Osnove elektrotehnike

Modul 6

1. TROFAZNA ELEKTRINA KOLA

S obzirom na ograniene mogunosti ostvarivanja veih energetskih sistema, tenja naunika bila je usmjerena ka ostvarivanja viefaznih ( polifaznih ) sistema.Polifazni sistem naizmjenine struje sadri vie induciranih napona iste frekvencije, ali razliitih faza, spojenih tako da svaka ima svoje kolo i potroa. Polifazno kolo je prvi ostvario Nikola Tesla svojim patentima iz 1887.godine. Naponi polifaznog sistema induciraju se u polifaznim generatorima . Broj induciranih napona jednak je broju namotaja polifaznog generatora.Inducirane napone u namotajima generatora nazivamo faznim naponima ili fazama.Pri konstrukciji generatora se tei da inducirani naponi, odnosno struje, budu sinusnog oblika.Takoe, nastoji se da polifazni sistem bude simetrian, odnosno, da svi fazni inducirani naponi imaju iste maksimalne vrijednosti, a da svaka dva uzastopna inducirana napona imaju istu faznu razliku.Ukoliko nije ispunjen makar jedan od navedenih uslova takav sistem je nesimetrian. Karakteristika simetrinog polifaznog sistema je da je zbir svih njegovih faznih napona, odnosno faznih struja, jednak nuli . S obzirom na broj faza, polifazni sistemi mogu biti dvofazni , trofazni i viefazni .Danas se kao najekonominiji, gotovo iskljuivo koristi trofazni sistem . Trofazni sistem se sastoji od trofaznog generatora, transformatora, prenosnih vodova, sistema za upravljanje, mjernih instrumenata i potroaa. Trofazno elektrino kolo je skup tri faze koje se meusobno razlikuju samo u odreenom faznom pomjeraju, koji postoji izmeu napona svake faze.Kod simetrinog trofaznog kola naponi u sve tri faze imaju iste maksimalne vrijednosti , a fazno su pomjereni za ugao 120 .Ukoliko jedan od ovih uslova nije ispunjen, u kolu nastupa nesimetrina raspodjela napona.Na slici 1. je prikazan dijagram trenutnih vrijednosti induciranih napona.

Slika 1: Dijagram trenutnih vrijednosti induciranih napona trofaznog generatora Ako za pozitivan smjer indukcije izaberemo smjer suprotan kretanju kazaljke na satu, a inducirani napon u prvoj fazi kao referentni, tada su izrazi za trenutne vrijednosti induciranih napona:
u1 = U m1 sin t ; u 2 = U m 2 sin(t

2 4 ) ; u 3 = U m3 sin(t ) 3 3

Zbir trenutnih vrijednosti induciranih napona u svakom trenutku je jednak nuli: u1 + u 2 + u 3 = 0 Na isti nain vrijedi: U m1 + U m 2 + U m3 = 0 Dakle, trofaznim sistemom se naziva sistem u kome djeluju tri napona jednaka po amplitudi, a 2 koji su fazno pomjereni jedan u odnosu na drugi za ugao 120 ( ). 3
116

Osnove elektrotehnike

Modul 6

2. SPOJ TROFAZNOG KOLA U ZVIJEZDU

Spoj u zvijezdu ( oznaka Y ) izvodi se tako da se sva tri kraja faznih namotaja generatora ili impedansi potroaa meusobno poveu u zajedniko vorite koje nazivamo zvjezdite ( oznaka O ) . Spoj u zvijezdu je prikazan na slici 2.

Slika 2: ema trofaznog kola u spoju zvijezda Sa slike se vidi da je svaki fazni namotaj generatora linijskim provodnikom spojen u seriju sa impedansom potroaa.Kod ovakvog spoja, struja u linijskom provodniku ( linijska struja ) je potpuno jednaka struji u odgovarajuem faznom namotaju sa ijeg kraja polazi linijski provodnik. Dakle, kod trofaznog sistema u spoju zvijezda, struja koja prolazi kroz namotaj jedne faze ( fazna struja ) jednaka je linijskoj struji , odnosno: If = I L

Kada su impedanse sve tri faze meusobno jednake kaemo da je to sistem sa simetrinim potoaima u kojem vrijedi da je zbir svih struja u svako trenutku jednak nuli:
I1 + I 2 + I3 = 0 U spoju zvijezda, kod trofaznog generatora, postoji razlika izmeu napona jednog faznog namotaja ( fazni napon ) i napona izmeu krajeva dva fazna namotaja ( linijski napon ) to se vidi na slici 3.

Slika 3: Fazorski dijagram efektivnih vrijednosti faznih i linijskih napona u spoju zvijezda Sa slike se vidi da je: U12 = U1 U 2 ; U 23 = U 2 U3 ; U31 = U3 U1

Sa dijagrama se takoe vidi da linijski napon prednjai faznom naponu za ugao Njihov meusobni odnos se moe odrediti iz geometrijskog odnosa sa slike, kao:

radijana. 6

U 23 = U 2 cos 2 6
odakle je:

odnosno

U 23 = 2 U 2 cos

U 23 = 3 U 2

Dakle, u optem sluaju moemo pisati:

U L = 3 Uf
117

Osnove elektrotehnike

Modul 6

Kao zakljuak se moe rei slijedee:Kod trofaznog simetrinog sistema u spoju zvijezda, efektivna vrijednost linijskog napona je za 3 puta vea od efektivne vrijednosti faznog napona, pri emu linijski napon prednjai faznom naponu za 30 . Za fazni napon efektivne vrijednosti 220V , efektivna vrijednost linijskog napona iznosi:

U L = 220 3 = 380V
Fazne struje odreujemo uz primjenu Omovog zakona:

I1 =

U1 Z1

I2 =

U2 Z2

I3 =

U3 Z3

3. SPOJ TROFAZNOG KOLA U TROUGAO

Spoj u trougao ( oznaka ili slovo D ) izvodi se tako da se sva tri kraja faznih namotaja generatora ili impedansi potroaa meusobno poveu u trougao . Spoj u trougao je prikazan na slici 4.

Slika 4: ema trofaznog kola u spoju trougao Sa slike se vidi da je fazni napon jednak linijskom naponu, tj. U1 = U12 ili openito: U L = Uf Ukoliko se radi o simetrinom sistemu, primjenom 1. Kirhofovog zakona za pojedine vorove dobijamo: - vor A: I1 I 2 I12 = 0 odnosno I12 = I1 I 2 - vor B: I 2 I3 I 23 = 0 odnosno I 23 = I 2 I3 - vor C: I3 I1 I31 = 0 odnosno I31 = I3 I1 ; U 2 = U 23 ; U3 = U31

Slika 5: Fazorski dijagram efektivnih vrijednosti faznih i linijskih struja u spoju trougao
118

Osnove elektrotehnike
Sa dijagrama se, takoe, vidi da fazna struja prednjai linijskoj struji za ugao Njihov meusobni odnos se moe odrediti iz geometrijskog odnosa sa slike, kao:
I 23 = I 2 cos 2 6 odakle je: odnosno I 23 = 3 I 2

Modul 6

radijana. 6

I 23 = 2 I 2 cos

Dakle, u optem sluaju moemo pisati:

IL = 3 If

Kao zakljuak se moe rei slijedee:Kod trofaznog simetrinog sistema u spoju trougao, efektivna vrijednost linijske struje je za 3 puta vea od efektivne vrijednosti fazne struje, pri emu linijska struja prednjai faznoj struji za 30 .

4. SPOJ TROFAZNOG KOLA U ZVIJEZDU SA NUL VODIEM

Distibucija elektrine energije u niskonaponskoj mrei provodi se iskljuivo sistemom sa etiri provodnika.Tri linijska provodnika koja polaze sa krajeva generatora ili transformatora nazivamo faznim vodiima ili fazama, a oznaavamo ih sa L1 , L2 i L3 .etvrti provodnik polazi iz zvjezdita generatora, odnosno transformatora, i nazivamo ga nul vodi .Oznaavamo ga sa slovom N ( slika 6 ) .

Slika 6: ema trofaznog kola u spoju zvijezda sa nul vodiem Nul vodi povezuje zvjezdite izvora i potroaa ( O O ) i koristi se samo u sluajevima uravnoteenog trofaznog sistema.Ovakav sistem prua mogunost koritenja dvije vrijednosti napona, i to: - fazni napon ( L1 N , L2 N , L3 N ) - linijski napon ( L1 L2 , L1 L3 , L2 L3 ) U praksi se, meutim, uravnoteenost sistema veoma teko ostvaruje.Jednofazni potroai, razliitih impedansi, koji se prikljuuju na ovakve sisteme, neravnomjerno optereuju faze pa nastaje neuravnoteenost trofaznog sistema.Kod neuravnoteenog trofaznog sistema zbir faznih struja nije jednak nuli nego postoji odreena rezultantna struja koja tee kroz neutralni provodnik N . Primjenom 1. Kirhofovog zakona za vor O dobijamo: I0 = I1 + I 2 + I3 Ukoliko nam je poznata potencijalna razlika izmeu zvjezdita generatora i potroaa U0 i impedansa neutralnog provodnika Z0 , primjenom Omovog zakona dobijamo: I0 = U0 Z0

Ukoliko imamo neuravnoteeni spoj u zvijezdu bez nultog provodnika , tada vai slijedee: I1 + I 2 + I 3 = 0 odnosno, U0 = Y1 U1 + Y 2 U 2 + Y3 U3 Y1 + Y 2 + Y3
119

Osnove elektrotehnike

Modul 6

Fazne impedanse Z1 , Z2 i Z3 vie se ne nalaze pod faznim naponima U1 , U 2 i U3 nego pod naponima koji su odreeni relacijama:

U1' = U1 U 0
Struje u faznim provodnicima su: I1 = Y1 U1
'

U 2' = U 2 U 0

U 3' = U 3 U 0

I2 = Y 2 U 2

'

I 3 = Y 3 U 3'

5. SNAGA TROFAZNIH KOLA

Ukupna snaga koju trofazni sistem daje u svakom trenutku jednaka je algebarskom zbiru pojedinanih vrijednosti trenutnih snaga sve tri faze: p = p1 + p 2 + p3 odnosno p = u1i1 + u 2i 2 + u 3i3

Kod trofaznih neuravnoteenih kola aktivna , reaktivna i prividna snaga su jednake algebarskom zbiru efektivnih vrijednosti snaga pojedinih faza bez obzira na vrstu spoja, odnosno:
P = U f 1If 1 cos 1 + U f 2If 2 cos 2 + U f 3If 3 cos 3 Q = U f 1If 1 sin 1 + U f 2 If 2 sin 2 + U f 3If 3 sin 3 S = U f 1If 1 + U f 2 If 2 + U f 3If 3

Kod trofaznih uravnoteenih kola postoji simetrija izmeu faznih napona ( Uf1 = Uf2 = Uf3 = Uf ) i faznih struja ( If1 = If2 = If3 = If ) ,a uglovi faznih pomaka struja u odnosu na napone su jednaki 1 = 2 = 3 .
Izraz za efektivnu vrijednost trofaznog uravnoteenog kola glasi: P = U f If cos + U f If cos + U f If cos odnosno, P = 3 U f If cos Vidimo da je efektivna vrijednost snage trofaznog uravnoteenog kola tri puta vea od efektivne snage jednofaznog kola .Trenutna snaga trofaznih uravnoteenih kola je konstantna neovisna o vremenu, iako su struje pojedinih faza naizmjenine. Pogledajmo sada kako ovaj izraz glasi ako umjesto faznih uvrstimo linijske struje i napone. Ukoliko je spoj izvora ili potroaa vezan u trougao dobijamo slijedee: P = 3U f If cos = 3 U L IL 3 cos = 3 U L I L cos = 3 U L I L cos 3 3

Ukoliko je spoj izvora ili potroaa vezan u zvijezdu dobijamo slijedee:

P = 3U f I f cos = 3

UL 3

I L cos = 3

3 U L I L cos = 3 U L I L cos 3

Vidimo da je izraz za odreivanje efektivne snage trofaznog uravnoteenog kola isti bez obzira na vrstu spoja i glasi: P = 3 U I cos gdje je: P aktivna snaga ( W ) U linijski napon ( V ) I linijska struja ( A ) cos - faktor snage
120

Osnove elektrotehnike
Na isti nain se za reaktivnu i prividnu snagu dobija:

Modul 6

Q = 3 U I sin

odnosno

S = 3UI

Faktor snage trofaznog uravnoteenog sistema jednak je faktoru snage jedne faze, odnosno:

cos =

P S

odnosno

sin =

Q S

6. OBRTNO MAGNETNO POLJE

Prednost trofazne struje je u tome to se pomou nje moe dobiti obrtno magnetno polje.Za stvaranje obrtnog magnetnog polja trofaznom strujom potrebna su tri jednaka namotaja, meusobno pomjerena za 120 ( slika 7a ) .Prikljuenjem namotaja na napon trofazne mree kroz provodnike e potei naizmjenine struje meusobno fazno pomaknute za 120 .Pri tome se kao pozitivan smjer struje u namotaju uzima smjer od poetka ka kraju namotaja.

a)

b)

Slika 7: a) Raspored namotaja ; b) Trenutne vrijednosti trofazne struje Na slici 7b. je predstavljen razvijeni dijagram trenutnih vrijednosti trofazne struje, od kojih svaka u svom namotaju obrazuje nepokretno magnetno polje.Smjer i veliina magnetnog fluksa svake struje pulsira u sreditu namotaja, po pravcu normalnom na ravan namotaja izmeu +m i m .Magnetni fluks u svakom namotaju ima isti oblik kao i struja koja ga je proizvela: - namotaj A O : - namotaj B O : - namotaj C O : 1 = m sin t

2 = m sin(t

2 ) 3 4 3 = m sin(t ) 3

Fazori stvorenih magnetnih fluksova nisu obrtni, nego su nepokretni u osama njihovih namotaja, pa njihov zbir nije jednak nuli, nego izmeu njih postoji rezultantni magnetni fluks r .Na slici 8. je predstavljen nain na koji se odreuje rezultantni magnetni fluks.

Slika 8: Odreivanje rezultantnog magnetnog fluksa u razliitim trenucima

121

Osnove elektrotehnike

Modul 6

U trenutku t0 magnetni fluks prvog namotaja je jednak nuli.Magnetni fluksovi drugog i treeg 3 namotaja su jednaki po veliini i iznose m , ali je fluks drugog namotaja usmjeren po njegovoj 2 osi od kraju ka poetku, a fluks treeg namotaja od poetka ka kraju.Geometrijskim sabiranjem ovih fluksova dobijamo rezultantni fluks rez .Analognim postupkom i za ostale trenutke posmatranja ( t1 do t6 ) dobijamo rezultantni magnetni fluks. Dakle, rezultantni magnetni fluks, ostvaren trofaznom strujom, u trofaznom namotaju, je konstantne vrijednosti i obre se u prostoru, u smjeru kazaljke na satu, ugaonom brzinom . Rezultantni magnetni fluks, dakle, stvara obrtno magnetno polje koje nastaje kao rezultat uzajamnog dejstva tri magnetna polja, stvorena u namotajima koji se u prostoru nalaze pomjereni jedan u odnosu na drugi za ugao 120 .Smjer obrtanja magnetnog polja zavisi od redoslijeda faza tj. ako se promijeni redoslijed provodnika koji napajaju namotaje, u bilo koja dva namotaja, doi e do promjene smjera obrtanja magnetnog polja.Veliinu rezultantnog magnetnog fluksa moemo odrediti iz dijagrama na slici 9 .

Slika 9: Rezultantni magnetni fluks trofazne struje U trenutku t0 magnetni fluks prvog namotaja je jednak nuli , a magnetni fluksovi drugog i 3 treeg namotaja imaju istu vrijednost koja iznosi m . Na osnovu ovog , iz dijagrama na slici 9. 2 moemo izraunati rezultantni magnetni fluks:

rez 3 3 3 3 3 = m cos 30o = m = m rez = 2 m 2 2 2 2 4 4

rez = 1,5 m

Obrtno magnetno polje je jedno od najznaajnijih otkria naunika Nikole Tesle , pa se esto naziva i Teslino polje . Teslino polje ini osnovu rada sinhronih i asinhronih motora.

7. FAZOVANJE DVA RAZLIITA TROFAZNA SISTEMA

Generatori termoelektrana su paralelno povezani visokonaponskom mreom u jedinstven elektroenergetski sistem.Da bi se generator ukljuio na mreu moraju se prethodno ispuniti odgovarajui uslovi.Ukoliko u mrei djeluje drugi generator potrebno je usaglasiti napone , frekvencije i uglove faznih pomaka napona generatora i mree .Jednakost napona se kontrolie dvostrukim voltmetrom ( voltmetar sa dva mjerna sistema ) , a jednakost frekvencija dvostrukim frekvencmetrom.Instrumenti se prikljuuju na dva napona koji se uporeuju, odnosno koji treba da se paralelno poveu.Osim ovih instrumenata jednakost napona,frekvencije i ugla faznog pomjeraja izmeu dva trofazna sistema se kontrolie ureajem koji se naziva sinhronoskop.Na slici 10. je predstavljena ema vezivanja voltmetra , frekvencmetra i sinhronoskopa.

Slika 10: ema vezivanja voltmetra , frekvencmetra i sinhronoskopa

122

Osnove elektrotehnike

Modul 6

Na slici 10. je predstavljena ema vezivanja instrumenata pri sinhronizaciji dva trofazna napona. Sinhronoskop se sastoji od statora, u kojem su smjetena dva namotaja i rotora po ijem su obimu postavljena tri namotaja razmaknuta meusobno za 120 . Namotaji statora su prikljueni na elektrinu mreu i u njemu se pod djelovanjem naizmjenine struje uspostavlja magnetno polje.Namotaji rotora se prikljuuju na napon generatora.U njima se , pod djelovanjem naizmjenine struje , obrazuje obrtno magnetno polje.Obrtno magnetno polje rotora u meusobnom djelovanju sa promjenjivim magnetnim poljem statora ini osnov djelovanja sinhronoskopa. U sluaju kada je frekvencija mree razliita u odnosu na frekvenciju napona generatora, rotor sinhronoskopa e se okretati brzinom koja odgovara razlici frekvencija dvaju napona.Smjer obrtanja rotora e zavisiti od toga koji napon ima veu frekvenciju.To moemo ustanoviti pomou kazaljke koja je privrena na osovinu rotora.Smjer okretanja kazaljke nam pokazuje da li generatoru treba poveati ili smanjiti broj obrtaja. Kada se usaglase svi parametri ( napon , frekvencija i fazni ugao ) ukljuivanje generatora na mreu se ostvaruje automatskim putem.

8. PRIMJERI PRORAUNA TROFAZNIH KOLA

Primjer 1: Elektrini potroa ine tri otpornika istih otpora R = 20,5 , vezanih u trougao . Izraunati struje u linijskim provodnicima , te u otporima potroaa ako je napon mree 380/220 V . Rjeenje: Kod veze u trougao imamo da je UL = Uf , odnosno, u naem sluaju je Uf = 380 V, pa je:
If = Uf 380 = R 20,5 If = 18,5A I L = 32A

I L = 3 If = 3 18,5

Primjer 2: Tri namotaja su spojena u trougao i prikljuena na trofaznu mreu linijskog napona 220 V . Izraunati fazne i linijske struje, ako svaki namotaj ima aktivni otpor R = 1,5 i induktivni otpor XL = 2 .
2 2 Rjeenje: Z = R 2 + X 2 L = 1,5 + 2 = 2,25 + 4

Z = 2,5

If =

U 220 = Z 2,5

If = 88A I L = 152,2A

I L = 3 If = 3 88

Primjer 3: Fazni napon generatora iji su namotaji spojeni u zvijezdu iznosi 127 V a fazna struja 4 A . Izraunati linijski napon i linijsku struju . Rjeenje: U L = 3 U f = 3 127
I L = I f = 4A U L = 220V

Primjer 4: Tri potroaa ije su impedanse Z = (3 + j4) vezani su u zvijezdu i prikljueni na trofaznu mreu naizmjeninog napona 3380 V . Izraunati fazne struje . Rjeenje: Z = 32 + 42 = 9 + 16
Z = 5 ; Uf = U L 380 = 3 3 U f = 220V

If =

U f 220 = Z 5

If = 44A

= arctg
123

4 3

= 53o

Osnove elektrotehnike

Modul 6

Poto su fazne struje meusobno pomjerene za120 njihovi izrazi u eksponencijalnom obliku e biti: I1 = 44 e j53
o

I 2 = 44 e j173

I3 = 44 e j293

Primjer 5: Tri aktivna otpora od po 20 spojena su u zvijezdu i prikljuena na mreu linijskog napona 3220 V.U toku rada dolo je do kratkog spoja u potroau 2.Izraunati linijske struje prije i poslije kratkog spoja. Rjeenje: Prije kratkog spoja
Uf = U L 220 = 3 3 U f = 127 V ;

If =

U f 127 = R 20

If = 6,35A

Poto za vezu u zvijezdu vrijedi IL = If onda imamo: I1 = I2 = I3 = 6,35 A Poslije kratkog spoja Na otpornicima 1 i 3 sada vlada fazni napon koji je jednak linijskom naponu , pa je: If = U f 220 = R 20 If = 11A odnosno I1 = I3 = 11 A

U grani sa otpornikom 2 vlada novi napon: U = 3 U f = 3 220 U = 380V

I2 =

U 380 = R 20

I 2 = 19A

Primjer 6: Na trofaznu mreu , sa nultim provodnikom , simetrine raspodjele napona, prikljuen je nesimetrini potroa u spoju zvijezda.Odrediti fazne struje ako je:UL = 380 V , Z1 = 10 , Z2 = 20 i Z3 = 11 . Rjeenje: U kolu sa nultim provodnikom fazni naponi izvora jednaki su faznim naponima na potroaima: U 380 Uf = L = U f = 220V pa imamo: 3 3 U U U 220 220 220 I1 = f = I1 = 22A ; I 2 = f = I1 = 11A ; I 3 = f = I 2 = 20A Z1 10 Z2 20 Z3 11 Primjer 7: Na trofaznu mreu , sa nultim provodnikom , simetrine raspodjele napona , prikljuen je nesimetrini potroa u spoju zvijezda.Odrediti fazne struje ako je:UL = 380 V,R1 = 27,5 , R2 = 36,67 i R3 = 24,44 . Rjeenje: U kolu sa nultim provodnikom fazni naponi izvora jednaki su faznim naponima na potroaima: U 380 Uf = L = U f = 220V pa imamo: 3 3

I1 =

U U Uf 220 220 220 = I1 = 8A ; I 2 = f = I 2 = 6A ; I 3 = f = I 3 = 9A R1 27,5 R 2 36,67 R 3 24,44

Primjer 8: Na trofaznu mreu,simetrine raspodjele napona,prikljuen je nesimetrini potroa u spoju trougao . Odrediti linijske struje ako je: U = 220 V , Z1 = 10 , Z2 = 20 i Z3 = 11 . Rjeenje: If 1 =

U 220 = Z1 10

If 1 = 22A

I L1 = 3 If 1 = 3 22
124

IL1 = 38A

Osnove elektrotehnike

Modul 6
; ;

If 2 = If3

U 220 = If 2 = 11A Z2 20 U 220 = = I f 3 = 20A Z3 11

I L 2 = 3 If 2 = 3 11

IL 2 = 19A

I L3 = 3 If 3 = 3 20 I L3 = 34,6A

Primjer 9: Na trofaznu mreu,simetrine raspodjele napona,prikljuen je nesimetrini potroa u spoju trougao.Odrediti linijske struje ako je:U = 220 V,R1 = 27,5 ,R2 = 36,67 i R3 = 24,44 . Rjeenje: I f 1 =

If 2 If 3

U 220 = If 1 = 8A R 1 27,5 U 220 = = I f 2 = 6A R 2 36,67 U 220 = = I f 3 = 9A R 3 24,44

; ; ;

I L1 = 3 If 1 = 3 8 I L2 = 3 I f 2 = 3 6
I L3 = 3 I f 3 = 3 9

I L1 = 13,84A I L 2 = 10,38A
I L3 = 15,57 A

Primjer 10: Tri jednofazna potroaa jednakih impedansi Z = 19 vezana su u trougao i prikljuena na simetrin trofaznu mreu linijskog napona 380 V.Izraunati fazne i linijske struje ,aktivnu, reaktivnu i prividnu snagu svake faze ,kao i cijelog kola, ako je fazni pomak izmeu faznih veliina struje i napona 53 . Rjeenje: If =

U 380 = Z 19

If = 20A

I L = 3 If = 3 20

I L = 34,6A

P1 = P2 = P3 = U f If cos = 380 20 cos 53o P1 = P2 = P3 = 4,56kW Q 1 = Q 2 = Q 3 = U f I f sin = 380 20 sin 53 o Q1 = Q 2 = Q3 = 6,07 kVAr S1 = S 2 = S 3 = U f I f = 380 20 S1 = S2 = S3 = 7,6kVA P = 3 P1 = 3 4,56 P = 13,68kW S = 3 S1 = 3 7,6 S = 22,8kVA ; Q = 3 Q 1 = 3 6,07 Q = 18,21kVAr

Primjer 11: Tri jednofazna potroaa jednakih otpora R = 30 vezana su u trougao i prikljuena na simetrinu trofaznu mreu linijskog napona 380 V. Izraunati snagu potroaa i kolika bi ona bila ako bismo potroa prespojili u zvijezdu. Izraunati koliki bi otpor potroaa morao biti u spoju zvijezda, a da snaga ostane nepromijenjena u odnosu na spoj u trougao. Rjeenje: Veza u trougao

P = 3 U f If = 3 U
Veza u zvijezdu P = 3 U f If = 3

U U2 3802 = 3 = 3 R R 30

P = 14,44kW

U U U2 U 2 3802 = 3 = = 3 R R 30 3 3R

P = 4,81kW

Snaga u spoju zvijezda mora biti jednaka snazi u spoju trougao, odnosno: U2 U2 3802 144.400 3 = 14,44 10 R = = = 3 3 R 14.440 14,44 10 14,44 10
125

R = 10

Osnove elektrotehnike

Modul 6

Primjer 12: Na trofaznu mreu, simetrine raspodjele napona, prikljuen je neuravnoteeni potroa u spoju trougao.Potroai Z1 i Z3 su jednaki uz poznate aktivne snage i faktor snage, dok je potroa Z2 aktivni otpor poznate snage.Odrediti raspodjelu struja u kolu i ukupne snage. Dato je: UL = 380 V , P1 = P3 = 35 kW , cos = 0,94 , P2 = 15,2 kW . Rjeenje: Poto kod veze u trougao vrijedi UL = Uf imamo:

P1 = P3 = U f If cos If = P2 = U f If cos 0 If =
= arccos 0,94

P1 35000 = U f cos 380 0,94

I1 = I3 = If = 98A

P2 15200 = Uf 380

I2 = If = 40A

= 20o
P = 85,2kW

P = P1 + P2 + P3 = 35 + 15,2 + 35

Q = U f I1 sin + U f I 2 sin 0 + U f I3 sin = 2 U f I1 sin

Q = 2 380 98 sin 20o
Q = 25,47kVAr

S = U f I1 + U f I 2 + U f I3 = 380 (98 + 40 + 98)

S = 89,68kVA

Primjer 13: Na trofaznu mreu ,sa nultim provodnikom ,simetrine raspodjele napona , prikljuen je neuravnoteeni potroa u spoju zvijezda.Ukoliko su u pitanju potroai aktivne snage, odrediti fazne struje u kolu. Sve napone i struje predstaviti u kompleksnom obliku.. Dato je: UL = 380 V , P1 = 1760 W , P2 = 1320 W , P3 = 1980 W . Rjeenje: U f =
U L 380 = 3 3 U f 1 = 220V U f = 220V

U f 2 = 220 e

2 3

= 220 (cos 120o + j sin 120o ) = 220 (cos 120 o + j sin 120 o )

U f 2 = (110 j190)V U f 3 = (110 + j190)V

U f 3 = 220 e

2 3

P P P1 1760 1320 1980 = I1 = 8A ; I 2 = 2 = I 2 = 6A ; I 3 = 3 = I 3 = 9A Uf 220 Uf 220 Uf 220 Poto su fazne struje u fazi sa faznim naponima, njihovi kompleksni izrazi su:

I1 =

I1 = 8A I2 = 6 e I3 = 9 e
j 2 3

= (3 j5,2)A

2 3

= (4,5 + j7,8)A

Primjer 14: Na trofaznu mreu ,sa nultim provodnikom ,simetrine raspodjele napona , prikljuen je neuravnoteeni potroa u spoju zvijezda .Odrediti sve napone , struje i snage u kolu . Dato je: UL = 380 V , Z1 = ( 8 + j10 ) , Z2 = 10 , Z3 = ( 6 j4 ) . Rjeenje: U f 1 = 220V
126

Osnove elektrotehnike
U f 2 = 220 e
j 2 3

Modul 6
= 220 (cos 120o + j sin 120o ) = 220 (cos 120 o + j sin 120 o )

U f 2 = (110 j190)V U f 3 = (110 + j190)V

U f 3 = 220 e

2 3

I1 =

Uf 1 220 220 (8 j10) 1760 j2200 1760 j2200 = = = = 164 82 + 102 Z1 8 + j10 (8 + j10) (8 j10)

I1 = (10,73 j13,41)A
1 = arctg I2 =
o 13,41 1 = 51,3 o ; I1 = 10,732 + 13,412 I1 = 17,17 A ; I1 = 17,17 e j51,3 10,73

U f 2 110 j190 = 10 Z2

I 2 = (11 j19)A

2 = arctg I3 =
3 =

o 19 2 = 59,9o ; I 2 = 112 + 192 I 2 = 21,95A ; I 2 = 21,95 e j59,9 11

U f 3 110 + j190 (110 + j190) (6 + j4) 1420 + j700 I3 = (27,3 + j13,46)A = = = 6 j4 (6 j4) (6 + j4) 62 + 42 Z3
o 13,46 3 = 26,24o ; I3 = 27,32 + 13,462 I3 = 30,44A ; I3 = 30,44 e j26, 24 27,3

S1 = U f 1 I1 = 220 (10,73 + j13,41)

* *

S1 = (2360,6 + j2950,2)VA

S2 = U f 2 I 2 = (110 j190) (11 j19) = 1210 + j2090 + j2090 3610

S2 = (2400 + j4180)VA
S3 = U f 3 I3 = (110 + j190) (27,3 + j13,46) = 3003 j5187 j1480,6 2557,4
*

S3 = (445,6 j6667)VA S = S1 + S2 + S3 = 2360,6 + j2950,2 2400 + j4180 + 445,6 j6667 S = (406,2 + j463,2)VA S = P + jQ
P = 406,2W

Q = 463,2VAr

Primjer 15: Na trofaznu mreu ,bez nultog provodnika , simetrine raspodjele napona , prikljuen je neuravnoteeni potroa u spoju zvijezda.Ukoliko su u pitanju potroai aktivne snage, odrediti fazne struje i snage u kolu.Sve veliine predstaviti u kompleksnom obliku. Dato je: UL = 380 V , P1 = 1760 W , P2 = 1320 W , P3 = 1980 W .
Rjeenje: U f = U L 380 = 3 3 U f = 220V

U1 = 220V
127

Osnove elektrotehnike
U 2 = 220 e U3 = 220 e
j 2 3

Modul 6
= 220 (cos 120o + j sin 120o )

U 2 = (110 j190)V

2 3

= 220 (cos 120o + j sin 120o )

U 3 = (110 + j190)V

I1 =

P P P1 1760 1320 1980 = I1 = 8A ; I 2 = 2 = I 2 = 6A ; I 3 = 3 = I 3 = 9A Uf 220 Uf 220 Uf 220

R1 =
R2 = R3 =

P1 1760 = 2 64 I1
P2 I2 2 P3
2 I3

R1 = 27,5

Y1 = Y2 = Y3 =

1 1 = R1 27,5

Y1 = 36,36mS

= =

1320 R 2 = 36,66 36 1980 81 R 3 = 24,44

1 1 = Y2 = 27,27 mS R 2 36,66 1 1 = Y3 = 40,91mS R 3 24,44

U0 =

Y1 U f 1 + Y 2 U f 2 + Y3 U f 3 Y1 + Y 2 + Y3

36,36 103 220 + 27,27 103 (110 j190) + 40,91 103 (110 + j190) U0 = 36,36 103 + 27,27 103 + 40,91 103 U0 = 7999,2 2999,7 j5181,3 4500,1 + j7772,9 499,4 + j2591,6 = 104,54 104,54

U 0 = (4,84 + j24,7)V
U1 = U1 U 0 = 220 (4,84 + j24,7)
' '

U1 = (215,16 j24,7)V
'

U 2 = U 2 U 0 = (110 j190) (4,84 + j24,7) U3 = U3 U 0 = (110 + j190) (4,84 + j24,7)

'

U 2 = (114,84 j214,7)V
'

U3 = (114,84 + j165,3)V
'
o

I1 =

U1 215,16 j24,7 = R1 27,5

'

I 1 = (7,8 j0,9)A = 7,88 e j6,5

U 2 114,84 j214,7 I2 = = R2 36,66

'

I 2 = (3,1 j5,8)A = 6,63 e j241,86

o

I3 =

U3 114,84 + j165,3 = R3 24,44

'

I 3 = (4,7 + j6,7)A = 9,5 e j124,8 I0 = 0

I0 = I1 + I 2 + I3 = 7,8 j0,9 3,1 j5,8 4,7 + j6,7 S = U1' I1* + U 2' I 2* + U3' I3* = S1 + S2 + S3 S1 = (215,16 j24,7) (7,8 + j0,9)

S1 = (1700,478 + j0,984)VA

128

Osnove elektrotehnike

Modul 6

S2 = (114,84 j214,7) (3,1 j5,8) S3 = (114,84 + j165,3) (4,7 + j6,7)

S2 = (889,256 + j1331,642)VA S3 = (567,762 j1546,338)VA

S = 1700,478 + j0,984 889,256 + j1331,642 567,762 j1546,338 S = (243,46 j213,71)VA S = P + jQ

P = 243,46W

Q = 213,71VAr

PITANJA ZA ZAVRNI TEST MODULA 6

1. Od ega se sastoji trofazni sistem ? 2. Koliki je fazni pomak izmeu induciranih napona trofaznog sistema ? 3. Koliki je zbir trenutnih , a koliki kompleksnih amplituda napona trofaznog simetrinog sistema ? 4. Nacrtati fazorski i dijagram trenutnih vrijednosti induciranih napona trofaznog generatora. 5. Kako se ostvaruje spoj faznih namotaja trofaznog generatora ili potroaa u zvijezdu ? 6. Kakav je odnos faznih i linijskih napona kod spoja u zvijezdu ? 7. Kakav je odnos faznih i linijskih struja kod spoja u zvijezdu ? 8. Koliki je fazni pomak izmeu faznih i linijskih napona kod spoja u zvijezdu ? 9. Nacrtati fazorski dijagram faznih i linijskih napona za uravnoteeno kolo kod spoja u zvijezdu . 10. Kako se ostvaruje spoj faznih namotaja trofaznog generatora ili potroaa u trougao ? 11. Kakav je odnos faznih i linijskih napona kod spoja u trougao ? 12. Kakav je odnos faznih i linijskih struja kod spoja u trougao ? 13. Koliki je fazni pomak izmeu faznih i linijskih struja u spoju u trougao ? 14. Nacrtati fazorski dijagram faznih i linijskih struja za uravnoteeno kolo u spoju u trougao . 15. Kakvu mogunost daje trofazni sistem sa nul vodiem u spoju zvijezda ? 16. Kako se odreuju fazni naponi i struje kod neuravnoteenog sistema bez nultog vodia ? 17. Kako se odreuje snaga trofaznih neuravnoteenih kola ? 18. Koliko puta je snaga trofaznog uravnoteenog kola vea od snage jednofaznog kola ? 19. Da li vrijednost snage trofaznog uravnoteenog kola zavisi od vremena ? 20. Izvesti i objasniti izraz za snagu trofaznog uravnoteenog kola ? 21. Da li snaga trofaznih potroaa zavisi od naina vezivanja potroaa ? 22. Kako se odreuje reaktivna snaga trofaznog sistema ? 23. Kako se odreuje prividna snaga trofaznog sistema ? 24. ta je obrtno magnetno polje ? 25. Koji uslovi moraju biti ispunjeni za stvaranje obrtnog magnetnog polja ? 26. U kakvom spoju moraju biti namotaji za stvaranje obrtnog magnetnog polja ? 27. Kako se ostvaruje promjena smjera vrtnje obrtnog magnetnog polja ? 28. Koji uslovi moraju biti ispunjeni da bi se generator mogao ukljuiti u elektroenergetski sistem ? 29. Kojim instrumentima se kontrolie ispunjenje uslova za ukljuenje generatora na mreu ? 30. Kako se generator ukljuuje na mreu kada se usaglase svi uslovi ?
129