TRK HUKUK SSTEMNDE NORMLAR HYERARS VE SAYITAY DENETMNE ETKLER

Erdal KULULU* Giri nsan ve insanla ilintili alanlar dzenleyen hukuk normlar, hukuk devletinin vazgeilmez unsurlarndan birisidir. nsann bireysel ve toplumsal ihtiyalarnn salkl bir ekilde temin edilebilmesi iin ortaya kan devlet otoritesinin btn i ve eylemlerinin hukuk normlar tarafndan belirlenmesi toplumsal yaam iin son derece nemlidir. nsanlarn ve kamu kurum ve kurulularnn i ve eylemlerinde uymak zorunda olduklar hukuk normlar arasnda takip edilmesi gereken bir hiyerari bulunmaktadr. Normlar hiyerarisi olarak ifade edilen bu sralama ile, hukuk kurallar ile elde edilmek istenen toplumsal ahengin hukuk dzeni iinde de salanmas amalanmaktadr. Aksi takdirde kendi iinde ahengi yakalayamam ve uygulama asndan da tereddtlerle dolu hukuk normlarnn kendisinden beklenen sonular retmesi yani toplumsal ahengi temin etmesi olduka zordur. Hukuk kurallar tarafndan dzenlenen alanlardan birisi olan ynetimin i ve eylemlerinin uygulanmas aamasnda ve sz konusu uygulama sonularnn denetimi asndan da normlar hiyerarisi kavram byk nem tamaktadr. Zira, kamu grevlilerinin uygulama aamasndaki i ve eylemlere tatbik edecekleri hukuk normlarnn sralamas ile bu uygulama sonularn hukukilik ynnden inceleyecek olan denetim elemanlarnn takip edecekleri farkl normlar hiyerarisi bulunmaktadr. 1. Normlar Hiyerarisi Kavram Normlar hiyerarisi, hukuk normlarnn derece ve kuvvetini belirlemekte ve bir hukuk dzeninde var olan normlarn okluu anlamna gelmektedir. Hukuk dzeni bir piramide benzetilecek olursa bu piramit
*

Saytay Badenetisi
3

SAYITAY DERGS SAYI: 71

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

anayasa, kanun, tzk, ynetmelik ve adsz dzenleyici ilemlerden oluan birden ok normun varln ifade etmektedir. Bu normlar farkl kademelerde yer almakta, normlar arasnda altlk ve stlk ilikisi sz konusu olmakta ve her norm geerliliini bir st hukuk normundan almaktadr (Gzler, 2008). Anayasalar lkelerin temel hukuki metinleri olarak ele alnmakta, buna istinaden kanunlar, kanun hkmnde kararnameler, tzkler, ynetmelikler ve benzeri isimler altnda hukuki metinler karlmaktadr. Normlar hiyerarisi bu ekilde sralanmakla birlikte, hukuken ayn statdeki hukuk normlar arasnda ayn olayda farkl dzenlemeler yaplm olmas durumunda somut olayda uygulanacak hukuk normunun tespitinde sorunlar yaanabilmektedir. Bu tr durumlarda, sz konusu sralamann yannda doktrin ve yarg itihatlar ile belirlenen hiyerari de ortaya kmaktadr. Ayn zamanda ayn olay dzenleyen eit hukuki statdeki iki norm birbiriyle elitii takdirde, genel hkm ve zel hkm ilikisi veya nceki dzenleme ve sonraki dzenleme ilikilerine baklmak suretiyle sz konusu olaya uygulanacak hukuk normu tespit edilmektedir. 2. 1982 Anayasas ve Normlar Hiyerarisi Hukuk sistemimizde hukuk hiyerarisi kavram hukuki metinlerde aka ifade edilmemekle birlikte, 1982 Anayasasnda ortaya konan anlayn kavramsallatrlmas olarak karmza kmaktadr. Anayasann muhtelif maddelerinde ifade edildii zere, temel metin olan Anayasadan balamak suretiyle bir normlar hiyerarisi ortaya konmaktadr. 2.1. Temel Metin Anayasa Anayasann 11inci maddesinde yer alan Anayasa hkmleri, yasama, yrtme ve yarg organlarn, idare makamlarn ve dier kurulu ve kiileri balayan temel hukuk kurallardr. Kanunlar Anayasaya aykr olamaz. eklindeki dzenlemeyle Anayasann balaycl ve stnl aka vurgulanm ve hukuk hiyerarisi adna temel bir kural vazedilmitir. 2.2. Usulne Gre Yrrle Konulmu Milletleraras Andlamalar Usulne gre yrrle konulmu milletleraras andlamalar, Anayasann 90 nc maddesine gre kanun hkmndedir. Bu nedenle de milletleraras andlamalarla ulusal kanunlar arasnda ayn konuda farkl
4 SAYITAY DERGS SAYI: 71

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

dzenlemeler yer almas halinde uygulanacak hukuk normlar hususunda teoride ve uygulamada tereddtler sz konusu olmutur. Bunun zerine 5170 sayl Kanunun 7 nci maddesiyle getirilen dzenleme ile, usulne gre yrrle konulmu temel hak ve zgrlklere ilikin milletleraras andlamalarla, ulusal kanunlarn ayn konuda farkl hkmler iermesi nedeniyle kabilecek uyumazlklarda milletleraras andlama hkmlerinin esas alnaca belirtilmektedir. Sz konusu deiiklik erevesinde, temel hak ve zgrlklere ilikin usulne gre yrrle konulmu milletleraras andlamalarla ulusal kanunlar akt takdirde milletleraras andlama hkmleri esas alnacaktr. Kanun Koyucu bu iradesi ile, temel hak ve zgrlkler dndaki alanlar dzenleyen milletleraras andlamalar ile kanunlarn farkl hkmler iermesi durumunda hukuk hiyerarisi asndan yerel kanunlarn esas alnmas gerektiine dair zmni bir irade ortaya koymaktadr. 2.3. Kanunlar Anayasann 2 nci maddesinde zikredilen ve Devletin temel niteliklerinden biri olan hukuk devleti ilkesinin gerei olarak, Anayasada genel hatlaryla dzenlenen hususlarn uygulamaya ynelik ayrntlar kanunlarla ve bu kanunlara dayanarak kartlan ikincil mevzuatla dzenlenmektedir. Anayasann balang blmnde yer alan stnln ancak Anayasa ve kanunlarda bulunduu eklindeki vurgulamayla, kanunlarn Anayasadan sonra gelen hukuki metinler olduu ifade edilmektedir. Ayrca Anayasann 11 inci maddesinde, kanunlarn Anayasaya aykr olamayaca aka hkm altna alnmaktadr. Normlar hiyerarisinde, Anayasa ve kanunlar arasndaki ilikinin grnm ekillerinden birisi de Anayasann 13, 16, 17, 18. ve benzeri maddelerinde olduu gibi baz hususlarn dzenlenmesinin ancak kanunlarla yaplabilmesi hususudur. 2.4. Kanun Hkmnde Kararnameler Kanun hkmnde kararname (KHK), Bakanlar Kurulunun Anayasadan dorudan doruya ald veya yasama organndan yetki devri yoluyla ald snrl bir yetkiye dayanarak yapt, daha sonra yasama organnn denetimine tbi olan ve normlar hiyerarisinde kanun dzeyinde yer alan bir dzenleyici ilemdir (Gzler, 2008).

SAYITAY DERGS SAYI: 71

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

Anayasann 91 inci maddesi ile Trkiye Byk Millet Meclisine, skynetim ve olaanst haller sakl kalmak zere temel haklar, kii haklarn ve devlerini, siyas haklar ve devleri ilgilendiren konular dnda dzenleme yapmak zere Bakanlar Kuruluna kanun hkmnde kararname karma yetkisi verilmitir. Yetki kanunu, karlacak kanun hkmnde kararnamenin amacn, kapsamn, ilkelerini, kullanma sresini ve sresi iinde birden fazla kararname karlp karlamayacan gsterir ekilde dzenlenecektir. Yasama yetkisi Trk Milleti adna Trkiye Byk Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez. eklindeki Anayasann 7 nci maddesine, yine Anayasa tarafndan getirilen bir istisna olan KHK uygulamas ile yaplan dzenlemeler kanun olarak kabul edilmekte ve Anayasann 148 inci maddesinde yer alan dzenleme erevesinde de KHK larn ekil ve esas bakmndan Anayasaya uygunluunu denetleme grevi, kanunlarda olduu gibi Anayasa Mahkemesine verilmektedir. 2.5. Tzkler Anayasann 115 inci maddesi ile Bakanlar Kuruluna kanunlarn uygulanmasn gstermek veya emrettii ileri belirtmek zere, kanunlara aykr olmamak ve Dantayn incelemesinden geirilmek artyla tzk karma yetkisi verilmitir. Ayn madde ile, karlacak tzklerin Cumhurbakannca imzalanmas ve kanunlar gibi yaymlanmas esas da getirilmektedir. Normlar hiyerarisinde tzklerin yeri kanunlardan sonra gelmekte ve tzklerin kanunlara aykr olmamas gerekmektedir. 2.6. Ynetmelikler Yrtme organnn dzenleyici ilemleri arasnda yer alan ynetmelikler, Anayasann 124 nc maddesi ile dzenlenmitir. Mezkur 124 nc madde ile Babakanla, bakanlklara ve kamu tzelkiilerine, kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak zere ve bunlara aykr olmamak artyla, ynetmelik karabilme yetkisi verilmitir. 2.7. Adsz Dzenleyici lemler (Genel Tebliler, Tebliler, Genelgeler vb.) Anayasada ngrlm yrtme organnn dzenleyici ilemleri, kanun hkmnde kararname, tzk, ynetmelik olmak zere olarak kabul
6 SAYITAY DERGS SAYI: 71

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

edilmektedir. Ancak, uygulamada yrtme organnn bunlarn dnda, kararname, karar, tebli , sirkler, genelge, ilke karar esaslar, ynerge, talimat, stat, genel emir, tenbihname, genel tenbih, iln, duyuru, pln, tarife gibi deiik isimler tayan ilemler ile de genel, soyut ve objektif hukuk kurallar koyduu grlmektedir. Bu nedenle, bu ilemler de yrtme organnn dzenleyici ilemleri arasnda yer almakta ve bu tr dzenleyici ilemler idare hukukunda adsz dzenleyici ilemler olarak nitelendirilmektedir (Gzler, 2008). Bununla beraber aada incelenecei zere adsz dzenleyici ilemlerden olan genelgeler, Anayasann 144 nc maddesi ile idarenin dzenleyici ilemleri arasnda saylmakta ancak sz konusu dzenlemede genelgelerin karlma esas ve usullerine dair herhangi bir aklama yaplmamaktadr. darenin dzenleyici ilemleri arasnda saylan tebli, genelge, ynerge ve benzeri isimler altndaki dzenlemeleri, ynetmelik hkmndeki dzenlemeler olarak da kabul edilmektedir (Baykara, 2001: 27). 1982 Anayasasna normlar hiyerarisi kavram erevesinde bakldnda ortaya; Anayasa, temel hak ve zgrlklere ilikin usulne gre yrrle konulmu milletleraras andlamalar, kanunlar (usulne gre yrrle konulmu milletleraras andlamalar), tzkler, ynetmelikler ve genelgeler eklinde bir sralama kmaktadr. Bu sralamada her bir norm kendinden sonra gelen hukuk normuna kaynak tekil etmekte ve sralamada sonraki normlar nceki normlara uygun olmak zorundadr. 3. Normlar Hiyerarisinin Deiik Grnm ekilleri Normlar hiyerarisinde normlar anayasa, kanun, tzk, ynetmelik ve adsz dzenleyici ilemler olarak sralanmakla birlikte bu hiyerari her zaman somut olayda uygulanacak normu tayin etmede yeterli olmamaktadr. Sosyal hayat dzenleyen hukuk normlar arasnda, ayn hususla ilgili farkl dzenlemeler ieren eit hiyerarik staty paylaan normlar bulunabilmektedir. Bu durumda, zerinde durulan olayda hangi norm uygulanacaktr? Sz konusu hallerde mevcut i ve eylemlere uygulanacak hukuk normlar, genel kanun ve zel kanun veya ncelik ve sonralk ilikileri gz nnde bulundurularak belirlenmektedir. Ayrca Anayasa Mahkemesi itihatlaryla ortaya kan bir uygulama olan esas madde ve geici madde arasndaki iliki de somut olayda uygulanacak normu belirlemede bir kriter olarak ele alnmaktadr. Hukuk

SAYITAY DERGS SAYI: 71

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

hiyerarisi kapsamnda incelenmesi gereken konulardan birisi de 1982 Anayasasna gre, uygulayclar ve denetleyenler asndan farkl bir hukuk hiyerarisinin esas alnmas hususudur. 3.1. zel Kanun ve Genel Kanun likisi (zel Hkm ve Genel Hkm likisi) Hkmlerinin mahiyeti itibariyle herkese veya her olaya uygulanmas mmkn olan kanunlara genel kanun denilmektedir. Buna mukabil belli kiilere veya belli olaylara uygulanan kanunlara ise zel kanun denmektedir. rnein 4721 sayl Medeni Kanun genel nitelikli bir kanundur ve ierisinde (56 ve 100. maddeler arasnda) dernekleri de dzenlemektedir. Ancak dernekler, zel bir kanun olan 5253 sayl Dernekler Kanunu ile de dzenlenmektedir. Ayn ekilde ierisinde zel bor ilikilerini de dzenleyen 818 sayl Borlar Kanunu genel bir Kanun olarak her trl kira ilikilerini tanr ve tanmazlar asndan dzenledii halde, zel bir kanun olan 6570 sayl Gayrimenkul Kiralar Hakknda Kanun ise kira ilikisini gayrimenkuller asndan dzenlemektedir. Yukarda yer ald zere belirli bir olay dzenleyen iki ayr kanunun ayn zamanda yrrlkte bulunduu durumlar grlmektedir. Sz konusu iki yasann olay dzenleyen hkmleri arasnda bir eliki yoksa sorun domaz. Ancak iki yasa ayn olay farkl biimde dzenlemilerse bu durumda hangi yasann sz konusu olaya uygulanaca sorunu karmza kmaktadr. Ayn olay dzenleyen iki ayr kanun, ikisi de genel veya ikisi de zel nitelikte ise bu durumda sonraki kanunun nceki kanunla dzenlenen hususlarda meydana getirdii deiiklikler erevesinde sonraki kanun uygulanmaldr. Sonraki tarihli kanunla nceki tarihli bir kanunla dzenlenen hkmlerin kaldrld aka ifade edilebilecei gibi zmni bir kaldrma da sz konusu olabilmektedir. Ayn anda ayn olay dzenleyen biri genel dieri zel iki ayr kanun yrrlkte bulunduu takdirde ise, eer nceki kanun genel yeni kanun zel ise, bu takdirde olaya zel olan yeni kanun hkmleri uygulanmaldr. ayet, nceki kanun zel yeni kanun genel ise bu durumda da kanun koyucunun genel yasay karrken hangi amac tadna bakmak gerekir. Yasa koyucu nceki tarihli zel kanunla dzenlenen hususlarda yeni bir bak asyla sonraki tarihli genel kanunla bir deiiklik ngrd takdirde olaya sonraki tarihli genel kanunun uygulanmas gerekir (Zevkliler, 1986: 72-73).

SAYITAY DERGS SAYI: 71

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

Mahkeme itihatlar ile ortaya kan ve uygulamaya yn veren genel kanun ve zel kanun ilikisinin grnm ekillerinden birisi de Dantay kararlar ile ortaya kan durumdur.1 Dantay; 6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanunun 58 inci maddesinde dzenlenen Kendisine deme emri tebli olunan ahs, byle bir borcu olmad veya ksmen dedii veya zamanamna urad hakknda tebli tarihinden itibaren 7 gn iinde alacakl tahsil dairesine ait itiraz ilerine bakan vergi itiraz komisyonu nezdinde itirazda bulunabilir. eklinde dzenlenen hkm, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 7 nci maddesindeki Dava ama sresi, zel kanunlarnda ayr sre gsterilmeyen hallerde Dantayda ve idare mahkemelerinde altm ve vergi mahkemelerinde otuz gndr. eklindeki hkme gre zel hkm olarak deerlendirmitir. Grld zere burada dava ama sresi bakmndan uyumazla esas alnacak ksmi bir zel hkm ve genel hkm ilikisi ortaya kmaktadr. Bu nedenle normlar hiyerarisinde ayn hukuki statde yer alan hkmler arasnda maddeler itibariyle de alt norm ve st norm eklinde bir hiyerari olumaktadr. 3.2. nceki Kanun ve Sonraki Kanun likisi Ayn anda yrrlkte bulunan iki ayr kanun, ayn olayda birbirinden farkl dzenlemeler ierdii takdirde, sonraki kanunda yer alan hkmler olaya uygulanmakta ve kanun koyucunun o mevzudaki iradesinin yeni getirilen dzenlemeler erevesinde deitii kabul edilmektedir (Erem, 1995: 131). Eer kanun koyucu, sonraki dzenlemesinde nceki dzenleme hkmlerini deitirdiini aka belirtmise problem domaz ancak sonraki dzenleme ayn hususu farkl ekilde dzenlemise ve aka bir ilgadan bahsedilmiyorsa Anayasa Mahkemesinin 15.3.1966 tarih ve E,1965/40 K,1966/15 sayl Kararnda nitelendirildii zere st kapal (zmni) bir kaldrma sz konusudur. Anayasa Mahkemesi zel kanunlardan yrrlk tarihine gre nceki ve sonraki kanun hkmleri arasnda elime bulunursa veya ncekinin ele ald konuyu sonraki kanun yeni batan dzenlerse sonraki kanun, nceki kanunu st kapal olarak yrrlkten kaldrr. eklindeki itihad ile normlar hiyerarisinde nceki kanun ve sonraki kanun hususuna aklk getirmektedir.2
1 2

rnein Dantay 6.Dairesinin 10.3.2006 tarih ve E,2005/6912 K,2006/1029 sayl Karar 18.7.1966 tarih ve 12351 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.

SAYITAY DERGS SAYI: 71

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

Somut olayda uygulanmas gereken iki ayr kanunun farkl hkmlerinin seiminde nceki kanun ve sonraki kanun hususu, baz durumlarda genel kanun ve zel kanun kriteri ile i ie ele alnmaktadr. Nitekim Dantay tihad Birletirme Genel Kurulunun 11.2.1988 tarih ve E. 1987/3 K. 1988/1 sayl Kararnda nceki ve sonraki kanun hkmleri arasnda elime olduu takdirde somut olayda zel ve sonraki kanun hkmlerinin uygulanaca belirtilmektedir.3 3.3. Esas Madde ve Geici Madde likisi Normlar hiyerarisinde yaanan hukuki problemler genellikle ayn statdeki dzenlemelerin ayn hususlardaki farkl hkmleri arasnda yaanmaktadr. Bununla birlikte ortada ayn hususu dzenleyen tek kanun olmas durumlarnda da baz ihtilaflar ortaya kmaktadr. Yasama Organ tarafndan karlan kanunlarn ekseriyetinde esas maddelerin yannda gei srecini dzenleyen geici maddeler de yer almakta ve bazen bu maddeler arasnda ayn hususta farkl dzenlemelere rastlanmaktadr. Sz konusu durumlarda, ayn konuda esas maddelerle geici maddeler arasndaki dzenleme farkllklarnda uygulama ncelii nasl belirlenecektir? Anayasa Mahkemesi 28.1.1992 tarih ve E,1992/7 K,1992/2 sayl Kararnda yer alan geici maddeler, genellikle gei dnemlerine ilikin ilemlerin uygulama yntemini ve kapsamn gsteren ayrk hkmleri ierirler. Hukukta genel kural olarak, yasalar, yaymndan sonraki olaylara ve durumlara uygulanrlar. Bu ilkenin en arpc ayrkl, yasalardaki geici kurallardr. Bu nedenle yasalarn geici maddeleri ile esas maddeleri arasnda eliiklik varsa, zel nitelii nedeniyle, esas maddeden nce uygulanrlar. nk, yasakoyucu, kuraln ayrklnda kamu yarar grmtr. Bilindii gibi, zel dzenlemenin genel dzenlemeden nce gelecei hukukun genel bir ilkesidir. Bu nedenle, bir yasada ncelik alan geici maddeler uygulanp sonular tmyle alndktan sonra yrrlkten kalkm olurlar. eklindeki itihad ile esas maddeler ve geici maddeler arasndaki uygulama atmasnda geici maddelerin uygulama nceliine sahip olduu kansndadr. Esas madde ve geici madde arasnda ayn hususta yer alan farkl dzenlemelere rnek olabilecek olay 5520 sayl Kurumlar Vergisi Kanununda grlmektedir. Sz konusu Kanunun 35 inci maddesinde yer

5.5.1988 tarih ve 19805 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.

SAYITAY DERGS SAYI: 71

10

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

alan Dier kanunlardaki muafiyet, istisna ve indirimlere ilikin hkmler, kurumlar vergisi bakmndan geersizdir. Kurumlar vergisi ile ilgili muafiyet, istisna ve indirimlere ilikin hkmler, ancak bu Kanun, Gelir Vergisi Kanunu ve Vergi Usul Kanununa hkm eklenmek veya bu kanunlarda deiiklik yaplmak suretiyle dzenlenir. Uluslararas anlama hkmleri sakldr. eklindeki dzenleme ile kurumlar vergisi asndan 5520 sayl Kanun, Gelir Vergisi Kanunu ve Vergi Usul Kanunu dnda muafiyet, istisna ve indirim ngren dzenlemelerin geersiz olduunun vurgulanmasna ramen 5520 sayl Kanunun geici 1 inci maddesinin 9 uncu fkrasnda Bu Kanunun yrrlnden nce kurumlar vergisine ilikin olarak baka kanunlarda yer alan muafiyet, istisna ve indirimler bakmndan 35 inci madde hkm uygulanmaz. hkm yer almakta ve esas madde ile getirilen hkmler uygulanamaz hale getirilmektedir.4 4. Uygulama ve Denetim Asndan Normlar Hiyerarisi 1982 Anayasas incelendiinde, denetime esas normlar sralanrken ve kamu hizmetlerinde herhangi bir sfat ve suretle alanlarn grevlerini yaparken uymalar gereken kurallar belirlenirken iki ayr durum ortaya kmaktadr. Anayasann Kanunsuz emir balkl 137 nci maddesinde; kamu hizmetlerinde herhangi bir sfat ve suretle almakta olan kimselerin stlerinden aldklar emirleri, ynetmelik, tzk, kanun veya Anayasa hkmlerine aykr grdkleri takdirde sz konusu emirleri yerine getirmeyecekleri ve bu aykrl o emirleri verene bildirecekleri ancak, st emrinde srar eder ve bu emrini yaz ile yenilerse, emrin yerine getirilecei hususu dzenlenmektedir. Anayasann 144 nc maddesinde dorudan doruya genel anlamyla denetimi ifade etmese de hkim ve savclarn denetimi ad altnda denetime esas normlar hiyerarisi verilmektedir. Sz konusu 144 nc maddede hkim ve savclarn grevlerini; kanun, tzk, ynetmelik ve kendileri iin idar nitelikteki genelgelere uygun olarak yapp yapmadklarnn denetiminin Adalet Bakanlnn izni ile adalet mfettileri tarafndan yaplaca hususu yer almaktadr.
4

Geni bilgi iin baknz; http://www.mevzuatbankasi.com/portal/konuk_yazarlar, (29.12.2008).

SAYITAY DERGS SAYI: 71

11

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

Anayasann 160 nc maddesine istinaden Saytayn kuruluunu, ileyiini, denetim usullerini ve benzeri hususlar dzenleyen 832 sayl Saytay Kanununun 25 inci maddesinde denetilerin incelenmek zere Birinci Bakanlka veya onun adna grup eflerince kendilerine verilen idare hesaplaryla kesin hesaplar ve ilemleri, kanun, tzk, ynetmelik ve genelgelerdeki esas ve usuller dairesinde inceleyecekleri belirtilmektedir. Ayrca ayn maddede yer alan dzenlemeyle denetiler; anlam, uygulama veya sonular bakmndan hazine menfaatlerini zarara uratc nitelikte grdkleri kanun, tzk, ynetmelik, kararname ve sair mevzuat hkmlerini, inceleme srasnda tespit ederek bunlar gerekesiyle birlikte ve yazl olarak Birinci Bakanla bildireceklerdir. Hukuk dzenimizde normlar hiyerarisi Anayasa, kanun, tzk, ynetmelik ve adsz dzenleyici ilemler olarak sralanmakta ve denetime esas hiyerari de bu ekilde kabul edilmektedir. Yarg mercileri bir hukuk normunun st hukuk normuna aykrl halinde sz konusu dzenlemeyi iptal etmektedir (Esin, 1980: 151). Ayn ekilde aada grlecei zere mali i ve ilemler, meri mevzuata uygun olarak yaplmasna ramen bir st hukuk normuna aykr ise sz konusu aykrlk Saytay denetiminde tazmine esas gerekelerden birini oluturmaktadr. Denetime esas normlar hiyerarisi bu olmakla beraber uygulama asndan durum Anayasann 137 inci maddesi erevesinde farkllk arz etmektedir. Yani uygulama yukardan aaya deil aadan yukarya doru bunun tam tersi olmaktadr (zyrk, 1982: 64). 5. Normlar Hiyerarisinde Anayasal Kurgunun Salanmas Normlar hiyerarisinde bir alt norm st norma aykrlk tekil etmemeli, st normun kendisine verdii hukuki snrlarn dna kmamaldr. Hukuk normlar arasnda varolan hiyerarinin anayasal ller ierisinde temin edilmesi hususu hukuk devleti asndan da nem tamaktadr. Zira bir st normla yasaklanmayan bir husus daha alt normlarla yasakland takdirde hukuk devleti ilkesi zedelenmektedir. Ayrca yukarda incelendii zere denetime esas normlar hiyerarisi ile uygulayclarn esas almas gereken normlar hiyerarisi farkllk arz etmektedir. Eer normlar arasnda olmas gereken hukuki disiplin yani bir alt normun st norma aykr olmamas durumu saland takdirde, sz konusu farkllk herhangi bir problem dourmayacaktr. Aksi takdirde, kanunla ngrlmeyen

12

SAYITAY DERGS SAYI: 71

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

bir deme ynetmelikte veya daha alt hukuki metinlerde dzenlendii takdirde uygulayclar veya denetim elemanlar nasl hareket edecektir? 1982 Anayasas genel hatlaryla normlar hiyerarisini dzenlerken sz konusu normlar arasndaki hukuki disiplinin salanmas adna da nemli hkmler vazetmektedir. 5.1. Anayasal Koruma 1982 Anayasas 4 nc maddesi ile, Anayasann 1 inci maddesindeki Devletin eklinin Cumhuriyet olduu, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 nc maddesindeki hkmlerin deitirilemez ve deitirilmesi teklif dahi edilemez olduunu belirtmek suretiyle kendi iindeki hkmler arasnda da bir hiyerari ortaya koymaktadr. Yine Anayasann geici 15 inci maddesine gre yasama ve yrtme yetkisini Trk milleti adna kullanan Mill Gvenlik Konseyinin, bu Konsey dneminde kurulmu hkmetlerin ve Danma Meclisinin 12 Eyll 1980 tarihinden, ilk genel seimler sonucu toplanacak Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divan oluturuluncaya kadar geecek sre iindeki her trl karar ve tasarruflarndan dolay haklarnda ceza, mal veya hukuk sorumluluk iddias ileri srlemeyecek ve bu maksatla herhangi bir yarg merciine bavurulamayacaktr. Anayasann 11 inci maddesinde yer alan Kanunlar Anayasaya aykr olamaz eklindeki dzenlemeyle de kanunlarn Anayasaya aykr olamayaca belirtilmekte ve Anayasa hkmlerinin, yasama, yrtme ve yarg organlarn, idare makamlarn ve dier kurulu ve kiileri balayan temel hukuk kurallar olduu vurgulanmaktadr. Anayasada normlar hiyerarisi hususunda yer alan dzenlemelerden birisi de bizzat Anayasa tarafndan baz konularn kanunlarla dzenlenmesi gerektiinin nemle vurgulanmasdr. rnein Anayasann 13 nc maddesinde temel hak ve hrriyetlerin, 35 inci maddesinde mlkiyet ve miras haklarnn ancak kanunla snrlanabilecei ve 73 nc maddesinde ise vergi, resim, har ve benzeri mal ykmllklerin kanunla konulup deitirilebilecei veya kaldrlabilecei hususlar yer almak suretiyle sz konusu alanlarda kanunlar dnda daha alt hukuk normlaryla herhangi bir dzenleme yaplmas mmkn deildir. Normlar hiyerarisinde anayasal korumann ele alnd dzenlemeler arasnda Anayasann 115 inci maddesi ile Bakanlar Kuruluna verilen ve

SAYITAY DERGS SAYI: 71

13

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

kanunun uygulanmasn gstermek veya emrettii ileri belirtmek zere karlan ynetmeliklerin kanunlara aykr olamayaca ve yine Anayasann 124 nc maddesi ile Babakanlk, bakanlklar ve kamu tzelkiilerine, kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak zere verilen ynetmelik karma yetkisinin kanunlara ve tzklere aykr olarak kullanlamayaca hususlar yer almaktadr. 5.2. Yargsal Koruma Anayasada yer alan normlar hiyerarisine dair dzenlemelerin Anayasa metninde yer almas hukuk devleti adna bir gvence olmakla birlikte bal bana yeterli grlmemektedir. Bu nedenle de Anayasa, kanun, tzk, ynetmelik ve benzeri alt metinler eklinde sralanan normlar aras altlk stlk ilikisinin hukuken salkl ileyebilmesi adna Anayasa ile yargsal gvenceler getirilmektedir. 5.2.1. Anayasa Mahkemesi Normlar hiyerarisinde bir alt normun st norma aykrl halinde yarg mercileri devreye girmektedir. Anayasann 148 inci maddesine gre Anayasa Mahkemesi, kanunlarn, kanun hkmnde kararnamelerin ve Trkiye Byk Millet Meclisi tznn Anayasaya ekil ve esas bakmlarndan uygunluunu denetlemektedir. Anayasa deiikliklerini ise sadece ekil bakmndan incelemekte ve denetlemektedir. Ancak, olaanst hallerde, skynetim ve sava hallerinde karlan kanun hkmnde kararnamelerin ekil ve esas bakmndan Anayasaya aykrl iddiasyla, Anayasa Mahkemesinde dava alamaz. Kanun hkmnde kararnamelerin Anayasa Mahkemesi tarafndan yaplan yargsal denetiminde dikkat eken noktalardan birisi, sz konusu kararnamelerin Anayasaya uygunluunun yannda yetki kanunlarna uygunluunun da denetlenmesidir. Anayasa Mahkemesi 13.11.2001 tarih ve E,2001/413 K,2001/351 sayl Karar ile; kanun hkmnde kararnamelerin ncelikle yetki yasasna sonra da Anayasaya uygunluu sorunlarnn zmlenmesi gerektiini, Anayasada, Bakanlar Kuruluna ancak yetki yasasnda belirtilen snrlar ierisinde KHK karma yetkisinin verildiini, yetki yasasnn dna kld takdirde KHKnn Anayasaya aykr duruma geleceini ve bylece, KHKnn yetki yasasna aykrlnn Anayasaya aykrl ile zde olduu sonucuna varmtr.

14

SAYITAY DERGS SAYI: 71

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

Anayasa Mahkemesi tarafndan yaplan yargsal denetimin grnm ekillerinden birisi de kanunla dzenlenmesi gereken hususlarn daha alt hukuki metinlerle dzenlenmesi durumunda ortaya kmakta ve Anayasa Mahkemesi sz konusu dzenlemeleri iptal etmektedir. rnein Anayasa Mahkemesi 15.2.2006 tarih ve E,2002/40 K, 2006/20 sayl Karar ile 625 sayl zel retim Kurumlar Kanununun 15 inci maddesinde yer alan Kanun, tzk ve ynetmeliklere veya umumi emirlere aykr hareketi veya aykr harekette srar tesbit edilen zel retim kurumu, hareketinin arlk derecesine gre, geici veya srekli olarak Milli Eitim Bakanlnca kapatlabilir. eklindeki dzenlemeyi Anayasann 38 inci maddesinde ifade edilen suun yasall ve cezann yasall ilkesine aykrl nedeni ile iptal etmitir. Ayn ekilde Yksek Mahkeme 8.12.2004 tarih ve E,2004/84 K,2004/124 sayl Karar ile de; 5225 sayl Kltr Yatrmlar ve Giriimlerini Tevik Kanununun 11 inci maddesindeki bakanlk denetim elemanlarnn grev, yetki ve sorumluluklar ile alma usul ve esaslarnn ynetmeliklerle belirleneceinin ngrlmesini, Anayasann 128 inci maddesinde yer alan Memurlarn ve dier kamu grevlilerinin nitelikleri, atanmalar, grev ve yetkileri, haklar ve ykmllkleri, aylk ve denekleri ve dier zlk ileri kanunla dzenlenir. eklindeki dzenlemeye aykr olduu gerekesiyle iptal etmitir. Zira Anayasaya gre denetim elemanlarnn grev, yetki ve sorumluluklar ile alma usul ve esaslarnn ynetmelik yerine yasa ile belirlenmesi gerekmektedir.5 5.2.2. Dantay 5.2.2.1. Tzkler Normlar hiyerarisinde kanunlardan sonra gelen ve idarenin dzenleyici ilemlerinden birisi olan tzk tasarlarn inceleme grevi Anayasann 155 inci maddesi ile Dantaya verilmitir. Anayasann 115 inci maddesi ile de tzklerin karlabilmesi iin Dantayn incelemesinden geirilmesi gerekmektedir. Tzklerde Dantay tarafndan yaplacak inceleme tzn asl ekil artn oluturmaktadr (Gzler, 2008). Asli ekil art olmas nedeniyle Dantay incelemesinden gemeyen tzkler yok hkmndedir. Tzkler hakknda Anayasann 115 inci maddesinde ifade edilen hususlardan birisi de tzklerin kanunlara aykr olamayacadr. 2575 sayl
5

2.12.2005 tarih ve 26011 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.

SAYITAY DERGS SAYI: 71

15

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

Dantay Kanununun 48 inci maddesinde, 22.3.1990 tarih ve 3619 sayl Kanunla yaplan deiiklikle Dantayn tzk tasarlarn inceleme yetkisi kanunlara uygunluk ile snrlandrlmtr. Sz konusu deiiklik erevesinde Dantay, tzk tasarlarn yerindelik bakmndan inceleyemeyecekti. Ancak Anayasa Mahkemesi, 21.6.1991 tarih ve K.1991/15 sayl Karar ile 3619 sayl Kanunun bu hkmn iptal etmitir. 2575 sayl Kanunun bugn yrrlkte olan 48 inci maddesinde Dantayn tzk tasarlarn incelemesinden bahsedilmekte ve kanunilik veya yerindelik eklinde herhangi bir ayrm yaplmamaktadr. Dantayn tzklerde inceledii konulardan birisi de tzklerin kanunlara aykr olamayaca hususudur. Bu nedenle 2822 sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanununun 50 inci maddesine istinaden karlan Grev ve Lokavtlarda Mlki dare Amirlerince Alnacak nlemlere likin Tzkn 10 uncu maddesinin (c) bendinde yer alan veya evresi ibaresi ile 13. maddesi 2822 sayl Kanuna aykr olduu gerekesiyle Dantay tarafndan iptal edilmitir.6 5.2.2.2. Ynetmelikler Anayasann 124 nc maddesinde Babakanlk, bakanlklar ve kamu tzelkiilerinin kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak zere ve bunlara (kanunlara ve tzklere) aykr olmamak artyla ynetmelik karabilecekleri belirtilmektedir. dar bir ilem olan ynetmeliklerin denetimi idar yargda yaplmaktadr. 2575 sayl Dantay Kanununun 24 nc maddesine gre bakanlklarn dzenleyici ilemleri ile kamu kurulular veya kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnca karlan ve lke apnda uygulanacak dzenleyici ilemlerin yargsal denetimi, ilk derece mahkemesi olarak Dantayda yaplmaktadr. Kamu kurumu ile kamu kuruluu niteliindeki meslek kurulularnn belli bir yrede uygulanacak olan ynetmeliklerinin yargsal denetimi ise, o yerde bulunan genel grevli idari yarg yeri olan idare mahkemelerinde yaplr. Dantay dari Dava Daireleri; 4077 sayl Tketicinin Korunmas Hakknda Kanunun 17 inci maddesine istinaden karlan Reklam Kurulu Ynetmelikinin 5 inci maddesinin (b) bendi ile Reklam Kuruluna yelik art olarak getirilen 65 ya snrlamasn, 4077 sayl Kanunda yer almamas ve
6

Dantay 13.Dairesinin 9.5.1997 tarih ve E,1996/163 K, 1997/1688 sayl Karar

SAYITAY DERGS SAYI: 71

16

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

ynetmeliklerde Kanundaki dzenlemeyi aar bir nitelikte dzenleme yaplamayaca gerekesiyle iptal etmitir.7 5.2.2.3. Adsz Dzenleyici lemler darenin dzenleme yetkisi Anayasada zikredilen tzk ve ynetmeliklerle snrl deildir. Kamu tzel kiiliine sahip olsun veya olmasn kamu kurum ve kurulular deiik isimler altnda ve icra karar alma yetkisine sahip olduu lde, dzenleyici ilemler yapma yetkisine sahiptir. Nitekim Dantay Genel Kurulu da 1 Nisan 1965 tarih ve K.1965/67 sayl Kararnda her icra karar alma yetkisini tayan makamn ynetmelik yapabileceine karar vermitir. Adsz dzenleyici ilem olarak da nitelendirilen bu dzenleyici ilemler idari ilemlerin tamas gereken vasflar tamaldrlar. Ve bu ilemler de ynetmeliklerin hukuk rejimine tbidir. Yukarda bahsedilen idarelerin adsz dzenleyici ilemlerinin ad ne olursa olsun bunlar da Anayasann 125 inci maddesinde ifade edilen darenin her trl eylem ve ilemlerine kar yarg yolu aktr. hkm erevesinde yarg denetimine tabidir. 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 2 nci maddesi ile idar ilemler hakknda yetki, ekil, sebep, konu ve maksat ynlerinden biri ile hukuka aykr olduklarndan dolay iptalleri iin menfaatleri ihll edilenler tarafndan iptal davas alabilecektir. Dantay 8. Dairesi; ileri Bakanlnn ikili yer blgesi tespiti yaplrken uyulmas gereken esaslar belirleyen 14.10.2005 gnl ve B.05.0.MAH.0.65.00.02/(300-313)-10556-82663 sayl Genelgesini, yeri Ama ve alma Ruhsatlarna likin Ynetmelikte yer almayan kstlamalara yer vermesi ve st hukuk normlarn aan hkmler getirmesi nedeniyle iptal etmitir.8 5.3. Mali Konularla lgili Ynetmelikler ve Saytay Trk pozitif hukukunda Anayasa Mahkemesi ve Dantay tarafndan normlar hiyerarisi balamnda yaplan yargsal incelemelerin yannda, anayasal statsyle paralel olarak Saytaya da bir ksm grev ve yetkiler verilmitir.

7 8

Dantay dari Dava Dairelerinin 16.6.2005 tarih ve E,2003/275 K, 2005/2170 sayl Karar Dantay 8.Dairesinin 7.3.2007 tarih ve E,2005/6261 K, 2007/1246 sayl Karar

SAYITAY DERGS SAYI: 71

17

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

832 sayl Saytay Kanununun 105 inci maddesinde yer alan Bakanlklar ve Saytayn denetimine giren dier idare ve kurumlarca mali konularda dzenlenecek ynetmelikler Saytayn istiari mtalaas alndktan sonra yrrle konulabilir. eklindeki dzenleme ile bakanlklar ve Saytayn denetimine giren dier idare ve kurumlar mali konularda dzenleyecekleri ynetmelikleri, Saytayn istiari mtalaasna sunmak zorundadrlar. Sz konusu dzenlemenin ilk eklinde mali konulardaki tzklerin de Saytayn istiari mtalaasna sunulmas gerekmekteydi. Ancak sz konusu dzenlemenin tzklerle ilgili blm Anayasa Mahkemesinin 16.1.1969 tarih ve E. 1967/19, K. 1969/6 sayl Karar ile iptal edilmitir. Saytay tarafndan mali konulardaki ynetmelikler zerinde yaplan incelemelerde sz konusu ynetmeliklerin st norm olan kanunlara uygunluu da gz nnde bulundurulmaktadr. rnein Saytay Daireler Kurulu, Maliye Bakanlnca hazrlanan Hazine Tanmazlarnn daresi Hakknda Ynetmelik Taslan 832 sayl Kanunun 105 inci maddesine istinaden Saytaya gndermesi zerine yapt incelemede; Taslan Kiralarda szleme sresi balkl 68 inci maddesinin ikinci fkrasnda yer alan Be yldan fazla sreyle kiraya verme ilemlerinde nceden Bakanlktan izin alnr. eklindeki dzenlemenin ynetmeliklerin kanunlara aykr olamayaca gerekesiyle 2886 sayl Devlet hale Kanununun Kiralarda Szleme Sresi balkl 64 nc maddesinin ikinci fkrasnda yer alan yldan fazla sre ile kiraya verme ilerinde, nceden Maliye Bakanlndan izin alnmas arttr. eklindeki dzenlemesine uygun hale getirilmesine karar vermitir.9 Sz konusu Karar zerine Maliye Bakanl, 19.06.2007 tarih ve 26557 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Hazine Tanmazlarnn daresi Hakknda Ynetmelikin 68 inci maddesini Saytay Daireler Kurulunun grleri erevesinde deitirmitir. 6. Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Yansmalar Saytay, Anayasann 160 nc maddesine istinaden merkezi ynetim btesi kapsamndaki kamu idarelerinin, sosyal gvenlik kurumlarnn ve mahalli idarelerin hesap ve ilemlerini denetlemektedir. Saytayn genel ynetim kapsamndaki kamu idarelerinin hesap ve ilemleri zerinde yapaca
9

Saytay Daireler Kurulunun 23.5.2007 tarih ve 1234/5 sayl Karar

SAYITAY DERGS SAYI: 71

18

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

hukukilik denetimi ise 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun 68 inci maddesinde kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarna ilikin mal ilemlerinin kanunlara ve dier hukuki dzenlemelere uygun olup olmadnn tespiti, eklinde ifade edilmektedir. Saytay tarafndan yerine getirilen hukukilik denetiminde normlar hiyerarisi kavramnn geni bir uygulama alan bulunmaktadr. Zira Saytay denetiminin esas ve usullerini belirleyen 832 sayl Saytay Kanununun 25 inci maddesinde Saytay tarafndan yaplan hukukilik denetiminde esas alnacak normlar hiyerarisi dzenlenmektedir. Sz konusu 25 inci maddede denetilerin incelenmek zere kendilerine verilen idare hesaplaryla kesin hesaplar ve ilemleri, kanun, tzk, ynetmelik ve genelgelerdeki esas ve usuller dairesinde inceleyecekleri belirtilmektedir. Saytayn normlar hiyerarisi balamndaki durumu Saytay Temyiz Kurulunun Anayasa, yasa, tzk, ynetmelik, talimat . eklinde sralanan dzenleyici normlar hiyerarisinde alt dzenleyici bir normun, st dzeyde dzenleyici bir norma aykr dzenlemeler tayamayaca, bu balamda yasalarn uygulanma eklini gstermek zere kartlan tzk, ynetmelik ve talimatlarn dayana olduklar yasalara aykr dzenlemeler tayamayacaklar idare hukukunun temel ilkelerinden birisidir.10 eklindeki kararnda da ifade edilmektedir. 6.1. Kanunlara Aykr Alt Norm Dzenlenemeyecei Saytay Temyiz Kurulu 3.6.2008 tarih ve 30207 Nolu Kararn 1 inci maddesi ile 5302 sayl l zel daresi Kanununun 63 nc maddesine gre vali yardmclar ve kaymakamlara verilen denein ileri Bakanlnca yaymlanan 2.7.2007 tarih ve 2007/70 sayl genelgeye istinaden vekaletlerde de verilmesi karsnda sz konusu denein bir hizmet karl olarak verildii ve vekalet halinde 5302 sayl Kanunda bu ek demenin vekillere deneceine dair herhangi bir hkme yer verilmedii ve genelge ile kanuna aykr kural konulamayaca gerekesiyle tazmin hkmnn tasdikine karar vermitir. Sz konusu Kararn 2 inci maddesi ile de; Kamu Konutlar Ynetmelikinin 26 nc maddesinde yer alan kamu konutu olarak ayrlan konutlarn 634 sayl Kat Mlkiyeti Kanununa tabi olmayan kaloriferli konutlarn snma giderleri Kamu kurum ve kurulularnca karlanr.
10

Saytay Temyiz Kurulunun 31.10.2006 tarih ve 28875 Nolu Karar

SAYITAY DERGS SAYI: 71

19

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

eklindeki dzenlemenin 178 sayl Maliye Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanun Hkmnde Kararnamenin 543 sayl Kanun Hkmnde Kararnameyle deiik 13 nc maddesinin (e) bendi hkm karsnda uygulama olanann kalmadna karar vermitir. Grld zere Saytay Temyiz Kurulu, ayn hususu farkl ekilde dzenleyen iki normdan biri olan ynetmeliin kanuna aykr olamayaca gerekesiyle kanun hkmlerini uygulamaya esas almtr. Ayn ekilde Saytay Temyiz Kurulu 31.10.2006 tarih ve 28875 Nolu Karar ile 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 209 uncu maddesinde ve Devlet Memurlar Tedavi Yardm ve Cenaze Giderleri Ynetmelikinde herhangi bir snrlandrma ngrlmemesine ramen Maliye Bakanlnca 10 Seri Nolu 2002 Mali Yl Bte Uygulama Talimatnda serbest di tabipliklerinde veya zel salk kurulularnda yaptrlan di tedavilerinde denecek miktara snrlama getirilmesini idare hukukunun temel ilkelerine ve normlar hiyerarisine aykr olduu gerekesiyle kabul etmemitir. 6.2. zel Hkm ve Genel Hkm Uygulamas Saytayn hesap yarglamasnda normlar hiyerarisinin uygulama alanlarndan birisi de ayn hususun zel hkm ve genel hkmlerle dzenlendii durumlarda yaanmaktadr. Saytay Temyiz Kurulu 14.3.2006 tarih ve 28414 Nolu Karar ile bir belediyede 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi olarak grev yapan avukata denecek vekalet cretinin, avukatlarla ilgili genel bir kanun olan 1136 sayl Avukatlk Kanunu hkmleri yerine 657 Sayl Kanuna tabi avukatlk hizmetleri snfnda grev yapan avukatlar iin balayc zel dzenlemeler getiren hkmlere gre yaplmas gerektiine karar vermitir. Yine Saytay Temyiz Kurulu 1.7.2008 tarih ve 30277 Nolu Karar ile zabta mdrl personeline yaplan kemer, kakol, eldiven ve orap yardmnn Memurlara Yaplacak Giyecek Yardm Ynetmelikine aykrl nedeniyle verilen tazmin hkmn sz konusu personele yaplan giyecek yardmnn Belediye Zabta Kyafet Ynetmelikine istinaden yapld bu Ynetmelikin ise Memurlara Yaplacak Giyecek Yardm Ynetmelikine gre zel bir dzenleme olduu ve zel dzenlemenin genel dzenlemelere gre uygulama nceliinin bulunduu savyla tazmin hkmnn kaldrlmasna karar vermitir.

20

SAYITAY DERGS SAYI: 71

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

Sonu Hiyerarik normlar sistemi olan hukuk dzeninde, alt dzeydeki normlarn, yrrlklerini st dzeydeki normlardan ald kukusuzdur. Normlar hiyerarisinin en stnde evrensel hukuk ilkeleri ve Anayasa bulunmakta ve daha sonra gelen kanunlar yrrln Anayasadan, tzkler yrrln kanundan, ynetmelikler ise yrrln kanun ve tzkten almaktadrlar. Bir normun kendisinden daha st konumda bulunan ve dayanan oluturan bir norma aykr veya bunu deitirici nitelikte bir hkm getirmesi mmkn bulunmamaktadr. Hukuk devletinde ynetimin i ve eylemlerine uygulanacak hukuk kurallarnn effaf bir ekilde belirlenmesi kadar sz konusu hukuk normlarnn normlar hiyerarisine uygunluu da nem tamaktadr. Normlar hiyerarisine aykr dzenlenen bir norm, denetim aamasn da etkilemekte ve denetime esas kararlarda ou zaman normlar hiyerarisinden sapmalar hukuka aykrlk nedeni olarak kabul edilmektedir. Kanun, tzk, ynetmelik veya adsz dzenleyici ilemlerle getirilen hkmlerin uygulanabilmesi iin her bir dzenlemenin st norma uygun olmas gerekmektedir. Ortada bir hukuk normu bulunmasna ramen, sz konusu hukuk normu hukuk aleminde varolmasna esas oluturan bir st hukuk normuna aykr olmas halinde Saytay tarafndan yok kabul edilmekte ve yaplan idari i ve eylemler hukuken kabul edilmemektedir. Trk hukuk mevzuatnda ngrlen hukuk hiyerarisi kavramnn salkl ileyebilmesi iin uygulayclarn ve sz konusu uygulayclarn i ve eylemlerini yargsal adan veya hukukilik denetimi asndan denetleyen mercilerin anayasal ve yasal snrlar ierisinde hareket etmeleri gerekmektedir. Konunun btn ynleriyle bilinmesi, uygulamay ve denetimi kolaylatrmann yannda Anayasann 2 inci maddesinde ngrlen devletin temel niteliklerinden biri olan hukuk devleti ilkesinin de hayata geirilmesinde nemli bir rol oynayacaktr.

SAYITAY DERGS SAYI: 71

21

Trk Hukuk Sisteminde Normlar Hiyerarisi ve Saytay Denetimine Etkileri

KAYNAKA GZLER Kemal (2008), Anayasa Normlarnn Geerlilii Sorunu, http://www.anayasa.gen.tr/angecerliligi.htm (18.12.2008) GZLER Kemal (2008), Kanun Hkmnde Kararnameler, www.anayasa.gen.tr/khk-bilgi.htm (07.04.2008) GZLER Kemal (2008), Yrtme, www.anayasa.gen.tr/yuodi.htm (04.12.2008) GZLER Kemal (2008), Yrtme Organnn Dzenleyici lemleri, http://www.anayasa.gen.tr/yuodi.htm (26.12.2008) BAYKARA Bekir, Vergi Kanunlar ile lgili Genel Tebliler ve Genelgelerin Hukuki Anlam ve Deeri, Vergi Dnyas Dergisi, Say 242 (Ekim 2001) ZEVKLLER Aydn (1986), Medeni Hukuk, Dicle niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar 5, Diyarbakr. EREM Faruk (1995), manist Doktrin Asndan Trk Ceza Hukuku, Sekin Yaynevi, Ankara. ESN Yksel (1980), Ynetmelikler, dare Hukuku ve dari Yarg le lgili ncelemeler III, Dantay Yaynlar, Ankara. ZYRK Mukbil (1982), dare Hukuku Ders Notlar (Teksir), Ankara.

22

SAYITAY DERGS SAYI: 71