UNIVERSITETI PLANETAR I TIRANS

FAKULTETI I SHKENCAVE MJEKESORE DEGA E INFERMIERISE

TEM DIPLOME ROLI INFERMIEROR NE HELMIMET

KANDIDATI

UDHHEQS

P RMBAJTJA : KAPITULLI i 1.! Helmimet..........................................................................................................Fq.5 1.1

1.2 Etiologjia ............................................................................................................................................ 5

Klnika ..................................................................................................................6

1.3 Ekzaminimet......................................................................................................6 1.4 Diagnoza ............................................................................................................7 1.5 Dhnia e ndihms s pare................................................................................7 1.6 Masat e pcrgjithshme q duhen marre ne raste helmimesh.......................8 1.7 Prmbledhjc e hapave n vlersimin dhe trajnini in tirazhues emergjent 12
2

Intoksikacionet alimentare ...........................................................................14

2.1 Ushqimet toksike............................................................................................14 2.2 2.3 3

4 Klinika ............................................................................................................................................. 15 Trajtimi ........................................................................................................................................... 15 Helmimet nga komponimet korrozive ....................................................................................... 17

Helmimet nga paracetamoli dhe salicilatet e tjera ...................................18 Telmimet nga aspirina...................................................................................19
Si jepet glukoz..............................................................................................................................20

4.1 Trajtimi............................................................................................................18 5 5.1 7

7.1

1.6 Helmimet nga liekuri .......................................................................................................................... 21 Helmime me monoksidin e karbonit ......................................................................................... 21

Parandalimi ..................................................................................................... 21 Helmimi nga kafshimet e gjarperit.............................................................22 Klinika ..............................................................................................................22

8
8.1

8.2 Diagnoza..........................................................................................................22 8.3 Trajtimi............................................................................................................23

Hyrja Helmimet jan ndr urgjencat madhore. Te gjithe jan n kontakt t vazhdueshm me substanca, solucione, ushqime t helmuara, produkte kimike, farmaceutike, helmet e insekteve e zvarranikve t cilat shkaktojn intoksikim t organizmit. Kto lnd futen n organizm me an t lkurs, rrugve gastrointestinale, aerogene, hematogene t cilat komprementojn funksionet e organeve dhe shpeshher jan shum problematike duke shkaktuar edhe vdekjen e femijs n rast se nuk ndrhyhet n kohn dhe mnyrn e duhur. N ket tem do trajtohen helmimet, shkaqet e tyre, llojet dhe nderhyrjet infermierore prkatse. Gjithashtu do ket studime statistikore mbi helmimet n

QLLIMI

DHE

OBJEKTIVAT

QLLIMI
* Njohja me llojet e helmimeve, trajtimin e tyre, kujdesin infermieror dhe studim statistikor n Repartin e Helmimeve n Spitalin Tirane pr vitin 20 13

OBJEKTIVAT Njohja me llojet e helmimeve, etiologjis dhe shenjave klinike. Njohja me trajtimin e prgjithshm dhe trajtimin specifik. Studim statistikor n Repartin e Helmimeve n Spitalin Tirane pr vitin 2013 Analizim i prfundimeve statistikore Nxjerrja e konkluzioneve prfundimtare.

metanol organofosfatet paracetamoli aspirina

1.1.2

Klinika djegie goje ka te vjella te pashpjegueshme ankon per dhimbje barku vrehen shenja te konfuzionit mendor fmija ska deshir te komunikoj humbje t ndrgjegjes depresion respirator hypotension aritmi hemoragji gastrike ne rastet e renda shkon deri n koma hipotermi

1.1.3

EKZAMINIMET LABORATORIKE i elektroliteve ne gjak

Dozimi

1.4 Diagnoza per helmimet Per nj diagnoz korrekte duhet te merren parasysh anamneza,ekzaminimi objektiv, t dhnat prkatse dhe t dhnat laboratorike. Vlersimi fillestar i parametrave jetsor,te gjendjes kardiopulmonare dhe t asaj neurologjike on n stabilizimin e nevojshem t organeve prkats, Duhet t shfrytzohn t gjitha burimet e mundshme q disponojme pr t prcakniar saktsisht origjinn
e

helmit t g!Ititi, ose q sht marre me an t ajrit t

KAPITULLI I - T dhnat e Llteraturs

1.1 Helmimet Helme quhen te gjitha ato lnd me origine ekzogjene ose endogjene ,q me rrug kimike,kimiko-fizike ose enzimatikejari'teafta t dmtojrte strukturn dhe funksionin e organeve dhe indeve,duke br kstatu q n^disa raste t vihet ne rrezik jeta e individit.Dmtimet e shkaktuara prej helmeve quhen helmime ose intoksikacione.Helmimet mundtejene profesionale,aksidentale,kriminale. Dhesipas koties ,kurhelmi ejep efektin, gravitetit dhe evolucionit te shpejte ose te ngadalte te helmimit,ato ndahen ne acute dhe kronike. Rrugt nprmjet te cilave helmi met ne organizm jane te shumta:m e zakonshmja sht ajo nga goja ,por kemi edhe raste te helmimeve t shkaktuara me rrug inhalatore, nprmjet lkurs, mukozave dhe parenterale(medikamentet).Pasi futet n organizem,lnda helmuese transportohet me ann e gjakut n inde , ku n^mnyr t prkohshme fiksohet ose qndron pr nj koh m t gjat.N kohn e qarkullimit te tij me gjakun ,lnda helmuese fillon te eliminohet nga organizmi me rrug t ndryshme,por shpejfsia e eleminimit varet nga lloji i helmitfeminimi bhet pasi helmi sht oksiduar,pasi lidhet me lnd te tjera ,pasi zberthehet ,ose pa e ndryshuar fare strukturn e tij. Rruget m t zakonshme te eleminimit jane ato renale,digestive,pulmonare dhe,n disa raste me ann e djerses. Veprimi demtues i helmeve varet nga disa faktor: 1- Sasia dhe lloji i helmit 2- Koha e futjes dhe e qdrimit ne trup 3- Gjendja e organizmit 1.1.1 Etiologjia ushqimet e kontaminuara kafshimet nga gjarperi

pickimet nga akrepi

ndotur.Qendra toksikologjike munente jap orientim t vlefshm pr t prcaktuar prmbajtjen dhe forcn efektive te lnds helmuese . Zbulo t gjitha detajet e agjentit helmues, sasin e glltitur dhe kohn e glltitjes. Prpiqu t identifikosh agjentin e sakt t prfshir, duke krkuar pr t par ambalazhin, kur kjo sht e mundshme. Verifiko nse ndonj fmij tjetr ka qen i prfshir. Simptomat dhe shenjat varen nga agjenti i glltitur. Kontrolloje pr shenjat e djegies, n goje apo prreth gojs, apo pr stridor (lndim iaringal), q sugjeron glltitjen e agjentve korroziv. Prano t gjith fmijt q kan glltitur hekur, pesticide, paracetamol apo aspirin, narkotik, bama antidepresive fmijt q kan glltitur qllimisht dhe ata, t cilve u sht dhn bari apo helmi aksidentalisht nga femijt apo t rriturit tjer. Fmijt q kan glltitur produkte korrozive apo vajguri, nuk duhet drguar n shtpi pa vzhgim pr 6 or. 1 5 Dhnia e mund ndihms s par ka pr qllim: 1-Korrozivt t shkaktojn djegie ezofageale, t cilat menjher mund t

Te largoj nga organizmi sa me shpejt q t jete e mundur lndn helmuese. Te

neutralizoje hclmin me ann e antidotvc specifikc ose jo specifikc

' -Te kerkoj simptomat

e helmimit dhe rregullimet qe shkaktohen prej tij. > Ne shume raste sht vshtir t percaktohet me siguri lloji i

lnds q ka uar n helmime akute.prandaj ka rndsi te madhe te njihen masat jo specifike.q duhen marr nga mjeku dhe q administrohen nga mjeku dhe infermieri sapo pacienti te vije ne spital.

1.1.6 Masat e pergjithshme q duhan marr pr te hel muarit jan :

1 Prevenimi i absorbimit t helmit Dhenia e shurupit te ipekakuans nga goja ,ne dozat 15 mi per femijl tlhc 10 ml ne fmijt e

Ipekukuana sht e kundrindikuar n kushtet e mposhtme: pamjafUieshmri e dcpresion i SIQ 2 operacione te muajve t fundit ne aparatin trete s kriza cpileptike glltitje t lndve grryese gclltitje tc hidrokarbyreve derivate te naftes helme me veprim te shpejt n Lavazhi gastrik Mund te kryhet me nj sond oralo-gastrike 28 F.duke prdorur uj t rrjedhshm ose solucion fiziologjik te fmijet.ndrsa vetem me solucion fziologjik te neonantet. Vendosen pacincntet ne pozicion tredelenburg dhe me dekuhitus lateral sinistcr per t paksuar n minimum aspirimin e masave tvjella. Lavazhi sht i kunderindikuar ne ras!in e glllitjeve l helmeve gerrve.se dhe le hiclrokarbiireve te distilnara le nafts per rrezikun e nje pnumome eventuale nga aspirimi dhe l mundesise se perforimit gasine dhe le ezofagul. Ollimi 1 brjes s lavazhit gastrik sht pastrimi i stoiriajait nga ushqimet lndt helmuese. f >hjcktiv i:shte boshatisja e stomakut nga pcrbcrjct e demshme,derisa pcrmbajtja t jeHc pasti Mjetet q nevojiten pr lavazh gastric jan: .-Sonde e but dimensioni 16-20 per latantete 2-sond e bute dimensioni 7-8
pe'r rr ug v e

respiratore

SNQ

femijet me tc rritur shiring 20 ose 50 mi

--en pr t hedhur prmbajtjen e stomakut (baciiiel.legen) '-tlakon me solucion fziologjik 0.9% -flakon me glicerine

l.

Pozicioni gjate lavazhit:

3-

Perdorimi i lndv absorbuese

i Karboni aktiv jepet nprmjet gojs ose me sonden nazale q pprfundon n stomak. Jepet n dozat lgr/kg,duke prdorur 8ml trets pr do gram karbon aktiv. Egzistojne edhe prgatitje t gatshme pr tu prdorur menjhlher. Duhet t shoqrohet me prdorimin e njtfaksativi(sorbitol) i cili prshpejton jashtshqitjen e lndve helmuese.N t helmuarit brenda nj ore nga koha e glltitjes duhet q t vazhdohet dhnia e karbonit dhe shpesh her jep efekte t mira vetm karboni aktiv. Karboni aktiv sht i kunderindikuar n rastin e glltitjes s lnd ve grryese. Sasia e karbonit medicinal t aktivizuar n doze. Fmijt deri n nj vjec: 1 g/kg Fmijt 1 deri 12 vjet mosh: 25 -50 g Adoleshentt dhe t rriturit: 25 - 100 g. Przieje karbonin n 8-10 pjes uj, p.sh. 5 g n 40 ml uj. Nse sht e mundur, jepja krejt sasin pr nj herifnse fmija ka vshtirsi pr ta toleruar kt, doza e karbonit medicinal duhet ndar. Nse karboni medicinal nuk sht n dispozicion, ather nxite vjelljen, por vetm nse fmija sht i vetdijshm, prmes ngacmimit t pjess s pasme t gryks s fmijs me shpatull apo dorz t lugs nse kjo nuk ka sukses 4- Irrigimi total intestinal Mund t jet i dobishm kur jane glltitur trupa te huaj ,ose trupza q kan mbshtjell brenda tyre lndt helmuese me eliminim t ngadalt.kriprat l aksative (citrat magnezi) dhe (sorbitolomanitol) favorizojn boshatisjen e zorrve. Lndt grryese acide ose bazike duhet q t hollohen nprmjet pirjes s ujit me shumic. N rastet e glltitjes s trupave voluminoze t huaja ose t metaleve t rnda,ose t'ngrnies ose t glltitjes s medikamenteve t ndryshme me doza t larta sht e nevojshme q t ndrhyhet me an t endoskopis ose nga ana kirurgjikale. Pastrimi i lkures dhe i syve kryhet duke lar pjest prkatese me uj t bollshm ose me solucion fziologjik t mjaftueshem.

5-

Shpejtimi I eleminimit

Dozat e prsntura te karbonit aktiv lg/kg do 2-4 ore.jan t nevojshm kur glltiten medikamente me qarkullim enteral si karbazepina,dapsoni,diazepami,digoksina,glutemidi.fenitoina, salicilati,teofilin a dhe acidi valporik. Diureza alkaline e sforcuar lehtson eliminimin e herbicideve me baz t acidit klorfenoksiacetik,te klorpropamidit,diflunisalit,fluorurit,metrotreksatit,fenobarbitalit,sulfonamidit dhe salicilatit. Bikarbonati I natriumit, 1-2 ampula/litr t NaCl n 0,45% kryhet me nj shpejtsi t mjafitueshme pr t mbajtur nj PH urinar deri n 7,5 dhe diurez rreth 3-6 ml/kg/or. Nga ana tjetr nuk sht e rekomandueshme diureza acide. Diureza bazike favorizon eliminimin dhe e bromureve,litiumit,kalciumit,fluoreve,meprobromatit,kaliumit izoniazidit

dhe sht e kunderindikuar n dekopensimin kardiak kongjestiv, n insuficiencn renale dhe n edemn cerebrale. Dializa peritoneale ose hemodializa jan t nevojshme n helmimet e rnda nga barbituriket,bromuret,klorali e hidrik,etanoli,etilenglikoli,alkoli izopropilik,litiumi,metalet

renda,metanoli,prokainamidi,dhe salicilatet. Hemoperfuzioni mund t jet i indikuar kur ka ndodhur mbidozimi i kloramfenikolit,dizopiramidit,dhe t qetsuesve hipnotik. Eksanguinotransfuzioni bn vendosjen e helmeve q veprojn mbi eritrocite.

6- trajtimi n rastet e helmeve te inhaluara Largoje nga burimi i ekspozimit. Jepi oksigjen shtes, nse krkohet. Inhalimi i gazrave irituese mund t shkaktoj njtje dhe obstruksion t rrugve t siprme t frymmarrjes, bron^spazm dhe pneumoni t vonuar.

7- trajtimi n raste Kontaminimi t lkurs * Largo t gjith rrobat dhe sendet personale * shprlaji mir t gjitha regjionet e ekspozuara me sasi t madhe t ujit t vakt Prdore sapunin dhe ujin pr substanca t yndyrshme. Personeli q merr pjes duhet t kujdeset q t mbroj veten prej kontaminimit

Rrotullo kapakt e syrit dhe sigurohu q t gjitha siprfaqet t shprlahen. N rast t nj acidi apo baze shprlaje deri sa pH-ja e syrit t kthehet dhe

t mbetet n normale (rikontrollo pH 15-20 minuta pas ndrprerjes s shplarjes).

9- trajtimi n rastet e helmeve t glltitura Kundrindikacionet pr lavazh t stomakut jan: Rrugt e pambrojtura t frymmarrjes, te fmija pa vetdije. Glltitja e produkteve korrozive apo t vajgurit, deri sa t ket rrezik prej toksicitetit serioz. Kontrolloje fmijn pr shenja emergjente dhe kontrolloje pr hipoglicemi. Prcakto agjentin specifik dhe largoje apo absorboje at, sa m par q t jet e mundur. Trajtimi sht m efektiv nse jepet sa m par q t jet e mundur pas helmimit, ideale do t ishte brenda 1 ore. Nse fmija ka glltitur kerozine, naft apo produkte me baz vajguri, apo nse goja dhe gryka e fmijs sht djegur (pr shembull me zbardhues, pastrues tualeti apo acid baterish), ather mos e bni fmijn t vjell, por jepi uj t pij. Kurr mos prdor kripn e kuzhins si nj emetik, sepse kjo mund t jet fatale, nse fmija ka glltitur helme t tjera.

1.1.7

Prmbledhie e hapave n vlersimin dhe traitimin

triazhues emerqjent 'Triazhimi sht proces i kontrollimit t shpejt t pacientit t smur, menjher pas arritjes n spital, me qllim q t identifikohen: ata me shenja emergjente, q krkojn trajtim emergjent t menjhershm ata me shenja prioritare, t cilve duhet tu jepet prioritet deri sa presin n radh, ashtu q ata t mund t vlersohen dhe trajtohen pa u vonuar rastet jo urgjente, q nuk kan as shenja emergjente, as prioritare.

Shenjat emergjente prfshiin: frymmarrjen e bllokuar detresin e rnd respirator cianozn qendrore shenjat e shokut (duart e ftohta, rimbushja kapilarike m e gjat se 3 sekonda pulsi i dobt, i shpejt) komn

konvulsionet shenjat e dehidrimit t rnd n fmijt me diarre (letargji, sy t fundosur, kthim shum t ngadalshm rrudhs lkuroredy nga cilatdo prej Pacientet me shenja emergjente t krkojn trajtim t menjhershm prktyre). t shmangur vdekjen. Shenjat prioritare, prcaktojn pacientet q jan n rrezik m t madh nga vdekja. Kta femij duhet vlersuar pa vonesa t panevojshme.

Prmbledhje e hapave n vlersimin dhe trajtimin triazhues emergjent Se pari, kontrolloje per shenjat emergjente. Kontrolloie per shenjat emergjente ne dy faza: Faza 1. Nse ka ndonj problem me rrugt e frymmarrjes apo frymmarrj^fillo trajtimin e menjhershm pr t rikthyer frymmarrjen. Faza 2. Shpejt prcakto nse fmija sht n shok apo pavetdije, apo me konvulsione, apo ka :<arre me dehidrim t rnd. Nse jan gjetur shenja emergjente: Ruaje qetsin dhe puno me puntort tjer shndetsor, t cilt mund t jen t nevojshm pr t dhn trajtimin, sepse fmija shum i smur mund t ket nevoj pr disa terapi n t njjtn koh. Profesionisti shndetsor, me m s shumti prvoj, duhet t vazhdoj vlersimin e femijs, pr t prcaktuar t gjitha problemet themelore dhe pr t zhvilluar planin e trajtimit. o Kryej hulumtimet emergjente (glicemin, strishon e gjakut, hemoglobinn). Drgoje gjakun pr prcaktim grupi dhe reaksionin e prputhshmris, nse fmija sht n shok, apo duket t jet me anemi t rnd, apo gjakderdhje t dukshme. o Pas dhnies s trajtimit emergjent, vazhdo menjher me vlersimin, diag- nostikimin dhe trajtimin e problemeve t fshehta.

13

Shkaqet e helmimeve ri Intoksikacionet alimentare es e madhe e shkaqeve prgjegjs pr helmim nga ushqimi jan edhe pse jo ne ndotjen e vimit me shtesat ndryshme, metalet e rnda fsi. plumbi arsenik merkuri, dhe kadmium), _ -1cide mbetur dhe substancave t tjera toksike n procesin e prodhimit, ruajtjen dhe rpunimin e ushqimit jan krijuar (Nytrvzamyn t tilla dhe aflatoxin).
1.2.1

Ushiqimet toksike shpcsh kanc nj

ere tc pakndshme apo shjc. por pas marrjes se nj simptome shum t mprehta jan krijuar. Ushqimi i kontaminuar nuk do te shihen me sv te lire, por q n kushte t caktuara organizmave mikroskopike mund t prodhojn toksina me nj helmimi me ushqim special sht shum e rrezikshme pr t krijuar disa prej t *- Bakteriet kryesore q shkaktojn helmimin ushqimeve: cilave e mund l jet fatale, edhe pse Salnionela, botaiinum Clostridium, CL.perfringens, Staphylococcus dhe aureus, Escherichia coli. Shigclla, Ycrsiniadhc acrcus Baciilus me ushqim. Krahasuar me bakteret. viruset luajn rol kryesor n krij ini in e kushteve ne te ushqimit Parazitt Tkyakhthay jane gjithashtu ne gjendje te nitet ushqim, por q ata nuk rnund te rnbijctojc gjat nc ushqim. - Ameba, ushqim. Helmimet shkaktohet nga kimikatet dhe produktet farmaceutike. Prdorimin dhe api ik ini in c drogavo (medikamente) dhe kimikatet. Marrja e detergenteve. apo agjenteve helmues. pesticidet etj. Entamoeba histolvtica. Giardia dhe Cryptosporidium dhe krpurdhat jane no gjndj t lshojn toksinat dhe sporet e tvre ne

bakterie q normalisht jane tc prfshire nc krij ini in e 1 lojevc tc hclmimit

lllv't {i.lilpl. uMt*

''ttiitll multine

ushqim. Helmimet shkaktohet nga kimikatet dhe produktet farmaceulike.

3

Prdorimin dhe aplikimin c pcsticidet etj.

drogavo (medikamcnte) dhc

kimikatct.Marrja c dctergjentc' c. apo agjenteve helmucs,

Shkaqet e helmimeve 1.2 Intoksikacionet alimentare Pjes e madhe e shkaqeve prgjeejs pr helmim nga ushqimi jan edhe pse jo ne ndotjen e ushqimit me shtesa t ndryshme, nietalet e renda (si, plumbi arsenik merkuri, dhe kadmium), pesticide mbetur dhe substancave te tjera toksike n procesin e prodhimit, ruajtjen dhe prpunimin e ushqimit janc
1.2.1

Ushqimet toksike shpcsh kanc njc

ere tc pakendshme apo shijc, por pas marrjcs se njc simptome krijuar. Ushqimi i kontaminuar nuk do t shihen me sy te lire, por q n kushte t caktuara shum t mprehta jan

> Bakteriet kryesore q shkaktojn helmimin c ushqimeve: Salmonela, botulinum Clostridium, CL.pcrfringens. Staphylococcus aureus, Eschericlua coli. Shigella, Ycrsiniadhc acrcus Bacillus dhc bakterie q normalisht janc tc prfshir n krijimin e 1 lojevc tc hclmimit me ushqim. 'r- Krahasuar me bakteret,
viruset

luajn rol krvesor n krijimin e kushteve n

t ushqimit Parazitt Tkyakhthay jan gjithashtu n gjendje t rritet ushqim, por q afa nuk nitind te mbijctoj gjatc n ushqim. 'r Ameba, Entamoeba histolylica. Giardia dhe Cryptosporidium dhe krpurdhat jan no gjndj t lshojn toksinat dhe sporet e tyre ne

1.2.2 Klinika Asnje simptome, helmimi acute perjashtohet nese ekspozimi ka qene Brenda aritmi Dhimbje koke. hipertension. Nauze Vomitus Dhimbje barku. Di arre Takipne Gjendje kome, te fikti, arrest kardiorespirator edeme ketone frymemarrje hipotermi demtim i veshkave hipokalium pulmonare ne

1.2.3 Trajtimi n rastet me helmime ushqimore Trajtimi i helmimeve ushqimore sht i lidhur ngusht me stadin e sinundjes dhe llojin e mikrobit. Zvendsimi i lngjeve dhe kriprave minerale sht kushti i pare.

N format m t renda, mp temperature, t vjella t shumta, diarre dhe dhimbje barku, mjekimi bhet intravenoz me perfezione (serume) q mund t arrijn disa litra n 24 or, elektrolit, kortikoid dhe antibiotik. Duhet theksuar q jo do helmim krkon prdorim antibiotiksh. Antibiotikt e prdorur pa kriter mund t zgjasin dekursin e smundjes. Ndrsa kortizonikt jepen n raste t veanta. Duhet t kihet parasysh se edhe disa dit ose jav pas kalimit t smundjes, pacienti eliminon mikrobe, prandaj trajtimi i zgjatur i tyre ka shum rndsi. E vetmja mnyr pr t parandaluar helmimet ushqimore sht zbatimi i rregullave higjienike dhe teknologjike n prgatitjen e ushqimit. Mbrojtsja m e rndsishme sht higjiena vetjake. Duhet t tregohet mjaft kujdes n restorante, fast-foode dhe n konsumimin apo prgatitjen e prodhimeve t detit.

M t rrezikuarit : Helmimet ushqimore nuk kan preferenc, as mosh. Por moshat q e kalojn m rnd jan moshat ekstreme,si fmijt dhe t moshuarit. moshuarit, pr faktin se ata mund t ken edhe smundje t tjera shoqruese, mbivendosjen e nj helmimi, sigurisht q organizmi i tyre nuk e prballon dot.

Lavazhi gastrik Bje kt n institucionet e kujdesit shndetsor, vetm nse personeli sht i aftsuar n kt procedure dhe nse glltitja ka ndodh vetm disa or m pare dhe sht e rrezikshme pr jet, dhe nuk ka pasur glltitje t derivateve korrozive apo t vajgurit. Sigurohu q aparati aspirues t jet n dispozicion n rast se fmija vjell. Vendose fmijn n pozit n krahun e majt, me kok posht. Mate gjatsin e tubs q duhet plasuar. Plasoje tubn 24-28 gagsh francez npr goj n stomak, duke qen se tuba nazogastrike e madhsis m t vogl nuk sht e mjaftueshme, q t lshoj copzat si jan tabletat. Sigurohu q tubi sht n stomak. Kryeje lavazhin me 10 ml/kg t peshs trupore t tretsirs fiziologjike (0.9%) t ngroht. Vllimi i lngut pr lavazh, q kthehet duhet t jet prafrsisht i barabart me at q jepet. Lavazhi duhet vazhduar deri sa tretsira e kthyer e lavazhit t jet e pastr nga materia e caktuar. Vrej se intubimi trakeal mund t jet i nevojshm, pr t zvogluar rrezikun prej aspirimit. Jepi antidotin specifik nse kjo indikohet Ofroi kujdesin e prgjithshm.

1.3 Helmimet Komponimet korrozive *Shembujthidroksidi i natriumit, hidroksidi i kaliumit, acidet, zbardhsit apo dezinfektuesit, vajguri, terpentina, nafta T mos nxitet vjellja apo prdoret karboni medicinal i aktivizuar, kur jan glltitur korroziv, duke qen se kjo mund t shkaktoj dmtime m t mdha n goj, gryk, rrug t frymmarrjes, ezofag dhe stomak. Jepi qumsht apo uj sa m par q t jet e mundur, pr t holluar agjentin korroziv. Pastaj mos i jep fmijs asgj npr goj dhe organizo konsultn kirurgjikale, pr t kontrolluar pr dmtim ose ruptur ezofagu, nse sht e rnd.

Mos nxit vjelljen as mos jep karbon medicinal t aktivizuar meq inhalimi

mund t shkaktoj detres respirator me hipoksemi si pasoj e edems e dhe pneumonis lipoide. Glltitja mund t shkaktoj encefalopati. Trajtimi specifik prfshin terapin me oksigjen nse ka detres respirator.

1.4 Helmimet nga Paracetamoli Investimi urgjent, koha pas gelltitjes 0-24 ore fillojm me acetilcisteine nse>l50 mg/kg. me shume se 24 ore administro AC nese ka simptoma te demtimit te melcise, te perziera dhe te vjella > se 24 ore pas gelltitjes, dhimbje e rende ne anen e djathte dhe ndjeshmeri ose testet te funksionimit anormale te melcise. Rivlersojme statusin klinik dhe LFTs: LFTs normale, asnje simptome te te melcise, nese LFTs anormale kemi demtim te melcise.

demtimit

[Convulsione mjeksore pershkarm, vlersim psikiatrik. Diskutoni me pavjonin e melcise hematologjik, menaxhimi acute I melcise. *** l-4.1Trajtimi prfshin: Largo helmin prmes shprlarjes s syve apo larjes s lkurs (nse sht n sy apo n lkur). Jepi karbon medicinal t aktivizuar, nse helmi sht glltitur dhe at brenda l ore prej glltitjes. T mos shkaktohet vjellja sepse shumica e pesticideve, jan n trets me baz vajguri. N glltitje serioze ku karboni medicinal i aktivizuar nuk mund t jepet, shqyrto aspirimin e kujdesshm t prmbajtjes s lukthit, prmes tubs NG (rrugt e frymmarrjes duhet t mbrohen). Nse fmija ka shenja t aktivizimit t tepr t parasimpatikusit, ather jepi atropine 15 50 mikrogram/kg 1M (p.sh. 0.015-0.05mg/kg) apo prmes infuzionit intravenoz pr 15 minuta. Synimi kryesor sht t zvoglohet sekretimi bronkial, ndrsa t shmanget toksiciteti i atropins. Auskultoje kraharorin pr shenjat e sekretimit respirator dhe prciIle frekuencn respiratore, frekuencn e zemrs dhe shkalln e koms (nse kjo sht e prshtatshme). Prsrite dozn e atropins do 15 minuta, deri sa t mos ket sekretim respirator dhe frekuenca e

Nse nuk kan kaluar m shum se 1 or q prej gelltitjes jepi karbon medicinal t aktivizuar, nse ka, ose nxite vjelljen derisa te mos krkohet nj antidot orai. Vendos nse ka nevoj pr antidot apo jo, pr t parandaluar dmtimin e mlis: glltitja e 150 mg/kg apo m shum, apo niveli toksik 4 orsh i paracetamolit kur ky sht e mundur t prcaktohet. Antidoti sht m shpesh i nevojshm pr fmijt m t rritur, q aksidentalisht glltisin paracetamol, apo kur prindrit mbidozojn gabimisht fmijt e tyre.

Nse nuk kan kaluar m shum se 8 or nga glltitja, jepi methionine orai apo acethylcystein IV. Methionina mund t prdoret nse fmija sht me vetdije dhe nuk vjell (<6 vje: 1 gram do 4 or pr 4 doza 6 vje apo m shum: 2.5 gram do 4 or pr 4 doza). Nse kan kaluar m shum se 8 or prej glltitjes, apo fmija nuk mund t marr trajtim orai, jepi acetilcistein IV. shikojm se vllimi i lngjeve t prdorura n regjimin standard sht shum i madh pr fmijt e vegjl.

Pr fmijt <20 kg jep doz goditse prej 150 mg/kg n 3 ml/kg t glukozs 5%

pr 15 minuta, t pasuar me 50 mg/kg n 7 ml/kg t glukozs 5% pr 4 or, 1.5 Helmimet nga aspirina dhe salicilatet tjera Kjo mund t jet shum serioze n fmijt e vegjl, sepse ata shum shpejt bhen acidotik dhe pr pasoj kan m tepr gjasa q t prjetojn efekte apo toksicitet t rnd t SNQ. Mbidozimi me salicilate mund t jet i komplikuar pr menaxhim. Tek helmimet e buta: zevendesim fluid, glukoze 5% orale ose I/V ose fziologjik normal Ky shkakton firymmarrje t tipit acidotik, vjellje dhe tinitus. Jepi karbon medicinal t aktivizuar. Vrejm se tabletat e salicilateve kan tendenc t formojn masa t forta n stomak, duke uar n absorbim t vonuar, kshtu q ia vlen q t jepen disa doza t karbonit medicinal t aktivizuar. Nse nuk ka karbon medicinal dhe sht dhn doz e rnd toksike, ather kryeje lavazhn e stomakut. Jepi bikarbonat natriumi IV l mmol/kg pr 4 or pr t korrigjuar acidozn dhe per te ngritur pH e urins deri mbi 7.5, ashtu q ekskretimi i salicilateve te

1.5.1Si t jepet glukoz IV Kye vijn IV dhe mer gjak pr hulumtimet laboratorike emergjente {Controllo glicemin. Nse sht e ult (< 2.5 mmoi/litr (45 mg/dl) n fmijn e ushqyer mir apo < 3 mmol/litr (54 mg/dl) n femijn e kequshqyer rnd) apo nse dextrostix nuk sht n dispozicion: Jepi 5 ml/kg t tretsirs s glukozs 10% shpejt, prmes injeksionit IV Vllimi i tretsirs s glukozs 10% Mosha/pesha pr tu dhn si bollus (5 ml/kg) M pak se 2 muajsh ( 4 kg) 15 ml 2-<4 muajsh (4-6 kg) 25 ml 4<12 muajsh (6-10 kg) 40 ml l-<3 vje ( 10-14 kg) 60 ml 3-<5 vje ( 14- 19 kg) 80 ml Rikontrollo glicemin do 30 minuta. Nse vazhdon t jet e ult, prsriti 5 ml/kg t tretsirs s glukozs 10%. Ushqeje fmijn sapo ti kthehet vetdija. Nse nuk sht n gjendje t ushqehet pa rrezik prej aspirimit, jepi: Qumsht apo uj t mblsuar prmes tubs nazogastrike (pr t prgatitur sherbet, treti 4 lug t piota aji me sheqer (20 gram) n gotn prej 200-ml t ujit t pijshm), apo Lngu IV prmban 5-10% glukoz (dekstroz) Vrejtje: tretsira e glukozs 50% sht e njjt sikur tretsira e dekstrozs 50% apo D50. Nse sht n dispozicion vetm tretsira 50% e glukozs: holloje I pjes t tretsirs 50% t glukozs me 4 pjes uji sterl, apo zbute l pjes tretsir 50% t glukozs me 9 pjes tretsir 5% t glukozs. Vrejtje: Pr prdorimin e dextrostix-it, referoju udhzimeve n kuti. N prgjithsi, shiriti duhet t ruhet n kutin e vet, n 2-3 C, duke iu shmangur drits s diellit dhe lagshtis s madhe. Nj pik gjak duhet vn n shirit (sht e domosdoshme q t mbulohet krejt fusha e reagensit). Pas 60 sekondave, gjaku duhet pastruar me kujdes me pika t ujit t l'toht dhe ngjyra duhet krahasuar me elsin n shishe apo n lexuesin e glikemis. (Procedura e prpikt do t ndryshoj varsisht nga llojet e ndryshme t shiritave.)

1.6

Helmimet nga hekuri

Kontrolloje pr tiparet klinike t helmimit me hekur: mundim, vjellje, dhimbje abdominale dhe diarre. Te vjellurat dhe fecet jane shpesh gri apo t zeza. N helmimet e rnda mund t ket edhe hemorragji gastrointestinale, hipotension, prgjumje, konvulsione dhe acidoz metabolike. Tiparet gastrointestinale zakonisht paraqiten n 6 ort e para dhe fmija q ka qen asimptomatik gjat ksaj kohe, me gjas nuk ka nevoj pr trajtim me antidot. Karboni medicinal i aktivizuar nuk lidhet me kriprat e hekurit, kshtu q shqyrto dhnien e lavazhs e lukthit, nse jan marr sasi potencialisht toksike t hekurit. Vendos nse duhet dhn trajtimi me antidot. Duke qen se ky mund t ket efekte negative, ather duhet dhn vetm nse ka dshmi klinike t helmimit. Nse vendos pr t dhn trajtimin me antidot Jepi deferoksamine (50 mg/kg IM deri n maksimum prej l g) prmes injeksionit t thell IM, t prsritur do 12 or nse sht shum i smur, jepi infuzion 15 mg/kg/or deri n maksimum prej 80 mg/kg n 24 or.

1.7

Helmimi me monoksid karboni

Jepi 100% oksigjen pr t shpejtuar largimin e monoksidit t karbonit (vrejm se pacienti mund t duket i kuqrremt, por akoma mund t jet hipoksemik) deri sa shenjat e hipoksis t zhduken. Vlersoje vazhdimisht puls me oksimetr, por kujdes sepse ky mund t tregoj vlera t rre- jshme. Nse je n mdyshje, orientohu nga prania apo mungesa e shenjave klinike t hipoksemis. Parandalimi * Mso prindrit q t mbajn bamat dhe helmet n kuti t prshtatshme

 Drgoje fmijn n institucion shndetsor sa m par q t jet e mundur, bashk me t dhnat mbi substancn gjegjse p.sh. kutin, etiketn, mostrn e tablets, copzat, etj. 1.8 Kafshimi i qjarprit Kafshimi i gjarprit duhet marr n konsiderat nse ekziston fardo dhimbje e fuqishme apo njtje e gjymtyrs, apo n cilndo smundje t pasqaruar q paraqitet me gjakderdhje apo shenja neurologjike jonormale.Perhapjae helmit nga vendi i kafshimit n te gjith organizmin bhet n^permjet rruges limfatike. hemoliz,dmtim te faktoreve t mpiksjes s gjakut rregullimet ^ n N te shumten e rasteve helmi I gjarperit jep crregullime t rnda si prueshmerin e zmrs,ne permeabilitetin vascular,insuficienc renale acute nga nekroza kortikale e tubular. Tek fmijet kajshimet e gjarprinjeve jane m t rrezikshem per arsye te gjatsise me t vogl trup>ore qe ka fmija n k rahasim me t rriturin. M t rrezikshme jan kafshimet n fytyr,ne trup dhe sidomos ne ndonje en gjaku. Me'pak te rrezikshme jan kafshimet ne indin dhjamor e n gjymtyr.

1.8.1

KLINIKA:

* Disa minuta pas kafshimit i semuri n filliim ndjen nj djegie me dhimbje t

1.8.3 Diagnoza e helmimit Shenjat e prgjithshme prfshijn shokun, vjelljen dhe dhimbje koke. Ekzamino kafshimin pr shenjat si nekroz lokale, gjakderdhje apo rritje e ndjeshme e nyejve limfatik lokal. Shenjat specifike vare
a n ga he l m i d he e fe kt et e

tij. Kto prfshijn:

Shokun. njtjen lokale, q gradualisht mund t zgjerohet lart npr gjymtyrn e prekur. *Gjakderdhje: e jashtme prej gingivave, plagve apo ulcerave t brendshme sidomos intrakraniale Shenjat e neurotoksicitetit: vshtirsi apo paraliz respiratore, paraliz bulbare (vshtirsi glltitjeje dhe t folurit), dobsi gjymtyrsh. Shenjat e dobsimit muskulor: dhimbje muskulore dhe urin e zez. Kontrollo hemoglobinn (kur sht e mundur, duhet t vlersohet koagulimi i gjakut). 1.8.4 Trajtimi

Ndihma e par Imobilizo gjymtyrn pr t zvogluar lvizjet dhe absorbimin e helmit. Nse kafshimi ka gjas t ket ndodh nga nj gjarpr q ka helm neurotoksik, apliko bandazh t fort n gjymtyrn e prekur prej gishtrinjve deri n vendet mbi vendin e kafshimit. Pastro plagn. Nse ka ndonj nga shenjat e msiprme, transportoje n spitalin i cili ka antihelmin sa m par q sht e mundur. Nse gjarpri tashm sht mbytur, merre me vete n spital. Shmangiu prerjes s plags, apo aplikimit t lidhses shtrnguese.

Kujdesi spitalor Trajtimi i shokut/arrestit respirator Trajto shokun, nse sht i pranishm. Paraliza e muskujve respirator mund t zgjas disa dit dhe krkon intubim dhe ventilim mekanik apo manual (me mask apo tub endotrafeale dhe qese), prmes ndrrimit t personelit dhe/apo t afrmve deri sa t kthehet funksioni respirator. Kujdes sepse sigurimi i mir i tubs endotraheale sht i rndsishm. Nj altemativ sht kryerja e trakeotomis elektive.

Antihelmi

vv/

v Antihelmi bhet gjithmone para 6 oreve nga moment i kafshimit. Per t shmangur mundsin e nj shoku anafilaktik,bhet prova e Bezredkes.Serumi jepet me doz prej 0.3 ml/kg/peshe,gjysma e sasis bhet nn lkur,me disa cpime rreth plages dhe gjysma tjeter ne muskul,ne regjionin gluteal ose ne kofshe. Doza pr fmij sht e njjt sikur pr t rritur. Zbute helmin n 2-3 vllime t tretsirs fiziologjike 0.9% dhe jepe intravenoz pr 1 or. Jepe m ngadal fillimisht dhe prcille nga afr pr anafilaksi apo reaksione tjera t padshirueshme. Nse paraqitet urtikarie q kruhet, shqetsim, temperatur, koll apo frymmarrje e vshtirsuar, ather ndrpreje antihelmin dhe jepi epinefrin 0.01 ml/kg prej tretsirs 1/1000 apo 0.1 ml/kg prej tretsirs 1/10,000 subkutan dhe 250 mikrogram/kg klorfeniramin IM apo IV/SC. Kur fmija t stabilizohet, rifillo ngadal infuzionin me antihelm. M shum antihelm duhet dhn pas 6 orve, nse ka prsritje t moskoagulimit t gjakut apo pas 1-2 orsh nse pacienti vazhdon t gjakderdh shum, apo ka shenja neurotoksike apo kardiovaskulare t prkeqsuara.

Trajtimi tjetr Konsultimi kirurgjik Krko mendimin e kirurgut, nse ka njtje t madhe n gjymtyr dhe e njjta sht pa puls, apo shum e dhimbshme apo ka nekroz lokale. Kujdesi kirurgjik do t prfshij: Prerjen e indit t vdekur prej plags * Prerjen e membranave fasciale, pr t liruar presionin n pjest e gjymtyrs, * Transplantimin e lkurs, nse ka nekroza t zgjeruara shum. Trakeototnia (apo intubimi endotrakeal) nse paraqitc* paraliza e muskujve t prfshir n glltitje

Kujdesi infermjeror Jepi lngje orale apo prmes tubs NG sipas krkesave ditore. Mbaj shnime t sakta pr marrjen e lngjeve dhe diurezn. Siguro qetsim adekuat t dhimbjeve. Ngrite gjymtyrn nse sht e njtur. Jep antitetanus profilaks. Trajtimi me antibiotik nuk krkohet, deri sa t mos ket nekroz t indit n vendin e plags. Shmangi injeksionet intramuskulare. Perdile me shum kujdes menjher pas pranimit, pastaj do or se paku 24 ore duke qen se helmimi mund t zhvillohet shum shpejt.

1.9 Thumbimi i akrepit Thumbimi i akrepit mund t jet shum i dhimbshm disa dit. Efektet sistemike t helmit jan shum m t shpeshta n fmij, sesa n t rritur. 1.9.1 klinika

Shenjat e helmimit mund t zhvillohen brenda disa minutave dhe jan pasoj e aktivizimit t sistemit nervor autonom. Kto prfshijn:

shokun. < shtypjen e rritur apo t ulur t gjakut. pulsin e shpejt dhe/apo t parregullt. vshtirsit n frymmarrje (pasoj e insuficiencs s zemrs), apo

mundimin, vjelljen, dhimbjen abdominal. insuficiencn respiratore. dridhjet dhe spazmat muskulor.

 Konvulzionet, shkaktohet nga toksinat ose komplikacionet metabolike. Kontrolloni glukozen ne gjake, presionin arterial dhe Ph, sodiumin e plazmes,potassium dhe Nse ka shenjat e helmimit t rnd, jepi antihelmin e akrepit, nse e keni n kalciumi. 1 trajtojme me diazepam I/V deri ne 10 mg. dispozicion (sikur m lart pr infuzionin e antihelmit t gjarprit). * Hemoragji gastrike, vendose nje tube nazogastrik tek pacjentet ne gjendje kome. Hipotermia,menazhohet nepermjete ringrohjes pasive. Traitimi tjetr Trajtoje insuficiencn e zemrs, nse sht e pranishme. Merre n konsiderat prdorimin e prazosins, nse ka edem pulmonar.

Kujdesi prkrahs Jepi paracetamol orai apo morfine IM, varsisht nga rndesa. Nse sht shum rnd, infiltro vendin me 1% lidokain, pa epinefrin. Burimet tjera t helmimit apo sistemike. Jepe antihelmin, kur sht n dispozicion, n rast t efekteve t rnda lokale

Kujdesi infermeror pas helmimit Vleresohet niveli I vetedijes,fillimishte cdo ore. Ritemi respirator, filiimi cdo 15 min. Ngopja arteriale me oksigjen nga matja me oksimeter, monitorim I vazhdushem. Monitor EKG, monitorim I vazhdushem. Presioni I gjakut, monitorim cdo 15 min. Tempratura. Produkti urinare, vendosja e kateterit ne fshikzen e urines, nese helmi eshte potencialishte nefrotoksik, ose nese pacjenti eshte I pavetedishem. Presioni arteriale ne gjake dhe pehashi, monitorim I vazhdushem cdo dy ore. Glukoza ne gjake nese helmi mund te shkaktoje hipo ose hiper-glicemi, fillimisht cdo ore ose ne helmimin me paracetamol qe shfaqet pas 16 oresh. koma, nese shoqerohet me shenja neurologjike kryesore shenja te demtimit te kokes, bejme CT per te perjashtuar hematomat. Edema cerebrale, mund te shfaqet pase arrestit kardiake, ne helmimin e rende nga monoksid karboni, ne demtimin hepatike nga paracetemol. Rezulto ne koma, hypertension dhe pupil ate zvogeluara. Sigurojm rruget e ajrit nepermjet tubit endotrakeal dhe ventilo per te ruajtur P02 dhe PC02 arteriale normale.

Kapitulli II - Materiali dhe Metodika Kjo tem sht punuar me Microsoft Word 2007 dhe do prezantohet me PowerPoint 2007. sht perdorur Microsoft Excel per tabelat dhe grafikt e statistikave. Materiali statistikor sht marr nga rregjistrat e spitalit ne Repartin e Pediatris dhe ne ate te helmimeve Tirane..

Llojet Nr helmimit I pacientve

e ushqimore j paracetamoli ( aspirina j CO j Kafshimet nga gjarpri 17 3 5 ! 4 7

Kapitulii III - Rezultate dhe diskutime Studime Statistikore n Reparti i Helmimeve n Spitalin Tirane pr vitin 2012 Jan hospitalizuar gjithsej 36 pacient. Tabela 1 | Llojet e helmimit | ushqimore \ paracetaraoli | aspirina ! CO ; Kafshimet nga gjarpri j | Nr I pacientve I 17 3 5 4 7 Grafiku 1

Jan hospitalizuar gjithsej 36 pacient. Ky grafik paraqet llojet e helmimeve tek Repartin e Helmimeve n Spitalin Tirane pr vitin 2013.

Ky grafik paraqet llojet e helmimeve tek Reparti i Helmimeve n Spitalin Tirane pr vitin 2013.

Ndarja e pacientve sipas gjinis Grafiku 2

Ktu paraqitet ndarja e pacientve sipas gjinis, ku rastet m t shpshta jan n pacientt meshkuj * me 20 raste, ndrsa femra me 16 raste.

Ndarja e pacientve sipas grup-moshave

Grafiku 3

28

Ky grafik paraqet ndarjen e pacientve sipas grup moshave ku nr m t madh e ka grup-mosha 5- 14 vje me 12 raste pr meshkujt dhe 9 raste pr femrat, grup-mosha 14 vje me 6 raste meshkuj dhe 6 femra dhe 0-1 vje me 2 raste per meshkujt dhe 1 rast pr femrat. Ndarja e pacientve sipas vendbanimit Grafiku 4

Ky grafik paraqet ndarjen e pacientve sipas vendbanimit ku kemi 14 pacient nga qyteti dhe 22 pacient nga fshati.

Intoksikacionet alimentare Grafiku 5

Meshkuj 12 Femra 8

Ky grafik tregon ndarjen e pacientve sipas gjinis ne intoksikacionet alimentare.

Ndaria e pacienteve sipas vendbanimit ( QYTET 8 raste

intoksikacionet alimentare )

FSHAT 13 raste

Ky grafik paraqet ndarjen e pacienteve sipas vendbanimit, ku vrehet nj nr m t madh t fmijve ne fshat me 13 raste, ndrsa n qytet me 8 raste.

Ndarja sipas grup-moshave (intoksikacionet alimentare) Grafiku 7

Ky grafik paraqet ndarjen e pacienteve sipas grup-moshave n intoksikacionet alimentare ku mosha 0-1 vje ka 2 rast pr meshkujt dhe 2 rast pr femrat, mosha 1-4 vje ka 4 raste per meshkujt dhe 3 raste per femrat dhe mosha 4-15 7 raste pr meshkujt dhe 5 raste pr femrat.

30

Kapitulli IV - Konkluzione Gjat vitit 2012 helmimet m t shpeshta tek pacientet Repartin e Helmimeve n Spitalin Tirane jan: > Intoksikacionet alimentare me 17 raste, 10 meshkuj dhe 7 femra. > Helmimet nga paracetamoli me 3 raste. > Helmimet nga aspirina me 5 raste. > Helmimet nga CO me 4 raste. > Kafshimet nga gjarpri 7 raste. Gjithsej jan hospitalizuar 36 pacient: > 20 pacient jan meshkuj dhe 16 jan femra. > 14 pacient jan nga qyteti dhe 22 jan nga fshati. Ndarja e pacientve sipas grup moshave: > dhe 0-1 vje me 2 raste pr meshkujt dhe 1 rast pr femrat. > 1 -4 vje me 6 raste meshkuj dhe femra. > 5-14 vje me 12 raste per meshkujt dhe 9 raste pr femrat. Intoksikacionet alimentare i hasim m shpesh n stinn e vers, sepse temperaturat e larta favorizojn prishjen e ushqimeve nse nuk ruhen n kushtet e duhura dhe nga pakujdesia e prindrve. Intoksikacionet nga medikamentet vijn nga: > Pakujdesia e prindrve ( vendosja e medikamenteve n vendet q mund t arrihen nga fmijt). rritur. Kafshimet nga gjarpri takohen m shum tek femijt t cilt jetojn n fshat ku terreni gjeografik favorizon rritjen e shum gjarprinjve shpesh t rrezikshm pr jetn e fmijs. . > Helmimet e qllimshme qe takohen ne fillim t adoleshencs dhe n fmijr

31

BIBLIOGRAFIA 1) Shpori M,, Zyberi V., Pediatria, cikl leksionesh pr infermierin 2) Lesi L. Infermieristika e pediatris 3) Bara P., Ceka Xh. Smundjet e brndshme, Tirane, 2005 4) Bara P. Mjeksia e Urgjencs Mjeksore, Tirane, 2010