1.

Nocioni i te drejtes se procedures penale

E drejta e procedures penale ben pjese ne legjislacionin penal. Ajo e rregullon juridikisht proceduren penale ne te cilen do te zgjidhet ceshtja penale. Kriminaliteti eshte I pranishem qe nga kohrat me te lashta te zhvillimit te shoqerise njerezore. Ai vazhdon edhe tani te jete I pranishem. Pse? Sepse ate e kushtezojne shkaqet- faktoret me ndikim te cilet: a)Zakonisht barten nga shoqerite paraardhese, dhe b)I prodhone vete shoqeria ne kushtet e tanishme. Kjo na mundeson te konstatojme faktin se tashme eshte veshtire te pritet se kriminaliteti do te zhduket ne te ardhmen e afert. Tashme ne shoqerite bashkekohore jane shfaqur edhe format e reja te kriminalitetit (kriuminaliteti I organizuar) E drejta e procedures penale e ushtron mbrojtjen e shoqerise nga kriminaliteti duke rregulluar veprimtarine e organeve te procedures penale ne te cilet zbardhet cedhtja penale.

2.E drejta peale si dege e legjislacionit pozitiv

Si dege e legjislacionit penale e drejta e procedures penale eshte: Sistem i normave juridike me te cilat rregullohet veprimtaria e organeve te procedures penale. Me keto norma percaktohet organizimi dhe veprimtaria e gjykatave, prokurorise publike, pozita e te pandehurit, mbrojtesit, te demtusrit etj. Subjetet e procedures penale kane per detyre qe te konstatojnese a eshte kryer vepra penale dhe a eshte personi i pandehur kryeresi i saj. Qe te arrihet deri te zbardhja e ceshtjes penale organet e procedures penale hyje ne raporte reciproke ne mes vete dhe me persona te tjere, eksperte, deshmitar etj.

3.E drejta e procedures penale si dege e shkences juridike

Si dege e shkences juridike e drejta e procedures penale merret me studimin e te drejtes se procedures penale te shtetit te caktuar. Kjo studion normat juridike te percaktuara me legjislacionin proceduralo- penal, me te cilin edhte rregulluar veprimtaria e gjykates, prokurorise dhe organeve e personave te tjere. Shkeca e te drejtes se procedures penale me mendimet e saj ndihmon ne evitimin e veshtiresive, mangesve dhe dilemave ekzistuese qe mund te ekzistojne lidhur me ceshtjet qe i rregullon e drejta e procedures penale.

4.E drejta e procedures penale dhe mundesite e realizimit te te drejtave te njeriut ne te Ne kuader te procedures penale shfaqen dy tendenca te kunderta njera me

tjetren: A)Tendenca e efikasitetit te procedures penale- e cila kerkon qe asnje kryeres I vepres penale te mos mbetet pa u zbuluar dhe qe kryerest pergjegjes tI shqiptohet sanksioni penal I merituar. Qe te realizohet kjo tendence, ne disa raste, vije deri te kufizimi I realizimit te te drejtave te caktuara te personit te pandehur- liria e levizjes. B)Karshi kesaj ekziston tendenca e cila kerkon qe ndaj qytetareve, kunder te cileve zhvillohet procedure penale, te cilet mund te jene te pafajshem, te mos behet kufizimi I lirise se tyre, gjegjesisht te mo gjykohen. Duhet theksuar se asnje shoqeri nuk eshte e interesuar qe tI gjykoje personat e pafajshem. Eshte veshtire qe keto dy tendenca te vijne ne shprehje ne menyre te plote. Ne KPP, ne ni nuance, dominon tendenca e dyte.

5.Tipet themelore historike te procedures penale

E drejta e procedures penale e ka rrugen e zhvillimit te vet historik. Zhvilimi historik I procedures penale deshmon per ekzistimin e organizimeve te llojllojshme te procedures penale. E drejta e procedures penae eshte zhvilluar nga te kuptuarit e procesit si ceshtje private deri te ajo qe e kupton procesin si rregullim juridik. Pa marre parasysh periudhen e zhvillimit, e drejat e procedures penale I takon ndonjerit nga tri tipet themelore te saj: - Tipit akuzator, - Tipi inkvizitor, ose - Tipit te perzier.

6.Tpi akuzator i procedures penale

Eshte lloji me i vjeter i procedures penale. Ai i takon familjes common law. Ka lindur ne shk.XI dhe perfaqesohet nga e drejta angleze. E tipit akuzator ishte edhe e drejta e procedures penale ne Greqi dhe Romen e vjeter. Ky tip, me disa ndryshime te vogla, ne Angli e SHBA dhe disa vende te ndikuara prej tyre vazhdon te jete prezent edhe ne ditet e sotme.

7.Disa nga karakteristikat e tipit akuzator te proced. penale

Tipin akuzator te procedures penale e karakterizojne keto vecori: A)Ai zhvillohet ne forme kontesti ne mes dy paleve te barabarta: paditesit dhe te pandehurit, b)Funksionet themelore te procedures penale jane te ndara dhe ato ushytrohen nga subjekte te posacme. Funksionin e ndjekjes e ushtron paditesi. Ai ishte person i demtuar me veper penale. Ai duhet tia ofroje gjykates provat e nevojshme qe I pandehuri te shpallej fajtor. Kur paditesi nuk arrinte ta provonte fajesine e te padehurit gjykata e lironte ate. Funksionin e mbrojtjes e ushtron i pandehuri ose mbrojtesi i tij. Pozita e tij ishte maksimalisht e favorshme. Obligim i vetem i tij ishte te paraqitej ne gjykate. Edhe pse ai nuk kishte obligim, mbrojtjen mud ta paraqiste. Funksionin e gjykimit e ushtron gjykata. Asaj nuk i njihej e drejta e fillimit te procedures peale e as e drejta qe te angazhohet per mbledhjen e provave. Gjykimi zhvillohej ne qiell te hapet, zakonisht ne forum. Gjykimi ishte kontradiktor ashtu qe secila pale mund te paraqiste prva dhe tI kundervihej pales tjeter. C)Ne te vinte te shprehje parimi i prezumimit te pafajesise, barazise se paleve, publiciteti, parimi gojor I drejtperdrejte dhe I bindjes se lire te gjuykates. D)Procedura qe nga fillimi ishte publike dhe zhvillohej nga gjyqatri i paanshem. F)Trupi gjykues perbehej prej gjyqatreve laike dhe numri i tyre varej nga rasti konkret. L)Vendimi gjyqesor merrej me shumice votash. LL) Vendimi gjyqesor nuk mund te apelohej. M) Nuk kishte kurrfare procedure paraprake ne tecilen do te mblidheshin provat.

8.Anet pozitive dhe negative te tipit akuzator

Ane pozitive te ketij tipi te proc.penale konsiderohen: A)Pozita tejet e favorshe e te pandehurit, B)Ushtrimi i funksioneve te procedures penale nga subjekte te posacme, C)Zhvillimi I procedures penale ne mbeshtetje te parimeve procedurale te sipercekura,

Ane negative konsiderohen: a)Mundeson mbrojtjen jo vetm te te pandehurit te pafajshem, por edhe te atij qe ishte fajtor, b)Mynyra e ndjekjes se kryeresve te vepres penale nuk ofron garanci se cdo here do te zhvillohet procedure penale kur kryhet veper penale. Kjho ndodhe nga se: - Ose palet lidhnin nder vete marrveshje pajtimore, - - Ose nga frika i demtuari fare nuk iniconte procedure. - C)Mungesa e fazes se hetimeve, - D)Mungesa e shumshkallshmerise se gjykimit.

9.Tipi inkvizitor i procedures penale

Ky tip i procedures penale rrjedh nga e drejta romano- gjermane. Per here te pare vjen ne shprehje ne Kodin e Justinianit. Ky tip i procedures lindi nga nevoja qe fajtoret te mos i shpetonin denimit. Ne paraqitjen e tipit inkvizitor ndikuan shume faktor, nder te cilet dallohen: A)Zhvillimi dhe perparimi I zejtarise dhe tregetise qe sollen qarkullim te madhe te mallrave dhe zevendesimin e ekonomise natyrale me ekonomine mall- para, B)Krijimi i nje pushteti qendror ne nje territor te gjere dhje me nje sistem juridik te unjisuar te koncentruar ne duarte e monarkeve apsolute. Kjo ndikoi qe edhe gjyqesia te mos ushtrohej nga gjyqtaret laike por nga gjyqtare profesionale. Kjo nga se procedura penale ishte teper formale. C)Fakti se vepra penale nuk konsiderohej si ceshtje private e te demtuarit, por trajtohej si delikt publik per ndjekjen e te cilit kujdesej shteti D)Dalja ne skene e nje ndikimi me te fuqishem te kishen katolike, sidomos fati i konstruktimit te gjkatave kishtare. E)Reformimi i sistemit provues i cili fuqizon rolin e provave te drejtperdrejta, Praktika gjyqesore e cila filloi te gjente vend te caktuar ne punen e gjykatave.

10.Disa nga karakteristkat themelore te tipit inkvizitor

Kete tip e karakterizojne: 1.Ne kete tip nuk ekzistoje palet. Perballe te pandehurit me nuk ekziston paditesi privat por hetuesi (inkvirenti), ne duart e te cilit ishin perqendruar te tri funksionet themelore, 2.Ne kete tip I pandehuri kjonsiderohej objekt ndaj te cilit zhvillohej procedura. 3.Procedura zhvillohej neper dy faza: fazen e hetimit dhe ate te gjykimit. Faza e hetimit ishte kryesore dhe ate e zhvillon inkvirenti I cili nga fillimi caktonte paraburgimin e te pandehurit. Procedura zhvillohej me dyer te mbyllura dhe mbi te mbahej procesverbal, I cili I dergohej kolegjit per te vendosu. Kolegji po ashtu vendoste pa panine e pub likut. Ai vendoste ne baze te shkresave. 4.Gjykata kishte autrizim qe me veteiniciative te merrte prova qe I konsideronte te rendesishme. 5.Gjykata merrte aktgjykim liruesd ose denues, por edhe aktgjykim me te cilin I pandehuri leshohej nen liri. Kur ndodhte kjo? 6.Aktgjykimi I kolegjit mund te apelohej, 7. Zbaimi I tortures per te nxjerre pohimin e te pandehurit ishte I pakufizuar, 8.Ne proceduren inkvizitore per ta shpallur fajtor te pandehurin nevoiteshin prova te drejtperdrejat ohimi I te pandehurit konsiderohej prove e drejtperdrejte. 9.Vleresimi I provave behej sipas vleres e cila me pare ishte caktuar me ligj Pra zbatohet teoria ligjore e vleresimit te provave.

11.Anet pozitive dhe negative te tipit inkvizitor

Si an pozitive t tipit inkvizitor t procedurs penale, konsiderohen: Fillimi i procesit t prkujdesjes s shtetit pr ndjekjen e kryersve t veprave penale; N procedurn inkvizitore ndjekja e kryersve t veprave penale bhet sipas detyrs zyrtare. Kjo mnyr e ndjekjes imponon nevojn q gjykata t jet aktive me rastin e marrjes s provave, gj q paraqet nj hap prpara n drejtim t zhvillimit t procedurs penale; Zbatimi i fazs s hetimeve; Shfaqja e mundsis s apelimit t vendimit gjyqsor dhe Manifestimi i tendencs s efikasitetit t procedurs penale. Ndrkaq, si an negative t ktij tipi t procedurs penale, trajtohen: Grumbullimi i funksioneve themelore t procedurs penale nn autoritetin e nj organi procedural- inkvirentit dhe Vshtirsimi i tejskajshm i pozits s t pandehurit. N tipin inkvizitor t procedurs penale humbet cilsia e t pandehurit si subjekt procedural.

12.Tipi i erzier i procedures penale

Zbatimi I tipitinkvizitor- ashpersia e tij, filloi te kuptohej si gje normale jo vetem nga njerezit e thjeshte por edhe nga mendimtaret e asaj kohe. Ndryshimi I rrethanave kulturore etj. Ne France e vende te tjera ushtroi ndikim te madhe edhe ne reformen e legjislatures prceduralo- penale. Revolucioni Borgjez Francez I vitit 1879 ndikoi me te madhe ne reformimin e sistemit penal e procedural. Kodi mbi hetuesine penale I Napoleon Banapartes vuri themelet e tipit te ri te procedures penale- tipit te perzier. Ky tip u perqafue nga te drejtat penale bashkekohore

13.Disa nga karakteristika e tipit te perziet te proc. penale

Tipin e perzier te procedures penale e karakterizojne: Ai, n esenc, ka formn e procedurs kontradiktore, me rast i pandehuri srish fiton cilsin e subjektit procedural me t drejta dhe obligime t caktuara; Funksionet themelore t procedurs penale jan t ndara dhe ato ushtrohen nga subjekte t veanta; Ndjekja, si rregull, bhet sipas detyrs zyrtare nga ana e organit t veantprokurorit publik. Megjithat, n kt segment lihet mundsia q, n disa raste, n cilsi t paditsit t autorizuar t angazhohet i dmtuari si padits subsidiar si dhe paditsi privat; Gjykimi zhvillohet n dy faza: fazn e hetimit dhe at t gjykimit. - Faza e hetimit zhvillohet sipas procedures inkvizitore. Ne disa vende hetimin e zhvillon gjyqatri hetues e ne disa tjera prokurori publik Qellimi I hetimit eshteqe te mbledhen provat te cilat mundesojne ngritjen e ekatakuzes. - Faza e gjykimit zhvillohet ne perputhje me elementet e procedures akuzatore. Ne te vijne ne shprehje parimet e procedures penale: parimi I publicitetit, gojor, I drejtperdrejte, kontradiktor, I pjesmarrjes se gjyqatreve laike, vleresimi I provave sipas bindjes se lire te gjykates etrj. Dy tendencat antagoniste harmonizohen ne mase te konsiderueshme

14.Anet pozitive dhe negative te tipit te perzier

Ane pozitive jane elementet pozitive te marra nga dy tipet paraprake te procedures penale Nderkaq ane negative konsiderohen: Me aktivitetin hetimor t gjyqtarit hetues si subjekt procedural, me kufizime t aktivitetit t policis duke hezituar q informacionet t cilat i mbledh ajo t pranohen si prov n gjyq, vshtir sigurohet efikasitet n procedur penale; N gjykat, pa nevoj, bhet pun e dyfisht pr vrtetimin e fakteve, nj her nga gjyqtari hetues e pastaj e njejta prsritet nga trupi gjykues n shqyrtim gjyqsor; Gjyqtari hetues e ka t vshtir, pr t mos thn t pamundur q, krahas versionit t ngritur lidhur me shtjen penale konkrete, t mbetet objektivisht i hapur edhe pr versione t tjera t mundshme dhe Prokurori publik sht mjaft pasiv sepse pas paraqitjes s krkess pr zbatimin e hetimit apo pas ngritjes s aktakuzs e tr barra lidhur me shtjen penale i bartet gjykats.

15.Veshtrim i shkurter historik i zhvillimit te proc.penale ne Kosove

Kosova, per kohet te tera ishte nen sundimin e huaj, andaj eshte e natyrshme se neterritorin e saj jane aplikuar legjislacione te ndryshme. Ne kohen e Perandorise Osmane zbatoheshin e drejta e sheriatit, ligjet turke, por edhe e drejta zakonore shqiptare ne masen me te madhe. Kanuni I Leke Dukagjini permban pak norma te se drejtes penale. Ato nuk jane sistemuar si duhet, dhe ka perseritje. Ne aspektin e te drejtes se procedures penale ekzistonte Pleqnia- qe vepronte si gjykate popullore. Pleqnia vendos mbi ceshtjen ne menyre te menjehershme: edhe per fajsine edhe per shqiptimn e denimit. Pas okupimit nga Mbreteria SKS (1918) aplikohej legjislacioi penal I kesaj Mbreterie. Ne Kosoven e pas LDB aplikohej legjislacioni I ish Jugosllavise (LPP) Pas perfundimit te luftes (1998) eshte nxjerre KPP I cili paraqet aktin juridik me te rendesishem I cili ne menyre gjenerale rregullon ceshtjet nga procedura penale. KPP permban shume zgjdhje te reja te cilat nuk I permbante LPP (hetimet I zhvillon prokurori publik, paraqitja e policise gjyqesore etj.)

Ligjerata 2
1.Marredheniet e se drejtes se procedures penale me disiplinat tjera
Si dege e shkences juridiko- penale e drejta e procedures penale ka marredhenie me nje mori shkencash tjera juridike. Keto marredhenie jane te ngushta, ne vecanti, me shkencat juridike te cilat kane per qellim luftimin e kriminalitetit, sic eshte rasti me te drejten penale dhe penologjine. Me disa dege tjera lidhjet jane periferike, sic eshte rasti me te drejten civile, te drejten administrative etj. E drejta e procedures penale ka marredhenie edhe me disa disiplina te tjera shkencore natyrore e teknike, te cilat, ne nje menyre ose tjeter, ndihmojne luftimin e kriminalitetit, sic eshte rasti me kriminalistiken, mjeksine ligjore, psikiatrine gjyqesore e psikologjine gjyqesore.

2.Marredheniet e te drejtes se procedues penale me te drejten penale

Ne kuader te marredhenieve me te drejten penale, verehet se midis tyre ekzistojne elemente te perbashketa dhe elemente te cilat e vecojne njeren prej tjetres. Element i perbashket eshjte se qe te dyja kane qellim luftimin e kriminalitetit. -E drejta penale kete qellim e realizon duke i parapare veprat penale, sanksionet penale dhe kushtet nen te cilat ato mund tu shqiptohen kryeresve te veprave penale. - E drejta e procedures penale kete qellim e realizon duke rregulluar veprimtarine e organeve te procedures penale dhe marredheniet midis tyre. Keto dy dege pra trajtojne aspekte te ndryshme te problemit te njejte. Ne te vertete asnjera prej ketyre degeve nuk mund te jetesohen nese nuk ekziston e drejta tjeter. - E drejta penale do te ishte vetem e drejte e shkruar ne leter dhe e pazbatueshme po te mos ekzistonte e drejta e procedures penale. - E drejat e procedures penale, pa te drejten penale nuk do te kishte objekt studimi. Rregullat procedurale do te ishin pa kuptin nese nuk dihen veprat penale konkrete. Marredheniet midis ketyre dy degeve rezultojne edhe nga aspekti i parimeve themelore ne te cilat bazohen- ato frymzohen me vlera te njejta. Vlen te theksohet se ne te shumten e rasteve nuk ka veshtiresi ne dallimin e normave penale dhe te atyre prcedurale, megjithate ka raste kur ky dallim eshte mjaft i nderlikuar. Keshtu, edhe sot e tere diten nuk eshte definuar qarte se normat mbi parashkrimin a jane te natyres penale apo procedurale

3.Marredheniet e se drejtes penale me penologjine

Penologjia rregullon proceduren e ekzekutimit te denimeve dhe masave per trajtim te detyrueshem, te masave te diversitetit dhe te masave edukative. Penologjia merret edhe me studimin e personalitetit te kryeresit te vepres penale dhe individualizimin e denimit gjate fazes se ekzekutimit te tij. Lidhmeria ne mes ketyre dy degeve eshte e qarte sepse pa vendimet gjyqesore te cilat shqiptohen ne procedure penale nuk do te kishte nevoje per penologjine dhe anasjelltas pa penologjine nuk do te mund te zbatohej vendimi gjyqesor lidhur me sanksionin penal te shqiptuar.

4.Marredheniet e te drejtes se procedures penale me te drejten e procedures civile

Marredheniet me te drejten e procedures civile, sidomos me proceduren kontestimore vleresohet te jene teper te ngushta. Megjitrhate, objekti i tyre ndryshon. Deri sa ne procedure penale gjykata duhet ta zbardhe ceshtjen penale, ne procedure civile gjykata vendos per kontestet pasuroro- juridike dhe kontestet tjera te personave fizike e juridike. Perkunder kesaj, ceshtja e cila eshte objket i procedures kontestimore mund te jete objekt iprocedures penale. E tille eshte kerkesa pasuroro- juridike. Ne te vertete KPP e lejon mundesine qe i demtuari ne procedure penale te kerkoj zgjidhjen e kerkeses pasuroro- juridike. Kjo ndodhe per shkaqe te ekonomizimit, por vetem nese nuk zvarritet se teperm procedura penale. Por, i demtuari nuk eshte i obliguar qe relaizimin e kesaj kerkese ta kerkoj ne procedure penale. Ai kete mund te beje ne procedure kontestimore. Pra zgjidhja e kesaj kerkese ne procedure penale eshte parapare vetem si mundesi. Lidhja me proceduren kontestimore vije ne shgprehje edhe gjate zgjidhjes se ceshtjeve paraprake. Keto dy dege dallohen nder vete: - Sa i perket ndermarrjes se iniciatives per ndjekje . E perbashket e ketyre dy degeve eshte edhe: Ne te dyjat vetretimi i fakteve behet me mjete perafersisht te njejta provuese, Mjaft e ngjashme eshte edhe ceshtja qe nderlidhet me rregullimin e veprimtarise se gjykatave (civile e penale). Marredheniet shihen edhe ne faktin se gjykata ne procedure kontestimore eshte e lidhur me aktgjykimin e formes se prere te marre ne procedure penale me te cilin i pandehuri eshte shpallur fajtor.

5.Marredheniet e se drejtes se procedures penale me procedurat tjera ndeshkuese

Ne sistemin tone juriddik ekzistojne edhe procedua kundravajtese, disiplinore, ajo per deliktet ekonomike etj. Karakteristike e perbashket e ketyre procedurave eshte se te gjitha keto kane per qellim konstatimin e faktit se ekziston apo jo vepra e ndeshkuar (kundravajtja, delikti ekonomik etj.) Po ashtu edhe objketi i te provuarit eshte pak a shume i ngjashem. Perkunder ngjashmerive ka edhe dallime. -Dallim i pare eshte se secilen nga keto procedura e zhvillon organ i posacem. -Procedura penale eshte e rregulluar ne menyre te detajizuar, e keshtu nuk ndodhe me procedurat tjera. Duhet theksuar se kur per nje ceshtje eshte vendosur ne procedure penale, ajo ceshtje nuk mund te jete objekt shqyrtimi ne procedurat tjera. Personi i denuar per veper penale, per ceshtje te njete, nuk mund te denohet edhe me delikt disiplinor Perkundrazi, denimet e shqiptuara per kundravajtje apo deikt ekonomik llogariten ne lartesine e denimit te shqiptuar ne procedure penale.

6.Marredheniet me kriminalistien
Marredheniet me kriminalistiken jane te ngushta. Kriminalistika merret me studimin dhe perpunimin e metodave e mjeteve teknike, taktike dhe rekomandimeve metodike te cilat vleresohet te nje rendesie te vecante per kerkimin, gjetjen, fiksimin, kqyrjen dhe vleresimin e provave materiale me qellim zbulimi te veprave penale dhe kryeresve te tyre. Legjislacioni proceduralo- penal perben bazen juridike per kriminalistiken dhe proceduren penale- sidomos kjo lidhmeri vjen ne shprehje te provat, por qe te dyja keto provat i studiojne nga spekti i tyre. Kriminalistika duke shfrytezuar rezultatet e shkencave tjera natyrore e teknike luan rol aktiv ne zbulimin e veprave penale dhe zgjerimin e rrethit te provave. Si rrjedhoje, nuk mund te mendohet sot per zbulimin e shume veprave penale pa ndihmen e kriminalistikes.

7.Marredheniet e te drejtes se procedures penale me mjekesine ligjore

Roli i mjekesise ligjore ne procedure penale vjen ne shprehje sidomos ne kuader te ndihmes qe ajo ofron ne procesin e zbardhjes se ceshtjes penale(vrasje apo vetevrasje). Mjekesia ligjore ndihmon qe te sqarohet lidhja shkaksore ndermjet veprimit ose mosveprimit te te pandehurit dhe ndryshimeve ne integritetin fizik te personit (vrasjes, lendimeve trupore etj.) si dhe per shkallen e pergjegjesise se te pandehurit.

8.Marredheniet e te drejtes se procedures penale me psikiatrine gjyqesore

Psikiatria gjyqesore studion semundjet psikike dhe crregullimet tjera shpirterore, te cilat kane lidhje me te drejten penale dhe te drejen e procedures penale, te cilat paraqiten si shkak i kriminalitetit. Lidhjet midis kytyre dy degeve vijne ne shprehje ne rastet kur ne procedure penale paraqitet nevoja per vertetimin e gjendjes shpirterore te personit. Kjo nevoje lind atehete kur ne procedure penale lind dyshimi se kryeresi e ka kryer vepren penale ne gjendje te papergjegjshme.

9.Marredheniet e te drejtes se procedures penale me psikologjine gjyqesore

Ne procesin e te provuarit ne procedure penale jane te shumta deshmite e deshmitareve dhe deklarimet e personave te tjere. Shpeshhere dyshohet ne saktesine e deshmise. Ne tregimet e deshmitareve mund te kete njeanshmeri, subjektivizem, zmadhime, nenvleftesime dhe faktore tjere qe shtremberojne te verteten e deshmise. Psikologjia gjyqesore ndihmon proceduren penale ne konstatimin se a jane te verteta apo jo deklarimet e tila. Psikologjia gjyqesore i kontribuon edhe komunikimit me adekuat midis subjeteve te procedures penale. Psikologjia gjyqesore ka rol edukativ ndaj pjesemarresve ne procedre penale, sidomos ndaj te akuzuarit.

10.Burimet e te drejtes se procedures penale

E drejta e procedures penale eshte e drejte ligjore qe rregullohet me KPP. Perkunder kesaj, KPP, ne disa raste, lejon mundesine e zbatimit edhe te se drejtes nderkombetare. Meqenese ekzistojne burime te shumta dhe te llojllojshme eshte e nevojshme qe te behet klasifikimi i tyre. Ne kete drejtim, flitet per: -Burime te brendshme dhe -Burime nderkombetare. A) Burimet e brendshme Burime te brendshme konsiderohen te gjitha ato akte qe i nxjerrin organet e autorizuara te shtetit te caktuar me te cilat rregullohen ceshtjet e caktuara. Burim i brendshem i te drejtes se procedures penale jane: Korniza Kushtetuese- me te cilen rregullohen disa parime te pergjithshme:parimi i ligjshmerise, publicitetit, gjykimit te ceshtjes nga gjykata e paanshme etj. Burimet e brendshme ndahen ne: burime themelore dhe plotesuese -Burime themelore konsiderohen ato me te cilat rregullohen ceshtjet themelore te kesaj procedure. I tille eshte KPP me te cilin rregullohet pjesa permbajtesore e procedures penale. Burim themelor konsiderohet edhe LPMitur dhe Rregullorja mbi proceduren penale qe normon ceshtjen e kryeresve te veprave penale qe lengojne nga crregullimet mendore. -Burime plotesuse te se dejtes se procedures penale konsiderohen aktet juridike qe rregullojne marredhenie tjera shoqerore, por me te cilat rregullohen edhe disa ceshtje proceduralo- penale. I tille eshte Ligji mbi gjykatat e rregullta, Ligji mbi prokurorine publike, Ligji mbi avokatine publike etj.

11.Burimet nderkombetare
Burime nderkombetare konsiderohen te gjitha ato akte juridike te cilat i nxjerrin subjektet relevante nderkombetare me te cilat normohen ceshtje proceduralo- penale. Zbatimi i se drejtes nderkombetare eshte parshikuar edhe ne Kosove. KPP e parasheh mundesine e zbatimit te se drejtes nderkombetare ne tri raste: 1.Rasti I pare i referohet imunitetit proceduralo- penal. Keshtu, sipas KPP ne Kosove imunitet gezojne te gjithe personat per te cilet kjo mundesi eshte dhene me Rregulloren e UNMIK-ut mbi statusin, privilegjet dhe imunitetin e KFOR-it, UNMIK-ut dhe personelit te tyre. Kete imunitet e gezojne edhe perfaqesuesit e zyrave te nderlidhjes, lokalet, arkivi dhe korrespondenca e tyre. Imunitet gezojne edhe anetaret e familjeve te tyre.

2.Rasti dyte i zbatimit te se drejtes nderkombetare vjen ne shprehje ne ceshtjet qe kane te bejne me ndihmen juridiko- penale nderkombetare dhe me zbatimin e marreveshjeve nderkombetare ne fushen penale. Ndihma juridike jepet konform dispozitave te ketij kodi, pervec ne rastet kur ligji ne fuqi ose marreveshjet nderkombetare parashohin ndryshe.
3.Rasti i fundit i zbatimit te se drejtes nderkombetare vjen ne shprehje ne ceshtjet qe kane te bejne me transferin e te pandehurve dhe te denuareve ne shtetet e huaja. Ky transfer behet ne perputhje me dispozitat e KPP, pervec ne rastet kur ligji ne fuqi ose marreveshjet nderkombetare parashohin ndryshe.

12.Veprimi i legjislacionit proceduralo- penal

Me veprim te legjislacionit proceduralo- penal nenkuptohet fakti se ai eshte ne fuqi dhe se gjykatat jane te detyruara qe ate ta zbatojne ne rastet konkrete. Cdo ligj proceduralo- penal vepron ne: - Kohe, - Territor dhe - Ndaj ersonave te caktuar. 1.Veprimi i legjislacionit proceduralo- penal ne territor Legjislacioni proceduralo- penal i nje shteti, zakonisht, vepron ne territorin e shtetit ne te cilin eshte nxjerre. KPP vepron ne territorin e Kosoves. Parimi se legjislacioni proceduralo- penal aplikohet ne territorin e vendit eshte manifestim i sovranitetit te cdo shteti- parim ky qe emertohet s pushtet represiv i shtetit. Termi pushtet represiv do te thote se ai shtet me ligj percakton veprat penale, sanksionet penale dhe kushtet e zhvillimit te procedures penale per ceshtjet konkrete. Ne kohet moderne aplikimi i legjislacionit proceduralo- penal eshte shume aktual nga se tani ne bote ne pergjithesi zhvillohet nje proces intensiv i levizshmerise se njerezve. Keshtu qe mundesia e kryerjes se veprave penale nga shtetasit tone ne vendet e huaja dhe e kunderta eshte gjithje e me e madhe. Shtrohet pyetja sipas cilit legjislacion duhet vepruar? Pergjegjien ketu e jep veprimi i legjislacionit proceduralo- penal ne territor. Pra, si rregull, aplkohet ligji i shtetit ku eshte kryer vepra penale.

13.Veprimi i legjislacionit proceduralo- penal ne kohe

Si cdo ligj edhe KPP vepronne kohe te caktuar. Legjislacioni proceduralo- penal fillon te veproje prej momentit te hyrjes se tij ne fuqi dhe aplikohet gjersa te pushoje se vepruari. Zakonisht ligjet hyjne ne fuqi tete dite pas shpalljes ne gazeten zyrtare, po qe se nuk eshte caktuar ndryshe. Ndermjet kohes se aprovimit dhe te hyrjes ne fuqi te nje ligji, sidomos kur ai permban zgjidhje te reja, mund te vendoset ndonje afat me i gjate ose me i shkurter. Keshtu ka ndodhe edhe me KPP. Mund te ndodhe qe ligji te hyje ne fuqi edhe per kohen me te shkurter se tete dite pas shpalles. Koha prej shpalljes se ligjit dhe hyrjes se tij ne fuqi quhet vocation legis. Kjo kohe nevoitet qe me ligjin te njihen ata te ciuleve u referohet, gjegjesisht te cilet duhet ta zbatojne ligjin. Ligji do te veproje deri sa te nxirret nga fuqia ligji i vjeter. Zbatimi i ligjit te ri nuk do te paraqiste problem sikur ne momentin e hyrjes ne fuqi te ligjit te perfundoheshin te gjitha proceset penale te meparshme. Ne raste te tilla shtrohet pytja cili ligj do te zbatohet? Pergjigja eshte se ne ceshtjet e filluara me ligjin e vjeter do te zbatohet pikerisht zbatimi i atij ligji.

14.Veprimi i legjislacionit proceduralo- penal ne lidhje me personin

KPP aplikohet ndaj cdo personi kunder te cilit zhvillohet procedure penale dhe i cili pergjigjet per veper penale sipas te drejtes penale materiale. Megjithate, ekzistojne disa kategori personash te cilet gezojne te ashtuquajturin imunitet proceduralo- penal. Kunder ketyre personave nuk mund te zhvillohet procedure penale, gjegjesisht mund te zhvillohet ajo por vetem me leje te organit te autorizuar. Ekzistojne disa lloje te imuniteteve. Ne kete drejtim flitet per: imunitet te plote dhe imunitet te kufizuar. Dallimi midis ketyre dy llojeve te imunitetit ka te bej me vellimin e paprekshmerise qe ato ofrojne per raste konkrete. Imuniteti apsolut dhe imuniteti relativ- Imuniteti apsolut eshte i perhershem dhe pesronit qe e gezon ate nuk mund ti merret. - Imuniteti relativ eshte i perkohshem dhe ai mund ti merret pa ndonje problem personit qe ate e gezon. Imuniteti proceduralo- penal rregullohet si me te drejten nderkombetare por edhe me te drejten e brendshme. Si i tille ai eshte parapare ne interes te personit qe e gezon ate.

15.Imuniteti proceduralo- penal

Legjislacioni ne fuqi ne Kosove parasheh se imunitet proceduralo- penal gezojne pjesetaret e caktuar te IPVQ-ve, dhe pjestaret e caktuar te personelit nderkombetar. 1.Imuniteti i pjestareve te IPVQ-ve Ceshtja e imunitetit te pjestareve te IPVQ-ve rregullohet me Kornizen Kushtetuese. Ne kete rrjedhe imunitet gezojne: - Deputetet e Kuvendit te KOsoves, - Kryetari i Kosoves dhe - Anetaret e Qeverise se Kosoves. Keta persona gezojne imunitet nga te gjitha ndjekjet penale e civile qe kane te bejne me mendimet e shprehura ose veprimet tjera te kryera ne cilesine qe e kane. Perjashtim ketu bejne veprimet qe haptazi inkurajojne dhunen ndermjet komuniteteve. Sipas Ligjit per gjykatat e rregullta nuk mund te merret ne pergjegjesi penale, per mendimin e dhene me rastin e marrjes se vendimit gjyqesor gjyqatri dhe gjyqtari laik.

16.Imuniteti i personelit nderkombetar

Ne Kosove imunitet gezojne edhe pjestaret e UNMIK-ut, KFOR-it, Zyreve te nderlidhjes, Bankes Boterore etj. Imuniteti i ketyre personave eshte rregulluar ne menyre me te plote se sa imuniteti qe gezojne pjestaret e IPVQ-ve, gje qe vleresohet e natyrshme. IMUNITETI SIPAS TE DREJTES NDERKOMBETARE Sipas te drejtes nderkombetare imunitet gezojne shefat e shteteve te huaja kur ata gjenden ne vendin tone, perfaqesuesit diplomatike, perfaqesuesit e OKB-se, gjyqtaret e gjykatave penale nderkombetare etj. Perfaqesuesit konsular sipas te drejtes nderkombetare gezojne imunitet relativ. Imuniteti ndaj ketyre personave shtrihet edhe ne lokalet, arkivin, valigjet etj., te cilat i perkasin ose i shfrytezojne personat e tille.

17.Interpretimi i te drejtes se procedures penale

Me interpretim nenkuptohet percaktimi i kuptimit te drejte te normes se caktuar proceduralopenale. Kjo eshte veprimtari logjike e te menduarit qe ka per qellim te gjeje kuptimin e drejte te ligjit. Interpretimi i legjislacionit proceduralo- penal ka rendesi te madhe dhe eshte i domosdoshme nga se shume nga normat e tilla, ose per shkak te gjuhes se perdorur ose shkalles se larte te abstraksionit qe ato mbajne ne vete, nuk mund te aplikohen para se te interpretohen- para se te percaktohet kuptimi i drejte i tyre. Kjo gjendje eshte e pranishme ne shtetet ne te cilat llojllojshmeria e legjislacionit proceduralopenal eshte tejmase e pranishme, sic eshte rasti I Kosoves. Ne Kosove vepron legjislacion kompleks Kjo kushtezon nevojen qe dispozitat e tilla te interpretohen ne menyre te njejte ne tere territorin dhe kjo duhet te jete ne funksion te harmonizimit te tyre. Gjate interpretrimit ka rendesi te percaktohen kufijte e interpretimit. Keta kufij duhet te sillen brenda parimit te ligjshmerise. Gjate interpretimit zbatohen llojet e mirenjohura te interpretimit, si: interpretimi gjuhesor, logjik, sistematik, historik, krahasues, autentik etj. Me rastin e interpretimit mund te aplikohet interpretimi i ngushte, e ne disa situata edhe interpretimi i gjere. A ekzistojne instrumente te mjaftueshme ne Kosove per te siguruar interpretimin e unisuar? Praktika e gjashte viteve te fundit len per te deshiruar. Vend te rendesishem ne proceduren penale ka interpretimi gjyqesor. Ketu mendohet ne qendrimet juridike te aprovuara ne Seancen e deges se Gjykates Supreme te Kosoves dhe qenvdrimet e saj parimore. Keto qendrime parimore kane karakter obligator per te gjitha kolegjet e deges apo te gjykates ne te cilen hartohen. Por, ato nuk kane karakter obligator per gjykaten e shkalles se pare, sepse ne te kunderten do te cenohet pavaresia e gjykatave. Instrumet i rendesishem i interpretimit jane pikepamjet juridike te paraqitura ne vendimet konkrete te

III- Ligjerata
PARIMET PROCEDURALO- PENALE Parimet proceduralo- penale paraqesin rregullat baze,.., mbi te cilat ndertohet Cfare jane parimet ahstu eshte procedura penale. Kur ato kane karakter demokrtatik edhe procedura penale ka.. Disa parime i perkasin rregullimit te sistemit juridik ne teresi (parimet kushtetuese) Teoricientet flasin per parime te ndryshme, keshtu flitet edhe per klasifikime te ndryshme. Klasifikimi me i rendesishem eshte ai qe i ndane parimet ne: parime themelore dhe parime te tjera. -Parimet themelore jane ato ne te cilat, ne esence, bazohet procedura penale dhe ato i japin asaj karakteristikat thbemelore. Keto parime pershkopjne tere proceduren penale. _Parimet tjera konsiderohen ato qe kane te bejne me subjektet dhe veprimet procedurale dhe rregullimin e organeve te drejtesise penale. Parime themelore konsiderohen:Parimi zyrtar (oficialitetit) te ndjekjes penale, -Parimi i ligjshmerise, -Parimi akuzator, -Parimi ne bis in idem, -Parimi i pafajesise, -Parimi i te vertetes materiale, -Parimi kontradiktor, -Parimi i drejtperdrejte, -Parimi i publicitetit etj.

2.Parimi zyrtar (ofoicialitetit) i ndjekjes penale

Iniciativa per ndjekje penale mund te rregullohet ne dy menyra: -Ne menyre qe iniciativa per ndjekje te varet nga deshira e te demtuarit dhe -Ne menyre qe iniciativa per ndjekje penale te jete detyre e organit te posacem. Ne proced., penale te ndertaur ne Kosove vlen parimi zyrtar i ndjekjes penale. Ate e ben prokurori publik, pa marre parasysh vullnetin e te demtuarit. Per tu realizuar kjo eshte obligim i te gjitha organeve qe te tregojne veprat penale. Ndjekja kryesisht behet ne interesin e pergjithshem. Ne KP, ne pjesen e posacme te tij, jane parapara disa vepra penale te lehta te cilat ndiqen me padi private. Pse ndodhe kjo? Ky parim del ne shesh ne proceduren inkvizitore,

3.Parimi i ligjshmerise
Parimi i ligjshmerise kerkon qe edhe shteti si kreator i drejtesise ti nenshtrohet ligjit. Por eshte dashur te kalojne mileneume qe te paraqitet ky parim. Per futjen e ketij parimi ne drejtesi jane angazhuar juriste e filozof te shumte (Monteskje, Bekario etj.) Parimi i ligjshmerise eshte tregues i parimit te demokracise, nga se vetem polpulli sovran, nepermjet organeve me te larta mund te percaktoje veprat penale,. Parimi i ligjshmerise kerkon respektimin dhe zbatimin e detyrueshem te normave proceduralo- penale. Ky parim nenkupton obligimin qe prokurori publik ta filloje ndjekjen penale ne cdo rast kur ekziston dyshimi i arsyeshem se eshte kryer veper penale qe ndiqet sipas detyres zyrtare. Kjo e drejte perfshin fillimin dhe zhvillimin e proc. Me gjithe faktin se prokurori publik eshte i detyruar te flloje ndjekjen, kur mendon se., prap se prap edhe ketu ka disa perjahstime. 1.Rastet per te cilat per venien ne levizje te procedures penale kerkohet mendimi i te demtuarit ose leja paraprake e organit kompetent. Ne keto raste prokurori nuk do ta bej ndjekjen pas siguruar prova qe deshmojne per plotesimin e ketyre kushteve. Por ne raste te ngutshme KPP parasheh mundesine qe prokurori publik ta filloje ndjekjen ne baze te propozimit gojor, por qe konfirmimi me shkrim te jepet brenda 48 oreve. 2.Rastet kur prokurori publik duke u mbeshtetur ne parimin e arsyeshmerise, ne ndonje rast konkrte e pezullon, pushon ose shmanget ndjekjes penale. I tille eshte rasti kur prokurori publik cmon se me nuk ekziston dyshim i bazuar se i dyshuari ka kryer vepren penale. 3.Rastet te cilat lidhen me proceduren penale per te mitur. Ne ket rast ekzistojne dy perjashtime: A)Rasti i pare ka te bej me veprat penale te denueshme me denim deri ne tri vjet ose me gjobe. Ne keto raste prokurori mund te mos e filloje ndjekjen penale edhe pse ekziston dyshimi i bazuar, kur konsideron se nuk eshte e pershtatshme te zbatohet procedura ndaj te miturit per shkak te natyres se vp, pasojave etj. B)Rasti i dyte ka te bej me ekzekutimin e denimit ose mases edukative. Prokurori publik mundet qe ndaj te miturit ndaj te cilit eshte duke u zbatuar denimi te mos e filloj proc,pergatitore per vepren tjeter,nese vlereson se zbatimi i saj nuk do te ishte i dobishem. Ne keto raste vjen ne shprehje parimi i arsyeshmerise, por kjo arsyeshmeri duhet te kete bazueshmeri ne ligj.

4.Parimi akuzator

Ky parim zgjidh ceshtjen e fillimit te proc., penale deri ne zgjidhjen definitive te ceshtjes penale. Sipas ketij parimi proced., penale fillohet vetem kur ekziston kerkesa e paditesit te autorizuar. Bazuar ne kete parim funksionet themelore ne procedure penale jane te ndara dhe ushtrohen nga subjekte te posacme. -Funksionin e ndjekjes e ushtron paditesi i autorizuar (prokurori, paditesi subsidiar dhe paditesi privat) KPP u ka lene hapesire edhe qytetareve qe te kallzojne veprat penale qe ndiqen sipas detyres zyrtare. Disa nepunes (ata sociale, inspekcionit etj.) jane te detyruar te kallezojne veprat penale qe i kane mesuar gjate kryerjes se detyres. -Funksionin e mbrojtjes e ushtron i pandehuri vet ose me ndihmen e mbrojtesit. I pandehuri eshte pale e barabarte me paditesin. Funksionin e gjykimit e ushtron gjykata. Gjykata nuk mund te filloje proc. pa kerkese te paditesit, por kur ekziston kerkesa ajo ka mundesi te gjera dhe rol aktiv. Ky parim gjene shprehje ne shume dispozita te KPP, por sidomos ne dispoziten qe percakton se proc., penale fillohet me kerkesen e paditesit te autorizuar.

5.Parimi i pafajesise

Prezumimi i pafajesise eshte parapare ne interes te te pandehurit qe sherben si kunderpeshe e barabaresise se tij me paditesin e autorizuar. Kete prezumim e hasim edhe ne Deklaraten e pergjithshme te OKB-se mbi te drejtat e njeriut. Sipoas ketij parimi cdo person i dyshar per veper penale konsiderohet i pafajshem deri sa te vertetohet fajesia e tij me aktgjykim e plotefuqishem. Per organin e procedures personi nen hetim konsiderohet i pafajshem edhe pse ndaj tij jane marre disa masa sigurimi. Ne proceduren penale te Kosoves prezumimi i pafajesise manifestohet ne dy drejtime: 1.Ai e zgjidh barren e provave- ceshtjen se kush duhet te paraqese prova. Ne kete rrjedhe barra e provave i takon paditesit. I pandehuri nuk eshte i obliguar te paraqese prove. Gjykata ka rol aktiv ne sigurimin e provave. 2.Ana tjeter e manifestimit te ketij prezumimi konsiston ne ate se po qe se ne procedure penale nuk arrihet te provohet fajesia gjykata duhet ta liroje te pandehurin. Nga ky parim rezulton rregulli i interpretimit e dyshimeve ne favor te te pandehurit. Nga ky parim rrjedh edhe rradha e provave. Se pari merren provat e akuzes, pastaj te pandehurit dhe ne fund ato te gjykates.

6.Parimi i gjykimit te drejte dhe ne kohe te arsyeshme

Akte te shumta nderkombetare parashohen obligimin qe cdo kush ka te drejte ne nje proces te drejte dhe te hapur, brenda nje afati te arsyeshem dhe nga nje gjykate e pavarur. Akti me i zeshem eshet Konventa Evropiane per te drejtat e njeriut- protokolli nr.7. Ne perputhje me kete akt, KPP synon te siguroje se asnje person i pafajshem te mos denohet, kurse fajtorit ti shqiptohet sanksioni penal i merituar. KPP parasheh po ashtu obligimin e organeve te procedures qe proceduren ta zhvillojne pa zvarritje. Por kjo shpejtesi nuk guxon ti rrezikoje interesat e personave te pandehur. E njejta gje vlen edhe me ekonomizimin procedural.

7.Parimi i te vertetes materiale

Ne proc.penale eshte e domosdoshme qe te vije deri te konstatimi i te vertetes materiale ne menyre te plote sepse ketu vendoset per sanksionet penale. Ky parim nenkupton vertetimin e plote te te gjitha fakteve relevante nga te cilat varet zbatimi i KP duke e perputhur gjendjen faktike te vertetuar me gjendjen reale. Ky parim duhet te siguroje qe asnje i pandehur i pafajshem te mos denohet, kurse kryesit ti shqiptohet sanksioni i merituar. Vetretimi i fajkteve duhet te behet ne menyre te plote. Ne proced.penale duhet te synohet gjetja e te vertetes objektive, ndonese deri te kjo ne shume raste eshte veshtire te arrihet. Ekzistojne shume rregulla qe mundesojne gjetjen e te vertetes materiale: 1.KPP percakton se e drejta e gjykates dhe organeve tjera ne procedure qe te vertetojne ekzistimin e fakteve nuk eshte e lidhur dhe e kufizuar me rregulla te posacme.Gjykata i analizon provat ne menyre analitike, duke i shoshitur dhe krahasuar me provat tjera. Asnje prove nuk i eshte caktuar qe me pare vlera. 2.Gjykata ne ceshtjen konkrete penale ka rol aktiv. Ajo nuk eshte e lidhur me propozimin e paleve sa i perket provave. 3.Provat duhet ti nesnhtrohet kontrollit. 4.Paraqitja e provave te reja nuk eshte e lidhur me afat. 5.Per konstatimin e te vertetes materiale gjykata duhet ta zgjidhe ceshtjen paraprake. Pra e verteta duhet te konstatohet ne menyre te plote, por jo me cfardo provash.

8.Parimi kontradiktor
Ky parim nenkupton te drejten e pales qe te paraqese qendrimin e vet lidhur me ceshtjet qe jane objekt gjykimi, dhe te deklarohet per qendrimet e pales kundershtare. Ky parim nenkupton detyren e gjykates qe para vendimit te degjoje edhe palen tjeter. Ky parim u mundeson paleve pozite te barabate. Ky parim, edhe pse jo me intensitet te njejte, vjen ne shprehje gjate gjithe procedures penale. Natyrisht shqyrtimi gjyqesor eshte faza kur ky parim vjen ne shprehje e menyre me te plote. Ketu lexohet aktakuza, merret ne pyetje Iipandehuri, deshmitaret etj. Ky parim vjen en shprehje dhe ne proceduren lidhur me mjetet juridike. Nje kopje te ankeses gjykata ia dergon pales tjeter qe te jep pergjegjie ne ankese.

9.Parimi i drejtperdrejte
Edhe ky parim ehste i pranishem gjate gjithe zhvillimit te procedures penale, por me se shumti vjen ne shprehje ne shqyrtimin gjyqesor. Sipas ketij parimi te gjitha faktet qe sherbejne si themel i vendimit gjyqesore duhet et verifikohen ne shqyrtim gjyqesor. Ky parim manifestohet nepermes kontaktit te gjykates me palet proceduralo- penale. Gjykata duhet qe me shqisat e veta ti verifikoje faktet duke marre ne pyetje deshmitare, eksperte etj. Kontakti i drejtperdrejte i gjykates me burimin e proves eshte i rendesishem qe te percillet e vleresohet esenca e asaj qe paraqitet. Kjo mundeson percjelljen e perjetimeve te paleveKPP parasheh disa perjashtime nga parimi i drejtperdrejte, por ato nuk lejohet qe te shenderrohen ne rregull. Keshtu me vendim te trupit gjykues mund te lexohen procesverbalet mbi deklarimet e deshmitareve, te bashkeakuzuareve etj, ne keto raste: -Kur personat e marre ne pyetje kane vdekur, kane crregullime ose paaftesi mendore ose nuk mund te gjenden, -Kur deshmitaret dhe ekspertet, pa arsye ligjore nuk deshirojne te deshmojne ne shqyrtim gjyqesor dhe -Kur palet pajtohen qe te lexohet procesverbali mbi marrjen ne pyetje te deshmitarit ose ekspertit i cili nuk eshte i pranishem ne shqyrtim gjyqesor. Rendesia e ketij parimi shihet edhe nga fakti se gjykata e shkalles se dyte nuk mund ta nderroje gjendjen faktike te vertetuar nga gjykata e shkelles se pare, pervec nese mban shqyrtim gjyqesor.

10Parimi gojor dhe i gjuhes ne procedure penale

Ky parim u mundeson paleve dhe pjesemarresve tjere ne procedure qe deklarimet e tyre ti paraqesin verbalisht. Ligjvenesi ka parashikuar se provat qe sherbejne si baze per vendim duhet te paraqiten gojarisht, perkunder faktit se ato jane fiksuar ne procesverbal. Pra edhe pse aktakuza eshte shkruar ajo duhet te lexohet nga ana e prokurorit publik ne shqyrtim gjyqesor e pastaj fjala i jepet te pandehurit. Nese i akuzuari nuk e pranon akuzen atehere vazhdohet me marrjen ne pyetje te deshmitareve dhe eksperteve e keshtu me radhe. Perparesia e ketij parimi qendron ne ate se ai i mundeson reagim te menjehershem pales tjeter. Parimi gojor eshte i lidhur edhe me gjuhen ne te cilen zhvilllohet procedura. Perdorimi i gjuhes eshte njera nga te drejtat themelore te njeriut e cila eshte rregulluar me akte te shumta. Pra gjuhe zyrtare jane gjuha shqipe,serbe dhe angleze, por personi mund te sherbehet edhe me gjuhe tjeter. Te akuzuarit, te pandehurit dhe personit te denuar duhet tu sigurohet perkthimi i thirrjeve gjyqesore, vendimeve dhe parashtresave. Lidhur me shtetasit e huaj vlen parimi i reciprocitetit

11.Parimi i publicitetit
Ky parim nenkupton te drejten e qytetareve te interesuar qe te ndjekin veprimtarine e gjykates gjate ndricimit te ceshtjes penale. Sipas Ligjit mbi gjykatat e rregullta puna e gjykatave eshet publike. Ky parim eshte parapare edhe me Ligjin mbi prokurorite publike.. Parimi i publicitetit ne veprimtarine e gjykates shprehet edhe permes informimit te Kuvendit me ecurine e kriminalitetit ne vend. Sa i perket proc.penale ky parim vjen ne shprehje qe nga seanca e konfirmimit te aktakuzes, ne shqyrtim gjyqesore dhe me rastin e shpalljes se vendimeve. Publiciteti mund te jete i pergjithshem, i kufizuar dhe publicitet i paleve. -Publiciteti i pergjithshem manifestohet ne te drejten e qytetareve qe te marrin pjese ne shqyrtim gjyqesor me rastin e ndricimit te ceshtjes penale. Por ketu ka perjashtime sa i perket personave te mitur per shkak te mundesise se ndikimit negativ. Publiciteti mundeson nje lloj kontrolli te sistemit gjyqesor- zgjerohet njohuria me ligjet ne fuqi nga qytetarte dhe behet shoqerorizimi i sistemit gjyqesor. Por publiciteti nuk mund te zbatohet ne te gjitha rastet (kjo ndodhe me qellim te ruajtjes se fshehtesise zyrtare). -Publiciteti i kufizuar ekziston atehere kur ne shqyrtim gjyqesor, pervec personave pa te cilet nuk mund te mbahet shqyrtimi gjyqesor, merr pjese edhe nje numer i kufizuar i personave te trete. Ky publicitet mund te zbatohet kur: -Eshte e nevojshme te ruhet fshehtesia zyrtare, Ruajtjen e rendit dhe respektimin e ligjit, -Mbrojtjen e jetes personale e familjare te te pandehurit, -Mbrojtjen e interesave te femijeve e te miturve etj. -Publiciteti i paleve nenkupton prezentimin ne procedure penale vetem te paleve.

12.Disa parime te tjera themelore

1.Parimi i ceshtjes se gjykuar.- Ky parim nuk lejon perseritjen e nje gjykimi te perfunduar me vendim teformes se prere. Ne kete drejtim ndalohet si denimi me shume se nje here ashtu edhe rishikimi i ceshtjes se gjykuar me vendim te formes se prere. 2.Parimi i rivendosjes se te drejtave.-Ky parim u mundeson personave te cilet procedohen ne kundershtim me ligjin apo denohen pa te drejte tu kthehen te drejtat dhe te shperblehen per demin e pesuar. 3.Parimi in dubio pro reo- Ky parim mundeson qe ne rastret kur faktet dhe rrethanat e ceshtjes lejojne vleresime e interpretime te ndryshme, duhet pranuar interpretimin i cili eshte me i favorshem per te pandehurin. 4.Parimi i njohjes dhe zbatimit te legjislacionit nderkombetar.- Ky parim kerkon zbatimin e akteve nderkombetare. Korniza Kushtetuese kerkon respektimin e akteve nderkombetare per te drekjtat e njeriut.

13.Obkekti i procedures penale

Ekziston: Objekti paresor (themelor) dhe objekti dytesor (sekondar) i procedures penale 1.Objekti paresor Objekt paresor eshte ceshtje penale ose disa ceshtje penale marre se bashku. Ceshtja penale eshte fenomen real qe tregon vepren penale dhe kryeresin e saj. Paditesi i autorizuar eshte i obliguar qe nga momenti i parqitjes se dyshimit te bazuar se eshte kryer veper penale ta filloje proceduren penale dhe pasi ceshtja te arrije ne gjykata ajo duhet ta shqyrtoje ate nga aspekte te ndryshme, duke bere prepjekje qe ti ndricoje faktet qe kane lidhje me vp (vendin, menyren, kohen etj.), pastaj faktet qe kane te bejne me kryesin e vp, pegjegjesine penale te tij, motivin etj. I tere ky aktivitet eshte ne funsion te konstatimit te se vertetes. Keshtu, po mos te ishte vp dhe personi i caktuar si kryeres nuk do te kishte nevoje per zhvillimin e procedures penale. Ne te vertete jane te shumta rastet kur disa vp kryhen nga nje person ose pra koneksiteti i vp, per te cilat mund te zhvillohet procedure penale e perbashket. Bashkimi i procedures eshte parapare ne interes te ekonomizimit te procedures, kurresimit te kohes, shfrytezimit te njehershem te provave dhe eliminimit te mundesive te paraqitjes se kunderthenieve. Bashkimi i procedures nuk eshte obligi, por si munesi te cilen mund ta aplikoje gjykata.

14.Objekti dytesor i procedures penale

Gjykata gjate zgjidhjes se ceshtjes penale mund te vije ne situate qe te marre nje sere vendimesh edhe per ceshtjet tjera, pervec per ceshtjen penale, te cilat po mos te ishte vp, fare nuk do te shqyrtoheshin e procedure penale. Objekt sekondar i procedures penale jane:Kerkesa pasuroro- juridike, shpenzimet e procedures penale dhe ceshtja prejudiciare. 1.KERKESA PASURORO- JURIDIKE Me rastin e kryerjes se vp personit te demtuar mund ti shkaktohet dem material dhe moral. Per shkak te lidhmerise qe ekziston me vp i demtuari ka mundesi qe propozimin per realizimin e kesaj kerkese ta paraqese ne procedure penale. Perndryshe kjo eshte objet i proc.civile. Kjo e drejte mund te ushtrohet nga personi i demtuar dhe te afermit e tij ne perputhje me KPP Kur me vp eshte demtuar pasuria publike kerkesen e paraqet personi i autorizuar. Kerkesa per kompenzim demi mund te perfshie kompensimin e demit, kthimin e sendeve ose prishjen e veprimit te caktuar juridik. 1.Ne emer te kompensimit te demit i demtuari mund te kerkoje kompensimin e demit material, fitimit te humbur dhe kompensimin e demi moral. 2.I demnturi mund te kerkoje kthimin e sendit kur sendi ka vlere te vecante per te (ora e dhuruar) dhe kur kjo eshte e mundur Sendet i dergohen te demtuarit pas perfundimit te procedures, por kjo mund te behet edhe me heret- kur ato nuk sherbejne si prove ne procedure dhe kur nuk ka dilema rreth perkatesise se sendit. 3.I demturi mund te kerkoje prishjen e veprimit juridik me karakter pasuror psh., te kontrates se lidhur me force ose duke e vene palen e demtuar ne lajthim Propozimi i paraqitet organit kompetetnt dhe ai mund te paraqitet deri ne perfundim te shqyrtimit gjyqesor. Propozimi duhet te perfshije kerkesen e definuar qarte.

Personi mund te heqe doire nga kerkesa e tij, por kur kjo ka ndodhe ai nuk mund te perserit kerkesen, pervec kur KPP parasheh ndryshe. Perndryshe gjykata qe e zbaton proceduren e merr ne pyetje te pandehurin per te sqaruar faktet e deklaruara ne propozim dhe heton rrethanat te cilat jane te rendesishme per vertetimin e kerkeses pasuroro- juridike. Ne rast se kerkesa do te zvarriste proceduren gjykata mund te kufizohet ne mbledhjen e vetem provave vertetimi i te cilave me vone do te ishte i pamundur. Gjykata do te vendose per kerkesen plotesisht ose pjeserisht. Kur vendos vetem pjeserisht atehere per pjken tjeter udhezoet per kontest civil. Ai udhezohet per kontest civil edhe kur nuk ka prova te mjaftuara per te vendosur mbi kete kerkese. Ne te njejten menyre vendoset edhe ne rastet kur gjykata me aktgjykim liron te akuzuarin. Gjykata duhet ti rreket me me seriozitet zgjidhjes se kerkeses pasurorojuridike. Pse?

15.Ceshtja paraprake
Ceshtja paraprake eshte ceshtje juridike per zgjidhjen e se ciles eshte kompetente gjykata ne procedure tjeter ose ndonje organ tjeter shteteror, e qe nga ezistimi ose mosegzistimi i saj varet ekzistimi ose jo i vepres penale. Kete ceshtje do ta zgjidhe edhe vete gjykata penale, por ne kete rast zgjidhja e saj ka te bej vetem me rastin konkret. Ceshtjet paraprake mund te kene te bejne me te drejten penale materiale (martese, afersi gjinore, cilesi te personit etj.) nga e cila varet aplikimi i ndonje dispozite te KP. Perndryshe, ceshtja paraprake duhet te jete e pershtatshme per tu zgjidhur.

16.Shpenzimet e procedures penale

Gjate ndermarrjes se veprimeve procedurale ne procedure shkaktohen shpenzime te caktruara, per te cilat gjykata duhet te mbaje llogari dhe te vendose. Autoret e se drejtes se proc.penale flasin per lloje te ndryshme te shpenzimeve te procedures. -Shpenzime ne kuptim te gjere- shpenzimet e jurispondences penale -Shpenzime te pergjjithshme- shpenzimet e shtetit lidhur me ushtrimin e funksionit gjyqesor. -Shpenzimet e posacme- shpenzime qe I referohen rastit konkret, ku hyjne: 1.Shpenzime per deshmitare, ekspert, perkthyes etj. 2.Shpenzime te transportit te te pandehurit, 3.Shpenzimet per shoqerimin e te pandehurit, 4.Shpenzimet e transportit per personat zyrtar, 5.Shpenzimet e mjekimit te te pandehurit, 6.Shpenzimet paushalle, 7.Kompenzimi i shpoenzimeve te demtuarit, perfaqesuesit ligjor te tij, atij te autorizuar et. Ne proc.penale shkektohen edhe shpenzime te perkthimit ne gjuhen e te pandehurit, deshmitarit etj.,te cilat nuk kompenzohen nga personat te cilet i paguajne shpenzimet e procedures. Shpenzimet e mbrojtesit te caktuar nga gjykata paguhen nga mjetet buxhetore. Eshte parim i pergjithshem se ai qe i shkekton shpenzimet ai duhet ti paguaj ato. I pandehuri, deshmitari, eksperti etj. i paguajne vet shpenzimet e shoqerimit te tyre forcerisht. I pandehuri i shpallur fakjtor detyrohet ti paguaj shpenzimet e procedures penale. Por ai nuk mund te ngarkohet me kompensim te shpenzimeve per vp per te cilat eshte liruar nga akuza. Kur disa te pandehur shpallen fajtor ata ngarkohen me shpenzime qe i kane shkaktuar, kur kjo eshte e pamundur ata ngarkohen per shpenzime ne menyre solidare Gjykata mund ta liroje te panmdehurin, deshmitarin, ekspertin etj. Nese me pagesen e shpenzimeve te tilla do te rrezikohej gjendja materiale e tyre..

 Ne rastet kur procedura penale pushohet ose i pandehuri lirohet nga akuza ose refuzohet akuza gjykata vendos qe shpenzimet te paguhen nga mjetet buxhetore, pervec kur: 1.Personi me vetedije ka paraqitur kallezim te rrejshem penal. 2.Paditesi subsidiar dhe ai privat vet i paguajne shpenzimet te cilat jane shkaktuar nese i akuzuari lirohet nga akuza ose refuzohet akuza, pervec kur proceudra pushohet per shkak te vdekjes se personit ose kur i pandehuri vuan nga crregullimet mendore. I demtuari i cili eshte terhequr nga propozimi per ndjekje penale dhe procedura pushon detyrohet ti paguaje shpenzimet e procedures nese i pandehuri nuk ka paralajmeruar se do ti paguaj ato. Kur gjykata e refuzon akuzen per shkek te jokompetences, gjykata kompetente vendos mbi shpenzimet e procedures. Kompenzimi i shpenzimeve te mbrojtesit dhe te perfaqesuesit te autorizuar, paditesit privat, paditesit subsidiar ose te demtuarit detyrohet ti paguaje personi i perfaqesuar.

IV.Ligjerata Subjektet e procedures penale

Subjekte te procedures penale jane pjesmarresit e procedimit penal. Ata zene vend te caktuar ne procedure dhe ushtrojne detyra te caktuara. Duke u mbeshtetur ne rendesine qe kane dhe funksionet qe ushtrojne ata ndahen ne: A)Subjekte themelore dhe B)Pjesemarres tjere ne procedure penale. SUBJEKTET THEMELORE TE PROCEDURES PENALE Subjekte themelore te procedures penale konsiderohen paditesi i autorizuar, i pandehuri dhe gjykata. Quhen subjekte themelore sepse qe te tre keta ushtrojne njerin nga tre funksionet themelore. Funksoionin e ndjekteje e ushtron paditesi i autorizuar, ate te mbrojtjes. Padites i autorizuar konsiderohet . I pandehuri dhe mbrojtesi ushtrojne funksionin e mbrojtjes.Ata grumbullojne prova qe shkojne ne favor Gjykata ushtron funksionin e gjykimit. Ajo vepron si organi pavarur e cila ka detyre te vleresoje provat dhe te jep drejtesine.. 2.Subjekte tjere te procedures penale jane ata qe ne nje faze te cakjtuar te procedures futen ne marredhenie proceduralo- penale,e pastaj disa prej tyre dalin nga ai raport,e nganjehet procedura mund te zhvillohet edhe pa ta. Per keta do te flitet me vone.

2.Kuptimi, llojet dhe perberja e gjykatave

Gjykata eshte subjekt themelor ne proceduren penale. Ajo zhvillon funksionin e gjykimit- dhenies se drejtesise. Ky funksion e ve gjykaten ne krye te subjekteve te procedures penale dhe ngarkon ate me zgjidhjen e drejte te ceshtjes penale. Gjykatat i mbrojne lirite dhe te drejtat e qytetareve dhe interesat e bashkesise shoqerore. Sipas KK Kosova ka:Gjykate Supreme, gjykata te qarqeve, gjykata komunale dhe gjykata per kundravajtje. Organizimi i brendshen, kompetencat dhe perberja eshte rregulluar me Ligjin mbi gjykatat e rregullta.. Gjykatat e permendura, perveq atyre per kundravajtje, jane te autorizuara te gjykojne ceshtjet penale. Ne kuadre te nje gjykate gjykohen ceshtjet penale dhe civile. Po ashtu, edhe gjyqtaret emerohen si gjyqtar te nje gjykate te caktuar e mandej behet angazhimi i tyre si gjyqtar penale Gjykatat i percjellin dhe studiojne edhe dukurite shoqerore qe jane me interes per realizimin e funksionit te tyre. Ato duhet ti paraqesin raporte periodike Kuvendit. Ne gjykimin e ceshtjeve juriodike gjykata vepron ne perberje individuale dhe kolegjiale. Ne perberje kolegjiale vepron trupi gjykues dhe kolegji. Trupi gjykues perbehet nga gjyqtare profesional dhe porote. Ai mund te veproj ne trup te madh dhe te vogel gjykues. Edhe ne procedure pe te mitur trupi gjykues vepron ne perberje individuale dhe kolegjiale.

3.Parimet mbi organizimin dhe veprimtarine e gjykatave

Organizimi dhe veprimtaria e gjykatave mbeshtetet ne disa parime. 1.Parimi i fitimit dhe humbjes se cilesise se gjyqtaritA)-Cilsia e gjyqtarit fitohet me zgjedhje dhe emerim. Me emerim, si rregull, gjyqtarit i besohet detyra per kohe te perhershme, kurse me zgjedhje. Ne Kosove eshte ne zbatim parimi i emerimit. Kush i emeron.? B)Cilesia e gjyqatrit mund te humbet me shkarkim (paaftesi fizike e psikike, sjelljes se padenje etj.) ne detyre dhe me vdekje. 2.Parimi i kolegjialitetitSi rregull zgjidhja e ceshtjes penale behet ne menyre kolegjiale. Kjo vlen si per gjykimin ne shkalle te pare ashtu edhe ne ate te dyte. Nga ky parim ka nje perjashtim dhe ai ka te bej me proceduren e shkurter per rastet per te cilat eshte kompetent gjyqtari i vetem. Ky parim eshte ne funksion te zgjidhjes se gjithanshme dhe te drejte te ceshtjes. 3.Parimi i pjesemarrjes se qytetareve ne gjykimIdeja e pjesemarrjes se qytetareve ne gjykim eshte shume e vjeter. Ne Kosove gjyqtaret marrin pjese ne gjykim ne cilesine e gjhyqtareve laike. Ata gjykojne bashkarisht me gjyqtaret profesionale ne trup gjykues te perzier dhe ata jane te barabarte ne vendimarrje. Dallimi i vetem eshte se gjyqtari laike nuk mund te jete kryetar i trupit gjykues. Gjyqtar laike mund te emerohet personi qe ka moshen se paku 25 vjet, ka vlera te larta morale dhe nuk ka dosje penale. Gjyqtaret laike futin ne punen e gjykatave realitetin e jetes se perditshjem. Puna e gjyqtareve laike ka nevoje te rishikohet

4.Parimi i pavaresiseGjykatat ne ushtrimin e funksionit te gjykimit jane te pavarura dhe gjykojne ne baze te KK dhe te ligjeve. Pavaresia e gjykates realizohet vetem atehere kur respektohet parimi i ndarjes se pushteteve. Gjykatat jane te pavaruara vetem atehere kur karriera e gjyqytareve rregullohet me ligj te vecante. Pavaresia e gjykates nenkupton zgjidhjen e ceshtjes konkrete me paanesi dhe ne perputhje me ligjin ne fuqi. Pavaresia e gjykates nuk perjashton detyrimin e saj per te respektuar ligjin 5.Parimi i paanshmeriseKy parim kerkon qe gjykatat ne punen e tyre te jene te paanshme. Gjykimi i paanshem nenkupton mungesen e simpatise, antipatise, prezencen e animit, paragjykimit, te meta te cilat keto muned te eliminohen me institutin e perjashtimit te gjyqatrit. 6.Parimi i shumeshkallshmeriseKy parim nenkupton ekzistimin e gjykatave te rangut te ulte dhe te larte neper te cilat do te kaloje ceshtja gjyqesore. Ne Kosove, si rregull, procedura penale eshte dyshkalleshe, por ne disa raste ceshtja penale mund te gjykohet edhe ne shkalle te trete. Permes ketij parimi mundesohet shqyrtimi i gjithanshem i ceshtjes penale dhe ne menyre objektive. 7.Parimi i sigurimit te mbrojtjesSipas ketij parimi i pandehuri ka te drejte te mbrohet vete ose me ndihmen e mbrojtesit.

Roli i mbrojtesit eshte i pazevendesueshme (mundeson mbrojtje profesioanle). 8.Parimi i cmuarjes se provave sipas bindjes se lire te gjykatesKy parim i mundeson gjykates qe pas perfundimit te procedures provuese, te vleresoje fuqine provuese te provave dhe te paraqese qendrimin e vet pse i ka vleresuar provat ne ate menyre. Ky paim i mundeson gjykates qe nga bindja e vet e lire te vleresoje se cilin fakt do ta marre si te provuar. KUSHTET PER EMERIMIN DHE SHKARKIMIN E GJYQATREVE Pasi eshet fjala per funksion tejet te rendesishem, ligjvenesi ka percaktuar kushtet qe duhet ti plotesoj nje person per ta ushtruar detyren e gjyqtareit. Sipas legjislacionit ne fuqi qe nje person te emerohet gjyqtar duhet t plotesoj leto kushte: 1.Te keet te kryer fakultetin juridik, 2.Te kete dhene provimin e judikatures, Te keet vlera te larta moralke, Te mos kete dosje penale, Te mos kete marre pjese ne zbatimin e masave diskriminuese ose ligjit represiv, Te mos jete regjistruar ne ndonje parti politike apo i angazhuar ne veprimtari politike, Te kete pervoje te caktuar pune. Funksioni i gjyqatrit mund te ushtrohet si duhet vetem nese personi i ploteson te gjitha kushtet e lartcekura. Per tu emeruar dikush si gjyqtar ne gjykaten komunale dhe ate per kundravajtje kerkohet pervoje

Tri vjet pervoje pune, ne gjykaten e qarkut 7 vjet, gjykates ekonomike 4 vjet. Per gjyqtar nuk do te emerohet personi qe e ka ne ate gjykate ndonjerin prej gjykatesve bashkeshort, gjini gjaku te drejtperdrejte pa kufi dhe ne vije anesore deri ne shkallen e dyte. Funksoinin e gjyqtyarit ne Kosove e ushtrojne e dhe nje numer gjyqtaresh nderkombetar. Kushtet per caktimin e ketyre gjyqtareve jane pak a shume identike. Gjyqsia duhet te reflektoje perberjen etnike te Kosoves. Gjyqtari nuik mund te usjhtroje detyre tjeter . Gjyqtari jep betimin solem para se te filloje punen. Gjyqatret shkarkohen : 1.Per shkak te paaftesise fizike e psikike e cila ka te ngjare te jete e perhershme ose e zgjatur, 2.Sjelljes se padenje serioze, 3.Deshtimit ne kryerje te detyres, 4.Venise se tij ne poaite qe do ta bente te padenje per ushtrimin e detyres. PERJASHTIMNI I GJYQTAREVE Me zgjedhjen e nje personi per gjyqtar ai fiton aftesine absolute qe te ushtroje funksionin e gjykimit. Fitimi I kesaj cilesie nuk do te thote se ai do te jete objektiv ne vendimarrje. Nje raport familjar, personal apo pasuror mun dte ndikoje ne objektivitetin e punes se gjyqtarit. Pra eshte veshtire qe gjyqtari te jete krejtesisht objektiv ne ceshtjen ne te cilen materalisht opse moralisht ehste I interesuar. Megjithate, edhe sikur te ishte objektiv nuk vlersohet e arsyeshme qe ai te gjykoje ate ceshtje.

Ne procedure penale ka shkaqe te ndryshme te cilat sjellin deri te perjashtimi i gjyqatrit. Pesha e shkaqeve eshte e ndryshme, ashtu qe disa sjellin deri te perjashtimi i detyruar i tij e disa jane te karakterit fakultativ. Si shkaqe te cilat detyrimisht sjellin deri te perjashtimi i gjyqtari konsiderohen rastet kur gjyqytari: 1.Eshte i demtuar me veper penale Demi mund te jete i karakterit material dhe moral. 2.Eshte bashkshorte, bashkshort jashmartesor, person ne gjini gjaku ne vije te drejhte pa kufi e ne vije anesore deri ne shkallen e katert, person ne afrei krushqie deri ne shkallen e dyte me te pandehurin, mbrojtesin e tij, te demtuarin etj. 3.Eshte kujdestar ligjor, nen kujdestari ligjore, eshte i adoptuar ose person adoptues, ushqyes ose i ushqyer me te pandehurin, mbrojtesin etij, me paditesin e te demtuarin. 4.Ne ceshtjen e njejte penale ka marre pjese ne procedure si padites, mbrojtes, perfaqesues ligjor, perfaqesues i autorizuar, i te demtuarit ose paditesit ose eshte pyetur si deshmitar ose ekspert. 5.Ne te njejten ceshtje epnale ka marre pjese ne marrjen e vendimit ne gjykaten me te ulte, ose kur ne gjykate te njej ka marre pjes ne marrjen e vendimit qe kundershtohet me ankese. Gjyqtari gjithashtu perjashtohet kur: 1.Ne rastin e njejt penal ka marre pjese ne procedure paraprake, 2.Mund te perjashtohet nga procedura per konfirmimin e aktakuzes nese ai per ceshtjen e njejte ka urdheruar paraburgimin.

Pervec rasteve te lartcekura gjyqtari mund te perjashtohet nga gjykimi edhe ne situatat kur prezantohen rrethana qe vene ne dyshim paanshmerine e tij. E tille eshte sjellja jokorrekte ndaj njeres pale, qendrimi i njeanshem ndaj provave etj. Procedura per perjashtim mund te inicohet: - Sipas detyres zyrtare nga ana e gjyqatrit dhe -me iniciativen e pales proceduralo- penale. Keshtu, nese gjyqatri konsideron se ekzistojne rrethanat per perjashtim nga gjykimi ai per kete duhet ta njoftoje kryetarin e gjykates. Ne kete rast gjyqtarit te tille i lejohet mundesia qe ti ndermarre veprimet e domosdoshme qe pengojne vonesen e paarsyeshme te ceshtjes. Perjashimin e gjyqatrit mund ta kerkojne edhe palet. Kete mundesi pala duhet ta kerkoje posa te mesoje per shkakun e perjashtimit, e me se largu para perfundimit te shqyrtimit gjyqesor. Kerkesen per perjashtimin e gjyqtarit te gjykates se larte pala duhet ta kerkoje me ankese. Ne kee rast ai duhet te theksoj qarte emrin e personit qe keron te perjashtohet duke i prezentuar shkaqet e perjashtimit. Mbi kerkesen per perjashtim vendios kryetari i gjykates. Kur kerkohet perjashtimi i kryetarit te gjykates atehere per kete vendos kryetari i gjykates me te larte. Kunder vendimit me te cilin lejohet kerkesa per perjashtim nuk lejohet ankesa. Kur kerkesa nuk permban shkaqet e perjashtimit e as emrin e gjyqtarit atehere ajo hidhet poshte. Dispoziat per perjashtimin e gjyqtareve do te zbatohen pershtatshmerisht edhe per prokuroret.

Kompetenca e gjykatave

Fakti se ekzistojne ceshtje te ndryshme penale dhe lloje te ndryshme te gjykatave eshte e nevojshme te ndahet puna e tyre. Po te mos percaktohej kompetenca e gjykatave me ligj ne sistemin e gjyqesise do te mbreteronte anarkia. Marre ne pergjithesi kompetenca eshte e drejte dhe detyre te nje gjykate qe te zgjidhe nje ceshtje epnale duke pasur parasysh llojin dhe rendesine e vepres penale, vendin e kryerjes si dhe llojin e veprimit procedural qe duhet te kryhet. Si kritere per percaktimin e kompetences se gjykates merren: 1.Lloji dhe rendesia e vepres penale, 2.Vendi ne te cilin gjykata e ushtron funksionin e gjykimit, 3.Cilesine e krysit te vepres penale dhe 4.Llojin e veprimeve proceduralo- penale. Bazuar ne keto kritere njihen tri lloje te kompetences: 1.Kompetenca lendore,2.Kompetenca territoriale dhe 3.Kompetenca personale e funksionale.

Kompetenca lendore
Kompetenca lendore eshte e drejte dhe detyre e percaktuar me ligj e nje kategorie gjykatash, qe ne procedure penale te ndermarrin veprime procedurale konkrete dhe te gjykojne per disa vepra penale varesisht nga natyra dhe rendesia e tyre. Kompetenca lendore caktohet ne baze te llojit dhe rendesise se vepres penale. Si kriter per caktimin e kesaj kompetence eshte lloji dhe lartesia e denimit te parapare per ate veper penale. Kur flitet per kete ceshtje duhet trajtuar kompetencen e gjykatave komunale, te qarkut dhe Gjykates Supreme. 1.Kompetenca e gjykates komunale Kjo gjykate ka kompetence: 1.Te gjykoje veprat penale per te cilat eshte parapare deni me gjobe dhe denimi me burgim deri ne 5 vjet, po qese per gjykimin e tyre nuk eshte parapare kompetenca e gjykates se qarkut, 2.Kryen pune tjera te percaktuara me ligj. Ne gjykimin e ceshtjeve penale gjykata komunale vepron ne perberje individuale dhe kolegjiale. -Gjyqtari i vetem gjykon ceshtje penale per te cilat eshte parapare si denim gjoba dhe denimi deri ne tri vjet si dhe kur vendose ne procedure paraprake dhe ne proceduren e konfirmimit te aktakuzes. Ne perberjje individuale vepron edhe kryetari i trupit gjykues. 2.Gjykata komunale ne perberje kolegjiale vendos ne kolegj dhe trup gjykues. -Ne trup gjykues vendos ne perberje prej 1igjyqtari profesional dhe dy porote dhe kur hap shqyrtim gjyqesor. -Kur nuk vendos ne shqyrtim gjyqesor gjykata komunale vendos ne kolegj (gjyqtar profesioal).

Kompetenca e gjykates se qarkut

Gjykata e qarkut ka kompetence lendore te gjykoj ne: 1.Shkalle te pare dhe 2.Shkalle te dyte. Ne shkalle te pare vendos per: -Vepren penale te denueshme me te pakten 5 vjet burgim, -Vepren penale per te cilen me ligj eshte parapare kompetenca e gjykates se qarkut. Ne shkalle te dyte gjykata e qarkut vendos kunder ankesave te paraqitura kunder aktgjykimeve te gjykates komunale. Gjykata e qarkut sipas KPP ka kompetenca edhe ne keto ceshtje: - Te zbatoje proceduren per transferimin e te pandehurit ose personit te denuar ne apo nga shteti i huaj nese kjo nuk i eshte lene me ligj te vecante ne kompetence. -Te drejtoje ndihmen juridike nderkombetare ne ceshtjet penale perfshire ekzekutimin e aktgjykimit penal. -Te vendose per mosmarrveshjet mbi kompetencat territoriale te gjykatave komunale nen jurizdiksionin e saj territorial. - Te klryej detyra tjera te parashikuara me ligj. Perndryshe edhe gjykata e qarkut vendos ne perberje individuale dhe kolegjiale. Ne perberje individuale vendos gjyqtari i vetem i gjykates se qarkut, kryetari i gjykates se qarkut dhe kryetari i trupoit gjykues. Ne perberje kolegjiale vendos ne trup gjykues dhe ne kolegj. Ne trup gjukues vepron ne trup te madh dhe te vogel. Ne trup te madh gjykohet ne ceshtjet penale per te cilat eshte parapare denimi mbi 15 vjet.

Kompetenca e Gjykates Supreme

Gjykata Supreme ka kompetence: 1.Te vendos mbi ankesen kunder vendimit te gjykates se qarkut te marre ne shkalle te pare. 2.Te vendose kunder aktgjykimit te marre ne shkalle te dyte ne menyren e parapare me ligj. 3.Te vendos mbi mjetin e jashtezakonshem juridike. 4.Te kryej veprime tjera te parapara me ligj. Gjykata Supreme ka kompetence te percaktoje qendrimet dhe mendimet parimore juridike mbi ceshtjet qe kane rendesi per zbatimin unik te ligjeve. Per zgjidhjen e ceshtjeve nga kompetenca e vet Gjykata Supreme vendos ne kolegj prej tre gjyqatresh profesionale. Ne kete perberje Gjykata Supreme vendos mbi mjetet e jashtezakonshme juridike te ushtruar kunder vendimit me te cilin eshte shqiptuar denimi deri ne 15 vjet burgim. Ne kolegj prej 5 gjyqtaresh profesionale Gjykjata Supreme do te vendose kur gjykon veprat penale per te cilat eshte parapare denimi mbi 15 vjet burgim dhe kur vendos mbi mjetin e jashtezakonshem juridik i cili i referohet vepres penale per te cilen eshte parapare denimi prej te pakten 15 vjet burgim.

VI.Ligjerata Kompetenca territoriale

Kompetenca territoriale eshte e drejte dhe detyre e gjykates me kompetence lendore qe ta ndriqoje e zgjidhe ceshtjen penale ne territor te vet. Seciola gjykate vepron brenda nje territori te njohur, pra ka nje kompetence territoriale te caktuar, qe nenkupton se cdo veper penale e kryer brenda atij territori eshte ne kompetence te saj. Por, mund te ndodhe qe nje veper penale te filloj ne nje territor dhe te perfundoje ne territorin tjeter, oas te jete kryer ne disa vende. Me qellim qe te shmangen keqkuptimet dhe mosmarreveshjet qe mund te lidin per shkaqe te tilla, ne KPP jane percaktuar kriteret e kompetences territoriale. 1.Kriteri i pare dhe kryesor eshte ai se kompetenca territoriale percaktohet sipas vendit te kryerjes se vepres penale. Pra, kompetente eshte gjykata brenda se ciles eshte kryer vepra penale. Vendi i kryerjes eshte kriter kryesor per arsye se vendi i kryerjes se vepres penale ofron mundesite, te thuash, me te medha te ndricimit te ceshtjes penale. Kjo ndodhe sepse ne vendin e ngjarjes gjenden gjurmet e vepres penale, mjetet me te cilat eshte kryer ajo, sendet te cilat rrjedhin nga kryerja e vepres etj. Ne rastet kur vepra penale eshte kryer ne territoret e disa gjykatave kompetente mbetet gjykata e cila e para ka filluar proceduren gjyqesore. KPP parasheh edhe kritere tjera te percaktimit te kompetences territoriale qe, ne nje menyre ose tjeter, lidhem me vendin e kryerjes se vepres penale. Keshtu, kur vepra penale kryhet ne aeroplan kompetente eshte gjykata ne territorin e se ciles eshte regjistruar aeroplani. Kur, vepra penale eshte kryer permes gazetes kompetente mbetet gjykata ne territorin e se ciles eshte shperndare gazeta. Kur ky vend nuk dihet, apo ndodhet ne boten e jashtme kompetente

Mbetet gjykata ne te cilen shperndahet informacioni i publikuar 2. Kriter i dyte i percaktimit te kompetences territoriale eshte ai sipas vendbaniomit apo vendqendrimit te te pandehurit. Ky kriter do te zbatohet kur nuk dihet vendi i kryerjes se vepres penale e as vendi ku eshte shkaktuar pasoja. Ne favor te ketij kriteri qendron fakti se njeriu me se miri njihet ne vendin ne te cilin jeton, andaj edhe gjykata e atij vendi eshte ne situate me te mire qe te njoh personalitetin e kryesit. Nese gjykata e vendbanimit ka filluar proceduren, ajo do te mbetet kompetente edhe nese me vone mesohet per vendin e kryuerjes se vepres penale. 3. Kriter i trete eshte ai i percaktimit te kompetences se gjykates sipas vendi te arrestimit ose te dorezimit te te pandehurit. Ky kriter vjen ne shprehje kur nuk dihet vendi i kryerjes se vepres penale e as vendbanimi e vendqendrimi i personit te tille. Ligjvenesi ka zgjidhur edhe dilemen e cila mund te shfaqet ne situatat kur nje person kryen veper penale ne Kosove dhe jasht saj. Ne raste te tilla kompetente eshte gjykata e cila eshte kompetente per vepren e kryer ne Kosove. Pervec kritereve te zakonshme ekzistojne edhe kriteret e jashtezakonshme te percaktimit te kompetences territoriale. 1.Kriter i pare i jashtezakonshem eshte ai i percaktimit te kompetences territoriale sipas urdhereses. Keshtu, Gjykata Supreme e Kosoves do te caktoje njeren perj gjykatave me kompetence lendore qe te gjykoje ceshtjen kur sipas dispozitave te KPP nuk mund te vertetohet se cila gjykate ka kompetence territoriale per et gjykuar nje ceshtje te tille. Situatat e tilkla jane kur dikush qe nuk ka vendbanim ne Kosove kryen veper penale ne boten e jashtme.

2.Kriter i dyte i jashtezakonshem eshte ai i percaktimit te kompetences territoriale te gjykates sipas lidhjes reciproke te veprave penale. Lidhmeria ekziston atehere kur nje person ka kryer disa vepra penale ne bashkim. Ne rastet e tilla mund te zhvillohet nje procedure gjyqesore. Koneksiteti mund te jete objektiv, subjektin dhe objektivo- subjektiv. 1.Ne rastet e koneksitetit subjektiv, kur personi i njejte akuzohet per shume vepra penale, e per disa prej tyre kompetente eshte gjykata me e ulte, kurse per te tjerat gjykata me e larte, per gjykimin e tyre eshte kompetente gjykata me e larte. E ne rastet kur per gjykimin e tyre jane kompetente gjykatat e te njejtit nivel- kompetente eshte gjykata te e cila se pari eshte ngritur aktakuza. 2.Te koneksiteti objektiv te bashkepandehurit i nenshtrohen gjykates e cila ka kompetence per gjykimin e njerit prej tyre, e kur te tilla jane disa atehere kompetente mbetet gjykata ne te cilen se pari eshte ngritur aktakuza. 3.Te koneksiteti objektivo- subjektiv kur per disa vepra penale eshte kompetente gjykata me e larte e per disa gjykata me e ulte, per zhvillimin e procedures se bashkuar kompetente mbetet gjykata me e larte. Per bashkimin e procedures vendos gjykata kompetente. Per shkaqe te efikasitetit ligjvenesi ka parapare mundesine qe gjykata kompetente te urdheroje vecimin e procedurave per disa vepra penale. Ajo mund te vendos qe per ato vepra penale ose te pandehur procedurat te zhvillohen ndaras. 3.Kriter i trete i jashtezakonshem i percaktimit te kompetences territoriale eshte ai permes delegimit.

Kompetenca e deleguar eshte nje forme e bartjes se kompetences territoriale prej nje gjykate ne gjykaten tjeter. Keshtu, ne vend te gjykates me kompetence territoriale e cila eshte e penguar te veproje, caktohet gjykata tjeter me kompetence lendore por pa kompetence territoriale ne menyre qe te zhvilloje procedure penale Shkaqet te cilat sjellin deri te delegimi i kompetences ndahen ne dy grupe: N grupin e par bjn pjes shkaqet juridiike ose reale, t cilat kur ekzistojn domosdo sjellin deri te delegimi i kmpetencs. Si shkak i till mund t jet rasti kur n nj gjykat nuk mund t formohet trupi gjykues pr shkak t prjashtimit t gjyqtarve ase pr shkak t numrit jo t mjaftueshm t gjyqtarve, kurse si shkaqe reale mund t llogariten rastet e fuqis madhore, si jan: trmeti, vrshimet etj. N grupin e dyt bjn pjes nj varg shkaqesh t cilat lidhen me sigurin publike, cnimin e liris ose vullnetit t personave q marrin pjes n procedur. T tilla shkaqe jan gjendja e lufts, apo gjendja e jashtzakonshme ose kur procedurn gjyqsore e karakterizon gjendje e atill e cila nuk i garanton t pandehurit dhe pjesmarrsve tjer t procedurs proces t rregullt gjyqsor pr nj gjykim t drejt dhe publik, brenda nj afati t arsyeshm, nga nj gjykat e pavarur dhe e paanshme etj. Ne cdo rast kur gjykata eshte e penguar te veproje ajo duhet ta njoftoje menjehere gjykaten drejtperdrejte me te larte e cila per gjykimin e ceshtjes cakton gjykaten tjeter per te vendosur. KOMPETENCA PERSONALE Kompetenca personale percaktohet ne baze te cilesive te krysit te vepres penale. Te ne kjo kompetence vjen ne shprehje vetem ne rastet kur i mituri kryen veper penale. Ne raste te tilla kompetent eshte gjyqtari per te mnitur ose trupi gjykues per te mitur prane gjykates kompetente

Kompetenca funksionale
Kjo kompetence caktohet ne baze te llojit te veprimeve dhe puneve qe ushtrohen ne nje gjykate. Kjo kompetence percakton se kush dhe ne cfare perberje duhet te veproje brenda nje gjykate. Ajo eshte e drejte dhe detyre e gjykates qe ne perberje individuale apo kolegjiale te zhvilloje ndonje veprim ose disa veprime procedurale. Keshtu, ne kuader te gjykimit ne shkalle e pare vepron gjyqtariu i procedures paraprake, kryetari i trupit gjykues, trupi gjykues, kolegji gjyqesor etj. KONTROLLIMI I KOMPETENCES Gjykata qe zhvillon proceduren duhet, ne cdo rast, te shikoje se ka apo jo kompetence per gjuykimin e ceshtjes. Per kompetencen lendore gjykata duhet te kujdeset gjate gjithe rrjedhes se procedures penale, ndersa per kompetencen territoriale deri te forma e prere e aktakuzes. Edhe ne njerin edhe tjetrin rast gjykata duhet ta shpalle vehten jokompetente, e pasi aktvendimi te marre formen e prere lenden ia dergon gjykates kompetente. Por, edhe lidhur me kete ceshtje jane parapare perjashtime: 1.Nje perjashtim i referohet rastit kur per gjhykimin e ceshtjes penale eshte kompetente gjykata e rangut me te ulte. Keshtu, nese proceduren e ka filluar gjykata me e larte kurse per gjykimin e cesjhtjes eshte kompetente gjykata me e ulte ajo vete do ta zhvilloje proceduren. 2.Perjashtimi tjeter i referohet marrjes se formes se prere te aktakuzes. Pasi aktakuza merr frmen e prere gjykata nuk mund te shpallet jokompetente ne pikepamje territoriale dhe palet nuk mund te paraqesin kundershtim per shkak te moskompetences territorale. Mosrespektimi i kompetences lendore eshte shkelje esenciale e dispozitave te procedures.

Konflikti i kompetences
Gjate ushtrimit te kompetencave mund te lindin konflikte midis gjykatave. Konflikti i kompetences ekziston atehere kur dy ose me shume gjykata konsiderojne se kane kompoetence lendore e territoriale apo konsiderojne se u mungon kompetenca e tille. Konflikti mund te jete pozitiv dhe negativ. Shpjego Konflikjtin e kompetences e zgjidh gjykata drejtperdrejti me e larte. Shembull. Para se te vendos per konfliktin gjykata kerkon mendimin e prokurorit. Kunder nje aktvendimi te tille nuk lejohet ankese. NDIHMA JURIDIKE Kur paraqitet nevoja qe te ushtrohet ndonje veprim procedural jashte territorit te gjykates, ajo duhet te kerkoje ndihme juridike, duke ju drejtuar me leterporosi gjykates apo organit tjeter shteteror. Organi i tille eshte i detyruar te veproje.. Organet duhet ti dorezojne te dhenat kur ato jane te nevojshme per zhvillim te procedures. PALET PROCEDURALO- PENALE Cilesine e pales proceduralo- penale e ka paditesi i autorizuuar dhe i pandehuri. PADITESI I AUTORIZUAR Cilesin e paditesit te autorizuar e ka prokurori publik, paditesi subsidiar dhe paditesi privat.

Prokurori publik
Prokuroria publike eshte organ kushtetues. Pse?.... Kosova ka Prokurorine Publike te Kosoves dhe zyrat per prokurori publike te qarkut dhe te komunes. Prokurorite ushtrojne detyrat ne perputhje me ligjin. Prokuroria publike eshte organ i pavarur pergjegjes per zhvillimin e hetimeve, ushtrimin e ndjekjes penale ndaj personave pergjegjes per vepra penale. Prokuroia eshte organ i pavarur, cka do te thote se eshte e ndaluar nderhyrja ne punen e prokurorise publike. Sipas KPP, n aspektin teorik, kompetencat e prokurorit publik mund t klasifikohen n dy grupe: -Grupi i par i kompetencave sht shum i prgjithsuar dhe ai i referohet t ashtuquajturs kompetenc themelore t prokurorit publik e cila konsiston, t thuash n prgjithsi, n hetimin e veprave penale dhe ndjekjen e kryersve t tyre; -Grupi i dyt i kompetencave i referohet n mnyr m konkrete kompetencancave t prokurorit publik. Ky grup i kompetencave u referohet konkretisht veprave penale t cilat ndiqen sipas detyrs zyrtare ose me propozimin e t dmtuarit. N kt grup t kompetencave, sipas KPP, hyjn: A)Ndrmarrja e masave t nevojshme pr zbulimin e veprave penale dhe gjetjen e kryersve t tyre dhe ndrmarrja e veprimeve hetimore deri sa zbaton apo mbikqyr hetimet n procedurn penale paraprake; B)Paraqitja dhe prezentimi i aktakuzs apo propozimakuzs para gjykats kompetente; C)Paraqitja e ankess kundr vendimeve gjyqsore q nuk kan marr form t prer dhe paraqitja e mjeteve t jashtzakonshme juridike kundr vendimeve gjyqsore t forms s prer; D)Kryerja e punve tjera dhe ushtrimi i veprimeve t tjera t prcaktuara me ligj.

Pervec kesaj prokurori publik ka detyre ti percjelle dhe studioje dukurite e demshme shoqerore dhe jep propozime per parandalimin e dukurive negative. Prokuroria publike eshte ndertuar ashtu qe prokuroria e rangut me te larte ka mundesi ti jep udhezime dhe rekomandime prokurorise publike te rangut me te ulte. Bazuar n zgjidhjet e ofruara n legjislacionin proceduralo- penal n fuqi, mund t konkludohet se rregullimi i prokuroris publike bazohet n kto parime: 1.Parimi i hierarkis.- Ky parim n esenc nnkupton varsin e prokuroris publike m t ult nga prokuroria publike e rangut m t lart. Hierarkia sht e jashtme dhe e brendshme. Parimi i hierarkis s jashtme ka t bj me rregullimin e raporteve ndrmjet prokurorive publike t hallkave t ndryshme. Sipas ktij parimi raporti ndrmjet prokuroris publike t rangut m t ult dhe prokuroris publike t rangut m t lart sht rregulluar n at mnyr q prokuroria publike e rangut m t lart mund t ndikoj n punn e prokuroris publike t rangut m t ult duke dhn udhzime se si duhet vepruar n rastin konkret. Parimi i hierakis s brendshme nnkupton rregullimin e brendshm t nj prokurorie publike. Sipas ktij parimi n krye t prokuroris publike sh prokurori publik i cili koordinon punn e prokurorve publik brenda prokuroris. Ata gjithashtu duhet t veprojn sipas udhzimeve t cilat i jep prokurori publik i asaj prokurorie; 2.Parimi i devolucionit.- Ky parim nnkupton t drejtn e prokurorit publik m t lart q t ndrmerr dhe drejtprdrejt vet ti ushtroj punt nga kompetenca e prokurorit publik m t ult; 3.Parimi i substitucionit.- Ky parim nnkupton t drejtn e prokurorit publik m t lart q ushtrimin e funksionit t ndjekjes penale dhe kryerjen e disa veprimeve rreth nj shtje penale konkrete ta bart prej nj prokurorie publike n prokurorin tjetr pulike t t njejtit rang; 4.Parimi i vndosjes nmnyr monokrate.- Ky parim nnkupton t drejtn e prokurorit publik q mvetsisht ti ushtroj t gjitha punt rreth ndjekjes s nj shtje penale konkrete n kuadr t nj prokurorie publike. 5.Prokurori publik i nj prokurorie mundet vet ta kryej funksionin e ndjekjes n nj shtje penale konkrete, ose at tia besoj njrit prej kolegve t tij t asaj prokurorie.

Ekziston prokuroria publike komunale, e qarkut dhe ajo e Kosoves. Ne krye te prokurorise qendron prokurori publik dhe pas tij vijne zevendesprokuroret. Ne Kosove veprojne edhe prokuroret nderkombetar.. Prokuroret emerohen nga PSSP.. Kushtet per emerimin e tyre jane te ngjashme me ato te gjyqatreve. Kompetenca territoriale caktohet ngjashem si dhe te gjyqtaret. Ajo shtrihet ne territorin e prokurorrise publike ne te cilen eshte emeruar. Prokurori mundet vet ti ndermarre hetimet ose kete ia mundeson policise gjyqesore. Pokurori publik ne proceduren prane gjykates se shkalles se pare mund te terhiqet nga ndjekja deri ne perfundim te shqyrtimit gjyqesor. PADITESI SUBSIDIAR Prokurori publik ka detyre qe te ndjek krysit e veprave penale qe ndicen sipas detyres zyrtare. Ai do ta bej ndjekjen kur vjen ne perfundim se jane plotesuar kushtet per ndjekje. Mirepo, gjate veresimit te kushteve per ndjekje prokurori publik mund te vije ne perfundim se, ne rastin konkret, kushtet e tilla nuk jane plotesuar, keshtu qe ai nuk e fillon ndjekjen fare. Per te njejtat arsye prokurori mund te terhiqet nga ndjekja e filluar. Ne kete drejtim, ligjvenesi ka parapare mundesine qe kur prokurori publik pezullon, pushon ose shmanget nga ndjekja me arsyetim se nuk jane plotesuar kushett per ndjekje ose eshte terhequr nga ajo, i demtuari paraqitet si padites subsidiar. Pra, si padites subsidiar mund te paraqitet vetem pala e demtuar. Ne munges te tij ndjekjen mund ta bene te afermit e tij.

Kjo ndodhe nese i demntuari vdes jate afatit per paraqitjen e kerkeses. Natyrisht, per paraqitjen e kerkeses duhet te behet njoftimi nga ana e prokurorit. Njoftimi duhet te behet ne afat prej 8 ditesh nga dita kur prokurori publik eshte terhequr nga ndjekja. Po qe se i demturi nuk eshte njohur fare nga prokurori e gjykata afati per te paraqitur kerkesen eshte tre muaj nga dita e terheqjes se prokuroirit. Kur mesohet se vepra penale ndiqet sipas padise private, propozimi per ndjekje kjonsiderohet si padi private. Perndryshe paditesi subsidiar ka te drejte qe gjate gjithe fazave te procedures te ve ne dukje te gjitha faktet dhe te propozoje prova te rendesishme per vertetimin e vepres penale, per zbulimin e krysit dhe vertetimin e kerkeses pasuroro- juridike. Ai ka te drejte ti bej pyetje te akuzuarit, deshmitareve dhe eksperteve, te bej verejrje dhe te jep shpjegime per deklarimet e tij. Kur prokurori terhiqet nga aktakuza ne shqyrtimin gjyqesor, i demturi duhet te deklarohet menjehere se a e vazhdone ndjekjen. Kur ai nuk eshte i pranishem ne shqyrtimin gjyqesor konsiderohet se nuk e deshiron ndjekjen. Me qellim te evitimit te situatave te padeshiruara te cilat nuk lidhen me fajin e te demtuarit, ligjvenesi ka parapare mundesine qe kryetari i trupit gjykues te lejoje kethimin ne gjendjen e meparshme. Paditesi subsidiar i ka te gjitha te drejtat qe i ka prokurori publik, pervec atuyre qe ky Ii fundit i ka si organ shteteror i pushtetit. Nese paditesi subsidiar eshte i mitur ose person qe eshte i privuar nga zotesia e veprimit, perfaqesuesi i tij ligjor eshte i autorizuar qe ti jap te gjitha deklaratat dhe te ndermarre te gjitha veprimet per te cilkat eshte i autorizuar paditesi subsidiar.. Ka nje perjashtim nga ky rregull, e ky ka te bej me paditesin qe ka mbushur moshen 16 vjecare. Atij KPP ia njeh mundesine qe vet te bej deklarata dhe te ndermarre veprime ne procedure

IX.Ligjerata Paditesi privat

Eshte thene se pjesa dermuese e veprave penale ndicen sipas detyres zyrtare nga prokurori publik, i cili ndjekjen e ushtron ne interes te pergjithshem. Megjithate, me KPP jane parapare disa vepra penale, ndjekja e te cilave eshte parapare te behet me padi private. Keto jane vepra penale te cilat jane te nje shkalle te vogel te rrezikshmerise shoqerore, por kjo mundesi eshte parapare edhe per shkak te raporteve familjare e shoqerore qe mund te ekzistojne ne mes te te pandehurit dhe te demtuarit. Kjo nuk do te thot se shteti nuk eshte i interesuar per ndjekjen e atyre veprave. Perkundrazi, deri sa jane inkriminuar shteti ka interes per luftimin e tyre. Lenien e ceshtjes se ndjekjes nen interesin e te demtuarit eshte bere per shkaqe te lartcekura, ashtu qe ai qmon interesin e tij per kete. Kjo nga se ne disa reste ndjekja shkakton dem me te madh se vepra penale. Padia proivate i paraqitet gjykates kompetente brenda 3 muajve perj dites kur i demtuari ka mesuar per kryerjen e vepres penaledhe kryesin. Nese i demtuari eshte orientuar per ndremjetesim te ndremjetesi i autorizuar, afati fillon te ece nga dita kur procesi i ndremjetesimit perfundon pa sukses. Nese arrihet pajtimi ne ndermjetesin i demtuari e humbe mundesine e paraqitjes se padise. I pandehuri mund te paraqes padi kunder te demtuarit nese ai ia ka kethyer ofendimin. Kete te drejte ai mund ta paraqese derio ne perfundim te shqyrtimit kryesor dhe gjykata do ti bashkoj lendet. Kallzimi penal i ushtruar lidhur me rastin mund te konsiderohet padi private, kur ndjekja per ate veper behet me padi private.. Ne emer te femijes dhe personi me pazotesi verimi mund ta paraqese perfaqesuesi i tij ligjor.

Padia private mund te paraqitet edhe pas vdekjes se paditesit privat. Ne keto raste eshte bashkeshorti, perfshire edhe ai jashtmartesor, prinderit, vllezerit e motrat etj., mund ta paraqesin padine. Nese me veper penale jane demtuar me shume se nje person atehere ndjekja mund te ushtrohet me padine e cilitdo prej atyre personave. Paditesi privat me deklaraten e paraqitur ne gjykate, deri ne perfundim te shqyrtimit gjyqesor, mund te terheqe padine e tij, por ne ate rast ai humb te drejten e paraqitjes se serishme te saj. Terheqja nga padia private mund te behet edhe ne menyre te heshtur (kur paditesi privat nuk paraqitet ne shqyrtim gjyqesor). Gjykata, per shkaqe te arsyeshme, lejon kethimin ne gjendje te meparshme. Kunder aktvendimit me te cilin lejohet kethimi ne gjendje te meparshme nuk mund te paraqitet ankese. Paditesi privat ka te drejte qe ti veje ne pah te gjitha faktet dhe te propozoje provat per te vertetuar ekzistimin e vepres penale dhe te kryeresit te saj. Keshtu, ne shqyrtimin gjyqesor ka te drejte te propozoje prova, ti bej pyetje te akuzuarit, deshmitareve dhe eksperteve, te bej verejtje ne deklaratat e tyre etj.

I pandehuri
I pandehuri eshte subjekt kryesor i procedures penale ndaj e cilit ehste drejtuar kerkesa proceduralo- penale. Si subjekt procedural ka disa te drejta dhe detyrime, ndrsa ndaj tij, nen kushte te caktuara me ligj mund te zbatohen edhe disa masa shtrenguese. Ai e ushtron funksionin e mbrojtjes dhe ka pozite te barabarte me paditesin, sepse per te vlen prezumimi i pafajesise. Varesisht nga rrjedha e procedures penale perdoren disa teme per te pandehurin: 1.I dyshuar eshte personi per te cilin ka deshime, por ndaj tij nuk eshte filluar procedura penbale. 2.I pandehur- personi ndaj te cilit eshte filluar procedura penale. 3.I akuzuar eshte personi kunder te cilit aktakuza ka marre forme te prere. 4.I denuar eshte personi kunder te cilit ehste shqiptuar aktgjykimi i formes se prere. Cilesine ete pandehurit mund ta fitoje cdo person fizik qe ka moshe te caktuar dhe qe posedon aftesine per te vepraur dhe i cili eshte i pergjegjshem. Ai duhet te kete moshen 14 vjecare. Si ndahen te miturit dhe cjane femijet? Per zhvillim te procedures penale eshte e nevojshme te behet individualizimi i personit te pandehur. Dy persona nuk mund te akuzohen per nje veper te cilen ka mundur ta kryeje vetem njeri. I pandehuri ka disa obligime: 1.Obligimi themelor i tij ehste qe ti pergjigjet thirrjes, ne te kunderten do te shoqerohet me dhune. I pandehuri nuk merret ne pyetje qe te fitohet pohimi i tij, por me qellim qe te njoftohet mbi bazen e aktakuzes dhe ti mundesohet mbrojtja. Ai nuk ka obligim qe te deklaroje.

Rrjedhimisht, organi i procedurs, konform dispozitave t KPP, para do marrje n pyetje, t pandehurin duhet ta informoj pr: Veprn penale pr t ciln akuzohet; T drejtn pr t heshtur dhe pr t mos u prgjigjur n asnj pyetje, prve informacionit mbi identitetin e tij; T drejtn n prkthim falas nse ai nuk e kupton ose flet gjyhn n t ciln zhvillohet procedura; T drejtn n ndihm t mbrojtsit dhe konsultimit me t para dhe gjat marrjes n pyetje; Faktin se deklarimi i tij mund t prdoret si prov para gjykats dhe faktin se ai mund t krkoj marrjen e provave pr mbrojtjen e tij. Ligjvnsi ka prcaktuar se gjat marrjes n pyetje duhet t respektohet plotsisht dinjiteti i t pandehurit. N kt drejtim, gjat do marrje n pyetje t tij KPP ndalon: Keqtrajtimin, shkaktimin e lodhjes, ndrhyrjet fizike, prdorimin e drogs, torturs, shtrngimin ose hipnotizimin; Kanosjen dhe format tjera t dhuns t ndaluara me ligj; Premtimet n kundrshtim me ligjin dhe ndrmarrjen e veprimeve t cilat dobsojn kujtesn dhe aftsin pr t kujtuar. Si subjekt themelor i procedurs penale i pandehuri i ka kto t drejta: T deklarohet pr veprn penale me t ciln ngarkohet dhe pr faktet t cilat i referohen asaj vepre; Ti marr n pyetje dhe t propozoj marrjen n pyetje t dshmitarve dhe ekspertve dhe T atakoj vendimin gjyqsor me ankes dhe me mjetin e jashtzakonshm juridik.

N dobi t t pandehurit sht parapar edhe ndalesa reformation in peius, e cila i mundson atij q lirisht ta prdor mjetin juridik kundr vendimit gjyqsor, pa frik se me ankes do t keqsoj pozitn e vet, dhe beneficium cohaesionis si lehtsi q favoret q i kan nxjerr t bashkakuzuarit t vlejn edhe pr te, pa marr parasysh se ai ka lshuar afatin e marrjes s veprimit nga i cili jan nxjerruar ato favore. M n fund, KPP ka parapar institutin e kompensimit t dmit nse do t vinte deri te situata q me vendim gjyqsor t dnohet personi i pafajshm. MBROJTESI E drejta e te pandehurit qe te mbrohet eshte e drejta e tij me e rendesishme. I pandehuri mund te mbrohet vet ose me ndihmen e mbrojtesit. Sigurimi i mbrojtjes ligjore eshte nje e arrire e madhe dhe e rendesishme. I pandehuri ka te drejte ne mbrojtes ne te gjitha fazat e proicedures. Per mbrojtes mund te angazhohet vetem avokati. Mbrojtja me avokate arsyetohet me faktin se i pandehuri nganjehere eshte person laik, por edhe nga fakti se ai gjendet ne gjendje te vecante shpirterore. Mbrojtesin, nen kushte te caktuara mund ta zevendesoje praktikanti i avokatise, por ne te shumten e rasteve, kerkohet qe ai ta kete te kryer provimin e judiukatures. Zgjedhja dhe caktimi i mbrojtesit eshte e drejte e te pandehurit. Mbrojtesin te pandehurit mund tia caktoje edhe gjykata ose perfaqesuesi i tij ligjor, bashkshorti etj. Kur eshte ne pyetje mbrojtja obligative, kur ate nuk e ka catuar pala, ate e cakton gjykata (Kryetari i gjykates ose organi kompetent).

Nje i pandehur mund te kete deri ne tre mbrojtes, por e drejta konsiderohet e mjaftueshme kur ne shqyrtim merr pjese vetem njeri. Ne raste kur i pandehuri ka dy mbrojtes ata merren vesh per aspektet e mbrojtjes. Pra nuk lejohet perseritja. Ne te drejten tone njihen tri lloje te mbrojtjes: mbrojtja obligatoire, brojtja per te vobekte dhe mbrojtja fakultative. Mbrotja sht obligatore n situatn kur procedura penale nuk mund t zhvillohet pa mbrojts. N kt rrjedh, sipas KPP i pandehuri duhet t ket mbrojts: 1.Nga marrja n pyetje pr her t par kur i pandehuri sht memec, i shurdhr ose shpreh shenja t rregullimeve ose paaftsis mendore dhe kshtu sht i paaft q t mbrohet vet me sukses; 2.Gjat marrjes n pyetje n paraburgim dhe gjat kohs deri sa ai gjendet n paraburgim; 3.Nga ngritja e aktakuzs kur aktakuza sht ngritur kundr tij pr vepr penale pr t ciln mund t shqiptohet dnimi me t patn tet vjet burgim dhe 4.N procedur sipas mjeteve t jashtzakonshme juridike kur i pandehuri sht memec, i shurdhr ose shpreh shenja t rregullimeve ose paaftsis mendore ose i sht shqiptuar dmimi me burgim afatgjat. M tutje, mbrojtja sht obligatore edhe: 1.N procedurn pr t mitur; 2.N procedurn e vean t shqiptimit t mass s sigurimit pr mjekim t detyrueshm psikiatrik dhe ruajtje q nga momenti kur prokurori publik t parqes propozimin pr shqiptimin e ksaj mase; 3.Kur t akuzuarit i cili nuk ka mbrojts duhet ti dorzohet aktgjykimi me t cilin i sht shqiptuar dnimi me burgim efektiv, kurse dorzimi nuk mund t bhet n adresn e mparshme t tij.

Ne rastet tjera mbrojtja eshte fakultative. Mbrojtja per te varfer ekziston atehere kur i pandehuri nuk ka mundesi qe vet ti paguaj shpenzimet e procedures. I pandehuri duhet te njoftohet mbi te drejten e mbrojtjes me mjete publike para se te merret ne pyetje per here te pare. I pandehuri ka te drejte qe ne vend te mbrojtesit te caktuar nga gjykata te caktoje vet mbrojtes tjeter. Ne raste te tilla mbrojtesi shkarkohet. Vendimin per kete e merr gjyatrai i procedures paraprake apo trupi gjykues, e ne proceduren e ankimit kryetari i kolegjit. Mbrojtesi ka te drejte qe ne procedure ti ndermarre te gjitha veprimet te cilat mund ti ndermarre i pandehuri. Ne kete drejtim ai i ka keto autorizime: 1.T komunikoj lirshm me t pandehurin. Pra ai ka t drejt t asistoj me rastin e marrjes n pyetje t tij dhe t marrjes s provave tjera; 2.T propozoj prova pr vrtetimin e fakteve t rndsishme dhe ti shikoj shkresat e lnds; 3.Pas prfundimit t hetimit, ai ka t drejt ti shikoj, kopjoj dhe fotografoj t gjitha shkresat dhe provat materiale me t clat disponon gjykata; 4.Me lejen e prokurorit publik mbrojtsi ka t drejt t shikoj, fotografoj shkresa, libra, dokumente, fotografi dhe objekte tjera materiale n zotrim, ruajtje ose kontroll t cilat prokurorit i nevoiten pr qllime t seancs pr konfirmim t aktakuzs ose t shqyrtimit gjyqsor e q jan marr nga i pandehuri ose kan qen pron e tij.

5.Tu drejtoj pyetje t pandehurit, dshmitarve dhe ekspertve; 6.Pr punn q kryen mbrojtsit i takon shperblimi sipas tarifs mbi shprblimin e avokatve. 7.Mbrojtsi ka pr detyr q me ndrgjegje ti mbroj interesat e t pandehurit dhe t ruaj si fshehtsi krejt ka ka dgjuar nga i pandehuri; 8.Mbrojtsi, po ahstu, sht i detyruar q t paraqes vetm t dhna t vrteta mbi faktet, ndrsa ka t drejt t hesht dhe t mos i paraqes faktet t cilat e rndojn t pandehurin. M n fund, duhet theksuar se veprimet e mbrojtsit duhet tu shrbejn interesave t t pandehurit. Kur ky i fundit nuk sht dakord me ndonj veprim t mbrojtsit, ka t drejt t zhvleftsoj veprimin me deklarim t shprehur. Natyrisht, deklarimi i till duhet t shprehet para se t ket mrr vendim organi i procedurs lidhur me at veprim, ndryshe ai nuk ka efekt. I DEMTUARI Pjesa me e madhe e veprave penale kane per pasoje demtimin e personave ndaj te cileve jane kryer. Ky dem mund te jete material, shendetesor apo moral. Personi Iidemtuar me veper penale ka te drejte te kerkoje procedimin e fajtorit. Ne kete drejtim ai paraqitet ne cilesi te paditesit subsidiar apo privat. Kur i demtuari eshte i mitur ose person i paafte per te kryer veprime, eshte perfaqesusei ligjor apo ai i autorizuar qe i ndermerre veprimet e duhura.

Kur sht n pyetje institucioni i prfaqsimit, vlen t theksohet fakti se i dmtuari, prkundr nevojs q mund t ket pr prfaqsim ligjor, mbetet i detyruar q t prfaqsohet nga prfaqsuesi i autorizuar n kto raste: 1. Kur sht fmij ose i mitur; 2. Kur sht n marrdhnie familjare me t pandehurin; 3. Kur procedura zbatohet pr vepra penale t caktuara, psh., pr ato kundr integritetit seksual etj.; 4. Kur i dmtuari ka rregullime ose paaftsi mendore dhe 5. Kur gjykata mon se i dmtuari eshte person i pazoti per tu mbrojtur dhe i nevoitet ndihma e perfaqesuesit te autorizuar. I dmturi n procedur penale i ka kto t drejta: 1.T paraqes propozimin pr ndjekje. Propozimin n fjal i dmtuari ia paraqet prokurorit publik pr veprat penale t cilat ndiqen sipas detyrs zyrtare. 2.T propozoj fakte dhe prova me rndsi pr vrtetimin e veprs penale, pr gjetjen e kryersit t veprs penale dhe pr vrtetimin e krkess pasuroro- juridike. 3.Ti parashtroj pyetje t pandehurit, dshmitarve dhe ekspertve, t bj vrejtje dhe t jep sqarime lidhur me provat, t jap deklarata tjera dhe t paraqes propozime. 4.T shikoj procesverbalin, shkresat dhe sendet t cilat shrbejn si prov n procedur penale; 5.I dmturi dhe prfaqsuesit e tij procedural kan t drejt ti shikojn, kopjojn, fotografojn shkresat dhe provat materiale q i disponon gjykata ose prokurori publik kur kjo sht n interesin juridik t tyre. 6.Mund t ushtroj ankes kundr aktgjykimit t gjykats sa i prket sanksioneve penale pr veprat penale kundr jets dhe trupit, kundr integritetit seksual, kundr sigurimit t trafikut publik dhe pr shpenzimet e procedurs; N fund, i dmtuari ka t drejt t krkoj q n procedur penale t zgjidhet krkesa pasurorojuridike.

Perfaqesuesit procedurale
Ne proceduren penale, ne anen e te demtuarit, nen kushte te caktuara ligjore mund te paraqitet perfaqesuesi procedural, i cili me efekt te plote ushtron veprimet procedurale. Njihen: Perfaqesuesit ligjor dhe perfaqesuesit procedurale. 1.Perfaqesuesi ligjor Perfaqesuesi ligjor eshte person i cili ne procedure penale vepron ne emer te personit te perafqesuar, i cili ka te drejte qe ne procedure ti jape te gjitha deklarat dhe ti kryej te gjitha veprimet te cilat ai ka autorizime ti kyej. Keshtu, perfaqesues ligjor eshte prindi per te miturin dhe kujdestari per personin me pazotesi veprimi. Perfaqeuse ligjor i te demtuarit mund te paraqitet edhe bashkshorti, femijet, prinderit, prindi adoptues, vellezerit dhe motrat. Mungesa e perfaqesuesit ligjor ne shqyrtim gjyqesor konsiderohet shkelje esenciale e dispozitave te procedures penale. 2.Perfaqesuesi i autorizuar Perfaqesuesin e autorizuar e angazhon pala proceduralisht e afte, apo perfaqesuesi ligjor i pales se paafte, te cilet deshirohen te lirohen nga pjesmarrja ne procedure dhe deshirojne te perfaqesohen ne menyre profesionale. Perfaqesues Iiautorizuar mund te jete cdo person qe ka zotesine per te vepruar. Ai mund te jete edhe avokat.

Ndihmesit procedurale
Ndihmes procedurale jane: 1.Procesmbajtesit- Jane persona qe mbajne procesverbalin. Ne procesverbal shenohen te dhenat lidhur me organin e procedures, fakti se pales i jane bere njoftimet e duhura dhe te dhenat mbi natyren e veprimit te ushtruar. Te dhenat se a jane bere fotografime, plane, skica etj. 2Stenografistt.- Prokurori publiik, gjyqtari i procedurs paraprake ose kryetari i trupit gjykues , prkundr faktit se t dhnat e caktuara jan shnuar n procesvebal, mund t urdhrojn q veprimi i caktuar procedural ose shqyrtimi gjyqsor, gjegjsisht nj pjes e tij t stenografohet me dor ose me makin stenografike. 3.Prkthyesit.- Prkthyes jan personat t cilt me krkes t organit t procedurs prthejn n gjuh zyrtare t gjykats deklaratat e paraqitura n ndonj gjuh tjetr dhe anasjelltas si dhe dokumentet e caktuara. Prkthyesi mund t ket cilsin e personit t punsuar n gjykat ose mund t angazhohet ad hoc pr nj rast konkret. 4.Regjistruesit teknik- xhiruesit.- Regjistruesi teknik, n mbshtetje t urdhrit t prokurorit publik, gjyqtarit t procedurs paraprake ose kryetarit t trupit gjykues, si rregull, regjistron marrjen n pyetje t personit t caktuar. Incizimi zakonisht bhet n video ose audio ioncizim n prputhje me rregulat teknike dhe krkesat e KPP. 5.Prindrit dhe t tjert.- Prindrit, prindrit adoptues dhe kujdestari jan persona t cilt e shoqrojn t miturin n t gjitha procedurat gjyqsore. Ata mund t detyrohen t marrin pjes n procedur nse kjo mohet t jet n interes t t miturit. N procedur penale t t miturve merr pjes edhe prfaqsuesi i organit t kujdestaris me qllim q t njoftohet me rrjedhn e procedurs. 6.Personeli gjyqsor.- N gjykat veprojn, edhe bashkpuntort profesional t cilt kryejn pun profesionale si dhe personeli administraiv i cili kryen pun administrativo- teknike. Personel administrativo- teknik konsiderohen: administratori, kontabilisti, personeli i sigurimit etj.

X.Parashtresat- shkresat
Parashtresat jane dokumente qe perpilohen nga subjektet e procedures penale. Ato pasqyrojne veprimtarine e organeve te procedures. Qe parashtresat te jene te rregullta ato duhet ti plotesojne disa kerkesa: 1.Kerkesa e pare eshte se ato duhet te jene te kuptueshme dhe te permbajne te dhenat e nevojshme qe te mund te veprohet sipas tyre. Nese ndodhe qe parashtresa te kete te meta, si rregull, thirret parashtruesi i saj dhe kerkohet nga ai qe ti evitoj ato te meta. Kur parashtreses nuk i evitohen te metat, nese me KPP nuk eshte parapare ndryshe, gjykata e hedh poshte ate. 2.Kerkesa e dyte eshte se parashtresat duhet te perpilohen ne formen e parapare ligjore. Ajo perpilohet me shkrim dhe nenshkruhet nga perpiluesi i saj ose personi I autorizuar prej tij. 3.Parashtresa duhet te permbaje shenimin mbi kohen dhe vendin e perpilimit te saj. 3.Kur parashtresa duhet ti degohet pales kundershtare, ligjvenesi ka parapare se ato duhet te dergohen ne kopje te mjaftueshme per gjykaten dhe palen tjeter. Ne rast te kundert thirret parashtruesi i saj qe te sjelle kopjet e nevojshme. Nese parashtruesi nuk respekton urdherin atehere gjykata ben shumzimin, por duke i vendosur ato ne llogari te parashtruesit. Gjykata mund ta denoje me gjobe mbrojtesin, te demtuarin, paditesin privat, paditesin subsidiar etj., i cili me parashtrese e ofendon gjykaten ose personin qe merr pjese ne procedure. Aktvendimin e tilel e merr gjyqtari ose kolegji para te cilit eshte paraqitur parashtresa. Per ofendimin e bere nga prokurori njoftohet prokurori publik me i larte, kurse per ate te avokatit mbi denimin e shqiptuar njoftohet Oda e Avokateve.

Vendi i perpilimit te parashtresave

Vendi i perpilimit te parashtresave eshte i ndryshem, gje qe varet nga subjekti procedural i cili e perpilon ate. Keshtu, nese parashtresen e perpilon prokurori publik, si rregull, vend i perpilimit eshte selia e prokurorise. Keshtu eshe edhe me gjykaten. Parshtresat, perjashtimisht, perpilohen edhe jashte selise se subjektit. Paditesi privat, i pandehuri etj., parashtresat i perpiulojne ne vende te ndryshme. KOHA E PERPILIMIT TE PARASHTRESES Per perpilimin e parashtresave ligjvenesi ka parapare afatet e caktuara. Afatet perbejne kohen e caktuar per perpilimin dhe dergimin e parashtreses se caktuar nga ana e subjektit te procedures penale. Nese shkresa nuk perpilohet brenda afateve, si rregfull, pala e humb te drejten qe ate ta paraqes serish. Afatet mund te ndahen ne: 1.Afate ligjore dhe gjyqesore. Ligjore jane ato afate qe i cakton ligji (afati per ankese). Afatet gjyqesore I cakton gjykata (afati i permiresimit te ankeses). 2.Afatet prekluzive dhe joprekluzive. Afat prekluziv konsederohet ai afat leshimi i te cilit do te thote humbje e te drejtes per paraqitje te serishme te parashtreses se tille (afati per ankese). Afat joprekluziv eshte afati leshimi i te cilit nuk ka pasoje humbjen e mundesise se paraqitjes se parashtreses (afati i permiresimit te aktakuzes). 3.Afate te rrepta dhe te thjeshta. Afatet e rrepta jane aftet ligjore te cilat nuk mund te zgjaten. Afatet e thjeshta kane te bejne me afatet gjyqesore dhe si te tilla mund te zgaten.

Afatet llogariten me ore, dite, muaj dhe vite. Llogaritja e tyre behet sipas kalendarit te zakonshem. Keshtu, nuk llogaritet ora e dita ne te cilen eshte bere dorezimi. Afati fillon te ece oren ose diten vijuese. Afatet me muaj kalojne me kalimin e dites se fundit te muajit. Kur dita e fundit bie ne dite feste zyrtare ose te shtunen apo te diuelen ose ne dite tjeter qe nuk punohet afati kalon ne fund te dites pasuese te punes. Pala ne favor te se ciles eshte vene nje afat ka te drejte qe te kerkoje shkurtimin e tij. Deklarate te tille mund te jape edhe i pandeuri. Kur parashtresa dorezimi i te ciles eshte i lidhur me afat, per arsyet te mosdijes, i dergohet gjykates jokompetente para kalimit te afatit konsiderohet se eshte dorezuar me afat. Leshimi i afaftit mund te kete efekte negative per ndonjerin nga pjesemarresit procedurale. Pasojat me te demshme shihen te rasti i leshimit te afatit per paraqitjen e mjetit juridik. Poqese shkaqet jane te arsyeshme atehere gjykata mund te lejoje rivednosjen e afatit. Sipas KPP rivendosje te afatit mund te kerkoje: 1.I pandehuri kur per shkaqe te arsyeshme ka leshuar afatin per paralajmerimin e ankeses. Si shkaqe te arsyeshme konsiderohen fuqia madhore, fatkeqesia personale e familjare etj. Per kerkesen vendos kryetari i trupit gjykues. Kjo kerkese, ne parim, nuk pezullon ekzekutimin e aktgjykimit. 2.Paditesi privat ose paditesi subsidiar kur per shkaqe te arsyeshme nuk ka mundur te paraqitet ne shqyrtim gjyqesor ose nuk ka mundur qe me kohe ta lajmeroje gjykaten per nderrimin e adreses. Shkaqet jane personale dhe fuqia madhore. Afati per ankese eshte 8 dite nga heqja e pengeses.

3.I demturi i cili nuk eshte thirrur me rregull ose eshte thirrur me rregull, por per shkaqe te arsyeshme nuk ka mundur te vije ne shqyrtim gjyqesor ne te cilin eshte marre aktgjykimi refuzues, per shkak se prokurori publik eshte terhequr nga akuza. PARASHTRESAT PENALE Parashtresat penale jane gjurme me shkrim te veprimeve proceduralo- penale te kryera ne procedure te cilat perpilohen sipas ligjit dhe kerkesave te procedures penale. LLOJET E PARASHTRESAVE PENALE Parashtresat me natyre penale jane:procesverbalet, regjistrimet me video dhe audio incizim, aktet akuzuese dhe aktet gjyqesore. PROCESVERBALI Procesverbali eshte shkrese permes se ciles dokumentohet cdo veprim i kryer ne procedure penale. Procesverbalin e shkruan procesmbvajtesi i gjykates, e kur veprimet merren nga prokurori procesmbajtesi i prokurorise. Ne disa rastre, KPP ka parapare qe procesverbali te ndermerret nga personi i cili e kryen veprimin. Procesverbalin e dikton personi i cili e kryen veprimin. Ne te shenohet emertimi i organit para te cilit kryhet veprimi, emrat dhe mbiemrat e personave te pranishem si dhe lenden penale ne te cilin zhvillohet veprimi.

Procesverbali duhet ti permbaje te dhenat thelbesore per zbatimin e veprimit te ushtruar. Kur veprimi nuk ka mundur te kryhet pa nderprerje, ne procesverbal shenohet dita dhe ora kur eshte bere nderprerja si dhe dita e ora kur veprimi hetimor eshte vazhduar. Procesverbali duhet te mbahet me rregull. Ne te nuk eshte e lejueshme te shlyhet, te shtohet e ndryshohet asgje, kurse vendet e vijezuara duhet te mbesin te lexueshme. Nese duhet ndryshuar dicka kjo duhet te behet ne fund te procesverbalit dhe te vertetohen nga te pranishmit. Procesverbalin e nenshkruan personi i cili merret ne pyetje. Kur ai permbane me shume se nje faqe personi i tille nenshkruan ne secilen faqe. Pastaj, procesverbalin e e nenshkruan perkthyesi nese ka pasur, deshmitaret, e ne rastin e kontrollimiut edhe personi i cili kontrollohet. Ne rast se procesverbalin nuk e nenshkruan procesmbajtesi, ate e nenshkruajne personat qe marrin pjese ne procedure. Nese personi qe duhet te nanshkruaje procesverbalin eshte analfabete ai ne vend te nenshkrimit ve shenjen e gishtit tregues te dores se djathte. Kur gishti i tille mungon, ateher vehet shenja e gishtit tjeter, por shenohet se nga cili gisht rrjedh sheja.

Regjistrimet dhe transkripti i regjistrimeve me video dhe audio incizim

Regjistrimet ne fjale gjithashtu paraqesin forme permes se ciles dokumentohet kryerja e veprimeve te caktuara procedurale. Pra, prokurori publik, gjyqtari i procedures paraprake dhe kryetari i trupit gjykues mund te urdherojhne qe marrja ne pyetje te regjistrohet ne video dhe audio incizim. Ne kete drejtim kerkohet qe: 1.Personi qe merret ne pyetje ne gjuhen qe ai e flet ose e kupton duhet te njoftohet se marrja ne pyetje e tij do te regjistrohet ne incizin audio vizual, keshtu qe ai kete mund ta kundershtoje. Fakti i ketij njoftimi gjithsesi regjistrohet. 2.Incizimi duhet te permbaje te dhenat qe permban procesverbali, njoftimin lidhur me ceshtjen penale etj. 3.Ne rast nderprerje gjate marrjes ne pyetje, fakti dhe koha e nderprerjes regjistrohet para se te perfundoj inciziumi auidio vizual. 4.Ne fund personit te marre ne pyetje duhet ofruar mundesia qe te shtoje ate qe deshiron. Krahas kesaj perpilohet edhe transkripti i cili duhet te permbaje: 1.Faktin se marrja ne pyetje eshte regjistruar ne menyre auditive dhe vizuale, 2.Emrin e personit qe ka ber regjistrimin. 3.Faktin se personi qe merret ne pyetje eshte njoftuar per kete ceshtje. 4.Nese incizimi eshte repredukuar. 5.Emrin e personit qe merr nje kopje te incizimit dhe 6.Vendin ku ruhet incizimi. Personat e autorizuar zyrtar mund te vendosin qe regjistimi auditiv te zbatohet edhe ndaj personave te cilet nuk jane te pandehur.

Pos marrjes ne pyetje mund te regjistrohet edhe ndonje veprim tjeter hetimor. KPP ndalon ne menyre shprehimore regjistrimet topografike, filmike, televizive tej. AKTET AKUZUAES Aktet akuzuese jane disa lloje: 1.KALLEZIMI PENAL Kallezimin penal mund ta parqese policia, por edhe subjektet tjere te autorizuar, kur ekziston dyshim i bazuar se eshte kryer vera peanle. Kallezimi penal i parqitet prokurorit publik kompetent, i cili vendxos se a do ta hedh poshte ate apo do ta zbatoje hetimin. 2.AKTAKUZA Aktakuza eshte akt akuzues te cilken mund ta parqese prokurori publik ose paditesi subsidiar. Aktakuza eshte karakteristike per proceduren penale te rregullt, per veprat penale per te cilat eshte parapare denimi mbi tre vjet burgim. KPP e rregullon ne detaje permbajtjen e ketij akti akuzues. 3.PROPOZIMAKUZA Edhe kete akt e paraqet prokurori publik dhe paditesi subsidiar. Ky akt eshte karakteristik per roceduren e shkurter. Permbajtja e ketij akti eshte me e thjeshte se e aktakuzes.

4.padia private Eshte akt akuzues te cilin mund ta paraqese paditesi privat. Eshte akt karakteristik per proceduren e shkurter. Padiia proivate duhet te permabje: emrin dhe mbiemrin e te pandehurit dhe shenimet personale kur dihen, pershkrimin e vepres penale, gjykaten e cila do te mbaje shqyrtimin, propozimin per provat qe duhet marre dhe propozimin qe i pandehuri te shpallet fajtor. 5.Propozimi i arsyetuar i prokurorit publik per shqiptimin e mases edukative apo te denimit ndaj te miturit Eshte akt akt akuzues ne baze tete cilit fillohet e zhvillolohet procedura penale per te mitur. Propozimi duhet te perfshije: emrin dhe mbiemrin e te miturit, emertimin ligjor te vepres poenale, provat dhe rrethanat qe vertetojne kryerjen e vepres penale, informatat mbi raportet e mbledhura, perfshire anketat speciale dhe propozimin per shqiptimin e mases edukative ose te denimit. Kete akt e perpilon prokurori dhe ai eshte rezultat i procedures paraprake. Propozimi i paraqitet gjykates kompetente ne forme te shkruar. Ai dergohet ne kopje te mjaftueshme.

6.Propozimi i prokurorit publik per shqiptimin e mases trajtim i detyrueshem psikiatrk Ky akt akuzues paraqitet kur vleresohet se i pandehuri ka kryer veper penale ne gjendje te paaftesise mendore ose ne gjendje te aftesise mendore te zvogluar dhe nese ekziston rrezik serioz qe i pandehuri te vazhdoje te kryej veper penale

Vendimet gjyqesore
Vendimet gjyqesore po ashtu jane te llojllojshme. AKTGJYKIMI, aktvendimi mbi pushimin e mases edukative etj. Aktvendimet mund te merren gjate gjithe zhvillimit te procedures penale. Pervec gjykates merr edhe prokurori publik. AKTVENDIMI Eshte vendim gjyqesor me te cilin gjykata, si rregull, zgjidh ceshtjet procedurale, n erend te pare ceshtjet qe kane te bejne me drejtimin e procedures penale. I tille eshte aktvendimi mbi zbatimin e hetimeve, shtyrjen dhe nderprerjen e shqyrtimit gjyqesor etj. Perjashtimisht, me aktvendim zgjidht edhe ceshtja kryesore. I tille eshta aktvendimi mbi pushimin e hetimeve AKTGJYLIMI Aktgjykimi eshte akt gjyqesor me te cilin gjykata e zgjidh ceshtjen penale. Me te zgjidhen ceshtjet jiuridiko- penale dhe proceduralo- penale. Si rregull aktgjykimi i formes se prere e ka fuqine e ligjit ne ceshtjen konkrete. Perjashtim ketu ben aktgjykimi me te cilin refuzohet akuza. URDHERI Urdheri si vendim gjyqesor perdoret per drejtimin e procedures penale. Urdher japin gjykatat dhe organet tjera. Urdheri nuk permban fare arsyetim. Urdher i vecante eshte: urdheri per shoqerimin e te pandehurit, caktimin e shqyrtimit gjyqesor etj.

Marrja dhe komunikimi i vendimeve

Vendimet gjyqesore merren ne menyre individuale dhe kolegjiale. Ne menyre individuale vendime marrin. Vendimi ne trup gjykues merret pas keshillimit dhe votimit dhe ai miratohet kur ai votohet nga shumica e anetareve te trupit. KryetariiI trupit gjykues kujdeset per shqyrtim te gjithanshem te te gjitha ceshtjeve.. Kur votat ndahen votohet deri sa te arrihet shumnica. Kur me rastin e votimit shtrohen disa ceshtje, fillimisht votohet per ceshtjet bazike e pastaj per ceshtjet me pak te rendesishme. Keshtu, nese shtrohet per votim ceshtja e kompetences dhe ajo e plotesimit te procedures, se pari votohet per kompetencen e pastaj per te dyten. Keshillimi dhe votimi mbahen ne sance te mbyllur dhe ne te merrin pjese vetem anetaret e trupit gjykues dhe procesmbajtesi. Vendimi i marre u komunikohet paleve gojarisht, e kur mungojne u dergohet kopja e vendimit. FORMA E PRERE DHE EKZEKUTUEHMERIA Procedura penale e filluar duhet te perfundoj me vendim gjyqesor. Vendimi merre formen e prere atehere kur nuk mund te atakohet me ankese ose ankesa ndaj tij nuk eshte e lejuar. Vendimi gjyqesor merr formen e prere kur: palet kane hequr iore nga mundesia e paraqitjes se ankeses, kur ka kaluar afati ligjor i ankeses, kur pas paraqitrjes se ankeses ajo eshte terhequr, kur ankesa eshte hedhur si e paafatshme ose e palejuar etj.

Ekzekutueshgmeria e vendimeve
Vendimi para se te ekzekutohet duhet te marre formen e prere. Ai behet Iiekzekutueshm pasi te behet dorezimi pales dhe kur per zbatimin e tij nuk ka pengesa ligjore. Vendimi behet i ekzekutueshem pasi te kaloje afati per ankese kur kunder tij nuk eshte paraqitur fare ankese, ose nga dita e heqjes dore prej ankeses. Ceshtjet qe lidhen me ekzekutimin rregullohen me Ligjin per ekzekutimin e sanksioneve penale. Aktvendimi si rregull ekzekutohet pasi te marre formen e prere. Urdheri, si rregull, ekzekutohet menjehere dhe ai ekzekutohet nga organi qe e ka marre. DISA LLOJE TJERA TE PARASHTRESAVE Si parashtresa numerohen edhe: Mjetet juridike, kundershtimi, kerkesat e ndryshme etj. DERGIMI I PARASHTRESAVE Dergimi i parashtresave , ne parim ,behet me poste. Por, ato mund te dergohen edhe nepermjet organit kompetent komunal, zyrtarit te organit qe ka nxjerre shkresen etj. Shkresa, si rregull, i dergohet organit te cilit i adresohet. Nese personi i tille nuk gjendet atehere lihet njoftimi me shkrim te ndonjeri prej te afermve te atij personi qe ai te gjendet ne banesen e tij diten e oren e caktuar. Kur ai edhe tani uik gjendet shkresa i lihet kujdestarit te tij ose fqiut.

Rrjedhimisht, ligjvenesi ka parapare disa situata kur shkresa dergohet personalisht. Keshtu, te pandehurit personalisht i dergohet thirrja per marrje ne pyetje ne proceduren paraprake. Te pandehurit qe nuk ka mbrojtes personalisht I dergohet aktakuza, propozimakuza, aktgjykimi etj. Policeve shkresat u dergohen permes komandes se tyre. Derguesi dhe marresi i shkreses nenshkruajne aktin e dorezimit te shkreses. Ketu shenohet dita e dorezikmit. Kur marresi nuk din shkrim- lexim ose refuzon ta nenshkruaj ate, derguesi shenon daten e dergimit me shenimin se eshte refuzuar nenshkrimi. SHIKIMI I SHKRESAVE KPP e rregullon edhe ceshtjen e shikimit te shkresave. Sipa ketij Kodi ne asnje faze te procedures penale mbrojntesit nuk mund ti mohohet shikimi i shkresave lishur me procesin e marrjes ne pyetje te te pandehurit. Mbrojtesi, pas perfundimit te hetimit ka te drejte edhe ti kopjoje shkresat e caktruara. Pervec ne gjykate mbrojtesi ka te drejte ti shikoj shkresat edhe ne prokurori publike. Edhe ketu, varesisht nga rasti, lejohet kopjimi i shkresave te ndryshme. Shikimi e koppjimiiI shkresave i lejohet edhe te demtuarit dhe perfaqesiuesit te tij ligjor dhe me prokure. Natyrisht ketu duhet te konstatohet interesi i padyshimit i te demtuarit per ti shikuar ato shkres. Prokurori ose gjykata mund te refuzoj te demtuarin qe ti shikoje shkresat, edhe pse eshte vertetuar interesii i tij legjitim, nese kete e kerkojne interasat e te pandehurit ose te personave te tjere dhe ai intrers tejkalon interesin e te demtuarit.

XI.Masat per sigurine e pranise se te pandehurit ne procedure penale, per pengimin e kryerjes se vepres penale dhe per sigurim te zhvillimit me sukses te procedures penale
Keto masa hapin shtigje, apo krijojne kushte per ndermarrje te veprimeve procedurale permes te cilave vertetohen fakte relevante te rendesishme per realizimin e qellimit perfundimtar te procedures penale. Keto masa i sherbejne realizimit te procedures penale. Ne vazhdim do te flitet per masat e para. MASAT PER SIGURIMIN E TE PANDEHURIT NE PROCEDURE PENALE DHE PENGIM TE KRYERJES SE VEPRES PENALE Procedura penale zhvillohet me pjesemarrjen e shume subjekteve procedurale. Qe zhvillimi i procedures penale te kete rrjedhe normale dhe ne perputhje me afatet procedurale eshte parapare mundesia e ndermarrjes se nje sere masash. Ne mesin e ketyre masave bejne pjese edhe ato me te cilat sigurohet prania e subjekteve procedurale ne procedure penale. Si masa te tilla KPP konsideron: 1.Thirrjen, 2.Urdherarrestin, 3.Premtimin e te pandehurit se nuk do te brakstise vendqendrimin, 4.Ndalimin per tiu afruar vendit ose personit te caktuar, 5.Paraqitjen ne stacionin policor, 6.Dorzanine, 6.Arrestn shtepiak dhe 7.Paraburgimin.

Gjykata gjate vendosjes se cilen mase do ta zbatoje duhet te marre parasysh kushtet e percaktuara per zbatimin e mases konkrete si dhe te mos zbatoje mase me te rende kur per arritjen e qellimit mjafton te zbatohet mase me e lehte. 1.THIRRJA Thirrja eshte masa themelore dhe me e bute nepermjet se ciles sigurohet prania e presonit te pandehur ne procedure penale. Thirrjen te pandehurit ia dergon gjykata. Ajo dergohet ne zarf te mbyllur, e cila duhet te permbaje emrin dhe adresen e gjykates, emrin dhe mbiemrin e te pandehurit, percaktimin e vepres penale me te cilen ngarkohet, vendin, diten dhe oren kur i pandehuri duhet te paraqitet, njoftimin se thirret si i pandehur dhe paralajmerimin se per moslajmerim do te jepet urdherarresti, vulen zyrtare dhe emrin e gjyqatyrit qe therret, Kur i pandehuri thirret per here te pare njoftohet mbi te drejten per te angazhuar mbrojtes. Ne menyre qe te mos kete pengesa ne dergimin e thirrjes KPP ka parapare detyren e te pandehurit qe te njoftoje gjykaten menjehere nese e nderron vendqendrimin. Per kete detyrim i pandehuri njoftohet me rastin e marrjes ne pyetje per here te pare, ose me rastin e dorezimit te aktakuzes, propozimakuzes ose padise private. I pandehuri qe nuk mund ti pergjigjet thirrjes per shkak te semundjes ose pengeses tjeter te paevitueshme, ai pyetet ne vendin ku sillet, ne ndertesen e gjykates ose ne vendin tjeter, ose marrja ne pyetje shtyhet.

2.URDHERARRESTI Eshte mase per sigurimin e prezences se te pandehuriut ne procedure te cilen, me kerkese te prokurorit publik, e leshon gjyqtari i procedures paraprake ose kryetari i trupit gjykues. Urdherarrsti mund te leshohet edhe me kerkese te policise kur ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer veper penale, mund te fshihet ose ike, asgjesoje e falsifikojhe provat materiale, ndikon ne deshmitar, ekzistojne supozimet se ai do te perseris vepren penale etj. Kjo mase mund te jepet edhe ne rastet kur i pandehuri nuk i eshte pergjigjur thirrjes se gjykates. Urdherarresti leshohet me shkrim dhe perfshine: emrin dhe mbiemrin e personit, te dhenat tjera personale, percaktimin e vepres penale, bazen mbi te cilen leshohet urdheri, vulen zyrtare dhe nenshkrimin. Urdherarrestin e ekszekuton policia. Ne kete rast atij Iidorezohet urdheri dhe kerkohet nga ai qe ta shoqeroje. Nese i panbdehuri refuzon shoqerimin, atehere aiiI dergohet gjyqtarit qe ka leshuar urdherin forcesrisht. Kur urdherarresti eshte leshuar per polic ose rojtar te institucioneve ku jane vendosur personat e privuar lirie, ligjvenesi ka percaktuar se ai ekzekutohet nepermjet ndermjetesimit te komandes ose eprorit te tyre. Personi i arrestuar duhet te informohet mbi arsyet e arrestimit ne kohen e arrestimit dhe ate ne gjuhen qe ai e kupton.

3.Premtimi i te pandehurit se nuk do te braktise vendqendrimin Kjo mase konsiston ne kufizimin e lirise se qarkullimit te te pandehurit pa heqje te lirise dhe zbatohet nga gjykata kur ekziston dyshimi i bazuar se ai ka kryer veper penale dhe ka arsye per dyshim se i pandehuri do te fshihet, te shkoje ne vend te panjohur ose largohet nga Kosova. Me rastin e zbatimit te kesaj mase gjykata kerkon nga i pandehuri premtimin se nuk do te fshihet ose largohet nga vendqendrimi pa lejen e gjykates, me crast ky pohim regjistrohet ne procesverbal. Me rastin e dhnies s premtimit, i pandehuri paralajmrohet se kundr tij mund t caktohet paraburgimi po qe se nuk e respekton premtimin. Premtimi i t pandehurit se nuk do t braktis vendqndrimin mund t zbatohet si mas e pavarur, por edhe si mas plotsuese me dorzanin. Gjykata q cakton masn e premtimit t t pandehurit se nuk do t braktis vendqndrimin, mund t vendos q t pandehurit ti konfiskohet prkohsisht dokumenti i udhtimit. Kundr akvendimit pr konfiskim t dokumentit mund t ushtrohet ankes, por ajo nuk ka forcn q t pezulloj ekzekutimin e tij.

4.Ndalimi pr tiu afruar vendit ose personit t caktuar Ndalimi i t pandehurit pr tiu afruar vendit apo personit t caktuar sht mas t ciln gjykata kompetente e ndrmerr me qllim t pengimit t rikryerjes s veprs penale, ose me qllim q t sigurohet zhvillim i suksesshm i procedurs penale. Gjykata do ta zbatoj kt mas kur: 1.Ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepr penale dhe 2.Ekziston rreziku se i pandehuri do t fshihet ose kur ekzistojn rrethana q tregojn se ekziston rrezik i ikjes s tij ose kur ndalimi i tij mund t zvogloj rrezikun q i pandehuri ti asgjsoj provat e veprs penale, t ndikoj n dshmitar, n bashkryers ose bashkpjesmarrs pas kryerjes s veprs, n prsritjen e veprs penale, n prfundimin e veprs penale t tentuar ose n kryerjen e veprs penale t kanosur. Mbi zbatimin e ksaj mase gjykata vendos me aktvendim, pjes e t cilit, prve tjerash, duhet t jet edhe arsyetimi q prcakton prmbushjen e rrethanave t lartcekura dhe nevojn pr zbatimin e nj mase t till. Me rastin e caktimit t ksaj mase gjykata gjithsesi duhet t prcaktoj edhe largsin e distancs nga vendi i specifikuar ose nga personi t cilin i pandehuri qllimisht nuk duhet ta kaloj. Nse i pandehuri vepron n kundrshtim me kushtet e vna t ksaj mase, gjykata kundr tij do t caktoj paraburgimin. Natyrisht, gjykata duhet ta informoj me koh t pandehurin pr pasojat t cilat mund ta godasin at nse nuk i respekton kushtet e vendosuara. Ligjvnsi ka parapar se dispoziatat e KPP lidhur me paraburgimin zbatohen prshtatshmrisht n shtjet q kan t bjn me caktimin, kohzgjatjen, vazhdimin dhe pushimin e mass s till.

1.5.Paraqitja n stacionin policor Paraqitja n stacionin policor sht gjithashtu mas e cila sht n funksion t sigurimit t prezencs s t pandehurit n procedur penale. Prmes zbatimit t ksaj mase gjykata vendos q i pandehuri t parqitet her pas here n koh t caktuar n stacionin policor, n regjionin ku i pandehuri ka vendbanimin apo vendqndrimin, ose vendin ku i pandehuri sht ndodhur n momentin e dhnies s urdhrit. Kt mas gjykata do ta zbatoj n rastet kur: 1.Ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri i till ka kryer vepr penale dhe 2.Ka arsye pr t dyshuar se i pandehuri do t fshihet, do t shkoj n vend t panjohur ose do t largohet nga Kosova. Gjykata mbi zbatimin e ksaj mase vendos me aktvendim, i cili, prve tjerash, duhet t prfshij edhe informatat q prcaktojn prmbushjen e kushteve t larcekura dhe nevojen pr zbatimin e nj mase t till. N rast se ndodh q i pandehuri ti shkel kushtet e dhna me aktvendim gjykata ndaj tij mund t caktoj paraburgimin. Pr kt dhe pasojat tjera gjykata duhet ta njoftoj me koh t pandehurin. Gjykata, krahas mass s paraqitjes n stacionin policor mund t marr aktvendim edhe pr konfiskim t prkohshm t dokumentit t udhtimit t t pandehurit. Kundr ktij aktvendimi sht e lejuar ankesa por ajo nuk e pezullon ekzekutimin e tij. Ligjvnsi ka parapar se me rastin e zbatimit t ksaj mase prshtatshmrisht mund t zbatohen dispozitat mbi caktimin e paraburgimit, si dhe ato mbi kohzgjatjen, vazhdimin dhe pushimin e tij. Nse arsyet e lartcekura mbi caktimin e ksaj mase vazhdojn t qndrojn edhe pas kalimit t kohzgjatjes s mass, gjykata mund t vendos q koha e zbatimit t ksaj mase t zgjatet.

6.Dorzania Dorzania si mas pr sigurimin e t pandehurit n procedur penale konsiston n deponimin e shums s caktuar t parave nga i pandehuri, apo dikush tjetr n emr t tij, pr t zvendsuar paraburgimin. N kt rrjedh, gjykata mund t urdhroj q i pandehuri t mbrohet n liri ose t lirohet nga paraburgimi prmes deponimit t parave kur: 1.Ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepr penale; 2.Ekziston rreziku q i pandehuri t ik; 3.Nuk dyshohet pr vepr penale t dnueshme me t paktn pes vjet burgim sipas kapitujve te caktuar me KPP 4.Ekziston rreziku se i pandehuri mund t prsris veprn penale, t prfundoj veprn e tentuar penale, ose t kryej veprn penale t ciln sht kanosur ta kryej; 5.Premton se nuk do t fshihet ose pa leje nuk do t braktis vendqndrimin e tij dhe 6.Premton se nuk do ta prsris veprn penale, ta prfundoj veprn e tentuar penale ose ta kryej veprn penale t ciln sht kanosur ta kryej. Dorzania caktohet me aktvendim t gjyqtarit t procedurs paraprake, kurse pas ngritjes s akatakuzs at e cakton kryetari i trupit gjykues. Para se t merret nj aktvendim i till duhet t dgjohet prokurori publik, kur vepra penale ndiqet sipas detyrs zyrtare. Shuma e parave t cilat deponohen n emr t dorzanis caktohet n baz t peshs s veprs penale, rrethanave personale e familjare t t pandehurit dhe gjendjes materiale t personit q jep dorzanin. N kt rrjedh, dorzania mund t jepet me para t gatshme, me letra me vler, me sende t tjera t luajtshme me vler t konsiderueshme etj. Nse i pandehuri, prkundr pretimit t dhn, largohet ather gjykata do t marr akvendim t posam me t cilin caktohet q vlera e dhn si dorzani t derdhet n buxhet. Po qe se i pandehuri q gjendet nn dorzani, prkundr premtimit t dhn, nuk u prmbahet kushteve t dorzanis, gjegjsisht nuk i prgjigjet thirrjes s br me rregull dhe mungesn nuk e arsyeton, prgatitet t largohet, ose kur gjat kohs sa sht n liri paraqiten arsye tjera ligjore pr paraburgimin e tij, dorzania hiqet dhe i pandehuri paraburgoset. Dorzania hiqet kur procedura penale pushohet me aktvendim t forms s prer ose me aktgjykim t forms s prer. Me heqjen e dorzanis, parat e gatshme t depozituara, letrat me vler, sendet me vler dhe sendet tjera t luajtshme me vler t konsiderueshme kthehen dhe hipotekat hiqen.

7.Arresti shtpiak Arresti shtpiak sht mas pr sigurin e t pandehurit n procedur penale e cila konsiston n vendosjen e detyrimit ndaj t pandehurit q ai t mos largohet nga lokalet ku ka vendbanimin ose vendqndrimin apo nga institucioni publik ku ndodhet pr trajtim ose prkujdesje. Gjykata do t caktoj arrestin shtpiak pr t pandehurin kur: 1.Ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepr penale; 2.Ekziston rreziku se ai do t fshihet, kur identiteti i tij nuk mund t vrtetohet ose kur ekzistojn rrethana t tjera q tregojn se ekziston rrezik i ikjes s tij; 3.Ka arsye pr t besuar se i pandehuri do t asgjsoj, fsheh, ndryshoj ose falsifikoj provat e veprs penale, ose kur rrethanat e posame tregojn se ai do t pengoj rrjedhn e procedurs penale duke ndikuar n dshmitar, n t dmtuarin ose bashkpjesmarrs dhe 4.Pesha e veprs penale, mnyra dhe rrethanat n t cilat sht kryer vepra penale, karakteristaikat personale t t pandehurit, jeta e mparshme e tij, ambienti dhe kushtet nn t cilat ai jeton ose ndonj rrethan tjetr personale tregojn rrezikun se ai mund t prsris veprn penale, ta prfundoj veprn e tentuar penale ose ta kryej veprn penale t ciln sht kanosur ta kryej. Caktimin e kesaj mase e ben gjykata kompetente. Megjithate, gjykata mund ti lejoj te pandehurit qe per kohe te caktuar te largohen nga lokalet ku e mbajne arrestin, kur kjo eshte e nevojshme per kreyrjen e ndonje pune. Mbikqyrjen e zbatimit te kesaj mase e ben gjykata permes policise. Kur kushtet mbi te cilat eshte vendosur kjo mase nuk kaloje as pas kalimit te kohezgjatjes se saj gjykata, me propozim te prokurorit, mund te vendose per zgjatjen e afatit te saj.. Te pandehurit ka mundesi qe ti merret dokumenti i udhetimit. Gjykata mund te caktoje paraburgimin per te pandehurin i cili pa leje shkel aktvendimin.

8.Arrestimi i perkohshem dhe ndalimi policor Keto masa jane mjaft te shpeshta ne shoqerine bashkekohore. Kete mase e autorizon prokurori dhe e zbaton policia. Kjo mase aplikohet ndaj personit i cili eshte kapur ne flagrance me rastin e kryerjes se vepres penale. Rrjedhimisht, policia mund te arrestoje dhe ndaloje personin kur: 1.Ekziston dyshim i bazuar se ai ka kryer vepr penale q ndiqet sipas detyrs zyrtare; 2.Arrestimi dhe ndalimi sht i nevojshm pr identifikimin e personit, verifikimin e alibis, mbledhjen e informacioneve dhe t dhnave pr veprn penale n fjal dhe 3.Ekziston frika se i dyshuari do t fshihet, kur identiteti i tij nuk mund t vrtetohet ose kur ekzistojn rrethana tjera q tregojn se ekziston rrezik i ikjes s tij; kur ka rasye pr t besuar se ai do ti asgjsoj, fsheh, ndryshoj e falsifikoj provat e veprs penale etj. Ndalimi ne polici nuk mund te kaloje 72 ore nga koha e arrestimit. Pas kesaj kohe gjyqtari i procedures paraprake e liron te pandehurin pervec kur urdheron paraburgimnn. Me rastin e arrestimit personi i arrestuar duhet ten joftohet mbi te gjitha te drejtat qe atij i takojne:

1.T drejtn n ndihm t menjhershme t mbrojtsit pas arrestimit sipas zgjedhjes s tij; 2.T drejtn t komunikoj n mnyr konfidenciale me mbrojtsin e tij gojarisht dhe me shkrim; 3.T drejtn q t informohet n gjuhn q ai e kupton pr arsyet e arrestimit; 4.T drejtn t hesht dhe t mos prgigjet n asnj pyetje, prve dhnies s informatave mbi identitetin e tij; 5.T drejtn q t'i sigurohet prkthim falas nse nuk e kupton ose nuk e flet gjuhn e policit; 6.T drejtn q t shfrytzoj ndihmn e mbrojtsit dhe ti caktohet mbrojts nse nuk ka mundsi t paguaj pr ndihm ligjore; 7.Pr arrestimin e tij t lajmroj ose t krkoj nga policia ta lajmroj antarin e familjes ose ndonj person tjetr sipas zgjedhjes s tij. N rastet kur personi i arrestuar sht nn moshn 18 vjeare policia duhet ta njoftoj menjher prfaqsuesin e tij ligjor, e kur kjo sht e pamundur njoftohet Qendra pr pun sociale.; 9.T ket kontroll dhe trajtim mjeksor duke prfshir edhe trajtimin psikiatrik. Ai ka t drejt t kontrollohet nga mjeku i prgjithshm, specialisti dhe dentisti; 10.T drejtn n tri racione ushqimi n dit nse sht daluar m tepr se 12 or dhe 11.T drejtn q brenda 24 orve t'i sigurohen s paku tet or pushim pa ndrprerje.

Per cdo person te arrestuar policia mban dosje te vecante e cila perfshine: T dhnat personale t t arrestuarit; 1.Arsyet e arrestimit; 2.Veprn penale pr t ciln dyshohet; 3.Autorizimin ose njoftimin e prokurorit publik; 4.Vendin, datn dhe kohn e sakt t arresitimit; 5.Rrethanat e arrestimit; 6.fardo vendimi t prokurorit publik ose oficerit t policis lidhur me ndalimin; 7.Vendin e ndalimit; 8.Identitetin e oficerit policor dhe prokurorit publik prkats; 9.Njoftimin gojor dhe me shkrim q i sht br personit t arrestuar mbi t drejtat e tij t prmendura m lart; 10Informimin mbi ushtrimin e t drejtave q i takojn, veanrsht lidhur me mbrojtsin, lajmrimin e antarve t familjes ose personave t tjer prkats; 11.Ndrmarrjen e nj ekzaminimi mjeksor ose sigurimin e trajtimit mjeksor dhe 12.Infromacionin mbi kontrollin e prkohshm t siguris s personit dhe prshkrimin e sendeve t marra nga personi n kohn e arrestimit ose gjat ndalimit. Policia mbi cdo sance te marrjes ne pyetje mban procesverbal. Ato ruhen ne polici 10 vjet nga dita e perfundimit zyrtar te procedures penale.

Paraburgimi Paraburgimi eshte masa me e rende e sigurimit te prezences se te pandehurit ne procedure penale. Kjo eshte keshtu nga se me kete mase te pandehurit Iikufizohet liria e levizjes, si e drejte themelore e tij. Per kete arsye KPP ka parashikuar se paraburgimi mund te caktohet vetem nen kushtet e percaktuara me KPP. Po ashtu, KPP kerkon qe paraburgimi te kufizohet ne kohen me te shkurtar te mundshme dhe se ai duhet te hiqet posa te pushojne shkaqet e caktimit te tij. I pandehuri ka te drejte ne mbrojtes. Kur ai nuk e cakton ate , eshte prindi, bashkshorti ose personi tjeter i autorizuar me ligj ai qe mund ia caktoj atij mbrojtesin. I pandehuri ka te drejte te komunikoj me mbrojtesin e tij ne menre kofidenciale me goje ose me shkrim, pastaj ai ka te drejte te heshte, ne ushqim ne tri racione ditore etj. Sipas KPP shkaqet per caktimin e paraburgimit jane: 1.Ekziston dyshimi i bazuar se ai ka kryer vepr penale; 2.Ekziston rreziku se ai do t fshihet, kur identiteti i tij nuk mund t vrtetohet ose kur ekzistojn rrethana t tjera q tregojn se ekziston rrezik i ikjes s tij; 3.Ka arsye pr t besuar se ai do t asgjsoj, fsheh, ndryshoj ose falsifikoj provat e veprs penaleetj. 4.Pesha e veprs penale, mnyra ose rrethanat n t cilat sht kryer vepra penale, karakteristikat e tij personale, jeta e mparshme, ambienti dhe kushtet n t cilat i dyshuari jeton ose ndonj rrethan tjetr personale tregojn rrezikun se ai mund t prsris veprn penale, ta prfundoj veprn e tentuar penale ose ta kryej veprn penale t ciln sht kanosur ta kryej.

Paraburgimi i caktuar vetem per shkak te faktit se nuk eshte ditur identiteti i te pandehurit nderpritet posa te mesohet ky fakt. Paraburgimin e cakton gjyqtari i procedures paraprake ne baze te kerkeses se prokurorit publik. Ne kete sance duhet te jene edhe i paraburgosuri, prokurori publik dhe mbrojtesi. Paraburgimi caktohet me aktvendim me shkrim i cili perfshie: emrin dhe mbiemrin e personit, kohen e sakt te arrestimit, kohen e marrjes ne pyetje per paraburgim, vepren penale me te cilen akuzohet, bazen ligjore per paraburgim, njoftimin per te drejten ne ankese etj. Aktvendimi i tille mund te goditet me ankese brenda 24 oreve duke filluar nga ora e pranimit te tij. Gjykata do te vendose mbi ankesen bazuar ne argumentet dhe kunderargumentet e paleve. Sipas aktvendimit te gjyqtarit te procedures paraprake paraburgimi mund te zgjate e se shumti 1 muaj. Me aktvendim te kolegjit ku afat mund te zgjase edhe per dy muaj te tjere. Sipas KPP paraburgimi para ngritjes se aktakuzes mund te zgjase me se shgumti: 1. Tre muaj per v.p., per te cilen eshte parapare denimi deri ne 5 vjet burgim dhe 2.Gjashte muaj per vp., per te cilat eshte parashikuar denimi mbi 5 vjet burgim. KPP, ne situata te jashtzakonshem dhe te nderlikueshme ka parapare mundesine qe paraburgimi te vazhdohet per me se shumti: 1.9 muaj per vp., per te cilen eshte parapare denimi deri ne 5 vjet dhe 2.12 muaj per v.p., per te cilen eshte parapare denimi me me shume se 5 vjet. Nese aktakuza nuk ngritet brenda ketyre afateve i paraburgosuri duhet te lirohet. Paraburgimi sipas bazave te lartcekura mund te zgjatet vetem me kerkese te prokurorit publik. Ai pos arsyeve duhet te sjell argumentet mbi fillimin e hetimit.

Gjate hetimeve gjyqtari i procedures paraprake, me pelqimin e prokurorit publik, ne cdo kohe mund ta heqe paraburgimin. I paraburgosuri dhe mbrojtesi i tij mund te kerkojne ne cdo kohe nderprerjen e paraburgimit, dhe gjyqtari i procedures paraprake ose kryetari i trupit gjykues duhet te caktojne seancen shqyrtuese mbi shqetesimet e ngritura. N kt rrjedh, gjyqtari i procedurs paraprake ose kryetari i trupit gjykues, n seanc dgjimi do t urdhroj lirimin e menjhershm t t paraburgosurit kur: 1.Pushojn s ekzistuari arsyet e paraburgimit; 2.Ka kaluar afati i paraburgimit i urdhruar nga gjykata; 3.Afati i paraburgimit i caktuar nga gjykata kalon afatet e parapara prej tre, gjasht e dymbdhjet muaj bazuar n kriteret e vendosura pr t cilat sht folur m lart dhe 4.Kur paraburgimi pr ndonj arsye tjetr sht i paligjshm. Pas ngritjes se aktakuzes paraburgimi mund te nderpritet vetem me aktvendim te trupit gjykues. I pandehuri mbahet ne paraburgim ne baze te aktvendimit mbi caktimin e paraburgimit. Aty behet regjistrimi i te paraburgosurit dhe tubohen te dhenat personale te tij te ciolat i referohen: 1. Identitetit dhe gjendjes personale t t paraburgosurit; 2. Aktvendimit mbi caktmin e paraburgimit; 3. Puns s kryer gjat kohs s paraburgimit; 4. Pranimit n institucionin e paraburgimit, dhe kohzgjatjes, vazhdimit apo heqjes s paraburgimit dhe 5.Sjelljes s t paraburgosurit dhe masat disiplinore t cilat eventualisht i jan shqituar atij.

I paraburgosuri mbahet ne lokale te vecanta. Ne te njein lokal nuk mund te vendosen personat e gjinive te ndryshme dhe personat e paraburgosur me ata te burgosur etj. Per qellime sigurie i paraburgosuri mund te transferohet nga lokalet e nje institucioni ne tjetrin. Gjate mbajtjes ne paraburgim nuk guxon te fyhet personaliteti i te paraburgosurit, ai duhet te trajtohet ne menye humane, ndaj tij mund te zbatohen vetem ato masa qe pengojne ikjen e tij dhe komunikimet me persona tjere te cilat mund te jene te demshme. Gjate mbajtjes ne paraburgim, i paraborgosuri ka keto te dereta: 1.T mbaj dhe prdor sende pr prdorim personal, mbajtje t higjens, paisje pr dgjimin e mediave publike, publikime, literatur profesionale dhe sende tjera; 2.Pushim t pandrprer prej tet orsh brenda 24 orve dhe t paktn dy or n dit lvizje n ambient t hapur; 3.T kryej pun t nevojshme pr mbajtjen e rendit dhe pastrtis n lokale. Pvre ksaj, atij mund tu lejohet t punojn n veprimtari q i prgjigjen aftsive fizike dhe mendore brenda mundsive dhe kushteve t cilat i disponon institucioni, 4.T vizitohet nga: A)Farefisi i afrm. B)Prfaqsuesit e zyrs s ndrlidhjes dhe t misionit diplomatik kur i paraburgosuri sht shtetas i vendit t tyre. C)Ombudspersoni i Kosovs ose zvendsi i tij. Ktyre personaliteteve u lejohet t vizitojn t paraburgosurit dhe t korrespondojn me ta pa paralajmrim paraprak, Ata mund te mbejne korrespondence dhe te kene kontakte me persona tjere jasht institucioniut te paraburgimit.

Ligjvenesi ka parapare se ndaj te paraburgosurit problematik te mund te zbatohen masat disiplinore. Keto masa mund te zbatohen atehere kur ai ka bere keto shkelje disiplinore: 1.Sulm fizik ndaj t paraburgosurve t tjer, puntorve t institucionit t paraburgimit ose personave t tjer zyrtar; 2.Prodhimin, pranimin dhe prezentimin e sendeve pr sulm ose arratisje; 3.Prodhimin ose prezentimin e pijeve alkooike e narkotikve dhe shprndarjen e tyre; 4.Shkeljen e rregullave t mbrojtjes n pun, mbrotjes nga zjarri, shprthimet dhe fatkeqsit tjera natyrore; 5.Prsritjen e shkeljes s rendit shtpiak t institucionit t paraburgimit; 6.Shkaktimin e qllimshm t dmit t madh material ose nga pakujdesia e rnd ose 7.Shkeljen fyese dhe t padenj. Kufizimi dhe ndalimi i vizites nuk mund te behet ndaj mbrojtesit, mjekut, Ombudspersonit te Kosoves etj. Ligjvenesi ka parapare se mbikqyerjen e trajtimit te te paraburgosurve duhte ta bej gjyqatri i gjykates kompetente. Kryetari i gjykates dhe gjyqtari i procedures paraprake duhet ta vizitojne te paraburgosurin dhe ti pranojne shqetesimet e tyre.

XIV.Masat per sigurimin e provave materiale dhe te interesave pasurore

Gjate zhvillimit te procedures penale shpeshhere nevoitet te tubohen sende te cilat kane te bejne me provat materiale qe gjenden ne posedim te te pandehurit ose personave tjere. Per sigurimin e tyre KPP parasheh mundesin e endermarrjes se masave te caktuara te cilat zbatohen sipas formes se caktuar dhe duke pasur kujdes ndaj te drejtave te qytetareve. Masa te tilla konsiderohen: 1.Kontrollimi i baneses dhe personit, 2.Masat e fshehta dhe teknike te vezhgimit e hetimit dhe 3.Marrja e perkohshme e sendeve. 1.KONTROLLIMI I BANESES DHE PERSONIT Gjuyqtari i procedures paraprake mund te urdheroje kontrollimin e shtepise, loklaeve tjera dhe te prones se nje personi te caktuar, kur ekziston dyshimi i bazuar se ai person ka kryer veper penale dhe ka gjasa reale qe kontrolli te rezultoje me arrestimin e atij personi ose me zbulimin dhe konfiskimin e provave te rendesishme per proceduren penale. Nga gjyqytari i njejt mund te urdherohet kontrollimi i shtepive e lokaleve tjera te personave te trte te cilet nuk dyshohen per veper penale. Nje kontrollim i tille mund te urdherohet vetem ne rastet kur: 1.Ka gjasa reale se kontrolli do te rezultoje me arrestimin e te pandehurit ose 2.Eshte e nevojshme te ruhen provat e vepres penale ose te konfiskohen sendet perkatese te cilat nuk mund te sigurohen pa zabtimin e kontrollit dhe ka gjasa reale qe ato te gjenden ne ato lokale Gjyqatari mund te iurdheroje kontrollin personal te nje personi kur ka gjasa se te ai do te gjenden provat materiale.

Kontrolli i shtepise behet me uredherkontroll me shkrim te cilin e leshon gjyqtari i procedures paraprake sipas kerkeses se prokurorit, e ne raste urgjente sipas kerkeses se policise gjyqesore. Urdherkontrolli perfshine identifikimin e personit kunder te cilit leshohet urdheri, pershkrimin e vepres penale, shpjegimin e arsyeve per dyshim, pershkrimin e sendeve te kerjuara etj. Urdherkontrollin e ekzekuton policia gjyqesore. Kontroli duhet te zbatohet brenda 48 oresh prej momentit kur eshte leshuar nje urdher i tille. Kontrolli duhet te behet ndermjet ores 6-22, por eshte lejuar, ne raste te vecanta, edhe kontrolli jashta ketij intervali kohor. Kjo ndodhe kur kontrolli nuk ka mundur te perfundoje brenda ores 22 dhe kur ekziston pelqimi i personit te i cili behet kontrolli. Para se te fillohet me kontrollin policia ia dergon urdherin personit te tille, me crast ate e njofton se ka te drejte te kontaktoje me avokatin i cili mund te jete i pranishem gjate kontrollit. Kur pala interesohet per avokat duhet te pritet 2 ore deri te sigurimi i tij, por ne disa raste e fillon kontrollin edhe pa kaluar afati 2 oresh. Para se te fillohet me kontrollin kerkohet nga personi qe vullnetarisht ta dorezoje personin ose sendet qe kerkohen. Konbtrrolli, perjashtimisht mund te behet edhe pa prezentimin e urdherit per kontroll, kur pritet rezistence e armatosur. Gjate kontrollit pronari ka te drejte te jete i pranishem. Po ashtu kerfkohet qe te jene te pranishem edhe dy deshmitar madhore. Gjate kontrollimit te femrave duhet kete veprim ta kryejne femrat. Ligjvenesi lejon hapjen e lokaleve me force por vetem kur pronari nuk lejon hapjen e tyre.

KPP ka rregulluar edhe ceshtjen e kontrollimit te lokaleve ne pronesi publike. Te ky kontroll duhet te jete i pranishem edhe kryesuesi i organit te tille publik. Per cdo kontroll mbahet procesverbal. Kete procesverbalo e nenshkruajne personi i kontrolluar, personi shtepia e te cilit kontrollohet, avokati dhe personat tjere te pranishem. Gjate kontrollimit mund te konfiskohen vetem sendet e shkresat lidhur me qellimin e kontrollimit. Gjate kontrollimit mund te sekuestrohen edhe sendet qe tregojn e ndonje veper tjeter penale dhe ato duhet ti dorezohen menjehere prokurorit publik. KPP lejon mundesine e hyrjes se policise ne shtepin ose lokalet e personit dhe te zbatoje kontrollin pa urdher te gjyqtarit te procedures paraprake nese: 1.Personi perkates pajtohet me kontrollimin, 2.Personi therret ne ndihme, 3.Kryesi i kapur ne flagrance gjate kryerjes se vepres penale duhet arrestuar pas ndjekjes, 4.Arsyet per mbrojtjen e njerezve dhe pasurise kerkojne nje veprim te tille ose 5.Personi kunder te cilit eshte urdheruar kontrolli gjendet ne shtepi ose lokalet tjera. Ne rastin e tille policia nuk harton procesverbal por ben shenim zyrtar. Perjashtimisht, ne raste te ngutshme, kontrollimi mund te filloje edhe ne baze te lejes gojore te gjyqtarit te procedures paraprake. Perjashtimisht, kontrollimi mund te behet edhe pa pranine e deshmitareve kur prania e tyre nuk mund te sigurohet menjehere e kontrollimi eshteiI ngutshem. Ne raste te tilla policia duhet qe brenda 12 oreve ti dergoje raport prokurorit publik dhe gjyqtarit te procedures paraprake. Provat e mbledhura nepermjet kontrollit jane te papranueshme kur: 1. Kontrolli eshte zbatuar pa urdher te gjyqtarit te procedures paraprake dhe ne kundershtim me

Dispozitat e KPP qe rregullojne kete ceshtje; 2.Urdhetri i gjyqtarit te procedures paraprake eshte leshuar ne kundershtim me proceduren e parapare me KPP, 3.Permbajtja e urdherit eshte ne kundershtim me dispspozitat e KPP; 4.Kontrolli eshte zbatuar ne kundershtim me urdherin e gjyqtarit te procedures paraprake; 5.Personat prania e te cileve ka qene e nevojshme nuk kane qene te pranishem ose 6.Kontrolli eshte zbatiuar ne kundershtim me dispozitat e KPP qe rregulojne ceshtjen e kontrollimeve. MASAT E FSHEHTA DHE TEKNIKE TE VEZHGIMIT DHE HETIMIT Keso masash jane: Vezhgimi i fshehte fotografik ose me video, monitorimi i fshehte i bisedave, kontrolli i dergesave postare, pergjimi i komunikimeve nepermjet rrjetit kompjuterik, blerja e simuluar etj. Urdheresen per zbatimin e ketyre masave e bjen gjyqtari i procedures paraprake, Ai duhet te perfshije keto te dhena: 1.Identitetin e zyrtarit te autorizuar te policiose zyrtare ose te prokurorit publik qe ka bere kerkese per zbatiom te urdherit; 2.Deklaraten e plote per faktet qe mbeshtetsin kerkesen dhe 3.Deklaraten e plote per cdo kerkese te mehershme te njohur per kerkuesin qe perfshine personin e njejte. Ligjvenesi ka parapare se ne raste te ngutshme prokurori publik mund te jep urdher te perkohshem per zbatim te ndonje mase te siperpermendur.

Urdheri per zbatimin e ndonjeres prej masave te fshehta duhet te permabje: 1.Emrin dhe adresen e personit qe i nenshtrohet urdherit, 2.Llojin e mases, 3.Arsyet e urdherit, 4.Periudhen brenda se ciles urdheri do te kete efekt, 5.Agjencin e policise gjyqesore te autorizuar per zbatim te urdherit. Urdheri per pergjimin e bisedave telefoniuke perfshine te gjitha elementet qe mundesojne identifikimin e secilit telefon ose pike te qasjes. Urdheri per pergjimin e telekomunikimeve mund te zbatohet nese ekziston dyshimi i bazuar se: 1.I dyshuari shfrytezon telefona te ndryshem me qellim te shmangies nga vezhgimi, 2.Nje telefon apo telefonat e paraqitur qe shfrytezohen nga i dyshuari. Masat e fshehta te pergjimit i zbarton policia gjyqesore. KPP ka parapare se policia gjyqesore mund te simoloje ndonje veper te korrupsionit KPP ka parapare se me rastin e zbatimit te ketij urdheri:1. Personi i cili zbaton urdherin nuk mund te nxise personin tjeter te kryej veper penale te cilen personi nuk do ta kryente sikur te mos ishte interveninmi i personit te tille, 2.Personi i autorizuar qe zbaton urdherin e tille te dhene nuk kryen veper penale. Pergjimi nuk do te zbatohet per komunikimiet ne mes te dyshuarit dhe mbrojtesit te tijj, pervec kur ata bashkarisht jane angazhuar ne veprimtari kriminale. Koha e zbatimit te urdherit eshte maksimalisht 60 dite. Por nen arsye te caktuara masa mund te zgjatet edhe 60 dite te tjera. Per disa masa ripertrirja mund te lejohet vetem nese kane kaluar 360 dite.

Pas pushimit te masave zyrtariiI autorizuar duhet tia dergojw prokurorit te gjitha shkresat, shiritat dhe sendet qe kane te bejne me usrdheri dhe zbatimin e tij. Prokurori publik duhet te njoftoj me shkrim cdo person te perfshire nen urdher. Gjyqtari i procedures paraprake, me kerkese te prokurorit, mjund te urdheroje qe: 1.Personit i cili i nenshtrohet urdherit te mos i lejohet qasje ne sendet e caktuara ose materialet e mbledhura, 2.Detyrimin per te informuar personin qe i eshte nenshtruar urdherit kur nuk ekziston dyshim i bazuar se ai ka kryer veper penale, mund te vonohet por jo me shume se nje vjet. Prova e marre nen zbatimin e masave te tilla eshte e papranueshme nese urdheri per masen dhe zbatimin e saj eshte i paligjshem. KONFISKIMI I PERKOHSHEM I SENDEVE Sendet te cilat mund te sherbejne si prove ne procedure penale dhe qe konsiderohen dobi pasurore e fituar me kryerjen e vepres penale mund te konfiskohen perkohesisht dhe te mbahen nen mbikqyerje dhe kontroll te prokurorit publik. Mbajtesi i sendeve detyrohet ti dorezoje ato. Nese mbajtesi nuk pranon ti dorezoje sendet ai mund te gjobitet, e nese serish refuzon ai mund te burgoset. Burgimi zgjate deri sa te dorezohen sendet ose deri ne perfundim te procedures penale, por jo me shume se nje muaj. Me rastin e konfiskimit duhet shenuar te dhenen qe percakton vendin ku jane gjetur sendet dhe behet pershkrimi i tyre. Per sendet e konfiskuara leshohet vetretimi i konfiskimit.

Ne kuader te sendeve te cilat konfiskohen mund te gjenden edhe shkresat dhe dokumentet e organeve shteterore dhe te ndermarrjeve afariste dhe te personave te tjere juridik. Organet e tilla mund te refuzojne dergimin e shkresave dhe dokumenteve kur konsiderojne se zbulimi i permbajtjes se tyre do te rrezikonte interesin e pergjithshem. Sendet e konfiskuara gjate procedures penale i kethehen pronarit ose poseduesit kur procedura pezullohet ose pushohet dhe nuk ka baze per konfiskimin e tyre. Kur pezullimi i procedures eshte rrjedhoje e arratisjes porokurori mund te kerkoje konfiskim dhe gjyatari mund te lejoj vonese ne kethimin e sendit te konfiskuar. Kur sendi i gjetur tek i pandehuri i takon personit tjeter i cili eshte i panjohur, organi i cili e drejton proceduren penale e pershkruan sendin dhe e shpalle ne tabelen e shpalljeve te kuvendit te komunes ne territorin e se ciles personi jeton. Ne njoftim pronari thirret qe te lajmerohet brenda nje viti, ne te kunderten sendi shitet dhe parate derdhen ne buxhet. Kur sendet kane vlere te konsiderueshme njoftimi mund te behet edhe permes shtypit te perditshem. Kur sendi mund te prishet apo kerkon shpenzime ai shitet me crast vlejne dispozitat mbi proceduren permbaruese. Nese askush nuk lajmerohet brenda viti sendi shitet dhe parate derdhen ne buxhet. Ne raste te kunderta, nese pronari lajmerohet me vone, ai ka te drejte te kerkoje kethimin e sendit ose te hollave ne kontest civil.

Kqyerja dhe rekonstruksioni

Prokurori publik ose gjykata mund te urdheroje kqyerjen ose rekonstruksionin e vendit te ngjarjes per te shqyrtuar provat e mbledhura ose per te qartesuar faktet e rendesishme ne procedure penale. Kqyerjen dhe rekonstruksionin e kryen gjyqtari i procedutres parapake ose kryetari i trupit gjykues, prokurori publik dhe policia. Keta te fundit e realizojne kqyerjen per tu njohur personalisht me gjendjen. I pandehuri dhe mbrojtesi kane te drejte te jene te parnishem ne kqyerje dhe rekonstruksion. Rekonstruksioni kryhet me rikrijimin e fakteve ose te situatave nen rrethanat e te cilave ehste zhvilluar ngfjarja, bazuar ne provat e mbledhura. Gjate rekonstruksionit te ngjarjes duhet pasur kujdes qe te mos shkilet ligji dhe rendi, te mos fyhet morali publik dhe te mos vihet ne rrezik jeta e shendeti i njerezve. Kqyerja dhe rekonstruksioni mund te ndihmohet nga specialiste te mmjeksise ligjore, personeli i transportit dhje ekspete te lemive te tjera. IDENTIFIKIMI I PERSONAVE DHE I SENDEVE Kur eshte e nevojshme te vendoset nese nje deshmitar e njeh personin ose sendin, nga deshmitari i tille se pari kerkohet te pershkruaje dhe te tregoje tiparet dalluese te personit ose sendit te tille. Pas kesaj deshmitarit i tregohet personi me persona te tjere te panjohur ose fotografite e tyre ose sendi me sende tjera te llojit te njejte ose fotografite e tyre. Gjate zbatimit te ketij procesi deshmitarit i behet me dije se nuk detyrohet te zgjedh personin ose sendin ose ndonje fotografi dhe se eshte po aq e rendesishme per te treguar se nuk e njeh persomnin, sendin dhe fotografine sikurse te thoshte se e njeh.

Burimet duhet te garantojne gjetjen e se vertetes ne procedure peale, ashtu qe faktet qe nxirren nga burimet e paparashikuara ne ligj dhe te dyshimta nuk kane vlere te proves. Meqenese prova nuk mund te perdoret kur eshte marre me shkelje te dallimeve te parashikuara me ligj, paperdorshmeria e saj nuk mund te rrjedhe nga shkelja e cdo norme qe dikton rregulla per marrjen e provave. MJETET E PROVES Mjetet e proves paraqiten si burim i proves. Ato jane instrumente permes te cilave transmetohet permbajtja e proves nga burimi i saj deri te gjykata. Si mjete te proves paraqiten personat, sendet dhe veprimet e caktuara. E perbashket e te gjitha mjeteve te proves eshte menyra e perfitimit te provave qe perdoret per vertetimin e fakteve. Megjithate te gjitha veprimet te cilat mund ti ofrojne gjykates burim njoftiomesh perkitazi me ndonje fakt kontestues, jane te lejuara qe te sherbejne si prove, nese nuk jane te perjashtuara shprehimisht me ligj. Ne lidhje me mjetet e proves duhet pasur parasysh keto rregulla: 1.Cdo burim i te dhenave nuk mund te jete burim i proves, 2.Gjate trajtimit te mjeteve te proves gjithsesi duhet pasur parasysh disa kufizime ligjore qe vijne ne shprehje me rastin e perdorimit te tyre, sidomos kur jane ne pyetje mjetet e proves te cilat kane te bejne me marrjen e deklarimit te te pandehurit ose deshmitarit, sic eshte rasti me marrjen e deklarates me mshtrim ose dredhi. 3.Gjate marrjes se mjeteve te proves duhet pasur parasyh kolizionet e interesave te personave.

Perkitazi me mjetet e proves, mund te konkludohet se: 1.E para, perkunder ndalesave ligjore ekzistuese, nuk perjashtohet mundesia qe organi i procedures, ne ndonje rast konkret te devijoje ashtu qe te mos i respektoje rregullat e procedures. 2.E dyta, ligjet proceduralo- penale percaktojne formen e ndermarrjes se veprimeve procedurale, forme te cilen duhet ta respektojne organet e procedures. 3.E treta, Si prova parqiten: deklarimi i te pandehurit, deshmia e deshmitarit, deklarimi i ekspertit, shkresat etj. Gjykata duhet ti shtroje te gjitha provat per shqyrtim para se te merret vendimi gjyqesor. KLASIFIKIMI I PROVAVE Ne te drejten e procedures penale flitet per klasifikime te ndryshme te provave. 1.Provat akuzuese dhe mbrojtese. Provat akuzuese mbeshtesin pretendimet e akuzes, kurse provat mbrojtese mbeshtesin theniet e mbrojtesit- ato jane ne favor te mbrojtjes. 2.Provat e drejtperdrejta dhe te terthorta- Prova e drejtperdrejte provon ekzistimin ose mosekzistimin e faktit kontestues ne menyre te drejtperdrejte (deshmia e deshmitarit). Prova eshte e terthorte atehere kur vertetimin e fakteve per ekzistimin ose mosekzistimin e faktit kontestues e provon ne menyre te terthorte. Provat e terthorta mirren nga burimet e ndryshme, si nga deshmite e deshmnitareve etj. 3.Prova origjinale dhe te prejardhura- Prova eshte origjinale atehere kur ajo merret drejperdrejte nga burimi i proves (deshmnia e deshmitarit). Prova e prejardhur eshte ajo qe mbeshtetet ne nje burim tjeter e jo ne burimin e drejtperdrejte te proves (kopja e dokumentit). 4.Provat personale dhe materiale- Provat personale jane ato ku burim i proves eshte njeriu, kurse prova materiale konsiderohen sendet te cilat jane perdorur per kryerjen e vepres pemnale

5.Provat e plota dhe jo te plota- Prova eshte e plote ateher kur ajo provon ne teresi te verteten ose te paverteten e nje fakti kontestues, ndersa prova jo e plote kete e ben vetem pjeserisht. Klasifikimi i provave kishgte rendesi ne sistemin e teprise ligjore te cmuarjes se provave, ku me pare me ligj ishte caktuar vlera e proves. Tashme ky klasoifikim nuk e ka kete rendesi. OBJEKTI I TE PROVUARIT Objekt i te provuarit jane faktet qe kane lidhje me akuzen qe i behet te pandehurit, me fajesine e tij, caktimin e masave te sigurimit, denimin dhe pergjegjesine nga te cilat varet zbatimi i normave procedurale gjate hetimit e gjykimit. Qe nje fakt te kete vlere ai duhet te kete lidhje me ceshtjen penale. Ne procedure penale duhet te vertetoihen faktet qe kane rendesi per ceshtjen. Ne procedure penale duhet te vertetohen faktet relevante, faktet qe kane lidhje me thelbin e ceshtjes. Pra, faktet te cilat nuk jane te rendesihsme per vertetimin e ceshtjes nuk jane objekt i te provuarit. Zbulimi i te vertetes kerkon konstatimin e plote te te gjitha fakteve qe kane lidhje me ceshtjen. Percaktimi i objektit te te provuarit i jep procedures penale orjentimin e duhur per arritjen e qellimit te provuarit. Roli i gjykates ne percaktimin e objektit te te provuarit ka rendesi te vecante, sepse ajo percakton se cilat fakte konsiderohen te rendesishme per rastin konkret. Objket i te provuarit jane faktet relevante, s bie fjala konstatimi i vendit, kohes dhe rrethanave te kryerjes se vepres penale, fajesia e te pandehurit, motivi, qellimi, rrethanat lehtesuese dhe renduese dhe rrethanat per individualizimin e denimit.

Percaktimi i objektit te te provuarit piksepari mbeshtetet ne aktin akuzues te paditesit dhe ne propozimet e te pandehurit dhe mbrojtesit e tij dhe ne propozimet e te demtuarit te cilat gjykata i cmon si te rendesishme. Si fakte te cilat duhet provuar ne nje ceshtje penale konkrete jane faktet qe kane te bejne me elementet e posacme te vepres penale. Por, te gjitha faktet te cilat mund te sherbejne si prove duhet te vertetohen nga gjykata ne menyre te drejtperdrejte para marrjes se vendimit. Por disa fakte nuk ka rendesi te provohen: 1.Faktet e qarta- konsiderohen ato fake te cilat konsiderohen te njohura per te gjithe, andaj keto nuk eshte e nevojshme te provohen. Keshtu, nuk esht e nevojshme qe nje person i shtyre ne moshe nuk ka nevoj te provohet se a eshte madhor apo jo. 2.Faktet notore- Jane fakte te cilat i jane te njohur nje rrethi te gjere personash. Ato rrjedhin nga e kaluara dhe nuk ka nevoje te provohen. Nuk ka nevoj te provohet se 28 Nenntori eshte dite e flamurit, ose 12 qershori 1999 si dite e mbarimit te luftes ne Kosove. 3.Prezumimet- Disa fakte ne procedure duhet te supozohen, merren se ekzistojne pa u vertetuar ne rastin konkret. Flitet per prezumimet natyrore dhe juridike. Natyrore jane ato te cilat rrjedha natyrore e ceshtjes i prezumon. I tille eshte ai se kryesi i vepres penale eshte njeri normal Prezumnimi juridik ekziston atehere kur ligji prezumon ekzistimin e tij. Keto prezumime jane absolute dhe relative. Prezumimet absolute ndalojne mundesine e provimit te te kundertes. Prezumimi relativ nuk e perjashton mundesine e provimit te te kundertes. Nje prej prezumimeve mjaft te shpeshta eshte ai i pafajesise se te pandehurit.

Barra e proves
Me barre te proves kuptohet e drejta dhe obligimi i subjektit procedural qe te paraqese provat me te cilat verteton faktet relevante ne te cilat bazohet vendimi gjyqesor. KPP nuk ka percaktuar shprehimisht barren e proves. Megjithate bazuar ne poziten e subjekteve procedurale rezulton se barra e provave bie ne paditesin e autorizuar. Atij i takon barra e sigurimit te provave qe deshmojne fajesine e te akuzuarit. Sa i perket te pandehurit, ndaj tij vlen parimi i prezumimit te pafajesise, ashtu qe ai nuk ka detyrime qe te paraqes prova. Por, i pandehuri mund te paraqes prova per mbrojtjen e tij, nese e sheh te nevojshme. Gjykata, bazuar ne rolin aktiv qe ka, asaj i eshte lene nje pjese e obligimit per sigurimin e provave. Pra ajo mund te propozoje prova qe nuk i kane propozuar palet sepse ajo duhet te kujdeset per arritjen e te vertetes objektive te ceshtjes. PROVAT E PAPRANUESHME DHE PASOJAT E PERDORIMIT TE TYRE Gjykata ka rol te vecante ne procedure penale, e ne kete rrjedhe ajo ka peshe edhe te kujdeset edhe rreth provave te cilat ne situaten e dhene mund te jene te papranueshme. Gjykata duhet te kujdeset edhe rreth lejueshmerise dhe perdorimit te disa mjeteve te proves, zbatimiiI te cilave duhet te jete mjaft problematik.

Provat e papranueshme
Sipas KP gjykata nuk mund ta mbeshtese vendimin e saj ne prova te papranueshme. Ne kete drejtim ajo mund te refuzoje kerkesen per marrjen e proves kur: 1.Marrja e proves eshte e panevojshme dhe e tepert, 2.Fakti qe do te provohet eshte i parendesishme per vendimin, 3.Prova eshte teresisht e papershtatshme dhe e paarritshme, dhe 4.Kerkesa behet per te zvarritur proceduren. Sipas KPP prove e papranueshme konsiderohet ajo qe merret me shkelje esenciale te dispozitave te KPP. Sipas KPP parimisht prova te papranueshme konsiderohen keto prova: 1.Deklarimi i te pandehurit ne rastet kur atij i jane shkelur te drejtat e garantuara (perdorimi i gjuhes, e drejta qe te heshte, perkthimi falas etj.) dhe kur deklarimi i tij eshte rrjedhoje e keqtrajtimit. 2.Kur deshmia e deshmitarit eshte marre me force, kanosje ose ne ndonje menyre tjeter te palejuar. 3.Deklarimin i ekspertit ne rastet kur ai nuk mund te caktohet. 4.Kqyrja dhe rekonstruksioni i vendit te ngjarjes pa njoftimin e te pandehurit ose mbrojtesit te tij. 5.Kontrolli i personit ose shtepise i bere ne kundershtim me dispozitat e KPP. 6.Prova e ndermarre permes mases se fshehte eshte mbeshtetur ne urdher te kunderligjshem. KPP ndalon edhe pyetjet kapricioze- supozojne se i pandehuri ka pranuar dicka qe vertete nuk eshte pranuar. Rreth pyetjeve sugjestive, kryqezore etj., edhe sot behen debate te shumta, ashtu qe ligji ka lene mundesine e perdorimit te tyre por duke respektuar ecurinbe ligjore.

Vecimi i proves se papranueshme nga shkresat e lendes dhe pasojat juridike te perdorimit te tyre
Per pranimin e proves vendos gjykata. Ajo per kete vendos ne baze te kerkeses se pales sipas detyres zyrtare. Cehstja e pranimit te provave si rregull duhet te paraqitet gjate fazes se konfirmimit te aktakuzes, por per raste te arsyeshme kjo mund te behet edhe me vone. Gjykata duhet te vendos mbi lejueshmerine e proves kurdohere qe gjate zhvillimit te pricedures penale shfaqet dyshimi mbi ligjshmerine e saj. Kur gjykata vendos mbi papranueshmerine e proves ajo ne aktvendim duhet ti paraqese arsyet qe kane sjellur deri te nje situate e tille. Ne kete drejtim, pasi aktvendimi te marre formen e prere prova vecohet nga shkresat e lendes dhe vuloset. Ajo ruhet ne gjykate ndaras nga provat tjera. Pra, gjykata duhet te kujdeset qe asnje prove e papranueshme te mos perfshihet ne shkresat e lendes dhe ne to nuk mund te bazohet vendimi gjyqesor. Megjithate ligjvenesi ka parashikuar qe nje prove e papranueshme, me vone gajte zhvillimit te procedures penale mund te konsiderohet e pranueshme. Bazueshmerine e aktgjykimit ne prove te papranueshme KPP e konsideron shkelje esencilae te dispozitave te procedures penale. PROCESI I TE PROVUARIT DHE FAZAT E TIJ Procesi i te proivuarit eshte proces i veshtire, i nderlikuar dhe i pergjegjshem. Ky proces ka te bej me te gjithe personat qe jane te autorizuar qe te merren me zhvillimin e procedures penale. Pavaresisht prej asaj se kush propozon proven, ajo duhet te kaloje neper trfi faza: 1.Marrja e proves, 2.Shqyrtimi dhe verifikimi i proves dhe 3.Cmuarja e proves.

Marrja e proves
Me marrje te proves kuptohet gjetja, zbulimi dhe fiksimi procedural i saj. Gjetja e proves kryesiht eshte rezulatat i veprimtarise se dendur te policise dhe prokurorise publike gjate hetimit te rrethanave te kryerejes se vepres penale. Zbulimi i provave konsiston ne konstatimin e ekzistimit te dikujt ose dickaje qe ka njohuri te caktuara lidhur me nje fakt te rendesishem, ose qe tregon gjurme ose objekte qe mund te sherbejne si prove ne procedure penale. Per ekzistimin e fakteve gjykata mund te informohet ne menyra te ndryshme. Provat, piksepari, i paraqesin palet, organet shteterore, personat juridik etj., si dhe gjykata me vetiniciative. Ato mund te paraqiten gjate hetimit, akuzes dhe shqyrtimit gjyqesior. Fiksimi procedural i proves behet pasi te zbulohet prova. Kjo behet ne procesverbal, fotografi, incizim audio vizual ose ne stenogram etj. Procesverbali paraqet formen me te rendesishme te fiksimit te provave. SHQYRTIMI DHE VERIFIKIMI I PROVES Shqyrtuimi i provave perfaqeson aktivitet te rendesishem nepermjjet te cilit gjykata meson per faket relevante ne procedure penale. Kete faze nuk e karakterizon procesi i mbledhjes mekanike te provave, por procesi i verifikimit te fajesise se personit te akuzuar. Shqyrtimi i proves eshte proces ne te cilin organi kompetent procedural, duke analizuar permbajtjen e seciles prove, percakton raportoin e saj ndaj faktit relevant kontestues. Percaktimin se cilat fakte do te shqyrtohen e bene organi qe e zhvillon proceduren penale, duke pasur kujdes qe te shqyrtohen te gjitha faktet qe jane te rendesishme per sqarimin e gjithanshem te ceshtjes. Shqyrtimi duhet te qoje ne eliminimin e zbrastesive dhe paqartesive ekzistuese. Verifikimi i proves behet duke e analizuar proven si te tille, brendine e saj dhe duke e vene ate ne relacion me provat tjera te te njejtes ceshtje. Ky proces i mundeson gjykates qe gjate vendosjes te bazohet ne provat qe garantojne zbardhjen e

XV.CMUARJA E PROVAVE
Eshte theksuar se propozimi dhe procedimiiI provave mund te behet gjate gjithe rrjedhes se propcedures penale. Prova pas zbulimit, marrjes, shqyrtimit dhe verifikimit i nenshtrohet procesit te cmuarjes. Cmuarja e provave eshte proces operimi mendor i nderlikuar, per realizimin e te cilit pevec njohurive nga logjika eshte e nevojshme edhe njohja e psikologjise gjyqesore. Ky proces nenkupton percaktimin e sakt dhe perfundimtar te gjykates mbi vertetesine dhe fuqine provuese qe mundeson zgjidhjen perfundimtare te nje procesi penal dhe te fajesise ose pafajesise se personit i cili eshte marre si i pandehur. Cmuarja e proves behet duke cmuar cdo prove ne vete dhe ne lidhje me provat tjera. Cmuarja e provave eshte e lidhur me procesin e gjetjes se te vertetes. E verteta arrihet kur perfundimet e gjykates perputhen me realitetin. Qe kjo arrihet gjykata duhet ti marre te gjitha provat dhe ti cmoje ato ne menyre profesionale. Zhvillimi historik i shoqerise njerezore nxjerr ne shesh dy teori mbi cmuarjen e provave: 1.Teoria ligjore e cmuarjes se provave, e cila eshte bazuar ne tipin inkvizitor te procedures penale. Sipas kesaj teorie vleren e cdo prove e cakton ligji. Sipas ketij parimi gjykata nuk gjykon ne baze te bindjes se vet te krijuar me rastin e analizes se provave, por kete e ben ne baze te provave, vleren e te cilave e ka caktua ligji. Ne kete drejtim, sipas kesaj teorie i pandehuri mund te gjykohej vetem ne baze te provave te drejtperdrejta, kurse ne baze te provave indirekte mund te lejohej perdorimi i tortures ndaj te pandehurit, me ndihmen e te cilave fitohej prova e drejtperdrejte- pohimi i tij. Disa prova si: deshmia e dy deshmitareve dhe pohimi i te pandehurit konsideroheshin prova te plota. Meqe ishte veshtire, ne shume raste, te sigurohej deshmia e dy deshmitareve gjykata leshohej ne nxjerrjen e pohimit te te pandehurit nepermejt tortrures. Ne kete faze zbatimi i tortures ishte i madh dhe kjo sillte deri te pranimi i fajit edhe ne raste kur te dyshurit nuk kishin faj.

Teoria ligjore kishte dy variante: 1.Teoria ligjore pozitive kur gjykata merrte nje fakt si te provuar kur plotesoheshin kushtet e parapara ligjore, keshtu qe ne perputhje me kete jepte aktgjykimin denues pavaresisht nga bindja e saj e brendshme. 2.Teoria ligjore negative po ashtu kerkonte qe per gjykimin e te pandehuriot te plotesohej numri dhe kualiteti i caktuar i provave por me rastin e dhenies se vendimit gjykata edhe vet cmonte ato prova sipas bindjes se vet te lire. Zbatimi I teorise ligjore te cmuarjes se provave ka nxjerr ne shesh edhe aktgjykimin me te cilin i pandehuri leshohej ne liri. I pandehuri nuk leshohej ne liri por nen gjykim, Ai ishte shume i pasigurte sepse ne cdo rast kur plotesohen provat ka mundur te hapet serish shqyrtimi gjyqesor. 2.Teoria e cmuarjes se lire te provave.Kjo teori origjinen e ka nga tipi akuzator, Kjo eshte e kundert , ne koncept, me teorine ligjore dhe ai bazohet ne parimin e te vertetes materile. Sipas ketij parimi gjykata nuk ishte e lidhur me kurrfare rregullash formale provuese per sa i perkete asaj se a do te konsideroje nje prove te sakt apo jo. Sipas kesaj etorie i tere materiali provues do te shqyrtohet ne gjykate para marrjes se vendimit gjyqesor. Vleresimi i lire i provave nuk guxon te shfrytezohet ne sensin qe te kalohet ne taborrin e arbitraritetit. Cmuarja e provave duhet te mbeshtetet ne ligjshmerite e pergjithshme te logjikes dhe gjykimit. Lidhur me teorine e cmuarjes se lire te provave mund te konkludohet me sa vijon: 1.Cdo prove i nenshtrohet shqyrtimit dhe nuk ka vlere te parapercaktuar 2.Bindja e brendshme eshte e drejte ekskluzive e personit qe merret me gjykimin e ceshtjes. Ajo bindje krijohet ne baze te te dhenave te grumbulluara

3.Te gjitha provat duhet ti nenshtrohen cerifikimit dhe saktesimit ku secila prej tyre nuk duhet te vije ne kontradikte me rrethanat tjera te ceshtjes. 4.Bindja e brendshme e gjykates ka mbeshtetje ne parimin e pavaresise se saj nga pushtetet tjera, ne paanesine e saj. Ajo formohet mbi bazen e provave qe jane shqyrtuar vetem ne seancen gjyqesore 5.Bindja e brendshme nuk guxon te krijoj alternativa se personi i pandehur ka mundesi te jete i fajshem por edhe i pafajshem. Ne te drejten tone te procedures penale cmnuarja e provave behet sipas teorise progresive te cmuarjes se provave. KPP e ogligon gjykaten qe me ndergjegje te vleresoje secilen prove vec e vec dhe ne lidhje me provat tjera, ashtu qe vetem ne baze te vleresimit te tille te krijuar, te nxjerr perfundim nese fakti konkret eshte provaur apo jo. LLOJET E PROVAVE Llojet e provave jane: deklariumi i te pandehurit, deshmia e deshmitarit, ekspertimi, kqyrja dhe rekonstruksionoi, provat materiale etj. DEKLARIMI I TE PANDEHURIT Si burim i provave konsiderohet edhe deklarimi i te pandehurit. Personi i pandehur duhet te jete i pranishem gjate zhvillimit te procedurtes penale. Ai duhet te jete i pranishem ne menyre qe organeve tu mundesohet marrja e tij ne pyetje, por edhe per ti mundesuar te pandehurit qe nepermjet marrjes ne pyetje ti kundershtoje arsyet e dyshimit kunder tij. Marrja ne pyetje behet per shkak te rendesise qe ka deklarata e tij, si prove per ndricimin e ceshtjes. I pandehuri eshte ai qe me se miri e di se a eshte kryes Iivepres penale apo jo .. Pavaresisht rendesise qe ka deklarimi i te pandehurit eshte evident fakti se deklarimi i tij, te shumten e rasteve, nuk mund te trajtohet si prove kryesore per zgjidhjen e ceshtjes kryesore. Keshtu, gjykata, ne redn te pare, duhet te orientohet ne gjetjen e provae tjera e pas kesaj te

MARRJA NE PYETJE E TE PANDEHURIT

KPP ne nje mori nesnesh e rregullon ceshtjen e marrjes ne pyetje te te pandehurit. I pandehuri duhet ti pergjigjet thirrjes dhe ai duhet ti jape te dhenat personale, por lidhur me ceshtjen ai ka te drejte te heshte. Ligjvenesi ndalon rreptesisht qe gjate marrjes ne pyetje liria e te pandehurit te ndikohet permes keqtrajtimit, shkaktimit te lodhjes, nderhyrjes fizike, perdorimit te tortutres, ti premtohet atij perfitim pasuror etj. KPP ndalon shprehimisht edhe perdorimin e drogave dehese gjate marrjes ne pyetje te te pandehurit te cilat ndikojne qe ai te deklaroje dicka Ndalimi i perdorimit te drogave eshte parapare sepse ato paraqesin fyrje te personalitetit te te pandehurit ose dhune permes se ciles do te arrihej deri te nxjerrja e pohimit. Perndryshe me qellim te vertetimit te fakteve te redesishme ne procedure, edhe pa pelqimin e te pandehurit, mund te behet kontrolli mjekesor i tij. Keshtu, per qellime te procedures lejohet marrja e flokut, peshtymes, urines, sekretit te hundes etj, te cilat nuk paraqesin nderhyrje trupore.. I pandehuri merret ne pyetje ne fazen e hetimeve dhe ne shqyrtim gjyqesor. Gjate marrjes ne pyetje nga ai kerkohet dhenja e te dhenave mbi gjeneralet e tij, e pastaj pyetet edhe per vepren penale. Kur eshte fjala per ndonje veper te lehte ligjvenesi ka lejuar qe pergjegjia e te pandehurit te paraqitret me shkrim. Gjate hetimit te pandehurin e merr ne pyetje prokurori publik dhe policia. Deklarimi i dhene ketyre mnund te jete prove nese gjate marrjes ne pyetje jane respektuar zgjidhjet e KPP. Gjate shqyrtimit gjyqesore marrja ne pyetje po ashtu behet duke respektuar zgjidhjet e KPP. Edhe ne kete faze i pandehuri fillimisht pyetet per te dhenat personale e tek pastaj per vepren penale. Para cdo marrje ne pyetje i pandehuri informohet per: 1.Vepren penale per te cilen akuzohet, 2.Te drejten per te heshtur 3.Te drejten ne perkthim falas nese ai nuk e kupton gjuhen ne te cilen zhvillohet procedura.

4.Te drejten ne ndihme te mbrojtesit dhe konsultim me te para dhe gjate marrjes ne petje. 5.Faktin se deklarimi i tij mund te merret si prove ne procedutre dhe 6.,Faktin se ai mund te kerkoje marrjen e provave per mbrojtjen e vet. Te gjitha njoftimet qe i behen te pandehurit duhet te shenohen ne procesverbal, e kur ate e merr ne pyetje policia ose prokurori marrja ne pyetje mund te regjistrohet edhe ne menyre audio vizuale.. Gjate marrjes ne pyetje per here te pare pyetet per emrin dhe mbiemrin, nofken nese ka, datelindjen I pandehuri merret ne pyetje gojarisht dhe gjate marrjes ne pyetje atij i lejohet te marre shenime. Me kete rast atij duhet ti mundesohet paraqitja e kundershtimeve mbi arsyet e deshimit kunder tij. Kur i pandehuri nuk e di gjuhen e te cilen zhvillohet procedura marrja ne pyetje e tij duhet te behet me ndihmen e perkthyesit. Kur eshte shurdhmemec ai merret me ndihmen e nje perkthyesi te kualifikuar per gjuhen e shenjave Gjate marrjes ne pyetje duhet te respektohet plotesisht dinjiteti i te pandehurit. Atij pyetjet duhet ti behen ne menyre te qarte , te kuptueshme dhe te perpikte. Atij nuk lejohet ti behen pyetje kapricioze. Gjykata nuk duhet ta mbeshtese vendimin e saj ne prova te papranuara. Me ne fund ligjvenesi ka parapare mundesine qe per sqarimine ndonje ceshtje teknike ose profesionale e cila mund te shtrohet lidhur me provat te kerkoje mendimin e specialistit perkates. POHIMI I TE PANDEHURIT Me rastin e marrjes ne pyetje i pandehuri mund te pranoje se ka kryer vepren penale ose mund te pranoje ndonje fakt i cili i ngarkohet. Nuk ka dyshim se meqe i pandehuri e di me se miri a e ka kryer vepren penale, pohimi i sincert i tij ka rendesi te madhe per ndricimin e ceshtjes. Per kete arsye pohimi i te pandehurit konsiderohet prove ne procedure.

Pohimit te te pandehurit i eshte kushtuar rendesi ne te gjitha tipet e procedures penale. Ne proceduren akuzatore kur i pandehuri ne fillim te gjykimit pranonte kryerjen e vepres penale ai shpallej fajtor. Ne proceduren inkvizitore pohimi i te pandehurit konsiderohej mbretereshe e provave. Ne te drejten tone te procedures penale pohimi i te pandehurit konsiderohet prove dhe vlera e tij cmohet duke e krahasuar ate me provat tjera sipas bindjes se lire te gjykates. Megjithe faktin se pohimi i te pandehurit konsiderohet prove eshte e qarte se organi qe e zhvillon proceduren penale mbetet i detyruar qe te mbledh, pa hezitim, edhe provat tjera Ne cdo rast pohimi i dhene duhet te jete i qarte, preciz dhe kjonkret. Ai duhet te pershkruaj tere rrjedhen e kryerjes se vepres penale, perfshire motivin, vendin, kohen, menyren e kryerjes etj. DESHMIA E DESHMITARIT Deshmia eshte prove e rendesishme. Deshmia eshte deklarim i personit fizik lidhur me percep[timet shqisore per faktet e rendesishme nga e kaluara e dhene ne forme procedurale para organit kompetent. Ne deshmi deshmitari shpreh perceptimet e tij lidhur me faktet te cilat jane me rendesi per ndricimin e ceshtjes penale. Deshmitari nuk duhet ti paraqese konkludimet e veta e as te shpreh mendimin e vet, por vetem duhet te deshmoje ate qe me shqisat e veta ka verejtur. Deshmitar thirret personi per te cilin besohet se mund te ofroje te dhena per vepren penale, per kryesin dhe rrethanat e kryerjes. Rrethi i personave qe mund te paraqiten si deshmitar eshte mjaft i gjere. Nuk ka kufizime ne aspektin e gjinise, moshes apo cilesive te tij per te qene deshmitar. Si deshmitar mund te thirren edhe disa nga subjekjtet procedurale, si i demtuari, paditesi privat dhe subsidiar.

OBLIGIMI PER TE DESHMUAR Cdo person i thirrur per deshmitar duhet ti pergjigjet thirrjes dhe nese nuk eshte parapare ndryshe detyrohet edhe te deshmoje. Deshmitari i semure dhe shume i vjeter mund te pyetet edhe jashte gjykates (banesen e tij apo gjetiu) Nese nuk i pergjigjet thirrjes dhe mungesen nuk e arsyeton atehere ai mund te shoqerohet si dhe te gjobitet. Deshmitari duhet te deshmoje te verteten nga se ndryshe mund te denohet. LLOJET E DESHMITAREVE KPP njeh disa lloje te deshmitareve. 1.Deshmitaret e privilegjuar Ndonese obligimi per te deshmuar eshte obligim per te gjithe qytetaret te cilet thirren ne cilesi te deshmitarit, ekzistojne disa kategori te personave te cilet ne disa ceshtje penale konkrete nuk mund te deshmojne si dhe kategoria e personave te cilet lirohen nga deshmia. Ne rastin e pare kemi te bejme me perjashtim obligator te deshmitarit, kurse ne te dytin me perjashtim fakultativ. Rrjedhimisht si deshmitar nuk mund te thirret ne pyetje: 1.Personi i cili me deklarimin e vet do te shkelte detyren e ruajtjes se fshehtesise zyrtare ose ushtarake deri sa organi kompetent nuk e liron nga ky detyrim. 2.Mbrojtesi per ate qe i pandehuri i ka besuar atij ne cilesi te mbrojtesit te vet, pervec kur kete e kerkon i pandehuri dhe 3.I bashkepandehuri deri sa te zbatohet procedura e perbashket.

Pervec personave te lartcekur nga deshmia e deshmitarit kane te drejte te kerkojne lirim edhe: 1.Bashkeshorti legjitim e jashtmartesor i te pandehurit, pevec rasteve te parapara me KPP. 2.Personi i gjinise se gjakut ne vije te drejte me te pandehurion, ne vije te terthorte deri ne shkallen e dyte etj., pervec rasteve te parapara me KPP. 3.Prindi adoptues ose femija i adoptuar i te pandehurit, pevc rastevec rasteve te parapara me KPP. 4.Persoini fetar mbi ate qe personi i eshte rryfyer. 5.Mbrojtesi, mjeku, punetori social, psikologu etj., per faktet qe i kane mesuar gjate ushtrimit te profesionit. 6.Gazetari ose redaktori ne pajtim me KPP. Organi kompetent qe e zbaton proceduren duhet tu beje me dije personave te tille per te drejten per tu liruar nga deshmia. KPP ka parapare se deshmia e deshmitarit konsiderohet e paparanueshme cdo here kur: 1.Per deshmitar pyetet personi i cili me deklaraten e vet shkel detyren e fshehtesise zyrtare ose ushtarake, perjashtuar rastet kur ai eshte liruar nga ky detyrim. 2.Per deshmitar pyetet personi i cili nuk ka detyrim deshmimi e nuk eshte vene ne dijeni per kete ose shprehimisht nuk ka hequr dore nga kjo e drejte. 3.Per deshmitar pyetet personi qe eshte femije ose i mitur, i cili nuk kupton te drejten e tij per te refuzuar deshmimin ose 4.Deshmia e deshmitarit eshte marre me force, kanosje apo me ndonje mjet tjeter te ngjashem te ndaluar me ligj. KPP ka percaktaur se askush nuk ka detyrimn qe te pergjigjet ne disa pyetje konkrete nese me pergjegjie te tilla ka gjasa se me kete e ve veten ose ndonje person te aferm te tij (bashkeshortin, personin ne gjini gjaku etj.,) para turpit te rende, demit te konsiderueshem material ose ndjekjes penale. Njoftimi I bere shenohet ne procesverbal.

DESHMITARI OKULAR Deshmitar okular konsiderohe personi i cili deshmon mbi nje ngjarje, apo pjes se saj te cilen e ka perceptuar drejtperdrejte. Quhet deshmitar okular vetem nese ngjarja ka karakter juridiko- penla, dmth, konsiderohet veper penale ose dyshohet ne kete drejtim. Deshmitaret e tille i krijon vete rasti, fakti se kane qene ne vendin e ngjarjes ne kohen e kryerjes se vepres penale. Pra deshmitaret e tille deshmojne per perceptimet e veta te drejtperdrejta shqisore lidhur me faktet relevante juridike ne procedure penale.,

DESHMITARET SIPAS DEGJIMIT Deshmitar te tille konsiderohen personat te cilet japin informacione te te cilat kane ardhur, jo me perceptim te drejtperdrejte, por me perceptim indirekt. Pra ky dyshmitar flet per ngjarjen penale te cilen nuk e ka perceptuar vet por ne baze te deklarimeve te personave te trete. Gjate marrjes ne pyetje te deshmnitarit sipas degjimit duhet te sqarohen keto rrethana: a thue deshmitari okular i ka thene dicka ketij deshmitari, a thua deshmitari sipas degjimit flet ate qe ka degjuar nda deshnmitari okular etj. Sqarimi i ketyre ceshtjeve te shumten e rasteve shkakton veshtiresi te caktuara, pasi ky deshmitar nuk e ka verejtur ngjarjen. Kur kesaj i shtrohen edhe gabimet gjate riprodhimit me te drejte mund te supozohet se ky deshmim nuk mund te jete substytut i atij okular. Ekziston mendimi ne teori se ky lloj i deshmise duhet te eliminohet nga perdorimi. Por, KPP shprehimisht nuk e ndalon pyetjen e deshmitarit sipas degjimit. Pra jane disa situata, edhe pse jane te pasigurta, qe ata mund te shfrytezohen.

DESHMITARET BASHKEPUNUES Cilesine edeshmitarit bashkepunues mund ta kete i dyshuari. Sipas KPP i pandehuri ndaj te cilit akoma nuk eshte lexuar aktakuza ne shqyrtim gjyqesor mund te deshmoje ne gjykate kur: 1.Ka gjasa te parandalohet vepra penale nga personi tjeter, 2.Ka gjasa te shpie drejt zbardhjes se te vertetes ne procedure penale, 3.Eshte bere vullnetarisht ose me marreveshje te plote, 4.Eshte vlersuar nga gjykata si e vertete dhe e plote dhe 5. Mund te shpie drejt ndjekjes se sukseshme te kryeresve tjere te vepres penale. Shpallen e nje personi deshmitar bashpunues e ben gjykata, perkatesisht gjyqtari i procedures paraprake ose kryetari i trupit gjykues me urdher te cilin e merr ne seancen e degjimit te thirrur me kerkese te prokurorit publik. Kerkesa e prokurorit duhet te jete e arsyetuar. Ligjvenesi ka parapare se me rastin e marrjes ne pyetje te deshmitarit bashkepunues, ne menyre te pershtatshme duhet te zbatohen dispozitat per marrjen ne pyetje te deshmitareve ne pergjithesi.. Gjykata nuk do te leshoje urdher per gjyqtarin beshkeveprues nese prokurori publik ka ndonje doze dyshimi ndaj deshmitarit te tille dhe kur ai akuzohet si organizator ose udheheqes i grupit qe kane kryer vepren penale. Deshmitari beshkeveporues paralajmerohet mbi pasojat e deshmise se rreme. Kolegji do ta revokoje urdhern per shp[alljen e deshmitarit bashkeveprues kur vertetohet se ai ka parqitur deshmi te rreme. Kerkesa per kete duhet te vije nga prokurori.

PROCEDURA E MARRJES NE PYETJE TE DESHMITARIT Procedures se pyetrjes se deshmnitarit i paraprine akti i dergimit te fteses. Deshmitari ftohet permes thirrjes me shkrim ku shenohen gjeneralet e tij, lenda penale dhe njoftimi se ftohet si deshmitar. Kur per deshmitar thirret femija nen 16 vjecare thirrja atij i dergohet nepermjet prinderve te tij apo perfaqesuesit ligjor. Pasi deshmitari te jete bere i disponuieshem, si rregull, ai pyetet ndaras nga deshmitaret tjere. Deshmitari pergjegjiet i jep gojarisht, por ai fillimisht njoftohet se ka detyre te flase te verteten. Po ashtu njoftohet se nuk detyrohet te pergjigjet ne pyetjet te cilat ate ose te afermin e tij e sjellin para turpit te madh ose ndjekjes peale. Pas ketyre paralajmerimeve deshmnitari pyetet per gjeneralet e tij. Nese deshmitar na paraitet polici ai duhet ta jape adresen e stacionit ku sherben. Femijet nen moshen 16 vjecare kur deshmojne merren ne pyetje permes pedagogut apo psikologut. Pyetja e deshmitarit behet permes pyetjes kryqezore qe do te thote se deshmitaret merren ne pyetje nga palet. Keshtu, prokurori se pari fillon me pyetjen e deshmitareve qe i ak propozuar vet e pastaj edhe te deshmitareve tjere. Keshtu ndodhe edhe me mbrojtjen. Deshmitaret i pyet edhe kryetari i trupit gjykues dhe anetaret e trupit gjykues kur konsiderojne te nevojshme per sqarimine ceshtjes. Marrja ne pyetje e deshmitarit paraqet detyre shume te nderlikuar. Gjate pyetjes duhet te respektohet plotesisht dinjiteti i deshmitarit. Duhet te pergatiten me kohe pyetjet qe i parashtrohen deshmitarit. Pyetjet duhet te parashtrohen ne menyre te qarte e precize. Ai mund te pyetet vetem per faktet qe paraqesin objekt prove. Ai nuk mund te deshmoje per qendrimin moral te te pandehurit.

Deshmitarit se pari i parashtrohen pyetjet e pergjithshme. Gjithsesi duhet bere perpjekje qe kontakti i pare me deshmitarin te mos jete teper zyrtar. Pas pyetjeve te pergjithshme, kalohen ne berjen e pyetjeve per ceshtjen kryesore, me crsat nga ai kerkohet qe te flase per ate qe din. Veprimtaria e marrjes ne pyetje duhet te rrjedhe sipas nje rendi te caktuar. Menyra e pyetjes duhet ti pershtatet psikologjise se personit. Gjate pyetjes deshmitarit duhet ti lejohet qe pa pengesa ti paraqese faktet qe kane te bejne me vepren penale dhe pergjegjesine penale te kryueresit, te cilat i kane ngelur ne kujtese. Deshmitarit mund ti lejohet qe ne deshmi te jete i gjere, por pa mundesi qe te hyje ne historik te ngjarjes. Gjate paraqitjes se deshmise, si rregull, nuk duhet nderprere dhe duhet shmangur shtrimit te pyetjeve. Megjithate, deshmia e lire mund te nderpritet, aq me pare kur ai flet per gjera te parendesushme lidhur me vepren penale. Deshmitari i cili pa arsye nuk i pergjigjet thirrjes mund te shoqerohet dhe mund te gjobitet e denohet me gjobe.. BALLAFAQIMI I DESHMITAREVE Ne nje ceshtje peale mund te kete dy apo me shume deshmitar. Meqe deshmite e deshmitareve mund te jene kontradiktore, ose te mos pajtohen ne pikepamje te fakteve te rendesishem eshte e mundur te behet ballafaqimin i tyre. KPP parasheh se te ballafaquarit pyeten vec e vec per secilen rrethane per te cilen deshmite e tyre nuk pajtohen. Organi i procedures, ne te njejten kohe, maksimalisht mundti pyet dy deshmitar. Kjo per shkak te veshtiresive qe mund te vinin ne shprehje ne arritjen e misionit te ballafaqimit.

MBROJTJA E DESHMITARIT KPP permban nje mori dispozitash qe rregullojne ceshtjen e mbrojtjes se deshmitarit. Keto dispozita jane te rendesishgme jo vetem per deshmitarin dhe familjen e tij por edhe per zhvillimin me sukses te procedures penale. Keto i kontribojne zbulimit me te plote te gjendjes faktike. Masen mbrojtese ndaj deshmitarit mund ta zbatoje gjyqtari i ceshtjes, duke u mbeshtetur ne kerkesen e prokurorit publik. Gjyqtari mund te urdheroje mase mbrojtese kur konstaton se: 1.Ekziston rrezik serioz per deshmitarin ose anetarin e familjes se tij. 2.Kur masa mbrojtese eshte e nevojshme pe te parandaluar rrezikun serioz per deshmitarin ose anetarin e familjes se tij, Pas vleresismit se jane plotesuar keto kushhte gjyqtari, varesisht nga rasti, jep urdher per zbatimin e ketyre masave mbrojtese. 1.Lenien bosh, shlyerjen e emrave, adresave, vendit te punes dhe te dhenes tjeter qe lehteson identifikimin. 2.Moszbulimin e ndonje shkrese qe zbulon kryeresin. 3.Perpjekjet per te fshehur vecorite ose pershkrimin fizik te deshmitarit, 4.Caktimin e pseudonimit 5.Seancen e mbyllur per publikun, 6.Urdherat ndaj mbrojtesit per te mos zbuluar identitetin e deshmitarit, 7.Largimin e perkohshem te te pandehurit nga gjykatorja nese deshmitari refuzon te deshmoje ne prani te te poandehurir. 8.Masat tjera.

 Urdheri per masen mbrojtese jepet me shkrim dhe ai nuk duhet te perfshije infotrmata qe zbulojne identitetin e deshmitarit ose anetarit te familjes se tij. Kur masat e sipertheksuara nuk jane te mjaftueshme per te garantuar mbrojtjen e deshmitarit KPP jep mundesi qe gjyqtari te urdheroje anonimitet per publikun, por edhe per te demtuarin, paditesin subsidiar, paditesin privat dhe perfaqesuesit e tyre. Kur masat e lartcekura vleresohen te pamjaftueshme atehere urdherohet anonimitet te deshmitarit edhe per te pandehurin dhe mbrojtesin e tij. Pervec faktit qe urdheri duhet te jepet me shkrim, KPP parasheh qe urdheri ne asnje menyre nuk guxon te permbaje informacione te cilat mund te shpien ne zbulimin e identitetit te deshmitarit ose anetarit te familjes se tij ose ekspozim ndaj ndonje rreziku serioz per te siguriuar vazhdimin e hetimeve te fshehta te policise. KPP parasheh qe te dhenat nga procesverbali i seances se mbyllur konsiderohen fshehtesi zyrtare.

 PJESA E DYTE

STADET E PERGJITHSHME TE PROCEDURES PENALE

Procedura penale vehet ne levizja posa te paraqitet supozimi se eshte kreyer vepra penale, qellimi i se ciles eshte konstatimi se a eshte kryer vepra penale, kush eshte kryesi i saj dhe qe kryesit pergjegjes ti shqiptohet sanksioni penal i merituar. Per tu arritur ky qellim ne procedure penale merren nje mori veprimesh procedurale nga subjektet procedurale. Ky aktivitet zhvillohet ne menyre te harmonishme duke kaluar prej nje instance ne tjetren. Keshtu, procedura penale kalon neper disa faza, dhe se cila prej tyre e ka qellimin e vet i cili i kontribuon arritjes se qellimit perfundimtar te procedures penale. Keto faza, ndonese dallohen nder vete ato nuk jane te izoluara, por organikisht jane te lidhra nder vete. Procedura penaloe, si rregull, perbehet prej ketyre stadeve: procedura paraprake, shqyrtimi gjuqesor, procedura sipas mjetit juridik dhe ekzekutimi i sanksionit penal. Dy stadet e para perberjne proceduren penale ne shkalle te pare, stadi i trete proceduren penale ne shkalle te dyte e nganjehere edhe ne shkalle te trete, ndersa stadi i katert i takon penologjise. Deri sa flitet per fazat e procedures penale, duhet theksuar se e drejta e jone e procedures penale njeh tri forma themelore te procedures penale: 1.Proceduren penale te rregullt e cila zhvillohet ne gjykaten e qarkut dhe ne gjykaten komunale per veprat penale per te cilat ehste parapare denimi mbi tre vjet burgim, 2.Proceduren e shkurter e cila zhvillohet ne gjykaten komunale per veprat penale per te cilat eshte parapare denimi me burgim deri ne tri vjet dhe deniumi me gjobe,dhe 3.Proceduren ndaj te miturve, e cila varesisht nga pesha e vepres penale, zhvillohet ne gjykaten e qarkut ose gjykaten komunale. KPP ka parapare mundesine qe ne kuader te procedures penale te zhvillohen edhe disa procesura te posacme per te cilat do te flitet me vone.

Tri keto forma te procedures penale dallohen nder vete ne nje mori aspektesh. Keshtu, deri sa procedura e rregullt konsiderohet procedure e plote qe parashihet te kaloj neper te gjitha stadet e procedures, procedura e shkurter eshte me e thjeshte. Procedura per te mitur gjithashtu i ka disa karakteristika te cilat ate e bejne te vecante. Procedura e rregullt, si rregull, kalon neper te gjitha stadet e procedures, megjithate ne zhvillimin e saj mund te mungojne ndonjeri prej tyre. Keshtu, procedura penale mund te filloje ne stadin e pare, dhe pikerisht ne ate stad, per shkak te rrethanave te ndryshme, te pushoje. Ne raste te caktura kjo procedure mund te zhvillohet edhe me aktakuze te drejteperdrejte. Pastaj, procedura mund te kaloje ne dy stadet e para e te mungoj i treti, per shkak se nuk ka pasur ankese. Me ne fund procedura mund te kaloje nepr tri stadet e para dhe te mungoje stadi i katert- kur eshte dhene Aktgjykimi lirues ose refuzues ose kur eshet bere parashkrimi i vepres penale ose ekziston amnestia apo falja. Me perfundimin e procedures penale ne shkalle te trete aktgjykimi fiton formen e prere dhe sipas rregullit behet i ekzekutueshem. Mirepo, ne intervalin prej momentit kur aktgjykimi fiton formen e prere e deri ne ekzekutimine tij, e nganjehere edhe pa ekzekutimine tij, me perdorimin e mjeteve te jashtezakonshme juridike mund te ndikohet ne ndryshimin e katgjykimit ne dobi te te denuarit, e perjashtimisht edhe ne dem te tij.

PROCEDURA PARAPRAKE DETYRAT DHE AUTORIZIMET E POLICISE

Roli i policise ne luftimin e kriminalitetit eshte i shumfishte. Ky rol, qe pak a shum dallon nder shtete te ndryshme, eshte i kushtezuar me faktin se ajo disponon me mjete teknike te cilat u mungojn eorganeve te tjera. Policia posa te inforfmohet per vepren penale e cila ndiqet sipas detyres zyrtare, qofte permes kallezimit penal apo ne menyre tjeter, jo me vone se 24 ore e informon prokurorin publik dhe sa me pare qe te jete e mundur i siguron atij raporte dhe te dhena tjera plotesuese, te cilat i referohen rastit konkrte. Sipas KPP policia i ka keto kompetenca: 1.Heton veprat penaloe dhe ndermerr masat qe te parandalohet fshehja e provave. Ne kete rrjedhe policia: A) Mbledh informacione nga personat, B) Kryen kontroll te perkohshem te automjeteve, udhetareve e valigjeve, C)Kufizon levizjen e personave ne zona te vecanta per kohen kur ky veprim eshte i nevojshem, D)Ndermerr masa te nevojshme per te percaktuar identitetin e personave dhe sendeve, E)Organizon kerkime ne drejtim te zbulimit te vendndoshjes se personave, F)Kontrollon persona, lokale etj. G)Konfiskon sendet te cilat duhet te merren sipas KPP, J)Siguron ekzaminimin fizik te te demtuarit te mjeku, H)Ndermerr edhe veprime tjetsa te parapara me ligj. 2.Gjurmon vendndodhjen e te dyshimtit, ndalon kryesin ose ndihmesit e tij, gjen dhe ruan gjurmet dhe provat tjera te vepres penale etj. 3.Te ndaloje dhe te marre informnacione nga personat qe gjenden ne vendin e ngjarjes, nese ka gjasa qe mbledhja e te dhenave nga keta persona me vone eshte e pamundur.

Kur ekziston rreziku qe nje person te jete i armatosur ajo ka te drejte te kryej kontroll te perkohshem ne menyre qe te kontrollohet ai person. Ky kontroll eshte i kufizuar vetem ne kontrollin per arme. Kontrolli i tille kryhet nga personi i gjinise se njejte me personin qe kontrollohet, pervec rasteve kur kjo eshte e pamundur. Kur te ai person gjenden sende qe mund te sherbejne si prove per ndonje veper tjeter penale atehere veprohet ne perputhgje me rregullat e KPP. Polic a kryen veprime kriminalistike te cilat kontribojne vertetimin e identitretit te personit te dyshimt. Ne kete rrjedhe ajo mundte fotografoje e marre gjurmet e gishtave, e fotografite me leje te prokurorit mund edhe ti publikoje. Policia me ndihmen e mjekut apo infermierit te kualifikuar, e ne raste te jashtezakonshme edhe vete, mund te mbledh mostrat e flokut, peshtymes, urines etj., nga i deshuari nese kjo vleresohet te jete e ngutshme dhe per kete menjehere e informon prokurorin publik. Gjate marrjes se ionformatave ligjvenesi e ka ndaluar qe (edhe kur ekziston pelqimiiI personit te intervistuar): A) Liria e te pandehurit per te formuluar mendimin e tij te ndikohet permes keqtrajtimit, nderhyrjes fizike, lodhjes, droges etj. B)I pandehuri te kanoset me masa te ndaluara me ligj C)Te premtohet ndonje perfitim pasuror i paparapare me ligj, dhe D) Ti dobesohet kujtesa te pandehurit ose aftesia e tij per te kuptuar. Policia mund te kerkoje nga i dyshuari qe ti nenshtrohet akotestit permes mostrave te urines dhe frymarrjes. Me rsatin e mbledhjes se te dhenave nga i demtuari, policia duhet ta inbformoje ate per te drejten per te angazhuar perfaqesues te autorizuar kur ai eshte i mitur, eshte ne marredhenie familjare me te pandehurin ose ka crregullime e paaftesi mendore. Dhe e njofton edhe shoqaten e avokateve per viktimat.

Personi kunder te cilit policia ka ndermarre ndonje mase ka te drejte te paraqese ankim tek prokurori publik kompetent brenda tri ditesh, me crast ky i fundit pa vonese duhet te verifikoje bazueshmerine e ankeses. Policia mund ta arrestoje dhe ndaloje personin e dyshuar kur ekziston ndonjera nga arsyet ne baze te te cilave mund te caktohet paraburgimi I tij. Ne kete rast duhet ta sjell te dyshuarin para gjykates kompetente brenda 72 oresh. Me ne fund KPP ben fjale edhe per policine gjyqesore te ciles i njihen nje mori autorizimesh ne proceduren paraprake. Ajo ia dergon te ndaluarin asaj brenda 72 oresh. KALLEZIMI PENAL Kallezimi penal eshte akt akuzues te cilin e paraqet policia qe eshte manifestim i veprimtarise se saj ne procesin e zbulimit te vepres penale, gjetjes se kryesit te vepres penale dhe sigurimit te provave te cilat i referohen rastit konkret. Kallezimi penaliI paraqitet prokurorit publik kompetent. Se bashku me kallezimin penal ati i dergohen edhe sendet, skicat, fotografite, raporte, procesverbalet, shenimet etj. Kur policia pas paraqitjes se kallezimit penal meson fakte te reja, prova e gjurme te vepres penale, ajo mbetet e detyruar qe ne vazhdimesi ti mbledh ato dhe menjeher ti dorezoj prokurorit publik raport mbi to. Policia i paraqet raport prokurorit publik edhe ne rastet kur vjen ne perfundim se masat e marra nuk sigurojne baze per kallezim penal. Pervec policise kallezim penal mund te paraqesin edhe organet tjera publike si dhe qytetrat. Keshtu, te gjitha organet publike duhet ti kallezojne veprat penale qe ndiqen sipas detyres zyrtare per te cilat jane informuar nga nepunesit e tyre.

Detyrimi per kallezimin e veprave penale ka te bej edhe me punetoret sociale, shendetesor, arsimtaret, edukatoret dhe p[ersonat tjere qe kryejne pune ne cilesi te ngjashme, kur ekziston dyshimi i arsyeshem se ndaj te miturit eshte kryer veper penale, sidomos me natyre seksuale. KPP ka ofruar zgjidhjen qe edhe cdo qytetar te kallezoje veprat penale qe ndiqen sipas detyres zyrtare dhe ata detyrohen ta bejne kete ne rsatet kur moskallezimi i vepres penale paraqet veper penale. Ky kallezim eshte reagim i qytetareve ndaj kriminalitetit. Kallezimi penal i paraqitet prokurorit publik kompetent me shkrim,. Mjete teknike te komunikimit ose gojarisht. Ai permban shenimet mbi te dhenat personale te te dyshuarit, te dhenat e subjektit qe ka perpiluar kallezimin penal dhe emertimin ligjor te vepres penale. Nese kallezimi penal paraqitet gojarisht kallezuesi duhet te paralajmerohet mbi pasojat e kallezimit te rreme. DETYRAT E PERGJITHSHME DHE AUTORIZIMET E PROKURORIT PUBLIK LIDHUR ME KALLEZIMIN PENAL Kallezimi penal i paraqitet prokurorit publik, i cili varesisht nga situata konkrete, mund te vednose: 1.Ta hedhe kallezimin penal. Kete veprim do ta marer atehere kur nga raporti i paraqitur nga policia apo subjekti tjeter rezulton qarte se: A)Nuk ekziston asnje dyshim i arsyeshemn se personi konkret ka kryer vepren penale ne fjale, B)Vepra penale nuk eshte veper qe ndiqet sipas detyres zyrtare. C)Ka kaluar afati i parashkrimit te ndjekjes penale, D)Vepra penale eshte perfhsire ne amnesti dhe falje, E)I dyshuari gezon imunitet dhe heqja e tij nuk eshte e mundur ose nuk eshte bere nga autoriteti kompetent, F)Ekziatojne rrethana tjera te cilat perjashtojne ndjekjen.

Ne te gjitha keto raste, prokurori publiki, brenda 8 ditesh duhet ta njoftoje te demtuarin per ndermarrjen e ketij veprimi dhe arsyet qe e kane shtyre ate qe ta bej nje gje te tille, i cili gjithashti brenda 8 ditesh mund te paraqitet ne cilesi te paditesit subsidiar. Po ashtu menjehere duhet te informohet edhe policia ne menyre qe ajo te pushoje se ndermarri veprime shtese te cilat i referohen rastit konkrte. 2.Kerkon informata plotesuese. Kete mundesi prokurori publik e shfrytezon atehere kur kallezimi penal nuk ofron garanci per zhvillim te hetimit e as per hudhje te tij. Ne raste kur te dhenat nuk jane te mjaftuar prokurori publi kerkon informata shtese nga ajo. Por, prokurori publik mundet qe edhe vet te mbledh te dhena te tilla permes organe tjera, deshmitareve, te demtuarit etj. Policia duhet ta informoj menjeher prokurorin per informatat e mbledjhura, por edhe per pengesat qe ajo Iika pas ne mbledhjen e tyre. 3.Fillon zbatimin e hetimeve-Kete veprim e ndermerr prokurori kur vlereson se nga kallezimi penal ose te dhenat e grumbulluara ekziston dyshimi i bazuar se personi i caktuar ka kryer vepren penale qe ndiqet sipas detyres zyrtare dhe ne rast te tille duhet te hetohet ceshtja. 4.Ngrite aktakuze. Kete veprim e ndermerr prokurori publik ne rastet kur bindet se provat e disponueshme paraqesin baze te mjaftueshme per nbgritje te aktakuzes dhe ate ia dergon gjykates kompetente.

II.HETIMI
Hetimi eshte faza e pare dhe shume e rendesishme ne zhvillimin e procedures penale. Ne kete faze zgjidhen nje varg problemesh te procedimit penal, si: fillimi i procedures, zbatimi i masave te sigurimit te te pandehurit, kryhen kontrollime, sekuestime, ekspertime, eksperimente, grumbullohen te dhena te nevojshme per percaktimit e vepres penale dhe individualizimin e te dyshuarit etj. Hetimin e zhvillon dhe mbikqyr prokurori publik dhe ai zhvillohet kunder personit te caktuar qe dyshohet se ka kryer veper penale. Prokurori publik mundet vet te ndermerr veprime hetimore ose per kete e ngarkon policine gjyqesore. Lenien e hetimit ne kompetence prokurorit publik duhet kuptuar si tendence per zhvillim te hetimikt te shpejte dhe te gjithanshem te ceshtjes. Hetimin e zhvillon prokurori publik atehere kur per vepren penale eshte informuar me ane te kallezimit penal ose nga burime te tjera te besueshme. Per zbatimin e hetimit prokurori publik nxjerr aktvendim me te cilin percakton personin kunder te cilit kryhet hetimi, pershkruan vepren penale, tregon elementet e vepres penale, pershkrimin ligjor te saj, rrethanat dhe faktet qe tregojne dyshimin e arsyeshem per vepren penale dhe provat e inbformacionin e mbledhur. Ligjvenesi ka percaktuar se personi duhet te merret ne pyetje me se voni para perfundimit te hetimit. Hetimi kryhet vetem lidhur me vepren penale konkrete dhe per te pandehurin e percaktuar me aktvendim mbi fillimin e hetimit. Nese gjate hetimit vleresohet e nevojshme zgjerimi i hetimit per nje veper penale apo person , prokurori publik fillon hetim te ri ose zgjeron ekzistuesin, e te gjitha keto duhet te shenohen ne procesverbalin e hetimit.

Qellimi i hetimit eshte mbledhja e provave dhe te dhenave te nevojshme per te vendosur per ngritjen e aktakuzes apo pushimin e procedures penale. Gjate hetimit prokurori publik cmon jo vetem rrethanat fajesuese, por edhe rrethanat shfajsuese. Gjate hetimit prokurori publik, sipas kerkeses se te pandehurit ose te demtuarit mund te marre prova konkrete. Prova e tille merret atehere kur ekziston rreziku per humbjen e saj, kur prova e tille siguron lirimin e te pandehurit nga paraburgimi ose kur ekzistojne shkaqe tjera te arsyeshme per marrjen e proves se tille. Nese prokurori refuzon marrjen e nje prove te tille ai merr vendim dhe per kete e njofton personin qe ka kerkuar marrjen e saj. KPP lejon mundesine qe prokurori publik me rastin e kryerjes se veprimeve hetimore te kerkoj mendimin e eksperteve profesionale. Sqarime profesionale mund te kerkojne edhe i pandehuri dhe mbrojtesi i tij. Hetimi perfundon brenda 6 muajsh. Nese hetimi nuk perfundon brenda kesaj periudhe atehere prokurori publik, permes kerkeses me shkrim te drejtuar gjyqtarit te prcedures paraprake, mund te kerkoje zgjatjen e hetimit. Gjyqtari i procedures paraprake mund te autoroizoje nje vazhdim te hetimit deri ne 6 muaj kur kjo aryetohet me nderlikueshmerine e ceshtjes dhe kur hetimi ka te bej me veprat penale per te cilat parashihet denimi me te pakten 15 vjet burgim. Nje vazhdim i hetimit, perjashtimisht, mund te autorizohet edhe nga Gjykata Supreme e Kosoves. Si rregull, pas marrjes se kerkeses per zgjatje njoftohet i pandehuri dhe i demtuari, te cilit lidhur me kete mund te deklarohen brenda tri ditesh. Ndaj kerkeses se tille per zgjatjen e hetimit mund te ankohet prokurori publik, i demtuari dhe i pandehuri te kolegji prej tre gjyqtaresh. Deri sa te merret vendimi mbi vazhdimin e hetimit prokurori publik mund te ndermarre veprime hetimore te cilat jane te ngutshme dhe kerkojne vemendje te vecante. Gjyqtari i procedures paraprake duhet te njoftohet per veprimet e tilla hetimore.

PEZULLIMI, PUSHIMI DHE PERFUNDIMI I HETIMIT

Hetimi i filluar duhet ta kete edhe perfundimin. Varesisht prej rezultateve te arritura hetimi mund te mbyllet ne disa menyra. Keshtu, hetimi mbyllet atehere kur gjate zbatimit te tij konkludohet se nuk ka baza ligjore per vazhdimin e metejm te procedures penale per shkak te ekzistimit te pengesave procedurale, ose kur cmohet se eshte arritur qellimi i hetimit. Rrjedhimisht, hetimet mund te pezullohen, pushohen dhe te perfundojne. 1.Hetimet mund te pezullohen atehere kur per zhvillimin e metejm te procedures penale paraqiten pengesa procedurale. Keshtu, prokurori publik mund te pezulloje hetimin me aktvendim atehere kur: A)I pandehuri pas kryerjes se vepres penale vuan nga ndonje crregullim ose paaftesi e perkohshme mendore ose semundje tjeter e rende dhe B)I pandehuri eshte arratisur dhe ekzistojne rrethana te tjera te cilat perkohesisht pengojne ndjekjen me sukses te te pandehurit. Para se te pezullohet hetimi mblidhen te gjitha te dhenat te cilat kane shkaktuar pezullimin dhe ato regjistrohen ne procesverbalin e hetimit. Ne procesverbal shenohen koha dhe arsyet e pezullimit dhe koha e rifillimit te hetimit. Koha e pezullimit te hjetimit nuk llogaritet ne kohen e hetimit. Herimi mund te rifillohet vetem atehere kur te kene pushuar rrethanat qe kane shkaktuar pezullimin. 2.Hetimi pushohet me aktvendim te prokurorit publik, me crsat faktikisht pushon procedura penale ne teresi. Hetimi pushohet kur eshte vertetuar nga provat e mbledhura se: A)Nuk ekziston dyshim i bazuar se personi ka kryer veper penale per te cilen dyshohet. B)Vepra e kryer nuk eshte veper penale qe ndiqet sipas detyres zyrtare. C)Ka kaluar afati i parashkrimit. D)Vepra penale eshte perfshire ne amnesti dhe falje ose E)Ekzistojne rrethana tjera qe perjashtojne ndjekjen.

Kur prokurori publik pushon hetimin ai duhet qe brenda 8 ditesh ta lajmeroje te demtuarin, i cili mund te ndermarre ndjekjen, si dhe gjyqatrin e procedures paraprake. 3.Me ne fund prokurori publik e perfundon hetimin kur cmon se ceshtja eshte sqaruar mjaft, gjegjesisht se jane kryer te gjitha veprimet e mundshme dhe jane grumbulluar te dhenat e nevojshme ne menyre qe te ngritet aktakuza. Per perfundimin e hetimit, si rregull, prokurori publik duhet ta njoftoje te pandehurin duke i vene atij ose mbrojtesit te tij ne dispozicion te gjitha aktet dhe provat e marra. AKTAKUZA DHE KONFIRMIMI I AKTAKUZES Ngitja dhe konfirmimi i aktakuzes perben fazen e dyte te procedures penale qe pason pas hetimit. Keshtu, pas perfundimit te hetimit, kur prokurori publik qmon se ka prova te plota per fajesine e te pandehurit, ai vendose per dergimin e ceshtjes ne gjykate. Per kete arsye e perpilon aktakuzen. AKTAKUZA Aktakuza eshte akt akuzuas i prokurorit publik qe paraqitet pas perfundimit te hetimit kur konsideron se informacionet qe dispoinon jane te mjaftueshme per ngritjen e saj. Aktakuzen e perpilon prokurori publik ose paditesi subsidiar. Ajo i paraqitet gjykates ne forme te shkruar, ose duke u shenuar ne procesverbal te shqyrtimit gjyqesor kur eshte ne pyetje zgjerimi ose ndryshimi i aktakuzes. Aktakuza duhet te permbaje: 1.Emrin e mbiemrin e te pandehurit dhe te dhenat personale te tij; 2.Te dhenat nese dhe sa kohe ka zgjatur paraburgimi ose masat tjera te sigurimit; 3.Emertimin ligjor te vepres penale; 4.Kohen dhe vendin e kryerjes se vepres penale, objektin ne te cilin eshte kryer dhe mjetin me te cilin eshte kryer vepar penale si dhe rrethanat tjera; 5.Shpjegimin e asryeve tjera per ngritjen e aktakuzes, 6.Percaktimin e gjykates ku do te mbahet shqyrtimi gjyqesor. 7.Rekomandimin per provat qe duhet prezentuar ne shqyrtimin gjyqesor, perfshire emrat e deshmitareve dhe eksperteve.

Nese i pandehuri gjendet ne liri prokurori publik mund te te propozoje qe te jepet urdheri per paraburgim, e kur ai ndodhet ne paraburgim mund te propozoje lirimine tij. Ligjvenesi ka percaktuar se nje aktakuze mund te ngritet kunder nje apo me shume personave . Aktakuza i paraqitet gjykates kompetente ne aq kopje sa ka te pandehur dhe mbrojtes te tyre dhe nje kopje shtese per gjykaten. Se bashku me aktakuzen ne gjykate dergohet edhe lenda komplete e gjykimit. Menjehere pas pranimit te aktakuzes gjyqtari, i cili e zbaton proceduren e konfirmimit te aktakuzes verifikon nese aktakuza i permban te dhenat e prezentuara me lart. Kur ai qmon se aktakuza permban parregullsi ai ia kethen prokurorit publik qe kete ta permiresoj brenbda afatit prej 3 ditesh- i cili afat mund te zgjatet. Kur aktakuzen e ka paraqitur paditesi subsidiar ligjvenesi kerkon respektimin e ketij afati ne menyre strikte, sepse perndryshe konsiderohet se ka hequr dore nga ndjekja penale. Gjyqtari i procedures paraprake, pa humbur kohe e shqyrton aktakuzen dhe lenden ne menyre qe te verifikohet mundesia e perfshirjes se provave te papranueshme. Kur ka prova te tilla gjhyqtari merr aktvendim me te cilin e deklaron ate te papranueshme dhe per kete e informon prokurorin. Kur aktakuza perfshin rekomandimin per poaraburgim ose heqjen e tij, per kete duhet te vendose kolegji prej tre gjyqtaresh. KPP percakton se prokurori publik, kur kete nuk e ka bere me pare, duhet tia siguroje mbrojtesit shikimin e materialeve te me poshtme: 1.Procesverbalet mbi deklarimet e te pandehurit, 2.Emrat e deshmitareve te cilet prokurori publik ka qellim ti therrase, 3.Te dhenat mbi identifikimin e personave per te cilat prokurori publik ka njohuri, 4.Rezultatet e ekzaminimit fizik e mental, testet shkencore dhe eksperimentet, 5.Kallezimet pensale dhe raportet e policise, 6. Permbledhjet dhe referencat per provat materiale te mbledhura.

Pas kesaj, mbrojtesi duhet ta njoftoje prokurorin publik, si me poshte: 1.Per qellimin e prezentimit te alibise, duke prezentuar vendin ku i pandehuri pretendon te kete qene ne kohen e kryerjes se vepres penale, 2.Qellimin e prezentimit te arsyeve per perjashtim te pergjegjesise penale, 3.Emrat e deshmitareve te cilet mbrojtja synon ti therrase. KONFIRMIMI I AKTAKUZES Ngritja e aktakuzes dhe procedimi i saj eshte jo e kendshme per te pandehurin, bile edhe atehere kur procedura perfundon me lirimin e tij. Per kete arsye, ligjvenesi ka parapare edhe kontrollin e saj ne seancen per konfirmimin e aktakuzes, ne menyre qe te pengohet nxjerrja e tij ne shqyrtim pa prova te mjaftuara. Ana tjeter pozitive e kontrollimit te aktakuzes ka te bej me ruajtjen e autoritetit te organeve shteterore. Kur gjyqatri cmon se aktakuza eshte perpiluar ne formen e parapare me KPP, ai menjehere cakton seancen per konfirmimin e aktakuzes. Per ne sance ftohet edhe i akuzuari dhe mbrojtesi i tij tete dite para dtes se caktuar per mbajtje te saj. Si rregull ne kete sence thirret edhe i demtuari. Pas pranimit te aktakuzes i pandehuri ka keto mundesi: 1.Te heq dore nga seanca per konfirmim te aktakuzes ashtu qe ceshtja procedohet per shqyrtim gjyqesor, 2.Te heq dore nga seanca per konfirmim te aktakuzes dhe te paraqese kundershtim me shkrim kunder aktakuzes ose 3.Paraqet emrat e deshmitareve dhe te eksperteve te cilet deshiron ti therrase ne shqyrtim gjyqesor.

Seanca per konfirmimin e aktakuzes, ne te cilen si rregull duhet te marrin pjese prokurori, i pandehuri dhe i demtuari drejtohet nga gjyqtari. Ne kete sence, fillimisht gjyqtari e njofton te pandehurim mbi te drejten per tu mos u deklaruar ne ceshtjen e tij dhe te mos pergjigjet ne pyetjet qe do ta inkriminonin ate apo te afermit e tij. Pas kesaj gjyqatri duhet te vleresoje ceshtjen e permbushjes se te drejtes ne ,mbrojtje te te pandehurit dhe sa a i kane permbushur palet detyrat lidhur me zbulimin e provave. Pas kesaj prokurori ia lexon te pandehurit aktakuzen, me crast ai duhet te bindet se i pandehuri e ka kuptuar ate. Kur i pandehuri nuk e ka kuptuar aktakuzen thirret prokurori qe tia shpjegoe ate, ashtu qe i pandehuri ta kuptoje ate. Nese i pandehuri nuk deklarohet konsiderohet se ai nuk e pranon fajesine. Kur i pandehuri pranon fajesine ne te gjitha pikat e aktakuzes i mbetet gjyqtarit qe te percaktoje nese: 1. I pandehuri i kupton pasojat e pranimit te fajit, 2.Pranimi behet vullnetarisht nga i pandehuri pas keshillimeve me mbrojtesin. 3.Pranimi i fajit mbeshtetet ne faktet e ceshtjes qe permban aktakuza, materialet e prezentuara nga prokurori etj. 4.Nuk ekziston asnjera nga rrethanat te cilat do te ndikonin qe gjyqtari ta hedh aktakuzen dhe urdheroje pushimin e procedures penale. Duke vleresuar pranimin e fajesise se te pandehurit, gjyqtari mund te kerkoje mendimin e prokurorit publik, mbrojtesit dhe te demtuarit. Sipas KPP i pandehuri, mbrjtesi i tij dhe prokurori kane te drejte te japin deklarata gjate konfirmimit te aktakuzes, ndersa i demtuari mund ta beje kete vetem nese gjyqtari lejon nje gje te tille. Gjate kesaj sance nuk merren ne pyetje deshmitar e eksperte. Pas degjimit te deklaratave nga dy palet dhe pas shqyrtimit te kundershtimit me shkrim te te pandehurit lidhur me akuzen gjyqtari i procedures paraprake ka tri mundesi:

1.Te hedhe aktakuzen kur: A)vepra per te cilen akuzohet nuk eshte veper penale, B)Ekzistojne rrethana qe perjashtojne pergjegjesine penale, C)Ka kaluar afati i parashkrimit, vepra eshte perfshire ne amnesti ose falje ose ekzistojne rrethana tjera qe pengojne ndjekjen penale. D)Nuk ka prova te mjaftueshme qe mbeshtesin dyshimin e bazuar se i pandehuri ka kryer vepren per te cilen akuzohet. Gjyqtari e hedh aktakuzen edhe kur qmon se ate nuk e ka paraqitur paditesi i autorizuar dhe ne raste tjera te parapara. 2.Te shpalle gjykaten jokompetente kur cmon se vepra penale e perfshire ne aktakuze eshte ne kompetence te nje gjykate tjeter, dhe pasi aktvendimi te marre formen e prere, ceshtjen ia dergon gjykates kompetente. 3.Te konfirmoje aktakuzen kur cmon se nuk ekziston asnje rrethane qe do te ndikonte ne hedhjen e aktakuzes dhe pushimin e procedures penale dhe e cila do te ndikonte qe gjykata e caktuar te shpellet jokompetente. Te gjitha vendimet e marra nga gjyqtari duhet te arsyetohen. KPP ka percaktuar edhe momentet kur aktakuza merre formen e prere. Keshtu, aktakuza merr formen e prere: 1.Diten kur aktvendimi i senaces se konfirmimit merr formen e prere ose 2.Nese nuk eshte mbajtur seanca per konfirmim, ne diten kur aktvendimi mbi kundershtimin e aktakuzes dhe pranueshmerise se provave te te pandehurit merr formen e prere, ose nese nuk eshte paraqitur kundershtim me shkrim ndaj aktakuzes ne diten kur gjyqatri merr aktvendim per mosmbajtjen e senaces per konfirmim. Pasi aktakuza te merr formen e prere, gjyatri i procedures paraprake menjehere ia dergon aktakuzen dhe lenden penale kryetarit te trupit gjykues, i cili konform KPP, do te procedoje tutje me ceshtjen penale.

III.SHQYRTIMI GJYQESOR
Shqyrtimi gjyqesor perben fazen me te rendesihsme te procedures penale. Ai zhvillohet ne sence gjyqesore ne perputhje me rregullat e caktuara me KPP dhe ai ka te beje me paraqitjen e pretendimeve te paleve, marrjen dhe vleresimin e provave, zgjidhjen e drejte te ceshtjes dhe dhenien e vendimit gjyqesor. PERGATITJET PER SHQYRTIMIN GJYQESOR Veprimet procedurale te shqyrtimit gjyqesor kryhen sipas nje radhe te caktuar. Ato fillojne me kryerjen e veprimeve pregatitore, hapjen e senaces, njoftimin e perberjes se trupit gjykues dhe me shqyrtimin e kerkesave per perjashtim te gjyqtareve ope zevendesim te prokurorit, me degjimin e ankuzes dhe pretendimeve te paleve, me marrjen e provave dhe dhenien e vendimit. Kryetari i trupit gjykues brenda nje muaji pasi aktakuza te kete marre formen e prere me urdher cakton diten, oren dhe vendin e mbajtjes se shqyrtimit gjyqesor. Nese seanca nuk mund te caktohet brenda ketij afati kryetari i trupit gjykues duhet ta njoftoje Kryetarin e Gjykates per shkaqet e moscaktimit te senaces, i cili i merr masat e duhura q e ajo te caktohet sa me shpejt. Pastaj, kryuetari i trupit gjykues shikon se mos ne shkresat e lendes gjendet ndonje prove e papranueshme, e nese po ateher ai merr aktvendim me te cilin ate e shpall te papranueshme. Si rregull, shqyrtimi mbahet ne seline e gjykates, por kur ato jane te papershtatshme shqyrtimi gjyqesor mund te mbahet edhe ne vend tjeter. Ne kuader te pergatitjeve per shqyrtimin kryesor thirret i akuzuari dhe mbrojtesi i tij, paditesi ose i demtuari dhe perfaqesuesit e tyre ligjor e te autoriziuar dhe perkthyesi. Per shqyrtim gjyqesor thirren edhe deshmitaret e ekspertet, pervec atyre prania e te cileve cmohet e panevojshme. Ne thirrjen derguar te akuzuarit dhe deshmitareve pervec te dhenave mbi gjeneralet dhe cilesine per cka thirren shenohen edhe paralajmerimet per pasojat e mosparaqitjes ne gjykate. Ne thirrje i akuzuari udhezohet per te drejten e tij ne mbrojtes. Me qellim qe i akuzuari te pergatitet per mbrojtje thirrja duhet ti behet 8 dite para mbajtjes se shqyrtimit.

Krahas njoftimeve te lartcekura, gjykata u ben njoftime edhe subjekteve tjera. Keshtu, i demtuari ne thirrje noftohet se shqyrtimi do te mabhet edhe nese ai nuk paraqitet ne gjykate dhe se deklarata e tij per shpenzimet e procedures do te lexohet. Ai njoftohet se nese nuk paraqitet e prokurori terhiqet nga ndjekja do te konsiderohet se ai nuk e ndermerr ndjekjen. Gjykata duhet ta njoftoj per shqyrtim edhe OMBUDSERSONIN me qellim te monitorimit te procedures penale ne ceshtjet qe kane te bejne me shkeljet e te drejtave te njeriut dhe veprimeve qe perbejne shperdorim te pushtetit. Palet, mbrojtesi dhe i demtuari, edhe pas caktimit te shqyrtimit gjyqesor mund te kerkojne thirrjen e deshmitareve dhe eksperteve te rinj ose te mblidhen prova te reja. Kerkesa e tille duhet te jete e arsyetuar. Edhe kryetari i trupit gjykues ka te drejte te propozoje marrjen e provave te reja. Nese pritet qe shqyrtimi do te zgjase kryetari i trupit gjykues mund te kerkoj nga kryetari i gjykates qe te caktoje nje ase dy gjyqtar apo gjyqtare laik qe ata te zevendesojne gjyqtarin i cili mund te mungoje. Keta duhet te jene te pranishem ne shqyrtim gjyqesor. Kur deshmitari ose eksperti nuk mund te paraqitet ne shqyrtim gjyqesor per shkak te semundjes ai mund et merret ne pyetje ne vendin ku banon. Kryetari i trupit gjykues, sipas detyres zyrtare ose me propozim te paleve, kur e sheh te nevojshme mund ta shtyej diten e shqyrtimit gjyqesor, me crast duhet ti njoftoje te gjithe personat e thirrur. Kur paditesi terhiqet nga akuza duhet te lajmerohet domosdo i demtuari sa i perket te drejtave te tij per te vazhduar ndjekjen. Me ne fund, palet dhe i demtuari njoftohen per pranimin e fajesise nga i akuzuari.

PARAKUSHTET PER MBAJTJEN E SHQYRTIMIT GJYQESOR

Diten kur eshte caktuar mbajtja e shqyrtimit gjyqesor kryetari i trupit gjykues e hap seancen dhe shpall perberjen e trupit gjykues. Pas kesaj, ai konstaton se a kane ardhur te gjithe personat e thirrur, e nese jo verifikon rregullsine e dergimit te thirrjeve. Si parakusht per mbajtjen e shqyrtimit gjyqesor paraqitet prania e subjekteve themelore te procedures penale dhe e mbrojtesit. Parakusht tjeter eshte qe trupi gjykues te jete formuar konform dispozitave ligjore. Ne lidhje me pranine ose mospranine e subjekteve te caktuar KPP ka aprovuar kete zgjidhje: 1.Kur ne shqyrtimin gjyqesor nuk paraqitet prokurori publik (kur ai e ka paraqitur aktakuzen) shqyrtimi gjyqesor shtyhet dhe lajmerojhet prokurori publik drejtperdrejte me i lart. 2.Kur ne shqyrtim nuk paraqitet paditesi subsidiar, paditesi privat ose perfaqesuesit e tyre, trupi gjykues do ta pushoje proceduren penale me aktvendium. 3.Kur ne shqyrtim gjyqesor nuk merr pjese i akuzuari dhe mungesen nuk e arsyeton, kryetari i trupoit gjykues per te leshon fletarrestin, ose urdheron qe ai te sillet menjehere ne gjykate.Kur ky arsyeton mungesen kryetari e terheq urdhearrestin. Ndaj te pandehurit te pandergjegjshem mund te caktohet edhe paraburgimi, i cili mudn te zgjase deri ne 1 muaj. 4.Kur ne shqyrtim nuk paraqqitet mbrojtesi dhe kete nuk e arsyeton, gjykata kerkon nga i akuzuari qe te caktoje menjehere mbrojtes tjeter. Kur kete nuk e ben i akuzuari dhe shqyrtimi nuk mund te zhvillohet pa u demtuar mbrojtje atehere shqyrtimi shtyhet. 5.Kur ne shqyrtim mungon pa arsye deshmitari ose eksperti i thirrur me rregull, trupi gjykues mund te leshoj urdherarrest per sjelljen e tij te menjehershme. Por shqyrtimi gjyqesor mund te filloje edhe pa pranine e tyre, por qe me vone mund te shtyhet shqyrtimi nese prania e tyre paraqitet e domosdoshme.

DREJTIMI I SHQYRTIMIT GJYQESOR

Ne shqyrtimin gjyqesor, per shkak te peshes qe ai ka, duhet te jene vazhdimisht te pranishem kryetari i trupit gjykues, anetaret e trupit gjykues, procesmbajtesi si dhe gjyqtaret e gjyqtaret laike si gjyqtare rezerve. Per prezencen e tyre dhe per nevojen qe trupi gjykues te kete perberje te rregullt kujdeste kryetari i trupoit gjykues. Ai duhet te shikoje edhe mundesine e perjahstimit te ndonjerit prej tyre. Kryetari i trupit gjykues drejton shqyrtimin gjyqesor dhe fton palet dhe personat tjere procedurale qe ti prezentojne deshmite e tyre dhe te bejne pyetje. Pra, kryetari i trupit gjykues interesohet per shqyrtim te gjithanshem te ceshtjes. Trupi gjykues vendos per ankimet e kundershtimet e ndryeshme. Shqyrtimi gjyqesor zhvillohet sipas rregullave te percaktuara me KPP, por ai mund te bej ca ndryshime ne rrjedhen e tij nese e sheh te nevojshme. Kryetari i trupit gjykues kujdeset per mbajtjen e rendit ne gjykatore. Ne kete rast, i njofton te pranishmit qe te mos e pengojne mbarevajtjen e shqyrtimit. Per qellime te tilla kryetari i trupit gjykues mund te urdheroje kontrollimin e personave te pranishem. Kur masat e ndermarra nuk jane efikase kryetari i trupit gjykues mund te urdheroje perjashtimin e publikut nga shqyrtimi. Masa te caktuara mund te zbatohen edhe ndaj disa pjesemarresve ne procedure. Keshtu, kur i akuzuari, mbrojtesi, i demntuari, deshmitari, eksperti, perkthyesi etj., e prish rendin ose nuk u nenshytrohet urdhrave te kryetarit te trupit gjykues per mbajtjen e rendit ai atyre u terheq verejtjen. Kur verejtja eshte e pasukseshme ateheri i akuzuri mund te urdherohet qe te dale jashte gjykatores, e te tjeret edhe mund te denohen me gjobe. I akuzuari mund te rikthehet serish mne gjykatore, por nese vazhdon ta prishe rendin trupi gjykues mund ta nxjerre serish jashte. Mbrojtesit mund ti mohohet e drejta e mbrojtjes nese prish rendin ne gykatore,,e pala njoftohet qe te angazhoje mbrojtes tjeter.

Kur nga gjykatorja perjashtohet paditesi subsidiar ose ai privat, kur ata nuk kane perfaqesues, shqyrtimi gjyqesor nderpritet ose shtyhet deri sa ata te angazhojne perfaqesues. Kur prokurori publik prish rendin, kryetari i trupit gjykues e njofton prokurorin kompetent, ose e nderpret shqyrtimin dhe kerkon caktim te prokurorit tjeter. Per largimin e avokatit njoftohet Oda e Avokateve. Te gjitha aktvendimet lidhur me aplikimin e ketyre masave dhe denimet shenohen ne procesverbal te shqyrtimit. Ankesa eshte e lejuar vetem kunder aktvendimit mbi denimin. Kur i akuzuari kryen veper penale ne shqyrtim gjyqesor, trupi gjykues mund te vendose edhe mbi kete nese eshte paraqitur aktakuza gojore e prokurorit. Kur veper penale kryejne pjesemarresit tjere, gjykaa do te vendose menjehere ose pas shqyrtimit ne baze te aktakuzes se ushtruar nga prokurori. Nen drejtimin e kryetarit te trupit gjykues zhvillohet edhe seanca per keshillim dhe votim. Kryetari i trupit gjykues ben permiresimin e gabimeve ne emra e numra dhe gabimeve tjera te qarta ne llogaritje kur kjo eshte e nevojshme. SHTYERJA DHE NDERPRERJA E SHQYRTIMIT GJYQESOR Rendesia e kerkon qe shqyrtimi gjyqesor te zhvillohet ne menyre kontinuele dhe pa zvarritje ne menyre qe me ne fund te jepet aktgjykimi. Mirepo, per shkaqe te caktuara shqyrtimi gjyqesore mund te shtyhet e nderpritet. Si shkaqe te cilat imponojne nevojen per shtyerje konsiderohet nevoja per paraqitjen e aktakuzes se re, nevoja per pergatitjen e mbrojtjes, nevoja per te mbledhur ndonje prove te re, ose paraqitja e crregullimit shpirteror te i akuzuari, ose kur ekzistojne pengesa tjera per zbatim te suksesshem te procedures.

Per shtyerje vendos trupi gjykues me aktvendim, ne te cilin sipas mundesise caktohet dita dhe ora e vazhdimit te tij. Ceshtja e vazhdimit te shqyrtimit gjyqesor te shtyre eshte rregulluar varesisht nga perberja e trupit gjykues qe e vazhdon ate dhe nga kohezgjatja per te cilen eshte shtyre seanca. Nese perperja e trupit gjykues ka ndryshuar shqyrtimi fillon rishtas. Kur perberja e trupit gjykues nuk ka ndryshuar, shqyrtimi gjyqesor vetem vazhdohet. Por, edhe ne kete rast trupi gjykues mund te vendose qe te filloj nga fillimi. Kur shtyerja ka zgjater me shume se tre muaj ose kur shqyrtimi mbahet para nje kryetari tjeter te trupit gjykues, shqyrtimi gjyqesor duhet te filloj rishtas dhe perseri shqyrtohen te gjitha provat. Nderprerja e shqyrtimit gjyqesor behet per nje kohe me te shkurter, dhe ajo mund te behet per nje pushim te shkurter, kalimit te orarit te punes, qe te sigurohet ndonje prove konkrete, per pergatitje te aktakuzes, mbrojtjes etj. Si rregull, ne keto raste shqyrtimi gjyqesor zhvillohet para te njejtit trup gjykues, por nese ndodhe e kunderta dhe kur nderprerja zgjate me shume se 8 dite duhet vepruar si ne rastine shtyerjes se shqyrtimit gjyqesor. Ne fund, kur shqyrtimi eshte mbajtur para trupit te vogel gjykues, e eshte dashur e kunderta atehete vetem plotesohet perberja e trupit gjykues.

Procesverbali i shqyrtimit gjyqesor

Per tere veprimtarine e shqyrtimit gjyqesor mbahet procesverbal. Ai perpilohet me shkrim dhe ne te shenohet thelbi i shqyrtimit gjyqesor. Shqyrtimi gjyqesor mund te regjistrohet edhe ne menyre audio- vizuale ose auditive dhe stenografike. Procesverbali mbahet nga procesmbajtesi, kurse ate qe duhet shenuar ne te diktohet nga kryetari i trupit gjykues. Procesverbali ka rendesi per gjykaten e shkalles se pare, por sidomos per gjykaten e shkalles se dyte. Procesverbali nenshkruhet nga kryetari i trupit gjykues dhe procesmbajtesi. Ai permban: hyrjen, pjesen qenmdrore dhe ate perfundimtare. 1.Pjesa hyrese duhet te perfshije emrin e gjykates ku mbahet shqyrtimi, vendin dhe kohen e mbajtjes se shqyrtimit, emrin e kryetarit te trupit gjykues dhe anetareve, procesmnbajtesit, paditesit, te akuzuarit, mbrojtesit, te demtuarit, perfaqesuesve, perkthyesit, vepren penale qe shqyrtohet dhe nese gjykimi zhvillohet hapur apo mbyllur per publikun. 2.Pjesa qendrore, si rregull, perfshine identifikimin e aktakuzes, nese prokurori e ka ndryshuar apo zgjeruar ate, propozimet e bera nga palet, cilat prova jane marre, nes provat jane lexuar. Nese publiku perjashtohet nga shqyrtimi ne procesverbal duhet shenohet paralajmerimi i bere te pranishmeve per pasojat e zbulimit te paautorizuar te informacionit te fshehte qe kane mesuar gjate shqyrtimit. Ketu shenohen edhe permbajtjet kryesore te deklarimit te te akuzuarit, deshmitareve, eksperteve. Ne kete pjese shenohet ne teresi edhe dispozitivi i aktgjykimit dhe fakti se aktgjykimi eshte shpallur publikisht si dhe e dhena sese eshte urdheruar paraburgimi. 3.Pjea perfundimtare- si rregull duhet ti permbaje shenimet mbi ate se ka apo jo verejtje apo nevoje per korrigjime ne shtesa tjera te procesverbalit si dhe nenshkrimin e kryetarit te trupit gjykues dhe procesmbajtesit.

 Procesverbali i shqyrtimit gjyqesor mbahet ne menyre te rregullt dhe pedante. Palet kane te drejte ta shikojne procesverbalin dhe ti paraqesin, verejtjet, kompentet dhe te kerkojne korrigjimin e gabimeve eventuale teknike. Ne senacen per keshillim dhe votim mbahet procesverbal i vecante, i ashtuquajturi procesverbali per vendimarrje dhe votim. Ne kete procesverbal duhet te shenohet rrjedha e votimit dhe vendimi i marre. Ate e nenshkruajne te gjithe anetaret e trupit gjykues dhe procesmbajtesi. Nese ka mendime te ndara dhe kur ato nuk jane perfshire ne procesverbal ato i bashkangjiten atij. Procesverbali i tille mbyllet ne zarf te vecante dhe casje ne te mund te kete vetem gjykata me e larte kur vendos lidhur me mjetin juridik., me crast ajo detyrohet qe serish ta mbylle ate ne zarf.

IV.RRJEDHA E SHQYRTIMIT GJYQESOR

Pesha e shqyrtimit gjyqesor kerkon pergatitje te gjate, studim te thell te ceshtjes dhe plan te detajuar e te pergatitur nga kryuetari I trupit gjykues. Gjate ketij procesi kryuetari I trupit gjykues duhet te respektoje ne menyre te perpikte rradhen e veprimeve procedurale te percaktuara me KPP. Mirpo, per shkak te rrethanave te posacme, e sidomos per shkak te numrit te te akuzuarve ose numrit te veprave penale, trupi gjykues mund te bej renditje tjetre. Ne kete rrjedhe, pas hapjes se seances kryesore vazhdohet me shqyrtimin gjyqesore te ceshtjes. E tere veprimtaria e shqyrtimit gjyqesor permblidhet ne fillimin e shqyrtimit gjyqesor, prezentimin e provave dhe fjalen perfundimtare te paleve.

FILLIMI I SHQYRTIMIT GJYQESOR DHE DEKLARIMI I TE AKUZUARIT Kryetariu I trupit gjykues e hap seancen kryesor dhe shpall lenden e gjykimit si dhe perberjen e trupit gjykues. Pas kesaj, ai shikon a jane plotesuar supozimet per mbajtjen e shqyrtimit gjyqesor. Kur ne shqyrtim gjyqesor jane te pranishem te gjithe te ftuarit dhe kur trupi gjykues vendos te mbaj shqrtimin edhe pa pranine e ndonje personi te ftuar, kryetari I trupit gjykues e therret te akuzuarin dhe nga ai I merre te dhenat personale per te vertetuar identitetin e tij, pervec te dhenave mbi denimet e meparshme te cilat, si rregull, lexohen gjate administrimit te provave dhe e udheaon ate qe me kujdese ta percjell shqyrtimin gjyqesor, e gjithashtu e udhezon se mund te paraqese fakte dhe te propozoje prova per m,brojtjen e vet, tu shtroje pyetje te bashkekauzuarve, deshmitarev, eksperteve. Pas kesaj, kryetari I trupit gjykues e udhezon te akuzuarin se: 1.Ka te drejte te deklarohet lidhur me ceshtjhen ose te mos pergjigjet ne asnje pyetje. 2.Nese deklarohet lidhur me ceshtjen ai nuk mund te detyrohet te inkriminoje vetevehten, ose te afermit e tij e as te pranoje fajesine. 3.Ai mund te mbrohet personalisht ose permes mbrojtesit te tij.

Me tutje, kryetari I trupit gjykues I dergon deshmitaret dhe ekspertet ne vendine caktuar per ta, ku presin deri sa te ftohen per te deshmuar. Kur I demturi eshte I pranishem, e nuk ka paraqitur kerkesen pasuroro- juridike, e njofton mbi kete te drejte, por ate e udhezon edhe per te drejtat tjera qe I ka ne procedure. Kryetari I trupit gjykues mund te marre masa per te penguar marreveshjen e fshehte ne mes te deshmitareve, eksperteve dhe paleve. Pastaj, shqyrtimi fillon me leximin e aktakuzes ose te padise private. Akti akuzuas, si rregull, lexohet nga paditesi, por kryetari I trupit gjykues mund te bej vet prezentim gojor te aktit akuzuaes. Ne rast te tille paditesi subsisiar ose privat mund te beje plotesimine aktit akuzues. Pas leximit te aktit akuzues, kryetari it rupit gjykues e pyet te akuzuarin a e ka kuptuar aktakuzen, dhe pasi te bindet se e ka kuptuar ijep mundesi atij qe te deklarohet lidhur me te. Kur I akuzuari nuk e kupton aktakuzen, kryetrai I ytrupit gjykues nga paditesi kerkon qe ate tia beje te kuptueshme te akuzuarit- tia shpjegoj ate. Kur I akuzuatri nuk leshon deklarate mbi fajesine e tij konsiderohet se ai nuk e pranon fajesine. Kur I akuzuari ka pranuar fajesine per cdo pike te aktakuzes ne seancen e konfirmimit te aktakuzes, kurse ne shqyrtim gjyqesor nuk epranon fajesine, kryetari I trupit gjykues mund ta shtyje shqyrtimin per te thirrur deshmitar e eksperte. Nese I akuzuari e pranoin fajesine atehere shikohet nese: I akuzuari e kupton natyren dhe pasojat e pranimit, pranimi behet vullnetraisht nga I akuzuari pas keshillimeve me mbrojtesin, ose pranimi I fajit behet per shkak te fakteve te pranishme. Gjate shqyrtimit te pranimit te fajesise se te akuzuarit, kryetari I trupit gjykues mund te degjoje mendimine prokurorit publik dhe te mbrojtesit. I akuzuari gjate gjithe shqyrtimit gjyqesor ka te drejte te konsultohet me mbrojtesin e tij. Kjo e drejte nuk mund tezbatohet gjate marrjes ne pyetje te tij. I demturi, kur eshte I pranishem, mund ta rasyetoje kerkesen pasuroro- juridike.

PREZENTIMI I PROVAVE
Prezentimi I provave perfshine argumentimin e te gjitha fakteve te cilat gjykata I konsideron te rendesishme per gykim te sakt dhe te drejte. Prezentimi I provave behet sipas je rendi te caktuar nga kryetari I trupit gjykues. Ne parim se pari prezentohen provat e propozuara nga paditesiu, pastaj provat e propozuara nga mbrojtesi ose I akuzuari dhe sefundi ato qe jane propozuar e siguruar sipas propozimit te gjykates. Deshmia e te demtuarit si deshmitar degjohet para deshmise se deshmitareve te tjere. Palet dhe I demtuari mund te propozojne prova re reja ose te perserisin propozimet e tyre te mehershme. Procedura e provave pastaj vazhdon duke I pyetur dehsmitaret, ekspertet, duke lexuar procesverbalet e ndryshme, dokumentet, librat, dosjet dhe shkresat tjera dhe duke degjuar e shikuar incizimet teknike. Dokumentet qe kane rendesine eproves duhet qe mundesisht te paraqiten ne origjinal. Gjate kesaj faze duhet et shikohen edhe sendet te cilat mund te sherbejne per sqarimin e ceshtjes. Gjate mbledhjes se te dhenave personale te deshmitarit, kryetari I trupit gjykues duhet te shikoje se a kemi te bejme me deshmitar te privilegjuar, I cili sipas ligjit duhet te perjashtohet, ose te cilet mund te perjashtohen nga deshmia, dhe kur konsataton se ka te bej me person te tille duhet ta njoftoje mbi keto mundesi. Pose deshmitari I tille nuk deshiron te deshmojegjykata duhet te orientohet ne provat tjera. Kreytari I trupoit gjykues duhet tia terheq verejtjen dehsmitarit se duhet te flase te verteten dhe se nuk guxon te heshte as gje dhese deklaimi I rreme paraqet veper penale. Deshmitari paralajmerohet se nuk eshte I obliguar te pergjigjet ne pyetjet, pergjegjia nete cilat ka gjasa qe ta ve ate ose ndoni te aferm te tij para ndjakjes penale, turpit te rende ose demit te konsiderueshem material. Ne parim, deshmitari I cili nuk eshte marre ne pyetje nuk duhet te jete prezent gjate shqyrtimit te provave. E njejta gje vlen edhe per ekspertin.

Para marrjes se deklarates mund te kerkohet dhenia e betimit nga deshmitari, e nese ai ka dhene betim me pare njoftohet se eshte nen betim. Femija, I mituri dhe personi per et cilin eshte vertetuar te kete kryer veper penale ose me arsye dyshohet se ka kryer veper penale nuk I nenshytrohet betimit. Dhenia e betimit mund te kerkohet ehde nga eksperti, kur dyshohet se ai nuk do te jete I pranishem ne shqyrtim. Deshmitari e ekspetrti memec qe kane njohuri ne shkrim e lexim bejne betimin me nenshkrimin e tekstit te betimit, e kur ata jane te shurdher lexojne testin e betimit. Kur te tillet jane analfabet betimi behet para perkthyesit. Eksperti ia komunikon gjykates mendimin dhe konstatimin e tij gojarisht, e kur ai te kete pergatitur raport lejohet leximi I tij dhe ai I bashkangjitet procesverbalit. Kur ekspetrimi I besohet institucionit profesioanl gjykata mund te vendose qe te mos thirren ekspertet te cileve institucioni ua ka besuar ekspertizen, nesve vleresohet se nuk ka nevoje per sqarime shtese. Megjithate trupi gjykues kur e sheh te nevojshme mund te kerkoj prezencen e tyre ne shqyrtim. Kur deshmitarit ose ekspertit nuk I kujtohen faktet qe I ka prezentuar me pare ose kur I shmanget deklarimit te mehershem, kryetari I trupit gjykues ose palet mund tia terheqin verejtjen dhe te kerkojne shpjegim pse tash deklaron ndryshe. Si rregull, deshmiratet dhe ekspertet e marre ne pyetje mbesin ne gjykatore, pervec nese kryetari I trupit gjykues vendos ndryshe. Ata edhe mund te largohen nga gjykatorja dhe me vone te thirren per tu marre ne pyetje. Kur mesohet se deshmitari ose eksperti nuk mund te vije ne gjykate mund te urdherohet qe te merren ne pyetje jahste shqyrtimit gjyqesor. Kur eshte e nevojshme te zbatohet kqyrja ose rekonstruksioni kjo mund te behet nga kryetari I trupit gjykues ose gjyqtari.

Palet dhe I demtuari gjithmone njoftohen kur dhe ne cilin vend do te merren ne pyetje dhe a do te zbatohet kqyerja apo rekonstruksioni dhe I njofton se mund te jene te pranishem gjate ndermarrjes se ketyre veprimeve. Kur ata jane te pranishem njoftohen per te drejtat qe u takojne. Procesverbalet e kqyerjes, kontrollit te personave e lokaleve, dokumentet, librat e shkresat tjera lexohen ne shqyrtim gjyqesor per vertetimin e permbajtjes se tyre. Dokumentet qe kane rendeine e proves, sipas mundesise dorezohen ne formen origjinale. Sendet qe ndihmojne sqarimin e ceshtjes mund ti tregohen te akuzuarit, e ne rast nevoje edhe deshmitareve e eksperteve. Pervec rasteve te parapara me KPP, procesverbalet e percaktuara mund te lexohen vetem ne keto raste: 1.Kur personat e marre ne pyetjhe kane vdekur, kane crregullime mendore, nuk mund te gjenden ose ardhja e tyre ne gjykate eshte e pamundur. 2.Kur deshimtaret ose ekspertet pa arsye ligjore nuk deshirojne te deshmojne ne shqyrtim gjyqesor dhe 3.Kur palet pajtohen mbi nje gje te tille. Procesverbalet mbi marrjen e meparshme ne pyetje e personave qe jane liruar nga detyra e deshmise nuk lexohen, nese keta persona nuk jane thirrur ne shqyrtim gjyqesor. Kur persona e tille pasi te kene deshmuar me pare shfrytezojne te drejten e tyre per et mos deshmuar ne shqyrtim, ose nese nuk kane ardhur ne shqyrtim, procesverbaki mbi dehmnine emeparshme eshte prove e papranueshme. Pas marrjes ne pyetje te cdo deshmitari e eksperti dhe pas leximit te cdo procesverbali ose shkrese, kryetari I trupit gjykues I fton palet qe te bejne verejtejte e tyre. Pas marrjes ne pyetje te deshmitareve dhe eksperteve dhe prezentimit te provave materiale, vazhdohet me marrjen ne pyetje te te akuzuarit I cili nuk e ka pranuar fajesine, me crast atij serish I jepet mundesia qe ta pranoje fajin. Gjate marrjes ne pyetje te akuzuarit te bashkeakuzurit tjere nuk duhet te jene te pranishem.

Kryetari I trupit gjykues se pari fton prokurorin e pastaj mbrojtesin per ti shtruar pyetje te akuzuarit. Pala e demtuar dhe perfaqesuesit ligjor e procedurale mund ti bejne pyetje te akuzuarit drejtperdrejte vetem me lejen e kryetarit te trupit gjykues. Kur I akuzuari shmanget nga deklarimet e mehershme, prokurori ose kryetrai I trupit gjykues ia terheq verejtjen dhe kerkon per kete shpjegim. Pasi kryetari I trupit gjykues cmon se personat e autorizuar nuk kane me pytje per ti parashtruar te akuzuarit, ose refuzohen propozimet dhe qmohet se ceshtja eshte sqaruar mjaft kryetari shpall te perfunduar proceduren e provave. FJALA PERFUNDIMTARE E PALEVE Fjala perfundiomtare zhvillohet sipas radhes se caktuar me KPP. Keshtu, se pari I jepet fjala paditesit, pastaj te demntuarit, mbrojtesit dhe ne fund te akuzuarit. Personat e tille me kete rast mund tu referohen provave te pranueshme., ligjit etj. Ata mund te perdorin edhe tabela, diagrame etj. Padites ne fjalen e tij paraqet:A)Vleresiminmbi provate shqyrtuara, B) paraqet konkluzionin e tij mbi faktet, C) Arsyeton propozimin e tij per pergjegjesine penale te te akuzuarit, D)Prezanton rrethanat rendues e lehtesuese etj. Paditesi nuk mund te propozoje lartesine e denimit por ai mund te propozoje verejtrjen gjyqesore ose denim alternativ. Prokurori ben anailzen dhe cmuarjen e provave, percakton qendrimin dhe besueshmerine etij dhe fuqine provuese te provave. Prokurori publik pastaj kalon ne cilesimin juridik te vepres- se veprimet e te akuzuarit paraqesin veper penale.

Qendrimi I rpokuroritduhet te jete I qarte, pa alternativa. Kur kalon te kerkesa per masen e denimit ai duhet te ndalet ne treguesit qe bejne te mundur individualizimin e denimit. Ketu duhet te percaktohet: - Shkalla e rrezikshmerise shoqerore te vepres,rolin e te akuzuarit ne kryerje te vepres, - motivet e kryerjes se vepres etj. Se kendejmi, varesisht nga rezultatet e procedures penale prokurori mund te: A)Terhiqet nga akuza, B)Te ndryshoj ose zgjeroj aktakuzen, C)Te qendroje prane aktakuzes dhe te kerkoje qe I akuzuari te denohet sipas ligjit. Prokurori terhiqet nga ndjekja kur rezultatet e procedures nuk argumentojne bazen e aktakuzes. Ndryshimi behet atehere kur vihet ne perfundim se gjendja faktike e paraqitur ne aktakuze ka ndryshuar. Zgjerimi I aktakuzes behet ne rsatet kur ka dyshime se I akuzuari ka kryer edhe ndonje veper penale tjeter. Prokurori publik mbetet prane aktakuzes se vet kur cmon se me prova te procedura eshte vertetuar baza e tij se I akuzuari ka kryer vepren penale konkrtee. I demtuari ose perfaqesuesi I tikj ne fjalen perfundimtare shpjegojne kerkesen pasuroro- juridike. Mbrojtesi ne fjalen perfundimtare paraqet argumentet dhe komenton pretendimet e prokurorit dhe te demtuarit. I akuzuari ka te drejte te deklarohet mbi argumentet e mbrojtesit. Mbrojtesi ka te drejte ti heshte faktet qe shkojne ne dem te te akuzuarit.

Pas mbrojtesit fjala I jepet te akuzuarit I cili: - Deklarohet se e pranon apo jo mbrojtjen e mbrojtesit, ose ben plotesimin e saj. Ai mund te merret me cdo problem I cili sipas tij meriton vemnendje nga gjykata. Nese ai prezenton prova te reja mund te kethehet serish ne proceduren provuese. Gjate fjales perfundimtare mund te vije ehde deri te replika. Paraqitja e fjales perfundimtare te paleve nuk mund te kufizohet ne kohe. Por, kryetari I trupit gjykues mund tia nderprejhe fjalen njerit prej tyre nese fyen rendin publik dhe moralin, personin tjeter ose perserite gjerat. Kur aktakuzen perfaqesojne disa persona nuk lejohet perseritja e gjerave. Pra mbrojtesit dhe perfaqesuesit e aktakuzes me marreveshje reciproke zgjedhin ceshtjet epr te cilat do te flasin. Kur palet perfundojne fjalen dhe trupi gjykues cmon se nuk duhet marre prova te reja kryetari I trupit gjykues shpall gjykimin te perfunduar. Trupi gjykues gjate shqyrtimit gjyqesor ose ne seancen per keshillim dhe votim e hedh aktakuzen kur: 1.Procedura eshte zbatuar pa kerkesen e paditesit te autorizuar, 2.Ka munguar propozimi I krkuar I te detuarit ose leja e organit publik kompetent, ose organi I tille e ka terhequr lejen dhe 3.Ekzistojne rrethana tjera qe perkohesisht pengojne ndjekjen.

AKTGJYKIMI
Aktgjykimi eshte vendimgjyqesor qe zgjidh ceshtjen kryesore. Ai nxirret mbi bazen e provave te administruara gjate shqyrtimit gjyqesor. MARRJA E AKTGJYKIMIT Aktgjykimi merret dhe shqiptohet ne emer te popullit. Ate e nxjerr gjykata. Nepermjet aktgjykimit zbatohen masat e shtrengimit ndaj atij qe konsiderohet se ka kryer vewper penale. Ai jepet pas perfundimit te shqyrtimit gjyqesor dhe kur ai merr formen e prere e ka fuqine e ligjit. Pas mbylljes se shqyrtimit gjyqesor trupi gjykues terhiqet ne seancen per keshillim dhe votim. Kjo sence zhvillohet nen udheheqjen e kryetarit te trupit gjykues dhe te trajtohen te gjitha ceshtjet paraprake te cilat jane te rendesishme per zgjidhjen e lendes. Ketu vleresohet ehde nje here: - Cehstja e kompetences lendore et gjykates, - fakti se a ekziston vepra penale, -A eshte I akuzuari kryes I asaj vepre dhe a eshte I pergjegjshem, -shpenzimet e procedures. Per te gjitha cehstjet e ngritura duhet et votohet, pervec gjyqtarit qe ka votuar per lirimine te akuzuarit. Vendimi merret me shumice votash. Nese me rastin e votimit nuk arrihet shumica, atehere vota me e pafavorshme zbret te vota afer saj dhe nese aty arrihet shumica vendimi do te jete I tille. Me rastin e marrjes se aktgjykimit gjykata duhet te kete kujdes per identitetin objektiv dhe subjektiv te aktgjykimit me akuze. Pra aktgjykimi mun dti referohet vetem personit te akuzuar dhe vetem vepers penale qe eshte objekt I aktakuzes.