Widyakirana Inggih Srat Darmasunya Mangunwijaya

1937

Srat Widyakirana Inggih Srat Darmasunya Anggitanipun mpu Yogiswara TJITAKAN KE II Diterbitken dan didjoeal olih: Boekhandel TAN KHOEN SWIE, Kediri 1937. Srat Widyakirana Inggih Srat Darmasunya Babon saking Mas Ngabi Mangunwijaya ing Wanagiri - Surakarta Taun 1853 TJITAKAN KE II Diterbitken dan didjoeal olih: Boekh. TAN KHOEN SWIE, - Kediri 1937. PENERBIT: TAN KHOEN SWIE KEDIRI. Diperlindoengi Hak karang-karangan Stb. 1912 fatsal 11 No 600. Kitab ini sjah bila ada tanda tangannja si penerbit sebagi di bawah ini: Srat Widyakirana, inggih Darmasunya Srat Widyakirana punika anggitanipun mpu Yogiswara ing nagari Mamnang, inggih ing Kdhiri, pthikan saking Srat Darmasunya yasanipun Sang Hyang Sitra, inggih Bathara Panyarikan ing Suralaya, babon saking Srat Sastradarya. Dene Srat Widyakirana wau, sampun asring kawdalakn, kacithak sarta ugi kawastanan Srat Darmasunya. Ananging salugunipun ingkang kapthik wontn Srat Widyakirana wau, namung bab purwaning dumados kemawon. Dene sajatosipun Srat Darmasunya punika agng sangt awit isi kawruh warni-warni, kawruh jaman samantn (jaman kadewatan) saha ingkang sampun kawdalakn wau drng wontn ingkang jangkp, wontn ingkang sawg dumugi 8 bab, wontn ingkang 16 bab, punapadene tmbungipun salong wontn ingkang lpat, kados ta: ingkang mungl: sastradarwa, punika lrsipun: sastradarya. Mngka tgsipun tbih sangt susatipun. Darwa, tgsipun gadhah, darya, tgsipun manah utawi budi, sastra, tgsipun aksara utawi tulis dados tmbung sastradarya, gadhah tgs srat ingkang kinancing salbting budi. Inggih punika ingkang sinbut sastractha. Ananging tanpa papan tanpa tulis, mungl piyambak, botn kndhat ing salami-laminipun.

Mnawi bngsa Krstn, Injil, amastani sang sabda. Inggih sabda ghaib. Mnawi bngsa Jawi, amarlambangi jago kluruk sajroning ndhog, utawi swara ingkang pindha swaraning gntha kklng.kklng. Mnawi bngsa Hindhu, tiyosopi, amastani: swaraning aspi. Mnawi bngsa Islam, amastani kun. Pangandika sapisan, gumlar salaminipun, inggih pangandika: Allah. Wangsul tmbung: sastradarwa, kadospundi. Punapa: tulis gadhah. Utawi gadhah tulis, tka inggih mmpr. Dene Srat Widyakirana utawi Darmasunya ing ngandhap punika, kajawi sampun jangkp dumugi 18 bab, tmbung-tmbung ingkang lpat sampun sami kula lrsakn, amila para maos sampun sumlang ing galih, sampun tamtu badhe sagd anyakup punapa suraosipun, awit sampun botn wontn ingkang nusabiyat. Mangunwijaya.

Srat Widyakirana Bab I Bbukaning Bawana Amratelakakn bbukaning buwana, miturut saking suraosing Srat Sastradarya, punika srat ingkang winados dening para jawata, inggih punika sastra ingkang kinancing ing salbting budi, ananging sampun kawdharakn dening Sang Hyang Panyarikan, sarta lajng kaanggit dening mpu Yogiswara ing Mamnang, kactha wontn salbting pralambang. Srat pralambang wau dipun paringi nama Darmasonya. Suraosipun kados ing ngandhap punika. Mungguh gumlaring jagad kang sapisan iku diarani sonyaruri, wrdine suwung utawi spi, mulane mangkono marga titahing Pangeran durung padha dumadi, kang lagi dumadi dhingin amung surya, cndra, kartika, swasana, swasana iya iku amun-amun. Amun-amun iku minngka kkandhangane: surya, cndra, kartika, iku mau ing jro padha kabkan dening amun-amun, patang prakara iku langgng anane, tur ora kna owah gingsir ing salawas-lawase. Apadene jjg ajg ing wujude, iya iku kodrating Pangeran kang dhingin dhewe, kaanane papat iku padha kasinungan wahyuning wahyu panguripan, ing tmbe bakal kawasa anartani panguripan kita iki kabh. Dene kodrat papat kang wus cinaritakake ing dhuwur mau, wujud utawa gdhene cilike, apadene pangwasane beda-beda pratelane kaya ing ngisor iki. 1. rmbulan, wujude sumunu, asmu kuning maya-maya, kuwasane ing tmbe bakal kawawa mahanani, martaningrat ngraya iki kabh.

2. lintang-lintang, iku gdhene luwih saka rmbulan, apadene ngumandhang ana sadhuwuring rmbulan, lt tlung atus pandulu, wujude lintang mau biru, asmu ijo maya-maya, kuwasane ing tmbe ya bakal amimbuhi martaning jagad iki kabh. 3. srngenge, gdhene luwih saka ing lintang, apadene gone ngumandhang ana sadhuwuring lintang lt tlung atus pandulu, wujude srngenge abang amarakata, kuwasane ing tmbe bakal mahanani urup-uruping jagad raya iki kabh. 4. swasana, iku gdhene luwih saka srngenge, rupane irng mls amaya-maya, kuwasane dadi kkandhanganing dumadi iki kabh. Swasana iku kang binasakake lmbut tan kna jinumput, gdhe angbki jagad, mulane binasakake mangkono, swasana iku saking lmbute tur jmbar tbane, sawiyah para winasis, ginawe pralambang warngka manjing curiga. Curiga manjing warngka. Mulane mangkono swasana iku sanadyan sajroning watu iya kabkan, dening kaananing swasana. Ewadene watu iku mau ing jaba iya ngumandhang ana sajroning swasana. Ing sajroning alam sonyaruri, jagad iki isih jjmjnjm. prmanm, angin durung ana lumaku, banyuning sagara durung ana tumitah, bbasane amung suwung tumalawung tanpa ujung, amung sirat soroting srngenge kang sumbar angbki sabawana iki kabh, sirat soroting srngenge iku andarbni daya panas, lawas-lawas soroting srngenge iku anabti marang swasana, tabt panasing swasana lawas-lawas tumka ing ngontariksa,ngantariksa. tumanduk ing rmbulan utawa lintang, lintang rmbulan barng kna dayaning ppanas, tmahan tumuli padha kumaringt, dene karingting rmbulan lan lintang, padha tumiba graning gunung cakrawala, prnahing gunung cakrawala, iku dumunung saimbanging bawana kang sisih lor, mungguh karingting lintang utawa rmbulan mau diarani tirta prawita, tgse banyu kang kawitan. Barng wus antara lawas, tirta prawita mau tmah kawawa umili tanpa kndhat sarta banjur angubngi sakubuke jagad iki kabh, ing kono tirta prawita tumuli karan tirta kamandhanu, tgse banyu mili malngkung utawa banyu urip, wujuding banyu iku putih, wus sarupa kalawan kapuking kapas, sarta anduwni cahya amaya-maya. Ilining tirta kamandhanu barng tumka marang imbanging jagad kidul, tmah tmpur lan ppanasing srngenge, ing kono tumuli arbut daya, padha santosane padha kuwate, ing nalika padha ndhng tmpuring tirta prawita, kalawan dayaning srngenge tmah mijilakn swara umung, iya iku kang diarani rijal utawa jatingarang. Saking kuwat sakaro-karone, tmah kawawa angobahake sabuwana iki kabh, obahing bawana barng katmpuk dayaning kang padha rbut daya mau, wkasan srngenge lintang rmbulan, apadene swasana, padha mubng anyakra pagilingan adhewe-dhewe, dene banyu kang tmpur karo ppanas iku tanpa kndhat ing sadinadinane, ing kono purwane ana rina lan wngi. Ing nalika iku tirta kamandhanu sirna adhme sarta srngenge ilang panase, saksirnaning adhm lan ppanas tmahan padha sumaring, sarining adhm lan panas mau tumuli kumpul ngumandhang ana ing swasana. Jalantahing tirta kamandhanu, sarta jlantahing ppanas, kang kasar-kasar padha tumus tumka sajroning bawana, dumadi jalanidhi, wardine banyu kang bnr utawa banyu wantah, dene kang alus-alus padha bali marang graning wukir cakrawala manh, mangkono ing salawas-lawase.

Ilining tirta kamandhanu mau, santosane kalawan daya prabawane dhewe, prabawa iku diarani bayu, apadene panasing srngenge iku iya padha mawa daya prabawane dhewe, daya prabawa iku diarani angin, daya prabawa rong prakara mau ing nalika tmpuring tirta kamandhanu lan panasing srngenge, tmah kawawa awor dadi sawiji, ing kono banjur sinbut maruta utawa morota, wrdine paworing loro, maruta iku tumuli anut salaku jantrane tirta kamandhanu, mulane mangkono kang awit angin iku kasoran daya panggndnging kalawan banyu, dadi ing masa iku bawana wus kadunungan dening kodrat cahya campuran rong prakara, dhingin banyu, kapindhone maruta, barng wus mangkono mari kasbut alam sonyaruri, ing mngsa iku diarani alam tirtayoga, diarani banyu tumitah, utawa tumitahing banyu kang kapisan. Mungguh katrangane banyu kang wus kasbut ing dhuwur mau, ing tmbing lor lan ing tmbing kidul, kaananing banyu padha anjndhl, mulane mangkono awit adoh karo sasipatane srngenge, kang banyune padha ajr mung ing tngahan bae, ewadene banyu ing tngahan mau manawa ktaman mayaning adhm ing wngi iya bisa pupul sawatara, ananging pupule mau ora kongsi katara, awit saka sathithike. Dene kang mratandhani ing mngsa wngi banyu iku bisa pupul ing sawatara katitik saka tibaning bun kang saka ing antariksa kang msthi ing wayah wngi, drse manawa ing wanci bangun esuk, mngka bun iku hawaning banyu kang ginbug hawaning panas, barng bngi kna dayaning adhm tmah kawawa pupul tumuli pulih dadi banyu manh, mangkono uga banyu kang padha jndhl mau manawa kataman ing ppanasing srngenge, iya amr sawatara, manawa ing wayah wngi tumuli bali anjndhl manh, mangkono ing salawas-lawase. Bab 2 Kasidan Jati Amratelakakn kasidaning jati, taksih miturut suraosing Srat Darmasonya, pangarangipun Bagawan Yogiswara ing Mamnang, tmbungipun kados ing ngandhap punika. Ing sajroning jaman tirtayoga iku mau, ana wahyuning wahyu kauripan tlung prakara, siji dumunung ana sndhang cakrawala, iya iku wahyuning tirta kamandhanu, ing tmbung Sasskrita,Sangskrita (dan di tempat lain). diarani manik ioma, wardine: urip, warnane putih umancur, loro dumunung ana ing maruta, rupane irng sumorot, ing tmbung Sasskrita diarani manikmaya, wrdine rmbsing kawningan, tlu dumunung ana srngenge, rupane abang ambalrngi snning sorot wus saingga namaning wulan, diarani manikmulat, wrdine murup. Manik tatlu iku padha rbut daya, rbut pangwasa, kuwasa daya panggndnge amung manik ioma, manik ismaya, lan manik mulat, padha kna panggndnge manik ioma, wasana tumuli campur dadi sawiji. Campuring manik tatlu mau, tmah padha sirna sipate, kang putih ilang putihe, kang irng ilang irnge, kang abang ilang abange, wkasan salin cahyane kawarna biru, maya-maya asmu ijo, ing kana ssilih aran trimurti, wrdine amor cahya ttlu, utawa kaalusan ttlu. Trimurti iku ttp bangsaning aluhur, pratandhane dene sarira cahya, gsange tanpa sukma, utawa tanpa raga, trimurti iku binasakake uripe ora ana kang nguripi, yn ing tmbung Arab diarani nur cahya, yn para budi ing tanah Eropah padha angarani: sil.

Ing nalika iku trimurti dumunung samadyaning tawang, kang binasakake samadyaning tawang iku alam antara, kang diarani alam antara mau tngah-tngahing dhuwur lan ing ngisor, apadene tngah-tngahing lor lan kidul, wetan kulon, mungguh saikine trusing mangisor ana sadhuwuring bumi Mkah. Ing nalika trimurti jumnng ana ing kono, ssilih aran tripurusa, wrdine wahyu tatlu kang padha santosa, utawa santosane wahyu tatlu, mulane sinbutake mangkono, tripurusa gone jumnng ana ngalam kono, wus tanpa obah sadina-dinane, saya lawas saya wimbuh ing kasantosane, utawa wimbuh-wimbuh wahywaning wahyune, ing wkasan kawasa anarik sari-sarining bawana, jroning alam tirtayoga kabh, apadene sorot sirating tripurusa mau, tmah padha anguripi sarupaning bburon ing mngsa iku, dene sagunging bburon ing nalika gone dumadi ana sajrone alam tirtayoga mau kang dadi pratandhane kabh mawa raga cahya, yn ing awang-awang diarani lintang alihan, iku sajatine bburon, ananging bburon ing awang-awang, iku kabh padha ora kna ing pati, kang awit ora kataman marang hawa ssukring bumi ing salawas-lawase, beda karo bburon kang padha tumuwuh sajroning jalanidhi, ing masa alam iku: kaananing raga iya padha andarbni cahya, ananging sarhning bakal padha katabtan kna hawaning bumi, kang msthi tmbene kna ing pati, awit ing alam iku kna diarani alam kaalusan, apadene kna kang kasbut karaton siwandakara, wrdine kabh ingkang padha dumadi ana ing alam kono padha darbe cahya mancorong. Tripurusa ing sadina-dina ora sah gone kataman dening sarining ppanas, utawa sarining banyu, apadene sarining maruta, lawas-lawas sari tlung prakara kawawa anglimputi tripurusa. Barng wus antara kandl kumpule sari tlung prakara mau, tmah kawawa dadi kkandhangane tripurusa, sarta banjur diarani sarira, iya sari hrya, wrdine sari banyu. Tripurusa barng wus ngandhang ana sarira tumuli ssilih aran pramana, tgse katon utawa maujud, kang binasakake maujud iku sarining pramana. Wujude sarira mau lawas-lawas tumuli gana, antara lawas manh tumuli gana manungsa, ing kono banjur kaaranan bathara. Wrdine alus, dadi ing samngko pramana kna diarani raga bathara. Barng wus mangkono, pramana tumuli tuwuh pangwasane kang limang prakara, kang dhingin kawasa andulu tanpa netra, kapindho kawasa anggnda kang tan kalawan grana, kang kaping tlu kawasa awacana kang tanpa pangandika, kang kaping pat kawasa amiyarsa kang datan kalawan karna, kang kaping lima kawasa amirasa kang datantanpanetra. sarana, lire mangkono. Ing nalika alam iku, durung ana carane, mangan lan turu, apadene suka lan prihatin, kang sarta lara lawan kapenak. Pramana mau saya lawas saya wimbuh daya santosane, manawa rina kawasa ngukut sarining srngenge, yn wngi kawasa ngukut sarining tirta kamandhanu, lawas-lawas wimbuh prabawane amancorong cahyane, kadya purnamaning wulan, utawa kaya srngenge, kang mangkono iku mratandhani wus sarira wahyu, ttpe manawa wus sarira wahyu, dene ora obah katmpuh sapira gdhening maruta. Ora panas kataman prabawaning bagaskara, ora adhm kinum ing tirtamaya, trange mangkono, sapira santosane maruta isih kalah kalawan santosaning pramana, sapira panasing bagaskara, isih kalah kalawan panasing pramana, sapira adhming tirta prawita, isih kalah lawan adhming pramana. Saya lawas-lawas manh sirat soroting pramana mau wimbuh akhe, utawa warna-warna rupane, ana kang abang, ana kang kuning, ana kang ijo, ana kang wungu, ana kang dadu, ana kang irng,

ana kang biru, ana kang putih sappadhane. Rarupan samono mau barng padha antuk daya wahyuning pramana, wkasan padha urip dhewe-dhewe, apadene banjur sumiwi ngabyantaraning pramana, rrupan samono khe mau, ing tmbe bakal dadi wijining dumadi, gone arsa mncarake tuwuh, sakhing wiji iku diarani apawara, yn ing tmbung Arab diarani rohkani, manawa tmbung Walnda isih diarani: sil, para apsaraapawara. iku ing tmbe bakal dadi wiji budi dhewe-dhewe.

Bab 3 Wwijanganing Wiji Tksih salbting jaman tirtayoga, amratelakakn wwijanganing wiji ing satunggal-tunggalipun, taksih miturut wwarahing Srat Darmasonya, pangarangipun Bagawan Yogiswara ing Mamnang kados ing ngandhap punika. Wrdining wiji mau tlung prakara, kang dhingin putih, wiji putih iku asal saking tirta kamandhanu, arane pramana, wrdine sukci utawa padhang, ing tmbung Arab diarani rahmani, ing tmbung Walnda diarani: sil. Loro rupane abang, wiji kang abang iku angsal saka srngenge, arane mulat, tgse murup utawa trang, ing tmbung Arab diarani roh ilapi, ing tmbung Walnda diarani: sil. Tlu rupane irng, wiji kang irng iku angsal saka maruta, arane murti, wrdine alus, yn ing tmbung Arab diarani roh rabani, tmbung Walnda isih diarani sil. Ing sajatine wiji tlung prakara mau, gone bisa dadi wiji manawa campur rupa sawiji, dene yn isih maligi sawujude dhewe-dhewe, iya bakal ora kawawa dadi wiji. 1. Wiji kang warnane biru amarakata, iku pratndha asli saka adging maruta, kawoworan saka sarining tirta kamandhanu, amung sawatara sarta kawimbuhan sarining srngenge sawatara. Wiji kang rupane mangkono iku, ing tmbe bakal mahanani budi cubluk, guru alman, ananging langgng lgawane. 2. Wiji kang biru nom sumirat amaya-maya, iku mratandhani asli adging sari maruta, kawoworan sarining tirta kamandhanu utawa sarining srngenge rada kaduk, kang mangkono iku ing tmbe bakal mahanani budi wlasan, asihan sarta tarimanan. 3. Wiji kang ijo maya-maya, iku iya maksih adging sari maruta, kawoworan sarining tirta kamandhanu, mung sawatara, sarining srngenge kaduk, iku wus kna binasakake trimurti, ananging adon-adone durung satimbang, kang mangkono mau ing tmbe bakal mahanani budi sdhng kalantipane lumaku sabar maklume, nanging rada amm wicarane. 4. Wiji kang rupa ijo nom amancur maya-maya, iku ttp adon-adone trimurti saukur, dadi sirna wujuding putih, abang, irng kaya ing dhuwur mau, amung maligi salingganing pramana, iya iku kang dn arani sajatining rupa, ing tmbe bakal mahanani budi rila, tmn trima utama, utawa

tata, titi, ttg ngati-ati kang sarta kadunungan nng ning, awas eling. Apadene ttp mantp tur lantip mring kabudian. 5. Kang wiji rupa kuning smu sumunar, iku pratndha isih trimurti, ananging adon-adone rada kaduk sarining srngenge, apadene sarining tirta kamandhanu, kang mngkono mau bakal mahanani budi kaya adging trimurti, kang kasbut ing dhuwur mau. Kacke amung andarbni cipta wasesa, kang diarani cipta wasesa iku thukuling karsa pangiyas marang sapadhaning tumitah. 6. Wiji kang rupa abang abra marakata, ambalrngi iku pratndha adging srngenge kawoworan sarining maruta lan sarining tirta kamandhanu amung sathithik, kang mangkono iku ing tmbe bakal mahanani budi landhp sugih panggraita, kalawan panasbaranan, tur santosa amisesa, ananging manawa wus kataman kamartaning cipta dadi rila lgawa. 7. Wiji kang rupa wungu muyk amarakata, iku pratndha adging srngenge kawoworan sarining tirta kamandhanu sathithik, kang akh sarining maruta kang mangkono iku ing tmbe bakal mahanani budi drngki arda angkara murka, cuptan atn, ora andlan, culika durjana, tur gdhe kiyase marang sappadhaning tumitah apadene butng utawa rupak budine, adoh marang wlas asih cpak wisesane, kang mngkono iku adat ing tmbe bakal andarbni lara rong prakara, manawa lara mau tumanduk ing raga dadi barah rambat, barah rambat iku kang lara tatu ora ana warase, yn tumanduk ing panon dadi lara edan. 8. Wiji kang rupa dadu, dumilah asmu maya-maya, iku pratndha adging srngenge, kawoworan adging tirta kamandhanu sdhng, sarining maruta rada kaduk, kang mangkono mau ing tmbe bakal mahanani budi gdhe pangngka-angkaning krp snggarugi,snggarunggi. agung angkarane, tipis budayane, kang mangkono iku ing tmbe bakal anduwni lara panas sarta asring suwa pandulune. Dene pncaring wiji mngsa iku isih padha raga cahya kabh, muncaring cahya mau wus ora beda karo urubing pramana, mulane kna binasakake araga sukma, sarira bathara, dadi ing mngsa iku durung ana lara lan pati, kang awit sdya lan karsa durung ana tumuwuh, kaanane amung nng, kalawan ninge bae. Bab IV Kodrating Ccamboran Amratelakakn wwahing kodrat camboran, taksih miturut suraosing Srat Darmasonya, pangarangipun Bagawan Yogiswara ing Mamnang, tmbungipun makatn. Banyu jalanidhi kang wus kacaritakake ing dhuwur mau, sabn antara wngi kataman ing daya adhm, atmah pupul, yn ing mngsa awan kataman dening hawaning panas tmah amr manh, ananging amring banyu jalanidhi mau antng anjlantah, lawas-lawas katon tumandhon ing jalantah, tmah dadi mbag-mbag utawa lmah, wrdine lms. Saya lawas saya wimbuh kandle sarta wimbuh santosane, sadhuwuring lmah mau barng tansah kataman siliring maruta kalawan dayaning srngenge, tumuli garing utawa akas, dene ing jro taksih binuntu, ewasamono santosane lmah iku saka dayaning panukmaning sari tlung pakara, siji sarining ppanas, loro sarining banyu, tlu sarining maruta, sari ttlu mau gone manukma ing lmah

salawas-lawase wus tanpa kndhat, lmah mau barng wus kataman panukmaning sari ttlu tmah kawawa mahanani ththukulan saane, lan sappadhane, barng lmah mau wus kawawa mahanani sakh ththukulan, tmah diarani bumi, wrdine wwadhah bumi iku saya lawas ing dhuwur saya kandl lan rntte, ing ngisor ora pdhot wimbuhe mulane awit ing mngsa iku sari tatlu tmah padha manukma ing bumi mau, panusupe kurang lstari, awit sari ttlu mau isih kawilang sari kasar, dene sari kasar ttlu mau ing sabn kna dayaning adhm iya pupul, manawa kna dayaning ppanas, iya tumuli amr, amoring sari ttlu iku aluse kawawa anjbus mring bumi, banjur anartani panguripaning ththukulan kang wus padha tumuwuh ana sadhuwuring bumi. Utawa bburon kang wus padha tumitah ing kono, dene jalantahing sari ttlu padha-padha isih kri ana sajroning bumi, sarta banjur campur camboran, ccamborane jalantahing sari ttlu iku dumadi wujud ing wolung prakara, siji manik-manik sapanunggalane, loro mas, tlu salaka, papat timah, lima dmbaga, nm wsi, pitu uyah, wolu walirang, mungguh warna wolung prakara iku, ing nalika ktaman adhm padha wimbuh pupule, barng ktaman hawaning ppanas padha wimbuh amre, barng ktaman dening ppanas tmah kawawa padha mtu hawane sarta banjur ccamboran ing saanane, ananging ccamborane hawa wolung prakara mau isih hawa kasar, mulane gone jbus mring bawana kurang lstarine, amarga tansah kappt ing bumi, mangkono uga hawa wolung prakara mau ing sabn kataman dayaning adhm tumuli padha pupul, barng ginbug dening dayaning ppanas padha amr, amring hawa mau aluse kawawa jbus mring bawana, banjur anartani panguripan, iya iku kang diarani asthagina, wrdine kagunan wolu kang kaanggo urip, jalantahing hawa kang padha kri jroning bumi mau dadi limang prakara, pratelane kaya ing ngisor iki. 1. Pulung, rupane biru sumirat ijo, iku pratndha adging cahya manik-manik mas sarta tmbaga, pulung mau ing tmbe iya bakal dadi sarana mimbuhi daya panguripan, ananging kang diluluti bngsa tancbing cipta kang marang wlas asih. 2. Wahyu, rupane putih sumirat kuning, iku pratndha adging cahya manik-manik mas sarta timah utawa salaka, wahyu mau ing tmbe iya bakal sarana amimbuhi daya panguripan, ananging kang diluluti bngsa tancbing cipta kang marang lalgawa tmn tarima. 3. Andaru, rupane kuning sumunar, iku pratndha adging cahya manik-manik mas, wsi, salaka, andaru mau ing tmbe iya bakal sarana amimbuhi daya panguripan, ananging kang dn kaluluti, bngsa tancbing cipta kang marang marta mardi aksama. 4. Tluh braja, rupane abang sumirat ungu, iku pratndha adging cahya tmbaga, wsi timah walirang tluh braja mau ing tmbe bakal sarana amimbuhi daya panguripan ananging kang dn kaluluti bngsa tancbing cipta jail muthakil, bakiwit. 5. Guntur, rupane wungu sumirat dadu, iku pratndha adging cahya wsi, tmbaga, uyah, walirang, guntur mau ing tmbe bakal dadi sarana amimbuhi daya panguripan, ananging kang dn kaluluti bngsa tancbing cipta angkara murka, samono iku dadine kalawan dn sthi, kalakone pangsthi iku kudu sinmbuh ing tapabrata, lire mangkene. Kaya ta: tancbing cipta kang marang wlas asih, mngka binantonan ing tapabrata, adat tumuli cpak tibaning wahyu.

Kaya ta: tancbing cipta kang marang mardi aksama, mngka binantonan ing tapabrata, adat tumuli cpak tibaning daru. Kaya ta: tancbing cipta kang marang drngki, jail muthakil, basiwit, mngka binantonan tapabrata, adat tumuli cpak tibaning tluh braja. Kaya ta: tancbing cipta kang marang angkara murka, mngka binantonan ing tapabrata adat tumuli cpak tibaning guntur. Dene limang prakara iku, iya uga kna diarani darajat, wrdine wwadhahing kajat, pratelane kaya ing ngisor iki. 1. Pulung, pakolhe sinupktan ing akh, apadene linuhurake ing asmane, tur rinksa kasangsarane, ing sasama-samaning tumitah. 2 Wahyu, pakolihe kinalulutan sarta jinurung ing sasama-samining tumuwuh. 3. Andaru, pakolihe karnggan, apadene kringan sasama-samining tumitah. 4. Tluh braja, pakolihe sinngitan ing sasamaning tumitah, kang mangkono iku adat cpak sangsarane, adoh kabjane, tur cumawis kacilakane. 5. Guntur, pakolihe rinuktan sasama-samaning tumitah, kang mangkono iku adat cpak bilaine tur cumawis bbayane. Ing nalika bumi iku wus tumuwuh, tumuli ingaranan jaman krtayoga, wrdine lstarining urip, utawa kauripan ing mngsa iku isih anuhoni saupakartine dhewe-dhewe, sarta lstari gone lumaku kalawan panarimane. Bab V Babaring Kawontnan Amratelakakn babaring kawontnanipun salbting jaman krtayoga, miturut suraosing srat Jitapsara, wwarahipun Dwi Rukmawati, ingkang awarna pksi, ingkang lajng kinarang dening Bagawan Palasara, ing Ngukir Ratawu, tmbungipun kados ing ngandhap punika. Ing jaman krtayoga iku, ththukulaning bumi wus gumlar arupa-rupa. Apadene sato kutu walang ataga, kang wus padha dumadi awarna-warna. Awit saka rmbs jbusing sarining bumi sangsaya ngrpda, dening sari kang wus dumunung ana ngarcapada iku, sarhning isih akh tabting hawa bumi, dadi maksih kalbu sari kasar. Mulane sabn kataman dayaning adhm pupul, yn kna dayaning ppanas iya amr, amring sari kasar mau aluse padha msat marang ggana, tumuli tumrap tumamng pramana, dene kasare kang padha kri ana ing ngarcapada tmah banjur kawawa amimbuhi angganing kang dumadi ana ing ngarcapada kabh. Pramana mau ora sah gone kataman dening sari bumi, barng lawas-lawas sari bumi iku tmah kawawa anglimputi kaananing pramana, pramana barng wus kalimputan dening sari bumi dadi wimbuh antp ing kaanane, antping pramana tmah kawawa tumurun samadyaning tawang,

dumunung ana antaraning ngarcapada, kang diarani antaraning ngarcapada iku sangisoring awang-awang saluhuring bumi. Pramana barng wus dumunung ana ing jaman kono tumuli kna dayaning adhm isih kawawa pngkuh ing kaanane, barng kna daya panggbuging ppanas tmah kumaringt, karingting mau diarani mani, mani mau ing sabn kna dayaning adhm pupul, sabn kna panggbuging ppanas amr, amr pupuling mani mau ing jaba tmah kumulit, iya iku kang diarani jantung, jantung iku ing nalika ginbug ing ppanas tumuli kumaringt, karingting jantung mau kawawa mahanani pru loro dumunung ana sakiwa-tngning jantung, kajabaning saka pru kabh tarbukane jrohan iya saka jantung awite, kang barngi tarbukaning jrohan mau babare bayubayu, apadene caloning balung-balung, dene caloning balung iku diarani sungsum, sungsum iku pncaring mani, nalika kataman ing ppanas, barng tumkane ktaman dayaning adhm tmah jndhl, tumuli agatra rraganganing salira, dene kang minngka cacithakaning rragangan mau sirat soroting pramana, dadi wus kalimput dening kaananing sungsum, sirat soroting pramana kang padha kalimput ing sungsum diarani sukma, sukma iku barng wus lawas kna dayaning panas lan adhm tmah akas, sarta banjur kumulit, ewadene jog-joganing sungsum kang mngka mani mau ing sadina-dina tanpa kndhat, ing kono tumuli smi tarubusaning urat sapanunggalane, iku andadkake kuwat kngknging kulit utawa daging, sarta minngka pikukuh ssadon sambunganing balung, samktaning ragangan iku kabh. Pramana saya wimbuh antpe tmah tumibng ngarcapada, ana ing kono sari kang padha nglimputi mau pcah, sapcahing sari tmah padha msat marang ggana, mahanani lidhah kilat thathit sapanunggalane. Sasirnaning panglimput mau, pramana tmah ambabar sarira dhampit, wrdine dhmpt utawa pipit, barng kna ginbug dening dayaning ppanas tumuli kawawa pisah maujud dhewe-dhewe, agatra lanang lan wadon, ing kono banjur ssilih aran, apsara apsari, apsara kang lanang, apsari kang wadon. Kocapa sakhing wiji kang maksih padha tininggal ana ing alam sonyaruri, barng padha kna daya panggndnge pramana tmah kawawa padha anjog, banjur padha manjing jumujug ing ngarcapada, sapraptaning kono wiji mau banjur padha umanjing sajrone guwa garbaning apsara apsari, ana ing kono kawawa sarupa kalawan pramana, barng wus kataman dening panukmaning wiji, tmah smi tarubusing karsa kang marang sacumbana, ananging rikala wtu iku patraping sacumbana amung kalawan cipta sasmita bae, rasaning cipta samsita mau, banjur kawawa tumanduk pramananing apsari, pramananing apsari barng kapandukan dening cipta sasmita rahsaning pramana, apsari tumuli kawawa ambobot banjur ambabar, babarane dadi manungsa sajodho mangkono ing sabanjure. Manungsa kang padha tumitah ing jaman iku, ragane isih padha alus-alus, mulane mngkono kang awit durung ktabtan dening sarining bumi kang kasar, sarta durung ana nyandhang utawa mangan, kang minngka dadi ssandhangan panglimputing wwadine, urubing cahyane dhewe, dene kang minngka pangane, sarupaning sari kang padha arum-arum ing gandane, mulane manungsa ing mngsa iku durung duwe lara lan pati, apadene suka lan prihatin. Ing mngsa iku diarani jaman kajiwatan, tgse kaalusan, mulane mangkono awit ing sabn muksa isih kawawa anggawa ragane dhewe-dhewe, jaman kang mangkono mau lawase rongwu taun, sajrone rongwu taun mau ing tmbung Jawa diarani jaman purwa, wrdine kawitan utawa

wiwitan. Manawa tmbung Saskrita diarani masidham, tgse jnjm utawa jjg, manawa tmbung Arab diarani adam, tgse kawitan. Manungsa ing jaman iku isih padha anuhoni pakartining pramana, mulane mangkono awit pncadriya durung kawawa pncar, marmane durung pncar, amarga sari sarasaning jagad durung bisa tumular, sababe durung bisa tumular, karana cahyaning pramana durung wigar, dadi mpaning karsa iya durung tumangkar. Ing jaman iku padha lpas-lpas pandulune, amarga kalis dening dayaning ppadhanging srngenge, utawa atas-atas ing pamiyarsane, kang mangkono iku awit ora ktabtan dening kumaraning kujagad iki kabh, sarta trus-trus pangandikane, lan panggandane, awit kalis dening ambon-amboning bawana sakabhe, kang sarta padha ttp-ttp pamicarane, awit anuhoni grnging cipta kang sajatine, dene kang aran cipta kang sajati iku kang maksih maligi durung kawoworan ing karsa.

Bab 6 Dumadining Manungsa Anyariyosakn dumadosing manungsa ingkang kaping kalih, miturut Srat Jitapsara wwarahipun Dwi Rukmawati, tmbungipun kados ing ngandhap punika. Sapungkure jaman ing dhuwur mau diarani jaman dwaparayoga, wrdine jaman kamokalan, bumine bawana saya wimbuh kandle, apadene wtuning hawa sangsaya akhe, ththukulan sarta sato-sato utawa kewan-kewan pitik iwn wus padha awarna-warna, ing jaman iku raganing manungsa utawa kewan-kewan, angawit-awiti kasare, apadene pncadriya uga wus angawitawiti pncare, pncaring pncadriya mau tmah kawawa anuwuhake karsa kang dudu sawantahe, ing kono padha tumuli thukul ing papenginane, utawa kkarpane, barng wus mangkono tumuli klu padha mangan woh ththukulaning bumi, kayadene kartining kewan sapanunggalane, knyaring cahya iya suda muncare, kang mangkono mau andadkake pituna ing kasktne. Saya lawas saya mundhak kkarpane, wkasan padha tuwuh akale, gone padha sacumbana wus kalawan saragane, kang mangkono iku andadkake suruting urup muncaring pramana, tuwin banjur kataman ing duka cipta sapanunggalane, ing jaman iku wus ora ana wong bisa mati muksa, yn ora kalawan tapabrata, apadene wus ora ana padha skti yn ora kalawan ngngurangi. Sarhne ing jaman iku wus padha laku raga, dadi gone arsa mncarake wiji: wadone kudu sarana garbini, kang sarta ing jaman iku daya panggndnge ora kawawa anarik wiji, manawa ora kalawanan ing ninge, mungguh katrangane kapratelakake kaya ing ngisor iki. Ing saupamane ana sujanma kataman ninging cipta, kang suwene ora kurang sapandurat, iku daya panggndnge lagi kawawa anarik wiji, sumusuping wiji mau ambarngi nalika lbuning napas, banjur rumsp ing utg, rmbs marang ing panon, kang diarani panon iku banyu sari ssarining banyu utk kang manggon ana satlning manik, wiji mau ana ing kono kawawa sumusup tumamng pramana, kang sarta amor sarahsa, woring rasa cahya utawa saeka karsa,

kang mangkono mau adat banjur anuwuhake adrnging sacumbana, adrnging sacumbana mau yn cingacingah. dadi pedah yn linantur dadi batur, lire mangkene. Sing sapa kasusupan wiji, mngka kawawa nanggulangi, saykti wimbuh muncaring pangksi, manawa dn turut, tumuli kawawa mahanani putra, pratelane kaya ing ngisor iki. Yn ana janma sacumbana, mngka lakuning napas, pinuju santr lnging grana kang kiwa, amratandhani manawa wiji mau gone cumithak ana panon kang tmn,tngn. iku kandhanganing wiji kang lanang, manawa panuju lnging irung kang tngn, iku mratandhani yn wiji mau cumithak ana panon kang kiwa, iya iku kandhanganing wiji kang wadon, manawa napas kang kiwa lan tngn padha santre, iku mratandhani yn wiji iku cumithak ana satngahing panon, yn tmbung Jawa tngahing panon iku diarani manon, manawa ing tmbung Arap, diarani insan kamil, ing tmbung Walnda diarani ambrktn is, tgse kumpuling rrmbsan, sarta paguting rrmbs, ingkang mangkono iku ing tmbe bakal mahanani putra wandu, kang diarani wandu iku dudu wadon dudu lanang, iya wadon iya lanang. Dene wiji kang msthi dadi iku lngkape saka adon-adon ttlu, kang dhingin sarining tirta kamandhanu, kaya kang wus kapratelakake ing dhuwur mau, kapindho sarining wulan, kaping tlu sarining maruta, dene manawa kurang lngkape saka adon-adon ttlu mau, kang msthi ora dadi, sanadyan dadi iya ora kawawa uripe, lire mangkene. Sarining tirta kamandhanu manawa amung kalawan sarining wulan, tanpa sarining maruta, kang msthi ora kawawa dumadi manungsa, kaya mangkono sapiturute, iku purwane ana umur dawa lan cndhak, dene bja cilakane bakal kapratelakake ing ngisor iki, dunungdumunung. ana bab kaping: 7. Ing saupama ana manungsa kang kataman ninging cipta kang suwene kongsi bisa rong pandurat, iku kawawa narik wiji loro kang mangkono mau awit daya panggndnge luwih santosa, apadene luwih kuwasa, wahanane putra iya kmbar, utawa dhampit, yn mtu kmbar amratandhani wiji iku gone cumithak ana ing panon kang sisih, manawa mtu dhampit, pratndha gone cumithak ana panon kang kiwa tngn.

Bab 7 Wijanging Wiji kang Dumadi Amratelakakn wiji, wijanganing wiji-wiji, ingkang sami badhe dumadi, wahana wwatking siwi, tksih miturut suraosing Srat Jitapsara, pangarangipun Bagawan Palasara, ing wukir Ratawu, pratelanipun kados ing ngandhap punika. Mungguh wwijanganing wiji mau kajabane bakal mahanani budi, uga bakal nuwuhake wwatkan, miturut apa sawujude wiji mau. Kaya ta sawijining wiji kang wujude kandl, iya bakal mahanani watk kandl atn, manawa tipis iya mahanani tipisan atn, manawa gdhe iya mahanani watk jmbar, yn cilik iya mahanani rupak, kang mancorong mahanani watk ayman, yn bsm mahanani watk sungkawanan.

Ing sarhning wwijangane wiji mau padha saka bangsaning alus, dadi ora kna tinonton saka sawantahing paningal, knane tinonton manawa saka kaalusaning pandulu, kang diarani kaalusaning pandulu mau, kang dhingin tancp nng ninging cipta, kapindho sirnaning karsa, kaping tlu sarwa sarh ing panggnda, kaping pat lrming pncadriya, kaping lima jtmikaning bawa, manawa wus ntpi pakarti limang prakara iku amsthi kawawa anon wujud sawantahing wiji mau. Mungguh warna panukmaning wiji mau, manut saurubing ciptane, kang anduwni daya panggndnging wiji, pratelane mangkene. Ing saupama ana jalma kang lagi tuwuh tancbing cipta wlas asih, kang msthi urubing pramana biru smu ijo, amaya-maya, ing mngka tumuli ktaman nng kang kongsi kawawa anarik wiji, sayktine sumusuping wiji iya kang tunggal urup, ing tmbe dadining putra, bakal linulutan ing akh, sarta jatmika, alus budine, nanging kurang lantip panggraitane. Manawa ana janma kang lagi tuwuh tancbing cipta mthuthuk rumngsa kabnran ing solah bawane, kang msthi uruping pramana biru tuwa muyg marakata, ing mngka tumuli ktaman nng kang kongsi kawawa anarik wiji, saykti sumusubing wiji iya tunggal urube, ing tmbe bakal mahanani putra bodho, nanging bcik budine. Manawa ana jalma kang lagi tuwuh tancbing cipta rila lgawa, kang msthi urubing pramana putih asmu kuning, sumirat amaya-maya, sarwi mls, ing mngka nuli ktaman nng kongsi kawawa anarik wiji, saykti sumusuping wiji iya kang tunggal urube, ing tmbe bakal mahanani putra lantip budine, cpak panggraitane, kajn marang sasamane, sarta pinarcaya ing sasamasama. Manawa ana jalma lagi tuwuh tancbing cipta kadrng mardi kabudidayan, kang msthi urubing pramana kuning smu abang abra baranang, ing mngka kataman nng kongsi kawawa narik wiji, saykti sumusuping wiji iya kang tunggal urube, ing tmbe bakal mahanani putra limpat panggraitane, br budi, bawa lksana, elingan, nanging rada gtapan. Manawa jalma kang lagi tuwuh tancbing cipta runtik, sapadhane, kang msthi urubing pramana abang baranang balrngi, ing mngka ktaman nng kongsi kawawa anarik wiji, saykti sumusuping wiji iya kang tunggal urube, ing tmbe bakal mahanani putra landhp panggraitane, br budi, nanging gtapan, panas baranan. Manawa ana jalma kang lagi tuwuh tancbing cipta drngki, kang msthi urubing pramana wungu muyg marakata, ing mngka tumuli ktaman nng kongsi kawawa anarik wiji, saykti sumusuping wiji iya tunggal urube, ing tmbe bakal mahanani putra cukng rngkng jail bakiwit, trkadhang asring kataman lara barah. Manawa ana jalma kang lagi tuwuh tancbing cipta arda murka puwa-puwa, kang msthi urubing pramana dadu burng amarakata, ing mngka tumuli ktaman nng kongsi kawawa anarik wiji, saykti sumusuping wiji iya tunggal urube, ing tmbe bakal mahanani putra culika dluya, dura wicarane, adat kang mangkono iku asring kataman lara owah.

Manawa ana sujalma kang lagi nungkul pujabrata, kang marang tancbing cipta tmn tarima, kang msthi urubing pramana ijo nom muncar amaya-maya, ing mngka tumuli kataman nng kongsi kawawa anarik wiji, saykti sumusuping wiji iya tunggal urube, ing tmbe bakal mahanani putra apura, paramarta, tarima, rila, lgawa, tur bijaksana, kang mangkono iku adat asring ktaman darajating kawiryawan. Wiji kang kacritakake ing dhuwur mau manawa panusupe anuju wayah awan amsthi tipis, awit urubing pramana rahsa ing wayah iku lagi amr, amarga kataman daya panggbuging ppanas, yn panusuping wiji mau mngsa wngi kang msthi kandl, amarga urubing pramananing rahsa ing wayah iku pupul, awit kataman dayaning adhm. Mulane para sarjana ing jaman kuna, manawa sacumbana kang pinilih wayah sak akhiring wngi, kongsi tumkaning bangun. Bab 8 Tarbukaning Wiji Anyariyosakn tarbukaning wiji, nalika katampn guwa garbaning biyung, taksih miturut suraosing Srat Jitapsara, pangarangipun Bagawan Palasara ing Ngukir Ratawu. Ing nalika sujalma sacumbana kang wus kapanjingan wiji mau mangkene, rahsaning mani kang wus padha sumusup ing gtih padha kumpul marang ing jantung manh, ana ing kono nuli kawawa campur dadi sarahsa nunggal sawarna kalawan pramana, rahsaning mani irng wus campur kalawan urubing pramana, tmah darbe daya pangwasa, msat tumurun tumibng garbaning rena, kang diarani roh, iku gtih kang isih sukci, dadi samngko wus campur katlu, kna binasakake trimurti, murti iku nalika kataman daya ssumuking biyung ambabar dadi jjantung, tangkar tumangkare tuwuhan jantung iku dadi jrohan, apadene otot sapanunggalane, ewadene samono tumangkare otot lan jrohan iku kabh iya saka wahyaning wahyu urubing trimurti, trimurti nalika wus mangkono diarani pramana, kang sarta sirat sorote padha manukma marang otot bayu, sapanunggalane, mangkono uga barng kataman sorot sirating pramana, rupane otot bayu sapanunggalane kawawa modod ing salakune dhewe-dhewe, kang dinut salaku jantrane sorote pramana mau. Ewasamono jantung nalika ktaman ssumuking garbaning biyung tumuli kumaringt, karingt mau uga rmbsing mani, iya iku kang bakal mahanani balung-balung rraganganing raga, kabh pirantining raga iku, purwane saka lmbut dadi ana, anane saka cilik dadi gdhe, lire mangkene. Wijining piranti mau kabh, manawa kna dayaning ssumuk tmah dadi amr, amre tumuli kawimbuhan rmbsaning mani kang tanpa mtu ing jantung, barng kataman dayaning adhm, kumpul manh, mangkono ing sajroning ana garbaning biyung. Barng wus antuk satus dina lawase, banjur kawit gana manungsa wujude abang, ing kono diarani jabang, tumuli gatra kang minngka dadi pikuwate sarira, lagi saka ttuwuhaning para bayu bae, ing kono diarani ki jabang bayi, wrdine isih abang santosane kalawan bayu, bayu iku basane otot kang alus, ing tmbe bakal anandhang cipta sasmitaning rahsa, apadene tanduking solah-bawa iki kabh, bangsaning bayu iku rong prakara, kang alus-alus diarani bayu, kang kasar-kasar diarani otot, kang luwih kasar manh diarani balung nom, ora beda karo nalika Sang

Hyang Purusa duk gumana munggwing madyaning tawang, banjur dadi adam, kang kasbut ing bab 2. Jabang bayi nalika ing mngsa iku, isih jnjm prmanm, sarta pusre tarubus bangsaning usus, ususing pusr iku barng kna dayaning sumuking biyung kawawa kumaringt, jalantahe mahanani ari-ari, sarine manukma amor sarasaning biyung, iku ana bbasan idham-idham kaworan, wrdine idham ttp, woworan iya woworan, dadi ing mngsa iku rasaning biyung ttp amor kalawan rasaning jabang bayi, mngka jabang bayi ing mngsa iku, kna binasakake tanpa dhahar tanpa sare, kang dhinahar amung sarasaning sari-sari kang padha sumaruna ana garbaning biyung, dene gone sare amung kalawan sarhe bae, mungguh gone dhahar sarasaning sari-sari mau ora kalawan lesane, amung karana ppusre bae. Barng wus tumka rong atus sapuluh dina, sarupaning pirantine ki jabang bayi wus padha samkta, amung ccalonaning balung isih padha lms, kang sarta isih bisa tarubus sarining urat, urat iku bangsaning otot kang tarubus saka ing bbalung, mulane para winasis ing jaman kuna aparing pratikl, Manawa pinuju ana jalma kang ambabar putra ing sadurunge sangang sasi, sarana sinandhingan ing sga panas, tumuli banjur dingi, kang mangkono mau caloning balung kang isih padha lms, manawa ktaman hawaning panas, wor siliring angin, kakaking kulit atosing balung msthi kaya ginege. Barng jabang bayi wus ana rong atus pitung puluh dina, kabh saupakartine piranti, wus ndhng-ndhnge samkta, ing kono manawa ora ana bbayane adat tumuli lair, laire ki jabang bayi ana ing ngarcapada barng lan tarbukane pramana mijil saka jroning jjantung. Ing kono pramana banjur ambabar cahya murup amarakata, cahyaning pramana mau kawawa amadhangi saubnge angga iki kabh, dadi ing samngko pramana ngumandhangi appadhange dhewedhewe, ppadhanging pramana mau barng tumanduk marang ing utg, banjur kumaringt, karingting utg mau banyu wning rupane putih asmu biru maya-maya, banyu iku diarani manon, manon iku gone ngumandhang ana maripat kiwa tngn, kkandhangane manon iku diarani manik, ing nalika kna panggbuging ppanas, tumuli padha sumaring tmpuring sari loro mau padha ngumandhang ana ing pasung. Barng dumunung ana ing kono diarani ambgan, ambgan barng wus angbki pasung, ing kono tumuli tmpur kalawan swasana, sarta rbut daya panggndng padha santosane, padha kuwasane, padha dayane. Swasana kawawa narik marang ing jaba, ambgan barng katarik dening swasana kalah daya panggndnge, tmah mtu saka lnge garana, sawtuning ambgan kang tumuli kataman dening daya panggndnging pramana, tmah bali umanjing lumbu manh, mangkono purwane ambgan iku mlbu mtu, nalikane wtuning ambgan kang kapisan mau barng tangising ki jabang bayi, kalawan pncaring pncadriya, apadene nyakra pagilingane para piranti, kang sarta lakuning bayu lan gtih sapanunggalane. Bab 9 Wimbuhing Pangraos Amiraos wimbuhing pangraos, ingkang badhe tumanduk dhumatng ki jabang bayi, miturut suraosing Srat Paramayoga, pangarangipun Bagawan Palasara, ing wukir Ratawu, tmbungipun makatn.

Manawi ki jabang bayi sampun umur tlung puluh lima dina, kulite awit marang abang, tangkare pncadriya wus ganp, pakartine angga wus ttp, ananging isih padha lms, ing masa iku daya pangwasaning panon durung padha samkta ing kaanane, dadi solah-bawane mau durung kawngku ing karsa, amung isih salakune dhewe, ing wktu iku mari kasbut jabang bayi, amarga wus mari abang, dadi mung kasbut bayi bae. Manawa ki bayi wus umur pitung puluh dina, iya mundhak kaanane, tumkane rong atus pitung puluh dina, iku diarani sajaman, ingatase gone tumitah anng ngarcapada, ing nalika iku balung sarta otot-otot pirantining raga wus padha santosa, wus kawawa nandhang sarasaning karsa, pncaring pncadriya wus samkta, ananging durung pati wala, ing kono banjur mari diarani bayi, diarani wala utawa bocah wrdine wala uwal saka pakartine lawas, anganggo pakartine anyar, mulane padatan Jawa bocah kang umur samono mau dislamti aran tumdhak siti, awit ing waktu iku sari hawaning bumi wus padha mlu, anartani panguripaning bocah mau, mulane para brahmana, manawa anyapih putra yn nuju wktu iku, amrihe rong prakara, kang dhingin, wawuha karo sari rasaning ththukulan kang ing tmbe bakal padha pinangan, watke kang mangkono mau sayktine adoh llarane, kang kapindho aja nganti kasuwn gone ngombe banyu susu, amarga pamangane banyu susu iku luwih gampang dadi ing tmbe bakal kurang panggraitane. Barng bocah mau wus umur patang atus sangang puluh dina, diarani rong jaman, pirantine badan sangsaya wimbuh kasantosane, wus kawawa nancang sarasaning karsa, pncaring pncadriya wus akh kaundhakane, sarta kulite wus wimbuh kandl, amarga tansah kataman dening hawa dayaning bumi, bocah ing mngsa iku wus smi dayane ppenginan, utawa kkarpan, lire mangkene, samubarang kang katon anyar kapengin kudu cinkl, yn ana rungon anyar kapengin bisa anirokake. Manawa ana bocah wus umur pitu likur sasi, iku aran tlung jaman, balung utawa otot pirantining raga kabh padha wimbuh santosane, barng bocah umur tlung puluh nm sasi diarani patang jaman, kabh pirantining raga padha wimbuh santosane, pncadriya wus akh tumangkare, ing kono banjur kasbut pncadriya, pratndha bocah ing wktu iku wus dhamang pandulune, wus tth pangucape, sarta sakhing pamirasa wus wruh beda-bedane, mulane ing mngsa iku prayoga diawit-awitana sinung wulang pinangkata ing sawatarane, kang mangkono iku amung minngka pandhangiring panggraita, ananging bocah ing wktu iku lagi mangsane kumaratu-ratu, tumindaking wulang winor ing pangudang, yn wis widagda dn almbanaa. Manawa bocah mau wus umur patang puluh lima sasi, wus aran limang jaman, iya isih jumnng bocah kumaratu-ratu, amung santosane para piranti kang padha wimbuh kongsi tumka umur skt papat sasi, iku diarani nm jaman, bocah kang umur samono mau wus mari kasbut kumaratu-ratu, awit wus bisa unggah-ungguh, ing kono diarani bocah dmolan, iku prayoga winulanga ing tata parikrama sawatara, manawa wus umur limang taun tlung sasi, ttp aran jaman gdhe kang kapisan, wktu iku wus mari diarani bocah, diarani jjaka kumala-kala, wrdine durung wruh pakewuh, yn wadon parawan kncur, ing wktu iku balung utawa otototot wus sdhng padha kuwate, anandhang karsaning rahsa tumangkaring pncadriya wus sangsaya angrbda, mpaning karsa saya arda, amarga panukmaning sari hawaning bumi sangsaya warata, ing kono wus sdhnge tinandukan dening pamardi wisesa, kang mangkono iku amung minngka dadi ssirping angkara, awit bocah kang lagi umur samono mau ndhng-

ndhnge tumangkaring angkara, yn ora tumuli pinapas, ing tmbe msthi tuwuh kamurkane, mulane prayoga disalwngake marang upakarti, mardi wimbuh ing kagunan, kang mangkono mau iya saka istiyare para bijaksana, gone karsa nyuda ajging kodrat wiji kang ala. Manawa jaka mau wus umur sapuluh taun punjul nm sasi iku wus kasbut ing jaman gdhe, diarani jjaka, wrdine durung ajg karsane sarta tansah salin-sumalin kkarpane, bbasane ndi kang tmbe rinungu iya ginugu, kang anyar dinulu kapiluyu, mulane ing wktu iku yn arp nandukake wwulang kudu kalawan sarh, dn araha salintire dhewe. Manawa wus tumka ngumur limalas taun punjul limang sasi, iku diarani jaman kaping tlu jaman gdhe, wus mari kasbut jjaka kmala-kala, diarani jaka birai, wrdine alus parahane, upamane kmbang lagi ndhng mkare, wninging panon lagi ndhng muncare, muncaring panon mau amimbuhi sunaring guwayane, mulane ki jaka ing mngsa iku, lanang wadon akh kang padha kapiluyu. Manawa wus tumka ngumur salikur taun, diarani jaman kaping pat, ki jaka wus diarani adiwasa, wrdine sirna adining warna, ing kono wus ttp manungsane, yn wus ing mngsa iku gone nandukake wimbuh-wimbuhing piwulang, jinalaran saka kdhap cipta sasmita, utawa cinaritakake sakhing lpian kuna-kuna. Bab 10 Miraos Upakartining Raga Amiraos upakartining raga ingkang dados tartubukaning rrign solah bawa, miturut srat Darmasonya pangarangipun Bagawan Yogiswara, ing Mamnang tmbungipun makatn. Mungguh kauripan ing sajagad iki kabh, ora marojol saka panukmaning trimurti, aja kang manungsa, sanadyan sato-sato manuk kewan, apadene ththukulan sapanunggalane, iya saka ing kono, tarbukaning urip, trimurti iku gone manukma ora ngmungake bangsaning urip bae, sanadyan banyu, bumi, angin, gni, saisn-isne kabh, saykti padha kataman panukmaning trimurti, pratandhane mangkene, kaya ta ananing banyu, banyu iku tur bangsaning adhm, suprandene iya anduwni hawa panas, utawa angin, apadene gni, sanadyan bangsaning panas suprandene bisa mahanani banyu, lan manh angin, sanadyan angin bangsaning kks, suprandene bisa mahanani panas, utawa adhm, mangkono manh bumi, wus ttela anduwni hawa panas lan adhm. Trimurti iku wus ttela alus-alusaning sabawana iku kabh, bbasane marojol ing akrp, punjul ing adhuwur, lire mangkene, yn ing ngarcapada buron kang kawilang gdhe dhewe gajah, ewadene trimurti gone manukma ing kono ora kna logron, sapira dhuwuring kayu kang kawilang dhuwur dhewe, ewadene trimurti gone manukma ora cupt, karodene manh sapira lmbuting buron gurm, ewadene trimurti gone manukma ing kono ora ssak. Sanadyan uriping dumadi iki, sarana saka trimurti kabh, ananging kang kalbu pinunjul dhewe amung manungsa, awit manungsa iku kadunungan lantip ing panggraita sarta winasis amardi budi, kang mangkono iya saka prabedaning piranti, pratandhane mangkene, kewan kang wus winilang lantip dhewe akale, durung bisa madhani akale manungsa kang bodho dhewe,

mangkono uga kewan kang bodho dhewe akale iya ngungkuli sakabhing ththukulan, mungguh beda-bedaning piranti mau kapratelake kaya ing ngisor iki. Bbalunging manungsa kang lumrah iku kabh rong atus tlulas, kajabane balung kang dadi untu, manawa kewan sapanunggalane ora ana samono. Ing saupama ana manungsa balunge luwih saka rong atus tlulas, amsthi luwih ing kabudayane, ing mngka bbalung mau kurang saka rong atus tlulas, kang msthi bodho ing panggraitane, trkadhang anduwni lara budhg sarta bisu. Beda uriping ththukulan iku padha tanpa bbalung kabh, mulane bangsaning urip kalbu bodho dhewe, apa manh bangsaning bburon gumrmt kang uripe tanpa balung kaya ta: lintah rsrspoh, utawa cacing. Iku uripe prasasat lung bae, dadi ttelane dumadi iki ndi kang akh balunge, iya akh panggraitane. Sakhe balung mau padha dadi lgawaning panon, panon iku lgawaning pramana. Pramana iku kawasa mahanani mani. Mani kawasa anuckake gtih. Sucining gtih mimbuhi dayaning bayu otot balung sungsum, dayaning bayu otot balung sungsum mau kawasa ngningake pncadriya, dlinge pncadriya bisa nyarhake lakuning napas. Sarhning napas kawasa anglrhake mpaning karsa, lrhing karsa anajmake urubing pramana. Tajming pramana kawasa narik sari sarasaning jagad raya. Kang mangkono iku kna sinbut adging trimurti manh. Manungsa manawa tansah madg trimurtine, adat adoh llarane lan cilakane, cumawis ing kamulyane. Ambalni kodrat lakuning gtih mau manawa jalma salumrahe bae, awit mtune saka pancuraning jantung, kang kiwa rupane abang, sarta banjur kawawa angubngi sakubuking angga iki kabh, ananging ilining gtih mau ora dadi sawiji, padha mncar manut salakune dhewe-dhewe, tmpuraning gtih iku, saka ing utg, barng wus tumka ing kono salin rupa irng, awit kataman dening panasing panon, sarta kna hawaning bayu, kang tansah anyakra panggilingan, lbu wtune ing mngko wus campur dadi tlu, mulane rupa irng, dene ilining gtih kang wus rupa irng mau tumuli anjog bolongane jantung kang tngn, ing kono banjur campur karo mani, tmah dadi abang manh. Beda manungsa kang mardi sirping hawa lan npsu, tansah anggungake tancbing cipta kang wlas asih, iku wtuning gtih kang saka pancuraning jantung kang sisih kiwa, amsthi arupa putih sumunar kuning amarakata, tumkaning utg amung abang asmu kuning bae, iya iku diarani gtih sukci, sukcining gtih iku amratandhani adging trimurti. Bab 11 Upakartining Otot Amratelakakn upakartining otot ingkang sami tarubus saking jantung, punapadene saking utg, miturut suraosing Srat Darmasonya, pangarangipun Bagawan Yogiswara, ing Mamnang, tmbungipun makatn. Otot lan bayu iku tarubuse saka rong prakara, kang dhingin saka ing jantung, kapindho saka ing utg, kang saka ing jantung padha diarani otot pramana, dene kang saka utg padha diarani otot bae, mungguh otot rong prakara mau padha andarbni upakarti dhewe-dhewe, kaya ta jantung iku kawasa tarubus tatuwuhaning otot kang saka utg tmpur ing pramana, ana ing kono mau padha tumanduk ana ing panon, panon iku kawasa mandum upakartine patang prakara, kaya ta:

pangambu, pandulu, pangrungu, pangucap, saupama patang prakara mau ora kawawa nandhang sarahsaning karsa, lire mangkene, kaya ta pangucap, manawa durung samkta lan dayaning panon iya ora kawawa calathu, apadene pangambu, pandulu, pangrungu, iya mangkono uga, ewadene manon iku manawa kurang samkta lawan tumusaning otot pramana, gone mandum pakartine patang prakara mau saykti kurang daya, mangkono manh otot pramana, yn adonadone gtih kurang samkta, kang msthi kurang santosa, pratelane mangkene. Otot pramana iku lngkape saka adon-adon tlung prakara, nala, waya, maruta. Nala tgse gnining pramana, waya tgse banyuning pramana, maruta tgse angining pramana, tlu iku padha campuran anukma anut salakuning gtih, mngka adon-adon tlu iku kongsi bisa gothang utawa salah ing patrap panusupe, kang msthi dadi sabab, pratelane mangkene. Kaya ta: otot pramana, kang pancn dayaning padhanging pandulu, mngka pratelane tlung prakara iku mau ana kang gothang, utawa kurang, kang iku msthi dadi sababing kabuwann, sarta lamur. Manawa kang kabnr gothang otot dayaning pangambu, iya dadi sababing gndhng. Dene yn kang kabnr gothang: otot dayaning pangrungu, iya dadi sabab budhg, yn kang kabnr gothang otot kang dayane pangucap, dadi sabab bisu, utawa pelo. Sabab patang prakara iku, saykti padha kasandhang dening rahsaning panon, pratandhane jalma kang wus kataman cacat kaya ing dhuwur mau, kang msthi suda ing kabudidayane, kang mangkono iku saka kurang lngkap adon-adoning panon. Beda karo kang lngkap adon-adone, kang msthi amimbuhi daya wninging panon, wninging panon kawawa anukulake panggraita, thukuling panggraita kawasa anuwuhake waskitha, thukuling waskitha adat kawawa narik ing wahyu, jalma kang kataman wahyu iku kang msthi banjur lpas pangrasane, awas paningale, awas pamiyarsane, putus panggandane, pratitis pamicarane, jalma kang mangkono iku adoh kasangsarane, cpak kamulyane. Pratelaning otot pramana, iku gone tarubus ora ngmungake marang ing utg bae, sanadyan sakhing jrohan sapanunggalane iya padha kataman tarubusaning otot pramana, apadene kadayan panukmaning: nala, waya, maruta. Dene otot-otot kang tarubus saka ing utg, kaanane uga angbki angga iki kabh, apadene banjur tumancp ana ing jantung sarta jrohan sappadhane, mngka kabh otot kang tarubus saka ing utg iku padha kawawa nandhang rahsaning panon, utawa nyasmitani apa sagrnge, pratelane mangkene. Kaya ta sasmitaning cipta kang arsa ngobahake raga, iku tumuli katampan ing karsa, banjur tumanduk marang panon, grnging panon kataman ing otot-otot kalawan bbalung, lngkape upakarti samono mau, tmah kawawa amolahake raga, apa kang kabnr tinuju dening sasmitaning cipta, kaya ta upamane kang lagi tinuju ing sasmita solahing tangan tngn, iya tangan tngn kang kawawa molah, mangkono ing sapiturute, saupama upakarti patang prakara iku yn nganti gothang salah sawiji, saykti ora bisa anuhoni marang sasmitaning cipa mau, pratandhane mangkene, manawa ana jalma kang lagi turu mngka katindhihn, sapira ciptaning sasmita gone ngajak tangi, sarhning panon durung nanggapi, dadi raga isih ora kuwawa nglawani. Mungguh panon gone ora kawasa nanggapi sasmitaning cipta mau, sababe mangkene.

Ing satngahing jalma kang lagi ndhng anendra, amsthi adarbe supna, mulane ana supna awite mangkene, nalika raga ing wayah awan ginbug dening daya hawaning ppanas, pncadriya padha pncar, pncaring pncadriya tmah amahanani amring panon, amring panon kawawa mahanani ardaning karsa, arda tumangkar ing karsa kawawa molahake urubing pramana, kang marang angkara, urubing pramana kang marang angkara iku kawawa nyuda padhange, sudaning ppadhang sabarang kang kadulu, kang kaambu, kang karungu, ingatase ngarcapada iku, aluse kang padha kalbu, lbune kabh kaalusan mau, padha cumithak ana ing panon, barng tumkaning kataman dening daya adhm, pncaring pncadriya tmahan tumuli tntrm, amring panon wus pulih kumpule, tumangkaring karsa padha jnjm, urubing pramana wus jnjm, tajming urub iku mau kawawa ngnngake mani, wninging mani kawasa anucni gtih, sucining gtih kawasa madhangi panon, padhanging panon kawasa mahanani sagung kaalusaning wujud, kang wus padha cumithak ana ing kono, iya iku kang padha katingalan ana alaming pangimpn, mangkono mulane supna, mungguh purwane ana supna saka nendra, kang dadi sabab bisa anendra iku mangkene. Ing nalika raga iku tntrm, rasa pangrasane cipta aym, pupuling panon jnjm, jnjming panon tmahan kawawa narik sarining mani kang wus padha manukma ing gtih, dene sari rasaning karsa kukut tumamng pramana, dadi loro-loroning atunggal, pramana barng wus kasamktan dening kukudaning sari sarasaning karsa, gumlaring ppadhang tmah padha pupul, pupuling ppadhang mau tumuli gana dadi putih maligining angga pramana, ing kono tarbuka adging trimurti manh, mulane kuwasa ningali kaalusaning wujud iki kabh, apadene kuwasa amiyarsa kaalusaning swara iki kabh, kang sarta amirasa kaalusaning gnda, iki kabh, mangkono mulane turu iku ora kawawa calathu, angambu, apadene angrungu, mungguh kang dadi sabab, awit padha katon lan panukmaning sari sarasaning mani mau, ing sawijining mngsakala, ana uga jalma kang nglilir saka turu, ora kawawa ngobahake ragane, apadene amijilake sabdane, ing tmbung Jawa kang mangkono iku diarani tindhihn, tindhihn iku kna sabab mangkene, ing nalika ngalilir kumpuling sari sarasaning rasa, pramana wus padha gingsir, lumngsr marang karsa utawa marang ing panon manh, ananging mpaning tanduk sarnti, dadi balining kukudan rasa panukmaning mani mau durung kawawa amartani sakhing otot, apadene balung-balung sapanunggalane, awit gtih kang durung winimbuhan panukmaning mani iku saykti ora kawawa nandhang sarasaning panon, lire mangkene, padatane wong lagi tindhihn mau mripate wus kawawa andulu, granane wus kawawa ngambu, talingane wus kawawa rumungu, amung lesane durung calathu, mulane mangkono awit pakcapaning calathu iku kudu kalawan dening otot lan balung, apadene ragane bisa molah iku uga linawanan dening otot lan balung, mngka sagunging otot lan balung, durung kataman marang panukmaning mani. Mangkono mulane ing wktu iku raga lawan wacana durung padha kawawa. Anyariyosakn kawontnanipun pramana. Ing nalika tansah kataman daya rrubaning karsa, taksih miturut suraosing Srat Darmasonya, panganggitipun Bagawan Yogiswara, ing Mamnang, tmbungipun makatn. Bab 12 Kawontnaning Pramana Mungguh pramana iku mau uripe amung kalawan cahyane pribadi, urubing cahya kang tumanduk marang ing utg, kuwasa andayani wninging panon, kang tumanduk marang mani, kuwasa amimbuhi daya sucining gtih, nanging urubing cahya mau kawawa amr, trkadhang

pupul, manawa panuju amr saykti kurang padhang urube, yn amre sawatara, sudane iya amung sawatara, manawa amr akh sudane ppadhang iya akh, dene yn pinuju pupul, tibaning ppadhang saykti jmbar, wimbuh pupule uga wimbuh jmbaring ppadhang, jmbaring ppadhang mau kang tumanduk marang ing utg kawawa anartani wninging panon. Wninging panon kawasa andlingake panonton, dlinging panonton kawasa anglrmake pncadriya, lrming pncadriya kawawa anyarhake karsa, anuwuhake dayaning panggraita. Dene padhanging pramana kang tumanduk marang ing mani, kawawa amimbuhi pasucning gtih iku manawa sukci lakune msthi lstari, kawawa amahanani santosaning raga, santosaning raga kawawa nymbadani grnging karsa, pratelane mangkene, kaya ta manungsa kang lagi bagas kawarasan, mngka antuk sasmitaning karsa kinn lumaku, iya banjur kawawa nyambadani laku, kinn lumayu, iya lumayu, kinn anjjunjung iya anjjunjung, mangkono ing sapiturute. Dene urubing pramana kang lagi amr tumanduking marang utg kurang padhange, tumraping panon, iya kurang wninge, mpaning paningal kurang cthane, pncadriya akh bawure, mpaning karsa saykti akh tumangkare, tumangkaring karsa kawawa migarake panggraita, manungsa kang lali wigar graitane adat cpak npsune, adoh ngapurane, tur akh salang surupe. Dene amre ppadhang kang tumanduk ing mani ora katata mahanani sucining gtih, gtih iku manawa ora sukci lakune kurang lstari, yn gtih kurang lstari lakune, tumrape marang raga lsah, lsahing raga ora kawawa nymbadani panggrnging karsa, pratelane mangkene. Kaya ta manungsa kang lagi lsah ragane, kang antuk sasmitaning karsa, kinon lumaku anjjunjung sapanunggalane, kang msthi ora bisa nymbadani, apa sasmitaning karsa mau. Mungguh ppadhanging pramana mau, kuwasa bisa mancala warna, lire mangkene, ing saupama pandulu iku, aningali rrupan putih, urubing pramana iya mlu warna putih, manawa abang, mlu rupa abang, rupa irng, iya mlu irng, kuning mlu kuning, ing sapiturute. Mangkono uga, manawa aningali sakhing kawujudan kang katingalan, padhane kayadene pangilon mangkono, iku mratandhani manawa uriping raga iku wus kbak urubing pramana, upamane kayadene banyu kang wus ngbaki sakubuking jmbangan, mngka kajogan banyu manh kang msthi baludak, mngkono padhane. Dene amr pupuling pramana kang wus kapratelakake ing dhuwur mau, kna sabab ing rong prakara, kang dhingin panas saka ing jaba, utawa saka ing jro, loro adhm kang saka ing jaba utawa saka ing jro, pratelane mangkene. Kaya ta panasing masa awan, kang msthi iku dadi sabab amring pramana, dene adhme masa wngi, kang msthi bisa mahanani pupuling pramana, iya iku kang diarani sabab saka ing jaba, dene sabab kang saka ing jro, siji mpaning angkara murka, kang msthi dadi sabab amring pramana, loro tancbing cipta marta tarima, kang msthi mahanani pupuling pramana.

Bab 13 Beda-bedaning Raos Amratelakakn ingkang dados sabab bedaning raos, tuwin pangraos, anggnipun tansah anyakra pagilingan ing sadintn-dintnipun, miturut suraosing Srat Darmasonya, pangarangipun Bagawan Yogiswara, ing Mamnang, tmbungipun makatn. Manawa wayah jam 2 bngi, iku lagi ndhng-ndhnge masa adhm, sarupaning hawa, apadene kumaraning jagad iki padha pupul kabh, pupuling kumara iku anuwuhake tntrming pangambu, pangrungu, pandulu. Mulane mangkono awit durung padha ktaman sarining jagad iki kabh, pncadriya ing masa iku isih maligi apa saanane dhewe-dhewe, maligining pncadriya kawawa amningake panon, wninging panon kawawa anntrmake karsa, tntrming karsa angantngake urubing pramana, antnging urub amimbuhi prabawaning cahya pramana, prabawaning cahya kawawa amimbuhi dayaning mani iya iku anggone anucni gtih, sucining gtih kawawa amimbuhi dayaning salira, dayaning salira kawawa mawh adhming pangrasa, aymingadhming. pangrasa anuwuhake panggraita, tumkane wayah jam 3 wngi saya wimbuh, barng tumkane wayah jam 4 wngi kongsi jam 6 esuk, kabh kang padha pupul mau ngawiti amr, nanging mpaning pangrasa wus prasasat ora beda, ananging kang kacaritakake ing dhuwur iku, cipta kang ora kawoworan ardaning angkara murka sappadhane. Tumkane jam 7 esuk, prabawaning bagaskara wus angawit-awiti panas, sarupaning sari hawaning jagad wus padha tumular, rasaning pncadriya wus padha pncar, ananging wninging panon isih muncar, rasa pangrasaning angga ndhng-ndhnging mgar, mpaning karsa ngawit-awiti tumangkar, utawa wigar urubing pramana isih antng, mulane durung duwe upakarti ruwt rntng, barng tumkane jam 8 esuk, uga ana undhake sawatara, apadene barng tumkane jam 10 iya saya wimbuh undhake, ananging mpaning pangrasa wus ora beda, ewasamono ing wayah mau manawa panuju kataman dening tancp martaning cipta, kang msthi rasa pangrasa kawawa pulih kaya wayah jam 6 esuk, tumkane wayah jam 11 awan, dayaning ppanas angawit-awiti bantre, tumanduking hawa sarining bumi saya akhe, pncaring pncadriya sangsaya ngrbda, wninging panon wus mari muncar, mpaning karsa saya tumangkar, urubing pramana wus mari antng, rasa pangrasa anduwni ruwt rntng, barng tumka jam 12 awan, sangsaya andadi, tumkane jam 1 utawa jam 2 wus prasasat padha bae, dene ing wayah iku manawa katancban cipta marta iya suda, yn kataman ardaning angkara iya ngrbda. Tumkane jam 3 awan, dayaning ppanas wis ngawiti suda bantre, wninging panon angawitawiti muncare, mpaning karsa sirp tumangkare, urubing pramana wus angawit-awiti antnge, barng tumka jam 4 saya wimbuh, tumkane jam 5 utawa jam 6 sore wus prasasat padha bae, ananging wayah iku, saupama katancban utawa kawuwuhan dening cipta arda angkara, rasa pangrasa ykti bali kaya wayah jam 12 awan mau, manawa katancban cipta marta saykti amimbuhi katntrmane, ananging sarhning wanci iku arp anampani ppting wngi, dadi mpaning rahsa pangrasa smu sulg. Tumkane wayah jam 7 sore, dayaning ppanas wus padha sirna, pncaring pncadriya sangsaya suda, wninging panon sangsaya muncar, mpaning karsa saya wimbuh sarh, urubing pramana saya wimbuh antnge, barng tumka wayah jam 8, jam 9, 10 bngi rasa pangrasa wus suda

ruwt rntnge, dene ing wayah iku saupama kataman tancbing cipta arda angkara, saykti bakal bali kaya ing wayah jam 3 sore mau, manawa katancban cipta marta saya wimbuh. Tumkane wayah jam 11 bngi, pncadriya wus maligi sakodrate dhewe, wninging panon wimbuh muncare, mpaning karsa wus lrm, urubing pramana saya jnjm, barng tumka wayah jam 12, 1 bngi rasa pangrasa wus ilang ruwt rntnge, nganti tumkane wayah jam 2 bngi iku wus bali kaya kang wis kapratelakake ing dhuwur mau. Mungguh beda-bedaning rasa pangrasa, kang padha katancban arda utawa marta, iku anduwni wahana dhewe-dhewe, pratelane kaya ing ngisor iki. Kaya ta grnging cipta kang marang candhala murka sappadhane, yn kongsi andadi, saykti kawawa tumanduk marang ing panon, yn wis tumanduk ing panon, banjur katarik dening wtuning napas, wtuning napas banjur katampan ing swasana, swasana iku kang kawawa amratelakake, ing sajagad iki kabh, ana umanjing ing manungsa, ana kang marang kewan, sawnh marang ththukulan, apadene marang sato-sato sappadhane, kabh sarupane kang padha katitipan sarahsaning cipta candhala murka iya mahanani candhala murka, marang kang anitipake mau, kaya ta manungsa kang sinngitan dening wong akh apadene cinakot ing sato kewan, kang sarta kayu sappadhane, kang msthi saka mangkono mulabukane. Mulane Bagawan Yogiswara ing Mamnang, bangt gone amling, tmbunge mangkene, hh para siswaningsun, dirikat gonmu padha angruwat sarupaning grng kang marang candhala murka, aja kongsi bisa tumanduk ing ppanonira, awit grng kang wus tumanduk iku, kayadene papan kang wus tinulis, sanadyan tibaa ing ngndi-ndi, iya wus ora bisa mingst surasane, iku kang binasakake tndha patra liru nama. Beda grng cipta kang wlas asih, iku yn kongsi andadi, iya bisa kawawa tumanduk marang ing panon, yn wus tumanduk ing panon iya ktarik dening wtuning napas, wtuning napas iku banjur ktaman swasana, sabab swasana iku kang kawawa amratakake ing jagad iki kabh, ana umanjing marang manungsa ana kang marang sato kewan, apadene sarupaning ththukulan, sappadhane, sarupane kang padha katitipan cipta kang marang wlas asih kang supaya antuk sih kawlasaning jagad iki kabh.

Bab 14 Wwahan Paedahing Badan Anyariyosakn upakarti ingkang dados paedahing badan, miturut suraosing wwarahing srat pkih, pangarangipun Kangjng Nabi Mukhamad, narendra ing tanah Arab, ingkang sampun kinarang dening Sang Prabu Anyakrakusuma, Kangjng Sultan Agung ratu binathara ing nuswa Jawi, tmbungipun makatn. Kangjng Nabi Mukhamad iku manungsa waskitha, sarta ora pdhot gone mardi budi, tur parama ing nglmu kodrat, mulane amacak pustaka, wwarah upakartining raga marang sarupaning manungsa ing jaman Asiyha, kang padha antuk panasing srngenge, awit bumi ing tanah Asiyha iku bangt panase, yn tinimbang karo jaman kang padha kapering kalawan

sirating srngenge, mungguh wulang pangruktining raga mau prlu bangt, ingatase jalma ing jaman panas, amarga dadi sarana ppulihing jiwa kang tansah sumaring ing sadina-dina iku, kayadene urub-urubing diyan, kang lngane amung pancn kanggo sawngi, saka kagdhn urube kang msthi andadkake glising asat lngane, asating lnga urubing diyan tumuli sirna, uriping urub mau beda karo yn diupakara pinurih samadya bae, kang msthi lngane kanggo sawngi, pirabara kanggo luwih satakre, mangkono pralambanging jiwa, kang ngumandhang ana ing raga iki, ing nalika jam 3 wngi, tumkane jam 5 esuk, lumrahing jalma jamaning tanah panas, jiwane isih padha pupul, sarining jiwa durung kawawa padha jbus saka ing raga, isih lstari gone manukma ana ing gtih, manawa wus tumka antaraning wayah bangun raina, iku jiwa wis awit amr, ing kono wwarahing agama rasul, padha andikakake ssuci kalawan banyu, utawa adusa jinabat pisan, paedahe mangkono mau amulihake pupuling jiwa kang awit amr, sarampunge ssuci tumuli pinurih smbahyang diarani salat subuh, paedahe salat subuh iku rong prakara, kang dhingin, anglmsake otot kang padha tumanduk ing badan iki kabh, awit otot kang padha kaku iku ora nglastarkake lakune gtih, gtih manawa kurang lstarine lakuning gtih ora kawawa mawh adhming panon, panon iku manawa kurang adhme panase kawawa nartani ilining gtih kang padha lumaku ana laladaning utg, gtih kang wus panas mau tumuli anjog umanjing ing jantung, sumuking jantung nalika kataman dening panasing gtih kawawa ngalumake mani, aluming mani tmah ora kawawa mawh sukci, wijiling gtih kang panas mau tumuli tangkar-tumangkar tumulare angga iki kabh, wkasan dadi lara panas, beda karo otot kang ajg lmse, kang msthi adoh llarane, manungsa kang adoh llarane iku manawa ora kna sambekala adat dawa umure, awt santosane, ing wayah jam 12 awan, kodrating jiwa lagi ndhng amre, ing wanci iku wwarahing agama rasul, padha kinn assukci, kayadene ing wayah bangun, kang mangkono iku paedahe anynyuda amring jiwa, smbahyange ing wktu iku diarani salat luhur, paedahe iya kaya ing dhuwur iku mau. Tumka wayah jam satngah papat, ngasar kodrating jiwa wus angawit-awiti pupul, amarga wus kataman ing hawa adhm, ing wanci iku wwarahe agama rasul, padha kinn assuci kayadene wayah kang wus kapratelakake ing dhuwur mau, paedahe ngrikatake pupuling jiwa, smbahyange ing wktu iku diarani salat ngasar, paedahe iya kaya ing dhuwur mau. Ing wayah sirping srngenge, kodrating jiwa wimbuh pupule, ing wanci iku wwarahing agama rasul, padha kinn assuci kayadene kang wus kapratelakake ing dhuwur mau, smbahyange ing wktu iku diarani salat mahrib, paedahe uga kaya ing dhuwur mau, tumkane saantaraning wngi kalawan rina, kodrating jiwa wus ndhng pupule, amarga kataman dening daya kang sangsaya adhm, ing wanci iku wwarahe agama rasul, padha kinn assuci kayadene kang wus kapratelakake ing dhuwur mau, smbahyange ing wktu iku diarani salat ngisa, paedahe kaya ing dhuwur mau. Ing saupama manungsa kang padha dumunung ana ing tanah panas iki, mngka kongsi kurang panguktining badan kang msthi cpak llarane, wong cpak llarane mau adat ora bisa dawa umure, dadi wwarahe agama rasul mau ttp amurih rahayuning sarira, kang supaya awt kasantosane gone padha dadi kkandhanganing jiwa, awit jiwa kang ora kalong-longan sarirane, iku ing tmbe tkane jaman kamuksan, ijih wutuh titipaning trimurti. Kang wus kasbut ing dhuwur mau wwarah pangruktining raga ing mngko ana wwarahing agama kang tumrap marang upakartining cipta, lire mangkene. Kaya ta cipta kang pinuju arda, tgse ngumbar karsa kang akh-akh, iku sabab amring jiwa, malah angungkuli nalika ginbug ing masa panas mau, mulane wwarahe agama rasul, ing

sajrone smbahyang utawa sawise, pinardi aja kongsi pdhot pujine, dene paedahe ppuji iku mau anglmprake tumangkaring karsa kang akh-akh, tumangkaring karsa iku manawa sirp kang msthi kawawa mawh martani cipta, kawasa ngumpulake jiwa, sappadhane kayadene raga kalawan adhming banyu iku.

Bab 15 Gumlaring Siti Anyariyosakn gumlaring siti, ing sakubnging donya miturut suraosing Srat Darmasonya, pangarangipun Bagawan Yogiswara, ing Mamnang tmbungipun makatn. Gumlaring bumi kang padha dumunung sajroning jagad iki khe tlung gotra, wrdine tlung golongan, kang sagotra dumunung ana jagad sisih lor, diarani atas angin, kang sagotra dumunung ana tngah, diarani tadhah angin, kang sagotra dumunung ana kidul arane uga atas angin, dadi sagotraning bumi kang tngah mau kauripane saka antuk dayaning angin, rong prakara, saka jagad kang lor, utawa jagad kang kidul. Ing jaman samngko bumi tlung gotra mau binage dadi tlu, siji diarani bumi Eropah, 2. diarani bumi Aprikah, arupa bumi banyu, manawa ing tmbung Jawa diarani sagara jinm, yn tmbung Lnda diarani nurpul. Dene sagotraning bumi tngahing samngko diarani Asiya, manawa tmbung Jawa diarani madyapada, mulane madyapada mau ora kaperang dadi loro utawa tlu, marga saka ciliking bumi, dene sagotraning bumi kang kidul, uga kaperang dadi tlu, 1 bumi Amirikah, 2. bumi Ostroliyah, 3. arupa bumi banyu, ing tmbung Jawa isih diarani sagara jinm, yn ing tmbung Walnda diarani pul, surasane layang Darmasonya iya wus anyatakake manawa bumi kang tuwuh ing jagad iki khe ppitu, kalbu sagara jinm loro mau. Mangkono uga kang padha dumadi ana ing jaman tlung gotra mau, wahananing watk kang sarta budayane, kang msthi beda-beda, kaya ta: jalma kang tuwuh ana jaman atas angin kang lor wwantuning watk apadene tpaning kabudidayan, iya beda-beda karo jalma ing samadyapada, jaman madyapada, wwantuning wwatkan sarta mpaning kabudidayan, ora padha karo jalma ing atas angin kang kidul, mangkono uga para sato kewan, sasipatane kaanan iya beda-beda, mulane mangkono awit saka mpaning sari hawa gone nartani panguripan tumrape kang mtu saka ing tanah adhm, kalawan tanah panas iku beda-beda, pratelane kaya ing ngisor iki. Ing sagara jinm kang sisih lor, antarane kono mau luwih saka adhme, mulane mangkono awit saka adoh karo sasipataning srngenge, dadi hawaning sagara jinm mau wus prasasat ora bisa sumaring. Ananging kang padha dumadi ana sakiduling sagara jinm kang msthi isih padha dawa umure, amarga kauripan ing tanah kono iku kaananing jiwa arang amre, akh pupule, dadi tumangkaring karsa ora pati akh, budine mungkul sawiji, wwatkane sarwa tarima sarta rila lgawa, tur adoh marang upakartining cipta drngki, kang mangkono iku mau andadkake sarana dawaning umur, dene antarane tanah kono kang wus kapering kidul dhewe, iku wus padha kataman dening dayaning panasing srngenge sawatara, mangkono pupuling jiwa wus kawawa amr sawatara, tumangkaring karsa durung pati akh, wwatkane dumadi ing tanah kono mau isih padha anuhoni ing sabare, kang sarta jmbar kabudidayane.

Dene sagotraning tanah samadyapada kang sisih lor dhewe, iku wus awit kataman dening hawa panasing srngenge, amring jiwa wus ana wimbuhe sawatara, apadene mpaning karsa wus tumangkar sawatara, wwatkane dumadi ing tanah kono mau iya isih anuhoni katmnane, kang sarta jmbar kabudidayane, lpas-lpas panggraitane, dene ttakrane ngumur kacke iya ora akh, karo umur-umurane manungsa ing atas angin kang kidul dhewe, ingatase ngatas angin kang sisih lor. Dene bumi samadyaning madyapada mau, kasipat bangt karo hawaning srngenge, yn tmbung Walnda diarani lini, iku hawa panasing srngenge luwih bantr, dene kang padha dumadi ana ing kono jiwane tansah amr, arang pupule, mpaning karsa padha tumangkar, mulane wwatkane padha rupak-rupak, kanpsone iya cpak-cpak, tuwuhing cipta kang akh amung marang kadrngkn utawa panastn, sapanunggalane, dene ttakraning umur cndhak dhewe, tinimbang karo liya-liyane, dene sakiduling bumi iku wahanane dumadi iya padha bae karo antaraning madyapada kang sisih lor. Apadene sagotraning atas angin kang kidul, iku luwih ananing dumadi iya mh padha bae karo ing atas angin kang sisih lor, amung pasahing kalantipan bae cpak atas angin kidul, kalawan ing atas angin kang lor, awit atas angin kidul, iku wahanane adhm, kacamboran dening sari ppanasing srngenge, yn ing atas angin lor adhme amung kalawan sarining tirta kamandhanu, ewadene umur-umurane dawa-dawa ing atas angin ing lor, yn mangkono lpasing kabudidayan iku saka antaraning adhm lan ppanas mau amr pupule jiwa tansah sdhng, ora kaamrn ora kapupuln, awit jiwa manawa kapupuln ora kawawa anuwuhake graita, wkasan dadi bodho, yn kaamrn kawawa anuwuhake karsa kang akh-akh, karsa iku manawa nganti tangkar-tu Bab 16 Sarining Ccamboran Anyariyosakn sarining ccamboran ingkang anartani daya panggsangane sawrnining ttuwuhan, ing jaman ngarcapada sadaya, tksih miturut suraosing Srat Darmasonya, pangarangipun Bagawan Yogiswara, ing Mamnang tmbungipun makatn. Mungguh sarining bumi kang padha ccampuran iku, pratelane mangkene. Ingkang alus-alus dadi sarana panguripaning ththukulan, apadene amimbuhi daya pikuwating manungsa, kang sarta sato kewan, sapanunggalane, dene kang kasar diarani ampak-ampak utawa pdhut, wtuning ampak-ampak lan pdhut mau ing sadina-dina tansah kndhat, ananging kang kna tinonton ing akh amung yn wayah bangun esuk, amarga durung kna daya panasing srngenge, mngka pdhut utawa ampak-ampak iku manawa kna dayaning srngenge padha kawawa amr, amring pdhut lan ampak-ampak mau, kawawa msat ngumandhang ana madyantara, barng wus ana kono yn ing mngsa adhm, pdhut lan ampak-ampak iku mau kawawa pupul, pupuling pdhut lan ampak-ampak, tmah andarbni daya panggndng kawawa anarik banyu kang padha ngumandhang anng swasana, barng banyu wus kaknan dening daya panggndnging pdhut lan ampak-ampak, tumuli amor sawujud katon amtngi bawana, iya iku kang diarani jaladara utawa mndhung, mndhung iku manawa kna dayaning ppanasing srngenge, sarta daya bantring maruta, kang msthi kawawa amr, amring mndhung iku dadi banyu, ing tmbung Jawa banyu kang tiba saka madyantara iku diarani udan.

Ambalni sari-sari kang kawawa anartani panguripaning ththukulan iku mau, pratelane mangkene. Sari kang padha nguripi ththukulan iku, wnang diarani trimurti, utawa tripurusa, mulane diarani mangkono, awit adon-adoning sari tlung prakara, siji sarining panas, loro sarining adhm, kaping tlu sarining angin, iya iku wijining sari ccamboran, anadene manh mulane sari camboran ttlu iku diarani tripurusa, sabab gone anduwni daya panggndng kawawa ansp sarining bumi, dadi sarining bumi ing sadina-dina tansah sinsp dening tripurusa tanpa kndhat, mulane kabh sarupaning ththukulan iku undha-usuking kaanane, marga kang dadi sabab lmah sarta wijining ththukulan, mungguh pratelane mangkene. Kaya ta ththukulan kang padha tumuwuh ing lmah ladhu utawa papan pagunungan, iku kang msthi bisa subur godhonge, lan glis lagang uwite, kang mangkono iku sabab saka gronggonging lmah, dadi nsping sari luwih gampang, beda ththukulan kang padha tumuwuh ana ing lmpung utawa padhas, iku kang msthi bungkik godhonge, tur bajang uwite, kang mangkono iku sabab saka rapting lmah, dadi pansping sari amung sawatara olhe, iku pratandhane, dene sari kang padha anartani uriping ththukulan, pratelane mangkene. Kang dhingin sari gni, kaping pindho sarining banyu, kaping tlu sarining angin, kaping pate sarining bumi, sari patang prakara iku wijange mangkene. Kang dhingin sarining lmah, iku bakal kawawa mahanani uwiting kayu, sarta oyot kang padha tumuwuh, kapindho sarining gni, banyu, angin, iku bakal mahanani godhong kmbang lan uwoh, sarupaning ththukulan iki kabh, pratitise ththukulan wit kamplong, sarta gdhang sapanunggalane, mungguh adon-adoning wiji kaduk sarining banyu lan angin, sarining gni padha nisih ana ing jaba bae, mulane ththukulan kang padha gombong iku samngsa diprs kang msthi mtu banyune, wahananing banyu iku adhm, kna uga kinarya ngombe panulaking ppanas, beda lan thathukulan kang wite rntt adon-adone wiji kaduk sarining gni, lan bumi, dene sarining banyu lan angin padha sumisih ing pinggir, marmane ththukulan kang rntt iku kang msthi padha santosa wite suwe patine, beda karo ththukulan kang wite gombong iku kang msthi pps aps smpalan tur glis patine. Mangkono uga pralampitane ngaurip iku iya padha uga lan tuwuhane ththukulan, mangkene tmbunge. Manusa iku kang minngka uwit, jiwa kang minngka oyot, cipta kang minngka pange, tanduking graita, kang minngka godhong, mpaning karsa, kang minngka kmbang, pncaring pncadriya, kang minngka uwoh, kaananing rahsa, kang minngka tansah anjurungi karsa ardaning budi angkara, iku pralampitane kayadene ththukulan kang tansah kapanasan ing sadina-dina, mngka tan antuk udan, kang msthi godhonge padha alum, aluming godhong lawas-lawas katmahan padha gogrog, gogroking godhong wite saykti ngarang, ngaranging uwit iku tmahan brbg banjur tumiba ningnng. bumi. Beda kalawan manungsa kang nancpake cipta marta wlas asih, iku pralampitane kayadene ththukulan kang tansah kataman ing udan, sarta dn ruktni sakiwatngne, kang msthi godhonge padha katon ngrmbaka sarta sgr, sgring godhong kawawa anuwuhake smi, smi

kawawa mahanani kmbang sarta uwoh kang padha andadi, tuwuhing uwoh iku mratandhani kabh sato kewan kang sarwa rumangkang, apadene jalma manungsa kang padha andulu, kang msthi kapidrng kapengin ngundhuh woh kang di rupane, lawan enak rasane, kang arum gandane, mangkono pralampitane jalma kang agung ncp cipta marta wlas asih.

Bab 17 Upakartining Ssakit Anyariyosakn upakartining ssakit, tksih miturut suraosing Srat Darmasonya, pangarangipun mpu Yogiswara, ing Mamnang, tmbungipun makatn. Wiyosipun mnggah manungsa punika anggnipun nandhang ssakit punika witipun saking kalih prakawis. 1. Sakit saking angin. 2. Sakit saking latu. Sadaya wau tuking ssakit dumunung wontn ing jantung, pramila jantung wau dados tuking ssakit, awit gsanging raga kita punika muhung jantung purwanipun wontn, kados ing ngandhap punika pratelanipun. Mnggah jantung punika andarbni bolongan tiga, satunggal prnah wontn ing kiwa, satunggal prnah wontn ing tngn, ingkang satunggal ing tngah, tigang bolongan wau sami tumanduk dhatng utg sadaya, ingkang tngn kawawa ngudalakn latu, ingkang kiwa kawawa ngudalakn angin, ingkang tngah kawawa ngudalakn toya, inggih punika toya saking karingting pramana, ingkang anartani dados gsanging raga kita punika, manawi sami udalipun, sastu raga kita punika botn andarbni ssakit punapa-punapa, bilih agng salah satunggal, punika sastu andarbni ssakit kawontnanipun dhatng raga, saupami kagngn udaling latu, ingkang tamtu andaml ssakit panas, mngah jampnipun, ingkang saking upakartining manah, kdah nancbakn cipta marta wlas asih, manawi jampi ingkang mawi sarana, punika ggodhongan ingkang adg asli toya, kaunjuk utawi kaborhakn sarira, ingkang tamtu saras sakitipun, mnggah ggodhongan ingkang adg asli toya wau sampun kapratelakakn ing bab kaping 16, bilih ngantos kaladukn udaling angin, mngka tumanduking utg, punika andadosakn ssakit nglu, utawi watuk, manawi sumusup ing wadhuk tmahan dadosakn sakit muls, utawi snp, mnggah jampnipun ingkang saking upakarti manah ugi anancbakn cipta marta wlas asih, bilih jampi ingkang mawi sarana, pundi prnahing ssakit kinrokan, utawi kajampenan ingkang sarwa panas, sabab angin punika anggnipun andarbni ssakit awit saking pupu dados botn lstantun lampahipun, manawi kenging ppanas utawi kinrokan, punika lajng lstantun lampahipun, bilih ggodhongan ingkang kadaml jampi, amiliha ggodhongan ingkang adg asli srngenge, ugi sampun kapratelakakn ing bab 16, ananging ssakit punika anggnipun warni-warni, margi saking tatdhan, saupami manungsa punika botn nndha, inggih botn andarbni ssakit, awit tatdhan punika adaml rndht lampahing latu angin toya wau, dados kawawa ewah gingsir lampahipun.

Wontn malih manungsa ingkang nandhang ssakit tatu, kados ta bubrah kowak korng sapanunggilanipun, punika amargi saking andarbni manah drngki, mngka kadrngkn punika adaml rgding rah, rah wau manawi rgd, kawawa anjbus sanggn-nggn, tmah andadosakn ssakit kados kang kasbut ing nginggil wau, mnggah jampnipun ingkang mawi sarana kasirama toya wantah, tgsipun toya sagantn, botnipun inggih toya lpn, ananging ingkang makatn wau manawi botn sagd angruwat kadrngkning panggalih sastu botn sagd saras, sanadyan sarasa ing wingking tansah tuwuh ssakitipun. Manawi wontn manungsa cinokot sawr, sarta kantup ing tawon, kalajngking sasamnipun, bngsa wisa sadaya, mngka lajng pjah, punika sampun tatela andarbni kalakuan angkara murka ingkang sakalangkung sangt, ngantos angbki badan, tgsipun rmn adaml pitnah sasamining tumitah, punika botn wontn jampnipun, margi saking lpat raosipun piyambak. Wondene manawi manungsa kacakot sawr kang sarta kantup samining bngsa wisa, ananging botn andarbni kalakuan angkara murka, punika jampnipun ingkang saking upakartining manah, asarana ngampt ambgan, salbtipun tksih cinakot, utawi kantup wau, ngantos saicalipun raosing ssakit, punika sastu botn tumama wisanipun, makatn ugi kenging latu, utawi ddaml, jangji botn ambkan, sastu cabar kamandnipun, ingkang makatn wau sadaya, daya wisa punika sagdipun malbt dhatng sarira, katarik saking lbting napas, makatn purwanipun, wondene jampnipun, ggodhongan ingkang winastanan bolu bang, utawi papasan, kaunjuk sarta kaborhakn sastu sagd saras, sabab ggodhongan kalih warni wau, dados panyabaraning wisa, pramila manawi wontn sawr botn sagd ndha wohing papasan tuwin bolu bang, sastu limprk-limprk, tanpa daya, amargi saking kkathahn wisanipun, bilih angsal tatdhan wau lajng trngginas polahipun, sawr ingkang ksit punika mratandhakakn manawi sampun cabar wisanipun, sanadyan nyakota botn mandi, bntn kalihan sawr lmpe, sawr banyu, punika manawi purun nyakot manungsa sastu mandi, margi wisanipun ampuh, awit labt saking botn sagd ndha wohing papasan utawi wohing bolu bang. Mila makatn margi sawr kalih warni wau anggnipun manggn wontn sapinggiring sagantn utawi rawa. Botn angmungakn sawr kemawon, manawi kkathahn wisa tmah lsah tanpa bayu, sanadyan manungsa ugi makatn, ananging wisaning manungsa punika bntn kalihan wisaning sawr, yn sawr pundi ingkang cinakot andadosakn sangsara, dntn wisaning manungsa punika kawawa ambucal sawarnining ssakit. Mnggah wisanipun manungsa wau, anggnipun botn katingalan sarintn dalonipun punika, awit anggnipun krp nandha, dados tmah adaml cabaring wisa, dntn manawi botn ndha, punika sastu manawi agung wisanipun.

Bab 18 Upakartining Pjah Anyariyosakn upakartining pjah, tksih miturut suraosing Srat Darmasonya, pangarangipun mpu Yogiswara ing Mamnang, tmbungipun makatn.

Wiyosipun, mnggah anggnipun dados sabab manungsa pjah punika, purwanipun saking jantung, awit jantung wau sampun ttela bilih andarbni bolongan ttiga, kados ingkang sampun kapratelakakn ing bab 17. Manawi wontn manungsa pjah jalaran anggnipun ndha woh-wohan utawi lombok sasamnipun, punika ttela jantung ingkang kenging hawaning tatdhan, tmahan botn kawawa angudalakn tuking latu tuwin toya, kang awit bolonganing jantung mingkup, kapptan hawa tatdhan saking jawi, mngka toya angin latu punika bngsa lumampah, dados kawawa lajng ngangkat rungkating pramana, ingkang wontn salbting jantung, manawi pramana sampun rungkat saking panggenan, sastu kita punika lajng pjah, pjah ingkang makatn wau sukmaning rah sastu botn sagd kukut dhatng pramana malih, satmahan kantun sami sagd gsang piyambak-piyambak, pratandhanipun makatn, biyung tolung sirah galundhungan saminipun, bngsa llmbat punika kadadosan saking sukmaning rah ingkang sami kantun wau. Bntn akalihan manungsa ingkang sampun kasbut pandhita, manawi badhe racut kadonyanipun, punika manawi angtrap pangruktining raga makatn. Kados ta, I. angrh raga, botn mebah botn musik, supados sampun adaml kndl dhatng lampahing roh rahmani, II. angracut pncadriya, supados anilar satunggal panggnda, kalih pamiyarsa, tiga pangandika, sakawan paningal, gangsal pangraos, ingkang makatn wau pininta sagda wangsul dhatng pramana malih, III. anglrmakn mpaning karsa, sampun ngantos anuwuhakn panggagasing panggalih, pamrihipun adaml maligining pramana, IV. anyarhakn napas, utawi anjing wdaling napas wau kaajgna, pamrihipun supados angantngakn pramana, V. angningakn cipta, pamrihipun supados adaml sukcining pramana. Manawi sampun ngangge upakarti ingkang makatn punika wau sastu Hyang Pramana kawasa ngukut sagunging sukma, ingkang sumusup ing rah sadaya, inggih punika ingkang sami kawastanan, roh rahmani, bilih manawi sampun racut dados satunggal wontn ing jantung, punika pramana lajng agung kawasanipun, awimbuh prabawanipun, manawi sampun makatn manungsa punika, prasasat botn pjah, amung santun alamipun kemawon. Ing mangke anyariyosakn alam kaalusan, mnggah kathahipun tigang golongan, alam kaalusan punika wau, ingkang minngka siti swasana. Manawi tmbung Sangskrita alam ttiga wau dipun wastani, janaloka, endraloka, guruloka. Dene manawi tmbung Arab, dipun wastani betalmakmur, betalmukaram, betalmukadas. Mnggah alam ttiga wau, satunggal-tunggalipun binage dados tiga, ingkang sabagean lt tigang atus pandulu, ing ngriku sami alamipun bngsa alus-alus, ing saggolonganipun piyambak-piyambak. Wiwit kapisan ing alam janaloka, manawi ing tmbung Arab kawastanan betalmakmur, mnggah pratelanipun makatn, kaalusan tundha kapisan, punika alamipun bngsa kamawurung, tgsipun wiji ingkang kirang langkp, abn-abnanipun trimurti, kados ta manungsa ingkang sampun katingal mtng mngka trk, punika ugi sampun dados wiji ananging sastu kirang ing

kawujudanipun, kados ta sawg ana sirah, punapadene sawg ana gmbung sasamnipun, ewadene ingkang makatn wau sami sagd gsang ing kawontnanipun. Ing alam ingkang sampun kasbut nginggil wau, sakathahing wiji ingkang dumunung ing ngriku, sadaya sami anandhang cacat, punapa malih botn wontn ingkang botn gndhak sikara, sadaya sami daml sikara, ingkang makatn wau margi saking kirang abn-abnanipun trimurti. Ing kaalusan tundha kalih, punika tksih salbting alam janaloka, ugi ing betalmakmur, punika alamipun para parayangan, pri, jim, sasamnipun, ingkang dipun wastani makatn wau sadaya kama salah, tgsipun kama ingkang botn katampn dening baganing biyung, kados ta manawi manungsa pinuju tilm, mngka kawawa anarik wiji, wdaling kama sastu dipun saranani saking supna sacumbana, punika wiji lajng kawawa gsang dumunung wontn alam kaalusan ingkang tundha kalih, punika wau ing ngriku pagolonganing bngsa alus ingkang botn mawi cacat, ananging mnggah gndhak sikaranipun sami kemawon kalihan ingkang sampun kasbut ing alam tundha kapisan wau. Ingkang alus tundha tiga, punika dipun wastani alam sonyaruri, ing ngriku ingkang kawasa murba amisesa salbting alam janaloka wau, angrh sagunging jim pri parayangan, inggih punika kratonipun Sang Bathara Ismaya, ingkang sampun kacariyosakn ing Srat Paramayoga. Ing salbting alam endraloka, manawi tmbung Arab dipun wastani betalmukaram, ingkang sami tigang kaalusan, tataran kaalusan ingkang kapisan, punika alamipun manungsa, ingkang sampun badan alus, mnggah kalakuan ing kadonyanipun manungsa ingkang makatn wau kalbt sdhng, tgsipun botn marta botn murka, inggih punika ingkang kasbut botn asor botn luhur. Tataran kaalusan tundha kalih, tksih salbting alam endraloka, ugi betalmukaram, punika alamipun manungsa ingkang sami anggungakn tancbing cipta marta wlas asih, ing ngriku mnggah tataranipun kalihan manungsa ingkang limrah. Kaalusan tundha tiga, punika alam panggenanipun para pandhita, ingkang sami anggungakn pujabratanipun, manawi narendra ingkang limrah budinipun, punika ugi sagd anunggil sapanggenan kalihan para pandhita. Ing salbting alam guruloka, manawi ing tmbung Arab dipun wastani betalmukadas, punika ugi sami tundha tigang kaalusan. Ing kaalusan kapisan, manawi ing jaman purwa winastanan ing tenjomaya, punika alamipun para satriya, utawi para nata, ingkang sami anggungakn pujabratanipun, sarta ingkang tansah anancpakn cipta marta wlas asih, inggih punika lrs-lrsing panggenan. Ing kaalusan tundha kalih, punika manungsa ugi sagd angambah ing alam ngriku, ananging manawi sampun sagd saupakartining para nabi, awit ing ngriku alamipun para nabi. Ing kaalusan tundha tiga, punika alam pungkasan, ing ngriku manawi manungsa sagd angambah nunggil ing alam punika, sastu wangsul duk purwanipun trimurti. ....Tamat