2011

Uilyam Somerset Moyem

Neyl Makadam Polkovnikin xanm. (Povest v hekaylr). ngilis dilindn trcm edn:Aygn ziz. Elektron kitab
www.kitabxana.net Milli Virtual Kitabxanann Tqdimatnda

www.kitabxana.net

YYSQ 23.02.2011

www.kitabxana.net Milli Virtual Kitabxanann Tqdimatnda Uilyam Somerset Moyem (Byk Britaniya)

Neyl Makadam Polkovnikin xanm Povest v hekaylr

ngilis dilindn trcm edn: Aygn ziz

Elektron kitab

YYSQ - Milli Virtual Kitabxanann rqmsal e-nri N 44 (2011) Redaktoru v e-nr hazrlayan hazrlayan: Aydn Xan (bilov), yazar-kulturoloq

YYSQ - Milli Virtual Kitabxana

Bak 2011

Uilyam Somerset Moyem (Byk Britaniya) Neyl Makadam

Kapitan Bredon mehriban adam idi. Kualo Solordak muzeyin kuratoru Anqas Manro yeni kmkisi Neyl Makadamn Sinqapura glnd Van Dayn mehmanxanasnda bir ne gn qalacan deynd v bu mddt rzind olandan muayat olmasn ondan xahi ednd kapitan lindn glni edcyini syldi. Kapitan Bredon Sultan hmd gmisini idar edirdi v Sinqapurda olanda qalmaa hmi Van Dayn mehmanxanasn seirdi. Arvad yapon idi. Orada bir otaq tutmudu; bu, onun evi idi. Borneo sahili boyunca iki hftlik syahtdn qaydanda sln holland olan menecer ona Neylin artq iki gndr ki, orada olduunu syldi. Olan mehmanxanann balaca, tozlu baasnda oturub Straits Times qzetinin khn saylarn oxuyurdu. Kapitan diqqtli bir nzr yetirdikdn sonra ona yaxnlad. Siz Makadamsnz, el deyilmi? Mnm. Mnim adm Bredondur. Sultan hmdin kapitanyam. Siz gln rnb axam mniml gedcksiniz. Manro xahi edib ki, sizdn gz-qulaq olum. Stenqah 1 istyirsiniz? Hr halda gman edirm ki, indiy qdr onun n olduunu artq yrnmisiniz? Tkkr edirm, ancaq mn iki imirm. Mn he d sizi gnahlandrmram. Iki bu lkd ox yax kiilrin evini yxb. O, geni yaylm otland lhcsind danrd. O, yerlilrdn olan inli xidmtini ssldi v z n ikiqat viski v bir az da soda gtirilmsini sifari etdi. Buraya glndn bri n il mul olmusunuz? traf gzib dolamam. Sinqapurda grmli el bir ey yoxdur. Ancaq mn bel demzdim. Neyl ayaa qalxd, qulaqlarna qdr qzard v utancaqlqla cavab verdi: -

lbtt, onun grcyi ilk i muzey getmk idi. Burada onun z yerlrind grmdiyi az ey var idi. Lakin vhi heyvanlarn, qularn, srnnlrin v digr hratlarn mhz hmin lky aid olmas fakt onu hycanlandrrd. Orada bir blm var idi v nvbti il rzind bu canl varlqlarn onun
1

ki nv

4 iin birbaa aidiyyat olduundan Neyl onlar diqqtl tdqiq edirdi. Lakin n hycanlandrc ey bayrda yni klrd idi v gr ciddi, ayqbal bir gnc olmasayd sevincl ucadan qhqh kib glrdi. Burada hr ey onun n yeni idi. Ayaqlar syrlana kimi gzirdi. Qlblik bir knin bir kncnd dayanr, rikalarn 2 sald uzun cra v indakar addmlarla dirklrin aras il qaan adamlara maraqla baxrd. Kanaln zrindki krpnn stnd durur v konserv qutusundak siynk balqlar kimi bir-birinin yannda pazla brkidilmi sampanlara 3 tamaa edirdi. Viktoriya ksindki oxlu qrib eylrin satld in maazalarna diqqtl nzr yetirirdi. Kk, yekpr Bombey tacirlri maazalarnn qaps aznda dayanr, ipk saplar v mxtlif zint yalarn almas n el hey bir ucdan sslnirdilr. O, hvssiz-hvssiz yol gedn Tamillr 4, balarnda a araqn olan v zlrini kn saqqall rblr baxrd. Bu cr mnzrnin zrindn gn gcl parlt il brq vururdu. Neyl karxb qalmd. Dnd ki, bu rngarng v hddindn artq byk dnyada z yerini tapmaq n ona illr lazm olacaq. Hmin gec am yemindn sonra kapitan Bredon ondan hri dolamaq istyib-istmdiyini sorudu. N qdr ki, buradasan, grk bir az gzn ab hyata baxasan, - o dedi. Onlar rikaya oturdular v hrin inlilr olna mhllsin srdlr. Dnizd olduu zaman he vaxt iki imyn kapitan bu df d z adtin xilaf xmad. O, zn yax hiss edirdi. Rikalar knin bir trfind olan evin yannda dayandlar. Onlar irli keib qapn dydlr. Qap ald, dar bir keidl hr trfi qrmz plyula dnmi skamyalar olan byk bir otaa girdilr. Orada milliytc fransz, italyan v amerikan olan bir ne qadn oturmudu. Pianodan sanki gc-bla il xoaglmz ss xr, bir ne nfr d ortada rqs edirdi. Kapitan Bredon iki sifari etdi. Dvt gzlyn iki- qadn onlara arc nzrlrl baxdlar. H, cavan olan, byndiyin biri varm?, - dey kapitan zarafatla sorudu. Yatmaq mnasnda? Yox! Getdiyin yerd bilirsn ki, a drili qzlar olmur. Yax, bildim. Istyirsn gedk yerli qadnlara baxaq? Etirazm yoxdur.

Kapitan ikinin pulunu ddi v onlar bir az gzidilr. Sonra baqa bir ev getdilr. Buradaklar balaca, zrif, ik kimi xrda l v ayaqlar olan, gll ipkdn kostyum geyinmi inli qzlar idilr. Lakin rnglnmi zlri sanki maskan xatrladrd. Glnlr istehzal nzrlrl baxdlar. Bu qzlar qtiyyn insana bnzmirdilr.

2 3

Minik nv Qayq nv 4 Hindistan v ri-Lankann imal-rqind yaayan v kk eramzdan vvl gedib xan qdim xalq

5 Sni buraya gtirdim, dndm ki, bu yeri grmlisn, - kapitan Bredon vzif borcunu yerin yetirn adam das il dedi, - el birc nzr salmaq z hr eydir. N sbb bilmirm, onlar bizi bynmirlr. Htta bzi bu cr in evlrind a drili kiiy iri girmy d icaz vermirlr. Dediklri d budur ki, guya bizdn xoaglmz qoxu glir. Glmlidir, el deyil? Deyirlr ki, guya bizdn meyit iyi glir. Bizdn? Biz yapon qzlar verin, - kapitan dedi. - Onlar yaxdrlar. Bilirsn d, mnim arvadm da yapondur. Gl gedk, sni yapon qzlar olan bir yer aparacaam. gr ora xouna glms, onda mn adm dyirm! Onlar rikalara yldilr. Mkana atanda db qapn dydlr. Dolun, orta yal bir yapon qadn onlar iri ev dvt etdi. Yalnz xalalarla dnmi qng, tmiz bir otaa gtirdi. Kapitan v Neyl yerd yldilr. Bir az kemi balaca bir qz zrind solun rngd iki piyal ay olan mcmyi il iri girdi. Qz utancaq bir tziml piyallri onlara tqdim etdi. Kapitan is orta yal qadnla danrd. Birdn o, Neyl baxaraq qaqqlt il gld, qadn bayra xan uaa n is dedi v ir qdr kemi otaa drd qz daxil oldu. ox qng daranb ylm qara, parltl salar olan bu qzlar kimanoda el gzl grnrdlr ki; xrda, dolun, yumru siftli bu qzlarn glmsyn gzlri vard. Onlar tzim etdilr v db-rkanla qonaqlar salamladlar. Danqlar lap qularn ch-chini xatrladrd. Sonra onlar hrsi bir trfd kapitanla Neylin dizi stnd oturaraq onlar ylndirmy baladlar. Bir az kemi kapitan artq qollar il iki inc beldn tutmudu. Onlar da ki, he dil boaza qoymurdular. ox n idilr. Neyl el gldi ki, kapitanla ylnn qzlar onu laa qoyurlar, nki onlarn parldayan gzlri ltaq bir kild Neyl trf dnd v bunu grck olan qpqrmz oldu. Digr iki qz is glmsyrk Neyl qslmdlar v yaponca el danrdlar ki, sanki olan onlarn dediyi hr sz aydnca baa drd. El xobxt v smimi grnrdlr ki, olan glmy mcbur oldu. Qzlar ox diqqtcil idilr. Piyalni zlri el uzatdlar ki, olan rahatca i bilsin. Qzlar onun n siqaret yandrdlar v kl olann stn dmsin dey onlardan biri balaca, inc lini irli uzatd. Onlar Neyli hamar zn tumarlayr v maraqla iri, gnc llrin baxrdlar. Zalm qzlar piik balas kimi oynaan idilr. Yax, hansn istyirsn, de grk?, - bir qdr sonra kapitan dillndi, - Sedin birini? Sizi baa dmrm?! Gzlyirm ki, sn bir qrara glsn. Mn d z iimi bilim. Ah, siz n danrsnz! He birini istmirm. Mn ev yatmaa gedirm. Niy, n olub ax? Hr halda qorxmursan, h? Yox, sadc olaraq bel eylri xolamram. Ancaq sizin yolunuzun stnd d durmayacaam. zm mehmanxanaya qaydaram. gr el bir fikrin yoxdursa, onda bu, baqa msl. Mn sadc sni tk buraxmaq istmirdim.

6 Kapitan orta yal qadnla bir-iki klm ksdi v dediyi szlr qzlarn Neyl tccbl baxmasna ssb oldu. Qadn n sorudusa kapitan iyinlrini kdi. Sonra qzlardan biri ns sz atd v ham gld. O, n deyir?, - Neyl sorudu. Sn satar, - kapitan qmd. V qrib bir maraqla Neyl baxd. Bayaq n is deyrk onlar gldrn qz indi birbaa ns sz atd. Olan bundan da he n anlamad, ancaq qzn gzlrindki istehza onun prtmsin sbb oldu. Qalarn atd. Masqaraya qoyulmaqdan he xou glmirdi. Qz is nmayikaran bir kild gld v qolunu Neylin boynuna dolayaraq xfifc onu pd. Gl gedk, - kapitan dedi. Ny glrdlr el? Snin bakirliyin. Mn burada glmli el bir ey grmrm, - dey Neyl znn asta otlandiya lhcsi il dillndi. Bu, beldir ki? Mmm... H. Ne yan var? Iyirmi iki. Yax nyi gzlyirsn? Evlnmyimi. Kapitan susdu. Pillkann lap yuxarsna atanda lini ona uzatd. Olana Gecn xeyr qalsn deynd gzlrind bir iart vard, lakin Neyl bunu sakit, smimi v rahat bir nzrl qarlad. gn sonra onlar gmi il yola ddlr. Neyl yegan a drili srniin idi. Kapitan mul olanda o, ancaq mtali edirdi. Tzdn Ualeysin Malay arxipelaqn oxuyurdu. Bunu uaq vaxt oxumudu, ancaq indi bu kitabda yeni v hr ey stn gln bir maraq var idi. Kapitann asud vaxtnda ya bric 5 oynayr, ya da ki, gyrtdki uzun krslrd oturub siqaret krk shbt edirdilr. Neyl knd hkiminin olu idi v tbit tarixi il maraqland yadna glmir. Mktbi bitirndn sonra o, Edinburq universitetin daxil oldu v tbit elmlri zr bakalavr drcsi ald. Tsadfn Nature (Tbit) qzetind Kualo Solordak muzeyin mhafizin assistent tlbi bard elan grnd o, biologiya zr laborant ii axtarrd. Muzeyin mhafizi Anqas Manro onun days Qlazqo taciri il birlikd Edinburqda olmudular v days mktub yazaraq ondan Neyl Mehmanxanaya atanda Neyl daha maran boa bilmdi. -

Kart oyunu

7 bir snaq ii vermsini xahi etmidi. Neylin sasn entemologiya 6 il maraqlanmasna baxmayaraq o, slind tlim grm taksidermist 7 idi. El elanda da bunun sas gtrldy aq-aydn sylnilirdi. O, Neylin mllimlrinin verdiyi sertifikatlar da mktuba daxil etmidi. Yeri glmikn, hl universitet illrind Neylin yax futbol oynadn da lav etmidi. Bir ne hftdn sonra i qbul edilmsi il laqdar teleqram gldi v bellikl Neyl iki hft sonra gmi il oraya yola dd. Manro nec adamdr? Neyl sorudu. Yax olandr. Hamnn rbtini qazanb burada. Mn elmi jurnallarda onun mqallrin gz gzdirmim. bisin son saynda da bir mqalsi vard. Bu bard he n bilmirm. Birc bildiyim odur ki, arvad rusdur. Burada da onu bir o qdr d bynmirlr. Sinqapurda olanda ondan mktub aldm. Orada deyilirdi ki, gtr-qoy edn qdr onlar mni burada bir mddt qonaq edcklr. Indi ayyuxar zrdlr. ayn aznda su zrindki dirklrin stnd balqlarn kiicik bir kndi yerlirdi. Sahild palma v manqrov aaclar bitmidi; bir az aralda baltadymmi menin qaln yall uzanrd. Bundan bir qdr d uzaqda mavi smaya tnd klgsi dn dan nahamar konturu grnrd. Btn vcudunu saran hycandan ryi dynn Neyl bu mnzrni az qala gzlri il yeyirdi. ab qalmd. O, Konrad 8 demk olar ki, zbrdn bilirdi v sirrli-sehrli bir alm grmk midind idi. Lakin hl bu mavi smaya hazr deyildi. fqdki balaca, a buludlar gn inda parldayrd. Medki yamyal aaclar parlaq iqda brq vururdular. ayn sahili boyunca adda-budda tavan qamla rtlm Malay 9 evlri vard v onlar meyv aaclarnn arasnda yerlmidi. Yerlilr daq-autlarda 10 ayyuxar avar kirdilr. Neylin ev qapanb oturmaq fikri yox idi. Hmin o mhzun, lakin boluq v srbstlik dolu parlaq shr anda da bu fikird idi. Bu lk ona isti qucaq ard. ryin dammd ki, burada xobxt olacaq. Kapitan Bredon krpdn aada dayanm Neyl smimi bir nzr sald. Drd gn davam edn bu syaht mddtind kapitan bu olana yamanca bnd olmudu. Dorudan da o, iki imirdi. Zarafat ednd d bunu ciddi hal kimi qbul etmirdi. Ancaq onun ciddiliyinin znd d n is bir cazib var idi. Burada hr ey onun n maraql v hmiyytli grnrd. lbtt, el buna gr d o, zarafatlar glmli hesab etmirdi. Amma htta bu zarafatlar baa dms d glrd, nki bunu ondan gzldiklrini hiss edirdi. O glrd, nki hyat gzl idi. Deyiln hr xrda ey gr tkkr edirdi. ox nzaktli idi. He vaxt xahi edirm, zhmt olmasa klmlrini iltmdn nz
Hratlar yrnn elm l heyvan, qu, balq v sair drilrini canl effect yaratmaq n doldurmaqla mul olan adam 8 Milliytc polyak olan ingilis yazs 9 Cnub rqi Asiyada, Malakka yarmadasnda yerln lknin xalqlar 10 Aac ktynn ovulmas il dzldiln qayq
6 7

8 istmzdi v ox sa olunu sirgmzdi. stlik d yaraql olan idi; bunu he ks inkar ed bilmzdi. Neyl ba aq, llri diryin stnd sahildn keib gednlr baxaraq dayanmd. Ucaboy 6.2 fut 11 olard, uzun, iri qollar v ayaqlar, eyni iyinlri v inc beli olan bir gnc idi. Onda n is czbedici bir oynaqlq vard, bel ki, hr an ns bir oyun xaracan gzlyirdin. znmxsus parlts olan abald, qvrm salar bzn ia dnd lap qzl kimi ildayrd. Iri, mavi gzlri sevincl parlayr, sahibinin n xarakterini zlrind ks etdirirdilr. Burnu qsa, kobud, az byk, nsi srt, z enli idi. Lakin n heyrtlndirici lamt drisi idi: aappaq, hamar, yanaqlar da qzartlaq. Hr bir qadn bu cr driy sahib olmasn yalnz arzu ed bilrdi. Hr shr kapitan Bredon eyni zarafat tkrarlayrd: H, cavan olan, bu gn zn qrxmsan? Yox, lazmdr bym? Lazmdr?! Yox, i, nyin lazmdr?! Snin zn onsuz da uaq drisi kimidir. Mn hftd bir df zm tra edirm, - dey o, bir df qti kild cavab verdi. Neyl lini nsi boyunca srtb deyirdi: Kapitan Bredon da hmi buna glrdi. Hr df d Neyl qpqrmz qzarrd. Lakin onu adamlara byndirn tkc zahiri grn deyildi. Onu msahibin sevdirn daha ox zldiyi vziyyt qar gstrdiyi eviklik, smimiyyt v ruh ykskliyi idi. Diqqt v hmiyytl yanad hr ey v ortaya xan hr msly dair mbahis aparmaq meylin baxmayaraq, onda adama tamamil qeyri-adi tsir balayan qrib bir sadlik vard. Kapitan, bax, bunu anlaya bilmirdi. Maraqldr, blk o, he vaxt qadnla olmadna gr beldir? dey o, z-zn deyirdi, qribdir, fikirlirsn ki, qzlar zlri ona he macal vermzdilr. z d bel yaraql bir olana. Sultan hmd ayn dngsin yaxnlard, onu dolanb kedikdn sonra artq Kualo Solor grnckdi. Ancaq ii il laqdar vacib msllr kapitann bu dnclrin son qoydu. O, aa man bsin xng ald. Gmi srtini yarya qdr azaltd. ayn sol sahilind a, tmiz v kiik hrcik olan Kualo Solor uzanrd, sol trfind is hrbi istehkam v Sultan saray var idi. Bir az klk sirdi v Sultann bayra hndr bir aacn banda zmtl dalalanrd. Onlar ayn ortasnda lvbr saldlar. Hkim v bir polis mmuru hkumt barkasnda 12 gyrty yaxnladlar. Onlar a, parusin alvar geyinmi ucaboy, arq bir kii mayit edirdi. Kapitan taxta krpnn banda duraraq onlarla l tutdu. Sonra da sonuncu gln trf dnd. 11 12

Grrsn d, snin mid yerin olan bu gnci sa-salamat gtirdim.

Txminn 188 sm; 1 fut = 30.48 sm 3, 4 v ya 5 dor aac olan gmi

9 V bunu deyib Neyl nzr sald. Bu Manrodur. Ucaboy arq kii lini uzatd v Neyl snayc nzrl baxd. Neyl qzararaq glmsdi. Onun qng dilri vard. Xo grdk, cnab. Manro gzlri il xfifc glmsdi. Yanaqlar batqd, qr burnu v solun dodaqlar vard. Gnd qapqara yanmd. ox yorun grnmyin baxmayaraq znn mehriban ifadsi var idi v bu, Neyld ona qar drin inam hissi yaratd. Kapitan onu hkim v polisl tan edrk bir az iki imyi tklif etdi. Masa arxasnda yldilr. Xidmti piv lrini gtirnd Manro lemini xard. Neyl onun qsa vurulmu salarnn artq allam olduunu grd. O, 40 yalarnda sakit grnl, hrktlrind tmkinli olan ziyal grkmli bir adam idi v bu da onu o balaca evik hkimdn v son drc txxsl olan polis mmurundan frqlndirirdi. Makadam iki imir, - xidmti 4 stkan piv sznd kapitan dillndi. Daha yax, - Manro dedi, - hr halda mid edirm ki, onu pis yollara kmy almamsan. Sinqapurda buna chd eldim, - kapitan gzlrind parlt il cavab verdi, - ax, grmli el bir ciddi i yox idi. Pivni iib qurtardqdan sonra Manro Neyl trf dnd. Yax, n deyirsn, sahil xaqm? Neylin baqajn yerbyer etmk Manronun xidmtisinin hdsin dd. zlri is sampana 13 oturaraq quruya xdlar. Birbaa bunqaloya 14 getmk istyirsn, yoxsa vvlc traf gzib dolaaq? Yemkdn qabaq hl iki saat vaxtmz var. Olmazm el birbaa muzey gedk? Neyl sorudu. Manronun gzlri gld. Mmnun oldu. Neyl utancaq, Manro da tbitin gr qaradinmz olduundan onlar skut iind yol gedirdilr. ayn yannda yerlilrin daxmalar var idi. Burada qdim hyat trzin xilaf xmayan Malayyallar mskn salmdlar. Bu adamlar sakitc z ilri il mul idilr v onlarn qlb xo gln faliyyti gz qabanda idi. Buradak hyat riitminin doum v lm, mhbbt v briyyt aid olan msllr hesab olunduu hiss edilirdi. Onlar bazara gldilr. Ilyn, yemk yeyn, ss-kyl ucadan danan inlilrin qaynad maazalarla dolu olan dar klrd yaamaq urunda yorulmadan sanki mbariz aparan bir ruh hkm srrd.

13 14

Qayq nv Bir mrtbdn ibart kiik ev

10 Sinqapurdan sonra bu yerlri grmk o qdr d maraql deyil. Ancaq mn el glir ki, sfasna sz ola bilmz, - Manro dedi. Neyld olduu kimi el kskin hiss olunmasa da Manro z d lhc il danrd, ancaq hrdnbir otland dialektin uyun olaraq r ssini dzgn tlffz etmirdi v bu da Neylin zn rahat hiss etmsin rait yaradrd. O, ingilislrin dand ingilis dilinin sni olduu fikrini h cr bandan xarb ata bilmirdi. Muzey gzl, da binada idi v iri daxil olanda Manro qeyri-ixtiyari olaraq qddini dzltdi. Qapda dayanm xidmti salamlad v Manro ona malayyaca ns dedi, ox gman ki, Neylin kim olduunu izah edirdi, nki xidmti ona baxb glmsdi v yenidn salam verdi. Iri soyuq idi v knin parltsndan sonra iridki iq xo tsir balayrd. Qorxuram ki, dilxor olasan, - Manro dedi, - lazm olan eylrin hl hams bizd yoxdur. Pulun olmamas bizi bel pis vziyytd qoyub. limizdn glni etmiik. Hr halda grk bunu nzr alasan. Neyl zn min trzd suya atlan zg kimi qtiyytl iri addm atd. Nmunlr son drc gzl quradrlmd. Manro almd ki, tlim kediyi qdr btn bunlar byndirsin d. Qular, vhi heyvanlar, srnnlr canl hyat tsvvr yaratmaq mqsdil z tbii mhitlrind tqdim olunurdu. Neyl utancaqln yaddan xararaq byk vql danrd. Say-hesab olmayan suallar yadrrd. Yaman hycanl idi. Vaxtn nec tdy hiss olunmurdu. Manro saata baxanda ox tccblndi. Nhayt onlar rikaya oturdular v bunqaloya gldilr. Manro gnc adam qonaq otana gtirdi. Bir qadn divanda uzanaraq kitab oxuyurdu v onlarn iri girdiyini grnd yavaca ayaa qalxd. Bu, mnim arvadmdr. Deysn ox gecikmiik, Darya? Eybi yoxdur, - o glmsdi, - vaxtn n hmiyyti var ki?!

O, lini kifayt qdr iri olan lini Neyl uzatd v ona uzun, dncli, lakin smimi nzr sald. Sn yqin ki, muzeyi ona gstrmisn? O, orta boylu, 35 yalarnda smr zl, aq mavi gzlri olan bir qadnd. Ortadan ayrlb boynunun arxasnda yumrulanm salar sliqliydi. Qeyri-adi grnn aq qhvyi rngi vard. Iri almacq smklri olan enli sifti, ox tli burnu vard. Gzl olduunu demzdin, ancaq asta hrktlrind n is hvanilik, davrannda is bir laqeydlik sezilirdi ki, bu, yalnz qanmaz v ktbeyin adamlarn diqqtini kmzdi. Pambq paradan tikilmi yal rngd paltar geymidi. Ynglc lhc hiss olunsa da ingilis dilind ox slis danrd. Onlar qlyanalt etmk n masa arxasna kedilr. Neylin utancaql yenidn zn qaytd, ancaq Darya deysn bunun frqin varmad. O, he sxlmadan srbst danrd. Neyl syahti haqnda v Sinqapurda nlr grdy bard bir ucdan suallar yadrrd. Sonra Darya ona grcyi

11 adamlar haqda dand. Hmin gn Manro onu Sultan burada olmadna gr rezidnt ba kmk n aparmal idi, sonra is kluba gedckdilr. Orada Neyl hamn grckdi. Grrsn, sn burada ox mhurlaacaqsan, - Darya aq mavi rngli gzlrini diqqtl Neyl dikrk dedi. Neyldn daha sadlvh olan hr hans bir kii drhal hiss edrdi ki, qadn nec d diqqtl onun boy-buxununa, hycan douran gncliyin, parlaq, qvrm salarna v hamar drisin gz yetirir. V lav etdi: Onlar bizi o qdr d veclrin almrlar. Eh, Darya, bo eydir. Sn d yaman hr eyi ryin salansan ha. Onlar ingilisdirlr 15, vssalam. Onlar Anqasn alimliyini glmli, mnim rus olmam is baya bir ey hesab edirlr. i, he vecim d glmir. Axmaqdrlar da. n adi, n dardncli, n baya adamlardr ki, aralarnda yaamaq bdbxtliyi mn nsib olub. Sn d el ilk gldiyi gndn Makadamda ikrah hissi oyatma. O, burann adamlarnn mehriban v qonaqprvr olduunu grck. Bs snin adn ndir? Darya ondan sorudu. Neyl. Mn sni el bel d aracam. Sn d mni elc Darya ararsan. nki xanm Manro kimi mracit edilmyindn zndeyi-zhlm gedir. Onda zm lap nazir arvad kimi hiss edirm. Neyl qzard. Qadnn ona bel tezlikl bu qdr yaxnlq gstrmsi onu adrd. Darya is yarmq qalm szn davam etdi. Adamlarn bzilri o qdr d pis deyillr. Onlar mtxssis kimi z ilrini grrlr. El ona gr d buradadrlar, - Manro dedi. Onlar gll atrlar. Futbol, tennis, kriket oynayrlar. Onlarla aram sazdr. Qadnlar is dzlmzdirlr. Qsqanc, kinli, stlik d tnbl. Dnyadan xbrlri yoxdur. Intellektual bir mvzudan shbt salanda burunlarn sallayb el otururlar ki, guya sn xlaqsz bir adamsan. Bir d ax, onlar n haqda dana bilrlr?! Onlar he n maraqlandrmr. Cisim haqda dananda sni xlaqsz, ruh bard shbt salanda is xrda hesab edirlr. Arvadmn dediklrini lap el klmsi-klmsin qbul etm, ha, - Manro znmxsus inc, dzml bir trzd glmsdi, - buradak cmiyyt d rqdki kimidir; n ox all, n d ox sfeh. Ancaq smimi v mehriban. El bu, z d az ey deyil. Mn adamlarn smimi v mehriban olmalar lazm deyil. Mn onlarn daha diriba v ehtiras dolu olmalarn istyirm. styirm ki, mumiyytl insanlara maraq gstrsinlr. Cisim, ruh

15

Burada: z fikrini baqalarnkndan stn hsab edn adamlar nzrd tutulur

12 msllrin cin-nahitdn 16, ya da karidn 17 daha ox hmiyyt vermlrini istyirm. Incsntin, dbiyyatn onlar n bir mna ksb etmsini istyirm. O, qfltn Neyl mracit etdi: Snin ruhun varm? ... Bilmirm?... Daha dorusu sizin n demk istdiyinizi anlamadm. Niy sn sual vernd bel qzarrsan? N n ruhun olduuna gr utanmalsan? Bu, insanda vacib olan bir eydir. Gl, el onun haqqnda danaq. Sninl maraqlanram v bilmk istyirm. Gzl, lakin yad bir adamn onu bu sayaq ciddi-chdl nys inandrmaa almas kobudluq kimi grnd. O, hl mrnd bu cr adama rast glmmidi. Ancaq ciddi bir gnc olduuna gr sual verilnd cavab gecikdirmzdi. Onu daha ox adran Manronun da orada olmas idi. Mn sizin ruh dedikd nyi nzrd tutduunuzu bilmirm. gr siz mvqqti olaraq cismani bdnl birlikd mstqil surtd Allah trfindn yaradlan mcrrd v ya mnvi varl nzrd tutursunuzsa, onda mnim cavabm mnfidir. Mn el glir ki, insan xsiyytin bu cr mhkm dualist bax lamtlr sakit bir kild baxanlar trfindn mdafi edil bilmz. Digr trfdn, gr siz ruh dedikd frdin xsiyyti kimi bildiyimiz eyi yaradan fiziki elementlr cmini nzrd tutursunuzsa, onda lbtt ki, mnim ruhum var. Sn ox irin, hm d yaraqlsan, - Darya glmsdi, - Yox, mn ehtirasl istkl dolu olan ryi, bdni, onun arzularn v iimizdki sonsuzluu nzrd tuturam. De grm, syaht vaxt n oxudun? Yoxsa el ancaq tennis oynamaqla vaxt ldrdn? Neyli onun cavabnn mntiqsizliyi adrd. Qadnn gzlrind tbssm, davrannda tbiilik olmasayd Neyl blk d zn thqir olunmu hesab edrdi. Manro gnc adamn aqnlna glmsdi v glnd burun deiklrindn aznn knarlarna gedn cizgilr drin qrlara evrildi. Mn Konraddan ox oxumuam. ylnc n, yoxsa hqiqtn dnclrini tkmilldirmkdn tr? Hr ikisi n. Mn ona mftunam. Ax, o polyak! Baa dmrm, nec ola bilr ki, siz ingilislr bu uzundanan hoqqabazn szlrin aldanmsnz?! O, btnlkd z yurddalarnn ciddiyytsizliyidi; cmllrindki szlrin axn, tmtraql szlk, naqqallq, drin nfuz etm xstliyi... Oxuyursan, oxuyursan, axrda srin mzinin n olduuna glib atanda eynnmi sz ynndan baqa n grrsn?! Konrad qondarma paltar geyinib Viktor Hqonun pyesini elan edn ikinci

Darya qollarn etiraz lamti olaraq qeyri-adi bir trzd qaldrd. -

16 17

Spirtli iki nv Adtn sfry dy il veriln, myyn dviyyatlardan istifad edilrk hazrlanan t, alq v ya trvz xryi

13 drcli aktyora bnzyir. Ilk be dqiq deycksin ki, h, o, sl qhrmandr, amma sonra btn ruhun syana qalxr v qqrrsan ki, yox, btn bunlar saxtadr, yalandr. O, el ehtirasla danrd ki, Neyl hl he ksi incsnt v ya dbiyyat haqda danarkn bel hycanl grmmidi. Qadnn solun yanaqlar allanm, gzlri par-par yanrd. Ab-havan Konrad kimi anlayan yoxdur, - Neyl dedi. Onu oxuyanda mn rqi duya bilirm, gr bilirm, hiss ed bilirm. Cfngiyyatdr. rq haqqnda ax sn n bilirsn? Kimdn sorusan sn deyck ki, o, ox kobud shvlr yol verib. Uzaa niy gedirsn, el Anqasdan soru. lbtt, o, hmi haql olmayb, - Manro znmxsus tmkinli, dncli bir trzd dillndi. Onun tsvir etdiyi Borneo bizim indi grb-bildiyimiz Borneo deyil. Konrad Borneonu ancaq ticart gmisinin gyrtsindn mahid elyib v htta grdy eylr bard d o qdr uzaqgrn mahidi olmayb. Ancaq n olsun ki?! Baa dmrm ax ny gr fakt bdii dbiyyata mane olmaldr? Ruhun qaranlq, mum, qeyri-real, qhrmanlq dnyasn yaratm olmaq, mnc, he d zif nailiyyt deyil. Sn n yaman sentimental imisn mnim zavall Anqasm! Darya yenidn Neyl zn evirdi. Sn Turgenevi, Tolstoyu, Dostoyevskini oxumalsan! Neyl Darya Manronun hrktlrindn bir ey ksdir bilmirdi. Tanlnn ilk anndan qadn onunla drhal el rftar etmy balad ki, sanki btn hyat boyu n yaxndan tand bir adamdr. Bu, olan lap karxdrmd. Hm d ox qorxulu grnrd. Biri il qarlaanda birinci onun intuisiyas i dmli idi. z smimi olan idi, ancaq n etmk lazm gldiyini qrarladrmadan bir addm o yan-bu yana atma xolamrd. min olmaynca he kim etibar etmk istmirdi. Ancaq Daryann yannda bu, mmknm idi? O, sanki zorla snin etimadn qazanrd. Darya ksriyytin gizli saxlad duyu v fikirlri qzl paralarn sxavtl saa-sola sovuran tki ab tkrd. O, Neylin tand, bildiyi adamlar kimi danmr, onlar kimi hrkt etmirdi. Dediyi szlr he vecin d glmirdi. Insann tbii vziflri haqqnda el danrd ki, bu shbtlr Neyli hqiqtn utandrrd. Bu da Daryan ylndiridi. Ay aman, sn n yaman dardncli adamsan! Burada dbsiz n var ki? Iltm drman qbul etmy hazrlaramsa niy bunu el belc d demkdn kinmliym? gr snin istdiyin ey mnim d knlmdn keirs, niy bunu sn el belc sylmmliym? Nzri chtdn sizin haql olduunuzu dey bilrm, - dey Neyl hmi olduu kimi al v dnc il cavab verdi. Darya Neyli ata-anas, qardalar, mktb v universitet hyat haqqnda danmaa vadar etdi. z bard d az ey demdi. Dedi ki, atas mharibd hlak olmu general, anas is Lukov ahzadsi imi. Boleviklr hakimiyyti l alanda onlar rqi Rusiyada olublar v oradan da Yokohamaya qablar. Burada onlar qaarkn xilas edib zlri il gtr bildiklri dyrli incsnt yalar v zint

14 eylrini satmaqla miskin bir kild yaayblar. Sonra Darya orada srgnd olan bir adama r gedib. Ancaq onunla xobxt olmadndan iki il sonra boanb. Anas lb v bir qpiksiz qalan qz rk pulunu bacard kimi qazanmaa mcbur olub. Bir Amerika yardm tkilat ona i tklif elyib. Missioner mktbind drs deyib, xstxanada ilyib. Mdafisziliyindn v yoxsulluundan istfad edrk ondan yararlanmaa alan kiilr haqda dananda is Neyl zndn xd, eyni zamanda da ab qald. Vhilr! o bard. i, el btn kiilr beldir, - Darya iyinlrini krk cavab verdi. Sonra is htta bir df revolverin gcn lyaqtini nec qoruman da dand. And idim ki, gr o, bir addm da irli ayaq atsa, onu ldrcm. Hqiqtn d gr o, buna csart etsydi onu it kimi gbrdckdim. Lnt olsun! Neyl nifrt yadrd. El Anqasla da Darya Yokohamada tan olub. Anqas Yaponiyada mzuniyyt gnlrini keirirdi. Qadn onun smimiyyti, lyaqti, db-rkan, nzakti, diqqtcil olma mftun elyib. O, ticarti deyildi. Alim idi, elm d ki, incsntin sd qarda hesab olunur. O, Daryaya sakit hyat, thlksizlik tklif edib. Darya Yaponiyadan bezmidi. Borneo sirrl dolu bir yer idi. Artq be il idi ki, evlidirlr. Sonra Neyl mtali n rus yazlarnn srlrini verdi. Bunlar Atalar v oullar, Anna Karenina v Karamazov qardalar srlri idilr. Bu sr bizim rus dbiyyatnn zirvsi hesab olunurlar. Onlar oxu. Dnyada olan mhtm romnlardr. Digr yurddalar kimi el danrd ki, sanki dnyada baqa dbiyyat bu qdr hmiyyt ksb elmir v guya bir ne roman, hekay, hmiyytsiz eir v be-alt yax pyes dnyann az miqdarda yaratd n is baqa bir eydir. Neyl mftun olmudu. Sn zn daha ox Alyoaya 18 oxayrsan, Neyl! o, xo, smimi gzlrl ona baxd. bhli v tdbirli, otland mtanti olan, iindki ruhun mnvi gzlliyin z xmasna frst vermyn Alyoasan. Mn qtiyyn Alyoaya bnzmirm, - dey Neyl utancaqlqla cavab verdi. Sn znn nec olduunu bilmirsn. zn haqda he n bilmirsn. Niy tbitnas olmusan? Pula gr? gr Qlazqodak minin yannda i dzlsydin bundan daha ox pul qazaan bilrdin. Hiss edirm ki, snd n is qrib v fvqlad bir ey var. Zossima ata Dmitrinin 19 qarsnda diz kdy kimi snin qarnda diz k bilrdim. Xahi edirm, lazm deyil, bel demyin, - dey Neyl utancaqlqa cavab verdi.

18 19

F.M.Dostoyevskinin Karamazov qardalar srinin qhrman F.M.Dostoyevskinin Karamazov qardalar srindn obrazlar

15 Lakin Neylin oxuduu roman, povestlr Daryann ona daha az qrib grnmsin sbb oldu. Kitablar Daryaya bu imkan verirdilr. V Neyl bu qadnda rus bdii dbiyyatndak ksr surtlr n adi xarakterik xsusiyytlri grb tand, hrnd onun otlandiyada grb tand qadnlar, anas, Qlazqodak misinin qzlar n btn bunlar qeyri-adi xsusiyytlr idilr. Artq o, Daryann bolluca ay irk gecyarsna qdr oturmasna, kitab oxumaq v siqaret kmkl demk olar ki, btn gn divanda uzanmasna qtiyyn tccblnmirdi. Gnlrl dalbadal lini adan-qaraya he ny vurmadan otururdu. Bu qadnda yorunluqla lnln ox qrib qar hkm srrd. ox zaman iyinlrini krk rq hlindn olduunu v Avropaya tsadfn ddyn sylyirdi. Onda n is piik hiylgrliyin bnzyn bir mlaht var idi ki, bu da dorudan da onun rq hlindn olduunu xbr verirdi. Hddindn artq sliqsizdi v deysn qonaq ota boyunca ora-bura dalm siqaret ktklri , khn kaz-kuuzlar, bo konserv qutular onu he d narahat etmirdi. Lakin Neyl onda Anna Kareninaya mxsus hanssa bir xsusiyytin olduunu dnrd v o rkszladan mxluqa Anna Kareninaya duyduu acma hissimi Daryaya qar duyurdu. Neyl onun dikbaln anlamaa alrd. lbtt, bu, tbii idi ki, Darya Neylin yava-yava tan olduu cmiyyt mnsub olan qadnlara nifrt edirdi; nki onlar adi idilr. Daryann al onlarnkndan daha iti idi, daha geni dnyagrn vard v bunlardan lav ona n is o cmiyyt mnsub qadnlar onun yannda qeyri-adi bir kild snkldirn titrk bir hssaslq xas idi. Darya onlarn etimadn, ya da sevgisini qazanmaa he sy bel gstrmirid. Evd saronq 20 v ya bajuya 21 brnrk gzmsin baxmayaraq, Anqasla bayrda nahar etmy gednd Darya ox gzl geyinirdi. Lakin bu, bir az yersiz idi; iri dlrini v byk yanaqlarn nmayi etdirmkdn zvq alrd. Shny xan aktrisa kimi yanaqlarn boyayr, gzlrin qara kirdi. Daryann zahiri grnn camaatn gl v hqart dolu baxlarla baxmasn grmk Neyli sbldirs d ryind Daryann zn bu vziyyt salmasna tssf edirdi. Olduqca bzk-dzkli idi. Kim olduunu bilmsydin, el dnrdin ki, xlaqsz birisidir. Htta el eylr vard ki, Neyl he cr zn bunlara aldra bilmirdi. ox byk itah vard v olan tcclndirirdi ki, o, Neyll Anqasn birlikd yediyindn d ox yemk yeyir. Daryann seks msllrini birbaa, kskin kild mzakir etmsin d almaq asan deyildi. O, Neylin z vtnind d, Edinburqda da olanda oxlu qadnlarla eq macras yaadn ehtimal etmidi. Onu hmin macralar bard tfsilat il danmaa mcbur edirdi. otlandlara mxsus bicliyi ona qadnn bu cr zrblrini df etmy bir nv kmk edirdi v onun suallarndan znmxsus bir ehtiyatla qard. Darya da onun bel qapal olmana glrd. Bzn Darya onu lap adrrd. Artq o, bu qadnn nec smimiyytl ona mftun olduunu sylmsin almd v Darya ona allahlar qdr yaraql olduunu deynd he tk d trpnmdi.
Malayya v ndoneziya kii v qadnlarnn geyindiyi uzun pambq v ya ipk paradan olan v beldn balanan kynk tipli geyim nv 21 Geyim nv
20

16 Bu cr trif onun ryin ya kimi yayld. Lakin dodaqlarnda tbssm, oxayc barmaqlar olan iri, yumaq llrini Neylin salarnda gzdirnd, hamar zn tumarlayanda, bu, he onun xouna glmmidi. Btn bunlar onu adrr v o, bu vziyyt nifrt edirdi. Bir df Darya su imk istdi v stolun stnd olan stkana bir az su tkd. O, mnim stkanmdr, - Neyl cld dillndi. El indic imim. H, n olsun ki?! Hr halda sifilis xstliyin tutulmamsan, el deyilmi? Yox, msln, mnim zmn baqalarnn stkanndan imkdn acm glir.

Siqaret kmk mslsind d Darya frqlnirid. Bir df, hl lap tz vaxtlarda, o, yenic siqaret yandrmd v Darya onun byrndn kend dedi: Mn o siqareti istyirm. O, siqareti olann damandan ald v z smrmy balad. Iki- qullab vurandan sonra siqareti geri qaytard. Siqaretin kty onun dodann boyasndan qzarmd v Neyl daha onu kmk istmdi. Lakin onu tullayaca tqdird qadnn bunu kobudluq kimi anlayacandan kindi. Bu, lbtt onda ikrah hissi yaratd. Darya tez-tez ondan siqaret istyr v alanda deyrdi: Zhmt olmasa, mnim n onu aldr. O, siqareti yandrb ona doru uzadanda qadn azn el ard ki, olan siqareti z qoysun. Neyl z siqaret knd ktyn ba hisssi hmi bir az ya olurdu. V o, Daryann bu cr siqareti nec aznda saxlaya bilmsin tccb edirdi. Btn bunlar dbsizlik kimi grnrd. min idi ki, bel eylr Manronun he xouna glmz. Htta bir iki-iki df klubda olanda da Darya bel bir ey elmidi. Bu cr hallarda Neyl hiss edirdi ki, qpqrmz prtb. Ka onun bel xoaglmz hrktlri olmayayd dey Neyl dnrd. O, bunlar ruslara xas bir keyfiyyt kimi gman edirdi. Lakin he ks Daryann yax hmshbt olduunu inkar ed bilmzdi. Onun shbtlri hqiqtn irnikdirici idi. Bunu bir df daddqdan sonra iyrnc bir ey olduunu dndyn ampana bnztmk olar dey Neyl fikirlrdi. Hm d bu qadnn nitqi bolluca metaforalarla 22 zngindi. Daryann, haqqnda dana bilmycyi mvzu yox idi. O, kiilr kimi danmrd; kii il shbt ednd adtn onun daha sonra n deycyini hiss edirsn, ancaq Darya il bu, sadc mmkn deyildi. Onun intuisiyas da yax ilyirdi. Sn ideya verirdi. Dnyagrn genilndirir v hmshbtind myyn tsvvr oyada bilirdi. Neyl zn vvllr olmad qdr evik hiss edirdi. Ona el glirdi ki, sanki dan zirvsind gzir v ruhunun gr dairsi qeyri-mhduddur. Srhdsizdir. z dnyagr il Daryann baxlarnn nec yksk sviyyd nsiyytd olduu haqda bhlrin son qoyanda Neyl myyn mnada arxaynlq hiss etdi.

22

z dbi mnasndan frqli anlam dayan sz v ya frazann ilnmsi

17 Darya bir ox chtdn Neylin indiy qdr rast glmi olduu n ziyal qadnd. Neyl z tbitn ox ehtiyatl idi v nadir hallarda bilmdiyi ey haqqnda fikir yrdrdi. Bir d ki, burada baqa fikir ola da bilmzdi; ax, o, Anqas Manronun arvad idi. Darya haqda bhlri n olursa olsun, Manro barsind bu cr fikirlri yox idi v Manroya duyduu byk mftunluq hissindn istifad etmsydi, blk d daha az diqqt krdi. Manronun yannda Neylin li-qolu alrd, kinmirdi, zn srbst hiss edirdi. Ona qar vvllr he ks duymad eylr vard. nki o, al banda, tmkinli, dzml adamd. Neyl yaa dolduqca mhz el bu cr olmaq istrdi. O, az danar, hm d dannda salam dnc hkm srrdi. Mdrik idi. Soyuq yumor hissin malikdi. V Neyl bunu duyurdu. Manro mehriband, sbirli idi. El bir mziyyt sahib bir adamdi ki, hr ksin onunla srbst rftar etmsini tsvvr etmk qeyri-mmknd. Ancaq o, n txxsl, n d iddial grnrd. ksin ox vicdanl v tamamil hqiqt trfdar idi. Neyl ona hm bir insan, hm d bir alim kimi heyranlq hissi bslyirdi. Yaradc fantaziyas vard. ox ehtiyatl v hddn artq alqand. Tdqiqat ii il maraqlandna rmn muzeyd hdsin dn ilri d vicdanla yerin yetirirdi. El o vaxtlar daha ox hratlarla maraqlanr v partenogenetik 23 oxalmada onlarn smrliliyi haqda elmi mqal d yazmaq fikrindydi. Bir df apard tcrblrl laqdar el bir hadis ba verdi ki, bunun Neyl ox byk tsiri oldu. Bir gn sir gtrlm balaca bir hibbon 24 zncirini qrm, btn srflri yemi v bellikl d Manronun ld olan btn dlillrini mhv etmidi. Neyl az qala alayrd. Ancaq Manro hibbonu qucana ald v glmsyrk tumarlad. la! la! dey Nyutondan sitat gtirrk dedi, - nec ziyanvrlik eldiyindn yqin ki, xbrin yoxdur?! O, mimikriyan 25 yrnirdi v bu mbahisli mvzu il laqdar btn diqqtini kn maran Neyl d tlqin etmidi. Bu haqda ard-aras ksilmdn shbt edirdilr. Anqasn drin biliyin heyran qalmd. Onun biliyi hrtrfli idi v Neyl htta z cahilliyindn sxlrd da. Lakin onun hycan o zaman daha siraytedici oldu ki, Manro nmun toplamaq n hr knarna syaht haqqnda danmaa balad. Bu, sl hyat idi. Ancaq nadir ld ediln, htta blk yeni nmunlr tapmaq hycan, mnzr gzlliyindn hzz almaq v tbiti yaxndan mahid etmk v hr eydn vvl hrtrfli azadlq hissi il mkafatlandrlan ar snaq, tinlik, ox zaman ehtiyac, bzn is thlk dolu bir hyat idi. Neyl sasn iin mhz el bu trfi il mul olurdu. Manro elmi il laqdar olduundan hftlrl evdn knarda olmas onun n myyn tinlik trdirdi. Darya is onu mayit etmkdn imtina edirdi. nki cngllikdn alasmaz drcd vahimlnirdi. Vhi heyvanlar, ilanlar, zhrli hratlar onu dht gtirirdi. Manro dn-dn tkrar ets d ki, heyvanlar onlar incitmyn v ya qorxutmayan adama toxunmurlar, Darya yen d znn qeyri-adi
Elmd: bakir oxalma, cinsi oxalma nvlrindn biri Primatlar dstsindn insana bnzr kiik meymunlar 25 Heyvanlarda qoruyucu rng v formalardan biri
23 24

18 qorxusunu df ed bilmirdi. O, arvadn tk qoyub getmyi d xolamrd. Bu yerin adamlarn Darya he sevmirdi v Manro drk edirdi ki, z burada olmayanda Darya n hyat dzlmz drcd bo grnr. Lakin Sultan tbitnaslqla drindn maraqlanr v ox alrd ki, bu muzeyi lknin faunasnn tipik nmunsin evirsin. Bir ekspedisiya var idi ki, oraya Manro il Neyl birlikd getmli idilr. Onlar aylarla bu ekspedisiya il bal planlar mzakir etmidilr. Neyl buna o qdr byk midl baxrd ki, hl hyatnda he ny bu qdr mid bslmmidi. Bu arada Neyl Malayyaca yrnirdi v onlara mxsus dialektlrin d az bir hisssin yiylndi; dnd ki, glck syahtlrind btn bunlarn ona faydas ola bilr. Arabir tennis v futbol oynayrd. Tez bir zamanda birlikdki adamlar da yaxndan tand. Futbol meydanasnda Neyl elm v rus dbiyyatna olan maran unudur, oyundan hzz almaa alrd. O, gcl, evik v fal idi. Oyun bitdikdn sonra yuyunub-yaxalanmaq, bir dilim limonla tonik 26 imk v baqalar il btn bunlar thlil etmk ox xodu. Neylin axracan Manrogild qalmas nzrd tutulmamd. Kualo Solordak syahtilr n byk bir mehmanxana vard, lakin qayda belydi ki, iki hftdn artq qalmaq olmazd v rsmi yaay yeri olmayan subaylar evi z aralarnda bldrrdlr. Neyl ora glnd bir dn d olsun bo yer qalmamd. Bir axam, artq Neyl txminn drd ay idi ki, glmidi, bir partiya tennis oynadqdan sonra oturub shbt edn Uorinq v Conson adl iki nfr Neyl yoldalarndan birinin kdyn syldilr v dedilr ki, gr onlara qoulmaq istyrs bundan ox mmnun olarlar. Bu uaqlar futbol komandasnda el Neylin hmyadlarydlar v Neyl onlarn hr ikisini ox istyirdi. Uorinq kmrkxanada, Conson is polisd ilyirdi. Neyl bunu eitck onlarn bu tkliifndn drdlli yapd. Qiymtinin ne olduunu dedilr v kmk n mnasib vaxt da myynldirdilr: iki hft sonra. Nahar zaman Neyl Manrolara dedi: Bu qdr vaxt mni burada qonaq etmyiniz sizin trfinizdn son drc byk bir alicnablqdr. Yerinizi tutmaq mni yaman narahat edir. Vallah, xcalt kirm, baqa n deyim?! Bizim n snin burada qalman olduqca xodur, - Darya dedi, - zrxahlq elmn ehtiyac yoxdur. Yox, bundan sonra bu, daha bel davam ed bilmz. Niy d olmasn ki?! Maan azdr, lind olan da pansionata vermkdn sn n xeyir glck? Consonla Uorinqin yannda xifftdn lrsn. Sfehlr! Balarnda qrammafon oxutmaqla laqqrt vurmaqdan savay zg he n yoxdur.

26

Qazl iki nv

19 lbtt, pul xrclmdn qalmaq daha srfli idi. O, maann byk bir hisssini yrd. Qnaitcil idi, lzum olmadqca pul xrclmzdi, ancaq hm d qrurlu idi, baqalarnn hesabna yaamaa davam ed bilmzdi. Darya sakit, diqqtli nzrlrl ona baxd. Anqasla mn sn yaman yrmiik. Mn el glir ki, snsiz darxarq. gr bu, snin n qrur mslsidirs, onda burada yaadn n kiray haqq dy bilrsn. Onsuz da burada qalman biz baha baa glmir. Ancaq gr sni rahat edcks, mn hans xryi daha ox byndiyini yrnrm, sn d yalnz onun pulunu dyrsn. Evd knar adamn olmas yqin ki, narahatla sbb olur, - Neyl trdddl cavab verdi. Orada snin gnn yax kemyck. Allah gstrmsin, yediklri zir-zibildir.

lbtt, Manrolarn evind yemy sz ola bilmzdi. Bir-iki df bayrda yemk yemidi. Htta rezidentin iqamtgahnda da yax yemk yox idi. Darya z xrklrini bynir v abaz da tlblr cavab vern sviyyd saxlayrd. Abazn hazrladqlarn tam etmk ayrca bir lzzt idi. Daryann borunu dadmaq n be mil yol getmy dyrdi. Ancaq hl Manro z szn demmidi. Burada biziml qalsan ad olaram, - nhayt o dillndi, - tin vziyytd snin burada olman daha mnasibdir. Ortaya bir ey xanda, sn yanmda olsan, onu lst mzakir ed bilrik. lbtt, Uorinq d, Conson da ox yax olanlard, ancaq bir az kemi zn grcksin ki, ox dardncli uaqlardr. gr bel mslhtdirs, onda qalmama mmnun olaram. Allah da ahiddir ki, daha bundan yaxsn isty bilmrm. Sadc olaraq, siz maneilik trtmkdn qorxurdum. Shrisi gn dr ya yadndan futbol v ya tennis oynamaq mmkn deyildi. Ancaq saat 6ya yaxn Neyl makintounu geyinib kluba getdi. Kresloda oturub qzet oxuyan rezidentdn baqa orada he ks yox idi. Rezidentin ad Trevelyan idi v demidi ki, Bayronun dostlarndan birin qohumluu atr. O, ucaboy v kkd, qsa vurulmu a salar olan v komik aktyorlarnk kimi yek, qrmz siftli bir adam idi. zfaliyyt tamaalarn xolayr, hyasz hersoqlar 27 v zarafatcl eikaalarn oynamaqda pxtlmi tamaalar bynirdi. Evlnmmidi. Qzlarla gn keirmyi deysn yamanca xolayrd. Nahardan vvl mtlq cin-nahit iirdi. Bu mvqey Sultanla olan dostluu saysind glib atmd. Hr eyin z yolunda getmsini, he ksin problem yaratmamasn arzulayan laqeyd, arxayn, shbt etmyi sevn, i can yandrmayan biri idi. O qdr iinin mahir bilicisi hesab olunmasa bel oralarda myyn nfuz sahibi idi. nki olduqca n v qonaqprvrdi. Bacarql v alqan olsayd da bundan daha rahat hyat qura bilmzdi. O, ban Neyl trf dndrib sorudu: 27

H, cavan olan, hratlarn necdir? Havaya qar yaman hssasdrlar, cnab, - dey Neyl ciddiyytl cavab verdi. Hi-hi-hi...

Ali dvoryan titullarndan biri

20 Bir ne dqiq kemi Uorinq, Conson v Biop adlanan baqa bir adam iri girdi; o, dvlt mlki iind ilyirdi. Neyl bric oynamrd. Ona gr d Biop rezident yaxnlad. Istrdinizmi drdlk dzldk, cnab? Bu gn klubda el d ox adam yoxdur. Mn raz. Mqalni oxuyub qurtardm. Siz qoulacaam. Mnim n d kart ks, payla. Bec dqiqy glirm. Neyl hmin o nfrin yanna getdi. Ah, Uorinq, ox tkkr edirm, ancaq tssf ki, sizin yannza k bilmycym. Manrolar z vurdular ki, onlarda qalm. Uorinqin simasnda aq seziln bir tbssm oynad. Sn bir i bax ha! Bu, onlar trfindn alicnablqdr, deyilmi? Bunu az qala zlrin borc hesab edirlr. Ona gr d yox dey bilmdim. Mn sn n demidim?! Biop dillndi. Mn olan gnahlandrmram, - Uorinq lav etdi. Rezident otaqdaklara bir gz gzdirdi. -

Onlarn davrannda mbhm bir ey sezilirdi ki, bu, qtiyyn Neylin xouna glmdi. Deysn, onlar mzlnirlr, ax?! V adti zr qzard. Lnt eytana, siz ax n demk istyirsiniz? o, az qala qqrd. i, sn d qurtar grk ey, - Biop dedi. Daryan tanyrq da. Hr halda sn onun oynad ilk yaraql gnc deyilsn. He sonuncusu da olmayacaqsan. Szlr el tzc onun azndan xmd ki, Neylin sxlm yumruu qlcm kimi havaya qalxd. Zrb Biopa nec dydis, o, da kimi yer srildi. Conson Neylin zrin atlaraq onun belindn yapd. nki Neyl artq zn-szn bilmirdi. Burax mni, - qqrrd. gr o, szn geri gtrms, onu ldrcm. Bu ndir? Bu ndir? Lnt eytana, bu n oyundur xarrsnz? Bu mrkdn a-ba qalan rezident ayaa qalxd v ar addmlarla onlara trf istiqamt ald. Onlar zlrini itirdilr. Dorudan da rezidentin orada olduunu unutmudular. Ax, o, onlarn byy idi. Conson Neyli buraxd, Biop da zn ydrd. Rezident znd qzbli bir ifad il Neyl trf dnb onunla ciddi bir kild danmaa balad. Bu b demkdir? Sn idin d Biopu vuran? Bli, cnab. N sbb? nki o qadn lyaqtin klg salan ox iyrnc bir sz atd, - dey Neyl kibrl, ancaq qzbdn aappaq aarm bir halda cavab verdi. Rezidentin gzlri ildad, lakin zndki ciddiyyti saxlad.

21 Hans qadnn? Mn buna cavab vermkdn imtina edirm. Neyl ban arxaya ataraq v zmtli boybuxununa gr zn ydraraq dillndi. gr rezident ondan iki dym 28 hndr v daha da cssli olmasayd, bu shn daha tsiredici olard. Axmaqlama! Darya Manronun. Conson dedi. Biop, sn Allah, n demisn ki? Dqiq n dediyim yadmda deyil. Dedim ki, o qadn burada ox gnc olanlarla yataa atlb. Eyni eyi d Makadamla etmk frstini buraxmayacan dedim. Bu, lbtt, ox thqiramiz bir eyhamdr. Yax olard ki, zr istysn v l sxasnz. Hr ikiniz! Mn ox ar zrb yedim. Az qalr gzm yerindn xsn. Hm d gr hqiqti dediyim gr zr istyirms, Allah vurmudu! Hr halda zn d etiraf edirsn ki, dediyin szlrin doru olduunu tsdiq etmk daha da thqiramizdir. Snin gzn gldikd is, tam qzarmam bifteks bel hallarda kmy glir. Hrnd sizin zr istmyinizi nzakt formasnda istdim, slind is bu, bir mrdir! H, nyi gzlyirsiniz? Ortaya bir dqiqlik skut kd. Rezident dbli grnrd. Dediyim szlr gr zr istyirm, cnab, - Biop qaqabaql halda dillndi. H, indi d sn, Makadam. Onu vurduuma gr tssf edirm, cnab. Mn d zr istyirm. linizi sxn grm. Bu shbtin daha artq uzanmasn istmzdim. Dnrm ki, burada ham Manronun xtrini ox istyir. El onun n d, bu, he yax dmz. Sizin hamnzn dilinizi saxlaya bilcyinizdn min ola bilrmmi? Onlar razlq lamti olaraq balarn trptdilr. Indi is gedin. Sn is, Makadam, dayan. Bir-iki klm szm var sn deyilsi. Ikilikd qlaanda rezident oturdu v bir siqar yandrd. Birini d Neyl tklif etdi, lakin o, yalnz siqaret stnlk verirdi. Sn yaman tez zndn xansan ha?! Rezident tbssml sz balad. Mn z iilrimin ictimai yerlrd bu cr oyunlar xarmalarn bynmirm.

Hr ikisi tntnli surtd deyilni eldilr. -

28

2.5 sm

22 Xanm Manro mnim byk dostumdur. Mn qar hr zaman mehriban olub. Onun leyhin bir klm bel eitmyi arzulamram. Onda qorxuram ki, gr buralarda bir az da ox qalsan, iini atb getmli olacaqsan. Neyl bir anla susdu. Ucaboy v qdd-qamtli bir gnc olan Neyl rezidentin qarsnda dayanmd, ciddi z smimi grnrd. Birdn ban kobudcasna arxaya atd. O qdr hycanl idi ki, htta hmikindn daha gcl otlandiya lhcsind danrd. Mn Manrolarla drd aydr ki, bir dam altnda yaayram. rfim and i bilrm ki, o heyvann dediklrind zrr qdr d olsun hqiqt deyiln ey yoxdur. Xanm Manro mn qar qeyri-mnasib saydnz dbsizliyi etmyib. He vaxt! N szl, n d bir hrktl mn beynind qeyri-xlaqi fikir olduu bard kiicik bir iar bel vermyib. Hmi mn bir ana, ya da byk bir bac kimi yanab. Rezident ona istehzal nzr sald. Bunu eitdiyim ox adam. Uzun mddt rzind onun haqqnda qulama atan n yax szdr. Siz mn inanrsnz, cnab, deyilmi? lbtt. Yqin ki, sn onu dz yola qaytarmsan?!! Ey, oradan mn cin-nahit gtir! Sonra yenidn Neyl trf dnd. Bsdir daha. Getmk istyirsns, ged bilrsn. Ancaq yadnda saxla: dava-dala olmasn. Yoxsa qovulacaqsan! Manronun bunqalosuna glnd ya artq ksmidi, gyn z ulduzlardan par-par yanrd. Bada ildaqular o yan-bu yana uuurdular. Torpaqdan xo iyli qoxu qalxrd. Hiss elyirdin ki, sanki ayaq saxlayb dayansan sx, qaln bitki rtynn boy artmn bel duya bilrsn. trafa iklrin zrif v xo rayihsi yaylrd. Manro verandada oturub bzi qeydlrini makinada ap elyir, Darya is uzun krsd yayxanaraq mtali il mul idi. Onun oturduu krsnn arxasndak lampa onun san el iqlandrrd ki, fq kimi parldayrd. O, ban qaldrb Neyl baxd, oxuduu kitab yer qoydu v glmsdi. ox smimi tbssm idi. Haralardaydn Neyl? Kluba getmidim. Adam var idi oralarda?

Rezident xidmtini ssldi. -

Rahat v ailvi bir mnzr yaranmd. Daryann davran el sakit v qtiyytli idi ki, buna rbt hissi il yanamamaq qeyri-mmknd. Hr ikisi, hrsinin ba z iin qarm halda el mehriban, bir-birin yaxnlqlar el tbii grnrd ki, he ks onlarn xobxt olmadqlarn tsvvr bel ed bilmzdi. Neyl n Biopun dediklrin, n d rezidentin eyhamna inanrd. Bu, n is alasmaz bir ey idi. Btn bunlar bir yana, ax, onlarn Neyl bardki bhlri d sassz idi. Bel olan halda onlarn dndklri digr eylrin doru olduunu gman etmy ld hans sas vard

23 ki?! Hams qararkli adamlardr! zlri iyrncdirlr, ona gr d el bilirlr ki, ham eldir. Barmann oyna onu bir az incidirdi. Ancaq Biopu vurduuna peman deyildi. Fikirlirdi ki, bu rkbulandran shbti uydurub ortaya salan birc tansayd, onda o adamn boynunu sndrard. Indi is Manro bu qdr ox mzakir etdiklri ekspedisiyann gnn artq tyin etdi v znmxsus ehtiyatl bir tvrl hazrlqlara balad ki, son anda unudulan bir ey olmasn. Planda mmkn qdr ox ayyuxar getmk, sonra yolu cngllikdn salmaq v daha sonra az tannan Maunt Hitamda 29 nmun axtarlarna xmaq nzrd tutulmudu. Onlar iki ay burada olmayacaqlarn mid edirdilr. Yola dcklri gn yaxnladqca Manronun kefi kklir, az danmana, zn sakit v mmkn qdr tmkinli aparmana rmn gzlrindki iqdan, n yeriindn bunu nec d sbirsizlikl gzldiyini duymaq tin deyildi. Amma bir shr muzeyd yaman hycanl grnrd. Sn yax bir xbrim var, - dey apardqlar eksperiment nzr saldqdan sonra Manro qfltn Neyl trf dnb dedi, - Darya da biziml glir! Dorudan?! Bu ki ladr! Birinci dfdir ki, onu zml getmy raz sala bilmim. Hmi deyib-dururdum ki, bu, onun xouna glck, ancaq he vaxt mn qulaq asmazd. Qadnlar qrib mxluqdurlar, vallah. El indi d mniml getmsini ondan istmyi he alma da gtirmzdim. Birdn ken gec he gzlmdiyim halda z mniml getmk istdiyini dedi. Buna ox sevindim, - Neyl dedi. Onu tkbana uzun mddt qoyub getmk fikri hmi mni narahat edib. Indi istdiyimiz qdr orada qala bilrik. Bir shr tezdn iind Malayyallar da olan drd minikd yola ddlr. lav olaraq zlri il xidmtilr v drd nfr Dyakl 30 ovcular da gtrdlr. Onlardan ardan altnda, taxtn stnd yanbayan uzandlar. Digr qayqlarda is inli xidmtilr v digr Dyakllar qaldlar. Onlar dy dolu antalar, zlri n azuq ehtiyat, pal-paltar, kitab v i n lazm olan baqa eylr aparrdlar. Sivilizasiyal hr hyatn gerid qoyub buralara glmk qlbi riqqt gtirir v valehedici bir tsir balayrd. El buna gr d onlar hams hycanl idilr. Shbtlir, siqaret kir, mtali edirdilr. ay olduqca sakit idi. Sonra otlu sahild nahar da etdilr. Qa qaralrd. Gecni keirmk n sahil yan almaq lazm idi. Uzun bir evin yannda yatdlar v orann Dyakl sahiblri qonaqlarn gliini gzl xla, valehedici rqsl qeyd etdilr. Shrisi gn get-ged daralan ay onlarda bel bir hiss yaradrd ki, suyun knarnda sahili basm namlum, qeyriadi yalla doru getmk qorxulu deyil. Bu, Neylin ryini daa dndrirdi. Bu, n is mczli v
29 30

Neyl ox sevindi. Bax, bu, lap yerin dd. -

Da ad Yer ad

24 mftunedici bir alm idi. nc gn su daha dayaz, axn is gcl olduundan onlar daha yngl qayqlara mindilr. Lakin tezlikl axn el gclndi ki, artq qayqsrnlr avar k bilmirdilr v uzun aaclarla axna qar gcl v heyranlq douran hrktl mbariz aparrdlar. Arabir ayn gur axan yerin atanda quruya xmal, yklri boaltmal v qayqlar ay dalar spilmi yollarla yedy alb aparmal olurdular. Be gndn sonra el bir yer glib xdlar ki, daha ondan o yana ged bilmzdilr. Orada hkumt bunqalosu vard v ekskursiya n Manronun Daxili lr Nazirliyi il sazi balad mddtd iki gec orada qaldlar. Manro baqaj damaq n ykdayanlar v Maunt Hitama yetind ev tikmk n adamlar verilmsini istyirdi. Knd basnn yaxnlqda olmasn grmk Manro n vacib idi. Ancaq onun Manronun yanna glmsini gzlmkdns, vaxta qnat etmk mqsdil znn knd basnn yanna getmli olduunu dnd v gldiklri gnn shrisi bir mhafizi v iki nfr Dyakl il dan yeri sklmmi oraya getdi. Bir-iki saata geri dncyin mid edirdi. Manronu yola salandan sonra Neylin alna bir az immk dd. Bunqalodan azacq aral bir nohur vard. Suyu el tmiz idi ki, htta dibindki qumun zrrsini bel gr bilrdin. ay z is dar idi v aaclar onu tamamil tactavan kimi rtmd. Olduqca gzl bir gu idi. Bu, Neyl hl uaq olarkn imdiyi otlandiya aylarndak nohurlar xatrlatd. Hr halda bu, n is baqa cr bir gzllik idi. Burada romantik hval-ruhiyy, vhi, lpaq tbit shnsi hkm srd v btn bunlar da onda znn bel izah etmy tinlik kdiyi qrib hisslr yaradrd. O, lbtt, bunlar duymaa, anlamaa alrd, ancaq nzr alaq ki, ondan daha yal v daha tcrblilr bel bu cazibni thlil etmkd tinlik kmilr. Bir suquzunu yilmi bir budan stnd oturmudu, parlaq mavi rngi bllur kimi ffaf suda ks olunurdu. Neyl ynindki saronq v bajunu xarb ataraq suya cumanda suquzunu bzkli qanadlar brq vura-vura uub getdi. Su bir el d soyuq deyildi. Tzdn zn applt il suya atd. Gcl qollarnn, ayaqlarnn hrkti onun zn lzzt edirdi. zr, yarpaqlarn arasndan mavi smaya baxr, oradan szln gn alar is suyun znd fq sard. Qfltn bir hnirti duydu. Bdnin nec d aappaqdr, Neyl! Nfsinin txandn hiss etdiyindn o, cld aa kd v ban evirnd Daryann ona baxdn grd. Qulaq as, ynimd he paltar yoxdur a! Grdm. Bu cr immk daha da gzldir. Bir dqiq gzl, mn d glirm. Su el ilqdr ki!

Darya da saronq v baju geyinirdi. Neyl cld ban yana evirdi ki, Daryan utandrmasn. nki grd ki, o, artq paltarn soyunur. Sonra suya atldn da eitdi. Azacq arxaya kilrk Daryann ondan bir az uzaq msafd zmsi n rait yaratd, ancaq qadn zrk dz ona trf gldi. Suyun bdn tmas nec d xodur, el deyilmi? o sorudu.

25 Daha sonra Dayra gld, li il suyu dz Neylin zn sratd. Neyl ab qald, bilmdi ki, hara baxsn. Bu cr ffaf suda Daryann tamamil lpaq olduunu grmmk mmkn deyildi. Hl ki, el bir pis ey yox idi, ancaq Neyl sonradan sudan xman nec tin olacan dnd. Darya is deysn bundan yamanca xohallanmd. Samn islanb-islanmamas he vecim d deyil, - o dedi. Darya arxasn evirdi v gcl hrktlrl dz lap nohurun ortasna zd. Sudan xmaq istynd Neyl dnd ki, n yaxs zn yana evirmkdi v Darya paltarn geyinndn sonra gedr v Neyl z d rahatlqla quruya xard. Ancaq deysn Darya vziyytin grginldiyinin frqin varmrd. Neylin ona lap ac tutdu. Bu cr hrkt, ax dbsizlikdn baqa n ad vermk olard?! Darya is onunla shbtin davam edirdi. Sanki hr ikisi qurudadrlar v yinlrind d geyim var. Bu azm kimi, o, hl stlik Neylin diqqtini zn kdi: Salarm dhtli grnr?! Islananda lap siovul quyruuna oxayr. Bir dqiq mni iyinlrinl saxla, mn d he olmasa onlar burub ym. Yox, qaydasndadr, - Neyl dedi, - qoy el bel d qalsn. Yaman acmam, - bir az kemi Darya yenidn dillndi. N deyirsn, blk qlyanalt edk?! gr xb paltarn geyinsn, mn d bir dqiqy glirm. Yax, oldu.

O, zrk suyun knarna yaxnlad v Neyl dbli bir insan kimi zn yana evirdi ki, Daryan sudan lt xarkn grmsin. Qalxa bilmirm! Darya rd. Mn kmk etmli olacaqsan. Suya dmk ox asan idi, amma sahil sudan xeyli yuxarda yerldiyindn xmaq n aacn budandan yapb qalxmaq lazm glirdi. Bacarmaram. ynimd bir dn d olsun platar yoxdur. Bilirm. Sn d otlandlna salma da! Sahil x, lini mn ver.

N etmk olard?! Baqa yol idi. Neyl frlanaraq yuxar atld, sonra da Daryan dalnca dartb xartd. Darya z saronqunu Neylin paltarlarnn yanna qoymudu. O, laqeydcsin saronqu qaldrd v onunla bdnini qurulamaa balad. Neylin d eyni eyi etmkdn baqa arsi qalmad, ancaq db qaydalarn gzlyrk zn tamam baqa smt tutdu. Snin dorudan da ox gzl drin var, - Darya dedi, - Lap qadn drisi kimi hamar v adr. Hddi-bulua atm kii bdnind bu, ox qribdir. He sinnd d tk yoxdur. Neyl saronqa brnd v qollarn bajunun iin sald. Hazrsan? Qlyanalt n syq, yumurta v bekon, soyuq t yemyi v marmelad var idi. Neyl bir az qaqabaql grnrd. Qadn demk olar ki, sl rus idi. Bu cr hrkt etmk onun trfindn sl

26 sfehlikdi. lbtt, bunda zrli el bir ey grnmrd, ancaq camaatn onun haqqnda olmayan eylr dnmsin bir nv rait yaradrd. n pisi d o idi ki, Daryaya bu bard eyham bel vura bilmzdin. O, sn, min ol ki, glrdi! Ancaq fakt budur ki, gr Kualo Solordak adamlardan n az biri onlar tamamil lpaq bir yerd imn grs idi, buradaklar aralarnda xlaqa zidd bir ey olmadna inandrmaq sadc mmkn olmazd. znmxsus bir mhakim il Neyl bu fikirl razlad ki, dorudan da o adamlar inandrmaq tindir. Bu, Darya trfindn ox pis bir hrkt idi. Onun ax Neyli bu vziyyt salmaa n haqq vard?! Yazq olan zn lap axmaq yerind hiss elmidi. N deyirsn de, bu, xlaqszlq idi. Shri gn onlar xidmtilr, mhafizilr v ovularla birlikd yola ddlr. Uzun bir crg tkil edn bu adamlar yk dolu sbti bellrind dayrdlar. Cr kolluq v hndr otlarn bitdiyi datyi yerlrdn keirdi. Hrdn ayn el dar yerin glib atrdlar ki, onu bambukdan dzldilmi sq-salxaq krplrl kemli olurdular. Gn d yaman qzn idi. Gnortadan bir xeyli kemi glib bambuk mesinin klgliyin atdlar. Biimli bir trzd boy atm bambuklar inanlmaz drcd uzundurlar v onlarn sald yal iq dniz altndak iq kimi grnrd. Nhayt qarmaqarq klf bnzyn, qaln grnn bitkilr iind bir-birin dolaan nhng aaclar olan vhi bir mey glib xdlar. Vahim onlar basmd. Yollarn menin yanndan saldlar. Alatoranlqda yollarna davam edir, arabir aaclarn yarpaqlar arasndan gn alar szlrd. Bir ins-cins grnmrd, nki cngllik sakinlri ox qorxaq olduqlarna gr ilk addm ssi eidnd qab gzdn itirdilr. Hndr aaclarda qularn civiltisi eidils d, onlar gldn-gl, ikdn-iy qonaraq uuan qulardan kinmirdilr. Daha sonra gecni keirmk n dayandlar. Ykdayanlar budaqlardan dm dzldrk zrin su keirmyn para saldlar. inli apaz nahar hazrlad, yemk yedikdn sonra yuxuya getdilr. Bu, Neylin cngllikd keirdiyi ilk gec idi v n qdr lldis yuxuya ged bilmdi. Zlmt idi. Saysz-hesabsz hratlarn ss-ky qulaqbatrc, byk hrdki nqliyyatn hay-ky kimi arasksilmzdi. Bir az kemi tamamil skut kd. Ancaq azacq sonra qfltn ilann tutduu meymunun bartsnm, yoxsa ki, gc quunun bel tkrpdici ssinimi eidnd az qala yerindn srad. Neyld bel bir anlalmaz hiss vard ki, sanki drg tonqallarndan bir az aralda vhi bir mbariz gedirdi v budaqlardan dzldilmi arpaydak nfr buna qar mdafisiz v tbitin vhti il zbz tnha qalmd. Yannda uzanm Manro drin yuxuda idi. Oyaqsan Neyl? Darya plt il sorudu. H, ns olub ki? Dhtlidir... Hr ey qaydasndadr. Qorxulu bir ey yoxdur. Buradak skut adam vahimy salr. Ka glmzdim. Darya bir siqaret yandrd.

27 Bir az mrglyn Neyl aacdlnin taqqltsna oyand. Aacdan-aaca uub qonan bu quun xo ssi tnbli d mzlndirrdi. Artq shr almd. Tlm-tlsik yemklrini yeyib yola xdlar. Budaqdan-budaa atlan hipponlar dan yeri sklnd yarpaqlarn ehini yalayrdlar v xartqlar qrib sslr lap qularn ssin oxayrd. Hava iqladqca Daryann qorxusu da kilib gedir v yuxusuz gec keirmsin baxmayaraq evik v n grnrd. Gnortast glib el bir yer xdlar ki, mhafizilrin dediyin gr orada drg salmaq yax olard. Manro burada ev qurma qrara ald. Adamlar i baladlar. Uzun baqlarla palma yarpaqlar v aaclar ksrk tezlikl payalar zrind ikiotaql koma ucaltdlar. Koma sliqli, tmiz v yal idi. Qoxusu da gzldi. Manrolar getdiklri hr yerd zlrini evdki kimi hiss edirdilr; kii artq buna vrdi etmidi, arvad da ki, uzun illr rzind btn dnyan gzmi v harada olursa olsun zn piik kimi rahat hiss elyirdi. Bir gn sonra onlar hr eyi yerbyer edrk, artq oraya yerldilr. Myyn etdiklri qayda-qanun dyiilmz idi. Hr shr Manro v Neyl nmun toplamaq n ayrlqda evdn xrdlar. Gnorta gtirdiklri hratlar qutulara yerldirmkl mul olurdular; kpnklri kaz vrqlrin v qu drilrinin arasnda yerldiridilr. Qaranlq dnd is gec kpnklri tuturdular. Darya komadak ilrl, qulluqularla ban qatr, ns tiki tikir, kitab oxuyur, oxlu siqaret kirdi. Gnlr n, hrdn is yeknsk kes d crbcr hadislrl dolu idi. Neylin kefi kkd. O, da hr trfdn tdqiq edirdi. Bir gn o, hanssa hratlar fsilsindn yeni bir nmun tapd. Manro onu Kunikulini Makadam adlandrd. Bu, onun n bir rf idi. Neyl bu iyirmi iki yanda drk etdi ki, bs yer yaamayb. Lakin ertsi gn grznin onu sancmasndan gcl cann qurtard. Rngi yal olduuna gr Neyl onu grmmidi v yalnz yannda olan ovunun sbbin hyat qurtuldu. Ilan ldrb drgy gtirdilr. Darya tir-tir sirdi. Onda vhi heyvanlara qar qarsalnmaz bir qorxu vard v az qala sb sarsnts keirdi. azacandan qorxaraq mrnd drgdn bir ne yard uzaa getmzdi. Manro he sn bir df nec azdn danb? dey bir df axam yemyindn sonra birlikd oturduqlar zaman Darya Neyldn sorudu. H... Bu, o qdr d xo bir ey deyildi, - Manro glmsdi. Neyl n dan da, Anqas. Bu, bir ne il vvl olmudu. Kpnk tutmaq n tor gtrmdm. zm el xobxt hiss edirdim. Bir xeyli getdikdn sonra axtardm ox nadir nmunlr tapdm. Bir az sonra acdm hiss edib geri dnmyi qrara aldm. Gz-gz glirdim, birdn alma gldi ki, deysn mn tandm yerlrdn ox uzaqlamam. Qfltn yerd bo kibrit qutusu gzm satad. Geri qaydanda zm onu yer atmdm. Bel xd ki, dvr vurmuam v el bir saat

O, bir az trddd etdi. Bu, Manronun xatrlamaq istdiyi bir ey deyildi. -

28 vvl olduum yer glib xmam. Yaman dilxor oldum. trafa nzr salaraq yenidn yol almaa baladm. Dhtli idi, mndn damc-damc tr tklrd. Drg yerln istiqamti az-ox bilirdim. Kediyim crdak izlr baxrdm ki, grm hmin yollarm glmim. Deysn, bir-iki iz tapdm v midl irlildim. stlik d brk susamdm. Ancaq budaqlarn stndn kerk bitkilrin arasndan zm yol ar, el hey getmkd davam edirdim. Birdn anladm ki, azmam. Ola bilmzdi ki, dzgn istiqamtd bu qdr yol gedim v hl d drgy atmaym. Lap mat qalmdm. Birc onu bilirdim ki, n olursa olsun tvi dmmliym. Ona gr d oturub ddym vziyyti gtr-qoy etmy baladm. Susuzluq da ki, mni tamam ldn salmd. Gnortadan xeyli kemidi, u-drd saata qaranlq dckdi. Hr halda gecni cngllikd keirmk el d arzuolunan bir ey deyil. Haqqnda dndym yegan ey alb axn tapmaq idi. gr ay axn il getsm, o, mni daha byk axna, sonra da ki, gec-tez aya aparb xaracaqd. Ancaq bu, mnim iki gn vaxtm alacaqd. Axmaqlma gr zm lntldim. Tssf ki, limdn he n glmirdi, ona gr d yola davam etdim. Hr halda gr ay tapsam, he olmasa su da i bilckdim. Trslikdn su da qht xmd. Htta mni aya aparb xaracaq kiik bir axn bel gz dymirdi. Artq narahat olmaa baladm. Lap yorulana qdr veyil-veyil gzdim. Med oxlu ov qular v heyvanlarn olduundan xbrim vard. gr krgdana rast glsm, iim bitckdi. Mni dli edn ey bu idi ki, drgdn he on mil aral olmadm bilirdim. Soyuqqanllm qorumaa aldm. Hava tutulurdu, cnglliyin drinliklrind is artq zlmt kimi qaranlq drd. Tfng gtrm olsaydm, he olmasa at aardm. Yqin ki, drgd mnim azdm anlayb axtara xardlar. Melik el sx idi ki, alt futdan uza gr bilmirdm. Bir az kendn sonra, bilmirm sblrim pozulmudu, ya nydi, mnd bel bir hiss yarand ki, hanssa bir heyvan mni qarabaqara izlyir. Dayanrdm, o da dayanrd. Yola davam edirdim, o da eynil. Amma onu gr bilmirdim. Kolluqda da he bir hnirti duyulmurdu. Htta budan snmasn v ya yarpaqlarn arasndan kerkn onlara toxunmam bel eitmirdim, ancaq o heyvanlarn nec sakit hrkt etdiyini bilirdim, hm d min idim ki, n is orun-orun yeriyir. ryim el brk dynrd ki, az qala yerindn xacaqd. Alm itirmk drcsind idim. Btn iradmi toplayaraq zm qamaqdan gcl saxlayrdm. Bilridim ki, bel elsm, yolu tamam itircm. Bu dolaq yerlrl iyirmi yard getmmidn qabaq mn yqin ki, artq azmdm. Uzansam, aa yilsm o heyvan stm atlacaqd. Qamaa balasam, Allah bilir hara gedib xardm. zm l almal idim. Alamaq mni tutmudu. Bir trfdn d susuzluq ldn salmd. Hyatmda he vaxt bu qdr ox qorxmamdm. Inan mn, gr limd revolver olsayd, mtlq beynim bir gll axardm. El dhtli idi ki, bu gnn bitmsini istyirdim. Yorunluqdan ayaqlarm gcl sryrdm. Mn ar yara vurmu dmn bel olsa, o vaxt kdiyim dhtlri

29 arzulamazdm. Birdn iki gll ssi eitdim. Az qala ryim dayand. Mni axtarrdlar. Onda lap bam itirdim. Var-gcml qqraraq ss gln trf qadm. Yxldm. zm l alaraq qalxdm. Yen qadm. Qqrrdm. Dedim indi ciyrlrim partlayacaq. Daha bir at ald. Lap yaxnlqda. Yen qqrdm. Cavab sslri eitdim. Med vurhavur salan adamlar vard. Bir dqiq kemmidi ki, ovular mni haty aldlar. llrimi sxb pdlr. Sevincdn barrdlar. Mn d az qala alayacaqdm. ox kmksiz bir vziyytd idim. Imy ns verdilr. Drgdn cmi-cmltan mil aral idik. Geri qaydanda hava lap qaralmd. Allaha and olsun, bu, mn hyatm bahasna baa gl bilck bir thlk idi. Daryann bdnindn rprti kedi. Inan mn, bir d cngllikd azmaq istmzdim. Sni axtarb tapmasaydlar n olard? N?! N ola bilcyini dey bilrm. Yqin ki, n vvl dli olardm. gr ilan almasa, ya da krgdana-zada rast glmsydim d, kor-koran, ldn db yxlana qdr yol gedrdim. Acndan lmcl hala drdim. Susuzluqdan mhv olardm. Vhi heyvanlara yem olardm. Qarqalar smklrimi smrrdilr. Ortaya skut kd. Txminn bir ay idi ki, Maunt Hitamda yaayrdlar v el oldu ki, Manronun tkidil mntzm kin qbul etmsin baxmayaraq Neyl qzdrma xstliyin tutuldu. El d brk tutmalar olmurdu, ancaq o, tssf hissi keirirdi v myyn mddt yataqda qalmaa mcbur idi. Ona Darya qulluq edirdi. Neyl ona bu qdr ziyyt verdiyin gr xcalt kirdi, lakin Darya onun etirazlarna qulaq asmrd. O, dorudan da ox bacarql qadn idi. Nhayt, Neyl hr hans bir inli xidmtinin gr bilcyi ilrin Darya trfindn mhz onun n yerin yetirilmsin boyun ydi. O, bundan yaman tsirlnmidi. Darya onun l-ayan da yuyurdu. Hrarti ykslnd bdnini soyuq su il silirdi. V tsvirglmz drcd rahatlq hiss etmsin baxmayaraq Neyl lap zn itirmidi. Darya is onun shr v axam bu sayaq yuyunmasnda israr edirdi. Yokahomadak Britaniya xstxanasnda olduum alt ay rzind hr halda n az xsty nec qulluq etmyi yrnmim, - dey Darya glmsdi. Hr df Neyl qulluq etdikdn sonra Darya onu dodaqlarndan prd. Bu, lbtt, ox xo v smimi bir hrkt idi v Neylin xouna glirdi, amma el bir ciddi hmiyyt vermirdi. Htta bu mvzuya zarafatla yanaaraq lap an xartd. He ondan xmayan i! Xstxanadak xstlrini d bel prdn? o sorudu. Ndir ki? Sni pmyimi istmirsn? Darya gld. Yox, burada pis n var ki?! Htta snin saalman tezldirr, - Darya sz atd.

30 Bir df Neyl onu yuxusunda grd. Sksnrk oyand. Badan-ayaa tr iind idi. Arlar azalm, hrarti d dmd. zn yax hiss edirdi. Lakin yuxuda grdy ey onu tamam utandrd. Dht gldi. Yuxuda bel olsa, bu cr fikirlr Neyli xcalt kmy mcbur etdi. Deysn, o, xlaqsz bir vhidn frqli deyilmi, xbri yoxmu! Shr alrd. Neyl qonu otaqda Manronun artq oyandn eitdi. Darya axam gec yatmd, ona gr d Manro onu narahat etmmk n ayaqlarnn ucunda yeriyirdi. Bu birisi otaa kend Manro yavaca sslndi: Salam. Oyanmsan? H, artq dn ba verdi. Indi zm yax hiss edirm. la. Ancaq hl bu gn d yataqda qalman mslhtdir. Sabah sapbasalam olacaqsan. Yemyini qurtarandan sonra Ah Tan yanma gndr, yax? Oldu.

Sonra Neyl Manronun yola ddyn eitdi. inli xidmti Ah Tan gldi v ondan yemy n istdiyini sorudu. Bir saata Darya da yuxudan durdu. Sabahn xeyir demk n Neylin otana gldi. Olan grdy yuxunun tsirindn hl xmadna gr onun zn baxmaa xcalt kirdi. Yemyimi yeyim, sonra glib sni yuyunduracaam, - Darya dedi. Yuyundum. Ah Tan kmk eldi. Niy? Sni bir d ziyyt salmaq istmdim. Yox i, he bir ziyyti-filan yoxdur. Mn bunu sev-sev edirm. Elm. Niy ax? nki bu, sfehlikdir.

Darya arpayya yaxnlad, yildi ki, onu psn, ancaq olan ban knara evirdi. -

Darya bir anlq tccbl ona baxd, daha sonra is ynglc iyinlrini krk otaqdan xd. Az sonra Neylin bir ey istyib-istmycyini yrnmk n yenidn otaa qaytd. O, is zn yatmla vurdu. Darya nvazil onun n sallad. Allah xatirin, yalvarram, bel elm! Neyl az qala bard. El bildim ki, yatrsan. Bu gn sn n olub ax? He n. Niy mn qar bel acqlsan? Mgr sni incidck bir ey elmim? Yox! De grm onda n olub ax?

O, arpaynn knarnda oturaraq Neylin lindn tutdu. O is zn yana evirdi. Utandndan gcl danrrd.

31 Sn deysn mnim kii olduumu unudursan?! El rftar edirsn ki, el bil mn snin n 12 yanda bir olan uayam. Oho! Neyl qzbdn qpqrmz oldu. zn d, Daryaya da ac tutdu. Grk bu qadn db-rkan qaydalarn gzlsin ax. sbi halda dkan dididirdi. Bunun snin n he bir hmiyyti yoxdur, mnim n d el olmaldr. Mn saalb ayaa duranda da hminin. Nec yuxu grmsi insann z lind deyil li?! Ancaq yuxular insann thtlurunda ba vernlrin gstricisidir. Sn mni yuxunda grmsn? Ax burada pis n var ki?! Neyl zn yana evirib ona tri bir nzr sald. Daryann gzlri parldayrd. Neyl is kdiyi vicdan zabndan el hznl grnrd ki, sanki dryada gmilri qrq olmudu. Sn kiilri tanmrsan, - o dedi. Darya dodaqalt gld. yilrk qollarn onun boynuna dolad. ynind saronqla bajudan qeyri he n yox idi. Ah, zizim, de grm yuxuda n grdn? N edirsn? Dli olmisan, ndir? Mgr bilmirsn ki, sn dlicsin aiqm? Darya dedi. Sn n danrsan? Neyl dli kimi oldu. Kobudluqla onu zndn knara itldi. Olan yerindn atld. -

Neyl arpaynn bir trfind yldi. O, dorudan da karxb qalm, n edcyini bilmirdi. Darya is utanmadan iridi. Bs snc mn niy bu dhtli yer glmy razlq verdim? Sninl birilikd olman xtrin, ay mnim sevgilim! Bym bilmirsn ki, mn cngllikdn nec qorxuram?! Htta lap burada, komann iind d ilan, qrb v ya baqa bir eyin olacandan qorxuram. Sn mftunam. Mniml bu sayaq danmaa snin haqqn yoxdur, - dey Neyl qaqabaqla cavab verdi. Bu qdr rsmiyytprst olma. Gl, buradan xaq. Neyl verandaya trf addmlad. Darya da onun arxasnca. Ktild yldi. Darya is onun qarsnda diz krk yerd oturdu v onun llrini tutmaa ald, ancaq olan buna imkan vermdi. Mnc sn dli olmusan. Allahdan mid edirm ki, dediyin szlri slind nzrd tutmursan. Tuturam. Dediyim hr bir klmni. Dayra glmsdi. -

32 Neyli zndn xaran sasn bu idi ki, Darya etdiyi etirafn nec d iyrnc olduunu deysn he drk etmirdi. rini unudursan! i, onun bura n dxli var ki?! Darya?! Indi Anqas dnck halda deyilm. Sn n qdr d xlaqszsan, - Neyl qalar dynl halda astadan dillndi. nki sn vurulmuam, ona grmi? zizim, sn grk bu qdr yaraql olmayaydn. Allah xatirin, glm! zm saxlaya bilmirm. Komik d olsa yen d qng grnrsn. Snin a drinin, parlayan dalal salarnn dlisiym. Sni sevirm, nki sn yaman rsmiyytcisn. Sni sevirm, nki sn otlandsan, yumor hissin yoxdur. Snin gcllyn sevirm. Snin gncliyinin dlisiym. Daryann gzlri iqland v tez-tez nfs almaa balad. Nfsi tncxd. Birdn o dayand v qfil hrktl Neylin yaln ayan pd. Olan etiraz lamti kimi qqraraq ayan cld bir hrktl geri kdi. Bu qfil hycandan laxlayan ktili az qala yxmd. Ey, qadn, sn aln itirmisn. He utanmrsan?! Yox! Ax, mndn n istyirsn? acqla sorudu. Sevgi. Sn mni n hesab edirsn? Hans kiilrdn hesab edirsn? Baqalar kimi hr hans bir kii, - Darya sakit halda tvrn pozmadan dedi. Dnrsn ki, Anqas Manronun mn etdiyi bu qdr eylrdn sonra mn onun arvad il eqbazlq edck qdr clafam? Ona hrmtim btn tandm adamlardan daha oxdur. O, heyranedici bir insandir. Yz snin v mnim kimisin dyr. Ona xyant etmkdns zm ldrrm. Baa dmrm, nec ola bilr ki, sn mnim bel alaq hrkt ed bilcyimi alna gtir bilirsn?! Ah, zizim, bel cfng eylr danma. Bundan ona n xll glir ki?! Bel eylri faci kimi qbul etmmlisn. Hm d btn bunlar bir yana, mr ox qsadr. Ondan k bilcyimiz lzzti almrqsa, bu, o demkdir ki, biz axmaq. Bu cr danmaqla yanl olan eylr haqq qazandra bilmzsn. Bu haqda he n dey bilmrm. Mn el glir ki, bu, hddindn artq mbahisli bir msldir.

Darya qaqqldad. -

33 Neyl tccbl ona baxd. Darya deysn hr ey ox soyuqqanl v tmkinl yanaaraq, onun ayaqlar altnda yerd oturmudu. Hm d grnrd ki, bu vziyytdn lzzt alr. Deysn, iin ciddiliyinin frqin varmrd. Sn bilirsnmi ki, klubda bir nfri snin haqqnda thqiramiz sz syldiyin gr vurub yer srdim. Kimi? Biopu. claf hrif! N deyirdi? Deyirdi ki, snin bir oxlar il eq macrlarn olub. Bilmirm, camaat niy z ii il mul olmur? Bir d ki, kimdir ey onlarn dediyini vecin alan?! Mn sni sevirm. He ksi sni sevdiyim qdr sevmmim. Sndn tr dlidivanym. Sakit ol! Sakit ol! Qulaq as. Bu gec Anqas yuxuya gedndn sonra gizlic snin otana glcym. O, da kimi yatr. Qorxulu el bir ey yoxdur. Bunu elmmlisn! Ax, niy d yox?! Yox dedim, yox, yox!

Neyl ox qorxdu. Sonra Darya ayaa qalxd v ev girdi. Gnorta Manro ev qaytd v axamst hmiki kimi z ilri il mul oldular. Bzn olduu kimi, indi d Darya onlarla ilyirdi. Kefi yaman kk idi. El n grnrd ki, Manro onun burada yaad hyatdan artq zvq aldn gman edirdi. He d pis deyil, - dey Darya razlad, - bu gn zm el xobxt hiss edirm ki. Darya Neyl satad. Deysn, o, olann sakit olduunun v gzlrini ondan yayndrmann frqin varmamd. Neyl ox sakitdir, - Manro dedi, - mnc sn hl d zifsn. Yox, ns ox danmaq istmirm.

slind Neyl narahat idi. O, Daryann hr ey qadir olduuna mindi. diot srind Nastasya Filipovann sbi dliliyini xatrlad, hiss etdi ki, Darya da soyuqqanllnn atmazl zndn eynil bel ed bilr. O, bu qadnn inli xidmtilrdn hr hans birin qzblnrk zndn xdn az grmmidi v bu cr hallarda tamamil zn nzarti itirdiyindn yax xbri var idi. Mqavimt onu daha da qzdrrd. Istdiyi eyi drhal ld etmynd qzbindn demk olar ki, lap aln itirmk drcsin glib xrd. Xobxtlikdn can atd hr hans bir ey olan mara eyni anilikl d itib gedirdi. V gr onun diqqtini bir anla baqa bir yer ynld bilsydin hr eyi unudurdu. El bu cr vziyytlrd Neyl Manronun taktn daha ox bynirdi. Onun nec fndgir,

34 eyni zamanda inc bir biclikl Daryann acn soyutduunu grmk ylndirici idi. El slind Neylin qzbinin bel byk olmas Manronun sbbin idi. Dnnd ki, onu zn hyat yolda etmk n bu qadn tinlik v mhrumiyytlrdn kib xartmd, o zaman Manro mqdds bir insan sayla bilrdi. Darya hr eyd ona borclu idi. Manronun ad onu qoruyurdu. Onun sbbin hrmt sahibi olmudu. Btn bunlara gr n adi minntdarlq hissi kifayt idi ki, Darya hmin shr etiraf etdiyi fikirlri znd saxlasn. Kiilr n bu cr tkliflr etmk mqbul sayla bilr, lakin qadnlarn bel ey etmlri ikrah dourur. Neylin lyaqti thqir olunmudu. Daryann znd grdy ehtiras, hrktlrindki dbsizlik onu hiddtlndirirdi. Neyl bilmk istyirdi ki, dorudanm Darya onun otana glcyi bard hd-qorxunu hyata keirck?! Inanmrd ki, o, buna csart ed bil. Axamst ham yatmaa gednd Neyl o qdr dht glmidi ki, yuxuya ged bilmdi. Narahat halda traf dinlyrk yataa uzand. Gecnin lal skutunu bayquun ardcl tkrar olunan yeknsk ssi pozdu. Palma yarpaqlarndan dzldilmi nazik divar arasndan Manronun sakit-sakit nfs ald eidilirdi. Birdn Neyl kimins gizlinc onun otana girdiyini hiss etdi. Artq n edcyini qrara almd. Sizsiniz, cnab Manro? ucadan ard. Otamda kims var. El bildim sizsiniz. El bir ey yoxdur, - Darya dedi, - mnm, yata bilmirm. Ona gr d fikirldim ki, verandaya xb bir siqaret kim. El bu? Manro dedi, - El et ki, sn soyuq olmasn. Darya Neylin otandan keib eiy xd. Olan onun siqaret yandrdn grd. Bir qdr kemi geri qaydaraq z yatana girdi. Shrisi gn Neyl onunla he rastlamad. nki o, oyanmamdan qabaq olan artq yola dmd v qrara gldi ki, Manro ev dnmyinc o da ev girmsin. Qaranlq dn kimi onunla tk qalmaqdan cann qurtara bildi, ancaq sonra Manro bir ne dqiqliy kpnk tllrini yerbyer etmk n aa dd. Niy ken gec Anqas yuxudan oyatdn? dey Darya yavaca acql bir pltyla sorudu. Qorxdun? db-rkn haqqnda mnim z dnclrim var. Bsdir, sn Allah! Bu qdr xrda olma. Alaq olmaqdansa el xrda olmaq yaxdr. Sn nifrt edirm. Onda mndn l k! Neyl iyinlrini krk he bir cavab vermdn grdy i davam etdi. Darya dayand. Manro yuxudan ayld. -

35 Darya cavab vermdi, ancaq ona tutarl bir sill vurdu. Neyl qzarsa da, bir klm bel demdi. Manro qaydb gldi v onlar sanki he n olmam kimi ilrin davam etdilr. Yemk sfrsi arxasnda v axamlar istisna olmaqla Darya sonrak bir ne gn rzind Neyll klm ksmdi. Qabaqcadan hazrlamadan onlar aralarndak mnasibtin grginldiyini Manrodan gizltmk n btn gclrini toplamdlar. Ancaq Daryann dncli skutu aradan qaldrmaq n etdiyi chdlr Anqasdan azacq ehtiyatl adam n aydn olard v hrdn o, Neyll bir az kskin danmaqdan zn saxlaya bilmirdi. Darya onu laa qoyurdu v zarafatlarnda adamn lyaqtin toxunan szlr d iltmkdn kinmirdi. O, Neyli nec yaralama bilirdi v asanlqla zif damarndan tuturdu, amma olan bunu bruz vermmy allrd. O, txmin etmidi ki, zn bel n gstrnd Dayra daha da qzblnir. Bir gn yemkdn vvl xeyli gecikmsin baxmayaraq, Neyl Manronun hl d ev dnmdiyinin ahidi oldu v buna ox tccblndi. Darya verandada matrasn stnd uzanaraq qurtum-qurtum cin-nahit iir v siqaret kirdi. -zn yumaa gedn mddtd Darya hl ki, ona he bir sz demdi. Bir-iki dqiq sonra xidmti Neylin otana glrk yemyin hazr olduunu xbr verdi. O, bayra xd. Cnab Manro haradadr? sorudu. Olmayacaq, - dedi Darya, - Anqas xbr gndrdi ki, getdiyi yer ox maraqldr v axama qdr orada qalacaq. Hmin shr Manro dan lap yuxarlarna qalxmaq mqsdil yola dmd. Aa qatlar o qdr d yax ntic vermirdi v Manronun bel bir fikri vard ki, gr yuxarlarda su il tchiz olunmu daha yax yer tapa bils drgni oraya krrdilr. Hr ikisi skut iind yemklrini yedilr. Yeyib qurtarandan sonra Neyl otaa girdi, lemini v hrat ymaq n olan avadanl gtrb bayra xd. Adtn o, bu vaxtlar bayra xmazd. Hara gedirsn?, - Darya qfltn sorudu. Bayra xram. Niy? zm el d yorun hiss elmirm. Evd d grlsi bir iim yoxdur. Nec mn qar bu qdr mrhmtsiz ola bilrsn? o hnkrd. Ah, ax bu cr rftar qddarlqdr. Neyl yorun baxl qng, bir qdr d laqeyd zn ona trf evirrk Daryaya baxd. Neylmim ki? Mn qar kobud olmusan. N qdr pis olsam da bu qdr zab-ziyyt kmy layiq deyilm. Snin n dnyada bacardm hr eyi etmim. He rvadrm? De d, de grm, n vaxt snin n nyis sev-sev elmmim? Ah, mn nec d bdbxtm!

Birdn Darya gz yalarna qrq oldu. -

36 Neyl tinlikl bir-iki addm atd. Daryann bel eylr sylmsi dhtli idi. O, bu qadna nifrt edir, hm d ondan qorxurdu, lakin hl d ona qar vvllr hiss eldiyi hrmt hissi qalmd. Ona gr yox ki, o, qadn idi. Ona gr ki, o, Anqas Manronun arvad idi! Darya is dayanmadan alayrd. Iin trsliyindn ovular da shr tezdn Manro il birg getmidilr. Drgd nfr inli xidmtilrdn baqa adam yox idi. Onlar da ki, yemkdn sonra lli yard aralda yerln komalarnda yatmdlar. Burada onlar yalqz idilr. Mn sni bdbxt elmk istmirm. Btn bunlar sfehlikdir. Snin kimi bir qadnn mnim kimi bir olana aiq olmas, vallah, snin trfindn mnasz, cfng bir eydir. Mn zm lap axmaq yerind hiss edirm. Sn yni zn nzart ed bilmirsn? Aman Allah! zn nzart! Sz bax ha! Demk istyirm ki, gr mni vecin alsaydn, mnim bel alaqlq etmyimi istmzdin. Yni snin rinin biz qeyd-rtsiz gvnmsi snin n he ndir? El onun adic olaraq bizi burada tk qoyub getmsi az ey deyil. O, el bir adamdr ki, he milyi d incitmz. gr onun mn olan etimadna xyant etsm, zm hrmti itirmi olaram. Darya birdn ban qaldrb yuxar baxd. Niy sn el dnrsn ki, o, milyi d incitmz? Niy? Grmrsn ki, btn bu butulkalar, qfslr onun ldrdy heyvanlarla doludur? Elmin xeyrin. Bu, tamam baqa eydir. Ay sfeh! Ay axmaq! Eybi yoxdur. gr axmaamsa, daha bundan artq neyly bilrm?! Sn mnim drdimi km! El bilirsn ki, mn sn aiq olma zm istyirdim? Sn grk utanasan! Utanm? Sfehliy bir bax da! Aman Allah, n elmim ki, indi d bu zndn mtbeh ekdn tr bu qdr zab kirm?! Sn mnim n etdiyin eylrdn danrsan. Bs Manro snin n n elyib? Manro, Manro! Lap canm boazma ydn ha! Bel xr ki, mn he d birinci deyilm?

Daryann tccbl etirafndan bri onun haqqnda Kualo Solordak adamlarn syldiklri szlrin doru olmas bardki bhlr Neyl bir an da olsun rahatlq vermirdi. Onlarn bir klmsin bel inanmamd. El indinin znd d bu cr dn bilmirdi ki, Darya bu qdr xlaqsz ola bilr. Anqas Manronun bu drcd sadlvh v nzaktli insann illrdi illziyalarla yaadn dnmk qorxunc idi. Ola bilmzdi ki, Darya bu drcd pozun tbitli bir qadn olsun. Ancaq o, Neylin sualn baqa cr baa dd. N deysn, atalar dz deyib - karn knlndki. Gz yalar arasndan ona glmsdi.

37 lbtt, yox. Nec bu qdr sfeh ola bilrsn? Ah, zizim, bel ciddi olma. Mn sni sevirm. Demk btn onun haqda sylnilnlr doru imi. O, zn inandrmaa almd ki, Daryann ona qar olan hisslri qeyri-adi bir ey idi, el bir dlilik idi ki, birlikd mbariz aparb qarsn ala bilrdilr. Ancaq Darya he ana-bozuna baxmrd. Qorxmursan ki, Manro bundan xbr tutar? O, daha alamrd. z haqda danmaqdan lzzt alrd v onda bel bir hiss yarand ki, Neyld zn qar yeni maraq oyadaraq onu tovlayr. Hrdn dnrm ki, grsn bilirmi. lbtt, al il olmasa da ryi il hiss etmmi deyil. Qadn v qadn hssasl bard onun intuisiyas ox yaxdr. bhlndiyindn mindim, kdiyi arlarda is qrib, mnvi bir yksli hiss elmim. Mni hmi maraqlandrb ki, grsn kdiyi ar-aclarda inc, sonsuz, izahedilmz bir lzzt olduunu z grb duyurmu? Dht! Neylin artq bu iddialar dinlmy sbri atmad, - Snin n yegan zrl sbb o ola bilr ki, sn dlisn. Darya indi zn daha ox min idi. Srtqcasna Neyl baxd. Snc mn cazibdar deyilm? ox kiilr mni byniblr. Yqin ki, otlandiyada olanda sn he d mnim qdr gzl bdn quruluuna malik olmayan onlarla qadnla olmusan?! Darya sakit bir iftixarla qdd-qamtli, hvt sradan bdnin nzr sald. Mn he vaxt qadnla olmamam, - Neyl ciddi kild dedi. Niy?

Darya el tccblndi ki, eitdiyinin qeyri-adiliyindn dik atld. Olansa iyinlrini kdi. O, zn mcbur edrk bu fikrin onda nec d ikrah yaratdn v Edinburqda oxuyarkn dostlarnn eq laqlrinin nec iyrnc olduu bard dndyn Daryaya dana bilmirdi. O, z bakirliyindn gizli bir sevinc duyurdu. Mhbbt mqdds bir eydir. Cinsi laq deyiln ey onu dht salrd. Neyl gr, bu, ancaq nsil artrmaq ndr. Ancaq Darya tvyrd, btn bdni trpnmz halda dayanaraq gzlrini Neyl zillmidi. Birdn adlq v vhi bir arzu hiss olunan hnkrt il diz krk olann lindn yapd v ehtirasla pmy balad. Alyoa!, - dey o, boularaq qqrrd, - Alyoa! Sonra ucadan qqraraq brkdn gld v onun ayaqlar altnda qvrlmaa balad. Boazndan qrib, insan ssin oxamayan sslr xrd v bdni el titryirdi ki, sanki onu dalbadal elektrik cryan vururdu. Neyl bunun isteriya v ya epilepsiya tutmas olduunu anlamrd. Bsdir! o qqrd, - Bsdir! O, Daryan gcl qollar arasna alaraq ktild oturtdu. Aralanb getmy alanda qadn buna imkan vermdi. Qollarn onun boynuna dolayaraq saxlad. Neylin zn plr qrq etdi. Olan

38 artq bu vhi qadna lbyaxa mbariz aparrd. zn knara evirdi. lini z z il Daryann z arasna sipr kimi qoydu. Darya qfltn dilrini batrd. Ar dzlmz olduundan Neyl he dnmdn ona qfil, sarsdc bir sill vurdu v: blis! - dey bard. Bu vhi zrbdn sonra Darya onu buraxd. Neyl lini tutaraq dilrin ad yaraya baxd. tli yerdn dilnmidi v yaradan qan axrd. Daryann gzlri piik gzlri kimi parlayr, zn ox evik v fal aparrd. Daha bsdir! Mn gedirm. Neyl dedi. Mn d sninl glirm! Darya ayaa srad. Neyl lemini geyindi v i n lazm olan avadanl gtrrk he bir sz sylmdn kskin bir kild evrildi. Iri addmlarla pillni tullanaraq aa endi. Darya da onun ardnca qad. Mn cnglliy gedirm, - olan dedi. Gzm aydn!

Varln saran bu iddtli arzu il alb-yanan Darya cngllikl bal qorxusunu tamamil unutdu. Ilanlar, vhi heyvanlar ndns he yadna da dmdi. zn rplan budaqlar, ayana dolaan yer bitkilri vecin glmirdi. Bir ay rzind Neyl menin hr dlm-deiyini yrnmidi v indi onun hr qarn tanyrd. Qzbl z-zn dedi ki, Daryan dalnca dartb oralara glmy mcbur edck. O, yolunu iri, cld addmlarla menin qaln yerindn sald. Darya arada bdrmsin baxmayaraq qrarl bir kild onu tqib edirdi. Qzbdn gzlri qzm Neyl yxld. Darya da onun dalnca yxld. Darya n is danr, Neyl is artq onu dinlmirdi. O, Neyl yalvarrd ki, ona yaz glsin. Taleyin acyrd, zn alaldaraq alayr, el hey szlayrd. Neyli zn ram etmy alrd. Lap dli qadnlara oxayrd. Nhayt, Neyl umlanm kiicik bir yerd qfltn dayand v dnnd Darya il zbz qald. Bu, mmkn deyil, - bararaq, - Bsdir, canm boazma yld, - dey qqrd. Anqas glnd ona buradan getmy mcbur qaldm sylycm. Sabah shr Kualo Solora qaydb oradan da ev gedcym. O, buna yol vermz. nki sni ox istyir. Onun fikrinc snin tayn-brabrin yoxdur. Gzm aydn! Bir ey dnb taparam. N? Qorxmana grk yoxdur. Mn, lbtt, ona dzn demycym. gr onun ryini bu cr qrmaa niyytin varsa, onda bu, snin z iindir. Ancaq mn bel etmycym. Sn ki, ona az qala prsti edirsn, el deyil? Bu cr cansxc, soyuq bir adama. O, yz snin kimisin dyr.

Neyl Daryan shv baa dd: -

39 Tsvvr edirsnmi, nec d maraql alnar gr mn ona desm ki, sn buradan snin tklifin rdd cavab verdiyim gr gedirsn? Neyl diksindi. Szlrind ciddi olub-olmadn yoxlamaq n diqqtl onun zn baxd. Bel axmaq olma. Hr halda onun sn inanacan dnmrsn, el deyilmi? O, bilir ki, he vaxt mnim alma bel iyrnc bir fikir gl bilmz. Ah, zizim, bu qdr min olma. Ccni payzda sayarlar. Darya slind dnmdn, szlrinin frqin varmadan danrd. Sadc mbahisni davam etdirmkdn baqa el bir ayr mqsdi yox idi. Ancaq grnd ki, Neyl qorxdu, qddarlq hissi onu bu vziyyti tkrarlamaa svq etdi. Mndn aman gzlyirsn? Sn mni olmazn kild alaltmsan. And iirm, gr buradan getmk fikrindn danmasan, dz birbaa Anqasn yanna gedib deycm ki, sn onun burada olmadndan yararlanb mn tcavz etmy almsan. Mn bunu inkar ed bilrm. Hm d bu, mnim dediklrimin ksin snin szlrin olacaq. Bli, ancaq nzr al ki, mnim szlrim kerlidir. Dediklrimi sbut ed bilrm. Anlamadm, nec? Mn qsdn zm yaralayaram. Sonra da snin vurduun sillnin yerini gstrrm. Hl snin lini demirm. Neyl qfil lin nzr sald. Blk deysn, o dilm izlri oraya nec db?! Gydn? Darya qtiyytl szn davam etdi. O, gic kimi Daryaya baxd. Rngi tamam aarmd. Zd yerini v o ramn ml glmsini nec izah ed bilckdi?! gr zn mdafi edrkn buna mcbur olmudursa, hqiqti dey bilrdi. Burada n vard ki?! Ancaq Anqasn inanmas n bu, yetrli idimi? Anqas arvadna prsti edirdi. Ona gr d onun szlrini sas gtrckdi. Bu, Manronun mehribanl mqabilind nec byk nankorluq v ona olan drin inamnn vzind nec iyrnc bir xyant kimi grnrdi! O, Neylin claf olduunu dnckdi, lbtt ki, z nqteyi-nzrindn x edrk. Neyli dht gtirn d el bu deyildimi? Istmirdi ki, urunda cann bel vermy hazr olduu adam Manro onun haqqnda pis fikirlsin. Zavall olan zn o qdr bdbxt hiss eldi ki, nifrt etdiyi, kiiy yaramayan gz yalar onu bodu. Darya artq onun yenilmkd olduunu grd. ox sevindi. Nhayt ki, ona kdirdiyi iztirablar geri qaytarmaa mvffq olurdu. Indi Neyl onun lind idi. O, z qlbsindn olmazn hzz duyurdu v ryind kdiyi ar-acnn arasnda Neylin sfehliyin glrd. Bax bu anda Darya he z d bilmirdi ki, ona qar hans hisslri keirir sevirmi, yoxsa nifrt edir. H, indi zn yax aparacaqsanm? Darya hyaszcasna sorudu. Neyl hnkrrk cann bu mnfur qadndan xilas etmk mqsdil yerindn gtrld v bacard qdr srtl qamaa balad. O, yaral heyvan tki cnglliy cumdu, hara getdiyin

40 baxmadan, nfsi ksiln qdr qad. Nhayt tvyrk dayand. l yayln xararaq alnndan axb gzlrin tkln tr damlalarn sildi. ldn dmd. Bir az dinclmk n yer oturdu. Grk el edim ki, zm buralarda azb qalmaym, - z-zn dedi. Bu, el d byk problem deyildi. Yax idi ki, cib kompas vard v hans istiqamt gedcyini bilirdi. Ufuldayaraq yorun halda ayaa qalxd. Yerimy balad. Yola baxaraq miskin bir halda zndn n edcyini sorudu. Baa drd ki, Darya dediyini edck. Hl hft d bu lnt glmi yerd qalmal olacaqdlar. Neyl dnmy csart elmirdi. Buralarda qalmaa da crti atmrd. Beyni tamam qarmaqarq fikirlrl dolu idi. Ancaq yen d yegan gr bilcyi i drgy qaytmaq v btn bu olanlar haqqnda mlli-bal dnmk idi. Txminn 15 dqiq getdikdn sonra o, tand yer glib atd. Bir saatdan sonra artq evd idi. Yorun, bayqn halda zn ktilin stn atd. Onu dndrn yalnz Anqas idi. ryindn qara qanlar axrd. Indi ona vvllr qaranlq qalan bir ox eylr aydnlamd. Btn bunlar ona olanlar anlamas saysind ald. Indi o, Kualo Solordak qadnlarn Daryaya dmncsin mnasibtlrini v Anqasa qeyri-adi baxmalarnn sbbini anlayrd. Bu adamlar Anqasla frqli davranrdlar, n is qrib bir yngllkl. Neyl bunu Anqasn elm adam olmas il izah edirdi v dnrd ki, buradak yerli hali n btn bunlar mnasz eylrdir. Lakin indi bilirdi ki, onlar Anqasn halna acyr, eyni zamanda da ona glrdlr. Darya onu camaatn iind gl hdfin evirrk rsvay etmidi. gr qadn ucbatndan bu cr rftara layiq olmayan bir adam vardsa, o da Anqas idi. Qfltn Neylin nfsi tngidi v btn vcudu sdi. Birdn alna gldi ki, Darya bu cnglliyi he tanmr. kdiyi araclar iind Neyl tin ki, haralara getdiklrinin frqin varmd. Birdn Darya ev gln yolu tapa bilmdi? O, bundan dht glrdi. Neylin yadna Anqasn bu med azma bard dand o tkrpdici hvalat dd. Alna gln ilk fikir geri qaydb Daryan tapmaq oldu v ayaa qalxd. Sonra ac bir qzb onu brd. Yox, qoy z z bann arsini qlsn. He ks onu oraya getmy mcbur etmmidi ki. z knll getmidi. O, mnfur qadn idi, qadnlq adna lk idi v bana gln hr blaya da layiqdir. Neyl qzbdn qalar dynlnmi halda meydan oxurcasna ban dala atd v llrini sxd. Csartlndi. Qrarn verdi. Anqas n daha yax olard ki, Darya bir d he vaxt geri qaytmasn. llri sirdi. Diqqtini grdy i ynltmy chd gstrdi, ancaq tly dm kpnk kimi fikri baqa yer uub gedir, zn nzart ed bilmirdi. Grsn orada cngllikd nlr oldu? Neyl birdn yerindn gtrlb qaanda Darya neyldi? Arabir zndn asl olmayaraq Neyl ban qaldrb yuxar baxrd. Darya hr an glib xa bilrdi. Bu, Allahn ii idi. O titrdi. Qara buludlar sman tutmu, gec drd. Hava tzc qaralmd ki, Manro glib xd. Lap el vaxtnda glmim, - o dedi, - deysn yaman tufan olacaq. Onun kefi kk idi. O, bu gn su il tchiz olunmu bir yaylaya rast glmidi. Oradan dniz d gzl bir mnzr alrd. stlik 2-3 nadir rast glinn kpnk v bir dn d uan dl tapmd.

41 Drgni yeni tapd yer krmk bard oxlu planlar vard. Hr trfd heyvanlarn hyatna dair bir ox nianlr rast glmidi. Bir az kemi Manro ar, uzunboaz kmlrini xarmaq n ev girdi. El o dqiq d bayra xd. Darya haradadr? Mgr z otanda deyil? Yox. Yqin bir ey n xidmtilrin komasna gedib. Darya! o ard. Darya! Neyl hrktlrinin tbii alnmas n zn brk tutdu. -

Anqas pilllri endi v bir ne yard irli getdi. He bir cavab glmdi. O, xidmtini ssldi. inli xidmti qaaraq gldi v Anqas ondan Daryann harada olduunu sorudu. Xidmtinin xbri yox idi. Dedi ki, qlyanaltdan bri onu grmyib. Harada ola bilr ax bu? Manro aqn halda geri qaytd. Ola bilmz ki, Darya bayra xsn. Getmli bir yeri yoxdur. Neyl, sn onu axrnc df n vaxt grmsn? Yemkdn sonra mn nmun toplamaq n bayra xmdm. Shr he bir ey tapmadm, ona gr d fikirldim ki, bxtimi bir d snaym, blk bir ey alnd. Qribdir?! Drgnin trafnda baxmadqlar yer qalmad. Manro dnd ki, ola bilsin Darya haradasa bu yaxnlarda yerini rahatlayb oturub v el orada da yuxuya gedib. Bizi bu sayaq qorxutmaqla he d yax i grmr. Ola bilmz ki, cnglliy gzintiy xsn v azsn. Yanlmramsa, biz buraya glndn bri Darya evdn 100 yard msafdn artq uzaqlamayb. Neyl Manronun gzlrindki qorxunu sezdi v baxlarn yer dikdi. Yax olard ki, hr yer adam salaq v axtara balayaq. Bir ey var ki, Darya ox da uzaqda ola bilmz. z yax bilir ki, azanda n all i olduun yerd qalaraq adamlarn glib sni tapmasn gzlmkdir. Yazq! Indi az qala aln itirck. Onda Manro ovular ssldi v inli xidmtilr d fnrlri gtirmyi taprd. Iar olaraq tfngdn bir at ad. Biri Manronun, digri is Neylin rhbrliyi altnda iki hissy blndlr v orada olduqlar bir ay rzind gedi-gli saldqlar iki yri-yr crla getmy baladlar. Bel qrara alnd ki, kim Daryan birinci tapsa havaya dalbadal at asn. Neyl znd ciddi v qrarl bir Ham axtar n toplad. Manro artq hycanlanmaa balamd. Evin arxa hisssin keib armaa balad. Bir ntic hasil olmad. -

42 ifad il gedirdi. Onun vicdan tmiz idi. El grnrd ki, sanki lind mhkm hkm var. min idi ki, Darya artq he vaxt taplmayacaq. Irlid bu iki dst rastladlar. Manronun siftin baxmaa lzum yox idi. O, ab qalmd. Neyl zn he bir avadanl v ya kmkisi olmadan sevdiyi bir adamn hyatn xilas etmk n qorxulu bir mliyyat aparmaa mcbur ediln crrah kimi hiss edirdi. Hr halda o, zn mhkm tutmal idi. Ola bilmz ki, o, bu qdr uzaa ged bilsin, - Manro dedi, - geri qaytmal v evin bir mil trafn qar-qar gzib axtarmalyq. Bel hrkt ancaq onunla izah oluna bilr ki, ya Darya ndns ox qorxub, ya baylb, ya da ki, onu ilan vurub. Neyl cavab vermdi. Yenidn yola dzldilr. Ged-ged cr salaraq zlrin yol ardlar. Ucadan arrdlar. Hrdnbir at aaraq cavab klmsini gzlyirdilr. Adamlar llrind fnrlrl irlildikc gec qular hrkm halda qanadlarn appldadaraq uurdular. Aradabir yaxnladqca hanssa bir heyvann maralm, qabanm, ya da ki, krgdann qab getdiyini grrdlr. Qfltn tufan qopdu. Brk klk smy balad. Sonra da ar kn qadn bartsn xatrladan ildrm, qaranl yararaq iddtli qasrada iblis rqqaslr kimi bir-birinin dalnca axan imk gecnin sakitliyini pozdu. Menin dhti, sirri sanki alrd. Ildrm, iri dalalarla bdi sahillr rplan kimi, qorxunc sslrl gurultu gurultu dalnca axrd. Bu qorxunc gurultu boluqda el hay-ky salrd ki, sanki bu ssin ls v kisi var idi. iddtli ya tkrd. Qayalar, iri aaclar dadan z aa uub glirdilr. Dhtli mrk qopmudu. Dyakl ovularn qorxudan damarlarnda qanlar donmudu v acql ruhlar haqqnda anlalmaz szlr danrdlar. Lakin Manro onlar axtar davam etdirmy mcbur edirdi. Btn gecni ildrm v imk axaraq ya yad v shr alana qdr ksilmdi. Badan-ayaa islanm halda soyuqdan titryrk, nhayt ki, drgy qaytdlar. Tamam ldn dmdlr. Yemklrini yeyib qurtarandan sonra Manro axtar davam etdirmyi dnd. Ancaq bunun midsiz bir fikir olduunu fikirldi. Bli, onlar bir daha Daryan grmyckdilr. Manro zgn bir halda ktil kd. znd yorun, arl bir ifad var idi. Ah, zavall, zavall!...

ngilis dilindn trcm edn: Aygn ziz

Qeydlr trcmiy mxsusdur.

43 ULYAM SOMERSET MOYEM (BYK BRTANYA)

POLKOVNKN XANIMI Btn bunlar mharib balamazdan nc ba verib. Pereqrinlr qlyanalt edirdilr. otaqda yalnz ikisi idi. Byk bir masann arxasnda ylmidilr. otan divarlarna Corcun nn-babasnn killri vurulmudu. Eikaas shr potunu gtirdi; polkovnik n bi ne kaz, il laqdar mktublar, Tayms qzeti v polkovnikin arvad v n kiik bir balama var idi. O, mktublara nzr yetirdi v sonra TaymsI aaraq oxumaa balad. Onlar yemklrini bitirib, masadan qalxdlar. Kii grd ki, arvad hl d balaman amayb. Ndir o el? - sorudu. He, kitablardr. Olar ab baxm? Nec istyirsn. Polkovnikin iplri ksmkdn zhlsi gedirdi v ona gr d bir az tr tkndn nhayt dyyn aa bildi. Bunlar ki, hams eyni eylrdir, - o, balaman aandan sonra dillndi, - Baho ax bir kitabdan alts snin nyin lazmdr? Kitablardan birini ad. eirlr. Sonra da titul shifsin baxd. Piramidalar dalanda. Daha sonra ardn oxudu. .K.Hamilton. v Ktrin Hamilton. Bu, arvadnn qzlq soyad idi. Polkovnik glmsyrk tccbl ona baxd. v, sn mgr kitab yazmsan?! Ay sni, eytan! N bilim, fikirldim ki, sn el d maraql glmz. istyirsn birini sn verim? Hr halda zn bilirsn ki, mn poeziya il maraqlanan deyilm, amma yen d bir nsx istrdim. Aparb kabinetd oxuyacam. Bu shr i bamdan ar. Polkovnik Tayms qzetini, mktublar v kitab ydraraq otaqdan xd. Onun kabineti irisind byk yaz masas, dri kreslolar v divarlarnda znn ovuluq suvenirlri adlandrd yalar olan geni v rahat bir otaq idir. Rflrd mlumat kitablar, knd tsrrfat, balq, balqlq, ovuluq il laqdar kitablar, hminin xa v polkovnikin gstrdiyi la xidmtlr mqabilind ordenlr qazand tn mharib haqqnda kitablar var idi. Evlnmmidn qabaq o, Uels qvardiyasnda xidmt etmidi. Mharibnin sonunda istefaya getdi v ulu babalarnn Corcun sltnti dvrnd tikdiklri, effildn txminn 20 mil aral olan byk bir evd knd hyatna balad. Corc Pereqrinin mhartl idar etdiyi, txminn 15 min akr sahsi olna malikansi

44 vard. O, mlki v cinayt ilrin baxan hakim idi v vzifsini vicdanla yerin yetirirdi. Mvsm vaxt hftd iki df at stnd tazlarla ova xrd. Yax atc v qolf oynayan idi. llini haqlamana baxmayaraq hl d bir partiya tennis oynaya bilirdi. zn hrtrfli idman kimi lyaqtl xarakteriz ed bilrdi. Dorudur, son vaxtlar bir az kklmidi, lakin yen d kii kimi qdd-qamti yax idi; uca boyu, indi-indi tpsind seyrlmy balayan qvrm, al salar, smimi mavi gzlri, yax z cizgilri v yanaqlarnda allq vard. Corc Pereqrin z hquq v vziflrini drk edirdi v bir ne yerli tkilatn da sdri idi. O, malikansind alan hr ksin qaysna zqn borc bilirdi v eyni zamanda ox mmnun idi ki, xstlrin qulluunda durmaq v kasblara ar dqiqlrind yardm etmk bard v etibar edil bilr. O, kndin knarnda ev tikdirmi, tibb bacsnn maan da z cibindn dmidi. Hdiyysini qbul ednlrdn yegan xahii bu olmudu ki, sekilrd - dxli yoxdur, qraflq olsun, ya mumi, onun namizdliyin ss versinlr. Polkovnik smimi, tabeliyind olanlara qar xorftar, sakinlrl mnasibtd nzaktli v qonu zadganlqda seviln bir xsiyyt idi. gr kims ona ox n v yax kii olduunu desydi, o, mmnun olar, eyni zamanda da bir az utanard. Ax, o, mhz bu cr d olmaq istyirdi. Daha bundan artq trif arzulamrd. Lakin vlad zn hsrt qalmd. Ondan la, mehriban, eyni zamanda ciddi bi rata xard v onlar sl centlemen ua kimi trbiy edr, Etona gndrr, onlara balq tutma, at ama v at srmyi yrdrdi. Lakin onsuz da onun varisi avtomobil qzasnda lm qardann olu idi. Pis olan deyildi, ancaq xasiyytin gr qtiyyn atasna kmmidi. Inanrsnzm, sfeh anas onu hl qz v olanlarn birg thsil ald mktb gndrirdi. v is onun midlrini dorultmamd. lbtt, v xanm idi v znn az miqdarda pulu vard. Evi son drc gzl idar edirdi, yax sahib idi. Knd adamlar ona heyrandlar. r glnd v aappaq, aq abald sal, qng qdd-qamtli, salam idi v gzl d tennis oynama vard. vladnn olmamasn anlaya bilmirdi. lbtt, indi artq gnclik travtini itirmidi, grk ki, ya da 45- yaxnlard. Rngi tutqunlam, sa artq z tbii parltsn itirmidi. z d ki, bir dri, bir smk qalmd. Hmi sliqliydi v ona yaraan trzd geyinirdi. Grn bard tla keirnlrdn deyildi. Kosmetikadan qtiyyn istifad elmir, htta dodaq boyas bel kmirdi. Hrdn axam ziyaftlri n geyinib gecinrkn onun cazibdar olduunu dey bilrdin, lakin mumimilikd gtrsk o, nzr-diqqti clb etmyn qadnlardan idi. Mehriban qadn, yax hyat yoldayd v sonsuz olma onun gnah deyildi. z canndan-qanndan olan varies istmk d kiinin uursuz bxtindn irli glirdi. v daha vvlki uxluunu itirmidi; msl d el bu idi. Polkovnik gman edirdi ki, v evlnmk tklifi ednd onu sevirmi, n azndan evlnmk v ondan vlad sahibi olmaq n kifayr qdr sevirmi, lakin zaman kedikc grd ki, tamam baqa-baqa adamlar imilr. Ovuluq vi qtiyyn maraqlandrmr, balqlq bezdirirdi. slind onlar bir-birlrindn tamam uzaqlamdlar. Hrnd vin onu he vaxt bezdirmdiyi fikri il razladn etiraf etmli idi. He vaxt mbahis olmayb. He vaxt dalamayblar. Grnr v bel

45 hyat trzi il barmd. Hrdnbir polkovnik Londona gednd v onu mayit etmy qtiyyn raz olmurdu. Orada bir qz var idi, qz deynd ki, 35 yalarnda olard, bundan az olmazd. Sarn v ox gzglimli idi. Onlar nahar edr v gecni birlikd keirrdilr. lbtt, kiinin salam, normal kiinin hyatnda bzi ylnclri olmaldr. Onun alndan bel bir fikir kemidi ki, v bu cr yax qadn olmasayd, yqin ki, yax arvad olard. Lakin bu, onun tqdir edcyi fikir deyildi, ona gr d onu zndn knarladrd. Corc Pereqrin Tayms oxuyub bitirdi v diqqtli bir insan olduundan zngi ald v xidmtiy qzeti aparb v vermyini syldi. Sonra saatna baxd. On birin yars idi saat 11-d idarilrdn biri il gr olacaqd. Hl yarm saat vard. Yax olard ki, bir vin kitabna gz gzdirim, - z-zn dedi. Tbssml kitab gtrd. Ivin otanda oxlu sayda sanball v maraql kitablar vard. Onlar polkovniki maraqlandran kitablardan deyildilr, Lakin gr v n bel xodursa, eybi yoxdur, qoy oxusun. Bunda n var ki?! Hal-hazrda lind tutduu kitab 90 shifdn artlq deyildi. ox gzl! Edqar Allan Ponun fikrinceir qsa olmaldr v polkovnik bununla tam rik idi. Lakin shiflri birbir evirdikc grd ki, vin eirlerinin bzilrind bir-biri il qafiy tkil etmyn uzun misralar var. Bunu he bynmdi. O, ilk df balaca uaq olnada bel bir misra il balayan bir eiri yrndiyini xatrlad: Alovlanan gyrtd olan dayanmd. Daha sonra Etonda olarkn zbrldiyi bel bir eir yadna dd: Bdbxtlik sni basb, qddar kral!. Hl V Henri eirini demirm. Polkovnik dhtl vin kitabna nzr sald. Bunlar eir deyil ki, - dedi. Xobxtlikdn hams bel deyildi. Qrib eirlr olmalarna baxmayaraq bu kitabda, kr Allaha, sait sslrl uzlaan , yaxud drd, daha sonra on v ya on be szdn ibart olan kiik, qafiy tkil edn eirlr d vard. Bir ne shifd Sonet bal altnda eirlr gedirdi v maraq xatirin o, misralar sayd 14 misra idilr. Polkovnik onlar oxudu. eirlrd bir yr-skiklik yox idi, lakin n mna ksb etdiklrini ksdir bilmdi. z-zn tkrarlad: Bdbxtlik sni basb, qddar kral!. Zavall v, - kksn trd. El bu anda yolunu gzldiyi fermer otaa daxil oldu v polkovnik lindki kitab masann zrin qoyaraq ona xogldin eldi. Onlar il laqdar shbt giridilr. Ivi, snin kitabn oxudum, - nhayt onlar nahar yemyi n sfr arxasna kend ri dedi, ox yaxdr. Onu nr etdirmk yqin ki, baha baa glib? Yox, sadc olaraq bxtim gtirdi. Nair gndrdim, o da qbul etdi. Poeziya el d glirli sah deyil, zizim, - polkovnik zn xas mehribanlq v smimiyytl dedi. lbtt, buna bhm yoxdur. Yax, bs Bnok bu shr ndn tr sni grmy glmidi? Bnok, vinin kitabn mtali etdiyi zaman polkovnikl danmaa gln icardar idi.

46 Cins bua almaq n borc pul istyirdi. Yax adamdr, istyirm ona kmk edim. Corc Pereqrin grd ki, arvad kitab haqqnda danmaq hvsind deyil v shbtin mvzusunu dyidiyin he peman olmad. Htta lap ryindn oldu ki, kitabn n shifsind o, z qzlq soyadn yazdrb. Onun he alna da glmirdi ki, n vaxtsa bu kitab haqqnda sz-shbt yaylacaq, lakin znn mtbr soyad il fxr edirdi v hanssa bir yaarmaz jurnalistin qzetlrin birind vinin bu ziyytini laa qoymasn lbtt ki, istmzdi. Sonrak bir ne hft rzind poeziyaya girim csartinin sbblri haqqnda arvadndan he bir ey sorumama mqbul etdi. He vi d bu mslnin zrin qaytmad. Sanki bu, el biabr bir i idi ki, onun stndn skutla kemy sz qoymudular. Amma qrib bir hadis ba verdi. Corc il laqdar Londona getmli oldu v Deyfni birlikd nahara dvt etdi. Bu, hmin o qz idi ki, hrdnbir qsby glnd polkovnik onunla bir ne xo saat keirirdi. Ah, Corc, - o dedi, - camaatn btn gn haqqnda dand kitab snin arvadn yazb? Sn n danrsan? Bilirsn, tandm bir tnqidi var. Bu yaxnlarda mni nahara dvt etmidi. lind d bir kitab vard. Mn oxumaa ns gtirmisn? dey sorudum, O, ndir el lind? Yox i, bu, snin xryin deyil, o, cavab verdi. eir kitabdr. zm n gzdn keirirm. Mn eir lazm deyil dedim. O da cavabnda qaytd ki, ndiycn oxuduum n yax kitablardandr. lst alnr. Msibt eydir. Mllifi kimidr?, - Corc sorudu. Hamilton soyadl bir qadn. Tnqidi dostum dedi ki, bu, onun sl soyad deyil. Onun soyad slind Pereqrindir. Maraqldr mn dedim, Mnim bel soyadl bir tanm var. Polkovnik. effild yaxnlnda yaayr, - dey o, lav etdi. Ax demim, mnim haqqmda dostlarnla danma, - Corc qzbl qalarn atd. Sakir ol, zizim. Sn mni tanmrsan mgr? Mn d ona dedim ki, bu, hmin adam deyil, Deyfn qaqqldad, - dostum da dedi ki, o, yaman yekba adamdr. Corc gcl yumor hissin malik bir adam idi. Sn daha yax ifad serdin. gr mnim arvadm kitab yazrsa yqin ki, bu bard ilk mn xbr tutardm da, el deyil? bhsiz ki, eldir. Hr halda bu msl Deyfni bir el d maraqlandrmrd v polkovnik baqa eylr haqqnda danmaa balayanda bu mslni tamam unutdu. Polkovnik z d bu fikri bir trf qoydu. El bir ey d yox idi, o, qrara gldi, ola bilsin ki, o sfeh tnqidi Deyfnin sadlvhlyndn istifad edib ylnirmi. Onun kitab haqqnda bel inamla danma v sonradan onun bir-birin uyun glmyn bir yn mnasz misralardan ibart olduunu grmyi Corca glmli glirdi.

47 Polkovnik bir ne klubun zv idi v fikirldi ki, shrisi gn Mqdds Ceyms ksind olan klublardan birind nahar etsin. Gnorta vaxt idi v o, effild qaydan bir qatara minckdi. Yemkxanaya getmmidn vvl rahat bir kresloda ylib bir stkan erri iirdi. El bu zmaan khn tanlarndan biri ona yaxnlad. H, qoca, necsn?, - o dedi, - mhur bir xanmn ri olmaq necdir snin n? N demk istdiyini anlamram, - dey zn bilmmzliy vurdu. Yax da Corc, mn lm, bsdir. Ham bilir ki, .K.Hamilton snin arvadndr. z d hr kitab bel hrt gtirmir ha. Qulaq as mn, Henri Dvud mniml nahar edck. Istyir ki, sninl tan olsun. Lnt eytana, bu Henri Dvud kimdir ki, mniml tan olmaq istyir? Eh, ziz dost, bs btn vaxt kndd n il mulsan? Henri bizim n yax tnqidilrimizdndir. O, vin kitab haqqnda ox gzl szlr yazb. Yni v onlar sn gstrmyib? Corc azn amaa imkan tapmam dostu bir az aralda dayanm kiini ard. O, ucaboy, arq, hndr aln olan saqqall bir kii idi, uzun burnu vard v iyinlri xmd. Bu, Corcun mhz ilk baxdan gz tutmad tiplrdn idi. Tqdimat bitdi v Henri Dvud yldi. Xanm Pereqrin tsadfn Londonda deyil ki? Onunla tan olma ox istrdim, - o dedi. Xeyr, mnim arvadm Londonu sn deyn o qdr d bynmir. O, knd hyatna stnlk verir, - dey Corc quru kild cavab verdi. Mnim qeydlrim bard o, mn ox gzl bir mktub yazb. Mmnun oldum. Bilirsiniz, biz tnqidilr, aydn msldir ki, xeyirdn ox r mruz qalrq. Onun kitab, dz, mni yaman dndrd. El aydn, el orijinal, el masir mvzulara toxunub ki, burada qaranlq he n yoxdur. Deysn xanmnz srbst eird olduu kimi klassik slubda da zn ox gzl ifad ed bilir. Daha sonra szn ara vern Henri Dvud tnqidi olduundan dnd ki, bir az da iradlarn sylmlidir v davam etdi. Hrdnbir adama el glir ki, o, misralar arasnda tinliy db, amma n olsun ki, Emili Dikinsonda da bel eylr rast glmk mmkndr. Kitabda el gzl qsa lirik eirlr var ki, bunlar, ox gman ki, yalnz Landor qlm ala bilrdi. Btn bunlar Corca yalnz htrn-ptrn danq kimi grnrd. Bu tnqidi adamn tini tkmkdn baqa bir ey bilmirdi. nthas polkovnik db-rkann n olduunu biln xs idi v ona gr d nzaktl cavab verdi. Henri Dvud is he bir ey olmam kimi nitqin davam etdi: Corc Pereqrin dostuna nzr sald. Ona el gldi ki, dostunun gzlri mzli bir kild parlayr. -

48 Kitab daha da oxunaql edn hr misrada dynn ehtirasl bir ryin olmasdr. Indi o qdr soyuq, zif, yksk intellektual sviyysi olmayan gnc airlr var ki. Ancaq burada biz tam lpaql il insana xas gcl istk, ehtiras olduunu grrk. lbtt bel drin, smimi hisslr blk d facividir, kdrlidir. Ah, zizim polkovnik, bir bilsniz airin byk kdrlrdn kiik nmlr yaratdn sylyn Henrix Heyne nec d haql imi. Btn bunlar artq Corc Pereqrinin sbir kasasn dadrd v o, ayaa qalxd. Hmm, arvadmn kiik bir kitab haqda bel xo szlr sylmk sizin trfinizdn alicnablqdr. minm ki, arvadm bundan ox mmnun olacaq. Ancaq indi mn getmliym. Grk qatara atm. Bir az da nahar edsiym. mlli-bal sfehdir dey yemkxanaya qalxarkn polkovnik acqla z-zn dedi. Corc naharn lap stn glib xd v v yatmaa gedndn sonra z i otana kerk arvadnn eirlr kitabn axtard. Fikirldi ki, bir daha bu kitab gzdn keirsin, grsn ki, niy bu kitab barsind bel azdolusu danrlar, amma tapa bilmdi. Yqin ki, v onu gtrmd. Sfeh!, - dey mzldand. Ax arvadna demidi ki, kitab olduqca yaxdr. Bundan artq n demk olar ki! N is, bunun el d hmiyyti yoxdur. Corc qlyann yandrd v yuxusu gln qdr Dy meydan srini oxudu. Bir-iki hft sonra i el gtirdi ki, o, effild gedsi oldu. Orada zv olduu klubda qlyanalt etdi. Haverel hersoqu iri daxil olanda polkovnik demk olar ki, yemyini bitirmidi. Bu xs o yerlrd byk maqnatlardan biri idi v he bhsiz ki, polkovnik d onu tanyrd. lbtt, yalnz uzaqdan uzaa. Ona gr d hersoq onun yldiyi masaya yaxnlaanda ox tccblndi. Biz ox tssf edirik ki, xanmnz hft sonu biz trif buyura bilmdi, - dey o, bir nv utancaq smimiyytl syldi, - Biz ox xo insanlarla tanla mid edirik. Corc lap karxd. Gman etdi ki, yqin Haverel camaat hft sonu vi z yerlrind grmk xahii il ona mracit ediblr v v d bu bard bir klm bel ri il mslhtlmdn tklifdn imtina edib. El bu sbbdn Corc zrxahlq etmyi unutmad. Gln df yqin ki, alnar, - hersoq ltfkarlqla qeyd etdi v yola dzldi. Qulaq as, bizim Haverel dvt olunmamz n msldir? Aman Allah, bel bir tklifi rdd etmk haradan alna glib? Bizi vvllr he bel yerlr armayblar, bu ki, ova xmaq n n la imkandr. He bu, mnim alma glmyib. Fikirldim ki, bu, sni ancaq bezdirr. Lnt eytana, sn hr halda mndn sorua bilrdin! Bala. Polkovnik Pereqrin yamanca qzblnmidi v ev atanda arvadna dedi: -

49 O, diqqtl arvadna baxd. Onun gzlrind baa dlmsi mmkn olmayan n is qrib bir ifad var idi. Polkovnikin qalar atld. Gman edirm ki, mnim d glmyimi xahi ediblr?!, - dey bard. Nec deyim, slind yox. Sni mnsiz dvt etmlrin kobudluqdan baqa ad ver bilmirm. Mnc onlar fikirliblr ki, ora snin yerin deyil. Bilirsn ki, hersoginya qlm hli v bu kimi adamlara rbt bslyir. Onun tnqidi Henri Dvudla tanl var v ny grs mniml d tan olmaq istyir. Iv, n yax ki, rdd cavab vermisn. Bu, el d tin bir ey deyildi, - v glmsdi v bir anla trddd etdi, - Corc, nairlrim mnim rfim kiik bir banket dzltmk istyirlr v lbtt ki, snin d glmyini xahi ediblr. Inanmram ki, bu, mn uyun bir idir. gr istyirsns, sninl Londona ged bilrm. Hr halda birlikd nahar etmy adam taparq. lbtt, bu adam yalnz Deyfn ola bilrdi. Mnc bu, zhltkn bir ey olacaq, ancaq n olsun, onlar bunu lzumlu hesab edirlr. Ondan sonrak gn d mnim kitabm alan Amerikal nair kokteyl gecsi tkil edir. gr etirazn yoxdursa. Snin d orada olman istrdim. Lap zhltkndir ha, amma dorudan da glmmi istyirsns glrm. Mni sevindirmi olarsan. Kokteyl gecsi Corcu lap a-ba salmd. Oraya xeyli adam ymd. Bzilri el d pis adama oxamrdlar, qadnlardan bir nesi ox zvql geyinmidi, ancaq kiilr ona ox yndmsiz grndlr. Yqin ki, baa ddnz o, hamya Corc Pereqrin .K.Hamiltonun hyat yolda kimi tqdim edildi. Kiilrin deysn el bir deyilsi sz yox idi, qadnlar is dil-boaza qoymurdular. Siz xanmnzla fxr elmlisiniz. Gzl deyilmi? Bilirsiniz, mn onu bir oturma oxuyub qurtardm. Yer qoymaa lim glmirdi v oxuyub bitirndn sonra onu ikinci df lap badan ayaa bir nfs oxudum. Sadc olaraq, yamanca tsirlnmidim. Ingilis nair qeyd etdi: Iyirmi ildir ki, bu cr oxucu rbti qazanm eirlr kitabna hsrt idik. Mn hl bel ey grmmim. Amerikal nair d lav etdi: Bu, la bir eydir. Bu, Amerikan fth edck. Hl bir gzlyin, grcksiniz. Amerikal nair v shlb iklrindn hrlm lng gndrmidi. Lap ttkndir ha, dey Corc dnd. Iri adamlar daxil olduqca onlar vin yanna qdr mayit edirdilr v kor-

50 kor, gr-gr ki, onlar v triflr yadrrdlar. Hycandan onun yanaqlar bir az allanmd, ancaq kifayt qdr sakit grnrd. Btn bu hvalat lazmsz bir ey v cfngiyyat hesab etmyin rmn Corc rbt hissi il qbul edirdi ki, arvad bel vziyytlrd hr eyi yerli-yatanda bacarr. H, bir eyi unutmaq olmaz, - o, z-zn dedi, - O, sl xanmdr v burada ona tay tutulas el bir kims yoxdur. Polkovnik xeyli kokteyl idi. Onu narahat edn birc ey vard. Hiss edirdi ki, bayaq tan edildiyi adamlardan bzilri ona n is mzli kild baxrdlar, bunun n demk olduunu he cr ksdir bilmirdi. Divanda yana ylmi iki qadnn yanndan kend ona el gldi ki, bu qadnlar onun barsind pldarlar v onlarn xsn-xsn gldklri gzndn qamad. Nhayt ki, banket sona atanda polkovnik rahat nfs ald. Taksi il otel qaydanda v dedi: Sn he bir sz ola bilmzdi, zizim. rklr od vurdun. Qzlar snin haqda danmaqdan yorulmurdular. Sn yamanca vurulmudular. Qzlar?! o, ac-ac dillndi, - qoca kaftarlar. Yni bel bezdin? Xirtdy qdr. v rbtl yavaca rinin lini sxd. mid edirm ki, bir az gzlmyimiz v axamst qatar il getmyimiz etiraz etmzsn. Shr grlsi bzi ilrim var. Yox, yox, hr ey qaydasndadr, niy etiraz edim ki?! Bazarlq edcksn? H, bir-iki ey almaq istyirm, ancaq grk gedib kil kdirim. Zhlm gedn idir, amma deyirlr ki, lazmdr. Amerika n, bilirsn d. Polkovnik dillnmdi. Sadc dncy dald. Fikirldi ki, onun arvad olan, stlik d gzglimli olmayan, bir dri, bir smk limsiz qadnn portretini grmk Amerikal oxucular n byk bir ok olacaq. Bu dnclr onu sakit buraxmad v shrisi gn v evdn xandan sonra kluba, oradan da kitabxanaya getdi. Orada Times, Literary Supplement, Spectator qzetlrinin son saylarn axtard. Bir qdr lldikdn sonra nhayt, vin kitab haqda ap olunmu yazlar tapd. Polkovnik onlar el d diqqtl oxumad, ancaq oxuduqlarndan anlad ki, bu mqallrd hddindn artq xo szlr sylnilibdir. Daha sonra hrdnbir mtrisi olduu Pikkadilidki kitab satcsnn yanna getdi. O, bel qrara glmidi ki, vin bu almi bir-birin qatm kitabn nec lazmdr diqqtl oxumaldr, ancaq arvadnn ona verdiyi nsxnin haraya yox olmasn sorumaa dili glmirdi.

51 Grk zn bir nsx alsn. Maazaya daxil olmamdan vvl o, pncrdn iri baxd v gzn dyn ilk ey iri hrflrl reklam mqsdil yazlm Piramidalar dalanda oldu. Nec d sfehcsin dnlm bir balqdr. Iri ayaq basd. Gnc bir adam irli gldi v nzaktl z kmyini tklif etdi. Yox, yox, el-bel baxram, - polkovnik dedi. Polkovnik vin kitabn sorumaa utand, dnd ki, axtarb z tapsn, sonra da satcnn yanna gedib pulunu dsin. Ancaq n qdr baxdsa he yerd tapa bilmdi v nhayt, bayaqk gnc adama yaxnlaaraq tamamil laqeyd bir halda sorudu. Yeri glmikn, Piramidalar dalanda kitab sizd varm? Yeni nr bu shr glib. Indi birini gtirrm. Bir dqiq sonra lind bir kitab geri qaytd. O, alaq boylu, dolu bir adam idi, prtlaq, gur, sar salar vard. Eynk taxmd. Corc Pereqrin ucaboy, hrbilr mxsus qdd-qamtli bir adam idi. O, gnc satcya trf yilrk sorudu: Onda bel xr ki, bu, yeni nrdir? Bli, cnab. Beinci. Yalnz roman bel uurla satla bilrdi. Corc Pereqrin bir anla trddd etdi. Sizc ny gr bu kitab oxucular arasnda bel yaylb? Mn hmi eitmim ki, poeziyan he kim oxumur. Nec deyim, bilirsiniz, bu, ox yax kitabdr. Mn zm d onu oxumuam. Bu gnc olanda oxumu olsa da, ynglc Kokni lhcsi hiss olunurdu v Corc qeyri-iradi olaraq himayedici bir mvqe tutdu. Bu, oxunun byndiyi bir eydir. Ehtirasl hisslrl zngin, lakin facivi. Corcun qalar atld. Yava-yava bel nticy glirdi ki, bu olan yamanca srtqdr. Hl he ks ona kitabda bel bir ey olduunu demmidi v oxuduu rhlrd d bu bard hanssa bir qeyd rast glmmidi. Gnc olan is szn davam etdi. lbtt, bu, sadc olaraq bir uursuzluqdur. Yqin bilirsiniz d mn nyi nzrd tuturam. Mn grdym, duyduum qdriyl mllif z xsi tcrbsindn bhrlnib. El Hausman da znn ropirdn olan gnc olan srini bu cr qlm alb. Qiymti nedir?, - dey Corc bu rnini susdurmaq n soyuqqanllqla sorudu. Bkmy ehtiyac yoxdur, cibim qoyaram. Noyabr shri yamanca rtubtli v yamurlu idi, ona gr d Corc plan geyinmidi. Vazalda polkovnik axam qzet v jurnallarn ald. Iv il birinci drcli vaqonda zbz oturaraq yerlrini rahatladlar v oxudular. Saat 5-d vaqon-restorana gedrk ay idilr v bir az shbtldilr. Nhayt glib ev atdlar. Vazaldan ev manla gldilr. Vanna qbul etdilr, geyimlrini dyidilr. am yemyindn sonra v yamanca yorun olduunu deyrk yatmaa

52 getdi. Adti zr, vvlc rini alnndan pd. Bundan sonra polkovnik plann cibindn vin kitabn xararaq zala kedi v oxumaa balad. eir oxumaq onun n tin idi v hrnd hr bir sz byk diqqtl yanard, yen d qarmaqarqlq iind idi. Sonra bir s badan balad v ikinci df axra qdr oxudu. Get-ged lap hvsi snrd, amma o, sfeh deyildi v ikinci df artq kitab oxuyub bitirnd artq nyin n olduu bard tam aydn fikr gldi. Kitabn bir hisssi srbst eirlrdn ibart idi, bir hisssi d adi eir llrindn knara xmrd, ancaq bel eirlrd ifad olunmu mna yalnz dayaz zka sahiblrin xo gl bilrdi. Bu, olan yal bir qadnla gnc olan arasndak ehtirasl mhbbt hekayti idi. Birinci xsin dilindn yazlm bu mhbbt hvalat artq gncliyini oxdan trm v cavan bir olann ona dlicsin vurulduunu duyan qadnn heyrti il balayr. O, bu sevgiy inanmaqda trddd edir. Dnr ki, z-zn aldadr. V birdn dht irisind aylb grr ki, ey dadi-bidad, z d o olana dlicsin aiq olub. zn inandrmaa alr ki, bu, cfngiyyatdan baqa bir ey deyil. Dnr ki, gr hisslrini cilovlaya bilms, ehtirasna tabe olsa aralarndak bu ya frqi onlara bdbxtlikdn baqa bir ey gtirmyck. Hr bchl olan ryini amaqdan kindirir. Lakin gn glir ki, aiq z eqini izhar edir v qadn da ryindki gizli sevgini byan etmy mcbur edir. Olan birlikd qamaq n ona yalvarr. Qadnsa rini, evini trk ed bilmir. Yaa dolan bir qadn, travtli bir gnc ax qarda onlar hans hyat gzlyir? mid etmk olarm ki, bu mhbbtin sonu olmayacaq? Qadn ona rhm etmsi n olana yalvarr. Ancaq onun mhbbti ox coundur, frtnal dniz kimidir. O, bu qadn istyir, btn varl, btn ruhu, btn vcudu il istyir v nhayt, qorxu iind, titryrk, lakin arzu dolu qadn ona tslim olur. Daha sonra xobxtlik dvr glir. Dnya cansxc, a-qara dnya parlaq rnglrl lvanlar. Qadnn qlmindn kaz zrin sevgi nmlri tklr. O, z gnc sevgilisin, onun al badan xaran vcuduna prsti edir, onun enli sinsini, qdd-qamtli belini, ayaqlarnn gzlliyini, qarnnn hamarlln azdolusu trif edir. Corc bunlar oxuduqca qzbdn rngi qaralrd; baq vursan qan xmazd. Msibt eydir. Deyfnin dostu bel demidi. El dz d deyib. Quu lap gzndn vurub. ox rkbulandrandr. Kitabda kdr dolu kiik eir paralar da vard ki, burada qadn aiqi trfindn trk edildikdn sonra hyatnn boluundan ikaytlnib szlayr, lakin onlar xobxt yaad anlar n iztirab kmy dyr deyn qadnn gz yalar il bitir. O, birlikd keirdiklri uzun, hycanl geclrdn sz ar, bir-birinin auunda uyuyaraq sakitldiklrindn danr. Btn thlklr sin grrk birlikd olduqlar gzl anlarn lzztindn, vcudlarn saran ehtirasn v bu gcl istk qarsnda duru gtir bilmdiklrindn yazr. Qadn bu knl ylnclrinin bir ne hftdn artq davam etmycyini dnrd, ancaq tccbl d olsa, bu, davam edir. eirlrdn biri iki sevgilinin rklrini qzdran mhbbt

53 hissinin il srasr davam etdiyin hsr olunmudu. Bel grnr ki, gnc sebgili qadn onunla ox uzaqlara taliyada tplikd yerln bir qsby v ya yunan adasna, yaxud da Tunisd kiik hasarl bir hr xb getmy mcbur etmkdn l kmir ki, hmi bir yerd olsunlar. Qadn is baqa bir eirind ona yalvarr ki, qoy hr ey olduu kimi qalsn. Ancaq onlarn xobxtliyinin sonu yoxdur. Ola bilsin ki, bu, onlarn rastladqlar tinliklr zndn v tez-tez gr bilmdiklrindn irli glir. Sonra birdn-bir gnc olan vfat edir. Nec, n vaxt, harada bax bunu Corc he baa d bilmdi. Ardnca uzun-uzad, ac kdrdn doan rkdalayan hayqrt glir; bu, el bir qmdir ki, zavall qadn bunu htta akar surtd gstr bilmz. Bu, el bir hzndr ki, onu yalnz gizltmk lazmdr. Hyatna nur saan mayak onu trk etmi olsa v iztirab onun belini bks bel, o, zn n gstrmli, qonaqlqlar tkil etmli, yncaqlara getmli v hr zaman olduu kimi davranmaldr. Kitabdak sonuncu eir drd qsa bnddn ibart idi v burada kdrl z itkisin artq boyun ymi mllif sevgilisini lindn alm ilahi qvvlr tkkr edir ki, biz insanlarn n vaxtsa almzdan keirdiyimiz, yaamaq istdiyimiz byk xobxtliyi az mddtolsa da ona daddrblar. Corc Pereqrin bu kitab oxuyub bitirnd artq gec saat idi. Hr stri oxuduqca ona el glirdi ki, vin ssini eidir, dflrl onun istifad etdiyi cmllr rast glirdi. Bu kitabda el tan mqamlar var idi ki, he bhsiz bu, onun z hyat hekayti idi. Kor-kor, gr-gr, bu qadnn gizli sevgilisi var imi v o sevgili artq vfat edib. Polkovnik qtiyyn qzblnmdi, el bir qorxu hissi d keirmdi, hrnd dht glmidi. Onun hiss etdiyi heyrtn baqa bir ey deyildi. Ivin bel ehtirasl anlarla zngin mhbbt macras yaamas fakt l baln quyruunu trptmsi qdr alasmaz idi. Polkovnik klubdak o kiinin bu kitab haqqnda danarkn gzlrind dolaan mzli tbssm, Deyfnin eytanlqla atmaca atman, kokteyl yncanda yanlarndan kerkn iki qadnn niy xsnladn yalnz indi anlamaa balamd. Polkovniki tr basd. V qfildn qzb hissi onu bodu, ayaa srayaraq gedib vdn hesabat sorumaq istdi. Amma qapya atanda ayaq saxlad. Ax hr ey bir yana, lind ki, bir sbut yox idi. Hans dlillrl? Aha, kitab! Yadna dd ki, v bu kitab triflmidi. Dorudur, o zaman kitab oxumamd, zn el gstrmidi ki, guya oxuyub. V gr bunu boynuna alsa axmaq vziyytin dckdi. Ehtiyatl addm atmalyam dey burnunun altnda mzldad. Corc Pereqrin dnd ki, iki- gn gzlyib hr eyi yenidn gtr-qoy etsin. Sonra n edcyin doru qrar verr. arpaysna uzansa da bir xeyli gzn yuxu getmdi. v, v dey dodaqalt deyinmkd davam etdi. Ertsi gn yen adtlri zr shr sfrsi arxasnda ylmidilr. v hmiki kimi sakit, ciddi v tmkinli idi. Orta yal bu qadn he vaxt olduundan gnc grnmy sy gstrmmidi. Kii ona sanki uzun illr grmmi kimi nzr sald. Qadnn simasnda hmiki sakitlik oxunurdu.

54 Aq mavi gzlrind bir rahatlq vard. Bu smimi grnd xtadan, gnahdan sr-lamt yox idi. Hr zamank kimi aradabir ortala bir sz atrd. Londonda keirdiyimiz o iki dhtli gndn sonra tzdn bir d knd qaytmaq nec d xodur! Snin bu gn n iin var? Alasan ey deyildi. gn sonra Corc Pereqrin z vkilini grmy getdi. Henri Bleyn hm d onun khn dostlarndan biri idi. Pereqrinlrin evindn bir azca aralda yaayrd v onlar uzun illr birlikd ova xmdlar. Hftnin iki gn bu adam sad, sl knd hyat yaayr, qalan be gn is effildd mul bir hquqnas olurdu. O, ucaboylu, n hval-ruhiyyli v mehriban gll bir adam idi, el tsvvr oyadrd ki, sanki daha ox idman v yax bir olan imici yaratmaq istyirdi. Tk-tk hallarda hquqnas kimi grnmk istrdi. Lakin bununla bel uzaqgrn v mdrikdi. H, Corc, de grk gn haradan xb ki, sn buralara glmisn? dey polkovnik onun ofisin daxil olan kimi Henri Bleyn sevincl qqrd. Londonda yaxm vaxt keirdin? Gln hft bir-iki gnly mn d arvadm aparacaam. Iv necdir? El v gr snin yanna glmim, - Pereqrin ona bh dolu nzrlrl baxaraq dillndi. Onun kitabn oxumusan? Rahatln lindn alm son gnlrin dnclri polkovnikin hssasln daha da artrmd v ona gr d hquqnasn hrsindki zif dyiknliyi o dqiq hiss etdi. Sanki drhal ehtiyat tdbiri ald. H, lbtt oxumuam. Byk mvffqiyytdir, el deyilmi? Tsvvr el, v poeziyaya giriib. Hyat mczlrl doludur. Corc Pereqrinin artq sbr kasas dolmaq zr idi. Bu,mni camaatn yannda lap axmaq vziyytind qoyub. Vay-vay, Corc, bu n cfngiyyatdr danrsan? Ivin kitab yazmanda he bir qbaht yoxdur. Sn grk onunla fxr edsn. Bo-bo danma. Bu ki, onun z xsi hekaytidir. Bunu sn d, baqalar da ox yax bilir. Deysn onun muqunun kim olduunu bilmyn el birc mnm. Bu, ancaq snin fantaziyan ola bilr, dost! Bel eylri alna gtirmk n he bir sbb yoxdur. Qulaq as, Henri. Bizim, demk olar ki, btn hyatmz bir yerd keib. Sninl hr cr raitd yax vaxtlarmz olub. Mniml smimi ol. Btn bu hekaytin uydurma olduuna inandn gzmn iin baxb dey bilrsnmi? Henri Bleyn yerind qurcaland. Qoca Corcun ssindki kdr onu tvi sald. Mn bel sual vermy snin haqqn yoxdur. Ivdn soru.

55 Csart etmirm, - Corc zabverici skutdan sonra dillndi, p- Qorxuram, birdn o, hr eyi boynuna ald?! Ortaya narahatedici bir skut kd. Kim idi bu olan? Henri Bleyn dz dostunun gznn iin baxd. Bilmirm. Ancaq bilsm d demrm. claf! Grmrsn ki, n vziyytdym? Snc onun-bunun gl hdfin evrilmk xodur? Hquqnas bir siqaret yandrd v bir ne dqiq skut iind drindn qullablar vurdu. He bilmirm ki, sn nec kmk ed bilrm, - nhayt dillndi. Mn biln snin xfiyy kimi i gtrdyn adamlar var. Istyirm bu adamlar i qoasan v hr eyi aydnladrasan. zizim, z arvadn xfiyylr gddrmk he d yax i deyil. Hm d bu bir yana, frz edk ki, dorudan da vin mhbbt macras olub. Ax bu, ox uzun illr bundan vvl ba verib. Ona gr d inanmram ki, ortaya n is qnatbx bir ey xarmaq mmkn olsun. Grnr onlar bu laqlrini mhartl rt-basdr ed biliblr. Chnnm ki! Sn xfiyylrini bu i qo. Mn hqiqti bilmk istyirm. Yox, Corc, alnmayacaq. gr qti qrarladrmsansa, oda yax olard ki, bir baqasna mracit edsn. Hm d bir mn bax, de grm, snin lind vin xyanti bard dlil-sbut oldu, n edrdin? On il bundan vvl etdiyi xyant gr onu boasan, lap axmaq vziyytin drsn. Hr n olursa olsun, mn bu mslni aydnladrmalyam. Bunu el indi d ed bilrsn, amma ox yax bilirsn ki, gr bel etsn, arvadn sni trk edib gedck. Istyirsn bel olsun? Corcun gzlrindn bdbxtlik oxundu. Bilmirm. Hmi onun yax hyat yolda olduunu dnmm. Evi gzl idar edir. He vaxt xidmti problemimiz olmayb. Ba-baada mcz yaradb, kn dadamlar il gzl mnasibtlr qura bilir. Amma chnnm olsun bunlar, mn z nfuzumu fikirlirm. Mn hyaszcasna xyant etmi olduunu bil-bil nec onunla eyni dam altnda yaamaa davam ed bilrm? Sn zn ona hmi sdaqtli olmusan? Az-ox, zn bilirsn. Hr halda biz txminn 20 ildir ki, evlnmiik v v yataqda he vaxt arzuolunan qadn olmayb. Hquqnas yavaca qalarn qaldrd, ancaq Corc o qdr fikirli idi ki, bunun frqin vara bilmdi.

56 Inkar etmirm, aradabir mnim d macralarm olub. Kiiy bu lazmdr. Qadnlarda is bu msly frqli mvqedn yanamalyq. Bunu biz kiilr bel deyirik d, - azacq glmsyrk Henri Bleyn dedi. Kim-kim, vin yolunu azma mnim mrmd alma glmzdi. Yni demk istyirm ki, o, olduqca ciddi, tmkinli bir qadndr. Bs bu lnt glmi kitab yazmaa onu n vadar edib? Ola bilsin ki, bu, ox ac bir snaq olub v ona gr d iynindn bel ar bir yk bu cr atmaq ona bir rahatlq gtirib. Yax, qoy bel olsun. Ancaq gr yazrdsa, lnt eytana, niy bunu rti ad altnda vermyib? O, z qzlq soyadndan istifad edib d. Yqin ki, bu, onun n kifaytdir. gr kitab bu qdr maraa sbb olmasayd, bhsiz ki, bs olard. Corc Pereqrin v hquqnas masa arxasnda zbz ylmidilr. Corc qolunu masaya dirsklmi, lini yanana sykyrk onun bu fikrin qalarn dynldi. Bu gnc muqun nec bir adam olduunu bilmmk mni yandrb tkr. Htta onun alicnab biri olub-olmaman sylmk bel mmkn deyil. Yni dediyim odur ki, o, ola bilsin ki, ya knd tsrrfat iisi, ya da hanssa hquqnasn ofisind mmur imi. Henri Bleyn zn glmsmkdn saxlad v dostuna cavab verrkn gzlrind mhriban v sbirli bir ifad vard. vi tandm qdriyl dey bilrm ki, o olan dyrli birisi olub. Hr halda onun mnim ofisimd mmur olmadndan tam minm. Bu, mn bir zrb oldu, - dey polkovnik ah kdi. Mn d el dnrdm ki, arvadm mni sevir. gr o, mn bu cr nifrt etmsydi, bel bir kitab yazmazd. Yox, yox, mn buna inanmram. Onun nifrt etmyi bacardn bel dnmrm. Hr halda onun mni sevdiyini demk istmirsn ki? Xeyr. Yax, bs onda onun mn olan hisslrin n ad verk? Henri Bleyn znn frlanan stulunda irli yildi v dncli trzd Corca baxd. Laqeydlik - mn deyrdim. Polkovnik diksindi v qzard. Hr halda sn onun drdindn lmrsn, el deyil? Corc Pereqrin birbaa cavab vermdi. Uaq sahibi ola bilmmk mnim n byk bir zrb olub, bununla bel he vaxt arzularm gzmd qoyduunu ona hiss eltdirmmim. Hmi ona mnasibtd mehriban olmuam. Myyn riv daxilindmbir ail bas kimi z borcumu yerin yetirmy almam. Hquqnas dodaqlarn qdqlayan tbssm gizltmk n iri li il azn rtd.

57 Bu, mnim n sarsdc bir zrb olub, - Pereqrin szn davam etdi. Lnt eytana, htta on il bundan vvl d v uaq deyildi ax bel yelbeyinlik etsin. Bir Allah ahiddir ki, onda he baxlas bir ey d yoxdur. Bu, ox iyrnc bir idir. O, drindn nfs ald. Sn mnim yerimd olsan n edrdin? He n. Corc Pereqrin oturduu stulda zn dikltdi v Henriy el donuq v ciddi bir siftl baxd ki, bel davran ondan yalnz alay yoxlayarkn gzlmk olard. Mn bel eylr barmaqaras baxa bilmirm. Mni gl hdfin eviriblr. Bundan sonra bam dik tutub camaat arasna xa bilmrm. Bo-bo danma, - hquqnas kskin cavab verdi, daha sonra xo v mlayim bir kild szn davam etdi. Qulaq as, dostum. Bu adam artq o dnyadadr. Hadis d ox-ox uzun illr bundan vvl ba verib. Unut getsin. Camaata vin kitab haqda dan, dil boaza qoyma, onunla fxr etdiyini syl. El davran ki, sanki ona zn qdr inanrsan, sanki o, sn he bir zaman vfaszlq etmyib. Vaxt el srtl keir, adamlarn da yadda el zifdir ki, tezlikl hams unudulacaq. Ancaq mn unutmayacaam! Siz hr ikiniz gnclik dvrn adlam adamlarsnz. v snin dndyndn d qat-qat artq eylr edir v onsuz sn ox yalqz olarsan. gr unutmasan, he d yax olmaz. Bu inadkar bana yerid bilsn ki, v sndn d bir az artqdr, onda hr ey yax olacaq. Lnt olsun! Sn el danrsan ki, el bil mnm gnahkar?! Xeyr, mn snin gnahkar olduunu dnmrm, ancaq minm ki, vin d bir gnah yoxdur. Gman etmirm ki, o, bu olana aiq olma z d istyirdi. Ivin kitabnda lap sondak eir yadna drm? xsn mnd bu eir bel bir tssrat oyatd ki, olann lm onu sarstsa da, qadn qrib bir svq-tbiilikl bunu yax qarlayr. Birlikd olduqlar btn mddt rzind qadn onlar bir-birin balayan tellrin ox kvrk olduunu v n vaxtsa qrlacan bilirdi. Olan eqinin n qzn anda dnyasn dyiir v mhbbtin nadir hallarda uzunmrl olduunu he vaxt bilmir. O. Eqin yalnz qaynar alarn dadmd, grmd. znn ac kdrind qadn bir eyd tslli tapr ki, zavall olan ac qm-qssnin n olduunu bilmdi. Snin bu dediklrin mn o qdr d atmr, dostum. Amma azdan-oxdan n demk istdiyini baa drm. Corc Pereqrin midsizlikl masann stndki mrkkb qabna baxd. Donub qalmd. Hquqnas maraq v fqt dolu nzrlri il ona baxrd.

58 Baa drsnmi, nec bir csart sahibi olmalsan ki, hdsiz drcd bdbxt olduunu bu cr ustalqa gizld bilsn?, - o, nzaktl dillndi. Polkovnik Pereqrin kksn trd. Mn mhv olmuam, amma gman edirm ki, sn haqlsan. Daldan atlan da topua dyr. gr hay-ky salsam ilr daha da dolaar. Yni? Corc Pereqrin tssf dolu tbssml davam etdi: Snin mslhtin qulaq asacam. He bir ey etmycm. Qoy mni axmaq hesab elsinlr. Chnnm ki! sas msl budur ki, mn vsiz n edrm. Ancaq gr sn n deyirm ln gncn baa dmycyim bir mqam var: ax bu bdbxt olu onda n tapmd?!

ngilis dilindn trcm edn: Aygn ziz