1.

Tregu devisor Kur i studiojm ekonomit e hapura, t cilat tregtojn me njra tjetn, ekziston nj dallim i madh n transaksione midis tregtarve vendor dhe t jashtm, krahasuar me transaksionet midis vendorve n t njjtin vend; domethn, kt dallim e bn ndryshimi n kurset e kmbimit t valutave nacionale.Tregu devizor nuk sht nj vend fizikisht i izoluar, por ai definohet si nj treg ku valuta t ndryshme nacionale jan bler dhe shitur. Thn m shtruar, cilt faktor e prcaktojn se sa njsi t valuts vendore duhet t ipen n kmbim pr nj njsi t valuts s jashtme n nj ekonomi, sht nj nga fushat m t rndsishme t studimit t ekonomiksit ndrkombtar dhe sht objekt studimi n vijim t ktyre leksioneve. Nj nga gjrat fascinante lidhur me tregun devizor jan shumat e mdha t parave t cilat kmbehen (qarkullojn), n baza ditore (pr nj dit). qendra kryesore pr tregtim devizor sht Londra, me nj shum prej 753 miliard dollar qarkullim ditor, shum kjo e jashtzakonshme, kur dihet se Bruto Prodhimi Vendor i Britanis s Madhe (GDP) sht pak m tepr se dyfishi i ksaj shume. 2. Kursit i kmbimit Kursi i kmbimit, thn thjesht, sht mimi i nj valute, kundrejt valuts tjetrs, ndrsa ekzistojn dy metoda t shprehjes s tij: - Njsit e valuts vendore pr nj njsi t valuts s jashtme pr shembull, nse e marrim euron si njsi valutore vendore, ather, Tetor 2007 pr t bler nj dollar nevoiten 0,7073 euro, respektivisht 0.7073/$1. - Njsit e valuts s jashtme pr nj njsi t valuts vendore prap nse e marrim euron si njsi vendore, me 5 Tetor 2007, pr t bler nj euro, nevoiten prafrsisht 1. 4138 dollar, respektivisht $1.4138/1. 3. Karakteristikat dhe pjesmarrsit n tregun devisor Tregu devizor sht treg botror dhe sht krijuar n rend t par nga bankat komerciale, brokert devizor dhe agjentt tjer, t autorizuar pr tregti me valutat m kryesore t jashtme n bot. Kto grupe jan n lidhje t drejtprdrejt midis tyre dhe me t tjert, prmes telefonve, terminale kompjutorsh , tekeksit dhe faksit. Valuta q tregtohet m s lehti dhe m s shumti sht dollari amerikan, i cili sht i njohur si valut transporti. Nafta dhe shum produkte t tjera t nj rndsie t veant, si sht kallaji, kafja, ari, etj., q t gjitha kan prirje q mimet e tyre tju caktohen n $ 4. Pjesmarrsit kryesor n tregun devizor mund t kategorizohen si vijon - Klientt me pakic - jan bizneset, investitort ndrkombtar, korporatat multinacionale dhe, thn me nj fjali, t gjith ata q kan nevoj pr t bler deviza pr t kryer biznesin e tyre. Normalisht, ata nuk do t blejn ose t shesin drejtprdrejt valuta t jashtme prsonalisht, por sigurisht se ata do ti drejtohen pr shrbime t tilla bankave komerciale, prmes dhnjes s urdhrave pr shitblerje t tyre.
-Bankat komerciale - bankat komerciale i kryejn urdhrat e shitblerjes t klientve t tyre me

pakic, nga kontot e tyre, pr t kryer kmbimin (ndryshimin) e strukturs s aseteve dhe t borxheve

n valuta t ndryshme. Pr m tepr, bankat punojn drejtprdrejt me bankat tjera, apo prmes brokerve devizor.
- Brokert devizor bankat shpeshher nuk tregtojn drejtprdrejt me ndonj bank tjetr, por ato

ofrohen t blejn dhe t shesin valuta t jashtme prmes brokerve devizor. Operimi prmes ktyre brokerve sht avantazh, sepse meqense ata (brokert) i mbledhin quotizimet e blerjes dhe t shitjes s shum valuta nga shum banka, ather kuotizimi m i favorshm sigurohet shpejt dhe me kosto shum t lir.
- Bankat qendrore normalisht, autoritetet monetare n nj vend nuk jan indiferente n

ndryshimet n kursin e kmbimit t valutave t tyre dhe, aq m tepr, kurset e kmbimit t valutave t vendeve m t industrializuara kan qen n regjimin e kurseve fluktuive, q nga viti 1973, kur bankat qendrore shum m shpesh intervenonin q t blenin dhe t shisnin valutat e tyre n mnyr q t ndikojn n kursin me t cilin tregtohej valuta e tyre. 5. Arbitrazhi n tregun devizor Nj nga komplikimet m t rndsishme, q rrjedh nga komunikimi i afrt i blersve dhe shitsve n tregun devizor sht ajo se ekziston gati nj shitje e njkohshme e astit e valutave n qendra t ndryshme financiare (n treg devizor). Arbitrazhi sht prdorimi i ndryshimeve n mim, pr prfitime me rrezik t madh. Q ta ilustrojm kt q e tham m lart, do t supozojm se shpenzimet e transaksionit jan t paprfillshme dhe se ekziston vetm nj quotizim i vetm i kursit t kmbimit, duke ln mnjan efektin ofert-krkes n treg. 6. Financial centre arbitrage Siguron at q kuotizimi i kursit t kmbimit dollar-funt n New York do t jet i njjt sikuse quotizimi n Londr dhe n qendrat tjera financiare. Kjo sht kshtu, sepse, nse norma e kmbimit e dollarit sht $1.89/1 n New York, por vetm $1.87/1 n Londr, pr bankat do t ishte profitabile q t blejn funta n Londr dhe njkohsisht ti shesin ato n New York dhe, kshtu, 2 cent t jen t garantuar pr do funt t bler dhe t shitur. Akti i blerjes s funtave n Londr do t ndikoj n zhversimin e dollarit n Londr, ndrsa shitja e e funtave n New York do t ndikoj n ngritjen e vlers s dollarit n New York. 7. Cross currency arbitrage Q ta ilustrojm se ka nnkuptojm me arbitrazh valutash, le t supozojm se kursi i kmbimit t dollarit sht $1.88/1 dhe kursi i kmbimit t dollarit kundrejt euros sht $1.30/1. Arbitrazhi valutor implikon at q kursi i kmbimit t euros kundrejt funts do t jet 1.4462/1 (1.88/1.30=1.4462). Nse ky nuk do t ishte kshtu, le t themi, do t ishte 1.50 euro pr nj funt, ather pr dilert e Britanis s Madhe, pr dollart q i duan ti ken, do t ishte m mir q s pari ata ti sigurojn me 1.50 euro, e pastaj ti blejn me $1.95, duke br, kshtu, nonsense t quotizimit prej $1.88/1. Krkesa e shtuar pr euro do t ndikoj me t shpejt n shtimin e vlers s saj kundrejt funts, n nivelin e 1.4462/1.

8. Kursi spot i kmbimit Kursi spot i kmbimit sht kursi midis dy valutave pr shitblerje imediate (t menjhershme). Me fjal t tjera, kursi spot i kmbimit sht kursi i tanishm (aktual) i kmbimit i dy valutave vis-a-vis (prball) njra tjetrs. N praktik, normalisht ekziston nj interval kohor, dy ditsh, midis blerjes ose shitjes spot (t menjhershme) dhe kmbimit aktual t valutave, q t mundsoj verifikimin, rregullimin e letrave dhe kliringun (prmbylljen) e pagesave (transaksioneve). 9. Kursi forvard i kmbimit Prve kursit spot t kmbimit, pr agjentt ekonomik sht e mundur q t pajtohen sot q t kmbejn valuta n nj koh t prcaktuar n t ardhmen, n t shumtn e rasteve, pr nj muaj (30 dit), 3 muaj (90 dit), 6 muaj (180 dit), 9 muaj (270 dit) dhe nj vit (360 dit). Kursi i kmbimit, me t cilin do t kryhen shitblerjet e valutave, sht i njohur si kurs forvard i kmbimit. 10. Kursi nominal i kmbimit Kursi i kmbimit i cili ekziston n nj dat t caktuar, quhet kurs nominal i kmbimit, ndrsa paraqet shumn e dollarve (amerikan) q mund t sigurohen me nj funt n treg devizor. N mnyr t ngjajshme, nse kursi i kmbimit t euros sht 1.40/1, ky prap sht kuotizim nominal i kursit t kmbimit. Kursi nominal i kmbimit thjesht sht mimi i nj valute n krahasim me nj tjetr, pa e marr parasysh fuqin blerse t produkteve dhe shrbimeve. Kursi nominal i kmbimit zakonisht shprehet me form t indeksit; nse n periudhn baz, kursi i kmbimit sht $2/1 dhe n nj periudh m t vonshme sht $1.80/1, indeksi nominal i funts do t ndryshoj nga perudhs baz n vler nga 100 n 90. 11. Kursi real i kmbimit Kursi real i kmbimit sht kursi nominal, i prshtatur me mimet relative midis vendeve q trajtohen valutat e tyre. Kursi real i kmbimit normalisht n form t indeksit, algjebrikisht, shprehet me kt formul:

P St = S ---P St sht indeks i kursit real t kmbimit;S sht kursi nominal i kmbimit (njsit e valuts s jashtme pr nj njsi t valuts vendore) n form indeksi;P sht indeksi i nivelit vendor t mimit;P sht indeksi i nivelit t jashtm t mimit. 12. Kursi efektiv i kmbimit Qkur shum vende n bot nuk e prcjellin tr tregtin e tyre me nj vend t veant t jashtm, politik-brsit nuk jan aq shum t preokupuar me at se ka po ndodh me kursin e tye t kmbimit kundrejt nj valute t vetme, por m shum merren me at se ka po ndodh me kursin e

tyre t kmbimit kundrejt nj shporte valutash t jashtme, me t cilat vendi bn tregti. Kursi efektiv i kmbimit sht tregues mats q tregon nse nj valuta sht apo nuk sht e zhvlersuar, respektivisht e mbivlersuar, kundrejt shports s matur t valutave t jashtme. 13. Bilanci i pagesave Bilanci i pagesave sht prmbledhje e t dhnave statistikore pr t gjitha transaksionet ekonomike midis rezidentve (banorve) t vendit raportues dhe rezidentve (banorve) t pjess tjetr t bots, gjat nj periudhe t caktuar kohore. Pa diskutim, bilanci i pagesave sht nj nga pasqyrat m t rndsishme statistikore pr do vend. Kjo pasqyr nxjerr n shesh se sa nj vend ka eksportuar dhe importuar produkte dhe shrbime dhe, nse vendi ka marr hua, prej nga i ka marr dhe ku ka dhn hua, pr pjesn e mbetur t bots. Ve ksaj, kjo pasqyr financiare raporton, me t dhna statistikore, nse autoritetet qendrore monetare (zakonisht bankat qendrore) kan shtuar ose jo rezervat e tyre n valut t jashtme. 14. Llogaritaria dhe struktura e Bilancit t pagesave Shiquar nga aspekti i kontabilitetit, bilanci i pagesave i nj vendi, gjithmon sht i balancuar. Kjo sht kshtu, sepse bazohet n parimet e mbajtjes s kontabilitetit t dyfisht. do marrje (e hyr) e valutave nga rezidentt e pjess tjetr t bots sht e shnuar si kredi (plus n llogari), ndrsa do pages e rezidentve t pjess tjetr t bots sht e shnuar si debi (minus n llogari). Tradicionalisht, t dhnat statistikore jan t ndara n dy seksione kryesore; - llogaria rrjedhse (aktuale) dhe - llogaria kapitale, T cilat mund t ndahen edhe n nnseksione. Arsyeja e ndarjes s bilancit t pagesave n mnyr t till qndron n at se zrat e llogaris rrjedhse prfshijn t hyrat rrjedhse ndrsa llogaria kapitale i regjistron ndryshimet n asete dhe n obligime. 15. Bilanci i llogaris rrjedhse Bilanci i llogaris rrjedhse paraqet shumn e bilancit tregtar t dukshm (vizibl) dhe bilancit t padukshm (invizibl). Bilanci invisibl tregon diferencn midis t ardhurave vjetore t pranuara nga eksportet e shrbimeve dhe pagesat e bra pr importe t shrbimeve, si sht transporti i mallrave, turizimi, siguracionet, shrbimet bankare. hyrat nga normat e interesit, dividendet dhe profitet jan t regjistruara n bilancin invisibl, sepse ato prfaqsojn shprblimet pr investimet n kompanit e jashtme, obligacione dhe aksione, ndrsa pagesat reflektojn shprbimet pr rezidentt e jashtm pr investimet e tyre n ekonomin vendore. N bilancin e llogaris invisibl sht nj pozicion, q i referohet transfereve unilaterale, t cilat jan pagesa ose t hyra pr t cilat nuk ekziston kompenzim korrespondues. Shembuj t ktyre transaksioneve jan parat e puntorve emigrant, t drguara n shtpi pr familjet e tyre, pagesat e pensioneve pr rezidentt e jashtm dhe ndihmat e jashtme. T hyrat dhe pagesat e tilla prfaqsojn nj rishprndarje t t ardhurave midis rezidentve vendor dhe t jashtm.Pagesat unilaterale mund t shihen si paksim n t hyrat (ardhurat) vendore, pr shkak t pagesave q ju bhen t huajve dhe jan t regjistruara si debi, ndrsa t hyrat unilaterale

mund t trajtohen si rritje t t hyrave vendore pr shkak t t hyrave nga t huajt dhe, rrjedhimisht, jan t regjistrura si kredi. 16. Bilanci i llogaris kapitale Bilanci i llogaris kapitale i fakton (regjistron) transaksionet lidhur me lvizjen e kapitalit financiar brenda dhe jasht vendit. Kapitali vjen n vend prmes huamarrjes , shitjes s aseteve t jashtme dhe investimet n vend nga t huajt. Kto t dhna kan t bjn me t hyrat e kapitalit dhe jan t regjistruara si pozicione krediti n bilancin e pagesave. T hyrat kapitale jan, n t vrtet, ulje (zvoglim) i zotrimeve t vendit t aseteve t jashtme, ose shtim (rritje) e detyrimeve ndaj t huajve. Fakti se t hyrat kapitale jan t regjistruara si kredi n bilancin e pagesave pr studentt shpeshher paraqet nj vshtirsi. Mnyra m e leht e t kuptuarit pse ato jan pluse, sht q huamarrja e jashtme t trajtohet si eksport i IOU. Ngjajshm me kt, investimi i rezidentve t jashtm sht eksport i aksioneve ose i obligacioneve, ndrsa shitja e investimeve t jashtme sht eksport i ktyre investimeve pr t huajt. 17. Bilanci tregtar Bilanci tregtar nganjher i referohet bilanict t dukshm, sepse pasqyron ndryshimin midis t hyrave nga eksporti i produkteve (mallrave) dhe shpenzimeve n importe t produkteve q, qart, mund t duket edhe si vendkalim kufijsh. T hyrat nga eksporti jan t regjistruara si kredi n bilancin e pagesave, ndrsa pagesat pr importe jan t regjistruara si debi. Kur bilanci tregtar sht n suficit, kjo do t thot se vendi ka fituar m shum nga eksportet e tij se sa ka paguar pr importet e tij t produkteve. 18. Regjistrimi i transaksioneve n bilancin e pagesave Q ta kuptojm me saktsi se pse shuma e debive dhe kredive n bilancin e pagesave do t jet zero, ne do ti marrim parasysh disa shembuj t transaksioneve ekonomike midis rezidentve vendor dhe t jashtm. ekzistojn pes lloje t transaksioneve ekonomike q mund t ngjajn midis rezidentve vendor dhe t jashtm: - Kmbim i produkteve/shrbimeve si kompenzim pr aset finaciar, - Kmbim i produkteve/shrbimeve si kompenzim pr produkte/shrbime t tjera. Kjo tregti sht e njohur si tramb ose tregti banakiere,- Kmbim i nj poziiconi financiar si kompenzim pr nj pozicion tjetr financiar; - Transferi i produkteve dhe shrbimeve pa kompenzim korrespondues (pr shembull, ndihma ushtarake dhe n ushqim); - Transferi i aseteve financiare pa kompenzim korrespondues (pr shembull, parat e drguara familjes s tyre nga puntort e emigruar jasht, dhuratat n para). 19. ka nnkuptohet me suficit n bilancin e pagesave Si sht e njohur, bilanci i pagesave gjithmon sht i bilancuar, sepse secila kredi n llogari e ka debin korresponduese respektive (tjetrkund). Pr shembull, llogaria rrjedhse mund t jet n suficit, ndrsa llogaria kapitale sht n deficit. Suficiti n bilancin e pagesave sht i definuar si

tejkalim i t hyrave autonome prtej pagesave autonome, ndrsa deficiti sht tejkalim i pagesave autonome prtej t hyrave autonome. T hyrat autonome > Pagesat autonome = Suficit 20. ka nnkuptohet me deficit n bilancin e pagesave Qshtja q shtrohet n kt pik sht ajo se cilat pozicione klasifikohen n autonome e cilat n t prshtatura. Ka vshtirsi n kt klasifikim. Fjala vjen, nse ekziston hyrje e kapitalit n afat t shkurtr, si prgjigje ndaj kamatave t larta vendore, kjo do t klasifikohet si pozicion autonom. Por, nse pozicioni paraqet hyrjet q jan t dedikuara pr t mundsuar financimin e importeve, ather kjo do t klasifikohet si pozicion i prshtatur. Kto vshtirsi n klasifikimin e pozicioneve bilancore se a jan autonome apo t prshtatura, kan ndikuar q t paraqiten shum koncepte t disekuilibrit n bilancin e pagesave.T hyrat autonome < Pagesat autonome = Deficit. 21. asjet prshtatse t bilancit t pagesave asja prshtatse e bilancit t pagesave ofron analiz e asaj se ka ndodh me bilancin n llogarin rrjedhse kur nj vend e devalvon valutn e saj. Kto analiza jan br n fillim nga Alfred Marshall (1923) dhe Abba Lerner (1944), ndrsa m von jan zgjeruar nga Joan Robinson (1937) dhe Fritz Machlup (1939). Mesazhi kryesor i ktij modeli sht se ekzistojn dy efekte direkte t devalvimit t valuts n bilancin (llogarin) rrjedhse, njri nga t cilt punon q t reduktoj deficitin, ndrsa tjetri faktikisht kontribuon n brjen e deficitit edhe m keq se sa m par. t asjes prshtatse (elastike) t bilancit t llogaris rrjedhse sht ajo se bazohet n supozimet se t gjitha gjrat tjera jan t njjta. Megjithat, ndryshimet n vllimet e eksportit dhe t importit, sipas definicionit, do t ken implikime n t hyrat kombtare dhe, rrjedhimisht, efektet n t hyra duhet t inkorporohen n analiza m gjithprfshirse t efekteve t devalvimit. 22. asjet prshtatse absorbuese t bilancit t pagesave N fillim besohej se asja absorbuese ishte nj alternativ e asjes prshtatse; asja elastike (prshtatse) koncentrohej n efektet e mimit, ndrsa asja absorbuese koncentrohej n efektet e t hyrave. Megjithat, autort si jan Tsiang (1961) dhe Alexander (1959) kan treguar se dy modelet e cekura nuk jan aq substitute (t zvendsueshme), sa jan komplementare. Komplementariteti i tyre shihet po t merren n konsiderat efektet e devalvimit t valuts vendore n t hyrat kombtare. Prshtatjet n kursin e kmbimit jan mjete t rndsishme q ndikojn n eliminimin e deficitit n llogarin rrjedhse, por duhet t merren parasyh shum parametra, si sht shkalla e punsimit dhe parametrat strukturor t ekonomis n veanti. 23. Dallimi kryesor midis ekonomis s hapur dhe asaj t mbyllur Esht se gjat kohs vendi duhet t sigurohet q t ket balanc aproksimative n llogarin e tij rrjedhse. Kjo ndodh sepse ska vend q mund t ket stoqe t detyrimeve neto pr pjesn tjetr t bots duke ndjekur deficit t vazhdueshm n llogarin rrjedhse. Anasjelltas, kjo nuk do t kishte kuptim pr vendet q kan suficit q pandrprer t krijojn stoqe t krkesave neto n pjesn tjetr t bots. Eventualisht, kjo do t donte t harxhonte kto krkesa.Nevoja q politik-brsit n ekonomi t ken vmendjen n implikimet e ndryshimeve n politikat monetare dhe fiskale n

bilancin e pagesave sht nj dimension shtes q duhet t merret n konsiderat gjat formulimit t politiks ekonomike n nj ekonomi t hapur. 24. Politik monetare ekspansioniste Kur autoritetet (financiare) udhheqin politik monetare ekspansioniste, ata blejn obligacione nga publiku, me rast mimin e tyre e ndrit lart, e rrit ofertn pr para dhe ndikon n rnien e norms vendore t interesit. Zvoglimi i norms s interesit do t stimuloj investimet, q, si rrjedhim, do t shkaktoj rritjen e outputeve. Derisa bilanci i pagesave sht i shqetsuar, t hyrat e shtuara qojn deri te keqsimi i llogaris rrjedhse, ndrsa normat e ulta t interesit do t shpijn deri t rritja e rrjedhave n llogarin kapitale, prandaj, bilanci i pagesave shkon n deficit. Anasjelltas, politika monetare shtrnguese i shtyn autoritetet q t shesin obligacione, me rast bie mimi i obligacioneve, zvoglohet oferta pr para, ndrsa rritet norma e interesit, n nivel vendi. Shtimi i norms s interesit ndikon n zvoglimin e investimeve dhe uljen e outputeve. Bilanci i pagesave do t tregoj ulje t importit, ndrsa norma m e lart e interesit trheq rrjedh m t madhe t kapitalit. 25. Politik ekspansioniste fiskale Qeveria i shton shpenzimet e saj dhe me politik t pastr fiskale financon kt shtim t shpenzimeve prmes shitjes s obligacioneve. Shitja e obligacioneve do t ul mimin e obligacioneve, gj q, n kt mnyr, do t vjen deri te ngritja e norms s kamats (interesit), e cila pjesrisht do t kompensoj ekspansionin n outpute. Efekti i sakt i politiks fiskale ekspansioniste n bilancin e pagesave sht i paqart, sepse, derisa ekspansioni i outputeve do t keqsoj (paksoj) llogarin rrjedhse, shtimi i norms s interesit do t prmirsoj llogarin kapitale. Pr politikn fiskale shtrnguese shpjegimi sht i kundrt. Oferta e paras nuk sht e ndikuar nga politika fiskale ekspansioniste, derisa paraja q krijohet nga shitja e obligacioneve do t prdoret pr t financuar shtimin e shpenzimeve qeveritare. 26. Trilema do t thot at q autoritetet duhet q t bjn zgjedhe pr dy objektiva, nga tri gjithsej (sepse thuhet se sht e pamundur q t arrihen q t tri qllimetobjektivat njkohsisht). Qllimet e tilla jan: - Pavarsia monetare; - Norma fikse e kmbimit; - Lvizja e lir e kapitalit ndrkombtar. 27. Autoritetet mund t zgjedhin qllimet 1 dhe 2, por q t bjn kt, ato do t duhej q t sakrifikojn qllimin 3. Sepse sht i dekretuar nga kontrollet e kapitalit. Shembull prominent i nj vendi q e bn kt sht Kina. Autoritetet kineze aktualisht valutn e tyre Juan (RMB) e mbajn t lidhur (me paritet) pr dollarin amerikan, ndrsa mund ti rrisin ose zvoglojn normat e interesit q ti plotsojn krkesat politike vendore. Megjithat, ata duhet q t prdorin kontrollin e kapitalit q t ndalojn rrjedhn

hyrjen dhe daljen e madhe t kapitalit q, n t kundrtn, do t minonte kursin fiks t kmbimit me dollarin amerikan. 28. Autoritetet mund te zgjedhin qllimet 1 dhe 3, por qe te bejne kete, do te duhej qe te sakrifikojne qellimin 2. ndrsa shembuj t veuar jan Shtetet e Bashkuara t Ameriks dhe Britania e Madhe; kto dy vende jan t lira q t rrisin ose t zvoglojn normat vendore t interesit q t arrijn qllimet e tyre makroekonomike, si sht kontrolli i shkalls s inflacionit dhe shtimi ekonomik, ndrsa lejojn lvizjen e lir t kapitalit brenda dhe jasht vendit. q ta bjn kt, duhet t heqin dor nga mundsia e normave fikse t kmbimit. Pr shembull, ulja agresive e normave afatshkurtra t interesit sht drejtim i mundshm i shtimit t rrjedhs s kapitalit, ndrsa zhvlersimi i valutave t tyre domethn at se ato nuk mund t mbajn kurset fikse t kmbimit t valutave t tyre. 29. Autoritetet mund te zgjedhin qllimet 2 dhe 3, por qe te bejne kete, do te duhej qe te sakrifikojne qellimin 1. Rastin kur nj vend lejon lvizjen e lir t kapitalit, ndrsa e mban kursin fiks t kmbimit. Nj shembull t till t mir e paraqet Hong Kong-u, i cili e ka t fiksuar (mbrthyer) valutn e vet Honk Kong dollar, n mnyr rigide (t ngurt) me dollarin amerikan, ndrsa lejon lvizjen e lir t kapitalit, brenda dhe jasht vendit. mimi pr kt sht ajo se Hong Kongu heq dor nga pavarsia monetare; nse Sistemi i Rezervave federale .nse Rezervat Federale t SHBA-s i ulin normat e interesit, autoritetet monetare t Hong Kongut, m shum a m pak, automatikisht do ti ulin normat e saja t interesit. 30. Liberalizimin e lvizjes s lir t kapitalit Do t thot se ato duhet t sakrifikojn autonomin e tyre monetare, ndrsa duhet ti rrisin ose zvoglojn normat e interesit n vendet e tyre, nse Sistemi i Rezervave Federale i ndryshon normat afatshkurtra t interesit, konform me gjendjen e ekonomive t tyre, nse ato duan q t mbajn normn fikse t kmbimit t valutave t tyre. 31. Ekzistojn dy lloje t formave t financimit: - Faktoringu dhe - Forfaitingu 31. ka sht Faktoring-u Faktoringu sht proces i blerjes s faturave nga biznesi me nj diskont t caktuar. Faktori ofron shrbime financiare pr kompanit e vogla dhe t mesme t cilat kan nevoj pr para kesh. Pr kt firma faktor e ka provizionin rreth 5% t faturs s bler. Faktoringu sht form e financimit afatshkurtr e cila konsiston n blerjen e faturave n shuma m pak se $10, 000 n afate kohore prej 90-120 ditsh. Pas ngarkimit t mallrave dhe shrbimeve tuaja, firma faktor i blen faturat dhe e paguan kompanin tuaj n kesh. Faktoringu e furnizon biznesin e vogl me asete likuide, sepse bankat

kan kritere tepr strikte kur ju huazojn para, prandaj ato e kan shum vshtir t marrin hua nga bankat. 32. ka sht Forfaiting-u Esht form e financimit afatmesm t tregtis ndrkombtare, respektivisht Forfaitingu sht mnyr e ofrimit t kredive afatmesme t importit. Importuesi i prgatit Dftesa borxhi (ose nj seri t instrumenteve t kreditit-borxhit, si jan urdhrpagesat e lshuara sipas letrkredis, kambialet, ose instrumente tjera, t tregtueshme pa vshtirsi) t cilat jan t garantuara nga banka. Kto i drgohen eksportuesit, t cilat pastaj ia shet pr para n kesh Forfaiting-banks, ndrsa Forfaitingbanka, pasi q eksportuesi ti liferoj (drgoj) mallrat, ajo kto Dftesa borxhi mund ti shes n tregun sekondar (ndonj banke tjetr ose investitori). 33. Forfaiting-u sht nj zgjidhje financiare, e disejnuar posarisht conform me nevojat e eksportuesit, t cilat mund t prshkruhen si vijon: - Financimi 100% i mallrave per importuesin, ne baza jo burimore - Borxhi zakonisht eshte i evidentuar si kambial, nota premtuese ose leter krediti - Pagesa eshte e garantuar nga banka lokale ne forme te avalit, garancise bankare ose ne forme te L/C te konfirmuar - Shumat financuar mund te rangohen nga Us $ 100.000 deri US 100 Milione e me shume. - Norma e interest mund te percaktohet ne forme fikse, fleksibile. - Permbyllje e shpejte e transaksionit - Zgjidhje e dizajnuar ne veqanti karshi interesave te financimit te eksportuesit - Kerkohet dokumentacion I thjeshte - E qliron eksportuesin nga problemet e administrates dhe te koleksionit. 34. Kur duhet q Forfaitingu t prdoret Forfaitingu prdoret pr transaksionet n tregtin ndrkombtare. Normalisht, Shtpia Forfaiting nuk do t prt q t tregtoj me transaksione n vler m pak se $100,000. Tradicionalisht, Forfaitingu sht norm e fiksuar, financim afatmesm (nj deri n pes vjet), por Forfaiterat jan br shum fleksibl rreth termeve t cilat ata i pranojn. Disa shtpi do t pranojn letrat me prmbajtje deri n 10 vjet, ndrsa n raste t tjera, pr periudha m t shkurtra, edhe m pak se 180 dit. 35.Forfaiteri, cilat informata duhet ti ket Forfaiteri duhet t dij se kush sht blersi dhe ta dij kombsin e tij, far mallrash jan shitur; detajet rreth vlers dhe valuts q jan prcaktuar me kontrat; data dhe koha e validitetit t kontrats, duke prfshir periudhn e kreditit si dhe numrin dhe tajmingun e pagesave (duke prfshir fardo norme t interesit tashm t prcaktuar me blersin). Ai gjithashtu duhet t dij se far evidence e borxhit do t prdoret (cilado, dftesa borxhi, kambiali, letrkrediti) si dhe identiteti i garantuesit t pagess.

36. Tregtia banakere Tregtia banakiere prfshin marrveshjen reciproke pr kmbim t mallrave dhe shrbimeve, respektivisht tregtia banakiere sht kmbim i mallrave dhe shrbimeve t cilat paguhen, n trsi ose pjesrisht, me mallra dhe shrbime tjera. 37. Aktert e involvuar mund t jen firmat ose qeverit, ndrsa marrveshjet reciproke mund t marrin forma t ndryshme, si jan: - Tramba, - Blerja banakiere (paralele), - Ofseti, - Blerja prapavajtse dhe - Tregtimi i transferueshm. 38. Tramba Forma m e thjesht e tregtis banakiere prfshin kmbimin direkt t mallrave dhe shrbimeve t nj vendi me mallra dhe shrbime t vendit tjetr. N kt kmbim ska para npr duar, prandaj nuk nevojiten letr kredit, ose eqet. Gjithashtu, meqense mallrat dhe shrbimet kmbehen n t njjtn koh, nuk ekziston nevoja pr financim t tregtis ose sigurime t kredis. Shembull i marrveshjes barter (tramb) sht tregtimi i yllit t futbollit polak, Kazimierz Deyna pr makina pr fotokopje dhe veshje franceze t brendshme grash. Ka edhe shembuj t tjer domethns q reflektojn prmbajtjen e forms s thjesht t tregtis banakiere trambs. 39. Blerja banakiere (paralele) Blerja banakiere (paralele) nnkupton kmbimin e mallrave midis dy palve, t cilat, nprmjet dy kontratave, pajtohen t bashkveprojn si blers (purchaser) dhe si furnizues (supplier) t njri tjetrit, ndrsa blerjet e t gjitha mallrave bhen n kesh. Blerja banakiere (paralele) gjithashtu mund t involvojn kombinimin e ktyre dy mundsive. Kjo do t thot at se shitsi pajtohet q t marr produktet n nj dat n t ardhmen nga kompania e propozuar nga blersi. Me nj fjali, blerja banakiere (paralele) paraqet kmbimin e mallrave midis dy palve, sipas dy kontratave t ndryshme, n kushte monetare. 40. Ofseti industrial Nj pjes e madhe e tregtis banakiere prmban marrveshjet reciproke pr t bler materiale ose komponent nga kompania blerse ose vendi blers. Pr shembull, prodhuesi i avionve mund t pajtohet q t blej motor ose pajisje navigacioni nga blersi i avionve t tij. Ka mundsi q komponentt t mos jen vetm pr aviont e shitur t kompanis ose t vendit respektiv; pr shembull, prodhuesi i avionve ushtarak mund t pajtohet t blej motor pr t gjith aviont e tij nga prodhuesi i jashtm nse vendi i prodhuesit t motorve pajtohet q blej numr t konsiderueshm t avionve t tij.

41. Blerja prapavajtse Kjo form e tregtis banakiere shkon me pajisjet kapitale q prdoren n miniera dhe n prodhimtari. N marrveshjen e blerjes prapavajtse shitsi i pajisjeve kapitale pajtohet t blej produktet e prodhuara me pajisjet q ai i ka shitur (furnizuar blersin) m par. Pr shembull, prodhuesi i makinave minerare mund t pajtohet q t blej outpute t miniers pr nj periudh t caktuar, fjala vjen, 10 ose 15 vjet. 45. Tregtimi i transferueshm Tregtimi i transferueshm ngjan kur importuesi ka marr kredi pr shitje t dikaje n nj vend tjetr n kohn e shkuar dhe ky kredit nuk mund t konvertohet n pages financiare, por mund t prdoret pr blerje n vendin ku krediti mbahet. Pronari i kreditit e transferon titullin e kreditit t tij n nj kompani ose vend nga i cili ai bn blerje. Pr shembull, firma britanez mund t ket kredi n Poloni pr pajisje prodhimi q ajo i ka furnizuar. Nse firma gjen produkte n Franc, t cilat edhe don q ti blej, firma britanike mund ta paguaj firmn franceze me kreditin e saj n Poloni. 46. Avantazhet pr blersin / importuesin Avantazhet m t rndsishme pr blersin jan: - Valutat e jashtme mund t ruhen, m mir t menaxhohen ose t riprtrihen (t sigurohen t tjera), si veori shquese e marrveshjes s tregtis banakiere. - Tregtia banakiere mund t jet e vetmja mnyr e sigurimit t importit t domosdoshm (vital), si jan pjest rezerv, ose furnizimet (mjetet dhe pajisjet) medicinale. - Tregtia banakiere mund t prdoret si mjet, si rrug e efektshme e anashkalimit (lnies mnjan) t marrveshjeve restriktive t tregtis midis vendeve eksportuese, ose midis vendeve eksportuese dhe importuese, duke fiksuar mimin m t ult, ose duke prcaktuar kuotat e eksportit. - Tregjet e eksportit mund t hapen, t zgjerohen ndrsa opsioni m cinik, i cili realisht nuk sht i panjohur mallrat inferiore mund t dampohen. - Mund t sigurohet akcesi n rrjetat e marketingut t partnerve m t sofistikuar n tregtin ndrkombtare. - Kontratat e mdha t prokurimit t qeverive mund t prdoren pr promovimin e eksporteve jotradicionale. - Tregtimi mund t balancohet m mir n veanti n rastin e Evrops Lindore dhe n vendet q kan sistem t importeve t prioritetshme. Valutat e pakta t jashtme (t forta) mund t prdoren pr blerje t mallrave esenciale, ndrsa marrveshjet e tregtis banakiere mund t prdoren pr mallra m pak vitale. - Vendet e puns ruhen ose krijohen me qllim q t prmbushet krkesa e shtuar. - Teknologjia e re mund t krkohet n mnyr direkte, si marrveshje ofset (sheshimi), ose n mnyr indirekte, si pjes e marrveshjes pr kompensim. - Importuesi (zakonisht nga vendi i zhvilluar) mund t ket avantazhe nga kapaciteti i shtuar i shitsit q t imponoj krkesat e ofsetit (sheshimit).

- Vartsia strategjike mund t reduktohet, vemas n marrveshjet ofset t cilat involvojn prodhuesit lokal t komponentve kryesore. 47. Disavantazhet pr blersin / importuesin Disavantazhet m t rndsishme pr blersin/importuesin jan: - Blersi ose importuesi zakonisht do ta ndrpres pagesn e mimit m t lart kur shitsi duhet t bazohet (mbshtetet) n ekstra shpenzime t konsiderueshme, si jan komisionet pr palt e treta, ndrsa duhet, gjithashtu, t marr parasysh (lejoj) uljen e mimeve t mallrave t cilat ai i ka pranuar nga blersi. - Tregtia banakiere mund t ul mimet e mallrave t tregtuara, n veanti n marrveshjet (aranzhmanet) midis vendeve t zhvilluara, q prfshijn mallrat themelore, meqense mallrat jan rrall t pashitshme, prandaj, n prgjithsi, sht prdorur q t ofroj diskonte t fshehta nn mimin e poshtm t prcaktuar sipas marrveshjeve ndrkombtare t tregtis s mallrave. - Shitjet e bazuara n parimin sa t mban krahu, n t cilat mallrat e tregtis banakiere prfundojn te nj blers i panjohur, q mund t parandalojn mundsin e krijimit t tregut t prhershm t eksportit, q nga zhvillimi i produktit, me servis t reklamuar t pas shitjes, jan zakonisht t pamundura. - Praktikisht, sht e pamundur t krijohet cilido mjet krediti n marrveshjet e kompensimit, megjithat krediti sht i mundur n blerjet banakiere prmes skemave t kredis pr eksport. 48. Avantazhet pr shitsin / eksportuesin Avantazhet m t rndsishme pr shitsin/eksportuesin jan: - Avantazhi kryesor sht sepse shitsi ose eksportuesi ka arritur t ket qasje n treg, treg ky i cili, prndryshe, ka qen i mbyllur pr te. - N situacionin konkurrues pr shembull, n nj tender t hapur oferta e lehtsirave t tregtis banakiere, marrveshjen mund t prfundoj n favor t shitsit. - N blerjet banakiere, ose n marrveshjet e tregtimit paralel, ana eksportuese e transaksionit mund t mbulohet (garantohet) prmes siguracionit t kreditit eksportues, n rrug normale, sepse kjo siguri sht e mundur nga ana e importuesit n fjal. - Sigurimi nga rreziku politik (privat) sht br shum m leht i arritshm pr marrveshjet e tregtis banakiere, si rrjedhoj e zgjerimit t tregjeve. 49. Disavantazhet pr shitsin / eksportuesin Disantazhet q qojn m shum pesh pr shitsin-eksportuesin jan: - N marrveshjet e kompensimit, shitsi zakonisht do t prballet me faktin se siguracioni (garancioni) nuk sht i mundshm t sigurohet nga agjencit e garancis s kredis pr eksporte, prandaj garancioni me gjas mund t sigurohet pr komponentin n kesh t marrveshjes s pjesshme t kompensimit.

- Ndodh q shitsi t arrij q mallrat dhe shrbimet e tij ti shes tek dikush tjetr q vet nuk i prdor, prandaj ai ato i shet m tutje tek nj pal e tret ose prmes saj. N disa rrethana, mallrat duhet t ri-eksportohen, me qllim q pr to t gjendet tregu i prshtatshm. - Shitsi mund t arrij n at pozicion kur mallrat jan me mime t mbivlersuara, kur jan nn standardin e krkuar t kualitetit, kur nuk ka ndonj treg t caktuar joshs, ose kur teknologjikisht jan t dala jasht mode. - N marrveshjet e kompensimit, ekziston rreziku q n tregtin banakiere mallrat edhe mund t mos drgohen (dorzohen) n destinacion gjegjs, ndonse jan me kompensim t br q m par, prandaj krijimi i nj kontoje dorzanie1 do t ofronte siguri pr kt eventualitet potencial. 50. Avantazhet e prbashkta Avantazhet e prbashkta jan: - Tregjet jan t hapura n t dy ant, n rastin e kundrt kto nuk do t ekzistonin. - Tregtia banakiere ofron mundsin e rritjes s tregtis midis vendeve t cilat valutat e tyre nuk i kan konvertibile (valuta t forta). 51. Disavantazhet e prbashkta Disavantazhet e prbashkta jan: - Praktika e tregtis banakiere nxjerr pengesa n funksionimin e tregut t lir, ndrsa ka potencial t krijoj shtrembrime t ashpra, pr shembull, t mimeve. - Tregtia banakiere prfshin negociata t zgjatura pafund. - Dokumentacioni sht i komplikuar, i rnd dhe i shtrenjt; gjithashtu, nxjerrja e kostos reale sht akoma m e vshtirsuar. - Prvoja ka treguar se shumica e tregtive banakiere ndodhin vetm nj her (one-offs), prandaj edhe teknika e tregtimit duhet t ndrtohet n at mnyr q ti ngrthej relatat e fundit t tregtis banakiere. - Marrveshja e suksesshme do t involvoj participimin e nj rrethi t gjer t ekspertve, me aftsi t ndryshme, ndrsa krkon qasje n informata t shumta rreth asaj se cilat mallra ose shrbime kmbehen n kt transaksion tregtar. - Tregtia banakiere, n fund t fundit, sht inflacioniste. 52. Ekspertt n tregtin banakiere Disa korporata dhe grupe shum t mdha multinacionale, t cilat kan ndrtuar biznese ekstensive me vende t angazhuara n tregtin banakiere, gjithashtu kan ngritur struktura departamente t specialistve q t merren me marrveshjet e tregtis banakiere. Nj nga kompanit m t njohura sht koncerni i madh shtetror industrial austriak Voest Alpine, e cila e ka kompanin e saj vartse (ndihmse) n tregtin banakiere, t njohur si Intertrading.

53. Ekspertt e jashtm mund ti grupizojm n tri grupe: - Shtpit e specializuara tregtare, - Bankat - Konsultantt individual. 54. Shtpit e specializuara tregtare Shtpit e specializuara t tregtis kan aftsi t jashtzakonshme dhe ekspertiz ekstensive n tregtin e mallrave. Komisioni q eksportuesit duhet ti paguajn shtpive tregtare mund t kompensohet shumfish kundrejt vshtirsive dhe humbjeve q ai mund ti ket n prpjekjet e tij personale pr t shitur mallrat e tregtis banakiere. 55. Bankat Bankat austriake, britanike dhe disa banka amerikane, si sht Banka Amerikane (Bank of America), e kishin primatin n sektorin bankar n tregtin banakiere, vemas n Offset-in ndrkombtar. Shum banka tregtare (merchant banks) jan mbajtur (zakonisht nga importuesit) si kshilltare pr marrveshjet e bra, por bankat komerciale dominojn n brjen e ekspertizave-analizave n lmin e kredis dokumentare, kmbimit devizor (valutave t huaja), aftsis q t mirmbajn kontot e dorzanis, n shrbime t cilat u ofrohen eksportuesve. 56. Ekzistojn tri lloje t rndsishme t dokumenteve q jan tipike pr tregtin banakiere: - Marrveshja baz, e cila sht qensore, ndrsa vepron si faktor detyrues midis t gjitha komponentve t ndryshme t marrveshjes; - Marrveshja me shtpin tregtare, shrbimet e t s cils krkohen pikrisht pr shkak t pjesmarrjes s mallrave n tregtin banakiere; - Letra e kreditit (LCs), e prdorur n lidhshmri me konton e dorzanis. Ve ksaj, rangu i dizajnimit t veuar t letr kredis si sht letr kredia e gatshme (n pritje), letr kredia e transferueshme, kredi kompensimi dhe transferi - mund t ofrojn mbules adekuate t transaksioneve n tregtin banakiere. 57. ka sht koleksioni Koleksioni sht metod e prmbylljes (shlyerjes s borxheve) s ans financiare t transaksioneve tregtare ndrkombtare t produkteve dhe shrbimeve. Koleksioni sht nj akt i drgimit t ekut, kambialit, ose cilido instrument tjetr financiar tek ndonj burim i mundshm financiar (zakonisht sht ndonj bank) pr pages. 58. Koleksioni dokumentar (Documentary collection) Nganjher i referohet edhe koleksionit bankar (bank collection), sht nj metod e pagess ku shitsi dhe blersi ndihmohen nga bankat e tyre prmes drgimit (procesimit) t dokumenteve tek blersi kundrejt pagess ose ndonj detyrimi tjetr, shpeshher akceptit t ndonj urdhrpages t mbyllur (kambial).

59. Ekzistojn dy lloje t koleksioneve: - koleksionet e pastra dhe dokumentare. 60. Koleksionet e pastra Koleksionet t cilat nuk i involvojn mallrat, por q konsistojn vetm n dokumentimin financiar, zakonisht n kambiale, jan t njohura si koleksione t pastra. Zakonisht kto prdoren pr t pasqyruar tregtin me konto t hapura dhe pr shrbime ndihmse se sa pr furnizime me mallra. Kto forma t koleksioneve jan shum t prshtatshme pr banka pr shkak t thjeshtsis s tyre, sepse ato nuk jan t lidhura me asnj aspekt fizik t mallrave t tregtuara n tregtin ndrkombtare. 61. Koleksionet dokumentare Koleksionet dokumentare krkojn prdorimin e dokumentacionit komercial. Koleksioni dokumentar mund t definohet si koleksion i banks i shums s duhur t parave nga blersi, pas dorzimit t dokumenteve t caktuara. 62. Si kryhet koleksioni Shlyerja e detyrimeve (arktimet) prmes koleksionit do t duhej t prcaktohej n kontratn midis blersit (importuesit) dhe shitsit (eksportuesit).Eksportuesi (aktori parsor) e kryen shrbimin e tij, ose i drgon mallrat sipas kontrats, si dhe i jep banks s tij (banks remitente) t tr dokumentacionin e krkuar, q t drgohet jasht pr koleksion (arktim). Ktu jan t prshkruara n mnyr precize t gjitha instruksionet e nevojshme t detajuara lidhur me dokumentacionin, pagesn dhe pr do gj tjetr q mund t krkohet, si mund t jet: protestimi n rast mospranimit t mallit ose t mospagess s mallit. 63. Nse kambiali sht I pagueshm me afat, ekzistojn dy alternative t mundshme: - Shum kambiale termine jan dokumente q realizohen kundrejt pranimit t detyrimit t shums pr pages t shnuar n titull detyrim (D/A). Kur kambiali sht i akceptuar nga kryersi i pagess (drawee), dokumentacioni komercial do ti dorzohet atij, ndrsa letrpagesa e pranuar do t mbahet (ruhet) nga banka kolektuese (ve nse sht kshilluar ndryshe nga banka remitente q tia kthej kt asaj). Paguesi (kryersi) i pagess do ta marr drgesn e mallrave dhe do t paguaj akceptimin ather kur duhet t paguaj (sipas kontrats). - N disa raste kambialet termine do t jen n baz t akceptit D/P). N kt rast kryersi i pagess duhet ta akceptoj kambialin, por nuk do ti ipen dokumentet komerciale deri sa kambiali bhet tamam dhe sht i pagueshm. Kjo edhe mund t duket jofer pr paguesin e kambialit, por n praktik mund t jet e prshtatshme kur kemi t bjm me lundrime t gjata dhe kur dokumentet arrijn n bankn kolektuese disa dit, madje edhe disa jav m hert se sa q arrin malli. Kambialet termine jan t parapara q t mbulojn periudhn (kohn) e voness deri n arritjen e mallrave.

64. Prgjegjsit n Koleksion N procesin e arktimit (koleksionit) paraqiten shum pal, t cilat kan prgjegjsi t caktuara, t cilat duhet q n mnyr t duhur t shprndahen, nse duam q koleksioni t kryhet n mnyr efektive. N shum vende, palt n transaksione financiare ndrkombtare procedojn sipas International Chamber of Commerce (ICC), ndrsa jan t njohura si Uniform Rules for Collections (URCs). 65. Aktorin kryesor (Eksportuesin): - T udhzoj qart bankn remitente; t jap instruksione shtes me shpejtsi dhe prpikri nse krkohet prej saj. - T parashtroj n rregull dokumentacionin e krkuar. 66. Banka remitente: - T merret me dokumentacion shpejt dhe n mnyr t prshtatshme nse mallrat arrijn para dokumentacionit, problemet mund t shtohen; -T kontrolloj nse instruksionet e aktorit kryesor (eksportuesit) mund t zbatohen; -T udhzoj qart bankn kolektuese (arktuese). 67. Banka kolektuese: -T zbatoj m shum instruksionet e banks remitente se sa t paguesit (drawee), i cili mund t ket konsumator; -Ta mbaj bankn remitente t informuar pr t gjitha zhvillimet relevante; 68.Paguesi (Importuesi): - T paguaj, ose t pranoj dhe t paguaj. 69. Urdhr-koleksioni (Collection order) Me qllim q koleksioni t kryhet m leht, q t dyja bankat, banka remitente dhe ajo kolektuese, duhet t marrin instruksione t plota dhe t sakta. Por, kjo n asnj mnyr nuk sht gjithmon kshtu. Prandaj, shum banka eksportuesve u ofrojn Urdhra gjithprfshirse pr koleksion, t printuara n mnyr t veant. Nj form e kopjes kompletohet nga eksportuesi dhe i drgohet banks remitente, e cila kontrollon nse dokumentet e listuara n kt form t urdhrit jan t gjitha. Kjo pastaj i drgohet me dokumente banks kolektuese. 70. Termet q prdoren n koleksion - urdhr j an si vijon: - Consignee: Paguesi i detyrimit (n kambial) - Fate dates: Fati-ksmeti sht brja e pyetjeve rreth gjendjes s koleksionit, p.sh. a kan arritur mallrat, a sht akceptuar kambiali? Fate dates gjithashtu mund ti referohen shprehjes: kshill pr t ardhmen.

- In case of need refer to: Zakonisht ky sht agjenti i shitsit (eksportuesit) n vendin importues; d.m.th. personi q e bn shitjen. Mundsit e case of need duhet gjithashtu t prcaktohen. - Bill of exchange: Jan t shtuara klauzola t veanta n kambial, kryesisht q t siguroj at se aktert kryesor marrin vlern e plot nominale. 71. Koleksionet e paakceptuara Nse koleksioni sht i paakceptuar ose i papaguar, banka kolektuese duhet q ta informoj bankn remitente (bankn q kryen drgesn e shlyerjes s nj detyrimi) dhe, nse sht e domosdoshme, t pyes pr instruksione shtes. Banka pastaj duhet q t bj (jap) instruksione n urdhr-koleksionin dhe instruksione t tjera pasuese, duke e prqendruar vmendjen n kto gjra: - Protestimin (protesting). Ky sht nj akt ligjor i cili tregon se kambiali ka qen i prezantuar, por sht refuzuar. Zakonisht ekziston nj limit i ngusht kohor pr kt. - Magazinimin dhe sigurimin e mallrave (storing and insuring the goods). - Peshimin e rasteve kur ke nevoj (advising the case of need). 72. Dokumentet m t shpeshta q prdoren n koleksionin dokumentar jan: - Kambiali, i emetuar n t par, ose si kambial i afatizuar (afatshkurtr); - Fatura, nganjher edhe fatur e ndar konsulare; - Specifikacionet dhe listn e ndar t paketimit dhe t peshs; - Dokumente relevante t transportit; - Certifikatn e origjins; - Certifikata t tjera, si sht testi shndetsor (halth test) ose certifikata e perfomancs (performance certificates); - Certifikatn e inspeksionit, verifikimin e kualitetit ose t kuantitetit t mallrave; - Dokumentet e sigurimeve, etj. 73. ka sht negocimi Koleksionet sigurojn at q blersit nuk do ti ken n posedim mallrat derisa ata nuk e kan kt t drejt (nuk jan titullar t tyre). Si t tilla, kto jan metoda t provuara dhe mjaft t suksesshme t financave tregtare. Sidoqoft, vonesa n marrjen (sigurimin) e t ardhurave (nga shitjet) sht nj disavantazh i konsiderueshm pr eksportuesin. Me fjal t tjera, negocimin mund ta definojm si marrveshje n proces ndrmjet dy a m shum palsh pr t arritur nj prfundim apo vendim t ndrsjell biznesi. Pra, bhet fjal pr kryerje pagesash n mnyr t vijueshme, me instrumente borxhi.

79. Negocimin mund ta definojm edhe si transfer t instrumenteve nga nj pal te pala tjetr: - E mbshtetur nga pagesa e vlers, ndrsa - poseduesit i takojn t drejtat ligjore. 80. Krkesat e Negocimit jan:
- miratimi (me nnshkrim) dhe - dorzimi (i mallit)

81. Si funksionon negocimi Procedurat, obligimet dhe rreziqet, qoft t pastra ose dokumentare, jan t njjta si pr koleksionin ashtu edhe pr negocimin. Urdhri standard i koleksionit do t prgatitet dhe t drgohet (prcillet) me dokumentacionin prkats. Bankat zakonisht e ngarkojn me komision n t njjtn norm. Ve ksaj, banka remitente i blen dokumentet, me burimet e aktorit kryesor t tij (shitsit-eksportuesit). Pr bankn kolektuese, transaksioni sht koleksion i thjesht. Banka kolektuese sht e paangazhuar, dhe nuk do t jet e informuar, rreth negocimit t cilat jan kryer nga banka remitente. 82.Rreziqet e negocimit Ekzistojn dy forma t rreziqeve kryesore t negocimit: ajo kur blersi mund t dshtoj dhe ajo q quhet rreziku i vendit, me rast mund t ndodh q fondet t vonohen, fjala vjen, pr shembull, pr shkak se fondet e valutave t jashtme nuk jan lirshm t disponueshme.Si rezultat i ktyre dy formave t rrezikut dhe pr shkak se ato kan fonde t avancuara nn negocim, bankat u preferojn eksportuesve q t marrin polic-sigurimi pr kredi eksporti, t transferuara n bank. 83. Huat pr prodhim Huat prodhuese, si jan t njohura edhe si hua mallrash, jan hua afatshkurtra pr importues me eksperienc dhe t denj pr kredi. Mallrat q do t importohen jan siguri pr huat, ndrsa jan subjekt i koleksionit t brendshm. Fondet e marrur nga shitja e mallrave prdoren nga importuesit q t paguajn (shlyejn) huat. 84. Karakteristikat kryesore t huave pr prodhim jan si vijon - Bankat huadhnse2 (bankat inkasant) do t aplikojn kriteret e tyre t zakonshme t huadhnies para se ti grantojn (dhn) huat prodhuese. - Meqense huat lidhen me mallra t veanta, t cilat do t jen nn kontrollin e banks, huaja mund t jet m e madhe varsisht nga vlera neto (vlera kapitale) e huamarrsit. - Bankat mund t japin hua deri n 90 prqind t vlers s mallit.

Huaja sht afatshkurtr, nga shtat deri n nntdhjet dit, meqense pritet q mallrat t shiten emituese shpejt. N shum raste, mallrat jan t para-shitura, d.m.th. blersit jan gjetur para se t arrijn mallrat. - Mallrat prkatse (q u dedikohet huaja) do t jen lehtsisht t shitshme dhe do t jen mallra q nuk prishen (leht), ose mallra q kan mime signifikante t paqndrueshme. - Kontrolli do t bhet n palt e tjera t involvuar, si jan blersit final, depot dhe agjentt paraprakisht t angazhuar. - Bankat remitente nuk do t lajmrohen pr huat prodhuese. 85. ka sht Krediti dokumentar Konform me rregullat e ICC, letr kredia dokumentare (L/C) sht: premtim me shkrim nga ana e banks i dhn shitsit me krkes dhe me instruksione t blersit q t paguaj n shikim (at sight) ose n nj dat t prcaktuar n t ardhmen deri n shumn e paraqitur t parave, brenda afatit t prcaktuar kohor dhe kundrejt dokumenteve t caktuara.Letrkrediti (L/C) sht kombinim i garancis bankare, t emetuar nga banka, me krkes t blersit e n favor t shitsit (normalisht prmes banks kshilluese) dhe i pagess n t par (payment at sight), ose i pagess s mvonshme kundrejt prezantimit t dokumenteve t cilat konfirmojn termet dhe konditat e specifikuara n t (L/C). 86. Prgjegjsit n Kredin dokumentare Prgjegjsit e palve n kredin dokumentare prfshijn: Importuesi Banka emetuese Banka konfirmuese/e nominuar Eksportuesi

Banka

87. Brja e pagess sipas Letrkredis Ekzistojn katr metoda t shlyerjes (pagess) s L/C: - Pagesa n t par pa obligime (adresim) t eksportuesit. - Negocimi nga banka e nominuar. Negocimi mund t bhet me obligime (adresim) t banks konfirmuese, ve nse banka konfirmuese e ka konfirmuar L/C. - Pranimi i termeve t kambialit (urdhrpagess) nga ana e banks s nominuar ose konfirmuese dhe banks emitente. Kushdo q e akcepton urdhrpagesn, nuk ekziston obligimi (adresimi) i eksportuesit, prandaj urdhrpagesa mund t jet e paguar n afatin e maturimit. - Pagesa e shtyr. Eksportuesi merr (pranon) premtimin, nse dokumentet jan n rregull, se pagesa do t kryhet n datn e shnuar n L/C. Nuk ekziston ndonj urdhrpages e involvuar e as ndonj obligim i eksportuesit. Kur nj premtim emitohet, ai duhet t respektohet e kryhet n koh-dat t duhur. 88. Krediti dokumentar i specializuar - Kredit pr kompensim (Back-to-Back Credits)

Kredit kundrvepruese (Countervailing Credits) Kredit e transferueshme (Transferable Credits) Kredit me klauzol t kuqe (Red Clause Credits) Kredit transite (Transit Credits) Kredit rrotulluese (Revolving Credits) Letrkredit rezerv - zvendsuese (Standby Credits)

89. Faturat Fatura ofron evidenc t shkruar t kontrats pr furnizim t mallrave. Ajo prshkruan mallrat, kuantitetin, valutn mimin e njsis dhe shumn gjithsej, afatet e pagess dhe cilndo nga shnimet e ngarkess-transportit t mallrave. Fatura lshohet zakonisht me shenjn e eksportuesit ose si dokument i veant i printuar, ndrsa duhet t prmbaj: emrin, adresn dhe referencn e porosis. 90. Faturat q jan n prdorim, mund t jen t llojllojshme. Jan t njohura pes lloje: - Pro forma, - Komerciale, - E legalizuar (e vizuar), - Konsullore dhe - E certifikuar 91. Pro forma Fatura pro forma (n zhargonin e prditshm tregtar sht e njohur si pro-fatur) i ofron informacione konsumatorit para se t kryhet porosia. Kjo lshohet kur krkohet pagesa m hert (parapagimi i mallit), q t mbshtet kuotizimi (vlersimi) ose t ftohen pr tender, ose pr t ndihmuar konsumatorin q t merr valut t jashtme, licenc importi ose pr t prgatitur letr kreditin. 92. Fatura komerciale Esht dokumenti kryesor i eksportit. Krkesat e shrbimit doganor jan t rndsishme, prandaj fatura duhet t jet n form t prshtatshme, n mnyr q t shmang shpenzimet e deponimit t jashtm, n rast se dokumentacioni ska arritur n koh. Klauzola t veanta ose deklarata duhet t jen n gjuhn e konsumatorit. Fatura komerciale prshkruan ngarkesn (nisjen) e mallit konform me kontratn. Ajo do ta emrtoj mjetin e transportit, me aeroplan ose me mjete tjera t transportit, s bashku me cilndo shenj dalluese ose numr t transportit, ndrsa do ta specifikoj valutn, afatet e pagess, mimet dhe mimin baz, pr shembull FOB London, si dhe duhet, prve ktyre, t prfshihen edhe detajet e origjins s mallit, ngarkesa e veant e mallit dhe e siguracionit si dhe komisioni i cilitdo agjent. 93. Faturat e legalizuara Jan t autorizuara nga Konsullata ose nga Oda lokale ekonomike. S paku nj kopje e faturs komerciale mund t jen t legalizuara nga Konsullata n Britani t Madhe e vendit respektiv, ndrsa

n raste t veanta, prfshir edhe vendet e Lindjes s Mesme, duhet t sigurohet edhe nj certifikat shtes nga Oda ekonomike Arabo-Britanike. Kjo i mundson vendit importues q t ket shnime t sakta zyrtare rreth transaksionit gjegjs. 94. Faturat konsullore Krkohen n shum shtete, vemas n Amerikn Latine, me qllim q t mallrat t lirohen nga dogana. Kto fatura jan t printuara ekskluzivisht pr kt qllim, ndrsa blihen nga konsullatat ose ambasadat n vendet eksportuese t mallrave. Ato, gjithashtu mund t sigurohen shpejt prmes agjencive komerciale. Faturat konsullore i mundsojn vendit importues q t ket kontroll t mimeve dhe t origjins s mallrave dhe t kalkulojn taksat doganore t importit. 95. Faturat e certifikuara E certifikojn origjinn, kualitetin dhe arritjen e mallrave. Qllimi kryesor i faturs sht t siguruarit e pagess. Dokumentet me dizajn t mir dhe me shnime t sakta, do t siguroj pages t shpejt, n koh, duke mos ln hapsir t prhirt pr dyshime (kundrshtime). 97. Dokumentet e sigurimeve Eksportuesi duhet q ti identifikoj rreziqet t cilat jan t involvuar me transaksionet e bra dhe t sigurohet kundr tyre. N shum vende autoritetet gjithashtu insistojn n sigurimet lokale nga importuesit. Kjo shpesh krkohet me kontrat q t jen t sigurt dhe ken (mbajn) pr m tepr policn aktuale ose certifikatn e siguracionit. Thn n prgjithsi, rreziqet kryesore jan: Komerciale; T transportit (zakonisht transporti ujor); Refuzimi i blersit t drgess ose mospagesa e nga ana e tij; Politike, pr shembull, n rast t grusht shtetit brenda nats ose n rast t restrikcioneve qeveritare q i imponon qeveria n transferin e valutave t jashtme; - Fluktacioni i norms s kamats, vemas n projektet kapitale afatgjata; dhe n fund - Fluktacionet n normn e kmbimit t valutave midis valutave t eksportuesit dhe t konsumatorit. 98. Siguracioni i kreditit Me qllim q t sigurohet nga borxhet e kqija dhe pagesat e jashtme t ngadalshme, eksportuesi mund t investoj n siguracion t kredis s eksportit. N Britani t Madhe, Siguracioni i kredis s eksportit deri n 90 prqind t shitjes, n rast t rrezikut komercial, dhe deri n 95 prqind n rast t rrezikut politik, mund t ofrohet ose nga Divizioni i Projektit (departament qeveritar), pr kredi afatgjata, ose nga Grupi pr shrbime t sigurimeve (The Insurance Servise Group) pran Departamentit pr garantimin e kredive t eksportit (The Export Credits Guarantee DepartmentECGD), ose ekziston edhe ana tjetr alternative nga kompanit e sigurimeve private.

99. Siguracioni i ngarkess Certifikatat do t tregojn vlern e siguruar t mallrave t prshkruara, do t prkufizojn rrezikun e mbuluar, emrin e mjetit t prdorur t transportit, rrugtimin e planifikuar (nga nj depo te tjetra) ose shnime t tjera t transportit dhe t emrtoj (caktoj) ku dhe nga kush mund t ket krkesa q duhet plotsuar. 100. Eksportuesit duhet ta sajojn listn e kontrollit pr dokumentet e sigurimit, e cila duhet t prmbaj kto shtje (hollsi): - A sht i nnshkruar dokumenti nga shoqria e sigurimit, nnshkruesi, ose nga agjenti i tyre (sht i pranueshm edhe nnshkrimi i stampuar q m par)? -A sht valide polica e sigurimit t kreditit t eksportit n valutn n t ciln sht lshuar fatura? -A sht mbulesa korrekte dhe e prshtatshme? -A sht i prcaktuar n mnyr t sakt rreziku i siguruar? -A sht dokumenti i datuar para se t bhet ngarkimi (drgimi) i mallit? 101.Polic ngarkesa Dokumenti m i rndsishm i transportit sht polic ngarkesa (B/L), e cila sht dftes marrjeje pr mallrat, si dhe tregon evidencn e ngarkess dhe titullarin e mallit. sht dokument q lshohet n emr dhe pr llogari t kapitaneris s anijes (aeroplanit, trenit, etj.), ndrsa prmban prshkrim t detajuar t mallrave t ngarkuara pr sasin, peshn, markn dhe shenjat tjera identifikuese t mallrave. sht dokument dftes marrje malli, q kapiteni i anijes (aeroplanit) e firmos pr mallrat q ngarkohen n bordin e tij. Kjo dftes nnshkruhet edhe nga personi (ose agjenti i tij) i cili e kontrakton transportimin (bartjen) e mallrave si dhe i prcakton kushtet nn t cilat ai do ta bn kt. 102. Polic ngarkesa i prshkruan kto hollsira (t dhna) shum t rndsishme: Jane keto: - emrin e portit t ngarkimit dhe t shkarkimit (detar ose ajror); - emrin e drguesit t mallit (shipper); - emrin e anijes (aeroplanit); - emrin e firms pritse (consignee); - kuantitetin e mallit t shprehur n cop (paketa, koli, paleta, arka, etj.), ose t shprehur n vllim n metr kub; - lloji dhe emrtimi i mallit; - pesha gjithsej dhe pr njsi e mallit; - t dhna t tjera specifike pr mallra t veant. 103. Ekzistojn lloje t shumta t police ngarkesave
M t njohurat jan:

detare (marine), fletpranimi pr drgesn (received for shipment), e pastr (clean), n anije, n aeroplan (on-board), me klaozol (claused), direkte (direct),

e papastr (dirty), e negociueshme (negotiable), n porosi (order), e mpir, inerte (stale), trans-ngarkes (trans-shipment), e kombinuar (combined), boshe (blank), linj e rregullt (liner) dhe omnibus (omnibus).

104. Agjencit n Shtetet e Bashkuara t Ameriks N SHBA veprojn tri agjenci t mirnjohura q sigurojn shrbime t ofrimit t formave t ndryshme t kreditimit t eksporteve si dhe programe t sigurimit garancis, me qllim q t zvoglohen ndikimet negative t efekteve t rreziqeve komerciale dhe politike n tregtin dhe investimet e jashtme: - Eksport Import Banka e Shteteve t Bashkuara [Export Import Bank of United States (ExImbank)]; - Korporata pr financimin e eksporteve private [Private Export Funding Corporation]; - Korporata pr investime t jashtme private [Overseas Private Investment Corporation] 105. Export Import Bank of United States - Ex-Imbank Export Import Bank (Ex-Imbank) u krijua n vitin 1934 me qllimin fillestar t lehtsimit t tregtis Sovjetiko-Amerikane, ndrsa misioni i sotm sht financimi dhe lehtsimi i eksportimit t mallrave dhe shrbimeve amerikane dhe ruajtja e aftsis konkurruese t korporatave amerikane n tregjet e jashtme. Ex-Imbank operon si nj agjenci e pavarur e qeveris amerikane dhe si e till ajo ka besueshmrin e plot t Shteteve t Bashkuara. 106. Pr t prmbushur objektivat e lartcekura, Ex-Imbank ofron programe t cilat mund t klasifikohen si vijon: - Programet e garancis; - Programet e huave; - Programet e sigurimeve bankare; - Programet e siguris s kredive pr eksport. 107. Programet e garancis. Dy nga programet t cilat jan t prdorshme kudo jan:
Programi i garantimit t kapitalit operacional; Programi i garantimit afatmesm.

107. Private Export Funding Corporation (PEFCO) PEFCO sht nj shoqri private,ndrsa zotrohet nga nj konsorcium i bankave tregtare dhe shoqrish industriale. N bashkpunim me Ex-Imbank, ajo ofron financime me interesa fikse pr periudha afatmesme dhe afatgjata pr blersit e huaj. Ex-Imbak garanton t gjitha huat pr eksporte q i jep PEFCO. Shum nga huat e PEFCO jepen pr financimin e projekteve t mdha, si psh. pr pajisje pr aeroplan ose pr centrale elektrike, t cilat kan nj periudh shlyerjeje t gjat 5 deri n 25 vjet.

108. Overseas Private Investment Corporation (OPIC) E formuar n vitin 1971, OPIC sht E formuar n vitin 1971, OPIC sht nj agjenci federale vetfinancuese, prgjegjse pr sigurimin e investimeve direkte amerikane n vende t jashtme, kundrejt rreziqeve nga ndryshimi i kursit t kmbimit t valutave, shpronsimeve arbitrare dhe rreziqeve t tjera politike. Nprmmjet huave direkte apo programeve t garancis, OPIC ofron financime afatmesme dhe afatgjata pr investitor amerikan q kryejn investime jasht SHBA. Prve sigurimit t prgjithshm dhe programeve t financmit, OPIC ofron lloje t veanta t siguris pr eksportuesit q krkojn ose zbatojn kontrata t huaja. 109. Departamenti pr Garanci t kredive pr eksport n Britani t Madhe - (ECGD UK) Pr shkak t rreziqeve t trashguara n tregtin ndrkombtare, institucionet qeveritare dhe sektori privat ofrojn forma t ndryshme t kreditimit t eksporteve, financimit t eksporteve dhe programe garancie, me qllim t zvoglimit t rrezikut dhe nxitjes s tregtis s jashtme. N shum vende ekzistojn agjenci t tilla t financimit dhe t garantimit t eksporteve.N Britani t Madhe, Departamenti pr garanci t kredive pr eksport (Export Credits Guarantee Department) sht krijuar n vitin 1919, si departament qeveritar q i jep prgjegjsi Sekretarit t shtetit pr tregti dhe industri, ndrsa sot kjo agjenci vepron sipas Ligjit pr garanci eksporti dhe investime t jashtme t vitit 1978 110. Aktivitetet e Departamentit pr garanci t kredive pr eksport zbrthehen n tri divizione kye, si vijon: - Grupi pr shrbime garancie [The Insurance Services Group (ISG)] - Projekt Grupi [The Project Group] - Sigurimi i investimeve t jashtme [Overseas Investment Insurance] 111. Zhvillimet evolutive t Departamentit pr garanci t kredive pr eksport N vitin 1989, sht br nj studim gjasht mujor, i sponzorizuar nga qeveria britanike, me qllim q t shqyrtohet se si Departamenti mund tu dal m mir pr zot krkesave t shtuara t eksportuesve britanik n t ardhmen, vemas pas vitit 1992 dhe shfaqjes s tregut unik evropian. Ky raport rekomandonte at se Grupi pr shrbime garancie (The Insurance Services Group) dhe Projekt Grupi (The Project Group) duhet q t punojn ndaras - si biznese t veuara. 112. Grupi pr shrbime garancie (Insurance Service Group - ISG) ISG, n fillim t vitit 1990, ka siguruar kredi afatshkurtra eksporti pr biznese n vler prej 13 miliard funtash, duke mbuluar t gjitha format e shitjes t bazuara n kesh, sipas termave t kredis 180 ditshe. Mbulimi shkonte zakonisht n shumn prej 90 prqind t humbjes n rast t rrezikut komercial, si sht bankroti ose mospagesa, ose deri n 95 prqind pr mbulimin e humbjeve nga rreziku politik.N rast se blersi nuk e pranon drgesn e mallrave sipas kontrats, eksportuesi e pranon humbjen e par n shumn prej 20 prqind, ndrsa ISG e merr 90 prqind t mbetjes. 113. Projekt Grupi (Project Group) Kriza ndrkombtare e borxheve ka shkaktuar nj kriz t ashpr n biznesin e projekteve t disponueshme pr eksportuesit t involvuar n ndrtimtari dhe n biznesin e t mirave kapitale. Aty

ku kemi n dispozicion projekte t bizneseve kapitale, aty kemi t bjm me shuma t mdha parash q t mbshteten kto projekte, prandaj zakonisht kemi rrezik t madh t pagesave. Prve ksaj, bazuar n shkalln e lart t vlers s eksporteve, ekziston nevoja e qart pr furnizues q t krkojn fonde t konsiderueshme, t siguruara. Kt mund ta bjn prmes Projekt grupit t Departamentit pr garanci t kredive pr eksport. 114.Sigurimi i investimeve t jashtme (Overseas Investment Insurance) Ky shrbim sht i lidhur me ofrimin e siguris atyre kompanive britanike t cilat kan br investime t jashtme n afat prej m shum se tri vjetsh dhe t cilat mund t jen t ndijshme (prekshme) nga rreziqet. Para se gjithash, sigurimet e investimeve t jashtme e mbulojn eksportuesin kundrejt eksproprijimit (shpronsimit) n format m t ndryshme, duke filluar q nga aplikimi i prgjithshm i politiks s nacionalizimit nga vendet nikoqire e deri te rastet individuale t prndjekjes. 115. Agjencit n Gjermani Sigurmi i kredis s eksportit ofrohet nga nj konsorcium i cili kryesohet nga Hermes, ndrsa prbhet nga: - Hermes Kreditversicherungs AG, dhe - Treuarbeit AG Wirtschaftsprufungsgesellschaft Hermes sht nj kompani private e cila vepron si agjente e qeveris federale, e cila e ka autorizuar at q t zgjas garancit e kredis s eksportit n llogari t saj. 116. Hermes ofron dy lloje t garancis: Jane : - Garancin pr blers privat (Garantie), dhe - Garancin pr blers publik, ose qeveritar (Burgschaft). 117. Agjencit n Franc N Franc, garantimi i kredive pr eksport bhet nga Compagnie Franaise dAssurance pour le Commerce Extrieur (COFACE), nj shoqri e prbashkt aksionare, gjysm-publike. COFACE mbulon rrezikun komercial afatshkurtr, me mbules nga kontoja e saj, ndrsa mbulon edhe rreziqet n afat t mesm n llogari t qeveris. Me garantimin e COFACE, eksportuesit francez kan mundsi q t ken akces n fondet zyrtare me norma fikse t kamats, sipas termave t Consensus Arrangamentit t OECD-s. 118. Linjat e veprimit t COFACE zbrthehen n tri kategori, duke ofruar nj shkall t ndryshueshme t prqindjes s garantuar: Jane: - Linjat specifike pr transaksionet individuale; - Linjat e pajtuara t veprimit t cilat ofrojn garancione n parim t vlefshme deri n 3 vjet, me t drejtn e eksportuesit q t nominoj shitjet t cilat do t mbulohen;

- Linjat e prgjithshme t veprimit t cilat zakonisht mbulojn tr qarkullimin e eksportuesit, ndonse nganjher eksportuesi mund t ket dshir q ti veoj disa vende. 119. COFACE mbulon rreziqet komercilae afatshkurtra, n llogari t saj. Pr t gjitha rreziqet e tjera, duke prfshir edhe rrezikun politik afatshkurtr, ai vepron n emr t qeveris, duke shkuar deri te lartsit maksimale t rrezikut politik. Formulimi i politiks qeveritare dhe koordinimi i mbshtetjes zyrtare n kt lmi sht n kompetenc t Direction des Relations Economiques Extrieures (DREE), drejtori e cila sht pjes e Ministris s Financave. 120. Agjencit n Itali Sigurimi zyrtar i kredis pr eksport n Itali ofrohet nga Sezione Speciale per IAssicurazione de Credito allEsportazione (SACE), ndrsa mbshtetet nga qeveria. Kjo organizat mbulon nj gam t gjer t rreziqeve komerciale dhe politike, t shoqrurara me shitjet dhe investimet e jashtme dhe me lizing e prijekte kapitale. Transaksionet afatshkurtra (t definuara si dika q zgjasin 2 vjet) involvojn garanci gjithprfshirse, ose specifike pr rreziku politik dhe at komercial. Garancia afatmesme sht e veant n natyr dhe mbulon tri kategori t rrezikut: - vetm rrezikun politik; - rrezikun politik dhe komercial pr blers privat me garanci bankare; dhe - rrezikun politik dhe komercial pr blers privat pa garanci bankare. N t shumtn e rasteve, mbulimi i rrezikut shkon deri n 90 prqind. 121. Agjencit n Japoni Garantimi i kredive ofrohet nga Divizioni i garantimit t eksport-importit pran Ministris s Tregtis dhe Industris Ndrkombtare3. Divizioni i garantimit t eksport-importit e mbulon garantimin e prgjithshm t eksportit, garantimin e proceseve, garantimin e valutave t jashtme dhe gjithashtu i mbulon edhe humbjet q jan t lidhura me obligacionet dhe me mospagimin e kambialeve. Mbulimi i rrezikut sht i ndryshm, por zakonisht sillet deri n 95 prqind pr rrezikun politik, ndrsa deri n 65 prqind pr rrezikun komercial. 123. Administrimi i Zhvillimit t Jashtm (The Overseas Development Administration ODA) ODA sht pjes e Zyrs s jashtme dhe t Komonveltit (The Foreign & Commonwealth Office), ndrsa sht prgjegjse kundrejt ministrit pr zhvillim t jashtm (The Overseas Development Minister). ODA e menaxhon tr programin e ndihms britanike, duke prfshir alokimin e resurseve n programet e ndihms t agjencive multilaterale dhe t kredive t eksportit.Administrata (ODA) ofron fonde nga resurset e saja (n form t huave dhe t granteve) dhe gjithashtu punon me

departamentet tjera qeveritare dhe agjencit e pavarura (pr shembull, Oxfam). Fondet q i dedikohen programit t ndihms n Britani t Madhe menaxhohen sipas direktivave t prcaktuara nga Komiteti pr ndihm zhvillimore i vendeve t OECD-s (Development Assistance Committee DAC). 124. Fondi pr ndihm dhe tregti (The Aid & Trade Provision - ATP) ATP sht fondi m i rndsishm britanik i ofrimit t kredive mikse (komerciale dhe koncesionale). Pa dyshim, nse nj kompani disponon me nj projekt t vlefshm sipas ATP-s, ather ky projekt ka shans q t jet i akceptuar. N veanti mbulohen dhe mbshteten projektet e mdha dhe kontratat e rndsishme politike.N parim, me ATP sht leht t aranzhohet puna (shrbimi). Kompania britanike duhet q t siguroj garancin zyrtare q t mbshtes pjesn komerciale t financimit t kontrats s tij dhe t kompletoj dokumentacionin e domosdoshm. 125. Banka Botrore (The World Bank) Banka Botrore sht nj nga burimet e rndsishme t financimeve t eksporteve. S pari sht krijuar si bank ndrkombtare pr rindrtim dhe zhvillim (IBRD), n vitin 1944, n konferencn e mbajtur n Bretton Woods. Qllimi fillestar i themelimit ka qen financimi i Evrops s shkatrruar pas Lufts s Dyt Botrore. Ndrsa sot ajo e vazhdon punn si nj institucion i fuqishm financiar i projekteve t ndryshme zhvillimore pr vendet n zhvillim, antare t banks, t cilat sigurimin e burimeve t financimit nga fondet private e kan shum t vshtir (t mos themi t pamundur). Koht e fundit, Banka Botrore ka themeluar Agjencin pr Garantimin e Investimeve Shumpalshe, e cila ofron sigurime t llojeve t ndryshme nga rreziku politik. Kjo sht nj mundsi m shum (prve Huas pr rregullime strukturore), me an t s cils Banka Botrore arrin t nxis zhvillimin e tregtis dhe investimeve ndrkombtare. 126. Korporata Ndrkombtare e Financave (The International Finance Corporation - IFC) IFC-ja sht krijuar n vitin 1956, pr t ndihmuar industrin n sektorin privat dhe shfaqjen (ngritjen) e tregjeve t kapitalit n vendet n zhvillim. Si organizm, ajo ka nj numr t madh vendesh antare. IFC ka pr qllim nxitjen e zhvillimit ekonomik nprmjet sektorit privat dhe jo atij qeveritar. IFC ndihmon me projekte t madhsive nga m t ndryshmet, prmes investimeve direkte n to dhe nprmjet gjetjes s kapitalit shtes pr projektet e tilla. Ajo jo vetm q ofron kredi pr kompanit e vendeve n zhvillim, por shpesh blen edhe aksione t tyre, duke u br kshtu edhe pronare n disa raste dhe duke mos mbetur thjesht vetm kreditore e tyre. 127. Bashkimi Evropian (The Europian Community) Prve financimeve bilaterale nga vendet antare t Bashkimit Evropian (nga 1 Janari 2007, 27 vende antare), BE ofron shuma t mdha parash (hua), n terme t buta, prmes Fondit Evropian pr Zhvillim (The European Development Fund EDF). Pjesa m e madhe e parave shkon n projekte pr zhvillimin e infrastrukturs. Huat pr projekte jan n dispozicion t eksportuesve prmes Banks Investive Evropiane (The European Investment Bank), e cila sht aktive n regjionet m pak t

zhvilluara t vendeve antare t Bashkimit Evropian dhe n 69 vendet Afrikane, Karaibe dhe n Pacifik (African, Caribbean and Pacific Countries ACPs). 128. Financimi japonez (Japanese Funding) Mundsit pr eksportuesit e ndryshm q t marrin fonde pr shitje kan lindur nga vshtirsit e shkaktuara n Japoni nga suficiti i jashtzakonshm tregtar i saj, i prkrahur nga presioni i madh kundrejt vendit pr shkak t politikave t saj protekcioniste. Kjo ka rezultuar me krijimin e fondeve masive t rifinancimit t blersve n vendet n zhvillim, t cilt nuk ishin t detyruar q t blejn vetm produkte dhe shrbime japoneze me fondet e tilla n dispozicion. Kto fonde shprndaheshin, pr shembull, prmes banks japoneze pr eksport-import (The Japanese Export-Import Bank), e njohur si Lehtsit e Nakasons. 129. Fondet Islamike (Islamic Funds) Invazioni i Irakut n Kuvajt, n gusht t vitit 1990, dhe luftat n vijimsi n kt regjion kan br q financimet ndr-arabe t zhvillimit t jen t rregulluara. Vendet e Gjirit ishin t zemruara nga sjelljet e Irakut dhe prkrahsve t saj, Jordanis, Jemenit dhe OP-s, me rast ato pan nj mosmirnjohje t madhe pr miliardat e petro-dollarve t cilat ato i kishin grantuar ktyre vendeve si dhe ndihma t tjera t llojllojshme pr zhvillim. Prandaj, si rezultat i ktyre zhvillimeve n rajon, gjasht vende arabe t Gjirit Persik krijuan Kshillin e Bashkpunimit t Gjrit (The Gulf Cooperation Council), n fillim t vitit 1991, me qllim t ndihms m t madhe t bizneseve private, se sa t atyre shtetrore, n ristrukturimin e ekonomive t vendeve arabe, vemas t Kuvajtit, t cilat e kishin prkrahur koalicionin pr Kuvajtin e Lir, si ishte Egjipti dhe Siria. Programi i ndihms pr vendet e Gjirit do t implementohet s bashku me Bankn Botrore dhe Fondin Monetar Ndrkombtar.Fondet Islamike ndihmojn, prmes financimeve t projekteve t ndryshme, tregtin dhe bashkpunimin ndr-islamik dhe ndr-arab, duke i vn fondet n dispozicion t blersve perndimor.Banka Islamike pr Zhvillim, me seli n Jeddah (IDB), vepron sipas parimeve strikte islame t jets ekonomike: pa kamat dhe n parime t fitimit dhe t humbjes. 130.Kur i studiojm ekonomit e hapura, t cilat tregtojn me njra tjetn, ekziston nj dallim i madh n transaksione midis tregtarve vendor dhe t jashtm, krahasuar me transaksionet midis vendorve n t njjtin vend Domethn, kt dallim e bn ndryshimi n kurset e kmbimit t valutave nacionale. 131. Nj importues amerikan, zakonisht, nj eksportues japonez do ta paguaj n jen, ndrsa nj eksportues gjerman n euro dhe nj eksportues britanez n sterlina britanike. Pr kt shkak, importuesi amerikan do ti blej kto valuta me dollar n treg, t njohur si treg devizor. 132. Valuta q tregtohet m s lehti dhe m s shumti Esht dollari amerikan, i cili sht i njohur si valut transporti sepse kjo valut ka prdorim t gjer n denominimin (vlersimin) e transaksioneve ndrkombtare.

133. Nafta dhe shum produkte t tjera t nj rndsie t veant, si sht kallaji, kafja, ari Q t gjitha kan prirje q mimet e tyre tju caktohen n dollar. Me t vrtet, pr shkak se dollari sht aq i tregtueshm, pr dilerin francez t devizave, nse dshiron t blej pezos meksikan, zakonisht sht m lir q, s pari, t blej dollar amerikan me euro dhe pastaj, ti shes dollart q t blej pezos, se sa t blej drejtprdrejt pezos me euro. 134. Nj nga komplikimet m t rndsishme, q rrjedh nga komunikimi i afrt i blersve dhe shitsve n tregun devisor Esht ajo se ekziston gati nj shitje e njkohshme e astit e valutave n qendra t ndryshme financiare (n treg devizor). 135. Arbitrazhi Esht prdorimi i ndryshimeve n mim, pr prfitime me rrezik t madh. Q ta ilustrojm kt q e tham m lart, do t supozojm se shpenzimet e transaksionit jan t paprfillshme dhe se ekziston vetm nj quotizim i vetm i kursit t kmbimit, duke ln mnjan efektin ofert-krkes n treg. 136. Me termin rezident nnkuptojm Individt, ekonomit familjare, firmat dhe autoritetet publike. Ekzistojn shum probleme q lindin pr sa i prket definimit t rezidentve, sepse fjala vjen, korporatat multinacionale, sipas definicionit, jan rezidente n m shum se n nj vend. Pr qllime t raportimit t bilancit t pagesave, kompanit subsidiare (bij) t korporatave multinacionale trajtohen si rezidente n vendin ku ato jan t dislokuara, ngjajshm me ato nse aksionet e tyre jan n pronsi t rezidentve vendor 137. Problem tjetr paraqet trajtimi i organizatave ndrkombtare, si sht Fondi Monetar Ndrkombtar, Banka Botrore, Kombet e Bashkuara, Komisioni Evropian, e t tjera. Kto institucione trajtohen si rezident t jashtm, edhe nse ato aktualisht mund t jen t vendosura n vendin raportues. Pr shembull, derisa Fondi Monetar Ndrkombtar sht i vendosur n Washington, kontributet e qeveris amerikane pr Fondin jan t prfshira n statistikat e Bilancit t pagesave t SHBA-ve, sepse ato (kontributet) jan t konsideruara si transaksione me rezident t jashtm. Turistt konsiderohen si rezident t jashtm nse ata qndrojn n vendin raportues m pak se nj vit. 138. Mesazhi kryesor i ktij modeli sht se ekzistojn dy efekte direkte t devalvimit t valuts n bilancin (llogarin) rrjedhse Njri nga t cilt punon q t reduktoj deficitin, ndrsa tjetri faktikisht kontribuon n brjen e deficitit edhe m keq se sa m par.

139. Reciprociteti I cili sht karakteristik e gati t gjitha formave t tregtis banakiere, qndron n disa kategori t ndryshme, shumica e t cilave jan shum m t dobishme pr blersin ose importuesin se sa pr shitsin ose eksportuesin.