Anda di halaman 1dari 81

PENGURUSAN

TEKANAN
OLEH:
ABU BAKAR BIN MOHD HUSAIN
DULU, KINI DAN
SELAMANYA
• MAHA PENCIPTA
ADALAH MAHA
ADIL

• TEKANAN
MERUPAKAN
ANUGERAH BAGI
MANUSIA UNTUK
KEPENTINGAN
MANUSIA
DEFINISI TEKANAN
• KEADAAN DIALAMI APABILA BERLAKU
KETIDAK SEPADANAN ANTARA JANGKAAN
PERMINTAAN DAN JANGKAAN KEUPAYAAN
MENGATASI. KESEIMBANGAN ANTARA
BAGAIMANA SESEORANG ITU MELIHAT
PERMINTAAN DAN BAGAIMANA DIA
BERFIKIR UNTUK MEMENUHI PERMINTAAN
TERSEBUT YANG MENENTUKAN SAMA ADA
DIA MERASAKAN TIADA TEKANAN,
DISTRESS DAN EUSTRESS (Looker &
Gregson,1997)
TEKANAN

JAHAT/HODOH

NORMAL

D C
BAIK

JAHAT/HODOH

C=PERCEIVED COPING
D = PERCEIVED DEMAND RESOURCES/ABILITY
D vs C
• “SAYA BOLEH HADAPI DENGAN
PERMINTAAN INI” = “C” BOLEH
MENGATASI “D” : C > D

• “SAYA TAK PASTI SAYA BOLEH


HADAPI SITUASI INI” = “C” DAN “D”
SALING MENGATASI ANTARA SATU
SAMA LAIN
D vs C
• “SAYA TAK MAMPU HADAPI
SITUASI INI” = “D” TELAH
MENGATASI “C”= D > C

• “SAYA BOSAN DENGAN


PERSOALAN SEMUDAH INI” = “C”
TERLALU BESAR BUAT “D”
TEKANAN BAIK

• NAMA DIA : EUSTRESS


• C>D
• MEMBINA MOTIVASI UNTUK
BERTINDAK
TEKANAN JAHAT
• NAMA DIA : DISTRESS

• TERLALU BANYAK “D” ATAU TERLALU


SEDIKIT “D” UNTUK “C”

• TERLALU BANYAK = TAK TERBUAT

• TERLALU SEDIKIT =MEMBOSANKAN


PUNCA TEKANAN
SEMERTA

• DIMARAHI
• KEMALANGAN
• KESESAKAN
• KEHILANGAN
• TERASING
• KELAPARAN
• DICERCA/DIHINA
• ANCAMAN BAHAYA
• JANGKITAN
PUNCA JANGKA
PANJANG
• TEKANAN KERJA TINGGI…
BERTERUSAN

• MASALAH INTER & INTRAPERSONAL

• TERASING / KESUNYIAN
• KEWANGAN
• SILANG BUDAYA
• PENCERAIAN
KESAN TEKANAN
• PERSONALITI
MARAH

• KURANG
JARINGAN
SOSIAL

• SAKIT JANTUNG
• ANGIN AHMAR

• MUDAH DIJANGKITI (KURANG


SEL DARAH PUTIH)

• MASALAH GASTROINTESTIN
• BERAT BADAN
MENAIK ATAU
MENURUN

• DIABETES

• KESAKITAN :
OTOT, SENDI,
BELAKANG,
MIGRANT
• GANGGUAN TIDUR

• KURANG DAYA SEKS

• KURANG
PENUMPUAN DAN
DAYA INGATAN

• ALAHAN : LELAH,
RESDUNG DAN
SAKIT KEPALA
TINGKAHLAKU JENIS
A

• MEMPUNYAI KEBIASAAN
MENGGUNAKAN PERKATAAN-
PERKATAAN TERTENTU ATAU
BAHASA YANG KETERLALUAN
• SENTIASA BERGERAK , BERJALAN DAN
MAKAN DENGAN PANTAS ATAU LAJU

• SERING MENUNJUKKAN KURANG


SABAR DAN SELALU MEMINTAS
PERCAKAPAN ORANG LAIN

• SENTIASA MENCUBA UNTUK


MELAKUKAN DUA ATAU LEBIH KERJA
DALAM SATU MASA.
• LEBIH MENUMPUKAN KEPADA DIRI
SENDIRI APABILA BERCAKAP

• MERASA BERSALAH SEKIRANYA TIADA


KERJA ATAU KELIHATAN RELAKS

• KURANG MEMBERI PERHATIAN KEPADA


PERKARA-PERKARA MENGENAI
KEINDAHAN DAN KEHARMONIAN
SEMULAJADI
• CUBA UNTUK MELAKUKAN BERBAGAI
AKTIVITI DALAM MASA YANG SINGKAT

• MEMPUNYAI TINGKAHLAKU YANG AGRESIF


DAN PERASAAN BERMUSUHAN TERHADAP
INDIVIDU YANG MEMPUNYAI TINGKAHLAKU
JENIS B

• MEMPUNYAI TINGKAHLAKU ATAU


PERLAKUAN YANG KELIHATAN AGRESIF
ATAU TERGESA-GESA
JENIS A KETAGIH
NONADRENALIN

• FIKIRAN SENTIASA BERPUTAR


LIGAT
• SUSAH NAK TIDUR
• MEROKOK DENGAN BANYAK
• MINUM MINUMAN BERKAFIN
DENGAN BANYAK
• HIPERAKTIF
TINGKAHLAKU JENIS
B
• MEMPUNYAI CIRI SELAIN
DARIPADA JENIS A

• TINGKAHLAKU YANG
MENGGAMBARKAN KESABARAN
DAN KURANG MENUNJUKKAN
KESEGERAAN.
MENGENALPASTI
PUNCA
• INTERAKSI MANUSIA:

• MELIBATKAN KELUARGA, MAJIKAN,


RAKAN SEJAWAT, KLIEN,
SUBORDINAT, MASYARAKAT, DIRI
SENDIRI.

• SIAPA ANTARA MEREKA YANG


MENYUMBANG TEKANAN KEPADA
ANDA.
Boss Rakan

Diri

Kendiri
(Self)
Keluarga Kerjaya

Sub Klien
SIAPA ANTARA
MEREKA
• YANG MEMBERIKAN SOKONGAN
KEPADA ANDA

• YANG MEMBERIKAN GALAKAN


KEPADA ANDA
• MENJADI SUMBER INSPIRASI

• YANG SENTIASA MEMBERIKAN


KEGELISAHAN KEPADA ANDA

• YANG MENJADIKAN ANDA


PRODUKTIF ATAU “BURN OUT”
TERDAPAT ANTARA
MEREKA

• MEYAKINKAN ANDA

• SERONOK BERSAMA MEREKA

• DAN MELAMPAUI BATAS


BULATAN SAHABAT

KENALAN

KAWAN

SAHABAT

AKRAB

INTIM
MANUSIA PENGGANGU
ANDA
• MEMPUNYAI TINGKAHLAKU
TAHAP PALING SEDIKIT :
KENALPASTI MEREKA, SUSUN
STRATEGI UNTUK PERTAHANKAN
DIRI ANDA DARIPADA MEREKA.
DAPATKAN PANDANGAN MEREKA
YANG BERKEUPAYAAN MENOLONG
KITA SEMAK DULU
ORGANISASI
• ADAKAH ANDA BERADA DALAM
ORGANISASI YANG
MENYELESAKAN?
BAIKI ORGANISASI
ANDA
LOVE CARE

L = LISTEN C = COMMUNICATION

O = OVERLOOK THE FAULT A = APPRECIATE

V = VOICE SUPPORT R = RECOGNITION

E = EFFORT E = ENCOURAGEMENT
PENYEBAB TEKANAN
KERJA
• REKABENTUK TUGAS: beban
melampau, rehat tak menentu, lebih
masa, rutin yang tak bermakna dan
tiada kesan, tidak menggunakan
kemahiran pada pekerja, tidak
membuka ruang untuk kawalan kepada
kerja (kurang perkasaan)
PENYEBAB TEKANAN
KERJA
• STAIL PENGURUSAN: kurang
penglibatan pekerja dalam membuat
keputusan, komunikasi lemah dan
kurang polisi kawan-keluarga
PENYEBAB TEKANAN
KERJA
• PERHUBUNGAN
ANTARAPERSEORANGAN:
Persekitaran sosial yang lemah,
kurang sokongan dan galakan daripada
rakan sejawat atau pentadbir
PENYEBAB TEKANAN
KERJA
• PERANAN KERJA : Timbul konflik
atau kekeliruan dalam ekspektasi
kerja, terlalu banyak tanggung jawab,
banyak sangat topi untuk dipakai.
PENYEBAB TEKANAN
KERJA
• KEBIMBANGAN KERJAYA:
Perjawatan yang tidak selamat,
kurang peluang untuk perkembangan
kerjaya, perubahan terlalu pantas
menyebabkan pekerja tidak sempat
untuk bersedia.
• KEADAAN PERSEKITARAN : Terlalu
padat, tidak selamat, tidak selesa,
bising, pencemaran udara.
MINAT VS KEMAHIRAN
MINAT

TINGGI RENDAH

K KEMAHIRAN TINGGI KEMAHIRAN CUKUP


E MOTIVASI TINGGI MOTIVASI RENDAH
M TINGGI “DEAD WOOD”
A “BURN OUT”
H
I
R TAMBAH KEMAHIRAN
TAMBAH KEMAHIRAN
A RENDAH TAMBAH MOTIVASI
DIBERIKAN PELUANG
N PENYEBAB STRESS
UNTUK DAPAT
KPD STRESS ORG
KEMAHIRAN
LAIN
SISTEM
SARAFAUTONOMIK
S I S T E M S A R A F A U T O N O M IK

S I S T E M S A R A F A U T O N O M IK

P A R A S Y M P A T H E T IC S Y M P A T H E T IC

S IM P A N T E N A G A KEUPAYAAN OTOT
BANTU PENGHADAM AN M E N Y E D IA K A N B A D A N K E T IK A A N C A M A N
J A G A B A D A N D A R IP A D A A N C A M A N A S IN G DAN DARURAT
KESAN
ORGAN PARA SYMP SYMP

DARAH SEDIKIT @ TIADA TINGKAT


KEUPAYAAN
MEMBEKU
JANTUNG KURANGKAN KADAR TINGKAT
KADAR &
KEKUATAN
KELENJAR LIUR TINGKAT REMBESAN KURANGKAN
REMBESAN

KELENJAR PELUH SEDIKIT @ TIADA TINGKATKAN


KE GARISAN!!
• PANCAINDERA MENERIMA
MAKLUMAT
• MAKLUMAT DI HANTAR KE OTAK
SEDIA!!!
• SEDIA UNTUK LAWAN
• SEDIA UNTUK LARI
• SEDIA UNTUK BERTAHAN
SEDIA UNTUK LAWAN
• MINDA MEMBUAT KEPUTUSAN
UNTUK TUNGGU DAN LAWAN
(KAWAL SITUASI)
• HYPOTHALAMUS MEMBERIKAN
ISYARAT DI REMBESKAN
NONADRENALIN MELALUI
SYMPATHETIC.
• NONADRENALIN MENYEDIAKAN
BADAN UNTUK AGRESIF, MARAH
TINGKAHLAKU UNTUK
LAWAN
• KELUARKAN BUNYI MENGANCAM
• ISYARAT MENGANCAM
• BERDIRI TEGAK
• KACIP GIGI DAN MENAMPAKKAN GIGI
• SUMBER BADAN AKAN MENYEDIAKAN
KEKUATAN DAN KESEDARAN MENTAL
KE TAHAP MAKSIMA
• MEREKA YANG LEBIH KUAT DAN
GANAS AKAN MENGUASAI DAN
“SURVIVE”
SEDIA UNTUK LARI
• TIDAK PASTI TERHADAP
KEADAAN DAN KEUPAYAAN
MENGAWAL KEADAAN
• HYPOTHALAMUS MEMBERI
ISYARAT UNTUK MEREMBESKAN
ADRENALIN UNTUK
MENYEDIAKAN BADAN SUPAYA
BOLEH BERLARI DENGAN PANTAS
DENGAN TINGKATKAN KADAR
DENYUTAN JANTUNG DAN
SEDIA UNTUK
BERTAHAN
• MEMIKIRKAN KESAN JANGKA
PANJANG DAN PERLU BERTAHAN
CORTISOL AKAN DIREMBESKAN
UNTUK MEMBEKALKAN TENAGA
KEPADA BADAN UNTUK
BERHADAPAN DENGAN
PERMINTAAN JANGKA PANJANG.
SEDIA UNTUK
BERTAHAN
• MANAKALA MENGEKALKAN
PERHUBUNGAN JANGKA PANJANG
MELIBATKAN REMBESAN
HORMON SEKSUAL : OESTROGEN
DAN ANDROGENS
(KEBANYAKANNYA TESTOSTERON
=LELAKI; ANDROSTENEDIONE
=WANITA)
SEDIA UNTUK
BERTAHAN
• PARAS HORMON SEKSUAL DALAM
BADAN BERGANTUNG KEPADA BERAPA
SELAMAT DIRASAI.
• UNTUK TESTOSTERON: BERAPA
BANYAK KAWALAN DAN DOMINEN
PADA MENGHADAPI SESUATU
SITUASI.
• KEGAGALAN MENGUASAI KEADAAN
DAN PUTUS ASA AKAN MELEMAHKAN
MOTIVASI DAN MENURUNKAN
DESAKAN SEKS
“GO”
• MENGHADAPI PERMINTAAN
• TINGKATKAN TENAGA
• TINGKATKAN BEKALAN OKSIGEN
“GO”
• PERNAFASAN KIAN CEPAT
• TINGKATKAN BEKALAN DARAH KE
DALAM SISTEM
• GLUKOS DAN LEMAK DIGERAKKAN
UNTUK DIJADIKAN TENAGA
“GO”
• TAHAP KESEDARAN MENINGKAT:
PANCAINDERA LEBIH PEKA. PUPIL
DALAM MATA MAKIN BESAR
• FIKIRAN BERFUNGSI DENGAN PANTAS
• BAHAGIAN BADAN KURANG PENTING
DIKURANGKAN ATAU DIHENTIKAN
(PENGHADAMAN DAN URIN)
• SALUR DARAH MENGUNCUT – KALAU
LUKA KURANG DARAH HILANG – PUCAT.
WAJAH SEORANG DALAM
TEKANAN
• SEDAR TERHADAP DEGUPAN
JANTUNG
• SESAK NAFAS/ BERNAFAS
PENDEK-PENDEK
• MULUT KERING
WAJAH SEORANG DALAM
TEKANAN
• RASA BERBUKU
DALAM PERUT
• OTOT TEGANG,
GIGI MENGACIP
• TANGAN
GENGGAM, BAHU
TINGGI, OTOT
SAKIT
• SERBA TAK KENA,
GELISAH, GIGIT
KUKU
WAJAH SEORANG DALAM
TEKANAN
• LETIH, PITAM, SAKIT KEPALA,
SUSAH TIDUR, KERAP SELSEMA
• DIARRHOEA, SEMBELIT
• KERAP NAK BUANG AIR KECIL
• TERLALU SELERA @ HILANG
SELERA
• HILANG KEINGINAN HUBUNGAN
SEKSUAL
Menangani Tekanan
• Teknik pernafasan
• Teknik relaksasi
otot
• Urutan Shiatsu
• “Stress Tap”
• Senaman regangan
• Teknik Manipulasi
Minda
DEFINISI BURNOUT
• Tekanan kerja yang
melampau dan
berpanjangan,
tuntutan kerja yang
terlalu banyak dalam
jangka masa yang
singkat, sehingga
mengalami tekanan
emosi dan perpisahan
emosi (emotional
DEFINISI BURNOUT
• Menurut Pines dan Aranson (1988),
burnout adalah hilang tenaga
fizikal, perasaan tidak berdaya dan
tidak menaruh harapan, keletihan
emosi, kewujudan konsep kendiri
dan sikap yang negatif terhadap
pekerjaan, kehidupan dan orang
lain.
PERINGKAT RENDAH
(AMARAN)
• Kurang kemahiran bekerja
• Kurang kemahiran sosial : interperson
kurang kemahiran berkomunikasi
• Sesuatu kerja dilakukan terlalu lama.
Kesan: mula hilang tumpuan/ terlupa
tarikh akhir
SEDERHANA
(TUNTUTAN YANG
PELBAGAI)
• Tuntutan peribadi dan kerjaya
• Tuntutan sosial / kerja sambilan
• Tugas di pejabat semakin
bertambah
• Kerjaya tidak terurus (tiada
keutamaan tugas)
Kesan:
• Permusuhan secara terbuka
dengan rakan sekerja dan majikan
• Tidak menepati masa / sering
mencari helah
DEADWOOD
(Serius)
• Tidak peduli tugas, organisasi dan
majikan
• Kekal dalam organisasi atau mencari
kerja lain (jika sedar burnout)
• Tidak pedulikan pelanggan
• Tidak sopan / mengasingkan diri
• Menghilangkan diri (selalu lesap dari
pejabat)
• Melakukan tugas ala kadar
KESAN BURNOUT

• EMOSI

• FIZIKAL

• ORGANISASI
KESAN EMOSI
KELETIHAN EMOSI

 Terlalu letih sehingga tidak bermaya


untuk melayan pelanggan, rakan sekerja
dan ahli keluarga

DEPERSONALISASI
 Emosi tidak stabil, menjadi murung,
cepat sedih, mudah terasa dan
memandang negatif terhadap sesuatu
perkara atau perkataan yang diucapkan
oleh orang lain.
KESAN FIZIKAL
• Kesihatan terjejas
– Kardiovaskular
– Gastrik Jika penyakit ini telah
sedia ada, ia mungkin
– Radang kulit
betambah serius

• Selalu cuti sakit / kecemasan


• Mengasingkan diri
• Bergaduh secara terbuka
KESAN ORGANISASI
(KURANG KEPUASAN PENCAPAIAN
PERIBADI)
• PENURUNAN PRODUKTIVITI

• PENGURUSAN TENTANG CUTI


BERTAMBAH

• KES TATATERTIB / DISIPLIN


BERTAMBAH
FAKTOR-FAKTOR
BURNOUT
• Terlalu penat, jemu dengan kerja
rutin / berulang-ulang dalam jangka
masa yang panjang

• Kurang kemahiran

• Penempatan kerja yang tidak sesuai


CARA MENGATASI
BURNOUT
• KENALI DIRI
– Sesi kaunseling iaitu berbincang secara
terbuka dengan individu yang berwibawa dan
dipercayai
• Bertukar tempat kerja
• Berkursus / tingkatkan kemahiran
• Bercuti
• Memupuk minat atau bakat
BURNOUT
DALAM KERJAYA
• Tukar kerjaya lain / berhenti kerja

• Berbincang secara terbuka dengan


majikan
(jika masih berminat dengan tugas)
• Kembali kepada ajaran agama . Konsep
ibadah dalam bekerja

• Meditasi
Definisi KEMURUNGAN

Kemurungan merupakan satu


keadaan emosi yang sangat
mendalam dan perasaan sedih yang
tidak realistik. Gangguan emosi ini
disebabkan tragedi yang berlaku
secara tiba-tiba atau sedikit demi
sedikit dalam jangka masa yang
panjang.(Dryden 1995)
• Kemurungan merupakan tekanan
yang mendalam akibat peristiwa
hidup yang menganggu emosi
individu yang melekat dalam minda
dan memberi kesan psikosomatik
(McKenzie 2000)
PUNCA-PUNCA KEMURUNGAN

1 . Peristiwa pahit dalam kehidupan


2. Mengalami trauma yang berpanjangan

3. Tinggal di kawasan sesak dan taraf sosio-ekonomi yang


rendah

4 Mempunyai keluarga yang kucar-kacir atau pendera

5 Mengalami tekanan kerja, burnout yang berpanjangan

6 Kegagalan perniagaan atau kerjaya

7 Dibuang kerja atau masalah kegawatan ekonomi/


pengurangan pekerja

8 Mengalami penyakit kronik

9 self esteem yang rendah


CIRI-CIRI KEMURUNGAN

• Kehilangan minat dan hobi,


• Mengalami gangguan tidur ( tidak dapat tidur,
terjaga tengah malam atau tidur sahaja),
• Hilang selera makan,
• Kehilangan berat badan lebih 5 kg dalam sebulan
• Mempunyai pandangan yang nagetif terhadap diri
dan kehidupannya termasuk dunia pekerjaannya
• Menolak perhubungan dengan rakan sekerja atau
ahli keluarga
• Menolah hubungan seksual jika sudah berkahwin
• Suka mengasingkan diri dari orang lain termasuk
tidak mahu berhubung dengan pelajar.

Masalah Kesihatan
• Penyakit mental
• Kanser
• Kencing manis
• Darah tinggi
• Jantung
• Migrain
• Gastrik
• Obesiti
• dan sewaktu dengannya
CADANGAN
• Peranan Bahagian sumber Manusia
- program developmental
- Program intervensi
- pemulihan
- pengurusan dan penilaian
• Peranan Kaunselor Pentadbir Negeri
• Peranan Kaunselor Pentadbir Daerah
• Peranan Kaunselor Sekolah
• Peranan Rakan Sekerja
• Peranan Ahli Keluarga
• Peranan Guru itu sendiri untuk mengenali diri dan
mengenali tahap kesihatan
TRAUMA – PUNCA-PUNCA
DAN TEKNIK MENGURUS
TRAUMA
• Apa dia trauma?
• Siapa yang mengalami?
• Mengapa berlaku trauma?
• Bagaimana pemikiran, perasaan dan
tingkah laku individu yang mengalami
trauma – normal @ tidak normal
• Bagaimana hendak memahami trauma:
- sebagai ahli keluarga?
- rakan sekerja?
- ahli masyarakat?
- sebagai kaunselor?
TRAUM A
• Apa dia trauma?
• Kecelaruan psikologikal seseorang
seperti takut/ngeri,terancam, rasa
bersalah, resah, tertekan secara
berpanjangan, murung, ketagihan,
ingatan yang menghantui, menjauhi
aktiviti atau situasi yang berkaitan
dengan sesuatu peristiwa.
Sia pa ya ng men ga lam i
tra uma ?
• Sesiapa sahaja yang mempunyai
peristiwa pahit dalam hidupnya
• Bergantung tahap penerimaan
seseorang terhadap sesuatu
kejadian
- konsep kendiri
- Personaliti
- Pengalaman hidup/ masa lalu
- Respon menangani masalah
Men ga pa ber laku
trauma?
Trauma berlaku dalam empat keadaan:
2. Trauma akibat jangkaan masa hadapan
( apa akan terjadi jika saya mati…
suami saya mesti kahwin lagi… anak-
anak.. Harta saya… apa berlaku selepas
ini )
2. Trauma dalam situasi sekarang
( pesakit-pesakit kanser dll)
6. Trauma yang kronik dan berpanjangan
( sampai bilakah penderitaan ini akan
berakhir)
4. Trauma berbaki atau isu-isu
penderitaan yang tidak selesai
(pengalaman ngeri semasa
kemalangan, ditinggal kekasih
setelah hamil dll, kehilangan
orang yang disayangi dll )
Bagaimana pemikiran, perasaan dan
tingkah laku individu yang mengalami
trauma?

• Pemikiran
- mengalami mimpi buruk terhadap bencana
yang dialami
- Set minda tentang bencana di alam
fikiran dan cuba merubah hasilnya
- Tumpul daya ingatan/ sukar mengingati
sesuatu
- Menyoal kepercayaan agama/ self belief
- Ingatan yang berulang-ulang terhadap
bencana/ insiden dan sukar diberhentikan
Perasaan
- beku, kaku sentiasa ingin bersendirian
- Rasa takut, nervous/ berdebar
terhadap sesuatu insiden yang
seakan-akan bencana yang menimpa
- Tidak ingin berseronok
- Mudah marah dan sensitif
- perasaan kosong dan merasa tidak
berguna lagi untuk meneruskan
kehidupan
Tingkah laku
- terlalu berhati-hati dalam soal keselamatan
keluarga
- menjauhkan diri dari orang lain
- Berjaga-jaga dan mudah terkejut
- Mengalami gangguan tidur/ susah hendak
melelapkan mata
- Mengelak daripada berjumpa dgn seseorang
atau tempat kejadian yg boleh mengingatkan
kejadian
- Konflik dgn ahli keluarga
- Mudah sedih/ menangis tanpa sesuatu sebab
ASAS DALAM TERAPI PASCA
TRAUMA
1. Pengajaran
merangkumi perkongsian maklumat, rencana,
majalah,buku dan lain-lain.
3. Pendekatan kepada penjagaan kesihatan holistic
seperti beribadat, bersenam, pemakanan yang
seimbang, tidur yang mencukupi, berhubung
dengan orang lain dll.
4. Membantu memperkayakan sokongan sosial dan
emosi melalui terapi berkumpulan atau melalui
sanak saudara
5. Teknik khusus seperti terapi kongnitif tingkah
laku, role play dll.
6. Penggunaan ubat penenang memerlukan
preskripsi daripada doktor ( kaunselor tidak

Anda mungkin juga menyukai