ARCHITECTUURGESCHIEDENIS (7X200)

V ORM A NTONI G AUD S ANTIAGO C ALATRAVA

R.M.G. T O I R K E N S 0676582

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582)

D R . I R . J.G. W A L L I S D E V R I E S TECHNIS CHE UNIVERS ITEIT EINDHOVEN 21/06/2011

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582)

I NHOUDSOPGAVE
Blz. INLEIDING 3

A N A LY S E

5
I N S P I R AT I E B R O N N E N 5

VORM

SYMBOLIEK

TECHNIEK

C O N C LU S I E

BRONNEN

10

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582)

I NLEIDING
Antoni Gaud en Santiagio Calatrava, twee architecten die op geheel eigen wijze vorm geven aan de opdrachten die ze krijgen. Vorm is een belangrijke thematiek die bij beiden een rol speelt. De een leefde in de 19e eeuw, de ander in de 20e eeuw. Toch zul je in beide gevallen een aantal overeenkomsten en natuurlijk verschillen ontdekken in de manier van ontwerpen. In de analyse ga ik verder in op de inspiratiebronnen van beide architecten, de vorm, symboliek en de constructiemethoden. Als afsluiting zal ik een conclusie vormen over het inzicht dat ik heb gekregen in de moderne architectuur. Voordat ik ga beginnen met de analyse, in het kort iets over de twee architecten.

Antoni Gaud y Cornet Geboren als de zoon van een kopersmid 1852, groeit Gaud op in de Catalaanse stad Reus. Op zijn 17e trekt hij naar Barcelona om architectuur te studeren. Hij was geen goede student, maar viel door zijn eigenzinnigheid. Toen Gaud afstudeerde, was er sprake van openheid in de Europese architectuur. De romantiek kwam op in plaats van het strakke en sobere Neoclassicisme. Gevoel en waardering voor alle bouwstijlen uit het verleden kwamen naar voren in de Romantiek. Spanje was in deze tijd enigszins gesoleerd van Europa, maar ook hier las men John Ruskins werk. Hij schreef in 1853: het ornament is de oorsprong van de architectuur. Gaud gebruikt in zijn werk ook uitzonderlijk veel ornamenten, dit is een van de kenmerken van zijn bouwstijl.[1]
Afbeelding 1: portret van Antoni Gaud y Cornet

in

op

de

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582)

Santiago Calatrava Hij werd geboren in 1951 in Valencia. Vanaf 8 jarige leeftijd volgt hij lessen op een kunstschool in Valencia. Op zijn 13e werd hij door zijn ouders als uitwisselingsstudent naar Parijs gestuurd. Later keerde hij terug naar Parijs om kunst te studeren aan de Ecole des Beaux Arts, maar met de studenten protesten in die tijd, werden zijn lessen niet gegeven en keerde hij terug naar Valencia. Hier studeerde hij architectuur en studeerde af in urbanisme. Vervolgens is hij naar Zrich vertrokken om daar te studeren en zich te verdiepen in de techniek. Het ontwerpen van bruggen, was het begin van zijn internationale carrire. Calatrava noemt twee architecten die van invloed zijn op zijn manier van ontwerpen, dit zijn Antoni Gaud en Eero Saarinen. Antoni Gaud is ook een onderdeel van deze analyse. Eero Saarinen werd geboren in Finland en verhuisde op zijn 13e naar de VS. Aanvankelijk wilde hij beelthouwer worden, maar koos uiteindelijk toch voor de architectuur. Dit is een herkenbaar aspect in het leven van Calatrava, die ook kunstenaar wilde worden. Uiteindelijk is het Calatrava gelukt beiden te zijn. Hij is een architect, maar ook een beeldhouwer. [2]

De levensloop van Santiago Calatrava met betrekking tot de keuze voor zijn studie is erg herkenbaar, aangezien ik zelf ook deze keuze heb moeten maken. Voordat ik bouwkunde ben gaan studeren, heb ik getwijfeld om naar de Kunstacademie in Maastricht te gaan. Ik ben daar ook aangenomen, maar heb uiteindelijk toch de keuze gemaakt om op de TU/e bouwunde te gaan studeren. Ik vind het erg leuk om bij het maken van deze analyse, erachter te komen dat meerdere architecten voor dezelfde keuze hebben gestaan.

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582)

Afbeelding 2: Santiago Calatrava

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582)

A NALYSE
Inspiratiebronnen Gaud was een perfectionistisch man. Hij was nooit tevreden en elk aspect in zijn ontwerpen kon beter. Op grond van experimenten en zelfkritiek bleef hij zolang doorgaan met het verbeteren van zijn ontwerp tot hij absoluut zeker was. Werken die op intutie gebaseerd zijn, wees hij af. Rationele verfijning vormde de basis bij zijn ontwerpen. Niemand was nutteloos en elk detail van een project verdiende de aandacht. [3] Twee invloeden speelden een rol in het werk van Gaud, het verlangen de inheemse architectuur te doen herleven en de innerlijke drang om geheel nieuwe uitdrukkingsvormen te scheppen. [4] Deze nieuwe uitdrukkingsvormen kwamen uit het feit dat Gaud alles zelf onderzocht en bestudeerde. Hij vertrouwde niet op bestaande boeken en onderzoeken, hier haalde hij zelf de fouten uit, maar hij onderzocht alles zelf tot in de puntjes en ontwikkelde zo zelf nieuwe vormen en technieken. Voortdurende vooruitgang is kenmerkend in zijn werken. [3] Inspiratie haalde hij ondermeer uit de natuur. In de natuur wordt met zo min mogelijk materiaal, een zo sterk mogelijke constructie gevormd, dit streefde Gaud ook na. Calatrava ziet Gaud als een van zijn inspiratiebronnen. Dit is terug te zien in zijn ontwerpen, waar hij ook teruggrijpt naar vormen in de natuur. Hij onderzoekt de vormen van het menselijk lichaam, en onder andere de vleugels van vogels. Dit is niet alleen te zien in zijn bouwwerken, maar ook in de beelden die hij maakt. Ook laat Calatrava zich inspireren door de mathematiek. Volgens hem is geometrie de basis van de bouwkunst. Een andere passie die terugkeert in zijn werken is beweging, beweging volgens de natuurwetten. [5]

Vorm Vorm is een ander aspect in deze analyse. Gaud is vooruitstrevend bij zijn ontwerpen, hij probeert elke keer opnieuw nieuwe vormen te ontwerpen. Gaud had een levendige verbeelding. Hij kon moeiteloos vormen in gedachten houden en ruimten visualiseren. Hierbij kon hij met gemak onderscheid maken tussen wat wel en niet belangrijk was. Hij experimenteerde veel, met maquettes en modellen, om tot de juiste vorm te komen. Tekeningen werden jarenlang geperfectioneerd tot dat het aan zijn wensen voldeed.

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582) Volgens Gaud kwam het aspect vorm op de vierde plaats in de architectuur. In de architectuur komt vorm op de vierde plaats; de eerste komt de situatie toe, de tweede de afmeting, de derde het materiaal en de vierde de vorm. De tastzin geeft vorm maar niet de plaatsing; het gezicht geeft niet alleen vorm maar plaatst die ook samen met vorm, afmeting en kleur. Deze vier verlenen stabiliteit en alle resterende kwaliteiten. Gaud ontwierp zijn werken compleet met decoraties en kleurstelling. Als student was hij al van plan zich serieus te verdiepen in ornamentatie. Hij verkoos strikt architectonische decoratie boven elke ander vorm. Door de constructie te benadrukken, versterkte hij hun mechanische functie.
Afbeelding 3: Schets gemaakt door Santiago Calatrava, studie draaiing van het menselijk lichaam

Gaud ging uit van het skelet van de levende mens, omdat dit de basis vormt van het karakter van een figuur. Hij bestudeerde levende modellen, ook van dieren, om de weergave zo nauwkeurig mogelijk te maken. Kon hij geen levende dieren krijgen, dan werkte hij met ijzerdraad langs de ruggengraat van de opgezette versie, om zo de bewegingen te reconstrueren. [3] Calatrava bestudeert ook nauwkeurig de vorm van mensen en dieren bij bepaalde ontwerpen van hem. Dit is een overeenkomst met zijn inspiratiebron Antoni Gaud. In tegenstelling tot Gaud, zijn de ornamenten van Calatrava voornamelijk van esthetische waarde en niet om de constructie te benadrukken. Calatrava is een ingenieur en een architect, net zoals Antoni Gaud was. Maar daarnaast is hij ook een beeldhouwer. Zijn werken zijn daarom vaak een combinatie van deze beroepen. Calatrava probeert in zijn ontwerpen de grens van het architectonisch bereikbare op te zoeken, dit komt overeen met de wens van Gaud om nieuwe uitdrukkingsvormen en technieken te ontwikkelen. Door middel van nieuwe technieken en vormen kan de grens van de architectonische mogelijkheden opgerekt worden. [6]

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582)

Symboliek Vooral Gaud maakt gebruik van symboliek in zijn werk. Een goed voorbeeld is de Sagrada Famlia, waarvan de bouw nog steeds bezig is. De geplande oplevering van deze kerk staat in 2026, na 144 jaar moet de Sagrada Famlia voltooid zijn. De hoofdtorens van deze kerk worden gewijd aan de belangrijkste personen van het christendom: Jezus, Maria en de evangelisten. De drie faaden van de kerk verbeelden het leven van Jezus. Dit zijn de Geboortefaade (oost), de Passiefaade (west) en de Gloriefaade (zuid). De Passiefaade herdenkt de dood en wederopstanding van Jezus en de Gloriefaade verbeeld de redding van de mensheid. Dit is maar een voorbeeld van symboliek in het werk van Gaud, in meerdere werken van Gaud is een vorm van symboliek te herkennen. In de werken van Calatrava is weinig tot geen symboliek terug te vinden. In vergelijking met Gaud komt het werk van Calatrava wat simpel over. Natuurlijk zijn de werken van Calatrava ook zeer doordacht maar op het gebied van symboliek wint Gaud het van Calatrava. [7]
Afbeelding 4: La Sagrada Famlia

Techniek Functionele perfectie, daar streefde Antoni Gaud naar in zijn ontwerpen. Om tot deze perfectie en functionaliteit te komen, bestudeerde hij vormen en structuren die in de natuur voorkomen. Hyperboloden, honingraatstructuren, spiraalvormige groei van planten, boomstructuren, dit zijn allemaal aspecten die Gaud toepast in zijn ontwerpen. Onder andere in de reeds genoemde Sagrada Famlia, komen deze aspecten naar voren. Ook was Gaud een man die door middel van het ondersteboven bouwen van maquettes, kettinglijnen verkreeg die de constructie zo functioneel mogelijk bepaalden. Deze kettinglijnen lieten het verloop van de constructie zien die het meeste praktische was om toe te passen, er is dan geen sprake van spatkrachten, het materiaalverbruik werd op deze manier ook zo minimaal mogelijk gehouden. [7] 9

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582) Gaud was een buitengewone constructeur, die vooraf tot in de kleinste details wist wat er nodig was om het werk uit te voeren. De bouwers die zijn constructies moesten verwezenlijken, begrepen zelf vaak niet de redenaties die hier aan ten grondslag lagen en ze geloofden niet dat het zou werken. Uiteindelijk blijkt toch dat Gaud erg bekwaam is in het onderzoeken en uitwerken van nieuwe en betere constructiemethoden. Santiago Calatrava is bij zijn ontwerpen ook telkens bezig met het ontwikkelen van nieuwe mogelijkheden om de grenzen van de architectuur op te zoeken. Zijn interesses liggen ook bij de mathematica en geometrie en hij is een bekwaam constructeur. Door de combinatie van beeldhouwer, architect en constructeur is hij in staat om nieuwe vormen en methoden te ontwikkelen en nieuwe grenzen te stellen. Dit is ook wat Gaud deed in zijn tijd. Zich niet laten lijden door wat niet kon, maar zelf nieuwe ideen en methoden ontwikkelen om ontwerpen mogelijk te maken.

10

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582)

C ONCLUSIE
De conclusie die ik kan trekken uit dit onderzoek, is dat Calatrava op verschillende punten zijn inspiratiebron Antoni Gaud goed volgt, maar op andere punten lijkt Calatrava simpel. Gaud is erg perfectionistisch en kan jaren bezig zijn met het perfectioneren van een detail in zijn ontwerp. Calatrava is wat dat betreft wat gemakkelijker in zijn ontwerpen. Calatrava zoekt natuurlijk alles ook goed uit en door middel van zorgvuldige wiskundige berekeningen wilt hij ook tot nieuwe mogelijkheden komen, net zoals Gaud ook constant op zoek was naar vooruitgang en verbetering, maar Calatrava blijft aan het oppervlak terwijl Gaud helemaal tot het diepe duikt. De tijden zijn dan wel veranderd, maar dit is toch een zeer duidelijk verschil dat in de analyse naar voren komt. In de moderne architectuur blijft het van belang om jezelf te vernieuwen en de architectuur te vernieuwen. Niet alleen de vorm, maar ook technische aspecten moeten opnieuw verbeterd en uitgedacht worden. Het is belangrijk om te blijven inspireren. Er zijn altijd betere oplossingen mogelijk. Dit is een belangrijke conclusie uit deze analyse, blijf jezelf verbeteren en vooruitstrevend te werk gaan.

Ik vond het een erg leuke ervaring om deze analyse te maken. Ik vind het fascinerend hoe Anton zoveel gebruikt maakt van verschijnselen uit de natuur, dit spreekt mij ook erg aan. Het leuke aan Santiago Calatrava had ik eerder al vermeld, het feit dat ik voor dezelfde keuze heb gestaan die hij in zijn jongere jaren heeft gemaakt, vond ik erg herkenbaar. Het geeft me een rustgevend gevoel dat ik niet de enige was met dit dilemma, maar dat meerdere architecten hiermee hebben gezeten.

11

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582)

Bronnen
Tekst [1] (7 juni 2011) Antoni Gaud. Geraadpleegd op 12 juni 2011, http://nl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Gaud%C3%AD [2] z.d. Santiago Calatrava. Geraadpleegd op 12 juni 2011, http://www.notablebiographies.com/supp/Supplement-Ca-Fi/Calatrava-Santiago.html [3] Bergs, J. z.d. Gaud: De mens en zijn werk. Rijswijk: Uitgeverij Elmar b.v. Fotografie: LLimargas, M. [4] Frampton, K. (1992). Moderne architectuur: Een kritische geschiedenis. Nijmegen: Sun. [5] Jodidio, P. (1951). Calatrava. Kerkdriel: Librero [6] z.d. Santiogo Calatrava. Geraadpleegd op 12 juni 2011, http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=519 [7] (December 2011). Sagrada Famlia: Gauds meesterstuk. National Geographic: Nederland-Belgi, p. 32 34.

Afbeeldingen Afbeelding 1 fotograaf onbekend, http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Antoni_Gaudi_1878.jpg Afbeelding 2 fotograaf onbekend, http://www.arcspace.com/architects/calatrava/torso2/torso2.html Afbeelding 3 fotograaf onbekend, http://www.urbantvguide.nl/eerder-op-tv/dekronkels-van-een-architect-calatrava/ Afbeelding 4 Rainer Walter Schmied, http://architecture.about.com/od/greatbuildings/ig/Antoni-Gaud-/Sagrada-Familia-.htm

12

Technische Universiteit Eindhoven - Architectuurgeschiedenis (7X200) - R.M.G. Toirkens (0676582)

13