FINANSIJE VJEBE

Finansije vjebe 2003. godina

1 strana

Asistent Adnan Efendi

Vjebe 3.3.2003.

Uvod
Monetarno-kreditna politika je sloen pojam. Ona se bavi novcem i svim onim to se odnosi na novac. Ona prouava komponente novanog opticaja i uzroke promjena njegove veliine. U aritu njenog interesa su pitanja novane stabilnosti i ponuda novca. Znai Monetarno-kreditna politika prouava pitanje novane stabilnosti i odraz na privredni razvoj. Stabilnost novca se oitava u inflaciji.

Ciljevi MKP:
stabilan novac, ali i stabilno odvijanje precesa reprodukcije djelovanje na efektivnu tranju/zrela privreda djelovanje na efektivnu tranju/uvaavajui potrebe proizvodnje/ponude poticaj razvoja/ekspanzija

Naela MKP:
povezanost MKP sa drutvenim uvjetima(novac evoluira sa mehanizmima, kako se mijenjaju drutveni odnosi) provoenje MKP implementacija na osnovu temeljitih analiza uslova

Definicija iz knjige: Monetarno-kreditna politika ima zadatak da da objanjenja monetarnog mehanizma i njegovog koritenja u ekonomskoj politici, odnosno, ima zadatak da izuava monetarni mehanizam podvodei pod njega glavne odnose, subjekte/institucije, oblike i instrumente. Komplicirana priroda novca Novac je znak vrijednosti koji mjeri vrijednost svih ostalih roba. Novac je specifina roba. Novac je opteprihvaeno sredstvo razmjene. Specifina osobina novca jeste da on funkcionira i onda kada nije direktno prisutan. Postoje dva osnovna pogleda na novac: 1. 2. Vulgarni prakticistiki pogled-novac je puki finansijski simbol realnih vrijednosti, a samo olakava razmjenu(ovo je nekada i vailo, ali danas sigurno ne) Novac pokree privrednu aktivnost

Istina je negdje izmeu ova dva pogleda. Funkcije novca: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Mjera vrijednosti(isti sadraj kao i svaka druga roba) Mjerilo cijena Prometno sredstvo(dolazi do procesa u kojem dolazi do razmjene robe za novac i u prometnoj funkciji se realiziraju prve dvije funkcije novca) Plateno sredstvo(kapital ima cijenu upotrebe-kamatu, kamata kao i podjela dobiti i rizika omoguava funkciju novca kao platenog sredstva) tednja(tezauracija-pretvaranje novca iz prometa u fazu mirovanja) Svjetski novac(javlja se kao potreba)

Kroz istoriju novac je proao dug put i pojavljivao se kao: 2 strana

Finansije vjebe 2003. godina

Asistent Adnan Efendi

1. 2. 3. 4. 5.

Naturalni novac(opipljiv novac, ima identinu realnu i nominalnu vrijednost npr. stoka) Metalni novac je novac pune vrijednosti(bakar, zlato, srebrno) Papirni novac(simbolian oblik, realna i nominalna vrijednost se ne mora podudarati, nominalna vrijednost je kao na novanici) iralni ili depozitni novac(multiplikacija depozitnog novca) Elektronski novac(savremeni oblik novca)

Konvertibilna valuta znai da se njome moe plaati u svijetu, dok KM ima internu konvertibilnost. Realna vrijednost KM je EUR. Currency Board omoguava monetarnu stabilnost, sprjeava inflaciju(kod nas inflacija 2%). Izvoz stvara novac, a uvoz jede novac. Novac snano utjee na sve odnose u reprodukciji, putem njega se ne stvaraju realne vrijendosti robe i usluge. Problem: Kako proces reprodukcije snadbjeti odgovarajuom koliinom novca? Mogua posljedica: Opadajua kupovna mo, inflacija, deflacija, stagfacija, depresijacija, apresijacija, nekontrolirano kretanje deviznog kursa. Razvoj simbolikog novca, osobito papirnog, ini da se nejasno vidi sadraj novca, posebno njegova funkcija prometnog sredstva.

Razvoj novca
a) Naturalni novac(npr. koa, stoka, maslinovo ulje,..) b) Simboliki novac(igosana stoka svoju vrijednost crpi iz odnosa reprezentacije prema pravom novcu) c) Pojava metala(razliite faze) Prednost metala: homogenost i djeljivost materije Mana je to izlizana novanica gubi teinu, a poto je kod metalnog novca nominalna i realna vrijednost jednaka, tako i ovako izlizana novanica gubi vrijednost. Dolo je do pojave novanih surogata, glavni razlozi su: 1. neelastinost sistema 2. nesreenost i nesigurnost Razvijeni oblik: d) Pojava banknota Vjebe 10.3.2003.

Novani valutni sistem

Vaenje ili valuta je skup zakonskih propisa koji reguliraju novani sistem jedne drave. To je od drave ureen novani sistem jedne nacionalne privrede.

Valutni sistem
1. 2. 3. 4. 4.1. 4.2. 4.3. paralelna valuta dvojna valuta srebrna valuta sistem zlatne valute sistem zlatne valute sa zlatom u opticaju valuta na bazi zlatnih poluga valuta na bazi zlatnih deviza

1. Paralelna valuta a) Postojalo je znai vie valuta. b) Novac se kuje iz zlata i srebra koji su ravnopravni u novanom prometu c) Nije zakonski utvren nikakav odnos izmeu zlata i srebra, nego se taj odnos formira na bazi ponude i tranje d) Vrijeme poetnog razdoblja prijelaza u kapitalizam

Finansije vjebe 2003. godina

3 strana

Asistent Adnan Efendi

2. Dvojna valuta a) Jedinstveni sistem zasnovan na dva metala b) Zakonski utvren odnos zlata i srebra Greshamov zakon koji glasi: Kada imamo dvojnu valutu u jednoj zemlji i sluaj da je jedna valuta podcijenjena u odnosu na situaciju u drugoj zemlji, podcijenjeni metal biva povuen iz prometa i izvezen u drugu zemlju gdje imamo veu vrijednost. Na taj nain je loiji novac potiskivao bolji novac. 4. Sistem zlatne valute 4.1. Sistem sa zlatom u opticaju a) b) c) d) Zlato se upotrebljavalo kao novac Nominalna vrijednost i realna vrijednost su se podudarale Karakteristike zlatnog sistema Novac je bio konvertibilan

Problemi: a) ogranienost koliine zlata b) neravnomjernost privrednog razvoja zelje(bre su se razvijale zemlje sa vie zlata) Napomena: Platni bilans je raun koji biljei ekonomsku aktivnost jedne zemlje u odnosu na druge. U zlatnom sistemu je bila uvijek ravnotea u platnom bilansu. Osnovne karakteristike zlatnog sistema sa zlatom u opticaju su: 1. samo zlatni novac se smatra pravim valutnim novcem i definitivnim sredstvom plaanja 2. dravne novanice, koje se kasnije pojavljuju, su novani surogat, odnosno, fakultativni novac i razmjenjive su 3. postoji puna sloboda kovanja zlatnog novca za privatni raun 4. postoji puna sloboda uvoza i izvoza zlata Ovo je vrijeme apsolutnog liberalizma, potpune konkurencije, Smithove nevidljive ruke, slobode bez intervencije drave. 4.2. Sistem na bazi zlatnih poluga Ovaj sistem je pokuao rijeiti nedostatke sistema sa zlatom u opticaju. Ovaj sistem je puno olakao novani promet, ali je i dalje moralo postojati 100% pokrie novca u zlatu. U prometu se koristi novana valuta sa pokriem u zlatu. To je slino Currency Board kojeg mi danas imamo, s tim da je EUR pokrie. 4.3. Sistem na bazi zlatnih deviza Imao je indirektnu vezu sa zlatom. Najpoznatiji je bio zlatno-dolarski standard. Npr. manje razvijene zemlje deponuju dolar koji je vezan za zlatnu polugu u USA. Zlatnodolarski standard je bio od kraja II Svjetskog rata, pa do 1971. godine.

Teorije emisije (pokria) novca

1. Currency principle(naelo cirkulacije) Zastupa stav da u cirkulaciji moe biti samo toliko banknota(novanica), koliko ima pokria u plemenitim monetarnim metalima u trezorima emisione banke. Kod nas je Currency board 100% pokrie u EUR za emitiranje novca. 2. Banking principle(Bankarsko naelo) Smatra da obim pokria treba preputati odluci emisione banke i da nije potrebno 100%-tno pokrie u zlatu, ve da uz zlato i druge plemenite metale moe postojati i bankarsko pokrie u dokumentima proizilim iz robnog prometa(u prvom redu u robnim mjenicama).

Tipovi emisije i pokria novanica

1. Engleski sistem direktnog kontingentiranja???? U ovom sistemu je predvieno 100%-tno pokrie u zlatu osim odreenog kontigenta koji moe biti nepokriven. Problem je bio u vrijeme nestaica zlata i ekonomskih kriza.

Finansije vjebe 2003. godina

4 strana

Asistent Adnan Efendi

2. Francuski sistem maksimiranja novanog opticaja U ovom sistemu drava(zakonodavac) odreuje samo gornju granicu novanog opticaja. Prednost mu je to nije vezan za zlatnu rezervu i fluktuacije u meunarodnom kretanju zlata, te je vie usklaen sa potrebama. 3. Sistem kvotnog ili postotnog pokria Predstavlja kompromis naprijed navedenih sistema kojim se eli izbjei krutost direktnog kontingentiranja i neograniena sloboda emisije kod sistema maksimiranja. 4. Sistem indirektnog kontingentiranja Slian je sistemu direktnog kontingentiranja, s tim da se moe izai sa veim dijelom nepokrivenog dijela uz oporezivanje. Ovi sistemi su vezani za zlatni sistem. Zlatni standard je prestao postojati krajem II Svjetskog rata potpuno, a polagano je ukidan od 1931. godine.

Savremeni novani sistem

Slom zlatnog standarda
1. Zlatni standard funkcionirao u uvjetima liberalizma. Vremenom se drava uplie na tritu kako bi se postigli optimalni efekti. Kako je drava poveavala svoju ulogu, zlatni standard je sve vie bio pogoen tom intervencijom. Sa slomom sistema slobodne konkurencije dolazilo je do pada zlatnog standarda. Dravni intervenizam naruavao zlatni standard Zlatni standard je bio zavrna faza sistema slobodne konkurencije Drugi Svjetski rat potisnuo zlatni standard sa scene. Sistem zlatne valute zvanino ukinut 21.9.1931. godine, kada je Engleska suspendirala konvertibilnost funte. Dolazak dravnog kapitalizma i intervencionizma. 17.3.2003.

2. 3. 4. 5. 6. Vjebe

Papirna valuta
1. Valutni novac Papirna novanica nemajui unutranju vrijednost ne moe imati funkciju mjere vrijednosti i meunarodnog sredstva plaanja(moe mjeriti cijene, ali me moe i vrijednost). Marksistiko shvatanje naglaava injenicu da se mjeaju pojmovi i mjerila cijena sa mjerom vrijednosti. Papirna novanica zastupa zlato u cirkulaciji, a u isto vrijeme ne mora imati 100%-tno pokrie u zlatu. Racionalno upravljanje emisijom novca moe odrati stabilan odnos....???? 2. Banknota

Banka odobrava kredit ime klijent dolazi do novca u obliku potraivanja prema banci(isplata moe biti u novcu ili zapisom u bankinim knjigama). Zbog sve veih potreba za novcem u opticaju kojeg sve vie fali, banknota preuzima ulogu prometnog sredstva. Certifikat mijenja vlasnika(remitent) i krui u prometu, a da se ne konvertuje jako dugo vremena, to dovodi do poveanja realne proizvodnje, a da nema gotovine. 3. Depozitni novac

Finansije vjebe 2003. godina

5 strana

Asistent Adnan Efendi

Razvojem kreditnog novca zajam se realizira upisom u bankarske knjige, a ne u novanicama. Pri tome zajmotraioc ima potraivanje, a banka obavezu(knjienje). Knjienjem je zajmotraioc ubiljeen u knjige kao deponent. Razlika tedia v.s. zajmotraioc???? U bilansu banke pojedinani rauni su prikazani kao plasman u aktivi ili sredstva banke(izvori).

Bilans banke

Blagajna, uteda 100 KM Kredit X 100 KM

Depozit K 100 KM Depozit X-a 100 KM

200 KM

200 KM

-Primljena uteda se pojavljuje u blagajni banke. -Odobravajui kredit banka stvara sebi depozit. -Depozit tedie je realan, a zajmotraioca fiktivan, dok oba depozita predstavljaju jednaku obavezu banke prema izmirenju. -Zajmotraioc ima isti iznos dugovanja i potraivanja kod banke kao to i banka ima dugovanje i potraivanje prema njemu. -tedia koji je poloio depozit ima samo potraivanje od banke, a banka samo obavezu prema njemu da isplati zahtjev. -Banka ima obaveze vee nego to je stanje u blagajni(za onoliki iznos koliki je depozit-odobreni kredit zajmotraiocu). Bilans banke Odobravajui kredit banka stvara novac za zajmotraioca. Isplata se ne mora vriti u novanicama(on moe dati nalog banci za isplatu odobrenog novca) ek, novi instrument plaanja koji predstavlja kombinaciju mjenice i novanice(sa ekonomske take gledita ek i nije nita drugo do mjenica). Prednost je ta to se ek moe realizirati u novcu ili remitent moe indosirati u korist tree osobe, ime je valutni novac zamjenjen ekom. ekovi su jako povoljni ako je inflacija. Bilans banke ekom se novac prebacuje sa jednog rauna na drugi. Novac ponovo zamijenjen bankinom obavezom plaanja(banka ima obavezu plaanja prema onome ko donese ek).

Ekonomsko i monetarno znaenje kredita

Stvaranje kredita u skladu sa zahtjevima privrednog ivota je sredinje pitanje monetarno-kreditne politike. U savremenom plaanju tehnika bezgotovinskog platnog prometa omoguava bankama da stvore vie kredita, nego to imaju sredstava(odobrena sredstva se u manjoj mjeri koriste gotovinski. Odobreni kredit se upisuje u bankinim knjigama, a ne isplatom u gotovini(gotovina i dalje ostaje u banci), a plaanje se obavlja prijenosom sa rauna na raun(bez intervencije novca). Proces multiplikacije depozita i ekspanzije kredita odreen je stopom obavezne rezerve.Znaajna je uloga kredita i pri posrednikom mehanizmu. Kredit ubrzava proces reprodukcije, ubrzava obrt kapitala. U vrijeme zlatnog standarda su postojale klasine teorije, teorije o indiferentnosti kredita. Po ovoj teoriji kreditna ekspanzija pomae razvoj proizvodnje, ali potencira na taj nain hiperprodukciju i periodine slomove kapitalistike privrede(Velika ekonomska kriza). Ovo je teorija kredit shvata negativno. Dananje teorije 6 strana

Finansije vjebe 2003. godina

Asistent Adnan Efendi

1. Kada imamo nedovoljno novca za privredu, odnosno, premalo kredita to dovodi do: vee tranje, nego ponude vee cijene kredita kamatna stopa raste padaju investicije pada GDP pada zaposlenost pada Nacionalni dohodak tednja je u padu kreditna stopa raste 3. Kada imamo vee koliine kredita, to dovodi do: vee ponude, nego tranje manje cijene kredita kamatna stopa pada rastu investicije raste GDP raste zaposlenost raste Nacionalni dohodak tednja raste kreditna stopa opada

Naravno ne smije biti ni previe kredita, jer bi to moglo dovesti do inflacije. Vjebe 24.3.2003.

Novani opticaj i novana masa

Novana masa je koliina novca koja postoji u odreenom momentu u jednoj nacionalnoj privredi. Novani opticaj je novana masa pomnoena sa koeficijentom brzine opticaja.. Sluaj: neizmjenjena brzina opticaja ili novana masa-novana masa i novani opticaj = 1. Novana masa ukljuuje gotov novac(papirni i kovanice), te depozite po vienju. Quasi novac predstavljaju novana sredstva koja ne obavljaju funkciju prometnog sredstva, ali se svakog asa mogu pretvoriti u prometno sredstvo, npr. tedni raun.

Monetarni agregati
M1- obuhvata Novanu masu(gotovinu-papirni i kovani novac i depozite po vienju); M2- obuhvata Novanu masu M1 i Quasi novac (M1 i depoziti bez roka, a kod CB BIH se ovdje svrstani i oroeni depoziti do 6 mjeseci); M3- obuhvata M2 i ostala likvidna sredstva (M2 + rezervni fondovi, obvezne rezerve, razni garantni polozi, ogranieni depoziti, oroeni depoziti do jedne godine i kontrapart fondovi- kod kojih je raspolaganje ogranieno, to su zajedniki fonodovi); M4- obuhvata nelikvidna sredstva(depozite ije je troenje za vlasnike zabranjeno, oroeni depoziti sa rokom duim od jedne godine i depoziti meunarodnih finansijskih organizacija kod CB BIH. Ukupna novana sredstva nacionalne ekonomije su: 7 strana

Finansije vjebe 2003. godina

Asistent Adnan Efendi

1. 2. 3. 4.

novana masa M1 quasi novac M2 ostala likvidna sredstva M3 nelikvidna sredstva M4

Monetarni potencijal jedne zemlje ine ukupna sredstva jedne nacionalne privrede. Monetarni volumen ine prve tri kategorije, odnosno, agregata(M1, M2, M3), ali ne i M4. Novana masa se mijenja po osnovi: 1. jae ili slabije kreditne aktivnosti banaka(novana masa vea, ako je aktivnost banaka jaa); 2. prelijevanje novca u depozite koji nisu novac i obrnuto; 3. promjena salda potraivanja ili dugovanja u odnosima sa inostranstvom i transakcijama banaka u stranoj valuti sa domaim komintentima 4. kupovine ili prodaje zlata i drugih plemenitih metala, te ostale aktivnosti banaka sa domaim nebankarskim sektorom. *Kod nas uvoz direktno smanjuje koliinu novca u opticaju.

Multiplikacija depozita i kreditna ekspanzija

Proces multiplikacije depozita: Banka primi stvarni depozit odvaja rezervu likvidnosti preostali dio ostaje za kredit.

Kreditni potencijal KP predstavlja viak likvidnih sredstava banke, odnosno, maksimalan iznos kredita koji banka moe odobriti, a da ostane likvidna. Izvori sredstava banke 1. 2. 3. Fondovi banke (F) osnivaki kapital(poslovni fond i rezerve); Depozit (D) prikupljena sredstva banke(od stanovnitva, pravnih lica, itd.); Meubankarski krediti (MK) (krediti od drugih banaka). Rezerva banke utvruje je svaka banka samostalno. Visina Rezerve likvidnosti (RL) svaka banka kod Centralne banke obavezna je da ima odreeni nivo likvidnosti, a nekada je odreuje i sama komercijalna banka. Utvruje se preko tzv. minimalne likvidnosti ili rezerve likvidnosti (RL). Obavezna rezerva (OR) - dodatna obaveza banke, a propisuje je Centralna banka(osnovna funkcija je ograniavanje procesa multiplikacije novca).

Razliite vrste depozita imaju razliite vrste rezervi. (npr. OR se primjenjuje na sve vrste depozita, dok se RL, ako nije drugaije naznaeno, primjenjuje samo na depozite po vienju). RL je fleksibilnija i nije zakonom propisana visina od CB BIH. Meubankarski krediti (MK) mijenjaju nivo likvidnosti izmeu banaka., ne stvara se novac. Primjer za Kreditni potencijal KP Primljeni depozit po vienju (DV) iznosi 100 KM, primljeni oroeni depozit iznosi 20 M, RL na depozit po vienju iznosi 12%, dok OR na sve vrste depozita iznosi 20%. Izrauanti mogui iznos kredita, odnosno, kreditni potencijal (KP). Dv= 100 KM Do= 20 KM RL= 12%= 12/100=0,12 OR= 20%= 20/100= 0,2 KP=? D= Dv+Do= 100 KM + 20 KM= 120 KM KP= D x (1-OR) (Dv x RL) KP= 120 KM x (1-0,2) (100 KM x 0,12)= 120 KM x 0,8 12= 84 KM Znai mogui iznos kredita bi bio 84 KM.

Finansije vjebe 2003. godina

8 strana

Asistent Adnan Efendi

KP = Izvori Obaveze(Rezerva) KP = F + MK + D D x OR Dv x RL D = Dv + Do

KP = F + MK + D x (1 OR) (Dv x RL)

Primjer 2 Pretpostavimo da pasiva bilansa banke sadri sljedee stavke: Fondovi (F) = 10 KM, Meubankarski krediti (MK) = 40 KM, Depoziti po vienju (Dv) = 30 KM, Oroeni podeziti (Do) = 20 KM, OR = 30%, RL = 10%, izraunati KP. F = 10 KM MK = 40 KM Dv = 30 KM Do = 20 KM OR = 30% = 30/100 = 0,3 RL = 10% = 10/100 = 0,1 KP = ? KP =F + MK + (Dv + Do) x (1 OR) (Dv x RL) KP = 10 KM + 40 KM + (30 KM + 20 KM) x (1 0,3) (30 KM x 0,1) KP = 50+ 50 x 0,7 3 = 50 + 35 3 = 82 KM Dinamini kreditni potencijal unosi dimenziju vremena u razmatranje. Dolazimo do procesa multiplikacije depozita ili ekspanzije kredita.

Mikromultiplikacija kreditni multiplikator za banku. Od primljenog depozita banka izdvaja rezervu

likvidnosti r1 i obaveznu rezervu ro. Dio sredstava koje banka odobri kao kredit, ponovo se vrati u banku ili ostaje u banci(h). Mikromultiplikacija k kreditni multiplikator z stopa obnavljanja sredstava h koeficijent rekreacije depozita(ono to se vraa u banku) t vremenska jedinica v brzina kreditne multiplikacije 1 (1 ro rl) k=

1 (1 ro rl) x h

R = zbir svih rezervi Sada moemo pisati: 1 - ztv k= 1-z

Ako t i v tee beskonanosti i h = 1, tako da je: 1 k= 1-z

npr. t = 3 mjeseca v = 2 puta se odobri kredit u 3 mjeseca z = 0, 6 tada je: 9 strana

Finansije vjebe 2003. godina

Asistent Adnan Efendi

1 0,6 3x2 k= 1 0,6 ili v 1 k= 1-z

1,4

Ako je t

, onda je

D = Do x k *D(ukupno se moe multiplicirati depozita) *Do(inicijalni depozit) *k(kreditni multiplikator)

Makromultiplikacija
Predstavlja multiplikaciju depozita i ekspanziju kredita na nivou svih banaka kada dolazi do lananog prijenosa sredstava iz jedne banke u drugu. *Depozitni multiplikator = 1/R. *Maksimalan iznos multiplikacije depozita Do = Do x 1/R. *Kreditni multiplikator = 1/R 1 (depozitni multiplikator umanjen za 1). Ako je R = 0, multiplikator . Ako je k = 100%, multiplikacija se zaustavlja. Primjer makromultiplikacije 1 Poetni depozit je 1000 KM, rezerva likvidnosti (RL + OR) = 20% = 20/100 = 0,2 D = Do x 1/R D = 1000 KM x 1/0,2 D = 5000 KM

Finansije vjebe 2003. godina

10 strana

Asistent Adnan Efendi