Projekt

Lenda:Letersi e Avancuar Mesuese e lendes.Lumturi Xhepa Punoi:Alesia Zenuni Klasa:XIC Shkolla: Mrekullia Tema:Analiza e librit LAHUTA E MALSI

KRIJIMTARIA LETRARE - Fishta sht poet, dramaturg, prozator, estet, publicist, klerik i lart, politikan. sht autor i gjithsej 37 botimeve letrare, por emri i tij sht i lidhur n mnyr t pashlyeshme me nj vepr t vetme, madje me nj nga krijimet m mahnitse si thon disa studiues n mbar historin e letrsis shqiptare, me poemn epike historike Lahuta e malcs, Shkodr 1937.Vepra e Fishts n letrsin dhe n kulturn shqiptare sht e shumanshme. N fushn e letrsis, ku punoi dyzet vjet, krijoi nj vepr t madhe n t gjitha gjinit. Me Lahutn e malcis, pr t ciln u pagzua epiku m i madh i shekullit, e ndrtoi epin shqiptar t shekullit XX. Edhe pse Fishta prmendet kryesisht si poet epik, arritjet e tij si poet lirik e satiric nuk jan m pak t rndsishme se ato n gjini t tjera. Shum studiues e vlersojn m lart poezin e tij lirike.Botimi i par i Fishts me poezi lirike, Vjersha t prshpirtshme t kthyeme n shqip,Shkodr 1906, prmbledh krijime me frymzim katolik. Aty gjejm prkthime poetsh italian si Pjetro Metastazio-n (Metastasio, 1698-1782) nga Roma; romancierin e poetin romantik Alesandro Manxoni (Manzoni, 1785-1873) nga Milano; atdhetarin Silvio Peliko(Pelico, 1769-1845) nga Torino; lirikun dhe historianin e letrsis Xhakomo Xanela (Zanella, 1820-1888) nga Vienca etj. Prmbledhja e par e Fishts me lirika origjinale u botua me titullin Pika voset, Zar 1909, kushtuar Luigj Gurakuqit (1879-1925).N librat me lirika: Mrizi i zanave dhe Vallja e Parizit paraqiti botn e tij shpirtrore q ushqehej nga dashuria dhe dhimbja pr atdheun.. Poezit si Shqypnija, Gjuha shqype, Atdheu, Shqypnija e lir dhe Hymni i flamurit kombtar shprehin krenarin e poetit pr pavarsin e atdheut.N kt vllim jan prfshir edhe melodrama alegorike Shqyptari i gjytetnuem dhe vazhdimi i saj Shqiptarja e gjytetnueme. Krahas poezis me tema atdhetare t prqendruar n vllimin e msiprm, poezin e vet me tema fetare Fishta e prmblodhi n vllimin me 235 faqe Vallja e Parrizit, Shkodr 1925. Poezia e ksaj prmbledhjeje, ndr to vjershat si T kryqzuesmit, T zanun e pafaj t Virgjrs Mri, Nuntsiata dhe Sh Franesku i Asizit, prbjn nj kulm n letrsin katolike n Shqipri. Fishta ishte edhe mjeshtr i poezis satirike. I qortoi cenet e sjelljes dhe plogshtin intelektuale t bashkvendsve. Ai nuk e kishte ironin dashamirse e kshilluese t ajupit, por satirn therse e djegse, nj ekuivalent ky n poezi i prozs satirike therse t Faik Konics. Fishta kishte botuar vjersha satirike n revistn Albania t Konics me pseudonimin Castigat ridendo (qorton duke qeshur).M 1907, ai e botoi pa e vn emrin e vet, prmbledhjen satirike me 67 faqe Anxat e Parnasit, Sarajev 1907, e cila i hodhi themelet e satirs si gjini poetike n letrsin shqiptare, e q nga disa kritik konsiderohet si vepra m e mir poetike e tij. Me veprat satirike Anzat e Parnasit dhe Gomari i Babatasit Fishta u b satiriku m i njohur i letrsis shqiptare.Anxat e Parnasit, e shkruar m pas Anzat e Parnasit me shum shprehje therse, por t bukura, u ribotua m 1927, 1928, 1942 dhe 1990. Kjo prmbledhje satirike i solli poetit shum miq e armiq.Gomari i Babatasit sht nj tjetr vllim satiriko-humoristik, i botuar me pseudonimin Geg-Toska, n kohn kur Fishta qe antar i Parlamentit t Shqipris. N kt vepr q fitoi popullaritet t madh n kohn e vet, autori godet atdhetart e rrem dhe dembelt. Prve melodramave t prmendura m sipr, Fishta sht autor edhe i disa veprave t tjera pr teatr, ndr to edhe prshtatje nga nj varg klasiksh t huaj, p.sh. I ligu pr mend, Shkodr 1931, komedi n tre akte e Molierit dhe Ifigenia nAulli, Shkodr 1931 eEuripidit. KRIJIMET DRAMATIKE - Ndr veprat e tjera dramatike q hartoi apo prshtati jan edhe disa pjes t shkurtra me tema fetare: Barit e Betlmt, pjes me tre akte pr krishtlindjen, Sh Franesku i Asisit, Shkodr 1912, tragjedia Juda Makab, Shkodr 1923, Sh Luigji Gomzaga,Shkodr 1927 dhe Jerina, ase mbretnesha e luleve, Shkodr 1941.

Fishta ka shkruar ese dhe studime pr shtje t kulturs autentike shqiptare dhe pr problemet estetike t artit. N shkrimin Parathnia e Kanunit t Lek Dukagjinit, bn nj tipologji t kulturs shqiptare n gjirin e kulturave t tjera botrore. Fishta shkroi nj tip t veant proze, n fillim udhprshkruese e m von nj shkrim dshmues dhe komentues eseistik: Lot gjaku, Nj udhtim npr Shqipri t re. Me veprn e tij, himnizonte shqiptarin e prjetshm duke kritikuar shqiptarin e prditshm. SI LINDI LAHUTA E MALSIS M 1902 Fishta ishte drguar n nj fshat t vogl pr t zvendsuar prkohsisht famullitarin vendor. Atje u njoh me fshatarin e moshuar Marash Uci (vdiq m 1914) nga Hoti, t cilin do ta prjetsonte m von n vargje. Marash Uci i rrfente Fishts pr betejat heroike midis malsorve shqiptar dhe malazez, n veanti pr betejn e famshme n Urn e Rrzhanics, ku Marash Uci kishte marr pjes vet. Pjest e para t poems me titullin Te ura e Rrzhanics, u botuan n Zar m 1905 e 1907. U ribotuan t zgjeruara m 1912, 1923, 1931 dhe 1933. Fishta i shkruante kngt e tjera t cilat filloi ti botonte q nga viti 1921 n revistn q drejtohej prej tij - Hylli i Drits. Botimi prfundimtar i poems me 30 kng dhe 15.563[3] vargje u paraqit n Shkodr m 1937 n kremtim t 25-vjetorit t pavarsis s Shqipris. Poema permban 1274 fjal t rralla. Verbi (fjala) fishtiane i prcjell notat muzikore t instrumentit t lahuts me prsritjet e tingujve t fjalve dhe t strukturave sintaksore; me epitetet, krahasimet, similitutat [4]dhe hiperbolat; me metaforat, simbolet dhe mitemat[5]; me pyetjet dhe prgjigjet, mepyetjet retorike, pasthirrmat etj. Poema ka nj strukturim t hapur gjuhsor dhe ritmik (aliteracioni, rima, ritmi i kmbyeshm brenda njsis metrike dhe ndrmjet vargjeve). Kjo poem epike u ribotua n Rom m 1958, n Lubjan m 1990 dhe prsri n Rom m 1991.Lahuta e malsis sht prkthyer edhe n gjermanisht dhe n italisht. LAHUTA E MALCIS Poema nis me prleshjet kufitare midis fiseve t Hotit e t Gruds dhe fqinjve po aq t rrept malezez m 1858. Thelbi i veprs jan kngt 6-25 q u kushtohen ngjarjeve t viteve 18781880, q lidhen me Kongresin e Berlinit, i cili i dha toka kufitare shqiptare Malit t Zi dhe oi n krijimin e Lidhjes s Prizrenit pr t mbrojtur interesat e kombit. Kngt e tjera mbulojn periudhn e revolucionit t xhonturqve, i cili n fillim u ngjalli shpresa nacionalistve shqiptar pr nj autonomi, si dhe luftrat ballkanike t viteve 1912 dhe 1913, q uan n shpalljen e pavarsis s Shqipris. Lahuta e malcis, me synimin q t bhej epope kombtare, e kaprcen stilin baladesk t De Rads dhe tregimin historik t Naimit, duke u derdhur me nj vrull epik dhe dramatik. Duke qen se poema u shkrua pr nj koh t gjat, ajo nuk e ka t njjtn fuqi n do kng ve e ve, ashtu si nuk ka dhe nj struktur t lidhur n vazhdimsi. N variantin prfundimtar, autori krijoi nj renditje kronologjike pr ndodhit shqiptare nga gjysma e shekullit XIX deri n pavarsin e Shqipris dhe Konferencn e Londrs, m 1913. N poem pasqyrohen luftrat e dy brezave, mirpo kngt e saj m tepr tregojn ngjarje t veanta. Nuk sht nj poem q ka nj veprim kryesor dhe nj hero kryesor, si jan eposet e mdha. Heronjt e Lahuts jan t

shumt dhe nga ana funksionale jan t ngjashm n vepr, pr arsye se i kan karakteristikat e heroizmit shqiptar. Vepra nis me heroizmin e shqiptarve pr t mbrojtur tokat e tyre nga sulmet e malazeziasve, t prqendruara n Shqiprin e veriut. Ajo vjen duke u zgjeruar n hapsir dhe n koh pr ti kapur ndodhit dhe cilsit shqiptare. Nga fokusimi i nj krahine vepra zgjerohet n trsin etnike shqiptare. Nis me trajtimin e burrris s nj mjedisi pr t arritur te koncepti i burrris si virtyt kombtar.N kt mnyr Lahuta e malcis bhet vepr pr himnizimin e virtyteve t prhershme t shqiptarve si dhe projekt i idealeve t poetit. Duke u mbshtetur n jetn autentike shqiptare, me mjediset reale e fantastike t mendsis shqiptare si dhe me krkimin e modelit t shkrimit q mbshtetet n letrsin popullore shqiptare, poema epike e Fishts synon t ngrihet n nivelin e eposit kombtar.Pavarsisht nga fakti se poeti mbshtetet n modelet krijuese t letrsis popullore,Lahuta e malcis sht nj vepr e kulluar autoriale. Poema prmban tre tipa kngsh: - kng historike, si Vranina, Kongresi i Berlinit, Lidhja e Prizrenit, Lufta e Ballkanit, Konferenca e Londonit t cilat jan t ngjashme me kngt popullore historike. N to ngjarjet historike pasqyrohen n koh; - kngt kreshnike, ku shprthimet krijuese imagjinatave shpiejn te cikli i kreshnikve apo te baladat popullore. N to fantazia krijuese e poetit ndrtohet mbimitologjin shqiptare (Ort, Zanat, Dragonjt); - kngt autoriale, si Patr Gjoni apo Tringa, ku imagjinata e poetit, edhe kur mbshtetet n tekstet e baladave, i shndrron ato n stilin vetanak. Te kto kng vepron fantazia e autorit, por edhe mendsia e tij q del n vepr n trajtn e porosis prfundimtare. Kjo form e krijimit i prek edhe heronjt e veprs: prball Oso Kuks s patrembur, i cili pr atdheun n do asst sht i gatshm t flijoj veten, model ky popullor i theroris shqiptare, shfaqet Abdyl Frashri hero i ideologjis kombtare, apo Naim beu (Frashri) hero i kulturs shqiptare (n kngn origjinale t Patr Gjonit). Shfaqet edhe heroina Tringa, e cila, bashk me flijimin pr atdheun, shpalos nj bukuri, dashuri, virgjri dhe pafajsi, duke u kthyer kshtu n nj krijes poetike burimore t Fishts. Lahuta e malcis sht nj vepr epike me nj ndrtim t brendshm dramatik, ku spikatin veprimet, dialogu, prshkrimi i shkurtr dhe gjuha e folur, e cila, duke u kthyer n gjuh t shkruar, i ruan shenjat e emocioneve t personazheve. Duke iu prmbajtur ktij modeli dhe ktij stili, poeti v n tekstin e tij format e dendura apo t shkurtra t letrsis gojore, jo si citat, por si mbindrtim, rndom m fuqishm n trajtn e urimeve dhe t mallkimeve. Nj nga figurat zotruese t poems sht hiperbola me t ciln poeti prshkruan ngjarjet dhe pamjen fizike t personazheve. Kjo figur sht ndrtuar rndom duke marr pr baz krahasimin. Faqe tronditse t poems jan ato ku bashkohen dhe harmonizohen veprimet epike me shprthimet lirike dhe me lirin e imagjinats s autorit, duke krijuar kshtu nj dramacitet t

fuqishm. T tilla jan kngt q ndrlidhen me heroinn letrare Tringn. Ktu bashkohen idealet e poetit: trimria dhe atdhetarizmi deri n flijim; bukuria dhenjomsia q rrezatojn dashuri; pasqyrimi i moralit t femrs shqiptare dhe tragjizmi i saj. T gjitha kto lidhen n nj orkestrim t habitshm e t magjishm t natyrs. N veprat e tij epike, poeti manifestoi nj forc t madhe lirike, ngase atje kishte mundsi. Vetm mjedisi shqiptar i krijonte mundsi poetit t shfaqte shprthimet personale, si karakteristika t liriks s tij.Poeti u mbshtet n modelin e Kngs s Gjergj Elez Alis. N kngn e Fishts veprimi sht invers: i smuri (vllai) vdes dhe mbetet Tringa (motra), e cila mbron nderin, pragun, bukurin e saj t paprekur, virgjrin dhe botn poetike t Fishts. N kt mnyr, ajo i dorzohet jo vdekjes, por pavdeksis. Ajo q ndodh m tej me Tringn, sht endje e imagjinats s poetit n botn e mitologjis shqiptare. Heroina shkon te simotrat e saj zanat.Cikli i kngve pr kt heroin zbulon mnyrn se si poeti e ndrton Lahutn e malsis: ngjarja apo ndodhia reale, me an t frymzimit lirik, kalon n shkalln e prgjithsimit dhe t idealizimit. do gj q sht burimore shqiptare ngrihet n nivelin e prjetsis, si krkes morale, jetsore dhe artistike e poetit. Nj portretizim t till fizik dhe moral t bukuris me an t figuracionit popullor, poeti e bn pikrisht te personazhi i Trings. Sipas disa studiuesve, kryevepra e Fishts Lahuta e malcis, sht e paprsritshme n letrsin shqiptare. Ajo pasqyron n mnyr t sistemuar kulturn dhe historin autentike t shqiptarve me an t shprehjeve t pasura gjuhsore, si dshmi e jets shqiptare edhe n lmin e gjuhs. Vargu i poems, tetrrokshi i ngjashm me vargun m t njohur popullor, ndikoi q poema t fitoj nj popullaritet t shpejt.Vepra ka nj histori t gjat shkrimi dhe leximi q kan ndikuar te njra-tjetra. Kngt e para t poems autori i botoi si kng popullore. Por, lexuesi i priti ato m me endje se krijimet e tjera t tij. Me fjal t tjera, shija e lexuesit, u b frymzim shtes q autori ta vazhdoj dhe ta prfundoj veprn. Mirpo, Fishta nuk do t ishte i madh, sikur t mos e tejkalonte shijen e kohs. N kngt popullore, poeti gjeti vetm modelin e komunikimit, ndrkaq kndvshtrimi pr qensin shqiptare sht i vet poetit. N poemn epike, Lahuta e malsis, kemi personazhe historike si: Oso Kuka, Ali Pash Gucia, Abdyl Frashri, Marash Uci, un Mula, Haxhi Zeka, Pater Gjoni, Bec Patani, Tringa, Ded Gjon Luli. Fishta na jep edhe figura historike t huaja si: Franc Jozefi i Austro-Hungaris, Vilhelmi i Gjermanis, Krajli i Inglizit, Regji i Italis etj. Prball tyre, autori i poems na jep figurat historike t pals kundrshtare, si: knjaz Nikolla, Mark Milani, Vulo Radoviqi, Mil Spasi, Mehmet Ali Pasha, Abdullah Pash Dreni, Turgut Pasha; cari i Rusis, kreu i Francs etj. Poeti na i jep n poem edhe figurat mitologjike: Ora e Shqipnis, Ora e Bardh e Trojanit, Zana e Durmitorit, Zana e Miliskaut, Zana e Veleikut, Zana e Madhe, Zana e Frymzimit, Ora e Durmitorit, dragonjt, kuedra etj. Duke qen se Fishta bazohet te klasikt greko-romak, poema epike e tij Lahuta e malcis sht vepr neoklasiciste[7] Vargu epik i Fishts kmbehet me pasazhe lirike pa m t voglin kufizim dhe si tablot rrqethse tragjike q mbizotrojn n vepr, filtrohet n t, nj ironi e holl.

Prve konfliktit shumpalsh, q her zgjerohet e her qendrzohet dhe subjektit t pasur me episode dramatike, n poem veprojn edhe qindra personazhe t individualizuara q e shpalosin karakterin e tyre me veprime heroike, prball kundrshtarve dhe krahas bashklufttarve e qenieve mitologjike. Fati i tyre sht i prcaktuar historikisht, manipulohet nga mbretr e diplomat, mbrohet ose braktiset nga Ort e Zanat dhe n astin e fundit, ndodhet n dorn e vet atyre, pikrisht si fati i atdheut. Kndej buron ndoshta edhe mesazhi m optimist i eposit fishtian. Mesazhi i poetit sht mesazh i krijuesit artistik t frymzuar nga Zana mitologjike, mesazh i prjetimeve vetjake nga kontaktet me thellsit e shpirtit njerzor t nj fisi q ka mbetur i pacenuar prej ideologjive t huaja. Ky mesazh optimist vjen si nj ndjenj q prftohet nga skajshmrit e dhimbjes dhe t krenaris, t zhgnjimit dhe t kokfortsis, t pasionit dhe t stoicizmit, t arsyes dhe t instinktit, t qytetrimit dhe t primitivizmit. Trajta tregimtare, e grshetuar me dialogje t gjata, i mundson poetit t prcjell nj informacion t gjer etnografik dhe nj dendsi t thell mendsish kontradiktore. Prshkrimet e dhjetra betejave me hollsi tronditse jan tabllo t gjalla, ku vijn n kontrast ngjyrat natyrore t peizazhit n or t ndryshme t dits apo t nats, t ngjeshur me ngjyrn e kuqe t gjakut, q kullon nga kokat e prepra dhe nga baruti i djegur, przier me kundrmim kufomash kundrshtare. Betejave t individualizuara u paraprijn kuvendet e trimave, debatet e diplomatve, prapaskenat e mbretrve, t shfaqurit e qenieve mitologjike, q pr nga veprimet dhe gjykimet, me t madhe u ngjajn njerzve. VLERSIME PR LAHUTN E MALCIS DHE PR FISHTN Eqrem abej: Fishta z fill me njsin e vogl t fisit pr t mbaruar te njsia m e madhe e kombit, ia fillon me bariun e mom Marash Ucin dhe mbrrin te Abdyl Frashri n Lidhjen e Prizrenit. Duket qartas prpjekja e tij t zgjeroj dalngadal botn n nj brendi m fort nacionale, t ngrej kshtu veprn n sfern kombtare. Kshtu vepra e tij ka marr karakterin e nj eposi kombtarduke qen njkohsisht n nj far kuptimi edhe nj epos ballkanik. Nj drit jete homerike shklqen mbi veprn e tij: si n dukje t zanave q u prngjajn Dians e Atens Katr vjet para se t vdiste Fishta, abej jep kt gjykim: Gjergj Fishta sht br, sidomos n Lahutn e malcis, prfaqsuesi m i par i literaturs s sotme shqiptare.[8] Lasgush Poradeci: Shkmb i toks dhe shkmb i shpirtit shqiptar, ky sht si t thesha monopoliteti gjenetik i artit t Fishts, kshtu do ti thesha me dy krahasime paralele gjith poezis q na ka falur ky vigan i kombit [9] Kostaq Cipo: Tetrrokshi i ngadalshm e vrap e vrap, si e lyp zjarri i zemrs, asht i prem pr poem epike. Me kt ritm jan pre ngjetmi e pashoq fishtian, thrrmnit e forta, uratat e mallkimet [10] Sterjo Spasse: Lahuta e at Fishts shfaq ndjesit m t thella dhe karakteristikat m t kristalizuara q i ruajti raca shqiptare prmes shekujve plot shtrngata Shqipria e tr prfshihet e dehur nn vargjet e ksaj Lahute, e cila bhet pron kombtare, mish e gjak, ndjenj e mendim i prbashkt.[11]

Ernest Koliqi: Tue lexue Lahutn e tij, (t Fishts Xh.Z.) prplot me teprica kangsh rapsodike t pa emn, t duket se je tu e vshtrue popullin shqiptar kah i kndon vedvetit, me fjalt e Fishts, ma t kulluetn kang, e cila shprthen nga nj gjak misterioz, q rrjedh n zemrn e tij ilire [12] Faik Konica: At Fishta sht marr me seciln gjini letrare dhe n t gjitha ka qen i suksesshm. Mirpo, jasht Shqipris ai sht i njohur vetm si autor i Lahuts s malcis nj epope pastorale e kalorsiake, prkthimi gjerman i s cils, i botuar n Lajbcig para disa vitesh, t l nj prshtypje t dobt, meq nuk ka qen e mundur t prkthehet muzika e ritmit t Fishts dhe koloriti i tij verbal.[13] Viktor Volaj (1910-1995): Shqiptari nuk ka nevoj ti krijoj vetes nj histori pr me u afirmua. Bota e Lahuts s malcis asht shfaqja m e sigurt e shpirtit t tij heroik e fisnik.[14] Vehbi Bala: Me gjenin e tij, Fishta ka ditur ta shfrytzoj me plot fantazi thesarin e popullit dhe duke i shtuar atij trillin e vet krijues, ka arritur n majat m t larta t artit poetik t letrsis son.[15] Daniel Gjeaj: Fishta, mos kurni shkrimtari tjetr t Rilindjes son, aq i hini shpirtit shqiptar, q n fund t fundit ishte dhe shpirti i tij Fishta kndohej pa dit se si i thojshin emnit: kndohej pse n kang t tija ishte shqiptari: shqiptari n doke, n kanu, n mitologji, n folklor, n aspirata, n jet, n luft e n ngadhnjime Shqiptari pa Lahut (t malcis Xh. Z.) asht pa epok kombtare: Lahuta pa shqiptar asht pa subjekt.[16] Engjll Sedaj: Vargjet e Lahuts mund ti lexosh n fillim, n mbarim, n mjedis apo n do mngjes para se t fillosh punn ditore. Ato t japin fuqin e jets, fuqin e puns, sepse mobilizojn t gjitha ndjenjat e shpirtit Aq shum imponohet kjo vepr, saq disi kurr m nuk e heq nga dora Poeti ka arritur t mishronte t gjitha ligjshmrit artistike n poezin popullore, sidomos n prdorimin e figurave stilistike t krahasimit dhe t metafors.[17] Anton N. Berisha: Nga poezia gojore Fishta msoi dhe shfrytzoi at q kuptimisht ishte m e rndsishme, artistikisht m e vlershme dhe me mundsi ndikimi estetik m t madh, por do gj duke ia nnshtruar sistemit t vet krijues, asimilimit n shkalln dhe mnyrn m t lart, qoft edhe ather kur n t part fitohet prshtypja se n veprn e vet ka futur pjes t tra t poezis gojore.[18] Gjergj Zheji: Te Fishta ndihet nj vargzim n t njjtn mas sa poeti erudit, aq edhe rapsodi popullor, q di t krijoj me dor t sigurt dhe shije t rrall artistike orkestrimin e muzikalitetit t vargjeve dhe t verbit t tij t pashtershm poetik.[19] Norbert Jokli: Ai hyri aq thell n shpirtin e kngtarve t maleve shqiptare dhe diti t karakterizoj n mnyr t dhimbshme dhe t sigurt artin, botn ideale e gjithmbarsisht t gjitha veglat e armt e rapsodve q gjenden edhe ndr m t skajshmet krahina t maleve. Vetm ai q gjendet n mes t ksaj bote mund t ndiente aq thell zemrn e t rrahmen e diellit t kngtarit kombtar shqiptar, mund t kuptonte aq mir e qart mendimin e tij.[20] Maksimilian Lamberc: Lahuta e malcis e Gjergj Fishts, jo vetm se ka rndsi n pikpamje artistike, por edhe pse ajo, por si vena e mir, sa ma shum vjet q t kalojn aq ma vler merr, duke qen se ajo sht pasqyra, magazina e kopja besnike e jets, e shpirtit, e

dshirave, e prpjekjeve, e lufts dhe vdekjes s shqiptarve: me nj fjal, Lahuta asht shprehja m e qart e dokeve t fshatarve, banorve t Maleve t Veriut. E prej se doket e lashta t fiseve malore jan gjykue t zhduken nga tallazet e forta t civilizimit, lexuesi, letrari, folkloristi, juristi e historiani i nesrm ka pr tia dit pr nder m dhjet a qindvjett e ardhshm Poetit, i cili n Lahut t Malcis na la nj ritrat t Shqiptarit, t prshkruar nga goja e dshmitarve njkohor, ashtu si kta e gjetn n agimin e shekullit XX me at ndryshim t vogl, q shqiptari psoi prej kohrave t largta t iliro-trakve.

n shekullin XX. Lidhur me gjuhn e veprave t Fishts e ka dhn mendimin e vet edhe Prof. Dr. Konrad Gjolaj (1918-2000) i cili thot: N lidhje me gjuhn e veprave t Fishts kam mendimin personal se nuk duhet t preken pr asnj arsye praktike letrare, sepse gjuha e Fishts asht e do t mbetet gur themeltar pr literaturn e ardhshme shqiptare[23] Sipas Dhimitr Shuteriqit (1915-2006), Vehbi Bala (1923-1990) kishte prgatitur 40 faqe pr Fishtn, q t prfshihej n historin e letrsis t Akademis, por nuk e lejuan ta botonte. Sipas Eqrem abejt (1908-1980) Fishta qe nj bir i vrtet i polemit (popullit) t tij dhe bash nga kjo rrnjosje te trualli i vet ay u b, n nj tjetr kuptim se sa Naim Frashri, poeti kombtar i Shqipris.[24] N prag t shprthimit t Lufts s Dyt Botrore, Fishta u njoh nga t gjith si poet kombtar. Albanologu austriak Maksimilian Lamberc (1882-1963) n vitin 1948 e ka cilsuar si poetin m t talentuar q ka pasur Shqipria [25]. Poeti italian Gabriele dAnuncio (1863-1938) e ka quajtur Fishtn poeti m i madh i popullit t lavdishm t Shqipris.[26] Pr t tjer, Fishta ishte Homer shqiptar. Aleksander Xhuvani (1880-1964) e ka krahasuar Fishtn me poetin lirik grek t shekullit VII p.e.s. Tirteun. Pas lufts, Fishta u godit dhe u prgojua ndoshta m shum se do shkrimtar tjetr i paralufts dhe u la n harres. Poeti kombtar u kthye n mallkim. Historia e letrsis shqiptare, botuar n Tiran n vitin 1983, trajtimit t Fishts i jepte nj hapsir t kufizuar. N t Fishta cilsohet si poet, publicist, pedagog, politikan. Thuhet se drejtoi pr nj koh t gjat shtypin e urdhrit franeskan dhe veprimtarin kulturore dhe arsimore t ktij urdhri. Kryeredaktori i ksaj Historie t letrsis shqiptare Dhimitr Shuteriqi pr Fishtn thot: Pr t, interesat e kishs e t fes qndronin mbi interesat e atdheut e t popullit, gj q ai e shpallte dhe e mbronte me tr demagogjin, por edhe cinizmin, dhe e kishte vn n themel t puns s tij si letrar. Vepra e tij kryesore, poema epike Lahuta e malsis, duke sulmuar shovinizmin e fqinjve t veriut, propagandonte antisllavizmin dhe vinte n plan t dyt luftn kundr pushtuesit osman. Ajo i ngrinte himnin patriarkalizmit e bajraktarizmit, obskurantizmit fetar e klerikalizmit, dhe spekulonte me ndjenjat patriotike, kur ishte fjala pr t ngritur lart ngjarjet dhe figurat e historis kombtare t periudhs s Rilindjes son Ai kishte nj qndrim t theksuar konservator n lmin e gjuhs. Fishta i mbaroi ditt si akademik i Italis fashiste.[27]

N kt Histori t letrsis shqiptare q prmban 629 faqe, t hartuar nga Vehbi Bala, Razi Brahimi, Klara Kodra, Ali Xhiku, Dhimitr Fullani, Shaban ollaku, t drejtuar nga Prof. Dhimitr S. Shuteriqi (njherazi edhe kryeredaktor) dhe t redaktuar nga nga Prof. Mahir Domi, nga Dr. Jorgo Bulo, Prof. Vebi Bala dhe nga Doc. Razi Brahimi, Fishts i kushtohen 22 reshta. Pushteti i paslufts katr dekada e quajti Fishtn poet klerik e fashist. Por, populli i Shqipris s veriut, e sidomos shkodrant, nuk e kishin harruar. Vepra e tij ka qarkulluar fshehurazi dor m dor dhe sht lexuar ndr breza. Pas afro gjysm shekulli, Gjergj Fishta u prkujtua hapur pr her t par m 5 janar 1991 n Shkodr. Gjat nj recitimi, aktori n nj ast kishte ngecur, por menjher dhe n mnyr spontane u ndihmua nga salla, e cilaLahutn e malsis ende e dinte prmendsh. Nga figura e Gjergj Fishts u ndikuan poet dhe studiues franeskan si Pashko Bardhi (18701948), Shtjefn Gjeovi (1874-1929), Pal Dodaj (1880-1948), Vinenc Prennushi (18851949), Marin Sirdani (1885-1962), Anton Harapi (1888-1946), Justin Rrota (18891964), Bernardin Palaj (1894-1947), Donat Kurti (1903-1969), Benedikt Dema (19041960) dhe Gjon Shllaku (1907-1946). VLERSIMI I DISUTUESHM I ISMAIL KADARES PR LAHUTN E MALSIS T FISHTS: nj tjetr personalitet, madje m i njohuri e m i reklamuari, i kurrorzuar si poet kombtar, prifti Gjergj Fishta, n vetmin e kuvendit t franeskanve po rrekej t krijonte nj vepr q ishte sa jasht kohe, aq edhe jasht mundsive t tij. Ai orvatej t thurte poemn e madhe totale ku t mblidhte krejt eposin shqiptar n shembullin e mbledhsit mesjetar t Nibelungve, t epeve t tjera evropiane, madje edhe m thell, t epeve homerike. Absurde si ndrmarrje, pr arsye q merreshin leht me mend, ajo bhej dyfish e till pr shkak se poetit franeskan i mungonin shum gjra, e n radh t par ai talent i veant pr t prpunuar apo m sakt pr t vn n fre, at shkumzim t lir, magjepss e me bukuri befasuese, her parajsore e her infernale t eposit verior. N vend t atij trbimi ai nxori nga pena poemn e gjat monotone Lahuta e malcis, nj kronik sterile, e cila duke qen, ve t tjerash, moralizuese e didaktike, ngjante me epet e veriut aq sa mund t ngjante ujt e distiluar me ujvarat e bjeshkve. N kt poem, q u shpall e n t vrtet vepra e jets s tij, himnizohej Shqipria e prapambetur, kanunore e mesjetare. N krkim t nj t vrtete t prjetshme t kombit, ka do t kushtzonte dhe universalizmin e pretenduar prej tij n poezi, ai nuk shkoi m tej konfliktit ndretnik midis shqiptarve e sllavve, q e shpalli si nj luft gati kozmogonike Ndeshja sllavo-shqiptare kishte qen dhe vazhdonte t ishte e egr dhe se eposi shqiptar vazhdonte t kndonte kundr sllavve edhe pse shqiptart kishin armikun e ri osmant. Nuk i lejohej nj poeti, e aq m tepr nj poeti t shekullit XX, q t mos shihet n kt kob asnj drit e asnj rrug pajtimi, madje as aq drit sa jepte her-her vet eposi zemrak. Aq m pak nuk i lejohej nj poeti q duke dhn tablo tronditse t ksaj ndeshjeje dhe duke u revoltuar

me t ndaj padrejtsive q i qen br e vazhdonin ti bheshin kombit shqiptar, t mos bnte, megjithat, nj dallim midis popujve sllav dhe shovinizmit sllavomadh e sidomos serbomadh Mesazhin racionalist t Fishts, mesazh q her-her merrte prmasat e nj ksenofobie totale e q synonte izolimin e plot t Shqipris prej bots s jashtme, nuk e prfilli as letrsia e as mendsia shqiptare Lidhur me Lahutn e malsis Kadareja ka dhn vlersime disa her. Mund t prmenden vlersimet n vitet 1988 dhe 1991: Mirpo ksaj vepre artificiale, q ishte ve t tjerash nj manifest reaksionar, idealizimit t Shqipris s prapambetur, kanunore e mesjetare, iu b nj reklam e till, saq rrezikonte ta kthente at n nj gur varri q mund ti merrte frymn gjith letrsis shqipe. Dukuri jo fort t shpeshta, vepra t tilla (t nj autori, t nj grupi autorsh ose t nj drejtimi letrar) qllon q shfaqen n letrsi t ndryshme, tamam si smundje, q duhen kaprcyer. Pr fat t mir, letrsia shqipe u lirua m shpejt se pritej nga ky keqkuptim e nga ky ankth.[29] Tre vjet m von lidhur me Lahutn e malsis Kadare thot: N t vrtet, me gjith mosqasjen e ftohtsin q treguan pr t shkrimtart e intelektualt e shquar shqiptar, veprs s Fishts, sidomos Lahuts s malsis, iu ngrit nj kult e iu b nj reklam e till, saq rrezikonte ta kthente at n nj gur varri q mund ti merrte frymn gjith letrsis shqipe. Dukuri jo fort t shpeshta, vepra t tilla (t nj autori, t nj grupi autorsh ose t nj drejtimi letrar) qllon q shfaqen n letrsi t ndryshme, tamam si smundje, q duhen kaprcyer. Pr shkaqe e rrethana jashtletrare (lirimi i vendit nga fashizmi, prmbysja shoqrore etj.), u lirua m shpejt se pritej nga ky keqkuptim.[30] Mirpo, n takimin me studentt, lidhur me vlersimet e tij pr Fishtn dhe prLahutn e malsis, Kadareja thot: mbase mund ta kem gabim.[31] DUHET SHTUAR PO ASHTU SE KADAREJA KA THN: FISHTA NUK DO T DAL KURR MBI NAIMIN * * *

Personazhe protagonist Marash Uci Oso Kuka Te cilet percjellin motivin e qendreses dhe flijimit ne emer te idealit me madhor , atij kombetar. Nje nga protagonistet qe Fishta ka modeluar me natyren epike te vargut te tij eshte Marash Uci malesori trim qe ka pare shume madje dhe Afriken por qe ruan si te vetmen pasyri detyrimin perkushtues si ushtar I atdheut .Ai sfidon moshen e thyer dhe lufton per mbrojtjen e trojeve amtare nepermjet percmimit te vuajtjes , frikes pleqeris vdekjes ,Heroika nuk eshte stoli e jashtme per Marash Ucin por thelb I brendshem qe ja kuptimeson jeten permes bemave ne emer te liris.

Personazhe antagonist Knjaz Nikolla , Vulo Radoviqi , Zeliq Gjura (shqiptari qe tradhton atdheun) Mark Milani. Antagonisti qe e perballvendoset Marash Ucit simbolit te qendreses popullore shqiptare esht Mark Milani qe I sulet Hotit .Ne kete beteje te ashper antagonizmi nuk eshte vetem nje person por eshte fryma e papajtueshme mes 2 etnive qe luftojne te nxitura nga motive te kunderta Armiqsin Fishta e shpreh me vargjet Un Shqyptar , ata jan Shkje Ne na ndan I gjak e I fe Ne mine te shoshiqit kemi le Kemi ndermjet I qiell e I dhe

Personazhet Historik Figura mitologjike Zana I Vizitorit, Zana e frymezimit,Zana e madhe,Zana e Miliskaut,Zana e Sharrit,Ora e Shqiperis,Ora e Shales ,Ora e Trojanit , Ora e Dormitorit, , Dragonjt e Kucedra , Lugeterit dhe Shtriga , Flocka etj Oso Kuka , Ali Pashe Gucia , Abdyl Frasheri , Marash Uci,Qazim Shemaj , Dervish Pasha , Pater Gjoni ,Curr Ula , Dede Gjo Luli Perballe ketyre autori I poems na jep figurat historike te pales kundershtare si Knjaz Nikolla , Mark Milani, Vulo Radoviqi ,Mil Spasi , Mehmet Ali Pasha , Abdullah Pashe Dreni , Turgut Pasha , Cari I Rusis, kreu I Frances etj.

Ngjashmeri me folklorin vecanerisht me epiken popullore legjendare Lahuta e Malsis si epos poetic kombetar I Kendoi luftes se shqiptarve ne mbrojtje te trojeve te veta Perjetesoi virtytet e shqiptarit Ideja poetike:Fe dhe Atdhe

Kapercen filin Balades te De Rades tregimin historic te Naimit derdhet me vrull epik dhe dramatik

Traktati I Paqes se ShenStefanit 3 mars 1878 I ndante trojet shqiptare mes Bullgaris ,Serbis dhe Malit te Zi

Konflikti Historik

Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878 -1879) I kundershtoi

Kongresi I Berlinit (13 qershor 13 korrik 1878) vendosi ti jepta Malit te Zi Plaven dhe Gucine Greqis ti jepte Camerin