DONGENG SUNDA

1.    Hayam Kongkorongok Subuh

Kacaritakeun jaman baheula aya oray naga geus lila ngalamun hayang nyaba ka kahiyangan.
Unggal isuk eta oray teh osok dangdan mapantes maneh. Tapi keukeuh teu ngarasa ginding
lantaran teu boga perhiasan, mangkaning arek ngadeheus ka dewa.
Sanggeus mikir manehna inget ka sobatna sakadang titinggi, maksudna arek nginjeum tanduk ka
sakadang jago haritamah jago teh aya tandukan menta di anteur ka titinggi. Sanggeus aprok
dicaritakeun sakabeh pamasalahan naga ka jago. Maksudnamah nginjeum tanduk ka jago, engke
dianteurkeuna deui ku sakadang titinggi cak sakadang naga.
Hayam jago teu nembalan lantaran apal jahat jeung licikna naga. Lila-lila naga ngarayu, jago oge
merekeun tandukna ka sakadang naga. Cak naga ka jago “engke tandukna dibalikeun deui
dianteurkeun ku titinggi samemeh balebat, lamun balebat can balik wae bisi kaula poho
ngawangkong jeung dewa, anjeun mere tanda weh kongkorongok sing tarik.”
Geus kitumah jung weh naga jenug titinggi the arindit. Isukna samemeh balebat hayam jago
kongkorongok satakerna. Sakali dua kali titinggi teu datang wae, terus jago teh kongkorongok
sababaraha kali deui, tapi tetep titinggi teu dating keneh bae. Nepi ka brayna berang titinggi teu
datang-datang.
“Keun sugan cenah peuting engke” pok hayam teh. Tapi weleh ditunggu nepi kasubuh titinggi
teu dating keneh wae. Pohara ambekna hayam jago nepi ka nyancam lamun titinggi dating arek
di pacok nepikeun ka paehna.
Ti harita hayam jago teh tiap-tiap subuh kongkorongok sarta mun papanggih jeung titinggi sok
langsung dipacok nepi ka paehna, males pati dumeh kungsi ngabobodo.

Rincian Dongeng:
-    Judulna     : Hayam Kongkorongok Subuh
-    Bahasana     : Kasar
-    Palakuna     : Hayam Jago, Titinggi jeung Oray Naga
-    Watek palakuna :
Oray Naga   = jahat, sok nipu, teu sukur, sok hayang nu batur.
Titinggi        = Daek wae di titah sanajan salah, teboga  pamadegan.
Hayam Jago = Babari percaya, gampang dibobodo.
-    Tempat/latar : Hiji tempat jaman bahela nyaeta di leuweung
-    Eusi/hikmah nu bisa di cokot :
Ari hirup teh ulah sombong, adigung, ulah sok nipu, jiga Oray Naga. Ulah sok daek wae di titah
lamun salah jiga Titinggi. Ulah gampang di bobodo bisi kaduhung, ulah gampang percaya ka
jalma jiga sakadang Hayam Jago.

2.    Gagak Jadi Hideung

Kacariotakeun baheula dina hiji tempat aya oray naga keur nawu balong. Sungutna ngegel kana
tangkal huni, buntutna dibrlitkeun kana pancuh tambakan beulah dieu. Awakna malang dina
balong tea, tuluy di ayun keun goplak, goplak, goplak dipake nawu baloing tea.
Teu kungsi lila balong teh saat laukna sing kocopok loba. Jol datang gagak kadinya haritamah
gagak teh buluna bodas ngeplak. Ujug-ujug corokcok weh laukna dipacokan nepi beak lauk nu
baradagnamah.
Ku oray sanca katempoen gagak maling lauk, geuwat digenggereuhkeun, tapi gagak ngalah
beuki ngahajakeun. Atuh oray ambek sebrut bae diudag gagakteh. Gagak teh hiber kuorang
diobrot, gagak teh bingung da diberik wae sieunen katewak. Kabeneran aya nu keur neleum,
gebrus bae gagak teh asup ka jero pijanaan. Atuh ari muncul deui teh geus lestreng .
Barang jol oray sanca teh panglingeun, da jadi hideung lestereng. Pok weh oray sanca nanya,
“mahlik hideung maneh nempo sakadang gagak teu bieu liwat kadieu?”
Gagak teh sorana digedekeun, ngomongna oge basa Betawi, da sieunen katara, “Engga, gaaaa!”
Tah kitu sasakalana manuk gagak buluna hideung jeung sorana gaaa, gaaaak!

Rincian Dongeng:
-    Judulna     : Gagak Jadi Hideung
-    Bahasana     : Kasar
-    Palakuna     : Gagak jeung Oray Sanca
-    Watek palakuna :
Gagak      = Badeur, sok daek nyopet, te bisa digenggereuhkeun.
Oray Sanca = Getol, daek usaha, rajin.
-    Tempat/latar : Caritana jaman baheula di hiji balong nu loba laukan
-    Eusi/hikmah nu bisa di cokot :
Ari jadi jalma teh kudu getol daekan, ulet, usaha lamun hayang bog amah kos sakadang Oray
Sanca. Ulah jiga Gagak baong, haying ngenah doing embung gawe.

3.    Selat Sunda Jeung Gunung Krakatau

Kacatur jaman baheula di Pulo Jawa Beulah kulon, aya hiji karajaan anu rajana Prabu Rakata.
Sang Prabu gaduh dua putra. Anu cikal Raden Sundana anu bungsu Raden Topobrana.
Haritamah Pulo Jawa sareung Sumatra teh ngahiji.
Kumargi Prabu Rakata parantos sepuh pisan, mangka karajaan teh di titipkeun ka putra-putrana,
tur di bagi dua belah wetan ku Raden Sundana, belah kulon Raden Topobrana. Terus Sang Prabu
teh indit ngabagawan anu tempatna dibates dua nagara nu dibagi dua tea, anjeunna teu nyandak
nanaon tibang guci pusaka nu dicandak.
Hiji mangsa dina taun ka genep Sang Prabu teh ngadangu yen putrana parasea Raden Sundana
ngarugrug karajaan raina Raden Topobrana. Sang Prabu teh ceg ka guci anu gtos dieusi cai laut
tea, terus indit ka medan laga kasampak dua putrana keur perang campuh atu bendu pisan
snjeunanana.
Ningali ramana sumping reg weh perang liren, dua putrana langsung nyampeurkeun cedok weh
nyareumbah ka Prabu Rakata kitu dei para parajuritna. Atuh dua putrana beak bersih
diseukseukan pampangnaman Raden Sundana nu wani ngarug-gug nagara raina.
Dua putrana anu tarungkul teh nyarek, atuh Sang Prabuteh langsung ngadeg, ceg kana guci
pusaka tea. Terus cai laut anu dina guci dikucurkeun disapanjang wates dua nagara, teras guci
anu tos teh kosong teh disimpen ditapal bates dua karajaan tea, anjeunanana indit deui ka tempat
pang tapaanana. Teu lami eta bates anu tilas disiram ku cai laut teh ngajanggelek jadi selat. Nu
kiwari disebut Selat Sunda.
Nu mawi dinamian Selat Sunda lantaran Raden Sundana sarakah hoyong wilayah anu raina.
Dugi ramana ngadamel wates nganggo guci pusaka anu caina dikucurkeun terus jadi selat. Tur
guci anu disimpen dina wates teh ngajanggelek jadi gunung, nu katelah Gunung Rakata atanapi
Gunung Krakatau. Tah kitu sasakala Selat Sunda sareng Gunung Krakatau teh.

Rincian Dongeng:
-    Judulna     : Selat Sunda Jeung Gunung Krakatau
-    Bahasana     : Lemes
-    Palakuna       : Prabu Rakata, sareng dua putrana: Raden Sundana sareng Raden Topobrana
-    Watek palakuna :
Prabu Rakata            = Arip, adil, tur bijaksana.
Raden Sundana        = Sarakah
Raden Topobrana     = Embung ditindes
-    Tempat/latar : Jaman baheula di Pulo Jawa belah kulon.
-    Eusi/hikmah nu bisa di cokot :
Jadi jalma kudu arif, jujur, adil tur bijak sana kawas Prabu Rakata, ulah Sarakah jiga Raden
Sundana.

4.    Cai Laut Asin

Kacatur jaman baheula aya dua jalma adi lancek. Nu cikal ngarana Jana, ari nu bungsu Jani.
Ki Jana ka asup jelema benghar, lega sawah lega kebon. Tapi koret, tara barang bere jeung
tutulung. Tapi Ki Jani mah bari jeung miskin oge ari boga rejeki teh sok mere kanu butuh.
Hiji poe Ki Jani nginjem beas ka Ki Jana tapi manan dibere malah dicarekan. Untung pamajikan
Ki Jana karunyaeun. Susulumputan ti salakina mere beas ka Ki Jani sacangkir jeung lauk asin.
Bari nalangsa Ki Jani balik ditengah jalan aprok jeung aki-aki awakna begang lempangna
rumanggieung atu karunyaeun diajakan ka imahna. Nepi imah beas dibubur saenggeus asak
didalahar bareng.
Isuk-isuk keneh aki-aki teh geus pamitan. Memeh indit aki-akit eh mere jiman ka Ki Jani
mangrupa lilisungan jeung haluna tina perak. “Naon wae anu dipikahyang ku ujang, sebutkeun
wae bari nyebut Tutu! Tutu! Tutu!’tilu kali,” ca kaki-aki teh, engke tangtu haluna nutu sorangan,
sarta anu dipikahayang kaluar tina jero lisung. Ngereunkeunana lisung kudu dibere taneuh saetik.
Gancangna carita Ki Jani geus benghar, tapi tetep resep ngabantu jeung tutulung kanu susah.
Barang Ki Jana ngadenge adina beunghar manehna siri , bari boga niat jahat hayang miboga
jimat eta. Hiji peuting Ki Jana datang Ka Jani, ku Ki Jani dicaritekeun kabeh ka Ki Jana carana
make lisung. Terus dibawa minggat ku lanceukna ka alas pentas. Mangsa dina kapal geus eweuh
uyah Ki Jana menta kalisung uyah kaluar uyah teh teu ereun-ereun, Ki Jana poho teu mawa
taneuh. Nepi ka kapalna kelebuh teleum. Ti harita cai laut jadi asin.

Rincian Dongeng:
-    Judulna     : Cai Laut Asin
-    Bahasana     : Kasar
-    Palakuna       : Dua urang adi lanceuk: lanceukna Ki Jana, Adina Ki Jani.
-    Watek palakuna :
Ki Jana    = Sarakar, koret, embung tutulung kanu susah.
Ki Jani    = Bageur, berehan, daek tutulung kanu susah.
-    Tempat/latar : Jaman baheula di hiji lembur.
-    Eusi/hikmah nu bisa di cokot :
Jadi jalma ulah koret jeung jahat, siga Ki Jana anu tung-tungna bakal cilaka. Kudu kos Ki Jani
bageur sok daek nulungan batur, hirupna jadi senang tur tentrem.

5.    Kuya Ngagandong Imahna

Jaman baheula aya Kuya imah-imah di sisi muara. Gawena ngahuma, ngahumateh indit isuk
datang sore magrib.
Hiji poe Kuya keur di huma, aya hujan geode bari jeung angina. Tatangkalan rarungkad imah
Kuya oge kaapungkeun murag ka leuwi brus ti teleum. Sakadang Kuya sedih kacida, isukana
manehna ngieun dei anu leuwih keker supaya te kabawa angina.
Hiji poe manehna balik ti hima, Kuya teh masak pikeun dahar sore. Sabot masak Kuya kacai
hela, keur di cai katingali hasep ngebul dina suhunan imahna ku Kuya diburu tapi imah geus
angus seneuna gede nakeranan. Kuya teh ceurik.
Keur kitu jol bae Monyet kolot. Monyet ngomong ka sakadang Kuya, “tong ceuri sakadang Kuya
ngieun deui imahmah!”
“Anu matak sakadang Monyet lain sakali wae kacilakaan imah teh bareto kabawa angina. Kudu
kumaha akalnanya supaya imah awet?” cak sakadang Kuya! Sakadang Monyet ngajawab,
“gampang atuh, ngarah imah ulah cilakamah dibawa bae, ulah ditinggalkeun. Pek ngieun dei anu
alus tur kuat ke lamun geus anggeus arang tangkodkeun kana tonggong anjeun, pantone sakira
asup sirah supaya gampang ngelokeun sirah ka jero.
Eta papatah teh ku Kuya diturutkeun, saenggeus anggeus prak ditengkodkeun dina tonggongna,
monyet anu memenerna. Nah ti haritamah imah sakadang Kuya teh sok dibabawa bae,
digagandong.

Rincian Dongeng:
-    Judulna     : Kuya Ngagandong Imahna
-    Bahasana     : Kasar
-    Palakuna       : Sakadang Kuya jeung sakadang Monyet
-    Watek palakuna :
Sakadang Kuya    = Getol daek digawe, gampang putus asa an, te kuat kena musibah.
Sakadang Monyet    = Daek babantu jeung mere saran
-    Tempat/latar : Baheula dihiji kebon deket walungan
-    Eusi/hikmah nu bisa di cokot :
Jadi jalma kudu getol kos sakadang Kuya tapi tong gampang putus asa jeung tong bodo. Jeung
kudu daek babantu ka batur kos sakadang Monyet.

ASAL USUL NGARAN TEMPAT

1.    Siluman

Jaman baheula dihiji tempat/werwengkon didinya teh kacaritakeun lembur anu kacida sarienen
nana jelema ngaliwat kadinya, yen beja didinya ari peting tara aya lampu, pokona paroek jeng
loba begal. Lamun aya jalma peting-peting liwat kandinya cak beja sok dicegat garong/begal
pokona sakumaha harta nu dibawa ku jalma teh kudu dibikeun ka garong lamun hente diancam
bakal dipaehan atawa disiksa.
Caritana yen brgal/garong anus sok nyegat ditempat etateh nyaeta jalma anu cicing di tempat eta,
penduduk didinya kusabab kitu jalma sarieuneun liwat kadinya teh. Jeung deui anu jalma anu
nempatan tempat eta teh jaragoan utamana jago kadugalan.
Kusabab kitu jalma nyarebutna eta tempat Siluman, lembur Siluman terusnamah.
Eta tempat teh aya di Kabupaten Subang, Kecamatan Pabuaran. Tah ayenamah Silumanteh jadi
ngaran Desa nyaeta Desa Siluman. Da ayeunamah aman biasa wae kos daerah nu sejenna eweuh
begal eweuh garong, kecuali katukangeun lembur etateh aya trotoang panjang da nepi ayeunage
sok sarieuneun jalma liwat kadinya tipeuting mah.
Tah kitu caritana kunaon eta tempat teh disebut Siluman, nu ayeuna Desa Siluman.

2.    Cipeucang

Kacatur kacaritakeun cak kolot, dihiji tempat anu ayana di Kabupaten Bekasi, Kecamatan
Bojongmangu, Desa Sukamukti aya hiji lembur nu ngarana Cipeucang. Kunaon eta lembur teh
dingaranan Lembur Cipeucang, cak kolot baheula diieu lembur teh loba sasatoan terutama
Peucang, Sato bangsaning embe anu awakna letikan ti embe.
Di ieu tempat teh aya cai anu ngocor titungtung kidul nepi tungtung kaler nu di sebut
Cipamingkis. Tah di Cipamingkis ieu bangsaning sasatoan ngarinum terutama Peucang. Kusabab
cai teh jadi tempat kahirupan mahluk anu harirup sato, tatangkalan oge jalma kabeh
ngabutuhkeun cai.
Tah kusabab kitu ieu Lemburteh dingaranan Lembur Cipeucang. Asalna tina  ngaran sato nyaeta
Peucang jeung cai anu ngalir di eta tempat, Ci = Cai anu ngalir di eta tempat, Peucang = sato anu
loba baheula didinya. Disebut weh Cipeucang.
Nepikeun kiwari oge masi aya keneh Cipamingkis anu ngalir di Cipeucang, jeung masi loba
jalma lamun usum halodo kacarainateh ka Cipamingkis eta.
Jeung hiji deui di ieu lembur teh lahir saurang jajaka nu ganteng ngalempereng koneng loba nu
resep jeung nu bogoh. Tepatna kaping 16 sasih Mei warsih 1987 di lahir keunana. Dugi ayeuna
eta jajakateh aya keneh ayeuna kuliah di UPI Kampus Purwakarta nu jenenganana Ojim Suryana
tea.

PIDATO/CERAMAH
(Amal-amal anu bakal nulungan urang di jero kubur)

Assalamualaikum Wr.Wb.

Aujubillah himinassyaiton nirojim. Bismilah hirohman nirohim. Ashadu ala ilaha illeloh wa
ashadu ana Muhamaddarosululoh. Allah huma soli ala syaidina muhammadi abdika warosulika
nabiyil umiyil wa ala alihi wasohbihi wasalim, ama ba’du.
Sagala puji urang sanggakeun ka gusti nu maha suci dzat nu ngatur sagala eusi dunya katut
eusina, nyaeta Allah Subhanahu Wata Ala. Sakumaha hidayah sareng inayahna urang masi
dipaparin nikmat sehat oge nikamat iman sareng nikmat islam nyaeta nikmat anu pang ageung-
ageungna. Solawat sareng salam urang curehkeun ka baginda anu mulya nyaeta Nabi
Muhammad Selewlohiu Alaihi Wasallam. Kusabab anjeunanana urang sadaya tiasa ngaraos
nikmat iman sareng nikmat islam. Jeung mudah-mudahan urang sadayana ka asup umatna amin
yarobal alamin.
Teu hilap nu di pikahormat bapa…………….,
Nu di pikahormat bapa………………,
Nu di pikahormat bapa……………..
Dina kasempetan ayeuna sim kuring bade ngababarkeun yen naon-naon wae anu bakal ku urang
di bawa maot, naon wae anu bakal nulungan urang eungke di jero kubur. Anu bakal nulungan
urang ke di jero kubur teh cak hadis rosul aya tilu, hiji elmu nu manpaat, nyaeta elmu anu ku
urang diamal keun diwaktu hirup mamagahan batur, mamagahan barudak, jeung sajabana bari
jeung urang ngalaksanakeunana. Nu kadua nyaeta amal sodakoh atawa jariah anu suci tur iklas,
dimana utang sawaktu hirup sok barang bere kanu butuh, mere dahar kanu kalaparan mere ka nu
pakir, nu miskin jeng mere sumbangan keur pembangunan masjid jeung sajabana amal-amal anu
soleh bari jeung rido iklas sodakoh karma Allah Subhanahu Wata Ala. Nu terakhir nyaeta nu
katilu amal nubakal nulungan urang teh nyaeta anak anu soleh, nyaeta budak anu ngadoakeun
indung bapana, sakumaha keur hirupna dididik dititah ngaji ,sakola, ngala elmu jeung sajabana,
tah dimana kolotna maot eta budak ngadoakeun kakolotna.
Mudah-mudahan urang sadayana tos siap, tos manteng, tos amal sodakoh, tos ngadidik barudak,
tos ngamalkeun elmu jeung sajabana. Lamu anu euncan hayu urang mimitian ti ayeuna ti detik
ieu ti poe ieu, sakumaha amal-amal anu di pikarido ku gusti Allah Subhanahu Wata Ala.
Mung sakitu wae wawaran ti sim kuring bilih aya carita anu teu genah didangu, bilih aya
cariosan anu teu mernah dina manah, neda dihapunteun. Da sadaya kasaen eta datangna ti gusti
Allah jeung kasalahan eta ti sim kuring pribadi. Sakali deui nyuhunkeun dihapunteun.