Tema I ZHVILLIMI I MENAXHIMIT TE BURIMEVE NJEREZORE NE SEKTORIN PUBLIK

BLERINA XHAKOLLI, RECI

Permbajtja :
Menaxhimi Shkencor & Ndikimi i tij ne BNj. Ndikimi i Shkolles se Marredhenieve Humane. Menaxhimi Strategjik i Burimeve Njerezore. Dallimi midis Koncepteve; Menaxhim Personeli & Menaxhim i Burimeve Njerezore . . Kuptimi dhe Zhvillimi i M.B.NJ. ne Sherbimin Publik.

 Para se manaxheri i personelit te dilte si nje specialist i aktivitetit te manaxhimit,ne shekullin e nentembedhjete kishte persona qe perpiqeshin te nderhynin ne aktivitetet industriale per te mbrojtur pozicionin e punetorit te fabrikes nga punedhenesit e eger.Revolucioni industrial fillimisht ndihmoj njerezit te leviznin nga varferia dhe gjendja e pashprese e nje jete fshati,drejt fabrikave dhe qyteteve.Sipermarrjet e lira,mbijetesa e atyre qe pershtateshin me mire dhe shfrytezimi i pameshirshem i masave shiheshin si ligje te natyres.

 Kete ashpersi u munduan ta zbutnin ata qe u quajten ne ate kohe reformatoret social (si psh anglezet Lord Shaftesbury e Robert Ouen) Keta kritikuan sjelljen e punedhenesve brenda organizates. Personat e pare qe u percaktuan me pergjegjesi qe per te permiresuar punonjesit njiheshin ne ate kohe si zyrtare te mireqenies;

 Roli i tyre ishte te shperndanin perfitime per punonjesit qe e meritonin dhe qe ishin te pafate. Disa punedhenes ndertuan disa skema progresive te perfitimit te papunesise, te pagesave per semundjedhe ndihma per strehimin per punonjesit e tyre ne vitet e fundit te shek XIX-te

 Studiuesit e fushes theksojne se motivimi per keto veprime ishte meshira kristiane e punedhenesit,i cili ishte pergatitur te siguronte keto te mira, pjeserisht se punonjesit e meritonin kete, por kryesisht sepse ai ishte i prirur ta bente kete.

 Fillimet e aktiviteteve te personelit jane shfaqur qe me organizimet e njerezve prej shekujsh. Vetem ne shekullin e XX-te eshte zhvilluar nje trung njohurish qe perfshin teori dhe praktika te manaxhimit te personelit te quajtur dhe manaxhim i burimeve njerezore.

 Menaxhimi i burimeve njerezore ka kaluar neper nje proces te gjate zhvillimi derisa ka arritur ne statusin qe ka fituar sot, nje nga funksionet me te rendesishme te menaxhimit ne nje organizate. Ne pershkrimin tone te zhvillimit te MBNJ jemi nisur nga trajnimi me i pergjithshem,i cili bazohet ne pershkrimin e ngjarjeve me te rendesishme qe kane kontribuar ne zhvillimin e manaxhimit ne pergjithesi dhe te MBNJ ne vecanti.

MENAXHAIMI SHKENCOR &

NDIKIMI I TIJ NE MENAXHIMIN E BURIMEVE NJEREZORE.

 Menaxhimi Shkencor permbledh nje teresi studimesh te kryera per here te pare ne fund te shekullit te 19-te dhe ne fillim te shekullit 20-te. Ky perfaqeson nje rryme qe sot konsiderohet si baza e manaxhimit modern. Synimi kryesor qe coi ne lindjen e kesaj rryme ishte permiresimi i eficences ne pune.

 Federik Tejlor,i referuar si babai i manaxhimit shkencor, besonte qe puna mund te studiohej dhe analizohej duke perdorur te njejtat trajtime shkencore qe perdorin studiuesit ne laboratore

 Sipas tij manaxhimi shkencor kishte te bente me zevendesimin e gjykimeve dhe opinjoneve te vjetra si te punetorit ashtu dhe te pronari, punedhenesi, me njohuri dhe kerkime shkencore per te gjitha problemet qe kane te bejne me punen e bere ne ndermarrje.

 Manaxhimi shkencor pati nje ndikim te madh ne maredheniet menaxher punonjes dhe ne menaxhimin ne pergjithesi.

Ai kontribuoi shume dhe ne konsolodimin e funksionimit te personelit.

Parimet me te njohura te menaxhimit shkencor qe ndikuan ne zhvillimin e menaxhimit te personelit

1-Shperberja e puneve komplekse ne elemente me te thjeshta me qellim racionalizimin e tyre.
2-Zgjedhja e punetoreve me te kualifikuar per kryerjen e ketyre puneve.

 3- Formimi ne menyre te shpejte i ketyre punetoreve me metodat me efikase te kryerjes se punes. 4-Zbatimi i nje sistemi shperblimi sipas te cilit punetoret me produktive do te marrin nje shperblim me te madh, pra parimi i shperblimit te rendimentit.

 Mbi bazen e ketyre parimeve te manaxhimit shkencor, ndermarrjet krijuan berthama te sherbimit te personelit; Te cilat kishin per detyre te perpunonin metoda dhe teknika te seleksionimit,formimit,dhe shperblimit te punonjesve.

Ndikimi i shkolles Marredhenieve Humane

Ne fund te viteve 20 e ne fillim te viteve 30 sociologet e punes sinjalizojne karakterin perserites dhe tjetersues te punes ne linjat zinxhir dhe e fektet e saj ne kenaqesine e punetorit.

 Nje rryme kerkimi dhe reflektimi per vendin e individit ne organizate, u krijua me punimet dhe mesimet e Shkolles se Marredhenieve Humane.

Ne vitet 1927-1934 nje psikolog amerikan, Elton Mayo dhe koleget e tij zhvilluan ne uzinat Hawthorne te Western Elektric, eksperimente per ndikimin e kushteve te punes ne produktivitetin e punonjesve.

 Ata arriten ne PERFUNDIMIN qe punetori eshte i motivuar edhe nga nevoja e perkatesise sociale. Pra, nevojave fizike te sigurise ekonomike, iu shtuan dhe nevojat per marredhenie nderpersonale domethenese, nevojat per tu ndjere anetar i nje kolektivi pune.

 Psikologjia, psikologjia sociale dhe sociologjia e aplikuar, vecanerisht ne pune ndricuan me tej problemin e motivimit te punes dhe ate te kushteve te punes qe mund te krijojne nje kenaqesi ne pune dhe te ofrojne mundesi qe punonjesit te zhvillohen ne pune

 Ideja qendrore e shkolles se marredhenieve humane ishte theksimi i marredhenieve sociale informale dhe moralit te punonjesve , si kontribues, ne eficencen organizative.

 Zhvillimet e mesiperme favorizuan zhvillimin e programeve te formimit te kuadrove te orientuara ne filozofine e drejtimit, ne stilet e mbikeqyerjes ne kenaqesine ne pune dhe ne produktivitetin.

 Emergjenca e Marredhenieve Industriale Krijimi i ndermarrjeve gjithnje e me te medha krijoi nje teren te pershtatshem per nevojen e lindjes se sindikatave. Sindikatat filluan te trajtojne se bashku me drejtuesit endermarrjes, problemet e kushteve te punes. Kontratave individuale iu shtuan dhe kontratat kolektive

 Aktivitetet e negociatave te ketyre kontratave filluan te zinin nje vend gjithnje e me te madh ne aktivitetet e personelit duke konsoliduar keshtu nje nga aktivitetet me te rendesishme te tij, Marredhenieve industriale te cilat me vone filluan te emeroheshin Marredhenie pune.

 Ne vitet 70 funksioni i personelit referohet si funksioni i marredhenieve sociale. Kjo eshte periudha e punesimit te plote; Sindikatat jane relativisht te forta, zhvillohen konfederata te ndryshme.

Objektiv dominues ne funksionin e ri: parandalimi i konflikteve sociale dhe negocimi.

Teoria e sistemeve
Nje rol te rendesishem ne koordinimin e funksioneve kryesore te MBNj, luajti teoria e sistemeve. Ne menyre te pergjithshme nocioni i sistemit percaktohet si nje njesi e perbere nga pjese te ndryshme ne varesi reciproke ku cdonjera ndikon ne ekuilibrin e sistemit.

 Barnard, ideatori i konceptit te manaxhimit,i cilesonte te gjitha organizatat si sisteme kooperuese. Trajtimi i organizates si sistem do te thote qe ajo duhet te konceptohet si nje teresi,ku cdonjeri prej elementeve te saj (departamente e ndryshme) ndikon ne mbarevajtjen e puneve per realizimin e objektivave te saj.

 Teoria e sistemeve solli ndryshime ne menyren e konceptimit te manaxhimit te BNJ. Ky filloi te shihej si nje sistem (nensistem i sistemit organizate) i perbere nga pjese ne varesi reciproke me njera tjetren.
Studiuesit vleresuan qe futja e nocionit te sistemit ishte percaktuese per nje kendveshtrim me te integruar te organizates dhe personave qe e perbejne.

Teoria e Kapitalit Human

Origjina e MBNJ si nje shkolle e percaktuar mendimi kerkohet ne fillim te viteve 1970 dhe ne zhvillimet e Teorise se Kapitalit Humante (Flamholz,1974). Sipas kesaj teorie ,u argumentua qe eshte me e pershtatshme te shihen burimet njerezore si pasuri (si nje burim) si e kunderta e kostos. Ky kendveshtrim mbeti ne literature gjate viteve 1970,por pati nje mbeshtetje me te madhe ne vitet 1980.

Manaxhimi Strategjik i Burimeve Njerezore

Theksimin e aspektit strategjik ne MBNJ studiuesit e fushes e shpjegojne me zhvillimet e vrullshme te ndodhura ne kete epoke.
Keto zhvillime diktuan dhe vazhdojne te diktojne akoma dhe sot nevojen per nje manaxhim strategjik te organizatave si nje kusht per te mbijetuar.

 Thellimi i integrimit te ekonomise boterore ne vitet 80 e beri boten e biznesit me konkurrente dhe mbijetesen me te pasigurt. Ndryshimet ekonomike dhe sociale impononjne preokupimin dhe per cilesine, produktivitetin, reduktimin e kostove, fleksibilitetin.

 Ne kushtet kur pothuajse ishte ezauruar rritja e produktivitetit nga perdorimi i teknologjive te reja,drejtimi i ndermarrjes filloj te konsideroje gjithnje e me teper burimet njerezore per te rritur produktivitetin, tashme nepermjet ristrukturimit dhe permiresimit te cilesise se produkteve dhe te sherbimeve.

 Pra ka nje ndergjegjesim gjithnje e ne rritje per potencialin qe paraqesin njerezit dhe nje njohje te rolit te tyre percaktues ne suksesin e ndermarrjes. Kjo eshte arsyeja qe sot eshte arritur ne perfundimin qe burimet njerezore te selsksionuara,te formuara dhe te shperblyera mire mund ti sigurojne ndermarrjes avantazhe konkurruese.

Dallimi Midis Koncepteve; Menaxhim i Personelit& Menaxhim i Burimeve Njerezore.

 Torrington dhe Hall ne librin e tyre Manaxhimi i Personelit:Nje trajtim i Ri Komentojne se ka nje diference thelbesore midis ketyre dy termave.

 Menaxhimi i Personelit eshte e perqendruar ne forcen e punes, i drejtuar kryesisht ne punonjesit e organizates dhe megjithese ai,ne menyre te padiskutueshme, eshte nje funksion i manaxhimit,ai nuk eshte identifikuar kurre plotesisht me interesat e manaxhimit.

 Ndersa manaxhimi i BMNJ eshte i perqendruar ne burimet, i drejtuar kryesisht ne nevojat e manaxhimit per te siguruar dhe zhvilluar burime njerezore. MBNJ thekson me teper kerkesen se oferten.

Ka nje theksim me te madh ne planifikimin, monitorimin dhe kontrollin ,ne krahasim me ndermjetesimin.

 Sherman,Bohlander dhe Snell(1999),kur diskutojne dallimin midis MP dhe MBNJ theksojne se nje nga dallimet kryesore lidhet me faktin qe ne fazen e MP aktivitetet e personelit ishin me te kufizuara dhe nuk i kushtohej shume rendesi lidhjes se funksioneve te personelit midis tyre .

 Ndersa MBNJ, pervecse perfshin nje shtrirje me te madhe te aktiviteteve te MP, i sheh kete ne bashkeveprim dinamik me njeritjetrin dhe me objektivat e organizates.

 Sparrow thekson se dallimi kryesor midis MP dhe MBNJ,aspektin strategjik te ketij te fundit. Ishte kjo lidhje e manaxhimit te njerzve (MBNj) me procesin e planifikimit strategjik qe diferencoi MBNJ nga MP. Ai fokusoi gjithashtu vemendjen ne identifikimin, analizen dhe aktivitetet e programit te ngjarjeve, te cilat ndikonin ne manaxhimin e njerezve ne organizatat e te ardhmes.

 Ajo e ndryshoi permbajtjen e MP nga nje permbajtje e lidhur me konceptet tradicionale me aspektet e rekrutimit, trajnimit, shperblimit dhe manaxhimit te fuqise punetore ne nje permbajtje te nje niveli me te larte, te lidhur me manaxhimin e kultures organizative, projektimit te struktures dhe pajisjes se organizates me personat me kompetencat e duhura

 Legge,nje studiues duke analizuar thelle keto koncepte, arrin ne perfundimin: 1-Menaxhimi i burimeve njerezore perqendrohet me teper ne ate se cfare behet ndaj manaxhereve ne krahasim me ate se cfare behet nga manaxheret ndaj punonjesve. 2-Ka nje rol me aktiv te manaxhereve lineare; 3-ka nje pergjegjesi te top manaxhimit per manaxhimin e kultures.

Kuptimi dhe Zhvillimi i M.B.NJ. Ne Sherbimin Publik

Kuptimi dhe rendesia e M.B.NJ. Parimet e M.B.NJ. ne Sektorin Publik. Mjedisi dinamik Vlerat, Etika dhe Manaxhimi.

 shtja rreth qeverisjes s mir ka rrnj t thella. Prej kohesh ka qen i mirnjohur parimi se pr nje qeverisje efektive, duhet t pajtohen n pun njerz t mir, t trajnuar, dhe t shprblyer. Gjithashtu, ka edhe nj tradit t rrnjosur se nj sistem i prcaktuar si duhet pr menaxhimin e njerzve sht vendimtar pr qeverisjen e mir.

 Ekzistojne dy shkolla t mendimit, nga t cilat njera argumenton se dobsimi i performancs s qeveris sht problem i njerzve t paaft dhe tjetra, se sht problem i sistemit t dmshm (Ehrenhalt, 1998).

 T tjer theksojne vemendjen ndaj problemit etik nse krkohet q t rikthehet besimi tek qeveria. (West & Berman, 2004). Sipas tyre qllimet e mira dhe veprimet etike jan vendimtare pr t krijuar nj performanc t lart n vendin e puns.

 Njerzit e mir jan t nevojshm pr t menaxhuar burimet m t rndsishme t qeveris punonjsit e saj. Sistemi ku njerezit veprojne eshte gjithashtu vendimtar per arritjen e rezultateve. Qllimet e mira jan vendimtare pr performancn e qeveris, veanrisht n kushtet e sotme ku theksohet gjithnj e m shrbimi cilesor ndaj qytetarve.

 Organizata perbehet nga nje kolektiv njerezish qe punon per nje objektiv te caktuar dhe M.B.NJ. perfshin zhvillimin e politikave, praktikave dhe sistemeve qe ndikojne ne perdorimin efektiv te tyre. Disiplina e menaxhimit te njerezve ne organizate ka pesuar nje numur te madh ndryshimesh.

 Keto ndryshime perfshijne dy transormime kryesore. Transormimi i pare ka te beje me kalimin nga Menaxhimi i Personelit ne Menaxhim te Burimeve Njerezore. Ndersa i dyti nga M.B.NJ. ne Menaxhimin Strategjik te B.NJ.( M.S.B.NJ) .

 Menaxhim i Personelit ka nje kendveshtrim jo te integruar, punonjesit i konsideron si kosto qe duhet minimizuar, i lidhur kryesisht me proeset e brendshme si rekrutimin, shprblimin, disiplinimin dhe aplikimin e rregullave dhe proedurave. Roli kryesor i menaxherve te personelit konsistonte si perpunues i letrave( list pagesat, lajmerimet per pushime etj) dhe roli i policit ( kontroll i menaxherve gjate procedurave te punesimit).

 Menaxhim i Burimeve Njerezore perfshin nje prcaktim m t gjr, m t fokusuar tek njerzit. Punonjesit konsiderohen si burim ,si pasuri. Ai prmban nje perspektive me te gjere te problemeve : zhillim organizativ,projektim organizativ, menaxhim performance, system shperblimi e perfitime, permiresim produktiviteti, plotesimin me staf dhe zhvillimin e tij, marrdhenie pune, shendet e siguri ne pune. M.B.NJ. ka nje kendveshtrim te integruar te aktiviteteve , nje rol me aktiv te menaxherve lineare dhe i kushton rendesi menaxhimit te kultures.

 Menaxhimi Strategjik i Burimeve Njerezore eshte procesi qe synon harmonizimin e politikave dhe praktikave te B.NJ. me objektivat strategjike te organizates

Per menaxhimin efektiv te B.Nj. ne sektorin publik bazohemi ne shtat parime, t rendesishme te cilet jane:

Shum role t shrbimit publik. Rndsia e vlerave. Kuptimi i racionales te sistemit te personelit. Alternativat e shrbimit civil. Kerkesat e Ligjit. Performanca. Prgjegjsia/aksesi publik.

2. Mjedisi dinamik
Mjedisi i Puns Sot menaxhert kan nevoj t jen t ndrgjegjshm pr disa tendenca n mjedisin e qeverisjes. Kto tendenca jan t rndsishme pr tu njohur sepse sqarojn kontekstin n t cilin merren vendimet. Te cilat jane :

Force pune ne ndryshim. Besimi ndaj qeverisjes ne renie. Buxhete gjithnje e me te vogla. Ndryshimi i permasave( shtim/paksim i fuqise puntore.

Krkesat pr produktivitet. Vende pune virtuale/qeverisje virtuale. Nismat reformuese/rigjeneresuese Centralizimi/decentralizimi i aktiviteteve t B.NJ.

Vlerat, Etika dhe Manaxhimi

Vlerat Menaxhimi efektiv i burimeve njerzore krkon q menaxhert t kombinojn qllimet e duhura me integritetin personal dhe q ata t angazhohen n vlersimin e kujdesshm t vlerave. Vlerat drejtojne menyren e sjelljes si dhe qellimet qe kerkohen te arrihen gjate jetes. Ato percaktojne standartet qe sherbejne per te gjykuar sjelljen tone dhe sjelljen e te tjereve.

 Vlerat publike jan vazhdimisht n ndryshim, dhe menaxhert duhet t pranojn dhe udheheqin kt proes ndryshimi. Thomas Jefferson, ka theksuar : N prmbajtjen e modelit, noto me rrymn, n prmbajtjen e parimeve, qndro si shkmb.
Menaxhert duhet t vendosin, midis trazirave n mjedisin e sektorit publik, kur t notojn me rrjedhat ekzistuese dhe kur t qndrojn, duke mos iu nnshtruar presioneve q do t rrezikonin vlerat baz dhe parimet etike.

 Menaxhert publik gjate veprimtarise se tyre prpiqen t balancojne vlerat baz t juridiksionit, nevojat e punonjsve, dhe burimet financiare t organizats. Vlerat ndihmojn n prcaktimin e nxitjeve (pozitive ose negative) q menaxhert mund t zbatojn ndaj veprimeve te punonjsve. Pr t adresuar kt shtje, adoptohet shpallja e vlerave.

Vlersimi i talenteve t punonjsve Inkurajimi i rritjes profesionale Promovimi i drejtesise Sigurimi i nje mjedisi pune produktiv Rritja e efiencs Zhvillimi i grupeve te punes Demonstrimi i interesit pr t tjert Ruajtja e parimeve etike Sigurimi i shrbimit t cilsise se larte Plotesimi i nevojave te klientit

 Kuptimi i vlerave baz sht i rndsishm, prandaj duhet zhvilluar edukimi per to. Ky aspekt perben nj ndryshim te ndjeshem midis punonjsve n lidhje me shkalln e ndergjegjesimit per vlerat. Van Wart (1998) e ndante shkallen e ndergjegjesimit per vlerat n tre nivele: te pandergjegjesuar, ndergjegjesim elementar, dhe ndergjegjesim i avancuar.

 Niveli I te pandergjegjesuar ; nuk njohin apo nuk kuptojne vlerat baze, misionin,apo standartet e procedurave te organizates dhe ata mund t marrin n mnyr t pandrgjegjshme veprime t paprshtatshme ose joligjore. Nivelin II ndergjegjesim elementar ; njohin misionin, ligjet , rregullat dhe perpiqen ti zbatojne ato. Niveli III ndergjegjesim i avancuar ; njohin dhe kuptojne mire misionin, vlerat, mandatin dhe veprojne duke reflektuar idealet per nje qeverisje te mire.

 Arritja e balances se pershtateshme midis konkurimit te vlerave eshte nje sfide e madhe pasi konfliktet midis vlerave baze krijojn probleme. Pr shembull, vlerat; liria dhe barazia; ndryshimi dhe vazhdueshmria. mungesa e kohes dhe transparenca (te qenit i hapur organizative)

Etika Qartsimi i vlerave, rritja e ndrgjegjesimit per to, balancimi i vlerave kontradiktore jane te lidhura me etikat. Etikat prfshijn sjelljen q ka lidhje me brjen e gjs s duhur, ose veprimin mbi vlerat e drejta. Etika ndihmon n adresimin e pyetjes, far duhet t bj? kur ballafaqohemi me shtjet e t drejts dhe sjelljes s keqe

 Theksojme se etika nuk merret me te gjitha vleresimet normative, por vetem ato qe kane te bejne me ate qe moralisht eshte e drejte apo e gabuar, e mire apo e keqe. Kur gjykohet mbi nje ceshtje te caktuar ne se ajo eshte moralisht e drejte apo e gabuar e mire apo e keqe ,standartet mbi te cilat bazohet gjykimi jane standartet morale

Sipas tij parime baze te etikes jane - Te veprojme me paanesi dhe te mos trajtojme ne menyre faforizuese asnje organizate private apo individ - Te perpiqemi te shmangim sjellje apo veprime te cilat ne dukje krijojne pershtypjen se nepunesit po shkelin ligjin ose rregullat e etikes

Kuptimi i kulturs s puns dhe i kodit etik n shrbimin publik sht vendimtar. Kulturat ndryshojn nga njera organizate n tjetren dhe nga nje qeveri n tjetren , por urdhrat etik mbeten t pandryshueshm dhe sigurojn vazhdimsi.

Faleminderit.
Punoi Blerina XHAKOLLI,RECI