Abdurahim Ashiku RRFIMET E KOMSHIUT

Njerz q i dua - 5
Tregime t jetuara

Abdurahim Ashiku

RRFIMET E KOMSHIUT
Njerz q i dua - 5
Tregime t jetuara

Tiran, 2011

Abdurahim Ashiku RRFIMET E KOMSHIUT Njerz q i dua - 5 Tregime t jetuara Redaktor: Bujar KAroshi Korrektore: Dhurata MAlAj Kopertina: Eqerem Elezi - piktur ISBN: T gjitha t drejtat e autorit MbshTeTn boTiMin:

Prkushtim...
...Njerzve t mi t dashur, Natashs - shoqe e jets, dy djemve -Altinit dhe Indritit, vajzs - Erblins; Gurjonit, Ebit dhe Eralit mjaltit t mjaltit t jets sime, miqve t mi t emigracionit - pjes e gjall e ktyre tregimeve, njerzve q i dua...
Athin, 11 maj 2011, n 70vjetorin e jets sime.

Natasha Ashiku, Altin Ashiku, Erjeta Ashiku, Erblina Ashiku, Indrit Ashiku, Shptim Hyka, Eqerem Elezi.
Pr kontakt me autorin: a_ashiku@yahoo.gr

Botimet m&b Adresa: Rr. Zenel Baboi, Pallati Ferar, Tiran Tel: +355 4 2233 283 Cel: 069 20 68 603 E-mail: mbbotime@gmail.com Shtypur n shtypshkronjn Mirgeeralb, Tiran 2011 Formati: 140 x 205 mm; Tirazhi: kopje

Abdurahim Ashiku

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

1. KOH IKJEJE...
Pritm e pritm, por ai nuk erdhi. Ligsia mori me vete jo vetm t tridhjetmij dhrahmit, por edhe antat tona n bagazhin e makins. Prjetuam t vjedhurit, nj lloj t vjedhuri q shkakton plag, q nuk mjekohen. Mbetm n mes t katr rrugve, t uritur, pa para, pa rroba. M e keqja ishte se nuk dinim se ku ishim. Gjetm nj qoshk strehimi, n pritje t drits s dits. Kur gdhiu, pyetm se ku ishim dhe msuam se kishim udhtuar me taksistin hajdut vetm 15 kilometra...

Tregime t jetuara

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

Nj GjEThE NGA PEliNi i iKjEs s MADhE...

omshiu im, mbrmjeve, kur her pas here na qllon prpara ndonj pik raki shqiprie, e hap pak thesin e kujtimeve t tij dhe nis t nxjerr fragmente t floririt apo t pelinit t jets n emigracion, fragmente q m bjn t mendohem gjer e gjat e nganjher m ngacmojn ti fus n kompjuter pr do rast. sot, nga tregimet e tij, kam marr pak gjethe nga pelini i jets s emigrantit, nga ato gjethe tepr t hidhura t jets, q kush nuk i prtypi kur lodhja, uria, por edhe frika pr momentin dhe t ardhmen, ia helmon shpirtin. Fjala sht pr prologun e drams dhe tragjedis son, hapat e par drejt nj toke, vendi, gjuhe e nj jete t panjohur. Ai ka udhtuar shtat her m kmb npr malet e Greqis, tre her sht kthyer dhe t katrtn ka arritur t bj rrnj, t ket nj pun, ndonse larg dijeve intelektuale e aftsive profesionale t tij, t formoj familje, t ket edhe nj djal shtat vje, pret nj vajz Nga t shtat udhtimet e tij t lodhshme maleve, si m t hidhurin, ai veon t dytin * * * ishte nntori i vitit 1992, e nis tregimin ai, si ti tregonte
NjErz q i DUA - 5 Tregime t jetuara

10

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

11

djalit t tij nj prrall, nga ato q gjyshja e tij i kishte treguar kur jetonte n nj fshat t thell t librazhdit. ... Dimri sapo kishte hedhur mbi male jorganin e bardh t bors. Von pasdite lam Prmetin dhe u futm n arov. Bora q nisi t ngjis mbi xhupat e vjetr ishte shenja e par se do t na duhej t prballonim vshtirsi t mdha. Udhtoja vet i katrti. Tre bashkudhtart e mi ishin m t rinj, m t fort e dukej se u prballonin mir vshtirsive t rrugs. Mesnatn, orn dymbdhjet, q si na kishin thn se ishte ora m e prshtatshme pr kalimin e kufirit, e pritm t strukur nn nj gmush n buz t Vjoss. hoqm pantallonat dhe me antn me pak buk e djath u futm n ujin e ftoht. Bm hapa npr guralect e lmuar t lumit dhe n nj moment uji na u ngjit n mjekr. Kujdeseshim q mos humbnim ekuilibrin dhe na merrte rryma. Pas dhjet minutash zhytur n uj e pam veten n ann tjetr t lumit. U veshm shpejt e shpejt dhe iu vum s prpjets s maleve. Vijn kufitare e kaluam n qetsi, po ashtu edhe t prpjetn e par malore. N t gdhir ishim mbi malet e Konics. sa m lart ngjiteshim, aq m e dendur bhej bora dhe aq m e vshtir bhej arja e saj. Udhrrfyesi na kishte thn se do t bjm gjasht dit rrug Vazhduam t anim born e t lm pas vragn e gjat t pikave t gjakut q rridhte nga kmbt tona. Pasdite, pr fat, bora pushoi e kmbt takuan n tok t zez. Ecnim dhe vetm ecnim. Nett i kalonim n ndonj streh natyrore, nn ndonj gmush pylli apo nn ndonj zgavr shkmbi. q ti shptonim t ftohtit, futeshim kmb e kok n ca thas plastik plehrash kimik. Tek futesha n thes mu kujtua nj fragment nga nj roman q sot as emrin e tij e as at t autorit nuk e mbaj mend. Dialogu midis dy njerzve n udhtim t vshtir si ky yni
NjErz q i DUA - 5

ishte: - far ke shtruar posht? - Thes. - Me se je mbuluar? - Me thes. - far ke vn nn kok pr jastk? - Thes. - Po ku i gjete gjith kto thas? - jam futur n thes. E treguam e ritreguam kt fragment jete sa her binim t flem e sa her zgjoheshim. Humori ishte ushqimi yn, q na lodhte e na e mbante shpirtin nn dhmb. Pr tet dit ecm e ecm sa kmbt na rridhnin gjak e barku, nga t pangrnt, na u b nj me kurrizin. Ditn e pest na u mbarua ajo pak buk q t thyente dhmbt, nga q koha dhe t ftohtit e kishin gurosur. Mbaheshim vetm me kafe e sheqer, t cilat na i kishin rekomanduar ti kishim pr do rast. N ditn e tet arritm n nj vend ku shpresat na thoshin se mund t gjenim ndonj mjet e ta vijonim rrugn kaluar, duke lodhur paksa trupin e duke i dhn dika t bluaj stomakut. Ndezm nj zjarr dhe nism t shkrijm kmbt e t thajm teshat q na ishin ngjitur pr trupi nga djersa. N mbrmje zum nj qoshe t rrugs. Taksixhinjt na shikonin e nuk ndaleshin. Frika e blloqeve policore q kishin mbir gjat rrugs i trembte Nga mesnata, nj opel i kuq ndaloi para nesh dhe shoferi, pa e nxjerr kokn jasht, na pyeti se pr ku jemi nisur. i treguam drejtimin e Athins. Na krkoi njqindmij dhrahmi pr t na uar n vend. i tham se parat do tia jepnim kur t arrinim n Athin. Na krkoi tridhjetmij dhrahmi paradhnie. lodhja dhe uria na
Tregime t jetuara

12

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

13

detyruan q ti jepnim kaparin q krkoi. Pas nj ore udhtimi na tha se do t kthehej n fshat pr ti hedhur benzin makins. Detyrimin pr t zbritur e argumentoi me pranin e policis n benzinat dhe rrezikun q na kanoste po t na diktonin. i besuam dhe zbritm Pritm e pritm por ai nuk erdhi. ligsia mori me vete jo vetm t tridhjetmij dhrahmit, por edhe antat tona n bagazhin e makins. Prjetuam t vjedhurit, nj lloj t vjedhuri q shkakton plag, q nuk mjekohen. Mbetm n mes t katr rrugve, t uritur, pa para, pa rroba. M e keqja ishte se nuk dinim se ku ishim. Gjetm nj qosh strehimi n pritje t drits s dits. Kur gdhiu pyetm se ku ishim dhe msuam se kishim udhtuar me taksistin hajdut vetm 15 kilometra. shkuam n fshatin m t afrt me shpres se dikush do t gjendej t na jepte nj cop buk e ndonj zhele pr t ecur m tej. Takuam nj shqiptar q na dha me ngrn e me pi dhe n mbrmje na futi n nj taksi. Nuk kishim br as edhe nj or rrug kur ia behu policia. Taksisti, i friksuar na tha q t hidhemi pr ti shptuar ndjekjes s dyfisht t dhuns policore. Ashtu bm. Pr fat t keq, dy shok t rrugs s mundimshme u kapn. Un dhe shoku tjetr shptuam nga policia, por nuk shptuam nga mdyshja brejtse e do udhtari, q rruga i bie npr terrin q vjen nga natyra dhe njeriu: Ku jemi, ku po shkojm dhe si do t shkojm? Forcat, energjit, durimi ishin n rezonanc, nj pend zogu duhej q t kputeshin. ishim t pamundur pr t br prpara. Gjetm nj vend n pyll, shtruam posht e hodhm sipr gjethe (u futm n gjethe, si do t thoshim pr t mundur me humor kapitjen dhe urin) dhe na kputi gjumi n nj det ndrrash pa shpres. N fshatin e par q na doli prpara thyem krenarin dhe iu drejtuam nj furre pr t lypur buk. Nuk na e kursyen as bukn e ngroht e as djathin
NjErz q i DUA - 5

e bardh. Mbushm barkun dhe vazhduam rrugn pa dit se ku do t shkonim. Diku takuam shinat e nj rruge t hekurt dhe vijuam ti ndjekim. Ecm dhe ecm derisa na doli prpara nj fytyr shqiptare. i treguam hallin dhe i lypm ndihm. Boshatisi xhepat duke i nxjerr astart jasht dhe na dha njmij dhrahmi, t vetmet para q iu ndodhn. Na tha q t merrnim trenin. Ashtu bm. Por frika nga policia na kishte hyr n palc e ishte br m e rrezikshme se gripi i shpendve q sot ka vn n alarm tr globin. Anglishtja ime e lehtsoi komunikimin me faturisten e trenit. Parat nuk na mjaftonin, na onin deri n stacionin e Aljatos. Na dha biletat dhe na tha se me to t shkonim deri n Thiva. Falnderimit ton iu prgjigj me nga nj kruasan dhe nga nj coca-cola pr secilin * * *

zbritm n Thiva. Kmbt m ishin njtur, trupi m ishte drobitur. Nuk m dhembnin vetm kmbt e trupi, por edhe shpirti. Pr katr dit sa qndrova n nj gmush pylli m dukej sikur i kisha vn vetes viz. Te pestn dit dola pr t krkuar pun. Tek nj kish m ofruan t pastroj mjedisin rreth e qark saj. Nuk kishte kaluar as edhe nj or nga dita e puns, kur ia behu nj polic. Mu kputn kraht dhe mu than shpresat Pes dit e pes net n burg, pa ngrn e pa pir, ishin vijim i kalvarit t atij udhtimi rraskapits. Ditn e pest m prplasn brenda nj autobusi t zi t tejmbushur me hallexhinj si un Na shkarkuan si thas me kasht n Kakavij

Tregime t jetuara

14

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

15

BAlAD MrGiMTArE...

jo m 16 nntor 2009 u nis rrugs s gjat pr n prtejjet. M njoftoi sot n orn 5 e 37 minuta djali i saj, lavdrimi. sht Fyze Ferruku (zhuzhi), tezja ime... sht edhe nj personazh real i jets son, i asaj q na dhemb dhe na djeg, i asaj q sa e sa vite nuk pushojm s krkuari, bashkimin familjar me prindrit, me ata q i duam dhe na duan. Ajo, n t shtatdhjetat e jets s saj, e smur, u nis nj dit tetori 2006 nga Dibra pr t kaluar legalisht Bllatn e ilegalisht Gjevgjelin. Tregimin pr udhtimin e prjetova si t dgjoja nj balad. E prshkrova n nj skic, si ma tregoi ajo m 22 tetor 2006, at dit kur bra fotografin e fundit t jets me t... Tregimi nuk sht vetm pr njeriun tim, sht edhe pr tuajin... * * * E gjeta shtrir n nj dhom t vogl, q nga njra an komunikonte me ballkonin e nga ana tjetr me hollin e nj shtpie n periferi t Athins. Kur m pa, u ngrit n fillim ndenjur e m pas n kmb. Mosha, rreth t shtatdhjetave, smundja dhe rruga e gjat ia kishin tjetrsuar pamjen dikur t qeshur e
NjErz q i DUA - 5

humorin, q n raste dasmash e gzimesh e shprndante, duke ua ngjitur n buz e n sy t gjithve. E pyeta nse ishte n gjendje q ta vendoste gotn e mbushur plot me uj n tepe t kres e tia merrte valles, si ia mori jo m larg, por trembdhjet muaj m par n dasmn e strnipit. qeshi me zemr, ashtu si qeshte njher e nj koh, kur smundja ishte larg e mosha ishte pran. Drejtoi trupin, ngriti kokn si e ngrinte kur vente n maj t saj gotn me uj dhe bri prpara. U ul dhe sa ndenjm n mesditn e s diels s tret t tetorit nuk e ktheu kokn nga dhoma e vogl dhe nga krevati, q nj dor e kujdesshme bije i kishte dhn formn e qetsis ditore. shtym paksa n qoshe pijet, okollatat, frutat e that dhe mbi tavolin vum mallin e zemrave. E shfletuam si shfletojm flett e nj libri duke lexuar t kaluarn, duke pyetur e marr prgjigje pr njerzit atje dhe ktu, her duke u ngushur e ngrysur n fytyr pr ata q ikn e her duke qeshur e u gzuar pr ata q jan e ecin n koh e hapsir. Thash n hapsir sepse nuk ka njeri q nuk e ka prcjell nj pjes t shpirtit t tij njerzor larg n dh t huaj, n Evrop e Amerik, n Azi e n Australi. Edhe at, pikrisht ky, shpirti i saj i shprndar e kishte marr me vete dhe si n prrallat e baladat e kishte prcjell nnt male kaptuar. Naimi, n Bagti e bujqsia e bri shpirtin e tij qengj pr tu kthyer n malet, fushat, pyjet e bregoret... Nuk e ndaln as njzet apo tridhjet vet. ishte shpirti i Naimit poet, Naimit shqiptar, Naimit atdhetar. Por Naimi dhe t tjer q prashitn kopshtin e poezis, nuk kam lexuar apo dgjuar q t marrin e ven n vargje shpirtin e nj nne, t shum nnave q mbetur krcure mes mureve e nn trart q krcllijn nga dhmbt e brejtsve lkunden sa her fryn veriu i ftoht. N Kor kam dgjuar q ka nj lndin q quhet lndina
Tregime t jetuara

16

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

17

e lotve. Nj z me iso t drithron qenien kur ve n pentagram vargun Mora rrugn pr janin.... Nj z mbi fyellin e bariut t copton shpirtin kur mbi t derdh fjalt Moj Fusha e Korabit, o e mjera un... ... Ajo, dy her, si thot, u shtri n tabut e t dy hert doli. Nuk mund t rrinte, nuk kishte se si t rrinte. Tre djem dhe dy vajza q doln nga barku e u rrjedh gjaku i saj damarve, ishin larg, shum larg, nnt male kaptuar. Asnjrin prej tyre nuk e kishte pran q ti mbyllte qepallat e ti hidhte mbi arkivol nj dor dheu. Njeri djal, i mesmi, i kishte ln n shtpi t shoqen dhe fmijt, nipr e mbesa q ia mbushnin paksa shpirtin. ia mbushnin, por shpirti i saj ishte i madh shum, shum. Donte t kishte n gjoksin e nns edhe djemt, vajzat, nuset, niprit dhe mbesat larg, shum larg. Kush sht nn, kush sht prind, vetm ata e njohin dhe e prjetojn nj ndarje t till, at dashuri etjepashuar. ... Provoi trokitjet n dern e hekurt t ambasads. Nuk ia hapn. Tre her trokiti. Pagoi edhe parat nj m nj. i kishin br garanci djemt dhe vajzat, me t tra dokumentet q duheshin, me firma e vula origjinale. Parat ia kishin pranuar, garancit jo. Pr diplomatt nj shtatdhjetvjeare ishte person i padshiruar, nj person i rrezikshm. Pr diplomatt, ashtu si edhe pr ligjvnsit t pranueshm n vathn e madhe q kishin sajuar ishin vetm fmijt, edhe ata me pranga n duar, pranga q hapen vetm n raste festash. Prindrit me nj kmb n varr ishin dhe jan t padshirueshm. Pr ta nuk ka as viza turistike, as bashkim familjar. Edhe n projektligjin e ri q mori hapsir mediatike dy jav t shkuara pr prindr t moshuar, pr baballar e nna, pr gjyshe e gjyshr nuk bhet fjal. Ata jan t palakueshm. Edhe vendi ku jetojm sht dhe do t jet i
NjErz q i DUA - 5

fundit n botn demokratike, moderne e t qytetruar, q ndoshta nj dit do ta lakoj kt ndarje pr s gjalli... ... Ndodhi ajo, ajo q as Naimi e as ndonj poet tjetr i kohs nuk e ka vn n vargun e jets, as n varg e as n muzik. Dhe nuk e ka knduar kush.... * * * ... Nj nn del nga tabuti, si doli Konstandini nga varri pr t mbajtur besn e dhn. Del dhe krkon e gjen nj taksi. Taksixhiu qlloi t ishte i njohur, nga ata njerz q besa e vendit, por edhe frika e thyerjes n bes formojn nj reaksion t kthyeshm jetsor. Kur u ul n taksi pa q nuk ishte vetm. ishin edhe dy gra t tjera, pak m t reja n mosh, m t shndetshme, por t paafta pr t punuar atje ku punojn t gjitha grat ikanake. Edhe ata shkonin tek djemt e vajzat, t ngujuar n dheun e huaj... ...Kur u nisn, i futn n damar nj qetsues, nj ila q forconte zemrn dhe vinte n harres udht. Nga udhtimi mban mend vetm astin kur e zbritn nga taksia dhe e ngjitn n nj makin, nga ato makina q kan dy diferencial, goma me llokma t mdha t afta q t ecin rrug pa rrug. Mban mend edhe momentet kur koka i takonte n tavanin e makins maloreve, duke i hapur nj plag q tashm ka zn dregz. N vete do t vinte kur makina do t zbriste n fushore, do t ndalonte e prpara i doli djali i madh... Aty ishte ndar me dy grat dhe me taksixhiun e ri... Me djalin n timon kishte marr rrugn natn drejt Athins... ...Kaq mbante mend. hollsit i dinte i biri, ikanaku q katrmbdhjet vje. N fillim n Fierz, pastaj n Koman e s
Tregime t jetuara

18

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

19

fundi n Banj, tuneleve t gjer e t thell t hidrocentraleve. M von, kur ran klonet e u hapn kufijt, marshues maleve, n shi, dbor e diell prvlues derisa nj dit do t merrte kartn e liris e pas do ta ndiqte n t njjtat rrug, gruaja e fmijt, dy vllezr e dy motra. Ai i kishte br pazaret, kishte ngrir shpirtrisht, dy dit e dy net, n rrug, n pritje t nns. oh, merak e kishte kapluar, ku i shkonte dhe nuk i shkonte mendja, far skenash i shkonin ndrmend... Naimi e bri shpirtin e tij qengj dhe e la kopen... Nnat, t mirat, t dhimbshmet dhe t pagjumet nna, e revizionuan Naimin. Ata e kan shndrruar shpirtin e tyre n dele dhe japin z: Kur dgjon zrin e djalit, qysh e l delja kopen? Blegrin dy a tri her dhe ikn e merr dhen... Dhe nia prefshin rrugn, male, njzet a tridhjet... Ajo fluturon e strembet, hidhet n mes si shigjet... * * * Ngjarja sht e vrtet. Ka emr dhe adres, ka itinerar udhtimi. Nna, midis dashuris s djemve e vajzave, t niprve dhe mbesave e ndjen veten shpirtrisht t shruar. Ka br disa analiza privatisht, pret t marr prgjigje, pret edhe ti nnshtrohet nj operacioni kirurgjikal. T gjitha me shpenzimet e fmijve... ... Nuk i vura emr. Pr lexuesin preferova q ngjarja t mbetet anonime, nj ngjarje q ka edhe emrin e tij, q e ka jetuar tek prindrit, tek nna e tij, q e bri shpirtin dele dhe e la kopen pr t shkuar tek qengji i saj n dheun e huaj... Koht ndryshojn, dashuria mbetet e njjt... Athin, tetor 2006 - nntor 2009
NjErz q i DUA - 5

shTEGTiM...

ur erdha pr her t par n santorini ishte nat prilli, ora katr e mngjesit. Nuk e mbaj mend mir se far viti ishte, viti 1999 apo 2000. Nj gj mbaj mend mir, n xhep kisha kartn jeshile, q asokohe jepej sapo t dorzoje dokumentet nga shrbimi i oAEDh it. sot do gj ka ndryshuar, sht kthyer kokposht, i hedh dokumentet, paguan 300 euro (asokohe nuk paguaje asgj prve detyrimit t iKA-s apo t institucioneve t tjera siguruese) dhe merr nj kart jeshile apo si sht br zakon t quhet kart kazerme, ka e prkthyer n shqipen emigrante do t thot q liridalje ka vetm kur t ket festa fetare, jo fetare nga t gjitha fet, por vetm nga njra fe, ajo ortodokse. Nejse, u zgjata kot, thash ato q i din t gjith, u shndrrova nga nna e dijes n baban e mrzitjes. Fjaln e kisha tek santorini, ishulli n thellsi t Egjeut, bukurin e t cilit ma kishin ngritur kaq shum n qiell, sa m ishte shtrembruar qafa s shikuari, si t krkoja kostelacionin e Arushs s Madhe apo Yllin e Afrdits. zbrita nga trageti, q diellin e mngjesit do ta takonte n hanja a n iraklio t Krets dhe, sapo hodha hapin e par, desh u rrzova. jo se un humba ekuilibrin, por se ma humbi at era e fort e detit dhe t ftohtit q ma krkoi me ngulm dhe ma gjeti
Tregime t jetuara

20

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

21

palcn e kurrizit. hodha syt rreth e rrotull dhe mu duk vetja n fund t pusit, nj pusi t errt, nga ato t minierave t mineraleve metalor, q ndriohen nga llamba karbiti. se sa llamba karbiti ishin, nuk i numrova, vetm se disa bashk, nj turr, si thuhet nga ant tona, mi morn kmbt hopa dhe pa nj, pa dy u gjenda n nj kthin, prball nj greku q m pa si jashttoksor. isha i vetmi pasagjer q zbrita n at pus t errt dhe ai ishte e para qenie njerzore q prballesha. - Ky sht santorini? - e pyeta me dyshimin e njeriut q nuk i beson asaj q sheh. - Po,- m thot, duke m vn metrin e syve nga koka tek kmbt. - Ky sht santorini ose m sakt ky sht limani i santorinit, Fira, si quhet prej shekujsh. Por Fira e vrtet sht lart. Gjithashtu edhe santorini me t gjitha ata q thuhen dhe shkruhen, lart dhe larg sht. Nuk dija se far t thosha. T gjitha ato q m kishin thn dhe kisha lexuar ishin mbledhur n kt grop t errt dhe krkonin t ma shuanin kujtesn. Njeriu, q dinte t blinte mendje, pasi m pa edhe nj her nga koka tek kmbt dhe shoi t gjitha dyshimet, m tha: - Doni t hani ndonj gj? Dhe, pa pritur prgjigje, vazhdoi: - Do t t duhet t pressh deri n orn gjasht, kur nisin t qarkullojn autobust... - Nj sup t ngroht n qoft se ka, i them, pa i dgjuar mir fjalt q pasuan. - Urdhro! m thot, duke m vn prpara nj pjat q nxirrte avull t nxeht. E hngra me nj frym, si i babzitur, kur thuhet. N traget, n ato or udhtimi, vetm ushqime t thata kishte. Dhe un far them: N tragete, un t paktn, nuk kam par t gatuhen
NjErz q i DUA - 5

ushqime t astit dhe aq m pak ushqime t lngta si puna e sups. Madje, grekt, kam vn re se nuk i duan ushqimet e lngta, sidomos supat, paet, tasqebapt e ku ta di un. Ndoshta gaboj, po mua kshtu m duket. Kur mbarova, Njeriu (kshtu po e quaj se as emrin nuk ia dija dhe as punn e profesionin, prve asaj q supa q m dha mu duk si gjella e gatuar nga kuzhinieri m i mir i bots) m tha t shtrihem n nj stol tre vendesh dhe po t doja mund tia merrja nj sy gjum, derisa t dilte drita e t nisnin lvizjen autobust dhe taksit. ishte e vetmja alternativ e astit, ndaj, pasi vura pr jastk antn time me ato pak ndrresa dhe me veglat e rrojs q nuk i harroja kurr n udhtime, u shtriva dhe si t kishte takuar dikush ndonj els dritash, u fika n nj gjum t thell. M zgjuan burit e autobusve dhe taksive dhe njerzit e zhurmshm q mbushn salln e barit t vetm q punon njzet e katr or pandrprer apo non stop, si shkruhej n hyrje t tij, gj q e vura re kur dola jasht. Prsri era e ftoht e atij mngjesi prilli ma gjeti palcn e kurrizit dhe mi nguli tr gjilprat q kishte me vete. U ktheva prsri n lokal, mora nj got aj t ngroht dhe ngrita vesht t kap ndonj bised q do t m niste n ndonj rrug e do t m nxirrte n ndonj qosh ku t gjeja nj pun e nj streh pr t futur kokn. Mu desh t pres edhe nj or derisa dielli zgjoi detin dhe nj traget i madh u puth me tokn. Pak zbritn edhe nga ky traget e thuajse aq u ngjitn. ishulli jetonte gjumin e ariut dhe njerzit me zor vinin e me m shum zor iknin. Taksixhinjt ndezn motort, autobust lvizn bosh nga vendparkimi, kasnect apo si thon me nj tjetr fjal t huaj sot,
Tregime t jetuara

22

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

23

seksert, filluan t brtasin, duke i ftuar njerzit t bnin vend n sediljet e mjeteve t tyre. Un u futa n nj autobus t vogl, pesmbdhjet apo njzet vendesh, nuk i numrova karriget. U rehatova n nj kolltuk t but dhe n nj mjedis t ngroht. Nuk e dija se ku shkonte dhe as nuk desha ta dija. Mjaft q t dilja nga ajo grop ku isha zhytur dhe t shikoja prtej hunds sime. shoferi, pasi thirri e prthiri disa her, ndrroi kombinimin e ingranazheve n kutin e shpejtsis dhe makina bri prpara. E nisur i thnin, me marsh t par, duke guluar si t donte ti nxirrte pistonat nga vendi e ti shprndante t prpjets q m ngjante me shkallt e nj minareje xhamie nga ato t moshs mesjetare, kur as drit elektrike kishte dhe as ashensor e mjete moderne zri. Kush nuk m beson le t vij n santorini natn (por edhe ditn po t doj dhe le t mundohet t m heq ndonj pik apo presje nga ato q them pr ather dhe ato q do t thosha pik pr pik edhe sot). T ngjitesh nga limani i Firs pr t par qytetin me t njjtin emr dhe fshatrat, q disa i kan themelet maj malesh e t tjer buz detit, sht nj prjetim q nuk harrohet. E prpjeta m n fund mbaroi. Un jam rritur n male, kam ngjitur e zbritur shum t prpjeta e t tatpjeta n udhtimet e shumta. Fjala vjen jam ngjitur kthesave t salaris, kam zbritur e jam ngjitur n qaf Than, n qaf Mali e n qaf t Buallit, kam par se si ngjiten njerzit dhe mushkat nga Peshku n Val t Martaneshit, pr mos me u treguar pr t prpjetat e idhns, ku vetm n lan lur e ndjen veten se je me kmb n tok e me kryet n qiell. Nuk po shtoj ktu as t prpjetn q t ngjit n zonn D, n Dhoks apo n Trnov, ku nxirrej krom nga minatort e t burgosurit dhe krkohej krom nga gjeologt. ju po t doni futni n prshkrim leqet e hotit, q un vetm kam
NjErz q i DUA - 5

dgjuar pr to e pr ngjitjen tek Pisha Flamur mbi llogora, q nga njra an sheh orikun e lasht e nga ana tjetr detin e perls s jonit, himars... T gjitha kto veni n plan t dyt, kur t ngjiteni t prpjets s santorinit, asaj rruge q t jep n dor t gjith shtresat gjeologjike si nj leksion q nuk mund t harrohet kurr. Po t mos ishte kjo rrug dykalimshe, e asfaltuar, nuk do t kishte Santorini. Fjaln e kam tek Santorini turistik dhe jo tek ai fizik. Ashtu si nuk ka lur, Theth, Valbon, Gram, llogara, himar, sarand...turistike, jo pr gj tjetr, por se thjesht nuk ka rrug. E kam fjaln jo pr rrug dhish e mushkash, por pr rrug t asfaltuara, t paktn dykalimshe, si kjo e santorinit, q t ngjit dhe zbret npr nj trkuz leshi dhie t hedhur pa rregull mbi nj shkmb magmatik... N maj trkuza e dhirt nisi t degzohet, t kryqzohet, diku t ngjitet e diku - diku t zbres. Mikro-makro autobusi, ashtu po e quaj, sepse nuk ishte as i vogl dhe as i madh, mori t tatpjetn. Pamja ishte hapur dhe dielli koknxjerr nga valt e detit shkundej duke sprkatur me ar gjithka i dilte prpara. ishte nj mngjes i bukur, nj qiell i kaltr, nj diell q notonte kaltrsive, nj tok q fal shirave t dimrit dhe ngrohtsis s Mesdheut nuk linte lloj bime pa i dhn klorofilin e jets, at q zgjon t gjelbrn, dhe at q zgjon ngjyrat e luleve e zigotave t jets. Nuk e di se sa her u ndal mikro-makro autobusi n fshatra e shtpi t veuara, pes apo gjasht her, derisa u fut mes pr mes nj qyteze, veshur e tra n t bardha. - Perissa! - thirri shoferi stacioni i fundit. Berisha! - shqiptova un nn z dyshues pr at q dgjova dhe pa zbritur hodha syt rreth e qark. Edhe ktu paska
Tregime t jetuara

24

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

25

Berish? shoferi nuk e kishte shqiptuar gabim. Un e kisha perceptuar gabim. Nuk ishte fjala pr Berisha, por pr Perissa. Kt e saktsova kur n tabeln e KTEl-it, shrbimit t autobusve, lexova emrin e qytezs, ashtu si do ta saktsoja m von n emrat e shum hoteleve, restoranteve, bareve dhe tabelave t tjera reklamuese, ku pas emrit secili pr mbiemr kishte fjaln Perissa... ...Krkoja pun. i kisha vn pik Thivs e sarantit, ku kalova vitet e para t emigracionit, ku u njoha me arvanitt rrnjshekullor, me njerz q m pritn n skaj t udhtimeve maleve n dbor, n shi e n breshr, jo thjesht si produkte t natyrs, por edhe t njeriut q e shihte shqiptarin si sheh langoi lepurin. Kisha kaluar nj nat e dit pashke n Paros, nj ishull i bukur, por q nuk m kishte dhn pun. U sorollata gjith ditn npr rrugt e Perisss. N kt muaj ktu raporti i vendasve me t huajt, ata q i kan dhn dhe po i japin jet ishullit, sht nj me katr. Nj jan ata q mbikqyrin hotelet dhe lokalet e shumt pr sezonin e ri turistik, ata q financojn themele t reja hotelesh e lokalesh. Katr jan ata q u vn kraht dhe shpatullat ktyre punve, emigrant, pa mdyshje n dhjet vet nnt shqiptar. Kur u lodha s ecuri e s vshtruari her malin me dy maja e nj qaf n mes, me nj manastir n majn m t lart, nj kish n qaf dhe nj kishz n shkmb dhe her detin, dgjoj nj z. - Doni pun djal? Nuk ishte z burri, ishte z gruaje, z nne, nga ato zra q t ngrohin shpirtin e ta gufojn gjoksin, zra q i kemi ln larg, shum larg, si n balada, Nnt male kaptuar... - Po, i them, me nj z q nuk mu duk si i imi. - Pr pun
NjErz q i DUA - 5

kam ardhur. - Di ndonj gjuh t huaj? - Di, i them. Di anglisht dhe italisht. Kuptohet di edhe greqisht. - Do ti them djalit t t marr n pun. - Faleminderit! Prita derisa erdhi djali. Ai, pasi dgjoi t mn, i tha se do m merrte n pun si kamerier... lokali sapo ishte hapur. Klient kishte pak. sezoni turistik ishte ende larg. Punova at dit. Punova edhe t nesrmen. N mbarim t dits m tha: - Do t punojm bashk. Disa gjra i di. shum t tjera do ti msojm bashk... Punova n at lokal tre vjet, ose m mir t them tre vera, nga muaji maj n tetor. U bra si njeriu i shtpis. ika prej andej kur vdiq nna dhe i biri shiti lokalin... Tani punoj n nj tjetr lokal drejtprdrejt n bregdet. Vij n maj dhe iki n tetor, vers n Perissa t santorinit e dimrit n Platia Mavili t Athins, si zogjt shtegtar... Perissa - santorini, qershor 2007

Tregime t jetuara

26

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

27

NjErz DhE DAllG T zEzA 97 ...

lur n nj ballkon lokali q zgjatet mbi det, fytyrndriuar nga shpata rrezesh dielli n perndim, n shoqri t shptimit, Eqremit dhe Eduartit, gjerbim kafen e ngroht shrbyer nga lenci. Nj ast i bukur meditimi dhe lodhjeje. Eduart sula m prmend ostrenin e Vogl dhe t dy, pa u marr leje t pranishmve ngjitemi n at kodr t bukur me shtpi n dy pode, tipike gollobordase, zbresim posht pr t pir uj t pastr gurre, uj q i jep gjelbrim lugins deri n Tuep e Lladameric, madje edhe tej kufirit shtetror, uj q jep edhe drit nprmjet hidrocentralit t Tuepit, takohemi me Fitim suln dhe Duro ibrahimin, skulptor dhe piktor t njohur n Dibr... Dhe ndrsa biseda jon, tashm prball diktofonit, ecte pr tu ndalur n punn dhe biznesin e Eduartit n saranti, fshatin e bukur piktoresk n bregdetin e krahins s Thivas, n mes na futet nj ngjarje q do t m lindte dhembje e do t mi mbushte syt me lot. Nuk e kisha jetuar pran e pran tragjedin e 28 marsit 1997. Nuk isha n shqipri, isha n nj ishull t Greqis, fare pran Athins, n salamin, ku lajmet nga shqipria vinin t komentuara nga gazetar pamor grek, q ato dit t kobshme mbulonin tr jugun e shqipris, krismat dhe gjmimet e t
NjErz q i DUA - 5

gjitha llojeve t armve, tragjedin kombtare shqiptare. Gazetat e pakta shqiptare asokohe ishin t ndaluara t dilnin n tregun e Tirans e jo m t vinin n Greqi. BBC dhe VoA, t vetmet q kishin z deri tek ne, ato dit nuk than thuajse asgj pr tragjedin e 28 marsit... M von do t lexoja pr ngjarjen, por n kujtes gjithka do t kalonte si nj udhtim n mjegull... Kur Edi iu fut thell ngjarjes nuk guxova ta ndrpres. E lash t flas i ngushur mes kujtimesh e lotsh. Dhe, ndrsa ai fliste, un her e dgjoja e her fluturoja kujtimesh t dhembshme t marsit 1996, t nj viti m par, t atij marsi q otrantoja kishte marr tridhjet djem dibran, varr i t cilve u b deti i zi. i bashkova t dy dhembjet dhe u ngusha n nj rrke lotsh. i prjetova at dit. Po i prjetoj edhe sot tek zbardh n letr tregimin e gjall nga nj i mbijetuar i tragjedis q ndodhi dhjet vjet t shkuara. lexuesin do ta ftoja q, nse e ka detin pran, t kpus nj lule t freskt e ta hedh mbi uj n kujtim t t gjith atyre q humbn jetn mes ujrave t zeza t kohs son. Dhe n qoft se nuk e ka detin pran, t ngjitet n nj kodr dhe t ul pr disa sekonda kokn n shenj kujtimi pr t gjith ata q humbn jetn, jo vetm deteve, por edhe maleve t emigracionit shqiptar n kohkalimin midis dy shekujve... * * * - M that se jeni nga ostreni i Vogl, n malet e bukura t Gollobords. far t kujton ostreni? Un jam me origjin nga ostreni i Vogl. jam lindur e rritur n Patos t Fierit. shpeshher babai dhe nna na onte n ostren pr pushimet e dimrit apo pr ato t beharit, na onte m shum
Tregime t jetuara

28

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

29

pr tu njohur me vendlindjen e babait, nj vend i bukur, vend i mir, sidomos n ato vite, nj vend i begat... - sa vje je? - Tridhjet e gjasht. - Kur ka ikur familja juaj nga ostreni? - Babai im ka ikur n vitin 1955. Ka ikur si murator, zanat i t gjith gollobordasve. U vendos n Fier, n Patos. i dhan nj shtpi dhe punonte n ndrtim bashk me maman. Kaluan vitet, n vitin 1966 lindi vllai i madh, Fiqiriu. N vitin 1970 linda un. Ngelm n ato vite n Patos dhe vazhdojm edhe sot e ksaj dite n at vend. - si vazhdoi jeta juaj nga Patosi e deri n saranti? - Un mbarova shkolln tetvjeare n Patos. Merresha me sport, me futboll me ekipin e para t rinjve t Patosit. E doja futbollin. U strvita fort, me lodhje t mdha kapa normat dhe shkova n shkolln e futbollit loro Borii. Pes vjet i kalova n mjeshtrin sportive. N t njjtn koh, vllait tim, pasi mbaroi shkolln e mesme t nafts n Patos, i doli e drejta pr studime t larta n Tiran dhe mbaroi studimet pr inxhinieri nafte. Mbaruam n t njjtn koh, un shkolln e mjeshtris sportive, kurse ai Fakultetin e inxhinieris s Nafts. Mbaruam n vitin 1989. - Erdhi viti 1990-1991. shqipria hyri n rrugn e ndryshimeve. si e prjetuat dhe far rruge mort? - si t gjith t rinjt e atyre viteve edhe un mendoja pr dika m tepr, pr liri m tepr. ideja dhe mendimi m onte tek emigrimi. Un, me disa shok, n shkurt t vitit 1991, morm rrugn e kurbetit. Katr dit udhtuam n kmb dhe erdhm n Greqi. - Ku u vendost fillimisht?
NjErz q i DUA - 5

- N fillim isha n Athin. Ndenja tre-katr muaj. Por, duke par se gjithka ishte e zymt, nuk mund t prballohej, u shprngula dhe erdha n periferi t Athins, n bregdetin e Thivs, n Saranti. U njoha me nj grek vendas dhe fillova punn n lokalin e tij. Duke punuar, duke prvetsuar edhe gjuhn, zakonet, u bm pothuajse njerz t ktij vendi edhe ne. - sa vjet ndenje ktu? - Ktu ndenja nga viti 1991 deri n vitin 1996. - M pas? - M pas u ktheva n shqipri. Thash t krijonim variantet dhe t punonim n shqipri, n vendin ton. Vajtn 5-6 vjet larg, nuk na mbante m kurbeti. T rinj ishim. N vitin 1994 u martova. Martesa pati nj djal. U kthyem n shqipri pr t punuar e jetuar atje... (tund kokn mendueshm dhe syt ia mbrthen detit, diellit n perndim). ...Nntdhjeteshtata na i prishi t gjitha planet, t gjitha ndrrat. Filluan trazirat. Humbm shum lek npr firma. jeta u b shum e rnd. Nuk mund t jetonim m prap aty. Nuk na mbante dot m vendi. Na lindi ideja t largoheshim, t iknim prap, bashk me familjen, me gruan dhe me djalin. T shprnguleshim, t iknim diku n nj shtet q mund ta quanim nj ik m evropian, m t lir. N Greqi emigrimi ishte m i mbledhur, m i kontrolluar, m i vshtir, kishte racizm dhe ksenofobi m shum se sa n vendet e tjera t Evrops. E vendosm t iknim n itali edhe pr shkak t asaj gjendjeje q u krijua me krismat, hasmrit, vrasjet, dhunimet e ndryshme q shfaqeshin kudo gjat janarit, shkurtit, marsit. Vendosm t iknim n itali me anije, me skaf me far t mundnim. Kt mnyr e gjetm nprmjet nj anijeje n Vlor, m 28 mars 1997, bashk me familjen time, me djalin e xhaxhait 17 vje, me
Tregime t jetuara

30

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

31

vllan tim Fiqiriun. Ai nuk donte t shprngulej, donte t m shoqronte deri n itali dhe t kthehej prap, por sishte e shkruar t ndodhte ajo... Erdhi kjo, anija e zez, si i thon, dhe na mori. ishim gjithsej 105 veta n anije. jemi nisur nga moli i Vlors drejt italis nga ora tre e gjysm katr, mbasdite. Pothuajse t gjith njerzit ishin me familje, me fmij, njerz q donin tu largoheshin trazirave, zhurms s madhe q kishte kapur shqiprin n ato dit... Duke ecur n det, pas dy orsh na shfaqet nj anije e madhe italiane, e cila ishte brenda ujrave shqiptare, mbrapa sazanit dhe po na shoqronte. Na bnte sinjale q ne nuk i kuptonim nse duhet t ndalonim apo jo. Deri n kt moment ata ishin shum paqsor. Po ashtu edhe ne, duke ngritur flamurin e bardh, duke nxjerr e treguar fmijt n bord. N nj moment na l kjo anije dhe shikojm q drejt nesh po vinte nj anije nga ujrat italiane drejt ujrave tona. Kjo ishte anija ushtarake sibila. Ajo na merr nn patronazh pr t na shoqruar. Kjo na mori n nj mnyr shum agresive. Na priste rrugn, flisnin n megafon n gjuhn e tyre, italisht. Nuk e di se far flisnin dhe thoshin. Ne, gjithnj me at iden q t shkonim drejt italis dhe atje do ti nnshtroheshim ligjeve e rregullave q ka ai shtet. Nuk e di se kush e drejtonte anijen ton, por ne ecnim drejt italis duke iu shmangur shpeshher edhe goditjes s anijes q na dilte prpara, duke br zik-zake npr det.... ...rreth ors shtat, shtat pa nj erek, isha jasht, n bord, bashk me gruan dhe disa miq t tjer. Fmijt dhe grat ne i futm tek dhomat e poshtme t anijes q t jen ngroht. N kt moment del nj shoku im dhe m thot t lutem, m ka zn deti, futu bashk me gruan tek dhomat ku rrin fmijt dhe grat dhe m nxirr nj ik gruan jasht se un nuk mundem.
NjErz q i DUA - 5

N kt moment futem bashk me gruan. Posht kisha edhe djalin q flinte gjum bashk me djalin e xhaxhait, kurse sipr n kuvert ishte vllai. Po zbrisnim shkallt dhe gruaja vajti direkt pr t marr gruan e shokut tim pr ta nxjerr jasht. N kt moment dgjoj nj goditje t fuqishme, nj tronditje t madhe. Kthej kokn nga dera pr t dal lart sipr shkallve... Pun sekondash... shikoj nj rrym t madhe uji q na goditi. E kisha kapur gruan prej dore, por rryma ma merr nga dora dhe e prplas brenda n dhom. Pr dy- tre sekonda do gj mbyllet n errsir, mbytet n uj... ...isha kapur pas hekurave t shkallve. Nuk e shkputa dorn. Duke mbajtur frym, duke u munduar, duke dhn shpirt, si i thon shqip, u mundova, u prpoqa dhe gjeta dern pr t dal. Kur dal jasht shikoj se do gj ishte mbytur. U ndodha n siprfaqe t detit, midis dallgve t ftohta t dimrit. shoh se do gj ishte e prpir nga dallgt. Kishte ngelur nj pjes e anijes akoma n siprfaqe, e prmbysur, anije q nga asti n ast shkonte drejt fundosjes. Prmbledh forcat dhe hidhem n not duke brtitur, duke dgjuar klithmat tmerruese t njerzve, thirrjet e emrave t njerzve t tyre t dashur. Dal n siprfaqe me mendjen se gruaja, djali, vllai dhe njerzit e tjer mbetn aty brenda. Thrrisja vllan pa marr asnj prgjigje. E mblodha veten, prmblodha forcat, notova pr t kaluar vorbulln e mbytjes s anijes, vorbull e cila mori me vete shum njerz, prve atyre q ishin brenda dhomave. Duke notuar, kishte shum dallg, kishte tet ball det, duke notuar, duke hapur njerzit e mbytur me duar. shikoja njerzit e mbytur midis dallgve dhe njerzit e gjall duke klithur e thirrur t dashurit e tyre, gra, vajza, djem t rinj. Ajo anije kishte 25 fmij nga mosha tre muajsh deri n dy vje. T gjith nnat ishin nna t reja, me fmijn e par.
Tregime t jetuara

32

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

33

Notonim me shpres t ndonj ndihme. ishim n Kanalin e otrantos, sapo kishim kaluar ujrat tona, ishim n ujrat ndrkombtare. Pash shum njerz q notonin, pash edhe tre djem q ishin kapur n nj nga fuit q mbajn anijet. Dallgt e onin fuin n an t kundrt me anijen q na goditi. Pas do dallge shikonim vetm drita se ishte nat, errsir. shikonim dhe u drejtoheshim me not dritave. Ata ishin dritat e anijes q na goditi, e cila, pasi na mbyti, nuk qndroi, por iku. Notonim me shpres se mund t shptojm. Kur po ndienim se forcat po na binin, forcat fizike, shpirtrore, biologjike, po mbaronin t gjitha, n at moment kthehet anija, pas afro nj ore dhe nxjerr dy varka, nga ato varkat e mdha t ndihms s shpejt. Varkat nuk i drgon pr t mbledhur njerzit rreth e qark q thrrisnin e brtisnin pr ndihm, por i mban t lidhura pas trupit t anijes. Na thrrisnin hajdeni ktu. si mund t vinte nj njeri i mbytur, i shkatrruar fizikisht e moralisht, deri atje? hidhnin edhe salvaxhente, nga ato shptueset. i hidhnin n krahun e kundrt nga shkonte dallga. Ato n vend t afroheshin tek ne largoheshin prej nesh, humbnin n errsir e detit. i hidhnin vetm sa pr sy e faqe. Kush arriti deri tek varkat ishte me fat... Kur arritm, ushtart e asaj anijeje, ata q kryenin detyrimin ushtarak, u munduan jashtzakonisht shum pr t na ndihmuar, pr t na ngjitur n anije. rrzuan disa rrjeta litarsh q t hipnim sipr n anije sepse ishte anije fregat e madhe. Kur u ngjitm n bordin e anijes, me at ndjenjn e asaj q ndodhi, fillova t shaja n italisht, duke u thn kriminel, na vrat fmijt dhe grat. N kt moment hidhet nj q m von e mora vesh se ishte kapiteni i anijes dhe na thot: Kriminel jeni ju dhe jeni t arrestuar! N kt moment, dikush nga marinart i kundrvihet kapitenit dhe i thot far kriminelsh jan
NjErz q i DUA - 5

kta, kur n anije gra e fmij kishte? Kapiteni e przuri me t brtitura. U mblodhm dhe nga koha e gjat q u ndodhm n det, n mes dallgve dhe ujit t ftoht t marsit m ra t fikt... Kur erdha n vete mora vesh se na kishin ndar n dy dhoma, duke na dhn ndihmn e shpejt. shpres kisha se mos vllai im kishte shptuar. Duke njohur edhe fizikun e tij, t rrahur me punn e me detin, mendoja se do t kishte shptuar. ishte e kot. E krkova n dhomn tjetr se n dhomn ku isha un ai nuk ishte. iu shmanga marinarve q ishin aty dhe shkova tek dhoma tjetr. Edhe n at dhom nuk gjeta njeri. Gjeta vetm at shokun q mu lut pr t nxjerr gruan nga dhoma. E pyeta dhe ai m tha: Mos krko, se t gjith jan posht, n det, jan t mbytur. Ather e stakova trurin. do gj kishte mbaruar. Prisnim q edhe vet ne, nga mnyra e sjelljes dhe trajtimin q na bnte kapiteni bashk me tre katr t tjer rreth tij, nuk e di se far ishin oficer apo nnoficer, t psonim t njjtn gj. sjellja e tyre ishte e till, q edhe ne duhet t ekzekutoheshim, pr t humbur gjurmt e krimit t tyre. Pas afro nj gjysm ore, nuk mund ta llogaris mir kohn, na thrret kapiteni, na zgjedh nja katrmbdhjet djem t rinj, na merr nga anija dhe na fut n nj skaf nga ato t guardia di financia q kontrollojn detin. Brenda ishin katr ushtarak, dy nga t cilt ishin me automatik, kurse dy t tjert, njri fliste me radio dhe tjetri ngiste skafin. Na bn nj udhtim shum t dyshimt. Udhtuam nj or, nj or e gjysm, koh e cila po t ishte pr t na uar n Brindisi, ishte m se e mjaftueshme. Ata duhet t na onin pr nj gjysm ore, e shumta. Gjat udhtimit na krcnonin, duke na thirrur e brtitur: Mos lvizni! Do tju godasim! Flisnin me qendrn me radio dhe pyesnin se far do t bjn me ne. Nga ana e tjetr e radios thoshin t vazhdonin
Tregime t jetuara

34

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

35

rrugn. N nj moment, pas nj bisede n radio, skafi bri nj kthes dhe na oi drejt Brindisit. si msuam m von, ishte fati yn q dikush kishte marr n telefon nj nga kta ushtart dhe ishte lidhur me dik n tok dhe pasi ishte marr vesh gjithka, nuk u b asgjsimi yn. Kur zbritm na prisnin shum gazetar, njerz t medies nga e gjith bota. Pas ksaj njohjeje botrisht t tragjedis, trajtimi yn filloi m ndryshe, por vetm n at moment. Pas nj jave trajtimi filloi n t njjtn ide si e kishin n fillim kur na goditn, duke na thn se ju ishit nj anije me kriminel, e mbushur me arm dhe q kishit ardhur pr t br terror n itali. E far terrori mund t bnim ne, duke i drguar italis fmij? Po i onim fmij italis, nuk po i onim arm dhe kriminel. Edhe prokurori i Brindisit tha q mua m kan thn se ju keni qen nj anije me kriminel, me arm dhe t tjera. Arma m e madhe atje ishte biberoni i fmijs, arma m e fuqishme q mund t prdorej kundr italis ishin biberont, q u gjendn m mbrapa n anije... Pastaj na futn n nj kazerm q kishin qen dikur polict italian, aty na strehuan na dhan ndihmn e shpejt mjeksore. Ata t hetuesis na merrnin shenjat e gishtave, sikur ne t ishim banda m e madhe q mund t ekzistonte. Nejse, ato ishin gjrat formale q ata bnin si shtet. M mbrapa erdhi ambasadori yn n ato vite Pandeli Pasko, i cili, pr mendimin tim u mundua jashtzakonisht shum, pavarsisht nga forca q kishte si ambasador. N at koh shteti yn ishte inekzistent, nj shtet si ma tha nj gazetar anglez, duke na marr n intervist: E di si sht puna, or mik. Po t kishte ndodhur jo me kaq, por me nj shtetas t vetm anglez, italia n kt moment do t ndahej prgjysm, por ju jeni shqiptar.... Kaq fjal tha edhe iku. M dha t kuptoj q ne jemi kot. N ato aste ne
NjErz q i DUA - 5

ishim popull kot, q kushdo mund t dilte, kushdo: italian qoft, grek qoft, si edhe e kan br, t vriste, t priste, t bnte far t donte me kdo shqiptar. Bile, mund t them, edhe presidentin mund ta trajtonte si nj njeri pa identitet fare. Krkesa jon m mbrapa ishte thjesht nxjerrja e anijes dhe nxjerrja e t vrtets. Pr t nxjerr t vrtetn duhet t nxirrej anija nga fundi i detit. Deri n ato vite nuk kishte dal nj anije e till nga 850 metro thellsi ku kishte rn ajo. N kt koh na u ofruan, mua personalisht por edhe t tjerve shuma parash q kjo shtje t mbyllej, t lihej ashtu si ishte. Kjo do t thoshte q ata njerz q u mbytn t liheshin n fund t detit. Gjith kjo tragjedi t kalohej n heshtje dhe ne t gzonim ato pare q na jepte italia. Kto un i refuzova, ashtu si i refuzuan t gjith me radh. Krkuam q kto para t hidhen n nxjerrjen e t vrtets. Dhe nxjerrja e s vrtets bhej me mnyrn e vetme, nxjerrjen e anijes nga fundi i detit. Pse? se ata thoshin se atje ka arm, kurse ne thoshim q atje ka vetm fmij dhe bebilina e biberon q i jepet nj fmije, ushqime pr fmij dhe asgj tjetr m shum, mor as edhe nj thik po t them, nj thik q mund t thoshe se e kisha marr pr t qruar nj moll. Pse? se ashtu u nism. ishim t gjith familjar, u nism pr nj qllim, pr t jetuar sa m t lir, sa m t qet. Nuk u nism pr t br terror. Me kalimin e kohs, me gjyqet, morm nj avokat, m pas morm nj tjetr, u ndrruan avokatt. Pastaj u turrn avokatt dhe politikant, do gj prreth, ashtu si edhe na dukej, por edhe tetdhjet pr qind ishte e vrtet, q t gjith u turrn pr t zhvatur dika nga kjo ngjarje, nga kjo fatkeqsi q njerzit, asnj, as politikan i vendit ton, assi mund ta them, prve miqve dhe shokve tan, njerzit tan q erdhn me gjith mend nga
Tregime t jetuara

36

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

37

ana njerzore pr t na prkrahur, asnj person tjetr juridik si mund ta themi, nuk erdhi pr t na prkrahur. T gjith erdhn pr interesat e tyre. Vjen Presidenti i shqipris n ato vite rexhep Mejdani, se m von u nxor anija dhe do t bhej njohja e viktimave dhe e sendeve t tyre. Aty ishim mbledhur t gjith ne q shptuam, t afrmit e atyre. Vjen Mejdani dhe thot q t mos flasim keq pr Italin se Italia ne po na mban me buk. do t thot kjo? Pse duhet t vdesin 81 vet q t ushqehen t tjert? iu drejtova me nj pyetje t thjesht zotit Mejdani, t rrethuar nga bodigardt e vet: Ather fmija im, kta 81 vet q u mbytn, sipas jush, qenkan baras me nj vapor miell q solli italia n shqipri? jan fmij t nj qytetari t thjesht, t nj shqiptari t thjesht kurse fmija jot, q sht fmij presidenti, duhet t kapi dy vapor patjetr. Ather, pse nuk e jep ti fmijn tnd n kmbim t dy vaporve me miell, q t ushqehen shqiptart? Aty u krijua nj konfuzion. Ne ishim edhe t irrituar Nejse, iku ajo pun. Nuk shikonim asnj interesim nga shteti yn. M pas do gj u b me mundsit tona, me miqt, shokt tan q kishim. Kapm ndonj avokat n t cilt ne nuk kishim edhe fort besim. Pse? si mund q nj italian t gjykoj veten e vet. jo italian, por kushdo, nj njeri t gjykoj veten e vet? Nuk mund ta gjykoj drejtsisht. Kshtu q nga mosnjohja dhe mosprkrahja u detyruam t merrnim avokat italian dhe si edhe sot e ksaj dite akoma, kur kan kaluar dhjet vjet dhe ngjarja ka ngelur po ashtu: me kapitenin e anijes t lir, duke bredhur me limuzinn e vet, vilave t veta, me fmijt e vet uikendeve dhe duke shijuar jetn e tij private. Dhe ne duke menduar akoma se 24 persona nga ata q u mbytn nuk u gjendn. Dhe duke menduar akoma se ku do t jen vall kta njerz q nuk u gjendn. - Nga familja juaj kush u gjend?
NjErz q i DUA - 5

- Gruaja, djali dhe djali i xhaxhait tim, u gjendn, kurse vllai nuk u gjend se ai ishte lart n bord. T gjith ata q humbn ishin ata t bordit q qndronin n anije sipr. Vllai im dhe 23 t tjer nuk u gjendn. Ata u shpalln t humbur.... M von, me nj dekret t parlamentit, nga nj luft e madhe edhe nga ana jon, edhe nga opinioni, edhe nga shtypi e media. E vetmja ndihmes nga ana e medies ka qen gazeta republika. Ata na kan prkrahur n do ambient, n do prvjetor, duke e kujtuar kt ngjarje dhe duke e nxitur shtetin ton q t dali e vrteta n radh t par, t merren masa pr ata q e bn kt tragjedi. Kush e organizoi kt vrasje? - Vllai a kishte fmij? - jo, nuk ishte i martuar. M i madh se un ishte, por nuk ishte martuar. ishte inxhinier n naft. Punonte bashk me nj shok t tij, i cili ishte bashk me t n anije. - N itali sa koh ndenjt? - N itali, nga momenti q ndodhi tragjedia un ndenja afro nj muaj. Nuk mund t rrija dot m aty. Doja t ikja patjetr, por nuk na lejonin, sepse nuk kishim dokumente, pasaportat e gjithka na kishin humbur n det. ishim edhe t survejuar. do hap yni kontrollohej nga policia italiane. Kudo q shkonim, bile m ka thn nj fjal avokatja q m mbushi me dyshime. M tha q pr do lvizje duhet t m njoftosh mua ose prokurorin e Brindisit, prndryshe do t kesh pasoja. Prse duhet t kisha pasoja? Pak vran ata, donin t vrisnin akoma? Donin t na eliminonin edhe neve nj nga nj dhe mos hapej shtja? Ata akoma ishin me iden q ajo ishte anije me kriminel nuk ishte anije me njerz paqsor. - Nga italia ku shkove? - i vetmi mendim ishte t kthehesha n shtpi. Kisha ln dy
Tregime t jetuara

38

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

39

prindrit e mi, dy pleq t vetm, t cilt e morn vesh tragjedin nprmjet televizionit. Ata m luteshin t kthehesha menjher. N t vrtet desha t shkputesha fare. Pr mua n at gjendje q isha nuk ekzistonte as shqipri, as bot. Nuk doja t dija se kam vend a skam dhe se nga jam. Doja t zhdukesha prfundimisht, t ikja diku ku t mos m njihte njeri, t mos Por, disa miq q mu ndodhn pran, m mblodhn si i thon, dhe u detyrova t kthehesha prap. ika nga italia me nj avion ushtarak. N kt koh lidhej nj marrveshje pr at misionin e famshm Alba, q do t vinte n shqipri, gjase do na rregullonin italiant ne, do t na rregullonte bota. Po nuk u rregulluam vet ne, nuk na rregullon njeri n bot, or burr. Po hajde, ashtu i bnin politikant tan punt. E mendova ikjen edhe nprmjet ambasadorit, Pandeliut, i cili m afroi me ata ushtarakt edhe mua. Ai vet m shoqroi deri n Tiran. Aty me xhipin e tyre t ushtris m ka shoqruar deri n shtpin time me tre njerzit e vet. Vajta n shtpi (loton)... Ua tregova ngjarjen njerzve t mi, ashtu si ishte. Ata thoshin jo ka shptuar ky, jo ka shptuar ai. N t vrtet asnjeri nuk kishte shptuar prve meje nga fisi im dhe familja ime. Kshtu edhe ata e ndan mendjen.. Ai ast ka qen shum i vshtir pr mua dhe prindrit e mi... Pastaj, m von, u detyrova t shkoj prap n itali. Krijuam nj shoqat, Shoqata e 28 marsit, e cila filloi t organizoj dhe t punoj pr t nxjerr n pah kt ngjarje, pr t sensibilizuar opinionin pr ngjarjen, pr tu thn se ndodhi kjo tragjedi dhe mos u gnjeni nga fjalt. Anija doli n siprfaqe pas tet muajsh. Trupat e pajet erdhn n shqipri. i varrosm n vendin ton, me nj ceremoni madhshtore, q e bri vet populli shqiptar.
NjErz q i DUA - 5

se e ndjenin prandaj edhe e bn. Ajo ishte nj nga tragjedit m t mdha q populli yn nuk e kish jetuar aq ashiqare, duke t t vrar pr hi gj. Kam shkuar disa her n itali, m dhan edhe soxhornon, edhe at t survejuar dhe t specifikuar pr probleme t drejtsis, duke u paraqitur her pas here n degt e policis italiane. Pr mua pak rndsi kishte m emigrimi, ndenja atje. E vetmja rndsi e atij dokumenti ishte q un t shkoja e t denoncoja ngjarjen tragjike n proceset e pafund gjyqsore q bheshin pr ngjarjen. Kjo vazhdoi deri n nj far kohe, kur pastaj, jo u lodha, po u zhgnjeva dhe besova tek ajo q peshku i madh e ha t voglin. se pas kaq viteve mund t them se asnj, asnj, asnj politikan i atyre viteve nuk merrte mundimin t merrej me kt tragjedi. Kshtu q ishte e kot. sa mund t luftoja un kundra nj shteti? lufta ime ishte si nj pik uji n mes t detit, ishte gj e kot. Edhe jeta po m merrte shum pr teposht... Kshtu u detyrova t shkputesha. N vitin 2000 u ktheva prap ktu n Greqi. Krijova familje t re, jet t re. jam martuar dhe shyqyr zotit tani kam tre fmij. jeta ime pothuajse ka ndryshuar nj ik: jo nj ik, por shum. Edhe jeta e prindrve t mi, pavarsisht se ata jan m t shkatrruar dhe t brengosur nga kjo tragjedi dhe nuk mund t ndryshoj kollaj. Po ajo, si i thon, fmijt e mi n syt e tyre, sikur u sjell nj ik m shum lumturi. Vazhdoj t jetoj ktu n Greqi me familjen time, i qetsuar. - Kur e ke filluar punn n kt lokal t bukur buz detit? - lokali e ka emrin Faros. sht psarotaverna Faros n nj qosh t bregdetit t Thivs, q quhet saranti, fshat me pak banor vendas, por me shum shtpi, q muajt e beharit mbushen me turist. Ka njerz q vijn dhe e frekuentojn kt plazh. Punoj
Tregime t jetuara

40

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

41

n kt restorant. jam bashkpronar me nj grek. Punojm t dy ktu. N marrdhnie me lokalin pothuajse i gjith personeli sht nga vendi im, nga shqipria. N muajt e beharit punojn deri n shtat vet, q jan shqiptar. Dy-tre jan bullgar, grek. Gjat dimrit kam vetm dy veta n shrbim, nj djal, lencin, dhe nj grua q e kemi n kuzhin, e cila jeton ktu me burrin dhe familjen. i shoqi sht peshkatar. Kalojm mir. Mundohemi t punojm sa m mir, duke u plotsuar klientve t gjitha kushtet. Kuptohet edhe n favor t biznesit ton. ju faleminderit, me suksese dhe prshndetje babait dhe nns. Faleminderit juve! saranti, Mars 2007

NDoshTA NUK Do T ishiM NjohUr

doshta nuk do t ishim njohur Dhe Ai do t tretej npr nat, si tretet vesa mngjeseve me diell. rasti e solli q nj gjyshe t ndrpriste udhtimin n Kakavij, sepse nuk e kishte mbesn t shnuar n pasaport dhe Ai t ulej n dyshen e karrigeve n krahun tim. N bised na lidhi nj djal i ri, q deri ather e kishte kaluar udhn si refugjat, ulur n shkallt e autobusit. Djali tha se ishte gazetar dhe si dy qenie q i bashkon nj pik e rndsishme e jets, rrahm t gjejm gjuhn e biseds. Diku u takuam n anglisht, po jo aq lirshm sa ti jepnim vrap biseds Ather hyri Ai. Hyri me nj greqishte q e flasin njerz me intelekt. M von, kur gazetari grek u ndal n janin, n ato 8-9 or rrug drejt Athins, patm koh ti hyjm thell biseds e ta pim nj kafe t ngroht eleniko. Madje, rreth ors dy e gjysm t nats, kur autobusi arriti Athinn, rasti e solli q e njjta taksi t na prcillte bashk deri n Pire. Aty, buz detit, Ai u ndal. Prshndeti dhe iku i prpir nga nata. Ndoshta nuk do t ishim njohur

NjErz q i DUA - 5

Tregime t jetuara

42

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

43

Por tani q u njohm dika m djeg, m trheq drejt atij njeriu. Ishte inxhinier, specialist n fushn e inxhinieris topografike, inxhinier topograf. E kishin flakur nga dritarja, si flakeshin asokohe njerzit n ushtri e n jetn e prditshme. Ekonomia shqiptare, ndrtimet, ushtria shqiptare n kolaps nuk kishin nevoj pr trurin e tij. Truri i ditur ishte zvendsuar me trurin e rrugs. Nuk e di pse, tek humbiste npr nat pr t dremitur n ndonj qosh e pr tu ngritur hert pr t udhtuar drejt Krets, drejt puns s tij n vjeljen e domateve dhe punt e rndomta n bujqsi, mendimi fluturoi larg, pr tu kapur pas Karl Gegs dhe tunelit t famshm t sameringut, q an malet m t larta t Evrops qendrore. N dalje t atij tuneli, pr inxhinierin e madh shqiptar, pr Karl Gegn ka nj monument Ndoshta nuk do ta kisha njohur at njeri rastsisht ndoshta Domosdoshmrish me siguri Nuk do t ishim njohur n qoft se shqipria nuk do ta derdhte trurin e kombit rrugve t bots At dit t 21 korrikut 1996 njoha At. N ditt e mvonshme njoha t tjer, shum t tjer, njerz q prbjn floririn e toks shqiptare, njerz n krkim t buks s dits me duar t prveshura, topograf q heqin vijat e s ardhmes larg vendit t vet Athin, 20.10.1996

UDhA E MUNDiMshME DrEjT liris

t fryr. - lexoje n shtpi, - tha me z t vendosur. Bj me t n da roman, n da komedi, n da film me metrazh t gjat. sht nj cop nga jeta ime n emigracion. Ngriti dorn lart dhe i dha urdhr n shqip kamerierit q t sillte tre raki Prmeti E lexova dhe e rilexova. Ai tha: sht nj cop nga jeta ime. Edhe ju, kur ta lexoni, jam i sigurt se kshtu do t thoni: Nj cop nga jeta ime. Dhe do t merrni lapsin e do t shkruani, do t shkruani derisa copat t mblidhen bashk, duke formuar t trn: romanin, komedin, tragjedin, elegjin emigratore * * * Tre her kam hyr n Greqi. hern e par ndoqa malet. T ashpra malet tona, m t ashpra malet e grekut. Them m t ashpra se ve bors dhe akullit ata na ndillnin edhe frikn e ushtarve, q si kishim dgjuar t rrihnin pa i numruar shkopinjt e goms. Nuk arrita t zbres n tok t zez. Nj
Tregime t jetuara

i trhoqi karrigen e, pasi bri t krkllejn nga pesha e trupit t katr purtekat mbshtetse t saj, hodhi n tavolin, si t hidhte kartn e fatit t tij, nj zarf

NjErz q i DUA - 5

44

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

45

djal i ri, tek t tetmbdhjetat, pasi qe lagur deri n palc duke kaluar lumin, ngriu natn n kasollen e barinjve ku u ulm pr t dremitur. U ktheva me trupin e tij pa jet hern e dyt bleva nj viz. Dhash njqind e pesdhjet mij dhrahmi nn dor. Viza ishte nj mujorePunova gjasht muaj tek nj inxhinier grek q ndrtonte shtpi n nj ishull afr Athins me parat q i jepte gruaja e tij mjeke. Manolis, kshtu e quanin, kishte nj parull t vetn: Gur - xhaba, shqiptarxhaba, pse t mos bsh vila e pallate xhaba?. Gurt ai i merrte qyl nga nj gurore, betonin e imenton nga punimet q bnte pr llogari t bashkis. shqiptarve u jepte aq para sa t hanin bukn that. - T tjerat, - u thoshte, - do ti merrni kur t mbarojn punimet. Disa dit prpara mbarimit t punimeve ai lajmronte policin dhe Kshtu m ndodhi edhe mua. M kapn befas tek platia n bregun e detit n selina, tek po i jepja dorn e fundit nj muri me gur. M kopanisn mir e mir dhe pas disa ditsh, xhepgrisur, m shkarkuan n Kakavi, si shkarkojn makinat rabl zhavorrin e lumit hern e tret ia futa nga Maqedonia. N Bllatn matan kufirit na priste nj taksi q, pasi kaloi Dibrn e Madhe, luginn e radiks, pak prpara Gostivarit mori djathtas e na shkarkoi n Gjevgjeli. Kufirin e kaluam natn. Rrugn e dinim me t thn. Duhej t ecnim gjith natn pa pushim, derisa t takonim nj lum dhe shinat e trenit. Nj nat e errt, me shi, me bubullima e vettima, nj udhtim q as n Ferrin e Dantes nuk gjen krahasim Kt radh u vendosa n Marus, nj lagje krah e lagjeve t pasura. N fillim u strehova n nj apothiq, nj si lloj depoje nn katin prdhes. Kt radh u tregova m i kujdesshm. Greku q m mori n pun kishte qen vet emigrant. U soll me njerzillk.
NjErz q i DUA - 5

Parat, pak ishin, por mi jepte rregullisht. q ti shptoja goditjes s par t policis, nj dit shkova n rrugn zinonos dhe me pesmbdhjet mij dhrahmi u bra vorio-epirot, vorio-epirot prej lume kur thon. Ather Athina qe mbushur me zyra q, pasi t rrjepnin mir e mir, t jepnin nj kart n ngjyr jeshile, me fotografi, firma e vula. Karta ime mban numrin protokollar 306 dhe sht lshuar m 19 shtator 1996. E ruaj akoma at kart, e ruaj si kujtim pr ditt e vshtira M von, kur u sistemova pak a shum mir dhe mblodha nj dor para, pagova dhe solla familjen, gruan dhe tre fmijt Kshtu i mblodha ditt dhe nett derisa doln dy Dekretet Presidenciale pr regjistrimin dhe legalizimin e Emigrantve t huaj n Greqi, dekreti pr Dhnien e Karts s qndrimit t t Huajve pr nj Periudh kohe t Kufizuar dhe dekreti Krkesa dhe procedura pr qndrimin dhe punsimin e ligjshm t t huajve n Greqi, t cilt nuk jan shtetas t vendeve antare t Bashkimit Evropian. Daljen e dekreteve e msova m 28 nntor 1997. Ai u dha si sihariq n nj takim q ambasadori i athershm n Greqi Kastriot robo organizoi me emigrantt n Karavel me rastin e Dits s Pavarsis Kombtare ishte hapur drita jeshile pr t gjith. Vese, pr t arritur deri tek jeshilja, maratona greke nuk matej tashm me kilometra, por me vite pa mbarim. qindra-mijrat e emigrantve t prfshir n kt maraton, sapo mateshin t thon fjaln magjike Fitore, u kputej zri dhe binin prdhe pa ndjenja, pr tu ngritur t lodhur e t sfilitur pr t vrapuar n t tjera e t tjera maratona Dhjetori i 97-s ishte nj muaj njohjeje. Na duhesh t njiheshim me ligjin e ri, me rregullat, me hapat e vegjl dhe t mdhenj q duhet t hidhnim, me zyrat e zyrtart. E bnim paksa
Tregime t jetuara

46

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

47

t gzuar. Tashm nuk kishim frik t dilnim n rrug. Fshesa e tmerrshme q na pat rnduar si shpata e Demokleut mbi qafn e holluar nga ankthi e vuajtja kishte ngrir. janari ishte muaji i radhve t gjata, i ngritjes para mesnats pr t zn radh para zyrave t oAEDh-it si nj her e nj koh n radh t qumshtit. Nuk e di se kush na kish nmur ne shqiptarve. Prometeun e dnuan Perndit e olimpit se u shprndau njerzve zjarrin. Kjo dihet si nga gojdhnat dhe mitet, ashtu edhe nga tre veprat e Eskilit t lashtsis. Sizifin dhe Gurin e tij e dim po ashtu nga legjenda. Po ne kush na mbrtheu n shkmb q zogu i zi t na haj mushkrit e kush na e hodhi nn kmb Gurin e rnd t Sizifit pr t qen tr jetn, brez pas brezi n radh? Nejse, ta lm historin dhe mitet, t zbresim n radh, t vetmen pron tonn. Mua e familjes sime m ra shorti t jem nn hijen e oAEDh-it t Patisionit, t zons m t populluar nga emigrantt. Kshtu q edhe radht ishin pa mbarim. Nj mngjes edhe pr ne lindi dielli. Arritm t regjistroheshim n zyrat e oAEDh-it. Dokumenti im i par legal n Greqi mban datn 23 shkurt 1998 dhe ka numrin 5584... Ktu fillon maratona e vrtet. Q t bheshim t ligjshm duhej t fillonim vrapime t tjera, duheshin zn radh t tjera qumshti. Radh e rantevu pr radiografin e gjoksit, radh tek mjeku pr t marr vrtetimin klinikisht i shndosh. Kt t fundit, pasi ishte tepr e vshtir ta merrja n Athin, me radiografin n dor shkova dhe e mora n Kuluri t ishullit t salamins. M i forti dhe m i lodhshmi ishte takimi n polici, ku duhej ti nnshtroheshim nj hetimi dhe duhej t ngjyenim me boj t zez duar e gishtrinj pr ti vendosur mbi nj formular ku ishte ngjitur fotografia. Nuk e harroj dot arrogancn dhe ofendimet e policit q shante si rruga tek m lyente duart me boj. Ksenofobia dhe racizmi asokohe ishin shprndar si farat e
NjErz q i DUA - 5

hithrit dhe t digjnin jo trupin, por shpirtin, ta digjnin aq shum sa zemrimi vinte n rezonanc dhe vetm kur kujtoje se far do t bhej me fmijt, ta mbante pshtymn n goj pr t mos ua hedh n fytyr racistve e ksenofobve. E lodhshme, por shprehse e zbatimit butaforik t ligjit, ishte pamja para Ministris s Drejtsis. Sikur dikush t kishte filmuar asokohe, nga lart, ballazi, anash dhe nga mbrapa kuadratet n radh n hapsirn e gjer q i paraprinte Ministris s Drejtsis, me siguri do t kujtonte legjionet e skllevrve t udhhequr nga spartaku kundr kshtjellave t roms s lasht. Madje, ndonj kineast, me ndonj ndrhyrje t vogl kompjuterike mund ti montonte n filma t lashtsis pa pas rrezik se ndonj do ta hetonte ngjarjen. Edhe atje arrita t deprtoj, si arritn t gjith. Ktu paguam 500 dhrahmi pr shpenzimet postare mbasi thuhej se dokumentet tona do t kalonin kufirin dhe do t ktheheshin prsri n Greqi. Kjo maraton, m e gjata, zgjaste t paktn nj vit dhe ishte vn n radh si e fundit dhe m kryesorja pr t marr kartn e gjelbr. Kishte edhe maratona t tjera me radh t gjata qumshti si ajo pr prkthimin dhe legalizimin e certifikatave familjare dhe t fmijve, certifikata q asokohe nuk kalonin paraprakisht npr verifikime e vula ambasadash, sigurimi i numrit t amzs dhe marrja e kartonve n zyrat e iKA-ve, regjistrimi dhe marrja e AFM-s n Eforia. Nj dimr, nj ver dhe nj vjesht vazhdimisht n radha t gjata, me humbje t tra ditsh pune, me shpenzime nn dor e mbi dor, dhoro t detyruara pr zyrtar e avokat. Erdhi nj moment q duheshin patjetr pesdhjet dit siguracione. Po ku ti merrnim ato kur ende nuk kishim marr kartont e iKA-ve, karton t cilt thuhej se do t dilnin pr tre muaj e nuk dilnin as pr pes? Ku ti merrnim kur padront na shihnin si skllevr t lir pune dhe as morali e as shteti nuk i
Tregime t jetuara

48

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

49

detyronte t jepnin dit sigurimi? N fund u gjet nj rrug. Nj letr nga oADh-i m sugjeronte q t paguaja 15.000 dhrahmi n nj bank bujqsore si shenj se jam siguruar n oGA. Kjo pages m dha mundsin q m 21 tetor 1998 t marr Kartn e bardh, kart e cila kishte vler deri m 31 dhjetor 1998. Karta kishte numr 101209-5584. q t merrja kartn jeshile duhej karta e pastrtis e Ministris s Drejtsis, kart e cila do t arrinte n dorn time n maj t vitit 2000M 4 maj t vitit 2000 do t merrja pr her t par n dor KArTA PArAMoNisPEriorisMENis hroNiKis DiArKiAs n t ciln ishte shkruar numri serial i saj, numri i regjistrit dhe i amzs, adresa e banimit, emri i gruas dhe i fmijve si dhe koha e mbarimit t saj, 3 maj 2001. Karta e par e liris kishte vler si leje qndrimi pr mua, gruan dhe fmijt. Ajo ishte edhe leje pune. N t njejtin dokument ishin ligjruar edhe leja e qndrimit edhe leja e puns. Nj vit m von, duke respektuar ligjin, pes dit prpara se t mbaronte leja e qndrimit u paraqita prsri n oAEDh. Tashti e tutje, pr rinovimin e lejes s qndrimit procedurat ishin tepr t thjeshta. Duhej paraqitur nj kopje e lejes s qndrimit, nj deklarat prgjegjsie ku t thoje se gjithka ishte e vrtet, nj fotokopje e ditve t siguracionit q nuk duhet t ishin m pak se 150 dhe tre cop fotografi. N moment merrje nj vrtetim dhe pas dy muajsh merrje leje qndrimi pr dy vjet. Pas gjith asaj maratone t lodhshme erdhi nj moment kur menduam se radha e qumshtit ishte vetm nj legjend, nj mit si legjendat dhe mitet e lashta greke. Nuk ndodhi kshtu. Grekt jan t lidhur shum ngusht me legjendat dhe mitet e tyre t lashtsis. Edhe ne shqiptart si duket qenkemi t lidhur kmb e kok me radht e produkteve t blegtoris
NjErz q i DUA - 5

Nuk ishte thar akoma boja e vrtetimit dhe nuk ishte shuar shpresa se pas dy muajsh do t merrja leje qndrimi dyvjeare kur nj ligj i ri bri krye n parlamentin grek. ligji u trumbetua si bashkkohor dhe q ishte sinkron me ligjet e Bashkimit Evropian. oAEDh-i me rikthimet e karts s gjelbr (t skaduar) t prer deri n gjysm me grshr u lirua nga detyrimet tashm simbolike q kishte. struktura t tjera morn lokale me qira n lagje t ndryshme t Athins e n t gjith Greqin. Veprimi i par i detyrueshm ishte marrja e nj vule n periferia, diku afr nj kishe n afrsi t rrugs Ermu n sintagma. Vula e shtynte lejen e qndrimit deri m 30 qershor t vitit 2002. Ajo vul ishte krisma e pistolets pr maratonn e re. N rrugn qefalonias u hap nj njsi e re regjistrimi e dorzimi dokumentesh . E reja e ligjit dhe vlera e vrtet e tij, ishte se personat q nuk kishin arritur t regjistroheshin n vitin 1998, ose q nuk kishin marr dot gjat ksaj periudhe kartn e gjelbr pr munges ensimash, si dhe personat e tjer q kishin ardh m von por q vrtetonin se para daljes s ligjit ishin n Greqi, mund t regjistroheshin. E keqja e madhe e ligjit ishte se leja e qndrimit me lejen e puns ndaheshin dhe se bashkimi familjar kalonte npr vrim t gjilprs. Aplikantt, pasi kishin dorzuar m se nj duzin dokumente t ndryshme merrnin nj leje provizore gjashtmujore qndrimi Ksaj kohe i takon edhe lindja e detyrimeve financiare q lidheshin jo vetm me pagimin e siguracioneve, por me taksa q nn sebepin e prballimit t shpenzimeve si rezultat i shumfishimit t personelit tashm t ndar n tre parti, partin e lejes s puns, partin e vrtetimit nga bashkia se ke dorzuar dokumentet dhe partin e prefekturs q do ti shqyrtonte dokumentet dhe do t jepte nprmjet bashkis pulln e liris. Taksa ishte 147.5 euro pr person. Ksaj periudhe i takon edhe
Tregime t jetuara

50

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

51

hyrja n valle e ambasadave. Pr t vrtetuar se nj certifikat familjare apo individuale sht e sakt duhej t ngriheshe q me nat e t zije radh para ambasads, t prisje n diell apo shi me or t tra dhe (n qoft se ishe fatlum) pasi t paguaje 30 euro t merrje firmn dhe vuln. Prej ktu duhej t paraqiteshe n Ministrin e jashtme ku pasi paguaje 15 euro merrje vuln e dyt mbi dokument. M tej, pasi paguaje prsri para n shrbim t zakonshm apo urgjent, pas disa ditsh merrje dokumentin e prkthyer n greqisht, dokument q tashm ishte i pranueshm n bashki. Ktu maratona ndrpritej prkohsisht pr t ndjekur nj degzim tjetr t saj, degzimin e lejes s puns. Edhe ktu shum dokumente midis t cilve kryesori ishte kontrata e puns dhe ditt e sigurimeve shoqrore e libri i shndetit. Ktu takoheshe me absurdin m t madh t ligjit. q t merrje leje pune duhej t kishe nj pun, nj kontrat pune, 150 dit siguracione. Fmij q kishin mbaruar gjimnazin apo liceun dhe donin t futeshin n pun nuk mund t merrnin leje pune sepse nuk kishin qen n pun. Grat q gjenin nj pun me siguracione nuk mund t hynin n pun sepse nuk kishin leje pune Absurd n fuqi infinit. Pasi kishe marr lejen e puns, me dokumentet t gjitha n dy kopje, paraqiteshe n rrugn sofokleus (tani n Psaron) dhe pasi arrije m n fund t gjeje nj vend n radhn e pambarim merrje nj vrtetim. Me at vrtetim n xhep nuk dbohesh, por as nuk mund t iksh n vendin tnd pr t mir apo pr t keq. Ai vrtetim hyri n fjalorin e emigrantve si vrtetim i t burgosurit pa faj. Ai t jepte dhe t jep t drejtn q pr festa t caktuara fetare greke mund t udhtosh n koh rigorozisht t kufizuar drejt vendit tnd. Vrtetimin e par e mora m 10 qershor t vitit 2002, plot 20 dit para se t m mbaronte leja e shtyr e qndrimit. Prita nj
NjErz q i DUA - 5

vit t tr t marr lejen e qndrimit dhe nuk e mora. shkoja dhe vija n vendin tim kur na jepnin leje. Kur mbaroi afati i bra prsri dokumentet nga e para, duke prfshir lejen e puns dhe mora vrtetimin. i imi mban datn 8 shtator 2003 kurse i gruas pr bashkim familjar 11 shtator 2003. Edhe kt her si radhn e par na u tha q pr 2-3 muaj do t marrim kartn jeshile. Kur nuk kishim ndonj problem t ngutshm familjar nuk e anim kokn t shkojm n radh pr t pyetur n se ka dal apo jo leja e qndrimit. Mua, nj nevoj e ngutshme familjare m detyroi t trokas disa her n vesh t mbushur me pambuk. shkova disa her n bashki, atje ku kisha dorzuar dokumentet dhe n t gjitha hert kompjuteri i tyre jepte shenj heshtjeje. shkova n periferi. Arrita me mundime t ngjitem n katin e 7-t dhe t takohem me prgjegjsen. M dgjoi, m mori fotokopjet e vrtetimeve dhe m tha se do t m telefonojn. shkova n tetor 2003. shkova n nntor 2003. shkova n dhjetor 2003 N shkurt 2004 e ngrita zrin fort. E ngriti edhe zonja. M tha se dokumentet tuaja nuk kan ardh n prefektur. shkova i inatosur n sofokleus ku kisha dorzuar dokumentet dhe msova se dokumentet e mija, q i kisha dorzuar m 8 shtator kishin ikur nga bashkia m 12 dhjetor 2003 kurse t gruas e t djalit q ishin dorzuar m 11 shtator 2003 kishin ikur m 21 nntor 2003. Me dokumentin n dor shkova e zura radh prsri para zyrs n katin e 7-t. Nj punonjs, q priste t takohej me prgjegjsen e tij, para ders, mbasi sheh numrat e dokumenteve t mija m thot Kto dokumente akoma nuk i kemi futur n kompjuter. ishte fundi i shkurtit 2004. Un dhe gruaja nuk i morm edhe lejet e dyta t qndrimit. Djali e mori pasi kishte skaduar... Maratona e tret filloi m 9 korrik 2004. I dorzova, pas maratons s njohur nj pr nj t gjitha dokumentet e mija dhe
Tregime t jetuara

52

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

53

t gruas pr bashkim familjar, shoqruar edhe me 600 euro pr dy vjet leje qndrimi. N gusht shkova n shqipri nga lirimi me kusht q na u b. Po ashtu edhe pr Vitin e ri. M 15 janar 2005 u mbylln prsri kufijt pr hyrje e dalje. Para nj muaji, nj nevoj e ngutshme familjare krkonte q un dhe gruaja t shkonim n shqipri. Kishin kaluar 10 muaj. Trokita n dyert e bashkis dhe msova se dokumentet e mija kishin ikur prej zyrave t saj pas 166 ditsh (!). N pamundsi q t futesha n zyrat e prefekturs pr arsye t radhs s gjat q kishte zanafill dymujore, zura nj avokat i cili u fut tak e fak dhe m solli lajmin se dokumentet akoma nuk ishin futur n kompjuter. Dokumentet pasi kishin ndej m se pes muaj n bashki pa u nisur ishin n vijim t pesmuajshit t dyt tashm pa u regjistruar. Pagova prsri avokatin dhe pas tre jav krkimesh ishin gjetur t dy dosjet, ishin regjistruar n kompjuter dhe ishte shtypur pulla e lejes s qndrimit afati i s cils mbaronte pas 4 muajsh. shkova n bashki n ditn q m than dhe n pasaportn time dhe t gruas vendosn pulln e liris At dit, qeveria greke miratonte projektligjin e ri pr emigracionin. At dit, nj njoftim ministerial njoftonte se t huajt mund t udhtojn n vendin e tyre nga 15 prilli deri m 15 maj me vrtetimin q kan dorzuar dokumentet dhe lejen e puns At dit, nj qeveritar i lart grek, jepte sihariqin se brenda muajit maj t gjith ata q kan aplikuar pr leje qndrimi dyvjeare do t marrin pulln e liris. Un e dgjova dhe tunda kokn mendueshm. Nervat e mija jan n rezonanc. i ruajt zoti nga kputja. Po ju si un mendoni? Nuk kam dyshim. Kjo nuk sht nj histori imja, sht histori e t gjithve. 24 prill 2005
NjErz q i DUA - 5

2. KOH QNDRESE
- Ktu, - tha, ndrsa dredhonim rrugve t Elopias, - ruaj nj kujtim t bukur. E sheh at shtpin njkatshe t rrethuar me avlli? Atje kam punuar e jetuar katr muaj. Punoja pr nj plak. Jorgo e quanin. Thiva sht e shquar pr prodhimin e qepve. Qept e saj pushtojn jo vetm Athinn, por edhe ishujt. Plaku e kishte kaluar tr jetn duke prodhuar, grumbulluar e tregtuar qep. Ishte arvanitas me rrnj e me deg. Kjo m ndihmoi q t futesha n bised me t, madje t futesha aq thell, sa m dukej se bisedoja me ndonj fshatar nga Letmi apo nga Stravaj. Asokohe nuk dija greqisht, aq sa ti vija kapak biseds. Punoja me plakun. Przgjidhnim do dit qept e thata t vendosura n hangar. I fusnim n thas rrjete dhe i vinim stiv. N fillim syt m lotonin tmerrsisht. M rridhnin krua. M von u msova...
Tregime t jetuara

54

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

55

PEs GjUh...

jo ka mbaruar universitetin pr histori. Deri sot ende nuk ka gjet nj pun q ti krijoj kushte pr t punuar dhe njkohsisht pr t rritur fmijn, djalin

motak. Vers lokali ku punon i shoqi i humb klientt pr shkak t boshatisjes s Athins. Kshtu humb edhe punonjsit e vet, mbyll dyert ifti mbylli dern e shtpis, m la elsin pr do rast me djalin n krah shkuan n nj ishull t prmendur t Greqis, ishull q m tepr e thrrasin santorini (emr italian) se sa me emrin e tij grek. Burri, mbi bazn e nj marrveshje q prsritet vit pr vit, nisi punn e kamerierit. Pamja e tij, diksioni i bukur kur flet greqisht, anglisht apo italisht ka br q edhe klientt edhe pronari t jen t knaqur Kto q tham jan dika e zakonshme, dika q mund t shkruhet pr do ift e familje shqiptare q e ujit pemn e puns dhe jets s vet me djers, pr do intelektual shqiptar, njeri me universitet e zotrues t shum gjuhve q nuk ka qibr, q i prshtatet edhe punve t fardoshme. Ajo q m bri kaq dit t mendoj e m n fund t vrapoj npr tastiern e kompjuterit sht gruaja e tij, tregimi i saj nj
NjErz q i DUA - 5 Tregime t jetuara

56

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

57

dit mesi shtatori kur u kthyen nga ishulli i largt. Edhe gruaja kishte punuar. i kishin koordinuar punt me t shoqin q njeri t punonte ditn e tjetri t punonte natn. E gjitha kjo q i vogli t merrte prkujdesjen prindrore dhe t mdhenjt t merrnin buzqeshjen, zrin e gzuar, at z q i bn prindrit t fluturojn, duke e ndjer veten zogj n qiellin e kaltr. Gruaja punoi n nj hotel. Pastronte, mblidhte araft, shtronte e sistemonte shtretrit. Nj pun monotone q nuk ka duk e q prcjell uj n at thnien domethnse pr grat shpin kputura e pun padukura. Punonte dhjet or n dit, nga mngjesi n mbrmje, pa u ndal nj minut. Dhe merrte 20 euro n dit, dy euro n or Pronarja e hotelit, nj grua nursze, asnjher nuk ia thoshte fjaln e mir, e trajtonte me prbuzjen e nj skllavopronareje pr skllaven Nj dit pronarja e pa tek fliste me nj franceze. Fliste rrjedhshm me t dhe e huaja qeshte me shpirt. Kur iku francezja pronarja e pyeti: far gjuhe flisje me at turisten?. Frngjisht i tha ajo me nj theks indiferent. Pse, dini frngjisht? u habit ajo. Di - i tha ajo, dhe vijoi punn. Nj dit tjetr e pa tek fliste me nj tjetr turiste, me nj angleze. Prsri t njjtat pyetje dhe t njjtat prgjigje. sa gjuh dini? vijoi pronarja. Di pes gjuh, - iu prgjigj ajo. Di anglisht, frngjisht, italisht, shqip dhe po msoj mir edhe greqisht. Kam mbaruar universitetin dhe me shkoll dhe me pun t vazhdueshme kam arritur q t flas e shkruaj rrjedhshm katr gjuh. Dobt jam n greqisht, por edhe at do ta msoj mir
NjErz q i DUA - 5

Prej asaj dite pronarja nisi ta shoh me sy tjetr. i druhej pranis s saj, intelektit t saj, ndjente se ajo grua e re nga shqipria kishte nj pasuri q ajo nuk e kishte, nj pasuri q nuk e kishin shum e shum afendikonj jo vetm n santorini, por edhe gjetk. Me sy e shihte, por pagn dy euro n or nuk ia ngriti kurr. Edhe orarin dhjet or n dit nuk ia uli kurr. Komshinjt e mi u kthyen nga puna n ishullin e largt t santorinit. Kan ndrmend t shkojn edhe vitin e ardhshm. Do t shkojn t dy bashk me djalin ather dyvjear. Vese gruaja nuk do t punoj m pastruese n hotel. Do t krkoj q dijet dhe puna e saj t vlersohen nj shkall m lart. sht kjo dialektika e emigracionit, dialektika e njerzve q krkojn ti ngjitin lart e ti barazojn vlerat e tyre intelektuale e njerzore, dialektika e nj lufte pr dinjitet. Nuk ua thash emrat. Preferova t jen anonim. Dhe kt e bra, sepse me siguri edhe ju keni komshinj si komshinjt e mi, njerz me formim t gjithanshm arsimor e profesional, njerz q zotrojn shum gjuh e profesione, njerz q punojn do pun dhe e mbajn kokn lart. N qoft se gaboj shkruani dhe m kundrshtoni. Megjithat, para se t m shkruani e t m kundrshtoni i bni nj vizit komshiut tuaj shqiptar. N mos t gjith ato q shkrova un, shum prej tyre, madje shum e shum nga ato q thash e nuk thash un, do ti gjeni. shqiptart koha i shprndau kudo n bot... Dhe kudo ata punojn e jetojn me dinjitet, me kokn lart. 2006
Tregime t jetuara

58

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

59

MEs DAshUrish DhE KUjTiMEsh T TrishTA

j dit e bukur, kopje e ditve q po prjetojm janarin e ngroht 2007! Nga rrethi i hekurt i jets n qytetin e lasht grek m nxori jorgua, miku im i viteve ikanake. Kur autobusi komod ndrqytets hyri n autostradn veriore e zonat industriale n t dyja ant e saj fiksoheshin n qelizat trunore t shikimit si fiksohet nj film me ekran t gjer, ndjeva nj lloj malli e brenge. Mall pr udhtimet maleve t trevs ku linda dhe u rrita, mall pr udhtimet n rini nga Bularati i Dropullit, Mursia e deri n razm, Valbon e Dragobi. Breng se mosha nuk m jep m kmb q t ngjitem e zbres atyre vendeve, ku bilbilat marrin melodit e kngve t tyre pambarim.

udhtarve dhe ors s kthimit, ulej pr nj kafe. Nuk e krkonte q kafen tia ziente pronari i lokalit q ishte edhe bufetier, krkonte q tia shkumonte n xhezve e tia derdhte mbi filxhan kamerieri, shqiptari q dinte t sillej me kultur e buzqeshje Tek zum vend n ndenjset e para t autobusit syt e shokut tim t udhtimit dhe t shoferit u kryqzuan dhe, si ti prshkonte nj rrym e fort elektrike, u zmadhuan dhe shprthyen n gaz. Kraht u zgjatn dhe trupat u bn nj - N santorini je akoma? pyeti shoferi. - jo, tha ai, jam n Athin N hapsirn e tet vjetve njohje Telis e kishte takuar vetm nj her. E kishte takuar larg, n nj tjetr breg e tjetr panoram detare kur kishte shkuar pr pushime. Edhe atje pronarit t lokalit t njjtn gj i kishte krkuar, kafen tia ziente e tia shrbente kamerieri. Autobusi ishte i ri, luksoz, tepr komod pr nj udhtim ndrqytets nga Athina n Thiva sa u bra xheloz, kur kujtesa u ul n ndenjset e aplyera t autobusve q shkonin e vinin nga vendi im. Por m komode se autobusi ishte biseda e shoferit me shokun tim kamerier, bised q vetm njerzit e ngjizur me dashuri e respekt pr njri-tjetrin mund ta bjn.

Telis
Telis sht shofer autobusi. Dikur ai, dy her n dit, merrte t tatpjetn me kthesa t forta pr t zbritur nga malet e Thivas n bregun e detit, pr tu ndalur n saranti, nj fshat i vogl q merrte dhe jepte hijeshi n at nall detar mbi kmb legjendash arvanitase. sa her zbriste n saranti, pasi mbyllte autobusin n pritje t
NjErz q i DUA - 5

Kilometri 90...
- Ktu, - m tha jorgua, - sht Kilometri 90. Nuk e di nga ka ardhur dhe pse kt pik kilometrazhi e veojn nga pikat e tjera t udhtimeve pr n Veri t Greqis. Di vetm se me kt pik e kt kilometr m ka lidhur nj ast nga astet e hershme t dhimbjes ikanake Kisha udhtuar pes dit maleve. Isha i kputur fizikisht
Tregime t jetuara

60

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

61

dhe i trembur deri n palc se mos gjith ai mund e ato para t dhna n xhepa t mbushur do t m shkonin dm. Kamioni u ndal n kilometrin 90-t pr t na liruar nga kutia e sardeles, ku ishim futur pa pik vaji. Kishte kaluar mesi i nats dhe po afrohej mngjesi. Binte shi me gjyma, shi q na lau djerst e kutis s sardeles dhe na futi dridhmat. Nuk dija se far t bja. Nuk dija se ku t shkoja. N nj kabin telefonike futa nj kart dhe i rash nj numri. Nga ana tjetr e telefonit mu prgjigj nj z i prgjumur. i them se kush isha me frikn se n kt or dhe me ato telashe q mbart nj klandestin, do t ma priste fjaln n mes. sapo erdhi n vete nga prgjumja m pyeti se ku isha. i thash se jam n kilometrin 90. Dgjova nj frshllim rrobash dhe nj z urdhrues Mos lviz nga vendi. Pr nj gjysm ore jam atje Mngjesin e prita n shtpin e tij. Kisha br nj banj me uj t ngroht. Kisha veshur rroba t pastra. Po gjerbja kafen pas nj mngjesi t bollshm. ishim njohur dy vjet t shkuara. Kisha punuar me baban e tij arvanitas dhe me t. Dhe n pun e sipr ishte krijuar nj nyje miqsie, nyje q ai tregoi se ishte e fort, shum e fort. Me t lidhej edhe dika intime, emri im i ri. M pyeti si quhesha. ia thash emrin tim, ashtu si ma kishte shqiptuar nna e babai pr her t par e q isha rritur me t. -harroje, - m tha. Un do t thrras jorgo...

Fusha q m solli trishtim...

Kur shkputesh nga autostrada e Veriut, futesh n at komb nnkalimesh e mbikalimesh dhe dielli n ulje drejt maleve n perndim t mbyll syt. rruga, vende-vende n zgjerim kalimesh
NjErz q i DUA - 5

t reja, pr krah ka nj fush t gjer e t gjat, nj ndr fushat m t bukura t Greqis. si njohs i fushave m trheq ugari, tokat diku t hirta kafe, diku t kafenjta e diku fragmentare. M trheq gjelbrimi i grurit e i qeps s njom, qep thive si dgjojm tregtart e vegjl t pazareve n lagje t thrrasin deri n kup t qiellit pr t trhequr dhe garantuar blersit pr rrnjt e vrteta t qetsis. M trheqin impiantet ujitse q kt vit edhe n janar jan t domosdoshm n qoft se nuk don q mundi i puns, kryesisht me perimet, t t mos shkoj dm. Udhtoj ksaj fushe n frymmarrjen e madhe t saj, ather kur toka prmbyset nga plugjet e ajri deprton thell pr tu dhn bimve t ardhshme bazn e rritjes. Mbi ugare syri m ndalet mbi boe t elura pambuku q kombajnat speciale nuk kan arritur ti thithin e ta prcjellin npr ezofagun e prpunimit t par. Fusha e Thivs sht nj ndr hambart m t mdhenj t pambukut n Greqi, n mos m i madhi. jorgji, nj shkenctar i vrtet q jetn e tij e lidhi me pambukun, me przgjedhjen dhe krijimin e kultivarve t rinj fushs s madhe t Myzeqes, nj njeri q edhe pse n emigracion vazhdon t bj pun shkencore me bimn e bardh t jets s tij, m pat thn se n at fush kishte gjetur disa nga kultivart q kishin dal nga puna e tij shkencore n institutin Bujqsor t lushnjes. Dikush tjetr m ka thn se fshatart vilat dhe mirqenien e krijuar n fshat i lidhin me punn me pambukun. Pas pambukut ata rreshtojn duhanin, koant e t cilit nxjerrin tek-tuk kokn e prer mes ugareve, rreshtojn qepn, ullirin, blegtorin... E ndrsa pamja m knaq syrin, brenga se pambuku sht shkulur jo vetm me rrnj, por edhe n kujtesn e bujqve myzeqar, se kjo bim q i jep jets bardhsi sht fshir nga fjalori i puns, m trishton, ma ul kokn e ma zvoglon tiktakun e zemrs...
Tregime t jetuara

62

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

63

Dhelfus...
Autostrada n ndrtim, n krkim edhe t dy korsive t tjera, diku ndahet. Djathtas vazhdon t zgjerohet. Nj tabel rrugore t fton drejt Livadhjas e Dhelfit. Majtas rruga dykalimshe nis t kap nj nga nj fshatrat n nj udhtim ndalu ktu e ndalu atje stacionesh, ku hipin e zbresin njerzit, q shrbimin qytets e ndrqytets kan pron t tyre. Nuk kam qen n Dhelfi, por pas tregimit t Jorgos m lindi dshira q, ndoshta shpejt, ti vjedh dits disa or dhe t ngjitem atyre maleve, q me siguri do t m kujtojn Korabin, Gjagjishtin, liqenet e lurs dhe t Kacnis. jorgua ka qen atje, madje m ka treguar edhe nj histori n bisedat mbrmjeve n shtpit tona q i ndan nj mur, histori t ciln un, vetm tani kur lidha figurn me zrin e kuptova... zotrues i mir i anglishtes, ai kishte trhequr vmendjen e nj turisteje australiane. Ajo iu lut ta shoqronte, t bhej ciceron i saj n udhtimet jo vetm n Greqin ishullore, por edhe at kontinentale, n njohjen e vlerave parakristiane t Athins e t qyteteve t tjera shtete t hershme. Nj dit rruga i kishte ngjitur n lartsit e Dhelfit. Kishin shtitur tr Dhelfusin, kishin rrmuar n kujtesat e kohve, ishin ulur e kishin pir kafe n lokalet ku kombinohej lashtsia me t sotmen. Nj dit kishin hyr n nj dyqan, nga ato lloj dyqanesh ku gjen nga t gjitha llojet e artikujve, q nga kopjimet e lashta e deri tek ato modernet. shitsi, nj grek q a i kishte kaluar apo jo t pesdhjetat, me nj anglishte t al, i ngazllyer nga pamja e iftit dhe kultura q rrezatonin shprtheu n nj lum fjalsh... Tha se ju jeni njerz me kultur dhe t sjellshm. Pas elozheve shprtheu me nj mni t egr ndaj shqiptarve. Tha se shqiptart jan hajdut, kriminel, njerz q nuk njohin nn
NjErz q i DUA - 5

e bab, pisanjos... shau aq shum, derisa iu mbaruan fjalt e pista t fjalorit t anglishtes s tij... Australiania ishte gati t shprthente e ti hidhej n gryk. Ai e preku n krah n shenj qetsimi, ndrsa ndjeu n uljen e koks s saj padurimin pr tiu prgjigjur. Nuk foli ajo, foli shqiptari. Nuk foli n anglisht, por n greqisht, n at shqiptim gjuhsor t gjuhs q vetm shqiptart din ta bjn. - Un jam shqiptar - i tha, ndrsa pa se ai ngriu n pozn e statujave t mome. - Nuk t vjen turp pr fjalt e ndyra q i the nj gruaje t huaj, nj gruaje q ka ardhur nga Australia pr t msuar nga kultura e lasht greke. Me fjalorin q prdore nuk turprove vetm veten tnde. Un jam shqiptar dhe kjo, pikrisht pse jam shqiptar dhe e din mir se far bese dhe virtytesh kan shqiptart, m ka zgjedhur ta shoqroj pr t treguar vlerat jo t njerzve si ti, q e ke mbushur shpirtin tr urrejtje e racizm, por t vlerave t helenve t lasht, t atyre njerzve q bashk me fqinjt e tyre mijravjear, ilirt, krijuan kt mrekulli dhe mrekulli t tjera. Turp t t vij! Greku u b grusht. Nuk e deshi veten. U skuq dhe u nxi n tr qenien e eksterierit t tij. Australiania u mat ta pyes, por fjala i mbeti n goj. Nuk ishte e nevojshme t dinte greqishten, pr t kuptuar thelbin e biseds. Nuk ishte nevoja t pyeste, sepse prgjigjen e kishte marr n shpirt. shqiptari kishte folur me zrin e saj n nj gjuh t panjohur pr t, por trsisht t kuptueshme pr t.

Vaja...
Nuk e di se nga ka ardhur e si sht ngjiz n koh emri i atij fshati n nj kodrin t fushs s Thivs. Mos vall ka lidhje me
Tregime t jetuara

64

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

65

fjaln shqipe vaj, ln e mbetur nga ndonj ngjarje e lasht arvanitase? Ndoshta po. Ndoshta jo. Megjithat vaja, q m futi n shpirt komshiu im tek dredhonim mes pr mes fshatit m bn kurioz pr prejardhjen e emrit... Ndrsa dredhonim rrugve t fshatit, duke u ndal her n nj stacion e her n nj tjetr pr t marr e ln udhtart, ai di krkonte. N fund ma tha. Krkonte podrumin ku kishte kaluar n udhtimin e dyt maleve, (ai ka br nnt udhtime maleve) tet dit i burgosur. Greqisht nuk dinte ose e thn m sakt, dinte aq sa t komunikonte me njerzit pr gjrat m t domosdoshme q lidheshin me punn e jetn n krkesat minimale t saj. udi pr t ishte se polict her pas here futnin kokn n qelin q qelbte dhe ia bnin me gisht njerzve duke i marr me vete. At nuk e merrnin. ishte i lodhur nga rruga e gjat q kishte br maleve me dbor dhe kalimi i lumenjve dhe prrenjve t fryr nga reshjet q her bheshin t bardha e her t zeza. ishte i uritur nga t pangrnt. Po t mos kishte qen nj plak q kundrejt atyre pak dhrahmive q i kishin mbetur nga ajo jav pune, ndoshta do t ishte shtrir pr t ndrruar jet. i kalonte ditt duke shkruar mureve t qelis fragmente poezish q i kujtoheshin nga shkolla tetvjeare dhe e mesme. i kishte mbledhur e futur n qeli t gjith poett, q nga Naimi, ajupi, Mjeda, Noli, Migjeni e deri tek Kadareja e Agolli... Nj dit, ather kur durimi, mrzitja dhe uria ishin n rezonanc, gati pr tu kputur, mbetur vetm, hapet dera dhe polici ia bn me shenj q ta ndjek pas. E ngjitn n katin e dyt t posts s policis dhe e shtyn npr dern e hapur t nj zyre. Edhe pak forc shtytse dhe do t ishte prplasur n dysheme me hundn t gjakosur. i than t ulej n nj karrige t mbrthyer me vida. U ul duke ndjer nj dhimbje therse n ije.
NjErz q i DUA - 5

Oficeri e pyeti nga ishte, arsimin q kishte, gjendjen familjare. Ai prgjigjej mekanikisht, me goj e lvizje duarsh si nj somnambul. N fund oficeri dika i tha, nj fjal urdhruese q ai nuk e kuptoi. Mori guximin dhe iu lut q fjaln tia prsriste n anglisht. Ia tha me nj anglishte t pastr q e befasoi oficerin. i hutuar ai i tha se nuk dinte mir anglisht, duke u skuqur e u ngrn me vete se shqiptari ishte treguar nj pllmb mbi t. i tha se pr t, gjat gjith ktyre ditve, kishte ardhur e kishte hyr garant kryeplaku i Mavromatit, nj fshat i madh dy or larg m kmb. Kishte thn fjalt m t mira pr t dhe kishte krkuar ta linin t lir e tia sillnin n shtpi. Pas ligjrimit gjysm anglisht e gjysm greqisht, i tha se ishte i lir... ... i lodhur, i kputur, pasi harxhoi dhrahmit e fundit pr nj cop buk e nj shishe uj mori rrugn drejt Mavromatit. E bri rrugn pr katr or. N t ngrysur trokiti n portn e kryeplakut t fshatit. Doli e shoqja, e futi brenda, e vuri t lahet, e veshi me rroba t pastra dhe e uli n tavolinn e mbushur me ushqime prball t shoqit q ngriti dolli pr shndetin e tij. Pak dit pun n at shtpi kishin qen t mjaftueshme q t lexohej thell zemra e djaloshit shqiptar...

Elopia dhe kamioni i plakut...

Ai udhtonte mes kujtimesh q her bheshin t bukura e her t trishta... Ktu, tha, ndrsa dredhonim rrugve t Elopias, ruaj nj kujtim t bukur. E sheh at shtpin njkatshe t rrethuar me avlli? Atje kam punuar e jetuar katr muaj. Punoja pr nj plak. jorgo e quanin. Thiva sht e shquar pr prodhimin e qepve. qept e saj pushtojn jo vetm Athinn, por edhe ishujt. Plaku e
Tregime t jetuara

66

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

67

kishte kaluar tr jetn duke prodhuar, grumbulluar e tregtuar qep. ishte arvanitas me rrnj e me deg. Kjo m ndihmoi q t futesha n bised me t, madje t futesha aq thell sa m dukej se bisedoja me ndonj fshatar nga letmi apo nga stravaj. Asokohe nuk dija greqisht, aq sa ti vija kapak biseds. Punoja me plakun. Przgjidhnim do dit qept e thata t vendosura n hangar. i fusnim n thas rrjete dhe i vinim stiv. N fillim syt m lotonin tmerrsisht. M rridhnin krua. M von u msova... Plaku kishte nj kamion t vjetr, shum t vjetr. her pas here ngarkonim kamionin, lshonim mushaman dhe e linim gati pr udhtim. Pinim nga nj kafe n ballkonin e shtpis dhe plaku, pasi m linte porosi q t mos largohem nga shtpia, futej n kabin, i binte mizs dhe nisej. Nisej natn q mngjesi ta zinte n magazinat ku shiste me shumic qept. sa kam qen me t gjithnj bnte rrugn e Korfuzit. Nj dit m tha: - Ti je njeri i mir, me kultur, anglishten e din mir, dua q nj dit t t marr me vete pr n Korfuz. Atje ka shum restorante t bukur, ka shum turist, ka edhe para. Ti mund ta bsh shum mir punn e kamerierit. - sht vshtir - nisa t justifikohem - por ai m ndrpreu. - E di. do dit, kur futem n traget, polict nuk ln qosh t kamionit pa kontrolluar. Por un do t t rregulloj kaq mir sa askush nuk do t t gjej... Nuk e takova m plakun. Mbaroi sezoni i qepve dhe un u nisa n krkim t ndonj pune tjetr. M von msova se ai kishte ikur... ...Ndrsa m tregonte me sy t pernduar n kujtime, autobusi mori kthesn dhe ai ngriu symbrthyer tek nj hangar.
NjErz q i DUA - 5

- ja, - tha, dhe bri nj lvizje t trupit sikur do t thyente xhamin dhe do t hidhej. ja kamioni i plakut... ...N nj hangar, rrzuar tjegullash e ati ar, ishte nj kamion i vjetr. ishte aq i vjetr, saq do t krijonte vler n nj muze reliktesh vetlvizse t shekullit t kaluar...

Kaskaveli i Aristidh Kols...

Kur zbritm nj t tatpjete dhe hym mes shtpish fshati, mu kujtua Aristidh Kola, njeriu pr t cilin dika kam shkruar, madje, disa muaj prpara se t ikte, i mora nj intervist, ndoshta intervista e fundit e jets s tij. Po shkpus dy fragmente... linda n vitin 1945, m 8 korrik, n fshatin leontari t Thivs (Tebs), nj fshat arvanitsh, q ather quhej Kaskaveli. Atje viteve t hershme bnin djathin e mrekullueshm kakavall, ladhotiri. Fmijrin e kalova n fshat, n nj mjedis ku jo vetm gjuha, por edhe doket e zakonet, kngt dhe vallet, morali, sjelljet dhe karakteri i njerzve mishronin n mnyr t theksuar karakterin e Arvanitit... Pyetjes pr librin m t fundit t tij t prkthyer e t botuar n shqip ai iu prgjigj: librin Greqia n kurthin e serbve t Millosheviit e ka prkthyer Mite Guga. libri ka nj parathnie t bukur t mikut tim t dashur Moikom zeqo, me t cilin jam njohur para disa viteve n Athin, kur erdhi n shtpin time bashk me t madhin Dritro Agolli. sht nj joshje e madhe t shkruaj nj pjes t dyt me brendi ngjarjet e fundit n Kosov. Por, si ka thn Gte: Ndrsa
Tregime t jetuara

68

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

69

arti sht i pafund, jeta sht e shkurtr. Nuk kam koh. Po prpiqem t botoj veprn time zeusi pellazgjik dhe lajthitja indoevropiane, ku prcjell materiale dhe t dhna shum t rndsishme pr periudhn parahistorike dhe kryesisht paraardhsit e kosovarve, Dardant. Nga ana tjetr shum gjra i kam shkruar n revistn Arvanon me t ciln merrja pjes n betej bashk me kosovart. Dhe s fundi: problemi kosovar mori nj fund fatlum... lidhur me historin e arvanitve, ai do t m thoshte: ...Do t vij koha t shkruaj historin e arvanitasve. Dhe n qoft se nuk do ta arrij un, do ta bjn bashkpuntort e mi m t rinj, n baz t ideve dhe udhzimeve t librit Arvanitt dhe prejardhja e helenve. Ktu qndron edhe vlera e madhe e ktij libri; nj libr i ngjalljes s vetdijes dhe jo nj rrfim historik. Aristidh Kola vdiq m 13 tetor t vitit 2000, 55 vjet e 97 dit pas lindjes. Ai nuk arriti ta shoh Kosovn t lir e t pavarur, pr mbrojtjen e s cils bri nj betej heroike intelektuale n medien e mendur greke t vitit 1999. Ai nuk arriti ta shkruaj t plot historin e arvanitasve, nuk mundi... Autobusi e la pas leontarin. Un e kam prpara Aristidh Koln, ashtu si e pash hern e fundit n zyrn e tij, tek nxirrte nga kompjuteri prgjigjet pr pyetjet e mia, tek bisedonte n telefon me miq. Kam edhe nj fotografi bashk me t...

Ringjallje...
Autobusi mori prsri mes pr mes fushs, tashm jo me duhan e pambuk, por me ullinj, me blloqe t tr ullinjsh kurorult, trungu i t cilve tregon mosh prodhimi m se nj shekull.
NjErz q i DUA - 5

Bashkudhtari im m zgjat dorn drejt nj fshati rrz malit, drejt Mihorit. Kur erdha pr her t par m qlloi q disa jav t qndroj n Mihori. Ndihmoja her njrin e her tjetrin plak n punt e dits n bujqsi e n shtpi. Vetm pleq kishte n at fshat, pleq n shtpi t plakura, me gur, balt e me qerpi. Pas lufts, dhe veanrisht n fillim t viteve 60, fshati u braktis thuajse trsisht. T rinjt, por edhe burrat e grat morn kurbetin. Mbeti vetm ndonj q e kishte njrn kmb n tok e tjetrn n grop... Kam shkuar edhe tani. Fshati ka filluar t ringjallet. Jan br shtpi t reja. Jan mbjell pem frutore e lule. Fshatit kan filluar ti kthehen t rinjt e viteve t largta. Pensionist n vendet perndimore, me antn e kursimeve me vete, duan ti kalojn vitet e fundit t jets atje ku lindn... Ai flet... Un kthej kokn pas. shoh luginn e Drinosit t braktisur, fushn e papunuar, pemt e vyshkura, shtpit atithyera... shoh malsort e shqipris s Veriut, ata q nuk ua lshuan trojet as roms e as Bizantit, as Turkut e as serbit, ata q krijuan Kushtetutat m interesante vetqeverisse, Kanunin e lek Dukagjinit... Kanunin e sknderbeut...Kanunin e Dibrs, Burrat e Dheut...Ata u shkuln nga malet, si shkulen nga shkmbinjt gurt dhe nuk gjejn m vend. jan vendosur rreth e qark Tirans e Durrsit. jan vendosur n t gjitha kontinentet e Globit toksor. Tirana n vitin nntdhjet kishte nj t gjashtmbdhjetn e popullsis s vendit. sot ka nj t tretn... Do t vij nj dit q njerzit do t kthehen n vendlindje, do t riparojn atit, suvatojn muret e ndezin oxhaqet. Do t vij nj dit q do t ngren vila t bukura e do t ftojn nipat e
Tregime t jetuara

70

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

71

mbesat tu ulen n prehr... Do t vij... N mos ka ardh...

Lumi i Monros...
lumi i Monros, prej atje ku buron e derisa derdhet n gjirin e Korintit sht shtatdhjet e shtat kilometra i gjat. sht nj lum i vogl si t gjith lumenjt e Greqis. M shum se kaq nuk thot teksti i gjeografis s gjimnazit... Por nj tekst tjetr gjeografie, ai q sht i lidhur me EIDHAP ( Ndrmarrja e uj-kanalizimeve t kryeqytetit) dhe furnizimin pandrprer t Athins dhe rrethinave me uj t pijshm thot t tjera gjra... hulumtimit pr Monron nuk do ti hyja sikur, sapo u futm npr zonn shkmbore t rrugs t mos na kishte dal prpara nj kanal i madh, ose m sakt me thn, nj lum i tr n monolite betoni, her i mbuluar me pllaka t mdha e her n qiell t hapt... jorgua kishte kujtime t hershme pr t, kishte edhe nj informacion gojor, si m tha, t shtat vjett e puns pr ndrtimin e tij. Mua, q kto dhjet vjet t jets n Athin (sigurisht edhe ju), nuk m sht ndalur kurr uji n dush e q pi uj drejtprdrejt n ezm, m zjeu n mendje kureshtja q t msoj ndonj sekret pr ta br publik e pr ta prcjell n kryeqytetin (dhe qytetet e fshatrat e vendit tim) q pran ujit (jan) t palar, si thoshte Noli i madh. lumi Monro nprmjet nj dige q citohet t jet diga m e lart prej dheu n Evrop me lartsi 126 m., kthehet n nj liqen t bukur, si liqenet e bukur t vendit tim; ai i Ulzs, shkopetit, Vaut t Dejs, Komanit, Fierzs... Ngritja e digs dhe formimi i liqenit nuk kan pas synim prodhimin e energjis elektrike, por furnizimin me uj t pijshm t kryeqytetit grek Athins dhe t
Tregime t jetuara

Kulla e shqiptarit...
Mbi fshat ka nj kull me katr kmb t forta. Mbi kull nj ujmbledhs betoni q kur mbushet urgon ur e kur fryn er shprndahet si shakullim shiu. Kulla sht ngritur mbi nivelin e shtpis m t lart t fshatit. sht ngritur q uji t rrjedh n mnyr natyrale. Kulls i ngjitesh n maj nprmjet shkallsh t hekurta, hekur katrmbdhjetsh n form kllape i ngulur n beton... Atyre shkallve nj dit iu ngjit me t shpejt nj shqiptar. ishin vitet kur policia i ndiqte shqiptart me manin e gjahtarit t dhelprave. Edhe at e ndiqte nj polic. shqiptari vrapo e polici vrapo. Kur u duk se nuk kishte rrug shptimi, i doli prpara kulla e ujit. Pa shkallt dhe u kap pas tyre me duar e kmb. Ai ngjitu lart e polici me pistolet n dor brtiste posht. Kur kishte arritur n maj, pa se polici kish nisur t ngjitej edhe ai shkallve. Nuk dinte se far t bnte. T godiste policin, ta rrzonte dhe t ikte? jo. Nuk ishte nga ai soj njerzish. Kishte ardh pr nevoj jete dhe nuk donte t ikte duke marr jet. Nj dram e vrtet... ...Kur polici ishte pran, shum pran, kur ai zgjati dorn ta kap pr kmbsh, ai fluturoi, u hodh nga kulla. Kur ra n tok ndjeu nj tronditje t thell n t gjith trupin, nj thik n kmbn e djatht q dika i kishte prer. Nuk u ndal. Vrapoi dhe u zhduk... Polici, i habitur, zbriti dalngadal shkallt e hekurta. shqiptari mbeti anonim. Kulla jo. Ajo quhet Kulla e shqiptarit...
NjErz q i DUA - 5

72

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

73

tr Atiks. Duhet theksuar se ai nuk sht i vetmi ujmbledhs q sht krijuar pr t njjtin qllim. si ai sht edhe liqeni i Maratons dhe t tjer. Duhet theksuar, gjithashtu, se ai dhe t gjith ujmbledhsit e tjer nuk jan vepra t kohve t fundit, por vepra me nj zanafill masive t viteve 30-t t shekullit t kaluar. Dokumentet e shkruara dhe veanrisht fotografit e publikuara n internet flasin pr nj pun sistematike pr sigurimin e ujit t pijshm pr kryeqytetin, por edhe pr t gjitha zonat e Greqis. Kanali q lidh ujmbledhsin e Monros me Athinn sht 188.5 kilometra i gjat. Ai prshkon 67.5 kilometra tunele, 113,5 kilometra kanale t sistemit t hapur e t mbyllur, 7.5 kilometra sifone... ...Nuk po vazhdoj m gjat, vese nj breng dua ta vazhdoj e ta ndaj me t gjith. Vendi yn, shqipria, ka aq burime uji t pijshm sa, duke prjashtuar vendet nordike (thon), z vendin e par n Evrop pr uji burimi kristal pr frym t popullsis. Vendi yn, shqipria, ka aq liqene Monro sa do t furnizonte me uj t bollshm jo vetm fqinjt n kufij toksor, por edhe t kalonte detin. shkopeti, matur me kilometrat Monro sht shum afr Tirans, Durrsit, Kavajs... Vau i Dejs e Komani jan shum afr shkodrs e lezhs... shqiptart, larg ujit, t etur e t palar, i ka mbajtur (dhe do t vazhdoj ti mbajn) politika...

Valentina nga Ndroqi...

Nj kasolle, nj rrjet vath delesh e dhish, diku me mure t that guri e diku me trina, sundojn pamjen. Pas nesh shkmbinjt
NjErz q i DUA - 5

ua ln vendin kodrave me ullinj, fushs me t gjelbrn e grurit dhe t kafenjtn e ugarit, fshatrave t lugins s Thivs. Prpara nesh shkmbinjt zbresin pr tu zhytur n det... Nj stan bagtish q sheh dhe hesht. Prpara kasolles s stanit nj grua me kova n duar... - Valentina! - sa nuk vikat shoku im. - Valentina?! pyes dhe habitem un. Kush sht Valentina? - sht nj vajz nga Ndroqi i Tirans... - Nga Ndroqi i bukur fare pran Tirans, njmij kilometra larg n nj stan bagtish? Kjo sht udia m e madhe e ktij udhtimi... - Ke t drejt. shqiptart sot udhtojn npr bot mbi Pegasin e udive t dhimbjeve, si n legjendat e mome. Dhe nisi t tregoj... ...E quajn Valentina, kshtu t paktn e thrrasin ktu. sht nga Ndroqi i Tirans. Drama e saj prshkohet nga dashuria dhe dhimbja e madhe. sht dram e zakonshme e shum vajzave t reja shqiptare, q dashuria u kthye n urrejtje. Ajo u dashurua me nj djal dhe i besoi atij jetn. Djali nuk deshi zemrn, por trupin e saj, moshn e njom, buzqeshjen e saj q shprthente si trndafil e t joshte. Kto ai nuk i donte pr vete si pasuri e asteve intime t jets, i donte pr t tjer, pr tregti. iu betua dhe prbetua me t gjitha fjalt e bukura t fjalorit dashuror t shqipes. i tha se do ta merrte me vete dhe do t bnin nj jet tjetr, t bukur n vende t mrekullueshme. E mori dhe me t n fillim kaluan male e m tej ndrruan njra pas tjetrs taksit e taksixhinjt, derisa erdhn n nj qytet t madh t Greqis. N fillim dukej se dashuria e tyre do t dilte nga rrnja boshtore e do t degzohej e merrte tokn. Kjo zgjati derisa nj nat, von,
Tregime t jetuara

74

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

75

n vend t tij n dhomn e fjetjes hyri nj tjetr burr, me nj tjetr vshtrim e nj buzqeshje t akullt. Ai i tha se q nga ajo dit nuk do t kishte t bnte me asnj tjetr vese me t. i tha se e kishte bler dhe se q nga ajo nat ajo do t priste klient. E kapi pr krahsh dhe e prplasi mbi shtrat. iu hodh sipr dhe e prdhunoi. Nuk pati as forc e as z q ta kundrshtoj... ...Kshtu vazhdoi me dit e me jav. Burrat vinin njri pas tjetrit e i hidheshin sipr. E nduknin, e kafshonin e prdridhnin sa majtas-djathtas, shfrenin dufin e egr mashkullor dhe iknin. Tek dera tutori i ri mbushte xhepat. Dalngadal u shndrrua n nj t burgosur seksi, n nj qenie pa dit e pa drit. Kjo vazhdoi derisa nj dit gjeti nj ast t shkurtr kur Cerberi i Ferrit t saj nuk ishte aty e dera ishte e hapur. Doli dhe iku me vrap. Nuk dinte ku t shkonte. As gjuhn nuk kishte mundur ta kapte sa t lidhte dy fjal bashk. Pa nj njeri me uniform dhe me duar e me kmb i krkoi ndihm. Ai e oi n rajon dhe drama e saj u shkrua n deftert e policis... ...Nuk e deportuan. Aty qlloi nj njeri q e mori nn mbrojtje. i tha se do ta njihte me nj djal e me t do t kalonte jetn. E njohu me jorgon, nj bari dhish, q tr jetn e tij e kalonte maleve n kullot e staneve ku cicron qumshti n kovat e bardha. Bariu e plqeu, e oi n kish, bri betimin se do ti qndroj besnik tr jetn dhe e futi nuse n kasollen e tij... Ajo sht msuar me jetn e re. Ngrihet me nat e bie me nat. Mjel nj nga nj dhit nn rite t lashta kngsh arvanitase, vlon qumshtin, prshesh bukn, lan e shplan rroba. Kshtu vazhdoi derisa nj dit ndjeu ti prshkonte fundin e barkut dika lvizse, nj qenie q kur godiste i sillte n fytyr buzqeshjen e dikurshme, at lloj buzqeshje q bn tufa trndafilash... Valentina nga Ndroqi tani ka dy fmij, nj djal e nj vajz. Ka burrin q e don. Ka tufn e dhive, blegrimn e kecave, stanin
NjErz q i DUA - 5

e jets s saj, q dimrit zbret maj kreshtash buz detit e vers ngjitet majmalesh me dbor. Nuk ka shkuar asnjher n Ndroq dhe nuk e di se kur do t shkoj...

Dovrenj 2007...
T nesrmen e atij udhtimi Midis dashurish e kujtimesh t trishta, mesdita do t na zinte n Dovrenj, n pritje t autobusit q do t na kthente n Thiva. ishte nj dit e bukur, nj dit e ngroht, me qiell t kthjellt e diell q ishte n zenit. U ulm para nj klubi dhe morm nga nj kafe. N rrug kalonin makina t markave e t tonazheve t ndryshme. Nj makin u ndal, zu krahun dhe prej saj doli nj burr q iu drejtua krah hapur. U prqafuan, u puthn dhe shkmbyen nota t larta dashurie. Kur iku m tha se ai njeri do t shkonte n fshat dhe do tu tregonte njerzve q m ka takuar e ata do t zemroheshin pse nuk shkova t pija nj kafe me ta. Prej atij asti ai i ktheu kurrizin rrugs. Nuk donte q ta shihnin t njohurit e vjetr. Vetm n nj ast, kur nj kamionin e ngarkuar me thas t mbushur na kishte kthyer karrocerin, ktheu syt dhe tha: - E pe? ishte jorgua, burri i Valentins... Tregimin pr Valentinn nga Ndroqi dhe burrin e saj bari malesh e kisha dgjuar nj dit m par... Nxora nga xhepi aparatin fotografik dhe shtypa butonin. jorgoja, n at pozicion meditativ, sikur m fton q udhtimit t mos i v pik, por tre pika... Ndoshta nj dit do t kthehem prsri ktyre anve, do t ngjitem maleve e do t udhtoj midis dashurish dhe kujtimesh ikanake. jo t trishta, por t gzueshme... Janar shkurt 2007
Tregime t jetuara

76

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

77

PAs shUM ViTEsh...

as asaj mbrmje n shoqri ikanaksh t vjetr e t rinj, greksh arvanitas e shqiptarsh mrgimtar t rinj, pas atij mngjesi blegtoral, midis deleve e qengjave, n shoqri t lamit, arvanitasit t vjetr q po kap shekullin, dimrit bregut t detit e vers majave t maleve, tr ditn me krlik n dor, i ndjekur nga djali dhe nipi mes blegrims s bardh, vjen nj ast meditimi. Fqinji im i ka t befta meditimet, si shkrepje t unurit mbi gur stralli. Kjo i ndodh sidomos kur prpara ka pamje q lvizin e q ndrrohen pas do kthese e maje kodre dhe fshatrat e asaj lugine t gjat krcejn si n nj valle epike... Ka shqiptar, nis t belbzoj ai si t fliste me vete, q kan mendim jo t mir pr grekt. Ka edhe grek q jan sjell me bujari e respekt me shqiptart, duke ln mbresa t pashlyeshme tek ata... U ndal, si ndalet makina kur shoferi i mshon deri n drras pedalit t frenave, bn stop duke ln pas varra t nxehta, aq sa shkrijn ziftin. - E zgjidhe ushkurin e thesit? - i them un i paduruar. - hape t shkretn dhe nxirre t marr pak ajr se boll e ke mbytur ... - E sheh at fshatin atje? m pyet duke i mshuar me gisht xhamit si t donte ta shponte. - Po e shoh. qenka fshat i bukur...
NjErz q i DUA - 5

Futi gishtin n goj si t donte t shuaj dhimbjen e prplasjes pas xhamit dhe nis t tregoj... ...N vern e vitit 1992, pasi mora diplomn dhe bm takimin e fundit me shokt e mi student, i joshur nga e panjohura dhe fjalt q asokohe thuheshin me hiperbola pr Perndimin dhe jetn atje, mora rrugn e Greqis, rruga m e afrt dhe m e prekshme pr shqiptart. Nuk do t prmend ktu vuajtjet e atij kalimi odiseik, rrug q edhe vet homeri po t ishte gjall do ta lakmonte pr t krijuar odisen ikanake t kohs son. Udhtimi i lodhshm do t bnte stacion n Thiva, n fshatin Mavromat. Puna, jo pr nj student q vetm lapsin kishte mbajtur n duar, por edhe pr t tjer, ishte e rnd. Punonim n bujqsi, nn nj diell q t prvlonte, me domatet q ti bnin duar e rroba t gjelbra e lshonin nj er q nn rrezet e diellit t merrte mndt, me duhanin q t nxinte duar, fytyr e rroba me at lng ngjits trulloss q lshon avuj t rnd nikotine. Vilnim domate e duhan n fusha t gjera pesmbdhjet or n dit dhe shprblimin her e merrnim dhe her na thoshin javn tjetr, pes mij dhrahmi... Nj mngjes hert u ndodha n nj kryqzim rrugsh, atje ku shpesh dilnim pr pun e rrall her vinte ndonj kamionin e hidheshim si thas mbi karroceri n rrugn drejt fushave me domate e duhan, drejt meje po afrohej nj i moshuar. M prshndeti me nj kalimera dhe me nj t ulur koke m pyeti: - Nuk ke pun sot? - jo i prgjigjem. - Do t vish n shtpin time, - m thot. - Dy or pun jan, por ti do t marrsh ditn e puns t plot... Punn e bra pr m pak se nj or. Kur mbarova, m zgjati nj monedh pes mijshe.
Tregime t jetuara

78

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

79

- jo, - i them, duke mos i prekur parat. - Pr punn q bra nuk dua asgj. Ather ai m ofroi t pi e t ha dika. E pranova duke thn sa me fjal, se asokohe dija shum pak greqisht, sa me gjeste se do ta pi nj kafe pr t br muhabet. M pyeti se ku rri dhe ku fle. i tregova pyllin e pishave dhe me shenja i thash se kam nj kuvert t vjetr q e shtroj posht dhe nj pak m t re q e hedh sipr dhe fle gjum. Kur mbaruam kafen u ngrit dhe u fut n shtpi. Dika bisedoi me t shoqen dhe kur u kthye m tregoi nj dhom me shtroja e mbuloja, duke m shprehur dshirn q t rri n shtpin e tij. Ndenja atje katr muaj. E ndjeva veten si n shtpin time. Mbrmjeve, pasi kthehesha nga puna, bisedoja me t duke br rrug gjithnj prpara n greqishten time. Aq rrug kam br sa mund t them se ai ishte msuesi im i par dhe m i miri i gjuhs greke. Gjat bisedave msuam shum pr njri-tjetrin, pr jetn n shqipri e n Greqi, pr rrugt q ishin t detyruar t bnin intelektualt e rinj drejt fushave ku mbillej e vilej domate e duhan. M thrriste Dhaskal dhe e thrrisja Papu... ...Nj dit i them se do t kthehem n shqipri. i them se tani q e mora vesh se sht Greqia, duke br nj gabim, do t shkoj t punoj n zanatin tim, tu msoj fmijve historin e shqipris, Ballkanit dhe t Bots. U befasua, por nuk m kundrshtoi. M prcolli deri tek stacioni i trenit, duke m vn n dor nj ant t mbushur me rroba t reja. U ndam duke u prqafuar fort e me lot n sy... ...Vite m von, i zhgnjyer nga ajo q shihja e kishte lindur e rritej n vendin tim, mora prsri malet e fqinjit jugor. Ksaj here u vendosa n Athin. Doja q dijet e mia universitare,
NjErz q i DUA - 5

vlerat q m jepnin njohja mir e gjuhs angleze dhe italiane ti shfrytzoja pr nj pun e jet m t mir. lidhjet me at njeri i kisha humbur... ...N Athin fillova t punoj kamerier n nj restorant diku afr sheshit Mavili, n mes t nj rruge q degzohet nga bulevardi i madh Vasilisis Sofias. Lokali sht i cilsis s lart dhe klientela sht evropiane dhe greke.... Nj dit, n nj tavolin n qosh t lokalit m trhoqi vmendjen qndrimi i nj burri t mom. M ngeln syt tek mnyra se si e prdorte thikn dhe pirunin, shprehja e fytyrs, tr qenia e tij. Gjithka e njohur. Ndjeva nj cimbim n zemr dhe mendja m fluturoi n Thiva, n Mavromati, tek ai njeri dhe tek ajo shtpi q qe streha ime e par e jets n emigracion. Nuk ishte vetm. ishte me nj burr rreth t dyzetave. shkova tu shrbej me nj dshir dhe zell q nuk e kisha prjetuar kurr. U ofrova listn e gjellve dhe, duke iu drejtuar plakut, pyeta se nga ishin. M than se ishin nga nj fshat i Viotis. E pash n sy plakun dhe, pasi u sigurova si ishte po ai, Papuja i Mavromatit t Thivs s viteve m par, e pyes: - Mua m njihni? M pa me vmendje dhe nxori nj jo dyshuese. - Nuk m mban mend? - kmbngula un, tashm i sigurt se ishte po ai njeri, po ai z i mbl i pesmbdhjet viteve t shkuara. - Mos je ai Dhaskali nga shqipria? tha me nj drithrim t fort zri dhe u ngrit n kmb. - Po, - i them. - Ai jam. Papu! U sul drejt meje dhe m prqafoi fort. At ast ndjeva sikur m prqafoi gjyshi im, sikur m shtrngonte n gjoks nj dashuri e madhe prindrore. Ai ishte shkrir me mua dhe nuk m shqitej.
Tregime t jetuara

80

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

81

Kur u shkputm dhe pam njri-tjetrin n sy vrejta se brazdat q mosha le n fytyrn njerzore ishin mbushur me at lng q duke dal jasht oqeanit t mbyllur t ndjenjave dhe dashuris s njeriut shpreh nj bot t madhe dashurie. - Po, sa paske ndryshuar, biri im, sa i bukur dhe i mir qenke br...! M kapi prkrahu dhe m uli n karrigen pran. - rri ktu! m tha me nj ton t mallngjyer. - rri ktu t flasim e t mallemi... At nat ndenja deri von n shrbim. ikn t gjith me prjashtim t Papus dhe burrit q e shoqronte. U ulm dhe ndenjm bashk deri afr mngjesit. Pronari i lokalit, pasi e mori vesh historin ton, solli nj piatanc t madhe me mish t pjekur, nj shishe nga vera m e mir e lokalit dhe elsat... U ndam ndrsa agonte dita e re... U ndam duke shkmbyer telefonat dhe adresat... U ndam duke lidhur fort nj nyje n marrdhniet njerzore, nj nyje t vjetr me nj nyje t re.... Tetor 2005

PlUMB PAMBUKU

i ka dhjet vjet q veron duke punuar n at ishull t largt t Egjeut, dhjet vjet pun e dhjet vjet ndodhish q i ka shnuar vetm n defterin e madh trunor, ku vetm ndonj ast i rastit e nxit ti nxjerr. Dhe kjo ndodhi kur po kalonim para nj lokali, jo n breg t detit, por paksa i futur midis kullave dykatshe krejtsisht t bardha. - Ktu, tha, e kam filluar pr her t par punn. Ktu kam ndjer pr her t par dhunn nga puna, por edhe ngadhnjimin mbi t. - si ndodhi ? e pyes, duke e ditur se edhe pa e pyetur ai e kishte gjetur elsin e kujtimeve dhe qelizat trunore ishin vn n lvizje. - Po krkoja pun kur nj burr m thirri nga prapa. Ktheva kokn duke menduar se zri nuk m ishte adresuar mua, por dikujt tjetr. Ai ma bri me dor. E mata me sy dhe iu afrova. Edhe ai, tashti, ball pr ball, po m maste n t tra prmasat e trupit. E dija q pamja ime ishte e mjer. Kisha fjetur n nj banes n ndrtim dhe rrobat, prvese ishin zhubravitur, ishin zbardhur vende-vende nga glqerja. isha edhe i parruar. E si t rruhesh kur nuk ke nj vend pr t vn pasqyrn e vogl dhe nj kanoe uj pr t lagur furn? iu afrova.
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

82

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

83

- Don t punosh? - m tha. - Dua, - i thash. - Pr pun kam ardhur e jo pr turizm. - Din ndonj gjuh t huaj? - Di, - i thash. - Di anglisht dhe italisht me shkollim universitar dhe greqisht me t folur e me t dgjuar. Di edhe shqip. - shqiptar je? - Vetm shqiptart vijn n kt koh ktu. E kush vjen tjetr. - Do t punosh pr mua, - m tha. M erdhi mir kur ma tha. Vese ajo Do t punosh pr mua, sikur ma prishi pak humorin. Megjithat i thash vetes se nuk sht koha pr humor, por pr pun, pr t mbledhur ndonj dhrahmi e pr t mbushur barkun me buk. ishte koha kur mendoja vetm t mbaja trupin gjall e kmbt mbi tok. N shtpi nuk kisha uar asnj lek dhe nuk dija se si do t vinte e nesrmja e jets sime. - Mir, - i thash. - far pune do t bj? - Po ja, - m tha duke m treguar nj grop t madhe. - Do t pastrojm e rregullojm pishinn si fillim. Pastaj do t lyejm e pastrojm hotelin. s fundi do t lyejm e bjm gati pr sezonin turistik lokalin. - Dakord, - i them, dhe ula prdhe torbn me nj grusht ndrresash e do gjra t vogla q kisha marr me vete. Fillova punn. sezoni turistik donte edhe nj muaj e ca t vinte dhe punt duheshin shpejtuar. M strehoi n nj dhom t vogl. Nuk m dha asnj pazar pr punn. As un nuk i krkova. Kshtu vazhdova nj muaj t tr, derisa lokali u b gati dhe u dukn turistt e par. Ditn q hapm lokalin m tha:
NjErz q i DUA - 5

- Do t punosh kamerier. Do t ftosh turistt, do tu shrbesh n tavolina. Pagesa do t jet mbi bazn e prqindjes s t ardhurave. Fillova punn. Nj dit, dy, tre...dhjet... M ra q t merrja n ditn m t mbar tre mij dhrahmi. Ai merrte pjesn e luanit e mua m jepte hisen e lepurit. E pash se kshtu nuk ecej. N bujqsi ku punoja m prpara diku n Thiva merrja dyfish. Kot q isha munduar deri ktu e kot gjuht evropiane q dija. Nuk pinin uj. Mendova t iki prej atje. N kohn e lir nisa t krkoj pun n ndonj tjetr lokal. M n fund e gjeta. Nj lokal q m mbajti jo vetm mua me buk, por edhe familjen time diku n nj fshat t largt malor, jo pak, por katr vjet t tr. i thash se do t ikja dhe krkova t ulemi t bjm llogari pr tr periudhn q kisha punuar. Nuk kundrshtoi, por ma mati kokn me konop, si i themi ne nga ant tona. M futi n llogari edhe strehimin, madje edhe ndonj cop byrek q m kishte sjell gjat kohs q punoja. Nuk kisha nga tia mbaja. ishte koha kur shqiptart ishin ilegal dhe nj fjal n polici dhe do t m duhej t bja udhtimin e tet maleve e ferrave. shtat udhtime i kisha jo vetm n kujtes, por edhe n trup dhoro e shkopit policor t goms. Mbas shum zbritjesh ngeli pr t m dhn 150 mij dhrahmi. M dha vetm njzet mij dhe m tha se t tjerat do t mi jepte muaj pr muaj. Koha eci prpara, por ai ecte prapa n borxhin q m kishte. Duhet t them t drejtn q dika m pagoi. N fund t sezonit turistik m kishte ngelur borxh dyzet mij dhrahmi. ia krkova. M tha q t shkoja ti merrja t pasnesrmen. shkova, por ai i kishte vn ky gjithkaje, me lokal e me hotel. Nuk kisha se far t bja. i hipa tragetit dhe shkova n Athin. Nj shok kishte
Tregime t jetuara

84

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

85

hyr dorzan pr nj pun n nj lokal serioz. Atje punoj edhe sot dimrit... ...Erdhi vera tjetr dhe u ktheva prsri n ishull. Me pronarin e lokalit t dyt ishim br shok e miq dhe nuk m lshonte. Nj dit shkova tek lokali i vjetr dhe krkova borxhin. M tha se do t ti jap. E kush grek thot se nuk do ti jap? E kan provuar mrin e shqiptarve dhe asnjher nuk e thon nj gj t till. Un nuk jam nga ata q ngre dorn kundr dikujt, por ama edhe djersn dhe gjakun tim nuk e fali. shkova disa her, por ai vazhdonte me t njjtat fjal. Krkonte t ma punonte. Mendova dhe sajova nj rrug paka se ato dyzet mij dhrahmi nuk do t m hynin n xhep... ...Fal gjuhs dhe komunikimit t mbl q kam me klientt kisha br shum miq e mikesha n radht e t huajve. Nj dit marr nj shok dhe bashk me nj norvegjeze dhe angleze shkova n lokalin e tij. U ula dhe u thash atyre t porosisin far t duan dhe t bjn far t duan se parat i paguaja un. Porositm nga t gjitha ushqimet e shtrenjta. Pim sa u bm jo n qejf, por n super qejf. Filluam, sipas tradits s buzuqeve greke t thyejm gota dhe pjata... N fund thrres kamerieren dhe i krkoj t bj nj pr nj llogarin. Doli q kishim ngrn, pir e thyer far na erdhi pr dore plot tridhjet e nnt mij dhrahmi. i them kamerieres q ti thot t zotit t lokalit q jorgua (kshtu m thrriste), e mori borxhin dhe njmij dhrahmi nga ai borxh jan bakshish pr ju. E njoftoi. Erdhi dhe tha vetm nj fjal. Mir ma bre! Nuk mora parat, por mora hakun. T nesrmen kur na kish dal pija, u tregova shoqrueseve t mi historin. M than se do t kisha br mir tua thosha prpara, n mnyr q t kishim
NjErz q i DUA - 5

thyer m shum pjata. - Po me pronarin si shkuan m pas marrdhniet tuaja? e pyes i brejtur nga kurioziteti i fundit i tregimit. - Me pronarin? ja shiko! i thirri dhe ia bri me dor. Edhe ai ia bri me dor. - U njohm m shum, u bm miq. Nganjher qllon t pim edhe ndonj birr n lokalin e tij. Paguan ai. si ma ke punuar ti, nuk ma ka punuar askush, - m thot. - Kot nuk thon, - i thash, - derri do plumb. - Mir e ke. Do plumb, por jo plumb prej metali, por plumb prej pambuku. Vazhduam t shtisim bregut t detit. Nuk folm pr disa minuta. Nuk e di se far elsash kishte n dor e po provonte t hapte qeliza t tjera t kujtess. Un pr vete po mendoja pr hakmarrjen me plumba prej pambuku... santorini 2005

Tregime t jetuara

86

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

87

Miq N rrNj iKANAKsh T VjETr

a aste t jets q lidhen e nyja e formuar rritet e rritet. Kjo m ndodhi n prill t vitit t kaluar. M ndodhi n at udhtim t bukur mes pr mes hapsirs s Thivas, qndrimi disa orsh n fshatin e bukur bregdetar saranti, takimi me Eqremin dhe linditn nga librazhdi, takimi me lamin, q n mosh po i afrohet shekullit e n rrnj nuk e nxn shekujt. Dika pata shkruar ather. Pata portretizuar Eqremin dhe linditn me dy fmijt e tyre Erlisin, janin dhe Dhimitrn. Bra nj intervist me lamin, arvanitasin q po kap shekullin e jets e q t folurit e tij n gjuhn e prcjell shekujsh mbijetese ngjan aq fort me shqipen e sotme, sa ngjan e folura e nj kosovari me nj lab... Gazeta nuk kishte shkuar dhe nuk e kuptoj pse nuk shkon edhe sot e ksaj dite kur etja e emigrantve n at trev larg qytetit pr fjaln e shkruar shqipe sht e madhe. lami n veanti e krkonte gazetn, donte t dgjonte t shkruar fjaln e tij n gjuhn e t parve t tij. Nj dit Eqremi erdhi n Athin dhe un shkputa nga koleksioni gazetat, stampova fotografit dhe ia dhash me vete. Pas ksaj, krkesa pr t shkuar prsri n saranti u b telefonat e dits... shkova t mrkurn e kaluar. shkova ditn. Kalova edhe natn nn nj qetsi q vetm fshatrave malor t krahins ku linda dhe u rrita e kam prjetuar.
NjErz q i DUA - 5

N mbrmje, ndrsa dielli ulej mbi det duke lyer me t kuq tr peizazhin n perndim, u ulm n klubin e Maqit dhe Maries, pran e me fjaln e zemrs se sa me gotat e vers dhe t rakis. lamin nuk e zinte vendi. lvizte n kryekarriken e tavolins ku i bm vend, na shikonte n sy, zgjaste dorn e rreshkur nga mosha dhe nga puna e blegtorit, qeshte ndrsa nj pik loti shkputej nga liqeni i jets njerzore dhe dallgzonte brazdave t fytyrs. E ka nj breng lami, nj breng q lidhet me shtatdhjet e dy vite t jets s tij dhe nj breng q lidhet me rinin e tij. E para lidhet me gruan q iku n pranver dhe pas 72 vjetsh e la vetm n nj koh kur ai n fakt nuk sht vetm, sht me djem, me vajza, me nipr e mbesa. E dyta lidhet me vitin 1940, vit n t cilin qe i detyruar t marr karabinn dhe t luftonte italianin n truallin shqiptar. lami skraparit i thot spathar e beteja e zhvilluar n spathar nuk i hiqet as nga mendja dhe as nga goja. Dhe dshira q t shkoj edhe nj her n spathar sht nj amanet i jets s tij. Kt ma pat thn ather. Kto mi thot edhe sot. Dhe n tonin e zrit t tij ndjej lutje, dshir, krkes, vendim. Dhe n ato fjal q thot e rithot: Nuk m lente gruaja se kishte merak... ndjej madhshtin e mallit njerzor, dshirn e madhe t njeriut t moshuar pr rikthim n rini e fmijri... Eqremi sht po ai q skicova muaj t shkuara, nj njeri q t thuash puntor sht pak, nj njeri q t thuash i paprtuar prsri sht pak. Nga puna e lodhshme e peshkimit netve, derisa dielli t ngrihet n horizont, n shprndarjen e peshkut, n pun t ndryshme kopshtarie, n pun ndrtimore deri tek peneli i piktorit q sfidon kallot dhe t arat e duarve. Meraku q nj dit fmijt e emigrantve ti ul n banka shkolle e kushtrimi
Tregime t jetuara

88

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

89

i vjetr i msuesit e bren. E ndjen se sa humbasim duke e shtyr e zvarritur t msuarit e fmijve n shqipen e bukur, shqipe q ai e sheh sa fort ka qndruar nn trusnin shekullore t vendit t huaj e q ka humbur ose jeton agonin e vet pikrisht ngaq asaj i munguan shkronjat Flori e mbi flori, or Tunxh! si thot i madhi i skens dhe i ekranit sandr Prosi tek Udha e shkronjave. lindita sht po ajo, paksa m e shndetshme, puntore dhe nn e kujdesshme. At mbrmje u njoha edhe me Theodhorin nga roskoveci, i cili kishte ardhur nga Athina nga e njjta ndjenj e dshir q kishim ardhur un dhe ti. Fshatrat e Thivs dhe n veanti saranti, vendasit prej shekujsh ngujuar, nuk mund t shkputeshin nga albumi i madh i kujtess s tyre. Atje njoha edhe Andrean, nipin flokgjat t Lamit. Pr t, pr baban e tij, Maqin, pr gjyshin e tij, lamin, n nj pamje tjetr t puns dhe jets... saranti, Thiva, 17 janar 2007

sA GAz BiE BAGTiA

hotelin e Nics flihet si qengj. E vetmja zhurm, si nj fshfrim flladi, sht ajo e autobusit t mngjesit. Vjen hert nga Thiva, thuajse pa u gdhir. Nj qetsi e till, ajri i pastr dhe ngrohtsia e dhoms t ftojn t kapsh mesditn symbyllur midis ndrrave. Nuk e kemi kt privilegj. N orn shtat t mngjesit i premtuam Maqit q do t jemi para lokalit t tij pr tu ngjitur n stan Maqi erdhi me nj kamionin n karrocerin e s cils nj cistern plastike pikonte uj. U ngjeshm pran tij n kabinn njvendshe dhe krshria e par pr ne ishte uji n cistern. Pshertiu dhe na tha se e kishte gati tr tubacionin pr t uar n stan ujin por nuk e linte ujsjellsi. Justifikohej me faktin se ata nuk jan vendas, nga saranti por jan nga Kukurati, nj fshat si thoshte ai me sy ndrrues sht shum i bukur n male me bor dimrit e me gjelbrim e freski vers. Brengn e tij t ujit do ta shihnim sapo lam rrugn e asfaltuar dhe makina mori rrugs s kalldrmt. rrugve q i ngjiteshin malit dhe shprndaheshin si gishtat e dors pam t ngjiten duke guluar kamion q mbartnin cisterna dhjet tonshe me uj pr blegtorin. Tr faqja e malit ishte e mbushur me stane bagtish t imta, me dele, qengja, dhi, keca stani ishte afr, aq afr sa nj erek ore ngjitje m kmb do
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

90

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

91

t mjaftonte pr t fiksuar bukurin dhe begatin baritore, stanet e vdekur, t braktisur nga blegtor q ose kishin marr rrugt e qytetit ose t kurbetit n krkim t nj jete t zhurmshme, pr t fiksuar kasollen e gurt ku u rritm ne- thot Maqi, shtpizn e re me mure e ballkon prpara, vatht e deleve n nj labirint dhomzash me mur guri t that, n qiell t hapt lami dhe Andrea erdhn fill pas nesh, mbi nj furgon ngarkuar me san Nuk sht hera e par q ngjitem staneve, madje m duket se jeta ime ka kaluar stan m stan, staneve me bagti dhe staneve me njerz. lexuesi t m fal nse fjalt stane me njerz kan krijuar nj keqkuptim. Edhe un jam keqkuptuar kur nj nat bujta n fshatin Gradec t lugins shqiptare t Pollogut q mban n gji Gostivarin dhe Tetovn. Atje shtpive, vila t bukura e komode u thoshin stan, madje edhe shtpive q kishin t tyret n Gjermani e zvicr ku punonin stan i quanin N fmijri tregimet pr stanet ku veronin bagtit e fshatit tim, Grama n prehr t Korabit, tregime me dele e ujq, me dhi t egra e arinjm ngacmonin imagjinatn. N rini do t pija uj tek Kroi i zi n shqath e do t shijoja kosin n vorb n fushn e Pllajs q mbledh bagtit e lukanit dhe t Gur lurs, do t przieja n zjarr bashk me barinjt qumshtin e shtatorit t deleve, qumsht q i kalon t dymbdhjet pr qind-t e yndyrs, n at qaf mali q nga njra an sheh zerqanin e fshatrat e Gryks s Vogl dhe Gryks s Madhe dhe nga ana tjetr Fushn e Valikardhs e Trnovn me liqenet e saj mahnits. N burrni, kur lapsi i gazetarit do t ishte leva e jets sime do t ngjitesha bjeshkve t Korabit, madje do t prkulesha e do t zhysja duart n burimin n krye t fushs s Ponairit, nj perl e bukuris natyrore pr t ciln pak sht shkruar e shum pak sht fiksuar n aparate fotografimi e filmimi. Do t kaloja natn midis krismave t
NjErz q i DUA - 5

pushkve e t brtitura t barinjve q trembnin ujqit n Bjeshkn e shehut, madje do t isha i pranishm edhe n nj kasaphan arinjsh mbi qengjat e nj pike hapjeje n Fushn e Korabit, arinj q nuk iu trembn as krismave e frshllimave t kallashnikovve. Me Gani Xhengon, fotoreporterin e ATsh-s, n korrikun e vitit 1988 do t kalonim natn n nj fole n degt e ahut n pyllin e Grams, fole t cilat barinjt i kishin ngritur nga toka pr ta pas n sy tr stanin netve me sulme egrsirash, ujqish e arinjsh Nuk po udhtoj me shkrim npr tr stanet e jets sime; n fushn e Peladhis, n stanet e maleve t Klenjs dhe t sateblevs, n lan lur e n Fushn e Pelave, N Krej lur e Ndrshen, n livadh t Gjat e n hynosk, n sht shum e gjat rruga e staneve t nj njeriu q udhton drejt t shtatdhjetave, aq e gjat sa t lodh kur i nxjerr nga kujtesa dhe i v n radh kompjuterike. Nuk do ti prmendja nse lami, arvanitasi me at shqipen e tij shekullore nuk do t m thoshte se mbrmjeve, pasi milnin delet, merrnin e prcillnin qumshtin n qendrn prpunuese, pasi i ushqenin dhe mbyllnin mir dyert e vathve, zbrisnin n fshat pa pas frik sulmin e egrsirave. Tre qent ishin t mjaftueshm pr ti dhn familjes mundsin jo pr t pushuar, por pr t punuar n tavern, n nj pun t dyt, nj pun ku barinjt e dits bhen bufetier e kamerier Ndenjm mes barinjve dhe tufs s tyre me treqind dele e dyqind qengja dy or. Ndoqm Maqin tek nxirrte nga kasollja ku ishte rritur ushqimin e koncentruar, misr i pa bluar pr delet dhe misr i coptuar pr qengjat, tek e hidhte n koritat e drunjta Ndoqm delet dhe qengjat tek shtynin njeri tjetrin pr t marr sa m shum nga ushqimi i dits. Ndoqm Andrean tek zbrthente telat e barit t that dhe mbushte grazhdet e qengjave ende n regjim stallor
Tregime t jetuara

92

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

93

PoToMAsi

i erdhi dhe e u ul n tavolinn ton si t ulej n shtpin e vet. Gazi dhe hareja q i ishin qndisur n fytyr kur u shtrnguan me njeri tjetrit krahaqaf morn nj nur q vetm tek njerzit q e duan dhe e respektojn njri-tjetrin n nj shkall siprore mund ta gjesh. i foln njritjetrit me emr dhe grmuan shpejt e nxorn para nesh, me emra t prvem, t gjith pjestart e familjes, shokt e t dashurit. Krijova prshtypjen se njohja dhe miqsia e tyre i kishte rrnjt n fmini, diku n librazhd nga ishte shoku im, n ujrat e shkumbinit vers, kur ata jan mundsit e vrtet t vaps isha gabuar. Miqsia e tyre kishte lindur n tjetr koh e larg vendit ku lindn, u rritn dhe u burrruan. shptimi, shoku im, ishte rritur n brigjet e shkumbinit, kishte par se si ujrat e tij turbulloheshin n koh dimri e si kthjelloheshin n koh vere. Kastrioti q na gjallroi tavolinn me gazin dhe haren e tij, kishte lindur dhe ishte rritur e burrruar n Potom, nj qosh i largt i skraparit, atje ku, q t mbushsh grushtet me ujin e osumit, duhet t zbressh si me litar n faqe kanionesh me nj bukuri epike q nuk i gjen gjkundi jo vetm n shqipri, por edhe n Evrop. Kastrioti apo sotiri, si ishte msuar ta thrresin ktu, emr q
NjErz q i DUA - 5

n prkthimin n shqip ishte i njjt me at t shokut tim, kishte ardhur n Greqi q n vitin 1991. Kishte ardhur si kishin ardhur maleve e pyjeve t gjith shqiptart. Kishte sjell edhe gruan si i kan sjell grat t gjith emigrantt. jeta n emigracion e kishte hedhur n saranti, nj fshat i vogl q i kishte marr detit nj gji t bukur e i kishte dhn gjallrin e njerzve t mir, arvanit hedhrrnj, nxjerrlule e lidh e rilidhfar n disa breza. Nga Potomi (q un n vitin 1962 i shkova n kufij, por nuk arrita ti futem n zemr) kishte sjell duart e njerzve puntor skraparllinj, ata duar q n shekuj kan dit ta nxjerrin gurin nga shkmbi, ta latojn e t formojn qoshe e qemer shtpish t bukura, ata duar q kan ditur ta thrrmojn gurin e ta kthejn n tok buke ku hardhia hedh rrnj t thella e vilat e rrushit shtrydhin lngun e njohur me emrin raki skrapari Gur la atje e gur gjeti ktu. Mure ngrinte atje e mure ngrinte ktu Para se t merrnim t tatpjetn q t josh syrin e shpirtin me bukurin e fshatit t sarantit, shptimi dhe Eqremi m patn treguar nj mulli t vjetr, themelet e t cilit i kishin hedhur arvanitt e mom dhe miellin e tij e kishin gatuar deri von amvisat arvanitase. ishte vendosur q mulliri t rikonstruktohej e t bhej si e mbanin mend lami dhe moshatart e tij q ecnin drejt nj shekulli jet. Puns i kishte dal zot nj shqiptar. Ma than edhe emrin por un, n dshirn q t fiksoj sa m shum pamje, nuk arrita ta ngul n kujtes. Ama q e ka br, si ka qen para nj shekulli, nj shqiptar kt e fiksova dhe e vura n nj qosh t kujtess pr ta prdor n reportazh Tani para meje ishte njeriu q me duart dhe mendjen e tij bri q para banorve t atij fshati t ngrihet i gjall jo vetm mulliri i vjetr por edhe shqiptari nga nj vend i largt dhe i panjohur pr vendasit
Tregime t jetuara

94

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

95

Kastrioti punonte n nj gurore, n nj masiv shkmbor t bardh, ku nxirreshin blloqe t mdhenj, prej t cilve priten dhe marrin form pllakat e mermerit, pjes e ndrtimeve masive an e mban Greqis. Punonte lodhshm e si shprblim merrte vetm pagn e argatit, pa siguracione shoqrore dhe flet t tjera t marrdhnieve t puns. siguracionet pr t marr lejen e qndrimit pr vete, gruan dhe fmijt i merrte nprmjet oGA-s. E shoqja lante pjata e gota dhe pastronte mjediset e nj kafeterie n breg t detit, disa muaj gjat vers e ndonj dit jave gjat dimrit Kastrioti njihte vetm fshatin ku jetonte, rrugn q bnte deri n gurore, punt q bnte n ndonj ndrtim me gur (m treguan n bregdet nj vil ku ai kishte shkrir talentin dhe djersn e tij, pun q dukej nga larg ). Kishte shkuar edhe deri n Thiva apo livadhja pr dokumentet apo edhe pr ndonj rast urgjent shndetsor. jeta e tij ishte e sukulluar n nj rreth t ngusht prtej t cilit dilte rrall ndonjher kur shkonte t onte ndonj para n Durrs, n lagjen 19, ku po ngrinte shtpin e s ardhmes s familjes s tij. Koha e solli q n jetn e tij t futej e qara e nj foshnje, gzimi m i madh njerzor. E shoqja lindi n maternitetin e livadhjas, nj qytet ku, si m than, shrbimi shndetsor ishte m i mir se n Thiva. Mjekt konstatuan se foshnja kishte lindur me nj zhurm n zemr dhe i rekomanduan q ta shtroj n nj spital pediatrik n Athin. i than se ata ishin gati ti jepnin ambulancn, por m tej nuk e ndihmonin dot, duhet t ante vet Ai nuk e njihte fare qytetin e madh helen, nuk njihte asnj njeri q ta merrte prdore e ta onte atje ku duhej i kishte ardhur n ndihm Eqremi, shoku i tij nga librazhdi
NjErz q i DUA - 5

me t cilin ishin miqsuar familjarisht. Ai mori n telefon shokun e tij n Athin, shptimin, dhe i krkoi nj nder shptimi asokohe ishte beqar. Kishte punuar disa vite radhazi n sarantin e Thivas dhe tash punonte n nj restorant n Athin. E priti n stacionin e trenit. s bashku shkuan n spitalin pediatrik ku shtruan foshnjn. M pas shkuan n shtpin e tij t ngusht dhe ai u liroi burrit e gruas dhomn e fjetjes. Vazhduan kshtu nj jav t tr, flinin dhe hanin si n shtpin e tyre. Kastrioti me t shoqen e kishin t pamundur t shkonin n spital me mjetet e shrbimit urban. Frikoheshin se mos humbnin n rrugt e Athin. Kallauz kishin nj letr e shkruar greqisht nga shptimi n t ciln ishte shnuar adresa e spitalit dhe e shtpis. Kt letr ata ua jepnin taksixhinjve n do udhtim Kaloi java dhe fmija u b mir. Frika pr t ardhmen e tij kishte ikur. Kur shptimi i prcolli tek treni pr n Thiva, Kastrioti pasi e falnderon pr gjithka kishte br, i krkon ti bj llogarin e t gjitha shpenzimeve t atyre ditve, para t cilat do tia drgonte menjher sapo t arrinte n shtpi. shptimi e pa me dashamirsi, e prqafoi dhe i tha: Me falnderimin q m bre i ke shlyer t gjitha. Un e bra pr shokun tim, pr ty, pr fmijn tnd q ather, midis Kastriotit nga Potomi i skraparit dhe shptimit nga librazhdi ka lindur dhe sht rritur ajo miqsi dhe respekt q ai prshkrim q i bm gzimit t takimit n fillim t ksaj rrfenje sht tepr i zbeht prpara asaj q fshihet n shpirtin dhe zemrat e secilit. Prill 2006

Tregime t jetuara

96

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

97

liBrAzhDAsi i TrET

sht e kndshme t udhtosh me librazhdas. Pr m tepr kur me njrin t ndan nj mur shtpie emigracioni e me tjetrin sapo ka gjet vlag fara e nj miqsie... jan dy, Timi ish msues, dhe qaniu ish drejtor n letm, nj shkoll mes malesh e pyjesh, atje ku ndahet librazhdi me Dibrn e m tej me kufirin shqiptaro-shqiptar... Dalim nga Athina mbi katr rrotat e nj makine komode dyportshe jo nga rruga q t on pr selanik nga kam udhtuar her t tjera, por nga rruga q t on drejt shqipris pr tu kthyer n Elefsina e pr t humbur mes kthesash litar n thesin e madh t natyrs, mes gjelbrimit t pyjeve t pishs e ullishtash pambarim. Natyra e bukur, sa nga zoti aq nga njeriu, nuk na mban, na lshon, na ngre lart dhe me shpejtsin e kujtess na on larg. Mua m le n Fush studn n at oaz t bukur q m kujton piramidat e patateve dhe njerzit e mir q din ti marrin natyrs at q ajo ruan n gji. Nuk mund ti ngjitem t prpjets s letmit, asaj rruge t kalldrmt ku skodat me peshn e rnd t lnds drusore mbi balestrat e rrotave kan formuar dy vija npr t cilat vetm ato ia dalin t ngjiten e t zbresin. Nuk mundem sepse nuk e di at rrug. E din qaniu dhe shptimi. E din por nuk e ln atje. E marrin dhe e shtrojn ktu, mbi asfalt, nn rrotat e
NjErz q i DUA - 5

makins s vogl q merr frym me tr kolektorin thiths... Un, ulur n ndenjsen e par, shtrnguar pas saj me rrip, dgjoj... Ata i marrin npr goj t gjith, nxns e msues, puntor, sharrtar, shofer, bufetier t piks s ndrmarrjes s furnizimit t puntorve, pijanik, qejflinj rakie, konjaku e frneti. Ulen n karrige klasash para nxnsish q turbullohen para formulave t fiziks, matematiks e kimis, shtisin livadheve n piknik pranveror. M pas, si ta ndjejn veten ku jan krkojn rrugn prmes tabelash q nuk t ln t gabosh, prmes rrugsh q her flen gjum e her zgjohen mes hapsirash n ndrtim. shptimi sht i dashuruar pas ktyre hapsirave, i njeh n udhtime n kmb e shtrir n gjumin nn deg pishash e ullinjsh kohsh t largta. Ktu, ndrsa timoni rrotullohet her n drejtim t akrepave t ors e her n t kundrt, koha her ndalon e her ecn me vrap. Un, ktyre rrugve kam udhtuar edhe her t tjera me Timin. i kam vjel frutat e pems s kujtimeve t tij nj pr nj, madje i kam futur n nj kosh kompjuterik q ndonj dit, me pull e vul postare, do t udhtoj e bhet pjes n serin e librave t jets time n emigracion Njerz q i dua. Me qaniun udhtoj pr t parn her ksaj rruge dhe, pr t parn her vjel ndonj kokrr nga frutat e pems s kujtess s tij n emigracion. Kujtes q matet me dit udhtimi n kmb vers pr t zbritur n fushat e Verias, n ato muaj pushimesh shkollore pr t mbledh her domate e her ullinj e pr tu kthyer me nj xhep me dhrahmi pran familjes e pran nxnsve, dhrahmi q e shpuara n xhepin e kohs do ti thithte si e babzitur. Kjo derisa nntdhjet e shtata do ta detyronte prfundimisht tia linte kujtess shkolln dhe nxnsit, njerzve
Tregime t jetuara

98

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

99

q edhe ata ishin rrotulluar si trungjet e pishave lugjeve t natyrs n at lehje t dhimbshme rnie. Nj odise tjetr do ta merrte mes circesh, nimfash, polifemsh, skillash e karibdash derisa t zbriste n itakn e nj jete me pun, familje, madje edhe me nj shtpi dhe nj makin simpatike familjare... jan dy librazhdas, dy msues q udhtojn pr tek nj librazhdas i tret, tek nj msues, emrin e t cilit duket sikur e kndojn mes melodish malli e dashurie, mes kujtimesh q her u ngjiten maleve t librazhdit e her zbresin n bregdetin e Thivs, n fshatin e bukur saranti, pr ku vrapojm. Fjala sht pr Eqremin, librazhdasin e tret kujtimet pr t cilin rrjedhin si ujvar sa andej - kndej, sa n shkoll mes nxnsish q i donte me shpirt, sa n punn q bn, punn e lodhshme me detin n qetsin dhe egrsin e vet, n gjueti t peshkut, sa n dashurin e riprtrir, n prkushtimin pr tu msuar fmijve t shkruajn e lexojn gjuhn shqipe n tjetr truall gjuhe e jete. Pr pasionin e Eqremit pr gjuhn shqipe kam shkruar disa her. Kam shkruar me fjalt dhe me ndjenjat e mia, kam shkruar edhe me fjalt n diktofon dhe me dashurin dhe ndjenjat e tij. Nuk mund t rri pa ndrhyr n bisedn e qaniut dhe Timit pr tu prmendur disa fjal t Eqremit, fjal q t shkputura nga nj bised me t i kam vn n kopertinn e librit shkolla shqiptare e Athins rilindsit e kohs son 2 ...Gjithmon kam pas dshir t arrij kt dit. Gjithmon e kam pas brenda vetes. Profesioni i msuesit m ka pas plqyer shum. Kur u larguam ato vite, flas pr vitin 1997, u ndjeva ngusht, ishte nj pun q nuk e uam n fund, nj pun q e lam prgjysm. Mbase kjo sht ajo forca shtytse m e madhe
NjErz q i DUA - 5

q m detyron, q m bren se kam ln dika pa br nga ajo q mundja t bja. Nuk flasim vetm pr ndrra. Flasim ktu se kemi detyrime. sht ndrr, por kemi edhe detyrime. Kemi detyrime ndaj Atdheut, n qoft se do t themi kt fjal q sa vjen e nuk po dgjohet m. Kemi detyrime ndaj atij mjedisi q na prgatiti ne pr msues, q t luanim nj rol q duhet t luanim, por si e thash e lam n gjysm. shtoj edhe ndaj krkess q njeriu ka ndaj vetes. Ajo bile duhet t jet krkesa m e lart: far krkesash ke ti ndaj vetes? Kt e bj pr t shlyer dika q e kam ln n gjysm dhe n rast se do tia arrij qllimit, si duhet t them sinqerisht, do t ndjehem i lumtur. sht nj ndrr pr mua sikur kta t arrijn t lexojn dhe t shkruajn n at shkall q dua un... Ktu biseda ndizet, merr zjarr e bn prush q pjek fjalt e ngroh shpirtrat. Tash jemi tre, dy librazhdas dhe nj dibran, ata me mallin pr t takuar shokun e viteve t largta maleve t librazhdit e un pr t takuan tashm mikun tim t familjes. Ndr t tjera, n nj ant n bagazhin e makins, kam disa libra shkollor pr Eqremin dhe nxnsit dhe disa libra artistik, me kng, vjersha e prralla pr nxnsit... ...N bregdetin e sarantit ka nj lokal ku punon linda, e shoqja e Eqremit, nn e tre fmijve, dy djemve dhe nj vajze, dy prej t cilve kan lindur n saranti t Greqis. Ktu prjetoj nj takim malli t thell. linda, sapo e shikon qaniun, e prqafon dhe i thrret msuesi im... ...M emocionoi ajo thirrje, ai emr i prgjithshm n prvemrin e astit. E kam jetuar kt lloj dashurie, respekti e malli nj dit n santorini kur nj kamerier iu drejtua gruas time
Tregime t jetuara

100

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

101

me emrin Msuese Natasha.... Ka dika t veant kjo fjal; ka madhshti, krenari, respekt, dashuri, mall... U ulm t gjerbnim kafen e linds, ndrsa tretnim vshtrimin mbi rrafshin e qet t detit n krkim t kaikit t Eqremit q pak minuta m par u fsheh pas gjirit pr t hedhur rrjetat e peshkimit. Do ta gjerbnim gjat kafen derisa para nesh do t shfaqej Eqremi i tr me rrobat e puns n nj dit t zakonshme kthimi nga gjuetia n det... Ndrkoh lesio, djali i Timit, nuk mund t qndroj pa i fut kmbt n det n krah t fmijve q kt t diele kan zbritur me nj autobus turistik... ...Ver dhe peshk t freskt t pjekur n prush. Tre librazhdas prball meje n meditimet e tyre mes kujtimesh t kohve t vjetra e mes planesh e ndrrash pr koht e reja. Njerz q e duan njeri tjetrin,,, ...Nuk mund t iknim nga saranti pa e takuar Edi suln, dibranin q ka nj lokal t bukur q dominon tr pamjen e fshatit, gjirin n qetsin mbrmsore dhe shtpit si kuti shkrepsesh q i largohen detit duke marr malit prpjet. saranti, 30 maj 2010

PAliKAri i ThisViT

i nuk e dinte ku sht Thisvi, madje as ia kishte dgjuar emrin ndonjher. Nj kart jeshile n dor t nipit, nga ato karta q n greqisht u thon veveos e t japin t drejtn t qndrosh n shtetin helen dhe knaqsin (kur hapet dera e vaths) t udhtosh e t mallesh me njerzit dhe gurt e drunjt e dheut tnd, kjo kart pra kishte n fund emrin e prvem THISVI, nj firm t nj far Palikaris dhe nj vul zyrtare. Kishte edhe datn e lshimit dhe numrat protokollar e serial. Me nj fjal ishte veveos origjinal, i pranueshm kudo q t shkoje. Veveosi ishte lshuar pr nj periudh njvjeare, ksisoj, sipas ligjit, pavarsisht se nuk ka dal pulla q ngjitet n pasaport, duhej riprtrir dy muaj para skadimit Po ku ishte Thisvi? Ai nuk e dinte ndaj pyeti nj bashkqytetarin e vet q ishte edhe i shkolluar, edhe i gjezdisur npr Greqi. Ai, pa e menduar gjat, i tha se Thisvi sht nj fshat i vogl n zonn e Thivas dhe t livadhjas. i tha se sht qendr e nj zone q prmbledh vet at si dhe fshatrat Elopia, Ksironomi, Dobrena dhe Prodhroma. i tha se n strukturn e organizimit shtetror sht bashki dhe varet nga prefektura (periferia) e livadhjas. i tha se n at zon kishte punuar disa vjet dhe i njihte fshatrat dhe njerzit si njihte fshatrat e vendlindjes Kaq mjaftoi q bashkqytetari ti merrte ditn e puns dhe
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

102

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

103

me nj taksi ta onte n fshatin e largt Trokiti n zyrn e sekretarit t bashkis dhe zoti Palikaris, sapo e pa u ngrit n kmb dhe hapi kraht ta prqafoj. Por kur pa se pas tij vinin dy t tjer kraht i ngrin n ajr e fytyra i mori pamjen e nj njeriu t sapo dal nga nj pellg uji lagur deri n palc. - ikni, ikni, - tha i trembur m leni rehat. Kam fmij far kishte ndodhur? Pse Palikaris q mbante pr mbiemr nj sinonim t trimris dhe t djalris, u b pul e lagur, e humbi t gjith palikaritetin e emrit dhe t postit q mban? Nj dit prej ditsh, nj avokat, i ardhur nuk dihet se prej ku, troket n dern e sekretarit t bashkis. i ftuar t ulet, duke gjerbur kafen e mirseardhjes, karakteristike pr zonn arvanitase t Thivs e livadhjas, avokati, me ato fjal t zgjedhura q i din ti ndukin nga bashka vetm soji i avoketrve, i mbushi mendjen Palikarit q kundrejt nj shprblimi ti plotsonte pes veveose pr pes alvanos. U tha, u b. Avokati mori veveoset dhe Palikari mori parat. i ra mir sekretarit t bashkis allishverishi dhe me q miu i par i kaloi npr mjekr rruga u hap jo vetm pr t, por edhe pr avokat t tjer. Thisvi dalngadal filloi t bhej i njohur pr avoketrit, ashtu si u b i njohur (si emr) edhe pr hallexhinjt ikanak q pr t mbijetuar si emigrant, pr bukn e fmijve apo t prindrve t uritur n Atdhe, donin t kishin n xhep veveosin e muar e pas tij pulln mbi pasaport. Kshtu, si n prrallat e njmij e nj netve, dit pas dite e jav pas jave numri i veveoseve e bashkia e vogl e Thisvit shndrrohej n nj bashki t madhe ku numri i emigrantve e tejkaloi numrin e popullsis. Disa flasin pr njmij e pesqind veveose. Disa t tjer pr dymij. Disa thon pr tetqind mij euro t stivuara n xhepat e avokatve. Disa t tjer flasin pr m
NjErz q i DUA - 5

se nj milion. Disa e ulin shifrn e parave n xhepin e Palikarit n njzet pr qind. T tjer e ngren deri n dyzet pr qind. hall i madh i ka gjetur hulumtuesit. Kujt ti besojn? Kolegji i avokatve n qoft se na lejohet ti quajm kshtu, dita - dits e rriste oreksin dhe mbushte xhepin. Pr do veveos t lshuar ata merrnin 300 euro paravolo, tetdhjet pr qind e s cils shkonte n xhepin e tyre dhe njzet pr qind n at t Palikarit. Merrnin pr do kok edhe nga pesqind euro honorar pr mundin dhe djersn q derdhnin. Avokatt pr nj veveos merrnin aq euro sa nj emigrant nuk i merr as pr nj muaj. Palikari, pr do veveos merrte aq sa nj emigrant nuk i merr n nj jav. Kjo maraton avokatsh drejt Thisvit vazhdoi me muaj derisa nj ditnj emigrant e gjeti adresn, trokiti n zyrn e Palikarit dhe krkoi rinovimin e dokumenteve. Mirpo si t rinovoheshin dokumentet kur nuk kishte asnj dosje, asnj regjistrim n blloqe dhe n kompjuter? Pas tij shkuan t tjer e t tjer Nj dit prej ditsh, si n prralln ...na ishte nj her nj mbret tullumbacja plasi dhe zhurma e saj u dgjua larg. Me alarm erdhn npuns t vegjl e t mdhenj nga prefektura e livadhjas. Erdhn edhe nga hetuesia dhe policia. E kapn Palikarin dhe e vun me shpatulla pr muri. U krkuan avokatt, por skilet, pasi kishin rrjepur, pjekur e ngrn pulat ishin zhdukur n pyll. Numrat e telefonit dhe adresat e avokatve ishin fshir nga katalogt. zyrat nuk gjendeshin n adresat ku ishin paraqitur dhe kishin aplikuar emigrantt. As celulart nprmjet t cilve ishin br t gjitha bisedat nuk prgjigjeshin Npunsit e periferis, t shoqruar nga makina t policis, mblodhn ato pak dosje e dokumente q gjetn dhe i futn n Ahuret e Avgjis. Taksirat i emigrantve t vrtet q prej
Tregime t jetuara

104

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

105

vitesh punojn e jetojn q nga fshatrat malor deri n ato bregdetar t bashkis s Thisvit q as pull mbi pasaport pr dokumentet q kan dorzuar nj pr nj e q gjenden n dosje nuk do t marrin dot dhe as aplikim t ri n zyrat e bashkis nuk bjn dot Palikari, pas gjith ksaj gjurulldie, vazhdon t ulet mngjes pr mngjes n karrigen rrotulluese t sekretarit dhe t mendoj se far do t ndodh nesr me t Palikari mendohet ndrkoh q mendohen edhe emigrantt q n dor kan veveosin me firm e vul t bashkis dhe krkojn rinovim t letrave. Disa prej tyre thon se kan depozituar akt padi n adres t Palikarit dhe t bashkis s Thisvit. Madje kan marr edhe avoketr dhe u kan paguar honorart. Por edhe Palikari dhe bashkia nuk kan ndej duarkryq. Ata kan marr avokat, e kan paguar mir Ndoshta ndonjher (n kalendat greke) do t zhvillohet ndonj gjyq. N qoft se me t vrtet do t ndodh nj mrekulli e till ather fitues, pa pas pikn e dyshimit, do t dal bashkia e Thisvit. Palikarit, n masn m t rrept, mund ti ik karrigia lvizse pr ti ardhur n pjesn e shesht t shtatit nj karrige e palvizshme. Pr fitore emigrantt hallexhinj as t mos u shkoj mendja. Madje, do t thosha un, t ruhen se mos ndonj dit i fusin n ndonj autobus t zi shoqruar me nj list n fund t s cils shkruhet. Person i padshirueshm pr pes vjet dhe futen n listn e zez Post scriptum: Gjyqi thon se u b. U zhvillua, si u shpreh nj ndjeks i zellshm i tij, si n at skenn tek filmi Lulkuqet mbi mure... Nuk doli askush dshmitar. E si t dilnin? Palikari u shpall i pafajshm dhe vazhdon t lkundet n karrigen rrotulluese.
NjErz q i DUA - 5

ANGlo-ArVANiTAsi...
Un nuk jam grek. Jam shqiptar dhe fmijt mi jan shqiptar.

qinji im n Athin nuk sht ktu. M ka ln elsat e shtpis dhe ka ikur n santorini. Ka ikur bashk me Dhuratn, apknin e vogl Alesio q, si m thon n telefon, nuk e l rehat gjyshen e vet t mir. M mungon komshiu dhe iltrsia e biseds me t, e megjithat ai sht pran, m zgjon me ndonj zile telefoni, m befason me piketat e ndonj ngjarjeje nga ai lloj q t ngroh shpirtin e t bn ta ndiesh veten krenar q je shqiptar e q flet gjuhn e bukur shqipe. Fjalt e para t greqishtes i ka msuar n nj mjedis shqipfols ose m mir me thn n nj mjedis arvanitsh. Ai ka dobsi pr Thivn dhe fshatrat e saj nga malet e larta e deri n bregdet, pr shoqrin q pat krijuar atje n vitet e para e n veanti pr shoqrin me arvanitasit, njrin prej t cilve, lamin shekullor, djalin dhe nipin e t cilit i kam njohur dhe kam biseduar me t me t njjtn vshtirsi q nj lab flet me nj kelmendas n fole t maleve t larta t Veriut apo t jugut. At e ndjekin pas arvanitasit thivjot. Koh m par ai m pat treguar se si pas afro dhjet vjetsh ishin ulur n tavolinn
Tregime t jetuara

106

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

107

ku shrben dimrit n nj restorant diku nga sheshi Mavili katr thivjot dhe se si ishin befasuar t pest me dashurin dhe kujtimet e viteve m par kur kishin qen pran e pran. At e ndjekin arvanitasit e Thivs edhe larg Athins, n ishullin e santorinit ku punon si kamerier nga fundi i majit deri n fund t shtatorit... ...Tregimi i tij kt radh sht ndryshe, me rrnj t gjra e t thella... Ai tregon... ... Nj mbrmje m vjen n lokal nj grup prej dhjet anglezsh. T zhurmshm, krenar se vijn prej nj vendi q dielli nuk perndon kurr m krkuan ti sistemoj n nj knd ku t shihej deti n perndim t diellit... i sistemova, u mora porosin... Njri nga ata nisi t m flas greqisht. Gjat kohs q shrbeja m shikonte drejt e n sy. N nj moment m tha; - M falni po m duket se nuk jeni grek. Nga jeni? - Nga e kuptoni ju q un nuk jam grek? - iu prgjigja po me pyetje. - Ju flisni nj anglishte t prkryer, me nj theks q nuk e ka greku - m tha. - Grek nuk jam i thash. Por far tjetr duhet t jem prvese shqiptar? U ngrit n kmb dhe m tha: - Edhe un shqiptar jam. - Po mir, i thash - greqishten nga e dini? - Un jam nga ata shqiptart e hershm q kan ardhur n Greqi. E kuptova menjher dhe i fola n gjuhn e arvanitve. M shkoi menjher mendja tek arvanitasit e Thivs ndaj e pyeta:
NjErz q i DUA - 5

- Mos je nga Thiva ? - Po, - m tha me nj vendosmri befasuese. - jam nga Kaskaveli. Kishte vite q kishte emigruar n Angli dhe jetonte atje. Fillova, n gjuhn e t parve t tij ti flas e ti lakoj njri pas tjetrit fshatrat nga Kaskaveli, ku lindi dhe kaloi fmijrin studiuesi i madh i komunitetit arvanit Aristidh Kola e me radh t gjitha katundet nga malet e larta e deri n bregun e detit. Ai, ndrsa un i prmendja nj pr nj ato vende ku ai kishte kaluar fmijrin u tjetrsua, syt iu mbushn me lot dhe nisi t belbzoj n gjuhn e vjetr shqipe, n at gjuh q t part e tij e kishin msuar e prcjell brez pas brezi prej qindra vjetsh. At gjuh q e ruajn dhe e prcjellin edhe sot. Nj jav t tr, sa ndeji n ishull m krkonte ti qndroja pran, ti shqiptoja e t m shqiptonte fjalt e bukura t gjuhs shqipe, fjal q kishin kaq rrnj e kaq degzime n shpirtin e tij sa nuk prshkruhen. Ajo q m bri prshtypje te ai njeri ishte palkundshmria e tij n rrnjt e veta. - Un nuk jam grek. jam shqiptar dhe fmijt mi jan shqiptar.... zri i atij njeriu m jehon n shpirt, m ngroh tr qenien dhe m bn ta ndjej veten krenar q jam shqiptar...

Tregime t jetuara

108

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

109

KAMEriEri

jo ndodhi t dieln e fundit t janarit 2007... Ata ishin nj grup mjeksh q kishin vendosur ta shijonin jetn. Nuk pyesnin fare pr mimet, pyesnin vetm pr cilsin, donin q peshku para se t ahet mes pr mes barkut, ti hiqen luspat e ti mblidheshin grumbull paret, t ishte i gjall, t operohej pa narkoz. Donin q... ...Krkesat lokali ua plotsonte nj pr nj... Kamerieri kishte prvoj, kishte kultur pune e shrbimi. Fliste rrjedhshm greqisht dhe anglisht. Vinte me tabakan plot e kthehej me t bosh pr t ardhur e riardhur me t plot dhe pr tu kthyer e rikthyer me t bosh. U plqeu gatimi, por m shum u plqeu shrbimi, buzqeshja dhe fjala e mbl e kamerierit. hanin, pinin, qeshnin, flisnin me goj e me duar... N nj moment debati ra mbi kamerierin, hyri aq thell sa filluan t vinin baste. Njeri thoshte sht nga Kreta. Tjetri ngulte kmb se sht nga janina. Nj i tret thoshte se sht qipriot nj qind pr qind... Nj grua, e vetmja n tavolin, kur tabakaja u zbraz edhe nga mblsirat, iu drejtua kamerierit. - Nga jeni?

Kamerieri, q n ecejaket e tij kishte kapur copa bisedash, i tha: - Kur t mbaroni do tua tregoj. Ata vazhduan prsri diskutimet derisa mbi tavolin u shtrua llogaria. M i moshuari, ai q ishte n krye t tavolins i hodhi nj sy shkarazi dhe, pasi krkoi q ti prisnin faturn, pagoi nj pr nj llogarin. jo pak, por njmij euro, prfshi edhe bakshishin. - Dhe tani, - i tha gruaja, - na thuaj nga je? - jam nga shqipria, jam shqiptar, - tha ai dhe e ngriti kokn lart. - shqiptar?! - u habit gruaja - sht e pamundur. shqiptart jan... - Njerz t mir - ndrhyri m i moshuari, duke e kapur pr krahu, jan me dije e kultur. jan fqinjt tan shekullor... Ata u ngritn. Kamerieri u priu drejt gardrobs. N fillim kapi pardesyn dhe i shrbeu gruas. Pastaj nj nga nj t tjerve. - Vrtet, jan njerz t mir, - dgjoi t thoshte gruaja. - sa keq q ne i njohim vetm nga e zeza e ekranit t vogl...

NjErz q i DUA - 5

Tregime t jetuara

110

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

111

Nj hArK shqiPriE ...

omshiu im, si e kam thn dhjet her dhe do ta them edhe njqind t tjer, sht kamerier n nj lokal diku n hapsirn rreth platis Mavili, nj restorant q, fal freskis t produkteve t kuzhins, cilsis s gatimit dhe t shrbimit, trheq vazhdimisht grupe klientsh t profesioneve e vendeve t ndryshme. Nj jav m par ai m tregoi pr nj grup instrumentistsh harqesh q ishin ulur e pr dy or kishin luajtur jo muzik, por dashuri e respekt pr njri-tjetrin. Me qen se grupi prbhej nga instrumentist t kombeve t ndryshme, n tavolin flitej anglisht. N kt gjuh kishte komunikuar edhe ai, duke ngjall midis tyre habi pr saktsin e shqiptimit dhe thurjes s fjalve e pr lehtsin komunikuese. - Nga mnyra se si e flisni anglishten, ju nuk jeni grek, - i kishte thn njri dhe kishte shtuar: - Nga jeni? - jam shqiptar, ishte prgjigjur. jam nga shqipria. Bashkbiseduesi kishte qeshur dhe e kishte drejtuar tek njri prej shokve t tyre ulur prball. - ja edhe patrioti yt. - Nga jeni? kishte dgjuar ti flisnin shqip. - Nga librazhdi... ...Pr disa dhjetra sekonda ata udhtuan rrugve dhe maleve
NjErz q i DUA - 5

t qytetit n breg t shkumbinit, derisa nga kuzhina i bn shenj se porosia ishte gati. ... Kur ikn ata lan mbi tavolin nj nga ato flett q shoqron gjithnj veprimtari t ndryshme artistike. Ishte pikrisht fleta e grupit artistik t harqeve q at mbrmje kishte luajtur me sukses n Megaro Muziki, institucion fare pran lokalit t tyre. Midis grupit t instrumentistve ai dalloi foton e bashkatdhetarit t vet. Dhe midis emrave prezantues dalloi emrin e instrumentistit t njohur shqiptar renato ripo...

Tregime t jetuara

112

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

113

DYzET E DY KliENT T zhUrMshM

saj jave ose m sakt t premten n mbrmje, kishte bashkuar n nj disa tavolina dhe kishte br vend pr dyzet e dy vet... ishte nj grup i madh, m i madhi i ktij sezoni dimror. i ra n sy shumgjuhsia n goj t njerzve dhe shumngjyrsia n pamjen e tyre. i ra n sy gjithashtu lirsia e t biseduarit n anglisht, kur biseda bhej pr vesht e t gjithve dhe ngushtsia n t folur ka tregonte se ata njiheshin prej kohsh dhe lidheshin me njri-tjetrin n nj miqsi t gjat. Kur kishte marr porosin pr 42 vende kishte komunikuar greqisht me porositsin dhe bashkbiseduesi i kishte thn se quhej Kosta. Pikrisht Kostn krkonte me sy sapo t gjith u rehatuan dhe hapn librin me gatimet e nats. Pasi nuk e kapte dot fytyrn e tij t panjohur midis gjith atyre fytyrave t qeshura, pyeti se kush ishte Kosta. U ngrit n kmb nj mesoburr, i qeshur, m tepr fryt i nj bisede gazmore q kishte me dy shok t tij sesa i momentit prezantues. - Un jam, i tha ai n greqisht. - Gzohem dhe ju urojm mirserdht n lokalin ton. - Mir se ju gjetm dhe nga ana e t gjith miqve t mi ju urojm t gjitha t mirat. - jam gati tju shrbej. far dshironi?
NjErz q i DUA - 5

- s pari peshk...pastaj.... Ai mbajti nj pr nj shnim t gjitha porosit dhe zbriti shkallt drejt kuzhins. U ngjit dhe zbriti shkallve disa her, duke plotsuar nj pr nj t gjitha porosit, duke marr dhe dhn buzqeshje e respekt... N nj moment, kur t gjitha porosit ishin mbi tavolin dhe t dyzet e dy pirunt ishin vn n lvizje, Kosta i ishte drejtuar: - Nga jeni? - Nga shqipria, i ishte prgjigjur me buzqeshje. - oh! sa mir! Ne, t gjith vijm nga shqipria. M sakt po ju themi se vijm nga Kuksi. - Nga Kuksi? Po far keni br kaq shum njerz n Kuks? - jemi nj grup i emisarve t paqes, grup, q si e shikon prbhet nga njerz nga shum vende t bots. Kemi ndenjur n Kuks tet muaj. - Tet muaj? Po si i kaluat tet muaj atje? - ishin tet muaj t bukur midis njerzve tepr bujar, midis njerzve me nj menuri natyrore q rrall gjkundi e gjen. - Kaq bujar ishin njerzit atje, - ndrhyri nj tjetr, - sa ishin gati pr mikun t bnin edhe t pamundurn. - shkuam nj dit, - vazhdoi i pari, - n nj lokal q kishte liqenin nn kmb... E ke par liqenin n Kuks? - jo. Nuk kam qen asnjher n Kuks por, me ato q m kan treguar, q kam par n televizor dhe kam lexuar m duket sikur kam qen n nj tjetr jet. - lokali nuk kishte bukurin e lokalit ku shrbeni ju, por kishte bukurin e njerzve q shrbenin me zemr, ashtu si po
Tregime t jetuara

114

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

115

na shrbeni edhe ju. Nejse. i krkuam pronarit t lokalit peshk t freskt. U ngrit n kmb dhe duke u prkulur tha: Menjher... Nuk kaluan as pes minuta kur dgjuam nj gjmim dhe strkala uji n ajr e dallg deri n themelet e lokalit. Pam q pasqyra e ujit u zbardh nga barqet prpjet t peshqve. U tronditm, madje e ndjem veten bashkfajtor pr at q ndodhi. Por, njkohsisht ndjem dhe at q ata njerz, kur vinte puna pr mikun ishin gati t bnin gjithka, madje edhe ndonj krim t ksaj natyre. ju tregova nj ekstrem nga jeta e jon n Kuks, ekstrem q sa her q e kujtoj tund kokn mendueshm. Por nj gj mund t them, un dhe shokt e mi, n Kuks ne kemi kaluar tet muaj t mrekullueshm midis njerzve me t vrtet t mrekullueshm. Kuksi dhe shqipria jan t varfr. Ka probleme me rrugt, me dritat, me ujin dhe shum gjra t tjera q lidhen me jetesn e prparuar t kohs son. Por Kuksi dhe shqipria kan njerz t ditur, njerz q zotrojn dshirn dhe artin e t ecurit prpara. shqipria me ata njerz q ka do t ec shum shpejt prpara, madje do tua kaloj edhe vendeve q sot konsiderohen para asaj... Ai e mbylli monologun e vet me nj buzqeshje t iltr, gaz q mori edhe buzt dhe fytyrat e t pranishmve... ... Pjesa tjetr e shkmbimit t fjalve, sa her vinte ai para tavolins s madhe, nisi t bhej shqip. Uj... buk... peshk... mish... ver... raki... ...Komshiu im e prfundoi tregimin paksa i prhumbur, me nj buzqeshje q drejtohej gjetk, me nj vshtrim q ndalej larg. Nuk e pyeta se ku: ndoshta n Kuks, ndoshta n librazhd, ndoshta n do cep t shqipris. Ata njerz, jo pak, por dyzet e dy vet, ia kishin sjell shqiprin n nj lagje n qendr t Athins, n nj lokal t mir e t thjesht, q gatuan dhe shrben me kultur e me dinjitet.
NjErz q i DUA - 5

Atdheun, shqiprin, n at lokal, her pas here, nuk mungonin tia sillnin t huajt. ia sillnin me nj dashuri dhe respekt q t bnin ta duash me t njjtn dashuri q e donte Naimi kur fliste pr manushaqen q ferrat dritn ia kishin zn me flet shum t gjera... shkurt 2008

Tregime t jetuara

116

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

117

KATr ArVANiTAs...

imrit punoj n nj restorant n afrsi t qendrs s Athins, diku pran sheshit Mavili. N qoft se doni tju shrbej mund t m krkoni dhe t m gjeni atje nga muaji tetor deri n korrik. Vers mos m krkoni atje, sepse restoranti mbyllet dhe un pushohem nga puna. E kam fjaln se pronari nuk m paguan as rrog e as sigurime shoqrore. N kto kushte, q t mbaj familjen gjall, kam disa vite q shkoj n nj ishull, n santorini. ishulli i trheq turistt pr bukurin q ka, pr vullkanin e shuar prej sa nuk mbahet mend e shkruhet, pr vern q fermentohet nga rrushi i mbl i vreshtave si dhe shrbimin n hotele, restorante e shtpit q familjart i ruajn tr vitin pr ti dhn me qira vers. Adresn, me ndonj paqartsi t ln enkas pr t gjith ata q nuk i njoh dhe nuk m njohin, e mort. Nuk m mbetet gj tjetr vese tju them Mir ardhshi! Kshtu u thash edhe dy ifteve, dy burrave dhe dy grave, q n mosh dukeshin binjak m se pesdhjetvjear, t cilt preferuan tavolinn n knd t lokalit, atje ku pamja e diellit n perndim duket mahnitse. Nga t ulurit e zhurmshm, t folurit tipik ballkanik me z t lart si t ishin pronar t toks e t detit, nga theksi krahinor e kuptova menjher se jan grek.
NjErz q i DUA - 5

Pas mirseardhjes u vura prpara menyn dhe para se t zgjidhnin u prezantova shkurt e qart tr vlerat e larta q mbajn gjellt q gatuhen nga nj kuzhinier q ua dinte gjuhn e shijes t gjith racs turistore q nga anglezt zhurmmdhenj, italiant pispillues, gjermant e murrtyer e deri tek kinezt si qengja n livadh. Un flisja dhe ata m shikonin, mi kishin ngulur syt t katr, a thua se para tyre ishte nj ufo e jo nj kamerier i zakonshm, nj shrbtor i devotshm emigrant. Dikur, kur un i kisha sosur fjalt e zgjedhura dhe duket se kisha filluar t prsris sipas parimit prsritja sht mma e dijes, pa menduar t kundrtn e saj prsritja sht baba i mrzitjes, njri nga klientt, ai q dukej m i mbajtur dhe pamja e tij kishte penelata autoritare mu drejtua. - Vendas jeni? - jo, - i them, me nj z tashm t ndrojtur, i shqetsuar se pas asaj pyetje dika fshihej. - Nga Kreta jeni? - jo, i them, pak i uditur nga pyetja, thjesht sepse n t folmen time greqisht nuk kam asnj not q t tregoj se jam nga Kreta apo nga do krahin tjetr. Un kam msuar me shkrim e me goj greqishten letrare dhe lokalizmat e krahinarizmat mund t them se i kam zero. - Ather nga je? kmbnguli i njjti klient. Ktu un bra pak mbrapsht, mora paksa drejtqndrim, u mata t flas, por gj nuk thash. Droja pr t thn me z t lart jam shqiptar na ka hyr thell n gjak dhe nuk e di nse do t na hiqet, do ta heqim vet apo do t na e heq dikush. Po e prtypja dhe riprtypja prgjigjen pa arritur n at pik ku goja hapet e gjuha rreh qiellzn e shqipton prgjigjen. Kur isha gati
Tregime t jetuara

118

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

119

ta shprthej bombn dhe i kisha fiksuar t gjitha nuancat e fjalve befas dgjova. - Ather jeni skiptar? U befasova nga shqiptimi, nj shqiptim q vinte nga thellsia e shekujve. U befasova nga toni i zrit, nga muzikaliteti, ton e muzikalitet q rrjedh vetm nga gjuha shqipe kur del jo nga goja, por nga shpirti. - Po, u them, - jam shqiptar. N syt e atyre njerzve ndjeva nj lloj gzimi e krenarie, nj ndjenj njerzore q as shkruhet dhe as thuhet. Ata hngrn at nat n restorantin ku shrbeja un. hngrn edhe dy net t tjera. hanin dhe her pas here ma bnin me dor tu afrohesha, tju shrbeja jo me meze e me pije, por me fjalt e shqipes. Nuk e di se kush n ato aste i shrbente tjetrit, un atyre apo ata mua. Ajo ndrthurje fjalsh e fjalish tashm jo me njrin, at q tha se ishte kryetar bashkie diku n krahinn e livadhjas, por edhe me t tjert, kishte brenda edhe poezi, edhe muzik, edhe epik, edhe histori ishte nj lloj kroi q i merr ujrat pik - pik nga thellsia e malit dhe i nxjerr n siprfaqe t toks t freskta e t qelibarta. Gjaku nuk bhet uj, - thot nj fraz e menuris s madhe popullore. Vrtet, gjaku nuk bhet uj. Arvanitt kan m se pes shekuj q e kan ln vendin e tyre, por nuk e kan ln as gjakun e as gjuhn. Ajo u lundron n deje s bashku me rruazat e kuqe, jetdhnse t kombit

Nj MiK...

estorantit ku punon ai, diku midis ndrtesave t vjetra t lagjes q pr vath mban sheshin Mavili, i ka ardhur fundi. Nj buldozer sht n pritje pr ti ngul dhmbt, pr t mbllaitur e hedhur mbi shpin kamionsh mushamambuluar kova t pafund inertesh. Mbi themelet e ndrtess q mban n trup dy katet e tij do t hapet nj grop e thell e n t do t derdhet beton i cilsis s lart mbi thurje eliku t fort... Ai e prjeton me mall, por edhe me nj ndjenj lodhje kur kujton tabakan e madhe q i sht dashur vite t tra ta ngjis e ta zbres katesh mbajtur me nj dor. Mallin e lidh me njohjet e gjra, me vendas e me t huaj, me kujtime, disa prej t cilve jan pjes e shkrimeve t mia, kujtime q ndoshta nj dit do t prmblidhen n librin Rrfimet e komshiut. Tabakan e madhe e lidh me shtylln kurrizore, me rruazat q her-her i sht dukur se do t kputeshin nga zinxhiri palcor e do t binin pik-pik mbi shkall... Po pinim rakin e zakonshme t muhabetit (ai e plqen shum rakin sade shqiptare) tek lokali i Katerins n Filis kur nga nj tavolin pran dritares u ngrit nj burr dhe pas tre hapash i zgjati dorn pr ti vn mbi t, si t vinte nj lule, nj buzqeshje q m shum se n pamjen e fytyrs dhe t buzve
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

120

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

121

dilte nga burimi i madh optik, syt njerzor. - Kur do t ikni? ishte pyetja-breng e tij. E ndala vshtrimin tek fqinji im q na ndan nj mur n katin e dyt n rrugn Moskonision, por, deri sot, nuk na ka ndar, nuk na ka hyr n mes ndonj ashkl sado i imt t jet. - sonte darka dhe nesr dreka jan t fundit. Pasnesr, t hnn, vjen fshesa tha me nj z ku prziheshin mall e breng. - Do t vij sonte. Do t vij edhe nesr pr drek. Po ku do t shkoni pastaj? i tha ai me nj breng si t shkonte t takonte nj mik n astet e fundit t udhtimit n prjetsi. - Do t shkojm n nj tjetr vend, diku pran hiltonit. Kjo do t jet adresa. Dhe futi dorn n xhep e i dha kartvizitn me adresn dhe skic-hartn stampuar mbi t. Por kjo, pas disa javsh, kur gjithka do t jet gati. - Kaq shum e doni at vend ? iu drejtova. Un nuk kam qen, ndrhyra me shaka, por m kan thn se sht i shtrenjt. - Nuk sht i shtrenjt, prkundrazi mu drejtua ai seriozisht. Ai sht nj lokal ku gjithka sht e freskt, prfshir e vn n plan t par mikun tuaj dhe timin n kt tavolin q mbi t gjitha ka vlern e madhe njerzore t shrbej dashuri. Na dha dorn dhe pasi i tha dika n surdin Katerins u ul n shoqrin e tavolins s tij. - sht nj klient i vazhdueshm i lokalit - m tha fqinji im. - E kuptova nga syt, nga ndjenja q nxirrte nga pusi i thell i dashuris dhe respektit pr ty. Dhe ndrsa mbi tavolin ishin shtuar edhe dy gota t tjera raki nga miku, Ai e mbrtheu kujtesn me litar pr ta zgjidhur e prcjell larg n koh dhe hapsir...
NjErz q i DUA - 5

loTT E TUrisTiT ANGlEz

i ia kishte mbrthyer syt detit dhe nuk lvizte. E ndjeva se dika bluante n mullirin e kujtess dhe, si gjithnj pa e nxitur, prisja t hapte gojn e zri i tij melodioz ta mblidhte ngjarjen e ta vente si ushtarin n radh. E ndjeva se kishte humbur thell detit t kujtimeve dhe donte nj engel t vogl pr ta nxjerr n siprfaqe e pr ta shtyr drejt bregut. Ai n t tijn dhe un n timen. Ai i humbur diku n askund dhe un me vesht prpjet pr t kapur zinxhirin e kputur. M n fund e hapi gojn dhe tha: - Pash siluetn e nj njeriu t kaloj bregut t detit dhe mu kujtua nj anglez me t shoqen. Vijn do vit n shtator, n muajin e qet si e quajm, se n korrik e veanrisht n gusht bregu i detit, hotelet, baret, pabet mbushen me t rinj e t reja t zhurmshm q e gdhijn natn dhe dielli i kap sa n hotele e sa shtrir n rr. - Pastaj? - Fillove ti nga ngacmimet? - jo, po... - E di, e di. je brejts i madh i ndodhive. Nuk le thrrime t bije n tok. - hajde, de! hape at t shkret thes dhe nxirre se e shoh se
Tregime t jetuara

122

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

123

po lviz e po e gris. - Plaku me plakn, pleq u thnin se ata mbahen mir dhe nuk i kan mbushur t shtatdhjetat, vjet, natn e fundit ishin ulur pikrisht n kt tavolin dhe n qetsi vshtronin detin. Dua t them se ata jan klientt e prhershm t lokalit ton dhe n veanti klient t veant t mi. Nuk e di se far i ka trhequr, shrbimi apo anglishtja ime. - Un do t thosha buzqeshja jote dhe ajo mnyr komunikimi q vetm ti din ta shtrosh n rrugn drejt teje. - Mbase ashtu sht, por ai m duket se tjetr kund e ka syrin. - Ku? - T thash q ishte ulur ktu, kishte ngrn dark dhe po shihte detin nn dallgzimin e ujit dhe t dritave. Kur iu afrova n syt e tij pash nj urg lotsh. Prmes ujit t liqenit t shpirtit m hodhi nj vshtrim q disi m qetsoi fal buzqeshjes dhe atij vshtrimi mallues. - Nesr do t iki, - m tha. Do t iki dhe do t m marr malli. - Pr far? e pyes. - Pr t gjitha, por n veanti pr ju. - Pr mua? - Po. Pr ju, pr buzqeshjen, pr shrbimin. Nuk e kam prjetuar kurr n jetn time nj respekt t till. Nuk kam lexuar shum pr shqiprin dhe shqiptart n rinin time. Tani po lexoj. s fundi lexova Brengat ballkanike t Edith Dyrhamit. Kam lexuar edhe historin e popullit tuaj, veanrisht at q lidhet me sknderbeun. Kam shkuar edhe n muzeun e Vjens vetm e vetm q t shoh shpatn dhe prkrenaren e atij njeriu, lufttari e mbreti q do ta kishte zili do popull ta kishte t lindur, t rritur
NjErz q i DUA - 5

dhe mburoj e kombit t vet. jeni me t vrtet nj komb shum vital, nj komb q keni mbijetuar si asnj komb tjetr. Ata q kam lexuar, kur vij ktu, kur takohem me ju, m mblidhen tuf. ju, shqiptart jeni me t vrtet njerz krenar, njerz q Bajroni yn i ka prshkruar me kaq dashuri e respekt sa askush tjetr... E shoqja e kapi prkrahu. Un nxitova dhe i dhash nj shami pr t terur lott q vazhdonin ti rridhnin... E pres t vij. N hotelin ku qndron vazhdimisht sht emri i tij dhe ai i gruas s tij pr m nj shtator. *** Ai lvizi nga vendi dhe i hodhi syt nga deti. Mollzat e faqeve ishin lagur nga nj rrjedh loti. Edhe un ndjeva t m mbushet liqeni i syve. E cili liqen njerzor nuk do t mbushej e derdhej nga ngjarje t tilla q ta ngren lart krenarin e t qenit shqiptar?

Tregime t jetuara

124

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

125

oBorri i VjEljEs s TAKsAVE

hum e shum vite m par, kur me Kinn e Mao Ce Dunit ishim mjalt e tlyen, pas nj udhtimi t gjat me vapor, ambalazhuar me durimin karakteristik kinez, zbritn dhe u vendosn n nj nga sallat e ekspozits s madhe t asaj kohe q quhej Ekspozita kineze nj numr i madh statujash q shpejt formuan oborrin e vjeljes s taksave... Un nuk e kam par at ekspozit, por kam par fotot q asokohe u botuan bardh e zi npr gazeta dhe me ngjyra npr revista... Edhe at q do t tregoj m posht as nuk e kam par, as nuk e kam jetuar dhe as e kam lexuar n ndonj gazet n rubrikn kronika t zeza, madje nuk e kam par as n ndonj emision t Fix-Fare t Top- Channel. At ma tregoi komshiu im i mir t cilin un e besoj sa besoj edhe veten kur sht puna pr ksi rastesh. ...Ai shkoi n Tiran. shkoi t shoh prindrit, por nj rrug e shum pun t zgjidh edhe ca halle nga ato lloj hallesh q emigrantt e shkret i bjn t harrojn nn e baba, motr e vlla. halli i komshiut tim, sido hall, nuk ishte i prmasave dramatike, madje n kushte normale nuk ishte m shum se nj shtitje npr bulevardin zogu i, ngjitje dy kate lart n
NjErz q i DUA - 5

nj ndrtes dikur me nj emr t madh, trokitje n nj zyr, shkmbim prshndetje sipas kohs s vizits, prshndetje t tipit mir mngjes apo mir dita, dhnien e emrit identifikues, shtypjes s nj butoni, vnien e nj pulle, nj firme e nj vule, nj pesdhjet lekshe pr do flet dhe... faleminderit e mir u pafshim! Kshtu e prjetonte, ndrsa trokiste n zyrn e gjendjes civile komshiu im tr skenn prjetuar nga nj kronik televizive ku kryeministri i vendit kishte shtypur enter dhe gruaja n sportel kishte marr n dor certifikatn pr nj minut. Trokiti n der dhe kur dgjoi hyr! uli dorezn dhe hyri n zyr. - Urdhroni! - i tha npunsja e gjendjes civile. - Dua nj certifikat familjare dhe nj certifikat pr djalin pr pasaport. - Keni marr numr? - e pyeti npunsja. - jo, iu prgjigj ai. - shkoni n zyrn prbri dhe merrni nj numr. Trokiti n dern prbri dhe pasi dgjoi fjaln hyr uli dorezn dhe hyri brenda. - N zyrn e gjendjes civile m than pr t marr nj numr - iu drejtua npunsit. - Ku banoni? - Banoj n Athin. - Keni shtpi n Tiran. - jo. - Ather uluni dhe plotsoni nj deklarat se nuk keni shtpi n Tiran. U ul dhe e plotsoi deklaratn sipas modelit q i dhan. Vuri firmn dhe e dorzoi.
Tregime t jetuara

126

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

127

- E keni paguar taksn e pastrimit dhe t gjelbrimit? - Ku? N Athin? - jo, ktu n Tiran. - Po un prej dhjet vjetsh jetoj dhe punoj n Athin me gruan dhe me djalin. Atje, me faturn q na vjen nga ndrmarrja elektrike na vjen edhe taksa e pastrimit, edhe ajo e gjelbrimit, edhe e televizionit, edhe ndonj tjetr q bashkrisht futen n zrin taksa bashkiake. - Atje i paguani, por sipas urdhresave shtetrore jeni i detyruar edhe ktu t paguani taksat vendore... - Po sikur t mos i paguaj? - Ather nuk do merrni numr prej meje dhe as certifikat prej gjendjes civile. - si kshtu? - Kshtu sht vendosur nga shteti. qytetart, si ata q banojn ktu por edhe ata q nuk banojn, jan n emigracion si puna juaj, shteti nuk ka se ku ti kap. do qytetar sht i detyruar t vij n gjendje civile jo nj her por disa her n vit pr t marr certifikata ose individuale ose familjare pr ti prdor pr regjistrimin e fmijve n kopshte, shkolla, pr biznese, pr t nxjerr nj pasaport e shum e shum t tjera. - Domethn gjendjet civile qenkan si pun gracke. - Tamam. i ke rn piks. Po mos ishte gjetur kjo lloj zgjidhje askush nuk do t paguante taks shtpie, taks gjelbrimi, taks pastrimi e t tjera. Ti, me q nuk ke shtpi, i shptove takss s shtpis. Kur t kesh shtpin tnde do ta paguash edhe at, banon apo nuk banon n t ashtu si je i detyruar sot t paguash taksn e pastrimit dhe gjelbrimit edhe pse nuk hedh nj bisht cigareje kund apo nuk shkel nj fije bar. - Po sa jam i detyruar t paguaj?
NjErz q i DUA - 5

- Duhet t paguash...(bn ca llogari n nj cep reklame picash)...do t paguash plot gjashtdhjet e dy mij lek. - heu! Kaq shum?... Pastaj u kujtua dhe pyeti. - Me t rejat apo me t vjetrat? - Me t vjetrat. - Si ore njeri i mir vazhdoni t flisni me lek t vjetra edhe pas 44 vjetsh q nga koha kur sht ndrruar paraja? - Kshtu thon t gjith, politikan dhe ekonomist... Komshiu im pa pa futi dorn n xhep. Nxori nga portofoli gjasht mijshe dhe dy qindshe dhe i vuri n tavolin n kmbim t nj fature dhe t nj numri... i tha lamtumir npunsit q e admiroi pr sinqeritetin dhe u fut n zyrn e gjendjes civile. Dorzoi numrin dhe nga inati i tha t bj jo nj por tri certifikata familjare dhe tri certifikata individuale. Tak-tak npunsja shtypi butonat, lvizi vulat dhe sa t hapsh e mbyllsh syt dokumentet i kishte n dor. Pagoi 250 lek aq sa ishte vlera e pes dokumenteve, prshndeti dhe zbriti shkallt pr tu futur mes njerzve q asaj dite tetori ecnin n kmb n t dy kraht e bulevardit zogu i... * * * Kur komshiu, ball pr ball meje me gotn e rakis n dor mbaroi, mua prsri mendja m shkoi tek oborri i vjeljes s taksave. Nuk e di pse kinezt, artist t njohur n histori pr sajime skulpturore ia kishin vn emrin oborri i vjeljes s taksave asaj ekspozite q kaloi dete dhe oqeane pr t ardhur deri n shqipri e pr tu kthyer prsri n Kin. Nuk e di. Vras
Tregime t jetuara

128

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

129

mendjen, her duke rrotulluar gotn e rakis, her duke shikuar komshiun tim t mir q po m shihte me habi teksa nuk nxirrja asnj fjal. Un isha zhytur n mendime. Doja ti gjeja nj emr asaj q kisha dgjuar. Vrisja mendjen ta quaja Gracka e vjeljes s taksave. E vrava gjat e gjat. E vrava edhe tani q e shkrova. E lash ashtu si e kishin titulluar kinezt ekspozitn e tyre. jo pr gj tjetr, por pr faktin se n shqipri nuk bhet fjal pr nj grack, por pr nj oborr, madje pr nj fush t madhe grackash pr vjeljen e taksave... Kt do t ma prforconte edhe tregimi tjetr i komshiut, tregimi pr nxjerrjen e pasaports t djalit pesvjear, tregim q ka filluar, por nuk dihet kur do t mbaroj. ...Kur u paraqit n polici pr t nxjerr pasaportn i than se duhet t ket me vete edhe nj prokur nga gruaja e tij, ku t shkruhet se e autorizon at pr nxjerrjen e pasaports s djalit t tyre... ...Ai t hnn m 20 tetor ishte n ambasad pr prokurn. At dit qlloi q ambasada ishte n pushim zyrtar dhe ai nuk bri dot gj. N fakt edhe mund t kishte br gj. Nj njeri i kishte dal prpara dhe i kishte premtuar se pr nj gjysm ore, kundrejt 250 eurove, prokurn do ta kishte n dor. se si e bnte, vetm ai njeriu e dinte. legalisht duke br nj sinjal pr t lvizur hekurat e ports s ambasads apo n ndonj tjetr rrug...

AFENDiKoi... lYPs

istorin e atij kuzhinierit grek q nj dit, kur djali i afendikoit e kishte ofenduar dhe ai n ast kishte heq bluzn dhe ia kishte prplasur turinjve, ma kishte treguar sa her takoheshim, me detaje t reja q nuk i kishte thn m par. M kishte treguar si kuzhinieri kishte shkuar n qendrn q mbron t drejtat e puntorit, si kishin ardhur ata dhe i kishin matur kokn me pe afendikoit pr t dymbdhjet vjett e puns s kuzhinierit, dhe pr detyrimin q i kishte ai pr mospagimin e dhuratave pr festat fetare dhe lejen vjetore, se si shuma i kishte kaluar t dymbdhjetmij eurot M kishte treguar se si afendikoi i kishte ofruar gjasht mij euro si vler kompromisi, shum t ciln ai e kishte refuzuar, dhe se si kuzhinieri nuk e kishte ln me aq, kishte trokitur n dyer t tjera dhe shuma q i detyrohej afendikoi i kaloi t njzet mij eurot Kishte marr avokat dhe e kishte paditur n gjykat. Por edhe afendikoi kishte marr avokat dhe e kishte akuzuar pr braktisje t puns N hisen e t dy krahve ishin futur edhe piavicat e kohs - avokatt Lajmi kishte marr dheun. Nj dit n restorantin e tij ia befi nj grup i kontrollit t puns. Ata pyetn t parin shqiptarin n
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

130

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

131

se e kishte marr dhuratn e pashkve. shqiptari, q ka tet vjet q punon aty dhe asnjher nuk kishte marr dhurata dhe leje vjetore (sepse afendikoi ua kishte prer: Un ju paguaj ditt e puns dhe iKA-t, kurse dhurata dhe leje vjetore nuk jap), kishte ngritur supet dhe u kishte thn jo. Kishte pyetur edhe t tjert, njerz gjak i pronarit, dhe ata t njjtn gj kishin br. Kontrolli la nj dokument t shkruar n t cilin pronari paralajmrohej se n rast se brenda javs nuk u paguante t gjithve dhuratat e pashkve dhe t krishtlindjeve Kaq m kishte thn n seancat e kafeve q pim Tek shabani her pas here sot, tek kishim marr prdore Alesion dyvjear dhe po shtisnim tek sheshi i lagjes vijoi T kam thn pr kuzhinierin dhe odisen e tij. T thash edhe pr komisionin, kontrollin dhe paralajmrimin e tijDje m thirri afendikoi me nj tuf dokumentesh n dor. M zgjati njrin prej tyre dhe me nj pamje lypsi n fytyr mu lut ta firmosja. E pyeta se pr se bhej fjal. Me t njjtn prulje dhe zbehje n fytyr m tha se bhej fjal pr kontrollin q ishte br dhe detyrimin e tij q tu paraqiste atyre dokumentet e firmosura se na kishte paguar parat e dhuratave. Merakun e kishte tek un ndaj rrinte si pul e lagur e friksuar nga kallkani i dimrit q e kishte zn. Me t tjert nuk kishte problem, sepse ishin pjestar t familjes s tij. Merakun e kishte q mua t m merrte firmn se m ka paguar 650 euro si dhurat pr pashk E pash n sy, ndrsa ngjyra e fytyrs her i zverdhej e her i jeshilohej. Kishim tet vjet q punonim s bashku. Nga puna ime kishte fituar shum. Por edhe un kisha fituar. N kt marrdhnie t dyanshme nuk kishte ekuilibr. Ai, po ti hyja holl llogarive, do t duhej t m jepte n dor, pr t gjith vitet,
NjErz q i DUA - 5

pr t gjith festat e t tet vjetve dhe pushimet nj shum q i kalonte t dhjetmij eurot Mora letrn dhe pasi e lexova e firmosa. Po e firmos, - i thash, - por dije se kur t kthehem n shtator nga ishulli do t flasim ndryshe shoku im t dieln u nis pr n santorini s bashku me gruan, me djalin dyvjear dhe me vjehrrn. santorini sht br pjes e dyt e jets s tij. Din shum mir t flas e komunikoj n greqisht dhe anglisht. Edhe e shoqja din t komunikoj lirshm n disa gjuh N fund t shtatorit, kur mbaron sezoni turistik n ishull, ai do t kthehet prsri n Athin, do t kthehet prsri n lokalin ku nj numr i madh klientsh vendas e t huaj shkojn mbi t tjerat edhe pr t marr buzqeshjen dhe shrbimin e kulturuar t tij... Nga tregimi i tij mua sepse mu ngulit n mendje togfjalshi Afendikoi lyps. Nuk sht nj ngulitje imja. sht, n nj form apo tjetr, ngulitje e jona. A nuk e takojm at do dit, n mnyr t vazhdueshme kur afendikonjt nuk na japin as iKA, as dhurata pr festat e tyre fetare (dhe thon se besojn n Krisht!), as leje vjetore, as kur n krye t puns bhemi invalid, as kur kemi ndonj hall vetjak a familjar? A i keni par fytyrat e tyre kur u krkon ndonj t drejt t ktij lloji? shndrrohen menjher, zverdhen e marrin ngjyrat dhe tonet e lypsve n trenin elektrik Kifisia-Pire 2007

Tregime t jetuara

132

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

133

Nj PiK VEr MBi MANDiliN E BArDh...

ta ishin katr vet, dy burra dhe dy gra veshur shik ka i bnte t dalloheshin nga klientt e tjer. lokali, nj restorant q shquhet pr cilsin dhe freskin e ushqimeve, sidomos t peshkut q sikur krcen nga valt e detit n valt e tiganit, ka pr adres mesin midis hoteleve luksoz t Athins, diku n shoqri t hiltonit, Caravelit e t tjer. restoranti ka emr veanrisht pr buzqeshjen n shrbim, pr fjaln e mir dhe vshtrimin n sy. Miku im, kamerier prej vitesh n at lokal, njohs i mir jo vetm i greqishtes por edhe i anglishtes, si m tregon ndrsa trheqim mbi buz Tek Katerina rruazat e rakis shqiptare, i priti hapakrah si i thon fjals, sikur donte ti mblidhte jo vetm rreth tavolins s shtruar bukur por edhe thell zemrs. U dha dorn, u uroj mirseardhjen dhe u kujdes q secili, veanrisht grat, t ndjeheshin sikur ishin ulur n nj mjedis familjar. U prshkroi nj pr nj menyn duke u ndal n ushqimet karakteristike t lokalit, mori porosin pr tu kthyer nj ast m von me nj shishe me ver. E hapi shishen duke i par n sy e duke buzqeshur. Ndrsa mbushte gotn e katrt nj pik ver, si nj sfer e kuqe, u shkput nga rrjedha dhe ra mbi mandilin e klientit... Krkoi ndjes dhe zgjati dorn t marr mandilin. - Prit! - dgjoi t thot njrin nga klientt. ia kapi dorn duke
NjErz q i DUA - 5

buzqeshur dhe n ast rrmbeu kriporen mbi tavolin. - Po t ndodheni n shtpi, - i tha, dhe ju bie ver mbi mbulesn e bardh, dika e muar pr familjen, merr pak krip dhe hidhe mbi pikn e vers. Vre mnjan, lre ashtu deri t nesrmen, fryje dhe do t shohsh se nuk ka asnj shenj njolle. Tha kto dhe mbi pikn e vers formoi nj kon t vogl q menjher u skuq. - ju jeni kimist? e pyeti kamerieri. - Po, i tha. - jam profesor kimie n universitetin... - Edhe un kimist jam. Kam mbaruar universitetin pr kimi dhe kam qen msues kimie n vendin tim. - Ju e flisni shum bukur anglishten. Nga jeni? - jam shqiptar, jam nga shqipria. - Po pse nuk vini n Amerik? - Po, ja, ktu erdhm dhe ktu mbetm. - Vetm je? - jo, jam me familje. Dhe i tregoi unazn e martess n gisht. - M bni prshtypje ju shqiptart, - vijoi bisedn pak minuta m pas kur kamerieri kishte vendosur mbi tavolin pjatat e para. Anglishten e flisni shum bukur, si t keni lindur e t jeni rritur n londr apo n Uashington. Keni nj buzqeshje q t bn pr vete. Keni nj tingull q t zgjon zrin e nj t afrmi... N at ast kamerierin e thirrn dhe ai, duke i krkuar ndjes pr ndrprerjen e ligjrats, u largua duke u kthyer me tabakan e madhe mbi t ciln avulli dhe aroma e peshkut t freskt ngriheshin e shkriheshin si mirazhet e piramidave. - Un n Amerik kam disa student shqiptar, - vijoi bisedn si t mos e kishte ndrprer. jan studentt m t mir, krenaria ime. N Amerik kam njohur shum shqiptar dhe, mund t them me gojn plot, se ata jan integruar me dinjitet dhe nuk dallohen
Tregime t jetuara

134

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

135

nga amerikant q kan lindur e jan rritur si amerikan. Bizneset e tyre jan nga m t mirat, loja e tyre n art dhe kultur shquan duke sjell nj er t freskt... Nj dor e ngritur dy tavolina m tej e shkputi prsri nga biseda. ishte nj nat si t gjith nett e tjera, nat me tavolina cep m cep t mbushura, nat me njerz q prisnin n holl me syrin si nj periskop n krkim t ndonj lvizje kolektive ngritjeje nga karriget... Kshtu vazhdoi n vrapin her me letrn me porosit n dor e her me tabakan e rnd t mbushur me pjata q lshonin arom. Nuk i kishte harruar amerikant q her pas here i hidhnin vshtrimin buzagaz. E ndjente se flisnin pr t ndaj sa her kryqzoheshin shikimet hapte kroin e buzqeshjes e i jepte fytyrs ngjyrat e kapshme t nderimit dhe respektit. ...Kur mbaruan s ngrni i bn shenj t merrte parat. Bakshishi ishte sa nj e treta e llogaris, bakshish i cili, sipas nj marrveshje shoqrore, hidhej n nj kuti votimi si e quanin dhe ndahej pr t gjith punonjsit, t kuzhins e t salls proporcionalisht. ...Amerikant u ngritn dhe n tavolinn tashm t pastruar u uln katr klient t tjer. i kishte harruar amerikant pas punve dhe klientels q vazhdonte t qndronte n holl n pritje t lirimit t ndonj tavoline kur shoku i puns i thot se dikush e krkon tek hyrja. ...ishte amerikani, profesori i kimis me t cilin kishte kmbyer fjal shpirti. Kishte m se dhjet minuta q e priste. - Nuk mund t ikja, - i tha, - pa ju thn edhe njher faleminderit. Nesr hert do t nisem pr n Amerik. ik me prshtypjen m t mir. Do t vij tju takoj sa her t vij, por do t desha tju takoja edhe n Amerik... Athin qershor 2010
NjErz q i DUA - 5

KATr shTYllA T AKroPoliT

n fillim dua t sqaroj se nuk sht fjala pr shtyllat e Akropolit t lasht, ato shtylla q mbajn n kmb histori mijravjeare q do dit kundrohen me habi nga mijra turist nga e gjith bota. Fjala sht pr nj lokal n breg t detit, n nj ndr plazhet e ishullit t santorinit, n Perisa, q mbledh e prcjell do dit, nga mngjesi deri n ort e vona t mbrmjes qindra turist. Fjala sht pr katr shqiptar q e mbajn n kmb si shtylla t forta lokalin e me punn e tyre i kan dhn emr vetes dhe lokalit...

Mall pr livadhet e Stravajt

At e takuam n udhtimin e par drejt santorinit, si zog shtegtar. Nuk i vura as emr e as mbiemr, e lash anonim si pjes e pandar e zogjve shtegtar, t shqiptarve q po u afrohen dy dekadave ikjeje, ikjeje t pandrprer maleve e deteve n krkim t nj jete m t mir, n krkim t deteve e lumenjve t tjer sepse si thot ai shkumbini sht turbulluar... shptimi sht kamerier q, kur t vjen pran, m shum se sa ushqimin e gatuar nga Merita dhe Armandi, t sjell buzqeshjen e fjaln e mbl n anglisht, italisht e greqisht, ushqimi m i mir nga t gjitha ushqimet e bots.
Tregime t jetuara

136

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

137

historit e tij nuk kan t sosur. Ai drejtprdrejt ose trthor ka qen gjithnj i pranueshm n tregimet e mia pr emigrantt. sot do ta jap nprmjet nj bisede t shkurtr, nn hijen e nj adre plazhi n Perisa t santorinit, n nj ast jete jasht puns... - si ndodh q shum histori t jets suaj lidhen me kt ishull t largt vullkanik n jug t detit Egje? Ka ndonj gj interesante? - Nuk ka ndonj histori kushedi sa interesante. Erdha nga kurioziteti pr t par se kush ishte santorini dhe mbeta ktu. Fillimi qe shum i vshtir. i prballova t gjitha, u stabilizova. Punoja gjat gjith muajve t vers. Fillimisht me orar shum t zgjatur, por njkohsisht edhe ia kaloja shum mir. - sa vjet ke q shtegton vers n kt vend? - Dhjet vjet. - Ktu n Akropol sa vjet ke q shrben? - Katr vjet. - si e ndjen veten si shtyll e Akropolit? si shtyll e jashtme, por e fuqishme, me themele t fort. Mbaj peshn time. sht nj pun e lodhshme, por t jep knaqsi, t sjell gjum t mbl. - si do ti prshkruaje bregun e shkumbinit n librazhd, ku linde dhe u rrite me bregun e detit ktu n Perisa t santorinit? - Mi trazove koht, kujtimet, krahasimet. Pastrtia, kaltrsia jan komplet ndryshe. shum rrallher m ka ndodhur q bregun e shkumbinit n librazhd ta shoh t pastr dhe ujin t kaltr. Ktu pastrtia dhe kaltrsia jan t prhershme. Gjithsesi je larg vendit tnd, njerzve tuaj. Por pastrtin dhe iltrsin e njerzve n vendin tnd nuk e gjen ktu. Uji sht afrsisht i njjt, njerzit jan t ndryshm. - Do t kthehesh ndonj dit n brigjet e shkumbinit? - Kam mall pr brigjet e shkumbinit. Dhe dua t vete nj dit
NjErz q i DUA - 5

vere ta shoh t pastr ujin e shkumbinit. N dimr ai turbullohet nga shirat dhe prrenjt malor q sjellin gur e truall. Dua ta shoh t pastr, ashtu si e shikoja n vitet e fmijris. shpresoj q nj dit vere, kur t shterojn ujrat dhe punt e santorinit, t shkoj t kridhem n ujrat e shkumbinit n librazhd. - Cila pik e librazhdit sht m e dashur pr ju? - E kam n sy nj vend prrallor q quhet stravaj. sht n malet e sopotit. Atje shpirti gjen prehje. Atje ndjen nj knaqsi tepr t veant. Gjelbrimi i prhershm, dimr e ver, dbora maj maleve... sht nj vend i rrall. stravaj sht nj ndr vendet q m ka ln shum prshtypje, m ka br pr vete. Kam qen shum her atje. Pikat m t larta t librazhdit, livadhet jan t pafundme. M ka marr malli t shoh gjelbrimin dhe lulet e livadheve t vendit tim, t stravajt q e dua dhe e kam n shpirt. Kam edhe nj pik tjetr n librazhd q, sa her q vete, e nderoj me respekt. sht kioska e shokut tim t fmijris dhe t emigracionit, Eqremit. Ajo kiosk dita dits vjen e humbet. Tani i ka ngel vetm atia nn hijen e zez t punimeve pa asnj kriter e pa asnj lloj leje, t rrethuar si rrethon merimanga mizat n rrjetn e vet. Ajo sht e dashur pr mua, sepse pran saj e n shoqri me shokt e miqt e mi, q nuk e di se ku jan, me prjashtim t Eqremit q punon e jeton n saranti t Thivas, kalova vitet para ikjeve maleve t Greqis derisa erdha ktu. Ajo ishte nj kiosk e vogl, katr me tre metra, por shum e dashur ...

Kaltrsin e Jonit nuk do ta ndrroja...

Dhurata Malaj, nna e atij amarrokut trevjear q t sjell rrotull e q nuk e do detin, nuk i plqen t futet mes valve e t llapashit kmb e duar. Vers ajo shtegton n santorini me t shoqin dhe djalin. zotron anglishten, frngjishten, italishten dhe
Tregime t jetuara

138

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

139

greqishten, ka e bn at njeriun m t dashur e t respektuar midis turistve. Edhe ajo sht nj shtyll e Akropolit, nj shtyll e fort... - Nga cili mal e ke marr mbiemrin? - Nga mali i sevasterit. - A duket deti nga sevasteri? - jo. sht vend komplet malor. Nj vend i rrethuar nga male t lart, nga bjeshk. - M duket se ka nj ballkon natyror, ku duket ana e kundrt e detit, lugina dhe lumi i Vjoss dhe Mallakastra. Atje para dyzet e ca vjetsh, kur rruga pr Tiran kalonte andej, m ka takuar t ulem e duke kundruar pamjen t shijoj kosin q e prisnin me thik dhe mishin e qengjit t pjekur n hell. - Un nuk e di, t them t drejtn. q n moshn tre vje kam ikur dhe nuk jam ngjitur m n sevaster. - Ke ln detin e Vlors, at peizazh t bukur, at lindje dielli nga Kanina dhe perndim pas sazanit dhe ke ardhur n brigjet e detit Egje. Ke mall pr Detin e Vlors? - shum. jam rritur me detin e Vlors. - si t duket ai det me kt det? - do gj ka karakteristikat e veta. Megjithat t bukur jan q t dy. Dhe megjithat kaltrsin e jonit nuk do ta ndrroja me at t Egjeut. - do vit vjen vers nga Athina n santorini. si e prjeton kt shtegtim? - Ktu vij pr t punuar dhe pr t kaluar edhe muajt e vers, duke u larguar nga monotonia dhe mbyllja e dimrit. - sa vjet ke q vjen ktu? - Ky sht viti i katrt. - Do vish vit pr vit ktu? - Po. Po. Do t vij me burrin dhe djalin...
NjErz q i DUA - 5

Jetoj me shpresn e kthimit...

Merita sht e padukshme, si jan t padukshme t gjitha shtyllat q mbajn themele t forta ndrtesash t larta. Nga mngjesi deri von n dark nn zjarrin e kuzhins, t furrave, furnelave t gazit e t korrentit, t lloj - lloj pajisjeve pr pjekje e skuqje. Ka vite q e prballon kt. i ka vn shpatullat dhe gjoksin puns, duke u br e nderuar. Mezi tek e shkula kt shtyll q ti merrja paksa jet nga jeta e saj pr ata q nuk e njohin dhe pr ata q nj dit do t duan t shijojn menyn e saj t pasur... - si e emrin? - Merita. Ktu m thrresin Margarita. - Nga je? - Nga Elbasani, zona e shpatit. - Kur ke zbritur ktu n bregdet? - N 98-tn. - Prej 98-s ktu je? - Ktu, n santorini. - Keni zn rrnj? - rrnjt i kam n shqipri, punn po. - Me k je ktu? - jam me burrin dhe me vajzn. Kam nj vajz dhjet vjee. Burri punon n nj furr buke, sht furrxhi, kurse un jam kuzhiniere. - Ku e keni marr zanatin? - Ktu. - si e mort? - Me praktik. Nuk kam br shkoll. jam nisur nga zero.
Tregime t jetuara

140

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

141

- far shkolle keni mbaruar? - N shqipri mbarova shkolln e mesme, t prgjithshmen, punova nj vit msuese dhe pastaj erdhm ktu. - si e sheh punn q bn n Akropoli? - si zanat m plqen, prderisa jam kaq vjet. - far ju plqen m shum t gatuani? - Gjithka. T gjitha menyt q m jepen. - Gruaja ime mbrm i plqeu ato q quhen qoftopseftedhes qofte t rreme e veant e lokalit tuaj dhe e duarve tuaja. si i bni ato? - shum e thjesht. sht dika pseftiko e rreme: Domate, dhiozm... si i themi dhiozms n shqip ne? - Milc. - ... qep, me pak qumsht e dy kokrra vez, pak miell. ja kto. Kjo sht karakteristik e santorinit. - Tjetr far sht karakteristik e santorinit? - Fava. - si gatuhet fava? - E para, do zjarr shum t ult. zihet pr shum koh, 2-3 or. Ka shum pun... - Pastaj shtypet? - shtypet. E shikon se ti e ditke? M pas pak vaj ulliri, pak qep t freskt dhe sht gati? - Vajza vazhdon shkolln? - Vajza mbaroi klasn e katrt. Flet edhe shqip edhe greqisht shum mir. - shqipen ia msoni ju? - shqipen ia msoj un. lexon mir. Problem kemi paksa shkrimin. - si e sheh t ardhmen ktu? - jetojm me shpresn e kthimit.
NjErz q i DUA - 5

- Vers jeni ktu. Dimrit ku punoni? - Pa pun, me ndihm sociale. Punon vetm burri. Kam dhjet vjet q punoj tek Kosta, q kur kam ardhur. N fillim punova si sallatiere dhe tashti kam pes vjet q punoj kuzhiniere e par. - Mua m plqeu gatimi juaj. - M bhet qejfi q e plqyet. Ka dyndje t madhe klientsh se po t mos ket dyndje dalin gjrat edhe m t mira. - Tjetr n santorini k keni? - Kam t gjith familjen e burrit. - si ta kuptoj kt? - Prindrit, baban dhe nnn, dy vllezrit dhe nj motr. - Ata me se merren? - Vjehrra rri n shtpi. Dy kunetrit punojn, njeri n nj hotel kurse tjetri n ndrtim... - si i quajn ata? -Vjehrrin e quajn Pali, vjehrrn Bukurie, kunetrit i quajn Arben dhe ilir, kurse kunatn sonila...

Pun dhe shkollim...

Armando sht nj djal i ri, nga ata djem q erdhn dhe iu futn jo vetm puns, por edhe profesioneve t jets, profesione jo vetm me praktik, por edhe me shkoll. sht edhe ai nj shtyll e Akropolit, shtyll e brendshme, e padukshme. ja biseda q zhvilluam me t... - Nga je Armando? - jam nga Vlora, nga Koculi, lart nga Peshkpia. - Kur ke ardhur nga Vlora? - Po bj dy vjet q kam ardhur tani dhe nuk kam ikur fare. - je me letra?
Tregime t jetuara

142

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

143

- Me letra, pa tjetr. - N santorini n far kohe vjen? - Vij n fillim t majit me fund t shtatorit. - Ku punon gjat dimrit? - Dimrit punoj n Athin. Npr sulflaxhikidha, n restorante. far t dali. Punoj kuzhinier. Vazhdoj shkolln. Mbarova vitin e par dhe vazhdoj vitin e dyt. - Pr far? - Pr kuzhin. - shkoll private apo...? - shkoll private. - si t duket profesioni? - shum mir. Deri tani shum mir. - N Athin me familje jeni? - jo, jam vetm. sht edhe kunati, por ai punon dhe jeton n lamia me motrn. - N shqipri k ke? - Kam nnn. Babi...eh! - M vjen keq! Keni vllezr dhe motra? - Kam nj vlla dhe tri motra. Vllai sht n lamia bashk me motrn. Dy motrat e tjera jan n shqipri, njra sht n Tiran, kurse tjetra sht n Vlor, vazhdojn studimet. - N shqipri far shkolle mbarove? - Tetvjearen, vetm. - si t duket ktu puna? - shum mir. Deri tani m kan ecur shum mir punt. - N kuzhin me k je? - N kuzhin ktu jam me nj shoqe shqiptare. Kam bashkpunuar edhe para tre vjetve me t dhe ia kalojm mir. E quajn Margarita. Ajo sht prgjegjsja n kuzhin. - sa vet jeni n kuzhin?
NjErz q i DUA - 5

- jemi shum veta. Tre gatuajm, nj prgatit sallatat si dhe pjatalarset. - sa shqiptar jeni n kuzhin? - N kuzhin jemi dy shqiptar. T tjert jan nga rumania.

Shqiptart jan t mrekullueshm...

Kosta sht grek, pronar i Akropolit. Nuk e ka t vetin, e ka me qira. Vers vjen ktu e dimrit zbret n Athin. M bri prshtypje ai njeri, m befasoi me nj an t qenies s tij, at t puns. Nuk kam par deri m sot ndonj grek q t punoj sa ai dhe si ai, q t jet i pranishm n pun n mnyr aktive, duke pastruar e sistemuar tavolinat, duke fshir e duke pritur klientt, duke mbajtur n duar turrn e madhe t pjatave t mbushura me ushqim, duke pritur e prcjell njerzit. Ai punonte dhe shrbente m shum dhe m mir se argatt. Kur u futa n bised me t m tha vetm emrin. Mbiemrin nuk ia msova, por i vura vet nj mbiemr: Kosta Dhuleftaris (Puntori). Ai sht nj tjetr shtyll e Akropolit, shtylla e par, kryesorja. Mban veten, por mban edhe t tjert... M quajn Kosta, thot. jam prgjegjs i ktij lokali. Gjithka sht shum mir. Bashkpunoj me shqiptart. jan t mrekullueshm dhe jam shum i gzuar q bashkpunoj me ata. Bashkpunoj me ta prej shum vitesh. Nuk kemi pasur asnjher ndonj problem. jan shum t mir n pun dhe mbi t gjitha me karakter shum t mir. Pr mua kjo ka rndsi. Nuk kam se far t them m shum. T gjith jan shum t mir... santorini, qershor 2007
Tregime t jetuara

144

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

145

TAVoliNA q shEh DETiN

imin nuk e kam par dhe nga larg nuk e kam dgjuar kaq t emocionuar, t malluar dhe t mrekulluar. Ai, si t m jepte nj sihariq t madh, nuk pushonte t m thoshte Kjo sht nj histori e vrtet, sht nj histori q m ka tronditur shum, duke ma prsritur disa her. far kishte ndodh? far e kishte emocionuar dhe mrekulluar kaq shum sa nuk gjente fjal pr ta prshkruar ngjarjen? Ai sht nga librazhdi. N gjimnaz, nj vit pas tij ishte nj vajz. E urt, e bukur, e menur, e shklqyer n msime ajo ishte si nj lule bjeshke q nuk guxoje t zgjatje dorn pr ta prekur Kur mbaroi gjimnazin, atij i doli e drejta e studimit n fakultetin e shkencave t natyrs, shkenca q atij i plqenin Kur mbaroi gjimnazin, asaj i doli e drejta e studimit pr agronomi. Pak anakronike pr librazhdin, i cili e shtrydh jetn n luginn pa fush t shkumbinit e n malet me nj batanije tok buke e dy batanije qiell. sht e vrteta pak truall bujqsor u hap kur stebleva dhe Fush-studna, t prmendura pr kultivimin e patates, iu shkputn Dibrs e i kaluan librazhdit. Por kjo nuk do t thoshte q syri i shkollimit t lart t brezit t ri librazhdas t shikonte institutin Bujqsor. Nejse, koh e zakone, si i thon, t kaluarn nuk e ndryshojm dot. Me vajzn nga librazhdi, nj vit m von n shkolln e
NjErz q i DUA - 5

lart, Ai e kishte br zakon t takoheshin t shtunat e t dielat, ather kur studentt e bujqsorit, veshur me rrobat m t mira, vrshojn rrugve e kafeneve t Tirans duke treguar se nuk jan as provincial dhe as t harruar nga koha. Takoheshin, pinin ndonj kafe te Drini, uleshin tek shkallt e Pallatit t Kulturs ose n bordurn tek monumenti i sknderbeut, merrnin t tatpjetn e t prpjetn e bulevardit Dshmort e Kombit n at q quhej asokohe xhiroja e mbrmjes, ndaleshin e takonin ndonj t njohur Erdhi nj dit q ndrruan koht. i pari, q doli jasht kohe, ishte instituti Bujqsor, megjithse qeveritart e ngritn n shkalln siprore dhe e quajtn Universiteti i Bujqsis. Kooperativat bujqsore, ndrmarrjet shtetrore t bujqsis u shuan si nitrati i amonit n uj. Bujqsia u shkatrrua n rrnj, u shkul nga toka dhe mbeti n ajr rrnjthar. U arrit deri atje sa biblioteka shkencore e Universitetit t Bujqsis t psoj fatin e biblioteks s famshme t Aleksandris, t digjet ndrtesa e t digjet tr ai fond shkencor pr tu pasur zili Ai nuk e pa m vajzn. Bulevardi Dshmort e Kombit ishte shkulur trotuaresh e mbi t vrshonin lloj-lloj njerzish q nuk dinin se bnin. shkallt e Pallatit t Kulturs, ku dikur ata uleshin dhe vrisnin kohn, ishin shkulur pllakash. E krkonte vajzn. Deshte ti thoshte nj fjal, nga ata fjal q thuhen me zor e q po gjetn njra tjetrn mbajn nj jet t tr. Ajo, do t msonte nga nj kushri i saj, kishte ln bankat e universitetit dhe ishte nisur ku t dal, rrugve t panjohura t emigracionit Nj dit do ti linte nxnsit n librazhd e do t nisej n dh t huaj. Pes her do ti shkelte shtigjet malore, n bor e shi, do t kthehej me dhun e prsri do t ecte me dit t tra derisa bri vend n Athin, kamerier n nj restorant cilsor. U
Tregime t jetuara

146

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

147

martua dhe ka nj fmij q muajin e kaluar i mbushi dy vjett. Vers ai shkon n santorini *** 10 qershor 2006. Mbrmje. N lokalin e bukur buz detit nuk ka tavolina bosh Nj burr, goxha i shndosh pr moshn, me nj anglishte tipike londineze, pasi e prshndet i lutet q ti gjej nj tavolin q t shoh detin, diellin kur bie t lahet n mbrmje pr tu ngritur i pastr n mngjes po nga ai shtrat ku ra. i tha t pres pak dhe nxitoi drejt ballkonit, atje ku edhe deti edhe ishulli zhvishnin lakuriq bukurin. E bri gati tavolinn, madje i vuri n mes edhe nj vazo me lule t freskta. U fut n sall dhe u b kallkan, ngriu si ngrijn qeniet e gjalla n frigorifert e ruajtjeve t gjata. Pjatanca i ra nga dora dhe krciti mbi pllakat e mermerta, blloku i porosive dhe lapsi i ran mbi kmbt q mezi mbaheshin. syt i ngeln n dy sy t njohur, t lotuar, t malluar. Ajo u afrua e para dhe e kapi prqafe. Ai prqafim e shkriu, e solli n vete. Ishte ajo, shoqja e rinis n librazhd, studentja e bujqsorit q e humbi n Tiran dhe e gjeti n bregun e nj ishulli t bukur t Egjeut. E qeshur, e gjall, e bukur si t kishte dal nga gjiri i nimfave t detit. Nj djal i vogl kapi dorn e saj. Burri q kishte porositur tavolinn i shihte dhe nuk fliste Ajo, i shoqi dhe djali u uln n tavolinn q shihte detin. Ai, m n fund, gjeti tabakan, bllokun dhe lapsin mbi mermer dhe mori porosin Ajo qndroi nj jav n santorini. Mngjeseve vinte e pinte kafen. N mesdit vinte e shijonte gjellt e restorantit. N
NjErz q i DUA - 5

mbrmje ulej dhe kundronte detin. Dy fmijt u miqsuan shpejt, laheshin bashk e zhgrryheshin n rr. Flisnin secili me gjuhn e vet fminore, at lloj gjuhe q e msojn para se t mbushin vitin dhe e ln kur arrijn t artikulojn fjalt e para. N hapsirat e vogla t kohs ai dhe ajo kujtuan ditt kur ishin nxns e student. Ajo kishte qen n librazhd dhe ishte n dijeni pr t gjith rrugn dhe jetn e tij. Ai msoi se ajo kishte mbaruar universitetin, kishte nj pun t mir, ishte martuar me nj anglez, me nj njeri t mir dhe kishte ardhur familjarisht t pushonte n ishullin e bukur t santorinit. Kur iku shkmbyen telefonat dhe adresat. Tani e tutje ata nuk do t shkputeshin, do t jetonin, sido q nga larg, jetn e njri-tjetrit. Ai nuk ma tha emrin e shoqes s tij. Edhe un nuk e pyeta. Ngjarja sht e vrtet. Kt ma porositi disa her

Tregime t jetuara

148

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

149

Nj DjAl N TAVoliNN 15

adhn e kaluar t tregova pr shoqen time t rinis, pr studenten e Universitetit t Bujqsis q dit t tra e prita tek bordura me sknderbeun mbi kal q sheh malet n Verilindje. E prita Dhe nuk erdhi. E prita derisa msova se kish marr rrugn e pambarim t kurbetit. T tregova edhe se si u takuam pas shum vitesh n santorini dhe se si lexova n syt e saj mallin e dikurshm dhe qetsin e lumturin q ia falte djali i vogl dhe i shoqi thuajse i nj moshe me t sot po t tregoj pr nj tjetr ngjarje, nj ndodhi nga jeta q m dhembi kur e prjetova Pronari i lokalit ku shrbej m tha se n tavolinn 15 nj djal i ri krkonte t fliste me nj shqiptar. Shkova dhe e prshndeta shqip. Ndjeva se fytyra e ngrysur deri n at ast mori shklqim. i qeshn syt dhe tr qenia iu prtri. M prqafoi sikur t kishim vite pa u par. Mezi fliste. Nj komb i kishte zn laringun dhe nj vij e holl rridhte nga liqeni njerzor i ndjenjave Dhjet vite t shkuara, pasi kishte kaluar male e dete, ishte ngujuar n nj ishull t Egjeut, n itak. ishte i ri, vetm njzet vje dhe formimi i tij n nivel gjimnazi i krijonte hapsirn q t fliste m mir anglisht se sa greqisht. Pr m tepr kjo kur n
NjErz q i DUA - 5

ishullin e famshm t miteve t lashta, t odiseut t njohur pr intrign me Kalin e Trojs dhe aventurat pr tu kthyer n itak ku e shoqja besnike thurte at q n historin e miteve quhet Plhura e Penelops, vinin shum turist. Ktu nisi edhe odiseja e tij, nj odise e cila ende vazhdon dhe itaka i duket shum larg N itak, nj mbrmje, n njrn nga tavolinat q shihte detin e prflakur nga perndimi i diellit u ul nj grua. Kamerieri, nj grek q e fliste anglishten si flasin kretasit greqishten, i tha ta pyeste dhe ti ofronte shrbimin. E pyeti n nj anglishte t pastr. Ajo e pa me vmendje djaloshin, buzqeshi dhe pa hyr n menyn e mbrmjes hyri n menyn e jets. E pyeti se ku e kishte msuar kaq bukur anglishten. i tha shkurt: N shkoll, n gjimnaz. E pyeti se nga ishte dhe ai, pa ndrojtje i tha se sht shqiptar. Kjo e befasoi aq shum gruan sa harroi pse ishte ulur dhe far krkonte n at restorant t vogl me syt nga deti. Filloi ta grryej n krkim t labirinteve t jets dhe vendit t djaloshit sikur krkonte t gjente mitet e itaks dhe tr odises s mijra vjetve t shkuara Anglezja, q i kishte kaluar t dyzetat n mosh, nisi ta frekuentoj restorantin e vogl do dit, madje tre her n dit. N mngjes gjerbte kafen turke q vendasit i thoshin greke, n drek hante ose m mir me thn pinte me oreks, pa futur nj kafshat buk n goj, nj sup karakteristike peshku q shrbehej vetm n at restorant, kurse n dark her krkonte oktapod, her barbunj e her kallamar q kuzhinieri i gatuante sa t lpije gishtat e pjatn. Por duket se m shum nga t gjitha i plqente anglishtja e pastr e djalit t ndrojtur nga shqipria, bisedat me t, deprtimi n ndrrn e tij pr t par bot e pr t hedh rrnj diku n perndimKtu u ngul edhe ajo duke i treguar pr londrn, skocin, vendin q si thon nuk i perndon dielli
Tregime t jetuara

150

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

151

kurr. Tregonte dhe djali humbte n ndrrime. Aq shum humbte sa nj dit iu duk se dikush e kapi prkrahsh dhe e prcolli n at bot t panjohur. Kur e prmendi zri i anglezes q kundrejt martess i ofronte leje qndrimi n Angli, pickoi veten fort aq sa iu nxi mishi dhe pa nj pa dy pranoi Kishin kaluar dhjet vjet q ather. ishte martuar me anglezen dhe kishte marr lejen e qndrimit. Kaq. Nuk kishte dhe as do t kishte ndonjher fmij. ishte tridhjet vje kurse anglezja pesdhjet e pes. E ndjente se po i plakej jeta. Kishte humbur rinin pr nj leje qndrimi. Po humbte edhe burrrin. Po humbte edhe krkesn njerzore q t prtrinte jetn, t kishte e t rriste fmij. E ndjente veten si n mitin e ires, si odiseu n prangat e nj gruaje, n ishullin e legjends, i paaft pr t kaluar detin e t dal n ndonj breg t gjall. Kishte ardhur me pushime s bashku me iren e jets s tij dhe krkonte fjaln shqipe, tingullin e bukur t saj q rrall e dgjonte. E shprazi hallin si shprazet uji i valuar mbi puplat e puls kokprer. E ndjente se kishte br nj gabim t madh n jet dhe, si u shpreh po e paguante shtrenjt. Kishte kuptuar se jeta nuk sht nj leje qndrimi, nj nnshtetsi, nj martes me kusht. Kishte kuptuar se n jet duhet dashuri, marrdhnie q prekin zemrn dhe shpirtin. Kto kishte dhjet vjet q i krkonte dhe nuk i gjente. E ndjente veten si t lidhur me pranga mesjetare dhe si t ishte n katakombet e kshtjells s Ifit t Dumasit. Donte q dikush ta fuste n thes, ti mbyllte grykn, ta hidhte n det e ai, me thikn e shpirtit, ta ante thesin dhe t shkonte n ishullin e Monte Kristos Ndenjm pes dit s bashku, pes dit q mua mu dukn si pes muaj njohjeje. i dhash t kuptoj se jeta vazhdon, se ajo sht e gjat dhe se trasen e saj kushdo e hap vet
NjErz q i DUA - 5

TrE AMEriKAN...

i sht nga Librazhdi, kurse un nga Dibra. Kufij n vendlindje kemi malet, shum male, kurse ktu, n ngujimin e t ikurve, kemi nj mur, tek tull Tani q po shkruaj kto radh ai nuk sht ktu, nuk sht as djali i vogl q gjallron katin her me t qara e her me t qeshura, si din t qajn e qeshin fmijt. Nuk sht as e shoqja, vlonjatja e tij e jets dhe as e ma e saj, nj grua q t ndjell respekt. Kan ikur n nj ishull t largt, n santorini. Un nuk kam qen n santorini, n ishullin q mban emr latin. Kam dgjuar pr t dhe pr vullkanet dhe lavn vullkanike prej shekujsh t shuar. Kam par nj video dhe nj album me fotografi origjinale t djalit tim n nj udhtim me klasn e tij n vitet e liceut Kur iku, Timi m tregoi se nj nat, n nj qosh t restorantit ku shrben deri natn von, ishin ulur tre vet. Nga mnyra e t ulurit, mimika e fytyrs, kuptoi se ishin t huaj. Kur u afrua e vrtetoi kt nga gjuha q flisnin. Iu prgjigj n t njjtn gjuh, n anglishten q msohet n shkoll e prvetsohet me pun e me praktik t prditshme. Ata u befasuan nga theksi i prkryer i anglishtes s garsonit dhe nxorn kazmat e kureshtjes dhe nisn t rrmojn n jetn e tij. Msuan se sht shqiptar. U befasuan kur ai u tha se ka mbaruar universitetin. U afruan me t kur ai u tha se ka qen msues dhe sht marr pr shum vite, para se t
Tregime t jetuara

152

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

153

vij n Greqi, me msimin e fmijve. Afrimi ndodhi sepse edhe ata ishin msues, madje msues t nj shkolle siprore. Pedagog universiteti ishin dy, kurse i treti ishte rektor. Emri i universitetin ishte i dgjuar pr msuesin shqiptar. Ata, kur mbaruan s ngrni e numri i klientve ishte rralluar iu lutn t ulej paksa me ta. E pyetn pr shqiprin dhe shqiptart. Kurioziteti i tyre ishte i madh. Ata kishin dgjuar pr vendin e vogl ballkanik gjra t ndryshme q nga prplasje me sovjetikt e deri tek piramidat e gjurulldia q u shkaktua pas rnies s tyre. Ai u foli shkurt pr gjeografin, historin dhe virtytet e shqiptarit. Ata e dgjonin me vmendjen e nj nxnsi Ai ma tregoi kt histori t dieln e kaluar. T nesrmen n mngjes u nis pr n santorini. Vers ai punon gjithnj atje. Ka br me sjelljen e tij vend t till sa pronari i atij restoranti nuk e lshon nga fundi i majit n fund t shtatorit historia me tre amerikant do t kishte humbur n arkivin e kujtess sikur nj telefonat nga santorini t mos e kishte nxjerr prej andej dhe vn n tavolinn e puns s gazetarit. Kishte ndodh ajo q shpesh thuhet kalimthi si nj dika e rndomt: Mali me mal nuk takohen por njeriu me njeriun takohen T hnn, ende pa u sistemuar n shtpin e zn me qira, kishte filluar punn. Restoranti ku punon thot se sht ndr m t bukurit dhe t frekuentuarit n santorini. Ka detin n sy e diellin si sa i zjarrt mbrmjeve kur zhytet n kaltrsin e flakruar. N nj qosh t restorantit, n nj tavolin q shihte perndimin e diellit, ishin ulur tre vet. shkoi drejt tyre dhe me nj lvizje t beft hapi i mbeti pa rn prtok. i pa me vmendje dhe u befasua. Edhe ata e pan dhe u befasuan. Ndenjn kshtu pr pak sekonda derisa njeri prej tyre, ai q tha se sht rektor
NjErz q i DUA - 5

universiteti, e pyeti. M falni, por m ngjani me dik q e takuam pardje n Athin. i Ngjani shum Ai buzqeshi dhe u tha se ishte po i njjti person dhe se gzohej q i jepej prsri rasti tu shrbente. Ata ndenjn nj jav n santorini. Dhe gjat gjith javs n t njjtin restorant shkonin e n t njjtn tavolin uleshin. Prisnin deri von dhe kur rralloheshin klientt e ftonin n bisedn pa mbarim pr shqiprin. Kur ikn i than se do t shkonin n shqipri e do t ndaleshin n ato vende pr t cilt ai u kishte fol. Veanrisht donin t shkonin pr t par Krujn dhe sknderbeun. i than se kishin nevoj t bnin nj lloj praktike studentore pr historin, kulturn dhe traditat e atij vendi t vogl n siprfaqe e t madh n historin e Ballkanit dhe t Evrops

Tregime t jetuara

154

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

155

MjEKU PANAjoTis DhE GAzETArjA MAGDA

shte viti 1998. ishte koha kur un i krkoja vetes pr t br m shum. Kshtu, lash Thivn, q m msoi shum gjra, mes t cilave edhe gjuhn e arvanitasve. U nisa pr t punuar n nj ishull t bukur, si m kishin thn, n santorini, pa menduar pr vshtirsit. N Thiva kisha kaluar nj periudh trevjeare duke br pun t rnda fizike, gj e cila ndikoi n shndetin tim. Pas nj muaj mundimesh t shumta prej dits kur mbrrita n santorini, u stabilizova n nj pun t mir dhe me strehim normal. Nuk kishin kaluar as dy jav kur ndjeva shqetsime nga apendiciti. shqetsimet dita-dits bheshin gjithnj e m serioze. Mendova se do t kalonte, por dhimbjet sa vinin e shtoheshin. shkova n qendrn shndetsore t ishullit. Atje m than t nisesha urgjent pr n Athin... U gjenda n udhkryq si ekonomikisht, po ashtu edhe gjeografikisht. Athinn nuk e njihja fare. Asnj t njohur nuk kisha atje. Asnj spital nuk dija. rash n mendime t gjata... Befas m vjen ndrmend fytyra e nj mjeku patolog, e Panajotis Meidanis, q nj vit m par, kur shrbeja kamerier, e kisha takuar n Thiva. Kafeja q i shrbeva na afroi t njiheshim. N ditt q vijuam biseda u thellua dhe ne e njohm njri-tjetrin
NjErz q i DUA - 5

m nga afr. Kur u ndam m dha nj kartvizit. E krkova kartvizitn dhe pr fat e gjeta midis letrave t tjera n ant. E mora n telefon dhe i tregova hallin tim. M tha t nisesha menjher n Athin, duke m caktuar si vendtakim spitalin sismanoglu. E falnderova pa e ditur se ku sht spitali. N Pire, kur zbrita nga trageti mora nj taksi dhe e gjeta spitalin. Pasi u prshndetm pyetja e par ishte: Vetm je? Kur i thash po m pa me keqardhje. Megjithat m dha kuraj e zemr me fjalt: Nuk ka gj, do t ndihmoj un, - m tha dhe m rrahu shpatullat. Ai kishte biseduar me nj shok t tij, mjekun kirurg Panajotis Vulgaris n spitalin Papadhimitriu pr t m operuar. M dha adresn duke m thn se do t shiheshim pasdite tek spitali ku do t operohesha. Kshtu ndodhi. Pasi u bn procedurat e rastit u vendos q ndrhyrja kirurgjikale t bhej t nesrmen n orn 8 t mngjesit. U operova pa pranin e askujt. As vlla, as motr, as shok e as mik. Dola nga salla me ndihmn e dy infermiereve, t cilat m drguan n nj dhom t spitalit... Dhe prsri pyetja: A keni njeri t afrt? Prsri prgjigje mohuese. M buzqeshn dhe tr ditn m qndruan pran. i falnderova nga thellsia e zemrs. Dalngadal po m dilte narkoza e po m hynin dhembjet. E ndjeja t nevojshme t kisha nj njeri pran pr t m ndihmuar. Mendja m shkoi tek nj gazetare q e kisha njohur kur punoja n Thiva. E quanin Magda Klaudianu dhe me sa m kujtohej punonte n gazetn Elefttherotipia. Banonte n Athin, por se ku nuk e dija. Pr fat, n bllokun e shnimeve kisha numrin e telefonit t saj. E marr n telefon dhe me gjysmn e zrin tim i them se jam n spital. Nuk shkoi asnj gjysm ore dhe erdhi. E
Tregime t jetuara

156

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

157

tronditur nga gjendja ime fizike e shpirtrore filloi menjher t m ndihmonte, t m jepte kuraj. Ndjeva mbi ballin tim dorn e motrs q e kisha larg dhe nuk dinte asgj pr mua. M ndeji dy dit tek koka duke m shrbyer. ishte nj moment i jets time q nuk do ta harroj kurr. Ditn e tret i duhej t ikte, duke m premtuar se do t vinte prsri dhe do t m merrte n shtpi. M dha edhe adresn e shtpis dhe m tha se po qe se nuk m gjente n telefon t shkoja drejt e n shtpi. Dola nga spitali t nesrmen. Nuk e njoftova, sepse e dija se kishte pun. Me vshtirsi zbrita shkallt e spitalit, mora nj taksi dhe shkova drejt e n shtpin e saj. M priti motra e Magds, nj vajz q rrzllente respekt dhe dashuri njerzore. M kapi pr krahu dhe m tha t shtrihem n divan, derisa t prgatiste dhomn. E ndjeja se duhej t pushoja, t kisha nj streh, nj vatr t ngroht. E ndjeja veten ende mes katr rrugve. Mjekt m ndihmuan, por un nuk kisha as siguracione dhe, ato pak para q kisha, pothuajse mu mbaruan... qndrova tri dit e tri net n shtpin e Magds. Prjetova ngrohtsin dhe mikpritjen e nj familje t thjesht greke, nj dashuri t madhe pr njerz n nevoj. E ndjeva veten m shum se n shtpin time. Dalngadal ndjesia e t qenit vetm dhe dhimbjet fizike u fashitn. i shuan ngrohtsia dhe dashuria njerzore e asaj familje t mir, dy motra me vllan e tyre. Ditn e katrt u nisa pr n santorini, duke marr me vete, n zemr e n mendje, dashurin dhe respektin pr kta njerz t mir e t thjesht grek, t cilt m ndihmuan e m qndruan afr, q nga mjeku Panajotis Mejdanis, mjeku kirurg Panajotis Vulgaris, infermieret e deri tek familja e Magda Klaudianut. Nj nyje miqsie e nderimi q vazhdon edhe sot...
NjErz q i DUA - 5

NN GjEThET E FiKUT...

n fund i lam pas rrugicat aq t ngushta t Elopias, rrugica ku shoferi i autobusit qe i detyruar t bnte disa her para e mbrapa pr t gjet kndin e duhur pr t mos u grvishtur nga ndonj gur qosh ndrtese apo pr t mos ln ndonj goditje mbi makinat e vogla parkuar pa kujdes. Dolm n fillim n nj ulluk rrugor, sa na dukej si t ishim n tunel, e m pas mbi nj bashk ku gjelbrimi i prhershm i ullinjve me lulet e pjeshkave e bajameve dhe ugarin formonin nj mozaik t bukur pranveror. ishim pothuajse vetm, ulur n dy ndenjset e para n krahun e djatht t autobusit, q pik fundore udhtimi at t diele kishte Dovrenjn. Atje na priste eti me makinn e tij t vogl pr t na zbritur teposhts s malit drejt gjirit t sarantit. Vetm zhurma e mbytur e autobusit deprtonte prmes kristalit t xhamave. Askush nuk fliste, shkrir mendimesh e ndrrimesh. - Fiku! dgjova bashkudhtarin tim t thrriste, duke luajtur vendit e shtrir krahun majtas. - Fiku? Kush u fik? pyes un i trembur. - Fiku, more, fiku. Atje larg midis ugarit. E sheh at fikun e madh? U ngrita n kmb dhe e shtriva vshtrimin mbi bashkn e
Tregime t jetuara

158

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

159

kafenjt. - Nuk shoh gj. Ku sht fiku yt? - ja, ja, ai q ka hap degt, si t doj ta marr nn krah gjith fushn.. - Po, e shoh, qenka si oktapod gjigant. - Ashtu sht vrtet... - Dhe? far ka ai fik q t futi gjilprat e t hodhi nga karrigia si delfini mbi det? - Atje, nn degt e atij fiku kam jetuar tre muaj t tr... - Dhe? pyeta un duke i br shenj q ta nxirrte nga trasta bukn e fikut t jets s tij. - Kur erdhm n fillim, nn degt dhe gjethet e atij fiku, fik q pr nga prmasat sht nj mrekulli e natyrs, kemi qndruar dymbdhjet emigrant shqiptar. - si kemi qndruar? - Ditn punonim n ara. Vilnim domate, mblidhnim gjethe duhani gjat 13-14 orve pa pushim. Natn shtronim posht, mbi nj shtres kashte e bari t that, nj batanije dhe ia futnim gjumit. - Dhe? - oh edhe ti me kt dhe... - Vet e fillove. Kap shatin e prashit arat e kujtess... - far t prashis m par? Arat e mia i kan aq t dendura bimt sa as shati i madh dhe as prashajka e vogl nuk hyjn pa shkul gj. - Ather shkul sa t shkulsh dhe nxirrja bimve t kujtimeve. - ... ishte udhtimi i katr imi mes maleve dhe ngujimi i katrt fushs s Thivs. Nuk e di si u gjetm bashk dymbdhjet vet, t dymbdhjet nga krahina t ndryshme t vendit. Ndr t
NjErz q i DUA - 5

dymbdhjett vetm un, ndonse fshatar me rrnj, nuk kisha kap vegl bujqsore me dor. Nuk qe nevoja pr vegla se domatet e duhani duan vetm duar, duar t shkathta q futen mes degve t domates duke, kapur e vn n kuti ende jeshile. N fillim u udita kur afendikoi na tregoi se cilat kokrra do t vilnim. Pse jeshilet? pyeta nj emigrant q kishte mbaruar institutin e Bujqsis. Kshtu vilet domatja - m tha. sht kusht teknik. Tani ti e sheh jeshile. Pas tri ditsh do ta shohsh gjysm t kuqe e pas nj jave, kur t arrij n treg sht e kuqe boj alle. N fillim mu duk e leht vjelja e domateve, ia mora dorn shpejt, por klorofilin q m ngjeu duar, trup e rroba m duket se e kam edhe sot e ksaj dite nn lkur, m duket se sa her bj banj, del e humb diku. Klorofili i domateve edhe pranohet, po nikotina e duhanit sht e papranueshme. Kputja e gjetheve nga lart posht, ndarja n kualitete sipas madhsis dhe ngjyrs, lngu ngjits i nikotins q rrjedh nga plaga e kputjes, era e rnd, duhma q prhapet veanrisht nn diellin n zenit... o zot sa e tmerrshme sht. - T tra kto i kuptoj, por fiku far hyn ktu dhe far roli luan? - Fiku ishte streha jon, ishte atia jon, ishte shtrati jon, ishte mbroja jon... - At strehn, shtratin, atin disi i marr vesh, por ajo fjala mbroj mi przien gjrat. - Eh! Ajo ishte kryesorja. Fiku i madh na mbronte nga policia. Rrethuar nga bimt e domateve, duhanit, grurit, misrit, fikut nga larg i dukej vetm maja. Askujt, pr sa koh ndenjm, dhe nuk ndenjm pak por tre muaj, nuk i shkoi ndrmend se nn degt e
Tregime t jetuara

160

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

161

gjethet e tij fshihej nj skuadr e tr me emigrant. Kjo, pr m tepr se ne nn degt e tij futeshim vetm n mbrmje kur binte errsira. Atje hanim, atje flinim, atje ngryseshim, atje gdhiheshim. Fiku ishte shtpia jon. shyqyr q ishte ver dhe nuk binte shi. Vetm njher ra nj shi i madh q na hyri n palc, na qulli rroba e far kishim. - Po pr t ngrn si ia bnit? - Na sillte afendikoi pr llogari t pagess. - Po pr tu lar si ia bnit? - Kanali, e sheh kanalin q sapo kaluam? Kanal i thnin se ai sht lum, nj lum i tr i futur n beton, katr metra i gjer dhe tre metra i thell. Uji vjen nga liqeni artificial i Monros, duke prshkuar 180 kilometra pr tu derdhur n liqenin q furnizon me uj t pijshm Athinn. Atje laheshim, atje merrnim uj pr t pir, pr t lar rrobat... Autobusi, pasi kaloi kanalin, u fut mes nj plantacioni t madh ullinjsh, trungjet e t cilve flisnin pr rrnj shekullore, pr t dal n nj autostrad t gjer me vshtrimin drejt fshatit bregdetar t sarantit, ku ishte edhe synimi i udhtimit ton at dit t bukur t 7 marsit 2011. shoku im, pr kilometra t tra u mbyll n vetvete, u mbyll n nj udhtim mes kujtimesh t kohve t vjetra dhe kohve t reja, rrugve t ngushta t kurbetit me nj trast me buk e sheqer hedhur supit, rrugve t reja si qytetar, si emigrant i lir Koh t vjetra, przier me koh t reja Mars 2011

FshEsA

o shtisnim harkut t but t nalls mbetur nga thundra e egr q kali i natyrs kishte hedhur n vrapin e tij milionavjear. harqet si krah dinozauri, shkmbinj t thepisur q t ftonin t hidhesh kollotumbas kaltrsis s detit, m ngjanin edhe si skaje nalle kali me dy dhmbt atall kthyer lart, edhe si dhmb brumbujsh gati t mbrthenin e rrokullisnin ishullin sfer q notonte tej n horizont. Prisnim q t dukej mes kaltrsis detit vaj kaikja e mikut ton q ta shtrinim hapin tr gjatsis s harkut t but pr ta pritur n mol. Prisnin me sy mbrthyer kur para nesh, nga nj rrug q mblidhte rrymn e plazhistave, u shfaq nj burr pesha e hapit t t cilit nuk e di pse n at ast m zgjoi nga kujtesa kalin e legjends shqiptare me thundrn mbi shkmbin mbi kalan e stelushit, rrfyer goj m goj shekujve, si gjurm e heroizmave t Sknderbeut n fluturimet e kryekalorsit me shpat n dor. - spiroja! thirri ai si i zgjuar nga gjumi. - Ky sht njeriu q m mori prdore e m futi n pun, i dha drejtim tjetr jets sime n emigracion. spiroja, si e quajti ai, na pa. Nj buzqeshje doli nga pylli i dendur me rrnj fytyrn, nj hap q mu duk se shkelte mbi zhavorrin e rrugs leht-leht si t shkelte mbi vez, nj hapje krahsh, nj prqafim...
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

162

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

163

- Po bn Fitim, djali im? Ku je se na thave sit? dgjova t dilnin si ujt e burimit nga gurra e rrapit fjal malli dhe dashurie. i pash tek prqafoheshin, tek przienin, si przihet uji i burimit me ujin e rrkeve t dbors, her fjalt e vjetra t shqipes s vdirur, e her fjalt e gjuhs s vendit ku hodhn farn dhe ndrtuan jetn. i pash tek qeshnin, tek gzoheshin... M pa dhe m dha dorn. Fitimi m bri nj portret t shkurtr. i tha se shkruaj, ka bri q syt ti hapeshin n prmasat m t mundshme, madje t m thot se edhe nna e tij shkruante, madje kishte ln si kujtim jete dy libra me vjersha dhe kng arvanite, thurur apo mbledhur goj m goj, si mbledh bleta pjalmin lule m lule. Nuk kishim si ti shptonim ftess pr nj kafe. Kaiken e bardh t Kristos e lam t ankorohej e ai t shprndante, si do dit, gjahun e nats. i bm nj telefonat, duke i treguar vendndodhjen. U futm n lokal. Pronari, llrprveshur i dredhoi harkut t barit ngarkuar me shishe t t gjitha llojeve t pijeve dhe ngjyrave dhe iu hodh n qaf shokut tim. Nj moment preks, q nuk mund t rrija pa e futur n kujtesn e aparatit fotografik. U ulm rreth nj tavoline q shpejt u mbush plot. U mbush, por m shum se me pije e ushqime u mbush me zra t gzuar... ... Kur dolm, tashm edhe n shoqri t mikut ton peshkatar, dielli ishte fshehur pas krahut t djatht t nalls s gjirit t sarantit. rrezet e fundit vraponin t prpjets s malit pr tu fshehur n pritje t zgjoj diskun e art t dits s re... Autobusi i ors 18.30 na mblodhi n barkun thuajse bosh, pr t na kthyer pesmbdhjet vjet t shkuara...
NjErz q i DUA - 5

... Pas puns s lodhshme n mbledhjen e domateve duhanit, pas lotve urg n shkuljen dhe ambalazhimin e qepve, e nisi tregimin shoku im, vendosa t zbres n bregdet. Ende nuk kishte mbaruar sezoni turistik, ndaj i dhash kuraj vetes ta ndrroja punn. Nuk isha msuar me punn e krahut dhe nuk isha marr asnjher me bujqsi. Gjithka q bja e shihja si angari, si nj bezdi q m ishte ngjitur n shpirt, si zinxhir skllevrish npr kmb. Nj trast e ngrn nga hedhjet andej kndej mbushur me pak ndrresa dhe veglat e rrojs, ishte e tr pasuria ime. Kisha edhe diku tek pesdhjet mij dhrahmi, t cilat i kisha qepur n pjesn e brendshme t pantallonave. Nxora jasht pr do rast katr pesmijshe dhe i hipa autobusit t mngjesit q zbret deri n bregdet. Pamja e fshatit me shtpit si kuti shkrepse, deti futur n dy krah malesh q ngjiteshin lart, m befasuan, nuk e di, por them se m hyn n shpirt, bn rrnj aq sa nuk mund ti harroj kurr. Ti e di dobsin time pr kt fshat, e di sa me dshir vij ktu. isha ulur buz detit, isha shkrir n meditime me syrin mbi dallgt puplore q rendnin t kapnin njra-tjetrn dhe po gjerbja kafen e ngroht kur nj dor e rnd mu mbshtet mbi sup. Ngrita kokn dhe syt mu ndaln n nj mjekr t dendur, q mu duk si shtllung leshi delesh rreck mbi furk. Mes asaj shtllunge dy sy ishin ndalur dhe po m matnin nga koka tek kmbt. U tremba. Dora e rnd mbi sup pr nj m ast mu duk si dor polici. Bukuria e vendit, qetsia, kafeja e ngroht m kishin shkputur pr nj ast nga fakti se jam emigrant, se jam i paligjshm, se nuk kam as emr e mbiemr timin. U drodha si n ethe duke menduar qelin e lagsht, udhtimin n kutin e zez lvizse, shkarkimin n Kakavi a Kapshtic si thas me krunde.
Tregime t jetuara

164

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

165

- E bn? tha duke e larguar pllmbn nga supi. - .... Belbzova pa arritur t nxjerr asnj tingull. Aq shum isha tronditur sa zri mu duk se kishte vdekur brenda meje. Pyetja, n at dialekt t vjetr t shqipes q e kisha dgjuar dhjetra her, vshtrimi i ngroht i vun n lvizje valvolat e zemrs dhe gjaku mi ngrohu majat e gishtrinjve. U ul n karrigen prball dhe m zgjati dorn. - spiro...- u prezantua. - Festim... - i prgjigjem, duke harruar pr nj ast emrin grek q i kisha vn vetes. - Ta gzosh. Un kshtu do t t thrres gjithmon. si t thrrasin ktu? - jorgo. - sot do t vish t punosh me mua - m tha dhe u ngrit. E ndoqa. Ai para dhe un mbrapa. Kishte nj kopsht e n krye t kopshtit nj depo ku kishte futur lloj-lloj veglash t prdorimit bujqsor e shtpiak. M dha nj bel, nj kazm e nj lopat. - Do grmosh ktu- tha, duke m treguar nj kuadrat me spango. Ndrsa nisa t punoj, ai, nga depoja ku nisi sistemimin, her pas here m hidhte nga nj rreze shikimi. rrezet e syrit t tij m hynin si thika pjesve t trupit. ishte hera e par n jet q hapja nj grop, q m kishin vn prpara nj bel, nj kazm e nj lopat. Provoja her njrn e her vegln tjetr sikur ti pyesja se si punohet me to. Gropa q po bja ishte si nj furrik pule smur nga kolera e shpendve. Dikur, kur e pa se nuk po ia thosha dot, erdhi, kapi n fillim belin, m pas kazmn e s fundi lopatn. M tregoi nj pr nj, deri n hollsi, si duhet ti mbaja, si duhet t grmoja, si duhet ta
NjErz q i DUA - 5

mblidhja dheun e ta hidhja grumbull jasht grops. Kur mbaroi m kapi pr krahu dhe m tha: - E shoh. Ti nuk je pr kt pun. Eja t bjm kuvend. U ulm. Un asokohe sa kisha hyr n arat e greqishtes. Nuk kisha mbjell e kshtu nuk kisha se far t korrja. N fillim kuvenduam me shqipen e nns s tij. Kur na u mbaruan fjalt e prbashkta ia nism anglishtes. Ktu isha n arat e mia, kisha mbjell dhe kisha se far t korri. Kuvendi eci m mir, megjithse ai kishte pak haber nga anglishtja. zotronte mir gjermanishten ku kishte punuar njzet vjet si emigrant. Kur u ngritm, pasi hngrm nj drek t bollshme, nxori nga xhepi nj pesmijshe dhe ma ngjeshi pas dore. - N asnj mnyr, - kundrshtova un. - Merre, - m tha prer. - Ke nevoj, ndaj kush t zgjat dorn mos ia kthe mbrapsht. Bra t iki. - Ku shkon? - ma preu si me shpat hapin. - sonte je mik n shtpin time. - jo, - i them un, duke i hedh vets nj vshtrim nga koka tek kmbt. - Do lahesh, ndrrohesh, do ham dark e do bjm kuvend deri n mngjes. Mbeta. zri i tij ishte kaq i vendosur sa nuk mund t gjeja fjal kundrshtuese. U lava, m solli ndrresa dhe rroba t reja, pim ver, hngrm dark, rash n nj gjum t thell, gjum q edhe sot e ksaj dite, nuk mbaj mend nj t dyt si ai. T nesrmen, pasi hngrm mngjes e pim kafe shkuam prsri n pun tek kopshti i tij as njqind metra larg bregut t detit. Pr t hapur gropn kishte vn dy djem t rinj, q, me sa
Tregime t jetuara

166

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

167

duket, ia dinin mir kazms e lopats. Mua m dha nj fshes me bisht t gjat dhe m tha t fshij flett e thata q kishin rn mbi rrugic gjat korrjes s barit. Mora fshesn, i hodha nj sy bishtit dhe qimeve plastike q nuk ishin prthyer asnjher nga pesha e puns. ishte e re, e sapovidhosur pas shkopit, ngjyr blu. Nuk kisha fshir ndonjher n jetn time. M vjen keq ta them kt, por kshtu u rrita. Nisa ti mbledh mbeturinat duke e shtyr fshesn si shtyhet karroca e dors. Mu duk m e leht ajo lloj lvizjeje drejtvizore. Nuk kisha br as dy hapa rrug kur ndjeva mbi supe dorn e spiros. Ma mori fshesn nga dora, e kapi me t dy duart, bri nj shtyrje prapa dhe pasi e ngjeshi pas truallit, i vuri mbeturinat prpara. - Kshtu prdoret fshesa, - m tha pa shenjn m t vogl t zemrimit. - Eja, m tha m pas, duke m futur krahun. E lam kopshtin, prshkuam rrugicn, dolm n bulevardin q i ngjitet hark bregdetit dhe hym n nj bar. - Ky sht vend pr ty, - m tha duke m drejtuar tek banaku. Do t punosh kamerier. - Djali sht i ri, sht shqiptar, - i tha pronarit, - di shum mir anglisht. Greqishten dhe zanatin do tia msosh ti. sht shum i zellshm n pun. Provoje tri dit dhe po nuk u binde eja m pre kokn. Kaq tha dhe iku. Kjo sht historia e hapave t par t puns time si kamerier. Afendikoi i ri m msoi se si mbahet tabaku i mbushur plot me pjata e filxhan, m msoi si ta shqiptoj qart dhe bukur greqishten. U bm miq. Ti e pe se sa me mall prqafoheshim. Punova tre vjet. Para se t iki u krkova leje, u krkova
NjErz q i DUA - 5

bekimin e miqsis. U pezmatuan, por m than rrug t mbar. - Njerz t mir, - i them. - Njerz me shpirt e zemr t madhe. zbritm n Thiva pr t marr autobusin e Athins... Kalova nj dit q do ta mbaj mend tr jetn, nj dit klas e par e shkolls s migrimit. Mars 2011

Tregime t jetuara

168

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

169

lArGsiT E KUrBETiT

uk e kisha par at si at t mart n fund t nntorit 07. N mngjes trokiti fort n port dhe, megjithse e ftova me kmbngulje t m shoqronte n kafen e prditshme q pi me gruan para se t dal n krkim t ndonj teme t dits, nuk hyri. M tha se do t vinte pak minuta m von. Nuk vonova dhe i rash ziles dhe e pyeta se far e shqetsonte. - Dua t lexoj n kompjuterin tnd nj CD, - m tha dhe duke m treguar amarrokun e vet q rrshqiti mes kmbve shtoi, se far i ka br miut ky shejtan dhe nuk e lexoj dot. hapa kompjuterin dhe vendosa CD-n. - M erdhi nga Tirana, - m tha, - sht shkruar smundja e babait. Dua ta shoh nse ka tekst dhe z. M kan thn se ktu n Greqi mund t ndrhyhet dhe t shptoj... CD ja u hap duke nxjerr, flet pas flete, figura q pr ne ishin si hieroglife kineze apo si elife arabe q shkruhen nga e djathta n t majt. E mbyllm kompjuterin dhe u ndam. Ai i mrzitur dhe me t njjtn ngjyr e shprehje t fytyrs. N mesdit, pasi kisha bredh omonias dhe harkut rreth saj ku ka shum kafene shqiptare, paksa fytyrngrysur, sepse nuk
NjErz q i DUA - 5

kisha gjetur asnj aspekt nga jeta e gjall e emigrantve, befas para meje u shfaq ai. N dor mbante nja dy letra t shkruara greqisht. Kishte qen tek nj nga ata prkthyesit e shumt q glojn qendrn e Athins dhe kishte marr n dorshkrim tr prkthimin e fjalve shqipe n greqisht. i thash se kot e kishte br at, sepse mjeku q un i kisha rekomanduar, rezarti, nj kirurg nga m t mirt n Greqi, kirurg pr zemr e mushkri i formuar n shkolln shqiptare, e dinte jo vetm gjuhn shqipe, por edhe at t profesionit. M tha se nj mjek q kishte takuar i kishte thn se ai lloj operacioni nuk duronte thikn e kirurgut, ishte n nntdhjet e nnt pr qind t rasteve i dshtuar. U mundova ti jap kuraj, madje i rash menjher telefonit t rezartit dhe, pasi u prshndeta me t, ia kalova celularin atij q t fliste drejtprdrejt. Foli dhe, si e prisja, mjeku e priti me dashamirsi dhe e ftoi n nj takim n mjediset e spitalit t madh Athinon n zonn e Marusit, ku punon n krye t nj ekipi mjeksh kirurg. E ndjeva se i erdhi paksa gjaku n fytyr, m futi krahun dhe, pasi kaprcyem nja katr rrugica, i hipm autobusit 8 q na on ndo nja njqind metra larg shtpive tona. Pran e pran njri-tjetrit, n ato njzet minuta rrug, ai m ktheu n nj bot disi t largt, bot q ishte e lidhur me baban dhe rinin e tij... shptimi, bashk me Dhuratn dhe Alesion e vogl vers shtegtojn n santorini. Atje kalova edhe un me familjen dhjet dit t fundit t qershorit, mes nj qetsie dhe bukurie t natyrs. Kur e prisja t vinte, si zakonisht n fund t shtatorit, nuk arritm ti zgjatim njri-tjetrit dorn e ta rrkllejm nga nj got raki. Ai fluturoi nga Santorini n Tiran, vet, me gruan dhe djalin. E kishin njoftuar se babai ishte shum smur. ishte aq i smur sa
Tregime t jetuara

170

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

171

krkonte t shihte pr t fundit her djalin, nipin dhe nusen. i kishte ndenjur pran babait, si i rri djali bashk me vllezrit, n t gjitha shrbimet, n t gjitha mjekimet, me specialistt m t mir... Nj dit u kthye prsri n Athin. U kthye me nj breng t madhe n zemr. Baban e kishte ln t smur. ishte nn kujdesin e vllezrve, por jo edhe nn kujdesin e tij. largsit e kurbetit kishin hyr n mes si nj mur i madh kinez.... nntor 2007

3. KOH BARDH E ZI...

Nuk e di se si do ta prshkruante emigranti i kohve t hershme Andon Zako at grua, kta gra q kan marr rrugn e kurbetit, q ohen q me nat, vrapojn sa n trena n autobus e taksi, punojn n punt m t vshtira e m t pshtira Dhe kthehen mbrmjeve pran familjes t lodhura deri n kputje krahsh. Kthehen jo pr tu shtrir e pushuar, por pr t rinisur punn n nj turn tjetr, turnin e prgatitjes s dreks e darks, larjes s shtpis e larjen e hekurosjen e rrobave. Nga ant tona, gruas shtpiake i thon shpin kputur e pun pa dukur I thon gruas shtpiake. Po gruas emigrante, q e ka trefish t kputur shpinn, si duhet ti thon?

NjErz q i DUA - 5

Tregime t jetuara

172

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

173

TrENi i GrAVE

rball meje, n ndarjen nntshe t trenit elektrik drejt Kifisias dy gra flasin shqip. Nuk flasin n surdin apo me pshprima, por me z normal, me aq z sa nj njeri prball apo n krah t tyre mund t dalloj jo vetm fjalt, por edhe nuancat e zrit. Duket se jan t njohura, ndaj halleve t bra mullar prej kohsh, u shtojn ato t dits, pa i kulmosur. Njra ka flok t zeza e sy t zinj, kurse tjetra ka sy t kaltr e flok kafe n t elt. E para duket m e gjall, flet m shum, duke e shoqruar zrin me mimikn e fytyrs dhe me lvizjet e duarve dhe t trupit. E dyta flet m pak dhe fjalt i nxjerr sikur nuk sht aty, sikur udhton diku larg. Gjuha shkon e ndalet atje ku dhmballa dhemb. Dhe nj gruaje n emigracion i dhembin shum dhmball njhersh, por mbi t gjitha i dhemb dhmballa e puns. Pr pun ka ardhur, ka ln far e fis, nn e bab, motr e vlla e n jo pak raste edhe fmijt. sht kjo nj dukuri e re e kohve moderne, dukuria ikanake e grave drejt kurbetit, drejt vendeve t panjohura, gjuhve t panjohura, njerzve q prpara se t t marrin n pun t peshojn mir, ti fusin n kompjuter tr dimensionet e trupit dhe t shpirtit. Po vonohemi shum, thot sykaltra duke vzhguar nga
NjErz q i DUA - 5 Tregime t jetuara

174

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

175

dritarja. M duket se sot nuk do ta kap autobusin e Vrilisjas. Kush e dgjon pastaj zonjn. Me or n dor rri gjith ditn, me nj or t madhe me zemrek tiktaku i s cils dgjohet n oborr. shnon n nj letr kur vjen dhe kur le punn. Gjith ditn si qahajesh e qmotshme mbi kok t rri. Nj dit m krkoi ti laj muret e shtpis dhe m mbajti deri n shtat t darks Tjetra, syzeza, sikur t kishte pritur kt pr tu thelluar n muhabet, shprtheu si t kishte mbajt brenda dign e nj lumi t rrmbyer. shum familje greke, pr t mos thn t gjitha, tha ajo, i lyejn shtpit tepr rrall, edhe nj her n pesmbdhjet e njzet vjet. larjen e shtpive e kan shpikur tani q erdhm ne. Un them se t lash murin e shtpis sht m vshtir se sa ta lyesh. Kur e lyen i mbulon shtresat e lymit e t tymit, kurse kur e lan duhet ti zbulosh nj nga nj. T lash nj mur kuzhine sht e tmerrshme. Avujt e yndyrave jan ngjitur si me tutkall dhe nuk ka detergjent ti pastroj. larja e mureve t shtpis pr mua sht puna m e lodhshme q bn nj grua, puna m e vshtir dhe e pshtir. syzeza vazhdoi t thellohej n punt e vshtira t grave derisa nj z kompjuterik njoftoi se po i afroheshin stacionit t irakleos. Ajo u ngrit pak si me prtes, i vuri dorn n sup shoqes dhe bri hapa n peronin e stacionit. sykaltra mbeti vetm. Mbshteti supin n xhamin e dritares dhe u ngjesh pas ndenjses si t donte ti jepte forc trenit pr t ecur m shpejt. Kaluam irinin qytetin e njohur olimpik, Nerantziotasin q lidh linjn kryesore t trenit elektrik athinas me linjn m t re q prshkon mesin e autostrads s madhe drejt aeroportit t madh t kryeqytetit grek. Mendova se gruaja do t zbriste n Marusia, ku nga barku i trenit dalin m shum gra se n do stacion tjetr,
NjErz q i DUA - 5

por edhe ktu ajo u ngjesh pas ndenjses, duke par e shqetsuar orn. Pas stacionit t Katit, kur treni u ndal n pritje pr t marr sinjalin pr tu futur n stacionin e fundit t linjs, gruas nuk iu durua. U ngrit nga vendi dhe pasi krceu me kujdes mbi kmbt e pasagjerve, u ngjesh pas ders s vagonit. Treni, pr fatin e saj mori krahun e majt t hyrjes n peronin e Kifisias, krah n t cilin duhet t bsh tre katrfishin e rrugs pr tek stacionet e autobusve as dhjet metra larg krahut t djatht. Treni ndaloi dhe dera u hap. Gruaja ia nisi vrapit. Nj vrap me pengesa trupash njerzor, me kthesa e rikthesa, me shtyrje e marrje kmbsh Nuk ishte e vetme n kt lloj krosi mngjesor. Vraponte ajo, vraponin edhe gra t tjera. T gjitha me syt dhe mendjen tek numrat e autobusve t tyre, numra q asnjher nuk i gjen n t njjtin vend E ndoqa me vshtrim t prqendruar gruan. E pash t vrapoj drejt autobusit t saj q kishte marr gaz. E pash tek i mbyllej dera mu prpara syve Un u futa n barkun e nj autobusi t nj linje tjetr, i cili nisej dhjet minuta m von. isha i vetmi burr n mes grave q shtyheshin pr t br vend n hapsirn e ngusht... Nga dritarja vura re gruan q kishte hipur n nj taksi. E mora me mend llogarin e saj. Kishte zgjedhur m mir ti paguante pes euro taksixhiut se sa t dgjonte tiktakun e vonuar t ors me zemrek t zonjs s saj. N autobusin ku kisha br vend tingujt e shqipes mbizotronin mbi ato t gjuhs vendase dhe gjuhve t tjera t ikanakve
Tregime t jetuara

176

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

177

Nuk e di pse n at moment mu kujtua ajupi, mu kujtua sheperi i tij i zagoris, ku un kam qen vetm nj her n jetn time, aty nga maji i vitit 1962, si pjestar i nj ekspedit agropedologjike. Ather pash gra q ngisnin qet n ara. Pash edhe burra nn hijet e rrapeve tek ia kishin shtruar me raki ajupi ishte gjall, ishte aty Nuk e di se si do ta prshkruante emigranti i kohve t hershme Andon zako at gruan, kto gra, q kan marr rrugn e kurbetit, q ohen q me nat, vrapojn sa n trena n autobus e taksi, punojn n punt m t vshtira e m t pshtira Dhe kthehen mbrmjeve pran familjes t lodhura deri n kputje krahsh. Kthehen jo pr tu shtrir e pushuar, por pr t rinisur punn n nj turn tjetr, turnin e prgatitjes s dreks e darks, larjes s shtpis e larjen e hekurosjen e rrobave. Nga ant tona, gruas shtpiake i thon shpin kputur e pun pa dukur I thon gruas shtpiake. Po gruas emigrante, q e ka trefish t kputme shpinn, si duhet ti thon? Un nuk e di. Kush e din, le ta thot. Un them se shtypi, media e shkruar dhe ajo e figurshme, ksaj teme i kan qndruar dhe i qndrojn larg, shum larg 2005

shNUAr M 25 MArs 2005

ot sht 25 mars. si sot, njqind e tetdhjet e katr vjet t shkuara, grekt, n shumic shum kapedan t mdhenj, t detit e t toks, Arvanitas, pjes e gjakut t shprishur shqiptar, emrat e t cilve jan gdhendur n nj serial skulpturash monumentale n sheshin Pedhio Areos apo n rrug, sheshe e mjedise t mdha publike greke, midis t cilve edhe stadiumi Karaiskaqi, ku javn e ardhshme do t zhvillohet ndeshja midis Greqis e shqipris, t gjith, armbashkuar, nisn betejn pr lirimin e Greqis nga pushtimi shekullor osman. Do t kalonte afro nj dekad luftrash e sakrificash njerzore e materiale q Greqia t merrte rrugn si shtet m vete sot, n kt dit feste kombtare, kur t gjitha zyrat, supermarketet, ndrmarrjet e mdha e t vogla, madje edhe furrat e buks jan kyur, m shkrepi t udhtoj drejt Kifisias N kt or mngjesi pata prshtypjen se treni i linjs s par ndrqytetse do t ishte bosh. ishte ora kur n dit t zakonshme trenat nuk merrnin frym, duke marr stacioneve t qendrs e prcjell stacioneve t periferis argat, burra dhe gra, njerz q, pasi zbresin nga treni, u hipin autobusve apo taksive q i prcjellin n periferi t periferive. U gabova. Treni, n t gjitha vagont, ishte plot. Por n kt plot, n ndryshim nga ditt tjera vije re se kishte pak, shum
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

178

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

179

pak burra. Trenat e ksaj dite mund t quheshin pa mdyshje trena t grave. i thash zonjs se nesr sht fest zyrtare, - dgjova ti thoshte nj grua shoqes s saj. - E pastaj, - m ndrpreu ajo. Kjo sht fest kombtare greke, nuk sht shqiptare. Ne kemi fest e jo ju. Ma preu me spat. As iKA nuk m jep, as dhuratat e festave, as leje pr t shkuar n shtpi. jam e detyruar t shkoj. Burri sht pa pun. Fmijt duan t han Un- nisi t thot tjetra Nuk e dgjova. Kalova nj karrige m lart dhe u ula n vendin e porsaliruar. Kur udhtoj preferoj gjithnj vendet n krahun e djatht. Nuk e di pse m sht fiksuar kjo. Ndoshta se dua t shoh njerzit kur zbresin e ngjiten, hapat, lvizjet, shprehjet e tyre. N sheshin e Kifisias, para trenit, ato u tretn npr autobust e vegjl t periferis apo npr taksit gjithnj n pritje. Edhe pr sheshin e Kifisia pata prshtypjen se n nj dit si kjo pazari i krahut t lir t puns do t ishte mbyllur. Prsri u gabova. N shesh e njjta sken si n dit t zakonshme. Njerz, nga katra-pes bashk, me antat me vegla e rroba pune n krah apo afr kmbve prisnin ti marr dikush. - Edhe sot shpresoni se do t vij tju marr njeri pr pun? - sot? - qeshi nj burr duke m zgjatur dorn (sheshi na kishte br t njohur tashm). sot kan marr m shum se do dit tjetr. Deri tani kan marr rreth njzet vet rrethi u zgjerua. Edhe biseda hapi kraht. Gjuha dhe dhmbt u takuan atje ku na ther e na dhemb t gjithve, tek ligji i ri, tek kartat e gjelbrta, tek pamundsia pr t shkuar n nj dit t vshtir jete n vendin tnd. M pas gjuha u ndal tek nj tjetr dhmb, pikrisht tek ai q m dhmbi edhe mua sapo hipa n tren, tek e drejta e njeriut
NjErz q i DUA - 5

pr t pushuar n dit festash, tek e drejta e njeriut n kushtet e pashmangsis s puns pr tu paguar dyfish. Ky sht nj kapitull i mbyllur pr emigrantt, i mbyllur sidomos pr grat shtpiake, q kurr nuk paguhen dyfish sipas ligjit, as ditve t festave zyrtare, as t shtunave e t dielave. Nj form tjetr, krahas shum formave t shfrytzimit t puns dhe ndjenjave njerzore, form e cila ende nuk sht vn n radh t krkesave t shoqatave, madje deri m sot, sht trsisht n vesh t shurdhuar. Nj beratas na e mori gjuhn dhe e hodhi larg, shum larg prej kndej, n dheun ton. - Kta kan festat e tyre, kan 25 marsin, kan 30 tetorin, kan Po ne far kemi? Njzet e Nnt Nntorin, festn e lirimit t shqipris nga fashizmi, festn kur vendi yn i vogl u radhit midis fitimtarve t mdhenj t koalicionit antifashist e kan vn n gryk t topit. Krahu i t mundurve e mohon. Krahu i fitimtarve e pohon. Greqia nuk ka fest t lirimit t vet nga fashizmi. shqipria e ka, por duan tia heqin. Pazar po bhet edhe pr Pes Majin e dshmorve, edhe pr ismail qemalin e shpalljen e Pavarsis Kombtare. Edhe pr sknderbeun, kam dgjuar se dikush e ka shpall tradhtar tislamizmit. Grekt e kan vn bustin e tij n muzeun kryesor kombtar dhe e quajn jorgos Kastriotis sknderbeu, hero i Vorio Epirit Fjaln ia ndrpreu nj burr q sapo doli nga nj makin. Krkonte puntor. Beratasi dhe tre t tjer u futn n barkun e makins s vogl. Ma bn me dor t qeshur hodha syt rreth e rrotull dhe pash q sheshi ishte boshatisur. Pazari ishte mbyllur. Krah t lir pune nuk kishte m. ava mes prmes lulishtes s Kifisias dhe dola n ann
Tregime t jetuara

180

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

181

tjetr. N nj tribun t sajuar brenda dits ishin ulur autoritete t vendit, t cilt ndiqnin me duartrokitje paradn. N krye parakaluan katr burra njeri prej t cilve mbante flamurin kombtar. Pas tyre vinte nj grua e vjetr, nj grua si e dal nga legjendat. M pas tre vajza shkolle njra prej t cilave mbante me kokn lart flamurin grek. Sigurisht, do t ishte m e mira e shkolls s Kifisias. M pas Un mezi gjeta nj shteg pr t dal n ann tjetr t rrugs. Thell n lagje, n Kefalari, m priste kopshti im. Pronart m kishin rezervuar pr sot ndr t tjera prerjen e disa degve t trasha t nj pishe t madhe. Prerje jo me sharr elektrike, por me sharr dore. zhurmn e lvizjes drejtvizore t sharrs, zhurmn e dhmbve t saj n degn e trash e mbysnin zhurmat e avionve luftarak dhe helikopterve q sot kishin mbushur t gjith qiellin e Athins. Nn hijen e degve t larta t pishs ku isha ngjitur, pash t kalonte nj pajton me nj kal t bardh, nj karroc e stilit mesjetar, emblem e lagjes s pasur t Kifisias Tek kthehesha, mundohesha t rrok n nj fraz prshtypjen e ksaj dite t shnuar pr Greqin. Mundohesha, por nuk arrija dot. M pengonte ai beratasi me monologun e tij. M pengonte edhe ajo gruaja n tren me tregimin e saj. M pengonin partit politike n shqipri, q kan dal n fushat elektorale me nga nj shat t madh n krah. Duke krkuar q edhe festat kombtare, edhe simbolet kombtare ti bjn sipas shmblltyrs s tyre, duke rrmuar e trhequr secila pas vetes, po krijojn nj hendek, q vshtir ta kaloj kush.

Er lUFTE...

alli i jets s emigrantit ma do q dritn e dits s re ta pres n pun, pa llogaritur se sht e hn, e mrkur, e shtun apo e diele. Kshtu ndodhi edhe t dieln e 7 dhjetorit 2008... U ngrita si zakonisht nn thirrjen drithruese t ziles s celularit. i hodha fytyrs nj gjysm grushti uj, vesha rrobat e puns, hodha n krah trastn me veglat e puns, trhoqa me kujdes dern q t mos zgjoj djalin kthyer von nga puna dhe... dola. Tek sheshi Amerika mora autobusin e par midis shtat mjeteve t transportit qytets q m afronin me punn... Kaluam stacionin e par, kaluam t dytin dhe pa arritur tek i treti autobusi u ndal dhe, pas thirrjes s shoferit, t gjith zbritm. rruga ishte e bllokuar me nj shirit bardh e kuq, nga ata q vihen n raste ngjarjesh t rndomta... far kishte ndodhur? Askush nuk fliste. Pasagjert nj pjes ecn prpara dhe nj pjes morn djathtas drejt stacionit t trenit elektrik n Viktoria... Un eca prpara. Mendova q pas ndonja njqind metrash t merrja kthesn dhe t kapja ndonj autobus t linjs s bulevardit Aleksandras. Eca. Pamja, aq sa m lejonin dritat e zbehta, ishte pamje
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

182

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

183

lufte. rrugt ishin mbuluar me gur, copa tullash e copa mermersh aq sa t shkonte mendja si dikush kishte dasht ta kthente asfaltin n kalldrm. Trotuaret ishin mbushur me xhama t thyer. Vitrinat me goditje predhash mjetesh t rnda... Tek shkelja me kujdes mbi copa xhamesh e gursh befas ndjeva nj kputje gjunjsh, nj marrje mendsh e nj frymmarrje t vshtir. syt mu mbushn me lot, aq sa gjithka mu errsua. Ndala hapin t marr pak veten. Gazi i helmt, i dal nga bombat lotsjellse, m kishte bllokuar. Provova t hap syt, liqeni i lngt i t cilve ishte derdhur, duke ma turbulluar gjithka. Pran meje dallova t kalojn n kolon pr nj uniforma policsh me parzmore, skafandra e kundragaz. Ecnin si n nj parakalim mortor... E nxora veten nga ai bllokim i uditshm dhe nisa t ec. E ecur i thnin. syt her i hapja pr t par midis lumit t lotve rrugn q t mos prplasesha me ndonj kalimtar t vetmuar, q si edhe un nxitonte t dilte nga skterra e gazt apo t pengohesha mbi ndonj objekt t fort e t rrzohesha mbi xhama. Eca kshtu goxha gjat, eca derisa liqeni i lotve ndali paksa derdhjen nga i gjith perimetri liqenor. Kisha arritur n kryqzimin midis bulevardit Aleksandras dhe Patision. Kalova midis vijave t bardha, pa par nse drita ishte jeshile apo e kuqe. E far rndsie kishte kur asnj makin nuk kalonte... U ndala tek stacioni i par i bulevardit Aleksandras, atje ku ndalojn disa autobus e trolejbus. Pak njerz prisnin, tre apo katr vet. Prisnin kot... Vazhdova rrugn drejt omonias. shpresoja se tek Kaningosi do t kishte lvizje autobussh...
NjErz q i DUA - 5

Pamja kur kalova sheshin e muzeut dhe u prballa me Politeknikun ishte me t vrtet pamje lufte. Makina t djegura, t kthyera ose prmbys ose n an, kalldrm gursh e xhamash mbi asfalt, kazan mbeturinash t djegur e t flakur n mes t bulevardit, vitrina t thyera e t djegura... N hyrje t Kaningos nj kameraman po fuste kmbalecin e aparatit n makinn e nuk e di kujt stacioni televiziv. E pyes se far ka ndodhur. - hamos - m thot, duke i hedhur syt rreth e qark. E pyes se si mund t udhtoj. - Gjithka sht e mbyllur, - m thot, - nuk ka shrbim urban as ktu e as n Akadhemias. E vetmja rrug qarkullimi sht nntoka... U ktheva pas duke shkelur mbi rrnojat e nj lufte q nuk po i jepja kuptim. zbrita thell n metro dhe mora rrugn e nndheshme... ...M von do t merrja vesh se nj polic, n qetsin karakteristike t nj krimineli, kishte nxjerr pistoletn nga kllfi dhe kishte qlluar drejt e n zemr nj fmij, nj pesmbdhjetvjear, trsisht t pafajshm... ...T nesrmen, t pasnesrmen, do t prjetoja nj betej t vrtet lufte me gur, thyerje xhamash, hedhje bombash djegse, djegie bankash e pallatesh shumkatshe, bombash lotsjellse... nj kaos q ka prfshir t gjith Greqin. Kjo deri sot. Nesr nuk i dihen rrugt ksaj lufte t pakuptimt, lufte q godet ashpr shtresat e varfra, ata q kan nj dyqan t vogl, nj makin pune, nj ndrr q digjet e shkatrrohet... Athin, 10 dhjetor 2008

Tregime t jetuara

184

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

185

iKoN MAshTrUEsE

veshur me nj kostum t zi t zhubrosur, pa kollare, me nj trup atletik, me nj z pak t ngjirur M bri prshtypje se merrte fruta, perime, sallam me shumic. Komunikonte n shqip me shitsit si i njohur i vjetr, madje kishte aq shum njohje me ta, sa qeskat q merrte i linte prap atje, pr ti marr pas pak. Parat i hidhte si t ishin guralec prroi, pa marr asnjher resto Dikur na u kryqzuan shikimet e pas nj seance t shkurtr njohjeje u ulm pr nj birr. M kishte thn se ishte inxhinier ndrtimi dhe se ishte ergolav vilash n periferi t Athins Pak mosbesues, por thash nuk humbas gj nse i fus nj qilizm biseds. Pas disa hezitimeve, m n fund pranoi q ta ngurtsonte zrin n shirit magnetik. M tha se quhej llaqis. E pyeta se si e kishte mbiemrin, por ai, duke shtrir dorn n mnyr qetsuese, m tha: llaqis, vetm kaq. M tha se prindrit e tij kishin lindur e ishin rritur n nj fshat minoritar. E pyeta pr fshatin, por ai me t njjtn madhshti shtrirjeje dore ma preu kureshtjen. Ktu m hyri krimbi i dyshimit. Njerzve q nuk t tregojn emrin, vendlindjen e vendorigjinn gjithnj u jam larguar. Nuk ika, por u prqendrova vmendshm mbi ikonn q kisha prpara M tha se ishte 44 vje. E mata me sy dhe deklarimi i tij mu
NjErz q i DUA - 5

duk i sakt, ka ma luajti krimbin dyshues nga skuta ku ishte futur M tha se kishte hedhur themelet e Komitetit qendror t Partis s Puns. Ktu, ikons s tij i vura nj viz t zez. N at koh, kur jan hedh themelet e asaj ndrtese, me siguri prindrit e tij ishin adoleshent. M pas bri nj injetro dhe tha se kishte hedhur themelet dhe i kishte vn atin vils s Enverit n bllok. Madje, pr t argumentuar kt, tha se n at operacion pune kishte nxjerr shum specialist ndrtimi nga zonat e thella t vendit. Ktu vura vizn e dyt t zez. Kur jan hedhur themelet dhe ka prfunduar ajo vil, ai ose ka qen bebe n erdhe, yllk n kopsht apo fatos n shkolln fillore. M tej m tregoi se ishte siprmarrs ndrtimi dhe se po ndrtonte vila t bukura n periferi t Athins. E pyeta pr gjeografin e ndrtimeve. Nuk mu prgjigj. Me sa i bleva mendjen, ai ishte shum i dobt n gjeografin e kryeqytetit grek dhe t rrethinave t tij. M tha se kishte punsuar shum shqiptar nga t gjitha krahinat e shqipris, se u jepte iKA, dhurata pr festat fetare ortodokse, leje pushimi n ver dhe pag njlloj si grekt. Vshtrimi mu ndal tek shiriti magnetik q rrotullohej n dritaren e diktofonit dhe ngurtsonte zrin e tij Me penelin e mendjes, vazhdoja ta nxija ikonn e tij N nj moment kinitoni shprndan nj melodi greke dhe ai prgjigjet Tha se ishte selimi dhe po psoniste n pazarin qendror t Athins. Foli me gruan e tij, q e quajti Vjollca. M pas foli me prkdhelje me nj fmij. Foli greqisht me fjal t njohura si Kardhula mu, Matia mu e t tjera prkdheli t njohura. Kur
Tregime t jetuara

186

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

187

mbylli telefonin tha se gruan e kishte nga Burreli dhe m tregoi se si dhe ku ishin njohur n nj nga udhtimet e tij n shqipri me leje hyrje e dalje pr festat fetare greke N nj pauz t biseds nxora aparatin fotografik dhe u mata t bj fokusimin. Vuri me t shpejt dorn prpara ekranit dhe me nj z t egrsuar tha: Fotografi jo!. E ula aparatin, e futa n qesk dhe e vura n ant. Ndrkoh bra ritualin e zakonshm, ngjeva penelin n t zez.. N nj moment t biseds hodhi vshtrimin mbi diktofon dhe pa shiritin tek bnte rrugn e tij monotone E kapi diktofonin, e ndaloi, shtypi butonin e kthimit mbrapsht Kur shiriti kishte arritur n krye e shtypi prsri dhe e ngjiti altoparlantin e vogl pran veshit. E shihja se sa vinte e nxihej, derisa u b qymyr i zi. E shtypi prsri butonin, hapi kapakun, nxori kasetn, e futi n xhep dhe u hodh prpjet si kau n brazd kur e z zekthi n pik t vaps e merr arratin duke trhequr me vete plugje, lesa e parmenda Kaloi nxitimthi mes prmes salls, hodhi mbi banak nj dhjet evroshe dhe iku Mua nuk m mbeti gj tjetr vese t ndjek me sy at pjes t ikons q ikonakt e ln n errsir, pjesn e pasme. Pjesa e par m ishte nxir aq shum, sa ishte mumifikuar 2005

Nj NN DYErVE T BAshKis

takova tek hyrja e pallatit. ishte i mavijosur n fytyr, jo nga puna, nuk sht bojaxhi e as fshirs oxhaqesh. sht kamerier dhe ta ka nda ta shohsh kur shrben, i kulturuar n z, n veshje e me nj buzqeshje q t bn pr vete. Tjetr gj ia kishte mavijosur fytyrn, madje rrnjt e saj t zeza duket se i kishin kapur edhe shpirtin... ...ishte ngritur hert n mngjes, e kishte vrar gjumin q do nat e v posht aty nga ora katr e mngjesit. Kishte shkuar me t shpejt n bashki, atje n at qoshen q kapet pas rrugs Feron, pak m lart se sheshi Karaiskaqi. Kishte pritur dy or n radh, derisa polici bashkiak i kishte treguar shkallt zbritse pr n podrum. Edhe atje ishte vn n radh. jo njri pas tjetrit, n njshkolon, por n kolon pr tre, drejtuar secili drejt nj npunsi bashkiak. Prpara kishte nj grua... Kishte disa her q muajin e fundit hynte n radh jasht e n radh brenda, q paraqitej para nj npunsi apo npunseje me syza e pa syza, q jepte veveosin e ndiqte veprimet rutin; krkimin n rafte t defterve, flett e t cilve u ngjanin atyre t dyqanxhinjve q japin veresie buk e ushqime. Edhe kjo sht nj lloj veresie. E veant, nga m t uditshmet. Me nj ndryshim se ktu blersi paguan. Paguan IKA-t, paguan vulat e firmat, paguan prkthimet, paravolat. Paguan dhe nuk merr mallin...
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

188

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

189

Ai i kishte paguar t gjitha, nj pr nj. Kishte vn firmn n t njjtn dit, n t njjtn or, n t njjtn minut... me gruan e tij. sa koh kishte kaluar. Gjasht muaj, shtat, tet... Nuk mbahet mend. Gruas i kishte dal, kishte vn pulln e muar mbi pasaport pas gjasht muajsh pritjeje. Atij nuk i kishte dal. Nuk sht nj gj e re kjo, sht e zakonshme, rutin e prditshme e burokracis zyrtare. Ai donte ta merrte patjetr pulln, mallin q kishte paguar, donte se si thoshte pulla mbi pasaport sht si pushka mbi sup, e mban njqind vjet pr nj dekik, nj t vetm, kur nevoja e jets e do ta shkrepsh. jemi njerz n dy vende, ATjE dhe ktu, kemi nna e baballar, motra e vllezr... Kemi edhe fmij, si kjo gruaja q sht prpara. Ajo bn hapa milimetrik n radh dhe ofshan. lott n dy brazda mbi fytyr pikojn mbi pllaka, her nga njra an e her nga ana tjetr. Pikojn dhe t nxehtit dhe aciditeti l shenj, zinxhir shenjash, t saja bri t paraardhseve... ...Dorzon veveosin dhe pret lvizjet rutin t npunses me syzat n maj t hunds, lvizje si n skein hap sirtar mbyll sirtar, luajtur aq bukur nga i ndjeri Aleko Prodani, zemra e t cilit pushoi n sken... Npunsja ia kthen veveosin. - Nuk ka dal, - i thot me indiferentizm. - Kam djalin smur, shum smur. Dua t shkoj ta shoh, - shprthen n lot gruaja. Npunsja e sheh si t shihte nj lypse, me sy t pernduar, me fytyr t bezdisur. - Nuk ka dal, - i thot prsri dhe i tregon dern. - Kam tet muaj q kam dorzuar dokumentet, q kam paguar nj pr nj t gjitha detyrimet, q...
NjErz q i DUA - 5

- E pastaj? - bn t uditurn npunsja. - Pastaj? Dua pulln, dua t shkoj t shoh djalin. Ke djal ti? Ke fmij ti? Keni fmij ju? - shko n Petru rali ngre zrin npunsja. - Kam shkuar. Do dy muaj t hysh atje. Pastaj pse duhet t shkoj un n Petru rali? Pse nuk shkoni ju q keni marr parat dhe q keni marr prsipr q brenda tre muajve t na jepni pulln dyvjeare t lejes s qndrimit? Pse na keni burgosur? Pse nuk na leni tu shkojm njerzve tan pran kur luhet me jetn dhe vdekjen? ishte nxehur. lott i ishin shter. zri i ishte ngjirur. Fytyra i ishte shprfytyruar. - Dil prjashta! - brtiti npunsja dhe menjher thirri policin bashkiak. Ai erdhi, e kapi me forc prkrahu dhe e trhoqi rrshqanthi shkallve q ngjisin podrumin. Ajo qante dhe brtiste n shqip dhe n greqisht... * * * Ai ishte i tronditur, tepr i tronditur. Nuk e kam par asnjher me nj shprehje t till n fytyr e me nj breng kaq t madhe n shpirt. E ftova t pim nj kafe, nj kafe t zez, ashtu si na plqen ne veriorve, shqeto.

Tregime t jetuara

190

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

191

MiDis DY GUrVE q... lUAjN

i sht midis dy gurve, midis skils dhe Karibds t mitologjis helene... Nuk jan gur t vegjl, jan goxha t mdhenj, shkmbinj, do t thoja. jan nga ato lloj shkmbinjsh q tre t katrtat e thepave i kan nn uj dhe nj t katrtn mbi t. Nuk jan t lidhur me tokn, si jan t lidhur t gjith shkmbinjt q nxjerrin kokn nga deti dhe nuk u tremben dallgve. Ata jan gati t prplasen ose m sakt do t ishte e udhs t thoja se jan prplasur paksa, por jo aq sa t tunden nga vendi, jo aq sa ti nxjerrin ndonj cop njri-tjetrit... Ai u qndronte prball, i shihte si t shihte nj kartolin me pamje nga bregu. Njher, madje, ma kishte skicuar pamjen dhe un e kisha prshkruar me fjal. Tani ai nuk sht prball, nuk sht n breg, sht n uj, i zhytur, midis dy shkmbinjve. sht n dilem, nj lloj dileme hamletiane To be or not to be. T dy i kan nde kraht dhe krkojn t marrin nga forca e tij pr goditjen e fort, vendimtaren... Historia filloi kshtu... Kamerier n nj lokal t njohur pr shrbime cilsore ndaj klientve diku n krah t sheshit Mavili, Ai, me kulturn q ka, respekton veten, respekton edhe njerzit me t cilt punon.
NjErz q i DUA - 5

Pronari sht njeri puntor, njeri q nuk rri pas banakut, por krahprveshur ia thot puns. Edhe dy fmijt, vajza me universitet dhe djali me lice, djersijn po aq sa djersin e lodhet Ai. Pr kt e respekton si respekton njeriu i puns njeriun e puns. Tjetri ishte kuzhinier. Pr zanat nuk ia hante qeni shkopin, si i thon. Gatimi i kndonte n sy e n duar. Kjo cilsi kishte br q lokali t mbushej me klient, grek e t huaj, deri natn von... Kuzhinieri nj dit zhveshi bluzn dhe ia hodhi pronarit n fytyr. i tha se i kishte shum borxhe. Dhe ia numroi t gjith nj nga nj q nga sigurimet shoqrore, paga pr ort e zgjatura dhe ditt e fundjavs e ato t festave, lejet, dhuratat pr ditt e festave. Nuk flitej pr nj muaj apo dy, por pr afro nj dekad... U prplasn n organet q mbrojn t drejtat e puntorve, n sigurimet shoqrore e t tjera. U synua pr kompromis. Pronari tha se do ti paguante dhjet mij euro dhe shtja t mbyllej. Kuzhinieri krkoi dyfishin, njzet mij euro. U grin e u shan me at lloj fjalori q grekt e kan n maj t gjuhs... shtja ka prfunduar n gjykat. secila pal ka kapur avokatin e vet, e ka paguar mir e mir dhe deklaron se do t fitoj. Problemi sht tek dshmitart. Pronari ka n krah djalin dhe vajzn q punojn bashk me t. Kuzhinieri nuk ka dshmitar. i vetmi potencial dshmie pr t sht shqiptari, kamerieri emigrant. Ktu e ka zgjat dorn. Madje, pa e pyetur, e ka vn si dshmitar kryesor. i ka drguar avokatin, e thrret vazhdimisht n telefon. Edhe sht takuar me t. i krkon me kmbngulje q t dshmoj n favor t tij... Pronari nj dit ia hodhi larg e larg fjaln. Kishte marr vesh se ai ishte i regjistruar si dshmitar i ans s kundrt. Dshmia e
Tregime t jetuara

192

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

193

tij ishte e fort, madje vendimtare prball dshmis familjare t pronarit. ishte aq e fort, sa avokati dhe kuzhinieri i kishin thn vetm t paraqitej para trupit gjykues... Gjyqi do t bhej para disa ditsh. Por, si t gjitha gjyqet n Greqi, kur n nj dit grumbullohen aq shtje sa edhe tre dit t pandrprera nuk do tu gjenin fundin, u la pr m von. Ai nuk shkoi. Ai, pasi ma tregoi t gjith historin, m tha se nuk do t shkoj... Ai ka nj djal t vogl. Ka edhe gruan pa pun. jeton vetm me pagn q merr, duke prcjell nga njri kat i restorantit n tjetrin, pjatat e porcelanit me ushqimet e porositura nga klientt q shkojn pr lokalin dhe pr shrbimin e kulturuar t tij. jeta sht aritmetik olimbi! - sht nj ndr batutat m t forta q spiro omora ka vn n gojn e nj tregtari n komedin e pavdekshme Karnavalet e Kors. shqiptart po prballen dita-dits fort me kt aksiom t shoqris kapitaliste. ... Dy shkmbinjt me t cilt simbolizuam dy an t jets, midis t cilve ndodhen emigrantt, po prplasen dhe do t prplasen pambarimisht.

Nj GjoB ...

an pr tu prshndetur hapat e par t qeverisjes Papandreu n adres t integrimit t emigrantve n shoqrin greke. Njoftimi i br pr vlersimin e veveosit jeshil si dokument kalimi pr t gjith periudhn transitore nga dorzimi i dokumenteve deri n marrjen e lejes s qndrimit, vlersimi i saj pr shum dalje dhe hyrje n Greqi, shuan prfundimisht at q n gojn dhe fjalorin e emigrantve ka hyr si leje nga burgu apo leje nga reparti ushtarak. Njoftimi se 150 mij emigrantve q nuk kan mundur t aplikojn pr arsye t ndryshme, do tu jepet nj shans tjetr pr t qen t ligjshm n vend, sht gjithashtu nj hap prpara n rrugn integruese. Fmijt e lindur n Greqi, por edhe ata q edhe pse lindn n atdheun e tyre, u rritn n shkolln greke, do t ken dyert e hapura jo vetm pr leje t gjat qndrimi, por edhe pr nnshtetsi. Barra e rnd e 150 apo 200 ensimave pr t drejtn pr t aplikuar pr leje qndrimi nj apo dyvjeare tashm pritet t hiqet nga shpina e krrusur n pun e emigrantve dhe veanrisht e grave, q, pr shkaqe t njohura, jan t detyruara t punojn n t zez, reduktohet tashm vetm n aq ensima sa duhen pr
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

194

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

195

t riprtrir librin e shndetit. Ka edhe shum nisma t tjera q si nj sihariq prcillen nga shtypi shqiptar n Greqi, nisma q pritet ta bjn m t leht qndrimin dhe integrimin e emigrantve n shtetin helen, nisma q pa diskutim kan nj emr, emrin e PAsoK-ut dhe t kryetarit t ksaj partie jorgos Papandreu. Emigrantt presin tashm me ankth edhe zgjidhjen e shum problemeve t tjera, ndr t cilt ajo e bashkimit familjar t fmijve me prindrit, t hapjes s shkollave q brezi i dyt i emigrantve t jet i integruar jo vetm n shtetin helen, por edhe n Atdheun e tyre, msimin e gjuhs amtare. Kto jan t njohura. Ajo q e vlen t bhet publike pr t shkuar n vesht e pushtetit aktual n Greqi sht trysnia, racizmi dhe ksenofobia ndaj emigrantve shqiptar (por edhe t tjer) me burim oAEDh-in. Emigrantit, si t gjith qytetart e tjer n Greqi, i sht dhn e drejta me ligj q t marr asistenc sociale apo, si ka hyr tashm n shqipen ton przier me greqishten, tamio anergjias. jan me mijra ata emigrant q punsohen gjat gjith muajve t sezonit turistik n ishuj dhe n stere n t gjith Greqin, njerz q bjn q nga puna e specializuar e kuzhinierit, deri tek ajo e kamerierit, pastruesit, kopshtarit, rojtarit, etj. jan mijra ata njerz, burra e gra, q n prfundim t sezonit turistik pajisen me dokumentet pr shprblim n tamio anergjias, n pritje pr t vazhduar punn n sezonin e ardhshm apo (pr fatlumt) n gjetjen e nj pune dhe ndrprerjen e pags s kores s buks q u jepet. Kto jan t njohura dhe un nuk do ti kisha prmendur sikur fqinji im, i indinjuar, do t prezantonte rastin e tij, rast q nuk sht vetm i tij, rast q bie er racizmi e ksenofobie ndaj
NjErz q i DUA - 5

shqiptarve kryesisht, por edhe ndaj ndonj komuniteti tjetr q udhtimet n atdhe sht i detyruar ti ket mbi pasaport n vula me data hyrjeje e daljeje. Po far i kishte ndodhur fqinjit tim? Ai n tetor u kthye nga nj ishull i Greqis, nga santorini, ishull n t cilin sht tepr i krkuar nga pronari i tij pr punn si kamerier, kjo, ndr t tjera, pr aftsin e tij pr t komunikuar me turistt evropian n gjuhn e tyre, por edhe pr buzqeshjen dhe sjelljen ndaj klientve. Miku im bri dokumentet dhe sht regjistruar n tamio anergjias. Deri ktu gjithka sht n rregull. T mrkurn kishte shkuar n oAEDh pr t marr ekun e pagess mujore. sipas rregullit tashm t njohur, bashk me dokumentin prkats kishte paraqitur edhe pasaportn. Npunsi, duke i ngulur fort syzat mbi hund, e kishte shfletuar flet pr flet pasaportn, pr tu ndalur tek dy flett, ku vulat n aeroportin e Athins dhe t Tirans tregonin ditt e hyrjes dhe t daljes, plot NNT dit. - Pr kt muaj, - i tha duke ngritur mbi syza vshtrimin, - do t t hiqen 9 dit. - Pse? e pyeti ai. - sepse je larguar 9 dit nga Greqia dhe sipas ligjit kto dit nuk paguhen. - Do t shkoj t takoj prgjegjsin, - i tha i nervozuar dhe mblodhi shuk letrat. Trokiti n zyr dhe, pasi hapi dern pa pritur thirrjen e hyrjes, nj grua n krye t tavolins i tha t pres nj minut sa t mbaroj me nj kliente q kishte prball. Priti dhe, kur klientja doli, trokiti prsri dhe, pasi dgjoi thirrjen pr t hyr, hapi dern dhe u drejtua tek gruaja, q nga
Tregime t jetuara

196

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

197

pozicioni i tavolins dukej se ishte prgjegjse. - jam shqiptar, - i tha pa e hequr nga fytyra at shprehjen q i mori nga biseda me npunsin. Punova n nj ishull t Greqis, kam marr tamio anergjias dhe erdha t marr ekun pr pagesn e muajit. - Ku qndron problemi? e pyeti prgjegjsja me nj shprehje dashamirse n sy. - Un isha 9 dit n shqipri. shkova t takoj baban q e kam t smur rnd, shkova ti oj ilaet dhe t mallem un me t e me nnn, vllezrit dhe gjakun tim dhe ata me djalin tim, nipin e tyre 5 vje. Punova n ishull pr 6 muaj pa pushuar asnj t shtun apo t diel. Nuk mund t shkputesha nga puna pr t shkuar tek prindrit e mi q m krkonin. Nuk dua t flas pr sakrificn time, as pr t drejtat q lidhen me punn. Npunsi juaj, pasi pa vulat mbi pasaport, m tha se n baz t ligjit ju do t paguheni me 9 dit m pak. M erdhi udi, ndaj erdha t sqarohem me ju. - sht e vrtet, - i tha ajo e qet. N baz t ligjit nuk mund t shkputesh nga vendi i banimit gjat kohs q je n tamio anergjias. N rast se shkputesh, si n rastin tuaj, ather pr ditt e qndrimit tuaj n shqipri, nuk do t paguheni. - Un, i tha, prve 9 ditve n shqipri, isha edhe dhjet dit n itali. shkova, q nna e gruas time, gjyshja e djalit tim, t mallej me nipin dhe t bijn dhe un t kaloja disa dit t bukura me vjehrrn dhe kunetrit e mi. Dhjet ditt e qndrimit n itali nuk jan t shnuara mbi pasaportn time pr faktin se ne udhtuam si qytetar evropian, ashtu si udhtojn t gjith ata qytetar antar t Bashkimit Evropian. Un po jua deklaroj ju kt dhe po ju pyes: A do t mi ndalni edhe t dhjet ditt e udhtimit tim n itali?
NjErz q i DUA - 5

- jo, - i tha ajo duke lvizur nga vendi. - Desha tju pyes si qytetare evropiane, si npunse e ktij shteti, a e shikoni t drejt q nj emigrant shqiptar vetm e vetm pse sht i detyruar t mbaj mbi pasaport datat e hyrjes dhe daljes ti mbahen nga paga ditt e udhtimit n atdheun e vet? Emigrantve t vendeve t tjera tashm n Bashkimin Evropian si Bullgaria, rumania, Polonia etj., nuk u priten ditt e puns n tamio anergjias, kurse ne shqiptarve na priten. Kta njerz mund t shkojn e t qndrojn n vendin e tyre gjat gjith kohs, pr t ardhur dhe pr t ikur nj her n muaj, kur marrin parat, kurse ne shqiptarve, pr shkak t vulave na ndshkoni me prerje buke. Gruaja, prgjegjse n at njsi t oAEDh-it lvizi karrigen dhe u ngrit n kmb. Monologu i njeriut prball dhe pyetja e tij e drejtprdrejt i kishin dhn fytyrs s saj nj ehre t zbeht. - Keni t drejt!- i tha me vendosmri. - Keni absolutisht t drejt. Kjo sht nj padrejtsi q ju bhet, padrejtsi q mjerisht un nuk kam fuqi ta bj drejtsi. Kjo nuk varet nga un. Kjo varet nga prefektura. - Varet edhe nga ju, i tha ai, - varet. ju keni pr detyr, si njeri, si qytetare, por edhe si punonjse e ktij shteti antar t Bashkimit Evropian, kur shihni se dika sht e padrejt, kur shihni se ligjet apo urdhresat jan t padrejta, bien er racizm dhe ksenofobi, ti denonconi. Un nuk do ta le me kaq. Do t shkoj t trokas edhe n dyert e prefekturs, edhe n dyert e shtetit me shpresn se ato do t m hapen dhe zri im, z q nuk sht vetm i imi, t dgjohet dhe t reflektohet. - Edhe mua do t m bnit nder. Do t m hiqni nj barr mbi supe, barr q nuk ma hidhni vetm ju, por q ma hedhin do dit dhjetra njerz si ju.
Tregime t jetuara

198

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

199

Kaq m tha fqinji im n kmb, ndrsa kishte futur elsin n bravn e ports s shtpis ku banon. Kaq m tha dhe humbi n korridorin e asaj shtpie q i afrohej shekullit pr nga dita kur kishte hedhur themelet e saj. Pas ksaj, si gazetar, si emigrant, si qytetar i ardhshm i shoqris s madhe evropiane pyes: A duhet t qndroj n kmb ky ligj, kta rregulla jasht kohs q jetojm? shpresoj q kjo pyetje imja (dhe rasti q prshkrova) t lexohen dhe t reflektohet. Dasi t tilla me er ksenofobie dhe racizmi duhet t marrin fund.

PllUMB DhE PllUMBEsh...

i ishte ulur n nj karrige nn tendn e linjs ndrkombtare t autobusve Ballkan lines. Thithte cigaren dhe mendohej. i krkova leje t ulem n karrigen bosh dhe ai lvizi si t zgjohej nga gjumi. Kur u ula m vshtroi me vmendje, u ngrit pak dhe m zgjati paketn me cigare slim lines. M tha se sht nga shkodra, nga nj zon malore, nga nj fshat i thell q, megjithse e prsriti dy her emrin, nuk mu ngjit n kujtes. M tha se emrin ia kishte ln babai nj dit vere kur lindi, at dit q shkami i Pllumave kishte roitur si zgjua bletsh nga pllumbat e vjetr - prindr dhe pllumbat e rinj bij. Nj ngjarje e till ndodhte nj her n vit dhe at dit, sipas nj zakoni t lasht, t gjith djemt q lindin marrin emrin Pllumb dhe t gjitha vajzat Pllumbesh U mat t merrte dik n telefon, por celulari ia refuzoi thirrjen. Grmoi disa her n nj ant brezi t fryr me letra dhe, kur u sigurua se ajo mungonte, tha: - Bleva nj kart dhe e paskam harrue. shkoi tek kioska prball dhe u kthye me kartn n dor. - E kisha harrue atje, - tha, - kioskaxhiu m njohu dhe ma dha n dor. Ka edhe njerz t mir q jetojn me djersn e tyre. U ul, futi monedhat n celular dhe i ra numrit. Dgjova fjal t shkputura, njrn an t biseds, nj bised e shqetsuar, e
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

200

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

201

ngarkuar me nj pesh t madhe shpirtrore. Kur mbaroi m tha: - Fola me baban. Do t niset me taksi nga shkodra dhe do t takohemi n mngjes n Kakavi. Do t m sjell fmijt. Njerzit q kan hall, madje nj hall t madh q lidhet me jetn, nuk mungojn kurr q ta shprehin, ta coptojn n detaje e t ta servirin n tabakan e biseds Babai i kishte dhn nj shpull t forti kishte dhn edhe pesqind lek shpulla dhe pesqindshja e kan kryet n fillim t viteve nntdhjet, ather kur u thyen kufijt dhe njerzit nisn ta krkojn fatin e jets jasht tyre. Kishte dash me shkue n itali, por deti ishte i prap dhe varkart ishin edhe ma t prapa. i pari t rrihte e t shkrinte mes dallgve. T dytt t rrihnin e shkrifnin xhepash. Me ato pesqind lek, t vlefshme n at koh, arriti deri n Kor e prej andej n malet e vendit fqinj. N male ishte rrit e duke qen kshtu intuita e onte n rrugza e monopate q kmba e tij gjente truall t shndosh N fillim t viteve nntdhjet, nga malet m t larta t shqipris zbriste pr tu ngjitur e zbritur n malet m t larta t Greqis, nj fmij, nj unak, nj burr trembdhjetvjear Kishte ruajtur dele e dhi, kishte rrmih me kraht e njom tokn pr t mbjell duhan e pambuk, kishte ujit e vjel pjeshk e kajsi, portokalla dhe limona M pas kishte zbritur n nj qytet t madh, n Athin. Aty kishte vjedh zanatin e bojaxhiut. N fillim ishte irak e tash usta. N fillim punt ia gjenin t tjert, kurse tani i gjen vet Nj jet, kopje identike e jetve shqiptare n emigracion sot udhtonte pr nj hall t madh, Grekt edhe kur i bjn ligjet i bjn n at mnyr q n to t ket nj sebep, t ket nj sherr, t ken t drejtn me t thn far uj i ke dhn
NjErz q i DUA - 5

gomarit? dhe t ta shkulin veshin pr do prgjigje q t japsh Ai ishte i martuar, kishte dy fmij, nj vajz pes vjee q i kishte lindur n shqipri dhe nj djal nnt muajsh q kishte lindur n Greqi. M nxori dhe m vuri prpara nj vandak me dokumente, q nga libri i shndetit me dy fotografit e voglushve e deri tek certifikatat familjare t mbuluara me vula e firma nga gjendja civile, ambasada shqiptare, ministria e jashtme greke e prkthyesit zyrtar. T gjitha ve e ve e s bashku vrtetonin atsin dhe mmsin e fmijve N pasaportn e tij, n dokumentet e legalizimit t tij dhe t gruas, npunsit grek kishin vn shnimin Plus Nj kuptimi i t cilit ishte se ai dhe e shoqja kishin vetm nj fmij Para dy javsh kur i ishte dhn liridalje, kishte marr gruan dhe fmijt dhe kishte gzuar babn e nann me zrin gazmor t mbess dhe buzqeshjen lumturuese t nipit q i vogli mos vuante rrugn e lodhshme nga shkodra n Athin i ishte drejtuar rinasit Atje i kishin thn se nuk mund ti merrte t dy fmijt Kishte ardhur n Athin, kishte bredhur zyr m zyr, kishte trokitur n dyer avokatsh t njohur, kishte qen edhe atje ku jepen dokumentet, n prefektur. Kudo i kishin thn ke t drejt, por askush nuk ia kishte dhn t drejtn me vete Pllumbi t premten n mbrmje u nis drejt Kakavijs. Me vete kishte dy valixhe t vogla me rrobat e fmijve. Kishte edhe nj ant brezi me nj vandak t madh me dokumente origjinale Kishte me vete edhe nj sasi parash pr t dhn nn dor e mbi dor n t dy kraht e kufirit dhe pr t marr nj taksi q do ti risillte fmijt n Athin, pran babait e nns
Tregime t jetuara

202

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

203

Ndoshta n korrik (do zoti sht korriku 2005!) do t miratohet ligji i ri pr emigrantt. Do zoti (qeveria nuk sht m e besueshme!) vihen pikat atje ku e do germa ( i ) dhe merr rrug shtja m e lodhshme pr emigrantt, shtja e Bashkimit Familjar, shtje e cila i ka ndar pr s gjalli fmijt nga prindrit e prindrit nga fmijt, shtje e cila, nga sa thuhet n projekt ligj, prsri do ti ndaj Bashkimi familjar sht br nj prrua ku hidhen shkmbej e gur t mdhenj Thon se n Evropn e Bashkuar mbrohen t Drejtat e Njeriut. N qoft se t Drejtat e Njeriut, e drejta e prindit pr t qen pran fmijs dhe e drejta e fmijs pr t qen pran prindrve, n Evrop jan kshtu si jan n Greqi ather Mbrojtje t t Drejtave t Njeriut nuk ka. Muri i Berlinit, shembja e tij, duhet t jet simbol pr shembjen e t gjith gardheve e gardhiqeve q njeri apo tjetri vend i Bashkimit Evropian i mban n kmb shnim: Ndrsa kisha vn pikn e fundit n kto shnime nj telefonat m sjell nj lumturim njerzor. ishte zri i gzuar i Pllumbit. Dy zogjt e bukur, Pllumbesha dhe Pllumbi kndonin n fole Athin 10 gusht 2005

GjENErAl roB

htrir n form l je, me nj cop sfungjer nn vete, mbshtetur n bordurn e trotuarit, me njrn kmb t plot e tjetrn prer sipr gjurit, me nj pal syze t errta mbi hund, me nj pecet letre mbi t ciln ka monedha metalike nga dhjet cent deri n nj euro... Nuk flet, nuk thrret, nuk lyp. Qndron si nj statuj, si nj gur varri t mir mbi t cilin besimtart ln dika ... Nga rrudhat e fytyrs duket se i ka kaluar t shtatdhjetat me koh. Nga dimensionet trupore t krijohet vizioni se n rini e n burrri ka qen i fuqishm si nj munds profesionist, i gjat si nj basketbollist, i gjall e i lvizshm si nj ketr. E shikoj sa her zbres trenin dhe marr rrugn drejt vilave ku m ka ngjit profesioni i shrbtorit. Ngaq nuk fliste, me koh m qe krijuar prshtypja se prvese sakat nga kmba, ishte edhe memec. N kt t fundit kisha gabuar. jo vetm nuk ishte memec, por ishte edhe i gojs, fliste shqip. E pikasa kt kur nj mngjes e pash t fliste me nj shqiptar. Nuk u ndala n shkuarje, u ndala n kthim nga puna. ishte i zhytur n vetmin e tij. Mbi pecet ishin mbledh goxha t holla metalike. U ula mbi bordurn e lart t trotuarit duke e pas nn vete dhe e prshndeta shqip. Ai ktheu kokn, m pa me vmendje posht xhamave t zinj dhe ma ktheu prshndetjen
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

204

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

205

me nj przemrsi q m bri prshtypje t thell. Kishte nj z gjmues, me nj lloj note q nuk e di pse m kujtoi komandat n ushtri. intuita nuk m kishte ln t gaboj. Ai kishte qen ushtarak, madje ushtarak i lart q me spaletat e sotme barazohet me gradn gjeneral. Kishte studiuar n Bashkimin sovjetik dhe fal trupit, aftsive fizike dhe intelektuale ishte ngjitur deri n drejtim t nj divizioni, diku nga mesi i shqipris. i ri, fare i ri, ishte radhitur n radht partizane, kishte marr pjes n betejn e madhe antifashiste, ishte pjes e trups s prbotshme q kishte mposhtur bishn m t egr t shekullit XX, bishn fashiste. Atje, n nj nga betejat pr lirimin e Vishegradit kishte marr nj plumb karabine gjermane, q ndonse nuk ia kishte prer kmbn, e kishte br tr jetn ta ndjej dhimbjen sa her prishej koha e sa her marshonte s bashku me ushtart n lojrat ushtarake. Aty nga fundi i viteve 80-t kishte dal n pension e parat q merrte qen t mjaftueshme jo vetm t plotsonte nevojat e veta, por t mbante me pages edhe vajzn studente pr kimi. Vitet 90-t ia kishin rrotulluar jetn, ia kishin prmbysur, ia kishin shndrruar n nj sfer q rrokullisej pa zn vend. Fmijt kishin marr malet e ishin vendosur n brigjet e Egjeut. Ai shiti shtpin dhe i joshur nga parat e pastra dhe fitimet prrallore q sillnin ato, parat i kishte futur n piramidn e Xhaferrit... Erdhi nj dit q parat t shuheshin si kripa n uj e atia e halleve ti binte mbi kok e ta vinte posht. Ather, pa plng e pa shtpi, mori rrugn e mrgimit. Mblodhi pensionin e vet dhe t gruas dhe pagoi ikjen pa kthim si e quan ai. U vendos n Athin tek i biri. N lagjen kundruall kishte t bijn, t martuar e me fmij. Gruan e futi n pun, ndihmse shtpiake si t gjitha grat shqiptare, q n mosh t thyer e pensioniste u detyruan
NjErz q i DUA - 5

q t rifuteshin n pun. Vet, mosha dhe lodhja e jets, nuk i jepnin mundsin q t punonte as n ndrtim, as n shrbime, e as n ndonj pun t vogl si ndihms shtpiak. smundja e sheqerit po ia rndonte gjithnj e m shum shndetin e sidomos kmbn sa vinte dita e m t huaj e ndjente. Plaga e vjetr ishte shndrruar n gangren e prerja e kmbs ishte shtje ditsh. i krkuan gjashtmij euro pr ti prer kmbn. Nuk i kishte. Nuk i kishte as djali q kishte ln gruan, kishte ikur nga shtpia e bashkjetonte me nj ukrainase pes vjet m t madhe se ai. Nuk i kishte as vajza q bnte jetn e vet, si thon sot t rinjt. Kishte mbetur fillikat me gruan, s cils i ishin ngushtuar ditt e puns. Krkoi ndihm. shkoi n bashki, shkoi n ministrin e brendshme dhe dikush e mshiroi dhe dha urdhr ti prisnin kmbn pa pages. operacionin e bri n KAT, nj spital i njohur n Athin pr ndihmn e shpejt kirurgjikale dhe plagt e rnda. Kmba iu shrua, por nuk iu shrua plaga e bashkjetess me fmijt. Djali vazhdonte t bashkjetonte me ukrainasen, kurse vajza, ajo q ishte shkolluar me parat e pensionit t tij, bnte jetn e vet. Gruaja, me punn e vet mezi prballonte qiran dhe ushqimin minimal t dits. siguracione nuk kishin e ilaet ishin t detyruara ti merrnin me mim t plot, pa asnj lloj zbritjeje... ...Kshtu doli n rrug. Mbshteti shpatullat pas bordurs s lart t trotuarit, shtriu kmbt, shtroi nj cop pecet, vuri syzet q tu largohej vshtrimeve t ndonj t njohuri dhe u zhyt n botn e heshtjes... Por edhe kshtu nuk e lan. Vinin polict dhe e dbonin, e shanin, e ofendonin. Edhe ksaj ia gjeti. shkoi prsri, kmbprer, n ministrin e rendit. Takoi atje at oficerin q e kishte ndihmuar pr prerjen e kmbs dhe mori prej tij licencn
Tregime t jetuara

206

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

207

pr t lypur. Tek bisedonim rrmoi thell xhepat dhe nxori prej andej nj letr t thyer m dysh me fotografin e tij, firmn dhe vuln e policis q e lejonte t lypte. Tani e ndjente veten t qet. Njerzit kalonin dhe i hidhnin ndonj monedh metalike. Gruaja, fal ndrhyrjes s nj greku, kishte zn pun me ngarkes t plot dhe merrte edhe iKA. Kishte nxjerr kshtu librin e shndetit dhe ilaet i merrte me nj t dhjetn e mimit. Me parat e gruas dhe lmoshn e tij arrinte t mbante jetn gjall. Fmijt vazhdonin n t njjtn rrug. Kur m tregonte pr to e ndjeja q i dhembnin jo vetm plagt e trupit, por mbi t gjitha ato t shpirtit. Tek e drgjoja, mu njomn syt. Nj partizan q kishte marshuar n dbor e akull deri n Vishegrad t jugosllavis, q kishte marr pjes jo vetm n lirimin e vendit t vet por q kishte liruar edhe popuj t tjer, nj veteran i lufts antifashiste botrore me plag n trup, nj ushtarak i dal nga nj akademi me z si Akademia Frunze, nj gjeneral i ushtris shqiptare, rrinte shtrir dhe priste lmoshn e kalimtarve... Koh t mendura 2005!

GjENErAl AKUll...

ie bor gjeneral, bn ftoht. hejt e akullit, stalaktitet e varura posht tjegullave, maten t kapin stalagmitet prtok, shtrir mbi bardhsin q ka mbuluar dheun. Bie bor gjeneral, flok-flok, si harabelat n ditt e kallkanit. Ti je aty gjeneral, si n dit t zakonshme, si n dit me diell e pa diell, n vap, n shi e n bor. i ke vn shpatullat bordurs q rrethon me kangjella lulishten e lagjes s pasur. Ke futur kokn nn nj kapu leshi t zi. Ke zvogluar fytyrn me ato syza t mdha t zeza. je ulur mbi nj sfungjer, sfungjerin e prditshm q mbrmjeve e merr me vete, diku ku banon, dhe e than. Posht sot i ke vn sfungjerit nj cop plastmas, q lagshtia t mos deprtoj deri tek pantallonat, deri tek kmba e shndosh, deri tek kmba cung, pasaporta jote e puns. Nuk e di a e mban mend gjeneral? Kemi biseduar njher bashk, gjer e gjat, vers s kaluar. Ma ke thn curiculum vitae-n si i thon sot, n vrapin e jets tnde, q n rini kur more malet pr lirin e shqipris, n ushtri, ku dijet q more me shkoll jasht shtetit dhe aftsit e tua profesionale t ngjitn n rangun e drejtimit t nj formacioni t madh ushtarak t vendit. Asokohe nuk kishte grada, kishte vetm detyra ushtarake. Detyra jote, sot, kur gradat kush nuk i merr, do t prkthehej me gradn
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

208

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

209

gjeneral, jo me nj yll, por me dy. Ma ke treguar edhe tragjedin tnde n dh t huaj, ku t solli fati. M ke treguar se si ta pren kmbn n spitalin KAT, si t krkuan 6000 euro pr t ta prer, si shkove al-al npr zyra e dikush hapi zemrn e dha urdhr q t ta presin kmbn pa para. M ke treguar pastaj se si t braktisi vajza, se si djali e la gruan e tij dhe mori nj ukrainase t prdal, se si mbete vetm me gruan e papun. M ke treguar edhe se si, kur shtrive kmbn e prer dhe vure n krah t djatht, fare pran cungs s mbshtjell me pjesn e teprt t pantallonave, nj shportz, dhe se si ran n t centt e par t lypjes. M the se edhe kshtu nuk t linin dhe se si vinin polict njeri pas tjetrit e t poshtronin, t ngrinin me dhun e t dbonin. E kush? Ata, polic t zinj me asnj fije makaroni n spaletat e tyre, ngrinin zrin dhe i jepnin urdhr nj gjenerali (!) M the pastaj se si shkove tek i madhi i policve dhe ai, si t kishte ndihmuar t prisje kmbn, bri nj urdhr t shkruar me kompjuter, vuri firmn posht emrit t tij, vuri vuln mbi fotografin tnde, duke t dhn dokumentin e lejes s ushtrimit t profesionit, letrnjoftimin e poshtrimit t njeriut, pasaportn ndrkombtare t lypsit. Kto i kam shkruar n nj meditim n ver, n gusht m duket si the gjeneral? Bn ftoht? Po t ngrin kmba tjetr? Pse gjeneral, bn ftoht m shum se sa n dimrin e madh t vitit njmij e nntqind e dyzet e katr, kur luftonit kundr gjermanit? si, si, the? Keni qen n Tendn e qypit?! Ather me siguri e ke jetuar at tablon e nj piktori t madh shqiptar, tablo q nuk dihet ku e kan syrgjynosur politikant e sotm, bijt e ballistve q luftuan krahas gjermanit e q donin ta rreshtonin shqiprin dhe shqiptart n radht e t mundurve, n radht e
NjErz q i DUA - 5

fashistve, pr tu dhn krah qarqeve shoviniste q ta coptonin e ta kthenin Shqiprin n nj shprehje gjeografike, si pat thn dikur Bismarku. E mban mend burizanin e tablos si the? E njeh? Ather mund t ma prshkruash t gjall, ashtu duke i rn buris pr t ar dborn e madhe dhe pr t vn nn kmb gjermant. i binte buris, gjeneral, ndrsa plumbi i kishte prer ezofagun. Kishte vn gishtin mbi vrimn e plumbit dhe i jepte buris frymn e fundit, mesazhin e fitores Ather ishe i ri, gjeneral, me ideale t mdha n shpirt e n zemr, me nj vizion t madh pr t ardhmen. sot je i vjetr, gjeneral. je me nj kmb trupi t prer nn gju e me t dy kmbt e shpirtit t prer posht legenit. T harruan, gjeneral, t harroi koha. Kur them koha, nuk e kam fjaln tek qeverit me pensione pr popullin, q nuk mjaftojn pr nj paket cigare e nj kafe n mngjes, por pr nj brez t ri q do t shkoj drejt Evrops e Ameriks, pa prindr, pa t kaluar, pa kujtes. Ata t akuzojn ty se bre bunker, duke harruar se historia e shqipris, q nga lashtsia e deri sot, gjat tremij vjetve, si thuhet n nj libr t ilustruar t nj studiuesi me mbiemr Karaiskaj, vetm fortifikime ka br. I kan br pr t mbrojtur vendin, pr t mbrojtur gjuhn dhe kulturn, pr t mbrojtur e ngritur emrin e madh shqiptar. N qoft se nuk do t ishin ato tre mij vjet fortifikime, nuk do t ishim edhe ne; as ti, as un, as shqipria. Vendi yn, gjeneral, nuk ka as nj kshtjell mbreti e princi, nuk ka saraje as t sknderbeut, as t Bushatlinjve e Ali Pash Tepelens. Kshtjella t tyre ka, brenda e jasht kufijve ku flitet shqip. Ali Pash Tepelena, si dhurat nuses s tij t pleqris, Vasiliqis, nuk i ngriti ndonj pallat n bregdetin e bukur t jonit. i ngriti nj kshtjell n
Tregime t jetuara

210

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

211

nj vend zanash, m t bukurin n bregdetin jonian, n Porto Palermo, kshtjell me t ciln mburremi, ashtu si mburremi me kshtjelln e Krujs, t sfetigradit, t rozafs, t Beratit, Gjirokastrs Prashita shum, gjeneral, korra nn kalli e mbi kalli. Kjo nuk sht nj plag vetm e jotja, gjeneral, sht plag e nj brezi t tr, q iu desh t rrmbente pushkn, ta radhiste shqiprin dhe shqiptart midis fitimtarve e t shkonte n Konferencn e Paqes n Paris kryelart. Do t vij koha kur do ta vlersojn kohn tnde, luftn tuaj, si vlersojn sot nj strateg t madh ushtarak t mesjets, Gjergj Kastrioti-sknderbeun, vlersim i cili vjen pas pes shekuj heshtjeje, mallkimi, mohimi dhe ndalimi drastik q iu b lufts dhe veprs s tij nga pushtuesit otoman. si e vlersojn sot, me nj jubile madhshtor botror nj muzikant t madh q vdiq n mjerim dhe e varrosn n nj varr kolektiv mes lypsve t qytetit t ngrir nga t ftohtit e atij dimri t egr, Moxartin e madh. si vlersojn sot Xhordano Brunon e djegur n turrn e druve nga inkuizicioni katolik mesjetar. si vlersojn sot rembrandin e piktor t tjer gjenial q vdiqn n varfri Do t vij koha q vepra juaj, gjeneral, do t vlersohet lart dhe koha juaj do t quhet si koha m e art e shqipris dhe shqiptarve. Mjerisht, kur t vij ajo koh, pas dekadash a shekujsh, brezi juaj do t ket ikur n prjetsi me dorn e shtrir pr lmosh sot po ndahemi, gjeneral. T mora pak minuta nga koha jote e heshtur, nga vshtrimi yt i ngrir Do t takohemi prsri gjeneral Mbase javn apo muajin tjetr, kur t ken elur kajsit e bajamet t ken lidhur kokrra
NjErz q i DUA - 5

GjENErAl sTATUj

shtu i shoh do dit, ball pr ball, si n dy statujat e mome t dy t huajve historik, njeri q shihte nga Dajti e tjetri q shihte nga parku rinia... ...Edhe ata t huaj jan, nuk sht zor ta kuptosh. i pari, Ai, i ka vn shpatullat bordurs q rrethon lulishten. i ka mbshtetur aq fort, sa duket sikur ka frik se sikur pak t lviz prpara, bordura bie e telat zik-zak e zn si n ark. i dyti, ai, n ann tjetr t rrugs, i ka kthyer shpinn bordurs q mban telat rrethues t nj parkingu makinash t t gjitha markave, nga ata m t shtrenjtat tek ato m t lirat. i pari, Ai, ka pozicion n form l-je, shpatullat pas bordurs e kmbt mbi trotuar. Njrn kmb e ka shtrir n tr prmasat e saj, aq sa kalimtarve u duhet t dredhojn paksa hapin q mos ta shkelin. Tjetrn e ka shtrir n gjysm t trotuarit. jo se nuk don ta shtrij e ta bashkoj me tjetrn, por se nuk mundet. i mungon gjysma e saj, nga gjuri e posht, ia kan prer me sharr. i dyti, ai, qndron vertikalisht, drejt, madje me solemnitet. Mjekra sht mbshtetur mbi instrument e instrumenti mbi sup. jan mbshtetur aq fort, sa sikur gishtrinjt e s majts t mos kapeshin pas telave, vegla do t dukej si nj apendiks, si shtojc e pashkputshme e trupit... i pari, Ai, n t djatht t pozicionit t tij ka nj tas bote,
Tregime t jetuara

212

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

213

nga ato tasa q, pasi zbrazen nga kosi, hidhen koshave t mbeturinave... i dyti, ai, ka tek kmbt valixhen me formn e instrumentit, t ngusht n pjesn e siprme e t gjer n t poshtmen... I pari, Ai, nuk flet ose q t jem i sigurt n at q them, nuk e kam dgjuar asnjher t flas, tu krkoj kalimtarve t hedhin n kupn prej dheu t pjekur ndonj monedh metalike, se pr ato prej letre nuk bhet fjal... I dyti, edhe ai nuk flet. Lviz harkun mbi tela dhe tingujt, pasi zbresin nprmjet nj teli deri posht, t prforcuar ngjiten e prhapen lart... i pari, Ai, sht nj person q e njoh ose m mir t them q e kam njohur n nj bised, un ulur n bordurn e lulishtes e Ai shtrir n form l-je. i dyti, ai, sht i panjohur pr mua. Edhe njher, q, pasi i hodha n valixhen e instrumentit nj pesdhjetqindarkshe, pasi m kishte futur me instrumentin e tij n uverturn e Berberit t seviljes q e dua aq shum, kur e pyeta n greqisht, mu prgjigj npr dhmb me nj gjuh q nuk e kuptova se e kujt kombi ishte... i pari, Ai, ka qen gjeneral n pozitn ushtarake, se spaletat n at koh i kishin hedh n plehra, gjeneral n nj prej divizioneve m t mdhenj e m t fuqishm t vendit. ishte ngjitur n kt pozit q nga partizan i thjesht, q nga pionieri i vogl partizan, shkolluar m pas n nj akademi me z n arsimin ushtarak. Nga koha e kaluar kujtonte momentin kur n operacionin e Dimrit i ngrin kmbt dhe nj plak e nj kasolleje n mal ia shkriu duke ia futur n barkun e nj dhie t sapoprer. Nga koha e sotme kujton momentin kur i pren kmbn. jo me sharr pa narkoz, si thon se bnte nj mjek partizan, por
NjErz q i DUA - 5

n nj spital t nj shteti t huaj. ia pren pr sadaka, kur i thon, se po t ishte pr t paguar gjasht mij euro, kmba do ti ishte kalbur bashk me trupin. Ai dhe ai qndrojn ball pr ball me njri-tjetrin, nga mngjesi deri n mbrmje. i pari u ulur n form l-je me nj postaqi sfungjeri posht t ndejave. i dyti n kmb, me harkun me qime kali q rrshqet mbi tela, duke prcjell n ajr Moxartin, Paganinin, Verdin... o Koh!... o zakone!... Maj 2007

Tregime t jetuara

214

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

215

MBrMjE N lUTro

onini e la motoikletn dhe u ul n ndenjsen e par t makins s Viktorit, t vllait. E ka marr me t parn patentn greke t makins, por, pas asaj dite, nuk sht ulur n timon. Sa pr motoikletn, fijen e litarit prshkon pa iu dridhur timoni... ...i bie butonit t ndezjes dhe kollodoku e pistonat nisin lvizjet rrotulluese e drejtvizore. Pastaj shtyp pedalin e freksionit, fut ingranazhet n lidhjen e ngadalt, i mshon pedalit t gazit dhe... makina shuhet. ...Vazhdon disa her kshtu, derisa lvizjet harmonizohen dhe makina merr prpara. ...Amfiloqia i ka mbrmjet t bukura, veanrisht kur hna prek kodrat n lindje e drita e saj przihet n nj refleks fosforeshent mbi det n at nall t vjetr t Karavasarait. Pak koh na duhet ta lm prapa e t marrim t prpjetn drejt lutros. N hapsirn kohore t udhtimit, kurioz pr t gjetur kuptimin e do emri, e pyes Toninin dhe Viktorin, nse emri i fshatit ku do t shkojm ka lidhje me banjat dhe nse n kt fshat ka banja t ujrave t nxeht apo t ftoht. Ata ngren supet dhe m thon se nuk e din nse ka banja dhe as q u ka shkuar ndonjher n mend t pyesin pr kt, ndonse kan dhjet vjet q shkojn her pas here atje.
NjErz q i DUA - 5

T shkuarit n lutro na e nxiti Tonini. Tha se atje mbrmjeve, n nj nga klubet e fshatit, mblidheshin matjant dhe se do tu bhej qejfi po ti takonim. Duket se e bri pr mua, sepse i thash se kam shum kujtime nga Mati dhe matjant kur isha gazetar i ATsh s, por edhe pr vete, sepse kishte shum kujtime kur kishte qen vullnetar n punimet e hekurudhs (tashm t braktisur) Milot rrshen Klos.... N lutro arritm shpejt. Vetm dhjet minuta n rrug nacionale. i bm vend n nj qoshe makins dhe iu drejtuam nj klubi n an t rrugs. Pr fat ishte i mbyllur. T vetmit q takuam para tij ishin dy t rinj q na u prezantuan si matjan nga Klosi, madje nga nj fshat q un kisha qen disa her, nga Brshini, fshat n kufi me Patinin, fshatin e Flamur Pislit t njohur, hero i filmit Pengu, q rapsodi popullor matjan e ka vn mbi telat e iftelis. i pyeta pr disa t njohur t mi, por ata, t ikur n mosh t re, vrisnin mendjet dhe nuk i kujtonin. Gjene mir, i thash vetes, kur e din nga jan dhe e flasin shqipen n dialekt, si ua ka msuar nna, se me far shohim, nj dit do t na duhet t bisedojm me njri-tjetrin me prkthyes. Ata ikn dhe ne mbetm si shtylla n an t rrugs. Dhe nuk do t isha ulur pr t vazhduar krkimin sikur, pak m tutje, t takonim nja dy skuadra t tra me emigrant nga lushnja. Disa i kishin vn shpatullat kangjellave t nj avllie, kurse t tjert, kundruall, ishin shkrir n biseda pr hallet q kishin ln dhe pr hallet q kishin gjetur. Punonin n bujqsi, vinin e shkonin sipas fushatave, her maleve e her me letra q i kishin siguruar duke paguar shtrenjt vizat apo edhe n saj t qndrimit t gjat n kt zon.
Tregime t jetuara

216

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

217

Kur na pan, u stepn dhe disa ishin gati tia mbathin sikur ne t mos u kishim folur shqip dhe t mos ishim prezantuar n misionin e ardhjes. Madje, si lushnjar q ishin, kur u prmenda emrin e nj shoku dhe miku tim t emigrimit, buzqeshn lirshm. Dalngadal, pas besimit t krijuar, nisi biseda dhe u hap nj flet nga jeta e tyre n emigracion, nga ata flet q pr gazetat dhe gazetart jan thuajse t harruara. Disa pranuan t prezantohen me adres t plot e me hallet e tyre. T tjer iu vodhn diktofonit dhe aparatit fotografik. Arsyeja dihet, kan ardhur ilegal, jetojn e punojn ilegalisht, banojn nn kurorat e portokalleve e ullinjve dhe paguhen pak. T dytt po i lem n hallin e ikjes, ekzistencs dhe kthimit t tyre futur n kausht e zinj. T part po i prcjellim n bisedn e br ashtu n kmb, n an t rrugs. * * * quhem Enver leka. jam nga komuna hysgjokaj, fshati lekaj, nga lushnja. sa vjet ke ktu? Me shkputje, kam q nga viti 1992. Kam ardhur me sezone. far pune bn? Bujqsi. Keni mbaruar ndonj shkoll apo jo? Kam mbaruar shkolln e mesme bujqsore, por ktu ndryshojn gjrat. le t kesh qen edhe me t lart, argat do t punosh. Me familje jeni?
NjErz q i DUA - 5

jo. Nuk kam arritur q ta marr. quhem Flamur Caka. jam nga Karbunara e lushnjs. Kam disa vjet. Kam punuar n Agrinjio, n bujqsi. jam pa familje. E kam n Karbunar. Kam tre djem. N kurbet jan dy. Me letra jam n rregull. Kam tre vjet q i kam br letrat. N bujqsi punoj kur ka ullinj. Presim kur t piqet ulliri, punojm tre muaj dhe ikim prap n shtpi. far t bjm? sivjet ullinjt kan shum pak. quhem Ylli leka. jam nga lekajt e lushnjs. Ktu kam rreth 13 vjet. jam marr me pun bujqsie, pun t ndryshme. Familjen e kam ktu. Banoj n lutro prej rreth 11 vjetsh. Gruaja punon. Nuk kam fmij. quhem olci leka. jemi t gjith fshatar. Kam m se tre vjet ktu. Punoj n bujqsi. quhem Ymer Kryemadhi. Mbiemrin e kam marr nga gjyshi q sht nga Gramshi. Kam punuar n llajqi n Patra. Ktu erdha me burrin e tezes dhe do t shkoj prsri andej. Punoj me pllaka, n ndrtim... * * * T tjert nuk deshn t flasin, nuk deshn q emri dhe historia e tyre t bhej publike, megjithse jasht mikrofonit, ata nuk mnuan t shpalosin hallet dhe brengat e tyre, hallet e njerzve q ecin maleve pr t punuar disa muaj n pun t ndryshme n bujqsi, pun e cila e mban n kmb kt sektor t jets n
Tregime t jetuara

218

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

219

Greqi. Kt pun e bjn nn frikn e policit q u krkon letrat, nn trysnin e vendasit q nuk u jep shtpi pr t futur kokn, nn fatin e njeriut q nuk i ka mundsit q mbrmjeve t futet n dush t ngroht e t shplaj pluhurin dhe baltn q sht formuar nga djersa e puns s lodhshme. Tek i dgjoja, nuk mund mos ta ktheja vshtrimin tim n ditt e viteve nntdhjet, ather kur lumi i emigracionit shqiptar fryhej do dit duke vrshuar maleve, luginave, fushave e qyteteve t vendit fqinj. N punn ton si gazetar kt lum e konsiderojm t thar, ndonse do dit prballemi me lajme n shqip e n greqisht pr shqiptar q humbin maleve, pr makina t vjedhura q mbajn n barkun e tyre dhjet e pesmbdhjet emigrant, q nn ndjekjen e policis prplasen e gjakosen tokn helene. Kan kaluar shtatmbdhjet vjet dhe lumi i ikanakve jo vetm se nuk po shteret, por, prkundrazi, po fryhet dita me dit. Vendi yn i dashur, shqipria, nuk prodhon gj tjetr vese emigrant... Amfilokia, tetor 2007

PErNDiMi i Nj DiTE...

mngjes binte bor. Ata ishin aty. Prball kishin trenin q vinte, ndalonte, ikte. Pas kishin platin Kifisia, me rrugt me akll, me pemt e larta dekorative, me shkurret e ulta e lulet e vyshkura. Majtas e djathtas dy kioska me gazeta, revista e mallra t konsumit kalimthi. N ann tjetr nj klub me nj emr t uditshm, Mo arger Pi, q nuk i shkon as gjuhs s vendit e as ndonj gjuhe evropiane. Megjithat, shqiptart ia kan gjet prmbajtjen, duke prdor si els shqipen.Mos me Pi- thon ata, megjithse nuk mund t rrin pa pi ndonj kafe apo aj t nxeht n pritjen e mundimshme q dikush tia bef n der dhe tu vej gishtin nj nga nj ose t gjith bashk pr t shkarkuar ndonj maune apo pr t punuar me bel ndonj kopsht. N kt dimr pa mbarim nuk mund t shpresojn pr ndonj pun n mjeshtrin e tyre. Kur kalova n mngjes, at e pash aty, n trotuar, duke pritur. Kur u ktheva n mesdit, ai ishte prsri aty, si i ngulur, si i lshuar rrnj. Nuk ishte vetm. Me t ishte nj djal i ri, ishte edhe nj burr rreth t pesdhjetave. Mu dukn t lodhur, t mrzitur sikur kishin humbur dika t madhe. hyra n bised. Fjala - fjaln e dolm kushrinj. Ai njihte vllan tim, me t cilin kishin punuar bashk e kishin ngrn
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

220

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

221

kilogram me krip n gjelln e shoqris. Thash me vete se t drejt ka nj miku im, shkrimtar i njohur, kur n nj tregim del n konkluzionin se po ti hysh thell e thell, me do ballkanas del kushri, madje i par. At e quanin ramadan dhe ishte nga Varibopi i Fierit, fshat n t cilin kisha qen dhe ndr t tjera m kujtonte nj ngjarje t jets s rinis sime, kur isha nxns n shkolln e mesme bujqsore n Fier, pesdhjet vjet t shkuara. Dani ishte me t birin, q kishte nj emr t vjetr ilir, Donantil, emr i ardhur n ditt tona nga nj mbishkrim n gurt e qytetit antik t Bylisit, fqinj me vendlindjen e tij. Dani m tha se nj dit m par kishin ardhur nga larisa, ku kishin qen pr t prtrir kartat. N nj fshat t asaj zone fushore ai me t birin shkonin e punonin muajt e vers. Vers punojm me pambukun, kurse dimrit vijm n Athin n krkim t ndonj pune krahu - tha i menduar. Kur m foli pr pambukun, mu ngjall dshira ta ngacmoj pr ta rrokullisur pak muhabetin. Fshati i tij sht i vendosur n nj ballkon natyror q sheh fushn e bukur t Cakranit dhe Vjosn q u jep bimve uj, zon e cila pr dekada t tra ka kultivuar pambukun e bardh, madje sht shquar n shkall kombtare pr rendimente e cilsi t larta. Kur ia prmenda ra n mendime, trupi iu tkurr sikur do t bhej gati t ngrinte pesh tr pamjen e Varibobit e Cakranit, me Vjosn npr kmbt e fushs dhe lartsit e selenics tej, ta ngrinte e ta vendoste mes platis s Kifisias. M tha se ka qen brigadier dhe pr vite t tra ka kultivuar nj kultivar pambuku, farat e t cilit vinin nga Greqia. N etiketat e thasve, tha, lexohej Trikalla Greece dhe ne e quanim trikalla pa e ditur se emri i tij vinte nga nj vend dhe nj fush e gjer, ku ai kishte gjetur kushtet pr t dhn
NjErz q i DUA - 5

rendiment dhe cilsi t lart Fati e kishte sjell at njeri t merrej, n perndim t moshs s puns, prsri me pambukun. N nj vend tjetr, n nj koh tjetr. N fshatin e tij, n vendin e tij, tashm nuk mbillej pambuk. Uzinat e zhveshjes s pambukut ishin shkatrruar. institutet shkencore pr prodhimin e farrave t cilsive t larta ishin shuar. Kombinatet q prodhonin tekstile pambuku, me pambukun e bardh t Myzeqes, i kishin shitur makinerit e tyre me kile tek fqinjt tan Fati, at njeri, e kishte takuar prsri me dashurin e par t puns Biseduam gjat me Danin. Biseduam pr familjen q priste parat e tyre pr t jetuar. Biseduam pr tokn e ln djerr, se nuk ka kush e punon. T vetmin krah t fort pune n familje, - tha - duke vshtruar t birin, - e kam marr me vete. Tani askush nuk e punon. Toks i ka humbur vlera. Kishte vajtur ora dy e mesdits dhe Dani me t birin i kishin humbur shpresat q dikush do ti krkonte pr pun. i hipm trenit. Vijuam bisedn, tashm n nj tjetr tem, at t fmijve, t brezit q hyn n moshn e puns, t dilems s tij. T punoj, t marr malet pr pak para n vende t huaja apo t vazhdoj shkolln. Nj dilem q po e anon shqiprin nga analfabetizmi Ata u ndaln n Kato Patisia. zbritn nga treni, duke marr zvarr kujtimin e nj dite tjetr t humbur Athin, 18 shkurt 2005

Tregime t jetuara

222

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

223

NjErz N hAll...

dhtonim me nj nga autobust qytets q lidh qendrn e Athins me periferin, kur nj njeri, pasi deprtoi n korridorin e ngusht, u ndal para nesh. N dor mbante nj tuf me letra t shkruara me kompjuter, me firma e vula. Nuk mu drejtua mua, nuk e njihja dhe as m njihte, iu drejtua shokut tim. - M ka gjetur belaja, - tha, duke u ulur n ndenjset prkarshi nesh. - jam n hall... Prita q t zbrazej kundr bashkis apo prefekturs, si tashm sht br e dits t zbrazemi sa her q letrat futen npr kanale burokratike dhe nuk u gjendet fundi. Kshtu m kishte ndodhur edhe mua, madje nga nj shamat e ktij lloji kthehesha. i kisha dorzuar letrat q n majin e vitit 2006, me mendimin se i kam t gjitha n rregull, veanrisht at q prbn thembrn e sherrit, ensimat. Un i kisha llogaritur nga 1 janari deri m 31 dhjetor, kurse ata mi kishin matur nga maji n maj, duke m nxjerr nja njqind e ca dit mangt. M njoftuan ather dhe, pasi bm mir llogarit, m dilte q t paguaja nja pesdhjet dit. M than q do t ma drgojn shkresn dhe me t n dor t shkoja t paguaja ditt q m mungonin... M erdhi prsri shkresa e par me t njjtn dat e me t njjtin numr protokolli. shkova prsri. M than se e kan
NjErz q i DUA - 5

drguar gabim. Prita dhe prsri m erdhi e njjta shkres... Kshtu vazhdoi pr dy vjet rresht. Kur shkova pr t rinovuar dokumentet m vun prball mungesave t njohura. Dosja ime, prej dy vjetsh nuk kishte udhtuar drejt prefekturs, ishte ende n raftet e bashkis. U ndava i revoltuar, pasi u mora nj dokument me firm e vul q isha paraqitur pr rinovim. Dokumentin kmbngula ta marr, sepse e dija q nj dit do t m vinin prball asaj 250 tshes s njohur t gjobs. Ama, mora edhe premtimin se do t m drgojn shkresn e re dhe... Erdhi edhe shkresa. Prsri ishte e njjta, me data, firma e vula t vitit 2006. shkova dhe brtita. Kot se administrata greke n bashki nuk ka as vesh pr t dgjuar dhe as sy pr t shikuar... ...Ky ishte halli im dhe prisja q nj hall t ktij lloji t lexoja n shkresat e tij. Nuk ishte ashtu. Tjetr hall i kishte rn atij njeriu mbi kok... ...ishte murator, nga ata njerz q pr m se nj dhjetvjear nuk u jan ndar skelave dhe kateve t ndrtesave, nga ata njerz q nuk i kan problem ensimat dhe q i plotsonin me grumbull krkesat pr leje qndrimi... Po punonin n nj ndrtes. Tre vet ishin, t tre shqiptar. Pasi mbaruan disa pun t vogla n katin e par, u ngjitn n t tretin. Nuk i morn rrobat e rrugs dhe antat e puns me vete. i lan atje si i kishin ln pr her... Kur zbritn, pan se gjithka ishte br rrmuj. U tmerruan. Mendja u shkoi m shum tek dokumentet sesa tek parat, ato pak para q merr nj njeri i puns me vete pr nj birr apo sufllaqe e pr do rast gjat lvizjes nga shtpia n pun dhe anasjelltas. Ua kishin marr t gjitha... ...Ai njeri mbante n duar disa letra format: t shkruara, t
Tregime t jetuara

224

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

225

firmosura, t vulosura. Kishte qen n polici, ku kishte deklaruar humbjen. i kishin dhn nj numr protokolli dhe sigurin se pr dy jav do t merrte nj prgjigje me shkrim pr humbjen e pasaports. i duhej ajo prgjigje se vetm me t mund t paraqitej n ambasad, t bnte nj prokur dhe brenda javs ti vinte nga shqipria pasaporta e re. Kishte qen n bashki dhe kishte deklaruar humbjen e pasaports. U tha se priste q t dilte pulla e re pr tju shtuar pes pullave t vjetra. E ngushlluan se, me t sjell pasaportn e re, do t bhen ndryshimet prkatse. Kishte qen n zyrat e iKA s... Ai njeri mbante n duar nj tuf me letra ende t pazhubravitura. Mbante n kurriz dhe shpirt nj hall... ...halli im mu duk m i vogl. ...Ka hall e hall. 2008

MENDiME T lirA MEs NjErzVE T liDhUr

ot sht e shtun, e shtuna e fundit pr shtatorin. Tjetra, do t jet e para e vjeshts s dyt, dit pushimi pr disa e dit pune pr t tjer. Kshtu sht ndar bota, n Uikend-e (ku e gjetn kt dreq fjale dhe e futn n gjuhn ton, kur fjala fundjav sht edhe e bukur, edhe tinglluese, edhe e kuptueshme pr t gjith njerzit me shkoll apo pa shkoll qofshin) dhe n Uik-xhob-e. Kt t fundit nuk e ka fjalori as i shqipes e as ndonj fjalor tjetr. Kt fjal mos m nderoni me t drejtn e futjes n fjalor mua, por t tjer, ata q nuk pushojn s krkuari pun, dit pr dit; n dit t zakonshme pune e n dit fundjave e dit pushimi Drejt Kifisias, lagjes s pasur t Athins, tashm udhtoj t shtunave. Nuk nxitoj si ditt e premte kur shkoja m par, sepse t shtunat afendikojt jan atje, flen deri von e makina ime e kositjes s barit, makin me nj motor n dy koh, krcet aq shum sa ngre si me sust jo vetm t shtrirt n shtrat t vils sime, por edhe ato t vilave fqinje. Vonesn, kuptohet, e kompensoj me or t shtrira n mesdit, kur vapa dhe zhurma shurdhuese e makins ma hapin dhe mbyllin kokn duke m futur n tru bubuzhela zhurmmdhenj q nuk m hiqen as pr dyzet e tet or nga indet q lidhen me
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

226

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

227

sistemin e dgjimit. T shtunat treni sht pak m i lir, mund edhe vend t gjesh e t soditsh me radh tr pamjen q t parakalon, t shohsh njerzit si hipin e zbresin, t fiksosh biseda e fytyra nga ato t qeshurat e t rinjve me trasta n shpin q nuk e merr vesh se ku po shkojn me tr at potere q bartin, deri tek fytyrat e lodhura ende pa filluar punn t grave, q mendjen e kan t ndar n dysh, tek fmija q lan n shtpi e tek afendikesha q e pret tek dera me nj barr mbi samar pr punt e dits. Treni, sot, pasi shkarkoi e shkarkoi n Patisja, iraklio e Marusi njerz t heshtur e t lodhur, u ndal n ann e djatht t peronit t Kifisias, i fundmi stacion i linjave trenore qytetse t Athins Pas trenit fjaln e marrin taksixhinjt q brtasin e thrrasin, duke i ftuar njerzit drejt periferis s periferis dhe autobust e vegjl 15 vendesh, ulur dhe tufa preshi n kmb t tjert, t cilt duke krcyer npr kthesa e gropa t ojn pupthi n periferi t tjera t lagjeve njra m e pasur se tjetra. As taksit e as autobust nuk e fshijn dot sheshin nga njerzit. jan ca njerz q edhe kur ndodh q dikush pr nj apo dy dit ti shkul rrnjt nuk i marrin me vete, i ln atje. se njeriu i varfr qenka si krisja, si grami q, edhe kur e shkul, copat i l n tok pr t zn rrnj t reja e pr ta mbuluar prsri vendin. Sheshi i Kifisias t shtunat ngushtohet sa asnj dit tjetr. E ngushtojn njerzit me antat nga zinxhirt e zbrthyer t t cilave nxjerrin kokn eki, mistri e vegla t tjera gjithfarllojesh. letrnjoftimi i profesionit t secilit. Nj kolonjar ma hap zemrn. E t shohsh n zemrn e nj kolonjari, ve dshirs pr pun e merakut pr t nesrmen?! Ktu e ngul sqeparin ai dhe nuk e shqit. sht nga ai soj kolonjarsh q din ta gdhendin e latojn gurin, ta vejn at n fije t perit e t
NjErz q i DUA - 5

ngren kulla me qoshe kaq pingul sa asnj instrument i kohve moderne nuk gjen as m t voglin gabim kndor. jan mjeshtra n ndrtim kolonjart, t prmendur sa edhe gollobordasit. Nga kta t fundit, nj her e nj koh gjeje mjeshtra ndrtimi n do skaj t shqipris, me prjashtim t Kolonjs. Ustai e respekton ustain dhe gollobordasit, q, si thuhet diku n nj rrfenj Po t digjej stambolli, Dibra do ta ngrehte prsri nga e para, kurse po t digjej Dibra, stambolli do t ngrinte duart e t dorzohej M ngrohu ai kolonjar mjeshtr guri me muhabet, por m ftohu me papunsin e tij prej nj jave. N nj grup tjetr, vlonjat nga t folurit, bhej politik. shqiptari i shkret, edhe kur i mungon mielli n magje dhe fmijt bien n gjum pa dark, e ka qejf ta dredh muhabetin pak pr politikn. Njri prej t pranishmve, i futur n mes t grupit, po fliste me goj, me duar e kmb pr tu mbushur mendjen njerzve se far do t thot t votosh sipas parimit nj antar nj vot. Disa, q me sa duket e kuptonin, por bnin t paditurin, i bnin pyetje kaq terse dhe kaq naive, sa lektori yn e rifillonte fjalimin i nervozuar, duke kputur ndonj nga ata t sharat vende pa asnj lloj dogane. sot, nuk e di pse mu dukn t bukur ata njerz, t bukur n varfri, t kndshm kur flisnin sikur t mos kishin derte e t diskutonin sikur kishin dal jo pr pun, jo pr bukn e fmijve, por pr piknik. i lash n dertin e tyre dhe u nisa drejt vils sime, t ndez motorin me dy koh, ta shtyp levn e gazit deri n fund e ti bj afendikonjt t hidhen si karkaleca nga krevati. E di q do t m shajn, e di q do t m mallkojn, ndaj, para se t trheq litarin e motorit e ti jap zjarr, do kujdesem q ti shaj e mallkoj un i pari. 2006
Tregime t jetuara

228

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

229

Nj DhEMBjE KUrBETi

do pes minuta, n stacionin skajor t Kifisias, urbani elektrik an barkun duke derdhur n shesh, pa kujdes, n rrmuj, nj mizri njerzish. T moshave t ndryshme. T sekseve t ndryshme. T veshur me rroba t puns secili nxiton me kmb dhe vrapon me mend. Ka ardhur nga Pireu, Neo Kosmos, omonia, Patisia nga nj cep i Athins n tjetrin. Ka udhtuar nga nj bot e zhurmshme, nga rrug e rrugica ku pallatet rrin n qaf t njri-tjetrit e makinat e vogla nuk kan vend ku t qndrojn, n nj bot m t gjer, me gjelbrim e lule, me vila q nuk i kalojn t tre katet e garazhe barkgjer, ku lvrijn makina t prodhimeve t fundit. N sheshin para trenit taksixhinjt kapin qiellin me ftesat e tyre pr udhtime drejt Kefalarit, Ekalit, Agios stefanos N barkun e vogl t taksive ulen nj nga nj gra e vajza, shrbtore t dors s par, t cilat me nj greqishte me theks nga lindja e largme apo lindja sllave tregojn adresa lagjesh e vilash t pasura. M tej nj radh autobussh t vegjl, dymbdhjetvendsh, t ulur e tre her m shum n kmb, mbushin barkun me shrbtor t dors s dyt. N ort pik t mngjesit barku i autobuzkave i ngjan barkut t nj kutie sardeleje, ku vetm ajri bn diferenc midis qenieve. shofert e autobuzkave nuk brtasin. Ulur n ndenjsen para timonit ata presin minutn
NjErz q i DUA - 5

kur duhet t shtypin butonin dermbylls e nisen drejt Melisias, Politias, Adhamesit, Krionerit shpejt sheshi zbrazet pr tu rimbushur pes minuta m von, kur treni i radhs do t sjell turnin tjetr t shrbtorve N kt lvizje brauniane njerzish, n kto ikje e ardhje t nxituara njerzore nj sy i ngeshm nuk ka si t mos dalloj dika q nuk lviz ose m sakt dika q rri n kmb e lviz kokn. E lviz n nj gjysm apo tre erek rrethi, kreh rrugt q vijn tek treni n krkim t ndonj amaksi q hap barkun e vogl pr nj, dy apo e shumta tre argat. sht ky nj krkim q zgjat disa or, nj krkim q lind hert n mngjes e perndon aty nga mesdita, kur shpresat zbehen deri n shuarje.N kt ikon t ngrir sot vshtrimi u ndal tek nj i ri, me laps e letr n dor, me nj gazet hrisi Efqeria nn lapsin q ve kryqe. shtojcat e ksaj gazete, m e volumshmja n Athin, ajo pr veturat luksoze e t prdorura, shtojca tjetr ajo q informon pr shitje e blerje shtpish e trojesh jan hedhur shuk mbi barin e platis. Pr lexuesin ata jan nj luks. Ai krkon pun. sht ndrtues, suvaton e patinon, lyen dhe zbukuron shtpi. Njeri nuk ka ardhur ta marr dhe ai shkruan adresa e regjistron n letr numra telefoni. Pastaj i drejtohet telefonit publik dy metra larg, fut kartn dhe u bie numrave nj nga nj. Askush nuk ia ka varur, askush sot nuk i ka ofruar pun E fiksova n fotografi si e prshkova m lart. M pas hyra n bised. M tha se quhej Artan dhe se ishte nga Kora Duke biseduar me t rrethi u zgjerua. U fut n mes edhe Lutfiu nga Fieri, u fut edhe nj tjetr, i cili m tha se ka qen ushtar n Ploshtan t Dibrs e se shrbimin veror kufitar e bnin n rrafsha t Korabit. i njihja mir kto vende bukuria e t cilve
Tregime t jetuara

230

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

231

sht tepr e virgjr pr syun e njeriut dhe pr syun e fotografit. Kjo hollsi i dha shkas nj kuvendi pr bukurit e vendit ton, bukuri q kishin dhe kan nevoj sot m shum se kurr q t zhvirgjrohen nga duart e ndrtuesve, nga syu i turistit dhe syt e aparateve fotografike e televizive. Artani e kishte nj merak, ndaj e ndau mes nesh n copa t vogla. Ca e morn, ca e lan prdhe t coptuar. Meraku i tij ishte tek bashkimi i shqiptarve, bashkimi n mmdhe e bashkimi n emigrim, lufta me mjetet demokratike t kohs pr t drejtat tona. Biseda, si n t gjitha rastet nuk mungoi t ndalet tek qeverimi dhe antiqeverimi, tek Nanoja e Berisha, t ndalej edhe tek skandali m i ri i Vjens ku Berisha dhe Dade n forumin m t lart evropian, n osBE, e prezantuan vendin ton n mnyrn m t keqe t mundshme, u zun me brir si dhit n ur, duke prdor fjal rrugsh. Politikanve t lart n shqipri, kryeministrit n pushtet apo kryeministrit q ndrron pushtet, kto gjra nuk u prishin edhe aq pun. Emigrantve po, ktyre njerzve q presin pr pun me dit t tra, q krkojn ushqimin e dits pr zogjt e foles s tyre familjare, u prishin, madje u prishin shum. U ulin kokn, u mbyllin gojn, u shuajn krenarin. i bjn edhe t padshirueshm pr pun. Grekt kan filluar t preferojn gjithnj e m shum argat kurd. Pr ta ata jan shum t urt, me shum pak krkesa pr jetn, me pretendime t pakta pr pag. N dheun e t parve t tyre nuk ka as Nano e as Berish q t dalin me kordh n dor rrugve t Evrops duke br duele mesjetare. Nuk e di pse kt radh mora trenin e kthimit nga Kifisia zemrvrar. Ajo pamje, ato shprehje m kishin shkaktuar nj lloj tjetr dhembjeje nga dhembjet e njohura t kurbetit. 2005
NjErz q i DUA - 5

riNi E VrAr...

to dy or t s diels 9 korrik 2006, q m gozhduan para ekranit t vogl t televizionit Alter, n emisionin e Anits Paratragudha, m befasuan, m prballn me nj histori q shtatdhjet vjet t jets aktive t nj njeriu nuk e nxn. Nuk e nxn as trilogjit dhe as serialet televizive t tipit Dinastia. Un po e tregoj ashtu si e tregoi Valbona 18 vjee me lejen q shkrimtar, dramaturg e kineast ta marrin dhe ta kthejn n roman, dram apo serial filmik. Po e tregoj n pika-nyje t jets s nj vajze q njohu nj fmijri t tmerrshme. Po t ma kishte treguar njeri, po mos e kisha par dhe dgjuar me t gjitha shqisat e njohjes njerzore, nuk do ta kisha besuar historia e Valbons nisi para gjasht vjetsh, ather kur babai e la n dorn e nj njeriu t fisit, t gjakut t tij, dhe shkoi n shqipri t marr t mn dhe t bashkoj familjen n dheun e huaj. Valbona mbeti n shtpi me vllan dhe me motrn m t vogl. ishte vetm dymbdhjet vjee dhe ndrronte nj jet t bukur, nj jet q n fmijt e ksaj moshe lidhet nyje me prralla, me princr e t bukurat e dheut. shtati po i rritej dita-dits e bukuria e fytyrs binte n sy larg Njeriu i gjakut t babait, nj burr i martuar dhe me fmij,
Tregime t jetuara

232

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

233

nj dit e mori pr dore dhe i tha t shkonin n bregdet, t shihnin perndimin e diellit dhe bukurit q joshin shpirtin kur sai i zjarrt lahet n ujin e kripur para se t bije n shtratin e gjer t gjumit t nats. shkoi me dshir, me ndrrn e nj fmije n qelizat e kujtess dhe imagjinats njerzore Njeriu, q babai e la n bes, nuk e la shum t kundronte perndimin e diellit e t tirrte penj nga shtllunga e furks s ndrrs. E futi n nj lokal ku ishin dymbdhjet djem t rinj. Nuk ishin t panjohur, ishin nipr e gjak i njeriut q i mbylli portn dhe e la ball pr ball tyre. Aty ndodhi ajo q askush nuk e imagjinon, nj masakr e tr, nj kanibalizm i papar seksi. Dymbdhjet djem t rinj, njri pas tjetrit, mbi t dymbdhjet vjett e nj vajze, nj fmije, nj qenie t dlir e t pastr. E dhunuar fizikisht e moralisht u kthye n Pirgo Ilias ku banonte. E shoqroi prsri njeriu i gjakut, fisit. E shoqroi sikur t mos kishte ndodh asgj, sikur t ktheheshin nga nj shtitje mbrmjeje me nj kaush me akullore n dor Nuk tregoi. E si t tregonte? E far t tregonte? T thoshte se e kishin dhunuar dymbdhjet vet? T tregonte me gisht dhunuesin e madh dhe dhunuesit e vegjl? T tregonte se virgjrin ia kishin marr nj lukuni e tr kanibalsh? T tregonte ndrsa i varej si shpat e ndryshkur mbi kok krcnimi pr jetn, q ia than pa dogan dhe ia prsritn tr rrugs? E kyi ngjarjen n kasafortn trunore dhe vazhdoi sikur t mos kishte ndodhur gj. E jetoi gjithka e vetme. As babai, as nna nuk morn vesh gj. Dika i tha vetm Sofies, nj tjetr njeri nga gjaku i babait t saj. Sofia e dinte se far i kishte ndodhur. Gjaku i krimit ishte przier e genet e trashgimis kishin br vend n pemn e njohur t Acidit Dezoribonukleinik Sofia e njohu me nj shqiptar. Un po shkruaj e njohu, si
NjErz q i DUA - 5

e tha Valbona. N fakt, nuk e njohu, po e shiti. se si dhe sa e shiti vetm ata e din. shqiptari i tha se do t martohej me t, ndonse ishte i martuar dhe me fmij. Kt Valbona do ta merrte vesh n Barcelon t spanjs, kur, pasi e prdorn her ai e her i vllai, e lshuan rrugve t qytetit t madh n krkim t klientve. M bn porno rruge deklaron Valbona botrisht me kokn prtok m rrihnin, m keqtrajtonin. Kam kaluar shum. isha vetm trembdhjet vjee. Nuk e jetova fmijrin. E kalova at pa ndihm, pa prkrahje, e dhunuar dhe e harruar N Barcelon kaloi tet muaj rrugve, n krkim t klientve t seksit, n krkim t parave q mbushnin do dit xhepat e padronve t saj, derisa nj dit e kapi policia dhe i bri apelasi, e przuri nga spanja E vetme, pa njeri q ta mbroj, pa vend ku t shkoj, ajo ra prsri n kthetrat e shqiptarit q e solli n spanj. Ai i bri nj pasaport, ku vetm fotografia e saj ishte origjinale dhe e ktheu n Greqi. N Patra e braktisi, e la n mes t katr rrugve dhe vet, pr ti shptuar ndonj ndjekje t policis, iku n shqipri. E vetme, pa nj euro n xhep, ajo trokiti n dyert e policis. U tha se kishte humbur dokumentet, se kishte baban dhe nnn n Pirgo ilias, se ishte pa para. T vrtetn e ndrydhi n vetvete. Policia thirri familjen. Erdhi e ma dhe e mori. Vetm nna dhe motra m qndruan pran, m mbrojtn, - thot Valbona. Babai dhe vllai jo. Pr t gjitha sa ndodhn fajin e ka babai q m la n dor t atyre njerzve. Dua t nxjerr at q kam brenda prandaj erdha n televizion, nuk mund ta mbaj m. Nuk i tha nns as pr dhunn seksuale t t dymbdhjetve, as pr njeriun e babait dhe as pr at q qe e detyruar t bnte n Barcelon. Nna, dikur police n shqipri, e kuptoi dhe u nda nga i
Tregime t jetuara

234

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

235

shoqi. Familja, e prbr nga burri, gruaja dhe pes fmij u shprb. Ajo mbeti me nnn dhe motrn e vogl. ishte vetm katrmbdhjet vjee. iu drejtua policis. Denoncoi se far i kishte ndodhur. Krkoi t ngrihet akt-akuz kundr dhunuesve t fmijris s saj, t jepej drejtsi. Dshmia e saj policve iu duk si nj prrall, si nj lajthitje fminore. Askush nuk e vlersoi. E prcillnin me sot me nesr, derisa ajo u mrzit dhe nuk shkoi m Ndrkoh njeri prej t dymbdhjetve, njri prej atyre q i kishte marr n moshn dymbdhjetvjeare virgjrin, iu afrua, i tha se donte marrdhnie t sinqerta me t, se e donte dhe do ta merrte pr grua. Edhe ajo iu afrua, madje, si tha, u dashurua me t. E ma nuk qe dakord, nuk donte t shoqrohesh me t, e dinte se ai kishte qen pjesmarrs n krim. Nuk ia tha vajzs t vrtetn. Ajo nuk e dgjoi. iku prej shtpis me at njeri. shkuan n ishullin e rodosit. ishte e dashuruar, por marrdhnie intime me t nuk kishte br. N t tretn dit, nga nj shenj dhe shprehje, zbuloi se ai kishte qen pjes e skuadrs s pushkatimit moral. ia tha dhe ai e pohoi. U kthyen n Athin. E la n Platin Vathi, pa para, pa ndihm, n mshirn e ujqrve t seksit q glojn atje. Atje u takua me nj kurd, i cili e strehoi dhe e ushqeu. Me t nisi marrdhniet intime. Kurdi nuk e donte ndaj e hodhi n rrugn e kurvris, n krkim t klientve, n fitim t parave. Pes muaj jetoi me kurdin dhe klienteln e rrugs. Kur po shkonte drejt t pesmbdhjetave t moshs ndjeu se ishte me barr. Fmija ishte i kurdit. Kur msoi kt, ai e przuri nga streha ku rrinin. U takua me nj vajz, e cila i premtoi ti gjej pun. Ndrkoh krkoi t lidhej me nnn, t merrte ndihmn e saj
NjErz q i DUA - 5

Ktu n tregimin e Valbons futet nna, Miranda. N linj telefonike ajo deklaron se t gjitha ato q tregon vajza e saj jan t vrteta, se ajo i dinte t gjitha dhe se kan shkuar n polici e i kan denoncuar dhunuesit, por askush nuk i ka dgjuar. jeta e vajzs sime sht nj masakr e padgjuar, masakr q nuk e nx historia Ajo fliste nga Greqia, nga Pirgosi Valbona vazhdon tregimin, masakrn e zhvilluar ndaj fmijris s saj. Ajo tregon se ashtu si ishte, me barr n moshn katrmbdhjet vjee, kishte shkuar tek babai, i kishte krkuar ndihm. Ai e kishte przn, e kishte hedhur n mes t katr rrugve N rrugn e madhe kishte takuar nj njeri nj kristianos si e quajti ajo, jorgon, i cili e kishte uar n shtpin e tij. jorgoja i qndroi pran, e oi n maternitet, ku lindi vajz. ia pagoi t gjitha shpenzimet. Marrdhniet intime me t i filloi vetm pas lindjes s vajzs i telefonoi babait q t vij t marr vajzn dhe mbesn e tij. ishte vetm katrmbdhjet vje dhe ligji nuk e lejonte q ta mbaj vet fmijn, sepse ajo konsiderohej vet fmij, e vogl, e mitur, e paprgjegjshme pr t rritur nj qenie njerzore. Babai nuk erdhi ti marr Valbona shkonte dy her n dit t shihte vajzn e vet n shtpin e fmijs. E donte shum, ishte krijesa e saj, gjaku i saj. shkonte vazhdimisht, derisa nj dit i than se vajzn e kan marr. Po kush e kishte marr? Ajo edhe sot, pas katr vjetsh nuk e din se kush e ka marr vajzn e saj. Ajo nuk firmosi kund q vajzn e saj ta birsonin diku, donte ta rriste vet. Babai nuk shkoi t marr bijn dhe mbesn, por shkoi kur e thirrn pr t nnshkruar birsimin, krimin, m mir t themi, sepse deri sot
Tregime t jetuara

236

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

237

askush nuk mund t tregoj t vrtetn pr zhdukjen e vajzs s Valbons. sa e shiti babai foshnjn, vajzn e vajzs? far pazarllqesh u bn me foshnjn pesmuajshe? Nj sken e errt, nj linj e veant n ngjarjen e treguar publikisht. Valbona ka vite q krkon vajzn, gjysmn e jets sime, si shprehet. M dhmbi shum. Nj dit fmija m iku nga duart. Nuk m kan thn ku sht Valbona jeton me jorgon. sht n muajin e tet t barrs s dyt. Nuk e di n se ka djal apo vajz, nuk sht vizituar asnjher nga ndonj mjek. Nna jeton me t motrn e saj t vogl n Pirgo Ktu drama merr nj kah trondits. Valbona pr her t par, publikisht deklaron se fmija q ka n bark nuk sht i jorgos. Nuk ia ka thn asnjher kt t vrtet. E thot ktu pr her t par, n prani t njerzve q mbushin studion, mes t cilve sht edhe Jorgoja, i cili q n fillim kishte deklaruar se nuk donte t dilte para kamerave. Ajo deklaron se fmija sht i dikujt tjetr, i nj njeriu q dikur kishte marrdhnie e q e kishte braktisur kur kishte msuar se sht me barr. N nj ast dobsie, kur rastsisht ishin takuar, ajo i ishte dhn prsri e tra. Fmija ishte i kurdit, njeriut me t ciln kishte fmin e par (!) Njerzit tronditen, ata q jan n studio, por edhe ne q e ndjekim emisionin. si sht e mundur q prsri ajo t kthehet n t kaluarn ku u poshtrua dhe u braktis? Nj psikolog ndrhyn dhe e shpjegon momentin n rrug psikologjike, duke e lehtsuar auditorin nga pyetja e vshtir Valbona na kthen prsri n tok nga fluturimi qiellor i hamendjeve tona. Ajo deklaron se e don jorgon, se sht penduar dhe se do t dshironte q t ishte fmija i tij. Por ajo njkohsisht deklaron se ndjen pasiguri, se nuk u beson njerzve e n veanti
NjErz q i DUA - 5

burrave Ktu ndrhyn nj telefonat. Telefonuesi prezantohet si avokat, si Konstandopulo. Vajza sht e mir, por ka ndodhur nj gabim i madh - kaq thot avokati dhe telefoni mbyllet. Kush ishte ai njeri? Nga cili telefon foli? Teknika e stacionit televiziv u vu n krkim pa rezultat. E pyesin Valbonn nse ka pas ndonjher ndonj avokat. Ajo thot se ka ardhur nj njeri q e quanin jorgo, kur e kishte kapur policia e Aleksandrosit. Vetm kaq Ktu ajo prsri na zbulon nj sken, nj qoshe t pandriuar t jets s saj. Kur policia e kapi tek sa krkonte klient rrugve t platis Vathi, nga frika se do ta przinin nga Greqia duke e hedhur prsri t vetme e t pashpres n rrugt pa mbarim, ajo, n mjediset e policis qendrore n rrugn Aleksandros kishte var veten. Kishte arrit n at cak ku njeriu urren dhe krkon t mohoj t kaluarn, duke i dhn fund jets. Ndodhi q kamera vzhguese ta fiksonte, ta shihte polici i shrbimit dhe ajo t kthehej prsri n jet Prsri n studio. Ajo sht n muajin e tet t barrs dhe pret ti lind fmija. jeton me jorgon, i cili, edhe pasi msoi t vrtetn e rnd se fmija nuk sht i tij, kap mikrofonin dhe deklaron: jam gati t t ndihmoj pr lindjen dhe rritjen e fmijs. E pyesin nse don t martohet me t. Nuk e di n se do t martohemi. Nuk kemi biseduar ndonjher Ktu nj gul i brendshm e rrmben Valbonn dhe ajo thot se Kt fmij nuk e pres me shum dashuri. Nuk e di nse do ta dua si desha vajzn. E pyesin se ku buron ky mllef i saj. Thot se e gjith kjo vjen se i urren burrat, se sht kundr t gjith burrave q krkojn t bjn keq. Ajo deklaron se ata q
Tregime t jetuara

238

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

239

e uan deri ktu, q ia shkatrruan fmijrin, vazhdojn t jen t pranishm, vazhdojn ti bjn presione e ta krcnojn. Ata, t dymbdhjett m kan krcnuar se do t bjn t njjtn gj edhe me motrn time t vogl, por nuk i ka ln nna. Ajo deklaron se arsyeja pse nuk e ka deklaruar t vrtetn e tragjedis s saj sht se kishte frik se ata do t hakmerreshin mbi motrn e vogl, t ciln e donte si syt e ballit dhe e adhuronte Telefonatat n studio jan pa numrim. sekretaria i jep z nj avokati, i cili, pa shprblim, i ofron ndihm juridike pr t vn para prgjegjsis s ligjit t gjitha ata q i shkatrruan jetn. Valbona shprehet e gatshme q t luftoj deri n fund. Pr kt ka ardhur edhe n emisionin e drejtprdrejt t Alter-it, n Paratragudhn e Anits Nj z tjetr prsri n studio. sht nj grua, e cila jep telefonin e saj diku n qendr t Athins, nj grua q sht e njohur pr betejat e saj n mbrojtje t vajzave e grave, nj grua q ka nxjerr nga halli i madh i jets shum gra e vajza. Anita, duke mbyllur emisionin, thot se n sekretari kan ardhur shum telefonata, m shum se do her tjetr, telefonata nga mjek, spitale, njerz t moshave e profesioneve t ndryshme, t cilt ofrojn ndihm pr vajzn fatkeqe shqiptare, ofrojn rrug q ajo n mos ta harroj, t paktn ta kujtoj si nj ndrr t keqe, si nj dram q i kalon kufijt e rezonancs shpirtrore t njeriut. N fillim t ktij tregimi thash se ngjarja m dukej e pabesueshme, e pakonceptueshme pr moralin shqiptar. Ngjarja sht e vrtet. Tregimi nuk sht n surdin, pr veshin dhe mikrofonin e gazetarit. sht publik. Ai ka nj emr t prvem, Valbonn e masakruar. Ka edhe emrin e s ms, Mirands, dhimbja e s cils e mbytur n kafazin e errt t jets s saj e
NjErz q i DUA - 5

t fmijve t saj, dhimbje q do els t fort pr ta hapur e prballur. T tjert jan anonim. sht anonim babai i saj. jan anonim T dymbdhjett. sht anonim sekseri i tragjedis, njeriu i gjakut t babait t saj. Them anonim, sepse Valbona nuk i deklaroi n tregimin pr fmijrin e saj t dhunuar. N fakt, ata nuk jan anonim, jan me emra e mbiemra, me adresa n Greqi e n shqipri. Nj dit, ndoshta, do t msojm emrat dhe mbiemrat e tyre, adresat dhe numrat e telefonit, do t msojm edhe birucn e errt n burgun e siguris s lart E vetmja shpres sht... N qoft se ka zot... Korrik 2006

Tregime t jetuara

240

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

241

TrElA T Kohs

oha prsri bri mbrapsht. ingranazhet e kambios, duke u lidhur me njri-tjetrin, me shpres pr ta shtyr prpara karabinan e ndryshkur, ia kan nisur nj shamate q t grryen zorrt. Por makina, n vend q t bj prpara, bn pas, prtyp dhmbt e ndryshkur t vetvetes. shkurt, ky ishte nj vit trelash moti. Dy dit ngroh, fton lulet e bajameve, pjeshkave e mimozave t tregojn ngjyrat dhe aromat e pranvers dhe pes dit ftoh, duke mos i ln gametat t thithin pjalmin e t formojn zigotn e jets. Edhe me shoqrin dhe shtetin q mbahet nga kjo shoqri kshtu po ndodh. Dy dit rresht tr gurmazet e shtetit, n nj kakofoni mediatike, grhasin lajmin se pr emigrantt do t ket nj ligj t ri q do t miratohet n fund t prillit dhe pes dit t tjera pllasin se ligji i ri do t hyj n fuqi m... nj janar. Kalendat greke, t paralajmruar pr n prill tashm u shtyn pr n janar Argatt e sheshit t Kifisias sot u ndodhn t mrdhir, t kruspullosur, t futur nn lkur. Kt radh ata jan futur nn lkur jo nga t ftohtit, nga shiu q bie i przier me flashka t lagshta bore, por nga politika, nga njerz q si flasin sot nuk flasin nesr, nga njerz q harrojn at q kan thn dje, nga
NjErz q i DUA - 5

njerz q n fund t fjalimit harrojn at far kan thn n fillim. Gnjen moti, gnjejn edhe qeveritart, kryeministra dhe ministra. Argatt sot jan t nervozuar. Nuk t ln tu afrosh mikrofonin, t kthejn shpinn, t shajn npr dhmb. Kan marr vesh se n Athin ka ardhur Fatos Nano. Takimin e par e paska zhvilluar me emigrant n nj sall t hotelit Caravel. Paska dgjuar fjalt e disa emigrantve. E far i kan thn emigrantt? i kan thn ato q ai i dinte, q i din t gjith. Dikush i paska thn se afendikojt nuk u japin siguracione fare ose u japin aq pak sa duhet t punosh njzet vjet q t t quhen pr pension dhjet vjet! E di si sht prgjigjur kryetari i shtetit? Ktu qenki lule. N shqipri nuk t japin fare. jo vetm afendikojt e punve t rnda, por edhe afendikojt e medies, asaj t shkruar e asaj t treguar n rrug toksore e satelitore. - o zot! - thot nj emigrant, duke ngritur kokn drejt qiellit. Don t lutet, por nuk e le shiu. syt i mbushen me uj e i kullojn n fytyr si kullojn lott. Edhe qielli sot i paska mbyll dyert, i ka mbyll syt dhe qan. jan lot t ftoht, lot dbore Edhe afendikojt sot i paskan mbyll dyert. Asnj, deri n orn dhjet, nuk ka ardhur t blej nj krah t vetm pune. Pazar i keq. Pazar i mbrapsht. Pazar pa kok. Pazar Dikujt i bije celulari. E shtyp me nxitim dhe dgjon me vmendje. Nga ana tjetr nj z e grish pr pun pr t hnn. Un dua pr sot dhe pr nesr, i prgjigjet ai buzrn, pr t hnn e kam siguruar punn. Nj beratas thot se sht specialist kallupaxhi, njeri q hedh plinta e ngre skelete pallatesh.
Tregime t jetuara

242

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

243

- Pse nuk shkon n shqipri, - i them. specialiteti jot sht m i krkuari dhe m i paguari? M shikon sikur t kisha ardhur nga jupiteri. - E di, - thot, - dy kushrinj t mijt lan Greqin dhe po ngren Beratin. jan br parellinj t mdhenj. - Po ti pse nuk shkon t shtrish kraht me ta, - ia kthen nj burr rreth t pesdhjetave me nj ant n krah. - Kushrinj i ke - T punoj me ta? - ia pret fjaln, - tu shtrij kraht atyre? T fitojn ata nga gjaku dhe djersa ime ? - Ather, rri ktu n shi e n bor e prit gomar se do t mbij bar Ktu futet prsri politika, politika q trash muhabetet. N pjat vihen Nanoja dhe Berisha. Vihen n pun pirunt q si sfurqe t ndryshkur sulmojn ti zhveshin Pastaj si jan lodhur, ar krahsh e skuqur fytyrash, shkojn tek klubi shko e Pi dhe provojn t nxehen kush me nj kafe e kush me nj aj. Ndrkoh, tek kioska perndimore e sheshit ndalet nj makin. Prej saj zbret nj burr, me siguri ndonj kujdestar apo si i thon holl menaxher vile. Argatt luajn kmbt si somnambul. Por menaxheri nuk i prfill. Gjetk i ka syt. Tre kurd pas nj bisede me fjalorin e shurdho-memecve bjn vend n barkun e vogl t amaksit. Beratasi shfryn duke e mbushur gojn me nj t shar q nuk u muar vesh se far ishte. Pastaj e ngriti zrin: - shkojn pr dhjet evro, - thot. - Un nuk shkoj as pr njzet e pes. - E kujt i bn dm? - e ndrsen shoku, - vetes i bn. sot humb njzetepes, nesr dyfish, pasnesr trefish Xhepi jot
NjErz q i DUA - 5

mbetet bosh. Beratasi prsri nis t shaj qeverin, me soj e sorollop, me ministra e npuns, t gjith i ngre n majn e sfurkut dhe matet ku ti hedh. Pastaj biseda prsri ulet kmbkryq. Tani ajo ndalet tek kurdt q e kan ulur shum pazarin n pjacn e puns. shkojn e punojn pr pak para. jetojn n depo mallrash e hangar bagtish. jan t urt si qengja. Dikush thot se dikur kshtu si ata ishim edhe neve. U hym n mes grekve dhe prishm pazaret, prishm ekuilibrat e vendosura. Afendikonjt na donin, sepse nuk krkonim shum. Grekt puntor na urrenin se u prishnim pazaret, u merrnim punt Nj vlonjat ia mori kngs: Ato maja rripa - rripa. Nj tjetr e shoqroi me iso: Njher ma hipe e njher ta hipa. N sheshin e Kifisias ka humor, nj humor t rnd, t dhimbshm. Pasiguria ka koh q sht mbjell. Tash ajo, pasi lshoi rrnjt embrionale, ka nxjerr gjethet e para. shpejt do t rritet e do t el lule e lidh fruta. N rrugn e vet at nuk e tremb as bora dhe akulli, as thatsira dhe t nxehtit. Ajo sht hibrid i bimve t Arktikut me bimt e saharas 2005

Tregime t jetuara

244

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

245

2. Koha e shkuar, mnyra lidhore...

N kaprcyell t viteve nga diktatura n demokraci n nj od t trevs ku linda dhe u rrita ishte ulur edhe nj njeri i shtitur, si quheshin njerzit q aso kohe kalonin kufirin dhe njihnin pak Evrop. ishte nj njeri me titull t lart shkencor, me nj horizont t gjer intelektual. Kishte qen pr disa vjet n Franc, kishte punuar n nj laborator shkencor t prmendur, laborator t cilit me punn dhe dijet e tij i kishte dhuruar nj patent me vler t madhe ekonomike. Them i kishte dhuruar, sepse asokohe shteti q e kishte prcjell nuk ua njihte njerzve t vet t drejtn e patentave. Njerzit, t liruar nga censura dhe autocensura e fjals, t dal frike nga zra e njerzve posht mutafit e pyesnin pr shum gjra. Ai prgjigjej me fjal t thjeshta e me nj logjik q t bnte ta admiroje. Midis atyre q tregonte m ka ngel n kujtes tregimi pr nj familje franceze, tregim q asokohe m dukej tepr i largt e tash m sht br pjes e jets Miku yn kishte nj shok francez, nj njeri me dije e biografi shkencore pr ti hequr kapeln. Punonin bashk e kuvendonin shpesh e m shpesh. shoku i tij ishte tepr kurioz t dinte pr gjithka n shqipri. shpesh e m shpesh ai e grryente at pr jetn e familjen shqiptare, pr marrdhniet e brezave njri me tjetrin, pr fmijt e prindrit, pr shkolln e shoqrin. Miku yn, me iltrsin karakteristike shqiptare, me hapsirn dy dhoma e nj kuzhin t jets s nj intelektuali profesor universiteti, i tregonte gjithka. Shoku i tij francez tundte kokn dhe nuk fliste, vetm mendohej Nj dit, pas shum kohsh miqsi, ai i thot kolegut t tij
Tregime t jetuara

EsE N shTAT Koh E MNYrA

1. Koha e tashme, mnyra dftore.

njoh prej kohsh. N fillim t viteve 60-t mbaroi studimet jasht shtetit e pr nj koh t gjat dha ndihmesn e tij t vyer n fushn e ekonomis. N mosh ka vite q ecn drejt t tetdhjetave. sht i mbajtur fizikisht. Pas xhiros q bn npr rrugt e rrugicat e lagjes mbyllet n shtpi, shtyp tastat e telekomands satelitore e krkon lajme nga shqipria. Djali, nj ish msues matematike, mban shtpin me punn e rnd nntoks s Athins e t qyteteve t tjer, atje ku hapet nj tunel e ku bhet nj metro Dy vajzat, t dyja me fmij t moshs shkollore jetojn nj lagje m tej. Niprit dhe mbesat e knaqin me dashurin q prcjellin, por edhe e lodhin kur dy voglushet binjake t djalit zgjasin duart q ti marr njhersh n krah larg, shum larg, ndonja nj mij kilometra nga Athina, n Dibr, ka shtpin ku lindi dhe rriti fmijt, ka shokt e moshs q e ftojn pr nj kafe e pr pak kuvend. E ftojn edhe nipi dhe mbesa e djalit q punon e jeton atje. E ftojn me mall, kur thon, edhe guri e druri jeta e tij sht si kokrra e grurit midis gurve t mullirit, sht si pllumbi i legjends midis shkmbinjve q hapen e mbyllen, midis skills e Karibds Ngado q t mbshtetet, ngado q t fluturoj do t prfundoj n miell a n pupla..
NjErz q i DUA - 5

246

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

247

shqiptar se dshiron ta njoh me familjen e tij, me gruan dhe dy fmijt shtpia e tij ishte nj vil e bukur n periferi t nj qyteti turistik. Nga ballkoni i shtpis dukej edhe deti edhe gjelbrimi i ullinjve, vreshtave e portokalleve. shqiptarit i dukej se jetonte n nj prrall Kur u uln n dhomn e ngrnies e rreth tavolins u ul gruaja dhe dy fmijt e tij t rritur, shkenctari francez u ngrit n kmb e tha: - Kemi kaq vite bashk, kemi punuar e derdhur djers, kemi ngrn e kemi pir, kam dgjuar prej teje pr jetn n familje e n shoqri. Nuk kam folur, sepse nuk mundja me fol, sepse isha i lidhur me disa litar t padukshm, me disa norma t vendit tim, t shoqris ku jetojm. Gruaja ime punon larg prej ktu. Puna dhe jeta na bn t shihemi gjithnj rrall e m rrall. Fmijt bjn jetn e tyre, njeri jeton n veri t Francs e tjetra n jug. Takohemi rrall e pr mall. sot mezi arrita q ti bj t gjith bashk. Dhe e di pse erdhn? U thash se do t ftoja nj mik shqiptar. Ata erdhn m tepr nga kureshtja, sesa nga dshira pr tu mbledhur e pr t qen bashk - ju m keni folur, - vazhdoi ai pas nj pauze t shkurtr, pr lidhjet tuaja familjare, pr marrdhniet tuaja me fmijt, me gruan, me shokt, me shoqrin, pr afrin q keni me njritjetrin Un, po t deklaroj se do ta jepja t tr kt pasuri timen n kmbim t asaj bashksie njerzore q keni ju shqiptart, do t jepja gjithka q n mngjes e n mbrmje t kisha pran gruan dhe fmijt, niprit dhe mbesat, njerzit e mi m t afrt

pr ball ky tregim m dukej tejhapsinor. Morali i jets son t deriathershme nuk na e onte kaq larg ndarjen njerzore

4. Koha e kryer e thjesht, mnyra prcjellore...

sot, kur pas nj ndrprerje t shkurtr t xhiros s mikut tim me t cilin e filluam tregimin e dits, pasi i dhash dorn e ai u largua i krrusur, mu duk vetja se po fluturoja n hapsira t largta. Dhe kto hapsira m ngjan se nuk i krijuam ne dhe as i deshm dhe as i dshirojm ne, por po na i detyrojn t tjert. Miku im dibran, ndr t tjera ka djalin, i cili ka bler shtpi dhe t ardhmen, tani pr tani (ndoshta edhe prgjithmon) e sheh n Greqi. Djali apo vajza ime, djali apo vajza jote, fmijt tan jan integruar me punn e me jetn n Greqi n at mas sa ideja e kthimit n vendlindje po u duket shum e largt. Fmijt e fmijve tan apo si thon gjyshet dhe gjyshat mjalti i mjaltit e kan m leht t shprehen greqisht se sa shqip. Ky sht nj realitet q duam apo nuk duam ne ka rrnj dhe po lshon deg e lule. N mes t ksaj jete, t ktyre brezave, jemi edhe ne, sht edhe brezi i tret, jan edhe prindrit, edhe gjyshet e gjyshrit, sht edhe realiteti shqiptar, familja shqiptare ende e ngjizur me dashurin dhe respektin e ndrsjellt t tre apo katr brezave. Kt vler, qytetrimi evropian, megjithse e grryen do dit duke e eroduar at, nuk na e ka tundur nga vendi. Nuk na e ka tundur vendi, por po na e tund Evropa, ligjet q lexohen n rreshta dhe ato q lexohen midis rreshtave

3. Koha e shkuar, mnyra habitore...

Asaj kohe, kur jeta jon ishte mbyllur n dy apo nj dhom e kuzhin e kur t gjith kishim nga dy divane t vn ball
NjErz q i DUA - 5

5. Koha e kryer e plot, mnyra dshirore...

Dy vjet m par takova n Kruj nj bashkstudent, nj njeri t
Tregime t jetuara

248

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

249

talentuar n fushn e pylltaris. Ai sht autor i pakontestueshm i nj pasurie, i nj vlere shkencore q nuk ka t paguar e t vlersuar. Ai njeri, me nj guxim t jashtzakonshm projektoi, piketoi, mbolli, rrnjzoi dhe rriti nj pyll t tr, nj ndr pyjet m t bukura t pishs bregdetare, pyllin q i qndron qytetit t Krujs si nj kuror madhshtore. Pr kt krijim ai u nderua me mimin e republiks t shkalls s par, mimi m i lart q u jepej asokohe njerzve pr ndihmesa t veanta n shkenc e n praktik. Koha q erdhi at e la mnjan, e braktisi ashtu si la mnjan, braktisi dhe ia la n dor spats s keqbrsit pyllin e tij, pishat e t cilit u bn tym pr prodhim glqereje Ai njeri tashm jeton n itali, jeton nn hijen dhe kujdesin e fmijve emigrant. Kishte letra t plota si rezultat i bashkimit familjar. jo vetm kaq, por merrte edhe 500 euro pension n muaj nga shteti italian Nuk sht nj rast i veant, nuk sht ndonj privilegj pr vlerat e puns shkencore t tij (ato vlera i kishin hedhur posht pushtetart e vendit t tij), sht nj ndr dhjetra mijra apo m shum shembuj se si vendet e qytetruara evropiane i trajtojn emigrantt dhe pjestart e familjes s tyre. Kt e prjetova dy vjet t shkuara kur isha n nj udhtim n itali. Prindrit, burra e gra t moshs s pensionit, t trhequr pr llogari t bashkimit familjar, trajtoheshin nga shteti italian jo vetm duke u dhn e riprtrir letrat me t cilat shkonin e ktheheshin n atdheun e tyre kur t donin, por edhe pensione e ndihma familjare

emigrantt dhe emigracionin n Greqi. ligji pritet t dal (n kohn e duhur!) n fletoren zyrtare e t hyj n fuqi n vitin ligji ka shum t meta, ka shum an t errta e nene me dy apo me m shum kuptime q n duart e administrats greke tepr t ngatht do tu shkaktoj emigrantve kokarje t mdha. Por e meta kryesore e ligjit sht mungesa e humanizmit, mungesa e nenit q i bn prindrit dhe fmijt t lidhur me njritjetrin, q e bn familjen shqiptare - FAMiljE shqiPTArE.

7. Koh pa koh e pa mnyra...

Francezi i kohs s shkuar nuk ka pse t na ket m zili. T paktn nuk ka pse t na e ket zili ne, emigrantve q punojm e jetojm n Greqi, ku shteti, me ligje pas ligjesh na e ndalon t drejtn t jemi bashk, prindr e fmij Megjithat, edhe francezi i kohs s shkuar, edhe greku i kohs s tashme duhet t din se shqiptart do ti mbajn e nderojn prindrit edhe n ilegalitet, edhe n at lloj burgu q ligjet antihumane t kohs na kan imponuar, na imponojn dhe do t na imponojn.

6. Koha e ardhshme, mnyra prcjellore...

Parlamenti grek e bri ligj projektin aq t prfolur pr
NjErz q i DUA - 5 Tregime t jetuara

250

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

251

UDhTiM N DiT GrEVE...

esr harroje punn, - m tha ndrsa t dy ekstremet e gojs kishin marr ngjyr nga e zeza e kafes shqiptare, si i themi pr ta dalluar nga kafeja

greke. - Pse? them i habitur. N kt koh krize ti iksh puns sht budallallk. - Mir e ke ti, por e di se far sht nesr? - Nesr? Nesr sht e enjte, 22 prill 2010. - Nesr sht grev totale n transport. Nuk ka as autobus, as trole, as trame, as trena, as taksi. - Dhe? - Dhe nuk dua ta psoj si e psova t enjten e 15 prillit? - Pse si e psove t enjten e 15 prillit? - nisa un tia hap thesin e humorit zemrues. - Udhtova n kmb nga Kifisia n qendr t Athins. - Pr sa or e bre? - Pr tre or... Dhe hapi thesin ... ...N mngjes shkova normalisht nga qendra e Athins n Kifisia. Nga qendra e Kifisias n Kefalari, ku kam nj kopsht do her bj 20 minuta n kmb. lodh paksa kmbt nga ngri dhe disi
NjErz q i DUA - 5

gjallrohem kur ndjej se gjaku m vrshon deri n gishtrinjt e kmbve. At dit u lodha m shum se ditt tjera se pronarit, nj inxhinier ndrtimi, i kishte shkrepur n kok t gjente sprucatort e ujitjes automatike t varrosura ktu e shtat vjet t shkuara pr t kursyer ujin. Kurnac sht dreqi dhe kurnacrin e derdh mbi ujin, duke ia shtuar t verdhn bimve t shkreta. inxhinier sht dreqi dhe nuk kujdeset q t ket nj skem pr do gj ndrtimore. M lodhi, sepse m orientonte t grryej tokn e that gati dy metra larg... Mbarova pun dhe u rash kmbve drejt qendrs s lagjes s madhe t t pasurve t Athins. U ngula n nj stol dhe prita t vij autobusi. Prit e prit derisa nj zonj m tha se deri n orn 5 nuk ka asnj lloj mjeti transporti udhtarsh. Deri n orn pes i thoshin jo pak, por katr or. T prisja do t plasja nga mrzitja. Vendosa tu bije kmbve... Nuk i rash rrugs s madhe, por rrug pas rruge, shkurt... ...KAT sht nj spital i madh, nga m t mdhenjt e Athins, spitali i urgjencs, i njerzve q fati i keq apo pakujdesia e rastit i detyron t qndrojn pr dit e muaj mbi paterica. Nuk e kisha par kaq pran, n udhtimet e mia i kisha rn tangjent, me tren apo me autobus... Nj shqiptar qndronte mbi dy paterica, ndrsa njra kmb i varej n ajr e mbrthyer me pllaka hekuri. ishte nga Fieri, nga zharrza. ishte n shoqri t dy miqve t tij q kishin ardhur ta shohin dhe kishin mbetur atje pr at shkak q kam mbetur edhe un. i pash t shkonin drejt nj restoranti n nj shoqrim t detyruar. Nj grua, mbi t shtatdhjetat, brtiste me t madhe n krkim t nj taksie. Prkrah kishte nj burr q me siguri ishte i shoqi q at dit e kishte ln spitalin. zri i saj m jehoi derisa humba mes
Tregime t jetuara

252

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

253

shtpive n rrugn e ngusht tek hodha hapat drejt Marusit. shpresova se n Marus do t gjeja dika q t m merrte n krah, t paktn pr nj cop rrug. Dhe me t vrtet gjeta nj nga ato autobust e vegjl q sipr shkruajn sinkinonia Marusiu e q i bien lagjes rreth e qark. Pyeta n dy autobus dhe ata m dhan dy adresa q un nuk ua dija fundin. T tretin, 010-tn e kisha par n Filothei ndaj nuk ngurova t ngjitem. U ula dhe grreva xhepat n krkim t nj bilete. Mbaj gjithnj me vete kart transporti, por mendova se ky lloj autobusi ndoshta nuk e pranonte. E gjeta biletn dhe krkova ta kaloj n dhmbt e makins q shkruan mbi t datn dhe orn. U udita kur pash se autobusi nuk kishte asnj. M bri prshtypje gjithashtu se kush hipte n autobus as q e vriste mendjen pr t nxjerr bilet nga xhepi e t krkonte ta fuste at mes dhmbve t makins. Pyeta dhe m than se ky lloj autobusi sht xhaba... isha ulur n ndenjsen anash shoferit me krahun e djatht nga drejtimi i udhtimit ka m bnte her pas here n ato kthesa nga nj rrugic n tjetrn ti vija vetes frena q mos rrzohesha. Kaq t forta ishin kthesat, kaq t ngushta rrugt, kaq kalimtare pamjet sa mu duk vetja si t isha n nj centrifug rrotulluese q mi merrte mend e mi prplaste pa m t voglin e kujdesit sa n nj ndrtes n tjetrn. E prjetova kt model centrifuge derisa autobusi doli n rrugn e madhe t quajtur Kifisia, nj dalje e shkurtr, sepse m pas nisn kthesat e Folotheit. E njihja kt zon ngaq para disa vjetsh e kisha nj kopsht t nj pallati, kopsht q m przun sapo krkova q t m lidhnin kontratn e puns dhe t m jepnin iKA-t, t tmerrshmet iKA q na e marrin shpirtin kur paraqitemi pr rinovimin e lejeve t qndrimit e kur npunsi nuk luan nga istikami pa i plotsuar
NjErz q i DUA - 5

t njqind e pesdhjetat e ditve t paguara me bllok. Filloi prsri rruga m kmb e shpresat pr t ardhur ndonj autobus ishin ende larg n koh, larg ors 5 t pasdites q donte gati dy or t kapej. ia futa prsri n kmb. N Galaci, n at mjedis t bukur me komplekse sportive e me nj kopsht t madh ku njeri trndafil i flet shokut me ngjyra t tjera e gjelbrimi ta mbush gjoksin me aromn e barit dhe luleve t egra, disa prej t cilave i bra tuf tia dhuroj gruas si dshmi t sakrifics time kmbsore t asaj dite t vdekur n transport njerzish. i gjer ky bulevardi i Galacit, aq i gjer sa pr t kaluar nga nj krah n tjetrin t duhet ti ngjitesh nj ure e t kapesh pas ndrtess t nj kompleksi turistik t ndrtuar n kohn e lojrave olimpike e q tani m ngjan se sht n gjum si t gjith komplekset e tjera q morn aq para sa bn nj shtyll t krizs s sotme ekonomike, por nga ana tjetr dhan aq para sa shqiptart, t vetmit si forc e madhe krahu, bn prokopi e shum prej tyre bn streh t reja n vendlindje. Pata nj shpres se trolet, 13 e 14 q vijn pak posht Galacit do t punonin. stacioni fundor ishte bosh e dyshja e telave elektrik q i ve n lvizje ishte si nerva njerzore t vrara. i rash prsri shkurt, mes pr mes lagjes s madhe t Galacit, me barkun q krkonte t mbushej se ushqimi-karburant i jets. Mu b hob q t kpus lule. Nga t gjitha llojet dhe ngjyrat, t egra e t kultivuara ans mureve t ndrtesave t vogla apo n ato lulishtet jetime t pallateve t lart. Diku kputa edhe ndonj fryt nespole apo mushmolle si i thon grekt, nga ato frutat e para t pranvers q sapo kan filluar t zverdhen. T prpjetave t rrugs u shmangesha se kujtoja se ato t marrin fuqin e ti lidhin kmbt. Por m keq e ndjeja veten
Tregime t jetuara

254

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

255

n t tatpjetat. Nuk e di pse, por kur bra nj bilanc biologjik trheqjesh muskulore m doli q t tatpjetat sjellin m shum lodhje se je i detyruar t frenosh trupin me t gjitha forcat e muskujve. Nejse, ti lm hollsirat se edhe nuk i kam shnuar n qelizat e kujtess edhe bezdi jan ti kujtosh. N shtpi arrita n orn katr e gjysm. Kisha fituar nj gjysm ore koh nga nisja dhe po kaq nga rruga q do t bja. Pas ndonj ore erdhi gruaja. Fillova ti tregoja pr rrugn, kur ajo u lshua si e kputur mbi divan. Fol ti, fol, - belbzoi, - por un nga holargoja n Ethniki Amina n kmb kam ardhur... - Udhtim i bukur, - i them un, - kur mendova se ai i kish vn postbllok kujtess s asaj dite. - Mir e ke. Nuk jam pishman pr at udhtim, pr ata tri or n kmb. Pata koh t flas gjat gjith rrugs me veten time, pata koh q ti thrres kujtess sime n udhtimet e gjata n vendlindje, vers por edhe dimrave me nj metr dbor, pata koh t hyj n bised me mend me shok t fminis, t... shkurt, tani q e prjetoj, them se ishte nj dit e bukur, dit pr t ciln do t falnderoja organizatort e grevs q m detyruan ta jetoj. - Ather, kur kjo tu duk e bukur, pse nuk shkon ta prjetosh prsri nesr? - Gjrat e bukura provohen vetm nj her. T dytn atyre u humb lezeti....

zjArri q VjEN NGA CiGArET

apo isha kthyer nga puna, at dit veanrisht e lodhshme, sepse mu desh t shkulja nga dheu me rrnj nj trung tridhjet a m tepr vjear, trung q kishte mbetur pas kputjes nga era e fort e dy javve t shkuara t gjysms bashk me deg e gjethe. Gjysms lart ia pata gjetur ann, duke ia prer degt nj nga nj e duke e rrokullisur derisa e degdisa tek kazant e mbeturinave. Gjysms posht ia gjeta vetm kur e hapa gjer e gjat gropn, i preva rrnjt me spat dhe thirra n ndihm Arkimedin. Pa t, pa at levn e tij t famshme, edhe sot e ksaj dite trungu, trung do t ishte n mes t kopshtit... isha i lodhur. Desha t lahem, t hedh n kazanin e larses rrobat zhyl nga balta, t haja dhe t shtrihesha, kur nj z thirrs deprtoi xhamin e ders s ballkonit dhe m buiti n vesh. - zjarr! zjarr! hapa shpejt dern. Nj tym i zi ma zuri tr pamjen. Vinte nga posht, nga ballkoni i katit prdhes t ndrtess ngjitur me at ku un jam me qira. E prqendrova vshtrimin dhe pas tymit t zi dallova gjuht e flakve q lpinin nj objekt t ngatrruar n form nga ku buronte tymi. Njerzit brtisnin, thrrisnin nga dritaret e apartamenteve t tyre; zjarr, zjarr, pa mundur t bjn asgj tjetr. Ndrkoh flakt kapn tendn dhe zgjatn gjuht mbi
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

256

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

257

ballkonin e nj kati m lart. shtyva djathtas rrobat e lara t varura nn tendn e ballkonit tim pr ti larguar nga tymi, por edhe pr ti par mir gjuht e flaks nga vinin e ku shkonin. Pozicioni m lejonte q dika t bja. Vrapova n banj, mbusha legenin me uj, dola n ballkon dhe pasi e mata me sy pozicionin e hodha me vrull. - Bravo! T lumt! dgjova thirrjet entuziaste t njerzve npr dritare e ballkone. Nxitova dhe e mbusha prsri legenin dhe prsri e hodha me aq fuqi sa kisha. Ksaj here rrjedha e ujit kishte rn mbi tend dhe gjuht e flakve ran bashk me thirrin e zi q kishin krijuar. Nuk e di se sa her e mbusha legenin dhe sa her e hodha. Them nuk e di sepse dikush nga posht q shihte vetm tym, vazhdonte t brtiste sa kishte n kok; zjarr, zjarr... Kur u binda se flak nuk kishte m, ather me syzat q ma afrojn pamjen u binda se rreziku kishte kaluar. Mbi tendn e vjetr ishte hapur nj hart goxha e madhe. N brigjete saj dalloje fjolla tymi n ikje. Posht, n cepin n krah t djatht t ballkonit nj objekt i pambukt, dyshek a jastk nuk e dalloja dot, vazhdonte t lshonte tym. Valt e drejtprdrejta t ujit ia kishin marr gjuht flaks dhe i kishin ln vetm tymin e zi, tym q dilte nga thellsia... ...Kaloi nj or kur nga ana tjetr e ndrtess, n rrug, u dgjua zri tmerrues i zjarrfikses. E ndaln makinn, zbritn me vrull, shtrin tuba e morn t hyjn n pallatin ku un banoj. U thirra se zjarri sht shuar dhe se vatra e tij sht n pallatin tjetr. M dgjuan.
NjErz q i DUA - 5

Nuk e di se si hyn brenda asaj shtpie q gjat gjith asaj kohe kishte heshtur, kishin shqyer dern apo kishin gjetur t zotin me elsa n duar. i pash n ballkonin q ende ishte n tym. Pash q e hodhn nga ballkoni objektin nga kishte ardhur zjarri. Para se t ikin i pyeta se si kishte ardhur zjarri. Ngritn supet si ta kishin ndjekur ngjarjen nga televizori. Vrava mendjen se si ishte e mundur q n at ballkon ku nuk kishte asnj aparat elektroshtpiak, asnj burim t brendshm vetndezs t kishte shprthyer flaka. Asnj. E pash me kujdes n ditt n vijim, ather kur erdhi nj usta pr ti dhn boj t re e pr t pastruar truallin posht ku kishin hedhur mbeturinat e zjarrit. Ma merr mendja q burim i zjarrit ka qen nj cigare e ndezur e hedhur ashtu si e hedhin grekt nga ballkonet, nga dritaret e makinave, n rrug, ka qen nj cigare e hedhur nga nj ballkon sipr q ka rn mbi dyshekun me pambuk... Ktij lloj ndezsi zjarresh nuk mund ti shptosh, nuk ke se far ti bsh n nj vend si Athina, ku bishtat e cigareve q lshojn tym mbushin rrug e rrugica... Dhe shteti bn sehir.

Tregime t jetuara

258

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

259

liNDjANA ...

ua m quajn lindjana. Emri im ende nuk sht shkruar n asnj libr themeltar t asnj qyteti a shteti n bot. Un linda pikrisht n sekondat e para t vitit 2007. linda ather kur njerzit ngrihen n kmb dhe, pasi kan numruar sekondat e fundit t vitit t kaluar, trokasin gotat dhe urojn Gzuar Vitin e ri! Un linda nga nj nn dhe baba shqiptar, liNDA shqiPTArE! linda nga nj nn dhe baba q nuk kan letra. ose m sakt t them edhe i kan edhe nuk i kan. Kto i kam msuar q n bark t nns. Mi ka msuar halli, qndrimi npr radh t gjata, qndrim q m ka lodhur e m ka mrzitur aq shum, sa pr nj koh kisha vendosur mos dal fare. M mir, thoja, e burgosur n bark t nns sesa jasht. sepse, thoshin, se dy gjyshat e dy gjyshet q kam n shqipri e q brohoritn tr natn duke u gdhir nj janari pr ardhjen time n jet, nuk vinin dot t m shikonin, t m puthnin, t m prkdhelnin, t m gzonin e ti gzoja si din ti gzojn, me gjn m t lir n bot, buzqeshjen, mbesat. As un nuk shkoj dot, sepse ato kartat q kan babai e nna thon se jan si liridalje ushtarsh apo si leje me kusht pr t burgosurit q jepen kur lind apo kur rilind Krishti. Pun e ngatrruar kjo puna e letrave, pun q jo un q nuk di as me fol, as me shkrue, as me lexue nuk i jap dum, por as t rriturit,
NjErz q i DUA - 5

bile as ata q i kan shkruar e votuar, at q thon n mngjes nuk e thon n dark. Un linda n Athin, n Greqi... Thon se po t kisha lindur n Gjermani babai dhe nna (me ta bashk edhe un) do t kishim marr, m e pakta, njzet e pes mij euro shprblim q atje u jepka pr t lindur m shum fmij e pr ta br popullin m t ri, sepse po u plakrka. se si sht kjo pun, me siguri do ta marr vesh kur t rritem. Un linda n jasona t Athins, nj maternitet q e ka marr emrin nga nj hero i mitologjis greke, q mori lkurn e dashit t art dhe u b mit pr t gjith botn. Thon se po t kisha lindur n ndonj maternitet t Francs apo t shteteve t Bashkuara t Ameriks do t kisha marr menjher titullin qytetar francez apo qytetar amerikan. Do t isha regjistruar menjher n t gjitha librat shtetror, n t gjitha programet kompjuterike dhe do t kisha marr automatikisht pasaport... Un linda n Greqi... Baban ma quajn Erlind, kurse nnn liljana. Babai i babait, gjyshi im, q si m than sht shum i gzuar, ka nj emr t gjat e t vshtir puro arab, kurse nna e nns, gjyshja ime q nuk pushonte s puthuri telefonin, ka nj emr t gjat e t ngatrruar puro grek. Babai e nna, megjithse si i kam dgjuar nga bisedat e lira q prej barkut t nns, nuk marrin vesh as nga islamizmi dhe as nga orthodhoksizmi, jan n dilem se si do t ma vn dhe ku do ta regjistrojn emrin tim, n gjendjen civile apo n kish. Un kto pun nuk i marr vesh dhe shpresoj q edhe kur t rritem nuk do tu hyj aq thell sa ti marr n sy. Un ia kam vn emrin vetes sapo linda. Un quhem liNDjANA. sa pr dijeni t t gjithve pr t formuar emrin tim kam marr pjesn e fundit t emrit t babait liND dhe pjesn e fundit t emrit t
Tregime t jetuara

260

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

261

nns jANA. Po kur linda un? Un linda n janar. A nuk sht emr i bukur, bash shqip, emri lind(a)-jana(r), liNDjANA? Un e di (sigurisht me t dgjuar nga barku i nns) se n vendin ku linda emrat ti vn n kish sipas nj katalogu strikt orthodhoks. Por jo vetm n kish, edhe n gjendjen civile thon se krahas emrit t vn nga prindrit t ven edhe nj emr t dyt nga katalogu. Kt e kam dgjuar nga babai kur i thoshte nj dit nns se nj mik i tij q ka vite n Greqi, kur i kishte lindur vajz, emrit t bukur shqip zamira (zani i mir) i kishin vn si nj rriqn pas emrin Anthulla. Asaj n shtpi babai dhe nna i thrrasin zamira, kurse n kopsht edukatoret i thrrasin Anthulla. N letra e ka emrin zamira-Anthulla. Edhe kt nuk e marr vesh dhe do t doja q kur t rritem e bhem nn t mos e marr vesh jo vetm un, por e gjith bota. Kjo puna e emrit (gjithnj sipas bisedave q bnin babai e nna mbrmjeve) thon se sht nj maraton (un nuk e kuptoj kt fjal) q kalon sa nga Athina n Tiran. q ta shkruajn emrin tim n gjendjen civile n Tiran, ku thon se gjyshi ka ndrtuar nj shtpi pr ne dhe babai e nna kan regjistrin e vet, u dashka nj dynja me letra. letr nga materniteti e prkthyer shqip n ministrin e jashtme, letra me firma e vula n ambasad, autorizim pr gjyshin tim me firmn e babait dhe t nns (dhe gishtin tim) q t bj regjistrimet. U dashka edhe nj pasaport pr mua nxjerrja e s cils qenka nj tortur m vete. Un jam shqiptare dhe dua t rritem si shqiptare. Dua t msoj t flas, t shkruaj e t lexoj shqip, ashtu si flasin gjyshet dhe gjyshrit e mi. Nna ime ka qen msuese, por i thon se ti bn m mir pr pastruese, t fshish e t lash shtpit e grekve, madje t lash edhe muret. Nj her mbaj mend se pr pak desh dola nga barku, sepse nna at dit u ngjit npr shkall e lante me fur e sfungjer muret dhe tavanin. Mos kishte qen xhaxhi
NjErz q i DUA - 5

doktori dhe ajo makina e bardh q brtet gjith rrugs un nuk do t isha gjall dhe kjo letr nuk do t ishte shkruar kurr. E kishim fjaln tek msimi i gjuhs shqipe q n Greqi qenka i pamundur, sepse pr kt nuk don as shteti grek, as shteti shqiptar, bile nuk dashkan edhe prindrit. Kam dgjuar se jan hapur disa shkolla t vogla pr msimin e gjuhs shqipe, por atje edhe dhorean nuk shkuakan fmijt. Kjo jo se nuk duan ata, por se nuk duan prindrit. udi me kta shqiptart, u thon: Na sy se jeni qorra dhe ata nuk i duan. Pse kshtu do t rritem un? Pa sy, pa vesh, pa goj? Prandaj un u bj thirrje n radh t par baballarve dhe nnave q n shtpi, nga mngjesi e deri n dark, t na flasin shqip, t na tregojn prralla t bukura n gjuhn shqipe, t na nanurisin me kng t bukura shqipe. U them q mos na hapin llogari bankare pr kur t rritemi e t bhemi tetmbdhjet vje, as t ndajn para pr t na uar n frontistirio pr t msuar anglisht apo frngjisht, por t mbushin nj kuti t vogl me lek pr t msuar n shkolla shqipe. i them edhe nns q ta lej pastrimin e shtpive greke dhe t marr nj klas e tu msoj fmijve gjuhn e bukur shqipe. Un u them qeveritarve n shqipri, q ngjiten e zbresin nga karriget e pushtetit, q ditn e par t puns ta fillojn me shkollimin dhe jetn e fmijve n shqipri dhe n emigracion, sepse, kush kujdeset pr brezin e ri, kujdeset pr t ardhmen e vendit. Un, duke ardhur n jet, u them t gjitha shoqatave, q me antar e pa antar kan mbushur t gjith Greqin, ti ln mnjan mrit e ndarjet, t bashkohen e ta thon fjaln e tyre t fort pr t ardhmen ton e t mrgats shqiptare. Un u them partive politike q glojn si mizat n shqipri q t mos vijn n emigracion, t na ndajn e t na prajn si jan ndar e br cop-cop vet dhe e kan br troshka tr popullin.
Tregime t jetuara

262

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

263

Un, megjithse kam shum gjra pr t thn, nuk po i them, sepse kam frik se atyre q duhet ti lexojn e ti dgjojn nuk u ka dal ende pija. Por mos kujtoni se nuk do ti them. Un do t bhem gazetare dhe uj do tu nxjerr. Prshndetje t gjithve, shndet e vit t mbar, vit me letra t plota pr emigrantt dhe drit e begati pr shqiptart. Athin, 1 janar 2007 shnim: Ditn e Vitit t ri 2010 mbusha tre vje. Babi e mami m mbushn me dhurata. Gjyshet e gjyshat nga Tirana, se un kam dy gjyshe e dy gjysha, m kishin sjell plot dy valixhe me dhurata. M kishin sjell edhe nj tepsi me sheqerpare si e bn gjyshja nga ana e nns, se ajo sht dibrane dhe sheqerparen dibrant e kan t parn e mblsirave. Ata nuk erdhn se, si m than, nuk u kishin dhn viz. Un nuk e di se sht viza, por derisa nuk ua kishin dhn, them se sht nj gj e keqe. Babi, kur i bra mullar t gjitha lodrat m tha, duke m treguar nj gazet, se kam edhe nj dhurat tjetr, shum t bukur, dhe qeshi. M tha se shpejt ti do t jesh qytetare e Evrops. Un nuk e mora vesh fort mir se jam e vogl dhe nuk di ti lidh fjalt n fjali. Megjithat pyes: Vetm un do t jem qytetare e Evrops apo edhe babi me mamin, edhe gjyshet e gjyshat. Un dua q edhe ata t vijn e t shkojn sa her t kem ditlindjen un, sa her t m marr malli e ti marr malli. Edhe un t shkoj, edhe ata t vijn. Kshtu them un, por nuk e di se far thon ata q kan n dor, si thot babi, edhe arra edhe eki. Un po rritem dhe t gjitha kto do ti msoj, bile, kur t mbaroj universitetin e t bhem gazetare, uj t zi do t nxjerr. Kshtu m duket se shkohet n Evrop: Apo jo?
NjErz q i DUA - 5

4. KOH T REJA
... Duam q nisma jon t mos qndroj ktu, por t shkoj edhe n shkollat e tjera n Athin dhe n t gjith Greqin. Kshtu do t rritet kultura dhe bashkpunimi me vendet e tjera nga vijn t rriturit dhe fmijt. Fmijt duhet t vazhdojn msimet, t shkruajn e lexojn n gjuhn e nns s tyre. Mendoj se sht shum e rndsishme q t msohet gjuha e nns dhe t ndihmojn veten e tyre edhe n zhvillimin e dijes dhe t kulturs. Stela Protonotario, drejtoresh e shkolls s Gravas prill 2003

Tregime t jetuara

264

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

265

Koh TjETr

isha dit q nuk e kisha takuar. M mungonte humori dhe e qeshura e tij, nj e qeshur sikur rrjedh nga kroje t thella ujkristal. Kishte arsye. Ksaj radhe ishte lidhur pas t vllait q nuk bnte hap pa t, pa iu ngjit prdore si ngjitet fmija pas prindit. Athina e kishte befasuar me rrugt, lvizjet, trafikun, zhurmn. i msuar n ngushtsin e shtpis s vogl private diku andej nga kodrat e rrashbullit, me klasn ku jepte msim dhe grupin muzikor q i jepte gjell buks s msuesit dhe ndonj tra shtpis ende n ndrtim, Athina i dukej e pakapshme, madje e frikshme. U prqafuam me t dhe me vllan, mbasi me t isha njohur n Golem t Kavajs vern e kaluar. Pritm dritn jeshile t semaforit pr t kaluar Patisionin e pr tu shtruar n at mjedis t vjetr lokalesh q mban n vetvete Fokion Negri. U ulm dhe porositm kafen e zakonshme. Tek gjerbnim amalgamn e kafenjt n nj cep buzsh kapa fijen e njohur t buzqeshjes, fije q i shfaqej sa her kishte ndonj t re nga Fronti i kamerierit, si thoshim me shaka. - Mbrm kisha mysafir n tavolin Micotaqin... - K? Micotaqin? At t madhin? - jo vetm at, por edhe me t shoqen, Marikn edhe t bijn,
NjErz q i DUA - 5 Tregime t jetuara

266

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

267

Dorn, edhe djalin, qirjakon... - Dhe...? - Edhe duzinn e rojeve q rrethoi lokalin. - Kaq? - ishim lajmruar, sigurisht se do t vinte dikush i madh, por se kush, pronari nuk ma tha. Ai, pr do gj ka besim t plot tek un dhe shrbimet e veanta mi jep vetm mua. Bra gati si zakonisht tavolinn duke u kujdesur deri n hollsi. Kur behu n hyrje t lokalit ndjeva njerzit t luanin vendit, madje t ngrihen n kmb. Nuk munguan edhe disa prplasje duarsh n shenj respekti apo tifozri partiake. ju e dini se n lokalin ton vijn nga t gjitha partit dh nga t gjitha shkallt e pasuris. N krahun e djatht, sapo kaloi portn mori Dorn, kurse n t majtn qirjakon. Pasi u rehatuan u urova mirseardhjen dhe i ftova pr porosin. M dgjoi, m mati nga koka tek kmbt, m pa n sy dhe me at zrin e tij bubullues m pyeti: - Kritikos ise? - ohi!- i prgjigjem prer duke ngritur kokn lart. ime Alvanos! Priste, ndaj edhe pyeti, ti them se jam Kritikos, Kretas, sepse nga Kreta i ka rrnjt, megjithse kretasit asnjher nuk ia kan dhn votn, as atij kur bhej e ribhej kryeministr dhe as sot partis s tij Demokracia e re. Prgjigja ime, e prer, e befasoi. T them t drejtn, asnjher, n asnj rast, edhe ather kur isha ilegal, nuk e kam mohuar se jam shqiptar. Pse ta mohoj? Pash n ato t dhjeta t sekondave se si krciti kolltuku, si notoi shikimi sa tek e bija tek i biri. Pash se si buzt ia prshkoi
NjErz q i DUA - 5

nj fill i holl qeshje. Nuk e mora vesh natyrn e atij filli, derisa nga goja e hapur nuk do t dilte nj z i fort, bubullues... - ho, ho, ho! qeshi ai sa u drodh lokali. - ha, ha, ha! qeshi e shoqja. - ha, ha, ha! qeshi e bija. - ha, ha, ha! qeshi i biri. ishte nj shprthim gazi q nuk e kisha dgjuar e ndjer ndonjher, nj bubullim si pas flaks s rrufes n qiell me shi, nj gaz q vazhdoi pr minuta e i dha lokalit tjetr ngjyr. Porositn dhe, ndrsa drejtohesha tek kuzhina pr t ln porosin, ndjeva mbi sup nj dor t rnd. Kthehem dhe prpara m del fytyra dyngjyrshe e shoqruesit. - Pse qeshi kryeministri? m pyeti paksa me arroganc. - M pyeti nse jam nga Kreta, Kritikos. - Dhe ti si iu prgjigje? - i thash se jam nga shqipria, Alvanos. E pash si ia prshkoi fytyrn nj qeshje q nuk mungoi t bhej e zshme. E pash se si bisedn ua tregoi rojeve t tjera, t cilt u shkrin n gaz. Kur qesh shefi, qeshin t gjith. - Kaq? i them. - Kaq. far do tjetr? - lan ndonj bakshish kur ikn? - h!- mrmriti dhe vazhdoi: - T pasurit i mbajn xhepat qepur me pe dore... Koh t reja... Athin, 22 mars 2011

Tregime t jetuara

268

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

269

maji n tetor, kt vit nuk shkuan. shkollimi i fmijs sht gj e madhe, serioze, nga m seriozet n jetn e njeriut... Mbrmjen e 13 majit 2010 n syrin e aparatit tim fotografik u fiksuan shum aste t gzuara familjare... 13 maj 2010

GjAshT VjE...

lesio, nj djal apkn, t mrkurn m 13 maj, mbushi 6 vje. Kt vit do t shkoj n shkoll. Do t shkoj n shkolln greke... Do t shkoj edhe n shkolln shqipe... Nj dit, n ato mbrmjet e s diels kur mblidhemi bashk, babai po i bnte Alesios ushtrime shqiptimi t gjuhs shqipe. M trhoqi vmendjen, pasi me Alesion babai dhe nna kan folur gjithnj shqip. Greqishten Alesio ka filluar ta msoj vetm nj vit m par, kur shkoi n kopsht ndaj dialogu prind-fmij m bri kureshtar. - jan disa fjal t gjuhs shqipe, - ma shoi kureshtjen i ati, - shqiptimi i t cilave po nuk u fiksua tani, nuk fiksohet kurr. jan ato fjal q sa na bien n vesh kur dikush i shqipton themi: Ky njeri sht minoritar. Veanrisht, jan ato fjal q kan pjes t tyre germat , sh, q ll e t tjera... Dhe vazhdoi ushtrimet... Alesio tani sht 6 vje, ka hyr n t shtatin. N shtator do t shkoj n shkoll... Prindrit po e prgatisin , madje, n kundrshtim me praktikn e shum viteve n emigracion, kur vers shtegtonin n ishullin e santorinit nga
NjErz q i DUA - 5 Tregime t jetuara

270

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

271

rrUGTiM jETs s MADhE

jeriu ka nj ditlindjeje, dit t ciln, n fillim ia festojn... m pas e feston tr jetn. Ai rritet nprmjet ditlindjeve... Njeriu n jet ka shum dit t shnuara, dit q i kujton, dit npr t cilat ngjitet si shkallve t nj pallati, shkall dhe pallat t cilin e ngre me duart dhe mendjen e vet... heroi i ktyre radhve sht nj fmij, Alesio... T hnn e 13 shtatorit 2010 ishte ngritur hert, m hert se kurr. E kishte mundur gjumin e mbl t mngjesit... ishte lar, kishte veshur nj kmish t re me vija, nj pal pantallona t shkurtra dhe kpuc t reja. Nna ia kishte ngrir flokt me xhel dhe njomur me kolonj, aroma e t cils ishte shprbr n miliona grimca q mbushn jo vetm shtpin e tyre modeste, por edhe sallonin e shkallt e shumkatshes ku banojn. i ra ziles si nj thirrje se ishte gati. hapa dern dhe pash dy sy q qeshnin, nj fytyr plot drit, nj gaz e hare q vetm tek fmijt e sheh dhe e ndjen. Nuk mund ta lija at ast t jets s tij pa e fiksuar n kujtesn e fotoaparatit... N rrug e priste Kristi, djali i madh i familjes Balla, kushri i tij. E kisha dgjuar Kristin pr minuta t tr tek i thrriste Alesios, tek e ftonte n ditn e par t jets s madhe. Prqafimi fminor m shptoi, ndaj i mblodha bashk n nj fotografi t porositur.
NjErz q i DUA - 5

i ndoqa tek ecnin bashk, dor pr dore, nn vmendjen e vazhdueshme t prindrve n at labirint makinash rrugs s ngusht. shkolla qytetse lelas Karajanis sht n rrugn qipro, ndonja pesdhjet metra posht bulevardit Patission. oborrit t shkolls i bn hije nj fikus gjigant, ndr druzbukuruesit m t lart q kam par n Athin. Nn hijen e tij ishin ngjeshur njeri pran tjetrit prindr e fmij, fmij q bnin hapin e par n oborrin e nj shkolle, fmij q kishin vite q ngjiteshin n shkallt e shkolls. i pash tek hyn me droje n sheshin e shkolls. M t ndrojtur mu dukn prindrit, t ndrojtur n qndrim, t ndrojtur n vshtrim, kjo mbase se ajo dit i kthente pas, vite pas kur i kishin marr prdore n t njjtin skenar, n vende t largta. Alesio dhe Kristi shpejt e shkundn drojn, u shkputn nga duart e prindrve dhe doln atje ku sheshi ishte thuajse bosh, doln t vrapojn, t qeshin, t gzojn pa i shptuar shikimit t prindrve, pa i shptuar tashm syrit t aparatit tim fotografik. ...I fiksova ata tek vraponin, tek shikonin fmijt e tjer, shokt e ardhshm t klass e t banks. I fiksova tek kundronin nj stiv t madhe me kuti me figura shumngjyrshe. ...Fiksova edhe Enio Dhimogjinin, djalin e Yllit, komshiut tjetr n t njjtin pallat. E fiksova mes babait, nns dhe vllait t vogl. ...M tej, midis fmijve erdhi edhe kryetari i Bashkis s Athins z. Nikitas Kakalmanis dhe hirsia e tij, Kryepeshkopi i Athins. ...Nj ceremoni fetare dhe shtetrore, me bekimin e Peshkopit dhe fjalimin e ngroht t kryebashkiakut do t prcillte emocionet e dits s par t msimit n shkolln q mban emrin e lelas Karajanis, nj emr i madh n rezistencn greke kundr nazifashistve.
Tregime t jetuara

272

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

273

...N fund pako me dhurata, pako q ua shprndan fmijve dy njerz t mdhenj t Athins. ...Alesio, Kristi, Enio... tre fmij emigrantsh shqiptar t hnn m 13 shtator 2010 hodhn hapin n shkalln e par t jets s madhe, shkall q do ti ngjitin vit pas viti, pa u ndal, klasave t shkolls dhe klasave t jets. N kt ngjitje ata kurr nuk do ta harrojn kt dit, kt dat, dit dhe dat q mund t ndrrojn n varsi t dits s par t javs s dyt t shtatorit, por kurr nuk do t harrohen. Dita e lindjes sht dita e par e jets biologjike... Dita e par e shkolls sht dita e jets s Madhe... Ajo nuk harrohet kurr. shtator 2011

MiDis FMijVE T shqiPEs

j dor shtpi ka saranti n patkoin q i ka mbathur natyra detit si t donte ta ngiste galop, nj dor shtpi q tash jan n gjumin dimror pr tu zgjuar n pranver e ver, kur dielli djeg e uji i pastr t fton n freskin e vet. Atje isha t hnn m 12 tetor. shkova t takohem me ata q jan zgjuar, me ata q punojn dhe jetojn atje tr vitin. Pr ta n nj reportazh n t ardhmen... Me pak fjal e shum figur, aq sa e lejon gazeta, pr fmijt shqiptar q jetojn n saranti dhe n fshatin tjetr n mal, n ostja, pr fmijt q msojn shqip, pr m t rriturit, por edhe pr Melinn q u gzohet me dshir librave... M 5 maj u drgova nnt libra... ishin 9 nxns. Pas nj jave u bn tetmbdhjet, si m njoftonte msuesi Eqrem Elezi nga librazhdi... Nj muaj m par, kur nisesha pr n Tiran, Eqremi m krkoi dhjet abetare. M krkoi edhe dhjet fletore abetareje, t cilat i mungonin. M krkoi edhe librin q vjen fill pas abetares. M krkoi edhe librin e msuesit... Aq n merak ishte sa dy her m mori n telefon, ndrsa po kaloja pushimet n shqipri.
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

274

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

275

i mora t gjitha, duke shtuar edhe nj regjistr shkollor. libri q vjen pas abetares do t dal n qarkullim n fillim t vitit t ardhshm... M 6 tetor ai kishte nis msimin me grupin e par. Do t niste shpejt msimin edhe me grupin e dyt... Nuk mund t prisja. Eqremi punon natn n peshkim pr t vazhduar thuajse tr ditn... Nuk mund t prisja. Mora autobusin pr n Thiva. M tej mora autobusin pr n saranti. Pr ata fmij, pr vullnetin dhe dshirn q kan pr t msuar shqip, pr ata zra t gzuar dhe fytyra q qeshin sa her shqiptojn fjalt e gjuhs s nns, afro katrqind kilometra rrug jan vetm nj shtitje. shikoni fotot. Do t m jepni t drejt... saranti, 12 tetor 2009

KUr E KE shqiPEN DETYr shPirTrorE

utostrads q t merr e t on n selanik i ikm djathtas, duke humbur n nj nnkalim pr t nxjerr kryet n nj rrug dykalimshe q an her m dysh e her i rri anash lugins s bukur t Thivas. qielli kt dit marsi duket sikur shtrydh rrobat e zhyera kushedi se n pluhura t shkrettirs s saharas. i hedh mbi nj sit qelizaimt, duke na e mjegulluar pamjen si n nj tunel t gjat... Kam udhtuar edhe her t tjera ksaj rruge, her me makin t vogl e her me autobus. Me autobus kam ndjer m tepr knaqsi, sepse ai ma merrte shikimin e ma mbrthente pamjeve t paprsritshme t fushs, ku pambuku m ngjallte nostalgjin e bardhsis s fushs s Myzeqes e fshatrat, gjoksit t cilve dredhon rruga ma fluturonin mendimin larg, fshatrave t varfra, por t bukura t vendlindjes time, Dibrs. Pa le kur rruga ndiqte kanalin ujits t Monros, kur zbriste drejt sarantit apo ngjitej n Kukuraq, n at fshat ku pleqt t thon or e mir e tingujt e fjals urimore t shqipes shekullore t ngrohin shpirtin e ta marrin prdore mendjen. Udhtojm drejt sarantit n dy makina t vogla. N t parn sht sekretari i par i Ambasads shqiptare n Athin rezart Bejkaj me komshiun tim shptim hyka, kurse me t dytin jemi
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

276

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

277

nj kshill i tr pedagogjik lorenci dhe orieta e shkolls shqiptare t Athins, Natasha msuese n m se tri dekada n shkolln ushtrimore dhe un me prvojn e pes vjetve msues n shkoll t mesme dhe vite t tra hulumtimesh mbi shkolln shqipe n diaspor. Po pse udhtojm n m se 160 kilometra rrug nga Athina me sy e mendje bregdetin e Thivas, fshatin e bukur q edhe nga emri (saranti) edhe nga pamja e gjirit, i ngjan sarands, perls s bregdetit shqiptar? sht nj ftes kmbngulse tashm jo vetm mik jete n librazhd i shptimit, por edhe imi, miqsi e lidhur n rrnj tashm shoqrore e familjare ku linda dhe Natasha nuk rrin dot pa ia dgjuar zrin njra-tjetrs pr shum dit. sht nj ftes e Eqrem Elezit apo Kristo Elezit, si tashm sht shartuar emri i tij mjediseve t puns e jets n saranti. Pr t kam shkruar edhe her t tjera, por pr lexuesin e ri t ktyre radhve shkurt them se ai e ka nisur jetn e msuesit n Librazhd pr ta rifilluar n Saranti. Se sa e do profesionin e humbur, them q vetm paragrafi i mposhtm i marr m 5 maj 2009, n ditn e hapjes s kursit t par (nuk po e quaj shkoll) t gjuhs shqipe i thot t gjitha... ...Gjithmon kam pas dshir t arrij kt dit. Gjithmon e kam pas brenda vetes. Profesioni i msuesit m ka pas plqyer shum. Kur u larguam ato vite, flas pr vitin 1997, u ndjeva ngusht, ishte nj pun q nuk e uam n fund, nj pun q e lam prgjysm. Mbase kjo sht ajo forca shtytse m e madhe q m detyron, q m bren se kam ln dika pa br nga ajo q mundja t bja. Nuk flasim vetm pr ndrra. Flasim ktu se kemi detyrime. sht ndrr, por kemi edhe detyrime. Kemi detyrime ndaj Atdheut, n qoft se do t themi kt fjal q sa vjen e nuk po dgjohet m. Kemi detyrime
NjErz q i DUA - 5

ndaj atij mjedisi q na prgatiti ne pr msues, q t luanim nj rol q duhet t luanim, por si e thash e lam n gjysm. shtoj edhe ndaj krkess q njeriu ka ndaj vetes. Ajo bile duhet t jet krkesa m e lart: far krkesash ke ti ndaj vetes? Kt e bj pr t shlyer dika q e kam ln n gjysm dhe n rast se do tia arrij qllimit, si duhet t them sinqerisht, do t ndjehem i lumtur. sht nj ndrr pr mua sikur kta t arrijn t lexojn dhe t shkruajn n at shkall q dua un... Kristo-Eqremi, si t doni thrrisni, si e thrresin n librazhd apo si e thrresin n saranti, tashm sht msues. se sa koh sht msues llogariteni nga 5 maji 2009 e deri sot. sht nj msues q e nisi me 9 nxns, msim n lokal t hapur, lokalin e Edi suls me rrnj nga ostreni i Vogl i Dibrs, rritur n Patos, me nj histori t dhimbshme, por edhe nj burrri malsorsh t hershm, e nisi me nnt pr ta dyfishuar nj jav m pas. Dhe ku ndodh kjo? Ndodh n nj fshat t vogl q vetm n ver mbledh rreth dyqind banor t tij. Dhe a e dini se sa e ka prqindjen e frekuentimit? Ata q ishin at dit me klasn e tij, tashm n shkolln fillore t Ostjas i pan me syt e vet nxnsit, kaq t prkushtuar e kaq t dashuruar pas msimit t gjuhs shqipe. N klasn e Eqremit, gjat gjith ktyre muajve nuk ka munguar asnj fmij, n asnj or t vetme. Un e kisha lexuar dshirn dhe pasionin e tij pr msimin ndr t tjera edhe n disa fiksime fotografike n t cilat duket sikur shpirti i tij ka dal nga trupi dhe sht ulur n bank me nxnsit. Ata q e jetuan mbrmjen e 7 marsit n klasn e Kristo Elezit e pan se sa e gjer sht dashuria e tij pr nxnsit, sa thell n zemrat e tyre ka hyr. Dhe, pr ata q nuk kan lexuar librin shkolla shqiptare e Athins rilindsit e kohs son 2 apo reportazhet e fotoreportazhet e mia, m duhet t riprmend
Tregime t jetuara

278

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

279

se midis nxnsve t tij ka nj grek, nj fmij q po mson me shokt e tij t klass greqishten n shkoll greke dhe shqipen n shkoll shqipe. Kjo sht nj pjes e kohs s Eqremit, koha m e bukur e jets s tij. Koha tjetr sht koh pune t lodhshme. Agimi do dit e gjen thell n det duke trheq rrjetat e peshkimit pr tu kthyer n mesdit, pr t shprndar peshkun n lokalet e n fshatrat pr rreth. Pas ksaj vjen her pas here puna e dyt. Merr makinn korrse t ferrave dhe i bie fshatit rreth e rrotull. Ndihmon lindn, shoqen e jets, por edhe tre fmijt, dy prej t cilve kan lindur n saranti. N ditn e shkolls nuk bn pun t dyt. lahet shpejt e shpejt, heq ern e peshkut dhe djersn e puns, vishet bukur, mbledh fmijt e sarantit n makinn e tij dhe ngjitet tashm n shkolln shtetrore t hapur pr t. sht koha, si thot ai, q nuk e lodh kurr, q e mban gjall, q e bn krenar. Nuk po zgjatem n momentet protokollare, nuk dua ta mbush tregimin tim me foli ky apo foli ai. Por ama nj gj nuk mund t rri pa e veuar, letrn e Ambasadorit ton n Athin, Dr. Vili Minarollit, lexuar nga sekretari i Ambasads rezart Bejkaj... i Nderuar zoti Eqrem, T Dashur nxns, Do t dshiroja t isha edhe un sot me miqt e mi dhe tju takoja e tju prqafoja juve nxnsve nj pr nj dhe ty msues, q me fisnikri po realizon nj dshir t brendshme si shqiptar i vrtet. Por nprmjet jush edhe prindrit tuaj, q ju nxisin juve t msoni gjuhn tuaj amtare, at q thjesht e quajm gjuh t nns. T mos flassh, t mos shkruash dhe t mos lexosh gjuhn
NjErz q i DUA - 5

shqipe do t thot q nesr t mos dish nga e ke origjinn nga i ke rrnjt. T flassh gjuhn shqipe, por t mos dish as t shkruash as t lexosh sht si ai njeriu q ka vesh por nuk ka sy. Njeriu ka dshir t msoj sa m shum gjuh, q ti japin mundsi t lidhet me njerz n mbar botn, por t dish t flassh, t shkruash dhe t lexosh gjuhn tnde amtare, sht t mbash t forta lidhjet me atdheun tnd dhe me njerzit e tu t afrt. do gjuh e huaj sht pasuri pr mendjen tuaj, gjuha shqipe sht pasuri e mendjes dhe e shpirtit. Prandaj msojeni at me dshir dhe vullnet. ju jap fjaln q at q nuk e bra sot do ta bj nj dit tjetr, sa m t afrt. i dashur kolegu im, Eqrem, Edhe un kam qen shumicn e jets time msues dhe si ty me dshir dhe pasion u kam msuar nxnsve matematik. Un jam krenar q sot i takoj dhe m takojn ish nxnsit dhe ish studentt e mi dhe marr prej tyre falnderimet pr at q u kam msuar. Ti Eqrem, bn dika q e tejkalon at q kam br un si msues apo dhe ti kur punoje si i till. Nuk e ke mjet jetese, nuk e ke detyr shtetrore. E ke thjesht detyr shpirtrore, e ke t brendshme si ndjenj q t sht ushqyer s bashku me formimin tnd. Prandaj ajo q bn ti ka brenda fisnikri, ka brenda pasion, ka dashuri dhe mbi t gjitha ka atdhedashuri. Kt e kam par dhe e kam ndjer edhe kur kam par disa foto gjat orve t msimit ktu n saranti. Prandaj ajo q bn ti dhe kolegt e tu an e mban Greqis dhe n diaspor, sht e pakrahasueshme, se nuk ka pasur modele m par. Ato gjenden vetm tek rilindsit tan, ather kur msimi i gjuhs shqipe ishte arma m e fuqishme pr pavarsi dhe identitet. sot ne jemi t lir, sot ne jetojm n gjirin e nj shoqrie
Tregime t jetuara

280

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

281

tjetr, mikpritse q na ka dhn miqsi dhe dashuri, sot ne po krkojm t integrohemi n familjen evropiane, t bhemi pjes e saj, por gjithnj do t mbetemi shqiptar me identitetin ton kombtar. Dhe duhet t jemi krenar me kt. Gjuha shqipe sht, pr mendimin tim, elementi kryesor i identitetit ton. Prandaj puna q bn ti dhe kolegt e tu sht e pavlersuar. Un jam krenar q po punoj s bashku me ju dhe q ju ndihmoj. Ashtu si edhe miqt e mi q jan sot me ju. Me dshir pr tju takuar sa m par, Me dashuri dhe mirnjohje, Vili Minarolli Athin, 05.03.2010

E qEshUrA E FMijVE DhE ViTi i ri...

* * * U larguam nga 7 Marsi i msuesit dhe i nxnsve t Kristo Eqremit ndrsa qielli vazhdonte t shtrydhte rrobat mbi sitn e tij t imt. lart, nj sy nga saranti, bora kishte prer malin. Kaq pran deti dhe mali, kaltrsia dhe bardhsia, vshtir se gjenden. Kaq pran dashuria e msuesit me nxnsit dhe e nxnsve me msuesin, rrall t qllon ta jetosh... 7 mars 2010

qeshura e fmijve... Krua i pastr q buron nga thellsi t virgjra t natyrs s shpirtit. M pyeti nj mik nj dit: far gjje t gzon m shum? i prgjigjem: E qeshura e fmijs... Vazhdoi... E far t hidhron m shum? Vazhdova... E qara e fmijs... Ka dika t veant n t qeshurn e nj fmije, dika q lidhet me pusin e shpirtit q nxjerr lngun e jets pr t mbushur liqenin e syrit... ku noton gazi dhe hareja... Ka dika q lidhet me simfonin e shpirtit q nxjerr tinguj t paarritshm mbi pentagramin e jets...ku thuren. Nipi im, Gurjoni, lindur n Athin e banues tashm prej disa vitesh n Tiran, po m tregonte me zrin e shpirtit se far i kishte shkruar Babagjyshit t Vitit t ri. Nuk i kishte shkruar vet, sepse dora e tij ende nuk sht shtrir mbi fletoren e klass s par. ia kishte shkruar e ma me nj diktim t fort, t prer. Dhe far kishte n at diktim fminor? Nipi im i krkonte Babagjyshit t Vitit t ri q ti sillte Gogun... Me Gogun luan
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

282

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

283

n kompjuter do dit, e ka shok, e ka mik. i thash se do ta gjej dhe tia oj un. jo- m tha vendosmrisht. ia kam krkuar Babagjyshit t Vitit t ri dhe jo gjyshit. Bot e bukur, bot interesante ku e qeshura, gazi, gzimi bjn rrnj boshtore, rrnj q synojn thellsit... Krkova n arkivin e kompjuterit fotografin e tij. E gjeta n nj ast gazmor, duke iu gzuar ujit t ngroht n dush... Krkova edhe t tjer, fmij t emigrantve, n Athin, Selanik, Kret, Amfiloqia... U ngazlleva duke i par. E qeshura e tyre m erdhi me tr muzikalitetin e vet. E qeshur, duke ndjekur nj shfaqje n skenn e qytetit iraklio n Kret. E qeshur midis prindrve... E qeshura, n klasn e gjuhs shqipe... T qeshura, brenda shpirtit kur reciton, kur fotografon me celular, kur mediton, kur ke prpara Dhuratn e Vitit t ri... T gjitha kto, pr kt Vit t ri, pr fmijt, pr buzqeshjen e tyre, pr zrin e gzuar... GzUAr FMij ViTiN ri 2010! Dhe qeshni...

Nj lETr q M NGrohU shPirTiN

ash mund t them se jam pjes e atij komuniteti, nxns midis nxnsve t klass s par kur po shkoj drejt t shtat dekadave t viteve t jets, shtat vje ata, shtat (duke hequr zeron) un. M erdhi nj letr shkruar nga Eqremi, msuesi i tyre dhe msuesi im. Po e quaj letr e Eqremit, ndonse ajo sht edhe e shokve t mi t klass s par, letr t ciln po e prcjell t plot, pa hequr dhe pa shtuar gj. Nuk sht letr pr mua, sht pr t gjith, pr ata q mbushin nj grusht uj nga kroi i pastr i gjuhs shqipe dhe freskojn fytyrat dhe mendjen e njerzve n emigracion... Do t desha t isha me ta at dit, ti dgjoja dhe ti fotografoja, t bja nj reportazh me nota t nxjerra nga shpirti i tyre. Mir q nuk isha. letra e tyre sht nj tregim aq i bukur sa t befason... * * * i dashur Abdurahim! Ashtu si kishim biseduar kur erdht hern e fundit n saranti, n datn 1 qershor organizuam bashk me fmijt dhe prindrit e fmijve mbylljen e sezonit msimor pr msimin

NjErz q i DUA - 5

Tregime t jetuara

284

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

285

e lir t leximit dhe shkrimit t gjuhs shqipe. U organizua nj ekskursion n nj nga vendet turistike t zons ton n malin Elikona. Atmosfera ishte shum e gzuar me kng dhe histori t shqipris. shum interesante ishte dshira e fmijve pr tu fotografuar prpara flamurit shqiptar. Gjithka n kt takim ishte shqiptare. N fund u ndan dftesat simbolike pr 11 nxnsit q ndoqn me dshir e kmbngulje sezonin msimor shtator 2009 qershor 2010. sht dshira e fmijve dhe e prindrve t tyre, Eduardit, Mirit, Aliut, Agustinit tju falnderojn nga zemra pr ndihmn dhe mbshtetjen tuaj t vazhdueshme. Edhe nj her faleminderit xhaxhi Abdurahim (si ju thrrasin fmijt). ju falnderojn: Amarildo, Aldo, Aspasia, Dhimitra, jani, Kledi, Amela, Melina, Petriti, Eri dhe Froku. ju prshndet n veanti miku juaj i vogl Panajoti, q fjal pr fjal ju uron: Faleminderit xhaxhi Duro dhe kalloqer (ver) t gzuar T gjith qeshn me gzim me urimin e Panajotit. S fundi nj korniz me fotografin e fmijve, dhurat pr ju q nuk kursyet asgj pr msimin e gjuhs shqipe. Me respekt pr ju Eqrem Elezi Thiva, 15 qershor 2010 * Panajotin e njoha m 5 maj 2009, ditn kur n klubin e Edit n bregdetin e fshatit t bukur saranti u ul mes moshatarve
NjErz q i DUA - 5

t vet dhe mori n dor librin e abetares. Panajoti sht grek, nxns q mson t shkruaj e t lexoj shqip bashk me shokt e tij shqiptar... M posht po prcjell bisedn n greqisht me Panajotin, fiksuar n diktofon m 5 maj 2009... - si e keni emrin? - Panajotis. - Vetm Panajotis? - Kostandinu. - shkon n shkoll? - Po. - N ciln klas? - N t pestn. - Dhe don t msosh edhe shqip? - Po. - Mund t m lexosh disa fjal nga Abetarja? - Albani... - Ana... - Alma... - Aliri... - jo Aliri, por iliri... - iliri... - Vavai... - Babai...far do t thot babai? - Baba. - Buba... - far do t thot buba? - skili. Bebi moro. - Albani luan me balon...
Tregime t jetuara

286

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

287

- far do t thot? - Nj fmij me nj balon... - Do t vish edhe ti me miqt tuaj ktu t msosh shqip? - Po. - do dit? - Po. - T ju bj nj fotografi? - Po. Greku i vogl Panajotis Konstandinu nuk ka munguar as edhe nj or t vetme gjat gjith kohs s msimeve t t shkruarit dhe t t folurit shqip. * Kalloqer ver. shokt e tij qeshn si din t qeshin fmijt, kur ai nuk arriti ta gjej fjaln shqipe ver dhe n vend t saj prdori fjaln greke kalloqer.

loTi q M VjEN NGA iM NiP

m nip, Gurjoni, ka lindur n Athin nj dit t dhjetditshit t tret t shtatorit 2004. M 22 shtator mbushi gjasht vje... Ende e kam n sy e pik n zemr lotin kur la Athinn pr t jetuar Tirann. Kur u largua u kap me thonj pas ders s makins dhe me lott bashkuar n mjekr thrriste: Gjyshi, gjyshi.... M than se nuk e kishte ndal prroin e lotve deri n aeroport... N kto vite do na e gzonte shtpin e ngusht n Athin n ardhjet e tij me viz. Do t vinte i qeshur e do t shkonte me lot. Do t gzoheshim sa, bashk do t fluturonim krahhapur n udhtimet tona n shqipri. Nuk do na ndahej, do na jepte jet buzqeshja e tij. E bukur ishte vera 2010 kur do t ishte i joni, trsisht i joni, i nna Natashs dhe i gjyshit Duro, pr dy jav t tra n bregdetin e Golemit... Gurjoni ka dgjuar se shpejt do t liberalizohen vizat. se far sht liberalizimi ai ende nuk e kupton, por dika ndjen. E ka marr vesh se dhjetori do t jet nj muaj i bekuar, nj muaj kur ai mund t vij tek gjyshi, gjyshja dhe daja pa shkuar n at vendin e ngusht ku njerzit shtyhen me njri-tjetrin e zgjasin
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

288

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

289

duart me pasaporta n dor... E ndjen dhe, sa her kthehet nga kopshti, pyet t mn: Kur do t vij dhjetori? E ndjen kur na thot n telefon se n dhjetor do t vij t rri me ju n Athin se m ka marr malli... Im nip ka lindur n nj qytet evropian, ku nuk njihet kufiri i lvizjes... im nip po rritet n nj koh kur do t vij dita t udhtosh anemban Evrops dhe Bots vetm me nj letrnjoftimi n xhep. sht koha kur liqeni i lotve vjen duke u thar... Pr brezin e ri t Bots... Dhe pse jo edhe pr ne njerzit e moshs s tret... Nntor 2011 im nip, Gurjoni, erdhi n Athin me Erblinn, vajzn time, nnn e tij, m 24 dhjetor 2010. Nna u kthye n shqipri. Ai ndenji me ne. Ndenji plot 66 dit. iku m 4 mars 2011 pr t respektuar 90 ditshin n 180 dit. Mbrm fola n telefon me Gurjonin. E pyeta ku je. M tha: jam te Greqia, shprehje q e prdorte kur ishte ktu dhe e merrnin nga Tirana. qeshm fort. E korrigjoi. Tha: jam te Tirana... Koh t reja... Mars 2011

PEshKATArT E GjiriT T sArANTiT

larm n celular. Mngjes gushti 2008. i vidhem apartamentit t vogl ku buaj prej tre ditsh me kujdesin e njeriut q don t mos shqetsoj njeri. Por shqetsimin e kisha ln mbrapa. Kisha harruar t marr me vete celularin. Kt e mora vesh kur u prballa me detin, me dritat e rrugs q formonin nj kordon t art mbi uj, kordon q lvizte sa her ndonj dallg e vogl krkonte t hante paksa nga bregu. Moli ishte n fund t harkut t rrugs, atje ku ajo kthehej n nj kllap q merrte n gji fshatin e vogl, fshat i cili uditrisht kishte t njjtin emr me perln m jugore t bregdetit shqiptar, sarandn. saranti e quajn dhe sht fshati m i bukur i bregu t Thivs, me malin mbi kok e detin n prehr... Kristoja, si e thrresin ktu apo Eqremi si e njohin n librazhd, i kishte rn disa her celularit tim me merakun e respektimit t ors. T tretn i ishte prgjigjur gruaja... U ula n nj nga stolat e molit me vshtrimin n siluetat e anijeve t vogla t peshkimit, anije ku m e madhja tre vet mbante si ekuipazh. Dy ishin t tilla. T tjerat ishin t vogla, njvendshe. Nj i drejtonte, nj hidhte rrjetat, nj i mblidhte ato, nj nxirrte peshqit q zhysin fort kokn n hojet e ngushta... Nj t till ndrronte t blinte Eqremi. Kishte vite q punonte n peshkim, q jo vetm ia kishte marr dorn puns, por ishte
Tregime t jetuara

NjErz q i DUA - 5

290

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

291

dashuruar me peshkun dhe detin aq sa nuk dinte si ta tregonte. Ka qen msues, msues n fshatrat e thella t librazhdit. i la malet, e la shkumbinin ku msoi t notoj dhe mori detin. i la kreshtat q dallgzonin malet dhe mori kreshtave q dallgzon deti. Koh t reja. Vende t reja. Dashuri t reja... ...Nj nga nj u hodhm n barkun e motobarks. Un me kujdesin e mysafirit q nuk do ti vej n telash t zott e shtpis, me kujdesin q ta ve mir kmbn n at shkallz t vogl prej druri q nuk nx pllmbn e mbledhur, me kujdesin q mos rrshqas e bhem objekt tregimesh pr t qeshur, por edhe bela. jo se do t mbytesha, por se mund t prplasesha e t thyeja ndonj kock e hajde t ngjitet ajo pr aq dit sa kam moshn, si thon ortopedt. Ata u hodhn si pehlivan. i pari Eqremi. Pas tij un. M pas jorgoja, pronari, dhe s fundi ilia.... Motobarka, pasi bri prapa me nj hark rrotullim au detin duke ln prapa shkumn e dallgve q n agun mngjesor formonte nj trkuz q pasi zgjatej e zgjatej kputej e vithisej n ujin e zi... jorgoja ia kishte ngul vshtrimin detit, ekranit t aparatit q tregonte thellsit, horizontit q kishte nis t marr drit. Eqremi nga nj ark nxori sardelet e ngrira dhe nisi ti bj nga tri e nga katr bashk, ti lidhte me llastik e ti vinte n nj ark tjetr. - Na duhen pr m von, - tha dhe vazhdoi punn. ilia u shtri mbi nj batanije q aq shum luspa peshqish mbante sa t dukej se nj kasap i kujdesshm kishte rrjepur lkurn e nj peshku t madh. i ri sht dhe gjumi i mngjesit e rrit... ... Motobarka vazhdon t aj ujin q dalngadal nga i zi nis t kaltrohet. Edhe pak dhe dielli nuk do t vonoj t laj rrezet mbi dallg. Ka prekur majat e maleve q Eqremi thot se vendasit
NjErz q i DUA - 5

i quajn Arvanitika. Mbi ta nj dor njeriu ka br themele e ka ngritur mullinj me er, nga ato mullinj q edhe me flladin e mngjesit i lvizin tre kraht e vet pr t dhn...drit. Ka kapur edhe at ishullin tej n horizont. Dhaskalos, thot Kristoja e quajn. Dhe tregon se atje, n kohn e pushtimit turk mblidheshin vendasit dhe msonin gjuhn e mms. ...Dielli mngjesor, pasi preu direkun e anijes, fiksoi rrezet n aparatin fotografik. Tash q e kam zbardhur fotografia m duket artistike me kontrastin e ngjyrave q mbart. Artistike jan edhe fotografit kundr drit t Eqremit dhe t Jorgos... ...M n fund n horizont duket shenja, nj kub i bardh q noton mbi uj. - Erdhm, - thot Eqremi duke u ngritur n kmb. Kap kubin e leht, e vendos n nj qosh t motobarks dhe trheq litarin. jorgoja kap cepin dhe e vendos mbi nj makineri me rryla duke i dhn formn e nj rripi transmisioni. Nj lev u jep lvizje rrylave dhe dalngadal litari ia le vendin rrjets. - Prpara rrjetat trhiqeshin me krah, - thot Eqremi. Tani vendin e muskujve e ka zn kjo makineri e thjesht. Nuk jan pak, por tre kilometra rrjet t zhytur n treqind metra thellsi... ... T pakt jan peshqit q kalojn mes rrylave. Duart e tre peshkatarve i mundin ata para se rrjeta t paloset n barkun e motobarks. jorgoja sht serioz, i brengosur m mir t them. Dita e sotme ia ka ngrir buzqeshjen. N nj ast, kur mbi rrjet duken ca peshk shpat afro nj metr t gjat e ndal makinerin dhe i nervozuar i nxjerr nga rrjeta e ar dhe i hedh n det. Kt pun iu desh ta bj disa her. - Nuk shkojn n treg - bn ciceronin pr mua Eqremi. Pastaj jan edhe zullumqar. ajn rrjetn. shih si e kan br. ...Ajo dit ishte e pa bereqet. Un i vshtroja t tre peshkatart
Tregime t jetuara

292

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

293

dhe krkoja t fiksoja n aparatin fotografik buzqeshje, fytyra t elura. E kapa vetm pas nj ore, diku n nj vend tjetr q si m sqaron Eqremi pritet t ket nj rrym peshqish, atje ku motobarka nisi t hedh rrjetn, ta shtrij n gjatsin e saj prej tre kilometrash dhe ta zhys n treqind metra thellsi, metra t cilat dilnin n ekranin e vogl n kabin. T tre ishin n pun. Eqremi hapte rrjetn n t dy kraht, nga ana me sfera plumbi dhe nga ana me tapa notuese, t cilat ia prcillte jorgos, q, pasi fuste n mes sardelet e lidhura pr karrem, e lshonte n det. ilia her pas here, duke par ekranin, njoftonte thellsin. Ktu e pash Jorgon t buzqeshte, madje edhe t fishkllente nj melodi q humbte n zhurmn e motorit dhe t dallgve. Ndoshta ndrronte nj t nesrme t mbar peshkimi... jorgos Bardhakos sht pronar i anijes s vogl t peshkimit. Ka lindur n saranti, ka mbaruar liceun dhe sht rritur e burrruar midis dallgve. Peshkimi ka qen jeta e tij. q i vogl e deri sot q i ka kaluar t dyzetat, me peshkun sht marr. Ver e dimr, n dit t qeta vere e mbi tallaze t forta dimri. sht ende beqar. Nuk e ka gjetur akoma Gorgonn e jets s tij. ilia Pecos sht nipi i jorgos. q i vogl nuk i sht ndar peshkimit. Picirikos me grep e tash q sht rritur, nuk l hapsir pushimesh shkollore, n ver e n dimr, pa iu ngjit nga pas dajs s tij. Ka edhe nj vit dhe mbaron liceun. Ka dshir t vazhdoj shkolln, ashtu si ka dshir t peshkoj. Midis ktyre dy vektorve t jets i duhet t zgjedh njrin. * * * T nesrmen, ndrsa isha shtrir mbi rrn-zhavorr t plazhit t sarantit, n horizont u duk anija e bardh e imja. ishte ora nnt e gjysm e mngjesit, or kur asnj nga anijet nuk futej n mol. U shqetsova. i rash celularit t Eqremit, por ai nuk e
NjErz q i DUA - 5

ngrinte. Prita pak se mos silueta e tij shkputej nga motobarka dhe merrte harkun pr t ardhur n kafen e mngjesit. Prita goxha dhe kur shqetsimi arriti n rezonanc u ngrita dhe u nisa drejt molit... Eqremi sa m pa ma bri me dor q t ve kmbn n shkallz dhe t hidhem n anije... ...Para meje nj sken e rrall. rrjeta, e mbushur cep m cep me peshq, grumbull njra pal mbi tjetrn, njerzit q e kishin rrethuar dhe fusnin duart npr hojet e saj pr t nxjerr peshqit, e tr skena m kujtoi grumbujt e kallinjve t misrit n ar dhe njerzit rreth e qark tyre duke zhveshur lvoret... Nuk ishin tre, ishin gjasht e m pas do t bheshin nnt. solidariteti i peshkatarve kur fqinji ndodhet prball nj skene t till ishte n shkalln e vet m t lart. i dhjeti, pasi sajova nj stol, isha un. Misra kisha zhveshur n jetn time me qindra her, n arn time n fshat kur isha i vogl, n fermn lirimi t Fierit kur isha nxns n bujqsore dhe n punn prodhuese apo aksionet e vjeshts. Peshq msova t zhveshi n rrugn afr t shtatdhjetave. Bukur ishte, megjithse duart mu gjakosn kur mundohesha t nxjerr kokat e peshqve rrasur n hojet e rrjets n tentativn e dshpruar pr t mos iu dhn vdekjes. E bukur kjo puna e peshkatarit, si e prjetova un nj dit t fillim gushtit, nj dit ku deti ishte vaj e era ishte vetm nj fllad i leht mngjesor. E vshtir sht kur dallgt kapin direkun e kur rrjetat trhiqen mes shkulmesh t forta e strkalash t akullta. Njrn e jetova. Tjetrn ma than. Nuk e di nse ndonjher do ta prjetoj. Nuk e di... saranti, gusht 2008
Tregime t jetuara

294

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

295

MAlli q MA VloN N shPirT Kio BllANi

o t krkoj Kio Bllani. Kio t t thrres apo Kristo, si m the se t quajn tani me drejtshkrim? Un Kio t kam njohur, me Kion u rrita dhe kalova vite t bukura t rinis dhe Kio do t thrras tani kur prgatitem t marshoj npr vitet shtatdhjet t jets. Barra e kujtimeve dhe barra e emrave nuk hiqen nga samari i jets. q nga takimi i majit 2009 n selanik, m 11 maj, n t gjashtdhjet e tet vitet zyrtare t jets sime, sepse jo zyrtaret, vitet e nns jan m 9 mars, pra, q nga ai takim, jam paksa i trazuar, paksa vrapues me pengesa n vitet e rinis. Kt trazim ma bn ti me telefonatat, me letrat ku ai shkrim me ndonj kthes bukurshkruese ma vlon gjakun e kujtimeve. Ti je nga nj fshat minoritar i nderuar Kio, nga Pepeli i Gjirokastrs (n mos m ka fluturuar kujtesa). M bn prshtypje se sa her m merr n telefon patjetr do t ma kalosh bisedn tek Ndue Nikolli, patjetr don t m marrsh nga Pepeli e t m osh n Fan t Mirdits, n at Kull t historis, kulturs e lavdis shqiptare n shekuj, t m marrsh nga Athina dhe t m ulsh n nj tavolin me verior e jugor, me perndimor e lindor nga t gjitha trojet tona. Dhe ku? Diku m se njmij kilometra larg, n Kavalla. Nuk kam qen n Kavalla me sy e vesh, nuk
NjErz q i DUA - 5

e kam par detin e kaltr dhe nuk m ka kultivuar veshin me t tra notat e pentagramit vala, her puplore e her krcnore si imitim i reve n dit t kthjellt e n rrebeshe shiu e dbore. E kam par n fotografi, n nj kartolin t bukur q m ka drguar Ndoi, nj fiksim rrmbyer natyrs midis dy kaltrsive. Krkova librin e viteve t rinis me ty dhe t tjer. E krkova n bibliotekn e njeriut, m t vogln n prmasa, por m t madhen n raftet e gjalla, n qelizat e materies n shkalln m t lart si do t thoshte miku yt dhe miku im servet Pllumbi, librin e t cilit ma ke sjell t nnvizuar e t pajisur me nj hyrje t gjat dorshkruese. Krkova edhe n shnimet e mia, n bllokun ku profesori yn i letrsis Nikolla Margilaj m shkruante n korrik 1959. Le tenden vitet, flokt le t zbardhen, e di se koha do rndoj mbi ne, Por jam i sigurt se kurr sdo plaket, Miqsia jon do jet gjithmon e re. E kam me vete Nikoll Margilajn, ashtu si kam edhe gjith t tjert, edhe ty me at shkrimin tr dredha si t deshe t llastoje ndonj duck, si shpreheshe ti pr vajzat, aq t pakta n at koh n shkollat e mesme. E ku nuk shfletova n bibliotekn trunore pr tu ndal n fillim n at shkolln me karton n lagjen Kastrioti, ku nuk numroheshin vrimat e komunikimeve me korridorin dhe jasht n koh provimesh. M tej u ndala n konviktin me dhoma t vogla, me krevate druri dhe me dyshek me kasht gruri, mbushur tek lmi i shkolls. U futa edhe n mensn e shkolls dhe hngra buk misri me aj e marmelat n ato vite ku do
Tregime t jetuara

296

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

297

gj ishte me trisk; edhe ushqimi, edhe buka, edhe vezt, edhe veshmbathjet. M pas ia futa n kmb dhe shkova n Ndrmarrjen Bujqsore lirimi. ishte viti 1958. Triskat ishin hequr. Kishte ardhur buka e grurit shoqruar edhe me ushqime nga ekonomia ndihmse. shkolla ishte e re, e bukur, plot drit, me laborator pr do lnd msimi. Edhe konvikti ishte i bukur, me dhoma me drit, me krevate hekuri, dyshek e jastk pambuku. T kujtoj n dhomn nr. 1 t konviktit, n krevatin posht, tek dera, n ato mbrmjet rinore, n radio hakropin, emr q nuk e di se si e sajuam, por q na mbante pa gjum, derisa kujdestar Arshiu vinte e na shuante dritn. Pastaj udhtova n shndlli, n at vend zanash, ku pranvers bnim piknik si shkoll e ku me aparatin fotografik smena sajuam lloj - lloj pozicionesh bashk dhe ve e ve. E gjeta nj fotografi ku kemi dal ti, un, Sotiraq Dhami dhe Jorgo Milo, katr shok q asokohe nuk na ndante arusha. jorgos ia gjeta numrin e telefonit ktu n Greqi. ishte diku larg Athine. Merrej me blett. Folm dhe e lam t malleshim. Nuk u takuam. M von mora vesh se ka shkuar n himar, n vendlindje dhe ka hapur nj biznes ndrtimesh. M erdhi mir. jorgoja kishte fantazi pr gjithka, por veanrisht pr mekanikn bujqsore, pr traktort BTz e Tz, q vetm ai arrinte ti ndizte. jam takuar nj dit me Kicin. E mban mend Kicin tek shkolla me karton, kur na befasonte duke i kapur t dy telat e elsit t prishur dhe ndizte dritat dhe ne i largoheshim se mos na prekte dhe psonim dridhjen elektrike? Po kur Kici mori nj tel, e nxehu n sobn e klass dhe i bri flokt kaurrela? E di, i dashur Kio, mbrm pash nj film pr luftn e
NjErz q i DUA - 5

popullit irlandez. M bri prshtypje nj pyetje (naive sot) e nj heroine t filmit q i thot mikut t saj t sapo kthyer nga Amerika: A veshin pantallona vajzat e grat n Amerik?. E di se far m kujtoi pikrisht ajo pyetje? M kujtoi nj sken n oborrin e konviktit n Fier, kur erem ela, drejtori i shkolls, iu drejtua vajzave (Maries, Doniks, Efterpit, lens, motrave Mustafaraj, zhanets...) q nuk pranonin t veshin pantallona e kpuc me qafa shum t bukura (t sjella asokohe nga ekosllovakia), kur po niseshim pr krasitjen e pemve n oborret e shtpive t Fierit, t vetmet laborator t frutikulturs s asaj kohe. Nuk sht turp t vishni pantallona, - tha eremi i rrept, - as t ngrini n krah thas me xhuxhelka. Puna sht nder dhe njeriu n pun duhet t vishet si pr pun e jo si pr ballo. Koh t shkuara i dashur Kio, koh q e vlen jo vetm ti kujtojm, por edhe tua themi t rinjve e t rejave t sotm q jo vetm pantallona veshin, por edhe barkun jasht, n pik t dimrit e nxjerrin. U largova shum n koh, i dashur Kio, shum, 51 vjet t shkuara. U largova pr tu afruar sot pran e pran jo vetm n kujtime, jo vetm n lexime jasht klase n bibliotekn trunore, por fizikisht afro nj vit t shkuar, dhe shpirtrisht n bisedat celularike q ngjiten n qiell pr t zbritur n tok e pr tu kthyer n t njjtn rrug. M ke drguar nj duzin letrash t shkruara nga duar t ndryshme. letra apo m mir t them diskutime e vlersime t Ndue Nikolls, mikut tim mirditor, msues, por edhe poet e rapsod, veanrisht me udhtimin e tij N parlament, por mbi t gjitha poezin Ankimi i nuses, nj rapsodi ku humori dhe sarkazma t mban gjall e nuk t lshon edhe pasi e ke mbaruar s lexuari. M ke drguar edhe nj flet gazete Proini,
Tregime t jetuara

298

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

299

ku shoh Nduen n nj krijimtari poetike n greqisht me titull ikogjenia. M gzove pr Nduen, q shkruan n gjuhn e nns tnde. T jetosh n nj vend sht e domosdoshme jo vetm ta flassh gjuhn e vendit, por edhe ta shkruash. Un, me thn t drejtn prpiqem, madje n moshn 67 vje mora diplom pr 325 or msimi t greqishtes. Nuk u mjaftova me kaq. Nj dit bra edhe nj menduri si m tha nj shok. shkova dhe dhash zyrtarisht provimin e gjuhs greke, drejtuar nga Ministria e Arsimit dhe e Besimeve, provim i cili zhvillohej n nj dit, n nj or, n t gjith Greqin dhe korrigjohej nga msues krejt t panjohur. isha nxnsi m i vjetr, 69 vje, sa sekretarja kujtoi se isha prind q shoqroja nipin. E mora provimin me 85 pik nga 100 t mundshme... Megjithat, kjo greqishtja, sidomos me at theksin pr do fjal dhe me ato omega, o mikront, itat dhe jotat... ma bie n maj t hunds kur e shkruaj... Prit se desh e kalova FlETorEN n faqen e par t s cils sht shkruar me germa t mdha: shnime nga libri GloBAlisTiKA, autori Profesor Doktor servet Pllumbi. referues emigranti Xhorxh Vortollozi. M ngrohu analiza ndr t tjera, sepse nprmjet analizs s tij Xhorxhi m solli profesorin tim t filozofis, njeriun me t cilin kam bredhur maleve t Dibrs, njeriun i cili m befasonte me bisedat me njerzit e thjesht, me msimet q nxirrte prej tyre, me mbledhjen e filozofis s popullit, veanrisht t Dibrs n Universitetin popullor t s cils ai e ndjente veten student t prjetshm. M erdhi mir q ai kishte ardhur n Kavalla, q e kishit pritur dhe e kishin vlersuar me fjaln tuaj t thjesht. M erdhi
NjErz q i DUA - 5

mir q ju kishit marr shum prej tij. Por, ma do mendja, dhe pr kt ndjej siguri, ai ka marr m shum prej jush. Ai sht nj njeri q din t mbledh nga lulet e filozofis popullore pjalmin me t cilin i jep mblsin e mjaltit dhe qumshtit t blets veprs s tij. sa vet keni diskutuar n at takim t ngroht me servet Pllumbin? Dhjet? sepse m keni drguar vlersimet pr Profesor servetin dhe librin e tij Globalistika dhjet vet, dhjet emigrant t dashuruar pas filozofis dhe filozofit t shquar t kohs son... Kristo Bllani, Viktor Dhimarku, Vasil Gjoni, Perister Dhima, lulzim Dhima, ilir Buba, Vasil risto, Petraq Tai. Bardhyl Poneci, Kastriot Kulla... Mbi t gjitha, n zarfin e madh q m drgonit, ishte libri Globalistika dhe n t shnimet e shumta tuajat, tregues i nj serioziteti dhe nj prkushtimi me t vrtet qytetar n pritjen q i keni br profesorit t nderuar. Duke i prfunduar kto radh, pak me vones q nga dita kur zarfi m ra n dor, desha tju prgzoj pr at q keni br, pr pritjen dhe pr fjaln e folur dhe t shkruar pr Profesor servet Pllumbin. Pr mua ai zotron aftsin filozofike, shkencore e popullore, pr t qen n krye t shtetit shqiptar. sht koha q shtetin dhe shoqrin shqiptare ta drejtojn filozoft... Fatkeqsisht, at e drejtojn... galloft.

Tregime t jetuara

300

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

301

UDhTiM ME KoKN PAs...

saj radhe trkuzn e udhtimit n Atdhe ma kishin thurur si thur grshetin vajza me tri tufa floksh. E para se shkoja drejt 6 prillit, dits kur dyzet vjet t shkuara dgjova zrin e jets q vinte nga qelizat e gjakut tim, ditn kur pr t parn her u bra baba i Altinit... E dyta ishte se gruaja ime, Natasha, m 11 prill martonte nipin, t fundit n rrjedhn e gjakut t saj, djalin e vllait, Dritanin... E treta ishte se m duhej domosdo t bja pasaportn biometrike dhe letrn e njoftimit. jo vetm un, por edhe gruaja, edhe djali, t tre q banojm n Athin, se n muajin e ardhshm sht afati i fundit i rinovimit t letrave... T tria kto pjes t trkuzs s udhtimit mbi nj sy q sheh dhe shkruan qelizash kujtese...

Dallg pashksh...
ishte katr e nj erek e 2 prillit kur lam pas t ndezura dritat e Athins pr tu takuar me diellin diku afr Korintit. ishte hera e par q nisesha drejt shqipris hert n mngjes dhe prshkoja rrugn ditn me diell. ishte hera e par q nisesha mbi dallg pashksh, dit kur rrjedha e autobusve dhe makinave t vogla
NjErz q i DUA - 5

i ngjan lumit. Ka qen nj koh kur lumi ishte i gjat dhe i thell pr shkak t lejeve t festave q jepeshin si leje burgu apo leje kazerme. Nj prej tyre e kisha jetuar disa vite m par, kur t ftohtit e fillimvitit pas krishtlindjeve e kishte ngrir kolonn e gjat t makinave deri n Bularat e adrat e urgjencs u vendosn pr t shkrir akullin n dejet e t rriturve dhe fmijve. T tjerat i kisha par n ekrane t vegjl stacionesh televizive t ksaj e asaj ane t kufirit. Tani dika ka ndryshuar. Veveosi ka vler gjithkohshe dhe vargu i makinave dhe pritja sht e durueshme. Kt provuam n ngjitjen pas piks kufitare greke, pik q e kaluam me vrap, me nj shtrirje pasaporte dhe nj vul pa hedh syt mbi t. Tek e jona na u desh t presim afro nj or, derisa lumi q i ngjitej t prpjets drejt daljes n tokn shqiptare t kalonte npr syt e policve n katr pika kontrolli pr t regjistruar njerz e mjete e t merrte tatpjetn lugins s Drinosit. Ktu ndrruam kohn duke e uar nj or pas dhe morm sinjalet e para t mirseardhjes nga kompanit e celularve. Udhtimi n prill sht i bukur, udhtim mes kontrastesh, mes nj gjelbrimi q, pasi vesh me lule luginn, nis tu ngjitet kodrave me syrin t kap e t shtrydh bardhsin e majmaleve. Nga Kakavija n Tepelen udhtimi tashm sht komod, prjashtuar tangjenten me Gjirokastrn q si gjith rrugt brenda qyteteve n tr boshtin rrugor nuk u shpton gropave e kapjes s tavanit t makins me afkn e koks, aq sa t duket se je mes dallgsh detesh t trbuar. Nga Tepelena gropkalimet thellohen e manometri i shpejtsis her pas here vjen e bie n shpejtsi atletsh maratone. Krkoj t shoh ndonj gjurm t rrugs s prfolur Tepelen levan, rrug q po t kishte nisur pes vjet t shkuara me siguri
Tregime t jetuara

302

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

303

tash do t ishte nj bukuri tjetr e udhtimit n boshtin jugor. Dika m kap syri n Vasjar n nj mish - mash dherash, tek pika turistike Ali Pash Tepelena, ku nga thellsia e prroit jan n ngritje dy kmb t betonta ure... dhe tej Krasts, posht rrugs q tashm na merr n ngjitjen drejt Mallakastrs. Kalojm nj nga nj fshatra pa emr e pa adres pr tu ndalur n nj nga thertoret e shumta pr t marr qengjin e pashks e pr t br xhiro rrotash pr disa minuta mbi rrshqitjet e dherave n nj rrug q prej katrmbdhjet vjetsh udhtimesh, gjithnj t shembur e shoh, dimr e ver... N symiz, n qoft se nuk gaboj adres, djali e ndalon makinn duke ma br me dor drejt nj lapidari. E kishte mbajtur mend hern e kaluar kur u mrzita pse nuk i bra nj fotografi. Zbrita dhe bra disa shkrepje mbi at vend ku ra biri i lurs, Gjok Doi, n at vend ku banort e fshatit e kishin ln barin t paprekur q nga koha e rnies. Pllaka e lapidarit ishte me t gjitha shenjat e shkronjat e dits kur dekada m par ishte vn. ishte nj nder q populli i bnte nj heroi t lufts Antifashiste, nj vler e kulturs s popullit t thjesht.

katrkatshe, rrethuar me nj avlli t bukur, oborr shtruar me pllaka, gjelbruar me bli, druri i dashur i ndrtuesit t pasionuar zabit Muda, aroma e luleve t t cilit n bulevardin e Peshkopis m kishte dehur nj dit korriku t vitit 1975, pr tia marr emrin e pr ta prjetsuar n jetn e vajzs time, Erblina... Na priste mjalti i mjaltit, joni bashk me Blinn, mjalt q do t mbushte enn e madhe t shpirtit, kur t nesrmen do t przihej me mbesn dhe nipin, dy fmijt e djalit, Ebin dhe Eralin... Emocionet e takimeve me njerzit e shpirtit i shoh n fytyrn e gruas, nn e gjyshe, n at drit q sheshon rrudhat e mallit dhe t fytyrs. Vetveten nuk e shoh, e ndjej, e kndoj me shpirt... ...E diela e pashkve 2010 na mblodhi rreth qengjit q lshonte arom tek Altini e indriti e piqnin mbi nj skar t thjesht me qymyr n oborrin e kompleksit t qet, larg nga gjallria e vers kur dielli nxeh e deti freskon. ishim t gjith, erdhi edhe nipi i gruas, Albani, mjeshtri i mobilimit t shtpis, bashk me vajzn. Kishte sjell me vete edhe nj shishe raki thane, pjekur mbi malet e Kurbinit...

N gji t shpirtit familjar

Mali i robit. Nuk e di si dhe pse asaj ngritje t vogl toke ia kan vn emrin Mal dhe se si u quajt Mali i robit. Ndoshta ndonj dit do tia msoj historin, sepse tash e tutje ai do t jet nj ndr adresat e mia n Atdhe. Pak posht tij, ndonja pesqind metra larg, kam shtpin e pleqris. E kam ndrruar ta kem dallgn e detit n simfonin e shpirtit mbrmjeve e mngjeseve. Tani e kam fal puns s prbashkt t familjes, dy djemve, gruas dhe vajzs, bashk me mua. Nj oaz i qet ndrtimi me tri godina
NjErz q i DUA - 5

Edhe njqind, Altin Ashiku!

Altini m 6 prill mbushi dyzet vje. Nuk e di se far ndjente ai at dit kur u shtruam tek Klajdi, nj restorant i bukur n bregdet. Me siguri ndjente gzim se ishim e gjith familja bashk, me rrnj e me deg. ishte edhe Meleqja dhe Vullneti, prindrit e Erjets, bashkshortes s tij. Pr vete ndjeva nj gzim t dyfisht, gzimin pr djalin, por edhe gzim pr vete dhe pr gruan time, q arritm t festojm dyzetvjetorin e fmijs. Altini ishte baza ime n udhtimin e ikjes s dhimbshme
Tregime t jetuara

304

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

305

t korrikut 1996. N salamin, ku punonte prej disa vitesh ilegalisht si gjith t tjert, na priti mua dhe djalin e vogl, ather katrmbdhjet vje. Nj vit m von, kur erdhi edhe gruaja me vajzn e u bm prsri t gjith bashk, pr t marr t prpjetn e rrugs s emigrantit. Disa vite m von ai deshi t kalonte oqeanin e t vendosej n Kanada. Nuk arriti, mbeti n rrug, pr t gjetur nj rrugic e pr tu vendosur n Britanin e Madhe. Edhe atje nuk i eci. Nj dit do ta kthenin n shqipri. qlloi q at dit ne t udhtonim pr n Tiran. qlloi q avioni nuk do ta sillte n rinas, por n Prishtin. E pritm n shtpin ton, fryt e djers e t pestve, shtpi q shpejt, pasi u njoh me Erjetn, mjeken nga Kavaja, do t mbushej me zrat e Ebit dhe Eralit... Ditlindjet e fmijve pr prindrit jan jet, vite shtes... Edhe njqind djali yn!

Tirana n prill...
T enjten, pasi gjerbm kafen nn orkestrn e valve t detit dhe vrshllimat e halave t pishave, e rrotulluam dy her elsin n dern e shtpis s pleqrimit, si i themi kur na mbrthen nostalgjia e Atdheut larg tij dhe morm rrugn tr gropa me Malin e robit n sy. Kur ishim kaq pran tij sa t na e fshihte diellin mngjesor morm kthesn pr tu futur prmes nj rruge q her zgjerohet e her ngushtohet nga ciklop ndrtimor. Pak m tej nnkalimi n nj ur treni na ve prpara Golemin, t vjetrin me arkitekturn karakteristike t viteve tetdhjet dhe t riun me arkitekturn moderne ndrto si t duash e ku t duash. Nj nnstacion elektrik dhe nj zyr pagesash na e frenon rrugtimin. Paguajm konsumin e energjis elektrike
NjErz q i DUA - 5

pr janarin dhe shkurtin... me nj shtes prapa si kamatvones, shtes e cila me siguri tash e tutje do t jet e pranishme n do ballafaqim me sportelin, pas t cilit sht rehatuar n folen e kompjuterve nj grua, t ciln u detyruam ta presim gati nj or sepse ka shkuar ti hedh nj sy vorbs s groshs, si u shpreh nj hallexhi si ne... Futemi prsri nn shinat e ndryshkura t trenit dhe marrim rrugn drejt Tirans. jam me indritin n timon e megjithat, shikimin ma mban stacioni i vjetr i Golemit, ndrtesa e ngrn nga mola e viteve dhe shinat q prej dy dekadash ndryshken. Ma mbajti, sepse pikrisht ato dit qe dhn lajmi se nj gjykat amerikane kishte gjobitur shtetin shqiptar (mua bashk me ju, sepse ne paguajm) me njzet milion dollar pse shteti q erdhi pas shtetit q iku kishte prishur kontratn pr ndrtimin e hekurudhs elektrike Tiran-Kavaj, premtim elektoral n tr diagonalen e gojs s udhheqsit t sotm. ndrrova pr disa sekonda... Nj hekurudh me stacione pran e pran si rruga Kifisia Pire, me dy kalime, e rrethuar nga t dy kraht me bordura e thurje metalike t forta... ndrrova nj stacion me emrin Mali i robit, ku njerzit t zbrisnin me syrin tek deti e do t ngjiteshin me aromn e krips mbi trup... Tani q shkruaj kto radh po dgjoj nj z n televizionin shqiptar. Nj z q thot se do ta lidhim Kosovn me hekurudh... Kam dshir ta arrij at dit, t udhtoj duke hapur kraht e shikimit midis maleve t shqipris s Veriut pr t dal n shqiprin e lindjes, fushave t saj t begata. Nuk besoj ta arrij. Nuk m le syri im tek kapet pas shinave t ndryshkura t
Tregime t jetuara

306

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

307

hekurudhs s ndrtuar q n vitet e para pas lufts s Dyt Botrore, nuk m len shinat e ndryshkura n drejtim t Vlors, Ballshit, Pogradecit, hanit t hotit... N njzet vjet nuk sht shtuar as edhe nj metr hekurudh. Nj e vetme, ndonse n koh fushatash sht folur pr tren elektrik me Kavajn, pr tren me Maqedonin, pr tren me Malin e zi... Un dua ta jetoj t ardhmen me nga nj shin shtes n dit...

N Odn e Kulls Agolli...

Pr t parn her jam ngjitur atyre shkallve e kam hyr n dern gjithnj t hapur, m 20 korrik t vitit 1996, nj dit para se t marr rrugn e t bhem ikanak i pakthyeshm. isha ngjitur bashk me djalin katrmbdhjetvjear, indritin, pr t pyetur pr rrugn q t onte n Athin. Mora dy numra telefoni, njrin prej t cilve do ta prdorja disa vite m von e do ta prjetsoja n nj parashtes interviste me mbajtsin, intervist q do t mbante datn e tet muajve para ikjes enigmatike t tij, t arvanitasit t madh Aristidh Kola. Tjetrin, at t Dino Kubatit, do ta prdorja sa e sa her gjat muajve n salamin, ku ai kishte nj stacion modest radioje, shkruante libra, njrin prej t cilve Duke udhtuar n shqipri e kam n bibliotekn e emigracionit. Dino-ja ishte martuar me lilin, nj shqiptare nga Tepelena, e cila ishte br pjes e atdheut t tij shpirtror... jam ngjitur n at kull dhe jam shtruar n odn e madhe t saj sa her kam shkuar n Tiran. Nuk mund t rrija pa u ngjitur edhe ksaj here, madje q ditn e par. ishte kumbar i dy librave t mi. ishte baba i nj ngjarjeje q tregohet vazhdimisht n odn e Universitetit t Dibrs, auditori i madh i t cilit n luzni ndodhet.
NjErz q i DUA - 5

Un e quajta Kull. Mund ta quaja edhe Kala. N fakt sht nj pallat i thjesht, nj pallat peskatsh prball me rrnojat e MAPos, dikur m e madhja n Tiran, prball Disco-club Albania nntoks s nj sheshi shtruar me imento t vjetr, klub i njohur n fillimvitet 90 pr lirit n vallzim, n veshje zhveshje, n kng e muzik. N formn e ndrtimit sht nj pallat i thjesht q nn hijen e pallateve q kapin majat e qiellit t kohs duket si nj gjymtyr kohsh t largta gjetur e hedhur nga ndonj student i arkeologjis. N thelb, n prmbajtje, n shpirt sht me t vrtet nj kull, nj kull n odat e s cils sht luajtur muzika e Feim ibrahimit (nj pllak mermeri n hyrje na e kujton at), jan hequr vijat e hidrocentraleve t mdhenj nga njeri prej strategve t tyre Emin Musliu, sht ngjizur muza e mjeshtrve t mdhenj t pens shqiptare ismail Kadare e Dritro Agolli... At dit, nj ngatrres n parashtesat e numrave telefonik, ngatrrese q nuk i shmangemi dot ne ikanakt n hapat e shpejt q ka br telefonia shqiptare, m vuri n dilemn ta shtyp apo mos e shtyp butonin e ziles. E shtypa pr t dgjuar zrin mikprits t zonjs s Kulls, sadijes, z q do t m ftonte t ngjisja shkallt. Me vete, n nj zarf, mbaja dy librat e mi t dy viteve t fundit, shkolla shqiptare e Athins-rilindsit e kohs son 2 dhe Po Dibrs! jo skavics!... sadija m priti tek dera, ndrsa rrapi i madh i letrsis shqipe lvizte rrnj e deg duke u ngritur lart si nj filiz i ri... U ulm pran e pran, si ulet do mysafir n Odn e Madhe t Kulls s tij. Uruam me gotat me raki n dor e me kafen e sadijes n buz... T kuvendosh me Dritro Agollin sht nj nder, nj privilegj.
Tregime t jetuara

308

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

309

Kam pasur fatin ta kem kt nder, sa her kam shkuar n Tiran, sa her kemi biseduar me diktofonin mbi tavolin e me syrin e aparatit ve e s bashku. Bisedn me t, bised se si e mori Plakun Mere e Mato Grudn me Top nga luznia e Dibrs dhe si e bri nj roman t dashur popullor, bisedn pr skavicn e Fushn e Kors, pr ujrat e ujsjellsit, tash, t zbardhur e kam n nj zarf t art n kujtesn e kompjuterit pr ta prcjell m pas n hapsirn e gazetave dhe n internet dhe pr ta futur n kujtesn e ikanakve....

Pasaportat?... Sa gj e thjesht!
Djali, Altini, dhe vajza, Erblina, ishin kujdesur q t bhem qytetar i Tirans dhe nisur nga certifikata familjare vrtet i till jam. E kishin trhequr gjendjen time civile dhe e kishin vendosur n Minibashkin nr. 3, kshtu q e pata leht jo vetm ta gjej, por edhe t kryej pun. Me thn at q sht, jo at q shkruhet pa prgjegjsi n disa gazeta, shrbimi n gjendjen civile t Minibashkis 3 ishte i kulturuar. radha nuk ishte e madhe, dy-tre vet prpara, por edhe sikur e till t ishte, tashm, t msuar q nga radha e qumshtit nj her e nj koh e deri n radht pa fund q prjetojm n emigracion pr gjithfarlloj punsh, nuk sht ndonj sakrific. i dham punonjses s gjendjes civile pasaportat. i pa n kompjuter dhe krkoi nga nj fotokopje pr seciln. i bra shpejt ndonja njqind metra larg, ia dorzova npunses, e cila, pasi hapi kompjuterin shnoi do germa e numra mbi seciln, vuri vuln dhe na tregoi adresn, dy rrug m tej, ku duhet t
NjErz q i DUA - 5

paraqiteshim pr aplikim. E gjetm. ishte nj sall e madhe ku n njrin krah ishte nj vajz e re para nj tavoline me kompjuter e n krahun tjetr ishin nj vajz e nj djal n t njjtin pozicion pune. N njrin krah ishte punonjsja q pranonte banort e Minibashkis 3 e n ann tjetr punonjsit e Minibashkis 4. Kur na erdhi radha, pas rreth nj ore, si m i madhi i familjes u ula i pari para punonjses s aplikimit, nj vajz e re q kishte prpara tastiern e kompjuterit, nj aparat fotografik mbi nj mbajtse n lartsin e syve, nj aparat pr vnien e gishtave, nj aparat pr kontrollin e saktsis s letrnjoftimit dhe, kuptohet edhe ekranin e kompjuterit n t majt t saj. Kaq ishte inventari i puns, ai q shihet. Ai q nuk shihet, por dihet ishte nj rrjet telash q e lidhte nprmjet internetit me adresat e duhura. isha rehatuar n karrige, madje kisha marr edhe pozicionin pr tu fotografuar, kur punonjsja, q ndrkoh kishte msuar se isha emigrant, me mirsjellje m pyeti: - Kur do t ikni n Greqi? - Ditn e hn, - i them, - m 12 prill. - Ather, ju lutem, t vini t hnn. Ne hapim n orn 8 t mngjesit. Kurdo q t vini do aplikoni pa radh. Po aplikuat sot sht e mundshme q brenda njzet e katr orve pasaporta juaj t dal jasht prdorimit dhe rrezikoheni t mbeteni n shqipri, derisa t dal pasaporta e re. E falnderova pr mirsjelljen dhe, duke u larguar, urova pr shndet e jet djalin dhe vajzn q ma kishin sjell gjendjen civile kaq pran. Po t kisha shkuar n Peshkopi do t ishte dashur tia mbathja nprmjet Maqedonis, pa u prshndetur me mjaltin e mjaltit t jets time e t gruas, dy niprit dhe mbesn. E vetmja gj q nuk m plqeu nga minibashkit ishte se ato
Tregime t jetuara

310

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

311

ishin t vendosur n ca tip lokalesh si baraka, q m kujtonin barakat e puntorve n sektort e minierave apo t ndrtimeve t rrugve n zonat e largta ku kisha kaluar vitet m t shumt t jets time midis njerzve t mir t puns e t shoqris. shteti im, q gjith ditn thrret pr ndrtime e ecje t mdha prpara, n njzet vjet, si n gjumin djathtas, po ashtu edhe n gjumin majtas, nuk ka arritur t zgjohet n ca zyra t qnme pr pushtetin lokal...

Emigranti q solli Veronn n Tiran

E fjeta mendjen pr pasaportat, t cilat me t vrtet m kishin shqetsuar, sa bra nj letr t hapur me krkesn q ato t bhen sa m pran njerzve. E fjeta dhe u dhash pas takimeve me shok, me Bujar Karoshin q m dha kopjen e par t librit tim t ri Po Dibrs! jo skavics!, me lindn, me t ciln ishim njohur n faqet e gazets Kritika, me shptim Camin, Nin rajtn, Andon Andonin... e miq t tjer q t shijon kafeja e t ecn kuvenda. E shtuna m lidhi si lidhet njeriu kur i duhet t jet edhe krushk, edhe prits krushqish. Dritani sht nipi i gruas sime, djalit i vllait t saj hysen shehut q iku, si thon grekt, e q nuk arriti t jet n krye t dasms s djalit t tij t tret. Dritani apo thjesht Tani, si i thrresin t gjith, ka qen pr vite t tr emigrant n itali, n rrethinat e Verons. sht rritur atje n mosh e n trup e mbi t gjitha sht rritur n profesion. E kam takuar shtat vite t shkuara n lokalin ku punonte, nj lokal veror n breg t liqenit t madh, disa kilometra larg Verons, tek prgatiste shtresn e brumit t pics s famshme italiane e tek e fuste at n zjarrin
NjErz q i DUA - 5

e furrs. ia shijuam bashk gjellt q dilnin nga duart e tij n shoqri t babait, i sapo dal nga spitali pas nj operacioni t vshtir, t hall Natashs, q pikrisht at dit mbushte 55 vje, t xhaxhait t tij, Naimit, t nn Xhevries, t vllezrve Kastriot e Alban, t... Dritani nj dit vendosi ta sjell Veronn n Tiran, t bj diku n mes t lagjes Ali Demi Piceri Verona, pr ta kthyer dalngadal n nj lokal luksi nga pamja e nga shrbimi. i eci puna, i eci shpejt edhe nami i profesionistit. i eci aq shum, sa Ambasada Amerikane n Tiran do ta ftonte n nj konkurs mjeshtresh pr kuzhinn e tyre brenda mureve t prfaqsis diplomatike. U shpall m i miri midis t gjith mjeshtrve q konkurruan. Tash ai ka jo vetm Veronn, por edhe lokalin e tij brenda mureve t Ambasads Amerikane. Dritan shehu e gjeti t ardhmen n vend t tij, n Atdhe. Dhe jo vetm t ardhmen e puns dhe t profesionit, por edhe t jets. Njohja me Erin, nj vajz me nn fierake e baba mirditor, nisi jetn e tij tashm n nj familje t re, shpejt n nj shtpi t re dhe po aq shpejt edhe me nj z fminor n akustikn e saj...

Nj pik loti mbi qerpikun e nuses

...T shtunn n nj shoqri krushqish udhtova drejt lait, npr nj rrug q po zgjerohej e modernizohej, nj rrug q do ta doja nesr t ishte autostrad si t gjitha autostradat e bots; e rrethuar, me vendkalime daljeje e hyrje, pa pranin e lopve apo dosave q n krkim t kullots t presin rrugn e t aksidentojn pr vdekje... Kshtu e dshiroj un, dyshues, dyshim q ma kan mbjell kto vite kalimi, si mbillet e shtohet grami me rizoma...
Tregime t jetuara

312

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

313

lokali ishte i bukur, pak m shum se njqind metra n rrugn e Patokut. Nj sall e madhe mbushur me dasmor mbledhur rreth tavolinave t mdha rrumbullake q m kujtuan sofrat e mdha pesmbdhjetshe t dasmave n trevn time. Muzika shprndahej nga teknikat e kohs nn drejtimin e nj TG, nj njeriu q luan mbi dallg kompjuterike mbi kng trevash t gjra, mbi zra kngtarsh nga t gjitha kontinentet, mbi rrke muzikore q t marrin e t rrotullojn n lumin e njerzve t gzuar q hidhen e prdridhen. Nj kng epike, knga Dibrane pr luftn e Gjorics, ku hajredin Pasha la, si thot knga, jo ma pak, por dyzetmij... Kngs i bashkohet edhe zri i Naimit, xhaxhait t Dritanit, i njohur pr gjallrin q u jep gzimeve familjare. ritmeve t muziks u bashkohen lvizjet e trupit, t kmbve, t koks, t krahve. Me hajredin Pashn edhe u krcekrka... Kt e msova at dit. Drejtuesi i muziks merr mikrofonin dhe krkon t prcjell nj urim t veant. Kishte prcjell disa urime ardhur nprmjet sMs-ve e telefonatave nga afr dhe nga larg. i dridhej paksa zri si dridhen telat e kitars n rezonanc. Prcillte nj mesazh t vllait t Erit nga italia. Nuk kishte pas mundsi t vinte, nuk i kishte n rregull letrat. (Ah kta letrat q na e nxin jetn!) E hedh vshtrimin nga Eri n krye t tavolins, ku rrinte bashk me Tanin. Pash nj rruaz loti mbi qerpik, rruaz q nn dritn e projektorit, tek binte m ngjau me nj margaritar, nga ato lloj margaritarsh q fshihen nn guaskn e emigrimit...

Pesha e rnd e dasmave

E diela do t na mblidhte n nj lokal diku tek Xhamllku si ka hyr n toponimin tiranase, megjithse askush nuk t
NjErz q i DUA - 5

sqaron se ku sht ky xhamllk... Ndrtesa q n kujtesn time t tej dy dekadave ishte fiksuar si magazin fruta-perimesh, n katin e dyt ku ngjiteshe nprmjet shkallsh t gjera ishte transformuar trsisht, ishte br nj lokal modern me t gjitha hollsirat e duhura. Fat, mendova, i dikujt q n kaprcyell t kohve e bleu pr nj dor para letrash me vler t zhvleftsuara, dikush n pushtet apo i lidhur me shtetin e kohs. Nuk po ndalem n kngn e vallen, n mysafirt e Tanit, midis t cilve edhe nga Ambasada Amerikane, n luksin e veshjes dhe n intimitetet e takimeve familjare e me t njohur q kujtesa i ka prcjell n zgrip pr ti vn, me nj vshtrim, me nj prqafim, n qendr t saj. Nuk po ndalem tek nusja dhe dhndri n at model t ngrir protokollar q, sht e vrteta, t dy, me daljet e shpeshta midis vallzuesve e hidhnin tej. Po ndalem n modelin e dasms shqiptare, n at gar kulinare kush e kush t paraqes m shum pjata me ushqimelule e pjat mbi pjat, sa njeriu duhet t shkoj i pajisur me shtat stomak e me shtat zemra. Asnj stomak nuk u reziston ushqimeve t shumta, asnj zemr nn tension nuk sht n gjendje ta mbaj kolesterolin e sheqerin t ngjiten n kufijt kritik pr jetn. N nj dasm shqiptare, si e pash tek nusja dhe tek dhndri, n tre pjata t shrbyera dy hidhen posht... Nj gj m plqeu tek t dy dasmat. orkestrat me kngtar q i bien me pasion vetm kngs cigane Dy dele treqind pare... dhe i bjn njerzit t shkelin mbi lek, dollar e euro, kan filluar tua ln vendin dasmave me TG, me kng e kngtar q u prshtaten moshave e krahinave. Kur u ngrit daja i nuses, kmbt do t hidheshin me melodit e bukura fierake...
Tregime t jetuara

314

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

315

Noter dhe prokura...

E hna 12 prill, ort e para t saj n dasm do t na lejonte vetm pak or gjum. N orn 8 do t ndodheshim prpara zyrs s aplikimit pr pasaportn biometrike. Nuk qe nevoja t spostonim asknd nga radha, ishim t part. Nuk u vonuam. Nj firm mbi nj dokument, nj tjetr n nj tast kompjuterike, gishtrinj mbi nj tast tjetr, nj fotografi dhe... rrug t mbar. Pr pyetjen se si mund t merren dokumentet, prgjigja ishte: letrnjoftimet merren ktu, n prani t secilit. Bhet kontrolli kompjuterik i gishtave. Pasaportat biometrike merren n policin qendrore tek ish ekspozita shqipria sot. Merren personalisht ose me prokur... Na duhej me gjetur nj noter, i vetmi q mund t bnte prokur e cila ishte, si na than edhe n polici, i vetmi dokument i vlefshm pr t marr pasaportat. Gruaja dhe djali m autorizuan mua pr ti trhequr pasaportat n nj udhtim pas 2-3 javsh pr n shqipri. Noterja mori 3200 lek n dor. shyqyr q prokura ishte brenda familjes se do t ishte dashur me br dy e me paguar 6400 lek. T msuar pr ti kryer t gjitha punt me nj Deklarat prgjegjsie br falas n polici apo n qendrn e shrbimit t qytetarve, praktika q qeveria shqiptare, e cila don t na oj n Evrop, sht shum larg tyre. Nuk e di nse evropiant e institucioneve prestigjioze kishin br ndonj pyetje edhe pr kt gj pr t marr prgjigje n librin e madh q morn nga shteti shqiptar para pak ditsh. Tonin Ndoka i Amfiloqis... Erdhi koha pr t ikur. E dhimbshme veanrisht kur ndahesh me nipr e mbesa, kur ndjen t trheqin pas rrobash
NjErz q i DUA - 5

pr t t mbajtur pran. je i detyruar ti kaprcesh lott me puthje e shtrngim n gjoks... Kufirin, pas nj pushimi t detyrueshm pr Indritin n timon, e kaluam me dit... N Amfoliqia, n at hark t bukur detar q natyra e ka hedhur me kujdes, kam nj mik, Tonin Ndokn q i ka trojet e prindrve tek Ura e zogut, mik q sa her udhtoj pr n Tiran, edhe kur jam n autobus jam i detyruar ti them shoferit ta ndal disa sekonda. Tonini sht i dashuruar pas librave, nuk le libr pa lexuar e pa br pjes t biblioteks s tij n emigracion, libra pr vete, por edhe pr vajzn q tash futet n lice, libra n shqip, por edhe n greqisht. Ksaj radhe ma kishte vn pritn n hyrje t Amfiloqis, atje ku u takuam hern e fundit, si ma dha adresn, takim aq sa pr ti dhn dy libra q m kishte porositur tia sjell nga Tirana. U tremba pak, se kur kaluam lutron, vend ku bashk me t kishim takuar, fotografuar e intervistuar nj grup ikanaksh nga Fieri tre vjet t shkuara, zuri nj shi me gjyma ka m trembi se do ta gjeja Toninin pul t lagur mbi motoiklet. U gzova kur rrebeshi i shiut u pre si me thik dhe Toninin e gjeta pa nj pik shiu mbi rroba. E kishim kohn n dor ndaj nuk hezituam pr nj pushim, pr nj kafe prkundrejt kmbnguljes s tij pr dark. U njohn nga afr edhe gruaja me djalin, sepse nga larg ishin njohur nprmjet telefonatave thuajse t prditshme. Pim kafen, ndrsa ai i mbante syt tek anta ime. E kuptova, ndaj nxora prej saj librin tim t fundit, Po Dibrs! jo skavics!...

Tregime t jetuara

316

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

317

Gjoba...
Kur vulosm pasaportat n kabinn e policis shqiptare n pikkalimin kufitar, polici e pyeti djalin: Kur keni hyr n tokn shqiptare? Djali i tha se kemi hyr m 2 prill. Duhet t paguani 2 euro i tha prer polici. Djali m krkoi dy euro t holla dhe ia dha policit. Priti ti jepte ndonj dokument, por prve gishtit tregues n drejtim t daljes nuk pa asgj. E pyeta pse nuk i krkove dokument. M tha: E kush merret me t. i shkrep e t mban tri or duke ta zbrthyer makinn edhe n rrota dhe ec e ankohu pastaj... Kishte kaluar mesnata kur n nj knd rruge, pasi kalon autostradn e re e t bukur t Agrinjos, nj drit feneri elektrik na bri shenj q t parkonim djathtas. Nuk ishim t vetmit, ishin edhe makina t tjera t vogla nn vzhgim t patrulls s policis rrugore. Polici i krkoi me radh dokumentet... patentn, lejen e qarkullimit, pasaportn dhe... KTEo-n. T gjitha i kishte, me prjashtim t ksaj t fundit. E kisha pyetur djalin nse e ka marr, por ai m tha se nuk pati koh. E ndjeva se do t vinte gjoba... Dhe erdhi. Me dokument t rregullt, e nnshkruar qart, me adres t sakt se ku duhet paguar, me paralajmrimin se po nuk u pagua brenda dhjet ditve gjoba dyfishohet... ...Nj tjetr patrull do t na ndalonte n Patra, pikrisht para hyrjes s dhiodios drejt Athins. Ksaj radhe krkohej fryrja e tubit t alkoolit, tub i cili nuk do ta lvizte shigjetn e treguesit nga vendi... Dy gjoba... E para n xhepin e policit shqiptar. E dyta n xhepin e shtetit grek.
NjErz q i DUA - 5

Pyeta veten: sa larg Evrops jemi? Mora prgjigjen: larg, shum larg... ... N orn katr t mngjesit hapm dern e shtpis n Athin. Djali kishte disa or koh tia merrte gjumit, para se t shkonte n pun. Athin-Tiran-Athin, prill 2010

Tregime t jetuara

318

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

319

DshMiTAr N GjYqiN E shqiPEs

n kshtu do ta quaj, Gjyqi i gjuhs shqipe, thjesht sepse si n form, po ashtu edhe n prmbajtje atje u gjykua gjuha shqipe. Kjo ndodhi t premten e 22 janarit 2010, n salln 15 t godins 2 t kompleksit t gjyqeve t Athins. Dshmitar publik i rrjedhs s ngjarjes m duhet t kthehem shtat vite m par kur u njoha, bisedova, bra fotografi me qendr fokusimi dy msueset, tashm dy t akuzuarat e 22 janarit 2010, Stela Protonotario, drejtoresh e shkolls fillore t Gravas dhe Denada Karkallo, msuese e gjuhs shqipe. Kjo ndodhi m 8 prill 2003. Gazetar n nj gazet, jetshkurtr si shum gazeta t tjera shqipe n Greqi rilindja XXi, mngjesin e asaj dite u gjenda n mjediset e shkolls s Gravas, mjedise t cilat nuk ishin t panjohura pr mua, sepse atje filloi dhe mbaroi liceun djali im. Ksaj radhe nuk shkoja si prind, por si shkronjs i nj ngjarje q lidhej me gjuhn shqipe, me msimin pr her t par t saj n mjediset e nj shkolle publike greke. Ngjarjen e kam prshkruar n nj reportazh, q u botua n nj faqe gazete ather dhe n librin rilindsit e kohs son 2 m von. Krkova t takoj drejtoreshn. M than se sht tek zyra e fotokopjuesit dhe m udhhoqn pr atje. E gjeta s bashku me nj msuese shqiptare tek fotokopjonin faqe nga Abetarja e gjuhs shqipe. M ngrohu ky veprim dhe ndjeva krenari q nj
NjErz q i DUA - 5

greke, nj drejtoresh e nj shkolle greke, fotokopjonte abetaren e gjuhs time t nns. U shkput dhe, pasi shkmbyem prshndetjet e rastit nprmjet nj buzqeshje q i ndrionte syt dhe tr qenien, n moment u gjetm t rrethuar nga katr vajza t qeshura e t gzuara q iu hodhn n qaf. ishte nj moment i jets sime q nuk mund ta harroj. Katr vajzat, si edhe do t shnoja n bllok emrat e tyre: joana Koa nga Vlora, juli Cirici nga Gjirokastra, Elona Dolani nga Elbasani dhe Katerina Gjerkuqi nga saranda, si t takonin nnn e tyre iu hodhn n qaf dhe e puthn msuesen, drejtoreshn e tyre. Derisa nxora aparatin fotografik m kaluan shum momente intime t nj dashurie dhe respekti prindror, puthje nne e puthje fmije. Nj moment e fiksova dhe e kam n albumin e jets sime. Drejtoresha m tha q t vija pasdite pr t par me syt e mi at q krkoja. shkova. Prjetova aste emocionuese midis nxnsve t msuese Denads, mes fmijve t saj nga e gjith shqipria. i prjetova at dit n nj klas dhe sipas regjistrit me klasat n ditt e tjera, pesdhjet e tre. i mora nj pr nj emrat e nxnsve dhe i bra pjes t reportazhit tim. M tej prjetova nj tjetr ast t bukur: nj klas me prindr, baballar e nna t atyre nxnsve q msonin greqisht. Ajo grua, ajo drejtoresh shkolle kishte kombinuar msimin e gjuhs shqipe pr fmijt me msimin e greqishtes pr prindrit e tyre, nj gj q flet m shum midis rreshtave se sa n rreshta. reportazhi u botua me mbylljen domethnse t stela Protonotarios: ju faleminderit shum pr ndihmn q na dhat. Duam q nisma jon t mos qndroj ktu por t shkoj edhe n shkollat e tjera n Athin dhe n t gjith Greqin. Kshtu do t rritet
Tregime t jetuara

320

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

321

kultura dhe bashkpunimi me vendet e tjera nga vijn t rriturit dhe fmijt. Fmijt duhet t vazhdojn msimet, t shkruajn e lexojn n gjuhn e nns s tyre. Mendoj se sht shum e rndsishme q t msohet gjuha e nns dhe t ndihmojn veten e tyre edhe n zhvillimin e dijes dhe t kulturs Ai reportazh do t mbetej n arkivin e gazetarit pr tu botuar pjesrisht n librin rilindsit e kohs son dhe i plot n librin shkolla shqiptare e Athins- rilindsit e kohs son -2 Kishte nj arsye ribotimi i atij shkrimi. Ngjarjet kishin rrjedhur n nj klim t shndetshme, ku n Grava do t hapeshin jo vetm klasa t gjuhs shqipe, por edhe t gjuhs arabe, kjo derisa vjen nj ciklon jo nga natyra, por nga ajo rrjedh q lidhet me ksenofobin dhe racizmin do t zbrazej mbi drejtoreshn e shkolls, t ciln e zbuan nga detyra dhe msimit t gjuhs shqipe i kishin vn kyin e ndryshkur t rryms q kishte ardhur nga lart. jo vetm kaq, por drejtoreshn e shkolls dhe msuesen shqiptare i kishin hedhur n gjyq. E ribotova reportazhin e 8 prillit 2003 me nj shtojcn... ...Kisha dgjuar se stela Protonotarion, drejtoresh e shkolls s Gravs n Athin e kishin pushuar nga puna... Arsyet e pushimit nuk i kam t qarta. Flitej pr nj qarkore t ardhur nga lart ku ndalohej hapja e dyerve n shkollat greke pr msimin e gjuhs s mms pr emigrantt e vegjl... Nuk kam arritur ta siguroj at qarkore, qarkore e cila do t prgnjeshtroj deklaratat n efir t ministrave prkats t arsimit t shqipris dhe Greqis se klasat n shkollat greke mirpresin fmijt shqiptar t msojn gjuhn e nns... Do t prgnjeshtroj thnien e ish kryetares s bashkis s Athins Dora Bakojani... Askush nuk ju ndalon t hapni shkolla shqiptare n Greqi. Duhet q vet shteti juaj t ket nj interes n kt drejtim.
NjErz q i DUA - 5

Ne ju ndihmojm me ambientet, ndrsa ju duhet t siguroni librat dhe msuesit. M 13 qershor 2009 nj mik imi, njohs i nj reportazhi q un kisha br pr shkolln e Gravs dhe drejtoreshn Protonotariu, m thot se javn e ardhshme, n gjykatn e Athins, do t ket nj gjyq ndaj saj... M 17 qershor nj e-mail n adresn time elektronike m njoftonte: Gjyqi i msueses ishte dje, por u anulua pr m 22 janar 2010... Do t mundohem t mos e humbas at gjyq, madje t dal edhe dshmitar okular i nj dashurie dhe prkushtimi qytetar t stela Protonotarios ndaj fmijve shqiptar, dashuri q ata ia prcillnin msueses-nn e dyt pr ta, me puthje t pafajshme, fiksuar edhe n fotografit q bra at dit t prillit 2003... * * * Kaluan muaj derisa nj dit gjeta celularin e Protonotarios. Tre dit para gjyqit e mora n telefon dhe i shpreha mbshtetjen time, madje edhe si dshmitar. i thash se do ti dhuroja edhe librin tim, gazetat dhe fotografit q kisha br at dit. M falnderoi dhe, pasi m tha q t takohemi n orn 9.30 ditn e gjyqit, m dha nj adres elektronike, www.132grava.com pr nj informacion t gjer. Trokita mbi adres dhe para meje u hap nj bot e madhe. Pran drejtoreshs ishte pa ekzagjerim e gjith bota. Nuk e di nse kishte ngelur institucion demokratik prparimtar n Greqi dhe n bot pa u indinjuar dhe pa iu drejtuar drejtsis greke q stela Protonotarion dhe Denada Karkallon ti shpallnin t pafajshme. i mblodha dhe pr disa or i sistemova n nj zarf kompjuterik, ndoshta, po t gjej ndonj prkthyes t sakt, pr ti br pjes
Tregime t jetuara

322

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

323

e librit rilindsit e kohs son-3. Mos u nxitoni pr t dal vullnetar. Nuk sht fjala pr dhjet apo njzet faqe. Fjala sht pr m se treqind faqe, madje faqe q shtohen do dit, tashm, q nga 23 janari jo si thirrje pr pafajsi, por si urim... Tek u bija diagonal titujve ndjeva nj boshllk, prjashtuar nj vajz shqiptare q ngrinte zrin n mbrojtje t ish msueses s saj, asnj z nga vendi im. As nga shteti, as nga tubimet e shoqatave e shoqata ve e ve, as nga degt e partive politike t majta e t djathta. shteti shqiptar, shoqatat dhe partit shqiptare, ktyre tubimeve q bjn namin pr votn e emigrantit dhe lvizin mijra autobus e derdhin miliona lek pr vota, kta njerz q e bjn gjoksin hendek pr patriotizm nuk iu vun edhe me nj fjal t vetme krah nj msueseje shqiptare, q pse u kishte msuar fmijve shqiptar gjuhn shqipe, rrezikohej t hynte n burg, t linte pr muaj apo vite dy fmijt e vet pa nnn pran. Pr m tepr, kjo sepse ktu nuk ishte e pandehur Denada Karkallo, por ishte e pandehur gjuha shqipe. Mora n telefon nj mikun tim, q ndjek msimin e gjuhs shqipe n emigracion dhe i thash t shkojm n gjykat, ta ndjekim, por edhe t japim dshmin ton n mbrojtje t dy t pandehurave. U ngroha paksa kur n mjediset e gjykats erdhi vet i dyt rezart Bejkaj, sekretar i Ambasads shqiptare, ngrohje q at dit tepr t ftoht athinase do ta ndjeja me pranin e tyre pes or n kmb, ata dhe un, n gjykimin e shtjes. Pes or n kmb, midis njerzve si n kuti sardelesh pr nj njeri q po mbush shtatdhjet vje jan t lodhshme. Nuk i ndjeva, madje sot q po shkruaj m ngjan se m kan br mir fizikisht, por mbi t gjitha shpirtrisht. i takova prpara se t uleshin n stolin e drunjt t t akuzuarit edhe steln edhe Denadn. Nuk ishin ato q kisha
NjErz q i DUA - 5

par shtat vjet m par; t qeshura, t gjalla, ndrrimtare. E pash q ishin t lodhura, t vrara nga pesha dyvjeare e nj akuze pakuptim. Kjo nga jasht se nga brenda pash dika tjetr, guximin, krenarin, vendosmrin pr t luftuar pr t drejtn dhe bindjen e tyre. Ksaj i shtoheshin njerzit q kishin mbushur si asnjher hyrjen e m von salln e gjyqit. N at moment nuk e di se si fluturova n botanik pr t gjetur nj lule, petalet e s cils rrethojn thekt dhe pistilin q formojn far e fryt. Gjeta shum, por jo si ky mjedis njerzor, kta njerz q rrethonin steln dhe Denadn. ...Filloi gjyqi. N harkun e tavolins nj boj burri t lart, n qendr u vendos gjykatsja, nj vajz e re nga pamja n harkun e t tridhjetave, q si do t dgjoja m von nga avokati, ishte n fillim t karriers s saj, n t djatht prokurori dhe n t majt sekretarja. serioz, t vmendshm, veshngrehur e sympreht, njerz q ngjallnin nj przierje frike me respekt. Nuk lejohej filmimi e fotografimi. Diktofoni n nj sy xhepi nuk ishte aq i fuqishm sa t kapte bisedat mes dshmitarve dhe trupit gjykues. E vetmja gj q m mbeti ishte t fiksoja n kujtes pamjet, lvizjet dhe t kapja sa mundja fjalt, shum prej t cilave o nuk vinin t qarta, ose ishin t gjuhs s gjyqit e ligjeve. Fiksova nj pamje q nuk e di nse sht par n ndonj gjyq. Avokatja, me nj turr letrash, sa n krah, sa n tavolin, se nuk ia mbanin duart, nj nga nj ia zgjaste gjykatses duke i treguar adresat nga vinin: protesta, thirrje, vota nga e gjith Greqia dhe nga institucione e personalitete nga Evropa, shBA, Kanada etj. Midis tyre edhe nj dokument zyrtar nga Avokati i Popullit Grek. Ishte letra q u shfletua flet pr flet n fillim nga gjykatsja dhe m pas nga prokurori... Kur m n fund mbaroi dorzimi dhe mbi tavolinn e gjykatses u formua nj mullar i tr me dokumente, mullar
Tregime t jetuara

324

Abdurahim Ashiku

rrFiMET E KoMshiUT

325

q pr disa sekonda e humbi nga syt e njerzve fytyrn e gjykatses, ather e kuptova pse avokati i shtjes, nj burr me karrier 35 vjeare n stolin e mbrojtjes s njerzve, i refuzoi materialet e mia pr ti pasur si dshmi, se gjuha shqipe dhe gjuha e nns s emigrantve jepet jo vetm e lir n shkolla, por shteti Evropian, q nga shtetet skandinave e deri n Austri e zvicr i paguante msuesit me t njjtat paga si paguante msuesit e gjuhs vendase. Kishte t drejt. Vendet evropiane kishin folur me mullarin e dokumenteve mbi tavolinn e gjykimit t shtjes. Nuk do t flas pr vijueshmrin e mtejshme t gjyqit, pr tu br vend shkrimeve t tjer, deri n nj libr me emra njerzish, fakte e adresa, nuk do t hyj n hollsi, por dy gjra e quaj t vlefshme ti them. Akuzuesi, njeriu q me porosi nga lart erdhi dhe przuri brutalisht nga drejtimi i shkolls stela Protonotarion, deklaroi se ai ishte drguar nga nj person me pozit n Ministrin e Arsimit dhe t Besimeve, me detyr q t fshinte gjuhn shqipe nga shkolla. Vetm gjuhn shqipe dhe jo edhe gjuhn arabe q zhvillohej paralel n shkoll. T fshinte me fshesn e hekurt t racizmit dhe ksenofobis edhe nj filiz evropian q kishte br shtat n nj shkoll, ku fmijt (72 pr qind shqiptar e t nacionaliteteve t tjera) nuk ishin t detyruar t citonin para fillimit t msimit vargjet e Bibls orthodhokse, por vargjet e poetit janis ricos nga poezia Ylli i mngjesit. Bra gabim. Duhet t jepja dorheqjen. Ndalova programin e msimdhnies dhe qysh ather m quajn fashist dhe ultranacionalist. Msuese stela sht e pafajshme. sht e padrejt ti japim asaj prgjegjsi t kota, deklaroi n gjyq akuzuesi. Midis atyre q dshmuan n gjyq (ishin tet vet, por pr arsye t kohs, por edhe t ecuris s gjykimit, u ftuan vetm
NjErz q i DUA - 5

katr) ishte edhe zvendsi i Avokatit t Popullit Grek pr t Drejtat e qytetarve dhe t Fmijve. institucioni i lart i Avokatit t Popullit nuk ishte mjaftuar vetm me drgimin me shkrim 8 faqesh t nj dokumenti pr mbrojtjen e dy msueseve, bazuar n ligjet greke, por me drgimin e njeriu t lart t tij pr ta thn me z at q duhej thn botrisht. Gjykatsja dhe prokurori e quajtn nj nder t madh pranin dhe deponimin e tij, nder q prokurori do ta veonte si nj rast t jashtzakonshm n pretencn e tij. M von do t dgjohej stela Protonotario dhe Denada Karkallo prmes shum pyetjesh pr t parn si nga gjykatsja, po ashtu edhe prokurori dhe t asnj pyetje pr t dytn. E dija q prokurort n do rast t krkonin, duke prmendur ligje e nene, dnim me muaj apo vite burgimi apo me gjob. Tek dgjoja prokurorin q shfletonte her nj dshmi nga mullari i dshmive nga e gjith bota e her deklaratn e Avokatit t Popullit, ndjeva se ai ishte kthyer nga pozita e prokurorit t frikshm n at t avokatit. Dhe kjo do t vinte kur ai do ti shpallte t dy msueset, drejtoreshn greke dhe msuesen shqiptare t pafajshme. M pas do t vinte mbrojtja e dy avokatve t shtjes, nj mbrojtje q ishte prtej mbrojtjes s dy t pandehurave, nj mbrojtje e gjuhs s nns, t t drejts s fmijs, kudo ku lind dhe jeton, t msoj lirisht gjuhn e nns nn mbrojtjen e shtetit ku jeton. Domethnse ishte pika n fjalin e fundit t tij kur tha se kjo ishte nj betej midis dy botve, t bots s vjetr veshur me rrobat e ksenofobis dhe racizmit dhe t bots s re t demokracis dhe t progresit. M tej, pas dhjet minuta pushim, gjykatsja do ti deklaronte stela Protonotarion dhe Denada Karlallon t pafajshme.
Tregime t jetuara

326

Abdurahim Ashiku

rrFiMeT e KOMSHiuT

327

Gjyqi kishte mbaruar. Gjuha shqipe, nprmjet deklarimit t pafajsis s ktyre DY MSUESEVE kishte fituar, ishte br e ligjshme. Nuk m mbeti gj tjetr prvese t nxjerr nga xhepi aparatin fotografik dhe t bj sa shkrepje munda mbi fytyrat tashm t qeshura t Stelas dhe denadas, mbi njerzit q shqyen duart nga duartrokitjet. Nuk harrova edhe diktofonin, pr t ngrir n shiritin magnetik fjalt e pafajsis s dy msueseve... Stela Protonotario: Ndjehem shum e gzuar, sepse u hap mundsia pr arsimimin e gjith atyre q prpiqen pr nj msim m t mir pr t gjith fmijt dhe veanrisht pr t gjith fmijt e emigrantve. denada Karkallo: edhe un ndjehem shum e knaqur dhe shpresoj pr nj t ardhme shum t mir pr t gjith fmijt npr shkolla. ju faleminderit q na qndruat pran. T nesrmen hapa kompjuterin n adres t shkolls 132 t Gravs. Ministrja e Arsimit dhe e Besimeve Fetare Anna dhiamantopulo deklaronte: un jam shum e knaqur. Kjo sht nj shtje e rndsishme, shtje q e kam pasur nga fillimi t qart dhe kam shprehur mbshtetjen time. Kthimi i Stella Protonotarios, nj MSueSe me germa kapitale, sht m aktuale se kurr, kjo e lidhur edhe me debatin mbi integrimin e fmijve t emigrantve n shoqrin greke si nj nga prioritetet e qeveris. roli i msuesit n kt proces sht katalitik dhe shteti sht tani pran tij. Drejtsia greke i dha pafajsi drejtoreshs s shkolls fillore t Gravas n Athin Stela Protonotario dhe msueses s gjuhs shqipe denada Karkallo, pushuar nga puna dhe akuzuar se kan hapur klasat pr msimin e gjuhs shqipe n shkoll publike... Koh t reja... Athin 23 janar 2010
Njerz q i duA - 5

Prmbajtja

Tregime t jetuara

328

Abdurahim Ashiku

NjErz q i DUA - 5