International Iron & Steel Symposium, 02-04 April 2012, Karabk, Trkiye

AINDIRICI SU JET LE TORNALAMA DENEY DZENE TASARIMI

a, *

Fuat KARTAL

Kastamonu niversitesi, Meslek Yksek Okulu, Kastamonu, Trkiye, fuatkartal81@hotmail.com b Karabk niversitesi, Mhendislik fakltesi, Karabk Trkiye, hgokkaya@karabuk.edu.tr c Kastamonu niversitesi, Meslek Yksek Okulu, Kastamonu, Trkiye, mkucuk@kastamonu.edu.tr

a * ,

Hasan GKKAYA , Mahmut KK

zet
Bu alma, gnmz sanayi endstrisinde yeni yaygnlamaya balayan andrc su jeti ile tornalama (ASJT) imalat ileminin uygunluunun denenmesi iin su jeti tezgh ile birlikte kullanlabilecek tornalama deney dzeneinin tasarmn kapsamaktadr. almada 100 mm apnda torna ayna dzenei elektrik motorla tahrik edilerek, kontrol panelli elektronik devre ile hz ve dn yn kontrol edilebilmektedir. Gelitirilen torna dzeneini andrc su jeti ile uyumlu ve kararl dzenein olmas iin farkl torna dzenei gelitirilmitir. Yaplan torna tezghlar su jeti ortamnda denenerek uygunluu irdelenmitir. Sistemde ayrca lazer devir sayac ile torna aynasnn dn hz grntlenebilmektedir. Yaplan torna tezgh, ticari bir andrc su jeti (ASJ) firmas iletmesine gtrlerek, torna tezghna balanan numuneye kanal ama ve kesme ilemleri uygulanmtr. alma sonucunda su jeti ile tornalama iin en uygun torna tezgh deney dzenei ara deneyler sonucu tespit edilmitir. Anahtar kelimeler: Andrc su jeti, Su jeti ile tornalama, ASJT, ASJ

THE DESIGN OF TESTING APPARATUS TURNING WITH ABRASIVE WATER JET

Abstract
This paper, propose the design of the experiment mechanism of lathe which is used with water-jet bench in order to try the suitability of lathing manufacturing process with abrasive water-jet (ASJT) that is widespread approach today`s industry. In this experiment; Lathe mirror assembly that is 100mm diameter, driven by electric motors and its speed and the direction of rotation can be controlled by electronic circuit with control panel. Three different lathing mechanisms are improved in order to provide the compatibility and stability of developed lathe with waterjet mechanism. Suitability of developed lathe benches are examined in water-jet environment through experiment. Furthermore, lathe mirror`s rotation speed can be monitored by laser rotation meter. Developed lathe machine are carried to the commercial abrasive water-jet (ASJ) firm and grooving and cutting process are applied to sample that is connected to lath bench. With this study, the most suitable lathe bench experimental setup for lathing with water-jet is determined as a result of secondary experiments. Keywords : Abrasive water jet, water jet turning, AWJT, AWJ

1. Giri
Andrc su jeti ile ileme (ASJ (AWJM)) yntemi hidrodinamik ileme yntemi olarak snflandrlr. Andrc su jeti ile ileme yntemi 1968 ylnda Norman Franze tarafndan kefedilmi ve kaya mekanii almalarnda kullanlmtr [1]. Allmam imalat yntemlerinden olan andrc su jetiyle ileme, dier ileme teknolojilere gre stnlklere sahiptir. lk olarak, madencilikte kullanlan su jeti, gnmzde makine imalat sanayinde kullanmlar ve tercih edilmeleri srekli olarak artmaktadr. Andrc su jetiyle krlgan, snek ve kompozit gibi malzemeler ok rahat bir ekilde ilenebilinmektedir [2]. Bu almaya yn vermek zere yaplan literatr almasnda; Zhong ve arkadalar, andrc su jeti ile 25 mm apndaki cam ubuu tornalama almalarnda, farkl ileme parametrelerin (devir says, su jeti nozulunun yerleim mesafesi, su basnc, nozul ilerleme hz ve andrc ak oran) yzey przllne etkisini incelemilerdir. Elde edilen verilerin, klasik torna tezghndan elde edilen verilerle mukayesesi yaplmtr. alma sonucunda ilerleme hz oran art yzey przllk deerini ve dalgalanmalar artrmtr. Ayrca su jeti nozulu ile i paras arasndaki yaklama mesafesi azaldka yzey przll iyilemitir. Deney sonularna gre en iyi yzey przll iin andrc ak oran 300 gr/dk olarak tespit edilmitir. yi yzey kalitesi elde etmek iin nozulun dk ilerlemede ve torna tezgahn yksek devirde almas gerektiini belirtmilerdir [1]. M. Selvan ve arkada Alminyumun ve bakr malzemelere ait numunelerin andrc su jeti ile kesme derinliinin deneysel olarak gzlenmesi isimli almasnda andrcl su jeti kesim ile alminyumun ve bakr numune kesim ilemi parametrelerinin etkisini belirlemek iin deneysel veri kmesini kullanlmtr. Kesme derinliini tahmin edebilmek iin regresyon analizi kullanarak elde edilen verileri deneysel sonularla karlatrmlardr. Karlatrma sonucunda bilgilendirici tablo ve parametrik seim klavuzu

1000

Kartal, F., Gkkaya, H. ve Kk, M.

oluturmulardr. [3]. Liu ve arkadalar, Andrc su jeti kesme zelliklerinin CFD simlasyonu ile incelenmesi adl almalarnda, ultra yksek hzl su jeti ve andrc su jeti modellerini, (CFD) hesaplamal akkanlar dinamii Fluent6 ak zc program kullanlarak oluturulmutur. Nozul tasarm iin gerekli optimize edilebilir karakteristik zellikleri tespit etmitir. Ayrca andrc su jeti ile kesme ileminde jet taneciklerine etki eden parametreleri matematiksel olarak modellemitir [4]. Akkurt ve arkadalar, Andrc su jeti ile saf alminyum, Al-6061 alminyum alam, pirin-353, AISI 1030 ve AISI 304 elik paralarn kesim uygulamalarnda nozul ilerleme hznn ve i paras kalnlnn artmas i paras yzey przlln arttrdn belirtmektedir [5]. Aydn ve arkadalar, andrc su jeti ile kesmede, ileme parametrelerinin kerf asna etkisinin aratrlmas almalarnda, deney numunesi olarak granit kullanmlardr. Deneysel almalar, Taguchi deney tasarm ile gerekletirilmitir. almalarnda, yksek su jeti hzlar ve i paras nozul arasndaki mesafe art, kerf alarnda art meydana getirdiini belirtmektedir. alma basncndaki art beklenenin aksine kerf alarn arttrmtr [6]. zelik ve Costa, Su jeti ve baz geleneksel yzey ileme yntemlerinin karlatrlmas balkl almalarnda su jeti ile Sardinya Bazalt isimli doal ta numunesi zerinde yzey ilemesi yaparak elde edilen sonular ile geleneksel yntemler kullanlarak (tarakl ekileme, cilalama) yaplan yzey ileme uygulamalarnn sonular ile karlatrlmtr. Karlatrma sonucunda geleneksel yzey ileme yntemlerine gre yzey przllk deerlerin daha iyi ve estetik olduunu vurgulamlardr [7]. Hashish, andrc su jeti ile boyuna ve ap drme tornalamas almasnda, ap tornalamasn etkileyen parametreler olarak nozul hz, kesme derinlii, delme zaman olarak belirlemitir [8]. Yaplan literatr almasnda kstl oranda andrj su jeti ile tornalama almalarna rastlanlmtr. Bu alma bundan sonraki yaplacak almalara bu konuda nemli katk salayacaktr.

2. Andrcl Su Jeti ile leme Yntemi

ekil 1de de grld gibi su jeti ile ileme ileminin genel alma prensibi, su; pompa ve basn ykselticiden karak dar kesitli bir boru iinden geer. Nozul iinden yksek basnta ve yksek hzda ilerler ve nozul k ucunda daralan kesit ile suyun ak hz daha da artarak i paras yzeyine doru hareket eder. Bu ilem esnasnda ilenecek para yzeyine arpan su jeti ile oluturulan kesme kuvveti, malzeme yzeyinden paralama ve ayrma mikro olay ile tanecik kopararak kesme ilemini gerekletirir [9]. ekil 1de bilgisayar kontroll andrcl su jeti kesim sistemi verilmitir.

ekil 1: Andrc Su jeti kesim sistemi [9]

3. Andrc Su Jeti le Tornalama

Andrc su jeti ile ilemede kesme kuvveti ok dktr. Kk ileme kuvvetine sahip olmas nedeniyle krlgan, esnek, deforme olabilir malzemelerin tornalanmasna olanak salamaktadr (cam, seramik) [10]. ASJ ile tornalama da ilenecek parann ap ne olursa olsun klasik torna imalat ileminde olduu gibi kesme kuvvetine duyarl deildir. Uzun ebatl paralarn allm torna tezgahnda dndrlmesiyle byk momentler, titreim ve esneme gibi olumsuzluklar meydana gelmektedir. ASJ ile tornalama ilemi ile titreim ve kuvvetten meydana gelen sapma deformasyonlar gibi olumsuzluklar ortadan kalkmaktadr. Ayrca son paso ilemleri iin (yzey przll), kesici takm deitirme ve gl balama kalplar gereksinimi ve zaman kayb ortadan kalkmtr [11]. ASJ ile ilemede tek bir ilemde tek bir proseste ilemi yapt iin tek nozul ile ilemi bitirebilmektedir [1]. ekil 2de kesme nozul kafas X,Y ve Z koordinatlar boyunca hareket edebilmekte ve boyuna tornalama ve kanal ama ilemi sorunsuzca ve ayrca X ve Y ye bal hareket denklemi ile konik tornalama helis ve vida ama ilemleri yaplabilmektedir [12].

1001

Kartal, F., Gkkaya, H. ve Kk, M.

ekil 2. Andrc su jeti ile tornalama [12]

3.1. Andrc su jeti ile tornalama tezgh tasarm

Andrc su jeti ile tornalama ilemi teorisine bal kalnarak ve kesme ilemi yapabilmek iin ilk bata bir torna dzenei (Model 1) gelitirilmitir. ekil 3te grlen model 1 torna dzeneinde kullanlan amar makinesi motoru asenkron motor olarak seilmi ve hz kontrol ise dimmer devresi ile salanmtr. Sistem kay kasnak ve kamal mil balants kullanlarak oluturulmutur. Fener mili olarak yzeyi sertletirilmi krom malzemesinden yaplm piston mili kullanlmtr. Mil ularndan 20 mm i apnda yatakl rulman kullanlmtr. Kullanlan rulmann zellii eksenel kaklklar snmleyebilmesi zelliinin olmasdr. Sistemde ayakl 100 mm apnda torna aynas kullanlmtr. Sistemin eksenel sapmasn tespit edebilmek iin 0.001 hassasiyette dijital komparatr kullanlmtr. Bu sistemde llen fener mili ve torna aynas eksenel kaklk deeri 0.02mm olarak kaydedilmitir.

ekil 3: Model 1 su jeti tornalama dzenei

1002

Kartal, F., Gkkaya, H. ve Kk, M.

ekil 3te grlen model 1 sisteminin dezavantaj; elektrik motorunun su seviyesinde olmas, motor ve torna aynas evresel hznn su jeti ile etkileimi ile devir saysnn deiken olmas nedeniyle, su jeti ile ayn ynde olduu zaman torna devri artm ve zt ynde dndnde ise torna aynasn devri yavalamtr. Bu devir deiimleri Lazer devir ler ile tespit edilmitir. ekil 4te model 1 torna dzeneinin su jeti ortamnda denenmesi sonucu elektrik motorunun su seviyesinde kald, torna aynasnn andrc kumla olan temas sonucu kumlarn torna aynas ayaklar arasna girerek torna aynasn sktrmas gibi olumsuzluklar tespit edilmitir. Model 1in su jeti ile tornalama iin uygun olmad kanaatine varlmtr.

ekil 4. Model 1 torna dzeneinin su jeti ortamnda denenmesi Model 1 de tespit edilen olumsuzluklar gz nne alnarak ekil 5te grlen ikinci bir torna dzenei gelitirilmitir (Model 2). Model 2 tornasnn en nemli zellii motorun torna aynas ile ayn eksenel dorultuda olmas kay kasnak kullanlmamas, ayrca model 2ye gezer punta ilave edilerek torna aynasna daha uzun para balama olana salanmtr.

ekil 5. Model 2 tek eksenli kaplinli torna dzenei ekil 5 te grlen Model 2 torna dzeneini olumlu yanlar olduu kadar olumsuz ynleri de deneylerle ve lm sonularyla tespit edilmitir. Olumlu ynn en nemli zellii motorun torna aynasndan ve su jeti havuz seviyesinden yksek olmas, havuzdan gelen su dalgalar ve andrc toz zerreciklerinden uzak olmas ve torna

1003

Kartal, F., Gkkaya, H. ve Kk, M.

aynasna su muhafazas yerletirilebilir olmasdr. Bu olumlu zelliine ramen eksenel kaklk tespit edilmitir. Komparatr ile yaplan lmlerde eksenel kakln 0.02mm olmasna ramen, torna aynasnda llen deerin 0.15 mm olduu tespit edilmitir. Eksen kakln, kullanlan elastik kapliden kaynakland ve kaplin balantsnda meydana gelen eksenel kakln torna aynasna iletilmesi sonucu olduu tespit edilmitir. Bu ihmal edilemez ve gz ard edilemez olumsuzluk yznden model 2 torna dzeneinin andrc su jeti ile tornalamada kullanlmas uygun olmad kanaatine varlmtr. Model 1 ve model 2 torna dzeneklerinin btn olumlu, olumsuz zellikleri deerlendirilerek nc bir model olan model 3 hibrid torna dzenei oluturulmutur. ekil 6da Model 1 ve model 2 ye ait olumlu ynleri ele alnarak oluturulan Model 3 torna dzenei grlmektedir.

ekil 6. Model 3 hibrid torna dzenei Model 3 torna dzeneinde kullanlan elektrik motoru 0.37 KW, motor hz kontroln salamak iin ATV 12 380V220V kontrol kart kullanlmtr. Bu kartn zellii fazl motoru 220 volt elektrik ile kontrol etmek ve dn yn ile dn hz gibi ayarlamalar yaparak motorun tork deerini sabit tutabilmektedir. Ayrca bu kartn salad bir dier avantaj ise motorun hznn sabit bir ekilde kalmasn salamaktr. Yani su jeti ile ileme yaparken, torna aynasnn dn ynnn torna dn hznda artma-azaltma gibi etkenin olmamasnn yannda ayarlanan hz deerine gre sabit bir ekilde devam etmesidir. Dn yn, kart zerinde bulunan ayar dmesi ile yaplmaktadr. ekil 7de solda lazer devir lme cihaz sada ATV 12 hz kontrol cihaz grlmektedir.

ekil 7. Lazer devir ler (solda), fazl motor kontrol kart (sada) Model 3 torna deney dzeneinin en nemli zellii elektrik motorunun su jeti su toplama havuzunun seviyesinden olduka yksekte olmas, srayan su zerreciklerinin elektrik motoruna ulaamamasdr. Motorun hem su seviyesinden hem de torna aynasndan uzakta oluu, model 3 n ne kan zelliklerindendir. te yandan, model 2ye ait gezer puntann kullanlmas, torna ayna muhafazas, model 3n baskn zellikleri arasndadr. Ayrca model 1den alnan kay kasnak tertibat ve fener milinin ksa yataklanmas eksenel kakl 0.02mm seviyesinde sabit tutmutur. Model 3e model 1 ve model 2ye ait tm nemli olumlu zellikler aktarlmtr. Andrc su jeti ile tornalama iin en elverili tornalama dzenei elde edilmitir.

1004

Kartal, F., Gkkaya, H. ve Kk, M.

4. Sonular ve Tartma
Bu alma kapsamnda toplam adet torna dzenei gelitirilmitir. Model 1 ve model 2de almann hassasiyeti iin gerekli olan zellikler tespit edilmi ve olumlu zellikler ile olumsuz zelliklerin nerelerden kaynakland belirlenmitir. Model 3n tm veriler gz nnde bulundurularak uygun bir tezgah olmas hedeflenmitir. Yaplan almalar sonucunda; Tornalama iin g aktarma organnn kay kasnak tertibatnn en uygun olduu, Motor seviyesinin su seviyesinden yksekte olmas gerektii, Elektrik motor devri iin akm kontrol ile deil hertz kontrol ile salanmas gerektii, Fener mili boyunun ve yataklama mesafesinin ksa olmasnn gerekli olduu

Bulgular elde edilmitir.

Kaynaklar
Zhong, Z.W., and Han, Z.Z., Turning of Glass with Abrasive Waterjet, Materials and Manufacturing Processes, Vol. 17, No.3, 17 June 2002, pp. 339-349 [2] Ergr, H. Andrc Su Jetinin Teorik Analizi Ve Yapay Sinir A Yntemiyle Modellenmesi Journal of Engineering and Architecture Faculty of Eskiehir Osmangazi University, Vol: XXII, No:2, 2009 [3] M.Chithirai Pon Selvan et al. An Experimental Investigation On Depth Of Cut In Abrasive Water jet Cutting Of Aluminum International Journal of Engineering Science and Technology, ISSN : 0975-5462 Vol. 3 No. 4 April 2011 2950 [4] Liu, H., et al. A study of abrasive waterjet characteristics by CFD simulation, Journal of Materials Processing Technology 153154 (2004) 488493 [5] Akkurt, A., et al. Effect of feed rate on surface roughness in abrasive waterjet cutting applications Journal of Materials Processing Technology 147 (2004) 389396 [6] Aydin, G., et al. Investigation of Effect of the Process Parameters on KerfAngle of the Granite in Abrasive Water jet Cutting Madencilik, Vol.49, No.2, pp 17-26, June 2010 [7] zcelik, Y., Costa, G., Comparison of the Water Jet and Some Traditional Surface Treatment Methods Madencilik, Vol.49, No.4, pp 13-25, December 2010 [8] M. Hashish, "A modeling study of metal cutting with abrasive waterjets," ASME J. of Eng. Mat. and Tech., vol. 106, no. 1, pp. 88100, 1984. [9] Duflou, J. R., Kruth, J.P., and Bohez, E.L., 2001. Contour cutting of pre-formed parts with abrasive waterjet using 3-axis nozzle control. Journal of Materials Processing Technology, 115, 38-43. [10] Burnham, C.D.; Kim, T.J. Statistical Characterization of Surface Finish produced by a High Pressure Abrasive Waterjet, Proceedings of the 5th American Waterjet Conference, Toronto, Canada, 1989; 165175. [11] Hashish, M. Advances in Abrasive Waterjet Machining, Proceedings of the 1st Asian Conference on Jetting Technology, Singapore, 1991; 4360. [12] Zohoor, M., Zahourkari, . modeling of abrasive waterjet Turning australian journal of basic and applied Science 5(8): 70-79, 2011 [1]

1005