T.C.

GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENST TS SOSYAL B L MLER ENST TS

ADALAR DEN Z NDE HAVA SAHASI VE FIR HATTI SORUNLARININ, ULUSAL VE ULUSLARARASI HAVA HUKUKU VE DEN Z HUKUKU AISINDAN NCELENMES VE TRK YE'N N ZLEMES GEREKEN STRATEJ LER N BEL RLENMES

Ltfi ZTRK YKSEK L SANS TEZ STRATEJ B L M ANAB L M DALI

GEBZE 2007

T.C. GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENST TS SOSYAL B L MLER ENST TS

ADALAR DEN Z NDE HAVA SAHASI VE FIR HATTI SORUNLARININ, ULUSAL VE ULUSLARARASI HAVA HUKUKU VE DEN Z HUKUKU AISINDAN NCELENMES VE TRK YE'N N ZLEMES GEREKEN STRATEJ LER N BEL RLENMES

Ltfi ZTRK YKSEK L SANS TEZ STRATEJ B L M ANAB L M DALI

TEZ DANIMANI Prof. Dr. Abdlkadir AK N

GEBZE 2007

YKSEK L SANS JR ONAY FORMU GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENST TS

G.Y.T.E. Sosyal Bilimler Enstits Ynetim Kurulunun 05/10/2007 tarih ve 2007/33 sayl kararyla oluturulan jri tarafndan 31/10/2007 tarihinde tez savunma snav yaplan Ltfi ZTRKn tez almas Strateji Bilimi Anabilim Dalnda YKSEK L SANS tezi olarak kabul edilmitir.

JR

YE (TEZ DANIMANI) : Prof. Dr. Abdlkadir AK N

YE : Do. Dr. Halit KESK N

YE : Yrd. Do. Dr. Sait YILMAZ (BEYKENT N VERS TES )

ONAY
G.Y.T.E. Sosyal Bilimler Enstits Ynetim Kurulunun ././ tarih ve ../.. sayl karar.

MZA/MHR
FR/19/KP 7.01/Rev.01

iv

ZET
TEZ BALII : Adalar Denizinde Hava Sahas ve FIR Hatt

Sorunlarnn, Ulusal ve Uluslararas Hava Hukuku ve Deniz Hukuku Asndan ncelenmesi ve Trkiye'nin zlemesi Gereken Stratejilerin Belirlenmesi. YAZAR ADI : Ltfi ZTRK

Trkiye ve Yunanistann sahildar olduu ve iinde 3000den fazla adann yer ald Adalar Denizi, kendine has corafi yaps ve zel nitelikleri ile dnya zerinde bir rnei bulunmayan, karlkl karasular ile ak denizlere ve dolaysyla iki lke hava sahalar ile uluslar aras hava sahasna sahip bir denizdir. 1919 tarihli Paris Hava Ulatrmas Szlemesi ve 1944 tarihli ikago Szlemesine gre; Milli Hava Sahasnn genilii, lkenin karasular genilii ile snrlanmaktadr. Adalar Denizinde Milli Hava Sahas Sorununun temeli, Yunanistann karasular uzantsn alt mil, Milli Hava Sahasnn geniliini ise on mil kabul etmesinden kaynaklanmaktadr. FIR (Flight Information Region) Hatt Sorununun temelinde ise Yunanistann FIRa ilikin kurallar askeri uaklara da uygulamak istemesi ve FIR snrlarn milli snrlar gibi kabul etmesinden kaynaklanmaktadr. FIR snrlar, ICAO tarafndan onaylanan ve ierisinde uu bilgisi, aramakurtarma ve ikaz sistemlerinin saland bir hava sahasdr. Bugnk stanbul/Atina FIR, 1952 ylnda yaplan toplantlar neticesinde ICAO tarafndan blgesel planlara geirilmitir. Adndan da anlald gibi, ICAO sivil bir kurulutur ve FIR hattnda bilgi verme sorumluluu sadece sivil uaklar iin uygulanabilir ve FIR sorumluluunu stlenen lkeye hkmranlk hakk vermemektedir. Bu aratrmada, Adalar Denizinde Hava Sahas ve FIR Hatt sorunlarnn ulusal ve uluslararas hava hukuku ve deniz hukuku asndan incelenmesi ve Trkiye'nin izlemesi gereken stratejilerin belirlenmesine allmtr.

SUMMARY
TITLE OF THE THESIS: Discussing Air Space and The Flight

Information Region (FIR) Problem in Aegean Sea on The Basis of National and International Airspace Law and Maritime Law and Then Proposing a Set of Strategies That Turkey Shall Follow. AUTHOR : Ltfi ZTRK

The Aegean Sea, includes more than 3000 islands / islets and separates Greece and Turkey, has a unique geographical characteristics that make it very special in the world. It is a semi-closed sea and includes territorial waters and air space of both Turkey and Greece. According to the Regulation of Aerial Navigation, Signed at Paris, on 13 October 1919 and International Air Transport Agreement signed at Chicago, on 7 December 1944, the span of National Air Space is limited to territorial waters. The main cause of the National Air Space Problem in Aegean Sea is that Greece is declaring territorial waters 6 miles whereas air space is 10 miles. The main cause of the FIR problem is that Greece is trying to apply FIR rules also to the military aircrafts and FIR boundary is accepted as national boundary. FIR boundaries - an airspace that contains flight information, search and rescue and warning systems - are approved by International Civil Aeronotical Organization (ICAO). Todays Istanbul-Atina FIR region is injected to regional plans by ICAO after meetings done in 1952. It can be inferred from the name of ICAO that it is a civilian organization and the responsibility of declaring flight information in FIR region can be applied only to the civilian aircrafts and it does not give any sovereignty to the country that takes the responsibility of FIR management at that region. In this research, Air Space and the Flight Information Region (FIR) problem in Aegean Sea is discussed on the basis of National and International Airspace Law and Maritime Law and then a set of strategies that Turkey shall follow is proposed.

vi

TEEKKR
Yksek Lisans eitimim sresince ve tez hazrlama almalarmda yardmlarn esirgemeyen merhum Prof. Dr. Nejat GYN, tez danmanm Prof. Dr. Abdlkadir AK N, Do. Dr. Mesut AIN, deerli retim yeleri ve bana her trl desteini esirgemeyen sevgili eim Ebru ZTRKe sayg ve teekkrlerimi arz ederim.

vii

NDEK LER D Z N
Sayfa ZET SUMMARY TEEKKR NDEK LER D Z N S MGELER VE KISALTMALAR D Z N EK LLER D Z N TABLOLAR D Z N 1. 2. GR ADALAR DEN Z VE ADALARI CORAF KONUMU 2.1. Adalar Denizi 2.2. Adalar 3. ADALAR DEN Z SORUNLARI 3.1. Giri 3.2. Etniki-Eterya'nn Kuruluu ve Megali dea 3.3. Enosis 3.4. Adalarn Silahlandrlmas Sorunu 3.4.1. Trakya ve Boazn Adalar 3.4.2. Saruhan Adalar 3.4.3. Mentee Adalar 3.5. Kta Sahanl Sorunu 3.6. Karasular Sorunu 3.7. Adack ve Kayalklar Sorunu 4. ULUSLARARASI DEN Z HUKUKU 4.1. lkenin Ksmlar 4.2. Kara lkesi 4.3. Ada 4.4. Deniz lkesi 4.5. Karasular 4.5.1. Karasularnn D Snr iv v vi vii xi xiii xiv 1 5 5 7 13 13 16 23 27 27 31 35 37 46 52 57 57 57 57 59 60 61

viii Sayfa 4.5.2. Karasularnn Yan Snr 4.5.3. Karasularnn Genilii 4.5.4. Karasularnn Hukuki Stats 4.6. Sular 4.7. Bitiik Blge 4.8. Kta Sahanl 4.9. Mnhasr Ekonomik Blge 4.10. Zararsz Gei Hakk 4.11. Transit Gei Hakk 5. ULUSLARARASI HAVA HUKUKU 5.1. Hava lkesi 5.2. Havaclkla lgili Kurallarn Geliimi 5.3. ikago Szlemesi 5.4. ikagonun Amac ve mzalanan Szlemeler 5.4.1. Uluslararas Sivil Havaclk Szlemesi 5.4.2. Uluslararas Sivil Havaclk Geici Anlamas 5.4.3. Uluslararas Hava Servisleri Transit Anlamas 5.4.4. Uluslararas Hava Ulam Anlamas 5.5. Ulusal Hava Sahasnda Hukuksal Rejim 5.6. Uluslararas Hava Sahasnda Hukuksal Rejim 5.7. Devlete Ait Hava Aralarna Uygulanan Rejim 5.7.1. Harekt Hava Trafii 5.7.2. Genel Hava Trafii 5.8. Trk Hava Sahasnda Geerli Hukuksal Rejim 5.8.1. Lozan Rejimi 5.8.2. Montr Rejimi 5.8.3. Ulusal Mevzuat 5.8.4. Havaclk Bilgi Yayn-Trkiye 5.8.5. Trk Sivil Havaclk Kanunu 5.8.6. Hudut Blgeleri Uu Ynetmelii 6. AVRUPA B RL TEK HAVA SAHASI 6.1. Trkiye-AB likileri 62 62 64 65 65 66 67 68 69 71 71 71 75 75 76 77 77 77 78 80 82 82 82 83 83 84 85 85 86 87 88 88

ix Sayfa 6.2. AB Havaclk Mktesebat 6.3. AB Tek Hava Sahas Uygulamas 6.4. AB Tek Hava Sahas Uygulamasnn Trkiyeye Etkileri 7. ADALAR DEN Z NDE HAVA SAHASI SORUNLARI 7.1. Giri 7.2. Milli Hava Sahas Sorunu 7.3. Hava Trafik Hizmet ve Hizmet Sahalar le lgili Sorunlar 7.3.1. FIR Hatt Sorunu 7.3.2. NOTAM Sorunu 7.3.3. Uu Plan Sorunu 7.4. Uluslararas Hava Sahasnda Gvenlik Sorunlar 7.5. Yunanistann Lefkoa FIR hlali ddialar 8. 9. SAR SORUMLULUK SAHASI SORUNU STRATEJ K SENARYOLAR VE DEERLEND RME 9.1. yimser Senaryolar 9.1.1. Ksa Vadede yimser Senaryolar (2010) 9.1.2. Orta Vadede yimser Senaryolar (2015) 9.1.3. Uzun Vadede yimser Senaryolar (2030) 9.2. Ktmser Senaryolar 9.2.1. Ksa Vadede Ktmser Senaryolar (2010) 9.2.2. Orta Vadede Ktmser Senaryolar (2015) 9.2.3. Uzun Vadede Ktmser Senaryolar (2030) 9.3. Senaryolarn Deerlendirilmesi 10. 11. SONULAR TEKL FLER 88 89 90 91 81 91 97 97 101 103 105 108 110 114 115 116 119 122 124 124 128 131 133 139 146 150 161

KAYNAKLAR ZGEM

x Sayfa EKLER EK1 : EK2 : EK3 : EK4 : EK5 : EK6 : EK7 : EK8 : Taraf Olunan Antlamalar ye Olunan Kurulular Trk Sivil Havaclk Kanunu Trk Karasular Kanunu Hudut Blgeleri Uu Ynetmelii Trk Arama Kurtarma Ynetmelii Yunanistann Trk Hava Sahasn hlallerine likin Genelkurmay Bakanlnn eitli Basn Aklamalar Yunanistan Basn-Yayn Organlarnda Yer alan Trk-Yunan Sorunlarna likin Haberler 162 163 171 177 232 234 246 264 271

xi

S MGELER VE KISALTMALAR D Z N
AB ABD ADIZ AIP AIC AIS AKKM ATC ATFM ATM ATS BMDHS BOP CEATS CTR DHM K EASA EATCHIP EGAYDAAK ESARR EUROCONTROL FIR FIS FUA GALILEO GAP IATA ICAO : Avrupa Birlii. : Amerika Birleik Devletleri. : Air Defence Information Zone. : Aeronautical Information Publication. : Aeronautical Information Center. : Aeronautical Information Service. : Arama Kurtarma Koordinasyon Merkezi. : Air Traffic Control. : Hava Trafik Ak Ynetimi. : Hava Trafik Ynetimi. : Air Traffic Service. : Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi. : Byk Ortadou Projesi. : Orta Avrupa Hava Trafik Hizmetleri Tekilat. : Control Tower. : Devlet Hava Meydanlar letmesi. : slam Konferans rgt. : Gelecekteki Avrupa Uu Emniyeti Tekilat. : Avrupa ATC Uyumlandrma ve Entegrasyon Program. : Egemenlii Antlamalarla Yunanistana Devredilmemi Ada, Adack ve Kayalklar. : Eurocontrol Emniyet Dzenleme Koulu. : Avrupa Hava Seyrsefer Emniyeti Tekilat. : Flight Information Region. : Flight Information Service. : Hava Sahasnn Esnek Kullanm. : Gelecekteki Avrupa Kresel Seyrsefer Uydu Sistemi. : Gneydou Anadolu Projesi. : International Air Transportation Assosiation. : International Civil Aviation Organization. (Uluslararas Sivil Havaclk rgt)

xii IFR IMO KBBS KHK KT LNTS LTD LTP LTR MEB md. MTA NM NOTAM Para. PICAO R.G. SACEUR SAR s. TATPROG TCA TPAO TSK TDAV UACC UNCLOS VFR : Instrument Flight Rules. : International Maritime Organization. : Karasular ve Bitiik Blge Szlemesi. : Kanun Hkmnde Kararname. : Kamu ktisadi Teekkl. : League of Nations Treaty Series. : Tehlikeli Saha. : Yasak Saha. : Tahditli Saha. : Mnhasr Ekonomik Blge. : Madde. : Maden Tektik Arama. : Notik Mile (Deniz Mili) : Notice To Air Men. : Paragraf. : Provisional International Civil Aviation Organization. : Resmi Gazete. : Supreme Allied Commander Europe, (Avrupa Mttefik Bakomutanl). : Search And Rescue. : Sayfa. : Tatbikat Program. : Terminal Control Area. : Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl. : Trk Silahl Kuvvetleri. : Trk Deniz Aratrmalar Vakf. : st Hava Sahas Kontrol Merkezi-Maastricht. : United Nations Conference on the Law of the Sea. : Visual Flight Rules.

xiii

EK LLER D Z N
ekil 2.1. Adalar Denizinin Konumu. 2.2. Adalarn Genel Grnm, Rumca ve Trke simleri. 2.3. Adalar Denizinin Uzaydan Grn. 3.1. Megali dea. 3.2. Trakya ve Boazn Adalar. 33. Saruhan Adalar. 3.4. Mentee Adalar. 3.5. Adalar Denizinin Batimetrik (Derinlik) Haritas. 3.6. Alt Mil Karasularna Gre Kaplama Alanlar. 3.7. Oniki Mil Karasularna Gre Kaplama Alanlar. 3.8. Kardak ( kizce) Kayalklar. 4.1. Yetki Alanlar. 5.1. Uu Plan Format 7.1. Yunan On Mil Hava Sahas ddias. 7.2. Atina stanbul FIR Snrlar. 8.1. Trk Arama Kurtarma Blgesi Sorumluluk Snrlar. Sayfa 5 7 10 21 28 32 36 40 47 48 53 59 81 93 98 112

xiv

TABLOLAR D Z N
Tablo 2.1. Ada Gruplarnn Trke ve Yunanca Adlar. 3.1. Alt Mil Karasularna Gre Adalar Denizindeki Oranlar. 3.2. Oniki Mil Karasularna Adalar Denizindeki Oranlar. Sayfa 12 47 48

1. G R
Trk - Yunan dostluu, daima Yunanllar bu dostlua zorlayacak gce sahip olmak ve her zaman tetikte bulunmak artyla faydal olabilir.
Mustafa Kemal ATATRK
Trkiye Cumhuriyeti'nin Mustafa Kemal Atatrk tarafndan kurulmas ile Trk d politikas "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" ilkesini benimsemitir. Yunanistan snrlar iinde kalan hi bir toprak paras iin, bir emel gdlmemitir (Itzkowitz, 2004, s.11). Adalar Denizi kavgasnn kkenleri, Yunan ulusal devletinin dou yllarna adar uzanr. Eski alarda Dnyann Merkezi saylan Akdenizin bir paras olan Adalar Denizi, 1820lere kadar bir Osmanl Gl durumundayd. Bu denizin btn kylar ve adalar Osmanl egemenlii altndayd. Yunan kurtulu savayladr ki Adalar Denizindeki Osmanl egemenlii ilk kez ciddi tartma konusu olmutur (imir, 1989, s.XIII). Avrupa kendi Avrupal kimliini eski Yunan ve Roma zerine oturtmutur. Avrupa Yunanistan bu nedenle kendine yakn grmtr. Buna karlk 600 yl ncesinden balayarak, Osmanlnn (Trklerin) Avrupa ve Hristiyanlk ile kavgas vard. Koskoca Osmanl mparatorluu (Avrupaya gre Trkler), Avrupann ortalarna kadar girmiler, oralarda 500 yl yaamlardr. Hala Balkanlar blgesi Osmanl (Trk ve Mslman) izlerini ve toplumsal birikimini youn bir biimde yaamaktadr. Avrupa (ve Hristiyanlk) Osmanly (Trkleri ve Mslmanlar) 600 yl ncesinden balayarak, kendine dman grmtr. 2000li yllarn iine girdiimiz bu dnemde bile 600 yllk tarihin izleri henz Avrupadan silinmi deildir (Manisal, 2000, s.9899).

Denizciliin gelimedii ve keiflerin henz yaygnlamad dnemlerde medeniyetlerin k noktas olan Orta Dou ve Akdeniz Dnyann Merkezi olarak kabul edilmekteydi.

2 600 yl sren Osmanl imparatorluu ynetiminin Balkanlar, Kafkaslar ve Orta Dou'da srdrd hkimiyetin sona ermesi sonucu; Osmanl imparatorluunun dalmas ile ortaya kan, Trkiye Cumhuriyetine komu lkelerin doymak bilmeyen byme arzu ve ihtiraslar, Trkiye Cumhuriyetini huzur ve skn dolu bir ortamdan uzaklatrmaktadr. Byk devletlerin destei ile Osmanl mparatorluundan zorla koparlan bu yapay lkelerle ilikiler, yine Trkiye Cumhuriyeti Devletinin gemi devlet ynetimi tecrbesi, arbal, sorumlu ve saygn d politikalar sayesinde 80 yl akn bir sredir bar iinde srdrlebilmitir (H.A.K.l Yayn, Ege Sorunlar, 2001, s.I). Avrupa ile ok yakn temaslar kuran Rumlar, Osmanlnn bnyesindeki siyasi ve sosyo-ekonomik bakmlardan batdaki gibi bir snflama olmamasna ramen, bir eit Osmanl Burjuvas zellii gstermilerdir ki bu da, 1789 hareketinin bir taraftan mutlakyete kar hrriyet, bir taraftan da bamszlk ve milliyetilik gibi fikirlerinden kanlmaz bir ekilde etkilenmelerine yol amtr. Bu olgulara bir de ark Meselesi yani, Avrupal byk devletlerin Trk kademeli olarak Avrupadan, Balkan ve Anadoludan atarak, ondan boalacak topraklara egemen olma politikalar da eklenince, Rumlarn yzyllarca egemenlii altnda yaadklar Osmanl ynetimine kar ayaklandrlmalar iin daha elverili bir ortam domutur (Hatipolu, 1988, s.58146). Yunanistan, 1830'da bamsz olduunda nfusu 1 milyondan azd. Yzlm ise 50 bin kilometrekare idi. Yzyldan az srede, Trkler aleyhine genilettii topraklarn kat bytmtr (H.A.K.l Ders Notlar). Dnya devletlerinin, Trkiye zerindeki emellerinin; zellikle 1830 yl ncesinden balayan politik oyunlarn, odak devleti olarak kullanlan Yunanistan, huzur verici bir komu olmaktan daima uzak kalm ve kalmaktadr (Genelkurmay Bakanl Harp Tarih Bakanl Resmi Yayn, 1975, s.1). zgrlk kazanan Yunanistan Osmanl Devletine oranla bir nokta tekil ediyordu; ama bu nokta Osmanl Devletini, besleyen deniz yolunun tam da zerindeydi. Artk Yunanistan corafi olarak Osmanl ekonomisine egemendi. Kuvvetli bir donanma yaparaktan bu corafyay deerlendirirse Osmanl Devletini

3 kuruluundaki ada ablukas altna alabilir, bu devleti kmeye mahkm edebilirdi (Bykturul, Osmanl (Trk) - Yunan Deniz Silahlanma Yar, 1975, s.727). Trk - Yunan ilikilerinde, en byk ilgi kayna Adalar Denizi ve Adalar konusudur. Adalar Denizi, coraf konumu nedeniyle Trkiye ve Yunanistan iin hayat nem arz etmektedir. Bu iki lkenin Adalar Denizinin tm imknlarndan yararlanmak istemesi ok doaldr. Adalar Denizi ve Adalar Trk-Yunan ilikilerinde anlamazlklarn balca kaynaklarndan birini oluturmaktadr. Gnmzde Adalar Denizinin hukuk stats Lozan, Montr ve Paris Antlamalar ile belirlenmitir. Bu antlamalarda Trkiyeye yakn olan adalar zerinde Yunan egemenlii snrlanarak Trkiye aleyhinde olan durum dengelenmeye allmtr. Bununla birlikte, Yunanistan, uluslar aras antlamalara aykr biimde, bata Adalarn Silahlandrlmas olmak zere, Kta Sahanl, Kara Sular ve Hava Sahas gibi konularda haksz iddialarda bulunmaktadr. Bugne kadar Yunanistann, Trkiye ile olan tm ilikilerinde ve tutumunda, asla en ufak bir sapma yapmad, en kk bir uzlamaya dahi yanamad, buna karn, daima hasmane bir tutum izledii grlmektedir. Bundan sonra da deiik bir yol izleyeceini mit etmek ve hatta sanmak, bu hasmane tutum karsnda duyarl olmamak, Trk Ulusunun haklarn korumakta byk hatalara dmeye neden olur (Genelkurmay Bakanl Harp Tarih Bakanl Resmi Yayn, 1975, s.2). Yunanistan, Trkiyeyi tehlike ve sorunlarn zmnde uzlamaz ve hatta emperyalist olarak gstermek suretiyle, Bat dnyas iinde, Amerika nezdinde, AB karsnda Trkiyeyi yalnz brakmak ve bu devletleri ve kurulular kendi yanna ekerek, kendisinin emperyalist hedeflerini gerekletirmek istemektedir. Srtn ABne dayayarak, Trkiye aleyhindeki amalarna ulamak istemektedir (Armaolu, 2000, s.955). Yunanistanla mevcut sorunlarn Trkiye lehinde gelimesi iin; Trkiyenin bir taraftan her zaman gl, caydrc ve dinamik bir silahl kuvvetlere sahip olurken, dier taraftan, istikrar salamas, d politikada hak ve menfaatlerini korumadaki kararlln muhafaza ederek, tm uluslararas platformlarda siyasileri,

4 bilim adamlar/kurumlar, sivil toplum rgtleri, iadamlar ve Trkiye dndaki Trklerden oluan topyekn propaganda gcn ncelikle AB iinde uyumlu bir ekilde ynlendirmesi gereklidir (an, TrkYunan likilerinde Ege ve Kbrs Sorunlar, s.38.). Trkemizde, yerlemi zel terim vardr. Biri, krdm (Gordion)'dr. zm karmak problemlerin ifadesinde kullanlr. Dieri, Demoklesin klcdr tehdidi ifade eder. ncs ise, byk skender'in klcdr ki zm temsil eder. te, Trkiye ve Yunanistan arasnda yllardr sren Adalar Denizi Sorunu'nu bir krdme benzetmek mmkndr. Burada; Demoklesin klc, Yunanistan'n devaml Trkiye'nin zerinde tuttuu kl, skender'in klc ise; Trkiye'nin elindeki kltr (Belen, 1995, s.8). Bu almada Adalar Denizi Sorunlar nda Adalar Denizinde Hava Sahas ve FIR Hatt sorunlar, ulusal ve uluslararas hava ve deniz hukuklar asndan incelenmeye ve bu sorunlara ynelik ksa, orta ve uzun vadedeki iyimser ve ktmser senaryolar ve zm nerileri ortaya koyulmaya allmtr.

2. ADALAR DEN Z VE ADALARIN CORAF KONUMU

2.1. Adalar Denizi

ADALAR DEN Z

ekil 2.1. Adalar Denizinin Konumu. Adalar Denizi, Dou Akdenizin kuzeyinde, Anadolu yarmadasnn bat sahilleri ile Balkan yarmadasnn dou sahilleri arasnda kuzey-gney istikametinde uzanan bir denizdir.(Kurumahmut, Ege Denizinde Temel Sorun: Egemenlii Tartmal Adalar, 1998, s.2) Kuzeyde, anakkale Boaz yoluyla Marmara Denizine, buradan da stanbul Boazyla Karadenize balanr (Apatay, 1995, s.277). Adalar Denizi toplu krlmayla ortaya km bir deniz niteliindedir. Yerbilim, Adalar Denizi Blgesinin 2,5 milyon yl nce ktn, Akdeniz sularnn basknna urayan yerlerin denizle dolduunu bildirir. Gen Alp kvrm Dinarlar ve Pindustan Moraya bir kol atar, oradan Akdeniz-Adalar Denizi eiindeki Cerigo-

6 Cerigotto-Girit-Kasos-Karpatos-Rodos adalar ve denizalt srt yayndan Toroslara eriir; eiin Akdeniz cephesi 2200 metre derinliklere inerken, Adalar Denizi ktlesinin ortasnda oluan denizin ortalama derinlii 350 metreyi zor bulur (Tokatlolu, Ege Denizi Blgesi ve Yunanistan ile Trkiyenin Denizle lgili Yetki Alanlarnn Belirlenmesi Sorunu, 2004, s.9). Denizin orta kesiminden gneye doru S harfi biiminde uzanan bir derinlikler dizisi vardr. Bu dizinin en derin yeri Kerpe (Karpathos) adasnn hemen kuzeyindeki 2591 m. derinlikteki ukur, Adalar Denizinin bilinen en derin noktasdr. S harfi biimindeki bu derinlikler dizisinin iki yannda derin olmayan kta sahanlklar uzanr. Adalarn bu kta sahanlklar zerindeki kntlar ve ykseltiler oluturur (Apatay, 1995, s.277278). Adalar Denizi, Akdeniz'in kuzeye doru uzanan bir parasn oluturur. Kuzeyden gneye uzunluu 660 km.yi bulan dikdrtgen eklindeki Adalar Denizi'nin kuzeyde 270, orta ksmlarda 150, gneyde 400 km civarnda genilii vardr. Btn bu snrlar ierisinde Adalar Denizi 214.000 km.lik bir alana sahiptir. Bu denizin en nemli zelliklerinden birisi de anakkale Boaz ile Marmara Denizi'ne; oradan da stanbul Boaz ile Karadeniz'e almasdr. Adalar Denizi, Anadolu yarmadas ile Yunanistan yarmadas arasnda bulunan irili ufakl 1800 kadar ada, adack ve kayalktan oluan Yar Kapal bir denizdir (Takran, 1996, s.1). Adalar Denizi'nin Trkiye bakmndan nemi, yalnz Adalar Denizi kylarmz ynnden mtalaa edilemez. Trkiye'nin d ticaretinin % 92'si deniz ulatrmas ile salanmaktadr. Bu ulatrmann Akdeniz kylarna ulaan ksm hari dier yollar Adalar Denizinden geer. Bilhassa; Trkiye'nin Adalar Denizi kylar ve bu kylarda bulunan ihracat / ithalat limanlar, Trkiye'nin Adalar Denizindeki nemli ekonomik kaynaklardr. Bu limanlar ve yollar, Trkiye'nin bekas, gvenlii ve refah bakmndan hayati bir neme sahiptir (H.A.K.l Yayn, Ege Sorunlar, 2001, s.3.). Adalar Denizinde Yunanistana ait baz adalar Trk kylarna ok yakn (rnein, Sisam 1 deniz mili, stanky 2 deniz mili, Sakz ve Midilli 5 deniz mili,
Kapal ve yar kapal denizlere, 1982 tarihli Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesinin 122. maddesinde Kapal veya Yar Kapal Denizler bal altnda yer verilmitir. bu maddeye gre, kapal ve yar kapal deniz, ki veya daha ok devlet tarafndan evrili ve dier bir denize veya okyanusa dar bir geitle bal bulunan veyahut da btnyle veya byk bir blm ile iki veya daha ok devletin karasularndan ve mnhasr ekonomik blgelerinden oluan bir krfez, bir deniz havzas veya bir deniz eklinde ifade edilmitir.

7 Rodos 9 deniz mili) olup, Trk anakarasnn doal uzants zerinde

bulunmaktadrlar (Cin, 2000, s.55). Pek girintili ve kntl olan kylar ve sahip olduu ok sayda ada ile bu denizin yerinde daha nce byk bir kara paras olduu anlalmaktadr (Apatay, 1995, s.277). Adalar Denizi, gerekten ierisinde barndrd adalar ile birlikte, jeolojik ve tarihsel zellikleri olan bir denizdir. alar boyu birok medeniyetin beii olan bu blge, ayn zamanda, blge zerinde hkimiyet iddiasnda bulunan g merkezlerinin de ilgi oda olmutur (Belen, 1995, s.II).

2.2. Adalar

49 1 3 6 5 7 6 4 2

50 16 15 9 17 51 54 52 19 53 21 24 55 56 57 58 60 61 59 48 47 44 45 46 62 63 37 33 32 20 23 25 27 28 22 26 29 30 31 35 36 38 43 34 39 40 42 41 18 10

ekil 2.2. Adalarn Genel Grnm, Rumca/Jenerik fadeleri ve Trke simleri. NO BLGE ADI 1. BOAZN ADALARI RUMCA ADI Samotraki TRKE ADI Semadirek

8 NO BLGE ADI 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. SARUHAN ADALARI MENTEE ADALARI Arki Patmos Lipso Farmokonisi Leros Kalimnos Kalolimnos mia veya Limnia Pserimos Levita Nergiscik veya Mandraki Batnoz Lipso Bulama veya Burma leryoz veya Leryoz Kelemez veya Kilimli Kalolimnoz Kardak Kei Adas Kobaba Passa Vatos Pondiko Psara Antipsara Kalogeros Samos karia Furni Fimena Gaidaros veya Agathonisi Hiyos nussa Sakz Koyun Adalar Koyun Adas Paa Vatos Pondiko psara Antiipsara Venedik Kayas Sisam Ahikerya, Kerye / Karyot Hurit Fornoz Eek Adas RUMCA ADI Zurafa Lembro veya mbros Bozcaada veya Tenedos Limnos Aya Evstratios Lesvos TRKE ADI Zrafa Gkeada Tavan Adalar Bozcaada Limni veya limli Bozbaba Midilli

9 NO BLGE ADI 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. TRAKYA ADASI KUZEY K KLAT ADALARI GRT KUZEYBATISI Antikitira Sikliye Tinos Mikonos Kea Paros Naksos Amorgos Milos os Kitira stendin Mokene Mrted Bara Naka Yamurgi Deirmenlik Aniye uha Skiros Andros skiri Andre SPORAT ADALARI RUMCA ADI Kinaros Kos Yiali Nisiros Kandilusa Tilos Nimos Simi Rodos Alimnia Kalki Saros veya Saria Karpatos Kasos Sirina Astipalaia Tasos TRKE ADI Ardk stanky Sakarclar ncirli erte leki veya lyaki Nimos Smbeki Rodos Limoniye Herke Kk Kerpe Kerpe oban Adas veya Kaot Ardack stanbulya Taoz

10 NO BLGE ADI 62. 63. GRT GNEY Gavdos Gavdos RUMCA ADI Gavdopula TRKE ADI Gavdopula

Trkiye'nin Adalar Denizi Kylar, Trk-Yunan kara snrnn bittii noktadan, Akdeniz Kylarnn balad noktaya kadar Trk Kara lkesine pek yakn mesafede yer alan ve Trkiye'nin gvenlii bakmndan byk nem tayan ok sayda Yunan adasyla evrelenmi durumdadr (H.A.K.l Yayn, Ege Sorunlar, 2001, s.1). Adalar Denizinin genel corafi konumu, boyutlar, snrlar ve yzeyine serpilmi byk bir ksm kayalk olan ok sayda irili ufakl adann varl, bu denize Akdeniz havzasnn yan sra dnyada da benzeri bulunmayan farkl bir zellik kazandrmtr. Ayrca, muhtelif byklkteki koylar, krfezler, boazlar ve yarmadalar, Adalar Denizinin temel karakterini belirleyerek onu bir doal gzellikler denizi haline getirmitir (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.1). Adalarn okluu nedeniyle eskiden Adalar Denizi de denen Adalar Denizi'nin bugnk adnn mitolojideki Attika Kral Aigeus'tan geldii sylenir (Belen, 1995, s.2).

ekil 2.3. Adalar Denizinin Uzaydan Grn.

11 Yunanistan yarmadas ile Anadolu yarmadas arasnda bulunan 1800'e yakn ada ve adacn bulunduu blgeye "Adalar Denizi" ad verilir. Harp Akademileri Komutanl tarafndan yaynlanan esere gre ise Adalar Denizi, irili ufakl 3000 civarndaki ada, adack ve kayal ihtiva etmektedir (H.A.K.l Yayn, Ege Ada, Adack ve Kayalklarnn Corafi, Tarihi, Hukuki Durumu ve Uygulanan Politikalar, 1996, s.4). Adalar Denizi'ndeki adalar, yzlmleri ok farkl ve saylar ok fazla olmasna ramen yine de gruplara ayrlabilirler. En alt blmdeki adalar olan Rodos, Girit, Kerpe ve Kitira, Anadolu ve Yunanistan yarmadalarnn ana kara paralarnn dnda bulunurlar. Dier adalarn hemen hemen hepsi Trk ve Yunan ana kara paralarnn nnde bulunan blgelerde toplanmlardr (H.A.K.l Ders Notlar). Bu ada gruplarndan Mora Yarmadasnn dousunda bulunanlara Kiklatlar, Bat Anadolu nnde bulunanlara Sporatlar, Yunanistan'n orta blmnn kylar nnde bulunanlara Kuzey Sporatlar, Adalar Denizi'nin orta blmnde, Anadolu kylarna yakn olanlara Dou Sporatlar, Bat Anadolu'nun gney ucunda yer alanlara da Gney Sporatlar (Mentee Adalar veya yaygn deyimi ile Oniki Adalar) denir. Sporat, Yunanca "dank" anlamndadr (Poyraz, 2004, s.2). Adalar u ekilde snflandrlabilir: Trakya ve Boazn Adalar: Kuzey Adalar Denizi'nde yer alan Taoz, Semadirek, Gkeada, Bozcaada, Limni, Bozbaba ve Tavan adalarna bu isim verilir. Kiklat Adalar: Yunanistan'n Mora Yarmadasnn dousunda bulunan Andros, Tinos, Siros, Mikonos, Naksos, Paros, Amorgos, Santorin, Anaafi, Milos ve Sifnos adalarna bu isim verilir. Kuzey Sporat Adalar: Orta Yunanistan kylar nnde bulunan adalara denir. Bu adalarn belli ballar unlardr: Skopelos, Alonnisos, Pelagos, Skiros, Eriboz.

12 Saruhan Adalar: "Dou Sporat Adalar" ya da "Dou Sporatlar" da denen bu adalar, Adalar Denizinin orta blmnde ve Anadolu yarmadasna ok yakn konumdadrlar. Balcalar; Midilli, Sakz, Sisam'dr. Mentee Adalar: "Gney Sporat Adalar" ya da "Gney Sporatlar" da denen bu adalar, Bat Anadolu kylarnn gneyinde ve kylara ok yakn konumdadrlar. Daha yaygn adyla Oniki Adalar, toplam 14 adadan olumaktadr: Rodos, Herke (Halki), lyaki (Tilos), Smbeki (Simi), ncirli (Nisiros), stanky (Kos), Kilimni (Kalimnos), Leros, Patmos, Lipsos, Kobaba (Astrapalya), Kerpe (Karpatos), Kaot (Kasos) ve Meis (imir, Ege Sorunu Belgeler (Aegean Question) Cilt 2 (1913 1914), 1982, s.XII). Tablo 2.1. Ada Gruplarnn Trke ve Yunanca Adlar. Sra No 1 2 3 4 5 6 Trke Ad Trakya ve Boazn Saruhan Mentee Kuzey Sporat Kiklat Gney Adalar Denizi Yunanca Ad Dou Ege Dou Sporat Dodecanese, Gney Sporatlar Magnesia Cyclades Attica

Adalar, Adalar Denizi stratejisinde teker teker deil de gruplar halinde etki gstermektedirler. anakkale Boaz n adalar grubu Gkeada, Bozcaada, Taoz, Semadirek ve Limni adalarndan kuruludur. Bu adalar, zellikle Limni olmak zere anakkale Boazna kar yaplacak bir saldr harektna ok mkemmel bir s olabilecektir. Ayn adalar, tam tersi, anakkale Boazn savunacak donanmalara da iyi bir savunma ileri karakolu vazifesini grmtr. Bunlardan Taoz, Semadirek adalar da Meri vadisine yol aan Enez byk limann da kontrol altnda tutmaya yaramaktadrlar (Bykturul, Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas Cilt1, 1982, s.163164).

13

3. ADALAR DEN Z SORUNLARI

3.1. Giri
Trkiye'nin Adalar Denizi Kylar, Trk-Yunan kara snrnn bittii noktadan, Akdeniz Kylarnn balad noktaya kadar Trk Kara lkesine pek yakn mesafede yer alan ve Trkiye'nin gvenlii bakmndan byk nem tayan ok sayda Yunan adasyla evrelenmi durumdadr. Adalar Denizindeki sorunlarn kaynanda, dnyann baka herhangi bir yerinde grlmeyen bu zellik yatmaktadr (H.A.K.l Yayn, Ege Sorunlar, 2001, s.1). Bunun yannda corafi konumu dolaysyla Svey Kanaln ve Dou Akdenizi kontrol eden Adalar Denizi ve adalar Trkiyenin gvenlii ve savunmas asndan stratejik bir deer ve neme sahiptir (opur, 1999, s.38). Yzyllarca Osmanl idaresinde yaayan bu adalarn byk devletlerin desteiyle ve gnmzde de etkileri grlen kararlar neticesinde Yunanistana verilii bilinen bir gerek olup, bu olay sz konusu Byk Devletlerin Osmanl Devleti hakkndaki emperyalist zihniyetlerini ve ikiyzllklerini gzler nne sermesi bakmndan da dikkate ayandr (Demircan, 2002, s.363). Adalar Denizi sorununun temelinde, Yunanistan'n sahildar devletlerden biri olan Trkiye'nin hak ve karlarn tamamen gz ard ederek Adalar Denizi'nin tamamn bir Yunan glne dntrme istei yatmaktadr. Buna karlk Trkiye, Adalar Denizinin iki lkenin ortak denizi olduunu ve Adalar Denizindeki yaamsal karlarndan vazgemesinin mmkn olmadn belirtmektedir. Bu nedenle de iki devleti ilgilendiren hemen hemen her konu, kendiliinden bir sorun olarak karmza kmaktadr. Gemite, ktaya yaylm olan Osmanl mparatorluunun topraklar zerinde bugnk komular ile yan yana, iyi komuluk ilikileri iinde yaamak azmine dayal d politikas, Trkiyenin iyi niyetinin en nemli gstergesidir (Balka, 2002, s.477).

14 Trkiye ve Yunanistan arasnda hep tek tarafl balatlp 1800l yllardan gnmze dek ulaan sorunlar; her iki devletin tarihsel, blgenin de corafyasna ilikin konumundan kaynaklanan bir yazg olmakla birlikte, bunlarn da tesinde ve byk apta, Yunanistann doymak bilmeyen ve srekli trmanma durumundaki ulusal olmaktan ok, banaz bir grnm arz eden tutkularndan ve her defasnda da yeni yeni eyler isteyip, bir ncekilerini oldubittilerle kabul ettirecei anlay ve taktiinden kaynaklanmaktadr (Aktar, 1986, s.1). Bir Amerikan kongre heyeti Ocak 1985te Atinay ziyaret ettiinde, kongre heyetine Yunanistann Amerika ile ilikileri, Amerikann Yunanistann isteklerini kabul etmesi iin Trkiyeyi ikna ettii zaman dzelecektir. demi ve isteklerini u ekilde sralamlardr (Armaolu, 2000, s.956): * Adalar Denizinin hava savunmasnda sorumluluun tamamen

Yunanistana ait olduu kabul edilmelidir. * * Yunanistann Adalar Denizinde 10 millik hava sahas kabul edilmelidir. Yunanistann Limniyi silahlandrma hakk(!) Trkiye ve NATO

tarafndan kabul edilmelidir. * Adalar Denizi zerindeki milletleraras hava sahas iinde uan Trk

askeri uaklar, Atina FIRna bilgi vermelidir. Yunanistan kurulmu olduu gnden itibaren snrlarn srekli gelitirme amacn gtm ve bunu da byk oranda baarmtr. Kurulduu gnden bu yana snrlarn be kez Trkiye aleyhine geniletmitir. Yunanistan 1930lu yllardan sonra Trkiyeye kar snrlarn geniletebilecei en uygun yer olarak Adalar Denizini semitir (Cin, 2000, s.9). ki lke arasndaki sorunlarn kaynanda, Yunanistan'n 1964 ylndan itibaren adalar silahlandrmaya balamas ve bunlardan Limni'yi NATO planlarna ve tatbikatlarna dhil ettirme abalar bulunmaktadr. Adalarn iki lkeye olan uzaklklar dikkate alnnca; bunun ne anlama geldii aktr (Takran, 1996, s.109).

15 1923 ylnda imzalanan Lozan ve 1947'de imzalanan Paris Antlamalar gereince; Yunanistan'n, Limni, Semadirek, Saruhan Adalar ile Mentee Adalar'nda sadece kolluk kuvvetleri bulunduraca, silahl kuvvet bulunduramayaca ve ynak yapamayaca kurala balanmtr. Yunanistann dayanak noktas arad 1936 ylnda imzalanan Montr Szlemesinin asl amac ise, Trk boazlarnn statsn dzenlemektir (H.A.K.l Ders Notlar). Sorunun gnmzde en canl olduu alan Adalar Denizindedir. Yunanistan Trk kysna yakn binlerce aday kontrol altnda tutmaktadr. 1974te Yunanistan Adalar Denizindeki karasularn 12 deniz miline genileteceini akladnda, Trkiye bu hareketin bir Sava Sebebi (Casus Belli) olarak dnleceini bildirerek cevap vermitir (Aquarone, s.49). Karasularnn geniletilmesi, kta sahanlnn saptanmas sorunlar, Adalar Denizinin coraf yapsnn etkisinin youn olarak gzlemlendii uzlamazlklardandr. Uzlamazlk noktalar zerinde hukuksal tartmalarn ortak zme ulaamamas ise, konuya siyas bir boyut kazandrmaktadr. Yunan tarafna gre Adalar Denizindeki tek sorun Kta Sahanl konusudur. Yunanistann, meru bir ikili sorun saymamasna ramen, bugne kadar varln kabul ettii ikinci Adalar Denizi sorunu, Kardak Adasnn stats olmutur (Kut, 2001, s.253). Trkiye ve Yunanistan arasnda Adalar Denizine ilikin uyumazlklar u balklar altnda ele alnabilir (Baeren, 2006, s.3): * * * * Adalarn silahlandrlmas sorunu, Kta sahanlnn saptanmas sorunu, Kara sularnn geniletilmesi sorunu, Hava sahas ve FIR sorumluluklarna ilikin sorunlar,

16 * * * NATO komuta kontrol sorunlar, Arama ve Kurtarma Sahas SAR (Search and Rescue) sorunu, Egemenlii tartmal adalar, adacklar, kayalklar sorunu.

Yunanistan'n Adalar ve Adalar Denizi zerinde egemenlik kurmak istemesi; yani yaylmac siyasetinin iki k noktas vardr. Bunlar, Megali dea ve Enosis'tir.

3.2. Etniki-Eterya'nn Kuruluu ve Megali dea

Ksaca Eterya da denilen gizli fesat cemiyeti, Yunan istiklli ve Bizans mparatorluu'nun ihyas gayesiyle kurulmutur (Genelkurmay Bakanl Harp Tarih Bakanl Resmi Yayn, Trk-Yunan likileri ve Megali dea, 1975, s.39). Osmanl mparatorluu dndaki Yunanllar, 1814 senesinde Odesa'da gizli bir cemiyet olan, Etniki Eterya (Dostluk Cemiyeti.)'y kurmulardr. Amalar, Osmanl Devleti aleyhinde bir ayaklanma balatp, kendi uluslarn yaratmaktr (Itzkowitz, 2004, s.8). lk temel atllar, Etniki Hetairia, Heteriaton Philikon adlarnda iki dernek eklinde oldu. Bunlardan Heteriaton Philikon bir kltr ve edebiyat dernei olarak tannyordu. Etniki Hetairia ise, gizli bir ihtill dernei halinde faaliyette idi. Esasnda bu ikincisi, yani gizli dernek (Etniki Eterya), ilk nce 18 nci yzylda tannm Yunan airi Rigas tarafndan kurulmu ve onun 1798'de idam edilmesi zerine dalmt. Dalm olan bu dernek, 16 yl sonra (1814'te) Odesa'da ikinci defa kendisi gibi tccar olan biri Rum ve dieri Bulgar olan iki arkada ile birlikte Batnozlu Manuel Eksanto tarafndan kuruldu (Belen, 1995, s.9).

Dernein yelerinin %54 tccar, %13 doktor, avukat gibi profesyoneller, %12si esnaf, %10u papazlar, %9u kleft veya armatolar (ekya veya kolcu), %2si ise kyl ve zanaatkarlardan oluuyordu. Burada dikkati eken nokta, dernee ye olan ve destek veren Rum sermayedarlarn byk blmnn, teden beri Osmanl sistemiyle btnlemi, devrimsel bir deiiklik sonunda yitirecekleri ok ey olan kkl tccarlar arasndan deil, alan Karadeniz ticaretiyle yeni palazlanmaya balayan yeni treyen sermayedarlardan olumasdr. Ayrca, bir ideolojisi de bulunmayan bu dernek, her eilimden insan ats altna alabilmitir. Filiki Eteryann gcn de, bir anlamda, byle bir yelik yaps salayacakt.

17 Etniki Eterya'nn slogan; "Dou Roma mparatorluu'nu yeniden ihya etmek ve Ayasofya'ya Ha (Putu) dikmek" idi. Etniki Eterya'nn faaliyet program ise (Genelkurmay Bakanl Harp Tarih Bakanl Resmi Yayn, Trk-Yunan likileri ve Megali dea, 1975, s.44); * * * * * * * * * * Yunan milletinin tam istikllinin temini, Bat Trakya ve Selanik'in Yunanistan'a ilhak, Adalarn Yunanistan'a ilhak, Oniki Adalar'n Yunanistan'a ilhak, Girit Adas'nn Yunanistan'a ilhak, Bat Anadolu'nun Yunanistan'a ilhak, Pontus Rum Devleti'nin kurulmas, Kbrs Adas'nn Yunanistan'a ilhak, Gkeada ( mroz) ve Bozcaada'nn Yunanistan'a ilhak, stanbul igal edilerek Dou Roma mparatorluu'nun yeniden kurulmas

ve Megali dea'nn gerekletirilmesiydi. Hemen hemen yzyl boyunca Yunan halk Megali dea'ya, yani btn Helenlerin bamszl ve birletirilmesi d politikasna hararetle bal kald. Bandan beri Krallk (Yunanistan) bu emeli gerekletirmek uruna youn bir diplomatik almaya giriti. Yunanistan Dileri Bakanl, Osmanl mparatorluundan kurtarlacak eyaletlere gre dairelere ayrlmt: Makedonya, Teselya, Epir ve Girit Daireleri gibi (imir, Ege Sorunu Belgeler (Aegean Question) Cilt 1 (19121913), 1989,s.XXIX).

18 1896 ylnda, Etniki Eterya'nn yaynlad bildiri, gerek niyetlerini yanstmaktadr (Genelkurmay Bakanl Harp Tarih Bakanl Resmi Yayn, Trk-Yunan likileri ve Megali dea, 1975, s.6163): * * Ezeli ve ebedi dmanmz Trkler'dir. Yunan Milleti bamszln kazanmakla nemli bir kazan temin

edemedi. Milletinin byk bir ksm Trkler'in boyunduruu altnda kald. Bu kardelerimizi kurtarmak hepimizin grevidir. * * * edilmelidir. * Btn Rum Milletinin Etniki Eterya bayra altnda toplanmas yksek Megali dea (Byk lk)'y gerekletirmek esastr. Gayeye varmak iin, gizlilie olaanst dikkat etmek gereklidir. Yunanistan'da parti mcadeleleri ve fikir ayrlklar kesin olarak terk

karlarmzn gereidir. * * * Megali dea'nn gereklemesi iin her trl vastaya bavurulacaktr. Etniki Eterya, Rum halkm btnyle silhlandracaktr. Mukadder olan zamann gelmesinden sonra ezeli ve ebedi dmanmz

Trkler'e taarruz edilecektir. * Ezeli ve ebedi dmanmz Trkler'e kar, Yunanistan hariten hibir

yardm beklemeyecek ve yalnz kendisine gvenecektir. * Etniki Eterya, douda birok karklklar karacaktr. Bu takdirde,

hkmet ilgisiz kalr ve tarafsz bulunursa, Etniki Eterya hkmete grevini bildirecektir.

19 * * * Politik frsatlardan yararlanmak Etniki Eterya'nn ba grevidir. Etniki Eterya, btn Rum zenginlerini rgte yardma davet eder. Sonsuz bir gce sahip ve malik olan Helenizm'in kuvvetine inanarak, eski

ve ebedi dmanmz Trkler'e kar byk dmanlk hareketlerine balayalm. * Etniki Eterya, hibir siyasi partiye tabi olmad gibi, hibir siyasi

partinin de emrinde deildir. * ayet hkmet memleket sorunlar zerine eilmezse, Etniki Eterya,

hkmeti grevim yapmaya zorlayacaktr. * Tanr'nn yardmyla Megali dea muhakkak surette gerekleecektir.

Kelime olarak "Byk lk" anlamna gelen Megali dea, Fatih Sultan Mehmet'in stanbul'u alarak, Bizans mparatorluuna son verdii gnden beri yrrlkte olan bir lkdr (H.A.K.l Ders Notlar). Kendi devletlerini kuran Yunanllar, bin sekiz yz krk yllarnda, Megali dea fikrine kapldlar. Ama, Osmanl egemenliinden kurtulamam Rumlarn, bu yeni Yunan devletinin snrlar iine alnmas idi (Itzkowitz, 2004, s.9). Yunanistan'n milli hedefi; Megali dea ok zet olarak Trk Devletini ortadan kaldrmak, stanbul, zmir ve Kbrs ile "Kk Asya" dedikleri Anadolu'yu snrlar ierisine katmaktr (H.A.K.l Yayn, Ege Sorunlar, 2001, s.1). Venizelos Yunanistan, en iyimser olanmzn bile hayalinden gemeyecek derecede byk ve kuvvetli bir lke haline gelecektir. Btn Trakyay alacaz ve byk devletlerle birlikte stanbulun da ortak hkimi olacaz. yle mit ederim ki, iinde Rumlarn yaad, btn illere girmemize izin verilecektir. Oniki Adalar ve Kbrs iin henz neticeden emin deilim ama Yunanistann be denizle ykanan ve kendi penceresinden Karadenizi de seyreden bir memleket olacan temin edebilirim. diyordu (Genelkurmay Bakanl Harp Tarih Bakanl Resmi Yayn, Trk-Yunan likileri ve Megali dea, 1975, s.76).

20 Helen emperyalizmini besleyen belli bal etkenler, corafya, nfus, tarih, kilise ve Batnn Helen hayranl olmutur ( M R, Ege Sorunu Belgeler (Aegean Question) Cilt 1 (19121913), 1989, s.XXIX). Bizans mparatorluunu bir Helen mparatorluu olarak kabul eden Yunan milliyetileri, "Megali dea" adn verdikleri byk lkleri ile eskiden Bizans'a ait olan tm topraklar yeniden elde ederek, "Konstantinopolis" diye adlandrdklar stanbul bakent olmak zere, Byk Helen mparatorluunu yeniden kurmay hayal etmektedirler (Poyraz, 2004, s.42). Bu yaylmac fikirlerin sadece gizli rgtlerde benimsenmediinin ilk kantlarndan biri, Yunan Meclisinde yaplan konumalar ve Yunan hkmetlerinin aklamalardr. Bamsz Yunanistann nde gelen politikaclarndan biri olan Kolettis, 1844de anayasa yapmak iin toplanan kurucu meclis nnde unlar sylyordu: Yunan Krall, Yunanistan deildir, Bugnk Yunanistan, asl Yunanistan n ancak kk ve en yoksul blmn oluturuyor. Bir Yunanl, bu krallk topraklarnda yaayan biri olmaktan ok, Yanyada Selanikte Serezde Edirnede Konstantinopoliste zmirde Trabzonda Giritte Sisamda ve Yunan tarihi ve rkyla balants olan baka herhangi bir yerde yaayan biridir. Helenizmin balca iki merkezi vardr: Atina, kralln bakenti; Konstantinopolis ise byk bakent, tm Yunanllarn mit ve hayallerinin kentidir. (Grel, Tarihsel Boyutlar inde TrkYunan likileri (18211993), 1993, s.30)

21

ekil 3.1. Megali dea. Megali deann hedeflerini genel hatlaryla u ekilde sralayabiliriz (Atun, 1996, s.26): * Bizans mparatorluu ve Rum Pontus Devletinin yerine amaladklar

Helen mparatorluunu kurarak stanbulu imparatorluun merkezi yapmak, * Epir, Makedonya ve Gney Bulgaristan bu imparatorluun bir paras

saylmaktadr, * almak, * * Kbrs, kurulmasn hayal ettikleri imparatorluun topraklarna katmak, Bat Trakya Trklerini saf d brakarak Adalar Denizini bir Yunan gl Bat Anadoluyu ve Adalar Denizindeki btn adalar hkimiyeti altna

haline getirmek, bylece Adalar Denizi zerindeki hava sahasna hkim olarak Trkiyeyi Avrupadan siyas, ekonomik ve asker ynlerden uzaklatrmak.

22 Megali dea erevesinde; nce Yunanistan'n bamszl elde edilecek, ardndan Adalar, Bat Anadolu, Karadeniz Blgesi, Rodos, Girit, Bozcaada, Kbrs, Epir, Makedonya, Bat ve Dou Trakya ele geirilecek ve son olarak stanbul, Helen mparatorluunun bakenti olacaktr. Megali dea dorultusunda hazrlanan haritada Anadolunun yardan fazlas, Adalar ile Girit, Rodos, Kbrs, stanbul ve Balkanlarn byk blm Yunan topra olarak gsterilmitir (H.A.K.l Ders Notlar). Megali dea lksn besleyen ve bunu kitlelere yayan esas rgtl g, Osmanl Devleti iinde ok geni imtiyazlar elde eden Ortodoks kilisesiydi. Kilisenin kuaktan kuaa aktard bu lk ile yorulan Yunan aydnlar, Osmanl mparatorluunu paralamak isteyen ngiltere, Rusya ve Fransa tarafndan verilen destekle, zaman iinde etkili bir hareket yaratmay baarmlardr. Rigas Perreros, Filiki Eteryann ve Etniki Eteryann grleri bu ekilde Yunan Meclisine yansdktan balamtr. Venizelos, Yunan burjuvazisinin Byk dealini batl devletlerin sonra Venizelos'la birlikte hkmet politikalarn oluturmaya

desteiyle, kmekte olan Osmanl Devletine kar gerekletirerek, Adalar Denizini bir Yunan denizi durumuna sokmay ve iki ktaya uzanan ve be denize alan Yunanistan yaratmay zlyordu. (Kitsikis, 1974, s.9) te bu zlem, Yunanistan Megali gtrecekti. Bu balamda, ne sonradan 30 Ekim 1934te imzalanan Trk-Yunan Dostluk Antlamas, ne 9 ubat 1934 tarihli Balkan Antand Antlamas ve ne de 8 Mays 1945de sona eren kinci Dnya Harbinden yenik kmas, Yunanistan Etniki Eteryann balatt Megali deadan vazgeirememitir (an, TrkYunan likilerinde Ege ve Kbrs Sorunlar, s.15). Adna ister Pan Helenizm ister Megali dea densin, 1821den balayarak Yunanistan u veya bu ekilde bu dnceyi gerekletirmeye almtr ve bundan vazgemi deildir (zcan, 2005, s.64). deann doruu ve felaketi olan Anadolu Macerasna

23

3.3. Enosis
Kbrs Adas, jeopolitik ve jeostratejik konumu dolaysyla zellikle Dou Akdenizden geen ticari ve askeri deniz trafiini, daha nemlisi; Anadolu ve Ortadouda yrtlecek stratejik hareketleri de kontrol eder. Taarruzi harektta bulunacak taraf iin kara, deniz ve hava ss olaca gibi stratejik savunmada da ileri srlm bir mevzi durumundadr. Kbrs Adasnn nemi, tarih boyunca Akdenizde siyasal ve askeri karlar olan devletlerce, gzetilmi ve yeterince deerlendirilmitir (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Kbrsn Fethi (15701571), 1986, s.I). Yunan Enosis dncesinin altnda da bu gerekler bulunmaktadr. Yunan siyas tarihinde Enosis kelimesi, Yunan genileme siyasetinin (Megali dea) aralarndan biri olarak 19ncu yzyldan beri kullanlmaktadr. Tarih srete Yunanistann siyasetine damgasn vuran bu terim, Girit Adasnn 1866 ylnda Osmanllardan ayrlarak Yunanistan'a katlmas iin karlan isyan simgeledi. Kbrsn ngiltere'nin egemenliinden kurtulup Yunanistan'a katlmas hedefi de ksaca "Enosis" olarak adlandrld (Byk Larousse, Cilt 7). Kelime anlam ile " lhak" demek olan Enosis (yani adann Yunanistan'a balanmas), ilk Megali dea haritasnn izildii 1791 ylndan beri gndemde olan bir konudur. Bir anlamda Kbrs sorununun da bu tarihten itibaren var olduu sylenebilir. Yunanistan'n Kbrs' ilk talep etmesi ise 30 Aralk 1918 ylnda gerekleti. 18 Ekim 1828 tarihinde ngiltere, Rusya ve Fransa'ya bir nota veren Yunanistan, resmen ilk kez Enosis fikrini ortaya atm ve adann kendisine balanmasn istemitir. Enosis kelimesi, sadece Kbrsn Yunanistana balanmas amacn gden ve bu gerekleince hedefe ulalacak olan bir fikir deildir. Enosis dncesi, Yunanistandan yola karak ve bununla snrl kalmayarak Helen mparatorluunun kurulmas amacnn bir ifadesidir. Bu nedenle, Megali dea dncesi dorultusundaki hedeflere ulamaya alan ve onunla btnleen bir fikirdir. Girit ve Rodos adalar ile Oniki Adalarn Yunanistan tarafndan ele geirilmesi bu amacn hedeflerinden birka olarak dnlebilir. Megali dea

24 dncesi erevesinde aka anlalmaktadr ki Yunanistan, Enosis mcadelesini kendi fikirlerinde stanbul alnncaya kadar devam ettirecektir (Poyraz, 2004, s.46). EOKA, Kbrs Trklerden temizlemek ve Enosisi gerekletirmek iin kurulmutur. Ortodoks Kilisesi ise hem Trk dmanlnn, hem de Enosisin yllarca ncln yapmtr (Manisal, 2000, s.37). Yunanistann Kbrsta kurduu EOKA ve komnist tekilleriyle Trklerin VOLKAN tekilleriyle arasnda kanl atmalar olmutur (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Kbrsn Fethi (15701571), 1986, s.7). Yunanistann Enosis politikas aslnda bir deniz politikasdr. Yunanistann Adalar Denizi politikasnn zeti, 18971898 Trk-Yunan Harbinde grlmektedir: Osmanl Devleti, byk devletlerin tevikiyle yaplan Yunan saldrsna kar bu devlete 1897 ylnda sava amt. Halite rtlm olan Osmanl Donanmas bu savata hibir i gremezken Ethem Paa komutasndaki kara kuvvetleri Atina kaplarna dayanacak kadar haftada sava zafere ulatrmak zere bulunmutu. Fakat byk devletlerin dil deitirmesi ve Han girdii yere hilal giremez. diye bir de tehdit savurmas bu savatan Osmanl Devletine hibir kazan salamamt. Tam tersi Yunanlara, yine byk devletlerin zoruyla bir ksm toprak daha verilmiti. stelik Yunanlar Fener Patriklii araclyla stanbul Rumlarna haber de yollamt: Trkler sava kazandlar, ama er ya da ge Ayasofyaya anlar takacaz. nk Adalar Denizine hep biz sahip olacaz. (Bykturul, Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas Cilt1, 1982, s.29). Yunanistann Enosis tahrikilerinin esas g olduuna ve Enosis tahriklerini srdrdne dair nemli rneklerden biri de Kbrsta 24 yl boyunca Enosisi tahrikleri ile tannan bir retmene, Yunan hkmeti tarafndan Mays 1903te nian verilmesidir (zmen, 2005, s.101). 12 Mays 1903 tarihli raporu ile ngiliz Smrgeler Bakan Chamberlaine konu ile ilgili bilgi veren ngiliz Yksek Komiseri Haynes Smith, u ifadeleri kullanmaktadr: Trkler tedirgin olup, korunmak iin silahl dolamaktadrlar.

25 Kbrsn Yunanistanla birlemesi ynnde yaplan tahriklerin Trkleri terrize etmesini nlemeliyiz.(Grel, Yakn Tarihimizden Notlar, 1978, s.47) Yunanistann Enosis politikasnda dikkati eken bir konu da, Enosis politikasna ngilizlerle olan ilikilerine gre yn vermesidir. zellikle Akdeniz politikasnda ngilterenin desteine ihtiyac olan Yunanistan, Kbrs konusunda ngiltereye dorudan kar olmamtr. 1830lu yllardan beri Enosis Yunanistann politikas olmasna ramen Yunanistan Dileri Bakan 1931 ylnda Kbrsta Enosisi desteklemediklerini aklamtr. Tabi ki bu aklama gerei yanstmamaktadr. Bamsz Yunanistann kurulmas esnasnda Girit gibi Kbrsn da Yunanistana dhil olmas dnlmt. Kbrsta bastrlan isyan Rumlar, kafalarndaki Enosis amacndan vazgeirmemitir. Bu ama Rum retmenler ve Yunanistan tarafndan gnderilen provokatrler tarafndan srekli gndemde tutulmutur. Kbrsn ngilizlere braklmasnn balangta Enosis fikriyle badamayaca dnlmesine ramen, ilerleyen gelimeler Rumlarn lehine gerekleti. ngilizler Kbrsn ynetimini aldktan sonra Yunanistanda birok merkez kurmular ve buralardan Yunan vatanda olmu birok kiiyi Kbrsa Enosis iin tekrar gndermilerdir (H.A.K.l Ders Notlar). 1878 ylndan beri Enosis politikasnn bir faaliyeti olarak Kbrsta Mslman Trkler srekli dlanm ve tahrik edilmitir. Bundaki ama Trklerin kendiliinden Kbrs terk etmelerine sebep olmakt. Bu politika biliniyordu. 1897 ylndaki Osmanl Yunan Savanda Kbrstaki Enosis faaliyetleri iyice artt. Enosis propagandalar Balkan Sava balamadan da artmtr. Bir ngiliz gazetesinde, ngilterenin Kbrsa ihtiyac olmadna dair bir haber km ve ngilterenin adadan kmas durumunda Rumlarn adann Yunanistan haricinde bir devlete verilmesi halinde buna mani olacaklarna dair Rum basnnda kan tehditlere ngiltere tarafndan da

26 yer verilmitir. ngiltere Hariciye Mstear byle bir haberin ve keyfiyetin sz konusu olmadn bildirmitir (Adyeke, 2002, s.108). 1inci Dnya Savandan sonra Paris'te toplanan Bar Konferansna Yunanistan'n toprak isteklerini sunan Yunan Babakan Venizelos, grmelerde aralarnda Kbrs'n da bulunduu u blgeleri talep ediyordu (zmen, 2005, s.177): * * * * * Bat Anadolu ( zmir, Bursa, anakkale, zmit ve civarlar), Pontus (Trabzon, Sivas, Kastamonu ve civarlar), Kuzey Epir (Gney Arnavutluk), Kbrs, Rodos, Meis, Girit, Bozcaada ve mroz, Bat ve Dou Trakya.

Kbrs'ta Yunan kilisesi, Patrikhane ve Yunan hkmeti tarafndan desteklenen Enosis hareketi, bu idealin yllar boyunca kilise ve okullarda gen beyinlere alanmas sonucu Kbrs'n bana byk felaketlerin gelmesine neden oldu. Bu ideali gerekletirmek iin 1821 ylndan itibaren birok kez Trk halkna saldrlar dzenlendi. Kendi hedefleri dorultusunda ve Enosis nnde bir engel olarak grdkleri Trk halkn ortadan kaldrmak iin 1895'te, 1912'de, 195574 dneminde Trk halkna saldrlar ve katliamlar uyguland (H.A.K.l Ders Notlar). Enosis fikrinin 1918'lerde Rum ocuklarna nasl alandn bir Rum yazar olan Tenekides yle aklyor: "Rum okullar Helen dncesini yaymak amac ile kullanlyordu. Rum retmenler, ieklerle erevelenmi Yunanistan'la birlemelerini temsil eden armaanlar valinin kasabalar ziyareti srasnda verirken, mzrakl bir alay gibi sraya sokulan renciler, nceden retilmi olan "Yaasn Enosis" lklar atyordu..." (Poyraz, 2004, s.49)

27 Enosis politikasnn yakn hedefi, bugn iin AB'ye tam ye Rum kesiminin egemenliinde tm Kbrs'ta hkim olacak bir Rum Cumhuriyeti kurulmas, dolayl olarak Enosis'in gerekletirilmesi ve Trk halknn aznlk statsne drlmesidir.

3.4. Adalarn Silahlandrlmas Sorunu

1923 ylnda imzalanan Lozan Antlamas ve 1947 Paris Antlamas gereince Yunanistan'n Limni, Semadirek, Dou Ege Adalar (Midilli, Sakz, Sisam, karya) ile Mentee Adalar'nda sadece kolluk kuvvetleri bulunduraca ve bunun dnda silahl kuvvet bulunduramayaca ve tahkimat yapamayaca esasa balanmtr (Belen, 1995, s.154). Yunan Babakan Papandreou, 7 Nisan 1985 tarihinde Larissada yapt bir konumada, Dou Ege Adalarn silahlandrmakla Lozan Anlamasn ihlal ettiklerini aka kabul ve beyan etmitir ( nan, 1986, s.94). 1936 ylnda imzalanan Montr Szlemesinin asl hedefi ise Trk Boazlarnn statsnn belirlenmesidir. Sorunun kaynan, Yunanistan'n 1964 ylndan itibaren adalar silahlandrmaya balamas ve bunlardan Limni'yi NATO planlarna ve tatbikatlarna dhil ettirerek silahlanmay merulatrma abalar tekil etmektedir (H.A.K.l Yayn, Ege Sorunlar, 2001, s.7).

3.4.1. Trakya ve Boazn Adalar

Bu adalar grubu, Adalar Denizinin en kuzeyinde yer alr. Taoz ve Semadirek adalar Trakya adalar, dier adalar ise Boazn adalar olarak isimlendirilirler ve anakkale Boazna yaknlklar asndan stratejik bir neme sahiptirler (Ylmazelik ve Ertrk, 2005, s.6). Boazn Adalar, boazlar sisteminin bir paras olan ve anakkale Boazna ulaan deniz yollarn kontrol ederler. Bu adalardan Limni anakkale Savalar srasnda s olarak kullanlm ve anakkale Boaz iin potansiyel bir

28 tehdit blgesi olduunu kantlamtr (Kurumahmut, Ege Denizinde Temel Sorun: Egemenlii Devredilmemi Adalar, 1998, s.45). Semadirek ve Taoz Adalar ise, Bat Trakya ve Dou Makedonyaya giri ve ilerleme istikametlerinin balangc olan, Adalar Denizi kysndaki Dedeaa ve Kavala limanlarnn ve Saroz Krfezinin karsna isabet eden bir konumdadr. Bu adalarn Kuzey Adalar Denizini kontrol etmesi de nemlerini arttrmaktadr (opur, 1999, s.39). Yunanistan, Kuzey Adalar Denizinde sahip olduu Semadirek ve Limni adalar ile anakkale Boazna giri ve klar da kontrol edebildiinden, bu adalarda tesis etmi olduu keif, gzetleme ve iletiim sistemleri ile erken ihbar ve ani reaksiyon olana kazanabilmektedir. zellikle Limni Adas, Trakya ve Gelibolu yarmadasna ynelecek taarruz unsurlar iin bir ynak ss olma zellii tamakta ve anakkale Boazndan giri ve k yapacak Trk Deniz Kuvvetleri unsurlarnn devaml bir ekilde izlenmesine imkn vermektedir. te yandan bu ada, Kuzey Adalar Denizinde harekt icra edecek Yunan Deniz Kuvvetlerine idari ve lojistik destek kolayl da salamaktadr (opur, 1999, s. 39).

Taoz

Semadirek Gkeada Limni Bozcaada Bozbaba

ekil 3.2. Trakya ve Boazn Adalar.

29 Boazn Adalarnn askersiz statsn dzenleyen temel belgeler unlardr (H.A.K.l Ders Notlar): * * Lozan Bar Antlamasnn 12nci Maddesi, Bu madde ile onaylanan ve onun ayrlmaz bir paras olan 13 ubat 1914

tarihli Alt Byk Devlet Karar, * * Lozan Bar Antlamasna ek Boazlar Szlemesi ve 1936 tarihli Montr Boazlar Szlemesi.

1914te Sfera Konferansnda bir araya gelen Alt Byk Devletin aldklar kararn ilgili paragraf u ekildedir: ...Alt byk devlet, Trkiyeye geri verilmesi gereken Gkeada, Bozcaada ve Meisin dnda, halen Yunan igali altnda bulunan btn Adalar Denizi adalarnn Yunanistana verilmesine karar verdiler. te yandan, alt byk devlet, Yunanistana braklan adalarda, Osmanl lkesiyle adalar arasndaki kaakl nlemek zere alnacak tedbirlerin dnda Yunan Hkmetinin tahkimat yapmamas ve adalar bahr veya asker amala kullanmamas konusunda kendilerine ve Trkiyeye yeterli garanti vermesini kararlatrd. (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.84) Yunanistana devredilen Boazn Adalar, Lozan Bar Antlamasnn 12nci Maddesi ve Lozan Boazlar Szlemesinin 3, 4 ve 6nc Maddeleri ile askersiz hale getirilmitir. Bunun yan sra, Montr Boazlar Szlemesi ile Trkiye, Boazlar blgesini silahlandrma hakkn elde etmitir (Belen, 1995, s.161). Yunanistan, Montr Konvansiyonunun, Boazn Adalarnn

askersizletirilme statsn ortadan kaldrdn, nk Montr Konvansiyonunun, Lozan Antlamas'nn, Boazn Adalarnn askersiz statsn dikte eden Boazlar Szlemesinin yerini aldn, Boazlarn silahsz statsn iptal ettiini, adalarn askerden arndrlm statsn de ortadan kaldrdn, artk Boazn Adalar

ngiltere, Fransa, Rusya, talya, Almanya ve Avusturya-Macaristan.

30 zerinde Yunanistan'n uygun grd egemenlik haklarnda hibir snrlama olmadn iddia etmektedir. Ancak, Lozan Antlamasnn 12'nci Maddesi; Limni, Semadirek, Midilli, Sakz, Sisam ve karya adalarnn silahszlandrlmalar kouluyla Yunanistan'a brakldn teyit etmektedir. Antlamaya ek Boazlar Szlemesi ise, Limni ve Semadirek'in dier adalardan daha da kapsaml bir silahszlandrmaya tabi olmasn ngrmtr. Montr Konvansiyonu ise, Trkiye'nin boazlar silahlandrmasna imkn vermekle birlikte Yunanistan'a ait adalarn statsn deitirmemitir. nk hem Montr Konvansiyonunda hem de konferansn tutanak ve belgelerinde, Montr Konvansiyonunun Lozan Boazlar Szlemesinin yerine konulaca ngrlmezken, bunun Lozan Antlamasnn ilgili hkmlerini de sona erdireceine ilikin herhangi bir veri yoktur. Bu nedenle, Montr Boazlar Szlemesi, Lozan Antlamasnn ilgili tm maddelerini ortadan kaldrmamaktadr. Aksine, bu szleme, Lozan Antlamasndaki boazlarla ilgili eksikliklerin giderildii ve sorunlarn ald bir szlemedir. Bu szlemenin iki amaca hizmet ettii grlmektedir: Boazlarda gei rejimini dzenlemek ve Trkiyenin gvenliini salamak (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.93). Yunanistann dier bir iddias da, Trkiyenin, Montr Konvansiyonundan sonra Gkeada ve Bozcaada'ya asker yerletirerek buralar asker statye soktuu, bu durumun, Montr Konvansiyonunun, Lozan Boazlar Szlemesinin askerden arndrmaya ilikin tm hkmlerine son verdiinin kant olduudur. Fakat Boazn Adalarnn tamam, Lozan'da hep birlikte ele alnmlarsa da bu, onlarn hukuksal statlerinin daha sonraki gelimeler karsnda ayn biimde deerlendirilecei anlamna gelmez. ncelikle, Montr Konvansiyonunun balang blmnde, yeni szlemenin, Trkiye'nin gvenlii erevesinde yapldnn ve Lozan Boazlar Szlemesine son verdiinin bildirilmesi, Gkeada ve Bozcaada ile Limni ve Semadirek Adalarnn hukuksal statlerinin ayr ayr deerlendirilmesini dorulamaya yeter niteliktedir.

31 nk Montr Konvansiyonu ile askerletirmenin kabul yalnzca Trkiye'nin gvenlii lehine olmutur. Montr Konvansiyonunun, Lozan Boazlar Szlemesini tmyle ortadan kaldrd kabul edilse bile, Lozan Antlamas'nn 12'nci Maddesi erevesinde Gkeada ve Bozcaada ile Limni ve Semadirek'in hukuksal statlerinde birtakm farkllklarn bulunmas gerekmektedir (Poyraz, 2004, s.63). Yunanistan, zellikle Limni adas, Trk Boazlarnn ve dolaysyla NATO'nun savunmasna byk katkda bulunacak bir konuma sahip olduundan silahlandrlmas gerekir, demektedir. Limni Adasnn stats, hukuk durumlar antlamalarla tescil edilmi dier Boazn Adalarndan ayr dnlemez. Montr Konvansiyonu, Lozan Antlamasnn Dou Ege Adalarnn silahszlandrlmalar koulunu getiren 12'nci Maddesi Trkiye'nin gvenliini esas alan bir gereklilikten kaynaklanmaktadr. Bu nedenle, NATO'nun savunmasna katk bahanesiyle Limni'nin silahlandrlma arzusu aslnda Trkiye'yi tehdit etmekten baka ama tamamaktadr (Belen, 1995, s.160).

3.4.2. Saruhan Adalar

Gllk Leros arasna ekilen hattn tesinde yer alrlar (H.A.K.l Yayn, Ege Ada, Adack ve Kayalklarnn Corafi, Tarihi, Hukuki Durumu ve Uygulanan Politikalar, 1996, s.13). Bu adalar Dou Sporat Adalar olarak da bilinirler. Corafya eserlerinde Dou Ege Adalar olarak zikredilmektedirler (Kurumahmut Ali, Ege Denizinde Temel Sorun: Egemenlii Devredilmemi Adalar, 1998, s.5). Saruhan Adalar Anadolunun Adalar Denizi kylarnn byk bir blmn evrelemekte olup Anadoluya giri istikametlerinin karsnda yer almaktadrlar. Anadolunun savunmasnda ileri karakol durumundadrlar. Anadoluya yaplacak taarruzda ise, srama tahtas roln oynarlar (Genelkurmay Bakanl Harp Tarih Bakanl Resmi Yayn, Trk-Yunan likileri ve Megali dea, 1975, s.5). Sayca fazla olmamalarna karn geni bir alan kaplarlar. Midilli, Sakz, psara, Sisam, Ahikerde, Koyun adalar, Hurit gibi belli bal adalardan oluurlar. Her dnemde Anadolu ile sk ilikiler iinde bulunan ve buradan beslenen Saruhan adalarnn en byk yerleim merkezleri bugn de Anadoluya bakmaktadr (Ylmazelik ve Ertrk, 2005, s.6).

32 Bu adalarda konulanabilecek askeri unsurlaryla, (Bat Anadolu kylarna olan yaknlklar nedeni ile) Yunanistann; Trkiyenin Adalar Denizi kylarndaki amfibi g toplama blgelerine, askeri birlik ve tesisler ile sanayi merkezlerine, havadan ve denizden taarruz etme imkn bulunmaktadr. Saruhan Adalar, ayn zamanda Yunanistan birlikleri iin derinlikte savunma imkn salamakta ve taarruz harekt iin bu lkeye nemli bir zaman ve inisiyatif kazandrmaktadr. Hatta Yunanistann, Trkiyenin bat blgesine kar d hat manevrasna imkn baheden geni kavisin merkezini bu adalar oluturmaktadr. zellikle Midilli Adas; Yunanistan hava erken ikaz sistemine nemli bir katk salamakta, ayrca anakkale, zmir deniz ulam yollar ile zmir liman giriini kontrol altnda tutmaktadr. Bu adada ve Sakz Adasnda konulandrlabilecek hava kuvvetleri unsurlar ile Taarruzi hava harekt menzilini uzatma ve hava desteini Bat Anadolu ilerine kadar srdrebilme imkn da elde edilebilmektedir. Sakz Adas; Urla yarmadasnn gney kesimi ile zmir limannn deniz ulam balantsn kesebilecek bir konuma sahip olup, Midilli Adas ile birlikte deerlendirildiinde, zmire ynelik deniz ulam yollarn tehdit etmekte; zmir ssnn harekt alanndaki etkinliini engelleyebilmektedir (opur, 1999, s.3940).

Midilli psara Sakz

Ahikerya Sisam

ekil 3.3. Saruhan Adalar.

33 Lozan Bar Antlamasnn 13nc Maddesi, ayn antlamann 12nci Maddesiyle Yunanistana braklan adalardan Midilli, Sakz, Sisam ve Ahikerya Adalarnn askersiz statsn dzenlemektedir. Bu Maddeye gre; bu adalarda hibir deniz ss, hibir asker tesis ina edilmeyecektir. Fakat bununla birlikte, i gvenlii salamak amacyla snrl sayda polis ve jandarma kuvveti, askersiz statnn dnda tutulmutur (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.80). Yunanistan, Uluslar aras hukuka gre, antlamalardaki artlar antlamann yapld zamann mevcut koullarna gre dzenlenir, eer koullarda kkl deiiklikler olmusa o zaman antlamann ilgili maddeleri dm saylr, Lozan ve Paris Antlamalar da o gnn koullarna gre dzenlenmitir, Trkiye koullar deiti gerekesiyle Lozan Antlamas'nn Boazlar Szlemesi'ni 1936 ylnda Montr Antlamas'yla deitirerek boazlar tahkim etmitir, koullar kinci Dnya Savandan sonra daha da deimitir, dolaysyla Lozan ve Paris Antlamalarnn, adalarn askerden arndrlmasn ieren maddeleri, koullar deitiinden uluslar aras hukuka gre ortadan kalkmtr, demektedir. Ancak, Uluslar aras hukuk bu Yunan teziyle badamaz. Koullar deiti, anlama sona erdi eklinde bir dnceye dayanarak uluslar aras hukuk, bir hkm getirmemektedir. Trkiye, Yunanistan'n iddia ettii tezi Montr Antlamasnda uygulamtr, ama bunu hibir zaman tek tarafl bir kararla yapmamtr. Koullarn deitiini ileri srerek ilgili tm lkeleri bu konuda antlama yapmaya arm ve Lozan Antlamasnn Boazlar Szlemesini dier lkelerin de imzalad bir antlama ile deitirmitir (Poyraz, 2004, s.65). Yunanistan, Trkiye'nin sonradan tekil ettii Ege Ordusu ve blgede konulandrd Amfibi Kuvveti, Adalar iin tehdit tekil ettiinden, meru mdafaa iin adalar silahlandrlmtr. Aslnda bu adalardaki Yunan kuvvetlerinin Trkiye'ye tehdit oluturmas sz konusu olamaz demektedir. Cevap olarak, Trkiye Ege Ordusunu ve Amfibi Kuvvetlerini Adalar Denizi kylarnda konulandrmaktadr. Bu durumun gerekelerini u ekilde sralayabiliriz (Poyraz, 2004, s.66):

34 * Ege Ordusu, Yunan adalarnn uluslar aras hukuka aykr olarak

silahlandrlmasndan ok sonra, 1975 ylnda kurulmu ve Trkiye'deki iklim koullarnn en elverili olduu Ege Blgesinde, her trl snf ve silahlarn eitiminin yaplmas maksadyla genelde eitim birliklerinden oluan ordudur. * Osmanl devrinin ihtiyalar ve daha sonra Trk Devletinin coraf yaps

nedeniyle Trk Donanmasnn konulanmas belirli blgelerde younlamtr. Ege Ordusu ile Amfibi Kuvvetlerin Adalar Denizi kylarna konulandrlmasnda, iki kutuplu dnyann eski dzeninde, NATO ve Trkiye'nin 5'inci Maddeden kaynaklanan gvenlik ihtiyalar dikkate alnmtr. Bu durum, NATO planlar ve tatbikatlarnda sz konusu kuvvetlerin kullanlmasnda da kendisini gstermitir ve halen gstermektedir. * Donanma K.l'na bal gemilerin bir ksmnn Adalar Denizi kylarnda

konulandrlmas, 17 Austos 1999 tarihinde meydana gelen depremden sonra Glck'te bulunan tesislerin hasar almas nedeniyle bir zorunluluk olarak ortaya kmtr. * Dier taraftan Saruhan Adalar gibi silahszlandrlm statde

bulunmayan Ege Blgesinde, gerek duyulan birliklerin uygun mevkilerde konulandrlma serbestisi ve lke bamszlndan kaynaklanan zgrl kstlanamayaca uluslar aras hukukun temel unsurlar arasndadr. * Ege Ordusunun ve Amfibi Kuvvetlerin Yunanistan'a kar bir tehdit

oluturduu iddialar ise asker adan tamamen bir saptrmadr. Yunanistan Silahl Kuvvetlerinin silahszlandrlm statdeki adalarda bulundurduu ve Trk Silahl Kuvvetlerinin tm Ege Blgesindeki kuvvet mukayesesi incelendiinde, Yunanistan'n mukayese kabul etmeyecek ekilde kuvvet stnlne sahip olduu ortaya kmakta ve bu da Yunanistan'n gerek niyetini ispatlamaktadr. * Belirtilen bu nedenler dikkate alndnda, adalarn silahlandrlmasn meru

mdafaa olarak ileri srme dncesi geersizdir. Kald ki Trkiye'nin, uluslar aras antlamalarla egemenlii belirlenmi Yunan topraklarna ynelik bir emeli de yoktur.

35

3.4.3. Mentee Adalar

Mentee Adalar, Saros Krfezi ile Girit Adasnn kuzeyi arasnda uzanan ve S formundaki derin deniz ukurunun (Ertrk, 2000, s.11) dousunda yer almaktadr ve dolaysyla yap itibaryla Anadolunun bir uzantsdr (Ylmazelik ve Ertrk, 2005, s.6). Midilli, Sakz ve Sisam adalar yannda Mentee Adalarn da Anadolu yarmadasnn bir devam olarak dnmek gerekir. Bu adalar Anadoluya jeolojik balarla baldr ve Anadolu yarmadasnn tabii bir uzantsn oluturmaktadr (opur, 1999, s.40). Bir ksm batl yazarlarn Gney Sporat Adalar ya da Gney Sporatlar ismini verdikleri bu blgede yirmiden fazla ada, adack ve kayalk bulunmaktadr. Bu adalar, Bat Anadolu kylarnn gneyinde ve kylara ok yakn konumdadrlar. Oniki Adalar adyla da anlmaktadr (H.A.K.l Ders Notlar). Oniki Ada ismi, Trklerin bu adalarn idaresinde uygulam olduklar zel bir sistemden gelmektedir. Osmanllar, adalarn ynetiminde "12 yeli mahall meclis" sistemini uygulamlardr. Dolaysyla, "Oniki Ada" isminin bu sistemle ilgili olarak ortaya ktn sylemek, yanl olmayacaktr (Takran, 1996, s.69). Kuzey-Gney istikametindeki deniz yollarn kontrol altnda bulunduran bu adalar da Anadolunun savunmasnda ileri karakol, Anadoluya yaplacak olan bir taarruzda ise srama tahtas konumundadrlar (Kurumahmut, Ege Denizinde Temel Sorun: Egemenlii Devredilmemi Adalar, 1998, s.5). Mentee Adalar, Trkiye asndan Adalar Denizinin gney limanlarn, zmir ve boazlar blgesinden ayrmaktadr. Bu adalar, blgede bulunan deniz slerimizle, deniz unsurlarmza taarruzlar dzenlenmesine imkan verdii gibi Yunanlarn sahip olduklar hava alanlar ile hava kuvvetlerinin tesirli menzilini Gneybat Anadolu ilerine kadar uzatabilmelerine de elvermektedir. Bu adalar, Yunanistana, Adalar Denizi ve Dou Akdenizde yapaca deniz ve hava harekatlar iin slenme ve ileri destek kolayl da salamaktadr (opur, 1999, s.40).

36

Kelemez stanky stanbulya leki Rodos

Kerpe

ekil 3.4. Mentee Adalar. Mentee Adalar blgesinde yer alan ve ismen saylan 14 adann askersiz hale getirilmesi, 1947 Paris Bar Antlamasnn 14/2nci Maddesi ve bu antlamann Ek XIII, d paragraf hkmnce gerekletirilmitir. Bu antlamaya gre; bu adalarda ve bunlarn kara sularnda kara, deniz ve hava birliklerinin bulundurulmas yasaklanmtr (Poyraz, 2004, s.67). Fakat dier bir yandan, Yunanistan 1960lardan bu yana adalar

silahlandrmaktadr. Bu durumu dier lkelerle yapt asker tatbikatlar kapsamna aldrmaya ve hatta NATO planlar iine sokmaya alarak bylelikle antlamalara aykr hareketlerine meruluk kazandrmaya almaktadr (H.A.K.l Ders Notlar). Yunanistana gre, Mentee Adalarnn askersizletirilme stats mevcut olmakla birlikte, bu staty tayin eden Paris Antlamasna Trkiye taraf olmadndan, bu konuyla ilgili olarak Trkiye Yunanistan'n muhatab deildir. Ancak, 1947 Paris Antlamas objektif stat yaratan bir antlamadr. Bu yzden taraf olmama diye bir husus sz konusu olamaz. Ayrca Lozan Antlamasnn 16'nc Maddesi, bu adalarn geleceinin alt byk devletin ileride yapaca antlamalarla

37 belirleneceini ifade etmektedir. Lozan Antlamasna taraf olan Trkiyenin Paris Anlamasnn ilgili maddelerinin de uygulanmasnda sz hakk mevcuttur (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.103104). Yunanistan, 1951 ylnda talyann silahlanmaya baladn, dolaysyla

Mentee Adalaryla ilgili Paris Antlamasnn askerden arndrma maddesinin dmesi gerektiini iddia etmektedir. Fakat talya'nn durumu ile Mentee Adalar'nn durumu ayrdr. talya,

Bulgaristan ve Macaristan gibi lkelerin 1947 Paris Bar Antlamas ile askerden arndrlmalarnn nedeni, bu eski dman devletleri cezalandrma ve savatan sonra daha iyi denetleyebilme amacndan kaynaklanmaktadr. Buna karlk, Paris Anlamasnn Mentee Adalarnn Yunanistan'a braklrken askerden arndrlmas maddesi, Trkiye'nin gvenlii dnld iin antlamada yer almtr. Dolaysyla talya'nn durumu ile Mentee Adalarnn asker statye sokulmas veya sokulmamas arasnda benzerlik yaplamaz (H.A.K.l Ders Notlar). Yunanistan, 1974 Kbrs olaylarndan bu yana Trkiye, Dou Ege Adalarn tehdit etmektedir, byle bir tehlikeye kar da Yunanistan; anlan adalarda BM Antlamasnn 51'inci Maddesinde tannan meru savunma hakkna dayanarak adalar silahlandrabilir, demektedir. Cevap olarak, her eyden nce meru savunma hakk kavram, gerek uluslar aras hukuktaki genel anlamnda, gerekse BM Antlamasndaki anlamnda, silahl saldr karsnda kalan bir devletin ayn yntemlerle kendisini korumasn belirtmektedir. Adalara kar Trkiye'nin byle bir fiil saldrs olsa bile nce Gvenlik Konseyine bavurulmas gerekir. Sonu olarak BM Antlamasnn 51'inci Maddesi hibir zaman Yunanistan'a byle bir hak vermez (Poyraz, 2004, s.68).

3.5. Kta Sahanl Sorunu

Kta sahanl (Kta elfi); denizlerin ve okyanuslarn karaya yakn olan s ksmlar veya ana kara parasnn deniz iinde devam eden bir doal uzants olarak tanmlanabilir. Bu yap, kta ile okyanus arasnda ve derinlikleri 200 metreyi

38 (ortalama 135 m.) bulan s denizlerin tabandr. Bu yerler, ekonomik deerler asndan byk nem tamakta ve bu yzden de komu devletlerarasnda ihtilaf konusu olmaktadr (akrolu, 2002, s.6). Devletin lkesi, kara ve deniz lkesinin toprak altn, deniz yata ve onun toprak altn da ierir. Buna gre, devletin i sular ve kara sularyla birlikte, deniz yata ve onun toprak alt da egemenlik alan iine dhil edilmektedir. Kta sahanl gerek petrol yataklar gerekse balklk asndan denizin en zengin olduu bir ksmdr ve lkeler, ada teknolojinin salad olanaklarla dnyann bu yeni zenginlik kaynaklarn kefetmek ve kullanmak yar ierisindedirler. Bu nedenle denizin altndaki kta uzantlarnn paylalmasnda anlamazlklara meydan vermemek iin Birlemi Milletler gzetiminde yaplan konferanslarda Deniz Hukuku szlemeleri ile baz esaslar ortaya konmaktadr (Torumtay, 1997, s.102103). Esasen Adalar Denizinin jeolojik yaps tetkik edildiinde, bugnk Adalar ile yarmadalarnn Egeid karasnn sular zerinde kalan paralarndan baka ey olmad, Anadolu yarmadasna yakn olan adalarn Anadolu kara parasnn, Mora Yarmadasna yakn olanlarn ise bu yarmadann devam nitelikte olduklar ve arada 5003000 m. arasnda deien derinliklerin oluturduu ve S eklinde bir Ara Hattnn mevcut olduu anlalmaktadr (Hergner, 1986, s.16). Okyanuslarda karlalan kta yamac, dzl ve srt tr yer yap biimleri Adalar Denizinin tabannda yeterince belirgin deildir (Tokatlolu, Tarihten Gnmze Ege Adalar, 1991, s.9). Trkiye ile Yunanistan arasndaki kta sahanl sorunu, Trk Hkmetinin, Adalar Denizinin ak deniz sahalarnda ve Trkiyenin kta sahanlnda bulunan 27 blgede petrol aramas yapmak zere 1 Kasm 1973te TPAO (Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl)ya arama ruhsat vermesiyle balar. Resmi Gazetede yaymlanan haritaya gre, bu ayrcalk alan, Dou Adalar Denizindeki Yunan adalarnn batsnda uzanan Trk kta sahanln da kapsyordu. Sz konusu saha, Adalar

39 Denizinde Semadirek, Limni, Midilli, Aghios, Sakz Adalar arasnda ve adalarn kara sular dnda kalmaktadr (akrolu, 2002, s.54). Sorunun zmn gletiren faktrlerin banda, Adalar Denizinin Yunan adalar ile donanm olmas ve Atinann bu adalarn, Anadolu Yarmadas ile ayn lde kta sahanlna sahip olduunu iddia etmesi gelmektedir. 1958 Kta sahanl ve 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemeleri ne srlerek Trkiyenin bir lde egemen haklarnn ihlali anlamna gelen Yunanistann bu yaklamna Ankara, Adalar Denizinin zel stats olduu iin bu kurallarn kaytsz artsz uygulanmasnn imkansz olduunu belirterek itiraz etmektedir (Wilson, s.105). Benzeri ayrcalklar, Yunanistan tarafndan kendi irketlerine 1963ten beri verilmekte ve Trkiye buna tepki gstermemekteydi. Yunan Hkmeti 7 ubat 1974te Trk Hkmetine verdii notada sz konusu ruhsatn kaplad sahalarn Yunan kta sahanlna girdii iddiasyla bu arama ruhsatnn geersiz olduunu bildirdi. Trk Hkmeti 27 ubatta verdii cevapta, Anadolu kylarndan itibaren denizaltnda batya doru uzanan topraklarn, Anadolunun tabii bir uzants olmas dolaysyla, Trkiyenin kta sahanln tekil ettiini ve dolaysyla Trk kylarna yakn adalarn da Trk kta sahanl iinde bulunmalar sebebiyle, bunlarn kta sahanl olamayacan bildirdi. Kta sahanl tartmas byle balad (Armaolu, 2000, s.835).

40

ekil 3.5. Adalar Denizinin Batimetrik (Derinlik) Haritas. 29 Mays 1974te Trkiye, kta sahanlyla ilgili aratrmalar yapmak zere andarl aratrma gemisini Adalar Denizine kard. andarl, kendisine elik eden Trk sava gemilerinin korumasnda Adalar Denizinde alt gn dolap incelemeler yapt. Bunu yine Yunanistann protesto ettii ve Trkiyenin yine protestoyu reddettii grld. Bu gelimenin ardndan Trk Hkmeti, TPAOya Adalar Denizindeki Trk kta sahanl zerinde yeni ayrcalk alanlar atn Resmi Gazetede ilan etti (Grel, Tarihsel Boyutlar inde Trk-Yunan likileri (1821 1993), 1993, s.85) Yunanistan 10 Austos 1976da kta sahanl anlamazl ile ilgili olarak, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyine bavurmu ve bu konuda bir kararn kartlmasn salamtr. 395 sayl karar, taraflarn farkl grlerini uluslar aras kanunlar erevesinde bir anlamaya balamas ars yapmaktayd. Bilahare Yunanistan bunu kendi durumunu destekleyen bir karar olarak yorumladysa da anlama zemini yaratmaktan daima kanmtr (Sidal, 1982, s.8).

41 "Kta sahanl" kavramnn tarif kriterleri, Adalar Denizinin yarsndan fazlasnn Trkiye'nin kta sahanl olmasn dikte etmektedir. Buna ramen Trkiye, Yunan adalarnn mevcudiyetini de dikkate alarak, soruna Devletler Hukukunun dayanaklarndan biri olan hakkaniyet ilkeleri erevesinde zm getirmeyi savunmaktadr. Fakat Yunanistan'n Anadolu'ya yakn adalara da kta sahanl tannmas gerektiini iddia etmesinden ve bu iddiann sonucunda, Trkiye'nin sadece 6 millik kara suyuna hatta adalarla arasndaki Talveg Hattna dayanan dar bir eride hapsolmas yattndan, soruna bugne kadar zm bulunamamtr (Poyraz, 2004, s.70). Trkiye, sorunun ikili grmelerle zmlenmesinden yana olurken; Yunanistan, uluslar aras forumlar ve yarg organlarn devreye sokmaya almaktadr. Sorun, Yunanistan'n gayretleri sonucu Uluslar aras Adalet Divanna gtrlmtr. Divan, verecei kararn savaa sebep olabilecei endiesiyle, 1978 ylnda "yetersizlik" karar alm ve Yunanistan'n bu yndeki pozisyonunda bir aksama olmutur. Kta sahanlnda mevcut anlamazln temel nedeni; ekonomik kaynaklarn paylalmas yannda, izilecek snrn ileride egemenlik haklarn belirleyen gerek bir snra dntrlmesi ihtimalidir. Dier bir deyile, Adalar Denizindeki kta sahanlnn snrlandrlmas, her iki lke ynnden de Adalar Denizi'nin paylalmas anlamna gelmektedir. Bu konuda Yunanistan, "Trkiye'nin karsnda bulunan adalar, Yunan lkesinin ayrlmaz bir parasdr. Yunan egemenliinde bulunan bu adalar kta lkesinden ayrmadan Yunan lkesini bir btn olarak ele almak gerekmektedir." diye iddia etmektedir. Oysa 1982 tarihli BM Deniz Hukuku Szlemesi; Yunanistan'n, takmada rejiminden yararlanacak adalar ile kta lkesini birletirmesine imkn vermemektedir. Bunun yan sra, genel anlayta lkesel btnlk ilkesinden hareketle adalarn, kta lkeleriyle koulsuz eitlik ilkesi iinde ele alnmasna da kar kmaktadr (Belen, 1995, s.164).

42 Ayrca, uluslar aras yarg ve hakemlik organlar kararlar, adalarn bulunduu blgelerdeki snrlandrmalarda ilk aama olarak, "ana lkeler arasnda kta sahanl alanlarnn saptanmas"; ikinci aama olarak da "adalara belirli kta sahanl alanlar tannmas" yoluna gitmektedir. Buna rnek olarak, 1977 tarihli ngiltere-Fransa kta sahanl davasna ilikin hakemlik karar gsterilebilir (Poyraz, 2004, s.71). Yunanistan, adalarn da kta sahanl vardr, bu husus, Deniz Hukuku Szlemesinin 12nci Maddesiyle dorulanmaktadr, bu nedenle, adalarn kta sahanl snrlandrmas srasnda kta lkesiyle eit koullarda ele alnmas gerekmektedir, demektedir. Yunanistann ne srd bu iddia, ncelikle, Ada devleti veya Adalar zerine Kurulu Devlet Statsnn kabuln ngrmektedir. Aksi takdirde hibir hukuk ya da mantk kural, kendisinden kat kat byk bir kta lkesi karsndaki adalara ayn boyutlarda kta sahanl verilmesini ngrmemektedir. Yunanistan bu teziyle; siyasal ve lkesel btnlk iddiasna dayanarak, Adalar Denizini tmyle Yunan egemenlii altna getirmesinin imknszl karsnda, kendi adalarna kara sularnn dnda belirli genilikte kta sahanl alanlar salamay amalamaktadr. Uluslar aras hukuka gre; koullar elvermedii takdirde, bir baka devletin kta lkesine kendi lkesinden daha yakn olan ya da kk boyutlu adalarn yalnzca kara sular ile yetinmelerine hibir hukuksal engel yoktur (Belen, 1995, s.165). 1982 Deniz Hukuk Szlemesinde; kk adalarn insanlarn oturmasna elverili olmayanlarnn kta sahanlna sahip olamayacan (Madde 1231/3) ngrrken, kimi antlamalar, teki devlet kta lkesine yakn adalarn kara sular ile yetinmesini kabul etmektedir. Buna rnek olarak 18 Aralk 1978 tarihli Papua Yeni Gine ile Avustralya arasndaki antlama gsterilebilir. Bu durumda gstermektedir ki, bu konudaki Yunan iddiasnn da hibir hukuksal geerlilii yoktur (Poyraz, 2004, s.72).

43 Yunanistan ayrca, Trkiye ile Yunan Adalar arasndaki kta sahanl snrlandrmasnn, bu adalarn Trkiye'ye en yakn kylar dikkate alnarak eit uzaklk ilkesine gre yaplanmas gerektiini iddia etmektedir. Yunanistan, bu iddiasnn, uluslar aras rf ve adet kural niteliini kazanm bulunan 1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesinin 6nc Maddesiyle de dorulandn ileri srmektedir. Ayrca, bu maddeye dayanarak, "Kta sahanl snrlandrmas antlama ile gerekletirilir. Antlama yaplamaz ise eit uzaklk ilkesi uygulanr" eklinde bir iddia daha ortaya atmaktadr. Trkiye'ye gre; snrlama, iki lke arasnda yaplacak antlama ile gerekletirilmelidir. Trkiye, 27 ubat 1974 tarihinde Yunanistan'a verdii ilk kar notasndan balayarak srekli bir biimde Adalar Denizi kta sahanl snrlandrmasn grmeler sonucunda gerekletirilecek bir antlama ile yaplmasn savunmaktadr. Trkiye'nin, Adalar Denizinde kta sahanln antlama yoluyla snrlandrma gr, bir uyumazlklar zme yntemi olmann yannda, ayrca, bir kta sahanl snrlandrmasnn karmakl nedeniyle, snrlandrmann ilkelerini en kabul edilebilir biimde saptayan ze ilikin bir snrlandrma ilkesi olarak da ortaya kmaktadr. Trkiye bu konuda birtakm uluslar aras antlamalar da dayanak olarak gsterebilmektedir. Bu antlamalara rnek olarak 1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesi Madde 6 ve BMDHS Madde 83 gsterilebilir (Poyraz, 2004, s.73). Kta sahanl snrlandrlmasnda doal uzant esastr; bir kta lkesinin doal uzantsnda yer alan adalarn kendi adlarna kta sahanl yoktur. Trk grne gre; Adalar Denizinde bu ilke uyguland zaman, bu deniz yatann nemli bir blm Anadolu yarmadasnn doal uzantsn oluturmakta olup, adalarn kendi balarna bir kta sahanl alanna sahip olmadklar grlmektedir. Trkiye bu grnn hukuksal dayana olarak Uluslar aras Adalet Divannn 1969 Kuzey Deniz Kta Sahanl davalarna ilikin kararnn zellikle 85inci paragrafn gstermektedir. Bu paragrafa gre; "her devletin kta sahanl, onun lkesinin doal uzants olmal ve baka bir devletin lkesinin doal uzantsna girmemelidir."

44 Antlama yaplamad zaman, snrlandrma, haka ilkelere gre yaplmaldr. Hakkaniyet esas iin Adalar Denizi'nin yar kapal nitelii, doal kaynaklar, gvenlik ihtiyalar ve ulam yollar bakmlarndan taraflar iin tad nemi gz nnde tutulmaldr (H.A.K.l Ders Notlar). Trkiye, ilk kez 27 ubat 1974 tarihli notasnda, bu eit uzaklk ilkesini reddederken Divann 1969 kararndan verdii pasajlar erevesinde ileri srmtr. Gerek uluslar aras yarg ve hakemlik kararlarnn srekli olarak kabul ettii, gerekse BM Deniz Hukuku Szlemesinin ierdii bu ilke (BMDHS Md.83), Trkiye iin en temel verilerden biridir (Poyraz, 2004, s.74). Trkiye, Adalar Denizi'nin bir "yar kapal deniz" olduu ve bu nedenle burada blgenin niteliine uygun olarak zel kurallarn uygulanmas gerektii grndedir. Bu konu, ilk olarak 27 ubat 1974 tarihli Trk notasnda sz konusu edilmitir. Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesinin 122nci Maddesi "kapal ya da yar kapal deniz" kavramn u ekilde tanmlamaktadr: " ki ya da daha ok devletle evrilen ve bir baka deniz ya da okyanusa dar bir suyolu ile alan ya da tmyle veya byk lde iki ya da daha ok ky devletinin kara sular ve mnhasr ekonomik blgesinden oluan krfez, havza ya da deniz." Bu tanm, Adalar Denizi'nin kendine zg durumunu yaratan ok sayda aday kapsamasnn yan sra "yar kapal deniz" zelliiyle de adalarn kta sahanl sorununun birlikte kararlatrlmas ve haka ilkelere gre saptanmas gereini kapsaml olarak ortaya koymaktadr (H.A.K.l Ders Notlar). Adalar Denizinde kta sahanl snrlandrlmas, teki sorunlar gibi Lozan Antlamasnn kurduu denge zerine gerekletirilmelidir. Lozan Antlamas, Adalar Denizi'nde Trkiye ve Yunanistan arasnda bir denge kurmutur. Adalar Denizi'nin bu iki lke tarafndan eit kullanlmasnn gerekliliini ngren bu denge, kta sahanl snrlandrlmas asndan da gz nnde tutulmaldr. Bu gr, ilk

Divann 1969 Kuzey Denizi, 1982 Tunus-Libya ve 1974 ABD-Kanada davalar, 1977 ngiltereFransa davas gibi.

45 olarak 19 Haziran 1976'da gerekletirilen IInci Bern Grmeleri srasnda Trkiye tarafndan aklanmtr (Takran, 1996, s.116119). Trkiye, MTA (Maden Tektik Arama) S SM K-I gemisinin 6 Austos 1975 tarihinden itibaren Adalar Denizinde aratrma yapmasna izin vermitir. Bu durum Yunanistan ile Trkiyenin Silahl Kuvvetlerini ksa zamanda alarma geirmesine sebep olmutur. Yunanistan 10 Austos 1975de BM Gvenlik Konseyini acilen toplantya armtr. Trkiyenin Adalar Denizinde kta sahanlna ilikin olarak yrtt aratrmalarn Yunanistann egemenlik haklarn srekli olarak ihlal etmekte olduunu ileri srmtr. Gvenlik Konseyinden Trkiyenin bu giriimlere son vermesinin salamasn ve Uluslar Aras Adalet Divan (UAD)nda sorunun zmlenmesine Trkiyeyi ikna etmesini istemitir. Bunun sonunda Gvenlik Konseyi lkeler arasnda taraf tutamam ve konuyu Adalet Divanna gndermitir (Poyraz, 2004, s.75). 19 Aralk 1978 tarihinde, Yunanllarn Adalet Divanna konu ile ilgili tek yanl bavurusu olduundan, UAD (Larousse 1994, s.2387)1 davay ele alma ve yarglama yetkisine sahip olmad kararn almtr. Yunanistan 11 Eyll 1978 tarihinde yeniden Uluslar aras Adalet Divanna bavurmutur. 19 Aralk 1978 tarihinde Divan, Yunanistann bavurusundaki geici nlemleri reddetmi ve ikyetlerin gerekletii alanlar ihtilafl alanlar ilan etmitir. UAD, Adalar Denizi Kta Sahanl davasnda yetkisizlik karar almtr (Poyraz, 2004, s.79).

.Birlemi Milletler (BM)in balca adalet organ olup, Milletler Cemiyetinin 1922de kurmu olduu Uluslar aras Daimi Adalet Divannn yerini almtr. Merkezi Laheydedir. BMnin btn yeleri Divan statsnce otomatik olarak taraf saylrlar. (Divan stats BM Antlamasnn ayrlmaz bir parasdr.) Uluslar aras Adalet Divan, Genel Kurul ve Gvenlik Konseyi tarafndan seilen 15 yargtan oluur: Yarglar dnyann sayl hukuk adamlar arasndan, yeryznde mevcut balca hukuk sistemlerini ve medeniyet biimlerini temsil edecek ekilde seilir; Divanda ayn devletin birden ok yesi bulunamaz. Yarglarn grev sresi 9 yldr. Her ylda yarglarn te biri yenilenir. Divan tam kadroyla toplanr; ancak taraflarn istei zerine daha snrl bir kadroyla da alabilir. Divan, anlamazlklarn zmnde uluslar aras teamle, anlamazla taraf olan devletlerce kabul edilmi uluslar aras szlemelere, genel hukuk ilkelerine, mahkeme itihatlarna ve eitli lkelerin sekin hukukularnn retilerine dayanr. Taraflar Divann kararlarna uymak zorundadrlar.

46

3.6. Kara Sular Sorunu

Lozan Bar Antlamasnn imzaland 24 Temmuz 1923te, bu antlamann 6. maddesi ile bir anlamda Adalar Denizinde her iki lkenin de karasularn 3 mil olaca ngrlmtr (Apatay, 1995, s.514515). O dnemde, Trk ve Yunan karasular da 3 mildi. Yunanistan 18 Eyll 1931 tarih ve 325 sayl kanun (R.G.: 18.09.1931, Say: 325Sah.: 2595) ile hava yollar ve emniyet meseleleri ile ilgili olarak karasularn 10 mil olarak, ardndan da 13 Ekim 1936 tarih ve 450 sayl kanun (R.G.: 13.10.1936, Say: 450, Sah.: 2387) ile karasularn kydan itibaren 6 mil olarak tespit etmitir. Yunanistann karasularn 6 mil olarak geniletmesi Trkiye tarafndan herhangi bir itiraz ya da knama konusu yaplmamtr. Oysa Yunan karasularnn bu yolla genilemesi Adalar Denizinde deiik boyutlarda 2383 adaya sahip olduu bildirilen Yunanistann ele geirdii deniz alann, Adalar Denizinin %35ine karmtr (Pazarc, Dou Ege Adalarnn Askerden Arndrlm Stats, 1986, s.24). Trkiye; 1958 ve 1960 Cenevre Konferanslar sonunda ortaya kan gelimeler karsnda, zellikle Adalar Denizindeki durumu gz nnde bulundurarak, 25 Mays 1964 tarih ve 476 sayl Karasular Kanununu (Bkz. EK 4) karmtr. Bu kanun ile karasularnn genilii 6 deniz mili olarak belirlenmi ve bundan fazla bir genilik fiili mtekabiliyet artna balanmtr (Kurumahmut, Ege Denizi Karasular Uyumazl zerine Bir nceleme, 1992, s.6). 1964 ylnda Trkiye'nin de kara sularn 6 mile karmasyla Adalar Denizinde bugnk durum meydana gelmitir. u anda Adalar Denizi'nin; %48,85'ini ak denizler, %43,68'ini Yunan kara sular ve %7,47'sini de Trk kara sular oluturmaktadr (Belen, 1995, s.167).

47

ekil 3.6. Alt Mil Karasularna Gre Kaplama Alanlar. Tablo 3.1. Alt Mil Karasularna Gre Adalar Denizindeki Oranlar.
Karasularnn 6 millik durumu(%)

7,468 Trkiye 48,85 Ak Deniz 43,68 Yunanistan

Karasularnn iki lke arasnda cidd boyutlara ulaabilecek bir sorun haline gelmesini nedeni; Yunanistan'n Adalar Denizinde karasularn 6 milin tesine genileterek, Adalar Denizini bir Yunan gl haline getirmek istemesinden kaynaklanmaktadr.

48

ekil 3.7. Oniki Mil Karasularna Gre Kaplama Alanlar. Tablo 3.2. Oniki Mil Karasularna Gre Adalar Denizindeki Oranlar.
Karasularnn 12 Millik Durumu (%)

19,71 Ak Deniz

8,76 Trkiye

71,53 Yunanistan

Eer Yunanistan karasularn 12 mile karacak olsa, Adalar Denizinin yaklak %71,5ine, buna karlk Trkiye ise yaklak %8,8ine sahip olacak, ak deniz statsndeki alan ise %19,7ye inecektir. 12 mil uygulamasnda Yunanistann

49 bu denizdeki karasular iki misline yakn bir art gsterirken Trkiyenin karasularnda ok kk bir deiiklik olacaktr (Snmezolu, 2000, s.321322). 1974 Kbrs Bar Harekat ile birlikte, her iki lke asndan da karasular konusu, ulusal gvenlik kayglar iinde ele alnmaya balanmtr. Uluslararas Deniz Hukuku Konferanslar erevesinde karasularnn 12 mile kadar geniletilebilmesi konusunda genel bir yaklamn belirlenmesine kout olarak, Yunanistan, Adalar Denizindeki ulusal karasularn 6 milden 12 mile karaca yolunda aklamalarda bulunmaya balamtr. Ancak, Trkiye Yunanistann bu aklamalarna olduka sert tepki gstermitir (Aksu, 2001, s.6162). Yunanistann Adalar Denizindeki nazik dengeyi bozma niyet ve hazrln dikkate alan Trkiye, 1976 ylnda konuyla ilgili olarak ortaya kesin bir tavr koymutur. Trkiye, Yunanistann karasularn alt milin tesine geniletmesinin Sava Nedeni (Casus Belli) saylacan kesin bir dille ilan etmitir. Demirelin babakanln yapt 1 inci Milli Cephe Hkmetinin bu karar, zamann Dileri Bakan hsan Sabri alayangil tarafndan 15 Nisan 1976da ABD Dileri Bakan Henry Kissingera yazl bir mesajla bildirilmitir (Elekda, 1996, s.19).

Mesajn Trke metni aada olduu gibidir.(Aksu, 2001, s.62) Sayn Bakan, Kabine toplantsnda iken, Genel Sekreter Elekda, Ekselanslar ile Yunanistan Dileri Bakan Mr. Bitsios arasnda teati edilen ve metinleri Bykeli Macomber tarafndan Bay Elekdaa tevdi edilen mektuplar hakknda bana bilgi verdi. Mesajnzn aada belirtilen cmlesini ok ciddi telakki ediyorum. Bu itibarla, ABD, taraflardan birinin bir askeri zm aramasna aktif olarak ve iltibasa mahal vermeyecek (hibir phe ve tereddt yaratmayacak) bir tarzda kar koyacak ve byle bir hareket hattn nlemek amacyla byk gayretler sarf edecektir. Bay Elekdan da Bykelinin dikkatini ayn konuda ekmi olduu zere, bu beyann, Amerika Birleik Devletleri Hkmetinin konu hakknda yeni bir vaziyet ve tutum aldn aksettirdii kanaatine vardm. uras aktr ki, Yunan Hkmetinin esas emeli karasularnn snrlarn 12 mile karmak suretiyle, bir oldubitti yaratmak ve bu suretle, Trkiye zerinde siyasi bir zafer kazanmaktr. Byle bir hareket Adalar Denizini Yunan Gl haline getirebilecek ve netice itibariyle, Trkiyenin bu denizdeki tabii ve yerlemi ananevi (geleneksel) haklarn fiilen ortadan kaldracaktr. Bu durum Trkiyeye, byle bir gelimeyi bir harp sebebi olarak telakki etmekten gayri bir opsiyon imkan brakmayacaktr. Bu itibarla, bu nevi gelimeleri tevik edecek nitelikteki pozisyon deiikliklerini, sadece ikili ilikilerimiz bakndan deil, fakat blgenin gvenlii bakmndan da tehlikeli gryorum. Sizden ricam, yukarda iaret ettiim cmlenin, bizim, tafsile (etrafl bir ekilde izaha) altmz endielerimizi hesaba katarak yeni tefsirlere (yorumlara) ve polemiklere meydan vermeyecek bir ekilde dzeltilmesidir, bu mmkn olmad takdirde, bahse konu mektuplarn aklanmamasnn teminidir. Samimiyetle inanyorum ki, bu Yunanistann da yararna olacaktr.

50 Yunanistann dayand temel olgulardan en bata geleni, 1982 ylnda imzalanan ve 1994 ylnda yrrle giren Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi (BMDHS)nin devletlere karasularn 12 mile karma hakkn veren 3. Maddesidir. Yunanistan, 1982 BMDHS ile birlikte devletlerin konuya ilikin uygulamalar dikkate alndnda, 12 milin kabul ynnde bir teaml oluturan genel bir oydamann var olduundan sz etmektedir (Grel, Tarihsel Boyutlar inde Trk-Yunan likileri (18211993), 1993, s.322323). Yunanistan ayrca, Trkiyenin Akdeniz ve Karadenizde 12 mili uygulayarak bu durumu kabul ettiini sylemektedir. Trkiye buna karlk, "Kara sularnn geniliine ilikin genel ve her yerde uygulanabilecek tek dze bir kural yoktur ve olmamaldr. Yunanistan, Adalar Denizinde kara sularn 1936 ylnda 6 mile kararak Lozan'da tesis edilmi hakkaniyeti tek tarafl olarak ihlal etmitir. u anda Adalar Denizinde iki lkenin de uyguladklar 6 millik karasuyu son limitine ulamtr. Ayrca Yunanistann byle bir uygulamaya gitmek istemesi, kendisinin imzalad Deniz Hukuku Szlemesinin 300nc Maddesinde yer alan hakkn suiistimal edilemeyecei prensibiyle eliki oluturmaktadr." Demektedir (Belen, 1995, s.168). Trkiye, kara sularnn genilii konusunda genel olarak kabul edilen ve dnyann her blgesinde uygulanacak tekdze bir kuraln olmadn, Karaka (Caracas-Venezella)ta gerekletirilen III nc Deniz Hukuku Konferansnda aklam ve bu tutumunu srdrmtr. Trkiye'nin srekli olarak bu tezi savunmas nedeniyle, bu kural Trkiye'ye kar ileri srlemez. Bunun nedeni de ncelikle Trkiyenin szlemeye taraf olmaddr. Ancak, bir gn bu ynde bir kuraln rf ve adet kural deeri kazanmas durumunda bile, bu kural buna bandan beri kar tutum alan Trkiye'ye kar uygulanamaz (Poyraz, 2004, s.81). Ayrca Yunanistan, adalarn da kara sularn 6 milin zerine karabileceini belirtmektedir. Yunan iddiasna gre; Yunan adalarnn ve anakarasnn lkesel btnlk oluturduunu, lkesel btnlk ilkesine uygun olarak herhangi bir kural dlk oluturmayan Adalar Denizindeki Yunan adalarnn karasular iin de 12 mil kuralnn geerli olduunu iddia etmektedir (Bal, 2002, s.100).

29 Mays 1982 gn ve 2674 sayl Karasular Kanununa gre (Bkz. EK4).

51 Adalar Denizinde kara sularnn mil olduu dnemde Orta Adalar Denizinden Akdenize serbest gei rejimine tabi iki suyolu mevcut iken Yunanistann kara sularnn 1936 ylnda 6 mile karmasyla bat suyolundaki serbest gei hakk snrlanmtr. Kara sularnn alt milin zerinde geniletilmesi halinde dou suyolundaki serbest gei hakk da kaybedilmi olacaktr (akrolu, 2002, s.61). Bylece, ak deniz alanlar yok denebilecek kadar azalacak; bu denizin tmne yakn kaynaklar Yunanistan'a kalacak; Trk Deniz Kuvvetlerinin uluslar aras sular araclyla Adalar Denizinden Akdeniz'e geii snrlandrlm hale gelecek; bu denizde ve zerindeki hava sahasnda Trk Silahl Kuvvetlerince tatbikat yaplmas mmkn olmayacak ve Adalar Denizi, Yunan egemenliine gemi olacaktr. Kara sular genilii saptanrken, "coraf zellikleri olan denizlerin gz nnde tutularak bunlar iin durumlarna uygun hkmlerin ngrlmesi" gr, III nc Deniz Hukuku Konferansnda Trkiye tarafndan aklanm ve Adalar Denizi'nin, zellikleri olan ve genel nitelikli kurallarn dnda birtakm zel kurallarn uygulanmas gereken bir deniz olduu bildirilmitir. Uluslar aras hukukun yerlemi bir kural olduu kabul edilen bir ky devletinin fiilen ve kendiliinden, balangtan beri sahip olduu kta sahanl haklarnn, kara sular gibi bir baka hukuksal kavrama ilikin yeni gelimelere dayanarak elden alnmas hukuksal bir elikidir ve geerli olamaz kural dorultusunda, Yunanistan Adalar Denizinde tek tarafl olarak kara sularn 6 milin zerine geniletemez. Ayrca Yunanistan tarafndan ileri srlen, "Adalar Denizinde kara sularn azam geniletilmesini saptama yetkisi, ky devletinin egemenlik yetkisine girmektedir" iddias, ancak "buna baka devletlerce itiraz edilmemesi durumunda geerlilik kazanabilir" ilkesine tamamen bal olmak zorundadr. Buna rnek olarak, Uluslar Aras Adalet Divannn 1951 ylnda balklk davas ve 1974 ylndaki davalarnda vard karar gsterilebilir. ngiltere ile Norve arasndaki zlanda arasndaki balklk ngiltere ile

52 Yunanistan' bir "takmada devleti" olarak kabul etmek mmkn deildir. Trk ana karasnn tabi uzants zerinde bulunan adalarn kta sahanl ve kara sular olduunu iddia eden Yunanistan, btn Adalar Denizi'nin deniz yzeyini, deniz taban ve onun toprak altn, ayrca hava sahasn denetim altna alarak btn Adalar Denizine sahip olmak istemektedir. Adalara sahip olan her devleti, bir "takmada devleti" olarak kabul etmek doru olmaz. Bir adann kta sahanl olmas, onun ada olmamas gereini deitirmez. Adalar kta sahanlna sahip olduu iin kta gibi deerlendirilemez. Uluslar aras hukuk asndan da, Adalar Denizi gibi yar kapal denizlerde, hakkaniyete uygun, karlkl uzlama, ibirlii ve kabul edilebilir ller erevesinde meselelerin ele alnmas ve sonulandrlmas kanlmaz bir zorunluluk olarak ortaya kmaktadr (Takran, 1996, s.119122).

3.7. Adack ve Kayalklar Sorunu

Yunanllar tarafndan mia olarak anlan kayalklar Osmanl mparatorluu ve takip eden Trkiye Cumhuriyeti kaytlarna gre Kardak adn tamaktadr. Aralarnda 325 metre mesafe bulunan iki kk kayadan oluan Kardak Kayalklar corafi konumlar itibariyle Adalar Denizinin gneydousunda Mentee Adalar blgesinde yer almaktadr. Dou Kardak 37 03 03 K 27 0904 D Bat Kardak 37 0255 K 27 0847 mevkiinde bulunmaktadr. skana elverili olmayacak kadar kk olan kayalklardan doudaki 19.730 m batdaki ise 16.680 m yzlmne sahiptir. Trk sahillerine uzaklklar ise srasyla 3,6 ve 3,9 deniz milidir (Baeren, Egemenlii Antlamalarla Yunanistana Devredilmemi Ada, Adack ve Kayalklar Sorunu, s.1).

53

ekil 3.8. Kardak ( kizce) Kayalklar. Bu sorun, aslnda bir adalar sorunu deil, Adalar Denizi zerinde egemenlik salama sorunudur. Figen Akad isimli bir geminin Kardak Kayalklarnda 25 Aralk 1995 tarihinde karaya oturmas sonucu, bu Kayalklarn hangi devlete ait olduu konusu gndeme gelmi ve anlan Kayalklar zerindeki egemenlik iddialar, bundan byle, Trkiye ile Yunanistan arasnda resm bir nitelik kazanmtr. Bu olay yle gelimitir: 25 Aralk 1995 tarihinde Figen Akad isimli bir Trk ticaret gemisi Kardak Kayalklar denen iki kayaln bulunduu yerde karaya oturmutur. Gemi kaptan, Yunan otoritelerinin yardm taleplerini, blgenin Trk egemenliinde olduu gerekesiyle kabul etmemi ve Trkiyeden yardm istemitir. Bu olayn ardndan Trk Dileri Bakanl ile Ankaradaki Yunan Bykelilii arasnda nota teatisi olmutur. 20 Ocak 1996da Yunan dergisi Grammada yer alnca olay basna yansm oldu. Bir Yunan televizyonu Kardak yaknndaki Kelemez Belediye Bakann Kardak Kayalklar zerinde Yunan bayran kaldrrken grntlemiti. Ardndan da Trk Hrriyet Gazetesi, bir grup gazeteci ve rportajcy adadaki Yunan bayra ile Trk bayran deitirirken grntlemek iin gndermiti. Ertesi gn de Yunan Deniz Kuvvetlerinin niformal personeli silahlar ile iki adaya karlm ve Yunan bayran yeniden dikmilerdi. Mteakip gn iinde Kayalklarn bulunduu blge Trk ve Yunan deniz kuvvetlerine ait firkateyn, hcumbot, sahil gvenlik botu ve helikopterlerle evrilmiti. 29 Ocak 1996 gn Trkiye Yunanistana ikinci bir nota vererek, Aralk 1932 tarihli Trk- talyan Teknisyenler

54 Zabtnamesinin geersiz olduunu, bir antlama olmadn ve Kardak statsnde pek ok kayalk ve adack olduu iin, bu adacklarn egemenlii konusunda Yunanistan masaya oturmaya davet etmiti. Yunanistann buna cevab ise ertesi gn silahl kuvvetlerini tamamyla alarma geirmek olmutur. Her iki lke babakanlar da adacklarn egemenlii konusunda tavizsiz demeler vermi ve Kardak krizi birden kritik bir safhaya girmiti. 31 Ocak sabah Yunan sava gemileri ikinci ve daha kk olan Kardak Kayal zerine kan ve dier geni kayaln zerindeki Yunan askerlerinin silah menzili ierisindeki Trk komandolarn kefetmiti. Bu arada keif iin grevli gemide konulu bir Yunan helikopteri de konulu olduu gemiye geri dnerken denize dm ve kii lmt. Gerilimin son hadde ulat bu srada ABD Bakan ve Dileri Bakan ile NATO Genel Sekreterinin devreye girmesiyle olay yatm, her iki taraf bayraklarn ve Kayalklardaki birliklerini geri ekmi, krizden nceki status que anteye dnlmt. Ancak, bu krizle birlikte iki lke arasnda Gri blgeler veya Egemenlii antlamalarla Yunanistana devredilmemi ada, adack ve kayalklar ya da coraf formasyonlar konusu Trk-Yunan sorunlar arasnda yeni bir sorun olarak eklenmi oldu. Aslnda bu sorunun iaretleri Kardak Krizinden de nce Kasm 1995 ay iinde grlmt. Bu tarihte Yunanistann sekizi Adalar Denizinde olmak zere on bir kk ve ssz aday iskna ama politikas basna yansmt. Yunanistan, bylelikle ilgili antlamalarla egemenlii kendisine devredilmemi baz adalarda siyas, ekonomik ve sosyal alanlarda egemenlik gstergesi niteliindeki faaliyetleri ile fiil bir durum yaratmakta, staty kendi lehine deitirmeye almaktayd (Yavuz, 2003, s.60,61). Bu gelimeler, Yunanistan'n uluslar aras antlamalar ile kendisine devredilen adalar ve verilen haklarn da tesinde, Anadolu'nun 3 mil dndaki alanlarda kalan btn ada, adack ve Kayalklara sahip olmak istemesi, Adalar Denizinde yeni ve belki de ok nemli bir baka sorunu gndeme getirmitir. Bu sorun zmlenmeden, denizdeki yetki alanlar ve bunlar zerindeki hava sahasna ilikin gemiten beri sregelen sorunlarn zmnn daha da zorlat ve zorlaaca dnlmektedir. Bu nedenle, Kardak Kayalklarnda somutlaan sorunun zm byk bir nem tamaktadr.

55 Adalar Denizindeki adack ve kayalklar sorunu sadece Kardak Kayalklar ile snrl ve basit bir konu deildir. Lozan Bar Antlamasnn 12nci Maddesi ile Trkiye ve Yunanistana devredilen adalar ve ayrca 15inci Maddesi ile talyaya devredilen adalar ve bunlara tabi adacklar belirtilmitir. Bylece Balkan Savandan bu yana Yunan igali altnda olan ve Taozdan Ahikeryaya kadar Trkiye sahillerini kapatan toplam 9 ada tahkim edilmemeleri ve asker amalarla kullanlmamalar taahhd ile Yunanistana verilmitir. Ayrca Mentee Adalar blgesinde ismen saylan 13 ada ve tabi adacklar ile Meis Adas ise talyaya devredilmitir. Fakat Lozan Bar Antlamasnda aklanmayan egemenlii devredilmemi adack ve Kayalklarla ilgili hukuk bir boluk olumutur (Baeren ve Kurumahmut, Adalar Denizinde Egemenlii Devredilmemi Adalar, 2003, s.45). 28 Aralk 1932 tarihinde Trkiye ile talya arasndaki kara sular snrnn belirlenmesi amacyla bir toplant dzenlenmitir. Trk ve talyan yelerden oluan komisyon, almalarnn sonunda hazrlad tutanak ile iki devlet arasndaki kara sularn tespit etmitir. Bu toplant tutana ile Trkiye, Anadolunun 3 mili ierisine hapsediliyordu. Bunun yan sra, Kardak Kayalklar da dhil olmak zere Lozan Antlamasnn egemenliini devretmedii ada, adack ve kayalklarn talyaya devredilmesi ngrlyordu. Fakat bu toplant tutana uluslar aras antlama olabilmesi iin gerekli imza, onay, yrrle girme ve tescil ilemlerinden yoksun olup iki lkeyi de balayc bir antlama olmamtr. Bu nedenle, bu belge 4 Ocak 1932 Trk- talyan Szlemesinin ve Lozan Bar Antlamasnn eki veya tamamlaycs niteliinde geerli bir belge deildir (Baeren ve Kurumahmut, Ege Denizinde Egemenlii Devredilmemi Adalar, 2003, s.53,59). Bir devletin herhangi bir lke kesimini kendi hazrlad dokmanlarda, bastrd haritalarda ve kabul ettii i hukuk dzenlemelerinde kendi egemenlik alan gibi gstermesi, o lke kesimi zerinde tartmasz bir egemenlik tesis etmesi iin yeterli deildir. Bu durum ve hukuk ilkesi, Oniki Ada blgesi gibi ayrntl antlama hkmleriyle egemenlii devredilen alanlarda zellikle geerlidir. Aksine bir durumun kabul edilmesi ve devletlerin i hukuk ilemleriyle bir alan kendi lkelerine katmalarna izin verilmesi, devletleraras dzenin ve barn tehlikeye sokulmasna neden olurdu. Dolaysyla, Yunanistann daha nceden kabul ettii bir kanunla Kardak Kayalklarn kendi ynetsel yaps iinde kabul etmesi ve eitli

56 haritalarda da bu Kayalklarn Yunanistann lkesel egemenliinde gsterilmesi, uluslar aras alanda balayc gc bulunmayan tek yanl ve aka kastl bir giriimdir. Bu durum, Yunanistann yaylmac emellerinin ak bir gstergesidir (Baeren ve nan, Kardak Kayalklarnn Stats, 1997, s.9). Milli Hava Sahalar, FIR Hatt ve Arama Kurtarma Sorumluluk Sahas sorunlar dier blmlerde incelenecektir.

57

4. ULUSLAR ARASI DEN Z HUKUKU

4.1. lkenin Ksmlar
lke "bir devletin egemenliini, Devletler Hukukuna uygun tam yetkilerini, diledii gibi icra ettii bir yeryz parasdr. Bu deyile; lke, bir insan topluluunun zerinde daha dorusu iinde yerlemi bulunduu belirli boyutlu madd evredir. Bu tanmlardan da anlalaca gibi lke, corafi bakmdan tek bir btn olabilecei gibi birbirinden uzak bykl kkl paralardan da oluabilir. Ayrca, lke denildii zaman sadece kara paralar deil, onu evreleyen denizler, ierisinde mevcut gller ve akarsular ile zerinde yer alan hava tabakasnn da anlalmas gerekir (H.A.K.l Yayn, Devletler Hukuku, 2005, s.33). Devletin lkesi corafi bakmdan ksmdan meydana gelmektedir; kara, deniz ve hava lkeleri. Devlet, deniz ve hava lkesi zerindeki egemenliini kara lkesinden ayr olarak devredemez ve terk edemez. Buralarn devlet egemenliine tabi oluu kara lkelerine bitiik olmalarndan kaynaklanan hukuki bir sonutur (Toluner, Milletleraras Hukuk Dersleri, 1996, s.31).

4.2. Kara lkesi

Kara lkesi veya kara sahas, lkenin toprak ve toprakalt ksmlarndan oluur. Kara lkesi ierisinde, mlkiyeti devlete veya zel ahslara ait her trl arazi ile yollar, kanallar, demiryollar, telgraf ve telefon hatlar ve ayrca nehir, gl ve karasularndaki adalar girer. Devletin lke zerindeki yetkilerinin kullanlmas kural olarak, lke snrlar ile kstlanm olduundan, lkenin bir paras olan kara lkesinin snrlarnn belirlenmesi nem kazanr (H.A.K.l Yayn, Devletler Hukuku, 2005, s.34).

4.3. Ada
Ada, ksaca her yan su ile evrilmi kara paras olarak tanmlanmaktadr.

58 lk kez 1930 La Haye (Hague) Milletleraras Hukuk Kodifikasyon Konferans erevesinde toplanan Konferansn, kinci Komisyonuna Bal kinci Alt Komisyon Raporunda, belirli kriterler baz alnarak ada tanm kabul edilmitir. 1930 tarihli bu tanma gre; Ada, med zamannda srekli olarak med hatt zerinde akta kalan, etraf sularla evrili bir kara parasdr. 1930 La Haye Milletleraras Hukuk Kodifikasyon Konferans erevesinde yaplan bu tanma gre cezir zamannda su sath zerine kan arazi paralar (slklar, topuklar) ada olarak nitelendirilemezler (Kerse, 1964, s.13). Bylece milletleraras hukuk med zamannda srekli olarak su stnde kalan ve kara paras olan corafi ykseltilerin bir karasuyu olduunu kabul etmitir. 1930 La Haye Milletleraras Hukuk Kodifikasyon Konferansndan sonra Birlemi Milletler Milletleraras Hukuk Komisyonu (ILC)nun 1954 tarihindeki altnc, 1955 tarihli yedinci ve 1956 tarihindeki sekizinci toplant tasarlarnda, ada tanm yeniden ele alnmtr. 1954, 1955 ve 1956 tarihli ILC toplant tasarlarnn, 10 uncu madde metinlerinde ele alnan ada tanm ayn esaslarla kabul edilmitir. Bu tasarlarda kabul edilen ada tanmlarna gre; Her adann kendisine mahsus bir karasuyu vardr. Bir ada sularla evrili ve normal artlar altnda devaml olarak med hattnn stnde kalan bir arazi parasdr. (Meray, BM Devletler Hukuku Komisyonu Yedinci Toplants, 1955, s.251). 1958 tarihli Cenevre Karasular ve Bitiik Blge Szlemesinin 10 uncu maddesinde kabul edilen tanma gre: Bir ada, sularn en yksek olduu zaman akta kalan, etraf sularla evrili bir doal kara parasdr. (Gndz, Milletleraras Hukuk ve Milletleraras Tekilatlar ile lgili Temel Metinler, 1987, s.277). 1958 Szlemesinden sonra kabul edilen ve 1994 tarihinden beri yrrlkte olan 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi (BMDHS)nde ada tanm ayn esaslarla kabul edilmitir. Bu tanma gre de Bir ada, su ile evrilmi, sularn en ok ykseldii zaman su stnde kalan, doal olarak olumu bir arazi sahasdr. (Gndz, Milletleraras Hukuk ve Milletleraras Tekilatlar ile lgili Temel Metinler, 1987, s.284).

59

4.4. Deniz lkesi

Bir devlet lkesinin deniz sahas, kendi egemenliine tbi deniz ksmlarndan oluur. Denizlerle ilgili ayrntl kurallar 1958 Cenevre Szlemesi ile tespit edilmitir. Anlan szleme hkmleri, gnmz ihtiyalarn karlamaktan uzak kalnca, 1974 ylnda Karaka ehrinde yeni bir szleme metni hazrlanm, 1982 sonbaharnda imzalanmtr (H.A.K.l Yayn, Devletler Hukuku, 2005, s.37). Uluslararas hukuk asndan deniz, farkl hukuki rejimlere tabi olan yetki alanlarna ayrlr.

M LL HAVA SAHASI

ULUSLARARASI HAVA SAHASI

KARASULARI AIK DEN Z KARA VEYA ADALAR

28

ekil 4.1. Yetki Alanlar. ncelikle, devletlerin egemenliine tabi deniz kesimi ve ak deniz kesimi olarak iki temel yetki alann vardr. Devletin egemenliine tabi olan deniz kesimi deniz lkesi - iin iki ayr hukuki rejim ngrlmtr; sular ve karasular rejimleri. Devletin deniz lkesi, karasularnn d snrnda sona erer (Toluner, Milletleraras Hukuk Dersleri, 1996, s.6667).

60 Karasularnn i snr, i sular rejiminin geerli olduu deniz kesimini ayran snrdr. Karasularnn d snr ise, karasular rejiminin geerli olduu deniz kesimi ile ak denizler rejiminin ve ak denizlerdeki zel rejimlerin geerli olduu deniz kesimlerini ayran snrdr. Ak denizler kesimi, kural olarak, ak denizler rejimine tabidir. Ancak, uluslararas hukuk, ak denizlerin kyya yakn olan baz kesimlerinde, ky devleti yararna baz zel rejimler ngrmektedir. Bunlar; bitiik blge, kta sahanl ve mnhasr ekonomik blge rejimleridir. Ak denizlerde aadaki serbestiler uygulanr (BMDHS, Md.87); * * * * serbestisi, * * Balklk serbestisi, Bilimsel aratrma serbestisi (Aknc, 2002, s.6). Seyrsefer serbestisi, Uma serbestisi, Sualt kablo ve boru hatt deme serbestisi, Suni adalar ve uluslararas hukukun izin verdii dier tesisleri ina etme

4.5. Karasular
Karasular; denize kys olan devletlerin kara lkelerini evreleyen ve duruma gre bitiik blgeye, kta sahanl ve mnhasr ekonomik blgeye veya dorudan ak denize kadar uzayan deniz kesimini belirtmek iin kullanlan terimdir. Karasularnn i snr ile kara lkesi arasnda kalan deniz kesimi i sulardr (CDHS Md.5; BMDHS Md.8). Karasularnn hukuk bakmndan niteliini, dier bir ifade ile devletle karasular arasndaki hukuk ilikisini incelediimizde, karasularnn ulusal lkenin

61 bir paras olduunu grmekteyiz. Bu sular, ky devletinin ulusal snrlar iindedir. Byle olunca da devletle karasular arasndaki hukuk ilikisi, devletle -genel olaraklkesi arasndaki hukuk ilikisine balanmakta ve bunun iinde yer almaktadr (elik, 1989, s.76) Milletler Cemiyetinin nclyle toplanan 1930 La Haye Kodlatrma Konferansnda devletler, karasularnn ulusal lkenin bir paras olduu konusunda gr birliine varmlardr. 1958 Cenevre Deniz Hukuku Szlemelerine paralel olarak, 1882 tarihli Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesinin 2nci maddesinin birinci fkrasnda Kyda devletin egemenlii kara lkesinin ve i sularn tesinde ve bir takmada devleti sz konusu olduunda, takmada sularnn tesinde karasular denilen bir bitiik bir deniz kuan kapsar hkmyle karasularnn hukuki nitelii aklk ve kesinlikle belirtilmitir (H.A.K.l Ders Notlar). Ancak, hukuk asndan devletle ilikisi kara lkesiyle bir tutulsa da, karasularnn birtakm zellikleri bulunduu kesindir. Bir kere, fiziksel ynden, karasular ile ak deniz arasnda bir nitelik fark yoktur. kincisi, uluslararas deniz ulatrmas bakmndan karasular byk nem tamaktadr. Bu durum ve zellikle bu sonuncusu, ky devletinin kara lkesi zerinde kulland yetkilerinin bir ksmn karasular zerinde kullanamamasn gerektirir. te, devletin bu sular zerinde kullanabilecei ve kullanamayaca yetkileri, uluslararas hukuk dzenler (elik 1989, s.7677).

4.5.1. Karasularnn D Snr

Karasularnn d snr devletin lkesinin, deniz ve hava lkelerinin d snrn oluturmas itibariyle ok nemlidir. Bu noktann tesi ak denizler ile uluslar aras hava sahalardr. BMDHSnin 4 nc maddesinde ifade edildii ekilde; karasularnn d snr her noktas esas hattn en yakn noktasndan karasularnn geniliine eit uzaklkta bulunan hattan oluur. 1958 KBBSnin 6 nc maddesinde de d snr benzer ekilde tanmlanmaktadr. Her iki szleme de d snrn nasl izileceine ilikin herhangi bir dzenleme getirmemektedir. Ancak d snr hatt

Karasularnn ulusal lkenin bir paras olduu eklindeki genel uluslararas hukuk kural 2674 sayl Karasular Kanununda Trk karasular Trkiye lkesine dahildir eklinde yer almaktadr.

62 yle izilmelidir ki, i snr ile d snr arasndaki mesafe, her noktada, karasular iin kabul edilen genilikte olmaldr. Karasularnn snrlandrlmas konusunda zel bir dzenleme getiren KBBSnin 12 nci maddesinin aynen benimsenmesi suretiyle 1982 Szlemesine dhil edilen 15 inci madde hkmne gre; ki devletin kylar bitiik veya kar karya olduunda, aralarnda aksine anlama olmadka, bu devletlerden ne birinin ne de dierinin kendi karasularn, btn noktalar, bu iki devletin her birinin karasularnn geniliinin llmeye baland esas hatlarn en yakn noktalarndan eit uzaklkta bulunan orta hattn tesine uzatmaya hakk yoktur. Bununla beraber bu hkm, tarihi haklarn veya dier zel durumlarn varl nedeniyle, her iki devletin karasularnn baka ekilde snrlandrlmasnn gerekli olduu durumlarda uygulanmaz (Aknc, 2002, s.7).

4.5.2. Karasularnn Yan Snr

Kylar yan yana olan devletlerarasnda karasularnn yan snrlarnn saptanmas zorunluluu vardr. Trkiye-Yunanistan yan snr sorunu henz zmlenmi deildir. Karasularnn yan snr fazla tartlan bir sorun deildir. Komu devletler bu sorunu aralarnda yapacaklar snr antlamalar ile zebilirler. Bu yola bavurulmamsa, karasularnn yan snr uluslararas hukukun ngrd usullere uygun olarak izilir. Genel bir uygulama olarak, ky istikametine izilen dikey izgilerin komu devletlerarasnda karasular yan snrn oluturduu grlmektedir (Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, 1999, s.343).

4.5.3. Karasularnn Genilii

Karasularnn ulusal lkenin bir paras olduu dncesinin uluslararas platformda nem kazanmasna paralel olarak, karasularnn genilii sorunu da 17nci yzyldan itibaren tartlmaya balanmtr. Karasularnn geniliine ilikin ilk somut adm talyan diplomat Galiani atmtr. O dnemlerde top menzilinin en ok 3 deniz mili olmas nedeniyle, Galiani, 1782de karasular geniliinin 3 deniz mili olmasn nermitir. Bu 3 millik genilik esas, o dnemden gnmze kadar en

63 uzun sreli uygulamay oluturmutur. Gnmzde halen 9 devlet 3 millik karasuyu geniliini uygulamaktadr (H.A.K.l Ders Notlar). 1958 Cenevre Birinci Deniz Hukuku Konferansnda da, karasularnn genilii konusunda somut bir sonuca varlamamtr. 1958 CDHS, bu konuda bir hkme yer verilmeksizin kabul edilmitir. Bu sorunu tartmak zere toplanan 1960 Cenevre kinci Deniz Hukuku Konferans da baar salayamamtr (Toluner, Milletleraras Hukuk Dersleri, 1996, s.302). Birlemi Milletler nc Deniz Hukuku Konferansnda, karasular geniliinin 12 mil olarak saptanmas yolunda gl bir eilim belirmitir. Sunulan tasarlardan ve aklanan grlerden 100 akn devletin 12 mile taraftar olduklar gzlenmitir. Bu gl eilim neticesinde, BMDHSnin Karasularnn genilii baln tayan 3nc maddesi u ekilde kaleme alnmtr; Her devlet karasularnn geniliini tespit etme hakkna sahiptir; bu genilik ibu szlemeye gre tespit edilen esas hatlardan itibaren 12 deniz milini geemez. Grlecei gibi, BMDHS ile ky devletlerine 12 mile kadar varan bir kara suyuna sahip olma hakk, ilke olarak tannmaktadr. Ancak, ky devletine tannan bu takdir hakknn, corafi ve hukuksal nedenlere bal olarak, birtakm kstlamalara uramas olasl da her zaman vardr. Szleme, devletlere karasularn 12 mile kadar geniletme imkn

tanmaktadr. Bu balamda, 12 mil zerindeki talepleri de 12 mil olarak dikkate alrsak, 121 devletin 12 mil rejimini uygulayacan grmekteyiz. Szlemeyi imzalamayan ve denize kys bulunan 14 devletten 9u da 12 millik karasuyu geniliini uygulamaktadr. Buna gre, denize kys bulunan ve bir deniz lkesine sahip olan 146 bamsz/zerk devletten 130u 12 mil karasuyu genilik esasn uygulamaktadr. Trkiye, 1982 BMDHS grmeleri esnasnda, Adalar Denizinde mevcut zel corafi durumu ne srerek 12 mil esasnn bir hak olarak her devlete tannmasna kar kmtr. Szlemenin 309 uncu maddesinde ngrlen ekince ileri srme yasa karsnda anlamaya taraf olma olana bulamad iin oylamada aleyhte oy kullanm ve anlamaya taraf olmadn aklamtr. Trkiye bu tutumunu

64 srdrd mddete 12 mil dzenlemesi kendisine kar ileri srlemeyecektir (Toluner, Milletleraras Hukuk Dersleri, 1996, s.107). Trkiye, 1964 ylnda karlan 476 sayl kanun ile karasuyu geniliini ilke olarak 6 mile karm ve karasuyu daha geni olan devletlere kar mtekabiliyet ilkesinin uygulanaca belirtilmitir. Bu kanun ile Adalar Denizinde 6 mil, Karadeniz ve Akdenizde 12 mil uygulanmaya balanmtr. Ancak, 1982 konvansiyonunu takiben konvansiyon esnasnda sergiledii tutumunun devam olarak eski 476 sayl kanunu iptal etmi ve yerine 30 Mays 1982 tarih ve 2674 sayl Karasular Kanununu karmtr. Bu yeni yasa ile Trk karasularnn geniliinin 6 deniz mili olduunu, Karadeniz ve Akdenizde mevcut durumun srdrlmesini, belirli denizler iin karasularnn geniliini 6 milin zerine karma yetkisinin Bakanlar Kuruluna verildiini ilan etmitir (2674 sayl kanun md.16). Sonu olarak, Karadeniz ve Akdenizde karasuyu genilii 12 mil, Adalar Denizinde 6 mildir. Adalar Denizi dnda karasuyu genilii sorunu, Yunanistan ve Suriye dnda karasuyu yan hududu sorunu bulunmamaktadr (Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, 2000, s.251).

4.5.4. Karasularnn Hukuki Stats

Karasularnn ky devletinin deniz lkesini oluturduu ve baz istisnalar dnda tam egemenlii altnda bulunduu tartlmayan bir husustur. Deniz hukukuyla ilgili ilk evrensel konferans olan 1930 La Haye Kodifikasyon konferansnda, 1944 ikago Sivil Havaclk Anlamas ve 1958 CDHSlerinde karasularnn lkenin bir paras olduu aka zikredilmektedir. Son ve en byk deniz hukuku kayna olan 1982 BMDHS de Ky devletinin egemenlii kara lkesinin ve i sularnn, bir takmada devleti sz konusu olduunda da takmada sularnn tesinde karasular denilen bir bitiik deniz blgesine kadar uzanr denilerek karasularnn hukuki statsne k tutulmaktadr (BMDHS Md.2.1). Devletler, yetkinin lkesellii ilkesi gereince, egemenliine tabi lke kesimleri zerinde her trl idari ve adli dzenlemeyi yapabilir. Deniz lkesi, kara ve hava lkesi gibi devletin egemenliine tabidir. Bu lke kesimi iin iki ayr hukuk

65 rejimi ngrlmtr; i sular rejimi ve karasular rejimi. Karasular, devletin lke unsurunun bir paras olup, devlet egemenlii bu deniz blgesine de uzanmaktadr. Deniz ulatrmasnn serbest ve kesintisiz olmas ilkesi, uluslararas deniz ulatrmas bakmndan karasularnn byk nemini ortaya karmaktadr. Bu durum, ky devletinin yetkilerinin uluslararas hukuk tarafndan snrlanmasn ve dzenlenmesini gerektirmitir. Bu kapsamda, zararsz ve transit gei hakk ile karasularnda yarg yetkisinin kullanlmasna ilikin snrlamalar sz konusu olmaktadr.

4.6. Sular
sular, karasularnn llmeye baland esas hatlarn berisinde kalan, yani karasularnn balang hatt ile devletin kara lkesi arasnda yer alan su alanlardr. Bu alanlara koylar, krfezler, limanlar ve dz esas hatlar ynteminin uyguland durumlarda bu hatlarn berisinde kalan su kesimleri dahil deildir. sularn; limanlar ve krfezleri, kapal veya i denizleri, demir yerlerini, koylar kapsad kural olarak kabul edilmektedir (Baykal, 1998, s.53). sular ve Karasular Ky Devletinin egemenliine tabi hava, kara ve deniz lkelerinden oluan, lkesinin deniz lkesini oluturan su alanlardr. Bu su alanlar ky devletinin kara lkesine bitiik bir ky eridi konumundadr.

4.7. Bitiik Blge

Adndan da anlalaca zere Bitiik Blge (Contiguous Zone) karasularna bitiik blge olup i snrn daima karasularnn d snr oluturur. Bitiik blge d snr ise ortaya kt gnden bu yana gittike artarak deimitir. Karasularnn llmeye baland esas hatlardan itibaren, 24 deniz milini gemeyen karasularna bitiik bir blgede, ky devletinin karar vermesi ve ilan etmesi artyla; devlete gmrk, maliye, muhaceret ve salkla ilgili kanunlarnn ve dzenlemelerinin lkesinde veya karasularnda ihlal edilmesini nlemek ve vuku bulan ihlalini cezalandrmak yetkisi tannmtr (BMDHS Md.33).

66 lk defa 1982 BMDHSde ortaya konan Mnhasr Ekonomik Blge (MEB) kavramnn Bitiik Blgeyi iine almas nedeniyle, MEBde uygulanan kurallarn burada da geerli olaca sylenebilir (Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, 2000, s.256). Bunun yan sra, bitiik blge kapsamnda bahsedilen yetkileri ky devletinin kullanabilmesi iin konu ile ilgili yasal olmayan eylemlerin egemenlik sahalarnda ihlal edilmi olmas veya ilenmek zere olmas gerekmektedir. Trkiyenin 1926 ylnda Gmrk Kanununun Baz Maddelerinin Tadiline likin Kanun ile 4 millik bir gmrk bitiik blgesi kabul ettii grlmektedir. Ancak, 1949 ylnda karlan 5383 sayl gmrk yasas aracl ile Trkiyenin gmrk snrlar siyasal snrlar ile ayn tutulduundan bugn iin Trkiye herhangi bir Gmrk Bitiik Blgesine sahip deildir (Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, 1999, s.388). Trkiyenin bugne kadar yukarda aklanan uygulamasndan baka bir hukuki tanmna uygun bitiik blge uygulamas sz konusu olmad gibi u anda da bitiik blge uygulamas da yoktur.

4.8. Kta Sahanl

Kta sahanl (Continental Shelf), corafyaclar ve jeologlar tarafndan tanmlanan bir terimdir. Deniz yata, kydan itibaren ortalama 135 metre derinlie kadar yava yava derinlemekte, bu derinlikten sonra birdenbire artarak dik bir yama oluturmaktadr. Corafyaclar ve jeologlar, kydan itibaren bu ortalama 135 metre derinlie kadar olan deniz yatana kta sahanl, bu derinlikten sonra oluan yamaca ise kta yamac adn vermilerdir. Kta sahanln uluslararas platforma ilk sokan ABD Bakanlarndan Harry S. Truman'n Eyll 1945 tarihli bildirgesi olmutur. Uluslararas hukuka ise ilk kez 1958 tarihli Cenevre Kta Sahanl Szlemesi ile girmitir. Szlemenin birinci maddesi kta sahanln tanmlarken iki kriter kullanmtr; * * ki yz metre derinlik kriteri, letilebilir derinlik kriteri (Aknc, 2002, s.13).

67 BMDHS kta sahanlnn hukuki tanmn yaparken, derinlik kriterini bir tarafa brakp genilik kriterini kabul etmitir. Anlan Szlemenin 76nc maddesindeki bu genilik kriteri; * Karasular geniliinin llmesinde kullanlan esas hatlardan itibaren

200 deniz mili, * Kta kenarnn d snrnn 200 deniz milinden teye uzanmas halinde,

karasular geniliinin llmesinde kullanlan esas hatlardan itibaren 350 deniz mili, * edilmitir. Ksaca ifade edersek, kta sahanl kavramna hukuki bir nitelik kazandran BMDHS'ye gre kta sahanl; ky esas hatlarndan itibaren 200 ile 350 deniz mili mesafeye kadar olan deniz alanlarnn deniz yata ve toprak altn aratrma ve canl olmayan kaynaklarn iletme hakkdr (Kurumahmut, Ege Kta Sahanl Sorunu, s.52). Trkiye yalnzca Karadenizde Kta Sahanl snrlandrmasn 2500 m. e derinlik erisinden itibaren 100 deniz mili olarak tespit

gerekletirebilmi ve snrlar MEB ile aktrmtr. Adalar Denizinde dier problemlerle birlikte nemli uyumazlk konularndan biri olarak devam etmektedir. Akdeniz de ise; Suriye ile Kta Sahanl yan snr, KKTC ile karlkl snrlar konular henz belirlenmemitir (Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, 1999, s.402).

4.9. Mnhasr Ekonomik Blge

MEB (Exclusive Economic Zone) kavram, 1945ten sonra baz Latin Amerika devletlerince uygulanmaya balayan 200 millik mira denizi tartmal kavram ile 1960l yllarda yerlemeye balayan balklk blgesi kavramlarnn etkisiyle ortaya km bir kavramdr. Buradan da anlalaca zere, ky devletleri denizdeki doal kaynaklara sahip olabilme araylarna girmilerdir. lk kez Kenyann teklifi ile gndeme gelen MEB kavram 1973 ylnda Afrika Birlii rgtnce kabul edilmitir. Konu 1974 3 nc Deniz Hukuku Konferansnda da konu edilmi ve esas

68 olarak hukuksal anlamda 1982 BMDHS Madde 55-75de yerini bulmutur (Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, 2000, s.308). Mnhasr Ekonomik Blge (MEB), ky lkesinin ilan ile aktive olan ve karasularnn llmeye baland esas hatlardan itibaren 200 mil genilikteki deniz alanlarnn deniz yata ve toprak alt ile zerindeki sularn canl ve canl olmayan kaynaklarn aratrma ve iletme hakkdr (Toluner, Milletleraras Hukuk Dersleri, 1996, s.272278). Ky devleti bu alan iindeki deniz ii ve toprak altndaki her trl doal kayna kullanma hakkna sahiptir. Ayrca, bu alan zerine her trl yapay tesis/platform ina edebilir ve bunlarn etrafnda 500 metreye kadar varan gvenlik kordonlar ilan edebilir. MEB ierisinde nc devletlerin seyir hakk ile kablo/boru deme haklar vardr. Ak deniz kavram iinde yer alan MEBde tm hava vastalar iin uma serbestisi vardr (BMDHS Md.58). Trkiye, BMDHSe taraf olmamasna karn 3 nc Deniz Hukuku Konferans ile kabul grmeye balayan MEB hakkndan yararlanmay dnmtr. 1984de SSCBnin, 1986da Romanyann 200 millik MEB ilan etmelerine zerine, Trkiye de Karadenizde 5 Aralk 1986da (86/11264 sayl Bakanlar Kurulu Karar) 200 millik bir MEB ilan etmitir. Ancak, Trkiyenin Adalar Denizi ve Akdeniz de MEBi bulunmamaktadr (Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, 1999, s.413).

4.10. Zararsz Gei Hakk

Sadece gemilerce kullanlabilen bir hak olup, BMDHS Md. 18de; sulara girmeksizin veya i sular dnda bulunan bir demirleme yerine veya liman tesisine uramakszn veya sulara ulamak veya ayrlmak, i sular dnda bulunan bir demirleme yerinde veya liman tesisinde durmak veya bunlardan ayrlmak amacyla karasularnda seyretmektir eklinde yer almtr. BMDHS, zararsz gei hakkndan yararlanmak konusunda, ticaret gemileri ile sava gemileri arasnda bir ayrm yapmamtr. BMDHSnin 19 uncu maddesinin ikinci fkrasna gre; nsanl veya insansz hava vastalarnn uurulmas, gverteye indirilmesi veya gverteye alnmas geiin zararszln bozmaktadr (Toluner, Milletleraras Hukuk Dersleri, 1996, s.111134).

69

4.11. Transit Gei Hakk

Transit gei kavram; uluslararas hukuka BMDHS ile girmitir. Szlemenin 38 inci maddesinin 2 nci fkrasna gre; gemilere ilave olarak, bu haktan uaklar ve dalm durumdaki denizaltlar da yararlanabilmektedir. lk defa 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesinde ortaya kan transit gei hakk u ekilde tanmlanmtr; Transit gei, ak denizin veya mnhasr ekonomik blgenin bir ksm ile ak denizin veya mnhasr ekonomik blgenin dier ksm arasndaki boazdan, srekli ve abuk gemek mnhasr amacyla ulatrma ve uma serbestilerinin bu blm hkmleri uyarnca kullanlmasdr. (BMDHS Md.382). Zikredilen madde kapsamna giren boazlarda, btn gemiler ve uaklar engellenemez bir transit gei hakkna sahiptir. Ancak, bahse konu boaz, boaz devletinin bir adas ve ana ktasndan olumakta ve adann deniz tarafndaki ak denizden veya mnhasr ekonomik blgeden seyrsefer ve hidrografik zellikleri bakmndan benzer uygunlukta bir gei yolu varsa bu boazda transit gei rejimi uygulanamaz (BMDHS Md.381). Transit gei hakk her trl gemiye ve uaa nceden ihbar ya da izin ykmllne tabi olmakszn tannmaktadr. Bu rejim ile sadece boazlardan gei dzenlemekte olup, dier alardan boazlarn hukuki rejimi etkilenmemektedir (Baykal, 1998, s.242). 1982 Konvansiyonu Madde 35(c)de uzun sredir yrrlkte olan, uzun bir gemie sahip ve milletleraras bir konvansiyonla geii rejimi dzenlenmi boazlarn hukuki rejiminin transit gei rejimi kapsamna girmeyeceini belirtmektedir. Konferans zabtlarnda bu tr boazlarn hangileri olduuna ilikin bir liste mevcut deildir. Ancak, buradaki uzun sreden beri uygulanan longstanding deyiminden ok eski zamandan beri uygulanmakta olan konvansiyonel rejimlerin kastedildii anlalmaktadr (Baykal, 1998, s.245). Buradan hareketle bu tip boazlara rnek olarak Svey Kanal, Panama Kanal, Cebelitark Boaz ve Trk boazlar saylabilir. BMDHS ile transit gei hakkn kullanan gemiler ve uaklara eitli ykmllkler de yklenmitir. Buna gre; bu hakk kullanan gemiler ve uaklar

70 boazlarda oyalanmadan ilerleyecek, boaza kys olan devletlerin lke

btnlklerine ve siyasi bamszlklarna kar veya Birlemi Milletler artnda ngrlen ilkelere aykr olarak herhangi bir biimde kuvvet kullanma tehdidinde bulunmaktan veya kuvvet kullanmaktan kanacak, Force Majuere veya tehlike gerekli klmadka, devaml ve sratli olan normal transit gei usulnn gerektirdii faaliyetler dndaki herhangi bir faaliyetten kanacaklardr (BMDHS Md.391).

71

5. ULUSLAR ARASI HAVA HUKUKU

5.1. Hava lkesi
Hava lkesi devletin kara ve deniz lkeleri zerindeki hava sahalarn kapsar. Dikey (irtifa) mesafe konusunda muhtelif grler mevcut olup, henz belirlenmi bir rakam yoktur. Uygulanan uluslararas hukuka gre devletlerin hava sahas (lkesi), bu devletlerin egemenlii altnda bulunan kara lkesi ile buna bitiik olarak yer alan i sularn ve kara sularn stnde bulunan hava sahasdr. Baka bir deyile, bir devletin ulusal hava sahasnn d snr kara sularnn bittii izgidir. Bir devletin kara sular dnda kalan deniz alanlar stnde bulunan hava sahas uluslararas sivil havaclk anlamalarnn ulusal hava sahasn kara sular ile snrlandrmas nedeni ile bu snr dnda kalan alanlarn uluslararas hava sahasn oluturduu ortaya kmaktadr (Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, 2000, s.342).

5.2. Havaclkla lgili Kurallarn Geliimi

lk uan umaya balayaca ana kadar (1903) gkyz insanlar iin sadece meteorolojik olaylarn olutuu ve gnein doup-batt bilinmezliklerle dolu bir boluk anlamn tayordu. Geri, insanlar her zaman kular gibi uma arzusunu duymular ve gkyznde dolamay zgrlk ile e anlaml olarak grmlerdir. Zaten ilk uma denemeleri ve modelleri de kular incelenerek yaplmaya allmtr. nc boyut (ykseklik) insan dncesine girdikten sonra irtifa kazanma, yukardan izleme ve havadan hkmetme kavramlar hzla gelimi ve sonunda insanolu nce balonlarla, sonra da uaklarla umay baarmtr (Aknc, 2002, s.1). Hava sahas bir asrdan bu yana en byk icatlara sahne olmaktadr. Uak ve hava sahasndan istifade ile meydana getirilen haberleme vastalar; telsiz, telgraf, telefon, radyo, televizyon dnyay kltm, dnya gerekte her yerine ulalr bir btn olmutur. Uma imknlarn veren vastalarn icad ile nc boyut, insann dnce alanna girmi, askerlikte, iktisadi alanda, i leminde byk gelimelere tebaan i hukukta ve bilhassa devletler hukukunda nemli problemler ortaya kmtr (Yceer, s.1).

72 Tm hukuk kurallarnn sonradan olutuu gibi havaclk faaliyetlerinde de hukuk sonradan ekillenmi, ancak bu alanda yaplan hukuki dzenlemeler her zaman gelimelerin arkasnda kalm, havaclk son derece hzla gelimitir. Konunun kapsamna bir de uzay hukuku dhil edilirse olayn bykl ve deiim hznn ykseklii daha iyi anlalacaktr. Hava Hukukunu nasl tarif etmeli? Tarif, atalarmz deyimi ile efradn cami, ayarn mani, yani kendinden olanlar toplayc, olmayanlar karc olmaldr. Profesr Charles de Visscher hava hukukunu yle tarif etmitir: Hava Hukuku, hava muhitini ve bundan faydalanmay idare eden kaidelerin btndr. Bu tarif, Hava Hukukunun geni bir tarifidir. Havadan bugn, uma, ulatrma ve savamadan baka telsiz telgraf ve telefonla haberleme, radyo dalgalar ile kontrol etme yollar ile de faydalanlmaktadr. Visscherin tarifi btn bunlar da, yarn salanabilecek olanlar da kapsamaktadr (Bilsel, 1948, s.1). Balonun 18. yy. sonlarna doru icat edilmesi ile birlikte havaclkla ilgili kurallara duyulan ihtiya hissedilmeye balanmtr. Uluslararas hukukta havaclkla ilgili ilk sorun, 1870te Parisi kuatan Alman ordular zerinden Franszlarn balonlarla haberlemesi ve liderleri Gambettann kenti terk etmesi olay ile domutur. Nitekim Bismark 16 Kasm 1870 tarihinde Fransaya verdii notasnda, bu yolla Alman hatlarn aan ya da haberleen kimseleri, sava tutsa olarak deil de, casus olarak deerlendireceklerini bildirmitir (Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, 1999, s.438). Ardndan 1897 ve 1907 tarihli La Haye kongrelerinde balonlardan patlayc bomba atlmasnn harp kurallarna uygunluu konusu ele alnm olup, bu kapsamdaki kurallama araylar zellikle sava hukuku ve kuvvet kullanmann dzenlenmesi konularnda srmtr (Gknil, 1951, s.15). Devletler hukukunda bir kara, bir deniz lkesi olduu gibi bir de hava lkesi mevcuttu. Bu tabir, 1919 tarihli Paris Szlemesinin birinci maddesinde ve 1944 tarihli ikago Szlemesinin yine birinci maddesinde kullanld halde bunun tarifi her iki antlamada da verilmemitir. Uak ve balonlar kefedilmezden nce toprak sahibinin arazisi zerindeki hakkna bir snr tannmyordu. Fakat uu uaklar bulunduktan sonra bu hakka bir snr tanmak ve uulara da bir hak vermek icap ettii kanaati yayld. Devletler hukukunda da devlet egemenliini havada

73 snrlandrlmay savunan yazarlar ortaya kt. SHAWCROSS, BEAUMONT, WIENCZSLAW ve WAGNER bunlardandr. Devletlerin ou da kara ve deniz lkelerinin zerindeki hava sahasnda tam mnhasr hkimiyet iddia ederler. Fakat yine bu devletler antlamalarla dier devletlere karlkl olarak lkeleri zerinden umak yetkisi tanrlar. 1944 ikago Szlemesinin birinci maddesi her devletin lkesi zerindeki hava sahasnda tam ve mnhasr hakk olduunu belirtmitir (Altu ve Nomer, 1969, s.105). 1919da toplanan Versay Bar Konferansnda alnan karar hava hukukuyla ilgili ilk nemli hamle olmutur. Bu karara gre; harp sonras durumu da kapsayacak ekilde havaclkla ilgili hususlar incelemek ve bir szleme tasla hazrlamak zere bir komisyon kurulmas ngrlyordu. Bu komisyonun almalar sonucunda hazrlanan ok tarafl szleme 13 Ekim 1919 tarihinde imzaland. Paris Hava Ulam Szlemesi adl bu temel belgenin en nemli baars CINA adyla anlan ve geni yetkilerle donatlan bir daimi komisyonun kurulmu olmasdr. Daha sonra, 1925 ylnda Fransann talebiyle, zel hava hukuku konularyla grevli CITEJA adl uzman bir komite daha tekil edilmitir (Gknil, 1951, s.17). 1919 Paris Hava Ulam Szlemesi bir devletin hava lkesini, kara lkesi ve karasular zerinde yer alan hava sahas olarak belirtilmektedir. Bu szleme; lkelerin hava sahalarnda devletin egemenlik hakkn kabul etmekle birlikte, bar zamannda prensip olarak sivil hava aralarnn serbest gei hakkn kabul etmektedir. Ancak, lke devleti yasak blgeler ilan edebilme hakkna sahiptir. Devlet hava aralar ve uluslararas dzenli tamaclk yapan sivil hava aralar izin almadan gei hakkna sahiptir. Paris Szlemesi, 1922, 1923, 1929da olmak zere drt kez deiikliklere uram olup, kinci Dnya Sava ncesi 33 devletin taraf belirleyen ve yrten en nemli anlama olmutur (H.A.K.l Ders Notlar). Hava hukuku, kaplad alann bykl, doduu sahann ve kullanlan aralarn zellii ve lke topraklarnn dna taan mahiyeti itibariyle deniz hukukuna benzemektedir. Gemiler, insanolunun var oluundan beri denizler zerinde dolamakta, mal ve insan tamakta, askeri amalarla kullanlmaktadr. Gemilerin seyyaliyet zellikleri nedeniyle devaml deiik alanlarda seyir yapmlar ve eitli limanlara uramlardr. Tarihten szlen uygulamalar (rf) ve eitli anlamalarla

74 ekillenen deniz hukuku son byk kodifikasyon faaliyetini 1982 BMDHS ile gerekletirmitir. Hava aralar da seyyaliyet zellikleri nedeniyle gemilere benzemektedirler. Ancak farkl birka nokta vardr. ncelikle uaklar gemilerden ok daha hzldr ve nc boyutta hareket etme kabiliyetine sahiptirler. Fakat gemilere gre daha az tama kapasiteleri vardr ve uzun sre havada kalamazlar. Mutlaka uygun bir alana inerek yakt ikmali ve bakm yapmak zorundadrlar. Gemilerde ise yakt sorunu uaklar kadar kritik olmayp, yaktlar bitse bile ciddi bir tehlikeye maruz kalma durumlar sz konusu deildir (Aknc, 2002, s.1). Yeryzn kuatan hava sahasnn hukuki rejimi konusunda eitli grler ve doktrinler gelitirilmitir. Bu konu zerine 19 uncu yzyldan itibaren ortaya atlan grlerden ilki yeryzn kaplayan tm hava sahalarnn serbest olduu fikridir. Serbestiyi savunanlarn ana k noktas hava seyrseferini teminat altna alma fikridir. Serbesti grnn tam aksi tarafnda hava sahalarnda devletin egemen olduu gr ortaya atlm dier bir fikirdir. Bu gr savunanlar devletin egemenlik asndan snrsz bir irtifaya kadar hibir ksntya tabi olmadan hkmedeceini sylemektedirler. Daha sonra bu gre de deiik yaklamlar getirilmi ve egemenliin belirli irtifalara kadar uzanabilecei eklinde kapsam daraltlmtr. Hibir art kabul etmeyen serbesti fikrinden devletlere baz haklar tanyan ve havann tm devletlere ait olduunu savunan serbesti fikirlerine kadar deikenlik arz eden serbesti grleri ile devlet egemenliini savunan grler, hava hukuku alanndaki ilk ve ok nemli bir belge olan 1919 Paris Szlemesine kadar hava hukukunun olumasna zemin tekil etmi fikirlerdir. arpan fikirlerden egemenlik fikri ar basm ve Paris Szlemesi ile akit devletlerin lkelerindeki (Territoire) hava sahalarnda tam ve mnhasr egemenlie sahip olduklar ortaya konulmutur (Akipek, 1964, s.5765). Hava hukuku ncelikle ilhamlarn denizlerden almasnn bir nedeni de, uluslararas ortak kullanm alanlarna sahip olmalardr. Ancak, denizin aksine, hava sahalarnn kara alanlar zerinde de kesintisiz olarak devam etmesi hava ile deniz alanlarn ayran dier bir zelliktir. Uzay katmazsak, dier bir ayrc durum ise, hava sahalarnn sadece bir ulam ortam olarak kullanlmas dnda baka bir

75 zelliinin bulunmaydr. Havada uaklar uar, ses ve radyo sinyalleri ve k huzmeleri tanr. Fakat denizler, gemiler iin ulam yollar olmasnn yannda ilerindeki balk, maden gibi doal zenginlikler itibariyle bir ynden topraa benzemektedir. in yllardr, kylarnn 200 mil yaknna izinsiz hi kimsenin yaklamamasn istemektedir. Ayrca baz devletler de karasularnn 200 mile kadar uzandn iddia etmektedir. ABD ise; Tayvan ve kendisine mzahir dier blge lkelerine verdii destek politikasnn bir paras olarak inin bu iddialarn tanmamakta, blgede denizden ve havadan gzetleme ve dinleme faaliyetlerine devam etmektedir. Buna benzer ak deniz alanlar zerindeki hava sahasna ilikin sorunlar dnyann dier birok blgesinde yaand gibi Trkiyeyi evreleyen denizlerde de, zellikle Adalar Denizinde yaanmaktadr (Aknc, 2002, s.3).

5.3. KAGO Szlemesi

kinci Dnya Sava srasnda ve sonrasnda havacln sratle gelimesi karsnda uluslararas uularn emniyetli, muntazam ve sratli olarak yaplmas, hava seyrsefer ve tamacl ile ilgili konu ve hizmetlerde standardizasyonun temini amacyla uluslararas bir tekilatn kurulmas ve hukuki bir dzenin oluturulmas ihtiyac ortaya kmtr. Hava hukukunda bir r aan ve bugn uygulanan hukukun temelini tekil eden KAGO Szlemesi ABDnin KAGO kentinde, 1 Kasm 1944 7 Aralk 1944 tarihleri arasnda 52 devletin katlmas ile toplanan Sivil Havaclk Konferans sonunda imzalanmtr. Bu szleme ile Paris ve Havana antlamalar yrrlkten kalkm, CINA ve CITEJAnn faaliyetlerine son verilmi, IATA (International Air Traffic Association), ICAO tekilatlar kurulmutur (Gknil, 1951, s.18).

5.4. KAGOnun Amac ve mzalanan Szlemeler

Sivil Havaclk Szlemesi, temelde uluslararas sivil hava trafiini dzenlemeyi amalamaktadr. KAGO Konvansiyonu teknik karakterli olup, kesin ve yeknesak kurallar benimseyerek uu emniyetini gvence altna almay hedefler,

76 askeri ve devlet uaklarn kapsamaz. Szleme dorultusunda kurulan ve Birlemi Milletlere bal olarak alan ICAOnun kurulu amac ise; * lke snrlarnda uygulanan usullere benzer ekilde uluslararas sivil

havacln tevik edilmesine ve uu emniyetinin artrlmasna katkda bulunmak, * * 2002, s.16). Szlemede ak denizler zerindeki uu serbestiyeti ak olarak Yeni teknik metot ve tehizat kullanmn tevik etmek, Birlemi Milletler teknik yardm program erevesinde, gelimekte

olan lkelerin dhili ulatrma sistemlerinin geniletilmesine katlmaktr (Aknc,

belirtilmemesine karn, dolayl olarak tannmaktadr. Szleme, her devletin kendi topraklarnn zerindeki hava sahasnda tam ve hkmran egemenlii olduunu (Md.1 ve 2) ve hkmran blge iinde bulunan uaklarn ilgili devlet tarafndan belirlenen kural ve usullere uymak mecburiyetinde olduunu (Md.11) vurgulamaktadr. KAGOda 4 adet szleme imzalanm olup, bunlar aada ksaca tantlmaktadr.

5.4.1. Uluslararas Sivil Havaclk Szlemesi

Temel olarak, ulusal hava sahas zerinde uu, hava aralarnn uyrukluu, hava ulamn kolaylatrc nlemler, uu srasnda uyulacak kurallar ve havacla ilikin uluslararas standartlar ile ICAO kuruluunu ve organlarn dzenlemektedir. Bu szleme ile hava trafii konusunda kural koyma gc ICAOya verilerek, hava trafik kontrol hizmetlerinde oluacak karmaa nlenmitir. Byle olamasayd, uluslararas uularda pilotlarn uymas gereken pek ok ve fakl dzenlemeler olacak ve karmaa yaanacakt. Ayrca, uu gvenliini salamak amacyla Sivil Havaclk Szlemesine;

Antlama 6 Haziran 1945 gn ve 4749 sayl Kanunla onaylanmtr. R.G.:12 Haziran 1945, Say:6029, Dstur:III.Tertip, C.26.

77 * * * * * Hava trafik denetimi hizmetleri Uu bilgi hizmetleri Uyar hizmetleri Havaclk bilgi hizmetleri Arama-kurtarma hizmetleri gibi konularda 18 adet ek eklenmitir

(Aknc, 2002, s.17).

5.4.2. Uluslararas Sivil Havaclk Geici Anlamas

6 Haziran 1945te yrrle girmi olup, Uluslararas Sivil Havaclk szlemesinin 4 Nisan 1947de yrrle girmesi ile ortadan kalkmtr (Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, 1999, s.440).

5.4.3. Uluslararas Hava Servisleri Transit Anlamas

6 maddeden oluan ksa bir anlamadr. Bu anlama ki Hava Serbestlii Anlamas olarak da anlmaktadr. Bu anlamaya taraf olan devletler, uluslararas tarifeli hava servisleri bakmndan, birbirlerine u iki serbestlii tanmaktadr; * * Yere inmeksizin lkesi zerinden geme hakk, Ticari olmayan amalarla lkesine inme hakk (Aknc, 2002, s.17).

5.4.4. Uluslararas Hava Ulam Anlamas

8 maddeden oluan ksa bir anlamadr. Bu anlama ise Be Hava Serbestlii Anlamas olarak da anlmaktadr. Anlamaya taraf olan devletler, uluslararas tarifeli hava servisleri bakmndan, birbirlerine ilke olarak u 5 serbestlii tanmaktadr;

78 * * * Yere inmeksizin lkesi zerinden geme hakk, Ticari olmayan amalarla lkesine inme hakk, Hava aracnn uyruunda bulunduu devletin lkesinden alm olduu

yolcu ve eyay lkesine indirme hakk, * Hava aracnn uyruunda bulunduu devletin lkesine gidecek yolcu ve

eyay lkesinden alma hakk, * Herhangi bir taraf devlet lkesine indirme hakk (Aknc, 2002, s.17).

Trkiye, ikago Konferansndan nceki devrede hava sahalarn yabanc hava aralarna kapama prensibini benimsemi ve ran ile yaplan 1937 anlamas dnda hibir havaclk anlamasna taraf olmamtr. Nitekim Trkiye ikago Szlemesine 5 Haziran 1945 tarihli onaylama yasas ile taraf olurken, yasann 2 nci maddesiyle yle bir ekince koymutur: Yaplacak iki tarafl anlama ve szlemelerde Milletleraras Hava Ulatrma Szlemesinin 5 inci serbestisine ilikin hkmn geici sreler iin kabulne ve uygulanmasna hkmet yetkilidir. (Gknil, 1951, s.90)

5.5. Ulusal Hava Sahasnda Hukuksal Rejim

Devletin hava lkesi, devletin kara lkesi ve deniz lkesi ( Sular ve Kara Sular) zerindeki hava sahasdr. Yani, bir devletin ulusal hava sahasnn d snr ile kara sularnn bittii snr ayn noktadr. Bu konu herhangi bir yoruma yer brakmayacak ekilde anlamalarla ve devletlerin uygulamalar ile teyit edilmitir. Havaclk alanndaki teknolojik gelimeler, hava sahasnn hukuki stats konusunun nem kazanmasna yol amtr. Henz hava hukuku alannda devletlerin uygulamalarna dayal milletleraras rf ve adet kurallar henz olumam ve meselelerine deniz hukuku gibi derinlemesine el atlmamtr. Bu nedenle ilgili sorunlarn anlamalarla zm yoluna gidilmektedir (Toluner, Milletleraras Hukuk Dersleri, 1996, s.39).

79 Hava sahasnn hukuki stats konusunda muhtelif grler ne srlmtr. Bir gre gre, hava sahas Ak Denizler gibi milletleraras toplumun btn yelerinin yararlanmasna ak olmaldr. Hava sahalarndan herhangi bir engelle karlalmakszn yararlanlmasn amalayan bu gr, ilgili devletlerin karlarna ve zellikle lke gvenliinin salanmas sorununa nem vermemektedir. Konuyu, lke devletinin karlar asndan ele alan dier bir gre gre ise hava sahas snrlanmam bir ykseklie kadar devletin egemenliine tabidir. Baz yazarlar ise deniz hukukundan esinlenerek hava sahasn da bir takm kesimlere ayrr: Hava sahas yalnz belli bir ykseklie kadar lke devletinin egemenliine tabi olmal; bu kesimin zerindeki alan, btn devletlerin yararlanmasna ak olmaldr. Dier bir gr ise, hava sahasnn devletin egemenliine tabi olduu ilkesinden hareket eder ve fakat dier devletlerin sivil hava gemilerine zararsz gei hakk tannmasn nerir (Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, 2000, s.89). Gnmz pozitif hukuku, hava sahas zerinde, devletin egemenlik hakkna haiz olduu ilkesine dayaldr. Uluslararas hukuka gre bir devletin kara sular dnda kalan deniz alanlar uluslararas hava sahasn oluturmaktadr ( KAGO Szlemesi Md.1,2). Devletlerin uygulamalar da (Yunanistan rnei dnda) bu yndedir. Yine, deniz hukuku anlamalar da ak denizler stnde yer alan hava sahasnda uu serbestlii ilkesini kabul etmek suretiyle, karasular dnda kalan hava sahasnn ulusal egemenlie konu olmayacan benimsemi bulunmaktadr (Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, 1999, s.442). Devletlerin ulusal hava sahalarndaki hukuksal rejim, lke devletinin tam ve mnhasr egemenliinin kabul eklindedir. Ancak, KAGO Szlemesi gerei, devletler milli dzenlemelerini azami dzeyde ICAO kurallarna uyumlu olarak yapmak zorundadr. Hukukular, bugn artk lke devletinin hava sahas zerindeki egemenliinin tartlmaz bir kural niteliine sahip olduunu bildirmektedir (Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, 2000, s.248). Uluslararas hava sahasnda geerli hukuksal rejim serbestlik rejimidir. Nitekim gerek 1958 Cenevre Ak Deniz Szlemesi (Md.1 ve 2.1.), gerek 1982 BMDHS (Md.87/1b), ak deniz stnde bulunan hava sahasnda btn devletlerin

80 uu serbestliine sahip olduunu bildirmektedir. Ayn kural, bitiik blgenin ak denizin bir parasn oluturmas nedeniyle, bitiik blge stndeki hava sahas iin de geerlidir. Yine, bir devletin mnhasr ekonomik blgesi stndeki hava sahasnda da uu serbestlii ilkesi aka ngrlmektedir. ikago Szlemesinin 12 nci maddesi kapsamnda ICAO 2 numaral ekinde ak deniz stnde bulunan hava sahasnda ak deniz rejiminin geerli olacan kabul etmitir.

5.6. Uluslararas Hava Sahasnda Hukuksal Rejim

Devletin i sular veya karasularna dhil olmayan denizlerin tm ak denizler kapsamndadr ve bu husus rfi ve klasik hukukta kabul grm bir konsepttir. Ortaadan beri devletler, uluslararas sular zerinde baz haklar iddia ede gelmilerdir. Bu haklarn bir ksm uluslararas hukuk prensipleri kadar gl ve etkili kabul edilmekte olup, ak denizler ve zerindeki hava sahasnn hukuksal rejimi temel ve deimez bir serbestiyet dncesinden ilham alr. Bir devletin hkmranln kulland bir sahada dier devletlere ait aralarn uu ve seyir haklarnn kstlanabilmesine karn, ayn faaliyetler, herhangi bir lkesel hkmranlk iddiasnn dndaki ak denizlerde uluslararas hukukun garantisi altnda serbestiyetini srdrmektedir. Yani serbestiyet beynelmilel bir kuraldr ve devletlerin hkmranlk iddialarndan nde gelir (Aknc, 2002, s.20). Hava hukukunun temel prensipleri deniz hukukunun prensipleriyle tamamen uyumludur. Ana ktas ve karasuyu zerinde olmayan hava sahasnda, yani ak denizde bir devlet yetki alann geniletemez. Bunun tek istisnas, deniz hukukundaki uygulamaya benzeyen ekilde bayrak devleti kural olup, devlet kendi bayran tayan uaklar zerinde her artta hkmranlk ve yarg haklarn kullanabilir (Bargiacchi, 2000, s.214).
Akid Devletlerden her biri lkesi zerinden uan veya lkesi dhilinde manevra yapan nakil vastas ile nerede bulunursa bulunsun kendi tabiiyet iaretini tayan her nakil vastasnn, hava nakil vastalarnn uu ve manevralarna mteallik olup orada yrrlkte bulunan kaide ve nizamlara riayet edeceini teminat altna alacak tedbirler ittihazn taahht eder. Akid Devletlerden her bir bu husustaki nizamlarn bu konvansiyona msteniden var olacak nizamlara mmkn olduu kadar benzetmei taahht eder. Akid Devletlerden her biri tatbiki icap eden nizamlara riayet etmeyen ahslar cezalandrmay taahht eder.

81 Bir devletin ulusal hava sahas dnda kalan hava sahas uluslararas hava sahasnn bir parasn oluturmaktadr. Bu alanlarda serbestlik rejimi geerli olduu iin btn devletlerin hava aralar (Sivil veya devlete ait) serbeste uma hakkna sahiptir. Bu konulara k tutmak zere ICAO Konseyi, uluslararas hava sahasndaki uu kurallarn kapsayan 2 nolu eki yaynlamtr. Bu ek ile uluslararas hava sahasnda, arpmalara engel olacak kurallar, uu plan kurallarn, Grerek Uu (VFR: Visual Flight Rules) ve Aletli Uu (IFR: Instrument Flight Rules) kurallarn ve tehlike annda alnacak nlemleri kapsamaktadr. Ayrca, szlemenin 11 sayl eki ile de genel olarak hava trafik hizmetleri dzenlenmekte ve ak denizler stnde icra edilen hava trafik hizmetlerine ilikin hususlar aklanmaktadr. Bylece, uluslararas hava sahalarndaki uu gvenlii ve hava trafik hizmetleri ile uularn takip ve kontrol belirli bir devletin teknik ynetimi altna koyulmaktadr. Uu emniyetinin temini ve koordinasyonun salanmas iin Uu Bilgi Blgelerinde (FIR) bulunan sivil hava aralarnn sorumlu hava trafik ve FIR makamlarna uu plan ekmeleri ve uu malumat vermeleri gerekmektedir (Aknc, 2002, s.21).

FLIGHT PLAN 1. Type VFR IFR DVFR

... 6. Departure Time (Z) 5. Departure Point Proposed Actual 7. Cruising Altitude

3. Aircraft Type / 2. Aircraft Identification Special Equipment

4. True Airspeed KTS

8. Route Of Flight 10. Estimated Time 9. Destination (Name Enroute of airport and city) Hours Minutes 12 Fuel On Board Hours Minutes 13. Alternate Airport(s) 17. Destination Contact / Telephone (Optional).

11. Remarks.

14. Pilot's Name, Address & Telephone Number and Home Base. 15. Number Aboard

16. Color Of Aircraft NOTES

ekil 5.1. Uu Plan Format.

82

5.7. Devlete Ait Hava Aralarna Uygulanan Rejim

Geerli uluslararas hukuka gre, devletin ulusal hava sahasnda tam ve mnhasr egemenliinin kabul edilmesi nedeniyle, devlet hava aralarnn yabanc bir devlet hava sahasna, yalnzca izin alarak girebilmesi sz konusudur. lgili devletten usulne uygun olarak izin alm bulunan yabanc devlet hava aralar, uu kurallarna uyduu srece, dokunulmazla sahiptir (Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, 1999, s.447). Havaclk uygulamalar asndan, askeri hava aralarnn uular iki kategoriye ayrlmakta ve her durum iin uygulanacak prosedrler farkllk arz etmektedir.

5.7.1. Harekt Hava Trafii

Harekt hava trafii uular askeri amala yaplan eitim, tatbikat ve harekt uularn kapsamaktadr. Bu tip uularda Sivil Havaclk Szlemesi ve ekleriyle konulan kurallara uyulma mecburiyeti yoktur.

5.7.2. Genel Hava Trafii

Genel hava trafii (Operational Air Traffic) uular ise, askeri hava aralarnn standart gvenlik kurallarna uyarak yapmakta saknca grmedikleri uulardr. Bu durumdaki bir askeri hava arac, sivil hava aralar gibi uu plan doldurur, ilgili FIR makamlarna uu malumat verir ve talimatlarna uyar (Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, 2000, s.350). KAGO Szlemesinde devlet hava aralarnn dier devlet hava sahalarnda umas konusunda; Akit devletlerinden birine ait bir devlet hava nakil vastas ancak hususi bir anlama veya sair suretle salahiyet verilmi olduu takdirde ve bu salahiyetin artlarna uygun olarak dier bir devletin lkesi zerinden uabilir veya o devlet lkesine inebilir. denilmektedir ( KAGO Szlemesi Madde 3c.). Ancak, yabanc bir devletin hava sahasna izinsiz giren devlet hava aralarnn durumu giriin kt hava koullar, yn armas ya da teknik arzalar nedeniyle kastsz

83 olmas durumlarna gre deiir. Tehlike ya da baka nedenlere bal kastsz girilerde, bata askeri hava aralar olmak zere, devlet hava aralarna sivil hava aralarna davranld gibi davranlmas gerektii genel kabul grmektedir (Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, 1999, s.447). Buna karlk, kastl izinsiz giri yapan yabanc devlet hava aralarna uyarda bulunmakszn kuvvet kullanlp kullanlmayaca tartlmal bir konudur. Genel olarak uyarda bulunduktan ve makul bir sre beklendikten sonra kuvvet kullanlabilecei fikri kabul grmektedir. Ancak dmanca niyetleri aka belli olan, saldrya geen ya da gemek zere olduu kesinlikle anlalan askeri hava aralarna kar uyarda bulunmadan da kuvvet kullanlabilmesi uluslararas hukuka uygun bir hareket tarz olarak deerlendirilmektedir (Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, 2000, s.357).

5.8. Trk Hava Sahasnda Geerli Hukuksal Rejim

Trkiye, 1911 ylndan itibaren havaclk faaliyetlerine balamas ve bu alandaki gelimeleri imknlar lsnde takip etmesine ramen, havaclk hukuku konusundaki konferans ve faaliyetlere katlm konusunda biraz duyarsz kalmtr. Uygulamaya konulmas gereklemeyen Sevr Anlamasnn havaclk faaliyetlerini yasaklayan hkmlerinden kurtulup, Kurtulu Savan kazanmamz mteakip yeni bir uluslararas konjonktr olumutur. 1944 KAGO anlamasna taraf olmamza gelene kadar 1923 ve 1936 yllarnda imzaladmz Lozan ve Montr anlamalaryla kurulan rejimler nem arz etmektedir (Aknc, 2002, s.23).

5.8.1. Lozan Rejimi

Atatrk Trkiyesi Lozanda askerlik kudretini ve savunma yetkisini korumu, egemenliini ve bamszln her alanda kaytlayan Sevr muahedesi zincirlerini koparp atmtr. 1923 ylnda kurulan Lozan rejimi Trkiyenin askeri ve sivil havaclk bakmlarndan serbestliini iade etmi olup, Trkiyenin Lozanda verdii havaclk taahhtleri unlardr (Gknil, 1951, s.42):

84 * 1919 Paris konvansiyonunun hkmlerine katlmay kabul etmitir

(Lozan 100. md.). * Boazlar szlemesine gre boazlar askersizletirilmitir. Bu blgede

hava geii serbesttir. Serbestlik bar zamannda, hatta harpte Trkiyenin bitaraf kalmas halinde mutlaktr. Harpte Trkiye muharip ise askeri olmayan tarafsz uaklar ancak harp kaa veya dman tebaas tamamak artyla serbesttirler. Bu hak Trkiyeye bir kontrol salamak hakkiyle yaptrma balanmtr. * Askeri hava gemilerinin bar zamannda geileri yine kaidedir. Harp

zamannda Trkiye bitaraf ise Boazlarn sularnn ve havasnn serbestliine engel olacak tedbirleri Trkiye alamayacaktr. Buna mukabil muharipler de askeri hava gemileri ile Boazlar mntkasnda hasmane hareketlerden kanacaklardr. ayet harp esnasnda Trkiye de muharip bulunursa Trkiyenin dman hava gemilerinin Boazlardan faydalanmasn menetmek hakk mutlaktr. Buna mukabil Trkiye bitaraf hava gemilerinin geiine msaade edecektir. Ayn gei hakk bitaraf askeri tayyarelere de tannmsa da riski kendilerine ait olacak ve Trkiyenin kontrolne tabi olacaklardr. * Boazlarn askersizletirilmesi neticesinde bu blgede askeri tesisat

bulunamaz. Sivil ve askeri hava gemilerinin buralarda uma msaadesi Boazlarn dar bir taraf zerinde beer kilometrelik bir toprak eridi zerinden olacaktr. Trkiye, yabanc hava gemilerinin kendi hava meydanlarnda kalabilecekleri zaman tahdit edebilir. Trkiye, askersizletirilmeye ramen barta Boaz havalarn tarassut etmek ve harpte de oralarda tam serbestlik sahibi bulunmak durumundadr. * Trakya hududu da 30 kilometrelik bir sahada askersizletirilmi olup Trkiye,

Yunanistan ve Bulgaristan bu sahada hava gemisi veya tesisat bulunduramazlar.

5.8.2. Montr Rejimi

Montr anlamasnn 23nc maddesi hava gemilerinin durumunu

dzenlemektedir. Montr rejimi Trkiyenin kendi hava seyrseferini diledii gibi nizamlama hakkn tanm, yabanc askeri uaklarn msaadesiz gei hakkn

85 kaldrm, yabanclara Lozandan fazla olarak Boazlardan enine de gei hakkn salamtr. zetle Lozanda hem deniz, hem hava iin asl olan gei serbestlii yalnz denizle snrlandrlmtr. Lozan Anlamasnn kstlayc hkmlerinden kurtulmak gayesi ile batl devletlerin destei ile yaplan 1936 Montr Boazlar Anlamas ile kurulan rejimi gre (Akipek, 1964, s.6869); * Boazlarda transit olarak bulunan harp gemileri, tadklar hava

gemilerini hibir vehile kullanamazlar. * Sivil hava gemilerinin Akdeniz ile Karadeniz arasnda geiini temin

etmek iin Trkiye hkmeti Boazlar yasak blgeleri dnda bu geie mahsus hava yollarn gsterecektir. * Sivil hava gemileri Trkiye Hkmetine arzi uular iin 3 gn nce bir

n ihbar ve muntazam servis seferi iin gei tarihlerini aklayan genel bir n ihbar vermek suretiyle kullanabileceklerdir.

5.8.3. Ulusal Mevzuat

Trkiye, 7 Aralk 1944 tarihinde KAGO'da akit ve imza edilmi olan Milletleraras Sivil Havaclk Geici Szlemesi ve bunlarn eklerinin onanmas hakkndaki 4749 sayl kanunu 6 Haziran 1945 gn TBMMde kabul ederek yrrle sokmutur. Kanuna gre, Trkiye Cumhuriyeti Trk hava sahasnda tam ve mnhasr egemenlie haiz olup, Trk hava sahasnda geerli hukuksal rejim taraf olunan uluslararas szlemeler dorultusunda karlan kanun, KHK, ynetmelik ve tzklerle oluturmutur (2920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanunu Md.4) (Aknc, 2002, s.25).

5.8.4. Havaclk Bilgi Yayn-Trkiye

Trkiyede icra edilecek uu faaliyetlerine temel tekil eden kalc nitelikteki havaclk bilgileri ile uzun sreli deiikliklerin uluslararas alanda karlkl deiiminin amaland ana havaclk dokman AIP TURKEYdir. ki cilt halinde ngilizce ve

86 Trke olarak hazrlanan bu dokman Devlet Hava Meydanlar letmesi (DHM ) Genel Mdrlnce yaynlanmakta ve devaml gncel olarak tutulmaktadr. Trk hava sahasn ve havaalanlarn kullanmak isteyen her trl devlet hava arac iin nceden izin alnmas zorunludur. Bu izinler iin NATO yesi bir devlet ua iin Genelkurmay Bakanlna, dier devletler iin diplomatik kanaldan D leri Bakanlna bavurulur (AIP TURKEY, para 1.1.8.).

5.8.5. Trk Sivil Havaclk Kanunu

19 Ekim 1983 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren Trk Sivil Havaclk Kanunu (Bkz. EK3) ile sivil havaclk sahasndaki faaliyetlerin ulusal karlarmz ve uluslararas ilikilerimize uygun bir ekilde dzenlenmesini amalanmtr. Bu kanun, esas itibariyle kamu kurum ve kurulular ile gerek ve zel hukuk tzelkiilerinin havaclk sahasndaki faaliyetlerini kapsamakta, ak hkm bulunmayan hallerde devlet hava aralar kanun kapsam dnda tutulmaktadr. Uua elverili olmak artyla, devlet hava aralar, Trk uak siciline kaytl Trk sivil hava aralar ve Trkiye'nin taraf olduu anlamalar uyarnca msaade verilen hava aralar Trk hava sahasnda uu yapabilirler. Belirtilenlerin dnda kalan her trl hava aracnn Trk hava sahasn kullanmas Ulatrma Bakanlnn iznine tabidir. Bakanlar Kurulu, Genelkurmay Bakanlnn olumlu gr zerine; kamu dzeni ve emniyet mlahazalar ile veya askeri sebeplerle geici veya devaml bir tedbir olarak, Trk hava sahasnn tamamn veya belirli blmnn kullanlmasn veya muayyen blgeler zerinden uuu yasak edebilir veya snrlayabilir (2920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanunu Md.6). KAGO Szlemesinin 3 nc maddesindeki hkmler sakl tutulmak kouluyla, Trk hava sahasnda uu yapacak yabanc devlet hava aralar; Trk
MADDE 3.- a) Bu konvansiyonel yalnz sivil hava nakil vastalarna kabili tatbik olup devlet hava nakil vastalarna tatbik olunamaz, b) Askeri, gmrk ve zabta hizmetlerinde kullanlan hava nakil vastalar devlet hava nakil vastas saylr; c) Akit Devletlerden birine ait bir devlet hava nakil vastas ancak hususi bir anlama veya sair suretle salahiyet verilmi olduu takdirde ve bu salahiyetin artlarna uygun olarak dier bir devletin lkesi zerinden uabilir veya o devlet lkesine inebilir, d) Akid Devletler, devlet hava nakil vastalar iin nizamlar vazederken sivil hava nakil vastalarnn seyrseferinin emniyetini gz nnde bulundurmay taahht ederler.

87 kanunlarna ve bunlara bal kurallara uymak zorundadr. Trk devlet hava aralarnn, Trk hava sahasnda ve uluslararas hava sahasnda yapacaklar uularla ilgili kurallar koyma yetkisi Trkiye Cumhuriyeti Hkmetine aittir. Sivil hava aralar, kanunun ngrd esaslar dairesinde belirlenmi havayolunu izlemeye ve uu srasnda hava trafik kontrol yetkililerinin talimatna uymaya mecburdur (H.A.K.l Ders Notlar).

5.8.6. Hudut Blgeleri Uu Ynetmelii

Bar zamannda komu lkelerin hava sahasnn Trk ve Trkiye'deki yabanc hava aralar tarafndan ihlal edilmelerini nlemek amacyla Hudut Blgeleri Uu Ynetmelii (Bkz. EK5), 16 Aralk 1982 tarihli Resmi Gazetede yaynlanarak yrrl girmitir. Hava savunma ve arama-kurtarma grevi yapan hava aralar ynetmelik kapsam dnda tutulmutur. Denizdeki hudut hatt olarak kara sular d hattn kabul eden ynetmelie gre, devletin hkmran hava sahas; devlete ait arazi ile ona bitiik karasularnn stndeki denizden snrsz irtifaya kadar uzanan saha olarak kabul edilmitir. Trk hava aralar, dier lkelerin karasularna girmemek kouluyla, ak denizlerde serbeste uabilir. Yabanc hava aralar, dier komu devlet kara hudutlarna 40 km.den fazla, Karadeniz, Adalar Denizi ve Akdeniz'de Trk karasular hattna 10 km.den fazla yaklaamaz. Denizlerde, komu devlet karasular hatt ile bu hatta azami yaklama msaadesi verilen hat arasnda kalan uu blgesi Tampon Blge (Buffer Zone) olarak nitelenmitir. Tampon blge iersinde yaplacak milli askeri uular iin izin vermeye kuvvet komutanlklar yetkilidirler ve gerektiinde bu yetkilerini Ordu, Donanma ve Taktik Hava Kuvvet Komutanlklarna devredebilirler. Milli ve mttefik lkelerle mtereken yaplacak tatbikatlar esnasnda icra edilecek uu faaliyetleri tampon blge iine giriyor ve bu durum Genelkurmay Bk.l yllk tatbikat direktifinde (TAT-PROG - Tatbikat Program) belirtiliyor ise zel izne gerek yoktur. Anlan direktifte yer almayan planl ve plansz tatbikatlar iin nceden izin almak gerekmektedir (Hudut Blgeleri Uu Ynetmelii Madde 46).

88

6. AVRUPA B RL TEK HAVA SAHASI

6.1. Trkiye-AB likileri
ABde uygulanan hava mevzuat dnyadan farkl olmayp, 1944 KAGO sonras gelien srete ICAO szlemesi ve UNCLOS ile ortaya kan kurallar geerlidir. Ayrca, AB iinde havaclk faaliyetlerinin bir btnlk iinde yrtlmesi iin ICAO kurallar paralelinde alan EUROCONTROL havaclk otoritesi bulunmaktadr. Uluslararas hava sahalarndaki geerli hava hukuku kapsamnda AB bnyesinde zel olarak gelitirilmi bir dzenleme sz konusu deildir. Karasularnn ve dolaysyla hava sahalarnn 12 mil olmas, ak denizler zerinde seyir ve uu serbestiyeti AB yelerinin ounda genel kabul grm kurallardr. Ayrca tek Avrupa Hava Sahas konusundaki almalarn devam ettii bilinmektedir (H.A.K.l Ders Notlar). Yunanistann AB yesi bir lke olmas ve Gney Kbrsn ABye ye kabul edilmesi konumuzu direk etkileyen hususlardr. Yunanistan, mevcut durum itibariyle corafi anlamda ABnin dou snrn oluturmas itibariyle, ayn zamanda Trkiye AB snrn da tekil etmektedir. 1963den beri ABye girmeyi bir hedef olarak belirleyen Trkiyenin karsna giri koullar arasnda Adalar Denizi ve Kbrs sorunlarn zm olma art dayatlmaktadr. Mevcut dengeler ve tarihten alnan dersler gz nne alndnda zmn Yunanistan tezleri dorultusunda olaca grlmektedir.

6.2. AB Havaclk Mktesebat

AB, birlik ierisinde standardizasyonu salamak ve ekonomik serbestiyeti temin etmek amacyla, zellikle hava tamaclna dair hususlarda dzenlemeler yapmtr. ABde asl olan mal ve hizmetlerin serbest dolam hakkdr. Her alanda olduu gibi havaclk alannda da kendi standartlarn koyan ve mktesebatn oluturan AB bnyesinde, tamaclk, pilot lisanslar, yolcu haklar, online teknik / trafik ynetim usulleri, ses emisyon deerleri ve sivil havaclk kaza ve olaylarnn ynetimiyle ilgili zel dzenlemeler bulunmaktadr (Aknc, 2002, s.28).

89 Trkiye, ABye giri iin hazrlk kapsamnda, sivil havaclk hizmetleri piyasasn 1980li yllardan itibaren serbestletirmektedir. Bu sre zellikle havaalan yer hizmetleri konusunda AB lkelerinin biroundan nce balam ve bu alan tamamyla zelletirilmitir. Trkiye, AB mktesebatna uyum iin kendi yasalarnda yapaca dzenlemeleri AB Ulusal Program Raporu ile ABye sunmutur. Ayrca, gerekli kurumsal deiiklikler kapsamnda 8. Be Yllk Kalknma Plannda " Ulatrma Bakanl Sivil Havaclk Genel Mdrlnn otonom ve yaptrm gc yksek bir yapya kavuturulmas ve personelinin nitelik ve nicelik olarak gelitirilmesinin salanmas hedeflenmitir (H.A.K.l Ders Notlar).

6.3. AB Tek Hava Sahas Uygulamas

AB yetkilileri hava trafik ynetim sisteminin daha iyi grev yapmasn etkileyecek olan tm hususlar incelemi ve baz yapsal deiikliklere gitme karar almtr. Bu yapsal deiiklikler ibirlii, siyasi ve yasal denetlemeler asndan gerekli olan bir dzenleme mantna geii gerektirmektedir. Sonuta bu deiiklikler Avrupa hava sahasnn zel ve yerel karakteristikleri inkr edilmeden ortak menfaatler dorultusunda ynetilmesini ngrmektedir. Bu konuda komisyon yasa teklifini 2002 yl iinde sunmutur (H.A.K.l Ders Notlar). Oluturulan reform srecinin balca hedefleri; uygulamann salanmas iin yaptrm gcne sahip gl ve bamsz bir dzenleyici yap ile desteklenecek olan hava sahasna yeterli eriim salanrken, Avrupadaki ATM (Air Traffic Management - Hava Trafik Ynetimi) faaliyetlerinin performansnn da bir btn olarak optimize edilebilmesi amalanmtr. Bu yap ile kanun koyucular emniyet ve sistem performans iin Avrupa apnda st dzeyli yasal kurallar belirleyecektir. ye lkeler hava sahasnn kullanmna ilikin milli gvenlik ve savunma koullarna riayet edecekler ve uluslararas ICAO kurallarna uygun davranacaklardr. Ayrca, deitirilen EUROCONTROL Anlamasndan en iyi ekilde istifade edilmek suretiyle ATM sisteminde bulunan Pan-Avrupa zelliinin muhafaza edilmesi gerekmektedir. Srecinin oluturulmas ve zorunlu uygulanmas konusunda hem sivil, hem de askeri unsurlar arasndaki ibirliinin iyiletirilmesi gereklidir. Bu

90 noktada, askeri hava trafiiyle ilgili uygun dzenleyici yaplarn teminat altna alnmas ve tek hava sahasna iyi bir ekilde entegre edilmesi gereklidir. Ayrca, askeri uularn trafiin youn olduu sahalarn dna alnmas hususu uygun tevik tedbirleriyle salanmaldr. Bu hususlarn Avrupa Konseyinin Helsinkide ald kararlarn zn oluturan gvenlik ve savunma koullar dikkate alnarak srdrlmesi gereklidir (H.A.K.l Ders Notlar).

6.4. AB Tek Hava Sahas Uygulamasnn Trkiyeye Etkileri

Yaplan uygulama ile AB yesi lkeler arasnda tek bir hava sahas oluturulacak ve bu saha tek bir lke hava sahas gibi ilem grecektir. Kurulacak yeni tekilat, Avrupa Hava Sahasnda sivil/asker ibirlii kapsamnda yeni dzenlemeler getirerek; askeri harekt ihtiyalar, hava sahasnn esnek kullanm prensibi paralelinde, yksek younluklu hava trafik alanlar dnda nceden tespit edilmi kriterlere gre karlanabilecektir. Dier bir deyile sivil ihtiyalar, askeri ihtiyalarn nnde yer alabilecektir (H.A.K.l Ders Notlar). Trkiye ile Yunanistan arasndaki sorunlarn deiik yeni bir platforma kaymas sz konusu olmaktadr. Her ne kadar ICAOnun yetki ve sorumluluklar azalmasa da, AB Hava Kontrol Makam, etkinlik, gvenlik ve ekonomik mlahazalarla hava sahalarnn dzenlerine mdahale edebilecei ve Adalar Denizindeki hava koridorlarnn da bu kapsamda ele alnabilecei hususu gz ard edilmemelidir. Bu durumda Trkiye, ABnin bu yndeki istek, kural ve yasalarna uymak zorunda kalabilecektir. Yunanistann AB yesi olmas ve Avrupa Tek Hava Sahas oluumu ierisinde yer almas sebebiyle; yeni bir hava sahas snrnn izilmesinin Adalar Denizinde Trkiye aleyhine gelimelere yol aabilecei muhtemeldir. Trkiyenin sz konusu oluum ve sistemin dnda kalmas halinde, Adalar Denizindeki hava sahas sorunlar balamnda tek bir lke yerine, ok sayda lke adna grev alm yetkili bir kurumla muhatap olmasnn sz konusu olaca, ileride askeri harekt uularnn dahi kstlanabilecei olas gzkmektedir.

91

7.

ADALAR

DEN Z NDE

HAVA

SAHASI

SORUNLARI
7.1. Giri
Hava hukuku kapsamnda yaplan szlemeler ve kurulan tekilatlar ile deniz hukuk alannda yaplan dzenlemeler arasnda eliki gibi duran hususlar, boluklar ve yorum farkllklar mevcuttur. Bu kapsamda, uluslararas hava sahalar zerindeki egemenlik haklar, karasularnn genilii, hava savunma blgelerinin mahiyeti, ak deniz rejimi, seyir ve uu serbestisi, devlet hava aralarnn stats gibi deniz ve hava hukukunu mtereken ilgilendiren birok hususun incelenmesi gerekmektedir (Aknc, 2002, s.64). Uluslararas kurallara gre, bir lkenin hava sahas zerindeki egemenlii, o lkenin karasular zerindeki hava sahas yatay snrlar ile eittir. Adalar Denizinde hava sahas sorununun temeli, Yunanistann karasular genilii 6 mil olmasna ramen, hava sahasnn geniliini 10 mil tutmasndan kaynaklanmaktadr. Adalar Denizinde Yunanistan ile dier bir sorun olan FIR Hatt snrlar ICAO tarafndan onaylanan ve ierisinde uu bilgisi, arama kurtarma ve ikaz sistemlerinin saland bir hava sahasdr. Sorunun temeli olarak ICAO kurallar gereince blge deitiren sivil uaklar iin uu planlar ve uu bilgileri, girdikleri blgenin ATC (Air Traffic Control - Hava Trafik Kontrol) unsurlarna verilmektedir. Bu kuraln, Yunanistan tarafndan, askeri uaklara da uygulanmasnn istenmesi sorunun temelini tekil etmektedir.

7.2. Milli Hava Sahas Sorunu

13 Ekim 1919 tarihli Paris Hava Ulatrmas szlemesinin 1 inci maddesinde, Her devletin lkesi stndeki hava sahasnda kstlamasz ve hkmran bir Egemenlie sahip olduu belirtilmekte ve bir devletin hava lkesi olarak da karasular zerinde yer alan hava sahas kabul edilmektedir. 1944

92 KAGO Konvansiyonu, 1958 Cenevre ak deniz szlemesi ve Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi, lkelerin "tam ve mnhasr" egemenliklerinin snr olarak "lkelerin kara paralar ile bunlara bitiik karasular" olarak tarif etmitir ( KAGO Konvansiyonu Md.3, 1958 Cenevre Konvansiyonu Md.2). Tm lkeler ak denizler zerinde eit uu zgrlne sahiptirler. Ak denizler zerinde uu yapan bir uak, bayran tad lkenin bir paras olarak kabul edilmektedir. Dolays ile bir lkenin uana ak denizler zerinde yaplacak bir mdahale veya tecavz, o lkenin dorudan hkmranlk haklarna yaplm saylr. Ak denizlerde, devlet uaklar ile ilgili kural koyma ve bunlar uygulatma yetkisi yalnzca uan sahibi olan bayrak devletine aittir (Aknc, 2002, s.66). Uluslararas kurallara gre hava sahas zerindeki egemenlik, karasular zerindeki hava sahas yatay snrlar ile eittir. Yunanistan Adalar Denizinde karasularn 6 mil olarak kabul ederken hava sahasn 10 mil olarak kabul etmektedir. Trkiye ise Yunanistan hava sahasn, Yunan karasularyla ayn genilikte 6 mil olarak kabul etmektedir. Yunanistann 10 mil hava sahas iddias, 1921 tarihli Yasa ile onaylayarak taraf olduu Hava Seyrseferinin Dzenlenmesine likin 1919 Paris Szlemesi1 ve 5017 sayl Sivil Havaclk Yasasna2 dayanarak kard 6/18 Eyll 1931 tarihli Sivil Havaclk ve Kontrol Amacyla Karasularnn Geniliinin Belirlenmesine Dair Kararnameden3 kaynaklanmaktadr. Yunanistan, bu Kararnameyle, o dnemde karasularnn genilii 3 mil olmasna ramen, 5017 sayl Sivil Havaclk Yasasna
Paris Szlemesine gre devletin hava lkesi, kara lkesi ve karasular zerinde yer alan hava sahasdr. Trkiye Lozan Bar Antlamas md. 100 ile corafya asndan durumunun gerekli kld deiiklikler yaplmasn elde ederse anlan Szlemeye taraf olmay kabul ettiini bildirmi; ancak 1919 Paris Szlemesine hibir zaman katlmamtr. 2 Madde 2 Devlet, lkesi zerindeki hava sahasnda tam ve mnhasr egemenlii haizdir. Bu Yasa veya bunun iinde yer alan nizamlarda ad geen Yunanistan lkesi kavram, karasularn ve bunun zerindeki hava sahasn kapsayacaktr. Madde 9 Hkmet, Havaclk Bakannn teklifi zerine hava seyrseferinin tanzimini ve polisliini bir Kraliyet Kararnamesi ile salamaya yetkilidir 3 - 13 Haziran 1931 tarih ve 158 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Sivil Havaclk Hakkndaki 5017 sayl Yasann 2 ve 9uncu maddeleri ile 26 Nisan 1921 tarih ve 68 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Uluslararas Havaclk Szlemesinin Tasdik Olunmas hakkndaki 19 Nisan 1921 tarih ve 2569 sayl Yasa md. 1 gereince ve Havaclk Bakanmzn teklifi zerine aadaki hususu kararlatrm bulunuyoruz. 5017 sayl Yasa md. 2de bahsi geen karasular blgesinin geniliini, Devlet kylarndan itibaren 10 Deniz Mili (NM) tespit ediyoruz; Havaclk Bakan, ibu Yasay Resmi Gazetede yaynlamak ve yrtmekle mkelleftir.
1

93 atf yaparak hava seyrseferinin tanzimi ve hava polislii (5017 S.Y. md.9) amalaryla karasularnn ve zerindeki hava sahasnn (5017 S.Y. md.2) 10 mil olduunu iln etmitir (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.171172).

ekil 7.1. Yunan On Mil Hava Sahas ddias. Daha sonra, 17 Eyll 1936 tarihinde ald tek yanl 230 sayl yasa ile karasular geniliini 3 milden 6 mile kardn aklamtr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.173). Bu duruma ilk olarak 1940 ylnda ngiltere kar km, Trkiye o dnemde ses karmamtr (Dyke, The Interconnected Aegean Sea Disputes, Problems of Regional Seas Symposium, 2001, s.188). Yasada baz zel hallerde karasular geniliini 6 milden az veya ok tespit eden yrrlkteki hkmlerin geerliliinin devam ettii de ak olarak belirtilmitir. Burada geerliliini koruduu belirtilen yrrlkteki hkmlerden kast, hava seyrseferinin tanzimi ve hava polislii (5017 S.Y. md.9) amacyla karasularnn 10 mil olduunu ngren 1931 Kararnamesi hkmdr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.173). 7 Aralk 1944 tarihinde kabul edilen KAGO Sivil Havaclk Szlemesi Paris Hava Ulatrmas szlemesini yrrlkten kaldrm ancak 2 nci maddesinde Bu
- Bakanlar Kurulunun teklifi zerine bir tek maddeden ibaret olan aadaki Yasay kabul etmi bulunuyoruz: Baz zel hallerde karasular geniliini 6 NMden az veya fazla tespit eden yrrlkteki hkmler sakl kalmak zere, karasularnn genilii kydan itibaren 6 NM tespit edilmitir.

94 konvansiyon anlamnda bir devletin lkesinden maksat o devletin hkimiyeti, hkmranl, himayesi veya mandas altnda bulunan arazi ile ona bitiik bulunan kara sulardr diyerek hava sahas yatay snrlarnn karasular ile snrlandn kabul etmitir. 1982 BM Deniz Hukuku Szlemesi ise egemenlik, karasularnn deniz yata ile toprak altn olduu kadar, zerindeki hava sahasn da kapsar hkmne yer vermektedir (BMDHS Md.2). Kararname Yunan Resmi Gazetesinde 1931 ylnda yaynlanm olmasna ramen Yunanistan 10 millik hava sahas iddiasn ICAOya 1974 ylnda bildirmitir. Yunan Hava Bilgilendirme Yaynnda (AIP) para. 1.2.1de, karasular dahil btn Yunan lkesinde ve bitiik uluslararas sular zerindeki hava sahasnda hava trafik hizmetlerinin saland belirtilirken cmle iinde yer alan karasular kelimesinin sa st kesine bir yldz iareti konmu ve sayfann altnda yldz iaretinin yannda sivil havaclk ve hava polislii ile ilgili olarak karasular kydan itibaren 10 mile kadar uzanmaktadr. cmlesine yer verilmitir (AIP Greece, RAC 01). Yalnz, Kararnamenin atf yapt 5017 sayl Yasada geen hava seyrseferi ve hava polislii deyimleri yerine Yunan AIP'sinde sivil havaclk ve hava polislii deyimleri kullanlmtr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s. 173). Yunanistan; 1931 tarihli Kraliyet bildirisinden Trkiyenin haberdar olmamas Yunanistan balamaz diyerek bu hususu 1975 ylnda yaynlanan Yunan AIPsine sokmutur. Anlan kararnamenin Yunan AIPsine ithal edilmesi zerine, Trkiye konuya gecikmeli de olsa reaksiyon gstermitir. Trkiye, Yunanistan'n hkmran hava sahasn 4 mil arttran bu uygulamay kesin olarak reddetmi ve durumu hem Yunanistan ve hem de uluslararas kurululara bildirmitir. Yunanistan, egemenliinde olduunu ilan ettii 10 ile 6 mil arasndaki blgeye giren uaklarmzn Yunan hava sahasn ihlal ettii iddiasyla Trkiyeyi devaml protesto etmekte ve bu konuyu i siyasetinde ska kullanlmaktadr. Yunan grne gre; Adalar Denizinde antlamalarla Yunanistana devredilmi bir adann 6 millik karasularnn dnda, rnein 7 milde seyreden bir Trk harp gemisi, uluslararas sularda olmas nedeniyle karasuyu ihlali yapm olmamakta, ancak ayn harp gemisi zerindeki helikopterini uurduu zaman uluslararas sularn zerindeki hava sahasnda (szde) Yunan hava sahasn ihlal etmi olmaktadr (Bargiacchi, 2000,

95 s.188). Bu yndeki Yunan iddialar ve 10 millik hava sahas tezleri NATO ve dier devlet yetkililerince srekli olarak reddedilmektedir (09 Ocak 1998 tarihli ABD Dileri Bakanl Basn Bildirisi). ABD, zellikle 1997 ylndan itibaren, Yunanistann 10 mil hava sahas iddiasna kar bir bakma resm bir tavr alm, bu iddiann kabul edilir olmadn muhtelif vesilelerle resm azlardan iln etmitir. ABD ve dier lkelerin Yunanistann Adalar Denizinde 10 mil hava sahasna ilikin tutumunu tanmadklarn; bu nedenle, Yunan lkesinden 610 millik blgede uan Amerikan, Trk ya da dier uaklarn hava sahasn ihll ettiini kabul etmediklerini beyan etmitir. Adalar Denizinde NATO tatbikatlarna katlan ABD uaklar da, Yunanistann 6 millik karasular dna taan hava sahas iddiasn dikkate almamaktadrlar (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.176). Yunanistann 10 mil hava sahas iddiasn, resmen tanyan bir lke veya uluslararas kurulu mevcut deildir. Bilkis ABD aka, NATO ise dolayl yollardan 10 mil iddia ve uygulamasn kabul etmediklerini ortaya koymulardr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.177). Yunanistan, 10 mil hava sahas iddiasnn kayna olarak kendi i hukuk kurallarn gstermektedir. Uluslararas Hukuka aykr i hukuk tasarruflar ile Uluslararas Hukuka uygun sonular elde etmek mmkn deildir. Yalnzca havaclk amacyla olaan geniliinden daha fazla olarak belirlenen karasular genilii, hukuksal adan bir kavram saptrmas ve hakkn ktye kullanlmas olarak kalmamakta, ayrca pozitif hukukta da bir dayanak bulamamaktadr (Pazarc,

ABD Dileri Bakanl szcs Jim Foley kendisine yneltilen bir soruya cevaben yapt aklama bkz. [Washington (ANA A Ellis) bkz. US says Greek airspace violations a Turkish provacation it proved, Daily News Bulletin, saturday, 10 January 1998, p. 2]. Ayrca bkz. 10 Ocak 1998 Cuma gn Yunan gazetecilerini zel bir brifing iin davet eden ABDnin Atina Bykelisi Nicholas Burns, Yunanistann Adalar Denizinde Trkiye ile hava sahas snrlar konusundaki tutumunu kabul etmediklerini sylemitir (bkz. Greece put out by US intervention Ambassador Burns says Washington will state opinion more openly in greek Turkish disputes, Athens Greek News, Sunday, 11 January 1998, p. 3); Amerikan Savunma Bakanl bir Yunan gazetecisinin yazl sorusuna Szc Arnie Owensin imzas ile verdii yazl cevapta Yunan hava sahas 6 mildir. Dolays ile sadece ABD uaklar 6 mil iinde uacaklar zaman Atinaya Bilgi veririz, uluslararas hava sahasnda utuumuz zaman kimseye (Yunanistan ve Trkiye) bilgi verme ykmllz yoktur ifadesi ile Adalar Denizinde Yunan hava sahasnn 6 mil bunun tesinde 10 mile kadar olan blgenin de uluslararas hava sahas olduuna dikkat ekmitir (bkz. ABD miadan sonra Yunan hava sahasnn 10 millik geniliini de Tartmal olarak niteliyor Elefteros Tipos 1 Aralk 1998 Sal, s.1).

96 Lozan Antlamasndan 1974e Kadar Egeye likin Gelimeler ve Yunanistann Ege Politikas, 1986, s.29). Trkiye ile Yunanistan hava sahasnn geniliini, uluslararas szlemeler ve uluslararas hukuka dayanarak 6 mil olarak kabul etmektedir. Trk uaklar 6 mil olarak kabul ettikleri Yunan hava sahasna kadar girmekte ve bunun tesinde kalan uluslararas hava sahasnda serbeste umaktadr. NATO tatbikatlarnda da 6 millik hava sahas esas alnmakta ve uygulama bu kural zerinden devam etmektedir. Trkiye, 6 millik karasular dna taan 10 mil Yunan hava sahasnn Uluslararas Hukuk kurallarn ihll ettiine dikkat ekmektedir. Bu iddialar, uzun sre sessiz kalarak zmnen tandn ya da bu durumun bir rf ve det hukuku kural haline geldiini de kabul etmemektedir. Yunanistan, 10 mil hava sahas uygulamasnn dayana olarak gsterdii ve bir i hukuk tasarrufu olan 1931 tarihli Kararnamesini AIP ile aradan 40 yldan fazla bir zaman getikten sonra 1975 ylnda dnyaya iln etmitir. Trkiye, Yunanistan'n egemen hava sahasn 4 mil arttran bu uygulamay kesin olarak reddetmi ve durumu hem Yunanistan ve hem de uluslararas kurululara bildirmitir (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.177). Adalar Denizi, Trkiye ile Yunanistan arasnda ortak bir denizdir ve uluslararas sular ile hava sahas ise tm lkelerin kullanmna aktr. 10 Mil hava sahas iddia ve uygulamalar, gerek Trkiyenin ve gerekse tm blgeden yararlanmak isteyen tm devletlerin haklarn ihll etmektedir. Uaklar, gemiler gibi zararsz gei hakkna sahip olmadklar iin, Yunanistann 6 mil karasular dna taan 4 millik hava sahas, uu serbestisine, karasularnn geniliinin arttrlmasnn deniz seyrseferine getireceinden daha byk bir snrlama getirmektedir (Dyke, An Analysis of the Aegean Disputes Under International Law, s.29). zetle, Yunanistan Adalar Denizinin tamamnda egemenlik tesis etmek istemektedir. Karasularn 3 milden 6 mile karmas ve hava sahasn ise 10 mil olarak ilan etmesi ile Adalar Denizinin yaklak %40 orannda blmne sahip olmakta ve uluslararas sularn oran %75den %49a dmektedir. Karasularn 12 mile karmas durumunda ise, Adalar Denizinin yaklak %63ne sahip olacak,

97 uluslararas sularn oran ise %20ye decektir (Kurumahmut, Ege Denizinde Temel Sorun Egemenlii Devredilmemi Adalar, 1998, s.23).

7.3. Hava Trafik Hizmet ve Hizmet Sahalar Sorunlar

7.3.1. FIR Hatt Sorunu

le

lgili

Uu bilgi ve uyar hizmetlerinin saland snrlar belirlenmi bir hava sahas olan FIR, Trkiye ile Yunanistan arasnda Adalar Denizinde uzun yllardan beri sre gelen anlamazlk konularndan birisini oluturmaktadr. Bu sorunun temelleri, Adalar Denizinde FIR sorumluluunun Yunanistana verilmesi ve stanbul FIR ile arasndaki snrn Anadolu sahilleri ile ona en yakn Yunan Adalar arasndan geirilmesiyle atlmtr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006 s.183). 19441947 yllar arasnda geici olarak kurulan PICAO (Provisional International Civil Aviation Organization) tekilat tarafndan FIR snrlarnn tespiti almalar 1946 ylnda balamtr. Ekim 1946da Ortadou lkelerinin katlm ile Kahire'de yaplan 1 inci Ortadou toplantsnda Trkiyeye kta Yunanistan iine alan geni bir FIR blge sorumluluu verilmesi dnlm ve bunun Trk makamlarna nerilmesi kararlatrlmtr. ICAO 1946 yl iinde, batda Adriyatik Denizindeki Brindizi FIR hududu ile douda Rus ve ran hudutlar, kuzeyde Trkiye ve Yunanistan hudutlar ile Karadenizde 42 15' K, gneyde 35 00' K enlemi arasnda kalan sahay btn ile Ankara FIR olarak Trkiyeye teklif etmitir. Trkiye bu neriyi o zamanki teknik glkler nedeniyle kabul etmemitir (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.183). Trkiye, Yunanistan, Kbrs ve Ortadou lkeleriyle ilgili FIR snrlar, Kasm 1950 tarihinde stanbulda yaplan ICAOnun ikinci Ortadou blgesel toplantsnda belirlenmitir. Toplantda stanbul Atina, Lefkoa (Nicosia), Basra, Aden, Hartum ve Kahire FIR snrlar belirlenmitir (Aknc, 2002, s.60).

ICAOnun Trkiyeye yazd mektup, ICAO Doc.CA.143, ATC/CA.44.

98 Adalar Denizinde FIR hizmetinin Yunanistann sorumluluuna verilmesi 1950de stanbulda yaplan toplantda kararlatrlm ve 1952de Pariste yaplan Avrupa blgesi devletleri toplantsnda dzenlenen belgeye ekli haritada gsterilmitir. Bu dzenlemeye gre, Trkiye ile Yunanistann Egemenliindeki Dou Ege Adalar arasnda fiili olarak var olan karasular snrnn batsnda kalan blge Atina FIR ad altnda Yunanistann denetimine braklmtr.

ekil 7.2. Atina stanbul FIR Snrlar. 1959 ylnda Romada yaplan Ortadou-Uzakdou (MID/SEA) Blgesel Seyrsefer Toplantsnda onaylanm ve bu dzenlemeye gre Ankara ve stanbul FIRlar yeniden tarif edilmitir. Buna gre, stanbul FIRnn bat snr, Finike gneyindeki 36 05' K - 3000' D noktasndan 42 00' K - 28 10' D noktasna kadar, Yunanistan ve Bulgaristan ile Trk ulusal snrlar boyunca uzanr. Atinann kontrolnde bulunan Adalar Denizindeki FIR, bu hali ile Yunan egemenlik sahas yannda Adalar Denizi ak denizinin de hemen hemen tamamn kapsamaktadr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.185). Sivil havacln dzenlenmesi ve kolaylatrlmas ile ilgili hizmetlerin sunulduu bu alan, hibir biimde sorumluluk yklenen devlete hkmranlk hakk vermemektedir. Oysa Adalar Denizindeki hava sahas sorununun znde, Yunanistann stanbul -Atina FIR Hattn Yunan ulusal hava sahasnn snr olarak

99 kabul ettirmek istemesi yatmaktadr (Kurumahmut, Ege Denizinde Temel Sorun Egemenlii Devredilmemi Adalar, 1998, s.27). Yunanistan, 1964 ylna kadar Trkiyenin Ege Denizinde yapt youn uulara ve tatbikatlara hibir ekilde itirazda bulunmamtr. Trkiyenin de rzas ile Trk karasular dnda kalan btn Ege Denizi hava sahasn sivil havaclk konusunda teknik denetim yetkisi altna alan Yunanistan, zaman iinde FIR hattn bir siyasal egemenlik snr olarak kabul ettirme abalarna balamtr. Yunanistann 1964 ylndan sonra Ege Denizindeki Trk askeri uularna tepki gstermesi ve FIR hattn hkmranlk snr gibi kabul eden davranlarda bulunmas Trk yetkililerini FIR konusunda tedbir almaya zorlamtr (Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, 2000, s.351). Yunanistann FIR Hattn hudut gibi gstermeye almas zerine Trkiye 1966, 1968, 1971 ve 1974te ICAO nezdinde giriimlerde bulunmusa da herhangi bir netice elde edilememitir. Ancak unu bilmek gerekir ki, sivil havacln dzenlenmesinin kolaylatrlmas ile ilgili hizmetlerin sunulduu bu alan, hibir ekilde sorumluluk yklenen devlete hkmranlk hakk vermemektedir (Aknc, 2002, s.63). Yunanistan, Trk uaklarnn devaml olarak Yunan hkmran hava sahasn ihlal ettiini, Atina ve Lefkoa FIR kurallarna riayet etmediini i kamuoyuna yanstmakta ve uluslararas platformlara tamaktadr. Yunanistana Gre; mevcut FIR hatt, uluslararas kurallara gre saptanmtr ve tartlamaz. ICAO kurallar gereince, blge deitiren sivil uaklar iin uu planlar ve uu bilgileri, girdikleri blgenin ATC unsurlarna verilmektedir. Bunun amac, FIR iinde hava trafik, arama ve kurtarma hizmetlerini yrtmek suretiyle uularn gvenliini salamaktr. Askeri uaklar iin de ayn uular sz konusu olduuna gre, askeri uaklarn bu uygulamann dnda braklmamas gerekir. Trkiye ye Gre ise; FIR hatt Trk-Yunan snr gibi ilem grmemelidir. ICAO sivil bir kurulu olup, KAGO szlemesi hkmleri sadece sivil uaklara uygulanabilir. Askeri uaklara ait kurallar ikili antlamalarla saptanmaldr. FIR

100 dzenlemesi, sadece sivil uaklar iin bir teknik hizmet niteliindedir. Yunanistann bu istei kabul edilirse Trkiyenin ak denizler zerinde eit ve serbest kullanm hakk kstlanacaktr (Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, 1999, s.450). Yunanistan FIR konusunu daha da ileri gtrerek ulusal savunma blgesi iinde telakki etmeye balamtr. Yunanl Milli Savunma Bakan Akis TSOHATZOPOULOSun bir gazeteye verdii demete; Atina FIR 1999 ylndan itibaren btn Adalar Denizini kapsayacak ekilde orta ve uzun menzilli hava savunma fzeleri ile korunacaktr eklindeki ifadeleri, Yunanistann Atina FIR hattn hkmranlk snrlar olarak grmesinin ak bir gstergesidir. Ayrca, Yunanistan, stanbul-Atina FIR hattn Trk-Yunan snr olarak gstermek iin eitli haritalar kant olarak kullanma abasndadr (Aknc, 2002, s.62). stanbul-Atina FIR hatt, Trkiye'nin de kabul ettii bir uygulamadr. Ancak, ayn hattn Trk-Yunan snr olarak gsterilmesi kabul edilemez bir durumdur. stanbul-Atina FIR hatt baz blgelerde 6 millik karasular dnda ak deniz kesiminden geerken (rnein, Bozcaada gneybatsnda 22 mil, Marmaris gneydousunda 18 mil), baz blgelerde Trk karasularndan gemektedir (rnein, Karaburun kuzeybatsnda 2 mil). Devletlerarasndaki bir siyasi snrn, ak denizden ya da ilgili devletlerden birinin karasularnn iinden gemesi siyasi snr kavramnn niteliine ters dmektedir (Kurumahmut, Ege Denizinde Temel Sorun Egemenlii Devredilmemi Adalar, 1998, s.29). stanbul FIR hatt tespit edilirken ...Trkiyenin bat snr boyunca ekilde bir ifade kullanlmasna karn Trkiye - Yunanistan arasnda Adalar Denizinde bir deniz snr tespiti henz yaplmamtr. Bu nedenle, Adalar Denizinde Trkiyenin bat snr eklinde tarife dayandrlan bir FIR snr veya seyrsefer harita ve planlarnda benzer ekilde gsterilen hatlar gerek ve yasal durumu yanstmamaktadr.

AIP TURKEY RAC 31-4A sayfasna stanbul FIR snrlarnn karsna Trkiye u rezervi koymutur: stanbul-Atina FIR hattnn, gneyde 360456N-0295958E noktasyla kuzeyde TrkiyeYunanistan snrnn balangc ile akan nokta arasnda kalan blm, tarif itibariyle, ilgili taraflarca yasal olarak belirlenmi herhangi bir denizalan veya karasuyu hududu snrlandrlmas veya mutabk kalnan bir uygulamay yanstmamaktadr. Bu nedenle, stanbul-Atina FIR hattnn yukarda belirtilen iki nokta arasndaki blm ile balantl herhangi bir gsterim veya referans yasal bir dayanaktan yoksun olup, tamamen farazidir.

101 Adalar Denizinde uluslararas hava sahalarnda yaplacak askeri uulara ilikin uu plan bilgisi verilmesi konusunda Yunanistan tarafndan srar edilmesi, FIR sorumluluu nedeniyle Yunanistana verilen teknik sorumluluun, bir hava savunma vastas olarak kullanlmas anlamn da dourmaktadr. Bu Trkiye tarafndan kabul edilebilir bir durum deildir. Yunanistann FIR Hatt konusundaki politikas, emekli Yunan subaylarca bile eletiri konusu olmutur. 'FIR Hatt egemenlik alanmz deil bal altnda yaynlanan haberde Yunanistan'da eski komutanlar Adalar Denizinde uluslararas hava sahasnda uan Trk uaklarn engelleme politikasn eletirmiler ve "FIR hatt egemenlik alanmz deil. Tezlerimizin hukuki zayfln biliyoruz, ama bu politikamz 30 yldr srdryoruz" demilerdir (Berberakis, 2006). FIR Sorununun dier evre denizlerdeki durumuna bakldnda; gelien komuluk ilikileri dorultusunda Karadenizde FIR meselesi kapsamnda herhangi bir sorun bulunmamaktadr. SSCB ve Bulgaristan ile FIR izgisinin daha kuzeye kaydrlmas yolunda yaplan grmeler sonucu FIR Hattnn Yeniden Dzenlenmesine likin Protokol imzalanmtr (R.G.7.3.1991, Say 20807).

7.3.2. NOTAM Sorunu

NOTAM ilemleri, AIS (Aeronautical Information Service - Havaclk Enformasyon Hizmetleri) kapsamnda ele alnmaktadr. AIS'in salanmas grevi, FIR'dan sorumlu olan lkeye verilmitir. Buna gre; Atina FIR iinde NOTAM hizmetlerini yrtmekten Yunanistan sorumludur (ICAO ANNEX 15, para. 3.1.1.). NOTAM sorunu, Atina FIR ierisinde Adalar Denizi ak denizi zerindeki uluslararas hava sahalarndaki asker tatbikatlarla ilgili olarak ortaya kmaktadr. Uluslararas hava sahalarnda her devletin askeri tatbikat yapma hakk vardr. Ak denizler zerinde devlet uaklar ile yaplacak uularda sivil uaklarn seyrsefer gvenlii iin nlem alma yetki ve sorumluluu dorudan devlet uaklarn ak

NOTAM, Uu harekt ile ilgili personelin zamannda bilmesinde gerek olan, havaclkla ilgili herhangi bir kolayln, hizmetin, usuln yeniden teesss durumu ve deiiklii veya bir tehlikeyle ilgili bilgilerin yaynlanmasdr.(Notice To Airmen-Havaclara lanlar)

102 denizler zerinde uua karan makam ve uu ekibine aittir (Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, 1999, s.450). Atina FIR ierisinde havaclk bilgi hizmetlerini yrtmekten Yunanistan sorumludur. NOTAM yaynlanmas da bu hizmetin iinde yer almaktadr. Bu durum karsnda Trkiyenin Adalar Denizinde Atina FIR iinde yapaca asker tatbikatlar ile ilgili NOTAM lama ilemleri, Trk NOTAM Ofisinin zamannda tam ve doru bilgiler gndererek yapaca talep zerine Yunan NOTAM ofisinin bunlar yaymlamas ile gerekletirilecektir. NOTAMlarn ilgililere zamannda ulaabilmesi iin faaliyetten 7 gn nce yaynlanmas ngrlmtr (ICAO ANNEX 15, para. 5.1.1.5.). Trkiyenin Yunanistana gnderecei NOTAM yayn taleplerinin, gerekli hazrlklarn yaplabilmesi iin, yayn tarihinden iki gn nce Yunan NOTAM ofisine ulatrlmas gerekir. Yunanistann Trkiyenin talebi zerine yaynlayaca NOTAMn zerinde Trkiyenin yetkisi altnda yaynlandn aka belirtmesi gerekir (ICAO ANNEX 15, para. 3.2.2.) Yunanistann yetki ve sorumluluu kendisine verilen faaliyetlerle ilgili bilgileri belirli bir yazl ekle dkerek Trkiyenin verdii yetki ile yaynlamaktr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.189). Adalar Denizinde icra edilecek eitim ve tatbikatlar kapsamnda, Trkiye AISinin yaynlanmak zere gnderdii NOTAM metinlerinde Yunanistan AISi; tatbikat uaklarnn Yunan kylarna 10 milden daha fazla yaklamamalar ve Yunan ATC birimlerine uu plan vermeleri eklinde kafasna gre deiiklik veya ilaveler yapmaktadr. Her seferinde yaanan karlkl ekimelerden sonra Trk NOTAM Ofisi bir Uyar NOTAM yaynlayarak Trk uaklarnn bu nevi hukuk d taleplere uymayacan aklamakta ve NOTAM kendisi tekrar yaynlamaktadr (Aknc, 2002, s.69). Yunanistann Adalar Denizinin uluslararas sular ve hava sahasnda icra edilen tatbikatlara kar kt ve bunlarn icrasn nlemeye alt bilinmektedir. Bu konuda Yunanistann asl maksadnn Trkiyenin NATO tatbikatlar kapsamnda dahi Adalar Denizinin uluslararas sularn ve hava sahasn kullanmasn nlemektir. Yunanistan, bunlara ilave olarak, tatbikat ve eitim gibi faaliyetleri bahane ederek Adalar Denizinin uluslararas ak deniz ve hava

103 sahasnda ilan ettii uzun sreli NOTAMlarla Adalar Denizini Trkiyeye kapatmaya almakta, sadece Trkiyenin hava ve deniz ticaret yollarn deil ayn zamanda uluslararas ulam da aksatacak ekilde uygulamalarna devam etmektedir.

7.3.3. Uu Plan Sorunu

Uu pln sorunu, Yunanistann Atina FIR ierisinde Adalar Denizi ak denizi zerinde uan Trk devlet uaklarndan uu pln istemesinden kaynaklanmaktadr. Yunanistan, Atina FIR' geen sivil uaklar hari her uan Atina FIR' ihlal ettii iddiasnda bulunmaktadr. Bunun sebebi olarak Adalar Denizine kan Trk askeri uaklarnn uu planlarnn Yunan ATS birimlerine verilmemesi olarak gsterilmektedir. Ancak, ikago Szlemesinin 3d. maddesinde milli hkmranla sayg gstermek ve karlkl dengelemek salamak zere, imzac devletlerin askeri uaklarnn sivil havacln emniyetini dikkate alacak ekilde hareket etmeleri istenmektedir. ICAO Ek 2deki kurallar hibir ekilde askeri uaklar balayc olmamasna ramen, bayrak devleti uygun gryorsa, uaklar bu kurallara uyacaktr. Tam tersine, asl Trk askeri uaklarnn Yunan FIRn ihlali ve uu planlarnn nceden doldurmamas iddias ile Yunan uaklar tarafndan nlenmesi gerek anlamda bir uluslararas hukuk ihlalidir (Bargiacchi, 2000, s.220). Ayrca, Yunanistan, AIPsine koyduu bir madde ile Atina FIR iinde yaplan tm uular iin bir uu plan doldurulmas mecburiyetini getirmitir. Buna dayanarak, Adalar Denizinin uluslararas hava sahas da dhil Atina FIR iinde yaplan her kategorideki uu iin uu plan talep etmektedir. Ancak bu durum Yunanistann bir i hukuk dzenlemesi olup, uu plan talebi dier lkelerin yan sra Trkiyeyi de balamamaktadr. nk 1944 tarihli KAGO anlamasna gre konvansiyon hkmleri (uu plan dhil) sadece sivil hava aralarna tatbik olunabilir. Konvansiyon devlet uaklarn askeri, gmrk ve polis hizmetlerinde kullanlan uaklar olarak tanmlamtr. Bu nedenle szleme ve eklerinde uu plan ile ilgili olarak yer alan hkmler askeri uulara tatbik edilemez. Bu noktadan hareketle,

Uu pln uuun tamam veya bir blm ile ilgili olarak ilgili ATS birimlerine verilen bilgilerdir.

104 uluslararas hava sahasnda uan ve Atinann kontrol ve sorumluluu altndaki FIRa giren Trk askeri uaklarnn, uu planlarn nceden yaymlamalar ve Yunan hava trafik kontrol makamlarnn kontrol altna girmeleri gerektii eklindeki Yunan iddias herhangi bir hukuksal temelden yoksundur(Bargiacchi, 2000, s.218). Trkiye, 1979 ylnda yaplan Dawn Patrol79 NATO tatbikatna kadar Yunan makamlarna Atina FIR ierisinde kalan Adalar Denizi ak denizi zerindeki asker uular ile ilgili uu pln bilgisi ve rapor vermitir. Bu tatbikatta Trkiye uu pln vermeyi reddetmi bunun zerine Yunanistan tatbikattan ekilmitir. Trkiye 22 ubat 1980 tarihinde 1974 ylnda iln ettii 714 sayl NOTAM iptal ettikten sonra, Atina FIR ierisinde Adalar Denizi ak denizi zerinde yapt ulusal tatbikat ve eitim uular ile ilgili bilgileri Yunan makamlarna vermemitir. Sorun Adalar Denizindeki NATO uular asndan 1979 ulusal uularmz asndan ise 1980 ylndan beri devam etmektedir (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.191). Trkiyenin Adalar Denizinde yapt uu tiplerine ait bilgiler hava trafik hizmetleri ve sivil uularn gvenlii iin kullanlacak tipte bilgiler deildir. Bu uular Harekt Hava Trafii tipi uular olup, sivil trafik hatlarnn dnda yaplmaktadr. Sivil ve kontroll uular hava koridorlar ve TCA (Terminal Control Area - Meydan Kontrol Sahalar) iinde yaplmaktadr. Askeri uularla ilgili bilgiler, hava savunma amacyla talep ediliyorsa, bu husus hava trafik hizmetleri sorumluluunun ve kapsamnn tamamen dnda bir konudur. ADIZ (Air Defence Identification Zone) sahas olarak adlandrlan hava savunma sahalarnn tesis edilme amac bir devletin hava lkesine girecek hava aracnn giriten nce tanmlanmas ve giriinin onaylanmas iindir. Bir devletin hava lkesine girme amac ve niyeti olmayan uaklar iin ADIZ prosedrlerinin uygulanmas kabul edilemez (H.A.K. Ders Notlar). Adalar Denizindeki Trk askeri uularyla ilgili uu pln isteme gerekesi sivil trafiin emniyeti ise, ikago Szlemesi sivil uularn gvenliini dikkate alnmas sorumluluunu ilgili devletlerin kendilerine verdii iin Yunanistan bu istei ile Trkiyenin hukuk yetki ve sorumluluuna mdahale etmektedir. Atina FIR ierisinde Adalar Denizinin ak deniz alanlar zerindeki Trk askeri uular srasnda gvenlik tedbirleri alma yetki ve sorumluluu Trkiyeye aittir. Trkiye sivil havacln emniyeti iin gerekli tedbirleri almaktadr. Ayrca, sivil uularn

105 emniyeti asndan uu plnnn istenmesi de gereki grnmemektedir. Trk askeri uular, kontroll hava sahalarnn, yani sivil uaklarn bulunduu hava koridorlar ve TMAlarn dnda VFR ve ounlukla radar kontrolnde veya NOTAMl alanlarda yaplmaktadr. Yani, uularn harekt ortamlar farkldr. Trkiyenin Adalar Denizinde gerekletirdii asker uularla ilgili bilgilerin, ATS amalar ve sivil uularn gvenlii iin kullanlmalar pratikte sz konusu deildir (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.193). Adalar Denizinde baz snrlandrma belirsizlikleri bulunmasna ramen, Adalar Denizinde uluslararas hava sahalarnn bulunduu tartlmaz ve bu alanlarn Atina FIR iinde bulunmalar hukuksal rejimlerini deitirmez. Ak denizler zerinde tm lkelerin tartmasz uu zgrl vardr (Hollick, 1995). Uu plan bahane edilerek bu hak engellenemez. Trklerin FIR ihlal ettikleri iddias veya Trk askeri uaklarndan uu plan istenmesi, Atina FIRn yani tm Adalar Denizinin Yunan milli denizi veya gl olarak kabul edilmesi demektir.

7.4. Uluslararas Hava Sahasnda Gvenlik Sorunlar

Trkiye ve Yunanistann NATOya tahsis etmi olduklar kara ve hava kuvvetleri, Avrupa Mttefik Bakomutanl (Supreme Allied Commander Europe SACEUR) emrine verilmi ve bunlarn Gney Avrupa Harekat Sahas Bakomutanlna balanmalar kabul edilmitir. zmirde kurulmu olan NATO Gneydou Avrupa Mttefik Kara Kuvvetleri Komutanl her biri kendi egemenlikleri altnda bulunan lkelerinde harekat sorumluluuna sahip Trk ve Yunan Kara Kuvvetlerinin egdmn yapyordu. Deniz kuvvetleri ise geici bir sre iin kendi genelkurmay bakanlklarnn emri altnda braklmtr. 1957 ylnda yaplan bir dzenleme ile Adalar Denizinde Trk karasular dnda kalan alanlarda Yunanistann komuta kontrol sorumluluu benimsenmitir. Adalar Denizi dahil Yunanistan ve Trkiye harekt ve komuta kontrol alarndan zmirde bulunan 6 nc

VFR bir uu iin doldurulan bir uu pln zaman olarak bir saat geerlidir. Uan kalk saatinde bir saati aan deiiklik olmadka ATS birimine bilgi verilmez. Uak bir saatlik zaman dilimi iinde herhangi bir anda kalkp uuunu yapabilir. Esasen yaplan uularn Adalar Denizindeki blm ounlukla bir saati gememektedir. Bu kadar geni bir zaman periyodu iinde icra edilecek bir uuun varl veya olabilecek pozisyonu iin sivil uaklara verilecek bir bilginin de pratikte hibir anlam kalmamaktadr.

106 ATAF Komutanlnn yetki ve sorumluluuna verilmiti. Adalar Denizinde Hava Savunma ve Erken hbar sorumluluu, zmirde bulunan 6. Mttefik Taktik Hava Kuvvetleri Komutanlna bal olan Trk ve Yunan Taktik Hava Kuvvetleri arasnda 1 ubat 1962e belirlenen EW hatt ile bltrlmtr. Bylece bir eit komuta kontrol sorumluluu gibi iki devletin NATO erevesindeki hava harekat sorumluluk blgeleri oluturulmutur. Belirlenen sorumluluk snr, Adalar Denizinde Kuzeyden Gneye 2540 E meridyeninden, yaklak Adalar Denizinin ortasndan geirilerek Trkiyeye Adalar Denizinde hava savunma sorumluluu verilmitir. Yunanistan 1964 ylnda Kbrs olaylar nedeniyle Adalar Denizinde uu yapan Trk uaklarnn Atina FIR iinde byk karklklara neden olduklarn ileri srerek, EW hattnn FIR zerine kaydrlmas iin NATO nezdinde giriimlerde bulunmutur. Yunanistann bu isteine ksa zamanda cevap verilerek 22 ubat 1964de EW hatt, SACEUR tarafndan FIR hatt ile aktrlmtr (SACEUR, 22 ubat 1964 tarih ve SH 28086 sayl mesaj). 1974 Ylnda Kbrs Bar Harekatna kadar durum byle srmtr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.203). 1974 Kbrs Bar harekat srasnda Trkiye kendisinin Adalar Denizinden gelebilecek bir hava saldrsna kar koruma ihtiyac duymutur. Trkiye nce 685 sayl NOTAM ile tehlikeli hava sahalar iln etmi, Birinci Harekatn sonunda 1 Austosta bu NOTAM kaldrmtr. Daha sonra 6 Austos 1974de 714 sayl NOTAM yaynlamtr. Trk-Yunan kara snrnn Adalar Denizine ulat noktadan balayarak Anadolu sahillerinin 50 mil kadar batsndan Adalar Denizini kuzeyden gneye kat eden bir hattn dousuna geecek uaklarn Trk ATC birimlerine rapor vermelerini istemitir. Daha sonra yaplan aklamalarda bu hattn radarda grnen uaklardan Anadoluyu hedef alan saldrganlar dier sivil uaklardan ayrt etmek amac tad bildirilmitir. Buna karlk Yunanistan, nce 1066 sayl NOTAM ile Adalar Denizinin tamamn sonra da 1157 sayl NOTAM ile 714 sayl NOTAM ile izilen hattn dousunu hava trafiine kapatmtr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.204). Trkiye ile Yunanistan arasnda 1975 ylnda balatlan ikili mzakerelerin ana ve en nemli gndem konusunu, Adalar Denizindeki uularn karlkl olarak bildirilmesini ieren gvenlik sorunu tekil etmitir. Trkiye, Adalar Denizi uluslararas hava sahasndan Trkiyeye ynelen uulardan en azndan 10 dakika

107 nce (yaklak 50 deniz mili uzaklkta bilgi sahibi olmasna elverecek bir yeni dzenleme istemektedir (Grel, Tarihsel Boyut inde Trk-Yunan likileri (1821 1993), 1993, s.80). Be yl sreyle ok deiik forml veya alternatifler zerinde durulmu ama Yunan makamlar, Trk uular iin devaml uu pln bilgisi aldklarndan kendilerini rahat hissetmiler anlamaya yanamamlardr. Kbrs Bar harekatnn ardndan Yunanistan 1974 ylnda Kbrsta yaanan olaylardan asker cunta kadar ABD ve NATOnun da sorumlu tutulmas ve Kbrs ve Adalar Denizindeki gerginlikten sonra Trkiye ve Yunanistan arasnda kmas muhtemel bir sava nedeniyle Yunan silhl kuvvetlerini NATO erevesinden kurtararak ulusal kuvvetlere dntrmek dncesi ile NATOnun asker kanadndan ayrlmtr. Yunanistann NATOdan ayrlmasnn ardndan NATO bnyesinde sorumluluklar yeniden dzenlenmi ve zmirdeki Gneydou Avrupa Mttefik Kara Kuvvetleri Komutanl ve Altnc Mttefik Hava Kuvvetleri Komutanl 1977den itibaren Trk komutanlarn emrine verilmi ve Trk - NATO Karargahlarna dntrlmtr. Yunanistan, NATOnun asker kanadndan ayrlmasnn Trkiyeye salad stratejik avantajlar ortadan kaldrmak ve Yunanistann ABye (o zaman AT) katlmasn kolaylatracak olan Avrupa ile asker ynden btnleme abalarn sonulandrmak iin 1977 Hazirannda NATOya mracaat ederek ttifakn askeri kanadna geri dnmek istediini bildirmitir. Yunanistan NATO asker kanadna dnmek iin Larissada yeni bir kara kuvvetleri karargah ile hava kuvvetleri karargah kurulmasn ve bunlarn ynetiminin Yunan komutanlarna braklmasn istemi ve Adalar Denizindeki hava harekat sorumluluunun 1974den nce olduu gibi tekrar kendisine ait olmas gerektiini ileri srmtr (Veremis, 1982, S.21). Yunan istekleri dier NATO yesi lkeler tarafndan olumlu karlanrken Trkiye bu isteklere kar kmtr. Trkiye Yunanistann NATOya geri dnne evet diyor fakat bunun 1974 ncesi koullarda gereklemesini istemiyordu (Gldemir, 1985, s.103104). 1981 ylnda Yunanistan Rogers Anlamas ile NATOnun asker kanadna geri dnmtr. Bu anlamaya gre, Adalar Denizindeki komuta kontrol ve hava savunma dzenlemelerinin 6. ATAF ile Yunanistanda kurulmas planlanan 7. ATAF arasnda AIRSOUTH egdmnde yaplacak mzakerelerle belirlenmesi

108 ngrlmtr. Yunanistan NATOnun asker kanadna dnd gn Trkiyeye kar diplomatik bir zafer elde edildiini ve artk Kbrs sorununa NATO iinde de sahip kabileceklerini bildirmitir. Daha sonra Papandreou hkmeti Rogers Plnnn tamam ile unutmutur. Yunanistan NATO erevesinde Adalar Denizinin komuta kontrol sorumluluunun kendisinde olduunu iddia etmeye balam, Rogers Plnnda ngrlen mzakereler hibir zaman yaplamamtr. SSCBnin dalmasndan sonra NATO yeni stratejik savunma konsepti oluturmaya balam ve buna bal olarak 1991 ylndan itibaren rgtlenmesinde yeniden yaplanma almalar balatmtr. Bu erevede yaplan almalar srasnda Yunanistan komuta kontrol ve hava savunma dzenlemelerinde FIR hattnn esas alnmasn ve bu hattn batsnda kalan blgede sorumluluun 7. ATAFa yani kendisine verilmesini talep etmitir. 14 Haziran 1996da NATO yeni stratejik konseptini uygulama karar alm 1998de de yeni komuta yapsn kesinletirmitir. Bu yeni komuta yaps iinde Avrupa iin biri Kuzey dieri Gney olmak zere iki Blgesel Komutanlk oluturulmutur. Blgesel Komutanlklara bal alt komutanlklar iin sorumluluk sahas ngrlmemitir. Adalar Denizi asndan konuya bakacak olursak, Gney Blge komutanl altnda sabit bir sorumluluk sahas olmayacaktr. Deiik konularla ilgili olarak geici sorumluluk ve yetki alanlar Blgesel Komutanlklar adna COMAIRSOUTH tarafndan ilgili alt komutanlklara tahsis edilecektir. Bu yeni komuta yaps karsnda, eski bilinen biimiyle komuta kontrol sorumluluklar ve buna ilikin sorunlar tarihe karm grnmektedir. Bununla beraber, COMAIRSOUTH tarafndan ilgili alt komutanlklara tahsis edilecek deiik konulardaki yetki ve sorumluluk alanlarnn belirlemesi ve kullanlmas, tahsisler geici olduklar iin eski sabit sorumluluk sahalarnn yaratt kadar nemli sonular dourmasa da, gr ayrlklarna ve tartmalara konu olmas mmkndr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.206).

7.5. Yunanistann Lefkoa FIR hlali ddialar

Akdenizde ise, Kbrs sorununun bir uzants olarak FIR sorunu

yaanmaktadr. Trkiye'nin Akdeniz'deki FIR sorumluluk izgisi, yine 1950 stanbul toplants ile saptanm ve gneydeki sorumluluk "Lefkoa FIR'" ad altnda o tarihte Kbrs' egemenlii altnda bulunduran ngiltere'ye braklmtr. 1974 Kbrs Bar

109 Harektndan sonra Gney Kbrs Rum Ynetimince yaynlanan 011 nolu NOTAM (Notice To Air Men - Havaclara lanlar) ile Kbrsn kuzey kesimlerinde hava trafik hizmetlerinin yerine getirilemeyeceinin belirtilmesi zerine, hizmet boluunu doldurmak zere 1977 ylnda ina edilen ERCAN havaalannda ERCAN Tavsiyeli Hava Sahas ilan edilmitir. Buna iddetli tepki gsteren Rum ve Yunan hkmetleri konuyu ICAO gndemine tam ve menfi tepki gsterilmesini salamlardr. Ancak, Lefkoa FIR sorumluluu yetkisinin Kbrs Rum Ynetimince kullanlmasndan dolay Trkiye'nin de itirazlar vardr (Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, 2000, s.372). Bilindii zere, hava trafik dzenlemeleri ile ilgili tavsiye hizmetleri kesin bir talimat olmayp, bunlara uyup uymama veya bunlar dikkate alp almama kullancnn isteine bal olmakla beraber Ercan tavsiyeli hava sahasndan geen Trkiye ile balantl hava koridorlarn kullanan uaklarn yaklak %90, Trkiye ile balantl olmayan koridorlar kullanan uaklarn %20si Ercan ile temas ederek hizmetten yararlanmaktadr. Kendi yaynlad bir NOTAM'la Kbrs'n kuzey kesiminde FIR sorumluluunu yerine getirmeyeceini iln eden ve bu nedenle Lefkoa (Nicosia) FIR'n kuzey blmnde hava trafik hizmetlerinin 1977 ylna kadar tamamen durmasna neden olan Yunanistan, bu gn hangi hukuk kuralna dayanarak Lefkoa FIRdan bahsedebilmektedir. Atina FIR ihlli iddialarnda akland gibi Lefkoa FIR ihlli iddialarnn da hi bir dayana yoktur (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.206).

110

8. SAR SORUMLULUK SAHASI SORUNU

Dier sorunlarn yannda kapsam olarak ikinci plnda kalan, ancak sonular itibariyle Adalar Denizinin hukuk statsnn belirlenmesinde ktye kullanlabilecek olan arama-kurtarma (AK) sorumluluunun tespiti hususu, dier sorunlara nazaran daha az gndeme gelmekle birlikte nem tayan konulardan biridir. AK hava ve deniz vastalarndaki kazazedelerin karada, havada, su stnde ve su altnda tehlikeye maruz kalmas, kaybolmas veya kazaya uramas hallerinde, her trl ara, zel tehizat veya kurtarma birlikleri kullanlarak aranmas ve kurtarlmas hizmetleridir. AK hizmetinin asl gayesi hayat kurtarmaktr; bu nedenle ncelik tar. Kazazedelerden hayatta kalanlarn en iyi durumda ve mmkn olduu kadar abuk kurtarlmalar iin, mevcut imknlarn en ksa zamanda harekete geirilmesi esastr. AK hizmeti; ibirlii yapan hava ve deniz aralar ile dier vastalar dahil kamu ve zel kaynaklarn kullanm yoluyla, tehlike mesajlarn izleme, muhabere, egdm, tbb danmanlk ve ilk yardm dahil AK faaliyetlerinin icrasn ihtiva eder. AK sahas; ierisinde AK faaliyetlerini icra etmek zere tespit edilmi bir sahadr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.207). Adalar Denizinde Trkiye ile Yunanistan arasndaki bir uyumazlk olan SAR (Search And Rescue - Arama Kurtarma) konusu ile ilgili olarak, uluslararas iki temel szleme mevcuttur. Bunlar; 7 Aralk 1944de KAGOda imzalanan Uluslararas Sivil Havaclk Szlemesi ve 1979 tarihli HAMBURG Denizde Arama ve Kurtarma Uluslararas Szlemesidir (Aknc, 2002, s.70). 1979 tarihli IMO (International Maritime Organization - Uluslararas Denizcilik Tekilat) Hamburg Konvansiyonu'nda deniz zerindeki arama-kurtarma faaliyetlerinin kyda lkelerin aralarnda yapacaklar anlamaya gre belirlenecei belirtilmektedir (1979 IMO Hamburg Denizde SAR Konvansiyonu Madde 2.1.4.). Ayn husus ICAO szlemesinde de mevcuttur. ICAOya gre ak deniz kesimlerinde ve egemenlii belirsiz deniz alanlarnda SAR sorumluluunun yaplacak blgesel anlamalarla belirlenecei belirtilmektedir (ICAO ANNEX 12,
Karar Says : 86/10311 (20/3/1985 tarihli ve 3171 sayl kanunla onaylanmas uygun bulunan ekli Denizde Arama ve Kurtarma Uluslar aras Szlemesi ile Ekinin ve Konferansta kabul edilen sekiz kararn onaylanmas, Dileri Bakanlnn 10/1/1986 tarihli ve TAD: II80153 sayl yazs zerine 31/5/1963 tarihli ve 244 sayl kanunun 3nc maddesine gre, Bakanlar Kurulunca 22/1/1986 tarihinde kararlatrlmtr.)

111 para.2.1.). Ancak, bu kapsamdaki bir anlama henz Trkiye ile Yunanistan arasnda yaplm deildir ve konu Adalar Denizi sorunlar kapsamnda gncelliini korumaktadr (H.A.K.l Ders Notlar). 1944 tarihli KAGO Szlemesi esas olarak uu gvenliini salamak amacyla, hava trafik hizmetlerinin verilmesini dzenlemektedir. Szlemeye Arama ve Kurtarma hizmetlerinin verilmesi eklenmitir (12 sayl Ek ile). Yunanistan arama ve kurtarma faaliyetlerinin dzenlenmesinde sadece bu szlemeyi esas almaktadr. Hlbuki Denizde Arama ve Kurtarma ile ilgili esas szleme 1979 tarihli HAMBURG Szlemesidir. Yunanistan, bu szlemenin para. 2.1.41 ve para. 2.1.5i2 rezervasyon ile onaylamtr. Szleme, Trkiye iin 22 Ocak 1986 tarihinde yrrle girmitir. Trkiye; szlemeden doan genel ykmllkler baln tayan, szlemenin birinci maddesine dayanarak, Trk Arama ve Kurtarma Ynetmeliini (Bkz. EK6.) 07 Ocak 1989da karm ve IMO'ya bildirilen Trkiyenin deniz arama-kurtarma sorumluluk sahas koordinatlarn Resmi Gazetede (R.G.19.01.1991, Say 20760) yaymlamtr. Yunanistan iin 04 Eyll 1989da yrrle girmitir (Aknc, 2002, s.71).

ekil 8.1. Trk Arama Kurtarma Blgesi Sorumluluk Snrlar.

Her Arama ve Kurtarma Blgesi, ilgili taraflar arasnda anlama yoluyla tesis edilecektir. lgili taraflar arasnda, bir arama ve kurtarma blgesinin kesin boyutlar konusunda anlamaya varlamamas halinde, bu taraflar, bu alan ierisine arama ve kurtarma hizmetlerinin eit ve kapsaml bir koordinasyonunu salayacak uygun dzenlemeleri kabul konusunda anlamaya varmak iin mmkn olan btn abay gstereceklerdir.
2 1

112 Konuya ilikin bugne kadar aklanm TRK ve YUNAN tezleri ise u ekildedir; Trkiyenin, Adalar Denizine kyda bir devlet olarak bu denizde srdrd faaliyetlerinde, kazaya urayanlar kurtarmak iin SAR planlarn ilan ettii blgelerde uygulamaya hakk vardr. Bu hak, 1979 HAMBURG SAR Szlemesinden kaynaklanr. TRK YE, SAR Szlemesine uygun olarak kyda dier devletler ile SAR snrlarn mzakere etmeye hazrdr. SAR ve FIR alanlar farkl iki konudur ve aktrlmalar dnlemez. Yunanistan, 1944 KAGO FIR Szlemesine uygun olarak FIR sahalarnda yllardan beri SAR grevini yrttn iddia etmekte ve bunun bir devam olarak, Yunan SAR sahasn FIR sahas ile aktrmaktadr. ICAOnun 7 Mart 1989da verdii bir karar ile Trkiye ve Yunanistan taraflarnn Adalar Denizine ilikin hava ve SAR sorumluluklarnn yllar nce belirlendii ekilde deimeden devam ettiini doruladn savunmaktadrlar. KAGO Szlemesi, esas olarak hava trafiini dzenlemek iin hazrlanm, ancak tali bir husus olarak sadece hava vastalar iin SAR sorumluluunu da ele almtr. Fakat szleme 1944 ylnda yapldndan, 20 nci yzyln ikinci yarsnda uluslararas hukuk alannda yaanan byk boyutlu deiiklikleri yanstmamaktadr. Geen dnem iinde deniz hukuku alannda oluan ok nemli gelimeler dikkate alnarak 1979 tarihli HAMBURG Szlemesi hazrlanmtr (Aknc, 2002, s.73). Mmkn olduu mddete SAR sahalar ile FIR sahalarnn aktrlmasnn faydal olaca ICAO EK-12de tavsiye edilmektedir (ICAO ANNEX12 para. 2.2.1.1.). Ancak, yukarda belirtildii ekilde blgesel bir anlama ile sorumluluk sahalarn belirlemeden SAR ve FIR alanlarnn ayn olacan iddia etmek yanltr. 1979 HAMBURG SAR Szlemesi, SAR ve FIR ayr mtalaa etmekte, fakat birbirleriyle koordinasyonu zorunlu grmekte ve uyumu salamak iin ICAO rgt ile yakn bir ibirlii halinde almaya devam edilmesi gerektiini vurgulamaktadr (Denizde Arama ve Kurtarma Uluslararas Szlemesi, 1979, KARAR I) (H.A.K.l Ders Notlar)

113 Ak deniz alanlarnda icra edilen SAR harekt sorumluluu konusunda Trkiyenin evre denizlerinden Adalar Denizi ve Akdeniz dnda Karadenizde herhangi bir sorun yaanmamaktadr. TRK YE, 7 Ocak 1989 tarihinde yaymlad Arama ve Kurtarma Ynetmeliinde; Ak Denizler zerindeki hava sahasnda, Uluslararas Sivil Havaclk Tekilat kurallarna gre tannan Arama ve Kurtarma sorumluluunun denizdeki Arama ve Kurtarma faaliyetlerini kapsamadn, karasularnn dndaki denizlerde Arama ve Kurtarma hizmeti verecei blgeleri ilgili devletlerle yapaca anlamalarla tespit edeceini belirtmi ve ilgili devletlerle anlama yaplncaya kadar, karasular dnda Arama ve Kurtarma hizmeti verilebilecek ak deniz alanlarnn koordinatlar deklere edilmitir (Aknc, 2002, s.73). SAR sahalar ile FIR hatlarnn aktrlmas sorunu, her alanda olduu gibi Kbrsta da sorun olmaktadr.

KKTC Dileri ve Savunma Bakanl, Gney Kbrs Rum Ynetimi tarafndan yaynlanan ve Lefkoa FIR' dahilinde Hava Arama Ve Kurtarma Hizmetleri Sorumluluunun Larnaka Koordinasyon Merkezi tarafndan stlenilmesini neren NOTAM ile ilgili basn aklamas: - 7 ubat 2002 tarihinde GKRY tarafndan yaynlanan bir NOTAM ile (Havaclara Uyar) Lefkoa FIR dahilindeki Hava Arama ve Kurtarma (SAR) Hizmetleri sorumluluunun 1 Mart 2002 tarihinde Larnaka Koordinasyon Merkezi tarafndan stlenilecei kaydedilmitir. Uluslararas Sivil Havaclk rgtnn (ICAO) kurallar ve buna ilikin anlamalar uyarnca, Lefkoa FIRnn tesis edildii 1950li yllarn bandan bu yana bu blgede Arama-Kurtarma Hizmetlerinin sorumluluu ngiltere tarafndan stlenilmitir. Bu durum, ICAOnun Avrupa Blgesel Hava Seyrsefer Planna kaydedilmi ve bugne kadar da bu ekilde yer almtr. Bu durum 1960 Antlamalarnda da btn taraflarn mutabakatyla bu ekilde hkme balanmtr. Sz konusu Arama-Kurtarma Hizmetlerinin ngiltere ile GKRY arasnda tek tarafl olarak devir teslimi, gerek 1960 Antlamalarnn gerekse her trl plan deiikliinde blgesel koordinasyonu ngren ICAO kural ve uygulamalarnn ak bir ihlalini oluturmaktadr. Rzamzn bulunmad bu tek tarafl deiikliin tarafmzdan kabul mmkn deildir. 28 ubat 2002 tarihinde yaynlanan bir NOTAMla bu giriime ilikin itirazlarmz kayda geirilmitir. Kbrsl Trklerin tek ve meru temsilcisi olan KKTC Hkmeti, lkesi zerinde ve egemen hava sahasnda tamamen insani amal her trl arama-kurtarma hizmetini verebilecek imkana sahiptir. Ercan Tavsiyeli Hava Sahasnn snrlar ierisinde de Arama-Kurtarma Hizmetleri yerine getirilebilinecek durumda olup, imkanlarn daha da gelitirilmesi iin almalar srdrlmektedir. KKTC, Anavatan Trkiye ile birlikte, blgesinde insani amal bu hizmetin herhangi bir sorunla karlalmadan yrtlmesi iin gerekli nlemleri almaktadr. 5 Mart 2002, Lefkoa. (http://www.trncinfo.com/TURKCE/aciklamalar/050302b.HTM)

114

9. STRATEJ K SENARYOLAR VE DEERLEND RME

Stratejinin Latince bir anlam olan Stratos Agodan geldii tahmin edilmektedir. Stratos, ordu, Ago da kullanma anlamna geldiklerinden Stratos Ago, orduyu kullanma, dolaysyla generalin sanat, sevk ve idare etme anlamna gelmektedir (KSE, 2005, s.361). ncelemelerimizde temel alacamz strateji tanm yledir : Strateji bugnn koullarnda alnm kararlarla gelecekte gereklemesi istenen herhangi siyasal, ekonomik veya toplumsal amalar arasndaki balanty kuran vastalardr. (KSE, 2005, s.362). Stratejik bir almann asl amac; gelecee yn vermektir. Sonsuz sayda deikene sahip olabilecek ekilde gelecee yn verebilmek ise; gemi ile bugn doru tahlil ederek, mantksal ve bilimsel adan doru yorumlarla, nedenleri ve sonular yerli yerine oturtarak, onu ulalmak istenen hedefler dorultusunda kullanabilmekten geer. Elbette ki, gelecek gemi kadar kesin deildir. Bu nedenle, mmkn tm durumlar dikkate alnmal ve gereklemesi muhtemel olan her duruma kar planlar hazrlanmaldr. Hatta gerekleme ihtimali sfr olmayan her duruma kar hazrlkl olunmaldr. Aslnda bu planlar, stratejik senaryolardan baka bir ey deildir. Fakat bu senaryolarn gereklemesi, analizlerin salkl yaplm olmasna baldr. Salkl analiz ise stratejik ngr ile mmkndr (Emanet, 2003, s.129). Stratejik ngr, gemiten gelip bugn var olan ve gelecei etkilemesi mmkn eilimleri gz nne alarak, gelecee ilikin stratejik planlama yaplmasn salar. ster iletme dzeyinde, ister ulusal dzeyde olsun, gelecee ynelik ama ve hedeflere ulamak iin, ihtimalli strateji planlar hazrlanr ki; ilem srecinde beklenmeyen durumlarla karlalrsa uygulanacak yeni modele hzla geilebilsin. ngr kehanet, stratejist de falc deildir. Kehanet gelecei bilmektir; fakat rastlantlar dnda hi kimse gelecei bilemez. Falc kehanette bulunur, stratejist ise ngrr. Falc, kesinlikle yamur yaacak derken; stratejist, yarn % 51 ihtimalle yamur yaacak diyen kiidir (Turna, 2002, s.75).

115 u aamaya kadar incelenmi olan konular gemiten gnmze bu sorunlarn geliimi konusunda bilgi veren somut ve tarihi verilerden olumaktadr. Ancak strateji bilim sahas iinde yaplan aratrmalarda bir sonuca ulaabilmek ve neriler getirebilmek iin sadece konuyla ilgili olaylar incelemek yeterli olmamaktadr. Bu yzden, bilimsel ve gereki verilerden istifade ile gelecee ynelik projeksiyonlar retmek, muhtemel gelimeleri bir senaryo dhilinde ortaya koyarak teorilere ulamak kanlmazdr. Bu senaryolarn kapsaml ve ok sayda olmas lkenin bekas iin gerekli olan ulusal stratejiler ve buna bal hareket tarzlarnn tespitinde anahtar rol oynamaktadr (Turna, 2002, s.76). Gelecee yn vermek, bir stratejik ngr gemite ve gnmzde yaanan olaylarn, neden sonu ilikisi ierisinde uzman kiilerce ok iyi tahlil edilmesi ve bilimsel verilerin nda gelecekte gerekleme ihtimali sfrdan yksek olan olaylarn belirlenmesi- ile ngrlen her duruma hazr olmak iin retilecek planla mmkn olabilir. Stratejik ngr, gemiten gelip bugn var olan ve gelecei mmkn eilimleri gz nne alarak, gelecee ilikin stratejik planlama yaplmasn salar (Okman, 1995, s.913.). Trk-Yunan ilikileri esas alnarak nmzdeki Ksa (2010), Orta (2015) ve Uzun (2030) vadede yaayabileceimiz olumlu ve olumsuz gelimeler senaryolatrlmtr. Hazrlanan senaryolar aracl ile olmas muhtemel olaylar belirlenerek, bu etkiler dorultusunda meydana gelebilecek gelimelere ilikin stratejik bir ngr yaplmaya allacak ve her senaryonun hava sahas sorunlarna ne gibi etkiler yapaca irdelenecektir.

9.1. yimser Senaryolar

yimser senaryolar oluturulurken, tm kamu kurum ve kurulularmzn planl faaliyetleri, hedefleri ve beklentilerinin amacna ulaaca ve her alanda olumlu sonularn alnaca varsaym zerine hareket edilmitir.

Bu senaryolar, hibir kurum ya da kuruluun resmi gr deildir. Senaryolar, ulusal strateji retimine katkda bulunmak amacyla tez kapsamnda tasarlanm ngrlerden olumaktadr.

116

9.1.1. Ksa Vadede yimser Senaryolar (2010)

Hkmet ve dier devlet kurumlar arasnda yaanan gergin hava, hkmetin geri adm atmas sonucu yumuam, Yeni anayasa hazrlanmas srecinin herkesin mutabk kalaca bir yntemde uzlalmas nedeniyle, yaanmas muhtemel kriz engellemitir. Bu krizin almas piyasalara da olumlu etkisi olmu, hissedilir bir rahatlama srecine girilmitir. fade zgrl ve seim kanunu gibi konularda yaplan deiikliler, Gneydou Anadoluda yaayan vatandalarmza kendilerini daha demokratik yntemlerle ifade etme frsatn vermi, bu nedenle PKK-KADEK Terr rgtnn eli ok zayflam, g ve itibar kaybetmesine neden olmutur. PKK-KADEK Terr rgtnn dalma sreci daha da hzlanm ve yllardr kanmz aktan bu beladan kurtulma mitleri giderek artmtr. Gneydou Anadoluda terrn bitme aamasna gelmesi nedeniyle, blgede yatrmlar hzlanm, istihdam artm, sosyal bar salanm ve en nemlisi GAPn tamamlanma sreci hzlanmtr. Terrn bitmesiyle petrol arama almalar byk bir hz kazanmtr. Trakya ve Kara Denizde ortaya kan doalgaz rezervleri de enerjide bir rahatlama getirmitir. BTC Petrol boru hattnn faaliyete gemesinin ardndan Ceyhan bir enerji ss haline gelmeye balam ve Trk Boazlarndaki tanker trafiini azaltacak Samsun-Ceyhan Petrol boru hatt inasna balanmtr. Elektrik ihtiyacnn karlanmasnda tm gelimi lkelerde kullanlan nkleer santral kurma almalar ihale aamasna getirilmitir. Trkiyenin ekonomik alanda salad gelimeler ve zellikle Trkiyenin ABnin enerji ihtiyacn salayacak bir enerji koridoru haline gelmesi nedeniyle, ABnin de basklaryla, Yunanistann kard sorunlarda geri adm atmasna neden olmutur. Yunanistan ile yaanan sorunlarda Gven Artrc nlemler de her iki taraf yaknlatrm, sorunlarn zmnde mzakere sreci tercih edilmeye balanmtr. AB Mzakere Srecinde, Yunanistan uzlamaz tavrndan vazgemitir.

Seim barajnn %5e ekilmesi.

117 AB Mzakere Srecinde, Hkmetin, alaca kararlar ve karaca kanunlarda muhalefet ve tm kamu kurumlar ile uzlama yolunu tercih etmesi, ABnin, niter yapmza ve bekamza tehdit tekil edecek isteklerine kar ortak bir tavr sergilenmesi, kamu vicdann rahatlatm ve d itibarmzn artmasna neden olmutur. Trkiyedeki olumlu gelimeler gelimi lkelerin dikkatini ekmi, RF, in, Hindistan, Japonya ve Uzak Dou lkelerinin Trkiye ile yaknlama abalar, ABD ve AB zerinde bask unsuru oluturmutur. zellikle Mzakere Srecinde ABnin, bitmek bilmeyen istekleri konusunda eli zayflamtr. slam Konferans rgt ( K)nn giderek bir Arap Birlii ekline brnmesi, Trkiye ile Orta Asya Trk Cumhuriyetlerini yaknlatrm ve bir Trk Birlii arayna yneltmitir. Orta Asya Trk Cumhuriyetleri ile artan ilikilerin olumlu yansmalar hissedilmeye balanm, zellikle petrol ve doalgaz boru hatlarnn saysnn artrlmas ynnde yaplan antlamalar, Trkiyenin konumunu glendirmitir. Dnyada ilk defa, iki ktay tren yolu ile birbirine balayan Tp Geit Projesinin tamamlanmasyla, daha evreci ve ekonomik olan tren yoluna ihtiya n plana km ve tren yoluna yaplan yatrmlar hzlanmtr. zellikle tren yolu ve limanlarn birbirine balanmas projeleri gndeme gelmitir. Tm karayollar blnm yol haline getirilmi ve kazalarn azalmas nedeniyle maddi ve manevi tm kayplar azalmtr. Ekonomik alanda yapsal reformlar sonucu ekonominin dzelme sreci hzlanm, enflasyonun tek haneli rakamlarda kalaca beklentilerinin artmasnn getirdii canllk vatandaa da yansmaya balamtr. Kii bana milli gelirdeki art hissedilir derecede olmu ve 2009 ylna kadar 8000 Dolar seviyelerinin yakalanmas beklentileri glenmitir. D siyasette izlenen kararl ve baarl tutum, koalisyon hkmetinin dier kamu kurumlar ile uyumlu almasnn getirdii olumlu neticeler, ekonomik alandaki hissedilir dzelme sayesinde Trkiyenin d itibar artrm, yabanc yatrmlar hzlanm ve d siyaset alanndaki almaz grnen tm engeller birer birer almaya balanmtr.

118 ran ile yaanan nkleer krizin mzakereler yoluyla zme ulamas, ABDnin Irakta yrtt politikann Irakn toprak btnl temelinde olmas ve Irakta i sava tehlikesinin de almas sayesinde, Ortadoudaki kaos durulmaya balam ve blgede artk sava ve kan deil ekonomi ve ticaret konuulmaya balanmtr. Bunun olumlu yansmalarn en ok Trkiye yaamtr. Medeniyetler atmasnn nlenmesinde Trkiye, uluslararas alanda kendisine verilen grevi baar ile yrtm ve yaplan giriimler neticesinde olumlu sonu alma ihtimali grlmtr. Bu Trkiyenin itibarn daha da artrmtr. Eitim ve retim alannda da olumlu iyiletirilmelerin temeli atlm, artan nfusun ihtiyalarn da karlayacak ekilde modern okullar yaplmaya balanm ve zel deil, daha ok Milli Eitim tercih edilir olmutur. YK-Hkmet gerginlii artk gemite kalm ve niversitelerin zerk yaplar glendirilerek eitim seviyelerinin dnya standartlarn yakalama mitleri artmtr. zellikle niversite ve sanayi kurulular arasndaki ilikiler beklenen seviyeyi yakalam ve AR-GE almalarna yaplan yatrmlar hzlanmtr. TSKnin personel saysn azaltarak daha modern bir ordu haline getirilmesi projesi hayata gemeye balam, yaplan yatrmlar ve modernlemenin getirdii dinamizm sayesinde TSK blgede byk bir g haline gelmitir. Teknolojideki gelimeler, AR-GE almalarna yaplan yatrmlar, ASELSAN, HAVELSAN, ROKETSAN gibi kurulularn yaptklar almalar sayesinde, TSKnin teknolojideki da bamll azalmtr. Bu dnemde hava sahas sorunlarna ilikin olarak Yunanistanla henz bir anlama zemini oluturulamamtr. Trkiyenin milli teknolojilerini retme konusundaki geliimi sayesinde hava ve deniz gcndeki modernleme ve millileme almalar hz kazanmtr. Yllardr proje sreci devam eden ve Adalar Denizinde tam kaplama salamay hedefleyen Uzun Ufuk Projesi, ekonomideki gelimelerin getirdii rahatlk sayesinde hayata geirilmi ve proje sadece Adalar Denizi ile snrl kalmam Karadeniz ve Akdenize de gzetleme merkezleri kurulmutur. Trkiyenin projedeki bu baars NATO ve ABDnin de dikkatini ekmi ve Adalar Denizi ve Karadenizdeki tm deniz trafiinin kontrol Trkiyeye verilmesi gndeme gelmitir.

119 AB Tek Hava Sahas hala hayata geirilememitir. Bu konuda en byk prz Yunanistan karmakta ve Adalar Denizinde Hava Sahas kontrol sorumluluunu yitirmek istememektedir. Yunanistann Atina FIR Hattndaki Uu Bilgi Hizmetlerine ilikin baarszl ve teknolojik yatrm yapmamasnn yannda AB Tek Hava Sahas konusundaki direnci nedeniyle AB, Trkiyenin tezlerine olumlu bakmaya balamtr. Trkiye ABne ye olamasa bile, konuyu AB yeliinden tamamen ayr telakki ettiinden, AB Tek Hava Sahas kapsamndaki her trl antlamada yer alabilmek iin giriimlerini hzlandrm ve AB lkelerinin, Yunanistan hari, hepsinden olumlu yant almtr. Sahil Gvenlik K.l envanterine, imkan ve kabiliyetleri son derece modern uak, helikopter ve korvet tipi S/G botu kazandrlmtr. Trkiyenin; Sahil Gvenlik K.l unsurlarnn yannda Deniz ve Hava Kuvvetleri unsurlarnn da imkan ve kabiliyetlerinin iyi olmas nedeniyle A/K sorumluunu yerine getirme kabiliyeti asndan Yunanistana gre daha iyi duruma gelmitir. Bu durum A/K sorumluluk sahalarn ABnin gndemine getirmitir.

9.1.2. Orta Vadede yimser Senaryolar (2015)

Devletin tm kurumlar arasndaki ilikiler artk tamamen yasal erevede yrtlmektedir. Artk Trkiye Laik, Demokratik bir Hukuk Devleti olduunu ispatlamtr. Trkiyede artk seimler bir kriz sebebi olmaktan kmtr. Seim kanununda yaplan deiiklikle getirilen iki turlu seim sistemi sayesinde Koalisyon Hkmeti tabiri tarihe karmtr. Gneydou Anadoluda yaanan sosyal, kltrel ve ekonomik gelimeler sayesinde, blge artk yaanabilir ve tercih edilir hale gelmitir. Kyden kente g azalmtr. Artk PKK-KADEK Terr rgt blgede barnamaz hale gelmitir. Gneydou Anadoluda GAPn byk lde tamamlanmas sayesinde barajlarn tam kapasite ile elektrik retimine balam ve ilk nkleer santralin 2010 ve ikincisinin 2013te devreye girmesi ile Trkiye artk elektrik alan deil satan konumuna gelmitir. GAP ile yaplan ve tm blgeyi kapsayan sulama sistemi sayesinde blgede tarm ve hayvanclk artm, insanlar bu alanda istihdam edilmeye

120 balanmtr. Terrn bitmesiyle byk bir hz kazanan petrol arama almalar olumlu sonu vermi ve Trkiyenin da bamllnn en nemli elerinden biri olan petrolde kendi ihtiyacmz karlayacak duruma gelinmitir. BTC Petrol boru hattnn kapasitesinin artrlmasnn ardndan Samsun-Ceyhan Petrol boru hatt da 2011 ylnda faaliyete gemi ve Trk Boazlarndaki tanker trafii nispeten azalmtr. Ceyhan bir enerji ss haline gelmitir. Trakya ve Kara Denizde karlmaya balanan doalgaz rezervleri giderek artm ve doalgazda da bamllmz byk lde azaltmtr. Yunanistan ile dzelme srecine giren ilikiler ekonomi ve turizm alannda da kendini hissettirmeye balam ve karlkl yatrmlar, ticaret ve turizm faaliyetleri hzlanmtr. AB Mzakere Srecinde tamamlanma aamasna gelinmi, ancak AB ye lkelerinden bazlarnn hkmetleri halkn basks nedeniyle bu sreci uzatma eilimi gstermilerdir. Trkiyedeki her alandaki olumlu gelimelerin verdii g sayesinde de artk ABye olan ihtiya sorgulanmaya balanmtr. Trkiye ile Orta Asya Trk Cumhuriyetleri arasnda balatlan Trk Birlii oluturma almalar hayata geme aamasna gelmitir. BTC Petrol Boru Hattna ilaveten yaplan yeni petrol ve doalgaz hatlar sayesinde Orta Asya Trk Cumhuriyetlerinin bu doal kaynaklar Trkiye zerinden dnyaya pazarlanmaya balanmtr. Bu durum, Trkiyenin konumunu daha glendirmitir. Tren yoluna yaplan yatrmlar sayesinde byk ehirlerimiz tren yolu ile birbirine balanm ve tm illerimiz arasnda bir tren yolu a rlmesi hedeflenmitir. Tren yollar ve limanlarn birbirine balanmas projelerinin ounun tamamlanmas sayesinde ticaret ve ulam daha ekonomik ve emniyetli hala gelmitir. Enflasyonun %5in altnda tutulabilmesi, %5in zerinde srdrlebilir ve istikrarl bir byme orannn yakalanmas, cari an artk karlanabilir hale gelmesi sayesinde ekonomik alanda yaanan sorunlar alm ve halka yansyan bu

121 iyileme sayesinde refah dzeyi ykselmeye balamtr. 2015 ylna kadar kii bana den milli gelirin 15000 Dolar olmas ve Trkiyenin Dnyann en byk ilk on ekonomisi iine girmesi beklenmektedir. Ayrca Trkiye IMFye olan tm borlarn demi ve bamllktan kurtulmutur. Trkiye IMF Programlarn uygulayarak ekonomisini dzelten tek lke olmay baarmtr. D siyaset alannda artk Trkiye itibarl bir lke konumu perinlemi ve sz dinlenen bir lke konumuna gelmitir. Ermenistan bile Szde Ermeni Soykrm iddiasndan vazgemitir. KIBRISta eit artlara sahip iki toplumlu bir zm Yunanistan ve GKRY tarafndan kabul edilmi ve en uygun zme ulalmtr. Irakn toprak btnlnn korunmas ve tm Irak halkn temsil edebilecek bir devlet yapsna kavuulmasyla blgede terr ve kaos sona ermitir. Irak ve ran Trkiyenin en ok ticaret yapt lkeler olmulardr. Eitim ve retimdeki gelimelerle kalite artm, okul ve retmen ihtiyac olan ky says azalmtr. Kylerde okula giden kz renci miktar oalmtr. Sanayi kurulular artk btn yatrmlarn niversitelerin danmanlnda yapmaya balam, AR-GEye ayrlan pay artmtr. TSKnin Modern Ordu Projesi baaryla yrtlm ve TSK, NATO ve AB iinde byk bir g haline gelmitir. ASELSAN, HAVELSAN, ROKETSAN gibi kurulularn yaptklar almalar sayesinde, TSKnin teknolojideki da bamllnn azalmasnn yannda teknoloji ihra eder duruma gelmilerdir. Adalar Denizi ve Karadenizdeki tm deniz trafiinin NATO adna kontrol Trkiyeye verilmitir. Trkiyeye, Adalar Denizinin byk bir blmn kaplayan A/K sorumluluk sahas verilmesi gndeme gelmitir. AB Tek Hava Sahas 2011 ylnda hayata geirilmi ve Trkiye AB yelik mzakereleri devam etmesine ramen, AB Tek Hava Sahas kapsamndaki antlamalara dahil edilmitir. Atina FIR Hatt iptal edilmi ve AB Tek Hava Sahas kapsamnda tek merkezden kontrol balamtr. Artk Adalar Denizinde hava sahas konusunda Yunanistann elinde koz kalmamtr.

122

9.1.3. Uzun Vadede yimser Senaryolar (2030)

Artk Trkiye tm kamu kurum ve kurulularyla Laik, Demokratik bir Hukuk Devleti olmutur. Trkiyede irtica ve terr bir tehdit olmaktan kmtr. Gneydou Anadoluda terr deil sanayi ve tarm konuulmaya balanmtr. Sosyal ve kltrel faaliyetler gelimi, kltr ve sanat merkezleri almtr. Gneydou Anadoluda karlan petrol sayesinde Trkiye byk petrol reticisi lkeler arasnda yerini almtr. GAPn tamamlanmasyla balayan ekonomik rahatlama blge insann zenginletirmitir. Kyden kente g artk kentten kye g ekline dnmtr. BTC ve Samsun-Ceyhan Petrol boru hatlarnda elde edilen baar sonras yeni hatlar devreye girmi, mevcut hatlarn kapasitesi artrlmtr. Hazar petrolnn dnyaya pazarlanmas Trkiye zerinden gerekletirilmeye balanmtr. Trakya ve Kara Denizde karlmaya balanan doalgaz rezervleri giderek artm, yeni doalgaz rezervlerinin de devreye girmesiyle doalgazda da bamllmz bitmi ve doalgaz ihra edilmeye balanmtr. Yunanistan artk iyi bir komu lke haline gelmi, tm sorunlar zlme aamasna gelmitir. ABye olan ihtiyacn tekrar gzden geirilmesi deiik sonular ortaya karm ve artk isteksiz davranan Trkiye olmu ve ABye ihtiyac olmadn ifade etmeye balamtr. Bunun sonucunda, Trkiye ile Orta Asya Trk Cumhuriyetleri arasnda balatlan Trk Birlii oluturma almalar hayata gemi Trk Birlii kurulmutur. AB benzeri bu birlik blgede yeni ve byk bir g konumuna gelmitir. Tm illerimiz arasnda tren yolu a rlm ve limanlar ile balantlar tamamlanmtr. Karayollarna bamlln azalmasyla ticaret ve ulam daha ekonomik ve emniyetli hala gelmitir.

123 Enflasyon, cari ak, d ticaret a vb. kavramlar unutulmu, bymede %10 seviyeleri yakalanm ve 2030 ylna kadar kii bana den milli gelirin 30000 Dolar olmas ve Trkiyenin Dnyann en byk ilk be ekonomisi iine girmesi beklentileri artmtr. Trkiyenin yapt giriimlerle srail ve Filistin arasnda bar salanm, srailin Arap lkeleri ile olan sorunlarn sona ermesiyle blgede huzur salanmtr. Bu Trkiyenin bir baars olarak tarihe gemitir. Orta Douda barn tesisinin olumlu yansmalar Trkiyede de hissedilmitir. Eitim ve retimdeki gelimelerle okul ve retmen ihtiyac olan ky kalmamtr. Sanayi kurulular ve niversitelerin ibirliinde dnya standartlarnn tesine geilmi, AR-GEye ayrlan pay asndan Trkiye dnyada nc konuma gelmitir. TSKnin Modern Ordu Projesi tamamlanm ve TSK, en gl ordular arasnda yerini amtr. Ayrca TSK salad teknolojik gelimeler sayesinde ekonomiye katk yapar hale gelmitir. Bu senaryoya gre 2030 ylna gelindiinde Adalar Denizinde Hava Sahas Sorunlarnn durumu yledir: * Adalar Denizi ve Karadenizdeki tm deniz trafiinin NATO adna

kontrol Trkiyeye verilmitir. * Trkiye, ABne ye olmamasna ramen, AB Tek Hava Sahas

kapsamndaki antlamalara dahil edilmitir. * Atina FIR Hatt iptal edilmi ve AB Tek Hava Sahas kapsamnda tek

merkezden kontrol balamtr. Artk Adalar Denizinde hava sahas konusunda Yunanistann elinde koz kalmamtr. * Yunanistan 10 millik Milli Hava Sahas iddiasndan, kendisine uluslar

aras destek bulamamann da etkisiyle, vazgetiini ilan etmitir.

124 * Trkiyeye, Adalar Denizinin byk bir blmn kaplayan A/K

sorumluluk sahas verilmitir.

9.2. Ktmser Senaryolar

Ktmser senaryolar oluturulurken ise, iyimser senaryolarn aksine kamu kurum ve kurulularmzn planl faaliyetleri, hedefleri ve beklentilerinin amacna ulaamayaca ve ou alanda olumsuz sonularn alnaca varsaym zerine hareket edilmitir.

9.2.1. Ksa Vadede Ktmser Senaryolar (2010)

Hkmet ve dier devlet kurumlar arasnda yaanan gergin hava, Cumhurbakanl seiminde daha da artm, genel seim arifesinde artan bu gerginlik havas her kesimi olumsuz etkilemitir. Yeni seilen Cumhurbakannn yaam tarz ve ailesi bakmndan modern bir grnt izmesine ramen tm kesimlerin mutabk kalaca bir isim zerinde anlalamadan ktidar Partisinin salt istei dorultusunda setirilmesi iyi niyetli olarak karlanmamtr. Bu kriz piyasalar da olumsuz etkilemitir. lkenin gelecei adna, zellikle ifade zgrl gibi konularda yaplmas gereken yapsal deiikler gecikmi, hkmet ve dier devlet kurumlar arasndaki gerginlik n plana kmtr. Bu kaos ortam Trkiyeyi blmek isteyenlere yaram, PKK-KADEK Terr rgt tekrar hortlatlmaya balanmtr. PKK-KADEK Terr rgtnn dalma sreci yaanrken tekrar bir tehlike haline gelmesi nedeniyle Gneydou Anadoluda endieler giderek artmtr. Blgede yatrmlar gecikmeye balam, istihdam sorunu giderek artm, sosyal bar salanamam ve en nemlisi GAPn tamamlanma sreci durma noktasna gelmitir. 2006 ylnda balatlan petrol arama almalar durdurulmutur.

Bu senaryolar, hibir kurum ya da kuruluun resmi gr deildir. Senaryolar, ulusal strateji retimine katkda bulunmak amacyla tez kapsamnda tasarlanm ngrlerden olumaktadr.

125 Trakya ve Kara Denizde ortaya kan doalgaz rezervleri de enerjide ksmen rahatlama getirmitir. Elektrik ihtiyacnn karlanmasnda tm gelimi lkelerde kullanlan nkleer santral kurma almalar, hkmet ve devlet kurumlar arasndaki gerginlik nedeniyle gerekli yasal dzenlemelere taklmtr. Yaanan bu gerginliin getirdii olumsuzluklar, Mzakere Srecine de yansm, gerekli dzenlemelerin gecikmesi ABnin basklarn daha da arttrmasna neden olmutur. Yunanistanla yaanan sorunlar, Kbrs sorunu, Szde Ermeni Soykrm ddias gibi sorunlar daha bytlerek masaya konmaya balamtr. AB Mzakere Srecinde, Yunanistann uzlamaz tavr yeliimiz nnde en byk engel haline gelmitir. Bu srete, Hkmetin, alaca kararlar ve karaca kanunlarda muhalefet ve tm kamu kurumlar ile uzlama yolundan giderek uzaklamas, ABnin, niter yapmza ve bekamza tehdit tekil edecek isteklerine boyun een bir tavr sergilenmesi, kamu vicdannda rahatszl arttrm ve d itibarmzn zedelenmesine neden olmutur. Bu gelimeler, RF, in, Hindistan, Jopanya gibi gelimi lkelerin ve Uzak Dou lkelerinin Trkiye ile ilikilerini de etkilemitir. zellikle Mzakere Srecinde ABnin, bitmek bilmeyen istekleri daha da artmtr. Hkmetin politik anlay erevesinde, slam Konferans rgt ( K)nn, dnya devletlerince daha kabul edilebilir bir birlik olmas ynnde almalar balatlm, ancak bu ye lkeler tarafndan bile destek grmemitir. Trkiye ile Orta Asya Trk Cumhuriyetleri arasnda tarihten gelen kardelik balar, izlenen hatal politikalar nedeniyle etkisini yitirmi, blgede RFnun etkisi giderek artmtr. Yeni petrol ve doalgaz boru hatlarnn gzergahlar konusunda Trkiyeyi By-pass eden projeler gelitirilmeye balanmtr. Tp Geit Projesi tamamlanm, ancak daha evreci ve ekonomik olan tren yoluna ihtiya n plana kmasna ramen tren yoluna yaplan yatrmlar azalmtr. Tm karayollar blnm yol haline getirilmi ve kazalar azalmtr ancak tren yollarna yatrm yaplmamas nedeniyle karayollarna bamllk devam etmi ve ihtiyalar her geen gn artmtr.

126 Ekonomik alanda yapsal reformlarn gecikmesi sonucu ekonomi giderek bozulmaya balam, enflasyonun tek haneli rakamlarda kalaca beklentileri azalmtr. Kii bana milli gelir 2009 ylnda kadar 5000 Dolara gerilemitir. Yolsuzluklarla mcadelede baarnn salanamamas ekonomiye byk darbe vurmutur. Koalisyon hkmetinin d siyasette izledii kararsz ve baarsz politikalar, dier kamu kurumlar ile mevcut gerginliin olumsuz neticeleri, ekonomik alandaki bozulma sayesinde Trkiyenin d itibar zedelenmi, yabanc yatrmlar yavalam ve d siyaset alanndaki sorunlarmz daha da bymtr. Misyonerlik faaliyetleri, Mzakere Srecinin getirdii destekle giderek artm, Hristiyanl seenlerin says endie verecek oranlara ulamtr. Vakf mallarnn iadesine ilikin karlan yasa nedeniyle zellikle tarihi deeri olan yzlerce tanmaz mal yabanc vakflarna iade edilmi ve Ruhban Okulunun almasnn nndeki engeller kalkmtr. Tarm politikalarnda izlenen olumsuzluklar, bir tarm lkesi olan Trkiyenin tarmna darbe vurmu, kyden kente g artm ve ehirlerin varolarnda yaayan mutsuz ve yoksul halk artmtr. Bu durum sosyal bozulmay krklemitir. ran ile yaanan nkleer krizin mzakereler yoluyla zme ulamas midi kalmam ve rana mdahale konuulmaya balanmtr. ABD Irakta yrtt politikalarda Irakn toprak btnln dikkate almam, Kuzey Irakta bamsz bir Krt Devleti kurulmas ihtimali glenmi, Irakta i sava giderek artmtr. Su sorunu Ortadou lkelerince BM nezdinde dile getirilmeye balanm ve atma sinyalleri verilmitir. Ortadoudaki kaos sona ermemi ve blgede artk sadece sava ve kan konuulur olmutur. ABDnin her ne pahasna olursa olsun Byk Ortadou Projesi (BOP)ni gerekletirmek istemesi blgeyi kan glne evirmitir. Bu durum en ok srailin politikalarna yaramtr. Medeniyetler atmas endie edilecek boyutlara ulamtr. Bu gelimelerin olumsuz yansmalarn en ok Trkiye yaamtr. Eitim ve retim alannda da gerekli iyiletirilmelerin temeli atlamam, artan nfusun ihtiyalarn karlayacak ekilde okul yapm gerekletirilememi ve

127 zel eitim tercih edilir olmutur. Yabanclarn ve irticai rgtlerin at zel okullarn daha ok rabet grmesi yeni neslin onlarn elinde ve onlarn fikirleri dorultusunda eitilmesi sonucunu getirmitir. Devlet okullarnda da kadrolarn dini cemaatlerin eline gemesi bu yozlamay artrmtr. YK-Hkmet gerginlii had safhaya km ve niversitelerin zerk yaplar tehdit edilir hale gelmitir. AR-GE almalarna yaplan yatrmlar azalmtr. TSKnin personel saysn azaltarak daha modern bir ordu haline getirilmesi projesi gecikmi, ekonomideki olumsuz gelimeler nedeniyle orduya yaplan yatrmlar azalmtr. TSKnin blgede byk bir g olmasnn devam ettirilmesi zorlamtr. Teknolojideki gelimelerin takip edilememesi, AR-GE almalarna yaplan yatrmlarn azalmas nedeniyle ASELSAN, HAVELSAN, ROKETSAN gibi kurulular atl grev yapan K Tler durumuna gelmitir. TSKnin teknolojideki da bamll daha da artmtr. Bu dnemde hava sahas sorunlarna ilikin olarak Yunanistanla henz bir anlama zemini oluturulamamtr. Trkiyenin milli teknolojilerini retme konusundaki baarszl nedeniyle hava ve deniz gc zayflamtr. Yllardr proje sreci devam eden ve Adalar Denizinde tam kaplama salamay hedefleyen Uzun Ufuk Projesi, ekonomideki kt gidi nedeniyle hayat geirilememitir. Bu nedenle Adalar Denizi ve Karadenizdeki tm deniz trafiinin kontrol Yunanistana verilmesi gndeme gelmitir. AB Tek Hava Sahas hala hayata geirilememitir. Bu konuda en byk prz Yunanistan karmakta ve Adalar Denizinde Hava Sahas kontrol sorumluluunu yitirmek istememektedir. Trkiye ABne ye olamasa bile, AB Tek Hava Sahas kapsamndaki her trl antlamada yer alabilmek iin giriimde bulunmu ancak destek bulamamtr. Sahil Gvenlik K.l envanterine girmesi planlanan modern uak, helikopter ve korvet tipi S/G botlar, ekonomide yaanan dalgalanma nedeniyle, proje aamasnda kalm ve hayata geememitir. ABnde, Trkiyenin A/K sorumluluk sahasndaki sorumluluklarn yerine getirmeyecei endieleri artmtr.

128

9.2.2. Orta Vadede Ktmser Senaryolar (2015)

Hkmetinin baarsz ynetimi ve dier devlet kurumlar arasnda yaanan gergin hava neticesinde 2010 ylnda erken seime gidilmi, seim sonucunda koalisyon hkmeti kurulmutur. Bu arada zaman Trkiyenin aleyhine ilemitir. Bu gelimelerden ekonomi her geen gn daha da ktlemitir. Btn bu gelimeler lkeyi blmek isteyenlerin amacna hizmet eder hale gelmi, irticai ve blc unsurlar her tarafta rahatlkla eylemlerini yapmaya balamlardr. PKK-KADEK Terr rgt artk sadece Gneydouda deil her tarafa kanl eylemlerini yaymtr. PKK-KADEK Terr rgtnn zellikle Karadenize de yaylma sreci, Ermenilerin ve Pontusu zihniyetlerin de desteiyle hzlanmtr. BTC Petrol Boru hattna yaplan suikastlar boru hattn alamaz hale getirmi ve bu nedenle blge lkeleri alternatif projeleri hayat geirmitir. Gneydou Anadoluda huzursuzluk giderek artm, sosyal ve ekonomik hayat her geen gn ktlemitir. Kuzey Irakta kurulan Krt Devleti bu durumu lehine evirmek iin her trl eylemle terre destek vermitir. Blgede petrol arama almalarnn yaplamamas, burada bulunan petrol yataklarnn kullanlamamas nedeniyle, ABD ve srailin bu blge zerindeki itahlarn daha kabartmtr. Ortadou lkeleri ve zellikle Kuzey Irakta kurulan Krt Devletinin su konusundaki taleplerine nispeten boyun eilmi ve anlama yolu tercih edilmek zorunda kalnmtr. Trkiyenin enerji ihtiyac giderek artmasna ramen, gerekli yatrmlar yaplamam, GAP hayata gememi ve nkleer santral artk konuulamaz olmutur. Trkiye artk enerji ihtiyacn karlayamadndan tamamen da baml hale gelmitir. Mzakere Sreci artk durma noktasna gelmi, AB hayalinden vazgemek istemeyen Trkiye, bu srete yaplacak her baskya boyun emeye balamtr. Yunanistanla yaanan sorunlarda geri adm atlma eilimi gsterilmesi yllardr mcadelesini verdiimiz konularda sonun balangc olmutur. Kbrsta yeniden ve Rum istekleri dorultusunda dzenlenen Annan Plan kabul edilmitir. Balangta

129 Kbrsta iki toplumlu bir devlet kurulmas ngrlmesine ramen, planda gelecekte bizi g duruma drecek maddeler AB hayali uruna gz ard edilmitir. Szde Ermeni Soykrm ddias konusunda da geri adm atlacann sinyalleri verilmitir. Btn bu gelimeler kamu vicdannda rahatszl arttrm ve toplumda huzursuzluk artmtr. Gelimi lkelerle olan ilikiler durma noktasna gelmi ve Trkiyenin ABD ve ABnin her isteine boyun emesi dier gelimi lkeleri Trkiyeden uzaklatrmtr. slam lkeleri ve Orta Asya Trk Cumhuriyetleri de Trkiye ile ilikilerinde mesafeli davranmaya balamlardr. slam Konferans rgt ( K) sadece formaliteden ibaret bir rgt haline gelmitir. Trk Birlii artk hayalden teye gemeyecek bir fantezi olmutur. Orta Asya Trk Cumhuriyetleri, RFnun ile yeni birlik kurma almalarna balamtr. Petrole dayal ulam sistemine yatrm yaplmas, petrole bamll artrmtr. Tren yolu ve denizcilie yaplan yatrmlar durma noktasna gelmitir. Karayollarnn ihtiyaca cevap verememesi nedeniyle ulam imknlar azalm ve trafik kazalar oalmtr. Ekonomi her geen gn bozulmu, st ste yaanan ekonomik krizler halk daha da yoksullatrmtr. Enflasyon artk %50nin zerinde seyretmeye balam, yolsuzluklar n alnamaz hale gelmi, kii bana milli gelir 2015 itibari ile 4000 dolarn altna inmitir. Byme rakamlar istikrarsz ve srdrlemez hale gelmitir. Yabanc yatrmlar durma noktasna gelmi ve d siyaset alanndaki sorunlarmzda geri adm atlmaya balanmtr. Misyonerlik faaliyetleri artk normal bir faaliyet olarak grlmeye balanm, Hristiyanl seenlerin says her geen gn artmtr. Ruhban Okulu almtr. rticai rgtler de, Trkiyeyi blmek isteyen d glerden aldklar destek ve yaanan kaos ortamndan faydalanarak, her kesime szmay baarmlar ve glenmilerdir. Her tarafta kanun ve hukuk tanmadan kendi kurallarn uygulayan Dini Gettolar kurulmaya balamtr. Her kuruma szan bu kiiler kurumlar arasnda

130 da bir uzlamazlk unsuru haline gelmilerdir. Bu irticai rgtler kendilerini Misyonerlik faaliyetlerinin nnde tek engel olarak grmeye balamalar yeni bir atma noktasnn domasna yol amtr. Kyden kente g ile artan ve ehirlerin varolarnda yaayan mutsuz ve yoksul kitleler blc ve irticai rgtlerin hedefi haline gelmilerdir. ABD rana mdahale edeceini ilan etmi, her konuda keye skan Trkiyeden tam destek istemitir. Kuzey Irakta bamsz bir Krt Devleti kurulmutur. Irakta i sava mezhep savana dnm ve dier Mslman lkeleri de etkilemeye balamtr. ABD, Byk Ortadou Projesi (BOP) kapsamnda, daha ranla savaa bile balamadan, srailin de istekleri dorultusunda nc hedefi olarak Suriyeyi ilan etmitir. Bu durumda Trkiyenin de drdnc hedef olaca endieleri dile getirilmeye balanmtr. Eitim ve retim artk devletin kontrolnden kma aamasna gelmi, misyoner okullar ve dini cemaatlerin okullar yurdun her tarafnda oalmtr. YKn yetkilerini azaltan yasa kartlm, daha nce YKn tartlmas gerektiini savunan aydn kesim bile bu durumu sindirememitir. niversitelerin eitim kalitesi iyice dm, siyasi kadrolama artmtr. Beyin g, zeki ve yetenekli gen nfusun kurtulu umudu haline gelmitir. Misyoner okullar beyin gnn kaynan oluturmular, bu okullarda yetien ve milli deerlerini yitiren bu genlerden, gittikleri yerlerde Trkiye iin faydal olmalar midi de kalmamtr. TSKnin modernleme projesi durdurulmu mevcut durumun idamesi bile zorlamtr. ASELSAN, HAVELSAN, ROKETSAN gibi kurulularn zelletirilmesi gndeme gelmitir. Adalar Denizi ve Karadenizdeki tm deniz trafiinin NATO adna kontrol Yunanistana verilmitir. Trkiyenin Adalar Denizindeki A/K sorumluluk sahas, Yunan tezlerine istinaden FIR Hatt olarak kabul edilmitir. AB Tek Hava Sahas 2011 ylnda hayata geirilmi olmasna ramen Trkiye AB Tek Hava Sahas kapsamndaki antlamalara dahil edilmemitir. Atina FIR

131 Hattnn iptal edilmi olmasna ramen, ABnin Hava Sahas snr eski Atina FIR Hatt olarak kabul edilmi ve bu durum Trkiyeyi Yunanistana kar daha da zor duruma drmtr. Artk Adalar Denizinde hava sahas konusunda btn kozlar Yunanistann eline gemitir.

9.2.3. Uzun Vadede Ktmser Senaryolar (2030)

Trkiyede artk hep ynetim krizleri yaanr hale gelinmitir. Artk hibir hkmet tek bana iktidar olamamakta ve en ge ylda bir erken seime gidilmektedir. Seim kanununun deimesini her kesimin istemesine ramen bir trl gerekletirilememitir. Her erken genel seim ekonomiyi daha da ktletirmi, kurumlar alamaz hale getirmi ve Trkiyenin zaman kaybetmesine sebep olmutur. rticai ve blc terr rgtleri her tarafta faaliyetlerini artrmtr. Trkiyenin Szde Ermeni Soykrm iddiasn kabul etmesiyle, Ermenistan Dou Anadoludaki toprak talebini, Ermeni lobisinden ald gle de, uluslararas kamuoyunda resmen dile getirmeye balamlardr. srailin Gneydou Anadoluda satn ald topraklar yasal snrlar am, zaten ok fakirleen halkn bu durumundan istifade ile karlkl anlaarak yasal olmayan yollardan da endie edilecek miktarlarda toprak satn almaya balamlardr. srailin nasl kurulduu dnldnde Gneydou iin mitler tkenmeye balamtr. Gneydouda PKK-KADEK Terr rgtne en ok destei srail ve ABD vermitir. Artan terr faaliyetleri sonucunda Petrol Boru hatlar kapatlmtr. Trkiye artk enerji ihtiyacn karlayamaz duruma gelmi, milli gelirin byk bir yzdesi ithal edilen enerji kaynaklarna harcanmaya balamtr. Trkiyenin, durdurulma aamasna Mzakere Srecinin devam etmesi ynndeki abalar verilen tavizlerin daha da artmasna neden olmutur. Trkiye, Yunanistann Adalar Denizinde 6 milden fazla karasuyu ilann sava sebebi -Casus Belli- sayan meclis kararndan vazgetiini aklamasyla Yunanistan karasularn 12 mil olarak ilan etmi ve Adalar Denizinin Yunan Gl haline gelmesi hayaline ulamtr. Balangta iki toplumlu bir devlet olarak ilan edilen Kbrsta, anlamaya

132 gizlenen maddelerin aa kartlmasyla artk bir Rum Devleti haline gelmi ve Trk Toplumu pasif hale sokulmutur. Trkiyenin ABD ve ABnin her isteine boyun emesi neticesinde slam lkeleri ve Orta Asya Trk Cumhuriyetleri Trkiye ile ilikilerini gzden geirmeye balam, Trkiyenin, slam Konferans rgt ( K) yelii sorgulanr hale gelmitir. Orta Asya Trk Cumhuriyetleri, RFnun ile yeni birlik kurmutur ve tamamen RFnun gdmne girmilerdir. Gelir dalmdaki adaletsizlik iyice artm, zengin ile yoksul arasndaki uurum atmalar, hrszl, yolsuzluu daha da krkler hale gelmitir. Enflasyon kontrol edilemez olmu, kii bana milli gelir 2030 itibari ile 3000 dolarn altna inmitir. Yabanclar yatrmlarn durdurduu gibi mevcut yatrmlarn da baka lkelere kaydrmaya balamlardr. rticai rgtler kontrolden kmlar ve byk g odaklar haline gelmilerdir. Misyonerlik faaliyetleri yrtlen rgtler ile irticai rgtlerin ve bu rgtlerin kendi aralarndaki mcadeleler atmaya dnm, can almaya balamtr. ABD rana sava ilan etmi ve Trkiyenin de tam desteini alarak bu savata taraf haline getirmitir. Trkiyenin taraf olmasndaki en byk etken, Suriyeden sonra drdnc hedef olaca endiesidir. Trkiye, Byk Ortadou Projesi (BOP)nin en byk taraftarlarndan biri olmutur. Kuzey Irakta kurulan Krt Devleti Gneydoudaki toprak talebini BM nezdinde dile getirmeye balamtr. Eitim ve retim artk devletin kontrolnden kmtr. YK tamamen kapatlm ve niversiteler her trl mdahaleye ak hale gelmitir. Genelkurmay Bakanl ABnin istekleri dorultusunda Milli Savunma Bakanlna balanm, personel miktar azaltlmasna ramen TSKnin modernlemesi gerekletirilememi ASELSAN, HAVELSAN, ROKETSAN gibi kurulular zelletirilerek yabanclarn eline gemitir.

133 Bu senaryoya gre 2030 ylna gelindiinde Adalar Denizinde Hava Sahas Sorunlarnn durumu yledir: * Adalar Denizi ve Karadenizdeki tm deniz trafiinin NATO adna

kontrol Yunanistana verilmitir. * Trkiye, AB Tek Hava Sahas kapsamndaki antlamalara dahil

edilmemitir. * Atina FIR Hatt iptal edilmi ve AB Tek Hava Sahas kapsamnda tek

merkezden kontrol balamtr. Ancak ABnin Hava Sahas snr eski Atina FIR Hatt olarak kabul edilmi ve Adalar Denizinde hava sahas konusunda tm kozlar Yunanistann eline gemitir. * Yunanistan 10 millik Milli Hava Sahas iddiasnda, ABden de destek

bulmaya balam ve bunun sonucunda AB, Adalar Denizinde Yunanistan Milli Hava Sahasnn 10 mil olduunu ilan etmitir. * Trkiyenin Adalar Denizindeki A/K sorumluluk sahas, eski Atina FIR

Hatt olarak kabul edilmitir.

9.3. Senaryolarn Deerlendirilmesi

Senaryolar Ksa (2010), Orta (2015) ve Uzun (2030) vadede olmak ktmser ve iyimser olarak ortaya konmutur. Bu senaryolarn her birinin gerekleme ihtimalinin olmasnn yannda daha iyimser veya daha ktmser olma ihtimalleri de vardr. Trkiyenin geleceinin belirlenmesindeki en nemli etken phesiz ki ynetim kademesinde bulunan insanlarn tercihleri dorultusunda gerekleecei aikrdr. Yneticilerimizin ok ileri grl olmalar, daha da nemlisi kendilerine yol gsterebilecek iyi niyetli aydn, bilim adam ve stratejistlerin grlerine ak olmalar gerekmektedir. Bu konuda niversiteler, strateji reten milli kurumlar desteklenmelidir. Senaryolar nda bizi etkileyecek olaylar incelendiinde:

134 Bugn dnya, "kitle imha silhlar olan" ve "olmayan", "terr korkusu ile paralize olmu", "medeniyetler atmas sylemini kabul eden" ve "etmeyen" lkelerden olumaktadr. Yeni oluan ittifaklar anlayamayan; Avrupa Birlii, NATO ve Birlemi Milletlerin yaklamlarn olumsuzlayan, zellikle Amerika, ngiltere, Trkiye ve srail'in, Sovyetler Birliinin yklndan sonraki konumlarn kavrayamayan, Anti-Semitizm ve Anti- slm duygularnn artt bir ortamdayz (Itzkowitz, 2004, s.13). Sovyetler Birliinin dalmas sadece iki kutuplu dzenin sona ermesi sonucunu deil, dnyadaki pek ok dengenin de deimesine neden olmutur. Dnya nasl sonulanaca belli olmayan kapsaml bir deiim ve dnm sreci yaamaktadr. Kreselleme kapsamnda lkelerin iileri ile uluslar aras ilikileri arasndaki ayrm gittike belirsizlemektedir. Yaanmakta olan bu sre kimi toplumlar ve lkeleri btnletirirken kimilerini de sistem dna itmektedir. Kreselleme, ulusal ekonomileri kresel ekonomiye organize olmaya zorlamaktadr. Yeni Dnya Dzeninde ulus devletlerin ve hkmetlerin gc, ilevleri ve yetkileri yeniden tanmlanmaktadr. Bu dzende ulusal snrlarla bal olmayan kurumlar, uluslar st irketler, uluslar aras nitelii olan toplumsal rgtler ve dzenleyici kurumlar daha da nem kazanmaktadr. Ancak tm yaanan bu karmak srete ulusal stratejileri iyi belirleme ve Yeni Dnya Dzenine uyum salama konusunda harcanmas gereken abalarn artmas, ulus devletlerin zerine den grevleri daha da artracaktr. Gelecekte temel sorun enerji ve su olacaktr. Enerji retimi sonucunda ortaya kan fayda ve hizmetlerin ulusal ve uluslar aras dzeydeki dalm; bu sorunun baka bir boyutunu oluturacaktr. Enerji ve su retimi ve kullanmna ilikin politika ve stratejiler, gelimi lkelerin ve uluslar aras irketlerin karlarn gzeten yaklamlar ile gelimekte olan lkelere zorla kabul ettirilme mcadelelerini de beraberinde getirecektir.

Hazar petroln Bat'ya getirecek olan boru hatt, byk ihtimalle, drt adet, olacaktr. Bu boru hatlarndan ikisi, Trkiye topraklarndan geecek, Mersin veya Antalya civarna petrol tayacaktr. Bu petroln, Karadeniz kysna ynlendirilip, oradan Boazlar tariki ile tanmas, ok zayf bir ihtimaldir. nk evreye verebilecei zarar byktr. Yine de, bu boru hatlarnn Trkiye'den geecek olmas Trkiye'nin, uluslar aras ekonomik ve siyas nemini arttracak, stratejik olarak tekrar g kazanmasn salayacaktr. (Itzkowitz, 2004, s.14)

135 in son yllarda ekonomik alanda nemli atlmlar yaparak, Asya blgesinde dnyann yeni sper gc olmaya aday lke konumuna gelmitir. Bunun yannda; Rusya Federasyonu eski gcn kaybetmesine ramen; paralanma, sper g statsn kaybetme, silh yarnda gerilerde kalma, uluslar aras ilikilerde fazla bir etkinlik gsterememe, ekonomik zafiyet ve bunun halk zerinde yol at geim sknts gibi nedenlerin tetikledii tepki oylaryla, PUT N i bana gelmitir. PUT N; Rus d politikasnda bat yanls liberal politikadan, merkez ve milliyeti bir noktaya doru kay balatmtr. zellikle Kafkasyaya ynelik mdahaleler ve d politikada att admlarla, Rus d politikasna sertlik yanls, gerektiinde atmay gze alan bir yaklamn egemen olacan ilan etmitir. ABDnin dnya zerinde tek sper g olarak kalmasndan ve menfaat alanlarna mdahale etmesinden Rusya ve in rahatszlk duymaktadrlar. Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra Orta Asyada bamszln kazanan devletler henz istikrarl bir devlet yapsna kavumasalar dahi, sahip olduklar petrol, doal gaz ve yeralt kaynaklar ile bata ABD ve ABnin olmak zere, tm dikkatleri zerlerine ekmilerdir. Bu durum Rusya ve ini rahatsz etmektedir. Orta Asyada bu istikrarszl nlemek ve bu blgede karlkl gveni artrmak amacyla kurulan anghay birlii rgt, ekonomik ve siyasi alanda da ibirliine giderek yeni bir g birlii olma yolunda ilerlemektedir (H.A.K.l Ders Notlar). Trkiye demokratik devlet yaps, lik devlet dzeni, serbest piyasa ekonomisi ve ada kltr deerleri ile ada dnyann ayrlmaz bir parasdr. Atatrkn gsterdii ada medeniyet seviyesine ulamay ama edinmi olan Trkiyenin temel menfaati, ada dnya ile uyum iinde olmay gerekli klmaktadr. Trkiye uzun yllardr tam ye olmak iin alt ABye Mzakere Sreci ile bir adm daha yaklamtr. Ancak bu srete, gerek Kbrs konusunda gerekse mill karlarmzla badamayacak konularda asla taviz verilmemelidir. Trkiyenin sahip olduu jeopolitik konumu, tarihi ve kltr d politikada kendisine ok deiik seenekler sunmaktadr. Trkiye sadece Avrupa Birliine giri srecinde deil, ayn zamanda yeni Dnya dzeninin getirecei tehdit ve risklere kar koyabilmek, oluabilecek yeni dinamiklere uyum salayabilmek ve

136 rekabet gcn artrmak maksadyla, mill menfaat alanlarnda, stratejiler retmek ve doacak frsatlar deerlendirmek zorundadr. Kreselleme sonucu oluan Yeni Dnya Dzeni nedeniyle; Trkiye ekonomik, siyasi ve toplumsal her alanda Dnya ile btnleme halindedir. Bata BM ve NATO olmak zere ok sayda uluslar aras kuruluun yesi ve Avrupa Birliine aday lke konumundadr. Tm bu yelikler, Trkiyenin ulusal egemenliini ve dolaysyla ulus devlet yapsn bir lde kstlamakta, tamamn kendisinin belirlemedii standartlara ball getirmekte ancak bir yandan da yine bu uluslar aras kurululara olan yelii Trkiyenin ulus-devlet yapsn ve bamszln korumasna da yardmc olmaktadr. Kreselleme artk kanamayacamz bir gerek olarak hayatmza girmi durumdadr. Kresellemeyle Dnya klm, bamsz ulus-devletlerin egemenlikleri tehdit edilmeye balanm, terrizm yaygnlam, tekdze bir tketim kltr egemenliinde yerel ve ulusal kltrler ypratlm, zenginler daha zengin yoksullar daha yoksul hale getirilmitir. Yine sermayenin serbest dolam ve retimin kresellemesi amacyla uluslar aras alanda faaliyet gsteren ok uluslu irketler, son yllarda Dnya ekonomisine ve siyasetine yn vermeye balamlardr. NATO, IMF, AB, nsan Haklar Evrensel Beyannamesi, Avrupa nsan Haklar Szlemesi, uluslar tesi irketler ve hkmetler d sivil toplum kurulular gibi anlama, kurum, kurulu ve konferanslar yoluyla ulus-devletler kuatlm, bylece devlet, uluslar aras alanda egemenliinden ve hukuk yapclndan bir lde taviz vermek durumunda braklmtr (H.A.K.l Ders Notlar). Gelecekte dini akmlarn dnyann her tarafnda ortaya kan sefalete snak oluturaca, din adamlarna fikir adamlarndan ve politikaclardan daha fazla rabet gsterilecei, rklk ve kltrel milliyetilik akmlarnn hzla oalmas sonucunda eitli paralanmalar yaanacaktr. Kreselleme sonucu gelien para hrs, kin ve vahet gibi duygular toplum hayatnda nemli yaralar oluturabilecek, teknolojide yaanan gelimeler gerek birey-toplum, gerekse toplumlar aras ilikilerde yeni kargaalara neden olabilecektir. Kreselleme ile birlikte gszleen devlet

137 politikalar yerine sivil toplum rgtleri ve uluslar aras irketler tarafndan belirlenen politikalar yeni Dnya dzenini tehdit edecektir (H.A.K.l Ders Notlar). Kreselleme sebebiyle mill yaplarn paralanmas iin etnik kimlikilik, cemaatilik, kltrel farkllk gibi alt kimlikleri kayan politikalar kastl olarak gelitirilmekte, Mill toplum ve devlet yaplanmalar datlmaya allmaktadr. Avrupa Birliine giri artlar ya da kreselleme srecine uyum salama artlar ad altnda, lkemizin devlet ve toplum yapsn temelden bozabilecek neriler dayatlmaktadr. Trkiyeyi geleneksel yapsndan ve kimliinden uzaklatracak bir kkl deiim, gelime adna zorlanmakta ancak Trk Toplumunun mill karlar grmezden gelinmektedir. Medya aracl ile toplumun beyni ykanmakta ve kamuoyunda hi durmadan yabanc reeteler aranmaktadr. Trkiyenin mill karlar dikkate alnmadan, yabanclarn isteklerine kr krne boyun eilmesi gerektiini savunanlar gze arpmaktadr. Orta Asyadaki Trk Cumhuriyetleri ile Bat arasnda bata enerji olmak zere gvenilir bir kpr vazifesi grlebilir. Bu ibirliinin baar ile sonulandrlmas, btn blge lkeler asndan refah ve huzur ortamnn domasna neden olacaktr. Trkiye, Yeni Dnya Dzeninin siyasal alandaki ykc ve atmac etkilerinden kurtulmak istiyorsa, ncelikle kendisine ait ulusal bir program olmaldr. Mevcut olana tepki vermek yoluyla uygulanan siyasal programlarn istenen hedeflere ulamad bilinmektedir. sorunlarn kendisi zmeyen ya da zemeyen bir lkenin d mdahalelere ak olmas doaldr. Trkiye i sorunlarna kendi isteiyle ve yine kendine ait zmler retmelidir. Yeni Dnya Dzeninin etkilerinden kurtulmak iin deil ama kendi i tutarlln ve btnln koruyarak, bu srecin bir paras olmann ve faydalanmann yollarn aramaldr. Trkiyenin Adalar Denizi sorunlar konusunda, yapmas gereken en gereki adm her adan gl olmaktr. Kendi iimizdeki problemleri halletmeden, ounlukla gelimi lkelerin desteini alm Yunanistana galip gelmemiz imkanszdr. Tezimizin banda yazdmz Mustafa Kemal ATATRKn veciz sz bize en doru yolu gstermektedir: Trk-Yunan dostluu, daima Yunanllar

138 bu dostlua zorlayacak gce sahip olmak ve her zaman tetikte bulunmak artyla faydal olabilir. Trkiyenin, Adalar Denizi Sorunlarnda Yunanistana kar, uluslar aras szlemelere istinaden en gl olduu konu hava sahas sorunlardr. Ancak Trkiye gerekli admlar atp, AB Tek Hava Sahas iinde yer alamazsa sorun deiik bir platforma kayacak ve karmzda AB hormonuyla bym Yunanistan bulacaz. AB Tek Hava Sahas iinde yer alabilmemiz iin de, salam bir ekonomiye sahip olmak, her trl teknolojik gelimeyi takip etmek, daha da gzeli teknolojiyi retir hale gelmek zorundayz.

139

10. SONULAR
Trk-Yunan sorunlarnda iki lke arasndaki ilikilerin dzelmesine asl engel iki devlet arasndaki gvensizliktir. Yunanistan eski Osmanl topraklar zerinde kurulmu ve bugnk lkesi tamam ile eski Osmanl topraklarndan oluan bir devlettir. Buradan da anlalaca gibi iki devletin mterek tarihi ac veren mcadelelerle doludur. Trkiye ve Yunanistan birbirlerine gvenmemektedir; Yunanistan Trkiyenin kendisine saldracandan, Trkiye ise Yunanistann kendi aleyhine genileyeceinden korkmaktadr (Baeren, Ege Sorunlar, 2006, s.237). Adalar Denizi, Trk boazlar vastasyla Akdeniz ve Karadenizin birlemesini salayan uluslar aras bir boaz hkmnde olan bir denizdir. Bu konumu ile ktann deniz, hava ve kara tabii ulam yollarnn birleme noktasdr; ktay birbirine balar. Bu zellikleri Adalar Denizini paylam denizi yapmas gerekirken, Adalar Denizi sorunlar denizi haline gelmitir. Byle bir ortamn ekillenmesinde, Karadenizdeki hantalla ve statik duruma gre Adalar Denizinde dinamik ve tarihi bir anlamazln neticesi olarak, kaynaklarn paylamndaki adaletsizlik etkili olmutur denilebilir. Her iki lkenin jeostratejik konumlar, mevcut ulatrma sistem ve kapasiteleri, taraf bulunduklar oyunculara byk destek salayacak bir nitelik arz etmektedir. Ancak Trkiyenin avantaj sadece Avrupal olmamas, jeokltrel almn derinlik gstermesidir. Devletin gc asndan da kavramsal erevede kyaslanamayacak ekilde bir Trkiye stnl bulunmaktadr (Grn, 1995, s.261). Trkiye gemite Adalar Denizi zerindeki denetimini kaybederken hayat alannn daraldn fark edememitir. Bloklar aras yrtlen ilikilerin bir uzants olarak dnlen Adalar Denizi ilikileri bu kapsamda ihmal edilmitir. Bu ihmallerin sonucunda oluan tablo karsnda gsterilen reaksiyon da normal olarak atma eiine gelen gerginlikler eklinde kendini gstermitir (Schmitt, 1996, s.4272). Adalar Denizinde, stratejik deerdeki adalarn hemen hemen tamam Yunanistan'a ait olduuna gre Adalar Denizinde coraf kontroln bu devletin elinde olduu sylenebilir. Ancak; bu kontrol derecesini yeterli grmeyen

140 Yunanistan, daha stn dereceli kontrol ile bu denizde egemenlii elde etmek istemektedir. Bu egemenlie sahip olduunda; "Adalar Denizi bir Yunan denizi haline gelebilecektir." Yunanistan inisiyatifi ele geirdiini zannederek stratejik faaliyetlerini Adalar Denizine intikal ettirmekte, karasular, kta sahanl, ekonomik blge, hava sahas snrlarn geniletme gibi yardmc hedefleri ele geirerek esas emeline sahip olmay istemektedir. Yunanistan'n Trkiye aleyhine Adalar Denizi ve Adalar zerinde,

kuruluundan bu yana takip ettii srarl politika karsnda, Trkiye'nin Adalar Denizindeki hak ve menfaatlerini geniletmeye ynelik bir politikas olmamtr. Ancak Trkiye, her zaman iin Trk-Yunan ilikilerinin esasn tekil eden Lozan Antlamas, Montr Boazlar Szlemesi ve Paris Antlamas'na sadk kalmaya ve Yunanistan ile ilikilerini bu erevede yrtmeye almtr. Trkiye'nin Adalar Denizi Politikas'nn; Adalar Denizinde mevcut antlamalarla salanan dengenin yeniden tesis ve idamesi ile Adalar Denizindeki hak ve menfaatlerimizin muhafaza edilmesi ynnde, bar bir politika olduunu ifade etmek mmkndr. Yunanistan, Adalar Denizini her yn ile bir Yunan Denizi haline getirmek suretiyle Trkiyeyi Trakya ve Anadolu karasular iine hapsetmeyi, Kbrsta enosisi gerekletirerek Trkiyenin Akdeniz ile balantsn kesmeyi ve bu iki temel hedefe kolayca ulaabilmek iin de onun NATO, ABD ve Avrupa Topluluu (AT) ile her trl ilikilerini zayflatmay ulusal bir politika olarak benimsemi grnmektedir. Yunanistann ilikileri yaknlatrma ve yumuatma giriimleri bugne kadar Adalar Denizi ve Kbrsta Trkiyeden daima dnler koparmaya ynelik olmutur (zkan, 1989, s.87). Kural olarak, antlamalar ancak bu antlamalarn taraftar olan devletleri balar, yani onlara haklar tanr ve borlar ykler. Akit devletler antlamay iyi niyetle uygulamak durumundadrlar. 1969 tarihli Viyana Szlemesinin 26 nc maddesinde; yrrlkte olan her antlama taraflar balar ve taraflarca iyi niyetle uygulanmas gerekir denilmektedir. Devletler hukuku uygulamasnda, antlamalarn taraftar olan devletlerin, antlamalar iyi niyetle uygulamalar ilkesine ahde vefa (Verilen Sze Ballk, Pacta Sund Servande) denilir (H.A.K.l Yayn, Devletler Hukuku, 2005, s.79). Ancak Yunan tarafnda hibir zaman iyi niyet ve ahde vefa

141 ilkesine ballktan sz edilemez. Ayrca Yunanistan Anayasasnn 28 nci maddesinde; i hukukta, uluslar aras antlamalardan stn tutulacak dzenlemelere gidilemeyecei belirtilmektedir (CAIN, Konferans Metni). Buna ramen Yunanistann tutarszlklar her alanda devam etmektedir. Yunanistann tek amac her zaman kazanan olmak ve Trkiyeyi Anadoluda hapsetmektir. Adalar Denizindeki sorunlarn temeli de budur ve bunun mimarlar Yunan politikaclardr. Bu politikann temelinde Yunan Tarih Doktoru Dimitri Kitsikis'in "Yunan Propagandas" isimli eserinde belirttii hedef yatmaktadr. Bu hedef, " Adalar Denizini bir Yunan Denizi haline getirmek, iki ktaya uzanan ve be denize alan Yunanistan' yaratmak, bir aya Asya'da, bir aya Avrupa'da olacak byk Yunanistan' gerekletirmektir. Dier bir ifade ile Bizans mparatorluu'nu yaratmak, bu idealin ana hatlarn tekil etmektedir (H.A.K.l Ders Notlar). Trkiye ve Yunanistan arasndaki sorunlarn kaynan oluturan Adalar Denizi sorunlarnda Yunan tezlerinin geerlilik kazanmas Trkiyeyi sadece stratejik bir kuatlmlk ile kar karya brakmayacak, ayn zamanda ekonomik faaliyetlerini de etkileyecektir. Adalar Denizinde, Trkiyenin hayat alann daraltan cari statkoyu bile yeterli grmeyerek daha da yaylma politikas izleyen Yunanistan ile olan gerginlikler genel bir deniz stratejisi erevesinde yeniden deerlendirilmek zorundadr. Bunu da en nemli arac Trkiyenin Adalar Denizindeki uluslar aras alanlar daha da etkin bir ekilde kullanacak gl bir ticaret filosuna sahip olmasdr. Yunanistann bu konudaki stnl sadece Adalar Denizindeki denetim alannn geniliinden deil, sahip olduu deniz tama kapasitesinden kaynaklanmaktadr (Davutolu, 2001, s.170172). Yunanistan, Dnya kamuoyuna, Trkiye ile arasnda sadece Kta Sahanl Sorunu olduunu sylemeye devam etmekte ve dier sorunlarn varln gizlemektedir. Yunanistan kendisiyle ilgili d politika sorunlarn uluslar araslatrmaya almaktadr. Bu erevede Trk-Yunan sorunlarnn aslnda ABnin de sorunlar olduunu ne srerek, AByi Trkiyeye kar kendi yanna almaya almaktadr. Ekim 2000 tarihinde Adalar Denizi ve Dou Akdenizde yaplan Mutlak Zafer 2000 NATO Tatbikatnda Yunan uaklar silahszlandrlm statdeki adalarn hava sahasn kullanmaya alm, NATOnun izin vermemesi

142 zerine Yunanistan tatbikatn iptalini istemi, bu talebin kabul edilmemesi zerine de tatbikattan ekilmitir. Baka bir rnek olarak, GKRY ile Yunanistan tarafndan dzenlenen Nikiforos-Toksatis 2000 tatbikatnda Rum hava savunma sistemi, iki Trk sava uana Yunanistandan alnan Rus yapm TOR M1 fzeleri ile kilitlenmitir (ASAM, 2000). Trkiye Cumhuriyeti Devleti; ATATRK'n "Yurtta Sulh Cihanda Sulh" ilkesi ile komularyla iyi ilikilerde bulunmay ama edinmitir. Yunanistan iin var olan sorunlarn hibirisi Trkiye tarafndan yaratlmamtr. Bugnk sorunlar belirli bir plan dhilinde Yunanistan tarafndan yaratlmtr. Trkiye sorunlarn barl ve hakkaniyet ilkesine bal olarak zmlenmesi iin azami gayret sarf etmektedir. Ancak; bu gayret, uluslararas hukukla kendisine verilen haklarn devredilmesi anlamna gelmemelidir. Yunanistan ile Trkiye arasndaki sorunlarn UADna gtrlmesi halinde, Yunanistann mahkemeyi kaybetse bile hlihazr stat devam edecektir. Ancak Trkiye iin u andaki statye gre geri adm atlm olacaktr. rnein kara sular hlen 6 mildir. Bu konuda Yunan tezi reddedilse bile imdiki stat devam edecektir. Adalarn silhlandrlmas sorunu ise, Yunan tezinin aksine sonulansa bile zaten yrrlkteki antlamalar gerei stat devam etmi olacaktr. Egemenlii antlamalarla Yunanistana devredilmemi adalar sorununda ise, Trkiye tezine uygun bir netice Yunanistan iin nemli bir kayba yol amayacaktr. Yunanllarn hava sahasn 10 mil kabul eden ve FIR hattn egemenlik hakk gibi yorumlamas hlen tannmamaktadr ve mahkemece Yunan tezlerine aykr bir sonu kmas halinde, Yunanllarn tannmayan stats iptal olacaktr. Kta sahanl iin ise henz olumayan bir stat belirlenecek, en kt ihtimalle Adalar Denizinin yars Yunan Kta sahanl olacaktr (Kurumahmut, Adalar Denizindeki Trk-Yunan Sorunlarnn Bar Yollarla zm Nasl Olabilir? s.21). ABnin eitli uyumazlklara mdahale etmesi Trkiyenin zaten dar olan diplomatik manevra sahasn daha da daraltmaktadr. ABnin bugne kadar ald kararlarda, Atinann etkisini de gz nne alrsak, ABnin diplomatik giriimleri Ankarada ters tepki uyandrmakta ve Trk-Yunan ilikilerini daha da bozmaktadr (Blkba, 1997, s.241272).

143 Yunanistan, Trkiyenin ABye yelik srecini Trkiyeden daha fazla taviz koparmak iin kullanmaktadr. Yunan hkmeti grnte Trkiye ile yaknlama politikas uygulayarak, Ankaray AB yrngesine almaya ve Trk-Yunan sorunlarn Trk-AB sorunlar haline getirmeye almaktadr. Bylece Yunanistan kendini madur olarak gstermeyi baaracak ve Trkiye, ABye tam ye olma hayali uruna Atinayla anlamazlklarda ABnin tek tarafl taviz vermesi ynndeki artlarn kabul edecektir. AB lkeleri de doal olarak sadece Trkiyeye bask yapmaktadr. Trk-Yunan ilikilerinin yumuamas srecinde, u ana kadar hibir ciddi anlamazlk konusunda grmelere balanmam olmas, Yunanistann sadece Trkiyenin taviz vermesi iin bask yapmas ve kendisinin hibir konuda taviz vermeye yanamamas nedeniyle, u ana kadar iki lke ilikilerinde sadece sanal yaklama yaanmaktadr (ASAM, 2000). Yunanistann o zamanlar AET olarak bilinen ABye ye olduu 1981 ylndan beri Trkiye ile sorunlarn ABnin bir paras haline getirmeye ynelik aba sarf etmitir. 1999 Helsinki Zirvesi ile birlikte Kbrs ve Adalar Denizi sorunlar Trkiyenin ABye uyum srecinde siyasi kriterler haline getirilmitir. Baka bir ifadeyle sylemek gerekirse, Atina hkmetleri 1981 ylndan bu yana yrttkleri siyasette kendi alarndan baarl olmulardr (nal, 2002, s.197). Lozan Anlamas, Trkiye Cumhuriyetinin varln uluslar aras alanda resmen tescil etmekle kalmamakta, ayn zamanda Adalar Denizinde Trk-Yunan dengesini de gerekletirmektedir. Zira Adalar Denizinde deniz ve hava sahalar ile egemenlii Yunanistana braklan Dou Ege Adalarna ilikin anlama hkmleri, iki devlet arasnda belirli bir denge oluturmaktadr. Bu denge erevesinde her iki devlete de eit genilikte karasular ve hava sahas tandktan sonra, Adalar Denizi byk lde bir ak deniz ve stndeki hava sahas ise, uluslar aras bir hava sahas olarak ortaya kmaktadr (Lozan Bar Anlamas 12 ve 13 nc maddeler) (H.A.K.l Ders Notlar). Hava hukuku; temel belge olan 1944 KAGO Szlemesi ve kurulan Uluslararas Sivil Havaclk Tekilat (ICAO) ile sivil uaklarn faaliyetleri ve devletlerin hava lkesi zerindeki hususlar asndan oturmu bir hukuk dal konumundadr. Devletin deniz lkesi, karasularnn d snrnda sona erer. Yani, bir

144 devletin karasular dnda kalan deniz alanlar uluslararas hava sahasn oluturmaktadr. Uluslararas hava sahasnda serbestlik rejimi geerli olduu iin btn devletlerin hava aralar (sivil veya devlete ait) serbeste uma hakkna sahiptir. AB hava sahasnn yakn gelecekte Tek Hava Sahas olarak ynetilmesini ngren almalar devam etmektedir. AB yesi lkeler arasnda byk lde ilevini yitiren kara snrlar gibi, hava snrlar da kaldrlarak ATS ve buna bal hava sahas dzenlemelerinin daha etkin ve ekonomik olarak yrtlmesini salamak maksadyla tek bir hava sahas oluturulacak ve bu saha tek bir lke hava sahas gibi ilem grecektir. Yeni tekilat, Avrupa Hava Sahasnda sivil/asker ibirlii kapsamnda yeni dzenlemeler getirerek; askeri harekt ihtiyalar hava sahasnn esnek kullanm prensibi paralelinde, yksek younluklu hava trafik alanlar dnda nceden tespit edilmi kriterlere gre karlanacaktr. Dier bir deyile sivil ihtiyalar, askeri ihtiyalarn nnde yer alabilecektir. Yunanistann AB yesi olmas ve Avrupa Tek Hava Sahas oluumu ierisinde yer almas sebebiyle; yeni bir hava sahas snrnn izilmesinin Adalar Denizinde Trkiye aleyhine gelimelere yol aabilecek, Adalar Denizinde Trkiye ve Yunanistan arasndaki mevcut hava sahas ile ilgili sorunlar yeni bir platforma (AB) ekilebilecek, EUROCONTROLn etkinlii azalacaktr. Bu durum ise Trkiyenin hava trafik ynetimi konusunda AB karar mekanizmasnda olmamas sonucunu dourabilecek, Trkiyenin sz konusu oluum ve sistemin dnda kalmas halinde, Adalar Denizindeki hava sahas sorunlar balamnda tek bir lke yerine, ok sayda lke adna grev alm yetkili bir kurumla muhatap olmas sz konusu olabilecektir. 1944 KAGO Sivil Havaclk Szlemesi ile akit devlet uaklar temel olarak iki hak elde etmilerdir; yere inmeksizin lkesi zerinden geme hakk, uyruunda bulunduu devlete / devletten yolcu ve eyay getirme gtrme hakk. Trkiye de bu szlemeye taraf olup, ykmllklerini yerine getirmektedir. Uluslararas hukuka gre, bir lke ana ktas ve karasuyu zerinde olmayan hava sahasnda, yani ak denizde, yetki alann geniletemez. Fakat Yunanistan, Adalar Denizinde karasularnn 6 mil, hava sahasnn 10 mil olduunu iddia

145 etmektedir. Hlbuki uluslararas kurallara gre hava sahas zerindeki egemenlik, karasular zerindeki hava sahas yatay snrlar ile eittir. Bu nedenle, bu iddia hibir devlet iin kabul edilebilir deildir. Tamamen sivil maksatl teknik hizmet maksadyla tekil edilen Uu Bilgi Blgesi (FIR) iinde uu bilgi ve uyar hizmetleri verilmektedir. FIR hatt kesinlikle ne bir milli snr, ne de bir devletin hkmranln geniletme alandr. Yunanistan, FIR hattn zaman iinde bir siyasal egemenlik snr olarak kabul ettirme abalarna balamtr. AIPsine koyduu bir madde ile Atina FIR iinde yaplan tm uular iin bir uu plan doldurulmas mecburiyeti getirmitir. Fakat bu husus, Yunanistann bir i hukuk dzenlemesi olduu iin, devlet uaklarnn harekt uular kapsamnda ne Trkiyeyi, ne de dier lkeleri balayc nitelii yoktur. Trk makamlarnn Adalar Denizi FIR sorumlusu Yunanistan AISine yaynlanmak zere gnderdii NOTAMlara Yunanistan tarafndan her seferinde bin bir glk karlmakta, metinlerde deiiklik veya ilaveler yaplmaktadr. Deniz sathnda ve zerinde yaplan Arama Kurtarma (SAR) faaliyetleri iki ayr szleme (1944 ikago, 1979 Hamburg) erevesinde icra edilmektedir. Deniz ve hava sorumluluk snrlarnn ayr hkmlere gre tespit edilmesi Trkiye Yunanistan arasnda Adalar Denizinde SAR sorumluluu sorununun domasna neden olmutur. Ak denizlere daimi olarak bir yasak getirmek (NOTAM) ve buray kendine mnhasr bir alan ilan etmek sz konusu olamaz. Srf muhasm devletlere engel karmak iin bu tr tutumlara girilmesi ve kazanlm uluslararas serbestilerin kstlanmaya kalklmas uluslararas hukukun ktye kullanlmasdr.

146

11. TEKL FLER

Her dnemde mevcut durum idame ettirilebilmeli, en azndan gerisine dlmemelidir. Uluslar aras anlamalardaki lehimize olan konular gl bir irade ve kararllkla savunulmaldr. Adalar Denizinde karasularnn 6 milin zerine kartlmasn bile sava sebebi (Casus Belli) sayan Trkiyenin, artk hibir konuda geri kalmaya tahamml yoktur, bugne kadar fazlasyla kayba uramtr. Adalar Denizi uyumazlklarnn zmn, AB yeliimizin gereklemesi iin deil, bizzat Adalar Denizindeki hak ve menfaatlerimizi gz nnde tutarak deerlendirmeliyiz. ABye girmek uruna verilecek her taviz, masada kaybettiimiz haklarmza yeni bir tanesinin daha eklenmesi anlamna gelecektir. Yunanistandan kaynaklanan sorunlarda geri adm atmamak uruna, gerekirse ABne girmekten bile vazgeilebilmeli, en azndan bu kararllmz her platformda ifade etmeliyiz. Yunanistann, sorunlara yaklamnda her zaman nc lke katksn salayacak zm yollar aray iinde olduu grlmektedir. Uluslar aras ilikilerde, atmalar zmlemek amal giriimler, lkelerin ve karar alclarn uluslar aras ilikileri, olaylarn nedenleri ve sonular arasndaki balantlar, uluslar aras aktrleri nasl algladklar ve lke nceliklerini hangi temele oturttuklar ile ilgilidir. Trkiye, nceliklerini ortaya koyarken Trkiyenin sahip olduu corafyadaki tm evresel ilikilerini gelitirmeli, Adalar Denizi ve adalar zerindeki haklarn ve haklln dnya kamuoyuna her frsatta duyurmal, Adalar Denizinde hak ve menfaatleri lehine oluacak stratejileri uluslar aras ortamda merululuunu salamaldr. ki lke arasndaki genel gvensizlik ortamnn ve Yunanistann srekli olarak sorunlar zmeye alrken ayn anda siyasi avantaj salamaya abalamas, sorunlar daha da derinletirmektedir. Adalar Denizinin kendine has corafi zellikleri olan yar kapal bir deniz olduu ve iki ky devleti iin de eit derece stratejik, ekonomik ve siyasi neme sahip olduunun unutulmamas, bu nedenle mevcut sorunlara her iki tarafnda kabul edecei zmler bulmak iin, iki lkenin karlar arasnda bir denge kurulmas ve devam ettirilmesi zel nem verilmesi kalc bar iin herkesin kazanan olduu bir yapy oluturmak gerekmektedir.

147 Yunanistann, Adalar Denizinin zel statsn ve bu denizde Trkiyenin vazgeemeyecei hak ve karlar olduu dikkate alarak uzlama yolunda aba sarf etmesi, sorunlarn zmne ynelik olumlu adm olacaktr. Yunanistann bar zmlerden yana tavr koyarak, sorunlarn ikili olarak zlmesi konusunda nce alglarn gzden geirmesi, gerekirse karlarn yeniden tanmlayarak Trkiye ile ibirliine gitmesi, Adalar Denizindeki sorunlarn ksa dnemde zmlenmesinde nemli rol oynayacaktr. Trkiye ise uzlama yanls tavrn srdrmeli ve uluslalar aras arenada, Adalar Denizine ilikin sorunlarn iki lke arasnda yaplacak mzakereler yoluyla zmlenebilecei ynndeki tezlerini savunmaya devam etmelidir. Mzakereler yoluyla sonuca ulalamad takdirde; AB dnda kalnd srece UADnda zm tercih edilmemeli, gereki bir zme ancak Trkiye ABne tam ye olduktan sonra varlabilecei ynnde politikalar izlenmelidir. Olabilecek basklar karsnda, sorunlarn UADna yalnz bir durumda, o da ancak AB iinde gtrlebilecei ne srlmelidir. UADnda zm tercihi analiz edildiinde; Kara sularnn alt milde dondurulmas n art olarak ne srlmeli ve hukuken gl olduumuz Kta Sahanl, Gayri Askeri Statdeki Adalarn Silahlandrlmas, EGAYDAAK, FIR Hatt ve Ulusal Hava Sahas sorunlaryla birlikte UADna gtrlmelidir. Uluslararas hukuka gre bir devletin kara sularndan daha uzun bir hava sahas ilan kabul edilemez bir olgudur. Bu nedenle, Yunanistann 10 mil hava sahas uygulamasna her vesileyle itiraz edilmeli ve fiilen tannmamaldr. Ayrca, bu husus Yunanistann hukuk tanmazlna bir kant olarak uluslararas arenada ska kullanlmaldr. Bu konudaki dier lke ve kurulularn (zellikle NATO, ABD ve ngiltere), Yunanistann hukuk d uygulamasn tanmayan fiilleri n plana kartlmaldr. Atina FIR iinde yaplan devlet uularndan sadece genel hava trafii maksatl uular iin uu plan doldurulmal ve Atina ATCsine adreslenmelidir.

148 Atina FIR Hattnn daha batya kaydrlmasn teklif etmek yerine, mevcut FIR Hatt kabul edilmelidir. Bylece FIR Hattnn, baz yerlerde uluslararas sulardan, baz yerlerde Yunan karasuyundan ve baz yerlerde Trk karasuyundan gemesi sebepleriyle, hkmranlk iddia edilemeyecek bir snr olduunu uluslararas hukuk erevesinde savunmak daha kolay olacaktr. Yaanan sorunlar asgariye indirmek iin, Adalar Denizinde ilan gerekli NOTAMlar, fiili durum oluturacak ekilde Trk makamlar tarafndan yaymlanmal ve FIR sorumlusu Yunanistan AISine ise sadece bilgi verilmelidir. Bu uygulama, Adalar Denizi sorunlarnn tmden zmlenecei ana kadar devam ettirilmelidir. FIR ve SAR sahalarnn aktrlmas meselesinde, Trk ve Yunan taraflarnn dier tm Adalar Denizi sorunlaryla birlikte bu sorunu da ele alp zecekleri ana kadar, Trkiyenin ilan ettii Deniz SAR Sorumluluk Sahasnda SAR faaliyetlerine devam edilmelidir. Yunanistan ile sorunlarn tartlmas kapsamnda; AB asla hakem olarak kabul edilmemeli, AB mmkn olduu kadar darda tutulmal, en azndan pasif braklmaldr. Diyalog yoluyla sonuca ulalamad takdirde; gereki bir zme ancak Trkiye ABne tam ye olduktan sonra varlabilecei ynnde politikalar izlenmelidir. ABnin Tek Hava Sahas uygulamasna gitmesiyle Trkiye ile Yunanistan arasndaki sorunlarn yeni bir platforma kayaca aktr. Bu noktadan hareketle, Adalar Denizi sorunlarnn dengeli bir ekilde zme kavuturulmas iin gerekli irade ortaya konmaldr. AB Tek Hava Sahas projesi yakndan izlenmeli, gelimelere bal olarak gerekli nlemler gecikmeden alnmaldr. Trk tezleri, devlet, sivil toplum rgtleri ve yurtdndaki Trk lobisi ibirliiyle uluslar aras alanda youn bir ekilde tantlmaldr. Bu kapsamda, nc lkelerin ve zellikle byk glerin karlaryla Trk tezleri arasnda balant kurulmal, Yunan iddialarndan olumsuz ynde en fazla etkilenmesi muhtemel Rusya bata olmak zere Karadeniz lkelerinin ve denizlerin serbestlii

149 ynnde politika izleyen ABDnin destei aranmaldr, Trk tezlerinin uluslar aras saygn yaynlarda yer almas salanmaldr, Trk tezlerini savunan milli ve yabanc kii ve kurulularn etkinliini artrmak zere maddi ve manevi destek verilmelidir, yurt dnda yaayan vatandalarmz da dhil olmak zere Trk toplumu, Yunanistandan kaynaklanan Adalar Denizi sorunlar hakknda yeterli lde bilgilendirilmeli ve bilinlendirilmelidir. Yunanistanla mevcut sorunlarn Trkiye lehinde zlmesi iin; Trkiye, bir taraftan her zaman gl, caydrc ve dinamik bir silahl kuvvetlere sahip olurken, dier taraftan, istikrar salamas, d politikada hak ve menfaatlerini korumadaki kararlln muhafaza ederek, uluslararas platformlarda ulusal karlarmz dorultusunda siyasileri, bilim adamlar / kurumlar, sivil toplum rgtleri ve iadamlar ile proaktif ve kararl bir tutum sergilemelidir.

150

KAYNAKLAR
ADIYEKE, Aye Nkhet ve ADIYEKE, Nuri, Kbrs Sorununun

Anlalmasnda Tarihsel Bir rnek Olarak Giritin Yunanistana Katlmas, SAEMK Aratrma Projeleri Dizisi, Ankara, 2002. AKINCI, Burhan, Deniz Yetki Alanlarnda cra Edilen Uularn Hukuksal Boyutu, stanbul niversitesi, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2002. AK PEK, mer lhan, Devletler Hukuku, kinci Kitap, stiklal Matbaas, Ankara, 1964. AKSU, Fuat, Trk-Yunan likileri: likilerin Ynelimini Etkileyen Faktrler zerine Bir nceleme, Stratejik Aratrma ve Ettler Milli Komitesi Yaynlar, Ankara 2001. AKTAR, Ycel, Yunanistann Osmanl Devleti ve Trkiye Cumhuriyetine Ynelik Geleneksel Politikasnda Temel Yaklamlar, Trk-Yunan likileri, nc Askeri Tarih Semineri, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Ankara 1986. ALTU, Ylmaz / NOMER, Engin, Devletler Umumi Hukuku, Bar, Harp ve Hava Hukuku Ders Notlar, Hava Harp Okulu Eitim, Aratrma ve Deerlendirme Yaynlar, 1969. APATAY, etinkaya, Yaadklarm ve Ege Denizinde Olup Bitenler, Kazanc Kitap Ticaret A.., stanbul 1995. AQUARONE, Marie-Christine, Freedom From Legal Correctness Thoughts On The Aegean Conflict Between Turkey And Greece, Seyfi TAHAN (der.), Aegean Issues: Problems-Legal and Political Matrix Conference Papers. ARMAOLU, Fahir, 20. Yzyl Siyasi Tarihi, (Cilt 12 : 19141995) Alkm Yaynevi, stanbul, 2000.

151 ATUN, Ali Fikret, Yunan Karakterinin Anatomisi, KKTC Devlet Matbaas, Lefkoa, 1996. ASAM, 1 inci Jeopolitik Tartma Sonu Raporu, 8 ubat 2000. AYBARS, Ergn, Orta Douda Blgesel Bara Etki Eden Hususlarn Analizi, Sempozyum Bildirileri: Trkiyenin Etrafnda Bar Kua Nasl Oluturulur, stanbul, 2002. BAL, dris, Trk D Politikas (19601980), Trkler Ansiklopedisi 17. Cilt, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002. BALKA, Zerrin, Bat Trakya Trkleri, Trkler Ansiklopedisi 20. Cilt, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002. BARGIACCHI, Paolo., The Freedom of Overflight in the High Seas, The Aegean Sea 2000 Symposium, TDAV Yaynlar, stanbul, 2000. BAEREN, Serta Hami ve NAN Yksel, Kardak Kayalklarnn Stats (Status of Kardak Rocks), Net Ofset Matbaaclk, Ankara, 1997. BAEREN, Serta Hami ve KURUMAHMUT, Ali, Ege Denizinde Egemenlii Devredilmemi Adalar, SAEMK Aratrma Projeleri Dizisi, Ankara, 2003. BAEREN, Serta Hami, Ege Sorunlar, Trk Deniz Aratrmalar Vakf (TDAV) Yaynlar, Ankara, 2006. BAEREN, Serta Hami, Egemenlii Antlamalarla Yunanistana

Devredilmemi Ada, Adack ve Kayalklar Sorunu, Konferans Metni. BAYKAL, Ferit Hakan, Deniz Hukuku almalar, Alfa Basm Yaym Datm Yaynevi, stanbul 1998. BERBERAK S, Stelyo, Sabah Gazetesi, 4 Haziran 2006.

152 B LSEL, Cemil, Milletleraras Hava Hukuku, stanbul, 1948. BLKBAI, Sha, Trkiyenin Yaknndaki Avrupa ile likileri: Trk-Yunan Sorunlar, Trkiye ve Avrupa, Yayma Hazrlayan: Atilla Eralp, Ankara, Mays 1997. Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, Cilt 7. BYKTURUL, Afif, Osmanl (Trk)-Yunan Deniz Silahlanma Yar, Belleten, Cilt XXXIX, Ekim 1975, No:156. BYKTURUL, Afif, Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas Cilt1, T.C. Deniz Basmevi, stanbul 1982. C N, Turgay, Trkiye ve Yunanistan Bakmndan Ege Denizindeki Karasular Genilii Sorunu, Sekin Yaynevi, Ankara 2000. AKIROLU, Haner, Avrupa Birlii Yolunda Ege Sorunlarnn Uluslar Aras Adalet Divannda zm, Harp Akademileri Komutanl Yaynlar, Harp Akademileri Basm Evi, stanbul, 2002. AIN, Mesut Hakk, TrkYunan likilerinde Ege ve Kbrs Sorunlar, Konferans Metni. AIN, Mesut Hakk, Konferans Metni, Harp Akademileri Komutanl. AIN, Mesut Hakk, Uluslararas Hava-Uzay Hukuku (International Aerospace Law), Sabanc niversitesi Ders Notlar. EL K, F., Milletleraras Hukuk, kinci Kitap, stanbul, 1989. OPUR, zzettin, Ege Denizi, Ege Adalar, On ki Ada ve Girit Adasnn Stratejik ve Jeostratejik nemi ile Trkiyenin Gvenlii Asndan Deerlendirilmesi, Stratejik Ettler Blteni, Temmuz 1999, Say: 93. smail Akgn Matbaas,

153 DAVUTOLU, Ahmet, Stratejik Derinlik Trkiyenin Uluslar aras Konumu, Kre Yaynlar, stanbul, 2001. DEM RCAN, Yasemin, Ege Adalarnda Osmanl Hakimiyeti, Trkler Ansiklopedisi 9. Cilt, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002. Dictionnaire Larousse Ansiklopedik Szlk, Cilt 6, Milliyet Gazetecilik, stanbul 1994. DYKE VAN, M.J., The Interconnected Aegean Sea Disputes, Problems of Regional Seas Symposium, TDAV Yaynlar, stanbul, 2001. DYKE VAN, M.J., An Analysis of the Aegean Disputes Under International Law. EMANET, Hakan, Deniz Hakimiyetinden Dnya Hakimiyetine Giden Yolda Trk Boazlar, IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 2003. ERTRK, Yaar, Bat Anadolunun Ege Denizi (Adalar Denizi)ne Uzants Olan Ada, Adack ve Kayalklar, Yksek Lisans Tezi, Krkkale niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal, Krkkale 2000. Genelkurmay Bakanl Yaynlar, Silahl Kuvvetler in Sava Hukuku Bilgisi, Ankara, 1987. Genelkurmay Bakanl Harp Tarih Bakanl Resmi Yayn, Trk-Yunan likileri ve Megali dea, Genelkurmay Bakanl Basmevi, Ankara, 1975. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Kbrsn Fethi (15701571), Genelkurmay Bakanl Basmevi, Ankara, 1986. GKN L, M.N, Hava Hukuku, . Hukuk Fakltesi Yayn, stanbul, 1951. GNDZ, Aslan, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, Beta Yaynlar, stanbul, 2000.

154 GNDZ, Aslan, Milletleraras Hukuk ve Milletleraras Tekilatlar ile lgili Temel Metinler, stanbul 1987. GREL, kr Sina, Tarihsel Boyutlar inde Trk-Yunan likileri (1821 1993), mit Yaynclk, Ankara 1993. GREL, kr Sina, Yakn Tarihimizden Notlar, Yeni Kbrs, Lefkoa, 1978. GRN, Kamuran, Ege Sorunu, Yeni Trkiye Dergisi Trk D Politikas zel Says, Mart-Nisan 1995. Harp Akademileri Komutanl, Muhtelif Ders Notlar. Harp Akademileri Komutanl Yayn, Denizde Silahl atma Hukuku, Harp Akademileri Basmevi, stanbul, 1999. Harp Akademileri Komutanl Yayn, Ege Sorunlar, Harp Akademileri Basmevi, Yenilevent- stanbul, 2001. Harp Akademileri Komutanl Yayn, Devletler Hukuku, Harp Akademileri Basmevi, Yenilevent- stanbul, 2005. Harp Akademileri Komutanl Yayn, Ege Denizi zerindeki Hava Sahas ve FIR Hatt Sorunlar, Harp Akademileri Basmevi, Yenilevent- stanbul, 2003. Harp Akademileri Komutanl Yayn, Gemiten Gnmze Yakn evredeki Sorunlar ve Trkiye, Harp Akademileri Basmevi, Yenilevent- stanbul, 1995. Harp Akademileri Komutanl Yayn, Ege Denizi ve Ege Adalar, Harp Akademileri Basmevi, Yenilevent- stanbul, 1995. Harp Akademileri Komutanl Yayn, Ege Ada, Adack ve Kayalklarnn Corafi, Tarihi, Hukuki Durumu ve Uygulanan Politikalar, Harp Akademileri Basmevi, stanbul 1996.

155 HAT POLU, M. Murat, Trk-Yunan likilerinin 101 Yl, Trk Kltrn Aratrma Enstits, Yaynlar No. 85, Seri III, Say A.23, Ankara, 1988. HERGNER, Mustafa, Ege Denizinin Trk-Yunan Etkisi, Deniz Kuvvetleri Dergisi, Ekim 1986. HOLLICK, A., Ocean Law, Institute of Strategic Studies, Number 41, USA, 1995. ITZKOWITZ, Norman, Trk-Yunan likileri ve Trkiye'nin Dnyadaki likileri zerindeki

Stratejik Durumu, Konferans Metni, Nisan 2004. NAN, Kamran, Trk-Yunan likilerinde Dinamikler, Trk-Yunan likileri, nc Askeri Tarih Semineri, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Ankara 1986 KARAL Enver Ziya, Osmanl Tarihi Cilt 8, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1983. KERSE, Ahmet, Karasular, T.C. Deniz Basmevi, stanbul 1964. K TS K S, Dimitri, Yunan Propagandas, ev. Hakk Devrim. Kaynak Kitaplar, stanbul, 1974 KSE, Ertan, Yunanistan ve Bitmeyen Kin, IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 2005. KURUMAHMUT, Ali, Ege Denizinde Temel Sorun: Egemenlii

Devredilmemi Adalar, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1998. KURUMAHMUT, Ali, Uluslararas Boazlardan Gei ve Trk Boazlarnn Hukuki Stats, HAK Yaynlar, stanbul, 1999. KURUMAHMUT, Ali, Ege Denizindeki Trk-Yunan Sorunlarnn Bar Yollarla zm Nasl Olabilir? Konulu Tezi.

156 KURUMAHMUT, Ali, Ege Kta Sahanl Sorunu, Silahl Kuvvetler Dergisi, Say 324, 1994. KURUMAHMUT, Ali, Ege Denizi Karasular Uyumazl zerine Bir nceleme, Deniz Kuvvetleri Dergisi, Say:553, Temmuz 1992. KUT, ule, Trk D Politikasnda Ege Sorunu, Trk D Politikasnn Analizi, Faruk SNMEZOLU (der.), Der Yaynlar, stanbul 2001. MAN SALI, Erol, Dnden Bugne Kbrs, ada Matbaaclk ve Limitet irketi Yaynlar, Nisan, 2000. MERAY, Seha L. / SAR, Cem, zinsiz Giren Yabanc Uaklarn Uluslararas Hukuk Asndan Yaratt Sorunlar, Hv.Bas. ve Ne.Md.l. MERAY, Seha L. (ev.), Lozan Bar Konferans, Tutanaklar Belgeler, Tk.I, C.1. K.1. Ankara, 1969. MERAY, Seha L. Devletler Hukukuna Giri. C. I, 3. Bas. Ankara, 1967.s.324 MERAY, Seha L., Birlemi Milletler Devletler Hukuku Komisyonu Yedinci Toplants, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, 1955, Cilt:10, No:4. NATO Gneydou Avrupa Mttefik K.l, K.K.K.l Yaynlar, Ege Denizinde Trk-Yunan Askeri Sorunlar, zmir, 1995. OKMAN, Cengiz, Strateji Teorisine Giri, Deniz Harp Okulu Yaynlar, stanbul, 1995. ORAN, Baskn (ed), Trk D Politikas Cilt 1, letiim Yaynlar, stanbul, 2001. ZCAN, Murat, Tarihin Inda Yunan Mezalimi, IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 2005.

157 ZKAN, Cemal, Trk-Yunan Diyalogu ve ki lke likilerinde Yaknlama abalar, Gncel Konular, Austos 1989, Say:10. ZMEN, Sleyman, Avrasyann Krlma Noktas Kbrs, IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 2005. PAZARCI, Hseyin, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, Turhan Kitapevi, Ankara, 1999. PAZARCI Hseyin, Dou Ege Adalarnn Askerden Arndrlm Stats, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar: 550, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi ve Basn-Yayn Yksekokulu Basmevi, Ankara 1986. PAZARCI, Hseyin, Lozan Antlamasndan 1974e Kadar Egeye likin Gelimeler ve Yunanistann Ege Politikas, nc Asker Tarih Semineri TrkYunan likileri 1986. POYRAZ, Hamdi, Trk-Yunan Sorunlar Ege Denizi ve Ege Adalar, Harp Akademileri Komutanl Yayn, Harp Akademileri Basmevi, Yenilevent- stanbul, 2004. SABAHATT N, smail, Girit Oyunu ve Kbrs, Akdeniz Haber Ajans

Yaynlar, Girit Nasl Kaybedildi, zyay Matbaaclk, stanbul, 2000. SCHMITT, Michael, Aegean Angst: The Greek-Turkish Dispute, Naval War College Review, Summer 1996. S DAL, Uur, Ege Denizindeki Anlamazlklarn Uluslararas Antlama ve Szlemeler ile Trk-Yunan likileri Karsnda Tahlili, Deniz Kuvvetleri Dergisi, Nisan 1982, Cilt:98, Say:517. SNMEZOLU, Faruk, Trkiye-Yunanistan likileri ve Byk Gler

Kbrs, Ege ve Dier Sorunlar, Der Yaynlar, stanbul 2000.

158 M R, Bilal N., Ege Sorunu Belgeler (Aegean Question) Cilt 1 (19121913), Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1989. M R, Bilal N., Ege Sorunu Belgeler (Aegean Question) Cilt 2 (19131914), Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1982. TAKIRAN, Cemalettin, Oniki Adann Dn ve Bugn, Gnkur. ATASE Yayn, Gnkur. Basmevi, Ankara, 1996. The Commanders Handbook on The Law of Naval Operations,US Navy Publication, USA. TOKATLIOLU, Aysun, Ege Denizi Blgesi ve Yunanistan ile Trkiyenin Denizle lgili Yetki Alanlarnn Belirlenmesi Sorunu, Doktora Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Uluslararas likiler Anabilim Dal, stanbul 2004. TOKATLIOLU, Aysun, Tarihten Gnmze Ege Adalar, Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Uluslararas likiler Anabilim Dal, stanbul 1991. TOLUNER, Sevin., Milletleraras Hukuk Dersleri, Beta Yaynlar, stanbul, 1996. TOLUNER, Sevin., Trkiyenin Baz D Politika Sorunlar, Beta Yaynlar, stanbul, 2000. TURAN. erafettin, Rodos ve 12 Adann Trk Hkimiyetinden k, Ocak 1965, Belleten XXIX. TURGUT, Reat, Gven Artrc nlemler Kapsamnda Mevcut Uygulamalar, Sempozyum Bildirileri: Trkiyenin Etrafnda Bar Kua Nasl Oluturulur, stanbul, 2002. TURNA, Metin, Ege Denizinde Trk-Yunan likileri ve Kta Sahanl Meselesi, Y.Lisans Tezi, GYTE, 2002.

159 Trke Szlk, Milliyet Yaynlar, stanbul 1992. NAL, Hasan, Trkiye-Avrupa Birlii likileri ve Trk-Yunan Sorunlar, Trkler Ansiklopedisi 17. Cilt, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002. WILSON, A., The Aegean Dispute, Greece and Turkey:Adversity in Alliance, New York, 1984. www.adalet.gov.tr www.anadoluajansi.com.tr www.byegm.gov.tr www.devletarsivleri.gov.tr www.dhmi.gov.tr www.diaspora-net.org www.dzkk.tsk.mil.tr www.foreignpolicy.org.tr www.geocities.com/turkishgreek www.harpak.tsk.mil.tr www.hvkk.tsk.mil.tr www.iacenter.org www.icao.int

160 www.mfa.gov.tr www.mkutup.gov.tr www.nato.int www.nwc.navy.mil www.tsk.mil.tr www.sgk.tsk.mil.tr www.stradigma.com www.trncinfo.com www.ttk.gov.tr www.un.org YAVUZ. Celalettin, Mentee Adalar (Oniki Ada)nn Tarih, Deniz Harp Okulu Basmevi, stanbul, 2003. YILMAZEL K, brahim ERTRK, Yaar, Ege Adalarnn Corafi, Tarihi, Siyasi ve Hukuki Durumu ve Gnmzdeki Gelimeler, Dokuzuncu Askeri Tarih Semineri Bildirileri I, Genelkurmay ATASE ve Genelkurmay Denetleme Bakanl Yaynlar, Genelkurmay Basmevi, Ankara 2005. YCEER, Bilal, Em. Hv. Hakim Alb., Hava Hukuku Konferans.

161

ZGEM
1975 Ylnda orumda dodum. lk ve orta renimimi orumda

tamamlamay mteakip 1990 ylnda Deniz Lisesinde renim grmeye hak kazandm. Lise renimimi tamamladktan sonra Deniz Harp Okulunda drt senelik lisans eitimi aldm ve 1997 ylnda Temen rtbesi ile mezun oldum. Deniz Kuvvetlerine bal eitli birlik ve gemilerde grev aldm. Halen Deniz Hava s Komutanlnda D/K Ua Taktik Koordine Subay olarak grev yapmaktaym.

162

EKLER
EK1 : Uluslararas Sivil Hava Tamacl'n Dzenleyen ok Tarafl Anlamalar EK2 : ye Olunan Uluslararas Havaclk Kurulular. EK3 : Trk Sivil Havaclk Kanunu. EK4 : Trk Karasular Kanunu. EK5 : Hudut Blgeleri Uu Ynetmelii. EK6 : Trk Arama ve Kurtarma Ynetmelii EK7 : Yunanistann Trk Hava Sahasn hlallerine likin Genelkurmay Bakanlnn eitli Basn Aklamalar. EK8 : Yunanistan Basn-Yayn Organlarnda Yer alan Trk-Yunan Sorunlarna likin Haberler.

163

EK1 : ULUSLARARASI S V L HAVA TAIMACILII'NI DZENLEYEN OK TARAFLI ANLAMALAR

Teknik gelimeler, Birinci ve kinci Dnya Savalarnda havadan gelebilecek tehlikelere kar nlem alnmas zorunluluu, uygulamada devletin lkesi zerindeki hava sahasnn devletin mutlak egemenlii altnda olmasn gerekli klmtr. Bylece Birinci Dnya sava sonras, havaclkla ilgili uluslararas dzenlemelere ynelinmitir. Sivil Havaclkta 22 Mart 1919 tarihinde Paris ile Brksel, 25 Austos 1919 tarihinde Paris ile Londra arasnda balayan ilk dzenli hava servislerini takip eden aylarda yaplan Paris Bar Konferansna katlan Devletler, Devletlerin hava sahalar zerindeki hkmranlk haklar, Milletleraras uu hakk ve Milletleraras kayt ve kstlamalar gibi Havacla ilikin Milletleraras Kamu Hukuku konularn grerek, mutabk kaldklar hususlar ilk Milletleraras Sivil Havaclk anlamas olan 13 Ekim 1919 tarihli Paris Szlemesi ile belgelediler. Sivil Havacla ilikin, Milletleraras Kamu Hukuku kurallarn dzenleyen Paris Szlemesini, 1926 ylnda Madrid ve 1929 ylnda Havana Szlemeleri takip etti ve bu Milletleraras Kamu Hukuku kurallar, 17 Aralk 1944 tarihli ikago Szlemesi kabul edilinceye kadar, yrrlkte kald.

1. PAR S HAVACILIK SZLEMES

13 Ekim 1919'da Paris'te Bar Konferansnda kurulan zel bir komisyon tarafndan hazrlanan Hava Ulatrma Szlemesi yirmi yedi devlet tarafndan imzalanm ve 11 Temmuz 1922'de yrrle girmitir. Paris Szlemesi yalnz bar zamanndaki durumda ilgilidir. Szleme'nin 1 inci maddesinde her devletin lkesi zerindeki hava sahasnda "Mutlak ve Mnhasr Egemenlii" prensip olarak belirtilmitir.

164

2. MADR T SZLEMES (1926)

Paris Szlemesi btn devletlerin kabul ettii bir szleme olamamtr. Devletler ancak yakn ilikileri bulunan devletlerle szlemeler akdederek hava ulamn dzenlemeyi tercih etmilerdir. Madrid Szlemesi'nin ana hatlar Paris szlemesine benzemektedir.

3. HAVANA SZLEMES (1928)

Amerika Devletleri'nin kendi aralarnda akdettii Havana Szlemesi devletlerin havada mutlak ve mnhasr egemenliini kabul etmekle beraber, Paris ve Madrid Szlemelerinden farkllklar arz ediyordu. Havana szlemesi ticari amala kullanlan uaklara daha ok serbesti tanyordu.

4. VAROVA SZLEMES (1929)

Varova szlemesinin tam ismi "Uluslararas Hava Tamalarna ilikin Baz Kurallarn Birletirilmesi Hakknda Szleme"dir. Sivil Havacln ok byk bir hzla gelimekte olmas dolaysyla, zellikle Ulusal veya Uluslararas alanda Havayolu ile yaplan yolcu ve yk tamalarndan doan hukuki ilikilere uygulanacak kurallarn nemi byk lde artmtr. Bir taraftan Havacla ilikin Milletleraras Hukuk alannda yasal

dzenlemeler yaplrken, dier taraftan Milletleraras zel hukuk ve kanunlar ihtilaf konularna da eilinmesi gerektii akt. nk tama akdinin artlarnn, tamann yapld lkelerde, farkl hukuk kurallar olmas nedeni ile farkl yorumlanmas, yolcularn hak aramasnda byk glklere neden olduu gibi, tama akdinin yapld, tamann balad, tamann son bulduu, duraklama ve yolcunun tabiiyetinde bulunduu yer Mahkemelerinin, ayn olayda kendilerini yetkili saymas ve farkl hukuklar uygulamalar nedenleri ile birbirleriyle elikili ve mkerrer demelere neden olan kararlarn ortaya kmas, teknik ve gvenlik asndan henz yeni gelimekte bulunan ve mali adan gsz hava arac yapmclarn, sahiplerini ve iletmecilerini olumsuz ynden etkiliyordu.

165 Bu konudaki kurallar, Havayolu ile yaplan yurtii tamalar iin Milli Kanunlarda; yurt d tamalar iin ise, tamann nitelik ve karakterine gre, Trkiye'nin de 01 Mart 1977 tarihinde 2073 sayl kanunla onaylayarak taraf olduu Varova Szlemesi ve bu szlemeye deiiklik getiren; 1955 tarihli LAHEY Protokol 1961 tarihli GUADALAJARA Ek Szlemesi 1971 tarihli GUATEMALA CITY Protokol 1975 tarihli 1 Sayl MONTREAL Ek Protokol " " 3 Sayl MONTREAL Ek Protokol " " 4 Sayl MONTREAL Ek Protokollerinde yer almaktadr. Varova Szlemesi, Uluslararas hava tamasnn ve bu tr tamalarda taycnn sorumluluunun dzenlenmesi ve artlarda birlik salanmas ihtiyacndan domutur.Bu uluslararas szleme 1925 tarihinde Paris'te toplanan Birinci Uluslararas Hava zel Hukuku Konferansnn kurduu "Hava Hukuku Uzmanlar Uluslararas Teknik Komitesi"nin hazrlam olduu n tasarya dayanmaktadr. 12 Ekim 1929'da Varova'da yaplan toplant sonunda dzenlenen Varova Szlemesi 30'dan fazla devlet tarafndan imzalanm ve 1933'de yrrle girmitir. Halen 108 devlet bu szlemeye katlm bulunmaktadr. Varova Szlemesi uluslararas hava tama szlemeleri bakmndan esas itibariyle tama belgeleri (md.39),eya (yk) tamasnda hukuki ilikiler (md.10 16) ve hava taycsnn sorumluluunu (md.1730) olduka ayrntl biimde dzenlemi ve bu konularda birlik salam bulunmaktadr.

166 Varova Szlemesinin Hava Hukukunda bu kadar nemli bir yer igal etmesinin en nemli nedenlerinden biri Hava Hukukuna ilikin Milletleraras szlemeler arasnda en ok kabul grenlerden biri olmasdr. Bilahare Varova Szlemesinin baz hkmlerinin daha iyi hale getirilmesi iin muhtelif almalar yaplm ve ICAO (Uluslararas Sivil Havaclk rgt) Hukuk Komitesi tarafndan hazrlanan deiiklik protokol tasars 28 Eyll 1955'de Lahey'de toplanan Diplomatik Konferans'ta imzalanm ve otuz devletin onayndan sonra 1 Austos 1963 tarihinde yrrle girmitir Varova szlemesi ve Lahey Protokolnden sonra, uluslararas tamalarn tama szlemesine taraf olan taycdan (akit tayc) baka bir hava taycs (fiili tayc) tarafndan yerine getirildii gz nnde tutularak fiili taycnn sorumluluunu dzenleyen bir szleme Guadalajara'da toplanan diplomatik Konferansta kabul edilmitir.(1961 Guadalajara Szlemesi) Yolcu tamalarna ilikin temel deiiklikler ise 1971 Guatemala City Protokol ile dzenlenmitir. Burada son olarak anlmas gereken 1975 Montreal Konferansdr. Bu konferansta kabul edilen drt protokolden 1, 2 ve 3 nolu protokoller ile taycnn sorumluluunun snrlarn tayinde Poincare Franknn yerine Uluslararas Para Fonunun (IMF) zel ekme hakknn kullanlmasdr. 4 nolu protokol ile de eya (yk) tamalarnda temel deiiklikler yaplarak hava yk senedi yerine elektronik cihazlarn kullanlmas ngrlmtr.

5. KAGO SZLEMES
Paris Szlemesi'nin uluslararas hava ulamn dzenlemekteki yetersizlii, yeni teknik gelimeler ve ihtiyalar bu alanda yeni tedbirler alnmasn zorunlu klyordu. Bylece 1944 yl dnya havacl asndan nemli bir dnm noktas tekil eder. Amerika Birleik Devletleri'nin ikago kentinde 7 Aralk 1944 tarihinde 52 devletin temsilcileri toplanarak ikago Szlemesi diye adlandrlan, Uluslararas

167 Sivil Havaclk Szlemesini imzaladlar. ikago Szlemesi, Uluslararas Sivil Havacln esaslarn evrensel dzeyde dzenleyen ve Uluslararas Hava Hukukunun cari kurallarn belirleyen temel bir metindir. Trkiye'nin 5 Haziran 1945 tarih ve 4749 sayl Kanunla onaylam bulunduu ikago Anlamasna bugn 152 devlet taraf olmutur. Bu anlama; Hava Seyrseferi, Hava Nakil Vastalarnn tabiiyeti ve tescili, lisans ve sertifikalar, Hava Seyrseferini kolaylatrc tedbirler, Kazalarn tahkiki, Uluslararas standartlar ve usuller gibi genel ve gayri ticari konularda nemli dzenlemeler getirmitir. Bu anlama gerei kurulan Uluslararas Sivil Havaclk Tekilat (ICAO) almalarna balamtr. Birka saat iinde birbirinden deiik birok lke'nin hava sahasn kullanmak durumunda olan hava aralar nedeniyle dnya lkeleri ICAO ats altnda hzla toplanmaya balamlar ve bugn 150'den fazla devletin yesi olduu ICAO, Sivil Havacln her sahada Uluslararas standart ve kurallarn tespit eden ve uygulanmasn salayan bir kurulu durumuna gelmitir. Uluslararas sivil havacln emin ve dzenli bir ekilde geliebilmesi ve sivil havaclk hizmetlerinin eit imkanlar esas zerine tescili ile salam ve ekonomik bir ekilde iletilebilmesi iin baz prensip ve dzenlemeler hususunda mutabk kalnmas. Anlamann ikinci ksmnda yer alan 43. maddesi ile ksa ad olan ICAO (International Civil Aviation Organization) Uluslararas Sivil Havaclk Tekilat'nn kurulmas hkme balanm olup 4466 maddeler ile ICAO'ya ilikin esaslar dzenlenmitir. ICAO'nun kuruluu ICAO'nun ama ve hedefleri, anlamann 44. maddesinde akland zere aadaki gibidir. a) Btn dnyada uluslararas sivil havacln emniyetli ve dzenli

gelimesini temin etmek. b) Barsever amalar iin hava aralar seilmesini ve iletilmesini

desteklemek. c) Uluslararas Sivil Havaclk iin havayollar, havaalanlar ve hava

seyrsefer kolaylklarnn gelimesini temin etmek.

168 d) Dnya halknn emin, dzenli, yeterli ve ekonomik hava ulamna olan

gereklerini hazrlamak. e) nlemek, f) g) h) Taraf devletlerarasnda hi bir fark gzetmemek, Uluslararas hava seyrseferinde uu emniyetini garanti altna almak Genel olarak uluslararas sivil havacla ait tm konularn geliimini Makul olmayan rekabetin ekonomik bakmdan sebep olaca israf

temin etmek. Uluslararas Sivil Havaclk Anlamas'nn 54 (1) maddesi gereince uluslararas standart ve tavsiye edilen hususlarn ICAO Konseyi tarafndan kabul ile 90. maddesi gereince de, belirlenecek bu standart ve tavsiyelerin Anlama'ya ek olarak kabul esas getirilmitir. ICAO tarafndan dzenlenmekte olan ve anlamann eki saylan toplam 18 ayr konuda ek (annex) mevcut olup, bunlar aada gsterilmitir. Ek 1: Personel Yeterlilik (lisans) Belgeleri: Uu ekibi, hava trafik kontrolleri ve hava arac bakm personeli lisans standartlar. Ek 2: Havaclk Kurallar: Grerek ve Aletli uua ilikin kurallar. Ek 3: Uluslararas Hava Seyrseferi iin Meteoroloji Hizmetleri: Uluslararas hava seyrseferi iin meteoroloji hizmetleri koullar ve hava aracndan meteorolojik gzlemleri rapor usulleri. Ek 4: Havaclk Haritalar; Uluslararas havaclkta kullanlan harita vb.lerinin zellikleri. Ek 5: Hava-Yer Haberlemesinde kullanlan l Birimleri: Hava Yer haberlemesinde kullanlacak l birim ve sistemleri standartlar.

169 Ek 6: Hava Arac letmecilii; Tm dnyada benzer standartlarn

uygulanmasna (Uu Gvenlii dahil) esas standartlar, blmdr. Blm 1: Uluslararas Ticari Hava Ulam-Uaklar Blm 2: Uluslararas Genel Havaclk Uaklar Blm 3: Uluslararas iletmecilik Helikopter

Ek 7: Hava Arac Tescil areti ve Milliyeti; Hava Arac tescil ve tanmlamas iin kurallar. Ek 8: Hava Aralar Uua Elverililii; Hava aralarnn ayn ilemlerle sertifikasyon ve denetimine ilikin dzenlemeler ve kurallar. Ek 9: Kolaylklar: Hava aralar, yolcu, yk ve dier ilgililerin uluslararas havaalanlarna giri ve klarnn abuklatrlmasna ilikin koullar. Ek 10: Havaclk Haberlemesi; Haberleme tehizat ve sistemleri ile (Cilt 1), Haberleme usullerinin (Cilt 2) standardizasyonu. Ek 11: Hava Trafik Hizmetleri; Hava trafik kontrol, uu bilgi ve uyar hizmetlerinin kurulu ve iletilmesi hakknda kurallar. Ek 12: Arama ve Kurtarma; Arama ve Kurtarma Hizmetleri iin gerekli tehizat ve iletme zellikleri. Ek 13: Hava Arac Kaza nceleme Hava arac kazalar Bildirme, inceleme ve rapor usullerinde benzerliin salanmasna ilikin dzenlemeler. Ek 14: Havaalanlar; Havaalanlarnn dizayn ve iletilmesi (Cilt 1) ve Helikopter ini kalk alanlar Heliportlara (Cilt 2) ilikin zellikler.

170 Ek 15: Havaclk Bilgi Hizmetleri; Uu Harekat iin gerekli havaclk bilgilerinin toplanmas ve yaynlanmasna ilikin metotlar. Ek 16: evre Koruma; Hava Arac Grlt Dzenleme ve Karasal Kullanm Grlt Belirleme Birimleri (Cilt 1) ve Hava Arac Motor ktlarna (Emissions) (Cilt 2) ilikin uygulamalar. Ek 17: Gvenlik-Uluslararas Sivil Havacln Kanun D Eylemlerden Korunmas; Konuya ilikin dzenlemeler. Ek 18: Tehlikeli Maddelerin Havadan Emniyetle Tanmas; Tehlikeli Maddelerin (Kargonun) zellikleri, etiketlenmesi, paketlenmesi ve yklenmesine ilikin kurallar. Sivil Havaclk her ynyle, devletlerini birbirinden bamsz olarak kural koyup, ynlendirilmeleri mmkn olmayan bir faaliyet sahas olarak dnya lkelerinin ayn standart ve kurallar uygulamasn zorunlu klmakta ve lkemizin de 1945 ylnda 4749 Sayl Kanun ile yesi olduu ICAO, bu konuda stne den grevi baar ile yrtmektedir.

6. AVRUPA DH L TAR FES Z HAVA SERV SLER N N T CAR HAKLARI MEVZUUNDA OK TARAFLI ANLAMA (1956)
ikago Szlemesi genellikle tarifeli seferleri konu edinmektedir. Bunun da nedeni ikago Szlemesinin akdedildii tarihlerde ticari havaclk iindeki yeri itibariyle pek czi hacim arz eden tarifesiz seferlerin Anlamaya taraf lkeler arasnda 5. maddeye gre tmyle serbest braklm olmasdr. Ancak, zellikle 50'li yllardan sonra Tarifesiz Hava Tamaclnn ulat dzey itibariyle bu maddenin de pratik geerlilii kalmam, devletler birbirleri arasnda bu konuda da mtekabiliyet arar tutuma girmilerdir. Nitekim Trkiye'nin de taraf olduu 1956 tarihli bu anlamayla ikago Szlemesinin 5.maddesiyle tannan serbestinin kapsam iyice daraltlmtr.

171

EK2 : YE OLUNAN ULUSLARARASI HAVACILIK KURULULARI1. S V L HAVACILIK

TEK LATI (International Civil Aviation Organization ICAO)
KURULU VE FONKS YONLARI
kinci Dnya Sava sonrasnda, ksa zamanda gelien havaclk faaliyetleri, lkeler aras tamaclk, tamalarn yapld lkelerin byk bir uyum ve ibirlii iinde davranmasn gerektirmi ve bu faaliyetlerin uluslararas dzeyde rgtlenilerek yrtlmesi zorunlu hale gelmitir. Bu ekilde balayan almalar, 1944'te meyvesini vermi ve ABD'nin ikago kentinde hazrlanan "ikago Konvansiyonu" tm dnya lkelerinin kabulne sunulmu, bylece uygulama beraberliinin salanmas yolunda byk bir adm atlmtr. Uluslararas Sivil Havaclk rgt, 7 Aralk 1944 tarihinde Sivil Havaclk Anlamasnn imzalanmasyla kurulmutur. ICAO, Birlemi Milletlere bal, hava tamaclyla ilgili uluslararas standartlar ve gvenlik, emniyet ve verimlilik iin gerekli olan dzenlemeleri yapan ve anlamaya taraf 183 lke arasndaki sivil havaclkla ilgili her konuda araclk grevini stlenen bir kurulutur. ICAO, uak iletmeciliiyle ilgili her trl uluslararas standard gelitirmekte, dzenlemekte ve kabul etmekte, gerekli tesislerin kurulmasna ve hizmetlerin salanmasna yardm etmekte, hkmetlerle birlikte alarak blgesel hava seferleri planlar oluturmakta ve hava gvenliiyle ilgili standartlar belirlemekte, toplum sal, g ve gmrk ile ilgili formaliteleri dzenlemekte, lkelerin ICAO standartlarn yerine getirebilmelerine yardmc olmak amacyla teknik yardmlarda bulunmakta, dnya havaclk istatistiklerini dzenlemekte ve yaymlamakta, uluslararas hava hukuku anlamalarn yrtmekte, sivil havaclkla ilgili almalarn evre zerindeki etkilerini incelemektedir.

172

YELER
Afganistan, Arnavutluk, Cezayir, Angola, Antigua ve Barbuda, Arjantin, Ermenistan, Avustralya, Avusturya, Azerbaycan, Bahamalar, Bahreyn, Banglade, Barbados, Belarus, Belika, Belize, Benin, Bhutan, Bolivya, Bosna Hersek, Botswana, Brezilya, Brunei, Bulgaristan, Burkina Faso, Burundi, Kamboya, Kamerun, Kanada, Cape Verde, Orta Afrika Cumhuriyeti, ad, ili, in, Kolombiya, Comoros, Kongo, Cook Adalar, Kosta Rika, Fildii Sahili, Hrvatistan, Kba, Kbrs, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Cibuti, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, Msr, El Salvador, Ekvator Ginesi, Eritrea, Estonya, Etiyopya, Fiji, Finlandiya, Fransa, Gabon, Gambiya, Almanya, Gana, Yunanistan, Grenada, Guatemala, Gine, Yeni Gine, Guyana, Haiti, Honduras, Macaristan, zlanda, Hindistan, Endonezya, ran slam Cumhuriyeti, Irak, rlanda, srail, talya, Jamaika, Japonya, rdn, Kenya, Kazakistan, Kiribati, Gney Kore, Kuzey Kore, Kuveyt, Krgzistan, Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti, Letonya, Lbnan, Lesotho, Liberya, Libya Sosyalist Arap Halk Cemahiriyesi, Litvanya, Lksemburg, Makedonya, Madagaskar, Malawi, Malezya, Maldiv, Mali, Malta, Marshall Adalar, Moritanya, Mauritius, Meksika, Mikronezya, Monako, Moolistan, Fas, Mozambik, Miyanmar, Namibya, Nauru, Nepal, Hollanda, Yeni Zelanda, Nikaragua, Nijer, Nijerya, Norve, Umman, Pakistan, Panama, Papua Yeni Gine, Paraguay, Peru, Filipinler, Polonya, Portekiz, Katar, Romanya, Rusya Federasyonu, Ruanda, St.Kitts ve Nevis, St.Lucia, St. Vincent ve Grenadines, Sao Tome ve Principe, Suudi Arabistan, Senegal, Seyeller, Sierra Leone, Slovakya Cumhuriyeti, Slovenya, Solomon Adalar, Somali, Gney Afrika, spanya, Sri Lanka, Sudan, Surinam, Swaiziland, sve, svire, Suriye Arap Cumhuriyeti, Tacikistan, Tanzanya, Tayland, Togo, Tonga, Trinidad ve Tobago, Tunus, Trkiye, Trkmenistan, Uganda, Ukrayna, Birleik Arap Emirlikleri, ngiltere, Amerika Birleik Devletleri, Uruguay, zbekistan, Vanuatu, Venezella, Vietnam, Bat Samoa, Yemen, Yugoslavya, Zaire, Zambiya, Zimbabwe. Trkiye, 1945 ylnda 4749 sayl kanun ile ye olmutur.

173

YAPI
ICAO bamsz bir organ gibi alan ve 183 ye devletin temsilcilerinden oluan bir Kongreye sahiptir. Bu Kongre en az ylda bir toplanmaktadr. Kongre, kuruluun teknik, ekonomi, hukuk ve teknik yardm alanlarndaki tm alma programn detayl olarak incelemekte ve ICAOnun ileriki almalar iin rehberlik etmektedir. ICAOnun ynetim birimi Konseydir. Konsey, Kongre tarafndan 3 yllk bir sre iin seilen 33 lke temsilcisinden olumaktadr. Uluslararas sivil havaclk sahasndaki tm faaliyetlerin yrtlmesinde esas alnan ikago Konvansiyonu'nda yer alan btn hkmler dnya apnda, daha dzenli ve emniyetli hava tamaclnn teminine yneliktir. Ticari hava tamaclk faaliyetleri ile ilgili olan hkmlerle, ticari faaliyetler genel olarak lkelerin karlkl anlamalarna braklmtr. Buna, benzer olarak ok tarafl tamalar ile ikinci lkeden nc lkeye tamalar, karlkl veya ok tarafl anlamalarla dzenlenmektedir. Bu gn iin karlkl tamalarda genellikle yar yarya tama prensibi uygulanmaktadr. Ancak, saysal ve mantksal olarak, bunun her zaman gereklemeyecei de aktr. Bu gibi durumlarda yzde elliyi geen taraf, kar tarafa belirli oranda, fazla tamadan, kazand gelirlerden pay (royalty) verebilmektedir. hatlarn da yabanc lke tayclarna msaade eden lke says ise dikkate alnmayacak kadar azdr. Uluslararas tamaclk faaliyetleri ile ilgili olarak, bu sahada arz edilen tm hizmetlerde kullanlan sistem ve tehizatlara ilikin standart ve kriterler, ikago Konvansiyonu'nun Ek'lerinde (Annex) yer almtr. Toplam 18 adet olan bu Ek'ler, 18 ayr konuda standart ve kriterler ile tavsiye nitelikli kararlar iermektedir. Bu standart ve kriterlerin havacln hzl geliimine paralel olarak deitirilmeleri ya da yenilenmeleri gerecei muhakkaktr. Bu nedenle, ICAO koordinasyonunu altnda, ye lkelerin yetimi elemanlarndan oluan eitli alma gruplar, havaclktaki gelimeleri takip etmekte, Ek'lerde gereken dzeltme ve yeniliklerin yaplmasn salamaktadrlar.

174 Havaclk faaliyetlerinin uluslararas nitelik ve devamll, kullanlan tm sistem ve tehizatla uyumluluu ve genelde ayn zellikleri tamalarn zorunlu klmaktadr. Bu nedenle Ek'lerde yer alan standart ve kriterlerin tm lkelerin bunlar uygulamalar zorunludur. ICAO yesi lkelerin bunlar uygulamalar zorunludur. ICAO'ya ye olmayan dier lkelerin bkk bir ksm da, bu sahada faaliyet verebilmenin doal bir gerei olarak, bu standart ve kriterleri uygulamaktadrlar. lkemizde sz konusu standart ve kriterlerin uygulanmasnda, deiikliklerin takip ve adaptasyonunda gerekli hassasiyeti gstermektedir.

2. AVRUPA S V L HAVACILIK KONFERANSI (ECAC)

lkemiz, ICAO'nun yan sra, Avrupa lkeleri arasndaki havaclk faaliyetlerini dzenleyen Avrupa Sivil Havaclk Konferans'nn da yesidir. Ksa ad ECAC olan bu kurulu, ICAO'nun personel destei altnda ayr bir bteyle, bamsz olarak faaliyetlerini srdrmektedir. 1955 ylndan beri faaliyetlerini srdren bu Kurulua 32 Avrupa lkesi yedir. ECAC, Avrupa Konseyi, Uluslararas Sivil Havaclk Tekilat ve Avrupa Topluluu ile ok yakn ilikiler iinde almaktadr. ECAC'n, en st alma organ, Ulatrma Bakanlar Toplants olup, takiben Genel Mdrler Toplants gelmektedir. Aada belirtilen konulardaki almalar, eitli alt alma gruplar ile yrtlmektedir. a) b) c) d) Avrupa'da hava tamaclnn liberizasyonu, Avrupa Hava Sahas'ndaki trafik artna karn dzenlemeler, Atlantik ar uulara ilikin dzenlemeler, Charter tamaclna ilikin dzenlemeler,

175 e) evre korumasna ilikin dzenlemeler (Hava arac grltleri, motor

gazlar v.b.) f) g) h) arttrlmas, ) j) k) l) m) Hava tamaclna ynelik kanun d eylemlerin nlenmesi, Bilgisayar Rezervasyon Sistemi (CRS)'ne ilikin dzenlemeler, Formalitelerin azaltlmas, ilemlerin hzlandrlmas, Dier Dnya lkeleri ile ilikilerin dzenlenmesi, Uu gvenlii konusunda mterek almalarn dzenlenmesi, Ortak bir Avrupa Pilot Lisans dzenlemesi, Hava tamaclnda uu kurallar ve emniyetinin gelitirilmesi, Kazalarn nlenmesi, kazalarda insan hayatnn korunmasnn imknnn

3.

AVRUPA

HAVA

SEYRSEFER

GVENL

TEK LATI (EUROCONTROL)

lkemiz, Avrupa Hava Seyrseferi Gvenlii Tekilat (EUROCONTROL)na da 1 Mart 1989 tarihinde tam ye olmutur. Avrupa Hava Seyrseferi Gvenlii Tekiltnn (EUROCONTROL) 31 yesi vardr. ncelikli amac balantsz, Avrupa Hava Trafik daresi sistemini gelitirmektir. Bu amacn gerekletirilmesi, havaclk camiasnn gnmzde ve gelecekte karlaaca sorunlar iin bir anahtardr, bu sorunlar; hava trafiindeki tahmin bymeler ile baa kmak, yksek dereceli bir gvenlii salarken maliyetleri azaltmak ve evreye saygl olmaktr.

176 EUROCONTROL, ksa, orta ve uzun vadeli pan-Avrupa hava trafik idaresi stratejilerini ve ilgili aksiyon plnlarn gelitirir, koordine eder. Bu sre ulusal otoriteleri, hava seferleri salayclarn, sivil ve asker amalarla hava sahasn kullananlar, havaalanlarn, ilgili endstrileri, profesyonel tekiltlar ve ilgili Avrupa kurumlarn kapsar.

KURUMSAL YAPI
1960 EUROCONTROL Szlemesi, 1997de yenilenmitir ve bu yenilenmi hali Hava Trafik daresindeki siyas ve operasyonel deiiklikleri dikkate alr. Bu yenilenen Szleme btn ye devletler tarafndan onaylandktan sonra yrrle girecektir. Yenilenen szlemenin belirli Maddeleri EUROCONTROLun gelitirilmi, gvenli ve etkili hava trafik idaresi konusunda ve karar alma srelerini dzene sokmada inisiyatif almasn ngrr. Bu ayn zamanda 2 yeni karar alma mekanizmasnn kurulmasna yol amtr: EUROCONTROL Komisyonu ve Geici Konsey. Genel Direktr artk EUROCONTROL Ajansnn idaresinden tamamen sorumludur. Uluslar aras tekiltlar veya devletlerle yaplacak antlamalar, programlar ve projeler konusunda karar vericilere neri getirme hakkna sahiptir. Yenilenen Szleme effafl salamak iin tekilt iinde baz kurumlarn kurulmasna yol amtr; Performans Gzetleme Komisyonu, Sivil/Asker Ortak Komisyonu ve Gvenlik Dzenleme Komisyonu.

YE LKELER
Arnavutluk, Avusturya, Belika, Bulgaristan, Hrvatistan, Kbrs, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, rlanda, talya, Lksemburg, Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya, Malta, Moldavya, Monako, Hollanda, Norve, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, spanya, sve, svire, Trkiye ve Birleik Krallk.

177

EK3 : TRK S V L HAVACILIK KANUNU*

B R NC KISIM AMA, KAPSAM VE TANIMLAR AMA MADDE 1 Bu Kanunun amac; devaml ve hzl bir gelime gsteren ileri teknolojinin uyguland srat ve emniyet faktrlerinin byk nem tad sivil havaclk sahasndaki faaliyetlerin ulusal karlarmz ve uluslararas ilikilerimize uygun bir ekilde dzenlenmesini salamaktr. KAPSAM MADDE 2 Bu Kanun, kamu kurum ve kurulular ile gerek ve zel hukuk tzelkiilerinin havaclk sahasndaki faaliyetlerini kapsar. Devlet hava aralar, ak hkm bulunmayan hallerde bu Kanunun kapsam dndadr. TANIMLAR MADDE 3 Bu Kanunda geen: a) Trk Hava Sahas terimi: Trkiye Cumhuriyetinin egemenlii altndaki

lke ile Trk karasular zerindeki sahay.

14 Ekim 1983 gn ve 2920 sayl Kanun. R.G.:19 Ekim 1983, Say:18196, Dstur:V.Tertip, C.22

178 b) Hava Arac terimi; havalanabilen ve havada seyredebilme kabiliyetine

sahip her trl arac, c) Devlet Hava Arac terimi; Devletin askerlik, gvenlik ve gmrk

hizmetlerinde kulland aralar. d) Trk Sivil Hava Arac terimi; Devlet hava aralar tanm dnda kalan ve

mlkiyeti Trk Devletine veya kamu tzelkiilerine veya Trk vatandalarna ait aralar. e) Havaalan terimi; karada ve su zerinde hava aralarnn kalkmas ve

inmesi iin zel olarak hazrlanm hava aralarnn bakm ve dier ihtiyalarnn karlanmasna, yolcu ve yk alnmasna ve verilmesine elverili tesisleri bulunan yerleri. f) Ferry Uu terimi; bir hava aracnn yolcu ve yk tamakszn satn

alnmas veya kiralanmasnda tescil ilemleri yaplmadan yurda getirilmesi maksadyla yaplan uular ile uua elverililiine halel getirmeyen ksmi arzal olarak yaplan uular. fade eder. K NC KISIM HAVA SEYRSEFER N N GENEL HKMLER B R NC BLM TRK HAVA EGEMENL HKMLER TRK HAVA EGEMENL MADDE 4 Trkiye Cumhuriyeti Trk hava sahasnda tam ve mnhasr egemenlii haizdir.

179 TRK HAVA SAHASININ KULLANILMASI MADDE 5 Trk hava sahas hava aralar tarafndan bu Kanun ve ilgili dier mevzuat hkmleri erevesinde kullanlr. TRK HAVA SAHASINDAN YARARLANACAK HAVA ARALARI MADDE 6 Uua elverili olmak artyla aada saylan hava aralar Trk hava sahasnda uu yapabilirler. a) b) c) Trk Devlet hava aralar, Trk uak siciline kaytl Trk sivil hava aralar, Trkiye'nin taraf olduu anlamalar uyarnca Trk Hava Sahasnda

umalarna msaade edilen hava aralar, Yukarda belirtilenler dnda kalan her trl hava aracnn Trk Hava Sahasn kullanmas Ulatrma Bakanlnn iznine tabidir. Ulatrma Bakanl gerekli izni vermeden nce Genelkurmay Bakanl ve Dileri Bakanlnn grn alr. UU YASAKLARI VE SINIRLAMALARI MADDE 7 Bakanlar Kurulu, Genelkurmay Bakanlnn olumlu gr zerine; kamu dzeni ve emniyet mlahazalar ile veya asker sebeplerle geici veya devaml bir tedbir olarak, Trk hava sahasnn tamamn veya belirli blmnn kullanlmasn veya muayyen blgeler zerinden uuu yasak edebilir veya snrlayabilir. Uu gvenliini salamak amac ile Genelkurmay Bakanl ve Ulatrma Bakanlnca

180 konulacak dier tahditler, bu hkme tabi olmakszn Ulatrma Bakanlnca uygulanabilir. HAVA YOLLARI VE HAVAALANLARINA A T SINIRLAMALAR MADDE 8 Trk hava sahasnda uu yapmak hakkn haiz hava aralar ile dier hava aralarnn izleyecekleri uu yollar ve kullanacaklar hava alanlar, Genelkurmay Bakanl ile gerekli koordinasyon yaplmak suretiyle, Ulatrma Bakanlnca belirlenir. GMRK HAVAALANLARININ KULLANIMI MADDE 9 Yabanc lkelere giden veya yabanc lkelerden gelen hava aralar, ancak gmrkl havaalanlarndan kalkmaya ve inmeye mecburdur. stisnai hallerde, Ulatrma Bakanl Gmrk ve Tekel Bakanl ve ileri Bakanlnn mtereken verecei karar dairesinde, gmrksz bir hava alannn da kullanlmasna izin verilebilir. Belirlenmi bulunan gmrkl hava alanlarndan baka bir yere zorunluluk nedeniyle ini yapld takdirde hava arac sorumlu pilotu, durumu derhal varsa havaalan yneticisine, yoksa en yakn mlk amire veya zabta yetkilisine duyurmak ve yetkili makamlar el koyuncaya kadar hava aracn, yolcular ve yk ile birlikte gvence altna almakla ykmldr. K NC BLM S V L HAVA ARACI KAZALARI

181 HAVA ARACI KAZALARININ B LD R LMES MADDE 10 Her trl sivil hava arac kazas, sorumlu pilot veya mmkn olmad hallerde mrettebattan biri, ileten ve mahalli yetkililer tarafndan en seri vasta ile Ulatrma Bakanlna bildirilir. LK TEDB RLER MADDE 11 Zorunlu kurtarmaya yardm ilemleri ile can ve mal gvenliini korumaya ynelik tedbirler dnda aratrma ve soruturmann selametle yrtlmesini engelleyecek iler yaplmaz ve delillerin aynen muhafazas salanr. Bu konuda mahalli mlki amirler gereken tedbirleri alrlar. KAZA NEDENLER HAKKINDA SORUTURMA MADDE 12 Kazann nedenlerini ve olu eklini akla kavuturmak ve sivil havaclkta can ve mal gvenliinin salanmas bakmndan tekrara engel olmak amac ile her sivil hava arac kazasnn ayrntl teknik inceleme ve soruturmas yaplr. SORUTURMA KURULU MADDE 13 Ulatrma Bakanl, havaclk alannda uzmanl kabul edilmi kiilerden seilecek bir kurulu, kazann soruturulmas iin grevlendirir. Bu Kurul, yukardaki maddede belirtilen ama dairesinde her trl aratrma ve incelemeyi yapar, delil toplar, ifade alr, gerektiinde kolluk kuvvetleri ve adli makamlar ile ibirlii kurar

182 veya yardmlarna bavurur. Kazann zel artlar gerektirdii hallerde soruturma kurulu ihtisas sahibi bilirkiilere de bavurabilir. Soruturma Kurulunun oluturulmas, soruturmann yrtlmesi, yetki ve sorumluluklar, hava arac kazalarnda yaplacak kurtarma ve yardm ileri Ulatrma Bakanlnca bir ynetmelikle dzenlenir. Bu Ynetmelikte Trkiyenin taraf olduu uluslar aras anlamalar gz nnde tutulur. SORUTURMA RAPORU MADDE 14 Soruturma Kurulu; tespit ettii hususlar, vard sonucu, tekrarlara engel olunmas bakmndan alnmasn uygun bulduu nerileri ile birlikte ayrntl ve gerekeli bir rapor halinde Ulatrma Bakanlna verir. Raporda yer alan hususlara ksmen veya tamamen katlmayan yeler, kiisel grlerini ek bir raporda belirtebilirler. Ulatrma Bakanl raporun bir suretini ilgililere verir ve raporun tekemml etmi olduunu Resmi Gazete ile nc ahslara duyurur. Resmi Gazete ile yaplan duyuruda raporun ilgililerce nerede ve ne suretle incelenebilecei belirtilir. Rapor, gerektiinde ksmen veya tamamen uygun bulunacak vastalar ile yaynlanr. KIYASEN UYGULAMA MADDE 15 Bir kaza lm veya yaralanma ile sonulanmasa dahi, sivil havaclkta can ve mal gvenliinin korunmas bakmndan nem tayan olaylar hakknda da Ulatrma Bakanl bu blmde yer alan esaslar dairesinde kyasen ilem yapmaya yetkilidir.

183 ENKAZ MADDE 16 Kaza sonucu hava arac enkaz haline gelmi ise; maliki 90 gn iinde muhafaza masraflarn vererek enkaz alabilir. KAYBOLMA MADDE 17 Kendisinden alnan son haberden itibaren 90 gn geen hava aracnn kaybolduuna mahkemece karar verilebilir. Yetkili mahkeme bu aracn siciline kaytl olduu yer mahkemesidir. Kaybolma kararn veren mahkeme durumu resen Ulatrma Bakanlna bildirir. Hava aracnda bulunanlar hakknda Medeni Kanun hkmleri ve 5.6.1945 Tarih ve 4749 sayl Kanun ile onaylanm olan Uluslararas Sivil Havaclk Anlamasnn 25 inci maddesi hkm sakldr. NC BLM T CAR HAVA LETMELER ZN MADDE 18 Gerek ve tzelkiilerin ticari amala, cret karlnda hava aralaryla yolcu veya yk veya yolcu ve yk tamalar ile ticari amala dier faaliyetlerde bulunmalar iin Ulatrma Bakanlndan izin almalar n arttr. zin belirli artlara ve sreye balanabilir. Milli gvenliin veya kamu dzeninin tehlikeye girebilecei durumlarda ve gerek veya tzelkiilerin kurucu ortaklar ile temsile yetkili yneticilerinin; zimmet, ihtilas, irtikap, rvet, hrszlk, dolandrclk, sahtecilik, inanc ktye kullanma, dolanl iflas gibi yz kzartc sular ile istimal ve istihlak kaakl dnda kalan kaaklk sular, resmi ihale ve alm satmlara fesat

184 kartrma veya Devlet srlarn aa vurma veya Trk Ceza Kanununun kinci Kitabnn Birinci babnda yer alan Devletin ahsiyetine kar crmler veya bu sularn ilenmesini aleni olarak tahrik etme sularndan veya Trk Ceza Kanununun 384 nc maddesinde yer alan nakliye ve muhabere vastalar aleyhindeki sulardan, hkm giymi olmalar halinde izin verilmez. LETME RUHSATI MADDE 19 Hava aralaryla ticari amal, belirli hatlar zerinde, cret karlnda yolcu veya yk veya yolcu ve yk tamas yapacak olan gerek veya tzelkiilerin 18 inci maddede belirtilen izinden baka, Ulatrma Bakanlndan iletme ruhsat almalar arttr. BAVURU VE BELGELER MADDE 20 Ticari amala cret karlnda hava aralaryla yolcu veya yk veya yolcu ve yk tamak iin Ulatrma Bakanlndan izin ve ruhsat almak zere bavuracak gerek ve tzelkiilerin bavurularna ekleyecekleri belgeler ve bavuruda aranacak artlar Ulatrma Bakanlnca hazrlanacak ynetmelik ile belirlenir. NCELEME MADDE 21 Bavuru, Ulatrma Bakanlnca uygunluk ve lke yararlar asndan incelenir. Bu inceleme srasnda, kurulmak istenen iletmenin lke ekonomisi, ulusal gvenlik; ulusal ulatrma politikas, planl kalknma ilkeleri bakmndan, deerlendirilmesi de yaplr. Bu amala, gerektiinde, Ulatrma Bakanl ilgili bakanlklarn ve Devlet Planlama Mstearlnn grn de alr. RUHSATIN VER LMES

185 MADDE 22 18 inci maddede yazl izni alm gerek ve tzelkiiler izin bavurusuna ekli projelerini gerekletirdiklerini bildirerek iletme ruhsat almak iin Ulatrma Bakanlna bavururlar. Ulatrma Bakanl gerekli inceleme ve denetlemeleri yaparak, projelerin gerekletiini tespit etmesi halinde, iletme ruhsat verir. devredilemez. Ruhsatta zellikle; ruhsat sahibinin ticari unvan, tama tr, iletme yaplacak blge veya hatlar, izin belgesinde belirtilen snrlama ve kstlamalar yazlr. RUHSATIN ASILMASI MADDE 23 Ruhsat sahibi, ruhsatn rneklerini, iletmesinde, mteri ve i evrelerinin kolaylkla grp okuyabilecekleri yerlere asmaya mecburdur. RUHSATA UYMA ZORUNLULUU MADDE 24 Ruhsat sahibi, iletme faaliyetlerini ruhsatn artlarna aynen uyarak yrtmek zorundadr. Tama ve sefer yapma zorunluluu, izin artlarna gre tespit edilir. TAR FELER MADDE 25 Ruhsat sahibi; kur uygulamalar hari olmak zere uu ve cret tarifelerini, Ulatrma Bakanlnn onayn almadan ve asgari 15 gn nce nc kiilere duyurmadan yrrle koyamaz. letme ruhsat

186 POSTA TAIMASI MADDE 26 Tarifeli olarak hava ulatrma hizmeti yapmak iin ruhsat alm bulunan iletmeler; talep edildiinde tarife ierisinde yaplan her uuta, cret karlnda posta tamakla ykmldrler. denecek cretler 5584 sayl Posta Kanunu ile Dnya Posta Birlii szlemeleriyle saptanan kurallar dairesinde belirlenir. DENETLEME MADDE 27 Trk sivil hava aralar ile faaliyette bulunan tm kamu kurum ve kurulular ve gerek ve zel hukuk tzelkiileri Ulatrma Bakanlnn hava seyrsefer gvenliini salamak amacyla yapaca veya yaptraca teknik denetime tabidirler. Yaplacak denetimin esaslar, denetleme elemanlarnn seimi ile yetki ve sorumluluklar Ulatrma Bakanlnca hazrlanacak ynetmelikle belirlenir. B LG VE BELGE VER LMES MADDE 28 Ruhsat sahipleri, denetim iin istenilen btn teknik ve ekonomik bilgileri vermeye mecburdurlar. DE KL N B LD R LMES VE TASD K MADDE 29 Tamay ilgilendiren genel artlar ve tarifelerde izin verilmesinden sonra yaplacak deiiklikleri, ilgilinin Ulatrma Bakanlna tasdik ettirmesi zorunludur.

187 RUHSATIN PTAL MADDE 30 Ruhsat sahibinin bu blmde yer alan hkmlere aykr davranmas halinde; Ulatrma Bakanl tarafndan kendisine aykrln giderilmesi iin yaplacak gerekeli tebligat ve verilecek sre zerine ruhsat sahibi aykrlklar gidermez ise verilmi srenin sonunda iletilen hatlarn bazlarna veya tmne ilikin izin, geici olarak geri alnabilir veya ruhsat derhal iptal edilir. KABOTAJ MADDE 31 Trkiye Cumhuriyeti lkesi iinde; iki nokta arasnda havayolu ile ticar amala yolcu, posta ve yk tamalar Trk hava aralar ile yaplr. GSTER LER MADDE 32 Sivil hava aralar ve askeri hava aralarnn dnda Devlet hava aralarnn ve paratlerin katld yarmalarn vesaire gsterilerin yaplmas, Ulatrma Bakanl tarafndan verilecek izne baldr. Askeri hava aralarnn ve paratlerin katld, yar vesair gsterilerde yetki, Genelkurmay Bakanlna aittir. Ancak keyfiyet, uu gvenliinin salanmas maksad ile Ulatrma Bakanlna bildirilir. YABANCI HAVAYOLU LETMELER MADDE 33

188 Yabanc lkeler ile Trkiye arasnda hava ulatrma hizmeti grecek yabanc uyruklu iletmelere uygulanacak hkmler, Trkiyenin taraf olduu ikili ve ok tarafl anlamalar uyarnca ve karlkllk ilkesi gz nnde tutularak Ulatrma Bakanlnca saptanr. DRDNC BLM HAVAALANLARI VE TES SLER KURULU VE LETME MADDE 34 Havaalanlar Devlet veya kamu tzelkiileri tarafndan kurulur ve iletilir. Sivil amala havaalan, pist, hangar, hizmet ve iletme tesisleri, bunlarla ilgili sistem ve kolaylklarn yeniden inas ve gelitirilmesinde ihtiya ve standartlar Genelkurmay Bakanl ile yaplacak koordinasyon sonucu Ulatrma Bakanl tarafndan saptanr. Bu hizmetlerle ilgili kamulatrma, ett, proje, aplikasyon, onarm ve inaat ileri Bayndrlk Bakanlnca yaplr. Faaliyetlerin yrtlmesinde Bayndrlk Bakanl ile Ulatrma Bakanl koordinasyon ve ibirlii yapar. Gerek kiilerin ve tzelkiilerin havaalan ve ini eritleri ina etmesi ve iletmesi Genelkurmay Bakanlnn olumlu mtalaas zerine Ulatrma Bakanl iznine baldr. zin, sreye ve ykmllklere balanabilir. Milli gvenliin kamu dzeninin ve saln tehlikeye girebilecei kanaatini hakl klacak nedenlerin varl halinde izin verilmez; verilen iznin kapsam dnda bir kullanm durumunda izin iptal edilir. Gerektiinde havaalan veya ini eridi kamulatrlr. 5.6.1945 tarih ve 4749 sayl Kanunla onaylanan Uluslararas Sivil Havaclk Anlamas hkmleri sakldr.

189 ULUSLARARASI HAVA TRAF NE AIK HAVAALANI MADDE 35 Uygun teknik zelliklere sahip; gmrk, pasaport, salk ve bunlara benzer ilemlerin yaplmas iin kolaylklar bulunan havaalanlar, uluslararas hava trafiine alabilir. KISITLAYICI TEDB RLER MADDE 36 Havaalanlarndaki hava trafii veya zerindeki hava sahas gerektirdii takdirde veya kamu dzenine ilikin nedenlerle hava trafiine ak bir havaalannn kullanlmasna her zaman tahditler konabilir veya havaalan geici olarak kapatlabilir. Alnan kararlar Ulatrma Bakanl tarafndan uygun grlecek ekil ve surette ilgililere duyurulur. Ayn blgede birden fazla hava trafiine ak havaalannn bulunmas halinde, Ulatrma Bakanl kamu yararna ilikin nedenlerle bunlarn kullanlmasn dzenleyebilir ve zellikle bu alanlardan her biri ise belirli hava arac tiplerine, hava faaliyetlerinin veya ticari faaliyetlerinin belirli bir blmne tahsis edebilir. CRET TAR FELER MADDE 37 Havaalanlarnn kullanlmas ve tesislerinden faydalanlmas ve verilen hizmetlerin karlnda alnacak cretler, yaplacak tarifelerle saptanr. Yaplm olan tarifeler, Ulatrma Bakanlnn onay ile yrrle girer. 5.6.1945 tarih ve 4749 sayl Kanunla onaylanan Uluslararas Sivil Havaclk Anlamas hkmleri sakldr.

190 HAVAALANI YNET C S MADDE 38 Her sivil havaalanna hizmetlerin bir uyum ierisinde yrtlmesini salamakla grevli bir ynetici atanr. 10.6.1982 tarih ve 2677 sayl Sivil Hava Meydanlar, Limanlar ve Snr Kaplarnda Grev ve Hizmetlerin Yrtlmesi Hakknda Kanun hkmleri sakldr. ASKER HAVAALANLARINDAN YARARLANMA MADDE 39 Trk Silahl Kuvvetlerine ait hava alanlarnn sivil hava aralar tarafndan kullanlmas Genelkurmay Bakanl ile Ulatrma Bakanl arasnda, Devlet hava aralarnn sivil havaalanlarndan istifade edebilmeleri ise Devlet hava aralarna sahip bakanlklar ile Ulatrma Bakanl arasnda yaplacak protokollerle dzenlenir. Yabanc hava tamaclarnn asker meydanlardan yararlanmalar; ilgili Kuvvet Komutanl, Dileri, ileri, Gmrk ve Tekel bakanlklar koordinasyonu sonunda Genelkurmay Bakanl onay ile belirlenir. GVENL K TEDB RLER MADDE 40 Ulatrma Bakanl, kamu ve zel havaalanlarnda can ve mal gvenliinin salanmas, yolcu ve eya trafiinin gvenlik iinde yrtlmesi, yangn vesair tehlikelere kar korunmas amac ile gereken nlemleri alr, aldrr ve denetler. Bu grevin yerine getirilmesinde; ileri, Gmrk ve Tekel, Salk ve Sosyal Yardm bakanlklar, Ulatrma Bakanlna gereken destei salar ve ibirliinde bulunur.

191 10.6.1982 tarih ve 2677 sayl Sivil Hava Meydanlar, Limanlar ve Snr Kaplarnda Grev ve Hizmetlerin Yrtlmesi Hakknda Kanun hkmleri sakldr. UU GVENL MADDE 41 Ulatrma Bakanl uu gvenliinin salanmas amac ile havaalanlarnda hava trafik kontrol, haberleme, seyrsefer tesisleri ve kolaylklar, meteoroloji hizmetleri, klandrma, engellerin ortadan kaldrlmas gibi hizmetlerin planlanmasn, programlanmasn ve prensiplerini tespit ve temin eder. Bu hizmetlere ilikin tesis ve sistemlerin ada teknolojiye uygun ekilde Bakanla bal veya ilgili kurulu vastasyla tesisini salar. KURTARMA VE YARDIM MADDE 42 Ulatrma Bakanl, uu gvenlii ile can ve mal emniyetinin salanmas iin ehil personelden oluan kurtarma yardm tekilat kurulmasn ve bunlarn emrine, yeterli say ve nitelikte ara ve gere verilmesini salar. Kurtarma ve yardm ekibinin grevini yapmasna, kazaya uram olan ve tehlike iinde bulunan hava arac personeli ile yerel kolluk kuvvetleri ve dier yetkililer, yardmc olmakla ykmldrler. Kurtarma ve yardm tekilatnn kuruluu, grev ve yetkileri ve alma esaslar ynetmelikle belirlenir. H ZMETLER MADDE 43

192 Ulatrma Bakanl; sivil havaclk faaliyetlerinin gvenli, dzenli ve sratli bir biimde yrtlmesini salamak amac ile havaalanlarnda ve gerekli grecei dier yerlerde, Trk hava sahas ile sorumluluu Trkiye'ye ait olan hava sahalarna ilikin, meteoroloji, hava trafik ve uu bilgilerini doru hassas bir ekilde toplayp ilgililere datlmas iin gerekli nlemleri alr. Hizmetin yrtlmesi ve hizmetten yararlanma ekil ve artlar ynetmelikle belirlenir. YER H ZMETLER MADDE 44 Ulatrma Bakanl, havaalanlarnda, yolcu ve yk trafiinin ve her trl hizmetlerin ada sivil havaclk ilkelerine ve lke karlarna uygun bir biimde yrtlmesi amac ile gereken nlemleri almaya veya aldrmaya yetkilidir UU VE HABERLEME H ZMETLER MADDE 45 Ulatrma Bakanl, havaalanlarnda, sivil havacln gvenli, sratli ve dzenli bir biimde yrtlmesini salamak amac ile ada teknolojiye uygun olarak, her trl trafik, haberleme, iaret sistemlerini ve tesislerini dorudan doruya veya bal veya ilgili kurulular vastasyla kurmakla veya kurdurmakla ykmldr. TRK HAVA SAHASINDA GEREKL TEDB RLER N ALINMASI MADDE 46 Ulatrma Bakanl, Trkiyenin taraf olduu uluslararas anlamalarn hkmlerine de uymak art ile Trk hava sahasnda hava trafiinin gvenli, sratli ve dzenli bir ekilde yrtlmesi, haberlemenin ve bilgi aknn salanmas,

193 meteoroloji hizmetlerinin yrtlmesi amac ile ve ada teknolojiye uygun olarak gereken nlemleri alr ve iletilmesini salar. NAAT SINIRLAMALARI MADDE 47 Havaalanlarnn ve ilgili tesis ve tehizatn evresinde, Ulatrma Bakanlnca belirlenecek esaslar iinde ve saptanacak bir alan dahilinde izin alnmadka hava trafii, uu gvenlii ve haberlemeyi engelleyecek, seyrseferi ve meydan gvenliini tehlikeye drecek nitelikte ve ykseklikte bina, yap, inaat yaplmas, aa ve direk dikilmesi, tesis kurulmas yasaktr. Ulatrma Bakanl, havaalanlar ve uu emniyeti tesisleri etrafnda uu emniyetini tehlikeye drebilecek yap, bina, aa, direk gibi tesisleri kaldrtabilir. Ulatrma Bakanl belirli manalara veya yerlere hava seyrseferi yapan kiilerce grlebilmesi ve tannabilmesi iin gzle grlebilir iaretler veya radyo veya elektrik iaretlerinin konulmasn istemeye yetkilidir. dairesinde ilem yapmakla ykmldr. Ulatrma Bakanl, ilgili kurulularn da grn alarak havaalanlar iin yukarda deinilen hususlar kapsayan planlar ve kurallar hazrlar ve yaynlar. Yukardaki fkralarda belirtilen hususlar iin 6785 sayl mar Kanunu ile bu Kanunu tadil eden 1605 sayl Kanunun yasaklama ve cezai hkmleri uygulanr. Anlan kanunlarn cezai hkmleri kapsamna girmeyen hallerde bu Kanundaki ceza hkm uygulanr. MADDE 48 47 nci maddede konulan snrlamalar, 5.6.1945 tarih ve 4749 sayl Kanunla onaylanan Uluslararas Sivil Havaclk Anlamasnn eklerinde zikredilen standart ve tavsiyelerin altnda olamaz. lgililer de istem

194 BE NC BLM HAVA ARALARI VE S C LLER N TUTULMASI TRK S V L HAVA ARACI MADDE 49 Bir sivil hava arac aada belirtilen durumlarda da Trk sivil hava arac saylr. Trk kanunlar uyarnca kurulup da; a) Kamu Kurumu niteliindeki mesleki kurulular, dernekler, siyasi partiler,

sendikalar veya vakflarn mlkiyetinde bulunan hava aralar, idari organn oluturan kiilerin ounluunun Trk vatanda olmas, b) Trk Ticaret Siciline kaydedilmi ticari irketler, kooperatifler ve

bunlarn birliklerinin mlkiyetinde bulunan hava aralar, irketi idare ve temsil etmeye yetkili olanlarn ounluunun Trk vatanda olmas ve irket ana szlemesine gre oy ounluunun Trk ortaklarda bulunmas. HAVA ARALARININ S C L N N TUTULMASI MADDE 50 Trk sivil hava aralarnn tescili iin Ulatrma Bakanlnca bir sicil tutulur. Bu sicile Uak sicili ad verilir. Medeni Kanunun 917 nci maddesi hkmleri, sivil uak sicilleri hakknda da kyasen uygulanr. S C L N ALEN YET MADDE 51

195 Uak sicili alenidir. stemle ilgili olduunu ispatlayan kiiler, bir kaydn tamamlanmas iin sicile ait olan belgeleri, henz sonulanmam tescil ilemlerini ve sicil dosyalarn da incelemeye ve masrafn demek art ile sz edilen belgelerin rneklerini almaya mezundur. S C L KAYITLARININ GEERL L MADDE 52 Uak sicilindeki bir kayda iyi niyete dayanarak mlkiyet, ipotek veya dier bir ayni hakk iktisap eden kiinin bu iktisab geerli olur. Sicilde lehine bir hak tescil edilmi olan kiiye bu hakk sebebi ile bir edada bulunulmas veya bu kiinin nc kiiler ile tescilli hak zerinde bir tasarruf muamelesinde bulunmas hallerinde de, yukardaki fkra hkm uygulanr. Hakkn iktisab iin tescil art olan durumlarda tescili isteme tarihi iyi niyete esas tutulur. S C L KAYITLARINA T RAZ MADDE 53 Sicilin muhtevasnn gerek hukuki duruma uygun bulunmad yolundaki itirazlar sicile erh olunabilir. Bu itirazlar, bir ihtiyati tedbir kararna veya sicilin tadili sonucunda hakk muhtel olacak kiinin rzasna dayanlarak erh olunur. htiyati tedbir kararnn verilmesinde hakkn tehlikede olduunun kuvvetle muhtemel bulunduunun ispat aranmaz. TRK S V L HAVA ARALARININ TESC L MADDE 54 Trk sivil uak siciline tescil edilen hava aracnn, evvelce kaytl bulunduu sicilden sildirilmesi mecburidir.

196 GE C TESC L MADDE 55 lgili mevzuata uygun olarak yurda sokulmu olan bir sivil hava arac; Trk Devletine veya kamu tzelkiilerine veya Trk vatandalarna veya 49 uncu maddede yazl niteliklere sahip tzelkiilere en az alt ay sre ile yalnz bunlar adna iletilmek zere braklrsa sicile geici olarak tescil olunabilir. TESC L TALEB VE EKL MADDE 56 Sivil hava aracnn tescili iin malikin bu Kanunda gsterilen kayt ve artlara uymas ve bir dileke ile Ulatrma Bakanlna bavurmas gereklidir. stemde bulunann mlkiyet hakkna veya tescil iin gerekli artlarn gereklemediine dair belgelere dayanan bir itiraz yaplrsa, hukuki durum kesinlik kazanmadan tescil yaplamaz. Ancak bavuru ve itiraz bir tutanak ile belirlenip, sicil dairesinde saklanr. Sicile kaydedilen sivil hava aralarna tescil belgesi verilir. S C L N MUHTEVASI MADDE 57 Sivil uak sicilinde ve verilecek tescil belgesinde en az aadaki kaytlar yer alr. a) Sivil hava aracnn; (1) (2) (3) Yapmcsnn ticaret unvan ve adresi, Yapm tarihi ve seri numaras, Yapmcnn sivil hava arac iin belirledii tip, model, marka.

197 b) Malikin; (1) Gerek kii ise, ad ve soyad, adresi, varsa ticaret unvan ve kaytl

bulunduu ticaret sicili ile sicil numaras, (2) Ticaret ortakl ise, ortakln nevi, ticaret unvan, kaytl

bulunduu ticaret sicili ile sicil numaras. (3) c) d) Dier tzelkiilerden ise; ad ve merkezi.

ktisap ekli, Verilen tescil iareti.

Bu kaytlarda deiiklik olduu takdirde, ilgilinin, en ge onbe gn iinde bavurarak, yeni durumu sicile ve kayt belgesine iletmesi zorunludur. TESC L N ORTAK HKMLER MADDE 58 Sicile tescil edilmi bulunan Trk sivil hava arac, ilgili ynetmelik hkmlerine gre belirlenmi milliyet ve tescil iaretlerinden bakasn tayamaz ve baka bir devletin siciline tescil olunamaz. Trk uak siciline tescil edilen hava arac, Trk tabiiyet ve tescil iaretini tar. ST SNA MADDE 59 Uak sicilinde alacakl haklarna ilikin ipotek haciz ve buna benzer erh ve kaytlar bulunmamas artyla sicile kaytl bir Trk sivil hava arac, Ulatrma Bakanlnca, Genelkurmay Bakanl ile Dileri Bakanlnn gr alnmak suretiyle yabanc gerek veya tzelkiilere veya 49 uncu maddede yazl niteliklere

198 sahip olmayan kiilere yalnz bunlar adna iletmek zere braklabilir. Bu takdirde hava aracnn Trk uak sicilindeki kayd silinir. TESC L N GENEL ARTLARI MADDE 60 Bir sivil hava aracnn tescil edilebilmesi iin, aadaki hususlar gereklidir. a) b) 49 uncu madde uyarnca hava aracnn Trk sivil hava arac saylmas, Baka bir memlekette tescil edilmemi olmas ve eer tescil edilmi ise

oradan kaydnn silindiine dair belge getirilmi olmas, c) Hava aracnn uua elverili bulunduuna dair Ulatrma Bakanlnca

verilmi belgeyi haiz olmas. RESEN TERK N MADDE 61 Bir Trk sivil hava arac; a) 49 uncu madde uyarnca Trk sivil hava arac saylmas iin bulunmas

gereken nitelikler ortadan kalkarsa veya bu nitelikleri haiz olmayan bir kiinin mlkiyetine geerse, b) Yabanc bir devletin siciline kaydedilirse veya Trk siciline kaydedildii

halde, yabanc sicildeki kayd terkin edilmemi olursa, Ulatrma Bakanl tarafndan resen sicilden terkin olunur. Bu madde hkm 55 inci maddede gsterilen hava aralar hakknda da iletme sresinin sona ermesi zerine uygulanr.

199 TALEP ZER NE TERK N MADDE 62 Bir Trk Sivil hava aracnn fiilen veya itibar olarak harabiyeti veya tam ziyaa uramas hallerinde malikin bavurusu zerine sicilden kayd silinir ve tescil belgesi iptal olunur. S C L KAYDININ TERK N VE POTEK HAKKININ KORUNMASI MADDE 63 Bir Trk sivil hava aracnn sicilden terkin edilmesinden nce durum, sicilde kaytl ipotek hakk sahiplerine resen tebli edilir. Adresi bilinmeyenlere tebligat ilan yoluyla yaplr ve her iki durumda da itirazlarn bildirmeleri iin ipotek hakk sahiplerine 30 gnlk sre tannr. Herhangi bir itiraz bildirilmemi ise veya itirazn hakl olmad mahkemece hkme balanr ise kayt terkin olunur. Aksi takdirde, ipotekli alacaklarn haklarnn sakl bulunduuna dair merubat verilerek sicildeki kayt terkin olunur. UAK S C L TZ MADDE 64 Hava aralarnn snflandrlmas, tescile tabi olmayanlarnn belirlenmesi, uak sicilinin tesisi ve nasl tutulaca, personelin nitelikleri, hukuki ilikilerin nasl belgelenecei ve tescil olunacaklar, kaytlarn dzeltilmesi, deitirilmesi ve silinmesine ilikin kurallar ile 55 inci maddenin tatbiki halinde uygulanacak kurallar bir tzk ile belirlenir. HAVA ARALARININ HUKUK N TEL MADDE 65

200 Bu Kanunda aksine bir hkm bulunmadka, hava aralar menkul mal hkmlerine tabidir. MLK YET VE D ER AYNI HAKLARIN TES S MADDE 66 Hava aracnn tamam veya bir paynn zerinde mlkiyet ve dier ayn haklarn tesisi devri ve temliki iin yazl szleme yaplmas lazm ve kafidir. Temlike ilikin szlemeler yazl ekilde yaplmadka muteber deildir. Szlemeler uak siciline tescil edilmeden nc ahslar bakmndan hkm ifade etmez. TESC LE TAB OLMAYAN HAVA ARACI MLK YET N N KT SABI MADDE 67 Temsile tabi olmayan hava arac veya paynn temlikinde akitler mlkiyetin temellk edene teslimden nce intikalini kararlatrabilirler. TEFERRUAT VE MTEMM M CZLER MADDE 68 Havuz aracnn teferruat ve mtemmim czleri hakknda Medeni Kanunun 619 ve 621 inci maddeleri uygulanr. HAVA ARACI POTE MADDE 69

201 Bir alacan temini iin hava arac zerinde ipotek tesis olunabilir. Hava arac ipotei, alacaklya hava arac bedelinden alacan alma yetkisini verir. Mstakbel alacaklar veya arta bal olan bir alacak iin dahi ipotek tesis edilebilir. AKD POTEK

MADDE 70 Hava aralar zerinde malik ile alacakllarn anlamalar ve sicile tescil ile ipotek tesis olunabilir. potek tesisine ait anlamalarn yazl ekilde yaplmas ve imzalarn noterce onanm olmas arttr. KANUN POTEK

MADDE 71 Hava aralarnn yapm ve onarmndan doan alacaklar iin yapmc veya onarmc, hava arac zerinde kanuni bir ipotein tescilini isteyebilir. Bu kanuni ipotein tesisi hakknda Meden Kanunun 809, 810 ve 811 inci maddeleri uygulanr. B RL KTE POTEK MADDE 72 Bir alacak iin birden ok hava arac ipotek edilmi bulunursa, aksine bir anlamaya dayanlarak sorumluluk miktarlar sicilde belirtilmedike bunlardan her biri borcun tamamndan sorumludur. YABANCI PARA ESASINA GRE POTEK

202 MADDE 73 Yabanc para ile denecek olan borlar iin, Maliye Bakanlnn izni ile yabanc para esasna gre ipotek tesis olunabilir. Bu iznin sicile kayd lazmdr. POTEK TESC L N ER MADDE 74 Sivil hava arac ipoteinin tescilinde : a) b) c) Alacaklnn ad, soyad ve adresi; Alacan tutar ve faiz oran; Alacan tutar kesin deil veya deitirilebilir ise faizler dahil, ipotein

temin ettii azami tutar; d) Nama veya hamiline yazl tahvillerin ipotek ile temini durumunda ipotek

borcun tamam iin kurulacaksa, alacakl yerine, borlu ile alacakllarn tmn birden temsil edecek bir temsilci; ihrac stlenen iletme iin kurulacaksa, ipotek zerinde tahvil sahipleri lehine bir rehin hakk da; Tescil olunur. SALANAN ALACAK MADDE 75 potekli sivil hava aralarnn karlayaca alacaklar hakknda, Medeni Kanunun 790 uncu maddesinin 1 inci fkras ile 791 inci maddesi hkmleri uygulanr. POTE N KAPSAMI

203 MADDE 76 potein kapsam hakknda Medeni Kanunun 777 ve 778 inci maddeleri uygulanr. S GORTA MADDE 77 Bir hava aracnn maliki veya onun hesabna bir bakas tarafndan sigorta ettirilmi olmas durumunda ipotek sigorta tazminatna da amil olur. Sigortac, sicile kaytl bir hava arac ipoteini bilmediini ileri sremez. S GORTA BEDEL MADDE 78 Bir hava aracnn kayb veya kaza sonucu hasara uramas veya poliede yer alan ve sigorta teminatna dahil artlarn tahakkuku halinde; aksine bir anlama olmadka ipotek hakk sahibi sigortal hava arac zerindeki ipotek tutar kadar sigortac tarafndan denecek tazminata mstahak olur. Herhangi bir deme yaplmazdan nce sigortac, tescil edilmi ipoteklerin tespitini talep etmekle ykmldr. potekli alacakllarn haklar gz nnde tutulmadan yaplan demeler bortan kurtarmaz. S GORTACININ HALEF YET MADDE 79 Sigortac, alaca dedii nispette ipotekli alacaklnn haklarna kanunen halef olur. u kadar ki; halefiyet, alacaklnn zararna olarak ileri srlemeyecei gibi, sigortacnn kendilerine kar sorumluluu devam eden ve derecesi ayn olan veya sonra gelen ipotekli alacakllarn zararna olarak da dermeyan edilemez.

204 MAL K N DEF HAKKI MADDE 80 potekli hava arac maliki borlunun alacaklya kar haiz bulunduu defi ve itirazlar ipotekli alacaklya kar ileri srebilecei gibi borlu borcuna esas olan hukuki ilemi feshedebildii srece, alacaklnn hakkn hava aracndan salanmasna engel olabilir. Alacakl borlusunun muaccel bir alaca ile takas imknna sahip bululduka malik de ayn yetkiye sahiptir. Borlunun bir defi veya itirazdan feragati malikin hakkna halel getirmez. DEME HAKKI MADDE 81 Alacak malike kar muacceliyet kazanr veya borlu borcunu demek hakkn haiz olursa, malik borcu deyebilir. Malik tevdi veya takas yolu ile de alacaklnn hakkn yerine getirebilir. HALEF YET MADDE 82 Malik ayn zamanda borlu deilse, alaca dedii oranda alacaklnn yerine geer. Halefiyet alacaklnn zararna ileri srlemez. POTEK ALACAININ TAHS L MADDE 83

205 Alacakl, ipotein kapsamna giren mamelek unsurlar zerinden alacan, ancak cebr icra yolu ile alabilir. Borlu, borcunu demedii takdirde, alacaklya hava aracnn temellk etmek yetkisini veren her trl anlama geersizdir. POTE N DEVR VE DMES MADDE 84 potekle temin edilmi olan alacan temliki ile ipotek de yeni alacaklya geer. Alacak ipotekten ve ipotek de alacaktan ayr olarak devredilemez. Alacan temliki yazl ekilde ve sicile tescil ile olur. Alacan sona ermesi alacaklnn feragati ve ipotekle mlkiyetin ayn kiide birlemesi ile ipotek der. potein dmesi zerine, kayt sicilden terkin olunur. Malik ipotein dermeyannn daimi olarak imkansz klan bir defie sahip bulunduu takdirde, alacakldan, ipotekten feragat etmesini isteyebilir. ALTINCI BLM HAVA ARALARINA L K N UU KURALLARI HAVA ARALARININ MUAYENE VE KONTROL MADDE 85 Sivil hava aralar; Trk uak siciline tescil edilmeden nce ve tescilden sonra da belirlenmi bulunan hallerde, uua elverililik ynnden muayene ve kontrol edilir. Bu husus Ulatrma Bakanlnca hazrlanarak ynetmelikle dzenlenir. UUA ELVER L L K BELGES MADDE 86

206 Trk sivil hava aralarna uua elverililik belgesinin verilmesi, belgenin geri alnmas veya iptaline ilikin artlar ile bu ilemlere ait yetki ve sorumluluklar Trkiye'nin taraf olduu uluslararas anlamalarn hkmleri sakl kalmak art ile Ulatrma Bakanl tarafndan hazrlanacak ynetmelikler ile belirlenir. ST SNA DURUMLAR MADDE 87 Sivil hava aralar, geerli uua elverililik belgesi olmakszn, Trk hava sahasnda, Ulatrma Bakanlnn izni ile deneme, muayene veya ferry uuu yapabilir. KIYASEN UYGULAMA MADDE 88 Trk sivil hava aralar iin yabanc devletlerin yetkili makamlar tarafndan verilmi uua elverililik belgelerinin geerliliine ve yabanc sivil hava aralar iin Trkiye'de uua elverililik belgesi verilmesine ilikin artlar yukardaki maddelerde yer alan esaslar dairesinde Ulatrma Bakanl tarafndan saptanr. HAVA ARACI BELGELER MADDE 89 Trk hava sahasnda uu yapacak btn hava aralarnn uu srasnda bal bulunduklar devletin geerli kurallar uyarnca : a) b) c) Bir merkezi sicile kaytl olmalar ve tescil belgesini tamalar, Milliyet ve tescil iaretlerini tamalar, Uua elverililik belgesini tamalar,

207 d) e) f) g) Mrettebata ait belgeleri bulundurmalar, Telsiz tesisat ruhsatnamesini tamalar, Sigorta poliesini bulundurmalar, Kanun ve tzkler gereince tayin olunan sair belgelerin bulundurulmas,

ve yetkili makamlar tarafndan yaplacak kontrollerde gsterilmesi zorunludur. Trkiye'nin taraf olduu anlamalarn hkmleri sakldr. DEVLET HAVA ARALARI MADDE 90 Trk hava sahasnda uu yapacak yabanc devlet hava aralar; Trk kanunlarna ve bunlara bal kurallara uymak zorundadrlar. Trk Devlet hava aralarnn, Trk hava sahasnda ve uluslararas hava sahasnda yapacaklar uularla ilgili kurallar koyma yetkisi Trkiye Cumhuriyeti Hkmetine aittir. ikago Szlemesi 3 nc maddesi hkmleri sakldr. KALKI VE N MADDE 91 Sivil hava aralarnn ini ve kalklar, bu Kanunun ngrd esaslar dairesinde saptanm bulunan havaalanlarndan baka yerlerde yaplamaz. Can ve mal gvenliinin korunmas amac ile bavurulacak nlemler ile Ulatrma Bakanlnca nceden alnm izine dayanan ini ve kalklar yukardaki hkmden mstesnadr. HAVAYOLU

208 MADDE 92 Sivil hava aralar, bu Kanunun ngrd esaslar dairesinde saptanm bulunan hava yolunu izlemeye ve uu srasnda hava trafik kontrol yetkililerinin, talimatna aynen uymaya mecburdur. Can ve mal gvenliinin korunmas amac ile verilen talimatn dna karlmasn gerekli klan durumlarda, sorumlu kaptan pilot durumu derhal yetkili hava trafik kontrol nitesine bildirir ve alaca talimata gre hareket eder. Olaanst durumlarda, sorumluluu kendisine ait olmak zere, sorumlu kaptan pilot gereken nlemlere bavurabilir, bu durumda dahi yetkili hava trafik kontrol nitesinin en ksa zamanda haberdar edilmesi zorunludur. YASAKLAR MADDE 93 Uu srasnda; a) b) c) Tehlike ve zorunlu durumlar hari paratle atlamak, Akrobatik uu veya benzeri hava gsterileri yapmak, Zira mcadele dnda yere herhangi bir madde atmak, dkmek veya

boaltmak, yangnla mcadele uaklar hari yerden herhangi bir madde almak, d) e) Fotoraf ekme yasa olan yerlerin fotorafn ekmek, Herhangi bir madde veya nesneyi ekmek veya uan nizami kullanlma

eklinin dnda tamak, f) Her trl reklm ve propaganda niteliinde faaliyette bulunmak,

209 g) Silah, cephane, her nevi harp malzemeleri, patlayc, yanc, tahrip edici

ve andrc madde, zehirli gaz, nkleer yakt, radyoaktif madde, can ve mal gvenlii ynnden tehlikeli olduu saptanm her nevi kat, sv ve gaz halinde madde tamak, h) Grlen hizmetin ve iinde bulunulan durumun gerektirdiinin dnda

yayn ve haberleme yapmak, Yasaktr. Yukardaki yasaklara istisna getirmek zere; zel veya genel nitelikte izin vermeye, Ulatrma Bakanl yetkilidir. Bu izni vermeden nce, Ulatrma Bakanl gerektiinde, ilgili bakanlklar ve Genelkurmay Bakanlnn grn alr. NME MECBUR YET MADDE 94 Can ve mal gvenlii veya kamu dzeni veya yurt gvenlii gerekesi ile yetkili makamlardan vaki olacak talimat karsnda hava aracnn bildirilecek havaalanna inmesi zorunludur. Birinci fkra hkmnn uygulanmasnda, Ulatrma Bakanl gerektiinde; Genelkurmay Bakanl, ileri, Dileri ve Gmrk ve Tekel bakanlklar ile ibirlii yapar. YED NC BLM

210 S V L HAVACILIK PERSONEL YETERL K BELGES MADDE 95 Pilotlar ile hava aracnn sevk ve idaresi bakmndan gerekli personelin, faaliyette bulunabilmeleri iin, Ulatrma Bakanlndan yeterlik belgesi almalar ve bu belgeleri belirli sreler iinde yenilemeleri zorunludur. Ulatrma Bakanl yeterlik belgesi almalar gereken birinci fkrada belirtilen personel ve dier havaclk personelinin kategorilerinin saptanmas, belge verilmesi, geerlilii, yenilenmesi, geri alnmas ve sicillerin tutulmas kurallarn ynetmelikle dzenler. YABANCI DEVLETLER TARAFINDAN VER LM YETERL K BELGELER MADDE 96 Yabanc bir devletin yetkili makamlar tarafndan usulne uygun surette dzenlenmi veya geerlilii onanm yeterlik belgeleri, Trkiye'nin taraf olduu uluslararas anlamalar erevesinde bu Kanunun uygulamas bakmndan da geerli olarak kabul edilir. Yeterlik belgesini dzenlemi veya onam bulunan devletin veya belge sahibinin vatanda olduu devletin Trk Sivil hava aralarna veya bu Kanun hkmleri uyarnca verilmi yeterlik belgelerine veya sahiplerine kar kastl ilem yapmalar durumunda, birinci fkra hkm uygulanmaz. Yabanc bir devlet tarafndan Trk vatandalarna verilmi yeterlik

belgelerinin, hangi koullar altnda geerli saylaca ynetmelikle belirlenir. YETERL K BELGES N N PTAL VE GER ALINMASI

211 MADDE 97 Yeterlik belgesinin verilmesi iin zorunlu bulunan asgari koullarn ortadan kalkmas durumunda, belge iptal edilir. Yeterlik belgesinin verilmesi iin aranan niteliklerde geici olarak deiiklik meydana gelenlerin belgeleri, durumlarnn dzeldii saptanncaya kadar geri alnr. DAR NLEM MADDE 98 Gerek bu Kanunda ve gerekse ilgili tzk ve ynetmeliklerde yer alan ve can ve mal gvenliinin korunmasna ynelik kurallara aykr davrandklar saptanarak haklarnda yarg mercilerinde kovuturma veya soruturma alm bulunan sivil havaclk personelinin yeterlik belgelerini, kovuturma veya soruturma sonulanncaya kadar geri almaya, Ulatrma Bakanl yetkilidir. Ceza kanunlarndaki zel hkmler sakldr. E T M VE RET M MADDE 99 Sivil havaclk sahasnda eleman yetitirmek veya bu sahada rencileri yksek retime hazrlamak amacyla; Ulatrma Bakanlna bal lise veya dengi okullar 1739 sayl Milli Eitim Temel Kanununun 58 inci maddesine uygun olarak alabilir. Gerek ve tzelkiiler de ayn amala 625 sayl zel Eitim Kurumlar Kanunu esaslarna gre zel okullar aabilirler. Sivil havaclk sahasnda meslek eleman yetitirmek zere 2547 sayl Yksekretim Kanunundaki esaslara uygun olarak yksekokullar kurulabilir.

212 KAPTAN P LOTUN GENEL YETK VE SORUMLULUKLARI MADDE 100 Sorumlu kaptan pilot hava aracnn, can ve mal gvenliini salayacak surette sevk ve idaresinden birinci derecede sorumlu olup, olaanst durumlarda gereken nlemleri almaya yetkilidir. KAPTAN P LOTUN DAR YETK VE SORUMLULUKLARI MADDE 101 Sorumlu kaptan pilot, hava aracnda emniyet ve dzenin salanmas iin nlem almaya ve bu amala, yolculara, personele ve hava aracnda bulunan dier kiilere emir ve talimat vermeye ve gerektiinde bunlar hava aracndan karmaya yetkilidir. Sorumlu kaptan pilot, uu srasnda gerekleen doum ve lm olaylarn bir tutanakla saptar ve inilen ilk havaalannda mahalli yetkililere, yurt dnda ise Trk konsolosluuna bildirir veya bildirilmesini salar, yurda dnnde ayrntl rapor verir. Sorumlu kaptan pilot Kanun, tzk veya ynetmelik uyarnca hava aracnda uu srasnda tutulmas veya bulundurulmas gereken tm defter, kayt ve belgelerin bulundurulmasndan ve usul dairesinde tutulmasndan sorumludur. KAPTAN P LOTUN CEZA YETK VE SORUMLULUKLARI MADDE 102 Sorumlu kaptan pilot, hava aracnda ilenen su ile ilgili delilleri toplamak ve saklamakla ykml olduu gibi can ve mal gvenliini tehdit eden veya gecikilmesinde zarar doabilecek durumlarda grevliler olaya el koyuncaya kadar gereken soruturmay yapmak, yolcular, personeli ve orada bulunan dier kiileri,

213 bunlarn eyalarn ve ykn aramak, geici olarak alkoymak yetkisine sahiptir. Sorumlu kaptan pilot, bu yetkilerini bizzat veya bakalar aracl ile kullanabilir. u kadar ki; kaptan pilot gereken kanuni tedbirlerin alnmasn salamak amac ile durumu en ksa zamanda yetkili makamlara intikal ettirmek ve yurt dnda ise, Trk konsolosluuna bildirmek veya bildirilmesini salamak ve her iki halde de ayrntl bir rapor vermek mecburiyetindedir. ZEL DZENLEMELER MADDE 103 Trk sivil hava aralaryla faaliyette bulunan kamu kurum ve kurulular ile gerek ve zel hukuk tzelkiiler bu Kanunun hkmlerine aykr olmamak art ile kaptan pilotun grev, yetki ve sorumluluklarn belirleyen talimatlar hazrlayabilirler. Ancak, bu gibi talimatlara uyulmas, kaptan pilotun kanuni kurallar karsndaki sorumluluunu etkilemez. YOLCULARIN YKMLLKLER MADDE 104 Yolcular, Trkiye'nin taraf olduu uluslararas anlamalar ile bu Kanun hkmlerine; meydan otoritesi ve tayann talimatna uymak zorunda olup, can ve mal gvenliini ve yolculuun disiplin ve intizamn bozacak her trl eylem ve davrantan kanmakla ykmldr. ULUSLARARASI SZLEME HKMLER MADDE 105 Bu blmde yer alan konularda Trkiye'nin de katlm olduu 1963 tarihli Tokyo, 1970 tarihli Lahey ve 1971 tarihli Montreal szlemeleri hkmleri sakldr.

214 NC KISIM HAVAYOLU LE TAIMALAR B R NC BLM HAT TAIMA SZLEMELER UYGULANACAK HKMLER MADDE 106 Havayolu ile yurt iinde yaplacak tamalarda; bu Kanunda hkm bulunmadka, Trkiye'nin taraf olduu uluslararas anlamalarn hkmleri ve bu anlamalarda da hkm bulunmad hallerde, Trk Ticaret Kanunu hkmleri uygulanr. YOLCU TAIMA SZLEMES - B LET MADDE 107 Yolcu tama szlemesinde, tayc, yolcuya aadaki kaytlar ieren ve uluslararas standartlara uygun olan bir bilet vermekle ykmldr. a) b) c) d) e) Taycnn ad veya ticaret unvan ve adresi, Yolcunun ad ve soyad, Biletin numaras ile dzenlendii gn ve yeri, Tama creti; bilet cretsiz verilmise buna dair kayt, Kalk, var ve varsa aktarma yerleri,

215 f) Tamann bu Kanunda gsterilen sorumluluun snrlandrlmasna

ilikin hkmlere bal olduu. Tayc, yolcuyu biletsiz veya yukarda yazl kaytlar ieren bir bilet vermeden kabul etmi ise, tama szlemesinin varl veya geerlilii etkilenmez, ancak tayc bu Kanunun sorumluluu kaldran veya snrlayan hkmlerinden yararlanamaz. BAGAJ VE K SEL EYA MADDE 108 Tayc; yolcunun bagajlarn ve beraberindeki kiisel eyasn, tama szlemesinde belirlenen artlar dairesinde cretsiz olarak tamaya mecburdur. BAGAJ KUPONU MADDE 109 Taycya teslim edilen her bir para bagaj iin, yolcuya aadaki kaytlar ieren bir bagaj kuponu verilir. a) b) c) d) e) f) deeri, Taycnn ad veya ticaret unvan ve adresi, Yolcunun ad ve soyad veya yolcu biletinin tarih ve numaras, Bagaj kuponunun tarih ve numaras, Bagajn arl, Teslim yeri, Yolcu tarafndan zel olarak beyan edildii takdirde, bagajn ierii ve

216 g) Tamann bu Kanunda gsterilen sorumluluun snrlandrlmasna

ilikin hkmlere bal olduu. Tayc; bagaj kuponsuz veya yukarda yazl kaytlar ieren bir kupon vermeden kabul etmi ise; tama szlemesinin varl veya geerlii etkilenmez; ancak tayc bu Kanunun sorumluluu kaldran veya snrlayan hkmlerinden yararlanamaz. Bagaj kuponu biri yolcuda kalmak ve dieri bagaja taklmak zere iki nsha olarak dzenlenir ve bagajn ibraz edene teslim edilecei kaydn ierir. Birinci ve ikinci fkralarn hkm sakl kalmak art ile tayc bagaj kuponuna konulmas gereken bilgilerden yolcu biletinde zaten mevcut bilgileri bagaj kuponuna yazmayabilir veya biletle birletirmek kaydyla sadece bir bagaj tehis kuponu verebilir. YK TAIMA SZLEMES - HAVA YK SENED MADDE 110 Yk tama szlemesinde, tayc ykletene aadaki kaytlar ieren bir hava yk senedi vermekle ykmldr. a) b) c) d) e) f) Hava yk senedinin numaras ile dzenlendii gn ve yer, Taycnn ad veya ticaret unvan ve adresi, Ykletenin ad, soyad veya varsa ticaret unvan ve adresi, Gnderilenin ad, soyad veya varsa ticaret unvan ve adresi, Kalk, var ve varsa aktarma yerleri, Ykn tr, says, miktar ve arl,

217 g) h) i) j) zel olarak beyan edildii takdirde deeri, Tama creti ve deme artlar, cretsiz tamalarda buna dair kayt, Gereinde, yk senedine eklenmesi zorunlu olan belgeler, Tamann bu Kanunda gsterilen sorumluluunun snrlandrlmasna

ilikin hkmlere bal olduu. Taycnn, yk yk senetsiz veya yukarda yazl kaytlar ieren bir yk senedi vermeden kabul etmi olmas, tama szlemesinin varln veya geerliliini etkilemez. Ancak tayc bu Kanunun sorumluluu kaldran veya snrlayan hkmlerinden yararlanamaz. Birden ok para iin, ykletenin istei zerine tayan her bir paraya ayr yk senedi dzenlemekle ykmldr. Hava yk senedi nsha olarak dzenlenir. Birinci nshaya Tayc iin yazlr ve ykleten tarafndan imzalanr. kinci nshaya Gnderilen iin yazlr ve tayc ile ykleten tarafndan imzalanr. nc nsha tayc tarafndan imzalanarak, ykn teslim alnmasndan sonra, ykletene verilir. YKLETEN N BEYANLARI MADDE 111 Ykleten, ykle ilgili olarak hava yk senedine yazlacak kayt ve beyanlar ile ykn gnderilene teslimi iin gereken tm bilgi ve belgelerin tam ve doru verilmesinden sorumlu olup, bu yzden taycnn ve nc ahslarn urayacaklar zararlar tazmin ile ykmldr. Tayc personeli ve temsilcilerine kusur isnad hari olmak zere; tayc, verilen bilgi ve belgelerin doruluunu ve yeterliliini aratrmaya mecbur deildir.

218 YK SENED N N SPAT KUVVET MADDE 112 Hava yk senedi, aksi kantlanncaya kadar, szlemenin varl, artlar ve ykn teslim alnd hakknda karine tekil eder. Hava yk senedinde ykn arlna, boyutlarna, ambalajna ve para saysna ilikin kaytlar aksi ispat edilinceye kadar doru saylr; ykn miktarna, hacmine ve bulunduu hale veya ykn belirgin durumuna ilikin kaytlar, ancak ykletenin de katlmas ile tayc tarafndan muayene edilmesi ve sonularn hava yk senedine yazlmas art ile tayc aleyhine delil tekil eder. YKLETEN N TASARRUF YETK S MADDE 113 Ykleten, tama szlemesinden doan tm borlarn yerine getirmek art ile gnderilenin, bir sonraki madde uyarnca hakkn kullanmaya balad ana kadar yk zerinde tam bir tasarruf hakkna sahiptir. Gnderilen, hava yk senedini veya yk kabulden kanrsa veya kendisine gereken ihbarn yaplmas mmkn olmaz ise ykleten tasarruf hakkna tekrar sahip olur. Ykleten bu hakkn taycya veya dier ykletenlere zarar vermeyecek ekilde kullanmaya mecbur olup, bu tasarruf hakknn kullanlmasndan doan masraflardan sorumludur. Ykletenin verdii talimatn yerine getirilmesi mmkn olmaz ise, tayc, durumu derhal kendisine bildirmekle ykmldr. Tayc, ykletenin talimatn hava yk senedinin ykletene verilmi olan nshasnn iadesini istemeden yerine getirirse, bu hava yk senedi nshasnn zilyedinin bu yzden urayabilecei herhangi bir zarardan, ykletene rcu hakk sakl kalmak art ile sorumlu olur.

219 GNDER LEN N HAKLARI MADDE 114 Ykletenin bir nceki madde uyarnca sahip olduu hakk kullanmam olmas halinde gnderilen, ykn varma yerine ulamas zerine, szleme artlarna uymas kayd ile taycdan, ykn kendisine teslimini istemek hakkna sahiptir. Aksi kararlatrlm olmadka, ykn varma yerine ulat tayc tarafndan en ksa zamanda gnderilene ihbar edilir. Tayc, ykn kayp olduunu ikrar ederse veya yk, varmas gereken gnden itibaren yedi gn gemi olmasna ramen varmam olursa, gnderilen tama szlemesinden doan haklar taycya kar ileri srmek yetkisine sahip olur. HAKLARIN KULLANILMASI MADDE 115 Ykleten veya gnderilen, tama szlemesinden doan ykmllklerini yerine getirmek art ile 113 nc ve 114 nc maddelerin tand haklar, mstakilen kendilerinin veya bakalarnn adna ileri srebilir YKLETEN LE GNDER LEN N L K LER MADDE 116 113 nc, 114 nc ve 115 inci maddeler ykleten ile gnderilenin ilikilerini veya haklarn ykleten veya gnderilenden devren kazanm olan nc kiilerin karlkl ilikilerini etkilemez. 113 nc, 114 nc ve 115 inci maddelerin hkmleri, ancak hava yk senedine konacak ak kaytlar ile deitirilebilir.

220 CRETS Z TAIMALAR MADDE 117 Taycnn kendi yetkili organna saptanan kurallarna gre cretsiz olarak yapaca yolcu ve yk tamalar dnda; grev maksadyla veya zel nedenlerle Trk tescilli hava aralar ile cretsiz yaplacak yolcu ve yk tamalarna ilikin kurallar, Ulatrma Bakanlnca ynetmelikle dzenlenir. K NC BLM HAVA ARALARI KULLANMA SZLEMELER K RA VE CARTER SZLEMELER MADDE 118 Uu personeli almadan sadece hava aracnn kiralanmas halinde Borlar Kanununun ilgili hkmleri, uu personeli ile birlikte bir hava aracnn tamamnn veya bir ksmnn yahut muayyen bir mahallinin kiralanmas veya Carter Szlemesi halinde Trk Ticaret Kanununun ilgili hkmleri uygulanr. Uluslararas anlamalarn hkmleri sakldr. YAZILI EK L MADDE 119 Kira ve Carter szlemeleri yazl ekilde yaplmadka muteber deildir. Kira szlemesinin nc kiilere dermeyan edilebilmesi iin uak siciline erh verilmesi gereklidir. DRDNC KISIM

221 TAIMA SZLEMES NDEN DOAN SORUMLULUK B R NC BLM SORUMLULUK HALLER YOLCUNUN URADII ZARARDAN SORUMLULUK MADDE 120 Yolcunun lm veya herhangi bir cismani zarara uramas halinde, bu zarara sebebiyet veren kaza hava aracnda veya ini veya bini srasnda meydana geldii takdirde, tayc sorumludur. BAGAJ VEYA YKN URADII ZARAR MADDE 121 Tescil ettirilmi bagaj veya ykn kayb veya zarara uramas halinde, zarara sebebiyet veren olay, havayolu ile tama srasnda meydana gelmi ise zarardan tayc sorumludur. Birinci fkra anlamnda havayolu ile tama; bagaj veya ykn bir havaalannda veya bir hava aracnda veya havaalan dna inilmesi halinde o yerde taycnn muhafaza ve nezareti altnda bulunduklar sreyi kapsar. Yk iin Trk Ticaret Kanununun 781 inci madde hkm uygulanr. Havayolu ile tama mddeti, bir havaalan dnda olmak zere karada, denizde veya i sularda yaplan tamay iine almaz. Belirtilen tamalar havayolu tama szlemesinin ifas zmnnda ykleme, teslim veya aktarma amacyla yaplm ise meydana gelen her trl zarar, aksi sabit olmadka havayolu ile tama sresinde meydana gelmi kabul olunur. GEC KMEDEN DOAN ZARAR

222 MADDE 122 Tayc, havayolu ile yolcu, bagaj veya ykn tanmasndaki gecikmeden doan zarardan sorumludur. TAIYICININ SORUMLULUKTAN KURTULMASI MADDE 123 Tayc, kendisinin ve adamlarnn zarar nlemek iin gerekli olan btn tedbirleri aldklarn veya bu tedbirleri alma olana bulunmadn ispatlarsa sorumlu deildir. SORUMLULUUN SINIRLANDIRILMASI MADDE 124 Taycnn sorumluluunun snrlandrlmas, 12 Ekim 1929 tarihinde Varova'da imzalanan ve Uluslararas Hava Tamalarna likin Baz Kurallarn Birletirilmesi Hakkndaki Szleme ve bu Szlemeyi deitiren Trkiyenin katld szleme ve protokollerin hkmlerine gre tayin olunur. Tayc, birinci fkrada anlan szleme ve protokoller ile ngrlm bulunan snrlarn ykseltilmesine ilikin zel anlamalar yapmak veya bu nitelikteki anlamalara katlmak yetkisini haizdir. Para kymetinin deimesi halinde, birinci fkrada ngrlen sorumluluk snrlarnn yeniden belirlenmesine Bakanlar Kurulu yetkilidir. GEERS Z SAYILAN HKMLER MADDE 125

223 Taycnn sorumluluunu tamamen veya ksmen kaldran veya 124 nc maddede sz geen Szleme veya onu deitiren protokolde belirtilmi olan sorumluluk snrn indirmeyi amalayan her art hkmszdr. Bu artlarn hkmszl tama szlemesinin de hkmszln icabettirmez. u kadar ki, ykn nitelii zr veya gizli aybndan doacak zararlar dzenleyen hkmlere birinci fkra uygulanmaz. SINIRSIZ SORUMLULUK MADDE 126 Zararn, taycnn veya adamlarnn zarar vermek kast ile veya zararn domas ihtimali olduunu bilerek dikkatsizce yaptklar bir hareket veya ihmal sonucunda meydana geldii ispat edildii takdirde; bu Kanunda ngrlen sorumluluk snrlar uygulanmaz. Ancak, taycnn iileri veya temsilcileri gibi yardmc kiilerinin meydana getirdii snrsz sorumluluk talebine mevzu olan zarar hakknda Borlar Kanununun 55 inci madde hkmleri sakldr. TAIYICININ ADAMLARI MADDE 127 Bu Kanunda ngrlen bir zarardan dolay, taycnn adamlar aleyhine dava ald takdirde; taycnn adam kendi grevi erevesinde hareket ettiini ispat ederse taycnn bu Kanuna gre yararlanabilecei hususlardan istifade etmeye hak kazanr. Bu gibi hallerde taycdan ve taycnn adamlarndan alnabilecek tazminatn toplam miktar, bahse konu snrlar aamaz. HASARIN HBARI MADDE 128

224 Yolcu bagajnn veya ykn, bunlar teslim almaya yetkili kii tarafndan itiraz edilmeden kabul tama belgesine uygun olarak ve iyi durumda teslim edildiklerine karine tekil eder. Hasar halinde, teslim almaya yetkili kii tarafndan hasarn renilmesinde derhal ve teslimlerinden itibaren yolcu bagaj iin en ge yedi gn iinde ve yk iin en ge ondrt gn iinde tayana ihbarda bulunulmas gerekir. Gecikme halinde ihbar, bagajn veya ykn tesliminden itibaren en ge yirmibir gn iinde yaplmaldr. hbarn yazl olarak veya durumun tama belgesinin stnde gsterilmesi sureti ile yaplmas gerekir. kinci fkrada belirtilen srelere uyulmamas halinde, hileli davranmas hali hari tayc aleyhine dava alamaz. B RDEN OK TAIYICI TARAFINDAN YAPILAN TAIMALAR MADDE 129 Tamann birbiri ardnca deiik tayclar tarafndan yaplmas halinde; yolcu, bagaj veya yk kabul etmi olan her tayc, bu Kanun hkmlerine tabi olur ve tamann kendi denetiminde yaplan blm ile ilgili olduu lde, tama szlemesinin taraflarndan biri saylr. Byle bir tama halinde; ilk tayc tamann tm iin sorumluluu aka yklenmi olmadka, yolcu veya yk sahipleri, sadece kaza veya gecikmenin meydana geldii tamay yapan taycya kar talep hakkna sahip olabilirler. Bagaj veya yk tamalarnda yolcu veya gndericinin ilk taycya, yolcu veya teslim almaya yetkili alcnn ise son taycya kar talepte bulunma haklar vardr. Ayrca, bunlardan her biri zararn, ziyann veya gecikmenin meydana geldii tamay yapan taycya kar da talepte bulunabilirler. Bu tayclar, yolcu, gnderici ve alcya kar mtereken ve mteselsilen sorumludur. KARMA TAIMALAR

225 MADDE 130 Ksmen havayolu, ksmen de baka herhangi bir suretle yaplan birleik tamalar halinde, bu Kanun hkmleri sadece havayolu ile yaplan tama ksmna uygulanr. Birleik tama hallerinde taraflar, tama belgeleri ne tamann havayolu ile yaplmayan ksmlarna ilikin hkmler koyabilirler. DAVA AMA SRES MADDE 131 Sorumlulua ilikin dava, hava aracnn varma yerine geldii veya gelmesi gerektii tarihten veya tamann durduu tarihten itibaren iki yl iinde almazsa tazminat talep hakk der. Ancak, ondrdnc madde gereince rapor tanzimi gereken hallerde, iki yllk sre ondrdnc madde gereince Resmi Gazete ile yaplacak duyuru tarihinden itibaren ilemeye balar. S GORTA YKMLL MADDE 132 Yurt ii veya yurt d yolcu, yk ve posta tamalar yapmaya yetkili klnan tayclar, tama szlemelerinden doabilecek zararlardan dolay tazminat taleplerinin teminat olmak zere, asgari 124 nc madde esaslarna gre saptanan sorumluluk snrlar ierisinde mali mesuliyet sigortalar yapmakla ykmldrler. Sigorta, taycnn adamlarnn bu Kanunda ngrlen sorumluluunu da kapsar. Yurt ii veya yurt d tama yapan tayclarn yaptracaklar sigorta ve teminat artlar; uluslararas standartlar gz nnde bulundurularak ve Ulatrma Bakanlnn gr de alnarak Ticaret Bakanlnca onaylanr.

226 Bu maddede belirtilen sigorta ykmll yerine getirilmeyen hava aralar Ulatrma Bakanlnca uutan men edilir. K NC BLM NC K LERE KARI SORUMLULUK LETEN N TANIMI MADDE 133 leten, sivil hava aracn kendi adna bizzat kullanan veya yardmclar marifeti ile kullanlmasn salayan gerek veya tzelkiilerdir. Bir sivil hava aracnn kullanma hakk dorudan veya dolayl olarak kendisinden elde edilmi gerek veya tzelkii seferlerin kontroln elinde tutmakta ise, bu kii ileten saylr. Hava arac maliki olarak sicile tescil edilmi bulunan gerek veya tzelkii, aksini ispat etmedike ileten saylr. LETMEN N SORUMLULUU MADDE 134 Sivil hava aracnn nc kiilere verdii zarardan, sivil hava aracnn ileteni sorumludur. LETEN N RIZASI OLMAKSIZIN KULLANMA MADDE 135 Sivil hava aracnn, iletenin rzas dnda kullanlmas halinde, ileten bunda bir kusuru bulunmadn ispat edemedii takdirde doacak zarardan kullanan ile birlikte mteselsilen sorumlu olur.

227 MTESELS L SORUMLULUK MADDE 136 ki veya daha fazla sivil hava aracnn birlikte sebebiyet verdikleri zararlarda her hava aracnn ileteni, mteselsilen sorumlu olur. MTERAF K KUSUR MADDE 137 leten, zararn domasna veya artmasna, zarara urayann veya adamlarnn kusurlu davranlarnn yol atn ispat ettii takdirde, tazminat borcundan tamamen veya ksmen kurulur. NC AHISLARA VER LECEK ZARARA KARI S GORTA YKMLL MADDE 138 Trk hava sahasnda uu yapacak Trk ve yabanc sivil hava aralar iin; nc ahslara verilecek zararn teminat olarak ileten tarafndan mali mesuliyet sigortas yaptrlmas zorunludur. Bu maddede belirtilen sigorta ykmll yerine getirilmeyen hava tat aralar Ulatrma Bakanlnca uutan men edilir. EK S GORTA YKMLL MADDE 139 Uluslararas hatlarda iletilecek Trk sivil hava aralarn gerektiinde tabi olacaklar ek sigorta veya teminat artlarn saptamaya Trkiyenin taraf olduu uluslararas anlamalar uyarnca Ulatrma Bakanl yetkilidir.

228 NC AHISLARA VER LECEK ZARARA KARI S GORTA ARTLARININ TESP T MADDE 140 nc ahslara kar verilecek zararn teminat olarak ileten tarafndan yaplacak mali mesuliyet sigortasnn artlar uluslararas standartlar gz nnde bulundurularak Ticaret ve Ulatrma bakanlklarnca mtereken tespit edilir. BE NC KISIM CEZA HKMLER HRR YET BALAYICI CEZAYI VE PARA CEZASINI GEREKT REN DAVRANILAR MADDE 141 Bu Kanunun 7, 36, 91, 92 ve 94 nc maddeleri ile 93 nc maddenin (b), (c), (e) ve (g) bentlerine aykr davranta bulunanlar drt aydan iki yla kadar hapis ve otuzbin liradan yzbin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. MADDE 142 Bu Kanunun 31 ve 32 nci maddeleri ile 9 uncu maddesinin birinci fkras ve 93 nc maddesinin (a), (d), (f) ve (h) bentlerine aykr davranta bulunanlar, iki aydan bir yla kadar hapis ve bebin liradan ellibin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. PARA CEZASINI GEREKT REN DAVRANILAR MADDE 143

229 Bu Kanunun 11, 18, 19, 26, 28, 29, 47, 54, 58 ve 89 uncu maddeleri ile 9 uncu maddesinin 3, 95 inci maddesinin 1 ve 102 inci maddesinin 2 nci fkrasna aykr davranta bulunanlar onbin liradan yzbin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. Bu Kanunun 18 ve 19 uncu maddesine aykr davranlarda, birinci fkradaki ar para cezas ile birlikte, bu davran sonucu elde edilen parann msaderesine de hkmolunur. MADDE 144 Bu Kanunun 23, 24 ve 25 inci maddeleri ile 57 nci maddesinin son fkrasna aykr davranta bulunanlar; bebin liradan ellibin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. Bu Kanunun 25 inci maddesine aykr davranlarda, birinci fkradaki ar para cezas ile birlikte, aykr davran sonucu elde edilen parann msaderesine de hkmolunur. ULATIRMA BAKANLIININ ALACAI NLEMLERE UYMAYANLARA VER LECEK CEZA MADDE 145 Yukardaki maddeler dnda kalp da Ulatrma Bakanlnn sivil havacl dzenlemek maksadyla alaca nlemlere uymayanlara, bebin liradan yirmibebin liraya kadar ar para cezas verilir. ALTINCI KISIM E TL HKMLER CEBR CRA

230 MADDE 146 Sivil hava aralar cebr icra ynnden 2004 sayl cra ve flas Kanununun hkmlerine tabi olup, anlan Kanunun 26 nc maddesi, bu Kanun bakmndan sivil hava aralarn da kapsar. STAT ST K B LG LER MADDE 147 Trk sivil hava aralarnn malikleri ve iletenleri, iletmeleri ile ilgili yllk faaliyet programlarn ve ylsonu faaliyet raporlarn Ulatrma Bakanlna vermeye mecburdurlar. Bu istatistiki bilgilerin kapsam ve verili zamanlar Ulatrma Bakanlnca hazrlanacak ynetmelikle dzenlenir. TZK VE YNETMEL KLER MADDE 148 Bu Kanunda belirtilen tzk ve ynetmelikler bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren alt ay iinde hazrlanr ve Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle konulur. YED NC KlSIM SON HKMLER YRRLK MADDE 149 Bu Kanun yaym tarihinde yrrle girer.

231 YRTME MADDE 150 Bu Kanun hkmlerini Bakanlar Kurulu yrtr.

232

EK4 : TRK KARASULARI KANUNU

Kanun Numaras Kabul Tarihi Yaymland R. Gazete Yaymland Dstur : 2674. : 20/5/1982. : Tarih :22/5/1982 Say: 17708. : Tertip: 5, Cilt: 21, Sayfa: 338. MADDE 1 Trk karasular Trkiye lkesine dahildir. Trk karasularnn genilii alt deniz milidir. Bakanlar Kurulu, belirli denizler iin, o denizlerle ilgili btn zellikleri ve durumlar gz nnde bulundurmak ve hakkaniyet ilkesine uygun olmak artyla, alt deniz milinin stnde karasular genilii tespit etmeye yetkilidir. MADDE 2 Trkiye ile kylar bitiik veya karlkl olan Devletlerarasnda karasular anlama ile snrlandrlr. Bu anlama blgenin btn ilgili zellikleri ve durumlar gz nnde bulundurularak, hakkaniyet ilkesine gre yaplr. MADDE 3 Karasularnn genilii, Bakanlar Kurulunca tespit edilecek esas hatlardan itibaren llr. MADDE 4 Esas hatlarn kara tarafnda kalan sular ve krfez sular, Trk i sulardr. Daimi liman tesisleri kynn bir paras saylr ve bu tesislerden en akta olanlarnn kara tarafnda kalan sular ve d limanlar i sulara dahildir.

233 MADDE 5 sularn d snrn belirleyen ve karasularnn geniliini lmekte esas olan hatlar, bu amala hazrlanan byk lekli deniz haritalarnda gsterilir. MADDE 6 15/5/1964 tarih ve 476 sayl Kanunla, dier kanunlarn bu Kanuna aykr hkmleri yrrlkten kaldrlmtr. MADDE 7 Bu Kanun yaym tarihinde yrrle girer. MADDE 8 Bu Kanunu Bakanlar Kurulu yrtr. 8/4742 SAYILI BAKANLAR KURULU KARARI Karar Says : 8/4742

20/5/1982 tarihli ve 2674 sayl Kanunun verdii yetki uyarnca Trkiye'yi evreleyen denizlerin zellikleri ile hakkaniyet ilkesi gz nnde bulundurulmak suretiyle bu Kanunun yrrle girmesinden nce karasularn genilii ile ilgili olarak Karadeniz ve Akdeniz'de mevcut olan durumun srdrlmesi; Dileri Bakanlnn 26/5/1982 tarihli ve M GM - M GM - III - 11365 917 sayl yazs zerine, Bakanlar Kurulunca 29/5/1982 tarihinde kararlatrlmtr. (* R.G.:22 Mays 1982, Say:17708 (Mkerrer))

234

EK5 : HUDUT BLGELER UU YNETMEL

Bakanlar Kurulu Kararnn Tarihi Yaymland R. Gazetenin Tarihi Yaymland Dsturun Tertibi AMA MADDE1 Sulh zamannda komu lkeler hava sahasnn Trk ve Trkiye'deki yabanc hava aralar tarafndan ihlal edilmelerini nlemektir. KAPSAM : MADDE2 (Deiik: 21.4.1983 83/6418 K.) a) Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlklar, Jandarma Genel : : : 8.11.1982, No: 8/5631 16.12.1982, No: 17900 5, Cildi: 22, S.3071

Komutanl, Emniyet Genel Mdrl ve Harita Genel Mdrlne; b) c) d) Ulatrma Bakanlndan tescilli muhtelif zel ve resmi kurululara; Trk Hava Kurumuna; Geici bir sre iin Trkiye'de kalmalarna msaade edilen yabanc

devletlere ait askeri ve sivil hava aralarnn; kontrol sahalar ve hava yollar hari Trk hava sahasndaki harekat tarzlarn kapsar. Hava savunma, arama-kurtarma

235 grevleri ile kaakln men ve takibini yapan hava aralarna bu ynetmelik hkmleri uygulanmaz. SORUMLULUK MADDE3 a) Bu ynetmeliin uygulanmasnda Genelkurmay Bakanl, Kara, Deniz,

Hava Kuvvetleri Komutanlklar, Jandarma Genel Komutanl ve Emniyet Genel Mdrl ile emrinde her trl hava arac bulunduran Birlik Komutanl, zel ve Resmi Kurumlar ile bizzat hava aracn kullanan personel, b) Ynetmeliin uygulanmasn denetlemek ve takip etmekten ise

Genelkurmay Bakanl adna Hava Kuvvetleri Komutanl sorumludur. TANIMLAR MADDE4 a) Hudut Hatt : (1) Karada: taraf devletlerarasnda anlamalarla tespit edilen ve hususi

iaretlerle belli edilen hattr. (2) b) Denizde: kara sularnn d hattr.

Uu Malumat Blgesi (FIR-Flight Information Region) ve FIR Hatt:

erisinde uu malumat ve ikaz hizmetinin verildii boyutlar belirlenmi hava sahasna FIR, bu sahann hudutlarna da FIR hatt denir. c) Hkmran Hava Sahas :

236 Devletin hkmranl altnda bulunan arazi ile ona bitiik karasularnn stnde bulunan ve yerden/denizden snrsz irtifaya kadar uzanan saha, devletin hkmran hava sahasdr. d) Tampon Blge (Buffer Zone) : (1) Karada; kara hudut hatt ile bu hatta azami yaklama msaadesi

verilen hat arasnda kalan uu blgesidir. (2) Denizlerde, komu devlet karasular hatt ile bu hatta azami

yaklama msaadesi verilen hat arasnda kalan uu blgesidir. e) Havayolu :

Milli ve Uluslararas maksatlarla kullanlmak zere Trkiye tarafndan tespit edilen, 10 Deniz mili geniliinde zerinde kontroll uularn yaplabildii ve AIP esaslarna uygun olarak uulmas gereken, yere nazaran belirli bir irtifadan itibaren, st tavan belirlenmemi ise snrsz irtifaya kadar uzanan hava koridorudur. f) Kontrol Sahas :

Arz sath zerinde belirli bir ykseklikten itibaren yukarya doru uzanan kontroll bir hava sahasdr. g) Kara Sular :

Devletin kara lkesi ve i sularna bitiik olan ve devletin egemenliine tabi olan bir hava alandr. h) Uluslararas Sular :

lkelerin karasular dnda kalan deniz sahalardr. i) Hava Savunma Tehis Blgesi (ADIZ-Air Defence Identification Zone):

237 Milli Gvenlik veya hava savunma aralaryla, boyutlar yetkili otoriter tarafndan belirlenen ve ilan edilen; iersinde uaklarn mspet tehis zorunluluu olan hava sahasdr. j) Tahditli Blge :

Devletin kara lkesi ya da karasular stnde bulunan ve ilgili makamlarca zerinde uulmas artlara balanm sahalardr. k) Tehlikeli Blge :

Belirli zamanlarda tehlikeli faaliyetlerin icra edildii sahalardr. Tampon Blge Uu Limitleri (Kontrol Sahalar ve Havayollar Hari) MADDE5 a) Trk Hava Aralar :

Komu lkelerle saptanm, ilgili tahditleri EK-A'da zet olarak gsterilen hudut anlama ve protokollerinde aksine bir limit yoksa (1) Karada ; (a) Deniz Mili)'den, (b) Helikopterler; komu lke kara hudut hattna 1 km. (0.54 Jet ve Pervaneli Uaklar; her irtifada komu lkelerin kara

hudut hattna jet uaklar 20 Km. (10.8 Deniz Mili), pervaneli uaklar 10 Km. (5.4

Deniz Mili)'den, daha fazla yaklaamazlar. (2) Denizde ;

Uluslararas hukukun ak denizler zerindeki hava sahalarnn btn lkelerin kullanmna ak oluu prensibini dikkate alarak btn Trk Hava aralar dier

238 lkelerin karasularna kadar uu yapabilirler. Dier lke karasularna giremezler. Karasularnn genilii ilgili Bakanlk, Komutanlk ve kurulularca ayrca yaynlanr. (c) Yabanc Hava Aralar : (1) Trk-Sovyet- ran kara hududunda; Rize-Erzurum-Van-Bakale,

3720 K, 44.00 D hattnn dousuna, (2) Trk-Bulgar-Yunanistan kara hududunda; anakkale-Ortaky-

orlu-Terkos Gl hattnn batsna, (3) Dier komu devlet kara hudutlarna 40 Km. (21.6 Deniz Mili)

Karadeniz, Adalar Denizi ve Akdeniz'de Trk karasular hattna 10 Km. (5.4 Deniz Mili)'den fazla yaklaamazlar. ZEL UU MSAADE YETK S MADDE6 a) (Deiik: 21.4.1983 83/6418 K.) Her tip hava arac (Hava Savunma,

Arama, Kurtarma grevleri, Kaakln Men ve Takibi hari) 5 inci madde de limitleri belirtilen tampon blge ierisinde msaadesiz uamaz. Ancak, bu blgelerde uu mecburiyeti olduunda; (1) (Deiik:21.4.1983 83/6418 K.) Tampon blge ierisinde

yaplacak milli askeri uular iin izin vermeye Kara Kuvvetleri Komutanl, Deniz Kuvvetleri Komutanl, Hava Kuvvetleri Komutanl ve Jandarma Genel Komutanl kendi uaklar iin yetkilidirler ve yetkilerini gerektiinde Ordu Komutanl, Donanma Komutanl, Kolordu Komutanl ve Taktik Hava Kuvvet Komutanlna devredebilirler. Yaplacak uu en ksa zamanda koordinasyon ynnden blgedeki Hava Kuvvetleri Komutanl, Hava Savunma nitelerinden birine bildirilir.

239 (2) makam, Dier uular iin, uu yapacak hava aracnn sahip olduu uuun maksadn belirtmek suretiyle Genelkurmay

yapaca

Bakanlndan zel izin alr. Genelkurmay Bakanl bu yetkiyi Hava Kuvvetleri Komutanlna devredebilir. Bu takdirde Hava Kuvvetleri Komutanl verdii izinlerden Genelkurmay Bakanlna zamannda bilgi verir. (3) Alnacak izinlerden sonra yaplacak uular: komu lkelerle

yaplm ikili anlamalar, mtekabiliyet esaslar ve Genelkurmay Bakanlnn gerektiinde koyaca ve yaynlayaca zel tahditlere uygun olmaldr. (4) (Ek: 21.4.1983 83/6418 K.) Tampon blge ierisinde bulunan

snr karakollarndan veya snr blgesinden yaral ve hasta nakli ve/veya acil yardm gibi benzer uularda kullanlacak hava aralarnn yapaca uular, Arama ve Kurtarma grevleri ierisinde mtalaa edildiinden bu Ynetmelik kapsam dnda braklmtr. Bu tr uaklara verilecek uu msaadelerinde Kuvvet Komutanlklar ve Jandarma Genel Komutanl yetkili olup bu yetkilerini gerektiinde ast komutanlklara devredebilirler. b) c) Uu msaade istekleri EK-B mracaat formuna uygun olarak yaplr. Tampon Blgede uu iin mracaat sresi: (1) Milli ve mttefik lkelerle mtereken yaplacak tatbikatlar

esnasnda icra edilecek uu faaliyetleri tampon blge iine giriyor ve bu durum Genelkurmay Bakanlnn yllk tatbikat direktifinde (TAT-prog) belirtiliyor ise bu uular iin zel izne gerek yoktur. Bu direktifte yer almayan planl ve plansz tatbikatlar iin nceden izin alnr. (2) Zirai mcadele, MTA, Kadastro, havadan fotoraf ekimi ve dier

maksatlar iin yaplacak uular iin asgari 20 gn nceden Genelkurmay Bakanlndan bir kopya Hava Kuvvetleri Komutanlna gnderilir. (3) bildirilir. Msaade edilen uular Dileri ve ileri Bakanlklarna

240 (4) (Ek: 21.4.1983 83/6418 K.) Acilen kacak zirai ilalama ani

uu istekleri iin, uu yapacak hava aracnn sahip olduu makam, mahalli Tarm Bakanl l Zirai Mcadele ve Karantina Mdrl grn aldktan sonra mlki amirliklere mracaat yapabilir. Mlki Amir mcadelenin aciliyetini deerlendirerek blgesi iindeki yerde uu yaplmasna msaade vermeye yetkilidir. Verilecek msaadelerde; Hudut Blgeleri Uu Ynetmeliinin Ek-A'snda belirlenen anlama esaslar ile 7 nci maddede aklanan hususlar dikkate alnr. Mlki amirler bu tr uular blgedeki en yakn askeri makama, Hava Kuvvetleri Komutanlna bal en yakn Hava s Komutanlna ve ayrca hududa yakn uular anlamada varsa kar devletin hudut makamlarna bildirilmesini salar. ZEL UU ZN VER L RKEN D KKATE ALINACAK HUSUSLAR MADDE7 a) Trk Hava Aralar in : (1) Trafik kontrol merkezleri veya radar ile asgari bir kanaldan telsiz

irtibat yapabilecek muhabere tehizat ile varsa IFF/SIF cihazlarnn faal olmas, (2) (3) zorunludur. (4) (1), (2) ve (3) nc bentlerdeki seyrsefer cihazlarna sahip Asgari bir adet S/S cihaz, Teknik limitler iinde faal olan ana ve yedek pusulalarn bulunmas

olmayan, zirai mcadele ve havadan fotoraf ekimi iin kullanlan uaklara tampon blge iinde uma msaadesi verilmesi zorunluluu grldnde; aadaki hususlar uygulanr. (a) Uu yaplmak zere sonulandrlm yerde bir hava birlii

ver ise uak pilotu uu plannn bir kopyasn bu birlik yetkilisine vererek en yakn Blge Harekat Merkezi (BHM)'ne ulatrlmasn ister.

241 (b) sorumlu olur. (c) Uu yaplacak blgede herhangi bir hava birlii yok ise Blge Harekat Merkezinde bulunan Sivil Savunma grevlisi

bu bilgilerin blgede ileri Bakanlna ait ilgili mlki amirlere ulatrlmasndan

yaplacak uutan asgari 24 saat nce yakn kaza merkezindeki mlki amire veya askeri birlie mracaat ederek yapaca uu hakknda detayl bir uu plan verir. Uu Plann alan mlki ve askeri makam, bu uu plann en seri vasta ile uu balamadan nce, en yakn Blge Harekat Merkezi (BHM)'ne ulatrr. Hava artlar ve dier sebeplerle uulmad hallerde ayn kanallardan ilgili BHM'lerin uu balama saatlerinden nce bilgi verir. (d) sahasdr. b) Yabanc Hava Aralar in : (1) Tatbikat maksad ile tampon blgeye girecek irtibat, lojistik, 35 Meridyenin bats BHM1 (Tel. Eskiehir PTT: 11449'dan

Ba kontrolr), dousu SHM2 (Tel: Diyarbakr PTT: 11360'dan 430 Ba kontrolr)

ulatrma aralar ile blgede yaplmas Genelkurmay Bakanlnn tatbikat direktifinde belirtilen (TATPROG) grevlerde mevcut uu msaade usulleri ile tatbikat harekat emirlerinde belirtilen esaslar uygulanarak uu yaplabilir. (2) Tatbikat d yaplacak her nevi uular iin Genelkurmay

Bakanlndan zel izin alnr. Genelkurmay Bakanl gerek grdnde, blgeyi iyi tanyan tam yetkili, lisan bilir pilot veya seyrseferci bir Trk Subaynn uu boyunca uakta bulundurulmasn, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlklar ile Jandarma Genel Komutanlndan isteyebilir. Bu durumlarda yabanc hava aralar grevli Trk personelini uaa almadan hibir suretle kalk yapamaz. UU ARTI VE RADAR KONTROLU MADDE8

242 Tampon blge iinde uacak hava aralar mmkn olan btn hallerde grerek (VFR) meteorolojik artlarnda (VMC) ve pozitif radar kontrolnde bulunurlar. TAMPON BLGE MADDE9 Tampon blge ierisinde yaplacak btn uular (Tatbikat uular hari), yer gzetleme postalar tarafndan bir hudut olay olarak deerlendirilip ilgili talimatlar gereince rapor edilir. MADDE10 Bu Ynetmelik 4 Nisan 1972 tarihli ve 7/4190 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulan (Hudut Blgeleri Uu Ynetmelii) ile ek ve deiikliklerini yrrlkten kaldrr. YRRLK MADDE11 Bu Ynetmelik yaynlad tarihte yrrle girer. Gerektiinde hudut blgelerinin tmnde veya bazlarnda yrtlmesi Genelkurmay Bakanlnn teklifi ve Bakanlar Kurulu Kararyla ertelenebilir. YRTME MADDE12 Bu Ynetmelii Bakanlar Kurulu yrtr.

243 EK-A HUDUDA AZAM YAKLAMA YAPILAN ANLAMANIN MESAFES VE LG L NOTLAR LKE ADI : Bulgaristan TAR H VE SAYISI : 28 Aralk 1967 (KM. VEYA M L) Km.den daha yakn mesafede uamazlar. Tarm ve harita ihtiyalar iin kullanlacak uaklar tarafndan HUDUDA 5 Km.den daha yakn mesafede yaplacak uular artlar iki taraf arasnda diplomatik yolla tespit edilir. Yunanistan 7 Aralk 1971 Her eit hava aralar hudut hattna 2 Km. den daha az bir mesafede uu yapmayacaklardr. Harita almak ve tarmsal maksatlar dolaysyla iki (2) Km.den daha az bir mesafede uu yapmak sz konusu olan hallerde, bu husus taraflarca ve diplomatik kanaldan tespit edilir. Zelzele, sel, tipi, toprak kaymas ve dier olaanst hallerde, taraflarca hudut makamlarna haber verilmek artyla hava aralar ile hudut hattnn zerine kadar ve 1000 m. ykseklii amamak zere uular yaplabilir. S.S.C.B. 20 Haziran 1938 Kendi arazileri zerinde Tarih ve 3471 uu yapan hava vastalar Sayl Kanun hudut hattna 10 Km. yaklanca hviyetlerini bildirir alametleri plak gzle iyice grlebilmesine imkan vermek iin 300600 M'ye kadar ineceklerdir. : Btn hava vastalar hudut hattna 5

244 HUDUDA AZAM YAKLAMA YAPILAN ANLAMANIN MESAFES VE LG L NOTLAR LKE ADI : ran TAR H VE SAYISI : 23 Kasm 1986 (KM. VEYA M L) (Ek: 20/6/1988 88/13086 K.) Harita yapm iin hava fotoraf alm uular; Trkiye ile ran arasnda 23 Kasm 1986 tarihinde imzalanan protokol uyarnca yaplacaktr. Suriye 9 Haziran 1971 Uaklar hudut hattna 5 Km.den Yangn ve tabii afetler halinde daha fazla yaklaamayacaklardr. acil ve lzumlu yardmla ilgili olarak 5 Km.lik saha iersindeki uular, dier taraf hudut makamlarna bildirilecektir. Ayrca Zirai mcadele iin 5 Km.lik saha iersindeki uular iin yeterli bir sre, nce dier taraf hudut makamlarna bildirilecektir. Harita yapm iin fotoraf alm uularnda TRK YE SUR YE arasnda 28 Austos 1969 tarihinde akdedilen protokol uyarnca yaplacaktr. NOT1 : Yunanistan'la yaplan anlama 2491 sayl Kanunla kabul edilmi ve 10 Temmuz 1981 tarih ve 17396 sayl Resmi Gazete ile yaynlanm fakat henz karlkl teati edilmedii iin yrrlkte deildir. Yrrle girii Dileri ve ileri Bakanlklar tarafndan bildirilecektir. NOT2 : Bu Ek'e yaplacak deiiklik ve ilaveler Dileri ve ileri Bakanlklar tarafndan sratle ilgililere duyurulacak, ayrca Ynetmelikte deiiklik yaplmas da salanacaktr. :

245 TAMPON BLGE UU MRACAAT FORMU : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Mracaat yapan kurulu veya birlik ad Yaplacak uuun maksad Uuun kapsad tarih Uak tipi ve adedi Uak No. ar ad Uakta bulunan frekanslar Uakta bulunan S/S cihazlarnn tipleri Kalk meydan, ini meydan, yedek meydanlar Uu st ve alt irtifas Uu yaplacak blgenin koordinatlar (Bu blge bir kroki veya haritada

gsterilecektir.) 12. 13. 14. Blgede temas edecei radarlarn adlar. Uu yaplacak blgenin komu lke snrna/snrlarna mesafesi (Km.) Yaplacak uu iin o lke/lkeler ile daha nce herhangi bir anlama veya

protokol yaplm mdr? Ad ve Tarihi 15. Yaplm olan bu anlama ve protokol hangi makamlar arasnda yaplmtr.

246

EK6 : TRK ARAMA VE KURTARMA YNETMEL

B R NC BLM AMA, KAPSAM, DAYANAK VE TANIMLAR AMA MADDE 1 Bu Ynetmeliin amac; arama ve kurtarma hizmetlerinin yrtlmesinde, ilgili bakanlk ile kurum veya kurulularn grev ve sorumluluklarnn tespiti, insan hayatn kurtarmaya ynelik faaliyetlerin ilgili ulusal mevzuat ve uluslararas szlemelere uygun olarak yrtlmesini salamaktr. KAPSAM MADDE 2 Bu Ynetmelik hkmleri Trk arama ve kurtarma blgesi snrlar ierisinde kalan hava sahas, kara lkesi, i sular, karasular ve ak deniz sahalar ile kendilerine arama kurtarma hizmetlerinin yerine getirilmesinde dorudan veya dolayl olarak grev verilen bakanlklar ile kurum veya kurulular kapsar. DAYANAK MADDE 3 Bu Ynetmelik, 3348 sayl Ulatrma Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun, 4749 sayl KAGOda 7/12/1944 de Akit ve mza Edilmi Olan Milletleraras Sivil Havaclk Anlamas (ICAO) ile Geici Szlemesi ve Bunlarn Eklerinin Onanmas Hakknda Kanun, 2920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanunu,

247 4922 sayl Denizde Can ve Mal Koruma Hakknda Kanun, 6812 sayl stiari Denizcilik Tekilatnn Kurulmas Hakkndaki Devletleraras Szlemeye Katlmamza ve Bu Szlemenin Tasdikine Dair Kanun, 3169 sayl Hkmetler aras Deniz stiari Tekilat Szlemesinde Yaplan Deiikliklerin Onaylanmasnn Uygun Bulunduuna Dair Kanun, 3171 sayl Denizde Arama ve Kurtarma Uluslararas Szlemesi ile Ekinin ve Konferans Kararlarnn Onaylanmasnn Uygun Bulunduuna Dair Kanun, 2692 sayl Sahil Gvenlik Komutanl Kanunu, 491 sayl Denizcilik Mstearlnn Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname, 2803 sayl Jandarma Tekilat, Grev ve Yetkileri Hakknda Kanun, 2559 sayl Polis Vazife ve salahiyet Kanunu, 3201 sayl Emniyet Tekilat Kanunu, 7126 sayl Sivil Savunma Kanunu, 4458 sayl Gmrk Kanunu, 485 sayl Gmrk Mstearl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname hkmlerine dayanlarak hazrlanmtr. TANIMLAR MADDE 4 Bu Ynetmelikte geen ; a) Arama ve Kurtarma (AK); hava ve deniz vastalarnn karada, havada, su

stnde ve su altnda tehlikeye maruz kalmas, kaybolmas veya kazaya uramas hallerinde bu vastalardaki ahslarn her trl ara, zel tehizat veya kurtarma birlikleri kullanlarak aranmas ve kurtarlmas ilemini, b) Kazazede; (a) bendi kapsamnda olan ve bulunduklar mahalde yaamlar

tehlikede bulunan kiiyi, c) Arama ve Kurtarma Hizmeti (AKH); ibirlii yapan hava, deniz aralar

ile dier vastalar dahil, kamu ve zel kaynaklarn kullanm yoluyla, tehlike mesajlarn izleme, muhabere, koordinasyon, tbbi danmanlk ve ilk yardm dahil AK fonksiyonlarnn icra edilmesini,

248 d) Arama Kurtarma Blgesi (AKB); iinde arama ve kurtarma hizmeti icra

edilmek zere tespit edilmi ve Ek1 de koordinatlarla tanmlanan sahay, e) Ana Arama ve Kurtarma Koordinasyon Merkezi (AAKKM); karada,

denizde ve havada, arama ve kurtarma hizmetinin en st dzeyde koordinasyonunu ve ibirliini salayan ve halin icabna gre kanunlar, uluslararas ok tarafl ve/veya iki tarafl szlemeler esaslarna gre komu ve ilgili lkelerle de AKB iinde ve/veya dnda icra edilecek AK faaliyetleri iin koordinasyon ve ibirlii kuran merkezi, f) Arama ve Kurtarma Koordinasyon Merkezleri (AKKM); AKB iinde,

AK faaliyetlerinin etkin bir ekilde organize edilmesinden ve AK faaliyetlerinin icrasndan Ana Arama ve Kurtarma Koordinasyon Merkezi (AAKKM) adna sorumlu olan merkezi (Kylardan itibaren deniz sahalarndaki harekatn koordinasyonundan sorumlu merkezleri, Deniz AKKM, kara ve adalar zerindeki harekatn koordinasyonundan sorumlu merkez Hava AKKM olarak adlandrlr. Bu merkezler arama ve kurtarma faaliyetlerinin dzenli ve abuk yrtlmesini salamak iin kendi, yardmc ve gerekirse tali AKKM'lerini oluturabilirler. Deniz ve Hava AKKM'leri Ek-2'de gsterilen ilgili kurulularn tekilat yaplar iinde oluturduklar ve ynergelerinde belirttikleri AK ile grevlendirilen birimlerle de koordineli olarak alrlar), g) Yardmc Arama Koordinasyon Merkezi (YAKKM); sorumlu olduu

AKB ierisinde, AK faaliyetlerini bal bulunduu deniz veya hava AKKM adna kontrol, koordine ve icrasndan sorumlu olan merkezi, h) Arama Kurtarma Alt Merkezi (AKAMER); ilgili Yardmc Arama

Kurtarma Koordinasyon Merkezi'ne bal olarak ve onu tamamlamak zere kurulmu, Arama Kurtarma Birliklerinin bulunduu merkezi, i) Arama Kurtarma Birlii (AKB R); arama ve kurtarma faaliyetlerinin

sratli bir ekilde yrtlebilmesi iin gerekli her trl tehizatla donatlm ve zel eitim grm personelden oluan birlii,

249 j) Olay Yeri Koordinatr (OYK); kaza yerinde arama ve kurtarma

faaliyetlerini, sorumluluk blgesindeki YAKKM adna koordine ve icra eden personeli (Olay meydana geldii srada olay mahallinde bulunan veya ald ihbar zerine arama ve kurtarma maksadyla, olay yerine ilk intikal eden gruptaki veya birlikteki en kdemli personel olay yeri koordinatrnn grev ve sorumluluklarn, AK merkezleri tarafndan zel olarak bir olay yeri koordinatr tayin edilinceye kadar yrtr), k) Tele Salk Servisi (TSS); salk yardm taleplerinin karlanmas

maksadyla, ilk yardm tavsiyeleri ile birlikte, salk durumlarnn takibi veya deerlendirilmesini amalayan, salk hizmeti veren kurulular, l) Ana Tele Salk Servisi (ATSS); TSS'lerin telefon, faks, teleks veya

network vastas ile vermi olduu salk yardmlarnn denetlendii, AAKKM ve AKKM/YAKKM'nden gelecek yardm taleplerinin karland bir ana salk merkezi, m) Kurtarlan Eya; arama ve kurtarma ilemi sonucu kurtarlan her trl

eya ve nakil vastalarn, n) Gmrk Stats; kurtarlan eyann 4458 sayl Gmrk Kanununda

belirtilen ekilde serbest dolamda olup olmadn, ifade eder. K NC BLM KURULU, GREV VE SORUMLULUKLAR, ARAMA VE KURTARMA FAAL YETLER ARAMA VE KURTARMA KOMUTA KONTROL DZEN MADDE 5

250 Arama ve kurtarma komuta dzeni aada belirtilmitir. a) Trk hava sahas, isular, karasular ve ak denizlerde, tehlike iinde

bulunan hava ve deniz vastalarna ait AKH 8 inci maddeye gre yaplr. Bu almalarn koordinasyonu AAKKM'nce yrtlr. b) Trk Arama Kurtarma Blgesinde kara esasl muhabere alt yaps, sahil

istasyonlar dahil uygun tehlike alarm yollarn belirleme ve uygun hizmet koordinasyonunu salanabilmesi maksadyla, AK faaliyetlerini desteklemek zere deniz ve hava AKKM kurulur. c) AK faaliyetinin koordinatrl Deniz ve Hava AKKM'lerine

verilmitir. artlar icap ettii takdirde kazay ilk renen birim, en ksa zamanda AK faaliyetine balar ve en seri vasta ile de AAKKM/AKKM ve ilgili YAKKM'ne bilgi verir. Ayrca blgedeki kurulu yneticileri kendi kanallarndan herhangi bir tehlike mesaj almalar halinde, mesaj gerek olsun veya olmasn, derhal ilgili YAKKM'ni gelimelerden haberdar klarlar. d) Mevzuatmza tabi olarak, AKB ierisinde AK faaliyetlerinin icra

edilecei olay yerini belirlemek, kazaya urayan insanlar kurtarmak iin, komu devletlerin arama ve kurtarma merkezleri ile ibirlii yaplabilir. e) AKB'de kara ve adalar zerindeki hizmetin AK koordinatr Sivil

Havaclk Genel Mdrl'dr. Hava-AKKM'ni kurar, uluslararas standartlarda uygun yeterli malzeme, tehizat ve personel ile donatr. Kara AK faaliyetlerini AAKKM adna koordine ve icra eder. f) AKB'de kylardan itibaren deniz sahalarndaki AK faaliyetlerinin

koordinatr Sahil Gvenlik Komutanldr. Deniz-AKKM'ni kurar, uluslararas standartlarda, uygun yeterli malzeme, tehizat ve personel ile donatr. Deniz AK faaliyetlerini AAKKM adna koordine ve icra eder. g) Arama Kurtarma Alt Merkezlerinin ve Deniz AKB R'ini Ky Emniyeti

ve Gemi Kurtarma letmeleri Genel Mdrl ve Sahil Gvenlik Komutanl

251 aralarnda yapacaklar bir protokol erevesinde kurar, ara-gere ve personel ile donatr ve icra ederler. h) Kara-AKB R istasyonlar, Jandarma Genel Komutanl ve Sivil

Savunma Genel Mdrl tarafndan kurulur. Jandarma Genel Komutanl zellikle, Sivil Savunma Genel Mdrl birimlerinin bulunmad ve yeterli olmad yerlerde, bu istasyonlar kurar ve iletir. i) AK hizmetlerine tahsis edilen btn unsurlar, YAKKM adna AK

faaliyetlerini icra eder. Arama Kurtarma Alt Merkezi ve Olay Yeri Koordinatrnn idaresinde, AK faaliyetlerine itirak ederler. Olay Yeri Koordinatr, YAKKM tarafndan belirlenir. Ancak kaza meydana geldii srada olay mahallinde bulunan veya ald ihbar zerine, AK maksad ile olay yerine ilk intikal eden gruptaki veya birlikteki en kdemli personel Olay Yeri Koordinatrnn grev ve sorumluluklarn, YAKKM tarafndan zel olarak bir olay yeri koordinatr tayin edilinceye kadar yrtr. j) Kara Olay Yeri Koordinatr, olayn meydana geldii Arama Kurtarma

Alt Merkezi sorumluluk snrlar ierisinde bulunan ilin valisidir veya il valisinin uygun grd bir vali yardmcsdr. Sorumluluundaki il snrlar ierisinde meydana gelen bir AK faaliyetinde veya valilie AAKKM/AKKM/YAKKM'nce yaplacak AK taleplerinde, ilgili Kara-YAKKM ile koordine kurarak AK faaliyetlerinin tm sorumluluunu YAKKM adna stlenir, AK faaliyetlerini icra eder. k) AKB R'ler her an bir AK hizmetine katlabilecek hazrlk derecesinde

bulunacaklardr. Arama kurtarmada grevlendirilmesi planlanan btn personel AK usullerini bilmekle ykmldr. ARAMA VE KURTARMA KOORD NASYON MERKEZLER N N GREVLER MADDE 6

252 Arama ve Kurtarma Koordinasyon Merkezlerinin grevleri unlardr; a) Arama ve kurtarma blgesinde mevcut AK imkanlar hakknda btn

bilgileri elinde bulundurmak; bunlar tablo ve haritalar halinde muhafaza etmek, ilgili bakanlk, kurum veya kurululardan gelen bilgi ve belgelerle ilgili deiiklikleri ileyerek gncel halde muhafaza etmek, b) AK faaliyetlerinin icra ve koordinasyonundan sorumlu merkez olarak,

bilgi toplama, deerlendirme planlama ve sz konusu bilgileri aktarma suretiyle kendi alt kurulular ve dier ilgili kurum veya kurulularla AK faaliyetlerini AAKKM adna icra etmek, c) 7 nci maddede belirtilen bakanlk ve kurum veya kurulular ile

koordineyi salamak, d) e) f) AKB'nde meteorolojik durumu devaml takip etmek, Tehlike haberlerini deerlendirip, ayrntl bilgi toplamak, Belirsizlik, alarm ve tehlike safhalarna ait mevcut btn bilgileri ve

hizmet ile ilgili gelimeleri devaml olarak AAKKM'ne aktarmak. GREV VE SORUMLULUKLAR MADDE 7 Katlmc bakanlk ve kurum veya kurulular aada belirtilen sorumluklar yerine getireceklerdir. a) Genelkurmay Bakanl (Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri

Komutanlklar); askeri AK faaliyetlerini yrtr, imkan ve kaynaklarn askeri grevlere mani olmamak kayd ile AK faaliyetlerinin ihtiyalar iin kullanr. AAKKM ile Deniz veya Hava AKKMnce yaplacak talepleri deerlendirerek

253 imkanlar lsnce karlar. AK faaliyetlerine ilikin grevlendirme, koordinasyon, tekilat, muhabere ve eitim hususlarn kapsayan kendi zel ynergesini yaynlar. b) Milli Savunma Bakanl; Trk Silahl Kuvvetlerinin ihtiya duyduu hale Kanunu hkmlerine gre satn alr. AK

AK faaliyetleri iin gerekli malzeme, tehizat ve vastalar, kaynan tahsisine bal olarak 2886 sayl Devlet faaliyetlerinde kullanlmak zere harekat ve planlama asndan gerekli harita kroki ve ilgili dokmanlar temin eder. Harita Genel Komutanlna bal hava vastalarna, ihtiya duyulduunda talep edilen grevlendirmeyi yapar. c) ileri Bakanl (Jandarma Genel Komutanl-Genelkurmay

Bakanl ile koordine edilerek, Emniyet Genel Mdrl, Sahil Gvenlik Komutanl Sivil Savunma Genel Mdrl, ller daresi Genel Mdrl, Mahalli dareler Genel Mdrl); ilgili tekilatlar uluslararas seviyede ara, gere ve yeterli personel ile donatr. Bnyesinde bulunan kurululara bal ara, gere ve personeli, AAKKM veya ilgili AKKM'nin talepleri dorultusunda yaplacak AK faaliyetinin niteliine gre tek tek veya beraberce tahsis eder. I snrlar ierisinde valilie yaplan AK maksatl mracaatlarda ildeki imkanlarn seferber edilmesini, mahalli idareler ve sivil savunma tekilatlarnn AK faaliyetlerini yrtmek zere zel dzenlemeler yapmasn ve gerekli tedbirleri almasn salar. AK faaliyetlerine ilikin koordinasyon, tekilat, muhabere ve eitim hususlar kapsayan kendi zel Sahil Gvenlik Komutanl; Deniz AKKM'ni ve AK faaliyetlerinin icra edilmesi amacyla Deniz-YAKKMlerini kurar, d) Dileri Bakanl; AKH ile ilgili olarak uluslararas tekilatlardan ve

dier lke makamlarndan Bakanla intikal eden belge ve bilgileri, AK faaliyetlerinin sorumlu ilgili makamlara iletir. AK almalarnn siyasi nitelikteki deerlendirmelerde bulunur ve gerektiinde Denizcilik Mstearl ve dier ilgili bakanlk ile kurum veya kurulularla istiare ederek kararlar alr. Uluslararas kurulular ve yabanc lkelerle temas ve grmeler, anlama, protokol vb. belgelerin akdedilmesi Dileri Bakanlnn uygun gr ve koordinasyonunda yaplr.

254 e) Maliye Bakanl; AK faaliyetlerinin organizasyon planlama ve icras

asndan belirlenen ihtiyalarn mevcut bte kaynaklarndan karlanmasna ilikin esaslar belirler. f) Bayndrlk ve skan Bakanl; AAKKM, Hava-AKKM ve valilikler

tarafndan yaplacak taleplere gre, bnyesindeki kurululara ait ara, tehizat ve bunlar kullanacak personelin AK faaliyetlerine katlmn salar. AK faaliyetlerine ilikin grevlendirme, koordinasyon, tekilat, muhabere ve eitim hususlarn kapsayan kendi zel ynergesini yaynlar. g) Salk Bakanl (Hudut ve Sahiller Salk Genel Mdrl, Temel

Salk Hizmetleri Genel Mdrl); AK faaliyetlerine ilikin gerekli ilk yardm ve kurtarma tehizat ve personel desteini salamak zere tedbir alr. Kamu ve zel salk kurulularnn konu ile ilgili faaliyetlerini dzenler. Gemilerden gelecek tbbi yardm taleplerinin karlanmas iin Tele Salk Servisini ve Ana Tele Salk Servisini kurar. Gemi personellerinin, AK faaliyetlerinde oluan veya normal seyirlerinde meydana gelen, salk sorunlar ile ilgili yardm taleplerinin karlanmas maksadyla, salk durumlarnn deerlendirilmesini ve salk hizmetlerinin teminini salar. Bu merkezlere zel bir telefon numaras tesis eder ve ilgili bakanlk ve kurum veya kurululara bildirir. TSS merkezlerinin belirlenmi telefon numaralarn sadece bu hizmete cevap verecek bir ekilde her zaman hazr bulundurur. h) Ulatrma Bakanl (Sivil Havaclk Genel Mdrl Devlet Hava

Meydanlar letmesi Genel Mdrl, Trk Telekom A.. Genel Mdrl); kara zerinde yaplacak tm AK faaliyetlerinin koordinasyonundan sorumlu merkez olarak, bilgi toplama, deerlendirme, planlama ve ilgili bilgileri aktarma suretiyle kendi alt kurulular ve dier ilgili kurum veya kurulularla AK faaliyetlerini AAKKM adna icra eder. AK faaliyetleri sonunda, bu faaliyetlere katlm bulunan ilgili birimlerce dzenlenen raporlarn kendisine ulamasn mteakip, alnan bu bilgileri derleyip, detayl olay raporunu dzenler ve AAKKM'ne gnderir. Deniz zerinde yapaca AK faaliyetlerini, Deniz-AKKM'nin taleplerine gre icra eder. AK Blgesine ait hava tahmin raporlarn her an takip eder.

255 1) Sivil Havaclk Genel Mdrl; Hava AKKM'ni kurar,

uluslararas standartlarda uygun, yeterli malzeme, tehizat ve personel ile donatr. Yirmidrt saat etkinlikle grev yaplmasn salar. Hava AK faaliyetlerini en st dzeyde koordine eder. Hava AK faaliyetlerine katlmas planlanan kurulularn Hava AKKM'ne bildirdikleri imkan ve kabiliyetleri ile ilgili bilgilerin gncelliini salar. Hava AK faaliyetlerine ilikin grevlendirme, koordinasyon, tekilat, muhabere ve eitim konularn ieren Hava AKKM ynergesini ilgili bakanlk ile kurum veya kurulular ile koordineli olarak hazrlar ve yaynlar. 2) Devlet Hava Meydanlar letmesi Genel Mdrl; AK

faaliyetlerinin icra edilmesi amacyla, Hava YAKKM'lerini kurar. Bu tekilatlar uluslararas seviyede ara ve yeterli personel ile donatr. AK faaliyetlerini destekleyecek ekilde hava trafik kontrol ve uu servis hizmetlerini idame ettirir. Herhangi bir AK faaliyetinde AAKKM ve AKKM'lerinin ihtiyalarn karlayacak tedbirleri alr. YAKKM'lerin sorumluluklarndaki blgelerin snrlarn dikkate alarak bu blgelerdeki hava vastalarnn pozisyonlarn anlk takip eder. AKKM'ler ve kendi YAKKM'leri ile aralarnda sadece AK faaliyetleri iin kullanacak etkin bir haberleme sistemi kurar. AK faaliyetleri sonunda bu faaliyetlere katlm bulunan ilgili birimlerce dzenlenen AK raporlarnn kendisine ulamasn takiben, bilgileri derleyip detayl olay raporunu hazrlar ve AAKKM/AKKM'lere bildirir. AK faaliyet sahasnn gerektiinde notamlama ilemi, uydu kanalyla AETN (Airnotical tix telecommnication network/sabit havaclk haberleme ebekesi) devrelerinden ulaan COSPASISARSAT (Cospas:Space system for search of vessels in distress/tehlikedeki gemilerin aranmasna ynelik uzay sistemi- Sarsat: Search and rescue satallite aided tracking/Clydusal olarak arama ve kurtarma takip sistemi) mesajlarnn deerlendirilip, sonularnn AK ile ilgili birimlere aktarlmasn salar. 3) Trk Telekom Anonim irketi Genel Mdrl; AK faaliyetlerine

ynelik AAKKM veya AKKM'lerinin ihtiyalarn karlayacak tedbirleri alr. Sahil radyo istasyonlarnn efektif kullanmn salayarak, Trk arama kurtarma sahasndaki gemi haberlemesini idame ettirir. AKB'lerinde etkin haberlemesi iin, DSC ve telsiz istasyonlarnn kurulmas ve iletilmesinden sorumludur. Acil durum haberlemesi iin, sahil telsiz istasyonlarna gelen AK taleplerini, tatbikatlar ve AK faaliyetlerindeki haberlemeleri arivlemek iin yazl rapor tutar, salk yardm

256 talepleri de dahil btn konumalar arivler ve gerektiinde AAKKM'ne gnderir. Haberleme sistemlerindeki teknolojik gelimelerden, bu plan kapsamndaki katlmc kurulular bilgilendirir. Gemilerden telsiz haberlemesi yoluyla gelecek salk yardm taleplerini Salk Bakanlnn belirlemi olduu en yakn TSS'ne bildirerek olayn koordinasyonunu stlenir. Bu merkezler iin Salk Bakanlnca yaplacak telefon numaras tahsisi ve tesisi ilemlerini ncelikli olarak yerine getirir. i) Orman Bakanl; AAKKM, Hava-AKKM ve valilikler tarafndan yaplacak taleplere gre, bnyesindeki kurululara ait ara, gere ve bunlar kullanacak personelin AK faaliyetlerine katlmn salar. j) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (Boru Hatlar ile Petrol Tama A..

Genel Mdrl, Devlet Su leri Genel Mdrl); Deniz ve Hava-AKKM ile valilikler tarafndan yaplacak taleplere istinaden bnyesindeki kurululara ait ara, tehizat ve bunlar kullanacak personelin AK faaliyetlerine katlmn salar. k) evre Bakanl; Deniz ve Hava AKKM ile valilikler tarafndan

yaplacak taleplere istinaden bnyesindeki kurululara ait ara, tehizat ve bunlar kullanacak personelin AK faaliyetlerine katlmn salar. l) Denizcilik Mstearl; AAKKM'ni kurar ve uluslararas standartlarda,

uygun, yeterli malzeme, tehizat ve personel ile donatarak, yirmidrt saat etkinlikle grev yaplmasn salar. AK faaliyetlerini en st dzeyde koordine eder. AK faaliyetlerine katlmas planlanan kurulularn AAKKM'ne bildirdikleri imkan ve kabiliyetleri ile ilgili bilgilerin gncelliini salar. AK faaliyetlerine ilikin grevlendirme, koordinasyon, tekilat muhabere ve eitim konularn da ieren, Ulusal Arama kurtarma Plann, ilgili bakanlk ve kurum veya kurulular ile koordineli olarak hazrlar ve yaymlar. Ulusal imkan ve kabiliyetlerin aratrlmasn salamak, plann gelitirilmesi ve aksaklklar ortadan kaldrabilmek amacyla bir alma grubu kurar ve bakanlk eder. AK faaliyetlerine ilikin gerekli duyurular yapar. lgili bakanlk ve kurum veya kurulularca tespit edilecek AK faaliyetlerinde kullanlacak zel ara ve tehizatn ithalinde gmrk muafiyeti salanmasna ilikin gerekli almay yapar. Deniz AK

257 faaliyetlerine ilikin gerekli duyurularn yaynlanmas ilemlerini yapar. Uluslararas ok tarafl ve/veya iki tarafl szlemeler esaslarna gre komu ve ilgili lkelerle de AKB iinde ve/veya dnda icra edilecek AK faaliyetleri iin koordinasyon ve ibirlii salar. m) Gmrk Mstearl; uluslararas yk ve yolcu tayan hava ve deniz

nakil vastalarndan arama ve kurtarma faaliyetleri kapsamnda kurtarlan eyaya ilikin olarak, arama kurtarma faaliyetlerini destekleyecek ekilde, arama ve kurtarma blgesine en yakn yerdeki gmrk ve gmrk muhafaza idarelerinden yeteri kadar personelin grevlendirilmesini salayarak, kurtarlan eyann gmrk stats belirleninceye kadar, 4458 sayl Gmrk Kanununda belirtilen kontrol ve gzetim grevinin ifa edilmesini salar ve Denizcilik Mstearl ve Ulatrma Bakanl ile koordineli alr. AAKKM/AKKM'lerin talebi zerine uygun pozisyonda olan deniz vastalarnn AK faaliyetlerine itirakini salar. n) Telekomnikasyon Kurumu; uluslararas ve milli frekans planlamalar ile

tespit edilen AK frekanslarnn ve ihtiya duyulmas halinde dier zel haberleme frekanslarnn ilgili kurulular nezdinde enterferansa meydan verilmeksizin salkl olarak kullanmn ve haberlemenin yaplmasn temin eder. Denizde can ve mal emniyetini salamak iin telsiz haberlemesi kural ve yntemlerini gelitirir, hazrlar ve yaymlar. YAKKM'lerinden gelen AK yardm taleplerine gre elindeki mevcut iletiim cihazlarnn etkin kullanmn salar. o) Ky Emniyeti ve Gemi Kurtarma letmeleri Genel Mdrl;

AAKKM'nin koordinesinde ve AAKKM/AKKMleri tarafndan AK faaliyetleri iin yardm talep edildiinde kendi kurumuna ait tm imkanlar (makine, tehizat vb.) ile arama kurtarma faaliyetlerine katlr. Buna bal olarak, uluslararas standartlara uygun personel yetitirmeye ynelik tedbirler alr. p) Genlik ve Spor Genel Mdrl (Trkiye Sualt Sporlar, Can AAKKM/AKKM'nin istekleri dorultusunda bnyesindeki

Kurtarma, Paletli Yzme ve Su Kaya Federasyonu, Daclk Federasyonu, Kayak Federasyonu); sporcularn AK faaliyetlerine katlmn salar.

258 r) Ky Hizmetleri Genel Mdrl; AAKKM, Hava-AKKM ve valilikler

tarafndan yaplacak taleplere istinaden, bnyesindeki kurululara ait ara, tehizat ve bunlar kullanacak personelin AK faaliyetlerine itirakini salar. s) Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl; AK faaliyetinin yrtld

sahaya ait genel hava ve deniz durumu ile ilgili tahminleri, talep zerine AAKKM veya ilgili AKKM'ne telefon veya faks ile bildirir. Gerektiinde YAKKM'nde bir meteoroloji uzman grevlendirir. t) Trk Hava Kurumu Genel Bakanl; gerektiinde,

AAKKM/AKKM'leri tarafndan AK faaliyetleri iin yardm talep edildiinde mevcut imkan ve kabiliyetleri dahilinde AK faaliyetlerine katlr. Havadan arama grevlerini icra eder. ARAMA VE KURTARMA FAAL YETLER MADDE 8 AK faaliyetlerinin esaslar unlardr : a) AK faaliyetlerinin asli amac insan hayatn kurtarmaktr. Tehlikeye

maruz kalan deniz ve hava vastalarnn kurtarlmasn kapsamaz. Milliyet fark gzetmeksizin icra edilen bu faaliyet milli bir sorumluluk olup, sulh zamanlarnda dier grevlere nazaran ncelik tar. Arama Kurtarma kodu ile istenilecek muhabere taleplerine, Trk Telekom Anonim irketi Genel Mdrlnn tm birimlerince mutlak ncelik salanr. b) AAKKM, bu Ynetmelik'te belirtilen esaslar erevesinde, Denizcilik

Mstearl tarafndan tekil edilir. Denizcilik Mstearlnn ilgili bakanlk, kurum veya kurulular ile koordineli olarak hazrlayaca Ulusal Arama Kurtarma Plann yaymlar. c) Bu Ynetmelik kapsamnda, kendi zel ynergelerini karmakla

grevlendirilen bakanlk ve kurum veya kurulular, 1979 tarihli Denizde Arama ve

259 Kurtarma Uluslararas Szlemesi (Hamburg 1979), bu Ynetmelik ve Ulusal Arama Kurtarma Plan esaslar dorultusunda hazrlayacaklar kendi zel ynergelerini Ulusal Arama Kurtarma Plannn yaymlanmasndan itibaren ay iinde hazrlamak, AAKKM'ne gndermek ve ynergelerinde belirtilen grevleri yapmakla ykmldrler. d) 7 nci maddede belirtilen bakanlk ve kurum veya kurulular ile bunlarn

birimleri AK faaliyetlerinin konusu olabilecek her trl ihbar ieren mesajlar sratle AAKKM/AKKM'lerine bildirirler. e) AK hizmetleri ile ilgili gelimeler hakknda, AAKKM'ne devaml bilgi

ak salanr. Herhangi bir AK hizmeti sonunda bu faaliyeti yrten ilgili AKKM; safahat ve sonucu ieren, ynergelerinde bir rnei bulunan bu raporu en seri ekilde AAKKM'ne ulatrr. f) AK Faaliyetlerinde grevlendirilen AAKKM / AKKM / YAKKM /

AKAMER ile AKB R AK blgesinde olay yerinin tespit edilmesinde, uygun lekli deniz, kara ve havaclk haritalarn kullanrlar. Mevkiler corafi koordinatla bildirilir. g) Komu lkelerle mterek icra edilecek AK faaliyetlerinde komu

lkelerin AKKMleri ile yaplacak ibirlii esaslar, uluslararas kurallarla veya sz konusu lkeler ile aramzda yaplacak olan anlamalarla tespit edilir. h) Ak denizler zerindeki hava sahasnda, ICAO kurallarna gre tannan

AK sorumluluu, denizdeki AK faaliyetlerini kapsamaz. Trkiye'nin karasular dndaki denizlerde AK hizmetinin yapaca blgeler, ilgili devletlerle yaplacak anlamalarla tespit edilir. i) AK faaliyetleri sonucunda, denizden kurtarlacak eyalar ve sair mallar

hakknda, 4458 sayl Gmrk Kanununun ilgili maddeleri ve ilgili mevzuat hkmlerine gre ilem yaplr. NC BLM

260 ZEL HALLER, HABERLEME VE E T M OLAANST HALLER VE AC L DURUM SAFHALARI MADDE 9 Olaanst haller ve acil durumlar ile ilgili safhalar aada belirtilmi olup, AK faaliyetine katlanlara ve gerektiinde ilgili lke veya uluslararas kurululara, AAKKM tarafndan yaymlanr. AK faaliyetlerin balatlmasna ve sona erdirilmesine AAKKM/ilgili AKKM karar verir. a) pheli safha; deniz ve/veya hava vastasna ilikin seyir bilgilerin

olmamas, belirli zaman ve kriterler iinde bilgi temin edilmemesi sebebiyle, vastalardaki kiilerin emniyeti ve can gvenliinden phe edildiinde pheli Safha ilan edilir. pheli Safha ilan zerine, ilgili YAKKM sorumlu olduu AKAB ierisinde aratrmaya balayarak, yapt aratrmalarn sonularn AKKM'ne iletir. Durum deerlendirmesini mteakip, AAKKM tarafndan Alarm Safhas ilan edilebilir. b) Alarm Safhas; deniz veya hava vastasnn mevkii ve son durumu ile

ilgili bilginin devaml surette alnamamas veya ciddi bir zorluk ierisinde bulunmasnn kesinlikle kanlmaz olmas sebebiyle vasta veya personelin tehlike iinde olduu biliniyorsa Alarm Safhas ilan edilir. Alarm safhasnn ilan zerine, ilgili YAKKM soruturmay genileterek sorumlu olduu AKKM ile koordineli AK faaliyetlerine balar. lgili AKKM gelimeleri AAKKM'ye iletir ve AK faaliyetlerini ilgili YAKKM yrtr. c) Tehlike Safhas; Deniz veya hava vastasnn veya personelinin ciddi bir

tehlike iinde veya acil olarak yardma ihtiya duyulduuna dair kesin bilgi alndnda, alarm safhasn mteakip vasta ile temas kurmak iin yaplan

261 teebbsler ve yaplan giriimler baarsz kaldnda, vasta veya kiinin tehlike iinde olduu ihtimalinin aklk kazand durumlarda Tehlike Safhas ilan edilir. Tehlike safhasnn ilan zerine, AAKKM tarafndan, AK faaliyetleri balatlacaktr. lgili YAKKM faaliyete katlabilecek ilgili kurum veya kurulular haberdar edecektir. AK faaliyetlerinden sorumlu AKKM tehlike safhas ilan edilen vasta veya kiiye balatlm faaliyetler hakknda AAKKM'ne devaml surette detayl bilgi gnderecektir. HABERLEME MADDE 10 AK faaliyetlerinde haberleme, aada belirtildii ekilde gerekletirilir. a) AK haberlemesinin amac, AK hizmetlerinin yaplmasn temin

etmektir. Bu maksatla haberleme sistemi; deniz ve hava vastalarndan tehlike mesajlarnn sratle gnderilmesini, gnderilecek mesajlarn kurtarmay planlamak ve tatbik etmekten sorumlu kurulu ve birliklere sratle intikal ettirilmesini, muhtelif AKB R'nin birbirleri ile en iyi ekilde koordinasyon yapmalarna imkan verecek kapasitede, kontrol niteleri ve radar ve haberleme istasyonlar ile Arama Kurtarma Alt Merkezleri arasnda haberlemeyi temin edecek nitelikte tesis edilir. b) hal ve AKAMER, deniz veya hava vastalarnn veya personelinin olaanst acil durumla karlat veya kaybolduu hallerde AKB R'ini

grevlendirilecei iin, haberleme tekilatnn da bu amac en iyi seviyede salayacak vasf ve zellikte olmas gereklidir. lgili bakanlk ile kurum veya kurulular yukarda belirtilen amaca ynelik haberleme tekilatlarn kurarlar ve kendi ynergelerinde yaynlarlar. c) kullanlr. Kazazedeler ile AKB R, deniz ve hava vastalar ve karadaki telsiz

istasyonlar arasndaki haberlemelerde Ek-3'de belirtilen uluslararas frekanslar

262 d) AKH verilirken, haberlemenin en gvenilir bir ekilde salanmas ve

komuta/kontrol mekanizmasnn salkl icra edilebilmesi maksadyla, telefon, teleks, faks, network bilgi a gibi haberleme cihazlar ile deniz seyyar servisi telsiz cihazlar (MF, HF, VHF ve uydu) AAKKM ve AKKM / YAKKM / AKAMER'inde ihtiyaca gre tesis edilir. Bu Merkezlerin, AK faaliyetine katlacak tekilat ve kurum veya kurulularla, ya da bu kurum veya kurulularn dorudan AK faaliyetleri ile grevlendirilmi hava stleri, kara ve deniz birlikleri, polis, jandarma ve sivil makamlar aralarnda iletiim kurabilmeleri; alarm safhalarnn ilan halinde, ilgili merkezler ve dier komu lke AKM'leri ile en ksa zamanda haberlemeye geebilmeleri ile reaksiyon sresini azaltc nlemleri almasnda, alarmdan sonra da AK faaliyeti devam ettii mddete haberleme irtibatnn idame ettirilmesinde, en sratli ve en uygun haberleme cihazlarnn tesis edilmesi ile salanr. e) Gemilerden telsiz haberlemesi yoluyla gelecek salk yardm talepleri,

Salk Bakanlnn belirleyecei en yakn Tele Salk Servisine bildirilir. Yardm ilk alan sahil radyo istasyonu olayn koordinasyonunu stlenir. E T M MADDE 11 AAKKM/AKKM/YAKKM'leri ile AK faaliyetlerine katlan bakanlk ile kurum veya kurulularda grev alacak personel, Denizcilik Mstearlnca belirlenecek zel eitim merkezlerinde uluslararas mevzuatta belirtilen usullere gre eitilir. Denizcilik Mstearl koordinatrlnde ylda en az bir defa mtereken AK tatbikat yaparlar. DRDNC BLM SON HKMLER KISALTMALAR MADDE 12

263 Bu Ynetmelikle dzenlenen faaliyetlere ilikin ksaltmalar EK-4'de yer almtr. YRRLKTEN KALDIRILAN HKMLER MADDE 13 2/9/1997 tarihli ve 97/9916 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulan Trk Arama ve Kurtarma Ynetmelii yrrlkten kaldrlmtr. YRRLK MADDE 14 Bu Ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer. YRTME MADDE 15 Bu Ynetmelik hkmlerini Bakanlar Kurulu yrtr.

264

EK7 : YUNAN STANIN, TRK HAVA SAHASINI HLALLER NE L K N GENELKURMAY BAKANLIININ E TL BASIN AIKLAMALARI
1. Tarih : 10.01.2002 Yunanistan'n Askeri Uaklar tarafndan Trk Hava Sahas'nn ihlali hakknda: 2728 Aralk 2001 tarihlerinde Yunanistan'a ait C130 askeri nakliye uaklar tarafndan, Data gneybatsnda Trk Hava Sahas iki kez ihlal edilmitir. 03 Ocak 2002 tarihinde ise Yunanistan'a ait 1 adet SKORSKY helikopteri tarafndan Data gneyinde Trk Hava Sahas ihlal edilmitir. Bu ihlallere Trk uaklarnca reaksiyon gsterilerek yunan uaklar ve helikopterinin blgeden ayrlmas salanmtr. Bu ihlallerin Adalar Denizinde dourabilecei tehlikeli sonular ilgili makamlara bildirilmitir. Kamuoyuna sayg ile duyurulur. 2. Tarih : 05.06.2002 Hava Sahas hlali Hakknda: 04 Haziran 2002 tarihinde Yunanistana ait 4 adet a7 ve 2 adet F16 ua, Data Burnu mevkiinde 2 (iki) ve Gllk Krfezinde 1 (bir) noktadan olmak zere toplam 3 () kez Trk Hava Sahasn uzun sreyle ihlal etmitir.

265 Bu ihlallere Trk uaklarnca reaksiyon gsterilerek yunan uaklarnn blgeden ayrlmas salanmtr. Yunan uaklarnn bu ihlalinin Adalar Denizinde dourabilecei tehlikeli sonular ilgili makamlara bildirilmitir. Kamuoyuna sayg ile duyurulur. 3. Tarih : 31.07.2002 29 Temmuz 2002 tarihinde bir Yunan Ua'nn Hava Sahamz hlal Duyurusu Hakknda: 29 Temmuz 2002 tarihinde Yunanistana ait bir C130 ua Data gneyinde Trk Hava Sahasn ihlal etmitir. Bu ihlale Trk uaklarnca gerekli reaksiyon gsterilmitir. Yunan uann bu ihlalinin Adalar Denizinde dourabilecei tehlikeli sonular ilgili makamlara bildirilmitir. Kamuoyuna sayg ile duyurulur. 4. Tarih : 31.08.2002 27 Austos 2002 tarihinde bir Yunan Uann Hava Sahamz hlali Hakknda: 27 Austos 2002 tarihinde Yunanistana ait bir C47 ua Edirne blgesinde Trk Hava Sahasn 7 mil ihlal etmitir. Bu ihlale Trk uaklarnca gerekli reaksiyon gsterilmitir.

266 Yunan uann bu ihlalinin blgede dourabilecei tehlikeli sonular ilgili makamlara bildirilmitir. Kamuoyuna sayg ile duyurulur. 5. Tarih : 04.10.2002 Yunanistan'a ait 2 F- 16 Ua'nn 2 F-4E Uamza Tacizde bulunduklar Hakknda: 01 Ekim 2002 tarihinde Yunanistana ait 2 adet F16 ua Rodos Adas dousunda, Adalar Denizi eitim grevi iin kalkan 2 adet F-4E uamzdan oluan kolumuza tacizde bulunmutur. Yunan uaklarnn bu tacizinin Adalar Denizinde dourabilecei tehlikeli sonular ilgili makamlara bildirilmitir. Kamuoyuna sayg ile duyurulur. 6. Tarih : 13.11.2002 CN - 235 Uamza yaplan taciz hakknda: 11 Kasm 2002 tarihinde Yunanistana ait 2 adet F16 ua Rodos adas gneyinde, deniz karakol grevi yapan 1 adet CN235 uamza tacizde bulunmutur. Yunan uaklarnn bu tacizinin Adalar Denizinde dourabilecei tehlikeli sonular ilgili makamlara bildirilmitir. Sayg ile duyurulur.

267 7. Tarih : 22.11.2002 Yunanistan'a ait 2 adet F - 16 uann ihlal etmesi hakknda: 20 Kasm 2002 tarihinde Adalar Denizinde tatbikat maksadyla tarafmzdan belirli sre iin girii yasaklanan (NOTAM'lanan) eitim sahasn, Yunanistan'a ait 2 adet F16 ua iki kez ihlal etmitir. 21 Kasm 2002 tarihinde ise Yunanistan'a ait 1 adet DORNIER - 28 ua, Data gneyinde Trk Hava Sahasn ihlal etmitir. Bu ihlallere Trk uaklarnca gerekli reaksiyon gsterilmitir. Sayg ile duyurulur. 8. Tarih : 12.12.2002 Yunanistan'a ait uaklarn Trk Hava Sahasn ihlal etmesi hakknda: Genelkurmay Bakanl ehit Gazeteci Hasan Tahsin Basn Bilgi Merkezi Bilgi Notu : 10 Aralk 2002 tarihinde Yunanistan'a ait 1 adet C130 ua ile 11 Aralk 2002 tarihinde 1 adet DORN ER28 ua, Data gneyinde Trk Hava Sahasn ihlal etmitir. Bu ihlaller Trk uaklarnca gerekli reaksiyon gsterilmitir. Yunan uaklarnn bu ihlallerinin Adalar Denizinde dourabilecei tehlikeli sonular ilgili makamlara bildirilmitir. Sayg ile duyurulur.

268 9. Tarih : 15.05.2003 Adalar Denizinde icra edilmekte olan tatbikat esnasnda NOTAM'l saha dnda olan F-16'larmzn Yunan sava uaklarnca tacizi ve kar reaksiyonumuz hakknda: Yunanistan tarafndan 13 Mays 2003 tarihinde Adalar Denizi'nin Limni ve Midilli Adalar blgesinde icra edilen tatbikat esnasnda, NOTAM'l saha dnda bulunan F16 uaklarmza Yunanistan'a ait sava uaklar tarafndan tacizde bulunulmutur. Adalar Denizi'nin uluslararas hava sahasnda ve NOTAM'l saha dnda bulunan Hava Kuvvetleri Komutanl'na ait unsurlarmza kar yaplan tacize Trk uaklarnca gerekli reaksiyon gsterilmitir. Yunan uaklarnn bu tacizinin Adalar Denizinde dourabilecei tehlikeli sonular ilgili makamlara bildirilmitir. Sayg ile duyurulur. 10. Tarih : 10.06.2003 Trk Uaklarnn Adalar Denizinde Yunan Hava Sahasn ihlal etmesi hakknda kan aslsz haber hakknda: Yunan basn-yayn organlarnda, Trk uaklarnn Adalar Denizinde yunan hava sahasn ihlal ettiklerine dair resmi makamlarn demelerine atfen yer alan haberlerde son gnlerde byk lde art olduu grlmektedir. Son olarak Yunan mahreli baz haberlerde Trk uaklarnn Adalar Denizinde sivil havayollarna ait bir ua taciz ettii iddialarna yer verilmitir. Bu haber tamamen yanl olup bir tahriktir. Sivil bir uan 10 km. uzandan gemek ne ihlal ne de tacizdir. Bilindii zere Adalar Denizinde uaklarn uularn kontrol eden bir uu bildirim hatt (FIR) mevcuttur. Bu hat bir egemenlik hududu olmayp sadece sivil

269 uaklarn uuunda kontrol grevi yapan stanbul ve Atina hava blgelerinin sorumluluk blgelerini gstermektedir. Uluslararas kurallara gre bu Fr Hattn geecek olan devlet uaklar bildirimde bulunmazlar. Bildirimde bulunma sorumluluu sadece sivil uaklar iindir. Uluslararas kaideler byle olmasna ramen, Trk sava uaklarnn Adalar Denizindeki uluslararas hava sahasna, yani Yunanistana ait olmayan blgeye her klarnda, yunan makamlar Trkiyeden nceden uu bildirimi verilmesini istemektedir. phesiz bu haksz ve yasal olmayan istee cevap verilmemekte, Trk uaklar Adalar Denizine klarn nceden Yunan tarafna bildirmemek hakkn kullanmaktadrlar. Trkiyenin kesin hakllna ramen, uaklarmzn Adalar Denizinin uluslararas hava sahasna her knda Yunanllar, uluslararas anlamalar ineyerek silahlandrdklar, silahsz olmas gereken Adalardan da uak kaldrarak, Trk uaklarna nleme yapmakta, bu nlemeyi uaklarmz taciz edecek kadar ileriye gtrmektedirler. Uluslararas btn kurallar, mevzuat ve NATOdaki btn yazmalar kesin olarak Trkiyenin haklln gstermesine ramen, yunan tarafnn her seviyedeki resmi azlardan Trk tarafn sular demeler vermesi, Adalar Denizi anlamazlklar konusunun da bu frsattan yararlanarak AB gndemine getirilecei izlenimini vermektedir. Bu nedenle, medyamzn ve halkmzn bu tr yaklamlarn arkasndaki gerek niyetleri dikkate almasnn ulusal bir sorumluluk olduu deerlendirilmektedir. Kamuoyuna sayg ile duyurulur. 11. Tarih : 23.05.2006 Uak Kazas Hakknda: Bugn (23 Mays 2006) Adalar Denizi ve Akdeniz'in Uluslararas Hava Sahasnda rutin eitim uuu icra eden Trk Hava Kuvvetleri uaklarna, saat 12:48

270 sularnda Rodos Adas'nn 35 mil gneyinde Yunanistan Hava Kuvvetlerine mensup uaklar tarafndan nleme yaplmtr. Yaplan nleme srasnda Trk Hava Kuvvetlerine mensup bir F16 ua ile Yunanistan Hava Kuvvetlerine mensup bir F16 ua havada arpm ve her iki uak da dmtr. Trk Pilot stemen Halil brahim ZDEM R sa olarak kurtulmutur.Olay ile ilgili incelemelere devam edilmektedir.

271

EK8 : YUNAN STAN BASIN-YAYIN ORGANLARINDA YERALAN TRK-YUNAN SORUNLARINA L K N HABERLER

KATH MER N : "Z NC RDE YEN HALKALAR" Stavros Ligeros imzasyla 24 Mays 2006 tarihinde yaymlanan yorum: Yanlsamalarn verdii rahatl sevenler dahi, Trkiye'nin yaylmac basklarn artk gz ard edemez. Atina'da ne yaplmas gerektii konusunda bir belirsizlik var. Galiba Karamanlis, Erdoan ile son iki grmesinde, ikili ilikilerde bir umut iin durumun iyi olmadn tespit etmek frsatn buldu, snn artmasn nlemek iin de, "ikinci derece neme haiz siyasi konular" denen allagelmi grmelere snyor. Trk-Yunan ilikilerinde problem, en ufak olayn dahi siyasi nem kazanmasdr, nk bu Ankara'nn yaylmac arzularnn erevesine dahildir. Son iki olay, belirleyici rnek tekil ediyor: Bir yandan, Dou Adalar Denizinde arama ve kurtarma sorumluluuna sahip olmaya ilikin Trk talebi, dier yandan "Poseidon" gemisinin Girit'in kuzeyindeki sismik aratrmalar konusunda Ankara'nn giriimleri. Adalar Denizi'nin "DE FACTO" ikiye blnmesine ilikin Trk stratejisinin balangc 1973 ylna uzanyor. Trkiye o zamandan beri, uluslararas hukukun aka ngrd ekilde, adalarn kta sahanl olduunu kabul etmiyor. bylece, Dou Adalar Denizi kta sahanln talep ediyor. Hedefi, orada bulunan yunan adalarn kuatmak. uluslararas sivil havaclk rgt'nn (ICAO) kararlarna gre, Kk Asya sahillerinin ok yaknna kadar uzanan Atina FIR Hattnn kabul edilmemesi de ayn ereveye dahil ediliyor. Ankara, zaman zaman eitli yntemlerle bu durumu ters evirmeye alt, Limnos'tan (Limni) Rodos'a kadar uzanan adalar zincirinin askersizletirilmi

272 kalmas iin de bask yapyor. Her iki durum da, egemenlik konusunu daha msait bir zamanda ortaya koymak niyetini gsteriyor. Ankara imdilik, 25. meridyen dousundaki tm kontrol talep etmek iin frsat karmyor. Trk "Deniz Aslan" arama ve kurtarma tatbikat, Yunanistan'n Dou Adalar Denizinde egemenlik ve idare haklarna fiilen itiraz etmeyi amalayan uzun bir hareket zincirinin bir halkasn oluturuyor. Trkiye'nin, kendisinden izin istenmeden alman "Poseidon" gemisinin Girit'in kuzeyinde sismik aratrma yapmas konusundaki giriimleri de ayn amac tayor. Trkiye, bu yaylmaclk stratejisini 33 yldan beri uyguluyor. Sonucundan da tatmin olduunu hissedebilir. Uluslararas sahnede, Adalar Denizi'nin problemli blge olduu hissi ilendi. Yunanistan, (sava tehdidi sebebiyle) kara sularn 12 mile karmaya ilikin yasal hakkn kullanmad ve tabii ki Yunan Kta Sahanlnda petrol aratrmas yapmak hakkn da kullanmyor. stelik arama ve kurtarma konusunda yunan tezi, ulusal karlara zarar verecek ekilde deer kaybna urad. Ankara, askersizletirilmi olduklar bahanesiyle dou Adalar Denizi Yunan Adalarnda kurtarma aralarnn gelitirilmesini, ICAO nezdindeki vetosuyla 1996 ylndan beri engelliyor. Bu ekilde de Ankara, Kk Asya sahillerinde yerletirmi olduu kurtarma aralar temelinde, bu denizlerde arama kurtarma sorumluluunu uygulamakta tek yetenekli olarak grnyor. ELEFTEROT P A: "HEDEF: TRK YE LE BARI VE DOSTLUK POL T KASI" "IOS" rumuzuyla 24 Mays 2006 tarihinde yaymlanan yorum: Yorgo Papandreounun Trakya aznlndan bir kadn sper vali aday olarak belirtmesinin protesto edilmesi amacyla, her geen gn yeni argmanlar ortaya konuluyor. Soruturma tipi sorular frtnasnn ardndan, cumartesi akam Alpha Tv'ye ve Triandafillopulos'a, " skee Trk birliinin bir belgesinde Glbeyaz Karahasan'n imzasnn bulunduu szdrld. PASOK mensuplar zor durumda kaldklarn

273 gstermemeye altlar, imzayla sahtekarlk imalarnda bulunarak, yanllk olasln ne srdler. Anlyorsunuz, o sralarda, YDP milletvekili lhan Ahmet'in, dernein

mahkemede hakl kmas iin nclk yapanlar arasnda bulunduundan, hatta Babakan ve mensubu olduu partinin bakanna bir de mektup gndermi olduundan (21 ubat 2005) haberleri yoktu. Bunu renir renmez, YDP'linin de aynsn, bundan daha da ktsn yapt argmann ne srmeye baladlar. Baka bir ifadeyle, her partinin aznlktan olan adaylarnn ulusal fikirleri iin karlkl sulamalar devam ediyor, hakem ve ulusal ideolojiyi lenlerin roln ise, bilinen TV sunucular stleniyor. 1. "Trk Birlii"

Ancak, birliin iledii cinayet acaba hangisi? "Trk" terimini ieren dernekler 57 yllk bir dnem iin almalarn srdrdler, 1927'de kurulan " skee Trk Genlii Oca"ndan 1984 ylna kadar. 1972 ylnda cunta, yasa ile bu terimi silme teebbsnde bulundu, ancak dernekler cuntann dmesinden sonra almalarna dzenli bir ekilde devam ettiler. sonunda, sz konusu yasa PASOK dneminde uyguland! Denkta devletinin ilanndan sonra, Yunan Hkmeti 1984'te, aznlk aleyhinde misilleme oluturan baz nlemler ald. Bunlarn arasnda, "Trk" terimini tayan aznlk derneklerinin dalmas nlemi de yer ald. "Mslman" teriminin yerine "Trk" teriminin kullanlmasn zorunlu klan kararn Yunanistan tarafndan, milliyeti Trakya Genel Komutan Y. Fessopulos'un talimatyla (1043/54 ve 202/55) alnm olmasna ramen, aznlk, bir kez daha, Trk-Yunan ilikilerindeki krizin kurban oldu. Biliyorsunuz, 1955'te Trkiye NATO'da mttefik lkeydi, halbuki "Kuzey'deki Tehlike", Slavca konuan Pomaklar ulusal dzeyde tehlikeli klyordu. 2. Pomaklar, Trkler

Kendimizi aldatmayalm. Yerel toplum, Gmlcine Metropolitinden en nemsiz vatandaa kadar herkes, aznlk mensuplarn "Trk" olarak tanmlyor.

274 Bir Yunan vatandann ayn zamanda Trk olduunu aklamas, sadece, son gnlerde Karahasan'n aleyhinde "szmakta olan" haberler vastasyla aznl kefeden Atinal yorumcular artyor. Sanki baka lkelerde Yunan soydalarn varlndan haberleri yok. Yunan devleti, resmi dzeyde Pomaklar 1980'li yllarda cereyan eden TrkYunan ilikilerindeki kriz nedeniyle hatrlad. Ancak, "Trkletirilmi" aznln "tekrar Pomaklamas" ynnde sarf edilen abalar hazrlkszd. nsanlar, her seferinde merkezi ynetimin keyiflerine gre etnik grup deitiren oyuncaklar deiller. te yandan, Trk olduunu aklayan herkes, Ankara'nn politikasn ya da amalarn benimsemiyor. Aznlktan birok Trk solcu, yllarca, konsolosluun kara listelerinde yer alyordu ve Trkiye'ye girileri yasakt. 3. Konsolosluk

Aznl Yunan idaresine kar birletiren husus Gmlcine'deki Trk konsolosluunun (beklenen) komplolar deildi, Yunanistan'n ulusal politikas olarak btn aznln aleyhinde uygulanan ayrm politikasyd. Blge, Rodop Valiliindeki "kltr konular brosu" takma adn tayan merkez vastasyla Dileri Bakanl tarafndan ynetiliyordu. Bu durum, siyasi liderin (K. Mitsotakis, A. Papandreou, H. Florakis) aznlk aleyhindeki ayrmlarn kaldrlmas ynndeki kararyla (31 Ocak 1990) deimeye balad. ki gn nce Gmlcine Soykrm, baka bir ifadeyle "fkeli" milliyetiler tarafndan ehrin merkezindeki pazarda btn Trk dkkanlarna saldr olaylar cereyan etmiti. 4. Lozan Antlamas

Lozan antlamas'nda "Mslman Aznlklar"dan sz edildii dorudur. Ancak, ayn antlama ile baka aznlklardan veya Trakya'daki aznln etnik niteliklerinden sz edilmesinin yasak edildii tamamyla yanltr. Zaten bu dini terimin tercih edilmesi, o dnemin Trkiyesinin teokratik nitelikleriyle ilgiliydi: Lozan Antlamas 1923 ylnn Temmuz aynda imzaland, Trkiye de 1924 ylnn Mart ayna kadar resmen bir "Milli" (Trk) devlet deil, bir

275 "dini" (Mslman) devletti. Ancak, aznlklarn varl, 1930 ylnda bir fenomenin hukuk tarafndan dzene sokulmamasnn, bu fenomenin var olmad anlamn da tamadn belirten uluslararas Lahey Adalet Divannn kararna gre, hukuki deil, gerek bir fenomendir. (bkz. Kostas Tsitselikis, " Meionotita Tis Thrakis" (Trakya'daki Aznlk), www.kemo.gr). Son olarak, Lozan Antlamas'n bu kadar scak bir ekilde n plana getirenler, topraklarnda Krt aznln olmadn, sadece "Krt kkenli Trklerin" olduunu kantlamak iin Trkiye'nin de aynsn yaptn bilmelidirler. 5. Yargtay

Ayrca, 2005 ylnn Ocak aynda, Yargtay " skee Trk Birlii" derneinin datlmasnn yasal olduu kararn ald. Yargtay hakimi Kasavetis'in ilk bataki nerisi dernein yasallamasndan yanayd. Ancak, To Vima gazetesinin birinci sayfasnda yer alan "Aznlk in Bomba" balkl terrist yaymdan (2 Ekim 2003) sonra durum deiti. Yargtay'n genel kurul toplantsnda, savc Linos'un, "dernein amacnn yasa d ve Lozan'da imzalanan uluslararas szlemelere kar olmas nedeniyle, Yunan kamu dzenine aykr olduu, nk Yunanistan'da ulusal Trk aznln var olduunun gsterilmesi teebbsnde bulunulduu, halbuki sz konusu szlemelerle Yunan blgesinde sadece Mslman aznlk varlnn tannd" eklindeki kar nerisi kabul edildi. Konu hakknda Avrupa insan haklar mahkemesine bavuruldu, mahkemenin de bavuruda bulanan dernek yelerine hak verecei kesindir, nk konuyla ilgili yasalar zaten mevcut. Avrupa nsan Haklar Komisyonu "Trk" ve "Trakya Trk Aznl" terimlerinin kullanlmasndan dolay kovuturulmann Avrupa nsan Haklar Szlemesi'ne uygun olmadn kabul etti, mahkeme ise, Makedonya kltr evi derneinin kurulmasn yasaklayan Yunanistan', yasan, bir aznlk grubunun tannmamasyla, stelik bu tannmay nlemek amacyla uygulanan yasaa balanamayaca gerekesiyle knad.

276 6. Kendini Tanmlama

"Kendini tanmlama argmannn ne srlmesi, elbette gln. kendini tanmlama, sadece toplum erevesinde sz edildiinde anlam kazanyor. fakat "ahsi" dzeyde kendini tanmlamay benimsediklerini belirleyenler de, "ahsi" dzeydeki tanmlanmalarn birlemesini acaba nasl engelleyebilirler? Bunlar, sadece kiiden az toplantlarn gereklemesine izin veren cunta dahi, yapmak cesaretini gsteremedi. 7. Pontus Soykrm

Pontus soykrmna ilikin sorulara gelince, bazlar, aznlk yelerini bylece hezimete uratacaklarn sanyorlar, fakat bu tr sorular sormak, Yunan-Amerikal soydalara Kzlderililerin soykrm ya da gnmzn ABD'sinin emperyalist politikas hakknda soru sormann ayns. Pontuslularn duygularn istismar eden milliyetiler babakann tezini okusunlar: Kostas Karamanlis, Venizelos'un Kemalist Trkiye ile yaknlama ynndeki politikasn verek, mltecilerin, Kemal'in dostluu karlnda Venizelos'un onlar "sattna" inandklarndan sz ediyor ve "ksa zamanda eitli politikaclarn bu duygularn istismar ettiklerini sylememize elbette gerek yok" eklinde devam ediyor. ("Eleftherios Venizelos ve D likilerimiz", Elliniki Evroekdotiki, Atina1986, s. 79). Ayn metinde, gnmzn babakan, Venizelos'un Kemalist kart hareketler (Ermeniler ve Krtler) tarafndan nerilen ibirliini reddetmekle ve Trk-Yunan yaknlamasn semekle doru ynde hareket ettii grn benimsiyor (ayn kitapta, s. 82). Venizelos'un, Kemal'i Nobel bar dl iin nermeye kadar ilerledii zamand. Bu balamda, Karahasan'a bu "kurnaz" sorular soranlar, aka sylesinler: tirazlarnn nedenini bir adayn ulusal ideolojisi oluturmuyor, Trkiye ile bar ve dostluk politikas oluturuyor. Bunu aka syleyemiyorlar, Fakat bize gz krpyorlar. "Daha Cesur Olanlar", Yorgo'nun zeybek havalar ve Kosta'nn sadlklaryla zaten alay etmeye baladlar. hkmet mensuplarnn ve hkmet dostu medyann konuya karmas maalesef, merkezi bir planlamann var olmas olasln ak brakyor. sz, yetkili dileri bakanna ve babakana ait.

277 TO V MA: "TRK-YUNAN R YAKARLIKLARI" Rihardos Someritis imzasyla 23 Mays 2006 tarihinde yaymlanan yorum: Trk-Yunan ilikilerinde kriz var m, yok mu? soru paradoks gibi grnyor, fakat deil. ou kiiler tarafndan Adalar Denizi, Kbrs konusu, Trakya ve daha birok konu iin sylenenlere, ayn zamanda da "teki taraftan" gelen her haberi veya aklamay arptan yorumlara inanrsak, o zaman "evet" kriz var, hem de ok byk ve kendimizi korusak iyi olur. Gerek Atina'da gerekse Ankara'da d politikay ynetenlerin ne kadar dikkatli konutuklarna ve gelimeler iin ou yabancnn snrl ilgisine bakarsak, o zaman daha fazla i sorunlarla ilgili zorluklardan, fakat pek de nemli olmayan bir durumdan sz edebiliriz. ancak, her iki tarafn milliyetiliklerini n plana karanlarn yaratt ortam nedeniyle, durumun ar ulara ekilmesi olasdr. Her iki lkedeki liderlerin, "krizle oyunlar oynayanlarn" cesaretini krmak iin fazla bir ey yapmadklar bir gerektir. Nasl bir ortamn biimlenmekte olduunu anlamamalar mmkn m? Kamuoyuna aklamalar yapmalar ve gerekleri sylemeleri gerekir. Anlamazlk nedeni oluturan btn konular iin. gereklerden korktuklarn varsaymal myz? Hem Ankara'da hem de Atina'da, liderler, arclarla ba etmeyi engelleyen birtakm masallarn esiri. Simitis-Papandreou politikasn unutan Pasok mensuplarndan dahi, edindii tek tarafl bilgiye dayanan kamuoyu neye inanrsa inansn, iki lkeden hibiri, btn konularda hakl deil. Baz anahtar konular hatrlatalm: 1. Trakya'daki seimler konusu Trk-Yunan ilikileri ile ilgili sorun

oluturmuyor. Ancak, aznlk mensuplar kendilerini tanmlama hakkna sahiptirler (Avrupa Hukuku). Ayrca, sadece Lozan Antlamas'nda sz geenler aznlk

278 oluturmuyorlar, Daima Avrupa szlemelerine gre, Slav/Makedonlar gibi, kendilerini tanmlayarak aznlk oluturmay amalayanlar da var. 2. Tarihi ve kltrel dzeyde Yunan olan Adalar Denizi'nin, hukuki

dzeyde sadece karasularmzn snrlar iindeki blm bir Yunan Denizi. Sadece Trkler deil, kimse, Adalar Denizini "kapatmamza" izin vermeyecek. Trkiye de, bizim haklarmzn ayns haklara sahip olan bir Adalar Denizi lkesi. Bu balamda, ortaya kan sorunlarn (Kta Sahanl, Hava Sahas, 12 mil vb.) mzakere konusu oluturmasndan veya bunlar iin uluslararas Lahey adalet divannn hakemliine ortak bavuruda bulunulmasndan baka bir ey yaplamaz. Adalar Denizi'nin bizi ayrmas yerine, her bakmdan birletirmesinin gerekli olduunu anlayacamz zaman acaba gelecek mi? 3. Kbrs konusu iin federasyon ya da kesin taksim dnda baka zm

yok. Tabii, bazlar sava hayalleri kurmuyorsa. Seimlerde bilindii ekilde oy kullansa, yani aslnda taksime oy verse dahi, Kbrs Rum toplumunu Yunanistan kaderine terk edemedii gibi, Trkiye de Kbrs Trk toplumunu terk edemez. Trkiye Kbrs Cumhuriyeti ile gmrk birlii konusunda haksz, fakat Kbrs Trk Toplumunun ekonomi ve ulatrma dzeyindeki izolasyonunun altna imzasn nasl atabilir? YUNAN STAN'IN SES RADYOSU (ERT) : "ADALAR DEN Z ZER NDE FAC A" Dimitris Aleksopulos imzasyla 23 Mays 2006 tarihinde yer alan haber: F16 tipi bir Yunan sava uayla RF4 tipi bir Trk hava Fotoraf ua, bugn le zeri Kerpe (Karpathos) adasnn gneyinde havada arpt. Ulusal Savunma Bakanlndan alnan ilk haberlere gre, Yunan sava ua, Atina FIR Hattn ihlal eden Trk uan pskrtme operasyonu srasnda yapt manevralar sonucu havada arparak denize dt. Bir Yunanl pilotla iki Trk'n akbeti bilinmiyor.

279 Yunanistan Deniz Kuvvetlerine bal kurtarma helikopterleri ve gemileri pilotlar kurtarmak zere olay yerine gidiyor. AT NA HABER AJANSI (APE): "BAKOYANN , HELS NK 'DEN AT NA'YA DNYOR" Atina Haber Ajans'nn 23 Mays 2006 tarihli internet sayfasnda yer alan haber: Biri yunan biri Trk Hava Kuvvetlerine bal iki F16 sava ua, bugn le zeri Kerpe (Karpathos) adasnn 12 mil dousunda, pskrtme manevralar srasnda, izah edilemeyen koullar altnda havada arpt. Hkmet szc vekili Evangelos Antonaros haberi dorulad. Paris'te bulunan babakan Kostas Karamanlis'e hemen bilgi verildi. Helsinki'den Paris'e gidecek olan dileri bakan Dora Bakoyanni ise Atina'ya dnyor. ki uak, muhtemelen yunan F-16'snn, yunan ulusal hava sahasn ihlal eden Trk uan pskrtmeye alt srada arpt. Bir sper puma helikopteri ve Yunanistan Deniz Kuvvetleri'ne bal gemiler hemen blgeye hareket etti. Yunanistan Hava Kuvvetleri'ne bal uaklar da yardmc oluyor. Yunanistan Dileri Bakanl tarafndan yaplan aklamada, Trkiye Dileri Bakan Abdullah Gl'n Yunanistan Dileri Bakan Dora Bakoyanni ile grt bildirildi. Aklamada, iki dileri bakannn, bugn meydana gelen olay konusunda zntlerini dile getirdikleri ve bunun, iki lkenin ilikileri gelitirme konusundaki isteklerini etkilememesi gerektii konusunda mutabk kaldklar belirtildi. Bu arada Trkiye Genelkurmay Bakanl tarafndan yaplan aklamada, iki uan Rodos'un 35 mil gneyinde havada arptklar ve Trk pilotun hayatta olduu ifade edildi.

280 Aklamada, Yunan sava uaklarnn bugn saat 12.48'de, "Adalar Denizi ve Akdeniz'in uluslararas hava sahasnda eitim uuu yapan" Trk uaklarn taciz ettikleri ve Trk pilot stemen Halil brahim zdemir'in hayatta olduu bildirildi. Yunan pilottan ise bahsedilmedi. Trk televizyonu NTV de verdii haberde, Trkiye milli savunma bakan Vecdi Gnl'n, Trkiye Milli Savunma Bakanlnn Yunanistan ulusal savunma bakanl ile irtibat kurmaya altn akladn bildirdi. Gnl, "olay hakknda kesin bilgi almaya alyoruz" dedi. Trk kaynakl haberlere gre, Trk sava uann pilotu, Trk kylarndan 100 mil akta bir Trk ticaret gemisi tarafndan bulundu ve kurtarld. NTV televizyonu, o srada blgede adet Trk kurtarma helikopterinin utuunu haber verdi. arpan Trk ua Balkesir 192'nci filoya balyd. NTV'nin haberine gre, uak olaan bir uu yapyordu. AFP: "ADALAR DEN Z NDE ARPIMA... AT NA'YA GRE TRK UAI KUSURLU" AFPnin 23 Mays 2006 tarihli haberi: Yunanistan Genelkurmay Bakanlndan yaplan aklamada, bugn Adalar Denizi zerinde bir yunan F-16's ile arpan Trk F-16'snn hava trafik kurallarn inedii belirtildi. Yaymlanan bildiriye gre, "kaza" saat 12.45'te (09.45 GMT) Atina FIR Hatt dahilinde bulunan Karpathos adasnn 21 mil gneydousunda gerekleti. Metne gre bir Trk RF4 ve iki Trk F-16's "uu plan sunmadan" ve "hava trafik kurallarn ineyip" Girit adasnn kuzeyine ynelerek Atina FIR hattna girdi.

281 Bildiriye gre iki Yunan F16, "uaklar tanmlamak ve uluslararas trafiin gvenliini salamak" zere havaland. Metne gre "tanmlama tatbikat" srasnda bir Trk F-16's ile bir Yunan F-16's 27 bin fit ykseklikte arpt ve her iki uak da blgeye dt. Trk Genelkurmay Bakanl ise olayn, uluslararas hava sahasnda "rutin tatbikatlarn" yaptklar srada Trk askeri uaklarna Yunan uaklarnn "mdahalesi" srasnda meydana geldiini ifade etti. Yunanistan ulusal arama ve kurtarma merkezi, uaklar ve pilotlar bulmak zere Yunanistan'n sorumluluu altndaki blgede aramalara balad. Panama bandral bir ticaret gemisi, Karpathosun gneyinde uluslararas sularda sa salim bulduklar Trk pilotu kurtard. Trk pilot salnn iyi olduunu ileri srerek Yunan kurtarma ekiplerinin yardmn reddetti. Yunan taraf, pilotu almas iin bir Trk helikopterinin geiine izin verdi. Metne gre yunan pilotu arama almalar devam ediyor. ADALAR DEN Z NDE DEN SAVA UAKLARI KONUSUNDA YUNAN STAN GENELKURMAY BAKANLII BASIN BROSUNUN AIKLAMASI Yarbay Yerasimos Kalpoyannakis imzasyla 23 Mays 2006 tarihinde aklanan basn bildirisi: 23 Mays 2006 tarihinde saat 12:45'te Atina FIR sahas dahilinde Karpathos (Kerpe) adasnn 21 deniz mili gneydousunda, bir Yunan ve bir Trk sava ua havada arpmtr. Bir adet RF4 ve iki adet F16 tipi sava uandan oluan bir Trk kolu, uu plan sunmadan Atina FIR sahasna girdi ve Girit adasnn kuzeyine doru hareket etti, bylece hava trafik kurallarn ihlal etti. F16 tipi sava uandan oluan yunan kolu, ICAO kurallarna uygun olarak ve uluslararas havacl gvenceye almak

282 amacyla yabanc izlerin tehisi iin hareket etti. Tehis prosedr manevralar srasnda 27 bin fit ykseklikte, blgeye gelen bir Yunan ve bir Trk F16 ua arpt. Yunanistan ulusal arama ve kurtarma merkezi (EKSED) birok arala derhal harekete geti ve Atina FIR sahas dahilindeki blgeye gelerek, ICAO tarafndan ngrld zere iki sava uann pilotlarnn arama ve kurtarma faaliyetlerine balad. Yaknlarda seyretmekte olan Panama bandral "Gas Century" gemisi, Karpathos adas gneyinde Trk pilotunu kurtard. Bu arada Hava Kuvvetlerine ait Sper Puma helikopterleri de ayn yere geldi. Yunan kurtarma ekibi, blgeye gelen liman idaresine ait geminin kaptan ile birlikte, Trk pilota yardm iin Panama gemisine kt. Pilot salk durumunun ok iyi olduunu ileri srerek yardm reddetti. Devamnda, Trk tarafnn talebinden sonra, Trk pilotun, daha sonra blgeye gelen Trk helikopteri tarafndan teslim alnmasna izin verildi. Yunanl pilotun bulunmas iin arama ve kurtarma almalarna devam ediliyor. ADALAR DEN Z NDE DEN SAVA UAKLARI.-YUNAN STAN ANA MUHALEFET L DER PAPANDREU:-''YUNAN STAN'IN EGEMENL K HAKLARI BELL D R, MZAKERE ED LEMEZ'' Atina (A.A)nn 23 Mays 2006 tarihli haberi: Yunanistan'da ana muhalefet Pasok Partisi'nin lideri Yorgo Papandreou, ''Yunanistan'n egemenlik haklarnn belli olduunu, mzakere edilemeyeceini'' syledi. Papandreou, bugn Adalar Denizinde Yunan kaynaklarna gre, ''it dala'' srasnda havada arparak, Kerpe (Karpathos) adas aklarna den Trk ve Yunan sava uaklar hakknda aklamada bulundu.

283 Trkiye'nin Yunanistan'n egemenlik haklarna sayg duymakla ykml olduunu, iyi komuluk ilikileri erevesi ve AB'ye aday bir lke olarak AB'nin ilkelerine uygun ekilde davranmas gerektiini'' syleyen Papandreou, ''hkmetin konuya ilikin tepkisinin ge kalmasn'' eletirdi. Papandreou, '' ktidarn, Trk-Yunan ilikilerinin iyiletirilmesi ve sorunlarn zlmesi yolunda var olan frsatlar deerlendiremediini'' syledi. ''Hkmetin, izledii politikayla lkeyi blgede gerilimi artracak olaylara gtrebileceinden endie duyduunu'' kaydeden Papandreou, iktidara, ''NATO, AB ve tm uluslararas kurululara konu hakknda bilgi vermesi'' arsnda bulundu. Papandreou, aklamasnda, Yunan tarafnda tepki gecikmesi gerektiini, olduunu hareketsiz vurgulad kalmann

''Giriimde

bulunulmas

Yunanistan'n karlarnn deerinin drlmesi anlamna geldiini'' syledi. Den Yunan F16 sava uann pilotunun sa olarak bulunmasn dilediini de belirten Papandreou, gerilimin artmamas iin hkmetin konuyu soukkanllkla ele almas arzusunu dile getirdi. ADALAR DEN Z NDE DEN SAVA UAKLARIYUNAN STAN GENELKURMAY BAKANLII: ''TRK UAI UU PLANI SUNMADI, HAVA TRAF K KURALLARINI NED . Atina (A.A)nn 23 Mays 2006 tarihli haberi: Yunanistan Genelkurmay Bakanl, Adalar Denizinde yunan sava ua ile arparak Kerpe (Karpathos) adas aklarnda den Trk sava uann ''Uu Plan sunmadn ve hava trafik kurallarn inediini'' ne srd. Yunanistan Genelkurmay Bakanlndan yaplan yazl aklamada, ''23 Mays 2006 tarihinde, saat 12.45'de uak kazas meydana gelmitir. Kazada, bir Yunan ve bir Trk sava ua, Karpathos adasnn 21 deniz mili gneydousunda, Atina FIR Hatt iinde havada arpmtr'' denildi.

284 Trk uaklarnn hava trafik kurallarn inedikleri ne srlen aklamada, unlar kaydedildi: ''Uu Plan sunmayan ve Girit adasnn kuzeyine doru hareket eden bir RF4 ve 2 F16 Trk sava ua l kol halinde Atina FIR Hattna girmiler, hava trafik kurallarn inemilerdir. ''2 F16 Yunan sava ua, uluslararas hava tamacl gvenlii iin ICAO kurallar erevesinde tanmlama faaliyetinde bulunmulardr.'' Aklamada, ''tanmlama faaliyeti srasnda yaplan manevralarda, 27 bin fit ykseklikte bir Yunan ile bir Trk F16 tipi sava uann arptklar ve blgeye dtkleri'' belirtildi. Yunanistan Genelkurmay Bakanlnn aklamasnda daha sonra yle denildi: ''Milli arama kurtarma merkezi derhal harekete gemi, uak, helikopter, donanma gemileri ve sahil gvenlik botlar Atina FIR Hatt iindeki blgeye varmlar ve ICAO kurallar erevesinde 2 uan pilotlarnn kurtarlmas almalarna balamlardr. Panama bandral 'Gas Century' adl Japon gemisi, uluslararas sularda, Karpathos adasnn gneyinde Trk pilotu kurtarm, ayn anda hava kuvvetlerine ait Sper Puma tipi helikopter de olay yerine ulamtr. Yunanl kurtarma grevlileri ile sahil gvenlik botunun kaptan ile birlikte olay yerine varmlar ve Trk pilota yardmda bulunmak zere Panama bandral gemiye kmlardr. Trk pilot, fiziksel durumunun iyi olduunu ifade etmi ve yardm reddetmitir. Trk tarafnn talebi dorultusunda, Trk pilotun olay yerine sonradan varan Trk helikopteri tarafndan alnmasna izin verilmitir. Yunanl pilotun bulunmasna ynelik almalar srdrlmektedir.'' ADALAR DEN Z NDE ARPIAN SAVA UAKLARI -YUNAN TELEV ZYONLARI: ''TRK P LOT, YUNAN KURTARMA EK PLER NE S LAH EKT '' Atina (A.A)nn 23 Mays 2006 tarihli haberi:

285 Yunan televizyonlar, bugn le saatlerinde bir yunan F16 sava ua ile arparak den Trk F16 sava uann atlayarak kurtulan pilotunun, Yunan kurtarma ekiplerine silah ektiini iddia ettiler. Akam haber bltenlerinin hemen tamamn Adalar Denizindeki kazaya ayran televizyonlar, Rodos adasnn 35 mil gneyindeki arpmann ardndan den Trk uann pilotunun, Panama bandral bir ticaret gemisi tarafndan kurtarldn ve ''yardmc olmak iin'' gemiye giden yunan kurtarma ekipleriyle Trk pilot arasnda gerginlik yaandn ne srdler. Yunan Sper Puma tipi helikopterin ''Gas Century'' adl ticaret gemisine yaklaarak personel indirdiini ve Trk pilota ''yardmc olmay'' nerdiini belirten televizyonlar, bu neriyi geri eviren Trk pilotun, srar edilmesi zerine Yunan kurtarma ekibine silah ektiini iddia ettiler. Televizyonlar, yunan helikopterinin, Trk helikopterlerinin blgeye ulamas zerine olay yerinden ayrldklarn kaydettiler. Yunan televizyonlar, Trk uaklarnn ''Atina FIR Hattna uluslararas kurallar ineyerek girmeleri sonucu blgede yaanan gerginliin'', Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs Abdullah Gl ve Yunanistan Dileri Bakan Dora Bakoyanni ile iki lke Genelkurmay Bakanlklar arasnda yaplan grmelerle giderildiini de belirttiler. Baz televizyon yorumcular, ''Ankara ve Atina'nn olay bytmemek ve gerginlie yol amamak iin byk aba harcadklar'' deerlendirmesinde de bulundular. Bu arada blgede devam eden arama-kurtarma almalarnda, aralarnda bir kaskn da bulunduu baz enkaz paralarna rastlandn duyuran televizyonlar, Yunanl pilotun ise henz bulunamadn kaydettiler.