SVETLOST luminizam, plenerizam, impresionozam

Krajem XIX veka usijane debate oko pravoslavnosti u savremenom crkvenom slikarstvu. Pravi umetniki centar BG postaje tek u vreme ove polemike 1886. Izlobe vie nisu retke. 1895 osnovana je umetnika kola Kirila Kutlika. Do kraja XIX veka napredovala je i estetska i teorijska misao stvaranje je duhovni rad Mihajlo Valtrovi. Umetnika kritika ima pozitivistiki pristup, traenje principa i metoda. Kritika je primetila da su prirodna svetlost i vetako osveljenje osnovni inioci nove umetnosti ali nije umela da ih objasni (Valtrovi, Vasi, Krsti). O periodu 1900-1920. postoje dva miljenja savremenici kau da je to umetnost zasnovana na istoriji i nacionalnom epu, drugi da je to vreme impresionizma i slikanja prirode. Sve do I svetskog rata ove 2 orijentacije nacionalno-istorijsko slikarstvo i lirska umetnost pejzaa ive uporedo. Mlada generacija na poetku veka smatra da slika ne treba da bude ni verska, ni nacionalna, ni porodina svetinja. "Neka i na seljaki narod vidi da je umetnost opta Nadeda. U to vreme Steva Todorovi, Paja Jovanovi, Marko Murat i Uro Predi su nacionalne veliine; mladi narataj ne nailazi na razumevanje.

Od vetakog osvetljenja do prirodne svetlosti/luminizam

Nono osvetljenje reavao je ura Jaki. U njegovim slikama prvi put definisan izvor svetlosti. kolovao se u Minhenu. Reavao je i poloaj figure u prostoru u religioznim slikama on je bio idealizovan predeo koji ispunjava drugi plan slike koji sa figurama skoro da i nema loginu vezu. U Nemakom slikarstvu XIX veka figura u prostoru je glavna tema vremena. Boj crnogoraca sa Turcima, u Karauli jo prirodniji odnos figure i pozadine. Nono osvetljenje je tekovina romantizma i pojavljuje se najee u slikama sa nacionalno-istorijskom tematikom. ore Krsti crkva u urugu, Pad Stalaa i Babakaj Nono osvetljenje u odreenim okolnostima izaziva dematerijalizaciju prostora. I kod Jakia i kod Krstia tehnika svetlo-tamnog nije potpuno odvojena od nonog osvetljenja, tako da je stvarnost prostora ugroena i zbog ove nerazgranienosti. Nono osvetljenje zahteva posebnu tehniku. Risto Vukanovi minhenski ak, Dahije, osvetljenje je osnovni problem ove slike, i sa uspehom je reeno. Figure plastine pa ipak bez tvrdih kontura. Nono osvetljenje nije ugrozilo prostor, ve je odredilo njegovu dubinu. Nove rezultate doneo je novi postupak. Pre svega raspravljen je poloaj izvora svetla kod Jakia sa strane, kod Vukanovia u centru slike, ravnomerno se reflektuje na sve forme. Likovno-tehniki postupak sastoji se od slobodnog, irokog, impresionistikog poteza. Razbio je fakturu i stvorio treperenja koja razmekavaju formu. Bio inspiracija uesnicima Svetske izlobe 1900.Ovaj tip slike postae jako popularan oko 1900 godine. Njime se bavi i Stevan Aleksi. Kod njega je potez povrinski samostalan. A ispod slobodno razbacanih oblika postoji vrsta struktura oblika. Sistem fleka, fleckmalerei, blizak impresionizmu, mada tamnim koloritom pripada minhenskoj tradiciji. Nono osvetljenje kao posebna tema u srpskom slikarstvu predstavlja prvi ozbiljan susret sa osvetljenjem kao odreenim fenomenom slike. Reavajui ovaj problem I generacija je utrla put novim shvatanjima. Prostor je detaljno istraen a refleksi nonog svetla poljuljali su veru u savesno obraenu akademsku formu. Ovo su likovni predznaci impresionizma. Leon Koen logino je pomeranje interesovanja sa nonog na dnevno osvetljenje. Sa Leonom se istovremeno pojavljuje i secesija. On je povezan sa tenjama da se putem istorijske tematike doe do nacionalnog slikarstva. Ali znaajan je zbog nonog osvetljenja i prirodne svetlosti. Njegova tematika bitno se razlikuje i upuuje na minhensku secesiju. Pored njega secesionista i Stevan Aleksi. Obojeno literaturom i mitom, daleke obale, idilini pejzai sa vodopadima, groblja, usamljena ostrva, nimfe, bia sna i udovita fantastike ikonografija neoromantizma i secesije. Ciklus Tragedija i trijumf oveanstva dramatino proivljava dualizam svetlosti i tame.

Prirodna svetlost pojavila se u nacionalno-istorijskim slikama pripremanim za Svetsku izlobu 1900. Marko Murat Dolazak cara Duana u Dubrovnik imao neprekidne veze sa mediteranom i Dubrovnikom; njegove slike od 1904 imaju razbijenu formu, sitan potez, sline divizionizmu i impresionizmu. Paja Jovanovi Krunisanje cara Duana u Skoplju svetlost osvojila celu sliku, pointilistika obrada pejzaa u pozadini, deo slike najsmelije reen. Ipak forma je vrsta, svetlosne promene nisu uticale na strukturu; enidba cara Duana u istom stilu. U ivotu ove generacije slikara II dogaaja vana Svetska izloba u Parizu u Gran paleu 1900. I Prva jugoslovenska umetnika izliba u Beogradu 1904. Selekcija za Pariz monumentalne slike i skulpture sa istorijskom i nacionalnom tematikom Krstiev Pad Stalaa Muratov Dolazak cara Duana u Dubrovnik Vukanovieve Dahije Koenova Otmica Srpkinja za turski harem Jovanovievo Krunisanje cara Duana u Skoplju Dva likovna shvatanja luminizam i plenerizam U to vreme Sezan je u Eksu, Gogen na Tahitiju, Pikaso doao u Pariz, Matis radi uveliko A mi patetinu viziju prolosti.

Svetlost u funkciji predmeta/ plenerizam

Krsti je snano delovao na mlau generaciju. U krugu shvatanja II generacije izdvojile su se dve koncepcije razvijeni plenerizam, minhensko shvatanje slike, svetlost ne razara formu i impresionizam, svetlost gospodari i ugroava vrstinu oblika Razvijeni plenerizam Na razvijeni plenerizam II generacije (Borivoje Stefanovi, Nadeda Petrovi, Milan Milovanovi, Kosta Milievi, Malia Glii, Moa Pijade) odluujue su delovala iskustva steena u Minhenu, u ateljeu Antoana Abea i na Akademiji. Antoan Abe je studirao u Beu kada je na Akademiji vladao pedagoki metod Karla Pilotija. Za razliku od nazarena, prethodnih profesora, Piloti je predloio studije prirode i prema prirodi. I Krsti je na akademiji bio u vreme pilotijevog sistema. Piloti je prvi pravi istorijski slikar u Minhenu uticao na Koena, Vukanovia, Murata, Aleksia. I Abe je studirao kod Pilotijevih uenika, ali kada je 1891. otvorio svoju privatnu kolu odbacio je njegov metod. Njemu nije odgovaralo istorijsko slikarstvo. Sem toga Piloti se ograniio na spoljanje podraavanje prirode a Abe je teio da otkrije zakone i odgovarajua sredstva za njihovu realizaciju. Ta sredstva po njemu su

1. princip kugle odnosio se na postavku glave, moe se ispravno savladati jedino ako se shvati kao kugla;
ovde posebnu ulogu ima zakon osvetljenja kugle 2. princip modelisanja 3. princip anatomske opravdanosti forme Npr. crtanje figure ima tri faze prva mekim materijalom, ugljenom, samo ovla velike forme sa naznakama svetlo-tamnog; dalje objanjenje forme vri se na osnovu geometrijske asocijacije; zavrnom modelacijom utvruje se anatomska opravdanost svakog oblika.

aci su morali detaljno da znaju zakone boja, savetovao je slikanje istim bojama, da se sauva utisak optikog spajanja. Ovaj njegov metod nije prihvaen ni na akademijama ni u kolama. Njegove metode bile su bliske divizionizmu i Sezanu geometrijski elementi forme. Modelacija pomou svetlosti i boje osnovna je metoda. Ljubav za vrst i svetlom definisani predmet predstavlja tipino mihnensku i abeovsku crtu koja je proela srpski plenerizam i rani impresionizam i produila reenja koja su u Srbiji nastala krajem XIX veka. Srpski plenerizam - minhenska koncepcija slike potovanje predmeta, postlajblovski nain slikanja (posebno tonsko slikanje, meko senenje, gusta faktura, zagasitosmei ton, realizam Vilhelma Lajbla) i pleneristika atmosfera predela. To je nemaki plenerizam, pravog impresionizma nije bilo u Nemakoj. Na takvo shvatanje slike sreli su u Minhenu mladi umetnici iz Srbije. Risto i Beta Vukanovi Borivoje Stevanovi ore Mihajlovi Ljubomir Ivanovi Minhensko shvatanje slike nisu u Srbiju doneli samo Abeovi aci. Na Akademiji u Minhenu kolovali su se Dragomir Glii i Moa Pijade U minhenskoj koncepciji slike srpski umetnici su pronalazili razliite mogunosti od umerenog realizma do radikalne secesije, ali je duh vremena nosio pleneristiki ideal svetlosti, koji proima stvaralatvo cele II generacije. Svetlost u funkciji predmeta i kod jedne grupe slikara koji su proli kroz praku Akademiju. Izdvaja se Branko Radulovi. Osim Praga medju umetnicima BiH popularni i Krakov (Jovan Bijeli, Roman Petrovi) i Budimpeta (oko Mazali). Srpski plenerizam domaa tradicija, Abeov atelje, blagi uticaji Praga, Budimpete i Krakova, minhensko shvatanje slike, postlajblovski deformisan impresionizam. Plenerizam je napustio istorijsku kompoziciju, uzdigao vanost zanata, preneo sliku u predeo, rasvetlio i osetio vanost boje, mada je ostao vezan za realistiki obraen predmet.

Svetlost kao samostalna realnost/impresionizam

Razlike izmeu plenerizma i impresionizma su male. Plenerizam svetlost slika samo u funkciji predmeta. Impresionizam se ne brine o formi. Plenerizam je ostao pod teretom minhenske koncepcije slike, impresionizam se okrenuo Francuskoj i Italiji, zadravajui iz Minhena samo secesiju, to je i bilo najnaprednije. Prve prave impresionistike slike u Srbiji 1907. Milovanoviev Most cara Duana u Skoplju, Tamajdan Malie Gliia i Dereglije na Savi Nadede Petrovi. Impresionizam ima dve faze od 1907 do 1915, do Nadedine i Gliieve smrti od 1915 do 1920, dela mediteranskog ciklusa, sa Kaprija, Krfa i Dubrovnika I faza ima istraivaki karakter. Nadeda Petrovi u njenom delu se najsloenije ukrtaju secesija i francuski impresionizam kroz 4 perioda minhenski, srbijanski, pariski, ratniki. Krstiev i Kutlikov ak, atelje Abeov, krug minhenske secesije, Ekster, Kandinski i impresionizam, bila je iskreni secesionistiki simpatizer (uma, Resnik). Secesija se nalazi u svim fazama njenog rada. Srbijanski period je najsloeniji deo njenog rada faza Resnika i faza Dereglija na Savi. Ivan Grohar je savetima i uticajem doprineo formiranju njenog impresionizma. Pariska epoha je dalje usavravanje impresionistike koncepcije, dela ove faze porede se sa fovizmom, ali nema klasinog fovistikog kvaliteta. 1912 rat, ona postaje vojnik.

Njeno delo je pre svega secesionistiko i impresionistiko, a ne fovistiko i ekspresionistiko. Malia Glii okrenut prema Italiji. Njegovo delo jedva da je zapaeno, malo i sauvano, nije mu se dalo. Naslikao je vei broj pejzaa monumentalnog formata i sasvim novog stilskog opredeljenja. On se odmah opredeljuje za pejza, svetlu paletu i impresionizam. Tamajdan ova slika je u istom obliku izrazila sve osobine impresionistikog slikarstva rasvetljena paleta, plave senke, slobodan potez s gustim slojevima i sklonost ka slikanju atmosfere. Ovo je uvod u njegov italijanski period. Slikao je na ital. nain i pre nego to je video Italiju. On je samostalno eksperimentisao nadahnut italijanskim majstorima, secesionizmom Seganinija, pre svega. Radi gustu fakturu, pretea enformela i strukturalnog slikarstva. Istovremeno u gustim masama ostvareno je spektralno i analitiko razlivanje svetlosti. U prvoj istraivakoj fazi (1907-1915) srpski impresionizam je pokrenuo mnoge ideje ali nema jedinstven stil ni zajedniku teorijsku osnovu. Istraivaki duh najizraeniji je kod Nadede i Malie.Dalji razvoj presekli su balkanski i prvi svetski rat. U II fazi (1915-20) ova istraivanja su usmerena ka poetskoj viziji prirode i lirskom iseanju ivota. Kosta Milievi studirao 13 godina, Kutlikova kola, Minhen, Abe, kola Marka Murata oslikao ikonostas u elezniku, u kolskom periodu tamna paleta i sumorna atmosfera. Beogradski predeo pomogao mu je da izae iz okvira kolskog programa. Njegova slika postaje sveija u boji. Sluao je o Parizu ali mu je on bio neostvareni san. On sam savlauje ono to su drugi dobili u koli ili na putovanjima. Predeli oko Savinake crkve tamo se okupljaju slikari koji rade u pleneru. U predelima sa Savinca on je osvario impresionistiku sliku. U isto vreme promene i u portretima. Razvija poseban nain polaganja poteza, mrea mrlja. Ovaj neobian fleckmalerei vezan je sa jedne strane za Nemaku, sa druge za domau atmosferu, potez plenerista i luminista. Lirski doivljaj prirode, potpunu ravnotei izmeu svetlosti, boje i forme dostie na Krfu, poslednjem periodu njegovog stvaralatva. Pejzai sa Krfa sreno zavravaju proces afirmacije svetlosti zapoet 1912. i 1913. predelima sa Savinca. Milan Milovanovi proao kroz 5 umetnikih kola, 2 akademije, imao 10 uitelja, tienik Mihajla Valtrovia, Minhen Abe, Pariz posle toga. Tamo je paljivo islikavao kolske studije i sa enjom gledao u slike impresionista. Ostao je hladnokrvan prema ovim eksperimetnima. Akademski period zakljuuju dva ciklusa iz 1906. portreti i pariski predeli. U prvom se oprostio od kolovanja, u drugom stvorio osnove svog daljeg razvitka. Vraa se u BG 1906 i nastavlja da razvija sklonost prema poetskom impresionizmu, vidljivom ve u pariskim pejzaima. Ministarstvo prosvete ga alje da obie i proui srednjevekovne spomenike u Makedoniji. U dva maha 1907 i 1909 obilazio manastire po Srbiji i Makedoniji i Hilandar. Idui ka jugu njegova paleta postaje svetlija a impresionistika organizacija zrelija. Most cara Duana u Skoplju (1907) ovom slikom poinje hilandarski period, programska slika. On je brzo savladao impresionistiku koncepciju. Optiko meanje boja pojavilo se u Srbiji sa velikim zakanjenjem tek u njegovoj Manasiji, uraenoj pointilistikom tehnikom. Negativno je ocenio jugosovensku umetniku saradnju. Zanosio se milju o osnivanju srpske nacionalne grupe. U ratovima je slikao portrete vojnika i oficira. Upuen je na oporavak u Italiju gde poinje blistavno doba njegove umetnosti. Tu se sliva sve to je godinama uio, boravak na Kapriju je najvaniji. Treperenje svetlosti se ravnomerno prenosi i u dubinu slike, ne ostaje na dvodimenzionalnoj povrini kao ranije. Kasnije boravi u Dubrovniku. Prestao je da slika. Najizrazitiji srpski impresionistiki slikar. Prva i druga faza u razvoju srpskog imresionizma, istraivaka i klasina, od 1907 do 1920. Prvoj pripada Nadeda i Glii, Milovanoviev hilandarski i Milieviev beogradski period Drugoj slike sa Krfa, Kaprija i Dubrovnika. Prvu fazu proima duh secesije, i to romantiarski, antiistorisjki i antiklasini talas. I pored razlika obe faze su jedne celina napor da se naslika suneva svetlost i da ona postane samostalna realnost slike. Posle 1920 impresionizam postaje uporite konzervativizmu, akademizacija impresionizma.