Kaynak: http://www.turkmenhost.

com/documents/Avshar/

NDEKLER SUNU NSZ KISALTMALAR

GR OUZ TRKLER

A. Ouz Adnn Kkeni B. Ouzlarn Tarihi C. Ouz Trkmen likisi D. Boylar E. Anadoluda Yerleim

I. BLM AVAR TRKMENLER TARH

A. Avar Ad, Manas B. Ongunu, Damgas, Protokol Yeri C. Eski Kaynaklarda Avarlar D. slami Dnemde Faaliyetleri - Kurduklar Devletler, Beylikler, Hanedanlar 1. Musul Atabeyleri 2. umla ve Devleti 3. Karaman-Oullar Devleti a. Alaiye Beylii b. Trablusgarp Karamanl Hanedan 4. Germiyan-Oullar

5. Denizli Blgesi 6. Kuzey Suriye, Gney ve Gneydou Anadolu Blgesi 7. Sevindik Han ve Avar Beylii 8. ran Afarlar a. Kara-Koyunlu ve Ak-Koyunlu Devletinde Afarlar b. Safevi Devletinde Afarlar 9. Nadir ah ve randa Afar mparatorluu 10. Karaba Hanl

II. BLM OSMANLILAR ZAMANINDA AVAR TRKMENLER

A. Osmanl Devletinin Kurulmas ve Gelimesi B. Osmanl Hakimiyetinde Avarlarn Tabi Olduklar Trkmen Topluluklar C. Osmanl skan Siyaseti 1. skan Siyasetinin Sebepleri 2. skann Yaplmas 3. Avarlarn skan Edildii Sahalar D. Son Dnem Avarlarn skan (1865 skan) 1. skan ncesi Durum 2. skan Olay ve Sonular

III. BLM AVAR OYMAKLARININ TASNF

A. Genel Bilgiler B. Afar Oymak ve Obalar

IV. BLM KRTLEEN AVAR OBALARI VE AVARLARDA ALEVLK-BEKTALK

A. Trkmenlerin Krtlemesi Olay ve Avar Trkmenleri 1. Krtlerle lgili Genel Bilgiler 2. Krt Olarak Tannan Afarlar B. Alevilikle lgili Genel Bilgiler 1. Trk Tarihinde Alevilik 2. Avarlarda Alevilik Konusu

V. BLM TRKYE DIINDA AFARLAR

A. Kbrs B. Suriye C. Irak D. ran E. Azerbaycan F. Ermenistan G. erkes Cumhuriyetleri H. Afganistan . Balkanlar

SONU EKLER KAYNAKA

SUNU

Bir ulusu ulus yapan unsurlar dili, kltr, vatan ve en nemlisi tarihidir. Bugne kadar yaplan tarih aratrmalarna sayg duymakla birlikte bu almalarn yeterli olmad ortadadr. Byk nderin, Kurtulu avandan hemen sonra inasna balad Cumhuriyetin ve onu kuran Trk Ulusunun tarihinin aratrlmas iin balatt seferberlik unutulamaz. Bu ama iin Trk Tarih Kurumunu kurmu, Trk Tarih Kongrelerine ise bizzat katlmtr. Atatrk byk uluslarn glerini tarihlerinden aldklarn bilincinde olan bir liderdi. Atatrk ile birlikte Trk Tarihinin Osmanl ve slam tarihinin ok telerine tanmas gayreti de ulusumuzun ve yeni Cumhuriyetin derin tarihi kklerinin olduunu dnyada kabul ettirme amacna yneliktir.

Gnmzde ise gerek batl evrelerde gerekse bu evrelerden fonlanan dahili odaklarda Trk Ulusunun yapay olarak, Kemalizmin zorlamasyla yaratld vb.. iddialar seslendirilmektedir. Bu tr evrelerin ve amalarnn iyi bilinmesinin yannda bu iddalara bilimsel, somut cevaplar vermekte yine bizlere dmektedir. te ufalayarak, klterek yok edilme gayretine girilen Trk Ulusunun nemli paralarndan Trkmenlerin (Ouzlarn) ve bir o kadar nemli boyu olan Avarlarn tarihinin gn na karlmasnn Trk tarihiliine katks olaca kansndaym. Kitabn ierii ve balklar dikkate alndnda, gnmz Trkiyesinde bir ok bilinmeyeni aydnlatt grlecektir. Kitabmz kanmca okura sunulduktan sonra gelen bilgilerle zenginleecek, zellikle Avarlarn Anadoluda veya Anadolu dnda bulunduklar alanlar ve kltrel zellikleri asndan yeniden ele alnmay zorunlu klacaktr. Dadalolu Derneinin amalar dorultusunda, ulusal ve boy tarihine katk amacyla yaynlanan kitabmzn ortaya karlnda yazarmzn zverili almas, bu almasnn derneimiz adna yaynlanmas konusundaki ak yreklilii vgye deerdir. Trkmenler ve Avarlar konusunda zgn almalarn snrll ve kitabevlerinde bulunmamas dikkate alndnda bu kitabn, konunun merakls evreler tarafndan ok iyi deerlendirileceine inanyoruz. Bata yazarmz olmak zere kitab okuyucu ile buluturan basmevi alanlarna ve tm emei geenlere derneimiz adna teekkrlerimizi sunmay bor biliyorum. Daha nice almalarda birlikte olmak dileiyle...

Av. H.brahim YILDIRIM Dadalolu Dernei Bakan NSZ

Bu aratrma, en nemli Ouz boylarndan biri olan Avar Trkmenlerini incelemektedir. Avarlar, XI.yy dan itibaren slami dnem Trk tarihinde kesintisiz olarak nemli roller oynayan ve bu sayede adn gnmze kadar yaatabilen tek boydur. Onlar slam ncesi Trk-Ouz tarihinde de gl ve etkin bir boy olarak kendini gstermektedir. Nitekim eski Ouz rivayetlerinde hkmdar karan 5 boydan biri olarak ad geer. Anadolunun fetih ve iskannda birinci derecede rol oynayan ve Seluklu Devrinde faaliyetleri ile akis yapm 3-4 boydan birisi olan Avarlar, sadece siyasi sahada deil ayn zamanda kltrel ynden de nemli izler brakm bir Trk boyudur. Ancak, Trk tarihinde nemli bir mevkide olduuna inandmz Avar Trkmenleri hakkndaki bilgilerin yeterli ve tatmin edici olmadn ve bu bilgilerin dank olduunu mahede ettik. Avarlara dair bir ok konuda da ilim

adamlarmzca zt grler ortaya atldn grdk. Bu sebeple Avar boyunu konu alan mstakil bir eser vcuda getirilememitir. stelik Avarlar, kendi boy tarihlerini bilmedikleri gibi dar ve ksr bir dneme (Dadalolunun da yaad alvur devri) taklp kalmlard. Bu durum ocukluumdan beri beni rahatsz etmitir. Bu yzden kendi airetim olan Avar Trkmenleri hakknda bilgiler derlemeye baladm. Amacm airetimin elinde dnp mracaat edebilecei derli toplu bir boy tarihi oluturmakt. Bu eser bu abalarn rndr. Biz bu aratrmamzda genel olarak Avar Trkmenlerinin tarihini sunmaya altk. Bunun yannda Avarlarda grlen baz zel ve nemli konular da (Alevilik, Krtleme Olay, Trkiye dndaki Avarlar gibi) buraya aldk. Dier taraftan asl mesleimiz olmad ve derin bilgi ve aratrma gerektirdii iin folklor ve etnorafik konular kitabn dnda tuttuk. Avarlarn sadece Kayseri ve yresinde olmadklarn, hemen her ilimizde Avarlara rastlandn biliyorduk. Bu amala saha aratrmas yapmamz gerekmekteydi. Bunun iin Kayseri bata olmak zere anakkaleden Urfaya dein bir ok ili, ileyi, kasaba ve ky gezdik. Yzlerce kiiyle grtk. Bizim iin ok faydal olan bu grmelerde enteresan sonular ortaya kmtr. Bu gezimizde baz illere arlk verdik. Bunun sebebi bu gibi illerin barndrd Avar nfusunun miktaryla ilgilidir. Ancak unu belirtmeliyiz. Avarlarn bulunduu bir ok ile de gidemedik. Takdir edersiniz ki zaman ve maddiyat sorunlar bizi bu adan snrlamtr. Ak yreklilikle syleyelim ki bizim bu almamz iddial bir alma deildir. Kaynaklara yeterli derecede ulaamamamz bilgilerin dank ve grlerin olduka farkl olmasnn bu almay eksik brakt kanaatindeyiz. Gerek oba adlarnn gerekse yer adlarnn farkl okunmu olmalar bizi hayli zorlad. Buna ramen Avar Trkmenlerine dair dzenli, derli - toplu bir alma yaptmz inancndayz. Byle bir alma yapmakla bundan sonra yaplacak daha kaliteli ve kapsaml almalara bir yol atmza ve onlara belirli konularda temel tekil edeceimize inanyorum. Aratrma alt blmden olumaktadr. I. Blmde; Avarlarn mensup olduu Ouz Trkleri hakknda tantc bilgi verilmitir. II. Blmde; Avar boyuna ait zel bilgiler, gerek slam ncesi gerekse slami devirdeki faaliyetleri ve kurduklar kimi devlet ve beylikler, ksacas Avarlarn siyasi tarihleri anlatlmaktadr. III. Blmde; Osmanl egemenliine giren Avarlarn Osmanlnn uygulad iskan politikas sonucu durumlar ele alnmaktadr. Bu blmde Kayseri ve civarna yerleen Avarlar detayl incelenmitir. IV. Blmde; Avar Trkmenlerine ait oymak ve oba tasnifi yaplmtr ki bu Avarlara dair yaplan ilk tasnif almasdr. V. Blmde; Trkiyede yaanan nemli bir sorun olan Krt meselesine ksaca temas edilerek, Krtleen Avar oymak ve obalarna ilikin bilgiler aktarlmtr. Trk Devletinin btnl asndan gerekli grdmz bu konuda Krt ad altnda bizden koparlmaya allan vatandalarmzn nemli bir blmnn Trk kkenli olduklar ve bunlarn bir ksmnn da Avar Trkmeni olduklar gsterilmitir. Dier bir balk ise Alevilik konusudur. Bir Trk Kltr deeri olan Alevilik hakknda ksa bilgiler verilmi ve Alevi inanl Avarlara deinilmitir. VI. ve son blmde ise Trkiyeden baka evre baz lkelerde bulunan Avarlarla ilgili bilgiler verilmeye allmtr. Kitabn sonuna ise baz belgeler eklenmitir. Uzun bir ura sonucu hazrladmz Avar ky listesini ise baz eksiklikleri tamamlanamadndan kitaba almay uygun bulmadk. Bu listeyi u an hazrlk aamasnda olan internetteki web sayfamzda yaynlayacaz.

Burada bir meseleye daha deinmek istiyorum. Avar Trkmenleriyle ilgili yaplan almalardan baz evreler rahatsz olmaktadr. lkemizin mikro milliyetilikle uratn gz nne alrsak bu rahatszl bir nebze anlayabiliriz. Ancak, Krtleme olay ile Alevilik konusundaki grlerimiz dikkatle okunacak olursa bizim amacmzn ayn zamanda milli birlii salamak olduu grlecektir. Bir Avar by olan sayn Prof. Dr. Mustafa Kafal hocamz, Kayseride dzenlenen III. Trk Boylar ve Dadalolu Sempozyumunda verdii teblide Avarlmz, Trklmze bir hccettir. Yani salam Trk oluumuzun bir delilidir demiti. Bunun zerine bir sz sylemeye gerek yok sanrm. Bu almamda bana destek veren btn herkese teekkr ediyorum. zellikle saha aratrmas amacyla yaptm gezilerde engin hogrs ve misafirperverliiyle hibir kar beklemeden bana yardmc olan asil Trk Milletine kranlarm sunuyorum. Ayrca basm aamasnda kitab okuyarak yapc eletirilerde bulunan ve baz noktalar grmemizi salayan Dadalolu Dernei bakan dost insan avukat sayn Halil brahim Yldrma ve yer adlar konusunda ciddi almalar olan aratrmac-yazar, tarihi sevgili arkadam Sefure Deveciye minnettarm. Son olarak bu eserin fikir olarak ortaya kmasnda ve olgunlamasnda byk katks olan Frat n. letiim Fak. retim yesi can dostum Memduh Yamura sevgiler yolluyorum.

Adnan Menderes KAYA Mays 2004, Kayseri

KISALTMALAR

a.g.e. a.g.m. ATAD BTTD DB DTCFD ESBE A EFTD KAYTAM

Ad geen eser Ad geen makale Ankara niversitesi Tarih Aratrmalar Dergisi Belgelerle Trk Tarihi Dergisi Diyanet leri Bakanl Dil Tarih Corafya Fakltesi Dergisi Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits slam Ansiklopedisi stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Dergisi Kayseri ve Yresi Tarih Aratrmalar Merkezi

SAD S. s. TDAD TDAV TDK TDTD TDV TDVA TK TKAE TTK

Seluklu Aratrmalar Dergisi Say Sayfa Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Trk Dil Kurumu Trk Dnyas Tarih Dergisi Trkiye Diyanet Vakf Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi Trk Kltr Trk Kltrn Aratrma Enstits Trk Tarih Kurumu

GR OUZ TRKLER

A.

Ouz Adnn Kkeni

Eski eserlerde Ouz adnn manas hakknda bilgilere rastlanlmyor. lhanllar zamannda Uygurca yazlm olan Ouz Kaan Destannda ilk st anlamna gelen az, oguz biiminde yazld iin Ouzun bu anlama geldiini dnenler olmusa da bunun bir imla hatas olduu vurgulanmtr.[1] Ayn destanda Ouz Han dnyaya geldikten sonra konuarak sarayda doduum iin adm Ouz konulsun demi. adrda domakla Ouz arasnda ne gibi bir iliki olduu phelidir. Zamanmzdaki bilginlerin bir ou Ouzun meneini tespite alm. J. Marquart Ouz kelimesinin ok(ok) + uz (adam) dan geldiini ileri srmtr. Ancak Trkede adam anlamnda (uz) kelimesi yoktur. D. Sinor ise Ouzu kz ile ilgili buluyor. Halbuki Toharca okus/kes, Trkeye kz olarak gemi ve gnmze kadar gelmitir. L. Bazin Ouzun tosun manasna geldiini syler. Trk lehelerinde tosun anlamnda ouz kelimesi yoktur.[2] J. Hamilton ise kelimeyi Ogu tan getiriyor. Fakat Ogu ve Ouz kelimeleri Orhun Kitabelerinde ayn cmlede gemektedir. [3] Grld gibi Ouz adnn menei ile ilgili eitli grler ileri srlmse de Gy. Nemeth tarafndan izah edilen gr doru olandr. Buna gre Ouz Ok + z den tremi bir kelimedir. (Ok) oymak, (z) ise okluk ekidir. Ouz kelimesinin inceye kabileler diye tercme edilmesi de bu gr destekler.[4] Bylece Ouz kelimesinin Ok (ok ve oymak) + z ekinden trediini kabul etmi oluyoruz ki ; Ouz (oymaklar) anlamna gelmektedir.[5] B. Ouzlarn Tarihi

Ouzlar, Gk Trk Devletine mensup Trk boylarndan biri olup, dokuz boydan oluuyor ve VII ve VIII. Yyda Tula rma boylarnda yayorlard. Onlar, devletin dayand nemli boylar arasnda idiler. Orkun Kitabelerinde yerli-yabanc, gebe-yerleik btn siyasi ve kavmi topluluklar iin budun kelimesi kullanlmtr. Bu topluluklar ise ka boydan oluuyorsa o sayyla anlyorlard. Bu yzden bu dnemlerde Ouzlar, Dokuz Ouz budun adyla tannmlardr. Bu dokuz boydan ikisinin ad biliniyor (Kun ve Tonra). Gk-Trk devleti yklm (630) ve Trkler 50 yllk bir esaret hayat yaamlard. Geen bu sre zarfnda bamszlk iin bir ok ayaklanma meydana gelecektir (en mehuru Kr ad syandr. H. Nihal Atsz, bu olay Bozkurtlarn lm ve Bozkurtlar Diriliyor adl romanlarnda lmszletirmitir). En nihayetinde Kutluk Kaan, baarya ulaarak devleti yeniden kurmutur. l-Teri unvanl Kutluk Kaan, Trk devletini yeniden kurmak iin urarken karsnda en gl budun olarak Ouzlar bulmutu. tken merkezli Tula rma boylarnda yaayan (imdiki Moolistan) ve Kaan unvanl bir hkmdar taarfndan idare olunan Ouzlar ile 5 kez savald ve sonuncu savata hkmdarlar Baz Kaan yenilerek itaat altna alndlar. Fakat bir ok buduna yapld gibi, balarna kendilerinden biri geirilmedi ve dorudan doruya Kaana balandlar. Nitekim Orkun Kitabelerinde Trk, Ouz Beyleri, budun iitin deniliyor. Hatta Bilge Kaan Dokuz Ouz budunu kendi budunum idi demek suretiyle bu balla iaret etmitir. Bu zaferden sonra tken merkez olmak zere Gk-Trk Kaanl tekrar kurulacaktr (682).

Kapgan Kaan zamannda bir ok budun gibi Ouzlarn da devlete isyan ettikleri grlyor (715-16). Bir yl iinde Ouzlar ile 4 kez savald ise de tam bir netice alnamad. Kapgan Kaann 716da lm zerine kan taht kavgalarnda baz boylar yurtlarn terk edip uzak yerlere gittiler. Bilge Kaan i bana geldikten sonra Ouzlar ine sndlar (717-18). Ancak daha sonra Ouzlar tekrar yurtlarna dnp Gk-Trk Kaanlna balanacaklardr. Nitekim Orkun Kitabelerinde Ouz budundan bahsedilmektedir. Bilge Kaann lmnden sonra (734) balayan i ekimeler sonucu Gk-Trk devleti ok zayflad. Bunun zerine Uygur, Karluk ve Basmllardan oluan l ittifak Gk-Trklere saldrd. Yaplan mcadeleler sonras Gk-Trk Kaanl yklp yerine Uygur Kaanl kuruldu (745). Bu dnemde Ouzlardan baz blklerin dier baz boylar gibi ine gittikleri biliniyor. Uygur devletinin kurulma aamasnda Ouzlarn Uygurlar safnda Gk-Trklere kar savatklarn gryoruz. Ancak devletin kurulmasndan ksa bir sre sonra Ouzlar, isyan ederek devlete cephe alacaklardr (749). Uygur metinlerinde bunlara Sekiz Ouz deniliyor ki bu sadece bir boyun devlete bal olduunu dier sekiz boyun ise kar ktn gsteriyor. Uygur Kaan Moyun or, Ouzlar zerine seferler dzenleyerek onlar itaat altna ald. Bu tarihten itibaren Ouzlar, Uygur devletinin aynen Gk-Trkler de olduu gibi en nemli boylar arasna girdiler. Ancak bu tarihten itibaren onlardan herhangi bir bilgi alamyoruz. Dokuz Ouzlarn sonu ne oldu bilinmiyor. Bu Dokuz Ouzlardan ayr olarak bir de Bat Gktrklerinden olan Ouzlar vard ki onlar On Oklara mensup idiler. Seyhun kylarnda yaayan bu Ouzlar baka bir Trk eli kendisiyle mukayese edilemeyecek derecede dnya tarihinde pek mhim bir rol oynamtr. Onlar Seluklu ve Osmanl mparatorluklarn kurmular ve Mool istilasndan sonra kavmin varln, tarihini, hatralarn ve kltrn korumak bakmndan Trk Aleminin yegane kavmi olmak vasfn tamlardr. Seyhun Ouzlar Boz-ok ve -ok diye iki kola ayrlyorlard. Yurtlar Hazar Denizinden, Seyhun Irma boylarndaki Farab ve sficap yrelerine kadar olan yerler ile bu rman kuzeyindeki bozkrlar idi. Balarnda Yabgu unvanl bir hkmdarlar bulunan Ouz Yabgu Devleti X. Yy n birinci yarsnda mstakil ve kudretli bir devlet idi. Yiit ve sava olan Ouzlar, hi bir zaman baka bir devlete tabi olmadlar. Ouzlarn komular ile ilikileri pek dosta olmamtr. zellikle batlarnda bulunan Peenekler ve Hazarlarla devaml surette mcadele etmilerdir. Bu mcadeleler esnasnda ounlukla yurtlarn brakp kaan Peeneklerden az bir grubun Ouz birliine katlarak onun bir boyunu oluturduunu biliyoruz. Ouzlarn Bulgarlarla ilikileri ise tersine dostayd. Ouzlarn gney snrlarnda ise olduka rahat ve zengin olan Mslmanlar bulunuyordu. Ouzlar, dou komular Karluklar ile de srekli savamlardr. Hatta bu savalardan birinde Ouz Yabgusu dahi lmt. Ouzlarn kuzey komular Kpaklar ile ilikileri ise bazen sava bazen bar eklinde sryordu. X. yy da gelien iktisadi hayat ve ticari younluk Ouz yurtlarnda zenginliin artmasna ve buna bal olarak ehir hayatnn gelimesine sebep olmutur. Bylece yeni ehirler kurulmu ve yksek bir kltr meydana gelmitir. Yine bu sralardaki ticari mnasebetler vastasyla slamiyette hzl bir ekilde Ouzlar arasnda yaylmaya balamtr. Ouz Devletinin ne zaman ve nasl ortadan kalkt bilinmiyor. Ancak i ekimeler sonucu XI. yy balarnda ykld tahmin ediliyor (1003ten az nce). Bu i ekimelerden dolay baz Ouz boylar yurtlarn terk edip dalmlardr. Bu dalanlardan birisi Dukak beyin olu Seluk ve airetidir. ekimeler srasnda

ldrleceini anlayan Ouz Devletinin S Bas (ordu komutan) Seluk, airetini alarak Cend ehrine geldi (985). Bunlar, bir mddet sonra slam dinini kabul etmilerdir. Saman-Oullar devletini diriltmek isteyen El-Muntasr, 1003te yardm iin Ouzlarn yanna gelmiti. te bu Ouzlar Seluk Beye bal Ouzlar idi. Bu Ouzlar 1040 ylnda Dandanakan Savayla Gaznelileri yenip kendi devletlerini kurdular. Seluklu Devletinin kurulmas zerine Ouz lkesinden dalgalar halinde Seluklu topraklarna gler balad. Seluklular, bu nfusu iyi kullanarak Bizans snrna uzanan geni bir mparatorluk kurdular. 11. yzylda slam dini artk Ouzlarn dini haline gelmiti. Trkmen adyla da anlan Ouzlar, Bizans karsnda savunmasz kalan ve manen rm olan slam Aleminin de yeni ve tkenmez kuvvet kayna olmulardr. slamln etkisiyle ounlukla yerleik hayata geen Ouzlar, gebe kavimdalar tarafndan yatuk (tembel) diye aalanmtr. Gebe Ouzlarn srekli yer deitirerek yama yapmalarna karlk, ehirlerde yaayan Ouzlar, Mool istilas ile birlikte ounlukla yerlerinden kalkarak Horasan ve rann baz yerlerine katlar. Moollarn rana gelmesiyle de Anadoluya geldiler. Bu glerin ilerde Anadolunun fethiyle sonulanacak ve Osmanl Devletinin kurulmasna yol aacak nemli olaylara kaynaklk ettiini biliyoruz. Ouz Yabguluunun dalmasyla bir ksm Ouz boylar ise g ederek Karadenizin kuzeyine gelmilerdi (1054). Ruslarn Tork dedikleri bu Ouzlar, 1055 ylnda ise batdaki Dnyeper (z) nehrine ulamlard. Ancak bunlar 1060 ylnda Ruslarla yaptklar sava kaybederek Aa Tunaya g ettiler. Burada da fazla kalmayarak 1065te Tunay geip Balkanlara aknlara baladlar. Bizans kaynaklarnda bunlara Uz (yani Ouz) denilmitir. Bu Ouzlarn sonu felaketle sonuland. Eski dmanlar Peeneklerin saldrlar, souklar, salgn hastalklar ve alk yznden bir ksm yok oldu. Neticede bir g olmaktan ktlar ve birliklerini koruyamayarak bazlar Bizansa snd, bazlar ise Ruslarn emrine girdi. Bizans kendisine snan Ouzlar zellikle Makedonyada iskan etti. Bu Ouzlar, Peeneklerle beraber Bizans ordusunda grev almlar ve Malazgirt Savana katlmlardr. Sava srasnda ise babular Tam nderliinde Seluklu safna geip sava Seluklularn kazanmasn saladlar. Bu onlarn Hristiyan olmalarna ramen Trklklerini muhafaza ettiklerini gsteriyor. Rus prenslerinin emrine girenler ise 13. yzyla kadar varlklarn srdrdler. Ama zamanla bunlar Hristiyanlaan dier Trk boylar gibi milli kimliklerini kaybedip maalesef yerli rklar arasnda erimilerdir.[6] C. Ouz Trkmen likisi

Bilindii gibi Ouz Trklerine kaynaklarda Trkmen ad da verilmitir. Ancak, Trkmenler, Ouzlardan tamamen ayr bir Trk Eli dir. Trk adnn gerek sahibi bu boydur.[7] Tevratn Yunancaya evrildii Septuagenta (Yetmiler) nshasnda ad geen Togarmalar (Torglar), kuzeyden kalkp gelen bir kavim olarak anlr. lk slam hadis ravilerinden Vehb b. Mnebbih, Trkistanda Zlkarneynin karlat Torgumanllardan bahseder. El-Beyruni de Trkmen sznn izahnda Ouzlar, bu ad Trgman biiminde telaffuz ederler diyor.[8] Kagarl Mahmut ise 24 Ouz boyunun Zlkarneyn in Trkistan seferi srasnda Trkmen adn aldklarna dair bir hikaye anlatr.[9] M.. 6. asrda (525-522) Msra gelen Akhamenli ordular arasnda Harezm Birlikleri sfatyla Dargmanlarn bulunduu Elefanti de (Msrda) bulunan papirs vesikalarnda okunmaktadr. Yine Bat Hunlar anda M.. 5. Asrda Aral Gl blgesinde lke ve kavim ad olarak in kaynaklarnda T-kmn ad gemektedir.[10] Ayrca M.S. 286-330 yllar olaylarn anlatan Romal

Agathangelos tan M.S. 925 ylnda len Katolikos VI. Ohannes e kadar ki btn kronikiler imdiki Ermenistan ve evresini Torkomyan Eli ve halkn da Torkomyan ve Akenaz rk olarak anarlar.[11] slami dnemde nfuslar az olduundan Trkmenlerden sadece Mukaddesi bahsetmi; sficap ile Balasagun arasnda yaadklarn, krallarnn Ordu ehrinde oturduunu ve korkudan Mslman olduklarn yazmtr. Trkmenler Mslmanl kabul etmi ilk Trk boyudur. slamiyet Orta Asyada yaylmaya balaynca Ouzlardan da baz blmler X. Yy n ilk yarsnda Mslmanl kabul etmeye balad. Ayn yzyl sonunda artk ounluk slam dinine girmi idi. Ouzlardan Mslmanl kabul edenlere slam olmam Ouzlardan ayrmak iin Mavera Mslmanlar tarafndan Trkmen deniliyordu. Trkmenler Mslmanl kabul eden ilk Trk topluluu olduu iin Trkmen ad Mslman anlamna da kullanlyordu. Bylece Ouzlardan Mslman olanlara Trkmen denmeye baland. Ouzlar ise kendilerine Trkmen demiyorlard ve bu ad uzun zaman benimsemediler. XIII. yy balarnda ise artk Trkmen ad her yerde Ouzun yerini ald.[12] Balangta Ouz etnik, Trkmen ise siyasi bir anlam tarken[13], Trkmen ad zamanla Mslman konar gerleri, hem yerleiklerden, hem gayrimslim Trklerden ayran bir isim olmutur.[14] Trkmen ad eski-yeni birok bilgini megul etmitir. Bu konuda iki gr vardr : Birincisi Trkmen ad Trk + man (Farsa manend) ekinden olumu ve Trke benzer demektir.[15] kinci gre gre Trkmen Trk + iman dan gelir.[16] Gnmzde Jean Deny tarafndan ileri srlen gre gre sondaki men eki mbalaa eki (koca-man, i-man, deir-men, az-man vs..) olup Trkmen ad zTrk anlamna gelmektedir. D. Boylar

Ouzlar 24 boydan oluan byk bir topluluktur. Onlar Boz-ok ve -ok olarak iki ana kmeye ayrlmtr. Daha XI. Yy da Seyhun blgesinde bu tekilatn var olduunu gryoruz. Ouz boylarna ait iki ana liste vardr. Bunlar; Kagarl ve Reideddin listeleridir. Dier listeler (H. Mstevfi, Yazc olu, Neri, Ebulgazi...) Reideddinden aktarmadr. Yalnzca Ayni Kagarl dan faydalanmtr. Kagarl da Ouzlar 24 boy olarak gsterilmitir. O, iki boyu Hala adyla anp, Ouzlardan saymad gibi adlarn da vermemitir. Ayrca o listesinde boylar o zamanki hretlerine gre sralamtr. Kagarl, 24 boyun Zlkarneynin Trkistan seferi srasnda Trkmen adn aldklarna dair bir hikaye anlatr. Ona gre bu boylar bir ok obadan olumutur ki, Ouzlarn boylarndan hibirinin obas kesinlikle bilinmiyor. Ouz boylarna ait tam liste XIV. yy balarnda Reideddin tarafndan verilmitir. Buna gre Ouzlar 24 boydur ve Boz-Ok, -Ok olarak iki ana kola ayrlmtr. Kagarl da ise byle bir ayrm sz konusu deildir. Reideddin listesini hazrlarken Ouzlarn eski siyasi ve sosyal mevkilerine sadk kalmtr. Buna gre Ouz Han 6 ocuundan 4er tane torun sahibi olmutur ki Ouz boylar bu 24 torundan gelmektedir. Boz-ok, -ok ayrm da iki ayr kadndan geldikleri iindir. Reideddine gre Ouzlarn hakim kolu Boz-oklardr. Bu sebeple Boz-oklarn alameti yay, -oklarn alameti ise tabilii ifade ettiinden dolay ok idi. Eski

Trkler sisteminde ve ordusunda ikili dzen bir kurald. Sa ve Sol sfatlar ile anlan bu dzende Sa kol daha erefli saylyordu. Bylece Boz-oklar da hakim kol olduklarndan sa kol saylmlardr. Boz-oklarn hakim kol saylmas, slamiyetten nce siyasi stnln bu kolda olmasna balanyor. Ouz Yabgular Kay, Yazr, Avar, Bedili ve Eymr boyundan kmtr ki yalnz Eymr boyu -oklardan idi. Dede Korkut destanlarnda ise stnlk -oklardadr. slami dnemde de -oklar byk bir varlk gstermitir. Kagarl listesinde olan aruklug boyu Reideddin listesinde yoktur. Reideddin listesinde ise Kagarl da olmayan u isimler vardr: Yaparl, Kzk, Karkn. Bunlardan Kzk ve Karkn (Yldz Han Oullar), Kagarlnn listesine almad iki boydur. Yaparl ise adnn ne manaya geldii yazlmayan tek boydur. Ayrca ne Yaparl ne de aruklu ya ait tarihi bir kayda, bir yer adna veya teekkle rast gelinmitir. Bylece Reideddin deki Yaparl nn Kagarldaki aruklunun yerini tuttuu grlyor. Dier taraftan ayr bir Trk eli olan Peenekler, Ouz saldrlarna maruz kalm ve bu sebepten batya g ederek Balkanlara gitmilerdi. Peeneklerden baz gruplarn g etmeyerek Ouzlar arasnda kald ve onlarn bir boyunu tekil ettii anlalyor. Kagarl ve Reideddin boylara ait damgalarn da gstermilerdir. Bu damgalar hayvanlara vuruluyor, paralara konuluyor, yaplan eserlere, vesikalara ve hatta bayraklara da ileniyordu. Reideddin de fazla olarak Ongunlarda grlmektedir. Ongunlar eti yenmeyen avc kulardr ve kutsal kabul edilirler. Yine Reideddin in listesinde, eski zamanlarda boylarn toylarda yiyecei koyun etinin ksmlar da bir kaideye balanmtr. Anlalaca gibi bu gelenekler boyun kendi eli iindeki siyasi ve sosyal hukukunu tayin etmektedir.[17] E. Anadoluda Yerleim

Ouz Yabgu Devletinin yklmas ile Ouzlarn bir ksm Karadeniz Kuzeyine gitmilerdi. Bir blm ise 1035te Horasana gelmiti. Gazneliler e ait olan bu blgede Seluklu idaresi altnda yaayan Ouzlar, Gaznelileri uzun sren mcadelelerden sonra yenerek devletlerini kurdular (1040). Ksa zamanda Bizans snrna kadar topraklarn genilettiler. Seyhun daki ana Ouz kitlesinden kopan paralar da srekli rana geliyor ve devlete katlyorlard. slamiyeti kabul eden bu Ouzlar ayn zamanda slam dnyasnn koruyucular oldular. Bylece slamiyet yeni ve gl bir unsura kavumu oldu. Ouzlar, Bizans karsnda slam savunmakla kalmam, onlar geri atarak Anadoluyu almlar yeni ve ebedi bir vatan yapmlardr. Araplarn uzun yllar, muazzam ordular tarafndan fethedemedii Anadolu 1071 Malazgirt Savan takiben 8-10 yl gibi bir srede Trklerin eline geti. Bylece Anadolunun her taraf Ouz kmeleri ile doldu. Bunlar ran ve Trkistandan gelenlerce devaml besleniyor ve nfuslar artyordu. Fetihten sonra Anadolu ile Trkistan arasnda bir g kanal kurulmutu. Bu kanal 13.yydaki Mool istilas ile daha da hareketlendi. Anadoluya daha kalabalk Ouz gruplar gelmeye balad. Anadolunun Trklemesini esasen Mool istilasna borluyuz. Mool stilasndan sonra Anadoluda be Trkmen topluluu varlk gsteriyordu. Bunlar, Mara-Malatya blgesinde Aa-Eriler, Sinop-Samsun civarnda epniler, Malatyada iken Ktahyaya gelen Germiyanllar, Denizli-Uak blgesindeki Trkmenler ile Ermenek-Mut-Silifke-Anamurda yaylm olan Karamanllar idi.[18]

Bu istila sonras (XIII. yy. ortalar) Anadoludan Suriyeye nemli miktarda Trkmen kat. Bunlar orada da Boz-ok, -ok tekilatn muhafaza ettiler. Kuzey Suriye ve Osmanl dneminde Halep Trkmenleri diye tannan grup ite bunlardr. Bu Trkmenler daha sonra Anadolu ve rana byk lde gerek yerlemitir. Anlaldna gre Boz-ok, -ok tekilatn en son tayan Ouz kmesi bunlardr. Mool basksyla Seyhun boylarnda oturan yerleik Ouzlar da Anadoluya aktlar ve Ouzlarn ezici okluu Anadoluda topland. Bylece XI. Yy dan XIV. yy sonlarna kadar sren bu glerle Anadolu Ouz lkesi haline geldi. Ouzlarn bir blm ise yerlerinde kald ki bugn Trkmenistanllar onlarn torunudur. lk fetihlerle gelenler Dou ve gneydou Anadoluda yerlemiler ve buralarda beylikler kurmulardr. Mool istilasyla birlikte Ouzlarn nemli ksm ise Bat Anadoluya gelmilerdir. Bu tarihlerde Denizli blgesinde 200.000 adr Trkmenin yaamas buna gzel bir rnektir. Dou ve Gneydou Anadolu corafi ve iklim artlar yznden Orta ve Bat Anadolunun aksine Trk yerleimine daha az elverili idi. Buna ramen bu blgelerde ehir hayatnn gelitiini ve Trklerin bu blgelere yerletiini gryoruz. Bunlar Akkoyunlu ve Karakoyunlular idi. Fakat onlarn ounun rana gitmesiyle buralarn bugnk kavmi yaps Osmanl dneminde olutu. Ebu Said Bahadr Hann lm zerine Moollarn i mcadeleye girmeleri ile Anadoludaki Trkmenler tam bir istiklal ve huzura kavutular. Anadolu Beylikleri bundan sonra Trk birliini kurmak iin mcadeleye sarlacaklardr. Seluklulardan sonra beylikler dneminde ise Anadolu gerek bir Trk lkesi halini ald. Seluklular zamannda alnamayan yerlerin fethi, Trk nfus ve kltrnn bata ehirler olmak zere her yerde tam hakimiyet kurmas, Trkenin resmi ve edebi dil olarak kullanlmas ve hakim olunan yerlerin mamur edilmesi, halkn mreffeh yaamas bu devirde gerekleti. Osmanllar tarih sahnesine ktnda Anadoludaki Trkler her eye sahip bir topluluk haline gelmiti. Osmanllarn yapt i Bursadan stanbula kadar olan yeri fethetmek oldu. Her ey olgunlamt ve ortam msaitti. Osmanllar Anadoluya tamamen ancak Kanuni dneminde sahip oldular. Tahrir defterlerine gre yaplan incelemeler, Ouzlardan 23 boyun Anadoluya geldiini kesin olarak ortaya koymutur. Kagarlnn Alka-blk, Reideddinin Alkaravl (Alka-evli) diye and boya gelince byle bir yer adna rastlanmamakla beraber baz ky adlar bununla ilgili gzkyor. Halka evli, Halka avlu, Halka havlu ky adlar Alka evlinin deimi ekilleri olabilir. Hatta Halkal ky adlar dahi bu boyla ilgili olabilir. Salur, avundur, dir, Yazr, Eymr ve Karkn boylar Hazar tesi Trkmenlerinin olumasnda birinci derecede emil olduklar gibi; bunlardan Salur, Eymr ve Karknlar Anadolunun iskannda da nemli rol oynamlardr. Hazar tesi Trkmenlerini oluturan Kay, Bayndr ve Bedililerden Kaylar Anadolunun fetih ve iskannda en nemli rol oynayan boy olma zelliini tamaktadr. Bayndrlar da nemli lde iskan olmulardr. Beydililerden ise gebe ve yerleik kalabalk teekkllerin yaadklarn gryoruz. Anadoluda dier boylara nazaran daha zayf bir durumda grlen boylar ise, Peenek, Yva, Bgdz, Dodurga, Kzk, Alayundlu boylardr. Eski zamanlardan beri Ouz boylarnn nfuslar arasnda farklar vard. Baz boylar kalabalk, bazs ise az nfuslu idiler.

Afara gelince; 16.yya ait Ouz boylarnn yer adlar srasnda Kay boyundan (94 yer ad) sonra ikinci srada gelen (86 yer ad) ve Anadolunun Trklemesinde birinci derecede rol oynayan byk bir boydur. Trkiye ve randa kalabalk oymaklar bulunan Afarlar, hkmdar karm 5 boydan birisidir. Afardan sonra Knk (81 yer ad) gelmektedir. Anadolunun fethi ve iskannda Kay, Afar, Knk, Bayndr ve Salurlarn birinci derecede rol aldklar anlalmaktadr.[19]

I.

BLM

AVAR TRKMENLER TARH

A.

Avar Ad, Manas

Avar boyunun ad Kagarl Mahmut (XI. yy) ve Fahrettin Mbarek ah (XIII yy) listelerinde Afar; Reidddin (XIV. yy ba) ile ona dayanan Yazc-olu (XV. yy) ve Ebulgazi Bahadr Han (XVII. YY) listelerinde Avar olarak geer. Mool istilasndan nceki Vakayinamelerde de Avar eklinde rastlamak mmkndr. XIV ve XVII. Yy larda Anadoluda her ikisi de grlmekle beraber Avar ad daha ok yaygndr ve telffuz ekli zamanmzda lkenin her yerinde Afarn yerini almtr. Buna karlk XVI. Yy dan beri ran kaynaklarnda Afar eklinde yazlr ve halen de bu boya mensup oymak ve kyllerce Afar olarak sylenir.[20] Kagarl Mahmut kabile olarak dier Ouz boylar ile birlikte 6. srada Afar olarak bahseder.[21] Reidddine gre Avar, hkmdar karm 5 boydan (dierleri Kay, Yazr, Bey dili, Eymr. Bunlardan sadece Eymr -Oklardandr) birisidir. [22] Manas ise evik ve vahi hayvan avna heveslidir.[23] Yazc olu Alide cst- alak ve ava, canavara ve kua hevesli manasn vermektedir.[24] Ebulgazi Bahadr Handa manasn iini ldam (abuk) ileyici olarak verir.[25] ada bilginlerden Wambery ise Avar adna bir yerde toplayc dier bir yerde ise zaptiye neferi, mbair manasn vermektedir. G. Nemethde Avarn Av fiilinden geldiini bunun da Krm-Kazak Trkesinde msaade etmek ve itaat etmek manasna geldiini, dolaysyla Afarn itaatli manasnda olduunu sylemektedir.[26] Zeki Velidi Toganda Avarn Avc + er den geldiini sylemekte, Tomaschekin av=kam demek olduunu ve bunun mmkn olamayacan belirtmektedir.[27] Ancak Avar sznde ava hevesli manasndan balarsak, kelimenin kkn Av sznde aramak lazmdr. Buna gre av kknden ( - - ar ) ekleri ile meydana gelmi olmas gerekir. Biz bylece Avarn av isminden geldiini kabul etmi oluyoruz ki, syleyi ve anlama bu yndedir.[28] Burada bir hususu belirtmekte fayda vardr. Eski Trkede (f,v) sesleri yoktu ve Trke kkenli kelimelerde bu sesler (p,b) sesleriyle karlanyordu. (eb-ev, bermek-vermek, bar-var, pke-fke vb..) Bu sebeple Afar/Avar ad gerekte Abar/Apar eklinde olmaldr. Avar adnn kayna olan (av) sznn asl da (ab/ap) olmal. Aparmak fiilinin anlam da bu gr desteklemektedir.[29] Bu adan baknca Afar ismine ilk defa M.. 500l yllarda rastlanmaktadr. Artvinin Hopa lesinin yerinde bulunan kasaba ve yaknndaki rmak bu dnem yazarlarnca Absaros diye tantlmtr. M.. 508-500 yllarnda kitabn yazan Skylax buradaki kasaba ve rma Apsaros, M.S. 79da len Plinius Absarus, M.S.

131de blgeyi gezen Arrianos Apsaros diye tantr. Yunancada (c,,) sesleri olmadndan dolay ve tekil belirten os son ekini karnca bu kelimenin en eskiden Apar diye sylenen Boz ok kolu Avar olduunu anlyoruz.[30] Ayn yllarda evre yer isimleri arasnda Karknet (Karkn boyu), Azgur (Yazgur=Yazr boyu), Tumanis (Tuman=Duman), Kalaret (Kala=Hala boyu), Paank (Peenek boyu) gibi yer adlarnn bulunmas dikkat ekicidir.[31] Grld zere Avar adnn manas hakknda eitli gr ve aklamalar var. Anadolu halk aznda ise Avar kelimesi deiik anlamlarda kullanlyor.[32]

Afar : 1. Bir eyin zdd, aksi (Eskipazar - ankr). 2. abuk i gren, evik (Lice, Hani Diyarbakr, Sivas, Ereli, Ilgn, Haremi Yrkleri ve Aziziye Konya). Afar / Afar : Bel ba, kama, ucu sivri bak (Idr kyleri). Afarsz : Geliigzel (Baheli, Bor - Nide). Avar : 1. Cuma gn (alt-Gelendost - Isparta). 2. Bir Ouz Boyu (Pnarba - Kayseri; Kadirli, Kozan, Saimbeyli - Adana). 3. Svari jandarma (Bereketli, Tavas - Denizli, Artova, Dodurga, Zile, amlbel ve kyleri - Tokat, akrlar - Konya). 4. Hamarat, becerikli (Cebelibereket - Adana, Gavurda Gaziantep). 5. Yular (Gemlik - Bursa). 6. Pekmezin pimeden nce iddetle kaynamas (Konya). 7. Tarhana yaparken piirilen soan, biber ve yourt karm (Eme civar - Uak). Avara gelmemek : Memeli hayvann sam g olmak (Kars ve evresi). Avarlan(dr)mak / Avarlamak : Kzdrmak, ii bytmek, hiddetlenmek (Elmal Antalya). Avar samak : Koyunu Avar usul samak (Kars ve evresi). Oyar [33] : ri hayvan memesi (rili-Bayburt, Selim ve Sarkam - Kars). Oyarramak : Hayvan hzl hzl ara vermeden sama (rili-Bayburt, Selim ve Sarkam - Kars).

Bunun yannda gnmzde uva Trkleri arasnda Yapar eklinde bir kelime vardr ki; bu Avar ile ayndr. Bana bir y harfi eklendii grlen kelimenin manas da eli ak ve cmerttir.[34] Kazak Trkesinde de Apsar kelimesi vardr ve anlam biraz delimsi,delice,ataktr.[35] B. Ongunu, Damgas, Protokol Yeri

Trklerin, baz hayvanlar ve yrtc kular kutsal sayarak, onlar kendilerine sembol edinmeleri bir inant. Ouzlarda ise her drt boyun ortak bir yrtc ku (doan kuunun trleri) sembol vard. Bunlara Ongun denirdi.[36] Ancak Ongunlarn Mool tesiriyle olutuunu anlyoruz.[37] nk Kagarlda ongunlar

yoktur ve ilk kez Reideddin bunlardan bahseder.[38] Avar boyunun ongunu da (Bey-dili, Kzk, Karkn ile birlikte) Reidddin ve Yazcoluna gre tavancl kuu (kartala benzeyen fakat daha kk ve kahve renkli bir ku)[39], Ebulgazi Bahadr Hana gre ise ure-lain kuudur.[40] Ouz boylarnn hepsinin ayn zamanda kendilerine has bir damgalar vardr. Bu damgalar hayvanlara vurulmakta, hal ve kilim motifi olarak kullanlmakta, a boyas ile evlerin duvarlarna resmedilmekte, nazar dememesi ve uur getirmesi iin baz giyim eyalarna konulmakta, hatta mezar talarna, abidelere, yaplara ve kayalara kazlmakta, devletlerin bastrd paralarda Boyun belirtisi olarak kullanlmaktadr.[41] Bu damgalar sayesinde yaplarn, eserlerin hangi boy tarafndan ina edildiini, kimi beylik ve devletlerin hangi boy tarafndan kurulduunu ve kimi nl ailelerin hangi boya mensup olduunu anlyoruz ki tarih asndan ok byk bir neme sahiptir. Afar Boyu damgasnn ters evrilmi ekline benzeyen imler, Anadolunun eitli yerlerinde bereket sembol olarak kullanlmakta, mezar talarna da ilenmektedir. Afarlarn kemgz iin kullandklar mezarlk imi ise, Altn-Orda payzasna benzemektedir.[42] Avar boyunun damgalar ; Kagarl Mahmutta Reideddinde Ebulgazide Yazcolu Alide

eklindedir. Ayrca, Avarlar gamal ha eklindeki damgalar da ounlukla kullanmlardr.[43] Eski zamanlarda Ouz boylarnn toylarda yiyecei koyun etinin ksmlar da belli bir kaideye balanmtr. Bu ksmlara snk (kemik) denir. Ongunlar gibi her drt boyunda mterek sn vardr. Yldz Han Oullarnn (Afar, Bey-dili, Karkn, Kzk) sn de sa umaca yani kala (sar) kemii ksmdr. BOYUN BABASI BOYUN ADI Ouz Olan BALI BOYLAR (Eti Dorayan)

Ouz Olmayan BALI BOYLAR (Atlar Tutan)

Kn Han Kn Han Ay Han Ay Han Yulduz Han Yulduz Han Kk Han Kk Han Ta Han Ta Han Tengiz Han Tengiz Han Kay Alka Evli Yazr Dodurga Avar Be Dili Bayndr avuldur Salur Ala Yuntlu Idr Yva

Bayat Kara Evli Ypar Der Kzk Karkn Peenek epni Eymr reir Bgdz Knk Sork Lala Kum Murdauy Torum Karauk Kazgurt Kangl Kala Teke Karluk Kpak

Ebulgazi Bahadr Han yle anlatmaktadr. Altn adrn ba kesinde Kn Han oturdu. Koyunun ban ve arkasn, kuyruk sokumunu ve barn nne koydular. Her kim Hakan olursa pay bu olsun dediler. eiinde Irkl Hoca oturdu, gsn pay verip vezirlerin pay bu olsun dediler. Sa kolda birinci adrda Kn Hann byk olu Kayy oturttular, sa akl ilii pay verdiler, Bayat onu dorad, Sork atlarn tuttu. kinci adrda Alka-evliyi oturttular, sa kol iliini pay verdiler, Karaevli onu dorad, Lala atlarn tuttu. nc adrda Ay Hann byk olu Yazr oturttular, sa yanba pay verdiler, Ypar onu dorad, Kum atlarn tuttu. Drdnc adrda Dodurgay oturttular, sa uyluu pay verdiler, Der onu dorad, Murdauy atlarn tuttu. Beinci adrda Yulduz Hann byk olu Avar oturttular. Sa uyluu pay olarak verdiler. Kzk onu dorad, Torum atlarn tuttu vd... [44] Grld gibi Ouz tresinde protokol bakmndan Avar nde gelen boylardandr. 24 boy arasnda hkmdar karm 5 boydan birisi olmas ve henz slam ncesi dnemlerde Ouz rivayetlerinde Avarlardan El (devlet kurma gc) olarak bahsedilmesi onlarn Trk tarihindeki nemini ortaya koymaktadr. C. Eski Kaynaklarda Avarlar

Afarlar, slamiyet ncesi de varlklarn hissettirebilen byk ve geni bir boy olarak karmza kmaktadr. En eski Ouz rivayetlerinde, Afarlar hakknda u bilgiler vardr : Ouz linin Hakan Kl Erkinin bir kz vard. ok gzel, baba ve anasnn btn ilerine muktedir. Korkut, Kl Erki ile Tumana syleyip yedi gece-gndz dn yapp padiahlara layk esbap ve eyiz ile Kl Erkinin kzn Tumana verdi. Ayn zamanda Ayna Han diye Avar linin Han vard. Ayna Han bu kz oluna istemiti. Kl Erkide kabul edip kz verecek olmutu. Ayna Han kz Tumana verdiini iittikten sonra asker ekip Kl Erkinin zerine yrd. Kl Erki de byk bir ordu ile kar varp vuruup Aynay malp etti. Aynann olunu ldrd ve Avarn askerini krd. Aynay kovalayp yurduna vard. Yurdunu alp alt ay orada oturdu. Ayna kap baka bir ile gitti. Kl Erki ant iip, Aynaya adam gnderip dedi ki; Bu ktl yapan sen deildin, olun idi. O da cezasn buldu. imdi seninle kardeiz, gel yurduna sahip ol, ben dnyorum. Eli varp bu szlerin hepsini syledi. Ayna inanp gelip, Kl Erkiyi grd. Kl Erkide yurdunu teslim edip dnp kendi yurduna indi.[45] Bir baka yerde de yle bir hadise anlatlmaktadr : Bura Han evlenmek istemektedir. Beyler Hana mnasip odur ki evlensinler deyince Han oluna; yle mnasip hatun nereden bulunur ki gelip annenin yerini tutsun dedi. Kuz Tekin annem gibi olmazsa ondan daha aa olsun dedi. Han katiyen evlenmem dedi ama olu Kuz Tekin onun arzusuna brakmad. Avar ilinde Erene denilen zatn grlecek iyi, yurtta n yapm gzel bir kz vard. Onu Hana alverdi. O bedbaht kzn gnlne bu fikir geldi ki: Kuz Tekinin bana meyli var. Onun iin beni babasna bahane ile alyor, ta ki kendisi benimle gizlice sevisin. Yoksa ihtiyar adama benim gibi gzellie sahip bir kz niin alversin dedi. Bir gn Kuz Tekin babasn greyim diye gelince, Han uyumu, kadn oturmutu. Kadn Kuz Tekinin yanna gelip yzn ve gzn elleyip okamt. Kocas ile oynarken

kadnlar nasl yaparlarsa yle yapmaya balad. Kuz Tekin gnlnden bu annem yerinde olup bana muhabbet gsteriyor dedi. Yine birka gn sonra yalnz kalmak frsat bulup Kuz Tekine Hi benim halimden haberin var m ? Ben sana am, geceleri uykum ve gndzleri kararm yok. Benim halime bakmazsan niin beni ihtiyar adama alverdin dedi. Kuz Tekin sen benim annemsin bu huyunu brakmazsan seni para para edip her paran bir yere koyarm dedi. Kadn olanlar kendi karde karlarna dannca onlar Kuz Tekin bu sz Hana, halka sylemeden nce sylemek gerek. Yoksa lme gidersin diyerek bir kadn gnderdiler. O kadn varp Kuz Tekinin evinden izmesini alp, Bura Hann evine geldi, sonra dnp gidip izmeyi yerine koydu. O gece Han evde yoktu, ava gitmiti. Seher vakti kadn barmaya, yzn yrtp her yerini kanatmaya balad. Halk toplanp vard, kadn Bu gece Kuz Tekin gelip koynuma girdi. Sana am, babama aldm ki gndz babamn olursan gece benim olacaksn, yoksa yal babam kadn ne yapsn. Anasna byle i nerde var diye bardm o da kap gitti dedi. Dier kadnlar ahitlik ettiler. Gece kar yamt yerde ayak izleri vard. Kuz Tekini arp ayak izine baktlar, ayn. Bura Han avdan gelince ona da sylediler. Han, beyleri de toplayp Kuz Tekini ard. Bu ne i, gece ne yapmsn ? dediler. Kuz Tekin kadndan grp iittiklerini anlatt. Kadn babama ben almtm utandm ve halk iinde rezil olmayalm dedim kadn nce davrand dedi. Halk ikiye blnd. Kimi Kuz Tekine, kimi de kza inanyordu. Han Kuz Tekini dinleyip kadnn yannda kalan hizmetileri iddet kullanp sktrnca gerek ortaya kt. Bura Han bunun zerine bu kadn istemiyordum, fitne kar diye, beni kendi arzuma brakmadn imdi ne yapacan sen daha iyi bilirsin dedi. Kuz Tekin be yabani tay getirtip kz iki eli, iki aya ve boynunu balayarak, paralayp ldrd.[46] Bu rivayetlerden anlaldna gre Afarlar, slam ncesinde de Ouz Eli ierisinde byk ve kuvvetli bir boy olarak grlmektedir. ok kalabalk ve mstakil bir yurtlarnn olduu, balarnda da kendi soylarndan bir hanlarnn bulunduu anlalyor. Afar ili hannn asker ekip, Ouz ili han ile savaabilecek kadar gl ve cesaretli olduklar ve bu gcn bir gstergesi olarak Ouz Hannn kzn istemesi nemlidir. Burada u hususu da belirtelim, eski alarda kz istemek g gsterisi demekti. Eer kral kzn verirse muhatab bir g olarak kabul ediyor, vermiyorsa dikkate almyor anlamna gelirdi. Gktrk Devleti de byle bir olayla kurulmutur. Bumun Kaan, emrinde yaad Avar Hakannn kzn istemi vermeyince de savaarak Avarlar ykp, yerine kendi devletini kurmutu. Yukarda Avar adna ilk defa miladdan nceki asrlarda Kafkasya civarnda rastlandndan bahsetmitik. Bunun geliimine baktmzda u bilgilere ulayoruz. M.. 680 ylnda Kimmerleri yurtlarndan atan Sakalar, Kafkasya, Dou Anadolu ve Bat rana hakim oldular. Fetihlerini genileterek bir ara Msra kadar dayanmlarsa da M.. 624te Alp Er Tungann haince ldrlmesiyle zayflayarak tekrar Kafkasyaya ekildiler. Bu fetih esnasnda Saka Trk birliine dahil bir ok Trk boyu vard ve bunlar buralarda yurt tutarak yerlemilerdir.[47] Buralarda yurt tutan boylar arasnda Salur, Der, Yazr, Karkn, Peenek, Bgdz, Afar gibi Ouz boylar vardr.[48] Afarlar da Saka Trk Birliine dahil olarak M.. 680li yllarda Kafkasyaya gelerek, Grcistan, Azerbaycan ve Van blgesine yerlemilerdir. Avar ismine ilk defa M.. 500l yllarda rastlandn yukarda belirtmitik. Artvinin Hopa

lesinin yerinde bulunan kasaba ve yakndaki rman bu dnem yazarlarnca Absaros diye tantldn anlyoruz. M.. 249 ylnda devlet kuran Ouzlar, Saka Trk Birliine bal boylarla birleerek Arsaklar (Partlar) adyla ran tahtna getiler. Dou Anadolu, Bat ran ve Kafkasyada hakim oldular. M.. 53 ylnda Harran civarnda Romallar yenerek, anlan blgelerde Byk Arsakllara bal Kk Arsakllar devletini kuran Val-Arsak, Kafkaslardan ve Bizanstan gelecek saldrlara kar perde vazifesi gryordu.[49] M.S. 226 ylnda Sasanl slalesinin kurucusu I. Ardeir, Byk Arsakl Devletini yktktan sonra Azerbaycan ve Dou Anadoludaki Kk Arsakllara saldrd. Romallarn yardmyla ancak 60 yl sonra (287de) lkelerine tamamen hakim olan Kk Arsakllar, III. Tridat zamannda (305-10) resmen Hristiyanl benimsediler. 337de yine Sasanllarn istilasna maruz kaldlar. Hz. merin Sasanllar ykna kadar (642de) 300 yl ranllar (Sasanl), Grcler ve Bizansllar ile savaan Kk Arsakllar M.S. 429 ylnda ykld.[50] Bu devlet ykldktan sonra 16 beylie ayrld ki bunlardan birisi de Dede Korkut hikayelerinde geen Avar Bey (Gence, Cavat blgesi)[51] slalesinden Ardzeruni (Kartal Tama Hanedan - Kk Arsakllarn kurucusu Val-Arsak (M.. 147129) tarafndan devletin avcbal vazifesi verilip Ardviz = Av kartal tama, Uni = Hanedan unvan verildii iin byle anlan) beyliidir ki topraklar Van-Urmiye aras idi (Bu blgenin eski ad Vaspurakandr. Urmiye ehrinin yeni ad ise Rzaiyedir).[52] 908 tarihinde Abbasilerin Azerbaycan valisi Trk komutan Sac-olu Yusuf, Ardzer-uni Kral Haik Gagka (908-938) ta giydirerek Melik unvan ile kendisine balamtr.[53] Ardzer-uniler, eski Trk sistemi olan kili Sistemi uyguluyorlard. lkenin dousunda Gurgen Haik, batsnda ise kardei Senekerim hkm sryordu. Haikin 1004te lm zerine lkenin tamam Senekerimin eline gemiti.[54] Van ile Vastan (Geva) kalelerini ifte bakent (Eski Trk Tresi) olarak kullanan Gagkn torunu Kral Senekerim Hovhannes (1003-1021), 1018 ylnda Seluklu Babuu ar Beyin aknlarnda[55], uzun sal atl kuvvetinin geni yaylarndan attklar oklarn karsnda klla bir ey yapamadan iki kez yenilen askerlerinin bozgunluunu Peygamber Yeua ile Partl Aziz Katolikos Byk Nersesin okuyup inand kehanetlerine balam, yurdunu koruyamayacan anlayp zaten bu blgeleri ele geirmek ve hakimiyetini pekitirmek iin byk bir orduyla yola kan Bizans Kral II. Basil ile anlaarak 1021de Van blgesini Sivas ile deimiti. Ancak bu prenslik, 1080 ylnda Anadoluyu fetheden Seluklular tarafndan kesin olarak ortadan kaldrld.[56] 9. Yy sonu ile 10. Yy balarnda yaam olan Kuzey Kafkasyada geziler yapan Ermeni tarihisi rahip Artsrunili Thomas, bu soydan gelir. Arran-Albanya-Avganya blgesinde Afar Cevanir kabilesinin hakim olduunu gryoruz ki Grcistan da bunlarn snrlar iindeydi. Hatta Mslman-Arap ordular Grcistan fethe geldiklerinde (642 yl) tahtta Hristiyanlam bir Trk olan Prens Cevanir vard (681de ld- Cevanirler adn bu hkmdardan almtr).[57] Yine bu dnemlerde Hazar Kaanlnn Kafkaslara aknlar yaptn gryoruz ki bu aknlarda bir ok Kafkas dal kavmi itaat altna aldktan sonra 683-689-693 senelerinde Grcistan ve Ermenistana saldrmlardr. Grc Krallar Yuvan ve Cevanirler zamannda (718 senesini takiben) Hazar Hakan, Grc Kral Cevanirin hemiresi Suzan ile evlenmeye talip oldu ancak muvafakat cevab alamaynca Blucan adl ba komutann Kaheti ve Kartaln mntkasna sevk etti. Civanir, bu saldrlara karlk vermi ancak yenilmi, kz kardei Suzan ile birlikte esir dm ve dnerken yolda Daryala geldiklerinde Suzan lm Prens Cevanir ise 7 yl esaret altnda kalmtr.[58]

Grld zere Afarlar zellikle Arran (Karaba) blgesini yurt tutarak, Seluklu fethine kadar burada kalmlardr. Buradaki Cevanirler, lhanl hkmdar Hlagu Han zamannda Anadoluya getirilen ve Timur zamannda ise Karaba nakledilen Avarlarla birleerek blgede gl bir konuma ykseleceklerdir. Daha sonra bu Avarlar, baz Trk boylarna mensup teekklleri de bnyesine alarak Otuz-ki Cevanir (32 boydan mteekkil) adn almlardr.[59] Osmanl ariv belgelerinde Cevanirlerin blgedeki varlnn slamiyetten nceki dnemlere kadar uzand aka belirtilmektedir.[60] Henz slam ncesi dnemlerde anlan blgelerde yerleen ve 305-10 yllarnda Aziz Greguvar Lusavori (Dede Korkut) tarafndan Hristiyanln Gregoryen mezhebine dahil edilen bu Trklerin ve tabii olarak bunlar arasnda bulunan Avarlarn, zellikle Aran (Karaba) civarnda yaadklarn ve Aranyan Ermenileri olarak tanndklarn ve varlklarn son yllara kadar devam ettirdiklerini grmekteyiz. 1721-30 yllarnda Rus istilasnda, Ruslara din birliinden dolay yardm eden bu Hristiyan Trkler, Zengezurda Karaorlular ve ardndan Cevanirlerle savatlar. 250 kiilik bir ete ile savaa katlan Papas Avar, bunlardan biriydi. Bu Hristiyanlarn adlar da Trke idi (Avan, Saruhan, Kaplan, Bayndur, Dileni, ah-kulu olu Bagri, Parsadan, Aslamaz-kulu, Vardan, Bali, Karagz, Kc, Turun, Sar vs..).[61] D. slami Dnemde Faaliyetleri - Kurduklar Devletler, Hanedanlar Beylikler,

slamiyetin kt ve yayld dnemlerde (570-750) Afarlar, Idr ve Ardahana yerlemilerdir.[62] Gten evvelde Ouz Eli ierisinde kalabalk ve nemli bir boy olan Afarlar hakknda X. yy gezginlerinden olan El Makdisi, Trk snrnda Avar isimli bir kyden bahsetmektedir.[63] Kagarl Mahmutta Sir-derya blgesinde ve bu blgelerin kuzeyinde yaayan Trkmenlerden, rmak kysnda yerleik hayat sren, iftilik ve tccarlkla uraan, yatuk (tembel) ad verilen Ouzlardan bir ksm Afarlardandr demektedir.[64] Avar Trkmenleri de, dier Ouz - Trkmen boylaryla birlikte Mslmanl kabul etmiler, XI. yy da Seluklu mparatorluunun kuruluundan sonra Orta Asyadan tamamen koparak 1130 ylnda Salurlar ile birlikte ran, Irak, Suriye ve Anadoluya g ederek yurt tutmulardr. Afarlarn bu g olay sonucu Anadoluda yer ad olarak Kaydan sonra ikinci srada olmas (86 yer ad) Anadolunun fetih ve iskannda en nemli boylardan biri olduunu gsterir. Nitekim, Erzurumun gneydousunda bulunan Cunni maarasnda 12 Ouz boyuna ait damgalar bulundu ki bunlardan birisi Afar boyuna aittir.[65] Afarlar bu fetih srasnda sadece askeri deil, dini ynden de mcadele vermiler ve Anadoluyu bir slam beldesi yapmlardr. Ahmet Yesevinin mritlerinden olan ve Niyazabatta (ran) trbesi bulunan Avar Baba [66] isimli Yesevi eyhini tanyoruz ki Anadoluda da Afarlara mensup bu dervi-gazilerden bulunduunu kolayca tahmin edebiliriz. Seluklular zamannda faaliyetleri ile kaynaklara gemi 3-4 boy vardr ki birisi Afarlardr. Afarlarn kitle halinde n Asyaya gelmeleri Aksungur ve olu madeddin Zengi ile XI. yy sonlarna dorudur ve kuzeyde Suriye ve Irakta hakim olmulardr. Dier bir kitle de XII. yy balarnda Arslan ve Ktogan idaresinde rann Huzistan blgesinde 40 yldan fazla beylik srmlerdir.[67] Harzemahlar zamannda da Afarlarn ok kalabalk ve zengin bir kabile olduunu ve Hemedan-

Ahlat blgelerinde yaadklarn Celaleddin Harzemahn bunlardan ykl ganimet aldn gryoruz.[68] Adyamann Besni ilesi ve evresine ilk gelip yerleenler de bu Avarlardan bir gruptu ki (1200 civar) hala ile merkezinde yaayan Afarlar ile evre baz kylerde yerlemi olan Hveydi Aireti bunlarn torunudur.[69] Bunun yannda Afarlardan baz gruplarn ise hemen gneydeki Gaziantepin Araban ilesinde yerletiini biliyoruz. Bunlar halen youn olarak Arabanda varlklarn srdrmektedirler.[70] Celaleddin Harzem-ah ile birlikte Anadoluya gelen Avarlardan bir boy da Malatyada yerlemi, sonra batya g ederek Ktahyada Germiyan Beyliini kurmutur. Germiyanllarn henz Malatya civarnda iken, Elaz ve Tunceli blgesine de yerletiklerini anlyoruz. [71] Gnmzde Elaza bal Keban, Baskil ve An ilelerinde yaplan dil almalar da blgede Afar dil zelliklerinin etkin olduunu gstermektedir.[72] Malatya blgesinde yaplan dil almalar ise Afar dil zelliklerinin birinci srada olduunu ortaya koymutur. Bu blgede Dulkadrl Avarlarnn da yerletiini syleyelim.[73] 1560l yllarda Malatya yresinde baz Avar obalarna ait yer adlarna tesadf edilmesi bu adan nemlidir. Eslemez (Kiik Hacl), Bahri (Cubas, Muar, Kederbeyt ve Keysun. Sonuncu ky halen Besni ilesinde varln srdryor), Avar (Argavun ve Panik), Deller (Karahisar), Recep (Panik), Selman- Sfla ve Ulya (Kiik Hacl). [74] Anadoluda kurulan Danimentli Beylii[75] ile Artuklu beyliklerinde de[76] Afarlar faaliyet gstermilerdir. Zengilerin yklmasyla Anadolunun gneyine g eden Afarlar burada Karaman-oullar Devletini kurmu ve bir ksm Dulkadrl Beyliinin kuruluuna da destek vermilerdir.[77] Giresunu 1397de fetheden Bayram Beyin torunu Sleyman zamannda Ordu yresine nemli miktarda Avarnda yerletiini gryoruz.[78] Dier taraftan Afar oymaklar Giresun, Alucra (Giresun), iran (Gmhane), Suehri (Avar ve Akar kyleri ile havalisine ve Tamzara blgesine) civarna nemli lde iskan edildi.[79] Nitekim, ebinkarahisarda bulunan Afar Tepe ile Herek Da adlarn buradan almtr. Giresun trklerinden biri de Avarl adn tar. Ramazan-oullar Beyliinin kurucusu Ramazan Bey, ukurova blgesindeki Afarlar Uzun yayla ve Rum Nahiyesine yerletirmiti.[80] Afarlar, Kara-koyunlu ve Ak-koyunlu Devletleri ierisinde nemli roller oynadlar.[81] Akkoyunlularn Frat havzasna inmesiyle (1350li yllar) aralarnda bulunan Afarlar, Malatya ve Adyamanda yerletiler. Adyamann Besni ilesine yerleenlerin bir ksm basklar sonucu kaarak Bafradan gemilerle Kafkasyaya gitmilerdir. Anadolu Afarlar, Safevi Devletinin kurulmasn mteakip kalabalk bir ekilde rana gitmi ve byk bir g kazanmlar, neticede bunlardan Nadir ah, Safevilerin yerine Afar hanedanln kurmutur. 16.yyda Mu, Ahlat, Malazgirt, Dou Beyazt hattna da nemli miktarda Afar yerlemitir.[82] Denilebilir ki, bu zamanlarda Anadolu, ran, Kafkasya, Irak-Suriye ve dier blgelerde Afar Trkmenlerini grmemiz mmkn olduu gibi, bulunduklar devletlerin siyasi yaplarn da etkilemekteydiler. Avarlarn zellikle Bat Trkleri arasnda bu kadar etkili olmas Trk mziine de yansmtr. Trk halk mziinde byk tarz vardr. Bunlardan biri kuzey sahasn iine alan (Krm-Kafkas) Kereyli, dieri dou blgelerini kapsayan (ran-Azerbaycan-Irak) Bayat iken Anadoluda sylenen tarza Avari denilmektedir. stelik Anadoluda halk mzii dzenine Trkmen Dzeni yada Avar Dzeni denilmektedir.

Avarlar bu bilgilerden anlalaca zere, rahmetli Faruk Smerin ifadesiyle tarihimizde devaml rol oynam tek Ouz boyudur. Bu bakmdan hi bir Ouz boyu onunla mukayese edilemez. Afarlarn n Asyaya yerlemede nfuslarnn ok ve etkinliinin devaml olduunu gryoruz. Byle bir yapya sahip bir boyun devlet kuramamas dnlemez. te Afarlarda muhtelif zaman ve mekanlarda bir ok devlet, beylik ve hanedanlklar kurmular, bir ok mhim olaylara karmlar ve adlarn zamanmza kadar yaatmlardr. 1. Musul Atabeyleri (1127-1262) Afarlar ilk olarak XI. yy sonlarna doru Aksungur idaresinde Suriyeye gelmilerdir.[83] Aksungur Ouzlarn Afar boyu beylerinden Alturgan Beyin oludur.[84] Aksungurun Kpak asll olabilecei sylenirken[85], kesinlikle Afar olmad da iddia edilmektedir.[86] Byk Seluklu Sultan Melik-ahn memluku olan Aksungur, idaresindeki Afarlarla birlikte nce Alparslana ve onun lmyle Melik-aha bal bulundu. Melik-ahn Suriye seferine katld. 1085 ylnda Musulu ele geirerek Ukayli Hanedanlna son verdi. Halepin fethi sonucu Kasmd-devle unvan ile Halep valiliine getirildi (1087). Melikah Suriyenin ynetimini kardei Tutua brakarak onu Msrdaki Fatmilere kar seferle grevlendirdi. Aksungur ile Urfa emiri Bozann kuvvetleriyle Tutua katlmalarn istedi. Ancak, ordu Trablus-ama gelince Tutu ile aras alan Aksungur ordudan ayrld. Tutu ise seferden vazgeip geri dnmek zorunda kald. Melik-ahn lmyle (1092) saltanat mcadelesine atlan Tutu nce Halep zerine yryerek Aksunguru itaat altna ald. Fakat Tutula aras bozuk olan Aksungur, Bozan ile birlikte Seluklu tahtnn asl varisi olan Berkyarukun tarafna geti. Tutu, Berkyaruk ile sava gze alamayp Suriyeye dnd. Bir mddet sonra Halepe gelerek kritik bir zamanda kendisine ihanet ettiini dnd Aksungura sava at. Berkyaruktan yardm gremeyen Aksungur yenilerek Tutu tarafndan ldrld.[87] Aksungurun lmyle yerine olu Musul Atabeyliinin kurucusu olan Zenginin getiini gryoruz. Irak Seluklu Sultan Mahmut, Zengiyi 1127de Musul Valisi ve iki oluna Atabek tayin etti. Zengi bundan sonra maded-Din lakabyla anlmaya baland. Zengi Musula hakim olunca byk ve gl bir Trk devleti kurmaya alt.[88] Bu dnemde slam dnyas Hal Seferleri ile urayordu. Zengi, Hallar ile tesirli mcadelenin ancak siyasi birlik ile mmkn olacan idrak eden ilk Trk devlet adamdr.[89] Bu sebeple Sincar, Habur ve evresini, Nusaybin ve Harran ardndan da Halepi ele geirdi (1128). 1130da Hamay ald. Ayn yl, Artuklular yenerek Kuzey Suriye ve Gney Dou Anadoluda hakimiyetini salamlatrd. Daha sonra Trkmenlerin yaad ehr-i Zor (Kerkk) blgesini (1139) ve Krt reislerini yenerek Hakkari civarn egemenlii altna ald. Gnmzde Irakn kuzeyinde snrmza yakn olan madiye ehrini o kurmutur. Artuklular tekrar yenerek Amide (Diyarbakr) girdi ve adna hutbe okunmak suretiyle ehri geri verdi (1141). Akabinde Bri Atabeyliine de hakimiyetini kabul ettirdi. Hallar ile mcadelesine gelince, 1130da Kuds Kralnn da olduu Hal kuvvetlerini yenerek Esarib kalesini zaptetti. Savar komutasndaki ordusu Kuds Kral Foulque idaresindeki Hallar ikinci kez malup etti (1137). Ardndan lkesini ikiye ayran ve nemli ticaret yollar zerinde bulunan Urfa Hal Kontluunu fethetti (24 Aralk 1144). Urfann dmesi II. Hal Seferinin yaplmasna sebep oldu. Zengi, Seluklular ve Abbasi halifeleriyle de zaman

zaman bozumu olsa da genelde iyi ilikiler kurmutur.[90] Grld gibi o bir taraftan Mezopotamya ve Kuzey Suriyeyi tek hakimiyet altnda birletirirken, bir taraftan da Hallara kar baarl savalar yapt. Bu yolda slamln zinde kuvvetleri olan Trkmenlerden geni lde faydalanmasn bildi. Zengi Ukaylilerin elinde olan Caber kalesini kuatp teslimini bekledii srada muhafzlardan biri tarafndan ldrld (1146).[91] lmnden sonra lkesi ikiye blnd. Halep merkez olmak zere Suriyede Nureddin Mahmut, Musul merkez olmak zere El-Cezire de Seyfettin Gazi hkmdar oldular. Ailenin nc bir ubesi ise elli yl kadar Sincarda hkm srmtr. Musul Kolu : Zenginin lmyle olu Seyfeddin Gazi Atabey oldu. Halepteki kardei Nureddin Mahmut ile anlaarak gerek i meselelerde gerekse Hallar ile mcadelede ortak hareket ettiler. Seyfeddin 1149da ld. Yerine kardei Kutbeddin Mevdud geti. Bu arada Nureddin Mahmut ile anlamazlk ktysa da Humus ve Rakka Nureddine verilerek sorun zld. Bundan sonra iki karde Hallarla mcadele ettiler. Nureddin, Hallar Harim'de yendiinde (1164) Mevdud yanndayd. Mevdud, 1167de Hallar zerine yrd ve Nureddinin yardmyla bir ok yeri ele geirdi. Mevdudun 1170te lm zerine (mezar Mardinin Cizre ilesindedir) olu Zengi II yerine gemek istedi. Ancak Seyfeddin Gazi II karsna kt. Nureddin Mahmutun araya girmesiyle Musul Seyfeddin Gazi IIye, Sincar ise Zengi IIye verildi. Nureddin de Nusaybin ve Haburu ald. Seyfeddin Gazi II, Nureddinin Hallarla yapt seferlere katld. Nureddinin lmnden sonra Selahaddin Eyyubinin ne gibi bir tehdit oluturduunu grp onunla savatysa da yenildi (1176). ok gemeden de ld. Kardei zzeddin Mesut Atabek oldu. Halep hakimi smailin lmyle buray ald, ancak Sincar hakimi Zengi IInin teklifi ile Halepi Sincar ile deiti. Selahaddinin Halepi alma gayretleri ve Urfa, Humus, Rakka, Suru ve Nusaybini ele geirmesi, ardndan Musulu kuatmas, 1182de Sincar almas zerine Artuklu ve Ahlat-ahlarla ittifak yapt. Fakat Selahaddin Amidi (Diyarbakr) ele geirdi. Halepe yrd. ehrin hakimi Zengi II, bir anlama yapp, Halepi Selahaddine brakt yerine Sincar ve evresini ald. Selahaddin 1185te Musulu iki kez daha kuattysa da alamad. zzeddin Mesut, Selahaddinle ba edemeyeceini anlayarak onunla anlama yoluna gitti ve ehr-i Zor (Kerkk) ve yukarsn Selahaddine brakp ona tabi oldu. Mesut, 1193te Selahaddin Eyyubinin lmnden ksa bir sre sonra ld ve yerine olu Nureddin Arslan-ah geti. Arslan-ah, Zengi IInin Nusaybin evresini zaptetmesi zerine onunla ve onun lmnden sonra yerine geen olu Kutbeddin Mehmet ile mcadele etti ve Nusaybini ele geirdi. Eyyubilerin yardma gelmesiyle ehri terk edip Musula dnd (1198). Eyyubi emiri Adil de Mardini kuatt. Arslan-ah, Kutbeddin Mehmet ile Artuklulara yardma geldi ve Eyyubileri yendi (1199). Ardndan Kutbeddin ile Nusaybin iin tekrar savaan Arslan-ah, yenilerek Musula ekildi (1204). Arslan-ah, daha sonra blgede Trkmen beyleriyle baz olaylara kartysa da 1211de ld. Yerine geen Kahir zamannda nemli olay olmad gzkyor. Bu dnemde devlet ilerine Bedreddin Lulu bakyordu. Kahirin 1218de lmesiyle yerine Arslan-ah II geti. 1219da bir ksm topraklarn ele geiren Sincar hakimi Zengi III Eyyubilerden Melik Eref sayesinde yendi ancak ayn yl ld. Yerine LuLu tarafndan yandaki kardei Nasreddin Mahmut getirildi. Bundan sonra Lulu dmanlarna kar Eyyubi Erefin yardmlarn ald. Eref, 1220de Sincar alarak buradaki Zengi hakimiyetine son verdi. Mahmutun 1222de lmyle Bedreddin Lulu blgeye Atabek olarak atand ve Zengilerin Musuldaki kolu da yok oldu.[92] Halep Kolu : Ortaa Trk-slam dnyasnn en parlak simalarndan olan Nureddin Mahmut, Hallara kar baarl savalar yapt. O Hallar ile mcadelesinde Musul hakimi kardei Seyfettin Gazi ve yerine geen Mevdud ile birlikte hareket

etmi ve Hallara kar slam cephesini birletirmek iin ok almlardr. Nureddin, Hallarn eline geen Urfay 1146da tekrar fethetti. Ertesi yl da Artak ve civarn ele geirdi. II. Hal Seferinde kardei Seyfeddin ile birlikte Dmk (am) kuatan Hallar ile savat. Arima kalesini ele geirdi, Hallar Yarada bozguna uratt. 1149da Antakya Prensi Raymondu ldrd. Daha sonra Famiya kalesini zaptetti. Brilerin elinden Dmk ald.[93] Yukar Mezopotamya, Gneydou Anadolu ve Suriyeyi tek hakimiyet altnda toplayarak sultanln ilan eden (1153) Nureddin Mahmutun prestiji Seluklu Hanedann glgede brakacak kadar artt.[94] O Selahaddin Eyyubiyi Msra gndererek Seluklularn hayali ve slam dnyasnda ikilie sebep olan Fatmi Halifeliinin yklmasn salamtr. [95] Kuds Kral III. Baudouini yenilgiye uratt (1157). 1158de Hallara yenildiyse de onlar Harimde ar bir bozguna uratt (1164). 1173te Mara ve Gksunu Seluklulardan ald, ancak II. Kl Arslan ile anlaarak ehirleri geri teslim etti. Nureddin 1174te Dmkta ld. Yerine olu smail geti. Bu dnemde Selahattin Eyyubi lke topraklarn yava yava ele geirmeye balad. Selahaddin ile mcadele eden Zengiler baarl olamad. smail, hastalannca lkesinin Musul hakimi zzeddin Mesuta verilmesini vasiyet etti. 1181de lnce Halep kolu sona erdi.[96] Musul Atabeyliinin kurulmas ile Afarlar kitle halinde birleerek bal bana bir g oluturmulardr. Bu zamanda Afarlar devletin st kademelerinde grev almlardr. Halepte Trkmen Pazarnda saylar 15i bulan mescitlerden biri Avar Mescidi adn tar, yine Yaruklu Trkmenlerinden zzeddin Avarn yaptrd Avariye Medresesi de blgede Avar varln gsterir.[97] Ayrca Selahaddin Eyyubi gibi bir ahsiyet yetitirerek kendilerinden sonra da blgenin Hallara kar ayakta kalmasn salamlardr. Nureddin Mahmutun 1173te Mara ve Gksunu almasyla Avarlardan nemli kitlelerin Mara ve Sivas taraflarna yerletiklerini tahmin ediyoruz ki 1250li yllarda Mara civarnda yaayan ve -Ele doru sarkan Afarlar[98] bunlardr. Ayrca Karamanllarn da nceleri Sivas taraflarnda yaadklarn biliyoruz.[99] Mool istilas sonucu buradaki Avarlar, Anadolunun gneyine g ederek dier Trkmen oymaklarnn da yardmyla Karaman oullar Beyliini kuracaklardr.[100] Ayrca Zengilerin, Artuklu Beylii (Mardin merkez olmak zere Gneydou Anadoluda kurulmutur) bnyesinde faaliyet gsterdiklerini de anlyoruz.[101] Bugn Dou ve Gneydou Anadolu ile Orta Anadolu kesimlerinde Zengi adn tayan kyler bu Avarlarn bir hatrasdr. 2. umla ve Devleti (1155-1195) XI. yy sonlar ile XII. yy balarnda Avarlar, Arslan kumandasnda rann Huzistan blgesine gelmilerdir.[102] Onlar buraya Mool Kara-Htaylarn Trkistanda egemenlik kurmalar ve bask yapmalar sonucu Det-i Kpaktan (Seyhun boylar) buraya (Salurlar ile beraber) g etmilerdi. 1135-36 yllarnda Huzistanda kalabalk sayda Trkmen yaamakta idi ve iinde byk bir Avar topluluu vard. Avarlarn banda Arslan olu Yakup bulunuyordu. Avarlarla birlikte gelmi olan ve Kuh-Giluyede yaayan Salurlardan Mevdud olu Sungur 1149da iraz alarak Salgurlu Devletini kurdu.[103] Yakup Bey, Sungurun elinden Fars blgesini almak ve Onu kendisine tabi klmak iin bir ka kez Sungurun zerine yrmse de bozguna uramt. Yakup Beyin lmnden sonra Afarlarn banda umlay gryoruz. umlann asl ad Ay-Dodu, babas ise K-Togan idi. umla, Yakup Bey zamannda Huzistan ile Luristann bir ksmn idare ediyordu.[104] Onun zamannda Afarlar nemli bir g haline geldi.

yle ki; nl emirlerden, Seluklu sultan Mesutun hacibi (beylerbeyi) Has Be, Azerbaycanda olduka gl olan Afarlarn desteini alabilmek iin, umla ile dostluk kurmu ve konumunu glendirmeye almt.[105] umlada Onun emiri olmutu. Has Be ldrld zaman zekasyla kendini kurtard ve tekrar Huzistana geldi. Ancak, yokluunda Seluklulardan Melik-ah blgeyi ele geirmiti. stelik Abbasi halifesi de buray almak istiyordu. umla hemen harekete geti. nce Halife ordusunu yenip kumandann esir ald. Ardndan Badata eli gnderip zr diledi. Abbasilerle meseleyi hallettikten sonra Melikah blgeden kararak tek bana egemen oldu.[106] umla, Lur denilen Krtleri (Bu Krtler kendilerine Gll derlerdi. Trkistann Lolan kentinden gelmilerdir. Lurlarn iinde Afar, Bedili, aatay, Karabal gibi Trkler de vardr) destekleyerek Kuzey ve Bat Luristanda kk bir Atabeyliin (1184-1597) temellerini att ve bu blgeyi hakimiyeti altna ald.[107] 1156da Seluklu Sultan Muhammet halifeyle bozuup Badat kuatnca, Halifenin abalaryla Melik-ah isyan etti ve Hemedanda bamszln ilan etti. umla, Melik-ah taraftar olarak Hemedana geldi. Ertesi yl umla halifenin emiri Kaymaz yenerek tutsak etti ve Onu Sultan Muhammete gnderdi. Bunun zerine Halife umla zerine ordu sevk ettiyse de umla bu orduyla savamad. 1159da lkesiz kalan Melik-ah, Huzistana girerek umlay yendi ve ardndan Farsa girip Zengiyi de (Salgurlu) teslim ald. umla ve Zengi Melik-aha balanarak en yakn emirleri oldular. Ayn yl Sultan Muhammetin lmyle tahta kmak iin umla ve Zengi ile birlikte Isfahana gelen Melik-ah, zehirlenerek ldrld. Seluklu tahtna Arslan-ah geti umla, Zengi ile birlikte Arslan-ah metbu tand ve Melik-ahn olunun Atabei oldu. umlann yeeni enka-Olu, dnr olan Basra valisinin halifece ldrtlmesine kzarak Basra ve Vast yamalad (1166). Halifenin Vast valisi Kutlu-Pars enka-Olunun zerine yrdyse de yenildi ve ldrld. enka-Olu ertesi yl Basray tekrar yamalad. umla da Badat civarna gelip halifeden toprak istedi. Ancak yeeni Kln halife kuvvetlerine yenilip esir olmas zerine geri dnd. 1169da Salgurlu Zenginin askerlerine kt davranmas sebebiyle askerler umlay lkeye ardlar. umla Zengiyi yenip Farsa sahip olduysa da halka kt davranmas ve yeeni enka-Olunun lkeyi yamalamas zerine tepki ekti ve Fars terk etmek zorunda kald.[108] Huzistan ve Ahvaza hakim olan umla Nihavendi de ele geirmek istiyordu. Seluklu Atabei l-Denizden para karl buray istedi ancak alamad. 1175te l-Denizin lm sonras enka-Olu Nihavendi zaptetti. Ertesi yl enka-Olu Badat taraflarnda halife kuvvetlerine yenilip ldrld. Ksa bir sre sonra umla baz Trkmenler zerine yrd. Atabek Pehlivandan yardm alan Trkmenler umlay yenip kardei ve yeeni ile birlikte esir ettiler. umla birka gn sonra ald yaralarn tesiriyle ld (1176). umla cesur, zeki ve dirayetli bir ahsiyet idi. O bu meziyetleriyle Huzistan ve komu baz yrelerde Luristann bir ksmn da iine alan bir beylik kurmutu. umladan sonra yerine olu erafeddin Emiran geti. Seluklu sultan Arslanahn lm zerine kardei Muhammet, Emirann tevikiyle tahta kmak iin Isfahana gitti. Kaymaz olu Kavut ve baz emirler Muhammeti destekledilerse de Atabek Pehlivan Muhammeti yendi. O da Emirann yanna kat ancak Pehlivandan ekinen Emiran Onu lkeye almad. Bu hareketiyle Pehlivann memnuniyetini kazand. Onun dneminde uzun bir sre umla oullar ile ilgili bir bilgiye rastlanmyor. Bu, lkenin sakin bir bar dnemi yaamas ve siyasi

olaylara karmamas ile ilgili gzkyor. Emirandan sonra baa geen Susyann lmesiyle (1194) oullar Ali ve Nasreddin arasnda kan taht kavgasnda Ali baa geti. Kardeinin halifeden yardm istemesi beyliin sonunu getirdi. 1194-95te Halife ordusu Huzistan igal etti ve umla ailesini toplayp Badata gtrd. Bylece bu beylik tarihe kart. Afarlarn Huzistan ve Luristanda 42 kaleleri vard. umla oullarnn para kestirdikleri de biliniyor.[109] 3. Karaman-Oullar Devleti (1250-1487) Ouzlarn Afar boyundan olan[110] Karaman aireti ve Karaman-Oullar, Orta Anadolunun gneyinde kurulmu olup, Anadolu Trkmen beyliklerinin Osmanllardan sonra en by ve devamlsdr. Karaman taht beylikten ziyade bir devlet saylmtr. Ana ktlesi Afarlara dayanan devlet, -Oklardan Turgut, Bayburt, Kusun, Ggz, Varsak, Salur ve Kaarlar ile Trklemi Samagar, aygazan ve Barmbay gibi Mool oymaklarn da evresine toplamt.[111] Karaman oymann bir ksmn 12. Asr ortalarnda Maveran-nehir de, bir ksmn da Kara-koyunlu obas olarak Azerbaycan blgesinde (Arran, Gence, Berdaa) grmekteyiz [112] ve varlklar gnmze kadar gelmitir. Dier bir ksm ise Mool istilasndan kaarak Anadoluya gelmi ve Seluklu sultan Alaaddin Keykubat tarafndan (1228) Ermenek tarafna yerletirilmitir. Bu srada ularda bulunan Trkmenlerin ounluunu Karamanllar oluturuyordu. [113] Karamanllar bundan nce Sivas tarafnda bulunuyorlard.[114] Bu srada Karaman Airetinin reisi olan Sadeddin olu Nureddin (Nure Sofi 1230-55), Babai tarikatna girmi ve Seluklular ile savamt. (Seluklu ve Osmanl tarihileri dman olduklar Karamanllar ktlemek ve aalamak maksadyla Nure Sofiyi Ermenekte kmrclk yapan Ermeni dnmesi olarak tantmlardr. Bu iddiay ilk syleyen ise Seluklu tarihisi bn-i Bibidir. Halbuki biz Nure Sofiyi aristokrat bir Trkmen beyi olarak tanyoruz.[115]) Bir Babai eyhi olarak Trkmenler zerinde nfuzunu artrm; Hristiyanlardan Ereliyi alarak bakent yapm ve Silifkeye saldrarak tekfurunu ldrmtr.[116] Bu tarihlerde (1254) Karamanllara mensup olan Afar Beyi slam Beyin SilifkeMersin arasndaki Cracca ehrini (Kz kulesi) yama ettiini onun lmnden sonra da Sarum Beyin tekrar ehre aknlar dzenlediini gryoruz ki[117] bu Afarlar, Karamanllara mensup veya 1250 ylnda Mara Dalarnda sakin olan ve -El taraflarna doru yama hareketlerine girien Avarlardan[118] olabilirler. (Mara blgesi Trkmeni olan Aa-Erilerin de 1258 ylnda Maratan -El ve Antalyaya doru akn yaptklarn gryoruz). Nure Sofi, tahmini 1255te lnce yerine Karaman Bey gemitir. Karaman Bey, Ermenek, Mut, Glnar ve Silifkeye saldrd, Ermeneki alarak burasn bakent yapt. Karamanllarn etki alanlarnn genilemesi Seluklu Sultan IV. Kl Arslan rahatsz etti. Onlarla akrabalk kurarak Larende (Karaman) kalesini verdi. Ancak, u beylerinden bazlarnn cezalandrlmasndan dolay endieye kaplan Karaman Bey, kardeleri Zeynelhac ve Bunsuz ile birlikte 20.000 kiilik bir kuvvetle Konya zerine yrd. Muinddin Pervane komutasndaki Seluklu ordusu Karamanllar Gevele kalesi nlerinde yendi. Karaman katysa da kardeleri yakalanp Konyada idam edildi. [119] Karaman Bey, yaklak 1262de ld ve yerine olu Mehmet geti. Seluklular ise Karaman ve Ermenek blgesine vali olarak Bedrettin Huteniyi atadlar.

Mehmet Bey, bu esnada isyan eden Hatirolu ile birleerek Seluklulara kar faaliyete geti ve zerlerine gnderilen Huteni idaresindeki Seluklu-Mool ordusunu ani basknla Gksu civarnda yendi. Emir-i Sevahil Hoca Yunus ta Mehmet Beye yenilmekten kurtulamad.[120] 1273 ylnda Baba lyasn olu Muhlis Paaya destek vererek Konyay ele geirmesini salam, Muhlis Paa alt ay hkm srdkten sonra hakimiyeti Karamanllara devretmitir.[121] Mehmet Bey, Anadolunun Mool igalinden kurtulmas iin Memluk Sultan Baybars Anadoluya aran ve onun yannda yer alan beylerden birisiydi.[122] Baybars, vezir Pervanenin iki yzl siyasetinden dolay lkesine dnnce, Mehmet Bey, Mentee ve Eref-Olu Trkmenleriyle birlikte Konya zerine yrd. 13 Mays 1277de Konyay igal ettiinde, yaynlad mehur ferman ile Trkeyi resmi dil ilan etmitir. Bu fermanda Bugnden sonra divanda, dergahta, bargahta, mecliste, meydanda, arda ve pazarda Trkeden baka bir dil konuulmayacak ve kullanlmayacaktr diyerek, resmi devlet ilerinde kullanlan Arapa ve Farsann hakimiyetine byk bir darbe vurmutur. Bu ferman Trk kltr tarihinin en byk hadiselerindendir ve her yl 13 Mays gn Karamanda Dil Bayram olarak kutlanmaktadr. Erol Gngr, bu fermann Mehmet Beyin milliyetiliinden deil de cahilliinden kaynaklandn syler. Ona gre, Mehmet Bey okur-yazar olmad iin eksiklik duymu, Arapa-Farsa konuulan devlet makamlarnda olup biteni anlamak, tahsilli kesimin etkinliini ortadan kaldrmak iin bu yola ba vurmutur.[123] Ancak dilin bir milletin hayatndaki yerini dnrsek bu sulamann haksz olduunu syleyebiliriz. Mehmet Bey, akabinde II. Keykavusun olu olarak tantt Alaaddin Siyavuu Seluklu tahtna kard ve kendisi de vezir oldu (15 Mays 1277). Ancak Akehir civarnda aralarnda Germiyanllarn da bulunduu Sahip-Ata Oullar idaresindeki bir orduyu yendikleri sefer dn Konyallar Karamanllar ehre sokmadlar. [124] Bunda Siyavuun kendini bir lider olarak halka kabul ettirememesi yatar. Bunun zerine Mehmet Bey, Ermeneke ekildi. Cveyni idaresindeki bir SelukMool ordusu blgeye geldi. Mehmet Bey, bu ordu karsnda yenildi ve yakalanarak kardeleri ile beraber ldrld (1277). Bu olay bir sre Karamanllar sindirdi.[125] Mehmet bey, Mool igali altnda olan Anadolunun kurtulmas iin isyan bayra aan ve bu sebeple Seluklu ve Mool ordular ile lene kadar arpan bir mcadele insandr. Moollarla bir ka defa savam ve iki defasnda da yenmitir. Gazan Hann yle syledii rivayet olunur : u Trkmenler ve Karamanllar olmasa idi, Mool atllar gnein batt yere kadar giderlerdi.[126] Mehmet Beyden sonra Karamanllarn bana kardei Gneri geti. Seluklular arasndaki taht kavgasna kart ve bir sre sonra Ermenilere ait Tarsusa sefer yapp buray tahrip etti (1286). Ancak Ermenilere yardma gelen Moollar karsnda tutunamayp dalara ekildi. Gneri Beyin 1300de lm zerine yerine kardei Necmeddin Mahmut, onunda 1308de Ermenilerle arprken lmesiyle Yahi Bey geti. 1308de Anadolu Seluklularnn kmesi ile Karaman-Oullar Anadoluda en kuvvetli beylik olarak ortaya km ve Seluklularn yerine gemek iin byk mcadeleler vermitir.[127] Yahi Beyin Konyay igal ederek bakent yapmas zerine Emir oban idaresinde bir Mool ordusu Anadoluya gelip Konyay geri ald. Yahi Beyin lmnden sonra Mahmutun olu brahim Bey oldu. Onun zamannda tekrar Konya ele geirildi. 1319da Tarsus Ermenileri zerine sefer yapt. 1328de Mool lhanllarn Anadolu valisi Timurta lnce Trkmenler rahat bir nefes ald. lhanllarn kmeye balamas zerine Karamanllar topraklarn

geniletmeye balad. Beyehir alnd. Gevele kalesine kadar olan yerler ele geirildi. brahimin lmnden sonra yerine geen olu Fahreddin Ahmet Moollar ile savarken ld (1350). Ondan sonra kardeleri Sleyman ve emseddin ksa sreli hkmdar oldular (1352). Daha sonra Burhaneddin Musa bey oldu. Bu dnemde bakent Muta tand. Musann yerine Seyfeddin Sleyman getiyse de ldrld (1361). Bylece Karaman tahtna Alaaddin Ali geti. 1362de baa geen Alaaddin Ali Bey zamannda, ilk Osmanl-Karaman mnasebetleri balad. Seluklu varisi olarak kendilerini gren her iki tarafn menfaatlerinin kesimesi, Ali Beyi Osmanllara kar Eretna ve dier Trkmen beyleriyle ittifaka zorlad. Ancak Osmanl sultan I. Murat, bu giriimi engelledi. [128] Ali Bey, daha sonra Kbrsllarn elindeki Gorigos (Kz kulesi) zerine yrdyse de geri ekilmek zorunda kald ve Kbrs Krall ile antlama yapt (1367). evredeki beyliklerin topraklarndan baz yerler zaptetti ve Kayseriye baskn yaparak Eretnallardan Aliyi Sivasa kartt. (1375). Ancak, Kad Burhanettin, Ali Beyi geri ekilmeye mecbur brakt (1376). Bu srada Osmanllar ile Karamanllar ilk kez kar karya geldi (1381). Ali Bey, Kaynbabas Murat I.in Rumelide olmasndan yararlanarak Beyehiri ald. Murat I., Karamanllar zerine yryerek Ali Beyi yendi. Aldklar yerleri geri vererek sulh yapld (1387). Murat I.in Kosovada ehit dmesiyle antlamay bozarak Osmanlya saldrd (1389). Ancak Bayezid I., Konyay muhasara etti ve aramba Suyu snr olmak zere tekrar anlama yapld (1390). Timurun Dou Anadoluda grnmesiyle Ali Bey, ona tabi oldu (1394). 1396da Kad Burhanettin ile uraan Ali Bey, Bayezid I.in Rumelide bulunmasn frsat bilerek Osmanl topraklarna girdi. Bunun zerine Bayezid I., Karaman Seferine karak Akayda Ali Beyi yendi. Sonra Konyay alarak Ali Beyi ldrtt, oullar Ali ve Mehmet Beyleri de Bursaya gnderdi. Bylece Karaman Devleti ortadan kalkm oldu (1397). Bayezid I., Timur ile yapt Ankara Savan kaybedince, Ali ve Mehmet Beyler Bursada hapisten kartldlar. Timur, onlara Karaman lkesini ve Alaehiri vererek beylii tekrar diriltti (1403). Mehmet Bey tahta karken, Ali Bey, Nide emiri oldu. Mehmet Bey, Fetret Devrinde Osmanllarn arasndaki taht kavgasndan yararlanarak Afyon ve Ktahyaya girdi (1411).[129] Germiyanllara saldrp Bursay tahrip etti (1413). Bunun zerine elebi Mehmet Karamanllar zerine yryerek onlar Konya nnde yendi (1414). Tekrar savalmasna ramen 1415te sulh yapld. Mehmet Bey, 1417de Memluk Sultan eyh adna kestirdii paralarla Kahireye gelerek Memluklere itaatini bildirdi. Ancak, Mehmet Bey, Ramazan-Oullaryla birlikte Memluk topra olan Tarsusa saldrnca Memluklerle aras ald. eyh, Trkmenlere gzda vermek ve onlar itaat altna almak iin Divriiye kadar uzanan Suriye Seferine kt. Tarsus ele geirildi. Ardndan Darendede dt. Esirler arasnda Mehmet Beyin olu Davutta vard. 6 ay sonra Mehmet Bey, Ramazan-Olu brahim ile birlikte Tarsusu kuatt ancak alamad (1418). Bir mddet sonra Tarsuslular Memluk valisi ahinden memnun olmadklar iin Karamanllar davet ettiler ve ehri teslim ettiler. Bunun zerine eyh, Karaman zerine ordu gnderdi. Bu ordu Nide, Ereli, Larendeyi ald (1419). Karaman Beylii ise Ali Beye verildi. Mehmet Bey, Kahireye gnderildi. Osmanllarn yardmyla Mehmet Beyin olu brahim Karaman tahtna geti. Ali Bey, Nideye ekildi. Bunun zerine Memlukler Mehmet Beyi serbest braktlar. Mehmet Bey, tekrar Karaman tahtna kt. [130] Hamid-Oullar ile birlikte Osmanl topra olan Antalyay kuatt srada ld (1423). Yerine brahim II. geti. brahim Bey, Memluk nfuzuna son verdi. Osmanl aleyhine Srp ve Macarlarla ittifak yapt.

1433te Macarlar Osmanlya saldrnca brahim Bey de Beyehiri ald. Osmanllar Macarlar yenince Karamanllar zerine yryp Konyaya kadar ilerledi. Bir daha Osmanl aleyhinde almamak kouluyla sulh yapld (1435). Ardndan Kayseriyi ald ve tekrar Osmanlya saldrd. Macarlarla tekrar ittifak yapt. Karaman kuvvetlerinin Osmanl topraklarnda yapt zararlar yznden Murat II., slam alimlerinden Karamanllar aleyhine fetva ald ve Macarlarla Segedin Antlamasn imzaladktan sonra (1444) Karaman Seferine kt. aresiz kalan brahim Bey, ar artlar altnda anlama yapt. II. Kosova Savanda (1448) Osmanlya yardm gnderdi. Ayn yl Kbrsllardan Gorigosu ald. Osmanl tahtna Fatihin gemesiyle mitlenen brahim Bey, stanbul Muhasarasnda Venedik ile bir anlama yapt. 1456da Tarsus, Adana ve Gleki almak istediyse de Memlukler Karaman lkesini tahrip ettiler. Fatihin Kastamonu ve Trabzon Seferlerine yardm iin ordu gnderdi (1461). sfendiyar-oullarn ortadan kaldrmasyla Osmanllarn son byk rakibi olarak Karamanllar kald. brahim Beyin lmnden sonra oullar Pir Ahmet ve shak taht kavgasna tutuunca Osmanl, Memluk ve Ak koyunlular i ilerine kartlar. Pir Ahmet Osmanllarn yardmyla tahta geince onlara Akehir, Beyehir ve Ilgn verdi (1465). Bu arada bakenti tekrar Konyaya tad. Ancak, Pir Ahmet Akkoyunlu ve Venediklilerle anlama yapnca Karaman seferine kan Fatih Konya ve Karaman alarak, olu Mustafay Karaman Beylerbeyi yapt. Pir Ahmet Tarsusa kat. Akkoyunlu, Venedik ve Trkmenler uzun mcadeleler verdiler. Osmanlnn Akkoyunlular 1473te Otlukbelinde yenmesi zerine Gedik Ahmet Paa nce Ermenek sonra Mennan Kalesini ald (1474). Pir Ahmet Bayburtta ld. Yerine geen Kasm Bey, Fatihin lmyle birlikte Beyazt -Cem ihtilafnda ortaya karak, Cemi destekledi ve Karaman Beyliine tekrar egemen oldu. Cem, Rodos valyelerine snnca II. Beyazttan aman diledi. Osmanl himayesinde kk bir beylik halinde bakenti Silifke olmak zere -Elde hkm srmesine izin verildi.[131] Kasm Bey lnce (1483) Karamanllarn en nemli yardmclar olan Turgutlu airetinden Mahmut Bey baa geti. Ancak Mahmut Bey Osmanl Memluk savanda Memluklar tutunca beylie son verildi (1487). Arab tarihisi bn-i Fazlillah, 1332 senesine ait Anadolu ile ilgili bilgilerinde Karaman-Oullarnn, 750 bin nfusa sahip olduunu belirtmiti. Karaman oullar en geni ekliyle Karaman, Konya, Nide, Kayseri, Ankara, Nevehir, Krehir, el illerinin tamam ile Antalyann dousu (bu topraklar, 146.000 km2dir) ve zaman zaman Antalyann bats, Isparta ve Afyon blgelerinde hkm srmtr. Bu blgelerde o zamanlar, 2 milyon nfus olduunu tahmin edebiliriz.[132] Trklk tarihi iin ok nemli olan Karaman sahas, gerek Karaman-Oullar devrinde, gerekse Karamanllarn knden sonra Osmanl devrinde ve Kurtulu Sava srasnda hemen her alanda ok deerli ahsiyetler yetitirerek Trkle hizmete devam etmitir. Byk Trk velisi ve airi Yunus Emre, Osmanllarn manevi kurucusu eyh Ede Bal, Dursun Fakih, Osmanllarn mehur Kaptan- Deryas Kemal Reis ve onun yeeni nl Trk denizcisi Piri Reis, Kurtulu Savann Dou Cephesi komutan byk insan Kazm Karabekir Paa, Redd-i lhak Cemiyetinin lideri Hacim Muhittin arkl bunlardan sadece bir kadr.[133] a. Alaiye Beylii (1293-1471) Alaiye (Alanya) 1223 ylnda Trkiye Seluklu sultan I. Alaaddin Keykubat tarafndan zapt edilmiti. Trkiye Seluklularn son yllarnda Alaiye, Karaman oullar Beyi Mecdeddin Mahmutun eline geti (1293). Bundan sonra ad geen

ehirde ve yresinde Karaman oullarna bal beyler hakim olmutur. Alaiye Beyleri burada nce Karaman oullarnn bir kolu olarak, daha sonra da Memluklu Devletinin hakimiyeti altnda hkm srmlerdir. Kbrs Krall 1366da ehri almak istedi ise de Karamanllarn yardma gelmesi ehrin kaybn nledi.[134] Alaiyenin deniz ve kara ticareti iin ok msait bir yerde bulunmas sebebiyle Memluklular ve Kbrs Krall burayla yakndan ilgileniyorlard. Bazen dosta ve bazen dmanca gelien ilikiler sebebiyle Alaiye Beylii bu gibi devletlerle sk bir iliki ierisine girmilerdir. Memluklularn Kbrs almak iin sefere ktklarnda (1426) Kbrs ordusunda cretli Karamanllar grmemiz bunun bir sonucu olsa gerek.[135] Alaiye Beyi Karaman b. Savc 1427 ylnda ehri be bin altn karlnda Memluk Devletine satt. Bundan sonra Alaiye ehrinde, Memluk hakimiyeti altnda Karaman olu Mahmut Beyin torunlar hkm srdler. Bunlardan Kl Arslan zamannda Gedik Ahmet Paa Alaiyeyi alarak Osmanl Devletine katt (1471). Bylece Alaiye Beylii ve buradaki Karamanl hakimiyeti sona erdi.[136] b. Trablusgarp Karamanl Hanedan (1711-1835) Osmanl Devletinin Trablusgarp Eyaletini idaresi altnda bulunduran Karaman asll bir aile. Karamanda zellikle Ermenekte bu ailenin kendileriyle akraba olduunu, hatta Msr ve Libyada dedelerinden kalma tapulu arazilerinin olduunu syleyen bir ok aileye rastladk. Bu ailenin kurucusu Ahmet Beydir. Babas veya dedesinin Trablusgarp Ocanda hizmet etmek iin bu blgeye geldii tahmin ediliyor. Baz tarihiler, atalarndan birinin Osmanl denizcisi Turgut Reis ile buraya geldiini ileri srerler. Ahmet Beyin ada Trablusgarpl tarihi bn Galbun, onun soyunu yle sralar. Ahmet b. Yusuf b. Muhammet b. Mustafa. 1710da Mniye ve sahil blgesinin amili olan ve halkn sevgisini kazanan Ahmet Bey, Yenieriler ve Kuloullar ile Arap ileri gelenleri arasndaki rekabetten doan karkla son vermek iin Trablusgarp ehrine mdahaleye karar verdi. Kuloullarna kar Araplarn desteini alarak Trablusgarp eyaletinin ynetimini ele geirdi (29 Temmuz 1711). Bir sre sonra Padiah tarafndan gnderilen Halil Paay ve ok sayda Trk askerini ldrtt. Ardndan stanbula bu davranlarn hakl gstermek iin eli gnderdi. Padiah III. Ahmet ise onu beylerbeyi unvanyla Trablusgarp eyaletinin valisi olarak tand.[137] Paa unvann 1722de alan Ahmet Bey, Yenierilere gvenmedii iin yerli halktan bir milis kuvvet oluturdu ve korsanlar himaye altna ald. 1713-23 yllar arasnda Bingazi ve Fizanda kan isyanlar zor kullanarak bastrd. Bu arada baz devlet adamlar, ileri gelenleri ve dnemin tarihisi bn Galbunu ldrtt, bylece hakimiyetini btn lkeye yayd. ngiltere ve Fransa bata olmak zere batl devletlerle iyi geindi, onlarla bar ve ticaret anlamalar yapt. 16 Mays 1733te Padiah tarafndan grevi yenilendi. Trablusgarbn surlarn onartt cami ve medrese yaptrd. Ahmet Paa 60 yanda (1 Kasm 1745) ld. Yerine geen olu Mehmet, I. Mahmut tarafndan vali olarak tannd. Zamannda bar devam etti. Yaplan anlamalar yenilendi. Ancak korsan faaliyetlerinin artmas Venedik ve Napoli ile anlamazlklar kmasna sebep oldu. Mehmet Paa 1754te ld. Onun yerine olu Ali Bey geti. 1754-93 yllar arasnda valilik yapan Ali Paa, ilk yllarnda Mniye ve Sahil blgelerinde kan isyanlarla urat. 1758den sonraki

yllar genellikle sakin getiyse de son yllarnda ciddi ayaklanmalar kt. Oullarndan Hasan ldrld (1790), Ahmet ise Bey olduysa da Araplarn desteini alan kardei Yusuf yznden idareyi tam olarak ele geiremedi. Durumun ciddiyeti zerine ileri gelen eraf stanbuldan yeni bir vali istediler. Yusuf kendisini 1793te vali tayin ettirerek Trablusgarb kuatt. O srada Cezayirden kan Ali Bulgur, Padiah tarafndan kendisinin vali olduunu ileri srerek Trablusgarba girince, Karamanl ailesi Tunustaki Hammudi Paaya snd. Hammudi Paann sayesinde Karamanllar tekrar Trablusgarba sahip oldular. Ali Paa olu Ahmet lehine valilikten ekildi (1795). Ancak, Yusuf ertesi yl Trablusgarb zaptederek valiliini ilan etti. Ahmet Paa ise Maltaya kat. III. Selim, Yusuf'un valiliini onaylad. Yusuf Paa i karklklara son verirken, korsanlar himaye etti. ehrin surlarn salamlatrd. Napolyon Bonapartn Msr igali srasnda ngilizlerin ve Osmanlnn basksna ramen Fransa ile ilikilerini kesmemi hatta 1799da bir antlama bile imzalamt. 1800 ylnda ABDden daha fazla vergi isteyince iki devletin aras ald ve ABDye (tarihte ilk kez) sava ilan etti. Amerikallar, Maltadan Ahmet Beyi getirip vali yapmak istedilerse de Yusuf Paa ngilizlerin destei ile Ahmet Beyi Msra kartt. ABD geri adm atarak 1805te Trablusgarpla dostluk, ticaret ve seyr-i sefain antlamas yapt. 1810da Gedamis blgesi Trablusgarba baland. 1813te Fizan tekrar ald. 1819da Fransz-ngiliz donanmas Trablusgarp limann ablukaya alp Hristiyan esirlerin serbest braklmasn salad. 1823-26 yllarnda Mora Savalarna Trablusgarp donanmas da katld. Trablusgarptaki ngiliz-Fransz ekimesi zerine 1830da Franszlarla yeni bir antlama imzalad. 1832de Mniye ve Sahil halkna ar vergiler konunca isyan kt ve Yusuf Paann yerine olu Mehmeti vali ilan ettiler. Yusuf Paa ise dier olu Ali lehine valilikten feragat etti. Padiah meseleyi halletmesi iin merkezden Mehmet akir Efendiyi blgeye gnderdi. Ancak bir uzlama salanamad. akir Efendi 1834te Ali Beyin valiliini gsteren bir ferman getirdiyse de ngilizler ve isyanclar bunu tanmad. Franszlarn Karamanllar zerindeki arl ve Cezayirdeki igalleri sebebiyle Osmanl blgede kesin egemenlik kurmak istiyordu. Yerli ahalinin de Karamanllardan ikayeti olmas zerine 1835te Mustafa Necip Paa komutasndaki donanma ve birlikler blgeye geldi ve Ali Bey dahil bir ok kiiyi tutuklatt, kendisi de vali oldu. Karamanllardan Mehmet Bey intihar ederken kardei Ahmet Maltaya kat. Dier fertler ise stanbula gnderildi. Yusuf Paa ok yal olduu iin Trablusgarpta kalmasna izin verildi. Yusuf Paa 1838de ld. Bylece Trablusgarptaki Karamanl Hanedan sona erdi. Osmanl Devleti muhta duruma dmemeleri iin aileye maa balad ve maddi sknt iinde olmasna ramen Karamanllarn ngiliz ve Fransz tccarlara borcunu dedi. Bu hanedan Tunustaki Trk asll Hseyni hanedan gibi olmamakla beraber milli bir zellik gsterememi ve mahalli bir grnm sergilemitir.[138] 4. Germiyan-Oullar (1260-1429) Germiyanllar, Ouzlarn Avar Boyuna mensuptur. [139] Her ne kadar Germiyanllarn kkenleri ile ilgili farkl grler ortaya atlmsa da [140] blgede yaplan dil almalar, Avar dil zelliklerinin 2. srada olduunu (1. srada Knk) ve Avar tezinin daha makul olduunu gstermektedir.[141] Germiyanllar, Anadoluya Celalettin Harzemah maiyetinde[142] Fars ve Kirman dolaylarndan Malatya yresine gelerek yerlemilerdir.[143] Yerletikleri Ptrge-iro blgesinin o dnemlerde Germiyan olarak adlandrld ve bu

Trkmen topluluunun adn buradan aldklar tahmin edilmektedir.[144] unu da belirtelim, Trkistanda Germ ehri[145] vardr ki Germiyanllarn buradan geldikleri iin bu ad aldklar ve yerletikleri blgeye (Ptrge-iro) Germ ehrinden mlhem Germiyan adn verdikleri de dnlebilir. Yine Afganistandaki zbek Trklerinin Belh civarndaki uruu Mytenin Germisili oymann bulunmas[146] da ilgintir. nk Germiyanllarn Elaz, Tunceli ve emikezek taraflarnda da yerletiklerini yer adlarndan anlyoruz[147] ki, emikezeke bal Germili, Germikar ve Germisik adl kyler vardr. Germiyanllar ile ilgili ilk bilgilere Baba shak syan (1240) srasnda rastlyoruz. II. Gyasettin Keyhsrev zamannda Seluklularn Malatya subas olan Ali-ir olu Muzafferddin, Krt ve Germiyanllardan toplad askerlerle Babailere kar harekete gemise de iki kez yenilerek Malatyaya ekilmitir.[148] Bir mddet sonra Germiyanllar, 1243 Kseda Sava (bu savatan sonra Seluklular Mool egemenliine girdiler) sonras balayan Mool istilas ve basks sebebiyle Muzafferddinin olu Kerimddin Ali-ir bakanlnda batya gelmi olmaldrlar (1258-60ta).[149] IV. Kl Arlan zamannda Seluklu veziri Muinddin Pervane, zzeddin Keykavus taraftar olan Seluklu emirlerini Konyada toptan ldrtmt (1264de). Bunlar arasnda Kerimddin Ali-irde vard.[150] Bu olaydan sonra Germiyanllar artk Bat Anadoluda (Ktahya, Afyon, Denizli) grnmekte ve Seluklularn Bat U Beylerbeyliini yapan Sahip-Ata Oullarnn emrinde bulunmaktadrlar (1276dan hemen nce). Memluk Sultan Baybarsn Moollar yendii Elbistan Savanda (1277) esirler arasnda Emir ihabddin Gazi Ali-irde vard.[151] Yine Konyada Sadreddin Konevinin mdavimleri arasnda Seyfeddin Ali-ir bulunmaktayd.[152] Karaman-Olu Mehmet Bey, II. zzeddin Keykavusun olu olarak tantt Alaaddin Siyavuu (Cimri) Seluklu tahtna karmak ve etkinliini artrmak istemiti. Bu sebeple meydana gelen Seluklu (Mool destekli) - Karaman ekimesinde Germiyanllar, Seluklu hizmetinde aktif rol aldlar. Bu hadiseler esnasnda Cimriyi yakalayp Seluklu Sultan III. Gyaseddin Keyhsreve teslim eden (1279da) Germiyan-Olu Hsameddin Ali-ir idi.[153] Germiyanllara bu hizmetlerinin karl olarak Ktahya ve civar ikta olarak verilmi ve Bat U Beylerbeyliine getirilmilerdir. Bundan sonra Bat Anadoludaki en gl beylik haline gelmeye balamlardr.[154] Germiyanllarn daha sonra II. Gyaseddin Mesut ve Moollara kar savatklarn (bu savalarda Germiyanllarn komutan Bozku Bahadr idi. Biz Uak blgesinde byk bir oymak olan Boz-Kularn varln biliyoruz) ancak yenildiklerini ve kzlar tarafndan akrabalar Bedreddin Muratn ldrldn gryoruz. Ayrca Seluklu veziri Sahip-Ata ile Denizli iin savamlar ve buray ellerinde tutmulard. 1289 ylna kadar devam eden bu mcadelelerde Germiyanllarn banda Hsameddin Ali-ir vardr. 1299a gelindiinde hakimiyetlerini Ankaraya kadar yaymlard. Germiyanllarn ilk mstakil beyleri Yakup Beydir. Onun dnemi Germiyanllarn en gl dnemidir. 1300de bamsz olan beylik (Bakent Ktahya), ayrca XIV. Yy n ilk eyreinde Bat Anadolu beyliklerini de (Aydn, Mentee, Saruhan, Karas ve Denizli Beylikleri) itaati altnda bulunduruyordu.[155] Ayrca Bizans her yl muayyen bir vergi ve hediyeler gnderiyordu. Yakup Bey, II. Gyaseddin Mesuta tabi olmayarak lhanllarn hakimiyetini tand. Aydnolu Mehmet kumandasnda gnderdii ordu ile Seluk ve Birgiyi ele geirdi. Daha sonra Tripolis ve Simav zaptetti. Alaehir muhasarasnda (1304)

Bizansa yardma gelen Katalanlar karsnda geri ekildiyse de 1314te Alaehiri vergiye balad. Yerine geen olu Mehmet Bey, Kula ile Simav evresindeki yerleri ald. Mehmet Beyden sonra Sleyman-ah Germiyan tahtna oturdu. Sleyman-ahn Karamanllara kar Hamidoullarna yardm etmesi, Karamanllarla arasn at. Karamanllarn tehdidi zerine beyliinin muhafazas iin, Osmanllarla anlamak istedi. Bu maksatla kzn I. Muratn olu Beyazta verip akrabalk kurdu ve eyiz olarak da Ktahya, Simav, Erigz (Emet) ve Tavanly Osmanllara verdi (1381). Ktahya gibi merkezin verilmesi Osmanl nfusunun tesisi asndan ilk ciddi adm kabul edilir. Sleyman-ahn lmyle tahta kan II. Yakup Bey, I. Muratn Kosova Savanda (1389) ehit dmesi zerine Osmanllara braklan yerleri geri almak iin Osmanllara kar savatysa da, Yldrm onu yenerek hapsetti ve btn lkesini topraklarna katt (1390). Hapisten kaarak Timurun yanna giden Yakup Bey, Ankara Savandan (1402) sonra topraklarna tekrar sahip oldu. Fetret Dneminde yeeni elebi Mehmeti destekleyen Yakup Bey, Karamanllara kar da tahta kan elebi Mehmet ile ibirlii yapmtr. elebi Mehmetten sonra bir ara II. Murata kar tavr almsa da tekrar Osmanlyla dost olmutur. Yakup Bey, ya sekseni am olduu halde Edirnede II. Murat ile grm, erkek ocuu olmad ve devletini kz kardelerinin ocuklarna brakmak istemedii iin lmnden sonra Beyliinin Osmanllara gemesini vasiyet etmitir. 1429da vefat ettikten sonra Germiyan Beylii Osmanl idaresine girerek sona ermitir.[156] Arab tarihisi bn-i Fazlillah, 1332 senesine ait Anadolu ile ilgili bilgilerinde Germiyan-Oullarnn, 800 bin nfusa sahip olduunu belirtmiti. En geni ekliyle Beylik, Ktahya, Uak, Afyon, Denizli illerinin tamam ile Manisann dousunu kaplyordu (bu topraklar, 44.000 km2dir).[157] Germiyan slalesi bu tarihten sonra Osmanl hizmetinde bulunmu ve soylar gnmze kadar gelmitir. II. Abdlhamit devrinin nl veziri Nureddin Abdurrahman Paa ve yine padiahn damad Arif Hikmet Paa bunlardan bir kadr. Mevlevilik tarihinde de Germiyanllarn nemi byktr. Bal Mehmet elebi ve Bal Sultan olarak ta tannan Abapui Veli (lm 1485), Mevleviliin Konyadan ikinci byk merkezi saylan Afyonkarahisar dergahnn eyhiydi.[158] Yerine brakt olu Divane Mehmet elebi ise Mevlevilikte Mevlanadan sonra ikinci Pir saylmtr.[159] 5. Denizli Blgesi Malazgirt Zaferi sonras Anadoluya dalga dalga gelen Trkmen oymaklarnn nemli bir ksm Denizli civarna gelip yerlemiti. Bu Trkmenlerin Avarlarn nderliinde faaliyette bulunduklar ve l. Mesut dneminde (1116-55) Seluklularca Glhisar diye adlandrlan Karaaa Ovasnda (Acpayam) yerletikleri anlalyor. II. Hal Seferini karlayp yenenler de bunlard. Seluklularn kne sebep olan Mool istilas esnasnda Moollarn nnden kaarak Denizli blgesine olduka nemli miktarda Trkmen gelip yerleecektir. Bu Trkmenlerin de banda Avar boyundan Karaaa Baba bulunuyordu.[160] Bu Avarlarn mcadelelerine dair hatralar gnmze kadar gelmitir.[161] Denizli, Honaz ve Dalaman blgesine gelen bu Trkmenler tarafndan nanOullar Beylii kuruldu. Balarnda u gazisi Avar boyundan Mehmet Bey, kardei lyas ve damad Ali Bey bulunuyordu.[162] Balangta bu beylii kuranlarn Germiyan soyundan olduu zannedilmiti. Mehmet Bey, Hlagunun

yardmyla Denizliye hakim olmutu. Ancak damad Ali Beyin ihaneti sonucu ldrld. Ali Bey Trkmenlerin bana geerek beyliini kurdu ve Seluklulara baland. 1277de Cimri olaynda Seluklulara sadakatsizlik gsterdiinden bir Mool Seluklu ordusu Denizliye gelerek Ali Beyi (1278) bertaraf etti. Ali Bey, hapsolunduu Afyon kalesinde znt ve korkudan ld.[163] Denizli ve evresinin hakimiyeti ise Sahip Ata ailesine verildi. Ancak, Germiyanl Yakup Bey 1289da blgeyi ele geirerek Ali Beyin olu nan Beye vermitir. Bu sebeple beylik nan Beyin adyla anla gelmitir. nan Bey de Emir obana balln arz etmitir. Yakup Beyin lmnden sonra Germiyan hkmeti ile ban kesmi veya gevetmitir (1322). nan Bey, 1334te vefat edince olu Murat Aslan, ondan sonra da olu shak Bey Ladik Emiri olmutur. 1402 tarihinde Timur tarafndan II. Yakup Beye memleketleri iade edildii zaman Ladik (Denizli) eskisi gibi kendisine verilmitir.[164] Denizli yresinde bilhassa Asi-Karaaa (Acpayam) mntkasnda youn bir Trkmen yerlemesi grlmektedir. 1333 ylnda buradan geen bn-i Battuta, Karaaa Ovasnn Trkmenlerle meskun olduunu sylemektedir. Hayli kalabalk olan bu Trkmen nfusu bu yrede Anadolunun en kesif Ouz boylarnn yer isimlerini yadigar olarak brakmtr. Halen mevcut ky isimlerinden anlalaca zere bu Trkmenler, Afar ulusuna ve aralarnda baz -oklu boylar bulunmakla beraber daha ok Boz-oklara mensuptular. Trkmenler XIII. yy da henz kabilelerin isimlerini tayan beylerin idaresindeydiler. Yva ve Salur gibi beyler, Glhisar taraflarna hakim olduu zikredilen Yva-oullar phesiz daha ok ayn isimli Ouz boyundandr. Bu Trkmen mntkasnn dousunda Afar Bey in idaresindeki Afarlar; daha batda ise baka bir Afar Beyi bulunmaktayd. Germiyan ve Afar uluslar arasnda Denizli tarafnda cereyan eden mcadele nemlidir. Bu mcadeleye dair bn-i Battutann kayd ilgintir ve Germiyanllar hakknda sert ifadeler kullanmas da bu mcadelenin ok etin olduunu gstermektedir. Glhisardan Denizliye gitmek zere Karaaa Ovasndan geen seyyaha, Germiyanl ekyasndan korunmak zere Glhisar Sultan tarafndan svariler katlmtr.[165] Buradaki mcadelenin taraflarna baktmz zaman her ikisinin de Afar boyuna mensup olmas ilgintir. Bununla birlikte o devirde Anadoluda siyasi kargaa srasnda kabilelerin ve hatta ailelerin hakimiyet mcadelesine giritii dnlrse bu mcadele daha iyi anlalabilir. O zamanlardan kalan ve hala Denizli, Burdur ve Ispartann en sevilen trks olarak sylenen Afar Beyleri, Avar beyleri ile Germiyanllar arasndaki mcadeleyi anlatmaktadr. Adn sevdiim Afar Beyleri, Size bir vezirlik yakp durur. Topla dizginini, tan kendini, Karnda Germiyan bakp durur. Afar beyi derler bize ezelden, Blbl yuva yapm gazelden, Sar topraklar gitmesin tez elden, arpalm der Afar Beyleri.

Denizli Avarlar, ok erken tarihte yerleik hayata gemelerine ramen boy uurunu unutmayp halen blgede varln srdrmektedir ve kltrel olarak ta yrede ok derin izler brakmlardr.[166] Blgedeki Avarlarn kltrleriyle ilgili

zellikle atlar konusunda rahmetli Tahir Kutsi Makaln yazlar bulunmaktadr. [167] 6. Kuzey Suriye, Gney ve Gneydou Anadolu Blgesi Moollarn Kseda Savanda (1243) Seluklular yenip egemenlii altna almas zerine Anadoluda bir knt balad. Moollar 1277de Anadolunun nemli bir ksmna hakim olunca kendilerine kar Anadoluyu savunan tek unsur olan Trkmenleri hedef alp bunlara kar giritii saldr ve katliamla bu gc yok etmeye balad. Bunun sonucunda Memluk mverrihi bn-i eddadn kaydettiine gre Anadoludan Suriyeye (Gazzeden Antakya ve Diyarbakra kadar uzanan saha ile Suriye sahillerine) 40.000 adr Trkmen g ederek Memluklere snd. [168] Bu Trkmenler burada da Boz-ok ve -ok tekilatlarn yaattlar. Bozoklarn banda ise Afarlar gryoruz. Bu Afarlar ileride Anadolu ve randa adndan sz ettirecek ana kol Avarlardr.[169] Suriyede (Gney ve Gneydou Anadolu dahil) yaayan Trkmenler unlard : Kutbei-Oullar (Halep), Gndz-Oullar (Amik), Kpek-Oullar (Antep), Bozcal (Sivas), Doanc-Oullar (Amik), Der (Halepin dousu), nallu (Kuzey Suriye), zer (Halep-Akdeniz aras), Sakalsz-Oullar (Halepin bats), Savc (Halepin bats), Varsak (Tarsus ve Toroslar).[170] Grld gibi Halep, Antep ve Antakya blgelerinde yaayan Kuzey Suriye Afarlar, 13-15. asrlarda balca aile tarafndan (Kpek-Oullar, GndzOullar, Kutbei-Oullar) idare olunmutur. [171] Bunlardan Afarlar (KutbeiOullar), 15. Yyda balca Halep civarnda yayorlard. Beyleri Kutbekli Muhammet idi. Gndz-Oullar, Amik Ovasnda bulunuyorlard. Balar olan Gndz Bey, Doanc-Olu Farisin lmyle, buradaki btn Trkmenlerin ba olmutu. Bu obann ilk tannan ve en nl ahsiyeti Grd Beydir ve bir ok baarlar vardr. Kpek-Oullarna gelince, onlar Antep blgesinde bulunuyor ve Frat blgesinde 1440-45 yllar arasnda olduka faal grnyorlard. Beyleri Hseyin, Malatya hakimi idi. Kpekliler, Memluklerin yardmc kuvveti idi. Ayrca Kpek ailesinden olan Sakalsz-Oullar adl oba, Halepin batsnda yayordu ve onlar da Memluklerin yardmc kuvvetiydi.[172] Kpek-Oullarna adn veren Kpek hakknda bir bilgiye sahip deiliz. ok etkin ve nfusu fazla olan Kpeklilerin daha eskilerde var olan bir oyman kalnts ve devam olduu akla geliyor. Gerekten de Orta Asyada eskiden byk bir oymak olan Kpekoullarnn yaad bilinmektedir.[173] Bunun yannda Kpekli Avarlarnn yerletii Kuzey Suriyenin Arap hakimiyeti devrinde iken (slam ncesi ve sonras) en gl kabilesi Beni Kelb (Kpek-oullar) idi ki, ilgin bir tesadftr. Hatta Emevi Saltanatn kuran Muaviye, Hz. Aliye kar destek bulmak iin bu kabileden evlenmiti. unu da belirtelim, Kuzey Suriye Araplarna asl Araplar Arab- Mstaribe (Aslen Arap olmayan sonradan Araplam Arap) demektedirler. Bu Avarlar, 14 ve 15. Asrlarda blgede Osmanl-Akkoyunlu-Memluk devletleri arasndaki ekimelerde ve 1337 ylnda Mara ve Elbistan blgesinde kurulan Dulkadr Beylii ile (Dulkadr Trkmenleri Ouzlarn Bozok kolundan ve ou Bayat, Afar ve Beydili boyundan idi. Dulkadr Beylerinin bu boylardan hangisinden olduu bilinmiyor, ama Bayat boyu ihtimali daha yksek gzkyor. [174]) 1352 ylnda ukurova blgesinde (Adana, Tarsus, Misis, Ayas ve Sis)

hakim olan Ramazan-Oullar (Ouzlarn Yreil boyundan) bnyesinde youn olarak faaliyet gstermitir. Ramazan-oullar Beyliinin kurucusu Ramazan Bey, ukurova blgesinde dalm bulunan Trkmen airetlerini etrafnda toplayarak yaylak-klak hayatna sahip olmalarn salamt. Bylece bu Trkmenler, yaylak-klak arasnda g ederek belli bir vatan iinde oturma ve az-ok gebelikten kurtulma olanana kavumulard. Ramazan Bey, Afarlara ise Uzun Yayla, Rum Nahiyesi (Develi ile Yahyalnn Tufanbeyliye snr olduu ve Eepnar, ataloluk, Kiske, Kale, hl, Yeniky, Afar, Karaky ile evre kyleri iine alan sahadr. Gnmzde harabe halde olan Avar adl ky, Ermeni ky idi.) ile Maris Blgesini yaylak olarak tahsis etmiti.[175] Ramazanllar, blgedeki Trkmenleri itaatine alarak byk bir nfuz elde etti. ukurovann ve Suriyenin belli bal ticaret ve hac yolu zerinde bulunmas Memluklularn blgeyle ilgilenmesi ve dolaysyla Ramazanllarla mcadele etmesine sebep oldu. Ramazanllar destekleyen Trkmenler ve zellikle de Afarlar ve Kutbekli Avarlar Memluklularca iddetle cezalandrldlar.[176] Ramazan-oullar ukurovadaki Trkmenlerle birleip Karamanllarn da destei ile Memluklular ukurovadan atmlard. Ancak Memlukler kendilerini destekleyen bir ksm Afarlar sayesinde Ayas ve Sis blgesinde tutunmaya almlar ve 15.yy Ramazanllarn Memluklulardan blgeyi kurtarmaya almasyla gemitir. Karaman-Oullar blgeyle ilgilenmilerse de Fatih Sultan Mehmet bu giriimi engellemitir.[177] Memluklularn ukurovaya aknlar ve Sisi fetihleri zamannda (1375) Kuzey Suriye Avarlarnn bir blm ukurovaya g ederek Sis yresine yerleti ki bunlara Sis Afarlar denir.[178] Afarlar, Akkoyunlular ile dosta mnasebetlerini devam ettirdiler. Bunlardan Mansur Beyin (Gndzlden) Uzun Hasann yakn arkada olduunu ve onu desteklemek iin emrindeki Avarlarla beraber rana gittiini biliyoruz. XI. asrdan balayarak XII. asrda Suriye ve Halepe bir ok Trkmen aireti yerlemitir. Blgedeki Afar obalarnn faaliyetlerine gelince ; 1401de Kpekliler Timurun am dn srasnda (1401) Frat kysnda aatay ordusuyla savam ve yenilerek kamlardr.[179] 1402de Bu olaydan birka yl sonra Kpek-Olu Hseyin Bey Ankara Savana mteakip (1402) karklktan istifade ile Tokat blgesini yamalam, ancak elebi Mehmete yenilerek blgeden ayrlmtr. 1404de Bunun zerine gneye sarkarak; Memluk hakimiyetinde olan Malatyay ele geirmitir (1404). [180] XV. yy balarnda Kutbekli Afarlar, Memluk emirleri arasndaki mcadeleden Bayat ve nalllarla birlikte faydalanarak yamaclk yaptklarndan bu emirlerden ekim onlara kar iddetle harekete gemiti. Hatta bu sebeple onlardan bir ksm Ak koyunlu Kara Ylke snmlard. 1407de ekimin ldrlmesini mteakip tekrar yurtlarna dndler ve Memluk i mcadelelerine katldlar. Nevruz ile eyh arasndaki mcadelede ise (1407) Kpek ailesinden olan SakalszOlu Trkmenleri eyhi desteklediler.[181]

1408de Memluk emirlerinden Halep valisi Temr Boa, Halep blgesindeki Trkmenleri itaat altna almak iin Amik ovas hakimi Grd zerine yrd ise de ar bir yenilgi ald (1408). 1409da Memluklularn Halep valisi Demirta, asi Emir Nevruzun zerine yrdnde emrindeki Trkmen kuvvetleri arasnda Kpekolu Aydomu ile Gndzolu Grd Bey de vard (1409). Kpekli Avarlarnn Demirtan nc kuvveti olduunu ve Nevruzun nclerini yendiklerini ve bunun sonucu olarak Nevruzun da yenilerek Antakyaya ekildiini gryoruz.[182] 1410da Nevruz, Memluk Sultan tarafndan affedilip am Valiliine atannca bu sefer selefi emir eyh (sonradan Memluk Sultan) isyan etti. eyh, etrafna toplad Afarlar, Doancoullar, Kpek-Oullar, Derler ile Nevruzu Hamada kuatt. Nevruzun yardmna Halep naibi Demir-Ta geldi. Yannda Dulkadrl, Bozcal, Kpekli Avar ve Gndz-Olu Grd vard. Yaplan savata (1410) her iki tarafta da Afarlar gryoruz. eyh safnda Kpekliler ve Avarllardan bir blk bulunmasna karn Kutbeili Muhammet, Gndzolu Grd ve Kpekli Afarlar Nevruzun yannda idiler. Ancak Nevruz, safndaki Afarlarn ou (Kpekliler) eyh tarafna geince yenildi. Kutbeili Muhammet esir edilenler arasndayd. Grd Beyin ise Nevruzla beraber Hamaya katn gryoruz. Kpek-Olu Ay-Domu, eyh tarafndan Halepe gnderildi. Ay-Domu Halepi ele geirdi.[183] Bu srada Halep valisi olarak atanan Korkmaz, Dulkadrllarn zerine yrd (1410). O, Kpekli ve Gndzlleri Dulkadrllardan Bian ailesinin ynettii Dokuz cemaatine kar yardma armt. Savan sonuna doru Kpekli Aydomu ve Hseyin Bey geldilerse de; Aydomu, Korkmazn yzne ok att. Bu sebeple seferden geriye dnerken Antepte Hseyin Bey ve adamlar Korkmazn emri ile tutuklandlarsa da yolda baskn yapan Afarlar liderlerini kurtardlar.[184] 1411de Bu arada (1411) Gndzolu Grd Bey Antakyay zerolunun elinden alarak blgenin tek hakimi konumuna ykseldi.[185] 1411de eyh, Memluk Sultan Ferecin zerine yryeceini anlaynca Halepe geldi ve kendisine ba kaldran Gndz olu meri esir ald.[186] 1412de ise Hseyin Beyin tekrar Malatyay ele geirdiini gryoruz. Ayn yl eyh, Memluk Sultan oldu. Bu dnemde Nevruz ile Demirta birbiriyle mcadele halindeydi. Demirtan yannda Gndz olu Grd, kardei mer, ve zeroullar vard. Demirta, Nevruza dayanamayp geri ekildi.[187] 1414de eyh 1414te Dulkadrllardan Antep ve Darendeyi, Kpek-Oullarnn elinden ise Malatyay ald. Hseyin Bey ise kat. 1413-15 yllarnda eyh Nevruzu yenerek Elbistana kadar uzand. Amac Trkmenlere gzda vermekti. Bu sefer esnasnda Malatyaya gelmi, orann hakimi Kpek olu Hseyin ise kamt. eyh seferden dnerken nal Halep valisi tayin etti. nal, Amikte bozgunculuk yapan Gndz olu Grd zerine yrd. Grd Dulkadrolu Ali Beye snd. 1415de Bu arada Halep valisinin Gndzllerin bozgunculuk yapmalaryla, onlarn zerine yrdn Grd Beyin ise Gavur dalarna katn gryoruz(1415). Vali nal, Gndzllerin elinde olan Derbsak (Gndzl) kalesini ele geirdi. Grd ve yaknlar Maraa kat. Gndzl Avar ise Gndzn torunu Demirhanolu Farisin etrafnda toplandlar. 1417de Memluk sultan eyhin Msra dnmesiyle Dulkadrl Mehmet Darendeyi geri ald gibi Besniyi de lkesine katt. Karaman-Olu Mehmet bey de Ramazanllardan Tarsusu alrken, Kpek-Olu Hseyin Bey de Malatyay tekrar ele geirdi. Buna olduka kzan Memluk Sultan eyh, Trkmenleri tam bir itaat altna almak ve topraklarna el koymak iin Anadoluya sefere kt (1417). Demirhanolu Faris etrafnda toplanan Gndzller de, Memluk saflarna

katlacaklardr. Halepe geldiinde Hama naibi Car Kutlu iinde Afar ve nallularn da bulunduu bir ordu ile eyhin huzuruna geldi. eyh bu orduyu Hseyin Beyi Malatyadan karmak iin zerine gnderdi. Hseyin Bey Malatyay ykp ie yarar nfusu da alarak Divrii blgesine, oradan da Osmanl topraklarna gitti. Bu sefer esnasnda Gndz olu Grd, Dulkadrl Ali ve Kpekli ailesinden Sakalsz olu Turulun, eyhe affedilmelerini isteyen ve itaatlerini bildiren mektuplar gnderdiklerini ve bylece kurtulduklarn gryoruz. [188] 1418de eyh Msra dndnde Hseyin Bey tekrar Malatyaya gelip ehri kuatt ise de kuatma srasnda kendisine snan bir memluklu tarafndan gece uyurken ldrld (1418). Cesur, atak ve iyi bir sava olan Hseyin Bey, Malatya blgesinde bir beylik kurmaya alyordu. Bundan sonra Kpeklilerin bana Hseyin Beyin kardei Eslemez gemitir.[189] 1418de Kutbekli Afarlar, daha sonra Bayat ve nalllarla birlikte yine Akkoyunlu Kara Ylkn mttefiki olarak Kara koyunlu Kara Yusufa tabi Mardin blgesinde yama ve tahriplerde bulundular. Bunun zerine Kara Yusuf, Amide saldrd, yenilen Kara Ylk ise Memluklerin elindeki Halepe snd. Kara Yusufun 1418de Antepe ardndan Halepe gelmesiyle Kutbekli Afarlar yurtlarn brakp Trablus blgesindeki Safitaya gittiler. Burada da yamaclk hareketlerinde bulunduklarndan Trablus valisi Barsbay onlarn bu hareketlerini nlemeye alt gibi; Kara Yusufun lkesine dndn syleyerek yurtlarna dnmeleri hususunda ikna etmeye alt. Avarlarn ge hazrlandklar bir srada Barsbay davarlarna gz dikip zerlerine yrdyse de ar bir bozguna urad.[190] Grd Beye gelince; eyhin lmyle baa geen Tatar hakimiyetini salamlatrmak iin am ve Halep Blgesini tedibe gelmi ve burada Trkmen beyleri katna gelmilerdi. Dier Trkmen beyleri iltifat grd halde Grd Bey, Tatarn emri ile srf Temr Boann eski malubiyetinin intikamn almak iin ldrld (1421). Grd Bey byk bir emir idi ve onun zamannda Suriyeden geen hac ve ticaret yolunun emin olduunu biliyoruz. Grdden sonra yerine kimin getii bilinmiyor. [191] 1435te Karamanllar kaptrdklar Kayseriyi geri almak iin Dulkadrllar zerine yrdnde emrinde Ramazanllar, zerliler, Varsaklar ve Gndz-Oullar da vard (1435). Memluklerin el altndan destekledii Karamanllarn, Dulkadrllar yenerek Kayseriyi almas Osmanllarn houna gitmemiti. Bu yzden Barsbay ile yapt taht kavgasn kaybedip sonradan kendilerine snan Memluk emirlerinden Canbek Sufiyi Memluklere kar kullanmak istediler. Canbek Sufi Memluk topra olan Divriiyi alp ardndan Kpekli Eslemez ve Kutbeili Mehmet ile birleerek Malatyay kuatt (1435-36). Eslemez az sonra Canbek Sufiden ayrlp Memluk sultannn katna karak itaatini bildirmi ve iltifatna nail olmutur.[192] 1457 ylnda Kutbeililerin, Ak-Koyunlu Uzun Hasan ile Kara-Koyunlu Cihan ahn kumandan Tarkan Olu Rstem arasnda yaplan savata Ak koyunlu ordusunda yer aldklarn gryoruz. Mansur Bey Afar da Ak-Koyunlu safnda idi. [193] Esasen Kutbeililerin 1407 ylnda Ak koyunlu birliine katldklarn ve az sonra da byk bir ksmnn Huzistana gtklerini biliyoruz. Fakat onlar daha sonra Suriyeye tekrar gelerek buradaki olaylara karmlarsa da Ak koyunlu birliinden bir daha ayrlmamlardr. Kutbeklilerden bu tarihten sonra bilgi edinemiyoruz. Bu onlarn rana gmeleri ve yerleik hayata gemeleriyle ilgili olsa gerek.

1467de Dulkadr tahtna kan ehsuvar Bey, Osmanl yandal gdyordu. Bu ise Memluk sultan Hokademin tepkisine sebep oldu. Hokadem, ehsuvara kar onun amcas Rstemi kkrtt. ehsuvarn Memluklara ait Birecik, Besni, Gerger ve Rumkaleyi almas zerine Memluk ordusu Dulkadr seferine kt. Kpekli Eslemezolu Memluk ordusu gelinceye kadar Dulkadr kuvvetlerine saldrarak ypratmaya alyordu. Ancak yenilerek kat ve Karaman olu Pir Ahmete snd. Yaplan sava Dulkadrllar kazand (1467).[194] Memluk emiri Yebek, Ramazanl topraklarn igal edip gneyde Memluk topraklarna sarkan Dulkadirolu ehsuvar Beyle savamak iin Halepe geldiinde (1471); Dulkadrllarn yurtlarndan att Trkmen Beyleri katna kmlard ki, aralarnda Eslemez olu Mehmet ve yine Kpekli ailesinden Sakalsz olu Mahmudda vard. Bu srada Gndzl Afarlarnn banda mer Bey vardr ve Amik Ovasnda yaamaktadr. Yebek, mer Beyi Amik blgesine gnderip buralarda tedbir almasn salad.[195] Gndzller, 1482de Mehmet Beyin bakanlnda idi. Bu tarihte Osmanllar ukurovay istila etti. Osmanl hakimiyetini kabul etmeyen Trkmenler ve Afarlar yaplan savata yenildi. Gndz olu Mehmet Bey savata lenler arasndayd.[196] Bundan sonra Gndzllerin ounluu rana gitmitir. Kpeklilere gelince Osmanl hakimiyetinin ilk yllarnda bu ailenin banda Turak Bey, sonra Turak Beyin olu Emenlik bulunuyordu. Bundan sonra bu ailenin sonu hakknda bilgiye sahip deiliz. Ya rana g etmiler veya alt obalarnn dalmas ile farkl oba isimleri altnda varln srdrm ve yeni obalarn teekklnde yer alarak ana boy ad unutulmutur. Nitekim Recepli Afarlarnn ounlukla Kpekliden ktn biliyoruz. 7. Sevindik Han ve Avar Beylii (1482 ?-1534) Akkoyunlu Devletinin, Osmanllardan ald darbeler sonucu zayflad ve eyh Cneydin haleflerinin devlet kurmak iin faaliyete giritii dnemlerde iki lke arasnda bulunan topraklarda kontrol kaybedilmiti. Bu esnada ortaya kan Afar Boyuna mensup Sevindk Han, bu mcadelelerden istifade etmesini bilmi ve ana kitlesi Afarlara dayanan gebe bir beylik kurmaya muvaffak olmutur. Douda Elegez Dandan batda Kop Dana varncaya kadar yaylan beylik, Erzurum merkez olmak zere obankprs, Bayburt, Kars ve regel (Gmr ile Arpaayn Kzlakak ve Bagedikler Buca) blgelerini iine alyordu.[197] Beyliin kurulu tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte; evvelce Safevi nfuzuna tabi iken Yavuz Selimin Trabzon valilii srasna tesadf eden 1508-10 tarihinde Osmanl nfuzuna girdiini dnrsek (Yavuz 1508de Grcistan Seferi dn ran topraklarna girerek Safevileri yenmiti. Afarlar, bu savata Safevi ordusunda arptlar[198]), beyliin henz II. Beyaztn ilk devirlerinde kurulduunu tahmin edebiliriz. Sevindk Han, Kzlba olduu iin gerekte bir Safevi taraftaryd. Henz ah smail devletini kurmadan nce Gilanda iken onun yanndayd. Bu sebeple Gilan sofularndan kabul edilirdi.[199] Yavuz, ah smaili yendii aldran Sava sonras (1514) Sevindik Hana bir mektup gndererek rsen (atadan) ve iktisaben (kendi gayretiyle) Osmanlya bal olduunu hatrlatm ve Tebriz dn Afar topraklarndan geerken (regel, obankprs ve Erzurum zerinden) ordusu iin satlk erzak istemitir. Sevindik Han ise bu mektuba politik bir cevap

gndererek Osmanlya bal olduunu bildirmi ancak hibir yardmda bulunmamtr. Buna ramen Yavuz aldran Zaferi sonras Safevi ve Atabek (Ortodoks-Kpak Trk) Devletinden bir ok yeri ald halde Sevindikin topraklarna dokunmad.[200] Bu bize Sevindik Hann blgedeki gcn gstermektedir. Ertesi yl (1515) Kemah alan Osmanllar, Kemah Sancan kurdular ve Afar Beyliiyle komu oldular.[201] Sevindk Han, Yavuzun lmyle birlikte tekrar Safevilere ynelmitir. 1521de Horasanda Serahs hakimi idi. Kanuninin ran zerine yrd Irakeyn Seferinde, veziriazam Maktul brahim Paa Erzuruma gelmi ve burasn fethederek bu Afar Beyliini ortadan kaldrmtr (1534). [202] Burada bir Erzurum Beylerbeylii oluturularak, Dulkadr-olu Mehmet Bey, Beylerbeyi tayin edildi. Beyliin ortadan kalkmas zerine Sevindk Han Safevi emirleri arasnda gryoruz. Safevi ordusunda ve idari kadrosunda ok zel bir yeri olan Sevindk Han Korucubalk (Ordu kumandan) grevine kadar ykselmi, lene kadar nemli bir ok olaya girmitir. Gl bir emir olan Sevindk Han, 1562de 90 yanda lmtr. Olu Hseyin Bey de Horasanda Afar emirlerindendi. 8. ran Afarlar ran tarihin en eski devirlerinden beri Trklerin yaad bir blgedir. M.. VII. asrda Sakalarn Kafkaslardan inerek rana aknlar yaptklar ve bir ksmnn Azerbaycanda yerletikleri bilinmektedir. Daha sonra blgeye Hunlar, Ouzlar, Kpaklar, Peenekler, Hazarlar, Sabirler gibi Trk boylar gelip yerlemitir. Bununla birlikte rana bugnk ehresini veren Trk gleri slamiyet'in kabul sonras olmutur. Abbasiler zamannda balayan Trk arl Gazneli ve Seluklular ile artm, Mool istilas sonras ise bu yerlerin demografik yaps Trklk lehine deimitir. Bu durum 1925 ylna kadar srm, Fars asll Pehlevilerin iktidara gelmesi ile Trk egemenlii sona ermitir. Buna ramen randa hi olmazsa nfusun % 35ini hala Trkler oluturmaktadr. ran gerek tarihteki konumu ve gerek siyasi mnasebetleri ynnden olduka nemli bir blgedir. Buras Fars kltr etkisi youn olmakla birlikte, Trk boylarnn hakimiyet mcadelesinin getii ve kyasya vurutuu bir saha olarak karmza kmaktadr. Byle bir ortamda hakimiyeti ele geirip ran tahtna oturmak elbette kolay i deildir. a. Kara-Koyunlu ve Ak-Koyunlu Devletinde Afarlar Daha XII. asrda rann Huzistan Eyaletindeki Avarlar, umla idaresinde bir beylik kurmulard. 14. Yyda ise Bat randa yaayan Trkmenlerin banda bulunan Celaleddin Tayyib ahn Avar olduu tahmin ediliyor. Bu devirlerde Avarlar yalnzca Huzistan ve Fars eyaletlerinde kalmayarak orta ve bat rann muhtelif yerlerine dalmlard. Dou ve Gneydou Anadolu ile ran ve Azerbaycan blgelerinde iki ayr g olarak ortaya kan Kara-Koyunlu ve zellikle Ak-Koyunlu Devletlerinde de Avarlarn faaliyette bulunduunu gryoruz. lhanllar ve Celayirliler devrinde Trkmenlerin mhim rolleri olmad halde; Karakoyunlular ile Akkoyunlularda Afarlarn mhim bir mevkii vard.[203] KaraKoyunlularda Anadoludan gelen Afarlar ile Gence ve Berdaa blgesindeki Karamanllar[204] sayabiliriz.

Ak-Koyunlularda ise Afarlar daha etkindir. Bunlar, Halep Afarlardr. Kuzey Suriye Afarlarndan Kutbeililerin henz 1407 ylnda Ak-Koyunlu birliine katldklarn biliyoruz ki onlarn hemen tamam bir mddet sonra Huzistana geceklerdir.[205] XV. asr sonlarna doru bu lkede yeniden Afarlara rastlanr ki; bunlar Akkoyunlu fethi neticesi Anadoludan gelmi Afarlardr. Uzun Hasan Bey in henz Ak-koyunlu hkmdar olmasndan nce, onun yakn adamlarndan birisi olan Mansur Bey, Kuzey Suriye Afarlarna mensuptu ve kalabalk bir Afar gurubuna sahipti. Uzun Hasann ran fethi zerine emrindeki Avarlarla bu lkeye gelmi, kendisi Huzistann gneyindeki Kuh-Giluye valiliine getirilmiti. [206] 1457 ylnda Ak-Koyunlu Uzun Hasan ile Kara-Koyunlu Cihan ahn kumandan Tarkan Olu Rstem arasnda yaplan savata Ak koyunlu ordusunda Kutbeililer ve Gndzlden Mansur Beyde vard.[207] Uzun Hasann Fatih ile yapt OtlukBeli Savanda da Afarlar, Ak-Koyunlu safnda savatlar. [208] Uzun Hasann olu Fars valisi Halil Mirzann 1476da yaptrd resmi geitte Mansur Beyde vard. 1497de taht ele geirmek isteyen Muhammedi Mirza, iraz Prnek Kasm Beyden alp Mansur Beye vermiti. Prnekler ile Afarlar arasnda yaplan savalar Afarlar kazanmlard. Muhammedi Mirza ile Sultan Murat arasnda yaplan bir savata Avarlardan Piri Bey lmt. Mansur Bey daha sonra Akkoyunlu Sultan Murat ve Ebul-Feth Beyin hizmetinde bulunmutur. Akkoyunlularn yklmas zerine Mansur Bey Safevi hizmetine girecektir.[209] b. Safevi Devletinde Afarlar ah smail Devri (1501-24) : Safevi devletinin kurucusu smail, ran Erdebilde bulunan Safevi Oca eyhi Cneydin torunudur.[210] ah smail, Safevi Devletini kurarken yannda Ustacalu, amlu, Rumlu, Tekel, Dulkadr, Afar (Urmiye-Van glleri arasndan gelen), Kaar, Varsak Trkmenleri ile Karacada sofular bulunuyordu. smailin yannda bulunan bu Afarlar, mfrit ia akidesini benimsemilerdi. Fakat dier Afar oymaklar henz Snni inanlarn koruyorlard. Bunlar ancak ah smail ve haleflerinin mamiye iiliini resmi din olarak kabul etmelerinden sonra iilemilerdir. [211] Safevi Devletinin kuruluundan sonra rana yeni Afar oymaklar gelmitir. randaki byk Afar varln da Anadoludan gelen bu Afar oymaklar meydana getirmitir. [212] ah smail, 1501de irvanllar ve akabinde Akkoyunlular yendi ve devletini kurdu. 1503te Akkoyunlular tekrar yenerek ortadan kaldrd ve Irak, Fars, Kirman ele geirdi. Uzun Hasann en yakn adamlarndan olan ve Akkoyunlularn kurulu, ykseli ve yklna ahit olan Mansur Bey, dier baz Akkoyunlu beyleri gibi ah smaile itaatini arz ederek Kzlba tacn giydi ve iraz valiliine getirildi. Bir mddet sonra Fars valisi (1505) oldu. Mansur Bey ailesi ah Abbas devrine kadar Kuh-Giluye vilayetini idare etmilerdir. Ferah valisi Ahmet Be Sultan, zbek hkmdar eybek Han zerine yaplan Horasan Seferine (1511) katlan Dana Muhammet Be (savata ld), 1513teki ikinci Horasan Seferinde ad geen ahruh ve Osmanl ile yaplan aldran Savanda (1514) ah benim diyerek kendisini feda eden ve ah smailin ldrlmesini nleyen Sultan Ali Mirza, ah smail devrindeki dier Afar emirleridir.[213]

Tahmasb Devri (1524-76) : smailin lmnden sonra olu Tahmasb baa geti. Tahmasb devrinde Avarlar, Kuh-Giluye ve Huzistanda yayorlard. Bu dnemde boylar arasnda kyasya iktidar kavgas yaanyordu. Mcadelelerden Tekelilere kar birleen ve ahn desteini alan Ustacalu, Dulkadrl, Rumlu ve Afarlar galip ktlar.[214] Tekel ve amllar gzden derken, Kaar ve Afarlarn itibar artt ve ykselerek en nemli boylar arasna girdiler. Avarlarn Kuh-Giluye ve Huzistan gibi merkezden uzak yerlerde yaamalar daha mhim rol oynamalarn engellemise de abuk ypranmalarn de nledi.[215] Bu devir Afar emirlerine gelince ; en nemli emir, Tahmasbn en muteber merkez emiri olan Sevindik Handr. Sevindik Han, henz ah smail devletini kurmaya alrken onun yanndayd.[216] 1538de Tahmasbn irvan Fethine katld. irvann bana Tahmasb, kardei Alkas Mirzay getirmiti. Ancak Alkas Mirza bamszlk iin bakaldrdnda (1546) onu iknaya giden Sevindk Hand. (Alkas Mirza daha sonra Osmanlya snd ve Safevilere kar savat. 1548de irvan ele geirerek Afar Mehmet Beyi yenmi ve Kum ehrini zaptetmiti. Alkas Mirzann yakn adam Muhammet Be de Avar idi. Bugn Malatyada Alkasolu adnda bir ky vardr.) 1548de Sevindkn eki zerine yrdn gryoruz. 1551de Ki kalesini fethe gnderildi. 1552-3te Sevindk Han, idaresindeki ordu ile Ercii aldktan sonra Gevar blgesini yamalad. Osmanl ile Safeviler arasnda Amasya Bar (1555) yaplaca srada Osmanl veziriazamnn mektup yazd Tahmasbn nde gelen 4 kiisinden birisiydi.[217] Safevilerin Horasan emirlerinden Mustafa Sultan, Firuz-Kuhta zbekler tarafndan ldrld (1527-8). Sincap Sultan (1550) ile Dana Be olu Allah Kulu Bede (1556) Horasanda dirliklere sahiptiler. Sevindik Beyin olu Hseyin Bey, Horasann muhtelif sancaklarnda valiliklerde bulunuyordu (1562den sonra). 1532-3te Mansur Bein soyundan Halil Hann kardei Gazi Han, iraz valisi idi (1539-40da ld).[218] Kuh-Giluye valisi Mansur Be olu Elvend Han, Osmanllarn Irakeyn Seferinde (1534) Tebrizi almalar zerine ehri kurtarmaya geldiyse de yenildi. [219] Ertesi yl itaatsizlik gsterdii iin ldrld (1535) ve yerine ahruh unvan ile Mansur Bein torunu ve Hasan Sultann olu Muhammedi Be getirildi. ahruh Sultan (1542) ve Mahmut Handan (1548) sonra Kuh-Giluye valisi Mansur Be ailesinden Mehmet Han idi (1548-9). 1550 olaylarnda ad geen Rstem Bede 1557de Kuh-Giluye valisidir (1558de Aba zerine gnderildi ve savata ldrld).[220] 1536-7de Kirman valiliinde ahkulu Sultan gryoruz (1564-5te hala grevde).[221] 1548de Osmanl snrna saldrlar dzenlenmi, ahkulu da Van Gl kuzeyi ve Murat nehri boyuna (Boz-Ulus ve Kara-Ulus zerine) yamaya gnderilmiti. Bunlar Ahlat yamalayp 5 bin at, 100 bin koyun, 50 bin sr getirdiler. ahkulu, 1552de Osmanlya kar yaplan harekatta Irak blgesini yamalam, 1553-4te Van, Vastan, Erci ve Adilcevaz yamalad. 1554te ise Dav-Elini yamaya gnderilmiti.[222] 1569-70te Kirman valisi Yakup Bedir. 1539-40ta Huzistanda Avarlarn ba olan Kan Kara lakapl ulu Be olu Mehdi Kulu Sultan, uter hakimi idi Ayn yl itaatsizlik ettii iin zerine Afar Haydar Kulu Sultan gnderilmi, ahn emri ile kardei Sevindik Be tarafndan ldrlmtr. Sevindik Be utere hakim olduysa da 1541-2de Huzistan valilii Haydar Kulu Sultana verildi. Daha sonra uter ve Dizful valilii Ebul-Feth Sultana verildi.[223] Ebul-Feth Sultan, 1554te Osmanlnn Nahvan yakp yktktan sonra, Tebrizi vurmas zerine Osmanlya saldrd ancak yenilerek geri ekildi.[224] uterdeki dier Afar hakimleri ise Keel Afar, Hasan Bey, Seyyid

Bey, Rstem Sultan Aralu, Seyf Bey, Muhammet Sultan, ahverdi Sultan, Ali Sultan, Ahmet Sultan, Hsrev Sultan, ahverdi Han Gndzldr.[225] 1546da merkezde bulunan Dulkadrllar ile Afarlar arasnda atma km ve Afarlardan Sevindik Be, ahkulu Sultan, Mahmut Han olay yattrmt.[226] 1550 olaylarnda Pir Kulu Be (airdi) ve Muhammet Bein ad geiyor. Aralu Avarnn ba olan Aslan Be, 1567-8de Lala Sultan Ahmet Mirza ile Gilan Seferine katld. Ayn sefere katlan skender Bee Gilanda dirlik verildi. Tahmasb ld srada Afar emirleri unlard : Aslan Sultan Aralu, KuhGiluyede 10.000 adr Avarn ba Mansur Be ailesinden Halil Han, Save valisi Mahmut Sultan, Kirman valisi Yakupun kardei Yusuf, Hezarcerib valisi skender Be (Mansur Be ailesinden olup sonradan Kuh-Giluye valisi oldu), Horasandaki Ferah ve Esfuzar valisi Yeen Sultan ile yine Horasanda bir yerin valisi Hsrev Sultan Krolu.[227] smail II. (1576-77) ve Muhammet Devri (1577-87) : Tahmasb lnce, Trkmen, Rumlu ve Afarlar smail Mirzay desteklediler. Haydar ile yapt taht kavgasn Aslan Sultan Aralunun da destekledii smail (1576-77) kazand.[228] Bunun zerine Haydar desteklemi olan Ustacalulara kar kym balad. Ferah valisi Sevindik Be olu Hseyin Sultan'da Ustacalu ahkuluyu ldrd. Bu dnemde Avarlarn byk emiri Halil Han da merkezde bulunuyordu.[229] smailin lm zerine bacs Perihan Begm, Afar Kulu Bein de bulunduu 8 kiilik bir heyetin yardmyla lkeyi 2,5 ay idare etti.[230] Sonunda byk emirler toplanarak Muhammeti (1577) ah ilan ettiler. Halil Hann teklifi ile boylar arasndaki rekabetin nlenmesi kararlatrld. Boylar liderlerini seip akladlar. Afarn ba Korucuba Kulu Be seildi. Veli Han, Kirman; Halil Handa KuhGiluye valisi oldu. Osmanlnn irvana saldrmas zerine yaplan baarsz savalarda (1578) Kulu Be de vard. Bu srada tekrar hortlayan boy ihtilaf Kulu Be tarafndan yattrld.[231] 1580de Kuh-Giluyede Kalender adl bir kii, kendisinin ah II. smail olduunu ileri srp Lurlardan kalabalk bir kitle toplad ve blgenin hakimi Afarlar zerine yrd. Halil Hann olu Rstem Bei ldrerek Afar perian ettiler. Merkezde bulunan Halil Han, hemen blgeye geldiyse de ldrld ve Afarlar ok zor duruma dt. Halil Hann yeeni skender Be, blgeye vali atand ve Dulkadrllarn yardmyla Dzmece smail yakalanp ldrld.[232] Bu olaydan sonra Avarn bir ksm Halil Hann olu ah Kulunun etrafnda topland. ah Kulu, skender Bei ldrd ve blgeye hakim olduysa da karsna akrabas Abdullatif Be olu Hasan Be kt. Uzun sre mcadele ettiler. Dzmece smailin drdncs Gurlular arasnda kt ve Ferah valisi Hseyin Sultan ile kardei Ali Han Sultan ldrerek Horasan Avarn perian ettiler. Ferah valiliine atanan Yeen Sultan, sefere hazrlanrken Dzmece kendi adamlar tarafndan ldrld.[233] aha kar taht kavgasna girien Abbas Mirzay destekleyenlere kar Horasan seferine Kirman valisi Veli Han memur edildi (1583). Ancak, aha isyan edenler Kulu Be sayesinde ceza almadlar. stelik cezalandrlmalarn isteyen vezir Selman, Kulu Be tarafndan ldrld.[234] syanclara arka kt iin Kulu Be, Sebzevar valiliinden azledildi. 1585te Osmanlnn Tebrize girmesi zerine yaplan sava esnasnda ldrleceini anlayan Kulu Be, kardei Cabbar Kulu ile Osmanlya snd.[235]

Hamza Mirza ile Tahmasb Mirza arasndaki taht mcadelesinde Keel Mustafa, Hamzaya isyan etti. Kazvinde oturan Usalu ve Eberl Afarlar Tahmasba kar geldilerse de zerlerine ordu gnderilip tedip edildiler. Hamza Mirza ldrlnce Kirman valisi Veli Han, olu Yezd hakimi Bekta Han, Isfahandaki Aralu Avar, Trkmen ve Dulkadrllarn da destei ile Abbas Mirzay hkmdar ilan ettiler. Daha sonra aralarnda Alplu Avarnn lideri smail Hann da bulunduu emirler Abbas tahta kardlar. Bu dnemde Avarlarn yurtlar rann gneyi idi ve batdan douya doru bir erit gibi uzanyordu (Kuh-Giluye, Isfahan, Kirman, Ferah, Esfuzar). ah Muhammet ldnde Aralunun bir ksm ile Usalular Kazvin civarnda oturuyordu. Kirman, Veli Hann, Yezd, Bekta Hann, Eberkuh (Yezdin gneyindedir), Kulu Be olu Yusuf Hann idaresindeydi. Kuh-Giluyede ise ahkulu ile Hasan Han arasndaki rekabet devam ediyordu. Yine KuhGiluyede Aralularn ba Aslan Sultann olu Tahmasb Kulu Han vard.[236] Abbas Devri (1587-1628) : ah Abbas Trkmen boylar arasndaki rekabet ve devletteki etkinlikleri yznden bu unsuru itaat altna almak zaruretini grd. Bu yzden tahta kmasnn hemen sonras Afar Korucuba Yusuf Handa dahil Trkmen beylerin ounu ldrtt. Daha sonra Afar, Dulkadr, Kaar, Bayat ve dier boylarnn eski yerlerinde kalabalk yaamalarna son verip onlar ran iinde datt. Bylece Kuh-Giluye bir Afar yurdu olma zelliini kaybetti. Ardndan Osmanl gibi devirme sistemi kurup Trk olmayanlar devletin st kademelerine ve hatta bir ksmn Trk boylarnn bana getirtti (Mesela Grc Cemit Sultan, Abiverddeki Eberl Avarnn; Nevruz Sultan, Karabadaki Cevanirlerin ba idi).[237] Bu dnemde Afar emirlerine gelince; Yusuf Han, Abbas tarafndan Korucubala getirildi. Ancak Mrid Sultana suikast dzenleyince hapse atld. Korucubalk ise skender Bein kardei Bedir Hana verildi. Bedir Han, Esterabat valisi oldu (1589) ve korucubalk Veli Hana verildi. Veli Handan boalan Kirman valilii de olu Yezd hakimi Bekta Hana verildi. Veli Hann abalar sonucu Yusuf Han hapisten kurtulup tekrar Eberkuh valiliine gnderildi. 1590da Aralularn ba Aslan Sultan olu Tahmasb Kulu, Hemedan valisi oldu ve Nihavendi Osmanllardan geri almak iin sefer yaptysa da baar elde edemedi. 1591de itaatsizlik ettii iin ldrld. Bir mddet sonra olu gl emirlerden Zehr-i Mar Sultanda ldrld. Bekta Han byk hayaller peinde kounca bertaraf edilip Kirman nce Yusuf Hana sonra tekrar Veli Hana verildi. Bu civardaki bir kasaba da Alpludan smail Sultana verildi. Bu ikisi 1593te zbeklerle yaplan savaa katldlar.[238] smail Sultan, Kazerun valisi Emir Han Kuh-Giluyeye atannca (1595) onun yerine Kazerun valisi oldu. Bundan sonra 1835 ylna kadar Kazerun han olan Avarlarn Alplu obasndan olduu syleyelim.[239] Kuh-Giluyede hakimiyet kavgas veren Abdullatif Be olu Hasan Han ile Halil Han olu ah Kulu, ah Abbasn huzuruna geldiler. Abbasn tahriki ile Hasan Han, ah Kuluyu ldrd ise de 1595te kendisi de ldrld.[240] Kazerun hakimi Emir Han, KuhGiluye valisi atand. Bunun zerine Gndzl ve Aralular Ramhurmuzda toplanarak Ebul-Feth Bei kendilerine han setiler ve Lurlar ile Huvayza Araplarnn katlmyla isyan ettiler (1597) ancak Fars valisi Allahverdi tarafndan iddetle bastrld. Balarna devirme biri atand. Avarlarn buradaki hakimiyetlerine son verilip bir mddet sonra yurtlarndan karldlar. Bir blm Horasana, bir blm de Urmiyeye gitti. Yerlerinde kalanlar ise Araplarn devaml basklar sonucu baka yerlere daldlar. 1840 ylnda geriye kalanlar Doruktan karlarak Kengaver, Esed-abat, Urmiye taraflarna gittiler. Bunlardan kk bir ksm uter ve Dizfulda kald. Bugn uter civarnda yaayan Gndzl Afarlar, bu Kuh-Giluye Afarlarnn torunlardr. [241]

Bu devirde Luristan, Kuh-Giluyede Aralu, uterde Gndzl, Yezd, Kirmanah, Musul, Urmiyede nallu (manlu), Horasanda Alplu, Kse Ahmetl, Krklular yayordu. ah Abbas devrine kadar kuvvetli Afar kabileleri en ok Huzistan, Fars, Luristan, Kuh-Giluye, Kazerun, Kirman, sfahan, Yezd, Save ve Horasan taraflarnda yayor; Afar reisleri Safevi Devleti tarafndan ok defa mahalli idarelerin bana geiriliyor, zbek ve Osmanllara kar da Safevilerin balca kuvvet kaynan tekil ediyorlard. Abbas, Afar kuvvetlerini krp, merkezi idareyi kuvvetlendirdikten sonra Afar emirlerinin ehemmiyeti de azalmtr. [242] Nitekim Abbas ldnde Afardan sadece emir vard. Bunlar, Urmiye hakimi Kasm Sultan olu Kelb-i Ali Sultan (manldan), Ferah ve Esfuzar hakimi ErDodu Han (Alpludan), Kaverud hakimi mam Kulu Sultan (Usaludan) idi.[243] Abbas devrinde Afar oymaklar unlard : a. Gndzl : Bunlar Halep Trkmenleri arasndaki Gndzl Avarnn koludur. Kuh-Giluye ve Huzistanda yayorlar. Mansur Be ile gelenler bunlardr. Mansur Be de Gndzl Avarndan idi. Bir ksm Horasanda Abiverd tarafna, bir ksm da Araludan bir blk ile beraber Urmiyeye gnderildi.[244] b. Aralu : Aralunun bir yer adyla ilgili olduu grlyor. Nitekim irvanda Ara adl bir kasaba vardr.[245] Kuh-Giluyede yaayan Arallar, Mansur Be Avarlarndandr. 1584-87de Usalular ile birlikte Isfahanda yayordu. Balar nce Aslan Sultan sonra olu Tahmasb Kulu idi. Bir ara Hac Mehdi Kulu Aralunun bana getiyse de Tahmasb Kulunun olu Zehr-i Mar Sultan baa geti. Abbas bu kiiyi ldrp, Aralular Huwar, Rey, Simnan taraflarna srd. Bir ksm da Gndzl ile beraber Urmiyeye gitti.[246] c. Usalu : Isfahanda yayorlard. Daha sonra Kaveruda geldiler. Kaverud hakimi mam Kulu Sultan bu obadan idi.[247] . Eberl : [248] Kazvinde oturuyorlard. Sonra Abiverde gnderildiler ve balarna devirme Grc Cemid atand. Nadir ah Abiverde gnderilen bu Eberlilerdendi. 18.yyda Eberllerin bir ksm Tarum ve Halhalda yayorlard. Bu Afarlarn Tarumi ve Halhali nispetini tadklar anlalyor. Nadir ahn lm srasndaki beylerden Musa Be de bu obadand. [249] d. Alplu : Halep Trkmenleri arasndaki Kpekli Avarnn obalarndan olan Alplu Avarnn bir kolu. Alplunun Gndzl ve manl Avar kadar kalabalk olmad anlalyor. Bu obadan smail Han, 1590da Kirmanda bir kasabann hakimi 15945te Kazerun valisi idi. ah Abbasn lm srasnda grevde olan Afar beyinden biri ve Sistandaki Ferah ve Esfuzar hakimi yine Alpludan Er-Dodu Han idi. Sonradan smail Han, Er-Dodu Han yerine Ferah valiliine atand (1602-05). [250] e. manlu : [251] Marataki Dulkadrl Elinin oymaklarndan manlu Avarnn bir kolu. rana Abbas devrinde geldiler. Bilinen ilk emirleri Kasm Sultann ad 15934te geiyor. Bu srada Hemedan valisi idi. Kasm Sultan, Kirmanahta Osmanllara kar emrindeki manllarla beraber snrlar korumu ve yaplan savata Uzun Ahmet Paay Lurlarn hakimi ile beraber esir almt (1603-4). 1623te Musulun fethine katlm ve ehrin valiliine getirilmiti. Ertesi yl ehir veba salgn dolays ile boaltlm ve tekrar Osmanlya gemiti. Kasm Sultann buradan gelip Urmiye, Saynkale ve Sulduza yerletiini gryoruz. 1625te ehri

yeniden almak iin gnderilen emirler arasnda Kasm Sultann olu Kelb-i Ali Sultan vard. Bundan Musulu terk ettii iin Kasm Sultann azledildii veya ldrldn anlyoruz. Kelb-i Ali Sultan 1627de Urmiye valisi oldu. Bundan sonra Urmiyede grdmz Avarlarn nemli bir ksm manludan, valileri ise bu Kasm Sultann soyundandr. [252] Bunlardan Hudadad Be Kasml ilk kez Beylerbeyi unvann ald. Bunlar o civardaki Krt airetleri ile daima mcadele etmi ve Snni Osmanllara kar, ii Safevilerin snr bekiliini yapmlardr. [253] f. oban-Olu ve Kr-Olu : Bunlardan baka Avarlarn oban-Olu ve Kr-Olu obalarnn da varln gryoruz. Ancak bunlarla ilgili bilgiler olduka azdr. KrOlu obasndan Horasanda bir yerin valisi olan Hsrev Sultan tanyoruz. Hsrev Sultan, Heratta bulunan Afar Hseyin Sultan ile birleerek aha isyan etmi olan Horasan Beler-beisi Ustacalu ah Kulu Sultan ldrmt.[254] obanOlu obasndan ise 1588-89da Horasan Seferine katlmas emredilen Mehdi Kulu Hann ad geiyor.[255] Nadir ah n siyasi sahnede grnmek olduu srada (18. Yy n ilk yars) randa Afarlarn dal yleydi : Urmiye Afarlar : Urmiye Gl bats Selmas ve Uniye aras, Urmiye ehri ve blgesi ; manlu Afarlar, Kasml (manlunun kolu, manlu Afarlarnn beyi Kasm Sultandan), Gndzl ve Aralu (Kuh-Giluyeden gelme) oymaklar, Mahmutlu Oyma (Aralunun kolu). Hamse Afarlar : Kazvin ile Zencan aras, Zencan ehri merkezdir. Kazvinin gneybatsndan balar (Bura hala Afar adn tar) Afar Saynkale ve Sultaniyeye kadar. Kuzeyde Aa ve Yukar Tarum ile Halhal da yaarlar. Buradaki Afar beyleri Hamseli, Tarumi, Halhali nispetiyle anlrlard (18. Yy kaynaklar). ou Eberl oyma, Kutulu Afar (Eberlden). Kirman Afarlar : Kirman ehri ve blgesi. ah Tahmasb (16. Yy) devrinden beri yaamaktadrlar, fakat hangi obalar olduu bilinmemektedir. Horasan Afarlar : Heratn gneyinde Esfuzar blgesi ve Siistann Ferah blgesi (Bugn bu blgeler Afganistan topraklar iinde). Baz obalar bilinmiyor. Gndzl ve Aralu oymaklar (ah Abbasn Kuh-Giluyeden Abiverde srd Afarlar). Bunun yannda Afarlar, Huzistan (Gndzl), Kuh-Giluye (Gndzl ve Aralu), Fars ve Kazerun da da yayorlard.[256] 9. Nadir ah ve randa Afar mparatorluu (1736-1804) randa byk bir hanedanlk kuran Nadir ah; sadece Afarlarn deil, Trk tarihinin de en byk ahsiyetleri arasndadr. M.. VII. Yyda Alp Er Tunga ile balayan Trk cihangirliinin son temsilcisisidir. Nadir ah, 22 Ocak 1688 ylnda Horasann Abiverd blgesinde Deregez vilayetinin Destgird ehrinde dodu. Afarlarn Eberl boyuna bal olan Krkl obasndan idi. (Krkllar, daha 16. Yyn balarnda Horasanda yayorlard) Babasnn ad mam Kuludur. Soyluluk geleneklerine bal gebe topluluklarda ykselmek zor olduu halde Nadir, balangta bir ete reisi iken zekas, yksek meziyetleri ve saysz mcadeleleri sonucu Horasann tannm emirlerinden birisi oldu (1725).[257]

I. Abbasn (1587-1628) lmnden sonra Safevi devleti gerilemeye balamt. Safevi hkmdar Hseyin Mirza zamannda, Afganllar (Abdaliler ve Kala Trkleri) rana saldrp, lkenin dou blgelerini (Kandahar, Kirman, Isfahan) aldlar. Hseyin Mirzay da tahttan indirip yerine getiler (1718-22). randaki karkl frsat bilen Ruslar, Derbent ve Baky igal ettiler (1723). Bir mddet sonra Osmanllarda lkenin bat ksmlarn igal ederek, ran Krdistan, Azerbaycan, Karaba ve Grcistan ele geirdiler (1727).[258] Safevi hanedann tekrar ihya etmek iin orduya girerek Tahmasbn yannda yer alp, Feth Ali Hann maiyetine giren Nadir, bir sre sonra Feth Alinin yerine geti. 1725te Mehedi Abdalilerden ald. 1727de Abdaliler arasndaki srtmelere katlarak kendi istedii kiiyi balarna getirdi ve onlar egemenlii altna ald. Bunun zerine kendisine saldran Afgan lideri Mir Erefi Mihmandostta yenerek (bu zaferden sonra Tahmasb Kulu unvann ald) bakent Isfahan kurtard ve Afganlar lkeden kovdu (1730). [259] Tahmasb da Isfahanda tahta kard. Afgan askerlerinin geriye kalanlarn ordusuna katp Kzlba askerlerinin zaafa dmesini nledi. Ardndan Osmanllarla savat ve Kuzeybat eyaletlerini kurtard (1730). Horasanda kan bir problemi halletmek iin buraya gitti ve duruma hakim oldu. Bu esnada Osmanl ran yenip baz yerleri geri alm (1731) ve ah bir antlama yapmt (1732). II. Tahmasbn kendisinin fikrini almadan Osmanllarla yapt bar antlamasn lke karlarna aykr bulduu iin tanmad ve Tahmasb azledip Horasana srd. ahn yedi aylk olunu III. Abbas adyla ah ilan ederek, kendisi de vezir ve ordu komutan oldu (1732).[260] Nadir Han, savaa devam etti ve Osmanllar 1735te Arpaay Savanda byk bir yenilgiye uratarak Safevilerin kaybettii btn eski topraklarn geri ald (Antlama, Kasr-irin Antlamas-1639 esas olmak zere 1736da imzaland). [261] Ayn ekilde Ruslarla da baarl savalar yaparak Gence Antlamas (1735) ile Derbent ve Baky geri ald.[262] Ayn yl eyalet valilerini ve ileri gelenleri Muganda toplayarak hizmetinin bittiini ve Horasana dnmek istediini syleyince, toplantya katlanlar onun ah olmasn ve yeni bir hanedan kurmasn istediler. Nadir Hann mensubu bulunduu aireti ve evresinde toplad Trk boylar hep Snni olmasndan dolay; mfrit ia akidelerinden vazgemeleri ve Ebubekir, mer, Osman ve Aieye sebbolunmasnn (svme) yasaklanmas art ile kabul edeceini syledi. ran halk bunun zerine mam Cafer Sadka (Hanefi mezhebinin kurucusu mam- Azamn hocas) balanan Caferiye mezhebini kabul etti ve Nadir Hann ahlk treni yapld (8 Mart 1736).[263] Bylece fiilen 1722de km olan Safevi Devleti son buldu ve randa Afar hakimiyeti balad. Rusyann, Avusturya ile ittifak kurup Osmanlya saldrmalar zerine batsnn gvende olduunu grp douya ynelmi ve 1737 ylnda mehur Hindistan Seferine kmtr. 1738de Kandahar alr ve yaknnda Nadirabad kentini kurdurur. evredeki Beluistan, Zemindaver ve Belh blgelerini de ele geirerek Buharaya da hakimiyetini kabul ettirir. Daha sonra Gazne ve Kabili fetheder. Celalabad ve Peaverden sonra Lahor kenti de Nadirin eline geer. Nadir ah Lahordan Hint-Trk hkmdar Babrl Muhammet aha gnderdii mektupta kendisinin bir Trkmen olduunu ve aralarnda il nispeti bulunduunu syleyerek savamadan egemenliini tanmasn ister. Ancak olumlu yant alamaz. Nihayet 1739da Karnal Savanda Hint-Trk devleti devrin en nl komutan olan Nadir aha ve en iyi yetitirilmi ordusu olan Afar ordusuna yenilir. Nadir ah, bakent Delhiye girer ve 10 Mart 1739da adna hutbe okunarak, Hindistan padiah ilan edilir, paralar onun adna bastrlr. Nadir ah bu

seferden byk ganimetlerle dnm (200 milyon rupi deerinde) ve rann yllk vergisini balamtr.[264] Bu seferi sonunda Kemir ve Tibet snrndan Sind rmana kadar olan btn Hint topraklar, Afganistan ile Buhara ve Hiva blgesini ele geirmi bulunuyordu. Trk rknn yetitirdii son cihangir olan Nadir ah, Hindistan dn Trkistana ynelerek Harezm blgesini itaati altna ald (1740). Bakenti Isfahandan Mehede tad. 1741-2de Kafkasya zerine yrd ve Dastana kadar geldi, burada kendisine bir suikast dzenlendi. Ayrca Harezm ve Belhte isyanlar kt. Asayii saladktan sonra tekrar Osmanl ile savaa balad (1742-46). Badat ve evresini yamalayarak (1743) Kerkk ve Erbili ele geirdi, Musulu kuattysa da almay baaramad. 1744-5te Karsa saldrd ve Osmanl ile etin savalar oldu. Sonunda bar yapld (1746).[265] Nadir ahn ran tarihindeki rol; ran Rus, Afgan ve Osmanl Devletlerinin eline gemekten kurtarmasdr. Bununla birlikte sert ve acmasz tutumu ile halkn yoksulluk ierisine drmt. En yaknlar olan oul ve yeenlerini bile korku ve dehet ierisinde brakmt. Bunda kendisine yaplan suikastlarn etkisi vard. stelik mrnn son yllarnda delilik belirtileri grlyordu. Nadir ah, aleyhindeki bu korku ve nefret havasnn farkndayd ve son zamanlarda lkenin bir ok yerinde ayaklanmalar ba gstermiti. Bunlarn birinin banda yeeni Ali Kulu Han bizzat bulunuyordu. Nadir ah, bu ayaklanmalardan birini bastrmaya giderken Fethabadda bir gece adrnda uyurken emirleri tarafndan ldrld (20 Haziran 1747).[266] lmyle birlikte randa ok byk karmaalar balam ve devletinin bat ksm Kaarlar, dou ksm ise Afganlarn eline gemitir (Afganistan devletinin temeli).[267] Nadir ahn lm sonras bir ksm Afar obalarnn Anadoluya gtklerini biliyoruz. Bunlardan Mara blgesine iskan edilen Nadirli Airetini sayabiliriz. Trklk uuru son derece kuvvetli olan Nadir ah, Osmanl hanedanna, kavminin en asil ve erefli hanedan gzyle bakyor, Hindistan hkmdar Muhammet ah kendisi gibi Trkmen olduu iin mevkiinde braktn sylyordu. zbek Hanlarn, soyunun en byk hanedanlarndan birinin mensuplar olduunu ifade ediyordu. Nadir ah, tad bu milli uurunun tesiri ile oullarndan birisine Cengiz Han ismini koyduu gibi, torunlar arasnda Ouz Han, Yldz Han, Oktay Han, Timur Han adl ehzadeler grlmektedir.[268] Nadir ah, Trkln eski kltr iinde yetitirmi olduu birinci snf devlet adam ve komutanlarnn sonuncusudur. O, bata Osmanl ve Hint-Trk devleti olmak zere hemen herkesle mnasebetlerinde hep Trke konumu ve Trklk davas gtmtr (Hint-Trk Devletinin nde gelen adamlarndan in Kl Han, Hint-Trk hkmdar Muhammet aha, Nadir ah ile Trke konumasn tavsiye etmesi bu bakmdan nemlidir). Trkl aktan aa ve bir dini kisve kullanmadan bayrak yapm ilk byk Trk hkmdardr. Trklerin mezhep ayrlna dmelerini nlemek, Snni-ia ayrln ortadan kaldrarak Trk birliini kolaylatrmak yolundaki uralar ne ran ne de Osmanllar tarafndan takdir ve kabul grmemitir. O, Osmanllarla yapt bar grmelerinde bir ilim heyeti gndermi Caferiliin beinci mezhep olarak kabul ve Kabede onlara ibadet yeri tahsis edilmesi gibi hususlarda ok srar etmi, fakat baaramamtr. [269] Abbas devrinde etkinliklerini yitirdiini grdmz Afarlar, Nadir ah sayesinde tekrar eski nem ve glerine kavumulardr. Huzistanda Tayyib Han Afar

(1742) ve Muhammet Rza Han Krkl (1745) valilik yaptlar. Fars valisi Emir Han Krkl, Fars serdar Kelb-i Ali Han, Feth Ali Han Aralu (1748-9), Saru Han, Allah Verdi Be Krkl ile Kasm Han Krkl nemli beylerdi. Nadir ah ldrenler arasnda Krkl, Gndzl, Eberl gibi Afar oymaklarna mensup kiilerin olmas bununla aklanabilir. Nadir ahn ordusunu oluturan unsurlarn banda Afarlar gelmekteydi. Nadirin lmnden sonraki kark dnemlerde etkin olan Afar Beylerinden Fars vali ve serdar Feth Ali Han Aralu Urmiyeye yerleerek Tebriz ve Meragaya hakim oldu (1764-5 ldrld). Oullar Cihangir Han ve Muhammet Reid Be Isfahanda hakimdiler. Kardei Masum Ali Han ise Fars serdar idi. Ayrca Isfahan hakimi Emir Gune Han Eberl, Hamse hakimi Zlfikar Han sayabiliriz. Mihrali Han olu smail Be de Huzistandaki Avarlarn bana gemiti.[270] Nadir ahn lmnden sonra yerine yeeni Ali Kulu Han, Adil ah unvanyla tahta geti (1747). Adil ah, Nadir soyundan btn erkekleri ldrtp yalnz torunu ahruhu soy snmesin diye sa brakt. Adil ah, Nadir ahn hazinesine el koyup emir ve askerlerine datt. Nadirin Horasana srd Bahtiyari, Zend ve dier baz olmaklarn lkelerine dnmesine izin verdi. Zendlerin dnmesi Kerim Hann ortaya kmas ve Zend devletinin kurulmasna sebep oldu. Adil ah, kardei brahimi Irak valiliine gnderdi. Ancak bir mddet sonra brahim kendisine kar isyan etti. Yaplan savata Adil ah yenildi ve brahim tahta geti (1748). brahimin kazanmasn salayan Nadir ahn halas olu ve Azerbaycan valisi Aslan Han idi. brahim, Aslan Hana gvenmedii iin Onu ve kardei Saruhan ldrtt. Bunun zerine Horasan emirleri Nadirin hayattaki tek torunu on drt yandaki ahruhu tahta kardlar (1748). brahim, ahruh zerine yrd ise de yakalanp ldrld.[271] Anne tarafndan Safevi slalesine mensup Marai eyhi ve Meheddeki mukaddes yerlerin mtevellisi Seyyid Muhammet, halk ve askerler tarafndan sevildii iin ahruh rakip grerek onu ldrmek istedi. Ancak, emirler Seyyidi ah Sleyman unvan ile tahta kardlar (1750). ahruh kr edilip hapse atldysa da, ahruhun komutan Yusuf Ali, ah Sleyman ldrd (hkmdarl krk gn srd) ve ahruhu tekrar tahta kard. Ancak, Krt Cafer Han ve Arap Mir Alem Han, Yusuf Aliyi ldrp ahruhu tekrar hapsettilerse de birbirlerine dtler (1751-53). Afgan beyi Ahmet ah Abdali bu karklklardan yararlanarak bu iki kiiyi bertaraf etti (1749) ve ahruhu kendisine bal klarak tekrar tahta kard. Horasana hakim oldu (1753-55).[272] karklklardan yararlanan Kerim Han ahruhu kendine balayarak Zend Hanedann kurdu (1760-79). Ahmet ah, tekrar rana geldiyse de ahruhun olu Nasrullah Mirza baarl mdafaa yapt ve antlama yapld. Ahmet ah, ran ele geirmenin kolay olmadn fark edip bu politikasndan vazgeip lkesine dnd (1770). Nasrullah Mirza yetenekli deildi ve kendisini saydramad. Kerim Hana snd. Alt yl sonra Mehede gelip ehri 1784e kadar idare etti. ehre Nasrullahtan sonra kardei Nadir hakim oldu.[273] Bu arada lke olduka klmt. Nadirin hkmdarl, Mehedde 1796 ylna kadar srd. Babas ahruh hayatta idi. Zendlerden sonra rann byk bir ksmn ele geiren Kaar Aa Muhammet ah Mehede geldi (1796) ve ahruh tarafndan karlanarak ehir teslim edildi. Aa Muhammet, ahruha ailesiyle birlikte Mazenderanda oturma izni verdi. Bu srada ahruh ld. Nadir ise Herata snmt. Aa Muhammetin lmyle tekrar Mehede hakim olduysa da (1797) Kaar ordusu tarafndan yakalanp oullar Abbas ve brahim ile beraber ldrld (1804). Tahmasb Mirza, Muhibb-i Ali Mirza, Halik Virdi Mirza kr edildiler. Rza Kulu Mirza, Mustafa Kulu Mirza Farsta ikamete mecbur edildiler.

Bylece Afar hanedan son buldu.[274] Avarlarn bu ackl sonunu kendilerinin hazrlad malumdur. Nadir ahtan sonra yetenekli kimse kmad iin Avarlarn randaki baarlar Nadir aha mnhasr kalmtr. Nadir ah ile yeenleri Adil ve brahim ahlar ve torunu ahruh para bastrmlardr. Afarlar, Kaarlar zamannda devlete kar sadakat ve ballk gstermiler, Kaar ordusunun nemli bir unsuru olarak i isyanlarn bastrlmasnda ve d dmanlar ile savalmasnda nemli grevler grmlerdir.[275] 10. Karaba Hanl (1748-1828) Karaba, Azerbaycanda Kr ve Aras rmaklar ile Gke Gl arasnda bulunan ve Arran diye anlan blgenin Trke addr. Bu blge tarihi boyunca Trk topluluklarnn gelip yerletii ve yurt tuttuu bir yerdir. Azerbaycan sahasnda yaayan Azeriler; XI. yy. balarndan XIV.yy.a kadar bu blgeye gelip yurt tutmu Ouz Trklerinden olumaktadr ve bunlarn ounluu da Yvalar ve Afarlar tarafndan tekil edilmektedir.[276] Sav Tekin ynetimindeki Trkler, Mneccimbann ifadesiyle, Arran (Karaba) lkesinin btn ova, nahiye, da ve kalelerine yerletiler. Nasavi, Arran ve Mugandaki Trkmenlerin younluunu anlatmak iin karnca gibi kalabalk ifadesini kullanmtr. Harzemahlar dneminde ise Arran vilayetine Trkmen Yna denilmektedir.[277] Azerbaycan 1076 tarihinde kesin olarak Trk topra haline gelmitir. Melikahn lmnden sonra Azerbaycan, Irak Seluklularnn eyaleti olarak nemli bir askeri g haline gelmitir. Bu blgeden devletin kaderini etkileyecek olan byk emirler kmtr. Bunlarn en by Hasbe diye anlan Be Arslandr. Has Be, Azerbaycandaki ok byk nfusa sahip olan Afarlarn desteini alabilmek iin yakn ilikilere girmi ve Huzistan hakimi Afar Beyi umla ile ok sk dostluklar kurmutur. [278] Daha sonralar Kara koyunlular, Ak koyunlular ve Safeviler devrinde buradaki Trkmen kitlesi varln korumu ve hatta Anadoludan; Azerbaycan ve rana byk Trkmen gleri olmutur. Bu gler srasnda Anadolu Afarlarnn byk bir ksm bu blgelere gelmi; Kara koyunlular, Ak koyunlular ve Safevilerin kuruluunda byk rol oynamlardr. [279] te Azerbaycanda ve zellikle Karaba blgesinde youn olarak yerleen Afarlar tarafndan Karaba Hanl kurulmutur. Ebulgazi Bahadr Hana gre; Karaba, Ouz Hann nc byk olu olan Yldzn byk olu Afarn torunlarndan Cevanir Kabilesinin Sarcal slalesine aittir. Bu Trk slalesinin Karabadaki kklerinin slamlktan ncelere kadar gittii de bilinmektedir.[280] Arran (Karaba) hakimi ve Grcistan hkmdarlar olan Cevanirler, Hlagu Hann Anadoluya getirdii ve Azerbaycana yerletirdii, Timurun ise Anadoludan Karabaa naklettii Afarlar ile birleerek Otuz ki Cevanir (32 boydan mteekkil) adn almlardr.[281] Bu birlik iinde baka boydan Trklerde bulunuyordu. Bunlardan 8 boy Kpaklara mensuptu. III. Murat devrinde (1574-95) Safevilerden Osmanl hakimiyetine geen Karaba, Nadir ah zamannda 1735 ylnda Osmanllardan geri alnmtr. Fakat Karabadaki Cevanir Afar Trkmenlerinin Reisi Sarcal Ali Bey, Nadir aha boyun emediinden dolay Horasana srlmtr. Daha sonra buradan firar

eden Ali Bey, Karaba Dalarna gelerek ran a kar savaa devam etmitir ve Karaba Hanlnn da kuruluu bu zamanlara rastlamaktadr. Merkezi ua olan Hanlk, kuzeyde Kr rma ve Gence Hanl, gneyde Aras nehri, batda Nahcivan, douda ise Kr ve Aras nehirleri arasndayd. Penah unvann alan Ali Bey, uaya mstahkem bir kale yaptrm ve bu kale ran saldrlarna kar ok gl bir engel olmutur. Penah Han, Grcistan Krall, Gence Hanl ve Kaarlardan Aa Muhammet ah ile savamtr. Daha sonralar yerini olu brahim Halile brakarak kendisi iraza gitmitir. Gl bir kiilik olan brahim Halil Han, 1789da Ermeniler tarafndan karlan bir isyan bastrm ve Snni bir Trk olan Molla Penah Vakf ba vezir yapmtr. Molla Penah Vakf, Rus yaylmacl karsnda komu Trk Hanlklar ile bir birlik oluturmaya alyor ve ayn zamanda Osmanl Devleti ile de iyi ilikiler kurmak istiyordu. Ancak ranla mnasebetleri iyi olmadndan dolay; 1795 ylnda Grcistan cezalandrmaya giden ran ah Aa Muhammet Hann saldrsna maruz kalmlard. Karabadan geerken byk bir direnile karlaan Aa Muhammet, uay almaya muvaffak olamamtr. 1797de uay tekrar kuatan ah, Hanln herhangi bir yardm alamamas zerine Karaba ele geirerek byk katliamlar yapmtr. Ilsu Hanlna snan brahim Halil Han, iki ay sonra Karaba tekrar ele geirmi ve hzla gelimekte olan Rus tehlikesine kar tedbirler almaya balamtr. Osmanl Devletinden bekledii yardm alamayan Halil Han, rana yaklam, ancak Aa Muhammetin Ruslar karsnda gerilemesi, 1801de Grcistann, 1804te Gence Hanlnn Rus igaline uramas zerine Ruslarla anlamak zorunda kalmtr. Bu anlamaya gre Ruslar, uada bir garnizon bulunduracak, hanlk Ruslara vergi deyecekti. Fakat 1806 ylnda kan kargaadan yararlanarak bu durumdan kurtulmak isteyen brahim Halil Han, Ruslar tarafndan katledildi. Yerine olu Mehdi Kulu Han gemitir. Rusya ise 1813 ylndan itibaren Karabaa yerlemek iin almalara balamtr. 1828 ylna kadar Rusya ve ran ekimesine sahne olan Karaba, Trkmen-ay Anlamasndan sonra tamamen Ruslarn eline gemitir.[282] Cevanirlerin bir ksm Osmanl topraklarna g edip Anadoluda yerlemilerdir.

II.

BLM

OSMANLILAR ZAMANINDA AVAR TRKMENLER

A.

Osmanl Devletinin Kurulmas ve Gelimesi

1071 Malazgirt Meydan Savandan sonra Byk Seluklu Devleti tarafndan birok Trk aireti Anadolunun eitli blgelerine sevk edilmiti. Anadolu ilk olarak ite bu airetler vastasyla fethedildi. Nitekim bunun bir sonucu olarak Mengck, Artuk ve Saltuk Beylikleri kuruldu. Bunlar ise daha sonra Anadolu Seluklu Devletinin esasn meydana getirdiler. Bu devletin paralanmasyla Anadolu Trk Beylikleri ortaya kt. Bu beyliklerden biri daha sonra Anadolu Trk birliini salayacak olan Osmanl Beylii idi.

Osmanllar, aralarndaki ba ok pheli ve zayf olmasna ramen[283] Ouzlarn Boz-Ok koluna mensup Kay boyundan kabul edilmitir. Anadoluya gelmelerinden sonra Kaylarn bir blm Anadolu Seluklu Sultan Alaaddin Keykubat I. zamannda (1219-36) Ankarann batsndaki Karacada taraflarna yerletirilmi, bunlardan 400 adrlk bir ksm daha sonra St ve Domani yresini ele geirerek bu blgede yurt tutmulard. Bu srada balarnda bulunan Erturul Bey 1236 ylndan nce Karahisar, sonra St zaptederek Bilecik tekfurunu vergiye balamt. Bylece Anadoluda yeni bir beylik domaya balamt. Erturul Beyin lmnden sonra yerine olu Osman Bey geti. Bizansn kark durumundan faydalanarak beyliin topraklarn geniletmeye balayan Osman Bey, 1289 ylnda nn ve Eskiehiri aldktan sonra u beyi olduunu ilan etti. Bu srada Anadoluda nemli bir siyasi gce sahip Ahilerle temasa geildi. Osman Bey, Ahi eyhlerinden Ede Balnn kz Mal Hatun ile evlendi. Bylece onlarn nfuzundan da faydalanlarak Anadolu Trk Birlii iin nemli bir adm atld. Osmanl Beylii bundan sonra Bizans aleyhine genilemeye balad. Yarhisar, Bilecik, negl, Kprhisar ele geirildi ve 1301de Kprhisar civarnda Yeniehir adyla bir Trk ehri kuruldu. Osman Beyin faaliyetlerinden telaa den Bizans ile yaplan Koyulhisar Savann (1302) kazanlmasndan sonra Kitehisar ve Ulubat Glndeki Alyos Adas ele geirildi. 1326da Bursann kuatlmasna kadar Lefke (Osmaneli), Akhisar, Geyve, Glpazar gibi yerler fethedildi. Osmanl Beyliinin dier beyliklerden daha tehlikeli olduunu gren Bizans mparatoru Andronikos III., zniki tehdit eden Osmanl kuvvetlerine kar harekete getiyse de Maltepe (Palekanon) Savan kaybetti. zniki fetheden Osmanl buray bakent yapt (1331). 1334te Gemlik, 1337de zmit alnarak Kocaeli Yarmadasnn fethi tamamland. 1345 ylnda anakkale ve Balkesir blgesindeki Karas-Oullar ilhak edilerek Osmanl snrlar Edremit Krfezine kadar uzand. 1354te ise Ankara alnd. 1353ten itibaren Rumeli fetihlerine baland. Bu ise blgeye nemli lde Trk nfus naklini gerektirdi. Bylece Rumeli skanlar balad. Osmanllarn bu gelimesi onlar Anadolu Seluklularn varisi olarak tantt. Nitekim ehzade Bayezidin (Yldrm) Germiyan Beyi Sleyman-ahn kz ile evlenmesi, savasz olarak Ktahya, Tavanl, Erigz (Emet) ve Simavn (eyiz karl olarak) Osmanl topraklarna katlmasna yol at. te yandan HamidOullarndan 80.000 altna Akehir, Yalva, Beyehir, Seydiehir ve Karaaan satn alnmas ile Anadolu Trk birliini kurmak iin uraan ve kendilerini Seluklu varisi gren Karaman-Oullar ile komu olundu. Bu yzden iki devlet arasnda balayan rekabet Fatih Sultan Mehmet dnemine kadar devam etti ve Fatih tarafndan bu devlete son verildi. Yldrm Bayezid zamannda Anadolunun bir idare altnda toplanmas hususunda nemli admlar atld. Karaman-Oullar ile ittifak yapan Germiyan, Aydn, Saruhan ve Mentee beylikleri Osmanl topraklarna ilhak edildi. Bu topraklarda merkezi Ktahya olan Anadolu Eyaleti kuruldu. Daha sonra Hamid-Oullar topraklar ile Teke-Oullarna ait Antalya ele geirildi. Candar-Oullar Beylii ise 1392de ilhak edildi. Kad Burhanettin Devletinden de Merzifon ve Amasya alnd. Bizansn i ilerine mdahale eden Bayezid I., 1396da Nibolu nlerinde Hal ordusuna kar byk bir zafer kazandktan sonra stanbulda bir cami yaplmasn

ve bir Mslman mahallesi kurulmasn salad. 1398de Osmanlya saldran Kad Burhanettin ile savaan Bayezid I., Sivas, Tokat, Aksaray ve Kayseriyi ele geirdii gibi Taceddin-Oullar, Taan-Oullar ve Giresun Emirliine de hakimiyetini tantt. Bayezid bu srada Memluk Sultan Berkukun lmn frsat bilip Malatya, Kahta, Divrii, Besni, Darende ve Elbistan ald. Bylece Anadolu Trk Birliini byk lde salayan Bayezid, Tunadan Frata kadar uzanan bir devlet meydana getirdi. Ancak Trkistan ve randa byk bir devlet kurmu olan Timur ile 1402 ylnda yaplan Ankara Sava bu birliin paralanmasna yol at. Bu sava sonras Bayezidin oullar Sleyman, sa, Musa ve Mehmet arasnda saltanat mcadelesi balad. Fetret Devri denilen bu mcadele 1413te Mehmetin kardelerini bertaraf etmesiyle son buldu. Fakat Ankara Savandan sonra tekrar kurulan Anadolu Beyliklerinin yeniden Osmanl idaresine alnmas abas Murat II. ve Fatih dnemlerinde devam etti. Nitekim Fatih stanbulun fethinden sonra nce Cenevizlilere tabi Amasray (1460), ertesi yl Trabzon Rum mparatorluunu (1461) topraklarna katt. Ardndan Karaman-Oullar bata olmak zere Anadolu Trkmen beyliklerini ortadan kaldrd. Bu arada Dou ve Gneydou Anadoluda gl bir devlet kurmu olan Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasan Beyi Otluk-Beli Savanda yenerek (1473) Frata kadar olan blgeyi ele geirdi. Bylece Anadolu Trk Birlii Bayezidden sonra ikinci kez saland. Dou Anadolunun btnyle ele geirilmesi Selim I. ve Kanuni dnemlerinde gerekletirildi. Selim I., Safevi hkmdar ah smail ile yapt aldran Savan kazanarak (1514) Bayburt, Kemah, Erzincan ve Ki taraflarn elde etti. Ertesi yl Diyarbakr, Mardin ve Mara blgesindeki Dulkadr-Oullar da Turnada Sava (1515) ile ortadan kaldrld. te yandan Memluk Devleti zerine yaplan seferler srasnda (Merc-i Dabk 1516, Ridaniye 1517) Adana ve ukurovada hkm sren Ramazan-Oullar Beylii itaat altna alnd. Kanuni dneminde ise Irakeyn Seferi (1534) ile Adilcevaz, Erci, Ahlat, Tortum, Akakale, Van ve dier ehirler Osmanl topraklarna girdi. Bylece btn Anadolu Osmanl idaresinde birletirilmi oldu.[284] Afarlara gelince onlar da ran sahas hari olmak zere (Irak, Suriye ve Anadolu) tamamen Osmanl emrine girdiler. Bu Avarlarn Osmanl idaresinde iskan ve srgn yoluyla mparatorluk snrlar iinde datldn greceiz. B. Osmanl Hakimiyetinde Avarlarn Tabi Olduklar Trkmen Topluluklar Osmanl hakimiyeti altnda Afarlar u Trkmen gruplar arasnda gryoruz. 1- Halep Trkmenleri : Ak-Koyunlu ve Safevilerin, Osmanl ve Memluklerin aksine Trk gebe unsurlarna dayanmas ve onlara deer vermesi sebebiyle Kuzey Suriye, Gney ve Gneydou Anadoludaki Trk topluluklarnn rana glerine ve blgedeki Trk nfusunun azalmasna sebep olmutur. rana gidenler arasnda Afarlardan da nemli gruplar vard. Bu yzden Osmanl egemenlii zamannda blgedeki Avarlarn nfusu dier boylardan daha azdr. Kanuni devrinde Halep Trkmenleri arasnda Afarlar, Kpekli, Gndzl ve Beylikli Avar olmak zere koldan olumaktadr. Halep Sanca ilk tahrirlerine gre Kpekli Avarnn banda 1520 ylnda Turak Bey bulunuyordu. 1526 ve 1536 tahrirlerinde ise ailenin reisi Turak Beyin olu Emenlik Bey idi. Ancak 1550 ylndan itibaren bu aileden artk sz edilmiyor. Halep Sanca tahrir defterlerine gre Kpekli Avar, 1520de 9, 1526da 15,

1536da 19, 1550de ise 6 cemaatten oluuyordu. Kpekli Avar obalar unlard. [285] 1- Alaba 2- Alpl Avar (dier ad Kad-Olu) 3- Alpl 4- Aydomu Beli 5Balabanl 6- Bederli 7- oban-Beli 8- Deller 9- Doymu Olu 10- Duyuranl 11Gkeli 12- Haral 13- Keil 14- Kuyumculu 15- Krt smail 16- Orduy- Emenlik Bey b. Turak 17- Papucu Yeni Yer 18- Sekiz 19- Sulu (Sl) Beli. Bu saylan obalar arasnda en nemlileri Ay-Domu Beli, Sekiz, Alpl ve Deliler obasdr. Aydomulunun ad Kpek-Oullarndan Ay-Domu Beyden gelmektedir. Sekiz, 16. Yyda Urfann Suru ilesinde yerleti. Bu yzden bu obaya Suru Avar da denir. Alpl, ounlukla rana g etti. Deliler ise Halepte gnmze kadar varln korudu.[286] Ayrca gnmzde Kayseri bata olmak zere bir ok ilimizde Deliler Avarnn kurduu kyler bulunmaktadr. Gndzl Avar, Halebin Osmanl egemenliine girmesinden sonra yaplan ilk tahrire gre 1520 ylnda Gndz Olu brahim Bey ynetiminde bulunuyordu. 1526da Derbsak nahiyesinde oturan Gndzlnn iki bey ailesi vard. Biri yukarda ad geen brahim Bey, dieri Hasan Bey olu Mustafa Bey idi. 1536 ve 1550 tahrirlerinde ise bu ailenin banda Gndz-Olu Murat Bey vard. Gndzl Avarnn, 1526da 8, 1536da 7, 1550de ise 6 obas vard. Gndzl Avar obalar unlard.[287] 1- Avar 2- Pekmezli 3- Boynu Ksal 4- orapolu 5- Dneklili 6- Gndzl 7Hemenli 8- Ulaml 9- Yvacklar. Halep Avarlar arasndaki son grup olan Beylikli Avar ise 1520 tarihli Trkmen defterinde Yrkan- Belik Avar diye gemektedir. Bu taife, 1536 ve 1550 yl tahrirlerinde ise Taife-i Belikl olarak anlyor. 1550 ve 1570 yllarnda Bayat boyuna tabi olan Beylikli Avarnn bey ailesi yoktu. 1520de 6, 1526da 5, 1536 ve 1550de 6 cemaatten oluan Beylikli Avarnn obalar aada verilmitir. Bu obalardan kethda adn tayanlar sadece 1550 tahririnde yer almlardr.[288] 1- Avar Kethda 2- Beylikli 3- unkerli 4- Habilli 5- slaml 6- Karaba Kethda 7Maksut Kethda 8- Nazar Kethda 9- Orulu 10- Tohtemr Kethda 11- l. Burada bir de mstakil Avar oyma bulunuyordu. 1550de 145 nefer olan bu oymak vergiden muaft. Tahrirlerde bunlardan yle bahsediliyor. mezkurlarn baz erakise zamannda dirlik tasarruf idp ve baz dirlik tasarruf idenlerden evlad ve akrabas olup feth-i hakaniden beru bu vilayette vaki olan lgarlarda atlanup bile bulunup hizmetleri mukabelesinde ziraat ittikleri yerde sahib-i arzna hukuk-u arzyla resm-i iftin eda eyledikten sonra avarz- divaniyeden ve tekalif-i rfiyeden muaf ve mtesellim olgelmein ala haletihi ibka olundu. Ayrca bu blgede Sakalszl adnda bir cemaat vard ki bunlar, Kpekli soyundan gelen Sakalsz-Oullarnn bakiyesidir. Bu cemaat, 1526da eyzer nahiyesinde iki ube halindeydi. Blgedeki Ekrad taifesi arasnda zzeddinliye tabi cemaatten biri obi adn tayor.[289] Bu obi cemaati, Boz-Ulus arasnda grdmz obu (p) cemaatinden gelmektedir. Bilindii gibi obu cemaati, pl Avarnn akrabasdr. Halep Avarlarnn Kilis kazas ve kylerinde de youn olarak yerletiklerini yaplan almalardan anlyoruz.[290] Dier taraftan Halep Trkmenlerine bal baz cemaatler, kuzeye doru ekilerek burada Boz-Ulus ile yakn diyaloa girmilerdi. Bunlar arasnda bulunan Avarlar, II. Selim devrinde eitli kollara

ayrlmt. Bunlardan Mehmet Kethdaya tabi oba, 804 vergi nfuslu kalabalk bir teekkld. Kazkl Avar 130, Kara Mahmut Kethdaya bal oba 131, Hac Kethdann emrindeki oba 57 ve Duymu Kethdaya bal olan ise 41 vergi nfusluydu. Ayrca, biri 367, dieri 109 vergi nfuslu Kpekli Avarna ait iki oba bulunmaktayd. [291] Mstakil Avar oymana gelince, bu oymak 16. Yyn 2. Yarsnda 158 vergi evden ibaretti. Yukarda bahsedildii gibi Memlukler zamannda dirlik tasarruf eden bu oymak, Osmanllar zamannda da bu dirliini korumutur. Nfusu artan Avar oymann bandaki bey aileleri dier btn boylarda olduu gibi ortadan kalkm ve yerlerini obalar idare eden kethdalar almtr. te bunlarn banda 1579-80 ylnda Recep, Bahri ve Kk Minnet adl kethdalar bulunmaktayd. Bunlardan Recep ve oullar yle kudretli idi ki 17. Yyda Afarlar, ou zaman Osmanl belgelerinde Recepli Avarlar diye tannmlardr. Bunlar, Zamant blgesinde yaylaya kyorlard.[292] Afarlar, Receplilerin liderliinde 1687 ylnda Avusturyaya yaplan sefere arldklar gibi 1690 ylnda yaplan sefere de 200 atl ile katldlar. [293] Avar oymann obalar unlard : 1- Recepli Avar (Alt kollar Aka Ali, BeDenizli, Dodurlu/Doduryan, Sar-Hacl, Saru-Hanl, Sar-Sindli/Sar-Seydili, TaOlu/Tal-Ua, Kara-Budak, Hobal/Obal, Mahmud-Olu/Sofular), 2- Bahrili 3Kara Gndzl (Alt kolu Aanldr). 2- Boz-Ulus Trkmenleri : Boz-Ulus, iki kmeden oluan bir topluluktu. Bunlar, asl Boz-Ulus olarak bilinen ve Ak-Koyunlu kalnts olan Diyarbakr Trkmenleri ile Dulkadrl Trkmenleridir. Ayrca Halep Trkmenlerinden olan baz cemaatler de bu topluluun asl Boz-Ulus grubu ierisinde yer almtr. Halep Trkmeni cemaatlerinin henz erken devirlerde Ak-Koyunlu devletinin emrine girerek blgede yaayan ve siyasi faaliyetlere katlan gruplar olduklar grlyor.[294] 1588de Boz-Ulus ileri gelenlerine ve bunlardan Avarlarn banda bulunan Cihan ah Kethdaya gnderilen bir hkmde, akilik yapan eski Deyr ve Rahbe beyi Abdurrahmana kanlmamas ve onun yakalanmas iin gayret gsterilmesi istenmektedir.[295] Bu ifadeden Avarlarn Boz-Ulus iinde ve blgede etkin bir konumda olduklar anlalyor. Avarlarn asl Boz-Ulus iindeki varl zayft. Nfusun byk ounluu Dulkadrl grubundayd. stelik Avarlar, ana boy adn tayanlarn yannda eitli obalar tarafndan da temsil edilmitir. Boz-Ulustaki Avar obalar unlard[296] : 1- Avar 2- Alpl 3- Burhanl 4- eeliler 5- obu 6- Toyran 7- Gndzl 8Karamanl 9- Kut-Beili 10- Kekli 11- Musacal 12- Tecirli 13- Bab- Altun. Avarlarn her iki kmesindeki gruplarndan bazlar Boz-Ulusun 17. yy balarnda Orta Anadoluya g eden teekklleri arasnda bulunmu ve ounlukla Karamanda yurt tutmulardr.[297] Yerlerinde kalanlar ise genellikle Halep Trkmenlerine mensup olanlard. Bunlara Boz-Ulus Mandesi ad verilir. Bunlar 1691 ylnda Yeni-ldeki Avarlarla beraber Rakkaya iskan edildilerse de bir ksm Bat Anadoluya katlar. 1716da Balkesirin Mihal kazasnda grlen Kpekli Avarlar bunlardandr. Geriye kalanlarn nemli bir ksm ise ah Abbas devrinde rana gitmitir.[298] 3- Dulkadrl Eli : Dulkadr sahasnda bulunan Avarlar, aslnda Kuzey Suriye Avarlarnn bir koludur. Dulkadrl Avarlar, Mara civarna kp Bayat ve Beydili

boylar ile birlikte Dulkadr Beyliini kurmulardr.[299] Bunlar, Mara, Kozan, Kadirli, Yeni-l ve ksmen Krehir ve Boz-Okta yaylmlard. Bunlarn en nemlisi Mara blgesindeki manl Avar idi. manllar, 16. Yyn birinci yarsnda 27 obadan oluuyordu ve genellikle obalar idare eden kethdalarn adyla anlyorlard. Mara tahrirlerinde Avar olduklar kaydedilmi olan obalar unlard : Afar- Bedin, Alemli, Aliirli, Anzmanl, Avar akal, Avar Yr, Avar, Aydomulu, Bahrili, Bahayl, Balaban, Beylikli Avar, Bostanc, Bucak, Burhanl, idemli, pl, Deliler, Derzil, Eri Hacl, Elsz Olanlar, Faydal, Gndzl, Hoca Fakihli, brahim Fakihli (Kayseri Pnarbann Byk Kuyuluca mezrasnda. Mara Tahrir Defteri II, s.695), man Olu, manl, sal, vaz Hacl, Kara Halilli, Kara Musal, Karamanl, Kemall, Kzl Sultan Olu, Kozanl, Kpekli, Kseli, Ku Kran, Kutlubeyli, Krtl, Ktkl, Nacakl, Obal, Oku Karacal, Pekmezli, Sadaka Demircili, Salmanl, Sar Fakihli, Sar Hacl, Saruhanl, Sofuolu, Sylemezli, Sleymanl, uaybl, Terkeli, Tur Ali Hacl, Usanl, Yahihanl, Zekeriyal. Burada u hususu da belirtelim. Mara tahrirlerinde ad geen cemaatlerin ounluu Karamanl, Salmanl, Kemall, manl ve az da olsa dier Avar oymaklarna mensup obalardan olumaktadr ki bu bize eski Dulkadr sahasnn byk bir blmnn Avar kkenli olduunu gsteriyor. stelik gnmzde Mara civarnda yaplm olan kltr aratrmalarnda blgede sylenen atlarn Avar Atlar olarak adlandrlmas bu hususu teyid etmektedir.[300] manlnn Bedil Afar ve bir ok obalar Suriye lnde klayp, Mara civarnda yaylamaktaydlar. Dier bir ksm ise ukurovada Knk ve zer blgesi ile Lazkiye civarnda bulunuyordu. manldan bir ksm obalarn da Diyarbakrda bulunduu grlyor. manldan baz obalar 16. Yyn ikinci yarsnda bulunduklar yerlerde yerleik hayata gemitir. 1563-64 tarihli bir defterde onlardan bir bln Antep ehri dolaylarnda baz kylerde iskan olduklarn reniyoruz. manldan nemli bir blm ise rana gitmitir. Kadirlideki Afarlar ise iki kk obadan oluuyordu. Biri 41 vergi evlik Afar obas Andrnda klyor ve iftilik yapyor, 41 evlik dier Afar obas ise Gelik adl bir gruba bal bulunuyordu. Boz-Ok blgesine gelince, tahrirleri yand iin buradaki Avarlarn 16. Yydaki durumlar tam olarak bilinmiyor. Sadece birka oba grlyor.[301] 4- Yeni-l Trkmenleri : Halep ve Dulkadrl Avarlarnn birlemesi sonucu olumutur. Yeni-ldeki Boynuksal Gndzlnn, Deliler ve Sekiz, Kpekli Avarnn; Bedil, Taif ve Kzl Sleymanl manl Avarnn obalardr. Bunlardan kalabalk olan Bedil Avar, Yeni-lin dalmas zerine g edip Ankarann Bala kazasnda yurt tutmutur. Yeni-le bal Afar oymaklar, 1691 ylnda Boz-Ulus Mandesi Avarlaryla birlikte Rakkaya iskana gnderildiler. Boz-Ulusa bal olanlar batya kamalarna ramen Yeni-le bal Afar ve Torunlar oyma Rakka blgesindeki Tel ammar ve Tel Zivan evresinde yerleti. Bu blge (Sacur suyunun Frata dkld yere kadar uzanan ova) hala Afar Buca adn tar. [302] 5- Sis : Bunlar da aslnda Kuzey Suriye Avarlarnn bir koludur. Memluklerin Sis blgesini fethi sonras (1375) buraya gelip yerlemilerdir. Bunlar, OsmanlMemluk ve Ramazanl-Memluk ekimelerinde Memluk tarafnda yer almlar ve Memluklerin, ukurovada uzun zaman tutunmalarna sebep olmulardr. 1519 ylnda 28 obaya ayrlm olan Sis Avarlar, muhtelif ekinliklerde iftilik yapyorlard.[303] Sis Avarlarnn nemli bir blm zamanla yurtlarn terk ederek Anadolunun eitli yerlerine dalmlardr.

Sis Avarlarnn obalar unlard : 1- Alembeyli, 2- Aydomulu (alt kollar Alp Al Olu, Bahayl, Canbaz, andk ve Kara Mehmetlidir), 3- Aydomulu Olanlar, 4- Bay Temrl, 5- Bostanc, 6- Doyranl (alt kolu Hariklidir), 7- Elsz Olanlar, 8Garib ahl, 9- sal, 10- Paal, 11- Saitli, 12- Sphanl, 13- Tur Ali Hacl, 14- Uzun sa Olu, 15- Yahi Hanl, 16- Yemlihal, 17- Zekeriyal.[304] 6- Danimendl Trkmenleri : Danimentli Beyliinin bakiyeleri olduu dnlen Danimentli aireti Asl Boz-Ulus (Ak-Koyunlu bakiyesi) cemaatlerindendi. Bu cemaat, Aydn, Karaman ve Ankara civarnda yaylmt. 17. Yy balarnda Osmanllar, Danimentli topluluuna Halep ve Dulkadr Trkmenlerinden baz gruplar da katarak Danimentli-Elini oluturmulard. Bu topluluun iinde asl Danimentli grubundan baz Afar obalarna (Civanir, Glegir vs..) rastlanld gibi, sonradan baz Afar obalar da (Kseli, Avar vs..) bu toplulua dahil edilmiti. Krehir, Ankara, Ktahya ve Aydn blgesinde gebe olarak hayatn srdren Danimentli Trkmenlerinin bir blm Ktahya Afyon civarna iskan edildiler. Bunlar arasnda Civanir, Salmanl, Glegir, Karalar, Kseli ve Avar oymaklar bulunuyordu. Danimentli Beyliinin atalar, Bizansl mverrih Khonyatis tarafndan Aran blgesindeki Arsakllardan gsterilmitir. Aran blgesi halk olan Civanirler ile yine Aran blgesindeki Gkegl civarnda yaayan Glegirlerin Anadoluya g eden ksmlarnn Danimentli topluluu iine dahil edilmesi bir rastlant deil, onlarn kkenlerinin Osmanllarca bilinmesiyle ilgilidir.[305] Danimentlilerin tabi olduu Boz-Ulusun Akkoyunlu bakiyesi olduunu biliyoruz. Akkoyunlularn atas Bayndr Han ve airetinin Aran ve Gkegl civarnda yaad ve bir ara Hristiyanl benimsediklerini bn-i Bibi bize haber vermektedir ki tarihi bilgilerimize uygundur.[306] 7- Uak : Bu blgede 16. Yyda olduka nemli bir Yrk topluluu vard. II. Selim devrinde bu topluluk arasnda byk bir Afar oyma bulunuyordu. Bu oymak, Hoca Fakihli, kszler, Musacalu, Afar ve Afar olmak zere 5 obaya ayrlyordu. [307] Uaktaki Avar obalarnn genellikle Gneydou blgesinde faaliyet gsteren (Mara, Antep, Kilis, Rakka) Avarlardan olduklarn gryoruz. 8- Aydn : Aydnn Bozdoan kazasnda ullular oyma arasnda 28 vergi nfuslu Afar obas bulunduu gibi, Birgide de yine 28 vergi nfuslu Avarlu ve Balabanlu adl bir oymak vard. Bunlardan baka Ankarann gneybatsnda yaayan Haymana topluluuna mensup Sanlu (Sivrihisarda bulunuyordu) oymann obalar arasnda 35 vergi nfuslu Afar adl bir oba gzkmektedir.[308] C. Osmanl skan Siyaseti

skan, topluluklarn belli bir toprak parasna balanarak devaml bir yerleik hayat kurmasdr. Ancak baz airetler topraa yerleememi ve bu yzden yerleime bal retim ekline alamamlardr. Byle topluluklarda temel geim kayna ise hayvanclk olmutur. Dolaysyla gebelikten yerleiklie gei ok uzun ve g bir sosyal evrim eklini almtr. skan politikas uygulayan devletler bylece byk bir sorunla mcadele etmek zorunda kalmtr.

Osmanl devleti, kurulu, genileme, duraklama, gerileme ve k devirlerinde siyasi, ekonomik ve sosyal deiimlere bal olarak iskan politikasnda farkl ekillerde hareket etmitir. Kurulu ve genileme dnemlerinde nce Anadolu sonra Rumelide yeni fethedilen topraklara konar ger Trk boy ve oymaklarndan bir ksmn yerletirerek buralarn Trkletirilmesini ve enlendirilmesini salamtr. Belirli bir politikaya uygun iskan metodlarna gre yaplan bu yerletirme hareketleri, mali ve idari bakmdan mstakil bir kurum olan arazi vakflarna dayanlarak yrtlmtr. Bylece vakflar ve temlikler sayesinde sosyal ve ekonomik hayat canlanm, bataklk ve ssz yerler kullanlr hale gelmitir. Sistemli yaplan iskan metodlarndan biri de srgnlerdi. Devlet gerekli grd zaman halk snrlar iinde baka yerde iskana tabi tutmutur. skanda dikkat edilen hususlar ise unlard. Bir kere iskanlarda gnderilenler arasnda tccar, esnaf, sanatkar gibi mesleklerden olanlara dikkat edilmitir. Ayrca her ky ve kasabadan belirli haneler alnarak baka yerlerde karma olarak yerletirilmitir. Bu gibi haneler belirlenirken aralarnda dmanlk olanlar ve toprak sknts ekenler tercih edilmitir. Bylece devlet iskan politikas uygularken olaya sadece siyasi olarak yaklamam, ekonomik ve sosyal olarak ta dzeni salamaya almtr. Ancak 16. Yy sonlarnda balayp 17 (duraklama) ve 18. Yzyllarda (gerileme) devam eden uzun harpler dolaysyla i karklklar artm ve devlet iin byk mesele halini almt. Harplerin getirdii mali klfet, halka yklenen ar vergilerle kapatlmaya allm, devletin otoritesindeki zayflk sebebiyle de meydana gelen ekyalk hareketleri sonucu, yerleik halk gvenli grd yerlere g etmeye balam ve bylece bir ok yer harap duruma dmt. stelik gebe airetler srekli yer deitiriyor ve bu esnada yerleik halka da zarar veriyorlard. Bylece devlet, tarm retiminin artrlmas amacyla harap ve sahipsiz yerlere oymaklarn yerletirilmesini ngren bir iskan politikas uygulamak zorunda kalmtr. Bu amala konar-gerleri buralara yerletirmek istedii gibi, i g yznden yerlerini terk eden ahaliyi de yerletirmek durumunda kalmtr. Devletin k dnemlerinde ise byk oranda toprak kayplarnn gndeme gelmesiyle kaybedilen topraklardan gelen gmenlerin yerletirilmesi byk bir sorun tekil etmitir. Dier taraftan devletin zayfl sebebiyle ortaya km olan derebey aileleri ve bunlara bal airetlerin iskan da gndeme gelmitir. Devlet btn bu sorunlar amak iin Muhacirin Komisyonu kurmu ve iskan sistemli olarak yrtmeye almtr. Grld gibi Osmanl devleti kurulu ve ykselme dnemlerinde da dnk bir iskan siyaseti uygularken, gerileme ve k dnemlerinde ie dnk bir iskan siyasetine arlk vermitir. Bizim burada greceimiz iskan siyaseti ie dnk olan iskan siyasetidir. 1. skan Siyasetinin Sebepleri Yukarda grld gibi Osmanlnn i iskan siyasetini oluturan G yznden boalan yerler ve konar-gerlerin yerletirilmesini gerektiren sebepler, drt grupta toplanabilir.[309] a) Uzun savalar sebebiyle meydana gelen iktisadi buhranlar (vergilerin artrlmas, yeni vergilerin konmas) : 17. Yzyl sonlarnda Avusturya, Lehistan, Rusya ve Venedik ile yaplan ve 16 yl sren savalarn kaybedilmesi ve sonunda imzalanan Karlofa Antlamasyla byk toprak kayplarnn yaanmas, Osmanl devletini idari, ekonomik, hukuki ve sosyal bakmlardan zora sokmutu. Felaketle

sonulanan bu olaydan sonra Anadoluda huzursuzluk km ve yer yer ayaklanmalar ba gstermitir. Devlet bu karklklar nlemek iin uzun bir mcadeleye girimi, ancak bu mcadelede mali olarak byk skntya dmtr. Gerek bu abalar esnasnda gerek savalarn getirdii ekonomik yk yznden vergiler artrlmtr. Bu olay Anadolunun baz yerlerinde nfus hareketlerine yol am ve halkn nemli bir ksm yerini terk ederek ehirlere g etmitir. Devlet, ge sebep olan artlar ortadan kaldrmak yerine onlar tekrar eski yurtlarna dndrmeye almtr. Ancak devlet bu abalarnda baarl olamayacaktr.[310] b) syanlar ve ekyalk hareketleri gibi i karklklarn ortaya kard durum : Osmanl tarihinde Celali syanlar adyla anlan bu karklklar, devletin yaad g hareketlerinin belli bal sebepleri arasnda yer alr. 1596 ylnda balayan ve 1775 ylna kadar devam eden bu isyanlar, halkn byk bir ounlukla yerini terk etmesine yol amtr. yleki Anadolunun baz yerlerinde bir kazadaki kylerin genellikle % 90 boalmtr. Uzun savalarn ylgnl ve arlaan vergilere birde ekyalarn basklar eklenince halkn g etmesi kolaylamtr. Bylece halkn bir ksm baka sancaklara giderek byk ehirlere yerlemitir. Celaliler, meydana getirdikleri bu asayisizlik yannda, bir ok isyan da karmlardr. Gerek vergi adaletsizlii, gerek merkezi otoritenin zaaf neticesi kan bu isyanlar devleti byk zararlara uratmtr. Bu dnemdeki en nemli sorunlardan biri de konar ger airetlerin g esnasnda yerleik ahaliye verdikleri zararlardr. Bu gebeler hayvanlarn otlatmak iin yerleik halkn ekinlerine zarar verdikleri gibi ekyalk hareketlerine kaplarak soygunculuk ta yapmlardr. Devlet bu gruplar zararlarn nlemek amacyla iskana tabi tutmutur.[311] c) Devlete yeni gelir kaynaklar elde etmek iin bo ve harap yerlerin tarma almas : Yukarda belirtildii gibi halkn nemli bir ksm yerlerini terk etmi durumdayd. Bu durum, bir ok ky ve kasabann harap olmasna yol at gibi bir ok ekili alann da kullanlamaz hale gelmesine sebep olmutur. Bilindii gibi Osmanlnn en nemli gelir kayna tarmd. Tarmda istihdam edilen nfus ise Trkt. Dolaysyla boalan yerlerin Trklerin yaad yerler olmas yani Tmar ve Zeamet topraklar olmas devletin tarm retimine byk darbe vurmutur. Bu sebeple Osmanl devleti halk tekrar toprana dndrmek iin sert tedbirler almtr. Bunun yannda konar ger Trk topluluklarn da tarma elverili yerlere yerletirmeye dikkat etmitir. Bylece kaan ahalinin yerine dndrlmesiyle harap yerler tekrar enlendirilirken gebe airetlerin iskanyla yeni bir ok ky ve kasaba da kurulmutur.[312] d) Yaplan savalar sebebiyle dardan gelen gler : Osmanlnn kurulu ve genileme dneminde Rumelide fethedilen topraklara blgeyi Trkletirmek amacyla Anadoludan Trk topluluklar gnderilerek buralarda iskan edilmilerdi. Ancak 17. Yzyldan itibaren Osmanlnn Avrupada toprak kaybetmeye balamas, buralarda yerlemi olan Trk nfusun ve Mslman milletlerin katliamdan kaarak ie doru g etmesine yol amtr. Bu g dalgalar zamanla daha byk bir orana ulam ve devleti skntya sokmutur. Devlet bu gruplar mparatorluun geri kalan topraklarnda yerletirmek iin ura verecektir.[313] Osmanl topraklarna g eden bu gruplarn geldii iki blge vardr. Bunlar, Gneydou Avrupa ile Krm ve Kafkasya blgesidir. Bilindii gibi Kafkasyadan gelen gler, Avar Trkmenlerini ok yakndan ilgilendirmektedir. 2. skann Yaplmas

a) Konar-gerlerin terkedilmi bo ve harap yerlere yerletirilmesi : 17. yydan itibaren merkezi idarenin zayflamas, gebe airetlerin evredeki yerleik halka zarar vermelerine sebep olmutur. Gebeler, yaylak ve klak arasnda gidip gelirken, yollar zerinde bulunan halkn ekinlerine, mallarna ve hatta canlarna zarar vermilerdir. Bu ise yerleik halkn byk oranda yerlerini terk ederek daha gvenli grdkleri yerlere g etmelerine sebep olmu, bylece pek ok yer harap olmu ve boalmtr. Ayrca bu g hareketleri lkede kargaa kard gibi ekonomisi tarma dayal olan devleti de zor durumda brakmtr. Bu sebeplerden dolay devlet bir takm tedbirler alarak gebeleri bo ve harap yerlere yerletirmek istemitir. Bylece bo ve harap yerler enlenecek, tarma ald iin de devlete ekonomik getiri salayacakt. stelik ekyalk hareketleri de son bulacandan asayi temin edilmi olacakt. Dier bir husus ise bu iskan metoduyla nemli geit ve stratejik mevkiler korunmu olacak, yerlerini terk etmi olan ahali ise tekrar yerlerine dnecekti. Bylece i g nlenmi olacakt. Ancak unu belirtelim, btn bu tedbirler gebe airetlerin taknlklarn bir anda bitirememi, sorun uzun zaman devam etmitir. Babo konar-gerlerin taknlklarn ve halka zararlarn nlemek : Gebelerin taknlk sebebi - Savalarn getirdii yeni vergiler ve bu vergilerin toplanmas esnasnda yaplan yolsuzluklar. Devlet tarafndan gsterilen yaylak ve klaklarn yeterli ot ve suya sahip olmamas, bylece yerleik ahalinin tarla ve meralarn igal, mallarn gasp ve kar koyanlar katletmiler. Bu hareketler srasnda birbirleriyle de mcadele etmiler. Vergilerini vermemiler. Devlet gebeleri bo ve harap yerlere yerletirmek istiyor, kar kanlar Rakka ve Kbrsa srm. Bazlarn ise nezre balam. Ayrca ekyal brakmalar ve yerlemeleri durumunda bazlarn vergiden muaf tutmu. Bu gruptaki Avar obalar, erefli, pl, Kseli, Karagndzl, Deliler, aml, Zekeriyal, Sofular, Selmanl, Haymeli Arab, Recepli Avar ve ona bal obalard. Bo ve harap yerleri imar edip tarma amak : 17 ve 18. Yylarda devlette meydana gelen i sorunlar sebebiyle bir ok yer boalm ve harap olmutu. Ekili alanlarn boalmas devlete ekonomik olarak byk zarar veriyordu. Hazinenin boalmas siyaseten de sknt karyor, savalarda para sknts sebebiyle malubiyetler alnyor. Bu yzden devlet ekonomik adan da gebelerin yerletirilmesine dikkat ediyordu. unu syleyelim halk sadece gebelerin taknlklarndan deil, sava alan olan memleketlerinden g ederek canlarn kurtarmak iin daha emin yerlere gitmitir. erefli, Salmanl, Glegir, Cevanir, Karal, Tal, pl, Karamanl, Hseyinhacl, Afarkaramanl, Kpekli, Recepli, manl, Kekli, Silspr ve Burhanl bunlar arasnda saylabilir. Yeni kurulan yerlere yaplan iskanlar : Gebelerin bo ve harap yerlere yerletirilmesi esnasnda bir takm yeni yerleim merkezleri de kurulmutur. Devlet bu yolla hem gebeleri yerletirerek asayii salyor, hem de yeni ky, derbent, han ve kasabalar kurarak lkeyi mamur hale getiriyordu. Baz gebelerin iskan edilmesiyle dzenin ksmen salanmas, gebelii srdrenlerin devlete ba vurarak yerlemek istemelerine sebep olmutur. Selmanl, Sindel, Musacal, erefli, Herikli, Ktkl, Deliler, Hseyinhacl, Karahalilli, eeli bu grupta yer almaktadr.[314]

b) Yerlerini terk eden halkn eski yerlerine yerletirilmesi : Konunun banda belirttiimiz gibi 16. Yy sonlarnda balayp 17 ve 18. Yzyllarda devam eden uzun harpler ve buna bal cereyan eden i karklklar sebebiyle yerleik halk gvenli grd yerlere g etmi ve bylece bir ok yer bo ve harap duruma dmt. Devlet, tarm retiminin artrlmas amacyla bir taraftan konargerleri harap ve sahipsiz yerlere yerletirmek iin abalarken, dier taraftan i g yznden yerlerini terk eden ahaliyi de tekrar eski yerlerine yerletirmeye almtr. Bu hususta takip edilen kanuna gre (bazen delinse bile) bir yerde 10 yldan fazla kalmam olanlar eski yerine tekrar gnderiliyordu.[315] Bu grupta yer alan Avar obalar ise unlardr. Afar ve ona tabi olan Bab- Altun, eeli ile Silspr, Aanl, Alemli, Bahrili, Bozkoyunlu, Burhanl, Cevanir, Hac vaz, Hac Mustafa, Hseyinhacl, mam Kulu, Karahalilli, Karal, Karaeyhli, Koyunolu, Kekli, Kucur, Ktkl, Musacal, Pekmezli, Recepli, Salmanl, Sindel, Sofular, aml, erefli, Tacirli, Zekeriyal. c) Konar-gerlerin yaylak ve klaklarna iskan : Konar-gerlerin taknlklarn nlemek isteyen devlet onlar yerletirirken gvenlik salamalar ve ziraat yapmalar yannda bulunduklar blgeyi enlendirmelerini de istemitir. Bylece konar-gerlerin yaylak ve klaklarnda da iskan edildikleri grlyordu.[316] Bunlar arasnda Recepli, Tacirli, Kekli ve Silspr bulunuyordu. d) Srgn yoluyla yaplan iskanlar : Osmanl devleti, kuruluundan itibaren yeni fethedilen topraklara merkezi idareyi kuvvetlendirmek amacyla Trk nfusu gnderdii bilinmektedir. Ancak ilerleyen dnemlerde bir i iskan metodu olarak kullanlan bu sevk etmeler, devletin zayflamas ve ekyalk hareketlerinin artmas zerine srgn politikas haline dnmtr. Airetlerin cezalandrlmasn hedefleyen bu srgnlerde yer olarak bir mahrumiyet blgesi kabul edilen Rakka ve Kbrs adas seilmitir. Rakkaya yaplan srgnlerde ise blgedeki saldrgan gebe Arap kabilelerine kar bu Trkmenler bir gvenlik unsuru olarak ta kullanlmtr.[317] Avar ve tabi Bab- Altun, eel, Silspr, p, Genceli Avar, Horzum, mam Fakih Uaklar, Kara Avar, Koyunolu, Kekli, Musacal, Recepli, Sendil, aml, erefli, Taif, Tecirli bu gruptandr. e) Konar-gerlerin kendiliinden yerlemesi : Taknlklarndan dolay Rakkaya srlen cemaatlerden bazlar blgeden kap baka yerlere yerlemilerdi. Ancak devletin sk takibi sonucu af isteyip gsterilen yerlere kendi rzalaryla yerletiler. Dier taraftan ekya basksndan kurtulmak isteyen ve topraklarnn yetersizlii sebebiyle bulunduu yeri terk etmek zorunda kalan halk, kendi istekleriyle devlete verdikleri taahhde uymay vaat ederek yerleik hayata gemilerdir. [318] Bunlar arasnda Hac Halil, Karaman Ua, Karalar ve sal obalar bulunuyordu. 3. Avarlarn skan Edildii Sahalar Afarlar, Anadoluda ilk defa M.. 500l tarihlerde Artvinde grlmektedir. Daha sonra da 429 ylnda Kk Arsakl Devletinin yklyla birlikte kurulan Ardzeruni Beylii Afarlar olarak Van blgesinde grlmektedir.

Seluklular zamannda Anadoluya yaplan Trkmen aknlar ile daha sonra Malazgirt Zaferini mteakip (1071den itibaren) Anadoluya gelen Trkmen gleri arasnda Afarlar byk bir yekun tutuyordu. Aksungur idaresinde Musula ve sonra Halepe gelen Afarlar bu dnemlerde ve sonra kurulan Eyyubi ve Memluk devletlerinde askeri hizmette bulunmular, Hallar, Kbrs ve Ermeni Krallklar ile Moollara kar savamlardr. Avarlardan bir ksm, Nureddin Mahmut Zenginin II. Klarslan karsnda kazand baarlar sonucu Sivas ve dolaylarn almasyla (1173) bu blgeye geldiler. Zengilerin Musul ve Halepte hakimiyeti yitirmesiyle Avarlarn nemli blm Anadolunun gneyine gt ve burada dier baz boylarnda yardmyla Karaman-Oullar Devletini kurdular. Yine 13. asrda Halep, Antep ve Amik ovasnda yaayan ve yaylaa Sivas ve Uzunyaylaya kan Kuzey Suriye Trkmenleri ierisinde de kalabalk bir Afar topluluu vard (Bunlar Osmanl dneminde Halep ve Yeni-l gibi isimler aldlar). Ayrca Germiyanllarn (nce Malatya ve civar, sonra Ktahya ve evresi) devletletiini gryoruz. Btn bunlar Anadoluda nemli bir Afar varlnn meydana gelmesine ve g oluturmasna sebep oldu. Osmanl bu gcn randaki gibi devletleme srecine girip bela olmasn nlemek iin onlar mparatorluk snrlar iinde datmaya zen gstermitir. Afarlar 1691de Rakkaya iskan kararlatrlan Trkmenler arasnda gryoruz. Boz-Ulusun eski yerlerinde kalanlarna (Boz-Ulus Mandesi) tabi Afarlar ile Yeni-l Trkmenlerini tabi Afarlar Rakka, Urfa, Halep civarna yerletirerek Suriye zerinden Anadoluya saldrda bulunan Urban, Aneze, Tayy gibi Arap gebe airetlerine kar Trkmenlerden bir set kurma abas olumlu sonu vermemitir. Boz-Ulus Mandesi Afarlarnn yerlemeyerek katklarn gryoruz. Ancak Yenile bal olanlar, bugn hala Afar Buca denilen yere (Sacur suyunun Frata dkld yere kadar uzayan blge) yerletirilmitir ki bu blgenin byk bir ksm snrlarmzn dnda kalmtr. 1692 ylnda ise Afar obalarndan bazlarnn Gaziantepe g ederek yerletiklerini gryoruz. Ayrca Bahri, Gndz ve mamkulu obalar da Rakka iskanndan kaarak 1695te ukurova blgesine (Kadirli) geldiler. Osmanlnn vergi vermemek ve isyan etmekle sulad Afarlar, Anadoludan uzaklatrp Suriye llerine yerletirmek istemesi, bir bakma Afarlarn mecburi iskana tabi tutularak cezalandrlmasdr. Ayrca ticaret yollarnn gvenlii iin derbendci kaydedilenlerden Kara Avar ve Eymir Avar, Genceli Avar HamaHumus blgesine (1693) yerletirilmiti. Fakat bunlar Arap basksyla blgeden ayrlmlardr. 1712de tekrar Halepteki Murat Paa kprsne derbendci olarak gnderildiler. Yine bu yllarda Kseli ve erefli Avar Misis derbendine 1705 ylnda Adanada Berendi kazasna tabi Kurt-kula derbendine Cuylu-idemli, Afar Karamanl obalar yerletirildi. Bylece hem gebeler yerletiriliyor hem de blgenin gvenlii salanyordu. 1842de airetlerin yaylak ve klaklarna gitmeyip yerlerinde yerletirilmeleri kararlatrld. Bunlar, Yeni-l, Rivan, Reyhanl ve Afar (Amasya, Sivas, Konya, Karas) airetleriydi. Rivan ve Afar kalabalk olduu iin dank yerletirilmesine dikkat edildi. Afarlar yaylak ve klaklarnda yerletirildi. Nadirli Aireti Marata 1866da tamamen iskan oldu. Karas blgesindeki Burhanl 1864ten itibaren yerleti. Aada bahsedilen iskanlar 18. yy ait iskanlardr. Bu blgelerde iskan edilen cemaatler anlatlrken sadece Avar obalar dikkate alnmtr. Yoksa iskan edilen cemaat says olduka fazladr. Son iskan ise ayr bir balk altnda incelenmitir.

a) Anadolu : Ktahya-Aydn : zellikle Keiborlu, Geyikli, Sandkl ve labat kazalar ile Aydn tarafna yaplan iskanlar nemlidir. Anlan blgelere 1701 ylndan itibaren Danimentli Trkmenleri iskan edilmitir. Bunlar arasnda HalepAdana arasnda bulunan Cevanir, Byk ve Kk Salmanl, Sivas blgesindeki Herekli, Sarcal ve erefli ile Glegir, Kseli ve Afar obalarn sayabiliriz. Konya-Karaman : Bu blgedeki iskan almalar, Anadolunun sa kolunu meydana getiren yollar zerindeki geit noktalarna ahali yerletirerek canlandrlmas dncesiyle yaplmtr. Yollar zerinde Arkd Han, Kadn Han, Dokuz Han, Mara Han, avular Derbendi, Horti Han, Atlant, Belenli Burun Derbendi, smil Derbendi gibi nemli noktalar bulunmaktayd. Bu civara Kara Halilli cemaatinin yerletirildiini gryoruz. el-Teke : Silifkeden Antalyaya kadar olan sahada -El Yrkleri yerletirilmeye allmtr. Gebelerin tesiriyle yerlerini terk eden halk ta iskan edilmi, iskan srasnda devlete kar koyan kimi cemaatlerde Rakka ve zellikle Kbrsa srlmtr. Bunlar arasnda Zekeriyallar ve onlara tabi olan Kara Hacl obas, Ktkl, Sindel, aml ve Burhanllar vard. Bunlardan Kara Hacl, aml, Sindel cemaatleri Kbrsa srlmtr. Ankara-Nevehir : Buras yeni kurulan Nevehir kasabasndan dolay 18. yyda nemli bir iskan blgesi olmutur. Nevehir ve evresine Musacal, erefli, Herikli, Ktkl ve Deliler cemaatleri yerleti. Ankarann Haymana kazasnn Toyca mevkine de Hseyin Hacl, Krehirin iekda civarna ise Kekli ve Silspr iskan oldu. Ayrca Ktahya civarndaki iskan yerlerinden kaan Civanir cemaati de Nide, Kayseri ve Develi yresine gelip yerleti. Boz-Ok blgesindeki iskanda da Selman Fakl Akda altndaki Emlak kazasna yerleti. Sivas : Kangal ile Hasanelebi arasnda yol zerinde tccar ile halkn emniyetini salamak asndan nemli bir yerde bulunan Alaca Hann yeniden imar srasnda buraya ve yaknlardaki Ula civarna ba bo bir takm cemaatlerin iskan kararlatrlmt. Bu amala 1728-29 ylnda blgeye Sofular cemaati ile Darende civarna Salmanl yerletirilmitir. ukurova : ukurova blgesinde iskan olan cemaatler ise unlard. Afar Karamanl, idemli, pl, Durabeyli, Hseyin Hacl, mam Kulu, sal, Kara Gndzl, Kara Halilli, Karahasanl Ceridine tabi Afar, Karamanl, Kpekli, Kseli, Pekmezli, Recepli, erefli, Tacirli, Tal.[319] Diyarbakr-Malatya : Bu blgede zellikle Mardin, Malatya civarnda Kucur ile Kucurlardan Koyun-Olu cemaati ve Kilis blgesinde kszler cemaati bulunuyordu.[320] b) Rakka-Halep : Rakka, genellikle ekyalk yapan airetlerin yerletirildii ve devlet tarafndan srgn yeri olarak kullanlan bir blgeydi. Ayn zamanda airetler buraya gebe Arap airetlerinin kuzeye doru basksn nlemek iin bir set olarak ta yerletriliyordu. Ayrca Halep ve evresindeki Hama, Humus, Belih Nehri, Harran ve Menbi te iskan mahalliydi. Buralara yerletirilen obalar ise unlard. Afar ve ona tabi Bab- Altun, eeli, Dokuz ve Silspr, Recepli ve ona tabi Sleymanl, Kara eyhli, Sar Seydili, Hovadl, Aka Ali, Saruhanl, Hedilli, Burkalemli, Sar Fakl, Tal Ua, Kara Budakl, Yeni Tekeli, Sofular, Tohmadanan, Perakende-i Mara ve Recep Safi Uaklar ile mam Fakih Uaklar, Musacalu, Afar torunlar, Kekli, p, Kara Afar, erefli, Genceli Avar,

Karahalilli, Kpekli Avar, Tacirli, Koyunoullar, Sphanl, Taif Afarndan Ali Kethda.[321] c) Kbrs : Rakkada olduu gibi airetlerin srgn yeri olarak kullanlan adaya genelde -El Yrkleri gnderilmitir. Bunlar arasnda Zekeriyallarn obas Kara Hacl ile aml, Sindel, Horzum ve Deliler saylabilir.[322] Kayseri ve civarnda bulunan Avarlardan da nemli miktarda nfus Kbrsa srlmtr. D. Son Dnem Avarlarn skan (1865 skan)

Bu blm altnda incelenen Avarlar, Kuzey Suriye Avarlarndan olup yazn Uzunyaylaya kan ve klar nce Suriyede sonra ukurovada geiren mstakil Avar Oymann mensuplardr (Bilindii gibi bu blgede Kpekli, Gndzl ve Beylikli Avarlar da yayordu). Bu Avarlar uzun uralardan sonra ounlukla Kayseri ve evresine iskan olmulardr. Ancak Kayseri ve civarnda Avarlarn daha nce yerlemedikleri ve etkin olmadklar gibi bir yanlgya dlmemelidir. Aksine Kayseri ve evresinde teden beri gl bir Avar varl duyula gelmitir. Bu konuya ksaca temas edelim. 14. Yyn sonlarna doru Sivas ve Kayseri blgesinde egemen olan Kad Burhanettinin damad Avar boyundan olan Burhanettin idi. Burhanettin, o dnemde Osmanly bir savata yener ve Timura da kar kar. [323] Bu hadiselere bakarak Avarlarn blgede nemli bir g olduklarna ve st dzey grevlere getirildiklerine hkmedebiliriz. Dolaysyla Avarlardan bazlarnn daha o zamanlar gebelii terk ederek Kayseri ve civarnda yerleik hayata gemi olmalar gerekir. Nitekim 16. Yy ve sonrasnda Osmanl sicillerinde Kayseri mahalleleri arasnda baz Avar obalarna ait isimlere rastlanmaktadr (Hac vaz, Salmanl gibi). Dier taraftan, Evliya elebi, Kayseri ile ilgili bilgi verirken halkn bir ksmnn bre, hadi bre, yr bre eklinde konutuunu bildirir ki gnmzde bile bu tip konuma Avarlara has bir syleyitir. Bu da Kayseri halk arasnda Avar aslllarn varln bize gstermektedir. 17. Yy ve sonrasnda da blge ve zellikle Erciyes Da, Ali Da ve Talas ilesi Avarlarn bulunduu, srlerini otlatt yerlerdi. Bu husus Karacaolann bir iirinde de geer.

Ali Da, Erciyesin etei Yiitler yata, smbl bitei Yce tepelerin Avar yata Burcu burcu kokar gln Erciyes

Erciyes Da ve evresi, sonraki asrlarda da kimi Avar obalarna yurtluk olmutur. Bu civarlarda Avar basks uzun srmtr. Szgelimi, imdi ile olan Haclar, eskiden ovada kurulu idi. Haclar halk 1726 ylnda Avar basknlar sonucu Drt Kuyular mevkiini brakp imdiki yerine yerleerek [324] srtn daa

vermi ve bylece basknlardan kurtulmutu. Bugn bile Kayseride Ne kayorsun arkandan Avar atls m geliyor sz hala sylenir. Ayrca 1831 ylnda yaplan ilk nfus saymnda [325] Kayseri kylerinde slale adlarndan yola karak yaptmz incelemede Kayserinin merkez kylerinde de kimi Avar obalarnn yerletiini tespit etmi bulunuyoruz. Ancak bu Afarlar kylere dank halde yerletikleri iin aznlkta kalmlar, oba isimlerini muhafaza etmelerine ramen ana boy adn unuttuklar iin Avar olduklarn unutmulardr. [326] Bunlarn kylerdeki nfuslar deiiklik arz etmektedir. Kimi kylerde birka hane iken (Yamurbey, Yazr, Argnck, Hasanarpa, Havran gibi) baz kylerde hatr saylr bir nfuslar vardr (Kzk, Mardin gibi). Baz obalar sadece bir iki kyde ve az olduklar halde (Muncusunda Talolu, Zirve ve Obrukta Vezirli, Gesi, Kzk ve Viranckta Kse Ahmetli gibi) bazlar bir ok kyde bazen fazlaca grlyor (Recepli, Mahmudolu, Sofular, Hallolu, Kseli gibi). Dier bir husus kylerde bazen birden ok Afar obas bulunurken (Erkilet, Gesi, Brngz, Kzk gibi) kimi kylerde de zellikle bir obann yerletiini gryoruz. (Hbekte sadece Kseliler, Obrukta sadece Vezirolu, Germirde sadece Ali Aalar gibi). Avarlarn Kayserideki varl bununla snrl deil. Bir ok Avar obas farkl zamanlarda yreye gelerek faaliyette bulunmu ve iskan olmutur. Bu obalar unlardr. Afar-l (-Trkmeni, -Yr) Akaali, Alembeyli, Aliarl, Bahrili, Beydenizli, Bostanc, Civanir, pl, Deliler, Dodurlu, Gke, Hac Mustafal, Hac vazl, Herekli, Hobal, Hseyin Hacl, mam Kulu, manl, sal (-Hacl), Kara, Karabudak, Karamanl, Karasu, Karaeyhli, Kozanl, Kekli, Kseli, Mahmudolu, Musacal (-Krd), Mutuklu, Paal, Recepli, Sarfakl, Sarsintli, Saruhanl, Selmanl (Sleymanl), Silspr, Sylemez, erefli, Taolu, Tecirli, Tirkein, Torun, Yahihanl.[327] Ancak bu Avarlarn nemli bir ksm nceden yerleik hayata getikleri ve oba isimlerini muhafaza edip ana boy adn unuttuklar, hatta ou zaman oba adlarn bile terk ettikleri iin Avar olduklarn bilmemektedirler. stelik bu durum Avar obalarnn takibini de gletirmektedir. Oba adn muhafaza edebilenleri zor da olsa gnmzde aratrarak ortaya karabiliyoruz. Bir rnek vermek gerekirse, Sis Avarlarndan olan Paallar, henz 16. Yyda Kayseriye g ederek merkeze bal kylere yerlemilerdi. Bu kyler Eyimli ve Yreil olup halen Paal adn srdrmektedirler. 1722-23 yllarnda Suriyenin Avar Buca blgesinden gelen Avarlar, Sarolan civarnda yerlemiler ve gnmze kadar varlklarn korumulardr. 7 Bucak Avar denilen bu kyler, Burunren, deli, Kale, Karpnar, Krkuyu ve Yelliburun olmak zere 6 kydr. Bir kyn nerede olduu bilinmiyor. Bir ihtimal bu ky hemen yaknlarndaki Eblhayr kydr. nk blgede Eblhayrdan baka Bucak Avarlar gibi Halep ve evresinden gelen baka ky yoktur. Krkuyu ve Yelliburun birleerek gnmzde Yerlikuyu adn almtr.[328] Yine Sarolann Sofumahmut ky de aslen Avar olup Mahmutolu (dier ad Sofular) obasndandr.[329] Bunlar, Avar olduklarn bildikleri halde bizim dier Avar kylleri tarafndan bilinmezler. nk klasik ve yanl bir anlayla Avarlar yalnz Pnarba, Sarz ve Tomarzada yaarlar. Yahyalda da Avarlarn yerletiini gryoruz. Nitekim Yahyalda dokunmu bir kilimin Avarlar tarafndan dokunduu tespit edilmitir.[330] Ancak malum olduu zere gnmzde Yahyalda Avar olduu bilinmez ve kabul edilmez.

Bnyan ilesi de Avarlarn faaliyette bulunduu bir yerdi. Bilindii gibi Avarlarn yerleim yerlerinden biri olan Zamant kazas Bnyandadr. Gnmzde ile merkezinde henz 16. Yyda yerlemi olan Karamanl Avarlar ile Vezirli obas ve Mantcoullar slalesi yaamaktadr. Vezirli obas Ynren ve Ksehacl kylerinde de bulunuyorlar. Cevanirler de Karacaren kyndedirler. Bunun yannda Girveli, Tan ve Daard Avardr. Brngz kynde de Recepliler bulunuyor. Develide ise Avar obalar youn olarak yerleti. Sindel Avar Sindelhyk, Kseli Avar Kseler, Hac vaz Avar ise Ayvazhac kyn kurdu.[331] Cevanirler Millidere, Kozanllar da ksmen tende yaamaktadr. Ayrca Sarayck ta bir Avar kydr. Deliler ve Hac Mustafallarn uzun sre Develide etkinlik gsterdiklerini ve yerletiklerini biliyoruz. ncesuda Avarlarn youn olduu bir blgeydi. Hac vazllarn ncesu taraflarndan gelip Kayseri merkeze yerletiklerini biliyoruz. Garip-ah Avar Garipe kyn kurarken, Receplilerden bir ksm Sarkrkl kyne yerleti. Tecirli Avar ise Viranehirde iskan oldu. Sivastan gelen Avarlar ise az miktarda Sksnde yayorlar. Yeilhisar ilesinde Avarlar, ksmen Doanl (Nide merkeze bal Glck kasabasndan gelmeler. Bunlar Glckte hala Avar adn yaatyorlar) ve Sindel obasnn kurduu Sindel (Koval) kyndedir. Tomarzada Maratan gelenlerin kurduu kyler manl Avarndan olmaldr. Avar olduklarn bilmeyen bu kyllerin Aksarayda bulunan akrabalar orada Avar olarak tannyorlar. Bu kyler Trafn (yeni ad ncili. Afna bal Telafn kynden gelme), Kpekli (yeni ad Turanl. Kpekli ky buraya rmekten gelmitir ki Mara defterlerinde rmek nahiyesinde dier ad Girgin olan Kpekli adnda bir ky vardr. Bu kye ait bir ferman elimizde mevcuttur), Mardin (yeni ad Ekinci. Gksunun Tecirli airetine mensup Yeniyapan kylleri kylerinde yaayan Avarlarn g ederek Mardine gittiklerini sylyorlard. Bu Avarlarn adlar, Klllar, Apklar, Sarolanlar ve Sararslanlar idi.), Glveren ve Kararendir. Ayrca iraz kynde az miktarda mamkulu kynden gelen Avarlar var. Yemlihal Avar da Kocasinan ilesine bal Yemliha kasabasn kurmutur. Haclar ilesinde de Avarlar yerlemitir. Bir slale Avarlar adyla anlrken baz slalelerin de Avar kkenli olduklar (Mutlular ve Kurukprller) bilinmektedir. Ayrca Haclar da Avar Yeri diye bir mevki bulunuyordu. Bu bilgilerden anlald gibi Kayseri ve yresi eskiden beri Avarlarn yurt tuttuu bir blgedir. imdi asl konumuza dnelim. 1. skan ncesi Durum 16.yy balarnda Osmanllarn Memlklleri ykp Msr ve Suriyeyi fethetmesi sonucu Kuzey Suriyedeki Trkmenler Osmanl hakimiyetine girmi oldu. Blgedeki airetler Osmanl hakimiyetini kabul etmeyip savatlar, ancak ar bir yenilgi aldlar. Bunun zerine dier Trkmen gruplar gibi Afarlar da kendilerine orduda subaylk veren, vergi muafiyeti tanyan ve itibar gsteren Safevilerin hizmetine girmek iin ounlukla rana gtler. manl ve Alpl Avarlarnn bu

srada rana geldiklerini biliyoruz. Bu yzden bu asrda nfuslarnn dier Trkmenlerden az olduu grlyor. Osmanl hakimiyetinde kalan blgedeki Trkmenler ise Halep Trkmenleri ve Yeni-il Trkmenleri adyla blgede varlklarn srdrdler.[332] Afarlar, Halep Trkmenleri iinde Kpekli, Gndzl ve Beylikli Avar olmak zere oymak tarafndan temsil ediliyordu. Ayrca blgede bir de mstakil Avar oyma bulunuyordu. Bunlardan Avar oyma, 16. Yyn ikinci yarsnda 158 vergi evinden ibaretti. Memluklular zamannda dirlik tasarruf eden bu oymak Osmanl dneminde de bu dirliini korumutur. Trkiyede oturan yerleik ve gebe halk arasndaki nfus artna uygun olarak bu Afarlarn da nfusu artmtr.[333] XVI. yyn ikinci yarsnda Trkmenlerin bandaki Boy beyi aileleri yok olmu, yerlerini obalar idare eden Kethdalar almtr. Bu bey ailelerin ne olduu bilinmiyorsa da byk ihtimalle rana gitmi olmaldrlar. te Halep Avarlar arasnda grdmz bu Afar oymann banda da kethdalar gryoruz. 1579-80 ylnda onlar Recep, Bahri ve Kk Minnet kethdann idaresindeydiler. Bunlardan Recep ve oullar yle n salmlard ki 17.yyda Afarlar ok defa Recepli Avar adyla tannmlardr. Onlar ayn yzyln son yarsnda Zamant blgesine yaylaya kyorlard.[334] 1624 ylnda Abaza Mehmet Paann II. Osmann (Gen) intikamn almak iin Sadrazam erkez Mehmet Paaya kar ayaklandnda, Orta Anadoludan toplayp Kayserideki Boazkprye kadar getirdii 40.000 kiilik ordusunda Afarlar (Recepli, pl, Kozanl), Srkntllar, Mamallar, (Ceridden) ve Pehlivanllar (Bayattan) vard.[335] Afarlar, Recep-Oullarnn bakanlnda 1687 ylnda Avusturyaya yaplan sefere katlmlar, 1690da yaplan sefere de arlmlardr. Bu son sefere Afarlar u beylerin idaresinde 200 atl ile katldlar : Recep-Olu Halil Bey, RecepOlu Dana Murat Bey, erkez-Olu Hac Mustafa Bey, erkez-Olu mer Bey, Deli Seyf-Olu Mire Muammer Bey, Bahri-Olu Himmet Bey, Kara Gndz-Olu Kara Halil Kethda, Kara Gndz-Olu Selim Bey, Kara Gndz-Olu Murat Bey, Hac vaz-Olu Dokuz brahim Bey, Hac vaz-Olu Abaza Bey, Kr Ali Olu Gndz Kethda. [336] Bu isimlerden anlalaca zere Afarlar balca be ailenin idaresindeydiler (Recep, erkez, Bahri, Kara Gndz, Hac vaz). Bilindii gibi bunlardan bazlar Afar obalarnn ismini tamaktadr. Kayseri ve civarna yerleen Afarlar ite bu Afar oyma ile Kpeklilerden gelmektedir. Afarlar zellikle Sis yresinde olduka kuvvetliydiler. 1691de Sis Sancak beyi Recep-Olu Halil Bey idi.[337] Avar oymann obalar unlardr. 1- Recepli Avar a) Aka-Ali b) Be-Denizli c) Dodurlu / Doduryan ) Sar-Hacl d) Saru-Hanl e) Sar-Sindli / Sar-Seydili f) Ta-Olu / Tal-Ua g) Kara-Budak ) Hobal / Obal h) Mahmut-Olu / Sofular. Ayrca Recep-Olu Halil Beyin soyundan gelen Halilolu obas. 2- Kara Recepli a) Arap Hasanl b)Hac vaz olu Dokuz brahim Beyin soyundan gelen brahim Beyli c) erkez olu Hac Mustafa Beyin soyundan gelen Hac Mustafal.

3- Bahrili 4- Kara Gndzl. Avar oyma ilk bata Rakkaya srlme cezas almadlar. nk devleti yaylaklar olan Zamant blgesinde yerleeceklerine inandrmlard. Onlar 18.yydan itibaren artk klamak iin Halepe deil ukurovaya iniyorlard. Ancak yerlemeye yanamadklar gibi komu oymak ve kylere saldrp hayvanlarn gtryorlar, tccar kafilelerini soyuyorlard. Bu artk o hale geldi ki; sonunda 1703ten az nce Rakkaya srldler.[338] Fakat fazla kalmayp katlar ve daldlar. Yine soygun ve kovgun yaptklarndan 1712de tekrar Rakkaya srdlerse de geri dndler. Devleti yaylaklarna yerleeceklerine ikna ederek 1730da Zamant kysnda 66 ky kurdular. Afarlarn yerli halk zerindeki basks bykt. Yaylaya ktklar zamanlar evre kylere baskn yapp ne varsa alp gtryorlard. Onlar soygun ve kavgadan geri durmadklar gibi, bu ii o kadar ileri gtrdler ki Kayserili tccar ve komu oymaklarn ikayetleri sonucu Afarlarn ekavetine dair Sivas kadsna bir ferman karlarak 1730 ylnda Rakkaya srldler ve srgnden kanca ileri gelenlerinin ounun idamna karar verildi (1742).[339] 1753te Recepli, mam-Kulu ile Lek ve Krntl airetleri, Zamant ve rmekten firar edip Kayseri, Boazlyan, Develi, Palas, Nevehir, Turgut, Akda, ncesu, BozOk kazalarn istila etmi yol kesip adam ldrm ve harabeye evirmiti. Bu olay Mara, Krehir ve Sivas blgesini de etkilemiti.[340] 1754 ylnda Tecirliler ile birlikte Zeynepli ve Bozdoanllara saldrp 80.000 kuruluk davar at ve develerini yamalayp ileri gelenlerinden Karanebiolu ve 15 kiiyi ldrdler.[341] 1761de Afarlarn bu hareketini nlemek iin Zenneciolu Mehmet Aann teklifinde Seyit Mahmut Aa ve mahkemeden Seyit Ahmet bin Sleyman Kaynar kyne varp Avarlarn Miri airet beyleri olan Halit bey ibni Hasan ve kardeleri Mustafa ile Hseyin, Recepliden Hasan bey bin brahim ve Sleyman bey bin mer ve mer bey bin Hseyin ve Ebubekir bey ibni Mustafa ve kardeleri Ali, Osman ve Kakllolu Osman ve Dana Muratolu Murat (soyu Kesir kynde) ve Sangolu ve Enbiya, Torundan Terkeliolu Halil, Mucukolu Hasan ve Mehdiolu Mustafa ve Barncolu Ebubekir ve tk Ali ve Cavlak Hasan Salmanldan mer kethda bin Ferhat ve Emirolu Veli ve Halilolu Hasan ve Emir Kk Ahmet ve ksz Yusuf bin Ebubekir ve Battal bin Hseyin ve Toal bin Vahap ve Solakolu Ebu Zeyd ve Hseyin bin Mehmet ve Halilolu brahim ve Taslakolu erkez ve Deli Halil ve Derviolu mer Sar Fakldan Halil brahim ile konuup Airetimiz ahalisi konar ger olup kn ukurova, yazn Zamantnn rmek nahiyesinde Pnarbanda Zamantnn sa ve solunda ikamet edip sebep olduumuz ekavetten vaz geip ziraat ve hrasetle mukayyet olup evreye zarar vermemek iin ba muhasebeye kayd olup hilafnda hareket olursa 7.500 kuru kesim cezasn icra ederiz. deyi tatlya baland. Afarlar bulunduklar yerleri talan edip szlerini tutmadlar. 1764te Mara beylerbeyi Rivan-Zade Sleymana gnderilen fermanda Recepli Avar, mam-Kulu ve Lekvanik Ekrad ekyasnn blgeye verdii zarardan dolay Adana beylerbeyi Salih ile birlikte tedip edin denilmi. 1765te Rakka iskanndan kaan airetlerin daldklar (Karaman Aydn Diyarbakr Adana Sivas Mara) yerlerden kaldrlp mfredat defterine yazdrlmalar ve Rakkaya iskanlar blge valilerine emredilmi.[342]

Daha nce birka kez Rakkaya iskan edilen Recepliler, kethdalar olan TopalZade Ahmet tarafndan 1764-65 ylnda Rakkadan Zamantya getirilip akilie balad. Airetin devlete demesi gereken 5.890 kuruu demeyip 500 adam ile yol kesip soygun yapan Topal-Zade Ahmet, Brngz kynden olup kendisi de bir ekya idi ve hakknda lm karar kmt.[343] Gnmzde Brngz kynde Recepli slalesi halen yaamaktadr. Ayrca Pnarbann Karamkl kynde de Topal soyadl aileler mevcuttur. 1771de Zamantda Soanl ve Kara eyhli mahallesinde oturan Erdoulu, Halilolu, Deniz, Kara Budakl, Kaleli, Hac Mehmetli, Hac Yakublu, Ebu Bekirli, algz ve Cingz-Olu Afar obalar ile Torunlar ve Miri airet bey, kethda ve ileri gelenlerinden Abdullah bin erkez, Ali bin Ahmet, Halit bin Battal, Sar Ali Aa bin Abdurrahman, Kakll-Olu Sleyman Aa, Emirolu Veli, Salmanl Avar kethdas Karaman olu smail Aa ve Osman bin mer, Halil bin Yakup, Mustafa kethda bin Halil, Ahmet elebi bin Abdulvahap, Mehmet Ali olu Ali, Murtazaolu, Alicanolu Ahmet (soyu Pnarbann Tokmak kyndedir), Tayan Ali olu Mehmet, Taslakolu erkez, Torun ihtiyarlarndan Mucukolu Hasan, Trkistanolu Asaf, Cemal ve Sleyman, ahbereli olu Nezir, Kekeolu (Kska) Murat olu Halil, Hac brahim, Malkoolu smail, Cingzolu Mehmet, alk Hasan (soyu Pnarbann Toybuk kyndedir), Sleyman bin Mehmet, Mestani Sleyman ve Halil Paa Olu Ali Beyden ehir ve kylere zarar vermemeleri hususunda sz alnd ve ahitlerini bozarlarsa Soanl, Kara eyhli, Torunlar, Halil Paallar ve brahim Beyliler 6.000er kuru, alklar (alkr / algz) ve Cingzler 2.000 kuru nezri Matbaa-i Amireye vereceklerdi.[344] Afarlar son iskana kadar (1865) Rakka, Belih ve Hama-Humus gibi yerlere srgn gitmekle birlikte Boz ok ve Krehir taraflarna da srgn edilmilerdir. 18.yyn 2. yarsnda kan harpler ve baka etkenler sonucu Osmanl Devletinin Anadoludaki idaresi zayf ve gevek duruma dnce Afarlarn rahat bir gebe hayatna devam ettiklerini gryoruz. Devlet takibinin kalkt bu gnlerde Afarlar daha da daha da glenmekte, komu airetlerin ekindii Nargile takm gm maal, Sabahacak kandilleri yanan, Hizmetkarlar frl frl dnen, Yoksullara yardm eden zengin ve hatrl bir airet haline gelmektedir. [345] Kayseri-Elbistan-Malatya yolu yazlar onlarn kontrol altndayd. 1838de Afarlar Posta Tatarlarna saldrmlar, yolcular soyarak, bir de ky basmlard. Afarlar bu hareketleriyle yle korku salmlard ki, Malatyaya gitmek isteyen Alman Mareal Moltkeye, yolun Afarlar yznden kuvvetli bir muhafz birlii olmadan geilemeyecek durumda emniyetsiz olduu sylenmitir. Fakat Tomarzadaki Ermeni Piskoposunun Moltkeye dedii gibi Afarlar batan baa haydutlardan meydana gelen bir oymak deildi. Aralarnda ipsiz-sapszlar kendi halknn da dman idi ve kendi aireti tarafndan da takip olunuyorlard. Daha sonra Moltke, Afarlar yle nitelendirecekti: Bu Trkmenler benim ok houma gitti. Tabi nezaketleri iyi niyetlerinden doma, bizimki ise terbiye ile elde edilme. [346] Moltkenin ifadelerinden de anlalaca zere onlar bolluk ve bereket iinde yaamalarna ramen bir ksm saldr, kavga ve soygundan da vazgemiyorlard. Ayrca devlet idaresinin zayfl sebebiyle irili ufakl derebeyi aileleri tremiti. Afarlar Gkveliolu, Kozan olu, Kkaliolu gibi derebeyleri idaresinde onlarn mcadelelerine katlyorlar, dier Trkmen oymaklar ile savap kavgalarna devam ediyorlard.

Afar bnyesinden kan bu kovgun gruplar yerleik kylerin yerinden oynamasna ve zirai alanlarn tahrip olup azalmasna sebep oluyorlard. 1846-49 yllarnda Lek, Kuzu-Gdenli ve Krntl airet atllar ile beraber Kayseri, Nide, Krehir taraflarna kovguna gidiyorlard. Afar elebalar arasnda smail Bey, Avan Hasanolu (Akklann Ganieyh kasabasnn eski ad Avanoludur. Bilindii gibi Akkla civarna da Avarlar yerlemitir.), Sarveliolu, Mustafa Bey, Kamber ve brahim Kethda, Halilolu, Duman Bey, Kadriaaolu, ahrumanl Mehmet, Hasan Hseyinolu, Byklolu (soyu Sarzn Yalak Kynde), Torun Ali, Vezirolu, Crrkolu, atrolu (Uzunyaylann Sivas tarafnda bulunuyorlard. arklann Sivrialan kynden olan byk ozan Ak Veysel de atroullarndand.), Memilicik, uhadarolu, atmolu (soyu Tomarzann Tahtakemer kynde), Terkeliolu, Kocaali, erkes Bey, Askerolu, Kara Yusuf, Mucukolu, Kseolu (Pnarbann Kavlak kynde), Deli Halil, Paa Bey, Topalolu (Pnarbann Karamuklu kynde), Muhazimolu, Kuuolu, Sere Hasan, Mirza, brahimolu, Berenekolu Cansz Osman, Kuyucuolu, Hasanali, Deli Hsk (Sarzn rk kynde), Osmanckolu, Kolukrk Seyfalinin adlar geiyor. Afarlarn 1825 ylnda 3.000 hane ile ukurova-Uzun yayla arasnda glerini srdrd airetin 40.000 koyun, 40.000 inek, 9.000 deve ve 3.000 keiye sahip olduu bilinmektedir.[347] Burada bir yanlgya dlmemesi iin unu belirtelim. Yukarda isimleri saylan bir ok Avar beyinin maiyetiyle birlikte tamamen Kayseri ve yresinde yerletikleri sanlmamaldr. Tersine Avarlar bu dnemlerde Adana, Hatay, Svas, Mara gibi illerimizde srekli dolayorlard. Bu ailelerden bazlarnn oralarda kalp yerletikleri tahmin olunabilir. Afarlar srgnde bulunduklar Bozokta Pehlivanl oyma ile de savamlar ve bir defasnda da beyleri Abidin Beyi ldrmlerdi. 1852de Boz-Doanlar ile savaa tutumulard. Afarlar 1856 ylnda tekrar yerletirilmeye alld ise de baarszla urad. O zaman balarnda erkez Bey ile smail Bey bulunuyordu. Afarlar devlet tarafndan yaylak yurtlarna iskan teebbsne direnmekle ellerindeki son frsat karm oldular.[348] Burada bir noktaya deinmek istiyorum. Yukarda grld gibi airet hayatnda baskn, talan ve soygunlar nemli yer tutmaktadr. Bunun sebebini Osmanlnn bu asrlarda iine dt siyasi, sosyal ve ekonomik kmazda aramak lazmdr. Tarm retiminin yok olduu, lonca sisteminin kt ve savalarn Trk halkn kemirdii bu dnemlerde sefaletle uraan topluluklarn bu fiillere ynelmesi normaldir. Ancak bunun sadece Avarlarda olduunu dnmekte yanltr. Ayn skntlar yaayan gruplar genelde ayn tavrlar sergilemitir. Bu yzden ukurova blgesi 200 yla yakn blgedeki airetlerin birbirileriyle kavgasna sahne olmutur. Nitekim erkezlerin Uzunyaylaya gelmeleri sonras onlarn hrszlk yaptklar ve at aldklar da tesbit edilmitir.[349] Cevdet Paa Avar ve Srkntllar kastederek bunlarda dahi hrszlk adeti var ise de Krtlere nispetle pek ehven ve ehl-i rz ademlerdir demektedir.[350] unu da belirtelim Avarlarda hrszlktan (gizlice alnan) ziyade talan (zorla alnan) sz konusudur. Prof. Mustafa Kafal, Dadalolu Sempozyumunda verdii teblide bu konuya da deinmi ve kkken babasna neden Avarlarn kavgac tanndklarn ve sevilmediklerini sorduunu, babasnn da Olum sefalet, asaleti bozar dediini anlatmt. Bu yzden yaplan bu fiillerden dolay ne Avarlar, ne erkezleri ne de baka bir grubu sulamak o dnemin artlar dikkate alndnda doru olmaz kanaatindeyiz.

2. skan Olay ve Sonular Osmanl Devleti ukurovada asrlardr devam eden bunalm sona erdirerek Trkmenleri yerleik hayata geirmek, Ermeni meselesini halletmek ve burada nemli g haline gelen derebeylerini ve zellikle Avarlarn g verdii Kozan oullarn ykp merkezi idareye balamak, yzyllardr bo ve harap olan usuzbucaksz ova ve araziyi tarma ap, blgeyi enlendirmek iin Frka-i slahiye adyla bir birlik kurmutur. Banda askeri harekat bakan Dervi Paa, idari iler bakan A. Cevdet Paadr ve asl yetki de Cevdet Paadadr.[351] Frka-i slahiyenin kurulu sebebi, 1853 Krm Harbine kadar dayanr. Bu sava esnasnda ekilen asker sknts, Gavur ve Kozan dalar blgesinden asker istenmesine yol aar. Ancak bu istek bana buyruk hareket eden airetlerce ho karlanmaz. ngilizlerin ba tercman Pizaninin Eer teminat verirseniz biz Kozan-Olunu muharebeye sevk ederiz diyerek blgeyi Osmanl idaresine sokma teklifi de Sadrazam Reit Paa tarafndan yabanc eli girer ve karklk kar endiesiyle reddedilir. Reit Paa Kozan bir mddet daha devlete isyanda devam ederse, oraya ecnebi eli girer ve Kozanda imtiyazl bir hkmet meydana gelir, bamza bela olur. imdi sras deil fakat ilerde Kozan slah etmeliyiz diyerek endiesini dile getirmitir.[352] Grld gibi Airetlerin devlete kar tutumundan yararlanmak isteyen ngilizlerin blgeye sokulma abas vardr. Bylece ileri bir tarihe ertelenen bu iskan ii artlarn da elvermesiyle 1865te Osmanl ordusunun ukurovaya gelmesiyle balam oldu. Smer, Frkann asl amacnn ukurovada daha iyi hayat artlar salamaktan ziyade ekilen asker skntsn telafi etmek ve blgeye yabanc eli girmesini engellemek iin olduunu syler.[353] Frka-i slahiyenin amac, skenderundan, Mara ve Elbistanla Kilisten Nide ve Kayseriye Adana Eyaletinden Sivas Eyaleti hududuna kadar olan blgeleri itaat altna almakt. Ancak bundan ilki yani skenderundan Mara ve Elbistana kadar olan sahann iskan yaplabilmi, dier ksmnn iskan ise daha sonra glkle ve atmalarla salanabilmitir. Padiah Abdlaziz (1861-1876) dneminde kurulan bu ordu yedi Balkan taburu, I tabur Girit askeri ile Hassa ikinci svari alayndan oluuyordu. Harekata katlan dier gruplarla birlikte on be piyade, iki alay svari ve 500-600 erkez-Grc atllardan mteekkildi. [354] Btn bu blgelerde says 26y bulan (5i aile) bir airet ve aile topluluu vard. Bunlar, Afar, Varsak, Reyhanl, Srkntl, Tecirli, Cerid, Orulu, Karacalar, Yabasan, Boz-doan, Ulal, Kapulu, Delikanlu, elikanlu, Krntl, Lek, Haclar, Karafakl, eyhler, Oku zzeddinli ve Amiki airetleriyle, Kozan-Oullar (Kozan, Trkede tavan demektir.), Kk Ali-Oullar, Kkl-Oullar, MenemenciOullar ve Karsant-Oullar aileleri idiler.[355] ukurovann en byk airetlerinden biri olan Srknt aireti batl seyyahlar tarafndan Afarlara mensup bir oymak olarak gsterilmitir.[356] Srkntllar ile ilgili en eski bilgi 1730 tarihine aittir. Bu tarihte Srknt-Olu Mehmet, Karsant-Olu, Karanebi-Olu ve KerimOlu ile birlikte Rakkaya iskan emredilen Recepli Avarnn kamasn nlemee memur edilmiti.[357] Bunlardan Ya-Basan aireti de Avar olmaldr. nk Pnarbann abanl kynde oturan Krckl slalesi ukurovadan gelmedir. Krckllerde anlatlan airet geleneinde Krckller ile Ya-Basan aireti iki kardeten tremedir. Kendilerinin g ederek bu blgeye geldiklerine, YaBasann ise yerinde kaldna inanlyor.[358] Ayrca Kadirlinin Arapl ky Avardr ve Yabasan slalesi yaamaktadr. 31 cemaatten oluan Afarlar ukurovann en byk aireti idi. Kozan ehri ile Ceyhan nehri arasnda klarlar, yazn ise Uzun Yaylaya karlard.[359]

Bu ailelerden, Antepten gelme ve yz hanelik Arkl obasndan olan KozanOullar en kuvvetlileri olup ukurovada her zaman arlklar hissedilmitir. Afarlar byk lde Kozan-Oullarna destek vermiler ve onlara bal bulunmulardr. Yabanc seyyahlar Kozan-Oullarn Afar Beyleri olarak gstermilerse de, 1719 tarihli bir hkmde Osmanllarca Varsak Trklerinden olduklar belirtilmitir.[360] Faruk Smer de Kozan-Oullarnn Varsak olduklar grndedir.[361] Ancak Kozan oullarnn Antepten geldikleri ve bu blgenin Boz-Oklara mensup olduu dnlrse[362] onlarn Boz-Oklardan olduu ve Afar olma ihtimallerinin yksek olduu anlalr. stelik 1690 ylnda Avusturya Seferine arlan Kozan-Olu ve Varsaklar ayr birer cemaat olarak zikredilmitir. [363] Gnmzde baz Afar kylerinde soyu Kozan-Oullarndan inen bir ksm aileler de Afar olduklarn sylemektedir. Kozan ve havalisini ellerine geirmi bulunan Kozan-Oullar, blgedeki airetleri de (Afar, Srknt, Varsak, Tecirli, Cerid) kendilerine balayarak zellikle de Afarlara dayanarak devlete kar geliyorlard. Kozanllar sindirmek iin gnderilen kuvvetler ise baar elde edemediler. Kozan-Olu Byk Yusuf Aann, Yozgattaki apan-Oullarndan Cabbar-zadeler Kozana saldrnca onlar byk bir bozguna uratmas nlerinin yaylmasn salad.[364] 1832 ylnda Msrl brahim Paann Adanay ele geirip, Kozana yrd srada onu da yenmesi zerine hretleri artt. yle ki, padiah emirleri geldiinde gnderdii cevapta Ammimolu bunca memaliki havza-i tasarrufuna geirmi, bir avu Kozan dalarn dahi bana ok grmemelidir. diyecektir.[365] Kbrsl Mehmet Paann, zerlerine gnderdii bir frkay da Kadirli civarnda yenmeleri zerine[366] tamamen serbest kalmlar ve blgenin tek hakimi durumuna gelmilerdir. Kozan-Oullar kime gvense zerine airetlerden birini musallat ettiinden Adana Meclis-i Kebirinde bile alenen Kozan olu aleyhine sz sylemez idi. Kozanolunun izni olmadan hi kimse Kozana giremez, Kozan hududundan kamazd. Kozan oullar idaresinde Kozan iki ksma ayrlyordu. Garbi (Bat) Kozan: Kozan olu Ahmet Aa ynetiminde Kozandan Adanaya kadar ukurova. arki (Dou) Kozan. Kozan olu Yusuf Aa ynetiminde Kozandan Uzunyaylaya kadar olan yerler. 28 Mays 1865 tarihinde gk renk ordu skenderunda karaya karak padiah fermannn daha ak izah olan beyannameyi beylere gndermeye baladlar. Fermana kar gelenlerin kahrolacaklar, snanlarn ise korunacaklar beyan edildi. Fermanda ukurova halkna hitaben yle deniliyordu : ...sizler servet imar edilirse lkenin en verimli yerlerinin halk olup, sizin dahi her gn saadet haline kavumanz, buralarn emniyet ve huzurunun istenilen olgunlua gelmesi istenir ve arzu olunurken, naslsa durumunuzla ilgilenilmediinden ve iinize uygunsuzluk girdiinden bir mddetten beridir bu dalarda zarar verecek bir takm hareket vuku bulmakta ve bu ise halkn beylerini zor kullanma yolunda ve eski derebeyliin zellii olduundan ve halkn bireylerinin dahi bir ksm cahil ve kt maksatllarn slamiyet ve insaniyete kar olarak blgede serkelik ve ktlk yoluna gittiklerinden, btn halk thmet altnda brakp vatannz fitne oca ve hrsz yata eklinde gstermekte olduklar belirtilerek ...bir elde balama berat ve dier bir elde eriatn adalet klc olarak gelindi. ahane askerlerin zerinde dalgalanan sancak herkes iin snlacak gvenli bir yer olduundan snanlarn korunaca, askerin sngsne kar gelenler dahi kahrolup yok olacaklardr. [367]

Padiah ferman airetler arasnda byk bir panik meydana getirmitir. Dadalolu bunu yle sylyor:

Belimizde klcmz kirmani, Ta deler mzramn temreni Hakkmzda devlet etmi ferman, Ferman padiahn, dalar bizimdir.

nce Gavur ve Krt dalar ile Amik ve Dumdum ovasnda slahat yapld ve buradaki airetler baaryla yerletirildi. Yeni kasaba ve kyler kuruldu. Buradan geilerek Osmaniye ve Hemite kalesi blgesi iskan edildi. O dnemde ukurovann bombo, ssz ve tarma kapal olduu unutulmamaldr. Bataklk ve sivrisinein bol olduu bu yerde stma da kol geziyordu. Gavur ve Krt Dalarnn iskan yapldktan sonra ukurova tarafna geildi. Burada Dulkadrllarn eski hkmet merkezi olan ve harap bir halde bulunan Kars- Zlkadriye, yeniden imar edilerek evredeki airetlerden bir blm buraya yerletirildi. Bylece Tatarl, Sunbas ve Savrun nahiyelerinden kurulu Kadirli Kazas oluturuldu. Frka-i slahiye buradan Kozana (Sis) doru yol alr.[368] Frka gelinceye kadar Kozana devlet kuvvetleri girmemiti. Ermeniler, Frkay neeyle karladklar halde Kozan oullar ve Afarlar karlamaya gelmediler. Bu srada halk zaten yaylada idi ve Kozanda birka bekiden baka kimse yoktu. Dervi ve Cevdet Paa nce Ahmet Aa ile anlat. Derhal padiahtan irade karlp Ahmet Aa, Paa yapld ve Ktahya mutasarrflna tayin edildi. Yusuf Aa ise 2500 kuru aylkla Marata ikamete raz edildi. On yandaki olu Ali ise Mekteb-i Harbiyede okutulacakt. Kozan-Oullarndan teki kiiler de birer miktar maala baka illere gnderildi. Ancak Yusuf Aa Sivasa giderken yolda Avarlar tarafndan karlanr ve savamas iin ikna edilir. Bunun zerine Avarlarn desteini alan Yusuf Aa Frka-i slahiyeye kar sava at. ou Avarlardan kurulu kuvvetleri ile Han, Feke blgelerini ele geirdi. ukurovaya beyannameler datmaya balad. Oysa ki, Dervi Paann e-hane toplar, mavzerleri karsnda; Trkmenlerin klc, grz, mzra, filintas tesir etmeyecekti. Islah ordusu Afar topraklarna yaklanca herkesi bir korku ald. Sava olacak, kan akacak, ksaca Trk Trk kracakt.[369] Dier oymaklarn kolayca iskan edilmelerine kar Afarlar direnmiler ve neticede ordunun sert tedbirler almasna yol amtr. Dadalolu, bu gnleri Hi gitmiyor airetin belas diye anlatmaktadr. Beladan kast ise iki eydir. Biri Avarlarn geceba dedikleri stma hastal, dieri ise Osmanldr. Frka ile Yusuf Aa arasnda iddetli arpmalar oldu. Paalar yre halkn Kozan oullar aleyhine ayaklandrmaya alt ise de baaramad. Bu arada Grleen Kynden (Fekeye bal) Misli Hasan Kahya hile ile Yusuf Aay yakalar ve Frkaya teslim eder. Yusuf Aa kasa da askerler tarafndan vurulur ve yaral yaral idam edilir. [370] Dadalolu bir iirinde Yusuf Aay yle anlatyor.

Aadan Yusuf Paam geliyor Dmanna kar koyan mert olur ahin kocasa da vermez avn Asl kurt yavrusu gene kurt olur

Bu arpmalarda byk zayiatlar verilmi, boynu uzun atlar mezata gitmi, adrlar sklm, kavgaya girenler sa kmamtr. Kozan oullar, itaat altna alndktan sonra stanbul, am, Trablusam, Yozgat ve Sivas taraflarna srldler (Szgelimi stanbulda oturmasna izin verilen KozanOlu Ahmet Bey, hasret ve ac dolu bir mektubu II. Abdulhamitin selamlk arabasnn ierisine atnca bu olay haber alan padiah bana kat atan her eyi atar diyerek Ahmet Bey ve arkadalarn Trablusgarba srd). Kozan ve evresi kazaya blnd (Sis, Belenky, Han). Kadirlide bunlara eklenerek 4 kazadan oluan bir sancak oluturuldu ve kaymakamlna Mirliva Hsn Paa getirildi. Merkez olarak ta Sis kasabas uygun grld.[371] Bu arada, daha ordu Siste iken halk arasnda kolera hastal yaylr ve Frka-i slahiye askerlerine de srar. ok sayda lenler olur. Hastalk yznden frka daha ileri gidemedi. Fekede bir miktar asker braklp geri ekildi. skan dier yerlerde baarl olmuken Kozanda yarm kald. Bu savalar sonunda Afarlarn ileri gelenlerinden bir ksm tutuklanarak stanbula gnderildi. Halit Bey Diyarbakra srld (Pnarbann Halitbeyreni ky, Avarlarn miri reisi olan Halit Beyin yaad yerdi.). Hac Bey ise obasn alarak Bozoka gitti.[372] Neticede Afarlar Frka-i slahiye ile anlamaya varabilmilerdir. Onlar yaylaklar olan Uzunyaylada yerlemeye raz olmulardr. Avarlarn iskan kabul ettii bu sralarda ise balarna yeni bir felaket gelecektir. Rus istilas sonucu memleketlerini terk ederek mparatorluk Trkiyesine snan Kafkas muhacirlere yer arayan devlet, iskan siyasetinin en hatal iini yapyor ve bula bula yerlemeyi kabul eden Afarlarn yurtlarn ve yaylalarn bularak bu muhacirlere veriyordu. Basiretli bir iskan siyaseti, bu erkez muhacirlerin bo yerlere iskan olunmasn gerektirirdi. Halbuki vatandalk insan ve mlkiyet haklar inenerek iptidai bir usulle yllardr bu topraklarn sahibi Afarlar srlp, yurtlar muhacirlere verilecektir.[373] Uzunyaylann erkezlere verilmesini bizzat Abdlaziz ve o dnemin hkmeti emretmitir. Bunda herhalde Abdlazizin annesinin erkez olmasnn yannda Rus istilas sonucu Osmanlya erkezlerin g balaynca, padiah saray ile byk konaklarn erkez cariyeler ile dolmu olmasnn byk rol vardr. Son zamanlarda kadn efendiler ile Valide Sultanlar da erkez kadnlar arasndan kmtr.[374] Avarlar kendi yaylaklar olan Uzunyaylaya erkezlerin yerlemesini nlemek istemiler ve bunun sonucunda iki taraf arasnda atmalar patlak vermitir. Bu tarihlerde hkmet gebelere kar gmenleri daha fazla koruyordu. nk Afarlar kontrol altna almak iin erkezlerden yararlanmaya almaktayd. Ayrca Afarlarn Uzunyayla ile ukurova arasnda gidi gelileri srasnda ifti halkn tarla, ba ve bahelerine zarar vermeleri yznden bu halkta hkmete

Afarlardan olan ikayetlerinin iletmilerdir. Bu da hkmeti Afarlarn aleyhine daha ok dndrmtr. Devlet, erkezleri Uzunyayla'nn giri ve klarn kontrol ederek Afarlar buraya girmekten men edecek geitleri koruma grevini yerine getirebilecekleri yerlerde yerletirildi. Bunun zerine Afarlar, erkezlere saldrarak zayiat verdirmiler, sonuta iki taraf arasnda etin atmalar olmutur (1861. Bu atmalar genelde Halitbeyreni, Kaynar ve Yahyabey kyleri arasndaki sahada gerekleti). Sivas Valisi olay yerine gelerek iki taraf bartrm ve Afarlarn ldrdkleri erkezler iin diyet olarak bir miktar para vermeleri ile olaylar yattrmtr. Ancak ertesi yl aralarnda yine atma knca, hem erkezlere hem de yerli halka kar tehdit oluturduklar gerekesiyle devlet Afarlar zerine asker gnderdi. Bu savalarda erkezlerinde destekledii Osmanl ordusu Avarlar krarak itaat altna ald. Devlete olan birikmi vergi borlarn da demeye zorlam ve bir ksmn Harput ve Kastamonu gibi uzak yerlere iskan etmitir. Ayrca elebalarnn bazlarn kur'a neferi olarak askere alm, bazlarn da Ergani Madeni'ne sevk etmitir. 1863te Afarlarn hkmetin otoritesi altna alnmalar ve bilhassa 1865de zorla topraa balanmalar ile erkezlerin Uzunyayla'ya yerletirilmesi kolaylamtr. [375] Ayrca bazlar devlet tarafndan Artvin blgesine yerletirilerek snrda grevlendirilmitir.[376] skan srasnda Afar boy beyi erkez-Olu Hac Beydir. Zamanla erkezlerle Afarlar arasnda skunet olur ve Pnarba ilesi Potuklu ky snr kabul edilir. Bylece devlet destei ve beylerin de gz yummas ile Razamazan-oullarndan bu yana Afarlarn yurdu olan Uzun yayla erkezlere terk edilir.[377] Afar Beyi Hac Bey Frka-i slahiyeye gelerek Uzunyaylann elden kmas ve yerlemekte devlet emri olduundan Sarz havalisine aireti ile yerlemek istediini belirtir.[378] Bylece Afarlar Kayseri yresinde Sarz, Pnarba ve Tomarza ileleri, Adanann Tufanbeyli, Kozan, Kadirli ilelerinde yerletirilir. Yeni kyler, kasabalar kurulur. Nfus ktklerine geerek ilk defa resmen Osmanl vatanda olurlar. Arazi tapular ise bundan sonra verilmeye baland. Srknt airetine gelince, onlar ukurovada klar, nderesinde yaylaya karlard. Srkntllar, henz 1859da Kozan-Oullarnn idaresi altnda zulm grdkleri iin ziraatla uramak istediklerini bildirerek iskanlarn istemilerdi. Frka onlar klaklarna iskan etmi ve bir ok kyler kurmulard.[379] Srkntllar, Saram ile Ceyhan nehri arasnda 18 kyde yaamaktadrlar ve Tepecikren ky bey kydr. Frka-i slahiye ile Trkmenlerin son sava 1877de Kilken ay ile Akdeirmen (Kozan Baraj kuzeyi) tarafnda oldu. Trkmenler 75 l ve 200 yaral verirken Frka grevlisi Akif Paann tek lm adam yoktur.[380] Frka-i slahiyenin bu iskan hareketi baz zararlar dourmasna ramen baarl olmu ve devir iin faydal hizmetler grmtr. Blgedeki airetlerin ou zorluklarla karlalsa da baaryla yerletirilmi, kimi airetler de kazanlarak iskana kolaylk gstermelerine sebep olmutur. stelik, daha nce yerleik hayata geen baz airetlerin hayat seviyelerini ykselmesi airetlerin bir ksmn iskana ynlendirmi ve Frkann gelmesinden ok nce yerlemek iin ba vuranlar da (Krntl ve Srkntllar) olmutur. Bylece yerleilen blgeler enlenmi, ziraat gelimi ve kargaa sona ermitir. Kurulan kasabalar zamanla gelierek gnmzde nemli merkezler haline gelmitir. Islahatn baz hatalar yznden blgeyi terk eden (genellikle Halep ve evresine kamlardr) airetler

de olmutur. skan srasnda konar gerlerin hayvan otlatmalarna baklarak iskan sahasnda mera bulmalarna dikkat edilmi, kendi istedikleri yerlere yerlemelerine rza gsterilmitir.[381] Ancak frkann bu ho grn Afarlardan esirgediini gryoruz. Onlar nfus bakmndan dier Trkmenlere nazaran daha kalabalk olmalarna ramen, dalk, dar ve verimsiz blgelere yerlemek mecburiyetinde kalmlardr. Toplu olarak ise Kayserinin Pnarba, Sarz ve Tomarza ileleri ile bunlara bal yz civarnda kye yerlemilerdir. Yayla yresine yerleenlere ukurovaya inmek; ukurovaya yerleenlerin ise yayla yrelerine gitmeleri yasaklanmtr. Prof. Besim Atalay bu konuda unlar sylyor. Kuru iskan imha demektir. Asrlardan beri allan bir hayat tarz birden bire deitirilemez. Bunlar derece derece iskan ve slah edilmeleri gerekirken bu yaplmad. zerlerine asker ekildi. Ordu sevk edildi. Topa tutuldu. Obalar, yaylalar, klaklar yakld, ykld, beyler kuruna dizildi. Kadn ve ocuklar ldrld. Gelinler esir edildi. Neticede Trklk datld. Trkl byk ktada hakim klan bu sevimli babayiitlerle beraber ocaklar, koyunlar, hayvanlar mahvolup gitti. [382] nl ozan Dadalolu da bu olay yle anlatyor :

Dervi Paa, yakt ykt elleri Soldu btn yurdumuzun glleri Karalar giydik te attk allar Altnmz gemez aka tun oldu

19.yyda Anadoluyu gezen Avrupal gezginler yoksul fakat asil ruhlu ve namuslu Trk milletinin fena idareciler elinde mahvolduklarn sylyorlard. 200 yla varan iskan siyaseti sonucu Afarlar, en son Kayseriye yerlemilerdir. [383] skanda Adanada iki Afar ky kurulmutur. Amber Aa, obas ile Frkaya gelerek yerlemek istemi bylece Amberin-ark ky kurulmutur. Dieri ise Azapl kydr. Uzunyaylaya gelince burada sadece bir tek Afar ky yerlemitir. arklaya bal Kapaklpnar ky. Afarlarn geri kalan bakiyeleri ise Adanann Tufanbeyli, Kozan ve Kadirli ilelerinde yerlemi, bir ksm Mara ve Sivas dolaylarna bir ksm da slahiye blgesinde ve Hatayda yerlemilerdir. Onlar bu son iskandan nce srldkleri Yozgat ve Krehirde kalarak kyler kurmulardr. Ankara ve Krkkale evresinde de Avarlar nemli izler brakmlardr.[384] Afarlar, Anadolu Trkmenleri ierisinde en ge yerlemeye raz olduklarndan, Toros Dalarnn verimsiz topraklarnda, dier yerleik nfusa nispeten fakir dmlerdir. Reform ordusu, Afar airet ruhunu silmek, gebelik dneminin kt hatralarn yok etmek iin; yerleik hayatta kyl olarak sulh iinde retim hayatna gemelerini uygun grmtr. Dier yanda Sivas, Mara havalisinde Ermenilerin ounlukta bulunduu yerleim merkezlerinin arasnda;

Saimbeyliden te Kayseri-Sarz arasnda; Afar ismiyle deil, Afar oba ve aile isimlerine gre kylerde oturmalarna, dolaysyla kmelenip il tutmalarna izin verilerek Ermeni isyanlarna kar bir gvenlik unsuru olmalar dnlmtr. [385] Devlet, Afarlara hesap yapmadan, el iaretiyle sadece blge gstererek onlara yerlemelerini istemitir. O sebepten iskann ilk 10-15 yl olduka kark gemitir. Akraba olanlar, ayn obadan olanlar, aralarnda zel dostluklar bulunanlar ayn kye veya birbirlerine yakn kylere yerletirilmilerdir. Yeni kurulan kylerin isimleri de bu zamanlarda verilmeye balanmtr. Fakat devlet tarafndan airet ismiyle anlan ky ve mahalle kurmalar yasaklanmtr. Bunun en byk amac ise, gerliklerini, yani Afar Trkmeni olduklarn unutturmaktr. [386] Yabanlu Pazar adl almasn yaparken Avarlarn yaad kyleri gezen rahmetli Prof. Faruk Smer aynen unlar yazmt. Ne Afarlar uradklar hakszlklar Cumhuriyetten nceki hkmetlere anlatabilmiler, ne de hkmetler onlarn meselelerini anlayabilmilerdir. Bu yzden Avarlarn madur durumlar bugne kadar srp gelmitir. Bey aileleri de boydalar gibi yoksul bir duruma dtkleri iin tre korunamam ve eski bir sz ile her ev bir Kara Hangibi olmu yani treleri ineyerek bana buyruk hareketler balamtr. Bunun sonucunda kendi aralarnda sk sk kan znt verici hadiseler bugne kadar srp gelmitir. Komularndan onlar hakknda menfi szler iitilmesinin sebeplerinden biri de herhalde budur. Ancak Afarlar kmseyen marur komular onlarn evlerini gece yarsnda bile gelen en yoksul yolculara atklarn ve yoksul ev sahiplerinin yarm ekmeklerini bir daha karlamayacaklar konuklarna yedirdiklerini itiraf etmilerdir. Byle bir hareket yksek bir insanlk duygusuna sahip olmakla ilgili deil midir ? [387] Bu kark dnemin ardndan Afarlar yaylada ilk klarn geirmeye balamlar; ilk birka yl iinde hastalktan souktan lenler ve telef olan hayvan srleri olduka oktur. Duvar ustas, demirci, kalayc gibi zanaatkarlar Saimbeyli Ermenilerinden salamlardr. Sabanla ift srmeyi, ekin bimeyi, trmk ekmeyi ve bostan ekmesini ise 93 muhacirlerinden renmilerdir.[388] skandan sonra 1877-78 Trk-Rus savana (93 Harbi) katldklarn ve ok sayda ehit verdiklerini gryoruz. Trk stiklal Harbi esnasnda Afar vatanseverlerinin, Toros Dalarnda kmelenmelerinden dolay ortaya koyduklar kahramanlk hareketleri milli iradenin esiz rnekleri arasndadr. Onlar Enver Paa komutasnda Sarkam harekatna katldklar gibi gney cephesinde de Osman Tufan Paaya yardmc olmulardr. Tufan Paa Afar aireti temiz bir Trk kabilesi olup Aziziye mntkasnda ziraatlk yapar, silahn iyi kullanr, kuvvetli bir airetti. diyor. Afarlar, Toroslarda Ermeni ve Franszlara kar Gizik Duran emrinde de savamlardr.[389] Onlar bu savalarda btn varlarn-yoklarn harcayarak tamamen fakir dmlerdir. Milli Mcadele yllarnda merkeze yazlan bir raporda ; Aziziye Kazasnn 70 kyn halis Trk olan Afarlarn tekil ettii, bunlarn Kozan hududunu oluturan Sarz nahiyesi ile Toklar ve Pazar-viranda sakin olduklar, son harpte varlarn yoklarn verdikleri ve bundan dolay tam manasyla fakir dtkleri, koyunculuk ve ziraatlkla uratklar, hayvanlarn en yakn k yeri olan ukurovaya indirerek satmak zaruretinde olduklar belirtilerek, devamla yle denmektedir : Bu blgenin ticaret ve geliri Adana ve Mara Pazarlarna dayand iin ve buralar igal altnda olduundan, her ne

kadar Grn, Aziziye, Darende, Malatya, Kayseri halk tamamen halis Trkte olsa, menfaatlerini Devletin gzetmesi lazmdr, yoksa blge halknn devlete ball szde kalr. [390] Afarlarn bu derece Kuva-y Milliye hizmetinde bulunmalar; onlarn ecaatinin yerleik hayata geite, mili kahramanla dnmesi olarak grlebilir.[391] skandan sonra gnmze dein geen sre zarfnda kylerde tarm ve hayvanclkla geinmeye alan Afar Trkmenleri, da kylleri olarak ihmal edilmi ve yoksullua terkedilmilerdir. 2500 yldr Trk isminin ulat her yere giderek devletler ve hanedanlklar kuran, Trkn adaletini Sirderya ve Msr arasndaki btn blgelere gtren, Anadoluyu Trk ve slamlatrmada en byk gayreti gsteren airet sanki bunlar deil. Bin yl evvel Orta Asyada nasllarsa, Anadoluda da ayn kalmlar, geleneklerini ve kltrlerini ok iyi ekilde muhafaza etmiler, taklit ve yozlua sapmayarak Trkmenliklerini, Yrklklerini korumulardr. Bunun en gzel rnekleri Avarlarda yaayan ve Orta Asyaya ballklarn gsteren bir takm ataszleridir. Tomarzann Taf (imdi Dadalolu kasabas) kynden Beir nderden derlenen bu szlerde Trkistanda yaayan baz Trk boy ve yer adlarnn gemesi dikkate ayandr. Bu ataszlerinin bazlar halen kylerde hatrlanmaktadr. Bir misal olmas bakmndan bu ataszlerini buraya alyoruz. Hunlu ettin, nl ettin (Hun Trklerine iaret ediliyor). Ouzluyam, yavuzluyam. Ouzlardanm (Soy uuru). Yasa pese (emre itaat). Ereimde Gkbre (Gkbr, eski Trkede Bozkurt demektir). Ergonem var, erginem var (anlam durak yerlerim, delikanllarm var. Ergenekon adyla benzerliine dikkat edin). Otakl, tekli (Oturacak yeri, sz syleyecek insan var. Ota, hkmdar adrna denirdi). Gonca gllym, Bedilliyim. oru Beydilli, boyu bozkurt (or sz). Bedilli, dili ball (bilindii gibi Beydililer, Yldz Han soyundan olup Avarn kk kardeidir). Dili ball bozkurt. Hayc Nogayc (Yaygarac insanlara denir). zbek zbek (Pek arzu sahibi). Knkl, konuklu (Misafir seven insan iin sylenir). All ol, kayl ol (yi giyin demektir. Kay boyu kastediliyor). Soylu Kayl (asil kii). Araldan Turala (Her yere yol gider). Baykalda su arar (olmayacak iin peinden gidenlere denir). Harzemde hazinem (fakirliine bakmayp sz edene denir). in ba bir aka (deersiz i iin sylenir). Yolumuz Tibete (zor ve kt i, kt insana i dnce sylenir). Hazerden kaar, bezere gider (iini bilmeyen akn). Havran enii, gkbr (Avarlarda eskiden nineler torunlarnn salarn byle syleyerek okar ve severlermi). Karde gibi yaren Turan gibi yayla olmaz.[392] Ancak, 1923te yeni Trk Devletinin kurulmasyla birlikte Trk Milletinin her alanda gelimesi iin youn bir program uygulanmaya baland. Bu programlardan birisi de Avar Trkmenlerini yakndan ilgilendiren Ky Enstitleridir. nk bu enstitlerden biri Kayserinin Pnarba ilesine bal Pazarren kasabasnda almt. Enstit, Avar Trkmenlerinin sosyal, ekonomik, kltrel ve eitsel alanda gelimesine zemin hazrlamtr. Burada ksa da olsa Ky Enstitleri ile ilgili bilgi vermek yerinde olacaktr. Avrupa feodal yap iinde kvranrken Osmanl gelitirdii zgn toprak dzeni sayesinde ann en ileri ekonomik ve toplumsal dzenini yayordu. Tmar adyla bildiimiz toprak sisteminde elde edilen gelir halka tmarl sipahi tarafndan datlyordu. stelik devlet bu dner sermaye sayesinde ordusunu da finanse ediyordu. Ancak, Avrupa yeni artlarn getirdii olgular sayesinde Feodalizmden uzaklap uluslamaya ve sanayilemeye baladnda Osmanl hala geleneksel kurumlaryla ayakta kalmaya alyordu. Avrupadaki gelimeler karsnda direnemeyip sonunda pes eden Osmanl geleneksel dzeni, merkezi otoritenin

gcn yitirmesine yol am ve bylece tmar topraklarnda feodal zellikler tayan aa, ayan, eraf gibi yerel glerin ortaya kmasna zemin hazrlamtr. 1808 ylnda imzalanan Sened-i ttifak ile devlet, mltezim ve mukataa gibi devletten aldklar resmi unvanlarla halk zerinde gerek bir g haline gelen ve devlet topraklarn ele geiren bu kiilerin feodal haklarn ve zerkliklerini tanm oluyordu. Bu olay, Osmanlnn sanayilemesini ve millilemesini engellemitir. [393] Osmanl Devletinin dine dayal Millet Sistemini uygulam olmas da millet olma yolunda byk bir engel tekil etmitir ki Kurtulu Sava yllarnda yce nder Atatrk ve arkadalar bunun sanclarn ok ekmilerdi. Yakup Kadrinin Yaban adl romannda anlatt aadaki olay bu adan nemlidir. -Biliyorum beyim, sen de onlardansn emme -Onlar kim? -Aha, Kemal Paadan yana olanlar. -nsan Trk olur da, nasl Kemal Paadan yana olmaz? -Biz Trk deiliz ki, beyim. -Ya nesiniz? -Biz slamz ElhamdlillahO senin dediklerin Haymanada yaarlar.[394] Trk kyls aas nerede ise orada bulunmu, bylece Milli Mcadele yllarnda ve cumhuriyet devrinde bir ok i isyan kmtr ki gnmzde Krt isyanlarnn temelinde de dounun bu feodal dzeni yatmaktadr. Cumhuriyeti kuran kadro, bu gerein farkndayd. Bu yzden milletlemek ve sanayilemek iin Trk toplumunun eitilerek aa, eyh, ayan, eraf, airet reisi, din adam gibi halk zerinde bask kuran unsurlardan yani feodal yapdan kurtulmasn amalamlardr. Ancak yzyllardr, kendi kendini ynetmesini bilmeyen halk kitlelerinin bir anda hayatla yzyze kalmalarnn douraca sosyal, ekonomik, siyasi skntlar ve karmaalar olacakt. Ky Enstitleri ve buradan yetien elemanlar, Trk kylsnn karlaaca teknik konular ve iletmecilikteki eksikliklerini giderebilirler ve aaln tasfiyesi sonucu toprak reformu iin deney kazanm gerekli eitim kadrosunu yetitirebilirlerdi. Ayrca toplumun sosyal ve kltrel geliimine de byk katkda bulunabilirlerdi.[395] te Ky Enstitleri bu fikirler dorultusunda kurulmu eitim yuvalaryd. Buralarda eitim grm 17.000 retmen ve bunlarn yetitirmi olduu yzbinlerce ky ocuu lkemizin geliimine katkda bulunmutur. Bu sayede belki hi okuma ans bulamayacak olan binlerce akademisyen, brokrat, iadam, ozan, yazar yetiti (Enstitlerin daha sonra siyasete bulaarak amacndan saptn ve kapatldn biliyoruz. Bu husus konumuz dnda olduu iin burada bahsetmeyi yararl grmyoruz). 1937 ylnda Ky retmen Okullar adyla kurulan ve 17 Nisan 1940 ylndaki yasayla ad Ky Enstitlerine evrilen bu yerlerden birisi de Kayserinin Pazarren kasabasnda 1940ta alan Pazarren Ky Enstitsdr. Enstitlerin kurulu yerlerinin seilmesinde blgenin toplumsal, ekonomik, kltrel zellikleri nemli rol oynamtr. Buradan karacamz sonu udur. Enstitnn Avar muhiti olan Pazarrende almas blgedeki Avarlarn toplumsal ve kltrel gemileri ve byklkleriyle ilgilidir. Ekonomik adan bakldnda ise blgenin ve blgenin en nemli unsuru olan

Avar Trkmenlerinin Osmanldan bu tarafa ihmal edildiinin ve yoksullua terk edildiinin de en belirgin gstergesidir. Ky Enstitlerinin almasnda byk emei olan smail Hakk Tongu, Pazarren ile ilgili izlenimlerinde unlar sylyordu. Okulu, ky ve civar gezdik. Sular bol, ufuklar ok geni ve etraf Toroslarn temadisi karl dalarla rtl Uzun yayla sular bol, ayrlar ok, topra cmert ve dnyann en gzel atlarn yetitiren bir muhit olduu halde burada yaayan insanlar bu kadar yoksul dren sebepler nelerdir? Kyllerin durumlar, Avarlarn adetleri, ky okullarna kar gsterilen alakann sebepleri, bu mevkiin k ve yaz aylarndaki hususiyetleri, vergiler, aarn kaldrlmas, davarclk, atlk gibi mevzular didikledik Muhiti iyi tanyan arkadalarla toplandk. Araziyi, sular, iklim artlarn, yollar, mnakale ve muhabere, iae bakmndan irtibat meselelerini teker teker mahalli realitelerle temas ede ede inceledik. Hava iyi, su ok bol ve ileride elektrik istihsaline imkan verecek mahiyette idi. Yol Orta Anadoluyu Mara zerinden cenubi Anadoluya balayacak esasl oselerden biri olacakt. Onun iin buray her bakmdan Orta Anadoluda alacak enstitlerden birisi iin en mnasip yer olarak setik.[396] Pazarren Ky Enstitsnde yetien bir ok Avar genci, iinden kt toplumu kalkndrmak ve gelitirmek iin mcadele etmi ve hizmetlerde bulunmutur. Ancak Ky Enstitlerinin uzun mrl olmamas bu geliimi akamete uratacaktr. Uzun sren bir dnemin ardndan Avar Trkmenlerini ekonomik olarak rahatlatacak yeni bir gelime olmutur. Bu, 1960larn sonunda balayan Avrupaya ii gdr. zellikle 1970li yllarda ok sayda insanmz Avrupaya ii olarak gitmi ve bu sayede iktisadi durumlar da eskiye nazaran hissedilir lde dzelmitir. Gerek Avrupada tannan teknik gelimilik, gerekse ekonomik rahatlama kltrel, siyasi ve eitsel olarak kendini gstermi, yksek tahsil yapanlarn oalmasna ve brokraside de varlklarn hissettirmelerine yol amtr. Bu satrlarn yazar da Hollandaya gitmi bir ii ailesinin ocuudur. Ancak, burada bir sorunla da kar karyayz. Milli bir politika gtmeyen hkmetlerin ii ailelerini ihmal etmesi, kltrel olarak desteklememesi ve onlar sadece lkeye dviz getiren kiiler olarak alglamas, Avrupada doup byyen yeni kuaklarn nemli bir ksmnn dini ve milli olarak zne yabanclamasna ve kltrel olarak asimile olmalarna yol amtr ve amaktadr. Umarz bundan sonra bu mesele hakknda ciddi tedbirler alnr. Dier taraftan lkemizi byk bir kaosa ve neredeyse i savaa srkleyen, 1970lerde balayp iddetini artrarak 1980e kadar sren terr dneminde ykc ve blc akmlarn saflklarndan dolay ok az da olsa kimi genlerimizi kandrd olmusa da; hangi gr ve partiden olursa olsun Avar Trkmenleri hibir vakit milli ruhlarndan ve Trklklerinden taviz vermemilerdir. Bu adan dier Trk boylarna da rnek olmulardr. Rahmetli Prof. Dr. Faruk Smer; Avar Trkmenlerine hayranln her frsatta dile getiriyordu ve Trkmen boylar arasnda boy uuruna sahip tek Ouz Trkmen boyu olarak da Afarlar gsteriyordu. Fakat bilhassa son 10 yl ierisinde Trkiyede meydana gelen byk deime ve yozlama Avar Trkmenlerini de tehdit etmektedir. Bilhassa zentiyle balayan bu kltr yozlamas, Avar kocalarnn tedbirler almamas durumunda byk bir

kntye doru gidebilir. Fakat her eye ramen Trklklerinden ve trelerine olan ballklarndan taviz vermesinin de beklenmeyeceine inanmaktayz. Gnmzde en youn olarak bulunduklar Kayseride ok byk bir g halinde arlklarn koymulardr. Kayseride Dadalolu Vakf ve Dadalolu Dernei, konferanslar, sempozyumlar ve dier kltrel faaliyetlerde bulunarak Afar Trkmenleri arasnda birlik ve beraberlii oluturmaya almaktadrlar. Dadalolu Vakfnn sempozyumlar artk milletleraras seviyede yaplmaktadr ve yurdumuzun sekin ilim adamlarnn yannda Trk dnyasnn da nde gelen isimleri de bu sempozyumlara katlmaktadr. Her yl Eyll aynn ilk haftasnda Tomarza lesi Dadalolu (zlce, Taf) Kasabasnda ve Aslanta ky civarnda bulunan Berin yaylasnda Dadalolu enlikleri dzenlenmektedir. Aynen eski zamanlarda yaadklar gibi ve halen Orta Asyada yaatlan gelenekler gibi Trkiyenin bir ok yerinden Afar Trkmenleri buraya akn edip birbirleriyle kaynama imkan bulmaktadrlar. Yine Adanada bulunan Avar Kltrn Aratrma Dernei de (AKAD) yrede faaliyetlerde bulunmaktadr. Gnmzde Kayseri, Sivas ve Mara blgesinde yaayan Avarlarn, alt obalar unlardr[397] :

Beyler [398] 1. Toplular 2. Kara Recepler a) Arap Hasanlar b) brahim Beyler c) Hac Mustafalar

Bozlar [399] 1. Halloullar 2. Kara eyhli 3. Koca Nall 4. Klllar 5. Karabudak 6. Deller (Ak ve Kara)

III.

BLM

AVAR OYMAKLARININ TASNF

A.

Genel Bilgiler

nceden Memluk hakimiyetinde yaayan Afarlar Osmanl egemenliinde onlara tamamen bal kalmadlar. Bunun muhtelif sebepleri vardr. Bir kere Trkmenlere rabet eden ve Osmanllarn aksine onlara itibar gsteren Safevilere katlmak iin rana gitmeleri bir yana; Afarlarn g verdii Dulkadrllarn Osmanl egemenliine girmesiyle devlet Afarlarn nfusunu eritmek istemi, bu amala onlara bask yapm ve rana gitmelerine sebep olmutur. Ayrca blgenin nemli ticaret yolu zerinde olmas ve hac kafililerinin buradan gemesi sebebiyle, Osmanllar burada nfusu fazla olan Trkmenleri topraa balayarak itaat altna almak istemitir. Halbuki konar-ger iin bir yere balanmak ekip bimek sz konusu olamazd. Onlar hayvanlarna bakmak iin yazn yaylalara kn ise souktan etkilenmeyecekleri yerlere gmek zorundaydlar. Uzun sre onlarn bu hayatna ses karlmamsa da Osmanl Devletinin artk bir imparatorluk haline gelmesiyle; yeni fethedilen yerlerin Trkletirilmesi, bo arazilerin tarma almas ve zellikle Celali isyanlar sonucu harap olan Anadolunun bir ok yerinin mamur edilmesi gerekiyordu. Yine ticaret yollarnn ve yerleim yerlerinin gvenlii; halkn mal ve can gvenliinin garanti altna alnmas da icap ediyordu. Dier bir husus da vergi meselesiydi. Gerler kyl ve ifti snfna girmedii iin vergi asndan devlet nfusuna kaytl deildi, kaytl olanlar ise srekli yer deitirdiklerinden takibi gleiyordu. Buna karlk devlet Celalilerin at yaray kapatmaya alyor, hem de savalara giriyordu. Celali isyanlar srasnda devlet ynetiminden honut olmayan kyl ve iftiler de isyana katlarak retici olmaktan kyorlard ki bu olay devlet gelirine byk darbe vuruyordu. Savalar dolaysyla ekilen asker sknts da iin baka bir ynyd. Bunun yannda Afarlarn nfusunun fazlal ve tarihte nemli roller oynam olmasnn gelecekte bir tehlike arz edebilecei; toplu halde bulunmalarnn avantaj ile g birlii kurarak Suriye ve randa gzlendii gibi devletleme eilimine girebilecei endiesi ile yerletirilmesi ve imparatorluk snrlar iinde datlmalar hedeflenmitir. Bylece Osmanl Devletinin kuruluundan beri iskan konusuna dikkat edilmise de zellikle 16 ve 17.yyda bu ie dikkatle eilmi ve sonraki yzyllarda ise daha sert davranarak kanl tedbirlere dahi bavurmutur. Ancak bu gibi iskan yerleri (zellikle Rakka) suyu kt olduu iin zamanla Trkmen oymaklar iin bir srgn yeri olarak kullanlm ve airetlerin tehdit edildii blge olarak kullanlmtr. Bu da iskann isabetsizliini gsterir. Bu iskan siyaseti sonucu Afarlar durmadan blnerek kk topluluklar halinde ok geni corafya iinde yerletirilmiler ve baka Trkmen gruplarna dahil edilmilerdir. Bu paralanmann sonucu artk 16.yy son yarsnda dier boylarda grld gibi Afarlarn banda eski boy beyi aileleri yok olmu, yerlerini obalar idare eden aa unvanl kethda aileleri almtr. Bu Kethda idaresindeki Afarlar, zamanla oalp eskiden bal olduklar oymak adlarn atarak kendi adlarn veriyorlard. Bylece yeni obalar teekkl ederken bal olduklar byk Afar oymaklarnn takibi de zorlamaktayd. Ayrca Afarlara ait bir ok yer ad da bylece silinmitir. Bunun yannda yeni oluan obalarn adlarnda baz yer adlarna rastlanmaktadr. Dier bir husus bu blnmeler sonucu Afarlarn arasna baka boylardan Trkmenler kart gibi, kimi Avar obalar da dier Trkmen topluluklar arasna karp eriyordu. Afarlarn bandaki boy beyi ailelerinin ortadan kalkmasyla bu ailelerin torunlar olduklarn savunan topluluklar ortaya kmtr. Neticede bu blnmeler sonucu Afarlar bir ok oba ile temsil edilmilerdir.

Burada bir mesele de obalarn nfuslaryla alakaldr. Bir kere obalarn nfuslar arasnda denge yoktu, tam tersine nfuslar birbirinden farkllk arzediyordu. Kimi obalar ok kk nfusa sahipken, baz obalar bal bana bir airet haline gelmitir. Nfusla ilgili dier bir husus ise, aada baz obalarda grlecei gibi ani nfus art veya azalmasdr. Bunun sebebi, gerek gler, gerek srgnler yoluyla bir obann baka yredeki akrabalarnn yanna gitmesidir. Bu bir blgedeki obann nfusunu olduka azaltrken, baka yrede yaayan obann nfusunu ani olarak artryordu. Ayrca bu obalardan kopan gruplardan bazlarnn baka Trk topluluklar arasna kart da oluyordu. Aada baz obalarn hane saylar verilmitir. Hanelerin bnyesinde ne kadar kii barndrd bir sorun tekil etmektedir. Bu konuda yaplan aratrmalarda her zaman iin salkl bir netice vermese de hanelerin genel olarak 5 kii saylmas kabul edilmitir.[400] Bu sayede aada hane saylar verilmi olan baz obalarn nfuslar okuyucu tarafndan hesaplanabilir. Ancak tekrar edelim bu tahmini bir saydr, kesin deildir. Elde edilen rakamlar ok fazla gzkmeyebilir. Ancak yzlerce yl nce dnyann ve dolaysyla Osmanlnn nfusu dikkate alnrsa (16. yy ortalarnda Osmanlnn nfusu 28 milyon civarndayd ve Avrupann en byk devletiydi. Avrupada nfusu 200 bini geen sadece 5 ehir vard) bu nfusun o dnemler iin azmsanamayacak olduu anlalr. Afar oymak ve obalarna ait bu listeyi hazrlarken, kaynaklarda geen isimler ile bizzat gezip grerek yaptmz almalarda tespit ettiimiz isimler de bulunmaktadr. Bu cemaatlerin bir ksm gnmzde Afar olduklarn bilmemektedir. Bunlar ya oba adlaryla anlyorlar yada kendilerini genel bir isim olan Trkmen ve Yrk diye tanmlyorlar. Afar oymak ve obalarnn yukarda bahsettiimizden daha fazla olduklar muhakkaktr. Ancak konunun banda belirttiimiz sebeplerden dolay bu gruplarn tamamn tespit etmek imkanszdr. Ayrca gnmzde byle bir almay yapmak zaman ve maddiyat asndan kii imkanlarn gemektedir. yi bir ekip almasyla airetlerle ilgili daha teferruatl ve dzenli bilgilere ulalabilir. Bylece varsa dier Afar obalar da ortaya kacaktr. Oymak ve obalara ait bilgi verilirken, konunun sonunda yerletikleri yerlerin isimleri de verilmitir. Bu isimlerin bazlar yerleim birimlerinin eski adlardr. Bu gibi yerleim birimlerinin gnmzdeki adlar ekler ksmnda verilmitir. Burada bir meseleye daha deinerek konuyu kapatalm. Oymak ve oba tasnifi yaparken aratrma esnasnda yeni bir Avar obasn tesbit ettiimizde bu obann daha nce grp incelediimiz veya ulaamadmz kaynaklarda geip gemediini tekrar kontrol etmemiz gerekir. Ancak bir ok kaynaa zaten zorluklarla ulatmz yada belki u an iin ulaamayacmzdan bu bilgiler istenilen dzeyde olmamtr. Umarz baka aratrmac arkadalar bu konuda daha gayretli ve ciddi alrlar ve bu a kapatrlar. Tespit edebildiimiz kadaryla Avar oymak ve obalar unlardr. B. Afar Oymak ve Obalar

Afar-l (Avar-l Trkmeni) : Osmanl vesikalarnda herhangi bir boy ad zikredilmeden Avarlardan bahsedilir. Bunlar Avarlardan bir blktr, yoksa btn Afarlar ifade etmemektedir. Biz bu bilgileri bu balk altnda toplamay uygun grdk.

Hatay blgesinde yaayan Gndzl Avarnn bir obas, Avar adn tayordu. Amik ovas civarnda bulunan bu oba 1520de 55 hane, 1550de ise biri 33, dieri 16 hane olmak zere iki blkt. Ayrca yine bu blgede yaayan Beylikli Avarnn Avar Kethda adnda bir obas bulunuyordu. Bu oba ise 1550de 48 hane nfusa sahipti.[401] Boz-Ulus iinde de Avar cemaatine rastlanmaktayd. Avar cemaati, Diyarbakr Trkmenleri yani asl Boz-Ulusta 2, Dulkadrllar iinde 12 olmak zere toplam 15 cemaatte 296 hane ve 40 mcerret ile en kalabalk topluluklardan birini oluturuyordu. II. Selim devrinde ise 6 cemaatte toplam 1305 hane ve 321 mcerret nfusa ulamt. Orta Anadoluya gelen Boz-Ulusun Ankara sakinleri iinde yer alan Avarlar, byk nfus kaybna uramt. 1653 ylnda 130 haneye kadar dt grlyor.[402] Bu obalarn 8i Yusuf Kethda idaresindeydi ve 157 hane, 23 mcerret, 174 nefer nfusa sahipti. Seyit Ahmet Kethda idaresindeki grup, 59 hane, 13 mcerret, 72 nefer, alapverdi Kethda idaresindeki grup, 53 hane 3 mcerret, 56 nefer, Avar Beyli adn tayan ve Piri Kethda idaresindeki grup, 6 hane, 5 mcerret, 11 nefer ve Murad Olu ynetimindeki grup ise 5 hane, 5 nefer nfusa sahipti. Ayrca herhangi bir kethda idaresinde grnmeyen bir oba da 10 hane, 1 mcerret ve 11 nefer nfusa sahipti.[403] 1555 ve 1674-80 tarihlerinde Afar oymann bir blmnn Antepe gelerek yerletiini gryoruz.[404] Bu tarihlerde Marata da Avar cemaati faaliyette bulunup Kara Hayt nahiyesine bal decik ky ile Gvercinlik kazasnn Altntop ve Tumtuma kylerinde yerlemilerdir.[405] Dier taraftan Afarlardan bir blk ise 1573 ylnda Ankarada Haymana civarnda bulunuyordu. 1613te Halep ve Yeni-l Trkmenleri arasndaki Avar cemaati, kendi yaylak ve klaklar yerine Karaman civarnda yaylyordu.[406] Boz-Ulusun Orta Anadoluya gne katlan Avarlarn Ankara civarna yerletiklerini yukarda sylemitik. Boz-Ulusun bir obas olan Tabanl cemaati, Ankara civarnda bulunan Trkmenleri bnyesinde toplayarak nce Tabanl Mukataas" sonra ise Tabanl kazas veya Boz-Ulus nam- dier Tabanl eklinde anld. Ankara civarndaki Afarlar, bu topluluun iinde olduka nemli bir nfusla yer aldlar. Boz-Ulusun g etmeyip yerinde kalan (Boz-Ulus Mandesi deniliyordu) obalar arasndaki Avarlar ise Diyarbakr civarnda bulunuyordu. [407] Hama, Humus, Halep ve Rakka blgesinde gneyden gelen Araplara kar set kurmak iin 1692de iskan edilen oymaklar arasnda Boz-Ulus Mandesinden olan Afar oyma ile Yeni-le tabi Afar ve Torunlar oyma da bulunuyordu. Bunlar, dier iskanclarla birlikte katlarsa da Belih nehri dousundaki 9 adet nehir boyuna, Sanehri, Telammar ve Telzivan nehri havalisine iskan edildiler.[408] Rakkada iskan olan Afarlar, 1695te Kars ve Zlkadriyeye saldrmlard. 1700 ylnda ise Sorkun ve havalisinde Kekli ve Bab- Altun ile birlikte akilikle meguld.[409] Afyonda Geyikler kazasnn Pnarba mevkiindeki Mirve (Mrn ?) ve Velial kyne yerletirilen Avarlardan baz blkler ise Kara Hasanl Ceridine katlp Adana civarnda ekyalk hareketlerine katlmt.[410] Rakkaya iskan edilen Afar ve ona tabi olan Bab- Altun, eeli, Dokuz ve Silspr Avar kap Mara, Pazarck ovas, Kilis, Soku da ve oban olu

Dana geldiler. 1703te Rakka beylerbeyi El-hac Mehmete yerletirilmeleri iin hkm gnderildi.[411] Dier taraftan Havran nahiyesi cemaatleri iskandan kanca, yerlerine 1720 ylnda Hama, Humus ve Belih nehri civarnda bulunan Afar ve dier cemaatler yerletirilmek istendiyse de baarl olmad.[412] Ayn yl Harran ovasna bir ok airet yerletirildi. Diyarbakrda bulunan Afar oymandan buraya 50 hane iskan oldu.[413] 1728 ylnda Rakka iskanndan kaan cemaat, Ankarann Haymana ve Konyann Turgut kazalar civarna gelmiti. Tekrar Rakkaya gnderilmesi emredilen cemaat, Musacalu airetine tbiiydi. Bir mddet sonra Rakkadan ifraz edilip Zamantda bo ve harap kylere yerlemelerine msaade edildiyse de onlar ekavetle uramaktan vazgemediler.[414] Ertesi yl Kangal ile Hasanelebi arasnda bulunan Alaca Han ve Ula mevkiine blgenin gvenliini salamak iin yerletirilen Sofular cemaatine Afarlar, Kll, Bekta, Doanl ve Atmallar ile birlikte saldrda bulunmulard. Bunlarn zararlarn nlemek ve ayrca Ergani ve Kebanda karlan altn bunlardan korumak iin tedbirler alnacaktr.[415] 1733te Rakka iskanndan kap akilere yardm eden airet mensuplarnn nlenmesi iin airet beylerine emir gnderildi. Ertesi yl Boz-Ok blgesinde ekavet eden Afarlara rastlyoruz.[416] Anadoluda bir ok yeri gezen Seyyah Niebuhrun listesinde (1764 tarihli) SivasAnkara arasnda bulunan Avarlarn 500 adr olduu belirtilmitir.[417] 1767de Karamanda sakin olan cemaatten baz blkler, ba bo ekyay himaye etmemeleri iin devlet tarafndan uyarlacaktr.[418] Ayrca Adana civarnda yerleen Afarlar kaynaklarda Bedili Trkmenlerinden bir grup olarak gsterilir. Bunun sebebi Osmanlnn tahrir yaparken bu Afar Oyman kaytlara Beydili olarak geirmesidir. Bunlarn yerletikleri yerler uralardr : Adana, Aksaray, Ankara, Asi Kara Aa, Aydn, Balya, Bor, Boz-Ok, ankr, Dinek Keskini, Dulkadr, Elbistan, Erzurum, negl Aydn, Kadirli, Karahisar- arki, Karaman, Kars, Ka, Kayseri, Krehir, Ktahya, Mara, Rakka, Sis, Sivas, Sorkun, am, Tarsus, Tokat, Zamant.[419] Afar Karamanl : fraza tabi Dulkadr Trkmenlerindendir. Devlet otoritesinin sarslmas sonucu Adana, Demirkap ve Misis arasnda yerletirilmi olan fraz cemaatleri ekyala balamt. Afar Karamanl cemaati de, 14 fraz cemaatiyle birlikte (aralarnda Karamanl adn tayan baka obalarda var) Payasa kadar uzanan blgede ekyalk hareketlerinde bulunmu, evre kyleri yerlerinden edip Kurt-Kula derbendini de harabeye evirince takibata uramtr. Nide Sanca mutasarrf Polat-Zade smail Bey, btn bu cemaatleri blgeyi enlendirmek ve ziraata amak iin Kurtkula derbendine 1705 ylnda derbenti olarak yerletirdi. Bunlardan bir ksm iskan yerini terk etse de tekrar dndrldler (1725).[420] Aanl : Yeni-l Trkmenlerinden Kara Gndzl Avarnn bir obas. Suriyede Azeze iskana gnderilen Aanl Avar, iskan yerine gitmeyip dalarak Dervian kazas ve Barosa gitmiti. Sonunda 1702 ylnda Kadirliye iskan olundu.[421] Cemaatten bazlar ise Dinek Keskini blgesinde yerleik hayata gemitir.[422] Akaali : Recepli Avarlarnn bir kolu. 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde Aka Ali obas 16 hane ve 8 mcerret nfusa sahipti.[423] Ankarann Elmada ilesine bal

Akaali ky bu obadan kalmadr. Belgelerde Rakka, Karaman, Krehir, Kadirli, Sis, Zamant, Kars- Mara ve Kayseride yerletii grlyor.[424] Akdaml : Mersin blgesinde yaamaktadrlar. Bunlar, Azerbaycann Akdam ilinden geldikleri iin bu ad almlardr. Nitekim -El blgesinde Azerbaycann Gence Vilayetinden geldii iin Genceli Avar adl bir oba da bulunmaktadr. Bu cemaatin bir ksm -Elde bulunan Burhanl Afarlar ile birlikte 1800lerde Mersinden g edip Karamana gelerek merkeze bal Burhan kyn kurmulardr.[425] Alaba : Kpekli Avar obalarndandr. Halep blgesinde ilk tahrirlerde adna rastlanmayan oba, 1536da 7 hane, 1550 tahririnde ise 8 hane nfusa sahip kk bir teekkld.[426] Gnmzde Kayserinin Felahiye ilesinde bir ky Alaba adn tamaktadr. Alembeyli : Sis Avarlarndandr. Sis blgesinde 1519 tarihli defterde adna rastlanmyor. 1523-4 tarihli tahrirde 8 hane, 1 mcerret nfus ve 590 aka hasl olan cemaat defter harici kaydedilmi ve Karata mezrasnda ziraat yapyor. 1525-6da Fekeye tabi olan cemaatin 6 hane, 5 mcerret nfus, 270 aka hasl vard. 1536-7de ise 4 hane, 2 mcerret nfus ve 182 aka hasl var. Malko adl birisinin tmarna tbiiydiler.[427] 1613 tarihinde ankr blgesinde devletin emirlerine kar geldikleri iin kadya hkm gnderilmi ve doru yola getirilmeleri emredilmi airetlerden birisi de Alembeylilerdi.[428] Ayrca Rum ve Anadolu Eyaletinin yneticilerine gnderilen emirlerde de bu blgelerdeki (ankr civar) Alembeylilerden bahsedilmektedir. [429] orum Sungurlu, Yozgat Sarkaya, Ordu-Merkez ve Mara-Elbistanda bulunan Alembey adndaki kyler onlardan kalmadr. 16. Yzylda Mara yresinde grlen Alemli cemaati de bu gruptandr. Kurtkulana baz boylarla birlikte 1725 ylnda iskan olan Alemli cemaati, Karaman, Ktahya, Bursa, el, Aydn ve Saruhan taraflarna gitmi ancak tekrar ukurovaya nakilleri iin emir karlmtr. [430] Alembeyli Avar, Boz-Okun Budak-z ve Akda, Dulkadr (Mara), Ordu, Karahisar- arki ve buraya bal Bayraml kazas ile Kayseriye de yerlemitir. [431] Alp-Al Olu : Aydomulu Avarndandr. 1519da 7 hane, 1 mcerret nfusu olan cemaat ger-evler idi. 1523-4de 24 hane, 4 mcerret nfus, 1525-6da Otur mezrasnda ziraat ediyorlar ve 28 hane, 4 mcerret nfus, 1536-7de Hac Gvendikin tmarna dahil olup Dnr-Tepesi mezrasnda sakin olup, 43 hane, 6 mcerret ve 2 kreki nfusa sahipti.[432] Alpl : 16.yy balarnda Osmanllarn Memlklleri ykp Msr ve Suriyeyi fethetmesi sonucu Kuzey Suriyedeki Trkmenler Osmanl hakimiyetine girmi oldu. Bu blgedeki Trkmenler ise Halep Trkmenleri ve Yeni-il Trkmenleri adyla blgede varlklarn srdrdler.[433] Afarlar, Halep Trkmenleri iinde Kpekli, Gndzl ve Beylikli Avar olmak zere oymak tarafndan temsil ediliyordu. Kpekliler bu dnemde bir ok obaya ayrlmt ki bu obalardan biri de Alpl Avar idi. Alpllar, Kpekliler iinde iki ksma ayrlmt. Bunlardan biri KadOlu adyla da tannyordu ve 1536 ylnda 19 hane nfusa sahip olup Halebin dousunda yayordu. Dier grup ise iki ubeye ayrlmt. ubelerden biri

1526da 14 hane olup Halep dousundayd. 1536da ise Maksut b. Dalm Kethda idaresindeydi ve 15 hane nfusa sahipti. Dier ube ise 1526da 8 hane, 1536da Sadullah Kethda idaresinde 14 hane idi.[434] Alpllardan baz gruplarn Boz-Ulus iinde yer aldklar da grlyor. Bunlar 1540 tarihinde 41 hane ve 41 nefer nfusa sahip olup Hasan kethda idaresindeydiler. [435] Osmanl egemenliini benimsemeyen bir ok Trkmen boylarnn ise kendilerine itibar gsteren Safevilerin hizmetine girmek iin ounlukla rana gtklerini biliyoruz. Alpl Avar da byk lde rana gitmitir. rana giden Alpllarn, Gndzl ve manl Avar kadar kalabalk olmad anlalyor. Bu obadan smail Han, 1590da Kirmanda bir kasabann hakimi, 1594-5te ise Kazerun valisi idi. ah Abbasn lm srasnda grevde olan Afar beyinden biri ve Sistandaki Ferah ve Esfuzar hakimi yine Alpldan Er-Dodu Han idi. Sonradan smail Han, ErDodu Hann yerine Ferah valiliine atand (1602-05).[436] Arap Hasanl : Kara Recepli olarak bilinen 3 obadan (dierleri Hac Mustafal ve brahim Beyli) biri. Halep Afarlar arasndaki Avar Oyma, 18. Yydan itibaren klamak iin Halepi brakarak ukurovaya inmeye balamt. nceleri Rakkaya srlme cezas almayan bu Avarlar, yaptklar kovgunlar sebebiyle 1691 ylndaki iskana tabi tutuldular. 1712 ylnda stanbula gelip airetinin iskan konusunda sarayla grme yapan Recepli Avar boy beyi Bekir Bey, bu obadand. Son dnem Afar yneticileri de bu obadan kmtr. 1856 ylnda baarszlkla sonulanan son yerletirme abalarnda Avarlarn banda Arap Hasanldan erkez Bey vard. Frka-i Islahiyenin geldii tarihlerde (1865) ise Avarlarn reisi erkez Beyin olu Hac Beydi.[437] Kayserinin Pnarba ilesine bal Pazarren kasabas ile Tomarza ilesine bal Karamkl, Karakilise (cadiye) ve Tahtakemer kyleri bu obadandr. Ayrca az sayda Zelhin (konak) kynde de varlar. Adana ve Kara sal ilesinde de yerletiklerini anlyoruz.[438] Suriyede Membi iline bal bir kyn ad da Byk Arap Hasandr. Bu ky Avarlarn topluca yerletii ve halen Afar Buca adn tayan blgede yer alr. Aral : ran Avarlarndandr. Aralunun bir yer adyla ilgili olduu grlyor. Nitekim Azerbaycanda irvan iline bal Ara adl bir kasaba vardr.[439] Aralular, Kuh-Giluyede yayorlard. Bunlar, Osmanl hakimiyetini kabul etmeyip Gndzl Avar gibi Mansur Bey bakanlnda Kuzey Suriyeden rana giden Avarlardandr. 1584-87de Usalular ile birlikte Isfahanda yayordu. Balar nce Aslan Sultan sonra olu Tahmasb Kulu idi. Bir ara Hac Mehdi Kulu, Aralunun bana getiyse de Tahmasb Kulunun olu Zehr-i Mar Sultan baa geti. Ancak ah Abbas bu kiiyi ldrp, Aralular Huwar, Rey, Simnan taraflarna srd. Bir ksm da Gndzl ile beraber Urmiyeye gitti.[440] Urmiyede Urmiye ehri ve blgesi ile Urmiye Gl batsndaki Selmas ve Uniye arasnda bulunuyorlard. 19. yyn balarnda A. Duprenin randaki airetlerle ilgili hazrlad listede Urmiye yresinde bulunan Afarlarn Kasml ve Aralu adlaryla iki kola ayrld ve bir ok obadan olutuu belirtilmitir.[441] Yalnz bu obalarn salkl hazrlanmad anlalyor. nk Usalllar da bu alt obalar arasnda saylm. Halbuki Usalllar Aralu gibi ayr bir Afar cemaatidir. Bu obalardan hangilerinin Araluya ait olduunu bilmiyoruz. Gnmzde Azerbaycann Kuba ehrinde de Aral Afarlar bulunmaktadr.[442]

Burada Aralulardan yeni bir oba tremitir ki ad Mahmutludur. 19. Yy ortalarnda randa bulunan Lady Shell, Azerbaycan oymaklar arasnda Mahmutlular da sayarak Meragada yaadklarn ve 2.500 evden olutuklarn belirtmitir.[443] Bu obann blgede yaayan ve baz kaynaklarca Krt, baz kaynaklarca Trk olduu belirtilen, Osmanl belgelerinde ise Trkman Ekrad (Trkmen Krd) eklinde kaydedilen Mahmudiler ile ilgisi var m bilemiyoruz. Horasan civarnda ise Aralular, Heratn gneyinde Esfuzar blgesi ve Siistann Ferah blgesindeydiler (Bugn bu blgeler Afganistan topraklar iindedir).[444] Avar Delek : Kaynaklarda Halep ve Rakkada iskan edildii belirtilen Avar Delek obas ile ilgili fazla bir bilgiye ulaamadk. Ancak, bu obann kaynaklarda Eldelek eklinde kaydedilen oba olmas muhtemeldir. Nitekim Eldelek soyadl baz kimselerin Afar boyundan olduunu biliyoruz. Eldelek Ortaoba adl bir cemaat Krehir blgesinde yerlemitir ki[445] gnmzde Krkkalenin Delice ilesine bal Eldelek kydr. Ayrca Mara ili Elbistan ilesinde de Eldelek isimli bir ky bulunmaktadr. Avarck : Belgelere gre Yeni-lde yerletii anlalan[446] oba, gnmzde Sivas ili Divrii ilesine bal Avarck kydr. Bu ky halk evredeki dier Avarlar gibi Alevidir. Aydomu-lu Beyli : Halep blgesindeki Kpekli Avarnn en nemli obalarndan biri. Ad, 15. Yy balarnda Kuzey Suriyede yaayan Kpekli Avarlarnn beylerinden Ay-Domutan gelmektedir.[447] Aydomulular, daha sonra Sis Avarlarnn obalarndan birini meydana getirmilerdir. Halep blgesindeki Aydomu Beli Avar, 1526 ylnda 49 hane nfusa sahip olup Halebin dousunda bulunuyordu.[448] Sis blgesindeki Aydomulular ise 1519da 91 hane, 7 mcerret, 1523-4 tahririnde 81 hane, 39 mcerret nfusa sahip bulunuyordu. 1525-6da ise 86 hane, 25 mcerret nfusu vard. Ger-evler olarak kaydedilen cemaat, Adana Sancanda yerleik olmakla birlikte rsum-u rfiyelerini Sis Sancak beyine veriyorlard. 1536-7de nfuslar 86 hane ve 36 mcerret idi. Aydomulu Olanlar adn tayan dier oba ise 1519da 17 hane, 1523-4 tahririnde 25 hane, 10 mcerret, 1525-6da 25 hane, 11 mcerret, 1536-7 tahririnde ise 39 hane, 10 mcerret nfusa sahip olup Brcek mezrasnda oturuyordu.[449] Aydomulular Adana ve Sisten baka Aksaray, Dulkadr, Mara ve Stte de yerlemilerdir. Aydomu Hacl ve Aydomu Musa adn tayan kollar ise Mara blgesinde grlyor.[450] Aydomu Hacllar, Gvercinlik nahiyesinin narck ky ve Kastal mezrasnda yerleiktiler.[451] Sis blgesi Aydomulular u obalara ayrlmt : Alp-Al-Olu, Bahayl, Canbaz, andk, Kara Mehmet. Bu obalar hakknda bilgi iin balklara baknz. Dier Sis Afar obalar gibi bunlarda g edip dalmlardr. Bunlardan bir kolun batya gittiklerini yer adlarndan takip edebiliyoruz. Ispartada Keiborlu ilesinde bulunan Aydomu Dalarna ve Aydomu kyne bunlarn isim verdii biliniyor. [452] Ayrca Konyann Dinek, Krehirin Mucur, Ankarann Nallhan ve Afyonun ay ilelerinde de Aydomu adl kyler bunlarn hatrasdr. Sivasn Merkez, Tokatn Niksar ve Karabkn Kurucaile ilelerindeki Aydomu adl kyler onlardan baz blklerin buralarda da yerletiini gsteriyor.

Bab- Altun : Bu adda Cerit Trkmenlerinden de bir oba vardr. Belki Ceritlerden bir oba Afarlara tabi olup bu isimle anlm veya Avarlardan bir blk onlar arasna karm olabilir. Dulkadr Trkmenlerinden olan cemaat, Boz-Ulus iinde 1540 tarihinde 68 hane ve 4 mcerret, II. Selim devrinde 66 hane ve 40 mcerret nfusa sahipti. Cemaat, Boz-Ulusun Orta Anadoluya gne katld ve Keskin blgesinde yerleti. Ekyalk hareketlerinde bulunduundan bir ksm Rakkaya srgn edilerek mer Kethda idaresinde Belih nehri boylarna iskan edildi.[453] 1699 ylnda Sorgun kazasnda iskan olan cemaatten bazlarnn ekavete kartn gryoruz.[454] Bunun zerine Rakkaya srlmtr. 1703 ylnda Belih nehri ve Rakka dolaylarna yerletirilen airetlerin nizam bozulmu ve etrafa dalmt. Bunlardan Afar ve ona bal Bab- Altun Afar kap Mara, Pazarck ovas, Kilis, Soku da ve oban olu Dana geldiler Rakka beylerbeyi Elhac Mehmete yerlerine nakli iin hkm gnderildi. 1708 ylnda Bab- Altun, Sivas Karaman taraflarnda idi. Bu oymaklarn yerlerine iskan iin 1730 ylnda emir karld.[455] Bu oba Adana, Aydn, Boz-Ok, iekda, Diyarbakr, Halep, Karaman, Keskin, Krehir, Mara, Rakka, Sivas, Sorkun, am ve Zilede yerlemitir. [456] Bahrili : 16. Yyda Halep blgesinde mstakil bir Avar oyma bulunuyordu. Avar oyma 1579-80 yllarnda kethdann idaresindeydi. Recep, Bahri ve Kk Minnet. te bu oba adn bu Bahri Kethdadan almtr. 1581 ylnda Danimentli ve Lekvanik cemaatinden bir ksm ekyann Avarlarn mallarn gasp etmeleri zerine Bahri Kethda, Recep ve Kk Minnet ile birlikte devlete ikayet etmilerdi.[457] Dier taraftan Mara yresinde de Bahrililere rastlanyor. 1690 ylndaki Avusturya Seferine katlan Afar beylerinden Bahri-Olu Himmet Beyin ad geiyor.[458] 1695 ylnda Rakkada sakin iken kaan Bahrili cemaati, Kara Gndz ve mam Kulu cemaati ile beraber Kadirliye gelmi ve evreye zarar verdikleri iin Rakka Beylerbeyine emir gnderilmiti.[459] Rakkaya iskan olunanlardan bir ksm yerlerini terk etti. Bahrili Avar Adana eyaletinde dolayordu. Bunlarn iskan yerlerine gitmeleri iin 1748-67 yllarnda kapsaml bir alma yaplmtr.[460] Bahrili Avar Adana ve Rakkadan baka Boz-Ok, Develi, Karaman, Kayseri, Mara, Misis, abanz, Tarsus ve Yeni-l ile Halepte yerlemitir. Bir ksm ise Balkanlara grlerek irmen sancanda bulunan Aka Kzanlkta iskan olmutur.[461] Osmaniye Merkez, Adyaman Besni, Elaz Maden (Bahrobiaran), Malatya Merkez, Malatya Akada, Urfa Merkez, Diyarbakr Ergani (Bahriyiulya, Bahriyibiaran) ve Diyarbakr Diclede (Bahresfla) ayn adda kyler grlmektedir ki onlarn yaylyla ilgili bize bir fikir verebilir. Bahayl : Sis Avarlarndan Aydomuluya tabidir. Sis yresindeki Bahayllar, 1519da 21 hane, 1523-4de 36 hane, 13 mcerret, 1525-6da 39 hane, 15 mcerret nfusa sahip olup Ylanlu mezrasnda ziraat ediyor, 1536-7de ise 38 hane, 24 mcerret nfusla Yaylaluca mezrasnda ziraat yapyordu.[462] Bunlardan baz blklerin Mara blgesinde manl Avarnn bir kolunu oluturduklarn gryoruz.

Bahayllarn kk bir ksmnn -Ele doru yayldn syleyebiliriz. Tarsus yresindeki Varsaklar arasnda bulunan Bahayl cemaati, Ula obalarndan Yortan taifesine bal olup 1519da 5 hane nfusa sahipti.[463] Karamanda sakin Ateken oymaklar arasnda da Bahayllar bulunmaktayd. Bahayl cemaati Adana, Sis, Mara, Yeni-l ve Halepte yerlemi, bir ksm da Balkanlara gnderilerek Nigboluya bal Hezargradda iskan olmutur.[464] Gnmzde Gney blgelerimizde gebe olarak varln srdren Bah Yrklerinin gerek isim benzerlii ve gerekse yaadklar blgelerin ayn olmas sebebiyle Bahayllarla bir ilgisi olduunu dnyoruz. Belgelere gre Bahl Yrkleri -El, Anamur, Tarsus, Adana, Sis, Alanya ve Selintide bulunmaktadr. [465] Adana ve Sis cemaati olan Bahaylardan baz blklerin -El taraflarna sarkarak yayldn biliyoruz. Ayrca Sis Avarlarndan bir ok oba Gney yolunu izleyerek Bat Anadoluya gitmitir. Hoca Bah adn tayan dier bir grup ise zmirin Tire ilesinde grlyor. stanbulun atalca ilesinde Bahay adl bir ky vardr. Balabanl : Kpekli Avar obalarndandr. Halep blgesinde 1526 ylnda 35 hane olan Balabanl Avar, 1536da ubeye blnmt. Bunlardan ilki 61 hane olup Birecikin Tel-Ky kynde sakindi. kincisi 10 nefer, ncs ise Kara Yusuf Kethda idaresinde Hamada yayordu ve 28 neferdi. Balabanllar, 1550 tahririnde tek ube olup 56 haneydi.[466] Balabanllardan baz gruplarn bu sralarda Mara ve evresinde bulunduklar anlalyor. Yine bunlardan bir grup Bat Anadoluya g etmitir. Nitekim zmirde Birgi kazasnda 28 vergi nfuslu Avarl ve Balabanl adl bir oymak vard. [467] Bunlar gnmzde Aydnn Seferihisar ve Doanbey yrelerinde yaamaktadr. Balabanllar, 1691-92 yllarnda Belih Nehri ve Rakka civarlarna iskan edilen airetler arasnda bulunuyordu. Ancak bu blgedeki iskan nizam 1727de tamamen ortadan kalknca airetlerde etrafa dalmt. Balabanllar bu sralarda Svas ve Karaman eyaletlerinde gryoruz.[468] 1730 ylndaki bir fermanla bu airetlerin tekrar eski yerlerine nakilleri emredilmitir. Balabanllar, gnmzde Tunceli ilimizde bulunuyor ve Zazalarn Dersimli koluna mensup olarak yayorlar. Bu airet, Yavuz - ah smail mcadeleleri sonras Osmanl tarafndan bu blgeye getirilip yerletirilen Trk boylarndand.[469] Halen airet arasnda Trk olduklar unutulmamtr. Balabanl aireti, Plmr ilesinin Krmee, Dayolu, Dereky, nveren, Elmal, Yeniky, Kllce ve Bardak kyleri ile bu kylere bal mezralarda yaamaktadr. Bay (Ba) Afar : Belgelerde Beyehire bal G Kazasnda yerletii belirtilen[470] cemaat, gnmzde Beyehir ilesine bal Bayavar kydr. Bay Temrl (-Hacl) : Sis Avar obalarndandr. 1519da 8 hane, 560 aka hasl bulunan cemaat ger-evler olduu halde Adana Sancanda mtemekkin olup rsum-u rfiyesini Sis Sancak beyine veriyordu. 1523-4 tahririnde 12 hane, 870 aka hasl vard. Defter harici kaydedilen dier bir grubu ise 3 hane, 5 mcerret ve 670 aka hasla sahipti. 1536-7de padiah haslarna dahil edilmi Tarsus Sanca oban mezrasnda sakin olup 13 hane, 9 mcerret, 510 aka hasl vard. [471] Cemaat Adana ve Sisten baka Tarsus, Krehir, Boz-Ok, rgp, Yeni-l, Hamit, Halep, Manisa, Eridir ve Hdavendigara bal Adranos kazasnda yerlemitir. [472]

Bederli : Kpekli Avarndandr. Kpeklinin en nemli obalarndan olan Alpl Avarna tabiydiler. Bederliler, Halep blgesinde 1536 ylnda 16 hane nfusa sahip gzkyorlard.[473] Bedil (Bedin) : manl Avarnn en nemli kolu. 16. Yyn ilk yarsnda Mara blgesinde yaayan bu oba Suriye lnde klamaktayd. Ayrca Maran Gvercinlik kazasnn Til Duman kynde yaamaktaydlar.[474] Bu obadan baz blkler dier baz Afar obalaryla birleerek Yeni-ldeki Afar topluluunu da meydana getirmiti. 1690 ylndaki Avusturya Seferine katlan fraz- Dulkadr Trkmenlerinden Bedil Olu Hasan Bey [475], bu obadan idi. Yeni-ldeki bu Bedil obasnn baz nemli kollar Ankarann Bala ilesinde yerlemitir. Burada Mugan Gl yaknndaki bir yer bu obann adn tar.[476] Bir ksm Eskiehire doru gitmi ve yine baz ksmlar Bat Karadeniz civarna g etmitir. Eskiehirin Sivrihisar ilesinde Bedil adl bir ky bulunduu gibi, ankrnn erke ilesi Bedil, Bartnda biri merkez dieri Eflani ilesinde Bedil adl 2 ky, Sakaryann Akyaz ilesinde ise Bedil Kadribey ve Bedil Tahirbey kyleri vardr. Nitekim bu blgelerin halk edebiyatnda Avarlarn izlerine rastlanmaktadr.[477] Bedil Avarnn bazlar ise dier manl Avar obalar gibi Mara, Diyarbakr ve Antepte yerlemitir. Begeli : rann Mamasani blgesinde yaayan bir Afar obas.[478] Bu obann bir ksm kollar Anadoluya g ederek Ordu, Mara ve Bigadite yerlemitir.[479] Mara yresindeki Begeliler, Kemer nahiyesinin Binek kynde ve Gvercinlik nahiyesinin Til Bellut ky ile Kurt Ziyareti mezrasnda oturuyorlard.[480] Antalyann Korkuteli ilesindeki Begeli ky de bu obadandr. Bedenizli : Recepli Avar obas. Rakka, Karaman, Kadirli, Krehir, Sis, Zamant, Kayseri ve Kars- Marata yerlemitir.[481] Beylikli Avar : Osmanl hakimiyeti devrinde (16. Yy) Kuzey Suriye Avarlar 3 airetten oluuyordu. Bunlardan biri Beylikli Avar idi (dierleri Kpekli ve Gndzl). Bu Beylikli Avarnn Kut-Bei Avarnn devam olduu akla geliyor. nk, Memlukler devrinde bu blgedeki Avarlar, Kpekli, Gndzl ve Kut-Bei Avarndan mteekkildi. Kpekli ve Gndzlnn varln srdrmesine karn Kut-Bei Avarnn ortadan kalkmas biraz garip grnyor. Ama ayn blgede Kut-Bei ile benzer ismi tayan (Bey kelimesi) bir topluluun ortaya kmas bunu mantkl gstermektedir. Nitekim Kut-Bei Oullarnn da asl yurtlar Halep ve civaryd. Beylikli Avar, Halep ve civarnda 1520de 6, 1526da 5, 1536 ve 1550de ise 6 cemaaten oluuyordu. Bunlar, Avar Kethda, Beylikli, nkerli, Habilli, slaml, Karaba Kethda, Maksut Kethda, Nazar Kethda, Orulu, Tohtemr Kethda ve l cemaatleri idi. Ana cemaatin adn tayan Beylikli obas, 1526da 12 haneydi. 1536da iki ube olup ilki 169 hane, Cihanl ve Pir Ali Kethda idaresindeki ikincisi ise 3 hane idi.[482] Beylikli Avarndan baz blklere bu yzylda Mara kazalarndan Elbistann Sarsab nahiyesi civarnda am Yr olarak ta rastlanmaktadr.[483] Mara civarndaki Beylikli Avarnn Kpekli Avaryla birlikte Malatyada kyler kurduklarn da biliyoruz. Beylikli cemaatinden nemli bir grubun ise Bat Anadoluya g ettii grlyor. Onlar, burada baz Trkmen cemaatleriyle beraber Afyona bal Sandkl kazas

ve kylerine baskn yapmlard. Bu cemaatlerin buradan kaldrlarak blgede mnasip bir yere yerletirilmesi iin 1703 ylnda emir gnderilecektir.[484] Bostanc-l-yan : Sis Avar obalarndandr. 1519da 12 hane, 1 mcerret nfusu olup Srmayemun mezrasnda ziraat yapyordu. 1523-4 tahririnde 10 hane, 15256da ise 11 hane, 2 mcerret nfusu vard. 1536-7de padiah haslarna dahil edilmi 5 hane, 3 mcerretti ve akr-suyu stnde sakindi.[485] Mara yresinde ise Yrk taifesi arasnda zikredilen cemaat, Elbistann Ahsendere nahiyesinin Haclar mezras ile Hurman nahiyesinin Kengerliceviran (Erist) mezrasnda bulunuyordu.[486] Bostanc cemaati belgelere gre Manisa, Saruhan, Adana, Sis, Mara, Saram Adana, K. Sahip, Ordu, Nide, Tokat, Boz-Ok, Karahisar- arki, Edirne, Dulkadr, Krk Kilise Vize, Seferihisar, Gnyz Hdavendigar ve Kayseride grlyor. [487] Boynu Ksal : Gndzl Avar obalarndandr. nemli obalardan biri olan Boynu Ksallar, 1536 ylnda amda yayorlard ve 23 hane nfusa sahiptiler. 1550de ise 22 hane gzkyorlar.[488] Aradan geen zaman iinde nfuslarnn artmamas onlarn baka yerlere g etmi olduklarn gsteriyor. Nitekim kuzeye ynelen cemaat burada Boz-Ulusa tabi olmu ve Nidede yerlemitir.[489] Boz-koyunlu Avar : Antep civarndaki Beydili boyuna mensup Bozkoyunlu cemaatinin arasna karm bir Afar obas. Bu Afarlar 1675-6 ylnda Antep blgesine gelip yerletiler.[490] 1703 ylnda Belih nehri ve Rakka dolaylarna yerletirilen airetlerin nizam bozulmu ve etrafa dalmt. Bunlardan Bozkoyunlu, 1711 ylnda Diyarbakr Mardin taraflarnda idi. Bu oymaklarn yerlerine iskan iin 1730 ylnda emir karld.[491] Bucak Avar : Anadoluya gler esnasnda Avarlardan baz blkler Rakkada bulunan Tel-ammar ve Tel-Zivan yrelerine yerletiler. Bu yreler daha sonra Osmanl iskan politikasna sahne olan en nemli yerler arasnda bulunacaktr. Bu iskanlar zamannda Avarlardan nemli kollarn zaman zaman Rakkaya srldkleri malum. ounlukla Afarlar tarafndan yurt tutulan Tel-ammar ve Tel-Zivan daha sonra Afar Buca adyla anlacaktr. Bucak kelimesi Trkmen aznda yer, yurt anlamna gelmektedir. Yani bu yre Afar yurdudur. Ancak blgenin iklim artlarnn elverili olmamas, stelik srekli Arap basklar sebebiyle gvensiz bir yer haline gelmesi, dier Trkmen boylar gibi Afarlarn da ounlukla yurtlarn brakp Anadolunun i kesimlerine kamalarna sebep olmutur. Bu kaanlara, geldikleri yerin adndan dolay Bucak Afarlar denilecektir. Anlald kadaryla bunlar tek bir obadan olumuyorlard. Ancak bunlarn bulunduklar yer itibariyle genelde manl Avarlarndan olduklarn tahmin edebiliriz. Bunlardan bir grup o dnemlerde Alanyaya g edip orada Bucak kyn (48 vergi nfuslu) kurmutur. Airetin asl blm ise Gaziantep, Mara ve Elbistan taraflarna gidecektir. Nitekim Antep sicillerinde Bucak Avarlarnn 1676-78 tarihlerinde Antep blgesine gelip yerletii belirtilmektedir.[492] 16. Yzylda Mara civarnda varlna rastladmz Bucakllar, zellikle Elbistan ve yresindeydiler ve Andrn nahiyesinde Bucak kyn de kuracaklardr. Ayrca Yeni-il blgesinde de bunlarn iskan edildiklerini belgelerden takip edebiliyoruz. [493] En son olarak Mara ve Gaziantep yrelerinde yerlemi olan Bucakllar, buralarda da rahat edemeyerek bir mddet sonra ounlukla yerlerini terk

etmiler ve Kayseri, Nide, orum gibi illere g ederek nihayetinde buralarda yerlemilerdir. Bucakllarn youn olarak bulunduklar yerlere Afar Alan ad verildii de grlyor. Bilindii gibi Yozgatn ayralan ilesinde bir ky halen bu ad tayor. Kayseriye gelen Bucakllar, gnmzde Sarolan ilesine bal Burunren, Kale, deli, Karpnar, Krkuyu ve Yerliburun (Krkuyu ve Yerliburun 1957 ylnda birleerek Yerlikuyu adn almtr) kylerinde yaamaktadrlar ve halen 7 Bucak Afarlar diye anlyorlar. Tokat, orum, Nide gibi illere giden dier Bucakllarn izlerini ise takip edemiyoruz. Ancak Sarolandaki Bucakllarn Alevi olmas bu yrelerdeki Alevilerin bir ksmnn Afar kkenli olmas gerektiini dndryor. Nitekim Krkkale Deliceye bal Alevi Avarlarn hemen yaknlarndaki orum Sungurludaki Alevilerle balarnn olmas, Nide amardndaki Alevilerin Afar olduklarn sylemesi, onlarn Bucakllarla bir bann olmasn gerektiriyor. Adana Kozan ve Karaisal, zmir demi, Antalya Alanya ve Serik, Aydn Kuyucak ve ine, Sinop Gerze, Denizli ivril ilelerinde Bucak adl kyler bulunmaktadr. Osmanl belgelerinde Bucakllar, Adana, Anamur, Ka, Kocaeli, Kohisar, Kuban nehri boyu, Ktahya, Mara ve Siverekte yerlemi gzkyor.[494] Bunlardan Siverekte bulunan Bucakllar bilindii gibi Zaza Trkmenidir. Burhanl (Abdulahadolu) : manl Avarnn bir kolu. Bu oba manl Avarnn dier kollar gibi Dou ve Gneydou Anadoluda yerlemi, nemli kollar da Anadolunun muhtelif yerlerine dalmtr. Gaziantep merkezde Burhan ve Sivas Gemerekte Burhan kyn kurmulardr. Bu cemaatin bir ksm Boz-Ulus Trkmenlerine dahil olmutur. Boz-Ulusa tabi Burhanllar, II. Selim devrinde 144 hane ve 41 mcerret nfusa sahipti. Urfa yaknndaki Bozabata bal Mustafal ve Acaviran (ikisi gnmzde Yukar Akren ky) ile Reslayna bal Klefli (gnmzde Klafl ky) kylerine yerlemilerdir. Bu cemaat, Orta Anadoluya gelmeyerek yerleim yerlerinde kalmtr.[495] Erzurum Hnsta Burhan kyn bunlar kurmu olmaldr. Batya doru g eden ksmlar ise zellikle elde yerlemitir. Nitekim Tarsus yresinde Varsaklar arasnda Erdene Be Dodurgas taifesine tabi Burhanl cemaati bulunmaktadr. 1519da 7 hane, 1526da 9, 1536da 10, 1543te 12, 1572de 11 hane nfusu olan Burhanllar, Yumru Kilisede klayp Sarda yaylyorlard.[496] Adana Ceyhanda Burhanl ve el merkezde Burhanl kyn kuran Burhanl cemaatinin bir ksm yine elde bulunan Akdaml Avarlaryla birlikte Karamana g ederek merkezde bulunan Burhan kyn kurmutur. [497] Karaman valisi Vezir Ali Paa tarafndan Ermenekte Bey-ayr blgesine yerletirilen -el yrkleri dalm, Teke, Hamit ve Aydn blgesine gelmiti. 1708 ylnda bu cemaatlerin eski yerlerine iskanlar istendi. Burhanl, -Elde Glnar ilesine bal Ovack kyne yerleti. 1775 ylnda ise -Elde Glnar ilesi Kayaba mevkiine iskan oldu. [498] Daha batya giden blkler ise Saruhanda ekyalk hareketlerinde bulunmu ve evre illerde iskana tabi tutulmutur. Karas blgesindeki Burhanllar, 1864ten itibaren kesin olarak yerleti.[499] zellikle Balkesirde yerleen Burhanllar, merkez Bayndr civar ile Gnenin Sarky, Balyann Kadky, Savatepenin Kenise ve Danimendalan kylerinde yerlemitir. 19. Yyn ikinci yarsnda Bat Anadoluda bulunan ve blgedeki Trk boylar ile ilgili bir alma yapan Rum

asll Dr. akrolunun listesinde Burhanllarn Bursa vilayetinde yaadklar belirtilmitir.[500] Ayrca Kastamonu merkezde Burhanl, Manisa Salihli, Ktahya Tavanl ve anakkale Geliboluda Burhan, Zonguldak Devrekte Burhanolu kyleri Burhanllarn yayl ile ilgili bilgi vermektedir. Bu cemaat Adala Saruhan, Adana, Aksaray, Alanya, Alaehir, Anamur, Ayasulu, Aydn, Biga, Denizli, Ermenek, Eme, Glnar, Gnyz, Gzelhisar Aydn, Hamit, Hasanda yayla, el, shakl Akehir, zmir, Karaman, Karta ve Sinanl El, Ka, Kzlhisar Sla, Konya, Kula, Ktahya, Mara, Mut, Nevehir, Saruhan, Seferihisar, Selinti, Silifke, Siverek, Tarsus, Teke ve Uakta yerlemitir.[501] Burkalemli : Recepli Avarlarnn bir kolu. 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde 12 hane ve 9 mcerret nfusa sahipti.[502] Byk ve Kk Avar : Osmanl belgelerinde Dinek Keskini ve Balyada yerlemi bir oba olarak geiyor.[503] Bugn bunlar Krkkale Delice ilesine bal Byk Afar ve Kk Afar kyleri (bu kyler Alevidir) ile Balkesir Merkeze bal Koca Afar ve Balya ilesine bal am Afar adl kylerdir. Canbaz (-l, -olu) : Aydomulu Avarndan bir oba. Adanada atal adl yerde klayp, Siste Ak-kuzuluk adl mevkide yazlamaktayd. Rsum-u rfiyesini Sis Sancak beyine veren cemaat, 1519da 5 hane, 2 mcerret, 1120 aka hasl, 1523-4te 25 hane, 4 mcerret, 1 imam, 1890 aka hasl, 1525-6da ise 27 hane, 6 mcerret, 1 imam, 1 mecnun ve 1846 aka hasla sahipti. 1536-7de 34 hane, 22 mcerret, 2890 aka hasl vard ve padiah haslarna dahil edilmiti.[504] Ger-evler kaydedilen ve Adana Sancanda mtemekkin olup rsum-u rfiyesini Sis Sancak beyine veren dier bir grup ise 1519da 38 hane, 3160 aka hasl, 1523-4te 16 hane, 8 mcerret, 1300 aka hasla sahipti.[505] Canbazllar Adana ve Sisten baka zmirin Tire ilesi ile Bat Trakyada bulunan Dimetokada da yerlemitir.[506] Celayirli : Celayirliler, aslen Moolistanda yaayan bir topluluktu. Bunlarn, Moolca konuan ama asl Mool saylmayan bir boy olduunu gryoruz.[507] Cengiz Hann ortaya kmasyla ona tabi oldular. Balangta aatay Ulusuna mensup olan Celayirlerin bir ksm, lhanl Devletinin kurulmasyla ran, Irak ve Anadoluya geldiler. lhanl Devletinin dayand iki byk boydan (dieri Sulduz) birisiydi ve byk emirler genelde bu boylar arasndan kard.[508] lhanl hkmdar Ebu Said Bahadr Hann lmyle balayan i karklk esnasnda Orta Anadoludaki Celayirler rana g ettiler (1336).[509] Celayirli eyh Hasan durumdan faydalanarak 1340ta bir devlet kurdu. (Kuzey Irak, Azerbaycan ve rann bats-1431de ykld)[510] Safeviler dneminde Horasanda yaayan bu oba Yaka Trkmenlerine mensuptu. [511] Bunlarn randa Afarlar iine kartn biliyoruz. nk ran Afarlarnn obalarndan biri Celayir adn tayor.[512] Seyyah A. Dupre ve L. Shellin listesine gre 19. Yyda Horasann Kelat blgesinde yayor ve 1500 evden oluuyorlard. [513] Trkay, eserinde Celayirleri Afar olarak niteliyor ve erefli Kohisar blgesinde yerletiklerini haber veriyor ki[514] Celayirlerin rana gitmeden nce Orta

Anadoluda yaadklarn sylemitik. Bu blge ise Avarlarn youn olduu yerlerden biriydi. Belki burada da Afarlar arasna kartlar. Cihan-ahl (Cihan-ah Beyli) : Boz-Ulus Afarlarnn nde gelen beylerinden Cihan-ah Kethday tanyoruz. Bu kiiye 1588 ylnda gnderilen bir hkmde eski Deyr ve Rahbe beyi olan ve ekyalk yapan Abdurrahmana meyletmemesi ikaz edilmi ve yakalanmas iin devlete yardmc olmas istenmitir.[515] Biz bu yllarda Afarlarn banda olan kethdalardan dolay sonradan onlarn adyla anlan yeni obalarn trediini biliyoruz. Bu obalar da adn Cihan-ah Kethdadan alm olmal. Boz-Ulus Afarlarnn byk ounluunun Orta Anadoluya yerletiklerini ve iskana tabi oymaklar arasnda olduklarn biliyoruz. Bu obalardan Cihanahl, Civanir Avarlarnn arasna kararak onun bir obasn oluturmu ve Afyonda l-Abat kazas ile Ktahya, Hamit, Aydn blgesinde yerlemitir. Bunun yannda cemaatin Balkanlarda da nemli lde iskan edildiini ve Silistreye bal Kili, Akkirman ve smail Geidinde, Paa Sancanda Siroz, Zara ve Yenice-i Karasuda yerletiini gryoruz. Cihanahbey adn tayan dier oba ise Adana ve Uzeyrde [516] bulunmaktadr. Cingz : Bir Afar obas. Hatralarda Cingz-Olu lakapl, 19. Yy sonlarnda kervan soygunculuu yapan air bir hayduttan bahsedilir. Hatta bu kii Mara valisi Abdurrahman Paann elinden airlii sayesinde kurtulmutu. Bu oba onun soyundan gelmektedir.[517] Kayserinin Pnarba ilesi Sindel ve rdkl kyleri ile Tomarza ilesi Akin ky bu obadandr. Bu obadan baz ailelerin Adanada kald anlalyor. Fekenin Bahecik ky (bu ky Varsak ky olarak biliniyor) aslen Avar olup bu kyde Cingz-Oullar bulunmaktadr. Civanir Avar : Arran hkmdar evanirden adn alan Civanirler, Arran (Karaba)-Albanya-Avganya blgesinde hakim bir Trk boyu idi ve Grcistanda bunlarn snrlar iindeydi. Mslman-Arap ordular Grcistan fethe geldiklerinde (642 yl) tahtta Hristiyanlam bir Trk olan Prens Cevanir bulunuyordu.[518] Yine bu dnemlerde Hazar Devletinin Kafkaslara aknlar yaptn gryoruz (683-689-693 senelerinde). Hazarlarn Grcistan ve Ermenistana saldrmalar zerine Grc Krallar Cevanirler bu saldrlara karlk vermi ancak yenilmi, Prens Cevanir ise 7 yl esaret altnda kalmtr.[519] Daha sonra blgeye Seluklu fethiyle youn Trkmen yerlemitir. Buradaki Afarlar, Hlagu Han zamannda Anadoluya getirilen ancak Timur tarafndan Karaba nakledilen Avarlarla birleerek Otuz-ki Cevanir (32 boydan mteekkil) adn almlardr.[520] Otuz-ki boyu ekle Eblgazi Bahadr Hana gre Arran (Karaba), Ouz Hann nc byk olu olan Yldzn byk olu Afarn torunlarndan Cevanir Kabilesinin Sarcal Slalesine aittir. Bu Trk slalesinin Karabadaki kklerinin slamlktan ncelere kadar gittii de bilinmektedir.[521] Azerbaycandaki Osmanl-Safevi ekimesi yznden Cevanirler (Karamanl, Kazak, emseddinli ile birlikte) Arasbara g ettiler. Karaba, Osmanllarca fethedilince tekrar yurtlarna dndler (ki bunlara Dnk denildi) ve Osmanlya ballk bildirdiler. Cevanirlerin reisi Hseyin Mirza da bunlar arasndayd. Ancak Safevi Hkmdar Abbasn Azerbaycan geri almas zerine Safevilere itaat ettiler. Hseyin Mirza kardei Ali Han ile hakimiyet kavgasna giriince ikisi de ldrlm (1612) ve Cevanirlerin bana kul takmndan Nevruz Sultan

getirilmitir. Bu olaylardan sonra Cevanirlerin bir ksmnn Osmanl topraklarna gtn anlyoruz.[522] Osmanl-ran arasnda srekli el deitiren Karaba, Nadir ah tarafndan (1735) Osmanllardan geri alnmtr. Fakat Karabadaki Cevanir Trkmenlerinin Reisi Sarcal Ali Bey, Nadir aha boyun emediinden dolay Horasana srlmtr. Daha sonra buradan firar eden Ali Bey, Karaba Dalarna gelerek ran a kar savaa devam etmi ve Nadir ahn lmnden sonra (1748) Karaba Hanln kurmutur. Merkezi ua olan Hanlk, kuzeyde Kr rma ve Gence Hanl, gneyde Aras nehri, batda Nahcivan, douda ise Kr ve Aras nehirleri arasndayd. Karaba Hanl uzun yllar Grcistan Krall, Gence Hanl ve randaki Kaarlar ile savamtr.[523] Bu mcadelelerden dolay blgedeki Trk Hanlklarnn olduka ypranmas zerine Rusya 1813 ylndan itibaren Karabaa yerlemek iin almalara balamtr. 1828 ylna kadar Rusya ve ran ekimesine sahne olan Karaba, Trkmen-ay (1828) Anlamasndan sonra tamamen Ruslarn eline gemitir. [524] 18. Yy ortalarnda yaam olan tarihi-yazar Mirza Cemal Kalebei, bu oymaktand. Tarih-i mera-y Karaba adl bir eseri vardr. 19. yy balarnda randa bulunduu srada buradaki Trk oymaklarnn bir listesini hazrlayan A. Dupre, Civanirlerin cesur bir oymak olduunu, Azerbaycanda ua yresinde yaadklarn ve nfuslarnn 6-8.000 kii olduunu belirtmitir.[525] Osmanl topraklarna gen Cevanirlere gelince, bunlarla ilgili en eski belge 1691-92 tarihlidir. Buna gre Cevanirler, Musa, vaz ve Kk Yusuf Kethdann ynetiminde Danimentli Trkmen topluluuna bal bulunmakta ve Aydn Sancanda yaamaktadrlar. stelik evre kylere zarar vermektedirler ve haklarnda emir karlmtr.[526] 1701 tarihinde ise Danimentli Trkmenlerine bal dier boylar gibi Cevanirlerin de Keiborlu, Geyikler, Sandkl ve labata iskan emredilmitir. Bu zamanda Cevanirler, u obalara ayrlmt : Cihanahlu, rekli, Hacl ve Ocakl. nce mera ve tarlalar yetersiz diye iskana itiraz ettiler. Bunun zerine tahrir yapld ve buna gre iskan iin Hamit, Karahisar Sahip sancaklar mutasarrflarna ve Ktahya mollas ile mtesellimine, Denizli, Geyikler, Kemerihamid, Urla, eyhli, aranba, Lazkiye, Uluborlu, Burdur, Homa, labat, Uak, Baklan, Sandkl ve Honaz kadlarna 1702 de emir gnderildi. Sonunda iskan yapld ve anlan blgelerde yerletiler. Fakat ertesi yl (1703) Cevanirlerin bir ksm (dier boylarla beraber) iskan terk edip zulme balad. 1708 ylna kadar sren devlet takibi sonucu bunlar sonunda kesin olarak yerletiler. Yerletikleri kyler unlardr : Horu (Akpnarl), Niir, Ayakl, Babalar, Kolanck (labat), zayr (Geyikler), Ortaka, Kzk ve Kzanck kyleri (Urla). Ayrca rkl obas Hallalu kyne (l-Abat), Hacl obas Okular, Haydarl ve Kadlar (l-Abat) ile Yayalar, Bambol ve Sayyad kylerine, Cihan-ahl obas Cudi, Beir ve Berzii kylerine (l-Abat), Ocakl obas ise eyhkadn, Tokmakl ve Kzlca kylerine (l-Abat) yerlemitir.[527] Bu esnada (1708) ekavete devam edip blgeden kaan bir grup Cevanirin (Kak cemaatiyle birlikte), Nide ve Kayseri civarna geldikleri anlalyor. Onlar buralarda u kylere de yerletiler : yk, Yarlk, Koak (Nidede), akral, Karacaren (Kayseri - Bnyanda), Millidere (Kayseri Develide) kyleri.[528]

Trkay, eserinde yerletikleri yerleri yle gstermektedir. Adana, Aydn, lAbat, Danimentli-i Kebir Ankara, Dazkr, Develi, Geyikler, Halep, Isparta, zmir, Karaman Eyaleti, Keiborlu, Kili ve Akkerman, Konya, Ktahya, Mara Sanca, Sandkl, Saruhan, Teke, Yeniehir Aydn.[529] Cunkerli : Beylikli Avar obas. Halep blgesinde 1526da 20 hane, 1536da 7 hane idi.[530] 1550 ylnda Bayat Trkmenlerine balanan Cunkerli obas bu tarihte 5 hane ve 4 mcerret nfusluydu. Nfustaki bu azalma cemaatin baka yrelere g ettiini gsteriyor. Cuylu Avar : Osmanl devleti ticaret yollarnn gvenlii iin derbentler oluturarak buralara bir takm Trkmen topluluklarn derbenti olarak yerletirmitir. Bylece hem gebeler yerletiriliyor hem de blgenin gvenlii salanyordu. Bunlardan biri olan Cuylu Avar (idemli obas ile birlikte ad geiyor) 1705 ylnda Adanada Berendi kazasna tabi Kurt-kula derbendine yerletirildi.[531] Cuylu Avarnn ayrca Kars- Dulkadr, Mara ve Misiste de yerlemi olduklarn gryoruz.[532] andk : Aydomulu Avarndan bir oba. Sis blgesinde 1519 tarihli defterde ayr andk cemaati kaydedilmi olup ilki, Brcek mezrasnda ziraat eden 14 hane, 1 mcerret, ikincisi, Ergin mezrasnda klayp 9 hane, 2 mcerret, ncs ise ger-evler olup, 10 hane idi. 1523-4te 50 hane, 19 mcerret, Ergin mezrasnda klayan dier kolu ise 23 hane, 2 mcerret nfusa sahipti. 1525-6da Kuyrukden mezrasnda ziraat yapan cemaatin, 76 hane, 23 mcerret nfusu vard. 1536-7de Mirliva haslarna kaydedilmi olup nfusu 89 hane, 57 mcerretti.[533] andk cemaati, dier Sis Avar obalar gibi bulunduklar blgeden ayrlp baka yerlere g etmi olmaldr. Bunlardan bir grubun Kayseriye geldii anlalyor. Bir dnemin nl Kayserili politikacs Mehmet Yazar, Avar kkenli olup andk slalesindendi. andk cemaatinin bir ksm bakiyeleri ise Tarsus blgesinde Ula kazasna iskan edilmitir.[534] eeli (Ceceli) Avar : Afar obalarndan biri. 16. yzylda Halep blgesindeki Bayat Trkmenleri arasnda da bu adda bir oba mevcut. Ancak bu obann Bayatlar arasna sonradan kartn biliyoruz. eelilerden baz blklerin Beydili Trkmenleri arasnda bulunduu da malumdur. Dulkadr Trkmenlerine mensup olan eelinin baz kollar Halep, Yeni-l ve Boz-Ulus Trkmenleri iinde bulunmaktayd. Boz-Ulusa tabi cemaat, 1540 tarihinde 4 obaya ayrlmt. Bunlar, Mirza Kethda idaresinde 49 hane, 15 mcerret, 64 nefer, Hac brahim Kethda idaresinde, 9 hane, 1 mcerret, 10 nefer, Mahmut Kethda idaresinde, 6 hane, 6 nefer ve Hac brahim idaresinde, 4 hane, 4 nefer nfusa sahip obalard.[535] 1540 tarihinden sonra adna rastlanmamas onlarn Dulkadr ve Yeni-l arasndaki eelilere kartn ve baka yrelere g ettiini gsteriyor. Tarsus yresinde bulunan Varsaklar arasnda da eeliler bulunmaktayd. Kusun taifesine tabi olan eeliler, 1519da 16 hane, 1526da 28, 1536da 22, 1543te 59, 1572de 52 hane nfusa sahipti.[536] Yeni-l arasndaki eeliler, 1691 ylnda Rakka blgesinde iskana tabi tutulmutur. skan olduu mahaller Belih nehri dousunda kalan 9 nehir

boyundan Cedid nehri ile Kabasakal ve Sanehri nehri dolaylardr. Bir ksm ise Hama nahiyesinde Kubab ve Mercddar kylerine yerleti.[537] 1703 ylnda Belih nehri ve Rakka dolaylarna yerletirilen airetlerin nizam bozulmu ve etrafa dalmt. Bunlardan Afar ve Afarlara tabi eeli, Bab- Altun, Dokuz ve Silspr, kap Mara, Pazarck ovas, Kilis, Soku da ve oban olu Dana geldiler. 1703te Rakka Beylerbeyi El-hac Mehmete yerlerine nakli iin hkm gnderildi. Buna ramen eelden bir blk 1708 ylnda Tacirli, Kekli, Bab- Altun, erefli ile birlikte Sivas Karaman taraflarnda bulunuyordu. Bu oymaklarn yerlerine iskan iin 1730 ylnda tekrar emir karld.[538] Bu tarihte eeliden bazlar ise Nevehir merkeze iskan edildi.[539] Rakkaya iskan olunanlardan bir ksm sonradan yerlerini terk etti. Bunlardan eeli ve Tacirli Reyhanl airetinin iinde bulunuyordu. Dalanlarn yerlerine yerletirilmeleri iin 1748-67 yllarnda kapsaml bir alma yaplmtr.[540] 1764 ylnda Anadoluda bulunduu srada Trk topluluklarnn bir listesini veren Seyyah Niebuhr, Boz-Ulusun Dulkadrl koluna mensup olan eelilerin Antep blgesinde 1.000 adr nfusa sahip olduklarn kaydetmitir.[541] eeliler, Adana, Aksaray, Ankara, Antakya, Aya, ankr, orum, Eypeli, Glnar, Halep, skilip, Katar orum, Nevehir, Nide, Rakka, Sivas ve Yeni-lde [542], Kara Ceceli adl oba, Aksaray, Boz-Ok, orum, Halep, skilip, Kalecik, Karaman, Krehir, Mara, Rakka, Sivas ve abanznde [543], Yamurolu Ceceli adn tayan dier oba da, Karaman, Rakka ve Sivasta [544] yerlemitir. Adanann Karaisal ilesinin eski ad da eelidir. idem-li : Dulkadr Trkmenlerinden olan idemliler, 16. Yzylda Mara blgesinde bulunuyorlard. Boz-Ulusun Orta Anadoluya gelmesiyle onlarn arasna kararak ekyalk yapan cemaatlerden[545] biri olan idemliler, 1689 ylna gelindiinde Anadoluda isyan eden Gedik adl kiinin yok edilmesine memur edilen Trkmenler arasndayd. Ertesi yl yaplan Avusturya Seferine (1690) ise idemolu Osman, idemolu Kse Yusuf Kethda ve idemolu Balaban Bey idaresinde 100 atl ile katlacaklardr. [546] Osmanl devleti ticaret yollarnn gvenlii iin derbentler oluturarak buralara bir takm Trkmen topluluklarn derbenti olarak yerletirmitir. Bylece hem gebeler yerletiriliyor hem de blgenin gvenlii salanyordu. Bunlardan biri olan idemliler (Cuylu Avar ile birlikte ad geiyor) 1705 ylnda Adanada Berendi kazasna tabi Kurt-kula derbendine yerletirildi.[547] Savalar ve asayisizlik sebebiyle cemaatlerin yerlerini terk ettii dnemlerde (1753) idemliler halen Adana topranda bulunuyordu.[548] idemliler Adana, Alanya, Diyarbakr, Halep, -El, Mara, Nide, Rakka, Sis, Teke, Yeni-l ve Yreirde de yerlemitir. [549] oban-Beli : Kpekli Avar obas. nceki defterlerde adna rastlanlmayan bu cemaat, Halep blgesinde 1550 tahririne gre 5 hanelik kk bir cemaatti.[550] Gnmzde Antepin Ouzeli ilesine bal obanbeyli ky bu cemaattendir. oban-olu : Biz bu adda 16. Yyda ran Avarlarnn bir obasn tanyoruz. 15889da Safevilerin Horasan Seferine katlan Mehdi Kulu Han bu obadan idi.[551] Bunun yannda Kilis, Mara, Nide, Edirne, Rakka, amda Havran ovas ve Beypazarnda yerlemi olan oban-Olu cemaatinin[552] bizim Afar obasyla bir ilgisi var m bilmiyoruz.

orapolu : Gndzl Avar obas. 1536da Halepin dousunda yaayan ve orap olu Sleyman kethda idaresinde bulunan cemaat, 28 haneydi.[553] pl Avar : 16. Yzylda Mara blgesinde bulunan pller, Dulkadr Trkmenlerindendi. Bunlardan baz gruplar, blgeden ayrlarak baka yerlere g etmilerdir. Nitekim Kayseri blgesinde (1500-84 yllarnda) Dulkadrl Trkmenlerinden olan pl cemaati bulunuyordu. Bu cemaatin alt kollar ise Evlad- Srl (1500de hayatta olan Budak veled-i Srldan adn alm. 1518 ve 22de 18 hane, 1543te 62 hane, 1584te 76 hane), Karalar (Karalu-Canbek / Canikli, 1518 ve 22de 55 hane, 1543te, 73 hane, 1584te baz kylerde 116 hane), Sl (1522de 64 nefer, 1543te 62 hane, 1584te 91 hane), Evlad- Yaban (1522de 37 nefer, 1543te 11 hane), Evlad- Tacir (1522de 10 nefer, 1543te 194 hane) idi.[554] Gnmzde Kayseri merkezde ploullar slalesi bulunmaktadr. 1568-70 tarihlerinde pllerden bir grubun Antepe gelerek yerletiini gryoruz.[555] Boz-Ulus Trkmenleri iinde Asl Boz-Ulusa mensup olan bir obu (p) cemaati var. obularn, Dulkadr Trkmenlerinden pl Avaryla akraba olduunu anlyoruz. Cemaat, 1540 tarihinde 29 hane ve 5 mcerret nfusa sahipti. Bu cemaatten bir grup Diyarbakrda kendi adlar ile bir ky kurarak tarm yapmaya balamt. Boz-Ulusun ikinci tahririnde adna rastlanmyor. obu cemaati, Orta Anadoluya gitmeyip Diyarbakrda kalan ve Boz-Ulus Mandesi diye adlandrlan grubun iinde bulunuyordu.[556] obu cemaatinin baz blklerine Halep civarnda da rastlyoruz. Blgedeki Ekrad taifesi olan zzeddinlinin cemaatinden biri obi adn tayor. obi cemaati ise 48 hane Heenanl ve 135 hane eyh Yusuflu adl iki obadan oluuyordu.[557] Boz-Ulus Mandesi Trkmenleri, gneyden gelen Arap saldrlarna kar set kurmak iin 1692 ylnda Hama, Humus, Halep ve Rakka blgesinde iskan edildiler. obular da Rakkada Belih nehri boylarna yerletirildi.[558] 1624 ylnda Abaza Mehmet Paann II. Osmann (Gen) intikamn almak iin Sadrazam erkez Mehmet Paaya kar ayaklandnda, Orta Anadoludan toplayp Kayserideki Boazkprye kadar getirdii 40.000 kiilik ordusunda pller de vard.[559] Adanann Misis derbendine derbenti kaydedilmi olan Danimentli Trkmenlerinden pl, erefli ve Kseli Avar ile Yeni-il Trkmenlerinden KaraGndzl ve pl Avar, iskan mahalline gitmeyip Kayseriye gelerek Yahyal kazas kylerine zarar vermilerdi (1700). Bu cemaatler, hac yolunu korumalar karl vergiden muaf tutulunca, Danimentliden Kseli ve erefliler itaat etmi ancak pller kar karak taknlklarna devam etmilerdi.[560] Bunun zerine Erciyes Danda saklanan pller zerine itaatlerini salamak iin gnderilen kuvvetler, plleri datm ve bata reisleri Miramolu mer ile Deli Mehmet olmak zere ileri gelenlerini kltan geirmi, cemaatler de Konya-Adana arasna iskan edilmilerdi.[561] fraz- Dulkadra tabi baz cemaatler (14 cemaat) ekyalk yaparak evre kyleri yerlerinden ettiler. Demirkap, Misis, Kurtkula blgesi ve Nide sanca mutasarrf Polatzade smail bey bunlar Kurtkula blgesine yerletirmek iin emir ald (1705 yl). Aralarnda pl Avarnn da bulunduu bu cemaatler blgede derbenti olarak yerleti.[562] pl Avar belgelere gre, Adana, Dulkadr, Denbe Adana, Halep, Hseyin Abat Sivas, Kayseri, Mara, Sivas ve Yeni-lde yerlemitir. [563]

Dadal (Tatal) : 16. Yyda Tarsus Trkmenleri olarak anlan Varsaklar arasnda Kutlu Hanl taifesine bal Dadal adnda bir oba bulunmaktadr. Bu oba 1543 tarihinde teekkl etmitir. 1543te 13 hane, 1572de yine 13 hane nfusa sahipti.[564] Bugn Tarsusta Dadal adl bir ky vardr ve halk kye sonradan iskan olan airetlerdendir. Varsaklarn, bir ok boyun birlemesinden oluan bir topluluk olduunu biliyoruz. Bunlar arasnda Afar obalar da mevcuttur. Szgelimi, Afar obalarndan Kara Musallar, Varsaklar arasnda da bulunuyor. Bolunun Akakoca ilesinde de Dadal adl bir ky var. Adanann Pozant ilesine bal Arnaa (Yeni Konack) kynde Dadalolu soyadn tayan eski bir aile mevcuttur. Dier yandan 250 yl nce Kozandan g ederek Aksarayn Glaa ilesinde 9 kye yerleen (Akmezar vs..) bir Avar topluluu bulunmaktadr ve kendilerinin Dadalolu soyundan geldiini sylyorlar. Baz kyllerin soyadlar da Dadaloludur. Dadalolunun bu Dadal obasndan olduunu ve Dadaloullarnn anlan kylere yerletiini dnebiliriz. Dadal obas belgelere gre Adana, Halep, Rakka ve Urfada yerlemi gzkyor.[565] Deliler Avar : Halep blgesi aireti olan Kpekli Avarnn en nemli kollarndan biridir. Deliler Avarnn, Halep blgesinde 1526da 13 hane, 1536da ise 18 hane nfusu vard. [566] Hala Halepte varln koruyan Delilerin nemli ksm Anadoluda yaylmtr. Nitekim 16. Yyda Mara Trkmenleri arasnda Deliler cemaatine tesadf edilmektedir. Ayrca ayn yzylda Karamanda sakin Ateken oymaklar arasnda Turgut kazas Trkmenlerinden Deliler cemaati bulunmaktadr.[567] 1645-6 tarihinde Deliler obasnn bir ksm Antepe yerlemitir.[568] 1699da Rakkaya iskanlar emredildii halde gitmeyip Develide yaayan cemaat, Gngrd ve Krntl cemaatleriyle birlikte Nide, Bor, rgp, Ulukla, Anduu (Kaymakl) ve Ereli kazalarnda harman vakti yama yapp adam ldryorlard. Blge yneticilerinin istekleri zerine Mara beylerbeyi Rivanolu Halile gnderilen emirle 1702de, bu cemaatler Kbrsa srgne gnderilmitir. [569] Dier taraftan Kayserideki Zamant blgesinden getirilen Deliler, Herikli ve Ktkl Avarlaryla beraber 1728 ylnda Nevehir merkezde 29 hane olarak yerletirildi. [570] Gnmzde Kayserinin Pnarba ilesine bal deli, Kzldere, Emeil, Bahecik, Grleyen, Tahtal, Klkla ve Kkerli kylerinde yaamaktadrlar. Ayrca Malatyann Hekimhan lesinin Delihdr ve Delibaba kyleri (yakndaki Basak kynde de az varlar) [571] ile Giresunun Kelkit ilesi Deliler ky de bu obadandr. Osmanl belgelerinde bu obann yerletii sahalar unlardr. Abri Gelibolu, Adana, Akkerman ve Kili, Aksaray, Anamur, Ankara, Arapsun, Aydn, Boz-Ulus Konya, Daniment Afyon, Ermenek, Gnyz- Krehir, Hacbekta, Halep, zmir, Karaman, Karta, Kayseri, Kelkit, Kete, Kreli Beyehir, Krehir, Ktahya, Mara, Mihal, Nevehir Kazas, Nide, Rakka, Rumkale, Tercan. [572] Dodurlu (Doduryan) : Recepli Avarnn obas. Eruh, Rakka, Karaman, Krehir, Kulb, Kadirli, Sis, Zamant, Kayseri ve Kars- Mara blgelerinde yaylmlardr. [573] Maran Elbistan ilesi Geit ky bu obadandr. Dier taraftan Boz-Ulus arasnda grlen Dodur adl bir oba vardr. Bu obann bizim Dodurlu obasyla ilgili

olduunu dnyoruz. Her ne kadar Faruk Smer bu obann Dodurga olmas gerektiini sylemise de Boz-Ulus obalar arasnda Dodur ile Dodurga ayr olarak yazlmtr. Dodurlar, lald Kethda idaresindeydiler ve 35 hane, 7 mcerret, 42 nefer nfusa sahiptiler.[574] Doymu Olu : Kpekli Avar obas. 1526 ylnda Halepin dousunda yayordu ve 12 hane nfusu vard.[575] Doyranl (Toyran-l / Doyuran-l) : Kpekli Avarnn bir obasdr. 1526da Halepin dousunda bulunan oba, 53 hane idi. 1536da ise nfusu olduka artm ve 99 haneye ulamt.[576] Doyranllar, daha sonra Sis Avarlarnn bir obasn tekil etmilerdir. Bunlar, ukurovada ayr kol halinde bulunuyordu. Birinci kol, 1519da 12 hane, 3 mcerret nfusla Gendonos mezrasnda ziraat yapyor, ikinci ve nc kol ger-evler olup Adana Sancanda yerleik olup rsum-u rfiyelerini Sis Sancak beyine veriyorlard. kinci kol, 1519da 45 hane, nc kol ise 11 hane idi. 1523-4te birincisi 12 hane, 4 mcerret, ikincisi 22 hane, 5 mcerret, ncs 47 hane, 10 mcerret nfusa sahipti. 1525-6da birinci kol, 25 hane, 7 mcerret, ikinci kol, 38 hane, 17 mcerret, nc kol, 19 hane, 3 mcerret idi. 1536-7de birinci kol, 15 hane, 10 mcerret, ikinci kol, 40 hane, 20 mcerret, nc kol, 36 hane, 11 mcerretti.[577] Boz-Ulus Trkmenleri arasnda da bir Doyran cemaati bulunmaktadr. Bir blm Kanuni devrinde Harranda Mehmet Bilal (Dier ad Evim Kre Bey) kyne yerlemiti. II. Selim devrinde ise 297 hane ve 75 mcerret nfusa sahipti. BozUlusun Orta Anadoluya gne katlmayan cemaat, Dou ve Gneydou Anadoluda yerleik hayata gemitir.[578] Osmanl belgelerinde Adana ve Siste yaadklar belirtilen cemaat Anadoluda muhtelif yerlere yaylmtr.[579] Malatyann Hekimhan Arguvan ileleri snrnda Mollaibrahim kynde Doyuran adl bir tepe var (1516 m.). Adyaman Merkez, Antalya Merkez, Edirne Merkez, ankr Alaam, zmir Tire ve Tekirda Vezirkpr ilelerinde Doyran adnda kyler bunlardan kalmadr. Doyranl cemaatinin Herikli adyla bir obas bulunmaktadr. Bu oba ile ilgili bilgi iin bala baknz. Dneklili : Gndzl Avar obasdr. Halep blgesinde yalnzca 1526 tahririnde adna rastlanan Dneklililer, 35 hane idiler.[580] Bu husus onlarn blgeden ayrldn gsteriyor. Dulkadrllar arasnda bir Dnekli Eli cemaati vardr ki[581] bunlarn bakiyesi olmaldr. Bunlar, Adanada Ayas, Berendi ve Knk civarna iskana uralan cemaatler arasndayd. Eberl [582] : ran Avarlarndandr. ah Abbas devrinde Hamse blgesinde bulunan Kazvinde oturuyorlard. Sonra Horasanda bulunan Abiverde gnderildiler ve balarna devirme Grc Cemid atand. 18.yyda ise Eberllerin bir ksm yine Hamse blgesindeki Tarum ve Halhalda yayorlard. Buradaki Afar beylerinin Hamseli, Tarumi ve Halhali nispetini tadklar anlalyor. Nadir ahn lm srasndaki beylerden Musa Bey de bu obadand. Burada Kutulu Avar adyla ortaya kan yeni oluum ise Eberl Avarnn bir koludur. [583] Mehur ran mparatoru Nadir ah ta Eberli boyunun Krkl kolundan idi. Eberllerden baz gruplarn Osmanl topraklarnda da yaadklarn anlyoruz. Henz 15. yyn ortalarnda Ordu yresinde oba ve ky ad olarak bulunan cemaat Ebercili adn tamaktadr.[584] Ebercililer, Osmanl belgelerine gre Adana,

Yreil ve Kars- Marata iskan olmutur.[585] Ayrca Afyonun ay ilesinde bir ky Eber adn tayor. Ekber Avar : Ekber Fakihli, Ekber Hacl ve Ekberceli diye de anlan cemaat, Adana, Anamur, Antakya, Arsuz Halep, Dulkadr, Halep, Kars- Mara, Konya, Kusun, Mara, Tarsus, Trablusam, Yeni-l ve Yreirde yerlemitir.[586] Elsz Olanlar (Elszler) : Sis Avarlarndandr. Sis blgesinde ayr kol halinde idiler. Birincisi 1519da 16 hane olup pka-bur mezrasnda ziraat yapyordu. kincisi 5 hane, 3 mcerret, ncs 4 hane idi. 1523-4te birincisi, 26 hane, 12 mcerret olup pka-bur mezrasnda ziraat yapyordu. kincisi 9 hane, 9 mcerretti. 1525-6da birincisi 21 hane, 10 mcerret, ikincisi 14 hane, 1 mcerret, 1536-7de Mustafa b. Mehmet tmarna dahil olan birinci kol, 30 hane, 31 mcerret, ikinci kol, 14 hane, 6 mcerret nfusa sahipti.[587] Ayn yzylda Elsz Olanlar cemaatine Mara yresinde de rastlyoruz ki bu onlardan baz blklerin Sisten buraya g ettiini gsteriyor. Cemaat Adana, Tarsus, Sis, Dulkadr ve Yreirde yerlemi gzkyor. [588] Faydal Avar : 16. Yzylda Mara ve evresinde bulunan cemaat, Yrk tayfasndand. Buradan yaylan Faydallar, Adana ve civar ile Halep, Konya, Larende ve Yeni-lde yerlemitir.[589] Onlardan bir bln ise Dou Karadenize giderek Giresunda yerletiklerini ve halen varlklarn devam ettirdiklerini biliyoruz. Garib-ah (Garib-ah Olanlar) : Sis Avarlarndandr. 1519da 27 hane, 7 mcerret, 1960 aka hasl bulunan cemaat Kamlren ve ehlahayr mezralarnda ziraat yapyordu. Garipah Olanlar adn tayan dier bir grup ise 36 hane, 7 mcerret, 2450 aka hasla sahipti. 1523-4Te ikisi bir arada kaydedilmi olup 67 hane, 54 mcerret, 1 imam, 1 malul, 5730 aka hasl, 15256da ise 81 hane, 44 mcerret, 2 imam, 3 pir-i fani, 1 sipahi-zade, 3694 aka hasl vard. 1536-7de 99 hane, 33 mcerret, 3677 aka hasla sahip cemaat, Kaml mezrasnda ziraat yapyordu.[590] Adana ve Siste bulunan [591] Garipah cemaatinin Kayseri blgesinde de yerletiini gryoruz. Gnmzde ncesunun Garipe ky bunlardan kalmadr. Garipah adnda bir ky ise Kastamonunun Takpr ilesinde bulunuyor. Kayseride, Hseyin Hacl ve Sleyman Kethda cemaatleri de Garip-ah Yr olarak anlmaktadr. Bu cemaatler iin balklara baknz. Genceli Avar : Azerbaycann Gence vilayetinden gelen Avarlardr. ran ve Azerbaycandan Anadoluya gelen baz Afar obalarn biliyoruz. Genceliler, 16. yzylda Halep blgesinde grlyor. Onlar bir ara (1536) Bayat Trkmenlerine tabi oldular. Bu tarihte 12 hane ve 7 mcerret nfusu vard.[592] Daha sonra Bayatlardan ayrlacaklardr ama blgede varlklar devam edecektir. 1695-96da ekavetten dolay Halepe bal olan Humusa iskan edildi. Burada El Trkmenlerinden Eymre bal olan (9 cemaat balyd) Genceli Avar (Humusta Timara bal Kifr-i Abdi, emsin, umeriyye, Tel-Honus, Sveydem ve Kemun kylerinde iskan oldu), Kara Avarl ve dierleriyle beraber Arap basksyla yerlerini terk etmiti. Bu cemaatler Murat Paa kprs ve Saylak mevkiine (Antakyada) iskan edildiler. Genceli Avar 102 nefer ve 70 ift olarak iskan edildi. 1713 ylnda bir fermanla da Halepten ifraz edilip Trablus-am iltizamna dahil edildi. [593]

Bu Afar obasndan baz blkler g edip Gemlik, Karahisar- arki ve Kocaelide de yerlemitir. Kll Genceli adn tayan dier bir oba da Adana ve Tarsusta grlyor.[594] Ayrca Aydnn Kuyucak kazasndaki Gencelli ve Gencellidere kyleri de bu obann oraya gmesiyle kurulmutur. [595] Germiyanl : Germiyanllar, Celalettin Harzemah maiyetinde rann Fars ve Kirman dolaylarndan Malatya yresine gelerek yerlemi bir Trk boyudur. Bunlar, henz Malatya civarnda iken evre illere de yaylmlard. Tunceli merkezde Germili, Mazgirt ilesinde Germikar (Bulgurcular), emikezek ilesinde Germili (Gedikler) ve Germisi (Ynbken), Erzincan merkezde Germili ve Elaz merkezde Germili (Yedigze) kyleri onlardan kalmadr. Germiyanllar, Bat Anadoluya g ederek Ktahya merkezli bir beylik kurdular ve olduka etkinlik gsterdiler. Beyliin yklmasndan sonra geriye kalan bakiyelerinin Bolvadin, Turgutlu ve Ktahyada Germiyanl ve Germiyan Yahili adyla varln srdrdklerini, daha sonra Rumelinin fethinde ve Trkletirilmesinde de nemli rol oynayarak bir ksmnn Silistreye iskan edildiklerini gryoruz.[596] Gnmzde Bulgaristann Filibe ve Tatarpazarc illeri halknn da ounlukla oraya grlen Germiyanllardan geldiini syleyelim. Aydnn Germencik ilesi eskiden ky olup ad Germiyanck idi ve Germiyanl cemaati kurmutu. Mula Milastaki Germeyani (Badamlar) ile zmir emedeki Germiyan kylerini de Germiyanllar kurmutur.[597] Samsun Kavak ilesi Germiyan ky ile stanbulda Germiyan (Deirmen) ky onlarn gyle ilgili bize fikir verebilir. Germiyan ailesi, Osmanl hizmetinde de nemli grevler ifa etmitir. Bunlardan Abdulhamit dneminin nl veziri Nureddin Abdurrahman Paa ile damat Arif Hikmet Paay tanyoruz. Ayrca Mevlevi dergahnn Ktahya postniini de Germiyan-Olu Sleyman Paann olu Divane Mehmet elebidir. Dier taraftan Germiyan-Oullarnn atas Ali-ir Beyden geldii anlalan Aliirli / Aliarl (olanlar) adnda bir cemaat bulunmaktadr. Germiyanllarn, artan Mool basks karsnda Malatya civarndaki yurtlarn brakp 1258-60 tarihlerinde Bat Anadoluda Ktahya blgesine gelerek yerletiklerini grmtk. Bu g esnasnda Amasya, Zile, arki Karahisar, Terme, aramba, Malatya ve Besnide Ali-ir isimli kyler kurdular.[598] Bu grup daha sonra ana boydan kopup dalm ve muhtelif yerlere yerlemitir. Nitekim, 16. Yyda Boz-Ok blgesinde Kzl Kocallarn balca oyma Aliarlu adn tarken [599] Sis yresinde Savc-Hacl taifesine mensup Aliarl adl bir oba ile [600] Tarsus civarnda bulunan Varsaklarn Kusun boyuna bal Aliarl obas da [601] bulunmaktadr. Aliarllardan baz blkler ise Maran Elbistan kazas Nergile nahiyesinin Yalnzkoz, ayrl ve Demirlik kyleri ile Ballk ve Panbucak mezralar, Ahsendere nahiyesinin plen ky ve rmek nahiyesinin Ortaviran kynde yayordu.[602] Trkay, bu cemaatin yerleme blgelerini yle gsterir : Aksarayn Eypeli kazas, Aydnn Seferihisar kazas, Beyehirin G kazas, Hsn-mansur, Hdavendigarn Gnyz ve Tarhala kazalar, Karahisar- arki, Kusun, Mara, Ordu, Sis ve Zamant.[603] Gke-li (Gke Oba) Avar : Kpekli Avarnn bir obas. Halep blgesinde 1526da 34 hane, 1536da 32 hane, 1550de ise 31 hane nfusa sahipti.[604] 1520 ylnda Bayatlar arasnda da Gkelilere rastlanyor. Bu tarihte nfuslar 35 hane ve 5 mcerretti. Sonradan bu taifeden ayrlmlardr. Kaynaklarda Halep, Kayseri, Mardin, Musul-Nusaybin aras ile Yeni-lde yerletii belirtiliyor.[605] Bu obadan baz blklerin Sis yresine geldii anlalyor. Gkeliler, 16. Yyn ilk yarsnda Sis Yresinde Elen Olu taifesinin Ayr Daml koluna mensup idi.

Sadece 1536-7de adna rastlanan cemaat, Hasan b. Mansurun tmarna dahil olup 30 hane, 15 mcerret nfusa sahip olup Dulkadr Sancanda Kesik mezrasnda ziraat yapmaktayd.[606] Bu oba Adana, Boz-Ok, Mersin, Karaman, Aydn, Zile, Ula, Gkeli, Toyran Kstendil, Keiborlu, Sandkl, labat, Geyikler ve Bergamada yerlemi gzkyor.[607] Glegir : Bu cemaatin Civanirlerle birlikte Azerbaycandan geldiini gryoruz. Nitekim Azerbaycanda Loru / Boral kesiminde Glegiren cemaati var.[608] Anadoluya geldikten sonra Danimentli Trkmenlerine dahil edilen cemaat, Smere gre de Civanir, Salmanl, Kak, Sermayeli, Karal ve Harmandal oymaklaryla birlikte randan gelmi olmaldr.[609] Anlan airetlerle birlikte 1701 ylnda Afyon civarnda iskana tabi tutulan cemaat, nce mera ve tarlalar yetersiz diye itiraz ettiyse de tahrir yapld ve ertesi yl evre yneticilerine emirler gnderilerek iskan yapld. Bir ksm sonradan iskan terk edip zulme baladysa da (1703 ve 1708de) eski yerlerine tekrar yerletiler.[610] Glegir cemaati Sandklya bal avubeyli, Kazanpnar, Cad ve Yenice kyleri ile Urlaya bal Okular ve Deliler kylerine yerleti. Bu cemaatin yneticileri arasnda Avar olu Abdurrahman adl birisinin bulunmas[611] bu cemaatin Avar kkenli olduunu gsteriyor. Burada unu da belirtelim Afyon ve evresinde yerleen Trkmenler genellikle Afar obalardr. Gndzl Avar : Moollarn Kseda Savandan sonra (1243) Seluklular yenip ardndan 1277de Anadolunun nemli bir ksmna hakim olmalar zerine, Moollara kar Anadoluyu savunan tek unsur Trkmenlerden bir ksm, Mool basklarna dayanamayp Suriyeye (Gazzeden Antakya ve Diyarbakra kadar uzanan saha ile Suriye sahillerine) 40.000 adr nfusla g ederek Memluklere snd.[612] Bu Trkmenler burada da Boz-ok ve -ok tekilatlarn yaattlar. Bozoklarn banda ise Afarlar vard. [613] Onlar, obaya ayrlyordu ve bunlardan biri de (dierleri Halepte Kutbei-Oullar idaresindeki Afarlar ve Antepte Kpek-Oullar idi) Amik ovasnda bulunan Gndz-Oullar idi. Balar olan Gndz Bey, Doanc-Olu Farisin lmyle, buradaki btn Trkmenlerin ba olmutu. Bu obann ilk tannan ve en nl ahsiyeti Grd Beydir ve bir ok baarlar vardr. [614] Gndzller, dier Trkmen boylaryla beraber 14 ve 15. Asrlarda blgede Osmanl-Akkoyunlu-Memluk devletleri arasndaki ekimelerde ve Dulkadr Beylii ile Ramazan-Oullar bnyesinde youn olarak faaliyet gstermitir. Gndzller, 1482de Mehmet Beyin bakanlnda idi. Bu tarihte Osmanllar ukurovay istila etti. Osmanl hakimiyetini kabul etmeyen Trkmenler ve Afarlar yaplan savata yenildi. Gndz olu Mehmet Bey savata lenler arasndayd.[615] Bundan sonra Gndzllerin ounluu liderleri Mansur Bey Afar idaresinde rana gitmitir. Yerinde kalanlar ise Antakyadan Konyaya kadar uzanan sahada yaylmtr. randaki Gndzller, Kuh-Giluye ve Huzistanda yayorlard. Sonradan bir ksm Horasanda Abiverd tarafna (Bunlar daha sonra Kse Ahmedli adn almlardr), bir ksm da Araludan bir blk ile beraber Urmiyeye gnderildi.[616] Antakyada kalan Gndzller ise 1526da 8, 1536da 7, 1550de ise 6 cemaatten oluuyordu. Bu cemaatler, Avar, Pekmezli, Boynu Ksal, orap-Olu, Dneklili, Gndzl, Hemenli, Ulaml ve Yvacklar cemaatleri idi. Ana cemaatin adn tayan Gndzl obas, 1526da biri 35 hane, Halepin dousunda olan dieri 4 hane olmak zere 39 haneydi. 1550de ise tek ube olup 27 hane nfusu vard. [617] Bu grup daha sonra Anadoluda faaliyetlerde bulunmu ve devlet tarafndan iskana tabi tutulmutur.

Boz-Ulus Trkmenleri arasnda da Gndzl Avar bulunmaktadr. Bunlar, Osmanl hakimiyetini kabul etmeyip Ak-Koyunlu birliine katlanlarn kalntsdr. Gndzller, Boz-Ulus iinde 1540 tarihinde Uurlu Kethda idaresindeydiler ve 23 hane, 5 mcerret ve 28 neferden oluuyordu.[618] II. Selim dneminde ise 21 hane ve 15 mcerret nfusa sahipti. Gndzller, daha sonra Yeni-l Trkmenleri iine karp buradaki Gndz Avarn oluturmutur.[619] Yeni-ldeki Gndzl cemaatinden baz blkler ise Kayseride faaliyette bulunmutur. Dulkadrl Trkmeni olarak bilinen bu cemaat, 1584te Kzlca nde oturuyordu ve 12 hane nfusa sahipti.[620] -Elden kalkp Alaiyeye gelerek halka zarar veren Trkmenleri tedip iin Alaiye Sancak mutasarrf Musa Paa harekete gemi, ancak Saruhan Sancandaki Atala kazasna geldiinde (1699 yl) bir ksm Trkmen cemaatlerinin hcumuna uramt ki bu cemaatlerden birisi de Gndz-Oullar idi.[621] Bu bilgiden Gndzl Avarndan baz gruplarn Bat Anadoluya doru yayldn anlyoruz. Malatyann Gndzbey kasabas ile Ptrgenin Gndz ky de bu obadandr. Bu cemaatin Osmanl topraklarnda yerleme sahas u ekildedir. Adana, Alanya, Antakya, Aydn, orlu, Dulkadr, Edirne, Halep, -El, znik, Karahisar- arki, Kars- Mara, Kean, Kohisar, Ktahya, Mara, Marmara Saruhan, Saruhan, Sinop, St, Tarsus ve Yeni-l. Ayrca Gndz Fakihli obas Yeni-l ve Halepte Gndz Hacl obas ise Boz-Ok ve Marata grlyor.[622] Habilli : Beylikli Avar obasdr. Halep blgesinde 1526da 12 hane, 1536da 13 hane nfusu vard.[623] Cemaatin kuzeye ekilerek Dulkadr Trkmenlerine dahil olup Zamant civarnda iskan olduklar anlalyor. Hac Avarl : Osmanl belgelerinde Nidede yerletii belirtilen bir oba.[624] Hac vazl Avar : Bu cemaatin ad, Hac Ayvaz (Ayvadolu), vaz (Ayvad) Hacl, Ayvadl (vazl) eklinde de geer. Kayseride Karata (ncesu) Yrklerinden olan Mehmet veled-i Ramazana tabi vaz Hacl cemaati, 1500de 40 hane, 1518de 47 hane, 1522de 49 hane, 1543te 60 hane ve 1584te 34 hane idi. Cemaatin baz neferlerinin Kayseri ehir merkezine yerletikleri anlalyor ki Hac vaz mahallesini bunlar kurmutur. Kayseride bulunan ve Hac vaz cemaatinden olduu anlalan Ali Bl adl oba da Karata (ncesu) Yrklerindendir. 1500 ylnda blgeye yeni gelmi olan cemaatin 1584te 67 hane nfusu vard. vaz Hacldan olan Gzbal obas ise 1483ten itibaren Kayseride gzkyor. 1518de 12 hane, 1522de 13 hane, 1543te 13 hane nfusa sahipti.[625] vaz Hacldan baz blklerin bu yzylda Dulkadr sahasnda da bulunduklarn gryoruz. 1690 ylndaki Avusturya Seferine katlan Afar beylerinden Hac vaz-Olu Dokuz brahim Bey ile Hac vaz-Olu Abaza Beyin adlar geiyor. [626] Bunlardan brahim Beyin soyu gnmzde brahim Beyli Avar olarak yayor. Hac vazl Avarnn, ad geen bu Hac vazdan geldiini biliyoruz. Devlet tarafndan 1691-92 ylnda Rakkaya iskanlar emredilince, ot bitmeyen ve artlar olduka kt olan bu yere gitmek istemeyen ve Membite yerlemek isteyen Hac vaz Oullar, Membie iskana izin kmasna ramen devlete kar gelip iskana uymadlar. Azez, Antep ve Halep civarnda ekyalk yapp 4-5 ky de talan ettiler. Bunun zerine devlet, lbeyli, Koyunolu brahim ve obanolu

vs.. cemaatlerinden de yardm alp harekete geince aman dileyip 1697 ylnda Rakkaya iskan kabul ettiler.[627] Kayserinin Develi ilesi Ayvazhac ky bu obadandr. Ayrca, Adana, Antakya, Birecik, Boz-Ok, Edirne, Gavurda, Halep, Kars- Mara, Kayseri, Kete, Krk Kilise zi, Kk Salmanl, Manavgat, Mara, Rakka, Saram ve Yeni-lde de yerlemilerdir.[628] Boz-Ulus Trkmenleri arasnda da bir vaz cemaati bulunmaktadr. Bu cemaat, AkKoyunlu emirlerinden Hac vazdan geliyor. Burada u hususu belirtmeden gemeyelim. Afar obalar ile Ak-Koyunlu yneticileri arasnda isim benzerlikleri olduka dikkat ekicidir (Tur Ali Bey Tur Ali Hacl Avar, Kutlu Bey Kutbeyli / Kutlubey Avar gibi). Biz Avarlarn nemli lde Ak-Koyunlulara destek verdiini biliyoruz. Byle bir ba kurulabilir. Hac Mustafal : Kara Recepli diye bilinen 3 obadan (dierleri Arap Hasanl ve brahim Beyli) birisidir. 1690 ylndaki Avusturya Seferine katlan Afar beylerinden erkez-Olu Hac Mustafa Beyin[629] soyundan geliyor. 1691-92 ylnda Rakkaya iskanlar emredilince, ot bitmeyen ve artlar olduka kt olan Rakkaya gitmek istemeyen ve Membite yerlemek isteyen Hac Mustafallar, Membie iskana izin kmasna ramen devlete kar gelip (Hac vaz Avaryla birlikte) iskana uymadlar. Azez, Antep ve Halep civarnda ekyalk yapp 4-5 ky de talan ettiler. Devlet, lbeyli, Koyunolu brahim ve obanolu vs.. cemaatlerinden de yardm alp harekete geince aman dileyip 1697de Rakkaya iskan kabul ettiler.[630] Hac Mustafallar, Lek, Afar ve Tacir cemaatiyle birlikte bask yaparak 1712de Rakkaya iskan istenen Recepli Avarn iskana gndermemitir.[631] Bu onlarn iskan blgesinden katklarn gsteriyor. Bu cemaat Malatya Sanca, Grdes, Kzlhisar Sla, Yeni-l, Halep ve Rakkada yerlemitir. Kayseride bu oba Mustafabeyli olarak ta adlandrlr. Bu adda bir oba ise Rakka ve Barnda bulunuyor.[632] Kayserinin Pnarba ilesi Hassa ve Tzgn kyleri de bu obadandr. Halil Paa-l (Olu) : Kayserinin Tomarza ilesi Gzelce, Melikviran ve Aliaalar kylerinde oturan Afar obas. Bu obadan baz blkler Teke blgesinde Kaaklda iskan olmutur.[633] Halil-Olu : 1690 ylndaki Avusturya Seferine Afarlar, Recep-Olu Halil Bey nderliinde 200 atl ile katlmlard.[634] Halil Bey, 1691 ylnda ise Sis Sancak beyi idi.[635] Bu obann Halil Beyin soyundan geldiini anlyoruz. Kayserinin Pnarba ilesi B. Karamanl, K. Karamanl, Kadl, amlca, Kzlren, Demircili, Hasrc, Akpnar, B. Kmarmut ve Pulpnar kyleri bu obadandr. Kayseri merkez Kzk kynde de bir miktar Halilolu var. Trkay, bu obann yerleme yerlerini u ekilde veriyor. -El, Alanya, Manavgat, Karahisar- Nall Hdavendigar, Mara, Dulkadr ve Halep.[636] Haral : Kpekli Avar obas. Halep blgesinde yalnzca 1536 tahririnde adna rastlanlan kk bir oba. Bu tarihte 6 hane nfusu vard.[637] Harikli : Herek Oullar, Herek Ua, Hrki, Harikan, Herecli, Herekli, Herikli, Hereke, Hareke, Heriki, Herekyan adlaryla da tannr. Sis Avarlarndan Doyranlya mensuptur. Cemaatin 1519 tahririnde ad gemiyor. 1523-4te 51 hane, 12 mcerret, 3350 aka hasl olan cemaat defter harici kaydedilmi ve Altunini mezrasnda ziraat yapyordu. 1525-6da 75 hane, 18 mcerret, 1 sipahi-

zade, 3350 aka hasl, 1536-7de ise 77 hane, 29 mcerret, 3648 aka hasl vard ve Dulkadr Sancanda Yumruktepesi mezrasnda ziraat yapyordu.[638] Gnmzde Adanann Ceyhan ilesinde Herekli adnda bir ky bulunmaktadr. Sis blgesinden dalan Herikliler, 1688-89 yllarnda Kara eyhli Avar, Beydili ve dier baz boylarla birlikte Hsn- Mansur (Adyaman) kasabasnda ekili yerleri ve kyleri tahrip edip bir ok kiiyi ldrdler. Gebe airetler devlet tarafndan takip edilmelerine ramen srekli ayaklanyorlard.[639] 1691 ylnda Bat Anadoluya yerletirilen ve ikayet zere tanzimlerine karar verilen Danimentli Trkmenlerinden ve Rum li (Sivas) sakini olan cemaatlerden biri de Bekta Kethda, Kara mer Kethda ve Hac Olu Ahmete tabi Hereklilerdi.[640] Bat Anadoludaki Heriklilerden nemli kollar burada yerleip kalmtr. zmirin Seferihisar ilesinde Hereke (Dzce), Bursann Keles ilesinde Hereke (ayren), Tekirdan Malkara ilesinde Hereke (Yrk) kyleri ile Rodos adasnda Hereke adl bir yer bunlardan hatradr. Kocaelinin Hereke ilesini de hatrlatalm. Sivas civarnda bulunan Heriklilerin bazlarnn da bu blgede iskan olduklarn syleyebiliriz. Sivas merkeze bal Herekli (Bedirli) ile Gmhane Torula bal Herek kylerinin yannda Tokatn Erbaa ilesinin de eski adnn Herek olmas onlarn yerleimiyle ilgili bize bilgi vermektedir. Ayrca Ordu ilinin Mesudiye ilesinde Herkz ky de bu obayla ilgilidir. Ardndan Heriklileri, Nevehire iskan edilen Boynu-inceli Trkmenleri arasnda gryoruz. Bunlardan durumu iyi olanlar kasabaya dierleri ise Eyup-li'ne (1727 yl) yerletirildi. Herikliler, Nevehir merkezde 79 hane ile iskan oldular (172730).[641] Ayrca evrede 16 ky kurdular. Bu kyler, Hacbekta ilesine bal Karaburna, Karabur, Krkl (ahinler), Kzkl (Yeilli), Kekta, Kzlal, Kayaalt, Caak (Hacbekta lesinde), Kozakl ilesine bal Kalecik, Abdi, Karayanalak (Boazii), Gerce (Kozakl lesinde), mran (ksmen) Ayl (ksmen) Halaka (ksmen. Yeni ad Drtyol) Glehir ilesine bal Karahyk, Haclar, Srl, Yksekli (Glehir lesinde) kyleridir.[642] Onlardan bir ksmnn bu iskan srasnda evre illerde de yayldklarn tahmin edebiliriz. Krkkalenin Delice ilesine bal Herikli kyn bu dalanlar kurmu olmaldr. Nevehirde yerleen bu Heriklilerin buraya Sis blgesinden g ederek geldiklerini anlyoruz. Blgede yaptmz almada Herikli byklerinden Ali Bey, bundan 250 yl nce Kozandan geldiklerini dedelerinden duyduunu sylemiti. Dier Herikliler de bu dnceye katlyorlar. Bylece Nevehirde iskan edilen Heriklilerin Sisten alnp Boynu-ncelilere dahil edildiini anlyoruz. Sicillerde Kayseri yresinde de Heriklilere rastlanmaktadr. Bunlardan baz blklerin burada yerletii tahmin olunabilir. Nitekim Mara tahrirlerinden Heriklilerin, Pnarbann Gkeky ve Ksin kylerinde yerletikleri anlalyor. [643] Gnmzde Sarzn Esirik kynde oturan Avarlar, Herekiolu adyla anlyor. Ayrca Kuu kynde de ksmen varlar. Bunlarn lakaplar Klldr. Dadalolu bir iirinde Oyman Kll diyor. Boz Avarlarn bir kolu Kll adn tayor. Bunlarn yrede genel adlar ise Trkmenlilerdir. Heriklilerin douya da g ettiklerini biliyoruz. Nitekim, Diyarbakr Licede Herak, ermikte Herekli, Hakkari emdinlinin Herki (Meelik) gibi ky adlar onlardan kalmadr. Gnmzde Hakkarinin emdinli lesinin byk ounluunu Herikliler (blgede Herki deniliyor) oluturmaktadr. Bu Herikliler asl nfusun kk bir ksmn oluturuyor. Airetin byk bir ounluu snrlarmza yakn Irak ve ran topraklarnda yaamaktadrlar. Kuzey Iraktaki en byk airetlerden biri de bu Heriklilerdir. II. Abdulhamit tarafndan Hakkari blgesinde yaptrlan bir saymda

4.500 hane Nesturi ile 12 hane Ermeniye karn 30.500 hane Mslman nfus vard. Bu Mslman nfus arasnda 500 hanesi emdinli Nahiyesinde yerleik, 3.000 hanesi gebe olmak zere 3.500 hane Heriki aireti bulunuyordu. Rus ve ngilizlerin Hakkarideki Nesturi ve Ermenileri kullanarak i isyan karma abalarna kar 1890dan sonra kurulmas kararlatrlan Hamidiye Alaylarnn 17, 18, 19, 20, 26 ve 39. Alaylarna bu Heriklilerin dahil edildiini gryoruz.[644] Heriklilerin bir blm Mardinin Silopi ve Cizre lesinde yerlemi (Herikan) ve gnmze kadar varln korumutur.[645] Bu Herikliler eyh Sait syan (1925) bata olmak zere Cumhuriyet Devrindeki isyanlara katlmtr.[646] Osmanl belgelerinde bu cemaatin Adana, Aksaray, Aydn, Barnl, Boz-Ok, Daniment Afyon, Eypeli, Hacbekta, Halep, zmir, Karaman, Kayseri, Kean, Krehir, Konya, Ktahya, Malatya, Mara, Mardin, Musul, Nevehir, Rumeli, Sis, Sivas, Tekfurda irmen, Tokat, Van, Yeni-l ve Yeniehir Aydn blgelerinde yerletii grlmektedir.[647] Harzem / Horzum : Harzem-ahlar Devletinin hkmdar Celalettin Harzem-ah, Cengiz Hann nnden kaarak Dou Anadoluya gelmiti. Burada Anadolu Seluklu sultan Alaeddin Keykubat ile bozumu ve 1230 ylnda Yass-emen Savanda yenilerek snd dalarda yerli halk tarafndan ldrlmt. Onun lm zerine maiyetinde bulunan komutanlar, askerler ve halk Seluklu hizmetine girmiti ki bunlara Harzemli / Horzemli deniliyordu. te bu cemaat onlarn bakiyesidir. Bu cemaatin genellikle Anadolunun batsnda bulunmas Germiyan-Oullar sebebiyledir. Harzem-ahlarn maiyetinden olan Germiyanllarn iinde de Harzem airetleri vard. Germiyanllarn Bat Anadoluya gnde bu cemaat onlarla birlikte batya gelmitir. Nitekim, Ktahyada Horzum Aireti Ovack, zmir demite Horzum, Manisa Alaehirde Horzum Alakaya, Horzum Embelli, Horzum Keserler, Horzum Sazdere kyleri ile Ege blgesinde Horzum adl oymaklarn varl bununla ilgilidir.[648] 19. Yyn ikinci yarsnda Bat Anadoludaki Trkmen cemaatlerinin bir listesini veren Rum asll Dr. akrolu, Horzumlularn Aydn ve Bursada bulunduklarn belirtmitir.[649] Bu cemaatin Avarlarla ilikisine gelince, Afyon Dinarda 23 kyde yaayan Horzumlulara ayn zamanda Afar denilmektedir (Do. Mjdat Kayayerlinin verdii bilgi). Ayrca Yrk dernei olan Yr-Trkn yapt almada da Horzumlar bir Afar obas olarak kabul edilmektedir. Horzumlarda Afar kimliinin bulunmas onlarn Germiyanllarla yaknlklarnda aranmaldr. Gney blgemizde ise -El Yrklerinden olup rahat durmadklar ve evreye zarar verdikleri iin Kbrsa srlen (1714-41) cemaatler arasnda Horzumlular da vard.[650] Belgelere gre Horzum cemaati Adala Saruhan, Alanya, Denizli, Gzelhisar Aydn, Hamit, -El, shakl Akehir, Konya, Ktahya, Mentee, Teke, Ula ve Yalvata grlyor.[651] Hedilli : Recepli Avarlarnn bir kolu. 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde 31 hane ve 12 mcerret nfusa sahipti.[652] Hemenli : Gndzl Avar obasdr. Halep blgesinde 1526da biri 22, dieri 32 hane olan iki blkt. 1536da ise tek ube olup 44 haneydi.[653]

Hobal(l) / Obal : 16. Yzylda Mara civarnda grlen Obal cemaati, daha sonra Recepli Avarnn bir obasn tekil etmitir. Oballar, Yeni-l, Rakka, Karaman, Krehir, Sis, Kayseri, Adana, Mara, Kadirli ve Zamantda yerlemitir.[654] Hoca Fakihli Avar : 16. Yyda Uak blgesinde bulunan kalabalk yrk topluluu arasnda II. Selim devrinde byk bir Afar oyma bulunuyordu. Bu Afar oyma 5 obaya ayrlyordu (Afar adl 2 oba ile Musacalu ve kszler) ki bunlardan biri 54 vergi nfuslu Hoca Fakihli Avar idi.[655] Bu obann blgedeki dier Afar obalar (Musacalu ve kszler) gibi doudan geldiini gryoruz. nk btn bu obalarn Mara ve evre blgelerde faaliyet gsterdiini biliyoruz. Nitekim Hoca Fakihli Avar da Osmanl belgelerinde Mara ve Dulkadr blgesinde bulunan bir oba olarak zikredilir.[656] Marataki cemaat, Gynk nahiyesinin Hil Ab kynde bulunuyordu.[657] Hovadl : Recepli Avarlarnn bir kolu. 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde 10 hane ve 6 mcerret nfusa sahipti.[658] Hseyin Hacl : Garip-ah Avarndandr. 1500 ylnda hayatta olan Hseyin veled-i Slden adn alan cemaat, 1518 ylna kadar Hseyin Kethda diye anlm, bu tarihten sonra Hseyin Hacl adn almtr. 1584 ylndan itibaren Sleyman Kethda cemaatiyle birlikte Garip-ah Yr olarak tannmtr. 1543te 90 hane, 1584te 69 hane nfusu vard.[659] Bu cemaatin Anadoluda olduka geni bir alanda faaliyet gsterdiini anlyoruz. Kayseriden baka Adana, Aydn, ukurova, Diyarbakr, Dulkadr, Halep, Mara ve Yeni-lde yerlemilerdir. [660] Mara tahrirlerine gre Hseyin Hacldan bir grubun Kayserinin Pnarba civarnda Koyrn ve Sarueyh mezralarnda yerletikleri grlyor.[661] fraz- Dulkadrldan baz cemaatler (14 cemaat) ekyalk yaparak evre kyleri yerlerinden etti. Demirkap, Misis, Kurtkula blgesi, Nide sanca mutasarrf Polatzade smail bey bunlar Kurtkula blgesine yerletirmek iin 1705 ylnda emir ald. Hseyin Haclnn da dahil olduu bu cemaatler, bu blgede derbenti olarak yerletirildi. Ancak, Hseyinhacllar baz obalarla iskan terk edip Karaman, Ktahya, Bursa, el, Aydn ve Saruhana gittilerse de 1725 ylnda tekrar ukurovaya nakilleri saland. [662] Hveydi Aireti : Anadoluya ilk Trkmen gleri esnasnda Afarlardan bir grup 1200lerde Adyaman civarna gelip yerletiler. Adyamann Besni ilesi ve evresine gelip ilk yerleenler de bu Avarlardan bir blkt. Ardndan 1350 ylna girildiinde Akkoyunlular Kafkasya ve randan Frat ve havzasna gelirler. Bunlarla birlikte gelen Afarlar daha nce gelip yerlemi olan boydalarnn yanna yani Besni ve Keysun Ovasna yerleirler. Bylece Besni civarnda nemli bir Afar nfusu oluur. Bunlarn bir ksm blgedeki siyasi olaylar ve basklar sonucu Kafkasyaya gitmilerdir. Gnmzde Kafkasyada Besni adl yerleim birimleri ve Besni boyu vardr. Ayrca Arnavutluktaki Besni ilesinin ad da oraya g eden Avarlardan kalmadr. Gnmzde ile merkezinde yaayan Afarlarn bir blm ile Eskiky, Mamadikli (Kurugl), Kiti (Karagve), Saryaprak, Kseceli, Tetirli, Birime (Toklu) ve Kevcali (aykaya) kyleri ile Boncuk mezrasnda (Tokluya bal) yerlemi olan Hveydi Aireti (Hveyda, Hveydanl da denir.)[663] bunlarn torunudur. Bu kyler civarda Hevedik kyleri diye de tannyor. Hveydilerin bir ksmnn Kilis ve civarna gelip yerletiini belirtelim.

Kurtulu Savanda bu Avarlarn nemli hizmetleri olmutur. Bunlardan Besnili Hasan Bey, nemli bir ahsiyettir. Franszlarn Antep ve Mara igalleri Besnide geni yanklar uyandrr. Besni igale uramamasna ramen silah, cephane ve yiyecek toplanarak Antep ve Maraa gnderilir. Hveydi airetinin ileri gelenlerinden h Mehmet Aann torunu ve Vakkas Aann olu Hasan Bey, civarda Kuvay- Milliye lideri haline gelerek dzenli bir birlik kurar. Antep ve Mara savunmalarnda ok nemli hizmetler grr. Hasan Bey kuvvetleri Antepte 11 ay arpr. Yaptklar gece basknlaryla Franszlarn korkulu ryas haline gelir. Hasan Bey ve kuvvetleri bu mcadelelerinden dolay Atatrkten tebrik ve taltif alr. Elcezire Komutanlnn Ankaraya gnderdii raporda da Besnideki Trkmenlerden bahsedilir. Hasan Beyin amca kz olan Senem Ayede blgede Kuvay- Milliyece olarak adn duyurmutur. Senem Aye, Hasan Beye katlarak Senem adl bln bana gemi, Mara ardndan Antep savunmasna katlmtr. Alt kurun yaras alan ve sakatlanan Senem Aye 1954 ylnda lmne kadar evresinde Gazi Nine olarak sayg grmtr. Ak kr, Hasan Bey iin unlar yazmtr. [664]

Milli akn erlerinden Besni Beyi Hasan Beydir Ate saan gzlerinden Besni Beyi Hasan Beydir

Hasan Beyi metheylemek Layktr Hakk demek Konanda trl yemek Sofra kuran Hasan Beydir

Gazi Yurtlu yoldalarla Harp eyleyen gardalarla Yz krk erle atelerle

Hasan Bey, gzel huylu Yakkl orta boylu Halk iinde parlak soylu

Gs geren Hasan Beydir Belli duran Hasan Beydir

Hveydilerden Reit Aa (1870-1935) ise Atatrkn daveti zerine Erzurum ve Sivas Kongrelerine Malatya temsilcisi olarak katlm, 1. ve 2. dnem Malatya, 3, 4 ve 5. dnem Antepten milletvekillii yapmtr. Ayrca Sait Aar ve Halil Aarda milletvekili olmutur.[665] Yukarda Hveydilerin bir blmnn Kilis ve civarna gelip yerletiklerini sylemitik. Blgeye gelen Hveydiler (kendilerine Hevedi/Hevidi diyorlar) kaynaklarda Kilis Krtleri diye adlandrlan grup arasna girmi ve zamanla onlarn bir parasn tekil etmitir. Bu sebeple onlar gnmzde kendilerini krt olarak tantyorlar. Buna ramen kklerinin Trk olduunu ispatlayan nemli bir hatray da unutmamlardr. Kilis Hveydileri atalarnn Orta Asyadan gelmi olduunu hala sylemektedirler. Adyamann Besni ilesinin Kiti (Karagve) kynden geldiklerini syleyen Hveydiler Musabeyli ilesinin Hapsino (Gneli)

Pertikli (alkaya) ve ksmen Merdanl (Kocabeyli) kylerinde yaamaktadr. Bununla birlikte dier Krt kylerinde de Hveydi ailelere rastlanr. brahim Beyli : Kara Recepli olarak tannan 3 obadan (dierleri Arap Hasanl ve Hac Mustafal) biri. 1690 ylndaki Avusturya Seferine katlan Afar beylerinden Hac vaz-Olu Dokuz brahim Beyin[666] soyundan gelmektedir. Buradaki Dokuz lakab, bu obann Fettahl Dokuzu cemaatine tabi olmasndan kaynaklanyor. Bu seferden ksa bir sre sonra (1702) bu oba, Urfada Belih Nehri ve Aka Kale civarna blgedeki Arap ve Trkmen ekyalarna kar bir gvenlik unsuru olarak iskan edilecektir.[667] Ayrca bir ksm mensuplarnn Yeni-l ve Halepte de iskan edildiini grdmz [668] bu oba, gnmzde Kayserinin Pnarba ilesi Avarstl ky ile Tomarza ilesi Toklar, Taf (zlce sonra Dadalolu), Madrasan ve Kesir kylerinde (bu kylerin hepsinde ksmen varlar) yaamaktadrlar. mam Kulu Avar : Bu oyman adna bakarak onlarn randan Anadoluya geldiine veya randaki Trk Devleti olan ia mezhepli Safevi taraftar olabileceine hkmedilebilir. Ancak randa bu adda bir oymaa rastlanmyor. Fakat bu oymakla ilgili bilgilere 1691-92 iskannda rastlanmas onlarn randan gelmi olmasn mmkn klyor. nk 1620lerden sonra Safevilerin Trkmenlerin nfuzunu krp onlar srmesiyle randan Anadoluya bir Trkmen akn olduunu biliyoruz. Bu Trkmenler, 1691 ylndaki iskana tabi tutulmulard. mam-Kulu Avarda bu dnemlerde gelmi olabilir. Nitekim ran Trk mparatoru Nadir ah Afarn babasnn ad da mam Kuludur. stelik bu tarz isimler ran sahasna aittir (iada imamlk olduka nemli bir kurumdur. Kul deyimi de yine oraya aittir. ah-Kulu gibi). Kayserinin Tomarza ilesine bal mam-Kulu kyndeki Avarlarda da randan geldiklerine dair bir hikaye anlatlmaktadr. mam-Kulu ky ile evredeki baz kylerde eskiden Mulla ad yaygnd ki bu da ran etkisini gstermektedir. Bu cemaatle ilgili bilgilire gelince; 1691-92 ylnda Rakkada iskan edilmi olan mam Kulu cemaati 1695 ylnda Bahrili ve Kara Gndzl cemaati ile beraber evreye zarar verdikleri iin Rakka Beylerbeyine emir gnderilmiti.[669] Bunlar bu tarihte Kadirli ilesine gelip yerletiler. 1707de Ceyhan nehri boyunca Haremeyn vakf reayas olup izinsiz burada oturan mam Kulu Avar (Tacirli Avar ile) ekyalk yapyordu. Bu yzden eski yerletikleri yer olan Marata Gvercinlik mevkiine iskanlar istendi. Recepli Avarna tabi olan mam Kulu Uaklar ise dier baz oymaklarla Arap airetlerinin basksn nlemek iin Havran nahiyesine iskan edilmek istendiyse de baarl olmad. [670] 1727 ylnda mam Kulu cemaati, Bahrili ve Leklerle birlikte Pozantda klyor, Nide zerinden Erciyese gelip burada yaylyorlard. Bu geli gidiler srasnda Kstere, Harmanck, Develi Karahisar ve ncesuda halka zarar veriyorlard. Develiolu Seyid Mustafa bunlar yenip blgeden uzaklatrmt.[671] Belgelerde mam-Kulu Avarnn Adana, Boz-Ok, Develi, Halep, Kars- Dulkadr, Kayseri, Mara, Misis, Pozant, Rakka, Yeni-l ve Zamantda bulunduklarn gryoruz..[672] manca : manl-Olu, manl Yr, Afar manl, fraz- manl, Kara Gndzl, Afar Yr gibi adlarla da anlyor. manca cemaati, Boz-Ulusa balyd. fraz- manl adna bakarak bu cemaatin manl Avarndan ayrlarak baka bir oluum iine girdiini anlyoruz. Ayrca Kara Gndzl adn da tamalar, Kara Gndz Avarnn manldan koptuunu akla getiriyor. Kara Gndzller, Yeni-l Trkmenlerindendir. Belgelerde bu cemaatin yerleme sahalarndan biri de Yeni-

ldir. manl Avar ise Mara blgesi Trkmenidir. Bu iki saha birbirine olduka yakndr. Marataki manldan ifraz olan baz blkler, Yeni-lde Kara Gndzl adyla varln devam ettirmi olabilir. Nitekim manlnn baz kollar Yeni-l Trkmenleri arasnda bulunmaktadr. Ayrca 16. Yzylda Mara civarnda Avar Yr cemaatinin varl grlyor. Bu cemaatin Boz-Ulusa katlarak Ankara civarna geldiini gryoruz. nk BozUlus Trkmenlerinden Tabanl cemaatinin, Orta Anadoluya gelerek Ankara civarnda yurt tuttuunu ve bu blgedeki Trkmenleri bnyesine alarak Tabanl Mukataas oluturduunu biliyoruz. Bu oluumun iinde Avarlar kalabalk bir nfusla yer aldlar. Tabanlnn alt obalar arasnda manl ve fraz- manl adl obalar da bulunmaktayd.[673] Bu obalarn daha batya gidenleri Afar Yr olarak tanndlar. nk Bat Anadoluda Yrklk canl bir ekilde yaamaktadr. Afar Yrklerinin Denizli-ivrilde[674] ve Afyon-Bolvadine bal zburun Kasabasnda[675] yaadklarn biliyoruz. Bilindii gibi Yrklk bir boy ad deil, bir yaam tarzdr ve gebe olan tm boylar kapsamaktadr. Afarlarda Bat Anadolu Yrkleri gibi en son yerletirilen gruplardan olduu iin gebe bir topluluktu. Bu sebeple Yrk olarak adlandrlmalar normaldir. Ancak unu belirtelim Bat Anadoluda Manav (yerli Trk), Trkmen (Boz-Ulus kalnts), Yrk (son dnem iskan olanlar) ve Muhacir (Balkanlardan gelenler) farkl zamanlarda yaplan yerleimleri gsterdii iin birer boy olarak telakki edilir. Cemaat Adana (sahil blgesinde), Amasya, Ankara, Pnarba, Balya, Bor, Boz-Ok, ankr, arsancak, l-Abat, Dinek Keskini, Diyarbakr, Dulkadr, Erzurum, Grdes, Halep, Haymana, Isparta, Karahisar- arki, Kadirli, Karaman, Ka, Kayseri, Krehir, Mara, Nide, Rakka, Sis, Sivas, Sorkun, Tarsus, Teke, Tokat, Yeni-l ve Zamantda yerlemi gzkyor.[676] manl Avar : Kuzey Suriye Avarlarndan bir kol, Mara civarna kp Bayat ve Beydili boylar ile birlikte Dulkadr Beyliini kurmulardr (1337).[677] Dulkadrllarn Osmanl egemenliine girmesiyle (1515) blgedeki Trkmenler, Dulkadrl Trkmenleri diye tanndlar. Bu Trkmenler Mara, Kadirli, Yeni-l ve bir ksm da Boz-Okta yaylmlard. Bunlarn en nemlisi Mara blgesindeki manl Avar idi. manllar, 16. Yyn birinci yarsnda 27 obadan oluuyor ve genellikle obalar idare eden kethdalarn adyla anlyorlard. manlnn bir ok obalar Suriye lnde klayp, Mara civarnda yaylamaktaydlar. Dier bir ksm ise ukurovada Knk ve zer blgesi ile Lazkiye civarnda bulunuyordu. Bunlardan baz obalar 16. Yyn ikinci yarsnda bulunduklar yerlerde yerleik hayata gemitir.[678] Bunlardan tesbit edilenler Elbistann Ahsendere nahiyesine bal Kzlkandil, Dereaz ve Tavanalan kyleridir.[679] manldan bir ksm obalarn da Diyarbakrda ve 1563-64 tarihinde Antep ehri dolaylarnda baz kylerde yerletiklerini reniyoruz. manldan baz kollar (Bedil, Taif ve Kzl Sleyman), Yeni-l Trkmenleri arasnda bulunmutur. [680] manlnn Suriyeye inenlerinden bazlar burada ksa bir sre (1550de) Bayatlar arasnda bulundular. Bunlar ayn tarihte 19 hane ve 19 mcerret nfusa sahipti.[681] Avarlar, Mara yresinde olduka byk bir nfusa sahiptiler ve etkinlikleri fazlayd. Galiba bu hususu en ak bir biimde

Bir komogenim ben dikbal ve marur Bin kez bakaldrdm Dou Romaya

Sonra Trkmen oldum Afar boyundan Mool nnden katm Katm Maraa dtm.

diyen Glten Akn dile getirmitir. manl Avar obalarndan bazlar unlardr. Bedil, Taif, Turyan (Taife bal), Kzl Sleyman, Anzmanl, Bahaylu, Burhanlu, Derzil, Eri Hacl, man-Olu, manl, Kzl Sultan-Olu, Ku Kran, Sadaka Demircili, Sar Hacl [682] Boz-Ulus Trkmeninden olup Karamanda bulunan ve 1720 ylnda Ulukla ile Ereli arasndaki avular kyne yerletirilen manlucyan cemaatinin bu manldan olmas gerekir.[683] nk, Orta Anadoluda bulunan Boz-Ulus bakiyesi Trkmenlerinden Tabanl cemaatinin, Ankara civarndaki kalabalk nfuslu Afarlar, bnyesinde topladn biliyoruz. Tabanlnn alt obalar arasnda manl ve fraz- manl adl obalar bulunmaktadr. manl Avar, Bilecik ilinin St ilesi ve Yunanistanda Serez ilinin Timurhisar kazasna da iskan olmutur. [684] randaki manllara gelince, Osmanl hakimiyetini kabul etmeyen manllar byk bir nfusla Mara blgesinden karak Safevi hkmdar ah Abbas devrinde (1587-28) rana gittiler. Bilinen ilk emirleri 1593-94te Hemedan valisi olan Kasm Sultandr. Kasm Sultan, Osmanllara kar savaarak Safevilerin snrlarn korumu ve Osmanl topraklarna aknlarda bulunmutur. Kasm Sultann manllarla birlikte Urmiye, Saynkale ve Sulduza yerletiini gryoruz. Kasm Sultandan sonra yerine geen olu Kelb-i Ali Sultan 1627de Urmiye valisi oldu. Bundan sonra Urmiyede grdmz Avarlarn nemli bir ksm manludan, valileri ise bu Kasm Sultann soyundandr. [685] Bunlar o civardaki Krt airetleri ile daima mcadele etmi ve Snni Osmanllara kar, ii Safevilerin snr bekiliini yapmlardr.[686] manl Avar ve onun bir kolu olan Kasml Avar, Urmiye ehri ve blgesi ile Urmiye Gl bats, Selmas ve Uniye arasnda bulunuyordu. [687] 19. yy balarnda randa bulunduu srada buradaki Trk oymaklar ile ilgili bir liste hazrlayan A. Dupre, nallularn Isfahann Fereyden blgesinde yaadklarn ve 4-5.000 kii olduklarn belirtmitir. Ayn yzyln ortalarnda blgede bulunan ve bir liste yaynlayan Lady Shell ise Fars oymaklar arasnda nanlulardan bahsederek Darab ve Fesada bulunduklarn nfuslarnn 4.800 adr ve evden mteekkil olduunu aktarr.[688] nanllardan baz gruplarn Osmanl topraklarna gtne hkmedebiliriz. nk nanl adnda bir oba Eypeli, ncesu, ankr ve Malatya [689] civarnda iskan olmutur. salu : Sis Avarlarndandr. Sis blgesinde 1519da 6 hane, 3 mcerret, dier bir grubu ise 11 hane idi. 1523-4te 37 hane, 12 mcerret, 1525-6da 35 hane, 23 mcerret, 1536-7de 39 hane, 19 mcerret nfusu bulunmaktayd ve Padiah haslarna dahildi.[690] sal cemaatinin baz blkleri ayn yzylda Dulkadr Trkmenleri arasnda da bulunuyordu. 1706da, 10 yldr ekyalk yapan Tacirli cemaati civardaki airetleri

rahatsz ederek yerlerinden karmt. Bunlardan biri olan sal cemaati ikayeti olup durumlarnn bir nizama balanmasn istedi. fraz- Dulkadr a tabi olup daha nce Hama ve Humusa iskan olunan cemaatten bazlar (10 hane) 1707de Adana Knkta yerlemitir. [691] Adana ve Sis blgesinde bulunan cemaat, dalarak Kayseri, Mara, Halep, Edirne, Yeni-l ve Dulkadra gitmi, bir ksm da Edirne ve daha ilerde Gmlcine ve Selanikte yerlemitir. [692] slaml : Beylikli Avar obalarndandr. 1536 ylnda Halepin dousunda yayordu ve 24 hane nfusu vard. Bu arada 5 hanelik Elsz Fak adnda bir cemaat te slamlya balyd.[693] slaml cemaatinin Dulkadr sahasnda da bulunduklar grlyor. Burada Kemall Avaryla birlikte ona tabi olarak faaliyet gsteren cemaat, Kadirli yresindeydi. Ayrca Kayseri ve civarnda faaliyet gsteren nemli bir Trkmen topluluu da slaml adn tayordu. 1483te cemaatin gelirlerini cemaate adn verdii dnlen slam Bey diye birinin oullar tasarruf ediyordu.[694] slaml cemaatinin iftlii Avar Kla adn tayordu ki bu onlarn Avar olan slaml cemaatiyle balarnn olduunu gsteriyor. slamllar, Felahiye, zvatan, Sarolan ve bugnk Kocasinan ilelerini ierisine alan blgede (Kenar- Irmak nahiyesi) yayorlard. slamlu Yrklerine bal oymaklar unlard: Ahmet bin Bostanc (Bostanlu), nalhanlu (Veled-i nalhan), Hacbayram veled-i Seydi (Ebi), Ahmet Fakih Veled-i Hasan Hac (Ahmet Fakih), Aydomu Kethda Veled-i Toklu, Alp, Yusuf bin mer (merl), Hzr bin Yemliha (Yemliha), Aydomu veled-i Halil, aban Veled-i Alembe (Alembel), Evlad- slamlu, Veled-i Savc (Savc), Ahmed bin Kmr (Kmrolu), Dada (Dadau), eyhler, Biligi (Bilge), Demircil, nal (Evlad- Eref), Avc, Ammlar (Emmiler), Kzl Hasanl ve Muzaffer Fakihli Oyma. Kara Afar : 1691-92 ylnda Hama ve Humus blgesine iskan emredilen airetlerden biri de Halep Trkmenlerinden Hamidi Kethdaya tabi Kara Afar cemaati idi.[695] Kara Avarllar, Humusta Urla ky ile Heykel ve Hudeyde mezralarna yerletiler.[696] Bu cemaatten baz blkler, 1695-96da ekavetten dolay Humusa iskan olan -El Trkmenlerinden Eymre bal 9 cemaat arasnda bulunuyordu. Arap basksyla yerlerini terk eden bu cemaatler, Murat Paa kprs ve Saylak mevkiine (Antakyada) iskan edildiler. Bunlardan Kara Avarl 30 nefer ve 20 ift idi. Ancak bu karar tatbik edilemedii in eski yerlerine gnderildiler. 1713 fermanyla Halepten ifraz edilip Trablus-am iltizamna dahil edildi.[697] Karaba Kethda : Beylikli Avar obas. Baz Beylikli obalar gibi bu oba da kethdasnn adyla anlyordu. Cemaatin, 1550de 17 hane nfusu vard.[698] Sonraki devirlerde adna artk rastlanmyor. Bu onlarn baka yerlere g ederek yerletiini gsteriyor. Gnmzde Milan airet topluluuna bal olan Karaba cemaati, Bingln Ki, Erzurumun Hns, Karayaz ve Tatos ilelerinde bulunmaktadr.[699] Ki ilesindeki Karaba cemaati, Akta, Adakl, Ayvadz, Doankaya, Mercan, Kamgl, Sank, Kaynakdz, Danatepe kyleri ile Zabuk, orsan, kiz, Feruz, Karako, Kala, Kantar, Haraba, Karaan, Navru, Mendelli mezralarnda yaamaktadr.[700] Kara Budakl : Recepli Avarlarnn bir kolu. 16 ve 17. Yylarda Karamanda sakin Ateken oymaklar arasnda Turgut kazas Trkmenlerinden Kara Budak cemaati bulunmaktadr.[701] 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte

Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde Kara Budakllar 32 hane ve 18 mcerret nfusa sahipti.[702] Trkayn eserinde Recepli Avarnn bir obas olarak Rakka, Karaman, Krehir, Sis, Kayseri, Kars- Mara, Erzurum (Hns ilesinde Karabudak ky var), Kadirli ve Zamantda yerletii belirtilen Kara Bulak obas[703] Kara Budaktr. Kara Budakllardan Kayseri ve civarna yerleenler gnmzde Kayserinin Pnarba ilesine bal Karabudakl (Kurttepe), Hrgck (Kurtlar), Paal ve Cabe (Ayvack) kylerinde yaamaktadrlar.[704] Kara Gndzl Avar : Yeni-l Trkmenlerindendir. Kara Gndzller, 1522 ylnda Hatayda bulunan Bagrasta (imdi tenay) Recepliden Dokuz cemaati ile birlikte yerlemiti.[705] 1690 ylndaki Avusturya Seferine katlan Afar beylerinden Kara Gndz-Olu Kara Halil Kethda, Kara Gndz-Olu Selim Bey ve Kara Gndz-Olu Murat Beylerin ad geiyor. Cemaat adn bu Kara Gndz Beyden almtr.[706] Rakkada iskan edilen Kara Gndzl cemaati 1695 ylnda Bahrili ve mam Kulu cemaati ile beraber evreye zarar verdikleri iin Rakka Beylerbeyine emir gnderilmiti.[707] 1700 ylnda erefli, pl ve Kseli Avaryla birlikte Yahyal kazas kylerine zarar veren Kara Gndzller, Adanann Misis derbendine derbenti kaydedilmi ve hac yolunu korumalar karl vergiden muaf tutulmular. tiraz eden cemaatin itaatini salamak iin Adana beylerbeyi Mehmet Paaya emir gnderilmitir.[708] Cemaatin, buraya yerlemeyi kabul etiini anlyoruz. Nitekim, Kara Gndzlnn 1753 ylnda Adana blgesinde bulunduu grlyor.[709] Kara Gndzller, Rakka ile Adana ve evresinden baka, Uzeyr, Yreil, Yeni-l, Tarsus, Mara ve Boz-Okta da yerlemilerdir. [710] Kara Gndzllerin bir obas Aanl Avar adn tar. Bu oba iin ilgili bala baknz. Karaman-l-lar Avar : Karaman aireti Ouzlarn Afar boyundan idi.[711] Karamanllar esas olarak 3 blgede grmekteyiz. Maveran-Nehr, Azerbaycan ve Orta Anadolu. Bunlardan sonuncular, Orta Anadolunun gneyinde Anadolu Trkmen beyliklerinin Osmanllardan sonra en by ve devamls olan Karaman-Oullar devletini (1250-1487) kurmulardr. Ana ktlesi Afarlara dayanan devlet, -Ok Trkmenleri ile Trklemi Mool oymaklarn da evresine toplamt.[712] Fatih bu devlete darbeler vurarak Konya-Karaman ele geirdi ve byk oranda varlna son verdi. Karamanllar ise Balkanlar ile Trabzon civarnda yerletirdi. Karaman-Oullar, -Elde kk bir beylik olarak varln srdrd. Ancak rahat durmadklar iin II. Bayezid tarafndan 1487 ylnda tamamen ortadan kaldrlnca Karaman aireti ve ona bal oymaklar peyderpey Anadolu, Kbrs ve Balkanlarda bir ok yere srgne gnderildiler. Bylece devlet hem yeni fethedilen yerleri Trkletiriyor, hem de bu boylar datarak tehlike olmaktan karyordu (Mesela Fatih, Trabzon Rum mparatorluunu ele geirince Karamanllarn nemli bir ksmn blgeyi Trkletirmek iin buraya gndermiti). Bursada kaldm yllarda burada yaayan Bulgaristandan gelen Trk gmenleriyle yaptm grmelerde halen canl bir ekilde Karamanl ruhunun yaadna bizzat ahit oldum. Ayrca Kbrsa srlen oymaklarn ounlukla -El Trkmenleri olduunu biliyoruz. Bunlardan baz ksmlar ise Burdur tarafna giderek 15. Yyda Hamid ilinde yurt tuttu. 16. Yyda burada hala Blk-i Karamanlu cemaati varln srdyordu. 1593 tarihli bir fermanda ise Aksaray-Ankara arasnda bulunan

Karamanllardan bahsedilir. 1555 ylnda Karamanllarn bir blmnn Antepe gelerek yerletiklerini gryoruz.[713] Ayn yllarda Marata da Karamanllara rastlanmaktadr. Kemer nahiyesinin Karayk ky, Keferdiz nahiyesinin Doksanviran ky, Aladinek nahiyesinin Arap ve Nurman mezralar, Zeytun nahiyesinin Mincekli ky ve Yusufhac mezras ile Tiyek nahiyesinin Krmtalan mezras bunlar tarafndan iskan olunmutur. Ayrca Kayserinin Pnarba nahiyesinin Gllce mezras da Karamanl idi.[714] 19. Yyn ikinci yarsnda Bat Anadoludaki Trkmen topluluklar ile ilgili bilgiler derleyen Rum asll Dr. akrolu, Nazilliden Ispartaya kadar olan yerlerde Karamanllarn yaadn belirtmitir.[715] Karaman oymann dier blmlerine gelince, onlarn bir ksm 12. Asr ortalarnda Maveran-nehirde, bir ksm da Kara-koyunlu obas olarak Azerbaycan blgesinde (Arran, Gence, Berdaa) yaamaktayd.[716] Bunlarn varl gnmze kadar gelmitir. Halen bu blgelerde Karamanl diye yer adlar var. Astarabat, Grgen, Herat, Meruek, Andhoy ve Akay civarlarnda Karaman adl topluluklar bulunuyor. Serahs civarnda da Karaman kabilesi var. ahsevenlerin bir obas da Karamanbelidir. Suriyede Bayr ve Bucak Trkleri yer adlarndan Aa Karamanl, Karamanl, Yukar Karamanl kyleri bulunmaktadr. [717] Faruk Smer, Kara-Koyunlular arasndaki Karaman oymann adn Gence ve Berdaa hakimi Emir Karamandan (Bu ahs Kara Yusufun belerbeisiydi) alm olabileceini syler. Bu yzden bu obann Karaman-Oullar ile ilgisini pheyle karlar. (Ancak, Karaman-Oullarnn kurucusu da Karaman adn tar. Biz Karamann Trklerde ahs ad olarak sk kullanldn biliyoruz.). KaraKoyunlularn yklmas zerine bunlarn bir blm Ak-Koyunlu hizmetine girmi, ancak fazla itibar grmedii iin ounlukla Safevilere katlmlar ve kuruluunda yer almlardr. [718] Karamanllara Boz-Ulus iinde de rastlyoruz. Boz-Ulusun ilk tahririnde adlarna rastlanmyor. Ama Orta Anadoluya g eden Boz-Ulus airetleri arasnda bulunmaktadrlar. Bunlar, Dulkadr Trkmenleri arasndaki Karamanllarn bir kolu olmaldr. Ayrca Boz-Ulustan Oulbeyli cemaati de Orta Anadoluya geldikten sonra (Karaman civar) baz obalara ayrlmt ki birisi de Karamanl obas idi. Anlalan Karamanllar, bu cemaatin iine dahil olmulardr. Bunun yanda BozUlus cemaatlerinden Tabanl, Ankara civarndaki airetleri toplayarak Tabanl Mukataas diye rgtlenmiti. Bunlar arasnda da Karamanllar var. Bunlarn bu blgede ekyalk hareketlerine katld da anlalyor.[719] Dulkadrldan Karamanl ve Dedeli Karamanl oyma 1692 ylnda Adanada Ayas, Berendi ve Knkta iskan oldu. Danimentli Trkmenlerinden Karamanl Mocan cemaati ise 1701 ylnda Geyikler kazasnn Avdan ve uhutlu kylerine iskan oldu.[720] fraz- Dulkadrdan olan Karaman-Beceli (dier ad Aa Paal, Adana), Karaman-Depesi (Adana, Kara sal), Karaman-Hacl (Adana), Alcl Karamanl, Karaman-Ua (orum, Dulkadr, Samsun, Kete, Grdk) ve Kk Karamanl (negl, Daniment-Afyon) obalar da[721] Kurtkula blgesine 1705 ylnda derbenti olarak yerletirdi. Bunlardan bir ksm iskan yerini terk etse de tekrar dndrldler (1725). Ayrca dier baz ifraz cemaatleriyle beraber KaramanUa da 1707de Adanaya getirildi ve Anavarza Knk blgesine iskan edildi. Bunlar Andrn Danda bulunuyordu.[722] Belgelerde Karamanllar, Biga, Babada Silistre, Adana, Kars- Mara, Teke, Hamit, Karaman, orum, Ankara, Sivas, Alanya, Halep, Tarsus, Sis, -El, Rumeli,

Isparta, Samsun, Haymana, Karamrsel, Mihal, atalca, Eridir, Aziziye ve Yenil, Kadnhan, Siroz-u Hamit, Karahisar- Teke, Amanos, Babada Silistre, BozUlus Afyon, Ahsen Abat Gencede yerlemi gzkyor.[723] Burdurun Tefenni ilesindeki Karamanl kasabas (ile oldu) bu oyman yerlemesiyle kurulmutur. Ayrca Denizlinin ivril ilesi Karamanl ky ile zmirin Kiraz ilesi Karaman ky de[724] bu cemaattendir. Kayserinin Bnyan ilesine bal Gergeme ky de Karamanldr.[725] Gnmzde Bursada Uluda eteklerindeki kylerde yaayan Kzlkeili aireti de Karamanl soyundandr. Kara Mehmet-li (Mihmad-lu) : Sis Avarlarndan Aydomuluya mensuptur. Sis blgesinde 1519da 6 hane, 1 mcerret, 480 aka hasl, 1523-4te 10 hane, 1300 aka hasl, 1525-6da 16 hane, 689 aka hasl, 1536-7de padiah haslarna dahil olup, 18 hane, 8 mcerret, 666 aka hasl vard.[726] Adana ve Sisten baka Antep ve Tekirdan orlu ilesinde de yerlemitir.[727] Kara Musa-l-lar (Musacal) : Kusun, Mara, ermik, Ankara, Karas, Yeni-l, Biga, Teke ve Kzlkaya Tekede yerlemi olan [728] bir Afar obas. Kara Musallarn Urfa Siverekten daldklarn sanyoruz. nk airette byle bir hikayi anlatlmaktadr. Nitekim halen Siverekte Kara Musallar bulunmaktadr. Ayrca Siverekte ve Diyarbakrn ermik ilesinde Karamusa adl kyler vardr. 16. Yzylda Dulkadr Trkmenleri arasnda grlen ve Andrnda yerlemi olan Kara Musallar, gurbet taifesi olarak adlandrlyor ki bu onlarn blgeye baka yerden geldiini gsteriyor. Bu husus yukardaki ifadeyi doruluyor. Dier taraftan ayn yzylda Tarsus Sancanda Varsaklarn Kusun boyuna bal bir Kara Musal obas bulunmaktayd. 1519da 15 hane 1523te 17 hane ve 5 mcerret, 1526da 10 hane 2 mcerret, 1536da 13 hane 8 mcerret, 1543te 15 hane, 1572de 12 hane 2 mcerret nfusu vard. Bu dnemlerde Deirmenlce / Kzlca kyde ziraatle urayorlard. Kara Musal adn tayan dier bir oba ise Ali Beli boyuna bal olup nfusu olduka kkt. 1519da 3 hane, 1523te 4 hane ve 1 mcerret, 1526da 4 hane 1 mcerret, 1536da 2 hane nfusu vard. Bu dnemlerde Balkl mezrasnda ziraat yapan cemaate sonraki tahrirlerde rastlanlmamas Ali Beli ile birletiini akla getiriyor.[729] 1587 ylnda Antepe gelerek yerleen Afarlar arasnda Karamusallar da vard.[730] Kara Musallar, gnmzde Kayserinin Tomarza ilesine bal mam Kulu kynde yaamaktadr. Bu kyden dalan Kara Musallardan baz blkler, Nidenin Bor ilesi Porsuk ky ile Nevehirin Avanos ilesi Kalaba kasabasnda (az varlar) yerlemitir. Ayrca Karsn Sarkam ilesinde de buraya g edip yerleen Kara Musallar bulunmaktadr ve mam Kulu kyndekilerle akraba olduklarn biliyorlar. Bu obadan kalabalk gruplar deiik yerlere g etmitir. Mesela, Balkesirin Kepsut ilesi Maden kyn bunlar kurmutur (Kesir cemaati ile birlikte. Tomarzada mam Kulu kynn hemen bitiiindeki dier bir Afar ky de Kesir adn tar ki ilgintir). Bunun yannda bu obann adn tayan kyler onlarn gyle ilgili bize bir fikir vermektedir. Bunlar, Zonguldak aycuma ilesi Karamusa, Burdur Tefenni ilesi Karamusa, anakkale Lapseki ilesi Karamusalar, ankr abanz ilesi Karamusa ve Sinop Boyabat ilesi Karamusal kyleridir. Ayrca Azerbaycanda Gence ilinde Karamusal adnda bir ky vardr.

Ayrca yalnzca Kayseride yerletii grlen Karasu cemaatinin[731] Kara Musallarn alt kolu olmas gerekir. nk Kayseri ve civar ile (mam Kulu ve Kalaba) Sarkamtaki Kara Musallarn soyadlar Karasudur. Kara eyhli : Recepli Avarlarnn bir kolu. 1541 ylnda Antepe gelen Afar obalar arasnda Karaeyhliler de bulunuyordu.[732] Bu grubun daha sonra Antep civarndaki Beydili Trkmenlerinin arasna karp onun bir obasn tekil ettiklerini gryoruz. Bedili arasndaki Kara eyhliler, 1550de 58 hane ve 62 mcerret nfusa sahipti. Ayrca bu tarihte 38 hane ve 23 mcerret nfusu ise mteferrik olarak kaytl idi.[733] 1688-89 yllarnda Herikli Avar, Beydili ve dier baz boylarla Hsn- Mansur (Adyaman) kasabasnda ekili yerleri ve kyleri tahrip edip bir ok kiiyi ldrdler. Devlet tarafndan takip edilmelerine ramen srekli ayaklanyorlard. Badad kervann vurmu ve Darende kasabasnda halkn mallarn gasp etmitiler.[734] Beydili Trkmenleri arasndaki Kara eyhliler, Cumdanl (Ankara, ankr, Rakka), Durabeyli (Ankara, ankr, Rakka) ve Yadigarl (Adana, Ankara, ankr, Rakka) adl kollara ayrlmt. 1690 ylndaki Avusturya Seferine katlan Beydililerin arasnda Kara eyhlilerden Kzl dris Olu Musa Bey ile Elis Oullarndan Kenan ve Kesal Beylerin adlar geiyor. 1691 ylnda Halep blgesi sakini olup Rakka blgesinde Belih nehri civarnda iskan edilen Topal Olu Asaf Kethdaya bal cemaat dier Trkmenlerle birlikte ekavete balayarak Anadoluya dalm ve tedipleri iin Rakka, Mara ve Halep yneticilerine emir gnderilmitir. Asaf Kethdann itaatsizliinden dolay 1700de gnderilen emirde son bir ikaz yaplm ve iskan blgelerine yerlemeleri istenmitir. Ancak Kzl dris Olu Musaya tabi Kara eyhli, Takn-Oullarna tabi Cumdanl Kara eyhli, Alkaaya ? tabi Yadigar Kara eyhli, Kuraya ? tabi Durabeyli Kara eyhli cemaatlerinin 1729 ylnda Rakkadan kap Ankara ve ankr taraflarna daldklarn ve tekrar Rakkaya gnderilmeleri iin emir karldn gryoruz. [735] 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edilen cemaatin bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde Kara eyhliler 44 hane ve 12 mcerret nfusa sahipti.[736] Tekrar Rakkaya iskan edilen Yadigar ve Durabeyli Kara-eyhli cemaatlerinin dier boylarla birlikte yerlerini terk edip Seluk, Ktahya, Aydn, Saruhan, Karaman taraflarna ve Halep, Hama, Humusa katn gryoruz. Bu cemaatlerin iskan yerlerine gelmesi iin 1748-67 yllarnda kapsaml bir alma yaplmtr.[737] Cumdanllarn ise Mara ve evresinde kaldklar anlalyor. Onlar, Yenicekale nahiyesinin Haramisekisi mezras ve Cevni kynde yerlemilerdi.[738] Kayserinin Pnarba ilesi Han, Gltepe, Kaman, abanl, Alagazili, Arslanbeyli ve Cinliyurt kyleri bu obadandr. Kepez kynde de bir miktar Kara eyhli var. Gnmzde Gazi Antep ve civarnda yerleen Beydili Trkmenlerinin bey slalesi bu Kara eyhlilerdir. Osmanl belgelerinde bu cemaatin yerleme yerleri ise u blgelerdir. Ankara, Arapkir, Aydn, ankr, Divrii, Diyarbakr, Halep, Hama, Hsn- Mansur, Humus, Karaman, Kilis, Ktahya, Malatya, Mara, Nide, Rakka, Saruhan, Selmanl Krehir, Sivas, iran, Yeni-l. [739] Kasml-lar : randaki manl Avarnn bir kolu. Osmanl hakimiyetini kabul etmeyen manl Avarnn byk bir nfusla rana gittiini biliyoruz. manllarn

bilinen ilk emirleri 1593-94te Hemedan valisi olan Kasm Sultan idi. Kasm Sultan, manllar Urmiye, Saynkale ve Sulduza yerletirmiti. Bundan sonra zellikle Urmiyede grdmz Avarlarn nemli bir ksm manl Avarndan idi. [740] te bu oba manl Avarnn byk emiri Kasm Sultann maiyetinden gelmektedir. Bu oba, manl gibi, Urmiye ehri ve blgesi ile Urmiye Gl bats, Selmas ve Uniye arasnda bulunuyordu. [741] 19. yy balarnda randa bulunduu srada blgedeki Trk topluluklar ile ilgili bir liste hazrlayan A. Dupre, Azerbaycanda zellikle Urmiye yresinde oturmakta olan Afarlar Kasmlu ve Aralu adlaryla iki kola ayrmaktayd. 25.000 kii olduunu syledii Afarlarn alt obalarn ise u ekilde veriyordu : Karalu, maml, Davudlu, Haydarl, Yorganl, Usallu, Kll, Ganibeyli, Hasansalu, Kilelu, Yeberla, Tutmaklu, Adaklu, Kuhgiluyeli, Karahasanl, Alibekli, Terzili ve ahburanl. Bunlardan hangileri Kasmlya ait bilmiyoruz. Ayn yzyln ortalarnda randaki Trklere ait bir baka liste ise Lady Shell tarafndan hazrlanmtr. Buna gre Azerbaycan oymaklar arasnda 7.000 ev halinde Urmiyede yerleik Afarlardan bahsedilir.[742] Bunlarn ounluunun Kasmllar olduunu kolayca tahmin edebiliriz. Osmanl topraklarnda da Rakka, Halep, Alacahan, Karg ve Saruhanda da[743] Kasmllara rastlyoruz ki bu onlardan baz blklerin Anadoluya geldiklerini gsteriyor. Bunun yannda Kasmolu (Farsa Kresinli diye de tannr) adyla bir oba daha vardr. Urmiyenin Hoy ehri ve civarndan gelen bu Trkmen aireti, rann zorla iiletirme politikalarna kar km ve cezalandrlmamak iin yurtlarn brakarak Van iline g etmitir. Bu blgede yaklak 120.000 nfuslar olduunu syleyen cemaat, Vann zalp lesi (byk ounluunu oluturuyorlar), Kresin, Kasmolu, Yumrutepe, Alaky, Kara Gndz, Kprler, Beyzm, Kavunlu, Kanos, Lemizgirt (Kratl), skele, Kilimli, Saray, Zeranos ve Lim (Karako) kylerinde yaamaktadrlar. Trklk uuru olduka kuvvetli olan bu airet Krtleme tehlikesiyle de kar karyadr.[744] Osmanl belgelerinde de bu cemaatin Van blgesinde yaad belirtilir.[745] Biz bu cemaatin Kasml Avarlaryla ayn olduu grndeyiz. Aralarnda mezhebi fark olmas onlar birbirlerinden uzaklatrm olmaldr. Trk tarihinde ayn kkten olmasna ramen farkl dnce ve mezhebe inand iin birbirinden ayrlan hatta dman olan kabile, oba ve ailelere rastlyoruz. Kazkl Avar : Halep Trkmenlerinden baz gruplar kuzeye doru gidip burada Boz-Ulus ile irtibata gemiler ve onlarla beraber bulunmaya balamlard. Bunlar arasnda mhim bir Avar topluluu vard. Bunlar, II. Selim devrinde eitli kollara ayrlmt. Bunlardan Kazkl Avar 130 vergi nfuslu idi.[746] Kazkllardan baz obalar bulunduklar yerden g ederek eitli blgelere dalmlardr. Mara civarnda bulunan Kazkllar, Nurhak nahiyesinin Kuyucak ve Takaynatan mezralarnda yerlemilerdi.[747] Adana blgesinde yurt tutan bir grup, 18. yyda Kozan Da ile Kayserinin Develi civarndaki yaylalarda konaklamaya balam ve yerleik ahaliye zarar vermilerdir. Gnmzde Malatyann Hekimhan ilesine bal Akmaara ky halknn bir ksm Kazkllardandr.[748] Kazkl Avar Rakka, Hama, Humus, Rumkale, Yeni-l, Boz-Ok, Mara, Tarsus, Adana, Siverek, Ankara, Kocaeli, Daard Ktahya, Yreil ve Ketede yerlemitir.[749]

Keil : Kpekli Avar obas. 1526da iki ube olan cemaatin ilki Halepin dousundayd ve 14 hane, dieri ise 11 haneydi. 1536da ubeye ayrlan cemaatin ilki 30, Halepin dousunda yaayan ve obanolunun uhdesinde bulunan ikincisi 8, sonuncu ise 5 hane idi.[750] Kemall (Kelelili) Avar : Dulkadr Trkmenlerinden olan Kemall cemaati, Mara Sancanda Kara Hayt nahiyesinin Karatut ve Arpaalan kyleri ile Bertiz nahiyesinin Koalca, Karatut, Deralan, Kemall kyleri ve Gl mezrasnda yerleikti.[751] Kemall cemaatinin bir ksm ise gebe olup 16. Yyn ilk yarsnda Savc Hacl taifesine bal olarak Kadirlide yaylyordu. Bu yzden bir sreliine Sis Sancanda kaytl gzken Kemalllar, 15 hane, 6 mcerret nfusa sahipti. Defter harici kaydedilmi olan cemaate, sadece 1523-4 tarihli tahrirde rastlanmtr.[752] Kral (Karal) Afar : Bu Afar obas Rakkada iskan edilmitir.[753] Ancak dier btn Trkmen boylar gibi onlarn da burada durmayarak katklarn tahmin edebiliriz. Ancak Kral adn belgelerde takip edemiyoruz. Bu yzden Kral Avarnn belgelerde ad geen Karal yada dier adyla Karalar cemaatiyle ayn olduu zann uyanmaktadr. nk Kral Avarnn dier ad Karaldr. Karalar adyla da tannan Karal cemaati aslen fraz- Zlkadriyye Trkmenlerinden olup, sonradan Danimentliye balanmtr. Bunlardan bir grubun bu dnemlerde Kayserinin Pnarba yresinde Kalecik mezrasnda yerlemi olduklar biliniyor.[754] 1691 ylnda Danimentli Trkmenlerinden olup Bat Anadoluda (Ktahya-Afyon civar) iskan edilen Altparmak Olu Hseyine tabi Karallar ikayette bulunmular ardndan Danimentliye tabi dier boylarla birlikte 1701 ylnda Afyon civarnda iskanlarna balanmtr. nce mera ve tarlalar yetersiz diye itiraz ettilerse de tahrir yapld ve buna gre iskan iin blge yneticilerine 1702 de emir gnderildi. Bylece ertesi yl iskan yapld. 1708 ve 1719da yerlerini terk etmelerine ramen tekrar eski yerlerine yerletirilmilerdir. Karalar cemaati u kylere yerleti. Urlann Yenice, ardak, Yvakla ve Engerek (Karal ve Karahalilli obas) ile Okular kyleri, Geyiklerin Alaayr ky, Ayrca l-Abatn Ergenli (Karalar obas), Gerli (atl obas), manl (Derviolu obas), Ayakl (Musa avu obas) ve Tokmakl kyleri. Ayrca Kak cemaatiyle birlikte Merkebi ve Yamanl kyne de yerletiler. 1729da blgede ekavete kartklar grlyor. Ayrca 1707de Karalar cemaatinin fraza tabi olan bir baka grubu da nce Hama ve Humusa iskan olmu ardndan Adana Knkta yerletirilmitir.[755] Nevehir merkezde bulunan Karalar ky de bu oba tarafndan kurulmu olmal. [756] nk bu ky Danimentlilerce kurulmu. Karalar da Danimentliye tabiydi. Denizli ivril Karalar ky de bu cemaat tarafndan kuruldu.[757] Bunlarn Kilis, Mara, -El ve Anamurda da yerletikleri anlalyor.[758] Karallar, nemli miktarda Boz-Ok blgesinde de iskan oldular. skanda ayralana ve buraya bal Menkeer (Karaktk), Kozakhisar, Yasshyk, Kseolu, Akakla, Sarmbeyklas, Kayapnar, Tunuscuk, Okuolu, Kozcakla, Gynkkla (Yolboa), Avc, Sevindik (Bayat), Anbarl, ayrkla, Zakirolu, Mehedi, Cura, Kozlu, Boranderesi, Mansurabdal, Ynlviran, Fakihli (Akaviran), Bedili, Ortakla, Kilisecik, sabeyli, obanhac ve Akviran kylerinde yerletiler.

Koca Nall Avar : Sonradan oluan obalardan biri. Kayserinin Pnarba ilesine bal Solaklar, Halevik (aklkaya) ve Sradan (Ouzlar) kyleri, Tomarza ilesi Emirua, Karapnar, Kokarkuyu (Aslanta) ve anakpnar kyleri ile Sarz ilesi Yalak (Yeilkent) kasabas, Kemer, Kzlpnar, Kuu, Karayurt, Olakkaya, Ayranlk, Mollahseyinler, Altst, Dayoluk, mirzeaa, rekdere ve ncemaara kylerinde yaamaktadrlar. Kogiri Aireti : Zaza gruplarndan biri olan bu airet, 1375ten sonra Sis blgesinden g ederek Sivas-Dersim arasna yerleen Sis Afarlarnn bakiyeleridir.[759] Nitekim Sivasa bal Suehri ilesinin bir kynn ad Sistir. Sivastan Erzincana uzanan blgede Kohisar, Zara, mranl, Suehri, Refahiye, Kangal ve evre kylerde yaayan Kogiriler, Alevi inanl olup, Sivas ve Dersimden yaylarak Kemaha yerlemi, daha sonra Boz-Ok blgesine ve Rumeliye de iskan olmulardr.[760] Baz yabanc seyyahlarn Trk olduklar halde kastl olarak Krt olduklar propagandasn yaptklar boylardan biri de ite bu Dersim-Sivas arasnda yaayan Avarlardr.[761] Kurtulu Sava srasnda Kogiriler, Mustafa Paann oullar mranl Bucak mdr Haydar ile Aliann liderliinde isyan ederek (Ekim 1920-Haziran 1921) sorunlar karmlardr.[762] Ancak, bunlarn tamamnn asi olduunu dnmek yanl olur. Airetin bir ksm, Diyap Aa nderliinde Atatrke destek vermilerdir. Dier taraftan Cumhuriyet dneminde Ar (1930) ve Dersim syanlarnda (1937) Kogirilerin aktif rol aldklarn gryoruz.[763] Bu sebeple Kogirilerin bir ksm datlarak muhtelif yerlere zorunlu iskana gnderilmitir. Kayserinin Sarz ilesindeki baz kyler ile Develi ve Adana Tufanbeylideki Kogiriler bunlardandr. Kozanl : Kozan-Olu, Kozanlolu Murtaza ve Ruen adyla da kaytldr. Yabanc seyyahlar tarafndan Afar Beyleri olarak gsterilen Kozan-Oullarnn Afar yada Farsak olduklar konusunda tartma vardr. Onlarn Antepten geldikleri ve 300 hanelik Arkl obasndan olduklar syleniyor. 1719 tarihli bir hkmde ise Osmanllarca Kozan-Olu cemaatleri diye Varsak Trkleri anlatlmak istenmitir. Ancak buradaki ifade ok mulaktr. Faruk Smer de Kozan-Oullarnn Varsak olduklar grndedir.[764] Ancak Kozan oullarnn Antepten geldikleri ve bu blgenin Boz-Oklara mensup olduu dnlrse[765] onlarn Boz-Oklardan olduu ve Afar olma ihtimallerinin yksek olduu anlalr. Gnmzde baz Afar kylerinde soyu Kozan-Oullarndan inen bir ksm aileler de Afar olduklarn sylemektedir. 16. yy ve sonrasnda Mara blgesinde Kozanllara tesadf edilmektedir ki Gvercinlik kazasnn Tennur ve Karapnar mezralarnda bulunuyorlard.[766] Yine ayn yzylda am blgesinde Harbendeli tayfasna mensup bir Kozanl cemaati vardr. !526da 23 hane, 10 mcerret, 1536da 64 hane, 19 mcerret, 1550de ise 66 hane ve 47 mcerret nfusa sahipti.[767] Mara civarnda grlen Kozanllar, bunlarn uzantsdr. 1624 ylnda Abaza Mehmet Paann II. Osmann (Gen) intikamn almak iin Sadrazam erkez Mehmet Paaya kar ayaklandnda, Orta Anadoludan toplayp Kayserideki Boazkprye kadar getirdii 40.000 kiilik ordusunda Kozanllar da vard. Kozanl cemaatinden bir blk bu olaydan sonra 1650 ylnda Antepe gelerek yerlemitir.[768] Kozan-Olu, 1690 ylndaki Avusturya Seferine arld gibi Rakka iskanna gitmeyen baz airetlerin Kbrsa srlmesi esnasnda da (1702) devlet tarafndan yardma arlmt.[769] Kozan-Olu, 1706 ylnda Lek cemaatiyle birlikte Kurt Kula adl yerde smail Paaya saldrp

soymular ve tedipleri iin zerlerine Karaman valisi Hasan Paa gnderilmi, dier akiler yakaland halde Kozan-Olu kam, yakalanmas iin emir gnderilmitir. Ertesi yl Kozan-Olu Adana Beylerbeyi Abdulgafur Paa tarafndan yakalanarak Nide kalesine hapsedilmitir.[770] 19. yya gelindiinde ukurova blgesinde says 26y bulan (5i aile) bir airet ve aile topluluu vard. Bu ailelerden Kozan ve havalisinin hakimi olan KozanOullar blgedeki airetleri de (Afar, Srknt, Varsak, Tecirli, Cerid) kendilerine balayarak byk bir g elde etmiler ve ukurovada nfuz sahibi olmulard. Afarlar, byk lde Kozan-Oullarna destek vermiler ve onlara bal bulunmulardr. Kozanllar sindirmek iin zerlerine gnderilen devlet kuvvetleri baar elde edemediler. Bunun zerine blgenin tek hakimi durumuna gelmilerdir. 1857 ylnda D.V.Langloisin ukurovada bulunan oymaklarla ilgili listesinde Kozan-Oullar 500 ev, 7.000 koyun, 5.500 kei, 2.500 sr ve 50 deveye sahip gzkmektedir.[771] Osmanl Devleti ukurovada asrlardr devam eden bunalm sona erdirmek iin blgeye Frka-i slahiye adyla bir ordu gnderdi. Frka, ukurovada bir ok yeri dzene koyduktan sonra Kozana yneldi. Kozan-Oullaryla anlama yapld ve Kozanllar itaat altna alnd. Ancak Kozan-Olu Yusuf Aa ou Avarlardan kurulu kuvvetleriyle Frka-i slahiyeye kar sava at. Frka ile Yusuf Aa arasnda iddetli arpmalar oldu. Yusuf Aann yakalanp idam edilmesiyle mesele kapand. Bu arpmalarda Afarlar byk zayiatlar vermilerdir. KozanOullar, itaat altna alndktan sonra stanbul, am, Trablusam, Yozgat ve Sivas taraflarna srldler.[772] Kozanllarn yayldklar yerler uralardr. Adana, Bergama ve Tarhala, Denizli, Dulkadr, Halep, Haruniye, Kars- Mara, Kayseri, Kilis, Ktahya, Mara, Nevehir, Nide, Sis, Tarsus ve Yreir. [773] Manisa Somann Kozanl ky ile Selendinin Karakozan ky Kozanllarn iskanyla kurulmutur.[774] Yunanistann Bat Trakya kesiminde de Kozan-Oullarna rastlamaktayz. Kekli (Kkl) : Kpekli Avar obalarndandr. Keklilerin balangta kk bir oba iken zamanla nfuslarnn arttn ve mstakil bir oymak haline geldiini gryoruz. Daha sonra Boz-Ulus Trkmenlerinin Dulkadrl koluna dahil olan Kekli obas, Diyarbakr ve civarnda bulunuyordu. 1540 tarihinde Kulu Kethda idaresinde 80 hane, 3 mcerret ve 83 neferdi.[775] II. Selim devrinde ise yedi kol halinde 264 hane ve 87 mcerret nfusa sahipti. Bu art, baka blgelerdeki Keklilerin bu gruba katlmasyla olmutur. Ancak Boz-Ulusun Orta Anadoluya gne katlan cemaatin nfusu azalmtr. Orta Anadoluya gelenler ise Keskin civarnda iskana tabi tutulmutur. 1580 ylnda Keklilere apakurdaki olaylarda rastlyoruz.[776] Bu blgede yaylak ve klak arasnda giderken evre halka zarar vermi ve kendi klaklarna kmalar ve baka yerlere tecavz etmemeleri hakknda 1613 ylnda emir karlmtr. 1689 ylnda ise isyan eden Gedik adl kiinin yok edilmesine memur edilenler arasnda Kekliler de vardr. [777] Keskinde sakin olanlar ile Boz-Ulus Mandesi arasnda bulunan Kekliler ekyalk yapp evreye zarar verdikleri iin 1691-92 ylnda hem zararlarn nlemek hemde gneyden gelen Arap saldrlarna kar set kurmak iin Rakkada Belih nehri civarna srlerek iskan edilmitir. nce katlarsa da tekrar bu blgeye yerletirildiler.[778] 1700 ylnda Sorkun ve havalisinde akilik yapan cemaatin tedibi iin Mamal cemaati memur edilmiti. 1706da ise tekrar Rakka blgesine iskanlar emredildi.[779] 1708 ylnda dier oymaklarla birlikte yerlerinden ayrlan

Kekli, Sivas Karaman taraflarnda, Kekliden baz gruplar ise Erzurum, Kars ve ldr taraflarnda idi. 1720 ylnda ise Harran ovasna Kekliden 150 hane iskan edildi. Burada Aktepe, Kazkl ve Zenbur (Sincanl) kylerine yerletiler. Sonradan Rakka iskanlarndan vazgeilen Kekli, Silspr ve bunlara tabi oymaklar, iekda civarnda harabe kylere yerletirildi. Ancak 1732de Kekliden bir ksm, Recepli ile birlikte Rakkaya iskan edildi. [780] Kekliler, burada Colab rma kylar ile Harran, Bozabad ve Urfann gneybatsnda yerletiler. Seyyah Niebuhrun Anadoluda yapt geziler srasnda derleyip yaynlad Trkmenlere ait listesine gre Kekliler, Sivas-Ankara arasnda oturuyor ve 10.000 adr nfusa sahip bulunuyordu.[781] Kekliler belgelerde Kayseri, Mara, Kilis, Sivas, Rakka, ankr, Krehir, Manavgat, Hamit, Sis, Boz-Ok, Erzurum, Kars, ldr, Nide, Malatya, Adana, Keskin, Hacbekta, Sorkun, Anamur, Karaman, Aydn ve Ktahyada yerlemi gzkyor.[782] Dier ad Genceli Bayad yada anakl olan bir Kkl cemaati daha vardr. Bunun Kekli ile bir ba olduunu dnyoruz. Seferler yznden perian olup teye beriye dalan airetlerin nizam altna alnmas iin 1753 ylnda karlan emirde Kkl cemaati, Adanann Yreir kazasnda sakin bulunuyordu.[783] Kpekli Avar : Moollarn Kseda Savandan sonra (1243) Seluklular yenip ardndan 1277de Anadolunun nemli bir ksmna hakim olmalar zerine, Moollara kar Anadoluyu savunan tek unsur Trkmenlerden bir ksm, Mool basklarna dayanamayp Suriyeye (Gazzeden Antakya ve Diyarbakra kadar uzanan saha ile Suriye sahillerine) 40.000 adr nfusla g ederek Memluklere snd.[784] Bu Trkmenler burada da Boz-ok ve -ok tekilatlarn yaattlar. Bozoklarn banda ise Afarlar vard. [785] Afarlar, obaya ayrlyordu ve en bykleri ve nemlileri Antep blgesinde bulunan Kpek-Oullar idi. Kpekliler, Frat blgesinde 1440-45 yllar arasnda olduka faal grnyorlard. Beyleri Hseyin, Malatya hakimi idi. Kpekliler, Memluklerin yardmc kuvveti idi. Ayrca Kpek ailesinden olan Sakalsz-Oullar adl oba, Halepin batsnda yayordu ve onlar da Memluklerin yardmc kuvvetiydi.[786] Kpek-Oullarna adn veren Kpek hakknda bir bilgiye sahip deiliz. ok etkin ve nfusu fazla olan Kpeklilerin daha eskilerde var olan bir oyman kalnts ve devam olduu akla geliyor. Gerekten de Orta Asyada eskiden byk bir oymak olan Kpek-Oullarnn yaad bilinmektedir.[787] Kpekliler, dier Trkmen boylaryla beraber 14 ve 15. asrlarda blgede Osmanl-Akkoyunlu-Memluk devletleri arasndaki ekimelerde ve Dulkadr Beylii ile Ramazan-Oullar bnyesinde youn olarak faaliyet gstermitir. Osmanllar, 1482de ukurovay istila ettiler. Ardndan 1517de Memluk devletinin yklmasyla blge tamamen Osmanl egemenliine girdi. Kanuni devrinde Halep Trkmenleri arasnda Afarlar, Kpekli, Gndzl ve Beylikli olmak zere koldan olumaktadr.[788] Bunlardan Kpekli Avar, 1520de 9, 1526da 15, 1536da 19, 1550de ise 6 cemaatten oluuyordu. Bunlar, Alaba, Alpl, Aydomu Beyli, Balabanl, Bederli, oban Beli, Deller, Doymu Olu, Duyuranl, Gkeli, Haral, Keili, Kuyumculu, Krt smail, Papucu Yeni Yer, Sekiz ve Sl Beli cemaatleridir. 1520 ylnda airetin banda Turak Bey vard. 1526 ve 1536 tahrirlerinde ise aireti Turak Bey olu Emenlik ynetiyordu. Bunlara belgelerde Orduy- Emenlik Bey b. Turak denilmektedir ki bunlar Kpekli Avarnn bey ailesiydi. Bu aile, 1526da 71 hane nfusa sahip kalabalk bir topluluktu.

Ayrca 1536da 90 nefer gen nfusu vard. 1550 ve sonrasnda bu aileden artk bahsedilmiyor.[789] Ayrca blgede tahrir esnasnda bulunduu iin kaydedilen cemaatler arasnda Sakalszl adnda bir cemaat vard ki bunlar, Kpekli Avar ailesinden gelen Sakalsz-Oullarnn bakiyesidir. Bu cemaat, 1526da eyzer nahiyesinde iki ube halindeydi. ubelerden ilki cemaatin ordusu yani bey ailesi olup 72 hane, dieri ise 4 hane idi.[790] Kpeklilerin yurtlarndan g ederek baka yrelere gittiini belgelerden takip ediyoruz. Dulkadrl Trkmenlerinden Kavurgal taifesine mensup olan Kpek-Olu cemaati Kpekli Avarlarnn Sis blgesindeki bir koludur. 1519da, 15 hane, 5 mcerret, 1523-4te 18 hane, 7 mcerret, 1525-6da 14 hane, 6 mcerret, 15367de 21 hane, 4 mcerret nfusu vard ve Mescitli mezrasnda ziraat yapyordu. [791] Mara blgesindeki Kpekliler ise Pazarckn Derbentaz ky ile Kayserinin rmek nahiyesine bal Hunu Viran kynde yerlemiti. stelik rmekte dier ad Girgin olan Kpekli adnda bir ky vard.[792] Bu ky daha sonra Tomarzaya g ederek imdiki Kpekli (yeni ad Turanl) kyn kurmutur. Kpeklilerin, Boz-Ulus ve baz obalarnn (Boynu-Ksal, Deliler, Sekiz) Yeni-l Trkmenleri arasnda bulunduklar anlalyor. Boz-Ulusun am Trkmenleri grubunun arasnda bulunan Kpekliler, II. Selim devrinde biri 367, dieri 109 vergi nfuslu iki obaya ayrlmt. Diyarbakrdaki Boz-Ulus Mandesi kesiminin iindeki Kpekliler ise 1691 ylnda Yeni-ldeki Avarlarla beraber Rakkaya iskan edildilerse de bir ksm Bat Anadoluya kat. 1716 ylnda Balkesirin Mihal kazasnda grlen Kpekli Afarlar bunlardandr.[793] 1708 ylnda Adanada Danimentli Trkmenlerinden konar-ger bir halde yaayan Kpekliler bulunduklar blgeden daldlar, ancak tekrar Anavarzaya iskanlar yapld. Fakat Kpeklilerin rahat durmadklar anlalyor, nk 1710 ylnda Rakka muhafazasna gnderilen bir emirle Hamaya iskanlar gerekleti. Arap kabilelerinin basklar sebebiyle yerlerini brakp am, Halep ve Trablus-am blgelerine gitseler de tekrar iskanlar iin 1720de emirler gnderildi.[794] Gnmzde Malatya Hekimhana bal Baknk ve ulhal kyleri ile Baheler mezras (ulhaldan gelen Kocalar slalesi kurmu) Kpekli Avarndandr.[795] Afyonun ay ilesi ve evresinde de Kpekliler bulunmaktadr. Recepli Avarlarnn da ounlukla Kpekliden ktn biliyoruz. Osmanl belgelerine gre Adanann Kara sal, Kadirli ve Kozanda, Silifke, Yeni-l ve Karahisar- arkide grlen Kpekliler, Aydn ve Ktahyann Emet ilesinde de yerlemiler ve daha batya giderek Gelibolunun Meri kazas ve Vize ile Kstendilin tip ve Silistrenin Prevadi blgesinde de iskan olmulardr.[796] Kpekli Avarnn baz obalar unlard. Alaba, Alpl, Aydomu Beli, Balabanl, Bederli, oban-Beli, Deller, Doymu Olu, Duyuranl, Gkeli, Haral, Keil, Kuyumculu, Krt smail, Papucu Yeni Yer, Sekiz, Sl Beli. Kr-Olu : ran Avarlarndandr. Kr-Olu obasndan Horasanda bir yerin valisi olan Hsrev Sultan tanyoruz. Hsrev Sultan Kr-Olu, Heratta bulunan Afar Hseyin Sultan ile birleerek aha isyan etmi olan Horasan Beler-beisi Ustacalu ah Kulu Sultan ldrmt.[797]

Kse Ahmetli Avar : randaki Gndzl Avarnn bir kolu. Gndzllerin, 1482den sonra Osmanl hakimiyetini kabul etmeyerek ounlukla rana gittiklerini ve Kuh-Giluye ile Huzistan blgesinde yerletiklerini biliyoruz. Sonradan Gndzllerin bir ksm Horasanda Abiverd tarafna, bir ksm da Araludan bir blk ile beraber Urmiyeye gnderildi.[798] te Horasana gnderilen bu Gndzller, ilerde Kse Ahmetli adn almlardr. Bu isim deiiklii Gndzllerin bu blgede liderliini yapm olan ve iz brakan Ahmet isimli ahstan almas kuvvetle muhtemeldir. Bu obadan baz blkler 17. Yy ortalarna doru randan Anadoluya yaplan Trkmen gne katlmtr. Nitekim onlar Aksarayn Saryahi ilesini kuran boylardan biri olarak gryoruz.[799] Kse Ahmetlilerden bir blk Osmanllar tarafndan Balkanlara gnderilerek Nibolunun Hezargrat kazasnda iskan edilmitir.[800] Kse Davut Avar : Belgelerde Yeni-l ve Halepte varln grdmz bir oba. [801] Adn obann banda bulunan ahstan almtr. Kse-li Avar : Adana ve Misis blgesi sakini olup -El taraflarna doru sarkarak yaylan ve burada Boz-Doan cemaatine tabi olan Kselilerden baz gruplar Kbrsn fethi (1571) zerine blgeyi Trkletirme politikas dorultusunda 1576 ylnda Kbrsa srlmtr.[802] Kselilerin kk bir blmnn bu devirde Tarsus civarnda yerletii anlalyor. Tarsus Trkmenleri olan Varsaklar arasnda Kusun taifesine bal bulunan Kseliler, 1519da 13 hane, 1526da 6, 1536da 6, 1543te 5, 1572de 7 hane nfusa sahipti.[803] Kselilerden baz gruplarn ise Mara civarna geldiklerini biliyoruz. Onlar, Salmanllara tabi olup Camustil nahiyesine bal Sarsrt kyne yerlemilerdi.[804] Karamanda sakin Ateken oymaklar arasnda da Eskil kazas Trkmenlerinden Kseler cemaati bulunmaktadr.[805] Kseliden baz gruplar ise Antepe g ederek 1661-2 ylnda bu yreye yerlemitir.[806] Boz-Ulusun Orta Anadoluya gelmesiyle (1624ten sonra) Ankara civarnda bulunan Kseli Avar, bu blgedeki cemaatleri bnyesinde toplayarak bir birlik oluturan Boz-Ulus cemaatlerinden Tabanlya tabi olmutu. Kseliden bir grup ta Boz-Ulusa tabi Karamanl cemaati iinde bulunuyordu. 19. Yyn ikinci yarsnda Tabanl obalar btnyle Ankara civarna yerletiler.[807] rnek olarak Balann Kseli ky bu oba tarafndan kuruldu. 1691-92 ylnda Rakkaya iskana gnderilen Halep Trkmeninden Kse-Olu erefli, Humusta Deyr Hamlaya Durdu Kethda idaresinde yerleti. Yine Boz-Ulusa tabi Danimentli Trkmenleri iinde bulunan Kseli Avar da 1694te Afyonda Geyikler kazas Kzlca kye iskan edildi.[808] 1700 ylnda Yahyal kazas kylerine zarar veren Danimentliden Adanann Misis derbendine derbenti kaydedilen Kseli Avar, erefli ve pl ile Yeni-ilden Karagndzl ve pl Avar hac yolunu korumalar karl vergiden muaf tutulmular. Danimentliden Kselinin erefli ile itaat ederek blgeye yerletiini gryoruz.[809] 19. yyn ikinci yarsnda Bat Anadoludaki Trkmenlerin bir listesini veren Rum asll Dr. akrolu, Kseler cemaatinin Nazillide yaadn belirtmitir.[810] Bu cemaat, Danimentliye tabi Kseler cemaatidir. Kseli, Kseler, Ksebey ve Ksecili eklinde anlan cemaat Adana, Alanya, Ankara, Avunya Biga, Aydn, Balkesir, Balya, Boz-Ok, Bursa, Daard Ktahya, Dulkadr, Ermenek, Gnen, Grdk Saruhan, Halep, Hamit, Harmanck, -El, ncesu, znikmid Kocaeli, Karahisar- arki, Karaman, Kars- Dulkadr, Kemah,

Konya, Manavgat, Mara, Mihal, Misis, Ordu, Payas, Saruhan, Selmanl Boz-Ok, Sla, Silifke, Sis, Sultanhisar Aydn, Tarsus, Teke, Turgut, Yeni-l ve Yreir blgesinde yaylm, cemaatten baz gruplar iskan politikas sebebiyle Balkanlara grlerek Florine, Gmlcine, Filibe, Kstendilin Radovite ve Nibolunun Hezargrat kazasnda yerletirilmitir.[811] Kucur / Kour Avar : Mardin ve Diyarbakrda yerleen bir Afar oyma. Kucurlar bu blgenin byk airetlerinden olan Milli Kebir (Trkmendir) airetine tabi olmulardr (Milli airetine mensup kiiler arasnda ad Avar olan ahslara rastlanmas bunlarn varlyla alakaldr). Cihanbeyli airetine bal Koyun-Olu adl Krt obalar da bu Avarlardan gelmedir. Kour-Zade diye anlan (yani Kucur soyundan) Koyun-Olu brahim, Arapkir ve emikezekte, Koyun-Olu (Uaklar) ise Antakya, Arapkir, emikezek, Diyarbakr, Harput ve Kzlayr, Karaman, Keban, Konya, Malatya, Mara, Rakka ve Sivasta yerlemitir.[812] Kucur Avar, Rakka ve Belih nehri boylarnda iskana tabi tutulan airetlerdendi. 1703 ylnda Belih nehri ve Rakka dolaylarna yerletirilen airetlerin nizam bozulmu ve etrafa dalmt. Bunlardan Kucur Avar 1711 ylnda Diyarbakr ve Mardin taraflarnda idi [813] Kucurlar, Mardin ve kyleri ile Diyarbakr topraklarnda yerleik hayata gemitir. Ancak, bunlardan baz blkler, yerlerini terkedip batya doru gittiler.[814] Nitekim, belgelerde bu oyman Malatya, Adana ve Ktahyada iskan olduunu gryoruz. Onlardan baz ksmlarn Rakkada kald anlalyor.[815] Kucurlardan Koyun-Olu cemaatine gelince, bunlar Arapgir kylerine zarar verdii iin 1710da Rakkaya srlmler, ancak blgeye yerlemeyip Arapkir, Divrii ve Malatya civarna gelmi ve kyleri basp halk ldrmlerdi. 1712de tekrar iskanlar iin emir gnderildi. 1720de ise Harran ovasna yerletirilmek iin bir ok cemaat gnderildi. Bunlardan Malatyada bulunan Koyun-Olu cemaatlerinden baz hanelerde vard. Bu oymaklardan bazlar 1730 ylnda tekrar eski yerlerine gnderildiler.[816] Kutbeili (Kutbeyli, Kutlubeyli) Avar : Moollarn Kseda Savanda (1243) Seluklular yenip egemenlii altna almas zerine Trkmenler Moollara kar Anadoluyu savunmaya baladlar. Ancak artan Mool basks karsnda bu Trkmenlerden nemli bir nfus (40.000 adr) Anadoludan Suriyeye (Gazzeden Antakya ve Diyarbakra kadar uzanan saha ile Suriye sahillerine) g ederek Memluklere snd.[817] Bu Trkmenler burada da Boz-ok ve -ok tekilatlarn yaattlar. Bozoklarn banda ise Afarlar vard. [818] Onlar, obaya ayrlyordu ve bunlardan biri Kutbei-Oullarnn idaresindeki Afarlar idi. Bunlar, 15. Yyda balca Halep civarnda yayorlard. Beyleri Muhammet idi. [819] Kutbei-Oullar, dier Trkmen boylar gibi blgede 14 ve 15. asrlarda OsmanlAkkoyunlu-Memluk devletleri arasndaki ekimelerde ve Dulkadrl ve RamazanOullar Beylii bnyesinde youn olarak faaliyet gstermitir. Esasen Kutbeililer, 1407 ylnda Ak-Koyunlu birliine katlarak byk oranda Huzistana gmler ve bir daha bu birlikten ayrlmamlardr. Nitekim onlarn, 1457 ylnda Ak-Koyunlu Uzun Hasan ile Kara-Koyunlu Cihan ahn kumandan Tarkan Olu Rstem arasnda yaplan savata Ak-Koyunlu ordusunda yer aldklarn gryoruz. [820] Kutbeklilerden bu tarihten sonra bilgi edinemiyoruz. Bu onlarn rana gmeleri ve yerleik hayata gemeleriyle ilgili olsa gerek. Ak-Koyunlu devleti ktkten sonra Ak-Koyunlu bakiyesi olan Boz-Ulus Trkmenleri iinde Kutbeklilere tekrar rastlyoruz. 1540 tarihinde 66 hane ve 1

mcerret nfusa sahip olan cemaat erken tarihte yerleik hayata gemi ve Suruun Drava (Dorular), Aba Mori (Aa Karncalar) ve Zeki (?) kylerinde yerlemitir. Konar gerlii devam ettirenleri ise dier Avar topluluklar arasna karmtr.[821] Cemaatin bir ksmna ise Mara yresinde rastlyoruz. Cemaatin batya gelen blkleri ise (Kutlubeyli-Hacl), Adana, Sis, Kars- Mara, Glnar ve Boluda yerlemi, bir ksm ise Silistrenin Kozlucada iskan olmutur. Yerlerinde kalanlar ise (Kutluluca) Ordu, Karahisar- arki ve Erzurumun Elmalda yerlemitir. [822] Kuyumculu : Kpekli Avarndandr. 1526da 12 hane olan cemaat, 1536da Halepin kazas Azezin kidam kynde (gnmzde Kilise bal) sakin olup 13 nefer nfusa sahipti.[823] Kuyumculu cemaatinin baz ksmlarnn Orta Anadoluya g ettiine hkmedebiliriz. orumun Sarmbey kynden olan nl halk ozan Deli Boran, bu obadand. Sarmbey ky halk buraya Elbistandan gelmitir ki 16. Yzylda Dulkadr Trkmenleri arasnda Sarmbeyli obas bulunmaktayd. Krt smail : Kpekli Avar obas. Halepin dousunda bulunan bu oba 1536da 8 hanelik bir teekkld. Bu cemaatin Krt adn tamas Trkmenlerle Krtler arasnda etnik bir farkn olmadn gsterir.[824] Krtl (Krtl) : Osmanl belgelerinde Yrk tayfas olarak geen Krtl cemaati Mara Trkmenlerindendir.[825] Belgelere gre Marata Elbistann Nergile nahiyesinin Karacaviran, Sapalan, Almack, Gmmece Kilise ve Dnekkuzu mezralarnda yerleikti.[826] 16. Yyda Karamanda sakin Ateken oymaklar arasnda Eskil kazas Trkmenlerinden Kurtul cemaati bulunmaktadr.[827] Bu cemaatin Krtl adyla benzerlii aikardr. Gnmzde Mara merkeze bal Krtl adl bir ky vardr. Cemaatten baz gruplarn yerlerinde kalmayarak g ettiklerini anlyoruz. zmirin Tire ilesine bal Krdll ky ile Tekirdan Malkara ilesindeki Krtll kyn bu oba kurmutur. Kayserinin Pnarba ilesi abanl kynde de Krtlller hala yaamaktadr. Ktkl (Ktnl) Avar : Danimentli Trkmenlerindendir. Karaman valisi Ali Paa tarafndan Ermenekteki Bey-ayr blgesine yerletirilen -El yrkleri dalm, Teke, Hamit ve Aydn blgesine gelmiti. Bu cemaatler 1708de eski yerlerine iskan edildi. Gedavlar adyla da tannan Ktkller, Selintinin Gedavlar kyne yerleti.[828] 1728-30da ise Ktkller, Nevehir merkezde 35 hane ile iskan edildi. Ayrca evre kylerde de yerletiler.[829] Dier taraftan 16. yzylda Kayserinin Pnarba nahiyesine bal Sarueyh mezrasnda da Ktkller iskan olmutur.[830] Ktkl Avar Adana, Alanya, Beyehir, Boz-Ok, Daniment Afyon, Halep, Hamit, Haymana, Kars- Mara, Krehir, Konya, Mara, Rakka, Sis, Tarsus, Teke ve Yeni-lde de yerlemi, Balkanlarda ise Dimetoka, Niboluya bal Hezargrat ve irmene bal Uzuncaabathaskyde iskan edilmitir. [831] Mahmud-Olu (Sofular) : Recepli Avarlarnn bir obas. 1699 ylnda -El Yrkleri arasnda bulunan Sofulu cemaati [832] dierleriyle birlikte 1701de Yahyal kylerini talan etmiti. Bu durum zerine Mara beylerbeyi Rivanolu Halil ve Adana beylerbeyi Mustafaya gnderilen emirle cezalandrlmalar istendi. Ancak ertesi yl ekavete devam edip batya ynelmeleri zerine Aydn muhassl Nasuh Paa ald emir zerine bunlar -Ele geri gnderdi.[833]

1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde Mahmudolu obas, 11 hane ve 9 mcerret nfusa sahipti.[834] Yine 1729 ylnda Kangal ile Hasanelebi arasnda bulunan Alaca Han ve Ula mevkiine Sofularn 75 hane ile iskan edildiini gryoruz.[835] nl seyyah Niebuhrun 1764 ylnda Anadoludaki Trkmenlere ait hazrlad listede de Sofular cemaati 500 adr nfusla Sivas blgesinde grlmektedir.[836] Kayserinin Sarolan ilesi Sofumahmut ky bu obadandr. Cemaat Adana, Halep, Kangal, Sungurlu, Rakka, Karaman, Krehir, Sis, Kayseri, Kadirli ve Zamantda yerlemitir. Sofu-lar-lu (Kerimli) adyla kaytl dier grup ise Adana, Sis, Kars- Mara, Tarhala, Sivas, Krehir, Karahisar- arki, Karaman, Aydn, Saruhan, Konya, -El, Alanya, Diyarbakr, Edirne, Gmlcine, Tatarpazar, Dimetoka, Akakzanlk, Denbe, Manavgat, Emirda, Glnar, orba Ankara, Darende, Tire, Zile, St, umnu, Dedeaa, Gynk, Eridir ve Yalvata bulunuyordu.[837] Maksut Kethda : Beylikli Avar obas. Adn obay yneten kethdasndan almtr. Halep yresinde yaayan cemaatin, 1550de 34 hane nfusu vard.[838] Sonraki tahrirlerde adna rastlanmamas, baka blgelere g ettiini gsteriyor. Gnmzde Tuncelide Maksut Ua ve Binglde Maksudanl cemaati, bunlarn bakiyesi olmaldr. Maksut Uaklar, Tuncelinin merkez ilesine bal Aktulak, Kopuzlar, Ovack ilesi ile bu ileye bal Yoncal, Buzlutepe, alba, Karayonca, Bykky, Aslandomu, Yeilyaz ve Ziyaret kyleri, emikezek ilesine bal Akirek, Paack ve Anl kyleri, Hozat ilesine bal alarca, Kalecik, Altnevre kylerinde[839], Maksudanl aireti ise Bingln Ki ilesinin Kak, atma, Krkpnar, Yiitler, Karlca, Kozanl, Kurtdz, Kmbet, Ortaky, Viranehir, Aa Yamurlu, Yukar Yamurlu, Mezrack, Hollan, Kozlu, atak kylerinde yaamaktadr.[840] Yrede Karaba, Balabanl cemaatleri de bulunuyor ki, Halep Avarlar arasnda ayn adda obalar bulunuyordu. Maksutlar, Zazalarn eyh Hasanl kolunun Seydanl ubesine mensupturlar. Seydanl ubesi iinde am Uaklar, Sleyman Uaklar, Topuz Uaklar gibi Avarlarda sk kullanlan isimlere rastlamaktayz. Kurtulu Sava yllarnda, Atatrke destek veren nl Diyap Aa da Maksut Ua cemaatindendi. Musacal : Kaynaklarda ad Musulcal ve Muslucal eklinde de geer. Bu ismin Musa Hacdan bozma olduu akla gelebilir ancak Musul civarndan gelen bir Trk aireti olduu iin bu ad alm olmaldr. Nitekim Musul henz 11. Yyn sonlarnda yine Afarlar tarafndan bir Trk yurdu haline getirilmiti. Burdan kan Trk boylarnn Anadoluda daldklarn biliyoruz. Dulkadr Trkmenlerinden olan Musacallar, Boz-Ulus iinde 1540 tarihinde biri Gndomu Kethda idaresinde 7 hane, 7 nefer, dieri Mahmut Kethda idaresinde 5 hane, 5 nefer olmak zere iki kola ayrlmt.[841] II. Selim devrinde ise 3 kol halinde 74 hane idi. Bu tarihten sonra adna rastlanlmyor. Bu onlarn Orta Anadoluya geldiini gsteriyor.[842] Bunlardan nemli kollarn erken dnemlerde Bat Anadoluya geldiine de hkmedebiliriz. Nitekim Uak ve evresinde 16. Yyda olduka nemli bir yrk topluluu vard. II. Selim devrinde bu topluluk arasnda byk bir Afar oyma bulunuyordu. Bu oymak 5 obaya ayrlmt. Bunlardan biri de 56 vergi nfuslu Musacal obasyd (dierleri Hoca

Fakihli, kszler, Afar ve Afar).[843] Musacallarn nemli lde Bat Anadoluda yerletiini biliyoruz. Emirda ilesinin eski ad da Musacal idi. 1691 ylnda Rakkaya iskan edilen airetler arasnda Musacallar da vard. 1703 ylnda Belih nehri ve Rakka dolaylarna yerletirilen airetlerin nizam bozulmu ve etrafa dalmt. Bunlardan Musacallar, 1708 ylnda Saruhan, Aydn ve Hsrevpaa han taraflarnda idi. Havran nahiyesindeki cemaatler kanca yerlerine bu dalan gruplarn yerletirilmesi planland (1720) ancak baarl olmad. Musacallarn da olduu bu grup tekrar eski yerlerine gnderildi (1730). [844] Bu sralarda Musacallardan bir grubun Harran ovasna (1720. Belih nehrinin dousundaki 9 adet nehir boyuna Huneyze nehri sonuna kadar)[845], dier bir grubun ise Nevehir ve evre kylere iskan edildiini anlyoruz (1727). [846] Kilisin Tanbural ky de Musacallar tarafndan kurulmutur. Musacal (Musulcal Muslucal) cemaati, Adana, Aksaray, Akehir, Arapsun, Aydn, Aziziye Afyon, Barn, Bergama, Beypazar, Beyehir, Bor, Boz-Ok, Cebeli Ilgaz ankr, ldr, Diyarbakr, Emirda, Erzurum, Eskiehir, Evree, Halep, Haymana, Hsrevpaahan, -El, Karahisar- arki, Karaman, Kars, Kavak, Kayseri, Kepsut, Krehir, Mihal, Nevehir, Ordu, Rakka, Saruhan, am, caeddin ve Yeni-lde yerlemi, bir blm de Balkanlarda irmene bal Uzuncaabathaskyde iskan olmutur.[847] Mutuklu : Kayserinin Sarz ilesine bal avdar ve Kzlpnar kylerinde yaayan bir Afar topluluudur. Bu cemaatten baz blklerin Nide ve Nevehirde yerletiini, dier baz gruplarn ise Yunanistanda bulunan Siroza bal Timurhisarda iskan edildiini gryoruz.[848] Osmanl kaynaklarnda bu cemaat Krt Yr olarak adlandrlmtr. Nacak Avar : Yozgatn Sorkun ilesinde yerlemi bir oba. Nacakllardan baz gruplar gebe ve yerleik olarak iki ksma ayrlmt. Bunlardan gebe olan Nacakl Yrnn bir ksm Marata bir ksm ise Nidede iskan olmutu. Oturak Nacakls ise Nidede yerlemitir. [849] Nadirli : Nadir ahn ldrlmesi zerine randan Anadoluya g eden Avarlardandr. Bu Avarlarn bazlar g yollar zerinde kyler kurarak yerlemitir. Arnn Tutak ilesindeki Nadirah ky bunlardandr. Bu grup daha sonra Mara civarna gelmitir. Nadirli Aireti Marata 1866da tamamen iskan oldu.[850] Gnmzde Maran Afn (Nadir) ve Gksun (Nadirli) ileleriyle, Sivasn Merkez (Nadir) ve Grn (Nadirolu) ilelerinde Nadir adl kyler bulunmaktadr. Nadirliden baz obalar Maratan baka Boz-okta da yerlemi, bir ksm ise Balkanlarda iskan siyaseti uyarnca Silistre ilinin Aydos kazasnda iskan edilmitir.[851] Nazar Kethda : Beylikli Avar obas. Yalnzca 1526 tahririnde ad geiyor. Bu tarihte 48 haneydi.[852] Bunlardan baz blklerin Mara civarnda bulunduklar anlalyor. Ouz-Hanl : Gnmzde toplu olarak Alanya ile Anamur arasnda varln srdren airet, Karaman-Oullarnn kurucusu Karaman Beyin kardei olan Alanya emiri Ouz-Han Beyin soyundan gelir. Bilindii gibi Mersin ve civar Karamanllarn en youn ve etkin olduu bir blgeydi. Ateken Oymaklar arasnda da Ouzhanllar vard.

Belgelere gre, -El blgesinde Anamur, Glnar, Mut ve Silifkede obalar bulunan airetin yaylarak Krkkale ve Ktahya taraflarna yerletiini gryoruz. Ayrca baz kollar Balkanlarn Trkletirilmesi esnasnda bulunduklar yerden grlerek Bulgaristanda bulunan Filibede iskan edilmitir.[853] Orulu : Beylikli Avar obas. Bu cemaate de yalnzca 1536 tahririnde rastlanyor. Anlan tarihte 52 hane nfusu vard.[854] ksz-l-ler : 16 Yyda Uak ve evresinde olduka nemli bir yrk topluluu vard. II. Selim devrinde bu topluluk arasnda byk bir Afar oyma bulunuyordu. Bu oymak 5 obaya ayrlmt. Bunlardan kszler Avar 102 vergi nfusla en byk obayd (dierleri Hoca Fakihli, Musacal, Afar ve Afar).[855] Ayn yzylda Tarsus yresinde de kszl cemaati bulunmaktadr. Kaplanc taifesine tabi olan kszller, 1519da 19 hane, 1526da 27, 1536da 45, 1543te 47, 1572de 107 hane nfusa sahipti.[856] Dier taraftan bu cemaatin baz blklerine Kilis civarnda rastlamaktayz. Blgede ekyalk hareketlerinde bulunan kszlerden 18 hane Rakkaya srgne gnderilmitir. 1729 ylnda ise Rakkaya iskan emredilen Recepli Avarn, iskandan vaz geirip aralarna alan ve ekyalk yapan cemaatlerden biri olan kszllerin, Kbrs adasna srlmesi iin ferman karlacaktr.[857] Burada dikkati eken bir husus ise Gneydou Anadoluda yaayan Barikanl, Keleorlu ve Krtler airetleri, ksz-Ua adyla anlmaktadr. Kilis, Antep, Halep, Eybeli Aksaray, Hasky irmen (s.133, Krt) Kilis, Kars- Mara, Ula, Dulkadr, Dimetoka, Edirne, Daard Ktahya, Uak, Timurcu Saruhan, Saray, Vize, orlu (s.619) ksz Ua : Rakka, Ebu Tahir Diyarbakr (s.133, Krt) Papucu Yeni Yer : Kpekli Avarnn obas. Yalnzca 1526da adndan bahsedilen cemaat, Halepin dousunda bulunuyordu ve 33 hane idi.[858] Paa-Olu (Paal) : Sis Avar obalarndandr. Sis blgesinde 1519da 22 hane, 1540 aka hasl, 1523-4te 15 hane, 6 mcerret, 16 kreki, 2 sipahi, 1160 aka hasl, 1525-6da 25 hane, 6 mcerret, 1034 aka hasl, 1536-7de padiah haslarna dahil edilmi ve 22 hane, 14 mcerret, 13 kreki, 1006 aka hasl olup Alnavermez mezrasnda ziraat yapyordu. Paal adn tayan dier kolu da Ahugz mezrasnda ziraat yapyor ve 1519da 8 hane, 560 aka hasla sahip bulunuyordu. 1523-4te 10 hane, 720 aka hasl, 1525-6da 8 hane, 318 aka hasl, 1536-7de ise 9 hane, 3 mcerret, 500 aka hasl vard.[859] Sis blgesindeki Paallardan baz blkler Kastamonunun Azdavayda yerlemi, bir ksm Balkanlara gnderilerek Nibolunun Hezargrat kazasnda iskan edilmitir. [860] Paallardan bir baka blk ise 1500lerde Sisten g edip Kayseriye gelmitir. 1522de 20 nefer, 1543te 12 hane, 1584te ise Bedili kynde 11 hane 10 mcerret, Yreir kynde 15 hane 16 mcerret, Kozlucada 16 hane 4 mcerret, Eyimlide 11 hane 8 mcerret olmak zere 53 hane 38 mcerret nfusa sahip idi. Katr ve Canbaz klaklarn tasarruf ediyorlard.[861] Eyimli ve Yreil halen Kayserinin merkez kylerinden olup Paal cemaatinden olduklarn bilmektedirler.

Pekmezli Avar : Gndzl Avar obasdr. 1520de 7 hane, 1526da 10 hane olan Pekmezliler, 1536da iki ubeye ayrlm olup Halepin dousunda bulunan blm 6 nefer, amda bulunan dieri ise 10 neferdi.[862] Pekmezlilerin, kuzeye doru g ettikleri anlalyor. Nitekim Mara Yrkleri arasnda ad geiyor. Sonradan fraz- Dulkadr Trkmenleri arasnda grlen Pekmezli Avar, 1725 ylnda bir takm cemaatlerle Adanada bulunan Kurtkulana iskan edildi. Onlar, iskandan kap Karaman, Ktahya, Bursa, -El, Aydn ve Saruhan taraflarna gittilerse de tekrar ukurovaya getirildiler.[863] Bat Anadoluda kalan blkleri ise Salmanl Avarnn bir obasn oluturarak 1700lerin banda Afyon ve civarna yerletirildi. Pekmezli Avar belgelere gre Ankara, Aydn, Biga, Bolu, Bursa, ankr, Hamid, -El, K. Sahip, Karaman, Karas, Ktahya, Mara, Mula, Saruhan ve Tekede yerlemitir.[864] Perakende-i Mara : Recepli Avarlarnn bir kolu. Bu obann Mara blgesindeki Afar obalarnn bakiyelerinin bir araya gelerek oluturduu bir karm olduunu anlyoruz. Marata Zeytun nahiyesinin (imdi merkeze bal Sleymanl kasabas) Kamalak mezras (dier ad Bakuyu) bu obadand.[865] 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde 25 hane nfusu vard.[866] Puhurcu : Bat Anadoluda yakn zamanlara kadar gebe yaayan 40-50 adrlk bir Afar topluluu. Bunlarla ilgili Rahmetli Beir nderde bilgiler vard ki elimizdedir. Yaar Kemalin romanna konu olan nce Memetin atnda da Puhurculardan bahsedilir. At yledir.

Puhurcular blk blk geldiler Bak gksm delik delik deldiler Ak kat stne resmim aldlar

Puhurcular atar atar vuramaz nce Memet dumanndan duramaz Kalk gidelim bura bize yaramaz

Kahpe felek deirmenin dndm Kahpe felek deirmenin dndm Dne dne sran bize geldi mi Dne dne sran bize geldi mi

-El, Teke, Alanya ve Aydnda ise Puhurlu adnda bir cemaat vardr ki ayn obadr. Ayrca Marata Buurcuklu adl bir oba gzkyor.[867] Pusucal Afar : 1616 ylnda Yeni-lde yaadn biliyoruz.[868] Recepli Avar : Mool istilas zerine Suriyeye 40.000 adr Trkmen kam ve Memluklere snmt. Burada Boz-Ok ve -Ok tekilatn devam ettirmilerdi. Boz-Oklarn banda ise Afarlar bulunuyordu. Bunlara Halep Afarlar denir.[869] Bu Afarlar 16. Yyn ilk yarsnda Kpekli, Gndzl ve Avar adl obaya ayrlmt. Avar obas, 58 vergi evden ibaretti. Memlukler devrinde dirlik tasarruf eden bu oba, Osmanlda da bu dirliini korumutu.

16. Yyn sonlarnda (1579-80) obalarn bandaki bey aileleri ortadan kalkm ve yerlerini obalar idare eden kethdalar (=kahya, Avarlarda ka) almt. Bu obalardan Avar obasnn banda ise kethda bulunuyordu. Recep, Bahri, Kk Minnet kethda. 1581 ylnda Danimentli ve Lekvanik cemaatinden bir ksm ekyann Avarlarn mallarn gasp etmeleri zerine Recep Kethda, Bahri ve Kk Minnet ile birlikte devlete ikayet etmilerdi.[870] Recepli Afarlar adn bu Recep Kethdadan almtr. Recep ve oullar yle n salmt ki (Recepliler Kpekli Avarndan kmtr) 17. Yyda Afarlar ounlukla Recepli Avar diye anldlar. Bu Afarlar bu yzyllarda Zamantya yaylaya kyorlard.[871] Receplilerin, Marata da faaliyette bulunduklar anlalyor.[872] 1624 ylnda Abaza Mehmet Paann II. Osmann (Gen) intikamn almak iin Sadrazam erkez Mehmet Paaya kar ayaklandnda, Orta Anadoludan toplayp Kayserideki Boazkprye kadar getirdii 40.000 kiilik ordusunda Recepli Afarlar da vard.[873] Recepliler, 1689da Anadoluda isyan eden Gedik adl kiinin yok edilmesine memur edilen Trkmenler arasndayd. Ertesi yl yaplan Avusturya Seferine (1690) Afarlar, Recep-Olu Halil Bey nderliinde 200 atl ile katlmlard. Ayn seferde Recep-Olu Dana Murat Beyin de ad geiyor.[874] Recep-Olu Halil Bey, 1691 ylnda Sis Sancak beyi idi.[875] Osmanlnn 1691-92 ylnda balad iskan siyaseti srasnda gebe airetleri kendi yaylak ve klaklarnda yerletirme teebbs sonucu Recepliler Zamant ve Pnarba topraklarna 1693te iskan edildiler. Balangta iskana uydular, hatta Rakka iskanna gitmeyen baz airetlerin Kbrsa srlmesi esnasnda (1702) Adanada klayan airet devlete yardmc olmutu. Ancak bir sre sonra nizamsz davranlar yznden 1703te Rakka ve Belih nehri boylarna srldler. Recepli Avar iskandan kaarak Kars ve ldr taraflarna gitti.[876] Recepliden bir grup ekya ise Antakyaya Gavur Dalarnda sakin obanoluna gelip Nestan, Haclar ve Kreci kylerine yerleti ve akilie balad. Ancak 1703te iskan yerlerine geri gnderildiler. Dier bir blk ise 1704te Oku zzeddinli, Kll, Tacirli ve Alc cemaatleriyle birlikte Mara yamalam ve 150 ky harap olmutu.[877] Bu arada gneyden gelen Arap saldrlarna kar 1710da Rakkaya yeni boylar gnderildi. Bu boylar arasnda Kayseri, Mara, Zamant ve ukurovada ekyalk yapan Recepliler de vard.[878] Rakkaya gnderilen Recepliler, 1712de iskandan kap Lekvaniklerle birleip Kayseri ve Zamantda ekavete baladlar. Recepliler, Rum tarafnda 500 hane Pehlivanl torunlar yannda, 500 hane Tabanl yannda, bir ksm da Yzde trkmenlerinden Salar yannda idi. Halep ve Rakka valisi Yusuf Paaya tekrar Rakkaya iskanlar emredildiyse de dier Trkmen (Afar, Hac Mustafa oullar ve Tacir) ve Leklerin (Lek ve buna bal Krntl, Haclar) basksyla baarsz oldu. Boybeyi Bekir, iskandan kurtulmak iin stanbula gitti ve Zamant kazasnn bo ve harap yerlerine yerlemesi karar alnd.[879] Bunun zerine 1713te bo ve harap Zamant kazas kylerine iskanlar kararlatrld. Bazlar ise Harran ovasna yerletirilmek iin 1720 ylnda blgeye gnderildi.[880] Recepli ile ona bal olan mam Kulu Uaklar, 1720 ylnda Havran nahiyesindeki cemaatler kanca yerlerine yerletirilmek istendi, ancak baarl olunamad ve eski yerlerine gnderildiler. Zamantya gelenler ise 1730da burada 66 ky kurdular.[881] Receplilerin 1729 ylnda nfus durumu yleydi. (lk rakamlar bennak yani hane, ikinci rakamlar nefer yani mcerret) Sleymanl 108/60, Karaeyhli 44/12, Sar

seydili 21/12, Hovadl 10/6, Akaali 16/8, Saruhanl 8/6, Hedilli 31/12, Burkalemli 12/9, Sar fakihli 14/6, Tal ua 8/3, Kara budakl 32/18, Yeni tekeli 16/6, okunamam 9/7, Sofular (Mahmudolu) 11/9, Tohmadanan (torunluk iddia edenler) 0/80, Perakende-i Mara 25/0, Recep safi uaklar 0/29. Ancak Zamantda rahat durmadklar iin 1731de tekrar Rakkaya srldler. Recepliler, iine giren Kilis ekyasndan Kemalolu Veli, Ksebekirolu Ali, Ekintili, kszl, Oku zzeddinli ve obanolunun tecavzleriyle Rakkaya gitmeyip Antepe geldi. Adana valisi Vezir Ahmet Paaya emirle Recepli Rakkaya dier cemaatler ise Kbrsa srgn edildi (1732).[882] Devletin ald tm tedbirlere ramen taknlktan vazgemeyen Recepli beylerinin ounun 1742 ylnda idam ferman karlmtr. 1754 ylnda ise Rakkadan kaan Recepliler, Sis blgesinde Kll cemaatine saldrm ve liderlerine ldrmlerdi.[883] Krkkalenin Keskin ilesi ve civar zellikle Receplilerin yerletii blgeydi.[884] Osmanl belgelerinde Recepli Avarlarndan bazen Ekrad (Krt) taifesi diye bahsedilir. Bu ifade onun yaam tarzyla ilgilidir. Cemaat Adana, Develi, Halep, Hsn- Keyf, ncesu, Kadirli, Karaman, Kars, Kars- Mara, Kayseri, Krehir, Kilis, Kozanda, Mara, Rakka, Sis, Yahyal, Yeni-l ve Zamantda bulunuyordu.[885] Recepli Avar obalar unlardr : Akaali, Bedenizli, Dodurlu (Doduryan), Hobal(l) / Obal, Karabulak, Mahmudolu / Sofular, Sarfakihli, Sarhacl, Sarhanl, Sar Sindili (Sendil) / Sar Seydili, Taolu / Talua, Sleymanl, Kara eyhli, Hovadl, Hedilli, Burkalemli, Kara Budakl, Yeni Tekeli, Tohmadanan, Perakende-i Mara, Recep Safi Uaklar, mam Fakih Uaklar, mam Kulu Uaklar, epni ve Dokuz (Bu son ikisi Afar deildir). Bu obalar hakknda bilgi iin balklara baknz. Recep Safi Uaklar : Recepli Avarlarnn bir kolu. 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde 29 mcerret nfusu vard.[886] Sait : Sis Avar obalarndandr. Sis blgesinde 1519da adna rastlanmyor. 15234te 32 hane, 4 mcerret, 2430 aka hasl, 1525-6da 35 hane, 10 mcerret, 1 imam, 1520 aka hasl olup Bulan mezrasnda ziraat yapyordu. 1536-7de ise 51 hane, 26 mcerret, 2082 aka hasl vard ve Sarmut mezrasnda ziraat yapyordu.[887] Sait obasndan baz blklerin Konyann Sahra kesiminde yerletiini gryoruz. Saitlilerin Kiliste bulunanlar ise belgelerde Krt olarak adlandrlmtr. Bu grubun bir ksm Trakyada Paa sancana bal Tatarpazarnda iskan edilmi.[888] Salmanl Avar : Salmanllarn ad Sleymanl eklinde de geer. Bu ikisi ayn topluluktur. 16. yyda Kadirlide bulunan 5-6 boydan birisi de Salmanllard. Zamant blgesinde ise henz erken devirlerde Salmanllara rastlyoruz. Onlar bu blgede Kalelice Pirselik ve Kalecik (Alibeyli) kylerinde bulunuyordu.[889] Daha sonra Salmanllardan nemli blklerin daldklarn gryoruz. 1613 ylnda ankr blgesindeki Trkmenler arasnda Byk ve Kk Salmanl olarak ad geiyor. Bunlarn daha sonra Bat Anadoluya doru yayldklarn gryoruz. 1691 ylnda Kse brahim, Bal ve Kubad Kethdalarn emrindeki Byk Salmanllar ile Ali ve Keti Olu Bekir Kethdalarn emrindeki Kk Salmanllar, Bat Anadoluda evre kylere zarar vermekteydiler. Bu tarihlerde Byk Salmanllar, Kse Musa (Dier ad Kse Kselisi), Pekmezli, Karahaliloullar, Fakihli, Gllce, Keleolu, Emmiolu, Karahac Ebubekir, Hacemir amolu, Hac Yusuf, Abdullaholu,

Abdiolu, Katipolu ve Ceridolu, Kk Salmanllar ise Ali Kethda, Hac KasmOlu, Kara Bayram ve Kara Bayrak adl obalara ayrlmt.[890] Bunlardan Kse Musa obas, Sandklda iskan edildi.[891] Kara Halil Oullar ise 1691de Hama ve Humusa iskan edilen oymaklar arasndadr (Hamada Barin nahiyesinde Akrep ve Rubah kyleri ile Saguna mezrasna). Dier ksmlar da 1730da Karamanda bulunan Atlantya iskan edildi.[892] Bazlar Marata Gvercinlik kazasnn Gercayin ve Emre (Gketepe) kylerinde yerleti.[893] Kara Halilli cemaatinin fraza dahil edilen blkleri ise 1725te Adanada Kurtkulana yerletrildi. Bunlar, Karaman, Ktahya, Bursa, el, Aydn ve Saruhan taraflarna katysa da tekrar ukurovaya nakledildiler.[894] Danimentli Trkmenleri arasnda grlen Salmanllarn, 1691 ylnda balayan iskanlar 1701de Kei Borlu, Geyikler, Sandkl ve labat kazalarna iskan ile tamamland. nce mera ve tarlalar yetersiz diye itiraz ettiler. Bunun zerine tahrir yapld ve blge yneticilerine emir gnderilerek buna gre iskanlar gerekleti (1702). Ancak ertesi yl bir ksm iskan terk edip zulme balad (1703). Uzun uralardan sonra (1708) bunlar tekrar eski yerlerine yerletiler. Byk Salmanllar, Geyikler kazasnn Yorgalar, Aka, Yreil, Gkeli, Alacaatl, Yarmca, Dombay, Eskiky, Engrk, Yenice, Yeregiren, Seyidli, Budakl, Karabedirli, Eldere ve Porsama, Sandklnn Ktal, Urlann Okular kylerine, Kara Halilli obas ise Sandklnn Karakuyu, Karahalilli ve Saidli kylerine; Kk Salmanllar, Geyikler kazasnn Mayal, apal, Eldere, Kulu ve Torumlu kylerine, Kk Salmanllarn Hac Kasmolu obas ise Kuyuky, Bahay, Haceryk ve Tulu kylerine yerleti. Ancak evreye zararlar nlenemedii iin 1720de Rakkaya iskanlar emredildiyse de bundan vazgeilerek 1728de airetin miri yneticilerine gnderilen emirle itaatleri saland. Bylece buralara kesin yerlemi oldular.[895] Gnmzde Afyon il merkezi ile Slmenli, obanlar ve Iklar kasabalar bu cemaattendir.[896] ankr blgesindeki Salmanllardan baz gruplarn Yozgat tarafna getiklerini anlyoruz. Nitekim Boz-Okta sakin Selmanl ve Dede Sl cemaatine tabi dier Selmanl cemaati, ilerinden kan ekya sebebiyle vergilerine zam yaplmak suretiyle cezalandrlmlar ve Yeni-le dahil edilerek iskanlar emredilmitir (1714).[897] Bunlardan bir blk, Davudeli ve Elmahacl kyne yerleti.[898] Onlar, Marata Gndeli airetine tabi bulunmaktaydlar. Bu Salmanllar, Kangal ile Hasanelebi arasnda bulunan Alaca Han ve Ula mevkine dier cemaatlerle 1723-29 da kendi rzalar ile iskan edilmiti. Ancak bir takm cemaatlerin taarruzlar sonucu 1733te devlete yaptklar ikayet sonucu Sofular hari dierleri iskandan affedilmitir.[899] Salmanllar Adana, Aksaray, Alanya, Amasya, Ankara, Antep, Aydn, Bigadi, Bor, Boyabat, Boz-Ok (Kocal kazas), ankr, orlu, orum, l-Abat, ukurova, Danimentli, Dazkr, Diyarbakr, Edirne, Eypeli, Geyikler, Gksn, Grdk ve Timurcu Saruhan, Glnar, Halep, Hamit, Isparta, zmir, K. Sahip, Karahisar- arki, Kangal, Kars- Mara, Kastamonu, Ka, Kayseri, Keiborlu, Keskin, Krehir, Kilis, Kirmast, Konya, Kozan, Ktahya, Malatya, Mara, Nide, Rakka, Sandkl, Sivas, Sungurlu, Tarsus, Teke, Tire, Yeni-l, Yeniehir Aydn, Zamant ve Zeyne -Elde ve Balkanlarda Kili ve Akkerman, Selanik, Krcali, irmende yerlemitir. [900] Sancak Avar : 1679-80 tarihinde Antepe gelip yerleen bir oba.[901] Gnmzde Gney blgelerimizde yaayan Yrkler arasnda Sancakllar da

bulunmaktadr. Burada bir hususu belirtelim, Yrk adyla anlan boylardan bazlar Afar obalarnn bakiyesidir. Afarlar da eskiden gebe yaayan bir topluluktu. Ege ve Gney blgelerimizde yaayan Yrklerle ilgili bilgi veren kimi kaynaklarda Yrklerin alt obalar arasnda Avarlardan da bahsedilir. Sancakl obas, Akehir, Saruhan, Tarsus, Adana, Sis, -El, Karahisar- arki ve Ordu blgesinde yerlemitir.[902] Sar Fakihli : Recepli Avarndandr. 16. Yyn ilk yarsnda Sis yresinde bulunan cemaat, Savc-Haclya tabi gzkyor ve 1519da 11 hane, 2 mcerret, 840 aka hasl, 1523-4te ise 16 hane, 9 mcerret, 1270 aka hasla sahip olup Krpe mezrasnda ziraat ediyordu. Dier defterlerde adna rastlanmamtr.[903] Bu onlarn baka yerlere gittiini gsteriyor. Nitekim belgelerde cemaatin Kayseri, Adana, Kars- Mara, Gksn ve Nidede bulunduu anlalyor.[904] Mara yresindeki Sar Fakihliler, Aka Kuyuluk kynde iskan olmutu.[905] Baz blklerinin ise Tomarza ve Kadirlide bulunduklar anlalyor. Ayrca Tarsus yresinde 1543te ortaya kan Arpalu taifesine bal 4 hanelik kk bir Sar Fakihli obas bulunmaktadr.[906] Bu husus g srasnda cemaatin bazlarnn buraya geldiini gsteriyor. 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde 14 hane ve 6 mcerret nfusa sahipti.[907] Sar-Hacl : manl Avarnn bir obasdr. 16. Yzylda Mara ve yresinde bulunan cemaat, daha sonra Recepli Avarnn bir obasn oluturmutur. Maratan baka Yozgat, Kadirli, Alanya, ebinkarahisar ve Sivasta yerlemitir. [908] Saruhanl : Recepli Avarlarnn bir kolu. 16. Yzylda Mara Trkmenleri arasnda grlen Saruhanllar, Salmanllara tabi idiler. Ayrca ayn yzylda Karamanda sakin Ateken oymaklar arasnda Bayburt kazas Trkmenlerinden Saruhanl (dier ad Trkmenli) cemaati bulunmaktadr.[909] Bu onlardan baz gruplarn bu blgeye g ettiini gsteriyor. lerleyen dnemlerde Receplilere tabi olan cemaat, 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak Saruhanllar, dier baz obalarla beraber iskandan kaarak Kars ve ldr taraflarna gitmiti. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde 8 hane ve 6 mcerret nfusa sahipti.[910] Cemaat Anamur, Ankara, Diyarbakr, Kadirli, Kara sal, Karaman, Kayseri, Krehir, Konya, Mardin, Rakka, Sis, Tavanl, Tire ve Yalovada yerlemi, Bir ksm Trakyada Edirne ve Sultanyerine ve daha ilerde Balkanlarda Yenice-i Kzlaa Paa, Filibe, Gmlcine, Kzanlk irmen, Serfice Manastr ve Tatarpazarnda iskan edilmitir.[911] Sar Sindili (Sendil) / Sar Seydili : Recepli Avarnn bir obas. Sendil eklinde de okunmas bu cemaatin Sindel Avaryla ayn oba olmalarn akla getiriyor. 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde 21 hane ve 12 mcerret nfusa sahipti.[912] Bu oba Kadirli, Karaman, Kars- Mara, Kayseri, Krehir, Rakka, Sis ve Zamant blgesinde yerlemitir.[913]

Sarveli-ler : Osmanl belgelerine gre Balkanlara gnderilerek Silistre ilinin Rosikasrnda iskan edilen bir obadr.[914] Kayseride 1846-49 yllarnda Lek, Kuzu-Gdenli ve Krntl airet atllar ile beraber Kayseri, Nide ve Krehir taraflarna kovguna giden Afar elebalar arasnda Sarveli-Olu diye bir kiinin ad geiyor.[915] Bu kiinin soyu gnmzde Sarz civarnda yerleen Torun Avarlarnn obalarndan birini oluturuyor. Bunlar, Sarz ilesi Damzlk kynde (soyad Kaygusuz olan aileler) yaamaktadr. Bu obann Karamanda bulunan Sarveli kasabas ile ilgisi olduunu dnyoruz. niversitede okurken deerli hocam Azerbaycanl Prof. Dr. Refik Kurbanov, kendilerinin Karamandan srgn gelen Avarlardan olduunu sylemiti. Beraber yaptmz aratrmada Karaman civarndaki ky adlar ile hocann doduu blgedeki ky adlar aynyd. Hoca, Sarvelilerdendi. Babas nl Azeri air Osman Servelli (Sarvelili) idi. Karamanda da Ermenek ilesine bal Sarveli kasabas (ile oldu) bulunuyor. elin Mut ilesinde ve daha ilerde Tarsusta da Sarveli adnda kyler vardr. Anlalan Karaman blgesinden yola kan oba Mut zerinden Tarsusa ve oradan Kayseriye gelmi, Kayseride rahat durmayp ekyalk hareketlerinde bulunduklarndan bir ksm Kafkasya blgesine srlmtr. Nitekim Erzurumun Hns ilesinde Sarveli adnda bir kyn bulunmas bu g yolunu bize gstermektedir. Sekiz Avar : Kanuni devrinde Halep Trkmenleri arasnda Afarlar, Kpekli, Gndzl ve Beylikli olmak zere koldan olumaktayd. Bunlardan KpekOullar bir ok obaya ayrlmt ki bu obalardan biri Sekiz adn tayordu. Halep blgesinde 1526da 61 hane olan Sekiz Avar, 1536da 37 hane, 1550de ise 26 hane idi. Bu nfus azalmasnn sebebi Sekiz cemaatinin erken tarihte yerleik hayata gemesiyle ilgilidir.[916] Nitekim bunlardan bir grup 16. Yy ortalarnda Urfann Suru ilesi eyhoban kynde yerleti. Bunlara Suru Avar da denir. Sekiz Avarndan baz blkler ise Yeni-l Trkmenleri arasnda bulunuyordu. Yenile bal Afar oymaklar 1691 ylnda Boz-Ulus Mandesi Avarlaryla birlikte Rakkaya iskan edildi.[917] Senir Avar : Nidede yerletii anlalan Senirlilerin bir blm de Adana ve Tarsus civarnda bulunuyordu. Bu cemaatin Halep, Mara, Ki, Alanya, Yeni-l ve Denbe Senirde iskan olanlar Krt olarak adlandrlyor.[918] Bugn Senir ve Karasenir adl kylerin bu obadan kaldn sanyoruz. nk bu kylerde Afar gelenei hala hatrlanyor. Buna Nevehirin Kozakl ilesi Karasenir ky ile bu kyn geldii yer olan Konyann Karapnar ilesindeki Karasenir adl kyleri rnek verebiliriz. Srkntl : ukurovann en byk airetlerinden biri olan Srknt aireti batl seyyahlar tarafndan Afarlara mensup bir oymak olarak gsterilmitir.[919] 1624 ylnda Abaza Mehmet Paann II. Osmann (Gen) intikamn almak iin Sadrazam erkez Mehmet Paaya kar ayaklandnda, Orta Anadoludan toplayp Kayserideki Boazkprye kadar getirdii 40.000 kiilik ordusunda Srkntllar bulunuyordu.[920] 1730 tarihinde Srknt-Olu Mehmet, KarsantOlu, Karanebi-Olu ve Kerim-Olu ile birlikte Rakkaya iskan emredilen Recepli Avarnn kamasn nlemee memur edilmiti.[921] D.V.Langloisin 1857 tarihli ukurovada bulunan oymaklara ait listesinde Srkntllar, 800 adr nfus, 30.000 koyun, 5.000 kei, 1.800 sr ve 1.000 deveye sahipti.[922] Silspr Avar : Ceritlerin mehur bir obas da bu ad tar. Rakkaya iskan edilen Afar obalar arasnda bulunan (Bab- Altun, eeli, Dokuz gibi) Silspr Avar,

dierleriyle beraber iskandan kap Mara, Pazarckovas, Kilis, Sokuda ve obanolu dana gelerek halka zarar vermeye baladlar. Bunlarn iskan yerine gitmesi iin 1703 ylnda Rakka beylerbeyine hkm gnderildi.[923] Ancak airetleri kendi yaylak ve klaklarnda yerletirme teebbs dorultusunda bunlarn Rakkaya iskanlarndan vaz geilmitir. Neticede Silspr Avar, Kekli ile birlikte 1729 ylnda iekda civarna harabe kylere yerletiler.[924] Bunun yannda bir ksmnn Boz-Ok, ankr, Diyarbakr, Kayseri ve Nevehirde kald anlalyor.[925] Sindel Avar : Bir Afar obas. Osmanl belgelerinde bu cemaatin ad Sindeli, Sendeli, Sendil, Sandal, Senedli gibi deiik tarzda okunmaktadr. Kayseri blgesinde bulunan bu obann Zamant blgesinden karak gneye ve batya g ettiini anlyoruz. Nitekim Kayserinin Pnarba ilesinde Sindel ky vardr. Batya doru gidildike Sindellilerin izini bulmaktayz. Develi ilesinde Sindelhyk, Yeilhisar ilesinde de Sindel (Koval) kyleri vardr. Daha batda Nevehirin Avanos ilesi Topakl kasabas Avardr ve yars Sindelliler diye tannr. Ayrca Osmanl belgelerinde Saruhan blgesinde ekiyalk hareketlerinde bulunan Trkmenler arasnda Sindel cemaati de yer almaktadr.[926] Manisann Akhisar ilesi Sindelli, Salihli ilesi Sindel ve zmirin Bergama ilesi Sindel kyleri bu cemaat tarafndan kuruldu.[927] Sindellilerin nemli bir blm de Mersin civarnda bulunuyordu. Karaman valisi Vezir Ali Paa tarafndan Ermenekteki Beyayr blgesine yerletirilen -El yrkleri dalm, Teke, Hamit ve Aydn blgesine gelmiti. Bunlar 1708 ylndaki bir emirle eski yerlerine gnderildiler. Sindel (dier ad Menteeli), Glnarn Sendil kyne yerleti. Ancak Sindellilerin de bulunduu bu cemaatler rahat durmayp ahaliye zarar verince 1714 ylnda (srgn, 1741e kadar srd) Kbrsa srldler.[928] Nitekim Kbrstaki Sinde ky bu oba ile alakaldr.[929] Cemaatten bir grup ise Aydn sancanda bulunan Kzlca Burgos derbendine derbenti olarak iskan edilmitir (1743).[930] Sindelliler, belgelere gre Adana, Alanya, Aydn, Balkesir, Bigann atalbirgos kazas, Birgi, Gelibolunun Abri ve Firecik, Hamit, -El, Karaaa, Kbrs, Ktahya, Mentee, Saruhan, Saruhann Adala kazas, Sndrg, Sis, am, Tarsus ve Teke blgesinde yerlemi, bir blm de Balkanlarda Eribucak, Cumapazar ve Gmlcinede iskan olmutur.[931] Sis Afarlar : Moollar, Kseda Savanda (1243) Seluklular yenip egemenlii altna ald, 1277de ise Anadolunun bats hari tamamna hakim oldular. Karaman-Oullar bata olmak zere Trkmenler Anadolunun istiklali iin mcadeleye baladlar. Moollar, kendilerine kar Anadoluyu savunan tek unsur olan Trkmenleri hedef alp bunlara kar giritii saldr ve katliamla bu gc yok etmeye balad. Bunun sonucunda Memluk mverrihi bn-i eddadn kaydettiine gre Anadoludan Suriyeye (Gazzeden Antakya ve Diyarbakra kadar uzanan saha ile Suriye sahillerinde) 40.000 adr Trkmen g ederek Memluklere snd. [932] Bu Trkmenler burada da Boz-ok ve -ok tekilatlarn yaattlar. Bozoklarn banda ise Afarlar gryoruz.[933] Bunlara Kuzey Suriye Afarlar deniyordu. 14.yyn ikinci yarsndan itibaren ukurova blgesinde (Adana, Tarsus, Misis, Ayas ve Sis) Ramazan-oullar hakim oldu. ukurovann ve Suriyenin belli bal ticaret ve hac yolu zerinde bulunmas Memluklerin blgeyle ilgilenmesi ve dolaysyla Ramazanllarla mcadele etmesine sebep oldu.[934] Memluklerin ukurovaya aknlar ve Sisi (Kozan) fetihleri zamannda (1375) Kuzey Suriye

Avarlarnn bir blm ukurovaya g ederek Sis yresine yerleti ki bunlara Sis Afarlar denir.[935] Osmanllar devrinde de Adana ve Kars- Zlkadrda (Kadirli) bulunan bu grup [936] 16. Yyn ilk yarsnda olduka kalabalk idi. Daha sonraki zamanlarda bu Afarlarn nemli bir ksm ukurovadaki hakimiyet mcadelelerinden kaarak Anadolunun muhtelif yerlerine dalmlardr. Bunlardan bir grup Sivas-Dersim arasna g ederek yerletiler ve burada zaman ierisinde benliklerini kaybettiler. Gnmzde bu blgede yaayan Kogiri aireti bu Avarlarn torunudur.[937] Ayrca Dersime yerleen Sis Afarlarndan bir blk te Zazalar arasnda kalp Dersim oymaklarndan Sisanl Airetini oluturmutur.[938] Sisanllarn bir ksm Erzurumun Hns ilesine g edip burada da baz kyler kurmulardr (Mirseyit, Mirgezer, Salam, Halefan gibi). [939] Baz yabanc seyyahlarn Trk olduklar halde kastl olarak Krt olduklar propagandasn yaptklar boylardan biri de ite bu Dersim-Sivas arasnda yaayan Avarlardr.[940] Sis Afarlar obalar unlard : 1.Alembeyli 2.Aydomulu a.Alp-Al-olu b.Bahaylu c.Canbaz (-l, -olu) .andk d.Kara Mehmet (Kara Mihmadlu) 3.Aydomu Olanlar 4.Bay Temrl (-Hacl) 5.Bostanc-l-yan 6.Doyranlu (Toyran-l / Doyuran-l) a.Harikl 7.Elsz Olanlar (Elszler) 8.Garib-ah (Garibah Olanlar) a. Hseyin Hacl b. Sleyman Kethda 9.salu 10.Paa-Olu (Paal) 11.Sait 12.Sbhan 13.Tur Ali (Durali) Hacl 14.Uzun sa Olu 15.YahiHanlu 16.Zekeriyyalu 17.Yemliha(n)lu. Bu cemaatlerle ilgili balklara baknz. Sbhan : Sis Avarlarndandr. Sis blgesinde 1519da 17 hane, 3 mcerret, 1270 aka hasl bulunan cemaat ger-evler idi ve Yurdan mezrasnda klamaktayd. Dier defterlerde adna rastlanmamtr.[941] Bu onlarn baka blgelere g etmi olabileceini gsteriyor. Nitekim 1713 ylnda Hama ve Humus blgesine iskanlar emredilen Halep Trkmenlerinden birisi de Sphanl cemaati idi. Hamza Kethdaya tabi olan cemaat, Amik ovas civarndaki Murat Paa kprs ve Saylak mevkiine yerlemitir.[942] Gnmzde Arda Sbhanl aireti yaamaktadr. Bu airet 1930 ylnda devlete kar yaplan Ar syanlarna katlmtr.[943] Sleyman Kethda : Garip-ah Avarndandr. Sisten Kayseriye gelip yerleen Garip-ahllarn 2 obasndan birisidir. 1500 ylnda hayatta olan skender veled-i Sleymandan adn almtr. 1500de 43 hane, 1518de 21 hane, 1522de 21 hane, 1543te 39 hane, 1584te 38 hane nfusu vardr.[944] 1500den sonra nfusunun yar yarya azalmas onlarn baka yerlere g ettiini gsteriyor. Nitekim cemaat, Kayseriden baka Badadn Ana Sanca ile Krehir ve Nevehirde de yerlemitir.[945] Ayrca Tarsus civarnda bu dnemlerde Sleymanl cemaati grlmektedir. 1519da 15 hane, 1526da 29, 1536da 25, 1543te 33, 1572de 26 hane nfusu olup Koi kyde oturuyordu.[946] Sleymanl : Recepli Avar obasdr. Bu obann Salmanl Avaryla ayn olduunu sanyoruz. nk gnmzde bu obann ad halk arasnda Salmanl diye de geer. htimal, Salmanllarn Danimentlilere tabi olup Afyon ve civarna iskannda geride kalan ksmdr. Dier bir dnce ise Sleyman Kethda cemaatinin bakiyeleri olabilir. nk bu cemaat, erken dnemde Kayseri yresine gelip yerlemitir. Nitekim rmek nahiyesinin Gney, Kozcuaz, Dlcek, Bacalucaviran ve Zerezek kyleri Sleymanllarca iskan edilmiti.[947] Zerezek, gnmzde Bnyan ilesine bal Akmescit kydr ve Sleymanl cemaatindendir.

Sleymanllar, 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde cemaat, 108 hane ve 60 mcerret nfusu ile en kalabalk oba konumundadr.[948] Sleymanllar Hdavendigar, Elin Zeyne Kazas, Krehir, Saruhann Marmara Kazas, Yeni-l ve Rakka yerlemitir.[949] Yrkan- Sleymanl adyla kaytl bir dier oba da 16. Yyda Kayseride bulunuyordu.[950] 1522de 5 nefer, 1543te 19 hane, 1584te ise Seyidler kynde olup 17 hane idi.[951] Sl (Sulu) Beli : Kpekli Avar obalarndandr. Halep blgesinde bulunan cemaat, yalnzca 1526 tahririnde grlyor. Bu onlarn baka yerlere gitmi olduunu gsteriyor. Bu tarihte 33 haneydi.[952] Sl Beli cemaati, Adana, Adilcevaz, Aksaray, Alanya, Ankara, Antakya, Antep, Aydn, Aydos Silistre, Birunabat zmir, Bor, Diyarbakr, Dulkadr, Ereli, Ergani, Halep, Hamit, Haymana ve ukurcak, -El, Kandra, Karahisar- arki, Karaman, Kayseri, Kbrs, Krehir, Kilis, Kocaeli, Konya, Ktahya, Manisa, Mara, Menemen, Mentee, Nevehir, Rakka, Safranbolu, Saruhan, Selinti, Sla, Simav, Sis, Sleymanl Krehir, Tarsus, Teke, Tire, Uzeyr, nye, skdar ve Yreirde yerlemitir.[953] ahsevenler : Osmanl belgelerinde Tebriz blgesinde yaadklar belirtilen ahsevenler[954] aslnda bir boy ad olmayp, siyasi bir terimdir. Safevi devletinde ah Tahmasbn (1524-1576) lm zerine onun yerine kimin geecei konusunda kan ihtilafta (smail Mirza ile Haydar arasnda) Haydarn ahlna kar gelen eitli Trk boylarnn kendilerini ah seven olarak adlandrmalar zerine oluan bir gruptur. Bu grubun ierisinde Avarlarn da yer aldn biliyoruz.[955] 19. Yyn ortalarnda randa bulunduu sralarda randaki airetlerle ilgili bilgiler toplayan Lady Shellin listesine gre Hamse blgesi oymaklarndan olan Afar ah-Sevenleri, 2.500 adr nfusa sahipti.[956] Gnmzde ahseven Trklerinin bir boyunu oluturan Amir Afariler, halen Hastrudun gneyinde Hamse blgesinde yaamaktadrlar.[957] aml Avar (Eski Yrk) : Adndan da anlald gbi Kuzey Suriye yada dier adyla Halep Avarlarndan gelmektedirler. randa zellikle Safeviler devrinde etkinliini grdmz amllar ise Halep Trkmenlerinden olup baka boylara mensuptu. Ancak, gnmzde randaki Avarlarn obalarndan biri aml adn tayor. Anlalan bu amllar, zamanla Afarlar arasna girip onun bir obasn tekil etmitir. 16. Yyda Karaman Eyaletinde bulunan Ateken oymaklar arasnda Eskil kazasnda sakin bir amlular (dier ad Baagiren) cemaati bulunmaktadr.[958] Bu amlularn bir blm de ayn yzylda Tarsus yresinde bulunuyordu. Kutlu Hanl taifesine bal olan bu cemaat, 1543te ortaya kmtr. Bu tarihte 29 hane olan amllar, 1572de 40 hane idi.[959] amlular, 1613 ylnda Yeni-lde lbeylilerle yayla ihtilafna dmlerdi.[960] amllarn nemli bir blm ise Mersin civarnda bulunuyordu. 1701 ylnda Yahyal kazas kylerini talan ettii iin cezalandrlmalar istenen -El yrkleri arasnda amlular da vard. Ertesi yl, ekavete devam edip Bat Anadoluya ynelmeleri zerine bunlar Aydn muhassl Nasuh Paa tarafndan tekrar -Ele nakledildiler.[961] Karaman valisi Vezir Ali Paann Ermenekteki Beyayr blgesine yerletirdii el yrkleri dalm ve Teke, Hamit, Aydn blgesine gelmiti. Bu cemaatler eski

yerlerine iskan edildiler (1708). amllar (dier ad Eskiyrk), asl vatanlar olan Anamurun ukuraml kyne iskan edildi. Ancak rahat durmayp halka zarar vermeleri zerine Kbrsa srgn edildi (1713). Bu srgnler 1741 ylna kadar srmtr.[962] Boz-Ulusun Aydn blgesinde bulunan cemaatleri arasnda yeni oluan bir aml obas var. Bu obann bizim amllardan ayr olmadn gryoruz nk 19. Yyn 2. Yarsnda Bat Anadoludaki Trkmenlerle ilgili bir liste hazrlayan Dr. akrolu, Eskiyrk adyla amllardan bahsetmitir.[963] amllar, Alanya, Anamur, Aydn, Beyehir, Denizli, Denbe, Edirne, Eflani, Eridir, Glnar, Gzelhisar Aydn, Hamit, -El, Karaman, Kbrs, Ktahya, Lazkiye Ktahya, Manavgat, Manisa, Mentee, Rakka, Saram, Saruhan, Tarsus, Teke, Yalva ve Zara Kastamonu blgesinde yerlemitir. Ayrca Dersimde bulunan ve Krt olarak nitelenen bir am Ua cemaati bulunmaktadr. Bu cemaat, Kkler, Diker Ua ve Zekeriya adl obaya ayrlmaktadr.[964] Bu obalardan Kkler ve Zekeriya bilindii gibi Avar oba isimleridir. Bu da am Ua cemaatinin, aml Avarnn Dersimdeki uzants olduunu gsteriyor. am Ua, Tuncelinin Ovack ile merkezi ile Hozat ilesinin Kurukaymak kynde yaamaktadr. erefli Avar : erefliler, byk bir Afar oymadr. Anadolunun bir ok blgesinde ve Trkmen topluluklar arasnda faaliyette bulunmulardr. 1691-92 ylndaki Rakka iskanna tabi tutulan cemaatler arasnda Kse Kethdaya tabi (Kse-Olu) erefli cemaati de bulunuyordu.[965] Osmanl devleti, ekyalkla megul olan airetleri bundan vaz geirmek iin baz kolaylklar salyordu. Nitekim Danimentliye tabi erefliler, pl, Kseli ve Kara Gndzl ile beraber Yahyal kazas kylerine zarar veriyorlard. Devlet, bunlar Adanada Misis derbendine derbenti kaydederek hac yolunu korumalar karl vergiden muaf tuttu (1701). Bunun zerine erefliler ve Kseliler itaat ederek anlan yere yerlemilerdir.[966] Danimentliye tabi ereflilerin Rum (Sivas) ilinde bulunan blkleri ise 1701de Afyona yerletirilmek istendi, ancak gelmeyince Rakkaye srlmesine karar verildi. erefliler bu esnada Arapl [967], Bke, Ceberl [968], Kayaslu, Hac Bayndrl, Davudlu ve Yusuflu, Haymeli Arab (1714 ylnda erefli ile beraber Aksarayda Ali Aa malikanesine dahildi. Nfuslarnn artnca demeleri gereken miri mallarn vermemeleri zerine vergilerine zam yaplmt. Halaolu, skan Siyaseti, s.53) adl obalara ayrlyordu. erefliler sonunda iskan kabul ederek 1718-19 ylnda Afyonda l-Abat kazasna tabi kylerde yerletiler. Arapl obas 30 hane Akhseyin ve Bambol, 20 hane Ayrk, 24 hane smaily ve 10 hane Yayalar kylerine, Bke obas 35 hane Doanl, 5 ev Karalar ve 6 hane Recepli kylerine, Ceberl obas 25 hane Gerli kyne, Kayasl obas 35 hane Gerli Akin kyne, Hac Bayndrl obas 30 hane Kamall ve Kzkapan kylerine, Davutlu ve Yusuflu obalar da 15 hane Salihler kyne, toplam 235 hane yerletiler.[969] Ancak erefliler, bir mddet sonra ekyala balayp Kayseri, Nide, Aksaray ve Krehir taraflarnda ahalinin ekinlerini talan edince 206 hanesi Rakkada Gelgen (Kelkik) nahiyesine srld (1726). skandan kap Krehir ve Aksarayda bulunan Sofulu cemaatini de yanna alan cemaat, Krehir kylerini talan ettiler. Ayrca Krkkalenin Konur kazasnda da ekavet hareketlerinde bulunduklar anlalyor (1728). Bunun zerine tekrar Rakkaya gnderildiler. Bunlar, iskan nizamnn bozulmas zerine dier cemaatler gibi iskan yerini terk ederek Sivas Karaman taraflarna gitmiti (1708).[970]

Bu srada Boynu-nceli Trkmenleri arasna girip iskandan saklanan baz erefliler ise 1727de Nevehirde (85 hane olarak, buras imdi Sadkl mahallesidir) ve buraya bal Eyp-linde yerleti. Karasilahtar Sadrazam Seyit Mehmet, doduu ky Arapsunu 1779da Glehir adyla imar ederek buraya bir ksm Trkmenleri yerletirdi. Bunlar arasnda Yeni-lden erefliler de bulunuyordu.[971] Boz-Ok sancanda bo ve harabe kylere yerletirilmek istenen Mamalu Trkmenleri iindeki erefliler, seyyidlik iddiasyla buna kar km ve iskan reddetmiti (1701). erefliler, dier Mamalu cemaatleriyle birlikte Kayseri, ankr, Krehir ve Sivas eyaletinde halka zulm yapyordu. Cezalandrlmalar ve iskanlar iin mteaddid defalar (1702, 1706) Sivas valisi ve Tokat, Boz-Ok kadlarna emir gnderilmitir.[972] Dier yandan Ankarann Kohisar kazasnda sakin erefliler, taknlklarndan dolay buradan alnp Rakkaya srldler (1716). Bir sre sonra piman olup tekrar eski yurtlarna gelmek istediler, ancak yerlerine baka boylar yerletirilmitir.[973] Bu grubun orada kald anlalyor. nk Seyyah Niebuhrun Trkmenlere dair hazrlad 1764 tarihli listesinde Boz-Ulusa tabi gzken erefli cemaati, 500 adr nfusa sahip olup Suriyede am blgesinde bulunuyordu.[974] 1767 ylnda Karamanda yerleik olan cemaat mensuplar, ba bo ekyay himaye etmemeleri iin uyarlacaktr.[975] Bu onlarn taknlktan henz vaz gemediini gsteriyor. erefli cemaati Adanann Misis, Afyonun l Abat, rksu, Geyikler, Danimentli ve Dazkr, Aksaray, Ankarann Haymana ve Kohisar, Aydn, Balkesirin Susurluk, Bayburt, Boz-Ok, Diyarbakr, Dulkadr, Halep, Humus, zmirin Ayasulu, Karaman, Kayseri, Krklarelinin Pnarhisar, Krehir, Konyann Akehir ve Beyehir, Ktahyann Soma, Mara, Nevehirin Arapsun ve rgp, Nide, Rakka, Sivas ve Yeni-l blgelerinde yerlemitir.[976] Belgelerde ereflilerin bir blm erefli Trkmen Krd diye anlmaktadr. Taif Avar : Kars- Mara blgesinde yerlemi bir oba.[977] Arap Ali Kethda idaresindeki obann Yeni-l haslar reayasna dahil edildiini ve kendisine bal Turyan Avar ile birlikte 1702 ylnda Rakkada Belih nehri ve Aka-Kale mevkine iskan iin emir karldn gryoruz.[978] Tapk / Tayg Avar : Yeni-l ve Halepte yerlemi bir oba.[979] Ta-Olu / Tal-Ua : Recepli Avarnn bir kolu. Tal adl bir cemaat 16. Yyn ilk yarsnda Sis yresinde grlyor ve Elenolu taifesine mensup bulunuyordu. 1519 tahririnde adna rastlanmayan cemaat, 1523-4te 17 hane olup defter harici kaydedilmitir. 1525-6da 19 hane, 1536-7de ise 26 hane nfusu grlyor. avu Caferin timarnda olan cemaat Dulkadr Sancanda Talca mezrasnda ziraat yapyordu.[980] Bu grubun Dulkadr Trkmenlerine dahil edildiini anlyoruz. nk fraz- Dulkadra dahil olup ekavet yaparak evre kylere zarar veren cemaatler arasnda (14 cemaat) Tal cemaati de vard. Bu cemaatler, Kurtkula blgesine derbenti olarak yerletirildiler (1705).[981] Recepli Avar arasnda bulunan Tallar ise, 1703 ylndan itibaren dier Recepli obalaryla birlikte Rakkada Belih nehri boylarna iskan edildi. Ancak bir mddet sonra iskandan kap Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde Tal-Ua obasnn 8 hane ve 3 mcerret nfusu vard.[982]

Kayserinin Pnarba ilesi Talolu ky bu obadandr. Talasta da Tal-Olu slalesi bulunmaktadr. Ayrca Tuncelinin Ovack ilesinde de Taolu adl bir ky vardr. Ta-Olu cemaati Rakka, Karaman, Krehir, Sis, Kayseri, Kars- Mara, Kadirli ve Zamantda yerlemitir. Tal adyla kaytl bulunan ksm ise Mara, Adana, Sis, Rakka, Dulkadr, Edirne, Gmlcine, Yreir, Ktahyada Daard ve Yeni-lde gzkyor.[983] Tecirli Avar : Rakka ve Adana blgesinde yerlemi[984] olan bir Afar obas. Dulkadrl Trkmenlerinden olan Tecirliler, Boz-Ulusun Orta Anadoluya gmesiyle onlarn arasna karm ve Keskinde yerlemitir. skandan kaan baz blkleri ise ldr ve Erzurum taraflarna katlar.[985] Tecirli Avar, 1707 ylnda mam-Kulu Avar ile birlikte Ceyhan nehri boyunca uzanan Haremeyn vakf topraklar reayas olup, izinsiz burada oturuyorlar ve ekyalk yapyorlard. Bu yzden eski yerletikleri yer olan Maran Gvercinlik mevkiine iskanlar iin ferman karld.[986] Osmanl devletinin gneyden gelen Arap saldrlarna kar Rakkaya zaman zaman Trkmen boylarn iskan ettii biliniyor. Bu boylar genellikle ekyalk yapan gruplardan seiliyordu. Blgedeki Trkmen nfusunu desteklemek iin 1710 ylnda bir fermanla blgeye yeni boylar gnderildi. Bunlar arasnda ekyadan olup Kayseri, Mara, Zamant ve ukurovada klayan Tecirli Avar Torunlar da bulunuyordu.[987] Bunlar armelikte (Urfa merkez kylerini iine alan blgedir) Kmbet, Kireta, Mlkkuyu, Melk, Younbur ve Tuzluca kylerini kurmulard. Terkeli-Olu : Torun Avarndandr. Bu oba belgelerde Tirkein/Tirkesin-li, Trkein-li ve Trke-Oullar eklinde geiyor. Bunlardan Tirkesinliler Zamantda, Trkeinliler Ilca-i Bergamada, Trke-Oullar ise Boz-Ok ve Sivasta yerlemi gzkyor.[988] Marata Zeytun nahiyesinin Anabat ky ile Almaldibek mezras bu oba tarafndan iskan olmutur.[989] Vann Geva ilesine bal bir ky Tirkein, orum Sungurlu ilesinde bir ky de Tirke adn tar. Bu husus onlarn bu blgelerde de yerletiklerini gsteriyor. 1846-49 yllarnda Lek, Kuzu-Gdenli ve Krntl airet atllar ile beraber Kayseri, Nide ve Krehir taraflarna kovguna giden Afar elebalar arasnda TerkeliOlunun ad geiyor.[990] Terkeliler, gnmzde Kayserinin Sarz ilesine bal Detiye ve Karapnar, Pnarbann Krgeit kyleri ile Osmaniyenin Kadirli ilesi Azapl kynde oturuyorlar. Sarzn Olakkaya kynde de Terkeliler bulunmaktadr. Tohtemr Kethda : Beylikli Avarndandr. ahs ad tayan dier Beylikli Avar obalar gibi bunun adna da 1550 tahririnde rastlanyor. Daha nceki tahrirlerde ahs ad tayan obalar kaydedilmemitir. Halep blgesinde bulunan cemaat, biri 40, dieri 12 hane olmak zere iki ubeye ayrlmt.[991] Gnmzde Antep merkeze bal Tokdemir ky, bu cemaat tarafndan kurulmutur. Topracl Avar : Rakkada iskan edilmi bir Afar obas.[992] Torun Avar : Gneydou Anadoluda bulunan Musacal airetine balyd. Kayseri yresindeki gelenee gre Avarlarn en yiit boyu kabul edilir. 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edilen bir Tohmadanan cemaati bulunuyor. Bu cemaat Torunluk iddia ediyordu. Bunlarn Torun obasyla nasl bir ilgisi var bilemiyoruz. Cemaatten baz gruplar dier Recepli obalaryla beraber iskandan kap etrafa dalarak Kars

ve ldr taraflarna gitmiti. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde 80 mcerret nfusa sahipti.[993] Gnmzde Kayserinin Sarz ilesi Damzlk, Detiye, B. Sbeimen, avdar, Yedioluk, Kskal, rk ve Karapnar kyleri ile Pnarba ilesi Avarpotuklu, Altparmak, Yeregeen, Oruolu ve Karamkl kyleri Torun obasndandr. Kayserideki Torun Avarnn Sarveli-Olu, Terkeli-Olu, ahmetli-Olu, MucukOlu, Muhazim-Olu ve Hsk-Olu adl alt slaleleri bulunmaktadr. Bu slalelerin, 1846-49 yllarnda Kayseri, Nide ve Krehir taraflarna kovguna giden Afar elebalarndan Sarveli-Olu, Terkeli-Olu, Mucuk-Olu, MuhazimOlu ve Deli Hskn[994] soyundan geldiini biliyoruz. Bunlardan Sarveliler ile Terkelileri ayr inceledik. ahmetliler, Sarzn Yedioluk ve Kskal (ksmen Pnarbann Potuklu), Mucuklar, Pnarbann Oruolu, Yeregeen ve Uzunahmet, Muhazimler, Sarzn avdar ve Kzlpnar (Tun soyadl aileler), Hskler ise Sarzn rk kynde yayorlar. Gneydoudaki Torunlara gelince, bunlar halen Diyarbakr ve Urfa civarnda bulunmaktadr. Bu blgedeki kimi airet reisleri Torun adl bir slaleye mensup olduklarn sylemektedirler. Nitekim Sarzn rk kynde bulunan Torunlar buraya Diyarbakrdan srgn gelmitir. Yozgatn efaatli ilesinde yaayan Krt kyleri de Torun soyundan geldiklerini sylemektedir. Bilindii gibi buradaki Krt kyleri yabanc seyyahlar tarafndan Afar Krd olarak tantlmt. KozanOullar ailesi de Torun adyla anlyordu. stelik Kozanllar Antepten geldiler ki burada Torunlarn yerleme sahalarndan biridir. Halen Kilis merkezde Torunlar slalesi yaamaktadr. Torun Avar belgelere gre Antep, Kilis, Mara, Mut, Aksaray, Krehir, Kayseri, Konya, K. Sahip, Selmanl Boz-Ok, Daniment, Rakka, Karaman, Sis, Yeni-l, Kadirli ve Zamantda iskan olmutur.[995] Toyurca Avar : 1674-80 tarihlerinde Antepe gelerek yerleen bir Afar obasdr. [996] Tur Ali (Durali) Hacl : Sis Avarlarndandr. Bu blgede 1519da 49 hane, 5 mcerret, 1523-4te 56 hane, 14 mcerret, 1525-6da 64 hane, 24 mcerret, 1536-7de ise 66 hane, 43 mcerret nfusa sahip olup Handeresi (bugn Hakkbeyli) mezrasnda oturuyordu. Ger-evler olarak kaydedilen dier bir kol ise, 1519da 109 hane, 1523-4te 105 hane, 46 mcerret, 1525-6da 97 hane, 55 mcerret, 1536-7de ise 110 hane, 51 mcerret nfusa sahipti.[997] Cemaatin baz kollarna Mara civarnda da rastlanyor. 1579 tarihli Trkmen Sancak beyinin Trablus sancak beyine yardm etmesi iin gnderilen bir hkmde Tur Ali Haclnn ad gemektedir.[998] Karaman Eyaletinde bulunan Ateken oymaklar arasnda da Turgut kazasnda sakin olan Tur Ali Hacl cemaati bulunmaktadr. [999] Bunlar Kozandan buraya baz Sis Avar obalaryla birlikte g etmilerdir. Ayrca Tarsus civarnda Salur taifesine tabi olan Tur Alili cemaati, Tur Ali Haclnn bir uzantsdr. 1519da 32 hane, 1526da 24 hane, 1536da 50 hane, 1543te 47 hane, 1572de 41 hane nfusa sahip cemaat briim ve Kzlcakyde oturuyordu. [1000] Cemaat, bulunduu blgeden yaylarak Nide, Mara, Dulkadr, Antalya, Ordu ve Stte yerlemi gzkmektedir. Ayrca cemaatten baz blklerin Balkanlara gnderilerek Yanyann Girenebe ve Kstendilin Toyran (Toyran adnda Sis Avarlarnn bir obas var) kazalarnda da iskan edildii anlalyor.[1001]

Trkmen Aliler Avar : Trmenliler de denilen sonradan olumu bir oba. Kayserinin Sarz ile merkezi ile buraya bal ncedere ve Esirik kylerinde oturmaktadr. Bu obann bilinen Avar obalar adn tamamas stelik genel bir ad olan Trkmen adn kullanmalar onlarn blgeye sonradan geldiklerini gsteriyor. Esirik kynde oturanlarn Hereki adn tamalar bu obann Herikliler ile bir ba olduunu dndryor. Kuu kynde de ksmen Herekiler yaamaktadr. Ulaml : Gndzl Avar obalarndandr. Antakya blgesinde bulunan oba, 1526da 22, 1536da 38, 1550de 4 hanedir. Ani nfus azalmas baka yerlere g ettiini akla getiriyor.[1002] Usal Avar : Bu obann ad kaynaklarda Usallu ve Usanlu eklinde de geer. ran Avarlarndandr. Safevi hkmdar ah Abbas zamannda (1587-1628) Isfahanda yayorlard. Daha sonra Krdistanda bulunan Kaveruda geldiler. Kaverud hakimi mam Kulu Sultan bu obadan idi.[1003] Usallarn, randa bulunan dier Afar obalar gibi kalabalk ve etkin olmad anlalyor. 19. yyn ortalarnda randa bulunan Lady Shellin randaki airetler ile ilgili hazrlad listede Usallar, Mazenderanda 50 ev, Tahran blgesindeki Har ve Demaventte ise 1.000 adr ve evden mteekkildi.[1004] Azerbaycann Kuba ehrinde de Usallar bulunmaktadr.[1005] Usanl Avarndan baz gruplara Osmanl topraklarnda da rastlyoruz. Henz 16. Yzylda Mara Trkmenleri arasnda bulunan cemaatin bir ksm ise Alanyada yerlemitir.[1006] Bu durum onlarn esasen Anadoludan rana giden obalardan olduunu, bir ksmnn ise g etmeyerek yerinde kaldn gstermektedir. Uzun sa Olu : Sis Avar obalarndandr. Sis blgesinde 1519da 4 hane, 380 aka hasl, 1523-4te 5 hane, 370 aka hasl, 1525-6da 8 hane, 298 aka hasl, 1536-7de ise Veli olu lbeyin timarnda 9 hane, 350 aka hasla sahipti ve elebi Kilise mezraasnda ziraat yapyordu.[1007] Uzun sallar Adana ve Sisten dalarak Boz-Ok, Mara, Karahisar- arki ve Ordu civarnda da yerlemitir. [1008] l : Beylikli Avarndandr. nceki defterlerde ad gemeyen oba Halep blgesinde 1550de 57 hane nfusa sahipti.[1009] Vezirli Avar : rmek blgesi (Kayserinin Pnarba ve Bnyan ileleri arasnda bir yer ad) Avarlarndandr. 1846-49 yllarnda Lek, Kuzu-Gdenli ve Krntl airet atllar ile beraber Kayseri, Nide, Krehir taraflarna kovguna giden Afar elebalar arasnda Vezirolunun ad geiyor.[1010] Bu grup, rmekten Tomarza ilesi Zelhin (konak, kyde az miktarda bulunuyorlar) kyne gelip yerlemitir (Halen bu kyde az miktarda nfuslar vardr). Daha sonra ou buradan kalkp Bnyan ile merkezi ile bu ileye bal Ksehacl ve Ynren kylerine yerlemitir.[1011] Yaklak 100 yl nce baz gruplar Bnyandan da g edip Mu il merkezine gitmilerdir. Yahi-Hanlu : Sis Avar obalarndandr. Sis blgesinde 1519da 36 hane olup ger-evler olarak kaydedilmitir. 1523-4te 46 hane, 16 mcerret, 1525-6da 32 hane, 21 mcerret, 1536-7de ise 34 hane, 19 mcerret nfusu vard.[1012] Yahi-Hanllardan baz gruplar dalarak baka yerlere g etmitir. Bunlardan Mara blgesine gelenler, Elbistann Hurman nahiyesine bal Esirgin ve Ayviran mezralarnda iskan olmulard.[1013]

16. Yyn ortalarndan 17. Yy ortalarna kadar varln srdren ve Karaman Eyaletinde yurt tutan Ateken Oymaklar arasnda da bir Yahi-Hanl cemaati (Turgut kazasnda) grlyor. Dier ad Pusadl olan cemaat, Atekenleri inceleyen yazara gre Mool aslldr ve lhanl hkmdar Ebu Saidin adnn ksaltlm olan Pusad adn tayor. Yazar bu sonuca cemaatin adndan yola karak ulatn sylyor.[1014] Ancak Sis Avarlar arasndaki Yahi-Hanlnn kollarndan bazlar Adana civarndan g edip Karaman blgesine gelmi olmaldr. stelik Ateken oymaklar arasnda Zekeriyal (Eskil kazasnda) ve Tur Ali Hacl (Turgut kazasnda) adl cemaatlerin bulunmas bizim grmz desteklemektedir. nk Zekeriya ve Tur Ali Hacl cemaatleri bilindii gibi Sis Avar obalardr. Yahi-Hanllar Sis blgesinden dalarak Tarsus, Dulkadr ve Karahisar- Devleye de yerlemitir.[1015] Yaka Avar : Belgelerde Eridirde yerletii belirtilen[1016] bu oba, Ispartann Aksu ilesinde bulunan Yaka Avar kydr. Yamanl : Bir Afar obas. Yamanllara, henz 16. yzylda Karaman blgesinde bulunan Ateken oymaklar arasnda rastlyoruz.[1017] Daha sonra zellikle Adanann Aladalar blgesinde bulunan Yamanl Avar (Nitekim gnmzde Tufanbeyli ilesinin Yamanl ky Avardr), Adanann Yreir ve elin Mut ilelerinde de iskan olmu, baz blkleri ise Bursann Kete ve Balkesirin Mihal ilelerine yerlemitir.[1018] Yemliha(n)lu : Sis Avarlarndan bir oba. Dulkadrllarn Kavurgal taifesinden bir oba da ayn ad tar. Sis yresinde 16. Yyn ilk yarsnda bulunan bu cemaatin 1525-6da 5 hane olan ksm Afarlara tabi idi. 1536-7de 17 hane, 12 mcerret ve 875 aka hasl olan bu grubun dier kolu da 2 hane, 19 kuu ve 151 aka hasla sahipti.[1019] Osmanl belgelerinde Adana ve Sis cemaati olarak kaydedilen Yemlihallarn[1020], baz Sis obalaryla birlikte Kayseriye g ettiini gryoruz. Kayserinin Kocasinan ilesine bal Yemliha ky bu obadan kalmadr. Yeni Tekeli Avar : Recepli Avarlarnn bir obas. 1703 ylndan itibaren dier Recepli Avar obalaryla birlikte Belih nehri boylar ve Rakkaya iskan edildi. Ancak bir mddet sonra bir ksm iskandan kap etrafa dalarak Kars ve ldr taraflarna gittiler. Rakkaya iskan olan Recepli obalarnn 1729 ylndaki tahririnde 16 hane ve 6 mcerret nfusu vard.[1021] Yvacklar : Gndzl Avar obasdr. Antakya civarnda bulunan oba, 1526da 36 hane, 1536da ise 35 hane idi.[1022] Zekeriyyal : Sis Avar obalarndandr. Sis blgesinde 1519da 12 hane, 1523-4te 15 hane, 3 mcerret, 1525-6da 25 hane, 5 mcerret, 1536-7de ise Pir Ahmetin tmarna dahil olup, 20 hane, 11 mcerret nfusu vard ve rtlce (dier ad Sarmut) mezrasnda ziraat yapyordu.[1023] Zekeriyallarn, baz Sis Avar obalaryla beraber Karaman Eyaletine gittiini gryoruz. Nitekim ayn asrda burada bulunan Ateken oymaklar arasnda bir Zekeriyal cemaati (Eskil kazasnda) bulunmaktadr.[1024] Zekeriyallardan baz blkler ise bu tarihlerde Marata grlyor ve Aladinek nahiyesinin Yalangoz ve Dadanck kyleri ile Nurhak nahiyesinin Norunhan kynde yayorlard.[1025] Sisteki cemaatin nemli bir blmnn Mersine doru yaylarak faaliyette bulunduu da anlalyor. Tarsus Sancanda Varsaklar arasnda bulunan Zekeriyallar, Esenli boyunun Erdene Be Dodurgas taifesinin en byk

cemaatiydi. Zekeriyallar iki byk gruba ayrlmt. Bunlardan ilki 1519da 89 hane, 1526da 110 hane, 1536da 13 hane, 1543te 43 hane, 1572de 23 hane nfusu vard. Nfusunun nemli lde azalmasnn sebebi cemaatten baz obalarn ayrlmasdr. Bu obalar, Pertek, Boz Ouk, Kara Hacl ve Yunus Kyl obalardr. Pertek obas, 1536da 21 hane, 1543te 41 hane, 1572de 26 hane nfusa sahip olup Pertek mezrasndayd. Boz Ouk obas, 1536da 34 hane, 1543te 43 hane, 1572de 44 hane nfusa sahipti ve Boz Ouk mezrasnda oturuyordu. Kara Hacl obas 1536da 10 hane, 1543te 21 hane, 1572de 13 hane nfusa sahipti ve Kirelik, Pelit Koya ile emik mezrasnda oturuyordu. Yunus Kyl obasna gelince, 1536da 12 hane, 1543te 14 hane, 1572de 16 hane idi ve evlik mezrasnda ziraatle meguld. Dier Zekeriyal grubu ise Pelit Koya, Kara Hacl ve Taane obalarndan olumutu. 1526da 36 hane, 1536da 4 hane nfusu vard. Bu tarihte nfusun azalma sebebi Kara Hacl obasnn ana boydan ayrlmasdr. Buradan Kara Hacllarn dier obalardan daha kalabalk olduklar anlalyor. Taan kyde yaad iin Taane diye anlan oba 1543ten itibaren bu grubun esasn tekil etmitir. Taane obas 1543te 16 hane, 1572de 20 hane idi.[1026] Burada bir konuya temas etmekte fayda vardr. Bu da -El Yrklerinden olduunu bildiimiz ve Bozdoanlya tabi Kara Hacllarn bir Avar grubu olan Zekeriyallar arasndan km olmasdr. -El yresinde Avar kkenli baka cemaatlerin de yerletiini biliyoruz ki Mersin civar Trkmenlerinin nemli bir ksmnn aslnda Avar Trkmeni olmas gerekmektedir. 1699 ylnda -Elde yaayan cemaat, Alaiyeye doru gelip ekavet yaptndan dolay tedip edilmesi iin hakknda ferman karlmtr.[1027] 1701 ylnda ise Yahyal kylerini talan eden -El Trkmenleri arasnda bulunuyordu. Bunlarn cezalandrlmalar iin Mara beylerbeyi Rivanolu Halil ve Adana beylerbeyi Mustafaya emir gnderilmitir. Ancak taknlktan vaz gemeyip Bat Anadoluya ynelen cemaat, Aydn muhassl Nasuh Paa tarafndan etkisiz hale getirilip tekrar -Ele gnderilmitir. Dier taraftan Karaman valisi Vezir Ali Paann Ermenekteki Beyayr blgesine yerletirdii -El yrkleri dalm ve Teke, Hamit, Aydn blgesine gelmiti. Bu cemaatlerin 1708 ylnda eski yerlerine iskanlar saland. Zekeriyallar (Tekeli cemaatiyle birlikte Biriyye diye adlandrlyor) -Elde Selintinin Biriyye kyne yerletirildi.[1028] Zekeriyallar bulunduklar blgeden yaylarak Alanya, Anamur, Ayasulu, Aydn, Belviran ve Eskil, Dulkadr, Denbe, Gkeli Tarsus, Halep, Hamit, -El, Karahisar- arki, Konya, Ktahya civarnda Soanl Ky, Manavgat, Mara, Ordu, Saruhan, Selinti, Simav, Tarsus, Teke ve Yeni-lde de iskan olmulardr.[1029] IV. BLM KRTLEEN AVAR OBALARI VE AVARLARDA ALEVLK-BEKTALK

A. Trkmenlerin Krtlemesi Olay ve Avar Trkmenleri Trk topluluklarndan bazlarnn ilikiye girdii milletlerle kaynaarak eridikleri malumdur. Trk tarihi incelendiinde, ran ve Afganistanda olmak zere Trk

oymaklarnn bir ksmnn (Afarlar da dahil) kltrel deiime uradklar grlr. [1030] Bunun gibi Trk boylar arasnda da byle karmlar ve erimeler sz konusudur. Asrlar boyunca yaanan boy mcadeleleri ve yaplan gler esnasnda kimi Trk boylarnn baka Trk boylar arasna girerek ana boy adn unuttuklar ve tabi olduklar boyun adyla anldklar bilinmektedir. Kimi zamanda boylarn birleiminden yeni boylar teekkl etmitir. Avarlarda da bu durum mevcuttur. Yaptmz aratrmalarda asln unutmu Afar kkenli kii veya kylerin kendisini Trk, Trkmen, Yrk, Yerli, Kyl gibi adlarla tanttklarna, hatta bunlardan bazlarnn aralarnda geen mnasebetler dolaysyle Afarlar pek sevmediklerine tank olduk. Bursada yaayan Mara Elbistanl bir arkadam kendilerinin asln anlatrken Biz Trkmeniz. Bizim kye Dodurlular denir, komu kymz ise Afar kydr. demiti. Dodurlularn Recepli Avarlarnn bir obas olduunu sylediimde ok armt. Bu kyn oba adn muhafaza etmesine ramen ana boy adn unuttuu grlyor. Kimi yerlerde ise Avarlar aznlkta kaldklar iin yrede etki ve nfus olarak baskn olan airetin adyla anlmaya balanmtr. Adanada Varsaklar, Antepte ise Beydililer arasndaki Avarlar buna rnek verilebilir. Dier bir husus ta, Alevi Avarlarn durumudur. Bunlar, SnniAlevi farkllamasndan dolay genel ad olan Alevi adn kullanmlar ve boy adlarn muhafaza edememilerdir. Biz bu blmde lkemizde ve evresindeki topraklarda yzyllar boyu meydana gelen Trk boylar arasndaki kaynamaya rnek olacak byle bir olaydan bahsedeceiz. Bu Trkmenlerin Krtlemesi hadisesidir. Peki, insanlarmzn kendisini yukarda sraladmz isimlerle ifade etmesi mesele olmuyorda neden Krt adn taynca sknt karyor. Bunun sebebi Krtln, Trk milletini ve devletini blp paralamak isteyen mihraklarn kulland bir unsur olmasdr. Ak sylemek gerekirse Krtlk, Trklkten ayr bir ey deildir. Bu yzden bir Trkn Krtlemesi veya bir Krdn Trklemesi, biraz nce bahsettiimiz Trk boylar arasndaki kaynamalara rnektir. Biz olaya byle bakyoruz ve iin asl da budur. Ancak geriye dnp baktmzda tarihimizde Krt olay ok farkl cereyan etmitir. D gler, Krtleri Trk devletinin bana bela etmek iin inanlmaz oyunlar oynamlardr. Ancak o dnemlerde ve gnmzde dahi bu oyunlara alet olmayp erdemli davranan Krt airetleri olduka fazladr. Krt konusunda bizim politikaclarn da ihmalkar davrandn belirtmek yerinde olacaktr. Yaplan bir ok aratrma sonunda Krt ad ile tannan insanlarn nemli bir ksmnn Trk boylarndan geldiinin kantlanm olmas aslnda sorunu halletmi oluyor. Yani kimi kimden koparacaklar. z, aslna ihanet etmez. Edenlerin soyunu bir aratrn bakn neler kacaktr. Abdullah calann Ermeni asll olduunu ilk kez rahmetli Trke ortaya karmt. ldrlen PKK militanlar arasnda ok sayda snnetsiz kiilerin olmas da bu adan nemlidir. Bu kiiler Krtlere de dmandr unutulmasn. Krt olaynn bu hallere gelmesinde hkmetlerin milli politikalarnn olmamas, Krtlerin Trklkleriyle olan ilgilerinin akademik bir tez olarak kabul edilmemesi ve politik kayglar sebep olmutur. Btn bu sebepler zamanla Dou ve Gneydou Anadoluda Trkmen cemaatlerinin ve konumuz itibariyle Avar Trkmenlerinin Krtlemi olmalarna veya Krtlemeye doru gitmelerine sebep olmaktadr.[1031] Bu sebeple Baz blgelerde Kurman ad altnda Trk dilinden Bayat, Bayndr, Salur, Beydili, Der, Bdz, Yva, Karkn, Kresinli (Kasmolu), Milli, Karakeili, Trkan, Tilki, Atmal, Kzkapanl, akall.... gibi Trkmen boylaryla birlikte Avar Trkmenleri de uzaklam ve Trklklerini unutmulardr.[1032] Krt denilen bu insanlarn ahs adlar da Trkedir. Szgelimi, Milli airetine mensup kiiler arasnda ad Avar olanlar vardr.[1033] Bugn hala Krtler arasnda Avar adl obalara rastlanmas nemlidir.[1034]

Burada konunun anlalmas iin Krtlerle ilgili olduka yekn tutan ve konu itibariyle bizi ilgilendirmeyen bir ok detay bir kenara brakarak baz bilgilere temas edelim. 1. Krtlerle lgili Genel Bilgiler Krtlerin Corafi ve Demografik Dalmlar. Krt ad verilen topluluklar Trkiye (Gneydou ve dousunda), ran (Kuzeybat ve batsnda youn olarak yaadklar gibi, Ardelan, Hemedan, Kirmanah, Luristanda ve Mazenderan, Horasan ile Isfahanda da bulunurlar), Irak (Kuzeyinde), Suriye (Kuzeyinde) ve ok az sayda olmak zere Kafkasyada (Azerbaycan, Ermenistan) ve Orta Asyada (Kazakistan) yaamaktadrlar. Bu unsurlarn hibir zaman kalc, politik bir birlik kuracak kadar kalabalk olmadklar ve aralarnda siyasi, kltrel nemli farkllklar bulunduu grlmektedir. Krtlerin nfuslar ile ilgili verilen rakamlarda elikilidir ve bazlar propagandaya dayal tahmini verilerdir. Krtler konusunda tarafsz denilebilecek almalar Hollandal Martinus Martin Van Bruinessen tarafndan yaplmtr. Bu kii dnyadaki Krt nfusunu 15-16 milyon olarak vermekte ve bu nfusun 3.5 milyonunu randa, 3 milyonunu Irakta, 500-600 bininin Suriyede, 7-8 milyonunun Trkiyede ve kk gruplar halinde Sovyet Rusyada yaadn belirtmektedir. Javed Ensari ise Krtlerin 15 milyondan biraz fazla olduunu ve bunun % 34nn Trkiyede (5 milyon), % 25inin randa, % 24nn Irakta, % 11inin Suriyede, % 3-5inin ise Sovyet Rusyada olduunu kabul etmektedir. Eski Sovyet kaynaklar ise (1983 tarihli) Suriyede 825.000, Trkiyede 9 milyon, Irakta 3.5 milyon, randa 4.5 milyon Krt olduundan bahsederler. Bunun yannda propagandaya ynelik olarak bu nfusu Trkiyede 20 milyona kadar karanlar vardr. 1927 ylnda yabanc uzmanlarn kontrolnde yaplan ilk nfus saymnda Trkiyenin nfusu 13,5 milyondu. Krtlerin says ise 900 binden biraz fazlayd. Bu saym Krtlerle ilgili doktora almas yapan Mesud Fanyi hakl karmaktadr. Fany, 1930 ylnda btn verileri inceleyerek dnyadaki Krt nfusunun 2.789.000, Trkiyede ise yaklak 1 milyon olduunu sylemiti. [1035] Burada bir yanl yarg da Dou ve Gneydouda yaayan insanlarn hepsinin Krt zannedilmesidir. Halbuki bunun byle olmadn konuya biraz vakf olanlar bilir. Bu blgelerimizde Trkmenler, Terekemeler, Tatarlar, erkezler, Araplar, Sryaniler, Yezidiler... bulunur. Anadolunun her yerinde olduu gibi Trkler bu blgemizde de nfus olarak ounluktadr. Mesut Fany de Ar, Diyarbakr, Elaz, Malatya ve Urfada Trklerin ezici oklukta olduunu belirtmiti. 1985 ylnda Dou ve Gneydou Anadoluda konuulan birinci dilin tespitiyle ilgili istatistikte ise 9.903.000 toplam nfusun 2.766.000i (% 28) ana dilini Krte, 7.374.000 kii (% 72) ise anadilini Trke olarak yazdrmtr. Krt olarak kabul ettiimiz kiilerin de ou Trkmen aslldr (Kara-Keililer, Derler, avak, Beritan, Hormek gibi). Burada bir rnek vermek istiyorum. Hakkarinin ukurca ilesinde bulunduum srada blgede yaptm aratrmada ukurca ilesindeki halk kendilerinin bundan 350 yl nce batdan geldiklerini sylemiti. En son geldikleri yerin Botan (Cizre civar) olduunu, daha geriyi bilmediklerini ifade etmilerdi. Elde ettiimiz veriler onlarn Antep civarndaki Trkmenlerden (Bedili boyu) olduklarn gsteriyor. Bu konuyla ilgili almalarmz srmektedir.

Krt adnn etimolojik aklamas. Burada nemli bir bilgiyi vererek konumuza balayalm. Krt kelimesi, Krt olduklar iddia edilen Kurman, Guran, Lur, Kalhur gibi airetlerin azlarnda Krt diye bir kelime bulunmamaktadr. Ayrca rani ve Ari dillerde de byle bir kelime yoktur. Arapada bulunan Krt kelimesi ise bu dile Trkeden gelmitir. Bu yzden Krt terimini Trkede aramak zorundayz. Bu adan bakldnda tarihte Krt adna bir boy ad olarak ilk defa Yeniseydeki Kk-Trk kitabelerinden ELEGE YAZITINDA rastlyoruz. Burada, Krt boyu Gk-Trklerden olup beylerinin ad Alp Urungu idi.[1036] Trk tarihinde Krt adyla bilinen dier bir Krt boyunu da Macarlar oluturan 7 boydan biri olarak gryoruz. Bunlarn Yeniseydeki Krt Trklerinden olup GkTrk anda Macarlara katlarak Balkanlara geldii anlalyor.[1037] Byk Macar alimi Gy. Nemeth, Yurt Kuran Macarlarn Tarihi adl eserinde Macar boy dzenini anlatrken, Krtlerden bahsederek yle diyor Sylediim gibi Krt, Yenisey civarndaki bir Trk boyudur.[1038] Trkede Krt teriminin anlamna gelince, Divan- Lgatit-Trkte Krt terimi kar yn, , bir eit kayn aac eklinde izah edilmitir.[1039] Dier Trk lehelerinde ise Krt kelimesi genellikle kar yn anlamna geliyor. nl Macar alimi Gy. Nemeth, Krt kelimesinin Trklerde kabile ad olarak kullanldn ve kar yn anlamna geldiini yapt akademik almalarla kantlamtr.[1040] Ayrca Trklerde boy adlar alnrken hal, tavr ve hava olaylarn bildiren terimlerin kullanldn gryoruz. Buna Argn, uva, Boran, Karluk gibi boy adlarnn yannda Krt ad da rnek olarak verilmitir.[1041] Ayrca Trk yer adlar incelendiinde bir ok yer Krt adn tar. Krt kelimesiyle ak ba olan ve Avarlarn da kulland bir Krmek fiili vardr. Bu fiil, kar yad zaman karn kapatt yerlerin temizlenmesi anlamnda kullanlr. Szgelimi, evin nndeki yada damdaki kar kryn denilir. Bu kullanm Krt kelimesinin anlamyla da birebir rtmektedir. Yabanc kaynaklara gelince ran ve Arap kaynaklarnda Krt terimi gebe hayat tarzna verilen bir ad olarak grlmektedir. slam kaynaklarnda randaki gebe Deylemliler Tabaristan Krtleri, gebe Araplar da Suristan Krtleri diye gemektedir. bn-i Rusta, Avrupadaki Lombartlarn yaaylarn anlatrken aynen Krtler gibi yaadklarn vurgulamaktadr. Kirman blgesindeki Sind asll Cuflar da gebe olduklarndan dolay bn-i Havkal tarafndan bir Krt grubu olarak gsterilmitir. Taberideki bir kaytta, Partlarn son hkmdar Ardavan, Sasani mparatoru Ardairi aalamak iin Krtlerin adrlar altnda bytlm Krt eklinde tasvir etmektedir. Yine Strabonda geen Kyrtioiler, Mardesler ve Ermenistan civarndaki gruplar, rken farkl olduklar halde hayat tarzndan dolay Krt olarak bilinmektedirler. Minorsky, bunlarn Krte denilen bir ortak dillerinin olmadn itiraf etmitir. Mesela, anadilleri Farsa olan Kuh-Gilu ve Bahtiyari gebeleri Araplara gre Krde benzer airetlerden olumutur. 451 ylnda Kafkasyadan inerek Mugann gneyinde yerlemi olan Akhun Trkleri, 12. Yyda Mugan Trkmenleri diye adlandrlrken, Arap kaynaklar bunlardan skan edilmemi Krtler diye bahsetmektedir. Krtler konusunda tarafsz bir eser yazan Martin Van Bruinessen, Krt teriminin etnik yada rk yapsna baklmakszn gebeleri ifade iin kullanldn vurgulayarak gnmzde Huzistandaki Arapa konuan airetlerin bile Araplarca Krt olarak adlandrldna dikkat ekmektedir.[1042] Dier taraftan Ermeniler, tarihi kaytlarnda komular olan btn Krtlere Ouzan (yani Ouzlar) kelimesinden bozma olarak Khujan derlerdi ki, bu kelime

Ermenicede de aynen Dede Korkuttaki Ouz kelimesinin anlam gibi okluk, kaln-halk, kalabalk anlamna gelirdi.[1043] Osmanl arivleri incelendiinde Krt, gebeleri ifade iin kullanlan bir terim olarak karmza kmaktadr. Diyarbakr blgesine ait defterde Ekrad- aayir (airetlerin Krtleri) terimi grlyor. Burada ak bir ekilde airetlerin gebeleri ifade edilmitir. Dier bir ifade de Ekrad- Trkman (Trkmenlerin Krtleri) terimidir. Bu da yine Trkmen cemaatlerinin gebe olanlarn belirtiyor. Kilis blgesi defterinde ise Yrklerden bahsedilirken, bunlarn Ekrad yani Krt olduklar daha ak bir ifadeyle gebe olduklar kaytldr. Bunun gibi Osmanl belgelerinde baz Trkmen cemaatlerinin karsnda Ekrad taifesi (Tabanl, Recepli Avar gibi), Krt cemaatlerinin karsnda ise Trkman, Trkman yrkan (Lek, Haclar, Mahmudi gibi) ibaresi bulunmaktadr.[1044] Maran merkez kylerinden olan Krtleravar ky byle bir anlam yklenmitir. Anadolu Trk folkloruna baktmzda ise Trkmen topluluklarnda Krt terimi ile dalarda yaayan ve kanun-nizam tanmayan airetler kastedilmektedir. zellikle Afar Trkmenlerini ilgilendirdii iin burada Ali Rza Yalgnn tespitlerini aktarmak yerinde olacaktr. 1937 ylnda Endel kynden bi Kahyaolu Molla mer, Yalgna Dadalolu hakknda unlar sylyor O, bizden deil, Dadalolu Avardr. Reyhanldan Mrselolu ile Bozdoanldan apanolu Binboaya Sahraya gitmiler. Canlar iyi ak istemi. Dadalolunu Afar iinden armlar. Ak gelmi. Ona, birka trk syle, syle ama iine Avar katma demiler. Dadaloluna kar boatmlar. Dadalolu sz vermi, trkye balam. Fakat hi are yok gine Avar kartrm ve dinleyen beylere demi ki sraya gelirse ak, kafiyeden gemez. Ben Safiyeden geerim ama kafiyeden gemem. Karsn talak ile boayp yine Avardan bahsetmi. mer aa devamla Airette dalarda yaayanlara Krt derler. Bir gn Ceritten Bekir Hasan bey, Dadalolunu odasna arm, trk syletiyormu. Mecliste iki adam Dadalolunu dinlerken birbirinin kulana fsldamlar. Demiler ki : Bu ak iyi ak, ama Krt olmasayd. Dadalolu bunu duymu, syledii trky brakm bu heriflere cevap vermi.

Atna vurdu da gm ireme Tecerliden Ceride ba koma

Yo, yo olmu da gidiyor g Ba ve bostan olmu evinin ii

Ha dence bin atls binerde sereme Darlnca da ammara yiyirdi g Mrselolu Krt yeeni deelmi Kerimolu Krt yeeni deelmi.

Trkmen topluluklar arasnda Krt ad, yalnz dalarda yaayanlara verilen isimdir. Bunun iin Krt ismi Trkmenler arasnda yabanc bir isim deildir. [1045] Molla merin bu anlattklarndan anlyoruz ki Krt ad rk deil bir sosyal yaam biimini gstermektedir. nk Dadalolu bir gebeydi. Aynen bunun gibi gnmzde Akseki-Hadim arasnda bulunan Tanr Da eteklerinde Trke konuan Yrklere blge halk gebe olduklar iin Krt demektedirler.

Yine buna benzer bir anlatm da Mehmet Erzn, Kayserinin Pnarba ilesine bal Afar Stl kynden Ak merin kz kardeinden derledii bir iirde geiyor.[1046] Bu iirde ad geen Trkmen beyleri Krt olarak (kanun nizam tanmayan) tantlmtr.

Delme dakma deel, evvelden aa Ah ediyor garalar grenler Bal sumak ektirir solundan saa Umucuya verir atnan deve Bektaolu Krt yeeni deelmi Ttnn snd yere at salanlar tulu vezirden duzzak alanlar Mursalolu Krt yeeni deelmi

Avar gedip gerisine dnnce rdeklide belli yurdu konunca Hah demeden bin atls binince Avar Be Krt yeeni deelmi

ar bazard evinin ii Avar iskan getti neyidi suu Dmann stne ekerdi g Avar Be Krt yeeni deelmi

Atlar enerde babam emeye Ebbeesi vurur gm ireme Ceridinen Tecire ba goma Gcalolu Krt yeeni deelmi

An dalgas galman kusura Bizim eller iskan gitti yesire Boaz anl gartal endi Msra Gvelolu Krt yeeni deelmi

Burada unu da ekleyelim, baz blgelerimizde Alevi inanl Trkmenlere Snnilerce Krt ad verilmektedir. Maran Afn ilesinde yaptmz aratrma srasnda yal kiiler Alevi kylerinden bahsederken bunlara Krt dediler. Ancak blgedeki Alevi kyleri hep Trkmen idi. Bunu sorduumuzda Krt kelimesini Alevi anlamnda kullandklarn belirttiler. Nitekim Ordu evresinde de Alevi Trkmenlere yre halk halen Krtnn diyor. lkemizde bu gibi adlandrmalarda bir mesele de kiinin yaad yerle ilgili soy adlandrmasdr. Yani doudan gelen herkes halk nazarnda Krttr. Ayn ekilde Karadenizden gelenler Laz, gneyden gelenler fellah (Arap), batdan gelenler ise Bulgar, Srp, Hrvat vs.. olarak tanmlanr. Rahmetli Hamdullah Suphi Tanrver, 1924 ylnda yazd bir makalede bu yaraya parmak basm ve Sorarm size Trk kimdir, nerede yaar diye de hakl olarak sormutur. Geen bunca zaman ierisinde bu meselenin halen halledilememi olmas iler acsdr. Halkmz, yaad yere sonradan gelenleri belki de korunma igdsyle nce dlam, sonra ilikilerini gelitirmitir. Ama ne kadar yaknlarsa yaknlasn

onun sonradan geldiini asla unutmamtr. Szgelimi, kylerimizde aileler arasnda bir mesele ktnda zaten dedesi filan yerden gelme deil mi diye belki de yzlerce yl nce gelip yerlemi te olsa sonradan gelme ailelerin dlandna ok ahit olmuuzdur. te Krt kelimesi, bir ok yremizde bu anlamyla kullanlmtr. Buna en gzel rnek, Kayseri Haclar ilesinde yaayan Krtler slalesidir. Bu slale aslen mamkulu kynden gelme olup Avardr. Ancak Haclarllar, sonradan gelen bu slaleyi dlam ve Krt olarak adlandrmtr. Buna benzer bir adlandrma da Avarlar arasnda kullanlyor. Avarlar, aralarnda sorun olan kimi kyleri Avarlktan kararak reddederler. Develi tarafna doru sralanm baz Avar kyleri Varsak olmaktan, Pnarbandaki baz kyler de Arap yada Abdal olmaktan kurtulamaz. Hatta Arap Hasanl obas kimi zaman Arap asll kimi zaman da Ermeni asll olarak halk telakkisinde yaar durur. Falan ky nasl, emmi dediinizde Yav, onlarda Avar m yienim. Avarla sahip karlar. Asl Avar bizik diye balayan bir sr hikaye dinlersiniz. Burada baka bir olaya deinelim. Bu, Krtlerin geleneksel olarak Afarlara duyduklar yaknlktr. Krtler arasnda yaygn bir inana gre Krt ile Afar emmi-oludur. Vaktiyle Horasandan gelen kardein birinden Krtler, dierinden de Afarlar tremitir. Bu anlatmn byk oranda Trk kltr izleri tadn sylemeye gerek yok. Bir kere Horasandan gelme ifadesi Trklk kokmaktadr. Krtlerle ilgili yaplan aratrmalarn ounda yal Krtlerin Biz Horasandan gelme Trkk dedii kaydedilmitir. Bundan rahatsz olan baz yazarlar ise Horasann Trk yurdu olmadn ispatlamak iin kaleme sarlmlardr (Faik Bulut, Horasan Kimin Yurdu). Ama Krd Trkten koparmak. Peki Afar-Krt yaknl nereden geliyor. Bir kere Krtler arasnda nemli miktarda Afar asll obalar mevcuttur. Bunlara aada deineceiz. Osmanlnn uygulad iskan srasnda da bu iki topluluk ou zaman birlikte hareket etmitir. Dier taraftan Krtlerle Afarlar belli bir zaman bir arada yaamlardr. zellikle Lek Krtleri bu konuda nemlidir. Lek Krtleri, 200 yl boyunca Recepli Avarlaryla beraber konup gmtr. Bu Krtler, Recepli Avarna balydlar. Her iki topluluk arasnda sk akrabalk ilikisi kurulduu da malumdur. Baz Afar kylerinde Lek aslllara rastlanmaktadr. Burada unu da belirtelim bu Krtler eskiden beri Trkeden baka dil bilmezler. Halen Adanann Kozan ilesine bal 5 Lek kynden (Haclar, dut, Hamaml, Aslanl ve Gkeyol. Bu kylerden Haclar, tamamen Avardr. Kayserinin Haclar ilesinin aslen bu kyden geldii de sylenmektedir.) Hamaml ve Aslanl ky Tomarzann Zelhin kyndeki Avarlarla eskiden kurulmu olan akrabalk ilikisi nedeniyle yakn dneme kadar balarn koparmamtr.[1047] Lek obalar ise halis Trkmen boylarndan olumutur (Akba, Krntl, Kzl-Koyunlu ve Haclar). Afarlar ile Lek Krtleri arasndaki iliki Anadolu ile snrl deil. 19. Yy ortalarnda randa bulunduu sralarda buradaki Trk airetleri ile ilgili bilgiler toplayan Lady Shell, Fars blgesi oymaklar arasnda Trk ve Leklerden olumu Kaar-Afar adl 100 Lek evinden mteekkil bir oymaktan bahsetmitir.[1048] Grld gibi Avarlar ile Krtler arasnda bir yaknlk sz konusudur. Dier taraftan bir ok Avar obas dou illerimizde yerleerek o blgenin dokusunda yer almtr. 2. Krt Olarak Tannan Afarlar

Krt ad ile tannan Afar oymak ve obalarnn nemli miktarda olduunu sylemitik. Bunlarn bir ksm gnmzde Krte konumakta olup Krt kimliini benimsemi iken bir ksm kastl olarak Krt olarak tantlmaktadr. imdi bu obalara bakalm. Suriye blgesindeki Afarlarn bir ksm 1375 ylnda Memluklerin ukurovay fetihleri zerine yerlerinden kalkp Sis (Kozan) yresine gelmilerdi. Bunlara Sis Afarlar deniyordu. Bu Avarlardan bir grup Osmanl, Memluklu, Ak-Koyunlu gibi devletlerin ukurovadaki hakimiyet mcadelelerinden kaarak Sivas-Dersim arasna g ederek yerletiler ve burada zaman ierisinde benliklerini kaybettiler. Gnmzde bu blgede yaayan Kogiri aireti (bunlar Zazadr) bu Avarlarn torunudur.[1049] Bu konuda yer adlar da bizi desteklemektedir. Sivasa bal Suehri ilesinin bir kynn ad da Sis (ataloluk)tir. Ayrca Tuncelinin emikezek ilesinde bir kyn ad da Sisne (Varlkonak)dir. Sisne (Kocaukur) adnda Mara Andrnda da bir kyn varl tesadf deildir. Bu ky adlar cemaatin Adanadan Dersime g ettiklerini gsteriyor. Bilindii gibi Trk tarihinde yer adlar tesadfen verilmemitir. Trk boylar g ettikleri yerlere eski yurtlarnda ki isimleri vererek oray sahiplenmilerdir Osmanl devrinde Sivas ve Dersimde bulunan ve Krt olarak anlan airetin Kemah ilesinde ve Boz-Okta da yerletii, bir ksm kollarnn ise Rumelide iskan edildii grlyor.[1050] Ayrca Dersime yerleen Sis Afarlarndan bir blk, Dersim oymaklarndan Sisanl Airetini (bunlar da Zaza) oluturmutur.[1051] Sisanllarn bir ksm Erzurumun Hns ilesine g edip burada da baz kyler kurmulardr (Mirseyit, Mirgezer, Salam, Halefan gibi).[1052] Rumya (Van) Glnden Kzlrmaka kadar uzanan sahada (Hns, Murat-FratKarasu nehirleri arasndan Erzincan-Bayburt aras, Frat-Karadeniz aras, Erzincandan Sakaryaya uzanan saha) Afarlar yaamakta olup, % 80 Kzlbatrlar. Baz yabanc seyyahlarn Trk olduklar halde kastl olarak Krt olduklar propagandasn yaptklar boylardan biri de Dersim-Sivas arasnda yaayan Avarlardr.[1053] Bunun gibi Diyarbakr, Mardin, Rakka ve Malatyada yerleen Kucur (Kour) Avar gnmzde Krtlemeye doru gittii gibi, Kucur (Kour) Afarlarndan olup Antakya, Arapkir, emikezek, Diyarbakr, Harput, Karaman, Keban, Kzlayr Harput, Konya, Malatya, Mara, Rakka ve Sivasta yerleen Kour-Zade Koyunolu (Uaklar) cemaati ile Arapkir ve emikezekte yerleen Kour-Zade Koyunolu brahim cemaati de Osmanl belgelerinde Krt olarak anlyor.[1054] Osmanl belgelerinde Recepli Avar Ekrad (Krtleri) diye anlan grup Rakka, Mara ve Zamantda bulunuyor, Recepli Ua obas ise yine Ekrad taifesi (Krt) olarak adlandrlyor ve Rakka, Mara, Zamant ve Kadirlide bulunuyordu. Ayrca Hsn- Keyfte yaayan blm ise Receb-i Krdl adyla anlyor.[1055] Yabanc yazarlardan Alexandre Jaba, kitabnda (1860 tarihli) Kayseri civarndaki Afarlar Krt olarak gstermiti. Bu Osmanl belgelerindeki Recepli Avar Ekrad tanmna tamamen uymaktadr. Vitale Cuinet ise kitabnda (1890 tarihli) Yozgatta Afar adl Krtlerden bahsetmitir.[1056] Gnmzde Yozgatta efaatli ilesinde yaayan Krt kyleri de Torun soyundan geldiklerini sylemektedirler. Doudaki bu Receplilerin (Receban) eyh Sait syan bata olmak zere Cumhuriyet devrindeki isyanlara kartn gryoruz.[1057] 1705te iskan edildikleri Rakkadan kap Kars ve ldr Sancaklarna yerleen Receplilerin bazlar artk Krtlemitir. Bu gruplarn Krtlemesi yerletikleri kylerin etnik yapsyla ilgilidir. Krt kylerine gelenler Krtleirken, Trk kylerine gelenler kimliklerini

korumutur. Bugn bu Recepliler, Ardahan merkez ile Gle, ldr ve Posofun baz kylerinde yaamaktadrlar (Bu kylerin hibiri tamamen Afar deildir. Esasen bu kylere sonradan geldikleri iin kyn asl yerlileri nfus olarak fazladrlar. unu da belirtelim 3-5 hane olarak hemen btn kylerde Afarlara tesadf edilir. Bunlar o kyllerle sk akrabalk ilikisine girmitir). Bunlardan Ardahan merkezdekiler Krt iken, Gle, ldr ve Posoftakiler Trktr. ldr ve Posoftaki Avarlarn yaadklar kyleri tesbit edemedik. Dierlerine gelince Ardahan merkeze bal Houvan (Hasky) kasabas ile buray evreleyen Tazeky, Hacali, Binbaar, Tunoluk ve Beikta kyleri ile Gle ilesine bal Yeleli kynde yaamaktadrlar.[1058] Halep Avarlar arasndaki en nemli boy olan Kpeklilerin obalarndan biri de Krt smail adn tayordu. Ayrca blgede Boz-Ulus arasnda grdmz obu (pl Avarnn akrabas) cemaatinin mensuplarna rastlyoruz ki onlar, Ekrad taifesinden zzeddinliye tabi cemaatten biriydi.[1059] Bu adlandrmalar aslnda Trkmen topluluklar arasnda Krt kelimesinin yabanc ve etnik bir ismi artrmadnn gzel bir isbatdr. Yine Halep Avarlarndan olan Balabanl cemaatinin baz kollarna gnmzde Tunceli ilimizde rastlyoruz. Zazalarn Dersimli koluna mensup olan Balabanllar, Yavuz - ah smail mcadeleleri sonras Osmanl tarafndan bu blgeye getirilip yerletirilmitir.[1060] Halen airet mensuplar Trk olduklarn unutmamtr. Gnmzde Milan airet topluluuna bal olan ve Bingln Ki, Erzurumun Hns, Karayaz ve Tatos ilelerinde bulunan[1061] Karaba aireti ile Tuncelideki Maksut Ua ve Bingldeki Maksudanl cemaati de, kken olarak Halep Avarlarndandr.[1062] Adyamann Besni ilesinde yaayan Trkler, 19. yy sonlarnda Osmanl topraklarnda dolaan yabanc seyyahlar tarafndan Trk olduklar bilindii halde kastl olarak Krt diye tantlmt. Bu Trklerin bir blmn oluturan Hveydi aireti, gnmzde dahi kendilerinin Avar soyundan geldiklerini bilmektedir. Hveydilerin birka yzyl nce Kilis civarna g edenleri ise gnmzde kendilerini Krt olarak adlandryorlar. Bu onlarn blgede yaayan Krtler arasna yerleip kaynamalarndan kaynaklanyor. Osmanl belgelerinde Trkmen ve Yrkan olduu belirtilen Salmanl Avarndan bir grubun gnmzde Arda yaadn belirtelim. Bu Salmanllar, Ermeni faaliyetlerine kar mcadele eden ve blgedeki Kuvay- Milliyenin temelini oluturan Hamidiye Alaylarnn 11 ve 12. alayna dahildi.[1063] Bunun yannda Erzurumun Hns lesine bal Harami (Bellita) kyn Salmanoullar kurmutur ve bu ky evrede Trke konuan az saydaki kyden birisidir. Bunun sebebi bu obann blgeye sonradan gitmi olmasdr. stelik bu ky halk Konya civarndan geldiklerini sylyorlar ve hala onlarla irtibat halindeler. Bu onlarn erimelerini engellemitir. Urmiye yresinde yaayan Aral Avarlarnn bir kolu Mahmutlu adn tamaktadr. Mahmutlu cemaati blgede eskiden beri mevcut olup bunlarn baz kaynaklarda Krt, baz kaynaklarda ise Trk olduu yazldr. Osmanl ise rann Hoy ehrinde yaayan ve Arapkir, Konya, Malatya, Alanya, Nide, Halep sancaklarnda yaylan, Yeni-l, Aydnn ine, Ankarann Gnyz, zmirin Tire, Edirnenin Ortaky kazalarnda yerleen, Balkanlarda Dimetoka ve Filibede iskan olan Mahmudi cemaatini (Mahmutlar ve Mahmutlu diye de anlyor) Trkman Ekrad Yrkan olarak tantyor. Yani Trkmen olan cemaatin Krtleri, gebeleri. Avar boyuna mensup olup Kayserinin Sarz ilesi avdar ve Kzlpnar kylerinde oturan Mutuklu oyma, Osmanl kaynaklarnda Krt Yr olarak gsterilmitir.

Hac Mustafal obasnn da, Malatya Sanca ve Rakkaya iskan edilenleri de Krt taifesi olarak gsterilmitir.[1064] Bilindii gibi Kara Recepli Avarlarndan olan Hac Mustafallar, 1690 ylndaki Avusturya Seferine katlan erkez-Olu Hac Mustafa Beyin soyundan gelmektedir. Belgelerde Trkmen olarak kaydedilen kszler cemaatinin Antep, Halep, Eybeli Aksaray, Hasky irmende yerleenleri ile Rakka, Ebu Tahir Diyarbakrdaki ksz Ua cemaati Krt diye kaydedilmitir.[1065] Burada dikkati eken bir husus ise ksz-Ua cemaatinin, Barikanl, Keleorlu ve Krtler adnda ble ayrlmasdr. Bunlarn Yrkan olarak tantlmas Krt adlandrlmasnn niin verildiini bize aklyor. Halep, Mara, Ki, Alanya, Yeni-l, Denbe Senirde yerlemi bulunan Senirliler yine Osmanl belgelerinde Trkman Ekrad olarak tanmlanmtr.[1066] Trkmenlerin Krtleri kavram da yine bu Trkmenlerin iindeki gebeleri yada kanun nizam tanmayanlar ifade etmi olmaktadr. Bunun gibi Sis Afarlarndan olan Sait obasnn Kilis ve Bulgaristann Tatarpazarnda yerleenleri de Krt olarak anlyor.[1067] Anadoluda muhtelif yerlere dalan idemli Avarnn Diyarbakrda iskan olanlar da yine Krt taifesi olarak anlmtr.[1068] Yine Sis Avarlarndan Sbhan obas vardr ki bugn Ardaki Sbhan cemaati de Krttr. Osmanl belgelerinde Trkmen olarak vasflandrlan Herikli Afarlarndan nemli bir blmn douya g ettiklerini biliyoruz. Nitekim, blgedeki kimi ky adlar onlardan kalmadr. II. Abdlhamit devrinde yaplan nfus saymnda airetin zellikle Hakkari blgesini yurt tuttuu grlyor.[1069] Rus ve ngilizlerin Hakkarideki Nesturi ve Ermenileri kullanarak i isyan karma abalarna kar 1890dan sonra kurulmas kararlatrlan Hamidiye Alaylarnn 17, 18, 19, 20, 26 ve 39. Alaylarna bu Heriklilerin dahil edildiini gryoruz.[1070] Bugn Hakkarinin emdinli ilesi ve kylerinin ounluunu oluturan Herikliler de (Herki deniyor) Krt olarak tannyor. Bu Herkiler asl nfusun kk bir ksmn oluturuyor. Airetin byk bir blm snrlarmza yakn Irak ve ran topraklarnda yaamaktadrlar. Burada Iraktaki Krt olayna deinmek yerinde olacaktr. Irak paralayp blgede kukla bir Krt devleti kurdurma abalar mevcuttur. Emperyalist lkelerin borazanln yapan Talabani ve Barzani bu ie soyunmu gzkyor. Halbuki Irakn kuzeyindeki Krtler, ne bu iki kii tarafndan temsil ediliyor, ne de btn Krtler byle bir oluuma scak bakyor. Aksine Talabani ve Barzani, blgede saylar az olan airetlerdendir. Ancak Batnn uakln yaptklar iin sesleri daha ok kartlyor (Bunlardan Barzani ailesinin Yahudi asll olduu biliniyor). Irakn kuzeyinde olduka nemli gce sahip airetler vardr. Trk kamuoyu bunlardan habersiz. Saylar 75i bulan Krt airetleri Suri airetinin liderliinde 1992 ylnda bir araya gelerek Musul Vilayet Konseyi adyla bir birlik oluturdular. Trkiye tezini destekleyerek Irakn kuzeyinde kukla bir Krt devleti kurulmasna olumsuz yaklaan Krt gruplarndan birisi de Mahmut Esat Fettah Herki nderliindeki Herkilerdir. Bu airetlerden birisi Ako Abbas Hamed bakanlndaki Hamed airetidir ki bu airetin bizi eken yan Hamed addr. Kayserinin Sarolan ilesine yerlemi olan Avarlar, buraya Hamed nderliinde gelmilerdi ve bu sebeple Hamed Uaklar diye de anlyorlar. Gnmzde Hakkarinin 3. byk aireti (Herki) olan Heriklilerin, Mardinin Silopi ve Cizre lesinde de (Herikan) yerlemi olduunu gryoruz.[1071] Bu Herikliler eyh Sait syan (1925) bata olmak zere Cumhuriyet Devrindeki isyanlara katlmtr.[1072] Osmanl belgelerine gre Anadolunun bir ok blgesine

yaylm olan airet, douda Hakkari ve Mardinden baka Halep, Malatya ve Van ile Musul blgesinde yerlemi gzkyor.[1073] Belgelerde erefli cemaatinin bir blm Trkmen Krd adyla anlyor. Trkay, Osmanl arivlerine dayanarak hazrlad eserinde erefli Avarn Trkmen olarak nitelerken, erefli Trkman diye kaydettii cemaati erefli Krd diye de anyor. stelik bu grubu nitelerken bunlarn Yrkan ve konar ger olduklarn belirtmitir. Nitekim Osmanl Tahrir defterlerinde Krt teriminin ou kez bu anlamda kullanldn biliyoruz. Szgelimi, erefli Krdnn Arapsunda yerletii belirtiliyor. Halbuki elde olan bilgilerde Arapsunda yerleenlerin erefli Avar olduunu biliyoruz. Bu da Krt teriminin konar-gerlii ifade ettiini ispatlyor. Bu grub Adana, Aksaray, Akehir, Ankara, Arapsun, Ayasulu, Aydn, Bayburt, Boz-Ok, rksu, Daniment, Diyarbakr, Halep, Haymana, Humus, zmir, Karaman, Kayseri, Krehir, Kohisar, Konya, Ktahya, Mara, Nevehir, Krklarelinin Pnarhisar, Rakka, Sivas ve Yeni-lde yerlemitir.[1074] Gnmzde Urfa merkez kylerinde yaayan Krtler, slale ad olarak Trkmen ismini kullanyorlar. Siverekte ise yzyllardan beri geleneksel olarak her yl kutlanan bayramn ad da Trkmen Bayramdr. te bu kylerden bazlar Torun obasna mensupturlar.[1075] Torunlarn Diyarbakrda da bulunduklar anlalyor. Nitekim Kayserinin Sarz ilesine bal rk kyndeki Torunlar, buraya Diyarbakrdan srgn gelmilerdir. Yozgatn efaatli ilesi civarnda yaayan (Rzvan, Dedeli vs... kyleri) Krtler de Torun obasndan olduklarn sylemektedirler. Ayrca Cevanir, Gke, Kpekli (Diyarbakr ve Urfada), Karamanl Avar (Malatya, Sivas, Elaz, Mara, Antep ve Tuncelide) ile daha bir ok Avar obas zamanla Krtlemitir.[1076] B. Alevilikle lgili Genel Bilgiler

Alevi kelimesi, Arapada Aliye mensup, Aliye ait anlamna gelir. slam tarihi ve tasavvufunda ise Hz. Aliyi sevmek, saymak ve her hususta ona bal olmak anlamlarnda kullanlmtr. Bu bakmdan Hz. Aliyi seven, sayan ve ona bal olan herkese Alevi denir. Dier taraftan Alevi kelimesi, Hz. Aliyi en stn sahabi olarak gren ve Hz. Muhammetden sonra onun, Allahn ve Peygamberin tayini ile halife olmas gerektiini kabul edenler iin de ia ile e anlaml olarak kullanlmtr. Bylece, Hz. Aliye balln tesinde, onun ve soyunun adna ayr bir frkalama hareketinin siyasi temsilcisi olmulardr. Bunlar, ileri srdkleri grlere dayal olarak mamiyye-Caferiyye, smailiyye, Zeydiyye, Nusayriyye ve benzeri isimlerle tannmlardr. Hatta, tarihte bu gibi gruplar arasnda Hz. Aliye ball ktye kullanarak onu tanrlatracak kadar arla gidenler de olmutur.[1077] slam tarihinde Ortodoks ve Heterodoks slam tabirlerine de bakmak gerekiyor. Ortodoks, bir camiadaki ana akmdr. Byk ounluun doru kabul ettii, kurallar, kurumlar ve kitabiyat belirlenmi, ilenmi akmlardr ki, Snnilik byledir. Heterodoks ise kabul edilmi ve kurumlam doktrin ve grlerle uyum halinde olmayandr ki Alevilik bu grupta yer alr. Gnmzde slam toplumlar Hz. Aliye ballk konusunda birbirinden olduka farkldr. Bir Zeydi, yada bir Trkn (ister Alevi ister Snni olsun) Ehl-i Beyt

sevgisi ile bir ranl ve Iraklnn sevgisi kyaslanamayacak lde farkldr. Trk Kltrnde Ehl-i Beyt sevgisi Alevi yada Snni fark etmeksizin byk bir ihtiamla yaamaktadr. rnek vermek gerekirse bizim airette en byk hakaret Yezit, Yezitin dl szdr. Snni olan bir toplumun Yeziti ne kadar kt tandn ve reddettiini gryorsunuz. 1. Trk Tarihinde Alevilik Bizim milli tarihimize baktmzda, Alevi-Snni ayrmnn 16. Yya kadar netlik kazanmadn gryoruz. Szgelimi, Seluklu Devletine kar ba kaldrarak Babai syannn liderliini yapan Alevi merepli Baba lyasn mritleri Hac Bekta ve eyh Ede Bal, Snni merepli Osmanl Devletinin kuruluuna destek vermitir. Baba lyasn olunun ad ise merdir. Osman ve Orhan Gaziler de bu Babai-Vefai tarikat evresine mensuptur.[1078] Aslnda bu dnemde tarikatlar ierik olarak birbirinden ok farkl deillerdi. Bir tarikat eyhi baka bir tarikat eyhine intisap edebiliyordu. Ayrca tarikatlar arasnda geiler ve irtibatlar ok skyd. nk, bu devirlerde tarikatlar henz istiklallerini kazanm deillerdi, aksine hepsi oluum iindeydi. Bu sebeple byle iltibaslar normaldir.[1079] Ancak, balangta Trkmenlik geleneiyle karm bir Snnilii yaayan Osmanl Devleti, Fatih ile birlikte medrese kltryle yorulmu ve bir ncekiyle ayn olmayan bir mutlakiyeti Snnilie brndke yani Ortodoks slama kaydka destek verdikleri gebe Trkmen zihniyetinden yani Heterodoks slamdan uzaklayorlard. Bu ise ilerleyen zamanlarda Osmanl merkez idaresi ile Trkmen topluluklar arasnda atma yaanmasna yol amtr.[1080] Doal olarak byle bir atmada merkezi otoriteye ba kaldran sadece Aleviler deil aralarnda Snnilerin de bulunduu Trkmen kitlesidir. Gebe gelenekleri muhafaza eden ve iay siyasi bir doktrin olarak uygulayan ah smail, bu gebe Trkmenlere hitap etmesini bildii iin bunlar ounlukla rana destek vereceklerdir. Bu ise iki Trkmen sultan olan Yavuz ile ah smaili aldranda kar karya getirmitir. Bu savata ah smailin ordusunda Snni Trkmenler de yer alrken, Yavuzun ordusunda da Alevi Trkmenler, hatta Srplarn bulunmas meseleyi aklamaktadr. Bu ztlama Osmanlnn 16. Yydan itibaren balangta hogryle yaklat Alevilie tepki gstermesine ve iddet uygulamasna yol amtr. Neticede Osmanl, gebe ve yar gebe yaayan Trkmenlere yabanclam ve kaynaklarnda Trkmen, Alevi, Yrk vs... adn aalayc bir terim olarak kullanmaya balam (Etrak- bi-idrak meselesi), Alevileri zndk, rafizi olarak nitelemi ve onlara kar mum snd gibi iftiralara ba vurmutur. Osmanlnn bana 100 yl akn bir sre bela olan Celali syanlar da temelde Kzlbalarn kard isyanlar olmasna ramen mezhep taassubuyla yaplan hareketler deildi ve aralarnda nemli miktarda Snni de bulunuyordu. Meselenin Alevi-Snni atmas olmadn ispatlayan dier bir hadise de aldran yenilgisinden sonra merkezilemeye balayan ve gebe geleneklerden uzaklaan Safevi Devletinin Trkmenlere en az Osmanl kadar bask ve iddet uygulamasdr. Trk Aleviliinin, Arap ve Farslarda grlen Alevilikten olduka farkl olduunu syleyebiliriz. Trk tarihinde Alevilik, kaynan Trk kltrnden alan ve Hoca

Ahmet Yesevi Hazretlerinin sylemleriyle kendini bulan bir milli deerimizdir. Bilindii gibi eski Trklerde giyilen bala gre isim alan boylar mevcuttu. Bu durum Dede Korkut Hikayalerinde de aka grlr. Alevilikte de Kzlba deyimi byle bir adlandrmadr. Dier taraftan Trkln byk isimlerinden Hazret-i Trkistan Hoca Ahmet Yesevi Hazretlerinin, Divan- Hikmet adl eserinde ;

Ayet, hadis manas Trki bolsa muvafk Manasga yetgenler yerge koyar brkini (Ayet, hadis anlam Trke olsa uygundur Anlamna yetenler, yere koyar brkn)

Miskin zaif Hace Ahmet, yetti putinge rahmet Farsi tilini biliben hub aytadur Trkini (Miskin zayf Hoca Ahmet, yedi ceddine rahmet Farsa dilini bilerek gzel sylemekte Trkeyi)[1081]

gibi gerek dini, gerek sosyal hayatta Trkenin kullanlmasna dair ifadelerinin bulunmas bu adan nemlidir. nk gnmzde Balkanlarda yaayan Alevi Trkler, yzyllardan beri gelen bir gelenekle ibadetlerini Trke yapmaktadrlar. Anadolu Aleviliine geleneimizde bir takm farkl isimler verilmektedir. Bunlarn banda Hnkar Hac Bekta- Velinin retisini benimseyen Bektailik gelmektedir. Bektailik, Snni Trkmenlerin Ehl-i Beyte olan sevgilerini ifade eden bir anlaytan baka bir ey deildir. nk her Bektai Alevi olduu halde, her Alevi Bektai deildir. Bu yzden Ky Bektaisi ve ehir Bektaisi ayrm yaplr. Ky Bektailerine Alevi dendii halde, ehir Bektailerine Bektai denir. Daha dorusu Bektailik bir tarikat olduu iin bu tarikatn yoluna uyan herkes Bektai olabilirken, Alevilik soya baldr ve anas ve zellikle babas Alevi olan Alevidir.[1082] Anadolu Alevilerine verilen bir baka isim de Kzlbatr. 16. Yydan itibaren Osmanl kaynaklarnda ve Osmanl propagandas sonucu sonradan halk arasnda yanl ve kt anlamda kullanlan ve gnmzde de hala bu anlamn srdren Kzlba kelimesi aslnda Trk tarihinde nemli bir kltr deerimizin yansmasdr. Bilindii gibi krmz renk, Trklerin ok sevdii bir renktir. Hallar, kilimleri, yazmalar hep bu renkte idi. Dede Korkut hikayelerinde kara adr, kzl adr, ak adr deyimleri gemektedir. Dier taraftan giyilen balklara nazaran akba, karabrk, karapapak, kzlbrk gibi adlar tayan Trk boylar ve yer adlar mevcuttur. Trk tarihinde ise Hunlar, iiller, gebe Kazaklar ve Ouzlar beyaz kee brk giymilerdir.[1083] Anadoluya gelen Trk boylar da genelde kzlbrk giyerlerdi. 13. Yyda Konyay istila eden Trkmenler siyah libasl, kzl brkl, ayaklar arkl idi.[1084] Osmanl Devletinin kurucusu Osman Gazinin giydii

brk krmz kadife ve uhadand. Alaeddin Paa, kardei Orhan Gaziye, Hanm, Senin askerine bir alamet koyalm ki, baka askerde olmasn demi, Orhan Gazi Karde, her ne ki sen dersen ben onu kabul ederim demitir. O da Etraftaki beylerin brkleri kzldr. Seninki ak olsun der. Bunun zerine Orhan Gazinin emriyle Bilecikte ak brk ilenmeye balanmtr.[1085] Grld gibi ta Altayl amanlardan gelen baa krmz klah giyme gelenei, Trklerin slam kabulnden sonra devam etmitir. Gerekte Anadolu Aleviliinde grlen unsurlarn hemen tamam, Trklerin batya gelileri srasnda iinden getikleri corafya ve kltrlerden bir takm izler tamasna ramen, z itibariyle Ulu Trkistandaki gelenek, grenek ve inanlarn slami bir mahiyet ve manaya brnerek kutsallamasndan baka bir ey deildir. Nitekim, kzl ba giyme gelenei de byle bir slamlatrmaya muhatap olmutur. rnek vermek gerekirse, Uhud Savanda Hz. Peygamberin askerlerinden Ebu Ducane bu savata bana krmz bir sark sarm ve Hz. Peygamberin yaralanmas srasnda onun zerine kapanarak hayatn kurtarm ve bylece Kzlba olarak anlmtr. Ayrca Safevilerin eyhi Haydar, mritlerine 12 dilimli krmz serpu giydirmi ve bu tarihten itibaren Kzlba ismi yaygnlamtr. Dier bir rivayet ise Hz. Ali Hayber Savanda bana krmz sark sarm, Sffin Savanda da Muaviyenin askerlerinden ayrlmalar iin kendi askerlerine krmz al balatmtr. Bunlarn hepsi belgelerle teyit edilemeyen rivayetler olmasna ramen kabul grmektedir. Halbuki engin Trk kltr ve tarihindeki Kzlbrk geleneini grmeli ve Aleviliin bir Trk kltr deeri olduunu kabul etmeliyiz. Andolu Alevilerine verilen dier bir dier isim de Tahtacdr. Eski Aa-Eri Trklerinin kalnts olan bu grup genelde aa ileriyle uratklar iin ormanlk alanlarda yaylmlardr. Muhtelif ocaklara bal koyu Alevi olan Tahtaclardan bir ksm Bektaidir. 2. Avarlarda Alevilik Konusu Avarlarda Alevilik meselesine gelince, bu aslnda yeni bir konudur. Bizim muhitte eskiden Avardan Alevi olmaz diye yanl bir yarg vard. Bu yzden bizim blgedeki Alevi Afarlar yllarca Afar olarak kabul edilmediler. imdilerde ise bu yargnn yava yava krldna ahit oluyoruz. Bir Trk boyu olan Avarlarda da dier Trk boylarnda olduu gibi Snni slama inananlarn yannda slamn Alevi tarzna inananlarda mevcuttur. Bu ise ok doaldr. nk Alevilik slamn bir paras olduu gibi, engin Trk kltrnn de nemli bir deeridir. Nitekim Trk halk kltrnn bir ok unsuru halen Alevilikte canl bir ekilde yaamaktadr. Eer hala Trklerimiz dimdik ayakta duruyorsa bunu birazda Alevi ozanlara borluyuz. Bu adan Alevilii slama kar ateist bir akm, Trkle kar farkl bir etnik grup olarak gstermeye alanlar ve bunun propagandasn yapanlar slam ve Trk dman olarak kabul ediyor ve reddediyoruz. Avarlarda Aleviliin henz erken dnemlerde var olduunu biliyoruz. Bunlardan en nemlisi Karamanllardr. Kzlbrkl Trkmenler grubundan olan KaramanOullarnn atas Nure Sufi, Babai tarikatna girerek Seluklular ile savamt. Bir Babai eyhi olan Sufinin ocuklar ise Konyay ele geirerek Karaman Devletini kurmulard. Bilindii gibi Babailik, Alevi merepli bir hareketti. Gnmzde ise Karamanllar Snnidir.

Dier bir grup ise Kuzey Suriye Avarlarndan Mansur Bey Avarlardr. Uzun Hasann yakn adam olan Mansur Bey, Ak-Koyunlularn kmesiyle oyma ile birlikte rana g ederek Safevi Devletinin hizmetine girmi ve Snnilii brakarak Kzlba tacn giymiti. Bugn ran ve Afganistandaki Avarlarn tamam iadr. Dier taraftan Dulkadr-Oullarnn da ia-Alevi bir beylik olduunu biliyoruz. Osmanl Sultan Yavuz, aldranda (1514) Safevi hkmdar ah smaili yenip geriye dnerken Dulkadr topraklarna girmi ve Turnada Sava (1515) ile Safevi taraftar olan bu beylii ykmt. Bu mcadeleler esnasnda Yavuzun blgedeki Alevileri kyma urattna dair kaynaklarmzda izler bulunmaktadr. Bunlar arasnda bulunan Alevi Avarlarn bir ksm, blgeden kaarak Anadolunun muhtelif yerlerine gitmitir ki gnmzde halk hikayelerinde bu olayn hatralarna rastlamaktayz. Dulkadr (Mara) sahas bizim iin nemlidir, nk bu blge youn Afar nfusunu barndrmaktayd. Bu Avarlarn banda ise manl Avar gelmekteydi. manllarn bir ksm obalar 16. Yyn 2. Yarsnda Mara civar ile ukurovada Knk ve zer blgesi ile Lazkiyede yerleik hayata gemitir. manldan bir ksm obalarn da Diyarbakrda ve Antep ehri dolaylarnda baz kylerde yerletiklerini reniyoruz. manldan baz kollar (Bedil, Taif ve Kzl Sleyman), Yeni-l Trkmenleri arasnda bulunmutur. zellikle Diyarbakr ve Antepteki AleviTrkmen kylerinin bunlardan kaldn tahmin ediyoruz. nk Antep merkez ile Kilisteki bir ksm Alevi kyler Afar olduklarn sylemektedirler. manllarn nemli bir blm ise Osmanl hakimiyetini kabul etmeyerek rana gitmi ve Safevi hizmetine girmitir. Urmiye ve civarnda yerleen bu grup, Snni Osmanllara kar, ii Safevilerin snr bekiliini yapmlardr. Osmanl topraklarnda yzyllardr sren bu hareketlilik sonras Dou Anadolu civarnda bir ok Avar obas yerlemi olmaldr ki bunlarn nemli ksm Alevi idi. Nitekim Van Glnden Kzlrmaka kadar uzanan sahada yerlemi olan Afarlar, % 80 Kzlbatrlar.[1086] Kpekli, Gndzl ve Beylikli Avarlarndan mteekkil Halep Afarlar arasnda da Alevi olanlarn bulunduklarn syleyebiliriz. Bunlardan Gndzl Avar, ounlukla rana giderek Safevi hizmetine girmiti. Bunlarn gnmzde ii olduunu sylemeye gerek yok sanrm. Kpekli ve Beylikli Avar ile Kpeklinin bir obas olan Deliler Avarnn Malatyann Hekimhan ilesinde kurmu olduklar kyler de bugn Alevidir. Bunun yannda Krkkalenin Delice ilesine bal Byk Afar ve Kk Afar kyleri ile bu kylere yakn Delicenin Avar kyleri, Sivasn Divrii ilesinde bulunan Avarck ky ve Sis Avarlarnn bakiyesi olan Kogiriler ve yine Sis Avarnn uzants olan Erzurumdaki Sisanl cemaatinin kurduu kyler Alevidir. Gnmzden 250 yl nce Kozandan geldiklerini syleyen Aksarayn Glaa ilesindeki Afar kyleri (Akmezar ve dierleri) de yine Alevidir. Ayrca Mersinde yaayan Tahtaclar arasnda da Afar soyadl kimselerin bulunmas ilgintir. Kayserinin Sarolan ilesinde yerlemi bulunan Bucak Avarlar da Alevidir. Bunlardan Burunren kylleri, manl soyundan geldiklerini sylyorlar. Dier kyler, deli, Karpnar, Yerlikuyu ve Kalekydr. Bu Avarlar Sarolan civarna gelip yerleirken baz blkleri, evre illerde yaylmlardr ki bunlar gnmzde orum ve Nidede yaamaktadr. Aratrma yapmak amacyla gittiim orumun

Sungurlu ilesinde halkla sohbetlerde bulunmutum. Kayseriliyim, Avarm diye kendimi tanttmda kimi ahslarn aralarnda Avarm, bu da Alevi. kendi airetini aratrmaya gelmi dediklerine ahit oldum (Sungurluda Alevilere Airet deniyor. Kayseride de Avarlar aralarnda birbirlerine byle hitap ederlerdi. Sungurlunun Alevi kyleri unlardr. ayan, Sarkam, Derlinin ky, ukurlu, Esipkran, Yazr, Yancak, Gkam, Kaml, Krk, iftlik, Meymand ve Akpnar. negazili ve Orafta ksmen, Kemall, Alembeyli, Akakoyun ve Keller kylerinde de az miktarda yayorlar). Ayrca Nidedeki Alevilerle karlap sohbet etmitik. Bunlar (amard ilesinde) Avar olduklarn bizzat sylemilerdi. Dier taraftan Trkmenlerin Krtlemesi olay erevesinde dndmzde baz Alevi Avarlarn Krtleerek, Alevi-Krt toplumunun bir parasn oluturduunu syleyebiliriz. Bize den bu gibi soydalarmza Trk kkenli olduklarn anlatarak zne dnmelerini salamaktr. Bu gibi bilgileri uzatmak mmkn. Detayl aratrmalar sonucu arpc bilgilere ulalacan umuyoruz. Biz burada Kayseri yresinde yaayan ve Alevi olan bir Afar grubundan bahsedeceiz. Bu grup Karknl adn tamaktadr. Bilindii gibi Karkn, 24 Ouz boyundan birisidir. Boz-Ok koluna mensup olan Karknlar, Afarlar gibi Yldz Han oullarndandr ve Afarn kk kardeidir. Kagarl Mahmut, eserinde Karkn ve Kzklar, Hala adyla anp, Ouzlardan saymamt. Kzklar, nfusu olduka az ve pek etkin olmayan bir boy iken Karknlar, hem Orta Asyada hemde Anadoluda faal bir boy idi. Alevilikte nemli bir isim saylan ve 13. Yyn ilk yarsnda Elbistanda yaam olan Dede Karkn da bu boydan idi. Dede Karkn, Seyyid Ebul-Vefa Badadinin (lm 1105) Irakta kurduu bir Trk tarikat olan Vefaiyye tarikatna mensuptu. [1087] Mool stilas nnden kaarak Harzem Trkleriyle birlikte Anadoluya gelen Dede Karkn, bylece Vefaiyye tarikatn da Anadoluya getirmi oldu. [1088] 400 kadar halifesi bulunan Dede Karknn en mehur halifesi Baba lyastr. Dede Karkn, kendi halifeleri arasndan bazlarn seip Baba lyasn emrine vermi ve onu Rum diyarn irad etmek iin grevlendirmitir (Bilindii gibi Baba lyas, 1240 ylnda Seluklu Devletine kar yaplan Babai syannn lideridir). Az zaman sonra Dede Karkn kendisi de mritleriyle Anadoluya gelerek Elbistanda yerlemi ve ksa zamanda hret kazanmtr. Devrin sultan (I. Alaeddin Keykubat olmal) onun meziyetlerini grerek onunla dostluk kurmu ve 17 ky vakfetmitir.[1089] Dede Karkndan sonra Vefai tarikatnn Anadoludaki lideri onun halifesi olan Baba lyas Horasanidir. Gnmzde Aleviliin piri saylan Hac Bekta- Velinin de Baba lyasa intisap ettiini dnrsek[1090] Dede Karknn Alevi tarihindeki nemi ve rol daha iyi anlalr. O dnemde btn Trkmen eyhleri bir airetin banda bulunuyordu. Genellikle bu oymaklar, balarnda bulunan eyhin adyla anlyordu. Bu oymaa mensup kiiler, kken olarak o oymaktan olmaldr. Ancak burada sadece etnik deil dini bir yaplanma da sz konusudur. Bu sebeple baka oymaktan olup ta bu dini grubun iinde bulunan kiiler de o oyman adn tayorlard. Nitekim Bursann fethinde mritleriyle Orhan Gaziye yardm eden Geyikli Babaya mensup Bursa, Adana ve Orta Anadoluda bir Geyikli cemaati, Geyikli Baba Dervileri bulunurken[1091] Hac Bektaa bal geni bir Bektal oymann da varl tesbit edilmitir.[1092] Bunun gibi, Dede Karkna bal olan oymak ta doal

olarak Karknl olarak anlmaktayd. Yani Karknl oymann iine baka boylardan insanlar da karm ve Karknl adyla anlmlardr. Bilindii gibi Mara ve civar Avarlarn en nemli yerleim yeriydi. Bu blgedeki Avarlardan bir ksmnn Dede Karkna intisap ettiini anlyoruz. 16. yyda Dulkadrl Eli iinde bulunan Karknlarn bir ksm Dede Karknn Gksunda bulunan zaviyesine hizmet ediyordu. Velayetnameye gre, Hac Bektan halifelerinden Hac brahimin oullar ile Dede Karkn oullar arasnda geyik derisinden ta giyme zerine anlamazlk km ve sonunda davay Dede Karknlar kazanarak, geyik derisi ta giyme hakkn almlard. Mezarnn nerede olduu bilinmeyen (muhtemelen Gksundadr) Dede Karkna atfen 16. Yyda Birecik ve Mardinde yer adlar vard.[1093] Bunun yannda Dede Karkna atfen ziyaret edilen mezarlar da mevcuttur. Konya-umrada Dede Kr, Mardine bal Dede ky gibi.[1094] te Afarlar arasnda bulunan Karknllarn Karkn adl Ouz boyunun kalnts olduu dnlyordu. Ancak yaptmz almada Karknl adn tayan Avarlarn, Karkn adl Ouz boyundan gelmediini bunlarn Dede Karkn Ocana bal olduklar iin Karknl diye tannan Alevi Afarlar olduunu tespit ettik. Karknllar, bir ok kyde yaylmlardr. Bunlarn bir ksm halen Alevi olduu halde bir ksm Snnilemitir. Karknllarn bulunduu yerler unlardr. Osmaniyenin Dzii ile merkezinde yaayan Afarlar, Pnarbann Mezgitli mezras, Bnyann Girveli (ksmen), Tomarzann Maniren (ksmen), Taf (imdi Dadalolu Kasabas. ksmen), Kmbetir (Maran Andrn ilesinde bir ky Kmbetir yeni ad Kavlaktepe- adn tar), ayanl, Kirikler (ksmen), Aliaalar (ksmen) ve Avarstl (ksmen) kyleri. Bunlardan Maniren, Kmbetir, ayanl, Kirikler, Aliaalar ve Stl kyleri Alevidir.[1095] Dier bir mesele de baz lakaplarla ilgilidir. Baz Afar kylerinde Molla isminin yaygn olmas onlarn ran ile bir balantlarnn olduunu gsteriyor. Yine baz Afar kylerinde snni olmalarna ramen Ehl-i Beyt sevgisinin youn biimde bulunmas ve Alevilie dair izlerin ok olmas onlarn kken olarak Alevi olduklarn gsteriyor. (Mesela Tomarzann Zelhin kynde Alliler slalesinde eskiden hemen her evde Hz. Ali resimleri aslyd. En ok okunan halk hikayeleri arasnda Hayber Kalesinin Fethi bulunuyordu. Masallar arasnda ise bir ah smail Masal vard ki ilgintir.) Aslnda halk kltr asndan bakldnda Alevi Trkmenlerle dier Trkmenler arasnda hibir fark yoktur. Gelenekleri, yemekleri, giyimleri, klk-kyafetleri, alk ve karglar, doum-evlenme ve lm trenleri vs... hep ayndr. Gerek bu balkta altnda incelediimiz gerekse Trkmenlerin Krtlemesi bahsinde akladmz konular, aslnda bu gibi farkllklarn ayrlmay gerektirmediini aklamak iindir. Bu gibi konular biz farkllk olarak deil zenginlik olarak alglyoruz. nk tarih boyunca dnyann drt bir yannda varln hissettirmi bir milletin kltrel yapsnn eitli ve zengin olmas normaldir. Tersine medeniyetsiz ve basit milletlerde kltrel motifler ksr olur. Dier taraftan 100 akn dil, rk ve dine ev sahiplii yapan Amerika, btn bu farkllna ramen vatandalarna Amerikallk bilincini alayp milli bir birlik oluturmaya alrken, dili, dini, rk bir olan Trk milletinin, yapay sorunlarla urap milli kimliinden taviz vermesi akllca deildir. ster Krt olsun, ister Alevi (ve benzerleri), bu eitliliimiz yce Trk milletini blmek isteyen bir takm mihraklarn kulland malzemeler olmasn. Alevisi-Snnisi, Trkmeni-Krd hep

bu byk ailenin bir fertleriyiz. Bizim birbirimize dmemiz Trkiye zerinde emeli olanlar mutlu eder. Son sz 1300 yl nce byk atamz Bilge Kaan sylemiti : Ey Trk-Ouz Beyleri, milleti, iitin. Yukarda gk basmasa, aada yer delinmese, senin ilini, treni kim bozabilir. Ey Trk milleti, titre, kendine dn.

V. BLM TRKYE DIINDA AFARLAR

Gnmzde Trkiyenin hemen her ilinde Avarlara tesadf edilmektedir. Avarlar kimi illerde olduka nemli bir nfusa sahip olup toplu yaamakta iken kimi illerde de dank ve kk gruplar halindedir. Anadoludaki Avarlarn yayllaryla ilgili genel bir kanaatimiz bulunmaktadr. Ancak Trkiye dndaki baz lkelerde de Avarlarn hatr saylr bir nfusu bulunmaktadr. Bu lkelerdeki Avar varl uzun yllar ihmal edilmitir. mit ediyoruz ki bu Avarlarla ilgili ileride detayl aratrmalar yaplsn. Bizim tesbit edebildiimiz kadaryla Avarlarn bulunduu lkeler ve bu lkelerdeki Avarlara ait bilgiler aada belirtilmitir. A. Kbrs Kbrsta yaayan Avar Trkmenleri, adann 1571 ylnda fethiyle buraya yerletirilen obalar ile 18. Yydan sonra Osmanllarn srgn ettii obalardan olumaktadr. Bilindii gibi Kbrsn fethi zerine buraya -El T rkmenlerinin nemli bir ksm iskan edilmiti. Bu grubun arasnda Karamanllar da baya bir nfus tekil ediyorlard (Szgelimi, Kbrs davasnn lideri ve Cumhurbakan Rauf Denkta, Karamanl soyundandr). Daha sonra srgn vastasyla bir ok Trkmen topluluklar adaya gnderilmitir ki bunlar genelde El Yrkleri idi. Bu Yrkler arasnda Avarlar nemli bir nfusa sahipti. Avar obalar arasnda ise Zekeriyallarn nemli bir kolu olan Kara Hacllar, aml, Sindel, Horzum, Deliler, Kseli ve Sl Beli saylabilir. 17. Yy sonlarndan itibaren giriilen iskanlarda ise Kbrs adas srgn olarak kullanlan belli bal blgeler arasndayd. Bu dnemde de Avarlarn bir ksm adaya gnderilmitir. rnek olarak Sinde ky, Sindel Avarnn iskanyla kurulmutur. Yine nl siyasetimiz Alparslan Trkein (aslen Kayserinin Pnarba ilesi Kkerli kynden) atalar Kayseriden Kbrsa srlen Avarlardandr. Bunun yannda Kbrs davasnn nl isimleri Fazl Kk (aslen Kayserinin Sarz ilesi Deli Kkler kynden) ve Osman rek gibi ahsiyetleri grmek mmkndr. Babakan Dervi Erolu ise Kayseri Talastan gitmedir.

Btn bu Afarlar takip etmemiz mmkn deildir. Eskiden yerleenlerde boy uuru kalmamtr. Son gidenler ise halen airet isimlerini hatrlyorlar. Lefkoe merkezde (Kesikba Mah.), Omorfoda ve Girnede ksmen bulunan Afarlar, tespit edebildiimiz kadaryla u kylerde yaamaktadrlar. Girnenin atalky, Laptann Arapky, Lefkenin Bademli, Balky, Sinde, Deirmenlik, Aknclar, Tuzla, Gazi Magosann Pamuklu kyleri. B. Suriye Bu lkede 13. Yzyl sonlarna doru Avarlarn gelip yerletiini biliyoruz. Moollarn Kseda Savanda (1243) Seluklular yenip 1277lerde Anadolunun nemli bir ksmna hakim olmalar zerine Moollar tarafndan katliama tabi tutulan Trkmenler, Anadoludan Suriyeye (Gazzeden Antakya ve Diyarbakra kadar uzanan saha ile Suriye sahillerine) 40.000 adr nfusla g ederek Memluklere snmt. Burada Boz-Ok ve -Ok tekilatn srdren bu Trkmenlerin etkinlik ve say bakmndan banda Afarlar vard. Suriyede (Gney ve Gneydou Anadolu dahil) yaayan Avarlar unlard : Kutbei-Oullar (Halep), Gndz-Oullar (Amik), Kpek-Oullar (Antep), Kpek ailesinden gelen Sakalsz-Oullar (Halepin bats). Bu devirde Afarlar, siyasi olaylarn yannda kltrel ve ekonomik izler de brakmlard. Nitekim o dnemlerde Halep ehrinde Trkmen Pazarnda Avar Mescidi bulunurken Yaruklu Trkmenlerinden olan zzeddin Avarn yaptrd medrese de Avariye Medresesi adn tayordu. Suriyedeki Avarlar (Osmanl devrinde Halep Avarlar diye tannr) ileride Anadolu ve randa nemli faaliyetlerde bulunan Avarlarn temelini oluturur. Misal olarak Anadoludaki Sis Afarlar, Dulkadr Afarlar (manl Avar), Yeni-l Afarlar, Boz-Ulus Afarlar, son iskana tabi tutulan Avarlar, randaki Afarlar ile ran tahtna oturan Nadir ah hep Suriye Avarlarndandr. Gnmzde Suriyede Sacur Suyu boylar ile Halep ve evresinde yaamaktadrlar ve Halebin bir mahallesinin ad da Karaman adn tamaktadr. Deliler Avar da halen Halepte varln srdryor. Bugn Sacur Suyunun Frata dkld yere kadar uzayan ovaya halen Afar Buca denmektedir ve burada Afar Buca isimli birde ky vardr. Bu ovann byk bir ksm snrlarmzn dnda kalmtr.[1096] Membi iline bal Byk Arap Hasan ky burada Arap Hasan Avarnn da yerletiini gsteriyor. Ayrca Torun ve Karaeyhli obalar da Suriyede bulunmaktadr. C. Irak

Irak en eski alardan beri insanln ilgisini eken bir blgedir. Burada Afarlar, byk Trk g esnasnda 11. Yzyl sonlarnda grlmler, ardndan madeddin Zengi nderliinde Musul Atabeyliini (Zengi Devleti) kurarak blgede bir g oluturmulard. Selahaddin Eyyubi gibi bir ahsiyet yetitirerek kendilerinden sonra da blgenin Hallara kar ayakta kalmasn salayan Zengiler, daha sonra Mardin merkez olmak zere kurulan Artuklu Beylii bnyesinde de faaliyet gstermilerdi. Bugn Dou ve Gneydou Anadolu ile Orta Anadolu kesimlerinde Zengi adn tayan kylerin olmas bu Avarlarn bir hatras olsa gerek. Bu Avarlarn blgede gnmze ulaan izler brakm olmalar gerekir. Nitekim gnmzde Badatta fasih Arapayla okunan ve enisi segah olan Afar adl bir makam vardr.[1097] Kerkk hoyratlar arasnda Avar makamyla benzerlii bulunan bir makamdan da bahsedilir.[1098] Irakta Trkmenler ierisinde, Telafer

blgesinde ve Mendelide Afarlar yaamaktadr. Bunun yannda Osmanl belgelerinde Herikli Avarlarnn Musul eyaletinde yaad belirtiliyor.[1099] Gnmzde Herikliler, Kuzey Irakta bulunuyor ve snrlarmza yakn mahallerde ou gebe olarak yayor. Kuzey Iraktaki nfus olarak en byk 15 Krt airetinden birisidir. Ancak siyasi etkinlikleri yoktur. D. ran

Bu lkede Avarlar ok erken tarihlerde ortaya kmlardr. Avarlarn, liderleri umla bakanlnda daha 12. asrda rann Huzistan eyaletinde bir beylik kurduklarn grmtk. 14. Yyda Dou Anadolu ile ran-Azerbaycan blgesinde ortaya kan Kara-Koyunlu ve zellikle Ak-Koyunlu devletlerinde faaliyette bulunduklarn biliyoruz. 15. Asr sonlarna doru Anadoludan rana baz Afar obalar g ederek randaki Avar nfusunu ve etkinliini artrmt. Avarlar, Safevi devletinin kurulmas zerine bu devletin hizmetine girdiler. Bu dnemde Anadoludan rana yeni Afar oymaklar gelmitir. randaki byk Afar varln ite Anadoludan gelen bu Afar oymaklar meydana getirmitir. Burada siyasi tarihi bir kenara brakarak randaki Afar nfusuna bir bakalm. Safevi hkmdar ah Abbas devrinde (1587-1628) Afarlar Alpl, Aral, obanOlu, Eberli, Gndzl, manl, Kr-Olu ve Usal adl oymaklara ayrlmt. 17. Yyn mehur seyyah Evliya elebi, ran Azerbaycannda bulunan Avarlardan bahsederek Erdebil hakimi Ebul-Feth Han ile bir Afar sultanndan sz eder. Avarlardan bir bln Demavend yaylasna ktklarn ve Rey hakimine vergi verdiklerini anlatr. Tebriz civarnda Afar-kent adl bir yer olduunu ve Tebriz halkndan bir ksmnn Avarlardan olutuunu syler.[1100] Nadir ahn ortaya kt dnemde ise (18. Yyn ilk yars) randa Afar oymaklar unlard : Aral, Eberli, Gndzl, manl, Kasml (manlnn kolu), Krkl (Eberlden. Smere gre Araldan), Kse Ahmetli (Gndzlden), Kutulu (Eberlinin obas), Mahmutlu (Aralnn kolu). Bu dnemde Alpl, Usal, obanOlu ve Kr-Olu oymaklarnn adna rastlanmyor. Bu husus onlarn ya isim deitirdikleri yada dier Afar obalar arasna kartklarn gsteriyor. Gerekten de Usallar, sonraki devirlerde Kasml ve Aral Avarlarnn arasnda grlmektedir. Bunun yannda Horasana giden Gndzller isim deitirerek Kse Ahmetli adn almlardr. Eberller de Krkl diye anlyorlar. Ayrca Afar oymaklarndan Kasml, Kutulu ve Mahmutlu adl yeni obalar olutuunu gryoruz. Bu yeni oba oluumlar gnmze kadar devam etmitir. ran kaynaklarnda manllarn bazen nanl ve nall eklinde kaydedildiini de belirtelim. 19. yzyl balarnda randa bulunduu sralarda bu lkedeki Trk oymaklar ile ilgili bir liste hazrlayan A. Dupre, bir ok blgede Afarlardan bahsederek nfuslarn da bildirmitir. Ancak Urmiye hari alt oba isimleri verilmemitir. Bu bilgilere bakacak olursak, Azerbaycan ve bilhassa Urmiye yresinde oturan Afarlar, Kasml ve Aral adlaryla iki kola ayrlmakta ve Karalu, maml, Davutlu, Haydarl, Yorganl, Usallu, Kll, Ganibeyli, Hasansal, Kileli, Yeberla, Tutmakl, Adakl, Kuhgiluyeli, Karahasanl, Alibekli, Terzili ve ahburanl adl obalara blnmektedir. Nfuslar ise 25.000 kiidir (Bu ve bundan sonraki saylara kadn ve ocuklar dahil deildir). rann dier sahalarna gelince, Hamsede (Kzlzen kylarndan Sultaniye ve Saynkaleye kadar uzanan Zencan topranda) 10.000 kii, Kazvin evresinde (balca al ve Huar yrelerinde) 5.000 kii, Hemedan evresinde 7.000 kii, Tahrann bulunduu Rey blgesinde

7.000 kii, Huzistandaki uter yaknlarnda 10.000 kii, Kirmanda 6.000 kii, Horasanda 8.000 kii, Farsta 5.000 kii, Mazenderanda 5.000 kii olmak zere toplam 88.000 kii nfuslar vardr. Bu say ile Afarlar, randa bulunan Trk oymaklarnn banda geliyor. Isfahann Fereyden blgesinde 4-5.000 nfusa sahip nalllar ile Horasann Kelat blgesinde yaayan Celayirliler den de bilgi alyoruz.[1101] Ayn yzyln ortalarnda randaki Trklerle ilgili dier bir liste de Lady Shelle aittir. Buna gre, herhangi bir boy ad zikretmeden kaydettii Afarlar, Urmiyede (Kasml ve Aral olmal) 7.000 ev, Mazenderanda 100 ev, Tahran-Kazvin arasnda 900 adr, Hamsede 200 ev ve Kirmanda 1.500 ev nfusa sahiptir. Ayrca Aral Avarnn bir kolu olan Mahmutlu obas Meragada 2.500 ev, maml Avar Mazenderanda 50 ev, Usanlu Avar Mazenderanda 50 ev, Har ve Demaventte (Tahran civar) ise 1.000 adr ve ev, Afar ahsevenleri Hamsede 2.500 adr, Kaar-Afar (Trk ve Leklerden olumu bir oymak) Farsta 100 ev, nanlu Darab ve Fesada 4.800 adr ve ev, Horasann Kelat- Nadiride yaayan Celayirliler ise 1.500 ev nfusa sahip grnyordu.[1102] Gnmzde ise rann hemen her tarafnda dank bir halde bulunan Afarlar, genel olarak Urmiye (youn Afar nfusu barndran bu yer, randa Avarlarn ehri diye tannr), Hamse (Zencan), Hemedan, Kirman-ahta ve bunlar arasndaki Esed-abat mntkasnda; Huzistan, Fars, Kirman, Horasan vilayetleri ile Tahranda ksmen yar gebe, ksmen de yerleik durumda yaamaktadrlar. Kk bir ksm zamanla dier boylar arasnda eriyen Afarlar u boylara ayrlmtr : Krkl, Babal, Celayir, Kse Ahmetli, Gndzl, manl (nanl), Aral, Alpl, mirli (Eberli), Begeli, aml, Usalu, Kasml, Kutulu, Tekeli, Kuh-Giluyeli. Bugn en ok toplu olarak Kazvin Hemedan arasnda bulunan Afar kasabasnda bulunmaktadrlar ve kasabay evreleyen yzn zerinde Afar ky vardr. Urmiyede yaayan Kasml Avarlarnn bir ksm ise Rzaiye civarnda bulunur. Afarlardan Aa-eri ad verilen Cakiler ve Ahmetliler ok yiit ve kahraman olup iraz vilayetindedir (Aa-Eriler bilindii gibi ayr bir Trk boyudur. 20. Yy balarnda Kuh-Giluyede yaayan Aa-Eriler; Bedili, Tilki ve Avar adl oymaa ayrlyordu.[1103], Burada bahsi geen Afarlar bunlardr). Kirman blgesinde Berdisir, Nermasir, Bem ve Barzi Dalarnda da yaayan Afarlarn bir blm ise Horasanda Bocnurd ile Kuann gneyinde ve Sebzevar Niabur arasnda bulunur. randaki toplu halde bulunan Afarlarn says 1.000.000.un zerinde olup, Afar soyadl binlerce insan bulunmaktadr.[1104] Horasann Birjand ilinde Abar, Fars blgesinde Abar, Huzistanda 2 adet Abar, Erdebilde Afar, Dou Azerbaycanda Afar Jig ve ahar-Mahalda Afar-Abad adl yerleim birimleri de Avarlardan kalmadr. Farsta Hamseliler arasnda Afar-Ua ve 5.000 aileden oluan nanllar yaar. nanllara Erdebil, Mikin, Save ve Kazvinde de rastlanr. Mamasanide ise Begeliler bulunur. Huzistanda ise uter ve Dizfulda Gndzllerden kk bir grup yaar. Kirmanda da 5.000 adrlk bir Afar kabilesi vardr. Save, Kazvin ve Zerendde gebe Afarlara tesadf olunur. Gnmzde merkezi Tebriz olan ran Azerbaycan 14 idari blgeye ayrlr. Bu blgelerden birinin resmi ad Afar Saynkaledir. Ayrca Hamse linin gneybatsndaki dalar da Afar Dalar adn tar.[1105] ah-Seven Trkmenlerinden (ah smailin Anadoludan rana getirdii Kzlbalar arasndan ah Abbas, gvendii baz aileleri seerek yeni bir boy oluturmutur) olan Amir Afariler, Hastrudun gneyinde Hamse blgesinde bulunurlar.[1106]

Bedirli, Kr Hasanl ve Tevhitli obalar ise Zencan civarnda yaamaktadrlar. Hazar Denizinin gneyindeki topraklarda da Usanllar vardr. ran Afarlar, ziraat, hayvanclk ve halclk ile geinmektedirler. ia mezhebine mensup olan ran Afarlar arasnda bir ok kumandanlar ve devlet adamlar yannda yazarlar ve sanatkarlar da yetimitir (Abbasn kitaps air ve yazar Sadki ile 18. Yy tannm airi Terzi gibi). randa musiki alannda Afari adn tayan bir makam vardr ki Avarlarn hatrasdr.[1107] Afarlk uurlar da olduka gelimi bu insanlar, devlet tarafndan bir ok baskya maruz kaldklarndan dolay seslerini duyuramamaktadrlar.[1108] E. Azerbaycan

Gnmzde Afarlar Azerbaycann ua ilinin Acabedi lesinde yaarlar. Burada Afar adl bir de ky vardr. Bunun yannda Afarlara Bakde dahil bir ok yerde rastlanr. Ayrca bakent Baknn de bulunduu yarmada Aperon adn tar ki bu, Avar-an yani Avarlar demektir.[1109] Azerbaycann Kuba ehrinde de Usal ve Aral Afarlar bulunmaktadr.[1110] Karamandan srgn gelen Afarlar da Azerbaycanda bulunmaktadr. Karaman civarndaki ky adlar ile Azerbaycanda bir blgede yer adlar ayn isimleri tayor. Yer adlar incelendiinde Anadoluda bulunan Trkmen oymaklarna ve Afar obalarna ait bir ok isimle karlaabiliriz. Szgelimi, Gencede Karamusal ky Kara Musal Avarnn oraya gyle kurulmutur. Evliya elebi, irvan vilayetinin aboran ehrinde Avar Han adl bir camiden bahsetmitir ki[1111] blgede Avar varlna bir delil saylabilir. Bunun yannda Karaba Hanln kurmu olan Civanirler de bir Afar obasdr ve halen Azerbaycanda bulunuyorlar. 19. Yy balarnda randaki Trk oymaklar hakknda bir aratrma yapan A. Dupre, Cevanirlerin cesur bir oymak olduunu, 6-8.000 kiilik nfusla ua yresinde yaadklarn belirtmitir. Hazrlad listeye Cevanirlerin en nemli boyu olan Sarcal obasn da kaydeden Dupre, bu obann nfusunu 4-5.000 kii olarak vermitir. Nfuslar kyasladmzda Sarcalnn gerekten byk ve nemli bir konumda olduunu anlyoruz.[1112] Hatrlanaca zere Karaba Hanln kuran Ali Bey (Penah Han) de Cevanirin Sarcal obasndan idi. nl Azeri air Kasm Bey Zakir de Sarcaldand. Azerbaycandan Anadoluya gelmi Afar obalarnn varln biliyoruz. Bunlardan Civanirler, Genceli Avar, Akdaml Avarn sayabiliriz. 1750li yllarda Arranda (Karaba) yaayan Avarlardan bir blk g ederek Anadoluya gelmi ve ukurovaya iskan olmulardr. Gnmzde Osmaniyede yaayan Azeriler, bundan 250 yl nce Arrandan gelen Avarlardr.[1113] Burada bir meseleye de deinmek istiyoruz. Bu mesele Karaba meselesidir. 1828 Trkmen-ay Anlamas ile Karaba Hanln ele geiren Ruslar, burada gnmze kadar gelen bir sorun yaratmlardr. Karaba igal eden Ruslar, nceleri buray eski sistemle ynettiler. Daha sonra yeni bir idari sistem kurarak Karaba, ua, Cevanir, Cebrail ve Zengenzur kazalarna ayrm, nce Bakye 1868de ise Gence vilayetine balamlardr. Nfusunun az bir ksm Ermenilerden oluan Karabada 1905ten itibaren AzeriErmeni atmalar kmtr. 1917 Rus ihtilali zamannda Ermeniler Karaban kendilerine ait olduunu iddia etmilerdir. Mondros Mtarekesi gerei ngilizlerce igal edilen blge, nfusuna baklarak Azerbaycana braklm, 1920 Sovyet igali

srasnda ise Karaba ve Nahvan Ermenilere verilmitir. Ancak 1921 ylnda yaplan Trk-Sovyet anlamas erevesinde Zengenzur Ermenilerde kalmak kouluyla Karaba ve Nahvan Azerbaycana iade edilmitir. 1923 ylnda merkezi Hankendi olan Dalk Karaba adnda muhtar bir Ermeni vilayeti tekil edilerek Karaban Azerbaycandan koparlarak Ermenilere verilmeye allmtr. Bilindii gibi bu sorun hala devam ediyor. Yce Trk Milletinin ayrlmaz bir paras ve kanayan bir yaras olan Karaba meselesi, Afarlar da derinden etkilemekte ve ilgilendirmektedir. Tarihi bir Trk yurdu ve Afar yurtluu olan Karaba iin airetimizin sesini ykseltmesi gerekmektedir. F. Ermenistan

Ermenistan, Karaban bir paras olup 1828 Trkmen-ay Anlamas ile bizden koparlan Revan blgesi zerinde kurulmutur. Bu yzden Ermenistandaki Trkler Revan Trkleri adyla anlmaktadr. Ermenistann hemen her yerinde bulunan Trkler, bir ok oymaklara ayrlmtr ki bunlardan biri de Avarllardr. Idrn Aralk ilesi karsnda bulunan Ermenistann Vedi-Basar blgesinde bir ky ise Avar adn tayor.[1114] nl gezgin Evliya elebi de bu kyden bahsetmi ve Avarlarn yaad kyn Snni mezhebe bal olduunu bildirmitir.[1115] Yine Nahvan ile Karaba arasndaki blgede de (Trk topraklar olmasna ramen zorla Ermenilere verilen yerlerdir) bir kyn ad Avarldr. 1876l yllarda Ermenistanda yersiz-yurtsuz, sanatsz, bir ii olmayan ve ifti halka zarar veren Krt, Avar ve erkezlerin nfusu 1 milyona ulayordu. Ermenilerle srekli ekime halinde olan bu gruplar, Ermenistann baz yerlerinde mutlak hakim olarak hkm sryorlard. Mahalli yneticilerin, bunlarn blgedeki kimi zaman eziyete varan davranlarna ses karamad ve gz yumduu anlalyor.[1116] Yukarda verilen rakam, o dnem iin nemli bir nfustur. stelik, ilerinde Avarlarn da bulunduu bu nfusun bu hale dmesinde devletin iinde bulunduu zor koullarn yan sra Ruslarn blgedeki ykc faaliyetleri ve bu uurda Ermenilere destek vermeleri gz ard edilmemelidir. Ayrca Ermenistann Azerbaycan snrna yakn yerlerinde yaayan Avarlar, mirli obasndan idi. Ermenistandan zaman zaman g eden ve en son Karaba olaylarndan sonra Ermenistan terkeden Azeriler bu mirlerdendi ve Afar olduklarn beyan ederlerdi.[1117] Gnmzde Karaba meselesi sebebiyle Ermenistanda Trkler yok denecek kadar azdr. G. erkes Cumhuriyetleri

Anadolunun Trklemesi esnasnda Afarlardan bir bln 1200lerde Adyaman ve civarna gelerek zellikle Besni ilesi ve evresine gelip yerletiini grmtk. Ardndan bu Afar grubu, 1350 ylnda Akkoyunlularn Kafkasya ve randan Frat ve havzasna gelmesiyle aralarnda bulunan Avarlarn da Besni ve Keysun Ovasna yerlemesiyle nfusunu ve etkinliini artrmt. Daha sonra blgedeki mcadelelerden ylan bu Avarlarn bir blm basklardan kaarak nce Bafraya oradan da gemilerle Kafkasyaya gitmilerdir. Zaten bunlarn bir ksm AkKoyunlular ile birlikte Kafkasyadan gelmilerdi.[1118] Evliya elebi bu olaydan bahsederek yle diyor Besni kavmi, eman ile vire verp cmle enval, erzaklar ile Karadeniz kenarndan Bafradan gemilere binp, Karadenizin karu imal canibinde ssz dalara ekildiler.[1119]

Bu grup, halen Besni adyla Kafkasyada varln srdrmektedir. Kabardeylerin batsnda ve onlara komu yaayan Besniler, Byk ve Kk Laba vadileriyle Urup (Varpa) havzasnda yerleiktir. Bunlar, Kuban Ovas ile egen, Fars ve Psefir vadilerine de yaylmlardr. Bu blgelerde Besni, Besnibay gibi ky ve kasaba adlar ile rmak ve ay adlar mevcuttur. erkesler arasnda Besleney olarak ta tannan Besniler, Kafkas kabilelerinin en asili ve fiziki olarak en gzeli kabul edilir. Ayrca Adige Cumhuriyetinin bakenti May-Kopun (Trke bir kelime olan maykop, ya bol anlamndadr. May : kaymak, ya, kop : ok) hemen gneyinde bulunan bir ky de Aperon-ski (Baknn bulunduu yarmada da ayn ad tar ve Afar isminden gelmektedir. Ruslar, Dnya Savanda bir askeri komutanlna da Aperon-ski adn vermilerdi) adn tar. Bu da en azndan blgede bir zamanlar Avarlarn bulunduunu gstermektedir. H. Afganistan

Afganistan'da M.S 50 ylndan 18. asrn ortalarna kadar Trk hakimiyetini ve Trk devletlerini gryoruz. Bunlar srasyla Saka (skit), Kuan, Akhun, Gazneliler, Seluklular, Harezmahlar, Timur ve Babr imparatorluudur. Afganistan'a yerleen ilk Trk boyunun Halalar olduu ve bunlarn 480 ylnda Akhunlarla bu blgeye geldii ve ynetimi ele geirdii bilinmektedir.[1120] Ouz Trkleri ise blgeye Seluklu Devleti ynetiminde gelmilerdir. 18. asrn ortalarnda Nadir ah Afarn ordusunda komutanlk yapm olan Petunlam Hala Trklerinden Ahmet ah Drrani nderliinde Afganistan Devleti kuruldu. Bu dnemde hakimiyet Trklerden Petunlar'a gemi ve lkenin ismi Afganistan olarak kabul edilmitir. Daha nce lkede her blgenin ayr ayr ismi bulunmaktayd. Bugn bu blgeler Afganistan'n balca eyaletleri durumundadr (Kabil, Kandahar, Herat, Hazarecat, Sistan, Nuristan, Vahan, Bedehan ve Trkistan). Afganistanda Afar varlna gelince, Safevi hkmdar I. Abbas (1587-1628), tahta ktktan sonra Trkmen boylar arasndaki rekabet ve devletteki etkinlikleri yznden bunlar denetim altnda tutabilmek iin Trkmen beylerinin ounu ldrterek Trkmenleri toplu bulunduklar yurtlarndan srp ran iinde datmt. Afarlarn bir blm (Gndzl, Aral, Eberli) ise Horasan taraflarna gnderilmiti. Bu gruptan bazlar Kuzey Afganistandaki Andhoy ehrinde iskan edilmiti. Ayrca 1738 ylnda Nadir ah Afarn ele geirdii Kabilden ayrlrken burada ihtiyat askeri olarak brakt Kzlbalar arasnda Afarlar bulunmaktayd. Afganistandaki Afar varl ite bu gruplarn torunlarndan oluur.[1121] 1813 ylnda Hindistanda bulunan ngiliz komiserlii tarafndan blgedeki airetlerin nfus ve etkinlikleri, hangi ehirde kimin hakim olduunun aratrlmas iin Trkistana gnderilen Mir zzetullah, Andhoy ehrinde Rahmetullah Han Afar ve Halefi Yulduz Hann hakim olduunu bildirmiti ki[1122] bunlar, I. Abbasn Andhoya gnderdii Avarlarn torunlardr. Afganistan eitli etnik gruplar barndran bir lkedir. Bu etnik gruplar uzun yllar bir arada yaad iin birbiriyle karmlar, i ie gemilerdir. Bu sebeple Afganistan Trklerinin byk bir ounluu dillerini kaybederek Darice ve Petunca konumaya balamlardr. Bunlar arasnda Afarlar da bulunmaktadr. Gnmzde Trke aleyhine durum srmektedir. Afganistan Trkleri ile ilgili lkemizde yaplan almalar ise ok az ve yetersizdir. Bu almalarda lkede yaayan Trk gruplarnn isimleri ve nfuslar birbirinden farkl yanstlmaktadr.

Bu lkede yaayan Avarlarn nfuslar da tahminidir. Afganistan Avarlar' zerinde yaplan dil aratrmalarnda onlarn Trki adn verdikleri dillerini unuttuklar, 30 yan altndaki Avarlarn Avarca bilmedikleri ifade edilmektedir. [1123] Milli kimliini muhafaza edebilen az saydaki Afarlar ise Azeri Trkesi konuuyor ve bakent Kabil ile Andhoy ve Heratta yayorlar. Nfuslar hakknda verilen bilgiler ise birbirini tutmamaktadr (30 bin ile 400 bin gibi olduka farkl rakamlar verilmektedir). Kabilin byk bir mahallesi de Avar- Bala adn tar. Kabil ve Herat arasnda bulunan Nahaki ve Tepe kyleri de Avardr. ii mezhebinden olan Afganistan Afarlar yerleik hayat semi, ticaret ve sanat faaliyetleri ile uramaktadrlar ve btn geleneklerini muhafaza etmektedirler. [1124] Herat yaknlarndaki Abar ve Abara adl kyler de Avarlardan hatradr. Afganistandaki Trklerle ayn boy tekilatna sahip olan Trkmenistan Trkleri arasnda da Avarlarn bulunmas gerekir. Esasen ah Abbas zamannda Horasan blgesine iskan edilen Avarlarn bir ksmnn sonradan izilen snrlar dolaysyla Trkmenistanda kaldn biliyoruz. Ancak Trkmenistandaki Trklere ait boy tasniflerinde Avar adna rastlanmyordu. Ya Avarlar aznlkta kaldklar iin dier Trkmenler arasna kart veya Nadir ahn son dnem uygulad baskc politikas sonucu sindiler. Dier taraftan Gklen ve Yomut boylar arasnda bulunan Krk adl obalarn Nadir ahn mensup olduu Krkl obasyla bir ilgisi olabilir. Ancak bu lkedeki Avarlarla ilgili almalar ihmal edildii iin bilgilerimiz yeterli deildir. I. Balkanlar

Balkanlara yerletirilen Trkler arasnda da nemli miktarda Afar bulunmaktadr. Bunlar, Karaman-Oullarnn yklmas ile oraya grlen Karamanllar ile Osmanl hakimiyeti devrinde gerek iskan gerek srgn yoluyla Balkanlara gnderilen Avar obalarnn bakiyeleridir. Bunlar arasnda son iskana tabi olan Avarlardan da bir miktar bulunuyor (Szgelimi Bat Trakyadaki Kozan-Oullar gibi). Bursada kaldm yllarda Balkan gmenleriyle yaptm sohbetlerde onlarn byk bir ksm aslen Karamanl olduklarn sylemilerdi ve bununla vnyorlard. Henz kkken ailesiyle birlikte Yunanistandan Trkiyeye g eden sevgili dostum Recep Ferhatolu (1963 Gmlcine doumlu), bana kk bir ocukken ninesinin salarn okayarak Osmanllarn kendilerini Karamandan buraya srgn gnderdiini, asllarnn Avar olduunu, ok aclar ektiklerini syleyerek eer bu anlattklarm ve Avar olduunu unutursan hakkm haram ederim dediini anlatmt. Recep abi, Bat Trakyada bulunan Gmlcinenin Yass kynden idi ve yaknlarndaki Gnecik kynn de Afar olduunu ancak baka bir bilgiye sahip olmadn sylemiti. Bulgaristandaki kylerle ilgili de bir alma yapmtm. Halktan derlediim bilgilere gre Karamanl olarak bilinen kyler unlardr. umnu, Eskicuma ve Yenipazara bal Yeniky (ok az Bulgar var), erene (birka hane Tatar var, Ayrca op Bulgar yerletirilmi), Bular (1936 ylnda katliam yaplm ve Trkler g etmi, ok az Trk var), Dereky, Kseler (imdi op Bulgar ounlukta, Kseli Avarn hatrlatyor), Ortaky (1940larda 5-6 hane Bulgar yerletirilmi), Uzunlar, Nasrl (3 hane kalmlar), Kprky (imdi 1 hane kalmlar), Eskiky, Abdurrezzak, Turuca (Karaman Ermenekte Turca kyn hatrlatyor), Kte,

Nadark, Yalmlar (4 hane varlar), Kayack, Bykl, Naky, Karlky, Muratlar, Srata, Trnotsa, Karademir (baraj sular altnda kald) ve Pamuku, Dobrucada Karamanky, Razgratta Ezere. Bunlarn yannda Kavakl, Madara, Gulefe, Kasapl, smedov, Drogog, atallar, engel ve Kadky kyleri Karamanl iken tamamen boaltlm ve yerlerine Bulgarlar (zellikle op Bulgar) yerletirilmitir. [1125] Elbette Bulgaristandaki Trk varl ok kkl ve genitir. Bu konuda Trker Acarolunun nemli almalar bulunuyor.[1126] Bunun yannda zbekistanda Hazerasp iline bal Avar adl bir ky vardr. niversitede okurken Trk Cumhuriyetlerinden gelen rencilerle ok yakn dostluklar kurmutuk. Trkistanllar arasnda oba tekilat halen canl bir ekilde yaamaktadr. Bir gn sohbet esnasnda bir soru zerine Trkiyenin genelde Ouz Trklerinden geldiini ve kendimin de Ouzlarn Avar boyundan olduumu syleyince zbek rencilerden biri kynn adnn Avar olduunu sylemiti. Hatta kelimenin kkenini bilmeyen kyllerin yabanc olarak addeddikleri bu ismin deitirilmesini arzuladklarn ve bu amala yetkili mercilere ba vurmay dndklerini anlatmt. Bizim lkemizde de bir ok eski Trk hatralar tayan ky adlarnn bilinsizce deitirildiini syleyerek, memleketine dndnde kyllerine ismin nereden geldiini anlatmasn ve bu ismi muhafaza etmelerini uyarmtm. Umarm deitirilmemitir. Mool istilas srasnda Bat Trkistanda Avar adl bir ky vard. Belki onun bakiyesidir.

SONU

Tarihin ahitlik ettii en byk rk olan Trkler, eitli budunlardan oluuyordu. Bunlar arasnda Ouz Trkleri nemli bir mevkie sahiptiler. Ouzlar bilindii gibi 24 boya ayrlyordu. Bu boylar arasnda gerek sayca gerek etkinlik bakmndan Avarlar, n srada yer alyordu. Bu sebeple Trk-Ouz tarihinde Avarlarn nemli rolleri olmas gerekiyordu. Nitekim Orta Asyada henz slam ncesi devirlerde Avarlardan gl ve etkin bir boy olarak bahsedilmektedir. slami dnemde de Avarlar ok nemli faaliyetlerde bulunmular ve bu sayede gnmze kadar varlklarn korumulardr. Bilindii gibi Anadolunun kaplar 1071de Trklere ald. Bu tarihten sonra yaklak 200 yl akn bir srede ise Anadolunun Trklemesi saland. Ancak bu zaman zarfnda onlarca beyliin ve devletin kurulmas; boylarn ve ailelerin hakimiyet mcadeleleri, Trk birliinin olumasn uzun sre engelledi. Bu mcadeleler esnasnda Ouz Trklnn en nemli boylarndan biri olan Avarlar, kurduklar beyliklerle Anadoluda hakimiyet kavgasna girimiler ve Trk birliini kendi etrafnda salamak istemilerdir. Bu husus onlarn devlet kurma vasf (devlet kurma gcne El denirdi. Nitekim halen Avar Eli denilir) tadklarnn ispatdr. Anadoluda Trkler bir at altnda Kanuni Sultan Sleyman dneminde birleti. Bylece Malazgirtten 500 yl sonra Trkler bir bayrak altnda toplanm bulunuyordu. Osmanl hakimiyeti devrinde Avarlar, tadklar g ve bu gcn ortaya koyaca problemler dolaysyla zorunlu iskana tabi tutularak imparatorluk snrlar iinde datlmtr. Bu srgnler sebebiyle Avarlar, olduka geni bir

alanda yaylmtr. Yaylmalar esnasnda mevcut boylar paralanarak yeni oluumlar meydana getirmilerdir. Bu yeni obalar kimi zaman baka topluluklar arasna karm ve ana boy adn unutmutur. Bu gruplar arasnda Krtleen obalar nemli bir yer tutmaktadr. Buradan Krt ad altnda toplanan airetlerin genelde Trk boylarndan olutuklarn syleyebiliriz. Dier taraftan Trklerin slam kabul etmesiyle birlikte slam Trk felsefesiyle ve kltryle yaamaya alan bir ksm boylar, Alevi yoluna girmilerdi. Kaynan Hazret-i Trkistan diye de anlan Hoca Ahmet Yeseviden alan bu akm arasnda Avarlardan da nemli kollar bulunmaktayd. Osmanl devletinin Snni slama meyletmesi ve bu sralarda gl rakipleri Safevilerin ii propagandas ile bir ksm Osmanl vatandalarn isyana tevik etmesi zerine Aleviler takibata uramlar ve skntl dnemler geirmilerdir. Dolaysyla Alevi olan Avarlar da bu skntlardan payn almtr. Bylece Alevi kimlii altna giren Avarlarn boy uurunu kaybettikleri anlalyor. Btn bu meseleler, Avarlarn boy dalmlarn ve tarihlerini takip etmeyi zorlatrmaktadr. Osmanl Devletinin gcn yitirip zayflamaya ve akabinde gerileyip kmeye yz tuttuu dnemlerde devlet, yanl bir politikayla devleti kuran unsur olan Trkmenleri dlam ve baka kkene mensup vatandalarn ye tutmutur. Henz Osmanlnn gl olduu zamanlarda da bu politikay benimsemi olduklarn biliyoruz. Trk Asr kabul edilen 16. yyda bile Osmanl eserlerinde Trkler, aklsz, eek, ilkel sulamalarna muhatap olmutur. Devlet, Trkmenleri Yrk, Abdal, Krt, Alevi, Rafzi gibi adlandrmalarla aalamaya almtr. Ancak devletin zayflamaya balamas; d tahrikler ve airetiliin yok edilememesi Anadolu corafyasnn derebeylerce tekrar paralanmasn gndeme getirdi. Bunda Osmanlnn yukarda sylediimiz politikas da etkili olmutur. Neticede Osmanlnn, son devirlerde ald sert tedbirlerle gebe ve asi boylar denetim altna almas, ayrca Anadolunun kaybedilecei ihtimalinin de ortaya kmasyla meselelerini ve ksknln bir kenara brakan asil Trk Milleti tek yumruk olmu, artk 20. yya girildiinde birliini salam bulunuyordu. Bylece gerek siyasi ve gerek kltrel adan Trk tarihinde nemli izler brakan bu Trk boyu, nihayetinde yzyllardr kan dkerek fethettikleri topraklara yerlemi ve Anadolunun Trk yapsn oluturmutur. Ancak Trklk dmanlar Osmanlnn kmesinden sonra kurulmasn engelleyemedii Trk Devletini oynadklar eitli oyunlarla blmek ve ykmak iin abalamaktadrlar. Bunlarn faydalandklar konular ise maalesef Osmanl devrinden hatra kalmtr. Bir Alevi-Snni meselesi, bir Trk-Krt meselesi bu adan deerlendirilmelidir. Anadolu dndaki Osmanl eyaletlerinin baka lkelerde kalmas sonucu Trklerin bir ksm buralarda aznlk konumuna dmtr. Bunlar arasnda pek tabi Avarlarn da bulunduunu gryoruz. Bu Avarlara dair bilgilerimiz, bu lkelerin uzun sre batllarn uydu devleti olmalar ve yeni Trk Devletiyle ilikilerinin iyi olmamas, yaplan aratrmalarn yetersizlii sebebiyle olduka snrldr. Sonu olarak mensubu olmaktan eref duyduumuz yce Trk rknn nemli boylar arasnda bulunan Avarlar, yzyllar sren boy tarihleri sonras gnmzde dnya Trklnn ve Trkiye Cumhuriyetinin Trklk dokusunu meydana getirerek varlklarn srdrmektedir.

EKLER

AVAR ADLI YERLEM BRMLER[1127]

l Afyon Aksaray Amasya Ankara Antalya Antalya Aydn Balkesir Bolu Bursa ankr orum

le Dinar Aaren Merkez Bala Gdl Polatl Akay Ka Ske Merkez Balya Merkez Gerede Mengen

Bucak Dombayova

Ky Afar Afar

Ezinepazar Merkez

Avar Afar Afar

Merkez

Avar Afar Kkavar

Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Gkesu Merkez Merkez Hachamza

Avar Kocaavar amavar Afargidiri [1128] Afartarak Birinciavar kinciavar Afar Afar Afar Avar

Yeniehir erke Karg

Denizli Denizli Erzincan Eskiehir Isparta

Honaz Acpayam ameli Refahiye Sivrihisar Aksu Gelendost Merkez

Merkez Merkez Merkez

Menteeavar [1129] Karahykavar Kumavar [1130] Avar[1131] Avarz [1132] Avar Yakaavar Afar Afar

Kastamonu Ara Kayseri Krkkale Konya Ktahya umra Kadnhan Takent Emet rencik Dinek Kurthasanl Sarz Yeilhisar Delice Kalecik andr Pazarren Kre Takpr Tosya Pnarba

Avargney Avarimam Afar Avar [1133] Avarkaraboaz Avarpotuklu Avarstl Afarbyk [1134] Afarkuu [1135] Bykavar Kkavar Afar Bayavar Kkafar Avar Afarl Afar Afar

Beyehir

Manisa K. Mara Mula Osmaniye Sivas Tekirda Tokat . Urfa Yozgat Zonguldak Eflani mranl Kangal Kadirli Sargl

Grdes Afar Avar

Avar

Turgutlu Merkez Trkolu Milas

Krtleravar [1136] Afarl Afar Avarlar [1137] Divrii Karacaren Kukayas Aknclar Avar Barbaros amlbel Kanlavar Apur (avar) Avaraz Kanlavar Avaralan Afar Avar Avarren Avar Avarck

Suehri Zara Merkez Merkez Bozova ayralan

AVARLARIN SKAN EDLD YERLER

ANADOLU

Abri, Adala, Adana, Adranos, Ar, Aka-Kale, Akda, Akhisar, Aksaray, Akehir, Alacahan, Alanya, Alaehir, Amasya, Anamur, Ankara, Antakya, Antalya, Antep, Arapkir, Arapsun, Arsuz, Asi Kara Aa, Atlant, Avanos, Avunya, Ayasulu, Aya, Aydn, Azdavay, Aziziye, Aziziye, Balkesir, Balya, Barn, Bayburt, Bayraml, Belviran, Bergama, Beypazar, Beyehir, Biga, Bigadi, Birecik, Birgi, Bolu, Bor, Boyabat, Boz-Ok, Boz-Ulus, Budak-z, Bursa, Cebeli Ilgaz, amard, arsancak, atalbirgos, atalca, emikezek, ermik, ldr, iekda, orlu, orum, lAbat, rksu, Daard, Daniment, Danimentli, Darende, Dazkr, Denizli, Dersim, Develi, Dinek Keskini, Divrii, Diyarbakr, Dulkadr, Dndarl, Denbe ve Senir, Ebu Tahir, Edirne, Eflani, Eridir, Erigz, Elbistan, Elmal, Emirda, Ermenek, Eruh, Erzurum, Eskil, Eskiehir, Eme, Evree, Eypeli, Firecik, Gemlik, Geyikler, G, Gkeli, Gksn, Gnen, Grdes, Grdk, Gynk, Glnar, Gnyz, Gnyz, Gzelhisar, Hacbekta, Hamit, Harmanck, Harput ve Kzlayr, Harran, Haruniye, Hasanda yayla, Haymana, Hns, Hsn- Keyf, Hsn- Mansur, Hdavendigar, Hseyin Abat, Hsrevpaahan, Ilca-i Bergama, Isparta, -El, ncesu, negl, shakl, skilip, zmir, znik, znikmid, Kadnhan, Kalecik, Kangal, Kara sal, Karaaa, Karahisar- Devle, Karahisar- Nall, Karahisar- Sahip, Karahisar- arki, Karahisar- Teke, Karaman, Karamrsel, Karas, Karg, Karta, Kars, Kars- Mara, Kastamonu, Ka, Kaakl, Katar, Kavak, Kayseri, Keban, Keiborlu, Kelkit, Kemah, Kepsut, Keskin, Kean, Kete, Kbrs, Kreli, Krkkale, Krk Kilise, Krehir, Kzlhisar, Kzlkaya, Ki, Kilis, Kirmast, Kocaeli, Kohisar, Konya, Kula, Kulb, Kurtkula, Kusun, Kk Salmanl, Ktahya, Larende, Lazkiye, Malatya, Manavgat, Manisa, Mara, Mardin, Marmara, Meri, Mentee, Mersin, Mihal, Misis, Mut, Nevehir, Nide, Ordu, Payas, Pnarhisar, Pozant, Rumkale, Sahra, Salihli, Samsun, Sandkl, Saray, Saram, Saruhan, Seferihisar, Selinti, Selmanl, Selmanl, Sndrg, Silifke, Simav, Sinanl, Sinop, Siroz-u Hamit, Sis, Sivas, Siverek, Soma, Sorkun, Sbice, St, Sultanhisar, Suru, Susurluk, abanz, iran, orba, caeddin, Tarsus, Tavanl, Teke, Tercan, Timurcu, Tire, Tokat, Turgut, Ula, Ula, Urfa, Urla, Uak, Uzeyr, rgp, Van, Vize, Yahyal, Yalova, Yalva, Yeni-l, Yeniehir, Yozgat, Yreir, Zamant, Zara, Zeyne, Zile. BALKANLAR irmen (Svilengrata bal) ile irmene bal Aka Kzanlk, Kzanlk ve Uzuncaabathasky, Silistreye bal Akkirman ve Kili, Aydos (Burgaza bal), Babada, smail Geidi, Kozluca, Prevadi, Paaya bal Cumapazar (Manastr Serficede merkezi Kayalar), Eribucak (Manastr Serficede), Gmlcine, Siroz (Siroza bal Timurhisar), Yenice-i Karasu (Gmlcine skeede), Yenice-i Kzlaa (Yanboluda merkezi Hasanbeyli), Zara, Niboluya bal Hezargrad (Razgrat), Kstendile bal tip (skpte), Radovite (skpte), Toyran (Selanikte), Manastra bal Serfice, Yanyaya bal Girenebe, ziye bal Krk Kilise. Ayrca Bucak (Kili ve Akkarmenn olduu blgedir), Dedeaa, Dimetoka, Filibe, Florine (Manastrda), Krcali, Selanik, Sultanyeri (Gmlcinede merkezi Goikavak), umnu, Tarhala, Tatarpazar (Saruhanbeyli de denir) kazalar. KAFKASYA Azerbaycann Gence iline bal Ahsen Abat. SURYE Humus, Trablusam, am, Rakka, amn Havran ovas (dier ad eyhsait), Halep, Hama, Tel-ammar ve Tel-Zivan (Suriyede Afar Buca adl yer).

IRAK Badadn Ana Sanca (Gnmzde Frat zerinde bir il), Musul, Musul ve Nusaybin aras.

AVARLARIN YERLET (ANADOLUDA BULUNAN) BAZI YERLEM BRMLERNN GNMZDEK ADLARI :

Eski ad Adala Adranos Akda Akda Arapsun Arsuz Asikaraaa (Garbi) Atlant Ayasulu Aziziye Barnl Bayburt Bayraml Belviran Birgi Boz-Ok Budak-z

Yeni ad

li Karata buca Salihli-Manisa

Orhaneli Akdamadeni ayralan Glehir Ulunar Acpayam Atlant Seluk Pnarba Bayat Konyada bir blge ad Kabadz Belren Birgi Yozgat Sungurlu

Bursa Yozgat Yozgat Nevehir skenderun-Hatay Denizli Karapnar-Konya zmir Kayseri Afyon

Merkez-Ordu Bozkr-Konya demi-zmir

orum

Cebeli Ilgaz arsancak l-Abat rksu Daard Danimentli (-i Kebir) Dersim Dinek Keskini Dulkadr Dndarl Denbe ve Senir Ebu Tahir Erigz Elmal Evree Eypeli Firecik Geyikler G Gkeli Gynk Gzelhisar- Aydn Hamit

ankr Akpazar Haydarl Keiborlu civar Daard Sandkl civar Tunceli Krkkale ilinin tamam Mara Adana aras Adana Karaisal civar Senir Elaz civar Emet Elmal Kadky Ortaky Ktahya ayrl-Erzincan Gelibolu-anakkale Aksaray Gndomu Simav-Ktahya Mazgirt-Tunceli Afyon

Bat Trakyada Dedeaa civar Dinar G Afyon Beyehir-Konya Tarsusta bir blge ad Torbal Aydn il merkezi Isparta Afyon Bursa Osmaniye Batman Bolu

Han- Barn (Hsrevpaa) Han Harmanck Haruniye Hsn- Keyf Harmanck Dzii Hasankeyf

Hsnmansur Hdavendigar Hseyinabat Ilca-i Bergama negl shakl znikmid Karaaa (- Yalva) Karahisar- Develi Karahisar- Nall Karahisar- Sahip Karahisar- arki Karahisar- Teke Karas Karta (-El) Kars- Mara Kaakl Kete Kreli Krk Kilise Kzlhisar Kzlkaya Kirmast Kusun Larende Lazkiye Marmara

Adyaman Bursa ili Alaca Turanl Sargl Sarkeili Kocaeli il merkezi arkikaraaa Yeilhisar Nallhan ? Afyon ebinkarahisar Serik Balkesir Karata ? Kadirli Yeniehir rnl Kreli Krklareli Torbal Kzlkaya M. Kemal Paa zmir Bucak-Burdur Bursa Adana Osmaniye Beyehir-Konya Merkez-Bursa Hyk-Konya Giresun Antalya Isparta Kayseri Ankara orum Bergama-zmir Manisa Konya

Tarsusta bir blge ad Karaman Denizli Glmarmara Akhisar-Manisa

Meri Mentee Mihal Misis Musacal (Aziziye) Nevahi-i Barnl Rumkale Saram Saruhan Seferihisar Selinti Selmanl Selmanl Sinanl Siroz Sis Sbice orba caeddin Teke Tekfurda Timurcu Turgut Ula Uzeyr Yeni-il Yeniehir Gken Tefenni Kozan Mula

Dedeaa civar

Karacabey Yakapnar Emirda Kemerkaya Halfeti Saram Manisa Seferihisar Gazipaa Salmanl Salmanky Mut civar zmir Adana Afyon Afyon Urfa

Bursa

Yreil-Adana

Antalya Yerky-Yozgat Sungurlu-orum el Burdur Adana

Sobuca Pazar Ulukla Antalya ili Tekirda ili Demirci ilesi Turgut Tarsusda bir blge ad Drtyol ilesi Hatay Manisa ilesi

Koarl-Aydn Kzlcahamam Nide

Yunak-Konya

Kangal-Yellice-Mancnk-Alacahan aras Tire-zmir

Zamant Zara Zeyne

Elba ky Doantepe ? Stlce

Kayseri-Bnyan Merkez-Amasya ? Glnar-el

KAYNAKA

Afyoncu Erhan Kayseri Sancanda Yrkler (1483-1584), II. KAYTAM Sempozyumu Bildirileri, Kayseri 1998 Ahmet Bey Cevanir Aralk 1990 Karaba Hanlnn Tarihi (Yusuf Gedikli), TDAD, Say 69,

Ahmet Cevdet Paa Maruzat (Haz. Yusuf Halaolu), stanbul 1980 ------------------------- Tezakir III, Ankara 1991, III. Bask Ahmet Nazif Efendi 1987 Ahmet Yesevi Mirat- Kayseriye, (Haz. Mehmet Palamutolu), Kayseri Divan- Hikmet (Hayati Bice), TDV, Ankara 1993

Akba S. Burhanettin Bnyan ve Yresi Halk Edebiyat, Folklor ve Etnografyas, Bizim Genlik Yaynlar, Kayseri 1994 ------------------------- Kayseri Yresine Yerleen Trk Boylar ve Akraba Topluluklar, Geit Yaynlar, Kayseri 1999 Akbayar Nuri Yaynlar, stanbul 2001 Akbyk Yaar Bakanl, Ankara 1990 Akbulut, Ylmaz Osmanl Yer Adlar Szl, Tarih Vakf Yurt Milli Mcadelede Gney Cephesi (Mara), Kltr Bingl Tarihi, Kltr Bakanl, Ankara 1995

Akda Mustafa Trk Halknn Dirlik ve Dzenlik Kavgas - Celali syanlar, Bar Yaynlar, Ankara 1999 Akgl Suat Yakn Tarihimizde Dersim syanlar ve Gerekler, Boazii Yaynlar, stanbul 1992 Akst Hamza Hasanelebi ve evresi Tarihi, Ankara 1998

Akyol Taha Osmanl ve randa Mezhep ve Devlet, Milliyet Yaynlar, stanbul 1999

Alptekin Cokun

Aksungur, TDVA II, stanbul 1989

Altnay Ahmet Refik Anadoluda Trk Airetleri, Enderun Yaynlar, stanbul 1989, 2. Bask Anadol Cemal Aan M. Beir TKAE, Ankara 1989 Akpaaolu Yaynevi, stanbul 1947 Hazar Ykselirken, Orkun Yaynlar, stanbul 1992 Elaz,Tunceli ve Bingl illerinde Trk skan zleri, Tevarih-i Ali Osman (H. Nihal Atsz), Trkiye

Akun Naci Tarih ve Bilim Krtlerin Turanl Olduunu spatlamakta, TK, Mays 1982, Say 229 Ate Toktam Ankara 1994 Avcolu Doan Avar Maddesi Azamat Nihat Barthold V. V. Osmanl Toplumunun Siyasal Yaps, mit Yaynlar, Trklerin Tarihi I, Tekin Yaynlar Meydan Larousse, Cilt I Divane Mehmet elebi, TDVA IX, stanbul 1994 Mool stilasna Kadar Trkistan, TTK, Ankara 1990

Bayar Muharrem Bolvadin Civarnda Trk Airetleri, Standart Dergisi, Say 411, Mart 1996 Baykara Hseyin Azerbaycan stiklal Mcadelesi Tarihi, Azerbaycan Halk Yaynlar, stanbul 1975 Baykara Tuncer Denizli Tarihi, stanbul 1969

------------------------- Anadolunun Tarihi Corafyasna Giri, TKAE, Ankara 1988 Bayur Yusuf Hikmet Hindistan Tarihi II, TTK, Ankara 1987 ------------------------- Hindistan Tarihi III, TTK, Ankara 1987 Bilgili Ali Sinan Bakanl, Ankara 2001 Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, Kltr

Buharal Eref Kbrsta lk Trkler veya Kbrsn Memluk Hakimiyetine Girii, TDAD, Say 95, Nisan 1997 Buran Ahmet Dou ve Gneydou Anadolu zerine Aratrmalar II, Boazii Yaynlar, Ankara 1992 Cemidov, amil Kitab- Dede Korkut, Kltr Bakanl, Ankara 1990

Cmert Hseyin Kayseride lk Nfus Saym 1831, l Kltr Mdrl Yaynlar, Kayseri 1993 akar Enver ay Abdulhaluk Yaar Kalafat Dou ve Gneydou Anadoluda Kuvay- Milliye Hareketleri, TKAE, Ankara 1990 ay Abdulhaluk Her Ynyle Krt Dosyas, Turan Kltr Vakf, stanbul 1994 XVI. Yzylda Haleb Sanca, Frat n., Elaz 2003

------------------------- Trk Milli Btnl inde Dou Anadolu Airetlerinin Sosyo-Ekonomik ve Kltrel Yaplar ve Blclk Meselesi, Dou ve Gneydou Anadolu zerine Aratrmalar III, Boazii Yaynlar, Ankara 1992 ------------------------Daniment . Hami Yaynevi Derleme Szl Trk Milli Kltrnde Hayvan Motifleri, TKAE, Ankara 1990 zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi II, stanbul 1948, Trkiye I. Cilt, TDK, Ankara 1993

------------------------- IX. Cilt, TDK, Ankara 1977 Deveci Sefure Kayserinin Tarihi Corafyas zerine Bir Deneme, ESBE, Lisans Tezi, Kayseri 1998 Durul Yusuf Afarlar ve Dokumalar, II. Milletleraras Folklor Kongresi Bildiriler, Cilt V, Ankara 1983 Eberhart W., inin imal Komular, TTK, Ankara 1996

Ebu Bekr-i Tihrani Kitab- Diyarbekriyye (ev. Mrsel ztrk), Kltr Bakanl, Ankara 2001 Ebulgazi Bahadr Han ecere-i Terakime (Muharrem Ergin), Tercman Yaynlar Ekinci Necdet Sanayileme ve Uluslama Srecinde Toprak Reformundan Ky Enstitlerine, Kltr Bakanl, Ankara 1997 Ergin Muharrem Erkiletliolu Halit Erz Mehmet Dede Korkut Kitab I, TDK, Ankara 1989 Osmanllar Zamannda Kayseri, Kayseri 1996 Yrkler, TDAV, stanbul 1991

------------------------- Ege Blgesinde Yer (Ky-ehir) Adlar, Reit Rahmeti Arat in, TKAE, Ankara 1966 ------------------------- Krt Ad zerine, Dou ve Gneydou Anadolu zerine Aratrmalar I, Boazii Yaynlar, stanbul 1992 ------------------------Atatrk-Milliyetilik-Dou Anadolu, TDAV, stanbul 1987

------------------------stanbul 1992 ------------------------Evliya elebi

Eski Trk Dini Gk-Tanr nanc ve Alevilik-Bektailik, TDAV, Krtlerin Menei ve Trkmenlerin Krtlemesi, stanbul 1966 Seyahatname 1-2, dal Yaynlar, stanbul 1985

------------------------- Seyahatname 7, dal Yaynlar, stanbul 1985 ------------------------- Seyahatname, 9-10, dal Yaynlar, stanbul 1985 Flal Ethem Ruhi 1994 Frat M. erif Trkiyede Alevilik-Bektailik, Seluk Yaynlar, Ankara Dou lleri ve Varto Tarihi, TKAE, Ankara 1983

Gkalp Ziya Krt Airetleri Hakknda Sosyolojik Tetkikler (evket Beysanolu), Sosyal Yaynlar, stanbul 1992 Gkda B. Atsz M.. 2000li Yllardan Gnmze Giresundaki Trk Varl, Giresun Tarihi Sempozyumu Bildiriler (24-5 Mays 1996), Giresun Belediyesi Kltr Yaynlar, stanbul 1997 Gktrk Hilmi stanbul 1978 Gyn Nejat Glensoy Tuncer 1988 Krtlerin Soy Kt ve Boy Tarihi, Trk Kltr Yaynlar, Hane Deyimi Hakknda, EFTD, S.32 Mart, stanbul 1979 Ktahya Blgesinin Etnik Yaps, TDAD, Say 14, ubat

------------------------- Elaz, Tunceli, Bingl ve Diyarbakr Yrelerindeki Boy, Soy, Oymak ve Airet Adlar zerine, TDAD, ubat 1984 ------------------------Glseren Cemil Orhundan Anadoluya Trk Damgalar, TDAV, stanbul 1989 Malatya li Azlar, TDK, Ankara 2000

Gndz Tufan Anadoluda Trkmen Airetleri Boz-Ulus Trkmenleri, Bilge Yaynlar, Ankara 1997 Gngr Erol Tarihte Trkler, tken Yaynlar, stanbul 1988

Gzelbey C. Cahit Bir G Hikayesi ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985 Habiolu Bedri Yaynlar, Halaolu Yusuf TDVA III, st 1991 Kafkasyadan Anadoluya Gler ve skanlar, Nart Anadolu Anadolunun Osmanl Hakimiyetine Geii,

------------------------- Bagras TDVA IV, stanbul 1991

------------------------- Frka-i Islahiye ve Yapm Olduu skan, EFTD, Say 27 Mart, stanbul 1973 ------------------------- Tahrir Defterlerine Gre 16. Yyn lk Yarsnda Sis Sanca, EFTD, Say 32 Mart, stanbul 1979 ------------------------- 18. Yyda Osmanl mparatorluunun skan Siyaseti, TTK, Ankara 1991, 2.Bask Hayrullah Efendi Devlet-i Aliyye-i Osmaniye Tarihi I (Zuhuri Danman), Son Havadis Yaynlar, stanbul 1971 Hfz Nuri Kayseri Sanca 1922 (Zbeyr Kars), Kayseri Ticaret Odas Yaynlar, Kayseri 1995 bn-i Bibi 1996 nan Abdulkadir Seluk-name II (Mrsel ztrk), Kltr Bakanl, Ankara Tarihte ve Bugn amanizm, TTK, Ankara 1986

Kafesolu brahim Trk Milli Kltr, Boazii Yaynlar, stanbul 1989 Kalafat Yaar Ankara 1992 Kalkan Emir ------------------------1982 ark Meselesi Inda eyh Sait Olay, Boazii Yaynlar, Afarlar, TDAD, Say 19, Austos 1982 Kayseriye Yerleen Trk Topluluklar, TDAD, Say 17, Nisan

Kaptan kr Tekin Gnl Sultanlar Denizlide, Denizli 1993 Kara Mehmet 1993 Kara Mustafa Karadeniz H. Basri Kayseri 1995 Karaka Muhammet ESBE, Kayseri 1998 Kartekin Enver Kagarl Mahmut Bursada Tarikatlar ve Tekkeler 2, Uluda Yaynlar, Bursa Abapu-i Veli, TDVA I, stanbul 1988 Ateken Oymaklar, Yaynlanmam doktora tezi, ESBE, 18. Yyn 2. Yarsnda Kayseri, Yaynlanmam doktora tezi, Ramazanoullar Beylii Tarihi, stanbul 1979 Divan- Lgat-it Trk (Besim Atalay), TDK, Ankara 1986

Keskin Mustafa Kayseri Yresindeki Airetlerin skan Hakknda, I. KAYTAM Sempozyumu Bildirileri, Kayseri 1997 Krzolu Fahrettin An ehri Tarihi, Ankara 1982 ------------------------- Kpaklar, TTK, Ankara 1992

------------------------- Krtlerin Trkl, Ankara 1968 ------------------------- Albanlar Tarihi zerine, XI. Trk Tarih Kongresi Bildirilerinden Ayr Basm, Ankara 1994, Trkiye-Azerbaycan Dostluk Dernei Yayn, Ankara 1994 ------------------------- Aran / Gence - Karabada Yiirmidrtl ile Otuzikil Adl Uluslarn Oymaklar ve Kr-Aras Krtlerinin Menei, VI. Trk Tarih Kongresi Bildiriler, Ankara 1967 ------------------------- Avarlu ile Dulkadrl Trkmanlarnn Krolu Oymaklar, TK, Say 66, Nisan 1968 ------------------------- Dede Korkut Ouz-nameleri Corafyas ve Dnceler, I. Trkoloji Kongresi, stanbul 1980 ------------------------Nisan 1987 Kars-Anda Manuahr Camisi ve Minaresi, TDTD, Say 4,

------------------------- Dede Korkut Ouz-nameleri, stanbul 1952 ------------------------- Kr-Aras-Aran Krtleri, VI. Trk Tarih Kongresi Bildirilerinden Ayr Basm, Ankara 1966 ------------------------- Krtlerin Kk Ouzlarn Bogduz ile Becen Boylarndandr, TK, Say x, Ankara 1963 ------------------------1993 ------------------------Kyamuddin Rai Austos 1990 Osmanllarn Kafkas Ellerini Fethi (1520-66), TTK, Ankara ravan/Revan Trkleri, TK, Say 11 Eyll, Ankara 1963 Afganistan Trkleri, Dou Trkistan Dergisi, Say 22,

Kocabaolu Uygur Kayseri Sanca Hakknda Temen Bennet Tarafndan Hazrlanan Genel Rapor (1880), Kayseri Ticaret Odas, Kayseri 1996 Kodaman Bayram Sultan II. Abdulhamidin Dou Anadolu Politikas, Orkun Yaynlar, stanbul 1983 Komisyon Besni 1987 Btn Ynleriyle Besni (Halit Erturul Bakanlnda),

Komisyon Dn ve Bugnyle Karaman (Hazrlayanlar, Abdullah Uysal, Necati Alodal, Musa Demirci) Komisyon Komisyon Keskin, Krkkale Keskinliler Dernei yayn, Krkkale 1995 Mardin, Bankas Yaynlar, stanbul 2000

Komisyon Osmanl Devleti le Azerbaycan Hanlklar Arasndaki Mnasebetler, Babakanlk Arivleri Yayn, Ankara 1992

Konuku Enver Konyal . Hakk Konyal . Hakk

Halaciler, TDVA XXV, stanbul 1997 Nide-Aksaray Tarihi Kilis Tarihi

Kop Kadri Kemal Anadolunun Dou ve Gneydousu (Yay. Haz. Halil Kemal Trkz), TKAE, Ankara 1982, 2. Bask Kopraman K. Yaar Korkmaz Zeynep Koay Hamit Zbeyr Kprl Fuat Msr Memlukleri Tarihi, Kltr Bakanl, Ankara 1989 Nevehir ve Yresi Azlar, TDK, Ankara 1994. Erzurum ve evresinin Dip Tarihi, TKAE, Ankara 1984 Artukoullar, A I, stanbul 1978

------------------------- Avar, A II, stanbul 1979 ------------------------- Osmanl Devletinin Kuruluu, TTK, Ankara 1991 Ksolu Nevzat Trk Dnyas ve Trk Medeniyeti zerine Dnceler, tken Yaynlar, stanbul 1990 Kymen M. Altay Seluklu Devri Trk Tarihi, TTK, Ankara 1989

L. Ligeti Afganistan Avarlarnn Dili zerine, VIII. Trk Dil Kurultay-Bildiriler 1957, Ankara 1960 Lazibolu Halid "Iran'da Ne Kadar Trk Vardr, Nerelerde Otururlar", TK, Say 211-14, Mays Austos 1980 Makal Tahir Kutsi Mantran Robert Meril Erdoan Halkbilim ve Edebiyat, Toker Yaynlar, stanbul 1990 Karamanl, TDVA XXIV, stanbul 2001 Alaiye Beylii, TDVA II, stanbul 1989

------------------------- Mslman Trk Devletleri Tarihi, TTK, Ankara 1991 Mirolu smet 1990 Mirza Bala Moltke Helmuth von stanbul 1969 Mumcu Uur Kemah Sanca ve Erzincan Kazas (1520-66), TTK, Ankara erkezler, A III, stanbul 1988 Trkiye Mektuplar (ev. Hayrullah rs) Remzi Kitabevi, Krt-slam Ayaklanmas, Tekin Yaynlar, stanbul 1991

Nakip Mahir Kerkk Trk Halk Musikisinin Tasnif ve Tahlili, Kltr Bakanl, Ankara 1991

Necip Abdlhamidolu Noyan Bedri Ankara 1983 Ocak Ahmet Yaar ------------------------Oder Kerim Oraltay Hasan

Afganistan Trkleri, TK, Say 229, Mays 1982 Krt Sz ve Krt Trkleri Hakknda, TK, Say 245, Trk Sufiliine Baklar, letiim Yaynlar, stanbul 1996

Babailer syan, Dergah Yaynlar, stanbul 1980. Azerbaycan, Boazii Yaynlar, stanbul 1982 Kazak Trke'si Szl, TDAD.

Orhonlu Cengiz Osmanl mparatorluunda Airetlerin skan, Eren Yaynlar, stanbul 1987 ------------------------- Osmanl mparatorluunda Derbend Tekilat, Eren Yaynlar, stanbul 1990, 2. Bask Orkun Hseyin Namk gel Bahaddin Eski Trk Yaztlar III, TDK, stanbul 1940 Trk Kltr Tarihine Giri 3, Kltr Bakanl, Ankara 1997

------------------------- Trk Mitolojisi - I, TTK, Ankara 1993, 2. Bask ler Nazan stanbul 1988 zdemir Ahmet Z. zdemir Mustafa Trk ve slam Eserleri Mzesi-Kilimler, Eren Yaynlar, Avarlar ve Dadalolu, Dayanma Yaynlar, Ankara 1985 Haclar, Kayseri 1984

zergin, M. Kemal XIV. Yyda Trk Dnyas, Milli Eitim ve Kltr Dergisi, Say 22, Ankara 1983 ztuna Ylmaz ------------------------------------------------Piri Reis Rasony Laszlo Rivanolu Mahmut stanbul 1992 Saray Mehmet 1981 Sevim Ali Say 6-7, 1966 Byk Trkiye Tarihi II, tken Yaynlar, stanbul 1983 Devletler ve Hanedanlar II, Kltr Bakanl, Ankara 1989 Devletler ve Hanedanlar III, Kltr Bakanl, Ankara 1990 Kitab- Bahriye, Tercman 1001 Temel Eser Tarihte Trklk, TKAE, Ankara 1993 Dou Airetleri ve Emperyalizm, Trk Kltr Yayn, Dnden Bugne Afganistan, Boazii Yaynlar, stanbul Buyett-Talep fi Tarih-i Halepte Aksungur, ATAD,

------------------------- nl Seluklu Komutanlar, TTK, Ankara 1990 ------------------------- Seluklu-Ermeni likileri, TTK, Ankara 1983 Sevin Necdet Gaziantepte Yer Adlar ve Trk Boylar, Trk Airetleri, Trk Oymaklar, TDAD, Ekim 1983 Seyit Tahir Sabahi Aralk 1984 Soys Hale ahsevenlerde Verneh Tarz (Nadi Kkl), TDAD, Say 33, Kavimler Kaps 1, Kaynak Yaynlar, stanbul 1992

Sleyman Sabri Paa Van Tarihi ve Krt Trkleri Hakknda ncelemeler (Gamze Gayeolu), TKAE, Ankara 1982, 3. Bask Smer Faruk ------------------------1949 Afarlar, TDAD, Say 62, Ekim 1989 Boz-Ulus Hakknda, DTCFD, Cilt VII, Say 1, Ankara Mart

------------------------- epniler, TDAV, stanbul 1992 ------------------------- Karakoyunlular I, TTK, stanbul 1982 ------------------------- Ouzlar, TDAV, stanbul 1992, 4. Bask ------------------------- Yabanlu Pazar, TDAV, stanbul 1985 ------------------------- "Avar", TDVA IV, stanbul 1991 ------------------------- Aa-Eriler, TDVA I, stanbul 1988 ------------------------- Anadoluda Moollar, SAD, Say 1, Ankara 1970 ------------------------- Avarllar-randa Hkm Srm Bir Trk Hanedan, TDAD, Say 41, stanbul 1986 ------------------------Aralk 1984 Ramazan-oullarna Dair Baz Yeni Bilgiler, TDAD, Say 33,

------------------------- Safevi Devletinin Kurulu ve Gelimesinde Anadolulu Trklerin Rol, TTK, Ankara 1992. Tekin Mehmet Yer Adlarnn nemi - Aydomu Yer Adlar Gneyde Kltr Dergisi, Say 18, 1990 Tekinda ehabettin II. Bayezid Devrinde ukurovada Nfuz Mcadelesi, Belleten XXXI, Say 123, stanbul 1967 ------------------------- Karamanllar, A VI, stanbul 1988 ------------------------stanbul 1971 Memluk Sultanl Tarihine Toplu Bak, EFTD, Say 25,

Terim erafettin 1976 Terziba Ata 1975 Togan Zeki Velidi

Kafkas Tarihinde Abhazlar ve erkezlik Mefhumu, stanbul Kerkk Hoyratlar ve Manileri, tken Yaynlar, stanbul Sakalar, BTTD, Say 23

------------------------- Ouz Destan, Enderun Yaynlar, stanbul 1971 ------------------------- Azerbaycan, A II, stanbul 1979 ------------------------- Bugnk Trk li Trkistan ve Yakn Tarihi, Enderun Yaynlar, stanbul 1981, 2. Bask ------------------------3. Bask Tuncer Orhan Cezmi Turan Osman 1993, 3. Bask Umumi Trk Tarihine Giri, Enderun Yaynlar, stanbul 1981, Anadolu Kmbetleri 1 (Seluklu Dnemi), Ankara 1986 Seluklular Zamannda Trkiye, Boazii Yaynlar, stanbul

Trkay Cevdet Osmanl mparatorluunda Oymak, Airet ve Cemaatler, Tercman Yaynlar, stanbul 1979 Trkdoan Orhan Krtlerin Kimlii ve Gnmz Siyasi Gelimeleri, Dou ve Gneydou Anadolu zerine Aratrmalar I, Boazii Yaynlar, stanbul 1992 ------------------------Trkz Halil Kemal kr Kaya Seferolu 101 Soruda Trklerin Krt Boyu, TKAE, Ankara 1982 Uras Esat Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, stanbul 1987 Gneydou Kimlii, Bolu Trk Oca Yaynlar, Bolu 1995

Uzunarl . Hakk Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu-Karakoyunlu Devletleri, TTK, Ankara 1988, 4.Bask, ------------------------1948 nal Tahsin Nisan 1987 rekli Muzaffer stn . Safa 2000 zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi II, Trkiye Yaynevi, stanbul Nureddin Bey (Nure Sofi) Ermeni Deildir, TDAD, S.47, Celayirliler, TDVA VII, stanbul 1993 ran-Safevilerden Gnmze Kadar, TDVA XXII, stanbul

Varlk M. etin Germiyanoullar Tarihi (1300-1429), Atatrk niversitesi Yaynlar, Ankara 1974

Wittek Paul Yakup Kadri Yalkn Ali Rza 1977

Mentee Beylii, TTK, Ankara 1986 Yaban, stanbul 1968 Cenupta Trkmen Oymaklar II, Kltr Bakanl, Ankara Ordu Kazas Sosyal Tarihi, Kltr ve Turizm Bakanl, 19. Yzyln kinci Yarsnda Dersim Sanca, Elaz 1999 Dulkadr Beylii, TTK, Ankara 1989

Yediyldz Bahaeddin Ankara 1985 Ylmazelik brahim Ynan Refet Ynan Refet Mesut Elibyk

Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988

------------------------- Mara Tahrir Defteri II, Ankara 1988 ------------------------1983 Yurt Ansiklopedisi Yurtsever Cezmi Ycel Yaar Ankara 1989 Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri (1560), Gazi n., Ankara 1, 3, 5, 7, 8, 9 ve 10. Ciltler Ermeni Terr Merkezi Kilikya Kilisesi, stanbul 1983 Timurun Ortadou-Anadolu Seferleri ve Sonular, TTK,

[1] Faruk Smer, Ouzlar, TDAV, stanbul 1992, s.13. P. Pelliot, T. Pao, W. Bang, R. Rahmeti gibi bilginler byle dnyorlard. Bu destandan asr nce yazlm olan Divan- Lugatit-Trkte ilk st auj / auz eklinde yazldr. Eer Kagarl Uygurca byle bir kelime olsayd kaydederdi. [2] Bazin, buna delil olarak . Saminin Kamus-u Trkisini kaynak gsteriyor. . Samide bu bilgiyi A. Vefik Paann Lehe-i Osmanisinden almtr. [3] Btn bu grler iin baknz. Smer, Ouzlar, s.13-14. P. A. Boodberg Ouzun ugurdan (Boynuz) geldiine inanyor. [4] brahim Kafesolu, Trk Milli Kltr, Boazii, stanbul 1989, s.141 [5] Bu gre k nin nl ile balayan bir ekle birletiinde g ye dnmedii ifade edilerek kar klmsa da k nin g ye dnt halleri biliyoruz. ok ouz ; Yok Youz ; Krkz Krgz Gibi. [6] Bu konuda detayl bilgi iin baknz : Smer, Ouzlar, s.14-68 [7] Smer, a.g.e., s.39

[8] Z.V.Togan, Umumi Trk Tarihine Giri, Enderun, stanbul 1971, s.411 [9] Smer, a.g.e., s.167 [10] Togan, Sakalar, BTTD, Say 23, s.30-31. incede R sesi yoktur. Dolaysyla bu kelime Trkman eklinde olmaldr. [11] F.Krzolu, Dede Korkut Ouz-Nameleri Corafyas Ve Dnceler, I. Trkoloji Kongresi, stanbul 1980, s.289-91 [12] Faruk Smer, Ouzlar, TDAV, stanbul1992, s.59-60. Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, Boazii, stanbul 1993, s.9 [13] Toktam Ate, Osmanl Toplumunun Siyasal Yaps, Ankara 1994, mit, s.28 [14] Toktam Ate,a.g.e., s.28. Ethem Ruhi Flal, Trkiyede Alevilik-Bektailik, stanbul 1989, Seluk, s.85-6 [15] Smer, a.g.e., s.59-60 Beyruni, Kagarl ve ran (14. Yy Reideddin) kaynaklar bu grtedir. Ebulgazi Bahadr Han, ecere- Terakime, Tercman, s.57-8 [16] Smer, a.g.e., s.60. bn- Kesir, Tarih-i Muhtar ve Mehmet Neri bu grtedir. [17] Detayl bilgi iin baknz : Smer, Ouzlar, s.163-69 [18] Smer, Anadoluda Moollar, SAD, S.1, s.45-52 [19] Bu konu hakknda baknz : Smer, Ouzlar, s.173-5 [20] Faruk Smer, Avarlar, TDAD, S. 62, Ekim 1989, s.119 [21] Kagarl Mahmut, Divan-I Lgat-t Trk (Besim Atalay),TDK, Ankara 1986, s.56 [22] Faruk Smer, Ouzlar, TDAV, stanbul 1992, s.201 [23] Z. Velidi Togan, Ouz Destan,Enderun, stanbul 1971, s.50 [24] Faruk Smer, a.g.e., s.171 [25] Ebul Gazi Bahadr Han, ecere- Terakime, Tercman Yay., s.50 [26] Fuat Kprl, Avar, A II, stanbul 1979, s.28 [27] Z. Velidi Togan, a.g.e., s.50 [28] Bahaddin gel, Trk Mitolojisi I, TTK, Ankara 1993,s.339 [29] Nitekim Gnmzde De Bu Tip Syleyi Var. Azerbaycann Bakenti Baknn Bulunduu Yarmada Aperon (Avaran), Adige Cumhuriyeti Bakenti May-Kop (Trke Ya Bol Anlamnda) Yaknlarndaki Ky se Aperonsky Adn Tar.

[30] Krzolu, Kars-Anda Manuahr Camisi Ve Minaresi, TDTD, S. 4 Nisan 1987, s.16. Krzolu, Kpaklar, TTK, Ankara 1992, s.205 [31] Krzolu, Kpaklar, TTK, Ankara 1992, s.203-09 [32] Derleme Szl, TDK, I. Cilt, s.74, 394, Ankara 1993, IX. Cilt, s.3303, Ankara 1977 [33] Afar Kelimesi Azeri Aznda Ovar / Oyar eklinde De Sylenir. [34] F.Krzolu, Kpaklar, TTK, Ankara 1992, s.205 [35] Hasan Oraltay, Kazak Trke'si Szl, TDAD. Kazakada Sesi Genellikle S Ye evrilir. uva Ve Kazakadaki Syleyi Tarz Afar-Apar likisini Dorulamaktadr. [36] Bahattin gel, Trk Mitolojisi I, TTK, Ankara 1993, s.31-2 [37] Abdulkadir nan, Tarihte Ve Bugn amanizm, TTK, Ankara 1986, s.42-3. Ongun Moolcadr. Trke Karl Tzdr (Kk-Mene Anlamnda). Bu Szle Trkler Hangi Hayvan Veya Kutan Trediklerini Anlatm Olurlard. [38] brahim Kafesolu, Trk Milli Kltr, Boazii, stanbul 1989, s.286 [39] Faruk Smer, Ouzlar, s.167 [40] Ebulgazi Bahadr Han, Secere- Terakime, s.50, ure, Beyaz Doanlara Verilen Addr (Farsa). Lain se Altay Ve Dou Trkistan Trkesinde Yine Doan Kuunun Addr. (gel, Trk Mitolojisi, s.362-63) [41] Faruk Smer, a.g.e.,s.208 [42] Tuncer Glensoy, Orhundan Anadoluya Trk Damgalar, s.141-47-72 [43] Orhan Cezmi Tuncer, Anadolu Kmbetleri 1 (Seluklu Dnemi), Ankara 1986, s.20, 43 [44] Ebulgazi Bahadr Han, a.g.e., s.46, gel, a.g.e., s.363 [45] Ebulgazi Bahadr Han, Trklerin Soykt, Tercman, s.62 [46] Ebulgazi Bahadr Han, a.g.e., s.68-71 [47] Krzolu, Krtlerin Trkl, Ankara, 1968, s.35. Ylmaz ztuna, Devletler Ve Hanedanlar III., Ankara, 1990, s.126. [48] Krzolu, Kpaklar, s.205. Krzolu, Kr-Aras, Aran Krtleri, 1966, s.407 [49] Krzolu, An ehri Tarihi, Ankara 1982 s.5 [50] Krzolu, Krtlerin Trkl, Ankara 1968, s.54,75

[51] Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, TDK, Ankara 1989, s.39-40 (Bayburtlu Osmann I. Murat (1574-95) Devrinde Yazd Tevarih- Cedid- Mirat-I Cihan Adl Eserinin Bayundur Han Blmnde, Dede Korkut Kitab le Yakndan lgili Ve ahs Adlar Harekeli Olan Bir Ksm Vardr. Bayburtlu Osmann Bahrl-Ensab Adl Bir Kitaptan Ald Ve Eski Bir Dede Korkut Ouznamesine Dayand Anlalan Bu Bilgilerde Ta-Ouz Beyleri Arasnda Avar Beg Ad Gemektedir). Krzolu, Dede Korkut Ouz Nameleri, stanbul 1952, s.9 (8. Dipnot-Topkap Sarayndaki OuzNamenin Kopuk Yapraklarnda or-amsoldin, Yaanak, Kara Budak, Karaukoban, Sar Kalba Gibi -Ouz Ve Alp Aran, Avar, Dokar Gibi Ta-Ouz lbeleri Ve Hanedanlarnn Knyesi Yazl Olduunu Sanyoruz), s.49 [52] Krzolu, Kr-Aras-Aran Krtleri, 6. Trk Tarih Kongresi Bildirilerinden Ayr Basm, 1966, s.385. Krzolu, Dede Korkut Ouz Nameleri, stanbul 1952, s.49 [53] Sacoullar Doutan Gnmze slam Tarihi VI, a, s.113 [54] Ali Sevim, Seluklu-Ermeni likileri, TTK, Ankara 1983, s.9 [55] Togan, Umumi Trk Tarihine Giri, s.180 [56] Krzolu, An ehri Tarihi, Ankara, 1982, s.14 [57] Cemal Anadol, Hazar Ykselirken, Orkun Yay., stanbul 1992, s.66. [58] erafettin Terim, Kafkas Tarihinde Abhazlar Ve erkezlik Mefhumu, stanbul 1976, s.98-99 [59] amil Cemidov, Kitab-I Dede Korkut, Ankara 1990, s.51 [60] Osmanl Belgelerinde Azerbaycan Hanlklar, Babakanlk Arivi Yaynlar, stanbul 1992, s.19. [61] Krzolu, Albanlar Tarihi zerine (X. TTK Bildiriler Kitabndan Ayrbasm), Trkiye-Azerbaycan Dostluk Dernei, Ankara 1994, s.60-1 [62] Naci Akun, Tarih Ve Bilim Krtlerin Turanl Olduunu spatlamakta, TK, Mays 1982, s.229, s.448 [63] V. Bartold, Mool stilasna Kadar Trkistan, TTK, Ankara 1990, s.126 [64] Avar Maddesi, Meydan Larousse, Cilt I, s.122 [65] Hamit Zbeyr Koay, Erzurum Ve evresinin Dip Tarihi, TKAE, Ankara 1984, s.33 Bu Maara Kazlbel Dann Yannda Bulunan Bayr Ky Yaknndadr. [66] Evliya elebi Seyahatnamesi, Cilt 1-2, s.608 [67] Fuat Kprl, Avar, slam Ansiklopedisi II, stanbul 1979, s.29 [68] Togan, Azerbaycan, slam Ansiklopedisi II, stanbul 1979, s.101. [69] Btn Ynleriyle Besni, Komisyon, Besni 1987, s.32, 155 [70] Mahmut Rivanolu, Dou Airetleri ve Emperyalizm, stanbul 1992, s.135

[71] M. Beir Aan, Elaz-Tunceli-Bingl llerinde Trk skan zleri, TKAE, s.96-99 [72] Ahmet Buran, Dou Ve Gneydou Anadolu zerine Aratrmalar II, Boazii, Ankara 1992, s.23 [73] Cemil Glseren, Malatya li Azlar, TDK, Ankara 2000, s.34-5 Dulkadrl Afarlar, Doanehir (zellikle Srg ve vevresinde) ve Darendede (Ayval ve civar) bulunuyor. Blgede yaayan Kurman adl airetler ise Kay boyundandr. Arapkirde de Avarlara rastlanyor. Avar boyundan olup Remzi mahlasn kullanan Ak Mehmet Mevlt (1848-1907) Arapkirli idi. Remziden bir drtlk (Yurt Ansiklopedisi, 8. Cilt, s.5489) : Gzeller iinde nam kurmusun Canmn sevdii dilber olmusun Remziyi ben ldrrm demisin Bab- ihsann tez eyle bari. [74] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri (1560), Gazi n., Ankara 1983, s.75, 108, 118, 125, 134, 137, 175, 409-10, 450. Parantez iindekiler kylerin bal bulunduu nahiyelerdir. [75] M.Kemal zergn; "14.Yy'da Trk Dnyasi", Milli Egitim Ve Kltr Dergisi, s.22,Ankara 1983 [76] Kprl, Artukoullar, slam Ansiklopedisi I, s.617 [77] Refet Ynan, Mesut Elbyk; Maras Tahrir Defteri I. Ankara 1988.s.17. Refet Ynan; Dulkadir Beyligi, Ankara 1989, s.7 [78] Faruk Smer, epniler, TDAV Yay., stanbul 1992, s.40 epni, Eymr, Bayndr, Karkn, dir, Alayundlu, Der, Bayat Boylaryla Beraber. [79] Bilgehan Atsz Gkda, M.. 2000li Yllardan Gnmze Giresundaki Trk Varl, Giresun Tarihi Sempozyumu Bildiriler (24-5 Mays 1996), Giresun Belediyesi Kltr Yaynlar, stanbul 1997, s.37 [80] Enver Kartekin;Ramazan-Oullar Beylii Tarihi, stanbul1979, s.42-3 [81] Faruk Smer; Oguzlar, s.149. Faruk Smer;Karakoyunlular,s.31 [82] Tuncer Glensoy, Elaz, Tunceli, Bingl Ve Diyarbakr Yrelerindeki Boy, Soy, Oymak Ve Airet Adlar zerine, TDAD, ubat 1984 [83] Kprl, Avar, slam Ansiklopedisi I, s.29 [84] Ylmaz ztuna, Byk Trkiye Tarihi I, tken, stanbul 1983, s.105 [85] Ali Sevim, Buyett-Talep Fi Tarih- Halepte Aksungur, ATAD, Say 6-7, 1966, s.

[86] Smer, Afarlar, TDAD, Say 62, s.122 [87] Ali Sevim, nl Seluklu Komutanlar, TTK, Ankara, 1990, s.73-83. Cokun Alptekin, Aksungur, TDVA II, stanbul 1989, s.296. M. A. Kymen, Seluklu Devri Trk Tarihi, TTK, Ankara 1989, s.75 [88] Erdoan Meril, Mslman-Trk Devletleri Tarihi, TTK, Ankara 1991, s.215 [89] Kymen, Seluklu Devri Trk Tarihi, s.295 [90] Meril, Mslman-Trk Devletleri Tarihi, s.215-16 [91] Kymen, s.295 [92] Meril, s.217-22 [93] Meril, s.223 [94] Kymen, s.296 [95] ztuna, Byk Trkiye Tarihi II, stanbul, 1983, s.105. [96] Meril, s.223-24 [97] Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, stanbul 1994, Boazii, s.510 [98] Ahmet Nazif Efendi, Kayseri Tarihi, s.90 [99] A. Yaar Ocak, Babailer syan, Dergah Yay., 2.Bask, s.129 [100] Tekinda, Karamanllar, A IV, s.317 [101] Fuat Kprl, Artukoullar, A I, s.617 [102] Kprl, Avar, A II, s.29. [103] Smer, Avar, TDVA IV, st 1991, s.160 [104] Smer, Ouzlar, s.201 [105] Kerim Oder, Azerbaycan, stanbul, 1982, s.31-32. [106] Smer, Ouzlar, s.201 [107] Bedri Noyan, Krt Sz Ve Krt Trkleri Hakknda, TK, s.245, Ankara 1983, s.587 [108] Smer, Ouzlar, s.202 [109] Smer, Ouzlar, s.203 [110] ehabettin Tekinda, Karamanllar, A VI, stanbul 1988, s.317 [111] Abdulhaluk ay, Her Ynyle Krt Dosyas, s.91

[112] . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, TTK, Ankara 1988, s.1. Halen Bu Blgelerde Karamanl Diye Yer Adlar Var. Faruk Smer, Bu Oyman Adn Gence Ve Berdaa Hakimi Emir Karamandan (Bu ahs Kara Yusufun Belerbeisiydi) Alm Olabileceini Syler. Bu Yzden Bu Obann Karaman-Oullar le lgisini pheyle Karlar. (Ancak, Karaman-Oullarnn Kurucusu Da Karaman Adn Tar. Biz Karamann Trklerde ahs Ad Olarak Sk Kullanldn Biliyoruz.) Bu Oymak, Akkoyunlulardan tibar Grmedii in Safevilere Katlm Ve Kuruluunda Rol Almtr. Bayram Bey, Hsam Bey, Emet Han, Zlfikar Han le Ahska Hakimi Halil Sultan Bu Oymaktan di. (Smer, Karakoyunlular, s.27) [113] Meril, s.301 [114] A. Yaar Ocak, Babailer syan, Dergah, stanbul 1980, s.123 [115] Bu konuda detayl bilgi iin baknz. Tahsin nal, Nureddin Bey (Nure Sofi) Ermeni Deildir, TDAD, S.47, Nisan 1987, s.231-33 [116] Meril, s.302 [117] Smer, a.g.e., s.204 [118] Ahmet Nazif Efendi, Kayseri Tarihi, s.90 [119] bn Bibi, s.202-03 [120] Meril, s.302 [121] Ocak, Babailer syan, s.156 [122] Nevzat Ksolu, Trk Dnyas Tarihi ve Trk Medeniyeti zerine Dnceler, stanbul 1990, s.112 [123] Erol Gngr, Tarihte Trkler, tken, st 1988, s.130 [124] bn Bibi, s.210-13 [125] Meril, s.302 [126] Smer, Ramazanoullarna Dair Baz Yeni Bilgiler, TDAD, Say:33, Aralk 1984, s.1. [127] Gngr, Tarihte Trkler, s.131 [128] Meril, s.303 [129] Meril, s.304 [130] K. Yaar Kopraman, Msr Memlukleri Tarihi, s.184-91 [131] Meril, s.305-07 [132] ztuna, a.g.e., s.11, 18.

[133] 16. yzylda Karamanda sakin olan Piri adl bir cemaat bulunmaktadr. Bu cemaatten bazlar Tarsus yresinde Ula nahiyesine gelerek yerlemitir. 1519da nfuslar 7 hane idi. Daha sonraki tahrirlerde adna rastlanmyor. Bu husus onlarn tekrar Karamana dndklerini gsteriyor. (Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, s.257) [134] Erdoan Meril, Mslman Trk Devletleri Tarihi, TTK, Ankara 1991, s.283 [135] Eref Buharal, Kbrsta lk Trkler Veya ...., TDAD, Say:95, s.104. Tekinda, Memluk Sultanl Tarihine Toplu Bak, EFTD, 1971, Say 25, s.26 [136] Erdoan Meril, Alaiye Beylii, TDVA II, stanbul 1989, s.333. [137] Robert Mantran, Karamanl, TDVA XXIV, stanbul 2001, s.451 [138] Robert Mantran, Karamanl, TDVA XXIV, stanbul 2001, s.452 [139] Hayrullah Efendi, Devlet- Aliyye- Osmaniye Tarihi I (Sad. Zuhuri Danman), stanbul 1971, Son Havadis, s.96 (Germiyan Takmndan Ali ar Bey Aireti Ki Bunlarn Kalntlarna Bugn Avar Aireti Derler). Uzunarl, Hayrullah Efendiyi Nakleder (Anadolu Beylikleri, s.39). Fuat Kprl, Osmanl Devletinin Kuruluu, TTK, Ankara 1991, s.35 [140] Z. V. Togan Ve . Tekinda, Kpak-Kangl Olduklarn Syler. Bu Konuda Geni Bilgi in M. . Varlk, Germiyan-Oullar Tarihi Kitabna Baknz. [141] Tuncer Glensoy, Ktahya Blgesinin Etnik Yaps , TDTD, ubat 1988, Say 14, s.50 [142] M. . Varlk, Germiyanoullar Tarhi, s.8 Germiyanllarn inde Harzem Airetleri Vard. Nitekim, Ktahya Ve evresinde Horzum Adl Kylerin Ve Ege Blgesinde Horzum Adl Oymaklarn Varl Bununla lgilidir. Afyon Dinarda Yaayan Afarlara Horzum Denilmesi De Tesadf Olmasa Gerektir (Do. Mjdat Kayayerlinin Verdii Bilgi) Ayrca Harzem-ahlar Emrinde Saruhan Adl Bir Bey Vard Ki (Bu Saruhann Babas Alpa di Ki Bize Sis Avarlarndan Alpal Hatrlatyor) Bu Saruhan-Oullarnn Atas Olmal. Bilindii Gibi Saruhanllar Dier Bat Anadolu Beylikleri Gibi Germiyanllardan Ayrlmadr. [143] Kprl, Osmanl Devletinin Kuruluu, s.35 [144] M.. Varlk, Germiyanoullar Tarihi, Ankara 1974, s.3 Ahmet Tevhid Bey, Germiyan Kelimesinin Farsa Germ (Scak) Kelimesinden Geldiini Syler. iro, Gnmzde Ptrgeye Bal rmeli Ve Tosunlu Kyleridir (Osmanl Yer Adlar Szl, Nuri Akbayar, s.154) [145] V. V. Barthold, Mool stilasna Kadar Trkistan, TTK, Ankara 1990, s.74 [146] Togan, Bugnki Trkili Trkistan..., stanbul 1981, Enderun, s.45. Afganistanda Gazne le Sistan Arasnda Germsir Adnda Bir ehir Vard Ki 120227 Yllarnda Kuzey Hindistanda Devlet Kuran Hala Trklerinin Kurucusu Muhammet Bahtiyar Buralyd. (Enver Konuku, Halaciler, TDVA XV, stanbul 1997, s.227)

[147] M.Beir Aan, Elaz, Tunceli Ve Binglde Trk skan zleri, Ankara 1989, s.100 [148] bn- Bibi, Seluk-Name I (Mrsel ztrk), Kltr Bak., Ankara 1996, s.50-51 [149] Smer, Anadoluda Moollar, SAD, Say 1, Ankara 1970, s.47 [150] bn- Bibi, s.164 [151] Bu Dnemde Moollar Ve Seluklular Ortak Hareket Ediyorlard. Seluklu Ordusundaki Trkmenler se Moollardan Nefret Ettikleri in Savamyor Ve Hatta Kasten Esir Dyorlard. [152] M. . Varlk, s.23 [153] bn- Bibi, s.238 [154] Varlk, s.24 [155] P. Wittek, Mentee Beylii, TTK, Ankara 1986, s.18, . Uluay, Saruhanoullar, A, Cilt X, s.239, H. Akn, Aydnoullar, s.6, Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s.84 [156] M.. Varlk, a.g.e., s.93. Meril, Mslman-Trk Devletleri Tarihi, s.296-97 [157] Ylmaz ztuna, Byk Trkiye Tarihi I, s.24-5 [158] Mustafa Kara, Abapu- Veli, TDVA I, stanbul 1988, s.10 [159] Nihat Azamat, Divane Mehmet elebi, TDVA IX, stanbul 1994, s. [160] kr Tekin Kaptan, Gnl Sultanlar Denizlide, Denizli 1993, Sh.17 (Karaaa Baba, Kumavar Kynde 1327de lm Bir U Beyidir.) [161] Yurt Ansiklopedisi, 10. Cilt (Uak ili blm), s.7516. Uakta Avar Beyi sylencesi : Uak, Anadolu Seluklular dneminde bir snr kentidir. evresine Avar, Alayunt, Kaar, Tekeli, Knkl gibi Trkmen oymaklar yerletirilmitir. Anadolunun alnmas srasnda bu oymaklarn gsterdikleri yararllklar dillere destandr. Buna ilikin yrede u sylence anlatlr. Afar beylerinden biri ava kmtr. Av peinde koarken Bizans snrn aar, tutsak olarak tekfurun huzuruna karlr. Tekfur, Buralarda ne aryorsun diye sorduunda Afar beyi Hi, canm skld da evreyi yle bir dolaaym, bir de kale fethedeyim dedim der. Tekfur gler. Kaleyi tek bana m alacaksn. Afar beyi de glmser Hayr, snrn tesinde dan yamacnda on bin atlm var. Birka saate dein dnmezsem buraya p, ta stnde ta brakmayacaklar. ok kan dklecek. Tekfur korkar, on bin atlyla ba edecek durumda deildir. Bir are aramaya koyulur. Aramzda bir bar anlamas yapsak, ben size ylda bin altn, beyz koyun, bir o kadar da at ile deve versem bu savatan vazgeer misin ?. Afar beyi yle bir dnr. Kan dklmesini stemeyen bir insansnz. Hatrnz iin nerinizi kabul ediyorum. Hemen hazrlayn. Ben dndkten sonra da yollayn. Sakn ola ki yola asker karmayn. Atllarm stlerine adam gnderdiinizi sanp, kaleye saldrrlar sonra...steklerimizi de tam zamannda gnderin. Bizans tekfuru, byle bir belay savuturduu iin honuttur. Tek bana byle bir ii baard iin gn getike n yaylan Afar beyi bir sre sonra yreye egemen olur.

[162] Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye Tarihi, stanbul 1984, s.514. [163] bn Bibi, Seluk-Name I, s.239 [164] Uzunarl; a.g.e.s.55-57 [165] Tuncer Baykara, Denizli Tarihi, stanbul 1969, s.30-34 [166] Yurt Ans., 5. Cilt (Isparta ili blm), s.3598-99. Isparta : Uzun hava olarak gurbet trkleri sevilir. En tannm gurbet havalar ezgisi Afar Beyleri diye bilinendir. Geleneksel oyunlar Teke Zortlatmas Afar Oyunu vardr. Yurt Ans., 3. cilt (Burdur ili blm), s.1598-99. Burdur halk mziinde Avar Beyleri trks btn kylerde sylenen uzun hava trdr. Burdur zeybekleri arasnda da Avar Zeybei vardr. Buna Kesinti Zeybei de denir. Kesinti, hznl havalarn sonuna yaplan eklere denir. Yurt Ans., 3. cilt (Denizli ili blm), s.2196. Gurbet havalarndan zellikle Avar Beyleri en sevilen uzun hava trdr. Acpayam ve kylerinde sylenir. [167] Tahir Kutsi Makal, Halkbilim ve Edebiyat, Toker yay., stanbul 1990. stanbulda Ortadou Gazetesinde kendisini ziyarete gittiimizde Hocamz bize yredeki Avar kylerinin bir listesini vermiti. [168] Smer, Ramazan Oullarna Dair..., s.1 [169] Smer, Avarlar, TDAD, Say 62, s.123 [170] K. Y. Kopraman, Msr Memlukleri Tarihi, Kltr Bak., Ankara 1989, s.180 [171] Smer, Ouzlar, s.205 [172] K. Y. Kopraman, Msr Memlukleri Tarihi, Kltr Bak., Ankara 1989, s.180 [173] Mehmet Erz, Atatrk-Milliyetilik-Dou Anadolu, stanbul 1987, s.251. Halen gnmzde Trkmenistanda yaayan Teke boyunun alt kollarndan birisi Kpekler adn tar ki (Z. V. Togan, Bugnki Trk-li Trkistan ve Yakn Tarihi, Enderun, stanbul 1981, s.75) anlan Kpek-Oullarnn kalnts olmaldr. [174] Refet Ynan, Dulkadr Beylii, TTK, Ankara 1989, s.8 [175] Enver Kartekin, Ramazanoullar Beylii Tarihi, stanbul 1979, s.42-43 [176] Tekinda, I. Beyazd Devrinde ukurovada Nfuz Mcadelesi, Belleten Xxx, Say:123, s.345. [177] Tekinda, I. Bayezid Devrinde..., s.346 [178] Smer, Ramazan Oullarna Dair..., s.4 [179] Yaar Ycel, Timurun Ortadou-Anadolu Seferleri Ve Sonular, Ankara 1989, s.110-11 [180] Faruk Smer, Ouzlar, s.206

[181] Kopraman, s.61 [182] Faruk Smer, Ouzlar, s.206, 208 [183] K. Yaar Kopraman, Msr Memlkleri Tarihi, Ankara 1989, s.80, 84-85. Refet Ynan, Dulkadr Beylii, s.36-38. Faruk Smer, Ouzlar, s.208-09 [184] Refet Ynan, Dulkadr Beylii, s.39-40 [185] Faruk Smer, Ouzlar, s.208 [186] Kopraman, s.98 [187] Kopraman, s.120 [188] Kopraman, a.g.e., s.170-72. Refet Ynan, Dulkadr Beylii, s.42. Faruk Smer, Ouzlar, s.208 [189] Faruk Smer, Ouzlar, s.207 [190] Smer, Karakoyunlular, TTK, stanbul 1982, s.99. Kopraman, s.197 [191] Faruk Smer, Ouzlar, s.208 [192] Faruk Smer, Ouzlar, s.207, 209. Refet Ynan, Dulkadr Beylii, 49-51 [193] Smer, a.g.e., s.209. Ebu Bekr- Tihrani, Kitab-I Diyarbekriyye (ev. Mrsel ztrk), Ankara 2001, Klt. Bak., s.167 [194] Refet Ynan, Dulkadr Beylii, s.63-65 [195] Refet Ynan, Dulkadr Beylii, s.70-71. Faruk Smer, Ouzlar, s.208 [196] Tekinda, a.g.m., s.352. Faruk Smer, Ouzlar, s.209 [197] . H. Daniment, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi I, stanbul 1948, Trkiye Yay., s.10. Krzolu, Osmanllarn Kafkas Ellerini Fethi, TTK, Ankara 1993, s.101-2. Elegez Revann Kuzeyindedir. Revan Trk Yerleim Blgesiydi. Buradaki Ky Adlarda % 90 Trkeydi Ki Bir Ksm Afar Oba simleridir. Mesela, salu, Kozanlu, manalu, Gencel, Kseler, Avar, Kokiri Ky Gibi. (Ayn Eser, s.349) [198] Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.94 [199] Smer, Safevi Devletinin..., s.99 [200] Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.102, 111 [201] smet Mirolu, Kemah Sanca Ve Erzincan Kazas (1520-66), TTK, Ankara 1990, s.17 [202] . H. Daniment, a.g.e., s.171. [203] Kprl, Avar, s.30-1

[204] Faruk Smer, Karakoyunlular I, s.26, 99 [205] M.K., zergin, Xv. Yyda Trk Dnyas, Milli Eitim Ve Klt. Derg., Say:22, Ankara 1983, s.64. [206] Faruk Smer, Ouzlar, s.219 [207] Ebu Bekr- Tihrani, Kitab-I Diyarbekriyye (ev. Mrsel ztrk), Ankara 2001, s.133-36, 167 [208] Kprl, a.g.m., s.30 [209] Smer, Ouzlar, s.219 [210] Safeviler, smini eyh Safiyeddinden Almtr. Safevi Tarikat Lideri Hoca Alinin Torunu Olan Cneyd, Snni Olan Tarikat iiletirmi Ve Devletleme Srecine Girmiti. Bu Ailenin Dip Dedesi Firuz ah Adl Sincarl Bir Krttr. [211] Fuat Kprl, "Avsar", Islam Ans. II, stanbul 1979, s.31 Krzolu, Osmanllarn..., s. 143. Krzolu ran Kaynaklarna Dayanarak Safevi Devletini Kuran Trkmenlerin Timur Tarafndan (Ankara Sava Sonras) Anadoludan rana Grlen Boylar Olduunu Syler (Krzoglu, Osmanllarn Kafkas..., s.23-4). Smer se ran Kaynaklarndaki Bu Bilginin Yanl Olduu Ve Trkmenlerin Daha Sonra rana Geldii Kanaatindedir (Smer, Safevi Devletinin..., s.7). [212] Faruk Smer, "Avsar", TDVIA IV, stanbul 1991, s.160 [213] Smer, Safevi Devletinin..., s.49, 56 [214] Kprl, Avar, s.31 [215] Smer, Safevi Devleti, s.57, 60, 83-4 [216] Smer, Safevi Devletinin..., s.99 [217] Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.103, 167, 175, 194, 196, 206, 215-16, 246 [218] Smer, Safevi Devletinin..., s.94, 98, 100 [219] Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.151 [220] Smer, Safevi Devletinin..., s.98. Kprl, Avar, s.33 [221] Smer, Safevi Devletinin..., s.99 [222] Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.189-90, 212, 219, 232 [223] Smer, Safevi Devletinin..., s.99 [224] Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.228

[225] Kprl, Avar, s.32 [226] Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.176. Smer, Safevi Devletinin..., s.95 [227] Smer, Safevi Devletinin..., s.100. Kprl, Avar, A I., s.31 [228] Smer, Safevi Devletinin..., s.110. Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.256 [229] Smer, Safevi Devletinin..., s.113, 115 [230] Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.270 [231] Smer, Safevi Devletinin..., s.117-20, 123, 129 [232] Smer, Safevi Devletinin..., s.132-3. Kprl, Avar, s.33 [233] Smer, Safevi Devletinin..., s.133 [234] Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.350. Smer, Safevi Devletinin..., s.135 [235] Smer, Safevi Devletinin..., s.136, 138 [236] Smer, Safevi Devletinin..., s.139, 141, 145-6 [237] Smer, Safevi Devletinin..., s.148-9, 157 [238] Smer, Safevi Devletinin..., s.189 [239] Kprl, Avar, s.33 Bu Hanlarn simleri yledir : Hoca Pir Budak, Hoca Pir Veli, Hoca Hasan Ali, Hoca Hseyin Ali, Hsameddin, Hoca Hseyin Ali Sani, Hoca Muhammet Rza, Hoca Ebul-Hasan, Hoca Ali Kulu, Rza Kulu, Muhammet Kulu, Kelb- Ali, Abbas Kulu. [240] Smer, Safevi Devletinin..., s.189-90 [241]Faruk Smer, Ouzlar, s.220. Kprl, Avar, s.33 [242] Kprl, Avar, s.32 [243] Smer, Ouzlar, s.222. Kprl, Avar, s.31-2 [244] Smer, Safevi Devletinin..., s.190. Smer, Ouzlar, s.220 [245] Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.17. 1578de zdemir Olu Osman Paa Tarafndan Fethedilip Bir Osmanl Topra Haline Getirilmiti. amak Eyaletinin 15 Sancandan Biriside Ara (Krzolunda Ere) Sanca di. (s.305) [246] Smer, Safevi Devletinin..., s.190-1 [247] Smer, Safevi Devletinin..., s.190-1 [248] Kprl Ve Krzolu Bu Obann Adn mirl eklinde Kaydederler Ve 24 Ouz Boyundan Biri Olan Eymrlerden Bir Kolun Afarlar Arasna Karm Olacan Sylerler. Burada unu Belirtelim; Ermenistanda Yaayan Ve Zaman

Zaman G Eden En Son Gnmzde Karaba Olaylarndan Sonra Ermenistan Terkeden Azeriler Bu mirlerdendi Ve Afar Olduklarn Beyan Ederlerdi (Erc. n. Trke Okutman Sayn Mahmut Sarkaya) [249] Smer, Ouzlar, s.221 [250] Smer, Safevi Devletinin..., s.191-2. Smer, Ouzlar, s.221 [251] Kprl Ve Krzolu, randaki nallu Oymann manl Avar Olduunu Kabul Ediyor. manlu = nanlu = nallu. Buna Benzer Bir Deiim De Usalu Adnda Vardr. Usalu = Usallu = Usanlu. Bu Bize manlu Adnn nalluya Dnmesini Mantkl Gstermektedir. ran Kaynaklarnda manlunun Bazen nanlu eklinde Kaydedildiini De Biliyoruz. Halep Trkmenleri Arasnda Grdmz nallular Da Kprl Avarlarla lgili Gryor. nallu Mirza Ali Bein 1728de nallu Ve Afarlara Mtesellim Tayin Edilmesini (A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, s.183) Bununla lgili Gryor. Dulkadrl Eli Arasndaki En Byk Teekkllerden Birisi Olan manlu Afarlar Aslnda Kuzey Suriye Avarlarndan Olup Buradan G Ederek Mara Civarna Geldiler. Demekki Kuzey Suriye Trkmenleri erisinde nallular le manlular Arasnda Bir Yaknlk Bulunma htimali Var. [252] Smer, Safevi Devletinin..., s.191-2 [253] Kprl: a.g.e., s.33-4 [254] Krzolu, Avarlu le Dulkadrl Trkmanlarnn Krolu Oymaklar, TK Yl 6 Say 66 Nisan 1968 s.361-62 Destan Kahraman Kr-Olunun ahsiyetinin, Boludaki Yol Kesip Halk Soyan Ekya Deilde Bir Trkmen Aristokrat Olan Bu Hsrev Sultan Olmas Gerektii leri Srlm, Yaad Tarih Olarak Ta Daha Eski Olduu Ortaya Konulmutur. [255] Smer, Oguzlar, s.222 [256] Faruk Smer; "Avsarlar", Trk Dnyasi Arastirmalari Dergisi 62, Subat 1988, s.132-133 [257] Smer, Avarllar, TDVA IV, stanbul 1991, s.164 [258] . Safa stn, ran-Safevilerden Gnmze Kadar, TDVA XXII, stanbul 2000, s.401 [259] Yusuf Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi II, Ankara 1987, TTK, s.385 [260] Smer, Avarllar, TDVA IV, s.164 [261] Faruk Smer;"Afsarlar / Iran'da Hkm Srms Bir Trk Hanedani", TDAD, Say 41, stanbul 1986, s.128 [262] stn, s.401 [263] Nevzat Kseoglu, Trk Dnyasi Ve Trk Medeniyeti zerine Dsnceler, stanbul.1990, s.511-512 [264] Bayur, Hindistan Tarihi I, TTK, Ankara 1987, s.1-33

[265] Ksolu, s.512 [266] Smer, Avarllar, TDVA IV, s.165 [267] Bayur, Hindistan Tarihi I, s.49 [268] Smer, "Afsarlar", TDAD, Say 62, ubat 1988, s.134 [269] Bayur, Hindistan Tarihi I, s.50. Mehmet Erz, Eski Trk Dini Gk-Tanr nanc Ve Alevilik-Bektailik, stanbul 1992, s.143. Nevzat Ksolu, Trk Dnyasi Ve Trk Medeniyeti zerine Dsnceler, stanbul 1990, s.511-512 [270] Kprl, Avar, s.32-3 [271] Smer, Avarllar, TDVA IV, s.165-6 [272] Bayur, s.104-5 [273] Bayur, s.228 [274] Smer, "Avsarlilar" , TDVIA IV, stanbul 1991, s.165-166 [275] Kprl, Avar, s.32 [276] Kerim Oder, Azerbaycan, stanbul 1982, s.33 [277] Basbakanlik Arsivleri Komisyon, Azerbaycan Trk Hanlklar, Ankara 1992, s.8 [278] Oder, a.g.e., s.31-33 [279] Oder, a.g.e., s.60 [280] Ahmet Bey Cevanir, "Karaba Hanlg'nn Tarihi" (Yusuf Gedikli), TDAD, Say 69, Aralk 1990. Babakanlk Arivleri Komisyon, a.g.e., s.18. Ylmaz ztuna, Devletler Ve Hanedanlar I, Ankara 1989, s.75. amil Cemidov, Kitab-I Dede Korkut, Ankara 1990, s.44, 51 [281] Krzolu, Aran / Gence - Karabada Yiirmidrtl le Otuzikil Adl Uluslarn Oymaklar Ve Kr-Aras Krtlerinin Menei, VI. TTK Bildiriler, Ankara 1967, s.363-413 [282] Basbakanlik Arivleri Komisyonu, a.g.e., s.21 [283] Smer, Ouzlar, s.178 [284] Yusuf Halaolu, Anadolu Anadolunun Osmanl Hakimiyetine Geii, TDVA III, stanbul 1991, s.116-7 [285] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, Frat n., Elaz 2003, s.186-88 [286] Smer, Ouzlar, s.210 [287] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.189-90

[288] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.191-92. Yazar, Beylikli Avarnn Kut-Bei Oullarndan gelmi olabileceini sylyor. Nitekim Kayserinin Sarolan ilesine yerleen Bucak Avarlar da kkenlerinin Kut-Bei Oullarndan gelmi olabileceini sylyor. Burada mstakil cemaatlerden olan Kee Beli cemaatinin kolundan biri Avar Kethda uhdesinde olup 1526da 12 hane idi. [289] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.200, 209, 211 [290] brahim Hakk Konyal, Kilis Tarihi, s.128, 130-31. Bu defter, stanbulda Babakanlk arivinde 279 numarada kaytl 184 sayfalk bir defterdir. [291] Faruk Smer, Ouzlar, s.211. Smer, Avarlar, TDAD, Say 62, s.125 [292] Faruk Smer, Ouzlar, s.210 [293] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1989, s.82. [294] Faruk Smer, Boz-Ulus Hakknda, DTCFD, Cilt VII, S.1, Mart 1949, s.30, 35. Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen Airetleri-Boz-Ulus Trkmenleri, Bilge, Ankara 1997, s.46 [295] Smer, Avarlar, TDAD, Say 62, s.125 [296] Baknz. Smer, Boz-Ulus Hakknda, Gndz, Anadoluda Trkmen Airetleri, muhtelif sayfalar. [297] Ahmet Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, s.219 [298] Faruk Smer, Ouzlar, s.212 [299] Refet Ynan, Dulkadr Beylii, s.8 [300] Yurt Ansiklopedisi, 3. cilt (Mara ili blm), s. [301] Faruk Smer, Ouzlar, s.212 [302] Faruk Smer, Ouzlar, s.212-13 [303] Faruk Smer, Ouzlar, s.212 [304] Yusuf Halaolu, Tahrir Defterlerine Gre 16. Yyn lk Yarsnda Sis Sanca, EFTD, Say Mart 32, stanbul 1979, s.837-70 [305] Fahrettin Krzolu, Krtlerin Kk Ouzlarn Bogduz ile Becen Boylarndandr, TK, Ankara 1963, s.35 [306] bn-i Bibi, Kitab- Diyarbekriyye, s.27, 30 [307] Faruk Smer, Ouzlar, s.213 [308] Faruk Smer, Ouzlar, s.213

[309] Bu blm Cengiz Orhonlunun Osmanl mparatorluunda Airetlerin skan ve Yusuf Halaolunun 18. Yzylda Osmanlda skan Siyaseti adl eserlerinden yararlanlarak hazrlanmtr. [310] Halaolu, skan Siyaseti, s.28-33 [311] Bu konuyla ilgili detayl bilgi iin baknz. Mustafa Akda, Trk Halknn Dirlik ve Dzenlik Kavgas Celali syanlar, Bar Yaynlar, Ankara 1999 [312] Orhonlu, Airetlerin skan, s.44-46. Halaolu, skan Siyaseti, s.39-41 [313] Halaolu, skan Siyaseti, s.41-42 [314] Orhonlu, Airetlerin skan, s.39-44, 47, 110-112. Halaolu, skan Siyaseti, s.43-77 [315] Orhonlu, Airetlerin skan, s.88-93. Halaolu, skan Siyaseti, s.77-108 [316] Orhonlu, Airetlerin skan, 108-110. Halaolu, skan Siyaseti, s.109-110 [317] Halaolu, skan Siyaseti, s.110-121 [318] Halaolu, skan Siyaseti, s.121-124 [319] Orhonlu, Airetlerin skan, s.78-80 [320] Halaolu, skan Siyaseti, s.125-30, 132-36. Orhonlu, Airetlerin skan, s.71, 78-80, 84-86 [321] Orhonlu, Airetlerin skan, s. 58, 59, 61, 62, 66-70. Halaolu, skan Siyaseti, s.136-41 [322] Halaolu, skan Siyaseti, s.141 [323] Doan Avcolu, Trklerin Tarihi I, Tekin, Sh.171 [324] Mustafa zdemir, Haclar, Kayseri 1984, s.15 [325] Hseyin Cmert, Kayseride lk Nfus Saym 1831, l Kltr Md. Yay., Kayseri 1993 [326] Bu kyler ve kylerdeki Avar obalar unlardr. Akinde Mahmudolu, Tafl, Sylemezli Alagzde Hallolu, Kara Mehmetli, Tafl Amaratta Recepli, Hallolu, Ktkl Argnckta Hallolu, Recepli Barsamada Kseli Bayramhaclda Kseli, Hallolu Cebirlide Afar Muslu Crgalanda Kara Mehmetli, Hallolu, Sofular Crlavukta Mahmudolu, Sofular, Hac Mustafal, kszl ukurda Hac Mustafal, Kseli, Kasml, Recepli Dadada Gkeli Dadasnda Kara Mehmetli Dikirde Saitli Dimitrede Mahmudolu, Kseli, Kekli, sal Ebite Mahmudolu, Kseli Efkerede Mahmudolu, Recepli Elmalda Mahmudolu Erkilette Canbaz, Sofular, Kasm, Tafl, Kseli, Arap Hasan, sal, Hallolu Gergemede Sylemezli Germirde Ali Aalar Geside Mahmudolu, Kozanl, Topuzlar, Avarl, Hac Mustafal, Hallolu, Kse Ahmetli Gllde Kseli Hasanarpada Hallolu Havranda Mahmudolu Hbekte Kseli Isbdnda Kseli, Gke Kalkanckta Tafl, Mahmudolu Kanberlide sal Karakayada Sofular, ksz Kelginde sal, Sofular,

Kseli, Kadirli Kemerde Hallolu, Arap Hasanl Kenisede Hallolu, Torun, ksz, Kekli Kepezde Kadirli, Recepli Kzkta Mahmudolu, Hallolu, Kse Ahmetli, Kseli Kii Brngzde Recepli, Torun Kocazda Kekli, Kseli Kmrde Kara Mehmetli, Hallolu, sal Mahzeminde Gke, Kseli, Hallolu, sal Mancusunda Topuzlar, Avarl, Avar Mehmetli Mardinde Hallolu, sal, Recepli Menteede Kseli, Kekli Moluda Hallolu, Hac Mustafal, Kasml, Sofular Muncusunda Talolu, Hallolu Obrukta Vezirolu Oymaaata Tafl, sal, Recepli, Hallolu Pozcada Hallolu, Mahmudolu Pusatlda Mahmudolu, Topuzlar, Garipahl Salurda Burhanl Sarayckta Kasml Sar Mehmetlide Kasml, Hallolu Silahtarlda Mahmudolu Sksnde Gke, Mahmudolu Sleymanlda Kasml Taf- Kebirde Tafl, Kseli Tagarda Gke, Mahmudolu Tavlusunda Recepli, Kseli, Karamanl, Bostanc, sal Ulu Brngzde Kseli, Hac Mustafal, sal, Hallolu, Gke skbde Mahmudolu, Hallolu Vartanda Hallolu Veksede Kadirli Vengicekte Hallolu Viranckta Kse Ahmetli, sal Yabanide Recepli Yamurbeyde Hallolu Yamalda Sofular, Bostanc Yazrda Hac Mustafal Yemlihada Hallolu, Sofular, Mahmudolu Yuvalda Hallolu, Mahmudolu, Kseli Zirvede Kekli, Vezirolu. [327] Emir Kalkan, Kayseriye Yerleen Trk Topluluklar, TDAD, Say 17, Nisan 1982, s.86-102 [328] Bucak Avarlar ile ilgili detayl bilgi iin sayn Haydar Erolunun hazrlad www.burunoeren.com sitesine baknz. Sayn Erolu, kendi kyleri hakknda ok gzel, titiz ve rnek bir aratrma yapmtr. [329] Sefure Deveci, Kayserinin Tarihi Corafyas zerine Bir Deneme, ESBE, Lisans Tezi, Kayseri 1998, s.179 [330] Nazan ler, Trk Ve slam Eserleri Mzesi-Kilimler, Eren Yay., stanbul 1988, s.68. Burada Babamdan Duyduum Bir Bilgiyi Aktaryorum. Yaklak 35 Sene Evvel Babam Yahyal Kylerinde almak in Gezerken Kyn Birinde (Karaky Olduunu Hatrlyor) Yal Bir Amcayla Grtn Ve Bu Kiinin Asllarnn Avar Olduunu Ancak Yeni Nesiller Tarafndan Unutulduunu Sylediini Belirtmiti [331] Sefure Deveci, Kayserinin Tarihi Corafyas zerine Bir Deneme, ESBE, Lisans Tezi, Kayseri 1998, s.115-16, 119 [332] Kprl, a.g.m., s.36. [333] Smer, Ouzlar, s.210 [334] Smer, a.g.e., s.210 [335] Halit Erkiletliolu, Osmanllar Zamannda Kayseri, Ankara 1996, s. [336] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1989, s.82. [337] Halaolu, 18. Yyda Osmanlda skan Siyaseti, s.116 [338] Orhonlu, Airetlerin skan, s.95 [339] Altnay, S,145-47, 176-77, 186-87

[340] Muhammet Karaka, !8. Yyn 2. Yarsnda Kayseri, ESBE, Yaynlanmam Doktora Tezi, Kay 199-, s.143 [341] Altnay, s.214-215 [342] Muhammet Karaka, 18. Yyn 2. Yarsnda Kayseri, s.143-44 [343] Muhammet Karaka, s.145, 155 [344] Mustafa Keskin, Kayseri Yresindeki Airetlerin skan Hakknda, KAYTAM I, Kayseri 1997, s.200. Muhammet Karaka, 18. Yyn 2. Yarsnda Kayseri, s.146 [345] Emir Kalkan, Afarlar, TDAD, Say:19, Austos 1982, s.62 [346] Helmuth Von Moltke, Trkiye Mektuplar, (ev. Hayrullah rs) Remzi Kit., stanbul 1969, s.217, 225, 227 [347] Yurtsever, a.g.e., s.111. Avar beylerinin secereleri ve gnmzdeki uzantlar hakknda bir aratrmamz devam etmektedir. [348] Faruk Smer, Ouzlar, S215 [349] Uygur Kocabaolu, Kayseri Sanca Hakknda Temen Bennet Tarafndan Hazrlanan Genel Rapor (1880), Kayseri Ticaret Odas, Kayseri 1996 [350] Cevdet Paa, Tezakir III, s.117 [351] Yurtsever, a.g.e., s.176-177. [352] Yusuf Halaolu, Frka- Islahiye Ve Yapm Olduu skan, EFTD, Say Mart 27, stanbul 1973, s.1-2 [353] Smer, Ouzlar, s.159 [354] Halaolu, Frka- Islahiye Ve..., s.2 [355] Halaolu, s.3-5 [356] Smer, ukurovann Tarihine..., s.85 [357] Altnay, s.186. Smer, Ouzlar, s.158 [358] Dadalolu Dernei bakan avukat Halil brahim Yldrmdan alnan bilgi. brahim Bey, abanl kynden ve Krckl slalesindendir. Kendisi Kayseri yresi Avarlar hakknda olduka geni bir bilgiye sahip olup kltrl ve aydn bir ahsiyettir. [359] Smer, ukurova Tarihine Dair Aratrmalar, Tarih Aratrmalar Dergisi I, Ankara 1963, s.9 [360] Smer, ukurova..., s.84-5 Cevdet Paa, Maruzat Adl Eserinde Kozan Sancan Oluturan Ahali Seluklulardan Kalma Trkler Olup Farsah Denir. Kozanoullarnn Piyade Askerleridir Ve Dalarda Otururlar. Ceyhan Nehrinin Sa

Tarafndaki Airetler se Svari Askerleridir Diye Bilgi Verir. (Maruzat, Haz. Y. Halaolu, stanbul 1980, s.119) [361] Smer, Ouzlar, s.157 Kozanoullarnn, Ramazanllar le Birlikte ukurovaya Gelen 7 -Oklu Aileden Kusunlardan Kald (Mnir Kozanolu, Kozanoullar) Veya 14. Yyda ukurovada Kozan Adyla Var Olduklarn Syleyenler De (Hseyin Hsameddin, Amasya Tarihi) Vardr. [362] Tekinda, I. Bayezid Devrinde ukurovada Nfuz Mcadelesi, Belleten Xxx, Say 123, s.147-8 [363] Altnay, s.162-3. Varsaklar, Bir ok Trkmen Boyunun Birlemesinden Oluan Bir Federasyondur. Varsaklar Oluturan Cemaatler unlardr. Kutemr, Esenl, Gkel, Elvanlu, Kusun, Ula. Kutemr Varsak Olduu pheli Bir Obadr. Bunlardan Esenl Adn Dodurga Oyma Beyi Esen Beyden Almtr. Bilindii Gibi Dodurga 24 Ouz Boyundan Birisidir. Gkel se dir Adl Obalara Ayrlr. dir De Ouz Boylarndandr. Tahtac Trkmenlerinin De Gkel Ve Esenl Adl Oymaklar Var. Elvan Ve Kusun Bey, Kardetirler. Elvanolu Karamanllarn nde Gelen Beylerindendi. Kusunlarn Alt Obalar se Yahibeyli, Glbeyli, Karamusal, Danmanl, Aliarlu, Seluklu, Beydili Ve Karkndr. Beydili Ve Karkn Ouz Boylarndandr. Karamusallar se Yaygn Bir Afar Obasdr. Aliarlunun se Germiyanllarla lgisi Olabilir. Ulaa Gelince, En Tannm Varsak Beyidir. Ancak Ouz Boylarndan Salurlarda Ula Ad Olduka Yaygndr. Dede Korkutta Salur Kazann Babas Ulatr. Ebulgazi De se Salur linin Beyi Ula Adn Tayor. (Varsaklarla ilgili derli toplu bilgi iin bkz. Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, s.157-62) [364] Maruzat, s.279 [365] Ahmed Cevdet Paa, Tezakir III, Ankara 1991, s.110-111. [366] Maruzat, s.281. Tezakir, s.111 [367]Ahmet Cevdet Pasa; Tezakir III, s.140 [368] Halaolu, Frka- Islahiye Ve..., s.6-13 [369]Tahir Kutsi Makal; Halbilim Veedebiyat, St.1990, s.96 [370] Cevdet Paa, a.g.e., s.184-188. [371] Halaolu, Frka- Islahiye Ve..., s.14 [372] Emir Kalkan, a.g.m., s.70. [373] Mehmet Erz, Yrkler, stanbul 1991, s.258. [374] Mirza Bala, erkezler, slam Ans. I, stanbul 1988, s.380. [375] Bedri Habiolu, Kafkasyadan Anadoluya Gler Ve skanlar, Nart, [376] Hale Soys, Kavimler Kaps 1, Kaynak yay., stanbul 1992, s.15 [377] A.Z.zdemir, Avarlar Ve Dadalolu, stanbul 1985, s.45-46.

[378] Cevdet Paa, a.g.e., s.157-158. [379] Halaolu, Frka- Islahiye Ve..., s.19. Cevdet Paa, Tezakir, s.189-90 [380] A.R. Yalkn, Cenupta Trkmen Oymaklar II, Ankara 1977, s.188. [381] Halaolu, Frka- Islahiye Ve..., s.3, 20 [382] zdemir, a.g.e., s.50-51. [383] 20. yy balarnda Kayseri vilayeti, Merkez, Develi, Bnyan ve ncesu kazalarna ayrlyordu. (Hfz Nuri, Kayseri Sanca 1922, Kayseri 1995, s.8). Avarlarn yerletii saha olan Pnarba ise o vakitler Sivasa baldr. [384] Yurt Ans., 1. cilt (Ankara ili blm), s.689. Ankarada Avar az ok tutulur. Dadalolundan Aadan Yusuf Paam Geliyor, Kalkt G Eyledi Avar Elleri gibi. Aydost diye balayan Avar Bozlaklar halk mziinin en yaygn trdr. stelik Avar Halay da ok yaygndr. Keskin, Krkkale Keskinliler Dernei yayn, Krkkale 1995. Krkkalenin Keskin ilesinde de gerek mzikleri, gerek yemekleri, gerekse halk inanna ait motifler tamamen Avarlara hastr. Yurt Ans. 1. Cilt (Adana ili blm), s.146-48. Uzun havalar daha ok sevilir. En ok sevilen havalardan biri Afar Azdr. Trk ise Afar Beylerinde Grdm Bir Gzel. Yurt Ans., 5. Cilt (el ili blm), s.3740. Yrede Trkmeni Afar Bozla tutulur. Ayrca u Dalarn Ykseine Erseler trks ok sevilir. Yurt Ans., 7. Cilt (Krehir ili blm), s.4944-45. Bozlak tr uzun havalar ok yaygndr. Aydost, Afar Bozlaklar nemlidir. Aadan Yusuf Paam Geliyor yrenin sevilen trklerindendir. Yurt Ans., 9. Cilt (Nide ili blm), s.6230. Uzun havalar ve bozlaklar sevilir. zellikle Ulukla ve evresinde Afar Bozlaklar yaygndr. Ayrca Kozanda trks de nemlidir. Yurt Ans., 10. Cilt (Yozgat ili blm), s.7696. Uzun hava blgesidir. En ok tutulanlar Afar Bozla ve Afar Azdr. Yurt Ans., 9. cilt (Svas ili blm), s.6937-38. Svasta sylenen Sultan Gl sylencesi bu yreye gelen gebe Avar obalarndan birisine aittir. [385] Yurtsever, a.g.e., s.115 [386] Yurtsever, a.g.e., s.215 [387] Smer, Yabanlu Pazar, TDAV, stanbul 1985, s.22-3 [388] zdemir, a.g.e., s.51-3 [389] zdemir, a.g.e., s.35.

[390] Yaar Akbyk, Milli Mcadelede Gney Cephesi (Mara), Kltr Bak., Ankara 1990, s.154 [391] Yurtsever, a.g.e., s.115 [392] Mehmet Erz, Yrkler, TDAV, stanbul 1991, s.23-24 [393] Bu Konuda detayl bilgi iin baknz. Necdet Ekinci, Sanayileme ve Uluslama Srecinde Toprak Reformundan Ky Enstitlerine, Kltr Bakanl, Ankara 1997, s.14-32 [394] Yakup Kadri Karaosmanolu, Yaban, stanbul 1968, s.100-11 [395] Necdet Ekinci, a.g.e., s.43-74 [396] Necdet Ekinci, a.g.e., s.156-57 [397] Yusuf Durul, Afarlar Ve Dokumalar, I. Milletleraras Folklor Kongresi Bildiriler Cilt V, Ankara 1983, s.76-78 [398] Son Dnem Afar Yneticileri. skandan nce Avarlarn Banda (1856 Ylnda Ad Geiyor) Arap Hasanldan erkez Be Vard. skanda se Avarlarn Banda erkez Be Olu Hac Be Bulunuyordu (Bkz. Cevdet Paa, Tezakir) [399] Boz Adnn Boz-Ulus le Bir lgisi Olabilir. Beylerden olmayan kyler genellikle Boz olarak adlandrlyor. Ayrca Bozuk Adnn Da Kullanlmas BozOktan Kalm Olabilir. [400] Nejat Gyn, Hane Deyimi Hakknda, EFTD, S.32, stanbul 1979, s.331-48 [401] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.190-91 [402] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen Airetleri, s.54 [403] Smer, Boz-Ulus Hakknda, s.51-53, 55-58. [404] C. Cahit Gzelbey, Bir G Hikayesi Ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985, s.126 [405] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.172, 328-29 [406] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, Enderun, stanbul 1989, s.20, 69 [407] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen Airetleri Boz-Ulus Trkmenleri-, Bilge, Ankara 1997, s.101 [408] Orhonlu, Airetlerin skan, s.59, 61, 107 [409] Altnay, s.112, 121

[410] Orhonlu, Airetlerin skan, s.74, 79 [411] Halaolu, skan Siyaseti, s.82, 119 [412] Orhonlu, Airetlerin skan, s.96 [413] Halaolu, skan Siyaseti, s.120 [414] Altnay, s.171, 176-7 [415] Halaolu, skan Siyaseti, s.106-08 [416] Altnay, s.191, 200 [417] Smer, Ouzlar, s.348-49 [418] Altnay, s.219 [419] Trkay, s.21-22, 46, 212 [420] Halaolu, skan Siyaseti, s.62 [421] Halaolu, skan Siyaseti, s.80 [422] Trkay, s.180 [423] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [424] Trkay, s.187 [425] Dn Ve Bugnyle Karaman, (Haz. Abdullah Uysal, Necati Alodal, Musa Demirci), s.126 [426] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.186 [427] Yusuf Halaolu, Tahrir Defterlerine Gre 16. Yyn lk Yarsnda Sis Sanca, EFTD, Say Mart 32, stanbul 1979, s.837 [428] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, Enderun, stanbul 1989, s.66 [429] Altnay, s.69-70. Rum Eyaleti u Livalardan Oluuyordu : Sivas, Amasya, orum, Boz-Ok, Divrii, Canik, Arapgir. Anadolu Eyaleti se Ktahya, Saruhan, Aydn, Hdavendigar, Kastamonu, Mentee, Bolu, Ankara, Afyon, Teke, ankr, Hamit, Sultann Ve Karasdan Oluuyordu. [430] Halaolu, skan Siyaseti, s.86 [431] Trkay, s.197 [432] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda Sis Sanca, s.838 [433] Kprl, a.g.m., s.36. [434] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.187

[435] Smer, Boz-Ulus Hakknda, s.50 [436] Smer, Safevi Devletinin..., s.191-2. Smer, Ouzlar, s.221 [437] Smer, Ouzlar, s.218 [438] Trkay, s.204 [439] Krzolu, Osmanllarn Kafkas..., s.17. 1578de zdemir Olu Osman Paa Tarafndan Fethedilip Bir Osmanl Topra Haline Getirilmiti. amak Eyaletinin 15 Sancandan Biriside Ara (Krzolunda Ere) Sanca di. (s.305) [440] Smer, Safevi Devletinin..., s.190-1 [441] Smer, Ouzlar, s.354. Bu Obalar unlardr. Karalu, maml (19. Yy Ortalarnda randa Bulunan Lady Shellin Listesine Gre Mazenderan Oymaklarndan Olan mamlu Cemaati 50 Ev di. Smer, Ouzlar, s.361) Davudlu, Haydarl, Yorganl, Usallu, Kll, Ganibeyli, Hasansalu, Kilelu, Yeberla, Tutmaklu, Adaklu, Kuhgiluyeli, Karahasanl, Alibekli, Terzili Ve ahburanl. Nfuslar se 25.000 Kiidir. [442] Osmanl Devleti le Azerbaycan Hanlklar Arasndaki Mnasebetler, Babakanlk Arivleri, Ankara 1992, s.24 [443] Smer, Ouzlar, s.361 [444] Smer, Avarlar, TDAD, S.62, ubat 1988, s.132-33. [445] Trkay, s.212, 347 [446] Trkay, s.212 [447] Smer, Ouzlar, s.210 [448] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.187 [449] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda Sis Sanca, s.839 [450] Trkay, s.214 [451] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s. 347 [452] Mehmet Tekin, Yer Adlarnn nemi - Aydomu Yer Adlar Gneyde Kltr, Saay 18 1990 [453] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen..., s.102-03, 150-52 [454] Altnay, s.121 [455] Orhonlu, Airetlerin skan, s.95. Halaolu, skan Siyaseti, s.82, 119 [456] Trkay, s.217, 325, 623

[457] Altnay, s.47 [458] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1989, s.82. [459] Altnay, s.112 [460] Halaolu, skan Siyaseti, s.88 [461] Trkay, s.53, 221 [462] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.840-1 [463] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, Kltr Bak., Ankara 2001, s.237 [464] Trkay, s.221 [465] Trkay, s.53, 221, 420 [466] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.187 [467] Faruk Smer, Ouzlar, s.213 [468] Orhonlu, Airetlerin skan, s.95 [469] brahim Ylmazelik, 19. Yzyln kinci Yarsnda Dersim Sanca, Elaz 1999, s.125. Balabanllar, Almatl, Alota, Ferhat Ua ve Sleyman Ua obalarna ayrlr. [470] Trkay, s.23 [471] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.841 [472] Trkay, s.23, 232, 237 [473] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.187 [474] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.314 [475] Altnay, s.86 [476] Smer, Ouzlar, s.212. Bilindii Gibi Balada Afar Adl Bir Kasaba Vardr. [477] Yurt Ansiklopedisi, 10. Cilt (Zonguldak ili blm), s.7804, 05. Bartn yresinde Avar az zellikleri ar basar. Ayrca Zonguldakta sylenen Byk Gl sylencesi de bu blgeye gelmi olan gebe Avar obalarndan birisine aittir. Sylence yledir. Bu gl yaknlarndaki kylerden birinde gzeller gzeli bir kz yaamaktadr. Gzellii yannda iyi yreklilii ve becerikliliiyle de evresinin sevgisini kazanan kzn n krk kye yaylmtr. Kza sevdalanan onunla evlenmek isteyen oktur, ama kz hi birisine yz vermez. Gnlerden bir gn bir gebe oba gelip buraya adr kurar. Oba bakannn yiit, yakkl bir olu vardr. Genler birbirini grr grmez sevdalanrlar. Yol stnde grmeleri, kaamak bakmalar ksa srede kye yaylr, kzn babasnn kulana dek gelir. Baba ok fkelenir. Ben kzm yersiz-yurtsuz gebeye verir miyim. Kiiye yer

gerek, yurt gerek. Yeri-yurdu olmayana kz vermem diye barr. Kz eve kapayp, banda beklemeye balar. Olay duyan oba ba da kzar. Konar-ger Afara el kz yaramaz. Obamz da kz m yok ki olum byle davranr diye kr delikanlya. Sonra da buyruk verip adrlar toplatr, g yoluna koyulurlar. zntsnden yemeden-imeden kesilen kz, gnn birinde yolunu bulup evden kaar, adrlarn bulunduu yere varr. Bakar ki adrlar toplanm, sevdiinden bir iz bile kalmam Aladm, gldm, mrmde bir kez sevdim, onu da benden kardlar, artk bu dnya neyime gerek"deyip kendini Byk Gln sularna atar. O srada obasndan kap kz aramaya gelen delikanl da kye varr. Sevdiinin kendini gle attn duyunca o da yosun yeili sulara dalar. Gel zaman git zaman glde bir ift rdek belirir. brlerinden ayr, btn gn koklap gezer, su yznde szlp dururlar. nana gre bunlar, dnyada birbirlerine kavuamayan iki sevdaldr. Glde bir zaman birlikte yzdkten sonra, anszn ortadan yiterler. Kimse nereye gittiklerini, nasl yaadklarn bilmez. [478] Kprl, Avar, s.35 [479] Trkay, s.235 [480] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.130, 338 [481] Trkay, s.234 [482] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.191 [483] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, s.570 [484] Halaolu, skan Siyaseti, s.49 [485] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.842 [486] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, Ankara 1988, s.530, 662 [487] Trkay, s.249 [488] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.190 [489] Trkay, s.251 [490] C. Cahit Gzelbey, Bir G Hikayesi Ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985, s.126 [491] Orhonlu, Airetlerin skan, s.95 [492] Gzelbey, s.126 [493] Trkay, s.257 [494] Trkay, s.257 [495] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen Airetleri, s.58

[496] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, s.283 [497] Dn Ve Bugnyle Karaman, (Haz. Abdullah Uysal, Necati Alodal, Musa Demirci), s.126 [498] Halaolu, skan Siyaseti, s.69, 84 [499] Orhonlu, Airetlerin skan, s.118 [500] Smer, Ouzlar, s.352 [501] Trkay, s.174, 262 [502] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [503] Trkay, s.180 [504] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.843-4 [505] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.839 [506] Trkay, s.268 [507] Smer, Anadoluda Moollar, SAD, Say I, 1969, s.147 [508] Smer, Ouzlar, s.127 [509] Smer, Safevi Devletinin..., s.4 [510] Muzaffer rekli, Celayirliler, TDVA VII, stanbul 1993, s.264 [511] Smer, Safevi Devletinin..., s.157 [512] Kprl, Afar, s.35 [513] Smer, Ouzlar, s.360, 364 [514] Trkay, s.67 [515] Altnay, s.54. Smer, Ouzlar, s.211 [516] Trkay, s.277 [517] Faruk Smer, Ouzlar, s.214 [518] Cemal Anadol, Hazar Ykselirken, Kamer Yay., stanbul, 1992, s.66. [519] erafettin Terim, Kafkas Tarihinde Abhazlar Ve erkezlik Mefhumu, stanbul, 1976, s.98-99 [520] amil Cemidov, Kitab-I Dede Korkut, Ankara 1990, s.51. Smere Gre Terekeme Denilen Trkler, Otuz-kililerin Kalntsdr.

[521] Ahmet Bey Cevanir, Karaba Hanlnn Tarihi, TDAD, Say 69, Aralk 1990, s.X. Osmanl Belgelerinde Azerbaycan Hanlklar, Bab. Arivleri, stanbul 1992, s.18. amil Cemidov, Kitab-I Dede Korkut, Kltr Bak., Ankara 1990, s.44, 51 [522] Smer, Safevi Devletinin Kuruluu..., TTK, Ankara 1992, s.199-200 [523] Kerim Oder, Azerbaycan, Boazii, stanbul 1982, s.71 [524] Babakanlk Arivleri Komisyonu; a.g.e. , s.21 [525] Smer, Ouzlar, s.359 [526] Altnay, s.103-04 [527] Orhonlu, Airetlerin skan, s.73-75. Altnay, s.124, 128, 130. Halaolu, skan Siyaseti, s.59-60, 81-83 [528] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, Enderun, stanbul 1989, s.156, 183. Halaolu, skan Siyaseti, s.63 [529] Trkay, s.26, 278-9 [530] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.191 [531] Orhonlu, Osmanl mparatorluunda Derbent Tekilat, stanbul 1990, s.106. [532] Trkay, s.282 [533] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.845 [534] Trkay, s.269 [535] Smer, Boz-Ulus Hakknda, s.54, 58-59 [536] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, Kltr Bak., Ankara 2001, s.198 [537] Orhonlu, Airetlerin skan, s.61, 69 [538] Orhonlu, Airetlerin skan, s.95. Halaolu, skan Siyaseti, s.82, 119 [539] Orhonlu, Airetlerin skan, s.111 [540] Halaolu, skan Siyaseti, s.88 [541] Smer, Ouzlar, s.348-49 [542] Trkay, s.67, 270-1, 294 [543] Trkay, s.465-6 [544] Trkay, s.760

[545] Tufan Gndz,Anadoluda Trkmen..., s.150 [546] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1989, s.78, 83 [547] Orhonlu, Osmanl mparatorluunda Derbent Tekilat, stanbul 1990, s.106. [548] Altnay, s.212 [549] Trkay, s.26, 72, 299 [550] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.187 [551] Krzolu, Avarlu le Dulkadrl Trkmanlarnn Krolu Oymaklar, TK Yl 6 Say 66 Nisan 1968 s.361-62. Smer, Oguzlar, s.222 [552] Trkay, s.302 [553] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.190 [554] Afyoncu, s.12 [555] C. Cahit Gzelbey, Bir G Hikayesi Ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985, s.126 [556] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen Airetleri -Boz-Ulus Trkmenleri-, Bilge Yay., Ankara 1997, s.64-65 [557] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.211 [558] Orhonlu, Airetlerin skan, s.59, 107-08. pler, Dier Oymaklar Gibi Yerinden Kam, Ancak Tekrar skan Edilmi. [559] Halit Erkiletliolu, Osmanllar Zamannda Kayseri, Ankara 1996, s. [560] Halaolu, skan Siyaseti, s.45-46 [561] Ahmet Nazif, Kayseriyye ehri, s.x. Muhammet Karaka, 18. Yyn 2. Yarsnda Kayseri, s.142-43 [562] Halaolu, skan Siyaseti, s.62 [563] Trkay, s.305 [564] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, s.240 [565] Trkay, s.307 [566] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.187 [567] H. B. Karadeniz, Ateken Oymaklar, Yaynlanmam Doktora Tezi, E..s.B.E., Kayseri 1995, s.258

[568] C. Cahit Gzelbey, Bir G Hikayesi Ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985, s.126 [569] Halaolu, skan Siyaseti, s.47-48 [570] Halaolu, skan Siyaseti, s.76. Zeynep Korkmaz, Nevehir Ve Yresi Azlar, TDK, Ankara 1994, s.10 [571] Hamza Akst, Hasanelebi Ve evresi Tarihi, Ankara 1998, s.59, 74 [572] Trkay, s.27, 317 [573] Trkay, s.333 [574] Smer, Boz-Ulus Hakknda, s.54 [575] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.187 [576] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.187 [577] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.847-8 [578] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen..., s.67-68 [579] Trkay, s.328, 734 [580] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.190 [581] Orhonlu, Airetlerin skan, s.78 [582] Kprl Ve Krzolu Bu Obann Adn mirl eklinde Kaydederler Ve 24 Ouz Boyundan Biri Olan Eymrlerden Bir Kolun Afarlar Arasna Karm Olacan Sylerler. Burada unu Belirtelim; Ermenistanda Yaayan Ve Zaman Zaman G Eden En Son Gnmzde Karaba Olaylarndan Sonra Ermenistan Terkeden Azeriler Bu mirlerdendi Ve Afar Olduklarn Beyan Ederlerdi (Erc. n. Trke Okutman Sayn Mahmut Sarkaya) [583] Smer, Ouzlar, s.221. Smer, "Avarlar", Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi, Say 62, ubat 1988, s.132-133 [584] Bahaeddin Yediyldz, Ordu Kazas Sosyal Tarihi, Kltr ve Turizm Bakanl, Ankara 1985, s.21 [585] Trkay, s.341 [586] Trkay, s.344-5 [587] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.849 [588] Trkay, s.326, 349 [589] Trkay, s.364 [590] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.850

[591] Trkay, s.368 [592] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.182 [593] Halaolu, skan Siyaseti, s.120 [594] Trkay, s.371, 516 [595] Erz, Ege Blgesinde..., s.186 [596] Trkay, s.372 [597] Mehmet Erz, Ege Blgesinde Yer (Ky-ehir) Adlar, Reit Rahmeti Arat in, TKAE, Ankara 1966, s.182 [598] M. etin Varlk, Germiyan-Oullar Tarihi, Atatrk n., Ankara 1974, s.22 [599] Smer, Ouzlar, s.146 [600] Halaolu, !6. Yyn lk Yarsnda..., s.837 [601] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca Ve Tarsus Trkmenleri, Kltr Bak., Ankara 2001, s.188. (Aliarl obas 1519da 14 hane, 1523te 30, 1526da 26, 1536da 50, 1543te 50 ve 1572de 59 hane idi.) [602] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, Ankara 1988, s.509-10, 515, 778 [603] Trkay, a.g.e., s.200, 325, 429 [604] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.187 [605] Trkay, s.82, 377 [606] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.851 [607] Trkay, s.377 [608] Krzolu, Osmanllarn Kafkas Ellerini Fethi, s.353 [609] Smer, Safevi Devletinin..., s.200 [610] Orhonlu, Airetlerin skan, s.73-74. Halaolu, skan Siyaseti, s.59-60, 18183 [611] Altnay, s.131 [612] Smer, Ramazan Oullarna Dair..., s.1 [613] Smer, Avarlar, TDAD, Say 62, s.123 [614] K. Y. Kopraman, Msr Memlukleri Tarihi, Kltr Bak., Ankara 1989, s.180

[615] Tekinda, a.g.m., s.352. Faruk Smer, Ouzlar, s.209 [616] Smer, Safevi Devletinin..., s.190. Smer, "Avarlar", Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi 62, ubat 1988, s.132-133 [617] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.190 [618] Smer, Boz-Ulus Hakknda, s.50 [619] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen Airetleri Boz-Ulus Trkmenleri, Bilge Yay, Ankara 1997, s.73 [620] Afyoncu, s.16 [621] Altnay, s.119 [622] Trkay, s.83, 326, 386 [623] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.191 [624] Trkay, s.389 [625] Afyoncu, s.11, 14 [626] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1989, s.82. [627] Orhonlu, Airetlerin skan, s.92 [628] Trkay, s.215, 389-90, 442, 394 [629] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1989, s.82. [630] Orhonlu, Airetlerin skan, s.92 [631] Halaolu, skan Siyaseti, s.115 [632] Trkay, s.29, 396. Mustafabeyli s.126 [633] Trkay, s.401 [634] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1989, s.82. [635] Halaolu, 18. Yyda Osmanlda skan Siyaseti, s.116 [636] Trkay, s.392, 401-2. Ayrca Trkay, Eserinde Halilolu Obasnn Dier Adn Da Hac Halil Olarak Vermektedir. Bu Adda Bir Oba 1707de Adanada Bulunmaktadr (Halaolu, skan Siyaseti, s.121). Ancak Bu ki smin Ne Derece rtt Bizce Bilinmiyor. nk, Kayserideki Haliloullar Bu Hac Halil smini Kullanmyorlar. Halilbeyli Adn Tayan Dier Bir Oba Da Kilis, Kars-I Mara, Uzeyr, Saruhan, Dndarl, Manavgat, Antakya, amard, Sbice Menteede Gzkyor (Trkay, s.401). Ancak Bu Obann Da Halilolu Avaryla lgisi pheli. [637] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.188

[638] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.851 [639] Cengiz Orhonlu, Osm. mpda Airetlerin skan, Eren Yay, stanbul 1987, s.43/N [640] Altnay, s.104 [641] Orhonlu, Airetlerin skan, s.111. Halaolu, skan Siyaseti, s.75-76 [642] Blgede Yaptm almada Bana Byk Yardmlar Olan Heriklilerden Sevgili Dostum Necati Kale (Karayanalak Kynden) le Sevgili Aabeyim Erdoan ahini Burada Anmay Grev Sayyorum. [643] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, s.709 [644] Bayram Kodaman, Sultan I. Abdulhamidin Dou Anadolu Politikas, Orkun, st 1983, s.149, 158 [645] Mardin, Komisyon, Bankas, s.15 [646] Yaar Kalafat, ark Meselesi Inda eyh Sait Olay, Boazii, Ankara 1992, s.49, 53. Suat lhan, 8. Kolordu Blgesindeki syanlar, Harp Akademisi, stanbul 1971, s.54 [647] Trkay, s.90-1, 407, 417 [648] M. . Varlk, Germiyan-Oullar Tarihi, s.8-9. Smer, Ouzlar, s.148 [649] Smer, Ouzlar, s.351 [650] Altnay, s.148, 151. Orhonlu, Airetlerin skan, s.112 [651] Trkay, s.88, 90, 422 [652] Halaolu, skan Siyaseti, S55 [653] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.190 [654] Trkay, s.420 [655] Faruk Smer, Ouzlar, s.213 [656] Trkay, s.420 [657] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.249 [658] Halaolu, skan Siyaseti, S55 [659] Erhan Afyoncu, Kayseri Sancanda Yrkler (1483-1584), Kayseri Ve Yresi Tarih Sempozyumu Bildiriler I, KAYTAM, Kayseri 1998, s.12 [660] Trkay, s.425 [661] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, s.738, 740

[662] Halaolu, skan Siyaseti, s.62, 86 [663] Btn Ynleriyle Besni, Halit Erturul Bk. Komisyon, Besni 1987, s.13, 29, 30, 155. lede Alikler Slalesi (Soyadlar Aar Ve Smer Olan Aileler). Afar Olan Dier Aileler unlardr. kroullar le Helvaczadeler Karamanoullarndan nme, Tilekliler Tilek Kynden Gelme, Kocaalar 16. Yyda randan Gelme. [664] Btn Ynleriyle Besni, s.25-7 [665] Btn Ynleriyle Besni, s.124-5 [666] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1989, s.82. [667] Halaolu, skan Siyaseti, s.117 [668] Trkay, s.426 [669] Altnay, s.112 [670] Orhonlu,Airetlerin skan, s.79, 96 [671] Mustafa Keskin, Kayseri Yresindeki Airetlerin skan Hakknda, KAYTAM I, Kayseri 1997, s.197 [672] Trkay, s.93, 430 [673] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen Airetleri Boz-Ulus Trkmenleri-, Bilge, Ankara 1997, s.101 [674] Bahattin gel, Trk Kltr Tarihine Giri 3, Ankara 1997, s.277 [675] Muharrem Bayar, Bolvadin Civarnda Trk Airetleri, Standart Dergisi, S.411, Mart 1996, s.101 [676] Cevdet Trkay, Osmanl mp.Da Oymak, Airet, Cemaatlar, Tercman, stanbul 1979, s.179, 431 [677] Refet Ynan, Dulkadr Beylii, s.8 [678] Faruk Smer, Ouzlar, s.212 [679] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, Ankara 1988, s.533 [680] Faruk Smer, Ouzlar, s.213 [681] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.182 [682] Refet Ynan-Mesut Elibyk, ... Sayl Tahrir Defteri, s. [683] Halaolu, skan Siyaseti, s.68 [684] Trkay, s.93

[685] Smer, Safevi Devletinin..., s.191-2 [686] Kprl: a.g.e., s.33-4 [687] Faruk Smer; "Avsarlar", Trk Dnyasi Arastirmalari Dergisi 62, Subat 1988, s.132-133 [688] Smer, Ouzlar, s.357, 363 [689] Trkay, s.434 [690] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.853 [691] Halaolu, skan Siyaseti, s.122. Orhonlu, Airetlerin skan, s.79 [692] Trkay, s.326, 438-9 [693] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.191 [694] Erhan Afyoncu, Kayseri Sancnda Yrkler, KAYTAM II, Kayseri 1998, s.24 [695] Altnay, s.107. Trkay , s.457 [696] Orhonlu, Airetlerin skan, s.67 [697] Halaolu, skan Siyaseti, s.120 [698] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.192 [699] Mahmut Rivanolu, Dou Airetleri ve Emperyalizm, Trk Kltr Yayn, s.120 [700] Ylmaz Akbulut, Bingl Tarihi, Kltr Bak., Ankara 1995, s.106. [701] H. B. Karadeniz, Ateken Oymaklar, Yaynlanmam Doktora Tezi, E..s.B.E., Kayseri 1995, s.268 [702] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [703] Trkay, s.461 [704] Ky listesi, Dadalolu Dernei Bakan Sayn Halil brahim Yldrmdan Alnmtr. [705] Yusuf Halaolu, Bagras TDVA IV, stanbul 1991, s.450 [706] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1989, s.82. [707] Altnay, s.112 [708] Halaolu, skan Siyaseti, s.45-46 [709] Altnay, s.212

[710] Trkay, s.99, 471 [711] ehabettin Tekinda, Karamanllar, slam Ans. V, stanbul 1988, s.317 [712] Abdulhaluk ay, Her Ynyle Krt Dosyas, s.91 [713] C. Cahit Gzelbey, Bir G Hikayesi Ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985, s.126 [714] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.118, 146, 285, 297, 359, 743 [715] Smer, Ouzlar, s.352 [716] . H. Uzunarl, Anadolu Beylikleri, TTK, Ankara 1988, s.1 [717] Abdulhaluk ay, Trk Milli Kltrnde Hayvan Motifleri, TKAE, Ankara 1990, s.147, 150, 153, 175 [718] Faruk Smer, Karakoyunlular, s.27 [719] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen..., s.82, 92, 100-01 [720] Orhonlu, Airetlerin skan, s.74, 78 [721] Trkay, s.101, 480-81, 511 [722] Halaolu, skan Siyaseti, s.62, 86, 122 [723] Trkay, s.480-1 [724] Erz, Ege Blgesinde Yer Adlar, s.183 [725] Seyit Burhanettin Akba, Bnyan Ve Yresi Halk Edebiyat, Folklor Ve Etnografyas, Bizim Genlik Yay, Kayseri 1994, s.8 [726] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.855 [727] Trkay, s.32, 482 [728] Trkay, s.101, 327, 482-3 [729] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanc Ve Tarsus Trkmenleri, Kltr Bak., Ankara 2001, s.209 [730] C. Cahit Gzelbey, Bir G Hikayesi Ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985, s.126 [731] Trkay, s.486 [732] C. Cahit Gzelbey, Bir G Hikayesi Ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985, s.126

[733] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.176 [734] Cengiz Orhonlu, Osm. mpda Airetlerin skan, Eren Yay, stanbul 1987, s.43-44 [735] Altnay, s.84, 93, 101, 118, 180. Cumdanl obasn, Orhonlu Hamdanl eklinde okumutur. [736] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [737] Halaolu, skan Siyaseti, s.87-88 [738] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.291 [739] Trkay, s.26, 101, 164, 338, 486, 759 [740] Smer, Safevi Devletinin..., s.191-2 [741] Faruk Smer; "Avsarlar", Trk Dnyasi Arastirmalari Dergisi 62, Subat 1988, s.132-133 [742] Smer, Ouzlar, s.354, 361 [743] Trkay, s.494 [744] Orhan Trkdoan, Gneydou Kimlii, Bolu Trk Oca, Bolu 1995, s.24 [745] Trkay, s.102 [746] Faruk Smer, Ouzlar, s.211 [747] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, Ankara 1988, s.596 [748] Hamza Akst, Hasanelebi Ve evresi Tarihi, Ankara 1998, s.46 [749] Trkay, s.103, 209, 502 [750] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.188 [751] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.168, 259-61 [752] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.857 [753] Trkay, s.518 [754] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, s.738 [755] Altnay, s.104, 124, 130, 156, 185. Orhonlu, Airetlerin skan, s.73-75. Halaolu, skan Siyaseti, s.59-60, 81-83, 122 [756] Zeynep Korkmaz, Nevehir Ve Yresi Azlar, TDK, 2. Bask, Ankara 1994, s.18

[757] Erz, Ege Blgesinde..., s.183 [758] Trkay, s.100 [759] H. Kemal Trkz-. Kaya Seferolu, 101 Soruda Trklerin Krt Boyu, TKAE, Ankara 1982, s.6 [760] Trkay, s.109, 532 [761] Sleyman Sabri Paa, Van Tarihi Ve Krt Trkleri Hakknda ncelemeler (Gamze Gayeolu), TKAE, Ankara 1982, s.70 [762] Uur Mumcu, Krt-slam Ayaklanmas, Tekin, st 1991, s.35-6. Abdulhaluk ay, Her Ynyle Krt Dosyas, s.389-93 [763] Suat Akgl, Yakn Tarihimizde Dersim syanlar Ve Gerekler, stanbul 1992, Boazii, s.52-5, 123. Abdulhaluk ay, Her Ynyle Krt Dosyas, s.421, 424 [764] Smer, ukurova..., s.84-5 Cevdet Paa, Maruzat Adl Eserinde Kozan Sancan Oluturan Ahali Seluklulardan Kalma Trkler Olup Farsah Denir. Kozanoullarnn Piyade Askerleridir Ve Dalarda Otururlar. Ceyhan Nehrinin Sa Tarafndaki Airetler se Svari Askerleridir Diye Bilgi Verir. (Maruzat, Haz. Y. Halaolu, stanbul 1980, s.119). Tezakir Adl Eserinde se Onlarn Antepten Geldiini Belirtir. Smer, Ouzlar, s.157 Kozanoullarnn, Ramazanllar le Birlikte ukurovaya Gelen 7 -Oklu Aileden Kusunlardan Kald (Mnir Kozanolu, Kozanoullar) Veya 14. Yyda ukurovada Kozan Adyla Var Olduklarn Syleyenler De (Hseyin Hsameddin, Amasya Tarihi) Vardr. Altnay, s.162-63 [765] Tekinda, I. Bayezid Devrinde ukurovada Nfuz Mcadelesi, Belleten Xxx, Say 123, s.147-8 [766] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s. 326, 340 [767] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.197 [768] C. Cahit Gzelbey, Bir G Hikayesi Ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985, s.126 [769] Altnay, s.88-9. Halaolu, s.47 [770] Altnay, s.134, 138 [771] Smer, Ouzlar, s.350 [772] Frka- Islahiye in Son Dnem Avarlarn skan Blmne Baknz. [773] Trkay, s.110, 538 [774] Erz, Ege Blgesinde..., s.184 [775] Smer, Boz-Ulus Hakknda, s.54 [776] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen..., s.87, 140

[777] Altnay, s.67, 78 [778] Orhonlu, Airetlerin skan, s.107-08. Altnay, s.100. Kekliler Belih Nehri Civarndaki Sarbend Suyu Blgesinde Bulunuyor Ve Arazisini Bu Su le Ayda On Gn Olmak zere Suluyordu (Orhonlu, s.56). [779] Altnay, s.121, 135 [780] Orhonlu, Airetlerin skan, s.61, 109. Halaolu, skan Siyaseti, s.68, 116, 120-21 [781] Smer, Ouzlar, s.348 [782] Trkay, s.112 [783] Altnay, s.211. Trkay, Bu Cemaatin Yerleme Alanlar u ekilde Veriyor. Rakka, Nide, Krehir, Malatya, Adana, Hamit, Sis, Halep, Diyarbakr, ankr, Kars-I Mara, Erzurum, Ahska, ldr, Kars, Sivas, Karaman, Kilis, Kayseri, Mara, Teke, Mentee, Karahisar- arki, Boz-Ok, Keskin, Hacbekta, Sorkun, Manavgat, Haymana, Ordu, Kusun, iekda, Yeni-l, Glnar Ve Sarkavak, Dinek, Ak Abat Kocaeli, Turgut (s.559-60) [784] Smer, Ramazan Oullarna Dair..., s.1 [785] Smer, Avarlar, TDAD, Say 62, s.123 [786] K. Y. Kopraman, Msr Memlukleri Tarihi, Kltr Bak., Ankara 1989, s.180 [787] Mehmet Erz, Atatrk-Milliyetilik-Dou Anadolu, stanbul 1987, s.251. [788] Faruk Smer, Ouzlar, s.210 [789] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.186-88. Trkmen topluluklarnda sk geen ordu kelimesi, Trkmen aristokrasisinin aile ve akrabalarn ifade eden bir terimdi. [790] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.209 [791] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.859 [792] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.221, 756, 777 [793] Faruk Smer, Ouzlar, s.211-12 [794] Halaolu, skan Siyaseti, s.62, 64, 85. Orhonlu, Airetlerin skan, s.70 [795] Hamza Akst, Hasanelebi Ve evresi Tarihi, Ankara 1998, s.64, 66, 69, 74, 75, 77 [796] Trkay, s.326, 506, 540-41

[797] Krzolu, Avarlu le Dulkadrl Trkmanlarnn Krolu Oymaklar, TK Yl 6 Say 66 Nisan 1968 s.361-62 Destan Kahraman Kr-Olunun ahsiyetinin, Boludaki Yol Kesip Halk Soyan Ekya Deilde Bir Trkmen Aristokrat Olan Bu Hsrev Sultan Olmas Gerektii leri Srlm, Yaad Tarih Olarak Ta Daha Eski Olduu Ortaya Konulmutur. [798] Smer, Safevi Devletinin..., s.190 [799] . Hakk Konyal, Nide-Aksaray Tarihi II, s.727 [800] Trkay, s.542 [801] Trkay, s.543 [802] Altnay, s.26 [803] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, s.214. Kselilerin nfusunun srekli azalmas onlarn baka yerlere g ettiini gsteriyor. [804] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.103 [805] H. B. Karadeniz, Ateken Oymaklar, Yaynlanmam Doktora Tezi, E..s.B.E., Kayseri 1995, s.239 [806] C. Cahit Gzelbey, Bir G Hikayesi Ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985, s.126 [807] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen..., s.147-48. Ankarann Bala, Glba Ve Polatl Kylerinin Bir Ksm Tabanl Trkmenlerindendir. [808] Orhonlu, Airetlerin skan, s.66-67, 74 [809] Halaolu, skan Siyaseti, s.45-46 [810] Smer, Ouzlar, s.352 [811] Trkay, s.11, 542-45, 672 [812] Trkay, s.110, 537 [813] Orhonlu, Airetlerin skan, s.95 [814] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen..., s.147 [815] Trkay, s.547 [816] Orhonlu, Airetlerin skan, s.96-97. Halaolu, skan Siyaseti, s.113, 120-21 [817] Smer, Ramazan Oullarna Dair..., s.1 [818] Smer, Avarlar, TDAD, Say 62, s.123 [819] K. Y. Kopraman, Msr Memlukleri Tarihi, Kltr Bak., Ankara 1989, s.180

[820] Smer, a.g.e., s.209. Ebu Bekr- Tihrani, Kitab-I Diyarbekriyye (ev. Mrsel ztrk), Ankara 2001, Klt. Bak., s.167 [821] Tufan Gndz, Anadoluda..., s.86 [822] Trkay, s.556-57 [823] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.188 [824] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.188 [825] Trkay, s.567 [826] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, Ankara 1988, s.510 [827] H. B. Karadeniz, Ateken Oymaklar, Yaynlanmam Doktora Tezi, E..s.B.E., Kayseri 1995, s.240 [828] Halaolu, skan Siyaseti, s.83 [829] Altnay, s.173-76. Orhonlu, Airetlerin skan, s.111. Halaolu, skan Siyaseti, s.56 [830] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, s.740 [831] Trkay, s.508, 568 [832] Altnay, s.119 [833] Halaolu, skan Siyaseti, s.48 [834] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [835] Altnay, s.192-94. Halaolu, skan Siyaseti, s.106-07 [836] Smer, Ouzlar, s.349 [837] Trkay, s.148, 573, 680 [838] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.192 [839] brahim Ylmazelik, 19. Yzyln kinci Yarsnda Dersim Sanca, Elaz 1999, s.119-20. Maksut Uaklar, Resik Ua, Ferhat Ua, Holik Ua, Tat Ua, Bozik Ua, Kocakrlar, Lain Ua, Han Oullar, Pezkevran ve Sinkan obalarna ayrlr. [840] Ylmaz Akbulut, Bingl Tarihi, Kltr Bakanl, Ankara 1995, s.106 [841] Smer, Boz-Ulus Hakknda, s.58-59 [842] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen Airetleri, s.90 [843] Faruk Smer, Ouzlar, s.213

[844] Orhonlu, Airetlerin skan, s.95-97 [845] Halaolu, skan Siyaseti, s.75, 120-21. Harrana 150 Nefer Gnderildi. Orhonlu, Airetlerin skan, s.62 [846] Zeynep Korkmaz. Nevehir Ve Yresi Azlar, TDK, Ankara 1994, s.19 [847] Trkay, s.125-26, 594, 596 [848] Trkay, s.35 [849] Trkay, s.127, 600, 617 [850] Orhonlu, Airetlerin skan, s.117 [851] Trkay, s.60 [852] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.192 [853] Trkay, s.130, 609 [854] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.192 [855] Faruk Smer, Ouzlar, s.213 [856] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, s.257 [857] Halaolu, skan Siyaseti, s.55, 112. [858] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.188 [859] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.861-2 [860] Trkay, s.327, 624 [861] Afyoncu, s.15 [862] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.190 [863] Halaolu,skan Siyaseti, s.86 [864] Trkay, s.237, 239, 626. Halaolu, skan Siyaseti, s.86 [865] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.302 [866] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [867] Trkay, s.258 [868] Altnay, s.77 [869] Smer, Ramazan-Oullarna Dair..., s.1 [870] Altnay, s.47

[871] Smer, Afarlar, TDAD, Say 62, s.125 [872] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.63 [873] Halit Erkiletliolu, Osmanllar Zamannda Kayseri, Ankara 1996, s. [874] A. Refik Altnay, Anadoluda Trk Airetleri, stanbul 1989, s.78, 82 [875] Halaolu, 18. Yyda Osmanlda skan Siyaseti, s.116 [876] Orhonlu, Airetlerin skan, s.95, 109 [877] Halaolu, skan Siyaseti, s.80, 109 [878] Halaolu, skan Siyaseti, s.118 [879] Altnay, s.145-6 [880] Halaolu, skan Siyaseti, s.120-21. (Marata Recepliden Ve Recepliye Bal epni Ve Dokuz,Dan 50er Hane, Recepliye Bal mam Fakih Uaklarndan Birer Miktar Hane) [881] Orhonlu, Airetlerin skan, s.96-97, 109 [882] Halaolu, skan Siyaseti, s.55, 115-16 [883] Altnay, s.186, 209-10, 214 [884] Smer, epniler, TDAV, stanbul 1992, s.122 [885] Trkay, s.138-9, 180, 632-3 [886] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [887] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.862 [888] Trkay, s.641 [889] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, Ankara 1988, s.688 [890] Altnay, s.66, 103-4 [891] Trkay, s.544 [892] Orhonlu, Airetlerin skan, s.66, 68, 111 [893] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.322-23 [894] Halaolu, skan Siyaseti, s.86 [895] Altnay, s.124-25, 130-1, 165, 185. Orhonlu, Airetlerin skan, s.73-75. Halaolu, skan Siyaseti, s.59-60, 81-83. (Emir, Hamid Ve Karahisar Sahip Sancaklar Mutasarrflarna, Ktahya Mollas Ve Mtesellimine, Denizli, Geyikler,

Kemerihamid, Urla, eyhli, aranba, Lazkiye, Uluborlu, Burdur, Homa, labat, Uak, Baklan, Sandkl Ve Honaz Kadlarna Gnderildi.) [896] Trkay, s.265, 562, 644, 667-68 [897] Halaolu, skan Siyaseti, s.53, 65 [898] Orhonlu, Airetlerin skan, s.84-86 [899] Altnay, s.168, 192-4. Orhonlu, Airetlerin skan, s.111. Halaolu, skan Siyaseti, s.75, 107 [900] Trkay, s.328, 397, 644, 667-68, 686-7, 756 [901] C. Cahit Gzelbey, Bir G Hikayesi Ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985, s.126 [902] Trkay, s.646 [903] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.862-3 [904] Trkay, s.361, 653 [905] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.89 [906] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, s.276 [907] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [908] Trkay, s.654 [909] H. B. Karadeniz, Ateken Oymaklar, Yaynlanmam Doktora Tezi, E..s.B.E., Kayseri 1995, s.222 [910] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [911] Trkay, s.144, 649, 655 [912] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [913] Trkay, s.660 [914] Trkay, s.662 [915] Yurtsever, a.g.e., s.111. [916] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.188 [917] Smer, Ouzlar, s.210, 212 [918] Trkay, s.665, 670 [919] Smer, ukurovann Tarihine..., s.85

[920] Halit Erkiletliolu, Osmanllar Zamannda Kayseri, Ankara 1996, s. [921] Altnay, s.186. Smer, Ouzlar, s.158 [922] Smer, Ouzlar, 350 [923] Halaolu, skan Siyaseti, s.82, 119 [924] Orhonlu, Airetlerin skan, s.109. Halaolu, skan Siyaseti, s.68 [925] Trkay, s.147 [926] aatay Uluay, Saruhanda Halk Hareketi Ve Ekyalk, [927] Erz, Ege Blgesinde..., s.185 [928] Altnay, s.148, 151. Orhonlu, Airetlerin skan, s.112. Halaolu, skan Siyaseti, s.84, 113 [929] Mehmet Erz, Atatrk-Milliyetilik-Dou Anadolu, stanbul 1987, s.213 [930] Orhonlu, Airetlerin skan, s.111. Halaolu, skan Siyaseti, s.105 [931] Trkay, s.143, 669-70, 755 [932] Smer, Ramazan Oullarna Dair..., s.1 [933] Smer, Avarlar, TDAD, Say 62, s.123 [934] Tekinda, I. Beyazd Devrinde ukurovada Nfuz Mcadelesi, Belleten Xxx, Say:123, s.345. [935] Smer, Ramazan Oullarna Dair..., s.4 [936] Trkay, s.677 [937] H. Kemal Trkz-. Kaya Seferolu, 101 Soruda Trklerin Krt Boyu, TKAE, Ankara 1982, s.6 [938] Mahmut Rivanolu, Dou Airetleri Ve Emperyalizm, stanbul 1992, s.159. Abdulhaluk ay, Her Ynyle Krt Dosyas, Ankara 1993, s.304 [939] M. erif Frat, Dou lleri Ve Varto Tarihi, TKAE, Ankara 1983, s.102 [940] Sleyman Sabri Paa, Van Tarihi Ve Krt Trkleri Hakknda ncelemeler (Gamze Gayeolu), TKAE, Ankara 1982, s.70 [941] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.865 [942] Halaolu, 18. Yyda Osmanlda skan Siyaseti, s.138 [943] Abdulhaluk ay, Her Ynyle Krt Dosyas, s.418 [944] Afyoncu, s.12

[945] Trkay, s.38, 686 [946] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, s.306 [947] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, s.775-76, 779, 791 [948] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [949] Trkay, s.38, 149 [950] Trkay, s.780 [951] Afyoncu, s.17 [952] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.188 [953] Trkay, s.688, 701 [954] Trkay, s.150 [955] Smer, Safevi Devletinin..., s.111 [956] Smer, Ouzlar, s.362 [957] Seyit Tahir Sabahi, ahsevenlerde Verneh Tarz (Terc. Nadi Kkl), TDAD, Say : 33, Aralk 1984, s.38 [958] Karadeniz, Ateken Oymaklar, s.245 [959] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, s.260 [960] Altnay, s.66 [961] Halaolu, skan Siyaseti, s.48 [962] Orhonlu, Airetlerin skan, s.112. Altnay, s.148, 151. Halaolu, skan Siyaseti, s.84, 113 [963] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen..., s.148. Smer, Ouzlar, s.352 [964] brahim Ylmazelik, 19. Yzyln kinci Yarsnda Dersim Sanca, s.119 [965] Orhonlu, Airetlerin skan, s.67. . Bu Cemaat, Durdu Kethda daresinde Deyr Hamla Kyne 59 Nefer Ve 25 ift Olarak Yerleti [966] Halaolu, skan Siyaseti, s.45-46 [967] 19. Yyn 2. Yarsnda Bat Anadoludaki Trkmenlere Ynelik Aratrma Yapan Dr. akrolu, Araplnn Salihliden Bursaya Dein Uzanan Topraklarda Yaadn Belirtmiti (Smer, Ouzlar, s.351). Gnmzde Balkesir vrindinin Gmeni Ve Burhaniyenin Dere Ve Kemer Kyleri le Sakarya Karasunun Denizky Kyleri Bu Obadandr. Bunun Yannda Bat Anadoluda Arapl Adn

Tayan Bir ok Ky Mevcuttur Ki Bu Kylerin De Arapl Obasyla lgili Olduu Aikardr. [968] Gnmzde Caberli / Caferli Adyla Anlyorlar. Caberli, Ayn Zamanda Musacallarn Obalarndan Birinin Addr. Musacal Adnda Bir Avar Oymann Bulunduu Da Malum. Musacallar Da Afyon Bata Olmak zere Bat Anadoluda Yerlemitir. Gnmzde Faaliyet Gsteren Yr-Trk Dernei De Caberlileri Avar Obas Olarak Tantyor. Balyann Hisaralan, Tepesidelik, Kalayclar, Kavakl Ve Karagn Kyleri Caberli Obasndandr. [969] Orhonlu, Airetlerin skan, s.75. Halaolu, skan Siyaseti, s.65-66. Halaolu, Orhonludan Farkl Olarak Akcin Kyn Akhseyin, brik Kyn Ayrk, Kmllk Kyn Kamall Diye Okumu, Ayrca Orhonluda Olmayan Kayasl Obasn Da Ekleyerek Gerli Akin Kynde skan Olduunu Belirtmitir. [970] Orhonlu, Airetlerin skan, s.95. Bu Oymaklarn Yerlerine skan in 1730 Ylnda Emir karld. Halaolu, skan Siyaseti, s.115. Altnay, s.181 [971] Zeynep Kormaz, Nevehir Ve Yresi Azlar, TDK, Ankara 1994, s.19-20 [972] Halaolu, skan Siyaseti, s.48-49, 59 [973] Halaolu, skan Siyaseti, s.54. Kohisarda Kara Seki Denilen Yer, ereflilerin Oturduu Yerdi. [974] Smer, Ouzlar, s.349 [975] Altnay, s.219 [976] Trkay, s.153, 265, 562, 697-98, 757 [977] Trkay, s.757 [978] Halaolu, skan Siyaseti, s.117 [979] Trkay, s.706, 717 [980] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.866 [981] Halaolu, skan Siyaseti, s.62 [982] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [983] Trkay, s.713-4 [984] Trkay, s.717 [985] Tufan Gndz, Anadoluda Trkmen Airetleri, s.101 [986] Orhonlu,Airetlerin skan, s.79-80 [987] Halaolu, skan Siyaseti, s.118. Orhonlu, Airetlerin skan, s.62 [988] Trkay, s.724, 743

[989] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.300 [990] Yurtsever, a.g.e., s.111. [991] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.192 [992] Trkay, s.160 [993] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [994] Yurtsever, a.g.e., s.111. [995] Trkay, s.40, 161, 562, 733 [996] C. Cahit Gzelbey, Bir G Hikayesi Ve Gaziantep eri Mahkeme Sicilleri, TDAD, Say 35, Nisan 1985, s.126 [997] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.867 [998] Altnay, s.42 [999] H. B. Karadeniz, Ateken Oymaklar, Yaynlanmam Doktora Tezi, E..s.B.E., Kayseri 1995, s.292 [1000] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, s.262 [1001] Trkay, s.326, 339, 736-7 [1002] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.190 [1003] Smer, Safevi Devletinin..., s.190-1 [1004] Smer, Ouzlar, s.361-62 [1005] Osmanl Devleti le Azerbaycan Hanlklar Arasndaki Mnasebetler, Babakanlk Arivleri, Ankara 1992, s.24 [1006] Trkay, s.750 [1007] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.867-8 [1008] Trkay, s.752 [1009] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.192 [1010] Yurtsever, a.g.e., s.111. [1011] Seyit Burhanettin Akba, Kayseri Yresine Yerleen Trk Boylar Ve Akraba Topluluklar, Geit Yay., Kayseri 1999, s.123 [1012] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.868 [1013] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri II, Ankara 1988, s.656

[1014] Karadeniz, Ateken Oymaklar, s.205-06, 294 [1015] Trkay, s.761 [1016] Trkay, s.762 [1017] Karadeniz, Ateken Oymaklar, s.294 [1018] Trkay, s.763 [1019] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.869 [1020] Trkay, s.328, 771 [1021] Halaolu, skan Siyaseti, s.55 [1022] Enver akar, XVI. Yzylda Haleb Sanca, s.190 [1023] Halaolu, 16. Yyn lk Yarsnda..., s.870 [1024] Karadeniz, Ateken Oymaklar, s.249 [1025] Refet Ynan/Mesut Elibyk, Mara Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.23738, 591 [1026] Ali Sinan Bilgili, Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri, s.327-30 [1027] Altnay, s.119 [1028] Halaolu, skan Siyaseti, s.48, 83 [1029] Trkay, s.168, 328, 786 [1030] Z. Velidi Togan, Umumi Trk Tarihine Giri, Enderun, stanbul 1981, s.206 Yabanclaan Boy Ve Oymaklar unlardr : Senceri, Salgur, Aa-Eri, Bayat, ur, Kcat, Hala, Ilak, Avar, Beydili, Yva, Tilki, Ulu-inler. [1031] Orhan Trkdoan, Krtlerin Kimlii Ve Gnmz Siyasi Gelimeleri, Dou Ve Gneydou Anadolu zerine Aratrmalar I, Boazii, stanbul 1992, s.53 [1032] Mehmet Erz, Krt Ad zerine, Dou Ve Gneydou Anadolu zerine Aratrmalar I, Boazii, stanbul 1992, s.83-4. Ziya Gkalp, Krt Airetleri Hakknda Sosyolojik Tetkikler, Sosyal, stanbul 1992, muhtelif sayfalar. [1033] Abdulhaluk ay, Trk Milli Btnl inde Dou Anadolu Airetlerinin Sosyo-Ekonomik Ve Kltrel Yaplar Ve Blclk Meselesi, Dou Ve Gneydou Anadolu zerine Aratrmalar III, Boazii, Ankara 1992, s.23 [1034] Kprl, Afar, A, s.29. Krzolu, Krtlerin Trkl, s.102. Hilmi Gktrk, Krtlerin Soy Kt Ve Boy Tarihi, stanbul 1978, s.141-9 [1035] Abdulhaluk ay, Her Ynyle Krt Dosyas, Turan Kltr Vakf, stanbul 1994, s.27-31

[1036] Hseyin Namk Orkun, Eski Trk Yaztlar III, TDK, stanbul 1940, s.180 [1037] Laszlo Rasony, Tarihte Trklk, TKAE, Ankara 1993, s.114, 121, 128. brahim Kafesolu, Trk Milli Kltr, Boazii Yay., stanbul 1989, s.165-66 [1038] ay, Her Ynyle Krt Dosyas, s.266 [1039] Kagarl Mahmut, Divan-I Lgatit-Trk, (Besim Atalay), [1040] ay, Her Ynyle Krt Dosyas, s.273-74. Kazakada Kaln Kar Yn (Krt) Ve Yeni Yam Kar (Krtlk), orcada (Krt), Taranlarda Yeni Yam Kar (Krt), uvaada Karlarn Dada Oluturduu Saak eklindeki knt (Krt), Uygurcada Kar Denizi Veya Kar l (Krtk), Tatarlar (Krt), Teletler (Krtk), Soyonlar (Krtk), Krgzlar (Krtk Ve Krtk) Ve Yakutlarda se Kar Yn (Krk) Anlamna Gelmektedir. Btn Bu Anlamyla Krt Ad Halen Anadoluda Kullanlr. Niksarda Diz Boyu Yaan Kar in Yollar ok Krtkl Deyimi Kullanlr. ocuklar Karlar Yuvarlayarak Yaptklar Krtklerle Oynarlar. Karsta Diz Boyu Veya Atn Batmayaca ekilde Sk Ve Sert Olan Kara Krtk Denir. Yaz Aylarnda Aniden Bulgur Krmas Byklnde Yaan Donmu Kara Da Krt Yarmas Ad Verilir. Bilecik li St lesi Kre Kynde Kaln Kara Krt Atkn Denir. orum skilipte De Krtk Denir. [1041] brahim Kafesolu, Trk Milli Kltr, s.218 [1042] Abdulhaluk ay, Her Ynyle Krt Dosyas, s.261-63 [1043] Fahrettin Krzolu, Krtlerin Kk Ouzlarn Bogduz ile Becen Boyundandr, TK, Ankara 1963, s.34 [1044] ay, Her Ynyle Krt Dosyas, s.268-72. Cevdet Trkay, Osmanl mpda Oymak, Airet Ve Cemaatler, Tercman, stanbul 1971, Muhtelif Sayfalar. [1045] ay, s.279-81 [1046] Mehmet Erz, Krtlerin Menei Ve Trkmenlerin Krtlemesi, stanbul 1966, s.19-20 [1047] Recepli Avarndan olan Kadirliler slalesinin dedelerinden biri zamannda Aslanl kyndeki Alli Aann kz ile evlenmi, bu kadndan doan ocuklarn nesline halen kyde Alliler denir. Kadirliler slalesinin asl ismi Cnglloullardr. Cnglloullar Taf kynde de vardr. [1048] Smer, Ouzlar, s.363 [1049] H. Kemal Trkz-. Kaya Seferolu, 101 Soruda Trklerin Krt Boyu, TKAE, Ankara 1982, s.6 [1050] Trkay, s.109, 532

[1051] Mahmut Rivanolu, Dou Airetleri Ve Emperyalizm, stanbul 1992, s.159. Sisan Kelimesi Sisli Veya Sisler Anlamna Gelir Ki Onlarn Sis Blgesinden Geldiklerini fade Eder. [1052] M. erif Frat, Dou lleri Ve Varto Tarihi, TKAE, Ankara 1983, s.102 [1053] Sleyman Sabri Paa, Van Tarihi Ve Krt Trkleri Hakknda ncelemeler (Gamze Gayeolu), TKAE, Ankara 1982, s.70. Kadri Kemal Kop (Sevengil), Anadolunun Dou Ve Gneydousu (Yay. Haz. H. Kemal Trkz), TKAE, 2. Bask, Ankara 1982, s.18 [1054] Trkay, s.110, 537 [1055] Trkay, s.139, 633 [1056] Kprl, Afar, A, s.29 [1057] Yaar Kalafat, ark Meselesi Inda eyh Sait Olay, Boazii, Ankara 1992, s.53 [1058] Ardahan Blgesindeki Avarlarla lgili Bu Bilgileri Veren Sevgili Ahmet Arasa Minnettarm. Ahmet Bey, 1967 Doumlu Olup Glenin Kuzupnar Kynden Bir Ahska Trkdr. Kayseride kamet Eden Ahmet Bey, ME lkretim Mfettii Grevini Srdrmektedir. [1059] Enver akar, XVI. Yzylda Halep Sanca, s.188, 201 [1060] brahim Ylmazelik, 19. Yzyln kinci Yarsnda Dersim Sanca, Elaz 1999, s.125. Balabanllar, Almatl, Alota, Ferhat Ua ve Sleyman Ua obalarna ayrlr. [1061] Mahmut Rivanolu, Dou Airetleri ve Emperyalizm, Trk Kltr Yayn, s.120 [1062] brahim Ylmazelik, 19. Yzyln kinci Yarsnda Dersim Sanca, Elaz 1999, s.119-20. Maksut Uaklar, Resik Ua, Ferhat Ua, Holik Ua, Tat Ua, Bozik Ua, Kocakrlar, Lain Ua, Han Oullar, Pezkevran ve Sinkan obalarna ayrlr. Ylmaz Akbulut, Bingl Tarihi, Kltr Bakanl, Ankara 1995, s.106 [1063] A. ay / Y. Kalafat, Dou Ve G. Dou Anadoluda Kuvay-I Milliye Hareketleri, TKAE, Ankara 1990, s.30 [1064] Trkay, s.29 [1065] Trkay, s.133 [1066] Trkay, s.670 [1067] Trkay, s.641 [1068] Trkay, s.26, 72

[1069] Bayram Kodaman, Sultan I. Abdulhamidin Dou Anadolu Politikas, Orkun, st 1983, s.149 [1070] Kodaman, s.158 [1071] Mardin, Komisyon, Bankas, s.15 [1072] Yaar Kalafat, ark Meselesi Inda eyh Sait Olay, s.49, 53, 205 [1073] Trkay, s.90-1, 407, 417 [1074] Trkay, s.697, [1075] Kadri Kemal Kop (Sevengil), Anadolunun Dou Ve Gneydousu, TKAE, Ankara 1982, s.18 [1076] Hilmi Gktrk, Krtlerin Soy Kt Ve Boy Tarihi, s.141-49 [1077] Ethem Ruhi Flal, Trkiyede Alevilik-Bektailik, Seluk Yay., Ankara 1994, s.7-8 [1078] Taha Akyol, Osmanl Ve randa Mezhep Ve Devlet, Milliyet Yay., stanbul 1999, s.22-23 [1079] Mehmet Kara, Bursada Tarikatlar Ve Tekkeler 2, Bursa 1993, Uluda Yay., s.39 [1080] Taha Akyol, a.g.e., s.33-34 [1081] Hoca Ahmet Yesevi, Divan- Hikmet, TDV, Ankara 1993, s.92-93 [1082] Ethem Ruhi Flal, Trkiyede Alevilik-Bektailik, Seluk Yay., Ankara 1994, s.9 [1083] W. Eberhart, inin imal Komular, TTK, Ankara 1996, s.68 [1084] Kprl, Osmanl Devletinin Kuruluu, TTK, Ankara 1991, s.49 [1085] Akpaaolu, Tevarih-i Ali Osman, Trkiye Yaynevi, stanbul 1947, s.117 [1086] Sleyman Sabri Paa, Van Tarihi Ve..., s.70 [1087] A. Y. Ocak, Trk Sufiliine Baklar, stanbul 1996, letiim Yay., s.42 [1088] Ocak, Trk Sufiliine Baklar, s.42 [1089] Ocak, Babailer syan, stanbul 1980, Dergah Yay., s.91-3 [1090] Ocak, Trk Sufiliine Baklar, s.159 [1091] Mehmet Kara, Bursada Tarikatlar Ve..., s.40 [1092] Ocak, Trk Sufiliine Baklar, s.158

[1093] Smer, Ouzlar, s.235 [1094] Ocak, Babailer syan, s.93 [1095] Bu konuda bize bilgi veren Manirenli sayn Metin Karakayaya teekkr ederim. [1096] Necdet Sevin,Gaziantepte Yer Adlar Ve Trk Boylar, Trk Airetleri, Trk Oymaklar,Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi,Ekim 1983 [1097] Mahir Nakip, Kerkk Trk Halk Musikisinin Tasnif Ve Tahlili, Klt. Bak., Ankara 1991, s.14 [1098] Ata Terziba, Kerkk Hoyratlar Ve Manileri, tken, stanbul 1975, s.155 [1099] Trkay, s.417 [1100] Evliya elebi Seyahatnamesi, Cilt 1-2, s.578 [1101] Smer, Ouzlar, s.354-55, 357, 360 [1102] Smer, Ouzlar, s.361-64 [1103] Smer, Aa-Eriler, TDVA I, stanbul 1988, s.461 [1104] Halid Lazibolu, "ran'da Ne Kadar Trk Vardr, Nerelerde Otururlar", TK, Mays Austos 1980, Say 211-14, s.200-02. Burada Bir Konuya Deinelim. Airetlerin Nfuslar Arttka Mevcut Oymaklar Ve Obalar Daha Alt Slalere Ayrlmaktadr. Bu nlenemez Bir Durumdur. Bu Afarlarda Da Grlyor. Szgelimi, Haydar Muhammet ahl, Seyf-Kulu Evlad, Cihan-Kulu ah, Molla Taharlu, Sultan Alili, Mirikitli, At-Ua, Pir Muratl, Celalili, Halla, Erafl, Mircanl, Kamerbazl, Gamzeli Gibi. [1105] Kprl, Avar, s.35 [1106] Seyit Tahir Sabahi, ahsevenlerde Verneh Tarz, TDAD, Aralk 1984, s.38 [1107] Kprl, Avar, s.35 [1108] Memduh Yagmur; "Faruk Smer'in Gzyle Avsarlar", TDTD, Kasim 1996, s.19 [1109] Hseyin Baykara, Azerbaycan stiklal Mcadelesi Tarihi, Azerbaycan Halk Yay, stanbul 1975, s.17 [1110] Osmanl Devleti le Azerbaycan Hanlklar Arasndaki Mnasebetler, Babakanlk Arivleri, Ankara 1992, s.24 [1111] Evliya elebi Seyahatnamesi, Cilt 1-2, s.617 [1112] Smer, Ouzlar, s.359 [1113] 7 Mays 2000 Tarihinde Ankarada Yaplan, Sunuculuunu Prof. Erol Mutlunun Yapt Anadolu Trk Kltr Tarihi Ve Azerbaycan Konulu Syleide

Konumaclardan Do. Asker Kartarnn fadeleri. Kartar, Bu Afarlar le Srekli Grtn De Vurguluyor. Bu Syleinin Tam Metni Elimizdedir. [1114] Fahrettin Krzolu, ravan/Revan Trkleri, TK Say 11 Eyll 1963 Ankara, s.32-33 [1115] Evliya elebi Seyahatnamesi, Cilt 1-2, s.598 [1116] Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, stanbul 1987, s.189-90 [1117] Erciyes n. Trke Okutman Ve Azerbaycan Dernei Bakan Mahmut Sarkayann Verdii Bilgi. [1118] Btn Ynleriyle Besni, Halit Erturul Bk. Komisyon, Besni 1987, s.13, 29, 30 [1119] Evliya elebi Seyahatnamesi, Cilt 9-10, sh.48. Besnilerin sarp yerlere yerlemesinin sebebi burada ounlukla Kalmuklarla atmalarndan ve korunma kaygsndan kaynaklanyor (Seyahatname, Cilt 7, sh. 438-39). [1120] Mehmet Saray, Dnden Bugne Afganistan, Boazii, stanbul 1981, s.2122 [1121] Kprl, Afar, s.34 [1122] Z. Velidi Togan, Bugnki Trk-li Trkistan Ve Yakn Tarihi, Enderun, stanbul 1981, s.206 [1123] L. Ligeti, Afganistan Avarlarnn Dili zerine, V. Trk Dil KurultayBildiriler 1957, Ankara 1960, s.57 [1124] Kyamuddin Rai, Afganistan Trkleri, Dou Trkistan Dergisi, Austos 1990, Say 22, s. [1125] Bana Bu Konuda Yardmc Olan Memi Kurtulu (1941 umnu line Bal Ortaky Doumlu, Bursada kamet Etmektedir) le Bu Bilgileri Derlememde Hizmeti Geen Memi Beyin Olu Ve Deerli Arkadam Ahmet Ylmaz Kurtulua (1974 Tokat-Turhal Doumlu) Teekkr Ediyorum. [1126] Trker Acarolu, Bulgaristanda Trk Varl Ve Bulgarlarda Trke Soyadlar [1127] Detayl aratrmalar sonucu bu saynn artacan sanyoruz. nk, kk yerleim birimleri gerek listelerde gerekse haritalarda yer almyorlar. Bu ky adlarndan baka kimi yer adlar da Avar adn tar. rnek vermek gerekirse, Malatyann Arguvan ilesinde Uluay deresinin kollarndan biri Afar ay, Giresunun ebinkarahisar ilesinde Tamzara civarnda bir tepe Afar Tepesi (2485 m.), Aydnda Bafa Glnn kuzeyinde bir Bizans kale kalnts Afar Kalesi, Viranehir ile Helvadere arasnda bulunan bir kilise kalnts da Afarren adn tar. Bu isimler yaplan blge almalaryla oaltlabilir. Bunun en gzel rnei Mecdi Emirolunun almasdr. Emirolu, Bolu ve evresinde Trkmen boylarndan kalma yer adlarrn tesbitini yapmtr. Buna gre Boluda 5 ky, 2 mahalle, 7 yayla, 2 tepe Avar adn tayor.

[1128] Yeni Ad Afar [1129] Yeni Ad Mentee [1130] Yeni Ad Avar [1131] Akar adyla tannyor. [1132] Eski Ad Hseyineyh [1133] Daard Ky le Birleti [1134] Yeni Ad Byk Sbeimen [1135] Yeni Ad Kuu [1136] Yeni Ad Avar [1137] Eski Ad Azapl