Islam Tenasuh Ruhgocu Reenkarnasyon MBulgen PDF

M..
lhiyat Fakltesi Dergisi 40 (2011/1), 63-92
slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

Mehmet BULEN
zet blmden oluan bu almann birinci blmnde slm dini ile Hint ktas dinleri arasnda Tanr, evren, insan tasavvurlar ve lmszlk doktrinleri ekseninde genel bir karlatrma yaplacak, bylelikle tensh ve hiret inancnn ait olduu din gelenek iindeki yeri gsterilmeye allacaktr. kinci blmde slm dnce tarihinde tensh inancyla ilikilendirilen gruplar ve bunlara gsterilen tepkiler ortaya koyulacaktr. nc blmde ise kadm tensh inancnn gnmzdeki ekli olan reenkarnasyon dncesi ele alnacak; bu balamda lkemizde eitli dernek ve vakflar vastasyla faaliyetlerini yrten ruhu akmlarn, reenkarnasyonun bilimsel olarak kantland, ktlk problemine zm getirdii ve bata Kurn olmak zere ilh dinlerin kutsal kitaplarnn bu inanc destekledii gibi iddialar deerlendirilecektir. Makalenin genel amac ise din ve dnce sistemlerinin lmszlk doktrinlerini varlk anlaylar, dnya grleri ve bilgi nazariyeleriyle btnleik bir sistem dhilinde ortaya koyduklar, bu dorultuda reenkarnasyon inancnn da slm dininin en temelde Tanr, evren ve insan anlayyla uyumadn ortaya koymaktr. Anahtar Kelimeler: lmszlk, hiret nanc, Ruh G, Tenash, Reenkarnasyon Transmigration and Reincarnation According to Islamic Religion Abstract This study has three parts. In the first part I am going to compare Islamic conception of God, universe and man to the conception that was developed in the Indian subcontinent. Thus I am going to trace the place of the idea of migration of the soul and the belief in the hereafter within these to religious traditions. In the second part, I am going to discuss the group that are associated with the belief of the migration of the soul and the reaction they received from Muslim thinkers. In the third part, I am going to deal with the idea of reincarnation as the modern version of the idea of the migration of the soul. In this context, I am going to discuss various claims of groups or organizations defending the idea of reincarnation. Among these claim, one may include the following: reincarnation is scientifically verified, belief in reincarnation solves the problem of evil, and it is supported by sacred books including the Quran. My overall purpose is to show that religious teachings and philosophical theories determine their teachings concerning life after death or endless life in accordance with their vision of being, with their worldview and epistemological perspectives. Accordingly, the belief in the reincarnation is contrary to Islamic teachings concerning God, the universe and man. Key Words: Immortality, Hereafter Belief, Transmigration, Tanasuh, Reincarnation
*
Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, lhiyat Anabilim Dal, Kelm Bilim Dal Doktora rencisi.
64
Mehmet Bulen
Giri Canllar dnyasnda leceinin farknda tek varlk olan insan, Hz. 1 demden itibaren ebediyete kadar srecek bir hayatn midini tamtr. 2 Yaanan btn korkularn temeli olan lm ve yok olma duygusu, insan 3 davranlarnda her zaman birinci rol oynam, din, felsef ve bilimsel zmlerle insanlk, yok olmaktan kurtulmann arelerini aramtr. lmszlk aleyhindeki hibir kant insann iinde tad bu ebediyet midini bastr a4 mam, nitekim insanlara sonsuz hayat vaad eden dinler, tarihin her dn eminde bu inancn bulunmad dnce sistemlerine kar avantaj salam5 lardr. nsann iinde tad ebediyet duygusunu karlamak maksadyla tarih 6 boyunca birok dnce ve inan ortaya atldysa da, bu konuda yaygn hle gelebilmi iki temel zm bulunmaktadr: Yahudilik, Hristiyanlk ve slmiyet gibi tek tanrl dinler tarafndan savunulan, Allahn yaratmasna bal te dnyada dirili (hiret inanc) ve Hinduizm, Budizm, Caynizm (Jainizm), Sihizm gibi Hint ktas dinlerinin savunduu rhun lmszlne dayal, 7 bu dnyada tekrar dou (tensh/reenkarnasyon). Biz de bu dorultuda Hint ktas dinleri ile slm dini arasnda Tanr, evren ve insan ilikileri eks eninde genel bir karlatrma yaparak, her iki din sistemin lmszlk zmlerindeki farkllamaya temelde neyin sebep olduunu tespit etmeye alacaz.
1 2 3 4
5 6
el-Arf 7/20; Th 20/120. Hayati Hkelekli, lm ve lm tesi Psikolojisi, UFD, III/3 (Bursa 1991), s. 156. zcan Kknel, Korkular, stanbul 1990, s. 23. S.G.F. Brandon, Man and His Destiny in the Worlds Religions, Manchester 1963, s. 375; ayrca bk. John Hick, Death and Eternal Life, Great Britain 1994, s. 55. Ernsts Von Aster, lk a ve Orta a Felsefe Tarihi, stanbul 2000, s. 301. Farkl lmszlk zmleri ve bunlara getirilen eletiriler iin bk. Faruk Karaca, lm Psikolojisi, stanbul 2000, s. 17; C. J. Ducasse, A Critical Examination of The Belief In A Life After Death, USA 1961, s. 28 vd., Antony Flew, Immortality md., The Encyclopedia of Philosophy (ed. Paul Edwards), USA 1972, IV, 139-150; John Leslie, Immortality Defended, Singapore 2007, s. 56 vd; S. H. Mellone, Immortality md. Encyclopedia of Religion and Ethics (ed. James Hasting), Edinburgh 1980, VII, 172-179; Harold Coward, Life After Death in World Religions, New York 1997, s. 2-9. Tensh/reenkarnasyon inanc Pythagoras (M. 570-500), Platon (M. 428-348), Plotinus (205-270) gibi filozoflar; Spiritizm, Neo-spiritalizm, Teozofi gibi gnostik tarikatler tarafndan da savunulmutur. Bu konuda bk. Turan Ko, lmszlk Dncesi, stanbul 2005, s. 135; J. Bruce Long, Reincarnation md. Encyclopedia of Religion (ed. Lindsay Jones), USA 2005, XI, 7676-7681; N.W. Thomas, Transmigration md., Encyclopedia of Religion and Ethics (ed. James Hasting), Edinburgh 1980, XII, 424; Stuart C. Brown, Philosophy of Religion: An Introduction with Readings, Routledge, 2001, s. 5-52; Libby Ahluwalia, Understanding Philosophy of Religion, United Kingdom 2008, s. 235 Metin Yasa, Felsef ve Deneysel Dayanaklarla lm Sonras Yaam, Ankara 2001, s. 23; Mehmet S. Aydn, Din Felsefesi, zmir 2001, s. 252, 264; Ninian Smart, Reincarnation md., The Encyclopedia of Philosophy (ed. Paul Edwards), USA 1972, VII, 122-124.
65
1. Hint Ktas Dinleri le slm Dini Arasnda Tanr, Evren, nsan Tasavvurlar ve lmszlk zmleri Ekseninde Genel Bir Karlatrma lmn nih bir son olmad fikri, farkl tezhrleri ile insanlk tarihi 8 kadar eski olmasna ramen, tensh inancnn bilinen tarihi ok eskilere gitmez. Rhun bir ahlk yasasna bal olarak kemle ulancaya kadar farkl bedenlerde dnyaya geliini im eden en eski yazlar Hint kutsal metinleri Upaniadlara (M 800-400) ait olup; Vedalar gibi daha eski Hint dini metin9 lerinde (M 1300-800) bu inan bulunmaz. Antik Yunan ve Msrda da bu 10 inan, M 500l yllardan sonra grlmeye balanmtr. Msr ller Kitabnda (M 3000li yllar) farkl bedende bu dnyada dirili fikrinden daha 11 ziyde, rhun te dnyadaki halleri anlatlr. Ruh g inanc birok farkl toplum ve kltrde grlmekle birlikte, bu inan grld her toplumda belirleyici bir konumda olmamtr. Yaps gerei toplumlarda birok dank inan bulunur ve arkasna kuvvetli bir dnce sisteminin desteinin yan sra halkn da tevecchn kazanamayan 12 bu trden inanlarn kltrde belirleyici bir yeri yoktur. Ruh gnn Hint ktasnda olduu gibi toplumda belirgin bir karakter arz edebilmesi iin alt
8
10
11
12
Arapadabir eyi iptal ederek yerine baka bir ey koymak, bir yerden baka bir yere nakletmek anlamlarna gelen nesh kknden tretilen tensh kelimesi, stlahta canlnn lmnden sonra rhunun tekmln tamamlamak maksadyla farkl bir bedende te krar dnyaya gelii mnasna gelir. Rhun baka bir bedende yeniden domas olgusunu Trkede ifade etmek iin tekrar dou, ruh g gibi kavramlarn yan sra, Latince kkenli Franszca bir kelime olan reenkarnasyon terimi yaygn olarak kullanlr. Bat termin olojisinde ise metempsychosis, transmigration, reincarnation, palingenesis ve rebirth kelimeleri; Hinduizm ve Budizm gibi dou dinlerinde ise samsara ve daha ok hull fikriyle ilikili olan avatar kelimeleri, rh g inancn ifade etmek maksadyla kullanlmaktadr. bk. bn Manzur, Lisnl-Arab, nsh md., Kahire ty., s. 4407; Tehnev, Kef stlhtilfnn, Lbnan 1996, I, 511-12; Crcan, et-Tarft, Lbnan 1985, s. 72; Edward William Lane, An Arabic English Lexicon, Beyrut 1968, VIII, 2788-89. R. Garbe, Transmigration (Indian) md., Encyclopedia of Religion and Ethics (ed. James Hasting), Edinburgh 1980, XII, 434; Ninian Smart, Reincarnation md., Encyclopedia of Philosophy (ed. Donald M. Borchert), USA 2006, s. 331; Wendy Doniger, Karma and Rebirth in Classical Indian Traditions, 1980, s. 3. Linda Trinkaus Zagzebski, Philosophy of Religion: An Historical Introduction, Wiley-Blackwell, 2007, s. 172; J. Bruce Long, Reincarnation md., s. 7677. Mark Albrecht, Reincarnation: A Christian Critique of a New Age Doctrine, 1982, s. 8-9, 26-35; Eliot, Sir Charles, Hinduism and Buddhism, New York 1971, I, s. IV; Michaels, Axel, Hinduism, Past and Present, 2004, s. 156; Ernest Valea, Reincarnation: Its Meaning and Consequences, bk. http://www.comparativereligion.com/reincarnation.html (10.12.2010); W. M. Flinders Petrie, Transmigration (Egyptian), Encyclopedia of Religion and Ethics (ed. James Hasting), Edinburgh 1980, XII, 431-432. rnein ruh g inanc Antik Yunan ve Msrda Pythagoras (M. 570-500), Platon (M. 428-348) ve Plotinus (MS. 205-270) gibi filozoflarca savunulduysa da kitlesel bir harekete dnememitir. bk. R. Garbe, Transmigration (Greek and Roman), Encyclopedia of Religion and Ethics, XII, 431-432; W. M. Flinders Petrie, Transmigration (Egyptian), XII, 431.
66
Mehmet Bulen
artn birlikte gereklemesi gerekir: 1. Kiilii olmayan (non-personal) mutlak bir tanr anlay; 2. Tanr ile evrenin bir kabul edildii panteistik kozmoloji (monism); 3. Yaanan fiziksel lemin hayal ve aldanmadan ibaret olduuna ynelik srrealist bir epistemoloji (maya); 4. lml beden ve lmsz ruhtan mteekkil dalist insan nazariyesi; 5. Tanrdan bamsz ileyen bir ahlk yasas (karma) ve ruhun bu yasaya bal bedenlenmeler vastasyla ykselerek kurtuluu; 6. Toplumsal tabakalamaya dayal kast sistemi.13 Ruh g inancnn Hint ktasnda yaygn hale gelmesini salayan bu alt esas zerinden bir karlatrma yapacak olursak; lmszlk konusunda Hint dinleri ile ilh dinler arasndaki ayrln en bata gelen nedeni her iki din sistemin Tanr tasavvurlarnn farkl oluudur. Hint kozmolojisinde Tanr, evrendeki varlklarn tesinde bulunan bir g deildir. Btnyle lem, Tanrnn tecessm etmi ekli olup, O her eyde ve btn evrende varln 14 sunar. Her trl anlam ieriinden yoksun mutlak bir tanr anlaynn benimsendii byle bir sistemde, Tanrnn leme ird mdahalesi sz konusu olamayacandan, lmszlk konusunda ruh merkezli bir yaklam sergil enir. Ruhun bozulmaz paralanmaz mcerred bir cevher olduu, fizikse l bedenin lmesiyle kendi bana varln srdrebilecei gibi esaslar postulat 15 olarak kabul edilir. slmiyetin de iinde bulunduu teistik dinlerde ise lmszlk konusu nda Tanr merkezli bir yaklam sz konusudur. Buna gre insan lmsz klacak, rhun mhiyetine ynelik speklasyonlar deil; ilim, irde ve kudret 16 sahibi Tanrdr. Bir kere Allaha inanp, kendisiyle birlikte btn bu evreni Onun yarattn kabul eden, Tanr nn btn bunlar tekrar yaratabileceine 17 de inanr. Bir baka deyile mmin, dnya hayatnn gerekletiini kabul 18 ettii gibi hiret leminin gerekleeceini de kabul eder. Bu nedenle rhun mhiyetinden hareketle lmszl ispatlama yntemleri din evrelerde 19 fazla itibar grmemitir. slm kelmnda lm sonrasna (med) dir meselelerin semiyyt olarak isimlendirilmesinden de anlalaca zere, kelm limleri meda dir konularda sem/iitmeye (doru haber) dayal bir yntem
13
14
15 16 17 18 19
Joseph Prabhu, Upanishadic Philosophy, Encyclopedia of India (ed. Stanley Wolpert), USA 2006, s. 198-200. Paul A. Harrison, Elements of Pantheism , USA 2004, s. 13 vd.; A.S. Geden, Pantheism (Hindu) md, Encyclopedia of Religion and Ethics (ed. James Hasting), Edinburgh 1980, XVIII, 617-620. Turan Ko, lmszlk Dncesi, s. 46. el-Enbiy 21/104. Ysn 36/77-81; Kaf 50/15; ayrca bk. Bekir Topalolu, Ahiret, DA, stanbul 1988, I, 544. lyas elebi, slm nancnda Gayp Problemi, stanbul 1996, nsz. mer Nashi Bilmen, Muvazzah lm-i Kelm, stanbul 2000, s. 412.

20
67
izlemiler; rasyonel mesilerini lmszl ispatlamaya deil de, kendiler i21 ne bunu salayacak olan Tanr inancn temellendirmeye ayrmlardr. lmszlk konusunda tanr tasavvurlarndan kaynaklanan bu yaklam farkn her iki dini sistemin kurtulu teorilerinde de grmek mmkndr. Hint dinlerinde kurtulu (moka) Tanrdan bamsz ileyen zorunlu bir ahlk 22 yasas (karma) ile salanr. nsan kurtulua ulatracak Tanrya iman deil, 23 bu yasaya bal kendi abasdr. Ne insanlar kurtarmak amacyla yaplan bir kurban fikri, ne de kurtarlmay izleyen dn (chute) Hindu terminoloji24 sinde yeri yoktur. nsan ancak kendi kendisini kurtarr ya da kaybeder. slm 25 dininde ise kurtulu Allahn rzs ile, Allahn rzs da iman edip, slih 26 ameller ilemekle mmkndr. Tanrnn yardm ve inyeti, zellikle de 27 iman, olmakszn bir kurtuluun gereklemesi mmkn deildir. Hint dinlerinde ruh yeniden bedenlenmeler vastasyla bir taraftan arnr, bir taraftan da bilgi ve tecrbesini arttrarak ykselir. Ferd rhun (atman) bu ykselii doum-lm dngsnden (samsara) kurtulup Evrensel Rha 28 (Brahman) katlncaya ve onda yok oluncaya (Nirvana) kadar devam eder. Dolaysyla Hint din dncesi bireysel ruhlarn ezeliyetini kabul etmekle 29 birlikte, ebedyetini kabul etmemektedir. slm dininde de kurtulu Allaha kavumak (likullah) olarak ifade edilir. Ancak hiret yurdunda gerekleecek bu kavuma Tanr ile ontolojik birleme ya da kiiliin Onda yok olmas anlamna gelmez. Evrenin ya da Tanrnn rhunda birleme, snme gibi ferdin gelecekteki kiisel varoluunu tehlikeye atan kabullerin; yaratklar ile birleme, mezc olma gibi tasvirlerin slmn tevhd/tenzh merkezli Tanr anlayyla uyumas sz konusu deildir. Hint dinlerinde hfza, kimlik ve bilin gibi znel niteliklere sahip tarihsel 30 benin kalcl yoktur. Bedenin lmyle birlikte bireysel devamll
20
21
22
23 24 25 26 27 28
29 30
Bekir Topalolu, Kelm Aratrmalar zerine Dnceler, stanbul 2004, s.38; M. Sait zervarl, Kelmda Yenilik Araylar, stanbul 1998, s.116. slm dnyasnda semiyytn akliyyt haline getirilmesi, bir baka deyile lmszlk konusunun da felsefenin kavramlaryla izah edilmeye allmas bn Sn (. 428/1037) ile balam ve zellikle de Gazzl (. 505/1111) sonras dnemde yaygnlk kazanmtr. Bu konudaki tartmalar iin bk. Mehmet Bulen, Reenkarnasyonla likilendirilen Ayetlerin Deerlendirilmesi, Yksek Lisans Tezi 2005, MSBE, s. 96-98. Michael Witzel, Hinduism (Dharma) md., Encyclopedia of India (ed. Stanley Wolpert), USA 2006, II, 190. Libby Ahluwalia, Understanding Philosophy of Religion, s. 253. Mehmet Taplamacolu, Karlatrmal Dinler Tarihi, Ankara 1966, s. 145, 146. el-Fecr 89/28; l-i mrn 3/15,162; et-Tevbe 9/72; el-Beyyine 98/8. er-Rad 13/22-24; el-Kehf 18/28; Th 20/130; er-Rm 38/38. el-Mide 5/5; el-Arf 7/147; el-Kehf 18/103-105. Chad Meister, Introducing Philosophy of Religion, 2009, s. 25; T. Patrick Burke, The Major Religions: an introduction with text, United Kingdom 2004, s. 24. Frank Jevons, Comparative Religion, 2004, s. 76. Charles Taliaferro, Contemporary Philosophy of Religion, United Kingdom 2003, s. 181.
68
Mehmet Bulen
salayan her trl kiisel veri silinir. Bir sonraki yaama aktarlan karmik 31 kader yklenmi haliyle atman, yani ferd rhtur. slm dini ise, bu dnyada geirdii tek bir hayattan sorumlu tuttuu insan hi rette yeniden yaratmay taahht eder. Sorumluluk gerei yaad tarihsel hayat tecrbesi insann ayrlmaz bir parasdr. Bu nedenle kii hirette diriltildiinde fert olarak 32 kimliinin ve dnyada iken yaptklarnn bilincinde olacaktr . Hint kozmolojisinde insann evrende zel bir yeri yoktur. Bunun nedeni rhun asl, bedenin fer kabul edilmesi ve btn varlklarn ayn rhu tadna inanlmasdr. Buna gre bugn insan bedenindeki ruh, yarn hayvan ya da bitki formunda tekrar dnyaya gelebilir. Bu bakmdan btn varlklar ayn 33 can tamalar nedeniyle akrabadr. slm dinine gre ise insan sradan bir varlk deil, yaratklarn en ereflisi dir. Allahn halifesi olarak yeryzndeki her ey, onun tasarrufuna braklm; melekler de ona secde etmekle emro34 lunmulardr. Btn bunlar insana Allah tarafndan verilmi zel bir grev ve 35 sorumluluk nedeniyledir. Hint kozmolojisinde Tanr ile lemin bir kabul edilerek fiziksel evrenin Mutlaka rz olmu talihsiz bir olay, bir seviye dmesi olarak grlmes i ve kurtuluun yeniden ona dnmekte aranmas, madd dnya konusunda ktmser bir bak asna neden olmutur. Buna gre duyularla yaanan hayat 36 insan Mutlaktan ayr koyan bir er kayna, istenilmeyen bir durumdur. slm dini ise yaanan hayat konusunda iyimser olup, Kuran, yaratcsnn mkemmelliine dellet edecek derecede gzelliklerle dolu, dzen iinde bir 37 evren resmi izer. nsanlardan tabiattaki bu ahengi bozmamalar, yeryzn 38 imar etmeleri ve dnyann meru nimetlerinden faydalanmalar i stenir. Bu yzden dnyadan el etek ekmek, eylemsizlik, maddeyi ktleyip aalamak gibi gnostik yaklamlar slm dini ile uyumaz. Kuran, rhu insann asl, deerli z; madd bedeni ise deersiz, geici vastas, hapishanesi olarak gren dalist insan nazariyesini kabul etmemekte; eytann da insann toprak mhiyetini kmseyen bir mantn sonucunda Allahn huzrundan 39 kovulduunu bildirmektedir. Kurana gre doan, yaayan, len ve yeniden
31 32
33
34 35 36 37 38 39
Warren Matthews, World Religions, USA 2008, s. 74. Mehmet S. Aydn, Din Felsefesi, s. 261; Hayati Hkelekli, lm ve lm tesi Psikolojisi, s. 164; Turan Ko, lmszlk Dncesi, s. 135; Metin Yasa, Felsef ve Deneysel Dayanaklarla lm Sonras Yaam, s. 12. Krat Demirci, Tensh md., slmda nan badet ve Gnlk Yaay Ansiklopedisi, stanbul 1997, IV, s. 333. el-Bakara 2/29-34; et-Tn 95/4. Hd 11/7; el-Mlk 67/2; el-nsn 76/2. smail R. Fark, Tevhid (ev. Dilaver Yldrm, Latif Boyac), stanbul 2006, s. 65 vd. Kf 50/6-11. Hd 11/61; el-Bakara 2/168,172; el-Ankebt 29/17; el-Cuma 62/10. el-Arf 7/12; Sd 38/76, ayrca Kuran insann topraktan yaratlmasn Allahn varlnn ve kudretinin delili olarak gsterir (er-Rm 30/20).
69
diriltilerek hesba ekilecek ve sonrasnda da cennete ya da cehenneme 40 girecek olan, rh-beden btnl ierisinde insann kendisidir. Hint kozmolojisinde Tanr ile evrenin bir kabul edilmesi, ayrca madd evrenin Tanry hatal gsteren bir ayna, hayl ve yanlsama olduu dncesi (maya); bir taraftan tabiatn kutsallatrlmasna neden olurken, dier taraftan 41 grnen fiziksel gerekliin reddine yol amtr. Bylelikle tanrsal vasflara sahip gizemli, kavranlamaz, korkutucu, ayn zamanda da gereklii olmayan bir doa anlay ortaya kmtr. Grlen lemin hayl ve aldanmadan ibaret olduu dncesi epistemolojiyi de olumsuz etkilemi dil, yazl vahiy ve gelenek nispi ve yetersiz bulunarak hakikate ulama yolunda insann nnd eki engeller olarak grlmtr. Bylelikle bir mslman ya da Batlya anlamsz ve hatt sama gelebilecek derecede yaanan gereklie ve saduyuya aykr grnen, len bir insann rhunun baka bir bedende tekrar dnyaya geldii dncesi, Hint srrealist tabiat gr ve irrasyonel epistemolojisi ile birletiinde hikmetinden sual olunmaz bir inanca dnmtr. slm dininde ise Tanr ile lemin kesin izgilerle birbirinden ayrlmas ve sonrasnda fiziksel evrenin gerekliinin kabul edilerek topyekn lemin snnetinde deime olmayan, dil ve hakm bir Tanrnn kontrolne verilmesi; bana buyruk ruhlardan, doast glerden arndrlm bir tabiat tasavvuru gelitirilmesini salam; bylelikle tabi bilimlerin geliebilme imkn bulabilecei bir altyap oluturulmutur. Bata slm olmak zere, ilh dinler tarafndan tabiatn profanlatrlarak mitsel anlatmlardan ve tanrlarn geliigzel tehakkmnden (!) kurtarlmas bilimin gelimesi yolunda en 43 nemli merhalelerinden birini tekil etmitir. Zir bilimin, olaanst, kutsallatrlm, ihta edilemez, tutarsz, gereklii ya da sbitesi olmayan bir
42
40
41
42
43
el-Bakara 2/72, 233, 286; en-Nis 4/1, 29, 83; el-Mide 5/32; el-Enm 6/151,152; el-Arf 7/43; elsr 17/33; el-Kehf 18/74; Taha 20/40; el-Kasas 28/18; et-Talk 65/7; e-ems 91/7-8, l-i mrn 3/163; et-Tevbe 9/128; er-Rm 30/21, el-Enbiy 21/35, Lokmn 31/28, el-Fecr 39/27-30; Bu konuda ayrca bk. M. Saim Yeprem, Ruh, Ansiklopedik slm Lgati, stanbul 1983, II, 579; Mehmet Paac, Kutsal Kitaplarda lm tesi, Ankara 2001, s. 85; Mehmet Dalkl, slm Mezheplerinde Ruh, stanbul 2004, s. 24; Mehmet S. Aydn, Din Felsefesi, s. 241, 261; Fazlur Rahman, Ana Konularyla Kurn (ev. Alparslan Akgen), Ankara 1999. s. 175; Montgomery Watt, Gnmzde slm ve Hristiyanlk (ev.: Turan Ko), stanbul 2002, s. 203; Erkan Yar, Ruh-Beden likisi Asndan nsann Btnl Sorunu, Ankara 2000, s. 42; Bulen, a.g.tez, s. 95. Holmes Rolston, Science & Religion: A Critical Survey, s. 259 vd.; R. Luis - G. Braziller, Hinduism, New York 1962, s. 40-41; Geoff Teece, Hinduism Religion in Focus, 2005, s. 10; ayrca bk. George Mason Williams, Handbook of Hindu Mythology, USA 2003, s. 16. slm dnce ekollerinin lemi Allahn dndaki her ey olarak tanmlamalar ile ilgili bk. Osman Bakar, Cosmology md., The Oxford Encyclopedia of The Modern Islamic World, New York 1995, I, 325. Ismail R. Faruqi, Islam and The Theory of Nature, Islamic Quarterly Vol. XXVI/1 (1984), s. 16-24.
70
Mehmet Bulen
44
doa anlaynda i grebilmesi mmkn deildir.
Son olarak Hint kozmolojisinde sadece insan ve dier varlklar deil, topyekn evrenin kendisi de tenshe tbi klnmtr. Buna gre bir evrenin 45 mr bittiinde evren zlr ve sonra tekrar doar (kalpa). nceki varlnda evrenin iyi veya kt oluu yeni hayatndaki konumunu da belirler. Bundan dolay Hint kozmolojisinde tarih birbirini takip eden devrelerden 46 oluur ve bu varolu devreleri sonsuza kadar srp gider. slm dininde ise tarih dngsel deil, dz bir hat eklindedir. lem ezel olmayp Allah tar a47 fndan yoktan yaratlmtr. Ezel ve ebed olan sadece Allahtr.
slm Dini le Hint Ktas Dinlerinin Dnya Grlerini Karlatran Tablo slm Dininin Dnya Gr Evren Tanrnn dndaki her eydir. Varlk Tanr ve evrenden oluur. Evren profandr. Onun tamamn veya bir parasn kutsallatrmak irktir. Evren Tanrnn yaratc iradesiyle sonradan var olmutur. Evreni ilim, irde ve kudret sahibi, dil ve hakm bir Tanr sevk ve idare etmektedir. Tanrnn dndaki hibir varlk tabiat kanunlarn deitiremez. Hint Ktas Dinlerinin Dnya Gr Evren var olan her eydir. Tanr ve evren sadece zihinde ayrlr; gerekte ise bir ve ayndr. Evren Tanrnn tezahr olduu iin, znde kutsaldr. Bu nedenle evrendeki varlklarn ilahlatrlmas mmkndr. Politeizm eklinde tezahr eder. Tanr mutlak olup evrene ird mdahalesi sz konusu deildir. Var olu ezel ve ebeddir. Evren, sbit ve kiisel olmayan bir neden-sonu yasasnn (karma) kontrol altndadr. Yar tanr-insan guru ve avatarlarn tabiat kanunlar zerinde tasarrufu mmkndr. Tanrlar da dhil bir btn olarak evren karma ve tenshe tb olduu iin tarih devrdir. Bir evrenin mr bittiinde zlr ve yeni bir evren doar. nceki varlnda
Tarih dz bir hat eklindedir.
44
45 46 47
Jeffrey Brodd,Gregory L. (FRW) Sobolewski, World Religions: A Voyage of Discovery, Canada 2009, s. 290. Mircea Eliade, The Sacred and The Profane: The Nature of Religion, USA 1987, s. 108. Ralph Mark Rosen, Time and Temporality in the Ancient World, 2004, s. 92 vd. el-Kasas 28/88; el-Hadd 57/3; el-Furkan 25/2.
71
evrenin iyi veya kt oluu, yeni hayatndaki durumunu etkiler. Eyann hakikati sbittir. Fiziksel evrenin bir gereklii vardr. Evreni ihta etmek mmkndr. Tabiat insann kavrayna, deneysel ve gzlemsel aratrmalara aktr. Fiziksel evrenin bir gereklii yoktur; o hayal ve aldanmadan ibarettir. Tanrnn tezhr olduu iin evreni ihta etmek ya da kavramak mmkn deildir. O znde kutsal, yce, stn, bysel, gizemli ve dokunulmazdr. Dil, gelenek ve yazl vahiy geree ulama yolunda insann nndeki engellerdir. Hakikate guru ve avatarlarn klavuzluunda aydnlanma ile ular. Fiziksel evren Mutlaka arz olmu istenmeyen bir durum, bir seviye dmesidir. Duyularla yaanan hayat insan Mutlaktan ayrd iin bir trajedidir. Bir an nce doum-lm dngsnden (samsara) kurtulup Mutlaka ulamak gerekir. Her yeni doan, nceki hayatna bal karmik bir kader yklenmi olarak dnyaya gelir. Karma yasas kiinin gemii ile gelecei arasndaki rabtadr. nsann dnya hayatndaki mutluluk ve straplar nceki yaamnn eseridir. Bedenin lmnden sonra ruh karmaya tabi olarak farkl bir bedende yeniden bu dnyaya gelir. Bunun iin Tanr ya da tanrlarn mdahalesine gerek yoktur. nceki hayattaki hfza ve bilin gibi kiisel zellikler tekrar douta tamamen silinir. Bir nceki hayata dir hatrlama sz konusu deildir. Ruh-beden dalizmi esastr. Asl olan rhtur, madd beden ise deersiz bir hapishane konumundadr.
Dil, gelenek, yazl vahiy hakikate ulama konusunda temel bavuru kaynaklardr.
Evren znde iyi ve hayat gzeldir. Var olu alanna kard iin Tanrya kran duyulur.
Yeni doan masumdur. nsan bu dnyada yaptklarnn karlnn genel sonucunu hirette alacaktr.
lmden sonra dirili insann te dnyada Tanr tarafndan tekrar yaratmasyla mmkn olacaktr. hirette tekrar diriltildiinde hafza ve bilin zellikleriyle kiinin tarihsel kimlii aynen korunacaktr. nsan dnya hayatndayken yaptklarn hatrlayacaktr. nsan, rhu ve bedeniyle ayrlmaz bir btndr.
72
Mehmet Bulen
nsan, erefl-mahlukttr. nsan kurtuluu Allaha iman ve Onun rzasna baldr. Allah dilerse insann gnahlarn balayabilir.
nsan evrende sekin bir konumda deildir, varlk kategorisinde ortalarda bir yerdedir. nsan kurtulua Tanr deil, yasaya bal kendi abas ulatrr. Af, mafiret, efat ya da acma sz konusu deildir.
Her iki din gelenein genel bir karlatrlmasn yaptktan sonra, kukusuz burada sormamz gereken soru, ruh g inancnn slm dini ile uyuup uyumayacadr. Senkretik bir yaklamla tensh inancnn ilh dinlerde de olabilecei iddia edilmise de, yukardaki belirttiimiz ontolojik, kozmolojik ve epistemolojik farkllklar gz nnde bulundurulduunda bu pek mmkn grlmemektedir. Zira tensh inanc sadece bu dnyada yeniden dou anlamnda basit bir kabul olmayp kendine zg bir varlk anlay, dnya gr ve bilgi nazariyesine ihtiya duymakta, haliyle bu durum doku uyumazln beraberinde getirmektedir. Dolaysyla slm dininin Tanr, evren ve insanla ilgili prensiplerine ve bu temel prensiplerin iz dmleri olan tevhd akidesi, kurtulu doktrini, hiret inanc, iman, sorumluluk, suun ahslii, msumiyet karinesi, af, rahmet, mafiret ve daha birok esasna zarar vermeden bu inancn slmiyete akreditasyonu mmkn deildir. Ayrca dinlerin senkretizmi ve tekilerin inanlarn benimsemeyi enge lleyen tekelci savunma mekanizmalar gz nnde bulundurulduunda da bu mmkn grlmemektedir. ptid politeist dinler hri, dinlerin ou 48 inhisarcdr. Buna gre insanl kurtulua ulatracak tek doru din va r49 dr ve bunun dnda kalan btn kurtulu teorileri, dins el gelenek ve inan50 lar btldr. rnein Ebr-Reyhn el-Brnnin (. 453/1061) Hint dinleri ndeki tensh inancyla ilgili olarak syledikleri bu iddiay destekler nitelikt edir: Kelime-i ehdet slm, tesls Hristiyanlk, cumartesi gn de Yahudilik iin ne kadar nemliyse, tensh de Hindlar iin o k adar nemlidir. Bunun iindir ki, tenshe inanmayan bir Hind d-
48 49 50
Krat Demirci, Yahudilik ve Din oulculuk, stanbul 2000, s. 13. li mran 3/85. Mahmut Aydn, Paradigmann Yeni Ad: Dinsel oulculuk, Hristiyan, Yahudi ve Mslman Perspektifinden Dinsel oulculuk ve Mutlaklk ddialar (derleyen Mahmut Aydn), Ankara 2005, s. 26.
73
nlemez. Zten Hindlar da byle dnmeyen bir kimseyi kend ilerinden kabul etmezler.51 Grld gibi bir inan ilkesi, ait olduu dine ayrt edici zelliini veriyorsa ve zellikle de bu, dinin en temel esasn, det varolu sebebini tekil eden kurtulu (salvation) ilkesiyse, dier din mensuplarnn o inanc beni m52 semesinin din deitirmekten fark olmayacaktr. Konu din deitirmek olunca, Vinetin (. 1847) de hakl bir ekilde ifade ettii gibi: Roma bir 53 gnde bir kiiyi dine dndrmekten ok daha kolay ina edilebilir. Dolaysyla ilh din mensuplarnn Hint dinlerinin frik almeti haline gelmi ruh g vastasyla kurtulu doktrinini benimsemelerini beklemek anlamszdr. Ayrca, ilh dinler iinde tensh benimseyen az saydaki grubun gene lde mistik karakter arz etmesi de bu tezi glendirmektedir . Mistik cereyanlar, kendilerini metnin zhir anlamna bal kalma zorunluluunda hissetmez54 ler. Sezgiye yer veren, nassla mukayyed olmayan, olsalar da onun btn 55 yorumunu esas alan mistikler, sahip olduklar st dille btn dinlerdeki farkllklar, elikileri, kartlklar sembolik bir merkeze ekerek yok eder ler; 56 bylelikle de oulculuk (plralizm) ve senkretizme imkn salarlar. nhisarclk engeli bu ekilde aldktan sonra, dinler arasndaki mhiyet farklar ortadan kalkaca iin, tekilerine ait kavram ve semboller serbeste kullanlabilir hale gelir. te Yahudi Kabalasnda, Hristiyan Katharisinde ve slm dnyasnda tenshle ilikilendirilen gruplarda gerekleen de byk lde budur. 2. slm Dnce Tarihinde Tensh nanc le likilendirilen Gruplar Tarih iinde birok kltr ile alverite bulunan ve onlarn uygun ynlerinden istifade etmesini bilen Mslmanlar, ruh g inancn hep pheyle karlamlar ve reddetmilerdir. zellikle slm dncesinin teekkl dn eminde birok d unsurdan istifade edilirken tensh inancnn neredeyse hi
51
52 53
54
55 56
Eb'r-Reyhn Birn, Tahkku m li'l-Hind, lem'l-Ktb, Beyrut 1983, s. 39; Hinduizmin dierlerine kar yaklamnn gnmzde de dlamac olmasyla ilgili bk. Ali hsan Yitik, Hinduizmin Dier Dinlere Bak, Dinler Tarihi Aratrmalar I, Ankara 1998, s. 145. Baki Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Dier Dinler, stanbul 2002, s. 9. Alexander Vinet, Outlines of Theology, s. 84ten alnt, bk. James Strachan, Conversion md. Encyclopedia of Religion and Ethics (ed. James Hasting), Edinburgh 1980, VII, 109. Sleyman Uluda, slm Dncesinin Yaps, stanbul 1999, s. 129-136; Mistisizmin ortak zellikleri: Gizlilik, maddeye kar tavr, seyru slk, merhaleler, i aydnlanma ile ulalan bilgi kayna, yoklua kavuma, pasiflik, metotsuzluk, strap bk. Mustafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, stanbul 1999, s. 13-17; Mistisizme atfedilen btn bu zelliklerin Hint ktas dinlerinin dnya gryle rten ynlerine dikkat edilmelidir. Muhammed Tanc, slm Tasavvufu zerine (ev. Bekir Topalolu), stanbul 2002, s. 62-73. Krat Demirci, Yahudilik ve Dini oulculuk, s.14.
74
Mehmet Bulen
kabul grmemesi bu konuda gsterge olarak kabul edilebilir. Hatt slm dini, yaylma gsterdii corafyalarda ruh g ve hull gibi inanlarn byk 57 lde etkinliini yitirmesine neden olmutur. Kukusuz, slm dinindeki bireyin sonsuza kadar yaamasn garanti altna alan bir te dnya inancnn bulunmas ruh g inancnn czibesini ortadan 58 kaldrmtr. Bu balamda hiret inanc, iinde damlann yok olduu Hind deniz ideali ve ayn idealin bir baka versiyonu olan Budist Nirvana inancnn aksine, insann trih benini ldkten sonra korumay daha net taahht 59 eden yapsyla ok daha ekici ve tutarl bir lmszlk zmdr. Dolaysyla slm dnyasnda ruh g inanc marjinal baz mezhep ve frkalarn dnda genel olarak kabul grmemitir. slm dnyasnda hull ve tensh inanlarn benimsemi gruplarn bunlar nereden aldklar tartmaldr. slm ncesi Araplarnn lm sonras telakkilerine dair net bir bilgiye sahip olunmamakla birlikte, cahiliye iirinde yer alan, ldrlen kiinin bnyesinden bir kuun karak her yz ylda bir mezarnn baucunda barmas gibi anlatmlar, ruh g trnden inanl a60 rn zayf da olsa tezhr olarak gsterilmitir. Ancak Kurndaki hiret 61 inancn reddeden mriklere ait ifadelerden, Chiliye Araplarnda lm sonras hayata dair her eyi dlayan ktmser bir bak asnn baskn ve 62 geerli olduu anlalmaktadr. Mezhepler tarihisi ehristn (. 548/1153) slm dnyasnda ruh gn kabul eden gruplarla ilgili olarak Mecs Mezdekiyye, Hintli Brahmanistler, Irak Sbileri ve Yunan filozoflarn da kapsayan ok ynl bir etkileimden 63 sz eder. Ancak mslmanlarn yaad blgeler ve iletiim kanallar gz 64 nnde bulundurulduunda, Hint tesirinin daha ar bast grlmektedir. Nitekim slm filozoflarnn, ruh g konusunda Aristoya tabi olduklar ve
57
58
59 60 61
62 63 64
lhan Kutluer, slm Akl Reenkarnasyona Geit Vermez, zlenim, sy.9 (Eyll 1993), s. 9; Mehmet Aydn, Aksiyon, sy. 155 (ubat 1997), s. 26. Tensh inancnn, Kurn, snnet ve icm ile sbit olan slmn hiret inancyla (kymet, bas, cismn hair, hesap, neir, cennet, cehennem) badamamas ile ilgili olarak bk. Bekir Topalolu, Kelm Aratrmalar zerine Dnceler, stanbul 2004, s. 38; Yusuf evki Yavuz, slmi Adan Tensh Hakknda Bir Deerlendirme, slmda nan badet ve Gnlk Yaay Ansiklopedisi, stanbul 1997, IV, 334; Celal Krca, slm Dinine Gre Reenkarnasyon, Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Kayseri 1986, sy. 3, s. 231; erafettin Glck, Kurn ve Reenkarnasyon, Gncel Din Konular, DB, Ankara 1998, s. 168. Metin Yasa, Felsef ve Deneysel Dayanaklarla lm Sonras Yaam. s. 11. ehristni, el-Milel ven-nihal (ev. Mustafa z), stanbul 2008, s. 437. el-sr 17/49; ed-Duhn 44/34,35,36; el-Ahkaf 46/17; en-Nahl 16/38; el-Enm 6/29; Tegbn 64/7. Cevd Ali, el-Mufassal f trhi'l-Arab kable'l-slm, Beyrut 1976, VI, 128-132. ehristni, el-Milel ven-nihl, s. 160. Dalkl, slm Mezheplerinde Ruh, s. 308.

65
75
bu inanc sistemlerine almadklar bilinmektedir. Bununla birlikte slm filozoflarnn Platon ve Plotinus gibi tensh inancn benimseyen filozofla rdan devirdikleri lmsz mcerret ruh, ruh-beden dalizmi ve Tanrnn mutlak oluu gibi telakkilerinin ruh g trnden inanlara fikr altyap ve 66 malzeme salad da bir gerektir. Hull ve ruh g trnden inanlar slm dnyasnda Kaderlik, Rfizlik (Gult- a), smililik, Yezdlik, Hurflik, Drzlik, Bektalik gibi frkalar ve Eb Bekir er-Rz, Eb Mslim el-Horasan gibi kiiler tarafndan savunu lmutur. Ancak slm dnyasnda Cbir b. Hayyn, hvn- Saf, Shreverd, Muhyiddin bnl-Arab ve Mevlana gibi isimleri tenshle ska anlan ve bu retiye yatkn olabilecei dnlen ahs ve gruplarn eserleri dikkatli bir ekilde incelendiinde, bu kiilerin tensh kabul ynnde kesin tavrlarnn 67 olmad belirtilmektedir. Mezhepler tarihileri slm toplumunda tensh kabul edenleri genelde iki grup altnda zikretmektedirler: Baz Kaderler ve Rfizler (Gult- a). Mutezile kelmcs Nazzmn (. 230/845) Ahmed b. Hbit (. 227/842 ile 232/847 arasnda), Ahmed b. Nns (. III./IX. yzyl) gibi talebeleri tenshle 68 ilikilendirilmitir. Bunlara gre Allah yaayanlardan kendisine itaat ve isyn edenleri, durumlarna gre, bir suretten baka bir surete dnyaya gndererek sknt elem, bolluk ve lezzetlerle imtihn eder. Bu sre sonunda iyi kimsel erin ruhu nce cennete gider, sonra meleklere geer. ok fazla ktlk yaparak hayvan durumuna geen kiiden sorumluluk der. Bunlarn cezas cehenn e69 me kalr. Hull ve ruh g trnden inanlar Gult- ann (Rfizler) btn f r65
66
67
Oliver Leaman, An Introduction to Classical Islamic Philosophy, Cambridge 2002, s. 114-116; rfan Abdlhamid, Dirasat fi'l-frak ve'l-akaid'l-slmiyye, Beyrut 1984, s. 81-82. Bu konuda bk. Mehmet Bulen, Reenkarnasyonla likilendirilen Ayetlerin Deerlendirilmesi, s. 69. lhan Kutluer, slm Akl Reenkarnasyona Geit Vermez, s. 9; Mustafa Akar, Reenkarna syon (Tensh) Meselesi ve Mutasavvflarn Bu Konuya Baklarnn Deerlendirilmesi, Tasavvuf, sy.3 (2000), s. 89; Eyp Bekiryazc, Baz slm Filozoflarnn Tensh Meselesine Yaklamlar, Marife, sy:1 (2008), s. 205-219; Veysel Gllce, Mevlnya snat Edilen Reenkarnasyon ve Evrim Grleri, Uluslararas Mevlana ve Mevlevilik Sempozyumu Bildirileri-II, anlurfa 2007, s. 155-60.
68
slm dncesinde madd bedenden ayr ruh grn (ruh-beden dalizmi) ilk defa sokan kiinin Nazzm oluu ve hemen sonrasnda onun baz talebelerinin ruh gn benimsemeye meyletmeleri ile ilgili olarak bk. Josef van Ess, Flowering of Muslim Theology, England 2006, s. 109-10.
Abdlkhir el-Badd, el-Fark beynel-firak, Beyrut 1993, s. 275; bn Hazm, el-Fasl fil-milel vel-ehv ven-nihal, Riyad 1982, s. 166-167; ehristni, el-Milel ven-nihal, s. 68; Platonist anlamdaki rh anlayn slm dncesine ilk defa sokan kiinin Nazzm olmas ile ilgili olarak bk. Joseph van Ess, Niin Kelm: Mutezilenin yks (ev. Mehmet Bulen), 6 Mays 2011 tarihinde SAMda verilen konferans metni iin bk. http://yusufsevkiyavuz.com/?p=149 (15.07.2011).
69
76
Mehmet Bulen
kalarnca benimsenmitir. Rfizlerden Sebeiyye Allahn rhunun Hz. Aliye getii iddiasyla hulln ilk grld frkadr. Beyniyye, Hattbiyye, Cenhiyye ve Rvendiyye gibi gult frkalar da imamlar tanrsal rhun tezhr sayarlar. Ruhlarn farkl bedenlerde tekrar dnyaya gelecekleri anlamndaki ruh g inanc ise en briz ekilde Tenshiyyede grlm70 tr. Nusayrlik ve btn bir akm olan smililikte de hull ve tensh inanc bir arada bulunur. Bunlardan bazlar bir nevi hull yolu ile immn ulhiyet ini iddia ederken, bazlar da len imamlarn dnyaya tekrar dneceklerini iddia etmilerdir. Nusayrlere gre kendi dinlerindeki gnahkrlar, Yahudi, Snn mslman veya hristiyan olarak; Hz. Aliyi hi tanmam ve ona ina nmam biri ise eitli hayvan suretlerinde yeniden dnyaya gelirler. Yedi kademeyi tenshle tamamlayan Nusayr ruhlar, aslnda inmi olduklar yldzlara yeniden ykselirler. smililikte de imansz ruhlar devrin immn tanyncaya kadar doumla lm arasnda gidip gelecekler ve bu bdireden 71 ancak imm tanynca kurtulacaklardr. Yezdlikteki tensh inanc ise daha ok Sbilikin etkisiyle gelimitir. Yezdler insan rhunun lmnden sonra iyi bir insan ise baka insanlara, kt bir insan ise hayvanlara getiine inanrlar. Cehennem ktlerin bu dnya hayatnda muhtelif hayvan bedenlerinde ektikleri strap olup, ruhlar 72 cezalarn ektikten sonra iyi insana dnerek semaya ykselirler. Drzlik de tensh inancn benimsemi frkalardandr. Onlara gre lmek, gmlek deitirmektir. Ruh bir gmlei karp dierini giyer gibi beden deitirir. Nefs kemle erince artk gmlek deitirmeye ihtiyac kalmaz. O, 73 artk kll aklla birliktedir. Tensh inancnn izleri Bektilikte de grlr. Bekti menkibelerinde rastlanan, tek bir rhun Hz. demden balayarak srasyla btn peygamberlerin bedeninde ve en sonunda da Hz.Muhammedin bedeninde ortaya km as ve Hz. Alinin Hac Bekt- Vel olarak yeniden dnyaya gelmesi; daha sonra da kymete kadar vellerin bedeninde yaamaya devam edecek olmas, ayrca, byk bir velnin rhunun yine byk bir velde ortaya kmas gibi 74 ifadeler, Bektalikteki tensh fikrinin tezhrleri olarak gsterilebilir.
70
71
72
73
74
Ear, Makltl-slmiyyn (thk. M. Abdlhamid), Beyrut 1995, I, 36,42,45; Badd, el-Fark beynel-firak, s. 133, 270-76; ehristn, el-Milel ven-nihl, s.160, 178. bn Haldun, Mukaddime (ev. Sleyman Uluda), stanbul 2004, I, 594; De Vaux, B. Carra, Tensh, A, XII/I, s. 159. A. Blent Balolu, slma Gre Tekrar Dou, Ankara 2001, s. 71-73; Veysel Gllce, Kurn Inda Reenkarnasyon, stanbul 2004, s. 35. zmirli smail Hakk, Drzi Mezhebi, Dokuz Eyll lahiyat Fakltesi Dergisi, sy. I,II,III, stanbul 1926, s.36-39. A. Yaar Ocak, Bektai Menakbnmelerinde slm ncesi nan Motifleri, stanbul 1983, s. 139.
77
Bata kelmclar olmak zere slm ulems, dinin temel esaslaryla, ze llikle de Kurn, snnet ve icm ile sbit olan hiret inanc ile elitiini iddia ettikleri tensh akidesini btn ynleriyle reddetmiler, mntesiplerini kfrle ithm etmilerdir. Ehl-i Snnetin iki byk immndan biri olan Ebl-Hasan el-Ear (. 324/935) arya gidenler olarak isimlendirdii tensh benimseyen frkal arn, lemin fn olmadn syleyerek cennet ve cehennemin bu dnyada olduunu iddia ettikleri, dolaysyla kymet ve hireti inkr ettikleri; ayrca bu kiilerin slm dininin yasaklad iki, zin ve dier birok haram hell 75 saydklarn belirtir. Abdlkhir el-Badd (. 429/1037) de el-Fark beynel firak isimli eserinde, Kimler slm milletindendir, kimler deildir? sorusuna cevap ararken, tensh ve hull inancn l olarak kullanr. Baddye gre ruh g inancna sahip Btnyye, Beyniyye, Cenhiyye, Sebeiyye vb. frkalar, slmdan olmadklar halde slma nispet edilen frkalardr. Byl e76 lerinin cenaze namaz klnmaz, nikh kylmaz, kestii yenilmez. bn Hazm (. 456/1064) da tensh savunanlarn kfre dt konusunda icm old uunu syler. Ona gre slm mmeti, mkfat ve ceznn kymet koptuktan sonra ruhlarn bedenlerine ide edilerek cennet veya cehennemde gerekle e77 cei konusunda hem fikirdir. Hccetl-slm mm Gazzl (. 505/1111) de rhun bedene bu dnyada idesi anlamndaki bir tensh inancna kar olduklarn, ruhlarn bedenlerine avdetinin ancak hiret leminde sz konusu 78 olacan belirtmektedir. Ruh g ile ok sk ilikilendirildikleri iin mutasavvflarn bu konudaki grleri ayr bir nem tamaktadr. Tasavvuf klsiklerinin ilklerinden saylan el-Lma' isimli eserinde Serrc (. 378/988), Ruhlarn bir bedenden dierine geiine ve kdemine kil olanlar sapktr ve apikr ziyandadr. demektedir. Serrca gre tat veya gnah, nasl ruh olmadan sadece bedenden, beden olmadan sadece ruhtan zhir olmuyorsa, ceza ya da mkfatn da ruh ve bedenden dieri olmadan sadece birisine verilmesi mmkn deildir. Ayrca Serrc Kadm kadmden ayrlmaz, yaratlan ise kadm olana bitiik olmaz. diyerek Kadmden bir kopmayla yeryzne dme ve bedenlenmeler vast asyla tekml ederek tekrar Kadme dnme anlamndaki bir tensh anlay79 n reddetmektedir. Hucvr (. 470/1077) de tarikatler ncesi tasavvufun nemli kaynaklarndan birisi olan Kefl-mahcbunda sf frkalar 12ye ayrmakta ve bunlardan Hallciye ve Hulmniyeyi hull ve tenshe inand klar iin merdd ve btl saymaktadr. Hucvrye gre nasl ki bir insann iki cannn olmas mmkn deilse, bir ruhun da iki bedeninin olmas mmkn
75 76 77 78 79
Ear, Makltl-slmiyyn, I, 67, 77, 82, 114. Badd,el-Fark beynel-firak, s. 13, 232. bn Hazm, el-Fasl, s. 166. Gazzl, Tehftl-felsife, stanbul, 2005, s. 219. Ebun-Nasr es-Serrc, el-Lma (ev. H.Kmil Ylmaz), stanbul 1996, s. 226
78
Mehmet Bulen
80
deildir. Ayn ekilde Kueyr (. 465/1072) de ruhun bedensiz, bedenin de ruhsuz dnlemeyeceini belirtmekte, insann ayrlmaz bir btn olduunu savunmaktadr. Ayrca Kueyr ruhlarn mahlk olduunu, bunlarn kdemine 81 inanann byk bir hataya deceini de syler. Ruh g inancnn yaygn olduu Hint corafyasnda yaam bir mutasavvf olan mm Rabbn (.1034/1625) ise, Nefsin kemline ulancaya kadar bedenlerde dolap du rmas, eklinde tanmlad tensh inancn, dinin tevtr ile sbit olan esaslarna aykr bulmu, bu inancn mntesiplerini kfrle ithm etmitir. mm Rabbnye gre, yet her nefs kemline ulancaya kadar bedenlerde dolap duracaksa, cehennem kimin iin olacak, fonksiyonunu nasl icr 82 edecektir? Azzddin Nesef (.700/1300), Niyaz-i Msr (.1105/1694), Eb Ali Tehnev (.1158/1745) gibi nemli mutasavvflar da tansh reddetmi83 lerdir. Tensh inanc slm filozoflar nezdinde de kabul grmemitir . Ancak filozoflar tensh red konusunda hiret inancndan daha ziyde, rhun ferdliini esas alan bir yaklam sergilemilerdir. rnein Frbye (. 339/950) gre nefs ezel olmayp, beden ile birlikte yaratlr. Adalet ilkesi gerei beden ldkten sonra rh lyk olduu vecihle ya mutlulua erer ya da azap grr. Bu bakmdan ruhun bir bedenden dierine gemesi anlamndaki 84 tensh mmkn deildir. bn Snya (. 428/1037) gre de ruhun bedenden nce varl sz konusu deildir. Beden olumaya balayp nefsi almaya hazr hle geldiinde ona faal akl tarafndan mstakil bir nefs (rh) ifaza edilir ve bedende tasarruf urlu tek bir nefs ile salanr. Bedenin lm ile birlikte rh varln devam ettirmekle birlikte onun tekrar baka bedenlere gem esi mmkn deildir. Tensh kabul edilecek olursa biri dardan gelen teki zaten kendisinde olan iki rhun ayn bedende bulunmas gerekecektir. Bu ise 85 muhldir, nk bir canlda iki farkl ur bulunmaz. Nasrdn Ts, Shreverdi gibi filozoflar, Gazzl ve Fahreddn er-Rz gibi limler de tensh red konusunda bn Sny takip etmiler, ruhun kiiye zgln esas alan bir 86 yaklam sergilemilerdir.
80 81 82
83
84
85
86
Hucvur, Kefl-mahcb (ev. Sleyman Uluda), stanbul 1996, s. 309-312. Abdulkerim Kueyr, er-Risle (ev. Sleyman Uluda), stanbul 1999, s. 182. mm- Rabbn, Ahmed Fruk Serhend, Mektubt (371. mektup) (ev. Abdlkadir Akicek), stanbul 1978, II, 1137. Mustafa Akar, Reenkarnasyon (Tensh) Meselesi ve Mutasavvflarn Bu Konuya Baklarnn Deerlendirilmesi, s. 89. Frb, Uynl-mesil, slm Filozoflarndan Felsefe Metinlerinin iinde (ev. Mahmut Kaya), stanbul 2003, s. 125. bn Sn; e-if et-Tabiiyyt, Editions du Patrimoine Arabe at Islamique, Paris 1988, s. 224231; Kitbn-Nect (thk. Mcid Fahr), Beyrut 1982, s. 227. Ahmed Zeki Tuffha, en-Nefsl-beeriyye ve nazariyyett-tensh, Lbnan 1987, s. 96; rfn Abdlhamid, Dirasat fi'l-firak ve'l-akaid'l-slmiyye, s. 72; Ayrca harin cismnlii/rhnilii meselesinde, madmun aynyla idesini muhl grerek cismn hare kar kan filozoflar ,
79
Grld gibi ruh g inanc baz arya giden marjinal gruplar dnda klasik slm dncesinde genel olarak kendisine bir yer bulamamtr. Bata kelmclar olmak zere slm limleri bu inanc kesin bir dille reddetmiler, mntesiplerini ise kfrle itham etmilerdir. slm dnce ekollerinin nde gelen simalarnn tensh inancna ynelik getirdii btn bu eletirilerin tarihsel anlam ve deeri nemli olmakla birlikte, gnmzde bu konudaki tartmalarn ruhu akmlarn yeni iddialaryla ilave boyutlar kazand da muhakkaktr. Biz de bu dorultuda zellikle de lkemizdeki ruhu akmlarn reenkarnasyonu destekleme dorultusunda en sk kullandklar argmanlarn deerlendirmeye tabi tutarak, gnmz inan probleminin zmne katkda bulunmay umuyoruz. Esasen bu durum makalemizin temel tezi olan, reenkarnasyonun sadece bu dnyada tekrar dou anlamnda basit bir inan olmad, slm dinine alternatif bir Tanr-evren-insan anlay gerektirecei tezimizin daha net grlmesine de yardmc olacaktr. 3. Ruhu Akmlarn Reenkarnasyonu Gerekelendirirken leri Srdkleri Baz ddialarn Deerlendirilmesi Avrupada aydnlanma ile yaanan srete ilh dinlerin Tanr ve te dnya inanc Hume, Kant, Mill ve Russell gibi Batl filozoflarn ayrntl eletirilerine hedef olurken, ruh g ve onunla balantl Karma inanc bu eletirilerden 87 nasibini almamtr. Bu trden inanlarn Batda ciddiye alnmamas buna gereke olarak gsterilmekle birlikte, Avrupada deizm ile balayan, sekle rleme ile gelien ve mateyalizm ile dorua kan fikr hareketlerle teistik Tanr inancnn zayflatlmas manevi bir boluk dourmu; bu durum gnostisizmin yeniden canlanmasna neden olarak Spiritizm, Neo-spritalizm, Antropozofi, Teozofi, New Age ve Scientoloji gibi yeni tarkat ve akmlarla ruhulua, 88 getiimiz yzylda altn an yaatmtr. Reenkarnasyonu benimseyen, bununla birlikte ortaya koyduklar metafizik ve epistemolojiyle deta dinlere 89 alternatif bir sistem ngren bu akmlar, kresellemenin de etkisi ile dnya apnda rgtlenme imkn bulmular, bylelikle ruh g inanc farkl tez ahrleriyle de olsa Batda da yaylma imkn bulmutur. Yaplan aratrmalar Kuzey Amerika ve Bat Avrupada ortalama her be kiiden birinin reenkar90 nasyona inandn gstermektedir. Trkiyede Metapsiik Tetkikler ve lmi Aratrmalar Dernei (MTA), Ruh
insanlar hirette farkl farkl bedenle harolunacaklardr iddiasn da tenshe yol aaca gerekesiyle reddetmilerdir. Gazzl, Tehft, s. 417. Jan Bremmer, Life After Death md., Gale Encyclopedia Science Religion, s. 517-522. Bu konuda bk. Mehmet Bulen, Kelm lminin Kozmolojik Boyutlar ve Gnmz Kozmolojisi, Marmara niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, sy. 39 (2010/2) s. 67. lyas elebi, Kurn ve Snnetin Okltizme Bak, Kurn ve Tefsir Aratrmalar-Vin iinde, stanbul 2003, s. 153. Ian Stevenson, Children Who Remember Previous Lives, USA 2001, s. 30.
87 88
89
90
80
Mehmet Bulen
ve Madde Dernei gibi daha ok Neo-spiritalist tabanl oluumlarca temsil 91 edilen bu akmlar, yine ruhun lmszlne dayanmakta, lemle mnasebeti mmkn olmayan mutlak bir tanr inancn benimsemekte, ancak klasik tensh inancndan farkl olarak srekli ileri ynde gerekleen ruhsal bir evrimi esas almakta ve bu balamda da daha iyimser bir hayat grne 92 sahip olmaktadrlar. Reenkarnasyonun inan olmaktan kt, bilimsel bir bilgi, dinler ve milletler st evrensel gerek haline geldiini savunan bu gr mensuplar, bar ve kardelii simgeleyen isim ve iaretler, saygn kiilerden yaptklar ve kendilerine gre yorumladklar alntlarla geni kitl elere ulamaya almakta; yine bu ama dorultusunda bata Kurn - Kerm olmak zere, ilah dinlere ait kutsal metinlerin ifadelerini istedikleri gibi 93 kullanmaktan ekinmemektedirler. Esasen yaplan bu propagandalar olduka etkili olmu olmal ki, bu durum lkemizdeki baz ilahiyatlarn reenka r94 nasyonu net bir ekilde reddedememesine, hatt bazlarnn da Kuran'da 95 reenkarnasyon vardr. fikrini benimsemesine sebebiyet vermitir. Dolays yla biz de bu balamda lkemizdeki ruhu akmlarn reenkarnasyonu desteklemede ska kullandklar argmanlara daha yakndan bakarak, bunlarn ne lde gerei yansttnn bir deerlendirmesini yapmaya alacaz. 3.1. Reenkarnasyon Bilimsel Bir Gerek midir? Neo-spiritualist akmlarn ruh g konusunda en yaygn olarak kullandklar iddia reenkarnasyonun bilimsel bir bilgi, evrensel yasa haline geldii dir. Onlar bu tezlerine delil olarak en bata, kk ocuklarda kendiliinden ortaya kan, yetikinlerdeyse daha ok hipnoz altnda grlen gemi yaam hatralarn (past-life recall) gsterirler. Bu dorultuda nceki yaama dir ahs, eya, yer ve olaylarn ayrntl bir ekilde tannp hatrland gibi iddialar sz konusudur. Ancak bu trden hadiselerin tek izah ekli reenkarnasyon olmayp, psikolojik ve psikososyal faktrlerin bu ekildeki olaylara neden olabileceine dair alternatif aklamalar mevcuttur. rnein zlanda niversitesi Psikoloji Blm profesrlerinden Erlendur Haraldsson, yapt klinik bir
91
92 93
94
95
Adnan Blent Balolu, slma Gre Tekrar Dou, s. 162; Krat Demirci, Dnya Dinlerinde Tensh nanc, zlenim, sy. 9 (Eyll 1993), s. 6. Bedri Ruhselman, Ruh ve Kint, stanbul 1946, III, 1026-1028. . Ltfi Kuday A. Sevil Akay, Spiritualizm Ruh Ansiklopedisi, stanbul 1950, s. 236-239; Evrensel Yasa Tekrar Dou, stanbul 1997, I, s. 55; ayrca bk. zlenim Dergisi, sy. 9, s. 7. rnein Sleyman Ate reenkarnasyonla ilgili olarak unlar sylemektedir: Bir bilim adam olarak bu inanc kesin biimde reddetmiyoruz; kabul de etmiyoruz. Bu inanca kant olabil ecek yetler yannda bunun olmayaca anlamna gelen yetler de bulunduunu sylyoruz. Kesin reddetmiyoruz; nk bir gn yet bunun gerek olduu kesin kantlarla ispatlanrsa, o zaman Hayr, ille de Kurnda byle bir ey yoktur diye dayatmann anlam kalmaz. bk. Sleyman Ate, Reenkarnasyon (Yeniden Bedenlenme), Kurn Mesaj, sy. 13-14-15 (1999), s. 108. Yaar Nuri ztrk, Kurndaki slm, stanbul 1996, s. 257-258; Sleyman Ate, Reenkarnasyon (Yeniden Bedenlenme), s. 108.
81
almada sosyal tecrit, dikkat ekme, etki altnda kalma, oklu kiilik eili mleri, zengin yaam fantezileri, ebeveyn sorunlar, hfza bozukluklar gibi 96 faktrlerin gemi yaam hatralarna neden olabileceini tespit etmitir. Ayrca yaplan aratrmalar, bu trden iddialarn sistematik olarak tensh inancnn yaygn olduu kltr ve evrelerde grldn ortaya koymu97 tur. Bu durum kltrel koullanmlk ihtimalini akla getirmektedir. te yandan gemi yaam iddiasnda bulunanlarn ounun, sz konusu iddialar yakndan incelendiinde, nceki hayatlarnda nemli ahsiyetler iken, imdiki 98 hayatlarnda sradan insan olduklar tespit edilmitir. Buna gre ait olduklar kltr ve toplumda srekli bu trden hikyeler anlatldn gren ve bylel erine kar evrenin youn ilgisini hisseden kiiler, zamanla kendilerinin de bandan bu trden eyler gemi olabileceini dnmekte, buna olmak istedii kiiliin czibesi de eklenince kii hayal gcnn de yardmyla kend isini psikolojik olarak artlamaktadr. Benzer bir duruma hipnoz esnasnda da rastlanmaktadr. Hipnoz altnda hipnozitrn telkinlerine koulsuz uyma eiliminde olan sje, sonradan kendisinin de inanaca fantezi hatralar anlatmaktadr . Deneysel psikoloji profesrlerinden Nicholas P. Spanos, yapt bir aratrmada bu anlatlanlarn gerek bir hatrlama olmaktan daha ziyde, bakas imi gibi davranma duygusunun n plana kt psikososyal in mhiyetinde olduunu ortaya koymutur. Buna gre bata kiinin reenkarnasyona inanmas olmak zere istek ve arzular, hipnoza yatknlk, hipnzitrn y nlendirmeleri, hayat tecrbesi, eitim dzeyi, okunan popler roman ve hikyeler, izlenen dizi, 99 film ve belgeseller bu in srecine etki etmektedir. yle ki, sonradan ortaya kan bulgularla trih bilgilerin deimesi, hipnoz altnda verilen birok ayrnt bilginin yanlln ortaya karmtr. rnein Vikinglere dair gemi yaam hatralarnda sujeler kendilerini -o gnk renilmi resmi tarih bilgileriyle uyumlu olarak- hep boynuzlu mifer ile tasvir ederlerdi. Ancak daha sonra ortaya kan trih bulgular Viking denizcilerinin boynuzlu mifer 100 giymediini, huni eklinde dar bir kep giydiklerini o rtaya koymutur. Bu durum sjelerin kendilerini boynuzlu mifer eklinde tasvir ettii btn reenkarnasyon hatralarnn yanllanmasn gerektirmektedir. te yandan yaplan klinik aratrmalar hipnozun sahte anlara (pseudomemory) neden olabileceini gstermitir. Buna gre hipnoz altndaki kii hipnzitrn ynlendirmelerinin yan sra sahte bilgi telkinini de kabul e t96
97 98 99
100
Erlendur Haraldsson, Psychological Comparison Between Ordinary Children and Those Who Claim Previous-Life Memories, Journal of Scientific Exploration, XI (1997), s. 323-335. Ian, Stevenson, Where Reincarnation and Biology Intersect, USA 1997, s.1 vd. Grard Encausse Papus, Reenkarnasyon (ev. Halk zden), stanbul 1999, s. 117. Nicholas P. Spanos, Multiple Identities and False Memories: A Sociocognitive Perspective. American Psychological Association, Washington 2001, s. 131. Ian Wilson, Reincarnation? The Claims Investigated, London 1982, s.8.
82
Mehmet Bulen
101
mekte, daha sonra da bu bilgiyi gerekmi gibi anlatabilmektedir . Ayrca kii telkinleri yerine getirmek kaygsyla hatrlayamad boluklar hayal gc ile 102 doldurabilmektedir. Yaklak 40 yl akn bir srete 2500n zerinde gemi yaam iddiasn aratran Ian Stevenson, btn bu vakalar bir araya getirilse bile reenkarna syonun bilimsel olarak kantland anlamna gelmeyeceini, nihayetinde 103 reenkarnasyonun bir inan olduunu sylemektedir. Ayrca Stevenson, bu trden hatralar anlatan ocuklarn ruhsal bunalmlar ve kiilik blnmeleri yaadklarn, anne ve babalarn reddettiklerini, eski kocalar, karlar ve ocu klarn birbirine girdiini, ilerin kartn, ok byk aile dramlar yaandn 104 belirtmektedir. Bundan dolaydr ki kendiliinden ortaya kan kimlik deiiklikleri, psikiyatride ortaya k nedenleri, tehis ve tedavi sreleri bilinen dissosiyatif bozukluk rahatszlnn belirtisi olarak gsterilmitir. Yaplan bir aratrm ada dissosyatif bozukluu olan hastalarn nemli bir blmnde (% 22.9) 105 reenkarnasyon yaand tespit edilmitir. Modern psikiyatride reenkarnasyon bir hastalk olarak grlp tedavi edilmeye alrken, ruhu akmlarn reenkarnasyonu evrensel yasa, bilimsel gerek olarak takdim etmeleri artcdr. Ayrca doum izleri, deja vular, hrika ocuklar, telepati ve yakn lm deneyimleri gibi hdiselerin reenkarnasyonu bilimsel olarak kantlad iddialar da gerei yanstmama ktadr. Btn bu hdiselerin ilgili bilim dallarnda alternatif aklamalar me v106 cuttur. Bu trden olaan d gibi grnen vakalar incelemeye alan parapsikolojinin, ruhu akmlarn yapmaya alt gibi, fiziksel gereklii basite indirgeyip onun tesinde farkl boyutta fenomenler dnyas olduunu kabul etmek ve bu alan da bilime alternatif bir epistemoloji ile aklamak gibi bir gayreti yoktur. Aksine parapsikoloji, olaan st addedilen fenomenleri bilimin inceleme aralar ile aratrarak bilime kazandrmak ve bylelikle yeni
101
102
103 104 105 106
Kevin M. McConkey, Hypnosis and Pseudomemory, Truth in memory Steven J. Lynn, Kevin M. McConkey, 1998, s. 227. Dywan J, Bowers K., The Use of Hypnosis to Enhance Recall, Science, 1983 Oct 14;222(4620):184-5. Ian Stevenson, Interwiev, Omni Magazine, 10(4), 1998, s. 76. a.g.m, s. 76. Hamdi Tutkun, Aksiyon Dergisi, ubat 1997, s. 155. rnein grme esnasnda gzler arasnda kordinasyon bozukluklarnn (gzn birinin sinyalleri beyne dierinden daha ge iletmesi) nceden grmlk duygusuna (deja v) neden olabilecei tespit edilmitir. Hamilelik srasnda kullanlan baz ilalarn benzer doum izlerine neden olduu saptanmtr. Yine yakn akrabalar arasnda benzer doum izlerinin grlmesi genetik ihtimalleri akla getirmektedir... Bu konuda bk. Paul Edwards, Reincarnation:A Critical Examination, 1996, s. 48 vd; Ninian Smart, Reincarnation md., Encyclopedia of Philosophy (ed. Donald M. Borchert), USA 2006, s. 333; Mehmet Bulen, Reenkarnasyonla lik ilendirilen Ayetlerin Deerlendirilmesi, s. 85 vd.

107
83
almlar salamak amac gtmektir. Tarihsel srece bakldnda parapsikolojinin alan gitgide daralmakta, bir zamanlar normal tesi addedilen olaylar 108 izah edilerek bilimin snrlar iine girmektedir. Ancak btn abalara ramen parapsikoloji, lm sonras olgusunu bilimsel bir konu haline get i109 rebilmi deildir. Olduka ndir olarak gerekleen paranormal fenomenlerin tekrarlanamaz karakterleri bu trden olgularn gereklik deerini tam olarak tespitini gletirmektedir. Durum byle olunca, lm tesi konusunda 110 gelitirilen argmanlar varsaym olmaktan teye gidememektedir. Reenkarnasyonun bilimsel bilgi ve evrensel gerek haline geldii iddialarnn tam aksine, bu inancn gnmz biliminin temel paradigmalaryla elimesi sz konusudur. rnein Modern Kozmolojiye gre madde, enerji, uzay zaman ve geerli kanunlar da dhil olmak zere fiziksel evrende bulunan her 111 ey 13.7 milyar yl nce var olmaya balamtr (Big Bang Teorisi). Sonrasnda ise evrende milyarlarca yl sren canllk olmakszn geen sreler yaanmtr. Canlln balangc zellikle de insann tarih sahnesine k ise ok daha yeni bir olgudur. Dolaysyla Modern Kozmoloji, ruhlarn madde ile ezeli bir iliki ierisinde olduunu savunan neo-spiritalist akmlarn yaptnn aksine; ezellik, ebedlik ve sonsuzluk gibi nitelikleri evrene izfe etmemekte; sonradan, sonlu ve snrl bir evren resmi izmektedir.
107
108
109 110 111
Tahir zakka, Parapsikoloji ve Metafizii Anlamak, Kurn ve Tefsir Aratrmalar-IV, stanbul 2004, s. 338-329. Bu konuda, 1996 ylnda Florida'da kurduu vakf araclyla yeryznde gzlemlenen her trl normal d aktivitenin bilimsel aklamalarn gelitirmekle uraan nl sihirbaz ve parapsikoloji aratrmacs James Randinin faaliyetlerine temas etmek yerinde olacaktr. Randi, kendisi tarafndan kurulan "James Randi Eitim Vakf" (James Randi Educational Foundation) araclyla yapt bir aklamada, yeryznde "normal tesi" snfna girebilecek bir olay yaanmadn ileri srerek, bunun aksini ispat edebileceklere bir milyon dolar dl vaat etmektedir. "Normal tesi" diye adlandrlan btn olaylarn mutlaka bilim ve manta uygun bir aklamas olduunu savunan Randi, kendisinin de kdemli bir sihirbaz olarak elli yldr en karmak sahne gsterilerini mhendislik, kimya, optik ya da fizik gibi bilimlerinin katklaryla gerekletirdiini vurgulamaktadr. 1970'lerde zihin gcyle kak bkme numarasyla dnya apnda bir fenomene dnen Geller, Randi'nin sahtekrlk sulamasyla kar karya kalmt. Geller'in yapt kak bkme numarasn kameralar karsnda aynen tekrarlamay baaran Randi, bunun zihin gcyle deil tamamen el abukluuyla gerekletiini ispatlayarak nl medyumun karizmasna byk bir darbe vurmutu. Sihirbazlarn, insanlarn akllarna durgunluk veren gsteriler yaptklarn, ancak hi bir zaman mucize yarattklarn iddia etmediklerini syleyen Randi, normal tesi yetenekleri bulunduunu ileri sren medyumlarn yaptklar gzbaclklara mcizev bir klf giydirdiklerini ne srmtr. JREF va kfnn ruh armadan, cinlerle irtibat kurmaya kadar btn normal tesi olaylar kapsayan 1 milyon dolarlk dl ars hl geerli olup, imdiye kadar dl almaya hak kazanan olmamtr. bk: http://www.randi.org/site/index.php/1m-challenge.html, (10.01.2011). Mehmet S. Aydn, Din Felsefesi., s. 249. Turan Ko, lmszlk Dncesi, s. 184. rnein bu konuda bk. Joseph Silk, On The Shores of The Unknown: A Short History of The Universe, Cambridge 2005, s. 1 vd; Leon Lederman, The God Particle, Canada 1993, s.1; James E. Lidsey, The Bigger Bang, Cambridge 2002, s. 55; Steven L. Weinberg, The First Three Minutes: A Modern View Of The Origin Of The Universe, 1993, s. 11 vd.
84
Mehmet Bulen
te yandan insan bilincinin sreklilii ve kiisel kimliin korunmas hem klasik, hem de ada felsef ve psikolojik yaklamlar asndan temel bir postulat olarak kabul edilmektedir. Buna gre lmszlk ya da reenkarnasyon iddialarnn geerli olabilmesi iin insann u anda neticesini yaad ileri srlen nceki hayatn kendi z bilinci ile hatrlamas gerekir. Bilincinde 112 olunmayan gayri ahs bir lmszlk ise lmllk ile ayn hizadadr. Zira insan anlar, deneyimleri ve idealleriyle olmakta, kiilik ve benlik kazanmaktadr. Bu bakmdan yaad tarihsel hayat tecrbesi onun ayrlmaz bir par asdr. Basit bir benzetme ile aklayacak olursak; her yeni doana bo bir tablo verilmekte, insan doumundan itibaren bu tabloya kendi zgn resmini izmeye balamakta ve resmi tamamlamas da lmne kadar srmektedir. Kii ldnde kendi zgn portresini izmeyi bitirmi demektir. Halbuki reenkarnasyoncular yaanan birok tarihsel kimlii tek bir ruhta toplayarak hep ayn tablo zerine resim izdirmektedirler. Buna gre her yeniden douta, tabloya daha nce yaplm porte silinmekte, yeni batan farkl bir resim izilmektedir. rnein reenkarnasyonculara gre tarihsel bir Napolyo n portresi artk asla var olmayacaktr, zira o tabloda (ruhta) artk baka birisinin resmi vardr. Hli hazrdaki resim de silinecek, onun yerine de bakasnn resmi gelecektir. Halbuki ilh dinler, izilmi her tarihsel portreyi aynen korumay taahht etmektedirler. Reenkarnasyoncularsa anlar ve deneyimlerle oluturulmu zgn bir portreyi silerek det tarihsel kimlik katlim yapma ktadrlar. Yine reenkarnasyon dncesi gnmz psikolojisinin temel paradigmal aryla da elimektedir. Zir modern psikoloji yaayan herkesi bamsz bir birey olarak grmekte, bu balamda insan kendisi ile bark olmaya davet etmektedir. Buna gre bir kii, bakas imi gibi yapmak yerine, kendi z benliini ortaya koymal, bylelikle evrendeki yerini pekitirmeye almaldr. Halbuki reenkarnasyon iddias en temelde kiinin kendisi olmaktan vazgemesi, ruhunu ve benliini bakas ile paylamas anlamna gelmektedir. Gnmz psikolojisinin byle bir yaklam kabul etmesi mmkn deildir. Bir baka husus insann kaltm yoluyla intikal eden zellikleridir. Zira bugn genetik bilimi insann genler yoluyla kazand rh -beden zellikleri var olduunu sylemektedir. Mesel ayn genleri paylaan ikizlerle, genlerin yarsn paylaan ikiz olmayan kardelerin mukayesesi, birok davran biiminin genetik kaltm tarafndan cidd bir biimde etkilendiini ortaya ko y113 maktadr. Halbuki reenkarnasyon inancna gre lmle birlikte baka bir bedene intikal eden ruhun kendi karakterine uygun bir bedeni nasl setii ve
112 113
Turan Ko, lmszlk Dncesi, s. 117. Ian G. Barbour, When Science Meets Religion, USA 2000, s. viii.
85
bu durum karsnda kaltmn nasl aklanaca belirsizdir.
114
Dier taraftan insan doas zerine yaplan bilimsel aratrmalar, beynin belli blmlerindeki hasar ve kimyasal dengesizliklerin belirli zihinsel/ruhsal 115 yetenekleri dramatik bir ekilde etkilediini ortaya koymaktadr. Dolaysyla bilim zihinsel ve ruhsal yaamn biyolojik ilemlere bal olduunu gstererek reenkarnasyoncularn temel postulat olan ruh-beden dalizmini tartmal hle getirmektedir. Gnmz bilimi, insan rh ve beden olmak zere ikiye ayrma deil, onu rhu ve bedeniyle ayrlmaz bir btn sayma eilimindedir. Yine reenkarnasyon inancna gre ezel r uhlar kemale erinceye ya da mutlak ruh seviyesine ulancaya kadar tekrar bedenlenmeye devam ederler. Kemle eren ruh artk tenshe ihtiya duymayarak sistemden kar. Dier taraftan ruhlar ezel ve sbit kabul edildii iin sisteme yeni bir ruh girii de mmkn olmayacaktr. Buna gre eer bedenlenme sr eci ezelden beri devam edegelen bir sre ise imdiye kadar rhlarn tekmllerini tamamlamalar, bylelikle de tekrar bedenlenme ilemini sona erdirmeleri gerekirdi. Buna ruhlarn saysnn sonsuz olduu cevabyla da kar klamayacaktr. Zir sonsuz sayda ruh deneyimlemek iin sonsuz sayda madde gerektirecektir. Halbuki daha nce de belirttiimiz gibi Modern Kozmoloji ezeliyet, ebediyet ve sonsuzluk gibi nitelikleri evrene izfe etmemektedir. Sonu itibariyle reenkarnasyonun bilimsel olarak kantland iddias gerei yanstmayp; tam aksine bu inancn gnmz biliminin temel paradigmalaryla elimesi sz konusudur. 3.2. Karma Yasas ve Reenkarnasyon Ktlk Problemini zer mi? lkemizdeki ruhu akmlarn kullandklar bir baka iddia, reenkarnasyonun dayand karma yasasnn toplumdaki farkllklar izah ettii, bylelikle ktlk problemini (teodise) zddr. Buna gre bugn birisi zenginlik iinde mutlu bir hayat srd halde, baka birisi sefalet iinde bir hastaln penesinde inliyor ise, byle bir eitsizliin sebebi, sz konusu kiilerin gemi varolularnda aranmaldr. Ancak ruhu akmlarn bu iddias da elikili grnmektedir. Zira karma doktrini toplumdaki farkllklarn kaynan, ilk olarak nasl ortaya ktn aklayamamaktadr. ddia edildii gibi her varln kaderi kendisinden nceki varolu formlarnda belirleniyorsa, ilk varlk formu neye gre ve nasl beli rlenmitir? Ayrca u anda deiik stat ve formlarda bulunan varlklar bala ngta eit durumda mydlar? Balangta eit olmadklar kabul edilirse, onlarn sorumlu olmadklar bir eitsizlik ve bunun sonular peinen kabulleni l114
115
Yusuf evki Yavuz, slm Adan Tensh Hakknda Bir Deerlendirme, slmda nan badet ve Gnlk Yaay Ansiklopedisi, stanbul 1997, IV, 330. Ian G. Barbour, When Science Meets Religion, s. viii.
86
Mehmet Bulen
mi olur. Yok, eer balangta eit idiler ise, tekmllerinin bir annda eitsi zliklerinin balad sylenmesi gerekir ki , bu durumda da eitliin niin ve nasl bozulduu sorusu ortaya kar. Dolaysyla, evren ve onun ileyiine yn veren karmann ezel kabul edildii bir anlay ile bu sorulara cevap verebi l116 mek mmkn deildir. Karma yasas, varlklar arasndaki farkllklarn nasl baladn aklayamad gibi daha byk ahlk problemlerin ortaya kmasna neden olacaktr. rnein, bugn yaayan B gemite yaam Ann farkl tezhr varsayldnda, Ann hatasna dayanarak Bnin cezalandrlmas arada idiyet duygusu olmad iin Bye kar yaplm byk bir zulm olacaktr. Dier taraftan, hfza ykl bilincinde bir tarihsel A kiilii de artk hi var olmayaca iin ebediyen cezasz kalacaktr. Ayrca B kiisi strap ekiyor ve bunun gemite iledii hangi sutan dolay olduunu bilmiyorsa, byle bir eyin ferdin rh geliimine de katks olmayacak, bu durum gelecekteki C iin daha kt bir karmaya neden olacaktr. Bylelikle de evrendeki ktlkler srekli artaca ktr. Dier taraftan zorunlu, acmasz bir sebep-sonu ilikisiyle ileyen karma yasasnn, pimanlk, balama, merhamet, acma ve efkat gibi insan duygular anlamsz hale getirmesi ise ayr bir tartma konusudur. 3.3. Kurn- Kermde Reenkarnasyon Var m? Trkiyedeki ruhu akmlarn reenkarnasyonu savunurken kullandklar bir dier iddia bata Kurn olmak zere ilh dinlerin ve kutsal kitaplarn ree nkarnasyonu doruladdr. Bunlara gre slm dini, on drt asr nce birok hakikat gibi reenkarnasyonu da ortaya koymu, ancak bu hakikat, ilm yet enekleri noksan bir takm tefsircilerin snrl ve basmakalp grlerine kurban 117 gitmitir. Bu dorultuda reenkarnasyoncular, Kurandaki dirilme (bas) ile ilgili btn ayetleri ldkten sonra bu dnyada dirilmek eklinde yorumlar118 lar. Ancak bunu yaparken kendilerini yetlerin sebeb-i nzl, siyk ve sibk, konuyla ilgili dier yetler ve Kurann btnl gibi anlama yntemlerine bal kalmak zorunda hissetmezler. Halbuki Kurandaki kelimeler birbirlerinden ayr ve yaln halde bulunma z119 lar. Muhtelif yollarla birbirlerine balanp dzenli bir btn olutururlar. Bu dorultuda, bas kelimesi de, hiret sistemi iinde bir kelimedir ve bu sistem dahilindeki btn kelimeler yevm/gn kelimesiyle birbirlerine balanm-
116
117 118
119
Ren Gunon, Ruhu Yanlg (ev. Ltfi Fevzi Topaolu), stanbul 1996, s. 175; Ali hsan Yitik, Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tensh nancyla likisi, stanbul 1996, s. 201. Sinan Onbulak, Ruhi Olaylar ve lmden Sonras, stanbul 1975 s. 321. Sinan Onbulak, a.g.e., s. 321; . Ltfi Kuday A. Sevil Akay, Spiritualizm Ruh Ansiklopedisi, s. 328; Sdi ayc, Ruhulua Gre Kurn retisi, stanbul 1995 s. 94-101; Cem obanl, Reenkarnasyon, stanbul 2001, s. 29. Toshihiko Izutsu, God and Man in the Quran, Kuala Lumpur 2002, s. 27.

120 121
87
122
lardr: Bas (dirili) gn, kyamet gn, mutlaka grlecek bir gn, 123 124 Allaha dndrlme gn, tend (ar) gn, hurc (topluca kabir125 126 127 lerden k) gn, cem (toplanma) gn, kavuma gn, hesap 128 129 130 gn hasret (pimanlk) gn, vad ve vad gn, fasl (ayrt etme, 131 132 133 ayrm) gn, din (mkfat, cez) gn, huld (ebediyet) gn bunlardan sadece bazlardr.
Durum byle olunca, gn kelimesi ile hiret sistem ine balanan dirili/bas kelimesi artk tek bana bile bulunsa, ait olduu btnn bir paras olarak, topyekn dier kelimelerinin anlam ieriine de iaret edecek derec ede gl bir mna derinliine sahip olmu olur. Dolaysyla hiret inanc ierisindeki bas gn ifadesini, bu inanca gn kelimesi ile balanan kymet, hair, hesap, pimanlk gibi kelimelerin anlam ieriinden bamsz dnmek ve bu dnyaya tekrar dilii ifade ettiini sylemek mmkn deildir. Ayrca Kurandaki kelimelere verilen anlamlar sadece ait olduu sistemde deil, Kurann btnlyle de uyumlu olmak zorundadr. rnein reenkarnasyoncular mentde geen el-Bas badel mevt ifadesinin ldkten 134 sonra bu dnyada tekrar dirilmek anlamna geldiini iddia etmektedirler. Ancak bu ekildeki bir anlamlandrmann Kurann dier kavramlaryla attn fark etmek fazla uzun srmeyecektir. Zira bas yani dirilii, bu dnyaya tekrar dirilmek eklinde anlayacaksak, blisin: Rabbim! yle ise onlarn 135 tekrar diriltilecekleri gne kadar bana mhlet ver ifadesindeki tekrar dirilmeyi ne ekilde anlamak lzmdr? eytan insann peine ilk diriliinde taklacak, daha sonraki dirililerinde insann peini brakacak m? Halbuki el-Bas badel mevti ldkten sonra hirette dirilme k eklinde anladmzda her ey yerli yerine oturur.
120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134
135
Kaf 50/56. el-Kyme 75/1. Hd 11/103. el-Bakara 2/281; en-Nr 24/64. el-Mmin 40/32. Kaf 50/42. e-r 42/7; Tegbn 64/9; Hd 11/103; el-Mide 5/109. el-Mmin 40/15; et-Tevbe 9/77. Sd 38/49-57. Meryem 19/39. Kaf 50/20; Sebe 34/30; el-Brc 85/2. Sfft 37/21; ed-Duhn 44/40; el-Mrselt 77/13,14,38; en-Nebe 78/17. el-Ftiha 1/4. Kaf 50/34. . Ltfi Kuday A. Sevil Akay, Spiritualizm Ruh Ansiklopedisi, s. 236-239; Sinan Onbulak, Ruhi Olaylar ve lmden Sonras s. 321. el-Hicr 15/36.
88
Mehmet Bulen
Bunun yan sra ruhular, Mmin Sresinin 11. yetindeki: iki defa ldrdn, iki defa da dirilttin ifadesinin de reenkarnasyona iaret ettiini savunmulardr. Ancak reenkarnasyoncularn bu iddias da mesnetsizdir. Zir Kuranda geen mtebih ifadeler ve kapal beynlar Kuran ve hadisin aklayc btnl iinde anlalmak durumundadr. Kurann bir yetinde belgat gerei oluan kapal husus, baka bir yette ayrntl bir ekilde akl anabilmektedir. Mfessirler de bu dorultuda iki defa ldrme ve iki defa diriltme ifadesini, Kurandaki dier baz yetlerle (el-Bakara 2/28, Meryem 19/9 ve el-Csiye 45/24-26) izah ederler. Buna gre birinci lm insanlarn dnyada diriltilmeden nce hayat sahibi olmama halleri; ikinci lm ise onlarn bu dnyada iken lmeleridir. Ayn ekilde iki kere dirilmeden maksat 136 bu dnyada dirilme ve hirette gerekleecek olan dirilmedir. Fahreddn erRz ve ondan yararland anlalan Elmall gibi baz mfessirler, kabir hayatn da dikkate alarak iki kere ldrlmeyi insanlarn dnyada iken ldrlmeleri ve kabirde diriltilip meleklerin sulinden sonra ldrlmeleri; iki kere diriltilmeyi ise kabirde diriltilmeleri ve kymet koptuktan sonra 137 hirette diriltilmeleri eklinde yorumlamlardr. yette geen, imdi bir k yolu var m? ifadesi ise, Kuranda benzer geri dndrlme isteklerinin bulunduu yetler (ez-Zmer 39/58-59; el-Mminn 23/99-100, 107-108; elMnfikn 63/10-11) dorultusunda anlalmtr. Zira bu yetlerde Allahtan defalarca dnyaya geri dn, bir ans daha gibi istekler sz konusu olmasna ramen, btn bu talepler kesin bir dille reddedilmi; len kimsenin bu dnyaya tekrar dnemeyecei belirtilmitir. Kurn, yeniden dnyaya gnderilmeyiin gerekesini : Eer evrilselerdi 138 elbette kendilerine yasaklanan eylere yine dneceklerdi. ayetiyle aklar. Zira bu dn Kurnn bir dier nemli ilkesi olan gaybe iman gerei nceki hayatn hatrlanmamasn gerektirecektir. nceki hayatn 139 unutarak gerekleecek bir geri dn ise tekerrre yol aacaktr. Buna, nceki hayatn hatrlanmas sz konusudur eklinde itiraz edilecek olursa, bu takdirde de gayba iman ilkesi zedelenecektir. nk Allah, insan snav 140 iin yaratmtr ve bu snavdan baarl olmann yolu birok yette de ifade 141 edildii gibi: grmedikleri haldeden gemektedir. Nitekim grmemesi gereken varlklar grmeye balad andan itibaren artk insann snav bi t136
Taber, Tefsrt-Taber, Riyad 2003, I, 443-450; XX, 290-292; Zemaher, el-Kef, Riyad 1998, III, 418. 137 Fahreddn Rz, et-Tefsrul-kebr, Beyrut 1990, XXVII, 36; kr. bk. Elmall, M. Hamdi Yazr, Hak Din Kurn Dili, stanbul t.y. VI, 515. 138 el-Enm 6/28. 139 ok basit bir rnekle ifade edecek olursak; sobaya deince eli yanan bir ocuk artk sobaya elini dedirmeyecektir. Eer ocuun yaad bu tecrbeyi unuttuunu varsayarsak, ocuk sobaya elini dedirmeye devam edecektir. 140 Hd 11/7; el-Mlk 67/2. 141 el-Enbiy 21/49; Ftr 35/18; el-Mlk 67/12.
89
mitir.
142
Bu takdirde yle bir akl yrtmede bulunmak hi de yanl olmaz: 1. ldkten sonra dnyaya yeniden dnmek sz konusu olacaksa, gayba iman gerei, bir nceki hayat tamamen unutmak zorunludur. 2. nsanlarn bir nceki hayatlarnda yaadklar tecrbeleri unutmalar ise, daha nce dtkleri hatalara yeniden dmelerine yol aar. 3. Sonu: ldkten sonra dnyaya yeniden gnderilmek lzumsuzdur, 143 nk bu tekerrre yol aar. Reenkarnasyon, Kurann hatrlama ve pimanlk kavramlaryla da el iir. Karma gerei insan u anki hayatnda ac ve strap ekiyor ise buna gemi varoluundaki hangi amellerinden tr mruz kaldnn idrkinde deildir. Halbuki Kuran, insanlarn tekrar diriltildiklerinde mruz kalacaklar ceznn sebebini mutlaka hatrlayacaklarn ve yaptklarndan derin bir pi144 manlk duyacaklarn belirtir. te yandan Kuran bugnk yaayanlarn gemitekilerin farkl tezhr olduu, bu nedenle ekilen sknt ve ceflarn gemi varolulardan kayna kland iddiasndaki karmik balar da reddetmektedir. Onlarn kazandklar kendilerinin, sizin kazandklarnz sizindir. Siz onlarn yaptkla145 rndan sorumlu tutulacak deilsiniz. yetiyle de aka ifade edildii gibi, Kuranda gemite yaam, o gn yaayan ve gelecekte yaayacak olan insanlar hem bireysel hem de hukuk sorumluluk asndan birbirlerinden 146 kesin bir ekilde ayrlmtr. Reenkarnasyoncular, rhun ykselmesi ve insann denenmesi iin sadece tek bir hayatn yeterli olmayacan, uzun bir hayat yaamann insana avantaj 147 salayacan iddia ederler. Ancak byle bir dnce tarz da Kuranla uyumamaktadr. Zira Kuran uzun bir yaam srmenin insan azaptan uzak148 latrmayaca, bilakis azabnn artmasna neden olacan belirtmektedir. Hadis literatrnde de tensh im eden bir ibreye rastlanma makta149 dr. Hz. Peygamber insann ldnde amel defterinin kapanacan bi l150 dirmitir. Bir baka rivyette de lenin dnyaya tekrar dnemeyeceine dir
142 143 144
145 146 147 148 149 150
el-Enm 6/8. el-Enm 6/28. el-nfitr 82/4,5; el-Mcdele 7/58; Nzit 79/35; Ynus 10/54; Meryem 19/39, ez-Zmer 54/58; uar 26/102. el-Bakara 2/134, 141. Ayrca bk. el-Vka 56/47-50; Ysn 36/30-32; el-Bakara 2/286. Yaar Nuri ztrk, Kurndaki slm s. 153. el-Bakara 2/94-96; l-i mrn 3/178. bn Hazm, el-Fasl, s.166. Mslim, Vasiyyet, 14.
90
Mehmet Bulen
151
Allahtan sz kt belirtilmitir.
4. Reenkarnasyon Tevhd Akidesine Zarar Verir Son olarak, makalemizin en bandan itibaren vurgulamaya altmz, reenkarnasyonun sadece bu dnyaya tekrar dn anlamnda bir kabulden ibaret olmad, farkl bir Tanr anlay, dnya gr ve bilgi nazariyesine dayand; dolaysyla bu inanc kabul etmenin slm dininin bata tevhd akidesi olmak zere birok temel esasnda zedelenmeye yol aaca tezimizi, bizzat Trkiyedeki reenkarnasyon inancn benimseyen ruhu akmlarn eserlerinden yola karak gstermeye alacaz. Mutlak bir tanr anlayn benimseyen Neo-spiritualist gre gre Mutlak, hibir eyle, hibir ekilde nispeti bahis mevzuu olmayandr. Bundan dolay Allahn hibir surette bir fiil ile ilikilendirilmesi sz konusu olamad gibi; Ona byklk, bilicilik, iyilik gibi ztlaryla kim sfatlarn; 152 yaratmak ve yaratmamak gibi vasflarn da isnd mmkn deildir. Bu nedenle insanlara rehberlik amacyla grevlendirilmi peygamberler Allah tarafndan deil; RM (Ruhsal dare Mekanizmas) tarafndan dnyaya g nderilmilerdir. Ayn ekilde Kuran da bizzat Allahn sz deildir. Zir 153 Mutlakn nisb bir varlk olan insan muhatap almas sz konusu deildir. Ayrca insanlarn idrk sahasna girmeyecek kadar sonsuzluk iinde yaylp giden mahlkt, ezel ve ebeddir. Dolaysyla Allah mahlkt nasl ve ne zaman yaratmtr gibi suller anlamszdr. Kinatn da nisb oluu Allah tarafndan deil, farkl tekml seviyelerindeki ruhlar/hm varlklar taraf ndan sevk ve idare edilmesine sebep olur. Bu balamda evrende srekli evri l154 mekte olan bir ruhlar hiyerarisi mevcuttur. Bu hiyeraride gelimi st kademedeki ruhlar gelimemi olanlarn zerinde bir hakka, grp gzeticil i155 e, sevk ve idareye sahiptir. Dk seviyedeki bir ruh, bilgi ve tecrbesini arttrmak amacyla dnyada bedenlenmeden nce bunu hm/rehber varlna bildirir. Hm varlk, daha st ruhsal kdemeden, plann tatbikinin uygun olduu cevabn alnca, karmik faktr devreye girerek kiinin aln yazs oluturulur. Kader orada balam, yapaca eyler aa yukar o an belli olmutur. Sonrasnda ise yeniden dou (reenkarnasyon) gerekleir. Ruh, yeryzndeki plann uygularken du ve isteklerinin sonucunda, hm varlndan (bir st kdemedeki ruh) yardm, uyar, ilhm, cesaret ve hatt efkat 156 tokatlar alabilir.
151 152 153 154 155 156
bn Mce, Mukaddime, 13; Cihd, 16. Bedri Ruhselman, Ruh ve Kinat, III, 1024,1025; a. mlf., Allah, stanbul 1955, s. 7-14. Sdi ayc, Ruhulua Gre Kurn retisi, 45,93. Ruhselman, Ruh ve Kinat, III, 1025, 1030, 1031. Ergn Arkdal, Ansiklopedik Metapsiik Terimler Szl, stanbul 1971, s. 95. Konyalolu E. Aksoylu C., Kader-Karma ve Tekrardou, stanbul 1987, 42-43.
91
Grld gibi, ortada tensh probleminden ok daha vahim bir irk problemi vardr. Allah mutlak kabul ederek lemden uzak tutan bir anlay, lmszle reyi ruhta bulmu; dier taraftan aa kan tanrsal boluk da mutavasst, yar-tanr kudretlerle doldurmutur. Byle bir yaklam her eyden nce, slmn bandan beri kar kt paganizm, evliy klt, kehnet, sihir, medyumluk, melek, cin ya da ruhlara tapnma gibi birok irk 157 unsurunu iinde barndran okltizme kap aralayacaktr. Ayrca mutlak bir varlk olarak btn isim ve sfatlarn yitiren, hibir eye faydas dokunamayacak hale getirilen pasif bir tanr anlay ile slm dininin, her an i ve oluta, 158 her an yaratan, sadece kendisine ibadet edilip sadece kendisinden yardm 159 dilenen, gklerin ve yerin ilk yaratl yapt gibi onlarn varlklarnn 160 devamlln da salayan, Allah inancn uzlatrmak mmkn deildir. sim ve sfatlardan mcerret hale getirilmi, hibir mna ifade etmedii gibi, ayn zamanda leme tesiri de mmkn olmayan bir Tanr fikri ile Tanrnn 161 yokluunu kabul etmek arasnda fark yoktur. Sonu nsanlk tarihinin balangcndan itibaren rastlanan, lmden sonra hayatn bir ekilde devam edecei inancn sistematize etme, dinin en nemli fonksiyonlarndan birisidir. Dinler, insanolunun iten ie hayranlk besledii ebediyet duygusunu merlatrmakla kalmamlar, bunu itikd ve ahlk bir zorunluluk haline getirmilerdir. Ancak dinler, lmszlk ve kurtulu doktrinlerini temellendirirken, bunu Tanr, evren ve insan tasavvurlarna paralel bir sistem dhilinde gerekletirmilerdir. Bu balamda lemle mnasebeti sz konusu olmayan mutlak bir tanr anlayn benimseyen din ve dnce sistemleri, kendi mant iinde ebedyete lmsz ruh nazariyesiyle ulaabilmitir. Bunlara gre ruh, mahiyeti itibariyle zten ebeddir ve onun lmszlk iin Tanrya ihtiyac yoktur. slmiyetin de iinde bulunduu ilhi dinler ise lmszlk konusunda Tanr merkezli bir yaklam sergil emilerdir. Bunlara gre mebde Allah tarafndan nasl gerekletirildiyse, med da yine Onun ilim, irade ve kudretiyle gerekleecektir. Benzer bir farkllk dinlerin kurtulu teorilerinde de sz konusudur. lh dinlere gre Allahn yardm ve inayeti, zellikle de imn olmakszn kurtuluun gere klemesi mmkn deildir. Mutlak Tanr anlayn benimseyen din ve dnce sistemlerine gre ise insan kurtulua Tanrya iman deil, evrensel yasaya (karma) bal kendi abas ulatrr.
157
158 159 160 161
lyas elebi, Kurn ve Snnetin Okltizme Bak, Kurn ve Tefsir Aratrmalar-V, stanbul 2003, s. 153. el-Bakara 2/255; er-Rahmn 55/29. el-Ftiha 1/5. Ftr, 35/41. Halife Keskin, slm Dncesinde Allah-lem likisi, stanbul 1996, s. 175.
92
Mehmet Bulen
nsann yaratl icab iinde tad ebediyet arzusuna ynelik zm lerden biri olarak zikrettiimiz bu dnyada tekrar dou (tensh/reenkarnasyon) inancnn, slm dininin te dnyada dirili (h iret) inancyla uyumad aktr. Esasen bu husus, lkemizde yazlan birok kitap ve makalede ayrntl bir ekilde ortaya koyulmaktadr. Ancak bize gre bu konuda asl yaplmas gereken, sorunun kalbine inmek; her iki inancn farkl Tanr, evren ve insan tasavvuruna dayandn vurgulamaktr. Zir slm dininin, her eyin merkezindeki tek Tanrsnn, insanlarn kurtuluu gibi , dinin adeta varolu sebebini tekil eden mhim bir konuyu lmsz ruh ve evrensel yasa gibi kendisini geri plana itecek srelerle izah edilmesine msaade etmesi sz konusu olamaz. Zira insann lmszln ruh, kurtuluunu da Tanrdan bamsz ileyen bir yasa (karma) salayacaks a, onun Tanrya inanmasna ne gerek vardr? Her eyden nce byle bir anlay Tanry kiinin hayatnda nemsiz bir figr haline getirecektir. Esasen bu durum niin tenash ve reenkarnasyon inancnn grld din ve dnce sistemlerinde gl ve karizmatik bir Tanr mefhumunun oluamadn da aklamaktadr. Ya da tersi; ayet slm dini Tanr merkezli bir dinse, Allah inanc kiinin bireysel ve toplumsal hayatnda bu derece nem arz ediyorsa; bu byk lde, ceza ve mkfat gnnn sahibi olarak Tanrnn, lmszlk ve kurtulu konusunda mutlak otorite kabul edilmesi sayesindedir. Dolaysyla eer hiret inanc zedelenecek olursa tevhd Tanr tasavvuru da zedelenecektir. Kuranda Allah ile hiret inancnn adeta ayrlmaz bir ekilde srekli birlikte zikredilmesi de bu sebepledir. Kuran tevhd bir Tanr tasavvuru ortaya koymakta, bu balamda lemi Tanrnn dndaki her ey olarak tanmlamakta; onun tamamn ya da herhangi bir unsurunu Tanr ile ilikilendirmeyi ise irk saymaktadr. Kuran, lemin Tanr olmadn ortaya koymak iin de, tm unsurlar ile evreni sonradan ve sonlu oluuna dikkat ekmektedir. Kuran, insan lemde sekin bir
konuma yerletirmekle beraber onu da evrenin bir paras saymakta, dolaysyla lemle ayn ontolojik statde kabul etmektedir. Bu durum, insann da bir btn olarak sonradan ve sonlu olmasn gerekli klmaktadr. Dolaysyla Kurann insan doasnda Yaratc ile ayn ze sahip, mcerret, lmsz bir cevher ya da ruh bulunduu fikrini kabul etmesi mmkn deildir. Kurana gre doan, yaayan, len, hirette yeniden diriltilerek hesaba ekilecek ve nihayetinde cennete ya da cehenneme konulacak olan
ruh-beden btnl iinde insann kendisidir.

lm, her ne kadar gzlenebilen bir vka-fenomen olsa da, insann tecrbe sahasnn dndadr. Zira insann bana bir kez gelmekte ve bu hdiseyi yaayan insan, bunu tasvir etmek iin ikinci bir frsat bulamamaktadr. Bu bakmdan lm, bilimsel anlamda her trl tecrbenin sonudur. Dolaysyla deney ve gzlemler yaparak insann lmszlnn hirette dirili ile mi, yoksa reenkarnasyonla m olacan tespit etmek mmkn deildir. Buna karlk, Kurann lmszlk konusundaki grn ortaya koymak mmkndr. Ancak bu da nasslarn doru yntem ve tekni kler rehberliinde anlalmasyla gerekletirilebilecek bir durumdur. Zir anlama ve yorum, ahs tutum, beklenti ve nyarglardan bamsz bir sre deildir. Bu bala m-
93
da lkemizdeki ruhu akmlarn Kuranda reenkarnasyon vardr iddias da; yetlerin ideolojik ve tarafl yaklamlarla ele alnmas durumunda, Kurann btnlyle ve slmn temel ilkeleriyle badamayan bir sonucun nasl karlabileceine en briz
rnek tekil etmektedir.

Islam Tenasuh Ruhgocu Reenkarnasyon MBulgen PDF

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Islam Tenasuh Ruhgocu Reenkarnasyon MBulgen PDF

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

M..

lhiyat Fakltesi Dergisi 40 (2011/1), 63-92

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

doa anlaynda i grebilmesi mmkn deildir.

Tarih dz bir hat eklindedir.

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

103 104 105 106

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

109 110 111

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

bu durum karsnda kaltmn nasl aklanaca belirsizdir.

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

145 146 147 148 149 150

151 152 153 154 155 156

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

158 159 160 161

ruh-beden btnl iinde insann kendisidir.

slm Dini Asndan Tensh ve Reenkarnasyon

rnek tekil etmektedir.

Anda mungkin juga menyukai