1

TUJUAN Siswa mampu menyimak, memahami dan menanggapi berbagai wacana lisan berupa rumpaka kawih/tembang secara langsung, menuliskan rumpaka kawih, menuliskan pesan yang terkandung dan menghubungkannya dengan kehidupan sehari-hari, menelaah unsur-unsur keindahan kawih serta memparafraseukan lirik kawih yang disimak A. KAWIH, TEMBANG, JEUNG KAKAWIHAN Naon ari kawih? Kawih asalna tina kecap kavy (baca, kawi) anu hartina sair (kavyabujangga). Istilah kawih dihartikeun rakitan basa sabangsa dangding. Kawih mah henteu mak patokan pupuh. Kawih mangrupa sekar anu kauger ku embat atawa tmpo kalawan rumpaka atawa sair nu tangtu. Kawih biasana disusun ku ahli husus nu disebut panyanggi (ind. Komponis). Cindekna kawih th lalaguan Sunda bbas, anu henteu kauger atawa kaiket ku aturan, boh laguna, boh rumpakana. Lalaguan pop Sunda karangan Nano S., Doel Sumbang, atawa nu sok dihaleuangkeun ku seniman calung Hendarso, ta th lagu kawih. Conto lagu kawih Bubuy Bulan (Ciptaan Bni Corda) Kalangkang, Anjeun, Cinta (Ciptaan Nano S.), Pangandaran, Somse (ciptaan Doel Sumbang), Mawar Bodas (Uko H). Upama aya lagu bbas tangtuna aya nu teu bbas atawa kauger ku aturan, boh laguna, boh rumpakan. Anu kitu disebutna tembang. Aya rupa-rupa wanda tembang Sunda, diantarana ba, tembang beluk atawa macapat lagu (nembangkeun wawacan), Cianjuran, Ciawian, jeung Cigawiran. Tembang umumna sok mak lagu pupuh anu 17. Najan kitu, aya tembang tina papantunan jeung rajah dina carita pantun. Cianjuran sok disebut seni tembang, sabab lagu jeung rumpakana, aya aturanana anu maneuh. Ngarah jntr di handap baris dipidangkeun bdana kawih jeung tembang. Tabel 1: Kawih jeung Tembang No 1 Babandingan Kawih Tembang Sekar tandak ( Rd. Mahyar Angga Sekar Irama Merdika Kusumahdinata) Kusumahdinata)

(Rd.

Mahyar

Angga

Lagu-laguna disebut kaswara atawa Tembang kagolong kana ankaswara atawa monometraschematica (M.A Salmun) polymetraschematica (M.A Salmun) Hiji engang ngan ngandung hiji nada Ra engang anu ngan diwengku hiji sora wa

Ari rumpaka kawih teu bda jeung rumpaka wangun puisi sjnna. Ngan kawih mah geus dilengkepan ku aturan titilaras. Unsur-unsur nu aya dina kawih teu bda jeung unsur-unsur nu aya dina sajak, nya ta ngawengku tma, nada, rasa jeung amanat. Lian ti kawih jeung tembang aya deui

K-KUR-010/L1

kakawihan. Kakawihan th lalaguan barudak. Upamana ba Cingciripit, Ayang-ayang Gung, eundeuk-eundeukan, jeung Cingcangkeling B. MALURUH KAENDAHAN UNSUR-UNSUR KAWIH Gaya Basa Lamun ku urang ditalungtik, dina kawih th loba kapanggih unsur-unsur kandahan . Naon wa nu ngalantarankeun hiji kawih ndah kadngna, diantarana aya gaya basa nu dipakna, purwakanti sorana atawa sok disebut og rima. Geura titnan sempalan kawih ieu di handap! Pajar manh aduh nak karta Cimacan Dimuatan mah di sisi jambatan Pajar manh aduh teu ngwa-ngwa acan Tos naros na mah geuning hat seseblakan Dina padalisan katilu aya kecap teu ngwa-ngwa acan. Dina ta kecap aya rasa nu disumputkeun, nya ta rasa cinta , kanyaah, atawa kadeudeuh, Ngan ta jalma teu wani terus terang nyebutkeun bogoh. Ungkara basa sarupa kitu th ngandung gaya basa ngasor. Gaya basa ngasor nya ta rakitan basa anu dipak pikeun ngarendahkeun diri, tandaning sopan atawa handap asor. Ngasor ngahandapan kakuatan nu sabenerna. Ngasor biasa og disebut litotes. Asalna tina basa Yunani, litos = basajan. Pihartieunana ngabasajankeun kaayaan nu sabenerna, da ari buktina mah tangtuna og moal kitu. Conto sjn: 1. 2. 3. 4. 5. Iraha bade linggih ka saung butut? Mangga atuh tuang sapulukaneun Hatur lumayan ba ngiring hajat sapsr Ah, gaduh tanah g, mung satapak peucang. Emutan abdi mah nu bodo mending ulah cios ayeuna angkat th.

Imeutan sempalan rumpaka kawih anjeun ieu di handap! Teu aya deui, nu mikacinta iwal anjeun Teu aya deui, nu mikamelang iwal anjeun Pangnyaahna sadunya, pangbageurna sadunya Iwal anjeun Anu hman tur daria, anu jangji satia Ngan ukur anjeun Dina padalisan katilu aya ungkara pangnyaahna sadunya, pangbageurna sadunya, ngandung harti nyaah pisan atawa kacida nyaahna. Ungkara basa kitu th ngandung gaya basa rarahulan (hiperbola). Eta gaya basa nuduhkeun hal anu kaleuleuwihi. Gaya basa nu ieu mah patukang tonggong jeung gaya basa di luhur. Tangtu og matak mak ta gaya basa th sangkan cintana ditarima.

K-KUR-010/L1

Gaya basa rarahulan nya ta rakitan basa nu gunana pikeun ngayakinkeun nu sjn, yn sakur nu diomongkeun th enya-enya benerna, nepi kaleuleuwihi, nu antukna teu saluyu jeung kanyataanana. Gaya basa rarahulan sok disebut og hiperbola. Asalna tina basa Yunani, hyperngaleuwihan + ballein ngbrhkeun. Conto kalimah sjnna: 1. 2. 3. 4. 5. Ari manh ngareureuwas, ieu jantung kuring mani asa coplok karasana Sawahna satungtung deuleu Dak medu teu boga duit sapsr bngo Padudanana meni asa saged alaihim Bakat ku ambek, beungeut meni beureum euceuy Purwakanti Basa Sajaba ti gaya basa, aya og anu leuwih ngutamakeun kana ndahna sora nu disebut purwakanti sora atawa rima. Kecap-kecap nu sorana sarua, boh vokal, boh konsonan, disebut kecap nu ngandung purwakanti basa. Ungkara (kalimah) anu ngandung atawa mak purwakanti, antara kecap nu ti heula jeung pandeuri, sorana atawa tungtung engangna ra nu sarua atawa mh sarua. Contona: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Lembur singkur Gedong sigrong Hambur bacot murah congcot Ka cai jadi saleuwi ka darat jadi salebak Kuring nyaring tengah peuting Nya jorok nya botrok Lulus mulus, cageur bageur, bener pinter Di sisi ngarasa risi, di tengah teu ngeunah manah Lungguh timpuh, geulis manis Kasp ngalmprng konng (ur) (ong) (cot) (i,a) (ing) (rok) (lus, geur,er) (si, ah) (uh, is) (, ng)

Geura ilikan ieu conto purwakanti nu aya dina kawih Bubuy Bulan Bajing luncat jeung Anjeun di handap! Bubuy bulan, bubuy bulan sangray bntang Kecap bubuy jeung bulan ditulisna dua kali. Nu kitu th sok disebut purwakanti laras purwa (purwa = mimiti). Geura ilikan deui conto nu aya dina rumpaka kawih bajing luncat ieu di handap! Bajing luncat, bajing luncat ka astana ieung Purwakanti sora aya nu sok ditulis dina hiji padalisan (hiji jajar), aya og nu ditulis dina unggal padalisan (padalisan kahiji, kadua, jeung saterusna). Ieu di handap conto laras purwa anu kapanggih dina jajaran kahiji, kadua jeung saterusna. Upamana: Inggis beunang ku batur Inggis bogoh ku batur, iwal anjeun

K-KUR-010/L1