BAZAT E ELEKTROTEKNIKS
PRMBLEDHJE DETYRASH
PJESA E DYT
MAGNETIZMI
Parathnie
-Botimi Magnetizmi - Prmbledhje detyrash sht punuar n prputhje t plot me programin msimor t lnds Bazat e elektrotekniks q aktualisht ligjerohet ne vitin e par pran fakultetit t Inxhinieris Elektrike dhe Kompjuterike, n Universitetin e Prishtins. Ky vllim prmban detyra nga shtat kapitujt e pjess s magnetizmit, t formuluara dhe ilustruara me figurat prkatse, njkohsisht kan zgjidhjen e tyre prfundimtare, duhet t prmendet se kto detyra jan marrur nga punimet dhe ushtrimet q jan br nga studentt prej vllimesh t ndryshme. Kt botim e ka punuar nj student i cili ka ndjekur lndn:Bazat e Elektrotekniks 1n fakultetin e elektros ne Universitetin e Prishtins, me vullnetin e mir pr t kontribuar n avancimin e njohurive tek studentt e drejtimeve t fakultetit t elektros apo fakulteteve t tjera t cilt ndjekin lndn e cekur m lart nn po t njejtin plan arsimor, pa asnj prfitim material, dhe gjithashtu nga autori krkohet q ky punim t mos keqkuptohet apo keqprdoret nga instanca t ndryshme relevante.
Prishtin,
Autori
3
PRMBAJTJA
KAPITULLI I PAR
INDUKSIONI MAGNETIK
......4
KAPITULLI I DYT
FORCAT ELEKTRO-MAGNETIK
....17
KAPITULLI I TRET
LIGJI I AMPERIT
KAPITULLI I KATRT
FLUKSI MAGNETIK
....26
KAPITULLI I PEST
INDUKTIVITETI VETIAK DHE AI RECIPROK
....30
KAPITULLI I GJASHT
FORCAT ELEKTRO-LVIZORE
.36
KAPITULLI I SHTAT
LIGJI I PRGJITHSUAR I AMPERIT
.43
KAPITULLI I TET
MOMENTI I FORCS ELEKTRO-MAGNETIKE
.47
....22
1.INDUKSIONI MAGNETIK
( LIGJI I BIO-SAVARIT )
LIGJI I BIO-SAVARIT :
Bs=
dr x
- ort vektori
H Henri
5
1.1 T caktohet vektori i induksionit magnetik n pikn P n largsi a prej prquesit shum t gjat me rrym I .
1.2 Vektori i induksionit magnetik rezultues n pikn P sht T caktohet intensiteti i rryms n qarkun me form katrori me brinj a = Pika P , gjendet n qendr t konturs. ,I=?
6
Tri rastet e orientimit t induksionit n pikn P :
RASTI I I :
RASTI I II:
RASTI I III:
7
1.3 T caktohet intensiteti i drejtimit dhe kahja e vektorit t induksionit magnetik n qendrn e nj konture rrethore me rrym i e cila ndodhet n ajr.
1.4 Brenda konturs me rreze r sht brendashkruar qarku n form katrori me brinj a dhe me rrym I=3.14[A]. Sa duhet t jet rryma I 1 = ? dhe me far kahje, ashtu q induksioni magnetik n qendrn e konturs t jet i barabart me zero.
8
1.5 T caktohet intensiteti, drejtimi dhe kahu i vektorit t induksionit magnetik, n pikn P q e shkakton prquesi i lakuar si n fig. Jan t njohura: a=30[cm]; d=40[cm]; I=20[A];
1.6 T caktohet induksioni magnetik q e shkakton prquesi shum i gjat n pikn P . Jan dhn: a=30[cm]; I=20[A];
9
1.7 T caktohet vektori i induksionit magnetik n qendrn e gjashtkndshit t rregullt me brinj a dhe me rrym I i cili ndodhet n ajr.
1.8 Pruesi drejtvizor me gjatsi l=18[cm] sht i lakuar si n fig. npr t cilin rrjedh rryma I = 50 [A] dhe gjendjet n ajr. T caktohet vektori i induksionit magnetik n pikn M . Jan dhn: a=16[cm]; = ;
10
1.9(A). T caktohet intensiteti, drejtimi dhe kahu i induksionit magnetik n pikn P q e shkaktojn dy qarqe n formn e gjysmrrathve me rreze a dhe b dhe me rrym I.
1.9(B). Nn rast i ksaj detyre mund t jet, formulimi trsisht i njejt por q qarqet gjysm rrethore nuk formojn kndin e drejt mes vete si rasti paraprak, dhe me rast vlerat e induksioneve prkatse mbildhen n mnyr klasike.
REZULTATI I DETYRS1.9(B) :
B3 & B4 =0
11
1.10 T caktohet induksioni magnetik n pikn P i shkaktuar nga pr quesi pa kufi i gjat me rrym I dhe me form t lakuar si n fig.
1.11 Sistemi i prquesve, njri pakufi i gjat, dhe tjetri me form si n fig. me rrym I , shkaktojn n pikn P induksioni magnetik, rezultues B=1[T]. Sa sht intensiteti i rryms I n sistemin e dhn t prquesve I =?; a=10-6[m];
12
1.12 Prquesi me gjatsi t pakufizuar dhe me kontur rrethore me rreze R dhe rryma t njejta shtrihen n t njejtin rrafsh dhe zn pozitn e paraqitur si n fig. T caktohet intensiteti i fushs magnetike rezultante n qendrn e konturs rrethore. Jan t dhna: I= 10-2[A]; R=[1cm]; H=?
H=[ B / ] pasi kemi vetm ajr kemi : H=[B/ ]
1.13 T caktohet intensiteti, drejtimi dhe kahu i vektorit t induksionit magnetik, q shkaktohet nga 3 prques t gjat n pikn P , pozita reciproke e t cilave sht paraqitur n fig.Jan dhn: I1=I3=1[kA]; I2=0.5[kA]; d=5[cm]; a=10[cm];b=15[cm];
13
1.14 Dy prques pafundsisht t gjat me rryma I1 dhe I2 zn pozitn e paraqitur n fig. T gjenden rrezet r1=?,r2=?, ashtu q fusha magnetike q e shkaktojn dy prquesit n pikn P t jets sa 3-fishi i fushs magnetike q e shkakton prquesi me rrym I. I1/I2=3/2; r=20[cm];
SQARIM :
Bx = B Cos BY = B Sin
| B
NUK NDRYSHOJN KOMPONENTET
r0 r0
| B
r0 r0
Bx = B Sin
| B | B
BY = B Cos
NDRYSHOJN KOMPONENTET
1.15 Dy prques paralel shum t gjat me distanc reciproke b t paraqitur si n fig. T caktohet intensiteti, drejtimi dhe kahu i vektorit t induksionit magnetik n pikn P, I1=I2=I.
14
1.16 N fig. sht paraqitur prerja trthore e superprquesve vij drejt shum t gjat me rryma konstante, I1=I2=I=1000[A] dhe I3=?. T caktohet intensiteti dhe kahu i I3 ashtu q induksioni magnetik n pikn M t jet baraz me zero. Sin = Cos = a/d
1.17 N fig. sht paraqitur prerja trthore e 3 prquesve shum t gjat vijdrejt me rryma konstante I1=I2=I3=I. T caktohet intensiteti i induksionit magnetik n pikn M, I=1[kA]; a=3[cm];
15
1.18 T caktohet vektori i intensitetit magnetik n pikn P q shkaktohet nga 2 prques n form pllake me rrym I.
BR=B1-B2
1.19 T caktohet vektori i intensitetit magnetik n pikn P q shkaktohet nga 2 prques n form pllake me rrym I. REZULTATI I DETYRS 1.19 :
BR=B1+B2=2B1
1.20 Pllaka metalike me gjatsi 2b dhe me rrym I n dodhet n ajr. Trashsia e pllaks sht shum m e vogl se sa gjersia e pllaks. T caktohet Intensiteti, drejtimi dhe kahu i vektorit t induksionit magnetik n pikn P n largsin z.
16
1.21 Nj cilinder shum i gjat trashsia e s cilit sht m e vogl se rrezja e tij.T caktohet intensiteti, drejtimi dhe kahu i vektorit t induksionit magnetik.
1.22 T caktohet intensiteti, drejtimi dhe kahu i vektorit t induksionit magnetik pr pjesn e figures s dhn.
17
2.FORCA ELEKTROMAGNETIKE
-Forca elektromagnetike sht forca me t ciln prquesit veprojn mes vete. -Forca elektromagnetike shtrihet normal ndaj prquesit. F Forca sht normale me induksionin magnetik dhe gjatsin e prquesit. FORCA ELEKTROMAGNETIKE : F = I ( l x B ) FUSH HOMOGJENE kemi kur dihet gjatsia e prquesve dhe ajo nuk ndryshon pr gjat fushs magnetike, poashtu dhe kur prquesit jan paralel mes vete. dF = I ( dl x B ) - kur ndryshon fusha magnetike prgjat gjatsis.
BAZAT E ELEKTROTEKNIKS PRMBLEDHJE DETYRASH MAGNETIZMI
I Rryma e prquesit ku veprohet l Gjatsia e prquesit B Induksioni magnetik ndaj prquesit ku veproh
18
2.1 sht dhn prquesi shum i gjat me rrym I1 dhe qarku n form t katrkndshit me rrym I2.Prquesi me qarkun jan t paraqitur me dimensione si n fig. Shtrihen n t njejtin rrafsh dhe gjenden n ajr. T caktohet forca elektromagnetike q vepron n qarkun form katrkndshi. Jan dhn: I 1=20[A]; I2=4[A]; a=5[cm]; b=9[cm]; c=1[cm];
=
BAZAT E ELEKTROTEKNIKS PRMBLEDHJE DETYRASH MAGNETIZMI
2.2 Dy prques drejtvizor t pakufizuar n mes vete formojn knd t drejt. Qarku n form katrori me N dredha sht i vendosur n t njejtin rrafsh ashtu q sht i larguar n distance t njejt prej 2 prquesve. T caktohet forca elektromagnetike rezultante q vepron n qarkun n form katrori nse jan t njohura rrymat n prques dhe n qark. Jan dhn: I1=I2=100[A]; a=3[cm]; b=5[cm]; N=100 dredha. REZULTATI I DETYRS 2.2 :
19
2.3 Qarku n form trekndshi me rrym I2 dhe prquesi i drejt me rrym I1 shtrihen n t njejtin rrafsh. T caktohet forca elektromagnetike q vepron n qarkun n form trekndshi.
=
BAZAT E ELEKTROTEKNIKS PRMBLEDHJE DETYRASH MAGNETIZMI
2.4 T caktohet forca elektromagnetike n pikn A=A t prquesit i cili lidhet shkurt me dy prques me rrym I sin fig.
20
2.5 N fig. sht paraqitur prerja trthore e 2 linjave me nga 2 prques. Intensiteti, n seciln prej linjave qndron n mardhnje I1=I2 dhe I1/I3 = ; b=4/3a; I3=I4; I1=50[A]; a=5[cm]; T caktohet forca elektromagnetike me t ciln prquesit 2,3,4 veprojn n prquesin 1.
21
2.7 Prquesi shum i gjat drejtvizor me rrym I1 dhe pllaka shum e holl me gjatsi d dhe rrym I2 zn pozitn e paraqitur sin fig. T caktohet forca elektromagnetike me t ciln kta prques veprojn n mes vete. Jan dhn: d=10[cm]; a=5[cm]; I1=50[A]; I2=20[A];
F = I1 ( l x B )= I1lBR
2.8 Dy prques paralel n form pllake me intensitet t rryms I=10[A], veprojn n prques vij drejt shum t gjat me rrym, I1 me force elektromagnetike n njsi t gjatsis F=200[ N/m]. T caktohet intensiteti i rryms I1. Jan dhn : a=4[cm]; b=2[cm]; c=3[cm]; NUK NDRYSHOJN PROJEKSIONET ! REZULTATI I DETYRS 2.8 :
=
F = I1 ( l x B )= I1lBR
22
3.LIGJI I AMPERIT
CIRKULIMI I VEKTORIT B
BAZAT E ELEKTROTEKNIKS PRMBLEDHJE DETYRASH MAGNETIZMI
23
3.1 T caktohet intensiteti i vektorit t induksionit magnetik q e shkakton prquesi vij-drejt, shum i gjat me rrym I duke aplikuar teoremn e cirkulimit t vektorit B n pikn P.
3.2 N prquesin cilindrik me rreze a dhe me rrym I q sht e shprndar njtrajtsisht npr tr prerjen trthore. T caktohet shprndarja e fushs magnetike brenda dhe jasht prquesit.
24
3.3 T caktohet shprndarja e induksionit magnetik brenda dhe jasht gypit metalik me rrym I, e cila sht e shprndar njtrajtsisht npr gyp. REZULTATI I DETYRS 3.3 : r<a 0 a< r < b
r>b
3.4 T caktohet shprndarja e vektorit t induksionit magnetik brenda dhe jasht gypit metalik me rrym I, e cila sht e shprndar njtrajtsisht npr gyp. REZULTATI I DETYRS 3.4 : r<a
a< r < b
b<r<c
r>c
25
3.5 Rreth prquesit vijdrejt shum t gjat me rrym I, rrezja n ajr sht supozuar t jet nj kontur me form dhe dimensione sin fig. T caktohet cirkulimi i vektorit B npr konturn e dhn, t orientuar n kahje t kundrt me akrepat e ores.
3.6 Rreth prquesit vijdrejt shum t gjat me rrym I, rrezja n ajr sht supozuar t jet nj kontur me form dhe dimensione si n fig. T caktohet cirkulimi i vektorit B npr konturn e dhn.
26
4.FLUKSI MAGNETIK
-Fluksi magnetik npr nj kontur t mbyllur jepet perms shprehjes:
27
4.1 sht dhn prquesi vijdrejt shum i gjat me rrym I dhe kontura n form katrkndshi. Pozita dhe dimensionet jan t dhna n fig. Ambienti sht ajr. T gjendet fluksi i vektorit t induksionit magnetic npr kt kontur. Jan dhn: I=20[A]; a=5[cm]; b=9[cm]; c=1[cm];
4.2 Dy prques shum t gjat me rrym I1, I2 dhe kontura n form katrkndshi, me brinj a dhe b zn pozitn si n fig. T caktohet intensiteti dhe kahja e rryms n prquesin e dyt ashtu q fluksi npr kontur t jet 0.
28
4.3 T caktohet fluksi magnetik npr mbshtjellsin e konit i cili gjendet n fushn magnetike homogjene.
4.4 T caktohet fluksi magnetik npr mbshtjellsin e cilindrit n fushn magnetike homogjene t dhn sin figur.
29
4.5 T caktohet fluksi magnetik npr mbshtjellsin e cilindrit n fushn magnetike homogjene.
4.6 Rryma I sht e shprndar npr dredhat e torusit. Prerja trthore e torusit sht katrkndsh me permabilitet dhe n t jan t mbshtjellura Ndredha. T gjendet fluksi magnetik npr dredhat e torusit.
30
k koeficienti i induktivitetit k=1 ; Nse hyjn ose dalin dy rrymat k=-1 ; Nse njra hyjn dhe tjetra del apo anasjelltas.
12
21
31
5.1 Prquesi i drejt shum i gjat me rrym I dhe kontura n form katrkndshi me brinj a dhe b shtrihen n t njejtin rrafsh dhe zn pozitn e paraqitur si n fig. T caktohet induktiviteti vetiak.
5.2 Prquesi i drejt shum i gjat me rrym I dhe kontura n form trekndshi ndodhen n t njejtin rrafsh. T caktohet induktiviteti i qarkut n form trekndshi nse ambienti sht ajr.
32
5.3 N torusin prej materiali magnetik me prerje trthore rrethore me gjatsi t vijs s mesme b jan mbshtjell 2 bobina me N 1 dhe N2 dredha. T caktohet induktiviteti vetiak dhe ai reciprok.
5.4 N fig. sht paraqitur prerja trthore e torusit me permabilitet . Mbi t jan t mbshtjellura N dredha npr t cilat rrjedh rryma I. T caktohet induktiviteti vetiak i torusit. REZULTATI I DETYRS 5.4 :
33
5.5 Linja me dy prques t gjat me rreze t prerjes trthore a dhe distanc reciproke d ndodhet n ajr.T caktohet induktiviteti vetiak i linjs n njsi t gjatsis duke e konsideruar se rryma shprndahet njtrajtsisht npr prurjen trthore t prquesve t linjs. Jan dhn: I=5[A]; a=1[cm]; d=11[cm];
=
5.6 T caktohet induktiviteti reciprok n njsi t gjatsis i 2 linjave me nga 2 prques t cilt ndodhen n vij. Pozita e t cilave sht paraqitur n fig.
34
5.7 Pozita reciproke e dy linjave 1-1 dhe 2-2 sht paraqitur n fig. T caktohet induktiviteti reciprok n njsi t gjatsis.
5.8 Dy linja ajrore nuk shtrihen n t njejtin rrafsh (prerja trthore dhe dimensionet jan si n fig.), t caktohet induktiviteti reciprok n mes linjave. I=I=I2=I2
35
5.9 Dy linja ajrore shtrihen n t njejtin rrafsh (prerja trthore dhe dimensionet jan si n fig.) T caktohet induktiviteti reciprok n mes linjave. I=I=I2=I2.
36
6.FORCAT ELEKTROLVIZORE
PR FUSH HOMOGJENE: E = l (v x B ) = l v B Sin K ( v,B ) Cos K ( l,(v x B )) NSE FUSHA MAGNETIKE NDRYSHON PRGJAT GJATSIS: de = dl ( v x B ) v Gishti tregues B Gishti i mesm (v x B) Gishti i madh LIGJI I OMIT : LIGJI I FARADEJIT :
LIGJI I FARADEJIT ZBATOHET NSE RRYMA APO INDUKSIONI VARET PREJ KOHS t : B = Bm Sin 100t I = Im Cos 100t
37
6.1 Prquesi i lakuar si n figur gjendet n fushn magnetike homogjene me induksion B. Prquesi lviz me shpejtsi v sipas kahjes n fig. T caktohet ndryshimi i potencialit mes pikave A dhe C. Jan dhn B=1[T]; l=0.5[m]; v=2[m/s] UAC=?
REZULTATI I DETYRS 6.1 6.2 T njsohet ndryshimi i potencialit (tensioni) UAB q shkakton prquesi i : larguar si n figur, ndaj prquesit pambarimisht t gjat.
38
6.3 T njsohet tensioni UAB q e shkakton prqursi i larguar si n figur, ndaj prquesit pambarimisht t gjat.
39
6.5 N rrafshin e 2 prquesve vijdrejt paralel dhe t pakufizuar me rryma t njejta por me kahje t kundrta lviz prquesi me shpejtsi v sipas kahjes n figur. T prcaktohet Forca elektrolvizore e induktuar n prquesin C. Jan dhn: v=1[m/s]; I=2.5[kA]; c=a;
6.6 Npr binart a dhe b t vendosur n kndin =300 si n figur rrshqet prquesi c me shpejtsi v=9.46[m/s]. I tr sistemi gjendet fush 6.4 : REZULTATI I n DETYRS homogjene me induksion B=1[T]. Rezistenca n njsi t gjatsis s binarve sht R=[/m]. T caktohet rryma npr qarkun a,b,c; I=?
40
6.7 Prquesi vijdrejt shum i gjat me rrym I sht i larguar nga kontura e paraqitur n figur pr distancn l1. T caktohet tensioni t cilin e mat volmetri ideal n momentin e kohs t, nse njra brinj e konturs lviz me nxitim a. Shpejtsia fillestare e lvizjes n brinj sht zero.
6.8 Prquesi i larguar si n figure me rreze a dhe me rrym I n trajt t REZULTATI I DETYRS 6.7me : qarkut t rrethit, lviz me shpejtsi v n fushn magnetike homogjene induksion B.T prcaktohet ndryshimi i potencialit ndrmjet pikave 2 dhe 1.
41
6.9 Shkopi prques me gjatsi L rrotullohet me shpejtsi kndore rreth bushtit o-o .Rrafshi i cili sht normale me fushn magnetike induksioni i t cilit ndryshon sipas mardhnjes : .T caktohet Forca eletro-lvizore i induksionit t caktuar n shkop.
6.10 Shkopi n fushn magnetike homogjene me induksion B=1[T] dhe shpejtsi kndore =1[rad/s], rrotullohet rreth bushtit o-o .Vijat e fushs magnetike jan paralel me boshtin o-o . T caktohet Forca elektro-lvizore n shkop. Nse jan dhn: l2=1[m]; l1=2[m];
42
6.11 Disku i holl metalik me rreze a rrotullohet me shpejtsi kndore n fushn magnetike homogjene konstante B, vijat e t cils jan normal me siprfaqen e diskut. T caktohet tensioni n mes pikave 2 dhe 1, U 21=? Trashsia e diskut nuk merret parasysh.
43
( TEK TORUSAT, SOLENIDAT ) H1t = H2t = = H B1n = B2n = = Bn H 1t B1n H2t B2n H Bn
ENERGJIA ELEKTROMAGNETIKE
dV(cilindr)=2rhdr
44
7.1 Kablli koaksial sht mbushur me dy shtresa t materialit magnetik si n figur. T caktohet induktiviteti gjatsor i kabllos.
45
7.2 Kablli koaksial sht i mbushur me 2 shtresa t materialit magnetik si n figur. T caktohet induktiviteti gjatsor i kabllos.
46
7.3 Brthama magnetike e nj torusi t mbshtjellur me N-dredha npr t cilat kalon rryma I, prbhet nga 3 materiale magnetike me permabilitet t vendosura sin figur. T caktohet energjia magnetike n ambientin e pare.
47
M = m x B = m B Sin K(m,B)
BAZAT E ELEKTROTEKNIKS PRMBLEDHJE DETYRASH MAGNETIZMI
B- ( FUSHA HOMOGJENE )
48
8.1 T caktohet momenti i forcs elektro-lvizore, n figurn e dhn.
M = m B Sin =
Sin B
M = m B Sin
49
8.3 T caktohet moment i forcs elektro-lvizore, n figurn e dhn.
M = m B Sin
M=m
B Sin