Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

UNIT 4 EJAAN JAWI YANG DISEMPURNAKAN (JENIS-JENIS EJAAN JAWI)

HASIL PEMBELAJARAN
Pada akhir unit ini, anda dapat: 1. Mengenal persamaan sistem ejaan Jawi. 2. Mengenal perbezaan sistem ejaan Jawi.

PENDAHULUAN
alam tulisan Jawi, pelbagai sistem telah digunakan bagi mengeja kata-kata Melayu. Kaedah terkini yang digunakan secara rasmi adalah sistem yang berdasarkan Ejaan Jawi Yang Disempurnakan (EJYD). Dalam tulisan Jawi digelar AJYAD (alif-jim-ya-dal = Ejaan Jawi Yang Disempurnakan).Terdapat tiga jenis ejaan Jawi yang dapat dikenal pasti, iaitu: Ejaan Tradisi Ejaan Lazim Ejaan mengikut hukum

ISI KANDUNGAN
Ejaan Tradisi
esemua huruf Arab adalah huruf konsonan. Bunyi vokal dalam bahasa Arab dilambangkan dengan diakritik yang dipanggil harakat. Terjemahan Melayunya ialah baris. Menurut sistemnya vokal [a] dilambangkan dengan satu calit yang diletakkan di atas huruf konsonan. Ini dipanggil baris di atas. Untuk vokal [i] lambangnya ialah baris di bawah. Vokal [u] pula lambangnya menyerupai bentuk huruf wau yang kecil dan diletakkan di atas huruf. Ini dikenali sebagi baris di depan. Jadi huruf < berbunyi [ba], < > berbunyi [bi], < >

> berbunyi [bu]. Ini telah ditiru oleh orang Melayu

51

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

sehingga menjadi ejaan tradisi iaitu ejaan yang menggunakan kaedah baris, tetapi baris tersebut tidak dizahirkan dalam tulisan. Contohnya seperti berikut:

Ada Tiada Pada Kepada Dari Daripada Maka Ia Kita Lima Beta Manusia Ini Itu Jika Dia

Ejaan Lazim
leh kerana baris yang melambangkan bunyi vokal itu tidak dizahirkan dalam tulisan, lama kelamaan ramailah orang yang tersalah baca. Oleh itu, satu ikhtiar telah dilakukan untuk menghindarkan kesalahan membaca itu. Caranya ialah dengan menetapkan huruf alif, wau, dan ya menjadi lambang bunyi vokal. Ini dikenali di kalangan orang Melayu sebagai huruf saksi. Dengan demikian system ejaan pun ditukar daripada mengikut kaedah baris lalu mengikut kaedah huruf saksi. Ejaan mengikut cara ini menjadi ejaan lazim. Ejaan lazim ialah ejaan biasa yang digunakan bagi mengeja perkataan suku kata terbuka atau tertutup, dengan menggunakan huruf vokal atau huruf saksi. Contohnya adalah seperti berikut: 52

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

i.

Suku kata terbuka + terbuka

Kombinasi vokal [a] + [a]

Cara Lada Nganga

Kombinasi vokal [a] + [u]

Batu Pasu Tamu

Kombinasi vokal [a] + [i]

Jati Nyanyi Jari

Kombinasi vokal [u] + [a]

Gula Suka Puja

Kombinasi vokal [u] + [u]

Bulu Cucu Dulu 53

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi) Kombinasi vokal [u] + [i] Curi Guli Sunyi

Kombinasi vokal [i] + [i] Gigi Titi Titi

Kombinasi vokal [i] + [u] Bisu Jitu Siku Kombinasi vokal [i] + [a] Bila Tiba Sila

ii.

Suku kata terbuka + tertutup

Kombinasi vokal [a] + [a]

Barang Cacar Dadah

54

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi) Kombinasi vokal [a] + [u] Bakul Sabut Tahun Kombinasi vokal [a] + [i] Balik Jaring Kasih Kombinasi vokal [u] + [a] Bulan Curang Sukan Kombinasi vokal [u] + [u] Burung Cucuh Duduk Kombinasi vokal [u] + [i] Bukit Guling Kulit

Kombinasi vokal [i] + [i]

Pilih Didik

55

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

Sikit Kombinasi vokal [i] + [u] Tidur Hibur Pikul Kombinasi vokal [i] + [a] Bilang Tilam Sikap

iii.

Suku kata tertutup + terbuka

Kombinasi vokal [a] + [a] Bangka Nangka Tanda Kombinasi vokal [a] + [u]

Bangku Lampu Pandu

Kombinasi vokal [a] + [i]

Tangki Nanti Sangsi

56

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi) Kombinasi vokal [u/o] + [a] Bonda Syurga Sunda Kombinasi vokal [u/o] + [u] Bumbu Sumbu Tunggu Kombinasi vokal [u/o] + [i] Gusti Kunci Sunti

Kombinasi vokal [e/i] + [i] Denggi Linggi Tinggi Kombinasi vokal [i/e] + [u] Gincu Pintu Tinju Kombinasi vokal [i/e] + [a] Bingka Dinda Minta 57

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

iv.

Suku kata tertutup + tertutup

Kombinasi vokal [a] + [a] Bantal Cantas Dangkal

Kombinasi vokal [a] + [u] Dangdut Mangkuk Tanduk

Kombinasi vokal [a] + [i] Bangkit Cantik Kambing

Kombinasi vokal [u] + [a] Buntal Kumbang Sumbang

Kombinasi vokal [u] + [u] Tunduk Sungguh Mundur Kombinasi vokal [u] + [i] Bunting 58

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

Gunting Sumbing

Kombinasi vokal [i] + [i] / [e] + [e] Bengkel Cincin Dinding

Kombinasi vokal [e] + [o] / [i] + [u] Bengkok Lenggok Timbul Kombinasi vokal [i] + [a] Bintang Cincang Tingkap

KATA DASAR SATU SUKU KATA

a. Kata dasar satu suku kata tertutup yang mengandungi bunyi (a) dieja dengan dua cara, iaitu: i. Dieja dengan menggunakan huruf alif, seperti:

Am Hal Wap Wan Bab 59

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

Mal Wak Zat Dan Wad Watt

ii.

Dieja tidak menggunakan alif, seperti:

Bang Cas Dal Had Hang Kad Mad Nas Bar Caj Dap Haj Jag Kak Mas Pas Bas Cat Das Hak 60

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

Rap Mac Nat Rak

b.

Kata-kata yang mempunyai bunyi vokal (e, i) hendaklah ditambah ya selepas huruf pertama, seperti: Bil Cek Cik Din Geng Jem Jin Lin Mim Pen Pin Sen Tin Yis Zink

c.

Kata-kata yang mempunyai vokal (o,u) hendaklah ditambah wau selepas huruf pertama seperti:

Bot But Cong Gol 61

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

Gong Hos Jong Kos Kot Lut Tol Not (wang) Pos Ros Sup

KATA DASAR DUA SUKU KATA TERBUKA MENGIKUT POLA

i. Pola a + i Basi Dari Hari Kari Mari Padi Cari Gari Jari Lari Nasi Ragi Tari

62

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi) ii. Pola a + u Baju Dadu Haru Kamu Madu Catu Garu Jamu Laku Padu Satu iii. Pola i + a Bila Dina Tiba Sila Pita Cina Gila Jiwa Nita Riba Hiba iv. Pola i + i Bini Dini

63

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

Kisi Misi Cili Gigi Lidi Pili Titi v. Pola i + u Bisu Jitu Nyiru Ribu Biru Liku Pilu Siku Tisu vi. Pola e + a Bela Depa Hela Kena Mega Rela Ela Jela Lena Pena 64

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

Sewa vii. Pola u + a Buka Cuka Duka Huma Gula Kura Lusa Nusa viii. Pola u + i Bumi Duri Cuti Guli Judi Rumi Tuli Bunyi ix. Pola u + u Bubu Duku Kutu Mutu Suku Cucu Guru 65

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

Juru Lutu Putu

EJAAN KATA DASAR DUA SUKU KATA

Kata dasar dua suku kata ini boleh dieja melalui dua cara, iaitu dengan cara bebas atau sara berpola:

1.
i.

Cara Bebas
Kata dasar yang berdiri bebas, seperti: Acar Camca Ekar Galah Hidung Buah Dulang Itik Jambu Lampu Nanas Parut Rambut

ii.

Kata dasar yang tidak boleh berdiri sendiri sebagai kata bebas, tetapi memerlukan imbuhan, seperti:

Kebajikan

66

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

Meleset Kecamuk Pengaruh

2.

Mengikut Pola Suku Kata

Cara ini dapat dilakukan dengan menggunakan suku kata terbuka dan suku kata tertutup. Suku kata terbuka ialah suku kata yang diakhiri dengan huruf-huruf vokal alif, wau dan ya. Contoh bagi suku kata terbuka ialah:

Ke Ka Ki Ku

Suku kata tertutup pula ialah suku kata yang diakhiri dengan huruf-huruf benar atau bunyi konsonan, seperti: Bat Dal Gun Jun Lis Nang Tem Cas Ram Hum Kum Min Ping

67

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

Sim Wang

Pola-pola suku kata ini dapat dibahagikan kepada empat, iaitu: i. Suku Kata Terbuka + Suku Kata Terbuka Abu Cuci Teko Hari Judi Lili Buku Duri Guli Isi Kali Mula

ii. Suku Kata Terbuka + Suku Kata Tertutup

Abang Cubit Emak Gulung Ikan Kusut Makan Orang 68

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

Rumah Bukit Dalam Elok Habis Jujur Lisut Nasi Panas Tulis Wadah

iii. Suku Kata Tertutup + Suku Kata Terbuka

Bangku Dengki Hantu Jambu Lampu Nanti Cinta Ganda Inti Kunci Mandi Pintu Minta Undi

69

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi) iv. Suku Kata Tertutup + Suku Kata Tertutup

Bangkang Dinding Hantar Junjung Lantang Pantas Simpan Cantik Gunting Ingkar Kembung Majlis Ranting Tumpas

RUMUSAN
1. Dalam sistem tulisan Jawi terdapat tiga jenis ejaan, iaitu dieja mengikut Ejaan Tradisi, Ejaan Lazim dan ejaan mengikut hukum. 2. 3. Ejaan Tradisi ialah ejaan mengikut kaedah baris (pada asalnya). Ejaan Lazim ialah cara mengeja biasa mengikut kaedah huruf saksi.

KATA KUNCI
1. 2. 3. 4. Ejaan Tradisi. Ejaan Lazim. Suku kata terbuka. Suku kata tertutup.

70

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

LATIHAN
Setelah mempelajari unit ini, anda boleh menguji kefahaman anda dengan menjawab latihan-latihan berikut:

A.

Kenal pasti jenis ejaan bagi perkataan-perkataan berikut:

Perkataan Ada tiada Suka Duka Boleh Oleh Pada

Jenis ejaan

B.

Sila tulis perkataan-perkataan berikut menggunakan ejaan Jawi

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Bomba Bonda Domba Cuba Ronda Botak Dongak Duduk Gunung Buta

______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ 71

Ejaan Jawi yang Disempurnakan (Jenis-jenis Ejaan Jawi)

RUJUKAN
Daftar kata bahasa Melayu rumi-sebutan-Jawi (2005). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Hamdan Abdul Rahman (1999). Panduan menulis dan mengeja Jawi. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Matlob (2007). Pandai Jawi. Shah Alam: Cerdik Publications Sdn Bhd. Mohd Hussein Hj. Baharuddin (2010). Sistem tulisan Jawi. Serdang: UPM Holdings Sdn. Bhd.

72