Zbulohet Deklarata e panjohur e Pavarsis

Nga: FATMIRA NIKOLLI

TIRANE - Nj zbulim epokal! Kshtu e konsideron Prof.Dr.Eqrem Zenelaj dokumentin e gjetur n arkivin e Vjens, q mban emrin "Deklarata e Pavarsis s Shqipris". N nj intervist ekskluzive pr "Gazeta Shqiptare", sqaron se ajo sht n gjuhn osmane, ka pak rreshta dhe n fund jan edhe firmat e delegatve. S bashku me t, n arkivat vjeneze Zenelaj ka siguruar edhe nj kopje gazete t kohs, q lajmron se Pavarsia e Shqipris u shpall n Durrs nga Ismail Qemali, si edhe nj telegram q konsulli austriak drgon nga Vlora n Vjen, ku thot: "Sot ishte te un Ismail Kemal Bej Vlora, i cili m njoftoi pr Deklaratn e Pavarsis n Durrs dhe se ai me mbi 20 delegat ka udhtuar m dat 26 nntor, natn npr Fier pr n Vlor". Pr Zenelajn, rndsia e ktij zbulimi sht shum e madhe. Madje n telefonatn ton t par me t, ai e cilson zbulim epokal. Dit m par, ai u paraqit n zyrn e Kryeministrit Sali Berisha pr t'i dhuruar nj kopje t Deklarats. Qe nga ky takim q u nxit krshria jon pr t msuar m shum mbi kt dokument t panjohur. Profesor Zenelaj iu prgjigj pozitivisht interesimit ton pr nj intervist dhe na vuri n dispozicion faksimilen e dokumentit t Deklarats, q botohet sot. Prof. Eqrem Zenelaj hedh drit mbi Deklaratn e Pavarsis s Shqipris, firmosur n Durrs m 26-27 nntor 1912! far sht kjo deklarat, ku dhe nga kush u firmos, pse n Durrs, pse nuk sht folur m par pr t, cili sht teksti i saj dhe pse ka prfunduar n Vjen? Zenelaj u prgjigjet pyetjeve tona. Profesor, ju takuat kryeministrin Berisha dhe i dhuruat atij nj deklarat pavarsie. A mund t na shpjegoni se far sht kjo deklarat dhe si rat n gjurmt e saj? sht "Deklarata e Pavarsis s Shqipris", shpallur n Durrs m 1912-n. Rastsisht, n muajin gusht 2012, ndrsa isha duke hulumtuar n Arkivin e Biblioteks Kombtare Austriake n Arkivin "Albertina", aty ku jan gazetat q ruhen n mikrofilma t arkivuara, papritmas pash nj gazet me emrin "Wiener Bilder" domethn "Portrete (Foto) Vjeneze". N t pash disa shkrime t dats 8 dhjetor 1912, dit e diel, pr konfliktet n Ballkan dhe n po at faqe tri foto: dy ushtarak austriak dhe n mes tyre fotoja e Ismail Bej Vlors. Nn foto lexova dika t pazakont q m intrigoi dhe q shkruante: "Der albanische Fhrer Ismail Kemal Bey, der an der Spitze einer Versammlung von Notabeln in Durazzo die Unabhngigkeitsdeklaration proklamiert hat". E prkthyer n shqip do t thot: "Udhheqsi shqiptar Ismail Kemal Bej, i cili n krye t nj asambleje nga paria n Durrs e shpalli Pavarsin e Shqipris". Por, Pavarsia sht shpallur n Vlor. far menduat? T'ju them t vrtetn u befasova, se nuk e prisja q nj dokument t till do e zbuloja pas 100 vitesh, edhe at pothuaj pa e ditur e pa pasur ndonj ide. E gjeta krejt rastsisht, ndrsa bja krkime mbi veprimtarin diplomatike t Ismail Bej Vlors pr hir t 100-vjetorit. Ku krkuat pr t gjetur dokumentin? M pas shkova n arkivin e Vjens dhe mora tre austriak, t cilt i pagova pr t hulumtuar mbi 416 karton, ku secili prmbante mbi 500 dokumente etj. Mua m ra kartoni me numr 417, dhe nga mesi i dokumenteve gjeta njrin ku shkruhej: "Unabhngigkeitsdeklaration Albaniens" q e prkthyer n shqip do t thot: "Deklarata e Pavarsis s Shqipris". Ve ktij shkrimi gjermanisht, ishte nj letr e shkruar n osmanishte dhe kishte pak

rreshta. N fakt un kam filluar t msoj edhe osmanishte, por dokumentin e skanova n CD dhe fillimisht e drgova te dy student arab. M pas iu drejtova nj profesori vjenez q njeh osmanishten. Edhe ai ma prktheu po ashtu sikurse arabt. Pas ksaj, kur erdha n Kosov, iu drejtova Prof.Dr.Nehat Krasniqit q sht osmanolog i shklqyer, prkthimi i t cilit ishte njsoj me dy prkthimet e para n Vjen. Si e prktheu profesor Krasniqi? Prof.Krasniqi (osmanolog) pas nj jave m solli tekstin e prkthyer, ku shkruan po ashtu sikurse n gjermanisht, se sht Deklarata e Pavarsis s br n Durrs, e dats 26/27 nntor 1912. Un kisha lexuar se Ismail Bej Vlora ka udhtuar nga Durrsi pr n Vlor m dat 23 nntor 1912, por n deklarat del se ai sht i nnshkruar 2 her e pran tij edhe djali i tij, Musa Qazimi. Gjeta edhe telegramin tjetr nga Vlora q i drgohet Vjens, ku Konsulli i Austro-Hungaris n Vlor, po ashtu thot se "sot ishte te un Ismail Kemal Bej Vlora, i cili m njoftoi pr Deklaratn e Pavarsis n Durrs dhe se ai me mbi 20 delegat ka udhtuar m dat 26 nntor, natn, npr Fier pr n Vlor". Pra, kjo sht Deklarata e Pavarsis s Shqipris e shpallur n Durrs. Po at nat, sipas Konsullit t Austris, pas ors 12:00, dy pari shqiptare ia kan dhn menjher Konsullit pr ta prcjell pr n Vjen. Ku ruhej ajo deri tani? Deklarata e Pavarsis s Shqipris n Durrs gjendet n Arkivin e Monarkis s Austro-Hungaris, q quhet s bashku me Arkivin e Shtetit: HHStA.Wien.P.A.Trkei, Liasse 45.Kartoni Nr.417/Fol 9/10. A mund t na thoni se cila sht prmbajtja e saj? Un nuk dua t them as m tepr as m pak pos prmbajtjes s vrtet, q sht msuar nga prkthyesit osmanolog e n mnyr t veant nga Prof. Dr. Nehat Krasniqi. N osmanishte, prmbajtja e saj sht kjo: (TRANSKRIPTIMI) Avusturya ve Macaristan Devleti fahriyesinin Dra Konsulatuna Iln Hi bir devlete tbi olmayarak simdi Istiklal edildi. Hukki Serbiye-i mstekilemizi ayaklar altina alinmasi in ltfen muhfazamizi istid- istirhm ediriz ol bbde. Fi 13/14 tesrin-i sn, sene 1328. Dra ahlisi vekili: Dra mderrisi - Yusuf, ulemdan - Hsejn, ulemdan - Ali, mderris - Yusuf, ulemdan - (Muhamed bin Receb), muteberandan - Murteza, muteberandan - (?) muteberandan - Ismail Kemal, muteberandan - Mahmud Sevki, muteberandan - (?), muteberandan - Mehmed, muteberandan - Musa Kazim, muteberandan - Ismail Kemal, muteberandan - Hseyn Hakki, Katolik cemiyeti muhari - Filip Sereki, muteberandan Abdulah, muteberandan - (?), muteberandan - Mehmed Akif, muteberandan - Hasan Bitik, muteberandan - Hseyn Bala, muteberandan - Bahtiyar Dervi? Ndrsa nga prkthimi n shqip lexojm: "Konsullats s Shtetit t ndershm t AustroHungaris n Durrs. Shpallje Duke mos iu nnshtruar asnj shteti, tani u b Pavarsia. Andaj n kt cilsi ju lutemi me prgjrim q ta mbroni sovranitetin ton q t mos nprkmbet nga qeveria e Serbis. M 26/27 nntor t vitit 1912. Prfaqsues t popullsis s Durrsit (pasojn nnshkrimet): Myderrizi i Durrsit - Jusufi, nga ulema - Hysejn (Tartari), nga ulema - Aliu, myderriz Jusufi, nga ulema (Muhamed Rexhepi), nga pushtetart e muar - Myrteza (?), nga pushtetart e muar - (?), nga pushtetart e muar - Ismail Qemali, nga pushtetart e muar - (Mahmud) Shefkiu, nga pushtetart e muar - (?), nga pushtetart e muar Muhamedi, nga pushtetart e muar - Musa Qazimi, nga pushtetart e muar - Ismail Qemali, nga pushtetart e muar - Hysejn Hakiu, Kryeplaku i komunitetit katolik - Filip Sereqi, nga pushtetart e muar - Abdullahu, nga pushtetart e muar - (?), nga pushtetart e muar - Mehmed Akifi, nga pushtetart e muar - Hasan (Bytyqi ose Bikiqi ?), nga pushtetart e muar - Hysejn Balla, nga pushtetart e muar - Bahtijar Dervishi."

Cilt ishin delegatt q e kan firmosur? Deklarata sht firmosur n Durrs dhe aty jan t nnshkruar 21 delegat. I keni m sipr t gjith emrat, disa jan t palexueshm. Nse i krahasojm emrat e Lef Nosit n librin e tij q e kam n Vjen, nuk prputhen me emrat nnshkrues t Deklarats s gjetur. Lef Nosi nuk ka qen n Durrs, me gjas e ka shkruar sipas t dgjuarit dhe mbi 20 vjet pas ksaj date e viti. Kush e ka marr nismn pr ta firmosur at dhe pse? Pr kt nuk di asgj. Un jam hulumtues arkivor, jo analist e as politikan. Ja dokumenti, ja t dhnat! Jam shum krenar q e kam zbuluar un kt pas 100 vjetsh, sikurse do isha krenar ta kishte zbuluar do shqiptar, - kjo nuk ka rndsi, dhe po ashtu q sht zbuluar n kt vit jubilar, - dhe aq m tepr jam krenar q po ashtu babai i Pavarsis, Ismail Bej Vlora, sht aty dhe i njjti sht n Vlor m 28. Pra rndsi ka q sht dokument arkivor, sht i yni dhe q e kemi zbuluar ne shqiptart, e jo t tjert dhe sidomos q tani ne e kemi n duart tona. Ku ndryshon ajo me Deklaratn e Pavarsis s Vlors? Ndryshimi sht se ktu quhet SHPALLJE. Un nuk e kam par asnjher Deklaratn e Pavarsis s Vlors. Nuk e di se a ka pasur apo nuk ka pasur, edhe nse ka pasur, si shkruhet aty ndryshon, sepse n at q dim ne thuhet se: T gjith delegatt, pasi dgjuan fjalimin e Ismail Bej Vlors... t gjith venduan q Shqipria t jet e lir dhe e mosvarme" kshtu shkruan te libri Lef Nosi. Pra pa paragjykime, aty nuk shkruhet SHPALLJE dhe aty nuk shkruhet q "shpallet" por "venduan", d.m.th. "vendosn". Tjetr dokument sht edhe nj telegram q ia drgon Ismail Bej Vlora Fuqive t Europs. Ky telegram mban numrin Nr.7198.RefI e aty shkruhet se Asambleja Kombtare e prbr nga delegatt e t gjitha viseve shqiptare pa dallim feje etj. sot n Vlor shpalli (nuk thuhet Pavarsin por Qeverin Provizore. N vend t Pavarsis jan 20 pika. N fund t ktij telegrami shkruhet n gjermanisht si fusnot: "Verstmmelt" q n shqip domethn pjes e gjymtuar, e shkputur, e hequr nga autori i telegramit. Pse sht kshtu, un nuk e di, e as q e paragjykoj. Ja si shkruhet decidivisht n Tel.Nr. 7198 t Ismail Bej Vlors m dat 28 nntor 1912: "L'assamble nationale compose des dlgus de toutes les contres albanaises sans distinction de religion runis aujourdhui dans la ville de Valona vient de proclamer... Gouvernement proviso ire etj". Pra, aty ku duhet t ishte 'shpallje e Pavarsis' sht vetm 'shpallje', e pastaj jan 9 pika e pas tyre shkruan qeveria e prkohshme. Pra, mjaft interesante. Si mund t bindet opinioni publik pr vrtetsin e saj? Ky sht dokument i sakt dhe kushdo q dshiron ta shoh origjinalin, t shkoj n Arkivin e Vjens n Ballhausplatz. Ai ndodhet n t njjtn ndrtes me qeverin, vetm se hyrja e Arkivit sht n ann tjetr, afr Metros U3. E krkon n kt shifr: HHStA. Wien. P. A.Trkei, Liasse 45. Kartoni Nr. 417/Fol 9/10. Pra, aty n kt arkiv t shtetit mik, t atij shteti q e sponsorizoi Pavarsin e 1912-s, atij shteti q e mbshteti Ismail Bej Vlorn. Me Austrin ne kemi lidhje tradicionale q nga Traktati i Karllovcit 1699, q n nenin 13, i jep t drejtn e kultprotektoratit Austris e m pas me Traktatin e Sistovs, Beogradit dhe deri m 1913-n, apo edhe m 1918n, por edhe sot nj shtet mik pr Shqiprin dhe shqiptart. N kt arkiv sht ruajtur q 100 vjet dhe aty do qndroj, ndrsa 100 metra afr tij kemi edhe armt e Gjergj Kastriotit si sht helmeta dhe shpata me kllfin e tij. Pr fat, fal angazhimit t Ambasadorit Dr.Villi Minaroli, kryeministrit, ministrit t Punve t Jashtme dhe qeveris s Austris, kto do jen n Tiran pr 100-vjetorin dhe do i shohin njerzit n origjinal dhe nga afr. Prse ekzistenca e ktij dokumenti msohet vetm pas 100 vitesh? Tani sht zbuluar dhe shqiptart nuk jan fajtor pr kt. Ju e dini se hulumtimi n arkiv sht shum i vshtir, ka shum barriera ka shum mundim e sakrific. Un as nuk jam m i menur e as m i dijshm, por jam munduar t hulumtoj dhe pr fat tani n gusht krejt rastsisht e zbulova pa e ditur fare q sht aty, sepse un jam shkolluar n Vjen, Niza dhe Passau, n Vjen jam prej 18 vitesh. Nuk e dija se ekzistonte, se po ta dija do e zbuloja q n fillim.

Si ka mbrritur ai n Austri? E dini ju historin e udhtimit t dokumentit nga Durrsi n Vjen? N Austri sht thn, n nj telegram t Konsullit t Vjens n Durrs, ku shkruhet: "Mbrm pak pas mesnats dy pari shqiptare m drguan nj dokument n dor. sht Shpallja e suksesshme e Pavarsis s Shqipris". Pra, mu pr kt, Konsulli i Austris e drgon n Vjen dhe aty arkivohet. Nga ana tjetr ata ia kan dhn Austris sepse Austria ishte sponsorizuese e Pavarsis dhe po me vaporin e Austris, Ismail Bej Vlora ka ardhur nga Treshta pr n Durrs. A sht prfolur ekzistenca e saj m par? Nuk e kemi hasur as n kohn e Zogut as n at t komunizmit, madje n Shqipri asnj historian nuk ka informacion pr t... T themi t vrtetn un kam dgjuar aty-ktu se data e Shpalljes s Pavarsis sht 28, 26 apo 27. Por n Vjen gjeta librin e Lef Nosit, i cili quhet "Dokumente Historike pr t'i shrbye shtjes kombtare" (prafrsisht kshtu). Aty Lef Nosi shkruan pr Deklaratn e Durrsit, por jan krejt emra t tjer nga ata q jan t nnshkruar n Deklaratn e Durrsit. Dua t them se ne kemi nj histori shum t begatshme, shum t ndritur dhe disi t pazbuluar nga ne shqiptart deri m sot. Kemi pasur pengesa nga regjimet, si n Jugosllavi, ku shqiptart nuk guxonin t msonin historin e vrtet t tyre. Madje, n kohn e Rankoviqit, po t kishe nj abetare dnoheshe. Shqiptart dnoheshin njsoj, si pr nj libr, si pr armmbajtje pa leje. E si mund t msohej e vrteta jon nn regjimin okupues jugosllav?! Nga ana tjetr, n shtetin am, Shqiprin e shtrenjt, diktatura komuniste ka vrar shum figura kombtare e intelektual t shkolluar ose t ardhur nga jasht, d.m.th nuk ka pasur qasje n arkiva t huaja. Aty-ktu, kemi pasur edhe Eqrem abejn, Ekrem Bej Vlorn, Selami Pulahn, Aleks Budn, por ja q kan qen shum t pakt edhe nuk iu sht mundsuar. Nj mik nga Vjena m tha: Profesor Zenelaj, nj popull q nuk e shkruan historin e tij vet, ia shkruajn armiqt. Pra, neve na e kan shkruar historin shpesh armiqt dhe na e kan msuar mbrapsht. Ose kemi pasur t dhna t retushuara, ose t falsifikuara ose t pavrteta. (er.nu/GSH/BalkanWeb)