AMERKA BRLEK DEVLETLERNDE FEDERAL RESERVE SYSTEM, HAZNENN BANKALAR LE MNASEBET VE HARBN BU SAHADA DOURDUU NKAFLAR Yazan: Blent

YAZICI Vaington Byk Elilii Maliye Maviri

FASIL I FEDERAL RESERVE SYSTEM'N TEKLTI idare Meclisi Federal Reserve Bankalar Federal Serbest Piyasa Komitesi Federal stiare Encmeni Aza Bankalar FASIL II FEDERAL RESERVE SYSTEM'N VAZFELER Federal Reserve System'in Mutad Servisleri ihtiyatlarn muhafazas Tedavl iin nakit temini Naktin Tedavle Giri ekli Tahsilat, Takas ve Transfer ileri Murakabe Vazifeleri FASIL III HAZNE VE FEDERAL RESERVE SYSTEM Hazine Mmessillii Federal Reserve Bankalarna ve dier umum depositairelere amil hkmler Depositaire Aza Bankalara Mteallik ahkm Devlet eklerinin ve Varanlarnn Tediyesi Husus Depositaire'lere amil ahkm Mevkuf vergile Depositaire'lerine ait ahkm Devlet Borcu ve Federal Reserve Bankalar Harp dolaysile Federal Reserve Bankalarna mevdu iler
Hukuk Fakltesi Mecmuas: 8

114

BLENT YAZICI

FASIL IV _.. F E D E R A L R E S E R V E SYSTEM AZASI BANKALARIN HTYATLARI Tarihe ve Esbab Mucibe ihtiyatlara Mteallik Hkmler FASIL V - - AZA BANKA HTYATLARININ GENLEME VE DARALMASI Aza Bankalara Iskonto ve Avana Iskonto Hadleri Piyasada Menkul Kymetler Alm ve Satm Aza Bankalarn Kredi mknlar ile Federal Reserve Bank Kredisi Aza Banka htiyatlarnn Terekkp ekli Altn ve Federal Reserve Kredisi FASIL VI - F E D E R A L R E S E R V E MAKAMATININ SALHYETLER Federal Reserve Bank Kredisinin Mahiyeti

FASIL VII F E D E R A L R E S E R V E SYSTEM AZA BANKALARI H TYATLARI VE ALKALI UNSURLAR Aza Bankalar htiyatlar Altn ve Federal Reserve Bank Kredisi Tedavldeki Nakit ve Hazine Mevcudu FASIL VIII SPEKLSYON VE STHLK K R E D L E R MUVA C E H E S N D E F E D E R A L R E S E R V E SYSTEM FASIL LX PASF FEDERAL RESERVE BANKALARININ AKTF VE

Aktif Hesaplar Hakknda zahat Pasif hesaplar Hakknda zahat Sermaye Hesaplar Hakknda zahat NETCE

G R Bu etd Amerika Birleik Devletleri Hazinesinin Bankalarla olan mnasebetlerini tetkik ve izah maksadile hazrlanmtr. Amerika Bir leik Devletlerinde hazinenin bankalarla muamelt yalnz merkez ban kasna ve merkez bankasnn bulunduu yerlerde bir tek bankaya inhisar

AMERKADA RESERVE

SSTEM

US

etmediinden tefckikata daha geni. bir vehe vermek zarureti hasl ol mutur. Amerikada mevcut bankaclk ve bilhassa merkez bankacl sisteminin ana hatlarn tetkik etmeden hazinenin bankalarla olan mua meltn izaha imkn yoktur. Btn bankaclk sisteminin tetkiki ise'bir ka ciltlik byk bir eserin mevzuunu tekil edebilir. Binaenaleyh Ame rikan bankaclk sisteminin temelini tekil Federal Reserve Sisteminin, hazine muameltnn bu sisteme intibak tarz tebarz ettirilerek, tetkik ve izah ile iktifa etmek zarureti hasl olmutur. bu etdde Federal Re serve System'in ana hatlar izah edilmi ve hazinenin bankalarla olan mnasebetleri zerinde ehemmiyetle durulmutur.

FASIL I Federal Reserve System'i Tekilt: Federal Reserve System 1914 de teekkl etmitir. Sistem aadaki unsurlardan terekkp eder: 1 dare Meclisi 2 On iki Federal Reserve Bankas 3 Federal Serbest Piyasa Komitesi 4 Federal stiare Encmeni 5 Aza Bankalar Federal Reserve Bankalarn siyaseti, Federal Reserve Makamlar is mini alan ilk unsur tarafndan tesbit edilir. dare Meclisi: dare meclisi yedi azadan terekkp eder. Azalar Cumhur Reisi tara fndan tayin ve bu tayin keyfiyeti Ayan Meclisi tarafndan tasdik edilir. Azalarn hizmet mddetleri on drder senedir. dare meclisinin vazifesi memleketin ticaret, sanayi ve ziraatna makul bedel mukabilinde kfi miktarda kredi temin etmektir. dare meclisi on iki Federal Reserve Bank'in faaliyetini murakabe eder. Merkezi Vaington'dadr. Federal Reserve Bankalar: Federal Reserve Bankalarile, bunlarn ubeleri ve mntakalar aa daki cetvelde gsterilmitir:

116
Banka Boston New York Piladelfiya Clevland Richmond Atlanta

BLENT YAZICI ubeler Mntka 1 inci mntka 2 nci mntka 3 nc mntka 4 nc mntka 5 inci mntka 6 nc mntka

Yok
Cincinnati Pittsburg Baltimore Charlotte Birmingham JacksonviUe Nashville New Orleans Savannah Detroit Little Rock Loisville Memphis Helena Denver Oklohoma Omaha Elpaso Houston San Antonio Los Angeles Portland Salt Lake City Seattle

ikago Saint Louise

7 nci mntka 8 inci mntka

Minneapolis Kansas City

9 uncu mntka 10 uncu mntka

Dallas

11 nci mntka

San Fransisko

12 nci mntka

On iki Federal Reserve Bank'n her biri ayr bir anonim irkettir. Bu anonim irketlerin dier anonim irketlerden balca farklar, kazan gayesi gtmemeleri ve azalar bulunan bankalarn salhiyetlerinin mah dut olmasdr. Her Federal Reserve Bank'n dokuz idare meclisi azas vardr. Azalar erden A, B, C guruplarna ayrlmlardr. A ve B snf aza, bankalar tarafndan intihap edilmektedir. Her snftan bir aza kk bankalar, bir aza orta bankalar ve bir aza byk bankalar tarafndan intihap edil mektedir. A snf azalar bankac olabilirler. B snf azalar mntka da hilinde fiilen ticaret, ziraat ve sanayi ile megul olup her hangi bir banka idare meclisi azas, mdr veya memuru olmayan zevat arasndan seci-

AMERKADA RESERVE

SSTEM

117

lir. C snf azalar Federal Reserve System dare Meclisi tarafndan sei lir. Bu azalarn da her hangi bir banka idare meclisi azas, mdr veya memuru olmamalar lzmdr. dare meclisi reisliine C snf azalarmdan biri, Federal Reserve System dare Meclisince, reis tayin edilir. idare meclisi bankann idaresinden mesul olup mdr ve memurlar tayin eder. Umum mdr ile birinci umum mdr muavininin tayinleri nin, Federal Reserve System dare Meclisince tasvibi lzmdr. Federal Reserve Bank ubelerinin ayrca birer idare meclisleri vardr. Bunlarn ekseriyeti Federal Reserve Bankasnca ve bakiyesi Federal Reserve Sys tem dare Meclisince seilir. Ademi merkeziyet, Federal Reserve Systemin en mhim vasflarn dan biridir. Her Federal Reserve Bankas ve ubesi btn memlekete amil bir sistemin paras olduu gibi mahal ve mntkav bir messese dir. Bu bankalarn faaliyeti bulunduklar mntkaya inhisar eder. Federal Reserve Bankalar masraflar karlayacak, senede yzde 6 riisbetinde temett tevzi edebilecek, Birleik Devletler Hazinesine aidat deyebilecek ve lzumlu ihtiyatlar tesis edebilecek kadar bir gelir temin eder. Bu suretle tesis edilmi olan ihtiyatlar, bankalar tasfiye edildii takdirde hazineye intikal eder. Federal Serbest Piyasa Komitesi: Memleketin ticar ihtiyalarn karlayacak miktarda kredinin esas larn temin etmek maksadile Federal Reserve Bankalarnn giritikleri devlet obligasyonlar ve sair menkul kymetler alm ve satmn idare etmek zere bir Federal Serbest Piyasa Komitesi kurulmutur. Bu komi te, ' Federal Reserve System dare Meclisinin yedi azasndan ve Federal Reserve Bankalarnn ba mmessilinden terekkp eder. Federal stiare Encmeni: Federal istiare encmeni on iki azadan terekkp eder. Federal Re serve Bankalar, meclisi idareleri vastasiyle her sene bir aza intihap ederler. Encmen senede en az drt defa Vaington'da itima eder. En cmen, Federal Reserve System dare Meclisi ile umum iktisad artlar hakknda mzakerede ve Federal Reserve Systemin faaliyeti hakknda tavsiyelerde bulunur. Bu encmenin tavsiyeleri tamamen istiar mahi yetindedir. Aza Bankalar: Btn National Banklar sistemin azasdr. State Bankalar ile Trust Company'lerden talip olup lzumlu eraiti haiz bulunduklar tesbit edilenler de azala kabul edilirler.

118

BLENT YAKICI

31/12/1946 da Amerika'da mevcut 14,585 bankadan 6,900 adedi Fe deral Reserve System'e azadr. Ayn tarihte Amerika Birleik Devletle rindeki umum banka mevduat 155,902 milyon dolara bali olmakta ve bunun 118,170 dolar aza bankalara yatrlm bulunmaktadr. Bu suretle umum mevduatn yzde 75 i Federal Reserve Systemi azalar yedinde bulunmaktadr. Aza bankalar, sermaye ve ihtiyatlar yeknunun yzde ne m savi miktarda. Federal Reserve Bank hisse senedlerine sahip olmak mec buriyetindedirler. Bu hisse senedleri satlmaz, transfer edilemez ve kar lk olarak gsterilemez; ancak Federal Reserve Bankalarna devir suretile elden karlabilir. Aza bankalar mevduat karl olarak mntkalar Federal Reserve Bankasnda bir ihtiyat bulundurmak mecburiyetindedir. Bu ihtiyatlarn mevduata nisbeti, aza bankann kin olduu mahal ve mevduatn mahiye tine gre deimektedir. Ksa vadeli mevduat iin Federal Reserve Ban kalarna tevdii icabeden ihtiyatlarn nisbeti uzun vadeliler iin bulun durulmas icabeden ihtiyatlar nisbetine nazaran yksektir. Byk ehir lerdeki bankalar kk ehirlerdeki ve zira mntkalarda ki bankalara nazaran daha yksek nisbette ihtiyat bulundurmak mecburiyetindedirler. Halen mer'i olan ihtiyat nisbetleri vadesiz mevduatta New York ve ikago bankalarnda ve dier Federal Reserve Bankas bulunan ehirlerde yzde 20, tara bankalar iin yzde 14 ve vadeli mevduatta ise btn aza bankalar iin yzde 6 dr. Aza bankalar kanun nisbetin fevkinde ihtiyat bulundurabilirler ve nitekim bulundurmaktadrlar. 31/12/1938 de bu bankalarn ihtiyatlar takriben 9 milyar dolara bali iken bunun 3 milyar dolar nizam nisbetlerin fevkinde idi. 23/7/1947 de ise Federal Reserve Bankalarna mevdu ihtiyatlar 16,244 milyon dolara bali olmakta ve bunun ancak 698 mil yon dolan nizam ihtiyatlarn fevkinde bulunmaktadr. Federal Reserve Banklar bu ihtiyat tevdiat mukabilinde faiz vermemektedirler. FASIL: H

Federal Reserve Systemin Vazifeleri: Bankalar Federal Reserve Systemin tesisinden evvel ihtiyatlarn ka salarnda veya dier bankalar nezdinde mevduat eklinde muhafaza et mekte idiler. Kk bankalar ve zira rnmtkalardaki bankalar ihtiyatla rn Yew York,! ikago ve Saint Louis ehirlerindeki bankalarda muhafaza

A.MERKADA

RESERVE

SSTEM

'

"

119

etmek itiyadnda idiler. ktisad artlar bankalar ihtiyatlarn kullanma za zorlad zaman bunlar, byk bankalara mracaat ederek ihtiyat larndan bir ksmn geri almak zaruretini duyuyorlard Bu talepler ha zan geni ve iddetli bir mahiyet iktisap etmekte idi. Byk merkezler deki bankalarn kasa mevcutlar kendi ihtiyatlarn tekil ettiinden bu talebi durduracak tedabir almak mecburiyetinde kalyorlard. Byk bankalarn encaisse'lerini korumak iin almak zorunda kaldklar tedbir ler ikrazat tatil etmek ve piyasaya menkul kymetler satmak ve saire idi Bu tedbirlerin neticesi olarak menkul kymetler fiatlar dnmekte, faiz nisbetleri iddetle ykselmekte, istikraz glemekte ve ikrazatn tasfi yesi icabetmektedir.. Bu nevi krizler muayyen faslalarla tekerrr etmekte, idi. 1907 de vukubulan buhran mutaddan fazla iddetli olduundan vaziyetin tetkiki iin parlamanter bir komisyon tayin edildi. Bu komisyonun yapt tetkikat neticesinde, halen mevcut Federal Reserve System 23 Aralk 1913 tarihli kanunla teesss etmitir. Aza bankalar ihtiyatlarn Federal Reserve Bankalarnda bulundur mak suretile bir bankada hesab carisi bulunan ahslar vaziyetine gir milerdir. Kanun ihtiyat nisbetleri hakik ihtiyalarn fevkinde tayin edildiinden bankalar ellerindeki mebaliin byk bir ksmn Federal Reserve Bankalarna tevdi etmek zorundadrlar. Bu suretle Federal Re serve Bankalar aza bankalarn ikraz ve plasman faaliyetine messir ola bilecek bir duruma girmilerdir. Bir banka nizam nisbetlerin fevkinde . ihtiyatlar bulunduka kredi verebilecek vaziyettedir. htiyatlar bu nis betlerin hadleri dahilinde olduka banka yeni kredileri aabilmek iin baka taraftan istikraz akdi zaruretindedir. Federal Reserve System ma kamlarnn, baz kanun hadler dairesinde ihtiyat nisbetlerini arttrmak veya azaltmak selhiyeti bulunduuna nazaran, bunlar bankalann ikraz kudretleri zerinde messir olabilecek vaziyettedirler. Federal Reserve Systemin bu vazifesine merkez bankacl vazifeleri demek doru olur. Federal Reserve Systemin faaliyetini iki geni ksma ayrmak mm kndr. Bunlardan birincisi her sahadaki iktisad faaliyete ticar, zira ve sna elverili nakit ve kredi artlarnn teminidir. Bu iler routine mahiyetinde olmayp zaman zaman baz mukarrerat ittihazn icap ettirir. Bu iler arasnda aza bankalara ikrazat, serbest piyasa muameleleri (open market operations), ihtiyat nisbetlerinin tayini, iskonto hadlerinin ve dier ilere ait nizamatn tesbitidir. kinci gurup iler ise Federal Reserve System'in aza bankalara, Birleik Devletler Hkmetine ve messesatna ve halka yapt mutad servislerdir. Bunlarn balcalan; aza bankalann ihtiyatlarnn muhafazas, tedavl iin banknot temini,, ekle-

120

BLENT YAZICI

rin tahsil ve takasm teshil, aza bankalarn murakabesi ve' bu bankalar dan vasiyet cetvelleri ve raporlar alnmas, Birleik Devletler Hkme tinin ve messesatmn veznedarlnn ve mal mmessilliinin ifasdr. Mutad servisler Federal Reserve Bankalarnn faaliyetinin ksm azami ni tekil ettiinden evvel bunlar tetkik edilecektir. FEDERAL RESEKVE SYSTEMN MUTAD SERVSLER htiyatlarn muhafazas : Federal Reserve Systemin balca vazifelerinden biri aza bankalar kanun ihtiyatlarn muhafaza etmektir. Yukarda tebarz ettirildii vehile bankalar kanun ihtiyatlarnn fevkinde Federal Reserve Banka larna tevdiatta bulunmaktadr. Bu hal Federal Reserve Bankalarn aza larnn veznedar vaziyetine sokmaktadr, ibu veznedarlk vazifesi Fe deral Reserve Systemi bankalara ve piyasaya effektif nakit temin etmek mecburiyetinde brakmaktadr. Tedavl in Nakit Temini: Tedavldeki nakit: 30 Haziran 1947 tarihinde fiilen tedavldeki nakit aadaki cetvelde gsterilmitir: Nakit nevi Miktar (Milyon dolar)

Altn tastiknameleri 48 Federal Reserve Notlar 23,999 Hazine evrak naktiyesi 4,250 Gm dolar 148 Gm tastiknameleri ve 1890 hazine evrak naktiyesi 2,062 Gm ufaklk para 876 Dier ufaklk para 331 Birleik devletler evrak naktiyesi 320 Federal Reserve Banknotlar 406 Mill bankalar banknotlar 106 Yekn Hazinede Mevcut Nakit : 30 Haziran 1947 de Hazinede mevcut nakit aadaki cetvelde gste28.297 milyon dolar

rUmi|tir;

AMERKADA RESERVE SSTEM

11

Nev,i

Altn ve Grn? tastiknameleri karl

Hazine nakit mevcudu dolar 1,180 67 68 34 20 11 3 1 1,314

Federal Reserve Bankalar iin hazinede hfz edilen 17,224 __ . 17,224

M i 1 y on Altn 20,087 Altn tastiknameleri Federal Reserve notlar Hazine evrak naktiyesi 2,232 Gm dolar 308 Gm kle 1,924 Gm ufaklk Dier ufaklk Birleik Devletler notlar Federal Reserve banknotlar Mill Bankalar notlar Yekn 22,319

Federal Reserve Bankalarnda Mevcut Nakit: 30 Haziran 1946 da Federal Reserve Bankalar ve ubelerinde mev cut nakit miktarlar aadaki cetvelde gsterilmitir: Nevi Altn tastiknameleri Federal Reserve notlar Hazine evrak naktiyesi Gm dolar ' Gm tastiknameleri ve 1890 tarihH hazine evrak naktiyesi Gm ufaklk Dier ufaklk Birleik devletler evrak naktiyesi Federal Reserve Banknotlar Mill bankalar banknotlar Yeki n Milyon dolar 2,815 715 234 3 170 27 7 23 3 1 3,764

Federal Reserve Notes ismini alan ve Federal Reserve Bankalarn ca, tedavle vazedilen banknotlar, Birleik Devletler hkmetinin bir ob-

122

BLENT

YAZICI

ligasyonu olduu gibi ihrac yapm olan Federal Reserve Bankasnn aktifi zerinde birinci derecede bir hak tekil eder. Federal Reserve notlarnn karl altn tastiknameleri, Fedeal Reserve kanununa gre iskontoya ka bul edilen ticar senedat ve Birleik Devletler Hazinesinin obligasyonlardr. Tedavldeki Federal Reserve notlarnn karlnn yzde 25 ini altn tastiknamelerinin tekil etmesi lzmdr. Altn tastiknameleri hazi nece ihra edilir. Karlklar yzde yz altn olup hazinede muhafaza edilir. 30 Haziran 1947 de Hazinede Federal Reserve notlarnn karl olarak bulundurulan altn tastiknameleri 17,224 milyon dolara ve Federal Reserve bankalarnn mevcudat meyannda grlen altn tastiknameleri 2.815 dolara bali olmaktadr. Bu suretle tedavldeki Federal Reserve notlarnn karln tekil edecek 20,039 milyon dolarlk altn tastikna meleri Federal Reserve Bankalarnn emrinde bulunmaktadr. leride g rlecei vehile bu altn tastiknameleri yalnz Federal Reserve notlarnn deil, ayn zamanda bu bankalara vaki tevdiatn da ayn nisbet dahilinde ihtiyatn tekil etmektedir. Mill bankalar banknotlar, eski ekildeki altn tastiknameleri, 1890 tarihli hazine evrak naktiyesi, Federal Reserve banknotlar (dikkat: Federal Reserve Notlar ile Federal Reserve Banknotlarn tefrik etmek lzmdr.) tedavlden ekilmekte ve bunlarn yerine Federal Reserve Notlar ve gm tastiknameleri ikame edilmektedir. Yukarda zikredilen btn banknot, evrak naktiye ve meskukat ne vileri kanun ibra kudretini haizdirler. Evrak naktiye ve Federal Reser ve notlar hazine tarafndan damga matbaasnda tabedilmektedir. Maden meskukt ise Filadelfiya, Denver ve San Fransisko darphanelerinde darb edilmektedir. Harpten evvelki senelerde tedavl hacmi olduka mstakar iken harp seneleri tedavlde byk deiiklikler tevlid etmitir. Sene Tedavl Sene Tedavl

1933 1934 1935 1933 1937 ' 1938 1939

Milyon 5.519 5.536 5.882 6.543 6.550 6.856 7.598

Dolar 1940 1941 1942 1943 1945 31/1,46 30/6/47

8.732 11.160 15.410 25.307 28.515 27.917 28.297

AMERIKADA

RESERVE

SSTEM

123

Naktin tedavle giri ekli ; Para tedavle halkn bankadaki hesabndan nakit ihtiyalar iin para ekmesi veya yine bankadaki hesaplardan ekilen paralar vastasiyla denen cret veya mal bedelleri yolu ile kar. Binaenaleyh btn naktin tedavle bankalar yolu ile kt muhakkaktr. Bankalardan vaki nakit talepleri zaman zaman mhim temevvler arzeder. Amerika'da noel yor tularna tekaddm eden gnlerde nakit ihtiyacnda mhim artlar gr lr. Zira mntkalarda hasat zamannda nakit ihtiyac oalr. Mntka lara gre arzu edilen naktin mahiyeti deiir. Baz mntkalarda isteni len nakit daha ziyade maden meskukt halindedir. Amerikann cenubu garbi mntkasnda mhim miktarda gm tedavl etmektedir. Bankalar bulunduklar camiann nakit ihtiyacn temin ile mkellef tirler. Aza bankalar nakit ihtiyalarn Federal Reserve Bankalarndaki ihtiyat hesaplarndan temin ederler. On iki Federal Reserve Bankas bu ihtiyac karlamak zere kasalarnda kfi miktarda nakit bulundurur. Bu nakit Federal Reserve notlarndan maada Birleik Devletler evrak naktiyesi, gm tastiknameleri; gm meskukt ve saireden terekkp eder. Federal Reserve Bankalar kendi notlarn kanun hkmleri dairesinde ihra suretile hazine evrak naktiyesini, gm tastiknamelerini ve ma den meskukt hazineye borlanmak suretile temin ederler. Federal Reserve Systemi tesis edilinceye kadar banka sistemi ile ha zine arasnda bir boluk mevcut olduundan tedavl hacmi ihtiyalar karhyabilecek ekilde bir elastikiyet iktisap edemiyordu. Bazan iddetli nakit ihtiyalarnn derhal karlanamamas 1907 senesinde olduu gibi iddetli krizlere sebebiyet veriyordu. Tahsilat, Takas ve Transfer leri: Amerikada ek ile tediyatn nakten yaplan demelere nazaran ok fazla olduu herkese malm bir vakadr. Mesel 1938 senesinde on iki Federal Bankas ve ubeleri yekn itibarile 9 milyar dolar kymetinde 5 milyar adet evrak naktiye; banknot ve meskukt manupiler etmi iken ayn sene zarfnda 232 milyar dolarlk 1 milyar adet ek elden geirmi tir. Binaenaleyh mezkr sene zarfnda ek ile yaplan tediyat nakten ya plan tediyata nazaran kymet itibarile 25 kere fazladr. ek istimali Fe deral Reserve Bankalarnn ihtiyat hesaplar yolu ile yapt takas ve tahsilat dolaysiyie kolaylamaktadr. Vaziyeti bir misal ile izah edelim: Hartford, Connecticuf daki bir tacir Sacrenento, California'daki bir tacire satt; maln bedeli olarak Sacremento'da bir banka zerine keide

124

BLENT

YAZICI

edilmi bir ek ald takdirde bu eki Hartford'daki bankasna tevdi

eder. Hartford'daki banka bu eki mntkas Federal Reserve Bankas olan Boston F. R. Bankasna yollar. Boston Federal Reserve Bankas eki San Fransisko Federal Reserve Bankasna mezkr banka ise Sacrementodaki bankaya irsal eder. Sacremento'daki banka ek muhteviyatm keidecinin hesabnn zimmetine kayt ve bu mebl ya San Fransisko Federal Reserve Bankasna tediye veya mezkr bankadaki ihtiyat hesabnn zim metine kayt edilmesine msaade eder. Bunun zerine San Fransisko Fe deral Reserve Bankas bu mebl Boston Federal Reserve Bankasnn matlubuna kayt eder. Boston F. R. Bankas eki Hartford'daki bankann matlubuna mezkr banka da eki tevdi edenin hesabnn matlubuna kayt eder. Bu suretle Amerikann iki mnteha arasnda ekilmi olan bir ek Federal Reserve System delaletiyle tahsil ve alkadar hesaplara kayt edilir.. Federal Reserve System'e aza olmayan bankalar da Federal Reserve bankalarnda kliring hesaplar bulundurabilirler. Dier bankalar zerine keide edilen ve aza olmayan bir bankaya tevdi edilen ekler mezkr ban kaca Federal Reserve Bankasna gnderilir ve bu hesaba matlup kayt edilir. Hesap sahibi banka zerine ekilip baka bankalara tevdi edilen ekler de bu hesaptan denir. Federal Reserve Bankalar tarafndan ek lerin tahsil ve takas usulleri ok tekemml ettirilmi olup bu sayede Amerikada nakli nukut ilerinde byk bir srat ve ucuzluk temin edil mitir. Federal Reserve Bankalar eklerden baka polie bono ve sair ticar senedatm ve tahvilt kuponlarnn tahsili ile de itigal etmektedir. Transfer ve tediye muamelelerinde srat ve suhulet temini maksad ile Vaington'da btn Federal Reserve Bankalarnn birer hisseye malik olduklar Interdistrict Settlement Fund (Mntka aras tasfiye fonu) adl bir fon tesis edilmitir. Telgraf havaleleri ile bu fondan muhtelif Federal Reserve Bankalarnn hesaplar arasnda transferler yaplmaktadr. Gn de bir ok milyonlara bali olan bu transferlerde hazine muamelt da mhim bir yer tutmaktadr. Murakabe Vazifeleri : Federal Reserve kanununun esbab mucibesine gre kanunun mak satlarndan biri Birleik Devletlere bankaclkta daha msmir bir mura kabe sistemi teminidir. Federal Reserve System bu murakabeyi yalnz olarak ifa etmemekte, dier murakabe makamlar ile teriki mesai et mektedir. Nitekim Federal Reserve Systeme dahil bankalarn ekseriyeti-

'-IWItI*

'

..r< I

I.J

f :, .

411:

<4<<t

!:

( . * ( . M

. ff t . ,<f .#.1

#*<*> H> I* S <

4: ^ftiyg

,^lf

t. ,.t

AMERKADA

RESERVE

SSTEM

125

ni tekil eden National Banklarn murakabesi Hazine Nezaretine merbut Para Kontrolrlne (Comptroller of the Currency) mevdudur. B merpi mfettilerince bankalarda yaplan tetkikata ait raporlar alkadar Federal Reserve makamatnca da grlebilir. Systeme dahil dier btn bankalar State Banks (Eyalet Bankalar) olup bunlarn murakabesi mahall hkmet ile Federal Reserve System tarafndan mtereken yaplr. Azalar vaziyetlerini peryodik raporlar ile Federal Reserve makamatna bildirirler. Federal Reserve Systeme aza olmayp da mevduatlarn Federal Deposit Insurance Corporation'a sigorta ettirmi olan bankalar bu irket ve mahalli hkmet makamlar tarafndan murakabe edilir. Her Federal Reserve Bankasnda mntkasndaki aza bankalar tefti ve murakabe etmek zere bir tefti heyeti bulunduu gibi Federal Reser ve System idare Meclisinin emrindeki Federal Reserve Bankalarn mu rakabe etmek zere bir tefti heyeti mevcuttur. Federal Reserve makamat tarafndan ifa edilmekte olan dier mu rakabe vazifelerinin balcalar unlardr: 1 Vadeli ve tasarruf mevduat iin azam faiz hadleri tesbiti. Bu hkm bankalarn mevduat celbi iin tehlikeli bir rekabete girmelerine mni olmak maksadile vazedilmitir. 1 Ocak 1946 danberi meriyette olan azam faiz nisbetleri aadadr: Tasarruf mevduat yzde 2.5 Posta tasarruf mevduat > 2.5 Alt ay ve daha uzun vadeli mevduat 2.5 90 gnden 6 aya kadar vadeli mevduat 2 90 gnden ksa vadeli mevduat 1 2 . Federal Reserve makamat mill bankalarda Comptroller of the Currency'nin State bankalarnda mahall makamatm talebi zerine ban kalar kanununa muhalefet ve tehlikeli bankaclk usulleri kullanmak dolaysile aza bankalarn mdr ve meclisi idare azalarn iten menedebilir. Federal Reserve makamat systemin kredi imknlarndan menkl ky metler, gayri menkul ve emtia speklasyonu iin istifade eden aza ban kalar systemin kredi imknlarndan mahrum edilebilir. 3 Federal Reserve Makamat mill bankalara trust selhiyeti ve rebilir. 4 Federal Reserve makamat Holding Company'lere malik olduk lar aza banka esham iin rey haklarn kullanmak selhiyetini verebi lir.

126

LENT YAZICI

5 A.gfi bankalar ancak Federal Reserve nmkamntmn nisndpsi ile yabanc memleketlerde ube aabilirler. Halen yedi aded bankann 23 muhtelif memlekette 100 ubesi vardr. Hazine Mmessilii Vazifesi Federal Reserve Systemin en mhim vazifelerinden biri Hazine M messilliidir. Bu bahse ehemmiyeti dolaysiyle ayr bir fasl tahsis edil mitir. FASIL III

HAZNE VE FEDERAL R E S E R V E SYSTEM Hazine Mmessillii: Federal Reserve Bankalarnn en ar vazifelerinden biri Hazine mmessillii iidir. Hazine hesab carilerinin mhim bir ksm bu banka larda olduu gibi Hazine obligasyonlarnm ihra ve itfas ileri de bu messeseler tarafndan icra edilmektedir. Hazine tahsilat bu bankalara ve Hazine depositaire'liini deruhte etmi olan dier bankalara tevdi edilir. 31. 12. 1945 de Hazinenin btn bankalara vaki tevdiat 25,718 milyon dolara bali olmakta idi. Bunun 1,674 milyon dolan Federal Reserve Bankalarna tevdi edilmitir. Hazinenin tediyat muhasipler tarafndan tanzim edilen ekler ile Federal Reserve Bankalarnca tediye ve Hazine Hesab Carisine zimmet kayt edilmektedir. 1944 senesinde Federal Reserve Bankalarna tediye edilmek zere ibraz edilen Hazine eklerinin adedi 426,460,000 dr. Fe deral Reserve bankalar gielerinde muamele gren devlet obligasyonlar kuponlar 1944 senesinde 17 milyona bali olmutur. Amerika Hazinesinden baka Hazine namna mevduat kabul eden messeseler btn bankaclk sistemine amil bir vaziyettedir. Bunlar: a b c d e Federal Reserve Bankalar ve ubeleri Umum depositaire olan aza bankalar Mahdud depositaire olan aza bankalar Hususi depositaire olan bankalar Mevkuf vergiler depositaire'i olan bankalar

Emvali umumiyenin Federal Reserve Bankalar ve ubelerine hazi ne hesab carisine tevdii lzmdr. Emvali umumiye iin umum depositaire'lik hakk ancak yaknda Federal Reserve Bankas ve ubesi bulunma-

mmmmm

>

-.n

.n \ .|

HH .

IM

>

> <

>IM .NHM > u> t^-iMn R M I M M BI 4 * N t

* M"' * * "

AMERKADA

RESERVE

SSTEM

127

yan mahallerdeki bankalara verilmektedir. Bu depositaire'ler emvali umumiye tahsilat akesine tevdiat olarak kabul ettikleri gibi hazine he sabna tediyatta yapabilirler. Bu depositaire'ler nezdinde bulundurula cak hazine hesab carisi bakiyeleri bu bankalarca ifa edilen hazine mua meltna gre tayin edilir. Tediye muhasipleri kendilerine verilen avans lar tevdi etmek zere bu bankalarda resm hesaplara atrabilirler. Mahdut depositaireler ise yalnz tayin edilen azam hadler dairesin de Birleik Devletler mahakimi ve posta idarelerinin mevduatn kabul edebilirler. Depositaire sfatn haiz aza bankalar bu sfatlarn kullanmadan ev vel Federal Reserve Bankalarna kabul edecekleri tevdiat ve faizleri ye knuna msavi teminat yaptrmaa mecburdurlar. Husus Depositaire'le devlet tahvil ve bonolar sat haslatn mu hafaza ederler. Bu bankalar devlet tahvil ve bonolarnn sat esmamn hazine namna tesis ettikleri bir hesabn matlubuna kayt ederler. Hazi nenin bu mevduat vadesizdir. Mamafih hazine bu mebalii ancak Federal Reserve Bankalarndaki hesabnn an kapamak iin kullanr. Hafta da iki defa sal ve perembe gnleri haftann mtebaki ksmndaki tahsi lat ve tediyat tahmin edilerek Federal Reserve Bankalarnn muhta ola caklar munzam mebl tesbit edilir. Bu mebliin hangi bankalardaki hazine hesab carisinden temin edilecei Federal Reserve Bankalarna bildirilir ve bu bankalar da hazine hesab carisinin ihtiyalarn husus depositatie'lerde bu suretle temin ederler. Bu usul sayesinde husus depositaire'lerdeki mebali byk temevvu gstermez ve bankalarn ikraz kudretleri haleldar olmaz. Nezdlerinde mstahdem altranlar hizmet erbab vergilerini tedi ye ettikleri cretlerden tevkif ve hazineye tevdi ile mkelleftirler. Bu mkellefler tevkif ettikleri vergileri varidat idarelerine deil ayr bir snf tekil eden (mevkuf vergiler depositaire) ligi sfatn haiz bankalara tevdi ederler. Bu bankalarda muayyen miktarlara varan tahsilat derhal Federal Reserve Bankalarndaki hazine hesab carilerine tevdi edilir. Federal Reserve Bankalar ve Dier Umumi Depositaire'lere Mteal lik Ahkm : Nakit Tevdii : Varidat ve gmrk tahsilat idarelerince ve sair tahsil dairelerince tahsil edilen emvali umumiye akesinin tahsil ile mkellef dairenin bu lunduu ehirde bir Federal Reserve Bankas veya ubesi bulunduu tak-

128

BLENT YAZICI

dirde bu bankaya veya ubeye, bulunmad takdirde o ehirde mevcut umum (lepositHire'lerden birine tevdii lzmdr. Tahsilat idaresinin kin olduu ehirde bir umum deposilaire bulun mad taktirde tahsilat akesi mntkann Federal Reserve Bankasna veya ubesine gnderilir. Vaington ehrinde bulunan tahsilat idareleri tahsilat akesini dorudan doruya Birleik Devletler hazinesine gnde rirler. Posta havaleleri nakit telkki olunur. ek tevdii Birleik Devletler makamat ekleri tahsil artna muallak olarak kabul ederler. Tahsil edilmeyen veya tahsilden evvel zayi veya tahrip olan ekler alnmam telkki olunur ve o ekilde muamele icra edilir. Kabul edilecek ekler ancak Birleik Devletlerin kanun paras ile tanzim edilmi olanlardr. Tevdi edilen ekler Federal Reserve Systemin ek tahsil ve takasna ait nizamat dairesinde tahsil olunur. Tahsilat dareleri her gn aldklar ekleri merkezlerinin bulunduu mntkann Federal Reserve Bankasna veya merkezin bulunduu ehir de bir Federal Reserve Bank ubesi varsa o ubeye gnderirler. Federal Reserve Bankalarna gnderilen ekler aadaki tasnife tabi tutulurlar: a Federal Reserve Bankn bulunduu ehirde kin bankalar ze rine keide edilen ekler. b Federal Reserve Bankalarnn bulunduu ehir haricinde kin bankalar zerine keide edilen ekler. c Varidat nevi itibarile Tevdi edilen eklerin ciro edilmi olmas lzmdr. Tahsilat idaresi tevdiat ile birlikte her nevi varidat iin nsha teslimat mzakeresi (certificate of deposit) tanzim ve bankaya tevdi eder. eklerin Tahsili ve Hazinenin Matlubuna Kayd : Tevdi edilen emvali umumiye akesi nakit, Federal Reserve Banka lar zerine keide edilmi veya tevdi edildikleri gn tahsili kabil ek ler halinde olduu takdirde tevdi tarihinde hazine hesab carisine matlup kayt edilir. ki gnden evvel tahsil edilemiyecek eklerin hazine hesab carisine matlup kayd tevdi tarihinden itibaren iki gn mddetle tehir edilebilir. Tevdiat kabul eden Federal Reserve Bankasnn bulunduu ehir dnda kin bankalar zerine keide edilen ekler iin bu mddet azam drt gne kadar uzatlabilir.

AMERKADA RESERVE SSTEM

Federal Reserve Bankalar teslimat, mzakerelerini tevdiatn hazne hesab carisine matlup kayt edildii tarihle tasdik ederler. Teslimat Mzekkereleri : Federal Reserve Bankalar teslimat mzekkerelerinin tahsilat daire sine yaplan tasnifine riayet etmek mecburiyetindedir. Teslimat mzekke resinin birinci nshas bir bordroya rapten banka tarafndan Birleik Devletler hazinesine gnderilir, ikinci nshas makbuz ilmhaberi yerine kaim olmak zere teslimat yapan makama iade edilir. nc nshas ise Federal Reserve Bankasnca evrak msbite olarak muhafaza edilir. Depositaire Aza Bankalara Mteallik Hkmler : a Umum Hkmler : Umum depositaire'ler emvali umumiye akesinin tahsiltna mahsus muvakkat bir hesap tutamazlar. Kendilerine tevdi edilen mebalii umu miye akesini derhal hazine hesab carisine matlup kayt ve mukabilinde tahsilat mzekkerelerine tasdik etmek mecburiyetindedirler. Hazine nazrmca ayrca msaade edilmedike umum depositaire'ler ek kabul ede mezler. Bu bankalara ancak nakit veya posta havaleleri tevdi edilecektir. b Fazla Mevduat : Umum depositaire'ler nezdlerindeki hazine hesab carisine bakiyesi tayin edilen haddi tecavz ettii takdirde bu fazlal derhal mntkas Federal Reserve Bankasna veya bu bankann gsterecei Federal Re serve Bank ubesine hazine hesab carisine yatrlmak zere devir edile cektir. Tediye muhasiplerinin aza depositaire bankalar nezdindeki he saplarnn bakiyeleri depositaire tarafndan gsterilmi olan teminat mik tarn tecavz ettii takdirde depositaire keyfiyetten derhal hazine neza reti tevdiat ubesini habedar eder. Ve fazla mevduat karlyacak temi nat yatrr. c Aza Depositaire Bankalarca Mevduat Mtkabili Gsterilecek Teminat : Umum depositaire sfatn haiz olan bankalar hazine mevduat mik tarnn tamamna tekabl etmek zere aadaki teminat yatracaklardr: 1 Birleik Devletlerin her nevi tahvil, bono; bor tastiknamesi ve hazine bonolar bu tahvil; bono; tastiknameleri itibar kymetleri ve hazine bonolar (Treasury Bills) vade kymeti ile,
Hkuk Fakltesi Mecmuas: 9

130

BLENT

YAZICI

2 - Federal, Landbank, Porto Rica, D i s t d c t of Columbiu tahvilleri ve Filipin adalar bor tastiknameleri itibar kymetleri ile. 3 Havv'ai mntkas tahvilleri, itibar kymeti tecavz etmemek zere piyasa kymeti ile, Teminat olarak tevdi edilecek obligasyonlar hazine nezareti menkl kymetler ubesine bir mektup ile gnderilir. d Mahkeme ve Postahanelere Ait Mebali : Yalnz Birleik Devletler mahakimi ile posta mdrlerinin hesab carilerine yapacaklar, tevdiat kabul etmek zere tayin edilmi olan mah dut depositaire'ler Birleik Devletler hesab carisine kayt edilmek zere tevdiat kabul edemezler. e Mevduatn faizi : Depositaire'ler kendilerine tediye edilen emvali umumiye akesinin gnlk bakiyeleri zerinden senede yzde iki faiz derler. Faizler alt ayda bir hesaplanr. f Asgari miktardan aa den bakiyelerin ikmali : Umum depositaire'lerden biri nezdindeki hazine hesab carisi bakiyesi bu hesaptan yaplan tediyat dolaysile hazine! nezaretince tayin edilen asgari hadden aa dt takdirde bankann talebi zerine hazine tevdiini derhal asgari hadde ibl eder. Depositaire'ler ileride yapacaklarlar tediyatm tahminine istinaden hazineden para talep edemezler. Devlet ek ve Varanlarnn Tediyesi : a Federal Reserve Bankalar ve ubeleri : Federal Reserve Bankalar ve ubeleri Amerika Birleik Devletleri hazinesi zerine ekilen ekleri, usul vehile ciro edilmi olmak, btn cirolar eki ibraz eden tarafndan garanti edilmek ve anonim irket ha linde bir bi:nka veya t r u s t company tarafndan ibraz edilmek art ile tediye eder. denen bu ekler hazinedarn tetkik ve tediye art ile hazine hesab carisinin zimmetine kayt edilir. Federal Reserve Bankalar ve ubeleri tediye muhasipleri namna Amerika Birleik Devletleri hazinesi zerine ekilen ekleri bu muhasiplerin hvyetini tesbit ettikten sonra derler. b Aza Depositaire Bankalar : Muayyen matlup bakiyeli bir hazine hesab carisine malik olan btn aza depositaire bankalar hazine zerine keide edilmi itimada ayan a-

,<

i;

..

:.

< J H Whtl

il,

>.,l|t^l

HMiMl<[k. M S

)MJ| *' ^

' '-

>"

MERKADA HESERVE SSTEM

131

hlar tarafndan tarafndan btn cirolar garanti edilerek ibraz odU.cn devlet eklerini demek mecburiyetindedirler. Bu ekler hazinedarn tet kik ve tediyesi artna muallk olarak hazine hesab carisine zimmet kayt edilebilir. Mamafih bankalar tediye ettikleri ekleri nezcllerinc'eki hazine hesab carisinin zimmetine kayt etmek mecburiyetinde deildirler. Bu eklerin mezkr bankalar tarafndan tahsil edilmek zere doruca hazi neye gnderilmesi mmkndr. Tediye muhasiplerince kendi resm hesap larna yatrlmak zere tevdi edilen ve hazine zerine keide edilmi bu lunan ekler bu kayttan mstesnadr. c Hazinedar Tarafndan Tediye : Birleik Devletler Hazinedar Federal Reserve Bankalar ve ubeleri aza depositaire bankalar tarafndan nakte tahvil edilen ekleri ald za man tetkik ve muallel grd takdirde demekten imtina etmek hakkn muhafaza eder. Husus Depositaire'lere Mteallik Hkmler : Emvali umumiye husus depositaire'leri unvann haiz olan banka lar ve Trust Company'ler kendi hesaplarna veya mterileri hesabna mubayaa ettikleri Birleik Devletler obligasyonlanmn bedellerini hazine namna (War Loan Deposit Account) Harp istikrazlar Mevduat Hesa b) ismi altnda atklar hesaba matlup kayt etmek suretile derler. Bu suretle mezkr bankalar ve Trust Company'lerce satn alnan devlet obli gasyonlar iin hazineye nakit tediye edilmekte bu messeselerce kredi yaplmaktadr, ibu bankalarn hazineye bu yolda yapabilecekleri kredi imknlar tahdit edilmemitir. Federal Reserve Kanununda yaplan tadi lt dolaysile bankalarn bu yoldan yaptklar krediler ile tahassl eden hazine tevdiat Federal Insurance Corporation'a sigorta ettirilmek ve Federal Reserve System'in tevdiat ihtiyatlar gibi artlara tabi deildir. Bu nevi krediler^ tahdit eden yegne hkm baz devlet obligasyonlanmn ihracnda bunlarn ticar bankalarca satn almamyacana dair vaz edilen artlardr. Bu krediler harbin finansmannda byk rol oynamtr. Tedavlde bulunan devlet obligasyonlar 1945 senesi sonunda 278,115 milyon dolara bali olmutu. Bunun 90.8 milyarnn ticar bankalar yedinde bulunmas devlet masraflarnn gayet byk bir ksmnn ticar bankalarca bu nevi krediler vastasile finanse edilmi olduunu gstermektedir. H a r p masraf larndan bu kadar mhim bir ksmnn ticar bankalarca finanse edilmi olmas bugn piyasada mevcut enflasyoncu tesirlerin en mhimlerinden biri telkki edilmektedir.

132

BLENT

YAZICI

a - Umum Hkmler:
1 Birlekk Devletlerde, Alaska, Hawaii adalar, Puerto Rico; Virgin adalar ye Panama kanal mntkasnda bulunan btn anonim irket ha lindeki bankalar ve trust company'ler husus depositaire olmak iin m racaat edebilirler. Usul dairesinde msaade istihsal etmemi olan ban kalar hi bir suretle emvali umumiye tevdiat kabul edemezler. 2 Bankalar ve trust company'ler taleplerini mntkalar Federal Reserve Bankalarna tevdi ederler. Bu maksat iin Alaska ve Hawaii, San Fransisko Federal Reserve Bankasna ve Puerto Rico, Virjin adalar ve Panama Kanal mntkas New York Federal Reserve Bankasna mer but telkki edilir. Talep kabuln taliplere Federal Reserve Bankalar tebli eder. 3 Husus depositaire'lik iin mracaat eden bankalar ve turst Com pany'ler mevduatn azam haddini bildirirken bizzat veya mterileri he sabna satn alacaklar muhtelif nevi devlet obligasyonlan kymetlerini ve mevduat kabul hakknda banka statsnde mevcut hkmleri nazar itibara alrlar. 4 Husus depositaire'lerin kabul edebilecekleri azam mevduat mik tar Hazine Nezaretinin direktifleri dairesinde Federal Reserve Bankala rnca tayin edilir. b Teminat: Husus depositaire'ler mevduat kabulne balamadan evvel aa da gsterilen menkul kymetlerden terekkp eden teminat gstermee mecburdurlar. Teminat miktar tevdiat yeknundan aa demez. Fede ral Reserve kanununun 12 B maddesi hkm mucibince sigorta edilen mevduat iin teminat gsterilmesine lzum yoktur. Teminat olarak aa daki kymetler kabul edilir: 1 Birleik Devletlerin ciro edilebilen btn tahvil, bono, bor tastiknamesi ve hazine bonolar ve bunlarn muvakkat muharrer kymetleri nin tamam ile kabul edilir, ihra artlarna gre emvali umumiye tev diat teminat olarak kullanlmalarna msaade edilmiyen hazine obligas yonlan teminat olarak istimal edilemez. 2 Reslmal ve faizi itibarile Birleik Devletler hazinesince garanti edilmi olan obligasyonlar muharrer kymetlerinin tamam ile kabul edi lir. 3 Federal Lank Bank, Federal Home Loan Bank ve Federal Nati onal Mortgage Association ve sair bu nevi devlet iktisad teekkllerinin obligasyonlan muharreri kymetlerinin tamam ile kabul edilir.

AMERKADA

RESERVE

SSTEM

133

4 Puerto Rico tahvilleri, Filipin adalar tahvilleri ve bor tastiknameleri, Hawaii tahvilleri muharrer kymetini gememek zere piyasa fiat ile kabul edilirler. 5 Birleik Devletlere mensup devletlerden (state) herhangi biri nin tahvilleri muharrer kymetini gememek zere piyasa fiat ile kabul edilir. 6 Birleik Devletlere mensup devletlerden herhangi birinin bono ve bor tastiknameleri muharrer kymetlerini gememek zere piyasa fiatnm yzde 90 ile kabul edilir. 7 Mahall idarenin tahvilleri ve sair obligasyonlar Federal Reserve System Meclisi idaresince muayyen artlar haiz olmak ve Federal Deposits Insurance Corporation tarafndan birinci gruba ayrlm olmak veyahut tahvilt ve sair menkul kymetleri tetkik ve tasnif ile mtagil ticar teekkller tarafndan en yksek snftan birine ithal edilmek artile muharrer kymetlerini gememek zere piyasa fiyatlarnn yzde 901 ve mahall idarelerin dier obligasyonlar muharrer kymetlerini te cavz etmemek zere piyasa fiyatlarnn yzde 80 i ile kabul ederler. 8 Amerikan anonim irketlerinin I inci gruba tasnif edilen tahvil, bono ve sair obligasyonlar muharrer kymetlerini.tecavz etmemek ze re piyasa fiyatlarnn yzde 80 i ile kabul edilir. 9 Ticar ve zira senedat ve banka kabulleri, teminatn yatrld tarihte vadelerine alt aydan fazla bir mddet kalmam olmak artile, ve anonim irket halindeki bankalar ve trust company'lerin bu nevi sene dat ile temin edilmi bonolar (hepsi mntka Federal Reserve Bankasn ca tasvib edilmek artile) muharrer kymetlerinin yzde 80 i ile kabul edilirler. Teminat olarak tevdi edilen menkul kymetlerin tetkik ve tasvibi Hazine Nezaretinin direktifleri altnda hareket eden Federal Reserve Bankalarna mevdudur. c Teminatn Muhafazas : Mevduat teminat olarak kabul edilen btn menkul kymetler depositaire'in bulunduu mntka Federal Reserve Bankas veya ubesine tevdi edilir. Federal Reserve Bankas veya ubesi bu menkul kymetler iin tesbit edecei artlar dairesinde bir muhafz tayinine salahiyetlidir. d Tevdiat ekli: Her husus depositaire mntkas Federal Reserve Bankas iin Harp istikrazlar Tevdiat Hesab adl bir hesap amaktadr,

134

BLENT YAZICI

Birleik Devletler tahvil, bono, bor tasdiknamesi ve hazine bonola rndan depositaire veya depositaire vastasile mterileri tarafndan mu bayaa olunanlarn bedelleri bu hesabn matlubuna kayt edilmek suretile denebilir. Depositaire, bu hesabn matlubuna kayt suretile tediye yap t gn veya daha evvel keyfiyetten mntkas Federal Reserve Bankas n haberdar eder. Husus depositaire nezdinde bu suretle tahassl edecek mevduat yeknu Federal Reserve Bankasnca tayin edilmi azam haddi ve mukabilinde yatrlm miktar teca,vz edemez. Federal Reserve kanu nunun 12 B maddesi mucibince sigorta edilmi olan tevdiat iin teminat aranmaz. e Mevduatn ekilmesi : Btn mevduat talep vukuunda, ihbara lzum kalmaksza, tediye edilir. Talepler Hazine Nazr tarafndan Federal Reserve Bankalar va stasile husus deposite'lere tebli edir. Mevkuf Vergiler Depositaire'lerine Mteallik Ahkm: Nezdinde mstahdem altrp bir ay zarfnda mstahdemin cret lerinden tevkif ettii hizmet erbab vergileri 100 dolar tecavz eden her ahs bu miktar ertesi ayn ilk on. gn zarfnda depositaire bir bankaya tevdi ve ayrca her ayda bir mntkas varidat idaresini bankaya tevdi ettii hizmet erbabi vergilerinden bir beyanname ile haberdar eder. Bu beyan mkellefin depositaire'den ald makbuzlarn beyannameye rapt suretile tevsik edilir. a Depositaire Olabilecek Messeseler: Btn anonim irket halindeki sigortal bankalar bu maksat iin depositaire sfatn iktisab edebilirler. Bu sfat iktisab etmek istiyen ban kalar mntkalar Federal Reserve Bankas bu talebi tasvib ettii takdirde banka mevkuf vergiler depositaire'i sfatn iktisabeder. b Mevkuf Vergiler in Tutulacak Hesaplar ve Muamele Usul : Her depositaire mntkas Federal Reserve Bankas iin bir mevkuf vergiler hesab aacaktr, i verenlerin bankaya tevdi ettikleri mevkuf vergiler husus hesabn matlubuna kayt edilir. Bu husus hesabn bakiyesi 5,000 dolara bali olanca mevduatn tajnamnjn ertesi i gn mntkas Federal Reserve Bankasna hazine he-

il i .n Hl. |t

>'>,(R||*il |M.Wtlll<i1H I

l , , | | M I H ..H ( !,,

AMERKADA RESERVE SSTEM

135

sabi carisine yatrlmak zere tevdii lzmdr. Mamafih Federal Reserve Bankasna gnde bir defadan fazla tediye yaplmasna lzum yoktur. Her ayn son gnndeki bakiye tamamen Federal Reserve Bankasna devir edilir. Depositaireler mevkuf vergileri tevdi eden i verenlere bir makbuz verirler. Bu makbuzlar nsha olarak tanzim edilir. Birinci nshas vergiyi tevdi eden ahsa, ikinci nshas depositaire tarafndan Federal Reserve Bankasna tahsilat akesinin tevdii srasnda mezkr bankaya verilir. nc nsha evrak msbite olarak depositaire tarafndan mu hafaza edilir. Tahsilat akeleri Federal Reserve Bankalarna devir edilirken bunla rn tamamna tekabl eden makbuz ikinci nshalarnn da Federal Re serve Bankalarna verilmesi lzmdr. Mkellef vergiyi depositaire'e ancak nakit veya derhal kabili tahsil bir ek halinde-mesel depositaire banka zerine keide edilmi bir ektevdi edebilir. c Depositaire'lerin Masraflar: Mevkuf vergiler hesaplan ile itigal dolaysile bankalarn masrafla rmda hasl olan artlar aadaki ki ekilde karlanr: 1 Depositaire'in kendi fonlar ile yzde iki faizli depositaire tah villeri almasna msaade edilir. Bu tahviller Federal Reserve Bankalar na depositaire namna emaneten muhafaza edilmek zere ihra edilir. 2 Hazine depositaire bankada alacak bir hazine hesab carisine muayyen bir mebl yatrma kabul eder. Depositaire bu mevduat ile yzde 2 faizli depositaire tahvilleri satn alabilir. Bu tahvillerde yukar da izah edilen ekilde ihra ve muhafaza edilir. Her iki usul dairesinde de depositaire tahsis edilecek tahvil miktarla r messesenin son ay zarfnda mevkuf vergiler depositaire'i sfatile yapt i hacmine gre tayin edilir. Devlet Borcu ve Federal Reserve System: Federal Reserve Bankalarnn Hazine ile alkal dier mhim bir vazi fesi de Devlet borlar ile alkaldr. Devlet obligasyonlarnn ihracnda itirak taleplerinin kayd, Hazinenin talimat dairesinde taliplere obliyasyon tahsisi, obligasyonlarn alclara teslimi, obligasyon bedellerinin tahsil, tahsil edilen mebln Hazine hesab carisine matlup kayt edil mesi bu messeselerin balca vazif derindendir,

136

BLENT YAZICI

Vadesi gelen devlet obligasyonlarmn denmesi, muhtelif kuprler arasnda mbadele icras, faiz kuponlarnn denmesi. Birleik Devletler Tasarruf bonolarnn ihra ve tediyesi gibi sair devlet borcu servisleri de Federal Reserve Systemin vazifeleri cmlesindendir. Harp esnasnda Federal Reserve System devlet obligasyonlar piya sasnda istikrar temini ile tavzif edilmitir. Federal Reserve Bankalar piyasada nazm rol oynamlar ve obligasyonlarn arz, talep ve gelirin de byk temevvler olmasna mni olmulardr. aya kadar vadeli bonolarda yzde 0.375 den balamak ve vadesine gre azam yzde 2.5 a kmak zere tesbit edilen faiz nisbetlerinin harp sonrasna kadar idame si mmkn olmutur. Federal Reserve System'e Mevdu Muhtelif Devlet leri: Zafer kraza ti: Harp btn Amerikan sanayiinin, bir devleti andran byk anonim irketlerden, kk fabrika ve atelyelere kadar, tam randmanla al masn icabettirmitir. Sna messesattan bir ou ve bilhassa kk fab rika ve atelyeler giritikleri teahhtleri kabul katiye kadar finanse ede cek durumda deildirler. Bankalar mteahhitlerden devletten alacaklar n karlk tutarak finansman iine girimi iseleri de, ihtiyatl hareket e t mek mecburiyetinde kaldklarndan ihtiyac tamamen karlayamam lardr. Bankalar bu finansman ilerinde daha cesaretle hareket edebilmek iin bu ikrazatn devlet tarafndan garantisini istemilerdir. Bu arzu mu vafk grlerek Federal Reserve Bankalar mal messesat tarafndan harp istihsalini finanse etmek zere yaplan ikrazat Hariciye ve Bahriye Nezaretleri ve Deniz Ticareti Komisyonu namna garanti etmee memur edilmilerdir. Garanti mukriz messesesinin talebi zerine borcun henz denme mi ksmnn talep tarihinden on gn zarfnda Federal Reserve Bankalar tarafndan mubayaa edilecei eklindedir. Garanti ikrazat yapan mal messeselerin Federal Reserve Bankalarna talebi zerine, ikrazat mevzuu Bahriye Nezareti veya Deniz Ticareti Komisyonunun mmessili ve Fe deral Reserve Bankasnca harp istihsali iin faydal grld takdirde, Federal Reserve Bankalarnca verilmitir. Garantili ikrazatn azam faiz nisbeti yzde be olarak tesbit edil mi ve borcu veren mal messese garanti creti olarak aadaki cret leri Federal Reserve Bankalarna demitir:

.-Mpumi,.

'

'

"'

il

-i; i l

..

.m

m -

'*

. - H U t W I H U M t M i ' t ' . U tu i

t.

M<-M > n * * -<

AMERKADA

RESERVE

SSTEM

187

Garanti edilen miktarn borca nisbeti Yzde 60 a kadar 65 70 75 < 8 0 90 (150,000 dolara kadar) 90 dan yukar

Garanti creti Faizin yzdesi yzde 10 12.5 15 17.5 ...20 25-30 30-50

Alnan cretler alkadar nezaret ve komisyonlara devir edilmitir. Federal Reserve Bankalar ancak masraflarn almtr. 31 Aralk 1945 e kadar tahsil edilen cretler Harbiye Nezareti iin 23,720,000 dolar; Bah riye Nezareti iin 7,736,000 dolar ve Deniz Ticaret Komisyonu iin 709.000 dolar olmak zere ceman 31,165,000 dolara bali olmutur. Federal Re serve Bankalarnn masraflar ise 3,376,000 dolardan ibaret olmutur. Zarar vukuunda garantiler alkadar nezaretlerce denmitir Nisan 1942 den 1945 senesi sonuna kadar 10.674.433.000 dolarlk 9605 garanti talebi alnm, bunlardan 10.339.400.000 dolarlk 8757 adedi ga ranti edilmitir. 334.833.000 dolarlk 847 taleb reddedilmitir. Bu garantili ikrazata V-Loans (Zafer Ikrazat) ismi verilmitir. Yabanc Sermayelerin Kontrol : Harbin muhtelif memleketlere sirayeti ve Avrupamn mihver igali altna girmesi zerine abluka yalnz ticar sahaya deil, mal hususata da temil edilmiti. Abluka altnda bulunduklar iln edilen memleket sakin lerinin Birleik Devletler arazisindeki nakit, banka mevduat, menkul kymetler ve gayr menkul emval ve ticar emtia gibi emvali dondurul mutur. Bu emvale ancak Hazine Nezaretinin msaadesi ile tasarruf edi lebilmitir. Hazine Nezareti bu i iin geni tekilt yapmam ve mura kabe vazifesini Federal Reserve Bankalar delletile ifa etmitir. Mteferrik : Devlet iktisad teekkllerinin veznedarl vazifesi de Federal Re serve Bankalarna mevdudur. Bu vazife yalnz bir hesab cari tutmak ve bu hesap zerine ekilen ekleri demee inhisar etmemekte, bu m esseselere ait menkl kymetlerin ve emtia makbuzlarnn da muhafazas n icabettirmektedir. Yabanc merkez bankalarnn ve hazinelerinin hesaplar New York Federal Reserve Bankas tarafndan tutulmaktadr. Mezkr banka bu

138

BLENT

YAZICI

hususlarda dier Federal Reserve Bankalarnn ajan sfatile hareket et mektedir. 1934 senesinde bu teekkllerin Federal Reserve Bankalar nezdindeki hesaplar 28 milyon dolardan ibaret iken halen 6850 milyon dolar tecavz etmektedir. Bunun 4 milyar mtecaviz bir ksm altnda dr. F A S I L IV

FEDERAL RESERVE SYSTEM AZASI BANKALARIN MTYAZI Tarihe ve Mucip Sebepler : Bir bankaclk sistemindeki mevduatn ksm azam bankalar tarafn dan ikraz edilen veya tahvilt ve sair menkul kymetler alm iin tediye edilen mebalii temsil eder. Bunun aksine olmas ve bankalarn kendileri ne vaki mevduat ikrazat iin kullanmalar akla gelirse de tediyatm ksm azaminin ekle yapld memleketlerde vaziyet yukarda tebarz ettiril dii gibidir. Tediyatta nakit ekten fazla kullanlan yerlerde bankalardaki Mevduatn ksm azam halkn bankalara fiilen yatrdklar paralar dan terekkp eder. Federal Reserve Systemin ihtiyatlara ait h kmleri mtalea edilirken bu noktann daima gz nnde bulundurul mas lzmdr. Bankalarca ikrazat nakden yaplmayp borlarn hesa bna matlup kaydedilmesi suretile icra edilir. Bu suretle her ikraz mua melesi bankadaki mevduat arttrmaktadr. Vaziyeti bir misal ile izah edelim: Bir mteri bankadan 1000 Dolar istikraz edip bu mebla nakden ald takdirde bankann bilanosunu kasa hesab 1000 dolar eksilir ve alacak senedat hesab 1000 dolar oalr. Mevduat hesabnda bir deiik lik olmaz. Mteri bu mebl nakden almayp bankadaki hesabn veya tesis ettirecei bir hesaba almayp bankadaki hesabna veya tesis ettire cei bir hesaba matlup kaydedilmesini istedii takdirde bankann kasa hesabnda bir deiiklik olmaz; buna mukabil ve alacak senedat hesap lar biner dolar artar. Bu suretle ikraz muamelesi bankann kasa mevcu dunu azaltaca yerde mevduat arttrm olur. Bankann mterilerin den satm alp mezkr mterinin hesabna matlup kaydedilecei menkul kymetler muamelesi de bilano zerinde ayni tesiri icra eder. Bu vaziyet bankalarn kredi imknlarnn hudutsuzluuna dellet et mez. Mterilerin hesaplarna matlup kaydedilmek zere yaplan ikrazat mevduat artrarak bankann karlamak mecburiyetinde kalaca tediye taleplerini oaltr. Bankann bu talepleri karlayabilecek ihtiyatlar

AMERKADA

RESERVE

SSTEM

139

bulunmas lzmdr. Trkiye de dahil olmak zere bir ok memleketlerde ve Federal Reserve'in teesssnden evvel Amerikada bu ihtiyatlar Ban kann kasalarnda nakid, derhal nakte kabili tahvil menkul kymetler veya dier bir banka nezdinde mevduat eklinde muhafaza edilmektedir. Muhafazkr bankaclar ibraznda tediye mecburiyetinde olduklar borlan iin daima yksek bir nisbette ihtiyat bulundurulmu 'iseler de menabiinden azam istifade temin etmek isteyen ve tehlikeyi gze almak tan ekinmiyen baz bankaclar ise ihtiyatlarn ok aa indirmek te tereddt etmemilerdir. Bu tehlikeli usuller bir ok kereler banka iflsna sebebiyet vermi ve tevdiat sahiplerini byk zararlara sokmu tur. Bu nevi hadiselerin tekerrrn nlemek iin bir ok memleketler asgari ihtiyat nisbetlerini tayin eden hkmler vaz etmilerdir. Nitekim Bankalar kanunumuz da bu nev ahkm havidir. Kanunla tesbit edilen asgari ihtiyat nisbetleri elastiki olmamalar dolaysile ihtiyac tamamen karhyamamtr, mme menfaatlar banka larn ikrazata devam etmelerini icabettirdii baz anlarda ihtiyat miktar lar kanun asgari hadlere yaklatndan bankalar krediyi tahdit etmek zaruretini duymulardr. Bu tedbir krizlerin iddetini arttrmttr. Bir ok ac tecrbeler yalnz ihtiyalarn miktarnn tayininin kfi olmayp baz anlarda banka sistemine yeni kredi imknlar vermek icabettiini gster mitir. Bu dnceler Federal Reserve Systemin tesisini inta etmitir. Bu sisteme gre aza bankalar ihtiyatlarn Federal Reserve Banka larna tevdi etmekte olup Federal Reserve Bankalar da bankalarn ihti yat ihtiyalarn kredi veya menkul kymetler mubayaas suretile temin etmek salhiyetini haizdir. Bankalar bu suretle kendi ihtiyatlarn mu hafazadan vareste kaldklar gibi Federal Reserve Meclisi idaresine ihti yat nisbetlerinin tadili ve aza bankalarna ikrazat salhiyeti verilmi ol makla sistemde bir elastikiyet temin edilmi ve ayn zamanda Federal Reserve System'e speklatif maksatlarla istenilen krediyi tahdit salhi yeti verilmitir. Bu suretle Amerikada banka kredisi kontrol altna aln mtr. htiyatlara Mteallik Ahkm : Federal Reserve kanunu ile verilen salhiyete istinaden meclisi idare aza bankalarn mntkalar Federal Reserve Bankalarnda bulundurmak mecburiyetinde olduklar ihtiyat nisbetlerini aadaki ekilde tesbit et mitir : 1 Merkezi Reserve ehirlerinde (New York ve ikago) aza banka-

140

BLENT YAZICI

lar vadesiz mevduat iin yzde 20 ve vadeli mevduat iin yzde 6 nisbetinde ihtiyat bulundurmak mecburiyetindedirler. 2 Dier Reserve ehirlerindeki aza bankalar vadesiz mevduatlar iin yzde 20 ve vadeli mevduat iin yzde 6 nisbetinde ihtiyat bulun durmak mecburiyetindedirler. 3 Reserve ehirleri haricine bulunan bankalar vadesiz mevduat iin yzde 14 ve vadeli mevduat iin yzde 6 ihtiyat bulundurmak mec buriyetindedirler. nc guruba giren bankalar adet itibarile dier ilk iki guruptaki bankalardan ok daha fazla ise de uhdelerindeki mevduat dier iki gurubundakinden ok azdr. 30 Haziran 1947 de Federal Reserve Bankalarna tevdi edilmi olan ihtiyat 16.118.000.000 dolara bali olmakta ve bunun 4.152.000.000 dolar New York bankalar ve 949.000.000 u ikago bankalar 6.373.000.000 u Reserve ehirleri bankalar ve 4.643.000.000 u kk ehirler, yani nc gurup bankalar tarafndan yatrlmtr. 30 Haziran 1946 itibarile mevduat rakamlar da kk ehir banka larnn Reserve ehirleri bankalarna nazaran ehemmiyetsizliini gster mektedir. Bu tarihte vadeli ve vadesiz mevduat yeknu New York Ban kalarnda 22.074.000.000, ikago bankalardda 4.901.000.000, dier reserve ehirleri bankalarnda 31.729.000.000, dolar olmak suretile ilk iki gurubun yeknu 58.704.000.000 dolara ve nc gurup bankalardaki ise 27.509.000.000 dolara bali olmaktadr. Burada Amerikan bankaclk sisteminin en mhim bir vasfna temas etmek zarureti vardr. Amerikan bankalarnn, bir ka yabanc memle ketteki gubeleri hari, bulunduklar ehir dnda ubeleri yoktur. Bina enaleyh, Amerikann her ehir ve kasabas kendi bankalarna maliktir. Bu suretle byk ehir bankalarnn bilanolarnda grlen rakamlarn bu bankalarn kk ehirlerdeki ubelerinin de mevduat ve kuyudatn ihtiva etmesi ihtimali mevcut deildir. Federal Reserve Kanunu ihtiyat nisbetlerinin zararl kredi inkiaf ve daralmalarna mani olmak maksadile tadil selhiyetini Federal Reserve System Meclisi daresine vermitir. Mamafi bu salhiyet mahduttur. Nisbetler kanunda musarrah asgari hadlerden aa indirilemiyecei gibi iki mislinden yukarya da ibla edilemez. 1917 senesinden beri ihtiyat nisbetlerinde yaplan tadilt aada gsterilmitir:

.. m> !

i'Wi nm

'"'<

A'MERKAD RESERVE

SSTEM

141

Meri olduu mddet

21/6/191715/8/1936 16/8/93628/2/937 1/3/93730/4/937 1/5/93715/4/938 16/4/93831/10/941 1/11/94119/8/942 20/8/94213/9/942 14/9/9422/10/942 3/10/942Meri
4

Vadesiz Mevduat Merkez Reserve Reserve ehirleri ehirleri % 13 19.5 22.75 26 22.75 26 24 22 20 10 15 17.5 20 17.5 20 20 20 20

Kk
ehirler. 7 10.5 12.25 14 12 14 14 14 14 Vadeli 3 4.5 5.25 6 5 6 6 6 6

Kanun asgari nisbetler 1913 senesinde Federal Reserve kanunile va desiz mevduat iin New York ve ikago'da yzde 18, dier Reserve ehir lerinde yzde 12, kk ehirlerde yzde 9 ve vadeli mevduatta ise yzde 5 olarak tesbit edilmi iken 1918 tarihli kanunla bu asgari nisbetler yz de 13, 10, 7 ve 3 e indirilmitir. htiyatlar bankann bulunduu mahalle gre, haftalk veya yarm haftalk bakiyeler zerinden hesaplanmaktadr. Vadesiz mevduata ait ihtiyatlarn hesaplanmasnda mevcut bakiyelerden henz tahsil halinde bulunan eklerin tutar ile ihtiyat hesaplanan bankann mahalli banka lardaki vadesiz mevduat yeknu tenzil edilir. FASIL V

AZA BANKALARININ HTYATLARININ GENLEME VE DARALMASI Balca unsur, Federal Reserve Systemince mdahaleye urama d takdirde, banka ihtiyatlarn kifayetsiz bir hale ifra edebilir: a) Ticar camiann artan istikraz talepleri, bankann ikrazat ve plas manlarn ve bu suretle banka mevduatn, imtiyatlarda bir art olmadan tezyid eder. b) Halkn tedavl vastalarna olan talebinin artmas bankalardaki gerek mevduat ve gerek ihtiyatlarn azaltrsa da ihtiyatlardaki azal nisbeti mevduata nazaran daha fazladr.

142

BLENT YAZICI

e) Altnn memleketten dar kmas da yukardakine mabih bittesir icra eder. Bu da mevduatn ve ihtiyatlarn azalmasn inta eder. Azal nisbeti ihtiyatlarda daha yksektir. Halkn vergi demesi veya yeni ihra edilen devlet obligasyonlarm mubayaa etmesi ihtiyatlar azaltrsa da bunlar az zamanda devlet masraf larnn tediyesi dolaysiyle yerine gelir. Bankalarn ihtiyatlar, bu unsurlardan her hangi birinin tesiri ile azald takdirde Federal Reserve makamat baz bankalarn, bazan da btn bankaclk sisteminin ihtiyat ihtiyalarn tatmin eder. Federal Re serve nakamatmn bu maksat iin kulland usuller aza bankalara ikrazat veya piyasadan menkul kymetler mbayaasdr. Aza Bankalara Iskonto ve Avans : Aza bankalara ikrazat evvel ticar senedatn iskontosu saniyen avans suretile yaplr. Iskontoya zira ve ticar senedat kabul edilir. Iskontoya kabul tarihinde ticar ve sna senedatn vadesi azam 90 gn ve zira senedatn ise aam 9 ay olmaldr. Senetler Federal Reser ve Bankalarna aza bankalar tarafndan ciro edilmi olarak tevdi edilmelidir. Iskontoya kabul edilecek senedatn senet nevine ve ib raz eden bankaya gre deien dier erait de mevcut ise de tafsilttan kanmak maksadile burada zikredilmemitir. Federal Reserve Bankalar kfi teminat mukabilinde azalara avans verebilirler. Avanlarn vadesi 90 gn tecavz edemez. Avanslarn temi nat iskontoya kabul eraitini haiz ticari senedattr. Bu takdirde avanslar iin faiz nisbeti teminat olarak gsterilen ticar senedata tatbik edilmek te olan iskento haddinin aynidir. Federal Reserve Bankalarnca kabul edi lecek dier teminat mukabilinde yaplan avanslarn faiz nisbeti iskonto haddinden yzde 0.5 yksektir. Federal Reserve Bankalarnn yukarda izah edilen usuller dairesinde aza bankalara temin edebilecei kredinin hududu ancak aza bankalarn ibraz edebilecekleri kabule ayan ticar, sna ve zira senedat ile dier teminat miktardr. Iskonto Hadleri: skonto hadleri merkez bankalarnn para piyasasna mdahale si lhlarnn banda gelir. Fedral Reserve Systemin ilk senelerinde aza bankalarn ihtiyatlar kfi olmadn Federal Reserve Bankalarna m him surette borlu vaziyette bulunmalar mutatt. 1934 e kadar devam

l o M H N ll >..||44)| ( M f l M H (i'H H I

'

1' MlM "* t| t

AMERKADA

RjESERVE

SSTEM

143

eden bu devrede iskonto haddi bankalarn istikraz ve ikraz kudreti ze rinde iddetle messir olmu ve piyasa vaziyetlerine gre mhim tebed dller gstermitir. 1920 senelerinde bu tebeddlat yzde 3 ile 7 arasnda tahalf etmitir. 1934 den sonra aza bankalarn ihtiyatlar arttndan Federal Reserve Bank kredisine ihtiyalar ve binnetice iskonto hadleri nin tesiri azalmtr. Mesel btn 1938 senesinde iskonto haddi New York Federal Reserve Bankasnda yzde 1, dier Federal Reserve Banka larnda yzde 1.5 olarak kalmtr. Harp esnasnda bir ucuz para siyaseti takib edildiinden iskonto hadleri ok dk olarak devam etmitir. 31 Temmuz 1947 de meri iskonto nisbetleri btn Federal Reserve Bankala rnda ayni olmak zere unlardr: a) 1 Sene ve daha az vadeli Birleik Devletler Obligasyonlar ile te min edilen avanslarda yzde 1. b) 1 seneden daha uzun vadeli Birleik Devletleri Obligasyonlar ile temin edilen avanslar, skontolar ve iskontoya kabul edilebilen senedat ile temin edilebilen avanslarda yzde 1. c) Dier ekillerde temin edilen avanslarda yzde 1.5 Federal Reserve Bankalarnn iskonto hadleri bankalarn mterile rine yaptklar ikrazatn faiz nisbetlerinden ziyade para piyasas nisbet leri denilen hadlere messirdir. Para piyasas nisbetleri arasnda ticar senedat, banka kabulleri, hazine bonolar, menkul kymetler borsas vadesiz ikrazat gibi borlunun reyine mracaat edilmeksizin piyasada alnp satlan obligasyonlarn iskonto veya faiz hadleri vardr. Bankalar ellerinde fazla para bulunduu zaman evvel bu nevi obligasyonlar mu bayaa eder ve para ihtiyalar bulunduu zaman ise tercihan bu obligas yonlar satarlar. Nevv York piyasasndaki para fiyatlar aadadr. Vadesiz ikrazat Vadeli ikrazat Ticari senedat Banker's Bili: yzde 1.5 yzde 1.25 1.5 yzde 1

30 90 gn vadeliler yzde 1.

120gne kadar vadelilerde yzde 1.8 den yzde 1, 1/16 150 den 180 gne kadar vadelilerde yzde 1,1/4 1.3/16 Piyasada Menkul Kymet Alm ve Satm: pen Market Operations denilen bu muamelt Merkez bankalarnn para piyasasna mdahale vastalarndan dieridir. Bu muameleler Fede-

144

BLENT YAZICI

rai Reserve Bankalarnca mnferiden icra edilmemekte olup Federal Ueserve makamatmca btn sistem gz nnde tutularak idare edilir. Federal Reserve makamat aza bankalarn ihtiyatn arttrmak iste dii zaman bu bankalardan menkul kymetleri satn alr. Aza bankalar bu menkul kymetleri ya- kendi portfylerinden veya mteriler inin port fylerinden satarlar. Aza bankalarn portfylerinden satn alman men kul kymetlerin bedellerini Federal Reserve Bankalar mezkr bankalarn ihtiyar hesaplarna yatrr. Bu suretle aza bankalarn ihtiyatlar ve kredi imknlar oalr. Satn alnan menkul kymetlerin menei aza bankalarn mterileri olduu takdirde mubayaa bedeli mterilerin aza bankalar daki hesab carisine matlup kayt edilmekle beraber aza banka bu meb l Federal Reserve Bankasndaki hesabna da yatrr. Bu suretle aza bankann bilanosunun aktifinde ihtiyatlar ve pasifinde mevduat ayni miktarda artm olur. htiyattaki art bankann kredi imknlarn tezyid ederse de bu artn bir ksm mevduattaki artn karln tekil ede ceinden mubayaann aza bankann portfynden yapld takdirdeki kadar messir olamaz. Federal Reserve makamat aza bankalarn kredi imknlarn tahdii" etmek istedikleri takdirde piyasaya menkul kymetler satarlar. Bu men kul kymetler ya bankalar veya mteriler tarafndan satn alnr. Bu muamele bankalarn ihtiyatlarn ve binnetice kredi imknlarn azaltr. Mteriler tarafndan mubayaa bankalarn hem mevduatn ve hem de ihtiyatlarn azaltacandan kredi imknlarnn tahdidi bakmndan ban kalara yaplan sat kadar messir olmaz. Aza Bankalarn Kredi mknlar ve Federal Reserve Bank Kredisi Aza bankalarn ihtiyatlarnn byk menbalarmdan biri Federal Re serve Bankalarnn iskonto ve avanslarile Federal Reserve makamatnm menkul kymetler mbayaasdr. Aza bankalarn ihtiyatlar bu bankalarn kredi imknlarnn temelidir. Bankalardaki mevduat bankalarca yaplan kredi imknlarnn temelidir. Bankalardaki mevduat bankalarca yaplan kredilerden tevellt eder. Ticar camia ve halk tediyelerini bu mevduat zerine keide ettikleri ekler ile yapmaktadrlar. Binaenaleyh aza ban kalarn kredi siyaseti arasnda bir rabta vazifesini grmektedir. Ticar faaliyetin fazla ve binnetice emtia talebinin ok olduu bir zamanda alclarn mal bedellerini demek iin krediye ihtiyalar olur. Aza bankalar bu krediyi ancak kfi ihtiyatlar olduu takdirde temin ede bilirler. Federal Reserve Bankalar ise aza bankalarn ihtiyat ihtiyalarn

*mmmm*

-, <

,t . ,.

* m^m>

nn(f(i.)BiffMn,i *

n n>-nnf *..

MERKADA RJESERVE SSTEM

45

iskonto, avans veya menkul kymetler mubayaas suretile temin edebilir ler. Yalnz urasn gz nnde bulundurmak lzmdr ki Federal Reserve' Bankalarnn kredisi yolu ile ihtiyatlarda yaplan arttrmalar dolaysile aza bankalarn kredi imknlarndaki tezayt ihtiyatlardaki arta nazaran ok daha fazladr^ Vadesiz mevduat iin asgar ihtiyat nisbetinin yzde 20 olduu ve Federal Reserve Bankalarnca yaplan krediler dolaysile aza bankalarn ihtiyatlar 100 milyon dolar artt farzolunursa bu bankalarn kredi imknlar 500 milyon dolar miktarnda oalr. Binaenaleyh piya sann munzam 500 milyon dolar krediye ihtiyac olduu zaman Federal Reserve Bankalarn aza bankalara 100 milyon dolar kredi yapmas kfi dir. htiyat noksan halkn bankalardaki mevduat ekmesi veya harice altn sevkiyat gibi sebeplerden tevelld ettii takdirde bu imknlardan istifade edilemez. htiyacn tamamnn Federal Reserve Kredisi ile telfi si icabeder. Aza bankalarn ikraz kudretleri mevcut ihtiyatlarna bal ve bu ih tiyatlarn idaresi de Federal Reserve Bankalanna mevdu olduunu gre Fedaral Reserve Makamat ihtiyatlarn miktarm oaltmak veya aza-1* mak suretile kredinin inkiafn veya daralmasn temin edebilir. Mamafih, Fedaral Reserve Makamat mhim selhiyetleri haiz ol makla beraber, bunlar daima istimal etmee muktedir deildirler. Fe deral Reserve makamat aza bankalarn kredi imknlarn geniletebi lecei kadar daraltabilir de;, fakat aza bankalar kredi imknlarn tevsie icbar selhiyetleri yoktur. Teebbs bor almak istiyenden gelmeli dir. Aza bankalar kredilerini ancak talep olduka tevsi edebilirler. Fe deral Reserve Bank kredisi bankalarn kredi imknlarn tevsi edebilir. Sade bu krediyi talep temin edemez. Banka htiyatlarnn Terekkp ekli: Btn aza bankalarn ihtiyatlar, bir kl halinde mtala edildii takdirde, aadaki iki unsurdan terekkp eder; 1 Federal Reserve Banklar tarafndan ikrazat ve menkul kymet ler mubayaas eklindeki Federal Reserve Bank kredisi 2 Dahilde istihsal veya dardan ithal edilen altnlar. Aza Bankalarn dier bankalardan veya mterilerinden aldklar ekler ve nakit Federal Reserve Bankasndaki ihtiyatlarn oaltaca hatra gelebilirse de bu ancak bankalar mnferiden mtalea edildii takdirde variddir. Btn bankalar bir kl halinde mtala edildii takHukuk Fakltesi Mecmuas: 10

146

BLENT YAZICI

dirde bir bankann ihtiyatlarm arttran ekler dier baz bankalarn ihtiyatlarn ayni miktarda azaltt ve netfjce itibarile ihtiyat yek nunda bir deiiklik hasl olmad grlr. Nakit de ayni vaziyettedir. Binaenaleyh ihtiyat miktarlar zerinde devaml tesirleri olan un surlar yukarda tebarz ettirilenlerden ibarettir. Bunlardan birincisi, ya ni Federal Reserve Bank kredisi hakknda yukarda izahat verilmitir. Aada altnn ihtiyatlar tesirinin izahna allacaktr. Altn ve Federal Reserve Kredisi: Amerikan Merkez bankaclnn bariz ve klasik merkez bankacl ndan farkl bir vasf memleketin altn stokunun merkez bankalarnda deil Hazinede bulunmasdr. Hkmet kendisine ibraz edilen altn bir saf onsu (ounce troy) (31 gram 1035) 35 Dolardan satn almaktadr. Satn alnmadan evvel altn klesi eritilmekte ve iindeki saf altn mik tar tesbit edilmektedir. Bedel Hazine zerine keide edilen bir ekle altn tevdi edene denmektedir. aki alan bunu bankasna tevdi ve bu su retle eline geen fazla mebla Federal Reserve Bankalarnda ihtiyat he sabna yatrmaktadr. Bu suretle gerek bahis mevzuu bankann ve gerek bir kl halinde btn aza bankalarn ihtiyatlar artmaktadr Burada bankalardaki Hazine mevduat iin Federal Reserve Bankalarnda ih tiyat bulundurulmas mecburiyeti olmad ve Hazinenin normal mevdu atnn - devlet borlar haslat hari - bilhassa Federal Reserve Ban kalarnda bulunduuna dikkat etmek lzmdr. Altn harbe takaddm eden senelerde ve harp esnasnda bilhassa ha riten gelmek suretile terakkm etmitir. Aadaki cetvelde 1932 se nesinden beri Amerikada istihsal edilen altn miktar, beher onsu 35 Do lar hesabile gsterilmitir:
Sene 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 stihsal 108,191000 126,325,000 152,509,000 168,159,000 178,143,000 196,391,000 210,109,000 209,175,000 130,963,000 48,808,000 thal 1,131,994,000 1,739,019,000 1,116,584,000 1,585,503,000 1,973,569,000 3,574,151,000 4,744,472,000 982,378,000 315,678,000 68,938,000

AMERKADA RESERVE SSTEM Sene

1944 1945 1946

47

stihsal
35,778,000 34,876,000 56,900,000

thal
845,392,000 106,250,000 311,500,000

1,655,729,000

16,277,466.000

Bu suretle son iki sene zarfnda Amerikaya ithal edilen altn mik tar dahilde istihsal edilenin takriben 10 mislidir. 1944 senesinde Amerikadan altn ihracat mezkr memlekete vaki altn ithaltn gemi tir. Bu vaziyet dnyann muhtelif yerlerine dalm olan Amerikan as keri kuvvetlerinin masraflarndan tahassul etmitir. 1946 senesinde Ame rikan ihracat fazlas dolaysile yine altn ithalt oalmtr. Hariten gelen altnn ksm azam New York Federal Reserve Ban kas vastasile gelmektedir. Federal Reserve Bankalar bu altn Hazi neye tevdi etmekte ve altnn bedeli New York Tecrbe Brosu tarafn dan Hazine zerine ekilen bir ekle denmektedir. ek Federal Reser ve Bankasnda Hazine Hesab carisinin zimmetine kayt edilmektedir. Bu suretle hazinenin altn mevcutu artmakta buna mukab hesab carisindeki mevduat azaltmaktadr. Hazine azalan hesab cari bakiyeleri ni eski seviyeye ifra usul ittihaz etmitir. Binaenaleyh Hazine Ne zareti ald altn mukabilinde Federal Reserve Bankalar emrine altn tastiknameleri tahsis etmektedir. Bu suretle hazinenin gnlk vaziyet cet vellerinin aktifinde Hazine Hesab carisi veya pasifinde altn tastik nameleri fonu ayni miktarda artmakta ve Hazinenin kasa mevcudunda bir deiiklik olmaktadr. Federal Reserve Bankalar emrine veri len altn tastiknameleri ise Federal Reserve Notlarnn karln te kil etmektedir. Federal Reserve Bankalarnn ihdasndan beri ihtiyatlar miktar bir kontrola tabi olmayan altn ve miktar tamamen murakabe edilebilen Federal Reserve Bank kredisinde terekkp etmektedir. Bu iki unsur, aralarnda miktar ve nisbet itibarile muayyen bir rabta olmamakla beraber yek dierinin yerine kaim olmaktadr. Altn miktar fazla ol duu zamanlarda Federal Reserve Bank kredisinin fazla genilemesine lzum hasl olmamakta, altn miktar azalnca ihtiyatlarda bu yzden hasl olan boluun kredi ile doldurulmas icab etmektedir. Mamafih Federal Reserve Kredisinin art faiz ve iskonto nisbetlerini drmek suretile altnn harice kmasn ve kredinin daralmas ise faiz nisbetle-

148

BLENT YAZICI

rini ykseltmek suretile altn celbeder. Altn azalmas suretile ihtiyat larda vaki azalmalar Federal Reserve Kredisi ile telfi edilebilir.
htiyat miktalanna muvakkaten tesir eden unsurlarn banda Hazi ne muamelt gelir. Vergi tahsilat mevsimlerinde aza bankalarn ihti yatlar azalr. Buna mukabil Hazine Hesab Carisinin matlup bakiyesi ykselir. Hazine obligasyonlarnin sat da, bankalar bu sat kredi ile finanse etmedikleri takdirde, ayn tesiri icra eder. Hazine devlet masraf larn demek iin tediyata balad zaman Hazine Hesab Carisinin matlup bakiyesi azalr ve aza ihtiyatlar ykselir. Tedavl hacminin ge nilemesi ve daralmas da ihtiyatlar zerinde muvakkat tesirler yapar. Aza ihtiyatlarnn nc unsurunu tekil eden, fakat ehemmiyetsizlii dolaysile esasl unsurlar arasnda zikredilmiyen Hazne evrak naktiyesi ve gm meskukt vardr. Bunlar bankalara tevdi edilince bankalardaki mevduat ve binnetice ihtiyat ihtiyacn oaltr. Banka lar bu evrak naktiye ve meskukt Federal Reserve Bankalarna tevdi ettikleri zaman ihtiyatlar ykselir ve bu evrak naktiye ve meskukt Fe deral Reserve Bank kredisi altndan gayri aza bankalarn ihtiyatlar nn nc, fakat ehemmiyetsiz bir unsuru tekil eder. FASIL: VI

FEDERAL RESERVE MAKAMATININ SELAHYETLER Federal Reserve makamatnn geni olan selhiyetleri baz kanun ve amel sebepler dolaysile takyid edilmitir; Tedavlde bulunan Federal Reserve Notlan ve aza bankalarn Fe deral Reserve Bankalarna mevdu ihtiyatlar Federal Reserve Banka larnn borcunu tekil eder. 31 Temmuz 1947 tarihinde btn Federal Reserve Bankalarnn tedavlde bulunan notlar 24, 090,051,000 Dolar ve Federal Reserve Bankalarnda aza bankalarn ihtiyatlar 16, 007, 408, 000 Dolardr Bunlarn yeknu 40,097,459,000 Dolara bali olmaktadr. Federal Reserve Kanununa gre tedavldeki Federal Reserve notlar mukabilinde yzde 40 ve aza bankalar ihtiyatlar mukabilinde yzde 35 nisbetinde altn tastiknamesi karlk bulundurulmas lzm idi. 12/6/1945 de meriyete giren bir kanunla bu nisbetlerin ikisi de yzde 25 e tenzil edilmitir. Binaenaleyh, Federal Reserve Bankalarnca altn tastiknameleri halinde bulundurulacak karln 10,024,365,000 Dolara bali ol mas lzmdr. 31 Temmuz 1947 tarihli bilanoya gre ise Federal Reser ve Bankalarnn emrinde mevcut altn tastiknameleri 19,621,179,000 do-

| MH^i'i'

I | . !4ltM. il1 - | f < n

|h( I n

i, ,|i., *<- I : | l 4 | t l l M l|* Ittlltf ftW IMPJMM * ' '

' >

<K HWJ * ' ' t'"HM

AMERKADA RESERVE SSTEM

149

lara bali olmaktadr. Bu mikdar kanun asgar laddin bir misli fevkindedir. Binaenaleyh halen Federal Reserve Makamat tedavldeki Federal Reserve notlarn ve aza bankalann ihtiyatlarn ancak bir misli daha arttrmak imknna mliktirler. Federal Reserve Makamatnn tedavl hacmini ve ihtiyat mevdua tn arttrmak hususundaki selhiyetlerini takyid eden amel sebepleri anlamak iin Federal Reserve Notlarnn, aza bankalar ihtiyatlarnn Federal Reserve Bank kredisi ve altn mevcudu ile birlikte mtala edil mesi muvafk olur. Bunlar Federal Reserve Bankalarnn bilanolar nn balca kalemlerini tekil ederler. 1938 senesi sonundaki rakkamlar ele alnrsa: a Altn tastiknamesi b Iskonto ve menkul kymetler 12,000,000,000 2,500,000,000 14,500,000,000 c Mevduat d Tedavldeki Banknotlar 10,000,000,000 4,500,000,000 14,500,000,000 olduu grlr. Bu vaziyete gre altn ve Federal Reserve kredisi 14.5 milyara bali olan miktarn menba olup, bunlarn on milyar aza ban kalann ihtiyatlarn tekil etmi ve 4.5 milyar tedavldeki banknotlar iin kullanlmtr. Federal Reserve Makamat altn miktarn murakabe edemezler. Altn Amerikaya ithalta nazaran ihracat fazlas ve dier memleket lerde iktisad ve siyas artlardan kaan sermaye dolaysile gelmektedir. Dahilde altn istihsali de mevcuttur. Fakat yukarda gsterildii vehile son seneler zarfnda bu istihsal ithaltn ancak 1/10 ma tekabl etmek tedir. Altn alndka Federal Reserve Bankalarnda altn tastiknameleri miktan (a) ve mevduat (e) aynen artmaktadr. Bu suretle ihtiyat lar artan aza bankalarn kredi imknlar genilemekte ve bu bankala rn Federal Reserve Bank kredisine vaki ihtiyalar azalmaktadr. Binnetice, Federal Reserve Kredisi (b) azalmaktadr. Federal Reserve Ma kamat piyasadan menkul kymetler satn aldklan takdirde mevcut menkul kymetler (b) ve azalann ihtiyat mecduat (c) artar. Federal Reserve Bankalar ellerindeki menkul kymetleri sattklar veya iskontolardan bir ksmn dedikleri taktirde (b) ve mevduat (c) ayn miktar da azalr. Tabii bu hareketleri altn tastiknamelerinin art veya teda vl hacminin azal tadil edebilir.

150

BLENT YAZICI

Federal Reserve makamatnn kredi yolu ile aza ihtiyatlarn o altmak kudretleri bir kanun hkm ile altn nisbetlerine olan nisbeti ile tahdid edilmi olduu gibi, bu kudretleri ayn zamanda altn, aza ih tiyatlar ve tedavl hacmi gibi dier unsurlar tarafndan amel bir ekil de takyid edilmektedir. Memleketteki altn miktar btn dnyaya a mil iktisad ve siyas artlara- baldr. Aza Bankalarn ihtiyatlar ise Federal Reserve Bank kredisine olduu kadar altn mevcuduna, tedavl deki nakit mevcuduna baldr. Naktin tedavl hacmi nakte vaki ihtiya ca, ihtiya ise iktisad artlara baldr. Binaenaleyh, Federal Reserve Bank kredisi btn bu unsurlarn ve aza banka kredisine vaki talebin tesiri altnda kalr. . Ksaca monetaire unsurlar yalnz birbirine bal olmayp dier un surlar ile de alkaldr. Muayyen bir iktisad vaziyet bir ok kuvvetlerin muhassalasdr. Bunlar arasnda iilik, ziraat, haric ticaret, devlet mas raflar ve vergileri, iklim artlar, ihtiralar ve nihayet harbi saymak mmkndr. Binaenaleyh merkez bankalarnn siyaseti yalnz para ve kredi meselelerini deil, dier unsurlar da nazar itibara almak mecburiyetindendir. Mevcut ihtiyatlar asgar hadlerin ok fevkinde olduu ve bir kredi inkiaf iktisad durumda fena bir tesir icra edecek mahiyette telkki edildii takdirde Federal Reserve Makamat ihtiyatlarn asgar hadle rini ykseltmek suretile mevcut ihtiyatlarn tesirini azaltm ve kredi inkiafn nlemi olur. Aza bankalar iftiyatlarna ait asgar nisbetlerin ykseltilmesi ile Federal Reserve Bankalarnn ikraz kudreti ka nunla tayin ve tahdid edilmi olup kendilerine tevdi edilen mebali ile alkal deildir. Federal Reserve Bank Kredisinin Mahiyeti: Federal Reserve Bank redisi umum bank kredisine mabih ise de kanunla muayyen ve musarrah bir maksad vardr. Bu kredinin mak sad aza bankalara ihtiyat teminidir. Bu kredi muayyen bir maksat iin ihra edilmekte olup dier ekillere kabili tahvil ve miktar itibarile ka bili murakabedir. Binnetice Federal Reserve Kredisi Federal Reserve Makamatnn bir yerden temin ettikleri deil, bizzat yarattklar mebalden tevelld eder. Federal Reserve makamatnn selhiyetleri vasi ve ehemmiyetli ise de bunlar ancak kuvvetli bir kredi talebi olduu zaman istimal edilebilir. Kredi talebi gevek ve azalarn ihtiyatlar asgar haddin ok fevkinde

* l

M I -

M.l h | H ' i . . * I M M

'l

I.III.1.J l * n M s IH M H f f f l p i . p i m i n i m . t M ' I

II >WI|JI*MIH|H't-lnl

AMERKADA RESERVE SSTEM

151

olduu zaman bu selhiyetlerin tesiri ok azalr. Federal Reserve Makamat paray bol ve ucuz yaparak talebi tevik ve aza bankalar hari cinde piyasadan menkul kymetler mubaya ederek ihtiyatlar yaratabilirse de kredi iin talep yaratamaz ve yaratlan mevduatn faal bir ekil de kullanlmasn temin edemez.. FASIL: VII

FEDERAL RESERVE SYSTEM AZASI BANKALARIN HTYATLARI VE ALAKALI UNSURLAR ' Aza bankalarn ihtiyat bakiyeleri, altn stoku, Federal Reserve Bankalar kredisi, tedavl hacmi ve Hazine nakit ve mevduat Federal Reserve Systemin siyasetinin tayininde en mhim rol oynayan unsur lardr. Geen fasllarda bu unsurlar hakknda lzumlu izahat verilmitir. Bu faslda ise birinci dnya harbinin sonundan beri bu unsurlarn geir dii tahavvller izah edilecektir. Aza Bankalar htiyatlar: Aza bankalarn ihtiyatlar 1919 senesinde 1.8 milyardan balam ve 1932 senesine kadar baz muvakkat temevvler hari hi bir zaman 2.5 milyar dolan tecavz etmemitir. 1934 senesinden sonra iddeti ar tarak 1936 da 6 milyar, 1938 de 9 milyar, 1940 da 14 milyar bulmu ve bu tarihten sonra 1942 son baharna kadar tedrici bir azalma gstererek 12 milyara kadar dm, ve sonra muntazaman artarak 1945 Kasmn da tarihte vard en yksek noktaya, yani 16 milyar dolara bali olmu tur. Bilhare tedrici bir azalma kayt ederek Ocak 1946 da 15,682 mil yona dm ve bilhare yine ykselerek 31 Temmuz 1947 de 16,007 milyona bali olmutur. Bu ihtiyatn ne derecede geni bir kredi imkn hazrlad aikrdr. Altn ve Federal Reserve Bank Kredisi: Evvelki faslda aza bankalarn ihtiyatlarnn bilhassa altn stokun dan ve Federal Reserve Bank kredisinden terekkp ettii tebarz etti rilmiti. 1933 senesinden sonra ihtiyatlarda grlen bu byk artn sebebini ararken altn stokundaki tezayd derhal gze arpmaktadr. 1934 senesinde altn mevcudunun revaluer edilmesi ile bu stokun ky meti 4 milyar dolardan takriben 8 milyar dolara bali olmutur. Harbe

152

BLENT YAZICI

takaddm eden senelerin siyas ve iktisad huzursuzluu sermayenin tehlikeli mntkalardan Amerikaya kamasna sebep olduu gibi, harp hazrl yapan devletlerin fazla ithalt da Amerikada byk bir altn terakmne sebebiyet vermitir. Bu suretle Amerikadaki altn mevcudu 1939 bidayetinde 14.5 milyar dolara bali olmutur. Harp bu terakm hzlandrmtr. Bilhassa garp mttefiklerinin Amerkadan bedel muka bilinde mubayaa, ettikleri harp malzemesi bedelleri bu terakm im diye kadar hi bir memlekette grlmemi bir rakama, takiben 23 mil yar dolara ibl etmitir. 1941 sonlarnda ve 1942 bidayetinde Amerika nn mttefiklerine icar ve iare yolu ile malzeme ve silh teminine ba lamas zerine Amerikadaki altn terakm hzn kayp etmitir. Ame rikann harp dolaysile memleket dnda yapt masraflar altm ihrac na sebebiyet verdiinden 1945 senesi sonuna kadar altn mevcudunda tak riben 3 milyar dolarlk bir azalma hasl olmutur. Sulhun avdedi ile altn stoku yine artarak 27 Austos 1947 de 21,665 milyona kmtr., Federal Reserve Bank kredisine gelince bu kredi 1918-1922 arasn da iddetli tahavviler gstermitir. 1922 den sonra 1930 senesine kadar ufak temevvler ile devam eden bu kredi 1929 krizini mteakip yava yava ykselerek 1934 senesinde 2.5 milyar dolara bali olmu ve bu se viyeyi 1941 sonuna kadar muhafaza etmitir. 1934-1941 devresinde al tn stokunun iddetli art dolaysile fazla Federal Reserve Kredisine ihtiya olmad ve bu suretle bu kredinin mstakar kald grlmekiedir. Binaenaleyh, bu devre zarfnda aza bankalar ihtiyatnn ksm IM..-. minin menei altn stokudur. 1941 senesinden sonra Federal Reserve Kredisinde de mhim art lar grlmtr. 1941 sonunda 2.5 milyar dolardan ibaret olan Federal Reserve Bank kredisi 1942 sonunda 6.5 milyar, 1943 sonunda 13 milyar 1944 sonunda 20 milyar, 1946 sonunda 25 milyar dolara bali olmu ve bu tarihten sonra sert bir azalma ile 5 Nisan 1946 da 19,804,440,000 Do lara dmtr. Bu devre zarfnda altn stokundaki art aza bankala rn ihiyat ihtiyalarn karlyamamtr. Muazzam bir harp istihsalini finanse etmekte olan bankaclk sisteminin vasi kredi imknlarna ihti yac vard. Bu kredi imknlar ise ihtiyatlarn arttrlmasn icab ettir mekte idi. 1935-1939 vasatisi 100 olarak telakki edildii taktirde sna istihsal 1945 Martnda 235 e bali olmutur. Bu istihsalin finansman iin lzumlu kredinin temelini tekil edecek ihtiyatlar temin edecek kadar altn bulunmadndan Federal Reserve Bank Kredisi sratle artmtr. Federal Reserve Bank Kredisindeki bu art bilhassa devlet obligasyonJar mubayas suretile olmutur. 1939 senesinin sonunda btn Federal

. m....^114 -

t : .BmHH,,E t mffl<pnnmun,MH> <

<l

J*.fl#*|i>*l.|i.!it-!H;

AMERKADA

RESERVE SSTEM

153

Reserve Bankalarnn uhdelerindeki devlet obligasyonlarnn ktymeti 2564 milyon dolardan ibaret iken 5 nisan 1946 tarihli bilanoda bu ka lem 19,580 milyon dolara bali olmutur. Harbin bitmesi ile sna istih sal de bir d gstermee balamtr. Mart 1945 de 235 olan istih sal miri mezkr sene sonunda 169 a dmtr. Bu d bankalardan1, kredi talebi azaldndan kredi ihtiyalarn ve binnetice Federal Reser ve Bank kredisini azaltmtr. 1946 ve 1947 senelerinde iktisad faaliyette vaki inkiaf neticesinde bu kredi 23 Temmuz 1947 de 22,093 milyon do lara kmtr. Tedavldeki Nakit ve Hazine nakit Mevcudu: Yukardaki rakkamlardan Federal Reserve Bank kredisi ile altn ye knunun aza bankalar ihtiyatlarndan fazla olduu grlr. Bu hal bu iki unsurun ayn zamanda tedavlde bulunan naktin menei olmasndan ileri gelir. Hazine Hesab Carisinin matlup bakiyeleri de ayn menbadan tahassul eder. 1934 senesine kadar ehemmiyetsiz olan Hazine nakit mev cudu ve hesab car bakiyesi 1934 senesinde altnn revaluer edilmesi ctoaysile "6.8 milyar dolara kadar ykselmi, o tarihten 1945 sonuna Ka dar 3 il 4 milyar dolar arasnda temevv etmitir. Yukarda tebarz ettirilmi olduu vehile Hazine matlup bakiyesi ve nakit mevcudu vergi taksit zamanlarna ve masraf tediye tarihlerine g re temevv eder ise de ekseriya mstakar bir seviye muhafaza eder. FASIL: VIII SPEKLASYON VE STHLK KREDLER! MUVACEHESNDE FEDERAL RESERVE SYSTEM Federal Reserve System Makamat menkul kymetler borsasnda speklasyon maksad ile krediden istifadeyi men veya tahdid edici tedabir ittihazna selhiyetlidir. Gayr menkul ve emtia sahasndaki spe klasyonlar takip ve bunlar hakknda malmat toplamak Federal Re serve Makamatmn vazifeleri cmlesindendir. Menkul kymetler speklasyonunda kredi istimali bu kymetler ha millerinin menkul kymetler mubayaas veya elde muhafazas iin bu lymetleri karlk gstererek bankalar, borsa acenta ve dellallarnda'' alabilecekleri borcun tahdidi suretile kontrol edilmektedir. Miktar menkul kymetlerin muayyen bir yzdesi olarak tayin edil mektedir. 1934 senesinde meriyete giren bir kanunla bu elhiyet Fede^

154

BLENT YAZICI

rai Reserve Systemi meclisi idaresine verilmitir. Tayin edilen nisbete marj denilir. Vaziyeti bir misal ile izah edelim: Marj 60 olduu farz edildii taktirde 1000 dolarlk esham satn al mak istiyen bir ahs bu esham karlk gstererek ancak 400 dolar is tikraz edebilir, geri kalan 600 dolar nakden demesi lzmdr. 1945 sonlarnda New York borsasnda speklasyon fazlalatndan bu marj 100 e kmtr. Bu suretle menkul kymetler satn almak iin bu esham ve tahvilat karlk gsterilerek istikraza imkn kalmamtr. 1 ubat 1947 den itibaren Marj yzde 75 e indirilmitir. Bu tayidat ve murakabe hakk yalnz esham ve tahvilt alm ve muhafazasnda kullanlacak kredilere mteallik olup menkul kymetler karlk gsterilerek ticar maksatlarla akdedilen istikrazlara amil de ildir. Marj 1934 senesinde 45 olarak tesbit edilmi ve harbin bidayetine kadar 45 le 60 arasnda temevv etmitir. 1945 senesi iinde marj m him deiikliklere mevzu olmutur. 5 ubat 1945 de 50 olan marj 4 Temmuzda 75 e ve 21 Ocak 1946 da 100 e ibl edilmi ve 1 ubat 1947 de 75 e indirilmitir. Harbin balamas zerine sivil ihtiyalar karlayacak istihsalin azalmas ve itira kudretinin artmasnn mubaayat tahdid edilmedii tak tirde fiat artmasna sebebiyet verecei muhakkak idi. Mstehliklerin kre diden istifade ettileri takdirde fiatlan artrc amillerin iddetlenecei gz nnde tutularak Federal Reserve Bankalarna istihlk kredilerini tahdid edici tedbirler almak selhiyeti verilmitir. Bu tedbir 27 Nisan 1942 de Cumhur Reisi Roosevelt tarafmdan aadaki szler ile ifade edilmitir; Hayatn pahallanmasna mani olmak iin veresiye ve taksitle mu bayaat tahdid ve borlarn, ipoteklerin ve sair mkellefiyetlerin den mesini tevik etmeliyiz. Bu usul tasarrufu tevik, fazla mubayaat tehir ve harp tahvilleri iin disponibl mebal tezyid eder. FASIL: IX FEDERAL RESERVE BANKALARININ AKTF VE PASlFt On iki Federal Reserve Bankasnn aramba gnleri itibarile tanzim edilen vaziyet cetvelleri Cuma gnleri neir edilmektedir. Bu etdn, hazrland zamanki en son vaziyet cetveli 5 Nisan 1946 Cuma gn neir edilmi olup 27 Austos 1947 tarihindeki vaziyeti gstermektedir. Bu cetvel muhteviyat aadadr.

1:1,

t.i.1

-4I4I

.(- a-.IT i ! ^ ^ t U n m n m H f U a m U H T H I I I I J t i . t t t - H - l -

it

M * * # t *-|u

(< HM

AMERIKADA RESERVE SSTEM

155 Dolar 19,841,192,000 682,942,000 20,524,134,000 259,733,000 134,560,000 1,831,000 14,148,528,000 6,869,216,000 369,300,000 719,690,000 22,106,734,000 102,000 120,898,000 2,251,365,000 31,845,000 58,506,000 45,489,708,000

Aktif Altn tastiknameleri Federal Reserve Notlan amortisman fonu Altn tastiknamelerinin yeknu Dier kasa Iskonto ve avanslar Sna ikrazat Birleik Devletler obligasyonlar Hazine bonolar Bor tastiknameleri Bonolar Birleik Devletler obligasyonlar yeknu Yabanc bankalardan alacaklar Dier bankalarn Federal Reserve notlar Tahsil edilmemi senedat Banka bonolar Dier aktifler AKTF YEKNU

Pasif Federal Reserve Notlan Mevduat: Aza bankalar ihtiyat hesab Birleik devletler Hazine Hesab Carisi Yabanc Sair MEVDUAT YEKNU Meccel borlar Mterakim temett ve sair borlar BOR YEKNU

Dolar 24,225,486,000 16,493,046,000 915,237,000 540,833,000 582,230,000 18,531,346,000 2,016,879,000 16,495,000 44,790,206,000

156

BLENT YAZICI
i

Pasif
Sermaye hesaplar: denmi sermaye ihtiyat (Madde 7) ihtiyat (Madde 131) Sair sermaye hesaplar PASF YEKNU

Dolar
193,288,000 439,823,000 27,455,000 38,936,000 45,489,708,000

ALTIN TASTKNAMELERNN MEVDUAT VE FEDERAL RESERVE NOTLARINA NSBET: Yzde 46. Aktif Hesaplar hakknda zahat: 1 Altn tastiknameleri: Bu mikdar Federal Reserve Bankalar ta rafndan 1934 Tarihli Gold Reserve Act isimli kanun gereince ve bil hare Hazineye devir edilen altnlar dolaysile Hazinenin Federal Reser ve Bankalarna borlu olduu altn tastiknamelerini gsterir. Bunun iin de 682 ksur milyon dolarlk Feedral Reserve Notlar hesab da vardr. 2 Sair Nakit: Altn tastiknameleri ve Federal Reserve Notlar mstesna Federal Reserve Bankalar uhdesinde bulunan sair evrak naktiye ve meskukt bu hesapta, grlmektedir. 3 Birleik Devletler Obligasyonlajn: Amerika Birleik Devletleri Hazinesince ihra edilen muhtelif tiplerde bono, tahvil ve sair obligas yonlardan Federal Reserve Bankalar uhdesinde bulunanlar gsterir. Bu hesap son senelerde ok ehemmiyet kesbetmitir. 1938 bilanosunda 2564 milyon dolardan ibaret iken son vaziyet cetvelinde 22,106,734,000 dolara bali olmutur. Bu hesap Federal Reserve Bankalarnn piyasadan mubayaatn (pen market operations) gsterir. Federal Reserve System'in azalarnn ihtiyatlarnn byk bir ksm bu yoldan temin edilir. 4 Iskonto ve Avanslar: Bu hesap reeskont suretile krediyi gster mektedir. Bu unsurda 1938 senesine nazaran mhim bir art grlmek te ise de, pen market operationslarn yannda ehemmiyetsiz kalmak tadr. (1938 de 4 milyon Dolar; Halen 134 milyon dolar) 5 Sna krazat: Federal Reserve Kanununun 13 b maddesi muci bince sna messeselere yaplan ikrazat gstermektedir. 6 Tahsil Edilmemi Senedat: Federal Reserve Bankalarna tevdi edilen ekler vesair mmasil senedattan henz tahsil halinde olanlar gstermektedir. Dier aktif hesaplar izaha muhta deildir.

w<Hi>'Witim>maiK''itt "

""

AMERKADA RESERVE SSTEM

57

Pasif Hesaplar Hakknda zahat: 1 Federal Ree&rve Notlar: On iki Federal Reserve Bankasnn tedavlde bulunan banknotlarn gsteren bir hesaptr. 2 Mevduat: Bu hesabn ksm azamini aza bankalarn ihtiyatlar tekil eder. Hazine Hesab Carisinin matlup bakiyesi, yabanc bankalarn (bilhasa merkez bankalar) mevduat ve Federal Reserve System'e aza olmayan bankalarn takas ve tahsil ileri iin Federal Reserve Banka lar nezdinde bulundurduklar hesaplar da ihtiva eder. 3 Meccel Borlar: Bu hesap aktifte grlen (tahsil halinde senedat) hesabmn contre partisini tekil eder. Tevdi edilen ekler Tahsil Halinde Senedat Hesabna zimmet ve tevdi eden namna meccel bor lar hesabna matlup kayd edilir. ek tahsil edildikten sonra alakal he saplara nakil olunur. Dier pasif hesaplarnn izahna lzum yoktur. Sermaye hesaplar: Federal Reserve Bankalarn btn esham aza bankalarn elindedir. htiyat (Madde 7) zararlar karlamak iin ihdas edilmitir. Kazan olarak bu ihtiyat tevzi edilemez; ancak datlacak kr, yzde 6 dan az olduu takdirde noksan, bu ihtiyattan telfi edilebilir. Federal Reser ve System'in tasfiyesi halinde bu ihtiyat Hazineye devir edilir, ihti yatlar (Madde 13 b) hesab, Federal Reserve Knununun 136. maddesi gereince ikrazat dolaysiyle terakm eden kazanlar ve tenzil edilen zararlar gsterir. Dier sermaye hesaplar ise tevzi edilmemi krlar ve zarar karlklarn gstermektedir. NETCE Btn bir kt'aya yaylan ve sna, ticar ve zira sahada dier hi bir memleket e mukayese edilemiyecek olan Amerika Birleik devletle rinin kendine has bir bankaclk sistemi vardr. Bu sistem Amerikallann ademi merkeziyeti ferdiyeti prensiplere de uygundur. Etd metninde de tebarz ettirildii vehile Amerika bankacl ube usulne deil, ma hall bankalar sistemine mstenittir. Binnetice, Amerikada birbirinden mstakil binlerce banka vardr. Birka byk bankann hakim olduu bir bankaclk sisteminde bir merkez bankas ihtiyaca kfi gelebilirsede, Amerika gerek vsat ve gerek bankaclndaki ademi merkeziyet dolaysile bir merkez bankalar manzumesine ihtiya gstermitir. Bu man zumenin teesss 1913 senesine kadar Amerikan bankaclnn balca

158

BLENT YAZC

kusrlan olan ihtiyatlarn damkb, nakit sisteminin elastikiyetten mah rumiyetini nlemi, ihtiyatlarn temerkzn ve nakit sisteminin elasti kiyetini temin etmitir. Hazine nezareti kurulmu olan bu muazzam mekanizmadan Hazine muamelt iin geni mikyasta istifade etmektedir. Harp senelerinde 10 milyar dolara varan senelik varidatn (devlet borlar haslat dahil) tah sili ve ayn rakkama yaklaan tediyatm icrasnda ok geni olan bu sis temin btn unsurlarndan istifade edilmitir. Bibliyografya: 1 The Theory and Practice of Central Banking, Henry Parker Willis, Harper Brothers, 1936. 2 The Federal Reserve System, Its Purposes and Functions, Fe deral Reserve System Meclisi daresi Neriyatndan, 1941 tab. 3 Muhasabat Umum Mdr E. F. Barett'in 6 Haziran 1939 ta rihinde Des Moines Iowa'da Bankaclar Birliine Hazine mua melt hakknda verdii konferans. 4 Treasury Bulletin, August 1947. 5 Federal Reserve Bulletin, August 1947. 6 Federal Reserve System During the War, Szymczack, The Borrough Clearing House, makale serisi. 7 Banking and Monetary Statistics, Federal Reserve System dare Meclisi neriyatndan. 8 2.9.1930 tarihli ve 176 sayl Hazine sirkleri. 9 2.9.1930 tarihli ve 176 sayl Hazine sirklerinin 23/11/1940 tarihli ve II sayl tadili. 10 Ayni sirkllerin 10/7/1941 tarihli ve 12 sayl tadili. 11 25/12/1943 tarihli ve 794 sayl Hazine sirklleri 12 Ayni sirklerin 22/7/1943 tarihli ve 1 sayl tadili. 13 _ Ayni sirklerin 30/11/1943 tarihli ve 2 sayl tadili. 14 Ayni sirklerin 4/4/1944 tarihli ve 3 sayl tadili. 15 92 sayl ve 15/12/1943 tarihli Hazine sirkleri. 16 New York Times gazetesinin mal ksmnn 29 Austos 1947 tarihli nshas.

"

i'*J' ') >!" *><

! .^..tf . mnwm->*'mwm>mmw**m*>t'

> .*.**m-<m?v>e<-*rv