RH Manuali Per Inspektoret e Mjedisit

Royal Haskoning Netherlands
Manuali pr Inspektort e Mbrojtjes s Mjedisit n Shqipri
Manuali i Inspektorit te Mjedisit
PERMBAJTJA
HYRJE ...................................................................................................................................... 3 1. LEGJISLACIONI PER MBROJTJEN E MJEDISIT ................................................. 6 1.1 Ligji per Mbrojtjen e Mjedisit (LMM) Nr. 8934 dt.05.09.2002 ..................................... 6 1.2 Ligji per Vleresimin e Ndikimit ne Mjedis (LVNM) nr. 8990 dt. 23/01/2003 .............. 11 1.2.2. Procedurat e VNM-s .................................................................................................. 11 1.3. Ligji mbi Administrimin Mjedisor te Mbeturinave te Ngurta (LAMMN) nr.9010 dt. 12/02/2003. .......................................................................................................................... 12 1.4 Ligji per Trajtimin Mjedisor te Ujrave te Ndotura (LTMUN) nr. 9115, dt. 24.07.2003, .............................................................................................................................................. 15 1.5 Ligji Per Mbrojtien e Ajrit nga Ndotja nr. 8897, dt. 16.5.2002 ................................. 17 1.6. Ligji Per Substancat dhe Preparatet Kimik nr. 9108, dt. 17.7.2003 .......................... 18 1.8. Ligji per mbrojtjen e liqeneve nderkufitare nr. 9103, dt. 10.07.2003 ........................... 22 1.9. Ligji Per Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore, nr. 8652 dt. 31/07/2000 ........................................................................................................................... 24 1.10. Vendimi i Keshillit te Ministrave (KM) Per Monitorimin e Mjedisit ne Republiken e Shqiperise (MMRSH), nr. 103 dt. 31.03.2002..................................................................... 25 2. DETYRAT E INSPEKTORIATIT TE MJEDISIT (IM) ............................................... 26 2.1. Ligji per Mbrojtjen e Mjedisit....................................................................................... 26 2.2. Ligji per Administrimin Mjedisor te Mbetjeve te Ngurta (LAMMN) .......................... 27 2.3. Ligji per Trajtimin Mjedisor te Ujrave te Ndotura (LTMUN) ..................................... 28 2.4. Ligji per mbrojtien e liqeneve nderkufitare .................................................................. 29 2.5. Ligji per mbrojtien e mjedisit detar nga ndotja dhe demtimi........................................ 29 2.6. Ligji per substancat dhe preparatet kimike ................................................................... 30 2.7. Ligji per mbrojtien e liqeneve nderkufitare .................................................................. 31 3. DETYRAT E AGJENSIVE RAJONALE TE MJEDISIT ............................................. 32 3.1.Ligji Per mbrojtjen e Mjedisit ........................................................................................ 32 3.2. Ligji per Vleresimin e Ndikimit ne Mjedis ................................................................... 32 3.3. Ligji per administrimin mjedisor te mbeturinave te ngurta, ......................................... 34 3.4.VKM per miratimin e dokumentacionit per leje mjedisore dhe te elementeve te lejes mjedisore. nr.249 dt.24.04.2003 .......................................................................................... 34 3.5. Urdher i Brendeshem i Ministrit te Mjedisit dt. 159, dt. 9.10.2003 per detyrat e ARMve ne procesin e perteritjes se lejes mjedisore. .................................................................... 34 3.6. Dokumentacioni per te kerkuar leje mjedisore ............................................................. 35 3.7. Elementet qe Permban leja Mjedisore .......................................................................... 36 4. CIKLI RREGULLATOR ............................................................................................. 37 4.1 Hyrje .............................................................................................................................. 37 4.2 Legjislacioni ................................................................................................................... 37 4.3 Lejet ............................................................................................................................... 38 4.4 Zbatimi ........................................................................................................................... 38 4.5 Detyrimi ......................................................................................................................... 39 4.6 Informacioni reagues ..................................................................................................... 40 5. VLERESIMI I NDIKIMIT NE MJEDIS .................................................................... 41 5.1 Hyrje .............................................................................................................................. 41 5.2 Koncepti Burim Shteg Prites (BSHP) ...................................................................... 41 5.3 Rreziku dhe Risku .......................................................................................................... 53 5.4 Vleresimi i detajuar i rrezikut dhe i riskut ..................................................................... 58
2 Manuali i Inspektorit te Mjedisit
LEJET MJEDISORE .................................................................................................... 62 6.1 Hyrje .............................................................................................................................. 62 6.2 Leja ne legjislacionin mjedisor ...................................................................................... 64 6.3 Situata e mundshme e lejeve ne te ardhmen .................................................................. 65 7. KONTROLLI I ZBATIMIT TE LIGJSHMERISE ................................................... 72 7.1 Hyrje .............................................................................................................................. 72 7.2 Zbatimi i legjislacionit per monitorimin ........................................................................ 73 7.3 Indikatoret e vleresimit te masave detyruese ................................................................. 73 7.4 Zbatimi i monitorimit ..................................................................................................... 74 7.5 Aplikimi i vete-monitorimit ........................................................................................... 75 8. INSPEKTIMET NE VEND DHE RAPORTIMET .................................................... 78 8.1 Hyrje .............................................................................................................................. 78 8.2 Planifikimi Strategjik i Inspektimeve ............................................................................ 78 8.3 Inspektimet e Integruara ................................................................................................ 80 8.4 Metodologjia e Inspektimit ............................................................................................ 86 8.5 Komunikimi ................................................................................................................... 90 8.6 Raportimi mbi Inspektimet ............................................................................................ 93 9. DETYRIMI PER ZBATIMIN E LIGJIT .................................................................... 95 9.1. Leja mjedisore dhe Inspektoriati ................................................................................... 95 9.2. Institucionet bashkepunuese ......................................................................................... 95 9.3.Sanksionet per shkeljet e ligjit ....................................................................................... 95
SHTOJCAT
A B C D E F G H
Pjese te Veanta nga Ligjet e Mjedisit Lista e Aktiviteteve qe Krkojn Leje Mjedisore Aspektet Mjedisore Formatet e Inspektimit Shnime pr Vlersimin e Ndikimit ne Mjedis Memorandumet e Bashkpunimit me Inpsektoriatet e Tjere Fjalorthi Parandalimi I Integruar I Ndotjeve dhe Kontrolli IPPC, Udhzimet e Komunitetit Europian dhe Dokumentet (BREF) Shnime pr Trainimin
HYRJE
Manuali i Inspektoreve te Mjedisit eshte hartuar ne kuadrin e projektit Fuqizimi Institucional i Ministrise Shqiptare te Mjedisit, qe financohet nga Departamenti per Zhvillimin Nderkombetar i Mbreterise se Bashkuar.. Manuali eshte hartuar ne faza, qe jepet ne menyre te permbledhur ne faqen ne vazhdim. Ky dokument eshte nje Version Pune Draft i Manualit, per te cilin eshte parashikuar nje aprovim per tu perdorur si pilot ne tre ARM-te e zgjedhura dhe kerkohen komente nga personeli i MM, per tu perfshire ne Versionin Final.. Termat e References se Projektit kane kerkuar pjesemarrje per hartimin e Manualit, duke mbuluar ne detaje te gjithe aspektet praktike te inspektimin ne perputhje me praktiken me te mire nderkombetare, ne perputhje me kushtet e Shqiperise. Perderisa legjislacioni i Mjedisit po zhvillohet shume shpejt, Manuali eshte projektuar qe te jete nje dokument ne zhvillim, qe do te marre parasysh ndryshimet qe do te ndodhin. Kapitulli i pare permbledh ceshtjet me te spikatura te Ligjeve, Vendimeve dhe Rregulloreve te Mjedisit. Kapitujt e dyte dhe te trete detyrat e Inspektoriatit dhe detyrat e ARM ne lidhje me Lejet. Legjislacioni i zhvilluar kohet e fundit ne lidhje me ndotjet nga aktivitetet industriale e ka bazen e tij ne Direktivat e Kontrollit dhe Parandalimit te Integruara te Ndotjeve (IPPC), te Bashkimit Europian dhe parashikohet qe do te jete nje levizje graduale, por e vazhdueshme, ne drejtim te aplikimit te plote te kesaj Direktive. Bazat per IPPC jane hartimi i drafteve te lejeve, qe jane te pershtatshme dhe te praktikueshme per tu zbatuar. Si pasoje ka nje lidhje te forte ndermjet Inspektimit dhe Lejeve dhe kuptimit te ndikimeve ne mjedis, qe formojne bazat per kushtet e lejeve. Kjo perforcohet ne Kapitullin 4, Cikli Rregullator dhe ne Kapitujt 6 dhe 9 te cilet kane te bejne me Lejet, Monitorimin, Inspektimet dhe Detyrimet. Kapitulli 5 jep udhezime per Inspektoret/Specilaistet e ARM-ve per vleresimin dhe vendosjen e prioriteteve te ndikimeve ne mjedis te aktiviteteve industriale, nepermjet konceptit Burimi-Sheg-Prites. Ndersa kapitujt kryesore perbejne nje dokument referimi, disa nga shtojcat sigurojne informacion te dobishem per aktivitetet e perditshme te inspektoreve. Keto perfshijne: A Ekstrakte nga ligjet me informacione specifike qe inspektori duhet ti thekosoje. B Listen e aktiviteteve te cilat kerkojne Vleresim te Ndimkimit ne Mjedis dhe Leje. C Siguron udhezime per ceshtje kyce te aspekteve mjedisore, qe perfaqeson praktiken me te mire ne kontrollin e shkarkimeve potencilae ne mjedis. D Format e Inspektimit Forma te tjera do te hartohen gjate fazes se pilotimit nga inspektoret, me ndihmen e konsulenteve dhe te pershtatjeve te tyre te vleresuara gjate inspektimeve. E Vleresimi i Ndikimit ne Mjedis (do te sigurohet nga Drejtoria e VNM).
Programi per Hartimin dhe Zbatimin e Manualit te Inspektoreve
Nr.
Aktiviteti
Periudha
1 2
Pranimi i permbajtjes se Manualit. Hartimi i Manualit Draft te Punes nga grupi i punes qe perfshin konsulente te huaj dhe lokale te projektit, Shefin e Inspektoriatit dhe inspektoret nga tre ARM-te Pilot (Durres, Fier and Korce). Aprovimi i Ministrise se Mjedisit per draftin e punes si baze per pilotimin. Pilotimi i Manualit Draft te Punes nga te tre ARM-te. Finalizimi i Manualit per publikimbazuar ne kontributin e marre gjate periudhes se pilotimit. Aprovimi i Ministrise se Mjedisit per Manualin perfundimtar dhe publikimi. Propogandimi i Manualit per tek Inspektoret e Mjedisit dhe Drejtorite perkatese te Ministrise se Mjedisit me trainime dhe seminare qe do te organizohen ne vende qe do te zgjidhen.
Janar 2004. Janar -Korrik 2004.
Gusht 2004
4 5
Shtator - Dhjetor Dhjetor 2004
Janar 2005
Shkurt 2005
1.
LEGJISLACIONI PER MBROJTJEN E MJEDISIT Legjislacioni per mbrojtjen e mjedisit eshte relativisht i ri. Ne pergjithsi, ai eshte pergatitur mbas ndryshimeve politike ne fillimet e viteve 90 dhe zhvillimeve demokratike qe pasuan keto ndryshime. Sistemi legal eshte bazuar ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise, ligjet, dhe aktet normative si; vendimet e Keshillit te Ministrave, aktet ministeriale, rregulloret, udhezimet dhe standardet. Kushtetuta e miratuar nga Parlamenti ne 1998, kerkon nga institucionet pergjegjse ruajtjen e nje mjedisi te shendetshem, ekologjikosht te pershtatshem per brezat e tanishem dhe te ardhshem (kap.V). Ne pergjithsi qeveria i ka kushtuar dhe vazhdon ti kushtoi vemendje te vecante harmonizimit te ligjeve qe pergatiten per mbrojtjen e mjedisit me legjislacionin perkates te Bashkimit Europian. Ne dhjetevjecarin e fundit dhe ne vecanti gjate viteve 2001-2003 jane pergatitur nje numer i konsiderueshem ligjesh dhe akte te tjera nenligjore per mjedisin, te cilat kane kontribuar ne plotesimin e kuadrit ligjor dhe mbeshtetjen me te plote ligjore te masave parandaluese dhe ato rehabilituese, per mbrojtjen e mjedisit nga ndotja dhe demtimet. Ne kontekstin e ketij manuali jane cituar disa nga aktet ligjore per mbrojtjen e mjedisit.
1.1 Ligji per Mbrojtjen e Mjedisit (LMM) Nr. 8934 dt.05.09.2002 Ligji ka per qellim te rregulloje marrdheniet ndermjet njeriut dhe mjedsit, mbrojtjen e perberesve te mjedisit dhe proceseve mjedisore, sigurimin e kushteve materiale per zhvillimin e qendrueshem, duke plotesuar kuadrin e nevojshem per zbatimin e kerkesave kushtetuese per nje mjedis ekologjikisht te paster. 1.1.1 Te pergjithshme LMM eshte nje ligj kuader ku nder objektivat e tij do te veconim: Permiresimin e kushteve mjedisore qe lidhen me cilesine e jetes dhe mbrojtjen e shendetit publik. Perdorimin racional te resurseve natyrore dhe pakesimin e shkarkimeve ndotese ne mjedis, parandalimin e demtimeve ndaj tij dhe rehabilitimin e demeve ne mjedis. Koordinimin e aktiviteteve ekonomike dhe sociale te vendit me kerkesat per mbrojtjen e mjedisit dhe zhvillimin e qendrueshem. Krijimin dhe forcimin e sistemit institucional per mbrojtjen e mjedisit ne nivel qendror dhe vendor.
LMM mbulon nje game te gjere problemesh nder te cilat do te permendim; politikat mjedisore, strategjite dhe programet, perdorimin dhe mbrojtjen e tokes, ujit, ajrit, gjithashtu manaxhimin e mbetjeve perfshire mbetjet e rrezikshme, Vleresimin e Ndikimit ne Mjedis (VNM), licensimin, vendosjen e normave te shkarkimit te lendeve ndotese ne mjedis, monitorimin dhe informimin, detyrat e institucioneve shteterore per mjedisin, rolin e publikut, sanksionet. Parimet ne te cilat mbeshtetet mbrojtja e mjedisit sipas nenit 4 te ketij ligji jane: Parimi i zhvillimit te qendrueshem Parimi i kujdesit Parimi i parandalimit Parimi ndotesi paguan Parimi i riparimit te demeve mjedisore, perteritjes dhe riaftesimit te mjedisit te demtuar Parimi i pergjegjesise ligjore Parimi i mbrojtjes ne shkalle te larte Parimi i integrimit te mbrojtjes se mjedisit ne politikat sektoriale Parimi i ndergjegjesimit dhe pjesemarrjes se publikut ne vendimmarrjen mjedisore Parimi i transparences ne vendimmarrjen mjedisore Zbatimi i ketyre parimeve sanksionohet ne legjislacionin per mbrojtjen e mjedisit dhe akte te tjera ligjore per manaxhimin e pasurive natyore te vendit sipas sektoreve ekonomik e social ku ata veprojne. 1.1.2. Perdorimin dhe Mbrojtjen e Elementeve te Mjedisit Ne kete kapitull trajtohen detyrimet ligjore per mbrojtjen e tokes, ujit dhe te ajrit, mjedisit te ndertuar nga njeriu dhe adminstrimi i mbetjeve. Ne kete kapitull jane percaktuar edhe kriteret kryesore per perdorimin e burimeve ujore. Gjithashtu ne nje nen te vecante trajtohen tarifat dhe taksat mjedsiore. Ne nje pakete prej 5 nenesh trajtohen mbeturinat, importimi i lendeve dhe mbetjeve te rrezikshme, tansportimi tranzit dhe lendet e rrezikshme. Neni 22 lidhur me Importimin e Lendeve dhe Mbetjeve te Rrezikshem sanksionohet: 1. Ne Republiken e Shqiperise ndalohet importimi i lendeve dhe mbetjeve te rrezikshme, i mbetjeve dhe mbeturinave te tjera, me qellim ruajtje, depozitim ose asgjesim. 2. Lista e lendeve dhe mbetjeve te rrezikshme, e mbetjeve dhe mbeturinave te tjera, per te cilat ndalohet importimi sipas pikes 1 te ketij neni, miratohet nga Keshilli i Ministrave, me propozim te Ministrit te Mjedisit. 3. Importimi i cdo lloj mbetje me qellim perdorimi, perpunimi e ricikilimi behet me vendim te Keshillit te Ministrave, sipas rregullave, procedurave, sasive dhe afateve te miratuara prej tij, me propozim te Ministrit te Mjedisit.
1.1.3. Procesi i Vleresimit te Ndikimit ne Mjedis. Ne nje kapitull te vecante trajtohet VNM i cili ne vija te pergjithshme percakton detyrimin e subjekteve publike dhe private per berjen e VNM per veprimtari qe ushtrohen ne territorin e Republikes se Shqiperise. Procesi i vlersimit te ndikimit ne mjedis perfshin ne sere takimesh te subjektit me aktore te interesuar, qendrimet e te cileve ai i paqyron ne dokumentatcionin qe shoqeron kerkesen pr miratimin e projektit. Dokumentacion prmban: prshkrimin e projektit, t dhna pr zonn, projektin teknik, prshkrimin e masave pr t shmangur, paksuar dhe rehabilituar pasojat negative n mjedis, t dhnat e nevojshme pr identifikimin dhe matjen e ndikimeve q mund t ken ndaj mjedisit, variante t ndryshme, t dhna t tjera t krkuara nga organi prgjegjs. Vleresimit te ndikimit ne mjedis, i nenshtrohen edhe politikat, strategjite dhe planet e zhvillimit te sektoreve ekonomik. Po ashtu projektet e sigurise kombetare jane objekt i vleresimit te ndikimit ne mjedis ose te vleresimit strategjik mjedisor. Organi pergjegjes per shqyrtimin dhe vleresimin e kerkesave qe lidhen me procedurat e VNM eshte Ministria e Mjedisit (MM). 1.1.4. Leja Mjedisore Veprimtarite e ndryshme ekonomiko-sociale me ndikim ne mjedis, jane te detyruara sipas ligjit te paisen me leje mjedisore. Kerkesa per lejen mjedisore eshte e percaktuar ne kapitullin V te LMM. Ne ligj percaktohet detyrimi per marrjen e lejes mjedisore per te gjitha subjektet publike e private qe shfrytezoje pasurite natyrore, zoterojne impiante veprimtaria e te cilave ndikon ne mjedis. Per zoterimin e lejes mjedisore subjektet duhet te paraqesin kerkesen dhe dokumentacionin perkates. Miratimi i kerkeses behet me dhenien: a) e deklarates mjedisore, b) e lejes mjedisore, c) e pelqimit ose autorizimit, sipas rasteve te specifikuara ne ligj Lidhur me kete, ne nenin 36 pershkruhen subjektet qe duhet te paisen me leje mjedisore, e drejta e Ministrise se Mjedisit per heqjen e lejes dhe me pas ne nenin 47 ngarkohet Keshilli i Ministrave per te percaktuar elementet qe permban leja mjedisore (ne fakt ato jane percaktuar ne ligjin Per Vleresimin e Ndikimit ne Mjedis ne nenin 6, shiko me poshte) Personi fizik dhe juridik qe nuk ka zbatuar kerkesat e nje vendimi te IM, nuk i perterihet leja mjedisore, per sa kohe qe keto kerkesa nuk plotesohen prej tij. Subjektet publike dhe private, sipas ketij ligji duhet te kryejne me shpenzimet e tyre vleresimin e impaktit mjedisor te aktivitetit perkates, sipas nje metodologjie te miratuar nga Ministri i Mjedisit, jo me rralle se nje here ne tre vjet dhe rezultatet e ketij vleresimi duhet ti beje publike.
1.1.5 Parandalimi dhe Kufizimi i Ndotjes se Mjedisit Ne 3 nenet qe perbejne kete kapitull (VI) trajtohen: Parandalimi i aksidenteve industriale Normat mjedisore Normat e perkohshme per instalimet ekzistuese Per shmangien e aksidenteve industriale, ligji kerkon nga subjektet e interesuara te marrin masat e nevojshme per te evituar aksidentet industriale te shkaktuara nga perdorimi i lendet te rrezikshme dhe qe mund te rezultojne me pasoja ne shendetin e njeriut dhe ne mjedis Ligji parashikon vendosjen e normave mjedisore, per te parandaluar dhe kontrolluar ne pergjithesi ndotjen dhe demtimin e mjedisit: 1. per cilesine e mjedisit dhe shkarkimeve ne mjedis, 2. norma provizore qe aplikohen per objektet ekzistuese qe shkarkojne lende ndotese ne mjedis. Normat e perkohshme i adresohen instalimeve ekzistues qe perdorin teknologji e cila nuk ka mundesi respektimin e menjehershem te normave mjedisore. Nderkohe ligji ne nenin 51 pika 1, kerkon nga personat fizik dhe juridik te paraqesin prane Ministrise se Mjedsit, brenda 1 viti nga hyrja ne fuqi e normave mjedisore, programin qe do te zbatojne per arrijen e tyre. Ministria e Mjedsit vendos per afatet e zbatimit te normave mjedisore te miratuara, te cilat nuk mund te zgjasin mbi 5 vjet nga koha e miratimit te normave mjedisore. Gjate periudhes deri ne plotesimin e kushteve teknike per arritjen e normativave mjedisore, personat fizik dhe juridik zbatojne normativat mjedisore te perkohshme. Edhe keto normative te perkohshme miratohen nga Keshilli i Ministrave me propozim te Ministrit te Mjedisit. 1.1.6. Monitorimi dhe Informimi Ne kete kapitull trajtohen monitorimi i mjedisit dhe shperndarja e informacionit. MM ngarkohet te hartoje Programin Kombetar te Monitorimit. Subjektet publike dhe private detyrohen ne baze te LMM te monitorojne shkarkimet e tyre ne mjedis dhe te raportojne ne Ministrine e Mjedisit. Subjektet publike dhe private jane te detyruar te dorezojne prane Ministrise se Mjedisit, ARM-ve dhe organeve te qeverisies vendore te dhenat e monitorimit. Organet shteterore i bejne publike keto te dhena nepermjet medias. Ministria e Mjedisit krijon Sistemin Kombetar te te Dhenave Mjedisore dhe publikon cdo 2 vjet Raportin per Gjendjen e Mjedisit. MM ngarkohet te hartoje Regjistrin Kombetar per Shkarkimet ne Mjedis, ku pasqyrohen edhe transferimet e ndotesave te mjedisit, perdorimi i ujit, i energjise e elektrike dhe burimeve natyrore, perfshire ato minerare. 1.1.7. Kontrolli Mjedisor Kapitulli i kontrollit mjedisor percakton IM, punonjesit e caktuar nga Ministri i Mjedisit si dhe ARM-t, si organe qe ushtrojne kontrollin mbi gjendjen e mjedisit. Inspektoriatet e tjera ne vartesi te ministrive perkatese ushtrojne kontroll per gjendjen e perberesve te vecante te mjedisit.
Ne pese nenet e ketij kapitulli permblidhen thelbi i kontrollit per gjendjen e mjedisit, organet qe kane te drejten e ushtrimit te ketij kontrolli dhe bashkrendimi i punes ndermjet institucioneve te ngarkuara per ushtrimin e ketij kontrolli.
Shpenzimet e kontrollit, kur konstatohen ndotje ose demtime ne mjedisi, sipas ketij kapitulli i ngarkohen subjektit qe e ka shkaktuar. 1.1.8. Detyrat e Organeve Shteterore per mjedisin Ne kapitullin IX percaktohen detyrat e organeve shteterore per mjedisin, ku ne nene te vecanta behet fjale per detyrat e MM, IM, ARM-ve organizmat mjedisore ne perberje te organeve qendrore e vendore dhe nga organizmat nderministrore, te miratuara nga KM.. Percaktohet perberja e rrjetit institucional i cili pervec MM, IM, ARM-ve, perfshin edhe organizmat mjedisore ne perberje te organeve qendrore e vendore dhe nga organizmat nderministrore, te miratuara nga KM. Organet shteterore kryejne detyrat per mbrojtjen e mjedisit ne baze te percaktimit te pergjegjesive dhe ndarjes se qarte te tyre ndermjet organeve qendrore dhe vendore, duke zgjeruar ne vazhdimesi detyrat e organeve te qeverisjes vendore. Ministri i Mjedisit vec pergjegjesive te percaktuara ne kushtetute ushtron dhe detyrat si vijon: I kerkon kryeministrit pezullimin e miratimin te strategjive e te planeve sektoriale, kur ato nuk jane ne pajtim me deklaraten mjedisore; Cakton, ne bashkepunim me ministrat perkates, fondet per mjedisin ne cdo ministri dhe per perdorimin racional te tyre ne shkalle vendi; Perfaqson vendin ne veprimtarite nderkombetare, ne organizatat dhe programet nderqeveritare dhe ndershteterore; Miraton metodat dhe metodologjine mbi te cilat zhvillohen veprimtarite baze te mbrojtjes se mjedisit. 1.1.9. Roli i Publikut Ne LMM sanksinohet e drejta e publikut dhe e OJF-ve per te patur akses ne informacionin per gjendjen e mjedisit si nepermjet publikimit te te dhenave ashtu dhe kerkeses ne organet shteterore qe ngarkon ligji per administrimin e ketyre te dhenave. Nje tjeter dukuri e ketij kapitulli (X) eshte e drejta e publikut per te marre pjese ne procesin e vendimarrjes per probleme mjedisore. Nje rol aktiv ju njeh ligji Organizatave Jo Fitimprurese (OJF), te cilat vec te drejtes per informim ju njihet edhe te drejtn e oponences dhe bashkepunimit me organet e mbrojtjes se mjedisit. Qytetarit dhe OJF-ve, i njihet gjithashtu e drejta per te kerkuar nga organet pergjegjes marrjen e masave per mbrojtien e mjedisit dhe te padise ne gjykate raste te ndotjes dhe demtimit te mjedisit te pershkruara ne legjislacionin mjedisor.
10
1.1.10. Sanksionet Ne nje kapitull te vecante te LMM parcaktohen sanksionet ligjore kur shkeljet nuk perbejne veper penale si dhe institucioni qe ka te drejten e gjobes. Pervec masave ndeshkimore, mund te vendoset per sekuestrimin e mjeteve dhe lendeve qe ndotin ose demtojne mjedisin dhe ne vertesi te demit te shkaktuar ne mjedis, mund te procedohet me heqien e perkoheshme ose te perhereshme te lejes mjedisore. Lidhur me sanksionet ngarkohet IM te beje kallezim per ndjekie penale. Ne raste kundershtimi nga subjektet e ndeshkuara, IM bashkepunon me Policine e Shtetit. Per subjektin qe nuk zbaton teresisht dhe brenda afatit ligjor masa dhe sanksionet e vendosura nga IM, si dhe ndaj subjektit qe brenda vitit kalendarik perserit te njejten shkelje, Kryeinspektori i Mjedisit ose Ministri Mjedisit, urdheron pezullimin ose mbylljen e perhershme te veprimtarise, ne vartesi te rrezikshmerise qe paraqet per mjedisin dhe shendetin. 1.2 Ligji per Vleresimin e Ndikimit ne Mjedis (LVNM) nr. 8990 dt. 23/01/2003 LVNM, eshte nje nga aktet ligjore me te rendesishem per parandalimin e ndotjes apo demtimit te mjedisit nga aktivitet humane. Ky ligj kerkon berjen e nje vleresimi te pergjithshem, te integruar dhe ne kohe te ndikimeve mjedisore, te projekteve ose veprimtarive qe kerkojne te zbatohen, duke parandaluar dhe zbutur ndikimet negative ne mjedis. Ligji eshte i paisur edhe me listat e aktiviteteve qe jane te detyruara ti nenshtrohen ; 1. Procesit te thelluar te Vleresimi i Ndikimit ne Mjedis (VNM) 2. Procesit te permbledhur te VNM. 1.2.1. Vleresimi i Ndikimit ne Mjedis Ne kete kapitull percaktohet detyrimi per VNM i te gjitha projekteve dhe veprimtarive te listuara ne shtojcat 1 dhe 2 te ketij ligji. Ne nje nen te vecante kerkohet vleresimi strategjik mjedisore (VSM) per a) strategjite, planet e veprimit per sektoret e zhvillimit ekonomik dhe manaxhimin e mbetjeve b) planet kombetare dhe rajonale te rregullimit te territorit per qendrat dhe zonat urbane dhe rurale, zonat industriale, zonen bregdetare, zonat e mbrojtura Organi shteteror ose personi fizik ose juridik qe paraqet propozimin objekte te te pikes a dhe b duhet te hartoje Raportin e Vleresimt Strategjik Mjedisor i cili shqyrtohet nga Ministri i Mjedisit. 1.2.2. Procedurat e VNM-s Eshte kapitulli baze i ligjit. Ketu listohen dhe detajohen procedurat qe lidhen me kerkesat per miratimin ku duhet paraqitur dhe cfare duhet te permbaje. Ministri i Mjedisit propozon dhe Keshilli i Ministrave miraton metodologjine kombetare te procesit te VNM, ku percaktohen me hollesi metodikat per hartimin e raportve te VNM dhe VSM. Ne vartesi te permasave te projektit, dhe impakteve eventuale ne mjedis, ligji kerkon pergatitjen e dy kategori raportesh:
1. Raporti i permbledhur i VNM 2. Raporti i thelluar i VNM Raportet duhet te pergatiten nga persona fizik ose juridik te licensuar, te cilet jane pergjegjes per saktesin e te dhenave dhe rekomandimeve te bera. ARM-ja ben shqyrtimin dhe vleresimin e raportit te VNM, Brenda nje afati kohor prej 5 ditesh. Kur raporti i VNM pranohet, i percillet MM brenda 20 diteve. Vendimi shpallet nga Ministri i Mjedisit brenda 2 deri 3 muajve ne varesi te perkatesise te kategorise se raportit. Me tej ne kete kapitull percaktohen procedurat qe lidhen me komisionin qe shqyrton kerkesen, kriteret e shqyrtimit dhe specialistet qe bejne shqyrtimin. Marrja e vendimit per deklaraten ose lejen mjedisore, nga Ministri i Mjedisit, behet brenda 5 diteve nga dorezimi i raportit te komisionit te shqyrtimit. Sipas nenit 25, ne rrethana te caktuara, Ministri i Mjedist anullon deklaraten ose lejen mjedisore. Ne kete nen percaktohen edhe raste qe lidhen me ankimin ne gjykate te subjektit qe aplikon per leje mjedisore kur ajo nuk miratohet si dhe rastet per te cilat Ministri i Mjedisit anullon lejen mjedisore. Nje nen i vecante i kushtohet pjesemarrjes se publikut si pjese e procesit te VNM, perfshire edhe vendimarrjen. Publiku ose OJF-ja, ne raste e kostatimit te parregullsive ne kete proces kane te drejten ti kerkojne Ministrit te Mjedisit rishqyrtim te VNM. Lidhur me sanksionet; kundrejt informacioneve dhe dokumentacioneve te rreme, jane parashikuar masa administrative me gjobe te cilat variojne nga 50.000-300.000 leke. 1.3. Ligji mbi Administrimin Mjedisor te Mbeturinave te Ngurta (LAMMN) nr.9010 dt. 12/02/2003. Ky ligj synon mbrojtjen e mjedsit dhe te shendetit nga ndotja dhe demtimi prej mbetjeve te ngurta, nepermjet administrimit mjedisor te tyre ne cdo faze, perfshire krijimin, grumbullimin, ndarjen, ruajtjen, transportin, riciklimin, perpunimin dhe asgjesimin, te cilat cojne ne pakesimin e mbetjeve dhe zvogelimin e ndikimeve te tyre te rrezikshme e te demshme. 1.3.1. Dispozita te pergjithshme Objekti i ketij ligji jane: Mbetjet urbane; Mbetjet industriale; Mbetjet spitalore; Mbetjet e ndertimit; Mbetjet ne sistemin e kanalizimeve te ujrave te zeza, kanaleve kulluese e rezervuareve; Mbetjet bujqesore dhe blegtorale; Mbetjet e vellimshme. Ky ligj nuk zbatohet per mbetjet e rrezikshme, radioaktive, berthamore dhe eksplozive, administrimi i te cilave rregullohet me ligje te vecanta. Ngarkohet Keshilli i Ministrave qe me
12
propozim te Ministrit te Mjedisit te miratoje Katalogun Shqipetar te Klasifikimit te Mbetjeve, bazuar ne Katalogun Europian te Mbetjeve Ne kapitull i percaktohen detyrat e organeve shteterore si MM, ARM-t, IM, si dhe organet e tjera te qeverisjes qendrore dhe vendore. Personat fizik dhe juridik qe me veprimtarine e tyre krijojne ose administrojne mbetje, paguajne nje takse, masa e te ciles caktohet me ligj. 1.3.2. Detyrat e organev shteterore 1. Ministria e Mjedisit, ne bashkepunim me agjensite rajonale dhe Inspektoratin e Mjedisit organizojne punen per funksionimin e procesit te administrimit mjedisor te mbetjeve dhe kontrollojne zbatimin e tij ne te gjitha nivelet; 2. Organet shteterore, qendrore e vendore, ne bashkepunim me Ministrine e Mjedisit kane per detyre: a. hartimin e planeve kombetare dhe lokale per administrimin mjedisor te mbetjeve; b. percaktimin e metodologjise per trajtimin mjedisor te mbetjeve, ne perputhje me llojin e natyren e tyre; c. sigurimin dhe perdorimin e efektshem te mjeteve te nevojshme financiare; d. kontrollin e vazhdueshem mbi veprimtarite qe krijojne mbetje, si dhe mbi ato qe angazhohen ne transportimin, riciklimin, perpunimin dhe asgjesimin e tyre ne fushat e sektoret qe mbulojne. 1.3.3. Parandalimi i ndotjes nga mbetjet e ngurta Kapitulli trajton synimet e administrimit te mbetjeve, duke percaktuar drejtimet ku duhet te perqendrohet veprimtaria e subjekteve qe shkaktojne mbetje. Nder veprimet e ndaluara sipas ketij ligji do te veconim: Braktisjen Depozitimin/perpunimin ne vende te pa miratuara nga organet pergjegjes Importimin e mbetjeve per qellime ruajtje, depozitimi dhe asgjesimi Administrimi i mbetjeve nga subjekte te pa licensuara Djegia ne natyre, perfshire vetedjegien Ne nje nen te vecante percaktohen detyrimet e zoteruesit te mbetjeve me qellim administrimin mjedisor te tyre. 1.3.4. Trajtimi i mbetjeve sipas llojit Ne kete kapitull percaktohen metodat qe duhet te perdoren per perpunimin dhe asgjesimin e mbetjeve urbane, industriale te ndertimit, minerare, te mbrojtjes, te bujqesise, blegtorise, spitalore, te vellimshme dhe nderkufitare. Ne baze te ketij ligji, groposja e mbetjeve eshte etapa e fundit te ciles i nenshtrohen te gjitha mbetjet. Perjashtohen nga groposja: Mbetjet e lengeta Mbetjet ekspolozive dhe oksiduese Mbetjet e perflakshme Mbetjet spitalore dhe infektive Gomat e perdorura te automjeteve
13
Nepermjet neneve te vecanta ne kete kapitull percaktohen kriteret e percaktimit te vendeve ku instalohen impiantet e perpunimit dhe asgjesimit te mbetjeve dhe rehabilitimit te vendepozitimit ekzistuese. 1.3.5. Komiteti Administrimit te Mbetjeve te Ngurta(KAMN) Ligji parashikon krijimin e KAMN-s si organizem nderministror, funksionet e te cilit percaktohen nga Keshilli i Ministrave. Nder detyrat e ketij Komiteti eshte edhe pergatitja e Raportit Vjetor per administrimin ne shkalle vendi te mbetjeve. KAMN i propozon Keshillit te Ministrave Planin Kombetar te Mbetjeve te Ngurta. 1.3.6. Leja Mjedisore Personat fizik dhe juridik qe manaxhojne mbetjet duhet te paisen me leje mjedisore. Njekohosisht ata jane te perjashtuar nga tarifa e sherbimit per marrjen e lejes. Leja eshte kompetence e Ministrit te mjedisit per veprimtari qe ushtohen ne nivel vendi dhe nga ARM-ja dhe qeverisja vendore kur veprimtaria ka shtrirje lokale. 1.3.7. Importimi, eksportimi dhe tranzitimi i mbetjeve Me nje nen te posacem ne kete kapitull te ligjit ndalohet importimi i mbetjeve. Lidhur me eksportin e mbetjeve subjektet qe ushtrojne kete veprimtari duhet te paisen me leje eksporti, sipas rregullave te percaktuara nga Ministri i Mjedisit. Po ashtu tranzitimi i mbetjeve ne territorin e Republikes se Shqiperise (RSH) behet me leje nga Ministri i Mjedisit dhe Ministri i Transportit dhe Telekomunikacionit. Per tranzitim kerkohet edhe miratimi i shtetit importues dhe atij neper te cilin do te kalojne tranzit. 1.3.8. Monitorimi i administrimit te mbetjeve Monitorimi i mbetjeve behet bazuar ne Programin Kombetar te Monitorimit dhe perfshin te gjitha fazat e procesit te administrimit te tyre. Personat fizik dhe juridik te cilet krijojne ose administrojne mbetje, jane te detyruar te bejne monitorimin e tyre dhe te publikojne rezultatet. Per specifikat qe paraqet administrimi i mbetjeve, Ministri i Mjedisit miraton rregulloren qe duhet te zbatojne subjektet qe meren me administrimin e mbetjeve. 1.3.9. Kontrolli Te drejten e kontrollit per veprimtarite qe lidhen me administrimin e mbetjeve e ka IM, organi qe ka licensuar veprimtarine, Inspektoriati Sanitar Shteteror dhe Inspektoriati Bashkiak. Keto dy te fundit kontrollojne administrimin e mbetjeve ne te gjitha fazat. IM kontrollon zbatimin e kushteve te vendosura ne lejen mjedisore. 1.3.10. Sanksionet Per rastet kur shkeljet e dispozitave te ketij ligji perbejne veper penale IM ben kallezim per ndjekje penale. Per nje kategori shkeljesh te dispozitave te ketij ligji dhe qe sperbejne veper penale, trajtohen si kundravajtie administrative. Masa e gjobes per kundravajtjet administrative varion ndermjet; 100.000 deri ne 1.000.000 ne varesi te shkalles se shkeljes te ligjit. Vec gjobes, IM ka te drejte te vendosi per te mbyllur perkohosisht ose perfundimisht aktivitetin.
14
Apelimi kunder vendimit te IM, mund te behet prane Ministrit te Mjdisit, brenda 10 diteve dhe ai duhet te pergjigjet brenda 30 diteve.
1.4 Ligji per Trajtimin Mjedisor te Ujrave te Ndotura (LTMUN) nr. 9115, dt. 24.07.2003, Ka per qellim te mbroje shendetin e njeriut dhe mjedisin nga ndikimet negative te ujrave te ndotura, duke percaktuar rregullat e trajtimit mjedisor te tyre, si dhe detyrimet e shkarkuesve te ujrave te ndotura. 1.4.1. Dispozita te Pergjithshme Objekt i zbatimit te ketij ligji jane: ujerat e ndotura urbane; ujerat e ndotura industriale, sipas degeve te vecanta te industrise; ujerat nga kullimi i tokave bujqesore; ujerat e ndotura te cdo lloji. Ne nenin 4 percaktohen detyrat e organeve shteterore sipas ketij ligji te cilat konsistojne: 1. MM, ARM-t dhe IM krahas organeve te tjera te ngarkuara me ligj per administrimin e rezervave ujore, ndihmojne ne funksionimin e procesit te trajtimit te ujrave te ndotura dhe kontrollojne zbatimin e tij 2. Organet shteterore qendrore dhe vendore, secila ne linjen e vet, bashkepunojne me MM per; a) Percaktimin e teknikave, teknologjive dhe metodave me te mira te mundshme per trajtimin mjedisor te ujrave te ndotura, ne perputhje me llojin dhe natyren e tyre, b) Hartimin e planeve per trajtimin mjedisor te ujrave te ndotura ne menyre te integruar, si pjese e planeve te manaxhimit te pellgjeve ujembledhese perkates, c) Krijimin e kuadrit ligjor bashkekohor, per trajtimin e ujrave te ndotura dhe te perdorura, d) Persosjen e rrjetit institucional pergjegjes, e) Sigurimin dhe perdorimin e frytshem te mjeteve te nevojshme financiare g) Kontrollin e vazhdueshem te veprimtarive qe shkaktojne ndotje te ujrave si dhe subjkteve qe angazhohen ne pastrimin e tyre. 1.4.2. Parandalimi i ndotjes se ujrave dhe pakesimi i ujrave te ndotura Ne synimet e trajtimit mjedisor te ujrave te ndotuar bejne pjese; ulja e sasise se ujrave te ndotura qe gjenerohen nga veprimtarite prodhuese dhe shkalla e ndotjes se ketyre ujrave, nepermjet perdorimit te teknikave dhe teknologjive me te mira, shkurtimin e kohes se ekspozimit te tyre ne mjedis, trajtimin paraprak per te lehtesuar trajtimet e metejshme, si dhe pastrimin e tyre sa me prane burimit qe i formon ato. Me tej ne kete kapitull percaktohen detyrat e personave fizik dhe juridik qe ushtroje aktivitet te cilat shkarkojne ujra te ndotura, per te pakesuar volumin dhe ngarkesen e tyre ndotese.
15
Per plotesimin e detyrimeve perkatese subjektet ne cdo rast duhet te hartojne programe masash teknike, teknologjike dhe organizative, te cilat kontrollohen nga IM, organi qe ka licensuar veprimtarine e tyre si dhe nga organet e qeverisjes vendore. Personat fizik dhe juridik qe trajtojne ujrat e ndotura jane te detyruar te perdorin teknika te pershtatshme dhe ujrat e shkarkimit te plotesojne kerkesat e standardeve per kete qellim. Ata jane pergjegjes per demtimet e shkaktuara ne shendetin e njeriut dhe mjedisin rrethues. 1.4.3. Trajtimi i ujrave te ndotura sipas llojit Ne trajtimin e ujrave te ndotura sipas ketij kapitulli perfshihen ujrat e ndotura industriale, nga objekte te vecanta ose zona industriale dhe ujrat e ndotura urbane. Ketu, percaktohen detyrimet e subjekteve qe shkarkojne ujra te ndotura nga veprimtari industriale, per trajtimin paraprak te tyre dhe ate perfundimtar, ne perpudhje me specifikat dhe tipet e industrise . Ne zonat industriale ndertohen impiante pastrimi te ujrave te ndotura ne vartesi te kapaciteteve dhe specifikave qe kane perberjet e ujrave te ndotura ne zonen industriale. Trajtimi i ujrave te ndotura urbane konsiston ne pastrimin mjedisor paraprak i cili perfshin rrjetin e kanalizimeve ne zonat urbane dhe rurale, trajtimin e tyre te ndare nga shkarkimet e tjera te lengta, ndertimin dhe funksionimin e impiantit te trajtimit te tyre para shkarkimit ne ujerat siparfaqesore si dhe shkallen e trajtimit te tyre, e cila duhet te jete ne perputhje me vecorite e mjedisit prites. Ne normat e lejuara te shkarkimeve te lengeta perfshihen: Normat e lejuara per shkarkimet industriale Normat e lejuara per shkarkimet e zonave industriale Normat e lejuara per shkarkimet e nje procesi cfaredo Normat e lejuara per shkarkimet urbane 1.4.4 Leja mjedisore Leja mjedisore aplikohet per subjektet qe krijojne ujra te ndotura dhe per ato qe pastrojne ujrat e ndotura. Ne rastin e pare subjekti duhet nder te tjera te respektoje normat e shkarkimeve te lengta, mbajtjen e regjistrave, kryerjen e monitorimit dhe publikimin e rezultateve. Per subjektet qe pastrojne ujrat e ndotura kerkohet; percaktimi i vendit te ndertimit te impiantit te pastrimit sipas kerkesave dhe kushteve te caktuara, lloji i impiantit apo impianteve qe do te perdoren, mjedisi prites dhe regjimi i shkarkimit ne te, trajtimi mjedisor i llumrave qe rezultojne nga impianti i pastrimit, mbajtja e regjistrave, monitorimi dhe publikimi i rezultateve. 1.4.5. Monitorimi Te gjitha subjektet qe shkarkojne ujra te ndotura si dhe ato qe pastrojne ujrat e ndotura, organizojne monitorimin e veprimtarive te tyre, duke i mbuluar vete shpenzimet per kete qellim. Monitorimi i realizohet ne te gjitha fazat e trajtimit te ujrave te ndotura, perfshire edhe mjedisin prites. Monitorimi kryhet mbi bazen e nje programi te hartuar ne perputhje me kerkesat e PKM dhe eshte pjese e dokumentacionit per kerkimin e lejes mjedisore.
16
1.4.6. Kontrolli Per kontrollin e respektimit te rregullave dhe te kerkesave per trajtimin mjedisor te ujrave te ndotura si dhe te normave te shkarkimeve te lengta, sipas nenit 21 te ligjit, ngarkohet IM, Inspektoriat Sanitar Shteteror dhe Inspektoriatet Bashkiake. 1.4.7. Sanksionet Ne veprimet e ndaluara ne territorin e R.SH. perfshihen shkarkimet pertej normave te lejuara, trajtimi i ujrave nga persona te pa licnesuar, perdorimi i ujrave te ndotura per qellime te tjera, shkarkimi i tyre ne ujrat siperfaqesor,etj. Keto veprime si dhe mos kryerja e monitorimit, mungesa e regjistrave dhe mosdhenia dhe publikimi i informacionit, perbejne kundravajtje administrative per te cilat IM denon me gjoba nga 100.000 deri ne 1.000.000 leke. Kur shkeljet e ketij ligji perbejne veper penale sipas kapitullit Vepra penale kunder mjedisit te Kodit Penal, IM ben kallezimin per ndjekje penale. Ligji parashikon edhe te drejten e ankimit kunder vendimit te IM. 1.5 Ligji Per Mbrojtien e Ajrit nga Ndotja nr. 8897, dt. 16.5.2002 1.5.1 Indikatoret e cilesise se ajrit Normat per cilesine e ajrit sipas neni 5 miratohen nga KM, mbi bazen e propozimit te bera nga Ministrat e Mjedisit dhe te Shendetesise Neni 7 trajton industrite ekzistuese ne te cilat niveli i teknollogjise nuk lejon te zbatohen normat e shkarkimit sipas ketij ligji. Per keto industri Ministri i Mjedisit autorizon vendosjen e normave te perkoheshme. Normat e perkoheshme dhe menyrat per vendosjen e tyre, miratohen nga KM me propozim te Ministrit te Mjdisit Normat per shkarkimet nga burimet e levizeshme, miratohen me vendim te perbashket te Ministrave te Mjedist dhe te Transport-Telekomunikacionit 1.5.2. Detyrimet per mbrojtien e ajrit Ligji percakton detyrimet e personave fizik dhe juridik per mbrojtien e ajrit nga ndotesat e shkarkuar prej aktivitete qe zhvillohen ne territorin e Republikes se Shqiperise Detyrimi pefshin burimet stacionare dhe ato te levizeshme. Kontrolli mbi shkarkimet nga burimet e levizeshme, kryhet sipas rregullave te vendosura nga Ministria e Transportit dhe Telekomunikacionit. Importimi dhe tregtimi i karburanteve kryhet ne prputhje me krkesat cilsore te miratuara nga KM, mbi bazn e propozimit te bere nga Ministri i Mjedisit. 1.5.3. Sanksionet Kur shkeljet e krkesave te ketij ligji nuk perbejne veper penale, ato trajtohen si kundravajtie administrative. Per keto raste IM vendos gjoba qe varjojne nga 10,000 ne 1,000,000 lek. IM ka gjithashtu te drejten ligjore per te mbyllur ose pezulluar aktivitetin.
17
1.6. Ligji Per Substancat dhe Preparatet Kimik nr. 9108, dt. 17.7.2003 Ligji ka per qellim te rregulloje administrimin e substanceve dhe te preparative kimike per mbrojtien e shendetit te njerezve e te kafsheve, si dhe per mbrojtien e mjedist nga rreziqet qe mund te shkaktojne lendet e rrezikshme. 1.6.1. Klasifikimi i Substancave dhe Preparateve Kimike Sipas ketij ligji substancat dhe preparatet kimike klasifikohen ne Ekspolzive Oksiduese Ekstremisht te ndezeshme Shume te ndezeshme Te ndezeshme , me pike flakerimi 21-51OC Shume helmuese Te demshme per shendetin Korrozive Irrituese Sensibilizuese Kancerogjene Mutagjene Demtuese per riprodhim Te rrezikshme per mjedisin 1.6.2. Testimi i substanceve dhe preparateve kimike Neni 7, ne piken 1 percakton detyrimin e prodhuesit ose importuesit per verifimin ne se substance ose preparati, ka nje ose me shume veti te demshme, perpara se ai/ajo te hidhet ne treg. Klasifikimi i substances ose preparatit behet ne baze te nenit 5 te ketij ligji. Per testimin e vetive te substancave dhe te preparateve perdoren metoda qe plotesojne parimet e mbrojties se kafsheve eksperimentale dhe urdherin per ato e japin ministrat e linjes perkatese. Lidhur me procedurat per vleresimin e substancave dhe te preparateve te rrezikshem, menyrat e klasifikimit, ambalazhimit dhe te etiketimit,si dhe listat e substancave te rrezikshme, qe klasifikohen, percaktohen me vendim te KM. 1.6.3. Sistemi laboratoreve te kredituar Vetit e rrezikshme te substanceve dhe preparateve, sipa ketij ligji, testohen vetem nga persona juridik ose fizik, te autorizuar, te cilet jane te paisur me certifcate si laborator i akredituar per kete qellim Drejtoria e Pergjitheshme e Standardeve pais, kundrej pagese, personat juridik dhe fizik te autorizuar per kryerjen e veprimtarise tregtare, me certifikaten e laboratorit te akredituar, ne baze te nje aplikimi dhe me pas verifikon perputhjen me kerkesat qe percakton: Lista per aplikim (neni 8 pika 4) Programi qe siguron nje sistem cilesie, sipas parimeve te laboratorio te akredituar (neni 8 pika 5) Ministri i Mjedist, mbas verifikimeve te pershkruara ne kete ligj (neni 8, pikat 2 dhe 7), brenda 30 diteve jep certifikaten e pajtimit me laboratorin e akrdituar
18
Ne Buletini e Ministrise se Mjedist publikoht lista e personave te paisur me certifikat pajtimi me parimet e laboratorit te akredituar. 1.6.4. Detyrimi per regjistrim Subjektet prodhuese dhe importuese jane te detyruara te regjistrojne substancat hedhin ne treg edhe ne rstet kur kjo substance permbahet ne nje substance tjeter si shtese, perzierje ose papasterti, ose permbahet ne preparat, si nje nga perberesit e tij. 1.6.5. Aplikimi per rregjistrim Prodhuesi dhe importuesi, perpara hedhjes ne treg te substances apo preparatit qe rregjistrohet, paraqet ne ministrite e ngarkuara nga ky ligj, nje aplikim me shkrim i cili permban informacion edhe mbi substancat/preparatet, sasite, sigurimin teknik, etj. Keto te dhena, ne rast se plotesojne kushtet e pershkruara ne nenin 10, regjistrohen nga ministria perktese dhe brenda 60 diteve njofton aplikantin,. Ne rast se nuk ploteson kushtet, ministria e refuzon regjistrimin dhe brenda 30 diteve njofton per kete vendim aplikantin. Ministria e Mjedisit mban Regjistrin Kombetar per substancat dhe preparatet kimike. Te dhenat per kete regjister sigurohen nga ministrite e ngarkuara nga ky ligj, pervec te dhenave qe perbejne sekret tregtar. 1.6.6. Administrimi i substancave dhe preparateve te rrezikshme Sipas nenit 13 te ketij ligji, lidhur me vleresimin e rrezikut prej substancave te rrezikshme per shendetin e njeriut dhe mjedisin, ne piken percaktohet se lista e ketyre substancave miratohet nga KM. Procedurat qe lidhen me vleresimin e rrezikut per njeriun dhe mjedisn percaktohen me urdher te Ministrit te Shendetesise. 1.6.7. Importi dhe eksporti i substancave dhe preparateve te rrezikshme Importi dhe eksporti i substanceve te rrezikshme behet vetem me leje te ministrit percates. Neni 21 percakton detyrimin e importuesit dhe eksportuesit per ti kerkuar ministrit perkates, jo me pak se 60 dite perpara dates se kryerjes se importitit ose eksportit, miratimin e lejes per kete veprimtari. Pembajtia e aplikimit pe dhenjen e lejes, sipas pikes 1 te nenit 21, percaktohet me urdher te ministrit. 1.6.8. Regjistrimi per njoftim per substancat dhe preparatet e rrezikshem Ligji duke vleresuar rendesine e regjistrimit per administrimin e sigurt te substancave dhe preparatve te rrezikshem, ne nenin 22 thekson; Personat juridik dhe fizik, te autorizuar per kryerjen e veprimtarise tregtare, jane te detyruar qe per manaxhimin e substancave dhe te preparateve te klasifikuara sipas pikave 6 dhe 7 te nenit 5 te ketij ligji, te njoftojne ARM-ne perkatese te regjistroje hyrjet e ketyre substancave dhe sasin maksimale te ruajtur. Gjithashtu ata duhet ti dergojne kesaj agjensie, rregulloren e sigurimit teknik per keto substance. Ky detyrim vlen edhe per substancat e perdorura per kerkime shkencore dhe per zhvillim. 1.6.9. Sanksionet IM per shkelej qe siaps ketij ligji perbjne kuandravajtie administrative parashikon gjoba qe varjojne nga 500.000 10.000.000 leke. Gjobat vendosen:
19
1. Per veprimtari tregtare qe nuk jane ne perputhje me kete ligj. 2. Per personin fizik dhe juridik qe hedh ne treg nje substance te pa regjistruar dhe qe eshte e dtyrushme te regjistrohet. 3. Per prodhues ose importues qe nuk plotesojne kerkesat te cilat pershkruhen ne kete pike dhe ne nenet 8,15,16,17,21, te ketij ligji. 1.6.10. Dispozita kalimtare dhe te fundit Ne kete nen (27) percakohen afatet kohore qe duhet te respektohen per dispozitet e ketij ligji. Ato varjojne nga 1-2 vjet. 1.7. Ligji Per Mbrojtien e Mjedist Detar nga Ndotja dhe Demtimet nr. 8905 dt. 6.6.2002. Ligj ka pr qllim mbrojtjen e mjedisit detar t Republiks s Shqipris nga ndotjet e dmtimet, parandalimin dhe shmangien e tyre, t shkaktuara nga veprimtarit njerzore n det e n zonn bregdetare, t cilat prishin cilsin e ujit, dmtojn burimet e detit e t bregdetit, rrezikojn faunn dhe florn, krcnojn shndetin e njeriut, si dhe vshtirsojn zhvillimin normal t veprimtarive n kt mjedis. 1.7.1. Veprimtarit e ndaluara Sipas nenit 6 ; 1. N mjedisin detar ndalohet: a) hedhja e lndve dhe e mbetjeve t rrezikshme helmuese e plasse; b) hedhja e substancave dhe e lndve t prcaktuara n Aneksin I, q i bashklidhet ktij ligji; c) derdhja e hidrokarbureve dhe e ujrave t ndotura; ) hedhja e lndve dhe e materialeve t ngurta, t fardo natyre dhe lloji, me prjashtim t mjeteve e pajisjeve t peshkimit dhe t lndve e mjeteve t nevojshme pr ndrtimin e porteve, pontileve e konstruksioneve t tjera, sipas projekteve t miratuara nga Ministria e Mjedisit dhe n kushtet e prcaktuara prej saj; d) hedhja e mbeturinave dhe e do lloj lnde nga anijet, platformat, instalimet dhe nga bregdeti; dh) transportimi i lndve dhe i mbetjeve t rrezikshme; e) fundosja e anijeve, e ngarkesave dhe e mallrave t do lloji e tipi; ) fundosja dhe braktisja e do lloj instalimi, q ka shrbyer pr veprimtari t ndryshme; f) ndrtimi dhe vnia n funksionim e pajisjeve q lshojn rrezatim jonizues; g) djegia e lndve dhe e materialeve t do lloji; gj) hyrja n porte me ballaste t papastra e mjeteve detare t fardo lloji, tipi e tonazhi; 2. Mbeturinat e prcaktuara n Aneksin II, q i bashklidhet ktij ligji, mund t hidhen n det vetm me autorizim t Ministrit t Mjedisit. 1.7.2. Grumbullimi dhe largimi i mbeturinave Administrimit te mbeturinave i kushtohet nje kapitull i vecante ne ligj. Ne nenin 9 percaktohet se ne mjedisin detar grumbullimi dhe largimi i mbeturinave t krijuara nga veprimtarit e ndryshme dhe nga anijet q ndodhen ose lundrojn n t, bhen sipas krkesave t ktij ligji dhe t akteve n zbatim t tij.
20
Rregullat pr administrimin e mbeturinave n mjedisin detar prcaktohen me udhzim t prbashkt t Ministrit t Mjedisit, t Ministrit t Transportit dhe Telekomunikacioneve dhe Ministrit t Rregullimit t Territorit dhe Turizmit. Ne nenin qe pason renditen detyrat e mjeteve qe operojne ne mjedisn detar per instalimin ne keto mjete te paisjve per grumbullimin e mbeturinave dhe te shenojne ne proces-verbal oprecaionet e kryera per kete qellim. Largimi i mbeturinave dhe i hidrokarbureve t prdorura, q rrjedhin nga kryerja e veprimtarive n mjedisin detar, bhet nga persona fizik e juridik t specializuar pr pastrim, te paisur me leje mjedisore dhe qe perdorin teknollogjite me te mira te mundeshme per pastrim. Ne nenin 12, mbi dorezimin e mbeturinave thuhet: 1. Personat juridik e fizik, q ushtrojn veprimtari n mjedisin detar, dhe anijet para hyrjes n port, dorzojn mbeturinat dhe hidrokarburet e prdorura te subjekti pastrues i licencuar. 2. Para se t marr leje pr t hyr n portet e Republiks s Shqipris, kapiteni i anijes sht i detyruar t dorzoj n kapitenerin e portit deklaratn pr pastrimin e tankerave t anijes. 3. Kapiteneria e portit kontrollon anijen, pr t vrtetuar saktsin e deklarats s kapitenit dhe gjendjen e tankerave. 1.7.3. Njoftimi i ndotjes Neni 13 i ligjit ka te beje me detyrimin e cdo personi per te bere njoftimin ne kapitenarine e portit ose organin shteteror me te afert, per konstatimin e ndotjes se mjedisit detar. Kapiteni anijes, operatori i paltformes ose personi barazuar me ta sapo veren ndotje te mjedisit detar njofton kapitenarine e portit. Njoftimi duhet te permbaje: emrin dhe t dhna t tjera t njoftuesit; vendndodhjen e ndotjes; kohn e ndodhjes e t konstatimit prshkrimin e ndotjes; burimin dhe shkakun e ndotjes tipin dhe sasin e ndotsit; kushtet e motit e t detit.
Lidhur me sa me siper kapitenaria ben verifikimin e njofimit dhe ve ne dijeni Ministrine e Transportit dhe Telekomunikacionit, MM si dhe qeverisjen vendore, ne territorin ku ka ndodhur ndotja. 1.7.4. Pastrimi i ndotjes Ne nenin 14 percaktohet pergjegjesia dhe detyrimi i personit fizik ose juridik, q ka shkaktuar ndotjen e mjedisit detar, per pastrimin e zonn se ndotur, sjellien e saj n gjendjen e mparshme, si dhe t shprblimin e dmit. Kapiteni i anijes, operatori i platforms, si dhe personi i barazuar me ta n veprimtarit e tjera, n radh t par, jan t detyruar t marrin masat pr pastrimin e ndotjes q kan shkaktuar.
21
1.7.5. Ndotja nga anijet ushtarake 1. Kur mjedisi detar sht ndotur nga anije ose instalime ushtarake, IM njofton Ministrin e Mbrojtjes, e cila merr masa pr pastrimin e zons s ndotur. 2. Kur ndotja shkaktohet nga anijet ushtarake t huaja, t cilat ndodhen, kalojn ose marrin pjes n strvitje q zhvillohen n mjedisin detar, bhet njoftim n rrug diplomatike, ku paraqiten edhe krkesat pr pastrimin e ndotjes e pr shprblimin e dmeve. 1.7.6. Sanksionet Ndaj subjektit q ushtron veprimtari t ndaluara nga neni 6 i ktij ligji, kur kto veprimtari prbjn vepr penale, IM bn kallzimin pr ndjekje penale. Kur shkelja prbn kundrvajtje administrative, IM vendos ndalimin e menjhershm t veprimtaris dhe sekuestrimin e mjeteve e t pajisjeve me t cilat sht shkaktuar ndotja. Gjobat varjojne nga 10.000 1.000.000 leke dhe pezullim apo mbyllj te aktivitetit ne vartesi te kategorise se kundravajties dhe niveli te demtimit te mjedisit detar. Ne vazhdim te sanksioneve, nen 19 percakton veprimtari te tjera te ndaluara, te cilat kur nuk perbejne kundravajtie penale, perbejne kaundravajtie adminsitratiev dhe denohen me gjobe nga 100.000 1.000.000 leke, pezullim ose mbyllje te aktivitetit
1.8. Ligji per mbrojtjen e liqeneve nderkufitare nr. 9103, dt. 10.07.2003 Ky ligj synon mbrojtjen e gjendjes natyrore t liqeneve ndrkufitare, garantimin e kushteve t prshtatshme pr zhvillimin e jets dhe t ekosistemeve n to, duke nxitur zhvillimin e veprimtarive t dobishme, n prputhje me krkesat e parimit t zhvillimit t qndrueshm dhe duke ndaluar veprimtarit q i rrezikojn keto ekosisteme. Ne kapitullin qe trajton mbrojtien e liqneve nderkufitare,ne nenin 4 te tij, theksohet se per mbrojtien e gjendjes natyrore t liqeneve ndrkufitare veprojn t gjitha aktet ligjore e nnligjore, q mbrojn mjedisin n Republikn e Shqipris, si dhe konventat, protokollet, marrveshjet ndrkombtare n t cilat Republika e Shqipris sht pal. Per mbrojtien e liqeneve nderkufitare jane te detyruar te zbatojne dispozitate ketij ligji; personat fizik e juridik, publik dhe privat, vendas ose t huaj, q shfrytzojn pasurit ujore, natyrore dhe biologjike t liqenit e t pellgut ujmbledhs ose ushtrojn veprimtari t ndryshme n to; personat fizik e juridik, publik dhe privat, vendas ose t huaj, veprimtarit e t cilve jan t vendosura n pellgun ujmbledhs dhe q me veprimtarin e tyre mund tu shkaktojn dmtime liqeneve. 1.8.1. Detyrat e organeve shteterore Sipas nenit 5, ngarkohet Ministria e Mjedisit qe n bashkpunim me organet shtetrore prkatse, qendrore e vendore dhe me autoritetet e ujit, secili n linjn e vet, organizojn punn pr mbrojtjen mjedisore t liqeneve ndrkufitare, kontrollojn zbatimin e krkesave t ktij ligji dhe marrin pjes: a) n hartimin dhe zbatimin e planeve t menaxhimit t liqeneve ndrkufitare; b) n hartimin dhe zbatimin e programeve t veanta t monitorimit; c) n hartimin dhe zbatimin e planeve vendore pr rehabilitimin e pjesve t ndotura e t dmtuara t liqeneve ndrkufitare;
22
) n krijimin e kuadrit ligjor, bashkkohor, pr administrimin dhe mbrojtjen mjedisore t tyre; d) n sigurimin dhe prdorimin e frytshm t mjeteve t nevojshme financiare; dh) n kontrollin e vazhdueshm pr t siguruar ruajtjen e gjendjes natyrore t liqeneve ndrkufitare dhe t fauns e flors s tyre. 1.8.2. Administrata e liqeneve Per sejcilin liqen nderkufitar,me qellim administrimin dhe mbrojtjen mjedisore t tyre si zona t mbrojtura, krijohet Administrata e Liqenit, ne vartesi te qarkut perkates. Nder te tjera ajo harton rregulloret e veanta, t nevojshme pr administrimin dhe mbrojtjen e pellgut ujmbledhs dhe ia i paraqet ato pr miratim kshillit t qarkut prkats. Prbrja, funksionet, prgjegjsit dhe detyrat e administrats s liqenit prcaktohen me vendim t Kshillit t Ministrave, me propozim t prbashkt t Ministrit t Mjedisit, Ministrit t Bujqsis dhe Ushqimit, Ministrit t Rregullimit t Territorit dhe Turizmit dhe Ministrit t Pushtetit Vendor dhe Decentralizimit. N mbledhjet e organeve t qeverisjes vendore, ku trajtohen probleme dhe merren vendime pr liqenet dhe pellgjet e tyre ujmbledhse marrin pjese edhe prfaqsuesit e komunitetit t biznesit t pellgut ujmbledhs dhe organizatat jofitimprurse mjedisore. 1.8.3. Veprime te ndaluara Per mbrojtien dhe zhvillimin e qendrueshem, ligji parashikon nje kategori veprimtarish qe ndalohet te zhvillohen ne liqenet nderkufitare dhe pellgjet ujembledhes respekive: 1.N liqenet ndrkufitare dhe pellgjet e tyre ujmbledhse jan t ndaluara: a) hedhjet ose depozitimet e lndve dhe t mbetjeve t rrezikshme; b) shkarkimet e ujrave t ndotura e t patrajtuara urbane, industriale, bujqsore dhe t do veprimtarie njerzore; c) depozitimet dhe hedhjet e mbetjeve t do lloji; ) ndrtimi e funksionimi pran tyre i venddepozitimeve t mbetjeve dhe i dambave t minierave e degve t industris prpunuese; d) betonimet n breg, q ndrpresin komunikimet e shumfishta ndrmjet ujit dhe toks; dh) ndrtimi i godinave, i instalimeve dhe i do formacioni inxhinierik n breg dhe brenda zons s ndaluar pr ndrtime; e) marrja e rrs, e zhavorreve dhe e do materiali tjetr t brigjeve dhe t cektinave t liqeneve, si prcaktohet n ligjin nr.8093, dat 21.3.1996 "Pr rezervat ujore", i ndryshuar; ) elja e guroreve, ndrtimi i furrave t glqeres, instalimi i impianteve t asfaltobetonit pran zonave urbane dhe n vende q dmtojn peizazhin e zons; f) shfrytzimi i ujit t liqeneve pa leje dhe jasht kushteve t vna n licenc; g) prerja e pakontrolluar e pemve dhe e pyjeve; gj) shfrytzimi pa kriter i kullotave dhe djegia e tyre; h) ushtrimi i peshkimit dhe i gjuetis jasht sezoneve e kalendarve prkats dhe me metoda, mnyra dhe mjete t ndaluara me ligj; i) mbledhja e bimve mjeksore, tarnifere dhe eterovajore me mnyra, metoda e n periudha t ndaluara; j) mbledhja e krmijve, bretkosave, breshkave e reptilve me mnyra, metoda dhe n periudha t ndaluara; k) kapja, pr qllime tregtimi, e peshqve, e kafshve dhe e shpendve t rrall dhe t rrezikuar;
23
l) futja n liqen dhe n zonn ujmbledhse e gjallesave (peshq, kafsh, shpend, bim) t popullatave jovendase. 2. Kshilli i Ministrave, me propozimin e Ministrit t Mjedisit, miraton ndalimin e ushtrimit t veprimeve t tjera n liqenet ndrkufitare, t cilat diktohen n t ardhmen nga praktika. 1.8.4. Sanksionet Per zbatimin me rigorozitet te ligjit parashikohen edhe nje numur sanksionesh per shkelje te cilat, ne rastin e veprave penale, IM dhe Administrata e Liqenit bejne kallzim per ndjekje penale. Shkeljeve te cilat ne pergjithesi jane permbledheur ne nenin 14 te ketij ligji, ne nenin 22, ju shtohen edhe disa veprimtari te tjera te cilat kur nuk perbejene veper penale trajtohen si kundravajtie administrative si ushtrimi i veprimtarive pa leje mjedisore, shkarkimi ne ujrat e liqenit i mbetejeve ne cfardo gjendje fizike, qe shkaktojne ndotje ose demtim te biodiversitetit, mos kryerja e monitorimit, mos publikimi i te dhenave, etj. Ne nenin 22 percaktohen edhe gjobat per kundravajtiet administrative te cilat varjojne nga 100.000 1.000.000 leke, ne vartesi te shkeljes, te listuara ne germat me siper. Krahas gjobes IM mund te vendose edhe per mbylljen e perkoheshme ose te perhereshme te subjektit qe ka shkelur ligjin, bazuar ne shkallen e ndotjes ose demtimit te shkaktuar.
1.9. Ligji Per Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore, nr. 8652 dt. 31/07/2000 Ky ligj rregullon organizimin dhe funksionimin e njesive te qeverisjes vendore, si dhe percakton funksionet, kompetencat, te drejtat dhe detyrat e tyre dhe te organeve perkatese. Ne gamen e funksioneve dhe kompetencave qe percakton ky ligj per qeverisjen vendore ne fusha te ndryshme te veprimtarise ekonomiko-sociale si ne infrastrukture, sherbimet me karakter kulturore, ekonomik dhe sportive, zhvillimit ekonomik, rendit dhe mbrojtjes civile, disa prej tyre, jane te lidhura drejtpersedrejti apo terthorazi me mbrojtjen e mjedisit. Nder keto funksione do te veconim: Funksionimin e sistemit te kanalizimeve te ujrave te bardha dhe te ujrave te zeza Ndertimni, rehabilitimin dhe mirembajjien e rrugeve me karakter vendor , trotuareve dhe shesheve publike Administrimin e parqeve, lulishteve dhe zonave te gjelberuara publike Grumbullimin, largimin dhe perpunimin e mbeturinave Planifikimin urba , menaxhimin e tokes dhe strehimin, sipas menyres se percaktuar me ligj Pergatitjen e programeve te zhvillimit ekonomik vendor Ruajtjen dhe zhvillimin e pyjeve, kullotave dhe burimeve natyrore me karakter vendor Ne funksionet e perbashketa te qeverisjes vendore me pushtetin qendror, krahas arsimit, shendetsise, kujdesit social, rendit dhe mbrojtjes civile, perfshihet dhe mbrojtja e mjedisit (neni 11 pika 3d).
24
1.10. Vendimi i Keshillit te Ministrave (KM) Per Monitorimin e Mjedisit ne Republiken e Shqiperise (MMRSH), nr. 103 dt. 31.03.2002. Ne zbatim te LMM, vendimi per MMRSH, percakton treguesit qe duhet te monitorohen dhe institucionet pergjegjse qe duhet te kryejne monitorimin e mjedisit ne RSH. 1.10.1 Treguesit mjedisor te gjendjes se mjedisit Kapitulli permban treguesit per ajrin, ujrat sipefaqesor dhe nentokesore, ujrat e ndotura, biodiversitetin dhe token, perfshire ujrat qe perdoren per vaditje. 1.10.2 Treguesit mjedisor te ndikimit ne mjedis Kapitulli permban treguesit per ajrin, ujrat sipefaqesore dhe ato nentokesore, biodiversitetin, token dhe ujrat per vaditje. 1.10.3. Treguesit mjedisor te trysnise ne mjedis Ne kete kapitull jane renditur treguesit per ndryshimet klimatike, ajrin urban, hedhurinat e ngurta urbane, shkarkimet e lengta urbane, mbetjet e ngurta industriale dhe inertet, shkarkimet industriale te lengeta. Ne vazhdim te ketij kapitulli jane perfshire edhe sasia vjetore e kimikateve te rrezikshme te importuara, sasia e plehrave kimike dhe kimikateve qe perdoren ne bujqesi dhe ujrat nentokesore. 1.10.4. Programi Kombetar i Monitorimit te Mjedisit (PKM) Kapitulli percakton permbajtjen e PKM. Ne mbeshtetje te ketij programi hartohet ne bashkepunim me Institutin e Statistikave, sistemi i treguesve dhe modulareve statistikore, qe do te paraqesin ne MM, te gjitha institucionet dhe personat fizik dhe juridik zbatues. 1.10.5. Zbatimi i PKM Ne kete kapitull percaktohen detyrat e organeve qendrore, institucioneve dhe personave juridik dhe fizik ne kuadrin e PKM. Institucionet zbatuese te PKM i dorezojne te dhenat e monitorimit ne MM, te pakten nje here ne 3-muaj. Personat fizik dhe juridik i dorezojne te dhenat e monitorimit prane ARM-ve te pakten 4 here ne vit. Institucionet qenderore te perfshira ne PKM, dorezojne prane MM, raportet vjetore per gjendjen e mjedisit. MM sipas ketij vendimi kryen inventarizimin e burimeve te ndotjes, karakteristikat e tyre dhe shpendarjen sektoriale. Mbi bazen e PKM, MM pergatit dhe boton cdo 2 vjet Raportin mbi Gjendjen e Mjedisit, i cili miratohet nga KM. 1.10.6. Te ndryshme dhe perfundimtare Shpenzimet e monitorimit perballohen nga personat juridik dhe fizik te pajisur me leje mjedisore, per veprimtarite qe kryejne. Per impiantet dhe institucionet ne pronesi publike keto shpenzime perballohen nga buxheti i ministrive perkatese.
25
2. DETYRAT E INSPEKTORIATIT TE MJEDISIT (IM) Ne legjislacionin mjedisor jane percaktuar detyrat e IM. Ne shume raste kryerjen e detyrave qe percakton ligji, IM e realizon ne bashkepunim me inspektoriatet e ministrive respektive dhe me autoritet perkatese te qeverisjes vendore. 2.1. Ligji per Mbrojtjen e Mjedisit 2.1.1 Kontrolli mjedisor Kontrolli per gjendjen e mejdisit eshte detyre e IM e punonjesve te caktuar nga MM dhe ARM-ve. Per gjendjen e perberesve te vecante te mjedisit ushtrojne kontroll edhe nje numer institucione te tjera ne vartesi te minsitrive te linjes si; Policia Pyjore, Policia e Ndertimit, Inspektoriati Sanitar Shteteror, Inspektoriati i Mbrojtjes se Bimeve, Inspektoriati Peshkimit, Inspektoriat i Hidrokarbureve, Inspektoriat Zoovetrinar, inspektoriatet dhe organet e qeverisjes vendore. Bashkrendimi i punes se IM me organet e tjera rregullohet me udhezime te perbashketa te ministrave perkates. Parametrat, objektet, planet dhe menyrat e ushtrimit te kontrollit, pergatiten nga IM dhe ARM-t dhe miratohen nga Kryeinspektori i IM, sipas udhezimit te miratuar nga MM. Inspektoret e mjedisit per qellime inspektimi dhe marrje mostrash jane te autorizuar te hyjne ne te gjitha vendet dhe mjediset, objekte te kontrollit. Bazuar ne rezultatet e kontrollit, IM vendos mbylljen, nderprerjen e plote ose te pjesshme te veprimtarise, dukem caktuar dhe detyrat per normalizimin e gjendjes. Ligji ne baze te nenit 70 sanksionohet krijimi i IM prane MM: 2. Prane Ministrise se Mjedisit funksionon IM, si organ i specializuar kontrolli per mjedisin. 3. IM perbehet nga Kryeinspektori, nga inspektoret ne Ministrine e Mjedisit dhe nga inspektoret e ARM-ve. Inspektoret ne Ministrine e Mjedisit e ushtrojne veprimtarine kontrolluese ne te gjithe territorin e Republikes se Shqiperise, ndersa inspektoret e agjensive rajonale te mjedisit veprojne brenda territorit te qarkut. 4. Veprimtaria e IM drejtohet nga Kryeinspektoi i Mjedisit, i cili emerohet nga Ministri i Mjedisit. 5. Me propozimin e Kryeinspektorit, Ministri i Mjedisit percakton kriteret per emerimin e inspektoreve. 6. Kryeinspektori emeron dhe shkarkon inpektoret. 7. Per veshtiresite e detyres, inspektoret marrin si shperblim mbi page nje perqindje te gjobave qe vjelin, e cila miratohet me vendim te Keshillit te Ministrave, me propozimin e Ministrit te Mjedisit dhe te Ministrit te Financave. Ne vijim, ne nenin 71, percaktohen detyrat e IM: 1. Inspektorati i Mjedisit: a) ushtron kontroll te vazhdueshem mbi mjedisin dhe ndaj veprimtarive ndotese, per te siguruar mbrojtjen e mjedisit nepermjet zbatimit te legjislacionit mjedisor dhe kerkesave
26
b)
c)
d) e) f) g) h) i)
te vena ne lejen dhe ne deklaraten mjedisore. Kontrollet kryhen nga grupe inspektoresh ose nga nje inspektor i vetem; kerkon pjesemarrjen e organeve te qeverisjes vendore, te perfaqesuesve te bashkise, te organizatave jofitimprurese mjedisore dhe te mediave ne kontrollet mbi veprimtarite ndotese; krijon dosjen mjedisore per cdo veprimtari te pajisur me leje mjedisore. Rregullat e hollesishme per formen, permbajtjen, administrimin e dosjes mjedisore, percaktohen nga Ministri i Mjedisit; ndihmon personat fizike e juridike per te realizuar vetemonitorimin, verifikimin dhe zbatimin e sistemeve te integruara te administrimit dhe kontrollon zbatimin e tyre; urdheron masa te detyrueshme per zbatim per permiresimin e gjendjes se mjedisit, per pakesimin e ndotjes dhe te demtimit te mjedisit; ve ne dijeni rregullisht pushtetin vendor per gjendjen e mjedisit, per veprimtarite, projektet dhe instalimet e miratuara, sipas kerkesave te ketij ligje; kontrollon regjistrat e ndotesve, rregulloret e brendshme, teknike e teknologjike, dhe dokumentet e tjera qe lidhen me veprimtarine dhe rrezikun e ndotjes; vendos sanksione, sipas ketij ligji dhe akteve te tjera ligjore qe mbrojne perberes te vecante te mjedisit; ben publike rezultatet per cdo kontroll te ushtruar. 2. Veprimtaria kontrolluese e IM pasqyrohet ne dokumente standarte te miratuara nga Ministria e Mjedisit. 3. Rregullat e hollesishme per funksionimin e IM percaktohen nga Ministri i Mjedisit.
Lidhur me detyrat e institucioneve qendrore per mjedisin ligji ne nenin 74, percakton detyrat e meposhtme: a. Te integroje mbrojtjen e mjedisit ne polikat e stategjite sektoriale, duke marre, perpara miratimit te tyre, edhe mendimin e Ministrise se Mjedisit; b. Te bashkepunojne me Ministrine e Mjedisit per hartimin dhe zbatimin e kuadrit ligjor mjedisor, per futjen e teknologjive te pastra dhe me te mira te mundshme, per hartimin dhe zbatimin e strategjise se mjedisit e planit perkates se veprimit, per rehabilitimin e zonave te ndotura dhe te demtuara dhe per shkembimin e te dhenave per gjendjen e mjedisit; c. Te publikojne te dhenat qe kane per mjedisin; d. Te bashkepunojne me organet e qeverisjes vendore per zgjidhjen e problemeve te mjedisit; e. Te organizojne zbatimin e programit kombetar te monitorimit te mjedisit per personat juridike ne varesi te tyre. 2.2. Ligji per Administrimin Mjedisor te Mbetjeve te Ngurta (LAMMN) 2.2.1. Kontrolli Per kontrollin ndaj veprimtarive qe lidhen me administrimin e mbetjeve te ngurta, neni 31 i LAMMN, percakton detyrat e IM lidhur me pesonat fizike dhe juridike qe zoterojne mbetje: 1. Ndaj veprimtaris s zotruesve t mbetjeve ushtrojn kontrolle IM, organi q ka licencuar veprimtarin, Inspektorati Sanitar Shtetror dhe inspektorati bashkiak. 2. Inspektorati Bashkiak dhe Inspektorati Sanitar Shtetror kontrollojn zbatimin e rregullave dhe t krkesave pr krijimin, grumbullimin, ruajtjen, transportimin, prpunimin dhe asgjsimin e mbetjeve urbane, t mbetjeve t ndrtimit dhe t mbetjeve t vllimshme.
27
3. IM kontrollon zbatimin e rregullave dhe t krkesave pr trajtimin dhe administrimin e mbetjeve dhe kushtet e vendosura n lejen mjedisore pr: a) krijimin, grumbullimin, ruajtjen, lvizjen dhe prpunimin e mbetjeve t tjera nga ato t prmendura n pikn 2 t ktij neni; b) funksionimin e impianteve dhe t instalimeve t prpunimit dhe t asgjsimit t mbetjeve; c) transportin dhe lvizjen e mbetjeve brenda proceseve t administrimit t tyre; ) kryerjen e monitorimit t mbetjeve nga zotruesit e tyre; d) mbajtjen e regjistrave t veant pr mbetjet; dh) zbatimin e programeve vetiake t masave teknike, teknologjike e organizative. 2.3. Ligji per Trajtimin Mjedisor te Ujrave te Ndotura (LTMUN) 2.3.1. Detyrat e organeve shteterore 1. MM, ARM-t, IM, krahas organeve te ngarkuar me ligj per administrimin e rezervave ujore, ndihmojne funksionimin e procesit te trajtimit mjedisor te ujrave te ndotura dhe kontrollojne zbatimin e tij ne te gjitha nivelet 2. Organet shteterore qendrore dhe vendore, secili ne linjen e vete, bashkepunojne me MM per: a) Percaktimin e teknikave, teknologjive dhe metodave me te mira te mundeshme per trajtimin mjedisor te ujrave te ndotura ne menyre te integruar, ne perputhje me llojin dhe natyren e tyre b) Hartimin e planeve per trajtimin mjedisor te ujrave te ndotura, ne menyre te integruar, si pjese e planeve te manaxhimit te baseneve ujembledhes perkates c) Krijimin i kuadrit ligjor bashkekohor, per trajtimin mjedisor te ujrave te ndotura d) Persosjen e rrjetit institucional pergjegjes e) Sigurimin dhe perdorimi i frutshem i mjeteve te nevojshme financiare e) Kontrollin e vazhdueshem te veprimtarive qe shkaktojne ndotje te ujerave, si dhe te subjekteve qe angazhohen ne trajtimin dhe pastrimin e tyre 2.3.2. Trajtimi i ujrave te ndotura sipas llojit Ne kete kapitull lidhur me trajtimin e ujrave te ndotura urbane ne zonat me pak te ndjeshme ne rastet kur trajtim paresor nuk rezulton i mjaftueshem thuhet: Nese IM veren se ka dhe vazhdon te kete ndikime negative ne mjedisin prites, urdheron trajtimin dytesor te shkarkimeve te lengta urbane. Per rehabilitimin e mjedisit prites, ne nenin 17 thuhet: Kur IM vern tejkalim te normave te lejuara te shkarkimeve te lengeta ne mjedisin prites, urdheron nderprerjen e shkarkimeve te metejshme, deri ne rehabilitimin e mjedisit te ndotur dhe respektimin e normave. 2.3.3. Kontrolli Ky kapitull perbehet nga nene qe lidhen me kontrollin nga ana e IM: 1. IM, organi q ka lincencuar veprimtarin, inspektorati sanitar dhe inspektorati bashkiak ushtrojn kontrolle pr respektimin e normave t shkarkimeve t lngta. 2. IM, kontrollon zbatimin e rregullave dhe t krkesave pr trajtimin mjedisor t ujrave t ndotura dhe kushtet e vendosura n lejen mjedisore.
28
2.4. Ligji per mbrojtien e liqeneve nderkufitare 2.4.1. Kontrolli Detyrat e IM ne zbatim te keteij ligji percaktohen ne pikat 3 dhe 4 te nenit 21 3. Kontrolli ushtrohet nga Autoriteti i Ujit, nga Adiminstrata e Liqenit, nga IM, ne bashkepunim me Inspektoriatin e Peshkimit, me Policine e Sherbimit Pyjor dhe Policine Bashkiake, si dhe nga organet qe kane licensuar veprimtarit te cilat ushtrojne kompetencat sipas ligjeve, qe i kane krijuar keto organe. 4. Brenda pese diteve nga perfundimi i kontrollit, IM publikon rezultatet e kontrollit dhe masat qe kane marre per permiresimin e gjendjes. 2.5. Ligji per mbrojtien e mjedisit detar nga ndotja dhe demtimi 2.5.1. Autoriteti i kontrollit Ne baze te nenit 7 te ligjit; Kontrolli i mjedisit detar dhe i veprimtarive q zhvillohen n t ushtrohet drejtprdrejt nga IM, nga kapitenerit e porteve, nga organet shtetrore q kan licencuar veprimtarit, si dhe nga organe t tjera t prcaktuara me ligj. 2.5.2. Objekti i kontrollit 1.Kontrolli i IM sht i prhershm dhe i vazhdueshm. Ai ushtrohet pr gjendjen e cilsit e mjedisit detar, pr elementet e faktort natyror e njerzor t tij, pr t vzhguar e regjistruar ndryshimet e tyre. 2.IM kontrollon ndikimet e veprimtarive n mjedisin detar, si i zbatojn ato krkesat e legjislacionit mjedisor dhe kushtet e vna n lejen mjedisore. 3.Pr kryerjen e detyrave t tij, IM bashkrendon punn me kapitenerit e porteve, me Inspektoratin e Peshkimit, me Policin e Shtetit, si dhe me Rojat Bregdetare t Republiks s Shqipris. 2.5.3. Ndotja nga anijet ushtarake Nje nen te vecante, nenin 16, trajton detyrat e IM ne rastet e ndotjes se mjedist detar nga anije ose instalime ushtarake 1. Kur mjedisi detar sht ndotur nga anije ose instalime ushtarake, Inspektorati i Mjedisit njofton Ministrin e Mbrojtjes, e cila merr masa pr pastrimin e zons s ndotur. 2. Kur ndotja shkaktohet nga anijet ushtarake t huaja, t cilat ndodhen, kalojn ose marrin pjes n strvitje q zhvillohen n mjedisin detar, bhet njoftim n rrug diplomatike, ku paraqiten edhe krkesat pr pastrimin e ndotjes e pr shprblimin e dmeve. 2.5.4. Kryerja e veprimeve te ndaluara 1. Ndaj subjektit q ushtron veprimtari t ndaluara nga neni 6 i ktij ligji, kur kto veprimtari prbjn vepr penale, Inspektorati i Mjedisit bn kallzimin pr ndjekje penale. 2. Kur shkelja prbn kundrvajtje administrative, Inspektorati i Mjedisit vendos ndalimin e menjhershm t veprimtaris dhe sekuestrimin e mjeteve e t pajisjeve me t cilat sht shkaktuar ndotja; ndotja e vogl e prcaktuar n nenin 2 nnpika 3.2 gjobitet nga 10 mij deri n 100 mij lek; ndotja e madhe e prcaktuar n nenin 2 nnpika 3.1 gjobitet nga 500 mij deri n 1 milion lek; hedhjet n det nga bregdeti gjobiten nga 100 mij deri n 500 mij lek; hedhjet n det t lndve t rrezikshme, t prcaktuara n nenin 6, gjobiten nga 500 mij
29
deri n 1 milion lek; ujrat e ndotura t prcaktuara n nenin 2 pika 8 gjobiten nga 100 mij deri n 500 mij lek. 2.5.5. Veprime te tjera te ndaluara 1.N kuptim t ktij ligji, kur nuk prbjn kundrvajtje penale, prbjn kundrvajtje administrative dhe dnohen si m posht: a) me gjob nga 100 mij deri n 1 milion lek dhe pezullimin e veprimtaris deri n 3 muaj, koh brenda s cils subjekti duhet t pajiset me leje mjedisore, kur ushtron n mjedisin detar veprimtari pa lejen mjedisore; b) me gjob nga 100 mij deri n 1 milion lek, n varsi nga llojet dhe prmasat e ndotjes dhe detyrimin pr pastrimin e zons s ndotur dhe sjelljen e saj n gjendjen e mparshme, si dhe pezullimin e prkohshm t veprimtaris, pr aq koh sa subjekti t marr t gjitha masat pr t eliminuar ndotjen, kur veprimtaria e subjektit ndot ose dmton mjedisin detar; c) pezullohet nga IM pr nj muaj, koh brenda s cils subjekti duhet t plotsoj krkesat, kur veprimtaria e pajisur me leje mjedisore, nuk prmbush krkesat e nenit 10 t ktij ligji; ) me gjob nga 100 mij deri n 1 milion lek, n varsi nga lloji dhe prmasat e ndotjes mosnjoftimi i ndotjes nga kapiteni i anijes, operatori i platforms, si dhe personi i barazuar me ta n veprimtarit e tjera, 2. Organi q vendos gjobn dhe bn ekzekutimin e saj, si dhe pezullimin ose ndrprerjen e veprimtaris, sipas ktij neni, sht IM. 3. Kur kto shkelje prbjn vepr penale, IM bn kallzimin pr ndjekje penale. 2.6. Ligji per substancat dhe preparatet kimike 2.6.1. Inspektoriati Shteteror i Mjedisit IM ka keto detyra dhe pergjegjesi a) mbikeqyr zbatimin e rregullave juridike dhe udhezimeve te Ministrit te Mjedisit e te zyrave te tjera administrativene fushen e mbrojties se mjedisit, gjate manaxhimit te substancave dhe preparateve te rrezikshme, nga persona juridik ose fizik, te autorizuar per kryerjen e veprimtarise tregtare; b)percakton kushtet per shmangien e mangesive ne manaxhin e substancave dhe preparateve te rrezikshem gjate punes inspektuese; c) vendos gjoba per personat juridik ose fizik, ne raste shkeljesh te detyrimeve ne fushen e mbrojties se mjedisit, gjate manaxhimit te subsytancave dhe te preparateve te rrezikshem c) i propozon ministrise perkates nderprerjen e veprimtarise te personit te autorizuar, maksimumi per 30 dite, ne qofte se ai nuk permbush kushtet e autorizimit. Ne se nuk respekton kushtet, ne baze te se ciles eshte leshuar autorizimi, propozon heqien e tij; d) i sugjeron Ministrit te Mjedisit kryerjen e inspektimit te larte shteteror, ne fushen e mbrojties se mjedist, per manaxhimin e substancave dhe preparateve te rrezikshme; dh) bashkepunon me autoritet doganore dhe ju siguron atyre asistencen me spcialiste; e) ngarkon inspektoret per kryerjen e detyres inspektuese. Gjate kryerjes se detyres inspektoret vertetojne identitetin e tyre me ane te dokumentit te inspektorit ne Inspektoriatin Shteteror te Mjedisit. 2.6.2 Inspektoriati Sanitar Shteteror Inspektoriati Sanitar Shteteror ka keto detyra dhe pergjegjesi. a) kontrollon zbatimin e rregullave juridike dhe te vendimeve ne fushen e mbrojtjes se jetes dhe te shendetit te njeriut gjate menaxhimit te substancave dhe te preparateve te rrezikeshme,
30
si dhe permbushjen e detyrimeve te percaktuara per regjistrimin e substancave nga personat juridike ose fizike. b) kerkon nga personat juridike ose fizike, te autorizuar per kryerjen e veprimtarise tregetare, ndreqjen e parregullsive ne fushen e menaxhimit te substancave dhe te preparateve, me veti te rrezikeshme per jeten dhe shendetin e njeriut, ne perputhje me detyrimet e percaktuara per regjistrimin e substancave, si dhe percakton afatin e fundit te rregullimeve. c) vendos gjobat per personat juridike ose fizike, te autorizuar per kryerjen e veprimtarise tregetare, c) jep mendim per leshimin e autorizimit per menaxhimin e substancave te klasifikuara sipas pikave 6, 7,8,9,10,13 dhe 14 te nenit 5 te ketij ligji. d) bashkepunon me Inspektoriatin Shteteror te Mjedisit dhe me autoritetet doganore, si dhe u siguron atyre asistence me specialiste. 2.7. Ligji per mbrojtien e liqeneve nderkufitare 2.7.1.Kontrolli Neni 21 ne funksion te zbatimit te krkesave t ktij ligji dhe t akteve nnligjore n zbatim t tij, sanksionon kontrollin e vazhdueshm e t prhershm mjedisor te liqeneve ndrkufitare, brigjeve te tyre, zonave ujmbledhse, si dhe veprimtarive q ushtrohen n to. Per kete qellim, veprimtarit ekonomike, tregtare, turistike, shoqrore, sportive, q ushtrohen n liqene, n brigjet e tyre e n zonat ujmbledhse, kontrollohen n mnyr t prgjithshme, pr t hetuar ndikimet negative n mjedis dhe n mnyr t posame pr t vlersuar respektimin e krkesave q u jan fiksuar n lejet mjedisore e n licencat prkatse, t marra sipas legjislacionit n fuqi. Institucionet pergjegjese per kontrollin sipas ketij ligji jane; Autoriteti i Ujit, Administrata e Liqenit, IM, te cilat e kryejne kete detyr ne bashkpunim me Inspektoratin e Peshkimit, me Policin e Ndrtimit, me Policin e Shrbimit Pyjor dhe me Policin Bashkiake dhe me organet q kan licencuar veprimtarit, t cilt ushtrojn kompetenca sipas ligjeve, q i kan krijuar kto organe. Rezultatet e kontrollit dhe masat e marr pr prmirsimin e gjendjes publikohen nga IM benda 5 ditve nga prfundimi i kontrollit.
31
3. DETYRAT E AGJENSIVE RAJONALE TE MJEDISIT 3.1.Ligji Per mbrojtjen e Mjedisit Neni 64 lidhur me rrjetin institucional per mbrojtjen e mjedisit shprehet: Teresia e organeve te specializuara, te ngarkuara me ligj per mbrojtjen e mjedisit ne Republiken e Shqiperise, perfaqeson rrjetin institucional mjedisor shqiptar. Rrjeti institucional mjedisor perbehet nga Ministria e Mjedisit, nga Agjensite Rajonale te Mjedisit, nga Inspektorati i Mjedisit, nga organizmat mjedisore, ne perberje te organeve qendrore e vendore dhe nga organizimat nderministrore, te miratuar nga Keshilli i Ministrave per te ndjekur probleme te rendesishme te fushes se mjedisit. Organet shteterore, qendrore dhe vendore, si administruese te ligjshme te pjeseve dhe perberesve te ndryshem te mjedisit, realizojne mbrojtjen e mjedisit nepermjet zbatimit te ketij funksioni. Neni 69 specifikon aktivitetet e ARM-ve te cilat jane te struktura te specializuara te MM te krijuara me VKM nr.599 dt.20.12.1993, qe veprojne ne nivel Perfekture. ARM-t zbatojne legjislacionin mjedisore ne nivel vendor. Ato kane per detyre te ndihmojne organet e qeverisjes vendore per administrimin dhe mbrojtien e mjedisit, nxisin perdorimin e teknollogjive te pastra, marrin pjese ne procesin e miratimit te lejes dhe deklarates mjedisore, ndermarrin veprimtari ndergjegjesuese, etj . 3.2. Ligji per Vleresimin e Ndikimit ne Mjedis Nenet 6, 10-14 te ketij ligji bejen fjali per aspektet proceduriale qe lidhen me aplikimin per lejen mjedisore dhe roli i ARM-s ne kete proces: Krkesa pr miratim (neni 6): 1. Krkesn pr miratimin e projektit dhe t dokumentacionit shoqrues, propozuesi i paraqet n ARM t qarkut ku do t zbatohet projekti ose do t ushtrohet veprimtaria. Shqyrtimi fillestar (neni 10): ARM, brenda 5 ditve nga marrja n dorzim e krkess, bn shqyrtimin fillestar t dokumentacionit dhe: a) pranon pr shqyrtim krkesn dhe dokumentacionin shoqrues, nse jan respektuar krkesat e neneve 8 dhe 9 t ktij ligji dhe krkon t paktn 5 kopje n gjuhn shqipe t raportit t vlersimit t ndikimit n mjedis; b) hedh posht krkesn, nse dokumentet nuk jan hartuar sipas krkesave t neneve 8 deri n 11 dhe njofton me shkrim propozuesin pr plotsimet e rregullimet q duhet tu bj dokumenteve; c) procedurat e shqyrtimit t krkess nuk fillojn nse propozuesi nuk dorzon dokumentacionin e plotsuar ose t korrigjuar.
32
Klasifikimi i krkess (neni 11): 1. ARM, n bashkpunim me propozuesin, brenda 5 ditve nga data e marrjes n dorzim t krkess, bn klasifikimin e projektit t propozuar, sipas shtojcave 1 dhe 2 (Aneksi B) dhe vendos nse ai do ti nnshtrohet procesit t thelluar t vlersimit t ndikimit n mjedis. 2. Kur propozuesi e ka prfshir raportin e thelluar t vlersimit t ndikimit n mjedis n dokumentacionin e dorzuar, klasifikimi vlersohet i kryer. Procesi i thelluar i vlersimit t ndikimit n mjedis (neni 12): 1. Kur nga klasifikimi rezulton se projekti i nnshtrohet procesit t thelluar t vlersimit t ndikimit n mjedis, ARM i krkon, me shkrim, propozuesit t paraqes raportin e thelluar t vlersimit t ndikimit n mjedis. 2. Kt vendim ARM ua njofton Ministris s Mjedisit, organeve q japin licencat e ndrtimit dhe t veprimtaris, si dhe organeve t qeverisjes vendore t zons ku do t zbatohet projekti. 3. Ndaj vendimit t ARM, propozuesi mund t ankohet te Ministri i Mjedisit brenda 10 ditve nga data e njoftimit t vendimit, i cili shpall vendimin prfundimtar brenda 10 ditve nga data e depozitimit t ankimit. Ndryshimet n projekt (neni 13): 1. Kur propozuesi krkon t bj ndryshime n projekt ose n mnyrn e zbatimit t tij, gjat kohs q krkesa ka hyr n procedurat e shqyrtimit, ia paraqet ato, me shkrim, ARM, q ka pranuar krkesn. 2. ARM ose Ministria e Mjedisit pranon ndryshimet e propozuara, kur ndryshimet n projekt ose n mnyrn e zbatimit t tij jan t qarta e t sakta dhe nse ka mundsi reale pr shqyrtimin e tyre. N njoftimin e pranimit, propozuesit i bhet e ditur edhe zgjatja e afateve t shqyrtimit, pr shkak t ndryshimeve. 3. Kur ndryshimet e propozuara jan t paqarta, ARM ose Ministria e Mjedisit hedh posht, me shkrim, pranimin e ndryshimeve dhe i krkon propozuesit ti riparaqes ato. 4. Kur ndryshimet e propozuara jan aq t thella sa prbjn nj projekt t ri, ARM ose Ministria e Mjedisit hedh posht, me shkrim, pranimin e ndryshimeve dhe i sugjeron propozuesit t nis procedurat pr vlersimin e projektit t ri. Lidhur me mendimin e ARM-ve neni 14 pershkruan proceduren qe ajo duhet te zbatoje lidhur me VNM-n: 1. ARM, pasi kqyr n vend t dhnat e paraqitura n raportin e vlersimit t ndikimit n mjedis dhe n t gjitha dokumentet e tjera, kshillohet me organet e qeverisjes vendore, t zhvillimit urban dhe turistik dhe prgatit, me shkrim, mendimin e vet t argumentuar, pr miratimin ose mospranimin e projektit, si dhe propozon kushtet q duhen vendosur n dokumentin e miratimit, t cilat i prcjell n Ministrin e Mjedisit brenda 20 ditve kalendarike nga pranimi i krkess pr shqyrtim.
33
2. Prshkrimi i hollsishm i detyrave t ARM n procesin e vlersimit t ndikimit n mjedis prcaktohen me udhzim t Ministrit t Mjedisit. 3.3. Ligji per administrimin mjedisor te mbeturinave te ngurta, Ne nenin 25 lidhur me rolin e ARM-s ne lejen mjedisore percakton: 1. Personat fizik dhe juridik q marrin prsipr grumbullimin, transportimin, prpunimin dhe asgjsimin e mbetjeve, pajisen me leje mjedisore prkatse, duke u prjashtuar nga tarifa e shrbimit pr marrjen e lejes. 2. Kur veprimtarit e msiprme ushtrohen n shkall vendi, leja miratohet nga Ministri i Mjedisit. Pr veprimtarit lokale, miratimi bhet nga agjencit rajonale t mjedisit n bashkpunim me organet e qeverisjes vendore. 3.4.VKM per miratimin e dokumentacionit per leje mjedisore dhe te elementeve te lejes mjedisore. nr.249 dt.24.04.2003 1. Personat fizike dhe juridike, vendas ose te huaj, per tu pajisur me leje mjedisore paraqesin kerkesen per miratimin e projektit ose te veprimtarise qe do te ushstrojne dhe dokumentacioninn shoqerues, te percaktuar ne aneksin 1, qe i bashkelidhet ketij vendimi. 2. Kerkesa paraqitet ne ARM te qarkut, ku do te ushtrohet veprimtaria. 3. Leja mjedisore permban elementet, kerkesat dhe kushtet qe jepen ne aneksin 2, qe i bashkelidhen ketij vendimi. 4. Ngarkohet Ministria e Mjedisit per zbatimin e ketij vendimi. Ky vendim hyn ne fuqi pas botimit ne Fletoren Zyrtare. 3.5. Urdher i Brendeshem i Ministrit te Mjedisit dt. 159, dt. 9.10.2003 per detyrat e ARM-ve ne procesin e perteritjes se lejes mjedisore. 1. ARM te ndjekin me perparesi veprimtarite e pajisura me leje mjedisore dhe te identifikojne te gjitha rastet kur ato jane ne afatet e perteritjes se lejes mjedisore, sipas kerkesave te nenit 40 te ligjit Per mbrojtjen e mjedisit. 3. Te gjithe personat fizike dhe juridik qe ushtrojne veprimtari qe jane pajisur me leje mjedisore, brenda 10 diteve nga identifikimi, tu dergohet kujtese me shkrim qe te nisin procedurat per perteritjen e lejes mjedisore. 1. Procedurat te nisin jo me vone se 3 muaj para perfundimit te afatit te lejes ekzistuese. Ne rastet kur veprimtarise i ka skaduar leja ekzistuese, subjekti i saj porositet per te kryer ne menyre te pershpejtuar procedurat. 2. Personat fizike dhe juridik, per perteritjen e lejes mjedisore i kerkohet te paraqes: a. Kerkesen me shkrim b. Deklarate me shkrim ku nen pergjegjesine e tij deklaron se veprimtaria qe ushtron nuk ka ndryshime ne teknologji, ne kapacitete, ne lendet e para e materialet ndihmese, ne energjine e perdorur. Ne se kerkuesi deklaron se ka
34
ndryshime themelore ne keto elemente, nuk do te perfitohet leja ekzistuese, por do te behet kerkese per tu pajisur me leje te re mjedisore. 3. ARM kontrollon gjendjen e veprimtarise ne vendin ku ajo ushtrohet dhe harton mendimin e saj ku te sqaroje se, personi fizik dhe juridik, i cili kerkon perteritjen e lejes mjedisore, nuk ka ndryshime te veprimtarise ne kuptim te pikes 4(b), shoqeruar me informacion te hollesishem per: Zbatimin e kerkesave ligjore dhe te kushteve te lejes mjedisore; Kontrollet e ushtruara, masat e urdheruara dhe qendrimi i personit fizik dhe juridik ndaj tyre; Vetmonitorimet e rezultatet e tyre; Informimin e rregullt te ARM-se, sipas afateve ligjore; Komunikimet me publikun per ndikimet ne mjedis te veprimtarise. 4. Dokumentacionin e dorezuar nga personi fizik dhe juridik sipas pikes 4 te ketij urdheri, si dhe mendimin e saj, ARM-ja i percjelle ne Ministrine e Mjedisit; 5. Ministria e Mjedisit rinovon lejen e mjedisit ne zbatim te legjislacionit mjedisor dhe dokumentacionit te permendur ne piken6 te ketij urdheri. 6. Personat fizik e juridik qe perterine lejen mjedisore, paguajne te njejten tarife sherbimi si per marrjen e lejes mjedisore. 7. Per zbatimin e ketij urdheri ngarkohen Drejtoria e Vleresimit te Ndikimit ne Mjedis, Inspektorati i Mjedisit dhe ARM.
3.6. Dokumentacioni per te kerkuar leje mjedisore 1. Kerkesa e personit fizik ose juridik drejtuar Ministrise se Mjedisit per miratimin e projektit dhe per tu pajisur me leje mjedisore. 2. Pershkrimi i projektit ose veprimtarise qe trajton: a) Karakteristikat e projektit: i) pershkrimi i proceseve kryesore teknologjia, kapaciteti, lendet e para, lendet ndihmese, produktet e ndermjetme dhe ato perfundimtare; ii) program pune per ndertimin dhe shfrytezimin; iii) aktivitete te tjera qe mund te kerkohen si pasoje e projektit (p.sh. rruge te reja, sigurimi i ujit te pijshem etj.). b) Vendodhjen e projektit: i) planimetria me kufijte e projektit; ii) harta dhe fotografi qe tregojne vendodhjen e projektit iii) planet ekzistuese te perdorimit te territorit ku zhvillohet projekti. c) Ndikimet e mundshme ne shendet dhe mjedis: i) ndikimet ne shendetin e njerezve, ne flore dhe faune, ne toke, uje dhe ajer, ne klime dhe peisazh, ne trashegimine kulturore dhe historike; ii) natyra e ndikimeve (direkte, indirekte, te perhershme, te perkohshme, positive, negative); iii) masat per zbutjen e ndikimeve ne mjedis;
35
iv) ndikimet me natyre nderkufitare. 3. Vendimi i gjykates per regjistrimin e kerkuesit si person fizik ose juridik 4. Raporti i vleresimit te ndikimit ne mjedis i hartuar nga persona fizike e juridike te certifikuar e te zgjedhur nga kerkuesi i lejes mjedisore. 3.7. Elementet qe Permban leja Mjedisore 1. Emri i Ministrise se Mjedisit si autoritet qe leshon lejen mjedisore per veprimtarite qe ndikojne ne mjedis. 2. Emri adresa e personit fizik ose juridik qe i jepet leja mjedisore. 3. Referenca ligjore qe mbeshtet dhenien e lejes mjedisore. 4. Detajimi i kushteve per respektimin e normave te shkarkimeve ne cdo nyje shkarkuese te veprimtarise dhe ne total, duke i cituar normat e shkarkimeve. 5. Kerkesat per zbatimin e programit te monitorimit duke perfshire treguesit e gjendjes, te ndikimitm stacionet e marrjes se mostrave dhe frekuncen e matjes se tyre, metoden e matjes ose te llogaritjes, formatet e paraqitjes dhe te regjistrimit te te dhenave. 6. Percaktimi i masave per uljen e konsumit te lendeve te para, te ujit e te energjise dhe per permiresimin e teknologjise sipas nje programi. 7. Detyrimi per te dorezuar nje here net re muaj te dhenat e monitorimit ne agjensite rajonale te mjedisit te qarkut dhe per ti publikuar ato nje here ne vit. 8. Percaktimi i masave dhe afatet per rehabilitimin e mjedisit te demtuar ose te ndotur. 9. Masat per trajtimin e mbetjeve dhe mbetjeve te rrezikshme qe krijon veprimtaria. 10. Masat e detyrueshme restauruese ne rast mbylljeje te veprimtarise. 11. Afatet per perteritjen e lejes mjedisore, si dhe te skadimit te saj, kur vperimtaria nuk fillon te ushtrohet. 12. Detyrimi per kryerjen e vleresimit mjedisor. 13. Detyrimi per zbatimin e kerkesave te lejes edhe kur veprimtaria kalon ne pronesi ose perdorim te nje personi tjeter. 14. Sanksionet ne rast mosrespektimi te kushteve te lejes mjedisore. 15. Tarifa e lejes mjedisore. 16. Data e hyrjes ne fuqi e lejes.
36
4.
CIKLI RREGULLATOR
4.1 Hyrje Ne figuren 4.1 jepet nje paraqitje vizuale e ciklit rregullator per mjedisin. Kjo metode perdoret per te ndihmuar agjensite mjedisore ne administrimin e proceseve te parandalimit dhe kontrollit. Ajo do te ndihmoje Inspektoriatin te punoje sistematikisht per nje program perputhjeje dhe detyrimi, qe do te perfshinte nje informacion reagimi te perpunuar. Cikli rregullator tregon hapat vijuese te segmenteve te ndryshme. Brenda ketyre segmenteve veprimtarite jane te ndervarura, dhe mungesa apo zhvillimi i dobet i nje elementi ndikon menjehere tek segmenti qe vijon.
Legjislacioni
Detyrimi
Lejedhenia
Zbatimi
Fig.4.1 Cikli rregullator
Per shembell, nje procedure e papershtatshme lejdheniesh ndikon negativisht ne veprimet e monitorimit dhe te detyrimit. Nxitja per perputhje eshte efektive vetem ne qofte se procesi i lejedhenijes do te perdoret si nje mekanizem i drejte, qe bazohet ne nje vleresim adekuat te ndikimit ne mjedis. Kontrolli i perputhjes dhe monitorimi jane efektive vetem kur funksionon nje sistem efektiv inspektimi dhe kur pasojat e mosperputhjes mund tju adresohen si duhet veprimtarive ne vazhdim. Atje ku jane vendosur rregullore, te cilat praktikisht nuk jane detyruese, informacioni reagues mund te oje ne rregullimin e kuadrit ligjor. Informacioni reagues qe marrin autoritetet lejedhenese, mund te oje ne ndryshimin e kushteve te lejes per ti bere ato me shtrenguese.
4.2 Legjislacioni
37
Legjislacioni mjedisor eshte perpiluar me qellim parandalimin, minimizimin dhe kontrollin e ndotjes potenciale nga aktivitetet e nje vendi. Zhvillimi i tij eshte bazuar jo vetem ne nevojat dhe eksperiencen e vendit, por gjithashtu dhe ne eksperiencat e vendeve te tjera. Kur zbatohet nje ligji mjedisor, per te ndrequr dhe/ose permiresuar rregulloret ekzistuese, ligjbersit kane nevoje per nje informacion te rregullt reagimi. Nganjehere nevojiten korrigjime drastike te rregulloreve egzistuese per arritjen e qellimeve te vendosura per permiresimin e mjedisit. Menyra me e mire per te siguruar te dhena te besueshme eshte grumbullimi i tyre ne menyre sistematike. Perderisa mbledhja e te dhenave aty per aty (ad hoc) ralle jep nje evidence te mjaftueshme per te justifikuar ndryshime ne ligj, duhen perpunuar dhe zbatuar ne detaje programe perputhjeje dhe detyrimi.
4.3 Lejet Lejet, autorizimet dhe liensat jane kontrata qe u jepen ndermarrjeve nga autoritetet e nje vendi. Keto kontrata duhen kontrolluar per perputhje dhe prandaj kushtet duhet te jene te qarta, transparente dhe te detyrueshme. Perndryshe, inspektoret nuk do te jene ne gjendje te bejne punen e tyre ne menyre te llogjikshme.
Permbajtja dhe qartesia e lejeve eshte e rendesishme jo vetem per inspektoret, por dhe per vete ndermarrjet gjithashtu. Keto te fundit jane te interesuara patjeter te dine ka kerkohet prej tyre dhe se ne menyre kushtet e vena do tu behen te detyrueshme. Prandaj, diskutimi eshte pjese e procesit te lejedhenies dhe ai duhet te zhvillohet nga zyrtaret ne menyre praktike.
Duke pare numrin e madh te lejeve qe duhen dhene dhe, per rrjedhoje, sforcimin e burimeve njerezore, lind nevoja per thjeshtime dhe strukturime te procesit si dhe per udhezime per lejedhensit dhe inspektoret. Lejet jane te formave te ndryshme: per instalime komplekse jepen leje te veanta, dhe mund te perpilohen rregulla te pergjithshme detyruese, ku te perfshihen nje numur tipesh impiantesh te ngjashme (p.sh. pika karburanti dhe larje makinash). Ne kete menyre procedurat do te pershpejtoheshin dhe ngarkesa e organeve shteterore do te lehtesohej.
Pavaresisht nga rregulloret ne fuqi, lejet apo liensat detyruese jane te domosdoshme. Megjithate, shpesh here lejeve nuk u kushtohet kujdes lidhur me detyrushmerine e tyre - kjo ndodh edhe ne sistemet me procedura dhe kushte te sofistikuara. Kriteri per te bashkengjitur detyrimet eshte i thjeshte, por sfidues dhe konsiston pikerisht ne kushtet e lejes, te cilat duhet te jene te tilla, qe bazuar ne to, te mund ti drejtohesh gjyqit. Per kete arsye, duhen evituar fjalet me kuptim subjektiv apo mohues - p.sh. tymosje pa tym, i paster, ere (kundermim), pothuaj, i mjaftueshem dhe i demshem. 4.4 Zbatimi 4.4.1 Kontrolli per perputhje
38
Kontrolli per perputhje mund te behet me disa menyra, nganjehere bazuar ne nje program vjetor, por gjithashtu nepermjet kontrolleve qe kryehen kur lind nevoja per raste te veanta. Ne disa raste kontrolli per perputhje kryhet ne nje industri te vetme, ku paisjet jane me te medha dhe me te komplikuara, ne raste te tjera ne sektore te industrive me te vogla ose te mesme. Keto dy tipe sistemesh kontrolli per perputhje duhen kryer ne menyre te gjithanshme, ne menyre qe te perfshihen qe te gjithe elementet e mjedisit. Gjithashtu duhen kryer kontrolle dhe ne zona te tilla, ku kryhen veprimtari rregjistrimesh ose ka sisteme menazhimi, pasi keto mund te sherbejne si nje shembell per nje funksionim mjedisor te nje ndermarrjeje. Duhen perpiluar protokolle te perpikta per pergatitjen, vizitat ne kantier dhe raportimet, dhe duhet te perdoret nje kod sjelljeje nga gjithe inspektoret dhe hetuesit, per tu dhene atyre besushmerine e duhur dhe si perfaqesues te inspektoriatit dhe si individe. Raportimet duhen bere gjithe kohen rregullisht. Kontrolli sistematik per perputhje do te nxjerre ne pah veshtiresite potenciale lidhur me detyrushmerine e rregulloreve dhe te kushteve si dhe rastet e moserputhjes. Kontrolli per perputhje kerkon mbeshtetje politike, e cila e ben inspektorin apo hetuesin te veproje menjehere dhe me konsekuence. Gjithashtu, nje strategji duhet per te perballuar rastet e mosperputhjeve.
4.4.2 Nxitja per perputhje Nxitja per perputhje fillimisht eshte thjesht perpilim faktesh dhe shifrash. Hapi tjeter eshte arritja e perputhes ne rastet kur ka mosperpuyhje. Ne keto raste eshte me mire ti mbushesh mendjen nje shkelesi te bindet per perputhje, se sa te procedosh menjehere sipas masave detyruese ligjore. Nxitja per perputhje i sherben disa qellimeve. Ajo kursen kohen dhe sforcot qe nevoiten per te ndjekur rruget ligjore. Nga eksperienca dihet gjithashtu qe, kur shkelesi bindet qe perputhja me kushtet e lejes eshte e detyrushme, ralle ndodhin shkelje. Qe ne fillim duhet bere e qarte qe, perputhja me kushtet e lejes eshte e vetmja rrugezgjidhje, dhe qe eshte jashte diskutimit rinegociimi i kushteve te lejes, per te cilat me pare eshte rene dakord. I duhen bere te qarta gjithashtu konsekuencat dhe qe, ne qofte se do te arrihet ne nje pike moskthimi, do te filloje procesi gjyqesor. Nxitja per perputhje mund te jete gjithashtu e nevojshme, kur hyn ne fuqi nje rregullore e re. Ne shume raste, per hyrjen ne fuqi te nje ligji dhe per shperndarjen e akteve te tij nenligjore, lihet nje periudhe tranzitore. Per te siguruar perputhjen nuk mjafton nje lajmerim dhe nje botim ne gazeten zyrtare ose ne zedhenese te tjera zyrtare. Sa me mire te informohet komuniteti qe preket nga akti ligjor, aq me shpejt autoritetet mund te ndreqin mosperputhjet. Kur eshte e qarte qe shkelesi duhet ta dinte qe prej tij kerkohej perputhje, veprimet korrigjuese per te siguruar perputhjen behen me te thjeshta.
4.5 Detyrimi Kur nje nxitje per perputhje e ndertuar mire ka deshtuar, pergjigja detyruese duhet te jete nje proces i pakthyeshem gjyqesor. Duhen perdorur mbylljet e perkoheshme te njesive te punes ose penalizime, deri sa mosperputhja te korrigjohet. Duhen evituar negociatat me prokurorin publik ne perpjekje per ti shpetuar veprimeve gjyqesore, pasi kjo e gryen besushmerine ndaj
39
programeve per perputhje dhe detyrim dhe ne te ardhmen do te ndikoje edhe ne besushmerine e inspektoreve. Proceset gjyqesore duhet te fitohen nga agjensite detyruese; prandaj i duhet kushtuar kujdes i madh pergatitjes se rasteve per gjyq. Duhet demonstruar qarte dhe pa gabime, qe palet fajtore e kane shkelur ligjin. Duhet te jete e qarte gjithashtu, qe shkelsi i ligjit nuk eshte i pergatitur te ndryshoje qendrimin e tij/saj dhe te bashkepunoje me autoritetet per tu bindur. Disa gjykata e perdorin procesin per te korrigjuar rregulloret dhe per te filluar ndryshime ne ligj. Kjo eshte rruga me pak e preferuar, pasi shume eshtje te humbura do te kene nje ndikim negativ ne besushmerine tek organizmi qe i on ato ne gjyq. 4.6 Informacioni reagues Si tregohet ne paraqitjen vizuale te ciklit rregullator (Fig 4.1) nje program sistematik perputhjeje dhe detyrimi do te stimuloje nje mekanizem informacioni reagues. Informacioni i nxjere nga masat detyruese, perpjekjet nxitese per perputhje, dhe kontrolli per perputhje, duhen vleresuar ne menyre qe elementet perkates te ciklit te rishikohen dhe procesi te permiresohet. Ne praktike kjo do te thote rishikim i nje ligji ose i nje pjese te tij (duke ja kthyer ate politikaneve dhe parlamentit), ose ndryshim i formulimit te kushteve te vena ne leja, ne menyre qe ato te jene me te qarta dhe me detyruese (rregulloret qe perdoren nga autoritetet lejedhenese). Kjo gje do garantoje, qe procesi i vazhdueshem i paraqitur ne ciklin rregullator, te funksionoje per te permiresuar ligjet dhe rregulloret per mjedisin dhe te jete ne gjendje te arije qellimet e vendosura ne po keto ligje.
40
5.
VLERESIMI I NDIKIMIT NE MJEDIS
5.1 Hyrje Per te marre nje Leje Mjedisore, i duhet drejtuar nje kerkese autoriteteve lejedhenese, ne te cilen te jete perfshire nje Vleresim i Ndikimit ne Mjedis. Sikunder rekomandohet ne Legjislacionin Mjedisor, ky vleresim duhet te marre parasysh efektet e shkarkimeve normale ne mjedis prej aktivitetit te kantierit. Ky kapitull synon tu jape atyre qe jane pergjegjes per dhenie lejesh dhe inspektim te aktiviteteve industriale nje kuptim per mekanizmat me anen e te cilave shkarkimi i materialit ndotes nga nje kantier do te kete nje ndikim ne mjedis. Kapitulli paraqit dhe rishikon konceptin Burim - Shteg Prites (BSHP), nepermjet te cilave materiali ndotes i shkarkuar do te ndikoje ne mjedis. Transporti i ndotjes nga burimi tek pritesi ndryshon per shkarkimet ne ajer, ne uje dhe ne toke dhe ne disa raste efekti eshte i kombinuar. Per kete arsye jane dhene shembuj te modeleve BSHP per elemente te ndryshmem mjedisore. Duke vijuar kete diskutimi lidhur me konceptet e shkarkimit, te transferimit dhe te ndikimit te ndotesve, kapitulli vazhdon me nje pershkrim te metodave per vleresimin e gjasave dhe te shkalles se efekteve metoda te bazuara ne risk, qe do ti aftesonte inspektoret te perparesojne problemet mjedisore per do zone qe hedh ne mjedis ose emeton ndotsa.
5.2 Koncepti Burim Shteg Prites (BSHP)
5.2.1 Koncepti Ne Figuren 5.1 paraqitet koncepti, sipas te cilit qe te gjitha ngjarjet ndotese te mjedisit kane karakteristika te perbashketa. Principi baze konsiston ne ate, qe do ngjarje e tille perfshin ndotsin, burimin e tij, mjedisin transportues (ajer, uje ose toke, ose nje kombinim i tyre) dhe pritesin (organizma, ekosisteme, ose infrastruktura te ndertuara nga njeriu). Ky model i thjeshte mund te zgjerohet per te marre parasysh shpejtesine e shkarkimit nga burimi, shpejtesine e transportit, transformimet kimike dhe fizike qe mund te pesoje ndotesi, si gjate transportit ashtu dhe pas depozitimit ne prites, sasine qe mbrin tek pritesi, transformimet brenda pritesit dhe efektet pasuese. Skema e tregon pritesin si nje organizem, dhe supozon qe, se fundi, ndotesi mund te thithet nga njerzit. Sapo te hyje ne trup, ndotesi mund te kete efekte toksike direkte ose
indirekte, per nje kohe te shkurter (ekspozim akut) ose per nje kohe te gjate (ekspozim kronik), ose mund te metabolizohet dhe te kaloje neper trup pa shkaktuar ndonje dem. Prites te tjere mund te jene ekosistemet, si p.sh. depozitime acidesh ne flore, kur nuk ka thithje indirekte nga njerzit, ose godinat (p.sh. erozioni nga shiu acid).
Shpejtesia e shkarkimit te ndotesit Shpejtesia e Transportit
Sasia e ndotesit qe arrin tek pritesi
BURIMI NDOTJES
N D O TRANSPORTI T ne ajer, uje ose toke E S [transformime fizike ose kimike I ne elementet mjedisore]
PRITESI
Transferimi brenda organizmit te pritesit
Depozitimi/ zhvendosja gjate transportit
Sekrecione ose derivate te ndotesit
Figura 5.1 Nje model i thjeshtuar i ndotjes se mjedisit (Holdgate,1979)
Ne kete menyre, per nje instalimi industrial ose per nje veprimtari mund te perdoren pershkrimet e meposhteme per te tre aspektet e ndonje ngjarjeje ndotese:
burimi eshte materiali i rrezikshem i prodhuar ose qe gjendet ne vend; shtegu eshte menyra me te cilen ndonje ndotes qe eshte liruar ose i ka shpetuar konteinerit te vet mund te arrije pritesin. Shtegu mund te jete i
42
brendeshem (d.m.th. brenda kufijve te nje vendi) ose i jashteme (kur ai mund te shtrihet per shume kilometra); pritesi eshte vendi ose elementi (d.m.th. njerzit, kafshet, peshqit, bimet, biota ose ujrat pritese), i prekur direkt ose indirekt nga lirimi i ndotesit.
Ne Tabelen 5.1 jepen nje varg shembujsh te ketij koncepti burim-shteg-prites, dhe ne kapitujt qe vijojne do te diskutohet seicili aspekt me me shume detaje.
43
Tabela 5.1
Burimi
Shembuj te konceptit Burim-Shteg-Receptor

Shtegu
Atmosfera e poshteme (shtresa kufitare) drejt pritesve fqinje Atmosfera e poshteme drejt pritesve te largesive mesatare (1-2km) Troposfera drejt pritesve te larget (shume qindra km)
Pritesi/Objektivi
Njerezit zonat e ndjeshme si zonat e banimit, shkollat dhe spitalet. Te dyja: ndikim mjedisor dhe shendetesor Industria ndotje terthore, kundermime Depozitim ne toke ose ne uje: Bagetia, te lashtat Kafshet, bimet Peshqit / biota / bimet ujore Cilesi e ujit Zonat e mbrojtura (d.m.th. rezervatet natyrore)
Shkarkimet ne ajer
Burime pike (Oxhaqe)
Shkarkime te perkoheshme (pluhur ndertimi, avullimi)
Burime vijor (rruge, hekurrudha, lundrimi, transporti) Burime siperfaqsore (bujqesia, ngrohja ne qendrat tregetare)
Kimia atmosferike, qe shkakton formime dytesore ndotese (p.sh.sulfate, grimca nitratesh, ozon, dioksid azoti)
Shkarkimet ne uje
Ujrat e zeza shtepijake Kanalet, drenazhet Impianetet e trajtimit te ujrave te zeza Drejt rrekeve, lumenjeve, etj. (si me poshte) Perrenjte, lumenjte, liqenet, deti (prites) Peshqit, / biota / bimet ujore Cilesi e ujit Zonat e mbrojtura (rezervatet naturale) Estetika (ngjyra, era, parqitja) Nxjerrje e ujit per pirje (njerzit & bagetia) Nxjerrje e ujit per ujitje (te lashtat) Nxjerrje e ujit per industrine Sportet e kontaktit me ujin (njerzit) Strukturat (varkat, molot, limanet) Toka Ujrat nentokesore (prites, si me poshte) Nxjerrje uji per pirje (njerezit & bagetia) Nxjerrje uji per ujitje (te lashtat) Nxjerrje uji per industrine Drejt perrenjve, lumenjeve, liqeneve, detit (si me siper) Drejt tokes ose drenazheve (si me lart) Impiantet e trajtimit te ujrave te zeza Drejt perrenjve, lumenjeve, lumenjeve, etj. (si me lart) Perrenj, lumenj, liqene, deti, (prites) (si me lart per shkarkimet ne uje) Toka Ujrat nentokesore (prites, si me lart) Ujrat nentokesore (prites, si me lart)
Ujra te perdorura prodhimi Ujrat e larjeve Rrjedhat e shiut Drenime te tjera
Rrekete, lumenjte (transporti)
Toka (p.sh.puset e kullimit) Ujrat nentokesore (transporti)
Pikime Derdhje
Siperfaqe te shtruara Kanalet, drenazhet, tubot
Perrenj, lumenj, (transporti) Shkarkime te pakontrolluara ose te papritura Uji zjarrfikes i ndotur Mbeturina inerte Mbeturina te rrezikeshme Toka Ujrat nentokesore (transporti)
Asgjesim Mbeturinash
Toka Ujrat nentokesore (transporti) Toka Ujrat nentokesore (prites, si me lart) Ujrat nentokesore (prites, si me lart)
44
Nje ilustrim i metejshem i conceptit BSHR paraqitet ne skemen e meposhteme, e cila tregon pergjasimin e perdorur ndaj nje rezervuari qe pikon.
BURIMI
(p.sh. vaj ose sterne kimike)
SHTEGU
(rrjedhe ujore siperfaqesore ose permes neneshtresave)
PRITESI
(p.sh. liqen, det ose rrjedhe ujore)
PRITESI
(uji nentokesor)
Figura 5.2 Ilustrimi i burimit, shtegut dhe pritesit
5.2.2 Burimi
Ndotesit potenciale, qe gjinden ne kantieret industriale perfshine nje varg lendesh te para, produktesh, karburantesh dhe mbeturinash. Sasia dhe natyra e ketyre materialeve duhet vleresuar ne lidhje me potencialin e tyre ndotes, shkallen ne te cilen prezenca e tyre mund te stimuloje apo ngacmoje nje aksident (p.sh. substanca teper djegese) dhe me vetite fizike ose kimike, te cilat mund te kerkojne masa speciale magazinimi (p.sh. materialet korrozive qe mund te demtojne strukturen qe e permban). Persa i perket potencialit ndotes duhen patur parasysh sa me poshte vijon: nje varg karakteristikash te materialit, perfshi: Vetite fizike (p.sh. densitetin dhe viskozitetin) Vetite kimike dhe biokimike (p.sh. COD dhe pH) Vetite egzotoksike Potencialin bioakumulativ, biozmadhues ose rezistues sasine e materialit te rrezikshem te pranishem. Mund te kete nje prag sasijor, nen te cilin shkarkimi i materialit nuk do te kishte ndonje ndikim te rendesishem ne mjedis.
Per thjeshtesi, rreziku i burimit per nje vend mund te klasifikohet si i Larte, i Moderuar ose i Ulet, sipas natyres dhe sasise se materialit te pranishem. Shembuj lendesh, te cilat po te ishin te pranishme ne nje kantier do paraqesnin nje burim rreziku te Larte jepen ne Tabelen 5.1
45
Box 5.1 Lende qe mund klasifikohen si burim rreziku i Larte

Lende qe kontrollohen nga Direktiva e KE per Lendet e Rrezikshme dhe Direktiva e Ujrave nentokesore Lendet e caktuara per kontroll nga Komisionet e Oslos dhe te Parisit, ose lista e Konferences se Detit te Veriut per lendet e rrezikshme paresore Te gjithe pesticidet dhe herbicidet Lende te tjera me toksicitet te larte per floren dhe faunen ujore. Lende qe prekin dukjen e ujit (p.sh. vajrat, karburantet, detergjentet dhe bojrat) Perberje organike me kerkese te larte oksigjeni Uje zjarrfikes i ndotur me ndonje nga materialet e mesiperme
Eshte e rendesishme qe te merren parasysh efektet ndotese te te gjithe perzjerjeve te mundeshme te materialeve qe mund te krijohen gjate nje aksidenti. Ky gjykim eshte veanrisht i rendesishem ne rrethanat kur mund te magazinohen sebashku shume materiale te ndryshme. lirimet ne atmosfere mund te jene lenda e pare ose perzjerje materialesh te liruara direkt ne ajer, ose mund te jene materiale te rrezikeshme te formuara gjate procesit te punes. Shembuj te tille jane dioksina e liruar nga proceset e djegies, ose grimca te formuara nga kondesimi i aerosoleve ndersa ato ftohen ne distance nga oxhaku i nxehte. Nje pjese e grimcave te liruara nga djegia do te jene materiale te blozeta, dhe me anen e siperfaqes se grimcave te tilla mund te transpotohen lidhje organike te rrezikeshme dhe metale toksike. Zjarri eshte nje nga rreziqet me te medha per shume vende industriale. Efekti i fuqishem i zjarrit mund te ndryshoje vleresimin e burimit te rrezikut me shume menyra, perfshi modifikimet fizike dhe kimike te materialeve dhe demtimit te konteinereve te tyre kryesore (p.sh. sternat e magazinimit), gje qe mund te shkaktoje lirime te tjera materialesh. Nje efekt i rendesishem i zjarreve eshte perdorimi i mundshem i volumeve shume te medha te ujit zjarrfikes dhe te shkumave kundrazjarr. Uji zjarrfikes ka mundesi te permbaje ndotesa dhe, per rrjedhoje, eshte po kaq e rendesishme te kontrollojme shkarkimin e tij ne mjedis sa eshte per materiale te tjera te rrezikshme. Prej ketu konkludojme, qe duhet te tentojme ti klasifikojme si burim me rrezik me te larte vendet ku egziston nje mundesi me e madhe zjarri (ndoshta si rezultat i procesit te punes ose materialeve qe perdoren, ose nga tipi i godines, ose nga mungesa e paisjeve kunder zjarrit, etj).
5.2.3 Shtigjet Shtegu eshte perkufizuar si rruga natyrale, nepermjet te ciles ndotesi i shkarkuar mund te udhetoje nga burimi tek pritesi. Eshte e domosdoshme te merren parasysh te gjithe shtigjet, si brenda ashtu dhe jashte kufijve te vendit, me anen e te cilave do material i rrezikshem mund te mbrije tek nje prites. Nje shqyrtim i kujdeseshem do te perfshinte:
46
Largesine ndermjet burimit dhe pritesve te ndryshem te mundshem Lartesine, temperaturen dhe shpejtesine e fluksit te shkarkimeve nga oxhaket Planimetrine e kantierit dhe pozicionin dhe efektivitetin e drenazheve dhe shtigjeve te tjera te brendeshme dhe te jashteme Veorite gjeografike, gjeologjike dhe hidrogjeologjike, qe mund te pengojne ose shpejtojne arratisjen e ndotesit nga vendi Shpejtesine e eres lokale dhe rajonale, drejtimin, qendrushmerine atmosferike dhe lageshtine Efektet direkte te zjarrit dhe te perdorimit te ujit ose te shkumes zjarrfikse Pranine e impianteve te trajtimit (brenda ose jashte kantierit)
Modifikimin e ndotesve gjate udhetimit neper shteg Per shembell, ndonse shpejtesia e nje shkarkimi ne ajer mund te jete e qendrueshme, ne vijim hollimi dhe shperberja e tij do te varen shume nga kushtet mbizotruese atmosferike, sikurse ilustrohet ne Figuren 5.3
(A) (B)
(C)
(D)
A B C D
konike fryrese lakuese tymuese
shkarkim simetrik ne nje atmosfere te palevizeshme shkarkim ne nje atmosfere te palevizeshme qe kufizon shperndarjen vertikale (por lejon shperndarje te pakufizuar horizontale) Levizje te shpejta vertikale te ajrit ne nje atmosfere jo te qete shkakton ngritjen dhe uljen e shtellunges Kushte negative atmosferike (kur shkarkimi eshte poshte zones negative), shkakton tokezimin e shtellunges
Figura 5.3
Shtellungat e Tymit te nje oxhaku ne kushte te ndryshme atmosferike
47
Keshtu Figura 5.3 tregon qe kushte atmosferike negative mund te ojne ne tokezimin e shtellunges relativisht afer oxhakut. Nje faktor me rendesi eshte koha qe do ti duhet ndotesit per te mbritur tek pritesi. Mundesia e materialit per te demtuar mjedisin eshte me e larte ne se ai arrin shpejt tek pritesi, meqenese: Do te kete me pak mundesi te ndalet ndotesi (ne vend ose pertej vendit) dhe te parandalohet shkarkimi drejt nje mjedisi me te gjere. Do te zvogelohet zbutja e efekteve te ndotesit fillestar nga faktore te tille si avullimi apo hollimi Do te kishte me pak kohe te paralajmeroheshin organizma dhe individe te tjere, qe ka gjasa te preken nga ndotja.
Duke marre parasysh te gjithe faktoret e mesiperm, eshte e mundur te gjejme zanafillen e atij qe quhet potencial transportues per nje shteg. Ne te njejten menyre sikunder vepruam per klasifikimin e rrezikut te burimit, ky potencial transportues mund te cilesohet si i Larte, i Moderuar ose i Ulet ne varesi te karakteristikave te veanta te shtigjevet. Potenciali transportues lidhet ne rradhe te pare me (a) Kohen qe i duhet ndotesit te udhetoje prej pikes se shpetimit nga nje kantier deri tek pritesi, dhe (b) Ndonje zbutje te potencialit ndotes nga hollimi ose menyra te tjera. Me poshte jane shqyrtuar me me detaje faktoret e ndryshem.
5.2.3.1 Afersia e pritesit Per te mundesuar vleresimin e shtigjeve perkatese, eshte e rendesishme qe fillimisht te identifikohen te gjithe receptoret e mundshem (p.sh. popullimet e ndjeshme lokale ne zonat e banuara, zonat e mbrojtura, lumenjte, liqenet dhe ujrat nentokesore) dhe largesite e tyre nga burimi. 5.2.3.2 Kushtet atmosferike Sikunder ilustrohet ne Figuren 5.3; te tjere faktore, qe ndikojne ne shkarkimet ne ajer jane topografia e zones dhe shpejtesia, lartesia dhe temperatura e shkarkimit. 5.2.3.3 Gjeografia, gjeologjia dhe hidrogjeologjia
Topografia e kantierit dhe ujepercjellshmeria e tokes luajne rol ne transportin e ndotesit tek pritesi. Gjithashtu, shtresat e pershkueshme mund ti ojne ndotesit ne distanca te medha, ku mund te prekin burimet e ujrave nentokesore. Ne kantiere te medha mund te kete lloje te ndryshme te formave dhe tipeve te tokes si dhe te ndertimit gjeologjik, qe ndikojne ne rrjedhen ujore dhe ne infiltrim.
5.2.3.4 Uji i shiut dhe uji zjarrfikes.
Uji i shiut dhe uji zjarrfikes kane potencial te tretin sasi te medha te do ndotesi te leshuar fillimisht. Ai gjithashtu mund te modifikoje shtegun e marre nga ndotesi. Ne
48
se prurja e ujit eshte me e madhe se sa kapaciteti i drenazheve te zones, uji i ndotur do te gjeje shtigje te tjera per te ikur nga kantieri.
5.2.3.5 Efektet zbutese
Kur nga nje kantier lirohet nje ndotes, gjate rruges per tek pritesi ai mund te jete subjekt i nje numri faktoresh, te cilet ja zvogelojne atij ndikimin e mundshem mjedisor, duke modifikuar vetite ose volumin e tij. Midis faktoreve qe duhet te meren parasysh ne vleresimin e efekteve te mundeshme zbutese, perfshihen: Per shkarkimet atmosferike: Shperndarja dhe hollimi nga lartesia dhe temperatura (plluskueshmeria termike) Shkalla e ftohjes se shtellunges (kondensimi i grimcave) Qendrueshmeria atmosferike (shif Figuren 5.3) Kimizmi atmosferik (kushtet oksiduese per dioksidin e azotit dhe formimet e ozonit) Lageshtia atmosferike dhe rreshjet e shiut (depozitimet e lagura) Per shkarkimet ne uje: Koncentrimi, densiteti dhe tretshmeria e lendeve Mundesia e hollimit ne drenazhe Mundesia e hollimit dhe trajtimi ne impjantin e trajtimit ne kantier ose jashte kantierit. (Vini re impiant i tille mund te preket rende nga ndotesi dhe, per rrjedhoje, mund te konsiderohet njelloj si nje prites) Prurja e ujit marres, potenciali per perzjerje, hollim dhe shperndarje. Reaksionet kimike (p.sh. materiali mund te jete shume reaktiv me ujin) Avullimi (p.sh. tretsat volatile) Absorbimi (disa materiale mund te absorbohen nga toka ose nga lende te tjera te ngurta) Precipitimi (disa materiale mund te precipitojne ne drenazhe, pritesa ndermjetes ose laguna) Kapaciteti frenues ekzistues ne kantier
5.2.3.6 Faktoret qe ndikojne ne potencialin transportues
Ne kutite 5.2a dhe 5.2b jane dhene shembuj te shtigjeve me potencial te Larte transportues respektivisht per shkarkimet ne atmosfere dhe ne uje.
49
Kutia 5.2a
Karakteristikat e Shtegut qe shprehin potencial te Larte transportues ne ajer
Lartesi e vogel e oxhakut Temperature e ulet e shkarkimeve Shkarkime te perkoheshme (niveli i tokes) Distanca te shkurtra deri tek vendndodhja e pritesit lokal Kushte atmosferike negative Kushte diellore, kushte oksidimi te larta (formacione ozon i)
Kutia 5.2b
Karakteristikat e Shtegut qe shprehin potencial te Larte transportues ne uje

Kohe e shkurter te rrjedhes ujore nga burimi tek ujrat siperfaqesore Shtegetim i shkurter ne kohe nga burimi tek ujrat nentokesore Lidhje direkte drenimi ndermjet burimit dhe ujit marres ose impjantit te trajtimit Kapacitet i pamjaftueshem bartes i drenazheve dhe i tubove te ujrave te zeza Shtresa me pershkueshmeri te larte ndermjet burimit dhe ujit nentokesor Mungesa e impianteve te trajtimit Shteg i shkurter per te zbutur efektet e ndotesit te shkarkuar
5.2.4 Pritesit Per te vleresuar ndikimin e hedhjeve ne mjedisin rrethues, separi eshte e domosdoshme te identifikojme pritesit ne afersi te kantierit. Afersia me kantierin eshte padyshim faktori me i rendesishem per shkarkimet ne atmosfere. Duhen identifikuar popullimet e ndjeshme, te tilla si shkollat dhe spitalet perreth. (Ekspozimi i punonjsve ne vendin e ngjarjes eshte jashte temes se ketij dokumenti). Me tej, duhen shqyrtuar zonat e ndjeshme te vegjetacionit perfshi agrikulturen, meqenese ne flore mund te ndikojne depozitimet acide. Shqyrtimi i pritesve behet me kompleks kur eshte fjala per shkarkimet ne uje. Ne kutine 5.3 jepen udhezime te metejshme lidhur me natyren e pritesve mjedisore. Kutia 5.3 Pritesit qe mund te jene te pranishem ose qe lidhen me ujrat marrese
Natura e ujit Siperfaqesor
Natura e efektit Direkt
Indirekt
Pritesi/objektivi Cilesi e ujit Peshqit / biota / bimet ujore Zonat e mbrojtura (p.sh. rezervatet natyrore) Problemet estetike (ngjyra, era, pamja) Strukturat (anijet, molet, portet) Njerzit & Bagetia (nepermjet ujit te pijshem) Njerzit (nepermjet sporteve te kontaktit) Bagetia (me anen e ujitjes) Te lashtat (me anen e ujitjes)
50
Nentokesor
Indirekt
Perdorues dhe konsumatore te tjere te ujit te nxjerre (p.sh. industrite) Njerzit, bagetia dhe te lashtat (si me siper) Lumenjte/ estuaret/ deti (nepermjet ushqimit) Perdorues dhe konsumatore te tjere te ujit te nxjerre (p.sh. industrite)
Sikurse burimi dhe shtegu, dhe pritesit mund te klasifikohen sipas potencialit demtues te tyre ne tre alternativa: me potencial te Larte, te Moderuar dhe te Ulet. Ne kete paragraf do te shqyrtojme karakteristikat e ndryshme te pritesve ne lidhje me potencialin demtues te tyre.
5.2.4.1 Ndjeshmeria mjedisore
Vemendje e veante i duhet kushtuar pritesve, te cilet jane potencialisht sensitive ndaj demtimit. Nuk duhet harruar, qe ne qofte se ne nje kantier do te shkarkohen ose do te vendosen disa ndotsa, atehere seicili prej tyre do te molepse pritesit ne menyre te ndryshme
5.2.4.2 Uzinat e Trajtimit
Impiantet e trajtimit te rrjedhave ne kantier dhe uzinat e trajtimit te ujrave te zeza jashte kantierit mund te konsiderohen si pritesa. Funksionimi normal i impiantit mund te demtohet per nje periudhe te gjate nga futja e materialeve te papajtueshem me procesin normal te trajtimit,. Per shembell, te gjithe impjantet e trajtimit biologjik varen nga aktiviteti i bakterieve qe shperbejne lidhjet komplekse organike. Shkarkimi i pakontrolluar i lendeve te tilla si pesticide, hipoklorite, metale, organoklorine, solvente, acide dhe baza, ka te ngjare te vrase bakteriet dhe te ndaloje procesin e biodegradimit. Mund te duhen shume jave qe impianti i trajtimit te kthehet ne nivelin e tij te meparshem te aktivitetit biologjik. Gjate kesaj periudhe, impianti nuk do te mund te kryeje funksionin e tij normal dhe ujrat e zeza dhe shkarkimet e fabrikave do te derdheshin ne ujrat marrese pak ose aspak te trajtuara.
5.2.4.3 Faktoret zbutes dhe rendues
Ne faktoret zbutes perfshihen biodegradimi, avullimi, fotoliza, hidroliza dhe absorbimi. Ne faktoret rendues perfshihen bioakumulimi (p.sh. ne peshqit) dhe biozmadhimi (p.sh. pergjate nje zinxhiri ushqimi). Shpejtesia me te cilen keto efekte zbutin apo rendojne ndikimin ne mjedis varet nga llojshmeria e rrethanave ndervepruese.
5.2.4.4 Pasigurite
Kur vjen puna per te vleresuar efektet e ndotesve ne pritesa verehen boshlleqe te konsiderueshme ne dije. Ne veanti, efektet toksike ne njerzit dhe efektet ekotoksike ne ekosistemet jane te njohura vetem per lendet, qe perdoren ne industri ose ne proceset e prodhimit. Ndotesi potencial mund te mos jete nje kimikat i vetem, por mund te jete per shembell nje kompleks perzjerjesh te hidrokarbureve, si ne karburantet ose ne vajrat.
51
5.2.4.5 Faktoret qe ndikojne ne potencialin demtues
Ne kutine 5.4 jane treguar disa shembuj te situatave, kur fuqia demtuese ne pritesa eshte potencialisht e larte.
Kutia 5.4
Shembuj pritesash te cilet mund te klasifikohen me potencial te Larte demtues
Lumenj perpjete kaptazheve te furnizimit me uje te pijshem Horizonte ujembajtese qe perdoren per furnizim publik me uje Lumenj, prej te cileve merret uje per qellime bujqesore ose hortikulture Ujra me cilesi te larte me zona peshkimi te klasit te larte Ujra me ekosisteme ujore te nje vlere te veante Ujra, qe perdoren gjeresisht per qellime lodhese Uzina trajtimi, funksionimi i te cilave mund te ndikohet negativisht ose kapaciteti i te cilave do te tejkalohej nga shkarkimi i nje ndotesi
5.2.5 Potenciali per incidente Deri tani, burimi dhe pritesi jane veshtruar te izoluar nga njeri tjetri. Ne kete faze te vleresimit eshte e domosdoshme te shqyrtojme ne se ekziston ndonje potencial per te shkaktuar incidente ndotjeje te ashpersive te ndryshme, lidhur me karakteristikat dhe sasine e burimit te ndotjes (te modifikuara nga efektet zbutese gjate transportit nepermjet shtegut) dhe me natyren e pritesit te synuar. Per shembell, humbja e disa kilogrameve te nje lende ndotese te depozituar prane nje lumi te madh me rryme te shpejte, mund te mos mjaftoje per te shkaktuar qofte dhe demin me te vogel mjedisor bile as tek pritesi me i ndjeshem. Nga ana tjeter, i njejti shkarkim ne nje lume me te vogel mund te shkaktoje deme te medha. Ne kete menyre, ne vleresimin ne se rreziku qe vjen prej nje burimi i perket kategorise se Ulet, te Mesme apo te Larte, eshte e domosdoshme qe ai te shqyrtohet ne mardhenie me seicilin prites te mundshem. Si rregull operatori i kantierit eshte i interesuar vetem per ndotesit, qe mund te shkarkohen nga kantieri ne fjale. Ndersa Rregullatori mund te kete nevoje te shqyrtoje efektet e mundeshme te nje numri incidentesh qe ndodhin ne kantiere te ndryshem, por qe potencialisht mund te prekin te njejtin prites. Ndonse efekti potencial i incidenteve te veanta mund te mos jete i rendesisem, kur ato shqyrtohen ne kombinim, ai mund te jete i rendesishem. Ne rrethana te tilla, mund te jete e pershtatshme, qe seicili burim te konsiderohet si i nje rreziku me te larte nga sa do te ishte per ndonje rast ndryshe. Kutia 5.5 tregon disa nga menyrat me te cilat mund te kategorizohen incidentet ne mjedis
52
Kutia 5.5 Shembuj te kategorive te incidenteve

Ndikimi Shkarkim i shtellungave toksike Shkarkime te larta, afatshkurtra per shkak avarie te impiantit Vrasje e peshqeve ose e jetes tjeter ujore Demtim i habitateve te ujit te embel ose te estuareve Nderprerje e furnizimit me uje te pijshem Efekte estetike Zona te mbrojtura Reagim publik Dem ne shendeti e njerzve (me anen e marrjes se ujit, peshkut ose molusqeve) Dem ne shendetn e njerzve (nepermjet sporteve te kontaktit me ujin) Dem ne impiantet e trajtimit te rrjedhave Demtim i ujit nentokesor Incident i Madh Evakuim i madh i zones dhe i pasurive Shtellunga te dukshme ose kundermime njefare ndikimi shendetesor lokal Numur i madh Efekte afatgjata ne cilesine kimike ose biologjike ose ne te tere habitatin Mungesa qe prekin nje numur te madh te popullsise Ankesa te shumta nga nje numur i madh i popullsise Demtim i perhershem ose afatgjate Mbeshtetje nga mediat kombetare Rrezik i mundshem Incident i Vogel Evakuim i zones se procesit dhe i rrethinave prane I lehte, kalimtar
Shume pak ose asnje Efekte afatshkurtra me riaftesim te shpejte te ekosistemit ujor Ndodhi te nje kohezgjatjeje te shkurter me pak popullsi te prekur Pak ankesa Efekte afatshkurtra me riaftesim te shpejte Vetem komente lokale Rrezik mjaft i pamundur
Rrezik i mundshem
Rrezik mjaft i pamundur
I rende, afatgjate Parandalim i perdorimit per qellime njerzore ose bujqesore per shkak ndotjeje, ose efekte negative te rendesishme ne ujrat siperfaqesore, ku ai shkarkon
I lehte, kalimtar Efekte afatshkurtra me riaftesim te shpejte
Eshte e qarte, qe ne percaktimin e kategorise se incidenteve, ka te ngjare te jene te domosdoshme qe te dyja si arsyetimi shkencor ashtu dhe ai subjektiv. Pikpamjet se fare perfaqson nje incident, mund te jene shume te ndryshme pare me syte e operatorit, Rregullatorit dhe publikut te gjere.
5.3 Rreziku dhe Risku 5.3.1 Perkufizimet Rregullatori dhe publiku i gjere presin nga industria qe ajo te perdore teknologjine me te pershtatshme (BAT) per te parandaluar incidentet qe ndodhin ne zonen e tyre, te cilat mund te demtojne mjedisin. Vleresimi i riskut perdoret gjithmone e me teper, jo si nje teknike absolute per te vendosur ne se duhet ose jo ndonje mase mbrojtese suplementare, por me teper si metode klasifikimi i riskut ne menyre qe, investimi te mund te kryhet me
53
efektivitet ne kuadrin e zhvillimit te pergjitheshem te kantierit ose te ndonje programi permiresues. Ekzistojne shume perkufizime te rrezikut dhe te riskut, por ne terma me te thjeshta: Rreziku dem, dhe eshte nje potenciali brendshem i nje lende ose emetimi per te shkaktuar
Risku perfshin mendimin e rrezikut, por permban dhe vleresimin e mundesise dhe te shkalles se efektit mjedisor (ose te ekspozimit njerezor). Keto perkufizime mund te zgjerohen lidhur me konceptin burimshtegprites. 5.3.2 Vleresimi i rrezikut 1. Nje vleresim i sasise dhe perberjes se materialit ndotes, qe mund te shpetoje (burimet), i menyres se transferimit te ketyre shkarkimeve nepermjet ajrit, ujit ose tokes dhe i kohes se nevojshme (shtigjet), dhe i ndjeshmerise se mjedisit te zones ose i elementeve te prekur (pritesit). Vleresim i shkalles se rrezikut te kantierit ne kuptimin e koncentrimit te mundshem te ndotesit tek receptori, duke marre parasysh faktoret zbutes jashte vendit, te tille si hollimi, shperndarja ose degradimi gjate transportit per tek pritesi. Nje krahasim i koncentrimeve potenciale te ndotesit ne receptor ne vijim te nje incidenti, me ndonje koncentrim te tolerueshem. Keto mund te jene standarte te cilesise mjedisore zyrtare si ato te vendosura nga autoritetet rregullatore, udhezime si ato te nxjerra nga OBSH (WHO), ose objektiva te tjera te vendosura me marreveshje lokale.
2.
3.
5.3.3 Vleresimi i Riskut 1. Identifikimi i ngjarjeve, qe mund te shpien ne shkarkimin e materialeve ndotese ne vend dhe nje vleresim i frekuences me te cilen mund te ndodhin te tilla ngjarje. Nje vleresim i riskut ne se eshte i tolerueshem ose jo, duke marre parasysh seriozitetin e demit potencial mjedisor dhe te frekuences se mundeshme te ngjarjes. Pikpamjet lidhur me ate ka eshte e tolerueshme mund te variojne shume ndermjet operatoreve, autoriteteve rregullatore dhe publikut.
2.
Ne vleresimin e riskut eshte e nevojshme te merren parasysh nje rradhe faktoresh (qe implikojne pasiguri) lidhur me konsekuencat mjedisore te hedhjeve te paplanifikuara dhe te pakontrolluara ne mjedis. Sa here qe eshte e mundur duhen percaktuar dhe peshuar keta faktore, duke patur si qellim zvogelimin e subjektivitetit te vleresimit. Informacioni, qe mund te nevoitet per vleresimin e do risku mjedisor, perfshin: Ndikimin, qe do te kishte nje shkarkim i madh i menjehershem i ndotesit ne nje prites. Kohezgjatjen e mundeshme te incidentit
54
Ndikimin e shkarkimeve me te vogla per nje periudhe te caktuar kohe, ne menyre qe te merret parasysh efekti grumbullues. Lidhur me shkarkimet ne atmosfere, midis faktorve perkates te riskut per shkarkime te papritura aksidentale perfshihen: Natyra e materialit (gaz, aerosol, pluhur) dhe toksiciteti i tij potencial, Lartesia e shkarkimit, shpejtesia dhe drejtimi i eres, dhe largesia deri tek pritesit e ndjeshem me te afert.
Per shkarkimet afatgjata, te vazhdueshme do te duhej te mereshin parasysh faktoret metereologjike mbizoterues duke shpresuar qe mos i shtohej ndjeshem ndonje gje fonit ekzistues te koncentrimeve te ndotesve te ajrit. Vleresimi i riskut te shkarkimeve ne mjedisin ujor do te merrte parasysh faktoret qe vijojne: Karakteristikat e rrjedhes te ujit siperfaqesor apo nentokesor (shpejtesine, shtresezimin, perzjerjen, etj.) Zbutjen e mundshme te efekteve te ndotesit nga reaksionet kimike, avullimi, absorbimi etj., si ne kantier ashtu dhe ne elementin transportues (p.sh. ne uje) Peshen specifik te ndotesit potencial a do te plluskoje ai (p.sh.vaji) apo do te fundoset (p.sh. tetrakloruri i karbonit) Reagimin e mundshe te publikut ndaj elementeve estetike si ngjyra, shija dhe era. Koha e migrimit neper shtigje si drenazhe, uzina trajtimi, toke dhe horizonte ujembajtese Frekuencen e mundshme te avarive te konteinerit paresor (ne praktike kjo mund te shprehet vetem me grupe shume te gjera)
5.3.2 Nje Metode e Thjeshte e Vleresimit te Riskut Kjo metodollogji ndjek nje pergjasim te thjeshte 4-hapshe te vleresimit te riskut per do shkarkim potencial ne mjedis, duke kombinuar klasifikimin e mundesise per nje shkarkim te pakontrolluar me efektin potencial te ketij shkarkimi. Keta hapa jane: 1. Vendos nje kategori per probabilitetin e shkarkimit (i Ulet, i Moderuar ose i Larte); 2. Vendos ashpersine e mundshme te nje shkarkimi te tille (i Ulet, i Moderuar ose i Larte); 3. Perdor nje tabele per percaktimin e riskut te kombinuar; 4. Vendos kontrollet qe do te perdoren per administrimin e ketij risku.
55
Hapi 1
Perdor tabelen e meposhtme (Tabela 5.3.1) per te caktuar probabilitetin e nje shkarkimi te pakontrolluar.
Tabela 5.3.1 Kriteret Vleresuese te Ndikimit Mjedisor: Probabiliteti i Percaktimeve te Shkarkimit
Renditja e Ulet e Moderuar e Larte Historiku Mund te kete ndodhur ne kete sektor por e pabesueshme ne kete impiant Ka ndodhur here pas here Ka ndodhur shpesh here ne impiantin e ketij sektori, ose eshte i vazhdueshem per kete lloj Frekuenca e mundshme e ngjarjes Gjasa per te ndodhur < 1% te kohes Gjasa per te ndodhur < 1 here ne vit Gjasa per te ndodhur < 5% te kohes Gjasa per te ndodhur < 1 ne muaj Gjasa per te ndodhur < 10% te kohes, ose eshte nje ndodhi e vazhdueshme gjate oreve te punes
Hapi 2
Perdor tabelen e meposhtme per te percaktuar ashpersine e nje shkarkimi mjedisor

Tabela 5.3.2 Kriteret Vleresuese te Ndikimit Mjedisor: Percaktimet e Ashpersise
Renditja e Ulet e Moderuar e Larte Karakteristikat Nen 5% e shkarkimeve kufizohen ose i perkasin NCM, ose kane efekt te paperfillshem ne pronat fqinje 5 deri 50% e shkarkimeve kufizohen ose i perkasin NCM, ose kane efekte te dallueshme por afatshkurtra ne pronat fqinje >50% ose jane mbi limitin e shkarkimeve ose ne perputhje me NCM, ose kane efekte te dalluesheme afat-mesme ne pronat fqinje
Bazuar ne normat Europiane te shkarkimeve, normat e shkarkimit ne ajer ne Republiken e Shqiperise jane vendosur me VKM Nr.435, date 12.9.2002 Per miratimin e normave te shkarkimeve ne ajer ne Republiken e Shqiperise, ndersa normat perkoheshme te shkarkimeve ne ajer jane vendosur me VKM Nr.248, date 24.4.2003 Per miratimin e normave te perkoheshme te shkarkimeve ne ajer dhe zbatimin e tyre.
Hapi 3
Perdor figuren e meposhtme per te percaktuar riskun e kombinuar qe shoqeron nje shkarkim mjedisor te pakontrolluar:
56
Tabela 5.3.3 Vleresimi i Ndikimit Mjedisor; Metodologjia e kombinimit te probabilitetit dhe ashpersise
E Larte
LU
LM
LL
Ashpersia >>
e Moderuar
MU
MM
ML
E Ulet
UU
e Ulet
UM
e Moderuar
UL
e Larte
Probabiliteti >>
Ne kuptimin e riskut te kombinuar, mbase me te veshtirat per ti klasifikuar jane kombinimet LU dhe UL shprehur me riskun e kombinuar te probabilitetit, megjithse sugjerohet qe ato te futen ne shkallen e Moderuar. Ka mundesi te kete shume situata, ku shkallezimi i rrezikut eshte i Larte por ku probabiliteti i nje ngjarjeje qe shkakton humbje nga konteineri eshte i Ulet. Ketu mund te ndryshojne pikpamjet midis operatorit dhe autoritetit rregullator per ate se si duhet te trajtohet kjo situate, prandaj rekomandohet qe ata duhet te konsultohen per tu marre vesh per kete qe ne fillim. (Nje analogji mund te behet ketu me fluturimet ajrore; ashpersia e rrezikut eshte jashtezakonisht e Larte, por probabiliteti i perplasjes eshte shume i Ulet. Ne kete menyre, risku i pergjithshem mund te klasifikohet si i Ulet ose i Moderuar. Pika kritike ketu konsiston ne ate qe ashpersia e Larte nuk nenkupton domosdoshmerisht risk te Larte perndryshe ne nuk do te fluturonim kaq me deshire!). Hapi 4
Perdor figuren e meposhtem per te klasifikuar shkarkimin potencial te pakontrolluar dhe keshtu te perparesosh kontrollet:
Tabela 5.3.4 Vleresimi i Ndikimit Mjedisor; Klasifikimi i Ndikimeve
Kodi i riskut te kombinuar i Ulet i Moderuar (MU, UU, UM) (LU, MM, U L) Vleresimi dhe rezultati Vazhdo kontrollet e menazhimit Vazhdo kontrollet e menazhimit dhe rivlereso BAT Permireso kontrollet e menazhimit, rivlereso BAT, monitoro dhe rishqyrto
i Larte
(LM, LL, ML)
57
Nje shembell i rezultatit permbledhes i nje Vleresimi te Ndikimit ne Mjedis mund te jete kjo qe jepet ne tabelen e meposhteme per nje zone miniere mineralesh:
Tabela 5.3.5 Vleresimi i Riskur Mjedisor: Konkluzionet per nje zone miniere mineralesh
Probabiliteti i shkarkimit (Tabela 5.3.1) i Larte i Moderuar i Moderuar i Moderuar i Ulet i Moderuar i Moderuar i Ulet i Larte Ashpersia e shkarkimit (Tabela 5.3.2) i Moderuar i Moderuar i Ulet i Moderuar i Moderuar i Ulet i Ulet i Ulet i Larte Ndikimi i pergjithshem i Larte i Moderuar i Ulet i Moderuar i Ulet i Ulet i Ulet i Ulet i Larte
Ndikimi Potencial
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Shkarkime ne ajer Shkarkime ne uje siperfaqsor / toke Depositime nga ajri ne toke Zhurme dhe vibrim Kundermime Risku i aksidenteve dhe pasojat e tyre Ngrohja globale (perfshi perdorimin e energjise) Krijimi i ozonit Trajtimi dhe asgjesimi i mbetjeve
5.4 Vleresimi i detajuar i rrezikut dhe i riskut
5.4.1 Klasifikimi i rrezikut te kantierit Kontributi i seicilit nga te tre aspektet burim, shteg dhe prites ne potencialin e pergjithshem te nje kantieri per te shkaktuar nje dem mjedisor, mund te kategorizohet si i Larte, i Moderuar ose i Ulet, sipas rrethanave te veanta. Prej paragrafit 5.2.2 deri tek paragrafi 5.2.5 u dhane disa tregues kriteresh, qe mund te onin tek nje renditje e Larte. Eshte e qarte qe nje vendosje e kundert e kritereve do te onte tek nje renditje e Ulet, ndersa nje vendosje ndermjetese e tyre do te onte tek nje renditje e Moderuar. Vleresimet jane te domosdoshme per nje subjektiv te nje shtrirjeje te gjere. Per te perfituar nje renditje te pergjithshme te rrezikut te kantierit, jane kombinuar te tre aspektet, dhe per kete perseri jane sugjeruar te tri kategorite: i Larte, i Moderuar ose i Ulet. Ekzistojne nje varg menyrash me te cilat faktoret individuale mund te kombinohen, sidomos ne qofte se jane dhene peshime te ndryshme te seicilit aspekt, si mund te jete e pershtatshme ne disa rrethana. Per vleresimin e efekteve te kombinuara duhet perdorur gjykimi i bazuar ne dije, ne eksperience dhe ne shkallen e besueshmerise se informacionit te disponueshem, dhe vetem keshtu duhen trajtuar peshimet e ndryshme. Kur ka pasiguri rreth kategorizimit te sakte te ndonjerit prej faktoreve individuale, mund te jete e pershtatshme qe te vendosim kategorizimin e pergjithshem te rrezikut te kantierit tek grupi vijues me i larte.
58
Ne qofte se ndonje nga te tre aspektet sugjeron rrezik te paperfillshem, ose ne se kur aspektet veshtrohen sebashku rezulton te mos kete potencial per ndonje incident ndotjeje, atehere zona nuk perfaqeson rrezik per sa i perket ndikimit mjedisor. Megjithate, mund te kete rreziqe te tjera, qe lidhen me te tjera kritere, te tilla si shendeti dhe siguria e punonjesve. Duhet theksuar qe mund te jete e nevojshme te vleresohen nje numur skenaresh te ndryshem. Per shembell, nje ndotes mund te jete i afte te shkarkohet ne me teper se nje element mjedisor, p.sh. ne dy: uje dhe ajer. Mund te kete nje shteg per tek uji nentokesor dhe nje tjeter per tek uji siperfaqesor, atehere duhet qe seicili prej tyre te shqyrtohen veas. Ne menyre te ngjashme mund te jete e domosdoshme te shqyrtohen pritesit e ndryshem (p.sh. ujra te ndryshme pritese dhe elementet qe lidhen me to); fillimisht mund te mos jete e qarte cili prej tyre eshte me i ndjeshem nga pikpamja mjedisore. Ne kete manual te tre aspektet jane dhene te barazpeshuar, keshtu qe per te dhene nje klasifikim te pergjithshem te rrezikut mjedisor te kantierit, ato mund te kombinohen ne menyren e ilustriuar ne Kutine 5.6.
Kutia 5.6
Kombinime te vleresimeve te rrezikut per te dhene Klasifikimin e pergjithshem te Rrezikut te Kantierit
Vleresimet e rrezikut mjedisor L = shkalle e Larte M = shkalle e Moderuar U = shkalle e Ulet
BURIMI (shkalla e rrezikut) mund te jete L ose M ose U
SHTEGU (potencial i transportit) mund te jete L ose M ose U
RECEPTORI (potencial demtues) mund te jete L ose M ose U
Kombinimet e mundsheme te vleresimit:
Klasifikimi pergjithshem konskuent i sugjeruar i i Rrezikut te Kantierit: i LARTE i MODERUAR i ULET
LLL ose LLM ose LMM LLU ose MMM ose LMU MMU ose LUU ose MUU ose UUU
59
Ne kete faze mund te mbaroje vleresimi ne se konkludohet qe, bazuar ne vleresimin e pergjitheshem te rrezikut te kantierit, mund te merren vendime lidhur me potencialet e incidenteve ndotese. Anasjelltas, vleresimi mund te vendoset tani tek shqyrtimi i riskut, duke analizuar frekuencen e te gjitha ngjarjeve, te cilat mund te shkaktonin shkarkime dhe duke vleresuar ndikimin e tyre ne mjedis. Procesi i vleresimit te riskut kerkon perpjekje qe mund te jene te konsiderueshme, por nga ana tjeter do te kemi perfitime te rendesishme potenciale. Ne paragrafin e meposhtem parashtrohet nje metode per vleresimin e riskut. 5.4.2 Ngjarjet dhe rrethanat qe shkaktojne shkarkime Per te vleresuar riskun eshte e nevojshme te shqyrtohen sistematikisht ngjarjet qe mund te ojne tek shkarkimi i nje lende ndotese. Per kete qellim duhen dy faza: a) Identifikimi i te gjithe ngjarjeve qe jane te afta te shkaktojne shkarkime, dhe b) Vleresimi i frekuences se mundeshme te do ngjarjeje, sasia e meterialit qe mund te shkarkohet si rrjedhoje e saj dhe kohezgjatja e shkarkimit. Avarite e mundshme dhe shkaqet per avari perfshijne: Avari pune te shkaktuara nga operatori, makina ose impianti Avari ndertimi defekte te projektit, materialeve, perbersave, detajimeve apo konstruksionit
Abuzime ndryshim i papershtatshem i perdorimit ose ndonje keqperdorim tjeter Ndikimi automobilistik, etj. Vandalizem, terrorizem, etj. Permbytje, zjarr ose eksplozion Faktore gjeologjike fundosje, etj. Administrim, supervizion ose monitorim i dobet i kantierit Inspektim, verifikim ose testim i pamjaftueshem Mungese alarmesh dhe mungese paisjesh sigurimi
5.4.3 Klasifikimi i riskut te kantierit Duke analizuar ngjarjet dhe rrethanat qe mund te kene ndikim ne nje kantier mund te arrihet tek nje vleresim i frekuences se mundshme te shkarkimit ose humbjes te nje materiali te rrezikshem nga konteineri. Shprehur me termat e ndikimit ne mjedis, kombinimi i klasifikimit te rrezikut te kantierit me frekuencen e shkarkimeve, na jep nje vleresim te riskut qe perfaqeson kantieri, brenda kornizes te tij te veante mjedisore. Sugjerohet, qe frekuenca e priteshme e shkarkimit ne nje kantier te veante, te shprehet thjesht si e Larte, e Moderuar ose e Ulet. Ne kutine 5.7 tregohen disa nga menyrat me te cilat mund te kombinohen klasifikimet e rrezikut dhe te riskut per nje situate, ku rreziku dhe frekuenca jepen te barazpeshuara.
60
Kutia 5.7 Klasifikimi i Pergjithshem i Riskut te Kantierit i percaktuar duke kombinuar klasifikimet e rrezikut te kantierit dhe te frekuences te shkarkimeve te pakontrolluara
Vleresimi i rrezikut te kantierit mund te jete i Larte (L), i Moderuar (M), ose i Ulet (U ) (shif Kutine 5.6) Frekuenca e shkarkimit te pakontrolluar mund te jete gjithashtu e Larte (L), e Moderuar (M) ose e Ulet (U) Kombinim i mundshem i rrezikut dhe i frekuences: Klasifikimi i pergjithshem konsekuent i sugjeruar i Riskut te Kantierit:
LL ose LM ose ML MM ose LU ose UL UU oSE MU ose UM
i LARTE i MODERUAR i ULET
Sikurse dhe per klasifikimin e rrezikut ne paragrafin 5.4.1, ne informacionin vijues ka shume pasigurira dhe boshlleqe. Kombinimi i klasifikimeve te rrezikut dhe te frekuences se shkarkimit me menyren qe e pershkruam me siper kerkon mjeshteri, eksperience dhe gjykim, per te nxjere konkluzione te dobishme dhe te ndjeshme. Ka mundesi qe te kete disa situata te qarta te riskut, te cilat jane relativisht te lehta per ti percaktuar dhe klasifikuar si i Larte ose i Ulet, por per shumicen e situatave do te jete e nevojshme patjeter te behen gjykime subjektive. Vleresimi i renditjes se kombinimeve te rrezikut dhe frekuences LU dhe UL (Kutia 5.7) eshte shume i veshtire per tu klasifikuar dhe per kete jepet udhezimi ne paragrafin 5.3 5.4.4 Azhornimi i vleresimit te rrezikut dhe riskut Eshte e rendesishme te theksojme qe vleresimi i rrezikut dhe i riskut ka nevoje te azhurnohet rregullisht. Klasifikimin i rrezikut te burimit ka mundesi te ndryshoje kur ndryshon lloji dhe sasia e materialit te perdorur ne kantier. Po keshtu, potenciali transportues ka gjasa te ndryshoje gjate zhvillimit te kantierit dhe kur ndertohen impiante dhe sisteme te reja zbutjeje dhe drenazhimi, ose kur prishen ndertesa te vjetra. Gjithashtu, potenciali transportues mund te ndryshoje ne qofte se ndryshojne vendndodhjet e materialeve te rrezikshme ose pikat e shkarkimit ne kantier, ose kur ndryshojne faktoret e jashteme, te tille si drenazhimet jashte kantierit ose uzinat e trajtimit. Po keshtu, potenciali demtues ndaj pritesit ka mundesi te ndryshoje ne qofte se ndryshon pozicioni i shkarkimit tek uji siperfaqesor. Vete pritesit do te jene te ndryshem ne qofte se nje shkarkimi spostohet nga uji siperfaqesor per tek kanalet e ujrave te zeza ose uji perdoret per nje qellim tjeter. Nje politike e pergjithshme per kontrollin e planifikimit dhe zhvillimit, duhet te synoje ne parandalimin e ndertimit te banesave te reja ne afersi te zonave me potencial ndotes, por gjithashtu do azhurnim i vleresimit te riskut duhet te marre parasysh pritesit e rinj.
61
LEJET MJEDISORE
6.1 Hyrje Lejet, autorizimet, pelqimet dhe liencat, qe te gjitha sigurojne paraprakisht nje lloj lejimi per zhvillimin e nje veprimtarie. Kjo mund te jete nje leje per ndertim, leje per te ngritur nje instalim, ose nje leje mjedisore, qe autorizon punen e nje paisjeje. Te gjithe aprovimet me shkim per ndermarjet, heret ose von do te duhet te kontrollohen per perputhje. Mosperputhja duhet te korrigjohet me qellim qe te sigurohet bindje nga kundravajtesit ne te ardhmen. Ne rast deshtimi ose mungese se deshires nga kundravajtesit per plotesim te perputhjes, duhet te fillohet nje proces detyrues i cili duhet te kete si rezultat bindjen. Procesi i lejedhenies eshte nje element i metodes hap-pas hapi te ilustruar ne Figuren 4.1. Cikli rregullator tregon sekuencen llogjike dhe ndervartesine e hapave te ndryshem ne menazhimin e procesit te perputhjes dhe te detyrimit. Aktivitetet ne segmente te ndryshem te ciklit duhen kryer me efektivitet dhe ne menyre konsekuente, perndryshe elementet e pazhvilluar te nje hapi do te transportohen tek hapi tjeter dhe, ne fund, si rezultat ne zinxhir do te kemi nje hap inefektiv. Per shembell, kushte leje te papershtatshme dhe te paqarta do ta benin te veshtire nxitjen dhe kontrollin per perputhje, dhe do te kishim nje ndikim te dukshem negativ ne efektivitetin e detyrimit. Nje leje mjedisore eshte nje kontrate ndermjet operatorit dhe autoritetit qe ka dhene kontraten. Kontrata, pershkruan termat nen te cilat lejohet veprimtaria, duke vendosur kushte detyruese. Keto kushte duhen percaktuar qarte, qe do te thote qe, ne qofte se sfidohen, me to mund ti drejtohesh gjyqit, ose te kerkojme qe gjykata te detyroje nje kundravajtes ti permbushe kushte te tilla. Nje leje me kushte detyruese eshte thelbesore jo vetem per vazhdimin e aktivitetit ne nje zinxhir rregullator, por gjithashtu dhe per vete ndermarrjen. Nje nderrmarje duhet te dije cilat jane te drejtat dhe detyrimet e saj dhe ne menyre duhet siguruar mbrojtja e mjedisit. Leja duhet te sqaroje dhe identifikoje kerkesat per nje veprimtari brenda kuadrit ligjor. Gjithashtu, aplikimi me konsekuence i rregulloreve do te ishte baze per nje trajtim te kenaqshem te te gjithe ndermarrjeve te se njejtes fushe veprimtarie. Kur nga autoritetet rregullat zbatohen ndershmerisht, konkurenca e padrejte ekonomike dekurajohet. Nje leje mjedisore leshohet me kusht qe, per te paraprakisht te jete bere nje kerkese e bazuar ne rregullat e aplikimit te nxjera nga autoritetet. Kushtet per nje leje te tille mund te kategorizohen ne dy grupe. Grupi i pare do te perbehej prej rregullash te pergjitheshme te menazhimit te ndermarrjes per te garantuar sjelljen e duhur ndaj mjedisit. Grupi i dyte do te perfshinte nje numur kushtesh strikte te detyrueshme, qe kane te bejne me shkarkimet, masat e sigurise, detyrimet monitoruese dhe raportimet. Grupin e pare, qe do te funksiononte kryesisht si indikator i sjelljes se nje ndermarrjeje ne menazhimin e ndikimit te vet ne mjedis, eshte veshtire ta besh te detyrueshem, por ai do te stimulonte hetime te metejshme. Grupi i dyte permban kushte reale te detyrueshme.
62
Lejet gjithashtu mund te specifikojne skemen dhe kushtet e punes, ne menyre qe te garantohet perputhja me rregullat, rregulloret dhe dekretet ekzistuese -cilado qofte e aplikueshme per instalimin dhe ndikimin mjedisor qe ai mund te shkaktoje. Eshte e thelbesore qe, perpara se te filloje nje veprimtari, e cila do te kete nje ndikim potencialisht negativ ne mjedis, duhet te jene leshuar te gjitha lejet perkatese per ate lloj veprimtarie dhe duhen kontrolluar, per tu siguruar qe ato jane te detyrueshme. Nje situate ideale nga pikpamja mjedisore do te ishte ajo, kur nje leje mjedisore do te jepej vetem pasi te jene dhene te gjitha llojet e tjera te lejeve te kerkuara. Pa nje leje veprimtarie, nuk duhet lejuar te filloje asnje veprimtari. Kjo nenkupton automatikisht qe, autoriteti kompetent i ngarkuar per te leshuar kete leje, duhet te kete nje funksion koordinativ. Kjo nga ana e vet nenkupton, qe trupi koordinues qe ka te drejte te jape lejen, eshte i angazhuar ose mbahet i azhurnuar per progresin e te gjithe veprimeve proceduriale, qe lidhen me aplikantin dhe veprimtarine e tij. Megjithate, situata ne Shqiperi perfshi ketu dhe statusin dhe madhesine e Ministrise se Mjedisit, tani per tani e ben te pamundur kete koncept. Nje leje ideale mjedisore duhet te perfshinte minimalisht sa me poshte vijon: Kerkesa dhe pershkrimi i veprimtarise qe do te kryhet, jane pjese perberese e nje leje perjashto rastet, kur kushtet e lejes e zvendesojne informacionin e kerkeses. Nje leje mjedisore jepet atehere kur te gjitha lejet e tjera jane dhene. Leja duhet te trajtoje kushtet per shkarkimet, rreziqet, monitorimin dhe raportimin, dhe ne menyre integruese te trajtoje te gjithe elementet mjedisore. Leja mund te permbaje gjithashtu kushte specifike per te mbrojtur mjedisin e zones, te cilat mund te jene me te rrepta ne raste te veanta (p.sh. kur vendi i veprimtarise eshte afer nje zone te mbrojtur). Leja duhet te pershkruaje qarte fare pasoja do te kete, ne se nuk zbatohen kushtet ose ne se jepet informacion i rreme. Duhet permendur, qe midis pasojave do te jene anullimi i lejes, penalizime, procese gjyqesore, dhe pergjegjesi ligjore. Leja duhet te tregoje fare duhet bere kur ndryshon veprimtaria ose pronari, ose kur ndodh nje aksident qe demton mjedisin. Leja duhet te tregoje daten e rinovimit dhe veprimet qe duhen ndermarre per kete.
Lejet e leshuara per industri te vogla te bazuara ne nje liste veprimtarish, jane mjaft te thjeshta dhe kushtet jane mjaft te standartizuara. Shembull per kete jane: garazhet, pikat e karburantit, shkarkimt e mbeturinave tregetare, furrat e bukes, qendrat sportive, zyra te vogla ofseti, dyqane zejtarie, gurore, shfrytezim zhavorresh, prodhim sallami, prodhim uji te amballazhuar, etj. Per te tilla industri mund te jete e pershtateshme qe Ministria e Mjedisit te vendose Rregulla te Pergjithshme te Detyrueshme-(RRPD) (shif paragrafin 6.3.7) dhe keto leje te leshohen nga ARM. Megjithate, lejet nga ana e vet, perseri duhet te tregojne qarte RRPD, te cilave ju duhet permbajtur rigorozisht, si dhe standartet kombetare te aplikueshme per paisje te
63
veanta. Vetem referenca ndaj nje teksti apo nenit te nje ligji apo akti nenligjore nuk do te ishte e mjaftueshme. Kjo vlen per te gjithe lejet. 6.2 Leja ne legjislacionin mjedisor Legjislacioni per lejen mjedisore eshte pasuruar ne menyre te vazhduar gjate viteve te fundit dhe sidomos mbas miratimit te ligjit te ri Per Mbrojtien e Mjedsit. Ne ligjet e miratuara mbi mbrojtien e ajrit, substancat dhe preparatet e demshem, mbrojtien e mjedisit detar nga demtimet dhe ndotja, manaxhimin mjedisor te ujit dhe mbetjeve te ngurta dhe ate per mbrojtien e liqeneve nderkufitare si dhe ne nje sere vendimesh te Keshillit te Ministrave dhe Urdhera te Ministrit te Mjedisit,jane percaktuar me hollesi procedurat, dokumentacioni i nevojshem dhe modalitetet e tjera te cilat kane plotesuar kuadrin ligjor per paisjen e subjekteve te interesuara me license mjedisore. 6.2.1 Ligji per Mbrojtien e Mjedisit Ne kapitullin e 5 te ketij ligji pershkruhen detyrimet dhe kerkesat qe subjektet duhet te plotesojne per marrjen, perteritjen dhe ndryshimin e Lejes Mjedisore. Percaktohen ne princip veprimtarit per te cilat Ministria e Mjedisit jep deklaraten mjedisore dhe ato qe ARM-t japin pelqimin ose autorizimin. Ne kete kapitull caktohen afatet e shqyrtimit te lejes dhe listohen detyrimet e subjekteve ne zbatim te kerkesave qe permban Leja Mjedisore. Nenet me te rendesishme per kete aspekt jane dhene ne Apendiksin A. Ketu me poshte po renditim nenet qe i referohen Lejes Mjedisore siaps ketij ligji. Neni 34 ben fjale per detyrimi subjektit per tu paisur me Leje Mjedisore. Neni 35 percakton kerkesat e Ministrit te Mjedisit per leshimin e Deklarates Mjedisore. Neni 36 percakton kerkesat per leshimin e Lejes Mjedisore. Neni 37 trajton elementet perberes te Lejes Mjedisore dhe kushtet per marrjen e saj. Neni 39 ben fjale per pakte ne process. Neni 40 percakton kerkesat per rinovimin e Lejes. Neni 41 trajton kerkesat per amendimin e Lejes. Neni 42 percakton kerkesat per transferimin e pronesise se Lejes Mjedisore. Neni 43 bene fjale per tarifen e Lejes. Neni 44 percakton obligimet e subjektit per tu paisur me Leje perpara fillimit te punes se objektit. Neni 45 lidhet me aktivitet lokale qe kerkojne miratim nga Ministri i Mjedisit mbas pelqimit nga ARM-ja. Neni 46 percakton detyrimet e pergjitheshme te nje subjekti perpara fillimit nga puna te nje veprimtarie. Neni 47 inkurajon perdorimin e sistemit te manaxhimit mjediso. Neni 48 permban kerkesat per kryerjen e VNM-s 6.2.2 Ligji per Administrimin Mjedsior te Ujrave te Ndotura Neni 18 percakton kekesat qe duhet te permbaje Leja Mjedisore per nje aktivitet qe shkarkon ujra te ndotura dhe aktivitete qe trajton ujrat e ndotura. Neni 19 sanksionon perjashtimin nga pagesa e tarifes per Leje Mjedisore te subjekteve qe bejne pastrimin e ujrave te ndotura.
64
6.2.3 Ligji per Administrimin Mjedisor te Mbetjeve te Ngurta Neni 25 trajton aktivitet qe perjashtohen nga pagesa e tarifes per tu paisur me Leje Mjdisore ne kuadrin e ketij ligji. Dhe kompetencen per dhenien e Lejes. Neni 26 trajton aspekte qe lidhen me Lejen e Importit. Neni 27 trajton aspekte qe lidhem me Lejen e Eksportit. Neni 28 trajton aspekte te tranzitimit neper territorin e Shqiperise 6.2.4 Ligji per Mbrojtien e Ajrit nga Ndotja Neni 17 i ketij ligji trajton Lejen Mjedisore e cila ju jepet sybjekteve te interesuara fizike ose juridike bashkerisht nga MM dhe qeverisja vendore. 6.2.5 Ligji mbi Substancat dhe Preparatet e Rrezikshem Neni 18 kerkon paisjen me autorizim te subjekteve qe manaxhojne substance dhe preparate te rreziksheme si dhe kufizimet qe kushtezojne leshimin e autorizimit. Neni 19 percakton kushtet e leshimit te autorizimit si dhe vlefshemerine e tij. Neni 20 trajton rastet kur autorizimi behet i pavlefshem. Neni 21 sanksionon paisjen e Leje nga Ministri perkates te subjektit qe importon ose eksporton substanca dhe preparate te rrezikshem. Neni 22 percakton detyrimin e subjektit prodhues, eksportues dhe importues, per te bere regjistrimin e llojit dhe sasive te substancave dhe preparateve te rrezikshem 6.2.6 Ligji per Mbrojtien e Liqeneve Nderkufitare Neni 15 percakton detyrimin per kryerjen e VNM-s ose Vleresimit Strategjik Mjedisor (VSM), respektivisht per veprimtari ekonomike dhe socjale si dhe strategji dhe plane zhvillimi te sektoreve te ndryhsem ne pellgun ujembledhes. Neni 16 trajton detyrimin per pagesen e tarifes per gjithe personat fizik dhe juridik qe ushtrojne veprimtari ne liqenet nderkufitare. 6.3 Situata e mundshme e lejeve ne te ardhmen 6.3.1 Hyrje Sikunder u tregua ne Kapitullin 4, Cikli Rregullator nenvizon ndervartesine e aspekteve ligjore, te lejedhenies, te perputhjes, dhe te monitorim/inspektimit per te garantuar nje mbrojtje te kenaqeshme te mjedisit. Gjithashtu ky kapitull pershkruan se si mund ta arrijne kete shtetet anetare te BE nepermjet Direktivave IPPC (96/61/EC) 6.3.2 Direktiva IPPC Direktiva IPPC synon te arrije parandalimin dhe kontrollin e integruar te ndotjes qe vjen nga nje numur i madh veprimtarish, me qellim qe te arrihet nje niveli i larte mbrojtjeje i mjedisit ne teresi. Per te arritur kete, vendet anetare te BE duhet tu mundesojne masat e nevojshme autoriteteve perkatese, ne menyre qe ato te garantojne se instalimet funksionojne ne menyre te tille qe:
a) b) c)
d) e) f)
Jane marre te gjitha masat parandaluese kunder ndotjeve, ne veanti nepermjet aplikimit te Teknikave me te Mira te Mundeshme (BAT) Nuk shkaktohet ndonje ndotje e rendesishme; Prodhimi i mbeturinave do te reduktohet atje ku prodhohen mbeturina, ato do te riciklohen ose, kur kjo eshte e pamundur teknikisht dhe ekonomikisht, ato do te asgjesohen, duke evituar ose reduktuar nderkaq ndonje ndikim ne mjedis; Energjia perdoret me efektivitet; Jane marre masat e nevojshme per te parandaluar aksidentet dhe per te kufizuar pasojat e tyra; dhe Jane marre masat e nevojshme qe, me mbylljen definitive te veprimtarise, te evitohet do rrezik ndotjeje dhe qe kantieri i veprimtarise te rikethehet ne nje gjendje te kenaqeshme.
Nje instalim qe perfshihet ne rregullat e IPPC, mund te veproje vetem ne se eshte leshuar leja ku perfshihen kushtet, te cilat garantojne qe instalimi perputhet me kerkesat e Direktives. Leja duhet te perfshije Vlerat Limit te Shkarkimeve (VLSH), te cilat jane caktuar per te parandaluar dhe, kur nuk eshte praktike, per te reduktuar shkarkimet ne pergjithesi dhe ndikimin ne mjedis ne teresi. Per nje numur ndotesish, te cilet ka mundesi te shkarkohen ne sasi te konsiderueshme nga nje instalim IPPC, duhet te vendosen VLSH, lidhur me natyren dhe potencialin e tyre per te transferuar ndotjen nga nje element mjedisi tek tjetri (uje, ajer dhe toke). Direktiva shpall qe VLSH dhe parametrat ekuivalente si dhe masat teknike te cilave i referohet Direktiva, duhet te bazohen ne BAT, pa rekomanduar perdorimin e ndonje teknike ose teknologjie te veante, por duke marre parasysh karakteristikat teknike te instalimit ne fjale, pozicionin gjeografik dhe kushtet lokale mjedisore. Ne te gjitha rrethanat, kushtet e lejes duhet te permbajne klauzola per minimizimin e ndotjes nderkufitare ose ne distance te madhe, dhe te sigurojne nje nivel te larte mbrojtjeje per mjedisin ne teresi. Kjo do te thote, qe lejet nuk eshte e domodoshme te perpilohen egzakt sipas dokumenteve BAT, por kushtet e vena ne to nuk duhet te kalojne nivelet e shkarkimeve te BAT. Direktiva gjithashtu shpall qe, atje ku Normat (Standartet) Mjedisore te Cilesise (NMC) kerkojne kushte me te rrepta nga ato qe mund te arrihen duke perdorur BAT, ne leje duhen perfshire masa suplementare ose VLSH me te rrepta. NMC jane koncentrimet e kimikateve ne ajer ose ne uje, nden te cilat nuk ka ndikim ne mjedis. Per rrjedhoje, vlerat limit te shkarkimeve per nje instalim te veante IPPC vendosen ne nje nivel te tille, qe te evitohen shkelje te NMC.
66
6.3.3 Perkufizimi i BAT Direktiva IPPC e percakton Teknikat me te Mira te Mundeshme (BAT) si shkallen me efektive dhe me te avancuar ne zhvillimin e veprimtarive dhe te metodave te tyre te punes. Ne IPPC, BAT eshte perdorur si baze per vendosjen e VLSH qe permbajne lejet e IPPC me qellim parandalimin, ose kur nuk eshte e mundur, reduktimin e shkarkimeve dhe te ndikimit ne mjedis ne teresi. Direktiva i referohet termave te veanta: Teknikat perfshin qe te dyja si teknologjine e perdorur ashtu dhe menyren se si instalimi eshte projektuar, ndertuar, mirembajtur, punuar dhe zmontuar. Te mundeshme do te thote ato teknologji qe jane zhvilluar ne nje shkalle te tille, qe ben te mundur aplikimin e tyre ne sektoret perkates te industrise, me kushte ekonomike dhe teknike te afta te mbijetojne. Duhet arritur nje ekuiliber ndermjet kostos per operatorin dhe avantazheve te fituara per mjedisin. Me te mira nenkupton me efektive per te arritur nje nivel te pergjitheshem te mbrojtjes se mjedisit ne teresi. Ne percaktimin e BAT, nje vemendje e veanta duhet ti kushtohen paragrafeve te tilla si perdorimi i teknologjive me prodhim te ulet mbeturinash, perdorimi i materialeve me pak te rrezikshem, mundesite e riciklimeve, e keshtu me rradhe.
6.3.4 Kerkesa per leje IPPC dhe vleresimi Direktiva IPPC kerkon qe ne aplikimet per leje te perfshihen informacion per: Instalimin dhe aktivitetet e tij; Lenden e pare dhe ndihmese, lende te tjera dhe energjine e perdorur apo prodhuar nga instalimi; Burimet e shkarkimeve te instalimit; Kushtet e kantierit te instalimit; Perberjen dhe sasine e shkarkimeve ne do element te mjedisit te parashikuara nga instalimi, si dhe nje identifikim te efekteve te rendesishme te shkaktuara prej ketyre shkarkimeve ne mjedis; Teknikat e propozuara per parandalimin ose, kur nuk eshte e mundur, reduktimin e shkarkimeve nga instalimi; Ku eshte e domosdoshme, masat per parandalimin ose riciklimin e mbeturinave te prodhuara nga instalimi;
67
Masat e metejshme per tu perputhur me principet e pergjithshme te detyrimeve te operatorve (p.sh. evitimi i mbeturinave, efiienca e energjise, parandalimi i aksidenteve dhe restaurimi i vendit); dhe Planet per monitorimin e shkarkimeve ne mjedis.
Organi kompetent (i njohur si rregullatori) shqyrton kerkesen, kontrollon qe ne kerkese te jete perfshire gjithe informacioni i kerkuar (perfshi pikat e permendura me siper) dhe kontrollon qe shkarkimet e parashikuara te mos ojne ne shkeljen e ndonje NMC. Rregullatori gjithashtu krahason shkarkimet e parashikuara me ato qe do te mund te arriheshin me nje instalim BAT. 6.3.5 Arsyetime per percaktimin e BAT Formulimi i perdorur ne Direktive i lejon shtetet anetare te kene mjaft maturi per te zgjedhur menyren e identifikimit. Megjithate, Direktiva jep nje liste me tipet e problemeve qe duhen shqyrtuar per kete veprim (kjo liste nuk eshte perfundimtare, dhe te tjera probleme mund te bashkelidhen, p.sh. ato ekonomiko-sociale). Problemet e meposhteme kerkojne vleresim, duke patur parasysh koston dhe perfitimet e mundeshme nga nje mase e marre sidhe parimet e kujdesit dhe te parandalimit,: 1. perdorimi i teknologjise qe krijon pak mbeturina; 2. perdorimi i sa me pak lendeve te rrezikeshme 3. nxitja per rigjenerimin dhe riciklimin e lendeve te prodhuara dhe te perdorura ne perpunimin e mbeturinave, kur eshte e pershtateshme; 4. procese te krahasueshme, paisje ose metoda pune te cilat jane provuar me sukses ne shkalle industriale; 5. avantazhet teknologjike dhe ndryshimet ne njohuri dhe ne kuptimin shkencor 6. natyra, efektet dhe volumi i shkarkimeve perkatese; 7. te dhenat e porosive per instalime te reja ose egzistuese; 8. koha qe nevoitet per te futur BAT; 9. konsumi dhe perberja e lendes se pare (perfshi ujin), qe perdoret ne process dhe rendimenti i tyre energjitik; 10. nevoja per te parandaluar ose reduktuar ne minimum ndikimin e pergjithshem te shkarkimeve ne mjedis; 11. nevoja per parandalimin e aksidenteve dhe minimizimin e pasojave per mjedisin; dhe 12. informacione te metejshme te botuara nga Komisioni Europian ose nga organizmat nderkombetare. Kostot dhe perfitimet e mundshme te nje mase duhen sqaruar, sepse, sikunder e permendem me lart, duhet arritur nje ekuiliber ndermjet kostos se imponuar ndaj operatorit dhe avantazheve qe do te fitohen ne kuptimin e mbrojtjes se mjedisit. Parimet e kujdesit dhe te parandalimit kerkojne shqyrtimin e ndikimit ne mjedis ne teresi ne perputhje me metoden e integruar, d.m.th. ne te gjithe perberesit e mjedisit (ajer, toke dhe uje).
6.3.6 BAT-i specifik-kanterial ose gjinor Direktiva gjithashtu parashikon fleksibilitet kur shtetet anetare identifikojne Bat-in specifik kanterial, BAT-i gjinor sektorial, ose nje kombinim hibrid te te dyjave (kur nje BAT gjinor ne nivel sektorial perdoret si faza e pare drejt identifikimit te nje BAT-i specifik kanterial per nje instalim te veante). BAT-et gjinore sektoriale jane quajtur Rregulla te Pergjitheshme Detyruese (RRPD). Shtetet anetare mund te paracaktojne disa kerkesa per kategori specifike instalimesh ne RRPD, ne vend te futjes se tyre ne kushtet individuale te lejeve, por me kusht qe te sigurohet nje metode e integruar dhe nje nivel i larte i mbrojtjes se mjedisit ne teresi. Natyrisht eshte ireale te presim qe per do shtet antar te vendosen ekzakt te njejtat standarte, pasi mbetet nje shkalle e konsiderueshme lirie gjykimi per menyren se si do ekuilibrohet kostua me perfitimet dhe si do te merren ne konsiderate faktoret lokale dhe ndryshore te tjere. Megjithate, vijushmeria ne te gjithe BE do te rritet nepermjet kerkesave per arritjen e NMC-te dhe nepermjet krijimit te dokumenteve BREF. BAT-et specifike kantierale i referohen identifikimit te BAT per instalime individuale brenda te njejtit sektor. Nga perkufizimi, kjo metode pranon qe rrethanat e instalimeve te ndryshme larmojne ne perputhje me faktore te tille si mjedisi vendor dhe tipi i procesit.
Liria per te zgjedhur nuk do te thote se mund te zgjedhim nje metode ku te mungoje rreptesia. Ne veanti, do percaktim BAT-i duhet te demonstroje se si jane marre ne konsiderate gjithe faktoret e perfshire ne Direktive.
Ndonse ndermjet shteteve anetare mund te kete diferenca ne interpretime, eshte e rendesishme qe te kete nje pikpamje vijuese per BAT brenda te njejtit shtet, ne se nuk ka diferenca te qarta ndermjet instalimeve te ndryshme ne te njejtin sektor. 6.3.7 Rregulla te Pergjitheshme Detyruese (RRPD) Direktiva IPPC u lejon shteteve anetare te perdorin Rregulla te Pergjitheshme Detyruese (RRPD) ne vend te aspekteve te veanta per leje te veanta instalimesh, per derisa ti permbahen metodes se integruar dhe te garantohet nje nivel i larte ekuivalent i mbrojtjes se mjedisit. Megjithate, Direktiva nuk percakton ndonje RRPD. Nevoja per sigurimin e nje niveli te larte ekuivalent te mbrojtjes se mjedisit do te thote, qe RRPD nuk mund te perdoren atje, ku ekzistojne ndjeshmeri te veanta lokale mjedisore, te cilat mund te vleresohen vetem duke perdorur percaktime individuale te BAT. Keshtu, RRPD jane te pershtateshme atje ku shkarkimet nuk ojne ne probleme lokale ose ku jane te parashikushme nderreaksionet e mjediseve individuale. RRPD perdoren nga nje numur anetaresh te BE per qellime te ndryshme rregullatore. RRPD mund te marrin formen e standarteve limit te shkarkimeve per kategori te veanta instalimesh, ose te kushteve standart per mbare punen e instalimeve. Per keto te
69
fundit, shumica e RRPD perdoren per procese shume te vogla, qe jane poshte pragut te futjes ne rregjimin IPPC. Nje projekt i kryer ne vitin 2000 nga Rrjeti i BE per Zbatimin dhe Detyrimin e ligjit per Mjedisin (IMPEL), identifikoi nje numur kriteresh qe duhen aplikuar perpara se te jepet gjykimi per zhvillimin e nje rregulli te tille: Nje RRPD duhet te mbuloje nje numur te mjaftueshme instalimesh te nje kategorie specifike, per ta bere zhvillimin e tij me kosto efektive Statusi faktik i teknologjise dhe teknikes ne kategorine perkatese nuk duhet te jete subjekt i ndryshimeve dhe zhvillimeve te shpejta, pasi RRPD nuk mund te azhurnohen shpesh Instalimet duhet te kene nje ndikim relativisht uniform ne mjedis Sektori duhet te jete i mbuluar nga nje shoqate pune e organizuar mire, e cila mund te garantoje, qe detajet e marreveshjes per RRPD jane te pranueshme RRPD duhet te jene bindese per tu perfshire ne nje dokument ligjor.
Kur perdorim RRPD, eshte e nevojeshme te sigurojme lenien e disa mjeteve per te mundesuar marrjen parasysh te ndonje problemi mjedisor te paparashikuar ose ndryshim ne zhvillimin teknologjik. Si operatori ashtu dhe rregullatori mund te ndermarre nje zgjedhje pa zgjidhje. Ne se ndodh kjo, do te nevoitet nje percaktim i plote i BAT. RRPD duhen rishikuar sa here ndodhin ndryshime te rendesishme qofte ne tekniken e perdorur nga nje kategori specifike instalimesh, qofte ne kuptimin e ndikimit mjedisor te nje veprimi. RRPD e rishikuar duhet te perfshije kerkesat per nje program permiresimi per ato instalime, per te cilat eshte leshuar leja, bazuar ne RRPD egzistuese. 6.3.8 Asistenca ne percaktimin e BAT Jane pergatitur nje varg dokumentash udhezuese (BREF) per te nxitur kembimin e informacioneve ndermjet shteteve anetare, lidhur me zbatimet per parandalimin e ndotjeve te ndryshme dhe te teknikave te kontrollit, te cilat do te ndihmonin rregullatorin ne do shtet anetar te percaktoje BAT per nje instalim te veante. Dokumentet BREF, qe aplikohen neper sektore te ndryshem (p.sh. ne monitorimet dhe ne efektivitetin e energjise), jane prodhuar per 30 sektore industriale dhe ne 3 botime (udhezim horizontal). Keto jane renditur ne shtojcen H. Informacioni i dhene ne nje BREF eshte projektuar qe te perdoret si nje informacion per percaktimin e BAT si baze per vendosjen e kushteve te lejes. Ndonse permbajtja e BREF, qe perfshin nivele reference per ekzekutime te tilla mjedisore, si shkarkimet numerike dhe nivelet e konsumit per sektore te ndryshem, nuk do te kene ndonje status ligjor si klauzole detyruese, kur percaktojme BAT ato duhen marre parasysh. do kusht leje, qe devijon nga keto nivele reference, do te duhej te justifikohej si duhet,.
70
Nje dokument BREF permban nje numur elementesh: 1. informacion te pergjitheshem rreth industrise dhe ekonomise te sektorit; 2. pershkrimin e veprimeve qe egzistojne ne nje instalim ne proceset-sektoriale dhe teknikat e perdorura ne sektor, variantet dhe tendencat; 3. nivelet e aktuale te shkarkimeve dhe te konsumit, duke perdorur te dhena ekzistuese; 4. teknikat qe duhen marre parasysh ne percaktimin e BAT, nje pershkrim te teknikes, shkarkimeve dhe perfitimeve mjedisore, problemet ndermjedisore shoqeruar me teknikat, kostot e zbatimit, dhe aplikueshmerine (p.sh. ndaj instalimeve te reja, ekzistuese, te medha, te vogla) seicila teknike shtjellohet pa dhene ndonje gjykim ne se ai perputhet me kriteret e Direktives IPPC; dhe 5. konkluzionet per BAT- per ekuilibret sektoriale ndermjet kostos dhe perfitimit, per ekuilibret ndermjedisore. Nje dokument BREF nuk vendos VLSH, por ofron nivele shkarkimesh te shoqeruara me perdorimin e BAT, te cilat jane paramenduar te sherbejne si pike fillimi ne diskutimet lokale per vendosjen e kushteve te pershtateshme te lejes per nje instalim te veante, te bazuara ne BAT.
71
7.
KONTROLLI I ZBATIMIT TE LIGJSHMERISE
7.1 Hyrje Monitorimi eshte nje koncept i gjere qe perdoret ne shume forma dhe nivele matjeje. Per politikeberesit, monitorimin eshte nje instrument per te vleresuar politiken ne ate sektor dhe efikacitetin e aktiviteteve legele. Per institucionet kontrolluese, monitorimi siguron informacionin per permiresimin e masave te mara dhe per te treguar progresin. Ne sistemin e industrise monitorimi pasqyron efeikacitetin e masave te zbatuara nga subjekti fizik apo juridik per mbrojtien e mjedisit. Monitorimi i pasuar nga publikimi i rezultateve eshte gjithashtu nje instrument per informimin e publikut dhe krijon mundesine per njohjen e cilesise se mjedisit. Menyra tradicionale e matjes se sukseit nga autoritet mjedisore eshte numuri i aktivitetve dhe rezultateve te arritura. Ne rastin e zbatimit te legjislacionit mjedisor, ka aktivitete qe mund te vleresohen ne baze te resurseve te perdorura per ato qe lidhet me kontrollin mjedisor; p.sh numuri i inspektimve te kryera nga nje staf i caktuar apo i rezultateve qe lidhen me zbatimin e ligjit si numuri i akteve te kontrollit ose i gjobave te vendosura. Rezultatet staistikore raportohen nepermjet raporteve periodike ne institucionet eprore. Me te rralla jane raportimet e pefitimeve mjedisore konkrete si p.sh.pakesimi i sasise se elementeve/perberesve ndotes te shkarkuar ne mjedis ose rehabilitimi i siperfaqeve te ndotura nga aktivitet industriale apo te demtuara nga erozioni,etj. Qellimi i zbatimit me rigoroziet te legjislacionit mjedisor eshte te motivoje njerezit per te realizuar detyrat ne fushen e mbrojties se mjedisit. Zbatimi me korrektesi i ligjit kontribuon ne realizimin e objektivave per mbrojtien e mjedisit dhe shendetin e njeriut. Ne kete kontekst eshte e nevojshme te zhvillohen dhe perfeksionohen instrumenta mates dhe metodollogjite perkatese, te cilat pasqyrojne perpjekjet per zbatimin e ligjit ne permiresimet mjedisore ne menyre qe te evidentoht ne menyre me te qarte roli i zbatimit te ligjit ne permiresimin e mjedisit dhe mireqenjes se njerezve. Ne procesin e monitorimit eshte e rendesishme te dihet cfare duhet monitoruar dhe si duhen bere matjet. Indikatoret jane instrument i rendesishem per transmetimin e informacionit shkencor ne gjuhe te kuptushme tek vendim marresit e gjithe niveleve. Ata duhet te jene te kuptushem, perfaqesuese dhe te tregojne tendencen ne kohe te problematikes mjedisore qe trajtohet. Per kete qellim indikatoret duhet te jene shkencerisht te vlefshem, analitikisht te sakte, te matshem dhe te verifikueshem. Megjithate ata kane kufizime dhe varen nga disponibiliteti i te dhenave te sakta dhe riazhornimi i tyre ne intervale te rregullta kohore.
72
7.2 Zbatimi i legjislacionit per monitorimin Per inspektoriatet mjedisore objektivi paresor i monitorimit eshte identifikimi dhe dhe pakesimi i rasteve te mos zbatimit te ligjit nga subjektet perkatese dhe nxitja e zbatimit te tij nepermjet asistences dhe masave nxitese (incentiveve). Rastet e mos respektimit te ligjit mund te reduktohen nepermjet publikimit te ketyre rasteve, veprim qe ndikon ne frenimin e ketij fenomeni, ose neprmjet ndermarrjes se aksioneve nga komunitetit i prekur duke bere njekohosisht te mundur njohjen e publikut me te drejtat qe i jep ligji ne mbrojtie te mjedisit. Zbatimi i monitorimit permbledh nje rradhe aktivitetesh qe percaktojne ne se nje subjekt eshte ne perputhje me legjislacionin mjedisor Kutia 7.1 Veprimet monitoruese ne zbatim te ligjit Veprimet paresore per zbatimin e ligjit perfshijne:
Kryerja e inspektimeve dhe vezhgimeve Mbledhja, analiza, vleresimi i te dhenave Fokusimi, mbledhja e informacionit dhe zhvillimi i stategjive per zbatimin e ligjit Marja dhe analizimi i mostrave qe lidhen me informacioni per gjendjen e mjedisit Shqyrtimi dhe vleresimi i raporteve te subjekteve, lejet dhe dokumentacione te tjera disponibel Kunderveprimi ndaj ankesave te qytetarve, informacioneve nga institucione te tjera shteterore dhe OJF-t Pergatitja e raporteve, riazhornimi i te dhenave me rezultatet e inspektimeve
7.3 Indikatoret e vleresimit te masave detyruese Eshte e rendesishme qe indikatoret e vleresmit te perdoren per efikacitetin e zbatimit te ligjit. Vezhgimi i efektivitetit te tyre ndihmon te percaktohen instrumentat dhe strategjite me te pershteshme per te siguruar zbatimin e ligjit dhe lejojne publikun dhe aktore te ndryshem te shqyrtojne ne se subjektet me aktivitet ne mjdis, permbushin detyrimet e tyre ne perputhje me ligjin. Te dhena te tilla si numuri i inspektimeve te kryera, kontrollet per zbatimin e ligjit dhe gjobat e vjelura, jane perdorur si indikatore te vleresimit te masave detyruese. Keta tregues mbeten te dobishem per te evidentuar veprimtarine inspektuese, por nuk ndihmojne per te percaktuar shkallen e respektimit te ligjit, rezultatet e arritura apo nivelin e arritjes se objektivave te vena dhe problemet qe duhen adresuar ne drejtim te respektimit te ligjit. Disa indikatore te arritjes se rezultateve mjedisore mund te jene: Permiresimet ne mjedsin rrethues dhe shendetin e njerezve si rrjedhoje e respektimit te ligjit dhe masave detyruese. Shkalla e mosrepektimit te legjislacionit mjedisor per disa subjekte me impakt te rendesishem ne mjedis Identifikimi dhe korrigjimi i shkeljeve ligjore nepermjet perdorimit te politikave nxitese
73
Afatet kohore per kthimin e subjekteve qe kane shkelur ligjin ne parametrat qe percaktojne standardet mjedisore. Numuri i inspektimeve dhe vezhgimeve te kryera Numuri i aksioneve detyruese te ndermara ne zbatim te ligjit Asistenca e dhene per zbatimin e ligjit subjekteve te interesuara
Keta indikatore ndihmojne inspektoriatin dhe publikun te shqyrtojne raportet ndermjet veprimtarive te kryera dhe rezultateve te arritura. Ato mund te ndihmojne per hartimin e strategjive dhe aksioneve me funksionale per arritjen e rezultateve me te larta mjedisore. Me ndihmen e ketyre infomacioneve inspektoriati mund te percaktoje nivelin e pakesimit te ndotjes si dhe numurin e rasteve kur subjekte te ndryshme kane ulur nivelin e shkarkimeve ndotese nga zbatimi i masave detyruese, apo jane mare aksione te tjera ne dobi te mbrojties se mjedisit.
Zgjedhja e subjekteve dhe vendosja e prioriteteve jane shume te rendesishme ne identifikimin e suksesshem dhe pakesimin e rasteve te mos zbatimit te legjislacionit mjedsor, nepermjet asistences dhe instrumentave nxites.
7.4 Zbatimi i monitorimit Monitorimi i shkarkimeve nga proceset industriale dhe impakti i tyre ne mjedis jane elemet kyc per kontrollin e situates mjedisore. Monitorimi historikisht eshte bere nga autoritet kompetente pergjegjese per kete. Ne Ligjin per Mbrojtien e Mjedisit (LMM), nr.8934, dt.05.09.2002, ne nenin 53, pika 1 thuhet se Ministria e Mjedisit, ne bashkepunim me organet qendrore dhe vendore, harton programin kombetar te monitorimit, si dhe bashkerendon dhe kontrollon punen per zbatimin e tij. Ne piken 3 te po ketij neni thuhet Monitroimi i dukurive natyrore dhe i cilesise se mjedisit eshte detyre dhe pergjegjesi e organeve shteterore dhe perballohet nga buxheti i shtetit. Ne vendimin e Keshillit te Ministrave (KM) nr. 103 dt. 31.03.2002; Per Monitorimin e Mjedisit ne Republiken e Shqiperise, ne kreun II, pika 4 thuhet Ne mbeshtetje te programit kombetar te monitorimit te mjedisit, institucionet zbatuese te hartojne projekte te poacme per monitorimin, ne perputhje me detyrat e tyre funksionale dhe bazen materjale laboratorike perkatese. Me tutje ne kreun III percaktohen instituciont shtetrore pergjegjes per kryerjen e matjeve dhe cfare konkretisht duhet te monitoroje sejcili prej tyre. Megjithate, per faktin qe resurset financjare kane qene dhe jane ende te pamjaftushem per monitorimin e gjithe subjeketeve qe shkarkojne perberje ndotese ne mjedis, subjektet e inetersuara kane gjithashtu detyrimin ligjor per te monitoruar veteveten dhe raportimin e ketyre rezultave ne autoritetet kompetente Monitorimi nga subjektet pergjegjese per shkarkimet ne mjedis, ose ndryshe vete-monitorimi parashikohet edhe ne LMM. Nenin 53, piken 6, lidhur me kete shprehet: Monitorimi i shkarkimeve, i ndotjes e demtimit te mjedisit per shkak te veprimtarive njerezore dhe kur eshte e nevojshme edhe i dukurive natyrore qe rezultojne prej tyre, realizohet dhe perballohet
74
nga personat juridik dhe fizik, te cileve ju perkasin veprimtarit dhe instalimet, ne perputhje me lejet mjedisore. Lidhur me sa me siper pika 7 e ketij neni thote Ministria e Mjedisit kontrollon cilesine e monitrimit, te matjeve, zbatimin e metodikave, kualifikimin e specialisteve qe marin pjese, paisjet e perdorura dhe vertetesine e rezultateve. Ne kreun III.B, pika 2 te vendimit te KM per monitorimin, lidhur me detyrat e personave fizik dhe juridik ne kuader te monitorimit thuhet: Personat fizik dhe juridik, qe jane subjekt i lejes midisore, te dergojne ne Agjensite Rajonale te Mjedisit (ARM), te dhenat e monitorimit te pakten 4 here ne vit, si edhe ti vene ne dispopzicion te inspektoreve te mjedisit, gjate inspektimit te ushtruar prej tyre. Tregesit e monitorimit nga institucionet e Akademise se Shkencave dhe Institutit te Shendetit Publik, perjashtohen nga detyrimi per te derguar ne ARM te dhenat e monitorimit. Lidhur me aspektet finacjare qe lidhen me monitorimin nga subjektet private vendimi i KM ne kreun 3.C pika 5 thekson Personat fizik dhe jurdik, qe jane objekt i lejes mjedisore i perballojne vete shpenzimet e monitorimit te mjedisit. Ne kuadrin e procesit te Asiocim Stabilizimit te Shqiperise me Bashkimin Europian, kerkesat per vete-monitorimm pritet te riten mbasi; Kompleksiteti dhe teknikat e sofistikuara te matjes avancojne dhe kostua e tyre ritet Industria duhet te mirtoje standardet mjedisore (EMAS dhe ISO 14000) Vete-monitorimi nuk menjanon pergjegjesine e autoriteteve per te bere monitorimin sipas percaktimeve te akteve ligjore per kete qellim, per te siguruar zbatimin e ligjeve, standardeve, ne perputhje me kushtet e vendosura ne lejen mjedisore per cdo subjekt. 7.5 Aplikimi i vete-monitorimit 7.5.1 Organizimi Vete-monitorimi bene te mundur sigurimin e informacionit shtese mbi bazen e te cilit autoritetet pergjegjese, mund te gjykojne ne se nje subjekt punon ne perputhje me ligjet dhe kushtet e lejes. Kjo nuk do te thote qe ne kete menyre spostohet roli i autoritetit pergjegjes per te vleresuar respektimin e ligjit nga subjekti qe eshte objekt i kontrollit. Perkundrazi kjo eshte nje mundesi per te kombinuar dy burime te dhenash monitorimi dhe njekohosisht nje menyre per te kontrolluar besueshemerine e rezultateve te monitorimit te subjektit mbi te cilin ushtrohet kontrolli. Nga ana tjeter monitorimi nga institucionet e ngarkuara me ligj nuk pakeson pergjegjesine e subjektit, per sigurimin e te gjitha masave te nevojshme per plotesimin e legjislacionit mjedisor per monitorimin dhe kushtet qe permban leja. Vete-monitorimi ne rradhe te pare ka te beje me matjen e sasise dhe cilesise se shkarkimeve ne mjedis dhe raportimin e rezultateve prane autoritetve kompetente, ne perputhje me aktet ligjore perkatese. Monitrimi i sjelljes se subjektit ne lidhje me arritjen e objektivave mjedisore, permiresimet ne proceset e prodhimit dhe respektimi ne pergjithesi i kerkesave te akteve ligjore dhe standardeve perkates, eshte me e pershtatshme te trajtohen ne raportime te pergjitheshme qe
75
ne LMM lidhen me zbatimin e nenit 58. Sipas ketij neni Ministria e Mjedisit harton Regjistrin Kombetar per Shkarkimet ne Mjedis. Te dhenat e Regjistrit paraqiten ne formen qe siguron identifikimin e shkarkimeve, clirimeve dhe transferimeve ne mjedis, per cdo instalim qe ndot mjedisin. Pika 6 e ketij neni kerkon ;Personat fizike dhe juridik shenojne rregullisht te dhenat ne regjistra te vecante, te miratuar nga Ministria e Mjedisit. Ne mbeshtetje te ketyre regjistrimeve, ata raportojne ne ARM dhe i botojne te dhenat mjedisore cdo 3 muaj. Vete-monitorimi mund te ofroje perfitime per autoritetet mjedisore, nepermjet perdorimit te njohurive te subjekteve te ndryshme dhe eksperiences se tyre ne planifikimin dhe zbatimin praktik te programit te monitorimit. Keto eksperienca autoritetet mjedisore mund ti pergjithesojne dhe ti perdorin ne permiresimin e punes ne drejtim te nje kontrolli me efikas dhe ritjen e pergjegjesise manaxhuese per respektimin e akteve ligjore per mbrojtien e mjedisit. Vete-monitorimi, normalisht siguron me teper informacion se sa inspektimet periodike dhe monitorimi nga autoritetet kompetente. Subjektet jane me te favorizuar per te kryer monitorimin e shkarkimeve nga instalimet qe ata administrojne edhe per faktin qe njohin me hollesi proceset e prodhimit, peberjet qe hyne dhe dalin nga keto procese dhe shkarkimet qe perfundojne ne mjedis. Duke njohur ne vazhdimesi ecurine e peroceve teknollogjike ata jane te mire orjentuar per te identifikuar momentet qe mund te shkaktojne perfundimin ne mjedisin rrethues te shkrkimeve ndotese pertej limiteve te lejuara, te njoftojne autoritetet perkatese si dhe te marin urgjentisht masat perkatese per normalizimin e gjendjes. Subjektet duhet te jene te paisur me bazen materjale dhe ekspertizen e nvojshme per te kryer matjen e indikatorve te monitorimit. Kjo mund te realizohet nga vete subjektet ose duke kontraktuar organizata te specializuara dhe te licensuara per kete qellim. Kombinimi i ketyre menyrave eshte i zakonshem. P.sh. subjekti angazhohet ne sigurimin e mostrave dhe organizata e specializuar kryen analizat perkatese. Me futjen ne perdorim per vete-monitorimin, te Sistemeve te Manaxhimit Mjedisor te tille si ISO 14000 dhe EMAS, inspektoret do te kene njohuri te mjaftushme per keto sisteme dhe do te kuptojne avantazhet dhe disavantazhet e tyre. Keto njohuri do te bejne te mundur qe ata te gjykojne profesionalish per besimin ndaj ketyre sistemeve ne raport me vete-monitorimin. 7.5.2 Kerkesat e autoritetit rregullator Autoritetet e dhenjes se lejes dhe ato te inspektimit duhet te aplikojne minimalisht kerkesat e meposhteme:
Miratimin e Programeve te vete-monitorimit Percaktimin qarte ne lejet mjedisore te kufijve te lejuar, metodikat e matjes dhe te kontrollit te cilesise se analizave. Aplikimin e kontrollit nga inspektoriati nepermjet nje laboratori te specializuar dhe certifikuar Inspektimin ne vend mbi menyren e kryerjes se vete-monitorimit dhe organizinin e brendeshem per kete qellim. Ekzaminimin e skemes se mirembajties te sistemit te monitorimit qe lidhet me saktesine e rezultateve, kalibrimin e aparaturave, vend marjen e mostrave.
76
Raportimin mbi rezultatet e inspektimit dhe ato te monitorimit prane autorithetit qe ka leshuar lejen mjedisore me rekomandimet perkatese
7.5.3 Kerkesat per industrine Ne perocesin e vete-monitorimit te aktivitetve industriale, eshte e rendesishm zbatohen te pakten kriteret e meposhtme: Te gjitha shkarkimet e lengta dhe te gazta te cilat jane determinuese ne cilesine e mjedisit duhet monitorohen. Te dhenat e vete-monitorimit duhet te jene brenda kufijve te miratuar. Te gjitha vlerat e konsumit te energjise, ujit dhe lendeve te para perfshire perberjen e ndotsave ne nivel gjurmesh, duhet te regjistrohen Te gjitha informacionet qe lidhen me proceset e prodhimit qe lidhen me shkarkimet ne mjedis dhe eficiensen e impianteve duhet te regjistrohen. Keto te dhena nuk eshte e detyrushme te raportohen por duhet te jene disponibel nga subjekti. Te dhenat mbi mirembejtien e sistemit te monitorimit qe lidhen me cilesine e matjeve duhet te raportohen prane inspektoriatit Per disa perberje ndotese qe clirohen ne ajer nga subjekte te ndryshem, eshte e nevojshme qe vete-monitorimi te shtrihet ne distance relativisht te afert, pertej kufirit fizik te objektit (per pluhurat, gazin sulfuror, gaze te tjere toksik, zhurmat)
77
8.
INSPEKTIMET NE VEND DHE RAPORTIMET
8.1 Hyrje Inspektimet duhen kryer ne menyre te ngjashme nga te gjithe inspektoret. Inspektimi i nje impianti nuk eshte vizite miresjelljeje. Ai duhet kryer ne menyre praktike, duke synuar grumbullimin e te dhenave dhe te vrojtimeve, raportimin korekt te rezultateve te inspektimit dhe sigurimin e vazhdimesise. 8.2 Planifikimi Strategjik i Inspektimeve
Planifikimi strategjik i inspektimeve behet per te shperndare burimet e inspektoriatit si duhet. Ai perfshin jo vetem perpjekjen per perparesimin e inspektimeve, por gjithashtu nje arsyetim per tipin dhe numrin e inspektimeve qe do te kryhen si dhe kohen qe do te harxhohet per seicilin prej tyre.
8.2.1 Tipi i inspektimeve Mund te dallojme shume tipe inspektimesh dhe ka metoda te ndryshme per ti grupuar ato ne menyre llogjike. Keto metoda mund te jene te drejtperdrejta ose te sofistikuara. Me poshte po japim shembuj te tipeve te inspektmit qe perdoren shpesh nga inspektoret.
8.2.1.1 Inspektimet rutine
Inspektimet rutine jane ato qe kryhen me shpesh ne zonat e sektorit industrial dhe ne zona specifike. Ky tip inspektimi eshte se pari nje kontroll vizual qe ka per qellim te vertetoje konformitetin me kushtet e lejes dhe me kerkesat e tjera ligjore ose te kunderten. Inspektimi perdoret per fituar nje pershtypje te pergjithshme te veprimtarise se perditeshme ne vend. Perve kesaj, mund te verifikohet cilesia dhe mundesia per zbatim e perbersve te lejes nga ana e operatorit ne vend. Kur verehet ndonje shkelje e kushteve te lejes ose e kerkesave te tjera ligjore, duhen ndermarre masat perkatese konform udhezimeve per detyrim. Njekohesisht duhen verifikuar dhe rastet e pakenaqesirave, kur ka te tilla. Ne disa rrethana ju duhen dhene sugjerime konsulentve te ligjevensave dhe lejedhenesve, ose duhen te informohen autoritetet e tjera, te perfshira ne probleme te tilla si kundermimet, zhurmat dhe siguria.
8.2.1.2 Inspektimet specifike monitoruese mjedisore
Monitorimet specifike monitoruese fokusohen ne kushtet monitoruese mjedisore qe pershkruhen me detaje ne leje (p.sh. ato qe lidhen me monitorimin dhe menazhimin e shkarkimeve), por mund te trajtojne dhe probleme si furnizimi me materiale dhe rregjistrimet ne vend. Keto praktika mund te evidentojne probleme, te cilat mund te ndiqen me tej neprmjet inspektimeve rutine.
78
8.2.1.3 Inspektimi i zonave jashte orarit te punes Ky tip inspektimi fokusohet ne inspektimin e nje zone per konformitet lidhur me ato kushte te lejes, qe kane te bejne me kohen kur nuk punohet ose kur impianti eshte i mbyllur. Mund te inspektohet gjithashtu siguria e zones, duke mos harruar qe hyrja ne ndonje zone ne ore te caktuara te dites mund te jete e kufizuar, por duke marre parasysh njekohesisht edhe te drejten ligjore te inspektoreve per te hyre ne keto zona. 8.2.1.4 Inspektimet e zgjeruara (revizionet zonale)
Ky tip inspektimi perfshin nje inspektim te detajuara dhe shqyrtim te gjithanshem per konformitet te te gjithe kushtetve te lejes me anen e nje egzaminimi te detajuar te te gjithe aspekteve te veprimtarise. Nje praktike e tille mund te zgjase disa dite dhe, ne varesi te kompleksitetit dhe te madhesise se zones, mund te kerkoje nje ekip inspektoresh. Nje revizion shihet si nje metode dyfishe: per vleresimin e konformitetit te detajuar te lejes dhe per rishikim te pershtatshmerise dhe efektivitetit te lejes. Perseri, planifikimi dhe ndermarrja e nje revizioni, si dhe raportimi dhe marrja e veprimeve bazuar ne informacionin e mare, jane te gjitha faza kye ne kete metode inspektimi ne vend. Ky tip inspektimi zor se mund te kryhet me shpesh se nje here ne vit.
8.2.1.5 Reagimi ndaj nje Incidenti
Ky eshte inspektim i nje vendi si pergjigje ndaj nje informacionin te marre nga fardo lloj burimin (p.sh. nga nje punetor, nje qytetar, nga sherbimet e emergjences, autoritetet vendore ose OJQ-te). Fokusi i inspektimit percaktohet nga informacioni i marre dhe nga do lloj problemi, qe mund te linde ne vend. Ne vijim te hetimit dhe inspektimin ne vendi, te perpilimit te raportit te inspektimit te vendit, informacioni duhet te futet tek databazen e nje incidenti. Kjo do te ndihmoje per referenca terthore per reagimet ndaj incidenteve, si dhe per nxjerrjen e perfundimeve dhe per veprimet qe duhet te ndermarre inspektori vizitues.
8.2.1.6 Inspektimi i vendit para fillimit te veprimtarise.
Ky eshte inspektim i nje vendi per te konfirmuar qe kur te filloje puna demtimi i Mjedisit do te parandalohet. Ky tip inspektimi fokusohet ne disa faktore specifike vendore, te cilet na sigurojne se jane marre masat per uljen e ndotjes dhe jane instaluar paisjet monitoruese ashtu sikunder eshte propozuar ne kerkesen per leje si dhe qe ndertimi dhe instalimi per mbetjet eshte bere si duhet.
8.2.1.7 Inspektimi i vendit pas mbarimit te veprimtarise
Ky lloj inspektimi ka te beje me konfirmimin e statusit te nje vendi si i mbyllur dhe per tu bindur qe mjedisi nuk po demtohet ose nuk ka gjasa te demtohet ne te ardhmen. Ky tip inspektimi fokusohet ne disa faktore specifike vendore te tille si: prezenca ne vazhdim e materialeve ose mbetjeve te magazinuara dhe plotesimin e ndonje mase te nevojshme lidhur me mbylljen e veprimtarise.
79
8.2.1.8 Inspektimet e paplanifikuara
Here pas here mund te nevoitet ndonje inspektim shtese, perve atyre te planifikuara fillimisht, per te mundesuar inspektoriatin te trajtoje incidentet, te reagoje ndaj raportimeve per veprimtari te dyshimta ose ilegale dhe te kryeje kontrolle ne vend. Perqindja e kesaj kohe qe lihet per kete lloj inspektimi varet nga strategjia e inspektimeve, por do te ishte mire te lihej 10% e kohes te pa planifikuar ne dispozicion. Sistemi ligjore dhe social gjithashtu luan nje rol te rendesishem. Nje sistem, qe bazohet ne sisteme menazhimi mjedisor dhe ne sisteme vete-korrigjimi, kerkon nje perqindje kohe te ndryshme nga sa kerkon sistemi, qe bazohet direkt ne rregulla dhe ne nje strategji ndeshkimi.
Perve kesaj kjo perqindje mund te ndryshoje ndjeshem nga nje sistem inspektimi, qe eshte ne fillimin e veprimtarise se vet tek nje sistem tjeter inspektimi i zhvilluar mire, i cili ka vite te tera veprimtarie.
8.2.2 Efiienca e Planifikimit Strategjik Nje strategji inspektimi duhet te perfshije arsyetimin se si te arrihet efekti me i larte i mundshem nga inspektimet ne kuptimin e arritjes se konformitetit. Arsyetimet ne strategji perve efektivitetit, duhet te perfshijne efiiencen (efektin kundrejt kostos me te ulet te mundshme). Planifikimi nuk do te jete efiient ne qofte se ai nuk eshte pjese e nje sistemi te pergjithshem efficient brenda organizimit. Koha qe shpenzohet per vizitat ne vend mund te reduktohet me:
Inspektore me eksperience dhe te trainuar mire dhe me nje staf inspektoriati te nje cilesie te mire; Inspektim te mire dhe strategji detyruese; Burokraci te ekuilibruar mire; Sistem administrativ mbeshtetes te percaktuar mire brenda per brenda inspektoriatit; dhe Kerkesa ligjore te nje cilesie te mire (detyruese, rregulla dhe leje te arsyeshme dhe te zbatueshme)
Detaje per kohezgjatjen dhe per frekuencen e inspektimeve mund te gjinden ne Manualin e Trainimit per Inspektoriatet e Mjedisit ne Europen Jugelindore (botuar nga BERCEN).
8.3 Inspektimet e Integruara 8.3.1 Arsyja per Inspektimet e Integruara Gjate shqyrtimit te mundesise te perdorimit te nje metode inspektimi te integruar, Inspektoriati duhet te percaktoje ne se ky lloj inspektimi:
Intensifikon inspektimin e Inspektoriatit dhe pranine detyruese;
80
Jep rezultate me te mira mjedisore (p.sh. ne reduktimin e transferimeve te ndotjes ne te gjithe elementet e Mjedisit, ne identifikimin e mundesive te parandalimit te ndotjeve) se sa nje inspektim i nje elementi te vetem Siguron burime per efiience me te madhe per Inspektoriatin; dhe Rezulton ne nje rritje te vemendjes se operatorit ndaj problemeve te mbrojtjes se Mjedisit.
8.3.2 Favoret dhe Disfavoret Qe te dyja metodat e inspektimit si ajo e nje elementi ashtu dhe ajo e integruar mund te sjellin perfitime. Percaktimi i tipit me te pershtatshem te inspektimit per nje program monitorimit per konformitet varet nga qellimet e pergjithshme te programit te inspektimeve si dhe nga rrethanat specifike vendore. Ne kutine 8.1 permblidhen perfitimet qe perfitohen ne pergjithesi nga inspektimet e nje elementi dhe nga inspektimet e integruara. Eshte e rendesishme te dime qe favoret e inspektimeve te integruara varen shume nga natyra e ketyre inspektimeve, qellimi i tyre dhe nga pergatitja e inspektoreve. Ne qofte se gjate procesit te nje inspektimi te integruar inspektoret deshtojne ne zbulimin e shkeljeve te rendesishme, atehere mund te humbe besushmeria, pavaresisht se ky mund te jete si rezultat i mungeses se kohes, te burimeve apo te ekspertizes se nevojshme per te mbeshtetur qellimin e paracaktuar ose ndjekjen e procedurave te duhura te inspektimit. Ky rrezik eshte imundshem veanerisht ne impiantet teper te nderlikuara.
Kutia 8.1 Favoret dhe Disfavoret e inspektimeve te nje elementi dhe te inspektimeve te integruara
Arsyja Konformiteti / efektiviteti i imponimit Inspektimet e nje elementi Mund te arrije rezultate me te medha imponimi per shkak te specializimit, eksperiences dhe stervitjes se inspektoreve Autoriteti i inspektimit dhe i detyrimit mund te rriten per shkak te frekuences se rritur te inspektimeve te nje elementi Inspektimet e integruara Mund te arrije dekurajim me te madh se sa inspektimet per nje element per shkak te objektivit me te gjere, kohes dhe te nivelit te mundshem me te detajuar te hetimit Prania e inspektimit dhe e imponimit rezulton ne aritjen e vemendjes me te madhe menazhuese Jane efektive ne imponim ndaj impianteve qe kane shume shkelje te vogla ne elemente te ndryshem Ka mundsei te jete me efficient per shkak te numrit te reduktuar te vizitave dhe vizites se perforcuar te inspektoreve. Ka nevoje per me pak inspektime ne qofte se ata jane stervitur per shume elemente Mbajtja e inspektoreve te stervitur per shume
Nevoja per burime
Kerkojne inspektore te stervitur per program te do elementi. Kapaciteti i kufizuar i inspektoreve te stervitur ndikon ne aftesine per te monitoruar konformitetin Eshte e rendesishme mbajtja ne pune e inspektoreve te stervitur
81
elemente eshte akoma me e rendesishme se ajo e atyre te stervitur per nje element, per shkak te investimeve me te medha per stervitjen e tyre Tipi i impiantit Eshte i pershtatshem per shumicen e impianteve. Mund te mos i trajtoje me efektivitet shkarkimet e integruara Skuadra e inspektoreve mund te jete teper e madhe per impiante te vogla. Per impiante te vogla dhe te mesme mund te jete me i pershtateshme Inspektimi i perforcuar me inspektore te stervitur per nje ose dy elemente.
Koha e kerkuar
Pergjithesisht inspektimet per elemente te veante jane efiiente, por bara qe grumbullohet nga shume inspektime mund te behet e rendesishme
Inspektimet shoshitese mund te jene shume efiiente per te diktuar shkelesit e fuqishem dhe per tja lene te vazhdojne inspektimet per elemente te veante Inspektimet e gjithaneshme te integruara mund te marrin me shume kohe se sa ato per elemente te veante. Siguron mbulim te gjithanshem te impiantit Jep mundesi me te medha per te trajtuar risket e fshehura mjedisore Mundesi me te medha per te rishikuar gjithe procesin lidhur me mundesine e parandalimit te ndotjeve
Sfera e veprimtarise
Kerkon shume inspektime per te arritur nje mbulim te plote
Inspektimet e integruara japin mundesine per te permiresuar dhe rritur komunikimin ndermjet kompanive me veprimtari shume elementeshe dhe inspektoriatit pergjegjes ndaj ketyre kompaniv per kontrollin e rregullave mjedisore. Ne qofte se inspektimet kryhen per elemente te veante, ato jane tip dhe ndiqen nga inspektore te ndryshem per seicilin element mjedisor. Nje nga rezultatet e kesaj metode eshte qe, kur nje impiant ka nje problem apo pyetje, ai duhet te jete ne gjendje te identifikoje dhe kontaktoje inspektorin e veante, pergjegjes per programin perkates zonal, per tja adresuar atij problemin. Perkundrazi, inspektimet e integruara zakonisht drejtohen nga nje udheheqes grupi ose nga nje inspektor i specializuar ose ekspert procesi, i cili, lidhur me problemet ose pyetjet per konformitetin me mjedisin sherben per nje operator si nje pike kontakti lehtesisht e identifikueshme. Kjo gje e thjeshton shume fillimi i komunikimit ndermjet nje operatori dhe Inspektoriatit. Gjithashtu, operatori mund te kete me shume besim qe, bazuar ne stervitjen e tij/saj te shumaneshme, udheheqesi i inspektimit te integruar
82
ose inspektori i specializuar, do te kete nje mirkuptim per veprimtarine e pergjithshme te kompanise. Keta faktore inkurajojne komunikimin, qe eshte baza e mirkuptimit dhe e nxitjes per ritme me te larta konformiteti. Me tej, si rezultat i kohes se nevojshme per nje inspektim te integruar dhe, ne disa eshtje, per shkak te permasave te ekipit, inspektimi rrit autoritetin e inspektoriatit midis komunitetit industrial. Kur nje inspektim i integruar i nje impianti zgjat per shume dite, fjalet tentojne te perhapen neper te gjithe komunitetin, qe i neneshtrohet rregullave te njejta. Ky lloj paraqitje e rritur impresionuese mund te sherbeje si nje dekurajim per moskonformitetin. 8.3.3 Tipet e Inspektimeve te Integruara Mund te identifikohen kater tipe baze inspektimesh te integruara. Me poshte ato pershkruhen, duke u fokusuar ne qellimin e dhe ne lidhjet e tyre me faktoret programatike, burimore dhe specifiko-vendore.
8.3.3.1 Shoshitja shumeelementeshe
Nje ose me shume inspektore ndjekin vleresimin e detajuar te konformitetit lidhur me kerkesat ndaj nje elementi specifik, por njekohesisht ata shoshitin dhe raportojne per tregues moskonformiteti per elemente te tjere. Keto lloj inspektime shoshitse mund te sherbejne, po qe nevoja, si pararendese te inspektimeve me te detajuara,. Nje inspektor i vetem, qe ndjek nje shoshitje shume elementeshe, perdor ne pergjithesi si udhezues nje liste kontrolli te thjeshtuar per te regjistruar vrojtimet dhe informacionet rreth shkeljeve te mundeshme shumeelementeshe, per te cilat mund te nevoiten veprimet ne vazhdim, si p.sh. inspektime me te plota. Per tu kryer me sukses nje inspektim shoshites shumeelementesh nuk kerkon nje personel te madh e te stervitur. Ndermjet tipeve te inspektimeve te integruara, kryerja e nje inspektimi shoshites kerkon kohen me te paket dhe, ajo qe ka me shume rendesi, ky inspektim ka aftesi te identifikoje probleme me te medha mjedisore (p.sh. kushtet mjedisore qe rrezikojne shendetin e njeriut ose vete mjedisin). Ne te njejten kohe, ndonse inspektime te tilla nuk mund te kryejne nje vleresim te plote te zones, ato mund te ofrojne nje mjet efektiv per te shenjestruar inspektime shtese me te plota.
8.3.3.2 Inspektimet ne ekip
Nje ekip inspektoresh shperndahet ne nje impiant per te kryer nje vleresim te plote te konformitetit te pergjithshem te impiantit. do inspektor heton per elemente specifike sektorin e tij/saj te ekspertizes te programuar. Inspektimi me ekip i nje impianti perfshin dy ose me teper inspektore, te cilet jane stervitur per nje sektor te veante te programit. Nje inspektim ne ekip drejtohet zakonisht nga nje udheheqes, i cili koordinon veprimet e ekipit. Gjate nje inspektimi ne ekip, inspektoret fokusohen ne sektoret e tyre te ekspertizes se programuar. Megjithate, inspektimi mund te kryhet ne ate menyre, qe disa ose te gjithe inspektoret shqyrtojne njekohesisht perberesit e kompanise (p.sh. nje proces te rendesishem ose
nje njesi trajtimi). Kjo i jep mundesi do inspektori te vihet ne dijeni te problemeve te
83
sektoreve te tjere te programit dhe te jape kontributin e tij, sipas nevojes, per vleresimin e ketyre problemeve. Nisur nga pikpamja e imponimit te ligjit, nje inspektim ne ekip i afteson zyrtaret e imponimit te konsolidojne raportet e inspektimit dhe te ndermarrin nje veprim te vetem te unifikuar ndaj kompanise. Pergatitja e nje veprimi te vetem te unifikuar mund te permiresoje levat e zyrtareve ne ndermarrjen e veprimeve te imponimit dhe, ndoshta, i afteson keta zyrtare te negociojne per zgjidhje novatore. 8.3.3.3 Inspektimet e konsoliduara
Inspektimet e konsoliduara kerkojne nje ose me shume inspektore, te cilet te jene ne gjendje te drejtojne inspektimin e plote ose pjesor gjate nje inspektimi te vetem simbas dy ose me shume fushash programesh. Inspektoret qe drejtojne inspektimet e konsoliduara shpesh here jane te specializuar ose jane inspektore eksperte procesi. Angazhimi i inspektoreve te tille eshte me efektiv kur: Nje impiant paraqet probleme te shumta programatike (p.sh. mbetje te rrezikshme, ndotje ajri, ndotje uji) te tipeve te ndryshme (p.sh. koformitet me natyren, ndikim ne mjedis); Inspektoret mund te jene stervitur te trajtojne kerkesat e sektoreve te veante te idustrise ose te nje fushe te gjere te veprimtarise ekonomike; Avantazhi i inspektimeve te konsoliduara qendron ne faktin qe ato mund tu adresohen problemeve te programeve te gershetuara te elementeve mjedisore dhe problemeve qe nenvizojne shkeljet, te cilat normalisht kapen nga disa inspektime te integruara ose nga inspektimet per nje element.
8.3.3.4 Inspektimet e proceseve dhe te parandalimit
Keto inspektime perfshine ekzaminimin e te gjithe aspekteve te proceseve industriale, perfshi konformitetin, mundesite e parandalimit te ndotjeve, mundesite e asistences per konformitet dhe te problemeve te tjera, qe lidhen me ekzekutime mjedisore dhe me permiresime te efiiences. Ato fokusohen ne identifikimin e proceseve industriale ky dhe te shkarkimeve apo rrjedhjeve te mbetjeve qe shoqerojne ato, si dhe ne percaktimin ne se ato menazhohen si duhet. Avantazhi kryesor i inspektimeve te procesit dhe te parandalimit eshte qe, nepermjet zhvillimit te nje kuptimi te thelle te proceseve nen objektiv, inspektoret mund te identifikojne faktoret ky, qe ndihmojne shkeljet si dhe nxitjen e zgjidhjeve te pranueshme per te dy palet: per industrine dhe per perspektiven regullatore. Dizavantazh i mundshem i kesaj metode eshte se ajo mund te kerkoje kohe, burime dhe ekspertize shtese per te rritur dijet per proceset ky, te nevojshme per ta bere ate efektive. Nje problem qe mund te linde gjate drejtimit te nje inspektimi te procesit dhe te parandalimit eshte ai, qe inspektori mund ta kete te veshtire te dalloje midis rolit te tij detyrues dhe rolit te asistentit per konformitet. Ky lloj inspektimi nga skema i jep inspektorit mundesi me te medha per te edukuar kompanite per konformitet dhe per
84
nje ekzekutim mjedisor me te mire. Megjithate, nje inspektor duhet te vleresoje ne menyre kritike te gjitha shkeljet mjedisore. Per me teper, duhet te jete e qarte si per inspektorin ashtu dhe per kompanine, qe funksioni i asistences per konformitet eshte dytesor ndaj funksionit te detyrimit, qe informacioni per asistence per konformitet nga natyra eshte thjesht keshillues dhe qe impianti eshte plotesisht pergjegjes per vendimet e veta lidhur me konformitetin (d.m.th. nje informacion i tille, qe ka per qellim te lehtesoje kompanine per nje vendimamarrje me te mire, nuk e ngarkon me ndonje pergjegjesi inspektoriatin per rezultatet e prodhuara nga mbeshtetja tek ky informacion). Te tre tipet e para te inspektimit kane nje qellim te perbashket, qe eshte vleresimi i konformitetit. Megjithse kane te njejtin qellim te perbashket, duke marre parasysh burimet dhe rrethanat specifike vendore, ato e arrijne ate ne menyra te ndryshme. Tipi i katert, inspektimi i procesit dhe i parandalimit, ofron nje perspektive pertej konformitetit si dhe nje vleresim te vete konformitetit. Ndersa do lloj inspektimi mund te ndryshohet per te futur nje inspektim procesi dhe parandalimi, nje vleresim shume elementesh mund te drejtohet me mire brenda kontekstit te nje inspektimi ne ekip ose te konsoliduar. 8.3.4 Zgjedhja e metodave te integruara te inspektimit Faktoret e nenvizuar me lart mund te na udheheqin per te zgjedhur metoden e pershtateshme te inspektimit. Megjithate, nje program monitorimi i konformitetit mund te perfshije do lloj kombinimi inspektimesh te integruara. Perdorimi i nje metode nuk perjashton perdorimin e nje tjetre dhe, ka shume mundesi qe, brenda kontekstit te nje programi te pergjithshem, do metode te mund te perdoret me menuri.
8.3.4.1 Faktoret programatike
Programet e monitorimit te konformitetit jane vetem nje element i programit te pergjithshem te kontrollit mjedisor. Ne disa raste programi i inspektimit mund te mos jete mekanizmi me i mire per ti sherbyer objektivave te pergjithshme programatike. Objektivat e parandalimit te ndotjes brenda sektorit privat mund te avancohen duke u dhene shtytje nepermjet asistences teknike gjate procesit te inspektimit, por kjo gje duhet trajtuar me kujdes, pasi objektivat e avancuara te parandalimit te ndotjes, brenda kontekstit te nje inspektimi per konformitet, ne disa raste mund te japin rezultate te kunderta. Pronaret e kompanise mund te dyshojne, dhe per rrjedhoje mos te pranojne asistencen teknike per parandalimin e ndotjes brenda kontekstit te nje inspektimi per konformitet. Shume pronare kompanish, ne diskutimet rreth teknikave te prodhimit, jane mjaft te kujdesshem me inspektoret qe kane pergjegjesi per imponim. Keshtu, inspektimet e plota qe perfshine gjeresisht kompanine, rishikimet e procesit, jo gjithnje ofrojne mundesira per parandalim ndotjesh, si mund te parashikohej ne fillim.
8.3.4.2 Angazhimet per burimet
85
Programet per serine e plote te elementeve mjedisore mund te jene teper komplekse per tu drejtuar nga nje inspektor i vetem. Perve kesaj, ne programet e monitorimit te konformitetit shpesh eshte veshtire te mbash inspektoret per nje kohe aq te gjate, sa ata te kene mundesi te fitojne mjeshteri ne programme te shumfishta. Inspektoret e vjeter, qe kane fituar nje mjeshteri te tille, eshte shume e veshtire ti zvendesosh kur ata lene inspektoriatin. Per rrjedhoje, duke u nisur nga perspektiva e burimeve njerezore, nje investim per stervitjen e komplet stafit te inspektimit per aftesi te integruara mund te jete thjesht teper intensiv. Zgjedhja e nje metode inspektimi eshte shpesh nje vendim specifik vendor, i cili varet nga rrethanat te tilla, si madhesia dhe kompleksiteti i kompanise, historia e saj e kaluar lidhur me konformitetin dhe numri i elementeve mjedisore te prekur. 8.3.5 Inspektimet e Integruara me Inspektoriatet e tjera Ministria e Mjedisit ka hartuar draftin e 11 marreveshjeve te bashkepunimit me inspektoriatet e11 Dikastere te tjera shteterore. 7 prej tyre jane miratuar. Seicili nga keto dikastere ka pergjegjesine e inspektimit te veprimtarive specifike qe kryhen ne vendin tone. Meqenese ne nje menyre ose tjetren do llojaktiviteti ka nje ndikim te caktuar ne mjedis, Inspektoriati i Mjedisit eshte i interesuar te kryeje inspektime te integruara me keto inspektoriate te specializuara dhe qe kane mbeshtetjen e duhur ligjore, ne menyre qe inspektimi te behet sa me efikas dhe autoritar Per kete duhen bashkerenduar paraprakisht me to planet per inspektime te perbashketa. Ne shtojcat e manualit jepen marreveshjet e lartpermendura. 8.4 Metodologjia e Inspektimit 8.4.1 Planifikimi i Inspektimit Perpara se te ndermerret nje inspektim ne vend, duhet te jete bere planifikimi, i cili si minimum duhet te perfshijne informacionet dhe paisjet e paragrafit ne vijim. Inspektoret duhen te familjarizohen me informacionet perkatese qe vijojne per vendin: Veprimtaria e lejuar e vendit Tipi i impiantit Vendndodhja Perjashtimet ne leje dhe kushtet e vendosura Komentet e bera ne formularin e inspektimit te fundit fardo lloj tjeter informacionin perkates (disa prej te cilave listohen me poshte), qe kenaq objektivat e plota te inspektimit.
Mund te jete e pershtateshme, qe ne pergatitjen e grafikut te inspektimit ne vend, te parashikohen dhe rotacione ne ekipin e Inspektoriatit. Rotacioni ose alternimi i vizitave te inspektoreve ka perfitim te dyfishte te dy syve te fresket, qe rishikojne veprimtarite e vendit ne rastet e alternuara. Perve kesaj, kjo i jep mundesi inspektoreve te fitojne sigurine, qe ne qofte se nuk eshte identifikuar ndonje gje si moskonformitet nga nje inspektor, inspektori tjeter mund ta zbuloje ate dhe mund te ndermerret veprimi i duhur.
Shumica e informacionit te nevojshme, qe duhet per te ndihmuar ne inspektimin e nje vendi, duhet te mbahet ne dosjen e punes se vendit. Per kete arsye eshte e
rendesishme qe dosja te mbahet e azhornuar, duke futur te gjithe formularet e inspektmeve te fundit, sidhe dokumenta dhe informacione te tjera, qe i perkasin veprimtarise se vendit. Shumica e informacionit, qe do te jete i pershtatshem per tu perfshire ne nje dokument te tille, duhet te jete mbledhur gjate procesit te aplikimit per leje. Prandaj kur leshohet ose modifikohet leja, mund te jete e arsyeshme, qe stafi i inspektoriatit te perpiloje nje permbledhje te ketij informacionin. Informacioni qe futet ne dosjen e punes mund te perfshije: Referenca per do marreveshje operator/Inspektoriat lidhur me te dhenat e monitorimit; Njoftime per zonat fqinje me ndjeshmeri mjedisore (p.sh. rrjedha uji qe mund te jene te cenueshme, zona te banuara dhe zona te mbrojtura); Njoftime per veprimtarite fqinje, te cilat mund te ndikojne ne gjetjet e nje inspektimi ne vend (p.sh. procese industriale ose bujqesore qe mund te shkaktojne emetime kundermuese); Natyren e mardhenieve ndermjet operatorit dhe Inspektoriatit, ne menyre qe inspektori te jete i njohur me ndonje situate konfliktuale te mundshme. Ne se me perpara ka patur probleme ne vend, mund te jete e nevojshme qe inspektori te shoqerohet nga nje inspektor tjeter; Shenime per do leje qe ka lidhje me vendin, leshuar nga Inspektoriatet e fardo autoriteti tjeter (p.sh. KRRT-te, Drejtoria e Pyjeve, Autoritetet e Ujit, Organet e Shendetesise, etj);
Perve sa me siper, inspektori duhet te: Familiarizohet me kushtet e lejes te vendit qe do te vizitoje. Do te ishin te dobishme njohurite per kerkesat kryesore te Organeve te Planifikimit te Territorit (KRRT), te genplanit dhe komponenteve ky te tij. Rishqyrtoje formularin e inspektimit te fundit. Nga kjo do te informohet ne se kane ndodhur ose jo me pare shkelje te kushteve te lejes, ose ne se ka ndonje kerkese per veprime korrigjuese dhe fardo lloji tjeter veprimi te ndermarre ndeshkues. Mund te behen kopje te formularit te inspektimit te fundit per tu marre me vete ne vend.
Me qellim qe te ndihmohen inspektoret ne rolin e tyre, i duhet kushtuar vemendje bashkelidhjes se kopjeve te informacioneve te rendesishme perkatese per vendin, te marra nga dosja e vendit, dhe krijimit te dosjes te permbledhur vetiake te punes per vendin. Kjo ka te miren tjeter shtese, ate te pasjes ne dispozicion te informacionit te duhur kur je ne vend. 8.4.2 Nevojat per Informacion dhe paisje Per te permbushur detyrat e veta mund te jete e nevojshme qe inspektori te marre me vete ne vend plot dokumente dhe paisje. Faza e planifikimit te inspektimit ne vend
87
duhet te perfshije kontrollin per tu siguruar qe, ne se kerkohen, te gjitha paisjet e nevojshme do te jene ne dispozicion. Ne kutine 8.2 jepet nje liste kontrolli prej te ciles mund te zgjidhen paisjet e duhura.
Kutia 8.2 Lista e verifikimit te paisjeve
Kaske e forte (me daten e skadimit) izme mbrojtse ose kepuce te tjera te pershtateshme mbrojtse Autorizimi (karta e identifikimit) Blloku i xhepit Formular per rregjistrim interviste Dosje informacionesh per vendin Fletushka informacionesh te Inspektoriatit Aparat fotografik me film rezerve Xhakete me dukeshmeri te qarte Syze mbrojtse Paisje per marrje mostrash Kartvizita Formulare raporti inspektimi Formulare deklarate deshmitari Etiketa legale ngjitese Harta te vendit dhe te zonave perreth Telefon celular
8.4.3 Sipermarrja e inspektimit Per tu siguruar qe operatori mos te parapergatitet per nje inspektim ne menyre qe te mund te vrojtojme veprimet normale, inspektimet rutine nuk duhen parapergatitur, me perjashtim te rasteve kur ka ndonje arsye te veante per te siguruar prezencen e operatorit ne vend, (p.sh. kur inspektori kerkon te diskutoje me operatorin e vendit per veprime specifike). Perve kesaj, duhen ndryshuar ose alternuar dita e javes, ora e dites se vizites dhe bile dhe zyrtaret vizitues te seicilit vend. Inspektimi duhet te filloje faktikisht perpara hyrjes ne vend, p.sh. inspektohen kushtet e lejes lidhur me: Emetimet e dukshme (tymi, pluhuri) Shkarkimet ne uje Zhurmen Eren Sigurimin e vendit
Lista e mesiperme nuk eshte e plote, ajo nenvizon tipet e kritereve qe paraprine inspektimin e zones perjashta vendit. Mund te kete kritere te tjera qe ndoshta jane specifike vendore. Sapo mbrin ne vend inspektori duhet te njoftoje zyren per te bere te ditur prezencen e tij/saj, zakonisht njoftohet menazheri i vendit, nenshkruan dhe, po qe e nevojshme, paraqit karten e identitetit. Verifikon prezencen e stafit kompetent teknik, i cili mund te duhet ne vend. Gjate inspektimit puna e operatorit te vendit duhet vleresuar ne perputhje me kushtet e lejes. Inspektimi duhet te jete sistematik dhe objektiv dhe inspektori duhet te devijoje sa me pak te jete e mundur nga itinerari i tij/saj i paracaktuar. Inspektori duhet te kete parasysh perdorimin e bllokut te shenimeve te xhepit gjate inspektimit kur e sheh te arsyseshme ose ne rastet kur dyshohet per ndonje kundravajtje.
88
Disa operatore mund te kene deshire te shoqerojne inspektoret gjate vizites. Kjo inisiative duhet inkurajuar pasi ajo ofron mundesine e diskutimit per menazhimin/infrastrukturen e vendit dhe per probleme te tjera qe lidhen me vendin dhe qe mund te lindin gjate inspektimit, te tilla si moskonformiteti. Ne disa rrethana inspektori mund te kete nevoje te bisedoje me ndonje punonjes te veante te stafit vendor (p.sh. me ingjinierin e procesit). Ne do rast inspektoret duhen lejuar te kryejne detyrat e tyre pa nderhyrje, provokime apo vonesa te panevojshme. 8.4.4 Raportimet per vendin dhe Veprimet Informacioni, qe i jepet operatorit gjate dhe pas nje inspektimi, eshte shume i rendesishem. Gjate kryerjes se nje inspektimi, inspektori duhet te frytezoje rastin per te rritur ndergjegjesimin e operatorit te vendit lidhur me pasojat mjedisore qe shkaktohen nga veprimtaria dhe ekzekutimet e tij. Ky informacion duhet ti referohet kushteve te lejes. Inspektori, ne vijim te do inspektimi rutine ose specifik, duhet te plotesoje me shkrim (ne vend) nje Formular Raporti Inspektimi ne Vend (FRIV) per viziten (shih Shtojca). Nje kopje e ketij formulari i duhet lene mbajtesit te lejes se impiantit ose perfaqesusit te tij. Inspektori duhet te gjeje rastin te flase per gjetjet e tij/saj me manazherin e vendit, dhe, kur eshte e nevojshme, per masat qe duhen marre per te ndrequr situaten. Kur nuk eshte e mundur ti lihet kopja e raportit ndonje perfaqesuesi te vendit, ajo i duhet derguar zoteruesit te licenses sa me shpejt te jete e mundur. Duhet verejtur qe ky skenar nuk duhet te jete norme, me perjashtim te rrethanes lehtesuese kur ka nje perfaqesues te vendit qe mund ti dorezohet Raporti. Pas kesaj, duhet rene dakord me operatorin dhe me von, ne se eshte e nevojshme, duhet konfirmuar me shkrim, lidhur me nje grafik punimesh qe duhen kryer/plotsuar. Inspektori duhet te kerkoje qe operatori te neneshkruaje ne FRIV per marrjen e tij. Ne qofte se ai nuk i pranon aspak gjetjet e inspektorit, dhe rrjedhimisht nuk e firmos FRIV, atij i duhen dhene detaje se ke duhet te takoje ne Inspektoriat per te diskutuar problemin e tij. Por FRIV i duhet lene operatorit edhe kur ai nuk e neneshkruan ate. Kur verehen shkelje te kushteve te lejes, inspektori duhet te kete parasysh Politiken e Detyrimit dhe te Penalizimit te MM dhe kerkesat e Kodit Penal te Republikes se Shqiperise. Inspektori, ne se ka arsye te forta, mund te lere nje paralajmerim me shkrim ne raport. Per te konfirmuar kete, ne vijim duhet te dergohet dhe nje leter nga Inspektoriati. Problemet e rendesishme qe rezultojne nga inspektimi ju duhen raportuar dhe kolegeve perkates, ne menyre qe te ndermerren veprimet e duhura.
89
8.5 Komunikimi 8.5.1Komunikimi themelor Komunikimi mund te perkufizohet si kembim informacionin ndermjet te pakten dy paleve. Pjesemarresit ne nje komunikim quhen komunikues. Te gjithe komunikuesit japin dhe marrin informacion. Shumica e aftesive komunikuese fitohen gjate praktikes se perditeshme dhe zor se njerezit jane te vetedijshem kur kjo ndodh. Megjithate, nisur nga rendesia e madhe e komunikimit si edhe nga perspektiva teorike, eshte e nevojshme ta shqyrtojme ate me thellesisht. Forma tipike njerezore e komunikimit eshte ajo me anen e fjaleve (verbale). Megjithate, ne praktike, duket se fjalet jo gjithnje shprehin ate qe synohet. Keqkuptimi mund te ndodhe nga injoranca, (p.sh. kur fjalet kane me shume se nje kuptim), ose nga paramendimi (kur njerzit perdorin fjale qe fshehin ate ka ata ndjejne ose mendojne). Kur njerezit komunikojne verbalisht, gjithmon luan nje rol dhe komunikimi jo verbal. Shprehjet e fytyres, toni i zerit, volumi i ligjerates, gjestet, gjuha e trupit, dhe bile djersitja, jane te gjitha mjete te shprehjes jo verbale. Te gjitha keto transmetojne nje mesazh. Komunikimi verbal dhe ai jo verbal kompletojne njeri tjetrin, por ka situata kur keto forma komunikimi mund te jene kontradiktore, veanrisht kur shenjat jo verbale eshte veshtire ti interpretosh pa dykuptime. Sikunder e permendem me lart, komunikimi eshte nje process qe perfshin te pakten dy persona (komunikuesit). Personi qe flet quhet derguesi. Gjerat qe thote derguesi quhen mesazh. Personi qe merr mesazhin quhet marresi. Derguesi ka nje ide (imazh) ne mendjen e tij/saj, te cilen kerkon tja tregoje marresit. Derguesit i duhet te spjegoje idene. Ky quhet kodim dhe ai mund te behet nepermjet fjaleve ose gjestevemenyrave verbale dhe/ose jo verbale te shprehjes. Derguesi nuk duhet te prese qe fjalet e tij te kuptohen ekzakt si e kane qellimin. Gjate kodimit dhe transferimit te mesazhit, mund te hasen te gjitha llojet e interferencave rregulluese, te cilat mund te perajne mesazhin. Me poshte ne Kutine 8.3 pervijohen disa rregulla te rendesishme komunikimi.
Kutia 8.3 Rregullat e komunikimit
1. Nderpri do komunikim deri sa te kete mbaruar interferenca 2. Derguesi duhet te perpiqet te mos krijoje rregullime qe komplikojne marrjen e mesazhit. 3. Marresi duhet te perpiqet te degjoje mesazhin me vemendje dhe sa me shume te jete e mundur iltas dhe pa paragjykime. 4. Derguesi dhe marresi duhet te perpiqen te imagjinojne fjalet e personit tjeter (p.sh. rrethanat, stervitjen, eksperiencen, sfondin). 5. Verifiko ne se mesazhi u morr ashtu si e kishe paracaktuar. 6. Verifiko ne se mesazhi i marre faktikisht ishte ai i koduar nga derguesi.
90
Ndonse jo gjithnje ne menyre qartesisht te dukshme, marresi gjithmone reagon ndaj nje mesazhi. Derguesi duhet vazhdimisht te vrojtoje reagimin e marresit (informacionin reagues), qe eshte nje forme nderveprimi. Informacioni reagues mund te jete i te dy llojeve verbal dhe jo verbal, dhe ka lidhje me menyren se si eshte marre dhe interpretuar mesazhi. Qellimi i informacionit reagues eshte te sqaroje situaten komunikuese midis dy komunikuesve. Nepermjet informacionit reagues situata mund te stabilizohet, te ndryshohet ose mund te tregohet per shprese ne te ardhmen. Ne kutine 8.4 jane pervijuar pese rregulla themelore qe mund te perdoren ne bashkeveprimin midis derguesit dhe marresit.
Box 8.4 Rregullat e nderveprimit.
1. Njerezit vazhdimisht influencojne njerezit e tjere. 2. Njerezit reciprokisht influencojne njeri tjetrin me dhe pa fjale. 3. fare eshte per mua e vertete nuk eshte domosdoshmerisht e vertete per personin tjeter. 4. Kur une them dika, une tregoj gjithashtu si duhet ta trajtoje ate personi tjeter 5. Kush ka pergjegjesi / kush do ta lejoje tjetrin te kete pergjegjes?
8.5.2 Drejtimi i Intervistave Intervista eshte nje nga mjetet me te rendesishme te drejtimit te inspektimit. Ne bllokun e shenimeve te inspektorit gjate inspektimit duhet te rregjistrohet informacioni qe vijon: Kujt i fola une? fare pyeta une?
Cilat ishin pergjigjet? Ne kutine 8.5 jane pervijuar disa udhezime ky qe duhen kujtuar gjate intervistimit.
Kutia 8.5 Udhezime ky per intervistime
Vendos nje marredhenie (ji miqesor dhe praktik). Degjo me vemendje (eksperienca na meson ne kur ta nderpresim nje person qe po jep pergjigje specifike dhe kur ta lejojme ate te spjegohet). Mbajtja e shenimeve mund te jete friksuese, mos e thekso ate. Jepini njerzeve kohe te pergjigjen dhe degjojini ato qe ata kane per te thene Mos beni premtime te cilat nuk mund ti mbani, te tilla si mbajtja e fshehte e pergjigjes se nje personi ose sigurimi i mbrojtjes per te. Beni trysni ndershmerisht dhe jini i ndershem. Perpiquni te drejtoni intervisten privatisht. Mbani ne shenim gjithmon emrin e personit, poziten dhe i jepni detaje se si mund tu kontaktoje ju pas intervistimit. Mos permend ndeshkimin. Ne vend te kesaj, perpiqu te marresh informacion. Evito pyetje udheheqese
91
Evito fraza dy here mohuese dhe te komplikuara. Evito nje pyetje per shume subjekte; me problemet meru nje nga nje.
Me e rendesishme se vete pyetja eshte si ta besh ate. Perpiqu te mos japesh nje pergjigje te mundeshme brenda vete pyetjes, por lere te intervistuarin te jape vete informacion. Shembuj te kesaj jane: fare lloj materialesh perdorni ju? Jo: Ju perdorni xxxxx dhe yyyyyy apo jo? A keni ndonje material te groposur ne pronen tuaj? Jo: Nuk ka kembe shpendesh te groposura ne zonen tuaj, apo jo? Ku i mbani ju rregjistrimet per zzzzzz Jo: Ju i keni te gjitha rregjistrimet e nevojshme apo jo?
Inspektori duhet te verifikoje deklaratat e bera nga personeli i impiantit. Nje deklarate, sipas te ciles dika ekziston, nuk eshte njelloj me verifikimin e ekzistences se saj me anen e shikimit apo matjes. Intervista (pyetjet) ose tregimi i lire (qe lejon personin te shprehet nepermjet sendeve) shpesh jep me shume informacion, por mund te konsumoje me shume kohe. Ekzaminimi direkt (nga e pergjithshmja tek e veanta) mund te jete me i sukseshem per kursimin e kohes ose ne rastet kur punon me njerez qe jane te prirur te mos japin informacion vullnetarisht. Perdor gjashte pyetjet per te kuadruar nje interviste: Kush? fare? Ku? Pse? Kur? Si? 8.5.3 Dokumentimi i nje interviste Dokumentimi i nje interviste me anen e rregjistrimit duhet bere me sa me shume kujdes. Metodat e zakonshme per te rregjistruar nje interviste jane keto qe vijojne me poshte: Nje tregim i intervistes, shkrojtur nga kujtesa; Nje transkriptim ekzakt me shkrim i intervistes (ose nje permbledhje), e bere nga inspektori, te cilen mund ta lexoje personi i intervistuar, ta neneshkruja dhe ta datoje ate; ose Nje deklarate e shkrojtur, neneshkruar dhe datuar nga personi i intervistuar; Nje rregjistrim me shirit audio ose video i bere ligjerisht (videorregjistrimi eshte me i preferueshme dhe ai eshte duke u bere po aq i pranueshem sa dhe dokumentimi me shkrim)
92
8.5.4 Thashethemet Thashethemi eshte nje informacion i mbledhur rreth nje veprimi, qe nuk ka te ngjare te pranohet si prove. Nje deklarate rreth nje veprimi ka mundesi te jete thashethem ne qofte se ai nuk eshte nje pohim nga vete personi qe ka kryer veprimin, ose nga nje deshmitar i drejtperdrejte i veprimet. 8.6 Raportimi mbi Inspektimet
Raportimi mbi inspektimet ka nje rendesi shume te madhe per sistemin e inspektimit. Inspektoret qe nuk raportojne behen te padukshem dhe, se fundi, mund te humbasin punen e tyre. Kjo vlen gjithashtu per sistemin e inspektimit marre si te tere. Jane krijuar mjaft tipe te ndryshme raportesh ne varesi te veprimtarise per te cilen duhet raportuar. Nga pikpamja menazheriale dhe operacionale standartizimi i raporteve eshte esencial. Standartizimi e permireson dukshem efiiencen e te shkrojturit te raporteve dhe nxit mundesine e afrimit dhe miredashjen e lexuesve. Gjithashtu, te tille raporte pranohen lehte nga lexuesit. Raportet duhen te jene konize, faktike dhe te shkrojtur me gjuhe te thjeshte. Raportet duhen ndertuara ne ate menyre, qe inspektoret nepermjet tyre te japin nje mesazh te qarte. Raportet dhe letrat e inspektoreve mund te mbulojne problemet qe vijojne (M i referohet raporteve per menazhimin, dhe P raporteve per pune)
Raporte vizite dhe inspektimi (P) Raporte shkeljesh (P) Raporte hetimi (M/P) Letra (M/P) Raporte te brendshme (M) Plane inspektimi (M) Plane pune (M) Raporte vleresimi (M) Raporte analizimi te gjendjes se Mjedisit (M) Raporte vjetore (M) Raporte per publikun dhe shtypin (M)
Te gjithe raportet rutine mund strukturohen dhe te futen ne database per ti gjetur lehtesisht. Udhezimet e pergjitheshme per raportimet jane: Kujto kujt i adresohet Raporti ose Memo dhe fare duhet arritur me to; Fillimisht njofto per problemet e rendesishme-per objektivat, konkluzionet dhe rekomandimet (shume njerez nuk kane kohe te lexojne raporte te gjata, prandaj kalo sa me pare te jete e mundur tek thelbi) Tabelat e gjata dhe informacione te tjera, qe nuk jane te nje rendesie direkte, vendosi me vete ne shtojca; Evito te ardhurit verdalle dhe kapu pas subjektit; Raporto vetem per faktet dhe vrojtimet dhe qendroju larg sugjerimeve dhe deklaratave.
93
Raportet jane esenciale per nje sistem inspektimi te qendrueshem. Perpilimi i raporteve te standartizuar dhe te strukturuar do te permiresonte shume besushmerine e sistemit te inspektimit
94
9.
DETYRIMI PER ZBATIMIN E LIGJIT
9.1. Leja mjedisore dhe Inspektoriati Funksionimi efektiv i sistemit te inspektimit varet ne nje shkalle te konsiderueshme nga cilesia e lejes mjedisore dhe niveli i reflektimit ne te te legjislacionit mjedisor. Eshte e rendesishme qe inspektori te njihet me permbajtien e lejes perpara se ajo te leshohet per bere sugjerime eventuale ne procesin e pergatitjes se Lejes Mjedisore. Perparesit e kesaj menyre procedimi lidhen me perfshirjen e njohurive mbi mjedisin local dhe impaktet eventualer nga ky aktivitet ose I kombinuar me aktivitet te tjera lokale. Duke vepruar ne kete menyre Leja do te jete me teper e fokusuar ne kontrollin e ndikimve me sinjifikative dhe njekohosisht bene te mundur qe ajo te permbaje ne menyre eksplicite elementet qe detyrojne zbatimin e ligjit. Nga ana tjeter kjo praktike permireson eficiensen e inspektimeve dhe shmang probleme gjyqesore per shkak te keq interpretimeve apo definicionet e paqarta ne lejet mjedisore. Hartimi i lejes mjedisore nga inspektoret, ndonese mund te konsiderohet si nje menyre per te perdorur ne menyre racionale dijet dhe resurset humane, mund te shihet gjithshtu si konflikt i interesave. Ndarja e funksioneve te lejes mjedisore dhe inspektimit eshte ne perputhje me filozofine e qeverisjes se mire por qe aktuakisht eshte e pa praktikueshme per shkak te resurseve te kufizuara ne nivel lokal. 9.2. Institucionet bashkepunuese IM eshte instituicioni kryesor qe ndjek zbatimin e legjislacionit mjedisor. Suksesi i punes se ketij organizmi nder te tjera varet nga bashkepunimi institucional. Shqiperia ne kete aspekt duhet ta forcoje kete bashkepunim dhe mbi kete baze te pergatiten programe te perbashketa inspektimi. Numuri i ketyre institucioneve/organizateve mund te jete i konsiderushem porn e rradhe te pare duhet te vecojme bashkepunimin me ministrite e linjes, qeverisjen vendore, autoritetet e basenit ujembledhes, autoritetet portuale, OJF-t. Bashkepunimi ndermjet ketyre institucioneve ka filluar edhe ne Shqiperi te institucionalizohet nepermjet Marreveshjeve te perbashketa ndermjet Ministrise se Mjedisit dhe strukturave pergjegjese (inspektoriate/polici) ne vartesi te ministrive te tjera perfshire Policine e Shtetit. Ne mjafte raste koordinimi(bashkepunim rast pas rasti) mund te behet mbi baze ad-hoc dhe ne pergjithesi ka rezultuar efektiv, megjithese eshte veshtire te vazhdoje per nje kohe te gjate edhe per faktin e ndryshimeve ne personel dhe pergjegjesi. 9.3.Sanksionet per shkeljet e ligjit Ligji per Mbrojtjen e Mjedisit dhe ligjet specifike mjedisore parashikojne sanksione per kundravajtiet admistrative ne fushen mjedisore. Kur shkeljet nuk perbejne veper penale, ato konsiderohen kundravajtie administrative. Nenet jane renditur me poshte sipas perkatesise se sejcilit ligj (teksti i plote per cdo nen eshte dhene ne Apendiksin A)
95
Ligji per mbrojtien e mjdisit Neni 82 nemeron 15 kundravajtie administrative Neni 83 specifikon denimet per cdo kundravajtie, lejon sekuestrimin e mejteve dhe lendeve dhe mbylljen e perkoheshme ose te perhereshme te aktivitetit; Neni 84 knfirmon te drejten e IM per te denim, i cili mund te apelohet tek Ministri i Mjedisit dhe apel final ne Gjykaten e Rrethit ku eshte bere kundravajtia. Ligji per adminsitrimin mjedisor te ujrave te ndotura Neni 22 rendit 6 aktivitete te cilat jane te ndaluara ne RSH Neni 23 rendit 10 kundravajtie administrative ; Neni 24 specifikon masen e denimit per cdo kundravajtie, lejon mbylljen e perkohesme ose te perhereshme te aktivitetit, ne vartesi te shkalles se ndotjes se shkaktuar ; Neni 25 lejon qe vendimi i IM, te apelohet tek Ministri i Mjedjsit dhe apelim final ne Gykaten e Rrethit ku eshte bere kundravajtia. Ligji pe adminsitrimin mjedisor te mbetjeve te ngurta. Neni 32 rendit 11 kundravajtie administrative; Neni 33 specifikon masat e gjobes per cdo kundravajtie, duke ju lejuar inspektoreve mbylljen e perkoheshme ose te perhereshme te aktivitetit, ne vartesi te shkalles se ndotjes se shkaktuar; Neni 34 lejon apelimine vendimit te IM tek Minsitri i Mjedist dhe Gjykaten e Rrethit ku eshte bere kundravajtia. Ligji mbi mbrojtien e ajrit Neni 19 rendit 5 kundravajtie administrative me vendosje te gjobave dhe te drejten e konfiskimit dhe te pezullimit per sejcilen. Konfirmohet se IM eshte autoriteti qe vednos masa denimi. Ligji per substancat e rrezikeshme dhe preparatet Neni 26 paraqet shkallen e gjobave qe mund te vendosen nga IM (ne disa raste ne bashkepunim me Inspektoriatin e Shteteror Sanitar) per kundravajtiet administrative te rednitura ne cdo shkalle; lejon dyfishimin e gjobave per kundravajtie te perseritura. Ankimet behen tek Minstri i Mjedisit dhe ne Gjykaten e Rrethit ku eshte bere kundravajtia. Ligji per mbrojtien e liqeneve nderkufitare Neni 22 konfirmon IM dhe Administraten e Liqenit si autoritete per ngritje te padise penale dhe rendit 9 kundravajtie administrative; Neni 23 specifikon gjobat per cdo kundravajtie administrative, perfshire mbylljen e perkoheshme ose te perhereshme te aktivitetit, ne vartesi te shkalles se ndotjes. Ligji mbi mbrojtien e mjedisit detar nga ndotja dhe demtimet Neni 18 konfirmon se IM mund te ngrej padi penale per aktivitete te renditura ne nenin 6 te ketij ligji. Per kundravajtiet administrative IM mund te mbylli menjhere aktivitetin dhe te sekuestroje paisjet si dhe te vendose gjoba ne vartesi te shkalles se ndotjes te shkaktuar nga aktiviteti ; Neni 19 specifikon penalitetet per cdo kundravajtie administrative dhe pezullimin e aktivitetit te ndaluar, ne vartesi te shkalles se ndotjes se shkaktuar. Edhe ne kete nen konfirmohet IM si autoriteti per vendosjen e gjobave dhe pezullimin e aktiviteteve si dhe paditjen per ndjekie penale kur shkelja perben veper te tille.
96

RH Manuali Per Inspektoret e Mjedisit

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

RH Manuali Per Inspektoret e Mjedisit

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

Royal Haskoning Netherlands

Manuali pr Inspektort e Mbrojtjes s Mjedisit n Shqipri

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Programi per Hartimin dhe Zbatimin e Manualit te Inspektoreve

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Janar 2004. Janar -Korrik 2004.

Shtator - Dhjetor Dhjetor 2004

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Fig.4.1 Cikli rregullator

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

VLERESIMI I NDIKIMIT NE MJEDIS

5.2 Koncepti Burim Shteg Prites (BSHP)

Shpejtesia e shkarkimit te ndotesit Shpejtesia e Transportit

Sasia e ndotesit qe arrin tek pritesi

Transferimi brenda organizmit te pritesit

Depozitimi/ zhvendosja gjate transportit

Sekrecione ose derivate te ndotesit

Figura 5.1 Nje model i thjeshtuar i ndotjes se mjedisit (Holdgate,1979)

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Shembuj te konceptit Burim-Shteg-Receptor

Shkarkime te perkoheshme (pluhur ndertimi, avullimi)

Ujra te perdorura prodhimi Ujrat e larjeve Rrjedhat e shiut Drenime te tjera

Rrekete, lumenjte (transporti)

Toka (p.sh.puset e kullimit) Ujrat nentokesore (transporti)

Siperfaqe te shtruara Kanalet, drenazhet, tubot

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Figura 5.2 Ilustrimi i burimit, shtegut dhe pritesit

Manuali i Inspektorit te Mjedisit

Box 5.1 Lende qe mund klasifikohen si burim rreziku i Larte