P E N N S Y L V A N I A

S T A T E

U N I V E R S I T Y

L I B R A R Y

PATROLOGLE
c u r s u s

goaiPLETUS,

SEU BIBLIOTHECA UNIVfiRSALlS, I N T E G R A , (JNIFOKMIS, C O M M O D A ,

O M

OECONOMICA,

SS. PATRIM, DOCTORH SCRIPTORUMQIJE ECGLESIASTIGORUH

SlVe

L A T I N O R U M ,

QV1
AB ASVO APOSTOUCO
AD MTATRM
BT ADCONClLll
FLORENTINI
TEMPORA

SIVB

Gn.^COnuM.

INNOCEttTU
///
(ANN. 1 5 1 6 ) PRO
(ANN. 1439) PRO GRMCIS
FLORUBRUNT

R E C U S I O
C H R O N O L O G I C A
CMNIUM QUiC E X S T I T E K E MONUMENtOIUIM GATIIOLIGifi TRADITIONIS PEK QUINDEGlM ^luort
ECGLESIiE S J E G U L A ,

IVX EMTiOKRS ACCtlRATISSlMAS, IWTER

CUIIQllE NONNULl.lS CODIC.IBllS M A N U 8 C R I P T I 8 C O L L A T A S , PERQUAll Dll.lGKNTER CASflGATA ; UI88ERTATIONIHUS, .TAIVHS VARIISQUE LECTIONIHUS CONTINKNTEK II.LU8TRATA ; O M N I H U S
OIKMlllS P O S T 1.1888 EMTIONES QVJE T R I U U S NOVIS81UI6 S A C U L I S DRHBNTDR ARSOI.DTA*,
AUCTA ; INDHIR1I8 O R D I N A R I I S VKt E T I A M ANALYTICI8, SWGULOS SlVfc T O M 0 8 , SIVE ADCTORES ALlCllJtl
MOMKNTl SUBSKQDKNTIBUS, DONATA ; CAPITIILIS INTRA IPSUU TKITUM RITE D I S P O S I T I S , NECNON BTTlTtlt.ld
AIWGt I AhlJM PAGtNARDM U A R G I N K M SUPBlMORKM DISTlNGtlRNTIBUS SURJRCTAIIQOE IIATERlAll 8IGNIFICANTIBUS, ADORNATA; OPERlBUS OUM DIIB1IS, Tllll APOCRYPIIIS, ALIQUA VERO AllCTORfTATE IP*
ORMNR T R D I T I O N K M E C C L E S I A S T I C A M POLI.ENTUllJS, AttPI.lFICAf ;
<:8 E T QUADRAGlNTA I N I H C I B U S SUB OMN1 R E S P E C T U , S C I I . I C E T , AI.PIIABETICO, CHRONOl.OGlCO, ANALYTIC,
A N A I . O G I C O , STATISTICO.SYNTIIETICO, E T C . , OPEBA, UES E T A U G T O B E S EXIIIDENTIRUS, I T A NON SOI.UU
ATLI-IOSO, SF.I> NEGOTIIS IIIPLICATO, ET Sl F O H T E SINT, PIGRIS 1 lllPERItlS P A T E A N T OMNES
6 S . PATRES, LOCUPLETATA ; SED PRACSEKTIM MIOBUS I M M E N S I S ET G E N K R A M B U S I N M C I H U S , ALTKRO
8CII.1CET UEHUM, QUO C O N B U I . T O , Q i n n u u i i N O N S O L U M T A I . I S T A L I S V E PATBR, VKRUM ETIkH
IINIISUUISQDE PATRIIM, A B S Q U E ULI.A RXCKPTIONR, 1N QDOhl.lHKT T I I E M A SCRIPSERIT, U N O
iMTiiiTU C O N S P I C I A I U R ; A L T I R O S G l t l P l U l t i E S A G H J E , E X Q U O I . E C T O R I C O U TERIRE
SIT OUVIIIM QIUNAU PATRES E T I N QlllBllS OPBRUM SUORDM LOCIS
SINGULOS SINGUI.ORUM I.IBRORUM SCRIPTURiB VERSUS, PRIUO GENESEOS
USQIIE AD NOVISSIUDM APOCAI.YPSIS, C0MUENTAT1 81 :
MHTIO ACCI>RAT1SSIUA, CATRRlSQUE OMNIBUS F A C I I . E ANTEPONENDA, 81 PERPENDANTUR C H A A A C T R R U N NltlDlTVf,'
COART Q U A I . I T A S , I N T K G R I T A S TEXTUS, CORRECTIONIS PERFECTIO, OPERUU RECUSORUM T U M VARIETAR
T I H ni?MKni!8, FORMA Y O L U M I M U U PERQUAII G O H M O D A SIBIQIIE I N T O T O PATUOi.OGI^ D E C U R S U C O N S T A N T R R
StMILIS, P R E T I I RXIGDITAS, P R A S K R T I M Q U E I8TA COLLKCTlO U S A , HETIIODICA CIIRONOI.OGlCA,
ftKXCKNTORIIM FRAGHKNTORUM OPLSCUI.OHUMOIIK IIACTENUS I I I C I I . L I C S P A R S D U D M , VKL
INEDITORUU, PRIMIIU AtlTEM 1N N08TRA B I B L I O T I I E C A , EX O P E R I B I I S ET USS. Al> OUNEB
iETATES, . . 0 8 . LINGUA8 F 0 R M A 8 Q U K PF.RTINKNTIRUS COAUUNATORIM,
ET KX IHNLHKRIS 0 P E R I B 1 8 TRADITtONEM CATIIOLICAII CONFLANTIBUS, OPUS UNICUU UlRABll.lTER EPFIClhHTlUW.
8E

SERIES
GR^EGA
PRIOR,
QUA PHODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESI/E ORACiff
S. BAKNABA AU PHOTIUM.
A C C U R A N T E
J . - P .
H I G N E ;
Blbllolhecae c l e r l n n l T e r e n * ,
SIVB C U H S U U M

COMFI.KTORUM

1 N SINGULOS S C I E N T I ^

BCCLESlASTICie H A M O S

RDITUKR.

P4TB0I.0G1A, AD I N S T A R IP5IUS ECCLESIyE, 1N DUAS P A R T E S Dlf I D I T U R , A L I A M NEliPE LATIHAM, ALIAU GR^CO-LATINAIT.

AMBJ^ PARTE8 JAM I N T E G R E EXARAT^ SUN"i. LATINA, 222 VOLUUrNlliUS MOLE 8UA STANS, I H O F R A N C I S VENIT I GRiKCAT
bCPLICl ED1T10NE TYPIS MANDATA K8T. PKIOR GR^CIIM T E X T U M t]N.V CUM VEKSIONE I. LATERALl COHlLKCTITUR, ET4U4 V O L U M I N A I N 101) TOSilS, P R O PRlMA S E R I E , NON EXCERIT. POSTERIOR VERSIONRM LATIflAM TANTUM
EXH1BF.T, IttROQUE INTRA 55 V O I . U M I N A RETINETIIR. S E C U N D A SERlES GRiECO-LATINA Al> 58 VOtUMINA TANTtM ATTlR
GIT;

OUM 1 I U J U S V E R S I O I I C R E L A T I N \ 2 9 V O L U M I N I B U S E S T A B S O I U T A . U N U U Q U O D Q U E V O L I J M K N Glt^GO-LAfirillM

U?lUM0ltO!)QIJE MERB

8,

5 FRANC1S SUI.UMMOUO EMITUR '. UTROBIQUE VERO UT P R E T I I HUJtJS BENtiFICIO

F R U A T I ? R E M P T O R , COLI.ECTIONEII INTEGRAU, SIVE L A T I N A U , SIVE GRiECAM COVPARET NECESSE ERITSECIIb ENIM
CUJUSOUE VOI UUINI.S AUPI.ITUblNEM NEGNON ET blFFICDI.TATI S VAR1A PRBTIA ^. IDEO, 81 QUIS T A N T U H BUAT
LICET I N T E G R E , 8tD SEORSIM, COM.ECTlONEU G K ^ C O - l . A T I N A U , V E L EAMDEM E X GR/4X0 I.ATINE V E R S A U , T U U U U U U U H E
vni.rneri P R O 9 V K L P R O 6 F R A N G I S S O L U A J O R T I N E R I T . I S T ^ ; C O N I H T I O W E S T O S T E R I O R I PATROLOGiiB L A T I N ^ S E R I E I .
PATRES A B INNOGENTIO l!1 AD CONClLltM TRIDENTINUM EXIllBENTl, A P P L I C A B U N T U B . PATR0I.0G1A QOiF. MANUSCR!PTS
I* BIBLIOTUECIS ORBIS UNIVERSI QUlESCE>TlBUS CONSTABIT, NEtNt)N PATROUT.IA ORIENTALIS, C05DltlO?flRUS 8PKLlAl.lBUS SliBJIClEMTUR, E T IN TEMPORE SUO ANMUNTIABUNTCJR, 81 TEUPUS EAS TYPIS H A U D A N D I NOItlS R O N DEFDKKiT.
LATINUM

PATROLOGIM

GRMCM

TOMVS

LXXiVil.

(I>ARS S E C U N D ^ . )

PROCOPIUS GAZiEGS.
EXCUDBBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE, EDITOREM,
W VI DICTA 7H1BAUD, OIJM irAUHOISR,
PUOPE PORTAM LUTETIJS PAUISIORUM VULCtf
irtiiPtii
NOMINATAM, SEU rETIT-MONTROUGE,
NUNG VEHO INTRA MOENIA PAKWIWA.
1865

AVIS

IMPORTANT.

TJaprte une deslois providentielles qui r^glssenl le tnonde, rarement les oeimes au-dessus d Tordlnaire se ftmt
tans conlradictions plus oa moiife forieset ii-mbreuses. Les Aleliert Catktliquii
ne poiivaieiit gofcrc tahapper a ce
cachel divin de lcur utitito. Tantol on a leur existcnce leur importance; laiitoton a dit qu'ils Ltaient fermo*
ou qiTils allaienl l' lre. ( ependant ils poursuivent leur carrifcre deputs 21 ans, et les produclions qui eu sorieol
deviennent de plus en plus graves e tsotguoes : aussi parait-il certain qu'a moins d^v^ifemonisqu'aucune prudence
humaine H Q saurait provoir ni empcher. cesAleliers ue se fermeront que quand la Bibliolhkque du Clerqi sera
lermioe? en se 2,000 volumes in-4. Le passo parail un sur garant.de 1'avenir, poarce qu'il y aa eftpeWou a
vxaindre. Cependant, parmi les ralomiiies auxquelles ils se sont trouves en butle, en est deux qui cootini.ellement rpeloes, pafce qu'etanl plus capital^s, leur efTet enlralnail plus de consoquences. De pelils et ignarei
concortents se sont douc acharites, par leur rorrespondaiice ou leurs voyageurs, a ropoter partoot que nos Edilions
eiaient mal corrigees el mal imprimoes. Ne pouvant altaquer ie fond des Ouvrages, qui, pour la plupart, ne sonl
que les chefs-d'ceuvre du Catholicisme reconnus oour tels dans lous lcs temps et dans tous les pays, il falSaitbieo
*e rejeler sur la forme dans ce qu'elle a de plus serieux, la correction ei 1'impres^on; en eflet, \e& che&-d'oeuvre
Di^.me n'auraient qu'une demi-va!eur, si le texte en etait inexactou illisible.
y
II est Ires-vrai que, daos le priwipe, un succfcs inoui dans les fastes de la Typagraphie ayanl forcd TEditeur de
recourir aux mecaniques, aiin de mareher plus rapidement et de donnef les ouvrages a moindre prix, quatre volurpe*
du dftuble Cours d*Ecriture tainte el dc Thioloijie fureni tiros avec la correclion insufQsante donnoe daiis les imprinmeries a presque tout ce qui s'edite; il est vrai aussi qu un certaw nombre d*aulres volumes, apparlenant a diverses
Publications, lurent imprlmSs ou trop noir ou Irop blanc. Mais, depois ces temps oloigues, les mocaniques onl
c&Je le travail aux presses a bras, et I*impression qiii en sort, sans tre du luxe, attendu que le luxe jurerait dans
des onvrages d*une lelle naiure, est parfaitcment convenable sous toos les rapports. Quant a la correction, il est
de fait quOlle n'a jamais portoe si loin dans aucune diiion ancienne ou contemporaine. Etcomment en serail-il
autrement, apres loutcs les peines el toules lee d^penses que nous subissons pour arriver a purger nos ^preuves de
toutes fautesY Lhabilude, eu typographie, m(fme dansles meilleuresmaisons, eside ne corrigerque deux gpreuves
et d'en coDierer uue lroisime ayec la seconde, sans avoir preparo en nen le manuscrit de I auleur.
Dans les Aleliers Calholiques la dilTerence est presque incommensuiable. Au moyen de correcteurs blanchis sons
1e harnais et dont le coup dOfil typographique est sans pitie pour les faules, on commence par preparer la copie d'un
bout a Tauire sans cn excepter un seul mot. On lit ensuite en premifere preuve avec la copie aiusi preparoe. On lil
en seconde dc la mme mani^re, rnais en collationnant avec la premi^re. On fait )a mime chose en tierce, en rollationnant avec la secotide. On agil de m&me en quarte, en coilalionnaul arec la tierce. On renouvelle la m^me ralion en quinte, eti collalinnnant avec la quarie. Ces collalionnemenls ont pour but de voir si aucune des fautes
signaloes au bureau par HM. les correcieurs, sur la marge des opreuves, na ^chappo a MM. les corrigeurs sur le
marbre *tle m6ial. Aorfes ces cinq leclures enii^rss controloes l'uoe par 1'autre, e: en dehors de la proparaliop
ci-dessusroenlionuoe,vient uoe rovisiou, et souvent il en vient deax ou irois; puis cliche. Le clicbage op^rtS
consequent la pureio du (exte se Irouvant immobilisee, on fail, avcc la copie, une nouvelle leclure d'un bout de 6preuve a Tauire, on se livre a une nouveile revision, el le tirage n'arrive qu'apr^s ces innombrables pr^cautions.
Aussiya t il a Monlrouge des correcleurs de loutes les nalions et en plus grand nombre que dans vingl-cinq
knprimeries de Paris r&unies ! Aussi encore, la correction y coule-l-elle aulant que la composiiion, landis qu'ailleurs
elle ue couleque le dixiome 1 Aus^i enfin, bien que Tasserlion poisse paraitre tomeraire, 1'exactitude obtenue par
laol de frais ei de soins, fait-elle que U pluparl des Edilions des Ateliers Catlioliqties laissent bien loin derrj^re ellei
ceiles mdme des celebres DentdicLias Mabillon et Monifaucon et des cel&bres Jesuiles Pelau et Sirmond. Que '
compare, en eiTet, D*imporle quelles feuilles de leurs odilions avec ceiies de& ndires qui leur correspondent, en grec
comme en lalin, on se convaincra que Pinvraisemblable est une roalito.
Dailleurs, ces savanls omiuen^ plus pr6occup6s du sens des textes que de la parlie typographique et olant
poiut eorreclcurs de professiort, lisaienl, non ce que porlaienl les opreuves, mais ce qni devait s'y trouver, leur
liaule intelligenc^ suppleanl aux fautes de redUion. De plus les Benodictins, comme les Je>u'ies, oporaient prcsque
loujours sur des maiiuscrils, caose perpotaelle de la rnulLipiicilo des fautes, pendant que les Aielievs
Catholiquet,
doiii le pmpre est surlout de ressusiiter la Tradiliou, D*op6rent le plus souvent que sur des imprimds.
Le R. P. De Buch, Jesuite Bollandiste de Bruxelles, nous (crivaii, i l y a quelque tomps, n*avoir pu Irouver en
dix-huit moii d'olude, une seule faule dans notre Palrologie
latine. M. Deuiinger, professcur de Thoologie a l U u i versiio de Wurzbourg, cl M. Keissmann, Yicaire G6nral de la in^mc ville, nous mandaient, a la dale du 19 juillet,
iravoir pu ^galemeni surprendre wie seule fatite, soit dans le latin soit dans le grec de nolre double Patrologie. Euiin,
to savanl P. Filra, Benediclin de Solesme, ct M. Bonelty, directeur des Aimates de philosopUie chrotiewie, mis ao
doii de nous convaincre d'une seule errcur tvpographique, ont 6t6 forcos d'avouer que nous n'avions pas irop
prosumo de notre parfaite correciion. Dans le Clerge se iroi.venl de bons latinisies el de bons hellenisies. ei, ce qut
esl plus rare, des hommcs tr^s-posiiifs et tr6s~praliques, eb bien I nous leur piometlons une prime de 25 ceulimes
par cbaque faule qiTils decouvrironl daos nMmporte lequel de cos volumes, surtoul ians Ics grecs.
Malgre ce qui precfcde, 1'Edileur des Conrs complets, sentant de plus en plus rtmporlance ei m5me 1a D^cessitd
tiune correciion parfaile pour quun ouvrage soil verilablemeni ulile et estimable, se livre !epuis plus d'un an et
esl rusolit de se Hvrerjusqu'a la iin a une opration longue, ponible et coiUeuse, savoirv )a eoltdre et
uuiverselle de ses innombrables cliches. Ainsi cliacun de ses volumes, aii fur ct a niesurc qu'il les remet sous presse,
esl corrigo mot pour mot duo bout a Tautre. Quarante bommes y sonl ou y seront occupes pendani 10 ans, et une
sorame qui ne saurait ^tre moindre d'un demi million de francs est coosacree a cel importaol contrdle. De cetle
rnani^re, les Publicalions des Aleliers Calholiques, qui doja se distinguaicnt enlre toutes par la superiorilo de leur
correction, naiironl de rivales, sous ce rapport, dans aucun temps ni datis aucun pays; car quel est 1'editeur qui
polirrait ei voudrail se livrer APRES COUP a des travaux sl gigantesques et d'im prix si exorbllant? II faut
cerles ^ire bien ponotro d'une vocaiion divine a cet eflet, pour ne reculer ni devant la peinenl devant )a d^pense,
sarinut lorsque PEurope savanie proclame que jamaie volumes nOnt el6 4dii6s avec tani d'exaclUude que ceux de
la Biblioil.dque universeUe du Ciergi. Le prosent volume est du nombre de ceux rviss, el tous ceux qui le seronl
a 1'aveiiir porteront celte noie. En coos^quence, pour juger les produclions des Ateliers Cathoiiqnes sous le rapport
de la correclion, il oe faudra prendre que ceux qui porteronl en ( 1'avis ici traco. Nous ne refonnaissons que cette
odilion el cellcs qui suivront sur nos planches de molal ainsi corngoes. Ou croyait aulrefois que la sterootvpie
iminobilisait les faules, altendu quVn clich6 de metal o'est point ^laslique; pasdu tout, il inlroduit la perfection,
car on a trouvo le raoyen de le corriger jusqu'a exlinclion de faules. L'Hebreu a 6t6 revu par II. Dracli, le Grec
par dcs Gfeci, le Lalln et le Fran^ais par les premiers correcleurs de la capiiale en ces langues.
Nous avons la consolalion de pouvoir linir cet avis par les redexions suivautes : Eufin, nolre exemple a fini par
obranler les grandes publications en Ilalie, en Allemagne, en Belgique et en Krance, par les Cattons grecs de Rornc,
le Gerdil de Naples, le Satnt ThomOs de Parme, YBncgctopSdie religieuse de Municb, le recueil des Mclaralion*
des
rites de Bruxelles, les Bollandisies,
le Suarez et le Spicilige de Paris. JusquVi, on n'avait su r.imprimer que des
ouvrages de courte balelne. Les -4, s'engloutissenl les in-folio, faisaienl peur, et OD nOsait y loncher, par
craiole de se noyer dans ces ablmes sans fond ei sans rives; mais on a iini par se risquer a nous imiier. Bien plus,
soui* noire irapulsion, daulree Editeursse propareot au Bullaire universel,aux Dichionid*
loules les CongrogatioDS,
a une Biographie el k une Jftstoire g&ierale, elc, etc Malhureuseinent, la plupart des odilions d^jii faites ou qui se
fbnt, sont sans autorile, pairce qu*elles sont sans exactitude; la correclion scmble en avoir faile par des aveugles,
soii qu'on rien ail pas seoli ta graviiu, soit qu'on aii reca)6 devanl lesfrais; mais patiencei une reproduction
'Hireae sargira bieniol ne ^L-ce qu*a a luroi^re des oiii se sont faiiesou qui se feront eacore.
A

TRADITIO

CATHOLICA.

SMCVLOM

VJ, ANNVS

520.

01,
,
,

PROCOPII GAZiEI,
CHRISTIANI RHETORIS H E R M E N E U T J E ,

OPERA QILE REPERIRl POTUERUNT ,

HDC USQUE VARIORUM CURIS
J A C O B I G E S N E R I ,

JOANNIS CURTERJI, FRANCISCI COMBEFISII,

J . - B . ANSSII VILLOISONIS,

CARD. ANG.

JOANMS

IRIARTJJ,

NONNISI FRUSTATIM EDITA,

INGBNTI L A B O R E NUNC U N U M CORPUS ADUNATA QUAM FIERI

POTUIT

DILIGENTISSIME RECENSITA EMENDATA,*

ACCURANTE
BIBLIOTHECJB

J . - P . MIGNE,

CLERl

UNIVERgJE,

SITE
CURSUUM

COMPLETORUM I N SINGULOS

T O M U S

TENBUNT

SCIENTLB E C C L B S U S T I C * RAMOS KDJTORE.

SECUNDUS.

3 V O L . 30

FRANCIS GALLICIS.

E X C D D E B A T U R E T VENIT APUD J . - P .
IN V I A D I C T A TBIBAUT.

OLIM

NOMINATAM,

FAMBOISE.

PROPE

S E U -MOSTHOUGE,

MIGNE K D I T O R E M ,

POllTAM
NUNG

1865

458975

LUTETIJE

VERO

PARISIORUM VULGO

INTRA MOENIA

PARISLNA.

TRADITI 0
SMCVLUM

C A T H O L I C .
VI, ANNUS

520.

ELENCHUS
A U C T O a U M E T O P E R U M Q U I 1N H A C 0 t X X X V I I P A B T B

II

CONTINENTUR.

PROGOPIDS GAZJEDS.
(CONTINUATIO-)

Commentarius iu Canticum canticoruro, c i edit. Ang. Mai, cum inlerpretatione

nostra.

col.

Fragmenta ejusdem Commentarii ex alio codice.

1545
1755

Commentarius in Isaiam prophetam, ex ed. Jo&nnis Curterii.

1801

Epistol ab Angelo Haio edita, cum inlerpretatione nostra.

2717

Parisiis. E x lypia L . MIGiNE.

15

COMMENTARII l N CANTICA CANTIC.

1546

,
,

(. , C/. Auct. . I X , 257.)

P R O C O P I I
CBRISTIANI

GXZM
SOPIIISTJE

CANTICA CANTICORUM
SELECTARUM
CTRILLI

EXPOSITIONUM

ORE GREGORII NYSSENI,

ALEXANDRINI, ORIGENIS, PHILONIS CARPATHIT, APOLLINARII,
C/ESAR1ENS1S, ALIORUM DIVERSORUM,
NECNON DIDYMI, SANCTl ISIDORl, THEODURETI THEOPHILI

EUSEBII

codice $. archicpitcopi Tolotani, Caroli de Monlchal.

CAPUT PRIMUM.

(I). '. Cregorii

Nysseni.
P e i ea q hic scr:p!a stint
/ ricsponsalur quodatmwido aniiua atl iniinnlcriale
\ \
spif italeque Dci roujiigiuni : alque puris raiidido ^ ; ruin audilonim inlelliguuliis opus est, quo incorrtifftv, \ . \
plo sponso intinii exsistant. Alque inscripiio nos
> {%) 3 \
ad lioc horla4ur. Qtiemadinodum enim Sancium
^ ^ ^ t j ,
sancloruui eminel snnctiiale, sic el prccsens canti &\
cuin iila Davidis ac Moysis reltquorumque prophe * tarunt excedit. CaHerum in epilbalamii tnodum hujiicv 6* 6 manrc aniuiaecuiii divino Numine contemperationem
& * ,
cxplicai, dumliaec duo Salomon pcr verba nuptia^ 6tit ,
lia innuil, scilicel incffabilc quod Deo debelur de ( siderium (giquidem omui appetitu rtiajor esl titj ) , xa\ - ^ ptialis), alqiie snmmaro vacuilalcm passionuin :
w * ,
quandoquide.n illum qni Deo agglutinandtis sil
.
lam purum csse oportet, irt vei ipsos jtassionum
& * roolus argumcnlum slatuat impalibililalis. Ordine

(1) Uaec in
tom.

Codice

P A T R O L .

NOTJE.
Bruxellensi 3805 Anooyrai
(2) \ . tixc C. . sub noraine
"
' Provopii iradit.
GR. LXXXVll.
k9

P R O G O P H GAZ:I
15*8
Ibi7
auiem doclrinac processit Salomon, dum adliuc . ^ ,
\, :,
lenellae animae Proverbia proponens, jubel ipsam
\ \ *
amare saptenliam. Quapropter eliam frequentcr
!
ait, Filimi, et lainquam juveni lorquem coronamque pollicelur, necnon sub finem laudal slrc-
, \
nuain uiorcm. Sic inslitulp fluxa omnia renio \
vct in Ecclesiaste, vamtatem appellans, ut ad pcr
manenliaqtiasi alas auimae addal. E l modo sic pur ,
gatam, ipsimet legi vcroque bono adaptal , dum
,
nequc suppliciorum inelu, neque praeniiorum spe
* .
(servorura eniinha>c utraque sunt), sed dileclionis
illicio ad Deumaccurrere cupil.
'. *^
.
V B R S . i . Caniicum canticorum.
.

iVi/i. Canlicorum liber similis est mulferi natu , \
rali venuslale splendenli ctomnigenoinsuperornatu
, )
iiamralciti pnlcbritudinem condecoranli, mortim au
iem gravitale conspicuajet apparenli forma,quoad , *
. \
abdiium mullum dissimili. Qucmadmodum enim islius
modi nvulieris aspeclus volupiatein quidem movcl inconiincnlibus, sed experimenliun arguit tenipc- ,
rantiam obviae speciei minime consenlieniem , sic ; \
in prxsenli libro phrasis quidem a<l amorem coin , posila, vitlelur quodammodo esca volupiaiis igna, ,
ris, sed sensus mysteriorum austeritatem acce- deiitibus objicieus, intelligentiarum difficullalem
, diclionis suavitate captu facilem reddit; dumque ,
iontemplationis gravitale servire suadet eum \ $

quern liltera prae 6e fert vulgarein affectum, arlifi, =\ ciose ad significalorum dogmaluni mystagogiam
, \
viam slruit.
.
Osculelur me otculo oris $uu Fons viiae csl

6ponsus cl&mans: < Si quis silil veniat ad lue el bi- 9 , $, b a t : ex ore auiem ejus sermones viiae profluuut,
;
cui aniiua os ?uum admovens conalur, juxta pro- ,
pbeiam, allrahere epiritum, siquidem hocosculum
,
sordcs omnes abstergil: quaiuobrcm Simoni leproso ,
tale quid exprobrare Dominus videlur diceus :

c Osculuiii rnihi dedisli *, > alioquiu ulique
passiouis isliusiuodi expers exslitisscs.
, *
.
Origenis.Alitcr quoque, Non perprophelas,clc.
.
* , .
. . (3).
Quia meliora sunt ubera lua vino, [ V E R S . 2 . J el
" ol olror,

odor unguentorum tuomm super omnia aroinata.

.
Cregorii. Tenera doctrina Dei firnium iervi.
diseiiuumqtte mundi sophisma superat. C^eterum \
ex locali stiu per ubcra cor dcclaral, uecnon abdi tam arcanamque diviniialis virlutem, qua uiiius \ \ ^
cujusque vilam Dcus susienlat, dtim cuilibel v i , * , \
vcnlium cibum cougruuin suppeditat.
,
.
Philonis. Vel elianiubera siat duo Testamenla
. " \,
tcrreno sermone poliora.
.
Apollmarii. Cum in Scripluris multa sint vina
*
^ ^
%

Joan. vn, 57.

* Luc. vn, 45.

:.

(3) Yid. Palrol. t. XVII, coU 253.

13!
COMHENTARn CANTICA CANTIC.

v.yz.:z-b\tan xcd , ; : laro dderiora quara imdtorn, roodo

*
f pens4 nber.i cafnparaniur, ncquc cnim cum d.lo . , \
rinribiis conferenda crant. kaque sptnisa iuii!ii
& {* - variisque vinis recreaia, alqno ni<5lior;\ probnmM
^ copiara oblinens, itsdem eponsi tiliera pnvfcroiie
, <,
art illa vinoteghs c prophetanim pr&starc. Mem
\ - aulem de nngitcnlis quod de \\m dicit. Oliscrv*
$ \ , ;
vero ut de evai>gelico quitlcm inslitulo odorom,
,
de legali ilera culln ipsamet posueril aroinala;
, il4iri6 qMidem excelleiitiain spiritalem, bwjus vcre
, ^ , irassiucm declarans .

.
Vnguentum e/ftisum nomtn Utum.

(4) .

Procopii. Forlasse vaticinaiur virtiitem nomi -
nis Jesu prsRsenlia sua muoduiu rcplenlis, ila 11
, juxla P.mlum , sii c aliis quidem odor roorlis in mor{ , ,
lem, alii-s vere oder vrUB i n v i l a m ; * uiiquc sponsa
*8 , -),
dixisset: Psoplerea omnes dilcxerunt tc, sod iion so ,

*
him adelescentula? quie quotidic innovaiUur ct vou
^ ai , Jtabeut macuiam neque rugam ; effusum cst auiciM
xat \
\<1* ,
fiie ui haud amplins in oocuUo reclusuui laccri
- poss44*
.
(4*). !
Cyrilli. Significat Unigeniti invopatam ap:id
, * omnes genles nomen,quo baa nimirum suavilcr ei
olenl appeLlalionem ejus (ideslCliri&tiaiienin) ge^ :4 ^,
.
Cretjorii. Ipstim qtiidem iingucntum divinae
.
iialurae, sive divinx essentia3 perceptio, exsupcrai
, ' ,
onmenomenet iHieNigenUam. Mirabililer autera
^ -
faia divinorum nominum danl maleriam, quam ? ,
6 ' , , <lambreveni pingaedinem divini unguervli oslendentem; pcr quae Deum nominamue sapientem,
, , \ \
potenleni, bonunl, sanctnm, bcatam el judicem, et
\ .
*crvaiorem e t q u a s u n l bujuemodi,
iVM. Quemadmoduin conclusum tingnetilnm
. " (5)
| , - ^nm eiTaoditur suavitaie edoris manifoslum rcdj i a , ,- tliuir, iia noiiven tuum, Sponse, dum adbuc pa^/, ^, * ierno sinu continebaris, ignetun), post cxinanitio ,
mm tingueiHi insiar effusi a semelipso babet le. ' stifnonium, signorum virlute confirmatum. CaHe, ' - fum adolcscentulae quidem idcireo 4e dilexerunt,
- , ;
quiairaxerant te de einu Patris, prscseiUiam luam
,
flagitantes posl advenius i u i utUilalem, post m i , \ D raculorum experimcnhim, nomen luum cogtiosccn *
les, ei percepio beneficii sensu post te seqnemee.
, .
Ego autem libi pridem desponsata, etiam antc
^ ? \ descensum tuum, odurem unguentorum adventus
* \
ttii porcipicns, ejusque bona cognoscens, anfe
*
iii^arnalioncm iisdem frnebar, e mysticis v a l k i ^^
njornm typts. vefas renim falurarum iinaginescon*
, ^^
lemplata, nolitiam eorum quse piurimis postea i n .
w H i i e n i f U per graliam airticipavi. Quin el adoieceJitula3 qnx posl sponsum Irabunlur d i d possiut bxMiiorrboissa et Cliananxa, siquidem utraque
*x sympatbia tingtieitUifti aitraxii U Cor. n , .
NOTiE.
<i) Hoc ecbolhim C. B . oli PrecopJo ascribit.
(S) . Ha2C in Cedice Vaticaju
{*) Uuae iit G. B . desunt hic asicrisco nolanda
Grcgorio ascripia G. B. dat Nilo.
<nxavimus.
f

m\

PROCOPII GAZiEI

1552

Apoliniarii. Nomlne enim Chrisli omnes ptir-

aniiir>sauaiilur, bnptizaninr, quud voran nobis
uioris suaviialcm coiifert, Spiriluni, inr|uam, sanrlmii, nonicnque lioc rlTiisuiii, Spirilns effusioncm
io on,nes opTatur juxta illud : i Sannli eslis <*l
jusiittcaii cslis iti nomiue Ooinini noslri Jesii Ciiristi,
<l iit Spirilu Dti iiosiri \ > Qua; dtun nomen hoc
\ r;r tat, juie inerilo uiigucniiim tffusiun diViitir.

.

, , , *
, '
\ , , , \
,\
, .

* ['] ^
Pnpterea
adole&ceniuia!
dilexeruul
U : [VERS!3]
^ traxerunt
le : pusi ie in odorem unguenlornm
fuo.
Tum
cummus.
\.

iiregorii.
Qnisoniin istiisinodi pulchriltidinis
:,

^ *
UUOVQ r;tpu-i'ir, dummodo piiedilus sil ocuio
; 4j>i(> < ponsil? Traxorunt ilaque ipsnm ad red: tuuiuiuiii, ait einui Sapicntia : Ego diligcnies : * f . >
. (| \* t
CyrHli.
Adolescentulus erat Paulus direns :
, , l\h
c O.niiia po&Fiuii in eoqui me confoilal, Cbiisio*. >
Propler quod eiiam dilcxil valde dum aii : c Quis \ *
; ;
iios s-p.uabta c!:ai ilalc Cbrisli ? Quotnodo auicin ipsum ailraxerunl U I A ? Dum \estigiis ejus in- , \ * * .
sislcbanl et Evangelicis tinguenlis fruebaitlnr.

,
Quod si curremus, ul inox aii adulescculularum
.
seriuo, c post Domimim Doum aiubulabiiuus

.
Jutroduxit me nx in cubkulum suum.
*
)*.

Gretjorii. A m i i i x qui.lciu uilhitc juvones cur *

runl I U odorein uiigueiiloi uin. Sponsa au.em por ,
locia bicui Paulus inlroducilur in peuctralia ct
.
) ctiuloruui.
*). "
Otigeiiis.
Loquilur de iuipcnciralibus, cic,
, . . . (7).
* .
"
Cyrilli. Regiiinu quodauimodo appellal liic
.
cubiiultun.
(8). , " i . Cubiculnm dicit corpus Doimnictini qnod
iniroduxil beata anima De Veibo cobabiians , ;
> *
el nuiic cuin eo rcgiiaus. Deiiide quod par erat
:; ;
pali cas quaedi Syuagfga vidcbanl ipsam qnasi
gloiiaulein ei supiibo gcsm illud, Introduxii nie , \ ;
,
rexin cubiculum suum, ad adolcscc: luiasdicciiiem; ,
* )
boc ;iplead scopum eciiunli;e cognosccns,el obor, \
lam ;psis cx bac tiarrali<ne leloiypiam conjoclaiis,

ipiai ignohilid el nigra sc hlis eoiivciiienic cubiculo

rogis dignatam gloiia:iir; quod, ut aiebam, ill<e

, ,
ipsam quodummodo conlentpserint ct irriserim
caudide f;leri miniinc erubeseil, adjungeudo cau- J> \ ,
* : *am cur bejievole a sponso compellata s i i .
, .
'3
.
Exsuttemuset l<etem*T in te.
. * Procopii.
Adclcs< enluke dicunl sponsaa im * periire coguiiioncm, quciuadinodiim is qui stipra
, \
pcuus Christi recubuil c l ab eo dilectus fui^ibeologiam nobibCum coromtinicavit.
.
Grcgorii.
Pcr banc sciilcnliam lecclesiaalicam
. (9) 0
7

* I Cor. , I I . . , 4 7 .

Pbilipp. , 15.

).
(0) !fc ii> C . fittb noroine Gregorii coiiti
nuaulm-.
(1) Patrol. I. XVII, col. 255, 5Sb\

Rom. , 55.

Osee , 1 0 .

(S) Scliolttim scqncns anonymi cst fn G. B.

(9) ll<cc iu C. B. sub uomiue Procopii contlimaulur.

15b3

COMMENTARH IN CANTICA CANTIC.

;
, \
, , \ '
* '.

\
\ *
.

1554

Jecoiiomiam illnstrat oratio. Primi namque discipuli

gratia consliluliet oculali lestes Vcrbi elTeeii, I W I I
ia semolipsis hoc bomiin coacluscmat, sel et posteris perlradiiioncmcamdemgraliain coiniiuinieatanl.
ldcirco adolc&centula? ad spoasaai dicunl ob pi i maui ore lenus Verbi bouis rcpletain, el arcaais
myueriis dignatam : Nos eiiam cxsullabimus et Lrtabimiir iu le. Tua enim cxsuUaliocommuae uostrum
gaudium esl.

Diiigemus uberatua lupervinnm : rectUnda d:~

oXror, lexii u.
-
.
Procopii. Sicut tiidiligis, taquianl, saper
.
^, \,
vintiMi ubcra sponsi, sic el nos, lui imilaiione, lua,
,
quibus parvulos iu Chiislo laclc polas.
, '
.
^
Apoilinarii.Proplerca
supra humanam diiigimus
.
verbonim tuorutii uflluenliaat, quia te dilexil r c t l i ^
l u l o , i d e s l J sus. ft>r queiti obliqiiuai in rccluiu
' (1) '.
dirigilur; lalis csl dtscipnlus qucai diligcbal Jostig*
.
Oiigcni*. L i c d eiiamnum propto.r iniirmila,. " * ,
tem, clc.
. . . ( I I ) .
V F . R S . 4. Nigra sum et formosa, fiiw Jerusalem,
\ .,

,
. ul tabemacuta Cedar, ut pelles Snlomoui$.
i V i / i . Eisi nigra nunc vobis esse videor, signa
. \ ,
qiiai.lain prioris staius ivfcreus, sciiote latnen eub
,
iCibiopica pelle quast subumbra lalere puMuitudi \ /. ntin inimhabiluai, quaj in nupiiali lavacio elucc ,
bit.
.
Origenis. Quando cuiin me ablucrit lavacro
'. (12) - ^
'
bapiismaiis,
tutic ascendaui splendida a superve5^ ,
iiitinll lenebrkosa qualilalu abluia; ita ul el vos
, ^ liiuc videnlcs, prae slupore dictura3 siiis : Quas est
* ;
b.vc (jiiasccndil dealbaia? Quid igiuir gloriamini,
/; iilia?. Jerusalem, de paiiuiii aiTmiiate, operibus
, ,\
iiigames eorutn aili.iilalcm el eain.qune cx (ide cst
, ,
rcpellenles jii^liliam ? C.rieriitn illud, ul labevna\ ; ; ,
cula Cedar el pelles, duarum in qulbus versala

, -
fu.l qualiiatuai exlroinilates sigailicil, v i i t . U i s
;/. ,
inquam c i v i l i i ; duni idololalria! liigrcdiiie.u dc\ ,
posuil cl pnlcbra evusil velul pcllos Salomonis. Yel
, \
eiiam tabernaciila Cod.T voral eos (\n\ c geaiibus,
hippn; \
p l l e s v o i i ) S.ilo.uo.iis qui ox Jud.cis C u l l o r i i ct
^ fivici ^ggiegali sunl.
.
* .
" , D Theodoreli. Ecclosia, e goatilibus coaiposila
uigra cst, quatcaas ia errurem deduc:a c l opinia \
isibus irralinnalibus quasi ciuere conspersa fuit;
/ ;
pulcbra aulcia, (|iialeaus lc exspeclal Daaiiaum

qai propicr moum sahtlcai c C C B I O vcnltirus cs. Ua
,
aateai noa solaia iatpielatis caligineia.scd eliani
\ .
pnlcbrUudiaca) a graiia diviau Ecclesia: conoessam
S gniiicavil.
.
::Origenls. H.uc auloia dicit ca quaa ex gculibus
aia, . . . (15).
esi Ecclesia, etc.
.
, , Gregorii. -~ Noliic miraji inquit, quia rectitudo
%

N O T ^ : .

(tO) IIa?c in C. Origoni vindicanhir.

(H PalroL t. X V ! l col. 256.
(12) lit codire Yaiicano snb nominc ^ i ' iascrif

bunlur.
Patrol. L XVII, Col. 25G.

BR*

PROCOPfl GAZ.EI

li^

diltx t K I C , sei qjiia eliam mc, nigra frirm esscm, - ' illustravit per corum quibits (ientgrara fucram
, * & Ttat
poenilcntiam. Et vos igttur ficct haciemr;* m robis
{, ! ? 5=
tcncbrac babira.Terint (boc eirim Ccilar), evadiie ( f i p )^ ^ ^*/,
po.Ues Satontouis, Cbrisli pacilTci rcgis, ac l u m
', *. > & !ftomicrliuin. Ex paite cnim peltes regitim vocavit
$/
*<
labrrnaciilmn.
6
V E R S . 5 . NoHtc aspicere me quia eyc deuigraca
t\ ,

I M M I ; quia despexii me s&i.

6 /*s 6 .
Gregorii.- Menlem eorum qui discont confmnat,
.
fiQ 'cnebricosa? formae cansain Creaiori aseribanl,

p e M i b e r o uniuscujijsque arbilrio, diccns : Ne , , *
, '
piletis nigrani mc crealain esse, scd talem re<fdilan>
6
solematigno, cfc qnoesl illud : t Pcrdicm S O ! B O I >
.
eomburet te *. r
Origenis. Vcl qnia peecsrto mc bscnralam pro- D
*. (14)
pler intidchtaiem, Clirisitis de*?peiit, quem Scri, ,
piir.e solnmjustiliai apprllant.
?
Filii mairis mece pugnaverunt in me ; posuernnt

ir '

me aistodcw in vineis ; viueam meam non cusfo-

divr.

.
Gregorii. Filios matris iiitclligibilcs dixil inr. (15) , mrcos : slmiliier cuini ralionis paiticipcs el exuna
, \
oinnes caiisa divna; nalnrsesiint, q u i , inquii, cunr
, ,
me ox piilcbra vrnea, idcslparadrso,ejeci.ssent,po- ,
siierunt me cuslodem viueamm suanrm, inquibus
,
bolrus atriariludinis ct uvafellis et furordracunnm
, \ *
eolitnr. In tineis dixrl propler maitifidain maliliae
.
formain : ubi atilem antiqui lapsus tneminii, re
Ticlis adolcscentulis, ad sponstim rursus sermonem
, , facil per oralionem i]>sum invocans.
* .
Origcws, Ncmpe qtii mc doccut diseipuli
.
" \
Cbrrsti, cic.
, . . . (16).
CyrHti. Fortassis incirsaC seip>am qnod
. ,
propriam vineam non custodierit, poriniliens illam
,
cuiLbcl per viam Iransounti ijiripicndam yastan
tamqne apro de silva ct fcra? singulari uVpascen , ttam. Fortassrs vcro eliaui glorilicat Deuni quod
\ , &
ciintnon poluissel custodirc propriam vincani, nec
,
< ulcndo nec servando illam, iu tanlum profecerit, , , \ ^
itt tntiltas viiteas valuerit cusloJire.

:

Apofttnarii. Cxterum baec etiam referri possini

.
' \
sd cos qui prius quidem Ecclesiam perseculi sunt,
.*,
fccii poslca illos ipsos quos persecuii fuerunt docue * ,
n i i i l , qualis eralPaulus. Singalariter enim edidit D ,
Syaimacbus dicens : Filiu* malris mem pugnavit

,

in me : posuil mecuslodem in vineis. Id est, post, .
quam perseculorfueram,posuU mc ad custodienda
mandaia Dei.
Cyrilli. Yelftlios malris suas dicit synagogae
Scribas cl Pbarisaeos qui crcdcntes in Gbrislum
oppugnarunt, legis euUum prxcipienles, bsecenim
vinea cst. At ego, inquit, banc non custodivi.

. "
, \

Psal. cxx, 6.
NOTiE.
(15) Hoc scbolium anonymie^t in C. B .
(14) " . Contiiiuantnr snb no(16) Palrol. I. XYII, col. 256.
tninc Gregorii ii> G. B , in G. V . autcm Origoni
ascribunlur.

1551
COMMENTARII IN CANTICA CANTIC.
1553
', , - Quu enim erant roihi lucra, bacc arbitror propter
C l n M u m dclrimenla, ut beatus Paulus ait.
)* ,
(* .
Y I : R S . 6. Annunlia mihi quem dilexit anima mea
-'.
)\ \ ,
uli paschy ubi cubas in meridie : ne forie e/ficiar
,

*

'

tkaladoperta super greges sodalium tuorum.

.
. , , ,
Gregorii. Nomen, inquil, tuum ignoro, sed
II ex dileclione appello : diligo enim , ul par est,
\ diiigentem et animam suatn pro mc poncnlem, el

CU.JI
pascua laa iuvenerini, repleri volo coclesli
,
cib> quemqui non comedil, in vitain intrare nc * , q n i i ; ibi me requiescere faoies in luce resurre%\; *
(tionis, quce umbra caret. A l doce me qua ratione
,
fassttbac adipisci, ne forle aberrans in alienos
* | ' ab ovibus tuis greges incidam.Quam enim obtinuil
, \
pulcbriludinem ad linem usque cusiodire nililur
\ * > - ci de bac interrogat. Sponsus autcm majus accen6
dens desiderium, diffcrt respousum : amici vero
, \ el sequentia dicunt, qtiomodo sinl iu tulo fulnra,
', qu;r ei 'adsnut bona, respondenl consulendo expo, *
jieui.is. Eslaulciu lecla quoque carum oralio.
* .

. ; ;
* * ,
. .

* * "
, ,
\ ,

Cyrilli. Aliter eiiain sodales vocal apostolos :

ail enim : Jam nori dicam vo* servos, sed ami*
cos . > Amici enim eslis.At/ operta vero ait; id
est btecta, dicenie Paulo : Quonimi usque :n
bodicrnum diem cura legitur Moyses, velamen positiini est super coreorum . Ad ClirisiHm igiim- pcenitens Synagoga ail : Oslende mihi lemetipsuin, ne amicis luis Ecclesias pasccnlibus, ego
mancam supor cor velamen babcns.
10

l l

,
,
, \
.
'. *
)
,
V E R S . 7. Nisi cognoveris te, pulchra inter mu
,
lieres , egredere tu in vestigiis gregum, et patce licedos

tuos m tabernaculis pastorum.

.
.
,
Gregorii. Itac libi custodia sit, lemelipsam
, - nosse. Qui vero erratids pracedenlium vesligiis
, insisiii, desinet in bxdum pro ove conversus.
. ! Sponsiergo ainici dicunt : anima, quaeex nigra
^Oloi * ,
facta es pulcbra, si est libi cura scrvandi pulcbri? ,
ludiiiein, noii erranies scqui. nc quamlo haidorum
,
a sinislris collo;audo gregi adjungaris. Est autcm
*, D clarior et synlaxi congruenlior scriptura : Si non
? \ co^noscas loipsam : pulchra inler mulieres, egre*
, ,
dere e vestigiis greguin, et pasces baedos pro laber ,
nacidis pasloruni : ut sit egredere pro egredieni.
\ *

}.
Philonh. A l i u s vero ail quasi sponsi scrmo ";
ncni esse ad eam qtia* ex omnibus synagogis sola
>. pulcbra est : noveris ubi fucris, el ubi modo
, \ ,
sis, et ^ quo babeas pulchriiudiiicin. Si aulem
xa\ * lemeiipsam mea gloria indignam reddis, pasce pec ,
calorum animas in labernaculis rogum IsraeL

.
"Joan. w .

"II Cor. m , !5.

1539

PROCOPII GAZ.El

150&

CtjrilH. V d uh\ pce .iiculiam egcris, inquit, .

", , .,
postcrior genlibus rrpeiieris, uipoie i:on habcns :0 fntclus justilise, quod sleriles pascas, idque posl
, , \
gregiis quos milii rousiilneranl.
.
Apollhiarii.Juxla
Symmaclii vero edttionem
",
isliiismodi sensum liabcl : Si nccdum g.rcgis mei
, . \
siynum coguotisli, el secundnm n:eas iegea popuium

,
xal
iuum gubemas, egrediens tequere greges; sic eniin
,
<(>gnosc<s ovcs mcas non Jitdaici grpgis more 7
i i i m l o r o ; iiam sic pasla no\aquc lua pocora, quuft
,
hafrlos vocavilpasOiMis, cognos^es ubi pascal Cliri ,
lus, c l q u i ab ipso pasrantur, spiritalpm pulcber- \ , 5
litiuimque liabentcs cliaraclerem, sccundum quem
?, ,
pulcbra imer niulieres clecla esl Ecclcsia.
ol * , . \
, * . \ '
^ .
Oricenis. Porro ccleberrima illa apnd Graecos
' . ' sriilLMiiia, Xosce leipsum, jam antc a sapicnte Salo- ione|ira?ot>pi6iradiia cst, eic,
, , , . . . (47).
V E R S . 8. Equie meat in curribus Pharaonis assi'. $ ^
mitavi >e> proxima wea.
, )
.
Cregorii. Eqiia Dei npposila curritus Plinrao. "
nis, e>l angctica qiiaxlaiii ci invisibilis viittis iEgy- ,
pwum dcuiergrns, cui assiniilntiir auima lavacro
expiala, qitse oiiiticm scnsum jEjijpliiim, oiuiicm- / ,
|ue al euigcuam ntaliliam in cunibus Pliarao- \
nis oxprcbsam rquis submorgiL lluic equac IUCOB , \,
Biodo assimilavi le.
, .
Cyrilli.
Vcl qiur. suscepisti fidcm meam, E c - Q . " , * clcsia, apostolis assimilala es, de quibus esl i l l u l : ', - '
Asc'inle supiM-oquostuos,oi oqiiilaiio lua salus .
, \ ,
Qui vl prapaiali suul adveisum currus spiriiualis Pharaouis.
.
V E R S . 9. Quam spechice factce sunt genw tuivtan*
'.

quam lurluris.
;
Virgorii. Cum cqtia sit lasciva, cominenlia
. ' ,
'urturiseam exornavil : eqiiam eiiini,inqiiit, dice
bam , qiiasi caino frenoque upus sit, nampura
, \,
vila tibi <oi:gruil.
.
Cyrilli. \ c l verecundiam erga sponsum pro. : (: ponii. Riibra; namqiie sunl lurltiris g''!ix\ buic au
tetn connexioui coniraiium dicium eslper propbe
latn : Facies libi facia est mcielricis, siue rubore
" |- /
t.ria cs ad omnes *.
D
.
Origenis.Scu el membra EcclesiaiChrislisponsai
*.
\ Paulus aii, <'ic.
, . . . (18).
Colum tuum sicut torques [Vulg. monilia].
.
Gregorii. Laudal colluiii in Hgiirani circuli p.y.
-
ralmn (|uod ubiqiie in supcrbis eqiioriim pullis
; '. <:
lieri vidrmtis. Torqnium eniui iiieinio indicat

circuluiii, cujus (igura in ccrvicc oslct;sa reddit
,
cqutiin scipso deccnliorem; aulom propiic *
\ ' , ^
quidft dicilur in locis inariiimis in qinbus lillus
,
iulrinsccus in lunse formam cavatuni, sinu cxciplt
, \
11

"Uabac. m , 8.

"Jcrcm. ni,3.

NOTiE.
(17) Scliolium illud quod in C. B. sub nomine
256,257.
Apollmarii coniinuaiur, lpges Patrol. . 1. col.
(18) Patrol. i. X V i l , col. 257.

1561
COMMENTARH IN CAXTICA CANTIC.
1562
Ivzh; , w:\re, ac per se quielis stafionei prmbrt iis qiii
* \ *
e mari adnaviganl: cx melaphora autem propter
.
Jiguram ornamenlum colli dicitur . Sicul au, 6 5
irtni cqmis cervicom in orbein flectcns ad O U I I I A S
;
suos <;rossus aspicit, quo ( ut hiofTensus ei lutus
, *
sil gnKsus t*jns, ivqim ad l:i|>idem ofleiidons, nc \ ,
qnc in fovcam loinere incidfns : ila nec Itoc par , vuiu facit ad laudcm anima?. nempe ad &eipsam re* , spicerc, ct Ctnu omiii st?curit:ite ad C I I I M I U I d i *
vinuai feslinarc. Si aiitnti uni soli assimibita lorqur
> ^ \ - ess't, la > O D J I D O cssal iinp;rfec.u, .1 no
, - idem baberet lcslimoniiiin in c.rliM-is vinulibus :
, \
nunc aulcm oraiione compleciilur omne viriiiium
>
teslimouiuiii, isla lorqiiimii mulliludini assiiiiilalio.
,
1)
.
.
(19) ,
Didymi. Torques enim sunt pura fides, i m , , maculaia coiiliitcniia, niiinda vila. Vel ipsa resper
\, * 6e ornaius esl, sed non ornatum addens.
.
Cyrilli. Dicit autem collnm animi stibmissio.
, - nem.qiiomodo enim non pulclnuin oniamentum sil
sludiose ferre jtigum Cbrisli ?
';
VERS.
10, l i . Simililitdinei auri facieniui tibi
', '. '

* - cumnoli* argenii. Donecrex in accubitu tuo.

.
Origenis. lloc aulem, nec multun) noc fusum
.
, eral argciiltim, elc.
, . . . (20).
Gregnrii. Par esl aulem hoc non pratcrmittere
. "
inrousidcratum ciir uempe non ipsuiu aiirum ae
, C sutniiur ad ornatmn, sed auri siuiHUiulUies : e l
nou ipsum argcnunm, scd qunR ex hac malei ia iiu ,
, - pressa* suni noLc atiri similitudini. Quod ergo per
- b;^c significatur csl bujusmodi : divinam ncinpe
naluram cxcedere omnem inteUigoiidi fai iilvalem ;
, qure auieni de ea nobis i i u s l intelligetilia, siinili . \
l u O c s i r j u s quod quaeriiur. Mon eniin ostendit
,
'^ ;, ipsani illius forman;, qtiam noque novilqcispiain noc
, , / * vidcre polesl, s^d per spcculum etannigma dfsciibil
qiiamdam Uliiisc|iiot1 quaTitur appaientem spccicm
, qii.canitnis exquadam conjcchira iiiol.Onmis air.em
;, otalio qu;c signilical littjusmodi tncnlis coiuoplioi)-s, habfl cujusdaui puiu l i iudividui, non va ,
k'iis explicare id quod vu!t ineulis cogUalio. Iia u l

omnis qu'uleiii incniis conroplio sil inlra Uci C O I I I ; - probensioueiH : oninis aulein inlerprclans oralio
, , vidctur cssi; brevis pmicitis, cinn po^sil siiiiul
- e.Mcndi cnm laliiudine cogilalionis. Aniiuain igi^
~) - lnr, i\u&. pfr litijiismndi mcntis concppliotios lanquain iiiauu ducimr ad eoriiin qnre capi non pussunt,
,
\ cogiialioiHMii d i c i l , per solam lidi oporiore ad
/ , \ - siiam iulroducere habilaiioiiem, nahiram iMam qune
outnetn supt;ral inloHigonliam. E l bocesi iliud quiHl
:, , > .
\ dicilur ab amicis, Tibi, anima, quae recte equis e
assimilala, facieinus quaedam virtuiis simulacra el
\

NOTiE.
|!9) in C. B. continuantur sub nomine Grego
) Patrol. I. XVII, col. 257.

1563

PR0C0P1I GAZJSl

1504

eimilitudiiics. Taliseniin horum sernionuni argi>nli ,'

vis, iitsfinlillanim specie irradiari videanlur verba,
;.'.7, *
qnie insitum iis intellccium exacle ncqueani expri , iuerc. Tu autctn his acceplis per fideni fies subju.
\ ,
gale ei habilaculutii cjus qui in le rceliualurus est
\ per tu! inhabiiaiionem :ejuseuiin i-lsctlcs eris ci do \
iiius fios ; cuin aniici sponsi haec pnrae dedissenl
\
virgini antuta?, bi autem siiut adtuinislralorii spi , *
lilus in ministcrium niissi proplcr eos qui bane

dilatctn capient salulis **. >

.
. \ (21)
,
\

.
\eniai.
. " }
Cyrilli. Vel argenlum quidoin, u l i a Scriptura
,
solet, divina doclriiia s i l , aurum vero divina cba ,
rismala. Oiuiiia qiue Cbrisii adventuiri pr&cesscrunt,
\ ,
siinil.liidiiics erani el umbrae fulurorum (protit
',
Apostulus a l) bo oruni. A l ubi Gbristus resurrexil,

perfccia bominibus muncra largiius ost. Antc resur , ,
reciioneui vcro siinililudiucs liabebamus a sodali .
busejtis, liim legc, lum propbelis.
\\
,
flardus wea dedil odorem tuum.
.
Procopii. Suavem odorcni dicil e variis vir
tutibus, laiioiiam floribus sponsse compositum ; si
5 \ !
quidem in semelipsa olfacil suavein odorem C l i r i sii ; vel eiiani pussionem ejus dixil, in qua alaba- ^ , * ) \
.
slruni ungucnlicfTusumdedit ubiqtie odorem suum.
.
\ Origenis. Nam sponsi, inquil, odorem cic.
, . , . (22).
. , \, ,
Cregoril. Quemadinodum eni n vos, inquit,
, ;
adaiinUtralorii spiritus, non ipsum sinceruiii divi, '
nilatis aurum, sed per cas menlis cuncepliones

quas caperc possmmis uobis donalis auri simililudincs, nou dilucida oralionc quic sunl ejus aperieu- ' , les, sed per cxignas raiionalis argenli nolas pra>
,
b i i i i r s qiiasdam apparenies cjus quod quaerilur
,
spcdes , sic cl ego pcr inlelleclum bujus unguenli
,
iliitis tpsiusboniim oJorcmsensu percepi. lsliusmodi
\, " ,
;iuii'in iuibi vidotur babere sensum : Quemadtr.o ' ,
d.imex diversis aromatibus secundum aliam al<|uc
nliaiit proprielaletn fragrantibns, arliftciosa et mo- D
< :Ua mUiio, lalc eiTicit unguenlum ex iis qnac s i ; ,
mii 1 itijiciunlur, unius cujusdam hcrbx odoriferae \,
cni nomen nardus, quae toli composilioni nomcn

pnubel: sic utiquc si quis omnem bene olenlem

florem ex variis virluliim praiis colljgcrit, et to 2 :
tam vilam siiam iiiiiim ffcorii iiiigueulum por boninn
' Oilorem s i n g \ i sliiJioruui, el r oiunia
, , ^
porfccius eviisml, inips-nu quidcin Dci Ycrbinu,
XVJ ,
tani|iia!ii in solis orbo;n, ob ouiiiiciiliam obluluni
, :,
figere iialuraliler non poiest ; sed in seipso tan: , , '^
Quaiu iu sp<'Ci;lo soloni aspicil. Illius ciinii vciaiel
; ^
Philonis.Eliam similitudines auri sunl martyrcs
tuiquainaurum in igne probati,siigmata Cbristi in
eorpore suo portanies : scd el in tentpore pacis,
nuu solnm iu pcrseculionibus aiiguslatn arclamque
viam iiicedeudiint, donec rex in regeneraiione ad-

i v

l l e b r . i , 14.

JSOT.E

/21) iii C. . coiWinuaitlur sub no:iiiuc Givgorii.

(22) PalrotA. XVII, rol. 260.

!K5

C05IMEXTARH XX C A X T I C A CANTItl

I5C6

mrtapiiwa , ^ -
t- ), - -
*, -
> 0 aivrVrexat
, * > - >
.

rfiTina*viriiitis radri pura vila? iliucesccntes per proniftiiauiem ex illis hiipalibiliiatcm inaspeetabilei*
n^bis asptctabiiem roddiinl et coniprehfnsibiltfiu
caui ad quciu non patel adilus, \n spei lo nosiro
suletn tlfswtbcrues : vch eiiam passro Cbristi i m i u i tnr, m qua el alabastrtuu ungueuti eilusum dedif
<lf>riiK
* &
&
ffov
Y E E S . 12.
Faseicntus myrrhes fmtruefts mevs
ijtcK arit <
\\.
miUi; m medh nberum meornnt demorabitur.
- (23). &
Gregorii. Perhaec majorem et perfectioreia i n d i ,
cai philesopbiam, qnam nicleexseqtri soltiin eofom
, ^ ^ ^ - est qui jami sool porfeclL Cmn eiiim mos sit sai
tniysiirfi cupidis muTieribirs , nor> solnm cxternis
}. ,
procrare oriiamenlh ut shrt a-iitabHes irs qni emn
{ \ >> & :,
Vpsis vivaiH, sed elia-in dare operam ut per qwaui** ,
, - ^ dam suaveelentiam rorpora qnoqite sws ntaritis
,
suaviora vkleantnr, ad euni usnm coi^ruetis aroma
^*-
ii>lra S4tce veslis ambilum oeculia)>ies , quo sunm
,
ei>!iili'i>tc vaporei , coriHis quo.jec bono edorft
/
aromulis sinMil alticiliiK. A i l igilur et hxt niagni
-, aitiin> firgo quasi dep<*i)dens e cervice mea fasci ;,
enlus el i pectore suaveolcitlia corpus peifur> dens, ipse est !>&inniL^s, non alini) arotna. Myrrba
, &*
eniu ciFectus mesl fascicnlo etmseientix , n rpso
> , >
meoforde eoimnorans quasi profumlo i i n i t o
^-, \ ^
/ '
Niedilullii k>eo boiiuiii tliesaurizalur, et vivifieat
# >
meiubra corporis , milia iniquitaie dile<tionem
', ; \ ,
erga Detiin hifrigrdaitte. Myrriia porro factus est
\ \
siciri luiiiirttin pluTiain vclltts descendons, et sicul

, \
sliUicidiasliUaulia sirper ierram. Psalmis eiiaut
% ait :t M y n b a , gwlia, tl casia a vesimieutis t u i s " .
\ , ^
Num tt>rte Uoiiihiicai morlis syiiiboluiii gttlla e l
;
myrrba quam tnstar fascicri corde suo sponsa
circtrmfert?
,
,
Origenh. Postquam dixit sponst nardum ,
. . . (24)
ttc.
. \ ,
CrfritR. Nardo er myrrliae faseicttlo sopuV * *trtraCbristi deslgiratur, qna Nicodemtis ferens

\oWi\ corpus ejns. IJbera vero ferl sponsa uw>
$ , lcstacHeula, io quorum uiedie Cbiislus den:ora.
lar.
rf. , lr
V E R S . 1 3 . 17o/ts Cjprf [ralruelis mext mihi i

.
ti;.t>,s Euqnddi.
. :
Cregoni. Qnis adeo beaiirsut snum fmettiifc
- D Yuk-ns tii ipto sii a n i m boiro , videat
Doininmn ? Vide cwiin quantnm crevil qir* n> sa
, ;
nardo sponsi bonttin cognavil babititm quac myr >
rba ipsi 'odorifera effecla c s l , el cordis fa.cicti)o
* , ^,
aroma coniplexa, ul ilU perpclwo iwanoat boiium

numiuam exspirandum. F i i watcr divini boiri
> aute passiotiem quidem geramascentis, id csl fto,
renlis , in passiono virifiin effundenlis. Vinmit
', ,
enini cor liFlifieais lil vl r.-Hiialiir sanguis u v *
posl passiouis fBcoo:niaiu. C H I I I aulem bolro fruaHT* ,
nuir dii-plititcr, i.einpc cum flos bono odorej^
*
c

Psal.

XLIV,

9.

(?^>) Scbotitnii ho.c i n C . B. inillum aucloris privfcrt uouicft.

(24) Patrol. l . X Y i l , co!. 2G0-

1567

GAZ/

1568

ol>!ecl:t ; vel cnm fructn jam pcriocto in ; ,

,,
nosira siium csi poieslalc aut ejus comeslione
, ,
deVctan, aul iu conviviis viim cxbilarari.
Hic
* , spons ntlliuc"flcirentciu boinmi dceerpil, Cypnnn
2, .
vitis appollans. Qui enini natus Cbt nobis
puer J e u s , in divwsis ipstnn susnpieniibns d i
V I M \ S O irodo prolicions sapicnlia ei setaic et gralia
, oii in ommbus 'ulcin o s l , sed pro uitnsura ejus iit
\ \ , ,
quo exsislil, sociindum capacilalem iUitisqui illiun
^ ,
capil talis npparei, vol iiifans , vel proficins , vcl
/ ,
p rlei tus, juxta naliuam boiri qui iton cadem
, , , seinpcr spe ie in vitc conspicilur, sed una cnni
,
Umpore formam mulal,fli*ret>s,vcrnans, perfectus,
\ *
mattirus, vinuiu faclus. Ilic esl ergo bolrus Cypri,
\ ', ,
boirus vinuu promiUans, tiotitlum aulem vinum
exsslens, sed pcr florcm mscens : spes auleni ^ , , ,
\
esl IJos de ftiiura gralia fidcin faciens. OJorahim
>, ,
cnim dclecial antc giistuin , bonorum exspectalio \ , no , spei vaporibns aniini sonsus rccrcaus. AWjcclio

auicai vorabuli Gaddi si/nilicat locuui pingucin
: ,;
iti quo viiis radiecs agetis opimum ac snavvm
*
f n i c t m edil. Sic enim qui do iocorum scr.buiil
Irstoria dicuiit sorlem Gaddi essc apposilam ad
, cp ^ , \
altn.los bonos. Quouiam igiiur qui logi Dotuini
* ; voluntatpiii batal (Ongrur nlem, diu c l imctu in
&
ea ineditans , eilkiiur aibor semper gcrmiiiaiis,

aqnarnni aflluxibus pinguis cvadeus, suoque leinpore opporluno friictum feiens ea de catisa spon- , \
\
si viiu*a i u Gaddi a-ro pingui aclis radiiibus in
proHinda rogitaliouti qme per divina duciiuicma Q , , ;
, \ 3
irrigalur c l a:tgolur florcmcui Iuuic el voruanleiii
-; ^*
botnnn produ\it, sponsi fornn! assitnilahtiu. Si

cniui ipse quidem viiis, nos aulem p i l m i t e s , i n
^ \
ipso utique qui viiis est fruelum fcriuius.
, , ;
, .
NsUov.
/i. Rolruin Cypri, vel (lorentotu iivam siiiiui
, , ^ di4:il fralru<*lcui vel ex Cypro bolrmn cximium
; ,
quid rortassts isia pairia in bolrorunt fcrtilitale
- ,
oblinctili*. "Utrinn anleiii lionnii de sp:>nsa dicalur,
^5 \
posteriori consenlii s^nsni ; olcuiaii si frairuelom
siiiiiii florenlcm appcliei uvain, isiius \n<n\\ qutu ail, ^,
; , \
ipsinb noiupe dum adlmc in apparonlibus peri ' /^
culis versauir , vernamiMii essc bntruni , sed cpii
- \ \ ,
por sptMii jam concepcril suam porfo(-tioneiii cliini
SMISIIS

adiiuc in florc esl ; et lirel necda n coiucslionig, ^

: laiiicn odorts friiilioncm prx^bci , rt resinrcclionis indicai jiHMiiidilat:in , ipso llorc iViictiim
ltliji:rr snbinsimiatts, a c l l n i s imcriui odoiM bono
roiisolnns. VM cnim in vineis Kngaddi quod inlftrpre!a!ur O C U . U S len:ationis. Iveni n Bomiims in
C I U J C siispensus ,
lanquam in loro Iriilalioiiisiiur.iinii ocnlis cral cvposihis umiuiiii (lcspi'ialionis objicieiis inliion;ibti^, auameii tnii:iina scani!alizabalur anima perfcelu , (|uac perftictain crga
ipsum babcb 1 dtlcelionctu ct cx propuclis sibi
persiiadcbal, boc oporluisse iieri. Etsi eniin imiltos vel eliam omnes ea qnae iiebant pcrlnrbaroi)!,
ie lanicn nibil boniin rotimovil aut titubarc fccii.

^,
; . \
; :
,
; &\
- , \ 6

,
" ' -ij,
, \
, "
\ , ,
::;, ' ^
9

1570
C05IMENTARI1 CANTICA CANTIC.
i
Quod
si
vero
cliain
seciuiduni
aliam
expositioncm
, 1\, ,
botrus Cypii sit , considcrnndtiin qtiomodo cimi
; , ,
dtt* Cypri l o i n i s (^set , nou iit vinris Cypri sod gaddi cssc dicilur? Forlassis uliqitc quai<d:> riat
, ,
in siuu Pairis, amc incanialioiniii, bolrus erat

Deus Verbtuit cxsisiens; qnaui/o atil<ni :ul immdiiiii
,
pcr caniciM advenit, in vinpis exsiilil Gaddi in <;ua
ivfj ol ,
oculi lcnlaiionis haheittes accniaiaiit vcnialis
: ,
coinpieSuMisioiieiu, cuni qtii apparebal c o i i i i H lifli , *
cilem rediicbanl, dum iuoiiS ad uliaqiie a.*;iialil< r
,
indinaiYlur, ad divii;am cliguif' prnpier. l u r a ,
, , cula, el ad huinaiiaui viliiafcm proptcr passiones.
Posiquam igilnr, lam in < peribns quam in <lo
cirinis lalcm rjus diligeiiliam allcruis exerfiifcscl
,
, , \ .
^ sponsiis, niagis ca qiue ip>i adiraril suo lcslimo*
* nio corifirniaiis, a i l : Ecve pulchra es, elc.
V E R S . 14. Ecce pnlchra es, propniqua mea, ecce
\ e7 , ,

,
pulchra es : ocuit lui columb(e.

.
Gregorii. I praicedenlibns qmdem Uli cujus. ,
dain eqni apparemein sub lcslimonio lcibuii pul
chriluilinem, niinc vero lanquain virginisde csciero
; in ipsa relucentcin approbal vemislntctii , ol a i t :
;, ,
Eccepulchrn es, propinqua wea. Doiel aulrni pcr hxc
,
oratio hanc pubbriiudiiiis esse rcsuuipliomMu qttcu!
,
foiiti piilcliriludiiris propiuqua laclasik Naiu piins
, \,
qnidem, inquil, cras puli bra, qnod mala vilii

appropinqualioKC a priinaria abalienaia pulrliri
ludine , in dcformitalciu furiis cumiuiilaia. Nunc
:
autem a riiali sorielale rccedens miliieiiie- appro, >. ,
, - ( pinquans , cxemplari pul(lnHndiiii ips:i quoquo
, \ puklira evasiisli, velul qnoddain speciihim meo
cliaracleri confonnala. Deiude cuni se cohibiiissct
\ \
el eaui velnli in quadam addiiione et actessioue
,
coiiteinplalus essel pulcbritudinis, rursii^ eamdem
! - )
repclil oralidiicm , diccns : Ecce pulchra es. SM

prius eain noininavil propiiH|iiaiu ; bic auictn ex
: " ,
sperie ocidoi-uin cogiiiiaiu. Oculi cnini lu7 mqnil
\,

cvtuwbiv. Prius cniin qtnndo cquo fuil assi uitala,
, \
!aus cral in maxilla el collo, uuuc atiicm tuui
,
ojn* propra apparnit pulcbriiudo, l a u d a h i r gra*

lia ejus oculoniin. Laus auU- ojus octilm uni qttod
,
siul ocuii (olumb:', si^ui.leni in quo<' qnis de ,
iixerit oculos, tjus iu se suscipil bimililuiiinrin.
Tradiml euini qui sunl pra3dili scicmia bujusiuodt
,
, ^, I ' rerum naltiraliuni , quod oculus siiiiiiiariotiiiii
6 \ ,
incmsioncs ex rebus aspcciabilibtis cinauaules
, ,
excipicns , ila forinel visionein. fgilur non aui ,
plhts ad carnem ct sanguinem , hoc csi ad viiam

corporalcm sponsa rcspiciens, scd a corporea afle ,
clione libfrala, mcrilo columbac speciem in ocuiis

babere dicitur, boc ost cbaraciercm vita? spiriialtg
,
perspicaci aiiiini facultale illtistrari. E l qiiouiam
, 11 , piirus cjiis oculus capax fautus esl ctiaractcris co lmnbae, ucmpe SpiriUts sancti, proptcrea eliam capax
\ ,
cst conlemplaudi sponsi ptilcbritudincm. Neino
| .
enim poicsi dicere Dotuiuuui Jctum, uisi in Spirilu
1569

sanclo . >
M

I Cor. , 3-

1571

PROCOPII GAZ/El

. TCis dicit pulchra propler cjus m ulvo-

que homijie, intiriore, 'mquaoi, ct eKtcrioro, purilaieitu Columbae atiieni eji<e oiulos mcrilo appcll a l , quoniaui oiimibus pro diversitaie rcrtun circ*
ipsuiii geslarum siniul ima ninilcm imiiciilibu*
ci alia quideui anle ssi/)ocin, alia voro 1 ipsa
passione de ipso cogUaiU-ibus , alquc bclerodnxit
juxla caruru cojUrarielateui phaala^iis firmKalent
proposiii convellcnUbus , sola spiritaliler ea qiia*
tfiebaiU inleUigcbnt, nibil eorum jquae accidebant
secnndum muUoruia opjnionem judteans, sed ^am
<juam ab ioitie <le ipso lanquaoi Dco xistiniatianem liabucral, in trieque temporibue cusiodiins.
PropinqHam ponvj ipsaiu vocat, proplcr uicaraatioucm qiwndoquidtui
corpue iKsumpsit. ^

1572

KeLtev. A \ ; ArJ/j 2 - ; 4

*

*
\ ^ , ^
iv ^- "* ^* f
* :*

* 1

- /* , * ! \ , -

, \
Sed et sororetn ipsani vocal proplcr coiijmtctionis
puritalcia, c l sponsam propler isvidia? vacuita- \ ^ ^ x a i
4 c n i ; swnper cuitn exsisteiie sponsa vlgentein ac .
receutem babet amoreia, diiigens c l ditecla.
.
, ^CyrMi. Pukliraro am dicit, baud skut antea
iuler muJieres dixerat : scd d u n liie eam proxinue , \
tilule denoiat, sponsae laudem duplicat sponsus, .$
tloles cjus ibcoreiicas
practicasque conimen- ^
daus. Jam ocuJos uienUt cordisqtie dicit, calum- ac?pLaeque ^c^ilos proptcr perspicaciaia, quod eliam de 6 , , & \
SpiritiJ dalo accipiiur. A U ergo sponsam wenle w v %
^nclam qaa; Deum sohnn spectal. Oculi autem sunt , ciiaoi limocui acuXequc cernenies EcclesiaB ma- ocot .
^ietri.
*, *. ,
*
V F . * S . ! 5 , 1 6 . Ecce pulcher es , Jratruelts men$, C
- ? '
r)jmv etformo*us; Uclulm nosier umbrosus* Trabes
xvxdpvaaou
s/ro? ctfdn, laqumna nostm cuprtssL
. * ^ \
Philonis.\e\ piilcberin lcge, speciostis in Evangelio; pulchcrin propbe.is, speciosns iu apostolis; , ),
, .
f>ulcberien)poralibu$ bonis adjuvando, el spcciosut

^ \
tu l.onis fnluris. Cubile nostrum umbrosnm. Tu auiciii uosin moiie rcspb is. Nain < Eliamsi aiubulavero . < ) .5
i n medio luubrx monis, nou timebo inaia, quoniam 1), , *
l u niecuin e s Spojisa atitem de domo slbi a \
spongo diiicala ^loria4)s illa dicit, per ti^gna san- -- ,
cios propbeua* dcsignans. Juslus enim siout palma . * '
florebit, quasi cedrus Libafli imiliipHcalMlur. I.a- , \ .^uearia dointim elpulcbram <?1 jucuiMlaoi efljcJunl. 4) 5

17

rf^orn. Omnfia tsnim , lnqtiit, qna?cnnqTi ^

miJii ptilcbra vldebanlur, ot gtoria vel piilchnrado,
fltit prnicipat-as \e\ qukllibet fjusmodi, ^Tcrsnb;ir.
^Non inrlii anfplrns aiierrat de
j^idid<n,
^ l i u d alitjiiid ;istimem, pranlcr le, csse bonttiu s*c
|)ulchruin. Tu cnim Terus p<ikheT,nec ptileiifT tanl u n i , sed ipsa boni pukbrique sdcntia, qmcum vita;
aeiernitaie simul cxtendls peciem sc <3o(reni,
c u i nonien feeil tiommam amor. Tanqtum tx
i u d a uobis orlus es; Juda?orniii enim populws frx*cr ejus <pii ad ic ex gentilmsaocedit, recte propier
TivinihUis iu^e in carne faclaiu manifestaiioiiom,
c j i u qiuu auuit nomiiiains e$ iralnwlis. Dclwle
4 7

rs.il. ., 4.

> .
.

, ^>\, "
, , \
, ,
*
jiovov, ' , - - , ^ %

2
, \
1) , .
^
*
, , I J T O I

1573

COMMENTARTI IN CANTICA CANTIC.

-.
, , ,
, '
\
, \
\ ;
, ,
, \
,
,
\ \
, ^
* ,

1574

subjungil Lectulus nosler umbrosus : hoc esi : Te

cognovii sive cognoscet bumana natura umbrostim factuui per dispcnsalionem. Venisti ciiim, inq u i l , lu pukber fralruelis, ad lcctum nosinnu,
faclus umbrosus. Speciosus sed pront capere possumus. Elenim lua tum bumanitale commoraiio
obumbravit carne divinilatem. Alioquiti quis sustinuisset apparilronem ? Leclum aulem nominat.
sponsa tropica signiiicaiione inlerprclans buiiianoc
naturce cum divina conlemperaUoncm alque comtnunicalioncm. Fieii autem non poierat uteaessct,
nisi per boc quod Dominus umbrosus per coipus
nobis apparuit, qui non solum est sponsus, sed
eliam ipse aedificalus in nobis fuil Dominus, et
domus arcbilcclus et artis malcria, lectum enim

imponil domui per materiam impulribifcui opus

ornans : lalis esi autem cedruset cupressus. Gedri

, - namque quod procerae sint, laliuidiuem doinus
tccto complectunlur; cupressi aulem per ea quaa
- dicuniur laqucaria, de.corem adduiil inlernae operis
consiruciioni. Cum cnim in Evangelio Dominus
\
imbrem vocet vaiios teuiationum insullus, ditens
de eo qui recle domum supra peiram adificaveral:
* 3 * , \
quod descenderit imber, et flaverint veiiti, et vene, \
, \ rini lluvii; el in iis illaesum manseril aedificium .
! ^ , \ Opus est nobis istiusmodi Irabibus q u s\ui vir \ luies quae tenlationum alluviones non inlroiiiiltaut,
- utpote firmae ac solidae , quac non facile cedant et
boc sorvienl m in lemalionibus a vitio miniine
,

1 8

:, \ ^
emolliantnr ; ne pcr passionum ingruentiaiu emol iit.i cxcavemur ct cjusmodi
ejusmodi aquaruin
aquarum exlrinseeus
in cor itifluculiunt influxum iulra penetralia admil , *
(amus quibus nobis pereant quae sunl reposila. In~
\
, \ - sinual aulem,iil opinor, sermo per trabes el laquearia (quae siml apta qurcdam ct concinna ac celala
, * \ - asserum compaclio, lecli varians pulcbriludinem),
et fragranliam quae iialuralher cyparissuni conse , \
, \ - quiliir, qiiaiquc millam admillil pulredinem, el ost
apia ad onuie ariiGciuin fabrile, non solum in
occullo babiluales anima? virlules recle ordinandas,
,
scd nec eam quae deforis apparet decenilam ac
bonestatem essc negligendam. Sunl enim provi \
denda bona coram Deo el bominibus, ei oporlct
,
Deo quidcm csse manif stam, liominibus auteui
\ - J) pcrsuadcreel bonum babere lcstimonium apud
qui foris sunt, et splendidis lucere operibus coram
, \ '
lioiiiinibus, et decore hone&leque ambuiare apud

, - eosqui foris suul : ba-c sunl laquearia perbommi
Cbrisli odorem cujns xnigma est cupressus, in
.
vilsc boncsiaie artiiiciose elaboraia.
. ,
A/7i. Bcnevule rursum ipsa, qtiiu poiius ob, \ slupefacla quod audirct sc piikbraiu a sponso 110ininari, (ipsi nainque soli, n onaliuni vero nulli,
isliusiuodi appcljaiionem
(ongrncre pulabal),
,
sialiin ad ipstim converlit ipsiimonium diccns t
. ^Ecce pulclier es, frairuelit meux, et fOrmosu* ,
,, , ,
pro vulile, sic enim quibusdam placuil disiinguere,
'
u

MatUi. v i i , 24, ? 3 .

1575

PROCOPII GAZ.EI

ei poslea illud : Leclus noster umtrosut, corpus

diccnles communo in quo reqiticsriuil ambo, s f i licet Deus Vrrbiim et anima beala; cawnte sponso
nc ipsa litb riio morarelur, nc rursiis ex injtnia
radiorum solis adversi voleris nigrcdinis qnidquain
p.itctvltir. S(>c(iiuliim aliam v^ro iiilerpupctioncin
sic in(cHig'tur ac si sponsa dkat : spnnse, lu
fol:s '* diciTis pulrlirr ot iWmosus adscirii;im,si'(i it:iliialrm I I : I I M ' | I S piilclu iludiueni.Al tibi
Irciulws qnoqtie noslcr f;icinft <*s el iimbrosus,
fiiiram qiiidom halinis forn.ani doitatis, so.d caiutleni nl.umbrans fonua s e r v i ; e l quasi sub velannjiio cainis qua qiiidcm diviitilalis propria sunt
Op**r:-.ns, sed coguittt dirib-ilis oxsislens proplcr
ttrgtntifiitum corptiris quod ca qiue niirifii palrala S H O I abdti.
B
Origenis. Nunc sponsa primttm visa cst accii*
ratius iit*pexisse spotisi pttlcbriludinem, elO.

7/ - \
,
* ;^\


' , .
\ ):, , ,
;.
,
, , (
, \, ;
* ;
.

.
,
. . . (25).
. *.
C A P . II.
Vcns. i . Ego flos cainpi, litium convatlium.
'. ,
.
Cyritii. Tmqiiam rcceplo jam dcsursum
. '
imbiv, editoquc viriulis pariu, agresii se flnri
, ,
pt.usa coniparnt : osleudilqttc qnaiilopcre prosil :
1-Inisii advcMiius, siqiiidcin valles qitoqiie semiiii
, \ cnilibet itieptas, floriUus cjusmodi pleu s narral. & ,
Elwiiin Srt vaileui appellal, propterea quod a dae- moitibus oliai incolis depressa fucrat.

.
C
.
PhUonh* Ha?c dicit sponsa ; aiidivit enim ab
, * ,
Isaia : c Kxsuliet deserta, ei floreat ul lilium ' ;
* \ \ ,
a Dotnino : c Considcrale lilia agri " : Dominus
' \ dicere iulPiidil eos qui super tpiram sunt lidelcs
, \ 4
posl morieiii flnrcscerc. Liliuin enim convalliuiu
,
iiiorlmiin dcsiguai.
(26). \
Ha?c spousa de semelipsa edisscrit dicens : Ego
$
pobiqiiiiin fuit in lccio I I G S I I O sponsus corpore
>.- ,
obuinbiMlus , qui aediliravit sibi domiiiii
>ir ,
tiituiu eedris legeus; faila s u t n , inquit, flos odori , ', \,
fenis ct pinus spleiididnsquc ex bumana nainra,
';' , :
in lalitndine eampi, clcgaiuia coioris, el odoiis
,
fiagianiia, caacm fl ribus aiiiecclbMis, liliutii nun\ ;, ,
cupatujii coniii.emia* spbudore corrusraiis. Ilic
autetu caiupus coiupai-alioiie vcrlicis ccctaslis val- D ,
tis nominaiur, in quo bcne culla ex imo vallis iu

allttm educilur, sicut fert nahna ltlii quo eliam in
, \
e u b l i i n i sua illi constet pulcbrilndo, terrena commisiione iiiiniuie polluia, nec vi(a3 spinis aiualignis ^
v i r l u l i b u e sufiucala, quas diaboli (ilias taciie i n s i cuavit
, ^
, '
.
NUL LUium scipsani vocat, Vet qitod decorl
. , \, sU vallibus propler aetionum seu cogiuiioiuiui
>
Luuiilitaioni sic nou>inati<, in ulrisquo spicndide
; , 1 1

Isa. xxxv, i.

* l l a i i h . , 23.
NOTiK.

(*25) Patrol. \. XVII, col. 260.

(2C) Anonyma sunt in C. B.

1577

C O M M E N T A R I l 1N C A N T I C A C A N T I C .

1578

ornaiael relucens : vel quod in fuluro ju4icio judicatura sil isiiusmodi animas ex coinparatione

suorum recte gestomm, cum in naliira niliil am , *
plius illis liabeat, sicul Ninivilae ac regwa Austri
, \
conderonabuut incrcdulam generaltonein. Flos au
, tcm campi esse dicitur, foriassis quidem vallium
\ \ , /\ signiflcaiarum lum propier humilitaiem culiura>
que carcntiam, tum quia pluraliler sic nominanlur gentes ex profundo impielatis ad cognitio
nem venienies ; campi vero Israel, quia propbelicis
,
ac legalibus doclriiiis ad agriciiilurain probe com \
\ \ * paraii accomplanali sunt, Kecteanlem ctiam borum
necdum fruclus, sed flos esse dicilur, nondum

, \ enim crucis aralrum lerraiu proscindit, quod Dominus apostolislanquani bobus jugaliler imposuit,
, \
, * &b ad agriculturam illos miltens : necdum sanguine
Dominico rigala erat, quaproplcr infrugifera sie \ .
nlisque exsistebat.
fi

.
* " \
,. . . (27).

Origeni$. Florem dicit id quod in via est ul

fructus Gat, eic.

*. xplror , \~

.

V E R S . 2. Sicut lilium in medio spinarum, $ic propinqua mea in medio filiarum.

."
\ .
,
. ,
, \ .
, '

Gregorii. Quantum videmus ascensum in allutn

lanlum vidcmus esse animae protetlum : primus ascensusest assimilariequis qiii vinulem adversariam
e medio sustulerunt; secundus,quod facta sit propinqua sibique fecerit oculos columbse; tertius, jam ascensus quod eliam soror Domini noininetur. c Qui
. " , , Q i ,
fecerit, inquil, volunlalem Patris mei, hic
,
frater el soror et mater cst . > Posiqtiam ergo
, \ , \
facia 661 flos, n i l i i l a spinosis laesa f u i l lenlalioni, \ ,
bus quomiiius esset Hlium; obiita populi et doinus

patris el malris suae, aspexit ad veruin Palrem, c i
, \
a Deo vocalur soror F i l i i , spirilu Gliorum adopiio ,
nis in banc adopiaia cognationem; el ab illa falsi
, \ ,
nominis pairis [flliaruin communione] iiberaia sc
ipsa ruisus Ot sublimior, et aspicil mysteriuin per
, \ - oculos columbac, spirilu, inquaui, proplietiae.
, , \ ,
.
e n

1 1

(27') ,
iVt/i. ' Haec esl vox Spousi Sponsae tesiimo
niuin praebenlis longe lucuientius quam ipsa de
,
se antea perhibueral. Poslquam eniin ipsa se liliuni
, , P vocarat, caeteras vero animas vallee, modesie do &e
'
sentiens vel etiam ignorans; non oinnino assecula

conjeciando veritatem ; coinparationem ille iiisti * \ ,
ttiil qui eorum quae fiunt statuuni propiiclates

magis novil, et lilio quidem ipsam asshnilal, quod
, ,
omnino nullam reru.n corporalium admiltat sollt , \
citudinem; sed sine cura iis qua; oblingunt corpo \
ris expleai uccessilalcm, bealam ac paucis conlenMallh. xri, 49.
,.
(27) Patrol. t. XVII, col. 260, 261.
(27*) Haic in C. V. sub nomine Gregorii conPATROL.

linuanlur, et revcra non inveniuntur in op nbug

edilis sancti Nili.
50

G R . L X X X V I I

1579

PROCOPIT G A Z ^ l

1530

tam eligcos vivcndi ralionem, propler eaiu quam , ) ,

geril curam dc regno coelorum, prout in Evangcliis
ostendilur : spinis vero caneras assiinilans quia
\
curam omnem circa ssecularia babebanl, ei necdum
noranl curas iis tmpensas fieri spinas, sed illas
, * \
ipsa3 ex magno circa illas sollicitudines sludio
.
evasisse spinas.
V E R S . 3. Sicnl malum in lignis tilviv, sic fratruelis meus inter medios filios.

, ,
ara .

Gtegorii. Quid csi ergo quod vidit? Silvam

solei nominare Scripiura silveslrem hominmn v i lam in qua luxnrianl varia genera passionum, in
qua nidulanlur fer exiliosa?, el homines laedunl
qiiarum nalura in luce ac sole otiosa perroanens in
lencbris vim suam exerit. Propterea in silva plantaitir malum ; in quantum quideni lignum, cum ^
rcliqnis est. ejusdeni
Tenlams
cnim
: . . _ - . essentiae: < m
._.
per
omnia pro simililudine absque peccalo
In
qiiaiituni vero fructu suo dukedinem affert aniiui
j-ensibus, majorem habelcum ligno in&qualitatem,
quaiu lilinm cum spinis, ut quod suaviter tanlum
spirai et visu obieeiat, pomum aulem el odoralu el
gustu ac visu dulce esl. Uecte ergo vi<lit Sponsa
(ju;c sil sui a Domino diflerenlia, quoniam ille qui~
deiu ei nobis fil laetitia oculorum, ul qui in cis sit
Iu el unguenliim odoratui ct vila comcdenlibus.
Himiana porro nalura per virlutcui perfecla, (U
(b)S, non solum agricolam nutrious, sed scipsam
cxernans. Cibuni vulem non ipsi dalori parat :
quoniain bonorum iioslrorum non cgcl. Galcnim

. ;
,
,
, \
, ' \
, .
.

^ -

* , \

, ,
\ \ *
\
.
\
, , \
, \ . avOpoj ' , ,
,
Dominus faclus csl quasi malum in silva, quia bu- C * ,
inaiiaui iuscrail naiuram ad speciern el ad odoris
,
oduliique suavilalem. Nos enim bonis illius cgc $, ,
imis; qnaproplcr, ait Sponsa, quia fruclus ejus

dHlcis in gutlure meo : Fruclus aulem esl docirina
; \
de qua David aii : c Quam dulcia faucibti* meis
\ * :
vloqiiia t i a , super mel ori meo . Filios aulem
,
dicil non aimc.os sponsi, sed lcncbrarum qui et filii
, \
ir.R niincupaiilur ab conimunilate opermn.
,
vr.lp ! * , , \
.
M

iV tii - Comparatio quidem ostendit cxcellen- D . liam. Sponsa namque omnes bomines ligna silvae

nppellavit, al Spousuin suum dixii malum irugi . .
ferum. Gum enim ipsc illam jam suis laudibus

prjevcnisscl c l cmu lilio conutlissel ^uasi in medio
\ ,
spiiiarum inulierum reliquaruni : ipse vicem red ,
dtl inalum f um appelbuis in medio lignorum silvie,
,
(jiioniam ipse quidein plauia frugifera e s i , ligna
,
veiO silvae infrugifera , el ea qua potanlur aqua
\ ' ,
s:iam ab eo diiTcreiUiam manifesie declarant, oiqui * \
dein de bis Ecctesiastes a i t : c Feci mibi piscinas
/ aquarum ad irriganduin ex eis salluni germinanlem
, , , '
ligna . > De ipso aulem David : < E l c r i l , inquil,
\ \
sicul liguum, quod planlalum est sccus dccursus

u

e l

Hebr. , 15.

"PSD!.

CXVIII,

103.

1581
COMMENTAMI IN CANTICA CANTIC.
1582
aquarum . > aulero siniile esl peronnibus eir^ , \ ciimfluum aqtiis potari el buntanis adinventionibus

in piscina coactis aquis irrigari : illud nati-que
* , coelcslem sermonem, hnc vcro htiiiinnaiii doririnam
* '
significal. Deinde quia maluro, eircuimlatain cor
lice custodiens odoris suavitatem, illam foris dif, \ \ , \
fundit : sic etiain diviuitas corpore abdebalnr,
foiis tamen etiam in caine appamitem scaui p?o , \ \ * debat elficacilatem. Umbra porro in qua scdetO
,
Sponsa desideravit (cum ut plurimum ex foliis po lius quam aliuride umbra fieri amet, duni v h i , dantium densa conjunclione folionim solarem ra, dium arcet), stinteaqtiae Dominicus bomo secun dum Daiuram humanam perficiebat, comedens et
, \
bibens et qnxcunque erant opera nafurae , qnia
* \ cuni aliqua ulilitale etiam haec oblbat modnni iu
m non cupiditalie immoderanliarn sed necessilalis
, ,
suflicientiam sciens. Fruclus enim mali sunt opera
* , \ - virtutum qui et dulcis factus esi in gullure ipsius;
optima qualilate guslus obleclans : pr<eter inoralent
autem banc conlemplaiionem etiaui dogmalicam

, \ doctrinam bic texlns continel, siquidem umbram
babei lex fulurorum bonorum , ol snnt quaedam
. 6
umbra futurorum, corpus vero Gliristi a qiy> el
, \ *
, ' \ , umbra exsislit in uinbra legis. Pulclire sedil Sponsa
non ipsam legem facicns- corporaliler, sed qua; in
. *
/ , ea significanlur vacans quidem lypicis cdiclis(vacalionem enimsessio designat), sed friiciibus abun*
, danier fruens eisque serecreans, luin olfaclti, lum
gnstu, cum deleclatione atque fruilionc; quiacibi
\ , \
, , \ * C quidem gustus, deleciationis vero iitslrumenliiin
, - cst odoratus.
.
.
, . . . (28).
Origenis. Decebal Sponsam, etc.
. " \,
Philonis. Vel per filios Judaeos intelligil, juxla
< , \ illud : c Filios genui * ; quos eiiam lanqriait) in *
frugiferos ligna silvae appcllavit, quorum in mcdio
, \ ,
secundum carnem Christus, mpoie parliceps san - guinis ct carnis, qnorum imago est nialum in sc
, \ .
ruborem c l candorem ferens, nec non odoris euavilatem.
M

'AxoAiraplov.
,
, * [)
-
;
.
*.

VERS.

.
, . . . (29).
.
"
?) ;
,
'
c c l e . ii, 6.

" Psal. , .

Apollinarii. Tunc autem vero dulccs reddil

animi sensus, quando nos contra lenlaiionum
seslum defendil ne a lali sole aduraniur. Aliter autem
non possunius sub utnbra ligui vitse refrigerari,
nisi desiderium eo animum adduxerit.

4. lntrodueite me in domum vini.

Origenis. Ilaec ad, etc.

Gregorii. quomodo ad divinum cursum properat anima quse recie prius eqna? assimilala esl ? Nam
ad anieriora se exlepdens nnn esi conlcnla cratere
sapienli;, sed in ipsomct lorculari vini myslici

Isa. r, 2.
: .

f23 Patrol. t. XYll.<'o1.2fil.

;

(-29) Palrol.U

XVII, col. 261.

1579

PROCOPIT G A Z ^ l

1530

lam eligcos vivendi rationem, propter eam qiiam

gerit curamdc regno coclorum, proul in Evangeliis
oetendilur : spinis vcro caneras assituilans quia
curam omnem circa sseularia babebant, ei necdum
noranl euras iis impensas fieri spinas, sed illas
ipsa3 ex magno circa illas sollicitudines studio
evasisse spinas.

, ) ,
\ \
, '
.

V E R S . 5. Sicut malum in lignis tilvie, sic

iruelis meu$ inter medios filios.

,
.

fra-

. ;
Gregorii. Quid csi ergo quod vidil? Silvain
solei nominare Scripiura silveslrem bomimnn v i - ,
,
Um qua luxtiriani varia genera passionum, in
, \
qua nidulanlur Icra3 exiliosa?, el bomines laedunl
, \
quarum naiura in luce ac sole oliosa permanens in
,
ttinebris vim suam exeril. Propterea in silva planlamr malum : in quantum quidem lignum, cum
2.
reliquis est ejusdem essentise: < Tenlaius cnim per
* , \
oinnia pro siinililudine absque pcccalo
In
>
i|uaiituiii vero fruclu suo diilcedinem afferl animi
, sensibus, majorem habelcum liguo iusnqualitalem,
,
qiiam lilinm cum spinjs, ut quod suaviter lantum
spirai ei visu obleciat, pontum aulem el odoralu el \
\
gnsiu ac visu dulce est. Recie ergo vidil Sponsa
(|u;c sil sui a Domino diflerentia, quoniam illequi- .
\
dem el nobis fit laHiiia oculorum, ul qui in cis sit
Iiix el unguenluin odoraiui ct vila comcdenlibus.
, ,
HiMiiana porro nalitra per virtuiem perfecla, i\i , \ . Hos, solum agricolam nutrirus, sed seipsam
, ; ,
4*\ernans. Cibmii ^ulem non ipsi dalori paral :
, quoniam bonoruin iiostrorum non cgel. Galcrum
*
Domimis facUis csl quasi malum in silva, quia bu- C o^ ,
manam insertiil naiuram ad spcricm el ad odoris
,
edtiliiquc suavilalem. Nos enim bonis illius cge , , *
imis; quaproplcr, ait Sponsa, quia fruclus eju$

dnlcis tii guilure meo : Fructus aulem est docirina
, \
de qua David ait : Quam dulcia faucilws iuets
\ .
oioquia i i a , super met ori meo
Filios autem
\ ,
dicil nnn amicos sponsi, sed tenebrarum qui etfilii , \
ir.R iituicupaiilur ab communilate operum.
,
! ' , , \
.

Nili. Comparatio quidem ostendit excellen- D

liam. Sponsa namque omnes bominee ligna silvae
appellavU, al Sponsum euum dixit maluin frugiferum. Gum enini ipsc illam jam suis iaudibus
prxvctnisscl el cinn lilio coniulissel ^uasi in medio
spinarum inulierum reliquarum : ipse vicem ieddii nialum eum appellans in medio lignoruin silvaB,
ijiioniam ipsc quideui plauia frugifera e s i , ligna
silvai infmgifcra , et ea qua potanlur aqua
s;iam ab eo diflVrenliain mai)ifes!e declarant, t>iquidem de bis Ecctesiasles a i l : c Feci mihi piscinas
aquarum ad irrigandum ex eis sallum germinanlem
ligna . > De ipso aulem David : Et eril, inquit,
eicul lignum, quod planlalum est sccus docursus
u

e l

Hebr. , 45.

Psal. cxvui, 105.

4

NslAov. '>
. .

\ ,
,
,
,
\ ' ,
* \
,*. , , ,
\ * \

1

1581

COMMENTARII IN CANTICA CANTIC.

1582

aquarum . autem simile est perennibtis eir^ , \ ciimfluum aquis potari el liumanis adinvenlionibug

in piscina coaclis aquis irrigari : illtid naitque
* , coelestem sermonem, hnc vero hiiuinnnni doHrinaui
' significat. Deinde quia malum, circmudaiam cor
tice cuslodiens odoris suavitaiem, illam foris dif, \ , \
fundit : sic eliam divinitas corpore abdebalur,
- foiis tamen ctiam in caine appamitem suam p?o , \ \
debat eUicacilatem. Umbra porro in qua scdcw
,
Sponsa desideravit (cura ut plurimum ex foliis po lius quam aliunde umbra fieri amet, dnni vhi , dantium densa conjunctione foliorum solarein ra;, dium areet), sunteaqtiae Dominicus bomo serun duni naturaiu humanam perficiebat, comedens et
\ , \
bibens et qiuBcunque erant opera natura*, qnia
* \ cuin aliqua ulilitate etiam haec obibat modtim in
iis non cupidilaiis immoAeranliain sed necessilalig
, ,
suflicienliam sciens. Fruclus enim mali sunt opera

* , \ - virtutum qui et dulcis factus esi in gullure ipsius;
optinia qualitate gustus obleclans : pr<ter inoraleni
autem hanc contemplaiionem etiam dogmalicani

, \ doctrinam liic textns continet, siquidem umbram
babet lex fulurorum bonorum
ol gunt quaedam
^.
uinbra fulurorum, corpus vero Cliristi a qiy> et
, \
umbra exsislit in iiinbra legis. Pulclire sedit Sponsa
, ' \ , $
non ipsam legem facicns^ corporaliler, sed qtise in
.
, ea significanlur ; vacans quidem lypicis ediciis(vacationem enim sessio designat), sed fruclibus abun*
, danter Fruens eisque se recreans, tum olfactu, tum
\ , \ gustu, cum delectalione alque fruilione; quia cibi
, \ , \ * C quidem guslus, delecialionis vero iiislrumenlutn
, - cst odoraius.
.
/.
, . . . (28).
Origenis. Decebat Sponsam, clr.
. " ,
Philonis. Yel per filios Judseos intelligii, juxla
, \
illud : Filios genui " ; > quos etiam tanqifom in *
frugiferos ligna silvae appcllavit, quorum in mcdio
, ) \ ,
secundum carnem Cbrisius, ulpoie partieeps san \ - gninis et carnis, quoruin imago est nialum in se
, \ .
ruborem et candorem ferens, nec non odoris snavilatem.
Apollinarii. Tunc autem vero dnlccs reddil
.

animi sensus, quando nos conlra lentaiionuiu
,
- aistum defendil ne a lali sole aduramur. Aliter aulcm
, D non possumus sub umbra ligni vita? refrigerari,
nisi desiderium eo animum adduxerit.

;
.
\

YERS.

.
, . . . (29).
.
"
) ;
,
" '
" Eccle. , .

" P s a l . ,.

i. Introducite me in domum vini.

Origenis. Jlaee ad elc.

Gregorii. quomodo ad divinum cursum properal anima quse recle prius equa? assjmilata esl ? Nain
ad anteriora se exlendcns non esl conlenla cratere
sapienlix', sed in ipsomot lorculari vini mystici
f

" J s a . r, 2.
',.

(23/ Patrol. I. XVII. ol. 2>|.

(-29) Palrol. \. XVII, col. 261.

1583

PROCOPLI G A Z / E l

1584

vers&ri desiderat, el in vUe illa) quae talem botruni * \

alil.
> .
Merito expelit Sponsa deinceps inlroduci in do. (50) ),
mum vini : cum enim in cruce bolro suspenso et
.
ab omnibus exinanilo (quod adhuc vernarel),
,
nonomnibus apparerei vini usus; baec sola posi.ma- ( ,
nifestandum anle credidit firmiler anirao islius

modi; praecipiens cogiialionem, quasi ante lcmpus

vini , vinum in vcrnanle uva conlemplando, ei in
-.
cruce vcrsanli teslimonium desuper adbibendo di
viniiatis, et dum tribularelur, fuluram ejus in cruce , ,
pendenlisuvaeprasdicationem, quasi jaro promulga-
tam firiuilcr lenens, illudquc ipsi anle reriim evcn ,
tum , quod aliis post eventutn accidebat. Hoc igi-
tur eximium islius modi judicii pr&mium poslulat
, \
iu doinum vitii ingressum : auiem vinum esl ' ,
Verbum utique donius vini Pater sit, in ipso enim
^ ,
reperhiir Verbum. Posiquam ergo in tali domo vfr- , *
sabalur, recle eliam ordinari in se postulal climi- ,
ialcin, ul quae per talem instanliam, jam priiKiii
, *
rvascril digjia dilectione, qua charitas in ipsa or- ,
diiiaretur, non amplius ul accidit illani diligenliuiu, '
sod ul sil inier ordinaios el eleclos, ex debilo dein- , , *
ceps dilectorura numero exsislens el locura ob- \
liuens.
, '.
.
. -~ \ ~
ApoHinarii. Etiam vinum ad laetiiiam cordis
pixla Psahnistam dicitur, el vinum bene olens, \ .
jtixla Zacbariam.
" ,

Congruit auiem exlranea? Sponsae illud : in* Q

troducite me in domum vini, siquidem prius non
\ \
eral in vinea : nara post eos qui circa tertiam
\ ,
pi sexlam et nonam boram vocaii sunl, sub uu * , c
dccimam liaec vocalur, poslquam audiverat: Quid
; *
bic Btalis lota die otiosi? ,Ite el vos in vincam
, ,
meam
> Oliosa uamque erat quia sibi propria
' \
i)on opcrabatur, sed cum alienas vincas custodi , ,
rei, etiam primum accipit prsemium cbarilalis, s i ,

giium regium, donum spiritale : unde et Aquila,

' ,
, ,
Ordinavil in me cltaritatem, ait. Cbarilalis eniui est
\ .
illud : Vololiuic novissimo dare siculel libi '*. >
'
.
Urdinate in me charitatem.
. ,
Gregorii. In desideraio jam exsietens, ad majus
\ , \
iierum exsilil,el ait :Cum jam sim in domo viui, subjk-Hemc cliaritali,qna2 est secus, sivc ordinaie inme D , , * \
cbaritatem. Quomodocunqueenim ularis verbi inver.
* ',
g;oue>ideinestquod perutrumquesigniflcatur,sive ex
,
eo quod ipea chariiati subjicialur,sive cxeoquod in
\
ipsa cbaritas ordiuelur. Vcl ror&ilaneiiam docemur
*
fujusmixlisn Deo exbibendachariias et quemadmo .,
dtim in se invieem aflfcotos esse oporteat, ne ibrte
^ *
fnordinata et inve.rsa tial cbaritatis adimplclio.
Oporlclcnim Deum diligere ex toia auiiiia,il corde,
7) \
virlule, proxiutuji) aulcm sicut seipsum, el uxo9

* Maltb. , 6.

" ibid. 14.

.

) Sclioliuro boc in C. . Gregorio ascribimi-.

\%

C O M M E N T A R l l C A N T I C A C A N T I C .

1586

$ , rem si piirioris quidem est anjma?, sicul Cbristus

, , ,
Ecclesiam ; sin autem e&t animo penurbaiiori, s i ,
cut corpus proprium ; inimicuvii autcm in coquod
; ,
reddamns matum pro malo, sed pro injuria
ivx\ , ' - beneficium referamus. Charitalem igilttr, inquit,
\ ordinatam faeite, ne iterum exctdam ; conservan ,
tes ad id quod melius est propensionem, et quo \ ,
modo quidero Deum diligere oporteat, quomodo
vero proxiraum docentes. Vel forie per boc etiam
,
licel intelligere. Quod quoniain quae primum ftie
ram diieeta, propler inobedienliam inter inimicos
* ,
fnl compuiaia, nunc ad eamdem reversa sum gra
* tiam, per charhalem Domino conjuneta : confirmate roihi hujtis gratiae slabiliiaiem et immuiabi"
\ lilatem, T O S amici Sponsi sludio et diligentia, in
, ol , '
xxl ^ solidilate conservante9 niibi ad id quod melius est
.- .
propensionem.
V E R S . 5. Futcite me in unguentis.
'. .
. \
, \
, \ : ,

, : , ,



.

Gregorii. Hoc esl virtulibus. Virlus enim est

non soliiui bonum intueri, et esse parlicipem ejire
quod est meliire ; sod rtiatn imimitabililatein in
bono conservare. Qtii ergo fulciri in unguenlis
quaerit sibi adesse iirmilaiem in virtutibus. Virlua
enini est ungueiUtim,quoniamest sejuncla abonini
letro odore peccatonim. Peccatum enim felidiim
esl : Proplerea futcite tve in unguentis, stipale me
in malis, quia vulnerata chorilalis ego sum.

. ,
, , ?-> \
.
^ , >
,

-

, \ .
\ , '
, ,


-
.

iVi/i. Yel fortasse quasi compensalionem recte geslorum in bls versari postulal, vel lanquam
adhuc amorc vulnerata consolattonem, ac si qui
dicat recrealionem. Cum enim ad dilecti nienioriaiu
quasi resoluta s i l , fulciri quidem in unguentis conlemplationis, slipari vero in malis, miraculorum
Sponsi c l fructu aclionuui concupiscit. Quouiani
contemplatio quidem considerationum varielale,
tanquam uuguenlorum odor oblectal; actio auicm
unacum aliinento bonum odorem habet.Opera enim
virhitis gaudium pariunt, quod conscienliam operantis spe compensationum exbilarat. Nonnulli
vero : Stipate in maln de morle accipiunl, ac si
Sponsa sanclorum sepultura dignari velit, ilios
oronino inala intelligeos qui dixerunt : Christi
bouus odor sumus '*'.>

Siipaie me iu malis.

.
. , \,
, \
.
.
:.

(51) ,

Cyrilli. Evangelicis comiiuuiile me doctrinis :

bse quippe nobis Christi odorcm aflfundiinl. U l i nam colloccr egoquoque, inquit, cum sanciisejns!
Nain sicul ipse ponium est, iia eliam qui sunlcum
eo corporati el parlicipes, poma fieni.
Procopii. ld est sorlibus seeundum Dcaro welioribus.
lii

semper in allnm

II C o r . i i , 15.
NOTiE.
(31) Q u * sequunlnr in C. B. ul vcrl a Procopii coBtinuantu.r.

aspiciens bona iiu*?af

1587
PROCOPIl
exempla in sponso exliibita. lllic enim mansue- ^
tudo, illic placiditas, illic injuriarum oblivio erga
inimicos ct benignilas crga lugentes, illic continenlia, loiigaiiiiiiiias, atque similia quae pulchro
ordine concinnala gralissimtmt speciaculum exbibent duin ad coelestis vilae raiionem adductiut.
Malimi aulein Cbrieius est propter candorein oarnis et ruborem sanguinis, ac suavem praedicationis
odorem.
UrigenU. Symmachus sic edidit, etc.

GAZiET
1583
,
, , ,

\ , &
, ,
,
\ ,
\ .

.
, . . . (52).
Quia amore vulnerala sum.
"
.
GregoriL His diciis laudat sagillarium a ja.
, !
culandi perilia, ul qui lcliim recie in ipsara difi- '
gat. Vulneraia enim, inquit, dileclionis sum ego.
, \,
Oslendil liac oratione telum quod cordi ake insi-
d e l : sagiltarius autem hujus teli est dileclio seu
,
obarilas : cliariiatem aulera esse Deuni didicimusa
. ,
Scripliira * , qui electum suum unigertituin Jesuni
\
Cbristnin emitlil in eos qui servantur spirilu vitae
,
uiplicem aculei cuspidcm illiniens. Aculeus auteiu
\
est lidcs, ul quas in quo fuerit, cum sagilla simul

adducai sagillarium, ut dicit Dominus : Quoniam
\ ,
c Ego el Paier veuiemus el mansioncm apud eam
* , \ *
faciemus * . Vidct ergo qure per divinas ascen.
siones in altinn sublata esl ar.ima, dulce telum

cbarilatis qito sauciata fuit iu semelipsa, etde eo
\ vulncrc glorialur dicens : Quoniam vulnerata *
leciionis sum ego : Nec hoc solum, sed et ipsa fit
\ \ leluni in mauibus sagitiarii : sinislra quidein ca,
ptil ad superiuun scoptnn dirigcnie, dexiera vero C , iclum ad se atlrabente : aii ergo :

V E R S . 6. Lccva ejus sub capite meo el dextera i / *.
,
lius ampleclelur me.

.
CtjrilU. Sinislra diciiur lex, dextera Evange. , hiiin. Yel sinislra intelligenda est praesens vila, * ,
dcxicra autem fulura : quse quidem me eoinple- , ^
clelur, postquam iisqui a dexlris crumdiclum fuec ol . >
l i l : c Venile, bcnedicli Patris inei
>
Gregorii. Dicit eliain alibi : c Longitudo viiae
(53) \ \
el anni vitae sunt in dextera sapienliac : in sinistra
,
\
vero diviliae ct gloria . Dexlera igitur illius
divinorum scientia esl cx qua aucrna vita exsi- ^
s l i t ; sinislra vero cognitio rerum bumanarum e , \
quibus divilise el gloria, ait igilur : Mensmea su- \
, '
peral bumana el divina cognilio icgot mc. Elcnim
, . ,
mrsus dictum csl : Honora illam ut le amplecta\ \ , -
lur. Oslendtl itaque eumdem esse el Sponsum et
^
s igiliariuiu noslruui, el Sponsam ac sagillam esse
iram auiinain. Sicui lelum ergo ad bonum diri-

g hCDpuin ; sic elSponsun ad coiiimunionem as ,
suinil incorriiptse perpcluilalis. Longiiudincm vitae
,
eti:>m in bac viia pcr dcxlcram prebens, el per
,
einibtram diviiias bimorum asienioriini ct Dci
, o't gloriam, cujus experles siinl qui nnmdi uloriatn
0

a i

1 Juau. iv, 16.

, e

Joan. xix,43.

4 1

Prov. , 26. " Mailfi. \ 31.

.NOT.45.

(32) Vatrvl. I. XVII, col.261.

(53) ( . I:a;c Miitl Giegorii, duni in C . V. sub nomine Gyrilli inscribunlur.

I5S9

COMMENTARII IN CANTICA CANTIC

1590

, * - qnaninl : proplerea dicit : Sinhtra cjus sub capite

mio, per quam jaculum dirigitur ad scopuin : dex .
\ , tera vero ejus mc apprehendens ad so irabens
& * - eillcit me levem ul sursum ferar, et illuc miliar,et
, \ , a sagUtario minime separer, adeo ulel simul ieratur
! pcr jaculalionem el a sagitlarii manibus non sepa * relur, quin potius in iis conquiescal. Deinde ad
filias superna? Jerusalem convenit oralionem. E s l
, \
auloni oralio adhorlalio, qu;e adhibelur cuni adjurationc, utcbariias semper mullipliceiur el augna , lur, donec ad efleclum deduxerit 6uam volunla \ .
lcm, qni vult omnes salvos iieri et ad aguiiionem
venire veriiatis .
Nili. Per sinistram quidein prsesenlis, nt eo (34)
let, viise bona innuit quoruni jam oblinet frtiilio'.. ,
? , - ncm : per dexlerain vero fulurorura in promissis
exspcctationem quorum usum in spebus proposi
liun ait: recte autem dicilur, dextera quidem am \ ,
>; , $ , plecti, sinislra vero capiti quies impendi. Oporiel
enim praesenlis vilas bona, quamvis valde utiiia el
conspicua videantur, eubjict seu supponi capiti
, , animae perfecla, ul necessarium duniaxat corpori
, usum prscbeant non secus ac capili ccrvical ;
futuii vero saeculi bona, uipoiedivina, in supremo

humanre naluraa siia per amplexus emineniiam i n ,
Binuavit. Fortassis vero quia manusactionum sunt
,
symboium, sinistrae autem marnrs opera corporis
* ,
, , signiGcant, dextera vero animae; lioc sennone
declaranie, quod anima dextera cum sinl nielio
, - , rem soriem oblinuerint corporeas necessiiale*
* ' compleclentia : quemadmodum enim manns q u *
coniplectilur et destuper est et iri ulnis babel \A
, \
qtiod cofltinetur: ila quae ad futurae vilae scopuut
,
, ordinatae sunt actiones, omnem inolum corporis i r raiionalem succingenies bene composilaui el colii ,
* ' - galaro vilam servanl, sic ut nemo circumvenire
, possil animam quain Sponsus amplectilur.
.
V E R S . 7. Adjuravi vo$, ftlice Jerusalem, in virtu*. " , ",

tibus et in viribus agri : si suscilaveriih el exper

*
xal /
ghci faciatis charilatem quoadusque velil.
.
- Philonis. Sanctorum animas adjurai per n i i .
racula qua? Chrislus, diim in bac
, . .vila versarelur,
. . .
* ( * * * 6 . - D diviniius patravil, ,. precibus su.s imerpwuiSfjM
amorem in eam excilenl. Aquila autem ac Syinma \ \ , \
cbusetquinla editiosic babent : Adjuro vos, filiae
, ',
Jerusalem, per capreas vel cervos campi. Et forias, . , \
eis pcrspicaces dicuulur caprea? () a v i , \
dendo () et cernendo, ii vero qui foritter
\,
oontra improbiCatem luciantur ejusqne sobolom
\ , lollonles nihil d^trimenli capinnt, cervi vocanlur,
, \ \ ,
siquidcm cervus serpenles occidil neque ab eorum
*
veneno la^ditur; conlra quos cbaritatem cxcilar*

suflicit, doncc Sponsi vox illis respondere volueriL
.
M

61

1 T i m . i i , 4.
NOTiE.

(34) Haec saneto Nilo viudrcat C. B.

1591

PROCOPII GAZdEI

1592

Gregorii. Auima in sublimc asccndendo, pro- . *;

perans discenlibus animabus progressum ad id
,
quod perfecium est exponcns, per adjurationem
*
eas ad iram virlults manuducit, dicens : Quod si,
!
discipulaanhnae, prolicilis virlulibus usque dum
\
susciletis et expergisci facialis charilalem, quod
\ , \
esljam elevalse et semper pcr profectum in majns
\
auctae, donec ad finem veniat bona ipsius volunlas,
, \
ut in carne vivens non amplius secundum carnem
, \ ,
vivat, et in agro bujus mundi dcgens, virtutes in, \ ,
luealur angelicas, pcr passionum vacuilaiem, an- *
golicam purilatem imitando. Yirtules enimetvires

agri sive mundi sicut angelica* virtutes; aflirmo , \
vos angelicum in regeneratione slatnm babiluros.

Vis aulcin cst polentia ; si quidero singulariler di \ - cilur,ad divinura numen refertur sensus istiusmodi

vocis; sin vero plnralitcr,angelicam naturam ex ,

bibel. Illud aulem adjuravi pro adjuro posilum.
, \
Jnrainenium porro estsermo pcr se verhatem con ' firmans, dicilur autem jurainenUnn, sive jurel quis
, sive adjnrelur.
.

x o

. , ,
, ,
, .
,
Q \ ,
! "
,
,
^
~
, ~*

excilare sopilam in vobis el expergefacere erga

, \
, , \
Sponsum cbaritatem el agnoscere voluptatein qiiam

ex ejus experientia capio. Adbonalur autem ipsas
illarum lucrum specians et ulililatem earum consi- ,

derans ; si auieni Sponsi charitalem excitari vult,
, \
boc, inquit, adjuro toe, fili.u Jerusalem, ut ad dileclum ineum accedalis, incumque affecluin ipsi an- ,
nunlielis, quoiuodo ipsum diligens domi manere , , ' , \
non valeo expelleme me desiderio et omncs vias

obire cogenle, num forte forluna eliam amalo oc , , \
curram. Subdubitai enim fortassis an revera di , \
ligalur, tainetsi jain pridem visa sit occurrisse ac
,
sertnones a Sponso inaudisse qut dileclionem de \ \
inonstrent : subducit se namque Sponsus non raro
I majorem excitet amorem el tabescentem resu- ^

ecitel eiipidiiatem. ln quibusdam aulem exeroplariI)ii8 babelur : Ne susciletis nqque evigilare faciaiis. , , \

Quia non opus babeo iuedialorc; scio emm me
, ,

lignam ipso reddiiam, undc voluniaiem ejus ad d i , ,

loclioiiem meam cxciio : non enim ienocinatur

ciEleslis amor, ^ed ipse accedii pulcbritudine ani,
n i * iracltis et opcribtts virlulum certfor factus,
' \
non rymoribns gcstorum persuasus : si autem
,
tilonim ne suscilelis erga ipsum dilectioncnu A d , \
buc enim vobis necduin slabilem diUgciUiutn sla *
tam assecuiis opus esl, ul boc tempore ipsi in l i ,
tnore servialis, ne forsitan inlempcslivc dilalionein
,
^xciianics lasciviaiis, utpete necdum edoclie ip; ^ ,
ius cbarilalc uli recle.
/.IIIud excitare inanifcsLe quidem flliabus Jerusalem dictum, sed in quocliarilatem, an in seipsis
an in sponso, au in ipsa loquente, uon liquet: siquidem igilur in illis charitaleiu ex< ilari vult polest
isiiusmodi quid dicere : tardae el quae prosint non
sonlienles, quantuin lucri pcr inscitiam negligitis,
quod diligenlibus Sponsum ex dilectione o b l i n g i l !
Adjuro vos pervirttues agri quse res mundi gubernanl c l vires ipsarumquibus adversarios enervant,

1594
1593
COMMENTARII IN CANTICA CANTIC.

.
'. ; } j k V E R S . 8. Vox fratruelis mei : ecce hic venilsaliens
tai , - supra montes, IramWens supra colles.
.
Cregorii. ln tantis sublhnaU ascensionibus
. *
per cliaritalmn ad boni parlicipalionem purgata
aninia nonduin comprebendisse videtur id quod
,
quacrilur. Omnes enim illas ascensiones, non con , \
templationem et comprebensioncm verilatis, sed
,
vocem ejus qui desidcralur appellat, quae per audi,
, tum exprimiiur in proprietalibus, non aulem mentis
\ , , , coinprehensione cognoscilur aiqtie laelificai : Vox,
inqnit, non forma, non facies, non figura, **pres,
sam oslendens naluram ejus, sed vox magis aiTe ,
rens conjecluram quam iirmam cognitionem, quis
sh is qui loquiiur. Hoc aulem diversitasprobat v i \
, \, , , , & sionis. Ecce enim, inquil, hic venit, non slans, non
permanens, ut per diulurnam roansionem possii
,
* , \ agnnsci ab eo qui fixis intuetur oculis, sed ee ab
, , , - oculis subripiens saiiendo et subsilicndo et modo
* ^ qtiidem caprae, modo autem binnulo se assimilando.
, - , Nempe fortassis praevidet eminus pra?dicalam,posl ' ea vero manifestalam Dei Verbi per carnem dispensalioncm. Nam. d^voce divina lestiinonium fe , \
, tnntopera,el verbo promissionis conjungilur even< \ . tus, sicul dicil David : c Sicut audivimiis, sic vUlimus . Vox frairuelis mei, hoc csl quod au , ,
divimiis : Ecce hic venil, boc estquod oculis bau '
sinius. Facla^esl igilur vox Spoosi per propbelas

in quibus loculus esl Dcus; el posl vocem venii
\
, , \ ^ * Verbum saliens supra montes adversos et collcs
, \ - * iransiliens, boc esl concnlcans el diesolvens per versas nequiliae dsemonum altitudines.
.
iVf/f. Quia Dcus erai dileclus non argumen. ,
tis corporcis probalus, et affeclui aiteodens ei
,
, , - prnelrans cogitationes, confesiim apparel consolans desiderium dileclionis : sicut illa quae vocis

ejus perceperat proprietalem prae gaudio inullo d i ,
- eeret : Vox fratrueli* mei, ecce hic venil. Nam
, ' Joannem praecursorem qui vox erat videnR etiam
Verbum imaginatur el demonstrative a i l : Ecce hic
, \ ,
venil. Verbi cniin pricsentiam significat vox et au\
dilum relorquens, visu oslei\dil quod audiebatur,
\
illud porro salient supra montes, Iransiliens per
,
, \ , - I ) colles, e$t isliu&niodi : Vocera quidem ejus eminus
audivi, jaut aulem illum etiam ipsurh cerno salieii$ * ^
tem siipra monles el per colles Iransilientein, i(|
\ \ ,
quod implelum est inGtirisli incarnalione, eveiilus
\ ,
cnim eannn qux de ipso er.am propbcliarum sal
lus eranl el saliaiiones, monlcsvero c l collos pro \ , '
pheta> qui de ipso Iocuii suni, per quos transiliens
\ \
ol ab aliis ad alia saltans, imitiscujusque propbe ' , \ '
liain ad alleram unuin corpus diversas facious
,
prophelias ct conncctcns saliibus inlelligentianim
* inonles qui disiare vidcbaniiir diclionum. Mi)niC9
uix;, \ ^ ,
,%

14

Psaf. xi.vn, 9.

1595

PROCOPII GAZ.EI

1^6

aulem dici possunl proplielai qui de ipsius agunl '

dmnitate. Colles vero qtii de incarnalione : nam

nain
\ \
eolles lioel prrc alia terra cmineant, lcrreslre ta ,
nien quid liabcnt. Moales autem sunl praempta
, riipcs, terreslris cxsors subslanlia?.
.
Origeni*. Hoc nonnulli praecedcnlibus an' . nectunt, eic.
, . . . (35).
Ilaec ad eorum qurc dram:Uire introducurilur de. (36) Harationem usque ad illud : Vox tua dulcis et faciet
; ,
iun decora. Ac manifesiutn est animam Verbi
, ' \
Sponsam sive Ecclesbnn Clirisli vocem divinam
, ,
prnisquam intelligai ipsam praecipere. Hoc usu
\
venit fldelibus priusquam inlelligant, legales alque
, \, \
prophcticas voces ut divinae gralise plenas perci \
pientibus. Tale est illud : fratruelis mei. Quod

praeponitnr eminus apparitioni Verbi, quas magnas

contemplationes vidcns assecutum postquaiu minores non neglexerat, ait igitnr: Ecce liic venil supra ,
montes transiliens per colles. Per lotum aulem ser- ,

mon< m quaedam quidem lanqnam praesentia d i . * ,
cunlur Sponso, lanquam vero de qtiserente, a

Sponea, qiiandoqmdem etiam in problematis, ali , \ \ ,
quando qimfam qua?dain quaerimus ignoranlt-s so
ltiiionem, aliquando aiiiem soluiione fruimur,
, Sponso Yerbo corda nostra iltuminaiile. Deinde

rursum diibitamus in aliis, ac rursuin nobis appa, \ '* \
r t l , idque frcquenier donec perfecic Sponso potia,
imir, non soluin ad nos venienle, veruni c.iiam
, \ mansionem facienle. E l Ecclesia desMeral quidem
%

in tenialionibus derclicta, sed apparet ipsi per ^

gralias : Idcirco ail : Ecce hic venit satiens supra
monte*, venit aulcm el supor retia quae a maligno
juxla Ecclesiam expansa sunt, quae nimpens, illa
coniempiins conculcare docel. Ecclesia? porro
nem biemcm lenlationis supergressa, signa veris
oslendit et accessiim aistalis, dc quo in psalmis
illud : c iEstas el vcr **. Appanierunt enim ipsi
florcs et appropinquavil onmimodo cmendalio,
tempus putationis nominala.
V E R S . 9. Similis est fratruclis meus caprece, vel
hinnulo cervorum in montibus Bethel.
Gregorii. Per boc significat visus acumen el
perspicaciialem rjus qui omnia respicit. Sed el
u

.\
,
", ^\, \?
\ \ 3


,
, \
, \ t \ .
" , \
, .
'. " \\
.
.
,
\
, , \
, \
^

\
c
\ >, >
, '

biiinulo cervorum assimilalus est eo quod babilu

ei coloris proprietale venenatorum fugiet operalioem quam montes et colles nominavii, cum infeiorem tum superiorem. Hoc enim collium a
nontibus diflereniia insinuai : aimililer enim
:onculcantur leo et draco qui eminent, alque
terpens et scorpius qui videntur inferiores. Quin
ei discipulos perflcil ia nnluram cervorum dicens:
c Ecce di di vobis poieslalem calcandi super scrpeuies et scorpiones , ila ut aliiludjne virtuiis
monies fianl Bclhel, id est quod vis nomiuis
Psal, L X X I I I , 17.
Luc. xxiu, 10.
NOTifi.
(3>) Patrol. grivc. I. XVII, col. 2G4.
(56) Hicc in C. B. stib nomin^ Origenis conlinuanlur.
x o

, e

 \ *
.
. ,
' 5
\
,


,
, \
*\ , \
,

\ ; \
,
, , *
\
\ ,
, , ,

" ; "
. ,
,
.

CANTICA C A N T I C .
1513
illius declarat nempe ccelenom ac sublimem viiain.
Vox enim Domum Dei sonal.
iVi/i. Beihel esl, el interprctalur domus Dei:
montes vero bujus qai ob magnilucunem virtutis
nionlcs appellanlnr : sicut euim montes alliludinc
superanl et forliludine anlecellunt reliquara lerrain : sic eiiam inier bomines excelluni sancti
sublimi vitae ratione excilali : in bis igitur convcrsanlem fralrueleni suum Sponsa vidii, propter
conteuiplandi quidem et humanas eliam cogitalioncs drsceniendi vim capreae assimilatum :
propter agcndi vero eflkacilatem et contra vtrtutes adversarias aniipalbiam binnulo cervorum;
cemis enim venenatos absumit scrpentes. At cur
ail binnulo cervorum et non cervo? Quia plurimi
quidem hoiiiiueg vel fre omnes in puerili aelaio,
si non turpibus, allameu aliquibus succubuere
passionibus, ac scro ei vix senilcm ac temperantcm assuniunt cogitalionem. Uomo autem Doininicus priusquam nosset vocare palrem vel matrem
non paruit maliiiae, jiiveniles concupiscentias senili meniis senleniia conculcans. Fortassis eral
caprea quaudo visus acumine cogitationes bominiim cervum dicebat : c Utquid cogitatis mala in
cordibus veslris ? llinmilus vero cervorum
quando logioni daemonum diccbai: Exi ab bomine, spirilus immuode , > tanquam e porcinift
hominum corporibus nidulantes extrahens simul
insertas ipsis daemonum legiones.

. " \
\ ,
, \ \
,
,

* \ ,

\ ,
, \ ,

,
, *
\
.

Pliilonis. Vel etiam monles vorat propbetas

sensu sublimes vcritalum conlemplalores :exislimo
vero eliam apostolos, quandoquidem secundum
generationem sapienlia i animas Iransit, montee
autem quia orienle sole primi illuininanttir, colles
vero qui niinus capiunl spirilus apparilioneui.
Quin el monles vocat sensus legales, colles vero
caeierorum propbctarum, vel ciiam Novi Teslamenti
sermonem conteinplans, vidcl super monies salicntem, pcr colles vero transilicntem in veterl
litlera. Hinnulo porro cervorum sponsus aseimilalur non solum ul serpenles absumens, sed quia
etiam puer nalus esl nobis et filius dalus ent
nobis, et quia humiliavit semeiipsum siquidem
cervus erat perfeclus.

.
."

> \


, ,
,

.
.

Ecce hic slat post parielem nosirum prospiciens

per [enestras, apparens per reiia.

1597

, T

COMMENTARII

Naltli. ix, 4.

* Marc. v, 8.

II

Jcrcm. ix, 21.

1 7

s s

Ctjrilli. Fortassis vero etiam apostolos declaravii propler piscandi artem. Hos igiiur sermones
audit Ecclesia per prophcticas feneslras el retia
legalia veritatis splendorem percipiens, adhuc
coustanle (Iguratu doctr'ina3 legis parietc, qui
umbram cxhibel futurorum bom>ruin, r.on ipsam
imaginem oslondil, retro quem verilas ilguiic
vicina consistens, postcrtus iliucescit.
Gregorii. Sccundum Ullcram : Cum Sponsa

1599

PKOCOPII GAZ.EI

160

intus domum nistodienie pcr fcneslras amator

\ disserii, et paririe inlermedio tiirumnue arcenle
T O C , * .
riira ullum impedimenlum fit sernionis conimuni ,
caiio, per feneslras quidem S P dcmittenlc eapile,
p<*r reiia vero qu e snnt in fetn?.lris iuterius oculo 5
\
despicionie : via aiitcm et consequcntin anagogut
) bumanam nalurain Deo conjunctam reddil oralio :

piimiim quideni ipsani propheias quasi per
feneslras et per lcgalium pra*cepiortim connexio-
ncm quasi per retia illuslrans : sic oniin inlelligi-
M I I I S fenestras quidmii prnpbelas qui lunien inlro, , lucunl, rctia vcro legaliuin mandalorum nexiitn,
, ,
per quae ulraque splcndor veri lumiitis inlro subil. ' )
Posl baec aulem esl perfecia lucis illuminaiio
\
qtiando apparuii ipsa lnx vera pcr coiuemperalio *
nem cnni nostra natura.

.
iVi/i. Parictem rorpus vocai horninis Dnmi. ,
nici, incamationcm Dci Vetbi abscondeulis. Videl , autem ipsum cliam prospicientcm per feneslras \ 4
sermonum prophetiromin, et apparentem per retia , \ praedicattonis aposiolicse. Fx partc namque ipsum

quasi e feneslra prospicicntem prophclici exbibent

6t*rmones, tolum vero dilucide oslendit doctrina
tik
apostolica. Sola igilur haec oalensa eet ex iis quae *
de ipso propbetata erat ct cx praennnlialis signis
\ ,
oculo ammse per crassiludinem parieiis pcnetrare \
pt in corpore absconditum videre. Kursus autem
,
paries esl lex, rclro quem stat sponsus abscondi- Q \ *
,
lus legem sanciens, et non cogniius ab iis quibus
l<'\ ferebalar. Videt aulein ipsum Sponsa retro , - \ .
logein gtanlem, plurimis incomprehensum, quia
in hac, ea qua? de ipso suut obscure et inumbrate
, ,
dicla sunt. Sic pclra Chrislum, et mare baptisroa
sgnificabal. Possit vero rursus fencslras quis \ *
, ,
oere sensus Sponsse quos cum baberet puros
, per cos solem ac viiam suscopit pcccaloribus per
eosdcm mortem inlromiueniibus, juxla illud : ' , \
, *
Ascendit mors per feneslras veslras
Retia
vero lentaiiones ipsi a Salana iu deserto objeclas,
, quando tenlaior ipsuin qitasi reliis capere pulabat
lenlationibus/nuibus sttbJimior apparens Dominus

ct laqueos miaqtie conierens, recie direclis responsionibtis B i i p e r c i m n e i i s a p p a r t i i t p e r r e t i a divini- D , \
latis vim perspicaci animaa insinnans. Unde dcin \ , \
cepg etiam Sponsa cdisseril flliabus Jerusalem, ut
,
prppsentibus quidem iliis loculus s i l Sponsus, sed
,
raelcr ipsum ncmo audivcrit quae subdunlur. Quin
sensus dici possinl feneslra?, per quas ad pecca* ores quidem mors transil. Sed ad animam amore
,
Verbi pracdilam prospicil verbum, cnm ad ea q u
(37). '
ieoem sensibus ulalur, ct in superiori aBdium
, * \.
jjarle cancellatas babeat Feneslras, ad quas Spon- * \
ms adveniens, per illas prospicit Sponsam ad se
,
rocans ab extremis sonstbus ad inasocclabilia ot , \

Jerein. , 21.
.

(57) - in C . . Origeni dantur*

1601

C O M M E N T A R I I I X CANTICA C A X T I C .

1605

^ ' spirituaJia el incorporea : lioc forle signiGcani pcr

, '
id qiiod subdit : Surge, veni.
\ \
^ * ,
.
\
&

Vrn*.*10-i3. Respondet fratruelis meus et dicit
, , , , - mihi: Surge, veni, proxima mea, formosa mea, co~
* iumba mea. Quouiam ecce hiems tramiit, imber
, -
abiit, recessil $ibi. Flores vtei sunt in terra, lempus

pulationis advenit; vox lurturis audita est in terra

tfi \

notlra. Ficus prolulit grossos wo$, viies florent,

,

dederunt odorem.
.
Cregorii. Genus bumanuni nalura mobile
. perieral frigore idololatriae coiicrclum. aeperae
,
Ituic liifini Sol jus(iti; exorlus est, ul ea quaB gelu
* ,
, lapidurram calefaccret. ?1 verbi radioriirsuin
folus aqua fieret saliens iri viiam aeierna-n. Pro , \ plcrca per lucem adducentes ienestras sive pro ,
pbeiicos sermones Sponsus verbum erigens elisos
: ^
iuclamal Ecclesiae : Surge, scilicei a lapsu quae es
, *
compedila el in lerram cecidisli per serp^nlem.
^
JNon aulem libi suflicil a lapsu solum erigi, scd
,
eliain progredere per virttilum.profecium, cursnin
\
perficiens in virtule. Hajc aulcm simul alque a o
, \
cepii vim Verbi assurgil el assislil lumini, el ac , .
cedii et iormosa fit, et columba uominalur, el con , \ * formaiur illi eiiam ad quod aspicit, lola facia spirilualis. Luci porro appropinquans lux efticiiur.
, * \
\ In luce aulem pulcbra columba? spet-ies effingiiur,
illius, inquam, columbae cujus species significavit
\ , *

"

^ * "r

-.~
t

\

, \
, ,
, \ *

, , , / ,

.
, *
\

,
\ , , j>

, '
-

,
$ , , *
xa\
- , * '
t i * *
, -
\ , \

advenlum Spirilus sancii. Giim ergo sic eum alloculuin essel Verbuin, et ipsam quidem nominassei
pulcbram propter propinquiialem, columbatn autem propler pulcbritudineni; persequitur ea qu&
deinceps sequuntur dicens non ainplius dominari
bieinis animaruui Irisliiiain. Ecce enim, inquil,
hiems tran$iit,imber obiii etsibi recestit. Malo multa
tribuit nomiue, ul quod noinineiur ex differenlii
operaliommi. Et bienis quidem dicilur propier
mulliplicem malorum signiucationem : omnia eniia
in ea imilautur morlis irislitiam, tain planias arefactai quam animalia a canlu et operaiione cessantia; quin el marc eflferaiur. Per illud aulem abiit
animalum quodammodo et libero arbilrio pra?ditum imbrem insinuat. Per b*c igilor osiendrt^
qiietnadiuoduin in principio bumana germiiiavit
nalura in paiadiso; scd cum bieiue inobedieiili,
iiuiDorlalilalis radicem, ex qua nalurain adornaus
frucius geninnabat, exsica&eel, excussus csi fl< s
cl iit lerram rcsotuius, ct puloliritudine nudam>
QH bonio, cl exsiccala fuil lierba virlr^iiuii, rofrigerata in Deum cbatilaic, unde variaa afleclione
ab adversis polesiaiibus in nobis suul in alluui
exciialae, per quas fiunl inala aniinse naufragiu.
Scd cum venissel qui ver in nobis aiiimis imiidit, et spiiiius ac mare ijiciepavil, orunia plcna
facta sunl quiclis ei nirsus incipiuul repiillulai-o,
et propriis floribus natura decoraiur, id esl, virlii*
tibus, quai uiinc quideiu llorcnl, feuuiu aulem fru-

iCC3

PROCOPII GAZEI

1604

ciuin pra?bt-bunt suo tempore. Oporlet igilur in *\ , *

varium lioc praium ingressos ex floribus bisce * ,
dccerpcre, sibique coronae parare. Nam icmpus
ipsius putalionis advenil. Hoc lcslificalur vox lur- . luris, lioc cst vox clamaniis in deserlo. Joanucs , \
emm esl lnrlur, is esl praeclari bujus veris Pra> >> '
ctirsor, qtii florem de radice Jesse osleudil, Agnum

Dei qui lollii peccalum mundi, ct docet d malis
* ,
agendaiu pawiiu.-nliam elvilam degcndain ex viriuie. ,
Audita c$t, inquii, vox luriuris in lerra no&tra,
teiram foile noiiiinans eos qui sunt vitio dam ,
nati, quos mcrciriccs ei publicanos dicil Evange- , \ *
lium, a quibus auditus esi senno Juamiis, cum
, \, rtjj
reliqui luiiiiiuc adnnsissent prscdicalionem. Quod
, >
aulem diclum est de ficu, quouiam protutil grossos , suoi, ralione sic iiitelligaiuus. Ficus ob calorem , , prscdita csl insigni vi allrabendi bumoris ex
^ nsp\
profundo : cum aulem multus bumor consistat in
,
medulla, necessario natura per buniorum con-
coclionem in planta, expellit e ramis inuiilem el
tcrrestrem bumorem. ldque sappe tacil donec sin- ccruin el ad nutriendum apium humorem aplo pro- , , ;
ferat tempore, ab inulili expurgaium qualiialo.
,
Quod crgo ante dulcem ei perfeclum frucimn, a ficu
\ , instar frurtus producUur,grossu8dicilur,eslque fru' , ;
clits prooemiuin, non ipse fruclus. Qui ergo ea vidil
\
frucluin quoque mox fultirum exspeciai, cum igi
tur spiriiale ver Sponsas describal oralio : sil au- \ \
tem buc tempus in coniinio trtstilisc bicmalis et

iruclmim qui colIiguiUur xslaic participalionis
,
Propierea mala quideni praeleriiRsc dilucide annunlial, perfectos auiem fructus virlulis iiondum
aperle osiendit, sed bos quidcm recondil in tcmpus opporlunum, quando aestas inslilerit, quse est
sa?culi consuinmaiio : nunc aulem oslendil florcntes spes virlulum, quaruni fruclus apparet in
tempoie suo. Gum igilur bumana naiura congruenier iicui, dc qua bic fit meiilio, per intellectam a nobis biemem, inalum collegeril bumorcm, recte qui spirilalc ver in nobis efficit, priiimm quidem a nalura expellit quidquid cst terreiiuiii el inulile, ramorum Joco per confessionem
expellens excremenia. Deinde speratas beaiiiudi*
nis qucmdam cbaractcrcm sic pcr bonesliorem

* *
\
*
,
, ' ,
^ ,
,
, -ib
\
,


, -

vivendi raiionem injiciens, Yeluii quibusdam gros- 0

6 .,
sis, flcuum fulurarum dulcedinem annunlial. Sic
, eiiain inlellige florcniem vitcm, cujus (fuidcm
^ vinum cor laeliiicans iinplebit aliquando cralerem
, '
sapienliae el ad frucn Uim convivis proponilur :
modo nempe vitis per flores vcrnat. H ; L C Sponsaa
, ,
oratio prius oslcndit iudicia el notas boii vcris

animartim, camque inciiat ad cortim qwx propo\
siia sunl fruiiionem cl verbis cam excitans.
, , \

* \ , .
. Islud surge, vocaniis est et exciianlis :
ab humilibus nanique praecepiis logalibus ad bUblimiores evangclicoruin iniiMculoruiii disciplinas
ipsaiu excitans vocal. Helinque, inquii, lcgeiu

NeUov. , ,
*

1505

COMMENTARIIIN CANTICA CANTIC.

1606

, \, , - ^ puerilem qwe peccalorum operationcm prohibet,

, \ \ el vcni ad gratiam, quae pravira eiiam evellit cogilalionein; exsurge a lerreni, profice ad coelestia:
\
exsurge a primis figuris, aocede ad veritatcm :
,
, \ - exstirge ab elementari lege, grassare ad perfectio , uciii. Uiemeiu autcin dicil leiupus passionis, in
quo ouinos iuGdelilalis spirilu velni glacie con\
slricli eranl: elenim sensibilis quoque bieins eral
,
ihlo lempore. E l pluvia prophctica sermoque !c* \ \
galis slillaverat : nam voce Uirluris audiia diceulis : < Veniie, oiunes qui laboratis et onerati esiis,
,
cl ego rdidani vos , i uon amplius erai opus
legali sermone insiar pluviae senleutiose descen \ ,
, dente : e l floribus, id esl viris sanctis, in lerra
; \ Clirislianisnii apparenlibus, lenipus pulalionis ad venil, refeciionis Judaeorum : ct fieus quam palerfamilias, quod fruclus non ferret, suceidi jusse
,
ral, poenitcniiae grossos protulii posl adventum

C i i r i s l i , privalae doctrinne slcrcora suscipiens.
) ,
Quiti c l vinese ex vera vile iransplanlaiae florenles
, dederunt odorem, dicenles : Chrisli bonu* odor *u , mus Deo in ii$ qui salvi fiunt et in ii$ qui pereunt" .
\
Nam el ipsi qui non credunl Evangelio, sermonein

quoque praedicationis mirabanlm* et ad signa
,
7
' obslupescebant.
xil \ ol , \ , \ *
/. .
Cyrilli. Yel eiiam tempus putalionis lempiis
. " \
vocal spirilualis mcssis de qua Salvator a i l :
' Messis quidcm mulla * .
,
. ,
, . . . (58).
Origenis. Surge, inquit, etc.
'. JCa\
Aliter: Vel eiiain lirrluris dicil arcanai ei ignola)
xa\ ,
sapienlice : amans e n i m soliludinis a n i i n a l e s l c u - jus vox amlilur ab bis qui adbuc (errcno corpore
, ,
vesiiunitir. Puialionis l e n i p u s esl superfluorum
,
deposilionis, boc aulem esl p r x s e i U i a B ipsius in
,
quo niimruin corporalia legis, et quse in prophelis
, historiae adnata erant spirilalibus, praescindenda
\ sur.t, ut meliora nianeant. Tempus vero rursuin
iiv \ \ - eliain excisionis peccalorum et remissioiiis pcr
\ lavacrum regeneralionis. Neque inireris si Spon; sns quasi de alio dicat lurture , frequens enim is
^,
Scriplurcc est usus.
i<ni.
1

V E R S . 1 4 . Surge, reni- proxima mea, formoba

*. , , , ,
' ^ mea, eolumba wea, *l vent iu columba mea in tegnCMixri

memo petrcv juxta promurtle : ostende milii faciem

foc & ,
tuam, et audilam fac mihi vocem tuani : quia rox
*h cov ,
tua suavis, el facies tua decora.
.
Cyrilli. Pelra e s t Cbrislus. Ipse nobis fideliKvpLUov. ;
Tty ,
btis e t i a i i ) i n u n i s , e l t c g u m u i U n i n , c t s c c u r i i a ? ,
^ per propiignaciiliiin d c s i g n a t a , u b i c x s i s t c n s , i n * , \,
quit, omue anxiliuni conscqucris.
.
r

* Matib. , 28. * II Cor, , t5.

4 0

L i c, x, 2.
NOT.4F,.

158) Patrcl. I. XVII, o o l . 204.

1608
PROCOPII GAZ/EI
"II \ , a v Apollinarii. V e l eliam iiiurum vocat bominem
.
* ,
iiilcrioreiri, antemurale vcro exleriorem, qimd
; * \ Aquila in arcanis edidil, in quo ct oraliones i.eri
.
jubei Chrislus.
1607

.
,

, \
. "
\
,

,
*
,


pliiis ad trabeiUium sludium intuendo, sed pro- , ,
piiuni dcsiderinm ad id quod melius est ducem
,
babenda. Veni enim, inquil, per lemelipsam pro*
priis cogilationibus conftrmans cupiditalcm ad id
* , ,
quod csl bonestum, non ducenle necessitale. Do ^
mino eniui carel virlus el esl voluntaria , el ab

omni neccssilale libera : elsi in lege fuisii exerci\ , \
lala, aniina, et per fenesiras propbeiicas splen, , ,
dores aspexisii, ne maneas ampiius sub utnbra
,
muri legalis, sed ad petram, id est Evangeliuin,
\
ab boc iransi. Peira etiini propinqua esl autemu, \ , rali, quaiidoquidem lex fuit antemurale fidei evan
gclica) et sibi inler se cobaerent dogmata ul quae
viriuie sunt propinqua : uisi quod pclra quidem
, \ esl spiritalis, murus autem est lerrenus : pelra

aulem evangelica noa babet camale luium sen ,
tentiamm, et juxta aposlolum lex est spiritualis,
, 6
nam qui sic legem excepit, spiriiualiter sub legmen
* \
pelra- Evangelic recipitur qtue est proxima
,
corporan propugnaculo. Cum Verbum sic ei accla ,
niasset per fenestras respondel columba spleudore
,
inlelligenliarum illuminala, et petram inlelligens,
.
qwe esl Ghristus, ait : Ostende mihi faciem tuam, ,
non amplius per anliqua aenigmata loquens; sed
>
ut possum videre, iia teipsum mibi aperle oslen*
, \
de, ut sim inlra le pelram Evangelicani, rcliclo
, dr
legis antemurali; si enim vox quae eniiltilur per

feueslras est adco aiuabilis , quanto inagis ea quae
, \
fil facie ad facieni?
, -

Gregorii. Nullus neque lalis surreclionis, neque talis cursus finis erit; seinper cnim surgendum
el ad Deum accedenlibus nnnquani cessandum :
quoliescunque igitur dicil : Surge el veni, lolics
ad id quod cst melius ascendeitdi facnllalem, ut
e i pulcbra fiat pulchrior; el juxla Aposioluin, ejns
iinaginein a gtoria Iransformelur in gloriam. Sic
crgo cum esset colnmba its quae prius recte gesserar, nibilominus eam rursus jubet fieri columbam,
per Iransforinalionem in id quod est melius : ait
euim : Veni, tu ipsa columba i e a , non jam am-

. \ ,
;
SilL In pra?ccdcuiibus ipsam excilans licet D
non signiflcaveril locum, ad quein ipsam venirc
j i u s i l : nunc rursum vocat ipsain eliam, locuni
declarans : cuiu enim rogarel Sponsum : Vbi
pcscis, ubi cubas ? lunc non respondii : nunc nolum ipsa facil lucum pascua?, no quod ipsa dixit
ftcret quasi circuiudala in gregibus sodaliuni :
Veni, dicens, in tegumenlo peirae, quod significat
Cbnstum, in qua vesiigium inalilise serpens facere
non potcst, ul in tegumeitlo hujus peuae prolecla,
nulliiin ipso capial in inenie vesligium inalitue
virlulum advcrsarioruin : sed el juxla promitrale
ip&atu vocat, ibi audire volcns dulccin ejiisvocem,

. , , &
\ ,
, , \ ,

' ^

' ^
^
*

-

1509

COMMENTARII IN CANTICA CANTIC.

Ilft

, el decoram ejus faciem cognoscere. Yox auicig

, \
dulcis moraliter quidem sunt serii sermoncs et qui
, , \
graliam praebent audicntibus; dogmaiice vero YOI
,
laironis in cruce clamantis : < Memenio mci, Do?
, , ,
mine,quando vcneriein regnuin tuum . > Unde ad
. > "
Ecclesiam quidem a i t : Vox tua dulcis, clamans
\, per primiiias latronis illud Memento : ad Synago ,
gam vero dicentem Crucipge quam et odU, diceng
6 , * \
pr propbetam : sero vox ejus ululavit, dedii
, \ guper me vocem suam, ideo odivi eam "4 F a , \ ' , cies autem decora, quae ex pacifico slatu iran > "
quillo exsislil : Oslende mihi ergo, inquit, faciem
, tuam, el audiiam mihi fac vocero tuam, et moribus
, \ , , \
et verbis ad placitum meum exornala, etpulchrilu \ \ dinem operum et curam dogmatum cqngenlaneam
, - exbibens; si quis vero dixerit rourum legem, anr
\ - temurale decet esse legem naiurale.m, juxia quam
* , est pcira. Prae lege enim dicla, lex naiuralis vtcir
nior est legi Ghrisli, in quo qui vitam suam iugti*
,
t u e r u n l sancli placuerunt Deo, naluralibus instiD*
(
, - ciibus id quod justuin est agnosceniee et ipsimet
* doctores eorum quan se decerent facti. Quin et
\ Paulus ait : t Lex autem subinlravit * , > anter
\ quam c i novissimam quae una est iniercipieng vi*
, c ,. \ vcndi rationem.
.
Origenis. Vull animam, etc.
. , . . . (39).
V E R S . 1 5 . Capite nobts vulpes parvat quce demo*
\

' xal - liuntur vineas; et vinem nottrce florenl.

.
.
C GregoriL Praedicla sunt Sponss loqqentis et
, \ votum suum ad Sponsum dirigeutis. flic seipsum
. - aperte osiensurus, primum incitat venalores, eive
, angelicas quasdam virlutes, sive etiam aposlolos,
, \ ,
ad vulpium venalionem (quae eunt virtutes aposia , \ ticae, propter dolum sic nominatae, quac sunt qui, * dem parvaB quoad virlutem graliae Chrigti, demo liunlur aulem vineas); ne amplius vinea humana
, natura per illos impedialur quo minus floreat et
- botroe ferat; sive ex viriule vitam insttiuat. Hoc
6V enim faclo duo in se inviceni transeunt; Deus
, * namque in anima nagcitur, ei vicissirn anima in
* , Deuin migral. Yidit igitur in vinute jubentis ser
- , \ metipsara a noxa ferarum barum expurgatani
^ sponsa, qua? sicut viiis abundans, slatim etiani
,
tradil se agricolae qui eepig intermedium parie ,
tem solvii : neque enim amplius arcetur paricte
, xa\
lcgis, quo minus cum desiderato conjungatur.

, (40).

Piili. CaBlerum haec praecipit Ecclesiae alum , \ ni&; adbuc virlutis ilorcm ostendenlibus, el qui a

passionibus laedi facile possunl : non enim sic

aclulta vitis laeditur, sicut ea quae in principiis pri * niis circumveniiur; quemadmodum nempe florcui
u

" L u c . xxni, 42.

Jereiw. x n 8.
f

Rom. v, 20.
NOTiE.

(39) Patrol. i. XVII, col. 264, 263.

(40) Quae sequunlur in C . B. sub nomine Nili inscribuulur.
..

GR. L X X X M I .

5t

PROCOPII 6 A Z . C I

!61i

Mva si ronctitiatur, palmilibus adbuc tcnellis el

inftrmis, slalim disrtimpilur. Sic imniatura virtus
ab inordinalis affectionibus conquassala, ad cutnicn perfeclionis non pcrvenit sludiosis aciionibtis
quas elBorcscere debebant, antequaro ad lirmum
babitndinis statum pertingant diffluenlibus. Vana
namque gloria depascure solet ilorem virtuiis, atquo jactanlia pielalem auspicantibus impedimeulum fit profectus, dum luniore exculit correctiones ct in flore tabescentem fruclum abolet. Ilic
igiiur scnno suadet adliuc parvulas capere vulpeculas, id esl tencllas adhuc et imbecilles superare
passioncs, priusquam babilus mniatu diflicilts in
inali abeat consueludinem. Vel hoc igilnr est quod
dicilur, juxla dictam dislinctionein ; vel sic distingwentfbns legendam, cas qtise parvulas demoliun-

,
\ ,
,
^,
\
>

, ,
, \ , \ ^ ;
, ,
; >
lur vites subigere oporiet ac capere vulpes, dum

adhuc parva?. sunl vites : siquidem vites magnas
,
demoliri vylpes nequeunl Ormato jain boni habitu,
etenim parvulorum est scandalizari : quasi vcro \
*
inlendens ex nietu dtibitaiionem ait : ei vineae no , \ slrse Aorerrt : non solum enitn visus esl timuisse,
* ,
tjnod delical ac recens planlatae siiH parvae ad bnc vites, scd eliam ad florendum disposilse, ex, ' \
eulieulibus florem vulpibus exposilae sint; in qui
bus isliusmodi excusstonem agnoscil Scripiura,
,
de iis dicens : lia tilii excussorum , quos
\
Pawlus ratnog fraetos oliv appellat " , David
* 6 6\4
autem fenum leclorum * , Dominus vero, palrm *
,
lem exira vitcra projectum et infrugiferum
,
C , \
eomui quoque insinuane abjeclionem.
.
u

k 1

. , .
. . (41).
', '.
), , 6
V E R S . 16, i 7 . Fratruelh mems mM
ei ego Uli
qui pauit inter iitia donec perspirel dies et Mmovtan- ,
.
tur umbroe.
. , ,
Gregorii. Vidi, inquit, eum facie ad faciem,
temper qutriem cxsisteniem, sed prepler me ex so- , ,'
\
roremca Synagoga in humaaa natura exorieniera,
\
et in eo requiesco et fioejus habilaculum. Qui non
feno pascil gregem, sed puris liliis, id est diviuis ,
sermonibus pascit oves, ut qui pura fragranlique ^ ,
bac e&ca suam animam impinguaverinl, ctrni ab
Origetm. Haec ait amieis Spousus, etc.

omui fallaci el umbralili imagiHalione forum

in ^ ^

quae slHdium in bac vita conferiur, se abduxerint,

quas umbras bic sermo nonnnavit, ad reruni veramaspicianl substantiam, (ilii lucisacdiei eflTecli.
Uaec dicit auima quam pascit Verbum, non io spinis qtiibusdam vel feno, sed in bono odore liliorum
pure vivendi raiionis,el urget Verbum ut celeriler
in opus producai spein bonorum.

Soli Sponso se addicil,et Sponsum vicissim sui

v

* Psal. cxxvi, 4.

* Rom. x i , 20.

k t

Psal. cxxvm, 6
NOT/E.

(41) Pairot. I. XVII, col. 205.

( l i ) ln C. D. sub liuiiiinc Grcgorii

babentur.

<> ,

,
, ,
,
\ \ *
> , \
,
,
.
Nettov. (42).

* Joan. xv, 6.

\m

C O M M E N T A R I I TN C V N T I C A C A N T I C .

I C H

, ,
.
\ , , \

,
,
Ctsb uot( 6
, * ,
JUL\ , .
,
, , '
, \
, /

solius appcllat per proborum operum proprielalem,

Qtiia enim corpus suuni non fortiicaiimii, sed Domino dederal, propterea eiiam Dominus tpstus iq
incarnalione corpus assumpsit. Pascentcm porro
ipsum in liliisdicit, animas curarum expertes ab
ipeo pasci signiflcans, sic ut aniiwe coiporalibtte
occupalionibus distraclae, ab ipso non pascantur.
Pascit aulem inler lilia non semper, sed donec adr
spicet fulura dies, el ambra rerum pncsentiuw
amoveantur. Sytrtmachtis antpm cum fecic pascenlem flores, osiendil eum non in loco liliortim, sed
ipsa lilia pascere, animas nempe curarum experte*
etnibil rcrum terrcnarum satagentes ut exposiitim
est. Diximtis atrtem superius flores dici sanclos in
Cbrislianiwno florenles : et hic igiiur flores hosca
& , - pasoii. Atqtie illnd : Moveantur umbrce, legaliunf
* xat operum sublationem designat, quae et a Paulo fre?
&6\
, qtienter timbra* dicunlur.
,
.
.

Origenis. Sponsa ad sodales Sponsi verba fa*
, . . . ( 4 3 ) ,
cit, elc.
,
, ,
ReQertere *hniti*ef[ii:ere, fralruetis mi, caprea vei
t*>r xcilu- hinnulo cervorum supra montet concavUaiiim,
.
,
Gregotii. Averte nialoruin incureum : vidc ul
caprea tu qtii aspicis cogitaiiones boiuiniim. Dele
- peccaii generalionem sicut hinnulus cervorum coiw
6 sumil genns serpentum. Yidcs concavos vitse bu * manro monles : qutdquid eniin adversus veritalcm
, C extoliUor baralbnrm eel, et non mons, concavit
, *
et non assurgens fastigium. 6 i ergo, inquit, ad ha?c
, , , \
accurreris , c omnis vallis implebitur et mor^
totovr^v .
hamiliabilur
.
NtUov. "

Niii. Cum pritts dixissct: Similisetl fratrue , \ , lit meus caprect, e l c , nunc iierum ait : Revertere,
, ^
\ , non ad monles Bethel, $ed supra montes eoncaviia* , - tum. lllud quidem ut pridem faeium narrans, boe
, autem imperativeassumere ipsum jubens. Sed foi* eilan diversitai denonoinationis monlium in quibus
;
fit, dubium soWit. Ibi eniui dixit, tn munlib*t Be , ,
tket, hic tupra montes concavitatum. Fortassisigilur
* , jllud signiQcat locum lerra? vicinum, hoc vero iu , $, fernnm per concatilatem,utid quod dtcitursilbujus
^ - ^ modi : Jampridem quidem, Spofise, assimilatns
, , \ \
eapreee binneloque cervorum in montibus
, ,
tbel, ibi babitantesbeneficiisaniciensetcontrarias

virtules subigens. Bcsial atilem u l ei bi qui iu sub?
\
terraneo loco per morten in onmes dominanum
, delineplur, bepeficiis luis perfruantur: vade igitur

et virtuiesquat iliic imperant odoralu quasi cervus
.
exanimans dele.
.

Origenis. PriQra ad adolescenlula^ Sponsa di
, . . . (44).
xerat, eic.
pkiloni$.
Vel eliam revertcre a Judseis ad geip
. "11 $

* Isa.

XL,

4 ; Luc. m, 5,
NOTiE.

U J I Patrol. t. 1, col. S65, 2 C 8 .

(44) Patrol. t. X V H , col. SIG

1515

PROCOPII GAZ.EI

16i

lcs. Nontis aulem justos dixit, propter stibliiniU- . " ! .

leiii; concavitalum vero proplcr bumilitaieni.
/
Cyrilli. Rogai ut Sponstis inirugiferam Syn. ,
agogam relinquat, et veniat ad eos qui ex con , \
cava clhumiliala olim,aique idololatfica anima ad
\
coelcstem celsiludinem ascenderunl.
.
CAP. 111.
.
'.
V E R S . 1-4,
In cubili meo, in voclibus qturtivi
'.-'. '

quem dilexil anima mta; quativi eum, et non imeni

,

euui ; vocavi eum et non audivil me. Exsurgam muic abzOY ,

et circuibo in civilatc, in foris ei in plateh, el quce- '
ram quem dilexit anima mea; quivsivi eum ei non , ,
inveni eum: vocaui eum ei non obaudivit me. Inve- )* *

ncruitl me custodes qui circumeunl tti civitale : Num- , * ,

quid quem dilexit anima niea vidistis ? Quam modi-
,

cum [uit, ciim transivi ab ipsis, inoadusque inveni

-
ij
quem dilexil anima mea. Tenui eum, et non dimisi ;

eum, donec introduxi eum in domum malris mew et ,

, ,
in cubiculum eju$ quos concepil me.


.
Cregorii. Sponsae narralio pliilosopliica e s l :
. ,
pcr ea quae de se narrat, staliiit ac docel qoem ' \ >
admoduai erga divinum numen se gererc debeanl

supernai pukhritudinis amatores. Bifariaro cniin
.
dividiiur rerum crealarum natura ex suprema di *
visione. Nam aliud qtiidem est el sensile el mate , \
riaiiun ; aliud autem quod inlelligentia percipilur
. > ei csl expers maleriae. Rur&usaulem cum quae i n , ,
tclligenlia pcrcipilur nalura bifariam sit divisa, >
* I
,
\

"

~
1
". (
~~
blia quidem est increala el creatrix semper eodern ^ ^.
moJo se babens \ alia vero creata et partici\ \ palione ejus quod supereminct, in bono semper
\ , conservaiur et in eo augelur, el in majus ntutaiur,
\
scmper ad id quod melius est se extcndens et nun ,
quam a desiderio ccssans. Postquam igtlur eiiam
,
Sponsa tanlis asccnsibus sublimata, el ex viituie
,
in virlulem profecta, ul sunimum spei bonorum
, *
assccula esse videatur; boni tamen indigam se v i ^
d i l , mcrilo lamentalur, el ul quae nccdum habtat
\ \
diligentiae proposilum angilur eicsl perplexa, eam \ que ptMplexitatem aniiui uarratione sua profert in

publicuin. Et ubi roperil queni quaerebal describit
, \
sermone: perfccliorein insuper boni parlicipalionem

leclum appellat, et noclem dicit lempus concubii : jy , ,
per nomen aulem nodis oslcndilcontemplalionciu
, ,
<H)rum q*i3D non cadiiul sub aspcclum, jitxla Moy , sein in caligine versantein, in qua eral Deus , qui
, c *
t posuit icnebras lalibulum suum, > c l Propbela canit c Iu circuilu suo . ln qua cuiii fuerit tutfl
,
dorclur lanium abesse ul ascenderil ad perfectio ,
ncm, ul qui ne principiuni quidem atligerit. Jain
\
eniui, inquil, lanquaui iis qna3 sunl pcrfecia, di- gnala, c l lanquani in leclo quopiam eoruin quae
*
buol cogniia comprehensionis rcquiescens, quando
\, ,
craiu intra ea qua? non caduntsiib aspectum, reli
tiis sensibus, quando coniincbar divina noclc qnie ,
%

4 9

* III, Bcif. xx, 12 ; Psal. xvu, 12.

1617

C O M M E N T A R I I 1 N CANTICA CANTIC.

1618

. \ , rens eiim qui latebat sub caligine; Urnc qutdeiu

. , ,
habebam dtleclionem in eum qui desidf rabalur ;
, , * .
idipsum auleih quod diligebatur evola'jal ni id ap ,
prehendere non possent cogitaliones. Qua^rebani
\
eniin ipsiim in lecto mco noclu ut nossern quae sit

ejus essenlia, unde incipiat, quo dcsinal, in quo , nam suam babeat essentiam : sed non invoiii. Dc . " 6tinde, Yocavi, inquit, ipsumqui non polesl nonmiari,
quoad fieri poteral eum nominans: et non obnu , ,
divil me : non enim erat nominis significalio qu;e
\
perlingeret usque ad id quod quserebalur. Tiim
, igitur cognovi quod magnificentiae, glorise, sancli tatis ejus non est finis. Unde excilal seir.elipsaitv
, *
ct obil cogilalione super mundanam naluram,
*
quam vocat civitalem, in qua sunl principa ,
lus ei doininationes, ac poteslatibus assignati
,
throni, et cceleslium convcnlus, qiicm signiiicat
; , \ nominc plalea*. Non inveniens ibi dilcctum, apud
. , "
se cogitabat: Num forte etiam in iMis coMiprebendi
, ,
potesl iltud qnod a mediligilur ? Ciim aulem silcn ' \
lio indicasseni capluni omnem superarc, reuc.o
, , uuiverso qupd inveiiiebalur, vix cognovit quod

qtiaerebalur, qnasi in eoquod non invenirelur quid
, 6
essel, cognoscereiur. Proplcrea dtcit: Quandi pau fj '
lulum pertransii ab omni creaiura omnem diinil
tens comprehensibilom viam ac ralionem, invoni
- .
fidedilectum, per quam ipsum eliam lenebo, donec
fuerit intrameum conclave, sive cor, quod lunc Gt eapax divinae ejns habitaiionis, quando redieril ad
illum statum in quo erat ab inilio quando fuit efliclumab ea malre quaj concopit, qtise cst prima causa
imstrae constitutionis.
. C
Nili. Siaius stiosin quibus versaia fuii Spousa
commemorat Verbum quaereus ac pcrfeclionem, ct
\
\
in perfectione mansionem : atque baec ad rcliquo
rum dicit utililatem, docens ficri non posse tii in

quietc qnserens quis desideratum inveniat. Exer , *>
citalioni onim virlulum inimica desidia. Hlud
,
enim : In teetulo meo in noaibus quiesivi quem di~
br
, ,
lexit anima mea , esl islius modi ac si Sponsa dn
,
cerel adolescentulis : existimabam levem esse ao
\ ,
facilem virlulis possessiouem et sapicnliaa faoiilia\ \
ritatem, el quaesivi non cum labore, scd remisse,
, * (5, \ ac in rebus corporeis tanquain in lecto quiescens.
* Sed cum qtiaesitio ista comprebeusione aberrasset,
, \
conversa suin ad virtulis operalionem : quocirca
66 ,
^
, \ , , \
' *
.
,
, \ ,
. '

, 3 .
'' cl
h \
'. ,
\ \
*,
^ /

dlxi: Exsurgam nMMC,elc, relinquens lecium ut per

opera inslituam inquisilionem : sed nec boc me ad
inventionem adduxit. Deeebat eniin ea q u virlutis
sunt operanleni abscondere laborero ; sed bunc ostcnlans publicavi in plateis, et in foris, laudcm boniinum venata, Quare nec sic invgnire polui : iiibil
cnim coufcrt ad bonorum pnssessionem labor cum
ostentatione faclus. Sed quando invenerunl eam custodes qtii circumierunt in chitatc ; bi autera sunl
adniinistratorii spirilus, qui saluli boniinuni subveniunl, sive gubernationi vilse praesunl; el iuterrogati de dilecto ipsam velnl responso iudiguain siientio pcrtransierunt, ex bac aversionc conjicicns
istiusmodi uequaqtiam illis ptacerc ; opporhN;ccoghavil nc inulilia laborarol, ncque viriuib aspcri-

1619

PROCOPU

GAZJEL

taiem sustinens propter q i m i i a m ab intuentibus

laudftm, profeclu fruslrareturj c l sic quaesiluio inVenil, nulliusalterius quam boni ipsiiiscau&a bonum
bperata ac jusle qtiod jus uin est persequens: unde
fciiam non niulio posl, sed slatim, se invenisse dicit.
Modicum enim ut Iransivi, requirens iaveni quem
diligit anima mea. Praediclos enim slatus transeunli
ct ad peiTeclioncm grassanli absque mora reperilur Deus, duni qnasi lucem coopcranlem suseipil
verilaiem ad ejus^uod quxrilur comprebensionem.
Quod enim est lux oculis, boc iUi verilag. Magnura
porioeucoitiiumSponsxqiiod inseqiieiitibus dicitur:
Tenui eum, e l c , siquidem poslulasse cuiu labore boinini fortasse niullorum,sed constanliara consetvare
paucorum : niuhi namque cum pervenerint ad id

16

E w v , ,
,
\ *
,
>. , ' . ' ,

* , \
,
.
" ,
,
, , \
quod studiose quaerebant, vel satielatem ejus^uc- , cessu temporis capienlee, vel alio siudium deflectcn, ^
tcs desigtunl et paulalira ncgligentes cxcidunt ab
\ ,
dplimo habitu, plurimum inutiUs assumentes labo, ,
ris.Haec vero ut laboruni experta esi bonilalem, non
* \ ,
retrocessit, sed aequalem servavit promptiiudinem,
,
donec vere familiarem sibi redderel desideralum,
,
usque ad iritima penetralia introducens virtutera.
, ' ,
Introduxit enim illam nonin veslibula, vel atria, sed
dorous penuarium seu cubile.
,
, * .
Origenis. Cum de inysieriis nupliarum
.
prceviis egisset, elc.
, . . . (45).
CyrWi. Jtfulieres significat q u * venerunt una C
. ,
Sabbatorum mane dilucuio ad monumenlum Jesu

c l non invenerunt cum : quod igitur in lecto vel
, \ ) ,
a lccio ait vel lecium suuna Oomini monumenlum \,
Vocat, secundum quod illi consepelimur, sed non
, *
reperii ipsum audiens : Non est bic, surrexil , *
euim ; > et inveneruiii cam cuslodes angeli quos
\ , \ etiam interrogat: Ubi posuislis Dominum ? sed
$ , ;
interrogaios iranseunli occurrit dicens; Salvelc.
, , *
Propter ea dicit : Quam modicum fuit cum iransivi
, *
ab ipsis quoadusque inveni. Id esl, et inveni ei
\
non dinfutam eum. Tcnuil enini pcdes ejus cl au, \ , c .
d i v i t : c Noli me langere . Douiuin auleai
,
lualris congregalionem aposlolorum vocat ad quam
.
abiene, nuntiavit Chrisli resurrectioncm.
Veas. 5. Adjuravivos, filiceJerui-alem, in virtutibus^
\ " ,
,

ti tM viribus agri, $i suscitaveriiit et exsuscitaveri

.,
lii chariiatem quoadusque vetit.
, &
.
Gregoril. Rursus proplcr mutuum amoreih
i , \
discipulas quoque animas alloquilur, quas antea

comparaiione piilcbriludinis Sponsa?, quam lilio
asshuilaverat, spinas o m n i n o appellaverat, et per
,
adjuraiionem mimdi potestatum facit asgurgere ad

parem uiodum cliarilatis ui volunias Sponsi sil

eliara in eis foriis. Reliqua vero iu praecedcnit
\ '
M r m o n e declarala sunl,
.
iVi/. Hoc sccundum adjurat Hiias Jcrusalcin
.
M

MaUlu xxvin, 6.

1 1

Joan. xx, 17.

!

(45) Palrol. t. XVII, col. 2(>8 269.

4

1621
COMMENTARIl
CANTICA CANTIC.
- 1 u l exsusciteiU d i l e c i i o n e m ftiDuino doruiienteiii,
seusus autem d e c l a r a l u s fuit.
.
V K R S . 6 . QUCB est ista quce ascendii edeserto, tan*. / aflnj 1) /
quam truncus fumi incensa, myrrha, tlius ab omni\ ;
bu$ pulveribus unguentarii?

;
. *
Gregorii. In v i r i u l i s progressibus non semper
,
e a m d c m retinent f o r m a m q u i a c l a r i l a t e i n c l a r i
tatem per s u b l i m i o r u m desideria i r a u s f u r i u a i i i u r ,
\ - sed p r o ratione p e r f e c l i o n i s b o n o r u m i n q u i b u s
,
se quisi|ue semper e x e r c u i l , p r o p r i u s quidaru v i i
,
illucescit c h a r a c l e r , alius factus ex alio, e t a p p a r e n s
,
per a u g m e n l u i n b o n o r u m . Q u a r e m i h i v i d e n t u r
.
a m i c i Sponsi l a n q u a m rem n o v a m a d m i r a i i id q u o d

a p p a r e t ; q u i prius quidem eain c o g n o v e r u m p u l \ ' ,
c b r a m , postea vero a u r i q u o q u e s i m i l i i u d i u e cuni
* - 1 nolis a r g c n l i e j u s p u l c b r i t u d i n e m d e c o r a r u n l .
, \ Nunc autein p r a c e d e n l i u m n o i a r u m n u l l a m iu ipsa
\ - j n t u e n l e s , sed a s u b l i m o r i b u s illani i n s i g n i e n l e s ,
, ,
u i i r a n l u r n o n solum a s c e n s u i n , sed eliam unde a, ,
c e n d e r i l . IIoc e s l e n i m q u o d m a j o r e m afferl s l u p o * \ rera, q u o d m a x i m u m e s l Sponsa? encomiunt, lesliO
cans ejue i n v i r i u l e p r o g r e s s u m , e l i d q u o d m e l i u s

est m u l a l i o n e i n ac I r a n s f o r r a a i i o n e m . Quae e n i i n ,
, ,
i n q u i t , p r i u s v i d e b a l u r nobis n i g r a ; baec ascendens
, \
de deserto, tenebricosam q u o d a m modo formani
; e x u i l e t n i v e a r e f u l g e l p u l c b r i l u d i n e . Num d e s e r U u n ,
; - u l \ i d e l u r , cst c a u s a q u o d i p s a s i c u t v i r g u l l u m a s \ ,
s u r g a l i n a l l u m , ipsam i n eam m u t a n s p u l c h n i u
d i n e m ? Ex propriis n e m p e l a b o r i b u s per conliiitiit ; * - ^ tiam et d i l i g e n l i a m acquisivit p u l c b r i l u d i n e m . llicc
\
est
enini ipsius d c deserlo ascensio. Ila eiiain
\ a l i q u a n d o Prophetae a n i m a fuil sitiens d i v i n u i u
,
fonlem
, postquain c a r o quaeei evaserat d e s c r l a ,
: \ \ e l i n v i a , et jnaquosa, d i v i n a m i n se s u s c e p i l b i i i m .
, - Mullis i g i i u r exemplis ejus e x p l i c a m p u l c b r i l u d i - n e m , q u a n d o q u i d e m u n o n o n poterat u n i v e r s a
6V c o i n p r e b e n d i . Nam p r i m t i m q u i d e m c a u d i c i b u s seu
- v i r g u l t i s ejus a s s i m i l a n t p u l c h r i t u d i n e m n e c u n i
, \ solum ex i l l i s , sed per m u l l i t u J i n e m ac ^pecierum
\ ,
d i v e r s i l a t e m , v i r l u l u m varieiatem d e s c r i b u n t . Dein , de f u m u s ex guflhibus a s s u m i t u r ad i m a g i n e m
\ ,
p u l c h r i i u d i n i s , neque b i c s i m p l e x , s e d suflilibus
, - myrrha? e i Iburis s i m u l c o m m i s t i s , ut u n a sit

vaporis g r a t i a . Q u i e r g o se v u l l Dei d e d i c a r e c u l t u i ,
, ] n o u aliter e r i l i b u s Deo, n i s i prius m o r l i f i c a v e r i t
, membra qu;e s u n l s u p e r l e r r a m . Myrrba euim apla
,
est ad corporum s e p u l l u r a m : quaB c u n i i a c l a f u c \ - r i n l , o m n e genus a r o m a t u m ex v i r i u l c i n vitai
,
c i r c u l o l a n q u a m i n aliquo m o r t a r i o , i n sublilcs
*
parles c o m m i n u l o r u m , suavem i l l u m eflicit p u l v e jtow, \ r e m quem q u i accepit i n anhclitu o d o r u s efficitur,
, - plenus s p i r i l u unguenta redolente.
.
Origetiis. Valde p u l c b r a est aniira qi;aj v i l a
.
~ , .
raiioneque a s c e u d i l , e t c .
. . (46).

11

Pwl.

XLI,

5.
.

(40) PefroU. XVII, col. 269.

J623

PftOCOPH GAZ.EI

lCii

Nili. Sponsa stuporem movit inluenlibus, . > "

tftiod et a deserto ascendercl el sicut Iruneus fumi
, \ * Incensa foret, nec aliunde incensa quam a myr- , \
rha el (hurc, ac pqlvere unguentario. Ilaec autem
, * \ , omnia signiAcani rccessum a tcrrcnis negotiis.

Anijna enim a malo abslinens el a pravis cessana
actionibUs, atque zizanioruin semenlem rejiciens
, \
in deserlo est. In bonis vcro oprribus proficiens
, \
incipii ascendere de deserlo sicut iruncns funii
\, ,
incensa. Quemadinodum enim fumus a lerra inci
piens caudicaiur quidem, sed in aere baerei quasi
*
radice cum flamma lignorum iinplexam habcns :
, ,
aicum inferne materia ueftierit, a terra sejundus
omnino secedit, parti commislus el in semetipsum
, \ ,
fesolulus; sic anima recedens a lerrenis, et si pro

Hciat ad coelestia, non primo in ista perfecle trans-
it quam omnino integre terrena reliquerit. Porro
, \ ,
niyrrbam et llius essc Cdmtnistain trunco fumi
*", \
Odorctti bOQiim, corporis mortificationera et ex
\
rontinehiiasubaclionemdeclarat, ctiro qnibus profi-
tiens vehit unguenio aoccdenles imbuit. Scd et aro, , \
inatum pulvie praedieationis sensui conseulil, nam
*
el bic conlactti t e r r Irilus, exteniialus faciei
\ :
ipsius snpernalat; roolus vero pedibus Iranscun- ,
lium sublimis lollittir in alium abiens. Ilcm baere \ ,
lica quidem anima, cum forte bomim propter aliqoid

el proptef se facil, pulvis est aliquaiilulunt a terra
\ > ,
clcvafus, el rursum facile in proprium desoendil
. *
locutn, fer siinm ad inferiora affeclum : sin eccle- , * .
siasiica rcclaque iide Deo placendi fine sursum Q , , \ germinans pulvis fit ungucnlarii, quae subliini ra ,

tione vivendi bonum dogmatum odorcm admistum

babeai, potest etiain dogmatice dici de Ecclcsia.
Siqtiideni hac dc deserto non habenle virum as- , , /jj
oendit myrrhain et Ibus spirans, eo quod ronjun \ \
cta sit Chrislo, quodque pulvere rerum mundanarum
proul par esl utaltir, ut ex bis pulvercm conficiat
,
utigiicniarji et pcrusum raiionabilcm id quod pul \ *
venilenlum est iu bonum Chrisii convertat odorem.
Nani qui minime confiislenlia sed a raundanae ,
aurse venlis dclata bona per eloeinosynam rcddit
,
preiiosa, terrae pulvercm facil pulvereminiguenlarii,
,
laudabili egenorum usu, quod in iis pnlvenilentum
,
c l dissipabile est, commutans in aromaiicum odoD , yr c
rem suavem et fere amicum Dco.
, ,
\ .
. , Cyrilli. Myrrba quidem quando coitsepidia
,
Christo, tbus vcro quando simul cum ipso resur \ rexil et divinilalem ejus parlicipavil : ct non bisce
,
holis ecclesiasiica incensa est aniina, vorumetiam
\
variis cognitionis conlemplalionibus; qui cnim
\
accurate distinguit, el res eliam obvias minuie
, * ,
scrulalur dici possit ungucularius qnodainmodo

cssc, cum comminuai ei in pulvereai odoris suavi .
tatis rcdncat orunia oracula quaenunc sponsa dici\ , , Ir adolcvisse. Fortassis vero etiam qui non secun \ \
ilum carntiiii vivit,sed secundum spiritum, nequa , '
t^uain cordc incrassyius varielatcni cl oniuimudam
t

1625

COMMENTAIUI 1N CANTICA CANTIC,

162G

^ - odoris scrvans suavilatcm, ex omnibus quae nuuc

. V \
sunt pulvis nominata facit pulverem ungueniarii.
, " ,
Dixeril porro aliquis quomodo sancta el ecclesia * slicaanima filia quondam desertae a Deo congrc \ , * gationis genliuni, asccndal de deserlo, reliiiqucns
\ .
quidcm dogmata et rationes atque opera Deo vacua, ad ea vero quae Dei sunt ascendens.
?, '. *

V E R S . 7, 8. Ecce lectus Salomonis ; sexaginta po

tentes in circuitu ejus ex potenlibus hrael, omnes te ,

nentes gtadium, docti bellum; vir gladius ejus supcr

^
femur ejus pavore in nociibus.
.
, (47) .
Pliilonis. Lectum vocat Christi roonuroeiilum.
\,
Scxaginla fories sunt plenitudoperfeclionis, qui cus \
lodiuntsepulcrum, qui et lerrac rnolu facto extcrrili

,
*

ea nocte
qua bi
Christus
resufrexit.
Dui>




fucrunt
autem gladios
babent
qui suniGbrisli
: unuro
, ,
quidem seminalia arcentcm, qui est silper feiiiur

propter teinpcranliae conlinentia:n, altenim vcro
* ^, falsa dogmata resecantem. Gladius auiom adesl
.
ne tenebras metiiant.
. \
Cregorii. Posl datum dc pulcbritudine testi*/, ,
monium, amici Sponsi et qui parant ibalamum
, - impollulum acpune Sponsae pronubi oslendunl ci
,
regalis lecti pulcbriludincm, ut Sponsam majori
- accendant desiderio diviriaeel iminaculalae cuin eo
, \ ' vila?. consuetudinis. Atque bunc quidem de lecto
. "
sermonera nonesse ex historia depromplum, palci
,
ex iis quae corporalitcr de Salomone bistoruc inan\ , - Q data sunt, cujus el regalia, et mcnsatn ac reuqua
, \ ,
liber Regum accurate descripsil : novi aulo n el
*
diversi de lecto nibil dixit. Itaque nccessc est, non
\ ;. " - inhscrere litlera, sed pcr accuralam intelligenliam
,
sermonem buncad spiritalem iransfcrre contem ,
plalionent, a raatcriaU significatione menlem abdu * ccndo; consenlaneum esl ostendt divinam pulchri , , ludinein in terrore babere quid ainabililalis, ex iis
.
quac sunt contraria corporeae pnlebritudini. Nam
quoniam passionibus obnoxia corporum cupidiias
; , * membris carnis insidens, velut qurelam pra3donum
\
turma nieuli instdiaiiir, eam sxpcnumero capiiram
. ; ^ ,
ad uam a.ripiens voluniaiem ; propterca est con sequens ul divinus amor fiat ex iis quas stinl con *
iraria corporali cupiditali. Quo fit ut si iiujus dux
\ D fnerit dissohilio, moHisque et encrvata diiTusio,
&, \ illic vebemens c l qua3 periurbari non potesl aniini
, * magniludo sil materia divini amoris ; cum enim
ira forlis ac virilis insidiantis voluptalis lunnas
\ ,
perterruerit, et infugam verlerit, lum apparetpura
,
animae pulchriludo, nutlo moiu maeulala corpora ^.
lis cupiditaiis. Necessario igitur, nuplialU logis
, lectus ab armatis eircumdatur, quorum belli pcrirta,
* ,
eo qtiod super femur paraliim babcant ensem, l*r ,
rorem afferl et siuporein ienebrosiscogitaltouibus,
\ et iis qui in obscuro insidiantur, et sagillts appclunl reclos corde. Q I O J ciiiiu obsccnas vulupiaics
* * \ *
1

NOTiE.
(47) -, in C. B. Gyrillo tribuuniur ; qu.u autcm sequuulur ab
tanctu Grtgorii).

ad

127

PROCOPil GAZ.EI

128

1 l el prrinial, coruai qui lectuin ainbiuut ar-

inalura purspiciiuiu fieiil, el ojtis quod e>t in cou
lovlu descriplione, omnes eiitni /;eri/i /^' : r/r
ijladiusejus
super femur cjus. Kuvera
cniui periloniiii est ubi ivluclari oporioi carni c l sanguini,
laaqiiam fruiQri ensem haberc accouimodaluin. Qui
ergotemperaiiliaegladio accinclusesl,hicincorrupo
Iiu-lo awabilis exsisiii, iinus cx foriibus fsracl, el
digmis qui reicralur in calalogum sex ginla. Cum
auteni Israel fiat oinnts qui servalur, Unquam meus
Di;um intelligens; qui cnim Ueuin videnl propiie
lianc bnbeni denoininaiioncin. Proprium cst aulcin
isiiusmodi nullosensu aspicere ad pcccaliuii. Ea de
causa fil uiius lecius rcgis quidquid servatur. Cuin
euim sini duodecim Cribus Israel, uno quideni de

\
, ,
. ,

fioupuia
zdr . > ,

. (
,
, , \
.
, ,
. " ,
qualibrl parle pleniludinis opiiinatum sumpto, in ^ \ *

qiunque aulem armatos pro uumero genauun) hoc

I I I I O diviso.duoJecim tribus Israel faciunl sexagima,
,
qui siut una acies.et unus exercilus el unus leclus,

i I esl una Ecclesiaet populus unus, ct unaSponsa,
,
fienl omnes sub uno iribuno mililum, et concio , \
natorcet Sponso compacti et concinaaii in unam
' ,
corporis conjunclioiiem, in femoribue enseaccim-li,
\ ,
sive uuiciiique sensui accouuuodatum sibi gladimn
, , ,
ad percellendas conlrarias cogilaliones proleiideu' \ \
tos. Tot itaque diviiiara in sensibtts induli pano ,
pliam cingunl lectum ivgis, proprium nempe cor
* *
in quo Sponsus requiescii : per leclum enim, re ^
quiem designal, quani lamqujin ariuali cu&iodiaiU
sine passione et cum p u r i U l e , sic ul dsemo-Q .
nas in tenebris ac noctibu* insidianles exterreant.
Lectus porro aliler esl nolitia Dei, in qua quiescit
,
is qui ad ipsum accedit.
, *
, \ * , *
.
. *
A i / i . Leclum dixil corpus Domlnicum, sexa ,
ginla vcro forles, sive quis ang^lic:* dical virhiies
, ,
in circuilu liominis Dontinici, jnxta ilhid : c A c \ , t cesscrualei minisirabanl illi . Et : Angclis
\
inandatum o.sl de le **; sive animas sanctorum,

co quud dortae ftint ad pra^litnn a iversus inimicum,
,
ftic nomiiialas, non aberraveril a congnio ; qui el
* '
^ladium super fcniur babent, uain et qui agendi
1

I S

laculiatcm oralione oruant, et passiones ralione ty \ , \ ,

tuoriificant, jnre nierilo regem cingnnt. Sexaginta
. porro numero appellanlur perfedi per omniaeffecii
, ,
quiet coostanter ac forliier vixeruni. Gubus enim
\ \
i'l qiiadraius nuineriis sexaginla, aequalis omnibu^
, ,
6ui* midUiue parlibits et iuconcussus, ex quatuor
\ , *
quindenis, et sex decadibus, et duodecim quina \ , , \
riis et vigimi iriadibus conslans; atque ex hig
\ , \ ,
suaui habens finnitatem ac densilaiem. Ideo enim
,
qui lales sunt eliant ex fortlbus Israel electi sunl
tainquam foriibus forliores. Fortassis v e r o etiam

qut nnnc Ecclesia.n defendunt et vorbo et operi \ bus, pro corpore Ghribli deccrtantcs ia circuilu
, \ ; \
3

Mattli. , 21.

Psal. \ c , 21.

1C29
C O M M E N T A R l l L \ CANTICA CANTIC.
1630
, \ sunl lccii Saloraoms. Quia verbo quidem bttreticiu
rcsislunt in inanu gladios babenics : al qtiia lea>
peratiitir ac eontinenler vivunt supcr fMnurgladium
, fcruiiles contra limores nocluruog. Vtr eniiu, i n .,
quit, gladius ejus super (emur ejus pavore in no\ (5
clibut. Non soluiu e n b n mauifeslo* iuimicos ejece , \,

runl argunienlis verilalis, verum eliam claadesiinos

insultus cum meluoreiit, propler eos qui sagiUas
, ejaculauliir nocle illuni, elia:n in uoole mau, .:, sermU aruiis uiduli, insidianlium insultus suspi\ ,
canles.
.
V E R S . 9, 1 0 . Fercvliun feeil sibi rex Sulomon ex
', '.

ligtth Libani. Columnas ejus fecil argcntum el reclir

, '

natorium ejus aureum ; ascensus ejus purpura, inli*

,

,
- miim ejus lapidibus slraium, charitaiem filiabns
Jerusalem.
'
.
Theophili. Lignum Libaui esl Kuib Moabilis
. , quae popcril Jobed el Jessc. Ferculum igtlur est
, \
corpns Dominicum.
.
Gregorii. In ' quidem regem Salnmonem
. " ,
iu lypum tcri regis assumi manifestum est, ac Do ,
miiit mysterium in ipsius persona describi. Pt?r '
\
- ferctili igilur construclionem de nobis Domini d i spensatio significalur; miiUis enim roodis est Bcus
,
in eis qui smH se digni, proul fiet imiiisciijusqiie
> ip
facullas el dignilas, sic in uiioquoque exsisteos. F i l

enini uliquis quidem I O C H H Dei, alius vero doinus,
\ ,
alius autem sedes, et alius scabellum. Est etiani
' 6 \ , - Q aliquisqui eiTectussil currus, v d cquus qui habe *
nis facile regiiur, suscipiene bonum suum sesso*
rem. Sic igiliir eliam qui Deum in seipso fert, jure
,
roerilo ierculuin paciflci regis nominelur. MuilU
, rursuui locisLibanus in Scripiura in.iical adversa , . ,
riam poleslatem ui in iao : c Couleivii Dominue

cedrog Libani el comminuel eas , etc. Per L i , \ ,
banuni eigniikaute sermone, quod non solum inala
(5,
qua3 orta euol ex adversarU potesUie, sed etiam
- .
ipse mons prima mali radix qui clam fovcl ejua , ,
modi cedrorum sylvam ad iiiliiUim rcdigelur. Nos
\ igiiur fuimus aliquando ligna Libaui, duin in iilo
* radices ageremue per roalam viiam ei per fraudotu
, ,
d%iB0nuro : sed postqnam illinc per ratioiialeiu
,
securim excisi surous et fuimus in roanibus a i l i , D ficie, is nos suum fecil ierculum, transmiitaia ligni
\ , \ , \ nalura per regeneraiionem in argentum et aurutt),
Qi
,
el florenlero.purpuram, et in gplendores geinma , , runi, niiuirum in dielribuiiones graliarum. Nam
, ,
alii quidem, secunduin Apostoluni, daiur urmo
\ sapienliai, alii domim propktiicB **; alii vero a l i *
qua alia operaiionum , proui esl uiiusquiequo
, , \
aptuu natura el pote&t SHscipeiQ graiiam; vel
* , oouluscorpori* Ecclesiae fartus, vel maiiMiiai lencns
, ,
locum, vcl loco pedis ful<iea* ao sUbilicns. Ua
3 .
eiiam in fcrculi cotislruciionc alius quidoui *>gl
, *
columna, alius vro asccnsus, alius vero cgl a
, * ,
pars quae csl ad caput, quod vocavit rccliuatorium,
i S

le

P al
a

xxvui, S, 6.

II Cor. xi-,8.

1631

PROCOPH GAZ.El
1632
in quo caput snum Sponsuft, veclinal gcmmis au- ?*
. lem ei lapidibus prciiosis varialur qitidquid cst
,
tntus. llaqne columnse quidem iiilelligendie pro
Eccte&iae columnis, quibus plane purum el ignc * \ \ ,
exatninatum argenlum est eloquiutn irgni ad
.
sublimein etcbens vitae rationem. Pru-cipuum cnim
regni indicium censelur esse purpura : priucipa- 6 luiu aulem oblineus facultas ht qua caput sutim
,
reclinet is qui construxit ferculum, est purorum
\
dogmalum aurnm. Qusecunque aulem latenl el non
*
apparent decorantur pura gemmarum conscienlia,
quibus omnibus constal cbaritas iUiarum Jerusa* ,
lcm. Si quis auleiu veitt ferculum quidetn dir.ere . ,
uuivcrsant Ecclcsiam, dividal aitiem ex difTerenliis ,

opcralionuin in personas aliquas parlcs fcrculi,
sic quoque esl faiilliinuin unicuique ordini conim
-, \ , ,
qui sunl in Ecclesia adaptare partes ferculi :
Posuil eiiiui Deusin Ecclesia pritmim aposlolos, "
, ,
secuuriuni prophelas , elc. Ila ul per hxc nomina qu%ad opificium ferciili perlinnii, saccrdolcs , \
ac doclores irildligantur,-et vcncrandam csse vir- , ginilaiem qua3 in ferculo virtutum, purilate lan- , , , \
quam radiis quibusdam preliosonmi lapidum co- , , niscct : ac per viUe puritalem supcrnaj Jerusalcin
?
(ilias oslendi,iu quibus Dci charitas operalur.
,
.

i 7

7. Ferculum est gcstamen sedi simile quod

excipii scdentem : boc autem forlasse Paulus est
vas electioiiis . Eleniin Ibronum ipsum vocat Q
sapienlia ulibi dicens : c Aderam cum seccrneret
suam sede-n siiper vontos . S-jper veiUosautein
secreius fuit per multiludinem lentaiionum ac periculorum, ei quia ferebal semper ac referebal, vel
oiiam quia levibus pcdibus percurrebal universum
orbeni studio prxdicalionis. Fercuhim igilur bic
cet; menlem qnidem habens aureum recliiialorium
in quo Sponsus requiescil, sermonern verocolmnnas argenli. Yerbo eniin aposlolico Gnnalur ecclesiaslica pra3dicalio. Columns igitur sunt sermones
propter firmilaieni el inimuiabilitalem; argonlum
vero propler probattoncm et indcfkicutiam Aposlou.
Quin c l ascensus bu:c esl purpura : nam qui per
ejus sermoncs incedunt ad regnutn coelorum per
veniunt, pra; diguilale quasi purpurali incedenlcs, D
ac cuin Paulo diccnles : Nostra aulem conversalio in coelis cst
> E l inlimum cjus lapidibus
ccnslralum, csi preiiosa viriiiium et a?qualis in
arcauo cordis affe^tio, qnas, qnandoquideni fundamenluni esi Christus, lamquani lapides preliosos
ttuic supenedificat : quando veroesl gressus, liunc
fcrculi pavimento vartum el floridissimum regiis
podibus pranparai ascensum ci secunduni apostolicam iradilioncm vivenlibus facilem c l planum profcctiim operaiur. Veleliam inclTabileni etobscurmn
designat. Nam ejus qui sibi placeat vit iiistiliilum
abscundilum essc cupil. Uude etiam pcrboc quod
se

4 7

II Ccr. , 20'.

* Act. ix, 15,

8 9

. ,
, < . > \
' #
*
* ,
\ \
\
. $,
, ' \>

3 . ,
\ * \
\ ,
, \
, t
* ,
\ ^ *
,

, \
\
, \ *
\ \
: \ kvxbc , -

Frov. , 27.

e e

Thilipp. , 20.

1633
C O M M E N T A R l l 1N CAISTICA C A N T I C .
'
1634
ov \ dixil inlimum, vii tnlcm minime in vulgits p-ibli^. \
candam csse ignifitavit. Qnin ot chariiaiem simul
. cuin fcrciiH structura exslruclam esse aii : nam
\
sine hac caHcrarunt vittulum nuila est ulililas. Ex
sipxa #
liguis porro Libani csl femilum, ex iis, inqiiam,
.
qui secunditm carncm coguali suni lsraelitaruni :
lios enim Libanus signifiral.
/ (18) ,
Philonis. Ferculmn Salomonis sunl sancii, in
.
quibns Ghristus requiesm, tigna vero Libaui Ts* , c
raelilae, per figuram. Sed quandoquidem : c Con \ fringel Dominus cedros Ltbani et cotnitiinuet eas
, \ - tanquain vilulum Libani , dc iis qui non servai.t
\ \
religionem in qua plantali fueranl. De quibus
'0 * eiiara Isaias ait: Libanus autem cnm excelsis

Cedar . Quando autcm propler templi fabricam
, \ , \
dicit ad Cbiram Salomon : c E l nunc manda, et
, \
ca?dant mihi ligna de Libano**, sermo est dc iis
,
qnas ad ardificium spirilualc ex vivis lapidibus

referenlur 1'gna vivis lapidibus proportionata. S i . \ \ cut aulem ratione ornati argentum dicunlur:
, \
quin etiam sunl reclinatorium requiescenlis
. Verbi et babenlis ubicapm reclinet: aurum auiem
mens cst. Quando aulein forie Paulus ne ab tfslu
,
in periculis vincen-iur, quasi linclura qnadam

imbulus comparat sibi purpuram ^congrtientem
\ ad ascensum eoruin quae in se suid Regi Verbo
- delicianli in palieulia apostolorum in periculis.
, Inlcrnum autem ferculi lapidibus etratum, e qui bus unusquisque congrcgat sibi ad aedifieium au.
C rum, argentum et lapides preiiosos.
e i

.
, \ \
\ ,

. '
, ,
* \

, ,
. , '
.
\ , ,
,

.
. , \ ,
\ *
.
. , ,
-
,
" Psal. xxvni, 6.
f

Ua. x,

Zi.

III, Rpg

Cyrilli. Spiritalis porro ronjtinctio aurum

intelligaitir, ulpote prctiosa et divina. Elenim iit
deseno arcain inlus et foris aurutn exiipiebat,
ad manifestaiionem divinae unionis. Supervenit
vero purpura imiltitudini corum qui ad regnum
vocali sunl. Quando aulem quis credil, corde
Cbristum accipil, qui est margarila preliosa : scd
el ferculum, inquit, ex filiabus faclum Jerusaleii),
per solam charitatcm : Sic enim l)eus dUexit
tnundum , ut Filium suum unigeniluin daret; tit
omnis qui credil in eum non pereal, g$d babcat
vilarn aUcrnain * >
Y C B S . 11. Filiai Sion, egredimini et intuetnmi in
regem Salomonem , in corona coronatii eum
mater ejus, in die de*pon$Qtionn Uliut, el in die
lcciiliw cordis ejus.
Cyritfi. Qnje ex gentibus est Ecclcsia ait
iliud : Egredimini et iniuemini , diem aulcni deepousalionis vocat diem passionis,
qua suo sauguine Ecclesiara sibi desponsavit.
Plnlonis. Egrediminj, inquit, a malilia legis,
intitemini Cbristum ac spineam coronam , qiiaiu
imposuit ei Synagoga, ex qua sccundum carneiu
v, 6.

* Joan. vn, 16

NOTiE.
(43) ; sunt Pbilonis in C. B.

1335

PROCOPII GAZ.EI

1636

tlir.slus. Dtes atUcm laHilia?, pascba cst quando

dtxil : Dcsiderio desideravi hoc pascha manducare Yobiscum ** >.
Grrgorii. Ilic sermo conlinet exhorlationem a
Sponsa ad filias Sion, ul a carnalibus cxeani; qure
inldiigi possint animsc salvnndorum. Quousque
laridcm, iuquit, intra viia; sp-luncam coucludiinini? Progredimini exira nalurae velamenla , el
adinirandtim hoc speclaculum aspicile , facia filias
Sio* , ita ut ab excelsa spccula (sic enim Sion
iiuerprclatur) possitis videre Sponsum gestantcrn
ciwofiaui. Est atrlem corotta ipsius Ecclesia vivis
ct HUiialU lnpidibus capnl eJMgunoiqne circuindans.
CoiOHam atuem baec cbarilas connexuil, qnam
sive quis diltciioncm , sive inalrem appellet, non
aberrabil. c Oeus enira e s l t b a r i l a s , ut Joanncs
a i i " . Nullum aulem in Deo discrimen dtciiur ;
neque cnim mascalus , neque femina numen e s l ;
qtiomodo enim? cum nec iii nobis bowinVbus
boc perpeluo perroansurum sit? Sed quando ia
Uirislo omnes unnm efliciraur, signa diacrimiuts
bujtis una cum loto veteri boraine exneimie. Alque
iii Evangelio quidam paier tilto nupiias iacere d i citur " : ct prophela dicit, Quia posuisli enpr
capul ejus cpronam ' ; > hic de malre ail quod
imposuil Sponso coronara. Quia igitur uita? tantum
nt:piie sunl ti nna Sponsa, et ab nno coraoa
6ponso impooitur, onmiiio mbtl discrfminis cst,
sive quis Dei Filium uuigenam Deum vocet, eive

( , , *
c , '
.
.
^
, \
. " , \,
;
, \ ,
,
(> ), ,
.
,

,
, *9
,
,
. ,
, *
,


\
" \
\
. \
, 4'
,
Filium dilectionis ejus, cum eadem potcslas uiro ,
que nomine stgtiificaia exornet ipsum ui Sponsum
* \
ad cobabilationem nostram. Atqui bac ex eorona
voluplalem eum capere ail Sponsa niiriilce gau- deniem ornaiu illo sponsaliiio. Gratia enim revera
conjugem suam facicns Ecclesiam, sibique ada ,
plans et virtulibus quae in ea eximiae suul redimilus
^ i i i i a aflicilur.
.
Nili. Quis quidem baec d i c a l , non liquel {
*/, , $
foriassis autem anuci Sponsi : Verum quisquis ,
fitciil, cos qui ex geniibus sunt vocal : Sion

eniin borum inaier est quse Chrisli legom germi- .
navil. Prior eniin lex a Sina esi, poslerior vero ex
, , .
Sion. Gnm igitur in lcnebris ei umbra monis \ ,
sedcreni gcnles , invitat illas furiasse qui ba;c
dixil prophcia diccns : t Populus sedens in lene- D
c , b r i s . Exite el videle. Quid? Subdii admirans
* ,
audax facinus in corona qua coronavit ipsnm maler
.

sua in die desponsationis succ. Diesameiu dctponsa- }

.
tiouis Cbrisli et dies la^iilix cordis sui eral dies
\
crucis in qua Ecclesiam ex genlibus accepit tan , ,
qnam Sponsam sibi per propbetas desponsatam.
Vidcns igilur prophcla Synagogaro crebcrrifiiis
.
am bcneficiis justas vice^ Chrislo non red ,
dcrc, sed capUi ejus spincam iuiponere coronam ,
, '
lali facinore obslupefactus ail: Egredimini et i/i , tuemini in regem Salomonem in corona qua coro \ , *
pavit eum mater ejus. Vocal aiilcm Cliristi malrem, ,

68

L I I C . xxii, 1 5 .
" ilcg. 538.
ix, 2 ; Mutib. iv, 16.
M

1 Joan. ix, 6.

" MaUh.

XXIT,

2 seqq.

Psal. xx, 9,

t e

Is*.

1637

COMMEXTARII 1N CANTICA CANTIC.

16 8

%> kcTBcpdrcoCBY * - qtiia ex eo deducflur cjus genealogta et eccundum

, carnem dispensalfo.
\ \ ,
. '.
.& , ,
'
cl ,
.

CAP. I V .
V E R S . I. Ecce es pulchra, proxima wea, eccc es
pulckra : oculi tui columbcu extra tacilurnitalem
tuam.

. Gregorii.Pcr prxdiciorum exhnrtationem Spons

: bcnignitatcm vorbum excipiens, quod ca Doiiui
{,
adjmiialionem volit eliarn omnes salvos fleri ci ad

cognitionen veriialis pervenire , tolam coucele, , ,
brat el admiratur propicr pulchriludincm
ser.. *
mone singulis ejus niPinbris inliarens, ct unicui \
que mcmbro per comparationem nc simililudinem
, \,
encon.ium liibuens. Pulchrn igilur, inquit, 8 , ad
, -
ipsam verbum postquam bono animi proposilo
, ad pulcbriiudinrm accessisti. Proxiinam aulem
, \
ip aiu vocal , quod ipsius crga bumioes amorem
, \
itjiiialu r el jusserit rcliquag auimas dcserere
6ta
temporalia el cgressas videre Sponsuin corona

rtdimitum. Pcr laudis aulem repelilioneni, miifmie

faleuni boc tesiiinenium esse deuionstral: naiu
.
lesiiinonio duplici veriuiem coniirniari divina lex
,
prouuniiat. Quia vero Ecclesia unum corpus osi
, , ,
ei iu boc uno eorpore- lnembra uiulla sunt non
6 , eunidcni actuu babeniia, idcirco atcuraius illiits
, \
pulchnUkiiais explorator meinbris singul.s quae ex
*
lolo corpore ilii placuerunl, ptfCuliaTrem qtiamdam
* - , ,
el convcnienicm laudeui Iribuit. Ordiiur autem
fap * ,
ab oculis. Hi autem fuerinl sicut Sauiuel, videns

- ^
enim appeUabaiur, el Ezecbiel qui a Dco in spe * * \ ,
cula collocalus erat ob salutem iilorum qui ab
, *
ipso cuslodiebauiur, c l Micbaias ule videus, ct
\
lloyses ilie specians, el ob eaiu causaiu Deus ap, ! *
pellaius, oculi ouines ild qtii ad popalum ducen^
,
duiu orduiati sunl et videntcs itoininaii. Quin c\
, \
boc lempore Ecclesias pra^sules qut eumdcm citm
. !
lllis locuui oblinenl, ei ad lunien veniaiis corpus
6, , \
reliquum deducenl. Columbas auleui, i n q u i l , id
\
esi spinlualcs el ad nibil nialer atuni aspicientes;
.
vel eiiani innocenliam per boc insinuavit. Ainbo

auieni oculi laudanlur, ul niiuirum loius homo,
*rxa\ ,
lam is qui apparel, quam qui menie coucipilur lau * ,
dis coinpos exsUlal. Idcirco enim ait illud exira
, - J J
taciturnuatem tuam, ProbaB namque vilai aliudquir

dcm botiiinibus paiet, aliud vero soli Deo. Teslu .
tur crgo is qni occulia videt, id quud lacctur esse
plus illo quod videtur.
f

.

* ,
\
, *. ,

, 0 \ , ,
.

NUi. Apposuit illud, extra taciiurniiatem : nan^

spirilalia contemplans magi^ pulchra fuerit eiiam ;
dicens illa : Tacens autem ex media parle pulchra
es, ea qnai plnrtmis ulilia sint reticens, lanietsi
modesliae causa id facias. Nam abscondere quideni
vit lulis <>pus cst bonum quaiido intenlio ad vanan^
gloriam vergii ; sod scrmoqui aiidienles rcdifkare
possil non reiicciulus, quaiuvis ad laudciu sccu
quani dcceal diccniis spcoiei inteiiiio.

1639

1640

PROCOPH G A Z ^ I

. *II
Cyritli Silenlium ipsius significat obedien-
, c \ , liam ad omnia,juxta illud: Tace ct audi, Isr.-.el.
. t
Conue tuce $icuigrege$ caprnum quw sunt reter . , *
s(T de monte Galaad.
. .
Gregorii.
Per h;C virtuli consentanea vivendi
.

raiiolaudatiir : namper crincsomnis vilalis sensits 6 ;
experles, insimial cos qui rcbus spirilalibus danl ,
operam, nullo rerum mundanarum scnsu movcri,

ncque vanatn gloriam, neque divilias, neque quid- * , \
qufrm aliud bujus vilae aiionilos admirari. Capil- \ ' '
lilium enim pro velamento mulieribus dalum , \
juxta A p o 4 o l u m , et verccundia pudiciliaqne in
lelligtliir una tum niorlificaiione qua; in niundo ,
csL Capillus enim sensus expers est. Qnod autem
*
propter capillorum excellentiam, cum grogibus ca- , ,
prarum de Galaad revclalis comparciur, ita sta ;,
luendum esl ex conjeciura. Ncmpe sicui de Libani
, *
lignis in auram et argenluin purpuramque com , ,
mulaiis ferculum sibi rcx confecii, iia bonum
*
paslorem acccptis caprarum gregibus nosse capri ,
lia nionlis Galaad in ovilia coinmulare : atqui boc ,* *
exlcri monlis uomen est talem gratiam revetanlis,
, :
c i ilii qui ex genlibus bonum illum paslorem se- * \
culi stint, in orrialu fponsae capillorum nomine , \ ,
c Miseanlur, pcr quos pudicilia ct pudor, el conli- *
neulia corporis inlelligilur. Fortassis aulem et
, \
Klias aliqtiid nobis ad banc caprarum considera- , *
tioneiu confercl, qui longo lempore versatus
in
,
tnonlc Galaad insignia vitae conlinenlis exempla
, .
prsRbuil : forma squalidus, capiliis hirsulus, pelle
*
lapra tcctus. Ilaque omnes quotquolad exempluin
, ,
propbctic illius viiam suam inslituunt, ornamen ,
imii tcclesiac fiuul juxta philosopbandi niorem
' .
qui jain invaluil, viriutem in conversalione mmtia
,
tolcnies, Quod amem de Galaad hujusmodi gregcs
" 4
revelenlur, id miraculutn augel, nimirum qnod ex ,
elhnica vila ad verain Dei philosopbiam conversi
siiiiiis. Necenim a Sion monle sanclo cjus facium
,
c*t liujusmodi viiae inilium, sed addicta simulacris i;iiio ianiopere vilam suam immutavil, ul ptscclaris ,
vuluiibus Spousa* caput exoinet^
* *
4

T,,Tt

JNUi.. Quod rltinet ad lilieram, nil commune

coiilmet baic comparaiio. Quid eniin siinile capillitio ciiin gregibue capraruni? Ouoad intelligen
liam vcro magna esl conscnsio. Sive enirn aniina
sil perfecla ad qnain liaec dictmtur, nve Ecclcsia
gloiiosa, qucmdam ordinem babet contemplalio
lcxius. Etenini perfcclae animae quasi rejeclamina
ei superilua q u sunl res necessariac quaa corpore
pcraguniur quando bae decenler eicuui convenienli
ornaiu , assimilanlur gregi caprarum composiio ac bene mtinilo, nihil biulcum aul inlcrcisutn
babeiiit, eo quotl cohasreanl naiurae reciae ralionis
a qua fliaiu deccnler gubenianlur. Qnando eiiim
inconiiiuns deliciariiui luxus ad iisum necessiia

' ' * I Cor. it, scqq.

.
NeMcv. (,
^ \ -

x o t v o v

;
,
*
, ,

\ , &

, ,
,
\ \ ,
, \ ' . "
Vt *

2
1(41
COMMENTARll 1N CANTICA CANTIC.
\ , j i iemque restringilur, tuni dictuni eapilliiium shuilc
cril gregi c a p u r a m . Uaque res corporcie inindifferenlibus quidem iodifferenles suut, in sedulio, ,
ribus aulem bonae ei utiles. Sin Eccle&ia sit a,d
\ ,
, qtiaro baec dicunlur, capillilium ejus sunt qui p niienliam agunt de peccatis, quapropier etiam

; \ , * , gregi caprarum et non ovium assimilanltir. Revelaixautem sunt deGalaad, iransmigranle a Judans ,
ad genles verbo. Galaad enim Iransmigralio lesti \
monii iiiterpreialur. Quaodo enim Judaicae genti

d i x i i , Vos populus roeue et oves haeredilalis meae,
\ , ipsorum erai iestiiooiiiuiii. Quando aulem genles
, sibi in populum elegit, tunc ab illis ad has lesti , * iuonium transmigravit.
\.
Y E R S . 2.
Denle$ tui sicut greges tonsarum, quat'. ^ J *
at

- ascenderunl de lavacro, qua omne$ geminanlei et
infecunda non est in ei$.
,



Cregorii. Primum de deniibue agit, oris ae
. , \ labiorum encomiis omissis; ac sic deincepe da
labiis. Primum enim quis coraedil spiritales diaci ' \
, \ - plinas el quasi comrainuil nou secus ac cibura dentibus corporeis : et lunc aii de iis, quae animalis
,
\ - qusedam vis exlenual idonea reddens, ui quasi ad
viscera transmiltantur. Illos igiiur doctoree, qei
,
doctrinas*cum judicio Iradunt ac parliunlur, ae d i \
vina mysteria per clariorem extenuanl exposilioneni,
\
Ua ul gpirilualis hicce cibus corpori suinptu faci,
, ^ lis exsisiat, Ecclesiae denles appellavit bic sermo.
Quos eltam omni materiato pondere nudatos cupit

(boc enini esi esse lonsos el lavacro conscienti
, , \
esse puros ab onini inquinauienlo carnis et spiriius):

praelerea seinper per prufeclum ascendcre, ac
\
nunquam retro trabi ad baralbruin, nec non gc \
mellos parereanimaequideni passionum vacuiiaicin,
\ \
viia3
autem corporali procrcaules boneslatem, et
in nullo omnino gcnere bonarum aclionum dc \ ,
iiceie.
,
\ \ .
. \ ,
> , >
, c > > ]
, c * 0 * , *
,
\ , \ \ ,

, *
,

,

\ ^ ,
* * " P s a l . m , 8. Maiib. xxm, 42.
PATROL. GR.

LXXXYII.

T e

. Simililer et hoc quoad lilteram j e n sum occullum conlinel : quoad inlelligcnliam auleiu scriptuin de dentibus vituperio dignis : Denles peccalorum conlrivisli ; > et: lbi erii slridor
denliuin . > De laudabilibus vero : c Candidi deules ejus ul lac , et pwsens dictum, Fortassi*
vcro fuerint facullates animae per quas nuiriiur
ipsa verbo, quibus concredila eil verbi discrelie et
niasiicaiio, et quasi rutirinatio, ejus, inquani, verbi
quod tanquaro vinum crassura sit aurtbns exceplum. Conterunlur porro hi denies quando bseieticae doctrinap agrestam comedunt; obstupescer.lee
enim inepli fiuni ad verurn cibum comminnendurir.
Grex igilur tonsarum refcrl dentes Spmiste, quiu
nibil babenl eorum q\m pracdicli dentes impiorum
babebanl; scd sordes oaines per lavacrum absler-

Gcn. XLIX, 12.

7 ,

6 d

13

PROCOPII G A Z . H

1641

stnmt, et qnoa ftnperAutifti erat per toneionena

'.
! , \
/tbtluleniirt. Hi porro dente partonl gemellos
quando et prseeenti vll utilia proepiciunt el fuiura , \ intellectilia geminationi operum adjtclenies fecun- , dilatera. Mann iniecunda noii esl in eis, id est, ste-
rilli bonarum aeiionum nulla eet ac eine proic. \ ,
* *
Quit et hi qai in Ecctotia Uberaitt in verbo ac
doctrina el universo eorpori alimentun disiribuunl \ , \ \ propter coMordiam ct aaimerura conseiisioneni
gregi asainillaU ftvnl, propier levitatem aulem el , \ incuriam poegessionum omneai divUiarvm raale- , riam abradentes loosi norolnanlur : a lavacri \ero , \ \
aaceneu sunl geniinanles, curo ninime sterilem sed , \ ,
,
fccundam virluosorum operum vuWam habeanl,
, \
ci ulriqoe saiculo, presenli, inquam, et futuro coo
'
* -
*

gruiy geineilos parianl medilalionibus : fortassis , ,

varo deates at grei lonearum gemellos pariunt, ,
quia non amplius supersunl crines, peceatorum , ! * \
onere delonso.
\ , .
Qripnis. Aliter avlem gomelloe partunl pro*
.
,
pter duplicero cum lilierse tum sptriius imelligen- liam.
(49).
. PhihnU. Yei etiam quod cum solae in aquam
mygiicain descenderinl, cum Spiriiu sancio as- > .
ctndanL
xdxxircr \
ij
Y C B S . 5. Sicut funkulu* c$ccinent titbia tua et '.

.
. tioquium tuum decorum.
. -
Gregorn. Cocciiieura lllum est fldcs pcr chariUtem perfecta. Laudat igitur Eccleslae conjuiictio- ^ '
, \
nem et conscnsionem, et shmil confessionem qua
\ , * ^
pro ae cruci afiixum contttetur, secandutu quain
. Kcclesia consentien, uitura flt Ubivin et una, '
ex diversis verbis ejusdeni sensus calonae in mo- ', \
rem conlexla : coccineum auteui dieendo docet ore
proferendutn et>se coniessionem ejus qui uos sau-
guine redemit suo. Nam per uiraque baec labris ,
*
Ecclesiae completus censtai suus decor, quando ct
lides praelucet coiiicssioai et cbariias cum (idc con-
\ ; ,
texilur. ltaque per filum deelaravit cbaritalem, pcr
coccinum autem Gdem, et sic loquela Sponsoe spe- \ .
*
ciosa fit per verbura fldei quod predicamus ul divinus ait Aposlolus : c Si confessus fueris ore
luo Dominum Jesuin, et eredideris in eorde luo , .
n

quod Deus illmn susciiavil a mowuis, salvus D t

, \
erii
, ,
. >
7. Labia frequcnter aermonem Tocat Scrr.
plura juxla illud : c Disperdat univcrea labia do, ,
losa *, et: < Diffusa est graiia in labiis luis >
. \, #
SiveJgiiur auima perfecla, sive hi qui in Ecclesia
. > ,
sunt doctores, quando vivum sermonem babent
, \
ct qui audiiorem sic alligare valeat ut cum semel
, ^
audicril non ampbus possil di9cedere : l a b i a ejus , >
7

7 1

Rora. i , 8.

7l

Psal. n, 2.

7 4

Psal. XLIV, .
NOTJE.

(49) ^; C. . sancto

tr.buit.

COMMEXTAfttl W CANTLCA CANTIC.

IC16
1645
* , flluni babeut coccincum; ftlum qaidcm quia Hgant,
coccineum vero propler viviOcain eorum el iguiiani
\ ,
viriutem. Nara isliusmodi etiam caro viva est, quae
ruboreui vil thsteni prai se fcrt: id quod sigiuli 6 t 01 \ , cans Dominus ait : Verba mea spiritus et vila
\ s u m " ; per spiriium quidem fili vincuhjm, per
,
vilam vero coccinum designans. Loquela porro
, illorum dccora, cura ulililale delcclalionetu con .
tinens.
Origcms. Nempe ignilus est verbi appara. "
lus, etc.
, . . . (50).
Sieut ccrtex mati puvici gena tua exlra tacitur nitatem tuam.

.
(51).
Cregorii. Posi oris venustateni geuarum r u ,
bore gponsus deleclaiur, idquod consuetudomalag
, * \ ^ voiat ei assimilat ipsi cortici mali punici. Quem
admodum enim mali punici frucius sub ausie |& \
0 rtlate el acerbitale corlicis cuslodiiur, stc etiam
gravts el conlinens el auslera vivendi raiio cuslos
, Hl bonorum coulinentife. Laudalaulem publiram <i
* \ \
inlernam castilalem. Duplex nautque hitic laus e\,
\ ceiit, tum proplcr vitam in iig quai apparenl bnm
\ - coinpo&itam, tuin propter ea quae in auima passio , \ niini experie geiuntur rccte, quae soli paieni idi
& qui aicana inlrospicil. Quamobrem ait itlud: Exira
lactiurniiciem tuam.
*
,
.
'/f. Propler animgc quidem auslcrilalcm vilae
. -\ ,
passSonibug maccessain maium sutit genaj c o r i k i
$ \ ,
Q punici ob ausierilalem non absiuiites. lloc
namqueutembro polissimum judicatur aniiui gialu*
,
lemperantis quidem subtrislis, el incoiuhieiiiibus
, \
, oculis severilate gestus a; vullus indicans displi , \ - cenliain; effusi vero quasi subridtjis el tffreuis ac
lascivos cminus alliciens oculos et afleclum volu
^ * - piatis amoenilalft vullus ipsis annuisliaus. in Ecclesia .
vero virginiiaicui colcntiuin ordo cst, el austeiam

gravitateiii ct inaoccssuia haereticis aniatorilus
\
vulluiit SponsaB ostcndenliurn, el niliil quod ad
, illorum gusium sil babenleiu. Curlex eniiu mali
.
puuicl dcforis quidem ip^um guslantes rcpelli!,
\
quod qiialilatem balieai gustui contrariain, sed i u 0,
leiioloui frucluin secure ciiblodit. Cuiierum popu ,
l a r i s e l pauegyri muhiludinis nou absimilis esl mali
&k - D punici fruelus cbarilale colligalus, non firnio
solum septo cxteruo coiiice custodilus, verum
, ^ eliain tennioribus inlerrmd is in diversas series
, \
disiribulus, eccksiasiica? disli ibuiionis ordines iini taiur eaienus divisos, ne deccus Ecclesiam ornaiu
* , confuadalur ac populo Dri convciuens sialus cu , \ - glodialur, virlutum dignitalibus et sacerdolaliius
minislcriis, dispensalione cougrua sic dislribuiis

ut aflVclu minime gepareniur, scd cbarilaie c o l l i u%\ , ,
geniur. Quin el extra lacitumitalem
ebi
\ , *
* xal \
Spons.e babilus, qui cum ausleriUUe multum ha^ ,
bcat nsajcslalig.
.

Joan. , 64.

<5) Uc.cit.

col.

() Hoc gclioHum in G. . Procopii nomenbaL>ei.

1647

PROCOPII GAZ

16*8

Origenis. Laudi leniperaniiaj adiungh, clc.

.
, . . . (52). *
V E R S . 4. Sicut lurris David cotlum tuum , quo!
*. , wdificata est in Tlialpiolh, miile clypei pendeni sti ' *
per eam, omnia jacula polenlium.

.
Gregorii. x his discimus ea quae a sanclis
.
fiebanl typum qucmdara exsiitisse ac doclriaam
, \
corum quae recle fiuat ex virtule , ul nuplise qui ,
bus virlutum conviclus nobis per aenigmata pro* *
ponilur. Migralio aulem virtuosae vilae instilulionem
, \
denolat: a?diiiciorum exslrucliones nos in virlulis
* slrucluram sludium ac diligentiam impendere j u \, * bent bellum adversus alicnigenas , docel nos for *
liter gerere adversus iniquilates. Sic igilur eiiam
, insignis illa turris David, in qua opima spolia sus * \
pendil, ad Ecclesiae profeclum spectal, dum per , ,
illaru divinos quosdam esse doclores iasinuat ,

qui in populo colli locuin oblinenl, ac verum caput
Cbrisiuin in seinelipsis portant, nutriendi vi prae- ,
diti, nerope per doctrinam qua corporis Ecclesi *
vircs coaservanlur ; cumque spirilus capaccs sint \ , \
qui cor reddii igneum el calefacil, ct persouoram
'
vocem dcserviaul sermoni et concinnum vertebra- *
rum siliun per viaculum pacis ia populo eflicianl , \ et inclinenl se bumilibus coadescendeudo, ac rur- , \
sus criganl ea qnae sursum sunt sapiendo c l ad , \ lalera se facile obliquaado converlant in declinan, ,
dis et cavendis variis diaboli insidiis, osleudenles , \
qualis quoque fuerit beaius Paulus , qui Cbrisli nomen porlavil cum esset vas eleclionis et sonora
\ arleria Evangelium pracdiearet, et Cliristum ha- ^ ,, ,
berelin se loquenlem ac dissercnleni. Tale ergo ,
collum vere fuit a Davide aediflcalum. Inlellige , \ aulciu Davidem regis Palrcro in conspicuo ct ex- , \ . : ,
celso quodam loco ( boc enim sibi vull Tbalpiolb)
qui ab inilio consliluit hominem ui esset liirris * \,
el non vi cadcrel, et per graliam eum rursus aedi- , \ ^

iicavil mullis munitum clypeis pt bastis poienlium,
non in lerra jaccnlibus, scd io acre suspensis , \ \ \
quae fuerint angclicse cuslodia?, ul inimicorum i u - , , \
euUlbus non facila amplius possct invadi, verum
eliam lerrorem ipsis incuterenl, adeo ut ne ora- , \ , , \ ,
uino quidem audcrcal turrhn invaderc. Nuroerus
aulcm millcnarius sumitur ad indicandara mul- / , \
tiludincia. Per bumeros auteai quibus Iiocce collum
csl adnatum, intellige sludia agendi el operandi
per quae nosti a bracbia suam operanlur salulem.
Quando igitur turris rcgis cvaserit, consccnderit
auiem sublimcm vivendi rattonem, tunc impleiur
i J quod dictuin est a Domino : c Nou potest abs ialelligc
condi civitas supra nionlein posita
auteai Lurriiu pro civitale.
7 5

iVi/i. l a prseccdenlibuR quidcm eponsae collum

7

,
, ,
,
, \ ,
*
,
,

*
\ .
; ,

Mattli. , 1 4 .
NOTJ:.
Pairol. \. XVII, cit. col. 272.

1649

COMMENTARIIIN CANTICA CANTIC.

160

() , propler flexuram quati redimiculum diccbalur ,

, * \ iiinic autem sicut lurris David, propler rectimdinem el ereciioneni. Atquiflexuraoquidem recti
, , ludo, stalus aulem redimiculo siinilis sui sicul lur - ri adrersalur : diversue quidem non tanien centra , \ rius. Quando enim ipsius erga inQrmiores con , descensionem ftt in virtulibus humililatem dcclarare sermo cupit , redimiculum et collum ejus
) ,
modcralione animi inflexuro appellat; quando autem
\ contra passiones et adversarias virtutes praeminen ,
liam ei erectionem, lurrim David propter altilii
dinem
inimicis inaccessam. Mille aulem clypei

* ,

, pendent $uper eam et omnia jacnla fortium ; qux

sunl virlulum adversus ipsam pugnanliuni, quas
\
stibigens et exarmans , earumdem arma de collo
, *
suo
suspendil in signum mulliludinis a sc de>ictae
- ^
nulluin reliuquens iuimicis telum , quo ipsam ile , rum impetere valeant; non eniin certum jaculo * ,
riun mtmerum, sod omnia penes se habct accepta.
* \ ^
Siceliam Sponsus ejus intmtci pugnanlis viriuleni
,
evacuavit
Liceatquoque clypoos vocarefidcipro \
, \1,
feclus : illud autem Tbalpiolb in propvgnacutis
interpretalur, itaque supra mcenia lurrini aedifr '.
calam
ail.
.
Origenis
Aquila Tbalpiolb propugnacuta ex. , posuit, ctc.
, . . . (54).
Y E R S . 5, 6. Dno ubera lua sicut gemelli Mnnuii
\ *. ,

cl caprece, qui pascunlur in liliis, donec atpirei dies et

amoveantur umbra.

%~ .
.
, Q Cregorii. Geminus esl homo, scilicet exterior
seu apparens et inlerior seu occultas: cum ipsi
) \ , \ ,
siinul inter se conjuncli venianl in vilam. Nam

neque anima esl anle corpus neque anle anSroam
,
corpus eonstruitur, sed eodem tempore in vita
'
, siinu) exsislunl. Alimenium auiem eis secundum
naiuram quidcm esi puritas elbonus odorquorum
\ ,
fertiles sunt virtutes : quidam autero nonnunquam
,
tenentur raajore studio veneni quam nulrimenti,
, ? \
qui virlutum floribus non pascuntur, sed spinis
, * deleclanlur el tribulis. Cum igilur opus sil oculis
.
disccrnendi vi pr&dkis qui exacte possinl di
gtioscere lilium el spinam et quod quidem salularc
\ , ,
est eligere, quod vero exiliale est amandarc; pro , '
pterea eum qui ad simililudinem Pauli nulricis
,
, D
, 6 *

: *
,
\ \

\, ' \
,
, '
, \, \ \
:

inslar est infantibus, et lacte nulriet cos qui recens nati sunl Ecclesiae, duo ubera simul oongenita, et capreas hinnults assimilata bic senno nominavit, per omnia lesliGcans ejuscemodi lnembri
Ecclesi* prsestanliam quod per utrumque rccte
dcducator ad pascua puroruro liHorum accurale
discerncns spinam a nulrimenio qnodque circa
partem animae principalem versetur, cujus symbolum est cor , quod per se alit ubera : alque
insuper non in semelipso gratiam concludit, sed
indigenlibus verbt mamillain porrigit donec, itiquit,
non amplius uinbne prsevaleant ipsi ca qttm ad

itt) E piv . Hicc sanclo Nilo vindieat C. P;dum in C. V. Cregorii

(54) Patrolog. t. XVII,

rclip-OiiL

1647

PROCOPU GAZ.EI

16*8

Origenis. Laudi leraperaniix adiungil , elc.

'.
;
, . . . (52). *
V E R S . 4. Sicut lurris David collum luum , qux
\ , wdificata est in Thalpiolh, miiie clypei pendeni su '

per eam, omnia jacula potenlium.

.
Gregorix. x bis discimiH ea q u a sanclis
.
fiebanl typum qucmdara exsiilisse ac doclrinam
, \
corum quae recle fiunt ex virlule , ul nuplise qui ,
bus viilutuin conviclus nobis per aenigmala pro' '
ponitur. Migralio autem virluosae vilse instilulionem
,
denotat: a?diiiciorum exslrucliones nos in virtulis
* strucluram sludium ac diligentiam impetidere j u \,
bent bellum adversus alienigenas , docel nos for *
liter gerere adversus iniquilaies. Sic igitur eiiam
, insignis illa turris David, in qua opima spolia sus \ \
pendil, ad Ecclesiae profectum spectat, dum per , ,
illam divinos quosdam esse doctores insinuat ,

qui in populo colli locuui oblinenl, ac verum caput
Cbrisiuin in semclipsis portant, nutriendi vi prae- ,
diti, nerape per doctrinam qua corporis Ecclesiae *
vircs conservantur ; cumque spirilus capaccs gint \ , \ \
qui cor reddii igiieum el calefacit, ct per sotiorara ^ '
voccm descrvianl sermoni et concinnum vertebra *
rum silum per vinculum pacis in populo efliciant 6, \ ct inclinent se burailibus condescendendo, ac rur, \
sus crigant ea quae sursum sunt sapiendo el ad , \ lalera se facile obliquando converlant in declinan, , \
dis et cavendis variis diaboli insidiis , oslendenles , \
qualis quoque fucrit beaius Paulus , qui Cbrisli nomen porlavil cum esset vas eleclionis el sonora
\ arlcria Evangelium pracilicaret, et Cbrisluin ha- ^ , \ ,
berel in se loquentem ac disserenteni. Tale ergo ,
collum vere fuit a Davide aediQcalum. Intellige , \ aulciu Davidem regis Palrcm in conspicuo ct ex- , . : celso quodam loco ( boc enim sibi vult Thalpiolh)
,
qui ab inilio conslimil honnnem ut essel lurris
* ,
el non vi cadcrei, et per gratiam cum rursus aedi- , \
licavil niultis munilum clypeis pt bastis poienlium,

lion in terra jacenlibus, scd in acre suspensis , \ \ \
quae fuerint angelicae cuslodia?, ul inimicorum i n - ,
sullibus non facile amplius posscl invadi, verum
,
eliam lerrorem ipsis incuterent, adeo ut ne om- , \ , uino quidein audercnt turrim invadere. Numerus
, \ ,
aulcm millcnarius suroitur ad indicandam mul- ,
tiludincui. Per bumeros autem quibus liocce collum , ))
, ,
csl adnatum, intellige sludia agendi el opcrandi
,
per qua3 nostra bracbia suam operanlur salulem.
, \ ,
Quando igilur turris regis cvaserit, conscenderit
'
auieiu sublimcra vivendi rationcm, tunc impletur
,
i J quod dictuin est a Domino : c Nou potest abs ,
condi civilas supra niontem posiia
intellige
<
autem IUITUU pro civiute.
>
.
iVi/i. lu prseccdenlibus quidem sponsae collum
; ,
%

7 0

Hallh. , .
Pairol. \. X V I I , cit. col. 2 7 2 .

1649

COMMENTARIIIN CANTICA CANTIC.

^ (53) , o>c
, * \

,
, \ \ ,
^ ,
\ . ,


' ,

,
\
/, *
- ^
, * ,
* \

\ , ,

^
.
. , , . . . (54).
\ *. ,

.
.
; ,
\ , \ ,

,
* '
,
\ ,
,
, \
, ' .

\ , \ ,
, '
,
, D
,

'
, *
\ \
\
\, ' \
,
, *
^ 9 i^ - \
t

160

propter flexuram quati redimicutum diccbalnr ,

nunc aulem sicut lurris David, propler rcclilndinem et erectionem. Atqui flexurao quidem recliludo, status autem redimiculo similis sui sicut lurri adrersatur : diversu9 quidem non tamen cenlrarius. Quaudo enim ipsius erga infirmiores condeseensionem et in virtulibus humifitatem declarare sermo cupit , redimiculum et collitm ejus
modcralione animi inflexum appellal;quando autem
contra passiones et adversarias virtutes praeminentiam et erectiunem, turrim David propter ahitudincm ininiicis inaccessam. Miile aulem clypei
pendent super eam et omnia jacnla fortium : quac
sunt viriulum adversus ipsam pugnantium, quas
stibigens et exarmans , earumdem arma de collo
suo suspendil in signum mulliludinis a sc de>ictae
nulluin reliuquens immicis lelum , quo ipsam ilerum impelere valeaut; non enim cerlum jaculoriun nuinerum, sod omnia penes se habct accepla.
Siceliam Sponsus ejus inimtci pugnanlis viriulem
evacuavit Liceatquoque clypeos vocare fidei profectus : illud autem Tbalpiotb in propvgnacutis
inlerpretalur, itaque supra moenia lurrini aedifrcaiam a i l .
Origems Aquila Thalpiolb propugnacuta exposuit, ctc.
V E R S . 5, 6. Duo ubera lua sicut gemetli Mnnuii
caprece, qui pascuntur in liliis, donec aspiret diet et
amoveanttir umbrae.
Cregorii. Geminus est homo, scilicet exterior
seu apparens et interior seu occultas: cam ipsi
simul inler se conjuncti veniant in vilam. Nam
neque anima est anle corpus neque ante animanv
corpus eoustruilur, sed eodem tempore in vila
simul exsistunt. Alimenium auiem eis secundum
naitiram quidem est puritas eibonus odorquorum
fei liles sunt virtutes : quidam autem nonnunquam
tenenlur raajore studio veneni quam milrimenli,
qui viriulum floribus non pascunlur, sed spinis
deleclantur el tribulis. Cum igilur opus sit oculis
disccrnendi vi pr&dtlis qui exacte possinl d i gnoscere lilium et spinam et quod quidem salularc
est eligere, quod vero exilialeest amandare; propterea eum qui ad simililudinem Pauli nulricis
inslar est infanlibus, et lacte nutriet eos qwi recens nati sunl Ecclesis, duo ubera simul oongenita, et capreae hinnulis assimilata bic senno nominavit, per omnia testiGcans ejuscemodi membri
Ecclesbe prsestantiam quod per utramque rccle.
dcducatar ad pascua puroruro liborum accurale
discernens spinam a nulrimenlo qnodque circa
parlem animaa principalem versetur, cujus symbolum est cor , quod per se alit ubera : atqne
insuper non in semelipso gratiam concludit, sed
indigentibus verbi mamillam porrigit donec, inquii,
non amplius umbne prxvahjanl ipsi ca (JIIIP. ad

NOTiE.
(5^ E . piv . Hacc sanclo Nilo vindicai C. 1?; dum in C. V. (jregorii nomon rctiiwtii*
(54) Vairolog. i. XVII, co!/272.
:

t&l

P R O C O P I I OAZMl

\ i u i u conducant ftatagenli, sed hice ublque lucenlc ^ "

irradic*ur,dum dies $ivt Spirittis sancli luracn om,
nin qiucciinqtie votaeril peispirat.
,
.
A i i t . Parvulot m britr> ct adbirc lactis
.
a!uu<nos tibera vocnl caprarum liinmWis eimilia : , qwmiani ciiara dum Deim coltre incipiunt pro- \
pir 4dei nobililaiem acomcn binnulomm obti- ,
ncnics, pcrspicaces simt &pe ftrtura et in pronrissis , ,
repo&4ia tanqnam praeseatia cernerrte. Quin et in
liliis pascunAur hinnuli, dtim possessionibus curis- \
quc vacantes GoridiB ficclesia* fruclibas aluntnr. 6\, \
A d siinitem naroque xclum pertingere desrderanies,
-voluptate rei desuferKtx nairiunlur, quasi in prelo ,
exsullanles eorum qtia? prosunt ioslilulione. Hoc ,
aulem taciunl, dum prsseniia quae umbra dicuntur * (
euUnoia fuerinl,'aspirante ac illucescere incipiente \
<lic qui t% inlelleciili sole exsistit. Genielli autem

rccte dicuntur binmili, utpote e i uno eodemque \ , ), \
v m i r c ac partu simul tentpore in lucem edili; \
Ecclesia namque parvuli uno partu per gnaliam , .
K^niti sunl.
Origenis. Qnaniiim ad spoasara u b m aunt
.
, , . . (5),
principalis animae porlio, etc.
Ctjrilli. Vel etiam duo binnuli sunt doclrina
. \ , ,
moraiis et dogmatica, quoe sunl duo sponsa? ubera, ,
quibus eflnlrili acute quid cernuat qaoad Oeum : *
Jilia vero vocai aposiolicoruin et evangeUcorum \
Kermommi suaveolenliam quibus pa&cimur us- , & ,
qtte ad c<msumaiadonem s&cuU.

Hh mihi ad montem m^fthx ei a4 collem '

^
ttiurii.
rrjCi

,
(irt$otn. CIHP mcmbratim laudassel Spon. sam , deinceps teitus ce*pori$ laudes prosecuturus , ,
ei iutegrani staml facturus encomium, causam
\ * ,
iiisortijl cur lalis eeset, dicene : Ibo mihi, etc; per .

iiiyrrliara quidern passionem , per ilms vero divi- , \ ,

imalte gloriaai ieeimians : cum dixit auiem milii
<
ipsi, decJaravil q.uoniani nemo ab ' tollil aniraam, , ,
,
sed babet poieeiaiem ponendi cani c l babei pole- * * 6ialcm rursum aocipiendi: per monlem autem my- , ,
gicrii tuagniliidinem subUmiutemque declara(.
,

.
.
pulchram vidil esse Sponsam , sive aniinatn, sive J) , , \ , \
riiain Ecclcsiam , feslinai dciuccps ad mortem u l
, ^
sibt ipsi banc sisiat non babcnlein maculam neque
rugam nec quid similo, ulque ipsam lavacro aqux
, * *
in vrrbo mundarel. Gsclcrum baud inviia sed sponlo
* , *
proccdil: nioos uamque mortem declaravit; collis
vcro resurreclioncm et ad ccelos ascensionem csf c : ,
, ^
mons quiJcia morteni propier borrorem, coilis
vcro resurrcctionem, quia morlis gravilalem spe
;
icddil teviorem. Gum autem sigillatim iivcmbra
,
Spousas collaudavil pcr Ul quo^l subjicilur, (olam
.
ipsan celebraL cncoMiiis, immaciilataia l.mainquc
Nili. Deinde subjunxit : qnandoquidcm lam

pulcbram appcllan?,

(^ci) rnlrolog. . X Y H , c o l . 2T2.

COMMENTAMt CANTICA CANTIC.

\
* 7,
,
.
.
,
, * ,
, ; ,
* ;
, . *0
; , , ,
.
;, ,
,
*

T>

1654

Y E E S . 7 . Totapulchra ts, proxima mea, et ma/a non ett in U.

CregoriL Non aliter enim bumana nalura
purgari potest a macula nisi agnus qui lollil peo
cala m u n d i , per se omne viliutn deleverit, per
mortem suara illuin qui morlis iroperiuro habet
abolentlo, ac rursus semetipsum reducendo ad
propriam divinitalis gloriam quam habuit ab iniiio
priusquam mundus esset. Propterea, inquil ,
suslinebo mortem ut ipsam e medio tollam. Qui
igilur cum ipso fucrit myrrhae particeps onwiino
etiain erit parliccps lliurts; qui enim compalilur,
eliam conglorificabilur ;.qui aulem semel iuerit
in gloria divina, lolus lit pulcher , reuioiu* ab
omni macula advcrsa.

\ . , V E B S . 8. Veni Libano, Spoma, veni Libnno

' venies et tratuibis principio fidci, capite Sanir

et Ermon, laiibuixt ieonum, monlibus pardo
.
rum.
. ,
CyrillL Docet nos unde sponsa, nempe ab
; idololalria vcniat. Libanus enim mons idololatri , , cus, undc, inquit; venus, tranubit autem per le*
, gem,cum enim Christum ignoraret ejus mysterium
.
edocta es.
Gregoru. Cura dixisset quoniam pulchra eset
.
, , \
> - macula non esi in le, ne hoc lcstimonio elata et
, - facta iDeokntior impediretur quominus ascenderet
, ; ad majora, per hanc adbortaudi vocem ad rerum
supernarum desiderium ascendere admonelur.
\ .
, , Q Hecte secuta cs, inquil in prrccedentibus, vcnisti
*
mecuin in monlem m y r r h : consepuUa enim fuis\ mecum per baptistmira in rooriem,$imul mecum
\ \ - etiam aacendisti in colleoi itauris; nam consurrexi sli et in altum fuisti sublatain commumone divini * \ / \ - lalis : ascendc ctiam ab bis ad alios nionles proficiens et in allnm evecta pcr cvidcntem cognilio \
nem. Fidei namque libi ct ad sublimiora profc
, , clionis principium fnit hocce ihus, CUJIIS per resur , , reriionem parliccps exstilisti, non amplius ad nupiias petita sed jam sponsa eflccta : ab hoc ergo
, \
,

principio, quod esl 6des, venics et transibi* : boc
eFt, el nunc venies el non cessabis semper trans,
irc pcr hujusmodi ascensiones capiie Sanir e*
.

Ermon. Per boc ajtem subimlicat mysterium su. ,

: , \, D pernaa nativilatis : binc enim dicenl manare fon , ,
tes Jordanis, super quos silus esl hic mons ; qui
,
dividilur in duo cacumina quibus imposita suui
\ ,
haec nomina: a leonibus et pardis, a diaboliciscar *\ , '
ccribus et variis pcccatis a quibus anima suflbcatur. Memiuiiautcn) Irislium per feras basce tU sua ,
viora reddcrel ea quie deloctant et ul in pra:seiili , ; \
bus bonis majorcm capial voluptalero, discens pcr

cotnparaiionem qusnam quibuscum mulavit: e l
* , \
simul ul pcr avcrsionem ab iis quae simt deteriora,
$ \ iu bonls stabilitatcm el immuiabilitalem obtmc .
rtl.
NM. Uiirsum adhorlalur (|iiis Sponsatn, mo. );
nitor atilcm gilclur, sive ipscnicl Sponsus sit, sivn
*; ; . I H I J U S aiuivi (\u\ a profuno loco ipgmi avocaiit \t
/ _ , '-' ,

135

"

iROCOPII GAZJJI

1CS6

ab eliinico Vivendi insiiluto; cumenim scirent L i - ,

baiiutn leonum ac pardorum esse habiiaculum,
swadcnt illi ut ipsum deserat: cumque, ut par est, ,
\
dissent eani recedere incipientcm et cum omni
, \ ,
diligeniia proiicientent ex animi alacrilale profe , riiim coTijicienies aiunt : omnino reniet et transibh : nam ildei principiiim ei in exordiis diligcn-
/ , \ , ;
ia fuluri Iransitus indicat velocilatem, spem mul ,
lam suppeditans sludiose quaesiium scopum asse
quendi; venies igilur a Libano baruni fcrarum re;
gione, Iransibis autem feras illas illaesa. lncipiens
.
niim proficisci eapite fidei ela capite Sanir quod
,
interprelatur via lucerna: , el Ermon, qnod Irans
,
laliim cst luerum el ros, merilo tcnlaiiones omnes
, ,
nansil,el virlutum adversariarum insidias evadit
via lucernae illustrata,et insldianlium inacbinalio- ^ \

iu>s eludens, rore autcm miligans itineris laborein.
' \
Quocirca etiam lalibula actioni insidianlium leo ,
iium, ac niontes conlemplationi adversanlium par \
dorum pcrlransiens obslupefecil adbortatores suos

in cclcrilate. Fortassis vero eliam bovcs ac pardos
,
\ o c a l prislinos elhnicorum mores; montes vero
,
erroncum ipsorum idololalriae in excelsis cultum,
ot laiibula reelam nalura legem a qua moti naiu- \ ,
raliler cognoscebant bonum. Mandra enim ovium
\
pastarum caula est, non autem ferariim diverso \ , vium. Lcones porro ac pardi, cum sinl solitaria
cjusdcm gencrisanimalia,p reos utique genles de- '
hignat quaecullum quidem impium per errorem fre ,
queniabant, sed vivendi ralionem etsi non omni- Q \ , , \

110 ralioni conforraem, ovium tamen more direclu
facilem liabebant, et non Judaeorum , sed Chri- , , , ,
stianorum vivendi instiluto convenientem. Sponsa
\ ,
igitur, a fide iter suum ad sponsuro auspicala, per
oa quae dicia sunl proficiscens mullos securo Spon- ,

eo exbibuit, cura miincra sponsalia dolemque euam
,
Cbrislo oblulil.
' , \
.
6'.
, '
V E R S . 9.
Cor indidisti nobit, toror mea, Sponsa,
COT indidisti nobis uno ex oculis tuis in uno $erto

colli lui.
. " Cyrilli. Neir.pe in lui nos desiderium adduxi, \
sli uncMcibo (onfessionis, quod babuisti recte v i ricns ociiiis luis intcrioribus : subacta enim lorque D
, olli lui confessionem fecisli.
(56).
. ,
Gregorii. Hacc ab amicis Sponsi, angelicis,
, \ , ,
unqiiam, virlulibus dicunlur ad Sponsam. Nam cum
, \
sit duplex vidcndi operalio, et altera quidem videat
, \
veriiaiein
aliera vcro decipialur rebus vanis
, \
(quaudoquideni circa golam boni nalwram aperlus
,
csl Sponsx* oculus, aller autem plaue oliosus cst:
\ idcirco uni oculorum amici laudem Iribuunl, so
rorein quidon ipsam appellantes piopler impaii, ,
bilitatis cogualioiieni; Sponsam vcro proplcr cjus
}

(5(i) Quae sequuntur in C. . Gregorii nomen prae se ferunl.

. CUMME:(TARII I X c.\NTICA CAXTIC.

1658

ciim Vcrbo conjunclionem. Cum igitur, inquiuni,

oculns tuus unus sit, co quod ad uniim respiciai,
el anima lua una, quod ad diversas affeciiones
miniino divtdalur et situs colli lui pcrfeclioncm
babeal quod divinum jugum susluleril; hoc enim
sibi vult illud in serlo colli tui, nenipe jiigutn
ClirisLi. Propterea confilemur quod tuis miraculis
cor nobis iudidisti, id esl animum quemdam ac inlcllectum ad luminis receplioncni pcr tc nobis indidisli, siquidcm in te vetut in speculo juslitias solem cognoscimus. Per repelilioncm aulem dicto
suo dignam fidem concilianl.

. , \,
" 4 , \

\
>> ' ( ,
* )
\ \ *
\

; .
Nili. Sponsus ex persona cbori universi hsec
.
ait, sliiporem quidem omnibus afferens : familia, , \ rilatem vero Sponsac sibi soli re3ervans, durp a i t :
, , , , \ Soror mea Sponsa, c l non noslra. Licet enim aiigell
quoad substanliam animi pr.csicni, diguitale ta, men infcrioros sunt illa quae Christo adaplala fuit,
, * ' cl nosira massa? prtmilias tulit, el super omnem
\ \ prmcipatum ac potcslatem ac virtntcm digniorem
\ \ sedem accepit, el proplerea Sponsi soror nomina * \ lur, ipsi consanguinea soniiidum carnis disponsa ; \ lionem et couterina effccta. Cordificavit aulem
\ ipsos uno ex oculis quo rcs divinas pcrcepil. Nam
, * oculorum animae sinister quidein rcs corporeas
\, , altendit, eas recte disponcns; alter vero ad spi ; rilualia iniendit, el futuris inlta?rct qui sofalcs
, \ , Sponsi diserle cordificavil, el cum miika cautela
* \ pardos conlcmpl iiioni oflicicnlcs pertransiit, pro - ^ priamque pulcliritndinem servavil. In serlo
, - colli SponsaR cordificaii sitnl; quod reliqui verle, \ $ runl in uno monili colti tui Fortassis vcro supe \, fius diccns : Collum tuum sicul monUia, in onini , \ , bus viriulibus bumilitaiem laudavil : nunc in uno
, , , monili colli eam obslupescil quod cliam Sponsa
* ' \ regis facla, eunidem bumilitatis tcnorem servet.
/.
, .
;

. * ,
. . . ( 5 7 ) .
\
,
;

; .
.

,
> , *
ofic *

, , ,
,
* ) \ ,

,

Origejiis. " dicilur quod indilum el i n serlum esi collo Sponsa? , clc.
V E R S . 1 0 . Quam pulchra facta sunl ubera tua,
toror mea sponta! quam pulchra (acta sunt ubera
tua vino! odor veslimentorum luorum super
emnia aromala.
Gregorii. Sponsus ab amkis Sponsae daium
encominm subsignat, laudans ejns in bonorum
dogmatum funlibus vinum, sed non ainplius lac
profundenlibus, unde perfectioribus cordibns oritur Ixliiia. Bonus autem virtuium odor bsl onme
aronta. Cselcruni hxc sponsi similia siml iis qua3
in principio a Sponsa ad ipsum dicla smit: Quo~
uiatn bona ubera taa super viuum, et odor unguenturum luorum super omnia aromata. Isliusmodi
enim cst diviuum opus, si simues nosmelipsos 1111
per libcri arbilrii clcctioncra ostendcrimus. Quain-

.
(57) Palroloq l . X C V U , col. 27i.

Jf:(0
105!)
PROCOPII G A Z . E l
ojn?m eliamnum Spoiisa eimile accipit rcspon- :*: .
^ ' in melius iransmulata, undc et sororcm ipsam
\ vocai, co quoJ eadcm qua ipse ralionc vintim sca .
turiat.
. \
jVi/. Emendalioncm ac profeclum uberum

"
ftjmnsae edisseril, ut aii prius quideiri in liliis sicut
\
<luo hinnuli caprcae gemdlt pascebantnr, hiinirum
, \
a Domino el in loco pascuaj morabantur, quod
,
ovuim baberent statum. Nunc aulem quando a vino
,
pulcliriludincm acccpcmnt, eo pervenermit ut pa , rata ratione prajditis mensa ei inebriante calice

frnantur. Non cnim idem lacquod vinum est; illud

,
namqne infanlium, boc perfectorum cst nutrimcn

\ lum. Cum igitur cibis malrie assimilciur lac, ei

, \ .
rltmmos convenicnli nulriat quaUtale, Uim a vino
Sponsac ubera pulclira iiunt, quando cos qui verbo ,
\ , -
<*rudifndi sunl, pcrfccta ad Iscliliam spirilalena eru iicrtnl doctrina, myslico sanguine Cuivfirmatido,
seusus familiaiium ad eorum qu;e vulgo conducuat ,
cogiiiiionem. lor auiem veslinicnlorum Sponsae ,
nnl (bomines) prartici ct viriutuin opcribus fra- ,
grante*. Veslimenia etiim suut virlules moralcs, \, \ quemadmodum et Pnulus ait : IndaUc benignita- * , '
, < -, , ,
teni, huiuiliialein ; aclio cnim ad salutem
,
opporlunior esi contemplaiione.
.

V E R S . l i . Favum dhilliant
mel et lac $ub lingua tuo.

labia lua,

Sponta;

'.
,

.

?\

. , .
/. , \,
Cregorii. Cor tuum, inquit, factum esl ple- C
^
num favis oninis generis eruditionis; unde profers

cx bouo Ibcsauro eordis suaves sermonum slillas,
,
adeo ul oratio libi sit mel cutn lactc mistum. Noa

* cnim unius generis ulililatem praebesaudiloribus,

,
scd viribus eoru;n qui suscipiunt congrueniem,

ndco ut et perfectioribus convenial, c l infanlibus :
\
\
perfeciis qnidcm 'rael, infanlibus vero Iac exsi, ,
etcns.
.
Philonis. Mcl Evangclium, lac yero lex.

iVi/t. Cum utilis doctrinapro omni slalu conecrvando Sponsae insil, mel et lac nuncupalur; vcl
ab efleclu favus dicitur; bic cnim slillat omnibus
prolatione serrnonis signiiicalus. Lalel autem
sub lingua omnes reliquos pra?tcr Sponsum, qui
um illa communicat. Qualilas namque oris mel ^
sub lingua lingentis in osculo disccrnilur cx lingusD aherius communionc; el cordis affectiones dignoscumur ab co qiii arcana explorat, Quoniam
autcm ex abundanlia cordis os loquilur , >ex
favo de Sponsa3 labiis slillanle, pulcbritudinis cogitaiivnuin ejus capcre licet conjecturam. Odor autcm vcsiimcnlorum ejus paulo anle quidero super
ornnia aromata, nunc vero non supcr ihus, sed s i cut odor lliuris dicilur, pro superlaiivo significalu^.
Rursus iHitem rcrtim praclicarum virlutem, co quod
ad Deum dirigitur, inceasuum odori assimilavit,
1 7

' Galai. , 2.

Matih. , 34.

. ' .
,
\ , *
,

,
, *
,
xaV
, ,
, ,
/ *
3
, '^ , '
, .

JMi
COMMEXTARII IX CIXTICA CAXTIC.
1CG2
r.iiv , - odorem U,uris appdiaro stiavem upemm odo , * ; *09:,
rem.
: , .
IfaJ

.
Et odor vettimentorum tuormn ticut odor tJinri*.
(5G). "
Gregorii. Nempc ornala es
Uieobgia fra ;, grantibus vettimentis. Qtiandoquideni noa esl
; " , *
unius furmac, ncque unins modi vita quas cx vir\ , lule ducilur ; sed quomode iu lela seu pauni lexlu ,
ra per multa fila texendi ars veslein confbit, ita
\ ,
eliam iu viia quae ex virtute agilur, mulla oporUt

concurrere, per qua? bona vita lexitur, quae et d i , , - vinus Apostolus reeensel gaudtum, pacem, loii, > \ * ganimilalem, > et quse sunt bujusmodi. Proplerea
, capil euni qui in vcste sponsae esl ornalum, uiqui
* odore similis sil i h u r i , ct ail : Tuuin, Spousa,
, , , virlulum indumeiilum imitalur divinain beatilndi ,
nem, per purilalem el impatibiiilalem assimilata
naturae ad quam non patcl aditus; lalis eel enim
,
odor tuorum vestimcnlorum ul sii siuiilis t b u r i ,
! .
quod Doi lionori esl dicaliun.
{. ,

Y E R S . 12. Horlus conclusns, soror mea, $pon$a,
,

.
hortus conclusus, fons tignattis.
.

Apollinarii. llorius porro alitcr concltisus est
,
Sponsa, quoniam plura quam apparcanl in mente
!/.
babet.
KcpiJLlov. ,
Cyrilli. Conclusa qnidcm cst imuido, sed

aperia coelesli sponso : fone aulcin Spirku sanclo
signatus est,quo posi baplismara imiiigimiir.
.
Gregorii. Per l*c rursmn discintus ijueinad ,
. ^ modura Oai qtiis soror ct conjtix Domitii; nain
,
Sponsa quidem i l per boc quod conjungatur Do * ,
mino; soror autem proplerca quod ejus iaeiat
& * voluulalem; qui vero est hitjusmodi Aal horius
\
bene germinans, omnium babens in sc planlarum
,
pulchriludiDem el fmclum spiritus produoat;
concltisus vero immicis inandaiorum srpimetit^
* \ ut fnribus el besliis niilltim ad se pnebeal aditum.
; \
Sed ejusmodi horlo opus esl eliain fonie ut b ne
, gcrminans pennaacat pitlcbriludo aqua pcwnni
, irrtgala : propterea io laudibus borti adjiinxil

fonte.n. Hic aulom sit animac noslrae Taculias cogi ' tandi quaB otnnis gcncrts raliociiialiones in nobis
\- scaiere et emanare facit. Tunc aulem Ut foiis
). , , jy noster (juxla illud : < Fons aqua! sil iibi proprius ),
nempe motus nosiraa cogi alionis, quaudo omnis
'
nostra opcralio movelur ad ea quse suni nobis

utUia ei bonorum exbibeni possessionem, ncc ad
,
alienas el pravas cogiuiioncs effundilur, c qulbu^
, \ \
oriuniur spinse; cum autem sigtiaculum eliaui i n ,
tegritaltm designat, videlur Sponsa3 dc summa
\ * ,
virtute fenc teslimonium, ^ o d ab inimieis i n ,
lacia ei maneal cogiiaiio : in purilale et impaiibi . ,
lUate sue Domiao cuelodila. Vel etiam rebus cor \
poreis miniroe vacare, sed animai diligentiam per
, \ ,
vtrtutcin adJiibcrc adborlalur.
* ;.
,.
.,-. Orig-^nis sutit in C. R. el a vc: s"r n p r e c d c n i c ; a pnrliaenlv

1663

PROCOPII GAZ.KI

1664

IVi.i.Saepc olera carnibus praeferenda, quando '. ,

praesertim liaec ecclesiastica condcscensione sunt

inArinorum utilis exbortatio; carnes vcro bacrelicae doctrinae crudae ac digestu diftkiles. Gum igi- , *
lur sponsa sil horlus omnigeiiorum virtutis fru- *
ciuum, honim quoqtie olerum horliis, el iiifirmo- * \
rum solatium eisislil : quin ct amicilia? graliaequc \ , \ , .
\ \ * ,
causa proponitur. Oporlebat enim Sponsx borluiii
ctiam olera conlinere, nc dum infanles lac babent, *
el perfccii pane ac vino nulriuntur ac delicianlur
, \
sermouibus divinanim inltllig<*nliarum mclle sen- ? ,
sibili guttur dulcoranlibus , &oli infiriui congruo ,
fruslrenlur alimento. st autem bic hoi tus con
clusiis propler iransennlcs el propler sueni dc *
fiilva vaslanlem ea quas non sunl sepio nitmiia
\
Sed ct fons sdgnatus est nc in proniptu sit in-
dignis baurire conanlibus. Cum enim Sponsam
\ ,
liaereticorum oculis cl adversariis virtuiibiis inia-
ctam essc velit, fonlem ipsum vocal conclusutn : \ ignaculo quo insidiis imnimc exposita signift- , .'
,
cclur.
.
Qrigenis. Secundo repelilur illud liorlus con.
,

clusus, eir.
, . . . (59).
V K R S . 4 3 - 1 5 . Emhsiones tuw paradtius malormn
'-'. "

punicorum cum fructu nucum. Cypri cum nardis, ^

nardus et crocus, catamnt et cinnamomum , cum , , ,

cmmbin lignis Libani : myrrlia el aloe cum omni- * , ,

bus primis ungueiitis. Fons horlorum puteu* aquas )vivewis et cum strepiiu fluentis Libano.
Q .
Cregorii. Yide ascensuin , in tanium enim in
. " *
majus incrementis elevala esl, ut etiani ex ore suo .%

germinaret paradi&us. Sic cnim Hebraiciini liabet

pro : Eiuissiones tu&> paradisus malorum punicorum. \ ,"

,

, , * ,
A i l igilur : Quoniam scrmo luus, qui per os luum
ooti
emitliiur, cst paradisus malorum ptinicorum. Mala
vero punica producunl omne genus frucluum; (5 0\,
omne autcm arbores fructus sunt, cyprus et nar- , , \
dus, eic. Qnis auteni sernio nisi ftdei qui in susci- \ , >;
pienlibus fit paradisus, per audilum cordibus insi-
lus : m:dis vero punicis pienum dicil, quoniam ; (5
,
juslus in aniaris bujus viUc periculis polissimum
fruclum fert, el iu eis babel dulcedinem ac nulri- , , \
\ , ,
mentum, sicut malum punicum intra acerbilalem
edulium. Propierea igilur vidclur malorum puni- D ^
corum paradisiim eflicere sermo qui a Sponsa in
i
audilorum auiniis imuiitlitur, nl discamus per ea

quai dicuniur, non per dissolulionem aiiquam el
,
delicias iu viia pra?senti emolltri el enervari, sed
,
per coniincnliam ?ilam durani el asperam eligere.
Ha enim ad fruclum virtulis furtbus non palcbit
adilus, ut qui austero contincnlioe ambilu sil ob , > fioptus. Oportet porro ctiam aniinae paradisum ierre \
omnem odorem bonum per multifariam aromatum
,
naturam (juae in pomorum islorum fruclibus repe , rilur : ac iu primis cypros cum nardis, quae calo- * \ ,
/
rcm cum odure h>no conlincut, ut fiatquis Spirilu , ,
NOT/E.
(59) Palrolvg. I. XVII, col. 272, 273.

1C65

COMMENTARII IN CANTICA CANTIC.

1GCG

- , - sanclo fervens. Deinde vero crocus qui iniligal do , \ - lores cum iucdium inler frigus el calorem obli * \ . neat; nam sic elian virtules niedium leneul inier
\ . ' excessmn et defectum, vel etiam iidei rationom prr
,
hoc insimiat, scilicet in Palrem el Filium et Spiri , tum sanctum confessionem propier Iriplam in his
\ floribus repcrlam, cum el tria unum sinl, secun \ dum coloris prxstanliam atque fragranliam. Deinde
, calamus et cinnamomum sunt fruclus qui produ0 * ex malis punicis paradisi Spoiisas; sed
, calamus quidem in tanliim bono odore excellit, ut
- a lege assumalur ad suditum sacerdotalein. Cinna*
momum vero variain operalionetn pcr quamdam
*
uaturaleni faeullalem promitlit. Eteniui in ros
calidas injectum, rcfrigerat, oraiione boc decla, oV rante, ul si quis cupidilate ferveal, vcl ira sticcen, datur, ratione reslingucndas osse istiusiuodi pas \ \
siones. Cauerum eltam aliler ipsum esl mensura
unciionis olei. Qui aulem ad banc viiae Inensuraiu
, pervenit, divinos in semetipso charaeieres ostendit:
, id quod insinual illud : Ex omnibus lignis Libani.
Non enim uniforme est lignum Libani uude ibus
, * fluit, sed esl qtixdam in lignis diflerenlia quae , giiram aromalis siniul varial, cum foriua ligni.
Qui ergo in iis quae agit lignorum Libani pulcbri ,
tudiuem exhibet, bic est in quo divina lortna
* \ exprimhur. Neino autem fit divinae g!ori:n parrt , ceps, qui non fueril priinum conformis similiiudini
* niorlis. Qnapropter subjungilur myrrha el a/oequae
, - Q sepuUuram designant. Primum aulem ungueutum
*
dicil quod sincerilatcm ab omni cauponaria mi \ *
slione alienam ct dogmaium puriialem insinuat,
\ Porro fons ad polandum paralus omni pelonti ra , lionem; putcus autem profundum di?iliarum indi \ , - cal. Denique fons el puleus vitalis, de Libano, boc
(.
esl a Dco in ipsam vcloci fluxu descendil.
Cyrilli. Viriutes quidem per aromata signifi. ,
* , - canlur ; ligna vero Libani propbelas appellai; per
, myrrham aulem et aloe, qttando sepullus cst C b i i - sltis, cominuuicavil cum praccedeulibus sanclis ;
- descetidens enim in infernum bos reduxit.
.
A i / t . Munera Sponsas paradisum appellat
.
, - Cbristus, quia babet oninia quae apud bomincs iu
, p6<x; , J) pretio sunl : babel aulcm bic paradisus niala qui dem punica, scilicet iilos qui ausieriori vila vir, \ tutis cduliuru abscondunl, fortassis qui solitariain
, c l continenlem vivcndi ralionero leoent : fructus
vero omnis gencris arboruin eos qui fruclu spiri , , $,
, \ tus ornantur, cbarilate, gaudio, pace, una cum
|) , virlule suavilale praiditi; nam qui malo quidem
punico assiniilanlur, ausierilatera et acerbilalera
\ , cum lelrica severitale praa se ferunl; qui autem
omnis generis arborei fiuclum referunt, omnibus
\ \ , ,
, suut aOabiles, siquidem charitas et gaudium el
\ pax sunl horum fruclus, quibus nibil suavius csf,
cum oinnes obvios sereno vultu excipianl. Habet
, \
porro etiam cypros cum nardis, nerope illos qul

in vigore pietatis fervorem et ardorem istius ligoi
\ , -

1CG7

PROCOPU OAZiEI

continenl. Nardu vero ei crocus el ealamus et

tiwi&woimim, quandoquideiu stiuul
sumtl composUa
couliciuiit saoctum in lege incensam, sicul hi qai
iu oralione pcrseverant. Prima vero imguenta sunt
qtii de Trinilate noliltatn accepenuil. P o n o myrrba et aloe sunt qui niembra sua luorlificant et
consepulli suul Cliristo; foos aulem borlorum est
verbum quod polai infinuiores, et puleus aquae vi
vemis, qui profundiora l multis inaspeclabilia
iradii mysleria* Fonlem porro istum de Libano
cum slrepilu fluentcin, vel puieum dixit, eo quod
Ecclesiae praceptores ex genore Judaico tnanariiit,
bos euim Libauus dcsignal, el foulis slrepiiuiu
oslendit Paulus Aibemeusibus concionans et flu*
mina veiborum einilieos proprio sennonis fluxu.
Uaec paradisutit nuucupavit, cuin sinl monera
sponsalia, quae Spouso anle miplias Spousa oblulil,
vel m i s i l , solemnem eliam in boc virginiiaiis
statu morera observant. Emissiones eim hoe
eignificanl, quod domi nianens et in tbalamo seconlinens digna Sponso nunera obiulerit.
Y E R S . 1 6 . Exsurgs, aquilo, et veni, ausier, tt
perfla hortum meum, et fluaul aromata mta.

1C6S

,
,

,
, ; \ ,


,

, * ^ ,
* , \
0
, 2.

, \
\
,
' , >
.
%

\*. *
, '
xrBvcor ,

.
Gregorii. Eliam Sponsa imilalur Sponsum
. \ excilalum ei veulos increpatiiein. Yerum non jubct
, \ **,
quiescere, sed secedere ac fugere iinperal, ut absqne
, * / \
impedimealo fluai auster, nutlo advetseflalu ipsius , 0,
impoium relardanie. Quein aulem dicat aquilo- *
ikem, n'h>i principem
poleslalis lenebrarum iristilLe _ rw

p; * 1

I* -
biemis spiriialis opiiicem, qui iti Proverbiie durus
.
uomiualur, qaia mollem atiimarum naturam instar
,
aqu;e concrescere facit, ac lapidis instar duram red- ,
d i l . Cur aulcm boc iioiuine expressus esl? qitod
\
locusillu lucisexpers el Irigidus peipeluo maneal,
;
ut qui a radiis solaribus u ^ u e illuminelur, ireque
\ \ iovealur, qtiia molus soUs ab auslralt paite cur * ,
eum suum Cacit ad occideniem. Wxc lgilur qwa;
, contra passiones c l adversariain virlulem potC9la
iem obiinuii, pro iinpcrii sui auciorilale, frigidum

piriiuin rcpellil, accersil aulcm ventuin meiidia , '
oum ei caliduin queui austrum vocat, per quem

fluit torrens (kliciarum , adeo ul violento spirim,
, icut in coenaculv discipuJis conligisse audivimus,
" ^ (,
in plantae ittcitletts animatas moveal Dti plantalio- jy , nem et aremalntn produciionem, ei eiVrciat ut per
,
os flual odorifersi propbetia, el salularia lidel
,
4tugmala. Tuli Auvirts aromalmn ex borlo Ecclesiai
^
rHueHe, por spiriinm erai magnus Paulus, ctijus

AtienitHH cr<il C b m l i bous odor. Talis alius fuit
,
Joannos, Lncas el reliqni.
(,
/
, ", , \ .
. tVI/f. Praodictarum planlarum generosilaiem
ac probltaiein Oitendcre voiens Sponsa spirilus ,
tenlationum, acccislt, et aquilonein quidein sub ^ ' > aciuin , amandal, auslrum vero ad certamcn
;)dvocat Vel omaes siimil vocat, fixta vlrlute qua* \
iili adcial ab exercitaliune el coopcralioue Dei,
9

1669

COMMENTARII IN CANTICA CANTIC.

,
,
, , , \
*

, \ *
, , ,
, ,
* ,
.

1C7J
aliler enim virlulo praditortun probilas apparei nisi mnhiludo tenlalionum constantiae ingruens, palienlise aromata lorrenli* instar pcr
vcrba Auentia in apertum educat, et omnibus ipsos
reddens manifeslos efficial sempiternoe. Postea
ighur Sponsuin hortalur, ut in bortum descendat,
odore aromatum fruilurus, et esculento omnis
generis arborei fruclu. Cibus namqne verus Sponsi
est chariias, gaudium, pax; sed et qui paupcres
pascuul cibum Cbrislo parant: qui vero pauperes
ltegliguiit sunt flculnea infrugifcra et arida.

.

Origenh. Sponsa borcam iacrepare visa C E ' , ,
^ , . . . (60).
ctc.
. '.
CAP 7.

'. \
V E R S . f. Descendat fralruelis meus in hortnm
xapxbr
.
suum, et comedal fruclum pomorum suorum.
.
^ ,
Gregorii. vocein Hberara confidenier prola ^
lam ad illam qui ex proprio fonte ad omuia qua?
, sunt vitam facit emanare. llinc Sponsa proponit
* *
mensain, scilicet borium propler arbores aniinatas
\
plantatum. Nos autem sumus arbores, quandoqui , c
dem nos quoqoe sumus qui cibum ei apponimus
salutem aniinarum noslraram, juxta Hlud : Meus

cibus est, ut faciam volunlalem Pairis n i e i " . >
", Fructus autcin nosler est liberi arbigii eleclio.
Quoniam aulem fieri non polest ut aliter assuina , 6\, \, - mur ad AllissinHioi, nisi inclinelur ad bumilitatem
ac depressionem qui mansuelos assumit Doininusr
.
Q oplando dicit ul descendat : osiendens Deo virlutis
omnis generis pomoruni fertilitatcm.

, ,
*
Inlrohi in horlum meum, seror mea, Sponta,
^
'
mes&ui myrrham meam cum aromalibus nteis, man ducavi panem meum cum melle meo, bibi vinum
, ,
- meum cum lacle meo. Comedite, proximi mei, e$
\,
.
bibite, et inebriamini, fraires tnei.
."
, " Gregorii. Congruit eliamnum illud : Te ad<, buc loquente dicam, ccce adsum : stalim cnim
\
ut adfuit in bOrlo implelus fuit poiuis virlutis es
' narralio fti couvivium. Si quid aulem pulcbri s i i ,
, \ , a seipso eiiam beatos borlos istiusmodi plantas
* proferre facit. E i enim, eui bonus odor in d e l i c i i ^
, est, fit myrrha cum aromaltbus per terrenorun
,
membrorum moriificationem puram et benevolci> , \ t
unguenli inslar excoquemi vitam ex variis e i

diversis virlutis aroniaiibus centemperatam. Per , ,
ieetius aulem nulrimeniuni quaereuli fii panis, qui
\ , *
non amplius comedilur cum laclucis agrcsiibus,

sed obsoniuin tpsi mellis eflkilur, quando suo tem
pore fructus virlutis sensusanimi allicit dulcedine.
&
Silienli vero fil crater vino ac lacte plcnus. Om
nino aulem non ignoramus quemadmodum arbot*
6 * ,
myrrbam ferens erat Paulus quotidie sua membfur
*
mortidcans, et per passionum vanitatem aromaii zans odorem yilse iisqui salvi fiunt. Quodanunod
c m

J o a n . i f , 34.

Isa. LH, 6.
*.

(00) Pmivhg.

t. XVII, eol. 173.

1671.

PROCOPII G A Z I

1672

autent animatae Iiorti planlse Deo panem facitinl, , , t , \

\ ,
]uxla illtul : Esurivi el dedistis mihi uiaiulu
t c a r e \ Panis autem IsRlifiae esl beneiiicnlia
;
praecppli melle condilus. Rursus quodammodo
Yliiuni fimduiil florenles horli plantae, quibus hoc , , \ ,
,
dnit : Silivi et dedistis milii potum laclc vinum
, \ \
niiscenles, scilicet bumana? naturae alimentoquod
piirum ei simplex est, et vere infanlile ac sine

dolo, c l ab onnii mala causa expurgaium. Caupo ,
luim auiein csl vinuni aqua mlscere. Quod aulem
,
bic verbo aniicis commendavil, hoc in Evangelii
opcribus peifecit, per divinuin illura cibmn alque > \ . \
^ ,
polum. Ait igitur his qui per virtuleni facli sunt
, ,
saciilicium illa Evangelii mysleria proppnens: Co\ , , ,
iiieditr,pi'oxiiiii mei,el bibite,el inebriaimiii, de (ali
cibo ac polu loculus; per cujus ebrietatem a seipso \ , '
quis ad diviniora excedil. Fratre autcm vocat * ,
quia quicunque facit ejns voluntatem, fraier et ,
\ .
soroiel malcr nominalur \
. " ]$iti. Audiveral Sponsns invilationcm; islius
, ^
modicnini crat quaj invilabat ui non assequerelur,
,
el ail : Introivi inhortum ineum el quae sequuntur. ,
lilo namque ad dcscendenduin invilavcrat, niodpsti33 \ ciiram gerens, vel polius invitali attcndens diguila- , ,
lcm, el inli oihiiu dcscensuiu, appellans propter spon- \ * si suidiiuilaleui. Ilic auiem non descendisse, sed se , *
in re sum esse dicil, descciisum bonorans nomiiic ae- ,
\ \
qualiiatci.i designanle ,proplercjuserga eam aflccluni
,
ac dileclioiiem. Iloiluin aulem prae modeslia paradisum siiuni vocat. Non ciiim babuissel fructum
,
\
omuis gencris pomorum si borlus fuisset, paradisi
enjm el non borti lioc est. Merilo aulem sponsus \ '
,
ctun Deus essel, ea quae sponsae videbanlur magna,
, *,

btii ipsius comparalionc buinilia judicans horluin

vocal : rcclc auleiu non in bortuni luum, sed in
hortum meum dixit, ipsius paradisuui boilum fa- ,
ciens. Heseniin bumansc, elsi inier se ir.cusuralae , \ , \
luceant, cuni divijfis lamcu ac spiiilalibns cotnpa \
raias obscuranlur. Per inyrrbani autem el aromaia,

passioneiu ac inoriem, resurreclionemquedesrribit.
, ,
Mynha cnim mors esl, aromala vcro diviuiialis
/
,
etiicaciias qua?. resurrcciionoin eiodoris su.viialem
opcrala e s i ; c&terum illud : manducavi panem ,
, ' \
meum, cl declarat passionis voluptatem el infanli
lcai niansueludincm quibus flagra et opprobria D , **
,\,
* , ,
cum illuderclur excepit. Desiderio rniin, i n " , ,
qmt, desidcravi manducare p a s c h a per cruccm :
,
boc significat illud : Manducavi panem cum melle ,
meo ;illud vero : Bibi vinum cum tacte meo colapbis ,
, , \
cxsum, illusuui, arundine pcrcussum iranquillo
el a?quo animo lulisfie. Comedile proximi, e l c , for- , \
tassis ad discipulos ait, quando ipsos ad sacra- , , , , \
.
l u o Q t o r u m c o m i n u n i o n e n i invilavii, dicens :Comediie corpus mcum,t bibile meuin sanguinoni.
'. ,
^.
Vtiis.
Ego dormio et cor meum vigilat.
\.
Gregorii. Kbrielalt m coiiscqutMilcr soninns
, seqniiur, ul per concoclionein detur cniviv s Tat e

81

* Maltb. \ , 35.

8 0 4

Malih. x n , 50.

l c

\\\

15.

1673
COMMENTARII I N CANTICA CANTIC.
1671
i cultas ad bonam babUudinero. Propterea posl iltnd
cpulum Sponsa tenetur somno. Egl autem alienus
, '
quidam hic somiins, et a consuetudine naturatl
,
remotus. In quibus enim mens sola conteinpla '
tione ejue quod esl delectatur, a sensibus miniitie
, \ pcrturbata, lanquam somno quodam tcneiur cor,
poris natura, omni carnali motu sopito; nain curn

in uobisdtiplex sit voluptas, altera quidem iu ani: ,
ma per inipalibililalem, altera ?ero per aiiectionem
* ,
in corpore, quanlactinque liberum arbiirium el, ,
* , geril, ea domhiatur in alterain. Proplcrea quando
antina delectatur sola ejus quod est contempla , tione, ad nibil vigilat eorum qnae ad voluptaicm
* '
liuul per sensum, sed omni corporeo molu sopito,

imda el pura menleper divinam vigiliain Dei sug ^ cipil apparUioncm.
, .
7. lu corporalibusversari lentalionibus hoc
(6!) ,
vocal dormire, quemadmoduin i-iiiin somno im ,
inersus non polesl babere c o r vigilans : sic qul
,
,
corporels iminersus esl occupalionibus sensum
.
voois Sponsi non accipit. Nam in animani imiltis
curis iulrfcalarn vox Dei n o n pcrvenit. Hsec aiitem
sic doriuiebat ul sponsi vocem perciperel. Pcifuu \
ctoriain enim et riecessilale tenus corporeain suain
, *
insinuat occupalionem. Memoria euim Dei sobrium
\ ^
reddit, moderala rerum necessariarum cura : so,
nat autem sermo cum velul echo quaedam inarii , - culala, incidii aniroo sensus. Pulsat vcroad osliuiu

quando dubitaiio solutionem annuiitiai. Intrat v e r o
, \ - ' quando id quod dubium erat clare fueril perspo .
cliim el seusus perspicuam figuram acceperii.
.

! , $ .

Cyrilli. Dormil in cruce pro homiuibug pu>rlein suscipiens :cor vero vigilat, in quauiuiu t*
Deug iniernum spoliavii.
Xox fralruelis mei puUat ad ottium.

GrtgorU. Quse l o i leslimonia acceperat q t i *

.

in praecedentibus oraiio i n s i n u a v i t ; et jam eepe
,
, *3 Spunetim agnoverat, ila se geritac si jam primuiu
ipei apparerct. E u i enini agnoverit quauttim com~
. \
p r e b e n d i t , sed Mifinhiplicilas nondtim comprebensa
* *
et. Ouemadmodum ettim si quia foiitt p r o x i m u s
,
, * sH, mirabiUir quidem inflnilam aquam, uon tamen
; ) dixeiit se lotam aq-iam conspexfese; quomodo
, \
eiiira vidf r i l qeod est occultuni in lumbis l e r r s ?

Adeo u l eliamei diu maneat ad aquara salienlem,
piov \ \ .
eel semper in principiia contemplaiionie aqua;. Nou
\
eniin cessat aqua, et eemper lluens et incipien*
, ,
ecalurire. Sic qui ad illam divinam et non aspecia**
bilein aspicil pulcliriludineni, quandoquidem quod
, jugiter inveuilur, recenlius et admirabilius om,
nino ceruilurquam id quodesl jam comprehensuin,
,
luiratur quidcm id quod semper apparci : nondiim
\ , )
aulem desistil a desiderio videndi, quia quolibftt
, ; .
quod ceinilur esl magnificentius quod cxspectatur.
NOTiE.
(61) thac ii C. Y . Gregorii nomen retiaeul dum in C. B. sanc:o Kilo inscribuntur.
PATROL. GR.

LXXXVll-

B3

1G75

PROCOPII GAZiEI
1676
Unde Hcet visus idt, qua&i necdum apparuissel, \ \
por vocem suam apparilionem annunliat. haque .
lanquain vocem emiUenti et pulsanti ad obediendum assurgit.
Philonis. Indulgens aulem audilui quielem,
(62) *, audtt per vocem adsonans verbum, quando resur- ,
gens astiiit discipnlis januis clausis.
.
Aperi mihi, soror mea, proxima tnea, columba
" , , \ ,
mea, perfecla mea, quia caput meum replelum est
, , rore el cincinni mei gnttit noctit.
,
.

Gregoriu Magno Moysi per lucem primum

apparuil Deus in rubo, deinde per nubem cum eo
loquilur. Denique cum jam esset sublimior Deum
videl in caligine. Quod auiena per hoc discimus est
bujtismodi : Primus recessus a falsis et erranlibus
dc Ded opiiiionibus, esl transitus a tenebris ad l u cem. Propinquior aulera occullorum consideraiio,
quse per ea quae apparenl manuducit animam ad
inasppctabilem naluram, est veluti quaedam nubes
adumbrans quidem quidquid cernitur; sed ad id
quod absconsum esl videndum
manuducens.
Aniina autem quae per baec quoad fas est naturae
bumanae inferioribus reliciis tendit ad superna,
versalur in adylis divinae cognilionis, divina caligine undique intercepia : in qua qtiolibet quod
cerniiur et comprebenditur foris relicto, animae
contemplationi solum reslat id quod inaspeciabile
t ineomprebensibile exsistil; in quo est Deus.
Eiat igilur aliquando eliam Sponsa nigra obscuris Q
dogmatibus obtenebrosa : sed fonti lucis per
mysticum osculum os admovere desideraus, p u l xhra flt et ignorantiae nigredinem aqua abluit.
-Deinde velut equa currens, et lanquam columba
volans, prius quidem cnm desiderio sub uinbra
mali quiescit, malum pro nube n o m i n a n s id quod
obumbrat. Nancauiem adivina nocte jam circumitur, in qua Sponeus quidem accedil, sed minime
appAret, ut praesentia? suae sensum aliquem anima
praebet. Nam verburo tangit conjecturalera arcanorum cogitationein, bocenim ostium est per quod
introdueilur id quod quaeritur : effngit autem evidcntem menlis comprebensionem inaspectabilitate
nalura apertum. Siansergoexlra naluramnostram
verilas, per cognilionem ex parle, sicut dicit Apo- D
etolus, in figuraiis quibusdain loculionibus ct
emigmatibus menlis nostrae pulsat osiiiim dicens :
aperi; el cum adbortalione suggerit modum qno
oporieal aperire ostium, veluli prebens quasdam
claves, nempe pulchra baec nomina, per quae aperitur id quod est clausum. Claves enim plane 6iint
borum nominum signibcaliones, q u occulla aperiunl. Neinpe soror el proxiroa, et columba, el
porfecia. Si vis cnim, inquit, apcrhi ostium el
aliolli porlas auimx luas 111 rcx gloriae ingvediatur,

(63).
\

:, , .
\ ,
,
, ,
,

, ,

,
*> ,
,
, \
*
,
, , \ . ,
,
' , \
.
*
, '


*
,
.
, ,
", \ , , ", \
, > , [] ,
. "
\ \
, \, ,
\

NOTif:.
(63) C. . .
(fi?) Hacf Grtgorio dal C. V. Pbiloni autem Iribu.i C. U.

1677

COMMENTARII 1N CANTICA CANTIC.

1678

, -
.
, \
, [ila cod. V a t . ; C. .
]

, !\, ,
\
\
,
\ *

^(
, , ,
9

'

"

oportet te sororem meam flri voluntates meas

faciendo. Sed et oporlet appropinquare ac proximam fleri, el habere innatura coluinbae perfeclionem: hoc auiem esi nulla in re deficere, ei esse
plenam omni innocentia et purilale. Haec auiem
effecla, cx eo quod me adiniseris et introdaxeris,
lucrifacies rorem ex capite meo quo sura plenus
(quia est curaiio secunduni prophetam) et guttas
noctis ; quia fleri non potest ut qui ingres9us fuerit adlia, imbre quopiam cognilionis potiatur, sed
praeclare cum eo agetur. Si exilibus qutbusdam et
obscuris sententiis cognilionem ejns veritasiiroret,
per viros sanclcs el divinos defluente gutta ralionis. Cincinnos enim ab ejus lapide pendentes dicil
propbelas, apostolos, evangelistas; qui quantum
w% *

' r

- * -
capere poteranl ex ohscuris, occultis et inaspeciabilibus (hesauris haurientes, nobis qtiidttii fiunt
fluvii pleni aquis : si rei aulem specletur veritas
sunt guliae roris.
iVi/i. Roris gutus nociis forte vocal, eas qiie
ignorantia Judaica ad ipsum veniunt. Elsi enim iu
Scriptura ros laudelur, attamen < um appositione
de coelo, quo cum replcium baberet caput suum
Sponsus, abslergere Hlud quserit in donio Sponsa
exsistens. Donius autem Sponsse vel uniuscujusque
fidelium, mens esl, vel ipsa Ecclesia. Si quis vero
videre velit quomodo Judaicae noxae gultasaSponsl
capite absiergal Sponsa, aspiciat latronem quou.odo
post principum sacerdotum et scribarum opprobria
Memenlo. Haec ipsa namqwe gloria
Snfamiam illamcurabat.

, \
\ ,
, \ .
. ,
'
. \ ,


>
, ,

,
\ $
.
.
, , ,
Origetiis. Islud mihi necessario appositum
fnei it verbo aperi, elc.
. . (6i).
V E R S . 3. Exui lunicam meam, quomodo induam
".
, ; , - illam? Lavipedes meos, quomodo inquinabo illosf

;
Gregorn. Recte audivil eum qui jussit eam
.

fieri .sororcm, et proximam, ei pcrfeciam, et co \
lunjbam, ul veriias per haec ad animam inlroduca "
tur. Fecit eniin quae audivit, ut quae exuerai pel. ,
liceam illam lunicam quam induerat post pocea , tum, ct a pedibus abluerit terrenas illas sordes
\ quibus cral involuia, ex quo a vita quam in para, , jy d i egerat, in terram reversafuil, propierca verbo
.
adilum ad animam aperuit. Itaquequi velerem
, , \
bominem, id est peccatum et morlem exuil, et per
,
baplismum abstulit cordis velum et aniinae pedum

sordes abluil, is verbo ingreasum aperuil, quod
,
inlus exsisleus indiiit. Jesusautem eslindumen \
tum. Cacierum illa Sponsae proiessio de rejecla
, '
lunica non amplius resuinenda, sive quod ad
, ,
pristina non esset rcversura, ostium Sponso ape rit ad ingressum sanciimoniae; quodque non s i l
,
babilura duas lunicas, unica conlenla congruenler
\,
legi dalae discipulis, qunm per regeneralionein re
, novata induit, ct nequaquam peccali lunicain dec

c l a m e l

s o

.
(64) Patroi. t. I V l I j col. 273.

i U | l d

1679

PROCOPII G A Z i E I

16

nper indulufa s i l . Qu efttentm tocietas obscuro *

* ,
et tcnebricoso indumento cuui luiuiuoso elexperli
; tualeri? sed neque posiquam pedes lavit rureus,

el incessu lerrenas sordee admiltit. Neque etiini
.
Moyses in ascensu Terra sanciae, cum pedes uior
iuo pellium iadumenlo exuissel, narratur illud
antplius resumpsisee, neque poslquam vestein sa- ,
cram, juxla Hguratu etbiin mouleostensain, affabre ,
, ^ eonslruxis&et, ullura ornamentum adhibuii pedi
bue. Sed sacerdolalis pedis ornamenluro eral nu \ ,
diias. Oporlet enim sacerdotem semper ingredi super lcrrain sanctam, quam cum pellibus mortuis *

asceudere neCas est. ldcirco eliam Dominus disci *
pulis inlerdicit calceos , quando eosjubet non
ire in viaro genlium, sed per viam sanctani ince- , .
dere. ignores aulem viam sanelam, per quam , ^ .
iv ,
discipuli currere jubenlur, cum dtdiceris ab eo qui
dicii : c Ego sum via
quam non licel tangere ., fuiii qui morlui bominis non solvit indumentum. . \
Quia igilur banc viain ingressa esi Sponsa, in qua
, * ambulantibus pcdes aqua Dominus abluit, et ex ,
KTgii liuteo quo cinctus esl. Est aulem Doraiui
{
< inguluin vis quaedam puriftcans. Idcirco pedes . abluia semeiipsara in viaregia cuslodii, ncque ad
\
dexteram neque ad sinislram deileclens , ne aller- , ,
ulrain ad partom exorbitans, luto pedem suum
* ,
inquinel. Intelligis aulem quid perhoc significelur,
.
nimirum aniinamquae semelperbapiismum calceos ,
golverit. Proprium enim baplizantis opuseslcal (
ceamentorum corrigiam solvere, id quod Joannes
,
in solo Domino se facere non posse prolestabatur.
\ Quomodo enim soNisset etim qui ne in principiuni

quidem corrigise peccati se indueral? Haec igitur
pcdes abluil, unacum calceameiuis omnes terrcnas ; ) , 0
tordes abjiciens : ilaque servat in viaerratica pe
dessuos impollutos.
.
Nili. Non recusal solvi secundum moralem
.
irilelligenliam, sed considerat laborein quem susli- iwotav ' ,
nuil ul a solliciludinibus mundanis lunicaiu suam
*
soWeret, utque conlractae ex ierrenis conversalio- nibu animae sordes, ratiocinandi vi deponcret, et
\
inquinari rursura lergiversalur; solvi quidem cu- , , piens,sed eos pedes qui a terra recesserani i n - e t

quinari non suslinens. Caeieruin periculis quoque ^

vacal cunctaiio soluiiouis ut sequenlia declaranl, quando enim bonum Gt, sed osciianter, non
est expers reprebensionis, non diligenler operanti
tardilatem depulane damnaiioni.
\ER9. 4. Fvatruelii mens misit manum suam per
foramen etvenier meu$ conturbalus e*< super eum.
Philonis. Dicil aulein de conspeitu : Dixil
etenim Dorainus Tbomae : c Miue digilos tuos in
vcfiiigiuin clavorum . Digiw aulem inyrrh
pleni : eciebant idein corpus quod scpuilum cbt
9

Kurrexisse.

Matih. , 10.

' J o i n . , 6.

. "
, , ' ,
,
.
'.
* * .
. * $ ,
^ *
,
.

" Joan. , 7 .

1681

COMMENTARII I N CANTICA C ^ N T I C .

1683

.

Grigorii. UUPSUW anima purgala supcriorem
aitipgit gradum ascensionis; non jam amplius vore

osiiuin cordis pulsante,sed ipsa manu divina pcr
, '
foramen ad inleriora penetrante. Aperil enini os\ liura ablato cordis operculo, dierumpit ostium, id

csl carnis velamenlum, aperta ftiH lota anl *
, raa3 poria, inlroiret Rex gloriae. Sed patens porlai latitudo ostensa esl parvuro quoddara fora *
inen, per quod non ipse Spongus, sed ejus manua
, ' ,
vix adeo processit, u l per ip3um ingressa s i t , et
' \
vjdendi Sponsura leligerit desiderium, quo v i i tan, \
lum lucri fecil ut cognoseeret iHam esse manam
^ ,
. , desideraii. Qnae auietn aii mamrs ista consideramus.
Anima bumana curn ait in confinio duarum naiu , \
rarum quarum allera quidcm est incorporea et
, \ \ ,
intelligens, altera vero corporea et materialie
el
* \
' ' , expers ralionis, quando primum purgata ab ea
\ , quae esl ad crassam et terrenam vitam habiiudine
\ . aspexerit per virlutem ad id quod est cognaium
, - el divimini, non cessat perscrutari et inquirere
eorum q u eunt principium. Cum autem curiose
,
laboravii ut quaesito frualur , termimini compre, ,
bensionis Dei facit itlam operalionem quae ad nos
Uique descendii, quam per vitani nostram senti, ,
roug; verbi gratia, videt c<Blipulcbritudinein,astro~
, , \
, ' , rum variclaiem, muiliformeg animalium naturas et
planiamm species, coeleraque omnia, nerecenseam
.
singula per quaa operalio Dei ostenditur. H;rc
,
igitur aspiciens per miraculum eorum quae appa
Q rcnt, mentc versal et consideral eum qui ex operibus quod sit, inlelligitur; forle autem in futuro
, \
sapculo alilcr boni naluram cognoscemus, et in ,
corrupta? bealiludinis speciem clarius perspicic \ ,
mus. Interim accepta e$l aniroae illa quae in rebus
* apparel operalio qtiam Iropice manum interprela \
mur quam misil per foramen. Non enim potueri:
, \ ,
lenuitas bumana inaspectabilem ei incomprehen
sibilem in se recipere naturam. Oranis aulem ejus

facuilag intelligendi, quae venter est, commoveba , lur ad miraculum eorum quae per ntanum divinam
* aguntur,quorum consideratio huraanam snperans

faculiatein per se interpretatur comprcbendiet espi
^ \, , c - non posse naluram ejus qoi operatur. Nam uni . >
versa eorum quae sunt creatura egt opus manus
, - D ejusjuxta illud c Manus mea fecit liaec omnia .
; \ , Si ergo opera illius operalionis comprehen \ ,
dere non valet, quomodo comprehcndet naturam
^ *
bisce superlorem ? Forlassis vero etiam lx>c de ; , ; ; clarat, nerope manura conductricem omnium per
\ . " \
carnem aobig apparenlem consternalronem quatn , \ dam et admirationem rei nov in animis excKasse
, qui Deus in carne sit ; qui Verbum caro facturn ;
, - qui partus io virginitate, et reliqua exsistant.
.
Quo enim tempore conspectus iu terra Dominus
puram et immaleriatam sponsi puchritudinem, per manum
opeet inter hominesversalus est
rarionum sive miraculorum virtulem cognovirous.
(65) , \ /
iVi/t. H J ? C paiilur quia noa prompte obcdivit
1

* Isa.

XVHI,

66.

..
^Co) Hacc in C. V. Gregorii nomen relineut, in C. B. aitlem Nilo Iribumiiiir,

1683

PROCOPIT G A Z i E I

1684

verbumt ostendalur etiam esse quanlivis prelii , .

Deo , cum remtssionem sectans ei excident de , \ , ,
spiciatur et poenae capiat experimentum. Misit
. , \,
enim, inquil, manum correctricem immorigerorum
,
ct perctilit me, ita ut anxieiate venter conlurbare . \
tur. Quamobrem qtioque post disciplinae senstini
* \ , *
diligentius virtutem solvi, et quia non ex libera
,
electione, sed ex necessitate hoc facicbam, manus
, , ,
meae stillabanl myrrhatn , id est ttorluaro, ul sic
dicam, operationem. Quidquid enim involuntarie , \
fit inohuum , et vivificae voluntatis expers esi. *
,
Poiest aulem fleri ut quis prospere agens negligat
mandata; quando autem experinienlnm cceperit d i - , .
, ,
eciplinae, staliro Deiim quserat. Vermn is qui non
\ , *
ad ea q u finnt, sed facienlis aflecluni altendil,
pertransiit et decliimit. Quapropter benevole ex- *

cepit eamulquie omnia adminislrel: tum quia
, ab urbis custodibus vulnerala, deserla essel,
tum quia virginalis pudicitiae velamen quod ope- ,
, .
riinentum appellat, amisisset.
V E R S . 5. Surrexi ego aperire fralrueli meo ;
\

'
manus mem slillaverunt myrrham, etdigiti meimyr- ,

rham plenam.
.
Gregorii. Accepi, inquit, vim resurrectionis,
. ", \,
ex eo quod mortificaverim inembra nica quae sunt

stiperterram lelam, eamque membrorum mortifica-
tionem sponte mea insliluerim. Slillaverunt enim
^ ,
manus meae myrrbam, id est , anima? inotiones \ , '
effeclrices ex sese stillant myrrbam, non aliunde , \ , accipientes, sed ex libera mea eleciione : ita ul in
, '
1

r*

oranibus meis virtuti consentaneis conalibus quos

* ,
digiios vocavii, bgcanimi affectio indeficiene con
,
spiciatur: sic ul non morialur quidem intemperan- ,
liae, vivat autem euperbia?, aut iracundiae , aut , ,
avaritiae vel alicui isliusmodi. Non potest is qul
inale vivit digilos suos myrrha refertos ostendere.
.
Non enim elucel in omnibus sttidiis et aclionibus

exstinctio m a l i : cum enim sit in nobis alia quidem
, \
vita cassa c l malerialis ei gravis ; alia vero spiri- \ , ,
talig ac levis,; in medio stans libera noslra eleclio, ,
cuicunque tandem parti sese adjunxeril, illi ad- ,
versus alteram victoriam largilur, et si in una
\ ,
vixerit, alleri omnino moritur.
.
Super manu* pestuii [ V E R S . 6.], aperui ego fra , ['.]
trueti meo.
D
.
Gregorii. Ad lantani magnitudinem evecla
. ,
nondum cognovit quemadmodum oportet nosse ,
*
neque se comprebendisse arbilratur, sed adbuc ad
, *
superiora currit, ad anleriora sese extendens .
, .
Elenim quae myrrha plena facta esi, omnibus viiae
,
sludiis raortificatuni in se malum indicans et spon tanenm virtutis cultum ca ipsa* re demonstrans ,

quod ex se manus ipsius myrrham disiillent, ma , ,
nns suas claustrum aliigisse ait, sive opcra sua
,
propc acce&sissc ad anguslam illam el arciam
\ vinm , cnjus clavem Verbum ipsum Iradit eis qui

Pelro similessunt. Aperil aulcm sibi regni oslium,
,
8 8

Ephos. , 15.

1685

COMMENTARU

1N CANTICA C A N T I C .

7Cipu>v , xal
' \
.

.
.
(66) " : , ' ,
, * ,
.
, ,
c \ '
, .
'.
, . . . (67).
B
,
,

.
. , . . .68).
* " ,
,
, \ 6 , ,
,
, *
\ *
,
, ,
* \ ,
; , , , , ,
- \ , ,
* \ ,

.

16

nempc per manus quae opera signiflcanl el per

claustrum fidei; nam per ulraque haec clavis re*
gni in nobis a sermone paratur.
Fralruelu meus tranmt; auima mea egrttsa est
in sermone ejus.
*
Gr-egorii. Cum ad exemplnm Moysis speraret videre dfsideratum, tum perceptionem ejua
prseleriil is qui quaerebatur. Praeteriii autem nou
deserens sequentem se animam, sed magis ipsam
atlrahens. Nam egressio ex eo in quo sumus, i n gressio esl ad bona supra nos posita. Hanc igilur
egrcssionem egressa anima Yerbo usa duce quod
dixit: Ego sum oslium et via,et per me si quis
inlroieril, ingredielur et egredielur . >
Origenis. Quando perveniet Sponsa ad pessulum, etc.
Qucesivi eum et non inveni eum , vocavi eum
non obaudivit me.
Origenit. Perpcluo anima Sponsi verbum
qttserit, clc*
Gregorii. Posteaquam pcr mortem surrexit,
posleaque per opera manus clauslro admovit ,
seque inlroniissurani desideratum speravit, tum
demuni ille quidem praeteril, hsec vero egredilur,
iion amplius manens in iis in quibus erat; nou
enim in percipiendo divinje cognoscitur nalurae
niagniludo, sed in prastereundo omnem comprehendeudi imaginalionem ac facullaiem. Nam anima
quae exlra naturam suam jam egressa est, ne ab
ulla re consueta impedialur in cognilione rerum
sub aspeclum non cadenlium neque inquirendi
boc quod non inveniebat flnem f a c i l , neque vocare desinit quod caeleroqui nullius efferri voce
potest. Nam quo paclo inveniri posset quem nibil
eorum quae reperta sunt indicat, non locua, non
figura, non color, non quantilas, non circumscriptio , sed est exlra omnem comprebendendi
viatn ac modum: quaesivi ergoeum. per illas facultates quse inveniendi vi prsedita? s u n l , per
ratiocinationesel cogitaiiones. At exlra basc omnia
positus erat, accessum nienlis propiorem eiTugiens:
e e

e l vocavi quanium potui excogitando voces quibus ineflabilis illa bealitudo coinmonstraretur, sed major
e r a l omni indicio signiOeationum.
*. ol
V E R S . 7. Invenerunt me custodes qui circumeunt
,
,
in civilate, pereusserunt me, vulneraverunt me, abg~
* .
tulerunt peplum me cuslode* murorum.
(69). \ Gregorii. Yidebuntur haee forlassis non , nullis esse lugentis potius verba quam laetantis, ut
, * .
non s u n l , sed polius gloriose jaciantis. Quod ei
$ ,
enim inferni pericula eam invenisseot, vel a laironibus inveniam diceret, grave profecto forel illam
,
* a talibus invcniri. A l si cuslodes eam invcnerint
, qui circumeunt in civitate, omnino talem ob
* invenlionem beata praedicari dcbet. Nam anima
quae a custodibus reperia est (qui sunt admini, , * Joan. , 9.
NOTiE.

(6 Srttnlimn boc anonvmiim in C. .

>7) Pairol. XVII, col. 473.

(68) Pairol. t. XVII, col. 275.

(09) Anouyma in C. B .

PROCOPIT GAZ.EI
1687
16^8
iratorii spirilus cuslodientee civilalemqusest ani- , \ , iua L>eihabitaculum)alatronibus perfurtum subdtici
,
noquit. virga Ula divina quae per ipsam ver(5 ,
beralionem efflcaciler sanat, spirilus esi cnjus
, \
frucins ei instiiulio viiae virtuti consentaneae lem- . .\ peraitlia est: de talibns autem plagis eliam Pau t
lus gloriando ait : Stigmala Christi in corpore

meo circumfero * . > indicaqe imbecillilalem in

oinni roalo euam , unde eiiam dixit : c Natn virlus \
mea secundum Christwn in iiifirmiiateperficiltir. >
, ' ,
Per tale vulnue peplum illi ademptum fuil, quo , !)
iulelligiiur omnis dubia ei ambtgua vacillansque

cogitatio, iia t jam aninr.33 pulcbritudo sit reve ,
laia, non amplius offandenle illi caliginem amictu,
, ,
sed pure cerwt veritatem. Unde aulem peplum
.
illi quse veterem pridem tunicam abjecerat coram

iia qui bumanse anima? viaa custodiont ? Manifc- ,
Kium iitique quod a profectu. Tantum enira pro- ; . fecerat ui antea necdum veterem tunicam exui&se , ,
videretur: ejus enim qui semper ascendit, id quod

prsecesserat crassius apparoi. Est aotem peplum
\ .
aponaale pailium qtiod una curn capiie faciem ejus
, ,
obvelat. Hoc eniin ttiam de Hebccca hisloriae tra- \ \
dilum est; bonum autem quod ex ejus ablatione
"
exsigiit, declaravii Paulus dicens : Cum aolem
, "

cmiversus fuerit ad Dominum, auferetnr vela , . inen \ Porro bonum quoque eat reperiri a cu \
stodibus civiiatis sicut a bono illo pastore ovis et \ , '
per lucernam drachma nperla esl, obquam laeian \ . ,' \ ^, lur amici et vicini oinnes. &eterum sic etiam di- Q ^ , cere possis : quod qnaerens qum non reperit ct
, *
vocans ineffabilein docentur a custodibus ad \
ainari ab ea quod consequi non possit, a quibus
.
vubieratur ac vcrberatur desperaiione desiderali.
\ Sed tristilia? peplum boc ei aufertur, dum discil
\ ,
.
vcram desiderali fruilioncm esse semper in quae , \
rendo proficere, neque unquam in progressu ces \
sarc. Poslqnam hoc modo desperalionis peplum
, ?5 ^
ademplum fuk, infinitamquo ac nullis descriplam
aeV ,
lermmts dilecli vcnustatem vidit, quae [>cr omnem
\
saeculoruni seternitatem semper major ac niajor
, ,
ebeedeprehcnditur : vebemenliori desiderio inflam
nialur ct cordis aui affeciionem per fllias Jeru7

salem dilecto suo indicai ac dicit.

,
kr
V E R S . 8. Adjuravi vo$ filia Jerusalemjn
virluti- D '. "

bm et viribus agri, st inventrUii fratruelem meum,
*
quid annuntiabitit eif quoniam vulnerata charitatis ,
; .
ejo $um.
. " Gregorii. Haec non alia esse ab lis q n in
, <] , , \,
Evangeliismonenlur,Nonjurare omnino, sed, Est,
\, \ , ,
ct, Non, non : hinc patet quoniam reperilur
, in aliaeditione: Adjuravi yosper capreas et cervos,
ei per haec docemur in quibus mundi hujus robur \ , \
,
vis consistat q u ad conflrmalionem vcritatis
*
ir> juramento adbibentur. Duo nimirum nos cum
,
Oeo familiariter conjungunl, recta fides ac vilae
\
modus. Naro caprea quidem sine errore cernii,
%

6 9

Cor. , 10.

Cor. , 15.

8 1

Mallh. , 34.

1689

C O M M E N T A R I I IN CANTICA CANTIC.

1690

6&, - cervtis auiem bestias veuenatas 6 medio tollil.

- Itaque sponsa juvenculis proponit purgationem ae
veriialem. Sic enim firmitag in nobis etabililur
|&* \ , et jtiramenlum fidem astruit verkati , in quo
omnis qui juial lamlatur juxta prophetae vocem.
. \ , Vero enim is qui in duobus hts certiludinem sibi
, comparat, nimirum in verbo fldei quando sine er, , rore respicil ad verilaiem , ct in ralionc vivendi,
\ ,
qtiando abomni praviiatis inquinalione purusest;
- bic vero jurat Domint) se non ascensurum in le \ , ctum sibi slratum neque somnum oculis suis con , ^ - cessurum, donec invenial locum Domino, faclug
, . tabernaculum ipsi in e habiianli. Discamus igitur
\ , et nos ex Sponsa , si filii Jerusalcm gtimtig , qui
,
desideratum cernere possimus; nam si hoc jiirc j n d o noametipsi aslrinxerimus tam ad vitam
\ , quae in actione qnam qoae in contemplalione ver salnr, videbimng pure Spongtim qui dileclionem
, , \ , - ejaculalur et profunde telum, dlvinilaitg inquam,
/ - 8uae communionem antroae Infigit acumine fldei
.
exacutum.
. , JSili. Novit errorem suum, dilecti sui indig nalionem ex mulia aversione agnovit et quserii
, \ qnocunque landein roodo desiderans ab ipso co, \ gnosci, separaiionis dolorem minime ferens unde
*
illag rogans hortatur ut pro se legaiiouein obeant
, \ '
ad Sponsum ; eique ex parte sua signiflcenl quanio
- affecia fuerit honore, cum d i i i t : lnlroduxii me rex
, - jn cubiculum stium, ostendens quam stl res ma , - Q g a conscientiae flducia, et quanlum liuntiUel fidu0:, \
ia3 ablalio.
.
Philonis. Fiducialiler agil Ecclesia sancta in
. ^
, *
filiis suis marlyribus, in quibus vuinerata est, at * que liaec dicit apoglolis el propbelis.
.
Y E R S . 9. Quid fratruelis tuu* fratrueli, puichra
*.
,

;
in muiteribusl
. ' ,
/t. Quaeruitt adolesccnlube adjurat* quis
, tandem elqualia sil dileclne, quia lali jurejurando
\ >>
adaclai eunl : unde eliam sic alaias ipsas videna
,
gponsa describil quaesitum, illius pukbriiudineiu
ab aliortiui conimiinione segrcgans. ne unus e
, ,
multis sanclifi censerelitr, dedarans differentiam
, \ D fratruelis sui a cjeleris fralruelibas e.l adolescen .
tulis.
CyriUi. Nimirum quid fecit fratruelis tuus?
KvpLXlov. "
vel quid a fralrueli habes ?
, ;
Quid fratrueiii tuu* fralrueli, quia $ic adjuro
,
tii no$ ?
,;
Gregorii. Filia Jorusalem adjuralae sciscitan.

tur quale silsignum dislinctivum Sponsi, ut si in
,
ipsiiro inciderinl, in notiliam ejus ex signis do
,
ipo traditis penrenire valeant. Quare el signum
\ . \
tradit non quod crat in principio, boc eniin ineffi
* *
bile, nec vi oraiioiiis manifestari potesl; ged virgi *
* nes ad apparitionem in carne nian'idticil, proul
eliani Joannes fecit silens quidem Quod eral ab
, \ "
inilio, > commeniorans vcro sltidiose illud quod
" , " :
u r a

]m\

PROCOPII G A Z / E l

1^2

viitiraus et audiviiuus, et nianus nostrae contrecla- , \

, * verunt dc Yerbo vilae .
.
'. ,
V E R S . 10. Fralruelit
meus eandidus el rubicun

.
du$, electus ex millibus.
. ,
Plutenis. Candidus quidem propter impeccanliam, rubicundus vero propter satiguinem pro Ec- ^ , .
clesia fusum.
Origenis. Vel candidus quoniam Dous verus,
. " , ,
rubicundus vero propter incarnalionem.
.
.

Gregorii. Anima perfeela eliam animabus
virginibus dcsideraii et quscsili indicia describil, ,
pcr ca quse pru salule nostra palefacla stinl nobis, , \
el univcrsam E< clcsiam quasi unum Sponsi eor- \
, ' pus efficiens, peculiarem quemdain sensum, de
quolibel membro in pulcbriludinis descriplione
*
ostendii : quibus universis singulaiim consideralis,
eleganlia corporis lola conformalur el absolvihir. .
Uaque a corpore insiruclionem atispicatur, quem- , \
admodum et Maiibaeus feciu Ne qnis aulem se- . " cundum carnem naliviialem audieus in nalurx af- ,
fecliones cogilalione impingal, idcirco illum qni ,
earne et sanguine nobiscum commtinicavil, cor- \ , \ , * pore quidcm candidum ei rubicttndum esse dicit,
per utraque naluram insinuans, non tamen coiisi-
&
niili prorsus raiione in lucem edilum, qitacommu
niter homines gignuntur. Habere enim hoc exi-
mium quod non ex concubitu natue sit, ideoque * ,
\ ,
eleclus, ex miliibus aulem ex quibus homines orli
sunt, et quousque veluli fluendo nalura succcden- Q . \
tiura sibi per partum progredielur. Neque enim
,
proprio partitudinis vocabulum usurpari polest de ,
illa quee conjugium non est experta, cujus con- , \,
ceptio quidem a coajunclione duorum profecia non
,
esl, parlus vero minime inquinalus, parlurigo do- ,
loris expers, ibalamus Allissimi virtus, quasiqua> ,
dam nubes virginitatcm inumbrans : fax nnpiialis
\
Spirilus sancti splendor, cubile vero impatibiJilas,
\ \ \ cl nuptia3 incorrupiio, Inijus gencralio sine parli , '
imline est, sicul el consistenlia sine conjugio. Gui
\
ad nascendum nalura minime cooperata est, sed
* \
subserviil. Quinimo nco ex aqna generalio partilu- , \
dmis passionem cxcepil, neque illa ex morluis re- , *
generalio, neque divina? hujus creationis primo .
gcnilura, eed iu bisce omnibus purus est a partiludinc parltis.

Nili. Supcrius quidem membra Sponsse deEcclesiaeordinibus congriiunl:

nunc autem illa Sponsi delineai, quae nulluinhabent
obscuritaiis, siquidem Deus Yerbum in bis describitur. Divinac virtules erunl omnino in islis membris delineatac; neque enim membrorum compositione flguratur id quod incorporeiim est; sed spirilalibiis actionibus quodam modo corporatum ;
quia sensiis bumanus non altter. capere divina polest. Nani quis Dei oculos aliud essc cugitet quam
inluendi vim ; el manus, quani creaudi el cfficiendi

8cripsil,qua2diversis

I Joan. , 1.

. *
,
, .
, -



, \ , .
" , , -

COMiMENTARII IN CANTICA CANTIC.

1C94

; , - potenliam ; et ventrem, partus sinceriiatem ; pedes

; \ ,
el incessum, insignem Providenliae operaiionem,
; qtiasi in vestigiis perspicue scduliiaiem signiUcan *
libus; unkuique secundum dispensationem ejtis
\
quod melius est conlemplandam. Simililer etiam
,
in caBleris. Si aulem Dominicus homo significelur,
, , caput auro assimilalum fuerit Cepbas, quod pelra
, interprelatur, summus apostoloruni Pelrus qui et
* \ Ceplias nominatur, et Ecelesiae aedificium in con
fessione Gdci aedificare paravil. Veuler, Paulusqui
0 , in Cbristo formaios parturiebat, columna? niarmo \ ,
reae dequibus P a u l u s a i t : Qui videbanlurcolum \ na? esse . E l unusquisque secunduin reliqua rum gratiarura differeiuiai, alius quidem locum
, tenet maxillarnm gignentium unguentaria : alii
verolabiorum liliis assimilatorum slillant myrrham
\ ptetiarn, qui nimirum ad id quod utile el continene
, \ \ . *
est bortantur auditores, tiique mortificent membra
,
quae sunt super terram. Fuerint aulem cincinni qui
\
opprobrium ferunl passionum C h r i s l i ; et rursum
, \ \
ocuH qui baptismalis donuin cuslodiunt, el super

plenittidinem aquarum vigilanter sedenlium aetas
, .
tufaiiliiis ac puerilis. Nani in laele loli sunt ei
\ sedettl super plenitudinem aquanim, atque columb# simplicitalem, et aelalis quae adbuc lacte nutri -, tur innocentiam obtinent. Candidus porro est

propter Verbum quod in principio eratapud Deum,
5
ei lux mundi appellaiur : rubicundus vero,in quan^ * ,
tum assumpsil bomiiiero de terra rufa formatum.
0 3 , *
f l

Q
$ \
- *
, \
, ,
* \
, , ' . ,
,
.

Specics autein insinuat odorein cognilionis manifeslutn cum apostolis ostendit loca clavorum,et lancea?
foramen. Et electus est sicul ccdri, de quibus d i x i t :
Juittts sicul palma florebit el sicut cedru$ quas
in Libano thi muUiplicabiiur. Gutlur ejus babet
dulcedinem, non dulcoralam sed dulcoramem; non
enim qualificatur, sed ipsa per se qualitas esl : in
omnibus aulem estiolum desiderium, non parliceps
habilus, sed ipseinel per se babitus exsistens. Haec
autem Sponsa d i c i t , t oslendat se jure merito
amare, excusalionem affcclui ipsam dilecli pulchritudineni praalexens.

'. ,
*

, , .

D
,
, \

\
,
, \
, ,
,
\ $ *
, ! , , ,

V E R S . 4 i . Capul ejus aurum cepha*, cincinni

eius elatce, nigri tanquam corvus.
Gregorii. - Captit corporis Ecclesiae, lotius
naturaB noslrae priiniliaB, Chrislus, purum el nulia
malilia misium aurum esl. Hoc enim est illud Cephas. Cincinni vero lcnebricosi aliquando nigri
inslar corvorum, quorum opus est oculos eruere,
m in Proverbio e s l , hi elalae facli, id est sublimcs
et in ccelum tendentes arbores, eic dicias quod e
lerra ad coeli celsiludincm pergant. Vemislateni
Sponsi accessione quadam augenl, dum divino
ejus capiti sese adaptant, el spirilus aura circumaguntur, per quos exislimo aposlolos signifieari
quoruin nonnulli ob instilula viloe sua? caliginosi
erant, ut publicanus, lairo, persecutor, consimi-

Calat. II. 9.

1695

PROCOPII GAZ.EI

1696

lis nigro et carnivoro atquc oculorum vastalori,A , \

principi potestaiis icnebrarum,
,
.
Oriqenis. Gincinni propter densitalcm , eic.
.
!
, . . . (70).
'. 01
\

V E R S . 12. Ocnli ejus $icut columbce supcr pleniludine* aquarum lolm in lacte, $edente$ super pleni- ,
,

tudines.

.
. \
Gregorii. Oculi sint Ecclesi daces. Hujusmodi aul^m oculorum pulchritudo ac laus est ex- \
\ * ,
pers malitije simplicitas, quae in illos cadit qiti
nondum a vita carnali polluti sitnt, sed vivunt et , \
.
ambulant spiritu. Etenim spiritualis et immunis a
rebue craesis viia, per columbae speciem exprimi- \ ,
tur, eo qiidd Spiritus sanctus in specie columbae , appamerit in Jordauc. Quare illum qui a Deo or- . ; ,
dinalus est, ut Ecclesiae corporis sil oculi loco, siqtiidem pure speculaloris et inspectoris niunere \
fungi velit,omnem viltositalis glumam aqna abluere
oportet. Multas autem esso ait plenitudines aqua- , \,
. ' \,
m m , quibus isiiusmodi sordes expurgenlirr. Quot
, \ \
euim virlutes, lotidem sunt expiantium aquarum
fonles, qni oculos semper reddant puriores, verbi ,
gratia, lemperanlia Jusiralis aquaefons quidamest : ,
alius fons esl buroilitas, ct veritas, et juslilia.et \ , ,
foititudo, atqne istiusmodi aquae, ex unoquidem
, , ^
illo fonte, sed diversis qnasi fluenlis in unum col- *
lectia quaedam sunl plenitudo, per quam oculi ab
omiti vitiosa lippitudine repurganlur. Caelerum illi
'* \ \
oeuli, qui ob simplicitatein et innocentiam columbis \, \ ,
coinparantur, sunl super aquarum plenitudines :

std earum lavacrum lac esse dicit, quia solum hoc , inter ree bumidas simulacrum aliquod el siniiliiu- \ .
dinem non recipit. Neque enim Ecclesia prjcler ve ritalem vanum quid et erroneum quodquo minime
subsisiat, in semelipsa repraesentai. Quod vero , \ \
subjiingrtur , quasi lex quadam est auditoribus in
. quas ree oculos oporteal liabere inienlos. Nintiruni \ , , perpeltiam velut assiduiratem aiteniionis circa
,
*
diaciplinag denolat illud : Scdentei super plenitudi-

ti$t aquarum; juxta similiuidinem ligni < quod

* \
plantalmn est sccus decursus aquaruiii . > Sic , \
cnim quando fruclus iu tempore suo p r o d u c o t u r ,

etiam ramus semper gcrminans conservabiiur. \ Talee bic sermo vult esse inspeclores ac apecula- D ,
tores, quos qtiidem munilos esse oporiet divinomm
,
dugmatum ceriitndine; tegere aulem bumiUute,
\ \
velnti quodam vallo vila3 suas puritatein ac splen-
dorein, ne irabs arroganiiae in pupillae purilatem
,
.
lllapsa visui sit impedimenlo.
. ,
Philonii. Si corpus Christi sit Ecclosia, tilique qtiodlibet ejus membrum erii quilibel ordo ,
qui esl in Ecclesia. Ac primum quidem patriarcbap. * , J v
ex quilius secundum carnein Ghristus cst, fide i l - ,
,
loium pn>pier fortiiiidinem valido cuidam auro
Psal. , .
NOTiE.
(70) Pairol. I. XVII, col. 373,176.

1697

CUiVIMENTARil IN CANTICA CANTIC.

W*

,
. , assimilaia. Opbaecnim petra intcrprelatnr. IMndo
\ ,
apoelolos vocai elatos el nigros afllii tionem eorum

signiiicans. Caeterum geploculala Spirilus sancli
,
virtus Ecclfsiam aspiciens, oculi ejus dtcunlur;
plenitudines aulem aquarum, horum dileclio : ytf
ut plenitudincm lavacri regeneratiouis oslendat, ei
\ , \
in candore innocenliae super pleniludinibus Eccle sianim scdenlcs ^acerdotes.
.
*. ,
,
VERS. 4 3 . Maxitlce ejus sicut phiala aromaiit

.
germinantes unguentaria.
.
Gregorii. Consequenter post oculos laudantur
\, - maxilla quarum raunus est divinam comiiiunire
*
Scripluram, per quara corporis Ecclesiae vires con
servanlur, ut sint oinnia perspicua el infaniibus
, \ ; ^ manifesla absque ulla fraudulenta concavilaie. Hoc
.
enim pbiala iusinuat cum figtira ipsius non nimi*
;, *
profunda s i l , neque se in reclum quasi resupiuet,

ne accurale concava videaiur, neque plana. Si
, .
ergo isiinsmodi sitil verbi phi;lae,nequaquam u l i ,
que lerreua coiuiabaul luateria, sed nalura i l l i *
, * erii ex aromaie, quod excellei omnia aromala ut
, sub iniliuni Sponsa dicit.
\ .
.

Origenis. Maxillae intelligi debenl bi qui veibo
\ - Dei ac cibo spiritali minislraiit, elc.
, . . . (71).
Labiu ejus l.lia stillantia myrrham plenam.
,
.
Gregorii. Post maxillas laudantur labia, per
.
, * . ^ quae verbini) aromalizans proferlur. Duas auleoi
virlutes vcrbo simul Iribircl gcmiuo exemplo, quo
rum allerum quidem verilas est, quae in diclis et
, splendida el iliuslris conspicilur inslar lilii : alte , ,
rum vcro quod sola inlelligibilis est immaterialU
\ - vila explicetur a docirina per conlemplaiionem
, , reruin quae menle intelliguntur, exslincla vila bac
, \ inferiori, cujus in canie ac sanguine vis sesc exe . ^[ rit. Elenim ex ore dislillans myrrba quae recipien , , lem auimum replel, Biorltficaiionem carnis clare
deaolat. Quare perfecius ac purus ocuius, qui de
\ 6 maxilla pbialam efficit, unguenla ex eo scaiurien , tem, hic serraoiium lilia profert per os illorum qui
, divino splendore stinl ornali. Nam sic appellal illos
qui ex virtule fragraniiaiD quamdam sptrant, q u i * * D que myrrbani dUlillant qu<e sine defectu meulen>
,
recipienlium eam replet : cslque viiae bujus eur
poreae contemplus propier supemorum bonoruiu
, - cupiditalera.
, \ .
. (7*2) ,
.
', ,
.
\ , ,
.

ApoUinarii. Slillaolia myrrbain vocat labi

morlem coniHenlia : ipse quidein lilioruui inslar
florct,
nobis auiem per niortem ad vitaoi adducit translalioneui.
YERS. U .

Manusejut tornaluSyQureaa/tMpUtm

Tharsis.

NOTJE.

(71) Palrol. t. X V I I , col. 276.

(7:) lu

C . B . IIRC

sub noiuine Apollinarii inscribunlur cum sequente scbolio.

1C99

PROCOPII G A Z ; E l

4700

\ *
Philonit. Tornata? ac pcrforala manus .wea?
.
t
sunt propler impeccaiuiam rcplelae conversione
\ .
geniiuin : Tbarsis enim csl conver$io gaudii.
.
"
Gregorii. Esse quidem oculi beneGcium iniper ,
fectum in Ecclesi corpore, si mauuum ab eo minislerium sil disjunclum, ab Apostolo clare didi- ,
ciinus, qui ail : Non polesi oculu$ dicere manui :
Opera tua non indigeo
Nam lum maxime vis , *
oculoruin conspicilur, cum ipsa opera oculorum
acumiui tcslimonium perhibenl; per sludium pras- , , \ clararum rerum egregie se duci declaranlium, a

quibus igitur capitis forma latidaiur; per eadem
, *
quoque mannum laus absolvitur. Caput autem
Clirisliim inlelleximus, aurum a sacro sermone no- ,
,
niinatiim, proplerea quod exlra omne peccalum
sit. llaque aureas quoque roanus dicit, per quas R * \ *
puritatem et impeccantiam et ab omni viliosiiate
\ , \
alienationem ac remotionem insinuat. Manum au .
tem inteiligimus omnino eam quae communia Ec,
clesiae bona, ad usus praecepioruin administral;
\
cujus baec propria laus est, ul capiiis naluras simi * \
iis fiat, secundum purilalem et peccati vacuitalem.
*
Tum enim manus fit pura, cum tornando loluni
, , ,
illud abraserit quod eleganliae inipedimenlo esl :
\ \ ,
V. gr. sludium placendi boininibus, sui ipsiusamo \ ,
rem inordinatum, avariliam alque shnilia. Caete \ \
rum cuni vox Tharsis aliquando quidem in malum
, [] \ <
ftumatur, juxta illud : c Conieret naves T b a r s i s " ,
, \
aliquando autem ad id quod bealum ac bonum
, est, ut tn Ezechiele: c E i speciesejus sicut species
Tharsis , > in meliori usurpaturo csl signiflca- Q \ \ .
lione, voce illa indicanle, id quod coloruni corpo- \,
risque sil expers, ac menlis inlelligenlia percipiatur. ' \ Tunc igilur (iunt manus aureae plenae Tbarsis , , \
quando a semelipsis oinne supervacaneum atque . \
corporeuin sponte sua quasi lornando deterentes,
\ .
ad soriem divinam ac spiritalem transeunt, oroni crassa c l gravi erga res viiae bujus aflectioiie
excussa.
Venter ejus pyxiseburnea super lapidem sapphirum.

,

.
Gregorii. Venter esl cogilandi et ratiocinandi
. , \ vis animae tn qua, ulpoie pura, et laevis, el fulgida,
,
reponilur lanquam pyxide eburnea, ul ei clara
\ minimeqtie confusa divinorum oraculorum Scrip- * \
lura imprimatur. Caruleus auiem sapphirus eym- .
bolum est cordis noslri disciplinas bascc excipien- ,
lie, ul ea q u sursum sunt sapiat el ubi tbesaurus ,
reponiiur islic eiiam spe quieiis oculos obleciel

ila ul divina praecepia allendendo non faligetur;

spe coelesli eam quae animi oculis inest cernendi
facullaleni recreanie. Quetnadmodum Iradunl bunc
lapidem per caeruleum colorem fatigatum oculum
\
recreare.
.
Origenis. - Venler sunt illi qui capaces sunt
. , Verbi mysierionim, elc.
\ , . . . (73).
n

1 Cor. x i i , 21.
(73) Pairol.

Psal. XLVII, 8.

I. XVII, col. 76.

* Exccb. , 1.
.

1702
1701
COMMENTARII C A N T I C A CANT1C.
. ETev *
Cyrilli. Ulique hi fuerint eliam bases. Nam

aedificantes aodiiicanl supra fundamcnium aposlolo \ .
r u m et propbcia.ru m .
*
'. , ,
V E R S . 4 5 . Crura eju\ columnm marmorea tuper
aureas.

.
(74) ;
Gregorii. Consequcnter posl venlreni laudat
, - crura, quae dicil columnas esse marmoreas funda tas super bases aureas. Columnae aulem Ecclesiae
, ^, 61
sunl, v. gr,, Pctrus et Joannes, qui fundamenlum
, babebant Cbristum aiirum dicium; marmoreae vero
\ - (quas Paulus vocavit firmamenlum propler fiimi, \ \
lalcm qu33 conunoveri non possil), ut qui illuslri
vita et sana doclrina commuue corpus Ecclesias
\
geslenl alqtie fulcianu Sed el boc, nempe Deum
, \
, , diligere ex lolo corde c l proximum sicul seipsum,
. tanquam per duas coiumuas marmoreas, conitr.uue
corpus Ecclesiae sustemat. Qui enim in duobus
, \
islis prajceptis perfectus est columna el firmamen *
lufD verilaiis eflkiiur : adeo ut duobus istis prae ,
clare gestis universum Ecclesiae corpus quasi qui, \
busdam cruribus inniiatur aureo basis illius funda $> * \ menlo, quae fujes est, iramobilitatem non mulabilem
ci constanliam in omni bono animis indenle.
.
V E R S . 4 6 . Species ejus ul libanus,
electus ticut
-'. ,

cedri : gultur ejus dulcedines et tolus desiderium*


Hic fratruelis tnetu et hic proximus meus, fiUatJeru*
,

salem.
,
.
Gregorii. Post laudes parliculares, quasi ad
.

caput revocans, umversam Sponsi pulcbritudinem
,
isla dicit, significans, ut arbitror, versari boc enco, , ,
miun ipsius iu ea Sponsi pulcbriludine quae sub
\ *
aspeclum cadit. Id aulem inteliigo per boc quod
*
sub oculos cadit, de quo quasi quoddam corpug

constiluii
Aposiolus, colleciis membris singulis
. , \
quae iniegram Ecclesiam absolvunt. A i i enim unam
,
- ipsius speciem esse infinilas illas cedroe, quibus
undique cinclus csl Libanus ; istis verbis signilicans
nibil bumile neque abjccltun ad venustatem cor ,
poris illius conferre, nisi sublime sil inslar cedrl
\ .
\ ac veriice suo sursum tendat. Caelerum mons L i banus illusiris est ac densus, el quia ssepenumero
* , \
eiiani
diabolus vocalur Libanus el cedri daeraones,
, c
ut in isio : < E l conieret Dominus cedros L i
, \ bani ; modo sponsa eleclo Libano sponsi spe , Q ciem assimilavit in uieliorem partem aocipiens
denominaliouem, ul in islo : c Juslus u l palma
, \
florebit, sicul cedrus qciae in Libano est muliiplbta .
> Gur aulem aliquando quidem in bonum
, , bilur
Libanus
una
cum cedris, aliquando vero in conlra \ ;
riuro
accipilur?
Quia nimirum virluti vilium a
, \ ,
, propinquo adnosci, ipsique assimilari solei. Unde
etiam ticut Libanus eleclus ait. Eleclio autem om
nino fll per contrarii collationem. liaque cum una
,
boni appellalio diversa signilicel ac simul de eo
, \ , '
usurpetur, quod revera bonum est, el quod tale
\ . 9 5

Psal. XXVHI, 5.

Psal. xci, 43.

NOTJE.

(74) Hac in C. B. Gregorii nomen pra se ferunl.

1703

PROCOPII GAZ.I

1704

iion eat, sed per fnadera este se bonum stmulal : , , \ .

Idque videlur esse quod non esl. Qui in boni diju *
dicatione non falliiur, quod eximie selecleque
, \
bonum est erroneo et faltaci pnefert. Quare cum
,
Chrisii corpus per membra singula fiat imegrum et
,
metiibra mulia corpus unum sini, secundum Apo *
stolum
eam ipsam ob causam loiam Sponsi ve*
nustatem Libanum eleclum appellavil, discrimen
bujue el cjus qui rciioitur per voceni elecli consti- , ,
tuens. Caeierum cum favus mellis sinl boni sernio- *
nes, vocia autem orlus sil ex guiiure in quo spiriius sonat, p<?r boc minisiros c l inlerprcles , , , :

sermouis in quibus Deus loquiiur significare vidc , ,
tur inel divinum e gutlure suo, velut e quodam
, \,
fonte proinenles. Propriis porro quibus foveral
nobis desideraium deeiguans, lunc dcmonstrando & *
ait : Hic esl tlle qui quod fraier uosler facius s i l
ex Jnda nobis exorlus proxintus exstiiii.
\ ,
Y E R S . 1 7 . Quo abtit fratruelis
luus, pulchra in

;
mulicribni ? quo respexil fratrueliz tuus, el quceremus ;

.
eum tecum.
(75).
, ,
Primum quidem dt eo quidnain esset insliluuru
^ . , sennones b virgincs aniiua?, id qtiod didicerunt
' . \
exindiciis quibus ipsamdescripscral. ldcirco stalim

, ,
de eo ubi sit inierroganl, ut cognilo quidero ubi

sii adofeui in loco nbi sieteruni pedes ejus " ;
, ,
ubi auiem respcxerit, sic semelipsas consiiluant,
\ ,
el ab ipsis ejus gloria conspiciatur, cujus appa *rilio salutem affert aspictenlibus. Praebei igilur se
ducem illis, ul quetii quaerebant assequautur, queiu

admodum PluHppua Nalbanaeli dixit : Veni

,
* \ , *,
1 vide , pro isto viie locitui indicans in quo sil

, \ .
i qui qui ilur ei qwo respicial.
.
NUi. Sponsa perMiasit illis exponcns Sponsi
, * \
pukbriludinem el posuk proul voluit, unde quoque
, \
verbo suffraglac fuemnl ainori Sponsse et njbns

\ ipsis desiderium confuniant, ei auianti compaliun,

(ur, ei ex narraiioiie erga ipsum auiatorio quodain
moiu afficiuulur. Istius modi eiiim a revera pul- . , \
,
cbra et conspccla iu sui rapiunt desiderium, ei
* \
a o 4 i u trabunl in aflectum, quare in poslerum una
.
ilia sludeul ipsum quserere.

ApolUnarii. Ubique quideiu adeslSponsus Vcr

bum, in para(uiu autcin vires exerit eLoperalur,

uli prius in lsrael, ila uunc in Ecclesia totum f) *?. <*> , |
,
praslai, praseulia Salvatorie, exccllenter auleiu in
sauclis. Uic igitur per symboia ostendil, ipsuin
*
conversantem, tempus insinuans quodixeratcacsuiu
* , ac vulneraium ei amictu spoliaium i r i .
, \ .
. ' .
CAP. VI.
'.

'
I. Frairuelis meus descendit in hortum suum ad
,
phialat aroiaalis pascere in horlit cl colligere lilia.

.
.
(76)
Utique baec quasi quaedain corporea ct externa
1

1 Cor. , 42.

Psal. cxxxi, 7.

Joan. , 26.
;.

(75) Anonyma iu G. .

(70) Auonyma in C. D.

1705

COMMENTARTI IN CANTICA CANTIC.

' / -
\ \,
.
* ,
,
%\
, \ .
\,
,
.
.
*
,

\
,

* *
,
,
* .
,
, ,
\ , ,
, , *


\ ,
,
.
C
NsUcv. " \
0 * , ,

,
; , \ * ,
.
*
, * \

' \ J
, \
,
*
, ,
\ * *
^ * .
\
* \ \
, \

.
PATBOL.

(ia.

LXXXVIIc

170fi

cst pro adobsceiitulis manuduciio, unde ltilclligunt ei ubi sii el quo respiciat : per haec aoiem
Evangelii mysterium disciinus. Fralmelis enim
ab ipsa nominalur, quia populus ex genlibirg c l
ex Judaeis fratres sunl. Illud aulem detcentlit,
significal i l u m qui a Jerusalem in Jericbo descendil et incidil lairones. Descendil cnim ab
ineflabili beaiiludine, qtiando apparuit in carne,
ut ex deserio iierum faceret borium virimmn
planlaliorie ornalum. Verus cnim agricola de inlcgro plantal arvum sisiim, nempe nos bomines.
Eteuim nos arvum ipsiti* suiuus. Pbial antem
aronialis baclenus in descriplione pulchriludinis
Sponsi, ad roaxillarum encomium fuerunl accommodatae : bic aulem a Verbo insinuaniur esse
locus in quo Sponsus degal, discenlibus cx eo nobie, non versari Sponsum iu ea anima ubi virtutum
quaedam sit solitudo ; sed si quis aromatis sit
phiala et ungucnta proferat, is deinceps sapientte
craier iaclus divinuin c l incorruptum vinuia in se
recipil, quo bibens exbilaralur. Pagcuuin porro
Sponsi grex pascil, non in deserlU spinas, nequo
berbam gramineam, sed ex borlis aroinaia liliaquc
qiwc sunt quaecunque boncsia, quaecunque jusla,
quxcunque ainabilia, quaecunque boni nominis : si
qua virtus et si qua laus , luec in alimenlum
ipgius paslor bonus colligit : nam lilia quidem
spiendorig el purilatis mentalis quoddam gymbolum sunt ; aromalum vero fragranlia aigniftcut
atfeciiouem ab omni felore peccaiorum abhorrenlem.

Piili. Qtiantum quidcm ad texlum lulerae a l tinet, zeloiypiam conlinet baec eenlcntia : repellii
enim secum quaerere volentes, diceng ipsum eo abivisse, quo illas descendere diflkile sii aul inipossibile. Sensus autem significal Spousum descendisse
in hortum feriilem olerura, quse sunt cibus infirmorum, el edulium eorum qui inodicae suat fidi,
forie non deeceneurum, si bortus iste fuisset paradisus.Ingredilur enim inea qure pcrfccliora &unl,
quasi cum sequalibus de plano xqualitcr iucedens :
ad inferiora vero desceiidil, condescensionis dispedsaiionem nominans doscensum : sed ct pascere
in horlis erga eoe qui pascunlur condescensionem
J denotat, ulpole qui pra3 infirmilate ad moutea naiuralis pascnae el antiquaB bon* deduclionis, perveidre non valeant, priusquam pasior ad ipsos des*
cendat, ibi pcr buroanitalem exsistens, ubi ipsi per
socordiam corruerant. CaHerum infirniiores in condcscensionis bortis pascenssicubi lilia reperiat, id cst
006 qui fiduciae in Deuni florem produccrc incipiant
cl corporcae necessilalis eollicitudinem in ipsum
projicianL Haec utique colligit in opporlunioreai
oinnino iocum, ordinemque transplanlans, quod
iis in borlis commorationem judiret ipsis minune
ccnseiUaneam, ne assueiudine ad pri&linum staiutu
irabente, ac mulia c u m similibui conunHnicaiioe
ad zelum imilationis irritante, ad velcrcm consuetudiucm rcdncauiur.
54

1707

PROOOPII

GAZJEl

1708

Cyrilli. Descendil in infernum ad animas jus- (77).

torum : 1 namque pbialae sunt aromalis, si quidero patriarcbae primi spirarunl fidem in Chrisium,

et posi resurreclioncm pascit singulas ecclesias;
*\

eolligit ve.ro lilia, nempe viros probos, sive senno ,
neai confessbmis ipsorum.
.
VERS. 2. Ego fralrueli meo,el fratruelis meut
'. '

milii qui patcil iuter lilia.

ir xpiroic.
Uic canon ei lerniinusesl pcrfectionis in virlute.

(78). \ *
Nam ex bisdiscimusnihiloporlere noshabere praler
.
Deum, neque animaepurificatae ad quidquam aliud re- ,
spictendum esse, sed iia semeiipsam ab omnt crassa
, "
re el cogilalione expurgare debere, ut omnino lola
;
iransformaiaad spirilalem et immaierialem primie , *
* puicbrittidiuis imaginem quam exaclissiroe ipsa ,
se , componal. Profert igilur hanc vocein Sponsa .
quasi spcculum volunlalis eleclione praedilum c l
auimalum, quasi dical : Cum ego loio orbe mei
\
fialruelis faciem inlueor, pcr hoc ipsum lota
,
rni# ipsius pulcbriludo in me conspicitur. Talis
eial Paulus cuiu diceret : c Mibi vivcre Cliristus * c \ . >
esl \ Nibil nempe materialium el huraanarum
\
affei lioittim in ipso vivebat, non trislilia, non ira, , , , , ,
non liroor, non irepidalio, non faslus, non audacia, , , ,
non vana gloria, non* aliud quidquam eorum quae *
animam quadam crga se affeclione polluunl, sed
, \, *
solus ille nubi super esl qui nibil esl borum, sed
, , \ ,
sauctUicalio el purilas, et incorruptio, el lumcn, \ , ,
el verilas, et bujusmodi alia q u * animam nieaiA
, ' .
pascunt, non in graminibus vel virgultis, sed in C \ ,
splendoribus sanclorum. sicul in vas vitreum
, *
quodcunque injicilur pelluciduin At : sic nutrtlur , *
auiina liliis,id est virlulibus, quibue qui recla vivendi
\,
raiione saiialus est, is vita sua conspicuum se
, reddii, dum moribus suis cujuslibet virtutis speciem
.
expriimt.

NUi. Adbuc zelotypiam bic lexius formatus

esl : ne euim existimarenl ipsum omnibus esse
coiumunem, eiiam iis qui necdum lali amore digni
guni, se solum soli illi allribuit. Quomodo autem
nunc in l.liis pascct, qui prius pascebat in bortis,
ni&i omnino proficiemibue iis qui pascebanlur : '
Sicul corpus non fornicationi, sed D o m i n o ; >
sk- ei Sponsa Sponso. Et vice versa , si quis autem .
flos epeciosus in aniniabu* bominum, illum colligens, lanquam cura paslorali sua dignura, pa*

si-tl.

. " *
,
,
.
;
.
(79) " , ,
, \ (80) \
* ,
.

Philonis. Scilicet ego ipsi opera, el ipse mibi

nicrccdem.

. " , \
$ .

Apollinarii. Ne quis autcm exislimet bortum

ipsius diflerrc a Sponsi MI eo conversaiione, oslendil senieiipsam eSse qusu ab ipso pascalur, eamdcmque esse Ulia. Ha3C cum dixisset, Sponsus

..

, \ 6, *
. , -

Pbilipp. , 21.

l C o r . , 13.
).

(77) Scbolium bnc in 11 B. Cyrilloascribilur.

(16) Anonyma iu C. B.

(79) Haec in C. B . ut verba Nilf coiiiinjaiitur.

(80) Qu% sequuutur Origeni dai C. B.

COMMENTARI1 CANTICA CANTIC.

1709

, , \
,
.
.
, \
\
\ .
\ ',
* ,
* ,
.

1710

apparct, encomia ipsius recenscns, sibiqtie in ta

complacerc dicens, juita illud : c Ego diligcnlcs
mc diligo .
a

CyrilU. Ego illi fidem, et ipse niihi regntim :

pascil autcm in purilate Scripturarum et dogmaVuni sanclorum.
V E R S . 3. Pulchra es ptoxvna mea, sicut beneplacitum, decora sicut Jerusalem; pavor, ut ordinatCB
acies.
Quac semetipsara fralrueli tradidit ac dilecli pulchritudinem in sua fornia recepii, qualia consequitur ab illo? Quid autem est quod dicit: declarat
boc verbum nempc animam prxclaro conscendendi conatu usque adeo iu sublime evectam ess6,
ut jam ad tpsa Domini miracula enitalur. Nam si is

j
p i ]
j
beneplacilo

.
(81) , \
TfJ , *;
, ,
.
, \ ,
fartus esl boino, ut in terra pax oriretur, planum
- est illa quae ad boc beneplaciluin pracclaris operi , bus Cbristum imilando stiam pulcbritudinem con^. > formavil, aliis id fieri quod Cbrislus humanx
. \
faclus est nalurrc. E l dicilur Jerusalem civilas nia~
\ gni Dei ad inbabitandum el inambulandum capiens
, \ ;
emn qui capi non potest, el inbabilantis pulchritu, \ \
dine exornaia ct omnia dccenler et secundum
, imiiaiionem virlutum supernarum, quae eub Deo
,
sunt ordinata?, milla malilia pulchrura earum
'
ordinem everlente, ita ut ad sui raoveat admira . tionem ac stuporem. Hoc cnim sibi vull illud pavor

sive stupor qualis nimiruin in virtutibus islis
.
^ ordinatis exsisiit.
. "
Origenis. Quanio proximior fit Sponso, eic.
, . . . (82).
*. *\
Y E R S . 4. Averte oculos tuos e regione mei, quia
,
.
ip$i avolare fecerunt me. Nonnulli quidem haec a

(83).
Domino ad puram animam dici aiunt; ego vero
* ,
eiisiimo boc a Sponsa diclum. Cum enim arcano
. \ sensu a Scriplura divinae naturae alse tribuanlur
^ \ juxta illud : t In legmine alarum tuarum proteges
,
me . Et : c Expanden* ala$ suas suscepit io .
\ \ Homo autem faclus esi ad imaginem Dei et simili * *
ludinem ; iiaque alalam dicere convenit humanam
\
naluram, iu quo id quod secundum imaginem est
\ , '
servabatur. Nudavit aulem ipsum malitia islius.
modi alis virlutisne dicara an bealitatis et incor , \, \ - j) ruplionis, bis ita inlelleetis; 8ed apparuil Cbrislus,
, \ *
ul per sanctilalem el jusliiiam ilerum alis instrue * *
reraur; nam simul eiiam nos bencgnis oculis aspexit

Deus, ct juxla priniaBvam naturam alali evasimus.
6 , \
Quando igilur oculi lui super me rcspiciunt, aver* " '
tunlur a eontraiio. Non eniui videbuni quidquam
, * eorum in me qusc milii adversanlur, eo quod alas
columba? assumpserim pcr viriutes et evolem et
, \ - reqnicscnm.
\ .
e s t

n u

S f

n o s

Prev. vm, 17.

Psal. xvi, 8.

(81) Anonymi sunl in C. .

(81) Patrol. \. XVII, col. 27t>.

Deul.xxxn, 11.
(8) Anonyma in C. B .

111

1712

FROCOPII GAZ^EL

Ecclcsia spccie sua,ctc.

/. M.ignam Spons.ne fiduiiam ac liberlatcm

dcclaral ex oo quod inlrrpide Sponsum iniucalur.
Si vcro Verbuui sil Sponsus, alas induil, c l ila
magisascendil in alluni coniemplationis procedcus,
ubi reperit anhnam coniernplalioni dedilam quae
ipsam inlelligeudo assequi possit, et ut sic dicam,
sine verecundia ad res omnes conietnplandas fixos
oculos intendere. Cxieruin sollicite liortaiur ne
semper isliusmoJi Gxum oculum habcamus , et
aliquando ipsum averiamus et connivcamus, ne
dum mullis alis inslruilur el fixe luetur, ad conscensum non sufficiat, dumque supra vires quid
attentat, ad reliqua eliain inlelligenda (iat oblnsior.
^
Philonis. 1d esl cuslodianlur oculi qui vias
meas averluul : nam hoc in rae tui exciial desiderium.
Cyrilli. non parenlibns libi aveile oculoe
tuos et ad me illos inclina : nam illi, inquit, dilectioneni tui exciiaveruut.
Y E R S . 5. Capillamentum tuum sicut greges caprarum quce apparuerunt c Calaad. Denies tui $icut
greges tonsarum, quie ascenderunl de lavacro omnes
geminantes, et sterilis non e$t in ei$.

' ,
*)<*
. . (84).
iVe/Joi;. ; |$ ,
(85).
*. , \
*; ,
, ^
, ' ,
.' ,

\

*
, .

. " - *
/.
.
'
, \ *
\ , \, \ .
'. ,
,
~
' ,

.
(86).
Soli corporis capilli sensus expertes sunt, quos
mulieribus ornamento esse dixit Paulus, capiti de- & \
corem aflcrentes. Docei nimirum illos qui in capiie Q , .
Sponsae esse inleWgunlur per quos Ecclesiae gloria
\
, ' , accedit, babere scnsus in poieslatc sua per sapientiain occnllando sonsum, juxta illud Pruverbiorum :
"
c Quoniam sapicntcs abscondunl sensum , qui

non ex aspectu de liono jtidicium faciunl, non
gustalu bonuni explorant, non odoralui, non
, ,
, , \,
l a i l u i , non altenus senstis organo aeslimationem
,
boni permittuni: scd inoriiikaus, inquii, seusibus,
* \
pcr solum aninimn oblata menti bona amplcctunlur
et expetunt : aique hoc niodo muliercm illam quae ", ,
esi Ecclesia, gloria qaadam cxornant, non bono- ,
ribus inlumescenies, neque per abjedionem animi ' ^ . ,
rebus tristibus in anguslum coacii,hCtl in advcrsis
casibus c:\pilIonun inslar sc scusus expertes de- , ,
claranles. Capras autcm adduxil in exemplmn, vel j ) * quod a nalura birsulac sinl, vel quod boc animal ,
summa caciiuiina cousccnduiis non impingai in
pelras, id quod aple quadrat in eos qui praeclare
asperam virtulis viam confichml ; vel quia boc . ; , ,
auimal ad mutla b-galia sacrificia assu:npiuin fuii,
nd capilis eucoiniuin conducil. Sed c l in Proverbiis . ,
,
inter qualuor illa quac beue iucedunl nuineratus
, \
csl hircus duccus caprarum gregein. Dicendum
\ ", \
itaque quemadmodum aliqnod vitae instiiulum ab
, \ \ >
aliquo inveulum per mullos deinde propagaium,
6

Prov. x, 14.
NOTJE

(84) Hsec in C. B. anonymi sunt, C. V . ca Origeiti

vlndiial, exstaul Patrol. t. XCVII. col. 276, 277.

(85)
(86) Anonyma in'C. .

anonyma

sunl in C. .

1713

C O M M E N T A R U I CANTICA CANTIC.

1714

; - inventori primo acccplum referlur, ul ar$ fcrraria

Thobelo et pastortlia Abelo, agricultura Caino,
, 6aot ' vilium cullura Noemo. Ita cum in divino zeto
, ,
eicellenler quasi dux aliis prxluxeril Elias, qiii , cunque post ilhim vestigia ejus secfiii suiit per
, vil imilalionem veluti quidam grex caprarius
\ illius facli suni qui princeps taiis viiae aucior
, exstitit. lidem laus el gloria fiunl Ecclesia?, selecti
ul capillorum sint ornamenlum, cum sensuum vila
, ,
, \ - locum in eis nullum babeal. Proplerea quoque
denles foudat, qui scilicei Ecclcsia? corpus alunt.
\
ITos vull semper tanquara a lavacro esse puros, ot
,
minime superfluos babere crines quasi recens
* \
tonsos, et viriulum inlerim fecunditate geminis
* \
fcelibus insignes et doplicis purilalis parentes
.
fiant, lum q*x in animo tum quae in corpere conspicialur : et nihil babeant sterile in boni fetificatione.
.

Origenit. Secundo baec dicta sunl ipsi Spon, . . . (87).
8 $ , etc.
*.

V E R S . 6. Sicut funieulus coceineus labia tua, et

- ,
eloquium luum decorum : sicul cortex mali punici
'
.
gena lua, extra taciturnilatem luam.
Funiculus oiensurae nomen esi: ilaque mensura

(88). *
, quadam circumscriptam sermonU usurpaiionem
f \ * designal : quam Psalroista cuslodiam el oslium
, circumslantiae nominaviL Tunc aulem potissimtim
scrmo mensura cirr.umscribhur quando tingifur
, sanguine Servatori$, Qui igitar babel Ghrislum in
se loquentem, is etiam funiculum illum geometri \ ,
cum babei in ore Salvalorie sarguine decoratum.

Eloquium porro decorum nomiuat funiculum cocci , '
neum. Nam qtiod vere elegnns nunquam indecorum

, ^ c s l , cum vero deinde permali punici corliccmgenas
ornat, insignem quamdam in bonis perfeciionem
, *
Sponsae Iribuit. Signiftcat enhn non in alio quopiam
[ ,
ipsi situm esse tliesaurum ipsius, eed ipsam sui

ipsius ibesaurum esse, quippe quae omnis boni
* \
apparalum in se coniineat. Nam ut cortice comi , '
nelurid quod in tnalo punico escutentum cst; sic
, eiiam demonstrat coniineri ibesawrum ejus inie. '
riorem pulchritudine illa vitae quae sub aspeclum
,
, . cadit. Hic igilur esl occnUus ille spei thesaurus
, proprius auimae fructus, qui vila virtuti consen , tanea qnasi quodam mali punici coriice conlineiur:
quod autem addilur. Extra taciturnitalem tuayn
\ 0 *
est ejusmodi : scilioet laudem banc non tnin rx

,
- jy apparenlibus quae sermone indicantiir aistimaiidam
, ,
quam ex iis quascanque silenlio teguntur ut vcrbis
indicari nequeunt. Sicitl enim id quod exlra ser , \
monem csl, silcnlium intelligilur, sic id quod est
, . . exira tacilumitalem, sermoneni inlelliges. Nara id
\
retireinus, quod verbis cntmlinre non possunnis.
\
A i l igitur prxclara quidem el magna quse indicari
* oratiune possinl, csso extra silcnlium. Quae vcro
, ^ extra sermonem siicnlio lecla et iueflabilia sunt
\ , \
omnibus inodis majora et admirabiliora esso iia
.
qna; orationc proferantur.
T

Peal. c x i , .
:

(87) Patrot. (. XVII, . 277.

(8S) Anonyma in C. B*

1715
PROCOPIl
VKRS.7,8. Sexaginta sunt reglnce el ocioginla
concubinie et adole$centulce quarum non eti uumerut. Una ett columba mea, perfecta mea, una est
matri suce; electa est ei quce peperit ipsam. Viderunl eam fllicc et beatificabunl eam regince et
concubina*, el laudabunt eam.

GAZ/EI
1716
', '.
*
,

. * '
*

* ,

Dogma quoddam cullioris pbilosopbue in hisce

verbis per laudes Sponsae proponilur, nempe non
eadem ralione alque ordine ea qu% suul crcari ac
recreari. Nam cum a principio pcr divinam virtutein producla esi crealura, in re qualibet una ctini
principio absqtte uaora flnis eliam perfeciioquc rei
conjungebatur, quandounivcrsa de nibilo producla
simul cum principio pcrfeclionem eiiain suam
coosequebanlur. Esl aulem bumana qtioque uaiura
in prima sui exstanlia perfectioni conformaia. Ad
imaginem euim Dei et simiHiudiitem iactus esi
homo, quibus verbis id quod summum et perfeclissimum esi signiflcalur. Quid enim Dei similitudine perfeclius? Ilaque in priraa crealione sine
ullo lemporis intervallo una cum principio finis
cliain apparuit, et a perfcclione coepit naiurain
sutim esse. Poslquam aulem, propier viliosilaicm,
morli Iradiia f u i l , non derepenle ilerum recuperat
perfcctionem, sed via quadam et ordine ad majus
progreditur, dum paulatim afleciionem ad conlraria proclivem ex&tinguil, per buneslius vitae instilul u i u , cognatam circumradens praviiatem. Uude
raullas etiam mansiones apud Palrem illum esse
accepiuius, dum pro rationc propeusionis ad bonum, el abecessus a malo, cuiquc inerces paraia
cst. Alius enim est adhuc in primo nielioris vitoc
iniiio, ul qui recens a fundo vhac vitiosae ad veritalis fruitionem emerscril : alius sludioso conalu
jam boni quadam accessione et incremento aucius "
est; alius quasi medium iter conscensionU ad illa
sublimia confecit : alius eliam tnediuni boc cursu
praeleriit. Nomiulli el bos superarunt, quos rursus
alii sunt preetergressi. Comendeniibus ilem aliis
eupra bos quoque ad celsiora. Deniquc Deus oiunino pro varielate industriae singulorum suo quemlibet ordine recipit, cuique vices relribuens. Hauc
proposilis in verbis pbilosopliiam tradi exisiiniamus, quae discrimen anitnarum Spon&um in- J J
luenlium in jam diciis designcl. 111 i enim qui non
ila pridetn velut ex alvo quodam in imo sili erroris
prodicrunl, et quasi recens naii necdum scrmonis
articulali capaces sunt, propler dilataiionem iidei
uon salis a ratione confirinatam numero cernunlur
infinilo : qui salularem quidem sermonem myeterii
sacri esse crcdiderunt, non lanien per scienliam
quanidam et cerliludinem ab ipso sermone, quasi
solido uixam fundamenlo veritalem in se babent.
Aique ba? suni illsc nominaue adolescenlula,'juod

(89). \ '
,

\ \ / '
, ' ;
,

\
. *
\
\
; \
,
, \
,
, * \ \ \ ,
'
,
,\
\ ,
\
, .
* , * \
\
*
*
. \ \ \
\

,
.
0 , ,
,
,
,' ,
\ *
,
.*
*
\ >

NOTifi.
(60) Anonyina in C. .

COMMENTARIl IN CANTICA CANTIC.

1718

4 , - primam adbuc aetalcm gpirilualem agant, <& per

fidei quidem scrmoncm genitee sed necdum conve ,
nienle incremento cjusmodi factae sunt, ut aeialem

nupliig maturam atligerini, el cx Dei inetu fcrre
,
\ ulerum possint et spirituin salutis gignere. Verum , \ , tamen et hi gunl dc numero salvandorum juxia
i l l u d : c Homines et jumenta salvabts, Domitie \ > '
,
, - jumenta vocans eorum qui servantur partem pro. * pius normihil accedeiUem ad bruta. Caeterum
illoruro, in quibua convenienle sludio mens aucta
, \ , esl, quique iiifantiam reliquerunl, duplex h i c d i s : ' . crimen discimus. Elentin animae quidem illac con: vcriim
\ , \ corporanlor Verbo, lam liae quam
aliquae quidem per amaloriam quamdam affeclio * * \, \
* - neiu cum eo conglutinanlur, qea? propter perfectio , - rem illam afleclionem Dei puriiate allempcralae,
ob regni socielateni roginae nomhianior : qualis
,
c \ - erai Davidis anima dicens : Mibi aulem adhairere Deo bonum e s t ; et Pauli: < Nemo nos sepa * \ *
rabit a charilaie Chrisli
Alias aulem supplicii

. > - nietu adullerii leniaiioncs viiant, qua? et ips*
manenl in incorruptione ac sanclittcalione ; sed
,
metu magia qttam desiderio adductse, coiitubinsc
, , \ in boc senione nominaiilur ; neque enim illaruni
ulia mater regia ac dignttaiis pariiceps fieri polesi,
,
- quia necdum hoc consecula esl, u l nullius dominio
subjecla git. Neque virtuie prediti senstis, tenenl
6 \
principamni. Ita?c aulem secundum numerinit dif *
ferenlia liistinclionis ordtmiin duorttm lalem mihi
,
videtur babere gcnsum :
.
9

Sex omnino gttnl praeeepta per q u tegntun pa. \ ' - ^

ratar iis qiti ad dexleram colloeanUir. Staluamus
>. .
apud aniraam quodlibel horum esse lalentnm iliiid
,
berile, quod uegoliando efflci a bono ac fldeli servo

dccuplo amplius convenit. Si ergo per hacc sex
. ,
pr&cepta regni anima fit paniceps, et H I quolibct
^
' \, - bortim qivaeslus ac negoiiaiio pcrfecta est, inand.ilum ipsum quasi decaplicare , qucmadmodum bo ,
nus ilie servus ait, unum beri sui babenlcm deceni
,
aliorutn lalenlorura lucrum acqutgivi-se; consenia,
nea ralione quadam reperimus, in sexagtnta r c g i
nas unam illam excrescere, pr decuplnlionem sex
mandaiorum in rcgni socielalem t e n e r i l ; ita ul
*
mullae giut, una illa per muliiplicem mandatorum
, , - j )
' \
, , .
, .
\
\
\ ,
,
* , , *
\ ,
F s a l . xxxv, 7.

Psal.

LXXII,

28.

10

characlerem divisa et in quolibct opere praeclaro

peculiariter velut expressa. Consimiliter ctiam pcr
ocloginla mysieritim oclav dictmus declarari, ad
quam respicicnles illi qui melu ducti, a mnlonim
socielaie arcenlur. Hoc enim in psalmis aniniadvertiaius, quibus prartgilur in inscriplione vox oclava.
Voces aulem ipsae sunt prorsus ooniin qui mclu fulurorum malorum quasi fl igcllanlur ad cominiseralionem aures fleclunl. Ait enim ad judicera ie
qui ad ociavam respicit : < Domine, nc in furorc
luo arguas tne, neque in ira tua corripias mc. M i sercre m e i , Domine , qnoniam inlirmus sum

Erunl igitur eliam iu his pro rationc pra^irpli de-

Roin. vm, 30.

11

Psal. v i , 2; 3.

1719

PROCOPII

cnplo inercmento aucti ocloginta couCiiLinae, quae

secundum a regina ordinem obtinent, quod nieiu
servili et non amore sponsali ad bonum accedant.
Verumtamen si dilectio plane tandem melum ejiciat, mutalusque melus dilectio fial: luro demum
iinitas reperitur id quod galtitem consequilur,
o m n i b u 9 inler se uniiis in conglutinatione cum uno
soloque bono, per illam quae in columba esl pcrfecliotiem, ulsiciit in Evangelio ait : c Uuuin sinl,
sicut nos unum sumus *. IIujus auiein unilalis
uexus^esi Spiritue sauctus. Quamobrem is qui de
puero in virum perfectum augescendo evaeit, ad
mcnsuram auatis spiritualis pervenit, e mancipio,
et concubina regiae dignilatis parliceps eflecl^s.
Denique capax glori Spirilus sancti faclus per
iropassibililatera ac puriiatem, bic est perfecla co-
lumba. Hujus porro matrem dicit coluinbam illain
q u de cc&lo ad Jordanem devolavil. Nam in fiiio
genitoris omnino nalura conspicitur. Hanc igitur
aniinam felicem praedicant adolescentul*, banc
eoncubinae, banc roginae laudanl. Etenhn cominunis animalibus omnibus ad bealiludinem talein cursus proposilns est. Omnes auiem bi a
ualura comparati sunt, ut cupiditate animi ad
id quod bealum esl aique laudabile contendanl.
Quainobrein si colunibam banc filiae bealam piaedicant, omnino ei ipsa? fieri columbae cupiunl. liidera quod a concubiuis et reginia columba laudatur , argumento est has quoque sludiosas illius

1720

\ . ,
, * \ \
.
, \ \
,

,
t ,


,
,

,
' ,
.
, \
,
*
^' * \ \ * \
,
*
\
,
1\
\ \
, \
esse quod praedicalur, donec tandem iis omnibus ^ unum faclis, qui ad eamdem desiderii metara re
spiciunt el nulla in ullo viliosiiaie superante, omnia
, \ ,
Deus in omiiibus Oat, quolquol per unitatem inter
se in boni societale coalescunt.
.
Niti.
Sexaginta reginas forie dicit eos qni in
NelJtov. ,
Judaismo stioi. Erant enim aliquando regnum et
. sacerdotum et gens sancta : octoginia vero pellices \ ,
illas ba3reses quae quidem per myslerium resurre-
clioois octavae denario annumerantur, sed minime *
legilimum cum illo conjugium habeant quod sensu ,
eptrUuali pcr concubinas significantur. Adoleecen . ,
lulas porro vocat genles a Deo aiienas et a lege , , \
Spiritus extraneas quas ne numero quidem dignas

censuit; non enim propler nvulliludinem , is qui D stellarum iniiliiludinein annumerat, ipsasnon nu, .
lueravit, sed quod non dignae eseenl numero.
,
llla namque numcro digna censet quae ordinem exi *
miura et lide dignum obiineut. Unaio autem co,
lumbam vocat Ecclesiam, quae cuiu dormiverit i n - , ,
ter medios cleros, columba facta esi perfecia. Quae , \
alas babeal deargentalae, et posteriora dorsi in
* pallore auri, propler perfectionem babiius virlulis, , \ perfeclo Palri qui in coelis est assimilatatn, el eie- \ , ciaii^ exsteiitem matri suae sapieniioe, quae ipsam

genuit in doctrinis veriutis, qjiam nunc quidem
, ,
vidcrunl iiliae regiua? el concubioae ; sed non intel \ *
l

" Juan. , i ^ .

1721
COMMENTARII IN CANTICA CANTIC.
1722
: - lexerunt neque coguoverunt mystertum quod circa
. ,
ipsam dispensatum fuit. tempore autem remu \ \
nerationis latidabunt. eam qued Ghristi conjun \ .
ctione intima digna s i l babtta. lllud qtiidem ad
praHeritum, hoc vero quod ait beatificabunt et
laudubunt ad fuiurum refertur.
. " , 3
Philonis. Yel etiam sexaginla reginas inielli
git a duodecim I r i b u b u s animas quinque sensibus
.
puriticatas. Columba vero pura Cbristi Eccleeia
\ ' , quae est tinica inalri sua? coelesli sapientiae, carui
\ ,
Christi electaa exsisienti in ejus regeneralione,

quam fllise bealificabunt. Mulli enim prophele
\ et reges v o l u e r u i U videre quae videtis, et non v i , \ .
derunt * .
*. \
Apoltbiarii. Aliter etiam id quod perfectissi ,
s t in ejus cnm Deo familiaritate declaratur,
dum Ecclesia perfectio cum eminentjftsiinis q u i , \ ' bnsque prioris vocalionis comparatur, el modo
. , \ posterioribus post ipsam. Mundana porro illa prio ris populi vocatio etiam sextenario quo nmndus
\ \ ,
hic creattis esl coelementalis exsistit, eademqtie

principalis et in rcgno sita. Servalur aiilem gwieri
, 6\
israelitico dignilas regalis in Christo secundum
, , propbelias quae promiltunt thronum David, el ejus
\ \ direclorem Christum , juxla Evangelia librosque
,
Regum in domo Jacob in saecula : Novi denique Te .
slamenlt foedera numems indical octogenarius.
hidori. Audi quid &ibi velit illud : Sexaginla
. ,
, \ , sunt regina, eie. Teneat qnidem primas immacit , \ \ lata et virgo Ecclesia, quae et rectam de divino
m

J -, - |

1'

" Luc.

x,

, ,
. , ,

,
,
,
* ,
, *
.
,
, , ,
,
.
p
'. ;,
. . . (90).
(91)
, (92).

* "

numine fldem habet, et ipsa vocetur columba per

fecla, omnium oidinum dignilatem transcendene.
Si vero eliam ad aciiones hocreferre oportet, d i canlur el hiec : Sexaginta sunt reginte, scilicel anima? quae regni causa bene agunt; el octoginla concubina, quae melu supplicii abstinent a malo.
Et adolescentulte quarum non e$t numeru$ q u a
propter respeclus aliquoe mundanos seee confinent
et sectantur justitiam, a quibus, neque regni desiderio, neque judicii timore, id quod decelagilur,
sed ne diviiiis, vel gloria, vel bonore aliquo p r i ventur. Unaetl columba mea, perfecla, quxbonura
agat: nempe eublimhim sanctomm congregatio
quae neque propler mercedem, neque propier spplicium, neque ob alium quempiam respeclum
lemporalem, sed quia Deo placeat, bonum agil.
Origmi*. Adolescenlul nunienim non habeni, eic.
Fias igilur causa exsuliatioiiis; fiae occasio ejns
ad te occursus : vult cniin te attrahere, vuli asgumere.
9

U.

NOTiE
an de quovis alio cogUandum sit, ubi ioci occiirruut
(90) Patrol. t. XVII, col. 77.
(91) S . Gregorii Nysseni. sernio lf>, sivc postre- . Mibiquidem otium ad banc inquisitioncm
non suppelit.
mtie, i n Canlica desinii in cap. v, 8. Nequc deinteps i n oodice Vaticano, unde hanc ralrum Cate(91) . Ilcc i n C . B . Origcni
iiatn ediiiuis, nomen Gregorii legitur. Quare judi- ascribunlur.
ccut crudiii lcclorcs, ulrum dc auctorc Procopiu ,

1724
1723
PROCOPll GAZ/EI
,
VKR9. 9. Qnm est uta quot progredilur qtuui '. ( .
aurora, pulchra ut luna, electa ut $ol, pavor ul acm
, , ordinata ?
;
Origenii. ~ Considera Sponeara mullag Sponsi
(93) | laudes reveritam recessisse; conferens autem cum
,
ipsa reliquarum accedeniium aniinas Sponsus ad
ntiraltir absentis perfeciioaem, ob quam filiae quae
, ,
pulchritudmera ejus conlciiiplabaiiliir, tpsam prx' ,
dicanl beatam, et concubin& el reginae tanqnam
* \ \
diviniorera laudanl. In quibits Sponsa quasi sub
'
splendidissiiuo tabernaculo exislens appareat, et
\ \
Sponsus ea quae bic proponunlur ad caeleros de
,
illa dicat. Anima enim de lenebris promicajis cum
. ,
aurora primuin comparalur, quia lunc recens
,
hicipit dies illucescere. Cum aulem de mundo re \
Lusque mundauis emcrserit, fit lanquam electa, id ,
ost plena luna, non babens in se parlem quae a Sole ,
justiike non illumineiur. Caelcruui quia luna in . * \
poteslalem nociis posila est, ea vero quae perfecia ,
anima, vel macula rugisque caienles Ecclesiae sunt
\ ,
exemplo ltin& minirae conlinenlur; idcirco juxta , ' ,
Isatam , eril luna sicut gol, lumen vero ftjus ita

percellel, u l iu stuporem etiam aganlur inferiores, ,
lanquam gpeclaculoruin ejus ei ex cisdem operatio- *
num imihitudo aujuivaleat toti muUiiudini eorura
\ ,
quae in hoc universo collocata suni. Forlassis vero , <ex co quod inlelligaiur Verbum,eum cxqui sermo- \ nibug cst el reruin omniuin ordinera assumpsisse, , \
dgurae rerum ordinalarum ipsi iiisiiaj faciunt ipsain

jsnu instar ordiii.darum in boc universo virlulam.
\ .
iVt/i.Coelesie ipsius vilae inslituluui obstupe. scenles amici sponsi percellebanlur et confheniur
, \
stuporem suum aclionum ejus aspicientes lucere ,
coraiu horoinibus : ila ut omnia deceiUer et se-
cunduin ordinem faciens cumposita sil acies, nihil
\ ,
delicti, uibilque confusi in se conlinens. Pulchra \ ,
vero est ut luna el electa ut sol, qtiandoquidein
, .
tam in die quam in nocte versanles illuminat, , \
unicuique gialui prout commo lum est utiliter sese \
adaptaus. Caeierum sicul aurora quoque a slatu
* \
proprio per condescensioneni progrediiur, non
*
ioiain semelipsam ostendens iis qui illam totam
videre non polerant, ged pcr partes promicang ,
|>ro raiione facullatis intuentium, el sicut aurora
\
progrediens uon sicul naeridies, nec sicul splendor D ,
diurnus, siquidem golari radio perfrui necdum
,
poleranl, ged caliginoso gtaiu relbio, matutina et *
blandiori luce utebantur, ne repentinus golarig
,
radii fulgor, oculum iu tenebris versatuin, ita gu- *
biio illuminalum laederet.

.
Apollinarii. Qui c l pro diversis facuUalibus,
.
\ ,
diversis rebtig assimilalur. Nam babet quidem luuse *
blandiliem, solis vero puritatera.
, .
Philonis. Quandoquidem enim morte paula.

u

l l

Isa. , 26.
NOTiE.

0">) Scliolium boc Origcni vindicatC.B.

1725
C0MMENTAR1I CANTICA CANTIC
1726.
, , L tim deflcii sicut luna, el innoratur regurrcctione
, gicutgol",propter vinulis splendorem admiraiione
, .
digna est, utpoie angelis facta contubernalis.
', '. V E R S . 10,
11.
Inhortum nucis descendi videre

ingenimina torrentis; videre si floruit vitii, efflo, .
ruerunt mala punica. Ibi dabo ubera mea tibi: non

novil anima mea. Posuit me curru$ Aminadab.

.
* , .
Origenit. Fortassis secundum quamdam ei. . (94).
miliiudineni jusli sunl nuces, etc.
.
Nili. Sponsa recenset quomodo descendit in
* bortum nucis ad eos qui ob peccaia casligabautur,
, 0 , ,
non qualibel virga, sed nucea qua multum habet
\ ,
amaroris et molesliae, ad videndum fructum disci , . 01
J plinae. Quale nimirum germen excolant qui in
,
torrente tentalionum derelicti, disciplina? mo!e , slias cum graliarum aclione sustinenl; vel iniquo
\
auimo ferunt maledicta, quales inquain fruclus
, '
reddant ei qtii medici et non vindicis more casii , *
gat. Ad videndum an florueril vilis et malum puni ,
cum, qui scilicet ex magnis prseclarisque facino \
ribus, propter parvas negligenliag facile corri ,
piuntur peccato : et an floruerint si qui pertran * ,
seuntes lorrentis aquam intolerabilem minirae ad
*
blasphemam dislorquentur cogilationem. Deinde

a i t : Ibi dabo ubera mea libi, adbuc babentia lac
. \ ,
juventutis, ut et docirinae luai vino emendenlur.
* , \,
E l quia celeriler eniendationera acceperunt muta, , lionis celeritalem oslendere tolens : Non novit,
. j
inquil, anima mea,q\x\ evaserim currus Aminadab,
0 *
quod inierprelatur pnnceps populi mei. Sensini
,
quidem infantilis transiens effugit gtatus, vebicu \
lum autem facla sum, principig populi nici qui est
Cbristug rbedariam in posterum et equestrem de , \
currens viam curruum orbilis insignitam probffi
, vilae instituiionig synibola et yestigia relinquens iig
.
qui eo quo Deum decet cullu vilam transigani.
.

* \ ,
,
, * * , \
\ .
. ,



* , \, ,
*
* *
" \ * \
. >
\ ",
,

, * .
I B

h a . xxx, 26.

Philonis. Synagogam borlum nucis a Sponso

nuncupari dicil. lbi virga Aaron nucea, et m eum
descendit tempore passionis videre si floruit vilia
Judxorum, si floruerunl mala punica, quae sunt
disciplinae diversimode ipsi lradita3, per exlrcuiam
astrictioneni, et inleriorem, padileum ac bena
ordinalum fruclum.
Deinde Sponsa dicit : f dabo ubera mea tibi
duo scilicei Tegiamenla opere ac germone perfecta oiferam libi. Non notyi anima mea. In ignoralione, inquit, versabar priug, douec Patrig beneplacilum posuit me currus. Sic enim Aroinadab inlerpretalur : ait eniin ad Habacuc : t Quia
agcendeg super equos luos, ei equilaiio lua salus .
V E R S . l i . Converlere, convertere, Sunamiiis,
tonvertere, converlere, et videbimus in te.

Habac. m , 8.
NOT.E.

(91) Patrol XVII, col. 280.

1728

PROCOPII G A Z . f i !

1727

. '.

CAP. VII.
!.

66;

VHUI. I. Quid videbititin Sunamitide, quaiveml

skutchori castrorumf ascendil enim ex lavacro tan-
,
.
quam aciet angelorum .
. ,
Philonis. Alia leclio hahet Odolamilit, id est
c r lesiis : el videbimu* Christum dicentein : l o - \ ,
, \ .
babilabo in eis et inambulabo

. (95-96) Aquila el quinla editio, etc.

, . .. (97).

Quid tpecioti facli sunt gressus tui in catceamentis

,
;
filia Aminadab?
(98) , ;
Sponsa? profectus approbat, quos gressus vocat,
" ,
in calceamenlis autcm evangelicis ait oraculis.
* , \
Regressus porro quos gressus dixcral, Aposlolus
vocat opitulationet, gubernationes " . Condescen , ,
*
dens autem inferioribus etibligare dicitur gressus ok , , *
dum ip<is modo magis corporeo apparet. Amina
dab vero princeps sive dux, vel tponle offerens ,
* ,
interpretalur cujus fllia esl Sponsa. Fneril auterii
princeps qui dicil : Audi, filia, ideni vero sponte , ,
* .
offerens, si quidem omnia Deo snnl spontanea.
iYi/i. Admonet ipsam emolumeiili quod cx.
siilit ex condescensione cum iis qni ejus opera
indigebant, simulque segniliem ejus subinsinuant
quando dicebal : Lavi pedes meos, quomodo inqui- ,
,
nabo illosf Nequaquam utique speciosl facii fuis- ;

eenl grcssus ejus in calceamenlis, nisi intempesti- ; ,
vani illam ignaviam solvibsel congrna conclusione , , \
el propler indig&ilimn utilitalem a proprio slaiu
exivisset. Nam quod ad Hlum dicUur esl istius . . raodi : Cum, inquil, sians in loco sancto et solulo *, , ,
\ calceamenlo propter opis luae indigentes rursus
, ,
ipsuiu gestaveris, puros pedes inquinari sustineiis;
*
inodo aulem rcverlaris cum proficientibus siniul

profirere apparens, idcirco tpecioti facti sunt
gressus tui, sicut evangelizanlium pacem .
.
VERS. 2 5. Moduli femorum simile$ torquibus,
'-'. ' , opu$ manuum arlificit. Umbilicus luut crater lor , natilit non dtficient mislo. Venler tuu$ acervut ,


,
(rumenti vallatus in / i / i / i . Duo ubera lua sicut

*
duo hinnuli genielli caprece. Coltum luum sicut
, *
turrii eburnea. Ocuti tui lanquatn stagna in He$e

bon in porih fitia multorum. Naris lua sicut turris

,

Libani prospiciens faciem Damatci. Caput tuum jy ,

tuper U sicut Carmelui, el piexut capitis tui sicut

purpura Rex ligaluz in transcursibus.

.
Nili. Moduios femorum bene ordinatam
. (99) vocat proOcicntium motionem : similes aulem
*
aunt torqiiibus opus manuuin artificis. Non enim
,
,
clala mente aderat proflcientibus, scd bumili e l
\ *
instar lorquis inclinata; quia vero hoc scite facieIT

Eplies.

, 26.

1 8

Levil. xxvi, 12; II Cor. , 16.

1 9

I Cor. , 28.

" Isa. u i , 7 ; Uom. , 15.

.
(9 96) Anonyma G. .
(97) Palrol. t. XVII, col. 280, 281. .

(98) Anonyma in G . B. ct in G. V .
(D9) Scbolium illud C. B . sancto Nilo viiid:cai.

1723
COMMENTARII CANTICA CANTIC.
1730
bat, dicilur opus manuum ariificis. Scd el vis in \ , telligendi semper perfectis referla erat cogitatio - riibtis et pro dicenlium capacilale lemperalis.
, Omnis porro detornala cogifatio lnrpis umbilicus
, est tornalilis non deficiens misto. Venter vero
, divinorum ciborum capax, una cum nutrimento
suaveolenriam continens dicilur acervus frutuenti
,
ir vallaius in liliis. Forlassis vero eiiam mens expers
* \ , curanitn ac regiam formam poslulans acervus
\ , frumenti sit valiatus in liliis. Collum aulem quan * , doquidem ab huimlilate laudabaiur, lorques dice , - balur ; quando vero boslibus erat inaccessum,
lurris David : nunc aulem lurris eburnea, quod et
,
" , laevis sit nec ullam ansain babeal, el vohicribus
serpenlibusque iuaccessa, unico soli pervia sit.
, \ \
, * lsiius modi enim est seiibus pius, non passionibus
inflexus, neque doclrinis kisereticis cedens, sed
, ,
soli Cbristo addictus. Quin ei facullag mcdilandi
,
niolla doctrina emendala, Maguis Esebon cum
\
, probarum cogilationum aquis exundanlibus, com*
paralur. Esebon eniiu inlerpretatur
cogitationa,
.
- in poriis filiae muliomm : quot enini sunt propbetse et aposioli, tolidcm fiiia esl Sponsa. Sed
* ,
et nares ejus sicul turris Libani prospiciens facicm
* \ '
Damasci, quod iulerprelaiur sanguinem bibens.

Qui igilur et vivendi ratione sublimis, el collec.is
, , . \
doctrinis prseslane, passionum quoque imprcs , \
siones atque adversariarum praecognovit insullus
, \
, \ potestaium, earumque fetorein facile percipit,
, \ - Q ipse naris est Sponsae prospiciens faciem Damasci,
et inciirsum quasi capul serpentis observans. Car, melo aulem caput ejus assimilavit, quandoquidem
, Ecclesiae caput Chrisius est. Carmelus vero bospi ^
, tium erat prophelarum, testinionium de capile
. *0 - perbibeniium et praetercurrere eatagentem regaUuro serinonum plexu illiganlium. Quando enim

quispiam passiones Giiristi irridens lanquam stul , \
tuin ac risu dignum boc dogma praHercurril, de , * inde singula quse perpessus est prophetica insinuatioiie lestiiicata repcreril, diviuo sermone

quasi funiculo illigalus permanet, non idiotae

ordinem tencns, sed regis seternuin coelorum
, regnum soriili, el inexpugnabilis tivitatis supernae
,
Jcrusalcm. Quin et Cbrisli sermones coeleslia do,
- D cenles ad inelar nexus preier currentem irreiiunt
vinciuntque.
- \
, .
'.
, . . . (1).
.
* ,
.
. \ ,
.
. \

Oriyenis. Scriptura saepe femora ponit in Gcnesi, ele.

Cyrilli. Arliflcem autem vocat crealorem
Chrisium : sicut eniin ipse faclus esl obediens, sic
el Ecclesia.
Philonis. Declarat aulem ordinationem c l
apliludineiii, alque indeficicmiam Tirgiailalis, in
qua ariifex ipse sibi templum fabricatus est.
Cyrilli. Dicil aiilem illius tempcrantiam alque

.
\i) PalroL t. XXII, col. 81.

1731
PROCOPII G A Z I
1732
subjectionem : animam quidem ipsius fidei, corpus ***
, .
vero temperanli subdilum.
.

Origenis. Ad umbilicura aulem seu cratercm
, . . . (2).
sapienlia invitat diccns, elc.
. \
Cyrilli. Declaral autem ejus sacerdolium di
,
cens ; Nen deficiens misio, videlicet Chrisli san*
* guine : bic enim sacerdolibus in manibus est.
.
. \
Philonis. Scd et ceogregaiio muUiludinis
quae animarum consensione munila esl, liliis sua- , .
veolenlibus Dei oraculis assimUalur.
.
* \
Origeni$. Lilia quoque fuerint floree graliae
, &
Dei e medio spinarum bujus vilse collecli.
.
Cyrilli. Golbim auiem ejus Cbrisli diaconos
. ,
vocal, qui Cbrislum Ecciesiae capul geslant. G e - 0 ,
slant cnim sancltim ejus corpus in conscientia
*
pura myslerium ipsitis confileules, quaraobrem
, ,
eburiieum dixit, quales Paulus diaconos a i l : P u * ,
, ,
dicos, non vino mullo dcdilos . >
.
Origenii. Turres auiem vocali sunl, eic.
.
, . . . ( ) .
Phiionii. Quin el vis inielligendi ejus piie
. \
cogilaiionibus repleantur. Esebon enim interpre, \, *
lalur cogilaiione*.
.
Cyrilli. Siagnis aulem assiooilat oculos i n () *
tellectuales : flumina enim commoranlur in ven
tribus eorum qui Verbum excipiunt.
.
Origenis. Qui aulem puram babel exspiralio.
,
nem, eic.
. . . (5).
V E B S . 6> 7. Quam pulchra et quam $uavu facla ^ ', '. , &\ ir
e$ : charitas in deliciis tuit. Hme magnitudo tua : !
,
.
similii facta es palma, et ubera tua betris.
. ,
Philonh. Plexus aulem capitis floridam Eccle6 i muUitudinem designat ad ornalum Sponsae ,
. '
dileclione plexam. Hic porro plexus sicut purpura
dictus est, quia mulfuudo isia Chrigii ganguine ,
* \
l i n c u est; el veluti regali vesiimenlo undiquc
amiila nempe ornalus mulliludinis sacro sanguine , \
liuctus est, sicut rex in pompis purpura iodutus. ,
Coronalus eaim morlis victoria virtulee exuene .
triumpliavil.
Cyrilli. Vcl etiam aliler vinculum dileclionis
. " ),
populorum aii adducere ad regalc sacerdoiium.
\ .
Haec adbuc dicit Sponsus admirans in melius jy
.
"
commutaiioneiD, eic.
\ 6 , . . . (6).
NUi. Forlassis quidem nomen illi imponit a
. ,
cbai itate,qua pulcbra facta s i l , dicens ipsam quoque
, .
suavem faclara in deliciis : in divinis eniin serrao ;
nibus deliciae ac pulcbriludo sptendidiorem oslen , \
dunt et conversaiionem reddunl suaviorem. For * *
tassis vero beatam ejus pulchriiudiuem admiralur.
*

1 1

11

1 Tim. , 8.
NOTVE.

(2) Palrol. t. XVII, col. 281.

() Patrol. t. XVII, col. 281.
(4) S. Cyrillo in C. B. asctibunlur.

[ Patrot. t. XVII, col. 281, 284.

(G) Palrol. l . XVII, col. 284.

1733

C O M M E N T A R I I C A N T I C A C A N T I C .
1734
l n dcliciis porro illius augeri cbaritalem asserit.
Per prseposilionem vero in, declaral in verbis corporis hujus slabililam esse virluttim cclsiludinero.
Gaeierum quoque necessario ubera ejus bolris assimilantur, per Dei charilatam colligata. Demum
ubere quoque a laclea qualitaie in melleam voluptalem ait esse commutata. Sensim enim aniplius
ipsis praebel leslitnonium ab boc slalu ad majorem promolio.
Cyrilli. Yel etiam in deliciis tuis, in charitate
tua, quia ipse quoque censeiur esse aliquis juslorum. Porro ubera assiiniJanlur boiris spiritalem
laeiitiam coniineniibus.
Ortgenis. Nempe sensus l u i , inquit, esculenli
et poiabilis, el nequaquaui aceiosi sunt.

, .
\

\ ,
*
.
* *
\ .
. " -> ,
, \ *
\ *
.
. " , \,
, \ - ^
.
. " ,
.
' , '. '
*

*
,

.
.
*
, ' *
*
\
, \
.
(&).
' ,.. .(7).
(8) *
,

,

* ,,
,
, , ,
,
, \ ,
*
\ ,
,
, D
- ,
'* , \ 0
,
, *
(5 $ \
- , \, *
* , ,
} '
Epbes.

Philonis. Yel palmarura bolris assimilanlur

pro sua iragranlia et niulliplicalione.
V E R S . 8, 9. Dixi:
Ascendam in patmam, tentbo
cacumina ejut : el ernnt nunc ubera iua sicut bolri
vitii, el odor nasi (ui ticut poma. El guliur tunm
$icut vinum bonum, vadem fratrueli meo in rectitudinem, iuflicien* labm meis ei dentibui.
PMlonii. Quae autem ex persona Sponsi i n telligunlur, signiflcanl quod sicut si lenuerii juslos
Doimiius, eorum cacumina manent iuconcussa, et
ul bolri contrili laetiliae vinum profundunt, sic iu
iribulaiionibus jusii Cbrislum keliiicen!, iiasus
auiem ejus Aposlolus effecius est in odorem suaviiaiis Cbristo
tanquam poinum quoque cscam
ac polum praebens mysleriorum Cbristi.
Assimilala palniae, clc.
/t. Quomam addubiianter Sponsus dixeral :
Quam pulchra et quam suavit facta et : et magnitudo lua similit facla e$t palnue, causaui dicil ob
quam in alluoi sese exlenderil: Quia eniin, inquil,
tu, Sponse, paluia es, ego aulera tibi quoque palroae complaniala sum, lua celsitudine acendens
merito cxiollar ad tuam altiiuduieiu accederc desiderans, ut leneain tuam sublimitaieiu el illud in le
imiier, quod lu naturae dignilatc exsistis. Propierea eoim descendisii, u l ego ascenderem, ei vidcrem ubera lua tanquam bolros verae vilis, cum
confracli fucrint laelitia polanb;s cos qui scnsus
babent exercitatos. Ad hoc eniin a juvenlulc scusim proQcienles perveneruni, ei odurein narium
luaruiu susceperunt tanquain pomum suavem, d i vinilatis odorcm in boinine absconsum per nasum
percipiens, novx ac veteris Scripturae baliium
euiiltil. Et gultur tuum, inquil, sicut vinum boman,
dii igens ad le illos qui defecerani. Senno tuus
sufliciens iu labiis aique deulibus , non solum in
guslu, veruni eiiam in usu suflicienliam prxbeus.

2.
.

(G*) Anonyma in G. B.
(7) Pairol. . XVII, col. 284.

(8) Anonyma in G. V .

1735

PR0C0PI1GAZI

Labia namque gustum, dentes vero uberem fruiiio-

uem denolant. Si aulem Sponsus haec Sponsse dicat,
plurima quidem simiiiier dixerit; illud vero Dixi:
Ascendam, etc.,est istius modi quate est Cbrisli
Doinini graiiis oinne studium bumanum vinceniis,
ui jam leneal, el aiiingai el apprebendai,
sed ui ascendere ei eminerc el allitudine pravalere
inlelligalur. Quantumcunque eniin vis humana
retiibuiionibiis, Dei magiiificeiitiam conaia fuerit
adaequare, el probarum laboribas aciionum praecedemes graiias exsolvere, omnino immensis Dei
beneticiis superata succumbei.

1726

,
. ,
* t a a *

\ ,
\ , \ \ \ . " *
, , \
,
,
.

V E R S . 10. Ego fratrueli meo, et $uper me conversio ejus.

iVi/t.Terlio igitur ad ipsum ail apponens i l l u d :
Super rne conversio ejut, quasi dical : Quoniam ego
meiueiipsam illi addixi, persuasum babeo quod
licel liiodiciin) abslravius fuerit ad oves quae perierani domus Israel, ad me denuo conveneiur.
Cyrilli. Vel quoniam ego confessionem II1 i
offero, ad me eliaui conversio ejus in secuudo adventu, vel a populo Judeorum.

'. * *
.
. , \,
' * \ ,
, ,
, * .
. "
, \ ' * )
,
.
Philonis. Yel eiiam agrum vocal bunc mun. " \ ,
dum, castella vero Ecclesias, vites aulem animas , ,
frugiferas. lllud vero dilucuto surgamus, id est , ,
ignorantiam expulimus : florere autem vineam id
,
esi pradicaliouera : propaginero vero vocat i i i
* baplismaie dealbaios. Loquilur aulem ad Ecclesias Q ,
vel iitcliuui animag, vel etiam videlur in ubertate
\ ,
coniidere, sed sibimetipsi judicium minime tri ,
buere.
Origenis. E s l sermo jam perfectae, quoniam
.
,
nulbbi omnino quietein ullara reperiet, quocunque ,
se converierit, sicut apud roe.
.
V L K S . 11,12. Vent, fratruelitmi,exeamu$
inagrum,
', ' :
requiescamus tn ea$lelli$. Diluculo surgamus in ti-
neas, videamus si floruit vilii, floruit propago, flo- * ,

ruerunl mata punica.

, al fidai.
Origenn. Pro inferioribus Sponsa interce. \
dit, etc.
, . . . (9).
Nili. corporea specie spirilalem describit,
.
agruin el villas, ac matulinum ad vineas egressum
\ \
Sponeo proponens. Agrum ilaque dicil bunc mun- j ) \ , dum, villae seu caslella dici possunt Ecclesiac, vel
,
aoim verbi capaces. Hae naraque viles dicunlur,

et raala punica florenlia, quae sunl diversae bujus
, \ viriutcs, quarum ali quideni per tribulationes
\, ,
viuum \ i i i s fatlae sunl : aliie vero mala punica " *
propter spem palienlia n.uniiam. Ibi porroiterum ^.
, \ promiitit dalurum se ubcra quae transUum prebe, \ \ -
anl ad perftciionem el a laclalione ad vini copiam.
\ *
Quin et mandragnras ait dedisse odorem suum,

foriassis eos qui ex Christi imiialione bonorum
* \
operum spirant suaveolentiam. Blaadragora nam?

NOTi.
(9; Pairoi. I. X V I I , r o l . 2 8 4 .

1737

COMMENTARIl 1 CANTICA CANTIC,

\ * -
, '
. '&
, 0
, * \
, \

\ \ \
*
,
, \ .
1

.

*

.
\
01 *.

. 01 ,
* \
, .
) *
, , .

.
. " \ * \
.
. \
'. , ,
;
() , \,
, ^ \ , ,
.

.
, *

,
*, .
.
, - j)
' .
.
, , \ , ,
, \
. \ ;
, ,
,
* \
,
* ^ -

17?8

qne pomi spcoiem ac sunvem odorem imilalur.

Talis eral Paulus, qui lanquam mandrngora in
ulroquc Christum itnitabatur. Dixcris quoquc illos
qtii simul una cum Christo resurgunl esse m a n dragoras, eo quod radicem habeant viri ftimilitudine prsedilam, q u a Mgniiicattir morlificatio. Scd
e l in ostiis c u m sintoinnes arborei f r u c l u s , merito ac
conseijuenter narratur nuces novas ad veteres seivasse. Nam cum ait ostiis, utique propinqua el iu
m a n i b u s boua eraul fructumn evangelicae politiaj.
A i l igitur: Quoniam ad novorum prajcepiorum m Slodiam antiqua quoque niandata servavi.
Ibi dabo ubera mea tibi.
Fidelihus enim profunda duoriim Teslameiilnmm revelal. Proinillfl igilur sensus qui iu iis
sunl Sponso d e f e r r e .
V E R S . 1 3 . Mandragoric dederunt odorem.
Mandragorae sub lerra radices habenl bumana
specie. Qui igiiur semelipsos propter Cbrisluin
moitiflcanl, suavem dederanl proborum operuni
odorem: vel moriui adventum Christi seiitieules
dcderunt odorem resurreclionis.
El in ottiis nosirit omnes nuces nova$ ad veleres,
(rateme mi, seruavi tibi.
Quae jain i r u c i i t t c a i U , inquit, pra? Coribue s i i n l ,
significal autem illos qui in vcleri el nova lege
florenl.
Philonis. Nenipe in sensibus nostrU virtutes
el viiia coneistere asserit, ei Novum Tcstamenlum
Vetus obsignare.
C A P . VIII.
V E R S . 1. Quis det le, fraterne m t , suginltmubera
malris mece?
Origenis. Supernae, inquil, Jerusatem cujua
symbolum esi hac l c r r e s t r i s qua? in lerra sila esl
fluente melle et lacle, in q u a vullcum Sponsoconvivari. Lacaulem nunc est doli expers et deliriosum edulium.
Cynlli. Sanctiiicalur iiaque Sponsae cibus
convivanie Clirisio. Oplai iiiniiruin Ecclesia ut
adventus Salvaioris in Jud&ain fiat juxla provideuliam ipsius Palris dantie ui Deiparam lactet.
Phitonis. Num in recens genitis a Spirilu
formalos Clnistus sugit per ipsos sapieniiam
iVt/i. Ipsius in carne piaeseniiain visa cst
Sponsa desiderare, in qua per lnnnanitatis aflectionein condescenden.s ipsi caplu facilis eril, et
exlra propriuin slalum reperlus manens qnod erat
oiiin liducia faciel eam veris et divrnam Toluplatcm
movpnlibus frui serinonibuH. Propler hxc enini
oscula qu;e non vitio sed laudi daniur iiiinime contemnitur; sed ipsa ipsum suscipiet quandoqtiidem
sui eum non reccpcrunt. Inlroducel aulein ipsum
in douiiiin iuairissua? etin cubiculum concipienlia
ipsam luiinanae sapienlias. Oporlebal eniui ipsum

01..
(10)

Hac Riini Origenis in C. B.

PATRUL. lin.

LXXXVU

55

1739

PROCOPII .

HiO

homineni faclura omnium ejus parlicipem fieri , , \ et rclribuere quae sunl graiiie et assumcre quae , \ .
sunt nalura. Nam in domuui malrisejus inlroirc,
U ,
bumanarum afleciionum absque peccato susceplio-
nero declarat. Yerbum aulero assumam significal '

fidei promplitudinem, ei sincera* in myslcrio con- , \
templatioms perspicacitaiem. Vimira vero un .
guentaium el rivum roalorum punicorum, vocat , \
morales ac naiurales germones exiernos, non ex , ,
natura suaveolentia praediios, sed ab artiHciali
* *
apparatu dependentes, unde ipsum potare promit-
lit unguenlarius ascititia humanis induslriissua- . ,
vilale. Nam Sponsi vinum naturali usu laetitiarn
\ coniinelet non aliunde ascilam.
.
Jnveniem U foris osculabor te; et quidem non *
spernent me. [ V E R S . 2 . ] Assumam le,introducam fe

tit domum matrii mece el in eubicutum ejus quce

coucepit me, polabo te vino unguenlato de lalice * malvrum punicorum meorum.
, .
Origenis. luveniensipsum de superna specula
.
egressutn, circumplexa esl illum.
.
Cyrilli. Nempe extra Jerusalem ubi cruci.
" ,
fixus est.
.
Philoni*. lllud autem non tpernenl me, qui
. , , >
gpiritalem amiciliaro minime contemnendam no- - IJ
r u n t : vel quia nou ero amplius uti prius bostibus \ , \
captu facilis; introducet autem ipsum in domum
$ ,
mairis lerrae et carnis ex bac conslantis. Cubicu .
lum vcro illius est infernus, ubi erant animae san ,
ctorum deposiUe. Vinum aulem uugiienlaltim est
.
calix gpirilu lemperalus quera bibil per fldeles.
VERS. 3. Lwva ejus sub capite meo et dextera iliiut '. ,
amplexabitur me.

.
Cyrilli. Vel sepulluram dicit quam Joscpb el
. " , Nicodemus ei contulerunt; malorum aulem puni \ .
corum dicit sanctorum.
Origtnis. Vel vintim unguenlatum esl verbum
(II) ,
laeiUiae epirilualia ex omnis generis sensibus in
, Scripiuris sacris dependens : de latice vero malo (&
rum punicorura, id est, ordinalorum et in suo
, \
tempore perfectorum operum.
.
Lex quidem suffulcit parlem principalem, at
,
Evangelium universum coniinel; vel laeva est pri
mus adventus, dexlera vero sec.iindtig; vel laeva
, esl praesens saeculum, in futuro assumcns eam in- ^ , , *1iroducil in supernas mausiones
.
V E R S . 4. Adjuravi vos,filia*Jerusalem, tn viribus
*. " , *
&
agri $i tuscilaverilti, elsi exiUicitaverkis charila-
*
tem quoadu$que ipsa voluerit.

;
Origenu. Jara sccundo adjuravil, eic.
. " * , . .
. ( 1 2 ) .
Adjurai animas eanclorum ul orenl pro pocca ,
loribus : quoadusque suscipiai nos Deus.
, .
V E R S . 5 . Quce est hla quue ascendii dealbata inni'. ^
,
tem super [ralruclem suum ?

NOTiE.
(1!) Origcuis sunt in G. .

(12) PatroL t X V l l , col. 2 8 5 .

1741
C O M M E N T A R I i C A N T I C A C A N T I C .
1742
Sancti haec dicuul, pui ilalem Sponsrc admi*
.
ranie*.
. 01 ,
iVt/t. QIISB sunt de synagoga aitoniisc miran , lur ipsam a nuptiali lavacro asceudentcm, viclen tes autem modenium ejus candorem cum pristina
, - confenuil nigredinc. Amplius anlein miraniur ipsam
\ , . siiper frairiielem innixarn ascemlere. Inoffensus
" , enim oinnino gressus el profecius animae verbo
.
maniiduolore titentis.
Praetlicilur SpoiisaQ ascciisus ad bcalas mnnsio
, nes, lenebris malilise jam onihino depositis, el
, \ , virtulis splendore assumplo, sequentis et imiiten*
* lis Verbo. Unde ei supernae vinules, tantam hominum muiationem admiraniur.
\ .
Sub malo exiutcitavi te.
* *
(13) , \ \ H*c ipsa planta odore ac visti et guslu ac lactu,
cum sil laevis, pulchra exsislit, uude qui per sensus
xai
, * esl bene educaius, dici possit maluin. Juxla hanc
arborein niali pariurit superna Jerusalein, et parit
, \
liberos libertalis; quamobfem Joel a i l : c Malogra ' *\
natum el palma, et malum et omuia ligna silvae
\ ,
dabiint frucluni suuiu . *
,
Phiionis. Malum sub n.ysiica mensa susri. laus, posui te; nutricmlo enim etiam poium pne \
.
bet.
() ,
Nili. Nalum dlcebamus incarnationem ut
* qnae sub bumaniiate contineal Deilatem. Ad boc
, my&leriuui suscilavil Sponsain vel dormienlem vcl
, \
scdontem, a (errcuis ad coeleslia, menlem ejus
. \
excitans. tbi geniiam el parlu editam ait a malre,
, , , ^ subcsi sub maJo, per baplisinum regeneraiionem

declarans. Malrem autein voeat Spiriium quibapti , . zandos giguit. Quod aulem bis dicat ipsaui gigni,
, - exisiimo uoam quidem generalionem dici secundum quam doctrina; verbo informaiur id quod
, '
* secundura imaginem esl animae isliusmodi naiivitale generatae: altcram vero secundum quam
'
.' probae ? * actionem in ea effbriitatur id quod esl
, - secunduni simililudiiiem : maier enim bablluui,
genilrix vero habilus operaiionem designal.
.
Ibi peperit te mater tua, ibi peperil te qute genuil

e l

.

, ^
.
^
*. ,

, .
. , .
. . (15).
.
, , \ ,
, , -

te.
Origenii. Garo Chrisli in crucis parlitudinibus Ecclesiain peperil aqua el sanguine ex ipsa
profluente.
VERS. 6. Pone me ut signaculum tuper eor tuum,
ut tignaculum tupet brachium tuum: quia (orlis
ul mor$ dileciio, dura sicut infernus mmulatio.
Origenis. Horialur eam Sponsus. etc.
Nili. Dileclam a baptismo animam vult Christuseiiam in cogitaiiouibus el in aclionibus seuielipso signari suique solius babere incmoriam, a l lerius vero nulliti. Cbarilatis suae lervorem eixch

Joel l , 12.
.
(15) !!a?c sunt Nili in C. B.
(14) Scbolium boc S. Nilo vindical G. B.

(15) Pairol. t. XVII, col.285.

1743

PROCOPII G A Z ^ I

17

duri(icm alque ignicndi vim cxponens, quoniam, , \

iiiqutl, diligo vchemenler dileclus, el zelor vehe '. ", ,
menlius repudiaius. Nam zelus nieus ignecalidior , | C . . ]
et infcrno durior, el dilerlio roorie fortior est, '," ,
iguis et fiammae iinpetus babene.

, .
Alce ejus alce ignis, carbones ignitflammceejus.
'

[VERS. 7.] Aqua multa non polerit exstinguere chari,

'. ob
tatem, et flumina non undabunt eam.

.
Slruclurac ipsius omnium sublilissitnum sunt
, alque piirissimum elenienlum, ui sicut Dcus facil
\ *
angelos suos spirilus, el niinistros suos ignis ,
flammam, isliusmodi qualis eral eliam is qui , ,
Moysi de rubo in flamma ignis apparuil, sic d i l i \ ,
gens faciat ilainmam ignis consirailcm suis mini- ,
siris, el sanctos suos parlicipes suae deitalis, in ; * quanium esl ignis consumens, sic enim omne , qnod in eis esi consumetur.
* .
Phihnit. Vel eiiam ahe Ecclesiae sinl Veluset
(16) " ,
Nuvum Testamentum, el hic quideiu suiil igues, * , linguae, ibi vero rubus ignis.
; .
Cyrilli. aliler : Muri, inquit, Eccleslse sunt
.*&, ,
iguis juxta illud : Ero ei murus ignis in cir- . , <
cuitu, dicit Dominus , > Flammas ilaque cbariia,
tis non obrueut tenlationes : tale esl el illud :
\
Quis nos eeparabil a cbaiitale C b r i s l i ?
, %

15

Cliaritatem illam quam erga nos habel Deus,

. (17) *Hv
nil est quod possit exstinguere; non aqua plurima
, ,
adversariae vinulis, non flumina tenlationum l u - ,
roenle alveo delaia. Quamobrem licet quis onmem
^ . :
viiam smni itnpenderit cb;iritali, pro nihilo com- , pulabilur, cum ntbil Domini charilale dignum ex, hibere valeal.
.
Origenis. Rursus ctim Deus nosler sil ignis
(18) , consumens, sil aulem secCindum Joanncra cltari- , , tas; ignis consumens csl charilas, cutn eliam im

peius habel flammas ignis cujus vim sentiunt qui
spirHu fervcntes sunl. Aqua vero stml nunc opera- .
tiones advcrsariae iis qui illam acceperunt, ul quae , \
exslinguere banc velint, sed iuveniunl forliorem. .
Omnia enim sustinel et niinquam excidit. De intiu- ,
daulibus autem ipsam Auinimbus diclum c s i : < Cer- D , > .
tus sum quod ncque I D O J S , eic.
Si dederit vir omnem vitam tuam in charilate,
,

.
contemplu conlemnent eam.
, ;
Quinam alii quain a cbaritate alicni? Qui igitur
semeiipsum Iradideral cliaritnti Paulus ait : Ma , ,
le lieimur et benedicimus, blaspheiuamur et obsecramus " , elc. Omnis auiem vila simplicius . , ,
quidcin quaecunqne quis reliquit ul Cbrislum l u - , , crifaciat el perfccte scqualur. Profundius aulem
, e

" Zachar. , 5.

Rom. , 55.

ibid. 58.

I Cor. , 12, 15.

NOTiG.
6) Philoni ascribilur in . .
(17) Anunyma suni hi C. B.

(18) Origoni boc scholium dal C. B.

 45
COMMENTAKII [ C A N T I C A C A N T I C .
1716
ompis vila ralionalis quam qui evacuat qua; suui
, , parvuli, orouia faciens in cliaritate vilain ipsi de
dicat. Denique cum nibil in bominibue charitale
* dignum geralur, eiiamsi omnem quis viiam in ', - sumpseril in charilate, tanquam nibil digmiiu
.
egerii pro nibilo duceiur,
'. " ,

V E R S . 8. Soror noslra parva, et ubera non habeU

.
Suam erga Sponsam animi prompiitudinem et
\ alTecium ostendentes adolescentulae sludium siium
,
sermone amplificant; ignoranles vero sialutn ejus
th ,
et necduoi viro maluram arbitranies, quid facien
dum sit addubitant et proci etudium ad nuptias
,
urgeniis vident, necnon Sponsae uti putabant ju ,
veniutem, alque haec inler se d i c u n l : Nihil eorum
\
quae Sponsae desuni a nostro studio el auxilio
\
peudeni; addere aulem ipsi aetalis incrementum
, non esl in noslra poieslate. Nam si munis quidein
, ,
' . - essel propuguaculis carens, nil prohiberei usurn
btinc ambiiione superare ei argentea propugna,
cula pro lapideis rouro imponere : profusio enim
,
prompti anirai argumentura eral, el solliciiudo

minime dubium aflectus indiciut, juventuii auleni
,
- addere perfectiooem, et ubera excilare ad lumo, , rem, quae nalura necdum ad hoc movit, bumaua
virtule majug est. Necdum enira moverant ipsius
,
. in abdiio perfectionem, cuco adolescentulae essent
, el naturae ordinem ailenderent. Nam omnem ocn . - lum bumanum laiet gtalus anima?, praesertim ejus
, - quae proba sua facinora novil abscondere.
.
.
,
Philonit. Hoc ad illos qui fidem quidem ba bent, sed necdiim cognilionem suoruni teslamen, 4 ,
torum eo quod recens compacii sinl et non valeant
etiam alias nulrire.
. ~ " ,
Ori^nii.Quiaparva bominis anima, eic.
. . . (19).

Quid faciemut $eroH nottrcB, in die qua loquelur

; *. ,
- tit ta f [VERS. 9.] Si murut ett, adificemussuper eam
'
propugnacuta argenlea; et $i janua est, sculpamus
, *
.
mper eam tabulam cedrinam.
" ,
Quando rala babenda sunt verba desponeationis,
volunt addere sorori qua? deeuni ipsi ad perfeclionem. S i enim, inquinnt, rotirus estt Ecclcsia tan. , , ,
quam columna el firmamenlura veriialis, adim , pleamus ipsi ralionales refecliones quae ei pro '
pugnacula vocarunt. Janua aulem est Annilas
, , descripla, non atramenlo, sed Spirilu Dei vivcnlis.
, Tanquam guper januas vero eliam labulam i\wH
) figuratam ad januae perfectipaeni. Cedrina porro
incorruptum deignal Spirilus amicluro ; bic enSm
bumanam aslriivgit imbecillitatem. Ialcrrogant
.
), . igiiur sancli, de recens illnmiiialis ei responsum
accipiunt. Si quidem solida pelra evasit ct lide
,
(irma, addamus oractila divina. Si vcro janua e&4
;, molu facilis et ex synagoga credidil, subscribaimie
* ,

NOTJE.

(19) Palrol. I. XVII, coL 285.

PROCOPII OAZiEI
1748
*
i)>si iujptiiribiiem palriarcliarum polilia:n , el , \
.
lonslnugamus ipsain propugnaculis lurrium.
'. *
V E R S . 1 0 . Ego murus el ubera mea sicut turres;

ego eram in oculit eorum tanquam inveniens pa-

cem.
.
, \
Vos qtiidem arbhramini me ubera non habere,
etr. Ego auiein plurima in me Sponsi graiia el ,
niea desponsalione ad magnitiJdinem opus esse \
\ \
eonliens, eliaiu consceula suni aliis securitaiem
in inultiludiiie conlemplalioiium, sic ut duabiis ,
\ ,
lurribtis assimtlarer, quae designanl de sensibilibus sermonem et de inlelleclilibus scienliam.
\ \ . \ \
quotiiatn qnaesivi pacein el persecula sum eam \ ,
ieiiuarnodi quaedam erain in oculis Sponsi; boc * \
Hiiam a Spirilu didiceram, cos qui ipsum recte
, ,
qottsieruiu, reperisse pacem qua? esl Cliristus.
, .
(20) ,
Nili. Solvit ambiguitaleni, rninime sustinens
, \,
i-xistimari prout suspicabaiHur. Nintirum, inquit,
htenl voe divitiae epiritales. Ego aittem in oculis *
Sponsi inei perfecla sum, tiquidem in oculis ejtis
*
fuveni paccin : qui auiem rccie quaBrunt ipsum,
,
iiivcniiuit pacem. Mums sum expngnatu difficilis,
, .
pmpler quam pacem non meluo belli insultum.
, '
C.mn aulem audiat nniriis ct janua, illud quidem
\ , ^
fcuscepil; ui aulcm vocelur janua per sileplium

pnrftcil, isliusinodi appetialionem Sponso servans. *
tlic eniin solug paternae cognitionis iniroilus.

.
V E R S . 4 1 . Vin$a faeta eit Salomoni in Beetamou :
\
(ledit vineam suam iit qui servaut, vir ftrei in fructu Q &

pju$ mtiie argenti.

.
/. Vinea eiiam in cornu facta est dileclo,
. , \
qiti e^i Cbristus. In Beelamon aulem est in niul- , . littidinibus. Vinea porro iu niullitudinibus eat
, ,
Ecclesia; omnium ferax cqngiegaiio. Qedil ilaque
. -r
iianc vincam iis qui servanl, doclonbus Ecclesiae, ,
i|iiO| et agricolas ei slftbiilarios vocavil. Quisquis
, \ \ igitur in his vir reperlus fucrit fcret iruclum ei
. * , piille argeuii, perfecliiiii subdi|oru|o in fruclibqs
, tiietalis profecluin.
.
Cyrilli. Spiritali 6alomoni vinea facta cst,
.
dicil aulcm Ecclesiam. lllud in Beelamon auicm
,
iii fidelibtis inlerprelalur. Quinam vero credide- . , ;
ruul nisi qui prxccpta cjus susceperuiu?
(21)
Glirislus osl dicius Salomon, qui mediuni pa *, \
rieleni inaceria* solveus inimiciliam in carne sua
. \
facil p V e m . Nemo igilur quxrat exlra B^ela, ,
mon, id e>i C O R I U I U mnUUudinis in noinine Jesu
<;brisli r.ongreg9la3, frugii^rani vineain Vcrbi el
\ * Cttrisli, quam cusiodiendam iradidit ne vaslarel
,
ipsani aper de silva ct fcra singularis depasceret,
, \ ,
licqne vindemiarenl illam qui prxlcrgrediuntur
. >| *
viaiti. E l lalis vinea esl qua.* friicMnn suiiiii feral
, e

** Epbes. , 1 4 .
NQT/E.
(20) ll;ec S. Ni!o vindical C. B.
j2lj ll*cc in 1' Bvciba S. Cj-iiHi coniinuanlur.
u l

1719

COMMENTARII C A N T I C A C A N T I C .
1750
; , - > per virum qui cvacuavil ea quae sunt parvuli, ei
millibus argenli drgna sU. Verbi enitn pretiosi,
,
\ .
ct plurimae dignitaiis qnod argenlum dicilur, v i xa\ , nea? liujtis dignus fructus. Numerus aulem mille, * narius babet cum unilale aflhiiialem, qiiamobrein
, ,
etiam comprehensus est. Cuslodes porro bujus
.
viueje sunl angeli.
.
*. *0 ,
V E R S . 12.
Vinea milti mea in eompeclu meo;

.
mille Salomoni el ducenti tervanlibus fruclum

.
ejus.
, ,
Ilaec sive sinl Ecclesi, sive Sponsae Yerbi ani , '
mae, in utrisque vinea frugifcra intclligilur et v i *
nuni laaificans cor bominis : qniu el Servaloris
.
ero pacifici. Hoc igitur in libris Judicttm ad ligua
*
dicil vitis : Ntniquid derelinqtiens vinuin iucum
* , Dei hominuirque taiiliam, iho ut in lign& princi , ;
paluin accipiam ? Itaqnc cousenlaneum esl ut ct

Giirisius de fructu isliusmodi vitis accipiat, id quod
, 01 .
designat illud : Mille Salomoni. Par vero eliaiu est

ul cuelodes angeli participes sinl vinea* Sponsa;, id
, , ,
quod dcclaratur per illud : Et ducettti iervamibut
01 * frucium e/u,quis enim ubi planiavil eicoluil vincam
, ,
nolet ejus fructus edere ? Itaque dogtr.ata de Deo
;
sunt mille, qui numerus cum monade aflluilalcm
,
habel Salomoni assignatur. Quae vero inalcriaia
, *
et sensilia concernunt ducenCts in uialeria mini ,
fttranlibus, cum dualilale cognationem babenlibus,
,
de quibus est islud : Vanitali enim creaiura snb , $ ^ jecta esl non volens, sed propler eum qui subjc ,
* cil eam . Materia namquc ac res corporeae va)t & *
ni ae sunt: ai fnictus vineae a quibus mille el du, * ,
ceuli dantur, qui sunl psalmi torcularium, quando
,
fructus vineae expriiuuntur, qui Deum homincsquc

vinum servanles rccreabunt.
, .
Apollinarii. llaquc in principio quidem dixit
.
- -
Vinece nostr& florent ; in finevero libri peifectutn

)
frucium iutroduxil; el regi atque custodibus niul lum e vino bonoris atlribuit, siquidem advenicns
Dominus honoralqr, Paulo dicente: c Cum vene - ,
c " rit glorificari in sanctis suis , ei vinese ousio * > , dibus ilerum ait : Gloriaiio sumus in diem Christi
Sed quia Chrisii gralia toiom perficilur,
* c "
, ad ipsum pertinet plena perfeciio; quin et ad mi , ! nisiros, proul per parabolas dixii de illo qui in
mnam duplicaveral, et qui pari cum duplicalione

, numero quinque prasfectus est civiiatibus. Univer / . sim autem Matthaeus ait, servum bonum ac fidelcm
, dispensalorem super omnia bona ipsius conslitutum i r i . Si autero non m uirorumque differenlia,

millium distributio fil in minislros, quoniam ca
,
qna? 8iml Domini accipiunl per ducenta, qiiinlu *
pliciler divisa, unde el quinque virgiuibus sibi oc
curreiiMbiis Dominus assiuiilal ea qua? sancloriim

smit. Mca igitur vinea considcrala, ejusdcmque
.
fruoliliraiio se< tindum mcam partieipalioncm, per ,
1

, 9

tT

1 1

Rom. vm. 20.

3 0

Cant. n, 15.

3 1

fi Thcs. i , 10.

3 1

Piiilipp. , 10.


PROCOPII GAZ.EI
172
feclH ex aquo in qninque ordines ilistrtbuln, apo- , * ,
e'o!os , prophetas, dociores, doclos, mariyres com
, , , ,
plectitur elsi quoque .segmenia sinl iidem et agri- , , \ [C. .
coloe el reclures. Muliis enim modis iidem disiri] oi \ \ buitutur.
\ .
NilL Veri Salomonis vox est tolam vineae
(22)
eustodiam sibi vindicantis. Gens enim humana

i ipso tnla reddimr contra lubricam infl.itiooem,
. \
praserliin reciorum, qui ob primalus dignitalem

facile inflanltir, ne typbo atque superbia sibi vin , \
diccnl Dei excellenlias, vineae cnslodiam suae

nscribenles dili-entiae. Cwii cnim, inquit, vinea
\ ,
eit a conspeclu mco ol ocwli inei semper eatn as-
picianl, inde eliain diligenlia servanlium robur
. , ,
suiim obtiuet, alque insidialores oculiim meum
, \
ficmper in vineai inlentiini reformidnnt. Per HUid ' , \
\
aiilcm ducenti servanlibus, non ait vineam simul
d n i d i , sed majores qiiani coiittileram re<eperere- ; - * ,
' , Iribuliones,
,
.
', '. ,
Y E R S . 13, 14. Qui sedel in hortis, amici sunt tn,
tendenlet voci iux;
vocem tuam insinua mihi. * *
Fuge, fraierne mi! et similis eslo capreolcc, ant , ,

hinnulo cervorum super montes aromatum.
(23) . ,
Nili. II*c vox esi vocanlis : Qui sedet in
boriis el sedenli oiium significautis. Quod eitim .
dicilijr est istiusmodi: Haudqtiam, inquil, qui se-
delin liortis ct cibo inflrmorum oleribus immora- , , \ , , tur, is vineam cnslodit. Amici eniin sunl qui hanc ^ , *
aitendunl, qui el ipsi semper sianl inlenlo studio , \ \ r l noi) borlos olerave, sed fructum pcrfeclum , \ ,
vilis cuslodiunl. Nam sessio cuslodienlis uegligen- .
liam dcsignat. Ilarlns auiem significat eorum qui , *
cnsiodiunlur inibecilliialem. Fonassis vero etiam .
propler cuslodtenlis sessionem borlus fuerunf bi , ; !
qui citslodiebaniur*. IMud porro, vocem iuam tn- ,
, -,
sinua tniki, a Sponso ad Sponsam dicitur, quod
animaft sensum ex voce vellet cognoscere an possil ,
eliam reeurrectionis nosse my&lerium, cum illud , \
, *
cx scripturislicis propbeiiis antea didicissct.
Qfiamobrcm expedite respondet, dicens : Fuge,eic. * , \
fciquidem primum assiiuilalus es islis animalibns
\ , \
in monlibus Betfiel, bomo facius saliens supfr
%

montes doinus Dei. Deindc assimilatus es ipsis D . ?

qua? io inferno sunl animabins dcscendcns ad prae- , \ ,
dicandum ibidem liberialcm ia montibus concavilalutn. Modo quoniaiM tompus csl elevandi inagui-
iicciitiam luam supra coelos, et sedendi in dexiera , \
. \
i)i:tgiiificeinia3 iu cxcelsis. Fugc, el rursmn lalibug
agsiniilaluf ea super raonles aromalum. Mooles * , *
aroiuatum vocal sanctos illo qui in supcrna sunl Jjeruaakm, qui quod in securi^atc vcrscnlur coq-
0..
(22) HuicScholio pnr.ponilC .: Philonis. Vinca
iniln inea in consp<M lu mcn. Ocuii cnini Uoiiiiui
iuper juslos, cl amcs rjus in proces> eorum. Millo
halomofii cst poif<'ciuin judiciuin Filio, patliale

apusioli< diKiMiii) icsiamentorum ccnlurias s e r v a n libus. Vid. tiujus Patrol. l . X L , col. 151.
(23) ili sunl b;cc in C. U.

1753

C O M M E X T A R I I IN CANTICA CANTiC.

> ,
,
. \ ,
,, , ,
\ ,
' ,
\
.
.

- *, \
,
, $
, , \ , . ^

,
.
. ;
, .
- , .
,
* > \
, ,
.
.
. .
. . (24)
(25)
, - ^
, , ,
.
(26) , , , \

& \ ,
,
(27)

1754

slanlem lialient proborum openim fragrantiam,

cum \ hac vita cuin pas&ionibus pugnaveriiit et
pto supcrna vocatione decertaverinl. CaUeruu,. ui
qui in iribus regiunibus exstiterit, neinpe terrena,
infernali aique ccelesli, caprcolae hinnuloque cervprum assimilalur in montibus coiivcrsans in
qualibcl regione sanctis, ul ipsi omne gcnu flectatur, coelestium, lcrreslrium ei inferoruin.
Philouis. Insidet onim Ecclesiis qui inluelur
eas Dominus : qui aulem sub principe sacerdoium
constittili sunl minislri, aitendunt Ecclesiam erndieules. Dehtde Dominus el Ecclesia ad omnem 0
delem aiC : Fuqe , fraterne mt. Nam bomo srcundum Deum acule videt ac fugit peccalum. Montes vero aromatuni sunt, v. gr. Josepb, sublitnis
conlitieiilia , David in mansueludine, ad quos fu
giendum esl. Fuge igitur a tcrrenis et mundanie ad
viroa virluie praeditos , ab bis enim insiilutus ,
parliceps fies regni eoelortim.
CyrWi. Qui quidem sedel in bortis Ecclcsias
inftpicit, amici vero auenduni, non eniin judicam,
sed omne jtidicititn facil Filius. Desideral auleni
Sponsa audire : < lntra in gaudium Domini ttti .
Rogal porro ipsuin ul pravos ejicial, dicens : Fugt,
ad saticios vero veniai.
u

Origenit. Vidit Sponsa Sponsum, elc.

llhimque bac vocc ipstim exciUntem ut auditu
sno digna pararel: postrema vero a Sponsa, scilicet
fuge, iia ut sequalur et ipsam proplcr perfcctionem poteutein.
lliud porro fuge, repeniinum declaravit ascensuin, el recessum in infiniium, monles dicens in
quos rerngiu.nl cervi atque capreola? ul persequenlium oculos effugiant; aroinatum vero rerum coeleslium suavcolcntiam ac purilatem significantiuiu.

" J o a n . xxv 21.

(24)
(25)
tur.
(26)
(27)
lur:

Patrol. i. X V U , col. 285, 287.

Haec in C. 1$. ui verba Oiigenis conlinuanAnonytna sunl in C. B.
lu C . B . Uic dcsignanlur pcrsonae ul sequi-

Pcrsonac.
Sponsus
Cbristus'
Sponsa
Ecclesia
Sudales
Augcli ei saucli.
Adolescenlulae, quae lanquum iiifciiores Ecclesiam sciuimltii'.

175,

PROCOPII GAZ.EI

EJUSDEM PROCOPII
FttAGMENTA ALIA

r )

IN CANTICUM.

(Ex alio codice edid. Ang. M A I Clast. Aucl. t. V I , 3 4 8 . )

CAP. VI.

.
.
V i a s . 8. Uua esl columba perfecla matri $uct,
'. /
,
electa illiqtne peperit eam.Sane taliscst anima qua? . jaiu in Detim crcdens, el limore minarum ejus pu , ,
riiuaia, spc vero promissionum ilhiminaia, affe ,
cluose erga boiuitn di&ponittir, nullo extraneo nio \ *
tiwnlo illud babens in prelio, scd in seipso dili , ' .
gons ul nalura stiaple pulclirum. Una eslenim h*c,
, \
habilu titiiia uni linicoque Deo, ei apud illum iin , \ *
mota permanens; coluniba vcro csi, ut spiritualis
, \ ct perfecta coram rcrum uuivcrsarum generatrici
, '
sapieniia ; ul huic gradatim per singtilas virlut<'S
,
cnnjiiiicta, buic dico sapienliae quae in ista lalem
,
progressum opcraia e s l , ab unittscujusqtie virlutis
\ \ \
principio; cuieapienliaeelecla esl interservaselmer- ,
.
cenarias, ab illa adoptaia eldeifirata pergraiiam.
Viderunt eam filitr, el beatissimam prcedicabunt
,

,

.
eam; regina et concubinm laudabunt illam. Nimi ruin, in tentandis praeclare illius gestis CoUe fnerunt unice fidclcs discipulae, quas in lavacro pepe- >. ,
, \
r i i regeneralionis, et una laude illain exaltabunt,
. \
aliae per aclionum et justiliae splendorem regniim
Dei affectanles; aliae poenarum metu ab omnibus , ,
malis abslinenles se, actionibus suis illam lauda \ ' ,
b u i i l ; gloria enim magislns splendor ei einundalio

discipularum. Dc illa eliain dicenl:
* \ *
'. *
,
V E R S . 9. Quce e$l ista faciem detegens sicnl
au , rora, pulchra ul /una, elecla ut $ol, Hupefaciem ut , ,
acies ordinata. Plauc admiratione digna esl tna- ' ; []
,
gislra noslra, quae aliis quidem pui iiKalis c l ab
,
operibus tenebrartim abstinenlibus se, nonduro
, vcro juslilia? ageniibus opcra , per Itiinen doclrinae
,
magislram se praebuit, velut aurora qnaedam, in*
,
rompreheusibilia adlnic illis inysleria tegens, comprebensibiiia vcro rcvelans, el fnturarum poenariim
,
comminaiione ad obedienliam aslringens ; aliis

aulcm, verilatis prsedicationi fidc quidem adhibila,
8 d nondum ab opcribus lenebrarum nequitia? pu,
riflcaiis, etiam bonam se prsebet; snis enim ad
,
pocnilcnliam documcnlis, veluli I I I I K U cujusdam lu- J J , ,
(

VARMfi LECTIONES
.

* Alilor . Vulg

.
/.

(') Quuniani opus

accplialu.n, idcirco dcsider;tur ancioiis nonicn : vcriiiulanicii liic Comnieiiluin< srnliiiur iit <:ndicf eadein iiianii (JM.I Proi-opii
alicr Coiuinciil.uius iu P i o \ n b i . i , cijnc pruMin:.

atlexilur. Porro in Canlicum Salomonis scripsisso

Procopiiiin, iiiullo cxploratissiinuin cst; caqiie l u rubralio in aliis procul mc codicibus iulegra, ul
pnly, hcrvalur.

FRAGMENTA IN CANTICA CANTIC.

1753

' men, noctem ignoranlia di&sipal. Sunt eliam gene ,

rosae animae, utin die bonesle ambulanies, et inter
, , islas elecia e s l , qneinadmodum sol caelera coeli
' - luinina splendore ac magnitudine vincit : bis verac

doctrinae lumen oriri fccil, et deinde conlcmplan,
les stupefecit, sicuii angelicorum ordinum mani \ restatio. Talia quidem de magislra dixerunl d i \
scipulae; de illis aulem ipsa Spoaso suo dicit:
' ' .
'.
Y E R S . 10. In hortum nuctt detcendi ut viderem

- fructus torrentis , ut viderem ti floruitsel vinea , si
al fidat. " floruittenl mata puntca. Profecio descendt e x a l u , ludine myslicae contemplaliouis ad animas qua?, nu, \ ,
cuin similes quarum cortex exierior amarus, inle, * '
rior vero durus, sed fruclus intra hos cortices ju , *
cundds, dulcedinem virlulis colunt, invilarum

passionum, sive per defaclum, sivc pcr excessum
, ' , \
virtutis, amaritudine cusloditam ; descendi gcilicet
* ,
ut viderem haruin patientiam veluli fruclum tribu ,
lalionis ex bienw lenlationum defluenlis; tribulatio
* enim palienliam operatur ; sive benediciio, sive
, - nialediclio libi itnpulalur, modici, nou vero vin , ' dicanlis rtiore, casliganli; descendi eliam ut vide. , reni au lu ipse, qni in Evangelio dixisti: t Ego sum
, ,
viiis \>in hac paiienliapneniunslreris ul in flore uva

facieus vinuui, viuuin a nauira abalienans secun , dum graliam deificationis ; qni enim iu paticniia
. \
propriam naturam ipsain de*picit, supernaluraleni
, deilicationis accipil graliam; ul viderem eliam an,
; \ Q quemadmo lum mala punica exleriori cortice gupv , '
stanies astringuni, fruclu veroin boc coilice con , - diio edulcaut, virlutes, defensae quidem timore too
* - veluli quadain vi aslringeute , delerlanles vero
, dulcedine spej quam in seipsis babent gusianles
\, illas, prudcnlia scilicel et simplicilas, lanquam flo\ , - ronies Tructus in palienlia apparuerinl: prudentia
, - quidem in se fideui scrvans ul ab bosle quoddam
, caput inoffensum , simplicilas vero cbaritalcm
* , erga proximuin inconcussam servans, inter va rios tentationum aggressus, ut tu ipse in Evange - 110 d i x i ^ l i : < Ecco niillo vos in medio luporum ,
*
estote ergo prudentes sicut serpenles, et simplice
, \
sicul G o l u m b a 3
.
9

. D Hic dabo tibi ubera mea. Prorsus in praedi ,

cio virlutum horio, in mcis scilicet discipulabus in
, - virlutibus genilis, afferam tibi Sponso meo doclri \ , , nam meam ad illaa, sive pbysicam, sive etlncain,
\ , quibus, u l lacle , nutriunt istae virlutes nalurali el

convenienti cibo, sic luam adimplens voluntatein
\ > , et meas ad le discipulas adducens. Illas ad Spon?\, \, , \
sum adducit eo quod-: Licet , ail illis , ab aliiori

in me dilecli. conlcmplationc devencriin ad vos,
, \
111 illum cl in vobis coniemplarcr , diccre dcbui :
.
V I R S . 11. iVon noviy anima mea. Vidt-Iitcl
'. ^ . coiiUMiiplalus sum illmn in vubis , nuiiduin in
, ,
.
Cbribtu pcrfcctis. Ilic crgo
%

Rom. . 3

Joan. , 5.

Ma:tb. , 16.

59

PllOCOril

GAZ.EI

176ft

Posuil me currus Amiuadab. Snlicet lecil m e ^ " .

l u i ri!6 snos; tluruiiuMitis ciitm meis iu iuciuelipsa
, .
illiitn ad vos fcro diverso ac coiivenieuli vobis
' ,
iiimlo. Aminatlab caim ducem populi mei ialerpre- , ,
tantur, qui esi Cliri&ius, dux s.dulis nosirue.
,
lilai anleiu buic dicunl:

V E R S . 1 2 . Reverlere, revertere, Sulamilis, rever'. " , ,

,
lere, reuertere,el intuebimur in te. Psimiiuin , de- , , . ",
seeade ab altiludine inyslicifc conleaiplaiioais, ad
',
praebendam aofrs, per qualuor geucrales virltiles

iuoraleai insliiulioaeai quadrifariam, juxla pra>
: diclas virlules, nos in cupidilaluiu adhuc luiuullu
,
degentos iuoderans, tu quse, illarum expers , in
, *
pacc degis ; Sulainitem eniin in pace vivenlem i n - ,,
* lerprelaulur ; ei iiituebimur in le qua: ia nobis
, ,
uoiidiiui vidiinus , propter iuiperfcctiuiieio no- $ * .
siranu
CAP. V I I .
. '.
VERS.
1. Quid videbiiis in Sulamite, prOijredieus
'. ,
,
ut churi caslrorum ? Ad me quidcm jaui pra> ; , \ lianiis el luciaalis uiore , iu aciionibus el coipoie , ; \
secreliuit tneali.s aiTecluiu osiealaaleai, sed ralioue ,
ei inielligeiitia veris iabxrealcai boais ob per- ,
fcclioaeai ex luclamine adversus concupiscen-ias,
\ lurba, accurritis, sicuti cbori quondain a bello ,
redeuulium Iriumpbalcs hyinuos celebrantes ; ge- ,
uerose enim in cerlainine adversus coacupiscea- \
lias , juxla virtutuiu normas, debellaslis, et nunc .
ul lriuaipbales hyinnos, illarum raliones spiriiua- ,
liter canitis. Isia? auleui iiiius laudeiu redinie- , $ grautes dicuul :
,
Quam pulchri facli tunt gressus lui in calcea
,
mentis, filia Nadab ! Videlicel inirabililcr pulchri
!
riobis apparent lui ad aos per viriuics descensus,

in praclicis illarum nobis Iradeadis fegulis; quas
, ^
oraclicas regulas u l calceaiueuU iaduisli, ut sen , *
sibilei nobis fiaal, el a 1 virtuteui luo exemplo in- : , \
luriiietiiur, filia Dei. Filia Dei es, audis emm
, *
voceiu ejus lauquaai palris oauiibus quidem,
, ,
cltam iaviiis, imperaatis, sed ullro el aaianlf.r
, , ,
libt dut*eai se pracbculis : N.uiab cniin iuierpreia
\ ,
lur principem, scu ducem ultro se offeretUem ; sic

pulchri suiit tui per virlutes gressus.
. "
' , ,

Moduii feinorum luorum simile* parvis monilibus, ^

.

quw fabncata suui manu arli/icis. ISiminmi, beae
, \ $ j n x a raiionen) ordiaali niotus f a c u l i a l U i i i luaiuai,
ciroa rcs orium et inierilum babenles praclice , ,
,\ , ; ,
veisanliuai, concupiscentiie scilicet ei ardoris,
dtiui r.iiioae, veluli a purissinio fabro, a morlali-
b\i6 el pcriluris ad superiora fleciuntur, siuiiles ,
, .
liaiil parvis Mioailibus, afTabre factis, flexibili
Coruia.
'. ,

V I R S . 2. Et umbilicus tuus craler 'lornatus, non

. ,
iiuliyens temperamento. Prorsus, geasaui luum qno,
* * ,
bicul pc.r uuibilicuii) aulritur iafaas ia ulcro laa ' , Iris, iialnralcai c l sensibilem rcruin nulris coa , \
luiitplalioHcui, comprebensa ab oinaiuai malie sa ,
picnlia, eliam dam viiio infanluilcr agcics, vas

FRAGMENTA IN CANTICA CANTIC.

172
J761
, - <*sl naluralis visibilitim rerum rognitionis, optime
gladio spirilus einundatum, et fallacia vucuutn ;
, \
qtiod vas, jam non irralionabiliter sensibtlia reci ,
, * piens, visibilium manifeslationes non viles, sed
spirilualibus semper rerum ralionibus immistas
.
et temperalas affert.
Venter tum acervus tritici, teplm in liliis. Nempe
, ,

pbantasia lua, qu;e eum speciebus rentm visi .

" ,
, bilium earamdem rerum rationes menli aflert, queni , admodum venier pafles cibi nutriiivas excremen , tis misias conlinel, dcpositam ipsababet etservat
(quod per acervum signlficalur) universaHs verita \ ,
, lis rationem inlra species visibilium abscondilam,

ut granum frumenti sirt) t<giimenio suo, doncc co , ' ,
gitalio, sapienler discernens, banc extraxerit, el
, \ - onini velamine el involucro nudam nienli oblule * rit. Uoc vcro deposilum cusloditur in securilaie
, ' per lilia agri in Evangelio figurala, ne vitae sollici tudinibus corrumpalur iiec illins spirilali fructu
bonus agricola careat. Talis est venler tnus.
,
.
V E R S . 3. Duo ttbera tua ticui duo
hinntili gemelli
*. 01
."
\ caprea*. Nimintm duo ubera sunlsive pbyeica,sive
, , etbica doclrina tua , quibtis nos iinperfectos, ut
, , lacie, nulris, naturalibus ratiouibus ei nonnis ad
Chrlsli perfeclionem informans. Simul el in con , ^
, e .
lemplando acrein oculorum (ut caprea) aciem ba ,
bes, el in agendo (ut laclens) laboras. Insuper bis,
V E R S . A. Collum tuum sicul turris eburnea. Nem'. , . pe facullas ralionalis, quae sensmn inlelligenlias
,
connectit, quemadmodum colluin caeleras corporis
,
partes conjungit capiti, sicut iurris, a carnalibus
* ,
\ \ * ' - , per virtutem ad spiritualia eicoeleslia origiiur, r i ;
sicnt ebur, levis el pura esl, quia nnlla deforma, \ ,
lur, sive per defeetum, sive per ixcessum virtu * \ ,
tis, rneulis inaequalitate.
.
Ocnli tui ut phcince in Essebon, in portis filim
,

.
multomm. Scilicet vires contemplativae animaetua*
\
simili-e snnt piscinis inquibus colligunhir notion<s
,
ex aiiima tua, sicut pluviae decurrentes. Colligtmi
* ,
enim in atigmentum divinae per virtulem fructifi , ,
caiionis (quod pcr Essebon inierpn tantur), ibeo )
ricam cognitionem ex mullimoda enliwm naitira
!; , pariam ; ad boc autem sensus inserviunt, perqiio%
.
veluii por porlas quasdam, recentcm in aniiuam
,
oniniiirn rerum noiilia inlroduci solet. Insuper bis,
, ,
~
Nasus luusiicut turrh Libam, prospiciens facfem
.
Damasci. Nempc judictuin luum, quemadmodum
,
nasus fragranliam inler et feiorem discernil, sic
el;
illud iirter admonitiones minislratoriorum epiri
,
tiium, in nifnisterium missorurn ob illos qui salulis

haereditalem ffunt adepiuri, el neqnilise spiritunni
olovsl
fraudes dielinguere valet. Sicut turris, in allissimo
,
Libanijogo, intuens in faci;m urbis I>amas;
ot

inde hosluim egressus Isracli indicans, sic ab omni
yxnm
? ?

LECTIONES.

1763
r n o c o p n CAZiBI
1764
isioruni spiritmim noxa inlactam le servaljudi- - , *
cium liium.
.
VERS. 5. Capuiluum tuperle ut Carmelut. Pror'. .
sus Cbriatus sponsus luus, sermo vivens clefficax,
, ,
prrlingens usque ad divisionem animae el spirims, \ \
agntlio esl in le circunicisionis, quae Carmelus DO- , \ , iiiinalur. Circumcidit enim gladio spirilus velamen
,
cupidiiatum a gcneratione tua originem dticen- ,
tium. Ex lioc oculus cogitationis luae manifesle $
ccrnere polcsl inimicorum spiritualium fraudes, ,
nidla iliam oblenebranle libidine. Igilur
.
, .',
Coma plexilii capitit lui ut purpura. Neinpe do
cirina ipsius Chrisli, raiionibus et regulisconiexia,
ut regia veslis, luam circempleciitur intelligen* ,
, ,
tiam. Tali vesle indutus, Cbrislus dominalor est
\
concupiscenliarum, ei fit
.
Rex tinctut in cursibus. Non sane alicui concupiscenliae subjacens, sed vinctilo praediclae divinse , |&dodrinae suae ligatus in Iransitu vilae praeseniie, ne &
in lubricofemporalium el senaibUianj rerum cadat. , *
. ,
Propterigitur haec omnia,
'. &! &! V E R S . 6. Quajn pulchra facia e% et quam jucun , '
dataes! Circumdabaris mira pulcbriuidine, scilicel pcr gimililudinein cum arcbetypo; ideo Sponso , * , \
tuo copiilala et illo frucns, inenarrabili impleta es , *

voluplaie. Elenim
* ^ . *
Amor tii deliciit Jtiss. Sane in virlutis deliciis.
\
Guslans enim el videne qtiia Chrisius est Dominus,
, , *
non jam sancto ejus araoreoblectaris, sed pcrfecia
in illum cbaritate devinciris, quae chariias foras Q ,
.,
mittit limorem. Inde
C. .
VERS. 7. Staturatua attimilata ett palmas. Plane
elevatio tua in virluie palinae comparatur, quaenon ' , ^
altas in lerra radices agii, sed valde in alium se ^ , * subjicii. Ipsa enim vix cxtreom cogilalionibus, \ \
propter corporis necessilatein, atlingens lerreelria, ; coelesiia ipsa contingis, quae ad mensuram aetaiis , & ,
.
pleuiludinis Cbristi pervenei is.
Et ubera tua botris. Disciplinae luae sive
.
"
elbica, sive physica, quibus parvulas adbuc uos \ '
laclasti, per illag ad Dei cultum nos mtrodueens, , ,
nunc palmae botris similes fiunt, quae nobie, ad
*
pcrfectionem progreseis, dmniorem doctrinain, u l ,
nielleam palmae botrorum suavitatem, guslandam
, , prabent. Igitur lua, magisira, allitudine palmae D
altitudini coraparala, addii erudila ale lurba :
,
.
'. ' '

VERS. 8. Dixi: Atcendam tit palmam; apprehen- .

dam ramotejus ei erunt ubera tua ticut botri viii$. ,

. Scilicel in me repulaiis dixi: Asccndam per imita *
tionem ad magislrse meae perfeciionem in viriute,
, \
el apprebendam inlelligeiuia altissima illius prae
cepla ; et doctrinse ejus naluraliler, sicut ubera,
\ \
iiutrienles me, omnino raibi erunt ul vera vilis
,
Cbristi u v , deificalionein in gratia mibi preben ,
les; biec enim deificalio, vini incbriantis insiar,
y

VARIiE LECTIONES.
d !

FRAGMENTA CANTICA CANTIC.

1766
, , aiiiinum deducit a nalura, et ad supernaliiraiia
I r a n s m u l a t . tliitc
\ .
odor naris itue sicut mala. Graliam scilbel
, . ,
Spiritus sauciissimi, quae me spiriluali odore iin , plevil, lu ipsa niilii, a spoaso luo accepiam, af * \ , flasti. Illam autem mibi, u l f r u e r e r , comiuunicasii,
, , ul mala, visu quideni praeslanlia, suaveolenlia
, , \ * odore, guslu quoque jucpnda, mtbi eniin exeellens
, eril haee graiia secundum virtulum normae, suave , olens in illarum raiionibus, in uau aulera dulcie.
.
V E R S . 9. Elgullur luum sicut vinum bonum, va*. ,
- dens ud fraterculum meum ad recliiudines, idoneum
."\. labiis meis el deniibut. Nimirum sermo doclrinalis
tuus, ut vinum oplimum, cor meum laetifical, ine
, , , dilccto rueo aflerens. Cujus docliinae lu mibi desi * , dcrium inslillasii, u l illi uipote verae inbaerens, in
* , rectis starem virlulis viis, non declinaus ad passio nes, sive per. defeclum sive per excesstim virtutis.
* \ E l i l l a quidem congrua esi concupiscibilibus meis
, ' potenliis, quibus, sicul labrts, cuncla juxla volun, \ talem ampleclor, ei inlelleclualibus, quibue, ul ad
, ' apiriltialem cibu.m deutibus, arduas cogiialiones
, - complano. Ita ergo discipularura lurba a magi , - stra quaesivil ul ab aliitudiue mysticae contenipla , *lionis reversa, etbica? illarum diftciplinae indulge , - ret, ul pra?diclas illins spirilualcs pulcliriludines
, in illa contcmplai i el per Unilalionem una ad per , \ - feclionem elcvari possent. Istis aulera dicit illa :
1765

). p
'. , '
.,

,
, \ "
\ ,
,
, ' >
\ *
. *
\ , , .
, , , , \
, *
\ . \
, * ,
,
', ,

,
,
\ ,
*
, ,

.
'.
.

,
U

V E R S . 10. Ego [raterculomeo, et ad me conversio

ejus. Nimirum, cgo oralionem meam pro vobis dilecto meo offerain, qtiae tolam illi me dedi, el ahsque illa nibil agere volo; ad me autem, ita dispo
silam, ab excelsilatc sua ille conveilctur, oraiio
nem meam pro vobis audiot, per me erga vos fleCtelur ei invisibtlis videbil. Oflero crgo illi oralionem meam pro vobis. Et dicit:

V E R S . i l . Veni, ftatercuU mi, egrediamur in

agrum. Scilicel liuc, dilccle uti, egrediatuur,ego
qnae te myslice conlemplaia suin, el tu iia a nie
consideralus, ad cborum discipularum niearum,
quem, v e l u l i agrum quemdam, tribulis et spinis
suffocanlium hujus vitae solliciiiidinum el inquielaiilis xruginis expurgavi. Egrediamur igilur, spiriiualem unioneitt nostram ostensuri in praclicis
viriuium normis. Egressi porro, uldictum est,
Diversemur in vicis. Nempe habitemus in animabus mis, in nomine luo omnes potentiae suas,
sive coniemplandi, sive appetendi et sentiendi, iu
unum colligenlibus, ul vici babilantes in eis. Fac
Ulas tu sedem tuam in Spiritu saucto, ego vero
meipsam illis pranbebo exemplar quomodo libicoinplaceanl.
V E R S . 12. Diluculo veniamus ad vineas. Tu ip e
veni, Sol juslilise, lucem inteiligemix oriri racicn

1767

PROCOPIIGAZ/Et

17CS
4

aiiimabus quae fructum paticniiae in laboribug fe-

runt; qtiae patienlia, ut bolrus quidam, ex iribula- ,
liotiibtis multis viuum stillal cor laUificans, ob speui futurae remuneralionis. Ego quoque in luce ,
orienlis bujus Tetiiam, illig in me exemplari normam ogiendeng patientiae. Sic diluculo veuien- *
,
les,
Videatvus an flotuerit tfit*, aperuerit it ura
"

parva, floruerint mala punica. Videamus scilicel, 6 al fioai. "

IU in abscondito, ego atitem in aperto intueus,
, an discipularuin inearuni in te iides, quae iu diver- ,
sag, ul passiin vilis, virlules diffunditur ; iulus, ,
per disposilionem, raliouibus virtultitn ; exteriits , '
vero, per actionem, moribus florueril. Dum enim
, '
anima per raiiones virtulum efflorescil, in carne . quoque por mores illarum florct. Cujus fidei mysti- ' * ,
cus et apparcns flos jam dictus malortim punico* prfilv
rum flos egt, quae intus suavem fruclum habenf, , 0 ,
amaruiu vero exterius corticem; fructus enhn 11 ,
dei, quoad secrelam aniraae disposilionem de- \ \
leciabilis est, ob futurae gpem remunerationis,
,
quoad vero carnig injucundus egt, propier viriulis , ,
laborem.

, , .
Hic dabo tibi ubera mea. Videlicet in praedicto,
.
disciptilaruni mearum agro aflerain libi, sponso ,
meo, etbicam et pbysicam doclrinam meam; qtia
*
doclrina, ad iiiiliatiooem luaro illas pcrduxi, le in
*
natura rerum osiendens obscurc latentem ut in
, senigmale, te nalurae auclorem et gupremam veri ,
o*.t;u no.
, , \ **
tatem; nni.n
eniin vn.n
veio nnn
non illae
illas, IIL
u l ttnhi
slulti gentiles,
na- C
turalibus ecieniiis inslitui, ita ul a verilato tua ",
longius abuent.
,
.
\

.
V E R S . 43. Etenim mandragorce dederunt odorem
,
tuum. Prorsus sensibilium nnaiiifeslalioiieg
et
, '
Scriplura symbola, quae in ipsis more sensibiliier
, \ '
inba?rentem inentem, non vcro vigilanier per ipsa
ad veritalem |>enelrantem, tanquain mandragorae ,
,
quaedam, lorpore et stultitia afficiuut, ralionuin
universalis veriiatig fragranliani spirilualiler ob- *-*
.
servantibus prbuere. Hinc
El ecce in ottiis no$tri$ omnia poma. Sensus mei
.
, ,
ostia sunl quxdam per qtia egredior ad investigandum te, ul rerum omnium auctorem, nattiram ba- J) ,
, >^
rum in spirilu contemplans; eadem aulem ad in ' /
lelleclum nieum in me per cogiialionein introducunt. Porro islis in ostiis sunt onines universalis ;.
, \ ,
verilalia sermones, inserli qnidem lum Scripiurae
. \
symbolis, tum sensibilium speciebus, quae, veluti
quercus, Judaicam et genliltin nuirivere insaniam.
. ",
Proinde
Nova cum veteribus, fratercule mt, servavi tibi.
, ,

.
Juvenescenlcs, spiritus gratia cuncta novanie,
, -,
evangelicos eermones servavi tibi, dilecle, na , turse cl Scripturse jam senescentibus, per genlilem
, ct Judaicam slulliiiam, germonibus addeng. Scri \ , ,
plnra quidem puriiicata el moribus instructa fui,
, \ naiura vero illumiuala, in contemplalione rerum
, ,
1

:>9
FRAGMENTA CANTICA CANTIC.
,
1770
- te oinniuiii agnovi Auclorcm, s e d et spiriluatibiis
, ,
perfecla, de lua jain cwn Palrc et Spiritu coni \ . - uiuni subslaniia myslice dissero. Ciclerum

CAP. VIII.
. \
V E R S . I. Quis det te fratrftn meum sugentem
\
; " ubera matris mea ? Quoitiam non is quidem fnii
, , prior adventiiH luus iu quo lc frueremnr, quis
niilii le dilectuni, cmn iterum apparueris, nobig ' cum niaiiemeni in regno Palris tui dabil? llaec
, \ , eniroest nobis fidelibus mater, superna Jerusaleni.
; ( Quis le mihi det viiium bibeniei novtim illud
, quod ex illa in nos per graliam absque medio
t u i l , ul lac ab uberibus mairis in os lactcuiiiim ?
,
Vinum salutem noslram alens, bona superuatura , " , lia, sublala jani fide, praebens,divinam el inenairabilem voluptaiein, qiiam tu ipse ex te ipso facis,
xa\ , diguis per gratiaui copulatus. Sic eniin :
.
Pottquam le foris intenero diligam te, et nan
* ~
spernent me. Agnoscam le-iion jam per idem, ged
. ,
quoad facieiu, exlra divinam esseiUiam, in huma , '
nitale noslra, quam resurreolionis luac coiuinuni
\
fiminortalilale et imtnuiabilitale donabis. Ila te
\
videbo et plene fruar te, licel nunc ab iis qui
, '
muudana sentiunt, coniemptu digna videar, quae,
,
propler meum erga te aflectum, cuncta lemporalia
,
degpicio. Sed quis inibi erit bujusce feliciialis mo* '
dus? Eienim
;
'.
* ^
VERS. 4. Apprehendam te , ducam te in do<um
,


matru mecs in conclave iliius quas me coucepit;
,

polum tibi dabo de vino aromalico , de fonte mato . rum punicorum meorttra. Apprebendani le scilicet
de deificaiione me graliflcanlem, claritudincm
,
tuam anbelans, ei ad contemplandam illam in
, ,

inlellectum meuro ducam te : baec esl domus illius
, , quat, per bapligmum, peperii me mairis, graliae
' scilicet sanctissimi Spirilus, ad quam, ob simUi , tudinem, excipiendam capax mea meus esl. Hoc
' est eiiara conclave illius, quia per iiiiaginem in se
*
reconditos habet secrctos illius thesatirog, illius
, dico graliae qua3 per fidem me concepil. Iusupcr
,
afferam tibi salulem meam s i l i e m i , u l potum,
\ veritatis luae doctrinam cujus oblivisci non poiero,
, , - variis sive universae crealionis, sive Scriplurae
, ,
condilam germonibus; quan doctrina, ul suave
oleng vinum , cor bilarans, laHiflcai animas illius

participcs; afferain qnoque libi luae bonilatig amo , ,
rem, mihi in aelernuin sive e tMiiore exeelgltalig
, \
lua3, sive e dcsiderio communionig manantem ,
, ^, ,
limore el desiderio qua?, nialurmn puniconim
,
instar, lum vi asiringeme me in virtnle conlirma ^
runl, lum dulcediiie lauificavere. Deinde ad d i , *
scipulas rursus sermonem babens, illig indical o b '
, *
quain cairsam lalia Sponso suo dixeriu
*.

.
VERS. 3. L&va eju$ $ub capite meo. Nimimm ,
quoniam m i n , illos qui a sinistris Sponsi mei
-
VARliE LECTlONESw
t

C<HI. .
PATBOL.

G R . L X X X V U .

56

/;71

PROCOPH GAZiEI

1772

m i n l mancntes, nunc, velut sub capile, sub iuipe- \, VZJ

rio spiriuiali animae sensus mcos prorsus submil ,
*
lunl, ob lioc spero quod :
\,
Et dextera illius ampUxabilur me. Scilicel mibi

.
promissa sunl illos rnanenlia qui a dextris erunl
regni Dei bona, quae me totam in aeternum cir- ,
cuiudabunt, animae el corpori lauiliaro sine fine \ \
prasbenlia. Omnibus bie ad doctrinam dictis,
. ,
V E R S . . Adjuravi vo$, filice Jerusalem, per po\ " ,
,

tenlias el vire* agri quare tuscitatis et evigilare

,

faciiis amorem donec ipu velil ? Sane confirmavi
vos, velul juramento, mysieriorum dmnorum ex- ;
' ,
poVuione, discipufce meae, discernente in Spiritu ,
reconcilianiem nos Pairi suo valde edocui ob ** f c

qiiam causam, in Ibeoricis et praciicis poientiis \, , *

el tiribus, in boc mundo operari valeutibue, suscilaiis per virtulem, el evigilare facitis per
, \ , ialeJligenliam, dormienlt similem quando reclum
* , \
non agnoveniis, ei bonum non f.iceritis, illum
,
qui nos dilexil, qui seipsum dedil mercedem
, \ ,
pro nobie, douec ipse v c l i t , in posleriori advenlu
, \
6uo, propriam in nobis facere quam per graliain
, ,
palinmr namram. Istae autem ationila admiraiiooe ,
plenae, de magistra sua dicunt :
, . , \
V E R S . 5. Qiue ett itta ascendens candida, innixa
'.

$uper fralerculum suum? Qitac est ecilicel isia, ; ,

more inagistra, a myslicis ad magis myslica
,
atcendens, ab omui peccalorum labe purificala,
,
et firuia in illuiii iide super Sponsum innixa ? At
Sponsus ciiram Sponsas erga discipulas videns, et []
btijus ad bonura acceplaiu babens excitaiionem,
;
ad pristinae viuc sux menioriaiu illam revocat, ul , \
modesta Oat, nec in prsesuinplioms malum illam
,
laudes prxcipilcnt ; dicil ergo i l l i :
, , \
, *

Sub arbore malo suscitam te. Veltiti sub arbore
.
malo, quae plerosque delecial sensus, in posaessione ,
sensibilium, sensus omnee delectanli, dorniiebas, ,
circa bonum mollis el oiiosa , terreslribus vero \
inbaerens; ego autein, prudentia3 el juslilise ser- ,
monibus, ad met desiderium suscilavi le.
jy .
Elenitn ibi peperit U mater lua, ibi parturiU


qutt peperii fe.Videlicet in babilu terrestrium
.
concepit le prima maier tua E v a , in volupiate
generane, et peperil te in dolore parturiens. Ideo, ' , \ '
amore sensibiliuro lenebaris, volupiaiem quaerens, * { , , *
dolorem fugiens, et exinde sludee ut a volupiale
, ,
flnem Ulius, dolorem dico, lepares , quod fieri
\, , jiequit. Si ergo vis tali habitu libera esse,
.
,
V E R S . 6. Pone me ul iignaculum tuper cor luum,
. ,
vt tignaculum super brachium tuum.
.

Nimirum in me archetypo niane, servan in
,
menlc tua potentiarum tuaruua r e c l r i c i , veluii
, ' , ' ,
9

1773

FRAGMENTA CANTICA CANTIC.

1774

* imaginem, immotam mei coneidcralionem et amoris erga ine aflfeclum; inque agendi iaeultate, ve, ', ,
luii siiiitliludinem, aclionum sinceritalern ei pro\

balam a malo aversionem. Tunc ego ipse iu te
\,
commorabor, til signaculum quoddain, intelleclus
,
lui affccwm et vim terrestribus sludiis servans
.
inaccessa.
Quia forth ut mor* dilectio, dura ticut infernut
" ,
, . " %\ ' eemulatio. Plane si in amore et zelo ex amore orio
perseveraveris, ipse quoqtie in le permanebo, et,
, ,
ut diclum esl, cuslodieris. Omnis eiiiin in me
' ,
\ - amor fortis est, quippe qui omnes in inahini i i n pelus el motus, eicut el mors, quicscere facil;
, * ,
, , el iti me zidus malo inexorabilis est, quippe qiii
irralionablles devincil impetus,' et, veluti iiifernus,
\ , $.
conclusos compescil ne prodeant.
Etenim periptew ejus, periptera ignis flammce

,

. - ejui. Enimvero, denuiUiatarum poenarum limor a

(i.Ie proccdens, ct e spe orluin desidcrium promis , \ ' sorum bunorum, amorem circuraslanl veluli co , \
\ " lumnce quaedam, per praxim el llieoriam, Hltim ab
oninibjis terresiribus ad me coelo subliiniorem
erigeutia, similia igni quodain modo sunl ainoris
\ ,
pcriplcra, timore omnem auferente malitiain, aoi maniquc puridcanie ab omni cupidinum inquiiia , \
tioue; desiderio vero aiiimain Deo adneclenle.
/*
Similis quoque flammis amor est, quippe qui i l l u
siral auimain, lum illam desiderio Dei inflainmaus,
, , *
lum desideriuin islud, quo ista ardel, sancto ser ,
vans tiuiore in aelernuiu mansuro. lllam autem
, .
V E R S . 7 . Aqua multanon poterit exslinguere chari*. " talem, nec flumina obruent illam. Mullae sane Iribu,

.
laliones, sicut vis aquarum, de lorrente invilaruiii
( lenialionuin lltienles, simul ei illarum irrupiione.s
\ , \
, - veliili fluminum lapsus, coMinuae, quibus nequitia?
\, sptriluserga me dileciionem eruere conantur, illam
, - nec peniius perodium Dei eradicare, nec per odium
, - erga hoiuiuesobiegere poterunl, neque per blaspbe, , miam omnino exsiinguere, neque submergero et
' abolere per praccplorum iueorum uegligentiaii;
* isiae aulem iribulaliones erga nie dilcctionem
* manifeslain faciunt, atque eiiam erga proximtim

adjuvanl cbarilatem.
JJ Si dederii vir omnem subslanliam suam pro dile,

.
ciione, cowempiu conlemnent illum. Videlicet t i
. quie, non lemporalium fallacia debililatus, oinnia
,
bona sua, propicr dilcctionem iu ine suam, egenli, , - biis dederit, prorsus conieiunenles nihitl facieni
ilhnn advers poleslates, sirut el Jub, post illius
exleriorum divitiarum ablaiionem, conienipseruni,
, illum a ine vindicantes ad corporis dolorum lenta' , tiouem, et amicos ejtis ad injuriam exciiames.
* Ileec aulom tu noscens, cum omnia prxcepta mca
, scrvaveris, ei superveneht in te carnts dolor,
, \ , juxla cansensionem meafti haec libi accidere scito

ut lua ipsius lentaiionibus non cedeulis diTftclio i a
f

YARIJE

i ?

LECTIONES.

PROCOPII GAZAtf

375

0 1

1776

P i
me manifesla flal, non vero qnod absit ad oinnia ' ?
, ,
periinens providenlia. Sponsa igilur Christi Ecclesia,

ab illojam de se ipsa securitale accepta,oplansque
,
perfectam, in doclrina el virluie, per baplisma
" , \
rcgeuerationem erudit a se Judaeorum et genti ,
lium mulliludinis, de isia sponsosuo d f c i l :
\
\
'. , .
V E R S . 8. Soror nosira parva, et ubera non habet.
Nimirum haec, nb natutae idenlilaiem, noslra Ota otv ta soror nuiililudo imperfecta adbuc est ob incre- , ' \
diililatem suam ; idcirco raliooes ei normas virtu-
Uim ad le sponsum conducentes sicut ubera, per , *
, .
qnas salute frunrie illiug, non possidet.

El quid faciemm sorori nottrcc tn die qua faclus g
* ;
fueril sermo ad illam ? Id esl quid iaciemus isli
sorori nostra vocatap, inlempore illo quo fidei luae ,
;
prredicationem accipiet?
'. ,
*

V E R S . 9. Si murns est, wdipcemut snper eam pro

pugiacuia argentea;et si oslium est, dcscribamus ,
'
.

super illam tabulam cedrinam. Ncmpe si legaliuui

prajceplorimi exscculioue, ut nuirus avdittcaiur,
superponamus in eam, veluti propugnacu.a argen- , '
l e a , eminus splendeiaes iitlelkduales rationes ,
. '
gymbolorum quae in legalibus Scripluris conlinen *, , \
tiir. Si vero, per senstis, nalurx conlemplationi
, tiedita, til osiimii est, deformemus inea, ullabulam
, \
cedrinam, fideiii qui menlem dividuul gensus
,
congiring^nieut, cl ex operibus Arinitatein liabculem, vanamqtie oiiHiem gloriam, virlulisque sive C , \ defecluin sive cxcesuiii rejicicnlem. Hinc isu jam
\ \
diclie imitliludini luam propriani perfeclioiiiMit
, *
dabis, ct ego adjuvabo. Poslquam andivit prior
>
ad fldem inler Judaios vocata miiftiludo, magisirae

^ ,
el gpongas verba de i l i a dicentis quod el ubera non
babelei qtiod mtims est, ad uiraque respongum f a - \ , , ,
, \
ciens, nl demonsiralive dicil :
\ .
Y E R S . 10. Ego murus, et ubera tua sicut turris.
'. ,

.
Plane, ego ex lgrael nioru* sum, ul a?dinala in
, , doctrinain legalium p r a B o e p t o r u m : Non adullerabis,
, ,
ol canerortim ex ordine. Turribus aulem similia
, '
M i n l legalis Scriplurae s y m b o l a , mihi, uberum i n , \
star, tenerum el inlrodiietorium cibum praebentia,

ol sic inlaclam me servanlia ab elhnicis moribus; D
\
Neniin
Ego eram in oculis ejus ul invenien pacem. Certe
,

olim divinae visitalionis digna visa sum, et quam- .

vis tunc non agnovissem, qna* nos Palri suo recon- \ d l i a v i l , veram pacem, bancsallem iri typis propbe- \,
, * ficig jam noveram. Illi, more magistraR, sponsa
i i c i l : Quid mibi velera proponis?
;
V E R S . H . Vitis fuit Salomoni in Bebcelamdn.Wac'. *
/lcct spirilualig Ecclegia? fidelium plantalio regi
.
pacifico fuii in muliiludine gentium, qnod Bebaa, ,
l.nnon gigniiicat.
, .
\ A R I i E LECTIONES
^ ? Cod. . * Fort addend.

1777

FRAGMENTA IN C A N T i f CANTIC.

1773

.
Dedit vineam cutlodibut. Sctlicel Ecelesiam apor
\ stolis el doctoribtis commisil vigilanler cuslodien,
Cibus illaiu, ne mulliformes vasteut adversus illam
' ,
excilatse ha?reses, unitalem illius ad roonslruosas
,
opiuiones dislrabenles.
.
Vir oocipiel in fructu ejus mille argenleos. Sci*
.

licct, quicunque iniliatus cvacuaveril quae sunl
parvuli, in accipiendo spiriltiali Ecclcsiae fruclu ab
, iniliatoribus iniliaiis dalo, id esl, purificaiione et
, , \ \ , - Hluminalione et perfectione, veluti inillc argeuleos,
,
pcrfectionem ex purificatione el illuminationc rc
\
porlat. Andiens autem Sponsus Sponsam suam de

illo coram discipulabus diceiUem qnod vineam
, ,
suam cuslodibus dcderil, ne credanl audienies
abesse illo vilis curam, dicit illi :
, \
VersAl.Vineamea, quce mihi esl coram me. Licet
'. " . "
custodes aliquos Ecclcsiae posnerim, ai ogo Dominus
,
\ * \
el Sponsus ejus; horum sltidium in mea vigilanlia
, .
vires sumit. Si enim ego non cusiodiero, fruslra
),
vigilavit qui custodil eam. Sponsa autero respon
dcns Sponso suo d i c i l :
*
MUle tibi Salomoni el ducenlx custodientibui
01 , cl
fructum ejus. Sc iliccl perfeclio lui perfecti donuiii
.
" , , esl, pacifice el pacificans, rcstitmio vero natura
nostra? in pristinum statuin suum, pcr praccplo ' , , rurn tuorum exsecutionem (quae rcstitulio Ecclesiae
nostra? fruclus esi), a volunlale peudet ex oflicio
,
cusiodiei.tium nos. Nuinerus enim mille ostendit
'
. , perfcctionem in Christo, eo quod sil upilas iu se
, - perfecia, non solmn polenlia, sed reipsa perfeclionis in se ralionem babens. Ab unilale enim inci * ,
pit, per unitaiem declaralur et iinitalem (monada)
, \ , \ ipse eiTicit. Numerus enim inille et numerus det eni
millia coniinens unitalis elenienlo noscuriiur. Nu \ ^ ,
. merus vero ducentos conlinens nalura? noslrae in
, prislinum statum suuin resliiuiioncm oslcirdit.
Decuplat enini, juxta decada pr?eroptoruiii cx

*; , quinque qualer suniplo conflalum, el sic ostendeu , lem naturam noslram ex forma el malcria coinposilam, vicesimum numerum. Insupcr bis diclis,
\ ,
sponso bxc etiam, valde modesla el ardens fuluro. , \
, * jy
bonorum desiderio, narrat
\ ,
.
V E R S . 1 3 . Sedens in Iwrtit, alii allendenles; vocem
' .
iuam audireme fac. Sponsenii, qui in creatione ct
'
. ,
inleilccluali el sensibili requiescis, velut in boriis tua
, 6
\ , voluntaie plantatis, juxta nos alii quoque sutit ad
, ' - le irrelortis ooulis atiendenies, quippe carnis vin.
\ , : culo non impediti, omnino sciliccl immaieriales
angclicaB lurbac. Sed ego, isti lali sttbjecla vincnlo,
^ \ a te melu aveni; ideirco postcriorem desccnsum
. ,
tuum votis foslinans, te oblcstor ui me banc dclcc
labilem audicntcm voccm facias : t Veiiile, bene 3 ) ,
r

V A W J E LECTIONES,

I O d . . Num ? vcl * ? -

i?SO
J779
PROCOPIUS G A Z . E U S . - - SUPPLKMENTUM
clicii Pairfa mei, possjdete paralum vobig reguum > * ,
,
el sic.
* \ ,
VERS. ii.Fuge,
fratercute mi, el as$tm1iare caprea, vel hinnulo cervorum tuper monlet aromalum.
Vocalis enim justis ad paratum ab inilio iniindi
illis rcgnuin luum, oinnem de nobis in sensibilibus
mram abjitis, dignos aMralieps ad excelsa spirifualiurn graiiarum, quartim replcnlur odoribus;
iu qnibns fragranlibus grafiis, veluti caprea, vel
cervi binnulug, vencnaiis nocivus bestiis, furcnies
in nos nequitiae spirilus inlerimis, istorum adver6u$ nos compescens pr&dium.

\ , , ~
, , .

, *
\

$ , ,
, *
,
.

SUPPLEMENTUM
COMMENTARIOS PROCOPII PROYERBIA

MONITUM,
Post Proropii Gazeei Commentarios in Proverbia et in Cantica canticorum qui ex edi*
tione E m . eardinalis Ang. Mai (Class. Auct. t. J X , 1-256; 257-430; V I , 348-378) cum
interpret/uione Latina in nostram hanc novam ediiionem transiere, queedaiD hic apponenda curavimus excerpla ex Bibliolhecie R e g i Bruxellensis codd. 3895 et 3896, e*
opere inedito cui tilulus : Procopius Gazceus in Proverbia, et in Cantica canticorum
compendiaria explicalio, interprete Corderio. Ne tamen in immensum cresceret volumupis uaoles, ilia tantqrp dedituus quae nobis notatu digna videbantur.
CAPUT XII.
Qtri diligil dhciplinum, diligit tensum;
qui auteta odit increpatioyus, in&ipiem est.
Qui
moralein diligil erudilionei, amator csl
fccienliae per quam seusua babemus cxercitaios ad
<!iceniendum bonum c i maluin. Dci aulem lioc
donuiu esl. Qui aulem odit increpalioues, insipieiig
Cbl, CIIIII velit sempcr in ignoranifa versari et nun(|tiani veitire ad cognilioueiu ycrilatis. Disciplina
porro rcccnlior esi increpalione debctouc lianc
pwccderc.
YERS. 5. Cogitationes juttorum judicia ; gubernant
auiem impii dolos.
Cogiiaiioueg enim justorum discreiae sunt ae
irnplices. Principium aulem consilii cogiia esl, quorum umim quidcm laudavit in jtisio,
nlierum vero viluperavil in impio. Aitt ccrle quia
fcetnper Dei judicia meditanlur; vel quia gemper
judicia Dei exerceul iu menle. Mens eniin nosira
judex est, el sedel judicans quamlibetviriutein cum
uppogiio ipsi viiio, et boc quidem condenmat, illud
vero justifical.
CAPUT XIII.
VERS.

1.

VERS.
2 2 . Bonus vir thetauri^are faciet filios
filiorum : ihesaurizantur auietn justis ditiiice i m piorum.

Ilujusmodi erat Paulus nuiluim in Gbriglo per

Evai.gelium geuerans. Hi porro cumab tllodidicissent, aliog docueruiil. Aul paler esl mens quao
bouas gigiiil cogiladones. Ha3 porro reg' consimiles
generanl.
kvagrii. 11 i qui ex impia doririna converluu->
lur, si.nl botiis docioribus ihesaurus, cuin esseni,
diviiia? intpiontin. Eorum quoque qui de circtiincisioue eranl divitiaj, iu thesauro repositae geniibug in Cliriglum credenlibus, ablato ab illis regna
coubTiim et dalo jtislificaiis ex lide. Vel eliam
divitiaB in piorum malitia est, quam jusli per
bonain doctriiiam absumenl, give modo, sive i u
fuijuro saeculo stipra quiuque ac decem civiiaies
consiilulu
CAPUT X I V .
V E R S . 4. Vbi non sunt boves, prcvsepta munda ;
ubi autem multa genimina manifetta bovit virtus,
Ubi non sunt dociores, ibi subsellia audilorutn sunt vacua. Virtiis aulem docenlis osleudiiur
VRRS. 1 5 . Contemnens rem conlemhetur ex ea ; ubi niulla sunt genimina, id esi discipuli. Forlassis vero muic singulariler diclus bos Jesus e ^ i ,
\\meni autem mandalum, liie sanus e$t.
cujus virlulis plurinu inier bomineg fructus exttiOrigenU. Sicutisqui limelDeum,voluiilalein cjus
beri possunl. Iiaque ubi non suiil boves spiriluaics
facil, ita qui limel mandaiuiii, is gerval mandalum;
propliclas et aposloii vacua gcniminibus stiui pra,qui autem coniemnii Deum conlcmnil mandala cjtis,
scpia, in quibug Sor?aior veniens omnem genimini^ n a porro esl anima qua: diviuum lnandalum servat.

17tt
1731
A D COHHENT. S P R O V E R B I A .
gi anlem cngnilioms via esl Clirislus, btijiisque
bus lerramm orbem replevii, iia el dinum s i c :
nolilia? principiuin el l c x , quae pxdagogus uobis
t Messie quidem multa, operarii vero pauci .
exsistil
ad i l l a m ; ac bouse rcvera viae iiiitiuin sil
V E R * . 18. Dividenl imprudcntet malum : Asfvii
facere justa, bocce quid majus fueril misericordia.
euiem lenebuni tentum.
Nunquid igiiur hxc conlempiaiio esi? Quia c iniscEuubii. Ncmpe banc parlem ac sortem babericordiam, inquit, volo, ei non saerificium -**, ek
bunl : maliliam aulem sensui opposuit. Si atitem
cogniiioneiu Dei inagis quam bolocausta.
maliiia v i i i u l i opponaiur, utiquc sensus jam virVERS. 4 4 . Furor regis nnnliu* moriit: rir anlem
lutem significat.
V E R * . 2 6 . Jn timore Domini spe$ fortitudinh; $apient placabit eum.
Origenii. lloc dixil sanctus a passionc alicfiliii aulem tvit relinquil firmamenium,
ntis : v d furor allegorice accipien<lii8, vcl ir.odo
Hursus habitum dixil pro eo qui babet illum.
non in bouo regem appellal. Vir auiem sapiens,
Spes autem fortiiudinis, quoniam is qui cerlat
quamvis ut honio peccavit, per poeniientiam ipstnu
a Ibuc in hac vita, ex parte cognosccns ei ex parte
placal. Nunlius qui de supplicio sennoues uovii,
propbetans, epem in futurum babel reposiiam,
aeeeptarus, filiis aulem suis relinquit (irmamen- vocalur angeltis seu nunlius furoris.
VERS. 45. In lumine vitce filius regis : qui avtem
. Cujusmodi erat propbela ille cum morere-
valde accepti sunl ei, tanquam nubilum serotitmm.
iur, cujus uxor ad Elisa?nm veniens, egestatem
Evagrii. Pluriinis Scripturaj locis lux vit;c
tuam et foeneratores deplorabat : bic atilem id
conjungilur, juxta illud : VUa erai lux bomiquod habebal mulier oleum muliiplicans, et a
, in qua luce esl filius Regis discipulus Jesu.
feoeraloribus eam absolvit el filiis viclum dediU
Filius quoque Regis Cliristus et qui in verilalis
Quin el timor Domini, pios habens iilios, qui limoscienlia secundum Clirisium perfecii sunt.
rtg fllii sunl, sicui filii lucis quoque lux vocanlur;
Didymi. Qui advenlu Cltrisli prope ad fidtni
boc firmaitieitium itlis reliquil.
accesserunt, quia in flne sscculorum credideruul,
CAPUT X V .
quasi nubes serolina; sunt nempe virius sero
\ E R 3 . 4 . Sanitai linguoe arbor vitce, qui autem
tandem naia, istiusmodi eui conipolem reddii
comervat eam implebilur tpiritu.
acreptum Cbrislo regi, vel eCiam cuivis saSanilaiem linguae vocal vel qua sanata est, vel
pienli.
qua sanavil. Porro eanala esl lingua quae verbo
VF.RS. 4 7 . Qui suicipit dUciptinam in bonit erit,
noo peccal. Morbue enini linguae esl peccatum per
qui autem custodil correptiones tapient fiet. Qui
iltam admissum. Doclriua eniin de rebug bonis
ctulodil vias sua$, $ervat iuatn animam et diligit
germinal vilam : qui aulein conservat eam, impievitam suam, parcel ori $uo.
b i i u r Spiritu, nimiruni sancto. Idem borlalur per
Moralis eiiini erudilio ciim inlroducloria quasdam
ea quae sequuntur, dicens : Fuvus mellit $ermone$ sit inslitulio, virlulum perfectionem proOeiemi cunboni, dulcedo autem eju$ tanila anima.
ciliat, correpiiones auiem vocal increpaliones, vel
Y E R S . 5 . In abundunii ju$tilia [orlitudo multa. sermonuni demonslraliones, vel mandata Oei, harc
Eusebii. Nisi eiiiro, inquit, abundaterit
enini uos peccames reprebenduul.
jusiiiia vestra, non inlrabilis in regnum coeloruin .
V E R S . 2 2 Fons vitce cogitatio pottidemibus : diluipiorum autem radix maliiia esi, quaj posi pracsensctplina aulem imprudentum mala.
lem vilam una cum illis inieriiura esl. Huic siiuile
Eusebii. Cogilalio virorum iiUelligenliuni ei
t*8l ei illud : Evellel te et radicem luam de lerra
cordatoraio quaj capil res prout 86 babeant, dirigit
viveniium.
vilain ipsorum : disciplina auiem imprudenlum maia,
VERS. 2 5 . Domut contumeliotorum diruil Dumiulpote iuorlem affereus; v t l eliaui mnlitiain irienut : firmavit autem terminum viduce.
fiagabilem el iuexcusabilem sic appellavii.
Eusebii. Domos superborum Jud&orum diruil I V E R S . 3 2 . Melior est vir longanimis [orli,
Doroinus, viduae aulem Ecclesiae per evulsiouetn
Didymi. Nam bcllum inlestinum quovis exlcro
ab ea diaboli vidualae firmavii lerrainuin. Superpericulosius oinnino ac dillicilius esl, quod qiii deTacaueos enim eorum qui verilaii resisluni, serbellavit jain ctiris ouuiibue soluius esl, at illi obmonum plexue e i , slrucluras evertit Dominus,
noxius cum indefcaso bosle deccnai
perdtns sapieniiam sapientiom, aniuiae autem bisce
CAPUT XVII,
viduaue doimira siabilit.
YERS. i.Melior e$l buccella cum voluplate itt
CAPUT X V I .
pace, quam domut bonorum et injustarum ttictimaV E R S . 7 . Inilium ttm bonas facerejusla : accepia rum cum jurgio.
aniem *unl apud Deum magi* quam immolart
Eutebii. Superni panis parliculans nolilia,
hostias.
paccm prasbens cum vohiptaie (Pax aulem Ciiri!

Si enini, inqtiit, desideras saptenliam, serva

mandata, el Dominus tibi illam iinperlietur. Quod
Mauh. i x 37.
f

Maltli. v, 20.

* Matlk. ix, 13.

^1'jsest) melior cslquau. dilari cognitione domalum falsi nominis.

* Jaau. , I scq | .

17-3

PROCOPIUS GAZiEUS S U P P L E M E N T U M
JT84
Servus intelligens reget dominot tluliot; /nifesluin fit Deum esee omnipoientem. Nomen auin fratribus auiem dividet partet.
lem Domiui Dei cognilioneui significat. Ac per reEjusdem. Populus e genlibus, cum gervug esclatn quidem viura accurrunt ad ipsum jusli, per
sjt (Clirislug euim ipsum pretio redemil), crecoiuemplationem Tero exaltantur. liem alio sensn :
dendo factus inlelligens, Judatog nobiles ac dominos
Qui magniiice fonis esl in confonanie ipsum DoMiperuvii. E l alio sensu : Si oinnis qui peccaium
mino nomen Domini est, quem ad ae accurreniem
facit, servus silpeccali, oinnis qui a maliiia recesaliissimi Dei appellalio subliniem reddil.
sit, per virtuiem damiones ittbipiojiicg dominos
V E R S . 1 4 . Furorem viii mitigat sercus prudeii*;
levicii; qui vi dispensalor myslerioriini Dci fiet
putillnnimemautem virum quis tustinebii?
pro condilione stalus unicuique fralrum spiriiaEusebii. Quemadmodum Dominus uosier parICIII imperiicns coguilionem, Corinibium quidein
dus furicns respeciu peccatorumdiciiur 5-6.eipetra
lacte polans , Epbesium vero solidiore cibo nuscandalj, respeciu inliielium, ita eliam pusillaniIriens, de lougiludine ei ahiludiiie, ac proiundilaie
inis propier peccaiores nuncupalur.
laltmdiueque disserens, et per haec iiiiersiitia uaAliter, Moyses, cum famulus easel v i r i : Ecce
itirae raiioualis significans disiinclionet, qtise dieuim vir oriens nonien ejus , > Dei adversus popuvini judicii ac providcnlias rationis ob immensain ' lum gnuin furorein iniiigavit, dicens : < Siquideni
profundilalein b u m a n u m captum f igienles, conlircmiitis eis, remilie ,ieic. Pusillauimig auleui egt
nci. Horum symboljm esl Jesus Nav5 dundecim
qui cito inuial genieniiain.
Iribubus terram disiribueos : qui uciqiie de ChriV E R S . 1 5 . Cor prudentit potsidel tensum ; mres
sii incarnatione sermones cognilione recondiii
autem $apienlium qucerunt cogilationem.
sunt in J u d a , in cujus sorle seu iribu Glirislus iia*
Didymi. Sensmn boc loco non accipere oporlel
tcinir.
iiaturalem, sed acqukilum circa doginalaqiii s i l h o V E R S . I I . Polettatem dat termonibus prineipinm
miiiis industrii seu practici. Speculalivug autem
jusiitiue, pracedit autem egetlatem contentio ei jur- cum verselur circa rerum coiiteinplaltouein, i n tellecLum quaerii. Sxpcuumero aulem, el praecipue
Origenis. ~ - Juxia illud : nulla injusta poteslas,
in praeseuli Libro, practica et speculaliva vita per
quod $il supcreinijiens poieslas, vel eiiam,
sensum el intellectum designalur ac declarau l sic dirAimis i u poiesiaie principium geu caput
lur.
sii jnsliiia. Incorrupti coim s e n n o n i s fiducia esl
YERS. 16. Donum hominit dilatat eutn, et apud
8Cii libertag. Iiaque de Seryatore dicilur : Eril ^ principei tedere facil eum.
eniin doceus lanquam poiestatein babens et nou s i Eusebii. Non in angugtum redigetur qui dat
cui scriba?.
pauperibug, sed velul unug de principibus eril. Y e l
Eusebii. Praecedil autem egcstalem contentio
reclam viiam modo vocavil donuin hominis qui
geu sediiio, siquidein exercilug geditio inopiam
gemeiipgunidilaiang digmiro pra?bei pleniludine uei,
quam caibedram virtutum nomiftal, meniis enim
paril, gic el cogiiationum dissensio inopiain germocaibedra esi habhug oplimitg qtn motu difficilem
nuiii gignil. Si igilur justiliam sequilur uolilia,
ve! immoiutn conservai sedeolera.
prsecedii ignoranliam maliiia.
VERS. 2.

CAPUT XVIII.
Son opus habet tapienlia is qni indiget
eerde : magi* enim ducitur intipientia.
Didymi. Magis aulem diiciiur i m p r u d e n l i a ,
qtiia magig d i l e x i l lenebras quatn luceai. Ad baee
KiuUilia gaudene a r b i i r a l u r sapicntiam gibi uon
essu neciggariain.
Vtus. 8. Pigro* dejicii timor : animce aulem effeminatorum eiurieni.
EHtebii, S iltcei intnricus limor, vel tiiuor Domini, |>* bona opora ipsos a pigriiia scparai. Effew inaiiu autem cel qui neqtie docere potest ncque
.liseere cupii. Uaquo illos qui in virlule praclica
pigri stint malorum sou niolesliarum liinor excitat
ac pnrparal, cuiu non babeai quo confidam iu fu
turum. Yirporro qui voluniatc ac siudio iuulier est,
uon babebit virluicm qua susienlelur.
Y E R S . 10. magnificeutia [ortitudinii nomcn
Domini: ei autein accurreuies jusli exaltantur.
Ex crcaluris eiiim earumquc inaguitudiiic tnaVERS. 2,

Eccli.xxvin, 27,

Zacb. M , 12.

CAPUT X I X .
DkitiK addunt amicos multo* : inopt aulem el ab amico qui eral deseritur.
EusebiL Diviline coguilionis ac sapientia, angelog nobig mullos adjungunl. lmpurus aulem ab
angelo quoque qucm a puero cuslodein acceperai,
gcparalur. Spirilalis eniui amicriia est virms alque
>
\ scienl.a, per quas ganclis illig virluiibus a nice coosociainur.
V E R S . 1 4 . Domum et subsiantiam dividunt palrci
pueris : Dumino aulem apialur mulier viro.
Didgmi. Pairutn quidem est docerc filios
virluicin ac Dei cognitionem. Dci aulem est ipsis
largiri sapienliam, uxorem euitn bic iciiellige sapienliam. Subsiauliaui quidem vocal serinoiies dc
negoiiis, donium vero menieui qua luec audieiida
sinl.
Y E R S . lu. Qui cuslodil mandatum, senal suam
ammum; qui autem negliyit, *t*'is vias per*bii.
Batilius. Eicnim ad Dci iinagincm c o i i '
VERS. 4.

Exod. xxxn, 52.

1786
A D COMMENT. IN P R O V E R B i A .
morte uioriaiur *. Sed el qui Cbristo et Ecclcsia? maledixerit, Ode privabilur quam liabebat ante crinii*
nationem, qna; erat iu ipso lux. Possil eiiam
de exlernis tenebris usurpari, qiiamobrem quoque
in futuro cfferlur. Quin el Cbrisiug quidem paier
est babenliuno gpiritum adopiiouis, maler ve c
eorum qui lacle, el nou solido cibo indigeni, quaodoquideni ei Paulus paler quidem Epbcsionim
fuil, sapieiilise ipsis revelans uiysieria , inater
vero Corinlhiorum lacte illos polans.
VERS. 4 0 . Pondus magnum et pusillum et menSHT<B duplices, immunda $unl apud Dominum el
utraque el qui facil ea.
Basilii, Girca judicium inaqualilalem staierarum appellalione insinuans, signifioat eum qui
dolosam babeat affeciionem, verbis quidem blandain sed reipsa pravam, case iinmiindum : ul cum .
Didymi.Omnes eniui eensus pariter polluit,
qtiis pne $6 feral lemperantiam qui non s i l leminhareng vero eiiam ipsam ex iniegro aniinam.
perans. Quin et oronem excessum et defefCinn
Nunquid aulem magnum quidem damnuro est,
ineosurani magnam et parTam esse arbiiror.
ip$a privalio contemplalionU reriiai creatarum ?
Ulrtimque eium adjunclum babet vitium : menQuibus accedildcletionaluralitim de Dco cogitatiosura porro duplex e&l illi qui ab alio quidem beiiam, ipsainet anima ad oinuimodaiii raiiouis pritaneiicia vuli accipere, sed paria vicissim aliis non
l.onero redacia.
Y E E S . 24. Qui abscondit in sinum $uum manuit retribuil. Non enim morem geril dicenti : t Omnia quaccunque vultis ui facianl liomines, basc e l
iitjmtte, neque ori quidem admovebit eat.
voa siiniJiier faciie illiu .
Qui non recte vivit, abecondll jn anima ma1785

ditns rectas ab eo viae accepil. Fecii eifun Dens

hoininem reclum. ipsa? autem vi;e dicunlur
quidem praecepta, qnaiilnm ad praecipieniem, viac
ero in ordine ad mentem iler facieniein, tesli*
moaia aolem quia in coelo el lerra Iradita sunt;
onde nieus quas euscepit illa vocatur lesiis, qui si
fallil impnne non feret.
V E R . 4 7 . Fenerat Deo qui miieretur pauperit;
secundum datttm autem ejns relribuel ei.
Euubiu Sibi euim appropriat ~ vindicatque
Dens quae in illutn collala eunl; secundum auiem
datuin ejiig retribuelar ei, boc est aecnnduin aflfcc, Him, nott ex trisiiiia aul necessilaie relribtiii ei. Non
eniin dona sed aoimi dieposilionem metilur Deus.
Y E R S . 49. Male cogilans vir nulla damna patietur : *i autem corruperit et animam suam addet.

nos iDJuate, terrain suam laborare noleus neqiie

CAPUT X X I .
paoibus impleri.' Siquidem virtulea circa aciiones
Y E R S . 4. Magna sapiens in conlumelia audaM
oeciipatae manuam raiiafiem obtinem m q n paneui
corde; fax autem impiorum pecealum.
illomori noilro afferaol quide coelo deaeendU et dat C
Magna sapiens, inquil, in conluinelia non in
vilam m o n d o . Non poteriiproinde lalis, quod sil piger
virittie, scd de qujbus coitfundi oporiuArat in his
ei ignivue, nlluiD frugi aeiionis iniliuui compararo.
gloriatur. Fax aulem impiorum peccaia, juxla i l lud : Auibulaie ia liiiniiie ignis vestri. Boniim enini
CAPUT X X .
arbitrautur peccalum, cum sil lemporarium. ForV K E S . 2. Non differt comminatio regis furore
lassis vero etiain quasi respeeiu irapictaiis in
UonU : qui autem irritat eum peccal in tuam ipsiu$
Deum aique deieriorum fax esse peccaluiu videamtimam.
lur. Sed et a majori malo quis ad id quod iniaua
enim habet inlelleclum qno ctadat mala
esl
veniens, iniiium accipil illuslralioaie.
quibas umlique circumdaius e s i ; si aulem furor
VERS. 4 9 . Meliut habitare in deterto quam cum
draconum est tiottm illorum, incoalinens aulem
muliere rixota ei linguota et iracunda.
Tijum est, uiiqve incgniinens esi el furor,
Didymi. Cadebs esse praeslat quaai rum lali
nipote liominet inieroperantes reddfns, ei conmcoaiaiorari : vel etiain meliug esl esse in Ecclesiae\
meliosa esi ira ui q u * effervesceate furore progenlibue, quam ia JudaBorum syaagoga. Vel eliaai
gigniiur. Quamobreui Nazaraei quo viae experiea
proal David ait : la lerra descrla, iavia, et iaaviverenl a vino abstinere jubebaalur. Qui rcgem
irriuii, id esl qui peccaio ad
iram Cbrislum |> quoaa. > Terra igilur ei viruis, qtiae non babcl
prisiinos b.ibitalores, neque bomines secunduai
provocal, in suam ipsius aniiuam peccat.
VERS.4. Exprobraluspiger non cotifundilur; timi- desideria erroris depravalos', adeoqao dialiolue
non inveait in ea requieni, siquideiu ambulal per
liter el qui \cnore accipit frumenlum me$$*.
loca arida el inaquosa 'qua?reas requiem et ueu
Eutebiu Talis enim cum propler leaipus deinvenil. Esl enim ille rex oaiaiuin qui ia aqais
berel esse magister, eiiaumuui priina opus habel
degual. E l de sapienlia frequenies, inquil, coaiiflslituiione. S i auiem sit fruiiienltiin in mesee i l lud fenore ab Ulis accepil qui per sex amios ntoraliones doiaoruin ejus. Quod si hoc verum
uli revera esi, mulrer pugnax seu rixosa csi nia*
lerratu suarn laborarunl ei sepiimo viduas el puliiia, quas illuin cuin quo babitat rixosam, ot liitpillos nutriuut.
guacem et iracuaduia efliciei.
VEBS. 2 0 . Maledicentis palrem aul matrem cxilinyuelur [ax : pupdlce autem oculorum ejus vidcbuni

CAPUT XXII.
Divilcs puuperibm imperubunt, (amuii
proprih domini$ (cnerabunt.
YERS.

Eusebii Qui cniin malejlixerit pairi anl mairi,

e

L c v . xx, i>. MaUh. vn, i i .

7.

1788
PROCOPIUS GAZ/EUS. - SUPPLEMENTUM
Eutebii. In s.tculo futuro qui in oinnihiis di- Q oniam cxforuicata es Lripliciter, vel hidesiiieuier iu omni vila lua. Vel irifariam Scriplune
U l i fuerint, in omni cognilione ac sapiomia unpeverba describuniur, nempe gecundum bigioriam
tabniil iis qui diviiiis isiis destituiintnr. CaMenim
et ad mores aium*, ei secundiim aitagogen. Tria
quod liic de servis ac dominis diciiur, tanquam
porro sunl polissima muiatiouie aetaiis lcmpora,
quid arcaniug jatn omiltalur : ad tilieram aulem
gecundiun quas quis egl puer, juveuig et vir perhumanae vilas inslabiiitaiem declarat. Quin el ubi
petieg paucos est imperiutn, divites pauperibus feclug. Alque iripliciier dicens hoc ail : u l simplidominantttr. Ilem alio sensu gcieniia, pncdili igna- cior asdiQceiur ab obvia lillera? locutwne, perferis ac rudibui praesunt, et ftdeles qui ex genlibus cius vero ex arcano litlere gensu. U i enim bomo
consiat e corpore et anima et mente, ita ct san sunt Israeliiis, quibus id aniea jus eral doclrinam
fenerant, lametsi pritia illi genttbiis pbtriinis fc- cta v<;rba. Singula enim iripliciier aunl, nempe
gecunduui liueram et intellecuim ei contemplalioneraverini, iisque nnperaveriiii. Nunc aulem
nem seu anagogen.
ab iis regno coelorum ablato vice vcrsa conligit.
VERS. 1 6 . Qui calumnialur pauperem, mulla faV E R S . 2 7 . Si enim non habuerU unde $$ toieit $ua : dat aulem diviti ad minut.
tent stratum quod $ub co&tit tuis.
Queniadinodiim diabolus calumiiiatiir nos, ac~ ^
Nc temere dcs leslimoiiiuiu praeceploribus de quifipiens a nobis virluies qnas non dederal
busdam scire voleniibus, divergo enim Ulo appanobig, sic et nos caltimniamur ipsum accipientes
renle in le redundabit debitum cui non eris golab ipso vilia quae non dcdirous ipgi. E l in quanlum
T d i d o : nemo euim pro alio bonus ; sibinietipsi
quidem accipimus ab ipso vitia, lanquam ab eo qui
enimvix gufflcier, occurrent auiem doclores quibus
virluiibns pauper esi accipimus : in quanium vero
fidem obslrinxisti, in moralibug quidem acliones,
viriuies nostras ipsi damus, in detrimenlum no- iri gcienliig vero recla) de Deo acmundo scnienliae,
strum, tanquam iu malilia diviti, itlas donamus.
quibus non exbibilis scu solutis rapient tegumenQuo igitur plura quis II donat, eo aniroam suam
lum tuuin iti quo requiescig : animae, inquam, famagis vulnerat.
cullateg seu vireg, coslae namque vireg desiguant,
Y E R S . 2 0 . El tu vero deseribe ea tibi tripliciter, ul in isio Job : Coslae ejus, cogue a e D e x * id eat
vires vocig evanida?, vel eiiam alker. Ne lemera
in contilioet tcienlia $uper laiitudinem cordis tui.
hutebii. Dicit: Proverbia eruul enim tibi ba?c obstringasearnem, tel ne assumas acliones alienas,
ni&i enim reperlug fuerii qualem lesuius es, oradescribenli in menie, ul loquaris in eis sedens in
domo el ambtilang in vTa, ei decumbens ac sur- Q nino in te isliusmodi debiii solutio redundabil. Q u i
amicas admiitunt cogiiaiioneg el per hoc malignom
gens. Trtfariam autem unumquodque corum et in
bonorant, probig cogiiationibus deleriores solvere
consilioelin scieniia degcribe, g., quodlibeieorum
quae (beoriam speciant, eiquidem eliam habel l i l - sludeanl, quia lollent substralam virlulem, siquidem ba3C siantis in justilia raenlis vestimcnlum d i tora verum, erit triplcx. Ycrbi gratia illud : c Non
cilar, reliquuin vero quod per pravag cogilationes
alligabis os bovi irituranli , ad litteram sic haexcidil gtratum appeilatur.
!>et : secundiiui anagogen quidem significal, non
787

oportere in nobis id quod circa terram operalur,

CAPUT XXIII.
nempe sensum, probibere quo minus rebus sensiV E R S . 4-3. Si tedem coznare ad meruam potenli*
Itbus ulatur rccle, indeque cibum habeat. Secuntapienter inlellige qws apponuntur libi: Et mitte
dum allegoriam vero, dociorem qui, inquil, semi- manum tuam $ciem quod oportet U talia prmparare.
nai in nobis gpiriialia debere mctcro carnalia,
Si autem intatiabilit es> noli concupiscere e$cas
uempe cibum a uobis accipiendo. Consiliuua porro
ejut: hmc enim obiinenl vitam faltam.
et scienliam vocat ea quse ad aciionem et doctriIn prandio qttidem, inquil, dictis luis custodiam
naro speclanl. Yel eliam quod omnig scripj.tirislica adliibe, in coena vero post prandium inlellige quae
compogitio seu commeiilaiio iu moralem et aaiu- D penes le sunt, non qtue (e guperiora ei procul sita
ralem ac ibeologicam divideiur. Ac primas quidem
gunl; el dictis consonam adjunge aclionem : sic
consonant Provcrbia, gecundae vero Ecclesiastes,
enim spiriliialibus consentanea parabimug. mensa
lerliae denique Camica camicorum, qurc intellecta
igilur polenliaNiibil humile vel terrenum quaere quov
per animse puriiateni in corde describuntur.
nulriaris, neque tam id quod bistorirum, quatn
Chrysottomi Vel etiam sic q. d. : Dilaia cor
quod spiritale gil aique coelesle. Hoc enim ac<:i
piendum quando lillera sensum aequitur : dynaslae
luuui ad suscepiionem Ibeoremaium divinorum,
aulem inlellige Cbristi, gjn vero dynastarom gcriba
ul quilibel sensus niuliipliceliir. Audiens eiiim : Non
luoeebabeiis, giquidein habeg uxorcm, conlenlus tur, Moysis ei propbetarum. Si auiem non amaslibarari a liUeraecoiisideratione, noli insaturabilher c o n i>js litlera, siu secus,ne duxerig. Idipsum eiiam in
aliena dociryia lociim babet, vcl a Doniino sponso cupigcere escag ejug. Nam gi circa golam yerseris
minime moecbandum ei recedendum nieiue ab ejus liueram, ab allegoria abstinens, qmd dicere poteris
dc iis quai seciinduin lilieram simul consistere
adbapgione; ,vel illud iripliciler sumilur pro luto,
possunl, quale est illud : < Spuix nascunlur i u
ci finniicr vel frequcnlcr, jtixia illud Ezechielis :
" JCor. i x 9 9 .
x i , 13.

, s

1790
AD COMMENT. IN PROVERBIA.
Mensa d y t i S l a r u m s u i u o r a c u l a V E R S . 3 0 . Nolite inebriari in vinii, ted contena*
mini ciun homhubub juttii et conversamini in iocit
propbetanim, qitx oponet auditorem ab bisloria
deambulaliomt.
iradocere ad tbeoriam ct sic illa excrcere. SpiriAveriit per hacc a vino el ebrielaie, plurima exlaliler autem intellige illa quae apponuntur libi,ei
inde damna recensens aiqne perpeiua supplicia.
cxiende m a n u m (uam. Ne in sola, inquit, bistoria
Evagrii. Ne sensiliter intelligaa ScripUiram,
pedero figas, neque primo ferculo conlenlus sis :
boc enim sibi vult illud: injice manum luam. > admouel ul conversemur cuin jtisiis in ipsa desQri*
Sciens isliusmodi libi esse prxparanda, id est spi- piis. Vel etiam ciim superslitibus adbuc sanciig
conversari jubel ambulauies et proflcientes, quod
Htaliter intelligenda, nempe ut et tu Ghrisluin virlutibua nuirias: quod si insaiiabili sittdio bistorirc neque siantis neqtie sedentis est. Mens cnim quae
inhxreas, qoo pacio spiriialis mensae parliceps eris ? conversaiur in locis deambulationis digne ambulat
adhaerent enim vitse mendaci, carnene non spiri- vocalione qua vocata esl, ei in Scrtpturis versaiur
quae vitas jusloruin conlinenl.
tali : lalibus enim isliusmodi cibus apponilur, qui
possit D u l r i r e a n i m a s .
CAPUT X X I V .
V E R S . 2 1 . Omnit enim ebriut etseortator mendicaV E R S . 3 . Cum tnpienlia adificatur domus, et cum
lit; eiindueturdhruptit ei laceritomnis somnolentus.
intclleclu dirigitur.
Velal vinum quod e Tite gocloinfiica exprimiiur.
Chrysostomi.Sepenumero Scriplura medias arCongruit hoc etiain quoad liileram et sectindum
les appellai sapienlias, ul in islo : Quis dedil niu*
s-nsum illi qui studei sapieniia?. Nam licet adverlieribus lexendi sapienliatn ? boc est faciendi hasariorom dogmata carnitim more videanlur solida,
bilum: sapienliae quidein q u insil aniilci, rationis
bonumque nolrimentum prnpetare, sitnl lamen serauiem calcnli dispensaruin qnse salis sinl ad perfipentina digestuque diffKilia ul vencnum aspidum
ciendum ; Iixc enim slruciura, quin 6 1 coinpages
ei uva fellis. Ne illa iiaque audiens, ad eorum coemspeculalionum sapientisc sapienter selificauir cum
ptiones te exlendas: sed ad boc solurn ea audire
virlule speculaliva ct intelligenlia praciica. Veruinperurissuro ut refufandi illos argumenium consectetameu c Nisi Dominus ajdificaveriulomum, in vanutn
ris. Habes vinuin ex vera viie expressum, nempe
iaboraverunl qui aidificant eam. Gooperanie enim
scnsum Scriplurarum: ex bis qui bibil sobria ebrie- opus est Deo. Domus quae iniiio non eral, posl l a late inebriatur, ei ab hominilnig excedit convereans
psum aulem instauralur, cum practica virlute coum m Deo. Qtii aulftiu devinea Sotomorum bibil, cx
suminalurjlomus anima&est. Cum inlflligeiilia porro
dementia composilus est. Quapropler eiiam dicilnr :
boruin erigilur el ad vivum depingilur, el cum
seiisu, cuin labore et aclione rcplentur auimue reininiici aulom noslri ameutes. Mendicat aitlem omcepiacula.
m s qui d i v i n a doclrina et sapieniia excidil, in cujus
dextera stint diviiiae et gloria, cum merelricihug
VERS.
1 0 . Immundiiia
autem viro pestilenti, I I H
versans veram noliiiam siraulaiilibiis. E l ebriusesl
quinabitur in die mata el in die tribulalionis quoad vino veternum iuduceiue. Denique qui 11L vinuutque deficiat.
icin comparei non advigilat, neque sobrius esf, is
Immundiltam qtioqae propbeta peccatum declaanima? guse vesliinema lacera el vilia oslendit.
rat : inimiinditiaipsiusaiite pedes ejus. In aciioniAnima? aulem vesiimenta sunt sana dogutaia, el rebus euim ejus peccaium, quod indurabitur ifl ban a r u m cogitaliones actionum : quae qiiidem vesiibilum inotii diflicilem firmaium.
menla vir probus lucida obtinens, oinni lempore
Didymi. Talis autein delicit supplicio affectus,
caudidis i n d u i l u r , odioque babet luiiicaiu carnis
in die jndicii. Ncmpe qui dum virtuie polleret
sordibus conlaminatam.
prius vir erat, desiuii essc talis a viriute excidens
eo die quo palrat mala. Quod si virlulem malftia
V E R S . 2 $ . Audi, fili, ptitrem qui genuit te ; ei non
luiuuil, itiierimU quoque maliliam virius. Hoc auconiemaas quoniam senuit maler tua.
teui erit in fuluro saecido, quoadusque deficiat i n i Pjiris tui prxceploris inater esl doclrina : tua
quiias. Nain illud inquinabilur idem est quod corenim inflnnilas illius videtur esse. Exciia proinde
rumpelur seu deslruelur. Destruiiur aulem immiinmagig leipsum et lunc matrem robuslaiu vegeiamdhia vel a practira viriute vel abacerbitaie supplicii.
que invenies. Tu enim tua negligentia illani ad seVERS.
1 2 . Si autem dixerit : nescio hnnc; scilo
ueciuleio et oblivionem redigi?, ipsa uibil interim
quomam Dominui corda omntutn noscit: et qui figupaiieme. Dicebal quidein seniorum animam ettse
ruvil spiritum omnibus, ipse novit omnia, qui reddit
i u a t r e a i mentis, animam^vocans ipsam aiiiiua? aflfeunicuique tecundum opera eju$.
ciioiiem el iram et concupiscemiaiu, Nam per praSi, inquit, dixeris : Non novi bunc, arguet le
cucas virlules in lucem mens prodiiciiur : g i q u i J e m
imudacii et reus eris falsilalis ac cyedis. Qui eniin
p*r forciludinem et teinperaiiliain adipisdiuur saiiguravil animam, ipse novii oumia, ei reddilOnipieniiam el scicnliani Dei, qtix sunl virtuics inc
cnique secundum qualitalcm, bonum bono el per coiHnipisceiitiae. Dixerit auiein loriasse maireiu
vorso prava. Qood enim non secundum quanlilaiem
q-mqtie vclus lestamcnium q u o d non facilc conlcmpaiei : c Non enim sunl condigna? passiones bujus
1789

1 1

nwtiu l e m u l e n t i ? . '

, f

Prot. xxvi, 9,

1721
li

PilOCOPiUS GAZifcUS. SUPPLEMENTUM

abditum

el

proiundioreni

Qtiod

179

Cladius liugua regit el non carnea : quicunqne

ctiain secunduiH quaiiiilaiem recipere
volueril,
auiem iraditut fuerii, conterelnr.
Gladius esl aulem verbnm Dei, el non caritea,
juxia capacilalcm cujusque virtnlis aeslimet, quemid est sensibilis, ei cnim irrilatus fuerit furor eju
admodum eiiam duna Spirilus secuiidum lidei
cuin nervts homines absumit el*ossa bominum dts
meiisurain daniur.
voral, et comburii lanquam Aamiua, iia ut sinl
V E R S . 1 3 . Comede mel, /S/i, bonu$ enim etl facuSy.
ul dulcescat gititur tuum. Sic tenties tapieniiam ani- inepia esui pullis aquilarum.
mo luo; si enim iuveneris, erU bonus obilu* tuus,
Veieres eiiim boinineg qui secundum ronrnpiei tpet le non de$erct.
sceiiiiaserroriscorrupli suul, gladius Dei c o n s i i n i i l :
ui deponenles velerem h o m i n e m , novum iiHiuant.
U mcl comedil qui ex divinis I-illeris uliulaiem
Qui secuudum Deum creatus esl, qui <*-t adanuoniarcipil : qtii atilein ex rebus ipsis e quibus sancli
l)us deglutiri n o n poleril a Domino e m i i D d a t t i s ei
prophela? el apogioli iiauseruiu, sermones baiiril,
ab omni viiio abslinens. Subdit enim iia ul sini
ille comedil favuin qui K O U I I S est m u n d i pectoris.
inepla esui pullis aquilarum, vel eliam quia comAlio vero sensu diceodum mel esse allcgoriam, fabusta el digcsia; cxterum esui iuepta sunl aquilis,
vum vero liueralem consideralioncin, uipote qua?
inporis ail fuliiram gloriant.

senstini

si vero quis

habeal

inesi ^ e s l ^ i i i m usus circuinloctilioiie.

favo niel: g u U u r vero aUricem anima? facullaiem, qua cibi I r a j i c i u i i l u r venirem. Iiaque s i
basc recie d i g e s s e r i s tam qua? ad iiilelligentiam ,
quam quue ad bistoriain periineni, crunl libi gus i u s sapienliae ipsaiuet ejus d o g m a i a ei decrela. Et
erii bouus obhus luiis, iia ut dicalur : c Preliosa
iu conspeciu Domini inors sauctoruni ejus : uec
fiiiurorum bonorum spe excides.
V E R S . 1 3 . '/i applicare mphimad pascua justo* rnm : neque teducarit $alurilate ventrit.
J u s t o r u m pascuum esl locus virens et
floridus,
nec juxla refeciionis aquani educaiio. Neigilur,
iuquil, impiuin in ovium illtus vcri pasloris pasctia
imroduras. Guin euim nullam pascetidi a r l e m aul
m o d u m L e n e a t , veluti sus quaedam impurissinia,
manibus pedibusque conculcabil v i n e a m illam quac
a patielamilias p l a n l a i a fuil. Ne igilur deo.ipial le,
l a n i e i s i ex illa nutriri aliqnaliler et samrare venirein posse videaris, infirniaiur euiiu rirca rerum
cognitionem. Potius auiem i p s i congruil viclus lemiior, id est prima cbrislianae (idei insliiulio quae
ad divina dogrnala inlroducil, ul c l s n l i d o exinde
ibo v e s c i p o s s i t . Alio item scnsu : Ne voluplatis
causa D e u m prodas : Hic e t i i m eet jusii pabulum el
iiequaquam le derelinquel.

Qui congregavit venio$ in sinu!

Eusebii. Ac sensilium quidem vcmoruDi vires
moderalur; spiriiuum vero alaj sunt sublimes de
Deo cogitalioues in quibus inanibulat in idem reperiendus. Si igilur quiegreeeus esi de radice Jesse
congrogavit vcnios in sinu, de quo dicitur: et requievit auper euin spirilus ftapiontia? el scieuiia?,
spirilus cognitionis et pieialis, spiritus consilii e i
foriiludinis, spirilus limoris Dei \Aliusait: Quis pcr
veramcogniiionemabscondil cogniUonem falsam ?
Ne $aluratu$ mendax fiam, ei dicam: quit me
videt ? aut egens furer et perjurem nomen Domini.
Saltirilas enim superbiam gignil, (qua quis r e
prebensione superior esse videalur, ut qoi verbo
et opere peccali sit expers. Vel ne, inquil, replelus
scieniia videar aliorum caplum superare, vel ea
quae supra ipsossunt proferens, mendax esse videar.
Sed et furatur quis aliena ibeoremaia ui mentem
repleal esurieniem. Sed boc anle Servatorisadveiilum: nunc autem Paulus ait: c Qui furabatur jam
non fureiiir , magis aulem operetur justiiiam, u i
adeplus scienliam communicei eliaro necessilaicm
palienti. Quid enim non noslrum ut furemur? omnia enim nosira sunt, nos autem Chrisli, Cbrisius
vero Dei. Furaiur porro scienliam non qui eam
ab illo qui prius acceperal, sed a falsi nominis scienVERS.
1 9 .
Ne gaudeai in malefactoribus neque
lia capii. Fideles itaque qni illam ab apostolis et
mmulerit peccatores.
propbetis bauriuni, nequaqiiam llieoremala furari
Eusebii. Quandoquidem inimici tui malis gaudenl, noli similis esse illis : nam si de punilione dicunlur, sed polius bxredes esse paiernarum posillorum non est gaudendum, mullo miuus ipsis mala
sessionum.
Filiu$ malus mblimes oculot habet, palpebris aupalraniibus coniplaceiidum.
V E R S . 2 0 . JSon enim pent posteri maligno, fax au- tem tuis exiollitur. Filiut malus gladios denlet habeiy et cullros molns, nl consumal et comedal humiles
iem impiorum exsiinguetur.
Didymi. Homines pcrvcrsi non generanl vir- delerra, et pavperet eorum ex hominibiti.
Filium inalum ail palrco) maledicere, nempe i l iiites ueque recta dogmata, baec enim rcclse animae
Iiim qui educavil ipsum in disciplina et correciionc
stiut pigiiora. ihec ameni jam diciis consentanea
ac Domiui timore, et maircm similitcr vcl eiiani
sunl.Nani inimici, inquit, perversi cum sint, alienis
sic
: Malus discipulus odit pra?cepiorem iilius sercougavisi sunl lapsibus. Quod autem rcprebeudis,
inoiies neqailiae suai rcprehensioncin exislimans.
mne zelalus fueris? Qtiodquod enim quasi splendiV i tiiicin auiem cuni doclrina comineat, sugiltare
diiiu csl ipsoruin el deceplorium est dum baec viia
qnidcm non audoi, sed illaiu ineulpaiam agnoscen^,
dural, c l morle exsiiuguiiar, quin et frequcnlcr
pnrsidem ipsuin couvicialur. Alio sciisu, iilins ina
viveiiiibus adbuc rcilarguiis exsiinotum csi.
nniiii

14

l%

Psal. r . x v , 1 5 .

f e

Isa.

i^, 2.

Eplics. iv, 23.

fln

AD C O M M E N T . IN P U O V f i R B I A .
1794
obiulcrunl. Ilaqtie insrripiio lianc instar columnu
alicujus ics gcsiaB bisloriam lecioribus exbibet.
atqiiti boc ipsum qtioque pixsens leclio oslendit.
Non eiiiiu babctur quas scripscriinl amici Ezecbia,
sed quas descripsernni, id esl, exposuerwnl el d i spersas explauaruiit in uuuin concentum coolexeulos.
Cloria autem regis honorat res.
Eusebii. Dixinius ul a virlutibus ac viiiis eorumdem possessores nominentur, juxta illud :
Jnsius Dominus el jusiilias dilexii \ id esi
juslos. Et limor Domini odil iiiiqiiiialeui el conlumeliam alque superbiam, id est, iniquuin ei conV C R S . 2 7 . Prwpara in egres$u opera tua et prce- tumeliosum atque supeibmn* E l nunc babentem
oarare in agro, et vade potl me, et wdificabi* domum Dei gloriain v d fegis gloriarn ulrumque vocai. l l i
namque abscondunl Dei T e r b u m in semetipsis, u(
iuam.
non peccenl, et bonoraul praiccpta ejus duni illa
Id est, bic agc q u libi prosint in futurum.
faciunl. Nisi forsilan bonoranlem Deum vel regetn
Agrum atilem in Evangeliis vocavilhiincmundum:
dical abscondere verbum ei prxcepta bouorare. Qui
uunc vero agriim appellal mundi contemplationem,
cnim ipsum inhotioral, per legis praevaricationein
IU qocm rounda corda ingrediuntur. vadc, i n ioboiioral ipsum.
q u i l , posi m e : q u i cuim sapientiam sequilur, meV E R S . 11. Cratia cl amicitia liberat : quat serva
iliaiii lenens v i a m , non declinat ad dexterain v e l
tibi ne exprobrabilii fint : $ed custodi viat luat
kd sinielram; incedil eniin per eam qua3 d i c i l :
composile.
Ego sum v i a ; > unde subdit: Et aedificabis doEusebii. Elenim Servalor ail : Verilas libe luam; > id est tuum vitae institulum, ubl
rabit
vos
Et Paulus : t Cbrisius nos redentea verba in opera redegeris. Cum sapienlia enim
inii
Si igitur amicitia, el vcrilas, ei Cbrisius
domus aedificatur, in malevolara vero animam non
liberct, Chrislus esl verilas et amicilia. Unde
inlroHdl sapieniia.
eiiain bi qui noiiliam Chrisii babeni inler se amici
CAP13T
XXV.
suul. Alio sensu : Hoino graliis ornalus est amiUm sunt diiclplince Salomonit indininctw quat
cissimus quaa ipsius sensum liberare possuul :
descripserunl amici Ezechia regit Judcece.
nam qui cum virlute cogilalionuin possidel conslanliain, is omnino liber est.
Didymi. In regum tabulis reperlse sum qua>
d a m sententiae quas appellarunt disciplinas ad
V E R S . 12. Jn auream inaurem eliam sardium
Execbiam regem, quas cjus a m i c i descripserunt,
preliosum Ugatum
sermo sapient in aurem
com disiinctionis o r d i n e m non baberent, Ua ul una
obedientem.
fiuidem prima el alia secunda esset ac sic deinceps.
Didymi. Sicut uialum aureum congruil sardio,
leiius niodi inielligenliam bic sermo mihi insinuare
ila scienlia Dei animx pura . lnsere preliosum
v i d e l u r : ut paroemia? quidem quae usque ad banc
sardinui in auream ii)anrem,eL Dotniiii sapieutiam in
iiiscriptioneni boc libro in nnum corpus redacUB
meniein expertem perturbationis: qui verbum oppordigestsque conlineniur, discrete, id est per versus
lunuin suo lempore profert, is habel ornatuiu.
el ordinate, composita?, c o n c i n n a n i e Salomone, sic
Foriassis vero sardium significat aciionem, quia
r c p e r i x sinl. mwhae adbuc aliae sentenliae in
lapis est, aurum vero oonsideraiionem. quoniam
apopbtegmaium specie ab ipso depromplse sparsim
sapieus uirihque exoritatnr, sermo sic se babenferebanlur. Hieloriae porro prodidil Rcguin Jiber,
libus immissus quasi propriis accommodaiur.
qoomodo locutus sil Salomon iria m i l l i a paraboV E R S . 1 3 . Sicut exilui nivis in messe per cestum
l a r u m . Ex iis igitur quae sparsim, confuse ac sine
prodest sic nuntius ftdelit ii$ qui miserunt eum :
ordine ferebanlur, has amici Ezecbise quasi in
animas enim eorum qui ipso utuntur juvat.
fasciculum et concenlum colligenles, el i n umim
Ejutdem. Vebemens euim aesius tempore
ordinem ac seriem Tedigentes, huic libro adjuuxemessis, anle maturitalem cadere facit trilicum ;
r u n l . Non ignoratis autem quam Deo amicus fuerit
succedens vero nix resarcit damnum : sic nunr e x Ezechias, ac legaliuin prseceplorum cusios, et
lius fidelis prodesl animabus. Foriassis quidem
sinceri cultus divini gludiosus, necnon falsi nominis
aesius sint lenialiones ei triiicom in messe aigiu
dcorum hoslis atque inimicus. Consequenter igilur
adusium sil homo tenlationibus exercilatus, nix
illius amici, uipote eloquenies Hebraci sapientes
vero pauxillula refocillalio. Vel symbolice nix est
basce i n d i s i i n c i a s $1 confusae paroemias ordine
Spiriius sanctus propier splendorem ac puritaleui
qnodam diligenter discernenies, et in unuin corcujns exilus sunl sermones consolaiorii.
pus redigenles, regi quasi honorarium aliqnod
Y E R S . 1 8 . Clava el gladiu* edagilta acuta : sic el
his gladios (Jenlc3 babet; dicens: Ne accedas ad
me quia niundus sum, ut absumal infirmos de lerra.
Talee enim inOrmoruni boniinum carnes conligenles mordent ac devorant eos. Illud aulem: t exituiu
suum non abluil, .vel corporalem ab alvo direciionis inlelligil, quod cuin in exorlu suo nou sil ablulas, justum semetipse judicet, ei molae secanles,
aul os ab obsceno sermone, aul cor ab iuiinundis
eogiialionibus illotum habeai, vel viiae exitum non
sil medilalus: vel adbitc inipurus s i i , quia inquinamenta quae ex ortu nalivitaiis coniraxeral
hapiisaialis aqua non abluil ul regenerarelur, sed
iuansil in prima generatione.

" Psal. x. 8.

Joan. v u i , 32.

1 9

Galat. m , 13.

1796
1795
PROCOPIUS GAZ.E1 S. - SUPPLEMENTUM
jirqnicontra amicum suum dich falsum lestimoivum. i boc agil coiiforiuaius cuilibet eorum ecpiem spiriEusebii. N<; stipra td quoil nstis el necessilas ttiuni, qnos assmnens spiriius iinmundus poslqnam exieral, reversus esi unde fuerat ejectiis.
posmlat rebiis corporeis utaris. ne te Deo cxosum
Saianas autem nos rogai aliqtiando quidem iinpuris
reddaut, m e n L e m tuani canialetu efliciendo : vcl
cogilalioiiibus, voltiptaiis inollilie alliciendo, alieliain raro ailiugcnda sunl problemaia iheologiap,
ire forie dicamus aliqtiid quod de Deo minime di- quando aulein lanquam viclus vocem ariiculaiam
cendum sit, ct taiiquam impii a spirilali cogni- emiuendo, cui resisiendum, ulpote belluro adversos
nos gcrenli.
tione excidauius. Sicut auiein clavtis ct gladius et
CAPUT XXVII.
tela Isedunt, sic eliam calumnia vulnns infligii cum
jndices non babenl discernendi fa( uliaiem.
VERS
7 . Anima quct in taiuritate ett, fuvis illuV E R S . 2 3 . Ventu$ aquilo tuscilai nubes : facie$ dit : animce auiem egenti etiam amara dulcia vlautem impudent Unguam irrilat.
dentur.
J)idymi. Durus venlus aquilo cujus a facie
Sapiens omni bono animam refcctam babens, insuscilantur inala supra omnes inhabiiauies ter- diiTerenuiiin delicianim usum nullo loco dticil, quod
r a m , in tenlaiiombus exciiat uubes. Diabolum ^ omues bujus vilse voluplates coiilemnat. Vel eiiam
vocat faciem impudentem quac irriiet animam.
sic : Qui refecii sunl iis quibus v * adjuoclum esl,
iili apostoloruin ac prophetarum, qui apes fueruni,
CAPUT X X V I .
19. Sic omnes qui insidiantur suis amicis, favis illuduut. Esurienlefi vero qni beati predicantiir, adjuti quoque amaris illis quibus exerciiaii
cum autem viti fuerinl dicunl quia ludens feci.
Qni cuim, inquit, pravac ipsorum consuetudinis siinl pseudo-dociorum commentU aliquam probaiiiexperius, si prior iis occurrerit siipplantaiur : biliiaiis speciem prae se ferentibus, habent amara
illa lanqiiam dulcia. Nempe qui divina repleltis est
fjiliil eniiu a lenlaiortbus aut piralis diflerunt amici
cogniiioue, is humanae sapienliae sermones miniine
dolosi. Alio scnsu : Quemadinoduni illi manifestam
abstirdiiaicm declitiaules excusationis verba pro- expeiendos ducit t esi anima divinis necduin iniliata, ea quae amara suut, nempe scienlias exlerferunl, accusaules nimirum eos qui leniant, deinde
nas quasi cuni vera Dei sapieniia couiparalas,
illum qui contradicil verbo primuni e tnedio lollunt:
dulces putal.
fic eiiam siumlanies quidaro amfciliam, sed visis
V E R S . 1 0 . Ainicum tuum vel amicum paternum ne
aiuicis msidias slruenles, cum deprehensi fuerint
derefiquerit : in domum autem [ratrii lui ne ingredicnnl se Iudentes facere.
VKBS. 2 2 . Sermona assentatorum mollet : hi \ diarii improspere agens.
Cum cniui eiiam paler juslus probe educet, eivero perculiunt in penetralia viscerum.
miles quoque sibi babebit amicos juslos, qms ne
Dtdymi. Contumeliosi sermones concilanl
rixaj perlurbaiionem; qai vero proferunl sermonee dereliqueris. Moris atiiem esl feiicem appellare
illuin qui fruitur iis qiuein bacvita expeluntur, indeceptorios, ut helerodoxi qui persuasibilibus et
dulcibus sennonibus influunt iu animas simplicio- felicem vero conlrarium. Qualis est invidusqui aegre
fert se non babere quod vicinus. Dissuadel igilur
rum. Observa igiiur, inquil, viros dolosos, quanluiuvis mollibus ulautur verbis, sunt euim mani- Ulem se exbibere frairi : et quoniam omnis ejusiesie exasperanlium, el ad fundum anim perlin- dem Odei fraier est, domus auiem probi est virlus;
ne huic, i n q u l , invideas, in sublimiori vitaa instiguni : vox auiem a vulpibus desumpta
tuto versanti; sed ipsum imiiare.
est quae non aliter ftimpliciores aves venari el capere folent, quam caudie oculis oblensis dormiV E R S . 1 8 . Quvptantal ficum, comedet fructut ejut;
tando, eaque ratione simpliciora auimalia ad se qui autem cmtodii tuum Dominum, honorificabilur,
Eusebii. Gum litlera non omnino sibi constet,
alliciendo ei inlercipiendo.
dicenduru est ficum una cum vera viie planlatam,
V E R S . 2 3 . Labia lccvigata cor occultanl trhte.
Eusebii. Cor purum non occupabil irisiilia, > cnjiis ficus vidil propbeta bonos. Vel Dominua
noster esl ficus; nam fruclus ejus lepratn cural :
siquidem concupiscenlias corrupias a se expulil :
qui aulem sermooem custodil bonoriflcabilur.
cor auiem iriste curani sermones consolatorii.
Didymi. Forlassis vero eiiam desanclo Spirila
V E R S . 2 4 . Labiis omnia annuil deplorant
iniwisermo esi.
cu$ : tn corde aulem fabricalur dolot.
V E R S . 2 2 . Si /lagellaverit imprudenter in medio
Didymi. Asiulus nimirum assenlator condolel
comessus inhonoram, non au[ere$ imprudentiam ejut.
amicis usquedum persuaserits* ipsiscondolere ac pro
Eusebii. Nempe non ignominiose tracundo
iis laborare, in corde aulem fabricalur mala, de
quibus diclum : Ore suo benedicebanl et corde siultuin, abdiices ipsum a slultilia sua sed docendo illum qnanlam ignomiuiam stullilia conciliei.
sno maledicebant
>
Aliler : Ne in omnibne adversus siullum flagel um
V F / R S . 2 5 . Si te rogaverit inimicui magna voce,
ne credideris: Seplem enim $unt nequiliee in anima cxtendasquia hnpudeniior fil el conieiuiosior,
V E R S . 26. Ul habeas ovet in veilimenlnm,
colt
*JHt.
cnmfinn,
ul sint libi agni.
i.nebii. Ciim euiin perfcrlus sit iu muliiia,
VERS.

P*al. LIU 5.

J797

AD C O M M E N T . P R O V E H B I A .
jf798
i sananl. Dicii enim conlumeliani faciens sed non
emendare volens. vcro, si ' orrepllone non
curemur, repcnlc accemlemur el uon r<*|ienle ganabiniur.

Euubii. Campus floridus ac variis spirihialibus gcateng Qos/vjlis esl Scriptura sacra, beiba docirina divina, monianum fcuum mortiiu composiiio.
Alterius. Vilalium libi inexsisienliiiiti ei minime deficienliuin bonormn curaiii gcre. Monlanuin
vero feninn esl anima quae in iraiismigralioue fructuro ferl. Omiii aulein custodia cordis quoque campuiu bonora. Campum porro appellai menteiu :
virenies autem berbas viriuies quae in illa secundum capluin exsistunl. Harum porro qui curam
babel, ig demeiii herbam viridem, nempe Dei cognitionem. Fenum aulem tiionlanam esl qusedain
laoclarum virtulum cognilio quae rudiori adbuc
animarum consliiuiioni congruii. Mos est auiem
sanctos montiura nomiitt exprimere : ut cuni David
ait: c Levati oculoa meos in .iuoules
> et iterum : c Monies exsohaverunl ul arieles
> utiqne
propler Igraelis salutem. Eteiiim ei propter unuro
peccatoreiu poenilenliam ageniem gaudenl angeli
quanto magis propier lam mtihoe, qui relicu inaliiia ad Viriutem iransierunt. Quare vel sola gancloruiu angelorum coguilio nulril illas quae in itobig gunt virluies ; ex quibug anima induit viscera
uiisericordiae, benignilatcni, tonganiinitalem, caneragque virtuies. Quia el David praedilag raiione
aoimag Tocai caropos, diceug : c Campi lui iniplebunlur **, etc.
VERS. 2 7 . Ft/t, me habes verba forlia ad vitam
'uam et ad tiiam ministrorttm tuorum.
Didymi. Habel a Deo verba fortiaqui gpirilum
adopiioitis filiorum accepil sibi ad viiaui cooperan(. Aliemm conducii ad vitam iisqui spirhuseryiiulis in liinore insiitiiuntur. Et foriassis inler
terba Dei alia quidem ad tiliorum, alia vero ad famulorum vitam scripia giinl.

V E R S . 1 8 . Nonerii enarr&or genii iniqu<e; cut'9diens aulem legem beuiitiimiu.

Eutebii. Non enarralor, inquil, sed caslrgaior,
8i quidcm non sermo sed virga dalurgenli iniqua?.
Si eniin geng iuiqua sit, innlilig esl legum enarrator,a quo etiam procul abest bealiludo.

CAPUT X X X .
45. Sanguisugce tres filia eranl dileciione
dileclcB, el ires iptoe non taluraverunl eam et quartce
noii sufficU dicere satisest.
VER8.

Insatiabilis spirhaliuin ganguinum diabolus egf,

qui iropice ganguisuga diclus est. Animse aiilem
ganguisesl vitalis ejus faculias. Ilabei auiem filias,
ged non Glins, nihil enim virile, sed omuem volnplatem cffeminalam, c l nonbabuii. Quin el juslicmn
veriiaiem dicanl dicenles : c Rapiemur in nubibus
obviam Doiuino in aera, non possunt uosse*Vcstigium aquila?, animalis immundi ac rapacis, el iti
legeprobibiii, ne forie polluli, cum Domino semper
esse possint.
Origenis. Navis ioriasse bic illa inlelligeiida sit
qnae Jesum el digcipulus ejas vehciis perinare
Iransibal; si quidem lnec uavis conteslim erat in
Inrra ad quam virtuie divina agebalur. Navis '
qiia; Jcsuin non vcbii, illa per mare transii, idq^ie
; advcrsis stmpcr veulortnii flahbus tiirbiilcnliiiu.
t quuniaiii viiui bujus iicgoiia vanitas suui, quai
gemper mare transeiini etuulliiiii boitiinum ad viiam
seternam adducunt, viai' illorHin deprehendi uoti posguut. Ncrope gluriogorum lerne regiiiu vel eiiaiu
principum a vero Dei culiu alieiiorum vesiigium
CAPUT X X V I I I .
Dullum posl moriem residuuin relinqtiitiir. Deleia
YERS. 2 8 . In locis impiorum gemnnt jusli : in i / esi eniin gloria illorum. Gaeieruin, iuquit, non coloTum autem perditione abundabtinl justi.
giioscunlur quoque viaB viri in juveniuie concupiEusebii. Locus impionim est terrestris hic
sceniiis accensi, propter mortiiii inconstamiain, et
nuodug, in quo commorantee velul in tabernaculo
giiniliier merelritig propter hnpudeniiani. Vel cliam
jusii ab iis gravali gemunl. Si autetn impii impieiasigniflcalur Ecclebia ex gciilibus, quas, poslqnam
lem deposuerint, mox flenl jusli. Qiae illorum perbaptisiuo ablula fuil, nihil, inquit, absunli gtssil.
ditio impielalig modo desiguat interitum. Sic Doitislus auletu non esi in juvcnlule, quaiidoquidem
minug perdidit Matthaeum ul publtcanum, quando
Consuiumalus in brevi explevii lempora tuulia. >
illigraliam ei justitiain Imperlivil.
Talis eliam oiuitig mulier adullera quse se a sponso
aiienam reddidit, el auiiua qa3 viruui dereliquil e l
CAPUT X X I X
posi amaioreg abiil.
V E R S . 4 . Melior ett vir correplionum viro durc?
V E R S . 2 1 - 2 3 . Per tria concutiiur lerra quartum
urticu : repenle enim ardente el non e$i medela.
auiem jerre non potett. Si famului regnet, el imfton dixil cessanle flamma non esse medelam
prudens taitualut fuerit cibi$. Et famula $i ejeccrit
bcd ardeme, uipoie quse ligna, ferrum, giipulain
$uam iptius dominum : El odibilis mulier ti tortiia
kabeal, quoniam eiiam pogl conibustionein medela
(uerit virum bonum.
egi. Qui auiem corripit, nempe ad poeniieitiiam,
Goncussio lerras designal rerum quae in ca gcabglinel ab opprobnis iis qui corripiuntur inferenruntur mulalioncin, senielquidem in diluvio propier
dig, cum melior git convicialore, bic enim eai durae
luticrcgnanspeccatum, quod nalura sua gervuiu esi.
ttrvicig. Non aulein illud melior comparalive sed
Oninis euim qui facil peccaium, servus esl peccaii: gi
atitipbrasin dicilur. Quaccunque igilur is qui
quidein peccaluin rcgnavil iu morlali huuiiuum cordurae cervicig e s l , incousiderale profcrl ininime
%

11

I^al.

c n , 4.

pgal. C X I I I , 4 .

e I

Lac. xv, 7.

i k

Psal. L X I V , 4 2 .

1790

PROCOPIUS GAZ.US.

pore. Akera vero tice in Sodomitis terraesux f e r i i liialem minime ferenlibus, sed bospilibus etiam
vini inferenlibus*. Terlia denique vice in abomiuanda
iEgyplo q u sorlila iuerai virum Josepb, iritici
mensuram omnibus ne fame interirent admelieulem : sed non lulit felicilalein suam iu fllios Israel
injtiriosa. Famula porro quae dominatu euaiu ejecil,
esl Ecclesia ex genlibus, quae nalura sua serva cum
essel ei a paclis exiranea atque proinissis aliena,
ac louge a Deo, inagis ei placuit praj nobili synagoga qua3 domina eral propler patres ac legisla(ionem. Ejecil auiem domiiiain et facia esl sponsa
Cbrisli. Dixerit aulem quispiam baec juxla diversas
inlelligeulias conveuire quoque iis qui ex gentibiis
{.rediderunt, qui ei insipienles erani. Iit geitto enim,
inouit, insipiente irrilabo eos. Hic igiiur poptilus '
qtioudatn insipiens divinis oraculis educaius, ac
*apieiiliai panibus quos in lege ac propbelis paraverai, pasius ac pane viiae refecius, cum propier
peccalum, essel famulus, per coelesiis Sponsi susc<*piionem regnavil. Quin et anima nosira, cum sil
mulier odibilis, viruin uacia est bouum : vel eliam
Ecclesia ex gentibus cum sit famula doinus Dei,
dominam suam ejecil ad quatn Deus dixeral :
c Audi, lllia, ei vide " , et quae sequuntur. Juda?i
vero niinime inielligenies ea quae dicunt neque de
quibus cerliores facii sunl, iradunl quomodo nimirum Cbrislus adveideiu amaior genlilis muueris,
hanc secum sumplurus sil u l regat Israel.
VfcRs. 24-28. Qualuor sunl minima super terram,
IHVCnulemsunt sapienliora snpienlibiu. Formkce quibus non est [ortitudo et parani ceilaie cibum, et chcerogrylli gent non fortit qui (ecerunt in pelrii domot
1

ee

Psal. XLIV, 11.

UPPLEMENTUM
l&OO
suat. Sine rege cst locutia et pergii in acie ab una
jusstQne ordinate; et calaboles manibus innitent ti
captu facilh habilat in munilionibus regum.
Visus est ea q u dicia sunl ordine recensuisee :
Priimnn eniiu egil de viltiperio dignis sanguisngx
iiliabus el oculo patrem irridenie; deinde de peccatoribus qui intelligi non possuni : lertium de perversorum mulaiione; quartum de iis quoe paulo
anle laudaia sunt, qualia sunt sapienliora sapientibos. Deiude de iis coiisequeiiicr quae prospero
iiinere gradiuulur. Miniina auiem super lerram
esse arbiuor illos qni ad Chrisiuin accedunl. Nam
sluha nuindi eligit Deus ul confundat eapienies, et
qtiae sequuuturiea sunl sapientiora sapientibus. Si
vero eiiaiu snpra terram baec sunt miniina, maxima
igiuir suut in coelo. Quamobrem Servator a i t : c Qui
vull magnus esse inter vos eriL roinor omnium.
Priinum aulem borlatus est segnem u l minimos in
lerra operarios, nempe formicas imiictur : qui
igilur Servatori dicenti : c Operamini dum diee est,
venil tiox qtiando uemo petettl operari; morem
gerunl : eunt sapiemibus sapietrtiftre fornu^e
quae paranl aBstate cibuin til pareanl Doniino df
cemi : Levate oculos vesiros e l videie regioites,
quia albae sunl jaui ad messem, praparant euiui
cibuin anle futuram irae biemem. Cboerogrylli porro
symbolum sunl eorum qui liabitant in adjulorto
AUissimi, et non laiilum bibunl de peira qtiae est
Cbrislus, verum etiam in ipso comiuorantur. Propler diversas auiem circa boc animal intelligenlias,
in Leviiico quidem imniiindus censelur cbcerogryllus, nunc autem laudalur. Eodem modo leo el
laudaiur et pro diabolo accipilur.

PROCOPII GAZiEl
CHRISTIANI

SOPHISTJE

1N ISAIAM PROPHETAM
COMMENTATIONUM

VARIARUM

EPITOME,

JOANNE CURTERIO IWTERPRETE.

AD

ILLUSTRISSIMUM

VIRUM,

D. L

RUPIFUCALDIUM

MAJORIS MONASTERII ABBATEM.

PARISIIS
A P U D M I C H A E L E V SOttmUM, V I A
M .

ILLUSTBISSJMO

D .

J A C O B J E A , 8UB 8CUTO BAS1L1ENS1

L X X X ^

VIRO . JOANNI
RVPIFVCALDIO,
MAJORIS MONASTERU
1.

Anno abhine decimo tertio, quo lemporc, mei juris adhuc,tib% nondum notus eram (vir illuHristime),
cnmin manus meat inhcce incidi$$el in Isaiam, prophetarum principem, commentalio, quam Latine vertere.ei edere, de magnorum virorum consiiio, stutuitsem : eam me nulli poliu*, quam termaximo ilti
Carolo Lolharingo, principi el cardinali ampli$simo quem unum Eccletice, mu$arumque palronum
Gallia lota agnotcebal, consecrari debere credideram. Et fecissem saue biennio ante illius mortetn, $i mei
mancipii e*$e privtlaque studia colere, quemadmodum cwperam, perrexissem. Verum, quod senex inquit
Terentianut,
9

Nunqnam iia quigquam bene subducta ralione ad v i i a m fuit,

Quin res, t a s , usus semper aliquid apportet D O T J ;
Aliquid iuoneat.
Ccntiglt enim anno vix integro post adeptum Procopium, ut ad fralri* tui fiHas erudiendo$ acceni!**, tuusque [actus, nova mihi de me necessario ineunda esse consiha viderem, qui me iotum tibi tuisque
tradere staluitsenu Ccepi igitur ab eo lempore, qui tneus este detiit$em> converto ad ie frairisque fitiot
animo, ita tibi, et
toli* viribus inservire, ut, quod ipsi lemporh miki tupere$$e paliebantur, id lotum
in obtequii animique mei erga te significaUonem conferrem. Hinc ilte Eutebiance hiUorim, et aliorum,
q*a xpix annecluntur, parlus me apud eos tuperioribu* annit editut, non alium, quam te, dominum
agnovit, cum primum in lucem prodiit, tuumque se vernam exsistere bona fide profenut est. Ecce vero
Edsebium tequilur tt verna aiier elxam Procoirius, eodem quidem loco me nuper genilus, ted media ez
Italia ad ie dimistus, cum me parenlem quidem suum, sed dominum tninime agnoxcerei. Dicam tero, si
paierit, tngenue de ipso quiddam etiam aliud, subotfecisse me (si quid parenlet valent ad liberorum $UQrum animum explorandum) eo ad te discedere libeniiu$, quod nullum esse in Gailia tupertiitem audiverit,
quem ex animo diligeret magii ingent illeCarolus, felici$$im<B memorim princep$ tt cardiuatis Loihanttg*$ et quo ipte vicissim tnagis, quam te diligeretur* Quod si eam mihi pietatem permitlit, quce patriaiiUiBfhroascolereunicuiqueconcedit.agnoicUetiamet
in parente ipto idem.quod filii, ingenium :
quo nomine utrumque tibi chariorem {ore confido, cum eo$ lanli viri memoriam lecnm venerari animadterte*. Accipe igilur, obsecro,Joanne* illustritsime, accipe, inquam,el vernam ittutn alleruin Procopium
tuum, longo eidijficiti ilinere ad U arilielanlem, ipsumque adversus eos, quibus ett obtrectare, quam meliora prcrstare proclitius, iandiu sallem tuere donec, absoluta nottra peregrinalione, non solum ejus /tTocinium suscipiant i$ii fratris {ui filii omni Ulterarum genete inslructiitimi, $ed mulla etiam alia ex
prceclaraUla librorum, prwcipue Grwcorum, tupellecltli, quam hic undique cumularunt, in Ecciesice, el
titterarum, gemitque vestras, ac nominit orhamentum depromanl. Vale. Bononia, Id. Octobrh. M.D.
LXIIX.
t

JOAN. CCRTERIUS.

PATROL. G R . L X X X V I I .

57

1803

JOANNIS CURTERII

^Oi

PR^IFATIO
AD CLARISSJMUM JUVENEM FRANCISCUM RUPTFUCALDIUM,
RANDANDM,

TRENORCHII

ABBATEM.

Munft Gracus anliquiiatum Romanartini scriptor egregius, Francisce tlanssime, eos, qui ingenii sui
nionimenla, quae cum corporibus interilura non sint, posteris velinl relinquere; priraum id cnrare debere, ul honeslum et magnificum gcribendi argumentum deligant, quodque lectoribus utilttaiem affel a l : deinde ul nullam non diligenliam el curam in comparandis rebus adhibeant, quac ad suscepti
operis confeclionem conferanl. Non enim sibi caeterisque bene consulere, qui in lorpi aut bumili yersanlur argumento ; et qui magna scribere aggressi, noit satis ad ea inslructi accedunt: cum illi qnidem
perpeluam famae, nominisque jacturam faciant: isti autem laborum gloriam nullam consequautur.
Quamvis antem divinarum rerum prxstanLia, et dignitas, eum in argunienli deleclu de priorum jactiira
securum csse jubeal, qui illis operam navare studeat; nec quemquam deceal, qui serio Christianus
esse velit, eam, quam ille intelligii glorianl venari: non possum lamen uon ingenue conQieri, adeo
rnihi islam profanl bominig placuisse senteniiam; u l eam semper, lanquam scribeidi principium, el foniem, in animo volverem; quantumque Cbrisliani hominis est , milii proponerem;
non de laude quidem paranda, sed de culpa solum vitanda, fugiendoque olio, in boc vilac
professionisque meae genere, solliciius. Ctim igimr annis abbinc fere tredecim, uno
tantam
scilicct, anlequam ad lua rralnurique rrgenda srudia aocederem, \ergenle jam lnihi ad theologiam animo, commentarios istos naclus essem ; leclisque pagellis aliquot, non contemuendos esse
arbiiratus, coepisscm egomet de illis Laline vertendis cogitare : 11011 prius ea de re quidquam siatuenduni esse dnxi, quam illos, et meipsum ad superiorem Halicarnassei normam revocassem. Etsi enim
me de iltorum bonilate vix paierentur ambigere, quae ejusdem aucioris in ocio priores Bibliorum librog
antea prodierant, ipsaque adeo veneranda scriptorum veterum, praesertim ecclesiaslicorum, antiquitag, qtios renovare potius et illuslrare, quam nova cudere semper visum est salius; ipsum denique
explicali libri argumenlum : summorum tamen setatis nostrec Theologorum, et aliorum etiam, judicium
esse adbibendum puiavi. In bis primi fuerunl magna illa dtio Ecclesiae gallicae lumina, Claudius Sanctxus, et ielicissimae memoriae Simon V i g o r ; ambo postea ad episcopaium evecti; quorum ego indicio
cum tuis innotuissem, gum et ipse paulo post ad lui fratrumquc educailonem per virtuium omnium
laude sinc controvcrsia cumulalissimam malrein tuam accersitus. Accesserunt et Gilb. Gencbrardus
idem regius Ilubra?arum litterarum profegftor, Graca?que linguaa callentissimns; e( Nalalig Kondaens,
earumdein perilissimus, el probissimus, cujiig ego praeerlim industria familiarms ustis sum; ct
F . Franciscus Feu-ardentius; nonnulliqtie alii, non illi quidem Theologicse proiessionis tiiulo celebres,
sed ejusGraecaiumque et Latinanim litierarum cognitione, et professione, sane illusires : quibuscum
non Graecum modo exemplar, sed Yersionis ciiam meae incboatam, et adumbralam quamdam pariiculam inspicicndam, examinandamque dedissem : non solmn illi Procopium, propter antiquilalein, el
crudiiionem, maximam egse Ecclesiae ulilitalem allaturum responderunl, sed ad ejus inaLurandam
cdilionem me quoque borlali suul. Ab eo tenipore ccepi egomel omnia tneditari, et facere, quaj ad eam
videbantur conducere. Et prodiisset sane celerius, nisi in jaciendis in te fralribusque luis linguarum
fimdamonlis occupaltig, eo usquc ab illo abslinuissem, donec, fratribus duobiis in Italiam profectis,
lu pbilosopliiam ingressus ccepisseg naiare (qnod aimu) sine cortice, luihique ad privala isla shidia
aliquid oiii majorigrelinquere. Hujus vcro aucioris cum unicum ego exemplar lantum multisque in locis
iiiulilum, el depravatum, babercm; primug labor in eo roslilucndo, corrigendoque, ponendus videbalur. Qua in relatuen quamvis plurimum a me, parlim lilieris ad amicos, nonnullosqtie alios, a quibn>
juvari me posse gperabam ; parliin cliam prccilms apud eos, quibuscmn versabar, sudaium s i i ; lanlum tauseii eilicere non polui, u l ejus vuliicribiis aliler, quam dc ingenioli mei viribug, el conjcctui i>,
mederer. Gummodissime lamen accidil, ut, slraquam iosiitutum meum Renalo Marclialo, alias BoismoraBO, viro u l nobili, ila omni discipliii.-iruni, liitguarnmque genere inslructissiino , luique, el frairum anianlissimo; vcslne prxtcrca in sludiis litterartiin induslria?, et opellas mea3 lesii oculaiissimo,
aperuissem : c bibliulbeca sua loctipleiissiina, inira? mibi antiquilalis exemplar prophctarum oiuniuai
deprompseril; ex quo non soliim Isai.c verba Graca, quse in Procopii explanaiionibug desiderabanlur,
cuin proplictarum oranium vilis, eidem adjungercui : sed nonnulla eliam ex annotalionibus, qnas ad
margincm ab iisdem fonlihus babebat, e quibus nostcr hauscrat Procopius, corrigerem. Quibus ivbr.s
quunia eUcctum c s i , ut duplex essel quodam pacto hujus operis edilio; Procopii scilicet, et Isaia? :
cst oiuniiio saii0 iieccssarium de ulroque lccumin primis (cujug ego utilitale nibil babeo anliquius;;
poslea vcro cum ca2leris lccloribus mibi nonnulla pr^fari.

1S05

PBJBFATIO.

1806

ilicaui igilar primum de Procopio; unde ad ine pervencrft ej:is excaiplar : a q u i b u 9 q u scripsii,
iiauserit: quid de ejus explicaadi scribendique ralione senliendum: idemne s i l , qui in octo priores
Bibliorum libros scripeerit: quibus deinde lemporibus, el quid scripserit: postremo quae mea sit cjus
inierpreiandi; quae notarum ad ejus Grsecse litlerae marginem; quae correctionum ralio. Dicani deindeet
de sacrorum Bibliorum ialerprelationibus antiquis omnibns : dc Hexaplig Origenis : de nolis ejusdem :
de i 1115 quae sunt in nostra lsaiae Graeca ediiione: deque vetcris exemplaris, unde sumplus est, fide : de
yilis denique prophetarum ab Eusebio Paxnpbili descriptis (i). Atque ut a priaio jam ordiar; faieor ingenue,
et candide Procopii exemplar anle annosqnaluordecim taiUum Veneliis, mandalo Joannis Pici, clasgium
iuquisiloriariim in seaala Parisiensi praesidis; opera vero, ei impeasis Bernardi Turrissani Veneti, libra*
riam tum Laleliae faeieaiis ; ab eo, quod in sancli Marci btbliolheca asservalur, ea spe exscriptuui
fuiss^, ut a pio el docto praeside Laiine redditum, in lucem postea (sicut et Tbeodorcli quaesiiones,
inultaque alia) ederelur. Sed cura eo morte intercepto, priusqnam Luletiam Procopiue appnlissct, ad
baeredes ejus se fruslra saepe, ut faclas eo nomine ia>pensas ab illis recuperaret, Turrissanus coiHuiissel: eaque de re me audienle, conqnestus essetj roihi staiim (qui magaag eorum opes esse nou ignorabam) praeclara illa Tbeocrili, tibi nea ignota, iti menieia rcdierant;
. 6 ;
.
et raale me rursum de litierig merilurum arbitratus sum, si istad mihi non siae ntimine oblatom ipse negligerem. Sanctas igitur musasislas aperlis ponis, ut est apud eumdem poelatn, doaio niea
excepi libenlissime; et comparato Procopio, quanttiai aiihi olii tua frairumque gtudia superessc periniltebant, laatum cerle in illitis edilione maturandaconluli. Neque enim dnbilabam, cum fontes ipsos,
e q u i b u s i s t a bausissel, agnoscerem , Ecclesiae ipsum fore ulilein. Quis eriim vel Origenis Tomos, vel
Eusebii Gaxariensie, vel Cbrysostomi, vel Basilii etiam iniegras in principem propbetaai lucubraliones,
de quibus Yel pauca tantum, vel nulla omnino jam supersuat, avidissime ac utilissiaie si haberet, non
legeret ? babes islortiia omniam (qtiamvis nullumoinnino toto iibro nominel) in uno Procopio epitomen
fide elindasiria colleclani, et elaboratam; ut in quibas umnes couveniani, ea gemel lantnm dicat: in
quibus aulem dissenliant, gingiilalim et breviter; cupieng nimirum explicalioaes oaincs in perfecti
corporis formam contrabere; ex quo, ceu fonle unico, liceal oainibns, quid oaines senliant, baurire:
nonnullis etiam deeuo, perspicuiialis gralia, (ut praefatioae in Genesim declarat) adhibitig. Habes vero
el Yeterum interpretatioaam, cam ea, qua utitur, collauones inultas neqaaquam asp<rnndag; quaenon
solun anctoris antiquilatem indicenl, cum jamdia purae desiderenlur, ut postea probabiaius; sed ittili(alem eliam et iidem commendent; cura singulas eo ipso legisse videMur, quod ex illis sensus idoneos
elicere conetur. Sed venatur etiam, dicet aliquis, allegorias, el sensus eos, qtii videntur a propbetae verbis
Yel remoii, vel ita saepe frigidi, ut cum in aliam linguam Iransluleris, nibil cerle, vel parum oaiaiao,
dixeris. Verum, si est hoc noaiine rejiciendus Procopius (neque eaim id ei aliquando contingere negare
poggumufi), rejkiendi etipsi ^erle snnt Gra3ci patres, non soUima quibus isla depronipsii, sed el reJiqni
f e r e omnes, cum banc eos explicalioais viara, ia Yetus Testamealum praacipue, seculos esso manifesliim
sit. Nunquid porro unius laaluia Scripluras sensusest? Noime polest eliam ad varios, et myslicos intelleclus, magno legeatium fructu, revocari? Imo non paruia a Judasis abcsse laihi videatur, qni liiieram
mordicus iuentur. Quod i usquam est ab ea, ad seasus recoadiios, diverteadun; itemiaeai tain iniquuni fore arbkror, qui id, in propbelis pracipue, noa pennitlai. Adde eliam, quod non Grxci palii
culpa accidil, si quid Graece dixit eleganter, quod lam coanuode verli Laline non posstl; sed seriaonis
nostri penuria. iEquumque praelerea fuissel, Giaicos patres alienis potias, quam sais iaservire? Nuaquid deniqae jusluai coenam opiparaiu a paucioribug convivis ideo coademnari, quod inter mullas t*t
oplimas undique conquisilag dapes, noaaullas eliaai vel aiiaus bonag babeal; vel a quibug istorum gto~
uiachus abborreai? > liaque v^l boc saltem noaiine non culpa laatuia vacabit nosler Procopius , sed
laudem eliam merebilur, magaoque in pretio fuerit, quod priorum palruin scripta (quaa forlasse luerani
in hoc geaere prolixiora) in epitonieu conlraheng, u l minore cuni faslidio kgcienlur, effeceril: non
aliler quam qui monslraio ad urbeia aliquani viae corapeadio, longioris inolestiam nobis abstulerit.
Exsistunt deiade el alia taia mulla advergus ouiniiim teaiporum baeivses, b;t>rt!ticorumque ntores, de.
veteris Ecclesiai ritibus; de magais, el abstrusis intbeologia quasstioaibug, ita breviteret acute dicia:
ut parum ille sapial, qui eum non appelal; vel arrogans git conlemptor anliquilatis, qui fastidiat. Est
verogiylug ipse, ineo quidera judicio, ila purus, ut Sopbislam agnoscag; itaque elegans, ut commentalorem detuit: noa lamea ubique sui similis; sed cos, si diligenter advertas, refeiviis, a quibus ea
depro:npgil, qua3 collcgil. Nec dubiina est prseterea, qain aiienluai leclorem desiderel; cum argumenti
diflicullaie, el ipso eliam brevitatis studio, laallis ia locis obscurior evaserit. Accedunt prseterea et
crebrae transilioaes, non solum a persoais ad pcrsoaas, sed a numeris eliam ad numeros; ad propbeiarma, credo, imitalioaoia, quibus est hoc fainiliare, de iaduslria faclas : quas omniao evilarc ccrte nec
potunnus, nec forlasse debuimug. Jain vero, ut qao lempore vixcril inveaiaaius ; slalucnduia primuni
\ \ ) I1:PC De vitis prophetarum Jragmenta pnclcruiisimus, quia ex^laal ialer Opera Eusebii ed.

nov. t.

IV, Imjns Pairologiae t. , col. 4261

1807

JOANNIS C U R T E R U

1808

r.-,, aliasnehic ab illo exsislat, quiea ra octo priores Bibliorum libros, qtiaVpublice legunltir, edidit.
Iloc enim semel excusso, non difficile ftierit, quo saeculo vixerit, demoastrare. Al eumdem esse profecio
judicant ipsa partim utriusque Grseci Hbri (babes enim et Graecum in Genesim exemplar manu seripium,
ex cajas inspeciione ila se babere cognoscittir, inpraeclara Hla librorum supellectili, qiiam hic comparasti) inscriplio ; in qua idem reperitur aucloris el Sophist tiomen, eademqufc Ghristiatia? religionis
professio; in Latino autem edito urbs ipsa, uude e s l : parlit ipsa etiam in utroque eadem plane conrmentandi ratio; quam cum sibi prsefalione in Geneeim proposuissel; in Isaiam etiam sequendam arbitratus est. Sed omnium iuarfime fidem facit, et eumdem esseprocul dubio confirmat ;-quod hic, eorum,
quae in Mosis carmen dixerat meminit: quae ibidemetiam reperiunlur. Quod st ejusdem aucloris utraque
constat exsisiere, non est jara diflicile deejus saeculo certam ei indubitatam conjecturam aflerre. Nam
cum scribal in Genesim suo sseculo universa idola excisa fuisse , non est d u b i u m quin, si quo id contigil,
demonstrariin , qao vixerit etiam docaerim. Quod si dical aliquis Constantini cdicto dejecta faisse c i
disturbala non soluai idola, sed idolorum etiam teinpla : non tamen etticiel ut ea aelate vixerit Procopius,
cum ne ipsi quidem (Gbrysoslomum dico , Basilium, et Gyrilluin) unde multa ille deprompsit, scripsisscai adlmc. Invenienda igitur alia eliam eorum dejectio nobis est. Nec potest sane alia r e p e r i r i , quam
quae per Tlieodosium facta e s l ; qui quod opus alicubi a Constanlino incceptam roagis et inchoalum,
quani perfectum fuerat, per orbem universum absolvi curaYit.Gonstat enim ex Nicepboro(i'),Gazam ipsam,
uadeGazaeus nosler Procopius appellatur, vicinarumque regionum civilates ad Theodosii usque lempora
(cumad illa usque loca Gonslantini edictuin viressuas nondum exseruisset) idolorum cultum perlinaciler
relinuiese; qui postea, jubenle Tbeodosio, cum idoHs el lCaiplis omnino ubique subiatus est. Gujusege
senieatiae, praeler ecclesiasticae omnes hislorias, cum auclorem Euaapium, Gbrisiianorum boslem accrrinium, babeain, qui in iEdesio utriusque idolorum dejeclionjs meminil; non video jam, cui diibium esse
possil, quin Theodosii priini s&culum altigeril Procopius; imo et prius eliam aliquanlo coeperil; cuin
bic se mutlos alacriier inartyria subeualce vidisse testelur; quae in Juliano cessasse reperiunlur: acujus imperio, ad idolorum alteram usqae dejeclionem, bujus auctorie saeculum produci queat. Sed
dicei aliquis forsan, Meeycbium, quem Procopio juniorem essenon dubilo, in Catalogo
, 4Uius mentionem nullam fecisse. Quasi vero ab hoste Cbristiani nominis id esset exspeclan*
dura. Hoc enim argumenio, dicit Suidas, idolorum superslilionem secutum esse probaiur; quod virorum
ecclesiaslicorum uon meminit. Quod si quibusdam minas ista mea placet conjeciura; dabunt ilii forsan
eo m i b i veniam f a c i l i u s , quod n i b i l omnino Procopium de se suaque l a l e , praterea, qusedixi, locutum
ftiisse consiet; nec me bic scriploris ullius imu necdoctorum hujus eliam tcroporis virorum eenlenliis
potuisse adjuvari: sed mirum me apud omiies silentium reperisse. P r x l e r i d aitlem, quod in octo
priores Bibliorum libros laiine daduai editum esl; istaque etiaai, quae Graece ei Latine nunc primuiit
prodeunt; scripsit elinProYerbia, et in Gamica cauticorum; quaetibicum nuper Veneiiis osiensa sunt,
nadas patrum senteatias colligere tanlum ; u l primum fecerat in Genesim ; non autem in petfecii corporis formam conlrahere, ut in oandem postea, ipsamqae isaiam, ex aliquot paginarum lectione deprebendi. Dicaia etiam in Gallia, ia Rcginse matris bibliolbeca, reperiri rlielorices bujus
nomiae iascripla. Tesles aal (idelissimi, doctissimua simul et probissimas Jacobus Billius, et bujus
aHalis jarisconsuliorum jurisconsultissitnus Cujacius; quibuscum, saperioribus aanis, cum essem i n
illam admissas , in eaque incidisseia, de boc annolando sum a Gujacio admcmilus. Et sane bujusesse
Procopii eo facilius credideriui, quod qua?cunque illius nomine edita sunt, uin sophistaai constanter
appelleal. De mea vero cjus interprelalione, atque edilione, si quid expeclas, drcam primum ea me ex
professo vocabula, q u 3 essent Ecclesias et pairibus usilala; ipsamque adco yulgatam Bibliorum edilioaeia; quanlum meas aucior ferre potuit, retinuisse: studuiase dciade, (noa verba vcrbis rcddendo
lamen, nisi cum Laiiai scraionis ralio postulabal) a l Griecie oraiioais brevitalem imitarer; ne parapbraMm polias, quam versionem, dedisse viderer. Deinde eliam, ut, quoaiam Graeca simul e l L a i i n a
derestaiueram, atraque inler se, quam maxime possem, siaiilia facerem. Quodegosi aoa sum assecutus,
eifeci taiaea \ , \ \ , quod pro ingeuii , oliique mei ralione polui; ct
illud eliam, ut bic aucior, cum Origeaiaais velerum iuterpretatioauin differenliis, et nolis ad Isaiae
liiteram additis, publice n u n q u a m aolea, nec Graece, nec Latiae leclus, aut edilus, ialer lol GraBcorum
Patrum commenlationes ia Vetus Testamenlam, ia lucem prod^ret: cujus eo forsaa inajor ulilitas e l
delectaiio fnlura c s l : qaod principalum Isaias, ialer propbetas oaines, lacile obiineal; tamquc aperte
de Gbristi regao disserat, ul Hieronymo evaagelisla magis quam propbcla videatur. Nec inale sane,
meo jndicio, fecerit; qai eum etiam Veleris Testamenti Pauhun aUerum nominarit; cum in ulroque
cadem fore sit diceadi libertas el facullas.
Ego vero dignma crcdidi, qai Gra3C33 ^dilionis, Gra3cum etiam baberet enarratorem; eam prxcipue,
qai omniunt inslar, quolquol iu eumdeia aate *e scripserunt, de qaibus jam vel pauca, vel nulla o m niao sapersunl, esse possel. Erit igilur nosler bic in Isaiam Procopius, quod in Paulaai vel Gbrysostomus, vel OEcameaius; ainbo duduai Graecc Yeronae ediii. Usas sum p o r r o exemplari unico, eoque
ajullis in locis mutilo, et corrupto; qaod quidcm non fuit seaiper dcprebendorc facile : supplere a u 4

(! ) L i b . xii, oapp. 25-27.

1909

PRdSFATIO.

1810

lem oninino, el reslituere impossibilc. Iu brevioribus lacunis, nonnullisque locis aliis impleodis, et
eroendandis, conatue sum ipse aliquid efficere : quod ad uiarginem tantum (2) sine ullis ralionibus
(ne l i b r i magniiudinem augcrent) annoiavi, nihil immulare ausus; u l conjccluras meas doctis et probis examinandae judicandasque relinquerem. Tantuni ipsa Isaiae verba, qnae explicanda sumpsissel
Procopius, Graece, Latineque, alio characlere excitdenda curavi : ut ita distincta suam n o u s o l u m
roajeslalem retinerent, sed oculis eliaui tilraque statim eubjecta, sensuin ipsum facilius et proroplius
indicarenl. Sed non possuin non dolere, meam islius insttUiti r a i i o o e m , lotamque adeo ediiioneai, lam
niuhis operarum erratis (in versione praeserlim) esse labefaclalam, ut in repurgando isto Augiae stabulo
novo Hercule niihl opus s i l . Accedit eliam, ut ingenue faiear, quod nonmilla relegenli i n i b i occurrerunt, quae si typis praeesse licuisset, procul dubio immutassem. Utrique malo, quantum ila longe. abens polui, sine autographo meo tamen, mederi studui, notaiis gravioribus, ct ad libri calcem adjeclis :
partim quidem, ut legenlibus ipse succurrerem; partim eliam, ul culpae islius Yeniam deprecarer. Quod
si plura etiam noiari debuisse quis exislimet, cum locis inQnilis peiturbata sit distinctionuro, puncior u i n acceoluumque et liUerarum ratio : respondeo, id primum lam leve esse, ut quamvis leclori moleslura su, morari tamen eum non possit. Deinde, quia vix unquam accidit, ut eodera loco Graca simul
ei Latina corrupta sint; eoruro illa inter se collalione, brevi et facili negolio posse deprehendi, el corrigi. Sed jam tenipus est, ut ad alleram bujusce praefationis partem accedamus : quam placet a BibliotuiD Graecis interpreiationibus exordiri, et dicere, lam mulla apnd veteres Graecos poelas, et pbilosopbos reperiri, qiwe procul dubio de Mosaicis libris, ipsoque adeo Salomone, bausta sunt; ut dubilari
omnino non possil, noR de illis eos audisse t a n t u m , sed Hebraeorum scripta longe ante Plolom&orum,
Alexaudrique, et Persarum lempora, sua lingua babuisse. Neque certe de hoc amplius dubilabit, qui
Cleroetitem (3), qui Eusebium (4), ejus aseertores noverit. Quo primum posito, sequitur ut de inlerprelibus l x x disseramus : quos elsi lxxij exstiiisse cerium s i t , illo lamen numero frequentius, quam
ieto, signiQcaios esse reperimus. Gonstal igitur inier omnes, quotquoi ea de re scripserunt, Piolomaeum
Philadelpbum, iEgypli regem, Demetrii Pbaleraei borlalu, missa ad Eleazarum Judaeorum pontiQcem
legaiione, ab eodem non sacrorum lantum Libroruni exseriplionem, ged eorum Graecam etiam inlerpreiaiionem, quae Alexandria? per duos et septuaginta viros Hebraice Graeceque perilissimos, aequo de
eingulis duodecim iribubus numero, facia est, iropetrasse. Sed quomodo id geslum eit; quorumquo
librorum facU inierprelatio, tantum abest, ut inter eos conveDiat, ui nonnulli etiam secura de altero
s i non dtsseniire, ambigua sallem dicere Yideaniur. Neque enim puiat verum esse Hieronymus (5) quod
de cellulis in Pbaro Ploloma?i jussu construclis, tradiderunt Jtislinus (6) marlyr, et Epipbanius (7),
aliiqoe nonnulli. eo pralerea Justinus et Epipbanius imer se dieseniiuol, quod ille singulis interpreiibue siiigulas i r i b u i i cellulae; binis auiem iste unicam tantum. E l sane in Hieronyini senlenliam
descenderim facile, qui se Arieiaeae bisloria, quam de boc ad Eleasarum pro Pbiladelpho legationa
iunctus scripsit (in qua de cellulis nulla meniio habetur, eicut neque apud Josepbum), ita iuetur; ut
f a b u l a m non dubitel appellare. Putant deinde nonnulli quod Justinus marlyr demonstratig sibi aedicularum reliquiis scribit, f a m a m qtiidem eam apud Alexandrinos fuisse; sed a Judaeorum commentis, in
q u i b u s mifi sunl, ortum babuisse; eoque tandera facilius noslrorum animis insedisse, quod ad Scri*
piurarum sanclarum auctoriiatem commendationemque facere viderelur. Quacunque lamen id factun
s i i ratione, in boc omnes conveniunt, quod istorum inlerpreUlionem ita probent et aduiirenlur, ut
appellare noslri non dubitent: exlcrni vero (Terlulliano (8) i&tud de Menedemo
pbilosopbo referenle), senes eos a quibus confecia est, de eenienuae communione suspicianl. Sed quognam libros inlerpreiaii sint, non minus et illi etiain dissentiunt. eniiu jam obscure hic Josepbus,
et AiistaBue, lotaque Judaeorum schola, legem lanium (id est, soloeMosis libros) conYertiese aflirmant :
eaiuqueopinioneni quamvis araplecli videalurHieronymus; incertam tanienetdubiam relinquit. Mibi certe
niagis placet eorum senlentia, qui libros onines Hebra3oruin transiatos esse existimanl : quorum in
p r i i n i s fuerinl Irenaeus, el Justinus qui digputalione ctun Trypbone, virorum Ixx iuierprelatione Isaiae
adYersus eum utilur; quod mullos e i i a m alios, in aliis Bibliorum libris fecisse manifeslum est. Sequetur et Glemens (9) ille , qui cuni noy , \ esso
interprelatos dicii, omnes aperte significal.
Accedet et Eusebius(lO), qui, ex Arislobuii senlenlia, tolain Scripturam Pbiladelpbi jussu, anle cum
aotero, imo et anle Alexandrum, Persarumque imperium, quinque libros Mosis in Graecam linguam
conversos fuisse scribit. E l ipsedenique Epipbanius (11), qui iranslationis bujus bistoriam perslringcns,
Hebraeoruni libros omnes nominatlm recenset. Non esi praelerea credibile legem tanuim ab Eleaxaro peiivisse Plolomaeam, negleclis bistoricis, propbelicisque scriptis, quae res maxime admirabilescompleclunt u r ; de quibus fama lanlum rex ipse audivcrat, uibil legerat. Neque iacile mibi persuaserim, Dcniciriuiu,
t

(2) Ex eis quaBdam uncis inclusa \n lextu inseruimue. E D I T .

Clem. Alex. slrom. 1.
{*) Euseb. Prappar. 9, c. 3.
(5) Hieronym. prooeinio Irad. bebr. inGencs.,
in Eiecb. c. 5, iit Micb.

(6) Jusl. orat. ad Gentcs.

(7) Epiph. de p o n d . ct rtiens.
(8) Tei-l. advers. GeiUes.
(9) Slrom/l.
(10) 13 prxp. c. 7 el 9 cap 3,
.(11) Lib. dc pond. ct niwu.

lSli

JOAXiXlS CURTERil

1812

quiomni genere libroruni Regis bibliothecam instruebat, Mosis libris, qui in Graecia jam, et Alexaudriae
forsah habebantur, conlenlimi fuisse. Praelerca ileri omnino non possel, ul in pairum Grancorum scripiis
tam sape cilarcntur de quibus aghur interpretes, in caqeris praiier Pentateuchum libris; nisi el ipsos iidem
essent interprelali. Adjicio denique Renali Marcbali venerandoe amiquilalis, eornm oninium senieniia, qui
illud viderunl, probalum elcommendalum exemplar; in quo prophetaeomnes, cum viris Septuaginia, r c l i quisque inierprelibus collali/adjectis ad marginem iinerprelaiionumdilTerenliis coDlinentur. Quod si quis
objiciat mebic AristaVi Josepbique senteniiam rejicere, quos saperiusindispuialione decellnlis amplextis
siim: poasum foriassisel ipsoseliam n odica inlerprelatione adopinionis nieae conlirniationen adduccre;
ai dicam, ita legis nomine, propier Mosiscelebriiaiem^ sacros omnes Judsporum libros bic posse inielligi;
u l in lege eliain Judseortim apud Joannem scriplum id esse dicitur, quod in Davidis versibus reperitur.
Alque baec quidein de L X X interprelibua : quos seculus Aquila quidam Sinopiia Pomicus, Christnmque professus, cum poslea *d Judaeos defecisset, ipsaque vix Hebreorum elementa didieissel, in C b r i siianorum odiom novam el ipse, Adriano iinperanie, sacrorum Bibliorum inlerpreialionera molitus est.
Cujus etiaro sludium non ila diu post iinilalus esl et Symmacbus, genere quideni Samariia nus, s n l
Ebionitarura sectae addiclus; ut L X X virorum imerprelalioni, qua tunc usos fuisse Samaritanos arbiIramur, quantum posset, detraberet. Idem rursum lentavii el Tbeodolio ponlicus, provecta jara aHaie,
postquain Marcionis baereei diu inquinaius, ab ea se ad Jndaismum reccpissel. Etsi enim parum esset
in Hebraorum lilteris rersatus; lainen ut Marcionitarum libros falsi argueret, ea omtiia, quae pro illis
fecerant, apud interpreies L X X ita iramutavit, ut novam dedisse interprelalionem videatur. Non i l a
diu poslea, sub Caracalla, inventa&sunt el lot aliae, non auctorumquidem suorum nominibua eignificat;
eed ita numero ipso distinctae , ut prseter eam, quae in Graecia, ante Alexandri tempora, fuisse diciiur,
geptenarium omnes complere numerum reperianlur. De quibus quia singillaiim nonnulla diximus ; s u perest jam, ut pauca de iisdem colligamus, et dicamus uno verbo; ex tam multis inlerpreiationuin generibus naiam yideri sacromm codicum eornipielam illam, quae progressu temporis ad Luciani usque
inarlyris, Hesychiique, et Origenis tempora duravit; cum ilia aeiate, sicul et ista, quidvis sibi C.raecae
superstitionis assertores, Judaeique et baeretici, assidua aliorum in alia coinmulaiione, permisissent :
permulia eiiam tempus ipsum depravasset, sicuti p u d Suidam (42) legimus. Gui morbo mederi cum
eadem fere yMate, diversis tamen Sn locis, sluderenl superius a me iree nominaii; id eo certe melius
et faciliue efficere potiierunt, quod essent onines Hebraeorum litteris instructi. Neque tamen idem
fnisse videttir illorum inslitmum ; eademquc corrigendi ratio. Id enim taiHum Lucianus et Hesycbius
conati videnlur, ut collatum cum Hebrseo L X X virorum edilionem iis tantum reptirgarent, q u a i n eam
profanorum bominum b*reiicoruuique, et aliorum etiam, temeritale, vetustate denique, et librariorui
ignavia, irrepserant. At Origenes excogilatis tuin primum Tetraplis, Hexaplis, Heptaplis, et Oclaptis
ita inler se interpretaliones omnes compoguerat, ut per quatuor, per sex, per sepiem, perque ocio
epatia, veluti calumnas, distincie in unuin ita aspeclum caderent, ul Hebraeis primae el aecundas; (expresserat enim et Hebra?a suis Gracisque characteribus) interpretibus L X X , tcrtias; reliquis aulem
eumdero, quo eas recensuimus, ordinem concederet. Quod cerleiton nisi magno labore, magDisquesumplibus.effici poterat. Id autem eo fine procurarat, ut Hebraorom fomibus indicaiis, quid ab illis differ
renl inlerpretes L X X ; quid istos rursum caeteri juvarenl, omnes facilius invenirent. Sed cum non
possent libri isti, parlira quidero describendi difficultale, partim mole eua, et magnitudine, partini
etiam impensaruui grayitaie, nisi a paucissimis baberi : aliani et ipse virorum Septuaginta edilionein
medUatas erat; qtia sola, nolis qutbusdam adbibitis, quid esset in Hebra?o, quid non ; quid eidem ex
reliquis interpretaiiombus additum, quid delracium, demonstrarel. Neque vero est, quod tanlorttm v i rorum opera, incorrupia diu mansisse sacra volumina; aul ubique eiiam receptas illorum fuisee e d i tiones existimee. Nam praeterquam quod {auctore Hieronymo) ^Egyptus et Alexandria, Hesycbii; quae
auieiu inter utramque erani Ecclesiae Origenis isio codioe utebanlur ; Luciani vero, quae ab Antiochia
fortasse, ubi operam islam nayasse puiatur, ad Conslanlinopolim usque fueranl: ex Iribus illls rursum
codicibus tanla mibi postea interpreiationis virorum Septuaginia nata videlur corruptio, el di?ersitas;
cum slatim non solum ab ineptis librariis aut non fldeliter addiue suni Origenis noiae, aut eliam neglectaB : sed ab aliis etiam interpretatioiies ipsae aliae in alias, damnosius quaiu aotea, ita commutatse et
c o n f u s : ut inde mihi scripsisse videaiur Hieronymus, sua jam memoria, in omnibus Ecclesiaruuv
bibliolhecie vix unum atque allerum invcnih poiuisse exemplar, in quo inera esscl Scpiuaginla virorum
inlerpreiatio, totque Scripturarum fuisse exemplaria, quod essenl codices.
Qaibus raliunibus mibi ipse persuadeo ;
jiij 6eol
(ut inquit Theognis) prrolantissimam illam L X X . virorum nusquam jain exstare veram et inlegram : sed omnes Graecas editiones, sive quaB typis jam raandalae sunt; sive quae i n
biblioihecis adbuc latent, mistis esse;forsan alias aliis minus. Quodsiquaein Yaticana Romse esl^
ui audio, Sepluaginta virorum est; quod non faciie crediderim : non poluit certe nisi magna sacrorum
(!2) In vocab. .

1813
PRiEFATIO.
1814
studiortin) iitjuria laadta occuliari. Ad singularum vero interpretationum agnilionem, si quando a l i qtia? reperiantur (quod possuni sperare tamen) cum muUuin conferant Origcnis nolae : de illie
eliam oaiuino necesse ost me bic aliquid perstringerc; et co etiam Hbenlius, quod ad illaruin cxplicalioaem, quibus utilur vetus Isaiae Reaati Marciiali exemplar, quod hic exprcssimus, maximc conferant. Docel igilur Epipbanias, noniiullique alii, Origeaianae ediiioais noias fuisse quataor, obelum,
asleriscum, liinniscuin, et byp >li:aniscu;n. Pnoium qaideai veru esse, sive liaeaai, gapra dictionig
iaiiium, vel oraiionjg, ab inlerprelibus Sepluagiata, praHer llebrxi codicis ouclorilatem, adjeciae,
quae jugulanda essel. AUeium aatem, id est asteriacaai , radiantis siellae formaai, u b i aliqaid ex
Hebreis baustum foutibus addidigget, quod esset a viris Sepiuagiata praetermissum. Limniscum [ X ]
d e i n d e , virgulam obelisco quidem e i m i l e m , sed quae inter duo puncla jacerel: quo diversorum i n terpretum varielas in verbis, sed sensus idem, significaretur. Hypolimniscum [ X ] vero, lineani cum
subjeclo punclo; ut ea, quibus inctimbit, diversis verbis et senientiis a pluribus explicari demons l r a r e t , Quod si jam quaeras quo pacto Origenianse islae notae cum illis conveniant, quibus in nosira
Isaiae editioae usi sumus, possum ego in formis ipsis, el namero, aliquam esse discrepantiam respoudere; in re aulem, quam significare debent, vel nullaai, vel minimam. Primtim enim bic obeluui
oniuino non agnosco: aeque eliaai, judicio meo, necessarius fuit; cum procul dubio non gil haec Sepluaginta viroroai inlerprelatio; sed misla qaicdaia alia, et iis eliara aucta de foalibus Hebraicia,
q u * certo coasilio fueraat a L X X viris praetermissa, et ab Origene obelo notala. Video prelerea e l
alia bic limniscom, et bypoliainiscum fonna depingi, quam sint ab Origene (si Epipbaaio credimua)
delineaii. Sed id ex professo inagis, quam errore facluia esse arbitror, cum sint ubique toto isto
libro sui similes. Gum enim i a forma qui descripsil, parum esse Y i d e r e t , aut nihil omnino periculi;
elegaatior gibi fore visas esl, si bic utriusque extrema leviter in utramqae partem ftecteret. Sed gane
reprebensione non caret, quod hypolimaisco punctum suum non gubjecit, quanquam id forsaa eu
iecit, quod obelum rejiceret; qui solus pro hypohmnisco cum e r r o r e sumi poterat: cujue bic jam
periculum gublatum erat. l n rebas autem, quag. signiilcant; si quid ego sum post longam m e d i t a t i o nem assecutus, possum et boc asserere ubicuaque asleriseum [ X ] reperias, aliqakl vel ex Hebraeo,
vel ex aliorum interpretalionibus esse adjectuai, gigaifieari: nbi aulem l i m n i 9 c u m [ ] , notari varias
aliorum interpretatioocs verbig quidem ipsis discrepanles, sed reipsa gimiles : ubi denique bypolim*
niscuni [ \ ] et verbis et sensu iater se diflerentes. Atque hae quidem suat Origenian notae, eartimque
cefli noglrig, i d est oodicis nostri collatio, et significatio.
Sequunlur jaoi aliae hujusce nostri exemplarig proprise. Ubicunque cnim ad dexlrum marginem ol 0 '
reperies, nihil aliud certe, quaai L X X inierpret*s sigaificare velle patandum e s t : ubi ', Synimachaui, ubi , 'Tbeodotioaem : ubi A Aquilam : ubi deaiqae ol , tres nomiae carenlea inlerprelaxioaes: quarum omniuai mira est, cum iis, qaoe a Procopio Jnter explicandum saepe afferuntur, et
cum Hieronymo etiaai, coasensio. Snnt porro etaliae daa?, II' scilicet eljp, quae paucis in locis adbibealur, c l iis arbitror Pampbiliun), Origenemque signiiicari; qaoruin labore e l industria fuit eaieadal u s codex, a quo ille desumpius est, unde Graeca ista Isaia? verba, variarumque inlerpretationuni nolag hausimus. Gujus rei fides ui penes eos esset etiam, qui venerandum adeo exemplar non sunt i a t n i i i ; ejus etiara, a quo desumptam esset, lestimonium exgtare voluimus, quod in eo ante Isaiaai, ei
Ezeebieleiu legtmug. Reperies et bic e l i a m Origenig lomos, quolquot eraat adbac Eusebii slaie suPersliies (15), a d margiaem aoiaios; ne fruslra inler variag inierpretum notas adjeotos pafee. De I I
autem, quod a d sinistrum margiaeai loiies express'uaug, quoties in Isaia noaiea occurrit, n i l i i l possum cerle dicere aliud, quam nobia tetragrammaton nomen v i d e r i ; quod, ejag a cauerig
Dei nominibug aliqua exstarct differenlia, litteris forsan Hebraeig ab Origeae, vel alio, expregsuia cum
pingere non valerem Graeci germonis illius rudeg, guig i l l i , quanlaia posseat, iniitari conati sunt, nc
quid el i l l i , quod a taatis viris nolatiira esset, praBtermisisse vidercatur. Qaorum ego reiigionem i a i i tatus, ex magnorum viroruai genlentia, et ista etiaai noia leaorem carere non yolai. AdjecL praclerea et prophelarum omnium vitas, quas cum nonnullig aliis, Easebio adscriptas, liabebat vcius Marchali codex; partim quidem, ut ex Tragaienlo baberenl ecclesiasticoraai scriploruai sladiosi, uudo
opog ipgum, ex quo depromptaB suat, si quando in eorum manus incidal, tanqaam jasta
probatum, parenti guo, et posteris, resliluereat: partiin vero, ut qua3 laalus anclor de propbetis aunolassel, tantigper exslarent, dum ia lucem mclioribus forsaJi auspiciis opus ipsam prodiret i n iegruro.
t

In Isaiae vero veraione i l a me gessi, ut novam ipse noa aggrederer, sed Hieronymianam de Septuaginia viris eipressam, quantum meas pateretur codex, qui mislam certe Grsecam aliam, non bujug,
aut illiug certara alkjuam complectitur, retiaereia. Neqac eaim tam iniquuai in merataram faemqaaai
arbilror, u l Laiinam me alteram, qaam idcai paler ab Hebrseis edidil, el qua eliain nunc Ecclesia
ulilur, gumere debuisse existiaict; cui nec Graeca IsaiaB verba csseat rcspoasura, nec ipga ctiam Procopii explanatio.
Quo

loco el isla etiam mea claudi posscl oralio, qua! susccptis Palribus dcfaacia salis foilasse vi*

(13) Euseb. vi, c. V6.

1815

PROCOPII GAZJEI

1816

deatur : nisi etiam aliquid de idonea sacrorum Librorum lectione allingere, non
lua lam ratio, quaiu hujus me moneret operis argumenium. Atque ut breviter incipiam perstringere :
affcrain Pylhagoreorum non minus elegantem quam veram et uiilem de philosophia sententiam; qui
eam \ voluerunt : ut bujua vifce sordes ifs esse purgandas
significarent, qui in ejus se disciplinam traderent, qua perfecli Deoque similes efficerentur. Quod ai
una pra?stare potesl ea, qu$ vere pbilosophia esl, et Christiana dicitur; non est certe ullis ad eam, nisi
summa caulione, beneque purgalis, quod aiunl, manibus, accedendum. Neque enim quidquain proderit
externis disciplinig, (quae lamen el bic sunl necessariae; nec in le, quantum aeias tua ferre potesl, desiderantur), excuUum babere animum, qui ad eamviiiorum gordibug veniat inquinalus : cum perversse
cogitaliones, ut est apud Salomonem, separent a Deo, inque animam malevolam non iniret sapientia :
nec quisquam scial sensura Domini, nisi ipse dederit gapientiam, ei miserit Spiritum suum de allissimis.
Egt igitur et bic opug animi non soluni purgalione, sed divino etiam ad intelligendum auxilio; sicut
Jionus aucior indicavit ipse Isaias, cum a Deo purgari sibi labia pogitilavil; et cum scientem liiteras
ideo librum legere oon potuisse, quod esset obsigoatus, monuii. Quae duo quoniam nulla re magig,
votis et precibug, a Deo, quidat oranibus affluenler, possunt impetrari; perge obsecro,Franci8ce, cum lib*
oec ingenium, nec caUera ad istam laadem desint adjuraenla; imiiare ei bic majores luos, e quibus
Pbcenix ille Picus ( a quo maternum genus libi est) plura se precibus, quam studiorum assiduitale
(qua maxime tamen usus egse narralur; eaque bic etiam opus est) didicisse affirmavit. Recordare
vero et patrui tui, viri maximi, ad quem educationis tuaelaus praecipue periinet, praeclarae de re ista
senleutiae; qui gaepe nobiscum dele colloquens, cum ibeologiae studia ingredi, atque aniplecti vidisset;
teper nos, u t d i v i Bernardi lectionem, qua ipse deleclalur, illis saepe iniercalares, ideo moneri voluit;
ut, qulavir sanctigsimus in suis scriptis , id esl divina polius, quam bumana opeeruditus,
apparet; neque id ulli siue pura et agsidua numiuis iovocaiione contingai; lam pii ei erudiii patris
familiarilag in similium etudiorum admirationem etamorem animum luum perlraberet. Praeclara cerlc
inajorum luorum, doinique nata exempla, et raonita; quae ipee sanclissima et verissima exsislere saepe
aliag anle experius, in hoc opere certe sensi aperlissime. Cum eniiu Graeci hujus mei exemplaris multa
estecl difficillima, roullaeque lacunae mukae etiam deprayatae leeliones; nec humana ratione iis me
possem expedire : poelag i n iragoediis imiiatug, ubi ad numinis auxilium, tanquam redesperaia, confugisscm ; sehsi ego ipsum mibi velut e machina, quod illi dicunt, persaepe affuisse ; eaque me poslea
afferre, quae essent magis, quam ex ingeniomeo allala,ei a roe excogitata. Needubilo sane,
quinidem s i l sensus animi l u i , eademque saepeexpertus sig; qui jamdiu sludiis gravioribug incumbas;
in quibus lanlum doctrmac el erudi.tionis specimen pr&buisli, ut, quoniam anatem luaro superaret, ad
prsclaraa Ingenii lui dotes, numen eliam accessisse propitium omnes judicafeui. Quo fit, ut non ego
igla libi, ianquam illis indigeres, addidisse; qujbus magis, quam nos, abundas, existimari v e l i m : aed
pottag, ul boc loco, quid ipse de sacrarum Litlerarum Iectione gentirem, qui le ad obscurissimam illariim partem, prophetas scilicat, dediicerem, minimepraternijUereai :libique adeo et tuis; et mihi eliant,
gi jusle id posguni, lantarum in te surgeutium virluium nomine gralularer, quae te majorutn luorum
laudea vel aBquaturum, vel eliam auperaturum, si pergis, polliceaniur. Macie igilur vinute, Francisce,
perge, perge, inquam \ ei cave diligenter ne in bac mundi senecla, voque labagcentc, quo jaro vulgo
exglLncta virtus, in prseclarig aliquibus ingeniis relucet adbuc, in le auiem splendescil maxime, aelatis
bujug Ulecebris, quse bonU Qmnibus insidiantur, vinci le palmaque istaspoliari paliaris (14).
Bononw, Id. Octob. M. D. LXXIX.
t

(14) Velerum septem interpretalionum diCferenliag cuni suis notis ab Oricene dcsumpias quag
Curleciug, mpdo fusius explicavit, in bac nostra

editione omitfendas curavimus, quia illas j a m e d i dimus inter Opera Origenis, bujus
Palrologi*
tom. X V I . E D I T .

COMMENTARII IN ISAIAM.

1817

1318

'

PROCOPHGAZM
SOPHISTJE

ISAIAM

CHRISTIANI

PROPHETAM

COMMENTATIONUM VARIARUM .
JO.

CURTERIO

INTERPRETE.

1 Propheia est, qui res futuras, aut pragenles

occultas predicit, uti Paulus a i t : 1 Si prephetetis,
intret aulem quis infidelis, aut idiota , occulla
cordis ipsius manifesta fiunt. E l E l i s a u s : Nonne cor meum, inquil, tecuni ambulabal, quando
reversusest v i r c u m c u r r u suoin occursum tibi*?i
Yidet aulem propbela, principe anhni parte tamquam per somnium reapse informata, aul tanquam
qui in labula rerurn bonarum, ?el malarum, picturam inluetur : non vi stupefacla intelligendi, u l
quidam asserunt; quasi velo mens humana per
spirimm obducatur. Quod sane diviuo accessu i n dignum est, Deum ipsum amentem, e l furoris
affinem facere. Solet enim quibus illabilur, naturales animi sensus non auferre, ged perficere. Ne que profecto consentaneum eet raliouem, quae
prosit aliis , seipsam ignorare, et germonis utililaleprivari. Quoroodo vero gapienliw spiritus ignoraiionem operetur? Nequaquam enim cacitaieni
parii lux, imo cernendi vim ad acluin provocal,
ut Deus etiam menlem sinceram ad rerum spirifualium contempfoiionem. Sed solius est malae
poteslalis, 2 eorum fraudem a quibus admiilitur, nieiiu luporem inducere. Qui vero sapiens
Apostolug ea, quae dicit non inlelligal? < Sapiens
enim, scribit, intelliget quae loquilur, in aliis
autem gestat sapientiam . > Quid ergo in Glii aui
ingressu obstupuigge Isaacum legimus*! E i apud,

6 , -
, 6 t , , ,
. >
c \ , \,
,
; > Op$
,
4 \ ,
.
, ,
,
, \
. ,
* . f

,
, .
;
,
.
\ , \
!} .
?;
, \, ,
. ,
, \, \ ;
* ,
1

1 C o r . xi? 24,25. * IV Reg. v, 26.

t

Prov. x x i x . 19.
Y A K L E ^ECTIONES.

* Gen. xxvn, 55

1820
1819
P R O C O P I I GAZ.EI
magiium Davitlem: c Ego dixi in excessu meo? ; > , ,
, \ .
Nimiium consternalionem ila vocal. Cujusmodi
est illud : c Comniolum csl coelum, et lcrra i n - ' , * - ,
\ .
lioiruit. * Est el prophetia per somnia, quibus
\ , \ Josephus in iEgyplo , et Danrel in Babyione ,
futura praedixennit. Nec mirum si Pliarao , et . \
, .
Nabuchodonosor visiones viderint. Par fuii enim
^
eos, qui aliis prxerant in mundanarum rerum
&inM iuiura prospicere, ut popnli in eis conflde- , , ,
. ,
reni. Imo el Balaam , et Caiphas , quae fulura esseul , pra-viderunl ; ambo quibus praee- .
raul bibenies ; bic qmdein lanquam summus ', pomifex, ille vero (anquam hariolus. llic ilaque dis- , c
pensaiio, pura niens elucescit. Solent ergo ; , , > \ ,.
propbetae nunc ea quae videnl, aperle ita elo- * \
qui, ii iiulla poslbac opus sil inlerpreiaiione. ^ \ , *
Quale est el illud : c Quo inibi multiludiitem v i - , ' , \ * ,
\ ,
cliiuariim ve*irarum, ailDominus? Pleiius s u m ,
et quae deinceps. Nunc eliam per symbola, , , \
ut in somniis Josepbi el Pltaraonis, cum illc qui- .
. \ *
dcm pcr spicas , quae sibi, qua fi airibus essent
eveiUura, cernerct, bic aulem ftilura lcmpora. , *
Gujus generis esl et illud: Vinea factaest dilecto* *
6 , \ ;
in cornu, in loco pingui
, et quae deinceps.
Quin et Dauiel in agresliuin animalium formis . , t *
imperioruin vices vidil -*. Quaedam praeterea com- , \ ,
. > \ *
plexiin dicunlur; eorumque alia ad liileram , alia
, c
ad seusum referunlur. Sicut cum Salvaior ail :
c Nonne vos dicitis quod adlmc quatuor menses , , \
suiil , et inessie venit?
> llxc quidem sunl ad Q . , \
, .
lilteram sunienda. At quas sequunlur, sensum re ',
spiciunt: < Elevaie oculos vestros et videte re , *
giones, quia alba sunt jam ad messem . > Tale
.
csl el apud lsaiam i l l u d : Pro eo quod abjecit
populus iste aquas SiUe, quae vadunt cum silen- , \ ,
\ ,
lio *, > et quae postea. In bis enim, Siloe, et qui
rapidus dicilur fluvius, tropicum habent intelle- . \
cium. 3 Ad lilteram autem sumitur: Populus
* * "
volens Raasin, qui rex est Damasci, el iilium Ro ,
meliae Samariae imperantem. Solet enim divina
\ . \
Scriptura quae ad communem omniuni utililaiein
data est, rudioribus aut eliam segnioribus faci- ,
lem sensum prolendere : perfectioribus aulem et . \ ,
. \
diligentioribus , in quae menlis acieni exacuanl ,
absli usiora largiri. Ad bunc quoque modum quid- D ,
, '
quid esl io bominum vita ordinationisut plurimum
,
l>eus moderatur, el regit. Mentem autem exercet
reruni necessariarum penuria, ipsique adeo, quot- &.
\ . " \ quol imminent, caaus adversi. Eo vero speclai ista
Scriplurarum difticullas, ut dura illis opera na- , \
. ? *
valura deterioribug avocemur. Praelerca diligimus
\ , ' ' 6 niagis, et in pretio habemus quae nobis ipsi labore
, coinparavimus. Quin ei somnia nobis ideo profcrt
, obscura nalura, exercenle vim intelligendi Deo;
8

1 0

1 1

Psal. c , . Isa. , 10.

I I , ^O.
Isa. , I I .
Isa. Y , \.

11

1 flp. .

. '.

, e

15 sqq. Dan. , , V I H , Num. xxiv2 seqq.

Joan.
Dan. vn, i seqq. " Joan. iv, 55.
ibid.
isa. vin, 6.

G.MI. X L I ,
1 3

VABI/E LECTIONES.
. :.

, e

1 6

1321

COMMENTARTI IN ISAIAM.

1822

, \ \ ut quoliea ad veritalis indagalioneni noslrae non

: ,
sufliciunt medilationes , divina gciamtig ad judi , candum opug esse gratia. Hac explicandi via i u , \ . cedunt Josephus et Daniel. Ad b#c assidna medilandi diligentia divina oracula meniibus nostris

. . imprimunlur , el venerabiliora redduntur. Decet
, \ eniin perpeluo vit* cursu non cognilionie modo,
ged aclionig siudio nos exerceri: non secits ac
,
Moses , qui quadraginla annos in iEgyptioruni
\ \ ;
disciplinis versatus, simulalo gregis pascendi stu \
\
dio, in loliiudines secesail, in quibug rerum comHsoO .
lemplationi vacaret, mide ad bominum curam
. "
, , advocatnr invitus, n* lum qirdem laineu soH aeriv , lioni dedilus, sed gappe ad coulemplalionem rever \ sus, eoque polissiniura lempore, quo ad vitnli
. , \ - confeclionem animum adjecerant Israeliiae .
\, .
Talis et E l i a s , qui soUludine delecia\ \ *
lus hoiuinum turbas solebai effugere . Ergo gi
,
sanc.lis viris labore comparalur verilatis posscs
sio , sique non nisi post iniinitas soliludinum

peragraliones, Deo dignus esi habilus E l i a s " : qui
. \ , " justuin putabilur , sine sudore et pulvere, illotis, .
que pedibus, ad praestantiora aggredi ? Decel vero
" . communibua, et idoneis raiionibus eos retineri
, \ . qui acriplis de Deo incumbunl; cum mortales hu \ . ipano more alloqualur Scriptura. Raque si ira . tum, si dolentem, sique poenitenlera dical Deum,
, , , , \ orationis sensus ig est inquirendus, qui rectae et
cix ' , \ , legitiraae de Deo nolioni non adversetur. Verum
\ - ^ quia de fnturis exsistunl propbeliae, temportim se
. '
rieg ab ipsis regibus praenotatur : q u o m a m penes
, eog lum rerum Judaicarum glatug versabatur,
' , erantque ea quse nondum venerant in mentem,
, , ,
longo posiea lempore eventura : ut quam longo
xara
, ante prxdiclaa gint lempore, quam implelse, inlei ) l i g a l u r . Ad baec, quoniam, Cum abundavit infirmi.
l a s , guperabundavit el virtus. Fere enim multi
, .
,
inler ge lempore concurrunl. Vixit Oseas tempo * ribus Oziae, et Jeroboam ; Micbaeas, Joab c l Acbaz,
xaOaipcitv, \ - Sopboniag, JoziaB, fllii Amos. Proponunlur vero
. , nobis Ozias, Joatbam, Acbaz, et Ezcchiag reges^

docelurque non uuiug regis lemporibug, sed q u a .
luor, ea propbelae visa csse, quac adversug Ju * , , \ daeam elJerusalem valicinaiur. Reperias aulem ip , , ^ gum per regna singula Judasos ingeclanteni, el quu>
.^ . illis poslea cvcntura essent ad usque libruui u l , - liinum ita praedicenlem, ut facile appareat univei . \ , gum esse argumentum , gicul ipse au , Adversus^
. \ , Judwam el Jerutalem visiouem qu; sil ei , tan , .
quam in speculo, a Spirilu sanclo demonstraia.
) ,
Judwam aulem bic , JudaBorum genteni aul regi. \
onem, inlelligit; Jerusalem vero urbein ipsam,
, \
aul cullum qui in ipsa ex legis inglitulo tunc
. .
vigebat: quorum excidium, receniisque per Cbri, T

, T

Act. VII, 2 2 .

1 9

1 8

Exod xxxii, i geqq.

i f

WReg.xvn, 1 eeqq.

VARIiE LECTIONES.
e

hr. . .

. .

. .

"

111 Reg. xix, i geqq.

1823

PROCOPII CAZJEI

1821

stiim regni instilulionem predixiL Abacli namque

ideo suDt Judaei , q u o d crebro ad frugem p r o v o c a t i , monilis non paruerunt: vocalae autem genteg, q u o d ab idolorum errore cessarunt. Visiones
autem contra iEgypium, contra Damascum, contra
Babylonem narrare, plurimarumque aliarum rerum
meminisse cuni statuissei, e secundo loco expedil omnia euinpto ab iis , qui Deo consecraii sunt
i n i t i o ; juxta illud : c sanclis meis incipile
.i
E t : c Potenteg poienier arguentur
> llem Quibusmultum dalumest, muUum exigetur ab e i g " . i
Cum enim multain illog Deus conlulisset benefl-

* ^
\ . \
5, \ . '
,
. \ ,
,
, \ .
, .
, .
cia , illis sese indignos prastilere. Insurgit autem vehementer in duces, el subditos, fiducia in Deutn
adversus omne periculum, et 5 meium frelug. Unicus porro quidem liber e s l ; sed singillatim
mulia , variisque el magnis locoruni, lemporumque distincta intervallisj recenset: nec faeile eet cuiu
verbis terapora componere, rebueque alio atquealio rege gestis, siatura urbis dftgignare. In summam
tamen si dictorum regum lempora colliga*, quinquaginta consurgenl a n n i ; quos prophet complexa esi
oratio. Feruntur vero cum, divino ageute impelu, ad populurn concionaretur propheta, ei adfuisae
aliqui ( bos a commentariis vocant) qui verba ejus in templo porlisque civitalis , ubi propter iogredienles turbas sermonem habebant, notis exciperent; quae postea, cessante propheta, in unum
colligebanl.
1 1

CAPUT PRIMUM.

'. ", '/,

Ver$, 4 . Viiio, quam vidit hatas filius Amoi ,

,
quamvidiicontra Judaem, et contra Jeruiatem, in
, ,
",
regno Ox\m, et Joaifiam, et Achaz, et Exechia ; qui
,

.
regnarunl in Judma.

Sensuuib o m n i u m ad veritatis indagationem
certissimus eet visui. Neque enim gimiliter audi- .
lus, ei visu$ , qua3 jucunda aut formidabilia gunt, \ , ,
percipiunt. Unde fit, ut rerum verarum conlem- . ' ,
platio, propier evidentem earum fidem, visio no- , . * \
minetur. Ob id et videns propheta , et quae ante , \ ,
sunt, prospicicns, dicebalur; gicul Amos, et Sa- ' \ * ,
muel : tum quod futurarum reruni notitiam ba- , .
, berel; lum quod divinae voluntatis nutum conlemplaretur. Eet vero noslrarum parlium ut ad viden- C , /^
. " , dum nos ipsi purgemus : Dei autem, ut ad reruni
iiieflabiliuin revelalionem menlem nostram i l l u - . ' ,
strei. Quod autem Visionh vocabulum initio po- .
.
suit, libri argumentuin indicavit. Nequeenim quam
.
audicndo excepit, sed quam menti irapressam
,
babei, senientiam denunliat. E*t ergo ad eorum
explicaiiouem, quae videnlur, opus oralione : ista- . ,
que tum Deus Q informat, cum eomm, qui d i - , ,
gni sunl, mentem attingit. Paiernam vero propbe- . ,
tiam indicans, et pairem guiim addit. Dupliciter \ .*
iiem Videndi verbum gumitur pariim quidem, u l , ot ,
Visionig noteiur communio : partim aulem, ut . * , ' ,
*, * , ,/,
epeciei slatualur differentia. Praeterea germonem
, , , ' .
facil visibilera, juxta quod in Exodo scribitur ;
c Cunctug autem populug videbat voces
C%- ^ , c , . \
teruin, prophelarum alii quidem \itionis, alii au , < . \ ', <
lem Verbi vocabulum suarum vaticinalionum exor ' * > ,
diig praefixere. Vigionem quidem Abdiag ; Verbum
,
r

"Ezech.ix, 6.

Sap. , 7,

L u c . x u , 48-

Exod. xx, 18.

VkrVJE LECTIONES.
.

/.

182

COMMENTARII ISAIAM.

1826

. , vero, Oseas, Amos, Micbxas, Jonag, Sopbonias,

c , > Agg:vus, Zacbarias. Malachias autem : c Assum. > " , plio vcrbi Domini, > ail. Et Naum, < Assumplio
Ninivae. Et Habacum : c Assuniptio, quam v i '
, , dit Ilabacum ; u i se non a seipsis vaticinandi
polesiatem babere docerent; idemque asiumplio , . \
nis veibo, ac Dci dono significari. At illud, c In

, manu Aggaei, > non divcrsuni habet ab Assumptione intellectum. haias ergo, Visionis praefixo
. \
nomine, verba subjunxil; Amos vero, verbis prae, . \,
roissis, q u * vidif, iniulil. At inter eos, qui tem , (
) pora definiunl (sunt cnim el qui neglecta eorum
ralione scripserunl) alii quidem gentis, alii aulem
.
Barbarorum reges scriptioni guae prafixeiunl; ea

fortasse ducli ralione, quod rebus potirenlur, es ,
. , \ & setque eorum illusirius imperium. Non desunt
, , \ .
eliaru, qui patres suos addiderint; quos alii prae .
lermiserunl. Nec est a vero forsan quod ahinl,
,
alienum, eos, qui celebriores essent, quo fidem
, , \
magis facereul, a filiis esse nominatos; eum iie
. - facilius credamus, qubs praesianiiores pulamus;
. \ ,
qui antem obscuri baberentur, silenlio praetermig . \ \ '
sos. Feruni aulem Uaice palrem non ex XII pro i , , '. '' ,
phetis essc aliquem. lllum enim Amos tenuiter ef ,
ferri, sermonemque durutn gignificare; lsaice au ; \ ,
tem parentem aspirari, perfeciionemque et virtu ,
"
tem, et robur innuere. Idem Jvero ipse Ozias ct
', , ;
Azarias dicebaiur. Nam Paralipomeiion altero.
Oxias nomiiralur " ; elBeguin secundo, Azarias* ; cujus idem ulerque parens. Esl enim. mater Chana; pater vero Amasias. Sunt et regni tempora eadem, anni L l l . Sub Ozia aulem, el qui Azaria
7 valicinati sunt haias, Oseas et Aroos. Annon vero quia principium verbi Domini ad Oseam, in
Osea legimus, primus et ipse vaticinari coepit? Quia deinde ante duos annos lerrae motus incepisse
se s c r i b i l Amos; annon et ante Itaim vkionem, qua elevalura superliminare dicit,
prophetare
iggressus videalur ?
\ ", , ,,
C
V E R S . 2. Audi ccelum, et auribus percipe, lerra :
.
quoniam Dominus locutus e$t.
,
\ Perterrel auditores, lanquam ea, qirap sensu ca , \
rent, Dei voces audianl; quag, qui ratione praedili
.
sunt, rcpulerunf. Forsan autem non orationis au , k , ' ditoree flde dignos, sed eorum judices polius, quo^
,
rum erat populum accnsaturus, postulans, quae in
, \ \

casio qujcquti in lerra sunt, viriules statim appel, '
l a l ; gentes obsciire sigiiificando, qua? a Deo in i n , - gratorum Judaeorum locmn vocatac, illorum pervicaciaro condemnaitt.
Yel ccrte, quia longis pos . " , lea lemporibus qua valicinabatur fulura erant
\
suumque sortilura exitum fcum eorum, qui tum
, , \ audierant, nullus esset supersles fulurus) divinas
\ virtutes, senipitcrnasque mundl partes, in eorum
etiam, quae poslea essent eventura, fesiinionium
. ,
vocat. Fortasse vero, tanquam Judseorum gens

Dei voce digna amplius non sit, eos, qui ex genlU
,
bus cceleste aliquid saperent, etqni (errena avidius
, ;
ampleclcrenlur, inclamal : ideoque prioribus qui , ,
dem, tanquam prudenlibus, audiendi verbura; al , . .
'9

Paral. xxvi, 4 seqq.

*

" IV Reg. xiv, 2i.

VAKiE LECTIONES.

i . .

k . .

. .Jefcr..

. ' .

1827

P R O C O P I I GAZvEI

1S28

leris autem, auribui percipiendi, aUribuit. Est P>v ' .

eniiii auribus percipere crassius. Vel certe quoniam \, intcr Judaros erant sublinies aliqui, veluli prophe- , , \ - < \ , lae, 8
similes,quamvis pauci; reliqui autem
terrenis el bumitibus rebus addicti : sic uirosque . , '
appellavit. Forlassts aulem eos in lesiimonium vo- , \ cat, quoruin teniporibus lex dala est; ul illis prae- . , \,
senltbus ejus arguaiur violatio. Sic enim ail :
, \
c Congregate ad me tribunos vestros, el seniores , , \ ,
vestros, et judices, atque doctorcs, ut loquar in
fva , \ aures ipsorum, et tester adversus eos coelum et
\ .
lerram . > Eo iine et Moses ipsos, tanquam le * <
stes, advocal : c Audi, coebim, el loquar; audiat
, , \ \
terra verba oris mei* . illa ut procul dubio
. >
eventura signiiicaret, subjungil: Quia locuiut est
, " \
Dominus. t Dixil enim .Deus. et facta siint " . i Q u e n i , , , \ . > *
almoilum igilur lsraelitici populi lum fuit ma ,
iiifesftiesima assumptio, cum pro eo in iEgyptiorutn
\
cwierorumquebosliiim perniciem, cuncta moveren- \ lur, quae Deus creavil , sic et eorum rejeciioncm
. \ , \
omnibus apcrlam esse voluit. Prseterea, quoniam,
,
dnspccla lege, creaiurai servierant polius quam
\
Greatori
mililiam coeli, etquae materia conslam,
,
idola adoranles ; eorum circa liaec impietatem
. \
mira prudentia per invocaiionem subinnuij. Ob id
',
el propheiam quemdani sic alloquilur Dominus :
\ , < Surge. et conlende judicio adversus monles , el \ . , \,
audianl collee vocem luam. Audianl monles judi
, \ , ,
cium Domini, el valles fundamenta terrae; quoniam
, \
judicium esl Dominicum populo suo, et cumlsrael ^ .
dijudicabitur *. > Non enini ad monles et colles,
,
^,
sed ad impieiatem, q u in moniibug et collibus
\ . palralur, judicium refertur. A d h x c memoriae acu . \
leum ipsis praebuil. Coelum eniro et terra perpeluo, , '
si speclentur, beneficiorum acceptorumoblivionem
. \ ab intuenlium animis exculiunt. Ad orones igitur
,
audiendi verbum referri putandum est, cum de \
bominibus sermo hfibeatur, quos filiorum appella- \ , \
tioue dignaiur. Deinde, quoniam omnis homoani , \
nia constal, et corpore, qua3 cceli terraeque partici- .
pia, cognationein babenl cum uiroque; per ea, qirae maxime illi usitaia suiil el propria, peccaluni
ipsius arguit.

9 FUios genui, et exaltavi : ipsi autem me *pre
verunt. [ V E R S . 3.] Cognovit bos postenorem, el cet- . [ \ ] ,
.

nus pratepe domini sui; Iarael aulem mejion co ,

.
gnovit, et populus me non intellexit.
\erbo, qui Deus eit, pongrua videtur oratio,
'
, , .

cum de ralione praditis animalibus d i c i t : Filios

' , ;
genui, elexaltavi. Genuil vero utralibet spectesra , '
tione : si\e quod, cum nihil antea essent, eos pri -
mum creavil : sivequod virtutis et doclrinse stu\ . \
dio meliores effecit : qua etiam ralione exaltavi
verbum hie usurpai. Eadem veroet Paulue eos .
, \ . "
parturil
in quibus Christum oporlet informari.
Legem euim ipsis dedit.prophetasque misit.Vel exal- , 1
e l

t e

, e

, T

T)<Mit. x \ x i , 28.
Ueui. xxxn, \ . " Psal. xxxii, 9.
II, 27. " M b h . v i , 1,2.
Galat. iv, 19.

f f

Rom. , 25.

TP-

fo* . , , .

YARIiG LECTIONES.
. . , . . .

IV Reg. xvn, 16; Jrem.

1629

COMMENTARII IN ISAIAM.

820

, - 1 dixit, quod sinegloria de jCgyptoeduxit.

. \ etadversus hosleeeorum mirabilia opera patravii.
* , , Et palernam eis etiam providentiani patefccil, cum
. , \ panem de coelo, el mensam in deserio largilus e s l .
, \ Filios igilnr, et velul imelligentes creaturas, ipsos
, c \ vocal, quaeque plus aliisbenevolenti&sorlilaygiiiii;
, cum facla est portio Domini populus ejus Jacob;
. \ funiculus baeredilalig ejus Israel . Quare indignos licel, eo nomine vocandos censuil; .el hanc
, \ .
inde filiorum imaginariara babuerunt appeltationem.
/ .
Vera enim eoram est adopiio : c Quibus d^dit po ,
lcsiatem filios Dei fieri; qui non ex sanguinibus^
; , ,
i:c ;ue ex volunlate carnis, nequeex voiunlate viiii,
^, ' sed ex Deo nati sunt . Qualis, qui discreliouis
,
causa, primogenitus Israel, nonaulem unigenittis.
* * ,
vocalus csl. Non igilur superbiant Judaei, cm i \ \ , - lud : Filiug primogenitus nieus Israel , > audiuni;
". \ , ' cum sit et Cain primogeirilus : ged malediclns ;
\ , ' - Abel auiein honore affeciug* ; e l Ismaet primpge^. , , nitu ; eed nonhttres" ; et Esau qnoqueprimogesed odio babilus. c Jacob enim, a i l , d i * . \ ' , - nilus
l e x i : -Eeau autem odio liabiw
Ruben eliam
, \ ,
. , * , \ - priinogenitus; ged rejectus,et promissibne Gbrisli
, \ , < Judas bonoratus . Deus igilur gignit el exaltat
. pro sure poteslatis arbitrio , dignisque largitur,
, , - ul dicanl : c Paler noster, qui e& in ccelis . > At
. , ipsum a se repuleriuit lsraelita?, nectanquam Dcum
reverili, nec 1 0 tdnquam patrcm bonore prpsecu c * * \
, ^ ti. Idola enim iia religiose coluerunt, c ligno nt
. , , - ^ dicerent: Deus meus es tu : et lapidi : Tu me genuisli ; > palrem sibi diabolum ascribeutes.Qui
.
enim facit peccatum ait, cx diabolo e s t " . E l s c e c .
- leralos his verbis alloquitur Christus : < Vos ex
> Haec enim propbe, , \ palre veslro diabolo estis
, tice Salvalorem dicere non est incongruum, quem
. lsraelis posteri non admiserunt, eed cruce mulla . . runt, cum apud eos solos ex omni populomm nu,
, \ inero diversarelnr. A i l ergo : Israel me nen cogno . vit, el populus me non iniellexil. Non enim certe
- qualis ipse eeset, qui se majoribus ipsorum bu , \ , \ - mana forma conspiciendum raultifariam praebuissel, inlellexerunt. Itaqueait: c Abraham pater ve. * , ,
, \ - ster exsultavit ut videret diem meum; el vidil, et
> \ , ' gavisus est
> Et : Jerusalem, Jerusalem,
\ * Q qoties ego volui congregare filioe luos, et noluixa\, c 0 ,
sti ! De quolibet ergo homine, qui coelestem i l
lam Dei imaginem, rationisque dignilaiem amiso , ,
r i l : t Quique, inhonore cum esset, comparatuseat
, \
jumenlis insipienlibus, elsimilis factus esl i l l i s ,
, , ,
dici pulandum est. Juda?i autem tanti bonoris, ne, , dum solius rationis, pariicipes effecii, Doiqtte po.
. pulus appellali, magis lamen, quain bruta ipsa, a
oror, .
ratione alieni, ne dominum quidein suiim, bovis in
M

s a

Ie

s e

4 f

4 S

49

Psal. LXXVII, M.
Deut. x x x n 9. Joan. i , 12-13. Exod. iv, 22.
Gen. xvi, 1 seqq ;
Galat. iv, 22-30.
* Gen. xxv, ^3.
" R o m . i x , 13.
Malih. v i , 9. " J e r e m . n, 27.
" I Joan. , 8.
* Joan. , 44.
xxiii, 57. * Psal. XLVIII, 13.
V A l U i E LECTIONES.
t

* Gen. , 1 seqq.

1 9

4 7

^?

! > I 1 . X L 1 X , 3,

ibid

i>6.

10.

Mattb

im

PROCOPII G A Z i E l

1832

lnorem (agnoscit enim ipsum naturali quadain ima- *

, *
ginatione) vel sicul solel domini prcesepe asinus, .
cognoverunl. Elsi enim dominum a$inu$ nen agno- .
scit, assuetudine tamen ad prcesepis locum ferlur; , ,
el preesepe ipsum, venlre magistro, novit discer- $ nere. Ilaque, tanquam nihil ba?c affinitatis interse * ,
liabeant animalia, in Deuieronomlo , junclis atino ,
et bove arare tlefensum legiiuus : id est, eara animi . \ .
parlem, qua? labore et slrenuitate gaudet, cumea,
' .
quae voluplaiibue, copulare. Non enim de bobus
* \ ,' .
cura Deo esl . Alicubi lamen contra copulari v i ,
dcas. Scribilur enim : c Beaius qul seininal super ^, \ oinnera aquam, ubi bos el asinus ambulant :

id est, qui docirinae verbo H iu anima laboris .
siudium excilat, ei ejus cobibet voluplaluin libi, \, , dines.Pars eniiu appelens, cum peccatorum pon- ^ . " , dere onusta est, vectario asino non mullum dissimi , ,
lis videalur. Me igilur, ait, non cognovit, beueficioXabv .
ruip auctorem , rerumque omnium opificem. Quanta ergo inier a$inum et bovem diflerenlia, Unr
ta inter lsraelem, qui Deum videl, reliquumque cotamuni nomine vocaium populum, diasiniilitudo.
,

V E R S . 4-6. Va, gens peccairix, popule plene pec, , vlol , . . .

catit, temen nequam, filii iniqui, etc.

Gentis populique nonien conjunctum s#pe usur , t ,
paiur. Hinc illud : In multa geute dignilas regis,
et in paucitale populi attrilio principis . > Et . > \ , "
illud : c Quare fremuertini gentes, el populi medi- ; \
tati suntinania" ? At hic, ab eo,quodgen*eralpit- , ,
eatrix, exordiurn ducentes, eos in scelereprogressus * \
fecerunl ; utpopulus iniquUatum plenus evaserinl: , \ *
quique $emen nequam ante fuerunl, filii iniqui jam C ' \ .
, ,
facti eint. Solenlenim virlulura el vilioruiu incrementa a minoribus incipere. Congrue aulem post
. ,
ieminh verbum, sequitur filiu* ; idque babila ad
. animum ralione. Esl enim doctrinae gemen discipli- , * ,
narum fuudamenlum : filius autem, quisquis do- . '' , centi siinilis eflicilur, sive viriutis, sive peccali . ,

studio. Sed ille quidem regni, bic vero gehennae .
fitius appeltalur. In Judceos autem, laiiquaro qui , .
reliquis gemibus essent deteriores, conuimeliose , .
1 2 invehilur. Non enim eos adoptio, non gloriae \ ,
eublimilas, non verberum denique varietas, quibus ", ,

in eos uli solel, quos filiorum loco babel, nieliores , \ ^reddiderunl. Quoniam vero corporalem generis
{&,
\
splcndorem, lanquam qui de Abrabae semine essent,
.
jactabanl; temen nequam, filiosque iniqtiot, u l el
priucipes Sodomortim, populutnque Goinorrbae vo- ,
* ,
cal ; ut animi insiiiulo et vita, nobilitatem,elcon .
tra, parari doceat. Hi quidem patriarcbas, claros , ,
prociil dubio majores babuerunt ; sed malis dein- . ,
ceps orii palribus, non equidem nalura, sed s l u , . ,
dioruni imiiatione, iniqui evaserunt. Neque vero
c , \ , c
lenls est accusatio, quod universam gentem pecca- ' ^ .
tricem, lanquam nullus iu ea recle agendi siudio te\ * < \
ncalur,appellal. Per populum deindepk/ium pecca .
,
50

0 1

et

1 4

Deut. xxii, 1 0 .

1 1

1 Cor. ix, 9 . Jsa, , 2 0 !

" .. , 2 8 . " Psal. , 1.

VARLf) LECTIONES
*). .

. . .

. .

1833
COMMENTARIIIN ISAIAM.
1834
otp ; , fis, omnia vitiorum gcnera significavit. Qua!e est
, \ illud: Repletos omni i i i i q u i l a t e " . i Item : Non. t dum adimpleia* sunt iniquilales Amorrbaeorum".
; , lllaquc Salvatoris : < Et vosimplele mcnsuram patruni veslrorum . Sunl porro scmen nequam,

\ zizania ipsa , qu& inimicus homo supersemina ,
\ , , v i i , quaeque adulla in scelesium filium, pro ccelcsti evaserunt. Iiaque c l illum lugel, his fere ver. *
bis : Unde tandem excidisti ? Primum igiliir
accusationis caput est, nequam esse; allerum, et
. \ * c
majus, Dominum descrui&se : qnodque est longe
,
; ,
- gravissimiim, honum el milem provocasse ; quorum prQ dignilate ira recondilur. Verum qucniad, ;
; * c modum qui perfectionis studio ducitur, in ea, qune
ante sunt, proroovel : sic qui sceleratc agii, ad i d ,
*
;
\ - quod aiergo esl, relroagilur : sicuti canilur : t Qui
. Tanquam deinde
. , elongant se a le, peribunt
' - nullam non inslaurandse sanilalis raiionem scele * raiis allulisset, Quid ultra, inquit, percutiemini ?
, \ * Quorum cnim peccata medicinam pjossunt admit , , tere, eosdem minacibus verbis casligare soliius :
Visitabo, inquil, in virga miquitales coruni . >
.
, At iis, quorum cst deplorata salus, (anquain de
resipiscenlia dubitel, aique desperet, Quid ulira,
.
* , , - ait, percutiemini? Sunl vero calamitaturn, quibus
. > premimur, aliae quidem in scclcrum ullionem :
aliae vero in eorum, qui probanlur, | 3 ulilUalem :
aliac autem ad o c c u l L c virluiis, u l in Job
de, \ monstralionem : aliae denique in eorum, qui reje, \ *
cli sunt,perniciem ; cujusgencris eaefuerunl, quas
, . ,
propbela roinatur, illaque adeo P h a r a o n i s . Scd
, , .
nonpossunt isiaenisi adea tanlum referri tempora,
quae salutarem Cbrisli necem seeulasunt, quibus
. .
, ~ gentem tradi conligii. Neque enim in aliquo gra, ", , - vius peccare JudaMpo'ueruni,quam jum dixerunt:
Tolle, lolle ; cnicifige emn ;Non babemu* r c , \ . pior \ gem, nisi Caesarem \ Ilaquo in illos grave csi
, ,
\ Cbristi discipulorum teslitnonhiui ; quod cum ab
xoror , eis primum ccepissent, repulsam passi, ad genles
c o Q v e r s i eint, his fcre verbis : c Guravimus Baby. \
lonem, ei non est sanala. Derelinquamuseain . >
. .
. Cabyloin enim, quia impii, assimilanlur. Nam ei
ante Salvaloris adventum, medicinam admitlebant
, ,
\ - peccala ; cum in Babylone ?ssenl p r o p b e i a 3 ; cum
,e,

v 7

8 8

89

6 0

; [)
, , ' \ ,
,
,
.
, ,
*
. ,
,
.

ilem post reversionem, co cullu, qui secundum legemepal, utereotur; sed lion amplius postRomanorum leutpora ; cum disturbatum essel lejnplum,
omnesque varie dispersi. Per Dominum vero, ct
Sauctum lsrael, Cliristum indicat propbela, queui
ipsi dereiiquerunt, cum esset omne caput eorum
languidum ; id
princcpe poiestas imminuia, c i
depressa. Curo denique a pedibus ad caput usqu^,
vulnut ; i d est, aminimo quoque ad luaxiinuoo ;
unde deeperati sunl. Quae enim praeslantior ipsis

***** Rom. , 2 Gen. , 16. ' Mailb. x x u i , 5.

Maith i i
Psal. LXXII, 27.
Psal. /.xxxvm, 35.
Job i , i seqq. Exod. X I I
6, 45. Jerem.Li, S:

VARIiE LECTIONES.
*. .
M

PATROL. G R .

L X X X V I I .

25.
Xlli,

** Isa. xiv, l i .
* Joan. xix,

XIV.

58

11'35

TOOCOril

GAZ.KI

\m

acccdal medela,posl Chrisli Salvatoris adveiUuiu; &; jrarai >.

qui uiorbum omnem, qui omnem animorum e i c o r . , poruni iiifmniiatem credenlibus sanare poterat ? \ , \*
Quidam anlem omne caput, imumquemque sigil
hoinineni inlelligunl: quomodo clillud : t S u ,
milc inithim ab omni congregalione Israel, per ca ,
pita ipsoriim : tanquam nnllus, qui niinas istas
\ \ , ;
effugere dignus s i l , repcriatur. Est vcro vutnus, , *
coiilimiitalis in corpore solutio ; cum parte qua, ,
<tam modiea connexio discindilur : quo possunt
Ecclesia? signrficari dtssidia. Livor aulem plagce vc. sligium subcruenlum ; cum teli quidem impeln
,
conlundilur corpHS, sed coit parte aliqoa : unde
" \ ,
subdola et fallacia corda innuuniur. Plaga deirique
, \ tumens , 1 4 seu phlegmone, tumor ingens ; cum
. debdioreni partem decumbil humor, el affectam . ,
alore praeter naluram accendil : unde elalio ani ,
\ , ;
mi notalur prava absurdaque opiiiioneiiilumcs9en , *
tis, et ob id adversus Christi decreta sese efferen, , , tis. Judaeos vcro non uno scparalim morbo affici ; ^, ,
**cd omni cbnfei tim maloruin genere, tanquani col
.
luvie, opprinii ; ncc ab ullis congrua admitli auxilia, significat. Est ergo fomenlum scrmo ilie, quo
modeste ac leniter, vani opinionum lumores relunduntur ; oleum vero, quo, luctus et doieris comiminione, insidiosa, falsa, el aspera simulale loqiienlium verba leniunlur. Circuniliyatio denique,
qua simul ea, quae ad disseusionem fesiinare videbaniur, coercenlur el relinenlur. Gxlerum, verba
ista, non esl t eo integritas , et quae deinceps, ila reddii Synunachus : Non est enim in ipso tanitat,
$ed vuluus, elvibex,ei plaga vulnere non coeunte, neque obligato, neqne oleo emoilito.
V E R S . 7-9. Terra veslra deserta, civitates vettrte
'-\ * H al igne iticcenscc. Regionetn vestram coram vobis alieni
.
devorant elc,

, . . .
lsta praedixil Ozia rcge ; qnae parle quidem ali \ , qua a Babylonis iticoepla, a Romanie aulem peni \
IU3, ipso obsidionis lempore, ul eliam nunc cer' , & .
nuntur, perfecia sunl. Significal aulem vineiB no
.
mine, genlcm ipsam. Dicel 1 5 enim postea : Nain C
Vinea Domini Sabaolb doiuus est Israel * . >
. >
Ad bac, desolalionis causain facit, quod deser ; \,
spirilu qnielo et miti, vociferalionem sint am, <b \
plexi. Kepondit eniin justa Deus, cum a quibus
. ' desertus est, eosdein deserit. E s l vero dereliclio^ov .
absoluta signum deserlum Unldrium.

^ ^ } .
Quandiu enim Iruclus babet vinea, a custode habi
^
, talur lentorium; iisque collectisdeserlum relin . ,
^quUur : sic gens universa cum friictus edebai,
. divinum constabal lemplum ; indeque voliiii de
, .*
apecula, illius nomine, excubias agebat Deus, qui
,
* :
Ego e r o e i , ait Dominus, murus igneus
, [ ] , \
in circnitu ; el in gloria ero in medio ipsius *.
. > llaqueangelicis virlutibtis, tanqbam vailo, cingeba; . ^
tur. Sedex quo sceleram snies produxit, et uvam
, \ ,
fellis, sarmcnlunique
Gomorrhte fecit, tum per
/^/5 , \, ropheiam a i t : c Auferam sepem ejue, el erit in di
, c ,
leplioiiem ; caeteraqne deinceps. Et per aliutn:
, \ . \ '
* Reliqui domum meam, diniisi baereditalem
f ,
Jiieam ", el caMcra. Narral cnini, in expngnalio ^ , . ^ 4

Num. , 2.

h a . , 7.

Zscb. , 5.

\\H\JE
><. - .

Deut. , 52.

Isa. , 5.

LECTIONES.

' . :.

. '.

7 0

Jerem. \,. -

1837

COMMEiNTARIl JN JSAIAM.

1838
7

\ \ ; ,
*\ , \ , < ,
, \,
, ,
\ , , .
, \

.
.

, . "
,
*>> , '. . \ \ ,
.
\ .

nis bisloria, Josephus ' , antequam urbs caperelur

audiias esse sacerdolibus angclorum voces, quae
abea discedendum monerent. Tantumvero abcsi,
ait, u l , qui reliquorum frucliiutn pracsiantissimus
esl, uvam edideril, ut ne fugaces qnidein aulumui
fmclus, id est, corporeum legis Mosaicse cultum,
specie quideiu pulehrum el virenlem, sed lemporarium taincu, praesliterit; ad quetn et ista referlur tenlorii desertio; quo lempluni etiani significari
polesi. Dicitur vero cucumerarium, locus, u l i
cucumeres asservantur; cum enim, l)eo \ero relicto, manus nostras ad alienuin erigimus, iradimur
vaslatoribus. Terram porro aniniam intellige, tanquam quae verbi semina cxceperii. Desertam vero,
quaB virtuiibns et cullu divino privetur. Talis est
\ ,
^ Igne tuccensa civitas, quae operum mullam babet
vauiiaiem, ligna, feuum, arundinem; quae ipso j u , , ,
dicii 1 6 die igne consumenlur.
.
Ipsa esl el regio, quam devorant alieni nullis
*
'
,
, fructibus refertain Spiritus, dileclionis, gaudii :
, , qua? aliis etiam irrunjpenfibus alknis cogilationibus, consumilur : quamque subveriunt alieni re
, ,
, - vera daemones ; ncc prius dimiltunl, qnam virtuti ;, \ \ bus uudique sublalis, in consilii errorem coir.puleiini. Sic omnes, qui siuefruciu sunl, Dci custo .
dia desliiuunlur : qui aulem fructus cdunl sein .
, - pilernis borreis dignos, divinum Spirilum, qui
bostes arceat, habent cusiodem. Sumarnus vero et
.
fructus autumnales pro vilae suavitalibus; quarum
\ \ , \
, ^ iilecebris animam capi non decet, quae vera Dci
est, quaeque ad imaginem Crealorisrsala, ab
, *
eodem, cuui fructus edil, ad uberiorem proveiiium
, . - expurgamr. Volenlibus enim in expiamlis affeciibus
, opUulaiur, ei agricolae in morem viios puianii*
sarineiilorumque silvara coercciuis, bonesii slu ,
diuni periicit : cum renueiilis aiiimae valluiu, id
,
est, angelorum auxiliacorruaut.ci praciercuulibus,
* \,
, \ - diripercque sludenlibus paleat; aperque fcrox
\ , * omniaperdat elcouculcet Sunl vere percgrini
el illae eiiam, quae in nos penetrant, minus pnivisa
* \
, vitiorum effeclrices polestates. Apri aulom inmodum, solo sine raiione impetu rueulis, counoque
\ \
, - foelido voluiari gaudentis, affectus aniiuam isliusmodi praeoccupaut, quod divinis borrcis fructus
, ,
, j) digno ipsa nequaquam qfliderit, sed fluxas volup U ( \ ,
taies, el foedas : quorum studio cum populus olim
teuerelur, in deeerlo sepullusest. Lugctianl enim,
.
inquit, rneinores cucunierum, et peponum , cibi
, \, , \
videlicet iEgyplii, queiu nunquam comederit, qui
, , &
vcrus est Israelita coelesii paue enuiritus; quern

qui fastidiebani, coepas et allia deposcebant. Talis
. * -
enim est, quae voluptalibus vita indulget, pmriens
\ . *
et acrie, ex imoque graveoleniiam immittens, ct
, \ , \
lacryniaecx illius instituto yiventibus provocans.
, \ *
Et lii rursum, tanquam ob$e$sacivitat, derelinquun *

V l t i s

| #

7 S

Joseph. lib. LXXI , De bell. Jnd. cap, 1 2 ; Euseb. lib. x.\xix Ilisl., cap, 8. " ' P s a l . LXXIX, 11.
Nui. x i , 5 .
VARIiB LECTIONES.
I . . . tb .
. . sp. . ' .
1.
7>. .
7^ .
7 1

13 9
MIOCOPIIGA2/EI
18
tnr ; qfi.un ideocingunl bostes, ui rcmisse ei se- , ,
u i i v a e n i e s c x improviso adorianlur. 1 7 Vocavit
,
auicm cani do priori Iuijiis oomine, fViam. Gon. ,
* seuianra deinde liis, quab adversns Salvatorem
.

ttMitaia stiul, d i x i l , c u m , El nisi Dominu* exerci ,
luum relitjulssel nobh semcn, inlulil. Foslassis vcro

. '
illii 1 esl.quod sc Abrahamo, el seiniiti ejns, dalu />\ " \
nim polliciltis csl . Tanquaui enim de uno dixit,
. > * ,
Clirisi!) vidclicul; qui, ne Sodoinis et Gomorrhce
, $simiiia paicrenlur, probibtiil. Nam reliqui omnes,
. , ,
til ipsc d i x i l , iilii suni scclcraii, popnlus itiiqiiila, \
libus plcnus; a quibiis tcmen C * S C I I O I I polest;cum * , W.q.
eos a Sodomorum cl Gomorrhiu pocnis advenlu suo
**. \
snlus liberavit. Adb;ec posl iilatatn Cbrislo inju , '
m m , rdiqui.u qiiidem, sccundum eleclioiiem
. , \ graitne sa!va? faclae s u n l ; eaHeri vero cx \
ftwaii, ci stibversioni Iradili : de quibus Dei : ,
niii^e afllaius Ainos, in lisec verba a i l : t Subveni
\ ^ , >
*os; sicut Dcas Sndotnaiu et Gomorrbam , > u l . \
iuiam niniiruiu eversionem signiiicans. Semen au , ,
' I U I I I eliaui apostolorum cborus inlelligendus cst;
, uon quidem lanqnam impioriim, sod propbeiarum
, , \
polius; qui uuivcrsa? gcntis salule deploraia, a
; ,
l>eo consolalionem adepli, ab eo scmine, quod de
,
se in l i K c m proditunirn cr.U, illinniuaii s u n l ;
,
qnod taitquain fermeutum iu geniibns exsistens,
, \ ,
munes in vitae suse simililudinem ita coinpulil, ut
\ .
illi Israel, el populus Damiiti, cl in absc.ondilo Ju , *
<hvi, spiriluatiumque promissiontim brcrcdes facli
(
sitii. Qtiud si uoiv se pieialis omiiis conciliaiorcs
pnobuisseiii, nec per eos csscnl ubique excilatai
f
***" ), , ,
Jucclcsiaf (quoniamevcrli Judasoruui templuin conii ;; [^ , *) : quibusnam eos polius quain Sodomorum e i
. ,
HoMorrkiB intcrilui, de quibus nibil oinninu superesl, C(ui)paiari decuil? Signiftcal autcm Sodomm \, ,
nomen, decliuaiiunem: Gumorrlicc v c r o , scditionem* \ , &
Oniiies igitur, iuquil, a Deo declinaiuri erantus, ^ \ .
\
sanclaque pace rejecla, bello c l sedilione (qualia

\,
solcnl scelerali meres parcre), abiindaluri. Atnunc
; i)mn'uun longc mentes exsuperans pax per carnem
f ,,
,
unctis i l l u x i t : eainque ita omnibus prsedicartint
. \
Cliristi discipuli; ut ipsa jamaccepti bcncflcii g r a r>as agens Ecclcsia: 1 3 iViti Deminus nobis reli* ,
quhset semen, omni cum fauslo c i Ueto apptausa . \ , < , , roncinal. E s l tamen lsraetUici popuVt, quaiuumvis
iuiiio reliquiarum nomine tautum census s i i , * D ,
, ,
i-iea laiidem futufa revocaiio. Istud cuim propbeta*
, , . \
>ion dissimulavit oratio diccnlis : c Quia niullos
\ , \ sedcbunt lilii Israel sine rege, c l 6ae principe,
< hine sacriiicio, e l s i n e aitari, et *\i\e epiiod, el , \ .
\ * <
si:ie liierapbim; et poslhaec revertentur fiiii Israel,
, *
vl quicivnt O o m i i H i m Deuni s u i i m , ei David r e g e m
. \ *
sitiim . > IU a l i b l : < Non faciam secundum fnro. , \
IVUI
iru^. mca3 : uoii rclinqtiam ul disperdain
, " , Ephraim . Istud ei alio siguificabalur modo.
, > \
^ e ' i a g i l u s cnim eslvetus ille populus, dc quo
e

7 3

T %

t e

1tt

T e

7 5

Gen. ,'.

ba.

LIX,

* . -/^/... ,

20; Ro.. xi,2G.

: . ..

Anios , i f .

\\\l\JE
LECTIONES.
. .
k

0 s ^ i ^ 4 . .
6

7 E

'

OSGCXI,9.

1841

COMMENTARIl 1N 1SAIAM.

, - scribitur n

J i i r a v i m k a m e > , si i n l i O i b u n l

i n re

quiem meam " Cbaleb, et Jesus, cmn novo

ingressi sunt, lypumqnc reliqniarum Ijr.iel, quas
per obedientiam et Qdem in Glmsium salvamfce
crant, sanctoqtie Jordane supcrato, cueleslis iitiperii participes futurae, habucrinU.

, \
, '
, \
.

Y E R S . 4 0 . Audite verbum Doniini, principes Sodo*. ,

morum : alteudile legem Dei, pppulu* Gomorrhm*

, .
Superius quidem coelum et terrain oblestatus
\ .
est;
nunc vero Judseos ipsos alloqiiilur, eosque in
,
populumel
prineipes dividit. Yocat autem Sodo, . \ morumel Gomorrhce nomine; vel qtiod Ulia similia
,
passuri essent : vel certe propter nioritm simililti-j
, \ . \
dinem; ut in progressu dicel. Sua vero ipsi sce .
lera, stcul Sodoma, detexerunt suamque iniquita, \ ,
\ , *
adversus se dixerunt : < Ligetuus justtira,
* c , quoniam inulilis estnobis
Una igitur eos ista
. ' R ,
adversus juslum, Cbristum videlicel, injuria, huic
, , uomini obnoxios fecit. Eos autem, lanquamqui ab
. Abrabamo generis sui splendorem repeientes inso\ * , lescerent, casligai: quod, juxla Apostolum : CNUQ.
, ' qui in raanifesto, Judaeus sil " , > el cxiera. Et
, . \ *
rursus, quod : c Non omnes qui ex Israel sunl,
, "* '
ii a/int fcraelilse; neque 19 qui semen sunlAbra ", . >
ha, emnes ftlii . Possunt ergo ex conlrariie,
** - diversisquc gentibus, principet Israel, populusqu*
, \
Dii eflki; niinirum, si ad dogmaium consensionem
.
operum dignitas acceseerit.

A l eo jam separaio, quod nobie reliclum esl>
, C gemine, apte reliquis principibui bujusmodi no, , mina atlribuil, Sodomorum inqulens: quoniam
,
i i l erat urbs illa prsecipua; ita quoque nequitia.
.
praeier caeteras abundabat, ipsiusquc principe*.
\ , scelere e l maleficio longe populum euperabanu
,
Convenienter aulem el populum addidit: qviod
f , \ ; >
quemadiuodum illi incorruple jura dicentein L o ,
thmn rejecerunt, bis verbis laceseentee: c Ingres , , . >
8 U 8 ea m advena, nunquid ut judices ? > Sic
, . ,
et juslum illi judicem recusarunt, cum dicerenl:
. , ,
Tolle, lolle; cruoifige eum , > Praelerea, in ex. \
ternos illi fuere i n j u r i i : bi vero in eum, qui \\
. ;
propria venerat .
item in angelos; al isti, i
, '
Peum ipsum. Et ipsa igiliir HierosoWma, propier
.
Impietatem, Sodoma e v a s e r a i H . Nam sicul in ipsis
\ ne decem quidem probos reperit Deus, quorutu
< , B o m i n e 6 e r v a r i e i v i l a e posset : 8 i c Uiero3oly, \ , \ mte mira erat integrorum virorum paucitas. l i a , , D que et Jeremiae pro ea roganii dicebal Deus !
, \ , ,
c Circuile vias Jerusalem, ct aspicile, et conside\ , \ rale, et qua?rite in plaieis ejus, aii inveaialis v i , - ruui facienlem judicium, et quaerenietn vci ilatom;
,
et propiliua ero ei, ait Dominus . Prleroa
. ,
nulla virttite destituti, imo ad summum eiiant
, viliorum progressi fasligium. Cbrtelum ipsuiu

p r o d l d e r l i n l >

c u t n

i n i l 0

, 0

8 1

8 1

sv

, T
e e

e e

Psal.xciv, I I . " Sap. n , M. R o m . u , 2S. R o m . i x , 6 , 7.

Joau. i , U . * Gen. xvui, \ seqq.
Jerem. , 1.

Gen. X J X ,

J o a n . x;x, G.

V A K I i E LECTIONES.
'J ot

/ .

*.

./jf. > .

lSi3

PROCOPII G A Z . E i

1844

druciJare ausi sunt; quod totuin principum sce-

lere imprimis palralum esl. Cum euiin haeredem
esse non ambigerent, spe baereditatis adeunda?,
vineaeque usurpanda?, adducti, in illius cacdem
conspirarunt. Dc bis ita in prophetis loquitur
Deus: < Pastores mulii demoliti sunt vineam
;neani , > etc. Ilemque : < Siulte egerunl paslores, et Dominum non quaasierunt. Propterea non
inlellexerunt, et omnis grex dispersus esl * .
Eos enim oporluit Mosi fide babiia, Doniinum
agnoscere, ct ad euni reliquia viam munire. c De
me eiiim,ait, ille scripsil , cum dicit : Prophetain vobis suscitabil Deus de medio fratnim 20
vestrorum, lanqaam me. Jpsum audieiis . Ilaque inordaci eos adbortaiionc, pro sao in illos
studio, ad ipsius agnilionem propbeia etudet iro-
pellere : principet quidem, tanquam aculioree,
audiendi vcrbo provocans, quod ad menlem re' lerlur magis. Non aliler quam, cum ad verba sua
facit allenliores Doininus ail : c Qui babet aures
audiendi, audiat ; populos autem crassiores
el rudiores, atiendendi aut, ul alii reddiderunt,
auribus percipiendi, quod sonum tenuem auribue
capere ei baurire signiGcat. Quare et in Exodo
ait populus: c Oinnia quac loculus est Doniinus,
faciemus, et erimus atteuti
Qui enim noniJuin perfecii euni, corporalia legis observanles
operanlur ; unde prius babetur : < Perfecius au*
icm audil; mentem ad lcgU volunlalem converlens. Rursus, bac ralione, principibtu quidem

. \
\ 6 * c \
, \ . \ c
, \ .
, \ .
,
. < \
, \, ,
,
. "

, , ,
.
"
, * , .
, ,
,
; .
. \ * c
, , \ .
01
* \ *
, > vqJ .

.
\ *
[, , j ,
.
\ \ , *
, .
verbum; populo autem legem ailribuil. E s l eniin C "
, lcx, jusii et injusti regula, agenda iuiperans, pro- , \,
bibenuque fugienda ; q u a i n , ftne alioquin igno- . \ - ,
, ."

raio, non pauci mortalea servare studuerunt. Sed
, .
terbum, causara etiam, qua quidque dicatur,
legem nimiritm spiritualein, demonstrat et docet. ,
Principe* anlera Sodomorum appellat; non quod
, *\
fiiut improborum duces solummodo, sed quod
/ ,
eint et ipsi tales. Nec lamen subdiiorum nequi ,
atn relicet, cum populum Gomorrhce nominal. ^
Principio cuim satis erat populi scelera notasse.
, \ t
Sed longe majora ideo tribuit principibu*, quod
. \ ;
primas iuter quinque urbes facile Sodoma obli*
. '
nercnl; unde prar.cipua et omniuro maxima ipso- ,
rtira iniquilae significatur. Sodomorum vero Prin\ .
clpet, praelerquam qui deleli sunt, ex hisloria nullos esse novitnus. Non esl aulem omittendiim,
quia bbertaie roulla peccantes arguere solitus erat propbela, de eo Paulum scripsisse his verb i s : Isaias autein audel, el 21 Uicit ' . > Ilaque et unam hanc in etini insidiarum occasionem
fuisse putari. Queuni praaierea non male isia etiam in absurdos et insolenles Ecclesi praefectos, ipsumque adeo exlegem populum lorqueri.
7

8 8

9 0

YERS.' 1 1 - 1 5 . Quo mihi muUitudinem viclimarum ry -'.

teslrarum, dicii Dominut? Pienustum, etc.
* *i ,
Recenlis legis promulgalionem iuducil oratio,

elere, q u nihil ex ejus instilulo carnalitcr de,
M

J o r e m . , 1 0 .
Jerem. , 2 1 .
, 7.
Isa. L X V , 1 ; Rom. 2 0 .

Joan. , 4 0 . Dcul. , 1 5 .

8 1

VARIiE
*1 .

LECTIONES.

. . .

' -

Matlh. , 1 5 .

e t

Esod.

1845

COHMENTARII IN 1SA1AM.

l&ffr

. * -
7WK , \ \
.
, ,
\
*
. , \,
.
,
c "
*
,
.
,
,

genlibus prodessel abrogata. Nequeenlm laurortim

hircorumve $angui$ peccata lollerc polerat; quati
lumvia se ialibus peccantes rwonciliari arbitra*.
renlur. Est vero putandum, eo semine excepla,
quod Dominus Deus reliquum fccerat, merito in
principes e l subditos, qui adversus Christum lalia
ausisunt, sermouem insliiui. Ilaque, Non ampltut
addil, remiUam peccaia vestra. Remi&it enim i i s ,
qui in Babylonem abrepii erant, cum anni septuaginla preteriiesent, tesle Zacharia, ubi a i l : c Urbes Juda $pr$mti annum hunc jain sepluagesirntim". > bis se, qui Ghristum crtici afluerunt,
remitturum negat; quanquam tamen ultimis temporibus saWand sint reliqui " Neque vero
omiu,t
derelictionis c a u s a m 2 2
c u m manu$ eornni
. - guine pUnas e$*e, Chrisli Cflcdem innuens, ad
, - jungit. Observat eniro boc loco, non quod idola
, \ , \ colueront, sed quod Dominura non agnoverunt, et
. \ , ipsum deseruerunt, Sanetumqiie Ierael provoca, , \ - verunt, argui. Itaqtte et eorum sacriQcia, tanquam
. - impiorum, et qui nihil aHutf quam scclera cogitent,
. > aversatur : c Sacriflcium .namque Deo spiriiu*
, , ,
contribulatus . > Decet enim seipsum oflerre
. \ \ - unumquemque , hostiam viventem , sanctam ,
, \
Deo placentem , ralionabile obsequium,
sacrifi cium l a u d i s " . Talia enim b o s l i s , q u prius uni * \, bram futuroruro bonorum habebanl obscurv.
, . significabanl"; quantumvis specie quadam, ad
,
ueque instaurattonis lempora crassioribus lunc
gan

* , ^ teroporis convenirent; cum eo fine nequaquam sa ,

criGcia jusserit lex, ut Deo grata esse osiendere.
. \ - Quoniaiu vero sacriOciorum, quae ex legis imperio
, . \
fiebant, mulliludinem rejicit, uiiicam in peccati
.
intcrilum ad ultima usque saecula hosiiam, agnum
. Dei ecilicet, c qui tollil peccala m u n d i " aniple , \ ,
ciilur. Exorta nimirum vcrilalis luce, nullius opis
. , est uiubra; decetque virlutum opcra, el fidem ,
cujusmodi sacrificiis oblectetur, Do offerre. A d .
. * \
haec, et olim etiam, pro singulorum vitiis elueiv ' , .
, dis offerendi lex erat ; ipseque adew in v i c l i * ' . c mis Christus adumbralns. veniam Iargiebalur; scd
. ex quo nobiscum diversatus esl, Ogurisomnibu
, . *' jain ilrem imposuit. Hoc auleni, quod aii : Plenus
um, separari, non cum sequentibus jungi, puian 8 \ . \
, , - J) dum est. Uni naroque Deo beatitudine omni plennm
esse congruit; non illis ipsis rebus, quau sequunlur.

Nam : < Et ex ejus plenimdineomnesaccepiinus *;
. \
et bunc enim oinnia appeluut, nec ullorum ipse
. '
, c - desiderio capiiur. Ab ipeo fit Siepbanus plenus
gralia et forlitudine. Et Paulus, slalim alquo
;
seipsum collegit, spirilu referlus Jerusalem con ,
tendit, ^lenus inde dierum Abraliain; iudeque in
.
populis, qui converienlur, pleni dies invenientur *.Yerumenimvero, st onuiein qui ex Mosi&eral iusliluto,
cullum rejicit; qni landem c ue iola quidera unum de legeperibit,donec omnia fiani ? Apparel ergo rcjectis cofporalibus, spiritualia 23
adimplelurum polliceri.
. ^ ,
Sed observa non sovgniuem quemlibet, sel b n i %

s e

Zrhar. i , i 2 .
Joan. i , 29.

1,1.

n
1

Rom. ix, 27.

Joan. i , 16.

Psal.
Psal.

i ; 10
10.

LXXII,

Roiu. xn. 1.
Mat h. r, 18.

p e

P s a l . I X , 23.

Ucbr*

1847

PROCOPII

t848

l:rum animalium delesUri; ad ejna differenliam, , *

qui esl ultimie diebus in peccalorum remiesiohem
, *
effusus, quique illo Abelis loquilur tonge meliua. '.
Translatis vero in ea qu& sunt gpiruus, sacniiciis,
\ , *
et sacerdolium ipsum transmutari oportebat; ut
,
quod est secundura ordinem Mclchiiedecb, vicem
.
ipsius subiret. Est porro et hoiocatutum a praece- \ , ,
deniibue dislinguendum, atque cum arietum jun- , .
gendum; ut ad verbura nolo congrue referalur: ad , " . ,
quod etiam respondet quod sequitur, Neque vinia- . ,
tis in conspectum meum. Horum enira nolo com- . "
niune verbum est. Abrogat auiem cum sacrificiis \ . t
el illud, quod in Domini conspectum mascuhim
. > \
omne venire jubebat : quia nirilo non seetare et \, \*
dolo abundabant. Scribiiar autem : c Oculus Do ; niini super jusloe . > Item : iEquitatem vidit
. " ,
oculus ejus. PraCerea addit : Quit liwc queesivit , , , >
de manibut vestris ? Corporalia nimirum legii pra*- , , .
cepta. Hoc enim vehiti coropendio \tx lota conclu- ,
ditur, ut proiimum nostrum, non aliter acnosmet- .
ipsoe,diligamu8. Deinde, Caicare, ait, atrium meum , non apponetis. Adeo borroris plenum est negotium, .
eos, qui separati atmt, Ecclesiam despicere; nisi " , qui pcenam omnium maxiinam t gravissimam, , \

ultro amplectuniur. Noiat vero conlumcliosum
ipsorum rngressum, ianquam qui sancU cenculca- .
rint. At eorum, qui ingrediuiitur, alius quidera ad *. \
ueque Sancta sanetoriim, corporearum rerum vek) ^ * { &
~
ab interioribus detracio, nudaque inieUigibilium
conlemplatione potilus, progreditur : alius vero Q . ,
cultuni magis eorporeum attingit. Qui autcm nunc \ . '
inducitur, solum ingredi alrium juisttg, ne ad ex- \ , ' lerni quidem caltus loca adiniltiiur. Ad legis au- , \
tem spiriiualem conlemplationem, per earo, qure
corporalium est, rejectionem nos provocat. Est , .,.
eu\m spiritualis tiligo, sermo dc Deo a rerum
corporearum cogitalione separatus. Est etiam Deo .
\
indignum, olfaclus illum voluptale deleclari cre- ,
dere; nec incemi nomine, sanctificationem eam, .
q u 24 animi lemperantia in corpore perficitur, \
quoties a?quali lemperie animi partes inter se ad
. ,
incenti compositionem consenliunt, inlelligere. A d
. \
neomeniam praeterea eempiternis annis dignam,
. ' ,
easque solemnitate* celebrandas, quse poeniientiae ,
auxilio, res in anliquum statum reslituant, adhor- D ,
laiur. Est enim neomenia, vilae in luce deflcientis ', \
, \ , \
principium, cum fil in deterius mutalio : Solemni
tas autem ipsa ad eam reversio. Nec alia Sabbaii . \
nomine cessaiio, practer eam, quaa a vitiis est,
\
signiucalur. Caelerum pro magno die celebrem re- , ,
Hqui transtuleruut; ui non unuin aliquero, sed
\
quemlibet iu lege ceUbrem, priraura videlicet ac
.
sepUmum azymorum, ipsamque Pcnlecostem, et
,
wenei decimum; ipsaa denique, ul suminaiim
, 3. %

Psal. xxxm, 16; 1 Petr. , 12.

VARL LECT10NES.

. .

18*

COMMENTARII INISAIAM.

1S50

dicam, solemnUates universas signlilcafent. P r x .

i rea jejunium poslular, quod osteniatiorm studio
eegleclo, carois superbiam retundat; non quale fit cibi et potus ingurgitatione, sed bona convergatione, et eorum quae prodesse queunt, eonsuetudine. Nec lamen a eibo eoueque atolinendum
e*t, dum corporis viribus profligaiU mens nobis in socordia conlrabatur; cutn praestnie Spoiiso
verbi jejunium jrjunare prohibeamur .
*'-\ &
.
'
Y s i s . 20*1 L a v a m i n i ; mtriNH tstoie; auferte

,
maliliae ab animabus vesiris coram oculis meis.
.
Cessate a nequitiis veslris , eic.
, . . .

25 Deinceps quos a corpore legis supersii ,
tione arcere studuit, Novum amplecli TeeUmien . \ tum horlalur; ideoque ipsius inducit myeieria
,
iliud fere, quod est in Evangeliis clamans : f Nisi
\ - quis renaius fuerit ex aqua et s p i r i l u , non i a , - & Irabil in rognum coelorum . > Et illud : c Eunte
. \ " docele gentes, baplizantes eos in nomine Palris, et
, F i l i i , et Spirilus s a n c l i . Quomodo \ero, pro~
, \ , \ , plerea quod ea admisis&ent, quae medclam nor>
ferunl, cliam si oralionem suam mulliplicarent,
, * t eos ec non exauditumm Jix.il : eosdem jam, l a n ; " quam per baptisraum sanare possit, alloquitur?
,
Nimirum, quod in lege deficiebal, advcnlu suo
' ^ , supplevit Cbrislus, non corporie, non vestium
,
iuiperata lolione et niundilie; sed animonim per
, \ ?
bapiismum purgaliene, et ad virtutum superslru . ctionetn adhorlalione. TJl enim eam, quse per la ,
vacrum est, purgalionem sibf vendicat Dei in bo. ,
ni.ines amor : sic scelerum pravos babilus noslra
, ,
opera cxuere, si divino auxilio voluntas nobis ad
- . 3
virlutem dirigalur, possumua. Neque enim deeei
^ .
queiuquam gralia baptismatifl innixtim otio langtie \ .
re, et a rebua gcrendis avocari : cum purgare
" , \,
quidern lavacri eit; virtutum auleni, spleiidorem
' et ornalum addere. Ab oculis auiem meis, a i l ,
* *
quod flelc nos et simulate bonos hominibus videri
, \ *
facile sil : ciim Deus corda perscruians, eliam
,
inenlis occulia pttrepiciat : lanquam niiuiruni ni
4>' .
hU coiwnienler geratiir,
nisi ab ea, quaj iu
, Cliiisium cst, pielaie conficialur. De.cel igiiur
, .
animi moius inlernos purgare; non ipsa modo
, * ,
nequiiiie opera (in quo perfectae di!*ctionis caput
\ , ,
est) aiupuiare. Cbariias enini, &i Paulo crcdi\ \ ^ .
m u 8 , on cogiiai nialum; et id esl revcra Spie

\ , . ^ ril baplizari, igneque sordes omnes absnmerc :

^ , . ^
qimd alicubi monet oraculum, cum omni cu.slo . , , >., dia cor nostrum servari poslulal . Sequilur vero :
; \ Disciie bonum facere. Haud enim aperla esl, ua3
*P
.
. " de moribus esl dispuiatio; idcoque 26 J
quod justum est, pcrseqni cavelur : n i \ - Mosem
miruin, ul qua3 verbis de justilia Jacumus, reapse
( )
praestemus. Quierile judicium. Aut pcrpetuo nos
\ , \
ad Christi tribunal animum cogitalionemque re . " .
vocare monei; quando unicuique sccundum opcra
, , . > \ , u s l e

Maiib. i x , 15.

Joan. m , 5.

Mallh. xxviu, 19.

I Cor. x m , 5.

,.

VARIifi LECTIONES
* . .

. . .

Prov.

, 23

w[

" Denl.

1S51

PROCOPII

GAZ.EI

1352

1 1

ivddilurus e s t ; qwB cura solet a viliie revocare,

ei ad virluiem accendere : aul nibil, nisi prudcni*r, agendum significat. Cum consilio enim, scribiiur, otnnia f a c i t o > ltem : Cogitationes jusloi IIII) , judicia
> Duplex aulem cum injiistitiae
gemissit, alleruniqiie ad animi quidem, allerum
aulem ad corporis res pcrlineat * prins, ut majus,
ila plus affert impedimenti. Corrumpuni enim
bonog inores colloquia prava ; neque i d , si
virtutis lanium; sed si doctrinae viam eliam i n luearts. ltaque fraude retecta, qui tales erunt, a u i i lio nosiro juvandi sunt. < Erue enim, scribimr, eos
qui ad morlem ducuniur, et qui ad c^dem aguntur, redimere ne cessee * . > Decei preterea, quantum possumus, et eam etiam, qua* corpori infer-

\ . * ,
\ . \ , \
. \,>
* \ . \
, t , ,
, * , . >
. . KaV
, \ " .
,
,
,
, .
, , ,
. \
tur, injnriaro propulsare. Judicale pupilio; nam et ,
, \ palre orbatur; et sibi ille pei aetatem non potest
,
opitulari. Iiaque, quoniam credentium pater est
.
Deus, 6*i quis a fide, iionestisque actionibus resi
l i a l , dio qnidem orbns cfficitur; quia ejusdestituitur anxilio : sed est ei ipse moderat increpaiio. \ , \
nis, decenlisque eermonis auxilio, ad i d , unde
, \ *
exciderat, revocandus. Quinetiam, et qui sceterate
\ , ,
agil, patrem liabet diabolum, a quo cum defecit,
,
IVIix pupiilus evaeil, egelque aliquo, si per Evan .
gdium regenerari cupil, a quo ad Deum, qui vere
*
pater, cst, deducalur. Ab his ergo qui publico
,
munere fungunltir, bujus ministerii leges accipiat.
\
Viduam autem, quae vere vidna s i l , quaeque omni
, * ,
dfsiitula auxitio Del minislerio incumbal : et cam
.
eltam, quae bujus instar, sponsi Verbi vktua s i l ; * , * ~
anima scilicet daemonum fornicatione inquinala;
, '
)u8ta et idonea ratione adjuvari oportet. Inlelligas
* , , &
rero et viduce nomine, Israelilarum Ecclesiam,
, \ . >\
quae legis excusso jugo, non amplius adullera,
6 t
Cbristo viro alleri nupsil : quam a nobis justam
, . >
baberi, quod evangelicae juslitiae disciplinam d i '
diecril, aequiim s i l . Ista 27 omnia inesse nobis in
, 6
Domini conspectu decet, non ut in sensu.m oculo- , \ .
rtim veniunl; neque, u l inlus siinus lupi rapa
ces ' ; neque, u l , quod Jeremias a i l : Ore quie
, . >
pacein loquatur, et occulle in seipso babeat

odium ; > d c q u o el ipse canit David : Mollili

, ,
sunt sermones ejus euper oleum, et ipsi sunt ja . , ^
cula
Quantumvis enim latere ipsi sludeaul; jy , . *
qni tamen in coelis babitat, irridebit eos, et sub
,
sannabit Pominue, renes ei corda ipsorum in * .
liiens
Itaque ait et Paulus : Providenles bona non solum coram Deo, sed etiam coram hoimnibns " . Quisquis vern coram oculis Domini iniquitaiet suiiulit, fit Naihanael, vere Israelita, io
quo dolus non est . Qui talis esl, fiducia plenus quodammodo ad Dei tribunal sponte accedit. P o stulal enim pro sua in nos bencvolentia coram nobis argui, ut quanla ille conlulcrii quania ipsf
j quoque beneficia reposuerimus, demoustret.
KaV ,
praediclis tainen oblivionein, nobisque san

gutne qiianlumvis rubefaclis (modo per lavacri reu

1T

, 1

" Prov. X U 1 . 1.
" , , .
Mnllh. xv! , 2 7 .
1 Cor. x v , 3S.
" Prov. xxiv,
Maitb. . 15.
Jcrem. , 8 .
Pal. L I V ,
* Psal. , 4. U C O P ; VIII, 21 ; ftom. x i i ,
Joan. , 47.
11

4 1

17

1 8

V A R I . f !

. .

: .

L E C T I O N E S

II.
17.

1853

COMMENTARH INISAIAM.

18&4

, \ geuerationem purgemur) coeloriim regnum poJIice. [],

lur; ad qucm ita convicli respondebimus : < Quid
c \ , '
relribuam Domino pro omnibus qu< relribuit
; m i h i ? Mullis vero in Scripitira Iocis Deum ha - bemus pari veluli conditione in judicittm cinu bo. \ ; < ; minibus, descendenlem. A i l enim propbeia ipse :
, \
Domiims venicl in judicimu cum sacordoh us
populi, et cuin principibus ipsiiis
Iiem Mr . \ ,
cba?as : c Audile verbtmi Domini; Domiiius locut \ , tus esl. Surgc, et conlende judicio ndversus nion , \ tes, quia judicium Dominocum populo suo, 1 CUICI
populosuo dijudicabilnr . Deo naiuqne judiciiirn
.
illud congruil, qnod coinmuni societaiis jure, neri
,
lyranni in modum peragilur, ei accusatis praebet
. defensionis locum. Sed sunl ista Scripiuris tisi
. \ .
laUc personarum ficiiones, nt defensionis ejus,
quae ab operibus esl, nobis curaru injicianl. Neque
*B ,
enim quidquain ttiin vel aiidienius vel dicemus.
\ ,
. \ Eril aulem judiciuui, inier se inviccm cogitationum accusanlium, aut eliam dcfendeiilium in die,
, qua judicabit Deus oeculia bominnm. Isiud et

apud Danielem libri significaiit , qui docenl io
,
bominum niemoria rerum gestaium 28 nlas re\ ' .
(- volvi; ut quibus de fcausis lorqiteaimir si ;guli,
, \ wetnitteriimis. Non de nobis ergo intelligiltir accusatio, lanquam Deuin in jus vocantbus, (jusiifl. \ , ), cabilur enim in serniouibus suis , el vincei accusatus : nec quisquam adeo sordibus vuc.it, ut
, t
- pnrum se cor babere audeat gloi-iari j, eed de
. - Q conviclis polius , iiilusque faieulibus, nequa(|iiam
condignas esse passioues hujiis saeculi ad fiiltiram

. *. gloriaui. quse revelabilur iu nohis \ Aiunl vero
quidam sacrosanclum lavacrum saiis esse, u l ,
* 7 ' ,
quasi nix deaibemur : quomodo nnlla adeo pervi , , ,
cax sordes exsistii, ul Deo muiidaule elui non
; ,
queal, Paulo leste, in liaec verba : Ubi abunda. ,
vil delicluin, superabundavil el graiia . lieiu :
, .
c Drus esl, qui jusiilicai; quis esl, qui condem
,
n o t " ? > Alii atitem in eo quidcm purgandi viui ad , . , miltuiU; sed tameu operibus ad lanliim splendo . * - rem, qualia s u n l , pupillo judicare, et viduam
.; , \ .
defendere, opus esseconlendunt. Esi porro pnrpura
rubrius coccinum; unde el islud quideiu ad nivem;
,
illaui auteiii ad lanam retulil. Idco auleui rubro
, ,
. * D colori peccala assimilal, qtiod ad animas noslras
,
leprae instar se babeani; ejusque alia quidciu per . \
linax, veluli in r.nloribus, nunquam deponatur;
; , \ alia aulem suiniua in cute haereus facile eluaiur:
. , - quomodo proinpte, vel difficuller ab anitu, pro
, eoruni ralione, solenl peccala removeri. U i igitur
,
lana qjjanluinvis aliqaando nalura alba, cuia la , \
men ei diligenlia, seipsa plerumque fli albior : sic
\ . \
bumo, qui nalura: impeius exerciiaiione reddiderit meliores, polerit virtulem ipsairi ad mirot pro , \
, f

tv

, 8

tT

, 7

t s

* Psal.cxv, 12.
9. Rom. , 18.

1 1

Isa. m , U . * Mich. v i , l
Rom. v,20. " Hom.
V A R I J E

7 . .

t
%

2. Dan. ix, 2 seqq.

, 34.
L E C T I O I S E S .

Psal. L , 6.

t T

Prov.

xx,

1355

PROCOPII GAZ/EI

1856

gressug perduccre. Nix aulem, in nubibus cum , , ;

niliil aliud quam aqua s i l , ventorum impelu re- ,
pressa albescit, spumaeque in morero lumet: sed
* ubi #ris fngiditate concreiionem adepta est, suo ,

pondere deorsum irahitur : ste anima, quae nalu- , , \,

rales impelus exercitatione singulari, sanciique
^
Spiritus auxilio adauxerit, iu illo Dei justo judicio,
, , ^
graliae splendore, quae sanctis per ipsum datur,
,
digna efficilur. Cujus adipiscendi potestaiem nobis , , * quse sequitur, facil oralio, liis verbis : Si voltieritis,

, , ,
et audiveritis me, bona terrce 29 comedelit. Ubi
, "
Judaeoa crasso et pingui ingeuio praeditos vel ad , \ , \ \
dito rerum corporearum pramio adhorlalur : vel
. ,
lerrae uomine juxta positam in Evangeliis de semiuante parabolam, animam intelligil, quae co&io , *
demissum semen excipiat , cujus bona, ipsi sunt
.
iii virtute progressus : vel certc proniissa in coelo, ',
rum regno signifkantur, qua ratione beatos esse , ,
miies, quoniam ipsi lerram possessuri sunt, legi- ' ,
nius " : vel denique bona illa designat : c Quae nec [] ' \
oculuft vidit, nec auris audivit, nec in cor horoinis
, * .
ascenderunt . > lnde et Jerusalem, et monlem
, , &
Sion, coelesiia baec videlicet, credituris pollicetur;
. ,
non credilnris aulera gladium: quae sensu quidem
, \9\,. \ exteriore, de Romano, a qdo statira sunt impetiti,
, \
dici puianda sunt; arcano aulem, et recondilo de
' .
diabolo; quem i l l i , repudiala Cbrisli graiia, subie
runt, animatum prorsus aliquem et inlelligibilem,
\ , ,
quem sanguine vulneratorum inebriatum esse scri' , .
piuui e s l . Os autem Domini forsitan ipse dicatur
Spirilus sancius, cujus auxilio scripta ista sunt. C , .
Siquidem, ne rainas istas contemneremus, ) , mini, quod est a mendacio alienum, locutum etse
ait. Neque vero minime audiendi aliunde subisse

ail impedimenta, quam ab aversa voluntale; ut malorum in nobis principium et causam jacere demonslret; miro videlitfel cura iis conscnsu, quae a Deo per Mosen dicla sunl, ubi : Ecce posui ii>
onspcctu iiio viiam el mortem , legimus; unde el malum de cogiiationibus nostris auferendum.
prius meminil. Non enim alius alii tantum conmiodi vel iiicoinmodi, quanlum sibi quisque afJerre poirst. At eo, quod decet, peracto, tum demum, lanqitam ad medicum, confugtmus; qui
indunt;nn temporis diuturnitale peccalis nostris conscienliam, molliat et sanet.

30 V E R S . 2 1 - 2 3 . Quomodofactaest merettix civita$ pdelis Sion, plcna judicii, in qua requievit ;ulitia, nunc auiem homicidm, etc.
Relicium iri filiani Sion superius diclum est
quo nomine civitalem, quaB in monte Sion sila est,
xocabat, lanquani monlia filiam, urbis templum ^
significarel; nunc vero lanta; in delerius mulatio
nis causam veluli stupefactus demiratur. In lege
jenini divina educata Quomodo facla esl merelrix?
.jPrimum quidem quod idololalriam; deinde, quod
a Salvatoris advcntu, disciplinas el inandata homijnum amplcxata esl. Est vero fornicalionis animi
ei corporis causa incredulilas. Ncnio enim Detim
ubique
adesse,
ei cernere. quae
in mentibus lalent,'
""1
- - w w ~ ~ , ~- w
^
Marc. , 8, 20.

1 1

Matlh. , .

"Isa.

LXIV,

VARIiE
1

. .

'-'.

; kr *
, , . . .
' \ . \
, \ ,
.
\ .
, ;

, , []
.
, . . , -

4 ;

' I

Cor. , 9.

LECTIONES.

Isa. x x x i v , 6. Dcut. , 15.

1857

COMMENTARU IN ISAIAM.

1858

) [] , exislimaiis, indignuni aliqnid vel cogilare ?el ad . *

miUere sustineat. Chitatem autem fidelem, a fido , libus incolis babiiaiam, voeavil, inter quos virlus
.
tt justiiia inbabilnns veluli requiescat. Est emm
. istud requiescendi verbo siguiiicalum. Videlur porro
.
Davidis tempora siibinmitTfe. Ilanc cnim cum al>
, [] ,
aliemgeiiarum inatiu suslulissci, arcani Dei ibidciu
\ , [ et labernacaluni cullocarai; in eaque, quod san] . cluscsset locus, habiiabal. Eratenim tunc lempo. ^
ris fidelis c l jusfa. Nam el clioros ad hymnorum
, \ ,
modulalionem iu ea, psalmosqtie, el cullum Doi
, praslamiorem (cujus ipse, ciim Nalliain, Cad, <*l
, , \ ',
Asaph, aliisque propliehs, auclor fuit) David insli, , - luil, officiaque Idiihum el iEmam, et iiliis Core
. , \
reliquisquc, quibus parles in cboro cssent aliquaa,
, deseripsil. Est vero conscntaneuin, et post Davi\ . dis lempora sub regibus piiseliamDeo placuisse,
, cnm fidei, juslilia?, religionisque nomine coinmen . [] datis civibus abundarcl. Al mereirix dicitur, pro ' . \ picr scorlaliones incolaruui; quos item h$micida$
. , vocat. Tandein eniin efluso Gbrisii sanguinc, di\, - .
cere ausi sunl : < Sanguis ejus super nos

Jtuone propbelisquidem ipsis anlea pcpercerunl. Ait enim : Jerusalein, Jcrusalem, quae occidis pro4>ljetas .

31 Qnem enim propbelarum non occiderunl patres
; ^. vesiri, JudaisexprqbratSlepbanus ? Sed lempo \ ribus islis magis convenianl, quibus percgiinalus
\ esl nobiscum Salvalor; unde eral etiam genera . tionem pravam eladullerameos appcllare s o l i i u s " .
,
Iloc itaque lempore, non eos jam idoOlatriaB, sed
. \ ca?dis, el bomicidii, lsaias accusat. quoniani
, - (j posl tam audax in Doininiiiii facinus, pietalts ma, gislri baberi volebant, Scripturaeque inlerprela
tionibus fabtdosas Iradilioncs adjuiigfbanl; noti
.
;
- immerito ipsoruni argentum impurum esse a i l ; ei
\ cauponari, id est meruni aqua exlcnuare, since, \ ramque el purani Scripturae meulem, vinumque
illud, quod boininis cor beiificare diciiur , fabu, . \
, \, . losis Iradilionibus aduherare. Ad ha:c principes / u i ,
. \ ait, inobedienles. Cbrisli enim nionita nequaquaia
. audire, eed furis Judae socii esse luaiueruul; qui
. \ - conjurala? prodilionis exslitere panicipes. Quineiiam
. ' , muneribus corrupti quod juslum est, prodiderunl,
. utiliiati dedecus praeponentcs. llli rursus, cum esscl
, \ egenorum sibi cura deinandala, vupillos el viduas
neglexerunl. Et in iis omnibus cum fornieaia esset
,
. > Dti civilas, ob id merelrix rite vocaia est. Sic et
* & Jeremias eam nuncupal bis verbis : c Yides quaa
. - fecerit inibi domtis lsrael. Abierunt super omnent
, \ monlcin excelsuin, el sub omni ligno frondoso,
> llemque: < Et tu foniicata
. * \ ). - et foniicali sunl ibi
ee cum pasloribus muliis, et reversa es ad nie, ait
, , ,
Domiuus . Yeruin bic idolorum cullum, illc vero
, \] . '- omnia viiioruni genera insectalur. Qu.t lameu do.
aT

1 7

I P a r . XYi,17scq. Mallb. xxvn, 25.

Matra. x x m , 37.
Psal. CIII, 15.
Jereiu. , b*.
ibid. 1.
4 1

%t

Y A R L E LECTIONKS.
* TP- V

TP'

fo'

5 8

Act. vn, 2. . Maltb. xu, 39.

PROCOPJI GAZ/EI

1359

1860

Eeclesia audiri prohibc.it Deus ; nequc rcpudiato * ^* fidei v^rbo, qtiod ab initio tradidertinl, qui illam
, ot ol
virgiuem inlaclan que Chrisio Paires iradiderunt,
, \

jab his mulla illa, el varia verbi somina admitlat,
, !
(qui iii)S!eriorum venerandam majeslatem adulle \, \
' rani ; quique anim riuii jure optimo intcrfeciores
> ,
ideo noiuinanlur, quod frandiileuter et dolose,
,
veluii gladio, bujus inundisapietiiitt fuco, verbisque
,

insinicli, simplicioribus viiam adimunt. Horum

, , dc fide adulterala : Argentum e$t impurum; ivon
\ , \ rogio illo nobis per aposlolos 32
prophcias
, \ ,
Iradito, stxnaliim eharaclere; sed quod adversarii
; ; , c udtMiles. Dei opcs ila se posse labefactare rati, in
. \ rcgios lliesauros iiiimiseriinl. PraH^rea vinum
,
ipsiim, qtiod fundrnle Spirttu immortalem efliciebat
Jaeiiliam, in aiidiioruui inleriltim, aqua exlerntare ,
, \
aiguiiniur; nimirum de suo itigenio aliqua iinmi , scere, uec Spirilui rredere, sed snbditos ad vha?.
. sin.ilihidinem pra?parare; qui principum studia
. \ ,
moresque soleul imilari. llaque niliil jam mirum
\
est, si npudiata fide, civhas ipsa merelrix evaserit.
Ad h,\c eliam furxim socios vocal, m>n illnrum, qui , \ ,
' , . . .
jn parvi momenli furtis deprohendunliir; sed qnod
; , , genliiim, aui-urhitim duces facti, publica tindiqtte
. , \ ,
corradunt, reHgioutsque, et pielalis empnlito no, * \
luine, ex iis qna? injusie rapuemnt, oflfcnml. Alii
. \ , ,
antem, quonim nuincris eral monere, et arguere,
^ ,
obl.ila uon rccipiiinl tanhim ; sed et eos saepe, a
\ ,
:
quibus accipiendi spes effulsil aliqua, bealos praedicant. A i l igilur ipsos munera diligere, qiiomm , [, , ] ctipidiiate iuulla largientibus veiita periniiluni, C . ; \
\ ;
Retribntionesque sequunlur; quod esl a principis

nflirio inaxiine altemim ; qiiom decet polius, qna ,

ctinquo potest raiione, injuriain propulsare. Quo.

,
itain enim pacoeiiatn iualiiin pro malo non reddere
doc<at ? (aeienim ui iniquilaiis Judicem isioium
nudacia longo superari o s i e n d a t , ad judicium
.
viriuiv non altendere subj>ingil. lile siqnidcm quan
tutnvis nulla lai^crciur commisenaione, vxduie lamen adeuntis constantia superalus, ad causa?
judicium advertii ; ciim islt ad nihil oimiiiio voluerinl.
e l

V E R . 24-51.
33 Propler hoc, ait Dominus
xV-\<x'. ,

Deus Subaotk: Vcc, poienies hrael. NOH cetwbU

ol
.
enim furor meus in adversarm, et judicium de ho$li~ ,

bui meis faciam, etc.

, . . .
Domiiius Sabaolh, idem quod virtulum vel ^
> ,
fxcnitiium
Dom;nus, si verbi. raiionem quas .
ris, signilical, el ad ipsum Salvatorein, qui
. \ Filius Dci est, refertur. Terlio enim el vicesimo
, \ ,
peidmo, ubi de lllius in ccelos redim sermo e s l :
c
t Domimis virMiuim ipse esl rtx gloriai ' , legi , \ t
mus. De eoo>m esl ei apud Paiilum : Si eniin
,
, cognovissenl, npquaquam Ooiiiinum glorix* (Tuc.fi ,
xiisent *. Aiiolius Jlierosolymitanae corruplelae
. \
rausam ad principes refert, qui monslrala populo
* < ,
peccandi via, sceleruui ipsis auclores exslilerunt.
\ , . >
F.ranl aulem isii in qnos siinilia usurpavil SalvaRom. xn, 17.
Luc. x v m , 2-7.
Psal, xxui, 10. " I Cor. n, 8.
5

* .

. . .

V A B l i f : LECTIONTS.
. . .
f

*.

1861

1862

COMMENTARU I N I S A I A M .

, , tor, cmn ail : Vae vobis Scribae el Pharisafi,

Suumauiem furorem, expers alio* \,
Iiypocritse
quin periurbalionum Deus, tillricem scelemm po.
lesialem vocal: quam, cum liuuiaiiomore lerrnrem
\ . 01
inducit, in principes imnussurnm se signiiicat. U
, , \ , \
quisque enim minimus esi, Ha venia diguus; p

lenles contra, potcnter arguendi \ Qui eniiii ai.
, \
opibus, 34
verbo, aut aliqua alia faciilL-ile

pollenl, nec illis debilum, qui in Ec< lesia, vH ubivis
xsX
\,
, ' - iaborant, auxilium prae>tanl, Oeolum detnutn, u i m
pro acceptoruin raiionc opus exiget, pcruas
.
solvent. Alque i i sunt, qiios adverrarios v o c a l ;
, \
.
tanquani qui ejus maudala graviler lulerint; unde
* ,
. , . > non prins iram s i l posiiurus, quain lales esse dcsierinl. Ilo&ies voro stbi cxsisiere, dcquc ipsis se
, " , \,
. > Hjudicium facturum asseril. A i l enim ipse: 0"
credit in me, non judicabitur ; qui anlem non cre* ,
d i l , jam judicalus est*\ > Hostes ergo jmlicii
\ .
aucioresexsistimt. Venit enim, a i l , ira Dei snp r
,
iilios incredulitaiis * \ > CaMerum pro peccatorum
, ,
magniludine, jusie se in eos
aiiiiuadver.siiruin
,
4 e

, \ \ .
* , . ,
,
, ,
, \
.
, * , ,
%\ * . . .
' , \ i9

diserte significat. Aiioqtiin tamen Verbum, pro sua

iu bomines benevolenlia quia non ila inorteni
peccaloris aique pamilentiam exopial) illis se,
qu)bn$ furore opus est, sanalricem manum
allaturum pollicelur, ul Ad purum excoquamur,
probique ab improbis secemanlur. Itaque Ad purum uorinm tuam quidem Symmaclms; Aquilas
auteni, vinacea tua reddiderunl; lauqtiam qui ajs,
aul femim excoquetiles, tcoriam, vinaceaque iu
,.\, /, . - ^ torcularibiis abjiciunl. Istos aulem exsisieie, quos
; , \
iniquos et superbos ait, ex his qtia sequuniur,
\ , ", \,
signiflcat, utest a Scpluaginta clarius, aNegoriax
. , ;
sensu releclO; inlcrprelalum; cum eaeleri slamnum
, * traDSltilerint. Nonnulli tauieti idem furoris eimanus
; . \
vocabulis significari, deque iisdem ulriimqiie usur , \
pari pulantes, vide, ainnl, Ixtmn el prosperum
, \ , \
divini judicii exilnm.lla eniiu Deus iraFcitur, ut
,\ . \
correplos beneiiciis cuinulei, non snppiiciis perdal.
; ", \, Atque illud esl quod ipse ait Dominus : Ambula . > , ' bil quasi ignts conflalorii, elquasi berba fullonwm.

E l sedebil conilans, el eimihdans, quasi argentum,
, * ,
el quasiaurum. * > Sed quae inde postta iildiias?
, \
< Erunl Domino, a i l , sacriliria offerenies in jusli; , ,
l i a * . Ignem vero eas vocare consenianeuui csl,
,
quae ex bcllo, reliqiiisque rebtis adversis,orta3 sunt
, .
calamila lcs, olim quideni idololalriae noiuine,poslea

1T

w o , propier Hlaiam Chrislo injiiriam, conciliaias: qiio 35 nlmirum lempdre ipsis admoia mami, veloli peritus aliquis aniiex, adullerina a veris (ut ista sibi reservet, illa autein perdat) ignis ope
discretil.
\ \, \
Baptizal enim in spirilu el i g n i ; el veniilabro
, \ ,
purgabit aream soam , el quae deinceps. Seleciis
,

igilur apostolis, qui iniqui ei superbi remansermii

& ' , ftomanis Iradidit, tanquam legis conleoqtiures ;
1 1

s t

* Uattb: xxni, 23.

Sap. v i , 7. J o a n . , 18.
i b i d . " Mallh. , I I . ibid. 12.

* Coloss. n i , 6.

\ A l \ l i LECTIOXES.
k

TP-

Malach m

2 5.

PROCOPil

1863

GAZJEI

18

elaloque in altutn cornu adycrens Dcum iniquila- , ; ; tem loqueules

Nec iero leve esi animae benc . ficiuin , qnod ab ea secernantur iniqui, et qui de- , \ feclionis auciorcs exslilerc. llaque ei i l l a , quibus I.
'Ecclesia uliiur, fonnuloe, eos, qui velita palraruui, , a reliquis separaul, ne niodicum fernienlumtotam , ,
massam adulierel ; l i a trentendum illud in lcnebras abjeclorum judicium, ad quod imprudenles , . illi persaepe non adveriunl, adumbrando. Yerum
^ qiiam non nisi maximo delrimenlo qui iniqui suut
cuiu aliis relineanlur, vel ipse Paulus abrnide te- , , '
slis csl, ubi snccenset Corinlhiis , quodnon luxis- . , \, sent, ut de medio sui, qui malum perpetrarat, l o l - ,

lerclur. His igitur abaciis, a i l , Reliquos l i b i ,

. tanquam auruiu probatum, resliiuam judicei, et
iOii-ilinrios; sicut antiquitus. Neque cnim si tales R , *
11 n liabuisscnt, istnd anquam ab eodempro- *
plieta audisscnl : c Ecce cerle dominator Dontinus
, , rx*rciiuuin auieret ab Jerusalem Dcindequos, \ , \ *
natu adjiciens : c E l judiceu, inquil, el prophe- , ' ; \
lant * ; > ubi nnc venerandum omiltit coniilia \ '
rium, per quos, eo tcmpore, ildelis, judiciique, et "
jusiitiae plena exsiabatcivitas; ad quorum exem- \
*
plum, aposlolos anlca reliquiarum nomine signifi , *
calos, cmn de illis : Ni$i Deu$ Sabaoth reliquissel \ * \ \ nobis semen, usurpavit, effecturum se pollicclur : ,
*
\
quo lempore, non merelrix amplius, sed recenti , .
\
nomine juiliiia! civilas; non bomicidii, sed jusli \
tice plena; non civilas lanlum, sed chitalum tna- e i

gistra vocabilur; eriique reliquis dux, et auclor

' , \ , '
,
aalulis; quippe quae de se coelus eorum, qui so
\ ,
lilario viue genere delecianlur, tanquam colonias
, \
etniltel; qualia dudum quidein apud Judacos inle, *
gra, nunc plane excidcrunt; sed per orbem unit *\ . >
versuin 36
Ecclesiis Cbrisli, qua? supra petram
fundalu: suiU, perpeluo ab aposiolis, eoruin suc- , \ \,
cessionis urdiuo, qui illas regunl, iia vigerc cer- ,
nunlur, ul illoruni admiralione ductus David, pro
\ . \ 1 \
panibus illi naios essefilios dicerel *. Juda3i enim
\
cum essenl, Judicoinmque discipuli, c l ipsorum
, \ SyungogaB lilii, in patrum illi ordmeiu trausieruni,
. ^ ,
velercni malrem Synagugam ad Cliristum deducenles. Dc Chrislo rursum, ejusque discipulis sic , \ , ; " \ ,

ct alibi propbcta : c Ecco rex juslus regnabit, et

principes c:uin judicio imperabtiul
Quamob rem D , . * vero regibus pra3icnnissts, judicum lanlum memi . n i t , c u m laincu inler reges defuerinl aliqui,
\ ,
qui probilaiis noinine qucaal commendari ? Quoniam sub judicibus Hbera, siiiqne juris eral eonim
, , *
vitae ralio, nec regem aliuin, praier Deura nove . >
rant. Spoa*e emm, sed sano nequaqnam consilio,
" , regeiu sibi postularunt. Benellciis ergo ornatos, ad
, , \ beatum pristinai viia3 slaium redire erat operae
, \
prcliuin cum possent.t Nonenim rex erat in Israel, . , scd unus({uisque quod in oculis suis rectum vide,
.
Psal. xuy, 17. Isa.
Psal. LXXIV, 6. I or. v, 6. " ibid. i
2 . Isa. , 1. ibid.2.
XXXM,1.
Y A R l i E LECTIONES.
r

, n

. ; .

?. .

. .

^..

>.

1865

COMMENTARII IN 1SAUM.

1866
0

;,
balur, facrebat . > Aul quoniam vcrilalis nbsonte
* . rcge, regtbus Ucus non rcmancret, sed judicibu* :
quossupra thronos duodecim sessuros, loiidcmqno
, ,
, .
tribus Israel judicaturos esse legimus
Deindc
, \ ' ... , c vero, propter arbitrii libcrlalem consUmrios daturura se pollicetur. Est enim regis imperare; consi. *" \ ,
Uarii auiein eos, qui per st non vident q\i recta
:
sunt, edocere. Meminerint igitur episcopi se non

lanquam principes, aul iinperalores sed ut con, .

"
siliarios (quales propltclae ipsi, et Moses exslileriutl;
.
01
, quibns pcr ornnia similee essc debent) populo con, - cedi : A l ipse consilium do, tanqtiam misericor 23 . - diam couseculus a Deo *. > Verum enimvero,
quoniam de paucis sermo esi, a Jndaici populi rc
\
liquiis progredilur, bis verbis : Cum judicio enim
,
c ' , ^ salvabiiur capihitas ipsius, et cum mhericordia;
vel, prout alii sunl inlerprelali, cum jutlitia. Quos
. > , ; #
enim Deus taiule dignos censuit, soli illi proinis .
sionis erunl participes; quantumvis solatn gentis
\ .
, suse universae con versionem nescioquam somiiienl
\
Judaei. 37 Captivitaiis amem liberationem, eam
dicii uiuiationem, quse ab errore fiel, reuovato ad
' ,
Dei cognilionem auimo: quaeque nullam poslea ha (
bitura %\i inlermissionem ; nnde illud est, quod ait
, * Salvator : Spirilus Douiini super me, propler
), quod unxil me. Quo loco ? Prsedicare caplivia
, ' remiesionem , de se dici conflrmavii. Nihil enim
* - nuncde iis hosiibus, qut sub s<usum caduut, pro . \ pbela disputaLliiiooaiiitspeccaior ab boste vincius,
%\ . Q et
tj .
'
, ,
flclo vultu ab bominibue gloriam venantes, posl * , quam qtue lalent, retecia fucrinl (qtto niniirum
, \ , , .
tempore nuda fient ei aperia omnia , nuliusque
' ; , laiendi creatur reraanebit locus), ttim paiefacla
.-c
fraude, adeo injucundum de ee praebebunt specta ; > culura ; m eoe non inimerito quercui assimilarit;
, s i c r n i m reliqui pro lertbiniho reddiderunt; et ia
, \ , /^^,
Genesi idein quercum el terebinihum esse didice .
runt. Erit porro ei robur iptorum tanquam lini $ti . pula, non frugum, autrerum magii nccessariarutn;
\ . #
quando c Ab eis ablata suot fortitudo omnis, om , \
neque robur panis, et robur aquae, el fortis, et vir
* \
bellalor"*: quibus eflectum est, ulcum Paulodi , ' Dcere non queat: t Omnia possum in eo qui me
[]
, ,
c o n f o r l a l C h r i s l u s ^ i - f Q u i s n o s separabU a dile . ). clione Cliristi ? > Nam Ubertate prorsus amissa,
quibusUbet Romanorum serviunl imperaioribus,
, , illudque idolorum robur, cui fidebanl laniopere,
, \
vanum jain roborii nomen apparet. Adeo suis quis
\
que peccaiis, lauquam calenis, oonsiringilur. lllis
. ,
enim ipsa pro igne et lignis exslilcrum; illosque
,
exspcciata virtus 3g perpeino igni tradidil ; non
>

9 1

Judic. , 24. Matlh. x i x , 2 8 .

1 3 . " G e n . , 4, 8. * lsa. , 1.

e l

I Cor. xn,.ft5.
Isa. L X I , 1 ; Luc. iv, 18, 10.
'"Philipp.iv, 13. " R o u n v u i , 35.

i k l j i . iv,

V A R l i E LECTIONES.
1

1. .). . locum hune varic mutilnm, ei pertnrbnium, sic legi posse pularim :

, / ..

. <1
. ..
.
4.
* . . .
,
.
.
1

PATBOL. G B . LXXXVIl

59

1867

P R O C O P I I GAZ^El

1868

aliier, quam quae a nobis improbe aguntur omnia, , quantumlibel ipsi Cbrisliano nomine gloriemur.
, xotV , \ '
Comburenlurenim, ait, intyttt l peceatoret sitnul. \ Gessel igiiurjam quilibel nudum Gbristiani nomen
\,
conQdenter jaclare. lgnxt enim quibuslibet opera , \
tiones e a u s sunt, qiii neque aurum, neque ar , * ,
genlum, neque lapidee pretiosos, sed solam stipu #
' .
lam a B d i f i c a n t ; veluti de Judaie presens indicat
;
oralio : qtiorum ne principi quidem chilali idem ille, qui sub sensoin cadil, ignis, propter i l l a l a m
Gbristo injuriam, pepercit. Nondesunt autem.qui, per ea, quae pr&missa sunt, eorum slatuin, quac
caplivitatem secuia sunl, demonslrari pulent; cum vcleris gloriae splendorem , judicesque bonos, e l
vcrae in Deuro pietatis cultum amisisee Judaeos puderei. Aiunt etiam boc demum pudore laclos esse,
cum captivilalc afffigeremur. Erubuerunt enirn, aiunl, vel tum maxime, cum oinni ope desiimii,
caque spe, quam in idolis collocarant, imberilles esse se, et divini furorit ignem in sesc accendisse
didicerunt. Sed quia divinae volunlalis decrela possit impedire?
CAP.
II.

. B \
3f> V E R S . 1-4. Verbnm, quod faetum est ad
- \
'
vldr
Isaiam filium Amo$, de Judcea et Jerx$akm elc. '
".
Priina quidem adversue Judaam vieio inscripta
, csi. Praisens autem de Judva, T C I , secundum ,
Symmachum, tuper hrael. Gerte si de bac, posl- , : ;
quam comminationes recensuit, quae fausta sunt, ,
. \
adjecisscl, niulationem appellare decuUeeW Sed
. . .
quoniaro de bac r u r s u n , q u trislia sunt, addidit
,
. \ ,
his verbis : Dcreliquit poputum suum, domnm
Jacob, etc. Itemque : Ecce certe Dominusextrciluum ,
\ .
auferet aJudcea, et quae deinceps : consequenler
el isla ad visionem, q u in Judseam pracessil, * ...

,
rcfcrunUir, lanquam illius repeiitionem babeant
, \ , \
inertia*. Sunt autem et isla ob id de Judcea inscripta, quod cum genlibus, de quibusnunc sermo esl.^ \ , \

Judwos eliam ad verilatis B O l i l i a m vocal, bis v e r - ,
bte : Ei nunc , domut Jacob, lenite, et ambulemus in . \
luce Domini. Fortassis auteni ei islos imprimis . \ :
, \ v o c a t . Abunde siqnidera eos vifione praecedenli
adlioriatus, cum prxter paucos rejecissei, ad gen- , . ' les iraneiit : quOmscum nibiloiniiius et illos voca- . \
v i l . Ilaque et Paulus a i l : c Yobis oportebai p r i -
inum loqui verburo Dei : eed quoniam repellitis ,
.
illud, ecce convertimur ad genies
Quod et
bac eliam prophetica oratione usurpari viderous. .
Nec vero absurdum praterea videtur, tuper Judaa ,
iuscripiionem adiintlere, com inde Evangelii, cu- ' ,
( jiie virtute praedicalionis el curalionis opcra pa- ,
travii Gbrislus, gratiam c(Dpisse notum 6it. Neque ^ . 7 ,
.
enlm quod illis coinminatus esi, iisdem priinum
^
banc esse communicalam graliam probibet. Uaque
, , f \ .
ei dc bac concionatus esl bis verbis Zacharias :
\ ^
40 c Lauda el laetare, filia Sion , ,quae cum
,
7 islis eadem sunl. Quod 91 quis roenlem iniucalur,
i\unc de Judcea alia, el Jerusalem ; vel, u l inlerpre- , .
latur Syromacbus, pro Jerusalem, sermo esse v i - , \ , * '
, ,
deaiur. Receniem enim, praeter eain, qnae a Mose
, ,
lala est, legem, aliudque verbum, et montem eliam
eT

e e

ICor. 111.12.

* A c l . XIII 46.

Zacbar. 11,10.
VARlifi LKCTIONES.

* . . . ,., .
y . .

. . * . (.

** \ .

1869
COMMENTARIIIN ISAIAM.
1870
. *\ \ navum alium, antea quidem obscurum, nunc vero

,
llluslrem, domumque Dci genlibus notam, non J u *\ , c . daeis inducit. Sequilur ergo, ul Judoeam, etJerusa ,
/em, gcnlium praedicatlone illustres intelligamus, a
. ,
quibus c Notus in Judaea D e u s dicitur. Fortasse
, \ . ^
vero et animus esse queat, qui Dei cogniiionem
\ .
resumpserit, qua primus carebal popolus. Ait
,
enim : c lsrael autem me non cognovit; et popu *
lus mc non intellexil
> Quo fil ut populus Go , <
morrbse Sodomorumque principes evaserint. BOIIO
. > \ igilur ordine, post genlium voealionem, Verbum
. \ .
Dei propbetiap prxmtsit; ut cum Joannis Evangelio
. " , . \ conveniret, qui ejus a Verbo, t quod erat in principio , > sumpsit exordium. Ipsum enim etiam
$, . \ ,
nunc propliela enuntiat. Idem vero visionis, quod
*
- verbi nomine significari pulandum est; cum nen * * trum sensibus percipiai.ur. Quae enim quis audit,
menle inluelur. Et quse oculis usurpamus, eorum
, , \ , , . " intus ipsi raliones gerhnus. Una quidem est prae , , terea Spiritus gratia, virtutem a Deo sanctis viris.
ad eorum quae iguorantur, cognitionem per revela , \ * . lionem, cordisque illuslralionem praestans; sed
. pro negoiiorem differentia, in quae cognitio i n , \ . cumbit, vel visio, vel verbum merito dicalur. S u , t perius quidera ergo, quae praesentia erant, ipsa
nimirum populi iniquilas ; ipsa a Deo secretio,
, ' .
, ipse deirique ia beneficum el liberalem ingratus
animus cernebatur; sed hic futurarum reruro agi .
tur praedictio : verbumque ideo de gentibus nunc
, \ ^& \
praedicilur. Neque enim Judaeorum tanium Deus
. ,
w

T i

t
^ geuttum. Deinde Aposlolo tesle : t Non
qtii in aperto Judaeus est, sed qui in occulto .
\ .
' Ergo ad apertum superiora, ad occnlnim futura
referuniur. domu$ Domini illa ipsa eet, q u
\ ,
, ex genlibus supra iirmam salutaremque peiran;
aulem
, , fundamenta jecU Ecclesia. Nomsimoi 41
dies vocat, qui extremum bujus sa?fnli finem
. \ 6*,, *
, \ \ prope aiiingunt. Cognatum enim iis, q u cadiuit
, , \ in aspeclum, lempus eet ; illisqae peremitibus
non potesi non corrumpi. Convenitini auteni C U I H
. ' istis, quae vaticinatus esi Jacob ; ubi quae postre , mis lemporibus liberis suis essent eventura, di . ciurum se professus, ait : < Noo auferenir sce , plrom de Juda, neque dux de fetnore ejus, dottec
, . D veniat quod recondilur, et ipse eril exspeciaiio
\, ; genliom " > Et nunc enim a i l : Venient omnet
, gente$ in mmtem Dti ; Christi videlicet Ecole ' s i a i u : d e q u a , qua3 supra monlem e s t , civitatem
\ abscoadi non posse legixnua . Quod aulem ia
, \ , verlice montium dixil, vel Paula pateal interprete;
\ qui supersediflcalos snper f u n d a m e R t t i n ] aposlolo . ", rum et propbelarum ecribU . Montem Dei prce , , lerea crassius foriasse quis ex J u d s e o r u m s o n s t i ,
eum inielligai, qui in ipsa rcgione p a i c t . Scd qui
.
landem manifestum forc a i t ; q u a s i pt ius l a l u i s s c t ?

e s l

s e d

T t

f 4

7 I

4 9

Psa!. LXXV, 1.

' Isa. , .

Joan. , 1.

* Rom. n, 28, 29.

" Epbes. u,20.

* . .

. .

VARIiE LECTIONES.
b ^ ; .
%

Gcn.

XLIX,

1.

Maitb. v, 14.

1871

PROCOPH G A Z . t f l

1872

Neque enim vel monlit orlum recentem, vid do- ' '
, \ , '
mus allerius quibuslibel in monlibus xdiflcalio . nera carnalis exspectal Judseus. Imo ve! ipsis
Isaiae temporibus, Mon$ Sion , el lemplum, eo
dem, quo nunc, sensu, exceUa, coelesleque Domi,
nici Evangelii verbum; esse apparebat; aut, sicut
\ .
magnus docet ille Paulus, mons Sion ccelesiis,
" \ ,
supernaque Jerusalem, quam communem omiiium
\
malrem idem nominat . Nec co tamcn toinpore
, ,
priscis bominibus talis mons ante manifeHus ex- ,
slitit, quam peccali Christus profligalor, petra
,
facius, supra quam suam ipse Ecclcsiam con ,
slruxit , in terris innotescerei. Omnibus eiiim
,
jam, cum subslraia eidem pelra, inclaruil Evan , \
gclii verbum; ex quo mystcrium jjlud, quod ab
i n f i n i l o saeculo latebat, ad teoiporum consumma- ,
tionem prodiil in lucem . Monii porro Clnisii
. \
comparatus esl in terraru descensus; quia mons , est, quod in terra inuhum eminet, ipsaque Do- ,
,
luini caro, terra alioquin oaturae communione
exsislens, per eam, quani babei cum Deo, aflmi- ,
. laiem, sarsum assumpia, elevataque est: quam
qui imitanlur, montes illi, et peira domum Dei
fuleieiUes 42 vocaniur; qualis et Petrus exsii- ,
\ .

til, dc quo illud : euper banc petram aedifi ) , '
cabo Eccleeiam meam , legimus. Qualis iiem
*
qiiisquis wjpra caduca bscc evectus, rerum divi*6 ,
narum cognitioiie, pro sua animi magoitudine,
aclionumque sinceritate, perfruitur. Iidetn vero , \ , \ , \
, .
et ipsi sunt monlium verlices, in quibus conslruc

T 7

cta esi Domus Domini elevata super colUt; id esl ^ .

i ' ,
supra lerraa cumulos modice quidem a terra elatos, humilibusque paulo sublimiores; sedaltissi- ,
mis lamen depressiores. Quoniam vero Doniini et ,
.
botmnuoi celsiludo, quantuinlibet omnes reruin
gesiarum magtiiludine elarissimos simul couipre- , . "
bendas, similis nunquam esse polest; ob id eam
super colies elevari dixit. Amplioris enim gloriae
ipse prae Moyse dignus eet babiius, quanlo am- . > \ ;
pliorem bonorem habel domus, qtii fabricavil . ' ,
illain. llera prae Abrahamo, qui exsuliavil, ut , ;
, \ * ,
Videret diem incarnalionis, et vidil, el gavisus
csi, et decimas Melchisedecbo, Gbrisli typum \ .
gcrenti p r e s l i l i l . Talis enim Dominicx incarna- . , [] lionis exslitit dispensalio. Peccaium enim non D . \ \, c

fecit, nec inventus esl in ore ipsius dolus .
, \,
Absit enim, u l Deo gloriam ab ea celsiludine,
;
qtia rcbus subjeclis eminel, quaque vel coelos
, '
exsuperat dignitale, quaeramus. In domum Domini
., ,
ergo, inquil, venient omnes genies. Venient cnim
salutari predicatione vocali: ~ Quoniam prsedica- ' , .
8 0

e i

bilur Evangelium boc in universo mundo . > liem, quoniam apostolorum vox in omnem lerram exivil . Caelerum quonam tandern pacto venturas genlet omnes, deinde tnullas ambulaturat
significat ? Nimirum, ut ad Gdem, quod precedil, quod sequilur aulcm, ad vHae genus rcferan

,e
1

7 8

G a l a t . iv, 26. Mallb. x v i , 18.

Coloss. i , 5 scqq.
Malth. xxvi, 15. Psah x v m , 5; Rom. x, 18.
V A R l . C LECTIO.NES.
e . .

MatUi. xvi, 18.

"IPetr.

2i.

1373
COMMENTAKU 3.
liS7i
iur. Fidein enini nulli non profileiuur; cum lamen sccundum prac:cpla non omnes ambulemus.
Nam el de vilop, ratione inlellexit quod ait David sanclissimus : Beaii iminaculati in via, qui ainbulant in lege Doniini
A l vero, qui genles multas dixit, cum paucos esse, qui viam inveniant
fcstelur Dominus ? Quia aliud, est gentem dicere universam, aliud subjeclam genti multitudinem. 43
Sunl ergo gentes muiice ; inter,quas noo desunt, qui recte vivanl: ex illis autem, qui
singularum gentlum nomine conlinenttir,pauci.
8 i

\ , Praeierea, Sopbonia teste : Rcges omnes l c r r a

. > - venieoi, ut illi servianl sub jugum unum .
\
Deorum enim fallaci rejecta mullitudine, repudia ilsque sive daemoiium, sive, quos anlea colebant,
\ - consecratis montibus, ad eum jam, qui vere Deus
,
esl, fesiinant, ita sese muluo provocantes : Ve .
nite, atcendamus in montem Domini, et in domum
\ , Dei Jacob. Nec vero jam coeli, terraqtie domimis
" " - sed Deus Jacob dicitur; qui palriarchae humaiia
, \
forma apparuii, cum mulaio nomine, Israclem
. eum nuncupavit, unde et locum, Dei faciem, Ja , cob appellavit ; cum ae ei Deum facie ad faciem
, \ . vidisste, suamque eervatam esse animam dicerei.
* - Eum ipsum ergo nunc gentibut notum fore ihmiil;
, " uti Jaeobo gentium vocationem praedixit; quibtia
* \
monlem, domumque Dei quae in cceli sunr,
, \ - nota et aperia fore vaticinaiur, asiipulanle Paule
bis verbis : llla autem quae sursum esl Jerusa * <
> Uaque:
, . \ , lem, libera est; quae estmater nostra
c c Accessisiis ad montem Sion, civiialem Dei vi . 01 ventis, cceleslem Jenisalem .> At qtii cogniiione
, \ , profecerunt, quique veluii quae sursum eunl, prio rcs adepli eunt, alios rebus bumilibus inbaerentes
. , \ ad simile provocant sfudium **. Qui enim in C h r i , . slo excitatur, idem coelestia quaerit, reliquisque
. ad eadem dux est et auclor, qui lerrcna adbuc
. ' \ sapiuni. Alque utinam qui eo asceodunt, nunquam
, relabamur. Duplex enim habitus, duplexque ra, lio est; eaque recte ex incarnationis myslcrio
inteUigelur; in quo se Deus ad carnis participa.
, - C lionem dcmisit, eamque facla unionc secum exailavit. Nos ergo ad divinitalis aliiludincni capes, ,
\ sendam muiuo excilemus, sumplo ab animorum
inflrmitate exordio, primuuique in montem Do . , \, , mini, secundum communes de Deo nolitias, as\ , \ . cendainus : deinde promovenle inlelligenlia, pc. culiare Dei Jacob adjiciemus discriinen. S U J I I
\ . eniro ipse, ait, Deus Abrabam, Dcus Isaac, Deus
San , Jacob ; boc mibi uomen est perpctuum
, ctos enim sibi adjunxit, ut sempiternam 44
\ , - rum memoriam, apud eos, qtii Dei nunquam
* obliviscuntur, fuluram esse oetenderel. Deum
, . vero Jacob ille cognoscet, qui adbuc luctalur, et
, ' daemonas supplantal, quaj potest, sibique con;
,
,
grmlnt,' addiscens:
Deum aulem Israel,* qui
per,
,
. ^ , , . w - . .

; - fectam contemplationetti fueril amplexus. Deus

ergo Jacob viam nobis ipsius non annunliabil,
, nisi prius in monlem ascendamus. Quo pacto eniui,
=
nisi adrnisso prius Evitigelio, ex ipsius instilutc
*/
vivamus? Qui vero sese inviccui provocant, si
,
8 8

l i u n c

88

* Pia!. cxvm, I. Mallh. vu, 14. " Sopho. m , 9.

Hebr. x i i , 22. " Coloss. , 1,2.
Eiod , 1.
, 0

Gen. xxxi, 50.

Galat. iv, 26.

PROCOPII

1375

GAZ.El

1876

;rquate$ sunt, unde ipsi, monstranle neuiine, .

, *
viani addiscent? Suum Lpsi iiimirum sludiuiu
,
osicndunt, qui boni nibil suiil adliuc conseculi :
, '
aliier quam si nunc ita se muluo alloqtian. ,
tur aliqui: Agile, sprelis rebus terrenis cadcsiia
,
.cogiletnus; ingrediantur dumum Domini; viain, \ .
que indc, qua palcl ad perfeclionem ascensus,
, ' addiscamus. Unde vcro provocaue gcnles, ol quo
27/, , usac pneceplore: Yenile, a$cendamu$ dicanl, s i , \ ,
gniGcat, cum ail De Sion e$se exiiuram legent,

et verbum Domini de Jerusalem. Esl enim lex ista
.
reccns et vcrbum inaudUa aflercns aliud ab eo

quod in Sina monle tiadilum e s l ; illud, inquam,
,
quod de Sion egresturum, gentesque docturum si .
gnificaiur. Siipernc eiiiin Cbristi lex evangelita
de coHesli iila, imo eliam el lerrestri Sione pro- g ; , %
diit; in qua salulis noslrae cau*a, el mori, ei re;
surgere Salvator vohiit, ab eaque ejus iu orbem
. \ .
univereitm propagandae principiura sumcre. Nam

qui de Moeie lege iela efferri arbiirantur, etiam
, ,
quo pacio, de Sion iiia exierit; quomodo rursus fn' ' , \ . . .
turuin illius exStum praedici; qnod denique w r *
bwn signiiicari pulent, inlerrogandi sunl. S i
. , enim propbelicum respondcanl, quomodo de Hie ,
rusalem prodihse docebuut? Ubique enim in Ju
d$a exslilit, imo et ubi captivi tenebanlur: el
, ,
Ninivae eliam. Leget ergo Domini, de surama spe
[] c u l a , id cstde carne ipsius, tnananles, unde res , .
nostras intuebatur; unde etiam verbum, facto ex Jerusalem docendi prineipio, ad omnes dimanavif.
amplectantur. Aiunt ergo invicem sese vocanles: aut vcrbum de domo Dei 45 sumemus; illudque
cum eo semel pervencrimus, intelligcmus: aul Sionem rcliquil, ab eaqtie recessil lex; el ab /exusalem, conlumeliose illttcl excipieniibus Judaeis, divinum verbum refugit.
Uaque ail prophela : E l d i x i : Non pascam vos: C
' ! \ ,
quod tnoriiur, inorialur, ei qnod succinditur, suc * . , \
eidalur ' ; > e t reliqua, devorent unus(|uisque
, \ .
carncm proximi s u i E s l enim liaec cventu ipso
. posi Salvatoris crucem , visio prupbcliaque con \ firraala. Iiaquc et eos, qui verbum non exccpcranl, . [ ]
bis verbis alloquilur Paulus : c Ecce convertimur
, .
ad genles; sic cnim uobis impcravii Dominus .
. ;
,
Idem vero Judicabit inter gentes ; dignis quidem
, 7
sibi seorsum positis , vocaiis autem ab illis , qui
. '
tnles non suni, separatis. A l enim slans Deus in
ccelu dcorum dijudicabil ; inter gentes auiem judica- .
,
bit. Eum cnim inler sanclos, propiercxiiniam ipsius
cognilionem, dijudicare; inter eos aulcm qui frus- .
.
\ , ,
tra vixerunt judkare convcnit. E l liac igitur ratio(

9 S

9V

ne aiunt quidam, quolquol pieialem non colunt p '

omnes judicabuntur ; sed pro cujusque vitae ratio

\ .
ne, el judicii eliam exstabil dilTeieniia. Sic ergo
, []
,
verbum evangelicuni (poslqtiam genies populo
,
,
mullo disc/evit ) arguil vel eos , qui crediderunt;
, :
cuin priorem illorum crrorem ostendit , vel eos
,
in ipsum non credentcs, sua culpa perierunt.
, !

Z^cbar. x i , 9. ibid.
a

' A c i . xiii 46, 47.

V A R I / E

<* . (.
i ?. .

. '

" Psal. LXXXI, 1.

L E C T I O N E S .

>. .

. .

1877

COMMENTARII IN ISAIAM.

.
* ,
. , \, \
. '
d &4e77W $
.(, ,

,
* . ,
, .
01 ^ ,
, ,
,
f ,
^ . "

18T8

Oslenditur autem arguendx vefbtf ipsa judicii

sequitas. Arguam enim le, a i l , el slatuam contra
faciem luam . Sed hoc loco, quae leslibus fit
adbibilis , reprehensio inlelligitur : curo in occulto illo j u d i c i o , resipsa* nobis obversentur , et
propria specie singula in auctorem suum peccala
testentur : cum denique recti judicii illic sialuendi, hic aulem poenarum raiio postuletur. Tum
demum enim acerbe lorquemur, cum sensu, quo
antea caruimus, revocato in poccala mentis oculos intendimus. Qui illud ergo excipiutil "cunciis
prorsus ; quae solent semper cam aninio bellum
gerere, repulsis cupidilatibus superatisque daenionibus , quibus anlea obsidebanlur , Iranquille
agunl; u videlicet, ad quos ait Salvator: c Pacem
, , meam do vobis, pacem meam 46 relinqtio vobis**.
, J ' Atque boc quidem temporum signum ipsa ora .
tio, cum cuneta rei bellicae instnrmenta in pacis
, \ usum, omnibus anlea inler se furetitibns, con ,
versum i r i signiQcavit. Neque enim pacem ejus\ . , - modi, qualis in imperio Remano, post Gbrisli ad . ventuin , per gentes urbesque, el agros sletit,
, . qoisque reperiat. Itaque a i l , nee ditcenl ampliu*
\
bellum gerere. Est vero reprehensionum finis op , \ , \ , timus, cum turbulenti bomincs, in qnielos, et
,
pacis amatores transmutanlur. l i a enim Chrisfi
lex et verbum , non vicinis modo, sed longe remo tis id esl Judaeis, el genttbus , pacem enuntiavii;
, '
ul qiii gladius fuerat ad inlerimendi usmn fabri,\ ^ \ - , calus , in aratrum jam conversus, semina illa v i , \ . - ' viGcaquai sapienti beneficio, rationis participibus
\ animis innascunlur , prapararet: et quae jan ob, . duruerant, emolliret, sentesque revelleret: lancea
\ , aulem eminus pelere et propellere solita , in id
, \
quod prope cogendi colligandiquc facullalem habel,
. verterelur. Falx enim quae dispersa sunt, cogens
. in unura , manipulos ad colligalionem praeparat.
. Conferunt vero isla ad verbi messem , de qua le -. gitur: c Elevate oculos veslros : et videle quoniam
regiones albae sunl ; ad quam etiam discipulos

suos miliit Cbrislus. Neque enim qui bella ciet,
.
ad banc messem commodus esse ducat. lltts er# - go, tanquaro qui in corde nullum belli geslarent
, , organum , quascumque domos appellerent, intt B

9 T

, millend<e pacis facultalem dedil: quod non licuit,

, \
donec mundanse sapienliae verbum ferociter inttis
. \
desaevirel. Cura siquidem magna, veluli admola
\ .
cole acutum ; rerumque probabilium specie fulgeiitcm oraiionis gladium in se invicein deffromebant. A l ex quo : c Gloria in excelsis Deo , et in
terra pax bominibus * , > annuntiari cocpit; omne prorsus veritas mendacium corcpescuil ; i;c
jam inde qui verborum pugnas docebanl, quidquam vel bisccre ansi sunt. Yocal vero perbumaniter el Judasos ad salutaris lavacri graliam.
t-*. Kal YVY ,
47 V B B S . 5 - 9 . Et nunc, domtis Jacob, venite

ir . "
et ambuiemus in lumine Domini.. Dereliquil enim

", . . .
populum , domum Jacob; etc.
%

1 1

Psal L X I X , 21.

I . .

Joan. xiv, 27.

k

. .

' Jojan. , 55
1

" Luc. , 14.

\ A R L E LEGTIONES.
. \,
. .
m

1679
PROCOPII GAZ.EI
1880
Peramanler riomeslicos adliortatur, ul effiisam *
in gcntcs omnes pacem, id est EvangeHi splondoroni,
,
ainpOcianlur^apta valde, el ad incendenduit; com- .
moda adhorlationc. Neque vero eos Jacobi sobolem
.
niriplius ; qii:i jam iudigui appellalione evaseranl; ( ), doumm Jacob siinpliciler vocavit; veUilique sus- . , *
cepla pro.Dco deiVnsione, rejiciendi populi cansas . "
a 'j cit. Apertins praeierea quiddam esl qiiod, post , ,
nontem Domini, eliam domum adjuuxil; ul pro- ,
uovenlinm nolarel ascensum ; qui puriore el splen- ; lidtore luce illtislraii * bealarum reruro specta .
riilopuuque sola nienlis agilalione cognilorum
, , , \
volupiate fruunlnr. Tale esl el illud : Acce .
liic ad eum c i illumiaamini, el facies vestrae non
, '
confuiidentur. Qui possunt enira confundi, su ;
pcr quos signatum esl liimeii vullus Damini ? \ , Quomam \eraabuade lucls haberecopiam dicebant, .
, \ ) , '
qiii legali el prophclica illuslrareltir: veluli i n tcrpretationis gralia, Domini vocabulum addidit. . 6
Lcx enim el propheta? lampadis, ei stcllarura ins- * ,
\, lar , anle solis orluin habuere. 48
Q
6 * t
cmpit iste illucescere, inuliles illas occallari
ccrtum esl. Ilaqne et eos sic adhorlatur Salvalor: , c Quandiu lucein babelis ambulate in l u c e , ut , .
' \ ,
non vos tenebrae comprebetidanl *. alibi cum
de sc loquerelnr: c Ego sum lux mundi *. Eo- , '
dem ei bic fere paclo Mosie se liileram in veri- ,
la(e:n transformare claiuilat propbela. CaHerum, .
\ ,
quoniam propter majores suos Deo se cura esse
\ . \
credebanl, quamvis alioquin gravher peccarent;
ei ab eo se , qui communis omnium salulis causa * c ;
' ; , <
carncm assurnpsil, averterent; populum swim
, , > \ .
dereliqui$$e Dominum prophela lesiatur. Quod el
alius liis vcrLis innuit, c Goncupierunt agros : bona
orpbanorum diripueninl ; vi posscdcrunl'.lAlque * < .
,
ila de Doipino verbis audacibtis loquebanlur:
,
< Nimne Dominus in nobis ? Minime vcnienl in
.
nos niala . > Obid , Propter vos Sion, laiiquam
.
ag'-r, arabilur , elc. Idc;n et ad ipsos aiebat
\,
Qbrisius qui se nolebanl recipere . < Ecce relin- , ,
. \
quetur domua veslra desena . > Alioquin cnim

et causam cur ab ipso relicti suni, addidit pro, , ^

]\licia, nempe, quod eomm impielalem qni rcgio.
iicm prius incolebant, essent imilati. Esi aulem
non levia mulla, cum quis Domino derclinquitur. j) , > , \
Tanqiiam euim ipsos, omni adbibila scrvandi diii , \, . > "
genlia, prius niauu Deus coliiberot, ncc essef
,
amplius de populo sollicitus, relinquendi verbum
, .
usurpavit. Pra?terea, quanta mala pariat divinalio ,

(babcl cnim causam cur a Dco relinquanlur)

, \
euJMim exeniplo inluere ; qui fidem professi ejus, \ . \
,
inodi rcbus agilantur. Omnia enim isla, vel ipsa
\,

. "
Mosis lex, tanquam daemonam commenta, vcttiit.
, i T i b i auiem, ait, non iia dedit Doininna Deiis

l u u s o Estenim absurdiim plane eo^, qui et cer \
1

A t

e z

u o

P>al. xxxiii, 6. Psal. iv, 7. Joan. xn, 35. * Joan. vui, 12.
xxvi, 18. Malth. xxiu, 58. Deut. xvm, 14.
T

V A R ! ^ : LECTIONES.
. .

Mlcb. , 2 . " M i c h . i n , 1 1 . Jerera

1881

COMMENTARIl INISAIAM.

<LUrf$Pv.la ,
.
. , .

.
. ,
\,

^ ,
. \ .
. ,
,

,
, , ,
%

1882

lis perfectique Dei operibus consiliorum raiionem

inire possunt; ad ea, qua? temere fiunt, abduci.
Videtur autem Palaestinorum inventum essc diwnatio; ul Cbaldaeormn astrologia ; ut j-Egypliorum incanlatio el veneflcium;ut Grelensium auguratio. Ei filii, ail , aliemgence nati sunt m
ipsa. Guni enim sceleralos mores seniel amplexa 49
civitas; ad posicros, lanquam in legem, parentum fl.tgilia transeunl: sicque qui erant
ab ipso nascendi principio a Deo alieni, alienigenv nou immerilo nui^npaniur; ei ob id forsan,
quod aucla scortatione, de mulicribus alienigcnis
nali esscnl. Ad animum aulein si filios alienigenas
referas, fnictus illi iueiint inlelligendi, qui de
scriplis cxlerriis, el a pietale alfcnis, colligunlur.
e s l

\ , - ^ Divitiarum porro sludiinn quam grave malum sit

, . , \

vel eo ostendil, quod in scelerum lanlorum itu. ,

mero, et boc ctiam crimen liaberi voluii. Est
, enim, quae injuste parlis opibus caret ad piclatem
\ 0dux el magistra pauperlas : diviliae vero contume , ,
liae, et injuriarum hortatrices : quo fil ut in terra
* .

tbesauros colligere Cliristns probibueril . Equo .

rum praeterea, ait, non erat numerus; licet cquos
, ' ,
sibi mulliplicare lege sil probibifum
; omnee que, qui sanclilalc illustres fuerunt, eorum usum
> .
\
semper sinl avcrsati : unde Judaeorum superbiam
, ,
apnrle constal sigiiiilcarc. Quod aulein eorum
[ non es$e numerum scribit; aul id bypcrbolice dicit;
> . >
aut, nullo apud Deum numero mala babcri signi ,
ficat; non mulierem, propter sexus imbecillitatem;

. ' ' iion puerum, si priuio pnrlu, Levilicoque genere

, procrealos excipias, propier aetatis facilom despc :, \
ctuni; non servum, propler conditionis vilitaiem;
,
non advenam, pxopler inoruni diversiiatem. Dein \,
ceps el de abominulionibus dicit. Par fuit eniai
q. , \
eos, qui faclo a dhinationibus inilio, ab opura
, \ \,
cliam, equorumquo insana libidine non abbor -> ruerant, ipsam demuiu idololairiam attingcre; qui
, ,

diviliarum instabilitati, fallacibusque aJ salulem

, \
equis confiderenl; non ci, qui bella potesl conte ,
rere . Est vero abominalio, injusta omnis apud
. ,
Deumaclio. Sin auietu referas ad idololalriam (quo
- .
sensu bic utilur Scriplura), omnis jure falsorum
\ \, (
dogmatum aiiimo impressa mago, aboihinalio dici
1 9

1 1

) . ^ possit. De ea praelerea, qua? sub sensum cadit

' A v / . U r ,
1
ciArrnn
eitnlvst.
/ n i n w v f t . - oculoruin, coilslal el illud usurpari, quod scribi
s,
$tur : Malediclus honio qui faciel sculptile, aut
. , . 01 conflaiile, abominationcin Domino, opus manuum


ariificum
> Cujus rei vicem lugens propheia i n ,
luUl : El incurvavil se homo, et humitiatus 50
,
, , esl vir : quia nitnirum ralione praditorum omnium, posl angetos, prxslanlissimus, Detque ima.
ginc bonoraius, anie idola prosiratus, lanquam

salutem darenl, in terram procubuil; ne coeluiu

Maiih. v i , 19. " D e u l . xvn, 16.

11

Judiib , ; Psal. X L V , 10.

V A K L E LECTIONES.

. .

, .

. .

1 1

Dcul, xxvn, 15.

1883

1884

PROCOPU GAZJET

quidem, in quem tam graviter peccavit, suspicere

, \ 51-
, dignus. U a q u e i i humiliatus eit, ait; id esl, lanta

.
celsitudine deturbaius, cum Christum pro capiie
\ * ,
baberel, virque etiam, qui pudor esi permaximus,
cxsietcrel. Quando igiiur ad tanlam scelerum col- . *
Itiviem idolorum cultum addiderunt; non remit- \ , lam ipsis, inquit, qtii nullam pudoris ralionem ha- , ,
. , \ . "
bueruni Deoque debitum peculiari nomine bonorem in idola conlulerunt. Praeterea, quod se rt- " (
;)
missurum negat, divinae eliam boc liberalilatis est.
.
Excital enhi inlemperanliae occasioaem remi&sio;
, , memoriam vero de Deo afllietio. Non est auieui
, ,
silenlio pratereunduiir quod superius: dereliquit
.
cnim populum suum, dicluin e s l ; converso ad
Deum sermonc, Aquilam quidem, dereliquisti; . Symmacbum autem, abjecisli; Theodolionem vero, . \
rejecisti transtulisse : qui el ipsi alienigenas quos ol >
dam, Komanos vidclicet, diviliarum cupidos, divi *
naiionibusque] el equis, idolorumque cullu gauden- * '
tes; quae suis sibi manibus esseut fabricaluri, de . *
signalis a propheia lemporibus Judaeam esse ba .
bitaturos significant. Quae cerie ideo Judaeis con . ligcrunt, quod Salvatore repudialo ad prophetam non alteoderiul dicentem : VenUe et ambutemu$
hi luce Domini. Gum autem propbela ab alienigenh lalia commiiti doleret, Domino populum *uum
Jacob dereliclum e$se inclainat; additque derelictionis signum; ea nempe, quae ab externis pairarcntur. Ad baec a i l , poslea : Et non remitias illis; ita enim redduni Aqnila et Syromacbos, pro eo
quodest non dimiitam illos: quod quia nulla ralionc Judaeis conveniat (qui emm
genti suae proplicta g l imprecetur?);sunt isla potius dc gentibus, quae Judxam incolercnl, mleHigenda. Atque
binc esl, quod prius ucque geniis, neque populi meminit : sed regtonis, el lerrae; (anquam peregrinie babiialoribus essenl implcndae. Quod ideo post Cbristi tanlum adventum conligisse putandum
vsl, qnod prius alienigenas Judaeam babilasse nullos apparel. Priusquam enim in Babylontam captWi
diccreulur, dc slirpe Davidis regcs babuerum. Et cum lolo caplivitatis tenipore mera fuisset s o l i l u do, ab ejus fine rursus, ad Itomanam usque obsidionem, eadem a suis est babilala Judaeis; ad q u a m
doineeps non illis adiius patuit. Hancenim possedil a Homanis eo deduoia colonia. Fntura aulem:
D

52 V E R * . iO-21 .Ti nunc ingredimini iu petras, et C

.-'. Ka\ rvr ,

bscondimini in facie timoris Domini , el

gforia (orliludinis ejus , cum surrexerit ad per, ,

culwndum terram, etc.

, . .

s a s

m e l u

53 ' P
tandem
Dominl lerram confringentis
abjicicnt; quas cerlc prioreetiam Ipsius adventu quadam cx parte fada sunt, cum qui olim pro diis culti
w n i , falsi essc arguerentur. Sibi enim nt opilutari
quidcm valucrunl. Hinc ergo eorum quidem cnllores
humiliantur; miiversoruin autem Dominu$ exaltatur. Preliosa? iiaque materiae, qua idola conslabant,
jacluram verUi, cuin ipsa, inquit propheta, tenebrobis in locis, regios viros celare coiiarentur,
abscendebant. Quod auiem Sepluaginta intcrpreies^
non habcnl, quiescite vobis viro; ad ea , quae
pruciess^runt non conveiiienler addiluin videlur.
Calerum quoniain de $uperbi$ elalisque mullis anle
fuil disputatum; p m nos propbela ne vel ad illoe
allcndanius, vcl in morlalcm spcremus ulluni,
qui in naribus vilam possideai, adhoriaiur. Fortassc

^
& \ \
, . .

][ . ^
,

,
.
*6,
, . \
,
, ' ;
, .

VARL4E LECTIONES.

. . .

1885

COMMENTARII IN ISAIAM.

1886

, - vero invisibilibus eliam praicfpk potestalibus (quas

,
tropice vocat vespertiliones) ul iusidias in posierum
, , \ deeinaiu boii.intbus lenderc, quaulumv s propter
. - carnem infirmos, imbecillesque, cbaros lamen
babel Oeus; nec indiscussum quidquain eorum
0
, esse apud se permiltit. Praeposita atiteni verba alitcr
, \ . . , alii, repeliio altius inilio, explicanlcs, aliam hic

DomuiJacob ad meliora lieri adborlationem volunt.
,
' Qua enim ralione : Venite ei ascendamm tn monlem
\ , , .

Domini, dictum c s l ; ilemque : Venite et ambulemus

, , in luee Domini ; eamdem el bic : Ingredimini tit
, - petram , et ubscondimini in terram (acie lhnori$


Domini, dici arbitranlur. Quis vero Scripturae :
,
; facic furoris Domini fugcre, e* in terrie cavernis
i , \, ,
latere monenti, audeal caluuiniari? c Quo enim
xoV ; > Jbo, ait, a spirilu lno, el quo a facie tua fugiaiu " ?
,
Patei ergo boc unuin superiorum malortim super eUreJMlv , esse effugiuin, ut nos in pelra tegumentum reci , - piamus; id esl, ul fidei in Cbrislmn ArmameiUiini
. , siibeaniiis, quo se cl Moyses ipse Dominum visurus

,
coutiilil. Ilcmque, ulipsi bplismaiis ope, tanquam
, \
terrai mandati, 54 sepeliaimirjquo laudeni cum llo
. - scpulti, peccaloque morlui, in novilate vitreambule* , n i u s " . Sic eniin furentis Oomiui, lerramque, id
\ ,
e s l , lerrennin ct fragilem homineni , quo libcraiti
.
in spirilu vilani vivautus, qualienlis, faciem viia* . \ bimus. Sic rursns ad illitis, quae est in fortiludine
el gralia, rcsurreclioiieni pervcnientus. Pralerea
,
ne corpoream quaiudam a Deo secessionem euadere
. Q pmes; nihil illum ab allo inferiora baec iiHueiilem,
, laiere posse doiuoitsirat. humitis homo jure
\ , ' d i i i l n r : w,\ quod, si cuiu Dco conferalur, niliil
- esse videri possii: vel qtiod animi modesliam am ,
plexus, stiperbiani cl faslum omnem potucril; vel
. cerle, qnod ex allo, pir porcaliim dcjeclus, ceci , ,
deril. Est vero landis crgo isla hominum subtimila
. - tis allala depressio; eorum vididiccl, qui vano su \ .
pcrbi.e f.stu dp(^ilo, ad prislinam redierunl

,
digniiateui. Eral cuiin tpiod superius diclum e s l :
. \ , Incurvavit se homo, ei huniiliulus est vir, in malani
,
rcm tisurpaiiiin : al jaui de bis sermo est, qui ad
\ , ' , petram confugerutil, el siinl cum Cbristo sepulli.
, \,

Natura? enim humilitatem agnoscenles, $oli Deo

. , \ ,
pcculiarem esse celsitudinem lcslantur. llla autera
, D die ait, lanquam de rata el cerla locutus; qua
nullum Iticis corporcx principi vel finem 4iabi , \ , ,
lura, sibi semper gimilis immobilisque fulura e s l ;
, &.
in qua $olus , ut scribit, exaltabilur Dominus.
\ . Omnein enim exaltationem, onmenique clarilalem,
, , ;. quai spirilualibus alioqui polestatibus tribuitur,
\ , \ uims divinae gloria3 splendor eximius magnitudinc
\ . ' \ \ sua vincil ct obscurat. Nam sive prophetarum,
sive aposlolorum, sive coelcslium deniqtie omnium
tubtimitaiem inluearis, uno illo prodeunte oinnia
> , , \

humiliabunlnr. Sunt enim, si nobiscuin tenulorU

. .
D

18

Psal. cxxxYiii, 7.

15

Rom. , 4. 1 Cor. xv, 47.

.

. . .

* . . **.

LECT10NES.

1387

PROCOPII G A Z . E I

Lus isia coniVranlur, magna quideui et ardua:sive

autem cum 1 , niliil qitemquam vcl possc , vel
saperc quidquain certum est. Apud bunc lingua
lar um el blaesum Mosem
ipsnmque
Abrabanmm terrain et piilverem exstilisse legimus. Lampadis cnim accensa instar, stato meridianae
lueis splendore , superati oblencbrcscunt. 55
Diem deiude Domini super omnem fore superbum, et conlumeliosum a i l . Iude siqitidem nialorum omnium priiuipiuiu ct fons. Elalus enhn
superbia diabolus, sociis secum assumpiis, a Deo
rccessil, ista ustirparc ausus : c Super aslra Dci
cxallabosoliutn ineum ; > quibus et alia adjicit
inquiens: Ero sjmilis Allissimo . Inde igitur
sumendum ullionis fuerat exordiuin. Viain vero
munit, ct ad contumeliam dux est superbia. Qui
enim alios faslidit, primus conlumeliam facile
aggred lur, nec aliud est qtiidquani super alios
efferri, quam superbum esse : eaque ut cognata v i tia sunl; sic pari modo puniri necesse est. Ab bis
vei liabitu lantum differunt, qui subtimes excelsique d'u untur.Nam el in se ipsi aUolluntur, el levilalc intumescunt, firimimquidquam nibil babentes.
PlcclunHir tamen quod sui obliti sunl; quia peccatumei tpsatn cse elationcm constat. Eos aulcm
per Libani cedros inielligil, qui fastu occaicati inlumescuni. Nam et ipsae procene valdesunt; nec
usibus idoneos fruotus gerunt, vixque vel senesciint, vel pmrescunt. Erat vero omni idololatria?
17

1 8

l e

1888

; :
,
* > t'
. >
.
,
. .

.
. ' \
, .
. , \, \ . , . \
\ ,
(&, .
\
; ,
\ ,
* c .
\
\
, \ , * . \ , ; ,
* , *
, .
, ' .
' . -

gcnero roferlissimus Libanus. Hinc el quae in eo Q

vagabaniur, malas poteslates Cedri signiGcani,qua3
iiei{uiti;e fasligia advcrsus Dei noliiiain sunl attollerc soliia : illae niimrum, de quibus est apud DavL
dem : Conterei cedros Libani Dominus
Significant auiem olmorcs, nullis subjectis fruclibus
elaios. Quarutndem enim rerum possessione, eisi
n:tle id quidcm; non sinc ratione tamen, efferri
quis possit. Prxierca, qnid isios, Libani cedrosesse
dixil? Piinium, quoiiiam
daenionicum quiddun
omnis babcl clalio. Deinde quoniam alieua quodamuiodocclsiliidinc atiolli videnlur monlanaB arboivs:
cujusmodi fere sunt, qui rerum exlernaruin gloria iflenmtur. Reperias alioqui el cedros laudari :
f SaiurabmUiir cniin, scribitur, ligna campi, et

,
.
\ . > ,
. * . , . 6 ( )
:
t ' . ,
, \ ,
; ;
,
,

. , \
, ."0 ,
. \
cedriLibani.qnaspIantavil' . Ilem: < Laudabunt *^ . 0, DoM.iuum ligna fiictifera, et omncs cedri
N i - ,
*, .
bil cnim suapte natura malum docel exsislere; cuin
, ,
sponlc Deum quilibet vel adversetur, vel ample . '^
ciatur. ipsa; aulcni Libani cedri 56 cxcisa?(quod
c ', \,
a I ido!o!atriam retulerim), in tempti assumutitur
, ,
strucluram, ibique remaueulcs conterunlur. Nimi . , c
rmii, ulsemel dicain, el animalium nalurales iin
poius, et planlarum species, ad varios bouiinum
, , ,
m<rcs significandos usurpantur. Arbor auicm
. \,
glnndis Basan, ipsam morum duriliem, pervica11

| :

Exml. iv, 10.

1 7

Gen. xvm, 27.

1 8

lsa. xiv, J3.

ibid. 14.

, #

cxi.xm, 9, 10.
VAUl.i; LIXTIONES
. r:p
,

Psal. , .

1 1

Psal. c m , 16. " P s a l .

1889

COMMENTARII

1830

ISAIAM.

, ; cianique significat qtiibus qui praediti sunl, quer 8 ,

cui plurimum, cujus glande sues vescunlur c o i n ' .
paranlur : unde el lurpitudinis arbor ipsa nuncii*
, palur. Hoc enim, si nominis ralionem postuln.
, \ , Basan significal. E l ipsi ergo pleclunlur, quorur
, , gloria in sua ipsoruni turpiiudine vcrsatur. Dcii .
nite si quaeras, Dasan Judaea locum eese volunt
* alio nunc Balanapam nomiue, arboribus nulriendis
. aptum maxiine el ferundum. Neque vero solarn
, vhae lasciviam; sed ipsam eliam idololatriatn tur * \
pitudinis nomine Scriplura significal. Elia sic
, Acbabum alloqirenle : Mille ad ipsum inCanncli
. montem propbeias, turpiludinis viros, qui come . derunt de mensa Jczabel
At vero: > Omnis
\ ,
arbor, qusc bonos friiclus non facit, excidelur iri
.
? die Domini, ct in ignem iniltctur
Et super
1

omnem montem, addit, el siiper omnem collem : qtiibus verbis ipsa? significantur nialae poteslat<8qus iniquilatum magnitudine discrepant inter se, non secus ac moiiles ipsi, collesque subjei-toruin
uiensura diOerunl. Nain et ibi unum est insliuiliun, unaque inlentio; sed magniludine dispar.
Turri*
aulem txcelsa ipsa esl ad urbis salulem, bosliumque prospiciendum accessum comparaia spi cula:
qualis quae uobis a Dco ad bonarum rcruin observationem, malarumque viutinuem collala mens
est. Eam vero non decet de reditu sibi in coelum lerrenis rebus cotnparando, laborare. Ad ipsam
enim, si faslum deponai, dcsccndit Dominus; ul salutis crgo cjus ad mala tonsensum dissipcl. Dc
tunis bujus aedilicalione cogilanlem jubel primum subducta ratione videre Domintts, si qua? SMIII ad
inlegram
conslruciionein necessaria, comparata habemus. Eamdem rursum, si superbe elaieque
senlial, diem Domini limere debcre ait. Quin el murus 57 ipse ad urbis custodiam factus, hosiium
propulsat impetus.
\ , Sic el doctrinarum, q o m nobis sunt, aliac
\, quidem ad verorum dogmalum praesidium iacmnl,

mentemque cingunt, ne dogmaia lollantnr : aliae
, \
vero ad falsitatis asserlionem, vanilalisquestudium
. reiinendum, deprompits ab externis raiionibne
,
comparanlur. Murus enim ars est ipsa dissercndi,
xa\ . eos, qui dogmata diripere, ei dissolvere conaniiK,
propulsans. Indeet urbis Ilierosolymilauaz muri in
Domiui manibus desci ipti esse dicuntur " ; Jeri
cbuniinae autem sola Josue voce dejecti, prostrati . "
. , \ que. Superius ergo, excelsa quas essenl, sola re
prebensa sunt : hic aulem, qua?. robur aliquod
\ , \ - celsitudini cojijunclum nacta sunl, id est, qui per, suadeudi facullale polentes altolliiiitiir, exceUi
- muri noniine el ipsi, figurato dicendi genere, a
. proplieladcsignati, in die DomtNt.perdendi vcniunt.
^,
Sunl vero excrciiat*onis graU.a involucris isia pcr
.
Scripluram iradiia; quo temere nulli ad eam acce , \ - jy dendum esse, nec buiuilium rerum conteniplationi
mentein debere.ocoupari signiflcelur. Quia vcro
, \ \ ,
animi clalionein, qua3 bumiliblis non commovea
.
lur, exagiiavii; dc ipsjs eiiam corporibus obsi-ure

rursuin dispuiat, cum ^a naves maris appellal.

Ncquc enim iis uietuenda Domini die$ esse poiest,
, '
, , qui scnsus iacullatedesiiluuntur : sed iis, qui iii
, - corporibus, hujus vitae, tanquam Mari$ tempesla - tibus, agiunlur; quas facile coniemnunl, qui in
carnc vivcnles, ejus imperaniis castra non sequun. , k

III Keg.

XVIII, 19.

" Malth. ,

0.

1 5

Isa

VARI.E
1

ic.

. .

XLIX,

16

L?-:CT:ONFS.

1391

PROCOPII G A Z ^ l

1882

lur; sed in aquis mullis operalionem faciimt , , \

ideoque ad vitae commoda *ese deiniuunt, ul eo . \
Tum, qui in proTundodemcrsi sunl, aliquos lucrcn- . \ \
tur : unde opera Domini vidisse, id esl, rei gesUe
.
mercedero, divinorum opcrum, rerumque in pro ' lundo mirabiliura cognilionem percepisse dicunlur.
, " \
Minitalur aulem el iis, quibus corpora studiositis
,

ornare, eaqueetiam inluejido voluptate nimis

' >anxie inciiari gratum est. Neque cnim esl naviam
. aspeclusmcluendus; sed corpomm, quae ad volu.
,
ptaiem expeluntur,co)>lemplalio.Ul auleiu quae su, ,
perius dicia eunt, aBniginala esse docerel, addidit :
. ;
Et humiliabitur omnis homo; 58 idem penilus,ac
,
si ornne malorum genus ab bomine depulsuin iri
. ,
dicerel. Solus vero, ait, exultubitur Dominus. Luce
.
enimexorla, lenebras fugari, sicut el veriiate de- & \

inonslraia, niendacii nalurain argui, quaeque prius
. , \ cxcelta sublimiaque videbahiur (cunclis hominibus ^ . ,
uni Deo propriain el peculiarem esse cel&iiudinem
, ' , \
tcsianlibus) despici facile et coiuemni necesse cst.
. \ \
M.siim auiem ulrumquc Clirisl advenlum pro.
pbrtas coniplexa est oralio. De allero enim, qtia?
, :
stipurius dicla sunl, intclliguiiiur; quaevero dc
. , \
idulis adjecia, de priore, quo eadem lapidcs etligna
.
ccnscnlur exsislerc. Crucisvero eliam aspectum
,
el nonien daemoncs refugiunl. Nec a secundolamen
,
penitus dUsidet oralio, si quis ad inlegrum impic
lalisspeclel inlerilum. Idola porro, cas eiiai,quas
,
sibide falsis dogmalibus quisque flngit, opinioues
: \
esse dicebamus. Posteaquam ergo vera lux iiluxit,
, \ ,

abdicaloquisqucpeculiariumdoginatutH studioista ^ , '- -

,
rcjicere, et lanquaio in speluncis cavernhque occul- . '
, tare festinabii, U i m autein vcl tnaxime, c u m iram
Del lerrena ipsa, ut spirilualia manifeslenttir, con- , \ . \
fiingere, et lulo couslantein imaginem, ut coele- ,
8tis altera appareal, perdere videbit. Caelenim qui . ,

prius idola absconderunl, tandem ct ipsa abjicitinl.

Decet enim primum errore noialo pudore aflici;
deinde ipsum a corde rejicere. Sunt porro argen- *

lea idola, falsa dogmaia, qua plausibilibas verbis

asserunlur : aurea vero, qua in inenie conlra ve- .
ritaiein reconduntur cogilaliones. Adorare rursum .
veiperiilioues is dicitur, qui daemonum potenlia?, , , ,
Unebris alioquin cognabe, divinilalis aliquid trib u i l : a quibus qui se cupil revocari, foramina Q ol
ftrmoB petras ingredi quaeral necesse est, quac sola * ^,
, ;
pro iidei in Cbristum modulo, solenl aperiri. Signi ,
licanl porro sciiturce pelrarum, corporis ipsius
, passioneni, ad quam confugere, qnibus salutis cura
. cst, caque, Unquara legumento, includi, celarique
. \
perp luo omnes exoptanl. Caelerum, si liueram
Fpcctcs, fugienles, lalebrasque quaircntcs Judacos 7
.
,
valde ridiculi>s fecerit, deortnnqtie 59 quibusscrvicbant, imbeciMeni iufirinaniqiie piUcuiiam sloude ; . 1>
t e

Psal. cvi, 23.

V A H i . i : (ect10.NES
y . .

* . . .

. .

. . .

1893

COMMENTARIIIN ISAIAM.

1804

%' - prodenles; qnicosdem occultare, et ne a militibus

caplivi secum ducerentur, eiiperc conari dixcrit.
. Nibil enim ab idolis adjumenti quidquatn seulie
, *
bant, qui illa fabricant. Forlasse eliain el ve$peri
,'
lionibus ipsis alicufy lempla construxeraut. Gandc
. ' '\; - enim locis lenebrosis et caecis hocgenus animalis,
,
caquc cliain tetro gravique odore sdet inficerc.
lnter dxmnnas igitnr repulabunlur, quod vespertiliones anima praedilos idolis irtcubantes, potius
adorarenl, quam eorum laiibula, quae sensu careut. Studuerunl vero cum suis ipsi Deis dcfodi,
sod non eo lempore latueruut, cum Deo iiniversorum duco, a Pliaraone liberali sunt
ipee auletn
instans a lergo niari absorplus ;imo nec eo lempore oeeullaius esl Dominus, quo ioipium et furenlem Hapsacem ulhis csl* .
. P .
60 C A P . I H .
'.

V E R S . I - . Ecce sane dominator Dominus exer*
,
cituum auferet Judwa et ab Jerusaiem validnm
, ,
el vatidam, robur panis, robur aquw, gigantem,
.

,

el robuslum, el hominem bellatorem, etc
,
. . .
Absoluto de ultionis die sermone, alium jam.
\ , non idololalriai, ivon aliorum scelerum, sed boc

lantum nomine, quod adversus juslum, a i l , n i * , ' silium inierunt, de donisa vcleri populo aufcrendis,
, ' ,
exorditur. Propbetis enim irucidalis, landem et
', , ,
in Dominum ipsum omnium,irapie maxime furere
.

ausi sunt, Auctoremque vilae, quanlum in ipsis
,
fuit, vila privare. Auferet vero iirprimis validum
, , et validam : aul fulcimentum et firmiludinem, ut
, Aquilae vertepti placet, aut, fifmamenlum el firmi, , .

talem, ul Symmachus ; id esi, pielate in Deum i l , , ,

luslres c o l u m n a 9 , el flrraamenla, ut Apostoli verbis
,
utamur
. Tales enim etiam olim priscus ille ba, \ .
buit populus : sed tum niaxime, cumlidus essct,

C Deoque adjuiore suis affeclibus superior. A t jam,
\ . qui Ulem se prseslet, intcr Jud&os invenias nulium.
* . ,
Non enim jam Omnia possum in Christo, qui me
c . conforlal , > dicere qucant. Sunl enim eonim,
.
quia crucis fidem non ampleclunlur, 61 proslrala?
et dejecta? vires,
, Quoniam qui Cbrislum non possidel, fruslra a
*
,
. , ,
Deo virlutem el robur exspeciai. Quod aulem robttt
\
. ,
panis, et robur aquas : non panein et aquam stmaXV pliciler dixil propbela ; alius his verbie est inierf , ,
prelalus: Ecce venit dies, ait Domhius, et mit , , taiu famein in lcrram, non famem paris, aul siltm
, , > aqnae, sed fauiem audiendi verba D o m i n i : quo ruin se fore parlicipes putant, qui sacras Scriplu, , ras evolventes, in eas discendi studio incumbunl,
, \ D nulrienlis alioquin robore vcrbi, aquaque viviiica
.
" ,
destituli. Panem porro inlelligil illum ipsum, de quo
c " . > \
stc locutus esl David : Panem coeli dedit e i s
\ ' Aquas item, de quibus ait propheia bis verbig :
, \
Haurile aquam cum gaudio de fonlibus Salvato, i * '
ris
> Salvator ipse : Qui biborit ex aqua,
,
quam dabo ei, ftet fons aquai salientis in vilam ailer- ^
. > , , , - wam *. E l ilerum ; Caro mea vere cst cibus, '
t7

e e

81

s t

e f

Exod. xiv, 27 seqq. " I V Reg. xix, 55, 5G ; Tsa. xxxvn, 5C. Gal. n , 9.
, 11. Psal. L X I Y I I , U.
h a . XII, 5. J o m . iv, U .
M

J . . .

1 1

. .

, v

VARI/E L E C T I O N
. . ' . .

K S .

, 0

Philipp. iv, 15.

1 1

Aiuos

niOCOPIIGAZiEI

1395

1896

. , et sar.guis meus vcre est polus " qnibus

* , apzcv
carent, ne se qmdem panis et aquic robur babcre
. ,
somniare audeanl; sed imbecillibus se cibis, ei ad
.
vilam roborandam impolcnlibus vesci falcantur necesse est. Defecit vero ab eis et ipsa spiritus pro- , \ . " \ * :
pbetici virlus, cujus siti lorqueniur lanlopere. Est
,
praeterea apud nos etiam cibi genus ad nulriiionem
quidem impotens, sed mortem lamen arcens, v i - . \ tanique prolrahens, ciijusmodi Corintbiis infanli- ) . .
bus legilur apposilus . Quin el olera infirinoruni
. < , \,
cibus suni. Pcrfectoruni cnim lanltim ille esl, qui
solidus dicilur . Decel vero oculos adaperire, ut
, , \
islo pan<?,istaque aqua impleamur. < Aperi enim, ail, , \, " \,
oculos luos et saturare panibus . Agarain prav
. \
tereaaperuisse oculos, aquamquc vidise legimus .
, , \
r
-
* ~

R
, T

Alitcr eiiam Judxlfablalum esse viviftcum panem

direre possumus ; iliuin nempe, qui nmndovilam
dcdit : aliam item ablalam sacri scilicet baplismalis aquam, virlutcmque ipsam, quae peccala remillerc, c i Spirilus renovatione Cliristo conformes
reddere, librramque in fadi rcgiam ingrcdicndi facullatem prxbere soloi. c Nisi enirn quis, ait,
renatus fuerit ex aqua el Spirilu, poiest ingrcdi in regmtm coelonnn . > Gigantem anlem,
Heque Hebranis ipse serino, 62 "cque reliquorum
quisquam iiilcrpreium posuit: sed bujusloco Aquilas quidein potetttem ; Symniacbtis vero forlem ;
Tlieodolio demque dynastem , quasi pnefectuin,
vcl prxpoleiuem Latine dicas. Quanqtiam lamen
gigamis nomcii in bonam usurpari parlcm hocloco Q
reperiamus : sicut cl illic : f Eisultavit ut gigas,
ad currciidam viam . > Sigtriflcai aulem gigamis
appellatio boiuinem illum, qui summum spirilualig fortiludiuis fasligium sil adeptus. Fortis auleni,
sive poiem, eum ipsum, qui paulo factus inferior,
el ea eliam, quaeinillo cogilaiiocelsiltidiue superalur ; quia unicuique a Deo graiiae iribulam esse
mensuram cerlum s i t . AU euini Paulus : f Velitn
quidcm omnes bomines esse sicui mcipsum. Sed
uiuisquisqtie vestrum propriurn donum liabel ex
Deo ; alius quideni sic ; alius auieni sic . > Potest
vero et aliud giga* significare ; eum nempe, qni
naturse beneQcio ad perceplionem doclrinaB, ant
virtmis exercilalionem, eximium quid privaiiin
M

%l

( l

conseculus cst. Naturale enim gigantum robur esl.

At forth eum qui cura tantum et labore, quodest
a naiura tributum, perGcit et complet. Neque vero
apud Jttdttos ulli rcslant amplius bellalores, quia
miliiaribus calalogis nulli jam nonscribunlur : scd
voluplatum vicli illecebris, animaeque aiTeclibus, ct
contrariis ralionibus, superiores jam non cvadere
niodo, sed ne mente quidem, quod justum est, vel
agitare vcl slatuerc queunl. Deo enim reclorc, elad
id, quod a?quum est, ducc, ila destituuiUiir ; ut
" Joan. , 56.
Psal. , 6.

, \
,
,
^ ' c
*, \, ^ \ ,
.

, ,
\ \
, ,
. \
,
, < ' .
.

, , \
.
.
,
\ . *
, , , *
\ ;
,
,
, \
. *
'
.
, \ , * * .
D \ , \ . \
,
\ <? , , \ ;
, ,
\ ,
. .
, ' \

" I Cor. ,1,2. " Hebr.-v, 42.

Ephes. , 17. * 1 Cor. vn, 7.

Prov. , 15-

VAKL4E LECTIONES.
. .

Gen. , i 9 .

4 0

Joan. , 5.

1397

COMMENTARIl

IN

ISAIAM.

98

, : ; . ncc occurreiilium rcrum iliscriinen iilhim lialicrc,

, ' \ cC
iiec, qtiae Dco gratiora sint, apucl se vaicaul 1ec'i \ .
nerc. Tradili vero suni etiaui judicibus, apiul quos
nonampKus ipsi jus dic*-nles, sed bello capti delinenlur Praueren, sunl ci in Eiciesia quidcm bcllalores, qui Domiui armalura scpli sese foniler diaboli insidiis opponere ; inilliiinqiie i\> n Evaugelii
causa, laborem amplccli, nec ullis bujus viUe negoliis, quibiis iipperaioris imntiatiir bencvolenlia, implicari solenl. Judices auietn, qui fratres inler se conciliare concordesque redderp. sludeiil, inielliguni n r ; a quibuS et niuudus ipse, el angeli eliam judicabuntur. Quales alioquin 63
' inven>antur nuili,
vcl ab ipsis eliam inOJetibus, propier sanclorum penuriam, quo sic descrtiouis signum palam ilal,
judicabunlur.
Auferel vero eliam prophetam. Apud ipsos enim
\ -.
propbelicum cessal inunus; ipsaquc jam visio, ot
. \
propbetia, secundum Danielem, obsignaue sunt .
\ .
Ad Joannem enim usquo, penes ipsos stelil propbe .
, lia; niunus. A l in Ecclesia Deus posuit primiuti
aposlolos,
deinde propbelas
* . c Si eniin .prophc
.
,
\,' ,
i
r
*
.
-

'

.
.

, , '
,
, ,
'
,
, , ,
.

\, '
\

* *
, , \

, \
, \ . ' ..t
*. i.
_v.. ,
..-
_v
-.*. _nv
. , .
.
x..

\
1

.
- .
,
. , \, .
liv
' .

,

^,
: ,
. . , \
\ , * , :. ' ,
, \

..\
, , \
. ,
. '* ,
, ,

T

i>an. vm, ix, xit.

xviii, 1.

Epbes. , I I .

v e

taveris, a i l , ingredialitr autem infidelis. aui idio'n,

arguilur . Est vero propheta qtii rcvelaiionc
Spiritus futura praedicit : conjector aulrni, qtii
sulo rerurn tisu adjutus, eventuuin collaia simililudine, de fuluris conjicil : veluii quis moueal nos,
si Sodomorum scclera imitemur, non illis qua*
passi sunl, esse dissinulia laluros : sin aultMti improbae nos viUe poeniteat, eadem nos, quac el Ninivita3, esse experturos. Senem poriO vocat, non
eum simpticiler, quem dignitatis graJus reliqnis
pr&esse facil; scd quem aiiimi comnicndct geneiosilas, seneciulisque purus ille et illibalus, quo debenl commendari presbylcri, cbaracter : euni p r . f
'cipue, qui uxorem nunquam duxerit, vel saH;:m,
4

qui unius uxoris vir faclus, fideics ab eadcni ftUn*

... . scrmoneinque, qui
. . secundum
.
susiulcrit;
d o i l.r i.nam est, fidelem iuerit amplexus, ut polcns sit
exborlari in doctrina sana, c l cos qui conlradicunl arguerc. Decel vcro juvcnibus euin praeire,
qui mullarum rerura, lemporis usu, notiiiam ai4eptus, moruni constanliam, efllorcsconle in ipsr
canilie, ostenlct. Est enim gloria prtsbyleri ipsa
canilics
Qtianquam, si in ipsa juvenili xiatc,
scnilis aliqua repcrialur prudcntia, ncquaquam ct
istud negligendum donum siu AUcra euiin csl lio* iuiuibus canilies, prudenlia, ut s c r i b i l u r . Quibn^
semel ab llierosolymoruin urlie sublatia, falso jam
Jud.vi senum noinen usurpant. Per quinquagenarii
vero ablalionem apeile tolum signilicans, ordinis
^ omnis el OBconomiai, quam bene anlca Mosis
opera * , de soceri sui consilio conslituiam et colixrcntem babebant, perttirbaliouem confusionemque significal. Adliuc eniin, convcrsanlc cum ipsis
Christo, et ad vitam porpeluam vocanie, babebaut
cl sacerdotum 64 principes, c l Scribas, ct Pbarisaios. Stid siatini posl gravcs in euin contumelias,
ei bonis privari omnibus, el consiliariis, qui rccia
nionercnl, quique illis praeessenl, dcstilui coepe-

I Cor. xiv, U.

48

" Prov. xx, 29.

Sap. iv, S.

V A K l / E LECTIONES.
k

.
PATROL. G B .

LXXXVII.

60

k9

Exod.

1800

PROCOPII G A Z . E l

1900

: qui tamen et ad vilac ralioncm commodi, et Cov. \ ,

ad animse salutem, prxcipue credenlibu, ila sunt
.
necessarii; ut qui illis careant, nihil a navi difle- , \ , ' ,
rani, quae undis maxima tcmpestaie saevieniibue,
\ ,
, , ,
co, qui clavum teneal, destituilur. Sed enim ex
, $ ;
quo perversuro de necando illo mirabili Jetn consi Hum inierunt, eo sunl consiliario privati; cujus ,
consilia mirari quidem (adtnirabanlur enim super * ,
doclrina illius), sed eis nequaquam credere sole- < *. ,

hant. Quo pacio enim mirabilem non dixerim,
, ,
qui uon jam oculum pro oculo effodere, sed unara
. > * \
inaxillain ferienti, alleram etiam porrigere, non
,
irasci, non liiigare; non male appetere, non accu sare inimicum; scd odium dilectione supcrare,
. \ ,
consulol? Talem ergo consiliarium, quoniam adniillcrc nolaerunt, et prophetas eliani, quosad Ju- .

dceorum salutem premiserat, Dominus abtlulii.

, Est rcro tapiens archittctus oninis, qui Ecclesiam
.
novU a?di(lcare : qua ratione sc Paulus, ul sapienlem arcbiiectum fundamenla posuisse dicit
:
,
ilemquc Spirilum sanclum Dei Ecclesiam ae lificare, , 6 ,
ni cotfdificetur in tabernanilum Dei in spirilu .
.
Piselerca, ut minislralionc spirilns coa?difictur et
, ,
crcscat in lemplum sanctum in Domino. Eos igitur,
, .
qtii mirabilem illum consiliarium, Dei verbiun re ,
puierunl, SpiriLus sancli. id e s l , archilecti a , * .
pienlis, beneOcio privavil. Auferel porro ei pruden

, \
tein audilorem; eum videlicel, qui discrelionem

.
babet Spiritus, quiqucMiovit, quis in Spiritn, quis in Bi;clzobub ioquatur. Hinc ei Paulus , nos pnidcnies mcnsarios exsislere, omniaque probare, et quod bonum sil lenere; ab omni denique niali
specic abstincrc j u b e l . Quod si, juxla Saloiuonis senientiam
veibnm operosum in aurein audieiilcm pcncirat; profecto, ubi jam abcst Vo/bum, aiidiiu nihil optis esse certum cst. Sublato kaque
$mrabili illo consiliario, 5
immerilo auferendus el pruden* auditor vcnicbat.
Num -eniin, si dcficiuiil Rtimmi, et uummula- G
, vium frigcre necesse csl? Est vero eliam pcrmo ,
lcstuin, quoties ad iulelligeudum diflicilis et ab- \ ? , ,
fytrusa ftierit oraiio, abesse ideo qui intelligat, ,
, , .
quod menlis aures arrigere etadbibere non queal;

qux lainen Cbrislus ad sermonis sui auscttliaiio *
iicm postulavit, cum d i x i t : Qui babet aures au ,
dicndi, audial . > Quibus omnibus, anle Salvatoris advenlum, iincm suum nequaquam islbaec , .
. \
esse consecula demonstratur. Neque enim vel
Isaiae aetate, vel Babylonicft expugnalionis tem- .
. porc, conlingere polueruni; cum ante obsidionem
.
permultos, posl reversionem non paucos el propbelas et administralores, multos iiem populi ju- , , \ dices ceitum sit habuissc. Nam el Babyloniis senio- j ^ . \ ' "
. ribus jus dixisse constal Danielem ; et post revcr * \ \
sionem Jesum, itcnique Zorobab<jlem Josedechi
.

balalhieiisque Glios ; Esdram deinde et Neemiain.

Pr;vlerea nec $*num prudentium illie oniamentum , \

, , defuit. Imo nec militaris virtug, si ad Machabaeo .
\
lum tempora rcspicias. Non defuere certc el qnin8 0

s l

8 a

8 i

" I Cor. , 1 0 .

Epbes. , 20-22.

I Thess. , 15-2?.
\ A I 1 L E LECTIONES.

" Prov. xv, 2.

" L u c . , 8.

1901

COMMENTAIW

IN

ISAIAM.

1902

- quagenarii, lanquam in acic mililari; et ut probabile est, mirabile* consiliarii

scientiarumqtic
, ^ perili archilecti, ul cum Paulo Ecclesiae conslru , ,
ciore, loquar
prudentes ilem auditores, qui di
, .
- prophelarum oratione jxdicare, discrelioiiisjiio


- spiritu, falsosa veris, juxla iraditam aliis prophelandi, aliis disccrncndi facuhalcm, dijudicare ct
. , , \ . rejiccrcpossenl. A l bisjara desliluti omnibus posl
, - mcditaias in Cbristum insidtas, derisoribus domi. iiis, juvenibtuque principibus tradUi sitnl. Nec vero
. ,
unum el simplex ullionis gcnus esl, quod bonis
privatos, dcierioribus cliam iradilum iri minaiur.
,
" .
Non cnim lcvc malum esl a juvenibus rempublicam
. , '
admiiiislrari, quos mille, propler levilalem et i n . ... i , t
constaiUiam, obnoxios essc constat incomtnodis.
, /
, . - Singularilcr autara cum validum el validam, caeieraque utilium ralionc cotnprcbensa, dixissct
(
. *0 - miiltilndinis numcro quae mala sunl comminatur;
non quidcm aHale, scd moribus juvenem accusans.
,
Siquidem QQ el Dominus ipse, cum Jcremiam
, ' conveniret, ue se juniorem esse dicerel, probi , \ , .
b u i l ; \\l juvenem cssc iriiiiime qui mcntis csset
,
\, < . > senili perfeclioiie praidilus, oslcnderel. Illu$ori$

- enim vobis dominabnnlur, qui vos inpeccali jugtim
servitulcmque dtidcritis. Cum cnim communis ilVe
,
apy*
bosiis insuum domiuium, suamque possessionem
' ,
, ', . venil, non lanquam domcstinis suis ulUur subjc
, ctis; sed in cos superbe, vcluli de bosiibus triumplians, insultal, ne Domino quidom ipsi parcens, n
'

\ jav, ^ quo dcficcrc eosdeni ad se curavil. Inde est igilur,

,
quod qui vires illius cxpcrlus crat, lumbos suos
' \ .
illusionibus plcnos esse clatnabat . A l ejusmodi

Wusores, sicul principes juvenes, non se jain dalitetvat ;
rum dicit Dominus; sed csse sponte sua dotnina . '
lurot, qui ab unoquoque ad dominandi licentiam
6
opcribus allraliaulur. Antc crucQni vero quoniam
, , - Chrislo illuserunl : rcccniiori Ronianoruni impc \ .
rio tradili sunt, eisque dominali SHIU illusores,
;
. '
qni verilalc nulla, scd virtulis opinionc tanlum
5 , ,
- ducebaiilur : iuio eiiam qui pccuniis aliquando
, Uabbi cognomcnlum sibi comparabant. Tales au \ , - lcm quis non nirnie juvcnes esse staiuat? Ejus , \ '
modi onvnino exsistnre Judaeonim magislros con , ; . - slat. Absil vero, ul ab liis, qui privaii commodi
4 , - D sludio, versute probiiatcm siiiuilaiil, incaiitosqiie
6 ,
audiioros plansibilibus iilis qtiidem , scd falsis

,
verbi inlei pretatiouibus iu fraudem deducunl,

eodem redgi Ecclcsiani conspiciamus. Uos aulcm
, . qnis non illnsores juredixcril? Cfierum, ulqueui
, \ , r\itt:m ista landom habitura sunt, non dubilcs,
collapsurum populnm, el hominem in hominem, ad , \
, , dit, til confusioncm mcram, et perlurbalioncm,
, onmisque pudoris el ordinis cversinneni fore notarei. Aperle porro, nec jam per acnigmaia, cx.
bosliuiu
pugnalionis uhimaj damna cxpticat. Sedilionc cniin, et caidc urbem replcrmu : non
y

8 6

B7

I Cor. , 1 0 . Jercm. i , 7.

8 7

Peal. x x w i i , 8.
WMJF.

i . *. ; ^ .

LECTNDNES.

P R O C O P I I GAZ/EI

1904

iticiu iulcr sc cobaercnte?, scd dominandi studio atter in allerum delati : non dcnique seniorum inotiiia quidqnam facieiHes ; sed, u l quique eranl scclerc et turpiludine vilae maxime infames , ita i n
probos et bonoralos viros armig insullabanl .
07 Fame prseterea labescentes seseqnc mutuo .
, <lepascenlcs, cum duces presidesquc quaererent,
<?os sibi, quos ditiores esse putabant, vel genere .
propinquiores, quo possent ad misericordiam magis .
commovcri, non bonos amplius, scd a quibus sus- ,
,
lentari, nutririquc valerenl, ascribebanl: qui rursiis
el ipsi parein cum illis pennriam opponebant. \
[]
Furente enim scditione, non eorum amplius, qui
reliquis praccsse possenl, a-quo siiflragiormn jurc .
deleclus babebalur: sed obviue quivis assumcLa- , , tur * . Facessat vero ab Ecclesia morbus bic; neque . * ,
eum, qui nuptialibus veslibus careat, qnique spi- , \
. , \
-rUualibus epulis exccplos pascerc, et veium panem
,
Mlum-cor hominis roborantem confmnantenique,
. * ex mentis occulto penu dcpromere non possil, in
duccm uobis unquam assumamus. Atque cquidcm , II . \
, .

apttd Judaeos, qui ad imperitim vocabanlur, ca sc,

qutbus carebant, habcre baudqnaquam polllceban-
,
4 u r : sed aptid nos non dcsunt, qui nec Cbrislum
Jnduii, nec visceribus misericordiae comnioti, ncc ,
-ad imperandum vocati, ultro fcstinare non vercn-
,
4 u r . Egerent vero Hli preclaro ct bouesio Vcrbi , \ \ veslimento, qao anima3 sua? lurpiludincra occul , ^
4 a r e n t . Cseterum qui vocati sunt, non eos a se
, ^, \ principatum simpliciler, sed poputi bujus tanlum,
, . ' \
rejecisse significai; causamqte addit, cum Jeru- , .
.salem relinqui subjungil. Olim siquidem in manu . ^
Dotuini connexionis vinculo servatn, nnnc rclicia .
e s l ; sublalisque firmamenlis ipsa concidit Judtra. ,
*
Jniquorum vero linguat babuenint, qm loti a Deo ^ , ' ,
abhorrentes, in cujus lege die ac nocie mcdilari
,
.
*tebuerant,Samarilaium, cdaccm, vinosuin, nolbum

ileniqne, et -daemontacum dicere non erubuerunt.
Quibug de causis non immerilo tcndi relia volali- , , ,
libnsquis dixerit. At impreborum bominum non
. > , ' 6potesl non infelix esse cxitus. Omni ergo aniissa
*
prorsas confidentia, ad Deum sese erigere non
. ;
pogsunt. Tam graviacnim eorumexsistunt scelera, ,

.
i i l Sodomitis ipsis comparcnlur; quorum exem-
.
I>lo, IIIIUO pudore sua cliam flagilia propalare,
' ,
iilisqiie gloriari, el omnibus prcedicare non dubi- .

lenl. Ut oiiim Sodomiue v i r o s a 6 8 ^olo depo, , , ,
scenles , suam ipsi libidinis nequiiiem aperie de ,
monstrarnnl; sic ct isti profccto suam improbila, ' , tm, dutn voce elala : Tolle, l o l l e ; cruciiige , ,
cum " , > Pilato inclamarunf. At quicunque in
, , , ,
alium mala cogilal, ipse srlu damnum medilalur; , "
uon secus ac leia,quse in solida corpora miltunlur, . , , ,
in eos, a quibus prodcunl tedire videmus. 0"oi- ' , . < "
nam ergo istnd est consilium ? Ligemut justum,
, \ . \ quoniam itiutilis est nobis. Ligatum ciiiin ad
^, \
Caipbam Cbrisiutn dcduxcruul. Esl porro justitia
, , ' 8S

.
Josepb. lib. , v i vn Debello Judaico.
*Hegcsp. lib. , , v,
gcb. lib. Ilisloritc eccles. Gcn. xix, 1 seqq. " Joan. xix, 6.
t

,
k

,
,
4 . . .
m

. . .

YAUI/i; LECTIONES.

De excid. urbis 1J erosol.; Eu-

1005

COMMENTARII

IN ISAIAM.

M04

!;, conlumeliosis, c l injuriis hominibtis iuutilis; noik

\, , \, secas aique sol lippienlibus oculis *. ExsislunL
vero operum illorum fruclu$, caplivilas, dispersio
\ .
leinpli eversio, reprobatio, ruina, vultus confusio;
; . > \
> . qtiae eos, quoniain iu Yerbum, iu veritalem, iit
, luceni, in jiuliiiam, in Salvaiopem, in niedicum

denique, Deumque libeiiatisque vindicem (quibus
, , ' vaiie Cbrisluiu signiiicari iuicUigiinus) taui coutumeliose el impiepeccarunl, ad Deum jara oculos,
, ;
, \ . attollere non palilur, qui vcrbo, lace et \eritale
pnvantur, digoam ea, quam fcccrani, semenle,
, . '
, , mcssein colligcnlos. Quod enim quisque seminaveril, lioc ipsuin et meiel
> Dcnique, sicut
.
\\ , ,
,
Pdaio, furciilibusquc militibus Jesum tradiderant:

,
. *
sic sunl el ipsi Romanorum copiis tradili. Nec bis
alov
,

, , ^ male eonveniunt, quae apud Ezecbielcm legiraus:

< Sicut fecisii, sic eril ct tibi. Reliibutio tua rc \

tribuelur in capul tuum . Scd hxc de ultimo
Dei judicio, quo cuique, quod justum est, rependeiur, dici puianda sunl. Quod si ob id vv malo
fore aii, quoniam tecundum opera manuum ejusfietei; num el illi eliam, cnjus ad opus aliquod noibdum pwcessil iniquita*, sed in eo solo concepia remansit, uliionem ipsam, malediclioctaqiie cxspeciandara putabimus? Niniirum, quando quodest in scclere sumnium ct perfectura dixit, pari de
reliquts ralione senliendum signilicavii. Opns enim ipsum, perfecil; cinn cogitationis Hiipetus imperfectus adbuc reinanoal. Quod autem hic iinguoe eornm legilur; studia veriit Aquilas: Quod ilem
quae Domini sunt,Q
non credunt; Symmachus, ut provocarent eum. Abeo deinde loco, u b i : Ya anitruB eorum, quia malum consilium inierunt, scribiiur; isla prophelam lugendo, cum eoruin impudcntem, Sodomiticaaique ad impiclalm audaciara ccrn^rct, dixisse arbilramur.
m

e v

-'. , ol
-Q
V E R S . 12-25. Populemi, exaclores vestri racemant
ol

vot; cl quwstores dominantur vobi*. Popule mi, qui

beatum $ dicunt, dtcipiunt vos; el viam pedum
. , ol

,
vcttrornm couturbanl, clc.
,
. . .
Eorum, qui iu aliquopcecniil, a!ii quidcm cognilio*
,
nis errore, scd malilia vicli, rcpugnanlc lanien con, ,
. , sciunlia, labuutur: alii autem ignoralione, vila niliil
a pecudibus diffeiTiilcs. Scd onmitim sunl longe ne . , \ '

quissimi, qui vi cxlcros ad flagilium adigittil. Cum
igilur Dei Vcrbum non pauoos iu Juda^a opinieiMS
,
errore peccare aniniadvcrteret; eos a swperius ae. , \) cusalis separavit, etpalrisin niorem bcniguc adborlalus, populum snum pcculiari noniine nuncupavii.
:.
, . \ Ipsiiiscniui omnes, ctiam peccalis onusli stiimis. In , ^ , deque esl,quod cunclos salvari, cl ad vcritatis agni ,
lioncm pervenire ; nequc sc iiileriluin iiosiniin,
, , scd poer.ilenliain cxoplarc c l a m i l a l : id csl, smmi
- *
nos (quia possumus, si V O I I I I I M I S ) fieii populutu.
, ; Proeterca vcniain i^noraiilcr 70 peccaniibus lar ,
giius, eos, qui pcccandi illis auclores exstiteruut,
, \ ,
infidclilaiis. In se roasfacit; quos suporius illusorcs
\ , nominavit, easdcm nunc popuH racematore* idco
. ,
nuncupans, qtiod primiliis c l decimis exigendis
, - intenti, Christi IKlcm amplecti sinerenl.
". ,
quibus enim augendarum rerum spcs cllulserat, in
, \ , \
bis legera solum servarc jubebanl, dc reliquis pra>

65

** TertuH. lib. De palienl.

"Galal.fi,

8.

" Ezech. x i , 21.

VARI.E LECTIONES.
m

. .

>

61

1 Tiift. 2, 4; Ezcch. xvm,

1307

PROCOPIl G A Z ^ I

1908

ceplis parum sollicili. Eos igilur indtjmiseros dice- , ,

bat Chrislus , quod anetlinra, et nientham cu- , , .
mintimque decimarenl, jiidicium autem, misericor- , ,
diam, fldem, quae essenl in lege graviora, praeter
tnitterenl. Aliquandoetiam ellapsos in jtis vocabam,
. " , ul qui deprebensus esset, accusatione pericrriliis,
, \
inunera supra vires eis oflerrei. ldeoquc racemandi
\ .
verbo usus esl, tanquam in eaetiam, qunc a colli, ,
gentibus relicla esseni, manus injicerenl. Vocai et
exactores; quippe qui non clemcnter in eos polesia- , ' tem suam, u l doctores in discipulos oporieba, ,
exercerent: sedtanquam duri s:evique Domini, a l . \ id quod placerel, adigerenl; conlraria plane quam
\ \
osl a Pelro prxscriplum raiione, qui doclores non
<*toiO domiiiari, sed ee gregi cxemplaria vilae, q u %

formas vocat, prastare jubel

Sunt ad hac ani- 0 , \ ,
marum exactores make polcstaics, quae nequilia*. ,
hludiumin nobis urgcnt; indequebealos Scriplura
*
pr&dicai *", qni exacloris vorcm non audierunl: , ,
id est, qui peilurbaliouibus evasermil superiores,
ncc menlem sibi deiueli auferrique permiserunl. ,
Quas ccrle omnia pro vhibus dum aptid Jmla;Oi
\ ,
Pliarisaei eflicere conarentur; panim, ul diclum
. ^ est, terrebant^ parliin doinos eoruin ober , rantes, blandiUi> verborum demulcemlo, bea- . , , \,
tumque populum pracdicando, tt sorjeiu Dci nun- ,
cupando, lucri gralia Dei Iegem violaie cogtbatit. ,
S int enini a Domino accusali, laitqiiain qui privaiis .
iradilionibus Oei niandaUim abrogarcnl . Talia
, . iyilur ciun admiltaut, non sinuul vos
>S, niquil, ^
, ,
sdularis Verbi via insislere; baud ignari siiliccl,
\ ,
qnod auliquala lege, rcrum istarum ad eos nulla .
s l amplius pervcnlura ulililas. Vias ergo confun- ,
iebanl, qui nnibris acquiesccre docebanl. Ncque . vero pariiin nocel, qui adulaiorie bealos d i c i l , cum
, ,
a.lemplo scelerum 71 sensu, quaj ad poenilenliam

d:icit Viam claudal. Paril enim afilictio buiniliiatcm, luinorcm aulem et supcrbiam folicitatis
praedicatio. Simpliciores
ergo attollit quidem adulalio;
scd forlem animuro nec unquam conirabit viluperalio, nec facit iiiboleutein laudatio
70

. E \

CAP. V .

72*73 V E R S . 1-8. Cantabo jam dileclo meo eanticum dilecti met, vinece mea, etc.
74
n rruclum fert, purgabit eu:i), ut D
fiuclumcopiosiorein aileral. Quod malus iile oeconomus non fecil, qtii se fodere nnn posse affirmavit.
Quod autem nec putata, nec fossa e$t cunscquilur
inaxiine, ut in ea, lanquam ierra inculta, spince
crescant, qnas non male Doininus liiijus vilae curis
bimiles fccit . Spinas ergo fecisse superius dielum
vA : a l bic creseere, quod est ainplius, addidil.
Nibil eniin aliudquam sceleris magniiudinem, profusamque ad vitia libidinem ipsa indkal oraiio.
Quoniain igilur ut fructus ederel, ait, cxspectavi;
sponte autem spinas produxil; detertam jam faciam,
tollamque omnino; quouiain iis ipsa sc poeuis d i jiiiam pra;siilil. Quin c l nubibus ipsis, ne super
e

u i

7 1

* Mallb. , 23.

t 7

l Pclr. , 3.

6 5

-'. '^
, , . . .
\ , ,
. "
. , \, .
" ,
', ,
. "
,
, .
, \ \ .
\ ,\,///* ,
; ,
\ ,
. *

Job xxxix, 1 scqq.

7,1

Waili.

3.,

T l

Mallb.

'i2.

1309

COMMENTARII IX ISAIAM.

, 6i3c - \
, * .

*
, *
, \
,
. \

,
,

\ . ,
, ,
. \ , ' \ j
\ .

, Koptov, \
, , , . ,
\, , ' \
, , \
\ ,, \
.
0

101*

ipsam pluant, mandaturum se minilnlur : propbelas

per nubes, propter eorum viiap purilaiem ct splendorem signilicans; unde et coelitus illis loquendi
siippctobal facultas. U l enim nubes nihil aliud est,
quam crassus quidam aer humido de terra vapote
constans; qui sursum veniis evectus, sinuil atqm?
eoritm opcra in juslum acervum congregatus, idoncam gravilatcm bumoris inspersione consccutus
esi,in icrram gultalira labitur; unde ipsa imbrium
a terra in lerram delatarum nalura exsisiit. Sicusitato natura? qtiidem ordine in luccm crumpuiilpropbcljc, animi puriiatc tamen et Spiritus virlul.*.
a.ljuiiauolluntiir, fecundaeque oraiionisgullasmentibus bonis cl frugifcris inslillant. Talis Mosessuis
ipse verbis oslendilur, cuw ait : Exspeciclur,
lanqnam iiubcr docirina mea . Rursus : c Quasi
imbcr super lerram, et quasi slillsc snper gramina.
eloqnia niea . Jubentiir ergo nequaquam supcr
spiniferam vineam pluere, qua; Doniinum suis spiwis coronavit, quxque voce impia lollcndum, crncique affigendum conclaraavit. Hanc cnim dercticlionis causam assiguat, propter quam ct lcmplum
eversum essc, genlemque cuslode carcrc, coelcsiem
dcnique pluriam tninime scniire liquct. Nuqu<*.
cnini in iEgypto, ipsaque Babylone; iino ne post
rodiluin quidem ab isia, propbclis 75 unquam
carueruiH : scd jam illis oinnino destiluuntur.
7 t

7 a

Quod si quis anleCbrisli advcnlum isla defecissc

\ * , '
conlendai; cerle non ouinia fatealur ncccssc csi,
, , ,
b?niplum ipsum staret adhnc Chrisli tempo .

ribus, eoquc vigcrcl legis culius. At jam et /ur, , \ ris eversio, ei vitis deseriio, et prophelarum denique
, \ , \
amissio, in spinarum, et clamom, vicem subieruni;
, ,, quem omne ad m o i l e m peccatum excitai, ipso
, \
vocem edenle facinore : non alitcr quaiu de Abelis
6 | .
sanguine scriplum legimus
Iniquiiatem autcm
, ,
(acit, quicunque nulla justitia!, riulla lcgis regula,
, \
qua? vcniunl i.n mentem, clamoris, ct turbarum,
,
confusionisque auctor, exscquilur: non aliter quam

jusla judicia pax ipsa conseqiiilur, cuin i l l i , quu~
. \ , \
rum de rebus cst lala sententia, eam constanter
' .
antpleclunlur et servant. lnde et rlla P a u l i : tOmnis
, .
clamor et lumulius lollalur a vobis
> Esl praiter# \ \ ,
ea honestus quidam, nec yituperandus clamor;
, \ - D qualem slans in lemplo Cbrislus eiuisit; quali usus
, '
est et Oavid, cum ait : t Yoce mea ad Dominum
\ ^.
c l a m a v i ; coeleslium niinirum dogmatum magni
ludinem vocis contentione signiilcans : non aliter

\ \ \, quam prior ille Sodomorum et Gomorrbae elamori
, , \ cognatus cxstilit. Divisa est auiem Jacobi appellatio
' in Israclem et Judam. Scd prius quidem curn Saule
; .
moriuo regnare coepissct David, in Davidem, ct
.
Saulis filiuni; deinde vero cum a Roboamo decem
, \ . \
tribus ad se deficere curavit Jeroboamus. Alque
,
inde est, quod ulrumque cognomentum addidil;
-

,
ipsumquc hraelem, cujus essent majora scelcra,
Dcul. , 2. " ibid.
Gcn. .
iv. 15.
15.
Epbes. i v , 51.
Psal. m , 5 c l alibi.
c

:e

7 1

TV

7 5

VARIiE L E C T i O N E S .
. ' ,

. ,

7 6

1^1

PROCOPII GAZ.El

1912

liijiiiviiais poinas sonsissc celerius. Itaque et hic , ,

ipiniferam vineam, hraelis domum esse dicimus;
, .
*
virum autoiu Juda, nou rmeam amplius, sed plan *;,
tam novellam, non incullam, $ed dileciam. Quo
iiiam aulem vilicoke nulla liic babetur iiicntio, ob
, , , \
id Chrislus ipse, vcluli nolam populi principibus
,
paiabolam appoail , ut ibi addcrel, quod liic
, " \. 01
deesse videbaiur, dum eis viueam suam se clocassc,
\
riisquo e.sse se profeclum signiflcavii; unde curn
, , \
scrvos poslulanie tempore ad frucius pcrcipiendos
\ .
misisset, ab agricolis 76
trucidalos; imo ne
.
a iilio quidcm, qucm posiea niiserat, csse lempera- ,
tum. Unde inalos male se perdilurum agricolas . 0
minilabalur. Ipsi ergo verse viii, tanquam vivifico * .
trpleli sucro palmites, adbaerere precibus contcn , c \ .
danius. Sic enim spirilus familiaritaie ctconsuetu- ,
dine adjuti, frucluni S U O Q U S ediluri. A i l enim :

c Manele in mc et ego in vobis. U i enim ne.;uit \ . ,
julmos fructum facere, nisi manscrit in vile; sic
\, ,
tt vos, nisi in me manserilis. Ego sniu vilis, vos
, ; .
oslis palmites; qui mancl in mc, el ego in eo, bic . \ feret fructura copiosum . > Hle igilur ipse cs, qui
. ,
fructus in nobis edere,>qiii sepem circuniJare, qui , \ '
viurum denique, quo transeuntes arccanlur, c x c i - , \ , \ -tarc possit. Ad ipsum eaiin aliud iiein refcrtur ora , \
culum, I H S verbis : E l ardificabunlur descria
,
perpctua, inonumenlumquc generationui generatiombus; et vocaberis exstrucior scpium, semilasque, quae in mcdio sunt, cessare facies .
77 VEfts. 8 17. Vce qui coujungunt domum domui,
*-\ oi

dxla*\
et agrum agro copulant, ul vicino aliquid auferant.
xal ,
\Nunquid habilabitis soll in terra? audiia enim C
.
;

sunt hccc auribus Domini exerciiuum, e t c .

, . . .

Possunt et hacc quidem communiter in cos, qui
\ <1 .
Jibidinis ct avarilia morbo laborant, eCTerri; possunl ilem sitperioribus adjungi, proque spinis, \ , \ tvic (juas vitem pppcrisse dixil, separalim usurpari. , . \ , Posstmt el eoelera deniquc, qua JudaMs evcntura
, ,
csscnt, per eas damna significari : de quonim e \ , \
venlu parum sollicili, rapinis inlerim et crapulis
.
incumbebanl, lanla in Dominum flagiiia patrare
,
lmnimo veriii. Caiterum quoniam nostruin unus .
quisque agri in se interni culluram sorlilus est,
, 5s
caveamue in priniis, Deum ne offendamus. Tunc
.
enim virlulcm inullam, tanquam domum sta%

e S 3 e

1 7

7S

bilein et lulam possidenles, habitabimus, frumen ,

*. \, \,
turaque, sicui valles, mulliplicabimus. Benedictio . \
ne enim augebunlur seinina jusliliae noslra, ut

Pauli vcrbisutamur ; qui ebriosos item regni

.
.
Dei bscredcs nunquarn fuluros asseril . llos eniin

eiian nuuc lugel propbeia, qui sobria niente fn \

tueri opera Domini non permiltanlur. Vino enim
, \
succcnsi, ilammamarstu ipso prodenle, qua3 pcr
, ,
lurbalionibus aliis, ista rursus augcntibus exci
, \
latur, potandi lincm non faciunU Excilatur et
" Joan. XT, 3-5.
l s a . t v m , 12.
II Cqr. ix, 10.
1 Cor. vi, 10.
1

7 9

7 8

7 9

8 0

V A R I . E

* .

dtl.i.

tc,

' ,

L E C T I O N E S .

. ^.

1913

COMMENTARII IN ISAIAM.
1914
, ' mtisicis organis, qnorum aut.torem J u b a i e . n !
, , ;
Ium , qui Caini soboles cxslilit, accepimus; qua\ . lia deduc^ndo fratri cum adbibere studeret, l.uba ,
nus, Jacobum ipsum, qni ea 78 l>* iiMpedimcnio
, ,
fore crcdebat, ad opera Domini contemplanda cou .
stal eflugisse . Babylonios autcm, qui aures illi?
.
arrexiasenl, lapsos esse. A t , qui Babylonioruni
. viuum, -egisque illius mensa.n evilarunl, ncc ca . \ deiitcsadorarunt, ignis vim ipsi exslinxerunt
.
, \
Ergo Domini opera oculis ille dcmura considerat,
; ,
qui eis excilatus, invisibilia aniiuo ineditatur.
$ , \ , \
IhRC eiiim inluemur/quaiido cuin operibus nienlis
* ( - eogilalione conferinnis. Verum qui possil istud
. \ , \,
fieri, cuni ebrielate obcaecatus animus, Deum nou
\ . ,
polest intueri ? Opera vero manuum pccnae ipsie
. > & sunl, quae oinnes apud inferos roanens, ignis, lio
.
gua arefacta, cseleraque alia expergefacti. Itaque

vilam sacerdotum morc degere contcndamus. Vino
\ '
enim et sicera Aarouem, ejusque filios, cum lesli. , monii labernaculuMi ingressuri essent, absiincre
\ ,
jussit Dominus
Est vero apud ITebraeos, quid, , < ,
quid inebriandi faculiatem babet, sicerce nominc
, \* . \
comprehcnsinn. Deinceps ea adducil, qtiae Yespa ,
siani, et Adriani temporibus, a Rornanis ob
, bsec passi sunt. Ad I K C C ipsa animi cogitalione,
. , \ subsiauliali raiionabilique pane :? destiluii, [ame
, premuntur graviter, juxta illud : c Convertenlur ad
Tesperai, el famem palienlur, ul caues, et circui. ,
bunl civiiatem . Nani el v i l a Auctore abnogalo,
. ,
, , ^ anitiisinorleinsubiertint; eleoqui captivis remissio *
ncm, cacisque visurn nunliatiuus veneral, repulso,
invisibilibus tradili sunl boslibus. Iniericrunl ergo

non panis, aut a q u inopia; scd audiendi veibi

Dei fame, cl aqucu illius sili, quam qni a Domino
\ . ,
hauscril, sitire in xlernum non potcrit. Nequa
\ ,
quam enim justorum animas Tame interire, iie.;
. , '
. justi semcn paneni qtiacrere Dpus pa:i n i r , qui
Sponsi lilios, praesente Sponso non vuli \ejunarc .
,
Quod aulem infernum animam suam dilatasse a i l ;
id ul eoruin qui pcrierunl crncialus exprimcrel,
. , \ - addidil. Neque cnim bunc animal, aut viin esse
aliquam, quac in morluoe dilaletur, existimandun
;. ,
csl. Deinde, cutu os ci allribuil, locuin quemdam
.
in ipsis terrae visceribiis caliginosum, pcccali ad
, D moriem auctores eo descendentes ore PUO excipien.
8

s,

8 8

88

8 e

tcm significat. Fieri vero caplivus 79

dicilur, cum fraude a parailisi bcaiiludine abripilur el iterire, cum quam ex praiceplo babere debuerat, vilain non babct : in infernum autem descendere,
cum scelerum multitudine , quibus bonesiali conlrarius i i l babilus, a Dco scparalur.
At ex dissimilibus plane cum Cliristo, qui j u ,
slus est excilalur, cl coelilibus ipsis assidcl. In i>i\ ';.
Qdipr, , \, (ernum ergo primtiui descendunl illustres, qui pro . .
bitalem shnuiaulcs, Yitam onmino probilali n n , \ > ,
trariam cxcgcrunt. Deinde magni, id est, virluloei
,
dignilaie populo suponorcs. Tum, qui scelcre ol
, , maleiicio dicites facii sunt, aut insaliabiii liabondi
> Lcvit. x, 0 .
Psal. LYIII, 7
Gen. , 20.
Ccn. x x \ i , \ scijq.
Oan. , I seqq
'Maltb. l x . 15.
V A i U / E LECTIONES.
, .
. .
8 1

8 i

8 8

8 8

rilOCOPII

1915

cupiuitalo lenenltir : i i deuiquc, qui pesles homi-

miin ncfaria vcrbis docenl, aut ad pcccanduin provoi-ant. Exsuhat aulcm in terrena Jerusalem, qtiicunque ex camis i n s l i l u o vilam agnns Judams,
ad illam rmnime, quse bealis reposi a cst, graitam
atlendil. Humiliaiur vero homo simplkiter i l l c q u i dcm qui coniiminiuin noliliarum, ei virtutis ope,
quam a prima accepil conformatione, alliorevasil,
j>er eum, quem babet cum inferioribusconscasum.
Sod qui viri nomiue jam dignus evasit, si pcrlurbalionibus frangatur, co non solum quod coinmtine habel simpliciter, sed illo eliain quod exercilalione sibi comparavil, bono mullaliis, ignominia
a/pcilur. Quicunque enim, ail ftegum primo, glorifi. axeritme, glorificaboeum : qui autem conlem9

GAZJEL

1916

* , .
'/ ,
, ,
. ,
\
, .
, *> ,

, >.
/* , \ , , \
. . ^
. -

iiuni ine, erunt ignobiies". Conlemnil vero Deum, , \ ,

qiii mandala illius transgreditur. Dicunlur eoruin
\ , porro oculi sublimes, quorum in altuin allollilur
. ,
cog.lalio. . siquidem omniutn opiftcem cou . \
tcinplati, c l iis, quse sub sensum cadunl, superio- * .
res effe< l i , opinionis errore, lerreiiarumque rerum
' . , ' studio deleclati, merilo depressi essedicunlur. Exal- . , \ , tatur aulcm in judicio Deus, propler justani, de , , ,
quibus dicluin est, ineriloriim relributioncm. Dcum \ ,
prsclerea sitigulis rebus bene gcslis exaltumus. , *
Quidquid enira benc gcrimus, loium ipso nobis ,
, $ \
auclore ct adjulorc gcrimus. ltaque a i l : c Exalla . *\ ,,
)>o le, Domine, quoniam assumpsisti me . Euns)
,
dcm rursiis exaliamus, cuiu ipsttis sapienliam,
, , \,
80P
'
judicia coiUeinpfamur; non sc- , . xjpoixoi cus ac dc justo dicilur : c Allitudiiies Dei in gul- ' * \ .
ture ipsius . Qui | i o r r o in judiciis exaltalum
Dominum contrmplalur; idcm c l gloriam jusliliae
, \ ipsius inlueliir. Gancrum pro co quod e s l : Et pa,
scenlur direpti lanquam lauri; Symtnacluis babcl :
\ ,
Pascenlur agni juxta ordinem suum. Iniquorum
aulem deserla advenie depascenl. Quse landem eliam ,
loniigisse ccrtum esl. Populi eniin principibus ,
. '
tauquam tauris, arnionlorum ducibus, aiio abaclis
, , ,
per variasque genles disiractis, deserim eorum re . \
giones accolae quidam el inquilini occuparunl;
. \ \ ,
quod el bis verbis monebat, cum dicerel : Et re

gionem veitram coram vobisalieni depasceni. q u i ,
,
bus illa plane dtscrepabaul, qua? suo pro populo
. \ , >,
8 8

0 t e n l

a m

c t

d^ceriarc solilue eral Dominus. Nunc auteni per D

, , , .
alium propbctam ait Deus : t Racemate, racematc,
[] ,
inquam, quasi vineam, reliqnias Israel. Convertitc,
.
lanquam viudemialor ad cartallum suura . > S i
gnilical ergo ct hic, eos, qui a Judaeio quondam di , ,
repii fuerant, cum bella Dominus pro eis gererel,
7."0 , . Judttos ipsos esse depasluros, tauris robore uon
dissiniilos. Ait pra^terca : Et deserla, obsessorum
\ .
berbam videlicet, qiire toulla crescit iu deserto,
.
gcnliuin agnos e$$e depasturos ; taurornm qufdcmnomine roborc praslanles, agnorum vero, eos, qui
lales nou siul, inleUigciis. Talia porro palimur, cum ab adversariis poteslaiibus bello supcrali, nul~
9 0

1 Reg. ,.

" P e a l . s x v i , 10.

8 9

Psal.

CLXIX,

(.

Jcrcm. v i , 9.

VAHL-E LECTIOKES.
x

(V. .

r . .

1917

COMMENTAUII IN ISAIAM.

1918

loque ralionis sensu, taurorum instar, acti cupidiiatibus , per luijus vilae deserta vagamur , umie
bove*jam (quos societale, armcnlisque gaudere videimig), scd tauro$ iracundos, et ab aliis
avelli solilos, esse dixit.
*. ol

,

ol
,
Ira .

, Ira
.
\ .

, ' ,
,
, \
, ,
,
. ,
, ,
fj , ,

81 V E R S . 1 8 , 1 9 . Vaqni trahiiispeccata, tanquam

funicuto longo, et tanquam juyi loro juventa, iniquilates,dkente$ : Cilo appropinquent quee faciet, ul
videamuSf el veniat consilium hraelis, ut sciamus.

Et liaec illis, qua pra?dicia sunt, consenlanea

exsislunt. Cum enim multa Salvatore et aposlolis
postea docentibus audissenl, perlinaciler increduliUlem amplexi, flaghia flagiiiis aii.plificabant, alia
aliis eorum more addenles, qui aum funem icxtml,
deficiente maieria, novam subinde adjiciunt, ut
longum magis elBciant. Peccata vero qnilibet, eo
ipso, quod peccat, sibi tanquam vincula longa, vel
brevia fabricat, pro raiione peccaioruin funiculum
quo vinciattir, lexens : ob idque, sicut est ab Jc .
ii
vincli cfficimur. Vinculis eum revc .
quilibet propriorum peccaiorum conslringilur.
. Prateroa, qiiae in vicinum, non temere, sed pnc - medilato longisque insidiis molimur, funiculus lon, ' \ - gu* ipsa sunt, quo longe remota scelera, id est
, , * scclerum poenas, in nostmm caput alirabimus.
\ - Solitenim lioc nominc Scriptura saepe fiagilia no, ' . \ minare. Nam et numinis vindiclam persacpc, tari . quam t i , in nos attrabimus; unde non immeriio
' , omnibus dici queat : c An divitias boniiatis ojus,
c " et paiicniiae, et longaniinitatis conlcmnilis ? At
, \ , \ - vero sic babet Symmacbi iralatio : Vie qui trahilis
; > *
iniquitates, tanquam funiculo vanitalis, et lanquam
,
laqueo ylaustri, peccatum, funes enim longos non cst
,

dissolvere facile, quae bene pcccaloruut densilale
r e n i l a

c l u i l l f

9I

.
^
, .
,

, \ ,
^ .
, \ , . ,
,
,
3' [] *
,

, *
, \ ,
' . -

siipaii sunl. Neque enim ipsa eiiam lora ju^alia,

quantiimvis robuslis jtigis onera vi tralientibus
coulendantur , facile disrumpunliir. ftobur aiilcin
ampliiicavil, cum juvencce lorum, robusti vidclicct
sfninialis, nec duin laboribus aul aetate confecti,
dixil. Vel cerle, (}uod non aliler, quain qui juvencas, aul boves jugis submiltunt, vi mulla ad labores aliquando Irabunl, et vinciunt : sic qui se d i vinae iiae ingruenli ultro subjiciebant, eam eliam
non dubilabanl provocare bis vcrbis : Fesiinei, el
veniat cilo opus ejus, propbetarum minas niinirum,
ct Salvatoris ipsius easdcm inculcantis magna pcrOdise contumacia 82
siiam pcmiciem invocantes
Indequeesl, quod cis quidam impr<!calur propbc c \ - ia, bis verbis : Vas dcsideranlibus diem Domini :
. \ ,
el ipsa tenebrae, ct non l u x . Decct vcro cl euin
. > \
qui peccali nexibus impedilur,Christuni in vincnlts deleulos voce solulurum, el exirc jussuruin, insc, . qiii. Sanctum deinde hrael, unigcnilum Dci VerIMIIO
significat.
.
V E R S . 20.
qui dicilis malum bonum, el bonum
'. ,
111

9 t

Rom. , L

9 t

Amos , 18.
T A R I ^ E

..

L E C T I C L N E S .

1<J19
PROCOPII Gxim

1930
wntum; qui poniiis tenebras luccm, ei lucem tene- , oi
,
,
bras; ponilis amarum dulce, et dulce amarum. , ol

.
\ . ;
baec in cosJem dicuntur, quod sano et sobrio
Salvaioris dcspecio consUio, conlrarias ralioiies \ []
sequi, qitod pro luce cvangclica, erroris sui tene,
Lras, lai:quam tucem aliquam ainplecti ;quod ama- . \ ,
ram denique scelerum naluram, veluti dulcem vo , , luplalem aliquain vcnari malucrunt : quemadmo, ,
dum eliam nunc Evangclii verilalem respucre, ani- .
les autem fabulas adinitari et relinere videmus. ,
Adeo niagnum erat, latronum partes sequendo
,
Cbrisluni itcgue Baiabbamqu?posluiare ; idolorum
,
culiores probare, Cbrisii vcro populuui bones ale ei
,
prudenlia conitueiidabilcm insectari. Ea enim re- ,
pudiala, quae per Ghristum est, Hlustralionc, in . lenebris ipsi jacuenmt ; juxta illud : c Exspectau- , Itbus ipsis lucem, tencbrae faelae sunt, ex^peclan , ,
tos splendorem caligine, circumsepli sunt *. Est

vcro perfec l i , qui exerciialis probe sensibus babi- . ,
lum conlraxit, boni uialique naturam posse dis ^
linguere ; sicul ct, solorlis numuuilarii, qu<d bo~
, , &
num csl, relinerc : non secus ac incplum euin d i - . \ ,
(in)us, qui pncter naluram affecla judicandi i n - ,
sirumenta babeal. Tres igilur nunc apposiue sunt
.
corporeis quidcin rcbus discrcpanles conjugalio, ,
nos, scd variis acceplionibus circa unum quiddam,
,
quodadaiiimum aitinct, occupaue. Bonum ilaquc id. .
esse deflniunt, quod bonestum et laudabilcsii : cui
, ,
quod lurpe est opponilur, malum nuuc appellalum; g .
.

S3 uomine quod vilupcrandum e s l , significaiur : lucem aulem, substanliam tenebrarum dissipa- . \
, .
jrioem : lencbrasvcro, aerem lucedcslitulum.Esl
rur .
sus ci dulce, quod bunioris vcl succi lenitate scnsum
e\bilorai:amartim vero, quod gustum cxasperal.
. *
Fuor.t igilur isla quidem de medio sumpla ct
\
fadlis explicalio. Sod de bis, qu: scnsu perci*
. '' , piuiiiur, baudquaquam sumenda vi(!ealur oratio*.
, ,
Verum, quia praecepttim Domiiii luridum, illumi ,
narc oculos dicilur , qui non ad illius normaiu

, \
vit;c suui cursum d i r i g i l , sed luiosis voluplalum
, %\
hl
illccebris perfoiidiliir; lucem illc voluplales, ct
Domiiii pra3ccplui)} lenebras esse arbitratur. Prae- . ,
, terea si ad dogmaimn ralionein atte.ndas, qui in
veram iucem non credit, illain quidcm lenebras, D ,
luccm a,uicm diaboluiu facil. Ad baec, si dukia
, in justi faucibus, eloquia Doinini exsisiunl
;
. * \ ,
\
qui niandalorum onus reiugil, bic voluptalum
dulcedinem amplexus, dulcis c l amari naluram
, \ . >
ovcrlii. Quin eliam dogmalum babiia raiione, eis , .
dem dulcis csl Doniiuus, a quibus scite fuerit dc ,
fpisiatus: < Guslale cnim, ait, el videtc quoniam
* . ,
dulcis csl Dominus , qi vero in ipsum non
, '
rrcdil, quod dulce esU amarum dicit. Est porro
, ,
bonum revcra, quod in omnia coiivoiiicnler se , \ k

1 0

9V

9 5

Isa. u x , 0 .

Psal. xvm, 9.

9 8

Psal. cxvm, 103.

V A U L E

b fcr. . .

. ^::<.

9 6

Psal. xxxin, 9.

L E C T I O N E S .

^ . ,^

1921

COMMENTARII1N ISAIAM.

1922

p;ov, . \ cundiim virtulem affecta babclitr. Mcdiocrilaiem

enini virlutem diciutus in qua si qtiid vel desit,
, ,
vcl abundat, vitii non.ine rcnselur; nt in f o i l i \ .
\ \ , tudine quod abesl, limidilas; quod abtindal, au , dacia nominalur : quorum ulrumque dodei tis ope \ , , - ralur. Ad bsec in Domiuiim qui non crcdii, lio ,
nesti el puicbri naturae non adbaerescit. Ihvestum
, enim proprie bonum cst, vel psalmi lesliinouio
. \
canenlis: Specie tua, cl pulcbriltidiuc lua : >
, , , \ \
lurpiludixis aulein fons diabolus. Quoniam ergo
, ;
nulla lucis el lencbraruiii socielas, milla Cliristi
, \ - el Bclial esse polcst ; scparanda isla a se i n . *
vicem et dislingucndu siuit: nec contmiUemlum,
. ut falsis decepti ralionibus, vel quod se in lucis
, \ ,
aiigelum IransformaL
lucem essc crcdaiuus;
. vcl ducfts voluplatis iilccobras, corporisque ve
ntisiatcm, aniiitae puicbriludiiii prapoiiamtis. Vc,
.

rumcnimvero quid ad boni nomen, 84 qui dicitit;
, \ ,
ad lucem autem et dulce, qui ponitis, addidit?

, \,
Est profecto aliquanio diccre, quam facerc, siin, . plicius, aliquanlo etiam aceibius. lnitio ciiim,
cuiiuin vitaaliquid a nobis eligittir, luni sermo , . , .
0 nis error admiililur latilum. Sed cuin nialum
, ' ' operamur, si cidem faclo periculo nirsus iiinun * - biinus, lum ipsi scelcnim metas nobis inniohi'es
ponhnus. Quisquis rursus lascivia ad tempeiaH.
liam aninium revocat, ipsc sibi qtiod dulce est, amarum ponil. Scd facil longe delcriiis, qni
tualo palrocinatus, quod lale esi, bonum non vereiur dicere. Non enim, ail, isla faciunt taiitum,
&eJ facienlibus eiiain congralub.niur. Est ergo kJcui ponere, qnod fatore: idein diccre, qttori docerc : qttod csse pcecaimu ad morteni definiornnt iioiiuiilli; ciim est admissi sceleiis * nullus,
sed animi poiius gratulatio; quo niliil a pnenileixia magis reinniiim esl.
-*. ol , C
Y E I I S . 21-23
Vw qui intelligdntes tunt in seipsi$,
.
ol , ol et coram *e scientes. Vce qui robttsli sunt in vobu
, ol ,
cl - qui bibunl vinum el qui potenles sunl, et qui mitcenl siceram, qui justificanl impium froplcr dona,
. 01

,
. el jnslilium justi toltitis.
bu;c rursum superioribus congrue addila
\ ,
simt : licrt iis noiuine roimniini minelur, qui sibi
sapientes vi*lcnlur: quales cranl in primis Jndao , '
rum dorloirs, qui populuni laincn exactc et bcnc
, , \
", . ;, c niliil doccrenl; sed (oti incumbeiilcs ehri^lati,
, bonis ipsuin spoliaront. Qnanivis eniui judicium
, jihlutn judicare lex imperarct, sic Jerusatcin arguii prnpheia : c Piiucipes ttit iulidolos, socii fu, , ,
; ", \ - ruiti, di.ignnt nmnera, sequuiitiir rctribulioiirs,
. ^ pupillo non indirant, et ad jmli< ium viduse non
adveitunl *. > Isla siquidcui turpi quaslu ducti,
, .
ad fovenduari vitae luxum, srelera adinilkbanl. Ad
\, c Olvov .
quod spectans et alius quiiiam propiicta, c viniiui
\ ,
eos iitjusie dainnalorwni bibere, 85~d:colial .
, \
Scelemiu eniui luagihtri cuni essem, ignorai;ii;e
, ^ ,
lenf.bris oflTundebMiittir, aliisquc didosnm poliiiu,
^. ,
siceram nituiriiin, Dei vcrbuin caupormiiies, nu^ , \ , scebaut: itnde ouponcs conun viinim aqua di .

9 7

9 8

lucre, el iu juelum, scelcralo scntenlia liLcrato, poeiias decernere objicitibal.

? y

Psal. XLIV, 5.

9 8

1! Cor. v i , 15.

9 9

11 Cor. x i , 11.
VARIJE

lf>. .

f tc.

r.oti.

Isa. i , 23.

LECTIONES.

Amos n, 8.

1923

rROCOPII G A Z . E l

1924

Qnod autem prudcntes in $e\pm dixit, non esl , ol ,

\ , ,
dc his lanlum accipiendum qui sibi, quac lamcn
' , ignorant, scire vidcntur, sed dc bis eliam, qui
, scicnli donum sorlili, rxteros ejus parlicipe
\ , non faeiunl. c c Occulia* enim scicntia?, thesanrique abdili, quae polcsl Case ulililas * ? > Ejusmodi ; '
. \ , \
ille exslilil, qui defosso talento sibi solus sapere
nialuil \ Si quis rursus c l cam, quam habct, in^ 4 ,
,
;
malos usiii, non in Dei gloriam scienliaj faculla,
\

,
lcm conferat, baud in oculis Domini sapiens esse
. , :
queat: non secus ac qui quod prxclare gessit,
; ,
proprlae virluii solel ascribere, non Deum (anti
; ,
lmineris auctorem agnoscere, et prcdicarc. In

Sv

quem opporlune quis dixcrit : c Quid babes qood
* non acccperis ? Quod si accepisti, quid gloriaris,
e

quasi non acccperis ? Dicilur vero intelligentia, , ^ .

, ,
anima? vcluti facilis apprehensio, reruin nolilias
. ,, \, iu uniiin slalim colligentis. Y c l solerlia mcnlis
\ , \
cxpedila, q u x , quod rebus singulis proprium sil
. , invcuiat. Scicntia auletn babittis in se conflrma , *
(i c l raiione iinmutabilis. Sapietilia vcro diviualum c l buniaiiarum rcrum, quibtis illaj cofilinen- \,
tur, scicnlia. Quoniam aulem sapicntia ipsa Cbri- c , \,
stus esl, cum Cbristi pariicipaliotte qualcmis sa- \ /
pienlia esl, sapientc.m dicemus, queni peifcrlum
, \ . \
bigniiicare voluimis, quales arcae illius exslitere
opilices. c linplebo cniin, scribilnr, e<>s spiritu
t
fcapiculi cl scicnthc , qua nisi quisque sibi \, , adjiingal, eumdem luiscrutii eliiTclicem profilclur.
.
Eral cnim Nazaraeis, ipsisquc saeerdutibiis, quo- Q , \ '
lics in Sancia sanctoruin rssel iugredieiuium,
. \
vino et sicera iiticrdiclum . Est pralerca ct apud
* c . >
Saloinoncm in bunc modiiin loquens senlcnlia :
.
c Yino, qui ad iracuiidiani proni sunl priiuipeg,
\ ,
absiinento, ne cum biberinl, sapienlise obliviscan, ,
tur . Dccct eniiu, non eum niodo, qui Dt*i mi ,
nislcrio addiclus s i i , scd cut liomimim cura man , ;
dala, aninmin puriim el sincerum babere. Nam ut
" * \
iuiaius quisque 8 S '
vcniam merehir fa \ , (illiinc: iPolentcs aulem potcutcr arguonliir . , .
t E l cui nntltuni tradilum est, amplius ab ipso rc- , , poscelur . Is mrsum tandiu dicitur inebriari,
\ . quisquis aiTcctibus conslringilur; qnandiu raiio , iiis miperio delurbalns, bujus sc coufusioiie, et
.
sapieiilue oblivione dclineri patilur. CajieruiH qui potesl, qui sapienliam babel, essc iracnndus,
nisi cum dicat, qui nonduui prorsus esl affeclibus liberatus ? At v<?ro de eo, qui niodice perlurbalur, eliam alicubi dicilur : Slullus eo ipso die, qua irriialur, iram prodil : qiiam sapiens rccondil et differi quodam tcnns . # Ralione enim tanquam freno, dolorem cobibet; u l dicilur : t Irascimiiit, el noliie p e . x a i e At Dominus qui perfectiora longe imperat, irasci oniniuo probibuit .

,
87 V E R S . 24-50. Propterid, sicul exuretur li-'. Aiarcvzo

pula carbone igni$ et comburetur flammapopu- ,

ianle , sic radix eorum. tanquam favilla eril ; el flos ,

{)
eorum, tanquam pulvis, atcendet. Non enim volue- ,
.
h

C s l

t a

l l

1 3

Eccii. xx, 32. * Malllt. xxv, 23. I Col. iv, 7 . Exod. , 6.

Levil. x, 9.
Sap. vi, 7
Prov. x i i , 16. * Psal. ?, 5.
Mailb. , 22,
Luc. x i i , 48,
T

1 0

1 1

YARIiE LECTIONES.
h

TP. 2.

. xxxi. 4.

1926

COMMENTARII IN ISAIAM.

1925

r^A ,
. ,
. . .

, . ,
, , , , ) , '
. \
, \ , \ ,
, , "
xat ,
, \ ' * ,
, \ , , \ , . ,
* ,
, \
, * \
* c , , , . .
* . ,
\,
.
, *
-, , \
, ,
^ .

runt legem Domini exercituum, sed oraculum sancli

hrael exacerbaverunt, etc.

Minas rursum ante ultiones prumuntial, ut iis

auditis, si iieri possil, resipiscant. Ait vero, propter id, boc est, propier ea, quae dicla sunt, non
casu aliquo, vel nalurae neccssilalc, vcl faio, sed
ob ea, quae ipsi admisere, facinora. Quibus enim
pro uva lignum, fenuinque, ct stipula, spinarumque copia, nata simt, uon hnmcrito, sicut stipuiam
combustum i r i ipsa dicunlur. Vocal autem flummam populantem, oujus incendium, ne poleuler
vagelur, ab ullo reprimi non qucal. Nec alitnl
quidquam corporese pulcbriludinis nominc, quaiu
diviliarutn gloriam, genlisque universae splemlorem, qnae pulveris iiistar dispergenda sit, significat. Nequc vero jam cos idololairia; nomine iuseclalur, sed rcpudiatx legis ai cusat, de qua lcgilur : c De Sioit cxibil lex, c l vcrbuin Domini de
Jcrusalem . # Foilassc aulem Mosaicum intclligil. c Si enim ail, Mosi crcderclis, el niiiii ciiam;
de nic cnim ipse scripsit . Sed neque evangelicuiii illi verbum amplexi s u n l ; unde esl, quod
furore Dominum in populum suttm iraium e*se
dixil. Eum enim, a quo essetit in populum dclccli,
admilieie uoliierunl. Hosliuni rurstis ipsis invasoneni, ei oesorum laniimi fore numeium signiiic a l ; 8 3 ui montes ipsi cadaruribus repleaniur.
Deindo, tanquain dc sxvicnle adbiic iu ipsos ira

, ,' ) . ^ Domini, inlelligendum cst, quod ail : Adlinc ma , c nus ejus excelsa; quod bis vcrbis innuit, c l Pau . - lus : Pcrvenit aulcm ira Dei i illos in linein .
, , Quorsum vero, cuin bosliuin irruplioneiu, milila; , . remque aciem describerei, lam mullorum deinccps
, ' , nionicinoruin nieniinit? Quursum monies cxacerbaios, vel secundum Aquilain commotos; vcl, ut
; flv i ' ,
, Synunacbo placel, conlurbatos cssc dixit? Nimirum, ut isla sponie nequaquani exsislere; sed, ur.
, , "
-. a Deo scelerum vindicem paterenlur obsidionem
ab extremo terrae Ronianum evocalum csse excrcL
'
^ . luni doceret. Assyrios enim ct Babylonios, vol
. proprio, vel Aquilonis iiomine distinguere sulet
, , [ Scriplura. Sunl enim Judaea niagis seplenlrionales. At bicdc Homawis loqucns, ail : Ruunt tan]
. \
,
- D quam leones; et astilerunt, tanquam caluli leonis,

. quoruin ut niullitudinem vocisque varietatem et

eoiifusionem nolarel, tsstuamis maris sonitui simi \,
.
les effeciu Esl vero quod in terram mtpeclurum
,
^ , \ - adjicit, de obsessis inlelligenduin. Et ecce addii.
. , \, tenebrte densce in angusiiis eorum ; nimiruin, ut
, consilii eoruin, in rcbus dubiis el melu plenis^
inopiam significeL; qui lanquauo tlercora hcnibu*
. , \ esscnt suhjiciendi. Signa vcro vocat, quae sok*iu
exercilai, vcl expansis, vcl conlraciis vcxdli& ab
\, \ .
intpeiatoiibus siguiiicari. Taliaque ideo, quot?
, ;
k

18

, e

** Isa. n .

18

Joan. v, 46.

4 8

1 Thess. , 16.
V A U L E LECTIONES.

. .

J . .

. .

. .

. ippojatv.

1927

PROCOPII GAZ^EI

1923

Verbnm Domini essent aversati, Jereniia tcsle, ; ,

, : ,
porpessi siiul. A i l cnim liis vcrbis : c Expaverunt,
,
ci capti sunt
1 Quas cniin illorum cxsiat sapicn . \
lia, qui a sc Chrisli Vcrbum repudiarunl? Ecs i l a , ,
quc non rr.alc nunc ttipnlw comparat, qua? inlus
\ ."
inanis, radici ir.iirma? itinititur, ct babci i n
a?qua1ia augmenla; qualia quis facile inbujus vitac
. , cdebrioribus personis animadverterc possii. Interio , re enim bomino prorsus inanes, reique imbccillnc
,
,
innixi, intcmpcrantis ci inxqualis vilne ralionem
,
,
sequunlur. Esi aulem carbo ignis illc tcrrcnus,
) . .
qui exstincia flanuna solct in crassiori remanerc

Kiatcria. 1'lis ergo, qui suis acccnsi- affectibus 89 incendii causam geruni interius (qualis illa, quae
divilcm silis incendebat . Quales ilem, qui vini poiu coitibiiruntur, quos nunc insecialur proplieta)
cxlrcmum per flamniam inlcriium comminatur.
, , Rursus et jura ipsa sumendis miineribus e v e r -
. ;,
Itint. Indoque est, quod radicem ipsorum, id cst
pccunise sludinm, quac ur.liis cderc non consuc- \ * ' ; '
. " ;
\ i t , combuslurum sc signiflcal. Cxlcrtim qualis
\ . ,
ipsc (los ? pulvcri inerito non absiimlis, qui nec
ccrlo siarc loco nalura, nec dispergcnli venlo po-
* , \ ,

lcsi reluclari. Deitide no.i alitcr quam si gutluri

, , ,
illc inba?reat, rcspiraiioncm u moraiur, viL-rqtio
noslra inolilur insidias; sic ipsi avarilix flores, ,
' ,
,
insanum scilicct habendi stiiclium, niendacium,
,
,
caluinnisR, verain nobis vitain adhuerc. Sanciiquc
Spirilus ad nos acccssum solenl impediro. Caclc- , \
. *
rum qtiia superius, Vce [oriibus vestris, el potcn\ *
tibus, dixeral; nuiic jam iratum essefurorem Domini in populum sttum significat, lanquam qui ipsc \ \ . \ l 8

priffcilorum exemplo peccasscl. Ab bis cnim ad C

populmn irain demanassc signiiical. Dicuntur aulciu dii Dco non sine Iropo ira et (uror. Et iram,
rorrcptioncm forlasse, qu;u nonnisi laboris sewsu
aliquoiieri solel, appcllanl : furoretn vero, rcprebnisioiiem, quie mentis noslrx operaliones perlurbat. In furore enim suo tuibabii eos, ail : i a n qtiam veibis dignos amplius non pulel. Al ira
casiigauiis niodo corripit; sicut scriptumcsl; rt
loquotur adcos in ira eua, boc babei crgo iru
furore amplius, quod corripit. llaque cl Jcrcmias
ail :c Corripe me, Domine, verumlamcn in judicio,
el 11011 \n furore luo . Non enim, in
i i a , dixil. Est vero qune in judicio fll, sive correjiiio, sivc cas.igatio, illa longe, (pi;e a [urore, cl
1 furore,
ira csl, mitior. Qui CIHIII judicio corripilur, Dei
jinliciis, ui nibil nisi judicio ct ralionc, faciai,
itluslralur. c Gogilaiioncs euim justonmi eliant
JMdicia. 1 Quqd aulein manum suamin poputum imwisisse dixii, vindicem
polesiaiem signifioavii;
11011 aliter, ac de Jobo legitur : c Quia mai.us
Diur.ini lctigit ine**; dc qua ctiain ci diabolus ipse Sic loquiiur : c NtMjuatpiain,
scd
ini lc iiiatiuin luam, el lange illius ossa ; 1
QQTuuc, purgil, exaccrbati sunl monles ; quasi cuni

, .
, .
, \, , -,
.
* c , .
, .
, < , \, ,
, \ . , \ bj
. ,
\ . ,

. \ ;

l f

\ . *

0 J

, f

1 7

JLiein. , 9.

1 8

Luc. , 24.

1 8

Jcrcm. , 21.

*;

8 0

Prov. %n, 5.

! . 1.ECT10NES.
*

, ,
' j ^ . < \^
\{
^\
{
- , ' :1; .,
\,
. )
5 .
\, :, , ;.
\ .
; ^ ' ,
, 6 ../
.
\ , \
8 1

Job , 21.

1920

COMMENTARII IN ISAIAM.

. Deo in scelerum vindictam, et ipsa eonfcpirans

crealura commoveatur . Ad hunc inolum
, , \,
plagis undique iEgyptios, ab aere, ab aqua, a
,
* ' \ lerra, ab ipso igne denique, a quo, praeler haec,
consumerenlur, obscssos fuisse legimus. Nc, \, \ , \ ,
que desuni, qui Komanorum imperium, pro:' , ;
aubli >- plor lale palentcm eorum gloriam,
, \ . roemque dignilaiis gradum, significari contenduul. Detndc slercoribus, mortuos, propler igno
iiiiniam, similes facil. Tales cxsislunt, qui pecca , , ,
,
lormn sordibiis inbaerentes, ab advcrsariis poles7\. taiibus eonculcanlur. Eos eniin propler cordis
, .
pcrvicaciam, in quorum vindictam jnm clala sit manus, furorem evilare non posse significal : cum
ct momes ipsi moute comprehcnsi, id est dominaiiones, mundanse dcniquc poleslatcs, a quibus
Deo non amplius probibente, anima solet interire in eos exacerbenlur : non a l i l e r , quam angclum
Doiuini linientes eum, circumdare, et liberare constat, Atquc bic quidem finem suum conspqiti- lr, quse Oziae temporibus edila est profpheiia, ejusque ab eo, quod dixil r Audi, ccelum ; ausculta ,
terra, exordium exstitil. Qux deinccps sequunlur, ab Oziae inorle ad Joalbamum usque, qui poslea
rfgni gubernacuta suscepit, referunlur.
M

. q\

CAP. VI.

-\ ,
Q\ V E R S . 1 -5. El factum est, annoquo nwrluus ett
& ,
Ozias rex, vidi Qominum sedentem tuper solium
. \
excelsum el elevatum. Et plena domm gloria ejus
, '- el Sernphhn $(eterunl circum eam, elc.
, . . .
,
Dominum, qucm Sabaolb anlea persaepe pr?edi, . * cavil, oculata le sc complexum esse atDrmat. Est
, ,
aulcm is procul dubio unigenilutn Dei Verbum;
; * , quod in Patris sinu recumbens, submissa ali , "
quando peculiaris gloriae magniludine, videndum
, ,
se bominibus praebuit. Vistis brabamopersaepc,
, \
Scriptura tesie , etiam in hominis speciem trans, , \
formatus; nimirum, cum sub quercu essel **, cum
. \ , \ ei pedes abluerel, cum mcnsae iierel paniceps. V i ...
,
.
,
.
r
\ . "^
suseslet Isaaco saepe , ct Jacobo
qtii lnclan
, ' lem hominis more eumdem expertus est. Postula .
vil vcro Moses, aperle Deum ut viderci: sed quaa
, .
sequunluraudivil : < Non poleris videre faciem
,
mcam:Non cnim (addil) videbit me liomo, el v i . \
vel * . Unigeniti cnim Filii Oei ipsa invisibilis
* . \
manei omnibus divinilas. V i d i l luijus ei Ezecliiel
, . gloriam; sed pcr aenigmala . * T a n l eliam rei ho , ,
nore dignum hunc prophelam habitiim, velJoannis
, \ , c , \,
luslimonio, probalur. Cum eniin ille usurpato
, .
lsaiae leslimonio, excacatos eorum esseoculos, et
c ' , ,
quae sequunlur, dixissel, landem subjimgit : t uc
. " dixil Isaias, quando vidil gloriam ejus
Ltud
, ,
ipsuin euim esl, quod jam Isaias ail : < Audilu au q dielis, el non inlelligclis , caileraque deinceps.
.
Constat ergo ex bis, quae superius posila sunC,
\ . * Gbristum prophclani vidisse, ncc illis laiucn, quaj
* , \
corporis sunl : scd inlernis, id est, Spiritusanclo
. , illuminalis oculis usurpasse. Lucis eniin auxilio
, *
inlemis, veluli cxicruis nculis videmus. Hinc cst,
" Exod. xxxiii, 18-20.
** Sap. , 2.
Gcn. xviu, 4.
Gcn. xxvi, 1 seqq.
" Gen. xxxn, 1 seqq
* E z c c l i . seqq. * Joan. x i i , 41. Isa. v i , 9 ; Maltb.xm, 14.
V A R I i E LECTIONES . .
. \ .
.
. ^ .
t v

te

i 0

t v

TATROL. G R . L X X X V l l

61

1931

PROCOPli

1932

quod ait Salvalor : Beoii mundo corde, quoniam ,

, Uvftt ^
ipsi Deuin v i d e b u n l . >Taliscum esset Igjias :
, Vidit Dominum 92 Sabaoth : sed rege Ozia non
.
aniplius superslile. 111 enim pius imlio, rerum
, ,
Celiei successu eo elaitis esl, ut sacrum minisie ,
riuin ueurpare non dubkarel, donec offioresceiite
, lepra in frojile abdicatus est . Et quanquam legie
,
praecepjo extra castra leprosus, lanquam impurus,
\
pelli juberelur
: Hierosolyma lanien secedere
- \' \ recysans, totam urbem praseniia sua
pollulam
, ,
impuranique reddidil. Inde esi, quod tacuit Doroinus, propheias euos alioquin miniine dedigna- . * ,
lus ; sed eorum doctrina indignos arbitralus, qui
. camdem cum bomine impuro civiiatem jucolcrenl.
. , * Ita enira et Ezechielem aHoquitur : liuguam
tuam adhaerere faciam palato Uio, et eris mutus, ^ , .
\
nec vir qni redarguai; quia doraus cxasperans
, , \
c s l *. Hinc eliam n u n c tacel irrilalus : eamque
.
ob causam Ilierosolyma ipsa commota sunt. ldem

pra?tcrea el Amos sjgniiteat, cuin ait : Yeiba

,
Amos . Deinde, regibus enmneraiis, quoniin
temporc vcrba facia essent, ante duos annos terrai . '
molus intulit. Ergo cum rege ipso flneni siium
, *
eliam habuit el boc silenlium ; quo oimirum lem\ < .
pore iniperaret Joatbamus, quem in oculie Doroini
. \
quod reclum csset, fccisse lestimonio coinproba- ,
lur : Vidit iiaque Dominum sedentem tuper solium . \ ;
excetium el elevaium; et plena domus gloria ejus.
, *
At non in domo, sed in solio vidit. De quoomnino
. , \
Scriptura loquitur, cum ait : r Domiotis in lem- ~ ,3^^.\ plo sancto suo. Dominus in ccelo ihronus ejus
.
Ad haec ail Dominus : < Coelum mibi tbronua
*, " ,
est, et lerra scabellum pedum meorum
Iiem
,
alius : Alle elevatus est thronus ipsius ; >
, [] *
quandoquidem supra naiurano omnem regnum Do- ,
roini aUollitur. Quod aulem sedentem facit, slatuni c l flrmum eumdem bonorum lcnorcm indicat. Sic
. ct David ipse :<Deus in tbruno eanciosuose ,
del . Sic item el Baruch : Quia tu sedes in
.
sempiternum, nos autcm peribimus in aivum *;> Dominum ergo videbal siiperius. At domum jam,
qnaein lerra est, glona ipsius plenam intuetur, non secus ac gupemse lucie radiis, divinique Verbi
splendore illustraiam. Quo enim tempore in Christum Dominum
nondum lam iuipie se gesserat
Israel, quod ibi habebant 93 lemplum Domini solebat replere f/oria.
A l ex quo semel illius regnum abjurarunt, sla ,
lim audierunt : t Ecce relinquetur yobis doinu
, descrta .SerflpA/m aulein si inlerpreteris, fla-^ ,
, ^granles, sive fervenles sonabil. Nihil enim apud
. ' supcrnas poicslales frigidum, nibil torpens. Dcin, \ , tv
de, qui Domiuo sese adjungit, fervct illc spiritii,
, \
el dileclionc in Deum accendilur. Quas aulem
. \
Deum ambire aii potestates, easdeni et Danielem
significasse constat, cum ait: c Millies mille mi , \
uislrabani ei, el decics mille myriades anle ipsuin
. $ , * & ,
S1

, a

, e

kt

1 1

Matib. , 8.
II Paral. \ , 16-42. Num. . % " Execb. 111,26. " Amos 1, 1 seqq. P$aU
' U a . L x v i , 1., " D a n . , 23. Psal. , 9. * Baruch. , 3.
M*Uh. x x m , 38.

, .

V A R I ^ l-ECTIONES.
. .

. .

1933

COMMENTXRII ISAIAM.

, -
rai , \ ,
,
, ,
, , . , \
\, * ,
^
. *
,
, , .
, . .
, \ \
,
,


, ,
. \
, .

,

,
, , &
\ .
, .

,
, tt

\ , Q
.
,
,
,
.

,
, ? \ ,
, \ . "
, \

. . "
, ~
, ,
.

, , ,
,
, *
.
, ", , , ( ' )^ .
Dan. v i i , 40.

L u c . x, 18. " Peal.

xvu, 11.

cedcrent pedibus, sed celato prioris vii greseu,

illina tantum inedium gtalum spcctandurn exhibebant. Untgenhi praeterea quae omnibus in mtdio
apparet, providenlise 94 et gubernationia eapienliam adrnirabantur, nec divinae natuwe inimensai
videlicec, alque incomprehensae ltmites, quos pede$
nominavit, audebant intueri. Ingcnli enhn admiratione incitati, totis vicissim alter ad allerum
viribuscamicum istud personabant. Nequeenim mia
conferlim, sed ordine, cerlisque vicibus, alter
alierum excipientes. quo miraculi in lucem magie
prodirct dignilas, injonabant. Eos vero imprimie
in admirationem irabebal divini Verbi tantus a
supernis ad inflma descensus, quo non coelis modo
ejus glorra perfrui, aed ad tcrram usque etiam
D defenre, eaque islam, quod in morlales bcnevolenmaximum egt argumentum, replere darelnr.
Quo ergo tcmpore rerwm islarum edimin ost $\>e,ctacubim, gola in orbe universo Hlerosolytnilanadomus Gleria ipsiut plena exstitit. Hoc enini ipsinu
dixisse propheta videtur. Ac quando futurorum
prKseitfione Cioria ipsius terram uniwsam plenam fore didicerunl: luuc el tuperliminare cotnmoveri domumque ipsam fumo repleri congpexerunt.
Talibus eniin el asyli fiduciam, lemplo vidclicot
gp<v(iato, ademptum \r\, el domum esse conDagra*
Malih. x i , 27.

VARIiE LECTIONES.
. .

IKU

stabant". Nec vero patilur,ut sicul arbitrali

gunl quidam, duo ob id Seraphim inlelliganlur,
quod in circuitu Dei esse, ejusque tbronum ambire
dixit, ut ab ipeo auimenlur et illustrenlur ;obquas
poiesiales eliam Dominus Sabaoth, id esl poltstatum, sive exercituiim Domintis appellatur. Quod
auiem $ex alas untcuique allribuit, insitas quasdam et innatas virlules intelligii, quibus ita sursum attolli contingal, ut menle Deo quam proxime
adhscrescerc, rcrumque arcanarum' ineditatione in
sublime erigi valeamus. Ut enim corporum nalurales sensus qnosdam babemus; sic divinis illte
viriulibus nobis ignoiis rerumque admirabilium
effectricibus esse praJilas consenlaneum est;
quae et ipsse tansen non delectu raagis, quam
natura censeantur. Quod u l ita cogitcmus, facit
Hle, qui lapsus est, Luctfer". Corporeae autcm
eese bic ncquaquam valeanl a l , quemadmodnm
nec ubi : c Qui ambulas super pennas venior u m , > scribitur. Ex alarum igitur ejuginodi numero, duabut quidem propriam faciem velabant,
quod Ha plane Symmachus mtellexit, qui (aciem
tuam interprelalus e s l ; tanquam fixis oculis in
id, quod contemplarentur, minime inlueri audcre
significaret : Nemo enim novit Filiurn, nisi, qui
ipsuiM gemiit, Pater * . tDuabut aulem pedes suo$
velabant, qua? propria gradiendi, noslrique corporis
infima organa; id est, vilae anteaetae tanquam obumbrabant vestigh, ne ad regem guutn nudis ac-

1935

P R O C O P l l GAZ/EI

1936

luratii, cum gemibtis innoluissct Cbnslus signi- " \ ; ^

firabaiur, quo lcHipore uon una amplius, sed
^, .
pluribus ct praesiantioribus per orbem universura
,
conslruclis domibus, divinitatis ipsius gloria appa- . "

r u i l . Tanquam enim Judaic, Sanclus, Sanctus,

. \
Sanctus (quod per orbem universum decanlalura

erat Ecclesia), non quadraret; quam superne ba . , \
bebat, ab eadem gralia jaiu lolliiur. Fuil ergo
,
superliminare vel facile comniovcri nccesse, cum
. \ ,
vim omnem ad Judaicas res commovcndas turt \ .
bandasque fieri conlingerel. Ilinc esl, quod ait
, ,
quidain propbeta : cPonain Jerusalem , vcluti euperliiniuaria commoia". Quod quidein
tum
fauum esse apparei, cum Gloria ipsius orbis universut replelut e*t. I>ia ruisus ei Mosi, cum populus vilulum conflassei, pudore et aegritudine perturbalo pradixil Dcus. Vivo ego, ail, et vivet
nomen meum , quouiatn implebilur gloria mea universa lerra . 95 Psabuo praterea LXXI ^cribiiur : E l iniplcbilnr gloiia ejus omnis lerra. Fial, l i a l >
llaud aliler el nunc inclamarunl Serapliim, cum
gloriam ejus in terra fore illuslrein, nec ter/ \ ,
rense quidquam subslanliseadmissuram, cernerenl; ,
sanclas aulcin laudcs non eeniel modo, scd saepe, , , \
imo eliam vtcibus inGnilis ilerarenl; dum aller
,
alteri, qutd peculiariler imraretur, oslenderel : id
est, dum sibi vicissim ex adverso responderent, , ,
non ut caulandi iabore sublevareniur; sed, ut spa,
lium laudes vicissim reponendi praebeient. Neque . \ ,
enim fas, quae sursum iiunt, urnale el decore fieri ,
6
iion pulare. Ter deinde tanctus repelenles, iu eo .
laudis siimmam concludunt, quod qui Dominum
Sabaoih dicunt, in una divinilalis natura Trinila- , \ lem ponunl. Videiur auiem propbela,qui defuluro . \ ^
eorum excidio iion auibigeret, ne ei ipse simul
, \, \
cum roullitudiue pereal, metuere. ltaque compa- C ^
, ,
raia boininum nalura cum ea, quam viderat, mi ,
terum se exclamat, non auiini, nun corporis uni , \
versi, sed labiorum impuritaiem confessus; nisi si
. ,
quis ex parte toium iulelligal, quanquam polius
tl \ . ,
reliquis oiunibus, elcorde ipso, puruin fuisse eon , ; venial; qui alias Dominum videre non poierat. Uude ;
aulem immunda it labia babere dixil, nisi ex quo , ; \

Udiana cumimpuris boininibus consueludine, qui- \

.
buscum agens, eorumdein scelera non lunnenio
\
cogerelur inseclari ? Adeo enim puru* exstilii; nl
, ,
perlevi de causa compunctus, mxterum se ei infeli ,
ccin exclauiel. Juslus eniin sui ipsc csl accusator .
. lia veio prior cum Deo alloculione Abrabanms,
, ', ,
simulatque eumdem eesel inluiius, lerram esse se
\ ; ,
et pulverem, non veritus est dicere
id alioqoin '
anlea professus , sicuii nec Isaias Memiserum
, . prius, quam Deum esset imuilus, exclamavil. lmo
Moses ille iEgyptiorum disciplina instruclus, ipsis- que, ul par est ingenio, prudenliaque longe su .
perior linguae suae balbutiem et lardilatcm animad, \, verteral . Sed ex quo edcnlem Peum oracula
- , ", \, '
audivil, linguassu.x viiium statim non agnovit modo,
, , .
aed accusavit. Mosis praBlerea legibus, ne cum
' .
sanciis profani misceantur, caulum esse, nec 96
\ \
parva diligenlia obscrvatum, legimus. Indeque esl

i 7

k9

* Zaehar. x i i , 2.
xviii, 27.

VT

Num. wv, 2*; Deul. xxxn, .

" Psal.

LXXV,

9.

" Prov. xvm, 17.

Geu.

1937
COMMENTARII IN ISAIAM.
1938
, qnod in pradse uberlale, cum divinae virtutis periculum, relibusin Dei verbo laxalis", fecissetPetrus,
, \ . "
, , Doininum a se quia peccalor exsisierct, recedere
\ , posiulavit . Alioqui enim Chrisium a se ul rece )\ , deret minquam fueral pelilums. Quin etGergeseni
miraculorum ejus inaguiludinem experli, euin, ut
\
; \ suis finibus cxiret, precali s i u i l ; cum daiinoiias
, abigentem, morbumque oinnem persananlem aui . * \ plecti poiius decuissct. Inde eliain quod cum vo . ,
, catus esset ad salulem M;Ulti3eiis, domique Jesum
- exciperet, qitoniam inlererant peccatores inulii,
Kuptov, , - multi ilem publicani, a Pharisieis ejus discipuli,
. cur cum illis magister ederet, inlerrogali sunt.
,
. Accusat autem et Judaeos Dominus, qui sanctum

,
- a profano niinime discernerent; ideoque se jam
. conscienlias spiculo eompungi ait propbeta, qui
labiis sui$ bymnum Deo dicentibus poiesialibus,
,
' eadein ipse eum illis personare non valeat; qui
, ingralam Deo in ore peccatorum laudem esse nmi
ignorarel. Iiaque aicbabcl Symmacbi interpretatio:

Hei mihi, quoniam lacui. Erat eiiim revera labiis
. > ,
\ . impurus Israel, qui in Dominu-in Jesum Cbrisluin
'
, ore blasphemo convicia exspuisset. Sed propheia
,
prieter eas, quas atlulimus rationcs, modestia
, - causa, seipse populo admiscet. Fortasse vero et
; '
humanae nalura morbuin confitetur, juxla Davidi'., cum illud : t Dixi in excessu meo, omnis bomo
\ mendax . Est eniin mendacium bominibus na ,
turalis quidaiu morbus; quanlumvis sit a nonnullis
. - Q evitatum. E\im vero, qui ad Dei laudes sese aenn. ,
gat purgatis esse labiis oportere, salis indicavit

, \
aposiolorum quidam de lingua sic locutus : cln ipsa
,
benedicimus Doum etPatrem, et in ipsa malcdiei
,
mus homines, qui ad imaginem et *im:liiudinem
.

Dei facli s u n t . > A l istbaec adlmc apcrlius inicr . , ' preialus esl Symmachus, cum a i l : Vidi Dominum
( \ sedeniem in ihrono excelso el eletalo : et quce sub
), * - pedibus ejus erant, lemplum replebant. Seraphim
. zlabant superne. Quia cnim coelum ipsi ifironus cst
terraque scabellum pedumejus; 97 quod in lerra
,
, deinde lempluin babeiur, in ipsius etiam scabelio
. consislit; ea merilo qu& terrenam domum repUnt,
\ ;
sub Domini pedibus csse dicunlur. Sequilur vero :
Seraphim stabant supra domum. Neque eniiu cerie
,

aupra Doininum, imo ne inlra domum quidein (essent enim ci ipsa sub Dei pedibus), sed supri
8>

8 9

53

domum cxsistere, regitimque ihronum oircuinire significavil. Non ignoramus lamen, domus appellatione, universam iutelligibilis, visibilisqne mtindi, structuram; sicul per llironum exallatum, summam
ipsam in res oinnes polestatem iniclligere. Scd hujus senientiaB auclorcs oportuil cxplicare, qui
possel lioc sensu domut usurpaia (umo etiam repleri.
-\ , I)
V E R S . 6 - 1 3 . Et missus ett ad me utius de Sera , phim, et in.manu habebal prunam, quam forcipe
,

accepit ab altari, et letigii os meum, et dixit:
,
Ecce letigit Iwc labia lua, e i c .
, . . .
98 C
dixissel Jercmias : c A, l>omini> Deus,
* c ,
, , ,
eccc nesciojoqni, quia pucregosuin ; cxletidii
u

5 6

1 1

Luc. v, 9.

" Maltb. xvi, 23. " Alallb. vm, 34.

*Psal. cxv, !1.

1 8

J i c . m , 9.

8 8

Jcrem. 1, .

1939

P R O C O P I I QMMl

'

1940

manum euam Domintis, el tetigit os ejus, iroplens

> , \
ipiritus prophelici gralia, eum purgaiione
non baberel * : qua cum isii opus sit, non Donii- , .
nus ipse, sed Seraphim unu$ purgatoriam prunam , ,
admovet; unde urenies merilo, sive acccndentes, , vocali sunl. Eam ob rem de poteslaiibus augclicis , \, , scriplum legiinus : < Qui facii angelos suos spi . '
rilus, ei ininisiros suos flamniam urenlem
>
c /
Purgationis enim, quibue ipsa opus est, vim obli- . >
nenl. Implet autem gltare suum purgaioriu carbo- .
nibus Deus; indcque el alicubi, carbones succeo- \
803 esse ab eo legiinus
Ad baec igitem consu, * " '
menlem, Deura Moscs appellavil . In Spirilu
. \ .
sanclo el igne preierea baplizal Salvalor
: cuiu
\ .
nisi solo igne divino purgari quemquam posse , .
cerlum sit. Quale enim cujusque sit opus, ignis ,
ipse probabil, et salvabitur, ail, tanquam per
. , , .
ignero
Forlasse vero Clirisius prunae, sive car-
btnis noraine, significatur, qui lignuiu nalura
, ,
exsislens, igiiem toto corpore concipit, ejusque , \
vires et aclionem relinei. Solet vero Deuai igni
\ . \ \
perlibenter Scriplura comparare. At : Yerbum
, ,
caro faclitm est, et babilavit in nobis
In
\ . >
Cbiislo enim si unionis rationem contempleris, ,
omnie babiiavit duilatis ptanituao *\ E s l vero et
, \
biijc miraculorum effeclrix caro Salvaloris: S i . "
\
mul ac enim loculum tetigit, redivivus viduae fa- * . \ ,
clus est filitis . Idem praelerea spulo visum re ,
gliiuii 99 qui nunc iabiu apposilus, eadem
,
quolies ejus fldem profucmur, repurgat.
.
liinc et illa Pauli: Prope est verbuin in ore C
< ^
tuo, et in corde luo, bic esl, Verbum Odei, quod
,
praedicanius ,et qux poslea. Ejus enim opera
, ,
peccalorum sordibus mundaii spiritu ferventes
.
efliciinur; quod ejus caro niundi peccatum suslu p, .
leril. Ait vero et David : Ignilum eloquiuin tuum
.
vebeinenter, et servus tuus dilexit i l l u d ;
\ \ * <
poslquam vires illius expertus est. Cognalus vcro
, \
liuic et ille, qui Mosi in rubo in monte Choreb
.
apparuit, i g n i s e s t " . Nec ab eo diflerl, qui Gleo \ \
pbae Simonique corda, cum eis Scripturas Dominus
,
a p e r i r e l , incendebat. Talem el ipse sensii Jere .
mias, curo diceret: Et factus est ignis in visce , ^ \ c \
rvbus meis, et fraclus sum undique . llimc , \ * 7 . t
7

6 0

61

e7

e t

70

71

ipsura ei Salvator eliam ut in munduin jateret

venit. c Et quid volo? a i l : cnimvero jam accensus
e s t . Hunc ergo ab atlari ignein capit unus deSirapkim, qui locus est purgationis animaruni coeleslis,
unde sanclificantibus e l luslrantibus Polestaiibus
ignit purgatoriut emillilur. Ipsae siquidem daiis a
Deo cuique bonoris noiniiic parlibus defungenles,
sub jugum unum ordinetnque muneris veniunl.
Nulibus enim Dorninicis obsequenlcs, bunoris
T1

\ .
, ; ' . >

.
,

.
* ,
. \
%

Deut. , 24 ; Ilebr. , 29. Maiib. , 11.

" Jerem. , 9.
Psal. c m , 4 . Psal. , 9.
* I Cor. , 13, 15.
Joan. , 14. " Coloss. i 19. Luc. , 14, 15. **Joan. , . * Deut. ,
Luc. , 2.
Jerem.xx , 9. * L u c .
18; Hebr. x, 8.
Psal. C X V I I I , 140.
Exod. , 2 seq.
xu,40.
VARlvE LECTIONES
. .
^
TP' . * .
. . 5

7 0

e e

7 1

1941

COMMENTARII

I N 1SAIAM.

19

* ^& , * i<> servfiutcm amptecl-Mtrttnr, Ilaqne et h k p r o , pbeta? purgaiioni subservft nnu$ de Seraphim, qui
, ,

earbone de allari forcipe accepto, h o t i o r e m , qocm
. , '
allari eibibet, aperte signiical, eum manu langere
, \ .
n o n audet. Verus e n i m , n o n alienus ignis ilte

exstittl, qoo Nadab el Abiud conflagrasse legimus".
. c , Taivquam enrm non & m , propbeia labiis admo
veuu*. Non bie igitur, irt urendi poiesxas vitetur,
,
forceps addueilur; sed-, ttl percipiendaj a Deo gra
tiae juxla singulorum virlutia rationem, faculias
. ", \
demonsireurr. Aut ceite, q.ma quae ia Chrietuiit
\ , , est baem et cognilienem, non attler qiiam forcipe,
,
per legis et prophclarum doeuinenia accepimua;
quorum teslimoaiis s c r i p u sua roboranles apo, ,
sloli, audilores adoioto tanquam labris carbo** ad
> ildei confe&eiooeiB prxparatos, pertraxerunl .
Qtiem cum gemel excepisset propbela lOQt mire
6, * confldens, laiseruin se n<m exelamat aroplhis, se I
. uUro ad ejtis, quem v M i t , missionem feslinat.
Adeo magunm est niiiiistrarum v i r u i u m , in eo*
, - qtti salulem sum eonseculuri, inoiiumenliiiB; q u
, .
non spoitte lamen, eed Dei iiutu raissae nobis ad \ stint. Priwaria euim illis el natwfaba viia esl, in
\, *
Dei puUjhrUudinea* scmper aciero intendere eum
qu perpeiuo celebrare : baee auiem adveutilia
.
funcliov Kl howiuuMi curaiu babcaat^ et nobiacuia
*
teraenlur : qualis et ipsa traac esk, qvat tarbonem
, deferre dicitnr. lutelligawue vcra et veriiatis ver ,
bum exsistere, quod acriler ei evideater falsa de .

struat, ID quae semel viitutrs sua vires convcrlcrii.

. ' ^ Decel vere per manum Seraphim , viwi ip*ain b

noriMii effectrieem el largilricem inielligere. Neqtt
, ;

v e r o purgatuni prepbetan D o r a i D U abire jubet,

* , \
sed bis v e r b i s i i U e r r o g a t : Qui$ ibit t Qnye vox
,
probanitsusl, et ala^ritatem illius provocmiis,
. bonique InstUuii iaiM|Hain mercedem pollicenli*.
, Videlur anleoi Uraeliticum popuium n o n lavUcrac , \ cusare, t a n q u a i u qoi adse missis semper relucialus,
. \ ^ *
eosdem variis crucialuuni generibus affecieeet. i u

que elnunc Ezecbiclemipsum alloquilur Dominus:
, , 6 D o n > u s autem Israel nolunt a u d i r e te, q u i a nolunt
a u d i r e me , q u a n d o q u i d e m o m n i s domus Israel
* >coftlentionibus deleclatur, el di>ro corde e e l .
6ou " ,
ladequefit ,ut dubiianli s i m i l i s , q u i s Israelemdectere
; , poeset, et persuadere, quaerere videatur. At b i c ,
, , *\
n

; , ; 9 tanquam divioo Uibris admoto carbone purga >

(us proplieta , magua ad gerendam provinciaiu
^ , 'flaatav
animi a4acrilate, et fervore accedit; cnjus qui
' , ' ,
abundanlius fuere participes Cbristi discipuii, iu
bujus legaiionis obcuiido munere, eliam ierveutio .
, , res exstiieruni. Nec vero Mosen Deus, ul bic
Isaiam, imerrogavil, sed lanquam paratum baberci:
,
c Accede, aU, roittara le ad Pbaraoneui regem
. '
ifigypli
el ille recusat laraeo, cum hic majore
6 . ' ,
longe dileclione prajdiius sermone noudum pcnitiu
, \ ,
T

Levil. % 1,
9

2.

Exech. , 7.

" Exod. m, 10.

V A R l ^ ; LETiONES.

b Uf. . > .

. /.

I94i

PROCOPH

GAim

1044

audito, nibil eorum animo quidquam, qua? passurus , esset, cogiians , scipsura permillat. Neque est ta0.
men, quod huic esse coiitrariam Mosis credamus animi sentenliam. Sed notat ad quae negotia mitlerelur, qui esse obslinaio animo Pbaraonem non 101 ignorabal; qui populi pervicaciam experimcnto
tJidicerai.
De se enim benemeriium fuga sibi salulem qua>
rcre compiilerunt, et simulato pastoralis vitae , \ ,
studio, honiinum lumultus declinare. Verum, quid
.
ipse sentirct poslea salis aperuit. Conslal enim
. \
suis euro precibus conflati viiuli poenas ab Israele
,
depulisse; cum dicenti Doinino : c A b i , populi \ , \
que istius dux eslo, el iiiiliam angelum ineum
,
a m e t e ' * eiatim rcposuit : i Piecor, Uoniine, si
* , ,
te ducem nobis prubere non staiuis, inde nos non
, ; . > ;
educas . Quamobrem vcro? quia nijiiirum sce- " .
leralus populus, peccaloruin remissione, quam an- .
, \
geli praestare nequeunl, opus baberel. Peccala
eniiu ulcisci quidem, sed nou item possunl remit- . \ ,
lere. Unde et alium superius, quem miiterei, vc- ;. ,
rum Hlum scilicet legislalorem, qui potest unus , ,
. ,
ealutem dare, unus item peccala reroiUere, profe , \ rendum dicebat . Sed cst haudquaquam exaudi .*
tus, cum temporum nondutn advenlasset pleniludo,
flgurisquc prius bomines assuescere docerique ,
* ,
convenirel. At Isaiag peccalorum remissionem
adeplus, cum medio in populo labia impura ha- ; \
bente habilare se dixissel; cum prxtcrea, quis ad ,
,
populum istum essel abilurus quaeri audisscl; talein ideo poslulari, ut pari beneiicio afficercntur, ,
,
arbitraius; tum, sperata illoruni i:omine peccato .
riiui venia, la-lus oflerre se, sccureque, vcluli
carbonis opera purgalum dccebal, rcspondere non , , dubitavit. Cum enim duo dislincle, quem mitlam, ; \, ;
'.
ei quit ibit esscnl poslulata; unica anibobus re- , ,
sponsione satisfecit, cum Ecce egu, Domine, miile , '
,
me non aulem amplius, iturum %t adjccil. Est
enim in nostra silum poieslaie, apostolatum ad- , . . .
mitlere. Vires auleiu ad obeundum suflicere, Dei
unius, qui islani graliam largilur, liuuianx ilaque , , /7imbecillilatis probe conscius, nihil ad id respon- , . ,
, ^ , ; , \
ieiis, soli Deo reliquil el quod sibi non arrogavit,
Domino largleiite acc<pit. Sequihir enim : Vade, .
et dic populo huic. Quod auleiu habetur: Ecce sum'\ ,
7

77

ego , coufidentis verba sunt, tanquam ejus, qui D , '

est, pariicipcm se, et in eorum quae Sxint, nu- * \ * t
mero, post purgaiionem censcii signiiicel. Quo- * > \ * '
nam vero aposlolos 102
primum, deindc pro- ; , . >
\,
pbeia, crcavii Deus ' ; ob id primum apo
siolalus graiiam Lsaias excipti ; audii ei Moses :
, Accede , niitlam te
E l Jcremias : c Ad
. ,
otiines, ad quos miuam te, abibis . > Audil au-.
, , Uun vocem Domini, qui menle ab ipso iDlor
, . ,
tuaia, propler viiae iniegrisatem, resonantis in

,
sc Verbi , lauquain in libro, divinos conce7

e o

8 I

Exod. x x x n i , 53.

7 7

ibid. 34.

7 8

Exod. iv, 13.

Ep!ic3. iv, 11.

Ii 7.

VAIU.ELECTIONES.
.

. : .

Exod. , 10.

8 1

Jerem.

1 9 5

COMMENTARII

I S A I A M

19(6

, ptus in anima uostra describentis, sonum auscul*Ov ! , ,

lal. Quid ergo dicere jubelur Isaias? Audiiu au*\ \ , dile; et nolite intelligere. Et videntes videte ; et
' , ,
nolile cognoscere. Qtisenam vero ipsi audituri es ,
scnt, aul visuri, progressu orationis discendum re; \ . , .
l i q u i l , dum quem propbela Dominum cernerel,
; , \ , \ eutndein essc quidem visurum populum addi . ,
dit; quem ilem audiret, auditurum: sed euin,
\ , cujus graliam, cum ut bomo in terris visus
. , est, admitlere noluerunt, nec cogniturum , nec
.'
,
intelleciurum. Ilaqne ail poslea : c l a iniquita , ,
tibus vestris vendili eslis, el in sceleribus vestris
. 01
dimisi malrem veslram ; quia veni, et non erai v i r ;
,
&()Yocavi, et nonerat qui audiret". > Videndi autem
,, , . - b modum exprimens, oculoi eorum clausot esse ad , - jicit. Ille siquidem, quia lux erat, ita animis om ,
nitim illucebal, ul caecis visum eliain restiluerel;
, & .
al qui oculos claudere volucrunl, videntes ipsi non

viderunt; id est, cum videre possenl, noluerunt. Ef
.

iicitur aulein tstud, vel cum ejus, quod cerniiur,

,
conlemplu, oculos averlimus; vel cuin ea, quae
& . ipsi videmus, non videre nos simulamus. Videre
,
ergo pctuisseni, si ejus graliam, in quein intiieii
debebant, amplexi essenl. At quod non viderunt,
. \ id solum causa esl, quod oculos ciauserunl. Pari
'
modo audiens quis, non audire, nisi qtiae audit in
lelligat, putandus esl. Quae ipsis cerle cum in tcrris Salvalor agerct, contigisse nemo est, qui aittbi , , > \ , gat. Praesenlem eiiim suisque obvium oculis nec
videre, nec coeleslis regrii mysleria docentem lole * .
\ , - rar potuerunt. Iia enim el Paulus secum in Actis
rupulans, sibi, qui Romae occurrissent, Jud ris isla
,
exprobral: Bene enini per Isaiam prophelam ad
* .
locutus est Spiritus sanchis
, palres vestros 103
.* dicens : Vade, et dic populo huic ,elcael< ra, qnas
, . > - ad Salvaioris nebiscum peregrinalionem relulii.
lslud ipsum autem vel liquido apparel exsislere;
'
quod Israelilis fldem abnuentibus boc niodo d i \ ,
cebat Cbrislus : c Nolite inurmurare in invioe
\
Nemo potest venirc ad me, nisi Paier, qui misit
.
me, iraxerit eum ; > Et rursum : c Omnis qui
, \ \
audivii a Palre, c l didicil, venii ad me
> Ad
, ,
Filii igilur agnilioneni, ex ea, qiiae Dei Palrisque
, .
M

f i

, - ^
, . \
,
, . \
, \
,
, \ . '
: "
. \
, ( ) 1

!sa. L , I .

8 8

A c l . xxvui,.26.

8 V

Joan. v i , 43.
VMUAS

t revelatione, quoniain eranl salutis ejus, et v i tae inunere indigni, non vocantur : quo vel maxime divini judicii probilas aequitasque apparel.
Isaiatn enim, cum impura se, populumque labia /tabere confessus esset, carbone admolo remissioni^
graUain conseculum esse, istos aulem nequaquam,
videmus. Ille enim Dominum Sabaoth contemplatus, quaevidit, crcdidil : cum isli Pominuro secum
diversanlem inluiii, in eumdem nequaqiiam crcdiderint. llle etiam laudes auditas intellexii: emn
isti auribus suis personanleni Salvalorem expeni,

e s

8 8

ibid. 45.

L E C T I O N E S .

1947

PROCOPH

19

nequaquam admiserint, Ille denique eorde com- .

,
punctus, peccatique sui conscienlia coramolus,
; 6 .
mherum se exclamavii: curo isiorum adeo induralum cor fuerit, ut nec sua peccaia agnoscere oec , ;
ad eum qui peccata condooai volueriin acce- . , \ t ,
dere. Hinc esl, quod eos sic alloquitur Gliristus :
- , \ ,
c Et in peccalis veslris moriemini . > Videbiiur
\ . " \
aulem, quominus ad Salvaloris leinpora isihaec re ,
ferantur, illud impedire; quod demonstralive, dic
populo huic expressa legaulur. Quem euim ex lolo I , , \

populo, qui luni oslendebatur, Salvalorem vel au , *
diturum, velejus miracula iiiluilurum fuisse cre . \
dimus? A l ex simili, qualesil e.t istud, iniellige , mus. Dixit enim ex duodecim quidam propbela :
. , '*
f Popule mi, quid feci libi? ilesponde mihi. Quandoquidem eduxi te de terra j E g y p l i ; etservitulis g a .
doirio liberavi te, el misi ante te Mosen, Aaronem . "0 \
et Mariam \ > Quemadmodum enim qui prophetae
tempore supersles erat populus jgyplum non v i - . \
dftrat; imo ne superius quidem nomioatos duces *
umjuam babuerat, etlamen in eos tanquapi ingra- \
lus arguilnr. Sic qui lum 104 foere superslites, * , & .
bic inlelligunlur. At cerium esf, quae prophetia , "
flolanlur, Salvatoris teinpore contigisse. Est vero et ;
bic usitalus nobis loquendi modus, quem ; ,. ' , \ Graece quidam nominarunl: Laline varialum, ,
vel mutalum dicere possumus. Chorum enimeuin- , \ dem vocamus eiiam cuin singulis, quibus aulea , .
constabat, discedeutibus, alii in eorum vicem lo- . \
cumque subeunl. Quod cerie el urbibusipsis acci
, , dere videmus; cum prole in morluoruro locum
\ . \ ,

,
euflecta, rursus implentur. Ad bunc modum, de
}raonstratus propbelae populus, idem curo eo, qui
. temporibus Salvaioris supersles esset non singulo , \ .
ruin duralione, sed communi gcntU appellatione,
dici polesl. Talibus igilur auditis inlerrogai pro-
. ,
pbela: U$quequo Domine? Quem tandem onim
. '
flnein xeciiaiis habitura esl civitas ? At ex his
mala qus Judaeis, aub Vespasiano, posi SaJvaioris , \
*
irucemaccideruni, Deus sguiflcavil : quoieropore \
*
pennulLfciia deieiae ^uut urbes, ui,leste Josepbo, ne \, ,
oomiiie quidera supersinL Pari quoque ralione
gladio viduat e doiuus : fame denique, exsilo, cap- . \ , .
4ivilate, boniiues profligaii et perdili. Gxterum , ' * pro bis verbis: pasl hcec elongabit Deus hominet; , aperlius exlulil boc luodo Syiumachu ; Lonqe , ,
faciei Dominut Iwmtnei : quod captivilalem, fugam , idisper&ioneui poiesl sigtuficare. nou defuerc, * , ^<jui Judaorura a Deo aversionem quibys haec ex
parte caecitas contigerat, ut genlium intraret ple
nitudo , noiari auUiment. Saoctorum enim caede
\ l sanguine prius contaminati, adjecta vitae aucla- , \ ris nece, longe ipsi receesernnt. Caeterum qui
,
relinquentur, ait, mulliplicabuntur. Quamvie ita
.
pauci exststant, ut nc morluoruin quidem decima pars esse videanlur. Nec tamen et istorum qualis
vitai finis iuturussit, reticuil; cum eosrursus tn depastumem fore, caHeraque, quae scquunlur, dierle inonuit. Pro quibus, ita Symmachus : Et rursus in depaslionem eril, tanquam quercus, ei
t e

e e

Joau. , 21.

" Micb. , 5, 4. Hom. x i , 25.

1949

COMMENTARII IN ISAIAM.

g'an$ OU<B semel dejecta tola stat. Quibus procul dubio roagnam illam soliludinem, 105 verbiqtie
pcntiriam, quae Adriano imperanle fuii, intellexil: quo lempore legibue ita, regiisque edtctis, abacii
sunl, ul iis ne desertam quidero principem palriae cmlatem procul aspicere liceret: qttam externae
geutes aliae oecupalam, falsis superstilkmibus profanarunl, et praecedemi mutaio, do ultiini notnine
expugnatoris appetlarunl.
, ,
Commoda autem valde exempla adhibuit, cum
,
,


tanquam Urebinlhui, aut quercu$, aut glans, cnm
* ,
theca sua excideril, dixit. Non enim eos jain v i !^ , * ,
neam Dotnini Sabaolh, non ut.Dei paradisum, noa
* , ut olivam pulcbratn, non ul palmam denique, cui
, juslus comparatur ', aut cieuratarum , ad usom . , - que vilae necessariarum arborum aliquam; sed ve . \ ,

luli glandem, nec eam quidem sibi constanlem
, ,
aniplius, sed deciduam, rclictaque iheca humi ja, \ , centem; vet tanquam terebinthum , vel ( si alios

sequaris inlerpreies) quercum, et balanum, agrc .

slemque arborem aliquam. vel nullos, vel amaros
, * , \
fmcius edentem (quibus Scriptura gentes usilate
, ,
signiflcat), iore pradicii.Nec his absimilem Judaeo \ ,
rora fore genlem significat, q u * nioribns ei vita
% , \ * cum his consenliat. imo vero longe illis deterio , rem; cum et suas isti rtgiones occupent, et aolilo
,
nalura ordine fructus edanl; illis conlra, sua
. \ , etiatn nihil iHis tale producente exciderinl: unde
, \ ,
agresti planise bdtanique fructui, qno brola vescan\ 5 lur, comparari videaotur. Posihaec adjeclis asie ," . yap ,
riscorum noiis, de eancto illo semtne, quod ab

. ?
ipsis fuerat orilurum , aliqua colligil, de quo el

. ,
illud antea : c Nisi Dominus reliquisset nobis eo. ,
m e n > fueral asiirpalum. Tbeodoiio eniin, umen

tanelum fulcimentum ejus; Aquila
firmilatem;
. 01 ,
Symmacbus aulem ttabititMUm, transtulerunl. 1
\
,
- enim populi cadeitlU stabilitas, &emen illud, qwod
. *
simileni cun* reliquis casum noii sentit; niinirum.
, , , Q qui accepia salulari gralia audilu inteliexerunt, euw. , ol

que, quem sunl contemplati, viderunt; quos S a l ,

\ - vator bealospraedicat his verbis: c Beali oculi. quia
. ,
, vident, el aures vestr*, 'quia
audiunt.
106
, , \, Non desunt autem, qui verba ista : qui reli* , \ - quentur, muUiplicabuntut, de bis, qi in Cbrisluro
.
crediderunt, tnlelligant. Quod autem eos dicit tit
, - depastionem fore, et qua? sequuntur, de ea islud
CirQov , \ mulatione, q u paulaum a Jftdaicie ritibos ad
* . evangelicam vitam fttiura e s l ,
intelligendiwi
\ putani. Rurstis enim illi in dep+siioitem, quando
. , , \
collecti fuerunt, futnri sunt; non aiiler, quam
, "- solet tcrebtnthi froctus, ipeaque adeo tempesiiva
. , - giani in unnm acervum congregari. Tunc eniui

, excoclat temporisque dbaurnilate maiuraia, vin xa\ , 1> culo illo, quo in tbeca retinelnr, exiccalo, udvl
. . lur. Fortasse vero , aiuiit, eo etiam quod propt r
; peccaia sita dispersi eseenl, gltndi, quae Ibeea
, exciderit, comparantur. Congreganlur vero i p e i ,
\ .
tanquam lerebinthut ei balanu$, dum semen aji , ,
cluin in sua firmitate ct constantia, ul Theodotioy

90

9 t

Psal. L X X X I , 13.

Isa.

i , 9.

9 1

Maltb. , 16.
VARIiE LECTIONES.

IV' .

1351

P R O C O P I I OAZJEl

12

nem sequamur, fiunl. Non desunt lamen, qui iia ' , , ,

expliceiU. Quaisivil prophela : Usquequo landem
. ' ,
abilura est caecitas isla ? A l Deus , ut praesenlis
,
viias consummalioneiii notarct, quae poslea se,
quunlur intulit : Oporlel enim bella primum nos
. ,

audire, et runiores bellorum, gentem *dversus
.
genlein instirgerc, domos ipsas et urbs in solitudineni redigi, deinde flnis : posi quem deinceps, exacto niinirum resurreclionis lempore, prolongabunlur, C U I H omni in sempiternuiii corrupiione peccatoque purgati viiam ageut perpeiuam. Sed
enim qui nunc excaecalus esl Urael, eumdcm uhimis saeculi temporibus vocaiqin iri teslatur Scriptura .
CAP. VII.
. Z'.
107 VERS. 1-9. FA faclum ett indiebus Achaz
-'. *
filii Joatham, filii Ozice regisJuda; atcendil Iihafl, ,
$on rex Aram, et Phacee filius Rh.omelne, rex lsrael, Q '
, 'in Jerusalem ad bellandum contra eam, et non poluc- , , ,

,
runt eam debellare, eic.
, . . .
\
Primas in narrandi serie, quse sub Ozia cxstilit
. * . *
propht'lia babuil. Oziam seculus est Joatham; quo
\
stalim imperanle, quac de Domino Sabaolh el Se\, .
rapbim fuil, in qua Unigenili significabalur divini ( tas, visio subsecula est. Sed non nisi elapsis jam
),
annie
sexdecim (non pauciortbus enim impe, * ,
ravit Joatnam ) ad regni gubernacula impiissiinus
\
acceeail Achuz : cujus lempore isla esl dc Unige.
nili secundum caniem generatione, in quem i n .
cutnbimus 108
'
piopbeiia. Sic eniro ordo
.... "
postulabat, ul ad ea quae de divinilale prxcesseranl, haec altera sequerelur disputalio. llabet au- C tem bujusmodi argumenlum propbelia. In impiuni
. '
,
Aehazum, ejusque subdilos, non sinejusla Nunii- .
nis vindicla, Damasci et Sainari.r reges duo con, J I V
spirarunl, prior Phacee, Rliaason alter nominali. , \
Centutn itaque et vigtnli Irucidalis liomiuum milli- ,
bus, ducenta allera bello coeperunt. Post lantain
", \ '
vero etragera colleclo rursus exerciiu magna urbis
.

cxpngnandae iirterficiendique Acliazi, quo Thabe- ( :

elis filium regem crearent, spe concepta, Jerusalem ),
obsessuri veniunt. Quae cuiu domui Damdi (sic , .
enira regis bujue posleros omnes, sulsditosque '
nominabant ), estent renunliata; non parum omnes ^.
prslerilae cladis memoria commoti, reruiu fulura- ,
rum, bellique evenlui jion diQidere ( sicul exacle
\ . ' allero Paralipomenon YOlumioe describilur ) non-^ , , \ , \
potueruni. Tanlum vero eorum motum silvurum
, ,
ligno, iecundw cicuribusque arboribus ad com . " paralionem non assumptis, similem eflicit. Verum
,
vlov.
qui non peccatoris morie, sed ejus pocniie^lia, et
.
conversione potius, vita denique laelatur , quoe
,
ullus anlea fueral graviler, in eosdem nunc bu . "
iuanitaiem clementiamque couvertil. Prophelam
^ \
cnim ad Achazum inilttt una cum reliclo sibi c
, \
inultis /i/to, quem lasub nominal. Unus aulem ille
.
"
e ( ,

t a

9 S

Marc. , 94 aeqq.
Ezech. xviu, 23.

, a

Isa. x, 2 1 ; Rom. , 27.

II Paral.

VAUfiE LECTIOISES.
h

. .

i . .

xxvm, t seqq. ;IV Rcg. xvi, 1 seqq.

53

COMMENTARII IN ISAIAM.

1954

, ,
.
cvaserat, suis fratribus super$tes; vel Judaica
, , .
mullitudinis errori nequaquam consenliens, fdium
, ,
enim errore liberalum, qui pairi cunfidenter ad
,
Deum accedenli, et imperala facienti adessel, ab
. \ , ,
eodem xquum fuit insirui tiocerique. Jubet autem
, ,
dicere : Vide, ut quie$ca$; quod Synimachiia :
, *
Vide et quieue; Theodolio aulem : Aitende el quie, * , '
$c$ reddiderunt. Fumiganles pOrro liiionet, duo
.
reges vocavil, tanquam qui luce, ipsa urendi jam exlineia facullaie, privenlur. Ad vos enim quantumvis, a i i , correclrice poleiilia, quam iram vocare
Scripiura solei, accesserim, in bostiumque manus tradiderim; raedens lamen ad pietalem ulrinqtie
provocalos 109
tanabo. Atque hinc est, quod regum nihil lioc loco proficil consilium.
k

' , Per Aram autftm Syriam inlelligit; el per Sama. , \, riam, eam, quam nunc vocamusSebaslam. Samaria
, \ n i m ait, sufficit caput babere Damatcum, el liujus
' " ,
regem esse Rhaasson : Ephraim autem Samarice.
, Hoc enim nontine decem Israelis Iribus appella , \ bantquod ex ilia AZphraim imferatoretn, etducem,
' . \
Rhomelia! filium baberent. Scias vero, Achaz et
, ", . istud enim caeleris, fore ul intra eexaginta quinque
' - annorum spatium, Samarise regnum, rege ipso et
,
eubdilis in captivilatem adduclis ab Assyrio dissol. vatur,et everlalur. Talia Dominus Acha/oregi, cum
loci designationc qncm in occnrsuin prophetae pu" , ,
". taret idoneuni, jussil denunliari. Revera aulem
posl illud exaclnm lemporis ^patium, Samaria ipsa
,
, , ox Damascu$, cum suis regibus ei subditis (ut
, quarto Regum volumine scrildiur in Assy.
- riorum polesialem veiieruni. Damnseum enim e l
\ ', C Raanonem cepit Teglalbpbalasar ; 0$eum au . , - tem et Samariam Salmanasar. Sed meimtierie
, . - verbum deficiet clausulas sequeitti, caput Samaria,
* commuuiler insererc. Quod vero ad sexaginl* quin; , que aunus aliinei, bos demum exacie colligi posse
Hrbrasi,
vicesimo q u i n l e . Hujus
\ \oluerunl
. enim tempore simul Isaia* el Amos vaticinan '* '- tur. Sed primus Amos Israelitamm Caplivila , lcm eam vaiicinaius esl, quae sub Ozia Judae rege
, \, exslitit, anie duos annos lcinc molus, iiiquiunl;
, \ qtio leinpore sauciuarium ingressus Ozias altaris
. eGTtisa pinguedine lepra corripitur. Rcstam *ero
Oziae regis anni viginti sepiem. Duosenh" et quin .
quaginia in universum imperavit, quoruin si ad
\ , )
quiiuum e l vicesimum specles, Israeliticam ca*/\ , '
' - ^ plivitatem vaticiuantem primum Amos inveneris.
- quos, Joaibami sexdecim ; toiidemque Achax;
, \ " ,
item Ezecbiae anni conscquentur sex ; quibus
. * \
in suminam collectis, sexaghtia quinque consurgcre
.. "
neccssum esl. Sexto cnim, Ezechia regnante, cap .
tiviialem uliiinam passus esl Israeliticug populus.
. " \ '
Alque liacc ipsa sunl quae longe ante praedixil Do , , V
minus. H O Verum cum Acliazum.ejusque popu
,
.
lum ftdem praidiciis non adhibere cerneret, i n t u l i l :
, '
Si non credideriiis, non intelligetis. Quibus onim in
* . , ,
e

IV Reg. , \ geqq.
V A R I J E

* .

L E C T I O N E S .

1955

PROCOPII GAZJSl

1956

Dei verbam incredulilatis scelere contuineliosie , .

I
eese contigit, non potesl in eos illa cadere, q u
aDeo est, intelligentia. Habetaulem egredere ver- ,
bum, quod ad propbeiam refertur, sublimem qaam- . ,
, \
dam accepiionem. Animue enim cum se ad rerum
,
coeleslium conlemplationem colligii; eo nexu, quem
Kabet eum corpore, liberare se, et quasi egreditW- .

citur. At rebus humanis incumbens, cum aul ad
necessariam corporis serviimem, aut ad alia e . * , "
gotia amplius nequit exiendi, ab externis, ad ea
, . ,
quae interna sunl, veluti ingrediiur.Prophe.tamergo, , . \
qui Deo sermonera auditurus essei, egredi, non ali- , \ , \
ler qiiain patria terra exire Abrahamum juberi opus ,
fuit ' . Hanc enim qui relinquere studeat, corpo . '
rea priniuro rejicere necesse est, cognationero de ,
inde, qua sensusipsi significaoliir; luuo paternaro . doinuiu, quae ipsa esl malorum studiorum familia- .
riias. Quibus snblatis, perfectaque ct confirmala
,
exeundi alacriiale, eduxisse Abrabamum Donftintim
, legimus. lisdem quoque et Mosen persuasum extra . , eastra sibi tcntorium tixisse puiamu?. lltimanie ,
enira se rebus eripiens, tentorium suum fixit exira
,
casira, id est, vitam suam Urmam et perlurbalio .
nibus vacuam reddidit. Significai aulem Jasub vo- \ ,
cabulum, si inierpreieris, idem quod convertent: ,
D i m i r u m , u l oralioue-discas, eos, qui in viain re
dire student, cum ee carnis affeclibus exemerint,
.
facile cum propbela esse egressuros. Quidam vero
reliquias sive reliclum, Jas6 nomen signiftcare vo- . \
l u n t ; laiiquam ftgura quadam Judse reliquias, quas
cum Deo remanserunt, servaium i r i Scriptura de' '
mrinstrel : cum Dei personampropheia susiincat.
, \
Jubelur autein smperiorem illam, quas ad piscinam ,
uueit viam arripere; locuin Dhnirum sic vocaluin,
. "
.
et reruni gestarum mcmoria illuslrem. Scribitur
enim ab Assyrio Rapsacein ingenti cum exercitu ad oppugnandum Jerusaleoi missum, ex Lachis ad
aquae superioris pieeinae ductum, qua ad fullonis agruoi lendilur, conslitisse . 111
Doccl veroei
D08 ab abjeclis humilibusque rebus absistere.
\ Confert enim iis, qui sursum eriguntur, aqua
^, \ ^ a d purgandum et abluendum: confcrt iiem el
, c
lonU agtr; cura hujus partes sinl abluere sordes
\ . > :
ei mundare ; cum ipse dcinde, omni lempore alba
\ *
eervare T e e l i m e m a jul^eat Ecclesiastes ; jubeal
. \
ilem ct Mosee eos qui Pominum sum audiluri ,
,
ea ipsa abluere
ut quiad eum ingredilur , veB i e m babeat nuplialem nemanibus pedibusqae col- * \ , ; .
\

ligalis Rponsi Ibalamo ejiciatur . Non defuerunl

. \ , qui typum baplismaiis piiciuam habere docuerunt.
,

ProderuiH aulem nobis haud parum, verba isla ,
.
vide, ut quUtcai , quibus onuii cura cor nonlrum
^ , \
cusiodire moncnmr. Forlis eiiiro curo atrium euuui
vigilanter cuslodit, in pace sunt omnia quae pos* , \
,
tidei \ llle \iem qwielus iurba: non eeosil ntole .
itias , sed forlitudinis spirilu, anirao beno confirT

Rom.

Cen. x n ,
Mallb. x x i i , 43.

ix

el x i .

IV Reg. , .

* Eccle. ix, 8 .

Luc. x i , 2 1 .

VARfiE LECTfONES.
I . . .

Levil.

x m , 6 e i alibi.

1957
COMMENTARII INISAIAM.
m*

- maio, perltirbatiofiiun meta, qiia tnenteir soleut
, $ ,
adoriri, ndn amplius agrtaiur. Per daos aulem (u , 01 miganteg litionet, nec plausibiles gentiufn nugas
,
vereri araplius, nec male senlienlium bominura
, blaspbeiuias meiuere monemur. Privali enhu liiio, . net non comrauni inodo piaatarum vila desli t n l i ; scd ligni d i a m robore, ipso denique, qui
. " eolet in igne relucere , splendore ; hoc soluin ba, ,
bent virium, ui a quibus prebensi furint, eosdem
* ,
queaul denigrare tantnm , et inluenlium oculis l a ,

crymas provocare. Hinc apud Salomonero, non se , cns atque dentes uvam acerbam, fumumque ocu . , los infestare ; s k euis aucloribus damnum af ferre scclcra legimus : duin peruvae acerbiiaieni ,
,
peccati opus, pcr [umum auiem depravati judicii
.
maculae, quibus menlis nostfae lumeo confunditur
signiticaniur. Post plagas deinde, a i t , quibus ut ad conversionein provoceifiini usus sum ; niissa
jam facio acerbiora niedici more , posl ustionem vel seclionem , vulnus ipsum saBaturug.
-'. "
112
- 4 0 - 1 7 . Et adjecit Dominu loqui
*

ad Achaz, dicens : Pete tibi lignum Domino Deo

, . "'
tuo, in prelundo, sive in excelso. Et dixh Achaz :
, . Non petam, neque tenlebo Dominum. dixit; Audilf ergo, domus David , elc.
, , . . .
llt dato salutis rnuneri fides accederel quia ido" \ ,
lis senriebant (solet autero id genus honiinum

,
rerum futurarum praediciionem iiim maxime, cum
; \ , \
in magno aliquo discrimiue versantur ex oraculis

iriagicisque artibus curiose sectari ), promissam
\ , \
ipsi gratiam tigno dalo vult Deus raiain et certam
. Qv
efiicere. Sed ut a talibus eos avocet, $ignum a se
, *
.
" \
$ ^ jubel idem postulare. Superius igitar Achaz quie$cere, nec vereri amplius jubebalur ; at bic, lan*
, quam docenti propheiae fidem adliibens, nullo
* amplius medio Dci voce dignus eflicitur. Facit
, \ " enim qu Dei imnistris fides adhibetur, ut Deum
ipsuih audtre valeamus. Quanquam non. desint
. 01 ^ , ,
eiiam , qui, n l olim Abraharnua , Moses , Eiias ,
, \ , , \
iuler ei Jeremias lanquam puri, iiullo 113
roedio
spiritualium
revelationuin
capaces
esse
.
qtieant.
Ideo autem sequitnr adjecit, ut cum praeceden* ,

. \ tibus erationis serics connectatur ; erai enim consen, \ , taneum ul ad propbeliam quse de inslanti defectione
, .\
' Ephraim, id esl de Israele Iransfuga pra?ces^eral, al. ", \ " tera de Emmanuele scquerelur. A u l profeclo (quo1

V E R S

, $ , ,
,
. ,
", , , CI& ,
, *
, ,

niam ^ poslulationem ila rejicit Achazus, ut

Deum veruni nec agnoscal nec revereatur) non Israeli
tanien fuiurum perpeluo ignolum, sed landeinaltquandu ceriisque leniporibus clarum fore signiGoat.
Achazum itaque veluti jam colloqnio suo indignuin dedignatus, qui suam alioquin contumaciam
piclalis et rcverenliae fuco prxlexeral ; ad domxtm
jam David, ex quo secundum carncm Chrisias
oritnrus, ad ipsani priinuni perveniurus cral ,
serinonem convenil. Quod enim non Diodcstiac,

Prov. , 26. Gen. , , ; Exod. ; III Heg. , : Jercm.

YARIAE LECT10NES.

. \ ,

1059
PROOOPII-GAZAI
i9C0
religionisque nomine iignum postulare recusarii ,
,
, .
ne id quidem ipsum quod pro se faceret ample"
x u s , vel inde nolum f u c r i l , quod niliil Deus
qnidquam,quod damnosum foret, el si id fugiens ; * , \,
\ , , .
aliler scmirel imperaiurns fuisset. Alii lamen ad

scopum, qui de Ghristo posilus est, sic ista diri ,
;
gmit; ul prophelam non alia, scd sua persona
Davidicam domum velint in hunc moduiu com- . , *
pellare : Audite vero, domus David. Staluerai Deus . \ , \
vobis, pro suo in bomines amore, salutis $ignum,
, , quo a vobis rcges duos superaUim iri credereiis ,
tradere. Quod elsi crederc recusatis , ne sic qui . dein vos lamen iu perniciem veslram ruenles prae- ,
i c r i l . Signum enim vobis eliam invilis, sigmnn- . * , \
que, inquani, quod omnium superat opinionem ,
, \
cujusmodi ncc nalura quidem ipsa n o v i l , lar- . gitur. Deus enim ex Virgine, nullo nupliali con *
' , , , * ,
gressu nascetur. Hunc ipsum igilur conira reges
, pugnaluri, prout virltilis fidem nominis oslendit
. , veriias ( nobiscum enira Deus, et oranlibus vobis
.
Damasci divos, rdiqiiosque qui boc falso nomine ccnsentur, exslirpaturum se signiflcat ) invocate.
Emmanuelem crebro in confliclu vos ore usurpali;. Est ergo vocabis, non vocabunl, sicuti n.endose
in Evangeliis lcgilur*. Neque enim id patitur H 4 Hebraicus codex uec ita quisquam interprclatus
est.
Si quidem nec dc fuiuro esl Emmanuelis ap
\ //pellalio, nec ila cuin vocalunl omnes, dixit. Alio- . , tU
quin enim et ila eum qui niatri apparuil ange- . \ lus, non Jesum, quo saluiis auclor significatur , , *
Yocalurtis fueral. ' vocabuni igitur: sed ipse
. , crb
eum nunc sic vocato; lanquam Deum lecum ex- ,
sislentem invocans: Deum, inquam, qui posireiuis
,
tandeiu sseculis apparilurus s i l ; nunc autein pecu, (
liari virlule, praestigiis ei incanlaiionibus , C , * * qiije daemonum exsistuni scrvare l e , et perieulis
= , eripere valeal. Neqnaquam enim scinen ves^rum,
, .
qiiantumvis vos occupet pavor, donec Virgo con\ \
ceperil, deficere poterit. His igiiur de propbeliae
, ecopo quae Salvalorem resptcil expliealis : reli, .
qua deinceps, pelilo altius dicendi principio, si*\ , ,
gillaiim cxscquemur, si prius aliorum inlerpreta , , ,
lionos atlulcriinus. Pro eo quod in profundo sive
, ,
in exccUo baiiemtis, bnrlandi modo, demittere in in- ,. , ,
fcrnum, evehere sursum , sive in exceUum , verbis . " prope iisdoni, el inlcr se coiiscntieiilibus , el
\
Aquilas, ei Symmacbiis, et Thcodolio reddide- ; , $
ruiit. Est vcro signum, maniresla res , arcanac
, .
ciijnsdam el recondila3 in seipsa aigiiilicaiionem
babens. Verbi causa Jona3 signo ad inferos de- ^ , \ *
scensus, et ab iisdem rediliis signiiicatur . Devei
, ,
vero signum , secundum i d , quod praesens est,
\ ,
ajnsiderari. Quod auiem signiiicatur, leinporis
\
aliquando triplici ratione dividi. Prasenlis qui ,
dem , veluli cum donio fumus emmpit , ignis i n \ . lus exsisteiUis esse signum dicinms . Fuluri autem , \
cum cx apparenlium nebularum concursu fdiu .
n

Matib. , 23,

Maiili. , "9.
Y A R L E LECTIONES.

* -

J9GI

COMMENTARIl

IN ISAIAM.

112

',
, , , \ ram in lerra pluviam colhgimus. Prajicrili deni ^ \
que , cuin cx prunarinu reliquiis flamma pyratit
, .
esse coDsumplam conjicimus. Solet vero Scrip, , \
tura,qu% pratcrconinuineui opinionem fiunt,cl arcanmu queindain sensum exbibcnl, signa appellan*.
, , ,
Ex iis vero, qux in /1gyplo apparueriiiile. 0ift,salis
' " ,
- quid liic in profundo, sivc in excelso v r l i l , noliun est:
. cum dc illis dicalur: iMisilsigna elprodigiain medio lui, i g y p i e ' . Dc tcrra eniin exstiterunt ranoe,
.
locusla?, culiifs,musca,qua;caninae nominanlur * H 5 d e
' aulem grando, ignis, triiim dlerinn lcuel<ne; ciijus gcueris fuil el Ezochiae tempore solis reltoaclus cursus ; et Saniuel in Saulis probrum ab
iiiferis evocaltis . Ex projtindo aulem ei illud edilum e s l ; cum exceli venlre incolumis Jonas rcrneavil.
"
Jubelur ergo, ndecunque voluerit Acbazus,

,
oiniiiuni maxtme ab opinione alicnum el divinuw,
, \ .
vel quod ntrumqiie iu se cempleclUur (quale Dei
.
imius esl pr;i'siare posse),s/^"** P^^re. Atqufe hinc
. ; cst, qtiod ail : Pele Domino Deo tuo. Itaque quia

, . \
imindanse fabricae ceeltim quidein suprenium ; terra
O J V ,

autem inflmaexsistil;quoniam Verbom caro faclum

,-* , * , est, per profunduhi nibil aliud, quam terram, unde
^ - \ ,
sumpla caro esl, per excelsum anlem, quod prin \ .
cipaium omnem, omnemque polentiam exsuperat,
'^

quod ilem eral in principio apud Palretn; ipsum
&5 .
scilieet Dcuin Yerbuin, s gniflcat. Nequaquam

eniin profundi nomen infimas lerrse parles : ut
; , nec excelsi, supremas coeli regiones, significavit;
; '
quale esl illud : c Nc dixeris in corde tuo: Quis as . \ ;
cendel in eoelum?id est Clirislunt deducere. Aur,
\ , -^ quis descendel in abyssum ? hoc csl Cbristum a
" , .
moriuts revocare
> Quoniam igilur idem est,
' , , \
qui descendil, el qui asceiuiii ; boc quidcni C l i r i , ^ slum descendisse, illud vero, supra omnes coeloe
V ;
exsislerc, innuit. Necefisario aulem, aiunl, adeura
'
ideo, qni lunc temporis rerum poliebatur, scrmo
, . ,
babcbaliir, ut per eum in omnes, rerum qnae p r . t \
dicunlur fama divulgelur. Fidem enim Isaias for . "
lasseminus, vcl liominum invidia, vel ejus, qiiam
, , ', degebat, vitae humilitale, lanquam qui ex p r o p r i o
, , i
sensu divinaBSalvatoris noslri incarnationis oracu , lum depronipsisse diceretur, apud euos erat inven . '
lurus. Excepil vero boc ipsum Acbaz, ui Laban ,
,
ut Abimelech, ut Nabuchodonosor, ut Pliarao, ut
,
Caipbas, non viiae dignitate, sed ea, quas in per ;
;
sona relucebai, gravitale et auctoritate persuasns.
:-
Sermonem igilur ad Domutn David, sive Dominus
, ;- j) ipse, sive propbela, convertit, et ait : Ntinquid
;

1 0

c o e

1 1

11

,

, ,
'. ^, \
tyj ;

. ' \
, ^ . ", \,
!

'

Psal. cxxxiv, 0.
Exod. , 5,
R o m . x, 6, 7. " Epbes. ,.

1 1

Isa.

parum vobisesl fiominibus certamen, sivc molesliam

exhibere ? et quomodo eliam Domino 116 molestiam
exhibetis ? quod cst sic Aquila inirrpretatus :
Nunquid parum, motestia hominem afficere, tiisi
eliam et Deum? Quorum sensus esl bujusmodi :
Quousque landem, non viris Dei soliim, id est prophelis; sed Deoeliam ipsi rerum omnium anctori,
avocatis ad idola animis, nec jam amplius ad ea,
quae monei, atlentis, insidias moliri, et negotja

XXXVIII, 7 , 8; IV Rcg. x, !

V A R l i E LECTJONES.
.

.
P A T R O L . r, .
R

L X X X V I L

l f

I Reg. xxvin, 7 seqq.

1963

PROCOPII GAZiEI

1964

,4aeeeccrc pergetts? Est igimr agonla, ctim noB

, .tnripitig ruinas metug cmciatt Qu perlurbalio,
,
qtiia in Deum noncadil; ila eorurn, qui illiuepra*- , ,
ceptis sese opponunt, aifeclionem gigni/icasse pu- , *
lamus. E l lamen, ail, licet signum qui excipiat, .
dignus invenialur nullus, dabit nihilominus ipse
* \
Dominus pfer Cbrieli, de earne nascituri, ratain
. .
anle dispensaliouciri : id eel, non aiio aliquo vel
,
medio, vel minislro, sed ipse per se, iH inde collati
*
beneflcii magnitudinem significaret. Legem enim

per angelos ordinavit in marni mediatoris M o s i s .
. At sigiittin islud ipse largilur. Qwod si Deum nasci
:,
audiens miraris : et ipsum cooimuni infantium
\ . *
<;rbo,^on aiilerquam raslcri, usurum eese credito.
, ), Neqnc enim imaginaria duntaxat ralione liomo
'
apparebit. Alquehaec quidem humaniUlis signa . ^
sunl el indicia. Sed erit divinilatis evidens argu,
uienlum, quod ad boui malique discrimen, setalis
;
tempus non U eispedaturus. Ab ipao enim orius
, ,
principio judex, sponle naturae boni agendi, mali, ! , >
que fiigiendt vim soilietur; ul binc commune illud
*, '
unius in omnes judicium intelligas, quo lanquani
-. \ , ,
selale provectus, scelera a virtme, quse in bonis
; ,
babelur, rejicere valeat. Advcrsantur vero Sep- luaginia virorum inlerprclalioni Jtidaei; quas ir- \ .
$inem d i i e r i l , non auiem, ut ferl Hebraortim Scri
;
ptnr*, puellam; id est xtate quidem lloremein,
, \
nupliarum tamen prorsus haad cxp^rtem mulie.
rem. Sed qui tignum esee,- velqiHdquam babere potesl admirabilc, si, quse virum passa est, mulier
pariat?Esl eaiai signum prodigiosafecujusdain rci, et ab hominom censuetudine remota, demonstratio. Uui deinde, quod ex cavnis voltmiaie natum est, Emmannel poss4t appellari? Si enim sigmm
r s l , quod datum est, adniirabilis et ipsa exsistaC \ \ * } generaito neeeese esf.
Sin a u l e m ConHnunis est g e n e r a l i o u i s m o d u s ; C
; ; '
qui higmm JJHH exsislere, qui rureus EmAianuel ; " \
nominari qtieal? Ga?leru*i nenon de virgine putliee ,

nomen etiam pculiariler usurpari putent, id ex
^, \ *
Scriplurae verbis ti> Deuleronomio patebif, sio enim
Ipgitur : Si aulein in agro^ repereril vir pueilam, , . \
quae dcsponsata eat, et frpprchendens conenbtteFii , \ . \
cuiii ea, ipae mori^tur solrts; pttclla wibil paire- ^ , \
' & , \ \
lur . Tertio pra3lerea RegiMti volumine, qfia?
Davidcin fovebal virgo, Abisa^ "nomine, puekla .
\
d i c i l u r ; quana non regem cogrroYissc teatatur hi- ,
, \ ;
storia . Natue est ergo Hle Emmanutl ex saneta
Virgine; cui, cum illa quomodo fulurum isUid es- \ ,
sel, quia virum non cognosceret, posUilasset; in .
eam Spirilum eancium esse illapsunnn virtuteqtiO . \ Altissimi obumbraluriim respondit angelue . Ne- D * ,
.
quaquam eniin logi Deuteronomicae quse mulierem
'
,
admisso semine masculuiu enixam seplem dies
. \ 6
imimindam baberi volebat, obnoxia f u i t . Sed
,
IMIUO 6eminis auxiiio facta Emmanuelu mater,
pura, iuiemeralaque remansit. Qitoniam enim pri- , \
imi5 iile Adamus, non ntiptiali coitu procrealtis ,
,8

1 9

i e

lf

Calal. , 9.

" Deul. xx, *25,26.

" III Reg. , , 4.

" Luc. , 3 i , >">.

V A I l l i E LECTIONES.
q , .

'

. .

. .

t 9

Levil. xu, 2.

1965

COMMMENTARH IXISAIAM.

1966

, - fuerat, sed lerra efformattis : et hic ulliinus , qni

. *
ejus corruplionem renovai, in virgmis ulero cor pus sumit eflforinalum, ut ejue similitudincm ha,
beat, qnod peccato pcr carnem natum est. Caete , \ rum ne non apud eos, qui divinae incarnalionis
. \
negolium non amplcctuntur, mirabilis hic parlus
.
incredibilis esset; quaBdam eliam animalia, qua
"
nulla marie, sed feminae solius opera nascerenlur,
*; . *

reruin oinniuin creator Dominus, exsistere voluir.

;

Talia eniiu de vulturibus in libris de aoimalibus

xplv ;
narranlur. A i u n l porro Judael de Achazi conjtige,
; -
utsublatusex ea nolelur Ezecbias, ista narrari.
\ ; \
Sed a qnibus is tandem Emmanuel esl nitncupa \,
tu$ ? qui bon\ mali discrimine nondumpercepto,
, \ .
nequitiae reluciatus? Qui deinde tignum illud fuc
\, rit? Ad h*c, etillud etiam quxrimus : qui ifuerit
, , , & ' ',
amplius de illtus orlu necessuin disputaret Longe
- eniiii aniea, si bujus vaticiuii tempus cum Ezecbia?
, . ,
natalibus compares, in lucem editum reperias. E s t '
,
ergo Dei Verbum, quod carnem l l S
assumpsil,

, ipse Ethmanuel. Quem e( lu, ait, Domus David,
, \ pocabi$ : id esl, Dcuni humana speeie sese prodere,
. - Adamuiuque inslaurare confiteberis. Ilaque s i c l
, ille nondum peccati macula vhiatus, boni malique
. , \,
ecientiam expericniia non didiceral, eie et ipse
6.
Emmanuel, puer adbuc quod in Adamo piiruin
,

manscrat ct incorruptum, imilatus est. In q u o

, ^
autem maliilam afcpernatur, pariam ex coniumacia
*, ,
legis violatlonem correxii, et melius commuta ". !
vit. Jain ergosummo tieo erga vos studio, sum -^ m&que voluntaii innixl, ail, conGdUe. Neque enim
. \ ' ; , 6 *
terram vestram ipsi sunt capturi reges. Imovero,
, * '- quo raia sit fulufi olim d6 EtnmanmeU uiiraculi
, , ,
fides; j&m erboC etlutil Vobis, ftdequ^ dignom
, pignus esto; fore ul tpsa, cui taniopere titnetis,

liberlalem tellus aiteplura s i i . Vobis enim }am
. ,
Salvaiorc aununtiato obseesls libei-tas nob potest
.

, nou existere. Scd venienl super vos, 0 Davidka

\
dotnus, qiiaB antehac nunqUam : ipsfle hhnirtit vel
,

ab Assyriis, tel, ut alii sentiunt, a Komanis, pos

,

tea toleraiae clad63; qualee ab eo lempore, quo
, * . 01 Samariiani, Assyrlorum in s6 ip^oa e x m i t u m
, , atiraxeruhl, nullafe ct>migerunl, com eAlm g r a 7 i o r a
, . \,
essent ittipietatid Vestrae flagilia, vOs iiOiimsi poe1

A? ov , nie affeclDs dltniseiuiil. Qao.1 auierti dereiictnm

iri terram dicit, non desunt qui Ua ^xplicenl. Cum
- ' ab ,
i v '* ' tirgo habcns in utero pepererii, fiomefnque ejus
' ',

Etntnanuel ipea vocaverit, tum demum qol terram

. ;

santiam inierturbani, omnes ips m deserenl. Qui

.
enim bella adversus Ecdesiam geruni, robur ipsius
inexpugnabile experti, ca relicta, tanquam q i i a a Deo servetur, discedunt. Et illud deinde : Ex
qxto abstulil Ephraim Juda, eo referunl quidam ut ad tcnipora Jeroboami referant, quibus Epbraim
a Juda deCcere contigil. Ab ilHs ergo non venerunl dies talet domui Datid, quule* adducet Domhtus.
Verum quales tandem i l l i ! styriorum scilicet re^emi&iaJl git.
-'. ,
H 9 V E R I . 48-25. El erU \n die ilia : Sibilabit
,'


Dowinu$ ntuscit, qum doihlnantur parti fluminis
9

* .

VARIvE LECTIONES.
* . .
; . .

PROCOPII GAZir
1968
jEgypti; el , qu(u esl in reg-one Assyriorum, t ,


e( tJf/iiVni / requiescent omnes in vallibus regionii, .
,

et in cavernis peirarum, elc.

,
, . . .
> J
nscarum nomine militares Agypliorum copias
, \
inlelligit, vel quod idolorum cullu inlenli, sauie et
, \
cruore gaudenles nmscasimitanlur; vel quod eorum
,
ifa muUitudincm, vocisque exililalem demonslral.
Oslendil auiem Dei nulu , lanquam sibilo, nnn ab \ , \ oinni quideni jEgyplo, sed ab ipsius partc aliqtia, ut , ,
,
Judaeain invadercnt, excilos etocaiosque esse i E g y - . "
,
plios. 120
Ventnros eiiam et Assyrios ail, quos
, \ . ",
apum nomine significal; vel propler niililaris acu \ .
lei usuni, el intperium in genles reliquas, vel proplcr coloris in apibus varielatem et pulcbritudiiieni: , ; ,
^ , qualibus vesliri solent A s s y r i i ; quos farta in Ju*;, , \
d.eam iinpressione, iu velita abscondilaque ioca
, ,
pcnelraiuros, neduin ab urbibus esee lempcraturos dicit; id esl (sicul pcrgens in musearum alte- , .
, , *
goria dcinonstral) omncm ila regionem perscru
.
laluros, ut nibil eos laleal, quod occiiltuin s i l .
Itaque eos ipsos csse, quos meiuendos, non duos , '^
illos [umiganies lilioues dicil. Ad lilleram aulem ist- , , \
* ^
baic conligerc, quo teinpore Necbao Pbarao adver\ ,
Mis Assyrios profeclus, Josiara obsistere conantem,
, ' ,
alierumque filiorum ejus inlerfecil, allerum aulcm
, '
Joacbazum noiuinc caplivum habuit; el Eliacimum,
, ,
iniperalis Jitdaeap tributis, in regem, queni poslea
/
Jetbonias Sedeciasque subseculi s u n l , evexil ,
Hujus rursum temporibus, cum in Judseam irrupis- Q . 01
\
\ . *
5 Nabuchodonosor, regione potUus, omnibusque,
,

paucis exceplis, mancipiorum more divendilis, Assyrios incolas ea in loca, lanquam in coloniam,
,
misit; qui el ipsi, vastatis urbibus, speluncat
, \ '
ipsas, et caverna$, ipsos denique sallut, inbabila- \ . !
runt. Posthaec el Assyriorum eliam eversionem
, \ ,
\aticinalur; qui Asia universa , iEgyplo , Libya,
,
dcnique lotis mille el irecenlis fere annis polili,
. iloruerunt. Sed quia expugnalis Hierosolymis sa- , \, rram supelleclilem leroplo incenso suis idolis con ,
secrare ausi fuerant, non mullo poslea tempore .
,
sunt ei ipsi a Mcdisdeleii.Persarum degenlc primus


iilis imperavit Gyrus, a quo suni in pairiam postea
, dimissi, lemplique nonmodo iinperaia instauraiio ,
, .
eed c l ejus sancta supellex reslilula
Aique ,' \
litnc est, quod ait : In die illa radet Dominus regis , ,
*
Assyriorum non capui illud roodo, quod olim co ^ ,
ma3 gloiia superbum, cum universo urbi doniiua .
i c i u r , babuil; sed pedum pilos, i<l esl, virilis for,
.
ii)33 robur, vel popularem el abjeclam inullitudi- \ 1\ Jiem; et barbam, quac viiis naturai benelicio in
.
19.7

oniamcttlitm furlitudinisque symbolum concessa esl. Eral enim ciun summo conjunclum 121
^edecore, capul et barbam radere*\ bocquc cum fecisseiit in uiorlitos nonHulli, ignoiuiniam repoiiajunl.
Est Mosis legc c l id sacerdolibus probibilunu
" &

l V R e g . x x m , \ seqq.; II Paral. xxxv el .

a l

Dau. , 1 scqq.; 1 Esdr. et alibi. " L e v i t . , 27.

VARIiE LECTIONES.
y > .

* . .

b , .

f.OMMENTARII 1 N ISAIAM.
1970
1069
\ \ : , quin el devaslalrs pcr Nabuchodonosoreni Hierosolymis, ait Jeremias, Venerunt viiideSiehem
' ,
et Salem, el Samaria, ocloginla numcro, altonsi
\
, \ |- bnrbis, scissique veslibus, et l a c c r i " ; > qure l u clus el ignomima? signa exslilisse ccrlum c s l ; nec
\ .
bic alio fine adduci, quam ul aflliclura Assyrioruiii
\ . \
imperium, mollilie el deformilale laborare signifi
\ .
, cct. Quod autcm novaculam inebriaSam dicil,gladiutu
imllo disrrimine ft rienteni, el casorum sanguiiie
\
niadenlem inlclligil. Ouidam lamen (tanquani con~
. ( {5, ,

) ductam litlera habercl) accersitum rnercede aliquem,

, qni As&yrium regtium eversurus essol, exero.ilum
. ' - iiilellexerunl. Hs ergo, qui deexcidio Hierosoty milano reimmserunt snpersiites, exireinam reriiin
p^nuriam ipsa predic.il ovatio. lllis enim diebus
. , ,
,
9 * jam boum armenla, non pecudum ovile, sed
. \
vaccam unicam, gemviasque oves, vix quemqtiant
, .
possessuruui significal. Deinde quod melle el butyro
,
vicluros dicit, summam panis inopiam, famemque
.
signiiicat: ideoque maximam ex vacca unica, gemi
nisqiie oviculis fore laclls uberlatem; quod c*ie\, \
rorum, quae ad nulritionem facmni, summa sit
, ,
penuria. Non alia profeclo ratione, qni Dci fideni

aversanlur, spirUualiuw bonorum ope sublala, ad

pauciiatcm redacti; eo pane privati, qui nutri . ,
lione sua oplimum menlis babitum eflicere, el in
. \
viruin perfeclum evebere, in mensuram deniqne
, , , ,
aelatis plenitudinis Gbrisli promoverequeal, conta., bescent. Sed juval homines bujtismodi alloquen ,
Q tem Deuin audire : Ecce servijnei comedenl, et
,
.
vos esurielis; ecce servi mei bibent, ei vos sitie \ \ , lis . A l iis, qui qua? sunt ipsius, gapitinl :
. . Comedite, ait, bibile, c l iuebrieinitii, qui prope
,
eslis
A l enim stipersliium penuriaiii majoren,
\ - apei lius longe ea prophelise verba significant, qiise
' ; . omnem vel mio SRStimalam vineam, desertam mcul \
,
tamque fore; solas aulem tpinas, panis civini loco,
, ,
produclurara terram, quo 122
butyro vesci
\ .
- coganlur, asserunl. HJRC autein posi eam, quam a
^ . \
Babyloniis passa e s l , cxpugnaiionem conligisso
,-
Scriplura leslatnr ; ciim iioninillos principeni
. exerciius de tenuiore plebe, ui vhes ipsi colerent,
. \
reliquiss^, eisque Godoliam praefecisse dicat. Sed
' , .
nt deseilam magis el incuUam, ipinisque et senlibus
, \ D horridam fore l(*rram oslendat, eam a nullo, nisi
, ,
qui lelp el arcu immitiis s i l , iransiri posse asseril:
\ ,
cum leiorum rn morem transeunlibus ipsa; sitit
* ^
obsiilurse spinw. Merilo deinde, qnoiiescunqiie a
. ,
nobis inlelligibilis vine<e cuUus doseritur, omnis
,
uos nequilia? iniprobiiaiisque in animo radiros
,
agenlis silva occtipat. Sed est spinai consunnnatio,
.
^
Paulo tcste, ignis ipse. Inde esl quod ait : c Terra

,

niui s.Tpe venienlem super se bibens imbrcm , >

etc. Eos igitnr, licel paucos qu'i remansnri suui,
, ' *. "
lanlo melu correplum iri sig lili^at; iit iu moitus
,
c

l a c l e

e l

1e

, T

" Jercra. X L I , 5 .

I s a . L X V , 15. " Jercm. xxv. i 7 .

1 8

IV Rc^. x x v , i se ;q.

YAIlhfc LECTIONES.
. .

;,

ic

. Y.I\ .

, T

Ilojr. v i , &

1971

P R O C O P I I

1972

aeee recipere, rpsteque in eilvis ct sahibus, salulis .

causa latere sfmfeant : qua ratione iliucT est a Sal- , \, ,
vatore usurpalum : < Tunc, qui in Jndaja sunl
, \ .
ftigiani ad momet ; > niinirum, quos ipsi luto,
eis neces&arii vietus gratia (quoniam ferliles cam- , ,
pos looga jam solhudine desertos, sentes occupa- , , \
reni) eolere valerent. (Juod vero reliquam lerram
,
deaeriam incultamque in ovium depattionem bovis \ .
que conculeationem fore dixit : ovium patcua et ,
bomh significavit; idque adea fortasse, ut lacti* et } ' ,
bu$gri eopiara permagnam fbre demonslraret. Non
desunt porro, qui atipra positiim locuni explicent, ,
. \ ,
ac 8i dicerei in A&gyptum populum suum, ul ibi

hAbitaret^ descendisse et ie Agsyrios per im esse \ .

" A i traductos. Itaque valicinatur tpsius Emmanvelit ).
naialibu, sive qais ex poptilo inter ASgyptios aut & , \ | ioter A$*yriot versetur, redituroa isto, el in Judara

exsUleales latebrag ei specus ad requiem sibi quae* *
aitaros. Mu$ca$ porro j^gypiiaci fluvii parliculae
.
dominari, apet auteiti in Aasyria eese cum d i x i l , vilitalem hoslilis exercitus significavit, Est enim
mutca molcstum et odiosum hominibug annnalis gemis, ipsis e stercoribns natum : cuius ut v i u
infesta, sic mors fetore gravis et U 3 odiosa. ASgypiiaci porro fluminh parti dominabuntur: quia
ab JEtbiopibus Nilus superne incipicns, modioa sui parte, qua se in mare exoncral, adjacenletu
babet iCgyptum; ubi milluni consfcal esse animaiis genus, quod pro Deo non babealur.
Has igilur mu$ca$ knbeile nimirum- et infirnmnv
"
feosiilis exercilus genus, auo ipee $%bUo, id esl oris
, wii ftpirity, dieperdet Dorainus. Est et apis exi, *; . \
guum quoddam, %i viribue oarens atifmal; < in ,
. ,
hosle ttleiscendo einori conauevii. Aculeo enim
, .
eum rrit, plagae immoriena, majvs quam intulit,
' .
daranum accipit, eceleraUasimoruro more mitlata.
Posl Chrisli nataieg igkur orouibusliostilts exer*
cilus fraclis el dissipaiig viribiM, io spoiue hn\t G ;, \ , \ dra*ai>recepiaeulift colligeolur Israelis Ulii; tumque jugo
^,
eaptivitatU liberaii, m a g n o insidiantis regis dedcare requinant. Quo qwidera lempore, laiHa re-
,
g i o n i s feraciUi8, el annoHae u b e r l a s Tutura egt; ut

qui vaccam unam, ovetque duas p09sedfcrit, ei inde
. \ M\ ad alimwijani gaiie. Bulyro eaiin eimttle mnnas
* * ,
(id est labore, ei colendi ex-ercendique anlmi mait \ .
auelo et facilt sludio) tiulrienlur. Nobis enifri ex
ovium vellere, vestium, elornaiusfacuHae, uuqiiam ,
a virtulk araietu, oplirao cuique quse beau dicitur *
. \ \
vita suppetit. Quoniain igilur apirilaalig quasdam
eai milrilio, quidamque ornatus; ob Id vaccam, et \ ,
.
dua* ovti. homo nutriturm d i c i t u r . Mel porro et
bulyrum divin doctrina? rudimenla prtma, pri-
, ' maque pra>cepta vocat. InJaAiium enim prioius bie
\
cibus est, quo, cura iii xiro$ atloleverint, ad spU
. ,
riiuale^ m a g i s , virisque dignaa a s c e n d u o i disci\ ."
p l i n a * . Deiode, ui eos, qui suni ex circurocisione,
signiilcet, serinonem da miilc vjiibu* iti&Uiuit. ; , > \ . " ,
Viueam enlmex Jgypu> iraas4ulit , ei qttx
. \ ,
visjuuDtur. H a ^ enim bcneculla priiuum, multos
\
et sviaves fruclus odebal; sed n^glecia, landein in
>. " ^,
Jtrrarorem desiit. E l in sotiludinem cx eo cvasii,
\,
quod itniiiissa lelorum grandinc in ipsaiu inucus
#

ttallli.

xxiv, i u .

Psal. i.xxix, 0.

1073

COMMENTARII ltf ISAIAM.

Wf

\ , \ bostis, desertaro incuhamque reddidil. Aratos au

lem mentei dixit, eorum jam qui fidc Christain
*\ , \
essunl amptexi, 124 negleclos autem et incullos,
, -
Cliristlque cannlia npinis horrenitt animos inlelli \ , gens. Quomam vero in ruinam et reeurrectionem
< ,
nmliorum veiiil * ; eaque preierea, qua? non sunt

, .
voravit. qiiiu exsislunl deslrueret ; ideo qui ex
. "
cii cumcisione suni, agroruin amcenUale simul ct fer ,
liliiate privali, tn vepres el solitudinem ipsi sese
, ,
receperunt. Cum ex genlibus collecia niulliludo
^
(quaui arati montit nonVme significat), bostium
, \ \
metu liberala, quiela vivai et tranquitla. Est
#1 , *
mons, animus cmnis, qui Chrisli docirina strclcii .
laius in allum evebilur. Hujus ergo adventu avul;
sus esl Isracl, el tnserla? genles; lanqitam ejue lapsu
.
salutem procurari omnibus conligerit, ove$que tt
tovei uullo metu in motuibttt paseore, eiusque non exiguam dominis utililalem et proveiUum afferoe.
Ovium enim nomtae qui bonis moribus praediii sunt, sigrtiiicanlur; nl boum, qui ad o p e r i ^ n e c o a s i iatem laborem nullum refugiimt.
. H ' .
. V H I .
-\ ftal

V L R S . 1-4. Et dixii Daminu$ ad me : SutnttiH

, \ - libruai novum matjnum, et tcribt in eo stylo luminh,

,

ut cilo direplionem faciat tpoliorum. Ade$t mim .
. . El te$Us mifii adhibe fidetet hominet, Uriam $ac*r ,
dolem, el Zachariam filium Barachia, elc.
* , . . *
Expltcalis quae ipeos essenl iiifasurei calainita ,
lilMig, ad iiistitulum de Eminanuele sermonein re \ . \
admirabile orilttri
, vertiuir. Quoniam 125
, ", de virgine pueri signuii) iuerat, non Acbaxo jam,
nec domui Oavjdie, sed propbelae ipsi myslerii mo ,
Q dwn aperil.
.
Eum euiii) quid i* recenti libro tcribi opexleai,

mottetts, ex propria demum persoua loculue : Ac , , \

cessi, a i i , txd propheliisam. Quibua oibil aliud,
. '
quaoi cum (scribe) dixit, sigfliiicavil. Quonlain
.
autem omniuoi aures ea ferre non poterani pro, ,
phetse librutp ipsum, sive codicem, iwa-membranam,
, , ,
sive volumen, ut reliqui transiulerunt, eumere prae. "

cipit. Quein novum et maqmim d i c i l , ul recenlis
,
maghiquc lesiamenli, tanquam priore anliqiiaio,
. , \ figuram aduinbrei
Imbecillum eiiiin maxime

, - fuit, nullaque perGciendi facullate praedituin. Tibi
iKrtem addidit; ul crcdcntcs ab infidelibus distin.
gneret. Illis enim isla donanlur, q u in reeenti
. \
libro Chrhii uiyslerium complecUinlur. Dicilurvero
. &
. ' , D iiber ideo magnus, quod legaus bisloriae bumilitatem imnmie cotnplectilur : qua ratione libenler sc
.
. Paidus, propter einuicnleni Chrisli sciehtiam, detiimenla amplecli profilclur . Melioribus enim
, '
, \ . bosliis, ail idoin, iiova \cx lala, conlirinalaque
est. Idco rufsuin stylo hominis dixit, quod bumana
. , dialcclo, vulgoque inlelligibili, Evangclii verba
, ' ;
conscnbanliir. Alias enini Scripiura gcuus esi
. \ baud liumaiiuiD, in quo, auxiuanle Spiiitu, qui I H
\ 11

, 3

LUC.II,34.

8 1

1 Cor. i,28.

^ Hebr. vtn, 13.

V A H L E

. .

3 1

Epbos. , 19.

L E C T I O N E S .

PROCOPII GAZiEI

197

976

hbro vila? sunt, deseribunliir. Forlassc lamon de , \ ,

Inigenili divinilale, ul de rjusdcm incarualiuiie
. " 6
scriherc, bumani slyli opus fueril. A!ius enim
, \ < '
longe osi ilic calamus; sieut esl a saii'lo eliam
.
Davide signiiicalum, cum ail : t Lingua mea cala , ,
uius scribrc vclociler scribenlis^.-* Novil enim
, Filium nuilus, nisi Paler; ncc Patrem nisi Filius,
. \ '
isqtie adeo, cui rcvelare Deus voluerii . > Ilu ,
manoeiiim stylo Joannes ipseVerbum carnem fac .
luin esse, el in nobis habilasse, omniaqne qua ibi

canii ooiiseiilanea dieimlnr, descripsit . Scribit . , '

igilur, ul cito gpoliorum direplionem facial. Instare
;
enim lemptis, quo regeni ulrum<|ue ab Asbyrio,
, '. " ^
Emmanuelh opera, qucm in pugna Judaws invo- . \ '
carejussit, isla pali deceat. Ipso deinde advenlu
\ r

3 5

e l

velox quidatn, 126

coruscalione celerior per & <"); ,

orbem universum, swculi bujus et tenebraruni
piincipem spolians, el ad Chrisli auscultationem , . captivos trahens, evangelicae doctrinae splendor
, \ ,
illuxil. Eoru-m vero, ail, quae in Evangeiio scribentur, iestes suuto Urias el Zacharias. Erant cnim . ,
, .
tuncleHiporis bisloria leslc,i/r/ai quidemsacerdos;
' , propheta aiilem Zacharias. Vixit cnim Ezccbia?
.
ailalc, ul itt Paralipoiiicnis babelur. Ilos aulem ,
non sine arcano quodain scnsu et rccondilo, testes . ,

appelfat. Lex enim Uriae nomine, qnam ponlifex
.
ipso docebat, significaiur : sicul per Zachariam,
prophetae. Constat aulem Evangclium legis el pro- . "
, , \
pbctarum teslimoniis coufirmari : unde esi, ui quo
lempere Cln istus in nionte iransfiguraltis est, cum
, ,

,

eodem Jlosem et Eliam de exitu, quem csset flie* "
^"
^
rolymis adiinpleturus, colluculoa eese depreliendi- , , ,
, .
mus * . Nec aliud cerle est exilus, quam dispensa ,

lionis ille tenniiiMs, qui cruee, morte, resurrectione,

ascensione claudilur. Son.a autem Urkts, si nomi- . .
nis raiio specleinr, idem quod Dei splendor. Zacha- &
, \ ; iiv
rias vero, ac si Dei memoriam 'dicas; sicul et
fiarachicefilius,Dei benediclionem. Quis aulem eo ,
tcttis lide dignior, qui sit' divino splendtire illn- , . \
stralus, qui sil mcmoriam Dei consecutus? Iiis igi;, .
tur prapseulibu9 : Acressi, ait, ad prophelissam, el
concepit, el peperilfilium.Sicenimad propheiissam , Dominus accesstirum significai; itaqne Clirisii ma- ,
trem, taoquam Spirilus sancli parlicipem, nomi. , ? a t ; juxla illud : Spirilus sanetus descendct in , . , > \
tc, e l virtus Aliissimt obuiubrabil libi
Chris .
tum cnim non ex sanguine carnis, neque cx voltintate v i r i * nascilurun docel prophcla. Eorum siqui- '

dem, qtii recenlem in Ipsuni viiae modum esscnl
* \ \
r e s u i D j U u r i (de quilius i s i h x c dieunlur) primiiia
. , >, \
Chrisius c s t . > Advcnlanlis vero in se Spiritus
. ,
sancu graiiam ex< ipiens Virgo, sic ntimine aiData
, , dc scrpsa vaiiciiialur: t Ecce eiiim cx lioc bealam
.
me diccnt oinncs geiveraiiones ; > ctqua; poslea.
Quo! aulein accessi ait, inslanli, ScripluraB morc, , \ \ ^ ,
.
fuluro usus esl. Jubel vecx) 127
"*
'

i e

kx

e u n ,

. 2
. 13.

J S

M-iUli. . 9J.

s j

n a

iscq.j.

Maiib xvu, ! sqq.

** fvtic. , 3*.

ioaiu

197
COMMEXTARII IN ISALYM.
1,
, ' - lussit, Cito spolia detrahe: Feslina pradari appel, \, , lari : niimrum, qtiod ante ortum, qui seciiiidiiin
.
carnem est; ante ilcm quam carnis sirne parenlcs
drsignare quoat, duos isios reges Assyrii opera delcbit; qui non sua, sed mea virlule usus, islorun
rogna drleliiriis est.
"V
Ka\ ,
,
,
Est porrQ et alia in bunc modum inlerpreiatirr*:
, ,
Cilo foriem, qui non secus ac pecultuw suum,
,* \ . peccalo divcndilos, inorleque revincios asserva
, ;
bal, spuliavil ;divisit anlem, cum polestalibus oos
/ Qv ,
in cnslodiam iradidit . c Quorum aogeli, ai(, Pa ,
Iris mci, qui in ccelis est, facieni intiieiilur .
,".
,
Sed cclercm rjus deprwdalionein hoc ipso oslon >
d i l , quod c Asccndens in aitutn r.nplivam dnxit
,
captivitatein, el dedit dona bominibus , quod
; '. , esl ab ipso lum dcniutn perfectum, cum doinum
, > .
forlis ingrepSMS, vaaa ipsius (sicul ab eodein in
; parabola usurpaliim legimus) diripiiit
> Rursus
, .
et alibi scribil propbela : Evangelizare paupc
,
ribus niisit me, praedicare capiivis rcmissio . "
neni . Quod vero ade&se d i x i l ; hoc ipso et no ) .
ininis vindiclam rogibus imiiiim-re, <l inslare
* ,

Salvaloris advenluni significavil. Swl qticm nnlea

,
'
.
"
Emmanuelem
d i x i l , eumdein jam Cito spolia de
Iralte: Festina
prwdari nominat. Solel enim Scri ,
plura ab eifrcluuni varietale D M I I H nuncnpare: ut
.
,
Jesum, qtiia d.ilae salulis auclor nobis exstilif.
.
,

Significal vero Damasci polentice nominc, ros, qui
' .

de genlium mimero fldiMii amplexi s i u i l ; sicul eos

,
. per Samariie spolia, qni ex circnmcisione infideies
;
C remanseruril. Esl onim Syrortun melropolis Da \, mascus; ul Israclilaniui Samaria.
Quo pacto vero
, , \ eos ab ipsis naialibus cilo spoliavit iiifaulultis ? ld

adco dixit profecto, vel quia non longe poslea
- ,
faolurus essel : vel cerle, qnia a Magis ad se ve,
.
iiientibiis *,nt Deus s i l adoratus, ei ab eisdem
,

((jiios piier adbuc ab bostili mami, lanquam belli

,
spolia, cripu^ral, cuin eoruin cftierorumquc \ , ,
\
mine advcrsus inielligibileni Asstjriorum
regeiu

congrcssus csl) muneribus, ad rcligionis cultus

.
, \
que divini siguificalioneiH exornatus . Vernm
, '
quod in liltera : Et accessi ad prophelissam lcgimus, 128 "1 qti^lem non ad Domiiiuin, sed ad
^
; prophet;ii personam iioniiulli tTferri vohmi; nibiique boc veibo alind, quaui spiritu cnm, rerumque
,
, qu
. , ,
futurarum
prwcognilione , ad prophetmam
accessissc : t n q u a t u f u u i r o n i m n o t i t i a a p j n o p i n q u a s s e
\ .
s c , e l approbeiidisse, imo etiam
cOiiccpliuneni
; '
i p s a i n , m e n l i s per propbcliae g r a l i a m i i i i e n l a acie,
,
vidisse asscral. Qnierunt iidem, quid librum
mere jussus, aliud tamen agens, ad prophetissani vales se conferal. At ipso silenlio quid scnseril,
quid etiani egerit, salis aperuil. Qui e.nim Dco recusct propbela obletpcrare? Illo iiiminun
descripto, quae ad propbeii<sani speclanl peculiari primripio ii-aduntur.
r

i f

4 e

4e

4 e

-'.

i*

V E R S . 5-8.
Pro

El

udjecil

eo quod non

Duminus

vuli populus
c

Mallb X V I I I , !(K
Psal. L X V F I , 19; Epbos. , X. " >laii!i. xn, 2i.
* M a l l h . i f , 2 seqq. V i d e Juhlin. uiartyr. in Oialog.

* sa.

itle
,

ie

VAKI/E LECTIONES.
//. -' '-; ;.

ad

me

adhuc:

aquam

Siluam,

I; Luc. iv, U .

1979

PROCOPII G A Z I

quoe fluH
lium

quicte,

Romeliw

' minus adducit

ti

mullam,

sed

voluit habere Rliaqsson,

regem super vos : propterea

super

vo$

aquam

regem Assyriorum,

fluvii

et -

ecce Do

vehemenlem

et gloriam

ejus,

clc.

1980

'

'

*-

',

, . . .
;
, ,

,
^ .
neqnaquam paruerit; ged abjecta 129
Siloas
,
aqua, ipso scilicel Emmaiiuol, qui fons csi aquae
'

*

salientis in vilam aeternain \ quem nec belli hu *
jus, nec incarnaiionis tempore unquam aduiisit,
. regibus servire maluerii.
,
^ .

\ Fluunt autcm, si rei veritalem specles, quiete

.
\ , *\
Siloce uquai, quemadmodmn et bic narratur. Sed
, ,
Cbristum innuil, qui nondum in lucem ediitis,
ncc gemibus adhuc praedicatus, cum popuio lamcu
, \ \
lalentcr vcrsari, corumque animas irrigare, el
\ .
pascere solilus essel. Exstitit praeterea quiclus
\

jus, et sine slrepitu advenlus. Congruil vero et

.
ipsa appellaiio; cum eum, qui niissus est, Siloce
\ .
nomen significel. llaquc el Aposlolum illum, con
fcssionisque ponlilicem Paulus appellavil . Neque

. *
cum, qui caecus erat a ndlalibus, absque myslerio
.

ad aquam Silote misit Salvator, cum visum ibi
,
rci-eperil . Qui aulcm boc loco populus a Domino
arguilur, in Siloam, qui ipse est Emmauuel, mini- Q
,

baec eliam cjtisdem sunl argumenti; quae

jam tion ad populum, scd ad propbetam conversa
idco dirigit Dominus, quod rcgum melum ponere,
unique Rmmanuelis
invocalioni conudere jussiis,

ke

4T

4 e

. \ , ,
me crcdens, eo ipso destiluaiur; inque regiiui
' , \
dtioruin locum, quibus acquieverunl, proplcr re ,

joclas, sivc, ul Symmacbo placct, reprobatas (quia

,
Lapidcm.quem reprobaveninl aedificanles, bic fa- ,
, ,
cms cslin caputangiili J Siloccaqua,
Assyriorum,
. > ''
menleqne intelligibilis eomin ducis jugum subire
\

coacli sint. Hinc cst igilur, qnod multam aiico el

',
.
vchemcntem Assyriontm aquic vim
in ipsos deri
, ; *
valurum se, tl pro quiela violentam prsebilurum
\ . "

significai. Gtoriam vero cjus rum d i x i t , duces
. \

ipsos et populum, quibns impcrat, demonstravit.

\ , ,
Est vcro aqucc noniine, muliitudinem ingentem
. , , * . avi\p
in Scripturis significari usiialum. Sic enim ha
' .

ibent propbelaj verba : c Et Ninive quasi pascna

-aquarum, aqua ejus . > Non remanebit aulem, D

.
" \
a i l , Homo capul erigem; id csl, qui imperare va, .
;Jeat. Sed ipsa multiludo regionis universoe faciem occuliabil, sicul Jeremiac lemporibus, proplcr N a ftucho lonosori copias, accidisse cerlum esl.
4 ,

e o

130

VERe. 0, 10.

rgente$,ei vincimmi.
yravaluistis,

vwcemini.

^ursum vincemim:

dissipa6il

Nobiscum

Dominm,

" Joan. , 14.

,8.

Cogno&cite,

Si enini iterum

et quodcunque

E l baec eliam dc

Detts.

Audite usque ftnibus

ptmaluistis,

consilium

inierilis,

elc.
Emmanuele
7

-'.

lerra> qui

'

* llcbr. , 1.

nobiscum

Deut

" Joan. , 7.

,
.

. .

~
~

Psal. cxvn, 22;

VARLE LECTIONESj'

"

qui

*.

\ -

Mailb. xxi, 42.

Nahura

1981

1982

COMMENTARII 1N ISAIAM.

\ * , dicilur, iterum jam a prcpheta scribunlur. In

. Q quein qui credere recusaruot, posleaquani argtiii,
; s e i p s u m crimine Uloruni liberans, ex se, sibiquc
, \ ,
similibus maxima cum volupiale, converso ad
' \ gente$ sermone, nobhcum Deus exdamal. Haec igi, * tur ad Eminanuclem cognoscendum, quem cir , - cunicisus populus nec cognovil nec inlellcxit, ad^. , \,
hortamur. Vos autem, ait, praBClaro hlo certamint
, ' iuperari vos permiliile, Cbrislique jtigum a Imitiitc ;
;
ul illi audientes vos a scrvilute legis pecrali in l i . *
berlalein asseralis. Eos igilur ab ultimit usque terras
.
finibus, qtii vobis Evangelium aniiuuiiant, audiie.
, \
c In omneni enim t e r r a m exivit sonus eorum, c l iu
.
fines orbis lcrrse verba corum . llem, qui v i r i \, \ , bus eloquentiae confidilis, vincimini jani, et pielatis
" - praeconio credile. Alioquin enim repugiianles, vano

\ ;
in Deuin consiliorum veslrorum aslu relecto, ro
,
pressaque linguae petulanlia, victi concidelis. Vull
. ' \
atitem foriasse ipsas etiain corporis vires exui, et
, *\
carnis infirmilalem assumi, quo Dei virttis in infir , # mitate perficialur **. Quod si rursum insurrexerit
. '
in vos carnis pelulanlia, et ipsa rursus spintui sub, , jicialur, quo consilium vestrnm, veslra iiem irrita
,
inaneaiit colloquia. Hinc illae suut in sacris coiumi \
naiioncs : c Perdam sapienliam sapientum, el pru.
denliam prudentium reprobabo *. Consitium
, \
enim monalium destruet magni consilii angelus *V
.
Deique Verbum bumana colloquia dissipabil. Qua; ) .
lia cerie eoruin auribus, qui Ecclesiain bostilii r
proscquunlur inlooare 131
ssepissime, opfra?
C pretiuin duxeriai.*
Sunt tainen, qui priora quidcm ad gentes et
\
- , ,
, Jud:ros reffrri v e l i n l ; quae aulein ab eo locu, ubi,
qui prccvaluistis, vincimini dicit, Judans attribui.

Praivalueruul enim in Cbiisitim, quam inaxime
, . *potueruitl, qui eum cruci Iradidcrnitt. Sed consi . ;
;
liimi adversum se inierunt pessimuin, quodqu<y
,
ipsi stabilirenon valeaut. Qui enini vita? Aueluri vi
. Piincipi vitatn cripianl? Inde esl, qtiod eos, u l , .
,
post tam insignem audaciam, vinci se putiantur
. monet. Quod si iis rursum, qui Evangeliuin pr;r^'^, \
dicant, repugnare pergant, iterum eliam vkiott
< , ,
subactosquo, poenas non posse judici non dare
. < Jam enim Cbrislo incoelnm receplo cum insidias.
. >
etiam apostolis molTri, Cbrisiiqne prapdicalionen
, *
remorari verbis isii pergerenl; eliam alque etiaiu^
' . '
Praccepiinus vobis, ne doceretis in nomine isU;
' .
Et ecce replclis Jerusalem doclrina vestra ;
ccdendo denique cum superiores sibi esse \iderentur; vicerunl lamen hoc uuo facilc aposlolt
quod Deum $ecum esse proliterenlur.Quod illi lanicu non lulerunt inullum
qui poslca sint a
Komauig dericli.
r

v t

1 1

VtRS. t i - 1 5 . Sic dicil Dominu$ : Forti manu recedxini via ilineris popuii liujus, dicenlet: Nequando
dicali* durum. Quidquid enim loquilur populus iste.

-'. *
^

. 8
* Paal. x v n i , S;ft<.m.x, 18.
x, 28.

" II Cor. xu, 9.

1 1

Isa. x x i * . 1 i ; I Cor. i , 10.

\A1UAE I.ECTIONES.
* .

Isa. ix, G.

" AcU

PROCOPII GAZ.EI
1084
tlurum est. Timoretn autem eju$ ne metuatis, neque \ . cuuturbemini, etc.
\),
,
. . .
132 Sermonem hunc adversus incredulos, vel

JudxMts, ut volunt qnidam ; vel eos, ul putanl alii, . , ,
qui geiilium noinine inlHliguntiir, apparel insti
,

Uiere. Esl rero furtis manus, ipsa Dei virlus
, ' , ,
rertiin onminiu opilVx ; uimimm Filius, per qnem
\ ,
oninia facla suul
; qui uioilem supnravit; qui
, $*,
Saianae vires a l l r i v i l ; qui infernnm depracdalas
,
est; qui genus linmanum ad immurlalilaiem re *
iiovavil; qui reluclanles Judaeos, a quihus Emma" \
nuelis nomiue nutiqmm adtuis&us esl. non habuil
. modo: sedel omneseosetiam, qtiolqtiot de gnnliuin
, ; ,
mimero iiiSem amplccli recusarunl. Dupliciler enim
,
ad Dei aguiciuiiemduciiiiiir : vel cuinnaturalibus usi
notiiiis, ex crcalis relnis ad earum auciorem c l
,
opiflcem ascendimus : vel cum legis doctrina ins , , ,
Irucli eanulein ampleciiimir. A l omnino isti, nec
, , forlis manus operibus, quantuuilibef Domini dcxle . .
ram esse in iorliiudine inagiiificaiam, eoelos deinde
"II .
cadem slabililos Scripturis leslalum vidercnl ,
. \
fidem adbibeie ; nec viam ipsam, quam se csse
. *
teslalur, insistere volucrtiiit. Quanqnam alioquin
. > * .
' noiuine, Irgalem vilaj ins&ilueu iae raiionem i n " .
lcllcxisse videri qucal; cum legis docUiil-us can.ci , ' , \ *
latem Doininum exprobrasse palain s i l . Scribilur
; \
pr:i'lerea : c In via uiandalorinu ttiorinn deleclalus
.

.
suni
> Deinde: c \n via lua vivain . Ttem,

e < r

6 0

6 i

Beati iinmaculali in via . > Sunl igitur isla

\,
:

.:

: _ J ,

../r
.
t-.
*
' .

Juredc
genlibus
usuipaia. Quod
i ad Judaeos refe

.
ras, per defecluni dicauiur neeesse c s l ; ul sil : E l
'
ab aiiibulanlibus viam ilineri non rectain el Doniinicaiii, rer.udiinl : niinirum, ut populus iste re- . \
cesbisse inlelligaiur, cujus personam ila pri-

deiu asstimens, nobihcum Deus usurparat: quo vise , ^
nomine, despecla legis umbra, Evangeliuiu bigni. ,
ficctnr. E i aulem, qua? per defectum esi Symiua. \ , :chi aslipulalur interprelalio, quaB a U : El dixit Do ,
minus ad me,
(anquatn in forli manu etiam me
, recedere fecit. 133
bujus populi via ambula-
rem ;dicens: / dicetis :Conjura(io ; quidquid dicit .

populu$ hic, conjuratio est. liiniiil vero se proplieta
.
propiia Dei maiiti, ne eamdem viam tcuerel cuin
.
.
impio popnlo, qui proplielia? fidni le Emmanuele D \, ,

invocando negaret, esse revocaiuui: quia conjnrationem dii suum ab cis so.ccssum arbitrenliir.Al , ;, '
vos niiiil ejusmodi, aii, dicaiis. Qiiod si ad Septua . -fia; . *
ginla auendas, e r i t : Se sermonem durum niore
isorutn, qui fugiendam deserendatuque hujusce po- . \ *
)
puli viam suadere conanlur esse dicalis. hin idco
.
* auror;
rursuni, quod a vnhis drfecerunl, insidias niol.aulur; ipsos nequaqiiam, sed Deuin solnui limete. , \ .
, :
lnilium eniui sapicnli^ liiuor D o m i n i ' : > quo
r

n e

i n

I .. i , 2 i .
cx, 1 0 .

JU:III.

. 3.

5 <

h;i.

XLVIII,

13.

" Psal.

CXVIII,

LFCTIONES.

33.

ibiJ.r>i.

'ibd.l.

* *:.

195

COMMENTARIi IN ISAIAM.

' ,
,
, ' , ,
,
. ,
. " q
,
.
< ,
. * ' , .
* " , '
. ^
,
, : ,
, \
:
, ,
; - , \ ; .
; .." ,
-: ,
. \
^
.
\ . ' - C
YO\ , * ), ,
,
7, . "II \
* , \
,
, ' .* .

.
. >
*
, . . *

1986

solo bunianus omnis mclus abigilur. Tumque erit

libi in sanctificalionem, oum nulla coiporis amplius postulabitur sanctificatio. Sic enim suumipsi
ten plnii), cum slarel adlmc, < t quae eranl in eo
penelralia niincupabaut. Te igilur demum sanciificatfil Dominus, cum iidc ipsum fueris ampiexalus.
"Verum enin.vero si in conun senlenliam descendas, qui fidelein populumcum proplielacoiijuiiciuni,
a quo nobiscum Deus dicmm sii inlelligi arbitrantur; neqiiaquam dnrum dixciiiis, ideo usnrpari
faloaris nicessc esi, quod eorum sermo Judads*
quos in lcgis uiiibra renianenles fcrre non poteratit
aposioli, durus lidfreliir. Aposlolos igitur lcgalium
meium poncre, eldiviiiG soluin sludereculluiadliorl a u i r : iiiinirum, qui in Dei offensionem incurrere
vercrcnlur, si repudialo legis cullu, Salvaloris
fidem, a quo legis nnibra dissipalur ampleclcrenlur. Hinc esl illud Judseorum: < Si esset bic bomo
a Deo, non Sabbaluin solveret . Vos igilm
elsi ex iisdem eslis, viderilis, ne codem meiu
perl<Triti succunibalis. Quin poiius, ul gloria? Domintitn, id esiCbristum sanclificetis. Quod sieoriHn
opinionem amplecieris, qui ad impias genles scrmoncs referri putant, quas sc nulla vel iialura? legc,
vel scripla persuaderi paliiintur: in eos lortasse,
tanquam qui deiuonsiialam populo vicm, ejue
asperiiaie 134
delerriti, miinrs patienler fi rcnl
dicium videri queal : quemadmodum
Judajis
conslat, qui Domini docirina offensi, dtimni cssc
e3

Hliits serinoiiem , nec cujusquam autibits feni

jposse conquerebanlur
E s l enim scortatori dur.i
\alde lcinperanlia, durum eliam sceleraiis virtutis
jugutn ; quippe qui blanda voluptalis esca capiantur, cum nonnisi per laborum diilicuUales ad
\irlutem paieat adilus. Undc iit ut boncelalem
pauci, vohtptalem iniinili settcnlur an alores, qiti
proptcr verba labiorum tiiorum , Domine, vias
duras custodisse se ; qui ilem, cuntes ivissese,
ct flevisse miuentes semina s u a , direie queant.
Semina enim fuluiOrum bouoriim exsisiunt, quibns
nunc exercemur, ealamilatcs. Populum ergo gcnles
averluul neque durum esse ipsis dicere veretilur,
olim quidem ad legem accedere, nunc auiem ad
fidem ; quaB neqtieiHius jugum, neque isliue insi . ', , ^ lutum 8ubii*e volueriinl. llaqtie ad poptilum sicait"
Timorem eorum ne metuatis, ut virtutes significet.
,

.
Aul certe in populum, conversa ad ipsum oraiione,
0 1 * ? ,
invebiltir; tanquam eain ijnidcm illi de se genli ,
bus opinionem prapbuerinl; unde secum coirc le , \
gibus Tereantur ; neque tamen eorum insidias, sed
,
\ Deum ipsum esse metuendum. Esl vero magnum
" , quid ad perfectionem, gciteliberalilcrqtie metucre;
nec ad quemlibet stropilom consternari, quale sj ,

gnificatur bis verbis apud Davidcm: < Illic formi&

Joan. ix, 1 6 .

e%

Joan. v i , 6 1 . " Psal.

xv, .

VMUJE
* 73 2 , .

. . .

6 8

ee

Psal. cxxv, 6.

LECTJONES.
.

\ .

. .

1987

PROCOPII G A Z f c l

i T

dabnnl, ubi non est linior . > IlJius igitnr advon- , *

tum expciilo. Illius jiidlciuni el pncsenliam in ,
lerra cum angelis melnas. Si eniin ipsum lidc fueris amplexatus; non offensioni* lapidem, non od
petram scandali offendes. Non aliier euim quain qui oculis privali, vel grcssu litubanle, amlralant,
perssepe in saxa oflendunl: sic quiinenlis caecitate laborat, aut qui, neglecio Scripturariim studio,
Doimni adventuin ignorat, ad Evangelii praconiuro offendit ille, el scattdalizatur, dicens: Noggcimus
quia Mo&i locutns esl Deus: a l isluin unde sit, ignoramus *. lilHgilur ipsi gunl, qui in verbuin
impingente$ lapsi s u n l : cuni credenlibtie $anclificatio, non petra scandali natus 135 ex Virgine
Einmanuel exsiiierU.
\ ,
Necalia gunt, qu.e Paulusdocebal,cum eumdem
, . ,
esse Judig quidem gcandalum, genlibtig autem
, *
slultitiam d i c e r c l . Et rursum cum Israelem sec tando lcgem jugtilia*, ari legem non pervcnisse ; , *
,

Ideo dicil, quia non ex fide, sed quasi ex operibus

legis
\ offendit in tapidem olfen$ioni$ ,
sicut * *4scriptum e s l : < Ecce pono in Sion ldpidem oflen, \ , []
Monis, et pciram s c a n d a l i : et omnis qui credil in
.
fuin, non confundetur **. > Sumpeit igitur ex hoc

loco Aposlolus, quod lopidem o/fensionh, et petram

, <
icandali, d i x i l . Quod auiem gcquilur : E l omnis >
qui crcdil i n e u m non confundetur, > ex alia
, *
ejnsdem propbetiae parte gumpium est, ubi i n
, , . '
hsec verba scribitur : Ecce pono in Sion
.
lapidem angularcm, clectum, preiiosum, c i qui *, ,
credit in ipsum non confundctur . Idem voro
.
Cliristns aliis quidem tanctificalio, altis vpro ,
offendiculum exsislit . E l forlagse offensio esl gen- , .

tibus ipsis praedicalionis slullitia, q u a c s a p e i H i a m

qiiacrunl. Judxis a u i e i n petra tcandali, qui signa , poslnlanl. Nobis atitein (qui evangelica? praedica- C
, \
lionis gimplicilaiem vel logicis meiiri demonslra. , , , oi
lionibus, vel signis de veritate pericuhim facere ,
nunquam conali suimig) Chrigtus Dei virius, Dei
item apientia
In quo autcm domut Jacob me- , ,
ntinil, Judaeos intelligil, quos multa in Chrisium
* .
amentia Jaboranles, iis fore non dissitniles asse- , \, \ ,
r i l , qni venalorumUtaueis capti, eiinfeveat dclapsi , *
ad cdem eervanlnr. Appropinqvabunt, a i l , omni \ . ' * conculere valenli, omnibus ipsi viribus desliiuii,
iicc fidelium i morem dicere valcnles: iForlitudo ,
\ . \
inea ei latis mea D o m i n u g . > Capknlur enim
Israelitarum quotqaot advereue visibiies invisibi- c
. >
lesqiie bosies securos esse se arbilrati, in id,quod
, pelilur, auxilii (iduciani collocare noliierunt. Est
r-*

cnim Deus suun in Jerusalem Bludium leelalus : .

bis verbis: Ego ero illi n u m iguia in c i r c ^ i ,
,
7
l u " ; * eed Iranslata ad ^enies graiia, ex quo in
, ,
Cbrisliim eaevitiata ex<rcuruiil, bosliuw prada3
.

direpiiouique paiuerunt. Sic auiem babel Symmacbi
\, \ ,
. \ ,
inlerprelalio: In lapidem offen$ioxk, et in petrem
. , \,

136
duabui dtuUbui Israel, in laqutum ei
, '
tn scandalum habilanlium Jtrutalem. Ubi pcr duae
\
,
domot, cam cxterig inierpreiibus prUicipeg ipsog .
,

el gubdiiog significavii, utgenlem uiiiversani com

T e

9 (

r u i n ( e

' Pgal. L I I , 6. Joan. ix, 29. I Cor. , 23. . i x , 51, 32.

I Cor. i , 24. * Psal. cxvn, U .
Z i t l i a r . i, 5.
7

WMJE

. .

7 1

ibid. 53.

T l

. .

LECTIONES.

^ -. .

J . .

f l

Isa. , 1 6 .

1989

COMMENTARII 1N ISAIAM.

190

.
, , prelienderet. Erunt itaqiif, ait, inler ipsus mfirmi
, \ .
jjermuttinimirum,
qiiod in iapidem offemiouis
illis exslilit. Pro qjio autem : Aopropingwfl&wwi legimus, irretienlur, cl capienlur exiulil Symmachus. Denique verba illa: Homme$ qui sunt in securitale, gupervacua smit, el ideo obelo jugulaln.
'-'. Ttfre ol

Y E R S . 1 6 - 1 8 . Tunc manifetti erunt qui obsignanl

legem, ui non discartt. dicet: Exspeciabo Deum,
.
'

qui avertil faciem suam domo Jacob, et confisus
ero ei, e t c .
, '
, . . .

Primum versum sic rcddit Symmacbus: Liga
,

le&timonium, obsigna legemdiscipulis meis, quibuscum d ipsa eiiam Aqnilae consentit inlerprelalio.
' \ ' . ,
Tunc aulem, a i l ; id esl, postquam quai dicia sunl
\,
duobus domibui hrael cvencrinl; tunc, mquam,
.
lcqcm ligato. Neque cnim ulla lum vcl Mosaicae
, *
, l 8'
emendicalorum ab ca suffragiorum erit
nccessilas, cum recenlis disciplinae vocatis genti , ,
, bus flel promu Igalio, quse quideiu nianifesle eruiit
legem obsignanles, nediscanl; eam scilteel, qtia*
,
nibil amplius, si cinn prrcsiamiori conferamr,
. *
* babeal ulilitalis. legis igilur abslmebinius leclioue,
4 l d e o
, \ quando Cbristum dixisse conslat: 137
oninis scriba doctus in regno cceloriun, simiiis
, ,
est bomini palrifamilias, qui proierlde thesauro
suo nova el velera

. >
Nequaquam profecio, nequaquaoi omnioo: sed
, ,
carnalem lcgis sensum aversabimur. Non desunt,
.
qui eos hic argui exislimant, qui legi divinse aures
\ ,
, suas oblurarunt; undc et signari ipsi, quia advcrsario fleri similes magis, quam Glirisli formam in
, . - C cordis penetralibus gerere, lerrenamque imaginem
, ' coelesli praeferre voluerunl. Estaulem lex ipsa per
se verborum obscurilate, ad exercendas ingenii

. vires, veluli sigillo obiignata, cujus qni iguoralffi

difficultalis vinculum solvereno!icouelur,o6*f0?iar*
. ipsum merilo dixeris. Obsignabant porro ct eam
* Jud*orum Riagistri, cum clementari observalione
conteuti, bac epecie dcmersam in fundo mysterio .
rum graviialem scrutari, et in apcrtuin proferre
, , \ \
non conabaniur. In quos illa suitt Salvatoris
?, \ .
) ubi eos clavem quideni babere, non modo aultm
,
. non ingredi, sed volenles atfilu eliam probilere
, conquerilur. Quorum qui morea inntatur, Judaico
more sic ferme loqtii videlnr: Exspeclabo Deum,
,
.
, ^ qui atertit, e l c , eodem plane aensu ac si dicetei:
Emraanuelem, quanluiuvis nuuc deseror, non ad ,
millo lamen; sed averientii nos Dei fuluram tan,
dem aliquando visitaiienem exspeclabo. Sin autem
,
*

priorem interpretaiionem sequamur, isia eorum

, \
verba fuerinl, qui lege pcslhabita in Chrielum
. { ] \ spes euas collocare, ejusque graliam relincre,
, \
quo in tanclificationem ipsis cederet, salis esso
, , duxerunl ; quale eet illud : Exspeclans exspe , .
ctavi Dorainum, et inlendil mibi . > Doininum
*
vero i i cxspectare dicunlur qni, quse Deo placcin
\ \
p

v e i

7 T

Matlh. x i i i , 52.

" L u c x i , 52.

7 8

Psal. xxxix, 2.
., LECTIONES,

ip. .

* . .
9

1:,9I

r U O C O P H GAZ.EI

1032

torti animo l o W a n l , ue^ obiala pio reu^ione crr- '

;*
jvoi
c '

\ .
lamma refugiunl, tioc ttno fidem iu cuin roborau ; \
les, quod inrredulos a se ipsum averiisse vidranl.
, ,
Neque vero cclandum est, cxsislere nonnullos,
qui pcrsonam bic Unigpnili iiuluci velinl, dequc , , ' ipsis iti hae verba dicrre : Ecce cgo ci pueri, qtios , ;
dedit mihi Deus, quae a Paulo etiam in eani, qti.o . ' , -
;, .
cxslal ad llcbiacos Epislolatu, relala sunt *. Sunt
oniin Judaici pueri, qui ex inaris ct feiniuae con- ,
cubitu 138
nascuiiliir. At qiius lanla dignalur
, oppiillaiione Doniimis, rosdem ccrte ncque ex
; , ,
saitgiiine, neque ex vidtinlale carnis, sed ex Deo
nasci oporlel
: qnippc qui non secuiidum car, \
nein gonili, sed Doo ilii largienle lales sinl lilii in
. \
U K V I I I ed-ili. Iloc ipso cuiin quod Deus esl, oiu , , liium quoque nalura Dominus est, nec amplius \
,
qiiidqiiam ad Mosis legcs allendil. Puerorum au\ , \ . * c
teui nomine, cos, qui iidem atnplexi sunt, veluii
* , \ .
spirilu rcnatos, c l velcruin bouiinein cxulos, intelligil : niorum niinirtim simplicilale pracd.los,
,
\,

iiiali(|iie expcries; el qni, snperalis rudibus Scri- -

plurae elemenlis, lactc amplius non egent; scd
^ ,

,
'
fityslerioniiii capaces solido jam adnllorum cibo ,

.

vescuutnr . A l cx quo itobis etiaiu, Abba, palcr, m
, , ' ! \
fpirilu per etim inclamaro dauim csl \ fialres ab
'
ipso jam nuncupantiir, taiiquam Patri, quos ipsc
,
acceperat, rependerel : ad quem bis ipse etiain
, , ,
\erbis leqtiiliir : Qnos dcdisti niibi dc mundo,
. '

ttii craiil, imbique ros dedisti ; t juxta illud :
*. , \ ;
Pcle a mc, el dabo itbi gmles haerediialem
,
Juani '*. > Per bos aiiiem, ait, pucros, signa eruut el
,
vrodigia. Quod cst a reliquis ita reddttnm : Ecce

. "

ego et /rlii, qnos dedil mtfii Dominus, in signa et

.

>>

prodigia in l$rael. ldeo eitim milii cos largilus est, ,
ait, l pcr eos prodigia cderein. Quibus et ipsc * ^

Salvaior, cnm ad oves dontiis Israel, quas peri- ; \
rrant, eosdcm ndltcrot, aiebat : lnfirmos sanate,
, > ,
(hemonas ejicite, graiis aocepislis, gralis date .
\
Pcr qu;c signa el ipsa gentium ficbat vocatio. . 11\ \, ,
Quod eniui ignoralioiiem cognilio, quod nequiliam
, \ probilas delurbarit; quod ubiqtie (errarum deni- .
que fundamenta Dei jeccril Ecclesia, divinai gra ^
liae siynis apertis et manifeslis, quae riec ab alio ,

ciiam, quam Domino exerciiuum esse queant,

.

iribualur nccosse e>t. Quis autem alius ab eo exer- Q c
ciluum Domitius, qui esl Doiiiinicarum cnpianim
, .
sumiiius imperator; a quo signa pueris qui in eum crediderunt, dala sunlY De quibus olim cum :
c llosanna in excclsis *, * iiiclamarent, illud : Ex ore infaniium el lacieuiiiim perfocisii laudeni ,
nsinpari ail.
Dc quibus, inqiiam, grali; illa* intolligiiiiiur, quas Palri rrluiii, quod ea sapientibus Pl 139 prudcnlibus oiTitllassel, qu;c parvulis illis reiexissei
: myslicus nimirum parvulos signiiicaus, qiti dodrina? illiusope, qui in Sion monte ccclesii hubitat, nysieriorum revrlaiionc potirenlur. IIiijns auicm moniis eiiam ineminit Apostolus < iim aii : Accessislis ad Sion nionlem vt
civitatein Doi vivcntis, Jerusalcin coelesicm

, 0

81

fi>

t K

8 7

7 9

8 8

8 1

8 8

Ibrbr. n, 42.
Joan. i , 15.
H br. v, 12.
Galai. iv, 6; Ro-n. , 15.
Joan. X M I , 6.
' P * a l . n,8.
Mallb.^x, 8. ' Maith. xxi, 9. iWd. 10.
Maitb. , 25.
liebr. xn, 22.
t

8 7

VAUliE
k

fc.

c ,

L E C T I O N K S .

8 8

1093
COMMENTARTI IN ISAIAM.
1994
-'. '
V E R S . 1 9 - 2 2 . El si dixerinl vobis: QiHvrilc py ,
~
tlwnibus, ei
qui de lerra loquuntur, qui vana di, ,

cuni, qui de ventre respondent. Nonne gens Deo
.
- suo requirit ? Quid requirunt pro vivis moriuti
;


; . . .
?
Inslitulionis formulam quamdam Emmanuel in
, eoruin graliam, quos lilii nomine ccnsuil, ui lan, .
quam discipulos aveteri superstitione revocet, con []
lexit. Vos enim, ait, si vel cognati, vel amici, fu ,
lurorum cognitionis praHexlu ad praeteriios erro, . res retrahere verbis conentur; ejusmodi consilia
\ * . \ rcjicile. Talia enim daemones in eorum iuteritum,
, qui cxperiri non verentur, moliunlur. Posaunt
,
enim el morbos sanare, ei fulura pradicere : illud
, '
quidem, quod penilius et perspicacius, insilas na
, ,
hirae proprielaies, ul planlarum vires, earumque
\ .
usus idoneos 140
admotionea videnl. Islud
\
vcro, quod quae geruntur primi intuentur, reliquis, ,
que tanquam fuiura proponunt; ul, verbi causa,
. cum de Saule quae rata cssent, Deique senlcniia

.
pub'icata, cognoscerenl; assumpta stalim Sanmc \
lis persona, tanquam propiia ipsi decrela narrar u n l . A i l anlem de terra pylhonicos loqui, quia
, .
nibil coelesle cffanlur : idque ve) mulierculx testimonio palueril, qua? Sauleni auoquens, deos se de
\

terra ascendentes inlneri profilelur : miuirui,

\

\ - quia morluorum aniinas, ad eorum cxplicalionein,
. , - quae quaeruntur, ab infcris evocare feruntur. Hos
e t

8 9

. ' , Q
\ ,
\ , . , .
, .
,
;
' \ * ,
- . ,
, *
. ,

,
\
* ; \
> , ,
,

etiam vaniloquox ait, el de venlre loquentes, quos

et pylhonas appellanl. ldeo etiam forlasse, quod
de corde suo, id est, a se coniicla, pro ralione audiiorum loquantur. Possunt et dc his inlelligi,quorumDeus venler c s l ; quiquc ipsum, quaniiimvis
pieiatem sinnilent, et doceant, farcire lamcn el
saturarc studenl. Vana cniin loquuniur, cum praelcr animi instilulum ioquunlur. Nequc sanc proficit ad ulilitalis suasionem, qui quae verbis docct,
reipsa non praesiat. At quod sequilur, nunquid populus Deo suo requirilt Per inlerrogalionemforsitan, atque adeo per dcfeclum (quasi dicile ad ipo supplerc necessum sit) poni pulatidum esl. Si
enim populut qtiisque peculiares deos (non sinc
errore lamen) ampleclilur et consulil; quid decel
\ - D facere verain numinis cognilionem adeptos? Num
.
siium ipsos Deum requirere? non autem do rebus
\ . ,
oos inlcrrogare, qui planc vila privaii sunt ? Inlelligil aulem vcl idola, vel eos ipsos, qui ea plane
;

qu% vera vjta diciuir exrid^runl, quales ipsi dae, '
mones cxsislunt, qui propter dcfeclionem vivumiti
.
se I>ei verbum non admiltunl : veleiiam, quiaab , ,
surdinn esi de supersfuibus, eos, qui in leincvi*, .
reribus jaccnt, interrogare. Assolel enim ejusmodi circa sepulcra omnis impostura versari. Quod
a u i e m quid requirenl ait, aniini affeclum graviler el inique istorum amcnliam fercnlis cxpriiiiit; qtii
ratione pra?dili inula conipcllare, inorlis propier contuinaciam facli participes , non verenlur. Si
, e

I Reg. xxvni, 7eeqq.

9 0

Pbilipp. n i , 49.
VAIUiE LECTIONi S.

^ . . .
P A T R O I .

GR.

. .
L X X W U .

. .
<ra

1935

PROCOPH GAZ.EI

]9G

cnini vel oraeulum adeas, 141 vel lustrationibus, alHsque bujus gcncris rebus ularis, te morluos adiisse ptiuto.
Sin auleiii Dei verbum, legemqnc evangelicam : \ fueris amplexus , ampiius lc fulura non lor- ,
.
qucanl; sed pricsenlibus ad id, quod ulileest,

,

utere. Legem enim in auxitium accephii, magno,
;
ad id quod bonestum est, adjumento nalura? bcncficio pntnliltis : quod quia perficerc voluit Deus, , lcgis eliam adminiculum adjecil. Quod si de fuiu- . -\
l is libt fldem fieri poatulas, ea quae lege jubcntur, , ,
exsequere ; ilaquc bonorum fruitionem cxspectato. \ .

, ,

At non est, ait, lex illa $icut

verbum islud, ventri.

loqui niiiiiru'11. Neque enini est ad fraudem lucri
causa eiOgilala, sed veritalis magislra, omnibus , ' \
,
gratis proposila, ipso (cste Isaia, cuui ail : Onines silieulcs, venite ad aquas, et qui non habelis , , ' ^ \
, :
argenluin, properautes emite absque argcuto ct
\ , J *
prclio . Umim enim est uoslra libertate dignum
. inaxime brnepcium;
ipsa dalse legis obscrvatio : ,

cnm illic, ul plurimum, quae ad fraudcin coniida
snnt, oracula veneant. Quod si ad divinam islius- . : /,

* .
modi legem non atlendilis; veniet, ail, super vos
. ,
dura fame$. Sic enim suos docere Dcus, sic ad resipisccntiam deduocre ronsuevit, Malis eniin le :, , . **
pressi, a i l , el farae, ut demcrercr. C;clerum famis \,

iiomine, vel panis lanlum, vel reliquoruin adeoquaj .
usui apla snnt, penuria signiGcalur ; quae nec i m - , * .
nierilo dura dicilur, cum sil illa itnplacabilis, per
, ,
quaiu Deus saluiis non poeuilendae dolorem nioli-
lur. E l iiis etiam, qui divina lege exciderunl, dura .
. fames immiililur, non panis modo, aul aquae, sed
t

9 1

audiendi verbum D e i " . ls eiiiin ipse panis cst de

ccelo, qui nuindo vitain largitur \ Symmacbus
aiilem sic Iranstulil : Et abibil ab ipso scandalixatus, et famebil.

Erit

autem cum famuerii,

et exa-

."

^
-

. \

, ,
, . ,

ecrbattis fuerit, etiam maledicel regi suo. Quisquis

eniin Dei lege despecia daemonum fraude elusus,
a qnibus rerum fultirarum cogiiilionem exspcctal,
scandalizauir; verbi illefame, cxstasi praeierea, et
cxaccrbalione eo usquc laborabit, til regem suuin,

vel, ul babenl 142 inierpreles L X X , princiiiem,

lcgesque patrias
coiiviliis inscctari non dubitct. , , \
Tanquam eniin nibil saneluin el venerandum ba- ,
beant veleres a Pairibus accepli EccU;sia5 ritm;
i | sos, ei connn aucicem Cbristum, insectabuntur; . , ,
,
iiaquc eos, qui Evangclii Iuccm smit aversati
nicntis excipient lencbra*. Quidam aulem eos, de ^ 6, \ ,
,

quibus sermo est, fai/ie ad rcsipiscenliani provo .
catos c l adjulos inlelligentcs, poenitcre, et uiundi
,
liiijiis principem, ex quo itlos acceptai injiiriacsen, " .
*0
sus admonuil, conviciis inscclari volunl; patriadu .
tcni conim esse sludia, qui iu peccalis dcgunt :

,
\
carnis opera niminim, qnibus ipsi irretili a divi
,
na lege averlunlur. Sed qui lales sunl, non possunl

ideonoi esse beali,qtiud xc.r\\n\principem
patriam8

9 1

Isa. L V , i.

Amo> , 11.

9 3

Joan. , >3.
VAU1.4C LKCT10NES.

. .

1097

COMMENTARII IN ISAIAM.

1998

* queJeru$aUm sunt invenluri. Iidem eiiam sursura

, x x l > ,
in cmUm erecti con$picient olim quidem su , .
Miinia rerum divinarum Iheoremaia aoimo conci
,
pere non valentes ; nunc aulem solulis reruin ter ,
renarum coropagibus, intcHigibilium naluraui, et
\ ' .
locum in quem deponere ihesaurum conveniai

ausi corHemplari. Inierram porro etipsi inluebun [\] tur, ut naturae suae vilitaiem, ex ea, quam babct
. " , \, ,
cum lerra cognatione, qui prius elati de se noa
* \ , bumiliter sentiebant, agnoscam. Erunl auiein lau. ,
larum reruai miraculo atloniti ct confu&i, ipsaque
. , , ,
reruna acceptarum admiralionecoimuoli et perlur ' . >
bati : c CURJ enim, ait, perfeceril bomo, lum in .
cipit; et cuni requieverit, tunc in dubio erit .
, ,
Neque enim, quanla quis ignoret, unquaui noverit,
nisi prius scientia> parliculam aliquam deguslaril;
/ juxia iliud : Dixi : Sapieng fiam, etipsa recessila
, ,
me . Sed isiis longe tueliora Deus pollicetur.
' 6
iVon enim confundetur, ait, qui in angmtia e*l, m, . que ad tempus; id est: non in perpeluum mortales
ipsa occupabil ignoratio. Qui enim anxie vcritatem
,
indagatur, ipaam laudein aliquaudofacie ad facieqi
,
cum finis sseculorum ullimus adveneril (quod ip, aum usque ad lempui signific-ai) rcperlam inluebi, .
lur. Nou deaunl auleni, qui quod babelur, veniet
,
, - in vo$ 143 fewei dura, aposiiophen adJudawrum
genlem, quae, lege a Deo accepta, Cbrislum adrait, \ , '
, \ ' lere ttolueril, esse putent, quo poslquam exciderunt, siint el ipsi iu spirilualem famein prolapsi.
,
, ' - ^ V m i m si expergefacti, ad ea, q u puiunlur, mala respexeriut; principem ipsum, id est, Seribarum
' .
Pbarisaeorumque praefeclos, ipsasque adeo usila- ,
ias legis obscrvaiiones, quibus populuin a Chrislo
,
avQcalnui
in illius csedem excilarunl, nibil niinue
.
9

alioquin quara legern, sed patria vere prspcepta bomiuunique doclriuas docentes, conviciis insectabun"
tar. llaqne tandem obcaecaii confundentur : cum genle* ipaae, quas nuuc premit anyuslia
el [atnt*,
cuin suuin accesserit vocalionis lempus, opipare Cbrisii inensae participes fulursR suni.
CAP. I X .
. ' .
V E R S . I - 7 . Hoe primum velociter bibe, velociter
-'. , ,
fac, reqU Zabulon, terra Nepkihalim, via maris, et
,
, .

reliqui,qui juxiamare habiiaiis, el

Jor~
,

danem. Galilcea geutium, parles Judivai, populus
, ,
qui ambulal in lenebrit. Videte lucem magnam, qut
.
habiiaiis inregione, el umbramortis, eic.
, ,
,
. . .
Et h&'c eliam de Eminanuele dicuniur. Sed fuit

' \ * de ineredulis sermo superior. De illis auleni bic,
\ * qui ipsuiu admisemnt, Quinam autein primi iili
exslitere, a quibus admissus sil Cbrislus, vc) ip&e
, iv
in Evaugeliis lcslalur Matibaeus, ubi ait : < Cuiu
c
auiem
audissel Jcsus, quod Joannes iradilus essi !,
, . secrssil
in Galilaiam . * Deinde cum beaius
, \
dixisset,
qui
ipsam incolercul, et baec ipsa veiba
,
expesuisset, adjecil : Exinde ceepii Jesus praidi \ , ,
care ci diccre : Poenitenliam agile, appropnqua* . "t I,
E c e l i . , 6. Eccle. , U.
M a i t h . , 12
h

Y A K L E LECTIONES.
* . ;.

1999
P R O C O P I I GAZ.EI
2000
vii enim regnmn ccelorum . > Bcgionem enim, a , \ ' ;
qua crcpissel Evangclii pranlicalio, et in qua fre- []
. ' quentius essct versari solitus, nominari decebat.
.

Eam igilur jucunda oralionc sic alloquilur : Hoe

\ , ,
primutn bibe; quam duae Iribus, Zabulon et Neph ,

*
xhaiim sorte fueranl consecula;, et qnam interme,

diam exlernse gcntcs incolebanl nonnullie quas ut
,
sgnificarel : Et reliqui, qui maritimam oram, el

\ irans Jordanem
babiialis, addidil, quo adjaccntcm
, ,
Pal&slinae Galilcain ab ea, quic Pboenicirc vicina
c , ,
esi, dislingtierot. Mariiimam
autem vocal omnem
illam regionem, qua?cirea Gcnesarelida lacumesl; ; , , >
qnod mare sojclEvangeliuiri appellare. A i l eriim : .
c Anibulans autem Jcstis circa mare Galitoae, v i - , * \
.
dit duos fralres . Inde enini crant discipuli.
9 7

9 e

Erant 145
nim

e l

c i r c a

lacum illuin Capbarnaum, el Belbsaida, ct Cborozain, caHerique pagi alii , qtio-

inrmiuit.

Esl cliani et trans Jordanem Galilcea, in qua sa> " \

,
'
, ' pissime agebat Salvalor : undeet salutarem polum,
\
lucemque magnam his primum, qui eani ineolebant
. anmuiliat. Htijus deindc vivilici saltiiarisque polut
corporeis sensibus facilem prsebuil imaginem Sal-
valor, cum aqua in vinuin ibi commulata in nup- ,
tiis, edeudorum inde miraculorum, Joannis lcsli- , , \ monio, exordium sumpscrtl : ex quo slalim ma- . "

,
.
nifeslata ejusdeni gloria, in eum crediderunl apo-
sioli. Ilinc igitur a propliela modo : Hoc primum '
^ ,
bibe, vclociier (ac, dicitur. Vullenim potus ejus, qni
in verbis siuis osl, frucliim ab eis reapse, qui d i - . '
vime apparilionis magncvqtie lucit parlicipcs flunt,
,
reddi, pneslaiique. Foriassis eliaip et illudeo d i cit , q'iod situ nti populo jani dudtim exspe- ' J
ctaiam annuniiet gratiam. Ctlerius enim ejns- C : :
,
n.odi aliquis cum voluptale poculum cbiberit : id
;
,
esl Salulis dogma laHo ct alacri auimo, nibil
. ,
illo prius, nibil prscsUtilius crcdcns, amplcxalus
. ,
fuerit. Qiiid cniin Crcalore anliquius ? aut quid
,

primogenilo omnis crcaluraj praslantius ? Hoc ip

sum tgiiur bibe, qui in principio cral Yerbum, di.
diceris. Nihil principio anliqiiius. Nibil eo prius,
,
quod erat in principio. Non iEona prabibas; non
, \ \
loci aliquod, non tcmporis iuiervalluai : scd hujus
,
le primum ad operis cx(cptionem enixe, et qua

poies maxinie diligentia, confcito. Paulus eiiim
. ,
ipse, simulatque fidcm bibil, non Evangelii praidi

(alioueni in tempus aliquod, qui ne canii quidein

sc cl sanguini acquievisse dicat, d i s l u l i l ^ ; sed ad ' ,
99

scoptim sialiin, veluli cursor optimus, superna?. vo- ^ ,

.
o\> ,

caiionis praimuini perceplurtis, dalo signo propc; \ , \
ravil *. Quibus ii;ilur anlc Salvaloris advenlum in
; }


tentbris ignoranliiC ambulaiilibus annuntialuni cst
Fvangeliuiu ; boc ipso jam lucis orlu, qux illuini, ,
nal omnom honiinein venienlem iu Imnc niundum ,
. , ^ Lucem viderunt magnam. Qui oniin magna non ex , , sisiai, quae menle el sensibus comprehensa ilius , .
s

" M a i l b . , 47. il)id. 18. Joan. , \\.

. , .

Galat. , 16.

V A H l / E LECTIOM-S.
) . ' .

Pbilipp. , U .

Joan. , 9.

5001

COMMENTARII1NISAIAM.

. \
.
.
.

.
\ ,
\ . \
,
.
.
, '
, .
\ . ,
, \ ( ,

- ^
, ,
, '. ,
, \
; \
,

, ,
;

, ,
' , \ .
, * .
, '
\ .
, Q
,

. \ , , \
. ,

,

.
, \, \ , \
' .
,
k

6 , \
.

.


^,
.
*
.
. 4

Ezecb. XVIII, 20.

* . . .

* Malth. xn, 28 seqq.

,

,.

a l r e

esl

e t

Irat? quac item 146

l*
>
omnia illuniinat? Erant autem in umbra mortis qui ad morlem peccaverant; jitxta illud : t Anima quae peccaverit, ipsa morielur *, > Qui tamen est ejusmodi, quandiu superstcs fueril, quia poenilerc adbnc
potis est; ut morte nondumabsorplus, ila necoinnino liberalus dici potest. llinc est, quod in umbra
morlis esse scribitur. Quin et mortc alias, lanqiiaiu
umbra, involvebantur. Profunda enim illos idololatriae nubes involvebat. Que? sequilur deincops, ad
Domini personam iransil oraiio : Plurhnam partem populi, quam deduxisii, in luciitia. Ea eniin in
regione magnuin populi numeruin, aposlolos denique ipsos, sibi comparavil. Sed pro qtie deduxisii
legimus , magnificasli inlerprelanlur caHeri. Lcetabunlur vero isti, non secus atque qui in mcssc
Ad verbura quidem, quod septem ea in regione et
quinque panibus consecralis, tanlam homiinim turbam saturavit. Solenl enim messis praserlim teniporc gregalim compotaliones agitari. Ad sensiim
aulem; quia apostoli ipsi, el qui etiam nunc in eorum vicem subierunl, inluente ipso Salvaiore, non
aliter quaui niessores, gentium messem operali
sunt : iidem nimirum, quibus idem messem quidem
muliam exsistere, operas aut&in paucas esse,dicebat. Caelerum qui pauci tandem i l l i , qui magnse et
multse genlium messi riie fuerunt prajfccii? qui
ilem multiiudinis deorum errore sublato, in sese
spolia diviserunt, qua3 in direptionem a Salva!ore

non ita pridem cito spolia detrahe, fenina prcedari

nominalo, acceperunt? Forli siquidein, ut esl in
parabola , qui superior exsistit, universam ejus
armaturam t o l i i l : id est potcslalcs ipsas, quaruiii
ope idololalriam operabaiur. Spolia ilcm , id esl
boimnum animas, quibus vi apud se, pradojium
more, delenlis abulcbalur. A l bic re vera forlis,
snblalo jam idolorum cullu, animabusque prscdonum earccreliberalis, discipulis ipsis, quitanquam
in Ecclesia' messe segetuin copiam contemplali
lantnr, earum salulis curam deniandavit.
.147
Aliaseliam el quod quisque seminavcril, illud ideni
et m e l e t . In remuneralione igilur, qui adniisso
Verbo fructus aliquos edidemul, eornindeiii co:igruaui el justam ab aequo judice merciMlem ferenD Us, suorum ipsi laborum fiuclu jucundissimo polili lcelabunlar. Qui enim spoliis diianlur, ad opus
iidcm brevi iiincre pcrveniunt. Ambo iiaqne, c l
quai compensationis nomine accepiir.us, ei qux gratisabeo, qui magna largitur,signiiicavil. Sed uieo,
unde exiimus, revcrlamur. Lwiuntur illi quidem,
qui Clirisli ad haec usque lempora discipuli exsliterunt ; quiaJMf/um, quod spoliis jmiuimcbal, viigamque ipsani q u ccrvicibussuis, sublaia videam.
lltorum siquidem cervicem jugum ipsuiu, qu.c
inorlem infcrl virga, inflccebant. Auiir-as eniiu

Galat. v i , 8.

V A U L E LECTIONES.
1

2002
c

203

PROCOPH

2004

GAZiEI

peccati imperio ille subjeceral, qui non alio fine ^ ^.

ipsas prwdatut fuerat. Namque exacioris more,
\
morlaliuin vUae imminet virga feriens, et compa, ralopcrturbationum assiduitate babitu, in tcrrain
, .
nutare cogil. Ea virga percussus dicebat David :

,
c Putruerunt, el corrupla* sunt cicalrices meae . >
.
QuaB enim niala esl virga, ei, quem ferit, gravee |\ ] .
felore vibices inurit. Inluere aliquem cupiditali , < \ -'
bus niullis agiialum; et ei plane, quivirga percus- , \ sus s i l , similein inveneris. Pungit enim non sine , .
grati dolore effrenala intemperantium libido, do- ,
nec iufelicibus anirais fetidam impresserit vibicom,
\ " . " \
quam ipsa turpis vilae memoria opcralur. Virgam
; .
igilur islam dissipabil, non alkerquam Madianita- ,
rum imperium illius opera dissipatum leginuis. I l i \ sloriae meminil et Numerorum liber; el qui etiam ^ \
,
Judicum dicitur. Numerorum quidem bis verbis
, \
Pugnarunt advcrsus Madianiias, quemadroodum
, \ , .
Mosi praceperal Dominus, trucidaninlque quid- ,
quid erat masculini sexus, ipsos denique Madia nilaruro reges . > Judicum autetn, ubi Gedeonem
\ ,
ita loqueniero facit; c Surgile, tradidiienim in ma ;
nus noslras Madiauilarum castra Dominus .
\ \
Quod explicalius eliam signiGcare ipsa videtur ora . '
tio. Veluti enim Gedeone duce, non armorum v i ,
, \
&ed occulla, divinitusque immissa plaga, superaii
.

148
hosles ; sic el qui aniinis noslris adver
, saniur : estque illorum virga dissipata, aquibusei

ipsae gentes propler idololairiam, eipopiilus Israe *.

:lilicus per Pharisaeos, jugo premebanltir. Ad legis ^ , eniin jugum (de quo inlelligcnda sunl haec discipu, lorum verba : Nunc ergo qnid lenlaiis Deum,
,
qui jugum imponilis super cervices discipulorum,
, \
quod neque vos, neque patres veslri porlare po- ; , \,
tucrunt * ? > Et ipsi eliam graviora, pro sua insa-
\
,
liabili populuin depascendi cupidilate, adjecerant.
,
,

Non male eliam qtiis virgar noniine inimoderalam

, .
isioruin habendi cupidilaiem intellexerit, qui quid \ ,
vis se pati, quam Glirisii advenlum conletnplari,
, ;
inaluisservt. Esl igilur exaclorum virga dissipala;
& .
qui etiam devicli omnem stolam congregatam dolo, , \ ^
et vestimentum cum permulaiione resliiuent. Quo- .
niam enim animse ornalum, ipsiusque stolam, ip , \, \
gum dcnique virinlis amiclum familiaribus potes- . > talibus adjutus doloet /*rawi/edcpra3dari, nudamque D . , .


relinqucre, eK deturpare ausus esi diabolus; ideo
,

restituenl inquit : deinde reUiturionis

lempus
. ^
meiurnlcs, cupient, si nali essenl, igne potius esse
. " ,
combusti, quam Salvalorem omnium inler morialcs
, ; agentem intueri. Ipsum euini exborrescenlcs
, < . > K a \
dicebanl: Quid tibi nobiscmn , Fili Dei ? Ve, c * , , . > \
ni&li ante tempus torquere nos
? > A l quod cum
, <
permutaiione dicit , accessionem signiiicai. Ne, .
quc Cf.im ca solum , quibus privaii suinus , rT

s u n t

1 1

ponduntur, sed
7

multa fidei facla acccssione, longe quam anlea effickmir meliores. t Induit

P s a l . xxxvu, 6.

N u m . xxxi, 7.

Judic. V M , i 5 .

1 0

A c l . xv, 10.

V A R L E I.KCTrONES.
t m

W' .

. .

^ .

1 1

Mallb v m ,

20.

enim

.2003

COMMENfARII IN ISAIAM.

2006

ine, a i l , vestimento salulie, el tunica hetitia?

> Congregatim vtro non aliain , quam qnai furlim
ablaia sit, iulelligii. Iululit auteni quem exliorrcscerenl, cum ait: Quia puer nattts est nobis filius.
Idein vero, qui et Emmanuel, nunc filius ei pner; terlio jam in hac propbelia filitts, et puer nominatus.
Ait enim : 4 Yirgo pariet iilium, quem vocabis Emnianuel , > quibus adjecil : c Priusqam cognoscat puer bonum 143
t ntalum
; 1 Deinde: c Ipsa , a i l , proplielissa peperit fiiium, 1
quibus subjicit : c Quoniam priusquam scial pucr vocarc p.itrcm el inalrem 1.
1S

18

\ ,

.
Tertio denique jam quia puer natus est nobig.
Hic iguur filius, qui et ptier, nobis a Dco, qui fi/,

dcm illius amplcctimur, datus, nosiroqne, nou suo
, '
nominc, natu$, appellatioinnn vaiietate abundans,
* ,
,
magui etiani boe loco consilii angelus iiur.cupalur.

\ .
Illo siquidem magnum consilium, quod sxculis la

lebal ,nec reliquis innoUierai actatibus, annunliaus,

, impervesligabiles suas ipse genlibtis, nl colacr^ , &
des et concorporaies ficicnl, divilias cxpandit.
, 0 Scquiior, cujus imperium
super humerum ejus :
\

quod idftin esl plaue, ac si ojus regnum, ejusquc

.
' \
potcntiam irr cruce, in qua el ipse exallalus omnes
, *
ad se allraxit, apparuissc diccret . Vires enim
. .
humeri m>miue significanlur. Nam el in humeris
.
brathiisquc, roboris nostri omnis apparct magni \ , c \
; B iudo. Alioquin eniiri c l bracbium Domini diciiur,
' . jnxta illud : : c Et bracbiuin Domini cui rcvelaiutti
\ . e s l ? > Quidquid ergo sub coelorum palet orbi, .
bus, id lolum propria virtulc imperio suo subjccit.

, Virius cnim Dei et Patris ipse csl. Nequc vero

" , desunl, qui crucem bic intelligi, quani humern
. geslavil, cxistimenl. A l qui magni consilii angelus
c , exsislat, vc) Joanuis leslimonio patucril. c Qiiem
. - enim, ait, misil Deus, verba ipse Dei loquilur .


Quin et aposlolos sicafiTatur Salvalor : < Vos au&, ,
.

tem dixi aniicos, quon am onsnia, qua3 a Patre au,
,
.
, Tlivi, nola feci vobis *. > Vefuni sic babei Syni,
,
.

machi edilio : Kl vocabilur nomen ejus admiratio,
, con&ullorius, forlis. Aquila? auteni :
Admirabilis,
,

consiliarius,
fortis. Tbeodoiionis autem :
Admira
.
bilis, consullor,
fortis. Uno cnim omncs conscnsu,
\ quod habenl inlerpretes L X X : Deus, fonis
red, 4 , diderunt; lanquam de pucro, qui nascerelur,
Dei
. ,
,
nouien usurpare vercrcntur. Penilius aulem inter
,

preles L X X , ut Oei majeslatem dccuit, ad ea, quae
. 7/4 ^
de eo dicerentur, meutis aciem intendenles, quod
. \, \ \ . cst apud Hebrseos 150 t ' i , Deum merilo reddide, , , runt: quia princeps pacis dictus esl, et prinreps fu , , <
turi strculi, et pacem babere imllo line lcrminatam.
\ 7/4 Neque verodubiimi est perssnpe El in sacris usur. pari. Ubi namtpie habclur, E l in le orabunt, quia
, \ . " \ ,
in te Deus est. Ibi quod I>eus nobis, Hebrxis
. 7/4 ,

scribilur. Rursus ubi dicitur : Tu es Deus, et

.
iios nesciebamus " ; El quoque Hebraice repe , '
D rias. Deniquo quo loco in ba3C vcrba legitur :
,
. "
Ego sum Deus, ^ non est alius ; > plane ct
l a

1 7

l s

1 1

Isa. LXI, \0. " Isa. v i i , l i ; Mallh. 1, 23.

Isa. LIU, t.
" Joaa. 111, 34. Joan. xv,15.
1

1T

, 0

" Isa. vn, i 6 .

Isa. XLV, 15.

VARl/E LECTIONES.
. .

, e
1 1

I s a . TIII, 5 , 4 .
ibid. 21.

i e

Joan. xn, 32.

2007

PROCOPII G A Z i E l

2008

Hebraeus sermo usurpavit. Ergo ct hic El gib- ^ \ 1 \ q, .

bor, Deus [orti$ mcrilo translalum legimus. Adlnuc,
, \
et quem antea de Virgjne iialum Einmanuel dixit,
, \
ideo alios nobiscum Deus, quia El adjuncttim ba- \ . *\ ,
beal, inlerpielatos esse constal. Jam vero etiam
,
.
nunc positutn El Deum significare vel ipso ora- .
lionis progressu manifeste apparct. Aii enim : Et
\ \ erunt confidentes super Deo sanclo Israel in veri- \
late, etquod residuum esl Jacob superDeo forti".
,

Pro eo eniin, quod Dco (orii diximus, llebraei rur- .

sum El gibbor habent. Ad quod cmn respicerent "
i r i L X X Deum sunt interpretaii. Atque binc est, ,
quod quae adbaec de eodem consequuniur, in sum- .
mam, pcculiari et diverso quodam iulelleclu c o l - \

ligcntes : Et vocabitur nonwi ejus magni consilti

.
angelus, aUouili dixerunt. Qualiler autem el ipse , ,
escculi paier appellelur, vel Pauli verbis intelligc , \
mus, cuni ait : Sicut iu Adam omnes inorimur,
.
ita et iu Cbrislo onincs vivificabimur
> Sunl
\

cnim novi sseculi primitiae Chrislus . De Cbrislo
.
deinde eliani prviccps pacis oplitne efferlur. c Est

? , .
etiiin ipse pax noslra
per quem quae coelum,
,
qux lerrain incolunt omnia, pacem adepla sunt.
,
.
Per quem dcnique mnndus universus Palri reconciliatus esl. U l aulem ex actionum ratione aliler alque
aliicr nominatur; sic et Jesus appcllalionem suo lempore, cum inler vivos propler eorum saluleni
versarelur, soiiitus esl. Signillcal enim Jesus appellatio, idem quod Salutare, sive. eum, qui salutem dedit. Itaque el Gabiicl ipse, cum Jesiim esse nuncupandum monuisset " , slatiui populo suo
151 salulem esse dalurum adjecit.
Sequilur deinde : Jnducam enim pacem super C
, "
kal
principes, et sanitatem ipsi. Quo cerle loco, prm
,

, ,
\
cipum nomine, nihil aliud, quam Ecclesiarum prae c
feclos et doclores innuit; quibus et ipse animae

tanitatem
imiluanique inler se pacem his verbis
. ,
,

largilur : c Pacein meam do vobis, pacem uieam
\
initlo vobis . A l quod sauitatem ei, addidit, eo
. \ ,
respexil.ul a Patre dc Filio, propterresurreciionis
, ,

mysieritim sermonem prodirc detnonslraret. Quo \ ,

niam einm cx infirmilaie cruci alHxus est, vivil
. *
autem cx virlule Dei; ob id sanitatem in carnis in, '
.
ftrmilatem, quam ipsc nosiri causa assumpsii, in ,

ducluru n se pollicclur. Neque enim isia, ut Deus,

,
.
sed ut sanitatis largilor et pacis, assumpsit. Quam
>, > \ deindu sc Paler boc loco dalurum pacem principi
bu$ pollicelur; eamdcm ipse quoqtie sibi, qua3 Pa- 1) .
, t * Iris sunl, vendicans Filius, suam dicere non vc ,
),
retiir, bis verbis : Paccm meam do vobis;
' ,
pacem et ipse ab iis, qui illam acceporunt, vicis , ,
eiin recipiens. Hinc esl ergo quodait Isaias: c Pa\ . >
cem faciainus cuin eo, pacem accedcnles facia . , \ .
mus . Recipit vero samtatem; id csl resurre ,
.

ctionem idipsum rursus operatus. A i l e u i m : t Solviic

,
lemplum hoc, cl iu iribusdiebuscxcilabo illud *.
.
Est enim ipsc Patris virlns,' ipse rcsunectio et
,
viia . Poslea magnum ejus imperium,
adjuugit.
,
Neque enini Judseae lanlum, scd orbi lerrarum
t

1 7

, e

3 0

" Isa. x, 20.

Isa. XXVH, 5.
q . .

, v

" I C.or. xv, 2-2.

ibid. 23.
" Epbes. n, 14
Joan. n, 19.
Joan. x i , 25.
VAHLE LECTIONES.
.

, a

i e

Luc. ,5

" Joan. ,27.

2009
COMMENTARII1NISAIAM2010
\ ? - poiins utiiverso lmperavit. At est longc amplius,
, \ ^
quod bis verbis afferl Apostolus : t Secundum
, \ operaiionem poteutiae ejus, quamoperatusesln Chri. >
. slo, suscitans illum a mortuis, et consliluens ad
, dexleram suam in coeleslibus supra omnem principatum, et poteslatem, et virluiem, el dominatio \ ,
ncm, el omne quod nominatur . > Ejus auiem
c ,
c . > pacis non erit finis. Scribilur enim : Exorietur in
> de
. diebus ejus jusiilia, et mulliludo pacis
, . qua locutus est, cum c Pacem meam do vobis, >
dixil, Non quomodo rnundus dal, inlnlit : F t *
nem enhn non habet, quod supra nuindi conditio*
nem donum est. Quia si ex mundo esset, ab ipsa
. " "
152
, . origine niundi coepisse neccssum sit. Erit
\ *, ergo, quae ab ipso prodierit, accipienli pax ipsa
* procul dubio sempilerna; non ut illa Salomonis,
quae certis annortim limilibus leriuinatur. Quod
.
aulem Judseorum gcnlem Christus liberalurus ve .
nerit,
eo ipso, quod super thronum David, adjecit,
' * ,
signiGcavii.
Praelorea neque principem in Juda,
,
neque ducem de femore ipsius dcfeclurum,. donec

, veniant, quae reposila sunt ipsi, pradiclum fueral .

Omnes enim cx semine Davidis, quod ad carnem
, 6\ allinet, exisse Chrislum proiiienlur. Non dixii
. ' aulem super thronum David sessurum; sed simpli . *
citer super thronum David, et sttper regnum ipsius,
, , .
ad erigendum illud; ul praeterea inlelligerenms ven*
turum esse ad llironum, eju&que regnum, quod ce , ,
eiderat, excitanduin. Eversuin enim ab eotempore
, \
' , * C J
quo per Nabuchodonosorem fueral occu
. paiuin : scd prxdicebant propbela? ipsum, non
secus ac solem, per orbem universum splendorem
,
c ,
\, , suum esse emissurum. Yenit ergo qui ex Davidi$
. > * , * eecundum carncin senameCbrislus est, ut promissa
prseslaret; ut bominum animas illustraret; ut suum
' .
denique ipse regnum, orbe universo potitus, qiian
lumvis a Judaeis inlerfectus, slabilirel. Venit item,
\ , >
ut illud in judicio el juslitia dirigeret. t Judicia
, '
enim lua, scribilur, c abyssus ir.ulta, c l justilia
,
lua sicul montes Dei . Non possunt crgo ejws
. " judicia comprebendi; siculi nec jusiitia, propler
.
dignitalis sublimilaiem, cujusquam conlemplalione
. , percipi. Alquc baec quidem amodo et usque in
; sempilernum effecit. Amodo quidcm; ul cerluni
, c \ , ^ temporis principium, a quo coepil ejus inter morxa\ . >
i i
peregrinatio, signiiicetur. tempiternum
, \^ autem; ul perpetuum ejus iinperiiim fore non igno , ^ i r . Adverte aulem quam recto et convenienti
.
ordine procedani propheliai. Ex Yirgine gignendura prima pollicebalur. Tanquam autem qui illud futurum essei, quaprerelur, Dominiim altera bis
verbis inducil loquenlem : t E l accessi ad prophetissam, et ipsa concepit, el peperil filium .
Dtiinde tanquam abunde isla didicissemus, 153 de puero rursum ediseerens lertia, ineflfabilem nobis ipsius divinilalem inculcal.
\ \, Dcntque sic de ipso propbetiam concludit: Ze .
lu* Domini exerciluum faciet hivc; Ze.lus, inquam,
bonus, eique congruens niaxime, qui a diabolo
M

81

a c e l ) a l

s i

r e

e s

Epbes. ,

19-21.

Psal. LXXI, 7.

" Cen. XLIX, 40.

VAMJE

. .

* . .

Psal. xxxv, 7.

LECTIONES.

1 1

Isa. , 3.

2011

PROCOPII GAZJEI

2012

in poteslatem redacUs eripere, et salvare saiagat. .

Aliter ipsum ad ?emulaiionem provocarunt Israe- . *\
liue. haqnc in canlico ait Moses : c Ipsi me pro* ' ,
vocaverunt in eo, qui non esl Deus ; el ego provo- ' .
cabo cos in eo, qui non esl populus * . Aique . , ,
baec quidem juxta inlerpreles Sepluaginla. Juxla *.


,
Symmachum autem, quemseculi suni reliqui, hoc

uiodo reperias : Primus acceleravit

terram
Zabu
1.
lon, el lerram JSephlhalini, el ultimus
aggravavit

viam, qutv juxta mare est, irans Jordanem.
Quasi ,
. \
primum, qui accelcrarit,
aposiolorum cborum, a

praedklarum tribuum regiona prodeunlem exsti
tisse significet. De quibus boc modo lcgimus apud
, , Davideni : c In Ecclesiis bcncdicite f)eo Domino,
. \ *
de fontibus Israel, ibi Beiijainin adolescenlulus in
1

menlis excessu, principes Zabnlon, principcs .

Ncplilhalim . f atiluin enim, qui se de Benja
.
milide esseasseril
intelligit: u l reliquos apo- ,
stolos per duarum tribuuin principet : exquorum

.
regione quia prodierunl, qui priini Cbristum am-

.

plexi sunl, principes non immerilo appellavii. At- , , , \

que inde esl, qtiod nunc Primus acceleravit lerram ,
Zabulon, ei lerram Nephthalim, addidil. Quia enim
. >
.
dicenli Christo : c Agite; sequinmri nie, et faciam
,
\,
.

vos piscaiores hominum : reliclis slatim relibus paruerunt , > accelerasse dicunlur. At
ultimus,
, c , ,
ait, viam aggravavit. Non enim qui a primis ullimi , , \ ,
Tocali suni, diclo fucre obicmpcranies : ideoqne .
eoruin iufeliciiatcni ita Cbrislus insectalur : c Vae . , \,
tibi, Cborazin, vae libi, Bctbsaida : quoniam si in
, .' ,

Tyro el Sidone " , > elc. Prselerea Jud;eos ipsos ,

eiiam nunc occupat periinacia. c Induralum cnim

,

,
est, ait, cor eorum ; el quae scquunlur. Quod
^,
autcin terminum gentium, posuit Symmachus, pro ,
^ \ .
ISfcGaliliBa,
ut babcnl interpretes Sepluagiuta,
'\ , ' *

littora genlium reddidil Aquilas, ut alienigenarum

, \0vvar
raulliludinem stgnificarel, quae prius inculta et .
\ ^
/ractibiis carens exslilerat. Pro quo deinde Pluri ,
mam partem populi quam deduxisti in luutilia habe .
mus, Multiplicasti
gentem, quam non
jnagnificatii,
, < \ . \ ,
Sytnmacbum reddidisse invenias. Quam enim gen-

lem antea propler impietalena abjeceral, earodein

Bunc spiriiuali benedictione salularo Verbum cu- ,

,

fnulatissimam r c d d i l ; juxta illud : c Crescue, el ,

,
imiliiplicamini * . * Rnrgum quod babernus *. U

4 1

Omnem
mm

ttoiam

congregatam

commutalione

sint, igne eueccmbuui;

vis viotata
fcedalum

est

dolo, et

resliluent
iia

el

vestimenlum

cupient

** naii

Symmachus

:Omni$

in commutatiune,

et

ve$iimentum

sanguine, eritque in combuitionem

et cibum

ut mortalium aninias anle adventum, viin

pali Saianae ostenderet, perqueia earuni vesiimenia, nieliorque condilio, foedaia eunt. Sed fore
ignii,

, *
\ ,
, . ,
'
,
,

,
, .
.

etinidem in combustionem per adolescerUem, qui uoslri causa natus est. At pro eo quod imperium
T

" Deut. xxxn, 21. Psal. L X V I I . 27, 28.

Isa. v i . 19; Joan. xu, 40. * Gen. i . 28.

3 S

Pbilipp. m . 5.

Mailb. , 19. 20. * Matlh. x i , 21.

V A R L * LECTIONES.
a

. . ' >

. . . * . . y . ' *

. ', .

5013

COMMENTARIIJN ISAIAM.

2014

lefimus; efert/, idem dixrt Symmachus, disciptina super hnmentm ejus, ul tnortis genos, qiod
ad iBstilHlionem iioslrnni facil, non ignoraremus. Alque hic qtiideni prophetiae, qnas de Emmanueie
fnit, finis est.
- \
)\ ,
155 V E R S . 8 - 1 5 . Mortemmisit DomimtsviJacob,
.
et venit in lsrael, et sciel omnis popului Ephraim et

'
qui sedeni in Samaria, in superbia et ctaliotie cordti
dicentes; Lateres ceciderunt, elc.
, . . .
,
Absoiula jam de Einmanuele dispntationf, sro ,
pum quem sibi initio proposuerat, persequititr,
* *>,
Sainariaeque direptioncni bis verbis exprimcns :

, '
Mortem, att, misit in Jacob,et venit fit hrael.Ver , , .
bum autem, caeteri, vcrbum, inquam, divin% irae

nuntium, in rcges, qui junctis yiribus in Jtidam
\ ', ;
ferebantur : quibus cnm Syrotanquam alienigena
\ , , \
el socio ncglcciis. de Samaritano jani scrmonem
. \
insiiittit. Samariam enim primum, quo tempore
6 \ , (
adversus Ilierosolyma movebat, evertit Sennacbe '/, \ rinms. Amplins enim et gravius, quain Judcei,
), \, ' pcccaverunt hruclitce; quo factum est, ut primi,

, '
iradcnte Deo, in hosiium potestatem venerini.
. , Itaque, quas in alios mala mittebantur, in suum
\ capnt hraelem altraxisse significat. Caelerum ex , * - pngnUa jani, occupataque Samaria,cani decuisset
,
superstiles quam in Deum gravc s i l impingere
, ( expertos, etimdem poeniludine placare : contra,
) dementati prorsus, turres ipsi conslruamus aie\ , bant, non quaies anlca (solis enim lateribut con
*
sianies expugnaias esse non mirum cs), sed iis
, ^, lapidibm et lignis, quae caricm non sentiant : pes \ , \
sime ad latercs, non ad suam impielatein, expu' .
gnalionis causam reforeiites, qni matcria? finnilu \, \ * - ^ dinipoiius et robori, quam Deo, confidant. Alsunt
, "
boniinnm isla insolenlium et stiperborum, qui et
, ).
ipsi icient, id est, qui elati animi pocnas jamjam
\ daluri sunt. Post Sennacberimum enim el quas ipse
c d ' pu[n\\o iuflixit calauiilalcs, 156 J'"remia3 rursunv
, , temporibus Jerusalcm, ct Samariam coepil Nabu ,
cbodonosor : quod nec pelulantibus istis reiicuit
* ,
ieremias, cum ait : Malcdictus qui confidil i u
.
homine, ct ponilcarncm bracbiuni suum, c t a Do
mino reoedil cor cjus **. At .lam est noslra? sa . ^
lutis perilua artifex* Deus, ut vel plagas inculiens^
. medeatur, iitrinque nos ad pietalem provocans^
, \ - quod eos eliam qui vastationem patiunlur noi>
, *
ignorare voluil. Poslrenius enim Jndaeam simul et
Saniariaiu expugnavit Nabucbodonosor, earumque
, ,
9

. j) incolas atinis sepluaginia captivoe babuil : qui

, , divina lande.m libcralitate palriae resliluli , cum
- domos, urbemque, et tcrnpluin instaurare cona , renlur, diu licet multmuque a vicinis gcraibus,
, , Syris prsecipuc, prohibili, id tamen sunt singulari
Dci beneficio conseculi. Sed aliquo postea tempo , ris intervallo, cum advcrsus iEgypli regem *
,
lemaeum, Aniiochus, qui Epipbanes diciiur, A e i *
. '
J c r e m . , 5 .

YARIvE LECTIONES.
* . .

. .

c ^p. .

d , .

2015

PROCOPIl GAZ.EI

2016

rex , infeliciter pugnasset; acceptae cladissolalium . ,

arbiiralus, si quid in Judaios auderet, capta re- .
,
gionis urbc principe, lemploque sacrilege spolialo,

'
Lysiam ibi ducem prxfecit : cujus r.um non ila
. , *
post per insurgcntes in eum Judaeos iuterempti
, ,
ad regem pervenissei niinlius, abjeclo tristiiia
"\ ' ) .
animo vilam cum inorte. commulavit. Jam illis
,
igitur, qui Assyriorum captivitatera effugeriiil,
. , \
adversus eos, qui in montem Sion sunt iusurre . ,
cturi, suum ipse Deus promplum fore paralumque
auxiliuin polucetur. Nec vero quinani ii sinl, du\ .
bitare patilur, cum Syriam ab oriente, quamlo i n ,
glauraiione prohibebanlur ; Grcecos auiem ab occt- .
dente stibjicii. Grcecus eiiim genere ex Macedonia ,
fuit Antiocbus, quae et ipsa, si coniparcnlur, Judaea
yup ,
occidenlalior exsislil. Fueral vero in Judaeos per- ' ,
acerbus , cuni Macbabaeos urgeret aflliclio. Sod , , *
bunc etiam celeriler, secundum Assyrios, qui '
sacrum populutn lotoore depasccbant, divina u!la
.

estjusliiia. Yerum loi licel lanlisque malis Judaei defunrii s i n l ; lanquam tamen nondum poeiiarum
saiis daiimi sit; iu eosdem adhuc Domini manus extensa, et ad ullionem paraiissima iinminei, ut
157 Q *
Salvaioreni scelus impie ausi suni jugi pcr Rotnanos interilu viudiceiur.
Non dostint aulem, qczi de boc looo ita seniianl.
\,

ut pulent, Moriem in Jacob, sive verbum irce nuu- , ,
tvim, eos qui intcr ipsos praestanlioics habili sunl,
Iraetmorle dignos, Israel nominalos invadere,
\
, ,
ipsosque ido.isci. Jacob cnim patriarchainoiqpn, car . ,
nalis fuit gcneraiionis ; sed ex quo postea cum
,
Deo praevaluit, Israel esl nuncupaius . Cum igitur
.
in minus ralionis parlicipis millcrelur, alios, qui
^ , rationis capaces videbaniur, dignos reperil. Qui- C . \ .
dam vero verbum in bonam pariem accipicntes,
, *
Scripturam, magna iniirmorum misericordia, ad eo- .
rum imprimis capluin sese accommodare voliinl : , sed perspicaciores ejus ulilitate exciialos, eorum , que, ad quos milicbatur, tarditatem praevenenles,
,
ipsura prxripere. Yerbum enim, quod eralin prin- \
cipio apud Deum ad Jacob misil Pater, quod qui
.
purgalo puroque animo cognovit, excepil. Tales

autem exslilerunt, qui sedcnl in Samaria, aulca
. ,
conlumeliosi et arrogantes. Lcgiinus enim iu
.
Aclis , audisse aposiolos Verbum Dei Samariam
\ ,
excepisse. A l prius ipsorum in^urias exposuit pro , ,
pbela, quomodo in Judseain insultarint, sibi qui . ,
dem forliiudinem, illis autem ignaviam Iribuentes.
Non desuntaulem, qui ila explicent, ut velint, eos, ^ , \
*,
qui nunc Hierosolymis insullanl Samariam quidem
, ,

habilare ; sed Israelilas exsislentes c i populum

,
Epbraim, quia ii pareanl, qui sunt de Iribu Epb. \ \ ,
raim, Jerusalem ridere, laieribm ipsam constru,
ciam csse dicentes, sua aulem ipsos longe mcliora
.
facluros se pollicenles : proque tcmplo quod est
, , ,
a Salouione conslructum, lurrim sibi, non aliler
. \ ", qtiam in Cbalano tentauim legimus, excitaluros.
,
Nam c i i l l i eiiam dicebant: c Venile, faciamus noU0(

1 , 1

Gcn. , scqq.

A c l . , 14.
VARIJE

. .

LECTIONES.

COMMENTARII ISAIAM.

201.7

2018

: . > < -
p. vev, *
;
\ . ,
\ '
,
\ . ;
. ,
\ ,
, . >
, . *

.
, ' ,
>,
6

,

, . \
* , ;
&\\

. .
\ ,
, ,


(* , ^
), ,
' ,
,
? , *
, . " %

bis lateres, et cxcoquamus B.os i g n i . E l itcriitn :

Vemte, faciamus nobis civilaiem et lurriru, cujtis
ctilmeii periingai ad ccelum
Vcrum qiiibus de
causis isia dcinct ps iufatuala est lurris, qiiain ab
lnijus sxculi sapicntia, quse lenucm el modicam
resipere videlur dulcedinem ? ejusirodi euini ct
$ycomoro* cliam, babila ad YOCKIII ralione, constat
exsislere. A l qui lalcs exsislunl, 158
^
eliam,alio qiiodam significationis gencrc, dtcttiiliir,
vanne nimiruiii opinioni fasiu claii, durisque, ct
pra-fraclis inoribusprsedili. Indeest qnod Doitiimun
Libani ccdros contriiurum ; quod ilein bis verbis
uienlcm leginius : c Yidi impiiim superexalUlum
super cedros Libani, quarum cclcr tst inieritus ;
transivi enim, el ecce non erat * . Neque vero
dcsuul, qui c|u< cl in rdigiouis dogmalibus pii a'di~
ficant, lateres deciduos esse dicanl. At sunl ejusniodi nequaquam quae Domini cedri nuncupanlur
sed viri, qaaesursnin sunt,qiiaerentes", in coeliscoiiversalionem babenles cuni lignis illis frugiferis, quae
in Dei laudein assumuiilur :de quibus rursutn scribilur : c Salurabunlur ligna campi, ccdri Libani,
quas planlavU". Quoniain i g i l u i i n Israelem talia
ausi sunt, quid subjicit ? Et confringel Deu$ inturgenles adversus moniem Sivn in ipsum. Deprimcnlurenim, qui inquod ibi colcbatur, nwiueuinsurrexerunt. kdhxcinimicorum iiomine censei oninesquolquot Dauiascum Sainaiiamque incolunt, el Israelcm bello adjnvanl, quotquol item in monlem Sion
iusurgunl: jainqiie niitiiini eo loco celebralo el cui0 1

c e

r t

C tointei-iiuiiidcnuiiliai. Horum cxslilere alii quidem
ab orienle, A\\\ autcm ab occidente ; ainborum vero
.
Grteci inlermedii, qui Israelem depascentes, cum , i * dem ad impielalem maligne perlrabebant, per quaB
se illi auxiliuin nioliri suadebanl. Devorani enim
, tolo ore, qui mtuidanx sapientias aslu a pielatore * \ \
voceni. Itaque nibil miriim jam, si Dei furorem,
,
,
non obscurum justae vindictae nunlium, in eqs pa.
,
rari audiamus ; quos divinam iram sibi in die i i
.".. \ ,*
thcsaurizantes, non scelerum pceniiuisse, nec ad
.
Dominum rcdnssc conslat . Deimle, quia plcgi$
*,
.
nonverbis populum sanari videi, adjicil : Etpopulus isUuniversus non e$l conversus, donec percuisui
ni. Jam ergo cur honiiiiibns inieranlur calaouiates, tenemus. Omnino eniin quia non convertuntur qui
peccant, imiuiili putandum est.
'-'.
- D
159 ^RRS. 14-21. El abstulil Dominus ab Jtrael
caput, el caudam, magnum elparvum, una die, %t)\ , , ,
nem, et eo$, qui faciet admirantur. Jp$e est capul,et
,
.
,

.
prophetam docentem iniqua. Hwc eit cauda. El
.

erunt qui beatum dicant populum hune teducen , . . .

les, elc.
^,
*
160
Q"od abslutil babcimis, auferet vertit
\ ' ,
Thcodolio. Ter fulurum vero eliam reliqui, A q u i , .
) , ^
la quidem et Symmachus, disperdet. Pradicit
, , '
cnim anieqiiam conversioiiem operetur Doiuinus.

Deinde, quod una die dicii, cerlutn quoddam et
R

9 >

M
M

**Cen. x i , 3.
Hom. , 5.
1

".

" ibid. 4.

tc.

. \ .

Psal. xxxvi, 35.

Coloss. , \.

VARiiE LECTIOM:S.
. .

Philipp. n, 20.

Psal.

LIII,

2019

PROCOPII G A Z . I

2020

slaluin Romani bftHi lompus significat. Quiiiarn

lamen, ex quo ad eos, quod missum esl, vcibuin
pcrvenii, oinnem pcrversuiu ordiiieiu ipsorum
confusum i r i siguilicare volunt. Dcinde capiiit et
caudce nomine, animal ralione carcns innuil, cui
populuin similem fecit; aut certe ratione pracdituni, el quod ea deslituilur : aut dcnique prinripem, et subditorum quemlibel: quod cerie magni
et parvi adjeclione declaravit. Ad baec, qnod scnem, eteos, qni faciet admiranlur, addidil, ad eos
forsan retttlit, qui aaeerdotti m u n u s soniti snnl,
qtins ita compellasse apostolos legimus : Principes popitlt, et seniorcs, si nos budie dijudicamur in bencfacto boniinis iufirmi, c l c , quomodo et illi in disceptandis causis, diviium dona

. , , \, ' ,
.
, , ,
\ , \

.

, \, ,
,
oi , < "
\ ,
' !
,

, 6 .
spcclanles, eoruin faciet admirabantur. Verum, ^
pro quo facies admirante$ habemus, venerabilem . , '
posuil Symtnacbus. Sic ergo capul ipsum, idein, . ,
qui venerabilh, et senex, esse poteril. Esl eniro , , populorum caput sacerdos, cum tanquam in uno \ corpore consideratur; cauda autem, qui iniqua , ', \ i
docct propheia, nullum in populo gradum, vel , ordincm sorlitus; nisi quein sua tantum auclori- ' . "
lale, valicinandi sptrituin ementilus, falso sibi ,
arrogat : qualis Jerenii Michaarque temporibus , ,
Ananias, el alii exsliterunl, quibus mendax exsi- , \
stens spirilus decepttim Arbabum cum Syris com- , ,
misit. A l i i pulant Moeaica legis iulcrpretes si- , ,
gnificari, qui junclis ad eam mitiiiue schptis Ira- . dilionibus, id est hominum maudalis, populum a ~ , * ol
ri _. fide
n J _ revocabani;
. . :idcoque
.

: ^ .
a
%
*
.
.
.
_

...

_...
2.

Cbrisli
caudai
nominari,
,
quod ex sacerdoium, quos prophelas tiiam, et
, injutla docenie$ vocat, arbiirio pendcrent. Eranl
:, * ,
enim intcr Israelilas falsi prophelae eo eliani temporc, quo veri. At si quis ea, quae Ilierosolymi- , ,
.
tanum excidiuiD secula 161
lempora vesltget; non lalcs facile reperial: nisi Tlieudam el Judam forsitan, quorum meininit Gamaliel , eo
in numero habeat. Ergo, qui prajter hsec, populum verbis beanie* doceant, imposlores esse, e l nibil
aliud quam lucris inbiare, dcque eo absorbendo cogitare siguiftcat.
Neque eniin pielatis ergo, ad offerenda Deo

i n u n e r a , sed, ul habendi silim explerent, borla, * . * ,
bantur. Itaque l a n t u m abest, M l ad Cbrislum ipsi
, \
accesseriut, ut ne caeteris quidem ejus regnum
.

aperiri voluerint. Inde est, quod super eorum ^

.
[,
adnlios lataturum $e Dominus pernegat. Sunl igi , \
ter adulii in Eccle&ta, q u i spiriius ope vires ba . \
bent instaurata : qualet forles ease, el inaluin
.
dcvicisse lesialur Joannes * . Neque vero defue
\
r u i U , qni expleto ante Salvaloris advenluin l e g i s
.

mandaio, viros se praestilerunt. Sed cx qno fu

gata est legie umbra, non iis amplius, q u i juveni
liler l i u e r inhaerentcs eam mordicus luetitur,
deiec aiur Dominus. Orphanos deinde eos inlelli-
gil, q u i spiriiuali carenl educatione; ei viduas, .
,
qtia*. Dei Vcrbo superscrainante desiituuniur. Isla


enbn, U n q u a f f i iniqui et improb, paftenlur; q u i

S l , n l

, v

A c l . iv, 8, 9.

, v

A c l . v, 3G, 37.

Joan

12-JS.

V A R h K LECTIONES.
J .

2022
C O M M E N T A R I I 1N I S A I A M .
2021
,

, eum, a qno ad vitam vocabanltir, morle roukarunt. Alque baec quidem pro sumina stiu bonilate
. ' ,
praenuntial; ut q n in ipsis licrbne luxurianlis
. ,
morc augesiit iniqiiitas, igne consumpta re cinda, , '
tur. Id enim significal, cum a i l : Succendelur
. qnasi ignis iuiquitas, el q u sequuntur, nbi per
,
. iniquitaiem, iniquos signifiravit; ut valde iniquos
esse oslenderet. A l qtios quasi ignem succensum
. " ; iri ail ; eo trahunt qnidam, u l iguem adversum se
,
jpsos fore dicant. Ncque enim flammara in cos

immissuruin quemquam, cum sibi ad id saiis sini;
. ,
quod est flammae genus longe detcrius. Scd est
. ;
longe etiam prcnstantius; qnod sciie alii in gra~
> .
minis naluram philosophantur. Qnandiu enim
.
lerrems cupiditalibus opprimilur animus, solent
, , \ Ulge, ianquam gramen, ex carnis alimenlo produ
; . '
ctae, serperc, et ex sese alk*s preducere. Nara et
, fcctindum maximc hoc herbae gcnus est; nec
.
usquam augrndi 162
moduni faciens, in quod
.
primum desiiierc puies, ab boc novne rursum *
*
lgiitis ducil exordhim. Ejusmodi esi profeclo
peccatorum natura. Trabit enini ad scorlationeni
, \ >. \
scortaiio; ut fraus fraudem excitat; ul sequilur
. V
vanitas vanilaiero. At si iniqmtalem confessionfr
, \
rcteginnus, siceam certe, et dignam qiue igrio con . ,'
siiif.alur, effecerimns. Succenditur porro eadem iu

densitate $altu$. Nam Rpgum primo, vexaium bello
.
populum in saltum recepissc se, pal u!ique inopia
. " , \, \
laboranlem defecisse; ipsum ilem Absalonem ea ,
^ ^ - ^
. \
,
.
; .
. ,

, .
,
,

, . ' ,
, ' , ' ,
xul

",

dem occastonc saltum ingressuro esse legimus *

Sed eos forlasse inielli^il, qui l k l u u i obscyrumque animi consilium gorentes, ita qnampluriina
intus mala occultant. Alii autem eam polius matcriam flammas dcpaeci, qttse combustioni stt
aptior, si in cam ineiderint, arbilr^ntur. Horuni
ergo flammm magnitiidinem per b:ec nobi&exprimit. Graminis deinde iicei, deu^ique MIIUS H O mine, gregariam turbam innuere videtur. Josepbi
maxiiue leslinwnio, qui flagraiOe sedilianis aeslti
muluo soe plftbem (onfecisse scribit . Quamvis
el eos etiam, qni nominis alicujus snni, non intactos prseterilura sit calnmUas, quod Ua significavit, dum ait : El devorabii, qxice eirca colles
$unt, onmia. Colles euiio eos noininat, qut caeicris aliquanto superiores exelslunt. Talibus cnim

, D g

8 7

C j

qj i
U

u r

i,

sediliones inovebant, adjungebant.

< aulem simplichis intclligendum, quod secun. , \

dnra, bac exempla, Dei furorem, quando m cos^
, de quibus anlea, saiviel, ila omnia permisluruni
, \ ; ; , \
siguificat, u l ne cognationi quidem parcatur. Imo
- vero, ail^ frater fralrem rogantcm aliquid declina9;, .
bit ad doxleram. Fame enim, tanquam rabie, buc
ei ilhic agenvur, deniibus in quoslibet undeqnaqae irruentcs. Imo ne a snis quidvm ipsi carnlbu& abetinebuni, sed in se invicera qui fraires simi, iu singulos singidi, et in alterum gcmini
consurgent: non ' alitcr quam olira sese mutuo Ephraim et Manasscs, et anibo Judam simul
adorti auntrquibus ipsas Iribus significavii. Coinmune enim utraeqne regnrim, 1Q3 communemque
wrlxm, S a n r i a m nomine, coleoles (quippe quse ab uno Josepbi capitc prodicrunl) in sese lamon
irrucnt. suisque se post confectuw bellum conlra Judani. quia non possiml quicscere, gladiis conficicnl.
1 Reg. xiv ct xxii. Ani. Jud., lib. xx, cap. H ; De bello Jud. lib. ix,cap. 6, lib. vi, cap. l .
M

2023

PROCOPII GAZ.EI

2021

Atque hxc quidem islis eventura sttnt, divino \ *

* \ , ,-
furore ulililer odium inler ipsas immitlcnle,
nou secus ac illa olim, quaeintcr niulierem etser-
. \ ,
t>entein in perniciem cocperal consensio, dissolula
,
esi. Sunt autem vel Salvatoris ore significala, cum
. ,
se, non ul pacein in lerram, scd u l gladium m i l . "
teret, venisseprominiiavil * . Iunuil autem acerbo
eos alioqiii inter se odio laborantes, in strucudis ,
proximo insidiis coiluros lamen el Judam ipstim, , .
.
id est eos, qui Deuin professi, ejusdein c u l ,
lum forliter tueniur (boc enim Judae notai appcllatio) obsessuros. Viliuin enim male secum alio- .
quin consenliens, in viilutecoiltamen oppugnanda.
,
Verbi causa, speclenltir audacia et limidilas, pa- . ,

.
lam inter se contrariae el mediam ulrinque forlitu.
dinem obsidere videbtsi, Esl aiiiem ad illud, quod
,
ait . Quia esuriel, et comedet sinistrh ip$ius, a l - \ . *
tendendum. Vetitis enim et sinistris saturabilur,
\
qui dextra minime operalus, dignum coinmenda.
tione nibil praestilerit. In iiniversum aulem nihil aliud, quam immanem quamdam seditionis mutuae
aique inlernecionis efligien) adunibrasse pulandam est.
CAP. .
. .
V B R S . i - 4 . V(C scribentibus iniquilalcm. Scriben'-'. .

les enim iniquilatem scribunt, declinanles judicium .

,
mendicorum, rapientes pecunias pauperum populi
, , \
mei, utsii eh vidua in direplionem,elpupiltu$ inde , . . .
pastionem, elc.
\
164
Israelitas qui sub Samaria* im , '
perio degebanl, dicunlur; e quibus ambitioso alii
in propbelas odio falsas conscribebant proplietias ; , alii scelerale in viduas el orphano* syugrapbas C ,
moliebanlur. Sunt enim qui de scribis legcm prave ' .
inlerprelaitlibus, quo orphanorum viduarumqne op-
pressoribus faverent, intclligi vohint. Annon vero , .
quicuiiqiie peccal, rei debilas signum manu sua
exarat ? visilalionit porro diem, belli lempus illud ;
, ,
nominai, quo poenas ei daturi sunt, qui in scelera
eoruin iniueiur : ideoque delonge addil, quo non '
a vicinis genlibus, ui aulea, sed ex Assyria ipsa, . ,
quam Dei benignitaie remolam vi in se attrahant, , , * venire significet. Rursus ei manum Dei^rectam ,
dicil. Ncque eniin solel ab eis furor divinus rece- \ ' .
dere,qui peccandi finem non faciunt. Eo aulem ad- .
venlant'\ ubi, inquil, gloriam illam relinquetis, qua . , ,
tolies deviciis bosiibus gloriamini ? lnduclionem , , /
porro nornmal pconas illas, quas ipsi, immillenle
; ?
Deo, perlulerunl. Atque bicquidem minanim in po- .
pulum, quas et ipse paulo post, irruenlibus in eum
,
Assyriis, persensit, finis osl.
.
165
S . 5 - H . VW Assyriis. Virga furorit mei,
'-'. *,\
H xrat est in manibus eorum. Iram weam tn genlem
.
iniquam mxltam, el populo meo prcccipiam, ut
et
.
faciai spolia, et prwdam, el conculcel civitates, ,
ponat eas in pulvcrem, eic.
, ,
, . . .
Haec a p r o p b o l a p o s l S a m a r i a B c x p i i g u a l i o n e m

d i e i m t i i r . Cepu e i g o Assyrius, i n q u i t , e l Arabiam, . \\
, , ,
1

l l 3 e c

1 , 1

V E R

VAKM5 LECTIONES.
k

TP ,

r P

. .

S025

COMMENTARII1N JSAIAM.

20M

', ,
.
et Damascum, et Samariam. Ei igilur laoqiiain in , slrumemo, qu^viros nccaret, jacemesnudarel, spv
liaque divideret (hoc enim csi, quod pradam uuii , \
cupai), urlicsdeniquc e o l o a d a B q u a r e t , populumsuum
(^ )
Iradidit Dorninus. Scd illud iniuiiue intelligcns, tan{. * \,
quamessetsua virlutccoiifeclum,majora eiiam ani ,
ino,U)Lus exlra se videlicel faclus, ei menle capius,
, ,
cum jam eum, t a n q u a i n tolum prlncipem, subditi rai . , \, rarenlur, sibi polliceri ausns esl. A i l onim boc fero
, .
paclo : Dominum inc p: ius, quani rcliquis regionibus
, polilum viclealis, ne dicaiis. Nonduni cnim ca, quaj
, \ .
supra Babylonein est, nonduin Calana (ea niiuiruni,
" inqua turris cxsirucla? facinus c o n f u s i o lingtiaruin
* ". ...
secuta esi) recione polilus sum. Jam crgo, iropc... \ \
lante Acbazo, populi pars aliqua, quac Samariam
- iticolebat, in Assyriorum polesiatem veneral. Sed
\
Ezecbia regnante, qui Acbazum proximc excepit,
, .
nniversus tandem, quia ad primaiu plagain non re*
"
fiipuerat, in servitulem poslea rcdaclus esl. CactoruiQ
' .
;
pro sua humauitale, e l ipsis rursum llicrosolymo^
, , - ruiiiincolisqu*futurasunl, pra?dicuviia?que iinpic*
,
taleinarguit. Fucrant cuiui i l l i , et Acbazo rcgnaitu,
, el iis eliam qui posteaseculi sunt, idolorum cullum
>, ,
166 amplexali. Annon vcro sculpiilia qux bensu
\, " - carenl ululare pulabimtts ? ftcquaquam oinnino ;
,
sed ipsa ejusdeinnominis danionia, qux scelerum
.
ct coulagioojs voluplalem scnserujil. Ilincque est,
.
quod qui idolotbyiis vcscuulur, daeaiQiiiorum par
, - licipes yocamus. Quod c l liis vcrbis attbi signilicat
, .
Isaias : <El tunc ingreditur&gyplum Doininus,mot
,
vebunturque xnnnia sculptdia ipsius, el cor eorunt
superabiiur* . > Sunt enim ad Salvatoris advenlum commola, el in abyssum deturbata. Itaque malcdicius quicunque sibi scuiptilc aut conflalile confeccnt, ipsumque in occulto posucril. Pcssimum
enim sibi ipsc scdlplili seiuper adjunclujn da?monium recondit
V E R s . l 2 - t 9 . E i e r i / ; cumeompitvtrit Dominuscunclq
-'. ,
>
opera in moute Sion,et JeruiaUm, irtuet i/ menum
kr , ,

,
^ magnam, principem Aisyriorutn; et in ceWtludiwM
gloriae oculorum ejut. Dixit enim : Viribus faciam
,
. * ,
ei sapientia inlelltgentia tollam fines gentium, etc.
, . . .
167 Adbuc, ail, adbuc Assyrios palior,donec Jc" , " ,
\ . rusalem cliam, sicut Israelitas, in suam polesiatem
,

rcdegerinl. Post baec enini in magnam nteniem

, , * , ^ (sive scelerum , sive elati aniuii uiaguitudinem
.
inlclligat, sive assentaiorie ita a suis nominari
, ' \
significci) irrupturum se pollicetur Dominus. Pro*
, \ \ prie eniin mens magna est, quae virlulis el cog , ,
nilionis perfeciione nibil inediocre de Dco ejusque
iv ,
judiciis, senlial. Ideo auiem irrupturum se ait,
, ,
quoniam in beneficiorum niemoriain auclori Deo
gloriam non reposuissel, sed suaro ipse pluris vel
\ .
virtulcu), vel idola iecisset, quibus sacram Dci
*, ,
, - stipellcclilein consecrasset. Quod si allcgoriam
quneris; mentem tnagnam inlelligit vel primum

*
nialoruin inieritusque auclorem qui multos a Deo
,
,

, , . - A8$yriorum nomine tropice designatos ad se pei*
M s a . X J X , 1.
1

* . .

V A R I ^ : LECTIONES.
* . . ,

FATROL. G R . L X X X V I I .

6*

PROCOPII GAZJEI
2027
2028
lexit; vel certe poteslatcm adversariam siropli- *\
ciler Aiiyriorum principem; qua jalione dicilur

elvat
princeps regni Persarum , vel Mcdorum, vel Grae- ,
corum
Sune igitur prudenlice , suisque viribus
,
quidquid ab Assyriis gestum est, arrogat et ma- \ . * \
gnifice de sc sentiens l>ei pacem omni menlis co- ,
gitalione superiorem, ante oculos sibi non ponit,

6ed supcrbe in eum erigilur. Polesl et mtm ma-
gna , non secus alque prudenlia ipsa, in malam
, , \, ; partem usurpari ; veluli cum prudentissiimis . > \
animalium q u in lerra sunt, gerpens dicitur. ,
Tcslis esl Apostolus ad Corinibios, cum ait : \ \
Timeo ne, sicut scrpens seduxil Evam prudenlia . , \
aua *, > etc. Teslis et ipse Salvalor cum villicum
. ,
iniquilalis prudenier fecisse, ct filios bujus saeculi
, \
iiKis lucis prudenliores esse, dicit . Praclerea et ,
,
magnam rnentem, 168 prudcnliam conlonam, , \
I obtiquam esse aiunl. Haec igilur mens quia no- . * \,
V i l sapienlis oculos in capile ipsius exsislere
,
*
suos ipsa oculos gloria afficit; tri taoquam lerre- \, nis rebus superior, avocaia ab inferioribus acie, . " . '
quae sursum sunl contemplelur. Tales eistilerunt , \
tjni inler gentes sapienlis nomine commendantur,
,
vitae quidem probitaie obscuri, sed dispulaiioni- ^ \ ,
bus decoe.lo, rebusque iis, quae sublimefiunl oculos * , ;
sibi gloria aliqua munire , illusiresque reddere , %couali. Oculorum ergo nomine cogitationes i n - , ,
lellexil, Verum quicorda et renes inluelur Domi- " . ,
nus * , occulia etiam in aperlum educit; movens
. *
Assyrium suis viribus el arie roilitari conllsum , Q

.
-dc lollendisiia qui gentes inter se distinguunt, l i - .
milibus cogitare, u l dilalatis flnibus ea suo unius , ,
imperio adjiciat quae pulchre a Deo cum gentes , \ &
separaret AUissimus " , deflnila sunt et termi- . ' , ' nala, quippe qui oullum a Deo v i d e r i , nec infe,
,
riora isia curare existimet. Neque enim aliud
ovorum puUorumqne nominibus significavit. Quod deinde o*a post pulloi addidil, ila Providentiae con- .
templuni adauxit. At islum cogiiare. decebat, , ' \ . " \
ait? el videre nihil se esse aliud , quam Dei or- . .
ganum non raagis quam vel tecurim , vel terraai, .
vel baeutum denique , quibus movenie opus est. . \
Agendi euim ista nisi alienis aganlur viribus , ' .
. , faciillaicm non babenl. Q u * quando , att, i i a non
n

6 I

e s

esl arbilralus; -neque unde libi vires suppetant ag- D \ , \

. novisli, ecce exerciluum Dominus laudem tuam , .' ,
,^
-
infamia et d*decore excipiet. Laudem vero copias
. \ ,
illas quibue imperabal ei quanim nomine qloriam
conseijuebalur, appellal; quae iyne eliam contum ,
,
plum iri significat. Placet aulem nonnullis inler
honorem et gloriam aliquid interesse. Gloriam enim .. ' ,
a populo, bonorem vero a bonis tanlum deferr': '
ilenique laudem a quibuslibei aliquando, praemioiii
.
.
autem virlulisesse bonorarium. Addil se deinde,

qui populo olim illucere, ipsumque lanclificare

,
.
9

* Dan. x, i seqq. " Cor. x i , . " Luc. xvi, 1 seqq.

Apoe. , 23.
Oeut. xxxn, 8.
Y A R L E LECTIONES.
. . * . . . . . .
6 8

"

Eccle.

u , i 4 . * Jerem. x v u , 10.

2029

COMMENTARII INISAIAM.

iQIO

, solilus eseet, eidem sup^rbienli, Ignem (uturum.
Pro quo enim el sanclificabil \QQ ipsuni in igue

urenle habcmus , et sanctu$ ejus in flammam ,

dixit Symmacbus. Pro quo rursiim, Et depascet
.

tatiquam fenum, iilvam ; idciri depascet
rccondila
'
ipsius, el qucc ab ipso servantur in die
una et gto*
/ \

ria saltus ejus et Curmeli ejut , ab anima ad

car .
nem usque consumetur,
el eril tanquam CCPSUS fu
gien$. Reliqua
autem sallus e)u$ , numero
pauea
. ,
,
* erunt, et puer scribel
ea. Qno sane loco saltus

nomiiie, quam secum babebai luibam intcltexisse
\ , pulandus cst, quemadmodum per Carmelum,
ejus
, ^ , \ , .
opes el luxum , quem eadem vindicc pnlcnlia ,
*
,
quam ignem anlca dixiinus, coiisuniptum i r i , eum \ .
que in ipso rertim discriniine ila Tugam cuiu in sociis
,

,
- conversuin fri d i c i l , ul relictorum ntimerus ipsa
,
paucilale a puero facile tcneri describique possil,

\ \
E s i enim nou mullo post, sicut anie prxdiclum

\
fucral,eversum Assyriorum imperium. Non desunt
\ , .
qui, sanctificabii
ip$um, ad Israelem referent Deo \
que cousecraium i r i v e l i n t ; quo sensu primoge, ' *
niium omne sexus masculini, quod vulvam ape .
ruisset, Domino sanctificari , id est consecrari,
, pra?cipilur : quando sanctificandi
verbum, non
, ,
sanciifiealionis semper , sed consecralionis eliam


significationem habere certum s i l . llaudquaquam
.
, \,
eniin si populum non agnosceret, conira bosles
,

.
\
ignem ipsc
fuerat
accensurus.
Collibu$
aulem
, montibusque , et
iallibas ,
Assyriorum duces ,

, \
- ^ cnm ipsa caHerorum niulliiudine assimi l a l ; qui
.
olira quidem valde
fervidi, exsiinvatde potentes el Tervidi,

,
guentur
tamen. Ita enim ipsorum non corpora
, ; . ,
lantum, sed animas eliam mors depascel; ut exi\, ,
guum , quod relinqualur, futurum sit, Sunl liam
, \ ;

qui poenas isias adRapsacae lempnsreferant: cum

,
quo qui evasere incolumes , Assyrio superslileni
.
mimerum denimtiarint . Caeterum cum duplex
*
B\t ignis virlus ; eam quidem, quee illuminandi
,
e s l , Israeli a t t r i b u i l : quae aulem ureudi , Assy
.
\
riia, quibus 1 7 0 P P
^ognoe mentit snperbiam
, \

in contrariuni quam statuissenl rcs abierunt*

.
Sanclificat aulem lum demum tgnis, inquiiml, cum
11

4 T

r 0

, \ tb .
\ , '
, , . D
El ,
,
,
, ,

.


, , \ ,
.
01
, , *
-. ,
. , c
, \ , . >

Exod. x i n , 2.

" IV Reg. xvm, 19.

e 8

. .

(enum depascitur. Quoniam itaque

^ consumeiis exsislil Deus *S eos est animi
lus depa&lurus qui e silva prodeunt ; et lunc montium cessatura esl combustio.Progredielur vero ignis
in montes isios ralione praditos. tn calles eiiam et
sallut, ab animis ad carnes usque, ibi solum
urendi iinem faclurns. Montium deiqde nomine eos
in Scripiura eignificari putani qui aliis dignilaie
superiures tanquam conslruendis rebus pra?ficiuntur : Sa/iMum auiem, qui,fruclus nullos cdcntcs,veri
agricol arlem et manuin non seniiunt. Omnes
igitur ignis invadit, facto ab animi doloribas
prinripio, el si in eis maluro stcteril, eo usquft lan-

silvam tanquam

Oeul. i?, 24.

VARIJE

l e r

LECTIONES.

. \

2031

PROCOPII GAZ.EI

2035

lum tiliam dcxorabil. Quod si ad camis opus a!i- , ,

quod rcs proccsserit, ncc carnibus etiam ipsis pc
, cj ,
perccrit ; vcrbi causa: si cujus ad solum usque
, \ *
appetilum progressa csl libido , in anima ct ipse
,
ignis consislcl. Soluni enim in inuliercur libidinis
.
ardore oculos torsit ; nou Dei lemplum profanavil; nou nicmbra Chrisli, membra mcrelricis effecil . At si ad corpus usque processerii, co usque et ignis ipse progredielur : Et erit, ait, fugiem ,
qua&i [ugicn* flamma comburenle. Forsilan qui fugit a combuslione , is est , qui , convcrsione p<ltiteuliaque ductus, ullriccm eflugere fiammam conatur. Qui vcio relinqucntur eruul numerus;
non idco lanlum, ul nullo ncgolio qucanl numerari, scd quud qui in divimim illoium ordinem
rcdiganlur , quos in Nuincrorum libro dcscribi constal, digni rcperianlur . < Gaudele enim , ait
Salvalor, quoniani nomina vestra seripta suiii in coelis . Ncc voro puer alius , a quo ista descriplio fiai, inlelligcndns cst, quam de quo fuil anlea : Puer nalus esl nobis usurpalum ; F i lius illc nitmrum . qucm Magos adorasse , quem in jEgyptum descendisse, quem rursus in lerram
Israclis rediisse ceriuin est. Ille, inquam, qui vitac poeniludine sesc ad Deum recipientes describit.
171 V E R S . 20-23. Et eril in dic , non cw- -'. Kal ,

' adjiciet residuutn Israel, el qui salvati fuerint

. ol dc domo Jacob, non amplius iis confident, quibus

ivjuria affecli $unt. Sed Deo sancto hrael confideni

in veritate, elc.
, . . .
Post eversas , inquit, Assyrionim opes non am", \ , , ,
pli.is qui de populo in scrvilulem abduclo relicli
s u n l , in iiberlaleni autem postca Cyro vindice rc- ,
stiluli Assyriis injuriae auctoribus confidenl ut ,
Achazus olim, qui, missis ad Astyrium sacris rc- ",
\ 'giisque lbesauris,dixilillc : Ego scrvus Inus sum.
' , . '
Ascende el libera nie de nianu regis Syriae el rcgis
\ , \
Jsrael ; qui revericns, irucidatoRaasin rcge, Dama; , \
ttum expugnavil. llaque non bomini jam, sed Deo
Suli, a quo salulem sunl conscculi, confulenl. For- C , . *
, >el illud iiinuit, ne daimonibus ilerum, a qui. * ,
bus tanlara aniniis injuriam experli sunl,adlia>

reant. Quibus lam placcl de illis isla , qui ad Detim
;. \ :*
:evcrsi, in eo spcni omncin posueruiii, intclligi.
. 01
Qui onim 3cebra amplecluiitur, eonim parles,a
*
qnibns injuriam palimiLur, scquunlur. Conlra, soli
Deo confidit in veritnte, qui nec nllis rebus, qtiac

\
rcnnuiHur, n i l i l u r ; nec alibi alio spe collocala di ^, ,
viditur; sed lolnm se Deo commiiiit. Yerunx enim . ,
\ $
vcro, quod ad reliquias a l l i n e l , quas salvandas
, \
csse indefinHe loculus, intulit; aliud ab eo quod, ,
dam, quod non amplius adjcctum iri residuum Is .
,
rael dixit, significavil. De lioc cnim, quod 172

captiviiale rcdiit, inlclligitur : cum priinse, arence , manVsimiles, numcro quidcm ipso infinitai s i n l , , . "
sed ad agricullurain inuiiles. Cum populus crgo
\ Israoliticus faclus jam numcrosior, ad eum, qtii
:, cx Deo c s l , fructuum proventuin inutilis cvaserit
,
.
"
rjus tum pars niaxima pcrilura esi ; salvabilnr au, ; , :
tfin quod erit residuum. Ab eo cnim, quo Rabylov.ko cxsilio Judanoruin liberala g^ns est, ad Ro- . , ,
, '
\

mana usquo lempora, crevit non parum cadcm, ct
.
,
SMpervacua admodum mulliludtnc aucla csl : cx
.
qua tamcn solos, qui in Clirisltm credideiml,

l e

71

e x

e t

1 Cor. , 15.

7 9

Luc. x, 20.

11

isa. , (

* IV IWg. , \ seqq.

. LECTP3NES.
* . .

*03i

C O H H E N T A I U I 1N I S A I A M .

;,
v O J O S , , ; ; ,
.
.
, \
.
\ , ! .
, ,
,
*.
, .

,
^ ;
,

2031

salulem conslat assccutos. Fore autcm isla ait,

cum abbreviatum iu lerra verbum , id esl Evaugoliuin , quo alia jam a Mose praccepla corilineiilur,
effecerit. Smit vero c l baec verba in eam, quse est
ad Romanos, Epislolam, paucis immulatis, a Panlo
Iranssumpla *. Neque cnim, ul solenuis, ilie cujnsquaui verba sequilur interprciis; sed Hcbraa
Ilebraus ipsc ad arbitrium cxprimil.Ncc dcMiist
eliam quibus inagis aposioliea placuU intcrprclatio,
Probibel auleiu iwirari, quod a puero describi paucos aiidianws : cum nomine quidem pertmillos,
sed operc paucos Christum profileri cerlum s i t . A l
esl salutis consequcnda? opiima ralio, si Icgis don u m , ipsasqnc propbrtarum sanciioncs paucis
Evangelii capilibns compleclaris. c Diliges enim,

. , ,
ait, Dominum Pcum l u u m , e l proximum luuni
,
sieul teipsum \ > Qui perficil igilur el opere le\ .
gcm luctur, diOusaiti ejus laliiudiucin brcvibus
\ . '0(
prneceplis, el capitibis complectens , euin esse re

?
,
liquias illas, qua salvanda? sunl, credimus. Om \

nia, ait, qu&cunqiie vullis ul faciant vobis hoimncs,

, * ' ,
jnxta ba^c c l vos facile illis. Uxc enim lcx csl ? l
\ ,

propbelae . Vides nalurali quadam nolilia com" .

prebensum tolum, el abbrevialum verbum. Ca?lcriim
qtia? superius in locum iWmn, Deus fortis, a nobis ex Ilebryeis, qui El voeabulo Deum signilicnit, adducta sunt; el isto possunt loco conGrmari. Hic enim, ubi in Deum fortem legimus, Ei ipsiim quoque nebraicain lilleram babere rcpcrimus.
-'. '

V E R S . 24-52. Propter
hoc hccc diccl
Dominus
,
, ol
,
Q excrcituum: iVo/i thnerc,popule
wi, qui liabiias Sion,
4

78

'

ob Assyriis

: quia in virga pcrculiel

inducum

enim paululum,

. . .
,
' \ '
,
*
\ ,
' \
.
, \
,
. " , \, \
- r q c ,\
D
roi,

. ', '
" ,
.

in

te,

ut

vhlcas

el cessabil

viam
ira,

te. Plagam
/Egijpii.

euim
Adhuc

et<\

,
\ " .
'
,
\ . \ ^,
. 6,

Rom. IX, 28.

Deul. v i , 5 ; L c v i l .
xviii, 13 sctjq.; Uz. xxxvu, i seqq.

173 Absolulo scrpionedeparibus Ilicrosolymiianorum et Israelilarum pocnis, dcquc iis, quas Assyriura mancbant, calamiiaiibu^, de piis iicni in
posterum fuluris ; quoc tamen longis temporibiis
poslea implcla sunt : ad ca sc deinccps, qwx sna
setalc conligeriiut, cum regnanle Ezerbia Jemsalem adorlus esl Assyrius' ,Isaias aocingii. lilos
cnim, qui tum 174
vivebant, ad ejusmodi cxpcdilionis nunlium conslernalos; ne cadcm cum
Samaritanis impraamcdilali et ipsi quoquc palrenlur confidere, el Assyrium baudqiiaquam nictuere adborlatur. Vcniet siquidem, aii, modicaquo.
ipsi plaga, lanquam virga, perculiemini;
sed infcciis landein rebus, clade divimlus acccpta disccd e l : quonim in causa fueril insignis Ezecbiaj
pielas non pairem iinilantis, sed ad vcrum Dci
cullum subditos provocanlis. Alquc hinc csl, quod
populum lanquum qui plagam eo bello nullam accepturus sit timere probibci. llinc, inqnani, quod
virgam,
quam in eum parari videt , brevi ccssaturam inonei, sed percussuram
lamcn ideo, quod
iEgyplios imiialus Achazi tcinpoiibus idololatriai
viam institeril; Assyrium autem slaiim alque rc-

xix, 8; Matib. xxn, 37, 58.

7 1

Mauh. vn, 12.

IV Iteg;

85

PROCOPII G A Z E l

ipuerint per urbes eorum turpiter locisaliis

atquc aliis inunuiaiis, fugain celerius accepturum:
quam ideo ocnlis stibjicii, u l quse fulura audimus,
esse Dco praesenlia credainus. Quod aulom babcr

I I I I I S : Plogam
jEuypti;
el

euim inducil

super te, ut videas viam

ila reddidit Symmacbiis

baculum

suum

elevabit

supra

: Virga

percuticl

te, propter

viam

Aiunl \ero alii Oseam, Eli# filium, regem Isracl, cum Salmanazaris Assyrii servitule
premerctur, auxiuum ab ^Egyplio (Sijor] vocanl)
peltvisse; quare indignaium Assyrium, Oseam,
i.l Regum quarlo sciibitur
in vinculis babuissc.
lndignaius csi enim, aiuni, Deus quod, neglecta
in se iiducia, spem in jEgyplium collocarit :
quemadmodum nimirum, cum est ab A b a i o
sEgyplL

2036
,

ItieTr odorAlyvxr,

" ,
, ,
\ ,

,
. ,
, , ' ^ , \
. " "
. *
; ,
,

advcrsus Damascum vocalus Assyrius. Sed nibil &

.
\ .
ad eos, qui Hierosotymis suni, ad quos habetur

.
,
islbasc oralio, si esl in auxilium ab Isracle voca- *, ;
liift jEgyplius. In Attyrium
porro, ait, flagellum
,

excitabil
secundum plagam
Madiam.
Verum, pro . .
quo, In loco afjliciionis babemus: ln Sur Choreb
, interprcfalus esl Symmacbus; ne illam, quse Ge- , deone Madianitarum duce , sed qua? per Mosen

inflicta est, plagam intelligcrcmus. Sur enim ipsa ,

solitudo 175 vocabatnr : eralque monti, teslc .

Numerorum libro , nomcn Chorcb, cum et eodeni lempore sunt masculi omnes, ipsique adeo Madianiiarum rcges, inleroecioue delcli. Significal autcm Astyrio$ flagello suo percussos, in cara se,
quxjuxia
mare e$t, viam recepturoe.
' ' )
Hanc enitn fugiens otim Assyrius, quae /Egypio Q
vicina esl ( cum eum, bislotia tesle, iEtbiopcs , ,
adorli sunl) abrlpuil. Ait eniin : c Hevcrsus esl '
enim Rapsaces, et invenit regem Assyrium op- \
pugnantem Labnam: audierat cnim quod reccs- , . \
, elssel in Lacheis. Et audivit Tbaracba rex /Elbiopum diccns : Ecce egrcssus esl, ut pugnet adver- . > ;


6um te . Siinl qui indignalum ob id A$syrium
, '
quod Oseae Israelis regi suppclias ferre /Egyplium
, ' atidiverat, adversus /Egyplios excrcilum movisse
,
. * exisibuenft. Sed islerum alia nou est a superioriiius piuio, quam nihil ad Jerusalem speciare . \


diximus. Inniiil vero el hic eliam fugam accepturos Assyrios;
non autem ielices adco successus , * , \ '
. * , \,
babiluros, ut alios eliam bello queanl adoriri.
Ista igiiur, inquit, ipse passurus est. At ipsi con- 0 . ,
.
\
solalionem nanciecemini, qui Assyriorum
jugum

amplius laiuri nou eslis. Habet enim Regum hi

. \,
sloria
Assyrium tribuii nomine Irecenla auri
lalenta Ezecbian hnperasse, ad quorum solulionem
sacros ibesauros, el regios necesse fuit, exbauriri : . .

,

qnod jugi nomine non immerilo signiiicaluni esl.
.
;
Atque binc est, quod popuium }\\\, quibus ea inest
facullas, consolari jubentur. Scd ad quid islliaec , .
,

tandcm consolaiio ? niaiirum, ui maneal, neque

melu Tugdm arripiat. Sunt lamen qui, ut in bac
7 8

T t

8 9

8 1

IV Reg. xvu, 4.
I seqq.
y Vidgaia
;.

Judic. , 1 seqq.

cdilio babet

" Num.

xxv, 4 scqq

* IV Rcg. , 9 *eqq.

VARIiE LECTIONES.
, \

1 1

ibid

* ,7
COMMENTARII ISAIAM.
20;
, , ; pietath maneal, horlandum velint. Al tanquaoi

dc rebusinox futuris sermo babealur, hodie intu ,
lit, ut eorum, quae de Assyriis longe poslea, dequc
\ . Jacobi reliquiis, ul diclum antea, futurasunt, dis , criminis notam addidisse videatur. Atque hinc est,
'

qi!od adliQriandos monel ne hodie, id est, jam inde
, , ingruentein Ezecnise temporibus Assyriorum exer, \ . \ \ citum lugtant. Cotlium porro nomine propbetas
, ,
ipsos el sacerdoles reliquis menle et consilio su ,
periores el praeslanliores inlellexisse videlur. Pra .
terea alibi scribilur : c Consolamini, populum meuoi
", ' , '
176
saccrdoles, dicit Dominus. Loquimini in cor
*.
Jerusalem; adhorlamini eam
Quod autem
super eoruro consittum dixit, de Assyriit inteltexil, quos ea celeriler, quae in popuhim meditali sunt^
passuros esse signiGcat.
-\
- V E R S . 5, 54. Ecce Dominator Dominut Sabaoth
ccnturbabit glorioios cum fortitudine, et excelxi in


,
- juria conterentur, el humitiabuntur, et cadent excelsi
gladio, Libanus aulem cum elalis concidet.
, -

.
177 Q s
Assyriorum faslura el lnieritun*

explicavit, ad genlesjam pro rcgnorum rarietale,
\ , '
eermonem convertil. Erant enim ipsartim princi . pes, despeclo Condiloris cuilu , idola amp'exi, et
, \ *
animi ferocilate valde lumidi elalique, quo fli ut
. eamm eliam inleritum vaticineliir. Aiunt enim
. \
nonnulli, quia de Salvatoris adventu sermonem
,
instiluat, eorum, qui legis urabra superbe olim
\ ,
gloriabanlur , eversionem denuntiare. Impolcntius
. ,
enim re vera agere, qui propbctarum ca?de ma , \
, C dentes, eoimpudentise pervenerunl, ut apostolos
optima monenies, aliuin sibi errorem dicere non
, ,
solum poslularenl; scd in Cbrisluni eliam ipsum
,
- linguae peturantiam acuerent. liaque Deuminillos

. (uroris sui, vocat, gladium, ut ab eis sacer * \ ' - doliuin ampulet, immissurum. Non male eiianifortasse dixerit, qui de hoslium in eos grassaluro
.
:, \,
gladio inlelligat. Quineliam etLibanu$, ait, cum ex*
,

. celsit cadet: ita nimirum templum ipsumcum elatis limidisque sacerdolibus intelligens. Libamm
* .
t , ;, , vero etiam Jerusalem nuncupare solet Scriptura :
. , quo nomine et ipsam alloquilur Zacbarias cum
, . , ait : c Aperi, Libane, portae tuas, et depascatur
ignis cedros tuas. Ulula, abies, quifrcecidit cedrus.
,
Ululate, quercus Basanilidis, quoniam avulsus cst
, ,
' ,
saTtue consilus . * nod si ad priorem respicis
) ,
inierpretationem; explicato saiis etbnicorum re ,
gum, pqpulique legem tuentis 178 inleritu, jam
. \
quo id lempore, Christi niniirum in iucem pro ,
deunlis, futururo sit, adjungil. Eum eniin decebal,
,
qui jam ipsios orlum de Virgine, qui modum na , ; scendi, qi virtulibus ejus congruas maxime et
, , ,
convenientes appellationes cxplicassel, genua
,
etiam ipsum, ci tribum, et quai ab eo praeclare,
\ qiiandiu cum hominibus versalus est, gcsta simt
i a

a l i s

lsa. XL, 4 , 2.

* Zacbar. ,

1,2.
VAMJE

* . .

. .

b . .

LECTIONES.

PUOCOPH GAZ.Ei

tm

(in quibus ipsa exsistil invisibiliuni et visibilium

principum eversio, aquibus in idololatriae errorem
i icliioebantur) explirare. Vocavii aulem excelsos
eos persa?pe, quorum coettts, proplcrcftlsitudinem,
Liliano c l cedris ejus similes fccit;juxla illud :
c Vidi impbim cxaliatum supcr cedros Liban; *i
Ileni : Vox Domini confringcntis c c d r o s : i e t ,
Coiiiii:iniicl ras, lanquani vilulum L i b a n i . At
cnim ui Jenisalem ipsam cum sacerdotibus, cum
legis eliam, qni in ea sunl, proicssoribus, signiOcafet, Libtimim cumcxcelsis casuram addidii.
8

8B

2010

, .

,
\ , ,
,
. ,
*
,
,

CAPUT X t .
VF.RS. 1-10.

Et egrcdietur

. '.

virga

de

it flos de radice ascendet. Requicscet

tiius

Deu

spirilus

sapientia?

Consilii et [orliludinis,

el

radice

Jesse,

-'.

spi-

super eum

inlellcclus,

spirilus

etc.

'

.
.

7fC-

&

. . .
, , >
Ncque vcro quomodo istud fulurumsil, ignorare
,
voluit, cnm de radice Jetse oriluram virgam, qua?

excclsos ornnes confraclura s i l , i n l u l i l . Quo loco, . * .

ul>i radicem babcmus, magno consensu, iruncum . \
roliqnos verlissc repcrias. Eral enim iribus ipsa, , \ , ,
,
,
jllaquo adeo, undc Cbrislus prodiit, familia non
minus quam Iritncus aliquia ramorum bonorcspo- -.

liaius; cum jam inde ab Assyriaca expugnalione . flavSov,

: :, in familia Davidis regum ccssarct succcssio. Vbi
\ .
anlcni virgam logimus, virgulam dixit Aquilas, ut
Chrisii in carnc submissioncm ct abjeciionem si- ^ \ .
gnificarct. Oavidi enim in baec verba praedtctum ^ \ ^ , 1
legimus: c Dc fruclu yenlris lui ponam super so
, " dcm luam . > Quibus ct prophetic omncs asscn
tiuntirr; titquod undique lesfaium est, faclam
: \
non ambigatur. Ad id cerleel Paulum constat re . * ',
spexissc, cum ait: c Quod ante promiscrat p?r
' (
prophotas snos in Scripiuris sanctis dc Filio suo,
; ),

qui fjctus est cx seminc David secundum car, . " '
nein . > Virgcc autcm itominc vel ejus, de qiio
, ^
\alicinium cst, dignilas sigiiilicatur; quia rcg &
, .
majcstatis symbolum virga contincl : vel summa
3 ,il!a poteslas, qua cuncla moderalur, aul bomimim
.
patitur inlirniilalem ; juxla Davidis illud : c Virga
, .
lua ct baculus tuus ipsa ine consolata s u n l .
8 e

8 7

88

Suslcnial 179 enim, eotleni tesle, reclos cordc D o m i i i u s . E s l vcro ipsa prupbciaruin voce virga
h?cr, virga indyta, virga majcslalis uiincnpata .
Polcst c l aiiiei eliam tirgn, quia paslor ipse bo- D
'
,
*
nus est , usurpari. Etimdeui enim boc uoniineprophela quidam compcllat, cura : < Pasce populum ,
. \, />,

tnum in virga tribum tuam, ovcs lixrodilalis iuje,>

a i t . Dicatur ilem virga, lanquam jndcx, qui uni ', c
rniquc socundum opcra swa rcpcndat : el ad quetn
,
jlliid refcrtur, quod de infideli diclum ost Israele :
,
t Pasres cos in virga ferrca . Cttjiis in .ypum
ii Aaronis llla, quae juglandes oliin rcddidissc iucmo .
r a h i i ^ , assiimpta c s l . Pulanl \ero ct ita modicuin
85

, 0

91

91

9 3

8 3

* Psal., 55.
Psal. xxviu, 5.
\ , 11. Joan. , 14. M i d i . , 14.
!

8ft

Psal. , 41.
"VrA. LXI, 12.

8 7
8 8

V.VUI/E LECTIONES.
]p. .

. .

>:. , 2.
Psal. , 9.

8 8
9%

Psal. , 4.
Nnm. , 8.

" Psal.

fOil

COMMEXTARII IN ISAIAM.

2042

, * , tempus illud, quo mostuus in sepulcro jacuil Sal

vator, cum soginum ejusmodi dissipare planta cre* .
datur, adumbrari. Tali virga usus, divina plane,.

sensusque nostros fngicnle, imraculorinn palralor

. . ,
Moses, Israeliias in libertalem asscruil. haqtie et
, Dci virgam appcllare nondubilavit. Huic enim rir .
\ .
ga virtutis, quemadmoduiu scriplum e s t , nxslilit.
, , ,
Dicitur etiani et flos. In hoc enim ad recentis vilai
. \ ;,
immorlalilatem noslro reiloruit nalura. Diciluritem

flos,
propicr ejus qni mentc percipilur, odoris
, \
stiavilatem. c Ego eniin, ail, flos campi sum, lilium
' , \ , [] convallium . lisdeni c l ipse ita assenlilur Apo .
siolus:iDeo autcm graiias, inquiens, qui scmpcr
, nos triumpbare facil in Cliristo, et odorem nolitiae
,
hux manifeslat pcr nos in omni loco ; quia Cbtisti
\ \ . '- ^ bonus odor sumus Deo . Significat rursiim flos

ipsc datum ontnibus incarnaiionis nuinus, quod
;

momcnlo ciiius eam nobis graliamlargitus, curren ;, '

lismodo pcregrinalioncm absolverit. Requielurum
.
vero in eo Domini spiritum, cujus nec paucac nec

e\i<Mia3 snnt fafiiUales, ait; non quod bomims note
toq, * . simpliciler afllaius spiritum geslaret ; sedquod i n , , ; : > carnalionis mysterio parlcs humanilalis tutaretur.
, , * - Ncque cnim spiritus dona domi recondita mortales
; .

babent, sed ipsa a Dco, ejus gratia et liberalilate,

,
, '
C piunt. < Qqid enim liabes, inquil, qnod non ac. , ccperis ? lhv.c igilur nou sibi, qui Deus esl,sed
no. is, qui sumina bononun penuria laboranius, as^ *
, \,
SMinpsil. Est enim spiritus ipse suppcdilaior, quem
'
,
\

9e

98

9 7

9 8

1 1 0 1 1 c

, * . - C 1^0
"iensnra dal, sed ex se tanquam
r fei lissiuio penu el plenissimo depromplum, t i i yyp , 5 ,
biul. Ne pules ergo, cum ab eo Iiauriri diclum i n ? ; .
lcllgis, ad coruiu ralionem, qui landem exhauriun

, >;, , l u i , cum revocari. Quod doinde super eum requie*

turum dixit, ad Adamum ejusqucposleros respexil;
,, \ sii|er quos fhgitiis itiipedilus, haudquaquara rc . ;
, \ quiescere valuit. < Omnos enim declinavcrunt, simui
. " inutiles facti sunt *. Soltis autem unigenilus Dei
Fi!ius,quaiitHiiivis eaindcm nobiscum naluram ba , ' bercl, prccaii laqueos evilavit.' \n boininis ergo
, \
nalura Spirilus sancius, lanquam in ipso primo,
,

sccundisquc gcncvis primiiiis, requievit ; ut ideni

,
.
in credcntibus nobis faccnH. Nos enim Chrisiidona
; , \ , ' ,
jm-rt b3eredilario,sicut c l parcntis primi calami ,
4 \
latos, conscquuntur. Ycrum ne spiritus porlionem
lanlum babere, ipsam autem deilalis plcniluW.J. ,
, > \
dincm exsistcre putarcs, qua tanquam proprio in
. , ,
templo, carne anima iniolligcnte praedita liabila .
rct, bis verbis : Et replcbit eum Spiritus timoris Do , dt* ,
vuni, c l qiia3 sequuntur, usus est. Ncc vero pro
, ,
gratianim
variclate, varium csse Spirilum, sed
\ *
iiniim cumdcniqa:; varias babere operaiiones Paulo
,

lestecrodcndum csl *. A i i onisii : Oinnia operalur

& uuuselidem Spirilus, dividens singuri pront vull*;
,
cadcm plane raiionc, qua Dei \ c r b i i m nniltis ope '

9i

Psal. c i \ ,2. CatU. n, i.

lCor. xii, U .
ibid. 11.

Cor. , 14,15.

9 8

1 Cor. , 7, 5.

VAUl/E LECTIONES.
J . i / .

9 9

Psal. xm ; R o m . i i , 2.

2C13

PROCOPII GAZ.EI

2044

lari inodis animadverliuuis. Vila euiin idem ipse . . ( " ,

est,et lux, et polestas. Verumenimffcro, quia suo
tandcni tempore nascilurum Emntanuelem tnonuil;
' ' , \ uiiliter jain, ul divinis virlutibus, operumque di .
gnilate eognosci debeat, adjungit his verbis : Non
\ ; ;, \
secundum opinionem judicabil, neque secundum ru- .
morem arguet ; quae sane a Symmacbo perspicue sunl in bunc modum Iranslala , Non secundum ti*ionemvculorumjudicabit,neque secundum audilum aurium arguet: sed judicabil in reclitudine pauperes,
quod est Evangeliorum teslimonio comprobaium. Est enim magna persaepe libertate niinc sacerdoiibus ipsis regni Dei privalionem, ut ad gentes transiret, quae fructus 181 ejus ederent , minitalus:
nunc Scribas et Pharisaeos multis aliis imprecationibus inseciatus *.
Idem vero non secundum sermonem arguebat:

,

sed in cordis penetralia oculorum acie irrumpens,
c , lenlanlibus et simulale quaerenlibue Herodianis, a
; (
quibuspublicanorurn pecuniae colligebantur, utrum g ),
censuni Caesari
i~* p i v c r e liceret, respondit
,\, ,
. ,
ut sibi numisma ceneus ostenderenl, cseteraque
, ,
illa, qu;c sequuntur . Honestam enira licet verbo \
rum speciem praetenderenl, magistrumque Dei
. ,
viam monstraiitem appcllarenl ; suni tamen a
Christo calumniae convicli. Judicavit etiam humili

, ,
judicium, el humiles terrce arguit; vel si ad Syni- '
\ ,
niacbmn rcspicis, pauperes in reclUudine, eos n i - \ ,
niiruin, quos ipse bcatos Christus pradicat spirilu , ,
pauperes ; quales ejus fuere discipuli, quibus el
\ . ,
ipsa ne Domini quidem pepereit reprehensio. Ait ; ,',.
enim - c Adbuc et vos sine iittellcclu eslis .
;. \ Et, Nondum cognoscilis ; nec inlelligitis ?
.
Itemque Petrum alloquens peculiariter : c V i r
. " ,
modica? fidei, ad quid dubitasli ? > cujus ge- C \ , .>

, '
neris iuulla eliatn alia arguisse nemiui dubium
.
esse queat. Sequitur ergo, Et percuttil terram
, *
verbo oris sui. Cui non absimile fuerit ct illud :
tNon veni pacem niiuere in terram, sed gladium *.!
. , Esl vero gladius, verbum oris ejus; quo rcrum
. * \
lerrenarum curae, ac solliciiudiucs
eonim,
.
qui ildem ipsius amplexi sunt, ampulat. Non de , .
sunt porro, qui islis dmnitalem Salvaloris dcinon\ \
Slrari diclitent. Terram enitn sigutiical, quam nia ' , '*
ledixerat. Hevera aulem de universa
nialedi . > clum pulelur : quando omne penilus boininum
' \ genus exsecratus esl, bis verbis : c Terra es, et in
. ^
terram reverieris
Quando eiiam niundum
,

impieiaie depravaium eluvione eistinxit. Judaeam

. .
vero ct ipsam deinceps, ob conlumeiiain quam D ,
ab ipsa passus esl, sic alloquilur : c Ecce relin .

quelur vobis domus veslra deserla . Ab ipso
, f \,
enim relicla, ferro el flamma plane consumpta
; .
cst. Ad baec, ne divina ipsius naiura taterei : In
spirilu labiorum e$$e inlerfecturum impium addi- , , . ,
\

.
dil. Iinmundos enim spiritus increpabat: 182
.
quantuin bominis admiUcbal condilio, ore et la-
,

biis obstrcpcbat. Sed iia Spiritus ineff.itili polens

e r s o

! t

e t

Matlb. , \ scqq.
Maltb. xxni , 1 seqq.
Mailh. xv, 16. Mattb. , 9.
Malib. , 21.
xxiii, 38.
k

VARI/E
1

. .

8
1 0

Matib. ,
Maiili. x, 34.

L E C T I O N E S .

10 seqq.
Malib.
Geu. n i , 1U. "
1 1

, 3.
MallU.

2045

COMMENTARII IN ISAIAM,

2016

* ^ lia, daemonum vires frangebantur, el tolo genere

ruebanl, u l clamantes : c Quid libi nobiscuni, Fili
. "
Dei ? audirenlur, c vonisti anle lempus, ul lorque .
res nos " . Non le ipsi ignoramus, uec saix-luni
\ , *
l)ei esse ainbigimtis. At erunt, a i l , justhia succin*
.
, , cli lumbi ipsius, et veritate latera involuta. Ut aulem
\ ,
Symimiebus : Et cril justitia cingulum lumborum
. \ ejus, et fides cwgulum renum ejus. Nullum eiiim
.
eoniin omnino, quibus sibi placenl bomines, insi ,
gne majcstatis habiturus est; sed pro regio cingulo,
\
auro ct geinmis insignito : Justilia et veriiate suc .
cinctum iri pollicetur. Oslendunt vero el basc C h r i
sli dcilatum ; qui, Paulo lesle " , faclus esi nobis
, , <
sapienlia a Deo, ct justilia, et sanclilicalio, et re , ,
demptio. Quin el Salvalor ipse, lucem esse se
\ ., - D vcrilalemque, et viam profitetur
: quae profccio,
.
cinguli instar, euro, qui de radice Jessce prodierat,
* \ ' ,
consliirtgebant: eoque rcgio
ejus et
miiitaii
. habim,
auxilium prscbentem adversus visibiles
,
et invisibiles bosles, oralio s.guiiicavit. Nec cst
,
profeelodisscnlaueum islis Evangelii praidicaiionem
\
designari , j u x l a i l l u d r i Justitia lna, justitiain s , .
cultim, et lex tua veritas . > Justitiain cnim c l ipsa
;
lex docebat. Sed non in peipcluuin remaiisit, cuin
, eam, quae perfeclior esl, expuleril. Erat cadcm tt
veriiaiis efligies: scd Chrislum verilalem ipsam
. \ \
exsistere, verbis ipsius lesialum babemus. II s

ergo proplielica narralione vcluli dtlinfalis t l
, adumbratis, ad ea se deinccps, quae pra;clarc ab eo
.
gcsla suiit, explicanda conferens, rapaces ei feros
, '
C olim bomines mulalo vitae genere, studiis conira ,
riis peuilus incubituros; simulque in Ecclesia rccens natos (non secus alque viinlos et tauros
l i m u l pasci videmus) ejusdem dmnorum verborum alinienti fore parlicipes dixit. Nec vero erit, cum
reges, el qui cuin imperio sunt, inlor plebeios ctpanperes iu Ecclesia versari couspexeris, quod de
bujus propbeiia Gde quidquam addubiles. Quod 183
si per ferocia animalia, genles significari
quis d i c a l ; non male, meo iudicio, senlial; modo alia absurditalis teiilalisque specie aliam
nolari
existimet.
Per mansueta autem el pnra, Israelitas ipsos,
\
qui pcr legis doclrin an facti sunt inansueliores;
, ct idemque ex ambobus, cicuribus et feris, sacris el
, profanis, ejus opera, qui pastoruni printeps pa , \
scendi arlem callens, propbela tesio, in pascua
optima, in pingucs campos deduccre valet, conila, , \
t u m i r i ovile credanius. Viluli porro nominc, po . , pulum inlelligit, quiCbristi Udem re<cnler ample .
, ^ xus* in Cbristo puer est : ut ipsa forsan tauri appdlalione, Israelilas, lanquani lale provectos.
p i v ^ ,
\ . , - ISimirutii, ut uno eos, qui fid;i lanlum cleiuenU
deguslarunt: aliero, ul virlule jain el cogniliond
, , . >
provectos, siguificet. Scripluin enim est : Bene\ * <
Et apud
dic, Domine, parvulos cum magnis
^ .

17

\ D Davidem: Senes cum junioribus laudent noiiien

; , >,
D o m i n i > iElaium piajlcrea in Clmslo discii. 5, . \
luina csse ul oslendercl Joaiincs, vi pueris, cl pa ,
iribus, el ipsis eiiain adolcscenlibus, scribcre se
18

" Matih. , 29. " I Cor. i , 2 * , 30. Joan. , 12. Jjan. xiv, 6.
r x i i i , 43.
Psal. C X L V I I I , 12.
V A R L E LECTIONtS.
f ,
, #

Psal. cxvni, 142.

1 8

Pj>al.

2C13

PROCOPII GAZ.EI

20U

lari tuodis animadvertiuuis. Vita eiiiiu idcm ipse . . ( ,

est.el lux, e i potestae. Venimenim^ro, quia SUO
' ' , tandcm lempore nascilurum Emmanuelem momiit;
.
Mililer jam, u l divinis virlutibus, operumque d i gnitate cognosci debeat, adjungit Siis verbis : Non
;, \
secundum opinionem judicabit, neque secundum
ru- .

morem arguet ; quae sane a Synmado perspicue sunt in bunc modum Iranslala * Non secundum titionemoculorum judicabit,neque lecundum audilum aurium arguet: sed judicabit in reclitudine pavpe
quod est Evangeliorum lcslimonio comprobaium. Est enim magna persaepe libertale nunc sacerdolibus ip*is regni Dei privalionem, ut ad gentes transiret, quse fruclus 181 J s ederent *, miniulus :
nunc Scribas e.i Pharisaeos niullis aliis iniprecaiiouibus inscctalus .
e

Idem vero non secundum sermonem arguebat:

' ,
sed in cordis penetralia oculorum acie irrumpens,
, lentantibus et simulale quaerenlibus Herodianis, a
; (
quibuspublicanoruin pecunise colligebanlur, utrutn ),
censum Caesari

: persolvcre liceret, respondil

c ,\, ,
ut sibi numisma census ostenderent, cseteraque
. ,
, ,
illa, qu;c sequunlur . Iloneslam enim licet verbo \
rum speciem prauenderenl, magistrumquc Dei
. ,
viam monstraiilem appcllarenl ; sum tamen a
Chrislo calumniae convicli. Judicavit etiam humili , ,
' ,
judicium, el httmiles terrce arguit; vel si ad Sym \ , > *
inachum respicis, pauperes in rectitudine, eos n i
, ,
miruin, quos ipse beatos Clirisius pradicat gpiritu
c ' \ . \ ,t
pauperes ; quales ejus fuere discipuli, quibus et
ipsa ne Domini quidem pepercit repreliensio. Ait ; > ,'^
. \ enim - c Adhuc et vos sine intellcclu estis \ >
.
Et, c Nondum cognoscitis ; nec intelligitis ?
Ilemque Petrum alloquens peculiariier : c V i r . " ,
8

modicae fidei, ad qnid dubitasli cujus g e - C , .>

neris luulla etiain alia arguisse neinini dubium , '
esse queal. Sequilur ergo, Et percutiet terram .
verbo oris sui. Cui non absiniile fuerit ct illud : , ^. , tNun veni pacem miliere in lerram, sed gladium '.!
Esl vero gladius, verbum ori$ ejus; quo rcrum . ' \ .
lerrenarum curae, ac soiUciludincs
eormn,
.
qui lidem i p s i u s antplexi sunt, ampulat. Non de , .
sunt porro, qni istis divinilalem Salvatoris dcmou\
slrari dictilent. Terram cnim signiiicat, quam nia- \ *
ledixerat. Uevera aulem de universa
maledi . > ctum pulelur : quando omne penilus boininum
' \ \ genus exsecratus est, bis verbis : c Terra es, et in . ?
lerram reverieris
> Quando etiam niundum
, impielate depravalum eluvione eistinxit. Judaeam
. .
vero c l ipsam deinceps, ob conlumeliain quam D ,
ab ipsa passus est, sic alloquilur : Ecce relin\ .

quelur vobis domus vesira deserla
Ab ipso
, ' \,
enim reiicta, ferro et flamma plane consumpla
; .
cst. Ad liaac, ne divina ipsius naiura laleret : ln
, , . * ,
spirilu labiorum e$se interfecturum impium addi\
dil. immuiidos eniin spirhus increpabat: 182
quanlum bominis admiUebat condilio, ore el la- .
,
/
biis obstrepebat. Sed ila Spiritus ineff.itili polen1

Maiih. , 34 scqq.
Matib. , 1 seqq.
Mallb. xv, 16. Maltb. , 9. Malib. , 21.
%

xxiii,

4 0

Maltb. ,
Maiib. , 34.

58.

V A R L E LECTIONES.
1

. .

16 seqq. ' Mallb. , 3 .

Geiu , 19.
MallU.
1 1

1 1

2045

COM.VIENT YRII I N I S A I A M .

2046

. tia, dasnionuiu vires frangebanlur, el lolo genere

. " ruebant, u l claniantes : c Quid libi nobiscuni, Fili
.
Dei? > audirenlur, t vonisti anlelempus, ul torque \ , *
res nos
Non le ipsi ignorainus, nec saiKimn
.
l)ei essc ambigimus. > At erunl, a i l , justiiia succin*
, , cli lumbi ipsius, et veritale latera involuta. U l aulcm
\ , Syiiiimiebus : Et crii ju&liiia cingulum lumborum
. \ ejus, el fides cingulum renum ejus. Nullum eiiim
> . eoruni oninino, quibus sibi placent bomines, insi , \ gne majestaiis babilurus est; sed pro regio cingulo,
auro c l gemmis insignito : Jusiilia et veriiale suc .
cinctum iri pollicetur. Ostendunt vero et baec C h r i
sli deitaiem ; qui, Paulo tesle , faclus esl nobis
, ,
sapientia a Deo, ct justitia, el sanctificalio, el re , , H v
demplio. Quin el Salvalor ipse, lucem esse se ,
., ' - D vcrilateroque, etviam profltelur
: quae profeclo,
.
cinguli instar, euro, qui de radice Jessaz prodterat,
* \ \ ,
consliingebant: coque regio
ejus et
mililaii
. babilu,
auxilium prsebeniem adversus visibiles
,
el invisibiles bosles, oratio s.gniiicavit. Nec cst
,
profeciodissenlaneum istis Evangelii pranlicaiionem
\
desiguari ; j u x l a i l l u d : Justitia lua, j u s l i l i a i n sav
, .
eulmn, et lex lua veritas . Jiisiiliam cnim ct ipsa
;
lex docebat. Sed non in peipcluum reinaiisil, cum
-,, - eaui, quse perfeclior est, expulerit. E r a l eadem tt
.
veriiaiis efligies: sed Cbrislum verilalem ipsam
\
exsisiere, verbis ipsius lestalum liabemus. II s
3, - ergo prophetica narratione vcluti dtlineatis t l
.
adutnbratis, ad ea se deincrps, quae praitlarc ab eo
. , * gcsla sunt, explicanda conferens, rapaces ei feios
.
C olim bomines niulaio vii-ae geneie, sludiis conirar i i s petiitus incubituros ; simulque in Ecclesia recens natos (non secus atque vilulos et lauros
l i m u l pasci videmus) ejusdem divinoium verbonun alimenti fore participes d i x i l . Nuc vero erii, ciim
reges, et qui cuin iniperio sunt, inler plebeios etpauperes iu Ecclesia versari couspextiris, quod de
bujus propbetia Qde quidquam addubiles. Quod 183
P
ferocia animalia, genies significari
cjuis d i c a l ; non male, nieo iudicio, senlial; modo alia absurdilaiis ferilatisque specie aliam
nolari
exislimet.
Per mansuela autem c l ptira, Israeliias ipsos,
\
qui pcr legis doclrin ain facti sunt inansueliores;
, ci idemque ex ambobus, cicuribus et feris, sacris et
,
profanis, ejus opera, qui pastoruni printeps pa \ , \
scendi artem callens, propheta lesir, in pascua
oplima, in pingues campos deduccre valel, confla<5, ,
l u m i r i ovile credamus. Viluli porro noiuinc, po . , pulum inleiligil, qui Christi lidcm re<euler ample . Tarpov
, ^ x n s , in Chrislo puer est : ut ip*a forsan tauri appdlatione, Israeliias, lanquam lale provecios.
%b ,
\ . , Nimirum, ul uno eos, qui fid^i lanlum rlenienta
degustarunt: allero, ut virlule jam et cogniiione
, , .
proveclos, signiflcei. Scripluin eniiu esl : t Bene \
^ . dic, Domine, parvulos cum niagnis . Et apud
\ D Davidem; Senes cuin junioribus landenl nomen
\ ; \ , >,
Domini . > iElaium pntlerea in Cbrislo discri. , . \
miua csse ul oslenderet Joannes, ti pueiis, c l pa ,
Iribus, el ipsis ciiam adolcscentibus, scribere se
1 V

<5

, e

17

S l

e r

l 8

Mallh. vin, 29.

I Cor. i,24, 30. Joan. vm, 12. Jjan. xiv, 6.
13.
Psal. C X L M H , 12.
V A R l i E LECTIONtS.
,,

CXIII,

1 #

Psal. cxvui, 142.

* Psal.

2047

PROCOPII GAZM

2043

f e

lcslalus esl . El puer parvnlus, addil, agel eos. ' \

Quo loco agere, pro co, quod est cogere ct con . " '
gregare posilum est. Quod quidem cum nliis, licet _
. , \,
ecrlesiis eiiarn inliteri , in quibtis maxirna prse .
fcclouim pars moruin siniplidtale et bonilate n i - ,
lii! dislans ab infaplibus, eos lainen agil qui ex ,
, \
o.iini genero homintim in ununicoiiTunt. Et 6os,ad ." ,
dit, et ursus simulpatcentur ei simul erunt caluli eo \ .
rum. Colonorum cnim c l agreslium, pauperumquc,ct

rimuim, malorum etiaro, et bonorum pueri in Ecclesia simul cocttnt. Foriassis autem puerorum no- ,
\ ,
minc, eorum etiam de quibus jam dictum cst, ani, . morum ct fiJei conscnsum significat. Leo rursus
\
orudivorum naiura animal, eorum niortc jaui, qunc
berbis pascuntur, paleis vesci assnclus, bomo dici . " , ,
, ,

,
. .
.
,
queat q i t i , fero et immili animo pracditus, nudis *> ,

sacrae Scriplurae verbis, quae palearum nomine i n , , .

rniii, deleetatur. Triticum eninijure optimo men , lc-n oam quae lalcl intus, et raiionem dixerimus,
quibus nnlrilur aninws. Adjungit autem et puerum \ , \ ,
infunlem 184 (qtialis ille fuit de quo paulo anle ^
.:.
dhtimus) super foramen aspidum, superque fetuum
; ,
ipsorum cubile manum impune imniissurum. Quibus
,
verbis eorum corpora inlelligit, quae a daemonibus
, >
infestanlur ; in quibus latilantes spirilus repiiles
et vcnenati, veluli foraminibus, corporis sensibns ,
incnbant. Scd in istos, qui Chrisli puer est, vir .
,

simplex aliquis, el malitia puer, Salvaloris virlutc
irelus manum suam immiuit; quibus nulla esi , %\f

cendi poteslas, propter eum, qui de radice Jessa* Q ,

egressus, puens sius serpenles el scorpioncs con- \ .
, \
ciilcandi facultalcin largilus cst" . Non male n i r sum per aspidum foramina, et cubWta, bacrcliconim \ ,
. lalibula, effugiaque intelligas ; in qua qui i n C l m elo pueri exsislunt, codem vencnaiis ipsorimi mor- , ,
,
tdbus yires adimentc, tuto manus injicere possunl.

Quod autem montem tanclum addidit, Ecclesiam
/ i ,
ipsam, qua morum etdoclrinae probitale, ipsa de
nique verbi co&leslis promulgationc emineat, i n (5 . , ,
telligit. Alque u l ab eo qui in Judaea est, menlem
, $
nobis avocarct, quia repleta e%i universa lerra co, ' ,
gnilionc Domini, sicut aqua multa cooperit mare,
. -,
addidit : ut ila Ecclesiam, quae (oioorbe contine' \, ,
tur, pta doclrina, Deiquc cognitione quidquid ba1

bel scclerata viia salsnginis multa vcluli fluminis ^ , \

'

inundaiione deleluram significaret. Slalo aulem,
^
ait, el prophctiis designalo lcmpore (quando niniirum ex morluis surrexeril) qui de radice Jessa ,
egrcsfurunest, gcntibus imperabil. Nequaquam onim . \ . "*
, ,
illo JudaBoruin, quod brevi lerras angulo contine \
tur (nt David olim, cjusque posleri) regno conienlns, orbi universo solus imperabit, et in ipso $pe- . rnbuvt omnes : quomadmodum a Mose olim scri- , .
plum lcginms, on diTuitirum principem ex Juda, nnque ducein de femore ejus, donec vcnial quoil
reposituu esl : ipsitmquc fore cxspcctationcm genlium
E s l vcro considerandum, tribum a Mose;
M

IJoann. , 12-14.

f l

Luc. x, 19.

Gen.

XLIX,

10.

V A n i i E LECTIONES.
k

VP- 1[

'

* '

2049

COMMENTARII IN ISAIAM.

8050

ab lsaia autem fannliam, cum Jessx nominat Davidis parcnlein, dcsignari. Erat cnim iribuum in faluilias ipsas dislinctio. 185 Verura quae (ropice aniea dc feris dixerat, aperte jam ad gcntes rcferri
significat.
,
, Sed pro quo, Qui consurgit ul gentibus imperct,
,
babeums, Qui con&urgit in signum populorum red
,
- didisse Syiumachum, AquiLam autem gcntium re . perias ; indequc lieri, ulqnoiquotin Christum gentes el populi crcdiderunt, omites mortis ejus sabi

lare tignum gesiarc videamus. erit, addil, re . , ,

. quies ejus honor, vel, ul JSymmaciio et AqtiiUe pla, . cct, gloria : apposite proleclo maxime ad oecono \ , \ , miae principia, ad mcdia, ad finem denique, queru
illa essel habilura, significabdum : cum non mor ,
tein quidem ipsius, sed requiem et honorem (requie , ,
. " scente nimirum ad breve quoddam tempus rjus
corpore) osicndat ; qui ejusinler homines oecono , ,
. - miae finisbabelur uliimus. SicenimPatrem comp.ilassc legiraus : < Paier, glorifica inceagloria,quam
,
, , , .
c ,
\ . ,
, , .
, , . \

,
. * \
\
\ \
atoiov. * ,
\ ,
. ,
. " } ,

, '

. \ \ . ^
K a l .
, .
, , ,
, \ , \
.
. \ \
,
.
k

babebain, anlequam iiiurtdus exslaret, apud le **.

Esi cnim cruce noslri causa lolerata gloi ificalus;
ad quam cuai libens pergerel, a Palre seipsum
glorificari poslulavil. Eodem speclat et illud :
Nunc gloriiicalus csl Fiiius hominis
> ct quas
dcinceps. Sanna cnim el ludibrium, si eorum, qui
lalia ausi sunt ainenliam inlueris, exstitil. Scd gtoria rcsurreciionem secuta cst. Neque cnim, ut eorum ferebat opinio, mortem invitus oppcliii. Estct
alitcr Chrisli reqities, honor ilie, qui el ab ipsius
dcfertur cultoribus ; cum Yerbum Dei, ejusquc sapientiam et virtulem, et qua.n cum Palre babet
ualure siinui ei glcriae communionem, aelernam
dinique exsislcnliam , agnoscimus et proiilemur.
Polesei requiem, qua Deo diltcti fruunlur, inlclli
gere: ul alibi eos, a quibus diligitur, gloriikalurmn testaius esl. Quem enim honorem prseslai Dominus, requiem appellaimis; eumdemque nos isto
Dei judicio pro gesiorum dignitate decet cxspectare; cum jsint apud Patrein mullse mansioncs ;
cmii stella a stella gloria differat: cum omuesdcniquc, iu quibus ipse inliabilal, honore ailicial.
c Quisquis enim, ail, yerba mea audiveril, diliget
t s

eum Pater meos, et ad ipsum veniemus, et matrsionem apud eum facienuis

186
ComutgH
crgo, non ut getiiibus soluin imperel, sed ut honorem ipsis et gloriam, quamque ipsc babet, reqniem
iargiatur.
%

-'.

<5

, ,

,
xal , ,
",
,

,
. . .

\, \ . ;

Y E R S . 11-14. Et eril die : AdjicietDominu*

nslcttdere manum tuam, ut amuleiur superttites reliquias populi, qucc relinquenlur ab Assyriis, el ab~
jEgypto, et Babylone, el ab Mthiopia, et ab Ela^
tnitis, el ab oriu solis, el ab Arabxa, elc.

Joan.

XVII,

5.

Joan. xiu, 31.

Quia de gcnlium ftde in eum, qui dc radice Jess

proditurus fuerat, mentionem fcceral; clJudxorum
vicis boc loco non obliviscilur; ne cl islis inulilia

" Joan. xiv, 2.

t e

ibid. 23.

YAIUA: LECTIONES.
1

. .

PROCOPII G A Z ^ I

2051

csse Cbiisli vidcrrlur advcnlus, qucm hoc loco

aperil liis verbis : ln die adjicxet Dominus ostendere manum suam, ul wmuletur reliquias populi;
qux in liunc moduin inlcrprctalur Aquilas : Adjiciel Dominu$ iterum mannm suam, ut possideal reliquiaspopuli *ni. Quod ait secundo Syinmachus.
Qucmadmodum 187 cnim, cuni misera in g y pto servitute premercntur,fjus nurabiliter in -<Egyptios inducia manu libcrali sunl. S i c e s l eadem ille
admirandis operibus populi $ui reliquias in suam
potestalem a*ierturu$, et in wmulalionem prccbiturus. Nec dubium est eum bic populum inlelligi,
cujus antca semen, id esl apostolos, credentisque
popuH Israel.iiici parlem, quos cxerciluum Dominum reliquisse lestalus esi propbeia, tales enim
ipsae sunt per graliae eleclionein reliquiae, quae lolo ^
terrarum orbe varie a genlibus agilatae, salvse tamen faclae sunt \ Sunt eniui istorum opcra,quotquol in orbe cernas univcrso, Ecclesiae conslilutae
ct stabililae. Est praeterea sanctum non ab aliis i n ter genles praedicalum Evangclium , tignis Deoct
prodigiis tantum opus, veluli tesiimonio, confirmante, et apud fidelcs commendanlc.

205

, ,

. '' \

. ,
, .

; ,


,

, , ,
\ . "
,

. ,
' . \ .
. \
,
\ ,
.
, Non desunt vero qui eos reliquiarum nomine,
qui ex bosiium tiianibus incolumcs cvaserunMan- , , \ quam cisadDei cogniiionem non illa , qna? in iEgy- , \ , \ pio, uon ilcm quae Filinm in solitudine, non
.
qutt per judices deniqne palrala sunlprodigia, suf- , ficere videreulur, inlelligi puieni. Itaque ipso ad- ,
venlus tempore manum dicit adjeclurum, ul in Q .
amulalionem popnli reliquias adducat, ne geiitibus ,
babendus ipse rclinqualur. Simililer et Christum ' ,
ducem c l praifeclum describi aii, qui Davidis voce . "
regem se in eos supcr Sion monieni sanclum ejus . \
ab eo conslituluni e e s e " * ; qui se ilem ad oves,
.
quae dedomo Israelis penerant, vcnisse asseral* , , , , qui discipulos eiiain in viam geniium abire probi- -, ,
b e a l S e d populo Israeliiico, paucis lanlum ex- .
ceplis, non admiuenle, quando ad gentes transivil \,
graiia, exslitere ullimi, qui primi ; et primi, qui
, ; uUimi K Hinc est igitur, quod nunc propbela, cum
, . , , gentium prius meminisset, Jsraelitas ordinesecun- , \
do addidit, quo tanquani in dorsum (uior cnirn


Davidis verbis
in reliquiis positos jacuisse . * 'significet. Elevabit autem (de reliquiis inlelligens) D \ . ,

signum ingtntibus, ait; el anle onmes congregabil , U >
perdilos hrael. Nemo enim ipsis a 188
Salvalore^ ;
pritnum esse pradicaluin Evangcliuin ignorat, quos .
non incongrue perdilas oves nuncupabal. Sedquem
\ 6
taudeni congregaturum pulabimus ? Vel ipsum apo- , \ \ c \
Btoloruiu chorum, vel quem de radice Jesstcegres- ,
surum asseruimus. Eos enim una, eademque Ec- , ' ,
clesia, qui prius inler se valde dissidebanl, in
.
unum compulit ct colligavit; qui in duo olisn,
, \
diversis SainariaB el lsraelis nominibus, distrabe , \,
bantur. Sed quodnam $ignum inlelligai, baud cui- ,,
1

* Rom. , 5.
Psal. , 13.

" Marc. xvi, 15.

" Psal. , 6.

* Mallb. , 6.

ibid. 5.

Mallb. , 16,

53

COMMENTARIIINISAIAM.

2054

, qnam dubium csse potest, qui in Salvaloris verl a

,
inluealur. A i l enim : c E l videbuiH signum Filii
, '
hontinis ; > crucem innuens, per quam sanctis

mtindtis, mundoque sancli cruciflgunlur". Cujus
, ut vires el graliam signiOcarel propbeU , per
quam salutem sumus adepli, fideles ipsos ab uni \ , versac terrce plagis quatuor coire dixit : extremisni ,
niirum in toiius niedio meuibris coeunlibus, virlu .
leque ab eodem ad extreina qualuor perveniente.
,
Quadrifariain enim crucis parles ab eo dislincla?
, ,
sunt, per quem eoierunt, qui virlulum et princi patuum loliendi faculiatem babet, de quibus in
, ' ligno spoliatis Iriumphavit. Quod cum Paulus de
\ ,
eorum alioqui numero, qui perierant, miiiime
\ \
ignoraret, in cruce sibi lanlunt gloriandum esse
. , - ^ dixit * . Eslvero prophetaecx rei gestae niemoria,
, animo tantum inlelligibile aliquid signiiicandi
, \ oblaium argumenlmn. Quemadmoduni enim ex
- , quo Babylonica serviluie Judas el Ephraim liberati
sunt, non seorsim amplius, aut divisa imperii sedf,
, , ,
habiiasse, scd llierosolymis omnes sub uno Zoro , ' ,
babele Salaibielis iilio, qui de siirpe Davidica,

dcque Iribu Juda prodierat; sub ipso iteni Jesu
, \ .
Josedecbi OHo, lunc temporis sacerdolum principe, vixisse leguntur. Sic ex quo vencrand crucis
ereciuin signum est, omnes, reslituta illa prius, quae inente concepia, non cernilur oculis', libertale, in fidei communionein coivisse, el pr fligalis spirilibus immutidis, in Gbrisli Ecclesiam, sive
Sionem, sive Jerusalem dicas inlelligibilera, stib uno rege Cliristo (cujus typum Zorobabel popiili
quondam serviiute exeuniis imperaior, ct Jesus ille magnus, sacerdoluio princeps babuerunlj, iiu
gressos esse nemo 189
videt.
C In eodem enim Cbristus inlclligilur, rex simul
\ , , , , ei pontifex, sanctus, innocens, impoifulus, segre> , \ ,
gaius a peccaloribus, c l exceUior caelis faclus, ut
. " Pauli verbis ulamur . Ille, inquam, qui genlis
,
uiriversse noinine crucem amplexus esl, ul ambo
1 .
, Judam el Ephraim colligeret : sicut esl a Gaipha
. \ propler sacerdolii (iignitalem, qua fungcbalur, pro , , ' \
pheialum. Nec eo nomine solum, sed ul Dei fi
lios, qui, Joanne teste
dispersi erant, in unutn
. , congregarel. Omnibus enim, dislurbalo parietequi
. ,
niaceriam dividcbat, pacem attulit . Deindequod
,

adjicilvolaiuros in navibus alienigenarum, et mare

\ - statim prccdaturos; cursum qui ad genles terra

marique futurus eral innuil, non ducibus Judaeis;
, - sed iis, qui verbum Cbrisli amplexi essent, assum, ' . ^ piis, vel deniqne, ut uio verbo dicam, genlibus

Mari enim et ipse profectus Paulus, nocie se ac
.
die in profundo egissc a i t . Navem enini Alexan' ;. drinam Dioscuroriim insigncbabeiitem ascendisse
,
Luca auctore, didicimus . Jamdiu cnim in nioro
.

posilum eral, ul in navium proris deorum iinagi.

nes, siculi el hodie sanclorum niarlyrtint, depin . , \,
gerenlur : ad idque non imnierilo quod alieniqena ,
.
rum dixit, longa anle prsediciione relulil. i\avi , ganlibus cnim salutem dare Dioscoros arbitrak i

n o n

K 1

B0

B1

Matth. xxiv, 30.

II Cor. x i , 20, 27.

e i

" Galat. v i , U . * ibid.

Aci. x w m , .

4 7

Hebr. T I I , 25.

Y A R L E LECTIONES.
1

. .

Joan. xi , 52.

" Ephcs. n, 1 4

2055

PROCOPII

2056

banitir. Quod aulcm ibideni mare prtvdaturos ait, .

insulas hoc noniine inlelligit : quarum el ipsi m , ' .
colas, tanquam in iransilu, Evangelium docuertml:
' ,
quod a Paulo Melitensibus ipsis, cum Romam
. \ ,
^, '
properarel, faclitalum legimus
Mullos enim ea ,
in insula saniiaii r c s l i l u i i , mubos religionem do-
,
,
c u i l , c l ad eatn perlraxil. Possuut pr&lerea qui
, \
mare deprccdaturi sunl, etiam alitcr inlclligi; nimi . Oi-cot \
n i m , qui, dracone el cxteris sub eo degenlibus

snperiores facli, errantes, lanquam spolia, capiunt.
. ,
Mare enira bic aeruninarum locum intelligere de, . ^ ,
beniusiquom el alibi miseriarum vallein iitincu .
pari didiciuius. Dicenlur rursus et ipsam depree, ^
dari ldumccam, qui terrenis rebus, ipsoque adeo
.
Moab, superiores cvaserint. Est enini Moab, si
noiuinis qttairas* ralionem, idero quod ex pa-
. \ ol ,
ire, ad cosque locutus est Salvalor, eum
190
. ,

ex palre diabolo naios esse exprobravit . Quod

' . , autcm in eos manus suas injecluros d i x i t , niliil
'
aliud plane, quam operum bonilaie superaluros,
^ . "
eibii|ue subdiiuros siguiGcavit. At filii Ammoit,
\
, \ addit, primi obedient. Videmus cnim eos, qui sce . 'lere aliis sunl infcriorcs, in aiuplecicndo Cbrislo
.
nequiores prxverlere. Signat autem Ammon, si
,
verbi notatio postulelur, ac si, populus nobiscum,
',
\ '
dicas. Quod si ad bislortae fidem respicias, quas
.
boc loco gentes recenseri vides, ipso propbclae
temporc, Deo, qui apud Judaeos eolebalur, valde
. ,
iufeslas inimicasquc fuisse repcrias. Hinc est i g i , ^ ,
tur, quod suis eas jam notimtibus ad Teram relito

8S

gionum accedenles designal, quae el Arabiamipsam C .

iucolcbant, el sunl Christi discipulorum ope*mukis Ecclesiis locupletata?, cum suasilli inArabiam nsqiie
manus, oaBleraque opera, exteuderent. Erat vero conseiitanoum, ut quae Judaeis vicinae esseni,
Ev. ngelii prsedicalionem primce omnium amplecterentur. Scd ignoraudum non est, vocabuliun primi
a Ijectiiiuni essc, quod nec Hebraica ipsa, ncc caUcros inlerpretes, babere reperias.

191 V E R S . 1 5 , 4 6 . Eldesolabit Dominu$ mare

^,'.
Ai(jypu,el injiciet manum suam supcr fluvium spirilu ,


vehementi, et perculiel
septem vatles, ut Irajicere

,
c i possit eumcalceatus, eic.
,

, . . .
Non est de jEgypio isihaec instituta disputatio
\

(liabcl enim ipsa propbciiam, el pBculiarem inscri , \ ptionem) : sed superioribus accommoda, lanqnam
, " .; co, qui dc radice Jessae prodiit, vanissiinai religioni
, \ addit-los, cum vicinis JudaBae genttbus, errore stio
, *
per futuras discipulorum secundum eloclionem de
\ ,, Jcrusalem reliquias, liberante el eripiente, nibil ^ ' illis quidquam iinpediraenlo esse possit. Olimenim
, ; ; .
cuin aliai aliis patcre genles nondum didicisseni,
,
(ed in se muluo ferrenlur, ab aliis ad alias Irans- ,
irc tuium satis non fueral: sed lum maxime, si
.
qua3 cerla eranl et rala, movere quisquam aggres
6us fuisset. At Deus cum aposlolis, quos univer ,
sura orbis stadium decurrere jubcbal, viao liberia ,
lem aperire slaluissel, dircpiis oiuuibus sigillalim
,
n

* , , 1 seqq.

Joan. vm,44.
VAUIAE

;..

. .

LECTIONES.

2057

COMMENTARII

ltf

ISAIAM.

2058

;, , \
, , .
" \ ,
, \
&6
, & \


, * ,
.
*
* \
. *0 \ *
, \ \ .
\ .
,
*,
, '

.
f ,
. ^ , ,
, (> ()6. \
, , , *
. ,

,
*

,
.
\

regois, rerumque summa ad Ro:nanos delala, magni da?monum labeiUis imperii significationem dedir, unicamque reipublicac formam et moiiarcbinni,
ul et Ecclesiam unara, unamque Odcm, fore demonslravit. Quo nimirom tempore Csesar Augustus
iEgyplo poiilus esl, Deo ipso noli vehementia in
mare fluminis aquam compellente, cujns auxilio slm
armisa sc prohiberi posse Ciesarcua pulabanl iEgyp i i i , propler lacuuiu ampliludinein cl frequenliam
quos eflicii Nilus declivi 192
alvco sese in
mare ostiis sepiein exonerans; qute nunc a propbeta valles appellantur. Id rureum propbeta alibi
tioccnle, licebit inlelligere. A i l enim : Haec dictt
Dominus exerciiuum. E i bibenl jfigypiii aquam,
quae j u i l a mare eet; fluvius auieni deiiciet, e( siccabitur *, > et qtue postea. E s l vero Scripturae
familiare, lacus ipsosmaria vocare. Per $piritum
deinde tehemenlem, auslri in aquas furcnlis impeluia signiflcat; cujus flalu adeo ipsa Nili oslia
cxaruerml, ul calceatis trajici qncanl. Sunl vero
uonnulli cfut in propbelis quidem alia, proul seribunlur; alia auiem pcr allegoriam mtclligi debere
arbilrenlur. Exempli gralia, in Jessas nomen, niliil
praeter quani quod verbo dicitur; in illiiis auiem
radicis virga, figurale quid aliud significari. Itcm
cum gentea dixit, ad lilleram stjmi;cum variarf
autem ferarum species supra nominavit, tropica
aliquid aliud designari. In bis deindc, quae jam
agiinlis, ubi de JEgypto loquilur, regionem ipsam
l , - Q sensibus palenlem, el jEgyptiis nofam babilalori
eigniflcari; quam non se desolaturum, sed
<ru

, - mare exare[aclum id est, idolorum lurbam dicil

, - Doininus. Hocenim videiur innuere, si ad Hebraeo . \
rum-fontes, et reliquorum in verlendo consensum
. " respicias, qui detestaiurum Dominum linguem mari$
* jEgypii dixerunt. Solel vero Scriptura maris ap . >
pellaiionem, vel impiorum muliiiudinem, vel ne 6 , quitia, tanquam maris sSlsugine, plenos fluctus
f * , deeignare. Atque hU\t esl, quod in eo draconetli
. >
>
babitare (alia enim
ipso e(iam exsistere certum
, cs;), apud Davidem repcrimus, ubi ail:<El draco,
, quem formasii ad iliudeaduin et . Uaqueetipso
,
nunc lingum nomiue, inapios eorum ecrmones, qui
$ * ,
Deum olim igQoramiit, imelligU : qualem exsti - D tisse verbis ipsius Pbaraonem colligimus. AU
"6 .
enim : Dominum non n u v i , nec hraeleiu dimiU
tam . > Hanc igilur detettaturum se significat, ut crrorem iEgyptia liogua lueri non pergal, sed $an
cta Dei oracula eloqui, ei in Doroini exerciluum nomine, sicut in sequentibus ail, jurare addiscal*
Hinc apud illos nec jam oracula respondere videmus amplius, nec ulluin 193
erroris genus c l
iucajitationie iEgypliaco vigere, ex quo Salvalorera versari in terris conligil,
,
Quominus autem fluvium ptrcussum iri dubi ,
lerans, ex iis, qiwe superius jam dicla sunl, ad *
duci nos palimur, quod popultun bunc, qui aquaa
||.
Siloae ieoiler fluentea rejeerat. rauluin rapidioru
^' , \
fluvii aquam, id esl Assyriorum, perpessuruni
1

9 9

laa. xix,

5.

Psal. c m , 26.

Ex*d. Y, 3.
V A R L C LECTIONES

. .
PITROL. G a . L X X X V I l .

C 5

2359

PROCOPH

2060

GAZ.^I

monuit. Sic igUur e l nunc jEgyplium regnum, , .

quod a sneculo exstabal, propbeta significal, sicut
el ipse antea Assyrium dcmonslravit. Ipsedeinde ,
Kzechiel allegorice JEgypti fluvios usurpavit, qtios
. se Pharao fecisse glorialur. Esl vero desolatio quae
,
>scelerum causa niittitur, si idonoo tenipore con- .
lingat, pro magno Dei beneficio numeranda. Ne

que vcro si spiritum vehementem Romanum iuipe-
ratorcra dixeris, a quo yEgypliaci regni ccpit ever-
s i o ; meo }uditio aberraris. Fuere enim poslea
' . ' \
jEgypto a Romanis prafecii alii, qui distincto el '
pcculiari munere, res eorum urbanas el militares ) \ ,
admiuistrarenl, quos nunc valles appellat, ut loci
, , \ &concavilatem simul, et summum, quod fiiil an- , lea fluvii noinine designatum imperiiifn, bumilius
.
'
jam facium esse inlclligas. Numero deinde septe- ^ & .
,
, corum, qui praesunt iEgyplo imillittidinem
. []

cxpressit: quibus landem peraclis, ipsa iEgypli

,

rcgio Evangelium doccnlibus patuit. Hos enira

populi relicti nomine,qui fluvium calceatus traje-
cturut $it, idco forlasse significal, quod Mosem et , , ' ,
sTvat ,
.Josua:ii peduin calceamenla dimillere, propter
lerrae, quam calcabant, sancliiaicm, jussos csse ,
lcgimus
: cui cum valde dissimilis sit /Egyptus . ^ /
(piofana niinirum et impura ), fluvium calceatis .

pedibys trajicerc jubenlur. Arescit autem qui Dei
spiriiu veliementi victus ac superatus est. Ilaque " . \
jion merctur ASgypii solum, ut nudiim transeunttutn sanctorum vesligia senliat. hideque eos , . \ ,
qui pasclia edere jubebanlur, calceis pedes babere Q . ,yr^X,
,

munilos oponcbat * . At qui ad sacrum per?cne- .

r i i locunt, is jam solvat calceamenta. Hincque ,, , \

illud est, quod aposiolos ulla gcstare Chrislum de . ,
Jtindisse lcgimus . Et erit, ail, Israel, sicuti dies \ vovc,
illa quando 194**' de terra AZgypti. Tuncenim,
aiunt, el Rubrum mare, c l ipse Jurdauis fluvius,
, \ ,
calcealis paluil. Placet vero nonnullis, quando
,
fluviuiu iransire* ei libere ubique iEgyptum om
; .
ncm pcrmeare conligeril, alacrcs cariben a propbeta edilum, buic non multum dissiuiile, quod
jla incipit : Canlemus Domino; gloriose eirini magnificatus csl
in heiiliae signura canlalue 7 #

CAPUT XII;
-G.Etdicelindie : Benedicam libi, Domine,
quaniam iratus es , el averlhti iram tuam, et
uiiserlus es mei. Ecce Deus tiietfs, Salvalor meus,
confidens ero in eo; salvabor in eo, et non timebo :
quia gloria mea, et laus mea Dominut , et faclus
e$i mihi in salutem, elc.
Cum enim Evangclium docereni in JudaBorum
synagogis, Ecclesias auteiu de genlium convcrRione fa< erenl; uovum eos carmcn, quibus lantae
iueranl ulililalis auctores, modulari docebant.
Tanquam enim vetere apad se flumine, marique
lciiipesluoso sublalis : cce,aiunt, Deus meus,Sal~
Exod. . 5; Josue, , 16.
9

. IB'.
'--'. )

, , ,

,
.
, . ' , ,

, ,
, . . .

,
$ '
.
" , \ , ,

Exod. , .
. , 4.
VARI^E LECTIONES
% . .

* Exod. , 2 1 .

90C1

COMMENTARII

IN

ISAIAM.

%C&

valor meus; confidens ero ineo; ncc sublalis j : i i u

quaj pielatis in me etudium morabautur, quidquam metuam; sed eiit in locum daemonuni, quibus olim serviebam, gloria mca, et laus mea Dominus. Ideo autem iratum sibi Dominum dixit,
tit non injusta se, qui eum esset aversatus, pali
significarel. Neque vero allalam nobis Cbristi
noniine peccatorum veniam reticel, cum averlisU
iram tuam, ct nmettus es mei, addit. Perexpo
enim semel ASgyplios raores, el cultum amplexus aliquis, ea tandiu relinere siniiur, donec.
persoluiis imprudentiae poenis, male metal, quae
male seminavit: qui tamen iuiserenle Deo revocaius, carmen islud modulaiur. E s l v e r o 61 buic
non mullora dissimile : < Iram Doriiini portabo,
x a \ , , , quia peccavi ei . > Iiem illud : Non enim i i |
finem irascelur, neque in sxculum iracundiam
, .
servabil . Caiteruui lanquam bene perceplo

libertatis munere, cum iratum prius Dominum,
, ' ,
suique mnertum confessus esset, Ecce Deu$ meu$
, ,
Sahator meus, intulit. Neque vero illorum quis. *
, \ , ,
quam, qui vel in bomlnum lirce pauperibus lar . ,
giuniur, ve.l se laudari muluo posiulanl, vere lau
,
dem et gloriam suam Dominum esse dixeril; sed
, ' .
qui Paiiliui mandali gloriae cupiditalem probibentis, diligens observator veram in Deo tanlum quaesierit. At Deo ipso gloria se illos affecturom pollicenle, a quibus ea afficilur; nemini jam 195 dubiura esse qucat, quin a quibus id recle ficri
\ i d e a l , eisdem et ipse gloriam reponal.
\ ,
Nam et Moeis vullus ideo gloriam conseculus
& . \ - C est, quod Moses Deum gloria digne noveral afll
\ ,
cere \ Ncque vcro Deo quisquam laudes acceplaa
. \
decanlarit, qui falsas de eodem cogiiationef
.
mente luealur. Unius cnim B t r u m q u e esl, gloria
. et laude recte atficere, neque ulroque prius poiie*
,
rour, quaui Dei misericordiam consequamur. Ne . , , \ que enim secundum opera, quap. Tecitmis ttos; sed

secunduni misericordiap ipsius ubcrtaiem gralit
, , \ nebis daia e s l . Praelerea, ut aliara explicalio. ,
nem noa omittamus; quae l i i yEgypio accidisse le*
.
giraus, a SalvaioHs in terra nobiscutn pcregrina \
lione differre nibil videantur. Tum enim sub een* sum cadentis; boc aulem loco, Pbaraonis mente

comprebensi servituiis jugum excussum esf. Tum
&. . *
in sanguinem rursus aqua inutan visa ,est, q u
^ jam earri baptismatis ope salularis est effeclu.
Tum deinde qui Israelero pef sequebanlur, in
.
. * bri auaris undis exstincti sunt; cum qui liujus
vilae fiuctibus agitabantur, sanctorum discipulo ,
M m praccplis adjuii incolumes enatarint. Non
.
, defuit lum copia grandinis calamitosa ; cura nunc
; , in eorum mentes ieciindans illabatur imber. Pro , fund lum lenebra? : sed jam in Chrislo lucis fulgor amplissimus. Luxerunl sua jEgyplii primoge*
, ,
'
n i l a ; eed per euro jam, qtti primus ex meriuu
.
exciiaius e s t , sicul olim in primogenitis IsraelU
, $

' . -
,
.
'\ ,
. , \,
, \
.
,
, .
,
. *
. . "
, . >
\ , ,
. > ,

, 9

8 0

e o

6 1

Micb. f i i , 9.

t!

* Psal. cn, 9. " * E x o d . xxxiv, 2 9 . P s a l .

V A R l i E LECTIONES.

. . .

LXXVIII.8;

II fimolh. i , 9. Coloss.I, i t ,

2065
PROCOPII G A Z / E l
.2CG4
faclum C3t, salvi incolumesque remanserunl. Quis , , .
ergo eos tanlorum auciorem beneficiorum
, ,
merilo laudasse qui eorumdem essent magna cum
^ .
voluptate memores, arbilrelur? At Deus, qm in , ot>
gralia reponeuda niinime cunclator est, si quando . * *
digne gloria aiTiciaiur, spiriuialibus confeslim re- ,
spondens donis : Et haurietis aquus, ail, cum gau- . , ,
dio, de fontibus Salvatoris. Quod si obscure d i -
clum euiquam videatur, Salvalorem ipsum in baw . ,
verba audiai : c Si quis siiit, veniat ad nie, et bi- .\
bat. Qui crcdit in me, quemadmodum ait Scri- . ,
plura, flumina de vcnlrc cjus flucnl aqnac viventis. ,
Uoc aulem dicebal de Spirilu, qucm erant acce
pluri, qui credidissenl in ipsum . E l rurstis :
, ,
Si quis aquam bibat, 196 quam ego dabo c i , ,
fiet in ipso lons aquae salientis in vitam aeler- ,
nam *. Sunt ergo satutis fonles, vel sancli apo- , '
sloli, vel libri, qui Sptrilu diclante tanqtiam im- , '
bre, coelitus iminissi sunl. Sunl vero et propbela* , \ rum scripla Israelis [ontes apud Davideni, ubi .
a i l : < l u ecclesiis benedicile Dominum de fonlt- ,
bus Israel . Quod si idololatiiac populura argui
,
conslat, ubi Me dercliquerunt fonlem aquae viven- . '
tis, legiiur ; et bic cerle crcdenlem, silimque

suam Dei decreiis explere cupienlem, cum gaudio
, f
de fontibus Salvaloris aquas esse hausturum ne- , ,
mini innuere dubium est; quas esse bibituri \ ,

jEgyptii, et qui salutarem illis potum propinarunt , ,

pradicuniur. Sed eorum, qut illam biberunt, gau-
dium satis illud expressit, quod his verbis scri- . \
bitur : Sitivit anima roea ad Deum forlem v i - " , \
, >
vum . > Quo enim quisquc silit magis, eo eiiam
amplius idein bibendo deleclalur. Uaurire vero ,
aquas cum gaudio is dicilur, qui Doniini legem ; , '
.
die ac nocic medilatur . < Os enim justi, dicit
Psaltes, niedilaiur sapientiam . Recte siqui- , , dem qui quserit, idem arcano Scripturae sensu per- . ' ,
cepio, aqnam cum gaudio hauriel; Verbumque Dei ,
vivuni lalicem, reperiet, a quo per spiritum mor-
(alibus cunclis, a quibus ipse anlea fuit ignoralus .
scaturientes nionstrali stmt discipuli; de quibus ,
ila Davidem loqui comperimus : c Apparuerjnt , , \ .
, . \ ,
fontes aquarum, et revelata sunt fundamcnta orbis
lerra? '. > Lapis enim hi Sionis, id est Ecclesia?, . , fundainenta eleclus, el a Palre ipso posilus, cui D
.
pcr fidem a?dilicamur domus spiritualis, in leroplum sanctum, in bdbitacuhim Dei in spiritu,
Chrisius esl. Sunt vero secundum ipsum et lapides eliam, id esl orbis terrae fundanienla nocnlnali,quiperpraedicalioncniprincipee exorsi, nos in fidci veritalrsque reciitudine et firmiCudine relinuerunl. Non esl aulem praetermitlendum, si ad Hebra3a verba respicias, bic de comniuni omnium
salulis auctorc Jt*su menlionem fieri; cum ubi Salvttloris voecni usurpainus, Jesum Hebraica ha~
beant. Verbi causa, ubi legitur : Ecce Deus Salvalor meus, 197
tt>i; factu$ est mihi in satulenu
E l bic denique, cum de (oniibus Salvatoris dixit.
D

c t

Prophetiaiu enim, quae de radice Jetsm babctur,

Je*u Sulvatoris appellatione deslituti cum de eo
essel insiiiula, nequaquam decebat. Ad ha?c, scrHione ad Evangelislas eoivverso, quid eis, qui

1 1

" \ >
, - :
. .
, &

" Joan. , 57-39. Join. , U .

Psal. LXVII, 27.
Pnal. x x x v i , 50.
i sal. xvn, 16.
70

66

Jercm. n, \Z.

67

Psal. XLI, 3.

e e

Psai. i,

2065
COMMENTARII IN ISAIAM.
2066
; , ,
, ^Egyplii doclrinam amplectunlur, diccrc convcniat,
innuil; cum hymnum canlare Domino admoncl,
. ;
, \ inclamare nomen ejns , ut ista eliam aliis anncit! . , l i a r e , quando spiriluali poiu roplelos esse conii*
- gerit, Dieminerint. Est aulem clamor eo usquc vocis
. , conienlionc eialus sermo, ul ad eorum aures, qui
. \ , procul absunl, pcrvenire valcal. lnclamare crgo
y.aX cum pracipil , idein facil, ac si non humilia dt
, . " Deo sentire, scd sursiim erecla mentc de co phi , ,
,
losopbari, el ila disserere jubcat, ut vel rcniotissi . .
niis genlibus ipsa docendi perspicuilate claruni et
* , \ cclebre salulis verbum evadat. Quod cerle si^ni, .
ficari non ambigas, si ad ea, quae seqnuntur, aspe
xeris. A i l enim : Annuntiale in genlibus gtorioia
, . , ejus. Dicile ipsius mirabilia, id e s l , etini q\ii> iit
\ - mundo e s l , rerum ordinem rudibus ostendite, ul
. Condiloris saltem dilerlionc pellicianlur.Cumaulem
.
sublimia dixii, cuncta inleliexit, qua vcl in coclo,
, vel in terra, sive men(e, sive scnsibus ipsis com
,
prebendiinliir, ab ipsa facla csse audimiis. Niai
/, mavis ad ejus erga nos faciiilalem respcxisse d i , ' . : eere ; quem huniiliatos el conlritos cordc in sublime
,,
videmus allollcre. Qnos enim scelcrum depresscrat
. gravilas , eosdcin gloria sua sublimes et excelsos
;, ^ effecii. Non dcsunt tamen , qui quae supcrius posita
, , sun.l , ad euin, qui iccenter iniliaius sil refcranf,
, , , \ quem hausta de fontibus Salvaloris aqua, eos volunl
, , , fecissc progressus , ut apostclicum aliis ininisle ; ^* rium denionstraTe, Dominique vcrbum cekbrare
- Q queat. Neque vero quibus inclamare prsecipiai,
oniisit, cum slalim annunliare in gentibus gloriosa
' ! ,',
ejus praecipiL Qui cnim ipsa gloriosa non sit Im .
Diinuin formatio, daemoniaeoe tyrannidis eversio,
, ' .

ademplae liberialis, visionis,198juslificnlionre,
, *
sanctificationis reslitutio, fiUorum, qui prius a I)t?o
, " \
recesserant, adoptio, Dci coguilio, niorinoriim
\ ,
suscitalio , Icpra? deuique purgatio? Morbo labo . > , \ rantes sanavil, darmonas fugavil, maris J P S U I S
, , -^ compescuit. Uaque non immcrilo Shn habilatoret,
id est, eos qui scrvala fidei coaslanlin in Ecclrsiis
. , remanserunt, exsultare dixit. Sionem enim vcrbum
, cvangelicum, in quo Dei sedificatur Ecclcsia ,
, , inlelligimus. Quando igilur sancium Israel in me .
dio EcclesiaB exaltari conligil; Iwlamini jam , qui
eum io ipsa medKim babealis. A i l enim: Ubicunque fuerinl duo, vel ires, in nomiue meo congregati, illic sum in medio e o r u n i . > E s l ergo in medio ipsorum exallalus, qtiauliimvis hoiuo, atcopla
servi f o r m a " ; Deus lamen operibus ipsis,a qitibus ignorabatur, verus demonslraius. Israelis p o n
et Sionis apposito noinine Judaeos alacriores facit, ut cum de se sermoncm instilui arbitramur, libri
bojus, qui U m praaclara de se valicinelur, Iectionem amplectantur.
. .
D
C V P . .
-\ " ,

199 V E R S .
Visio contra Babylouem quam

'. '
vidit haias filius Amos. ln monte campestri atlollite
. . - tignum. Elevale vocem ipsis. Ne metuatis. Adhor. , , lamini manu ; aperile, principes. Ego instruo, ego
. ,
.
- duco eos. Sanctificali sunl, el ego duco eos. Gigantes
%

71

T l

Maltb.

XVIII,

20.

7 1

Philipp. n , 7.
V A R L E LECTIO>ES.

* ;>. .

. .

067
PROCOPll G A Z ^ f
2068
teniunt, ul imphanl iram weam, gaudentes simul ei elcl, * .

insultantes.Voxgentiiim multarum inmonttbus, itmt- ,

.

ii$ genlium muliarum, etc,

, , . . .
Poslquam de Cliristo valicinatus est, novem
: , \
aJversus genles inluitus visioies (in quibus vallem
, '
Sioniscompleclitur, inter exteros Judseoruip eiiam
, . \
poptdtim annumerans) in novum jam, facto a Ba , \
*bylonii$ exordio, argumentum ingredilur : earum- ,
qne ideo mcminii, quod solae Judaeos assidue i m , ?
pelcrcnl. Inde esl igitur, quod injuriaro perpessos
. consolalur, el injuriarum auctoribus poenas, ipsis , que ab exsiiio rcvocalionem impendere denunliat :
, \
ut, cmn eventu propbetiam veram esse probari
, ,
conligeiit, Deum (irmius, quem et scelera ulcisci,
\ , el longe ante praemovere viderinl, ampleclantur. , \ .
Sunl vcro quae ad Dei cognitionem prosunt, non
, . ,
Judaeis modo, sed ipsis eliam quibuscunque genii- .
bus nunliata el proposiia. Ipso enim statim tolius , \ ;
libri principio, cam ab ea, quae de Jerusalem esl,
, \ )
propbelia, dicere crepisset; a Babyloniis
200 , ^.
jain ea, quae de gentibus sunt, exordiuro ila su- ;
mil, ut ad ipsam tandem Jerusalem iterqin se re- . *
cipiat. Ad< esl apud Daum personarum acceptlo ' \ ,
i:uSla ; qui a suis incipere, el in eosdem desinere
\
voluerii. Orbis aulem imperio trecentis et mille ,
nuiiis oo usquc poliii sunt Assyrii, donec expu- gnatis Hicrosolymis in victos saeviores inhuma- 2. " , \ , \
niorcsqiie facti, noo gloriam Doo, cujus numinc , ;
bostibus poliii fuerant, acceptam retulerunt : sed
, gacram lempli supelleclilem idolis impie dedipa , \
riint. Fit autem propbelica vi$io, cum mens ipsa .
divinituft illusirala, ipsique adco inleriores oculi, , , non eorum iuore, qui extra se posili, a daemoitjbus , \ ,
lorquenlur, fulura, tanquam pracsentia, inluenlur.
, ,
Nequeenim i l l i , quas intns babenl, imagiues v i - .
rieui, scd videre se falso arbilranlur; nou aliter . "
quain qui insaniunt, dum monles el flumina, vi- , , rosquc el feras absenlcs intueri ae pulanl; qtio- * ,
rum fisio nibil aliud, quam inentis error operalione . ;
sua carenlis, ess; queal. A l inquil Dous : < Ipsc . ,
Siim, qu> visiones multplicavi ; > quas cum lar. \ ;
gilur, non quam ipse conslruxil et ornavil, rocntenri , , ,
obcxcat, sedspirifus pracseulia liicldioriMti el cla ;
liorcin facit. Cnde sunt el propliet;c videute$ no- D . *
m i n i l i ; quasi dicas ingcnli quodam et aculo men ,
tis visu praeditos. Quis igitur fecit videnlcm et
, .
caccum ? Alierum quidem prophelam : alleruni au ,
tem suo scelere in futurarum rerum cngnilione ,
prorstis caccutientem? Neqne enini unqiiam beaio- , \
ruin spcclocula profanorum sunl intuiluri oculi. . , ' ij
iJnde ait : < In jndicium ego in mundum veni, iit , , non videnlcs videant, et qui videnl caect f i a n l
.
YM vero a propheta Palris nomen addilum, ut eo
. ,
ae in proplielandi disciplina niagistro; quem non
; \
#

7 3

Coioss. , 25.

T i

Osee xn, 10.

19

Joan. ix, 59.

V A W i E LECTIONES.

t* . .

tm

COMMENTARII IN ISAIAM

2070

\, \ , \ parum de sancta sua educatione sollicilum babuis .

sel, usura esse docerel. CaUcrnm quam hic dcsignari Babylonem, adversus quSm visio csl, arbitramur? Locum equidem ipsum, si ad historiain
specles, in quo linguas eorum qui lurrim sedificabant confusas esse aecepimus. Confusionem enim,.
si nominis ralio qua?ritur, significat. Quod si arcanum poslulas intelleclum, menlem oplitue Babylonem dixeris, quse siiis confusa malis Deo semper advcrsatur , quxque 201
conficlis dogtnalibus
alienis, dum illis delectatur, elevatur.
Tanquam igilur in Babylonios propbcla insurge\ ' rel, ht monte campestri elevari signum imperaviL
, ' \.\

, \ ' Quoniam eniin Israelilas, qui proplcr idulolatriam

eis fueranl iradiii, inbumanius acccpcrant; noit
, immerilo Deus indignatur, et per Zachariain u\t
,
in liunc modum : c Zelalus sum Jerusalem, ei Sion
\ , \
* ' zelo niagno. E l i r a magna irascor super genles ir2> , ruenies : quia ego iralus sum parum, ipsi vero
Et ipsani rursum Babylo .> \ ^
addiderunl ad niala
, nem sic alloqnitur : Ego dedi ipsos in manus
tuas, tu a u t e m non dedisli eis misericordiam
>
. *'
\ , Alque inde est, quod a Cyro Medorum Pcrsarumque rcge subacla est; de quoapud Isaiani locutum
t ,
Dominum his verbis rcperias : Hsec diciiDominus
,
christo nieo Cyro, cujus apprehendi dexlram, ut
, .
, \ . s u b j i c i a m anle faciem ejus gentes, et u r b e s nor>
^ . claudentur. Ego a n l c te ibo, et niontes adacquabo,
portas ferreas conleraro, et vectes ferreos confrin , \
. gam . Inde victoria potitus, captivos Israclilas
, ' . domum dimisit, t e m p l u m q u c instauravit. Jcremias
$0,. itaque, cum de Babylonica expugnalione, deque
gcnlis aquilonica? in eam cxpeditione disscruissel,
bsec addidit : c In lempore illo venienl iilii lsraet;
\ . \
6 . \ , , ^ et filii Juda in ideta. Ambulanles cl flcntes properabunt Ueum suum qua3renles . Rurstim, ubi
\ , * \
se in Babylonium animadvcrsnrucn, deque eo pcenas
.
sumptiiriiin dixiss t, Israelem se in pascua sua
\ ,
reducturum paulo post intulit. Est ergo ad Medos
ffii\ , et Persas propbelaB sermo direclus; ut lanquara
,
Babytone jaw p o l i t i , victoriae gymbolum \n allum
, \ >
\ ; aitollant, et iropaeum urbi infelici vidcRdum aperte
proponant; de qua in hacc eliam verba apiid eum \ . dem legimus-: Quomodo captus est el contrilue

malleus universse terra& ? qutbus summam ejwe
, spevitiam, summaroque avariliam procul dubio s i . . !\
gnificasse pulamus. Atque binc est, quod ia eorum
, .
tandem manus Israelitae, cum suam ipsi impieta ,
lem bene dilatassent, traditi sunl; cum jam lamen
, '
aniea In victnarum gentium poteslalem venisseni.
, '
Campestris aulem montis nomine, collem significa' ,
vit. Non enim nisi mediocriter ereclo in loco iro .
\ \ . *0 pcca 202 erigebanlur. Sed si sensum postulas altiorem, iiieorum landem, qui conTtfsionis auclores
\ / ,
* ' , cxstileruht, potcntia rtiilura sit oslcndere \ideiiir;
c u m montem non p r a e m p i u m , aut praccipiiem, sed
,
magniltidine aliquatcnus elalum, sua lamen eliam
\ \
liumililate in eo manentibus securMm el tutuni con

scenderimus. Vuli enim utraque nos de Deo, ex. ' ,

eo

1 9

Zadiar. i , U , 15.

" Isa.

XLVII,

(J.

y e

Isa.

XLV,

1,4.

7 9

VAHliE LECTIONtS.
* . .

. .

Jerern.

L,

-4.

ibid. 23.

*067
P R O C O P I l GAZ.EI
2068

Hniunt, ul imphanl iram meain, gaudentes timul et , -^ .

inwliantet.V oxgenlium mullarum inmontibus, $imi- ,

.

Hs gentium multarum, clc.
, , . . .
Poslquam de Cliristo vaiicinatus est, novein
: , \
aJversus genles intuilus visioies (in quibus vallcm
, '
Sionis complcclitur, inter exleros Judscorum eiiam
, . \
populum annumerans) in novum jam facto a Ba , >
"bylomii exordio, argumenlmn ingredilur : earum- ^ \
que ideo mcminii, quod solae Judaeos assidue i m - , \
pelcrcnt. Inde esl igilur, quod injuriara perpessos . consolaiur, el injuriarum auctoribus poenas, ipsis , que ab exsilio revocaiionem impendere denuntial :
, \
ut, cum eventu propbetiam veram esse probari
, ,
conligerit, Deum Grmius, quem et scelera ulcisci,
\ , el longe ante praernovere viderint, ampleclantur. , \ \ .
Stuil vero quae ad Dei cognitionem prosunt, non
, . ,
Judaeis modo, sed ipsis eliam quibuscunque genii- .
bus nunliala et proposiu. Ipso enim statim tolius
, \ libri principio, cuni ab ea, quae de Jerusalem est,
, \ )
propbetia, dicere coepissel; a Babyloniis
200 , ^.
jam ca, quae de geniibus sunt, exordium Ha su
init, 111 ad ipsam landem Jcrusalem herqm se re- \ . * cipiat, Ad esl apud Daum personarum acceptio \ ,
i:ii!la ; qui a suis incipere, et in eosdem desinere

volucrii. Orbis aulem imperio trecenlis et mille ,
nmiis, <*o usque potiii sunt Assyrii, donec expu- gnalis Hierosolyinis in victos saeviores inhuma- *. , \ , \
niorcsque facii, non gloriam Deo, cujus numinc , ;
boslibus poliii fuerant, acceptam retulerunt : sed
,
eacram lempli supelleclilem idolis impie dedipa , \
runt. F i l autem propbetica visio, cum mens ipsa .
divinitusi illusirata, ipsique adco inleriores oculi, , , non eorum inore, qui exlra sc posili, a dsemoidbus , \ , \
lorqup.iilur, fiilura, tanquain pracsentia, inluenlur.
, . ,
Nequeenim i l l i , quas inlus Iiabent, iniagines v i - .
rienl, scd videre se falso arbilranlur; non aliler . > "
quam qui iusaniiini, dum montes el fluitiina, v i - , , ^
i osquc el feras absenlcs iutueri se pulanl; quo- ,
rumvisio nihil aliud,qitam inentis error operalione . ;
sua carenlis, css; queat. A l inquil Dous : c ipsc . ,
6 i i m , qu visioiws mulliplicavi ; quas cum lar. \ ;
gilur, non quam ipse construxil elornavil, mcnlem
, , ,
obcxcat, sedspirilus praescnlia Iucidiorom el cla ;
riorcm facil. Unde sunt el prophela? videntes no- jy .
m i m i i ; quasi dicas ingcnli quodam el aculo men ,
lis vi*u praedilos. Quis igitur fecit videntcm et
, . >
caccum ? Alierum quidem proplictam : alleruni au ,
tem suo scelere in futurariim rerum cognitione , \
prorsus cajculientem? Neqne ettini unquam beaio- , \
riiiu spectocula profanoruin sunl inluituri oculi. . , '
Unde ail : In judicium ego in mundum veni, nt , , non videnles videant, ei qui videnl cacc.i fiaru >
.
YM vcro a prophcta Palris nomen addilum, ul eo
. ,
e iii propbelandl disciplina magislro; quem non
\
f

Cofoss. , 23.

T i

Osce xn, 10.

1 9

Joan. ix, 59.

VAMiE LLCTIONES.

t* . .

im

COHHENTARII IN ISAIAM

2070

\, , \ parum de sancia sna educatione sollicilum babuis .

sel, usura esse docerel. CaHoriim quam liic dcsigoari Babylonem, adversus quflm visio csl, arbiiramur? Locum equidem ipsiim, si ad bisloriam
specles, in quo linguas coruni qui lurritn sedificabant confusas esse acccpimus. Confusioncm euim,.
s i nominis ralio quneritur, significat. Quod si arcanum poslulas iiUellectum, mentem optimc Babylonem dixeris, quae siiis confusa malis Deo setnpcr adversalur , quaeque 201
conficlis dogmalibus
adienis, dum illis delectatur, elevatur.
Tanquam igilur in Babylonios proplrcla insurge\ ' ret, In monte campestri elevari signum imperaviu.
, ' ' .
Quoniam eniin Israelilas, qui propter idulolalriam
" , \ '
eis fueranl iradiii, iiibiimanius acceperant; uonr
, , \
imraerito Deus indignalur, et per Zacbariam ait
\ , \
in buncmoduni : c Zelalus sum Jerusalem, ei Sion
* zelo magno. E l ira magna irascor super gentes ir , '
ruentes : quia ego iralus sum parum, ipsi vero
. \ ^

addiderunt ad mala . > Et ipsani rursum Babylo* , nem sic alloquitur : Ego dedi ipsos in manus
. > '
luas, tu aulem non dedisli eis misericordiam . >
\ ,
Alque inde est, quod a Gyro Medorum Pcrsarumc ,
quc rcge subacla est; de quo apud Isaiam loculum
,
Dominum his verbis rcperias : Haec dicitDominus
, .
chrislo nieo Cyro, cujus apprehendi dextram, ut
, \ . - eubjiciam ante faciem ejus genles, et urbcs noi>
, \ . claudenlur. Ego ante te ibo, c l montes adaequabo,
,
portas ferreas conleram, el vectes ferreos confrin . gam . > Inde victoria potitus, captivos Israclitas
, \ ' , domum dimisit, templumquc instauravit. Jcreniias
{&,. <
haque, cum de Babylonica expugnalione, deque
\ \
genlis aquilonica? in eam cxpeditione disseruissel,
4\ . \
haec addidit : In lempore illo venicnl lilii Israet;
. \ , , ^ et filii Juda in idem. Ambulantes cl flcnles properabunl Deum suum quoerenlcs . > Rursum, ubi
\ , *
.
se in Babylonium animadvcrsurum, deque eo poenas
\ ,
suinptiirum dixiss l , Israelem se in pascua sua
ffii\ , rcducturum p a u l o post i n l u l i t . Est ergo ad Medos
,
et Persas p r o p b e U e sermo direclus; ut lanquara
, \ )
Babytone jam potili, victoriaB symbolum in altura
\ ; a i t o l l a n t , et Iropaeum urbi iufelici vidcndum aperle
\ . p r o p o n a n l ; de qua in hscc etiam verba apud eum
dem legimus : < Q u o m o d o captus est et contrilue
, malleus univei*sa3 t e r r ? qurbus s u m i n a m ejue
. . 2\
sievitiam, summamque avaritiam procul dubio ei ^ .
gniiicasse putamus. Atque binc est, quod in eorum
, *
l a n d e m m a n u s Israelitae, cum suam ipsi impieta , '
tem bene dilatassent, Iraditi sunt; cum j a m l a m e n
, '
a n i e a in vicinarum gentitim poteslatem venisseni.
,
Campestris aatem montis nomine, collem significa .
v i l . Non enim nisi mediocriter ereclo in loco Iro \ \ .
pcca 202 erigebantur. Sed si sensum p o s f j l a al ,
tiorem, ut eorum l a n d e m , qiri conicrsionis anctore
* ' ,
exstiteruht, potcntia ruitura sit ostcndere videinr;
,
cum moniem non praernptum, aul prsecipjlem, sed
>.
niagniludine aliqualcnus elatum, sua lamen e l i a m

bttmiliiate in ea manentibus securMm el liittim con. ' ,

stenderimus. Vult enim utraque nos de Deo, ex7 e

7 7

7 e

T 9

t 0

1 9

Zacbar. i , U , 15.

T 7

Isa.

XLVH,

6.

T e

Isa.

XLV,

1, 2.

7 9

V A K l i E LECTIONES.
u

. .

. .

Jerern.

L ,

i.

ibid. 23.

071

PROCOPII GAZ.UI

2072

elsa vidcllcei, et luia aentire. At qui magua \ , ; .

cocis conlcntione crucem praedicat, is in monie
\ ,
ngnum elevare, id est poienli oralioneCbristimor\ , .
leni ampliflcare posse dicimr, et proraissiones planas aperlasque reddere. Hos autem cum vocem , * <& ,
. , ,
txaltare jtissit, Deum profecto, ac si quam in se , , &
ipsie illi ex communibus notiiiis Deuin prsedtcandi
inaleriam habenl, assumere, in eaque laborare . 0,
monerel, dixigse videtur. Qui enim vullu demisso \ , \
tcrrenis rebus incumbit, hutnilem profecto de Deo . ^
(quasi in convallibus habitel) vocem e d i l ; <um ejus .
humilitatem in prsconibus ips, quibug deprimun- , / , . ,
, /.
lur, animi perturbationes efficiant. Ne metui igitur,
ne lucro, ne lenlaiioiribus ipsis quo sublimis eva-
, .
dat nobis prsedicatio, succumbamus. Ad litterani
lulem, Persas pro euperalis Babylonlis verborum \ ,
, *
applausu exeipere, wcemque edere triumpbalem
.
Jtibct. Forsilan eliam el confulenti esse aniino ad, * *
vcrsus eos, in quos pugnalun suut, adliorlatur.
.
Iloc euiia ipsum, quod nolite timere dixil, significat; cum Deo quantumvis exercilum vincere , , ,
, *
proiiipium sit. Deindc, adhortamini manu, adjicil.
, >
Nutibus euim polius iu belio quam voce, qtiai tu, *
iiiiilUi,sirepiliiq4ie intorcepla satis csse nequit,qiue
. \
voluoius significanius. Qui rursum afflictis per botta
. "
opera consolationem affert, patiperlateni largilrice
u:anu leviorem reddit. Largiendo eaim poiius con- , .
solalioiiem aliulcris, quain gj verbis ad fcrendam forliter pauperlatein adborlMus futrU. Qnod autea
manum illis aperire suadel, de erogaudo certe admonel. Juxta illud : Aperienlc te manum luam,
otnnia implebunlur bonitalc . > Quod cerle imprimis efficere principes, qno subdiiis in exemplum
ipsi evadant, exposcil. Decet vero ct quac imperitis occlusa? 203
Scripluras aperire, contra quam
Scribis (qui regni claves babebant , ) efleclum esl.
Rectc siqtiidem principet, quibus est ea clavium C
" ol
scicnliac poleslag, oomioanlur. Indcque est, quod - . * c
, , , J)
os fctiiiro Corinlhiis palere diqebat Paulus . Ad
, ,
liiierar aulem, aul Babylonios jam, tanquam v i ctos; aui saaclas ipsas poteelales, inita cum Per- * .
tis socieiate, portas jubet aperire. lovictam enim
\, \
mannt poteatiam oslendeas ipt$ a i l , inttruo : , ,
ipse, inquam, duco aoi. Ant not (ei via placel COQ- , \
. ,
templaUonls) pro viribu a<l operaiionis studium
,

exborlari videlur. Ducem enim babent Dominum,
qui unumquemqHe ia Ecclesiaj corpore pro sua d i - . ' ,

gnitale ordinai. Doinde quanteg adversns Babylo- .

. , nem ducot, subjicil, cum tanquam giganles tenire
addit : Gaudentes quidem ei alaores, ul qui vicUj- . *
ros se non diffldant; adversario* auiem superbe, . 6 \ tanquam viribus impares, coniemnant : quoxl quidein in}uri(v vcibo ipsi significaiiini esl. Miuilalur , ,
,
auieni el aliler, nonmillorum (quibus esi cum Deo
. \ '
bellum gerere familiare) in sceleralorum poenag
,

insiare advcnlum; a quibus sese suoseriperc cum

,
exeptei, cosdem ereclo salulis signo, in montem
\ ,
camvestrem edncii. Admonel preierea, ui eos, qui
e i

s u n l

i 3

e i

Psal. C I : I , 28.

" Luc. x i , 53.

II Cor. , I I .
VARIiE LECTIONES.

. . .

73

GOMUENTARH I N I S A I A M .

2074

, afflicli eunt, beiie merendo, lanquam manu adltorte, ' mur;ulque discendi cupidiao$ aperiamut, doceamus, \
qiie qua ratione nialo ()ne mulla niolienles Giganlct
, ,
effugere valeant, quos malorum nomine angelorum
.
Davidcm iutcllexisse probabile esl ; q u t ' c u m uos
\ . crudeliier raesos viderint, laelantur, et ex doloris
, , , ,
nostri gravilale voluplatem capientes, contume. ", , ,
lioee nobis insukant; licei non tnajora, qtiam eis
.
- a Deo conceditur, eificiant. Voxgentium multarum
, , - in montibu*, et qnae sequuntur; promiscuam eo, . \
runi vocem ostendit, qui in praelio sunl bominum,
, \ '
equorum, vincenlium, fiigientium : qualem paucorum hominum, baud quisquam d i x e r i l , sed prig , \ .
cipum muliorum, el subditorum; id est lugentiutn
.
Babyioniorum, tet Persarum cxsuliantium, quos
,
e v

'

, \
\ , * .

, \ ,

,
, .
, ,
'

, ,

, .
,
*
-

j%

'

. ^
a

bellicotos, et gentem procut, id esl, 204

^ "P*
aquilone, vicinisque locis, venturam assertrit. Suog
autem vocat, ut Dei voluntale progredi non dubiles. Quod vero perditam terram dixit, non o r b m
universum, sed de qua sermo insliiuitfcr regionem
i n n u i i : quam tdeo forsan sic nominavit, ul gentem magnatn el popnlosam esse docerei; canique,
quae expugnationem sectila est, soliliidinem distinguerel. Nec vero incongrutini esl, lalibus varianim
etiam gcntium voeem in Ecclesia'(quam pcr montem campestrem inlellexit) significari: cui, ad nuilliludinis colieclionem, loci ainplittidinem ascribil;
cum ad eam, propter divinae co^niliouis allifudi
nein, imiusque fidei vocem nsoendant mulli. A l
, - Q consensu ipso una eademque cum sit, mulliplex
, \ ,
ideo videiur, quod linguis igneis, Spiriiue sancii
*
opera, in qemlibet apostolorum , qi gentibus
, imiversis erani Evangelium praedicaiuri, dissecta
, ftiii
: quorum de numero qui delecti suiH, reges
. , \ , ^
eos, taiiquam regni lilios, appellat. In quo praetcrea

gentem bellicosam venire jubet Dominus; poenas
. certe Dei judicio immiui, neque iuferenlem iuc.
luere, sed jubenlem poiius deprecari doccmur
. , oporlere; non eortim imitari impietatem, qui ina . - loruin spiritimm nequiiiaai sacrificiis demulcerc
, ,
adborlanlur; quus sive ambias, sive negligae,
, ,
agere laroen ei saevire, proul im|>eranli placel, ne ,
ccssum est. Est vero illorum lota, ei, qua legun; . \ ,
l-Hr jusii, conlraria plane armatura. His enim fidei
, '.
dypeus in promplu est, illis amcm incredulitaiis.
. 01
His fulget rationis ei verbi gladius; illis lemerila, \ . His inest ad securhaiem justiliae lorica ; illis
* *
iHJusliliac. His ilem salnlis galea; dlis perditiouis.
, ; *
IJis pcdcs ad sectandiiin paci Evangelium prom* , ^/ . - p(i paraiique; illis ad effundenduiu eanguinem ve \ /
loces. Uli ilem swnt de terra longinqua, longe qui , .
dem a Dco remoli, de tonge ctiam ad hiijus v i i x
scelera ulciscenda acciti. Sunl enim quoruni opera ad galuiem utimur, non exlerni, sed domesiici^
vicinique. Sed illorum crudelilate ad medelam curalioneinque nosiram Dci abulilur provideniia;
non aliler quam viperaB veneno medicus; quibus in carnem tantum, qno spiritus gervetur incohnnis
M

* Psal.

LXXVIII,

4.

y .

. .

Act. n , \ scqq.
V A R I i E LECTIONES,

* . .

071

PROCOPU G A Z E I

eelsa videlicet, et lula &enlire, At qui magna \

rocis conlenlione crucem praedicai, is ttt monte
awum elevare, id est poienli orationeCbristimorlera amplificare posse diciiur, et promissiones p!anas aperlagque reddere. Hos aulem cum vocem
gxallare jtissit, Deum profecto, ac si quam in seIpgig illi ex communibus notiiiig Deum prsedicandi
inateriain liabenl, assumere, in eaqite laborare
monerei, dixisse videtur. Qui enim vullu demisso
terrenis rcbus incunibit, huinilem profecto de Deo
(quagi in convallibus habitel) vocern e d i l ; cum ejus
htimilitatem in praeconibus ipsa*., quibug deprimunlur, animiperturbationes efficiant. Ne metui igilur,
ne lucro, ne teitlalionibus ipsis quo subiimis e?adat nobis praedicatio, succumbamus. Ad iitterain

2071

, ; ; tx .
\ ,
\ , .
, * ,
, ,
, ,
| . 0,
\ , \
. \ ^
.
, , . ,
,
.

, .

Buteni, Peraas pro guperalis Babyloniis verborum \ ,

6V , *
applausu excipere, wcemque edere Iriumphalem
.
Jtibct. Forgiian cliam el coniidenii esse animo ad, *
vcrsus eos, in quos pugnaluri s u n l , adhorlalur.
.
Hoc eiiiw ipsiim, quod noliu timere dixil, signiftc a i ; cuiu Deo quantumvis exercilum vinccre , , , *
,
proinpmm sit. Deinde, adhortamini manu, adjicil.
. > *
Nutibus e&itrt potius in bello quam voce, quaj lu,
iuiilUi,sirepiliiq4ie inlorcepla salis csse nequit, quae
. \
voluuius signiiicamus. Qui rursum affliciig per boua
. " *
opera consolationem affert, patiperlalem largitrice
, .
u:anu leviorcm reddit. Largiendo eaim poiius consolalionem aiiulcris, quam & verbis ad ferendam fortiler pauperlatem a d b o r t M u s fueria. Q N C H I a u t e o i
manum iilis aperire guadel, de erogaudo cerle admonet. Juxta illud : A p e r i e H t e te maiuim l u a m ,
omnia iuiplebuulur bonilatc
> Quod certe impriniis efficere principes, quo gubditis in exempltini
i p s i evadant, exposcil. Decei vero c l quac imperilis occlusa? 203
> Scripluras aperire, contra q u a m
Scribis (qui regni claves babebanl , ) eflecliim esl.
Rectc giquidem principet, quibus est ea clavium C
" ol
scicnlix poleslag, n o n i i D a n l u r . Indcque est, quod - . *
, , , ?
os gtuira Corinlbiig palere diqebal Paulus . Ad
, ,
liiieraaj aulem, aut Babylonios jam, lanquam v i ctos; aui sanclas ipsas poteeialeg, inita cuui Per . gig socielatc, porlag jubet aperire. Invictam enim
, ,
\, \
mantt* polealiam osiendeag ip*$ a J l , itutruo :
ipse, inquam, duco aoi. Aut nog (gi via placel con- ,
. ,
templationfg) pro viribug ad operaiionis sludium
,

exhortari vldelur. Ducem enim habent Dorainum,
qui iiuumquemqHe in Ecclesias corpore pro sua d i - . ' ,
.

gnitaie ordinai. Doinde quanleg adversus Babylonem ducat, subjicil, cum tanquam yigantes venire . , ^ . , *
addit : Gaudenle quidem ei alao.res, ul qui vicUi . roa se non diffldant; advergarios auiem superbe,
\ tanquam viribus impares, coniemnaHt : quod qui, ,
dem injuriat vcibo ipsi significaiinn est. Minitalur
, auiem et aliler, nomiiillorum (quibug esi cum Deo
. \ '
bellum gerere fanHliare) in sceleralorum poenag
^ ,

insiare advonlum; a quibus sese suos eripere cum

,
ex^ptei, cosdem ereclo salutis signo, in montem
,
camvetirem educit. Admonet pnelerea, ui eos, qui
s u n l

g 3

" Psal. C I : I , 28.

" Luc. x i , 53.

II Cor. , I I .
VARIiE LECTlOiNES.

. . .

W73

COMMENTARH IN 1SAIAM.

2074

, afflieli eunt, hene merendo, lanquam manu adhorte6\, ' mur;utquediscendi cupidiaos aperiamug, doceamus, \
qne qua ratione malo Une mulla molieiiles Giganles
, , effngere valeant, qnos maloruin nomine angelorum
. Davidcm iiilcllexisse pvobabite est ; q u i cum uos
* \ . crudeliier oaesos viderint, laelantur, et ex doloris
, , , ,
nostri gravilate volupialcm capienles, conlume. ", , ,
lioee nobis insukanl; licel non inajora, quam eis
. - a Deo concediiur, eiiiciant. Voxgentium multarum
, , - in montibui, et quae sequuntur; promiscuam eo , . >.
rum vocem oslendit, qui in pralio sunl bomitium,
, '
eqaorum, vincentium, fugienliuni : qualem pauco ; , \ .
rum hominum, haud quisquam dixerii, sed prm .
cipum multorum, el subditorum; id est lugenlium
Babyloniorum, fct Persarum cxsullantium, quoe
,
^
\ / , \ ' bellicoios, et gentem procul, id csl, 204
<\ , - aquilone, vicinisque locis, venturam assertfil. Suos
* . auleni vocat, ut Dei voluntale progredi non dubites. Quod vero perdilam terram d i x i l , non orb^in
\
universum, sed de qua senuo insiiiuir/nr reginnem
, ,
inntiit: quam ideo forsan sic nominavit, ut gen, (em magnatn et popnlosam essc docerel; eamque,
, . quse expugnationem sectita esl, soliludinem disiingueret. Nec vero incongrimm esl, talibus varianim
, ,
' eliam gentium voeem in Ecclesia'(quam per montem campestrem inlellexil) signiflcari: cui, ad niul
litudinis colleclionem, loci ampliludtnem ascribU;
itlatv , ,
, . cum ad eam, propler divinae co^nitioHis alliludi
nem, imitisque fidei vocem nsoendanl mulli. At
,
*
, - * consensu ipso una eademqtie cum sit, mulliplex
, ,
ideo videtur, quod linguis igncis, Spirilus saneii

opera, in quemlibet apostolorum , q u i geniibus
, uiiiversis erani Evangclium praedicaiuri, dissecta
, fuii : quorum de nnmero qui ddecti sunl, reges
. , \ ,
eos, l a n q u a m regni lilios, appellal. In quoprailerea

gentem bellicosam venire jubet Dominus; poenas
. certc Dei judicio imuiilli, neque inferenlem mc.
luere, sed jubentem poiius dpprecari doccmur
, , oporlere; non eorum imiiari impietatem, q u i ma. - lorum spirituum n e q i i i t i a Q i sacrificiis demulcere
. , . adborlanlur; qiius sive ambias, sive n e g l i g a e ,
, ,
agere lamen el saevire, proul imperanli placet, ne ,
ccssum est. Est vero illortim toia, ei, qua legun; . \ ,

lur jusli, conlraria p l a n e annatura. Uis enim fidei

,
>
clypeus in promplu est, itlis auiem increduliialis.
.
Mis fulget rationis el verbi gladius; ilus leinerita, \ . His inesl ad securiiaiem juslitiae lorica ; illis
*
injiistiliae. His ilem salulis galea; 'llis perdiiionis.
, ; *
Ilis p c d c s ad seclanduin pacis Evaiigelium prom' , . - p l i paraiique; illis ad effuiidendum eanguinem ve /
loces. llli ilem sunl de terra longinqua, longe qui , .
dem a Deo remoli, de longe c l i a n i ad bujus v i i x
scelera ulciscenda acciti. Suntenim quonim opera ad salutcin uiinmr, externi, sed domeslici^
icinique. Sed illorum crudelilate ad medelani cnralionemque .nosiram Dei abutilur providenlia ;
non aliler quam vipera? veneno medicus; quibus in carnem tantum, qno spiritus servelur incolutnis
e v

* Psal.

LXXVIII,

4.

A c l . n , \ scqq.
VARIJE

7 .

. .

* . .

LECTIONES,

8 0

8075
P R O C O P H GAZ/
2078
205 poicstas permillilur : qtia ralione Pliylegum ei Ilenuogcnem non iii inioiiliim, sed ut blaspliemanduin non csse disccrent, iradiios legimtis .
Eosdemrursum de terra longinqua venire dixil, ! \ *. ^, , \ ' ,
quod in lcrra sedem locumque sibi elegerint, ncc
a summo cwlo, unde olim primum dcjecii sunl, .

paruni dislent. Sequilnr deinde : Ululate, quia "*

prope esl die$ Domini : lanquam praeter tamenla ei ' .
liictnm nibil jam Babyloniis reslarc moneai. D L O .
0namquc metum animis eorum incuticnle manus ,
omnii dissolvetur, et omni* anima liominit timebit. .
Vani siquidcm lum iucrinl, quicuuque ad iutpe.. ;
diendum conatus adhibebuntur. Quis enim ut scri- , \ ,
bitur, raanum ereclam queat everlere? Aliter vero , ,
el ad Dei minas, quas a bellicosis impenderedixit, \ ,*
ululatusei lameniaiiones, quibus Deum placari
, cerlum est, addiuil. Solet enim pro suo in homi- . ncs ainore Deus miuitari; et cum eos poenituerh, ,
miuas averiere. Qui enim Ninivilis interitum de- ^ ; '
nuntiasset, si poenilenles odisset? Ab ipso enim
,
.
coniriiio, qui perdidit quae contriiione digna sunl : \,
ut Satanam sub pedibus jusli, ul bella, ut cedros , \ ,
Libani, id est superbos, el veritali insurgenles, , \
conlerere Dointnum legiivius . Decet autem eos,
.
qui L)ei conlrUxonem eiTugere cupiant, suum ipsos
corelaluin luimdumque conierere, ui sacriilcii v i - ,

cein ipsius gerat bumililas. Ea euiiu, si cuin poe- . nas exigente Deo conferatur, omnis imbeciUa ma- , \ .
nu$, ei omnis iimida anima. Nec vcro, aiunt, im- , \, .
merito hominis adjectum est vocabulum; cnm s i l , , illa, qu% angeloruni est timidilali inininie obnoxia; . , $ .
contra, q u brulorum; quain pavere quidein el .
terreri, sed timidam esse non volunt qui placito- ,

r u m defectum, quas a foriiludinc pelunlur, t i i u i
, ! , \
dilalcm dcfiniunt. Quod auleui turbatum iri tcgatos ,
ail, idolorum cullores siguificat; qui, utpar est,
; , <
instante Cyri advenlu, quaB ex u s u c r a n l vaticina- . ,
banlur, et supplicalionibus pro regioue intercedcn- \ . les daemonas faligabanl. Sed pudore suiTundeulur, ,
, \ cuni conlrarium oinnta cessisse viderinl, 206 .
miituoqiie lngebunt (boc enim ipsum esl, quod
, ^
condolendi verbo significavii). Vseforsan, etsi quaB \
stint ejusinodi miseriaruni judicia, usurpanies. Iia
. " , '
auiem pra? maximo animi dolore nigrescent eorum

vulius, ut esse marcidi cineris rcliquiae videaniur : ,

n i s i s i n a l u m ex pudore ruborcm eiiam significare
* , .
voluisse existimes. Jamjam cuim lempus appclit,
. \
\ , \
qnoimplacabilis Dei furor Gbaldaeos onines popu
latus regionem vatlabit, peccatoresque perdelex ea ; ry ,
, \ quod cerle idem est, ac si scelerale vivonlcs ad
unum omnesdeleiurum se dicat. Nequeenimquid- , ,
quam discriminis gratia addidit, quijustis Baby- , ,
?. ,
, \ ,
lonem deslilui non ignorabai. Quia deinde calami* . *
taluin magniiudo vcl ipso diei tempore, vel cuui
, . " tluua stellisque nox illustralnr; tenebras bominuni
' , animis el caliginem offundil; ideo, non nalura
8 r

II Tim. , 1C, 17.

8 7

Rom. xvi, 20.

VARLELECTIONES.

77
COMMENTARIIIN ISAIAM.
2078
* - quidem, sed prae dolorc animi reni ita se viderepu . \ ,
lanlibus, obtenebratum iri solem stgniGcavii. Quod
\ " \ , \
autem mandaturum se mala adjicil, vel se nimis
lerrilurum, vel certc, ui l o l l a n l u r mandalurum
5 . ;
, 'iinuil. Dcindc per Orionem, stellarum insignium
, . splendorem significavil. Alias v c i O quod apud He, \, ? - braeos bujus aslri iiomine designatnr, ad eam, quac
lum vigebat iu Graecia, loquendi consueludineni
,
I r a x e r u n l iuterpretes. Iu Jobi deinda libro, quod
,
* \ - Pleiadem et Arcuirui, auslriquc penelralia legimus * ; et ipso e i i a m Graecorum more dici debe
. \
. ' , mus cxislimare. Non desunt l a m e n qui superiora,
. - quoniam orbi universo raala dcnunliari videanl,
boc modo explicent. Gum enim, aiunl, in Babylo ,
nem peculiares m i n a s edere propbeta inslituisset;
; ' , \ , - quae prius ad universuin Dei judicium spectabant,
n o l a l i s impiorum o m n i u i n poenis, demonslrari e t
, \ \ . ' - proponi voluit, ut deinceps ad singularem scelenim
\ Babylonis u l t i o n e m i r a n s i r e l ; de universo vero illa
b

8T

.
exsistere, quibus in monte campestri signum elevari
jussil. Hoc autem propbelae spirilus, lanquam ex divini Verbt persona proferl, et angelis, quibus ipse
slipatur, clausas portas jubet aperire, ad eosque, qni inlus claudunlur accedere, necnon impioruin
poenas urgere. Unde certam 207
aliquam, qua lanquam carcere hosliles claudaniur poieslates
regionem designari non fuerit dissenlaneum.
Eamne vero abyssum ilhim essc arbiliymur,
\ , quam serpenlibus implelum i r i , serpcnles et om ,
, ^ ues abyssos nominans Scriptura dixit ; in quam
ne ante lempus nutiantur, Cbrislum daemones de ,
precantur, lanquam se tandem aliquando milti
; ,
C deberc confileantur ? Ejusmodi vero poleslales
vel gigantas nominat, vel giganium illis non absi ,

- niiles a n i m a s ; vel ccrte angelos quosdam, qui c

coelo delapsi cum Gliabus liominum coisse, et gi* , \
. * ganlas procrcassc fcruntur . Vel de.nique I r a n s fugas potestates alias, qua ad judicii usque lem ,
^ , - pora vinctse clausaeque cobibeantur. Gnm etiini Dei
inslabil judiciuro, mitlet, ut ipse a i l , angelos
, >.
suos cum luba magna, el congregabunl eleclos
, * ,
ejus, asuuimiscoilorum, usque ad lerminos eorum.
, - Poenas autem puniendis per adversarias potesiaies,
' lanquam lortores, imnuliel; ipsisquc stipaloribus
, - angelis eorum vincula solvere, ui in.pios adorlai
, \ ulciscanlur, suaro tamen el ipsaeposloa senlenliam
. " ,

subilurse peculiariler, iinperabit. Montis verocam , \ - & pestris nomine, vicinum terrai locum, atque adeo
, bominum quodlibeldoiniciliuin signilicat, in quo
( signum divini instanlis judicii (ad quod forsannon
\ \,
male diciuni istud, videbunt signum Filii bomi ) \
nis
retuleritj praabere jubet, et voce elala ad
. , '
illud omnes convocare. Postea adjicil, adhortamini
, . '
manu; aperile,principe$, quorum vice, ita Symma ,
.
cbus : Movete manum, et egrediantur porlU: lan : , quam nimirum profuudissimis e lebebris, in qui. ,
biis vinctaB coercentur, unde nec ipsse, nisi judicis
.
imperio, polerant exire. Quos autem gigania$ voGen. vi,2-4.
Maltb. x i v , 3 I .
Job: , 8, 9.
Psal. C X L V I H , 7,9.
" Mallb vui, 28-53.
'Mattli.xxiv, 30.
8 8

89

8 l

8 8

* .

V A K L E LECTIUNES.
, .

8 0

8 1

2079

PROCOPII GAZ.Ei

SO^O

cavHypoiente* Aquila elSymmacbusinlerpretantur: . * , \ 6~

inlelligilque scelerum ultricespolesiaies.Nam et id
. Scriplura lestalur, cum de /gyptiisad liunc modum .
loquitur uMisit ineos iram indignationisswaerindi- t ' gnalionem, et iram, et IribtHaiionem, immissiones \ \ , '
per angelos inalos . > Quorum, ut in eos, quos
ulcisci decet, immanilas significetur, " nomeii , \ .
\ .. ,
ct injuricB adbibuil. Sed q u de islis dicunl, hactenus. De 208 g *l>us deinceps, quae judicandae , ,
, stint, dispulalio insliluitur; quae vocem adversum
, \ ,
se edilurs sunl, suam ipsae calamilaiem cjulatu

testillcantes, subdiii simul et reges, propter bella-
tores Dei jussu terram omnem disperdenies; quos . ;
gignnla* esse longc dislantes, et lanquam coeli fun- , ?>damenlis concludi dixit; qui suo evocali lempore , ? quandojustorum sccrciionem fieri contigerit, ma- ^
,
loruin lerram Omneni disperdituri vaslaluriqne . \
sunt. Eadem prorsus et in Evangeliis usiirpaniur, \
ubi dexlros quidcm ad praeparalum sibi a consiitu- ,
tione mundi regnum vocari, sinisiros autein ignis .
anerni supplicio terreri legimns \ Alque bis qui- \ , \
\ \
dem quae de futuro judicio (cujus nondumtempus
wlvenii) proferunlur, peccatores ad poenifeniiam , \
longfi prius quam coniiiigant, bortari, et instanti- . " , \, xpobuspialis reteclis, ad luetum provocare siudet. Ve- , .
niei enim, ait, ira> die$ antesignificata, et propeest. * "
Jamdiu siqnidem ipsa appetere, propbclis quoque
teslanlibus omnibiis, ideo dtcitur; ut eorum nul- , , Ins, qui ceeiderunt, lanqnam ea piocrastinanteim- . paralus oflen lalur. Quinain vero isli sinl legali, Q ol ,
quos cum dies Domini advcnerit, lurbatum trt si- ;
gniflcavii? Hi nimirum, quoiquot obscure nobis , " , ,
, \
in parabola Dominus aperuit. < Bomoenim quidam
. \ nobilis, inquit, abiit in regionem longinquain, ut
aceiperel sibi cegnum, el reverterettir . Deinde * c ).
, \
ecrmone de decem ranis absoluto : Civesauiem
ipsius, adjicil, odcrant eiim, el miscrunt legatin- , ' .
uem post illum dicenles : Nolumus btmc regnare \
; \
siiper nos . > Qui euim nobilem non dixerimus,
qui ex Patris essenlia suam habei exsistenliam ? ,
. ,
Ipse praHerea secuntkini carnem homo, relato ad
,
Oavidem genere, nobilis non immerilo censealur.
. ' ,
Abit igitur in regionem longinquam : sed non ita
locorum intcrvallo, aique negoliomm raiione dis- . *
silainet remotam. Bonis cnim ul sempcr adest , ;
Detis, ita longe a pcccaloribus rccedit : qui dia- , bolica tyrannide opprimi mortalesintuitus, tam fo. ,
misera condiiione permotus regendoseos e( prole- .
gendos assumpsit. Nec esi profecto quod ipsius , *
imperii finis exspectelur, donec inimicos suis ipse , , t ' ,
pedibussubjecerit. 209 Venit ergo in remotam a
Dco regioncin, ut ierrcnnm locum, id esi, impe- . >
rium ingentes, acciperet; juxla fllud : Postula , , \ ,
.
a me, el dabo libi genles ba?rediialem tuam * .
, \ ;
Qui vero sub bujus saculi principe degunl, non
e

13

ent

Psal. L W M i , 49.
Psal. , 8.

Mallh. xxv, 34-46.

9 5

Luc. xix, 12.

ibid. 14.

Psal. cxVni,

, . .

V A R I ^ LECTIONES.
' . . * . .

. .

^. .

155.

2081

COMMENTARIl INISAIAIJ.

2082

, ' homines modo, sed potettaiee eliam, baudqiiaqtiam

imperium ejus ierre voluerunt. Sed cum ea prae; . ' ,
, ciperet, qua fieri postularet, missa ad enm lega , tione regem esee sunm ipsi postea pernegaruut et
'xbjurarunt. Dicantur forsan et legaii iton tnale,
,
, > - qui mortis ejus anclores, ejusdem rcgniim secruce
- posse exscindere arbitrati, Pilalo, ne regem eum
. , esse Judaeorum scriberet, sed qnod rcgem se essc
. \ , - dkerei, inclamabant. Sed suo ipsi scelere coHvicii ,
, \ , dispen$aiioncm morari vel averiere ncquiverum".
.

Nulles auiem, qui scelesta operalur, Cbristo rege
.
unquam gaudere poterit. Quo fit ut de hot; bominum genere lurbabuntur verbum usurpavit pro ,
. , - phela; qoo tempore nimirum cvm gloria Dominum
, , \ venieni em vider?rt. Seqniintur vcro : Ecce enitn
, \ . die$ Domini venil tnipiacnbilis. Quam esse a superiore aliam, de rua prope esl dies Domini scribeba .
. , tur, aiunU Illam rnim de cuilibet imminente consummalione exsisierc; banc aulem universam oru . .
nhrm, quae proprie dies appellatur, inlelligi. Ne|) . i , \, que enim lum noctc inlercidelur aliqua : ncc qua)
in tenebrts lalent, fugere quemquam poterunt,
,
, \ quibus vita baec signiitcalur, in qua isla oceultanlur. Illam ergo implacabilem nuncupavitj cujue
\
, - . , nicdcri doloribus nibil quidqtiam valeat. Provide
\, - aulem el sapienlcr, ut, donec dies est, laboremus
, . islis metum incuti arbitraittur. Venit namque nox,
,
- cnm nemo polerit operari : eed suis, lanquam
vincido, peccalis quisque manibus et pedibus con, \ , \
1

\ . Q Q slrictis in tenebras delrudetur. Tuncenim, a*t,

.
jubenle Domino, ipsa cceli stellee lumen non daxal .
"
bunt ; sed iltorum atatim lemportim miseriam Solt* excipienU*ni6ra?, aliaquc, qusB 8 c q d u n t u r , q u i b u s omnes iribus e lerra amputandas esse colligit.
Qoale fuit et illud antea : Vox gentium multarum in montibns; vox regnm tt gentium congregatorum.
-'. ,
210 V B R S . 42-16. El perdam injuriam iniquo , rum, et rontumeliam superborum deprimam. Et
, erunt, qvi relicii sunt, pretiosiorei auro obrixo, ei
,
homo pretiotior tapide ex Suphir, etc
, . . .
E l haec etiam ad universum judicium alii, alii
,
, autem ad Chaldaeos lantum rcferonl. S e d i n eo Dei
, , apparet boniias, qnod injuriam iniquorutn, et $u

- perbiam perditurnm $e, atqne repressurum diclt, ut
,
suum ipse opus omiii scelere et labe vaciium effi
c i a t : quo, vcluli niorbue ope niedici, tol t e n e b r a 3
, ' D soiis adHtu, fugari dicuntur; ste aapientiani Twpienlum (licet erranlibus vcra el recta videantur)
.
, \ . praTam convincat, et everlat. liaqne et iacob, cum
liliis suis Simeofii e l L e t i fausta precarelur, eo \, , \, * rum furori maledixit,' l postqnam hnprecatione
malus essel deleuis babilus, quod in ipsts erat re , bqmim palriarchse dignum benediciione fleret .
. Quomodo ct illa Noe sumenda sunt, quibus Cha , ' naam exsecratur . Etsi enim palfem duloreCbam
, , ipse affecerat, non filio tamen imprecalus esl pa;

' Joan. x i x , 21.

Joan. , 4.

Gen.

XLIX,

5-7.

Gen. vin, 20-27.

V.\RIyE LECTIONES.
i . .

8079

PROCOPII GAZ/

cBv\UpoUnte$ Aquila elSynimacbusinterpretanlur:

inlelligitque scelerum ultrices polestates.Nam et id
Scripiura lestalur, cum de iEgyptiisad liunc modum
loquitur :cMisit ineos iram indignationis swaeiindignaiionem, el iram, et IribiHaiionem, inimissiones
per angelos inalos . > Quorum, u l in eos, quos
ulcisci decet, immanilas signiiicetur, gaudiinoman
c l injuria adbibuil. Sed q u de istis dicunt, hactenns. D e 2 0 8 ? ^ u s deinceps, quae judicandae
stint, disputalio insliluilur; quae vocem adversum
ae edilura* eunl, suam ipsae calamilalem ejulatu
lestillcantes, subditi simul et reges, propler bellatores Dei jussu lerram omnem disperdenies: quos
gigatttas esse longe dislantes, et lanquam cceli fundamenlii concladi dixit; qui suo evocaii tempore.
quandojuslorum secrelionem fieri conligeril, ma- ^
iorum lerram bmnem disperdituri vaslaturiqne
sunl. Eadeni prorsus el iu Evangeliis usurpaniur,
ubi dexlros quidem ad praeparalum sibi a consttlulione mundi regnum vocari, sinislros aulem ignis
aelerni supplicio terrcri legimus**. Alque bis quidem quae de fuiuro judicio (cujus nondum tempus
ftdvepii) proferuntur, peccatores ad poenifeniiam
longe prius quam coiuinganl, hortari, el instanlibuspialis releclis, ad luetum provocare studel. Feniet enim, ail, ircr diet, antesigniflcala, el propeest.
Jamdiu siquidem ipsa appclere, propbelis quoque
teslantibus omnibns, ideo dicilur; ut eorum nulIns, qui cecideruni, lanqttam ea procrasiinantcimparalus offendatur. Quinain vcro isli sint legati, Q
quog, cum dies Domini advcnerit, tnrbatum iri signiflcavii? Hi nimirum, quoiquot obscure nobis
in p a r a b o l a Doniinus aperuit. c Homo enim quidam
D o b i l i s , inquit, abiil i n regionem tonginqnain, u t
a*eiperel s i b i cegnum, el reverierelur . Deinde
ecrmone de decem mnis absoluto : Civesaulem
ipsius, adjicil, odcrant enm, el miscrunt legatinuem p o s t illuni dicentes : Nolumus litinc regnarc
93

e n t

s u p e r n o s . Oui

nim

qui ex Patris essenlia

nobilem non

suam

habei

dixerimits,

exsistenliam?

Ipse pr.Tterea secundum carnem homo, relaio ad

Oavidem genere, nobilis non immerilo censeatur.
Abit igitur i n regionem longinquam : sed n o n i l a
locorum intcrvallo, aique negotiomro raiione dissitain et rcmotam. Bonis enim ul seniper adest
Detis, ita longe a pcccatoribus rccedit : qiti diabolica tyrannide opprimi morlales intuilus, lam
misera condiiione permolus regendoseos et protegendos assumpsit. Nec esl profecto quod ipsius
Smperii finis exspeclelur, donec inimicos suis ipse
pedibussubjecerit. 209 Vcnit ergo in remolam a
Dco regionein, ut lerrenum locum, id est, imperiiiin in gentes, acciperet; juxta fllud : Postula
a ine, el dabo tibi genies ba?rediialem luaui ".
Qui vero sub bujus ssaculi principe degunl, non

Psal. L W V I I , 49.

9%

Mallh. xxv, 34-46.

20*0

. * , * \ . .
* t * \ \ , '

,
.
.. , \ ;
, ,
* , , \ ,

.
;
, ovparcv *, ?

,
.
\
, \
.
\ , \

\ \
, \ ;
. " , \,

, \ .
'

, , . ol ,
;
, " , , 6
,
. \ * <
, \
, ' .
\
; \
,
. ,
,
. ,
. *
,
, . ,

.
, *
, , ' ,
. >
, , \ ,
.
, \ ;
h

^ L u c . xix, 12.

9 6

ibid. 14.

Psal. cxVin,

Psal. , 8.
r

,.

VAlUvE LECTIONES.
' . . . .

. .

-^. .

155.

2081

COMMENTARll IN ISAIAIJ.

2082

, homines modo, sed potestales eliam, baudqtiaqttam

imperium ejus ierre voluerunt. Sed cnm ea prae . * ,
, ciperet, qua fieri postularet, missa ad enm lega , tione regem esee sutim ipsi poslea pernegarunt et
^bjuranml. Dicantur forsau el legati non tnale,
,
, - qui niorlis ejus anclores, ejusdem r e g n t n t i secruce
- posse exscindere arbtlrati, Pilalo, ne regem eum
. \ , esse Judaeorum scriberel, sed qnod r e g e t n se essc
. \ , - dicerei, inclamabanl. Sed suo ipsi scelere coHvicli ,
, , dtspen^aiioncm morari T e l averiere nequiveruiu"
.

Nullns auiem, qui scelesta operalur, Cliristo rege
.
tinquam gaudere poteril. Qno fit ut de hoc bominum genere ttirbabunlur verbum usurpavit pro ,
. , \ phela; qoo tempore nitnirum cum gloria Doininum
, , \ venieni em viderTl. Seqtiunlur vero : Ecce enim
, \ \ . dies Domini tenil inipiacabilis. Quam esse a superiore aliam, de rua prope est dies Domini scribeba .
. , tur, aiunW lllam rnim de cuilibet imnunente consummatione exsisterc; hanc aulem universam om . .
niirm, quaeproprie dies appellatur, intelligi. Ne . i , \, que enim tum noctc inlercidetur aliqua : noc qireo
in tenebris lalent, fugere quemquam poterunt,
,
, \ * quibus viia baec signittcalur, m qua isla occuttanlur. Iliam ergo implacabilem mincupavit, cujue

, . , mcdcri doloribus nihil quidqtiam valeal. Providft
\, - aulem et sapienlcr, ut, donec dies est, laboremns
istis melum inctiti arbitraittur. Venil namque nox,
, .
cnm nemo poteril operari : sed suis, lanquam
,
vinculo, peecatis quisqtie manibns et pedibus con, \ , \
1

\ . Q Q slrictie in tenebras delrudelur. Tunc enhn, art,

.
jubenle Domino, ipsae coeli stellce lumen non da .
"
bunt : scd iltorum stalim temponim miseriam Sotoexcipient tenebrce, aliaquc, quse 8 e q m i n t u r , q u i b u 9 omnes Iribus e terra amputandas esse colligit.
Qoale fuit et iHud anlea : Yox gentium multarum in montibut; vox regum et gentium congregatorum.
-'. ,
210 V E R S . 42-16. Et perdam injuriam iniquo , ol rum, et conlumeliam superborum deprimam. Et
, - erunt, qvi relicli sunt, pretiosiorei auro obrixo, el
,
homo preliotior tapide ex Suphir, eic.
, . . .
Elhaec etiam ad uni?ersum judicium alii, alii
, \
, aulem ad ChaldaBos tantum rcfernnt. Sed in eo Dei
, , apparet bonilas, quod injuriam iniquorum, e( su

perbiam perditurum ge, atqne repressurumdicit, ut
,
suum ipse opus onuii scelere et labe vacuum effl \
c i a l : quo, vcluli m o r b u 9 ope medici, vel tenebrae
, * D soJis advenlu, fugari dicuntttr; sie sapientiam *gapientum (licet erranlibtis vcra el recta videantur)
.
, \ . pravam convincat, et evertai. haque et iacob, cum
hliis suis Simeofii e l L e v i fausta preeareiur, eo \ , , , * rum furori maledixit,' wt poslquam iwprecatione
mahis esset deleius babilus, quod in ipsis erat re , liqtmm palriarchse dignum benediciione fleret .
. Quomodo ct illa Noe sumenda sunl, quibtis Cha , ' naam exsecratur . Elsi enim patfem duloreCbam
, , ipse affecerat, non filio (amen imprecalus est paa

Joan. x i x , 21.

Joan. , 4.

Gen.

XLIX,

5-7.

Gen. , 20-27.

VARIiE LECTIONES.
i . .

2083
VUOCOPII
rcns, sed proli ipsius, el operi. unde symbolice
nomcn 211 esi adeptus Chanaan Signiflcal cnim
tanquam se.sluni, sive commotionem, si ve bi ralio
requiralur. Perlurbatiouero siquidcm is absolvil
babitus, qui in molu exsislil.
p

2081
, .
" , .
-c .

,
, \
Est deinde injuria, quam se perditurum dicit,
.
cujuslibcl iniquilaiis 11011 obscura siguiPicaiio. lnjuriam eititn faciunl qui iniqui sunt, et templo , , \
ipsi, et proxiino, cl Dei iniagini a qua ad Con- * . \
\ , , 4
dilorem a se audilum injuria : non aliier quam
. \ , ' &
quac progreditur a Isesa regis imagine, ad regem
ipsum. Eslque imprimis cermrn et iodubiialuin, , *
\ in qito quisque peccai, in boc ipso sibi conlume \

liam affei rc *. Et certc pcccalum omne coniumeliie soboles est; quae sui primum auctorem ado* \ . ,
rilur el mullat. Pari ralione et iniquitalis soror .
;, \
esse dicalur superbia. Ideo enim quisque pcccat,
, \
quod oppositan) sceleri virlutem superbe despicit.

,
^
Qui superbis igitur resislit Domiims , quique pec ,
calores ad lerram usque deprimit, injuriam se $u,

perborum depressurum pollicetur, el ea quam cum
' , , \
diabolo tuperbii^ parente liabent , abslersa simili . , \, \
ludinc, in ejus scbolam, qui discere a se praecipit,
\
qtiia iniLis sit ei bumilis corde \ deducturum.
, , Sed universe isla de judicio, quod in cxtrcma
,
nuindi periodo futurum cst, aiunt intelligi : inde ,
que Oeri, ut cum in eis ierro toiius nieminerit ,
.
nibil de Babylone quidquam adjunxeril. Caelerum
^ ,
ubi roiiligerinl quae dicia sunl; qui ex infinito

numero , intcgrilaie animi conservata, cum i n i quis socielatem non iniverinl, sed per infinila ten- C , ;
,

talionum tormenla probati, exaclum volunlalis
, \ eu# tcslimonium dcderint; omni re illi quantumvis morlalibus eximia, pretiosiores e r u n l ; bominis , ,

videlicel appellatione digni: quippc qui incorruplo . " ,
\ ,
ei illaeso ralionis munere; quod a natura possi. , dent, non cum aliis ferilalem amplexi, homines

essc se teslali sint. Dicilur aulem aurum id obri-
xum, quod purnm pntum nalura exsislens, quia ,
\
gencris alleritis nibil adinislum liabet, coctione
, * ,
non iadigel. Est vero Suphir, lndia? regio, in qua
preliosos lapides aiunl reperiri. Significat ergo vel , ' ,
proborum, vel eorum cerie, qui capta Babylone , , " ,
,
supersliles fuluri 212
paucitatem. Quod si
deista sernio esl, in quibus iram coeli subjicit, non ^ .
animatuin asseri, quod placult quibusdam, sed quae \
suniinipso virtules designari putamus. Quo locu- . \
lionis genere cum urbcm egressam csse, eamdemque \ \ aprincipesuo pelivisse aliquid dicimus, nibilaliud \ quam urbis cives intelligimus. Cum ipso enim Do- mino adversus impios, aucloris sui parles amplexa .
iniindi fabrica movetur, non aliter quam propler \ , &tfsp
eos qui resipiscunt, laelari coelum et gaudere ,
, \ , \
diciujr . Et alicubi rursum propler sceleralos

s u n t

* Sap. , 17.
xcv, 11.

Prov. , 3t, Jac.

, \0 ; Petr. , 5.
VARIifi

k . .

1 . -.

LECTIONES.

Job X L I , 25.

Maltb. s i , 29.

Psal.

20S5

COMMENTARII IN ISAIAM.

2086

, - rooveri ei inhorrere coelum dicilur . ln iEgypio

plov, - siquidem aquam in sanguinem mutatain csse ;
, \ . tcrram i!cn> ranas obullisse ; coelum deinde gran, ?\, ' dinem deinisisse, aerem dmique in profundissi,
. '
mas tcnebras esse conversum sine coMrovprsia
\ est. Haud absimili c l bic ratione, cceli iram par
. ; esl ea intelligi quibus lerrenlur impii ; cujusmodi
, ipsi sunt planetarum defectus, lonitrua , fulmina,
, ; aeris caligines : quae certe iiuni propter iram Do ' ; \ - minici furoris quo nomine vindicla? fervor ct eo; ' rum, qui peccaverunl, incensio signifiealur. Terra
; > \
aulem ab ipsis, ail, movebilur fundamenlis. Quo
cene iiihil aliud, quam ne supcrlicie lenus aesium
, ^
et concussionem passurani cnulamus, monuisse
, \ , \, videlur. Sunl vero Donrino tesle in Jobi libro, ipsa
|5 . 01 \ humanae nalura ignota term fuudamenta. c Ubi
,
enim eras, ait, quando ponebam fundamenta terrae?
,
Indica roibi, si babes intelligenliam, quis posuit
mensuras ejus, si nosti; vel quis telendit super eam
,
. , lineani? Super quo basea illius solidalae suul? aut qtiis
deniisit lapidem ejus angularem ? > Aiipsam exler\, ,
na3 disciplinaeseelatores in ambientis undique coeli
,
' , \
pnncto slabiliri fundariqne non dubiiant asserere.
,
yEqiio enim suspensam libramine , cum pari di .
stel uudique intervallo, inimotam csse neccsse est. Signifioant ergo verba isla nibil aliud , inqiiiunt,
quam consuinmalionem. Qui amem ad Babylonios refenint, propbelas pulant, posiquain divinam et
inetfabilem virlulem inenie cxcepenni , supra modum voccs aitollere, narraiionesque suas eximio quodam et alto dicendi genere excogilalo exornare. Qui auleui 213
f 9 > addil, calamilatem evaderc conabunlur, damuim i i , robore adhuc ad cursum velocitatemque destiluls quae adultis
in promptu sunt similes exsislenl. Esi enim damarum genus pavidum maxime, neque qnam inceperit, fugam sistere didictt.
. Q
Et erunt, addil, lanquam otis errans. Nam c l
,
pecudes ipsse baud ita suapte naluia sagsues
,
sn cX p r o v i d a B , ul vel a d pascua p c r se exire,
, , tulisque locis siabulari, a u l adaquari, nisi pasiore,
, ' . tanquam duce, praevio valcant. Ad huncigiturmo , \
d u m , inquil, aliquo, qui fugientibus piaesit, et
,
- p a l a n t e s congregare, effirgiumquc pnebere v a leat, destituentur. Dispergenlur enim alii Tugati et
.
abacii : quibus aulem niancre salius visum fueril,
,
\,
vincentur e( ipsi ; a u l , ut aliis placet interpretibus,
, .

irantfiqenlur. Denique ne i p s i quidem, quotquot
,

. cobre, congregarique conligerit, c v a d e n l ; s e d fu \, ~ roris divini gladio occumbent. Neque vero ista s o l u m
- i n i m p i o s , ulirices sceleruni potestates (id csl, in
Babylonios Persae) committent; sed in eoruin etiam
^dC ; .
, . - D uxoret ei liberos, tanquam impielatis parlicipes,
, \, \ desxvient. Quoddeinde in regionem suam imputsum

.
Iri dixit, idem significavii, ac si hoslium metu vel

\ , jucundissimam sibi regionem fugituros esse demon< slraret. Convenit porro quod pueros allident, cum
Uavide, qui Babylonein alloquens, bealum forepra? . > dical, < qui lenebit, et allidet parvulos ejus ad
,
pelram " > Quod si arcano sensu de bis, q u *
\
As6yriis conligerunl, dicere opus cst ; nibil repu , \
m

10

Isa. x m , 15.
" . .
^.

* Job xxxvui, 4 6.

1 1

Psal. cxxxvi, 9.
VARIiE LECTIONES.
. ^ . . . . .

PKUCOPTI GAZJET
2088
2087
^ n a l , quae de Cbrisli propbetia dicta siml, a4 Ba- ,
,
byloncm inlclligibilem,ejusque principcm diabolum
referri ; qui ad regU roorem in biatvria designa- ,
, \ . '
tm, advereus eos qui Deum colunt, aesidue bella
gerens, periiiultos valde captivoe facit ; quibus 6 ,
\ ' $
idem, poslcaquam palria, sanctaque lerra expulil,
liisuliat. Sed exciiatnm tandem est Salvaloris s i - * ,. \
, ~
gnuin, divina scilicel illa crux ; bymnoque adver.
iOru
gus eam iriumphali magna cum lartiiia decanlato
,
Sn ejtis-laudem, qui propier nos, noelroque nomine ,
Vicioriain adcplusesl, fidei professionem edeules tw- ,
, cem eUcavimut. Imperavit %\fcponoMlice$<r genti
Dominus ut venirel : sanclis niiuirura, qui pugna, ,
non adversus carneni et sanguinem , sed adversus , \ principalus ei potestaiee commia&a , v k t w i a pol e

t i i i , casque veluii urbem, id est idolelamaiu gra- ,

vcm olim ei inevpugnabilem, Cbrisio duce el pro- , ; \ tegenlibus attgeli, ha dtripueruui, ut pauci jam ex . \
eorum numero, qui ab ipsis capti sunt, ei i i q u i - , \
tfem tuigno mela consiernaii, neque ullo modo re- , \
sislere valemes, remaneant. Ad bnjusniodi nos al- .
legoria? comemplationein r.um vdlet adducerc propbeta, posleaquam de Salvaiore dixisset; de Babyloniis esee sibi agendum exisliinavit.
-'. , (
V E R S . 4 7 - 2 2 . Ecce suscilo vobis Medo8,ouiargenti

raliontmnon habetu, neque auro indigem. Arcusju- ,

,

tenum conterenl, el filiorum veslrorum n$n miure-

i>untHr,nequeUberisvestris parcent octUi eorum. Cilo ,
7
veniel, el ncn lardabii.
.
, .
Qui superiora ad coinmane omnium judictumre01
frrri exislimani, liinc pecnliarem deAssyriis dis- Q , \
puialionem insiilui volual. Nec vero Medi Iviigo
.
posl 215 lianc propheiiam lempore, sicut ex h i - , ,
sloriaiioUim esi, in Assyriorum regnum irruperunl:
.
s*d bos Persarum prioius idero sibi subjecil Cyrus, qui
, Judaeis libcrlatein rcsliluil, el est suo nomine de \,
iiiceps a proplieu nuncupatus .
.
Praeterea vero et nunc verum esse illud oslen , *
ditur, quod in perpelnum tempus nen habitatutn i r i \ .
dicilur, Q u a n q u n i B non desinl, qui soliludinig va, ,
siilalisque tempus^ (\no elapso rursus habitanda eU, .
" ,
deflniri coulendant. tnlelligil aulem eos Arabum , *
nomine, quos nunc Saracenos vocamus; qui olim
' '
mercaiuraB causa in ipsa Babyione tenloria exci ,
* "
tabanl : quo sensu non ibi Uniorio potiturum
.
Arabem dixisse Symmaclium puiamus : rel eos D * \
profeclo, qui Persts vicini felicem illam Arabiam
,
incoJebant. Verumenimvero cum grege plurimum , '
ID soliiudines ad pabula deducio, ibidem paslores * \
sibi, suisque ovibus lentoria soleanl excitare : ne , \
ad idquidctu Babglonem commodam, sed mansuelu- .
dine omni e l raiione pnedilis animalibus vacuam,
. , dnemonum ferarumque laiibulum fore significat.
, \
Gaudent eniin descrtis incultisque locrs ipsi da> * \ ,
mones. E s i deinde advertendum, quosdam ioler. , u

" Epbes. ,

12.

1 8

Isa.

XLIV, X V .

LECTIONES.
r

. , .

. .

2089

COMMENTARIIINISAIAM.

2030

-.. - . - preles, propler ferarum ignoralionem, voccm He, . , braicaiu / retinuisse; pro Siremous atiiem
slruthiocamelos reddidisse. Gaudet enim genus hoc
.
. animalis locorum solitudine, et in arenis quam ma-'
, * xiine infertilibus stabulatur; rursum pro onoccn , \, , taurorum nomine, Hebraicum siin usurparuni, e l
pro echinis, Sirenas ; ita forsan daemonum nalufam
, ,

fraudibus aplam gigniOcantes; qualia de Sirenibus

'
* . fabulae tradidcrunt. Sunt vero qui Sircnat volu \ , crum genus csse quoddam inlerprelanlur, quod
. , modulari el canere didicerit, vcl nocluam, ut He*
, ,
braeis placel: onocentauros autem asinos agresles;
. echinos vero mures spinis acutis borridos, quas
,
omnia vastilalem et solitudinetn signiiicanl. Ilaque,
. - el soniiu, addit, implebuntur domus; ut vagomm
, . " elsede carenlium ejulatus etprimeret. Quodaiilem
,
Medos, genlem divitiis abundanlem, pecunias atper ,
- nari 2 1 6 i e i l ; ideo facil, u i ab illis cxpu ; guationeru eer.vitulemque pecunia redimcndi, si
. ,
quain animo conceperint, spem moveal amputari.
. p SigniOcat vero Medorum nomen, per transsuinplio , ,
ncm, quasi dicas ab idoneo, sive polenli, u l ab
eo, qui quemque, prout dignus, accipere queat,
, ,
Medos exciri inielligamus. Nisi forle a Hediacon \, ,
diiore Madai (quod nomen mensuram signiflcat)
.
derivari, et ad poenas digne de sceleratis et cum

mensura exigendas, induci malis : cuni unum
quemquequainensura bona vel mala metitur,eadem
, prorsus vel praemiuni, vel vindictain exspcciare
, ^ eonveniat . Quo sensn Babyloniorum filios, fru

clus a patribus
palribi editos,el illorum anims lelus inleU
. ligi non est incongruum. Hujusmodi etiain istius
, \
illa eunt, qui a Psalmorum auciorc beaius pra?di
,
catur, ubi uxoris parles luelur sapienlia, quam
,
uxorem justus decore illius. irrelitus ambivit et
, , duxit " . Mentis veroet sapienlia* simul coeuntium

fllios, tanquam felus ejusroodi, psalino cxxxvi pro. '
poni, videas ubi filiam Babylonis niiseram, el qtii
. ejus libcros ad pelrani collidat, ideo beatum pra>
.\ * ,
dicat, quod ipsis nibil quidquam parciinros Medo$
\ . ' praevideret . Nec taraen beatum praedicari, qui
, , , \ Babylonium puerum quemUbet interfecerii pulan * , dum esl : sed qui recens i u luce editos crescere
. - prohibuerit, dederitque operaui nedei^riores (iant;
, D quique snae gapientiae auxilio confusae menlis (quae
. Babylonis noraine designatur) elisos fetos ad pe? , . , tram, qui Chrislus esl, enecaril : quas tum demum
. ,
accidiese videbiinus, cum ad verilalie verbum falsa
. dogmala offendere et diffringi contigerit; quae cito

esse evenlura afBrmaro non dubitat. Quod enim
longiseimum leraporis esse spatium puiamiis, Deo
\ $(>
modicum et breve valde est ;apud qnem mille anni
. ,
tanquam dies sunl beslerna, et tanquam custodia
, \ , \ ,
in nocte . Aiunt praelerea non longe ista a pro, \! \ .
pbetiae lempore coniigisse. Est porro adverlen, \ . d

le

1 T

* Mattb. v n , 2.

1 8

Psal. x u v , 10-14.

, e

Psal. cxxxvi, 8, 9.

" Psal.

LXXXIX,

4.

VARIJE LECTIONES.

. .

. .

PATROL.

. .

GR. L X X X V H .

C6

2031

PROCOPII OAZ.EI

S002

(linn, cadem simul opcta Babyloniis awrbiorem . * curain ; Israclitis auiem, propter servitulisjugum,
, .
consolalionem alferri. Cattcrum, Babylonh fere lam , . \
invaliicrai iuclyt<e cognomen, ei eo litulo passim , ,
vociubaiur. At non obscure profecto 217
^
, \ ,
prodierit, et qtro ettam abilura sit, demonstravit.
.
Fucrat vcro (antai celebrilatis auclof Clialdaeorum
\ \ ,
icx, qui illam regiam pracilaram et tminilam esse
\ , voltierat : cujus tamen soliiudinem, ei, quae Sodo- , \
mti ei Gomorrha* conlrgit, comparare non verciur.
Sigurficat aulem Sodomorum appdlatio, si ejus ra- . ,
lioiietn postules, caecitatem, steriliiatem; silentii

conetamiam, simiihudinem, accusationen, fuiida, '
nienium dcnique eorum. Gomorrhic vero, raensurara ,
. ,
el seditionem; quibirs non digsiniilem interilum
u n (

Babyloniisdenuiitiat.^uosenima Deoeverti videas, ,\ ' , beneficiis cumulari puiaudutri est; non aliler, quam
.
ciini a medico depelli caecilatein contrgerit. Est
. , \ vero vidcndi prhicipium caecitalis ipsa depalsio.
,
Sleiililatem delnde evertu, cuiu feconditatem lar , ,
gijjie jutuilia opera edere, et lanquam procreare
,
facil. Eceriit item s4!enlii conslaniiam, ut cordi
0 , ,
s< rnionciu ad laudes Deo decantandas tmroiilat.
Eeeriii prseterea mensuram el seditiooem, qoo pec- \ , , '
cali mtjiisuraiu, et ejtia coniiies turbas.auferat; ut
\
qui uimulluantur, viuraque paci conlrariam se .
ctamur, ntctiores flani, el honesiatem pro scclenc
,
rcponanl. Cseierutn qulcunquefatuni amplectitur,
,
ei agtrorum motum vim rebus afferre nccesskalis
arbitraiur, lolis ille viribus auditores a pietate ar- . eere, ft inclyUB Babytonis facia amplecli putandus , ,
est. Meniis enim cogitationes ista pcriurbant, pro- vidiMitiamque, ct ipsam arbitrii libcrtalcm sic toll r . n l ; ul merilo Babylonici nominis rationem resi- . \ ,

|iere astrologiam agnoscas. Hanc ergo evenit
, ,
Domiiius; ei eamdem , quia ipse recessil Ab ca,
' ,
sitc urbeui inlelligas, sive animam, occupant dae.
inoncs : nec in ea amplius, quae cversa est, bontis
,
paL>lor stabutatur; sed sonitu repletur, nibil quid \ , \
qnam diserttim edcns, nihil quod arlicuJala? T O C I S
,
specicm refcrat, sod sonos inconditos, pertur .
bationum lantuinmodo judices. Quale illud csl,
,
quod euunl vocis inflexione mata? poieslales, slve
,
ipsa modulaiione, sive alio quodam modo voluptalis illeccbras, et palriae oblivionem inducanl. Esi D ^ vero echo, illa, quse a solido corporc reper . ,,
"cussa ad auctorem %\S aum revertilur ; quod esl
, \ .
in solitutfine fieri usitatum, el facile. In locis au , \
Uim babiiatii noo iia , cum muliabiac inde obstrcpcnl, rerum praelerea necessariarum, vel corponim
agilatio aerein perlurbel; unde illam disruuipi dissipariqne coiaingil; quibus cum plane nox
careat, die magie ees.e oaoram non iniruiu est. Talis esl qui aurium pruritu a veriiale avoratus,
dum fabularum inanlalrm sequiiur *% ab eflicaci rigidoque verbo abborret, nec increpari sc ei e.
pi-cbeudi palilur; hcd adulalione tolus ei iwolliiie diffluil. Saltare autein in nobis, quae nosiros lu.biecuui uiudcranlnr affcilus, damonia tum dicuiitur, tum alia, lanquam $atiaiori$ assumpta persoua, *x
lu)c in illud, lanquaiu in uieiiibroium molii, Iraiiseuul. l.asciviunl euiui ipsa in nobis, c l lanqnaiii
i H

Tim.

iv,

3,

4.

V A R L E I-ECT10NES.
x

. :4?.

S m

COMMEKTAHII IN ISAIAM.

2094

cboreas ducunt. Est vi>ro ideo onocentaurorum nomen baud gimplex addilum, ut daemonU monslro
M i i n qtioddam genus g'gniiteelur, tujus impuLu mox ad bumanamm rerum conlemplaiionom oculos cottvetlaimis; ntox itcin adbruioniin rapiamur aifrclus. Ilaque el ialos, aiuM, hirsutos noniinavil
Aquiloe, ulobgcenura damonem el caJigiuosum indiearet. SigniOcat deittde ecMnus et dacmoaimn
aliud astulum, ei raplu difQcile.
. '.

CAP. X I V .
",
219*220 ^ K R S . 1-7. miserebilur Dominut
.
Jacob, el etigel adhuc hrael, e\ requiescent in terra
$ua, el adventa illis adjungetur, et adjungetvr do ,

mui Jacob, et capienl eo$ gentes , el inducenl in

,

iocum tuum, ei potsidebunt, el implebuntur in lerra
, ,
Dvi in zervos et bervas, eic.
, , \

, . .
$21
Exposilts q u a s p c r p c s s u r a e s s c t Babylon
, 73\
a
s
p
e
i
i
i
a
l
i
j b u s , jam qu.# J u d s e o s la^ta c l p r o $ p < i a sub
,
. \ * oi Cyro m a n e a n t , r e d i l u n i pimirqnn a d j i i n g i t . Ycriim
. , q u e r a bic adtenam , Graece dicit, pro&ly*
lum c a n e r i i n l e r p r e l a i H u E . n.on proselylum
, ' * .
* , . u o n n u l l i s i m p l i c i t e r , s e d q u i a g r o r u m c u l l u i

incumbal. Est igitur proprie , idem quod
vernaculus et indigena. Futurum aulcm erat, ut
* .
qui dc Babyloniis indigenae Judaeos sequcreulin,
. \
apud illos pro&elylorum uomen babcrcnt, quo Ut,
, \ qi in idem cadat uiriusque sensus, Eo cnim ieli
.
, citatis res Judaeorum pcrventuras t l i c i i , ui a
quibus aniea capti essent, iidem sint securo in
,
Juda^aip , parliio contcacla cuip eis aflTtnilatt*,
\ \ parlim longa religionis cproiuunione persuagi,
.
. *0 commigraiuri :neque recusenl, a4>jeclis idolis qu;e
, antca colebant, Dei sertiet ancillfc ficri. Siguifkat
Tero D O D siiie genliu/n comitalu in patriam rever . \
' ,
suros essc Judcos; quod Cyro priiuwni jubcnia
, ,
factura lcgimns, /:uiu Jewim el ZorobaJ)cleiu
, . \ Q revcrslonis babuerunl: doiude imperon^

Cyri snccessore X c r x e , cuqi Esdrum roultis ad
\
praefec^os liueris insiructum, imikoijue grntium
. praqsidio seplum , Ariaxerxc dcnique, cum N c l i c
* \ .
uiiaui, cui rex, facla redoundi in Jmtoam potestatc,
\ praeterquam quod in Mesopoiamiam UUeras dcdit,
, - eiiam ad iiineris securiUlem copias militares ad. " \ , junxit, lla eniin lillerig Esdras consignavii .
Pra?dicit vero Babylonios, qui Uraelem ceperant,
, \ .
Uim quiden* euam sed a Cyro capiendo*. Vel for*
' ,
san etiaii), quia seculi rcdeuiilcs legis juguui
.
aiibire non recusarcnl, pulclira iila el aaimari
ralione eapiendoz e$%e signiucat. A i ca tcrapora
inqqil, reruitles fnrortm luum. . .
. .
c\p. xy.
.
D
VERBUM CQNTRA MOABITIDEM.
*'-<. .
222 223 V E R S . 1*9, Nocle peribil Moabitit,
.
noae enim peribit miiru* Moabitidii. Conirisiemim
* . ,
in vobis. Peribil emm et Gebon ubi ara veslra,
, illuc ascendetit ad plorandum super N$ban Moa*
, . . .
bitidis, e t c .

ie

* I Esdr .- ; II Esdr. i , n .
YARIiE LECTIONES.
. .

non vcnit ad lucem quibu

2095

PROCOPIL G A Z . E I

'

2096

node vorsantibus, ol muru$ ipse, noclis videlieei . ,

%' . ,
propngnacula sophsslica concidunt. Islis cnim,
; , . fiv
laiiquarn firmissimis, gloriabanltir, qtiibus jam
/
cvcrsis ct diruiis, non sine dcdecore lamcnlaniur,
q eliam absurda de Deo sentienles, aram Dce-
bon oranila reddeiUem exslruunt, quani poeuitcn- , , , *
lcs jain ascendero jubcnlur, iion ut prius, cum,
Creatore despccto, creaturae serviebant, 224 * " ,
' ,
qtie aliaribus alienis landis sacrificia sua offerebanl; pro quibus lugere imnc, eoque, qui secun- '
. \
dum Deimi es(, et salulem afleri non poenitendam,
! .
dolore affici jubcnlur. Tales eos etiam dixerim,
, qui spein fluxis in rebus babuerunt. Jubet ergo cos
. \
tngere, quoruin boi:i morcs malis comraerciis depravaii sunl : cum usurpalo ealvitii nomine (quo , <
r

talis abjicieudus iunuilur ornatus) doctrinas eas ^ . \

, ,
cxuere doccl oporlere Sunt enim capitis inslar
. ,
doctorcs. Ad litterara aulem ignominiam signifi

,
c-al, cujus esl symbolum cahitium; ut planclus
. "
et lucinsipsa brachiorum disscctio : vel quia idolo . ,
ruiti cultoribus vultum ct bracbia sibi dissecare
*
cssfl u&italum. Intiuunt aulem is?a probhate vila?
miniiendas ei depriincndas csse malorum doctorum

dc robus agcndis pra?ceplioncs, vebuiqne disse \
lione probandas : qni sa?pc probiialis specic in
\, - absurda dogmata deducunt, ei nisi d^prebendan ,
lnr, viia similes cfficiunl, perqne vias latas ad vo,
Itipia is illecebras ducunt, Jubel ilaque probalum
.
viiie gcnus amplcxos et pccnitcntes dissecari
viainqne vitae anguslam el tritam qnaerere , e l \ :, ^
succo indulos, lumbos sibi, quibus tam sape pec
*. ,
carunt, pra;cingere et lugere. Lumborum enim vo , ' ,
rabiilo spermaiicas saipe inlelligi paries inde con- \
stitcrit, quod Levi adbuc in Abrabae lumbis exsti-
tissc dical Seriplura ; et alibi lumbos babere \,
pra3cinctos
, id est appeliltis qui generaliom
,
biibscrviunl cobibere admoneal. Describii aulein
. *urbis expugnationem,in qua aliis per plateas ci an- , \ < giporlus magno ejulatu discurrenlibus, rpsse etiam
, , \
intilierej cum infaniibus bostiles copias inluiiae * .
nnserabtliler lamentanlur.Tectorum deindc nornine,
\ sublimcs et inancs disciplinas; sicut per Moabiti- . \
dis viros, cogiialionum ipsaruin el rationum velut ' ' '
disiiibiuiones. Quisquis ergo sive adversus Dei
> *
cognilionem stiblimis, sive dialecticis ralionibus ry
de quavis re proposila ad dispulandum idoneus
\
attollitnr, jam poenilentiam amplexus lugeat.
. ,
Fuerant enim Moabitarum non divinis, sed huma' \
ul
uh innixae ralionibus prasceptiones. 225Q autem
. ,
quodin litlera habettir, Moabitidis lumbos clamare
, ;
cnimttmque ejus cognoscere intelligemus? An ideo
\
dicluni pulabimus, quod insignes, et quse viiari
;
iiequeuiU, calamitates magni semper pra^currunl
animorum crucialus?
b

xa

1 1

e l

" I l e b r . vu , 1.

Luc. , >.
VARI. LECTIONES.

* .

. rc\ . *.

. * . .

COMMENTARII ISAIAM.
8008

, Signituat crgo lumborum clamor istc, occnlio

,
jain laborarc Moabilidem, q u * nalurali quodaiu
, .
itupelu itl praesentiat, et rtimore jain perierrila
e , ^
agiletiir. Clamat enim ad Segor usque, quo .Voe \ '
bitidis volunt produci liinites : id esl, tola ipsa
, .
siiis termiuis coniprcliensa regio, quibus Atabiam
" ,
excipit Patostina. Alias autem fuil isle Moabitidis .
luclus vilic eidem temperaniioris occasio. Ad Ese ,

bon porro clamovem clamant et Eleale el Jassn :

,
quibus verbis poeiiitcuti progressus c l utililas
\ . "
ostend.lur. Cum enim uoslram ipsi sortcm, et co
rum qui nobiscuni peccaverunt, lugemus, co eliam
,
illis in poslerum clamore ad poenileniiam, tau ^ ,
quam edtlo-publice exeiuplo, auclores euiuus. Sttnl
. \ vero qna boc loco Mvabilidis urbes el pagi nomi
, :
'- antur, buc usque celebres, Aisyriorum direpliiv/)/< . \ ' nem omues experturae el toleralurae. Ariel eniiii
, vicus ingcns, supercsl adbuc, ut roliquoe, el AICOJpolis dieilur. Iu bis eiiam quauiam allegorias
. \ ,
seciari vanuin ei utiosum cst, boc Untum vidciur
,
tenenduin, cultiim idolonim vastitate ei i c l i r
'
tudine apud eos proplcr aram Oeebon, el princir
' \ ** *
pein, lollendum signitican Quibus locis nunc vtv
.
rum Dei cullum vigere, el ubique ecclesias ex
,
struclas esse consiat. Ncc vero quare Moabitidem
ista pati conlingal, igiiarail voiuil, qin vilulam
.
, - esse triennem addidit : cmn biutis ad ielaiis florera
el perfeciiuncm, ad lasciviam denique c l cou*
. <
cepluiu
iriennium ealis s i l . Moabilis igilur, cum
\ -, poicns essel neque jtigum adbuc cxperia, \icini$

insultabat, et in inflrmiores se quodammodo petur
, ,
laniiorem prsebebai. Alias certe perfecia q u a 3 d a m
\ ;, *
est, quse trium sit annorum vitula, babclque g o
, nerandi, jugumque collo subeundi iacullatcm ; iu
,
qua illorum paries describuntur, qui possunl r~esU

pisccre ; nimiruiu, utperfeciaiu quidem 226
^~
.
nia?
3 3 i a l e m , ralioitcm auteni, quaj veritatU jiigum
.
a,

subire valeai, babeanl. Quibws qui deliiuuntiir non esl quod ab eis poeuiienlia? opera exgpecles.
\ '
llinc el Abrahamiim Uh verbis alloquilur Domi , uus : < Sume libi vilulain el aiielem triennes .
. \
ColiuDba? auteui ct turturis aeialein ideo leinpoie
, ^ n o n definiunt, quod cilo id genus aniiiialium gc
, ,
, nerandi facultateni sorlialur. In ascensu auteni

.
luiili, inquit, lugentes ascendenl. Esl cnim lailili;

, 8 principium luctus idoncus,ascensumque cuiu fruclu

. dolor ille efficil, qui seciinduin Dcuni e&t. lsto c i
' Paulus laelabalur, cum veiba sua eos q^ii sibi
. essenl conscii, cojuniovissc anunadverierci
\ , ^ , Cum eiiim peccata sua quis lugel, grcssum illo
. sistens, U\ profundissima lerrai loca dcsr.endere
iion pergil; c l ad ascensum fcre laji dolore, lan. \ qam manu deducittir. Aliam auiem esso, ci-viam

, quaindaiii publicam aroniim dicuni, in quain sc

. . , qui ex aliis urbibus fugicbanl, reciperc sobbanl;
.
,
- uudc Imjentes ascensuros dixil. \ aulciu iugen^
n

" Gen. xv, 9.

.

,'.

II Cor. vu, 4 scqq.

f

. -^.

. LECTiO.NLS.
;-f. -.

2099
PROCOPII GAZ.I
2100
libus tonltitio fucrit et concussio, cum eas cala- ,
iniiates, quas bello urbem ct cives ipsos concu \
iieiit^, sensuri sttnl, clamofe ante sightflcabunt. . \ Cunlerit vero ci fastora ipsa ralio, cuui gensus
, \
pravitaiem invadil; guigque cogitaiionibus, lan-
quain satuni excitat; duni qua? non benc ctecrela
,
sum avellere, qux meliora aoiem inducere cona- .
inr. Alqtte iude est, quod cor contritnm non de- .
strucre Deutn lcgitnos * \ Pravis cniin affeciioni, tial ^

Itus (ontrilis, lugetwnt et ascendenl : quonnn neu \ .

Hum, quandiu gtare rll.s comigerit, esse polerii.
. ,
Scquitur deindc aquam nebrid detertam fore : ad
\, o^p,
qxod urbcm bauc in exlrettia regione sitam esse,
\ ,
et Erytbrsco n>ari vicinam, aquis demde el pascuis
, ^
ila abundare, u l equoruin alendae multilndini
'

(unde bellicosissimi habitatores fiant), apia s i l : , , /

qtia? lamen invadentc hosle, aquis ita deserla futura
. *
sit ei tiridi herba tteslitula, nl equos viribus desti- -, , \ ^*
tntns fame Landeni pcrire coniingal. Quod cum
; , $
liel, inquil, annon erii qnod ila de se magniHce
(5 , . "
scnllat? Sigtiiilcai vero eliam depravatae
227
, '
opiuianis aquam, quae prius abunde fluebal, ebse * .'" \
dosiiuram : cui ea opponilur, quae refcctioiiis dici* , & ^^
l u r ; qua grcgem saum iiuiiire Doniiung con- - .
B u e v i i ; et qtiam credcnlibus largilur, ut in se
.
fontcm aquoe in vilaia ternain salieniis ba. ' , at *
beaiit
: cuni roala aqua raox periturum fenum
\
Ifliilinh, id esl atiimas ad fluxam el eaducam tiujus
, ob^ *
tiitindi gloriam instilulas, tanquam siiUalo i r i i .
gatflrfc verbo jamjam niarcesccnlis, brevique - ^
riinrafe emiUriai.
M

, ,
Qtiod atriem quaerli, uUfn ila leriari queal; Moa ; \
bilidem OiTla quadfem Vfa, el asperiorc vitre insci /.
itilo ad saTmcm posse dedud siguiflcat. Quod
, , \ , deiude petiiUfam noeu, el t*jug ^eneris alia, priua
.
nffirmavii; ad ejug ista ealutem agitari deiuon, \ , ^ ! ',

sirat. Piiaeterea qtiod Araba* induclurum se in val , \
lem dicit; eos forsarr, qui boc noniine vicini suni,
. \ itUelligil; vel iis etiam louge interiores Saracciios :
\ . " \ .
quibiis s'e quoque Moabilas ideo forte traditurum
. Tnleruiinaiur, quod essent ipsi Assyrio secuti.
tnPersidem eniln asqne a Dainasco extcrjsi cum
. , , ? >
Babyloniis militarunt. Esi porro con^eiKanetim
rallem Nebrid appellare, ul loei concavital<;m In- , ,
(Ircet, citiii auarum situs sil excelsior. Ac priores 9 . ot
.
qtiidem ^emilu alvandos esse, rcliquos aulem
prtfplcr animi p^rlluaciiim, plaga abArabibus ac- ,
cepia, pcrituros siguiflcai. Simt aiilem Arabes, si [], " . "
, '
nniuinrs rationem sequaris, idcm quod vospcrlini:

nai ipsse lencbris assucl.B polesiales, per qiins
. ,
cnricclriciis plag; perlinacibus mitliinlur. Quod
,
nuiein Moabiiidis termmos alih/is&e clamorem dicil,
\
t-iain rep!c\isse irgioncm yignilicai. Ocinde, quia
idein Moabiiicas gnilis itiUium vi terminvs esse ,
. \ polcsi; iiunc a princip o nonien accepii. E l w/(Mn$ ejus oinnia implcvit usqitc ad. puuum Elim. . "
\ >> , ; ?
Nu:ui:alim vero debi^siat AycMiin ci puteum EUm; ',

| V

Psal. t, 19.

, s

r^al

\\\\,.

J.-an. , ! ; vn, Zo.

2101

COMMENTARH IN ISAIAfo.

211

, ' . Umquam exlerna? civitotos sint, ct in Guibus i-psis

r q v ', ' \
rollo.caUe. Renimon aulem, qtiam aquis atHtudare
# dicit, nccisorum &auguine inquinalam iri stguiiicat.
. . - Sequlur deinde aqua Deebou; in quo rursns aqutc
, ,
nomine doctriuaui inlcltigil, eauique 228
* ~

guine flenam ene dicif, nl n orlie- causani dorlo rcs nialos $uis praeceplionilms afferre demonsln l .
. \ , ,
Tales enim ipsi sunt in aiiiinonrm peniitieo -'.
-.
\ ,
cogituli sermones. E l lollam, ait, $emen Moub. ftllud

niimrum, quo I ad incliora itiiuJme Irausirc, .s<'d
, .
cum iis, qui Domini Ecciesiaro ingiessi iinn SIIHI,

remancre inaluerii. Neque enim Moubitw in Ev, ^ . "
clcsiaiu Domuii in progftiiem usque dcciuiam, i>l
' ,
in sxculum usque inttaUm suiii . Geutciit igilur
. ) \
sublalurum se inlerimnatur, el ttmen ariel (quasi
, ^ Dei ieonem dicas) appellat. Saiiguiuarios aulein
diabolo parente nalos ease vel ipse lcslalus c t
* *
Dominus , cum paralum ad cxdem in se Jud;et> , \
rum aninium intuitus, eos ex paire diabolo esse,
,
el pairis sui opera facere dlxit, q-ui ab iniiio bo * .
micida e x s l i l i l . Semen ergo Moab ipsi suut, qv.i
. ',
Ecclesiam dcserunt. Semen autein Ariel, qui frairum sanguinem siiicnles,
perversis sermonibus
. , \
-animas eorum morli iradere non vereniur. Sequi '.
tur deindc et reliquuM Adauta : qnod virginem
., ' ' .
illam, ex qua effictus esl Adauius, lerram eigiuliral.
. ICp.
CAP. X V I .
'-'. ' .
V E R S . 1-5. Millam lanquam serpentet in lerram.

, ;
Num ptlra deserla erit mons Sion? Eris enim

, - ^ $icv,t avis avolaiUis pullus ablulus, fiiia hioab, c l c
, . . .
' . ,
229
MUtam tanquam lerpentes in terram; u\
esi, quod de bomiaibus superest, qui lerrenis r<?, '
bus addicti sunt; quando sua ipsi nequilia serpen \ * , - tum naturam ct virus assuinpserunt. Serpemum
, '
quidom, quia celsiltidincai iliaiu, quam a priiu;i
. , - crealione fueranl adcpli, abjeccrunl. Yinis autcin,

. quia cos, qnibuscuin versamur, iwflceic c i perdere
, \
solili sunl : quo nomine eos se misturum eliaui
, ,
allinnal piopbeiia. Postpriiuos igitur Moabilas, do
, \ , quibus qna? iausta magis esseni, praulu la suul, si
* \;,
. quis iu lerra reliquus sit serpenli illi similU, cui
lerra vcsci lolo vilae tempuFe iiuperalum Icgimus
,
. , ^mitletur et ille lanquam terpenles. Terram aulem
,
\
comedit; qui, facia in carne semeitle, ex cadcm
; , corruptionem porcipit . Ideo vero se fan^icajji
d i c i l : quud
. ' ' serpenLdy quod supcrfucrii, missurum
acerbitaie c l saeviiia exosi in capiiviialcu scmpet,
. ,
tanquam seritenles incanlalionibus agciidi sinl. \ . \
terisaulem verba isla ad seixsum atcauym i t a i i a . ,
berc. Anima \ divino liuiore, lanqiiaui imiro,
,
. cingitur, ila valida est c l poteus, ulnun mo<lo nou
espugnari, scd principalus cl poltstaii^ superaro
^ .
a n

%1

, 0

"

PeiH. xxiii, 2.

, s

loan. , 41.

Ccn. , 14.

1 0

Gaial. v i , 8.

Y A K L E LECTIO.NES.
* . .

; .

,..

^.

J . .

. '. .

2103

PROCOPII GAZ.*[

21

(j icai. Quoil si Dei pra?ccpli semel a sc rejcceril, , \, ; ; *

prorsus auxilio desiituilur, el lanquain stib& , ;
lato muro , perturbationibus cunclis opportuna,

interiluique proxima efficitur. Quo modo in rcpro', , \
. ' bum sensuin abeunl IUHMUIH. < Si enim, inquii,
,
adversiis bominem claudat, qnis aperial*' ? iVuwi
, .
petra deterla e$t mom Sion ? Moveiat enim adver ,
eus Samariam olim Salmauasar Assyrius, ei ali , ,
quot in eadeni expugnatis urbibus, ntitlt:i Judicam

tlade affeeerai; unde ipsi insuUanles Moabiue, pe. , ,
iram desertam, contumcliosc ejusdem Deo viritnn
, ,
iinbecillitaiem exprobranles, appcllabant". Itaque
, \ '
non sine affectu jam in eos insurgit, et tanquara
. ^,
Hsquibus exprobrabanl, graviora passuri esseni,
\ , \ .
pullo eos matris prasidio dcslilulo comparai.
Adeo prodesl, cum cecideril inimicus, ipsi non , . ,
insnltare, quoniam id Dominus aspiciij, cique ,
, .
230
displicel, el avcrtit iram suain ab eo
\ Pelram auteiu deserlam monlem Sion, lanquain
parvam et sterilcm, quseque nec incolis, nec \, * '
pabulalnribus ad viiam siifliccrcl, appellabani; ; ,
,
ul pullum qui, inatre melu abacia, viribus ad i n -

jnrbn propulsalionem elfugam dcslitiitus essei.Sic
. , '

qua*a malo ei inquielo spiritu eiiiitriuiitur animac,

si per optTum bonilatcin, et Salvatoris invocatio- .. ,
iiem, pcrscculorem adipiscantur ; tum deseria feli- ' , * ciler ad nulrilionem, qua; in Cbristo perfeciionem

.
rflicit, fluniapiacma^is et idoneae. Deinde vero, ad ;
Jicil, Arnon plura consule. Direpia eniin Moabila
rum urbc, qul cvaseranl, in Aruon inuuilissiinam,
qiiani bic dc profugorum salute admonet, se rece- * \ ,
\ ,
perant. Alias etiam non sine affeclu adhortatur, ut

.
ad Imjue rei cotisilium etlam a pbilosopbia coufiitas adjungai rationcs, ut exsaturata tandem,ci ca-
. ,

niin vanilatein aguosccns, sanam doctrinam am. ,

pledalur. Ab uno auiem Moabilidis loco, lotam
uobis Arabiae regioncm proponil. Iia deinde bor- , ,
l.itur: Facite ipsi operimentum platiclus. Qiios eniiu < \ ; ,
.
stia crimina, sive circa morcs, sive circa docln , '
iiain adinUsa ila angunf, i i l ad verura luctum adig a n l , illi ipsi sunt, qui luclus operimenlum faciunf. , iNan ad cos, qui lalia curant, scniio e s l ; ut, ex-
clusis diversa seiHieiiliiiiii- opiuionibus, vero lumi- ,
ni .loctiin conccdam, quo in sc crcdentium, et eo; rnin cliam mcnles illuslrcl, qui poeuitentia ducli 0 \ .
obdilis cl lenebrosis locis ad luctuui se, exlcmap^ , , \, \,
ntiiique rcrum aspcclum famiiiaritalcmquc vitan. 2
.
u a i i i , coiicluserunt. Ad lilleram autem, converso
, \
ud Amon sennone, rcm bumanitalis pleiiam ab eo
. ?, .
cxcogitalam esse significat, quae magno cl intolc, ^, ,
r bili luclu oppressos iueri dtgnala sit. Eos cuim
medio ipso die, meiilc scilicel, mortis motu perlur- .
batos invaserunl tenebrcc ; ideoque obsiupuisse ad- .
.
j - c i l . Quanlumlibel autcm a bello fugientes serves,
:5 '.
aii; mortiiorum lamcn exsistant perparva: reliqni.i*.
C

1 1

l i a . , ; Apoc. m , 7.

Rog.

xiv, 17.

3 3

V A R L E LECT10NES.
J , .

. , 18.

2105

COMMENTARII IN ISAIAM.

2106

, . Nm eniiu ipso belli inilio excepisti [ugfailet; sed

inulla jam accepta tlaJe tecum habilant... At quod
.
231
lompore libi a persequentis facie in legumentum fuiurot exspectabas, lieri omnino et illud liou polest, quia sublalum esl auxilium luum, el
quod qui terram conculcabat, princep* periil.

. Occiilit eniui Moabilarum ille, quo duce sob-ba
,

repugnanles, lanquam pulvercm, conculcare. S i , .
mul ergo cum istu Mjabiiis in posleruin viuccndi
potesias onuiis, et spes cxcidit; neque cnim iin. ,, , .
pios radicilus a terra perituros, dictanie Scriptura,
,
dubitainus. Qtiod si anagogicum sensum specle " .
mus , luce meridiana veriiatis luineu clarius esee
,
apparel. Quamvis ergo ab ipsa miiudi crealione v i ,
deri el percipi vcritas poluerit , non defuere U ,
mcn, qni, divina uudique sapienlia illustrali, Dci
. \ g ignoraiionc laborarunt; cura in tenebris rcrum m,
.
ridianam lucem habentiuiu versareniur * qui eliain

- furcnlium niore, cuni absurda sibi dagmala fnige. , ,

rcnt, obslupuerunt. Ilabct enitn noclis nutridian<
, - signilicaliuiicii ilupor ipse. Quod aulei neducarig
/. ; . t - addtt, verborum nos, vel opinionum probabililaie
^ , - adduci probibei, nc ejusmodi magistros secuti cuui
. , ,, illis pracipites niatnus. c Csecus eniui si cxco du , caiuin praistet, aiubo in foveam casuri siul
>At
. } pro eo, quod ne ducaris dictura est, non ab initlo

ille posuit, qui non nisi bello propemodum eonfe:
clo, ad Arnon confugisse Moabilas aunotavit. Post

baec, filiam Sion Deus ipse pro s'ia in bomincs be
^ .
, \,
ncvolcnlia de Moabilisalloquitur, qui resipiscenles,
* ad suum tandcm Dominum reveisi, juxla cam ha. Oi C bilaluri sunt. Protegenlur enim, inquit, a vobU
'
nullo a persequenle acceplo delrimcnto. Qui iiam , \ que btdli socieialeiu iuieranl, convcrsos ad Deum
, *
Moabitas pcrsecuturi sunt. Exsistunlenim lanqtiam
. '
pullus a mala poleslate erepti, et pnori Domino,

qui iastu et tyrannide clatus oinnia conculcabal,
.
, libcrali : quo jam sublato, quae Davidis tlironum
, ,
inaneant, propbelia adjungit. Principem auiem ap, ,

pcllal,vel malum damionet, qui genli insidiatur;

. ,
vel getilisducem, qualis esl Babylonioruiu
232
'
aut Gra?corum aliquis; queiu ideo periisse d i c i l ,
.
quod eorum anioias ita conculcabat, ul ne sursuiu
* ,
*
quidcin aspicere permilterel. In co autem cum
. " bellis opprcssi, spciu auxilii jainpridem collocas.-, , ^ sent; ipso jaui exslincto, cum mhericordia thro
num directum tri signiOcat. Sublato siquidem ido * ,
lorum cullu, bonorum spem annuiUiari d e c u i l ; > , .
\
vidis nempc labernaculum, Deique Uirotium apud
cos non hominnni ciira el diligentia, sed sola rjtis
, * ,
.
dcin essc buiuanilale erigendum. Cajleniui quod
,
Aquilas cl Tiieudoiio tn miiericordia
praparandun
; ?
tltrouum dixerunl , cum misericordia sigiiilicarc
.
\ ,
voluerunl. Cui aulem, nisi Gbrisio oiunino, qui ex
Davidis scmine nascilurus cral, pnvparalum iri pu
. \ tetmis ? Solcl prxierca labernaculum David, Eccle
, : ,
%

s u o

** Malib. xv, l i .
V A K L E LECTIONES.
" i r . J - ; .

, *..

2107

PROCOPII G A Z ^ l

2108

i e

giam sigtiificarc propbelia ; sicut ct Davidis no- ."

mine Clirisium ipsum, lanquam Davidis filium. Per
, .thronum deindc in Ecclesia exsislenlem, ejus prae stdeiii stgnificont/^tti, corporeum throtiumoccupans,
, c " , , .

locnm vcluti-Clirislo reservat. Verum ne non taber , \
naculi noinine collectani ex gcnlibus Eccleeiam in , *
le!I xrese pntemiis; abunde id primus ille Hieroso
lymitarnm antistes Jacobue in apostolorum Aciibiis
, \
doruit, ubi ait : c Vtri fralres, aadile me. Symeon
, ,
narriml quemadinadtiin Deus caravil assumere ex
.
gerMibus poptiluin noinini suo: el btnc concordant
, ' ,
proyheiartma verba, qwemadmodum scrrptum est :
, ' , ,
Pusl ba?c fevertar, et t^ollapsam Davidis laberna\ , .
cttlum instatrrabo,tHniteqtteejus rursum asdiflcabo,
, el ipsum erigam, ul Domimim reliqui bomines rcqttirant, et otnnes ^entes super quas invocatum esl
.
nomen metrm , drcil Domiinis .> H;rc igitur non
\,
figuris aul rymbolis, sed inveritate futara demon- , , c
sirat. Gollecia enim apud Moabitas Ecclcsia, qui . eidem prafiieril, jnste judicans tedebit. Vel cerle , thromrtn idco d i r i i , ut a Cbrisloomnes regendosei

gubern.mdos sigirrftcel. juxla illud : c Opurtet enim
,
ipsum regnare, doncc ponai inimicos suos sub pe .

8 7

e l

dibus sufs . Tum demnm eniin reparari 233

' Ihronus dicitur, cum ea recle, ir. quae inu
periuui excrccmas, dtepominlur ct reguntur: quod non eoruni, qui regendi suut dignitale sed
stitnma Oei unius berrignitate ct mhericordia efilcilur.
Settebii ergo Vavid, ait, id est, mami el potestate
, \, , \
idonens Cbrisius tum veritate , et regnabU in ,
bernaculo, donec judex de omnibttt tenlenliam ferat. ,
Ostendit autem qnod mtit veritaie sessurum dicit,
. ^
fakiiaiis el niendacii profligaliunem. Quod deinde ~ .
regnalttrum a i t , dontic judicium feceril; justum
. ejus in omnibus fore judiciuni innuit, qut non
, * ,
tomerc , nou cirnctaitter, sed cura niagna el d i l i ,
geniia quid quemque deceat exquirendo, quo jiis , ,
siium tandem qnivis consequalur, sententiam la , . *
tttrHS bil. Non desuni, qai bistoriae senstim seculi,
,
ad eani quftCyro hnperantedivina niiscrationeeon ,
ligil, reversionem irabanl; quo lempore Jutla^onim
, * rcs iitsiauratas, et in suum ordinem rcstilutas , .
fuUse leginms. Hoc enim signiflcare tlironi noininc,
, *
'
i: quo sedebit in teritale judicant in tabermculo
,
Davxd. Ideoque tabtrnaeulum Davidit regiani
, ipsins, iu qua qui degebant ex ljgum seusu jus
, ,
^livobanl; thronumque jiiste, quanquam non omncs, , \ . *
obipe eonsweverani. Neqije vero in Judam el IeFae- ^ . \
arrplius ab ipeo reversionis tcnipore vegni
,
<livisio fuit, $ed uno oiiincs, qui Ilicrosolyiuis essor,
. ;
^audebanl piincipatu. Qnod eiiam ub alio propbela
,
Jegiinus ita signilieatum: < Et ascendenl ex lerra,
\ . tt paululnm in rcge et principc uugotido labora )
^
Imiit * . f Alquc ha;c sunl, q u * in Moabitas montem ,
Sion pelram desertatn apptiltanles, usurpaniur, in/., \ :.
q:iit>tis-iiidwonim reversio ,

el

* Arnos ix, ( , 1. xv, 1G.

istorum
2 6

intciilns sempilcrna signiiicaiilur.

3

A i t . x v , 15-17. ' I Cor. xv, to.

VAP.L4: LECTlOiNES.

* .

.::.

Osee , H .

COMMENTARII IN JSAIAM.

2110

234 * 6 - U . A * d i " r i m i i i fw/wriam

'-\
.
\
, .
, .
# . .

,
. . .
\
, \
. \
, \ ,
, , ...
,
.
, .
, '
\ , ,
* *
, \
.
\

.
. ,
\
,
,
' ,
,

235
hto eUam ftfoabitaruin arrogantiam,
quant ex Jeremiae eenleiiiia superius aUiglmus
prophcta iusecialiir. Sed ubi qua? luAa essent de
tbrono Davidis atiutit, medio veluii cursu respirans atiqttamuni, quod ad resipiscenliam exoiun*
dam Scrtptara ttsilatura est, aliaui rureus de alrooioribueoomminationemaggredilur; He,dWitias beniialis conleraueirte*, iram sibi ipei thesaurizent*.
Src el David, cum per benigirom in omnibus Doininum, labeatesque fulcire, tibumqne idoneo 4emporepraebcre dixisset, in bie sibi hoii ^uiescendwu
putavit, sed omnes se, a quibus diligtlur, servaiunim ; amnes eiifcm sceleralos perditurum adjtMixit. OccaUavit aulera in medio, veluti arcaninn
quid, quod eral de Salvatoris advcntu mysteritim
Isaias; ul in eorum graliam, qui ejus inielligenlia
digni eeeeiU, intercalaf etur. Jiaqne non esl qtiod
isia cum 8iiperioribii&,qua5 de Davidis ibrono dicta
sunt, conjungi dubtiemus. Placct nonnullis, post
absolutum ormonem de lsraelilici populi rcversione, alhim rursus in Moabitas, qui in eunidem
conlumeliose insuHarenl, lanquam propbelarum
voee instftui, qai ad refundeodam eorum in i n i -

. Q
, '
,
.
'* ,

.

, .
,

, , *
. ' *
.
'
, , \,
.

pieiale audaciam, Mwbitarum

$e injuriam audtV
M'me clamilent. Deo enim, aiunt, qui jusle in eos
animadverlat, ipsi coiigratulcntur, tanquam quae
per Balaamum conturoeliose in Deum universorum,
et qua3 belio posiea adversus ejusdem gloriam
leniariut, a u d i v c r i n t : pro qeibus, isla loqucnUbus respondel Dees tuperbiam se sustulitse, ut
vere tuperbos e$se Moabilat demoiistret: qui tuperbis sese opponere, el iis praecipue, qui piclalem
oppugnant, in moro habeal. Atquc binc cst quod
converso ad um sermone: Non sic dioinaiio lua,
mn tic, i n l u l k ; taaquam se Moabitidem excidisse
significaret : quod a suis oraculis coutraria plane
doceiUibue minime prasdiclum fuerat. Iiisolescebant enim quia dasmonem apud &e vattcinanlcm

tumeliosuB
divinaiio lua,
ehim omnet
meditatio. Et

Moab.ConNon sic
valde e$l. Superbium bustnti
nonvic. Vlutabit Uoab. In Moabkide
uhdabunt. Habitantibu* autem Seth
noH rwvenbilur campot Esebon, elc.

E l

kl

. , D habebant. Quod autem non sic brachia ejus inler . "

pretatus esl Symiuacbus; actiones ipsas, quibus
,
elaia superbil, dissimiles esse signilicai. AHi vero

.
Balaami uiutilen di\inaiionein nolari 236 "
.
Deinde quod ululabil Jifoab addidit : Alium dwhtalionis cventum, quara pntabant fuisse domonsiral.
\ , \
Est vcro uiutatus nttiHerum \ o x illa, quaj luclus
,

aeerbissimi dolorcm cxprimit inaximum. Quod au I .

lem habilatoribus Selh meditatio sequilur , iui nunc
' . O
ct plagse dolorem, ct affectannn viriuin imbccilu

latem ejus siguificat. E s i porro liacc Moabiiarum

, ,
r

' Jerei.

XLVIII.

I setn.

K0

Hom. n, 5.

Ki

Nmn. , I foqq.

YARL-E LECTIONES.
. / .

1 , ..

; . 7).

2103
PROCOPII GAZiEi
21
(j u a l . Quoil si Dei pr.Tceptt semel a sc rcjecerit, , \, ; ; '
prorsiis auxilio destiluilur, ct lanquatn sub& ,
;
lato muFO , perturbationibus ctinclis opportuna,

interituiquc proxima eflicitur. Quo modo in rcpro', , \
. ' bum scnsum abeunl lutnnulli. < Si enim, inquii,
,
adversus botninem claudal, qtiis a p e r i a l ? Num
petra de$erta ett mons Sion'.? Moveiat cniin adver- , .
,
us Samariam olim Saltnauasar Assyrius, ei ali , ,
quotin eadem expugnaiis urbibus, nttilia Judicam

clade affeeerat; unde ipsi insullanles Moabitae, . , ,
tram deserlam, contumcliosc ejusdem Deo virium
, , \
imbecillitalem exprobranles, appcllabant". Itaque
, \ '
non sine affeclu jaui in eos insurgit, ct tanquam
. ,
iisquibus cxprobrabant, graviora passuri esseiii,
\ , \ ,
pullo eos matris prarsidio dcslilnlo comparal.
ai

Adco prodesl, cum cecideril initniciis, ipsi non , . ,

insnltare, quoniam id Dominus aspicitj, cique ,
, .
230
displicel, el averlit irain suam ab eu
\ Petram anleiu desertam monlem Sion, lanquain
parvam ei slcrileni, qiiseque nec incolis, nec , * '
pabnlaloiuus ad viiam sniTiccrel, appellabani; ; ,
,
u pnllum qui, uiatre metn abacta, viribus ad i n -

jurla propulsalionem el fugam desiilultis essef.Sic
. ,

qmea malu ei inquieto spiritu enulriuntur aniniac,

si per op:Tum bonilatcin, et Salvaloris invocalio- . ,
nem, pcrseculorem adipiscantur ; lum deseria: feli- , * cilcr ad nuliilionem, qua* ia Cbrislo perfectionem
. Kat
rflicii, fiuntaptacma^is et idone. Deinde vero, ad ;
Jicll, Arnon plura consule. Direpla eiim Moabita
rum rbc, qui cvascranl, in Arnon nmnilissiman),

'

-----

qiiam bic dc profugoruni salute admoncl, se receperant. Alias eliam non siue affectu adbortatnr, ut
ad luijus rei consilium eliam a pbilosopbia coufiitas adjungai ralioncs, ut exsalurata tandein, oi cariim vanitatein agnosccus, sanam doelrinam anipledatur. Ab uno auiem Moabilidis loco, lotam
uobis Arabiae regioncm proponil. Iia deinde borliilur : Faciie ip&i operimenlum platictus. Qiios enim
K i i a crimina, sive circa morcs, sive circa doctrinaiu admUsa ila anguni, ul ad voruin luclura adigant, illi ipsi sunt, qui luclm operimentnm faciunt.
iNain ad cos, qui talia cuianl, scrmo e s l ; ut, exclnsis diversa sciitieiiiiuiir opiniouibus, vero lumijii.locuiit conccdam, quo in se crcdcnlium, el conini cliam mcnies illu^lrcl, qui poenilentia ducli ^
nbdilis cl lenebrosis locis ad luctum se, exlcmaiiiinque rcrum aspcclum fainiljanlaicniqiie vitandam, coiicluseriinl. Ad liiiernin aulcm, converso
ud Arnon sermone, rcm buwanilalis pleuain ab eo
cxco il.ila;n esse significat, quai magno et intolcr bili luclu oppressos lueri dignala sit. Eos cnim
medio ipso die, menle sciliccl, inonismuiu perlurbatos invasenmi tenebroc ; ideoque obstupuisse adJ *cil. Quanlumlibet autcm a bello fugientes serves,
ii; morttiorum lamon cxsistant perparva; reliqni.r.
r

' Isa. ,

Apoc. m , 7.

iV Reg.

. ^

xiv, 17.

Prov. xxiv, 18.

V A R L E LECTIONES.
J lc. .

^ \ ,
\ ^* , \
. '

. ,

. ,
, ,
^ \ ^ ; .
.
;
;, '
, ; .;
, \
; \
\ , '>*, \, \,
.
.

, \
;. , .

, , ; . ,

> .
'/ .

.
': cci

2105

COMMENTARII IN ISAIAM.

, .
"
, .\ oUiro d .
mentum fuiuros exspectabas, lieri omnino el illud
quod qnt terram conculcabat, princep* periil.

,
; ;
, .

. ,>, , .
, ]
" .
,
,
,

2106

> enim ipso belli inUio exccpisti fugfailes; sed

jam accepta c\Ue tecum habilant... A l quod
231 suo tompore libi a persequenlis (acie in legunon polesl, quia sublalum esl auxilium tuum, e l

. Occidit enim Moabitarum ille, quo duce sol**bas

repugnanles, lanquam pulvercm, conculcare. S i niul ergo cum islu Mjabiiis in posleruin viuccndi
potesias omnis, et spes c x c i d i l ; neque eniin iinpios radicilus a ierra perituros, diclante Scriptura,
dubilamus. Quod si anagogicum sensuin speclemus , luce meridiana veriiatis lumeii clarius esee
apparet. Quamvis ergo ab ipsa muudi crealione v i deri el percipi veritas potueril , non defuere l a men, qui, divina undique sapientia illustrali, Dei
. \ g ignorationc laborarunt; cura iu tenebris rerum me
.
ridianam lucein babentiuiu versarenlur * qtii eliam

- fttretilium niorc, cuni absurda sibi dagmata finge. , ,

rcnt, obihipuerunl. llabiU enitu noctU meridiana
, - signilicaliuncm siupor ipse. Quod autem neducari$
&; . addtt, vei borum nos, vel opinionum probabililate
! , - adduci probibei, nc ejusinodi magistros seculi cuiii
. , , illis pracipitcs ruauius. c Csecus eniin si caxo du , caiuui preslet, ambo in foveani casuri sinl
At
.
pro eo, quod ne ducaris dictura esl, non ab inito

ille posuit, qui nou uisi bello propemodum oonfe:
clo, ad Arnon confugisse Moabilas aunolavit. Post
.
baec, filiam Sion Deus ipse pro 8'ia in bomincs be*
.
, \,
ncvolcntia de Moabiiisalloquilur, qui resipiscenles.
* ad suum landcm Dominum reveisi, juxla cam ha. 01 C y i a i u r i sunl. Protegenlur eniui, inquit, a vobU
; *
nullo a penequenU acceplo delrimento. Qui naiu , que bdli socieialem inieranl, convcrsos ad Dcum
, *
Moabilas pcrsecuiuri sunl. Exsistuntenim latiqtiam
. '
pullut a raala poleslate erepti, et priori Domiiio,

qui iastu et lyrannide clatus omnia conculcabat,
.
, libcrali : quo jam sublato, quae Datidis tlironum
, ,
maneanl, propbeiia adjungit. Principem auleiii ap, ,

pellal,vel malum daemonem, qui genli insidialur;

. ; ,
; vel genlis ducem, qualis est Babyloniorum 232
' ; aut Gra?corum aliquis; queiu ideo periuse d i c i l ,
; .
quod eorum anioias ita conculcabal, u l ne sursuiu
' \, \
'
quidcin aspicere permilteret. In eo aulem cum
. bellis opprcssi, spcm auxilii jainpridem collocas;, , ^ sent; ipso jain exstincto, cum misericordia i/iro ,
num directum iri signiOcat. Sublalofeiquideinidu , .
loruin cultu, bonoruin spem annunliari dccuit \Ua' vidis ncmpe tabernaculum, Deique thronum apud

, ' ,
.
cos non hominuni ciira c l diligenlia, sed sola cjus ,
dcni essc buiiiauilale erigenduw. Cajlenun qaod
;
Aquilas ct Tiieodoiioin misericordia praparandun
. tlirouum dixerunt , cum mi&cricordia stguilicarc
,
volucrunl. Cui aulem, nisi Cbrisio oumino, quiex
. 6& . Davidis scmine nascilurus erat, pnrparaium iri pu
, ,
temus ? Solcl prieicrca tabernaculum David, Eccle
9

Malib. xv, l i .
VARIJu LECTIONES.
i V . J - ; .

, '..

2107

PROCOPII G A Z ^ l

2)08

1 1

giam siginficarc propbelia ; sicul c l Davidis no- ."0

inine Cbristuro ipsum, lanquam Davidis filiuni. Per
, : ^
thronum dcindc in Ecclesia exsislenlem, ejus p r a sidein sfrgnifrcont.qui, corporeum ihrouum occupans,
, " , , .
locnm Yeluti-Clirislo reservat. Verum ne non taber-
naculi noinine collectam cx genlibus Eccleaiam in , \
lc!I xrsse putemns ; abunde id primus ille Hieroso ,
lymitarnm antistes Jacobire in apostolorum Aciibiis

doruit, ubi ait : c Viri fralres, aadileme. Symeon
, \
narravil quemadinadtim Deus caravit assumere ex
, \ ,
geirttbtis poptilum neinini suo: et bhic concordant
.
proyheiantro verba, qttemadmodain scrrplum esl :
, * ,
Pusl bpec revertar, eltwllapsam Davidis taberna, ' , ,
cttluin instaurabo,dirttteqiteejus nirsum asdificabo,
\ , .
el ipsum erigam, nt Domimim reliipii bomines rc ,
quirairt, et omnes gentes supcr quas invocaium est
.
nomen tneirm , dfcit Domhnis *. Hac igitur non
,
flguris aul ffymbolis, sed inveritate futura demon- , , c
slral. Collecia enim apud Moabitas Ecclcsia, qui
. eidem prajfuerit, jnsie judicans sedebit. Vel certe , ihrommi tdeo dicii, u l a Cbristoomnes regendosel

gubernandos sigtrfircel. Juxta illud : < Oportet enini
,
Ipsum regnare, donec ponat inimicos suos sub pe .
dlbus suis . Tum demtim enim reparari J 3 3
* thronus l i i c i l u r , cum ea recle, ir. quae imperiuin excrccmas, dteponuntur et reguniur: quod non eorum, qui regeudi sunl digoilale sed
stimma Dei unius berrignilaleei mi&ncordia
efflcitur.
Sedvbit ergo Vavid, ait, id est, marra et poleslate
, \, , \
idoneus Cbrisius tum veritaie , et regnabtt tit ,
bernacuto, donec judex de omnibut $entenliam ferat. ,
Oslendit autem quod eum veritaie sessurum dicit,
.
fakilaii* el nwtdacii profligatioirem. (Juod deiude ^ .
regnalttrum a i t , dofrcc juilitfum feceril; justum
. \ : ejus in omnlbus fore judiciuni innuit, qul non
, * ,
temere , non cimctaitler, sed cura magna et d i l i ,
geniia quid quemque deceal exqtttrendo, quo jus , ,
siiuiii landetn qtrivis cotisequalar, semeiiliain la , . '
t n r H s b\l. Nun desunf, qui bistoria? seirsmit seculi,
,
ad eam qaceCyro iinpranie divina miscratione con ,
ligil, roversionem irabanl; quo lempore Juiliponim
, * rcs iustauratas, et in suutfi ordinem resiilutas
, ? .
fnisse legimus. Hoc enim sfgniQcare throni nonvinc,
, *
*
iu quo sedebit in teritate judicans in labernnculo ,

David. Ideoque tabemaeulum Davidis regiam

, .ipsies, iu qua qiii de^ebaut ex ljgum sensu jus , ,
Ikobanl; ihronutnque juste, quanquain non omncs, , .
oblre eoneneveranl. 'Neqiie vero in Judam ot Ierae- ^ Jtii \
) aipplius ab reversionis lcmpore regni
,
divisio fuil, sed uno oiiinos, qui llierosolyuiis essef,
. ;
^audebanl priticipatu. Qnod eiiain ub alio prophela
,
, Jegiinus ila sigiiilicatum: < t ascendenl ex terra,
{>
ei paululuni in rcge et ptincipe ungeudo laborabunl* . > Alquc h;tc sunl, qux in Moubitas montem ,
Shn petram deseriam appulkmles, usurpantur, in /., \ .

e l

q:iibtt8 Jiidacomm reversio ,

*e Ainos ix, ii

ei

xv, lu.

istorum
: e

intcriius scnipiicrna sigiiificauiur.

3

A i l . x v , 15-17. ' 1 Cor. xv, 25.

VAPiL-E LECTIOiSES.

* . :.

* Osee i , U .

2109
COMMENTARIJ
' - \
.
\
, .
, .
rfl . .

,
. . .

JSAIAM.

2110

234 V E R S .

Andivimui bijuriatn Moab.Conlumelio$u$ valde e$l. Superbittm suttuii. Non sie

dmnalio lua, nonvic. Ululabit Moab. In MoabUide
enim omne$ ululabtint. Habitantibus aubem Seth
meditaHo. Et non rtverebitur campot Esebon, e l c .

235
eUam MoabiUruin arroganiiam,
; , \ quam ex Jeremiae eenleatia euperius aUigimus
. \
propbcta iueectalur. Sed ubi quae laAa cssent dc
, \ ,
tbrono Davidis attulit, wedio veluii cursu respi , , ...
rans auqaanium, quod ad resipiscentiam cxoiun ,
dam Scriplurfle H s i t a i u r a ea^aliaoi rursus de alro.
oioribueoomminatk)iiemaggrdkur; He,dWiitas bo , .
niiaUs conlemtteotes, iramstbi ipei tbesaurizeni".
Src el Oavid, cum per benignutn in einnibus Douii , *
, - ^ num, labealeeque Ailcire, cibumque iitofteo iemporeprjebcre dixiasel, in bie sibi tooti tuiescendwn
,
putavil, sed omnes se, a quibus diligilur, servatu '
pura ; amnes eiifrm sceleraios perditurum adjun , \
xit. Occaltavit autem in medio, veluti arcanuin
.
qvid, quod eral de Salvaloris advcntti myslerium
\
- Ieaias; ut in eorum gratiam, qui ejus inlelligenlia
digui eseeivt, intercalafetur. haqne non est quod
.
isla cnm enperioribtis^quse de Datidis tbrono dicta
\ . ,
sunt, conjungi dubilemus. Placet nonnullis, post
\
, absolutura ecrmonem de lsraelilici populi rcvers4one alhim rursus in Moabilas, qui in eunidem
,
coiilumeliose insuUarent^ lanquam propbetarum
' ,
,
voce iftslUui, qtii ad retundeodatn eorum in i m . Q pietale audaciatn, Moabitarum $e injuriam audivis$e clamitent. Deo eniro, aiunt, qui juste in eos
, '
animadverlat, ipsi coiigratulentur, tanquam quse
,
per Balaamum conturoeliose in Deuni universorum,
.
et qua3 belio postea adversus ejusdcm gloriam
' ,
teniariut, a u d i v c r i n t : pro qoibus, ista loqucn
,
tibue respondei Deus $up$rbiam $e sustuiuse, ut

. "

vore tuperbos e$te Moabitas demouslret: qui su, .
perbis
sese opponere, el iis praecipite, qui piclaiem
, *

, , oppugnant, in moro habeal. Alquc bitic csl quod

converso ad um sermone: Non sic diuinatio lua,
. '' *
. non tic, intulk; taaquaro se Moabilidem excidisse
significarel : quod a suis oraculis contraria plane
* '
docentibue
mininie prmdictum fuerat. Insolesce , , \,
bant enim quia da^monem apud &e vattcinantcm
.
. , D babubanl. Quod auleai non sic brachia ejus interpretatus est Symmacbus; acliones ipsas, quibus
. )~
e l a l a superbil, dissimilcs csse signiiicai. A l i i vero
, "
Balaami uiulilem divinaiionem nuiari 236
.
Deinde quod ululabil Ifoab addidil : Atium divina .
lionis cvefilum, quara pulabanl fuisse domunsirat.
\ , \
Est vcro uluiatu* ftmlieruni \ o x illa, quaj luclus
,

aeerbissimi dolorem cxprimit liiaximiun. Quod auttO .

leni habilatoribus Selh meditatw sequilur , iia nunc
' .
ct plagse dolorem, ct aifectarutn viiium imbocilu*


lalem ejus siguificat. Est porro Iiaic Moabiiarum

, ,
E l

l l i c

Jercm. ILVIII, 1 suq \.

i 0

lioiu. , 5.

Nmn. xxiv, I fcqq.

WMJE
? */,

T . :.

. .

LECTiONES.

2t!l

P R O C O P I I GAZ.-EI

"

2112

ctviias, quae in eos forsan lamenlaiiones fucral 4 , . Kal

.

versibus medilala. Syminaclius aulem, ExtuUanii*

bus in muro tetlaceo dicile, inlerpretaitts est; ut , *\

dxmonig imbecillilatem, cujus responsis lanlopere

conflJebant, ostcnderel. Sequilur: Elnonreverebiiur
,

campot Esebon, in qtio ad Assyrios esse sermo
.
" ,

videlur, de Etebon Moabilica civitale; cujus U l i *

fundia suburbioi um, quibus ipsa cingebaiur, ita
,
cum Sebama male jubel afCcere ; ut ipsx etiam
\
excisae vites lugere quodammodo videaHlur. Idco . *
autem Assyrios gentes ab$orbere a i l , quod Moabi- , \ \
. , c *0
tarum dtreplionem ad Iatir usque ejusdem reg'10 nis civilatem, illis imperet. Vifium deinde nomiue
. , \ ,
ejus quoque regionis incolas forle eignilicat, quos
* , , \
ligna et silvas appellare Scripiuris usilatum est.
Hujus generis est ct iilud ; c Vinea Dooiini Sa- , , \
, , baolb, bomo Juda, nova plantatio dilecia *. >
Siguificant vero auiumnus, el messis, et viiis, alio . er .,
modo florentis et inlegrae aetaiis. ltobur omni ,

lupiatura generi, quibus, tanquani ebrii, impie , ,

delectabanlur, idoueuin. Quod deinde nibil parcen- , ;
, \
dum jubei, ita IKsi opus, non vires Assyriorum

\ .
osiendit; quos nirsus cos, qtii in desertum aufu .
gerunt, non attingere, sed relinquere; non inler*
f.-clie addere, sed errore el oblivione praeieriri
^ ,
jubet. Neque eiiim Deus, etiain cum sceler.i nlcisciiur, buiuanilatein ponere esi solilus. Vocal ,
, .

dcinde Assyrios lanquam a se missos. Quodautein
,
.
reliclo* e$ie adjecil, in bi nequaquain iuiuram
.
Moabilidein, nisi a Deo relicia es$et, siguiOcawi.
Proplerhoc,plorabo,*it,tanqnam
ploraium laiir: qua* a propbela, tanqtiam eorum calamilales
237
higeal, usiirpanlur.
/21 auicin prler c;i!lcr.is amplius direplam, ut C

,
par eral, esse siguifieai. E l Subanm pariicr alque
&, *
Esebon. urbes alias, vitium nomhic eorumdenj i u colas intejligcus, lamcntalur : quoruin me$sem et . \

,
rJndemiain hostilis exercilus ita se, ul omnia de,

.
>>,
cidanl concnlcaturum, iia denique efliecturum d i


cit, ut ab ejus vitibus omnis Imliiia el exsultatio
loUatnr. Impii enim cumesseot, re nulla iragis ,
quam (bemouibus sacriiicandi, et usdem se con- ; , * , ,
.
secrandi occasione semper gaudebant : quonoini \ , *
ne, vinum eos non calcaturos dicit. Quod quidemsi
, ,
ad \$ referalur, apertuni e s l : sin autein ad bo .
mines, liberos eliani cum parenlibus ipsis, quia ne
^ : ,
, \
praBgnanli quidcm mulieri parcatur, cssc periluros
siguificatui*. Cujus generis illud est, quod diebus \ , ; illis, el ipsas eliam uteruin geslaiues feininas, mi- 1 .
seias eiinfelices foru minalqr.
((
Sequilur vero : Propler boc venter meus ad Moab,
. \,

velnl cithara souabit. Omiii enim ail sublato a lc

,

l<etili(e genere, calainitates tuas cunelis aununiians,

, , oasdem in carmeii el caulilenani abirc faciam;
. \
lanquam i n lcrram dcserlam et incultaui regio
. ' \ iransierit : undc cl cos aulea ad gcmiiuin borla

h.\. ,

7.

1.
9

lc.

. . .

LECTIONES.

2U3

COMMENTARII IN ISAIAM.

2li4

\ ( \ batur. Ipso deinde animonim crrore et iulrritu

. . ,
commolus (qnanrlo lacrymis a d p n e n i i e i U i a m invi ), ,
latos audienles non habnil) eoruni j a m noinine,
, . . ,
tanquam lnciu rcvocato, ob id se ploralurum signi, , *
ficat: quasi a d lacryntas c l ploraiiun nullo alio
*,, , ,
fine, quam u l pudore sahcm suflundantur, e x c i i a r i

se dicat : ac si frustra saepe d i i s invocatis eUisos,
.
.
\
in quibus nullam servandi poleslalem experli sint
, , - pudorc tandem confusum iri demonslrel. Sequilur
.

deinde, ianquam murum,queminstaura$ti. Poslquam

\, , \ cnim lerrae mot.ii muru$ ipse, uli dicebantus, cor .
r u i s s t, oumdem rcnovari f n i s l r a curave.rant. P o 6
r a b o igitur, ait, cuin eaeleris calamilalibus tuis,
, \ . ;, et istud eiiam, qnod muruni a b boslibus drjeolum
i
. ,
frustra excitavms. Deinde ait : Hoc est verbum
; , \ \ ^ quod loculu* 238
Dominus ad Moab, quando
. ,
etiam locuius esl. Ubi reliqui l r a n s U * ' e r t t n l ; jam
^ '
inde et nunc locutusest. Signiiical a-iiem Scriptura,

Deum vcrbis quidem olim prxdixisse, nunc vcro
* , \
reipsa eflicere; quandoquickm longe ante biijiis
* .
eiiam propbelae lempora in Domiui Ecclesiam nec

i i

Amnionitas, nec Moabilasad decimam usque generaiionem ingressums csse a Mosc pronuniiatuin
sil
Qui ergo de illa dudum locutus fuerat, isiud idcm nmic per me, inquit, perficit.
Quod deinde seqnilur : Et nuncdicoin
tribus
,

.
annis mercenarii; primum 6yiuniachus lanquam
\ ,
tub mercenario d i x i l . Deinde qua? poslea seqiiuniur,
, .
ita Ires distinguunt inlerpreies, et l e g u n l : au
.
(eretur yloria Monb. Ipsa enim et conjuiiclionis
'
parlicula, aliam sequenliuiii senlenliam oslendit,
, V
quaiu fuerat pra-cedcniium, quibus tribu$ annis
,
(5- C res Moab loculum e$ie Domhium per propbelam si . ; gmlicatura e s l ; tanquam mercenanum aliquem tri , rum ad verboruai sensumexplicandum assumpsis\ * set. Noucnim conferlini, u l nos lectionem totam
. ,
conjiingentes facinius; sed vario membraliin tem ,

pore, donec lertius implerclur annu$, propbelam
. dixisse exislim-ant. Nonnulli aulem bisce, quando

loculus esl, rarum Domini ad Moabitas sermonem
$.
ideo significari pulaverunl; quod Israelem $xpe,
,
genles aulem, tanquam a se alienas, nunqnam allo, .
qnltur : Ulibus anlem suain ideo benevolenliam
, ,
degustandam praebere, ui cnni eam parvis in rebus
\ \ - experli fuerinl, in magnas el perfectas fcraniur
avidius. Noq desunl tameu, qui scrmonein ad ejus
. '
lemporis bistoriam pulenl reierri, quo deceui tri
', - D bu.i, relicto Davidis regno, ad impiuro Jeroboamum
defeccrunt; quare indignatus Dominus, Assyrium
, Salmanassarem ianquam mercede conduxil, ut
. , Iricnnio inlegro in corum regione moralus, eaui
,

popularetur ; quo leniporeet Moabiiideeliam poti

lus csi. Si ergo aiunl, olim locutus esl Dominns, el

* ,
nunceiiam dlco, 239 <l
inbus annis merce , \ ,
nuru Salmanassaris ignominia afficielur gloria
.
Moab : quibus verbis, vtl rcgnum iosmn; ycA ui bunu ampliludinem, el civimn frcqnentiam; vcl deuique belio idoneum aetaiis illius robur s gni- parsit.
UOii

i n

Dcut. x x i n , 3
VARIiE LECTIONE*.

* . .

21J 5

PROCOPTI G A Z . E I

2116

Quod si ad allegoriae leges ab inilio placel re-

" , , *
vocare, per contumeliosum Moub calamitatis aucto- ,
rcm apostatam dsenionem intelleximus. Neqnecnim
, \ ;,
in Greatorem modo, sed et in bomincs ipsos eliam \ , contumeliosus fuit; eosque quos c e p i l , probris , ;
alios insectari, pravisque et bacreticis opinionibus . " \ inliiuiescere d o c u i l ; in eos denique, a quibus re- , \ , *
fuiantur, quando nihil apiejam respondere valerit,

. \
contumeliis insurgerc. Qucm sanare lamen, ct lan , , . "
quam gravi morbo libcrare oum siudeat Dominus,
, , superbiam se suslulissc adjicil. Sr.nt voro eliam . , \
injnria
ei furor,
inquit, prWato jure ad etim per- >) , '
linenles morbi. Ululabit item a i i , non sinedolore,
.
*
cuin suam ipse vjrium itnbeciHitatem eenseric. S i ,
guiUcat deinde muri testacei nomine, illorum dtsse- ,
rendi facuUatem, quibus esl sapientiae opinione i n - . '.

lumescere jucundum. Qtiod auleni loqui ad eosim -
perat, qui in muro Uto Utiaceo laeiantur; ila va .
nam eorum ct imbecillam esse operam demonstral, qui studium suum ad Dorainicae legie rmedilationetn
conferre debuerant. Nec lamen ait, convertentur; c i eos ob id ulciscetnr camporum Etebon infertditas; cujus si nominis rationem poslutes, idem ac si cogitationem dicas, ignificabit.
Homm igitur lugebunt, inquit, cogiiaiionee agrorum nomine, propter amplitudinem, signiiicata*;
quando lemerariam'suam el slHltam pietatis ralionem reteciam intaebumur. Lugebit etiam el vinea Sebama. Genli siquidem cuique atiributa cst
qua?dam vinea. Scribiiur enim : c De vinea Sodontorum vinea eorum
Et apud Mosen : Inlerfecit in grandine vineain eorum
> Est rursus et
vinea quam plantavit Dominus. > Cantabo enim
dilcclo, ait, canlicum dilecti vineae . > Regni deinde vincam his se ablaturum significal Dotiiinus ,
qm 240 frucluiii non edunt; genti autcm, quae C
frucius parial, dalurum; l^gein niniinim et prophclas : quorum pracccpta cum ncgligerent, ea se
gtMiti paiefacturum polticclur, qua3 vitae insiilulo
rructus parial. Est igiiur vinea iithccc verbum veritalis : quae aiitem jEgyptiorum, falsitatis et mendacii; quse eis a tenebrarum principe in cutluram
data est: Sodomoruni auiem, viiae sccleratae et
impurae; quas ul colerent, a malo mcreede conduv\\ gmit. Ab its cum Scribse et Pharisaci origirrem
ducerent, ab eo, qui veram se vitem csse profite;ur , refccti sunt, Gomorrbai sarmenla habenles;
uiule itvam fellis et bolrum amarissimum collegeruni
Vinum autem eorum fel dracenum et aspidum insanabile **. Signiflcat autem vinea Sebama (id est conversio, si vim noininis explices) ser- ^
monem eum qui est ad pietalis et religionis speciom comparalus. Mullos enim, dum vitse probilaicm simulanl, ad suum vivendi genus isii pcrtrabunt, qui bonesta faccre et bortari credanlur :
t

% l

k J

i B

Deut. xxxn, 52.

*Dcui. xxxii, 52.

9 9

Psal. LXXVII, 47.

ibid. 33.

,
,

^ . \ . .
. \ , \
. " \
, "^ , ,
.
, ,
* *
, \ ,
' ,
.

;

, ;
. ;
\ , , , ^(5
^.
\ . >
\ . 7J U
( ) .
,
, \ ..
^*^
, tt

" Isa. , 1 .

YARLE LECTI0NE5.
. .

u #

. .

Mallb. , seqq.

Joan. xv, b

2117

COMMENTARH TN ISAIAM.
.

21W

quornm lamen sive doclrtna,

sive Tita, lanquam

vinea Sebama, quae a Moabitis culitur, eincerum

nibil habeat; scd inulta privatiu edtta sobolc, dialeetica facullale male exercilatas gcnles
abiorbeat.

, * : .

Jubcl itaque eos, qui abiorbent, ejusmodi raiio

\
ncs prophcla conculcare, quando quod in his dis .
\
ceptationibus oliurn impendiiur, neque nos qiiie [\]

,
, scere, neque cum lazir (quae robur geu vires significat) confungi pcrir.illit : quam, cum spirilualis
,

sit, nemo assequalur, qtii Sebama vineas non con

, cutcarit, et propriae soliludinis oblilus, ea relicta,
loca meliora non incolebat. Adjicil deinde : Qui
. * 01
.
misii sunl, derelicti sunt. Quia qui aposioH nomen
/.
' , ementitttr, a Deo dereUnquitur : alque a lalibns
. " g cavere pr&cipit, qui i n operibus vires stias olentant, ne decipiamur. Divina eiquidem ope ideo
, &

\ . sunt destitiitf, quod mare non tran$ier*xt net,

, ' . lenlaiiones cflugerunt. Tale enim esi illud :
Veni in altiiudinem marie *. A d h*c enmn
, \
, - qui aibleta esi, coniinus aceedit, nbnieorum pla*
cila amplectendo, per corporis Toluplaies pcr . ,
,
ecutiones studens effugere. Hiae est, qaod 241
,

,
- ploraturum u tanquam ptoratu lazir addtt; qtionio, \ do fpei plorare solili sunt, qui ad Deum vires suas
\ et potenliam referenles, vitae genus anteactum i i a
, \

- deflent, ot alriorura Domini desiderio veluli tabc . dcaoleldeftciant" :oon eorum more,qui viresmor ,
bo languidas, veluii areseenlein e* jam igni t r a
'.
dendani vineam Sebama plorant. Deinde conversoad
,
',
Muabitidem sermone, arbores ejue ab Etebon, ei
Ekate dejectas esse adjicit: quorum utramque si
.
, \ ,
interpreteris,. raiiones E$ebon, iransitum Elealc
, ,
sonabil. Vitis enira peregrioa, eaque etiam C O B S I
lio, quam Paler coeleslis non planUTit, avellilur :
\ *
quorum nomine, temerarias a fide alienorum opi .
munee inlelligimus, quae cogUationibusreclis, ope ,
rumque bonilale, qtiibus ipsi ad Deum redetn les
.

s >

erigiinur, evcrluntur. Bcaium enim

ascenniones tua*j *.
* & ,

merito dixerim,

cujos a te auxNium, I>oiniDe, ei cujas in carde

Sequitur deinde, messem tuam et vmdemiam

tuam

conculcabo : nec immeriio sane; quando quse ab

ea, sive me*t*, sive vindemia colligilur, coniraria

, \ ,
, - plane rationc ab ipso pane, qui cor bominisconfirinat, et a vino, quod idem JaetiGcat , se hnbeat.
.

D Deo itaque conculcatur, ne iisjam, qui ccrlaralione in polum et cibum codem uli non didiceni l ,
.

nutriendi facullaten) reiineat. El tollelur larttia et

.

exsuliaih
de vitibus luis. Ab Israel enini ablatum
, \
esl regnum l>ei, et gtnli, quse frnctiiir ejus ederet,
. \
datum. Abluta rtirsus et ipsa, Deo dcccptrs opilu
lanle, vana et absurdae opinionis persuasio, quaa

, falsam caplis pro vera laetitiam afferebat. Torcnlft >ria deinde, nialis praeceptionibus inibulas aniinas
. ' ,

possis appcllare. Eo demde, quod propbet vcnier
.

ud Moab tanquam citharam sonaturus dicilur, con ,

,

9 I

Psal. Lxvni, o. P>al.

LXXXIII,3.

Maltb.

XV,

13. " Psal.

V A K L f i LECTIONKS.

. :-.

LXXXIII,

6.

Psal. ciu, 15.

2] 19

PROCOPIi GAIM

2150

ceutus mtistcus, qui ptils'.nlis uidustria peiTiciatur, . , ,

describiiur; el ventris nomine ea significantur,
, , , >,\
quae inlcriia Pavid appellal, cum animam suam a i
,
Domini laudes, c l qua^ intra se sunl ad sancii no : ,
winis ejus praedicalionem horlaiur ; boncstaa
* *
scilicel, ct viriuluin omnium parenles 242
animi
. cogilationes innucns. Ex quibus eniin beneinlus
senliitius, iisdem ipsi Pcum laudareel boindicere. ,
,
pulamur. Qualis erat Isaias, cui Dcus quac inius
eranl, tanquam muro inttauralo
cinxeral el mimi- , ,
, vtrat, ne cogitalionibus malis, a quibus, tanquam
\ ,
l.osftbus, obsideniur, ad eum accessus paleret.

Foiles igitnr el vaUdas raliones a Oeo sibl in id
,

csse conccssas ostendit, ut qui ad euin nou rever. '
tuniur, argiimenlorum viribus, q n ipsis adducuniur, confundi possinl. Esl enim ad confundendi , \ . , \
verbum, ipsos, qttod deesl, exlrinsecus assumen
dttm. Optime autem Dei nomine confunditttr, qni
, 7
pudore snffusus, ita vincenti lerga dal, ut bellura
, .
advcrsus veritaiein et vhtulcm aniplius non in , , \
slauret. Quae postea sequuntur, idolorum culluin,
.
ipso verbi advcntu tandem sublatum iri fundilus,
,
inuuunt: quibus poenarum ullionisque Moabilicai
lempus dciinivit, quod mtrcenarii triennium appel- .
\ ,
lat. Accusat vero et mercenarium Salvator , tan , \
quaui qui pastor non stl, fugaque arrepla, gregem
hipis prodere consueverit. Quin et peregrinwm tner- , cede sa^erdoii famulantem : iis, quae sancia suul, . ,
vesci cavet Moses logislator. So ipse ergo merce- .
8 8

8 7

narium fecii Moab, qui non amore in Dcum, sed Q ,

,
nierccdis opiiiione , reruroque corporearum ex
, ,
epccialione, fecerit omnia, quod it solcut qiii lar
giuntur egems, ut ab bominibus laudeniur. Non
, *
enim id faciunt, quod eorum miseria moveanltir;
srd quod gloriam veneniur inauiler, quales etipsi
sunt, qui non virlulig siudio, sed bominum opinione ducii aliquid aggrediunlur. Jnglorii ergo lales \ ,
merito apnd Deuinsunt, qui mereenarii ignominiam, . \
non lioneslo nientis afleciu, scd siuiulala probita- , , \
,
,
lis specie consequunlur. Quantum deinde reiert
divltum in hac viia, si vai.ae pulenlur divitiae : tan- , \ .
iuhi qtioquc dedecoris et ignominiae, quo terrpore
occulia oinnibus palere conligcrit, mercedis nomine reponelur. Quo enim plura quisque scelera admiserii, eo c l illc majorem ad ignominiam roaleriam babucrit. Qui rursum mendacig Iinguae ibesauros
rccoudil, vana pcrsequitur, et in morlis laqueos 243 deveniei, egentissimusque el noh honorabiii*,
eoruui beneficio qui in malilia coacervati gunt, reliuquetur.

CAP. XVil.

. IZ*.

VERBUM COISTRA DAMASCUM.

PIIMA AM .
Y E B S . M I . Ecce Damascui tolletur acivilalibu$,et
*
,
eril ruinam, derelicta in stvculum, in cubile gregum
xal ,
el requiem. Et non erit qui periequalur. El uon erii
,
.

amplius mumta, ut illuc confugiai Ephraim, elc. .

', . . .
"
244
quidem ( u i superioribus paiet)
Assyriortuii priucipem de Arabia, de Dama , \
A

8 8

Psnl.cn, I.

9 7

Joau. , 5.
VAIII.E LECTIONF.S.

y <. .

* / V . .

2!?1

C 0 M M E N T A R 1 I I S A I A M .

Ciiv, * \ -, \
) (
,
, \ . >
T:sp\ ,
, '
', , . " c . > \ * ,
,
cv
, \ \
,
. >

\ . , "
,
. '
, >=
\
. \
.
\
, *
. ,
\ ,

212:

sco , dequo Samaria a so occupalis gtoriaiileiu

inilio dixil; quod et in R<*gtitn liisloria leginms
liis vcibis : c Et ascendit rex Assyrionun in Daiiiascum. et ccpit cam, cl iranslulii eam . > Ntinc
vero de cxpedilione alia sermo esl, qnam adver.*us
IJicrosolymani movil Babylonius, cum eam iicrum
cxpugnavit, et lolam fnnditiis delevil; dc qua ct
Jeremias sic loquitur : < Dissolula est Damascus,
in fngam convcrsa est
> Quibus ila subjidt :
Idco cadenl juvcnes cjtis in platcis ejns, et lui
omnes viri bcllo stremii cadcnt in illa die, ait Dominus excmtuum. accendam ignem in muro
Damasci, et dcvorabit bivia filii Ader . > Hic atiipm advcrtcndum cst, ab interprelibus Septuaginla tanlum, posl derelicia vocabulum, supervaM

e o

cancem saculum adjici. Neqne enim In pcrpetuum,

sed ad lempus osque aliqtiod ^xcidium illud fuit,
cum et Hicrosolymain cxpugnarunt Assyrii. U l
enini ba?c a suis in liberlnlem restilnlis babilala
est, sic ct Damascum instaurnri, ct ad apostolonim usquc tcmpora rogni regiam liabcre ilernm,
vel Paulo tesle, conligit, ubi ail Damasci, gmlis
praefectum Aretam, rogie r>amascenonim
245
cxcubias in urlx* posuisse, utsc comprebcndorel".
Prinia crgo in prophelia, ad ea Assyriorum lempora, quibns Damascum bis obsidioncm pali conligit, referemus. Esl vero consentanenm, aiunt.
et aliam quoque, sive Persicis, sivc Macedonicrs
lemporibus perlulisse, quse verbis istis : Ecce Da*
mascus auferetur ab nrbibuf, significclur. Quod aulem
.

non munilam (ore^ til eo confugial Ephraim, ne*

'/. . que amplius futuram in Damasco regiam adjecif,

- ad Bomana tempora referri queat; ciim ab ipso
. , * Salvaloris advcntu singuli rcgcs ubiquc sablati
^ sinl. Quadam eniai ex parte, noi inlegruin et
sunnnum inlerilum prima p r o p b c t i a 3 verba signifi, ,

.
%\ ,

.
care binc primum arbitrer, quod fore non munilam,
,
*
dchidii quod regiatn Damasciun non habituraifi
d i x i l , tanquam futuram qnidem; jed nequaquam
, \ . * \
munitam, regnoquo ipso, sicut antca, dccoralaui
. \
, \ - demonstret. Possel et alio modo cxplicari. Yolunt
, *enim privata vi(a3 bumililalem c l abjictiop.em pci*
. \ , b*c illis significari; qua ratione qui divcs osl, in
, . jy pauperlalem, qui aulem in bonore et dignilaie,
, ,

dedecus atque ignominiam cagurus aliquando dici . ,
lur. Cujus gencris estel illird, quod domum israel
:
cecfdisse, nec posiea ul exciieiur, offecluram legi .\ ),
mus. Pari ratione et bic, quod in rtinam lcgimus ;
casuriim regnum, el sublamm iri significare qucai.
, , *
Syris eniin olim poliebatur, cuin in ea i:onduiu
,
regione Anliocbiam, Laodiccam, Apaminin u i l x s
.
cliam nunc florenles Alexandri siicressorcs con ,
, 'didibsenl. Privalos igilur ct inipeiio spoliatos,
, ,
gregum niore, qui in caulis slabtiiari solcnt,
, .
incolns forc signiiicat. Quod igitur ab urbibtts au ,
ferendam dicil, de regii-s (quando nunc sub Uoma , \ ;
noriim cssc po.eslaic, ncc jam propier eorum polcn

%

6 0

P^TROL. (iR.

L X X X V U .

ibid, 20, 27.

6 1

II Cor. x i , 52.

G7

2121

PROCOPII G A Z i E l

2123

liam, a quoquam bello vexari conslal ), inlelligen- ,

(
\ ),
duni csl. liunc aulem rerum stalum cum semel
, ,
inciderit, num Judacorum gcnti jam, sicut anlea

suppetias ferre poterii ? Iino vcro ne in Damasco . ,

quidem ipsa Syrorum, aul alibi in Syria uspiam

, ,
(hoc enim per reliquum Svrorum 246
P
sJgnificari) regnum supererit; sed, eadem cuin pec- , \ . "
\
.
calore Dci p>pulo lolcrare cogciur. Vocat autem
, ,
gloriam hrael et ejus pinguia, regnum ipsum,
. "
ipsum sacerdoiium, ipsam sanctificationem, ipsum

lege impcraluni cullum, ipsam propbctandi gra- ,

.
"
\,

liani, ipsam denique populi libcrlatem : quibus ut

statim Oei privalus est populus, i(a regnum i p 6 a ) ,
amisil Dama$cu$ : idcoque in die illa, quo Salva- , \
, '
toris advenium designarel, adjunxil. Vide autem
u l a , l t

" quo pacto domum Jacob univcrsain, sed glo- ,

riam lantum ipsius sublaiurum se inlerminctur;
.
cum tanquam $picas, quce messis tempore colligunlur, relictis inanibui in agro calamis, Judscorum fore
populum signiticet; a quo jam resectas csse spicas solas aulem nunc iu eo xiipula* remanere constei.
Quod si eiiam inter eos reperiatur non coniem ;, *
nendus aliquls; c r i i , inqail, non ad ipica modum, , '
quae in agro nasci consuevit, sed in proiunda, sic- \
\ .
caque el dura convalle. Spicce autem nomine, ut , \
egoquidem sentio, discipulorum cttlum, de quibus "
superius illud : c Nisi Dominus Sabaoib reliquisset
-. * nobis seinen , usurpavil, intellcxit. Caeteruin
, , /
qui inler eos eximii exslilere, alia ratione demon- ' , ,
strant; cum sicut oltvce grana duo, aul tria insummo .
cacumine, aut quatuor, aul quinque ipsius ramos , , ,
esse relinquendo* addidit; quasi designalo tempore , \
paucum adeo servatorum forle numerum signiiicel, .
ut uni omnes spicie comparari queanl, quorum
. ' ,
gummi duo, aul tre$ fuluri siut. Nam cum ttt subli- ,
mi summiiate dixit eorum euiinentiam, quos binos
, ,
quidem olim, et trinos vocavit Ghristus, electorum
, , veluti eximios, Pelrum, Jacobum, ct Joannem; ,
quibus in monte praesentibus non iransforinaius ,
modo apparuit " , *ed e l ipsam synagogse priucipis .
filiam a morle revocavil *, obecure significavil.
\, ' . ,
Reliquos aulem, novem scilicet, qualuor aul quinque ,
, , \
numorandi vocabulis. Quod si duo et ires, et qua- ,
tuor, quinque in summam culligas, 247 Pau-' , \ ,
lumque adjungas, qui est et ipse vocatus
\ ,
aposiolus , el Jacobum denique, qui bontim
'
frator e r a l , primue ab codem Hierosolymoruin
*
crealus episcopus ; quatuordecim numero reperias, ^ ,
, \ \
qui in oleit fatligio omnes, id est, in ipsa Juda?o. ,
vum successione, quam et idem Paulus radicein
sanctam el primiiias, et bonani olivam a p p e l l a l ,
\
, lemanserunl. Posl aposiolorum aulem vocalioncm,
, ,
eongrue valdc ci ipsam genlium, quse deorum multiludinem amplexatse fucranl, coiiversionein pro- , \ ponil; qui eas uon lucos aniplius, c l crccta in cis , \
allaria curaturas; sed sanctutn lsrael untim agni- ,
, * *. \
luras afflmiet; cuin prius a vera Dei cognitione
alicni, leslamenlorumque promissionis expcrlcs
.
essenl " ; ubi praeiixum tempus illud, quo deseriaa sunt urbes Israol, diem appellat.

e i

ee

e T

i J

Isa. i , 9.
Mallli. xvn, 1 scqq.
Epbcs. , 12.

Luc. , 4! soqq.

6 1

Calal. , i.

Boin. x i , I G , 24.

2125

C O M M E N T A U H 1N I S A T A M .

, {$ , -
, , , . * *
. \ '
. ,
, " , *
, , '
, . "
4s , ,
, > \ .
*

,
.

, \,
, \
, ( ,
.
> )
, \ ,
' .


, ("> \ , \
' ,
, ,
.
*
,
, \, ,

. \ / .

2125

Siciil e.nim prius ab Amorrbaeis descrtee sunt,

ait, ul cas inducereris; sic el le expulso easdcm
occupabunt alii, cum mrhisque expulsionb causa
sit impielas ; cum Judscam eliam a gcnlibus oblineri coi>f let. Eorum eniro urbes per miillas a Romanis idco in soliludincm redaclas rsse significal,
quod Dominum suum, Jesum vidclicet, juxla vocem
Hcbreorum, reliquerunt : qui lamcn quam ipsisad
auxilium semper paratus fuerit,ex eo patebii, quod
fruslra se fllios cjus seinper slmluisse sub nlis,
gallinae niore, cogerc ol fovere conqtierilur *. Eorum ilaque velindc apparcl infidcliias, quod plantationem infidelem, uudc et ipsos crrassc cerlum
csi, plantaverunl. Quod si mulata lamcn seulcnlia,
ail, ad cxoriculcm ntundo evangelicae lucis, solisque jusliliie malulinam boram intucns, semen in
animo luo aliiul (de quo nimirum : c Exiil qui
seminai seminare ; et : < Similc cst irgiuim
cceloru!iici,qni seminalbonuni semen in agrosuo
sermo esl) adjcceris : Florebil in te ad metsem, et
alios, tanquam iransmissa in filios hcDreditate, docebis. Non desunt, qui unam tnnlum Damasci per
Assyrios cxpugnationem significari putantcs, a
cam ejusque lempora (lanquam nonduui prajtcricr i l , lumquc propbela fuluram demum innual, cum
pcrcunlibus 248
tncolis capielur) lilleram omnem relulerunt. In bac ergo, propter solitudincm
summam, recubiluros grege* significalur; nec fore
qui persequatur, quando nemo paslores urgcal aut
6 9

* , Q reprebcjidat; iroo nec unde iribubus dpccm,qit

,
, \ ,
Ephraim nomine intelligunlur, usilalo moreauxi . 01 \
lielur babiluram. Empbalice aulem non [uturum in
. \
ea regnum addidil; ut regni, quod anleapoicnsct,
, *
validum fueral, vires csse diminulas osiendal. Qui
* .

enim postea regnum babueruni, toparebae inagis,
\ , *
gentique proefecli, quam rcgcs exslUcrunl. Deficie
, .
autem el Syrorum, qui in ea sunl, reliquum;
gens ea niinirum omnis, qux ipsi subjicitur. Ideo vero et decem cutn Damasco Iribus, eorumque porituram multiludinem significal; quod de se ila, ac si expugnari nunquani potuissent, sentirenl.
E l boc ipsu:n cst, quod glorhm quidcm, ct"p/w \ , \

guia glorice, regem eoium appeil^I. U l eniin Re . '

guDi quarlo legimus, Samariam ti ibus annis ob , *
, , \
sessam cxpugnavil Sahnanasar, Oseamquc rcgem

ejus bcllo capium in Babyloniam iransiulil . Nisi
\ ^ forsan pinguia giorice bomines diviiiis glorianque
, luinidos, et lanquam difllucnlcs, bonoribusque
.
praPter ca?teros cumulatos inlelligal. Per tpicarum
, \
atitem c l oiivm simi)i(udincm, pcrfaciicni Assyriis

expugnaiioncin fore significat; quibns iia inipuue
, , \
bosics ccdere liceat, atque spicas duincicrc; fi* gienlesqtie iclibus ita crebris pe'.ere et , I I L
' ,
cum olivai deculiunlur. ISec ob id lamcii fundilM,
* , \ genteni e9se perituram; quando reliquiae brcvc>
. (non aliler quam qtiae posl inesscm nogleclxjacehi
, tlipulce; aut qua3 in decuiiendis olivis collcctoruni
, * ,
n

"

Matth.

1,

57.

Matlb. , 5.

19

Ibid.

2*.

7 1

IV Kcg.

XVII,

18.

LECTIONES.
. , ; * / '.

2127

PROCOPIT GAZJEI

2128

oculos effuginrit) supcrfuturae s i n l ; quai lamen et . \

ipsae Dcuin postea agnoseent, oh iilquea Pauload
; .
doclrinam ferendani invitantur
Cum enim pro ^
phetis divina benignitale concionaulibus minime
, credidissenl; sed in Deiim, tanquam jumentorum
\ \, \
pulli pemlanler se gessissonl; ct ad ipsum etiam,
> quod apud Davidem legimus, dum in camo et
. freno maxillas conim constringe , > ait, passi
,
sunt, suaquc tandem agnita impiclale, non sinc
.
pcenitudino ab ca recessenmt : 249
l"ien anle prunas rcsipiscerc, Dciinique ngnosccre bealius cxslilisset.
7 a

, 0

Cacierum Amorrhteos imilati, cadom cnm illiscl

'/,

isli quoquepassisiint, di:m vicli sropr, s.Tpc ctiam
\ ,
viclores (1> ni:nirtim conlra ipsos alias, alias
. , . * *, cliani pro rpsis slantc) cvaseinnl. Alquc bcec idco
, ,
coniigissc vobtnt, quod beneficionim accrptonim ^ ,

inumvwres co devcncranl inipielalis, ut parum ab , ,
fucril, quin idolorum vitulos coinpellaiido , cos
.
cs>i> deos illos, a quibus de lcrra /Egypli educlus
,
cssci Israel, dixerint. Deo enim auxrlianle , quai
,
sunl in nobis genles , eosqac eliam, qui bujus
. nmndi tenebraruni polestatcm sorlili sunl, ila su , \
pcranius, ut non dominaloris spirilus loeuni

. nobis reperiat. Vcrum simulalqiie Deo innili de ,

sicrlmus, tanquam infirmi et ignavi pedibus bo , & etium conculcamur. Dcinde errasse Israelilas oslcn. ^
dit, qui lHJmcroso exercitu confusi, lanquam a
-,
nullo percuti et superari possent, ea spe excide .
r i n i ; qwod autem patriae r c s t i l i i l i . i b i cum liberis
\ , \, \
in olio el pace vixcrunl, vero Dei cullui, quem

-ipsi amptcxi sunt, csse Irilmcndum. Neque enim, ^ , .
ai Deo non pareas ait, semen tuum, et gcnus fidele, ,\,* .
et conslatis esse qucat. Cum enim mulliplicatum
\, :
illud esse vidercs, errasii; tanquam expugnari non
, posses. Sed spicaruin nnrcm-mcssoruin falce
. \ ;
coucident. Sin anlemmane seminavcris, id est, si
, \ luce versatus ad Salvalorem umun aspcxcris,
.
lum tibi, qttod seminalum est, non anie maluritatem prajrcptum periro, scd perfici cominget. Atqite
i.a animi iranquillilalem supeVnique a Dco inipelrandi auxilii viain, tanquam baereditatcra aliquam
Jiliis aperics.
250 V E R S . 42-14. Va? multiludini gentium mnl'-*. . 0 tawm. Sicut mare fluctuans, sic Uirbabimini
,
.

humerus gentium mullarum, tanquam aqua resona , 7).

bil. Tanquam aqua mulia, genles mullcc; quasiaquos , . vi impulsa:, etc.
, . . .
Explieata gcntium conversione, Judaeorumque in
, \ Cbrislum pcrvicacia , ad eara sc jam mulliludinem
,
converlit, qtiae Damasci, cjntorisquelocis pcrfidiam \ servans , Cbristi Ecclesiam esset oppugnalura :
, quani, siail mare fluciibus agitatum, cum idolola; , \ tria UbiTalam ad Evangclii pradicalioncm adinitti


\
contigerit, conturbalum trt, mullarumque gentium
humerum, velut aquam sonituni edituram e*sc si .
gnificoi. Ut enim maris terga cum vonlis agiian .
" ^lur, snrMim clcvanlur, el ' aurcs audicnlitim
, obtuiidunt, eic qtisein incredulitatc rcmansit mul~

litudo, si ab invisiliilibus gentibus voxclur, cormn
, "

Hc :r. , 2.

71
e

P s a 1 . xxxi, 9.

2120

COMMENTARII IN ISAIAM.

21:0

, ; ; ^* adveisus Ecclesiam rebellionem et impetum sonitu

i\

deiiionstrabit; quoruin quidem furoreui per mare

,
fluctuans;. ininas aulem adversus fidelesper reso*
. 5/ , *
nanlem aquam signiiicavit. Quod autcm vi impul*
, sam esse aquam adjicil, id ideo facit, ul vi aliena
.

adaclos talia in Ecclesiam audere doceat : quoruni

tanien ul iinem oslcndat, eos sc exlerminalurum
, \
,
aflGrmat, quo loco notaDdum esl ab Aquila incre ,
> , pandi verbura, a Symmacho autem comminandi
quod ad iniidelium imillitudincm, eosque exercen. ; \ ,
tem diabolum referatur, usurpari. Quis esl autem
\
. ; qui increpet, nisi de quo legilur : c Increpabil Do , - minus qui in le Jerusalera clegil ? Quid porro
fuUirum, ubi increpuerit ? et longeeum persequeturi
. ,
tanquam ramentum palearum, ei tanquam pulverem
\,

rolce, turbine agente. Qiii stint ejusiuodi, ei illi ad
\ viije occasum, id est, eum esse desinenl, lugebunt:
. )>
251
den.um scilicet, ciim mane eliam nova
^ '
lux fuiuro illo saeculo justis orietur. Talem rursuia
\ .
qui depradanlur, exiium, lalem parlem, talem de nique sorlein rclaluri sunt. Sunt porro, qui ista
,
cliam sic explicent, ul Deum pro sua in homiues
\ " "
bcnevolenlia, poslquam lsraelem miiiis terruisset,
.
bonorum spe ostenlata prudcnter utroque inodo ad
sc velint impellere.
/ ,
Postquam ergo impendeniiuin inalorum causam,
,
quod a Doinino defcceruut, attulit, quae jam eos
,
maneant, a quibus in serviluteni redacli sunt,
' ,
prsedicit : cladem nempe Rapsacis, quem direptis
Q olim univcrsis Judaeae urbibus, adversus Hieroso ,
lymam miserat Sennacberimus : ubi nonnulla im , " - pic adversus J u d a B o r u m Deum debacchaius, noctu
{\ per angelum d e l e l u s e s t . Hujus enim cladis cum
, ad Sennacberimum pervenissel nunlius, fugamquc
. '
arripuisset, non ila multo post a filiis suis intcrempms est. lufeliccm ergo, quae eo veluli jamjam
, ,
morilura venerat, mullitudinem appellal; turoul \ l u o s a n i q u e eoruro invasionem inari el aquis com. ,
. \ , p a r a l ; multarum denique genlium dorsum, quasi
vincere itlis essel usiialum, nominat. Tanquam
. ,
,
,
enim dorsum ipsi fuerunt, qui fugienies a lergo
persequercnlur. A l ducem, inquil, ubi exlerminave .
' " , \ ril, persequelur, lanijuam roloi pulverem, quae v e n loram solet itnpelu agitari el dissipari. lla enim
, \ ,
n

111111

7e

\ . D eum per Isaiam prophetam alloquiiur Doniinus :

,
t Et injiciam camuu in nares luas, el frenum in
, labia lua ; et qua via accessisti, eadcm rcdirc lc
faciam . Deinde, quod de vespertino Judceorum
,
luclu babeiur, qui mala sequcnli dieimminere som
niabapl, eorum id demonstralione initigat, qua3 j
, , .
, - noclu boslibtis accidcruni, cum boslium non essej
, . excrciluin didicerum, ac si vesperiimim luclum, Dei'
alterius orlu desilurum significrl : Dc quo c l Da >. ,
vid ipse iutellexiss vidclur, cum a;l : t Ad ve ,
spcrum demorabitur ilelus , el ad lnaluiiiiuiu , ,
7 e

Zach. u i , 2.

7 8

IV Reg. xix. 1 seqq.

T6

I s a . xxxvn, 29.

WMJE
b

. .

LECTIONES.

2131
,
PROCOPIl GAZ.EI
2 R
lia
> Ne ergo quoliescunque vel pcrlmbalioni- . !
l)us in nabis tanquam fluctibus exciiatis, vel exler , liis ralionibits admolis aniinum noslnim malse obsi. ;. ,
dcbunt 252 polesiatcs meluamus; sed Ezecbiam
,
sttculi Duum invocemiis qui limorem Domini am\ , . *,
plexos ab ejusdein angelo sopiri et libciari non

dubiiamus. Similiter, qttanluiiivis baeretici sopbi , .
tiicarum rationum fasiu vcl veritatcm oppugnare
vcl pcrseculionrm movere conentur, adversus ea omnia confidamus, qui Domiiiuiu occulla inann i n
sjecula s&culorum adversus Ainalecum pugnaiurum, monenlc Sciiptura, non ambigimus .
4

7 8

CAP.
1-7. V(V

VERS.

JElhioplce,

Qui

term

mitlit

biblinas

supra aquas.

gentem

excelsam,

vem,

et

XV.
navium,

. ' .
alai supta

in mari obsidet,
Ibunt

enim

ptregrinum

fiuviog

et epislolas

nuniii

ccleret

populum,

ad

el gra-

^,

lernv sonus alaltis

ultra jElhiopitv

fluvios

perve-

nit, scriptum Iegimus. Eorum eiiim sermo, qui

aliis isla per liiteras stgiiificarunt lanquara souus
aliquis, superalis JSihiopiae monlibus, ad ullimos
nsque urbis fines, navibus, non aliter quam alis,
cvolavii : ipsi dcnique itbique genlium lerra mari4ue profecii nuntii, biblinus ephlolas delulcrunt.
Naro c l nunc eliam nuntios appellaimis, qui pi in< i pum lilteras fcruntqnocunquc ipsi jusscrinl Vrnim
quo loeo ibunl tiunlii celeres legimns, Jle dicunt
ca3icri; taiiquam boc piimum ad Salvalotis Cbristi
(1 scipulos re cratur, quos u l a Jud.rorum dislingucrcl apo$lolis, boc noniiiie appellavit. Nequc
vero ab islis illa dissenliuui, quibus cos Clirislns ^
ad pcnlilas primuin Israelis oves, lum axl gcnles
jubel prolicisci . Quod ut Oeret facilius c l cxpe(iitius, nihil, quod iler impedirct, assuniere, nou
aurum, argciilum, non ferrum, non perain,
non Umicas duas, uou baculuin, calceos dcnique possiderc pormisit
Jubet voro ad gentem
r

^ol 6\

elc.

<*>

253 Judxoruni principes, qui Komx agebant,

Pautum, aquoCbristi iidem docebanlur, his verbis
alloculos esse legimus : Nos neque lilieras de tc
a Judaea accepimus : neque adveniens aliquis fratmm nunliavit . Et paulo posl : Nam de
eecla hac notum nobis fit, quod ubique ei conlradicitur , quasi scriptis ubique per oos, qi/i in
.ludaRa essent, lilleris, Clirisii praeucationem non
adJiiilti signiilcelur. Yerum, pro eo quod obsides
legimus, sene* Aquilas, el apostolos Symmacbtis
iranstulerunt. Eoruni ergo vicem nou solum, scd
lerrae ipsins eliam, ctijns adeo crevit iniquiias. ut
ad AZthiopas eiiani pcnetrarit, prophela lamenlatur. Indcqtie esl, qwod SMundum Syuimaclium :
Viv

'-'.

,,

. . .

\ '
* c
\ .
* c \
, ^
. \
1

. \ , \

. \

Q .

O O O J V , , . 0?

,, \
.

. \\

' ,

, .
>
*
. * \ ,

^

, , , , , , ^,
.

.


, excelsam ei pcregrinam,
populumque
gravem abire.
254 MiUcbaniur cnim ad aiicnigcnas cum gen- ^\, .
\ ,
tibus degenlos, qui nibil cci tiun firmunique babe,
;
' '
banl; scd qui crroris venlo deorum mulliludinem

.
$piranlis, rircuuifiTcbaiilur; undc graves ipsis
, , /
liebant. Imo ad ukimos orbis usquc limiu-s pcrvc8 l

77

Psal. , G.
, 10.

7 8

Exod. X V I ! , 8 13.

7 9

Act . 21.

8 0

ibid.,

8 1

Matlh. , 24

8 1

Maitli.

2133

COMMENTMUI IN ISAIAM.
r

\ . p
,


.
^ ,

.
;
, ,
.

, \
c , ,
. \, c \ . 01
, ,

2134

nerunt, ut docet sequenlibtis verbis, duni qui

ullra illum sit, quseiit : quorum loco Symmacbus
post quem non ulira haberi inlerpretatus est. Erat
vcro gens isla sine spe, quales ii sunt, quos nec
Gdcm nec Deum in mundo habere dicit Apostolus . Cui certe non erit illud incongruum, quod
pergeus apponct propbela, cum non spe deslitulos
bomines laeiitia implelum iri dicet; qualis illa gem
exstiiii, quue a diabolo conculcata e$l. Hos autem
ut confidere, bonoque osse animo facial, nunc
fluvii terrce in vestra via habitabuntur adjicil; fluviorum nomine, eorum raultitudinem intelligene,
qui ad Deum confluxerunt, ut et regionum appcllatione Ecclesias ipsas siguiflcavit. Sicut enim intideles antea agitalo mari similes fecit, sic et fldeles
jam dulcibus aqtiis sedatisque fluminibus comparavit. De bis et alibi legimus, cum ait : c Elevaverunt flumina, D o m i n e , elevaverunt flumina
vocem suam \ et : Flumina plaudent manu
simul . > Ideo lihmrum, quod cum prius mmimc
habilarentur, a Deo alicnos esse, et regionem pietate carere cunlingebat: quam jani, ipsaque adeo
flumina vesira habitari faciel Evangelii promulgatio. lla deinde crucis manifeslum et conspicuiim
signum fulurum est, u l %n monte eleiari; ila rursus
buccina: sonus ingcns fulunts; ut ab omnibus, qui
atlendere velint, exaudiri facile et inielligi vesira
queat praedicalio. Deinde, qua ralione tuto habitari possit, ostendit. Nequc enim civitatem suam
e s

, \ .
,
" . \
,
. .

, ^ \ ,
\,
. \ ,
' ,
\
; . \

. \ ,
.
(de qua Gloriosa dicta sunt de lc, civilas Dei *;
,
et rursus : Fluminis impetus laetificabuiU civita .
tem Dei , legimus) : securitaie carere patielur
Dominus. Necest quodinca vulgare lumen aliquod exspectes ; sed quale meridiana luce, nullo inltientium dispendio, rort% nube temperatum conspicitur. 255 Lumen est ad ha;c el ipsum Dei Vcibuni,
quod Ecclesiam illustrat; ut roris mibes sanctus ipse Spirilus, quo ii inumbranlur, qui ad smnmarn
uuigenili Filii diviuilatem inlenderc aciem non possent.
,
Iia enim divii-, Spirilus auxilio, tuiit|iiam nubi%
*
alicujus eflustonc , ejus lcmperabilur purilas.
. " , \,
, Alque bnec quidem eruni, inquil, a\\U niesicm, u i
- in Dei Ecclcsiis, spicarum more florenles significaret, sicut aniea, cum LaRlabuntur coram lo,
, tanquam qui laetantur in messe , dixit; quas
, *
eliam regiones albesccre , et operariis mullis in
digeFe
ipse cliam docuit Salvator. Alque hec
. \
quidem dc Dei civitate anle consummaiionem fulura
.

gunl. Post autem bujns viiae messem, et niera?
,

. D deilatis evadent participcs qui bujus consummationh digni repcrienlur, quo lempore colleclorum
* \
in Ecclesia Dei discrimen habebitiir : ampuiaiis
,
,,

/nimirum superfluis de viie sarmentis, sublathqne
, ab eodem racemulis, et ultvicibus in cibum potc,
statibus abjectis ; aiiimis aulem, qui frnclns edi . , \
dcrunt, sua spe in Deo polientibus. Qtiis auleni
,

esset ablaturu$, quos item ampulaturus, non eliam
, \ Salvator ignorari voluit, cum de viie, de sarmcn , < lis, de bonis inulUibusque fruciibus Ui bocc vciba
, . \
locutus est : Ego smn vilis vera, Patcr nious cst
Psal. L X X X Y I , 3.
PsaL X L V , 5.
Ua. I X , 3,
Epbes. , . ' Psal. xcii, 3.
Psal. xcvn, 3,
Joan. iv, 33. Luc. x, 2.
8

8 8

8 T

8 8

9 8

8 8

8 ?

8 5

8 8

i ;

efl

135

PKOCOril.GAZ.EI

2126

9 1

agricola . > Otnneiu pahmlem iu me, qui - , . \ xapr.ov

, .
cimn non facit, tullel eum, ut ubcriorcm fruciuiii
, ,
edal. Iijein rnrsutn fusius, cunt ablata siiuilituctine
; \, ; ,
adjiiiixil : Si quis in me non manet, luras, tan\ \ , \
quam palmcs, ejcclus est, el aruil, qui postca collectus, c l in ignem missus comburelur : quasi
, ,
viiem se ipse, palmites auicm discipulos appellaiet.

, . !

Neque vero ir.congruum fore a i l i l r o r , cos race ;

morum nomine, qui ab aposiolis edocli sunt, s U
,
\
gnificari: de quibus lanquam dcmorlui racemuli,
, ,
vitalisquc facullatis cxpcries,. tmn demum illi
.
abjiciutilur, qui ipso consummalionis lemporc
,

iiihil fructus edidisse rcpericnlur. Sic Judas ille

\ ,

prodilor, non aliier quam bolrut inulilis, abscissus

, .

est. In Ecclesia deinde, quol racemorum, l o l o\

, animaruiu differeniias repcrias; quarum, cum pal- , , .
u v a m
a c e r

milum iuslar babeanl doclorcs, 256
\

l>am ptoducii alius; alius ileni peiTeclam et tnaturam, alius dcniquc veniorum maliguilale corrupiam.Talis corum crgo, qui fruclus ederc nullus
consueveruiit, fuiurus est iinis. Aliorum doinccps
qui frugiferi dicunlur, ratio sequitur, cum ail : El
affereutur

alirito,

munera

el diyulso.

Domino

exercituum

de

populo

Eniinvero is forlassc fuerit, qui

nngustuin et iritum ad vilain iier ingrcssus, a

< oiniMuui liumiiiuiii vilaa gcncre scparalur, ac divellitur;
liunc eliam magnnm evasurum aflinnat
apud Deum; quippe cui nec ralionalia dona, ncc
sanguine carailcs bosliue, quae Deo noslris istis
futurisque lemi oiibus perpeluo offeraiitur, unquain defulurae sint. Aiunl vero qui hic pvpulus
liabelur, gentcm illam, quam conculcatam
el
sperantem dixil anlca, signiiicari. Sperantem quidcm, propter palicntian;: < Paiienlia cnim magiio
(csle Apostolo, speni operalur; spes auleiu non
confuiidil
: sed a persequentilius conculcalam.
Ycrtil euim el Aquilas ipse, tjeniem lOlerantem et
9 a

conculcalam.

Doinde adjicii propheta : Qucv est in

' ' \

. *

, ,
6,\
\ :
\ . ,


\ \ .

.
,11 -kr,
[], \ ,

.
\.
,

)
. * &
,

, ;
, , \
.

.
,

*

,

, \ \
, \ ^ .

.

regionis ejus. Verum cujusnam tandcm, si non Dei? Eain eiiiiu, cum in Ecclesia versari conlinget, cx paile cognosccre, ex parte aulcin
propbelare, audieinus . Neque enim oinne flumen Dei Verbuni declarala regio excepit. Alios
' lcindc cujus terram flumina diripuerunt
iranslulisse rcperiemus. Ilujiis cnim perseculores ienam 9 \ ' . ,
diripuisse,
cum Dei civitalem conculcarunt, vel oo
\,
conslai, quod fluvios venissc, et flavisse venlos, el
* . ^ ^
lorreutem aniinani noslr<m perlransisse i e g i i m i s .

Casierum liberaius L)ci poptdus tnunera Domino in
,
.
monte Sion,
ccelcsli niiuirtiui civilalc, qua pcr
, 6); ;
suminum ponliiiccin Clirihlom dignus csl liabitus,
,
-deferol; eum ad tr.ontnn Sion, ad civilateiu Dei
; \ ,
viveutis, coulcstcin Jcrasalcm , asccnderc jubea,
piur . A l sunl, qui vcrba isla aliler interprctaii,
, iLv " '
inirnni pulanl, ciir, cuin sit in Dainascum pro ,
plnMia, i n sEthiopiie 257 l H u n l i o n c i n inciderit.
, oixrc
Volunl ilaquc Douni, qui vaiiis inodis in jsc^poc^
.
parte

fluminis

9 S

9 S

f:iiil<m Israclcm casligare

"

Ju.m.

w,

1.

slaiutsscl, id crebris bostiihn innirsiouibus cffL-cisso; quibus

:. , 4 , 5 . O j r . xni, 9.

" -'. C ^ J I I .

? J ;

J!cbr.

24

cum

resi-

2137

C O M M E N T A R I I 1N I S A I A M .

2138

pisrere, ad eumque redire debuisset, ad Syros potius, e t ^ g y p l i o s , quos in bclli socielalem i m i lato religionis cullu advocabant, sese contulisse. Achazns enim operosam el vario inslmclaui ornatii Dainasci aram intuiius, etdera pcrsiinilem in Doinini domum excilari et consecrari curavii.
. E s l ergo in Damascum visio quideiu : s^d ad
4
, jEgyptios ctiam, ad quorum auxiliuni Judas eo
, * (empore eonfugerat, quo a Babyloniis premebatur,
.
oraiio Iransfundilur. Alque id ipsum quidem vel
, \ - propbctae sermo indicat, cum illis imprecalur, qui
\ , * ' ab /Egyptiis in equis el curribus glorianltbus auxi\ . " tik lium pelere non dubilarunl. Nabucliodonosor &u ,
lem cum in Judaeata cxercilum duceret, oiieniis
.
urfoes obiler depraedabatur. Verum cum navigio- ;,
rum penuria, el Tyiuni quoque adbuc insn'ain
coniineuli
, capeie non posset, opere inlerjecio
. , - addilam pedestri miliie landiu oppugnare non de*
. s l i l i l , quoad rei eventmn exslimescenlcs Tyrii descna urbe salulem sibi tutam navibus csse uialue ,
,
; , * runl. liaque C U I I I nrbe relicta in jEgyptio$ movissef.
, \ dlis polilus est, propler arroganliam, qua advcrsus
, ; ipsuin el Judaeos usi fuerant, a quibus se in auxi , ; iium accersiios pulabanl, lanquain eos servaro
. Deus non posset, aut poienliora niimina baberent.
, Quod Dei ipsius ad Ezecbielem verbis palcal, cum
ail : Fiti homiuis, Nabucbodonosor rex Babylonis servire fecil excrcitutn suum servitute niagna
\ . , \
advcrsus Tyrum. Ouine capul calvnin esl reddittiiu,
, ,
, \ - ci omnis huiuerus dclriius est, c l inorccs est
5 . reddila ei, ueque excrcilui ejus dc Tyro, pro ser . - viuile dura, quam servivit inibi advcrsus cam.
, .

Ob id dedi ei terrain yftgypit . > Hinc csl igilur,
quod V(U in eam exclamal Isaias. Deindepei jEihior

*, p\m fluvios, sepiem Nili oslia siguilicat, ul per

lcrrain supra fluvios urbem nunc A l xanilriam r.oQv .

, . 11 ^ mine, vel tunc lemporis, vel, ut nonniilHs
placet, qui Jeremiam explicaruiit, Amon appella, ,
tam. Abest autcm ab ullimo fluvii osiio, qund
.
,
Ilcraelium vocant, 258 siadiis fcrc octoginta :
, .
* undecst, quod sttprafluviosesse dicii. Vcrimi quia
, , .
sursuin deorsum ab illis Nilus mercibus partiin
,
*
ediiccndis,
parlini inducendis avigabalur, eorum
, , *
idi'0 uaviculas, id est naviculis dclalos, infdircs
,. .

. - dicit, qucd quo capientur tempore, isla ciia:u illis

mcrcaturai excrccndre pcrilura sit facullas. Dcinde
^
quud alas iiavhun dixit, vela cerle signilicare voluit;cum irruenliLus iu ca vcntis, niorc avium per

9 e

marc ferri naves videanms.

D Pnvterea cur obsides per umre et biblinas epis
. \ ^
tola* addidil, sic explicat. Piacel poelis quibusdain Cinyram olim cum Myrra lilia rein babuisse,
, "liatumque inde iiliui Adonim nomine, cujiis rci
. Cil \; .
. ; C I I I I I palrem puderet, in monie fuisse cxpositum,
el a nympbis Oreadibus edu> alum. Cum aulcm ad
. 1J florcin iciaiis pervenissel, el veiialione deleclare * * lur, Veuereui cjus pulcbriiudiiie, viclam, cum ado' ( )
lcsniiile esse congressam : Marlem doinde Venciis
.
amorc caplum, ct id ipsnm sngrc fercuiciii, cuni se
* ,
T

Ezcch. xxix, 18, 10.

V A H I J E LECTIONES.
c

'./.

}p. .

2133

PROCOPII GAZ.Ei

2140

in apruni muiassei, venantem inlercmisse : Vone- . \

, rem autem cuni mortis dolorem ferre non possel,
ctiam ad inferos, u l ainasium inde referret, pene- ,
.
trasse. Verum cum et ibi eliam aPluionis conjngc
, ,
adamari eumdem conligissct, anno in duo iribulo,
\ . " \
ut adolescenle sex mensibus divae alternis poiircn . \ *
tur inler easdem convtnisse. Postea verd, cum id
; *
reversa amicis narrasset, instiluta festorum eele , \
britatc sicul anlea desiderium absentis luctu testati
. \ fuerani, eosdem reverlenti esse congralulalos. At . * , c \
que borom ulrumque in poslerum ad nostra eliam
, \
usque lempora (si bujus senlentia? auctori credimus) Alcxandrix celebrari cujusmodi rilum orgio- , \ . >
.
rutn eliam Judaei verae piotatis immemores poslea

sibi a s 3 i i m p s e i u n t . Nam cl apud Ezecbielein in
baec verba legimus : c E l vidi, ct cccc scdentes ^ . .
mulieres Thammuz (id esi Adonim) lugebanl*'. ,
Tale vero qniddam erat, quod urbis jllius civcs ' , , ,
efficiebant. testam lilteras ad mulieres, quac , \
bibli eranl, tanquam Adouidc -reperlo, conjicie- . , \,

bant; jquod,obsignala poslca, sacrisque peraclis iu

, '
mare dcmissa, ut dicebant, qui mitlcbanl, Hiblum
, ,
sponte deferebaiur, lugendique civiialis mulieribus
Onem adventu 259 faciebat. V<e crgo cum navi- ' .
bu$, inquit, lum iis etiam, qui in mari obsidei millunl, nimirum qui iraditis inler se scelrris societatisque pignoribus, eodein iinpielatis ntorbo laboraruut, neque naves, sed conimissani maris tergo
testam miUunt.


Non solum itaque qui supra AZUiiopiw fluviot C
,
m l , pcteniibus Israelilis auxiliuin proroise , \ rutit, sed quod fuerant polliciti , quanquam nec
. ita valde profecerunt, miserunt. Exacerbali siquldcm inde Babylonii cum in /Egyptios anna para- .
rcnt , missis ex Judiea cursoribus , quos celere$ ,
.
nuntios appcllat Isaias , belli hujus apparalus
terliorcs facli sunl. Qnod deind genlem excelsam ."
ASgyptios dicil, id ideofacit, u l eorum vel fa-
, ,
slum, vel dcmcniiatn designel. Non aliter quaui
. , cum peregrinam el gravem , ut oinnes aspcritate , \ .
vincere demonstrct. Quis enim, inqnit, supra illum? ; ' , id est quis ia bis qu* dicta s u n l , ASgypliis supe
; rior?Fueruntaufem idololatria? addiciissimi iCgyp- . \
l i i , unde gentem esse conculcatam, veluli quae fide , \
in Deum deslilula, dxmonumqnc fraudibus objecta ^ ,

ab Assyriiseiiam conculcaretur, significavit. Neqtie . \

. ,
vcro expiignationi* modum retieuit , cum JSgypli

fluvios, id osl aquae divorlia ; cum paludes ipsas

, . \
quibus laniuiu suporbiebam , ul iis inexpugnabilem esse.Egyptum credepent, transituros Assyrios , '
, \
cum omni aquarum denique congerie desiccata,
regionem eam tanquam Iiabitabilcin fuluram esse
.
.,
dixit. ha aulem cunclis jEgyptiorum , ait , nota
, *
erit affliclio, ul palam signum exercilui intuendum
c l c v a r i , aut ipsam tubce vocem , quo possit audiri , \ 9)*}*\
; Qv \,
^acilius, ailolli putcs. Nec in his lamcn csi, ait,
, ', :
quod urbem meam perire me pass;iriuu arbilieris ;
1

Ezecb. ,

\.
Y . M l L E LECTH)NES.

2141
GOMMENTARII IN ISAIAM.
2142
p~* / . RapsaccMi his verbis ' , ct vironim ccntiim oclot i ; ? , ' & \ ginla quiiique iuilliti;ii, qui postoa pcriorunl, exer0)( ,

ciliim significans. Iia atilem , ail, quae ad cjus
\

salulem speclant , cl.ira oitmibus el nianifesta

apparcbmit ; til ciun Solis lumen ipso meridie i u

tiicinwr. Iilc dciude, qui in perienlo versantur, lanquam roris
260 nubes anle tnessem , proledio
;. \ *

, \ mea, niciiinque auxilium nunquam defiiluruin est.

Rore cniui messorcs indigcnl, ul stipularum n:ol.
lior exsislat coinplexus: qui se cgentibus fiat luin
,
ex volo conlingit maxime: non aliler quam Juda?is
[ J
a Doinlno cum salus comcssa est. Deinceps auteni
'

suuipla ab agricolis melapbora , quse ab Assyriis

,

\
Jorusalem obsidenlibus, vel ^Egyptiis etiain even
, ,
tura sinl dcclarat. Solenl enim in sarmeniis et
\ .
botri$, qui flore deposilo in fruclum acerbum jam evaserunl, siiperflua et tanquam tenuiorum pampinorum luxuriem, ne quod mclius el praestauiius est suffocelur , ampulare agricola?.
\ \ Ad unc igilur modum qui inter Assyrios numerosior et tenuior eral populus, a Domino sub .
lalus esl, eorumquc jeadavera rcge exccpto qui

.
*()

mngni botri inslar cladem evasil, feris et avibus in

. \ , escam relicia. Possis vero ad ^igyptios referre ,
* si non univcrsam ipsorum regionem bostes cepisse , scd in aedcs aliquot ei vicos, dum se ad cleoV/ ,

mentis et mansucii Dei in puniendo rationom lemr ,
perarcnt, qui casligare magis, quam delcre fun*
,
dilus consuevit , tanquam in racemulos gladinnt
,
. convcrlisse inlellexeris. Alque binc quidem cst
sspi . quod de eorum convcrsione, in iis qua posiea
sequuntiir disputari videinus. Fidcm cnhn , a'u ,
,
in Dcum universi , abjnrata id<dor;im impicial.*,
,
donisque in suavitatis odoren , spo , fide aique
, , , .
8

*'

- _

-r

,
^

,
^ ."
\ / \

. 0U , . -

dileclionc oblalis , antplexabuiitur. Populum autein

ipsum, propter pcenas, qnas immittonto Deo perpessnsest, affliclum vocal. Yocalel avulsum, ul faciu ad
vitam praestaitliorem iraiisilu , isla (anqtiam viviradicum usitata agricolis iranslaiionc, nonnihil
ad incrcmentum profuisse oslcndat. Ab crrorc
eniin in veram Dei cognilionem veluli tratvsplan(ali , iruclus ederc nunquani dcsinunl. Alque binc
scov , esl, quod cos populum magnum , U esl , tanliuti
. jam fldci in Cbrislum , quaulum anlca errore
, .. , "
potentes et florcnlcs appollal. I3bi enim abundavil


,

peccatum, ibi et gralia. Ncc vero offcrendorum

frucluum locum igtiorari voluit, qui Sionis, id cst
, '
Ecclesiac, quam ab alliludinc monlem appellavit ,
,
jy meminerit. 261

P
.
,
nominis ratione, quai speculum significct roperias,
ldeo autem quic osl in parle fluvii regionis ejus
;
adjecit , ut ygypl'iorum ad Dciim conversioneiu,
, \
sumpio a parle initio , universam regioncm pcr.

,
currisse, el ad Rinoruros usque , vcl aliam a l i quain urbemquaB supra fluvium s i i , pcrvonissc de .
B

e n , f n

! n

l i U , n i l e

sa

monstrel. Dicet enim poslea fore die illa allare Domino in iEgyptioruin
regione , c l columnan) \\\
finibus ipsius Domino. At quod populum ailrilum addidii, ad bclli calainilaics rotuli. Q*iod ilcin
tperanlem, adsprui, qu;e in Deum est.
M

I V Rcg. xix, I seqq.

. .

itr. ,

V A R L C LECTIONES.
ehd /, .

CAP.
2Q2

JZGYPTI.

VERS. i - 15.

Ecee

vubem lcvem cl veniet in

wanufaca
rabitur

/Etjypli

in cis ;cl

bellabit liomo

ciira

proximum

. '.
1
.

XIX.

VISIO

et

fane

Dominus

Algyptum

jEgypliitn

adver&us [ralrem
sunm,

sedel super

, et

movebuntur

ejns . et cor eorum

excitabtinlur

regio adcer&us regiouem,

civiias

suum,

adversus

supe-

'-\
,

jEgyptios,

el

liomo

ciutalem,

elc.

2!4i

PROCOPII GAZ.EI

2143

263
Superioribus, quae mari fluviojue jEgypii
coiivemreiil (undc et eomm, qui Cbrislum anmmliarent, viam fore perfacilem paluil), allata
sunl. Jam iEgypliis quae faustissima impenduani,
istis demonslranlur. Nequc vero in prxcedenlium

visioiiurn ulta venlre rti nube leni Domiuum, scd

peculiaria quaedam dc singulis dici reperias. l n scribiuir autcm jEgypti visio, non advemis AL<*ypluin, ul superiores uommllas, vel quod perspicaciori meiitp, qu<e dicunlur, intuitura sit
jEgyplus,
\e\ quod JEgypio quae condticaiil, proplietia c mtineai. Qnid enim qiiam quod in ea peregriualtis
est Doiuiims, ei suae pariiciptM cognitionis effecil,
Jiabeat beaiius? in nube aulem, ail, id est, eo quod
de Spirilu sancto, sanclaque Virgine assnmpsit,
corporc veniet. Ui enim aere lerraeqtie exhalatione
nubem, sic Spiiilu sancio, terrenaque snbsianlia
Domini eorptis constare credimus : quo cum vcberclur, puer in /Egyptuin venil, ul eam ineffabili

'

. .

.
,

,
,

orOpu

* sfjiiGr
. . *
( : : . ' *

." \ *

,
* ' ,
"

, \ ; "
.
,

\ .

,
\
\
. $
quadam virlule, sua isia peregrinalionc maxiniis Q
\)

^
cumularel beneficiis. Ea enim maxhiic omniutn
pra?ler caeteros jEgyplii iiidigere videbantur, qui
.

tam longe a religione rccesserant, ul ne a brulo ,

rum quidem aiiiiualiiim cnliu abstinerenl; qui rc
gem rursus, magno adversus providenliam univer- \ ?,
sique guhcrnationem fasm, Deum a sc ignoraii
! . \
pnblice proiilenlem baberem ; qui denique lsrao .
lilas hoslili seuiper iiifesloifiie animo fuissent in .
seclali. Hiucesl igilfir qiiod eum inaxime ignoran , )
tibus, suhlaio onuii iddlorum ctilln, hujtis fuiura
. ,
longo anie (einpore cogniiio pru;dirilur. Qnod si
, * , '
iii nube non adjerisset, virliiie quadam corporis
, .
rxpeite, qua ouinia in OMinibus cxsistens modera , * /
tur, id facere videaiur. ln niundo enim erat, iiimi
.
chisque por ipsum. faclus esl , qua ralione cl in xa\ ' .
\
jEgypto etiain ante fuisse, in qna Moseu el Aaro . \ \
nem allocutum esse constat, nemo negabil. Eral
. *
,
.
praBtcrra el Domiims cum Josepbo : snpcilluiiin ,
ijue vidramr ad singulas regionos cjws virlntem
,
accommndarc. Enhnvero nubis nominc, corpus
-, .
ipsum, in qno nobiscvim vcrsalus est, idio forsiian
corporeisquc pcrlurbalionibus, qui nec
fiigniiicavit,
qimd teneitis motibiis
liberatus, 264

pccralum ulliim adnnsisset, noc in orc fraudis quid(|uain b a b u i s s ? l s u p e r i o r sem|>er fueiit.

Surit tamen
per levem nnbem sacrosamiam
'
-

Yirgiiio.m, a qua /Egypiui ulnis csl dclalus,

,

Joau. , 10.

Isa. L , 9 ; I Pctr. , 22.

.*: LECTIONES.
^ .^. / V . , i .1?.
. .
;> .
k

. \

2115

COMMENTARII IN ISAIAM.

\, \

. \ \
[-] / -
!; .
\
.
.
* \

, .
. \
, \ .
, * \ , .
'^ \ \

, ' \ , -

214

intelligi arbilrentur : vel qua plane rationc ab

Isaia cceieslium virluliini hymnis ipse lamiari
visus es' * : quo paclo ilem Amiquus dicrum i i f
ihrono (anqnani Filius iioiniais in nubibus a I)anicle venirc ; quo dcniqut* modo iium.ua spccie
elcclro et igne coiisianic Ezcciiicli appairre. Quac
quidcm ul divinaigiorioi et arcani in Clirislo mysicrii spccieni dcKon.slranl, sic el mibis no:en, plux\x,rori$que spiiilualis, ot salutaris eliatnbaplisuti
s gnificalioncm babel. Indequc rst, quod in nubo
el niari Israclilas, quos die ipso ntibes, nocie aulem columua ignis anlcibal, Paulo leste, baplizalos
cssc legiimis \ Dominum igilur oporluit, qui ad
purgandos ^Egyptios obscrvalo divinilalis decoro
proiiciscebatur, in niibe levi, qua sola idololalri;e.
.
- R sordibus ablucrenlur, apparcre. Levem aulcm idco
.
d i c i l , , dcposilo peccaloruiu onerc, agiliorrs

, .
nos lieri inlelligas : sieul et sessione ipsa vel r c , quiein, vel ccrle poieuiiam siguificari. Neque
, ' \ eiiim in legis observatione, sed in ea, qua? per
.
baplismmn est, perfcciione, qua cliam reguat in
, ,
t e n i s , Cbristus rcquicscil. Prosperc aulem idco
' . - felicilcrque JSgypliis bic cedil advenlus, quml
,
eorum idota, quo leinporc lola rcgione propagari
,
Ecclesias coniigil, commoveri neccssum fuit.
.

Obiisse vero ipsas, et in eis esse Deuni versari

\ ,

solilum inde credimus, quod ubicuiiqiie duo vcl
, .
tres ejus nomine congregaii aniiiiadvcrlUscl eonnn in medio fulurum se pollicilus sil . Cailc
\
, ,
~ rum quod superalum iri cor JEgypltorum divii,
i.
i _ -
t
.
2... \
. \
i _ ^ i _ . . ^ divinae
- prsedicaiioni
_ .: :reluclaiurus,
i.. .
...1pulclna
..t,.l,...
,
sed
7

,
isla ulilique ralione in vicloriam scsc prxbiiuios
, ' .
siguiiicavil. Non dcsuut, qui cordis noiuino lalenles
'. ,
in simulacris dxmonas (quos vel snperari deberc,
,

vel, tit alii intcrpreianiur, ignoia quadarn c l i n .
visibili viilule labe confeHum irt aiuul) ideo significari puienl, quod cx quo tejppore Ecclesias eos habcre contigit, eorumdcni fraudes cxcidisse paulatim vidcamus. 265 ^d eas vero accedebat Doininus suo illo post rcsurreclionem gtoiioso corpore (quod nubes levis> proplcr corruplibilcm terrenamquc subslanliam iminuiatam dici qticai)
quod cum iltis r ^ g y p um invisibditer fcrcbalur, quibus aniiunliabalur.
' Ncc male prailcrea ciini puer in yE^yplo versa .
lus csl, incfiiabili quadain pr:csenlia viriu:is ejus
, ^ dacmonas ipsos ercpla sibi potesiale superatos fw, gisse dicamus, quo lempore cliaro in JEgyplios
.
ipsos insurrecturi sunl ASgyptii. Quo loco sedilio" \ ,
, .
jy nem quidem inter AZgyplius bomiiiuin
excitaturum,
Aquilas ; in sese aiilcui commissurum dixil Sytmua..
,
rjrr;[clius; qna raiioue idom se, non ul pacem, sed nl
<

gladium iu lerram niilial. vcnisse proiiiemr . Cuin

; ,
enim ad Evangelii prooiulgalioMem acrlamaronl
\ , .
ahi, alii couira rcluclarentur, eo ventiiiii csl, ut
, ,
domuh omnis omnisque vicus, onmis eiiam civilas,
, , \
oinnis denique regio,
vocabulo bic signi:, .

.
ficaia, dividcrelur. Alio dciude inlcrpirlaiionis
,

mudo, c l ipsa dajmonuiu lcx dc colondis idoli-,

Isa. ,1-.* Dan. vn, 13.

* I Cor. x, 2. Mattb. x v i n , 0.
VARIiB LECTIOKES.

Mattb. x, 3 4.

2141

PROCOPII GAZ.EI

VISJO
262

VKRS. i - 15.

manufaca
rabiinr
el

yEijupli

in cis ;el

Dominu*

proximum

regio adversm

scdel

AHgypium , et

JEgyplliin

sunm,

regionem,

civiias
elc.

suum,

adversus

super

muvebuntur

facie ejus , el cor eorum

excilabuntur

liellabit Itomo adversus [ralrem

cnira

JECYVTl.

Ecce

vubem Ivvem cl veniet in

. '.
1
.

CAP. X I X .

supe-

AZgtipiios,
el

liomo

civitatem,

'-'.
\

'

Al^-,

,
,

arOpuj

:
263
Superioribus, quae mari fluviojue jEgypti
\ . *
convemreut (unde el eomm, qui Cbrislum an muitiarent, viam fore perfacilem patuil), allala

: sunl. Jam iEgyptiis qnae fauslissima impendeant,

. '
islis deinonstranlur. Nequc vero in praecedentium

visionum ulla venive in nube leni Dominum, scd

.
"

peculiaria qua?dam dc singulis dici repeiias. l n

,
'
',

scribitur autcm AZgypti ihio, non adversus iEgy *

ptuu), ul superiores uommllas, vel quod perspi *

caciori menlp, qiiie dieunlur, intuitura stt AHgyptus,

vel quod JEgypio quae coiiducam, prophelia c n i tincat. Quid eniin quam quod in ea peregi inalr.s
, \ ;
"
est Duniiiitis, ei suse parlicipem cognilionis eflecil,
.

babeat bealius? tn nube aulem, ait, id esl, eo quod

,
de Spirilu sanclo, sanclaque Virgine assumpsit,
'
, )
corporc veniet. Ut enim aere lenaeqiic exbalatione
\ \
nubem, sic Spirilu sancio, terrenaque subsianlia
Domini corpus cojislare credimus : quo cum vehe- \
. Q
rctur, puer in /Egyptum venit, ut eani ineffabili
qnadam virlule, sua isia peregrinalionc maxirnis Q

|5>
cumularel bcueficiis. Ea enim niaximc omniuni
pr;Rier caeleros jEgyptii indigere videbanJur, qui
. '

lam longe a religione recesseranl, ui ne a bruto ,

rum quidem aiiiinalium cuiUi absimcrenl; qui rc
gem rursus, magno adversus providvntiam univer- \ ,
sique gubernationein fastu, Deuin a se ignoraii
! . \
publice proiilentein babereni ; qui denique lsrae . ,
lilas bostili sempcr infcsloque animo fuissent in .
sectali. Ilinc est igitnr quod eum inaxime ignoran ,
tibus, sublaio onini iddlorum ctilln, bujns fulura
. ,
longo ante (cmpore cogniiio pntidioilur. Quod
, > * , *
in nube adjeiissel, virlute quadam corporis
, .
cxperte, qua otunia in oninibus exsistons modera , ' / \
tur, id facere videatur. ln imindo cnim erat, inun
.
diisque pfti- ipsuiii faclus esl , qua ralionc et in ^ \ ' .

AZgypto eliam ante fuisse, in qna Moseu el Aaro *. \ \
nem alloculum esse constal, nemo nrgabit. Erat
. >
pranerca el Domiiins cnm Josepbo : siipeinuum ,
.
,
qne vidramr ad singulas regiones cjus virlutem
,
ncconniKidarc. Enimvero nubis nominc, corpus
, .
ipsum, in qno nobisivim versalus est, idio forsiian
corporeisque perlurbalionibus, qui
nec
igniiicavit, qund tcrrcnis moiibtis liberalus, 264
r

pecratum ullum adinisissot, noc in oro fraudis quidquam babuissnl , superior semper fueritSunl lamcii qiii per levem nubem saiTOsauclaiii
"

Virginm, a qua in /Egypiiim ulnis csi dclalws,
, Isa. / , 0; I Pclr. , 2-2.
Y.\KL4E LECTIONES.
* . .
. . J . . k . .
^ .
" Joan. , .

. \ ;

2115

COMMENTARIIIN ISAIAM.

fzxov , \
. \ \
[] / .
.
\
.

' \

, .
. \
, \ .
, * \, .
" \

, * \ , -

2146

inlelligi arbitrenlur : vel qua plane rationc ab

Isaia coeleslium virlutum hymnis ipse laudari
visus es* * : quo paclo iiem Amiqtius derum irt"
ihioiio lanquam Filius tioinuiis in mibibus a Oaicle veiiire ,* quo dcuiqiit modo bum -na specie
eleclro et igne coiisiaule Ezerhicli appurere. Q
quidcm ul diviiitfglorio: etarcani in Cbrislo uiyslcrii speciem dc:i:onstranl, sic ct nubis noiiicn, plu\\&,rorisque
spirilualis, ct salularis etiambaptisuii
s gni(icalionein babel. Iiidequc ost, quud in nubo
el mari Israuliias, quos die ipso nubes, nocie autein columua ignis anleibal, Paulo lesle, baplizalos
cssc Icgimiis \ Doiiiinuni igilur oporluit, qui ad
purgandos iEgyplios obsorvalo divinilalis decoro
proiiciscebaiur, in nube levi, qua sola idololalri;p.
.

- sordibus abluerentur, apparcre. Levem autem ideo
.
d i c i l , , dcposilo peccalorum oncrc, agilioros

, .
nos iiori inlelligas : sicut el semione ipsa vel rc ,
quiem, vel certe poieniiam significari. Ncqtie
, * \
enim in legis observatione, sed in ea, qua? per
.
baplismuni est, perfcciione, qua cliam regnat in
, ,
lerris, Clirisiiis requtescil. Prospcrc aulom idco
* . - felicilcrque JSgypliis bic cedil advenlus, quod
,
eorum idola, quo lemporc lola rcgione propagari
,
Ecclesias conligit, coiiunoveri necessum fuil.
.

Obiisse vero ipsas, et in eis esse Dciim vcrsari

\ ,

solilum inde crediinu*, quod ubicunque duo vcl
, .
ires ejus nomine congregari animadvcrlUsel eo
\
rum in medio fuliinim se pollicilus sil . CaHc, ,

rum quod superalum iri cor jEgyptiorutn
dixil,
,
\
non divinae praedicaiioni reluclaiurus, sed pulcbia
,
isla uiilique raiione in vicloriam scsc prabiluros
, ' .
siguiiicavil. Non dcsuut, qui cordis noniinc lalenles
,
in siimilacris dxmonas (quos \ e l superari debcre,
,

vel, ul alii intcrprctantur, ignola quadani c l i n .
visibili vii lute tabe confeHum iri aiuul) idco signiftcari puient, quod ox quo tcmpore Ecclesias eos habcre conligit, eoiumdcm fraudes cxcidisse paulalim videamus. 265 ^ d eas vero accedebat Dominus suo illo posl rcsurrectioncm glorioso corpore (quod nubes levis, proptcr corruptibilem lerrenamque subslanliam iaiinuiatani dici qiteai)
quod cum illis p i r ^ g y p u i n invisibiliter ferebatur, qnibus annuntiabalur.
Nec male priclerea cnm puer in /Ei>pto versa'
lus cst, incffabili quadain pr.esenlia viriir.is ejus
.
, ^ dacmonas ipsos erepia sibi polesiale superalo* fw,
gisse dicamus, quo lempore c(iam in AZgyplios
.
ipsos insurrecluri sunt jEgyplii.
Quo loco seditio*
?

* \

\,

Al^-.

"

* jy

; ,
\ , . >
, ,
, , \

, .

,


1

Isa. , 1 - . * Dan. , 13.

nem quidem inter jEgyplios Dominum

excilalurum.
Aquilas ; in sese atilciu commissurum dixil Syuiiuaclms; <]ua raiione idcin se, non ui pacem, sed ut
gladium iu lerram milial, vcnisse proliieiur . Cinn
enim ad Evangelii promulgalionem acclamaronl
alii, aiii conlra roliiclarentur, eo veiituiu csl, u l
domu6 omnis omnisquc vicus, onniis etiam civilas,
omnis deniquc regio,
vocabulo bic siguiflcaia, dividcrelur. Alio dciude inlerprotaiionis
mudo, et ipsa dajmonuin lcx dc coleudis idoli*,

* I Cor. \ , 2. Mattb. x v r . i , 0.
VARWE LECTIONES.

.~\

. .

Matlb. x, 3 4.

2147

PROCOPTIGAZ/EI

2H3

Gracc appdlala, quam dissipalo malarum ; < .,

,
.

voluntaiirn cr>risonsu in /Egypto abrogavil Domi

n i i s , ut excitnmii,
in te commitlendique
vcrbis sigui- , \ \, x a l
iicavii) Chrislianai repugnabal. Hoc enim demutn
. \

cst, quos duos in ircs, el tres in duos dividondos

,
\*
isse lcgimus. ldeo ergo /Egyptiorum tpintum tur,

.
baium iri (qnod rumpcndi qiiidem verbo Symma' .

ctnts, dividendi aulem Tbeodolio , Aquila vero ,
laxondi
exliileruni), aflirmant. Quaj cerlc omnia,
, *
cUssipaio religionis impix consilio, in jfigyplioium
\
iiiiliiaieni fniura siml, quo lempore in angusiias .

redacti ad iiulliun non genus oraculorum et vaii- yrpiv.

,
ciniortim, sicnl ijisis usilalum crat, converlenlur.
, \>Vocat aiilcm de lerra loqtienles, cos qui per mor- , \ , tuos vatuiuanlur; ct ventriloquos, qtii de suo corde
. *vel iitbabilanlis in co vcl daemonis opcra loqtitin- .

, \
lur : quali s oxssiunl arioli ipsi, et qui ex viscc .
i iim inspcclione de ftiinris prontmttanl, quibus
,
omnibus, eo praicipue tcmpore cuni in Romano .
riim potesiaicm venerunl, ntcbanlur. 266 ^ppcllat
\ enim duros, lanquam inviclum infracltuiique cladc
\
quaiibet animum possidcrenl. Nec vero quo lcin\ .
porc iduia perilura sint, relicuit, cum igyptiaci
'
regni intcnium notavii. Quo cnim in ytgyptum
lcmporc salulis ingressa ost proinul-atio, ab co- . ' '
, dem quoque, si non ab ipso potius Salvaioris na .

lali, Caesare Augusto imperanlo, regmcoBpit abrogalio. Primus cnini isle devictam yEgypluni impe- ,
. , \
rio Romano adjecil, quam, qui poslea seculi sunt
.

imperalorcs, inissis in regionem ducilus el copiis,

sibi scrvire cocgerunt. Ncc \ero illorum duriikm male signiiicavit, cum fciTCiim iitipcrium cortim,
ferreisque unguibits ct deutibus praedilam fciam itominavil .
Sequilur deinde : El bibunt aquam Mgyplu, C

quod cst juxia mare: quo loco Aquilas aquw mari

.
ou ,
]ubsorbentur
inlcrprciatus est, Symmachus auinn,

/
, exterminabutttur.
Significalur vero per mare ipsa
.
,

iEgyplioruni inulliludo, quo pacto gcnies mulias
oniea, lanquam mare fluclibus agitaiu.n dixit. Quo
.
deinde loco de radice Jessie disseruit, el niare \ , \ iCgypti diserlum se rcddiUirum minilanlcm Domi- ^ .
mim iulroduxil. Hujus quoqtic ampliludincm ct
\ ,
Joremiaft ipse locuslis ei saluii contparavit, ubi
, ,
ait: c Succidiie saltum ejus, dicit Domiruis,quia non
, ,
suppulabiiur, quia multiplicabil supcr locusiam,
\ . >

non esl cis iiumeriis . > Ad quod

desilurum
&,
,
fluvium d i x i l , de regno ccrle, non alitcr quam
^\ \, anlea (ciim dc radicc Jessac scrmo essei) in cjus ,
flimos imii:issuriiin nianum, calcraqnc alia, l)o- I> . ,
.iniiiutii iuonuil, inlellcxil. ' niox etiam desiturum ,

.
7

fluvitim,

omnemque

aqua* cotigrrgationem

aridam

adjccil. Quod aulcni cum principj fluvio

et fo&sas ctiam defecturas
d i \ i ( , cum rcgnv> ipso
c l principes ctiam sigillalim pcriluros demonstrav i l , ipsas quoque mililares ropias congrega(ion\s
r.omiue significans. Neque sa:ic ab istis discnpaiti
fnturam

Dan. ot .

,
\ \ ,


^ .
.
\
* " \

Jorein. XLVI, 23.

YAIU.E LECTIONES.

9 . .

. . .

2113

COMMENTARH IN ISAIAM.

2150

, . qa! Iiacc vcrba apud Ezecbiclcm icginuis ,

c Ecce ego conlra lc Pharao, princips magnc, qui
'
cubasin medio flumintim tuorutii . 267
Dcindc
. \ * * \ * ,
adjicil : Aggluiiuabn pisces fltivii :.Iis luis

\ . \
Rurstim post nonuulla : E l slringcnl omnes
, gladios suos in /Egypltiiii, lerraquc vulucralis
iinplcbilur, tt dabo fluvios corum doscrlos . Et
, \
rursum : c Insullabas flusi.s tuis, fluviosquc tuos
.
conculcabas . >
\ ; ;
E l apud Jcrcmiam : c Qiiis islc ? lanquam flu, \ \ . vios ascendct, c l lanquani fluvii inundant aqtiant.
[ ], ' Aqtiae j^gypti lanquam fluvius ascendent

' ,
Quibus cerie vcib.s niilitares copias i n n u i l ; qua
rtim in medio cum princcps sedcrct, extulisse sc,
. , el superbissc par cst. Pisrcs auiem cum nominai,
.
suis quosquc dttcihus subjeclos iniliies intclligil,
' \
in quos ita insultasse signiiicat, ul eos pre sxvilia
! .
el crudelilate pedibtis conculcare non dubilaverii.
, \ 0Tropice porro c l ista, sicui illud prius : Cens infi \ ,
delis cl conculcata,cujus fluvii lerram diripuerunt,
\ . \
lnlclligt volunt. Si islis ergo d bominum inlcrituiu
\ , propbetia adjecissct, nibil amplius, quod poslularcs
. ' \
reliquisset. Sequebatur enim, ui cmii aquis onuii .
bus el animalia eliam ipsa simtil interirent. Nnnc
, '
vero post aquarum intcrilum, magnsc eliam in
, \ JEggpio fulurae iiiulliludinis, imo altaris ctiain, iu
, []. \ quo Domino sacra facturi sint, nieniinit. Ycrtim
, ;
qui iial, si aqua omnis deficial? Ilinc ergo iEgyp - tiorum impcrium el bcllici cxercilus ampliiudinem
n

l f

\ . tropice ista nobis innuere arbilratnur. Alii planc

ad Vespasiani tempora referri arbilrantur, quibtis
(& ,
armis jgypium occupavil : cui quidcm ila pcr
*
omnia favil Doniinus, ut omni dessiccata aquarum
. \ ,
*
,
congregaiione, proplcr carum peniiriam, fossas
ipso in liltore, in quas inarinae rcceptae mora a l i , '
qua potui aptiores evadercnt, ^gyptios conficcrc,
, *
ilaque aquam quaprere nccessc fueril; eoquc ma%i .
lc tempore saluiaris nunlii pracoucs in )gyp\ \
. - ttim ptmeirasse. Quia vero corum, qui in 4gypio
, , - degutil, agros quidem alii, alii autcai paludes i n coluni, ob id pali^trts alios, alios aulcm ai inenta \ '
rios, a boum, quibus abundant, copia, notuinari.
.
Neque vcro pane el vino, qui illis careanl, scd
, \
piscibuSy laetequc, el xlho , cailerisquc lcnellis
\ ;

.
!- aliis qiiibtiscimque possunl, pcr paludes in cibu 111
, , ^
refcclis, vosci, (inumque ftssile operari : qitorum
.
oninimn, tK-iicicniihiis 2 6 8 aqs, scinmam
pcnuriam signilicat.
,
Verum qni primam allulerunl cxpliraiionen:,
.

isluni rursus aflogori.e sensumpiopoinuit. Iuiciligf,

\ '
aiunt, fluvii nomine, vclerem illam, qtia; <1
. , \
Aigyptiosolim vigtiit, pliilosopbandi rationcin. Nam
, ! f .
el Moscn ipsum tmivcrsa yEgyptiorum s:'pici:lia,
\ \ '
fama aiud omnes cclebri, instructum fuisse Iogi' ,
mus, cujus partcs fluviornm et fossarum appelb* Ezech. x x i x , 3.

1 0

ibid. 4.

1 1

1 1

ibid. 10.

Ezccb. x w n , 2. Jerem.

VARIiE LECTIONES.
. .

..

. .

. .

XLVI,

7, 8,

2151

PHOCOPH GAZ.Ef

2152

lionc dcsigiMt*, ipsi sunl, (\\\\ dc singulis discipli- ) : .., :

nis apnd eos
noc vitis,

liabenttir libri ; cx quibus nec olea,

ncc rerum

neccssariarum

quidquani, seil calamus lanluni, juncusque

iamum,

, jnxia pupyrum,

et papy-

Ths pn)dur.antu!'. DiciUir ot draco, quem fccil, ut

iilu-tctcl oi, ap :d Jobum

, , *

iililiuinve

^ -

. \
"' ,

el ca-

et bi lunium, cubiic siiuin pouere. Vocavil

vero cl Ezecbicl Pliaraonem dioconis nomiiie. Me-

, ,

riio igilur ul apud islos draco ille -fEgyplius, ejus-

que ccssol pbilosopbia, percgrinalur Domimis,qui

', \

iila praeseutia sua lollil, in eoruniquc locum recen-

." \

'

tiuiii aquarum salularem potuin (qtio de prius i n -

lellexii, CIIIII batrsliiros aquas de fonlibus Salvalo-

. -.

ris

dixil) cl pro flamlne. fluiucn, cujus

impeius

civiiatem Dei laHilieet, reponere consucvit. Vides

ergo ul in ^gypiioriim rtililaUin Ula prssdicenlur?

bibcnt jEqyplii

:, .

juxla

mare : fluvius auiem

Atque indc est, quud iulorpretes Scpluagima, et

aquam

" >

, \

deficiei, n d J i d c n i n i . Quibus eniin nibil jEgypiiaca! aquirsupcrsii, cum sil ad polum marina inulilis,

, ,

novunt aliu.l aqure gentis anuuiilialur. Scd enim

ciun iEjiypliacic aquse defecerint, tum illi deroum

* , \

luyebuni,

quibus pisccs, id esl bominum animas,

venari usiiaium fueral; quia illis plaue repcgiieiil,

, ,

<liii piscatores bomiuum ut ficrenl, a Domino vo-

, s

< ali sunl

. Sua cnim illi pbilosopbia et incanla-

/-

lionc decoplas auimas, vciboruui involucris, lanquain relibus coiitraria ejus omiiino sagencr raliono,

, \

quae in iuare missa omnc pisdum gcnus amplecti-

lur, rcgnumquc coslorum, el bomincs ipsos signi- Q

,e

f i c a l , involvebant. Luijeanl

crgo quicas arlcs sibi

, .

per Cbrisii advenluin ablaias esse vidcnt, juxla i l -

, , ,

lud: t Perdaiu sapienliam sapier.liuii), cl prudcnliam

\ ).

269

prudoinium dcslruam

hendei

eos,

qu'% operaniur

l 7

. > Et confusio appre-

linum,

id esl, qui

baBreiitcm ralionem sequuniur. Et byssus deinde

fluvio

irrigabalur.

Lugcbunl

itaque

?.

ad amiciiiin, suxquc

istas, quibus f.ilsa vcrbnrum lenocinio,

velis oblegerc
Cum bis

tanquam

solebant, suppclere depndicndont.

luyebunt

cl

qui

adullerinum

vinum,

i:on quod exvxie nasci solel, eflTecerunl. Quaecerie

, \ *

ornalum, lelas

rerum islarum opiiices, quando non sibi amplius

sapiontiai

^ \ ^,

^ . '

uon

solidam el firmani, snd prxfraclam ei miniinc couEgypiiorum

. '

dlvtv,

. flv

o:nnia cuin ab ^Egypli fluvio suppcdilari alius pro- ;

phela rcrncrel, ila vcrbis avcrlere ronatus

est,

cum ait : < Qtiid libi cu n ^ g y p l i lerra, ul bibas

aqiiam GCOII
vi principibns

pradinnitur.

divorum

"

in timore,

Sabaothy

quam ipse immiltel.

/Egyptiis

in terrorem.

Job X L , 10 seqq.

1 8

eril reyio

Quicunqne

Malib.

eam

, 19.

Do-

c 7,

Ju-

1 6

Matlh. , 47.

VARIiE LECTIONES.
. .

1 7

insidiabanliir,

< ,

* Jerein. n , 18.
* . 1 . / .

[ ' - ' . ]

tanquam

el tremore, (acie matms

ol -

\ ,

obscuris, qui magnis cl illustribus civitalibus, Tani videlicet, el Memphi

.
.
.

V E R S . 16 2o. Die illa erunt /Egyplii

mulieres

? > Qua? auleni dcinccps seqinmtur,

270

viini

>

.1.

Isa. x x x i x , 14 ; 1 Cor. i , 19.

5153
COMMENTARII IN ISAlAM.
215*
. , minaveril ipsis, expavescenl pro;>ter cotisilium quo.l

comuluil Duminus in eo$ clc.
, . . .
, . . judicio supplicinm de opprimeniihus
. . . . sumens. Hoc enim pacio, id esl, ipso affliclioiuu
, . leinpore, quod diei nomine significavit, Doiuiiuuu
agnosceul. Sunl autnn nonnuili, qui ad ipsaui

. omnino iucariiaiionem locuni referri cxislimrnl.
Cum eniui in boiuines lyraimidem exercereut daj ,
mones, iualonim(|uc onere gravissimo, ut rebu*
, ,
. ipsis paiuil, pmnerenlur, eormn landem miserlus
" , - est Doniimu. l l a siquidem et Abelis sanguis i n . , \, dignuin fariitus abominante Deo, clamare dicilur *.
Qui eiiiui aiunt, cum invocassent, 271 quetn an , * * / ,
; l?a ignorabant; nisi iislanluni adducii, quaeinisso
9

, * ' - in bominis forma Verbo passi sutil? Et salvavit

, judicans; id est, jusla senlenlia lenebrarum cale. nis eos a quibus opprimcbanttir, tradidit. Atque

boc esl, qtiod jam adesse mundi bujus judicium,
. janiqn* ejusde'.r. principem foras expulsum iri dixit .
, \

Sic igilur tyramunn ct muiidum Gbrisius judicavii;

' '
: sic dcnique JEgypiios oiunee ad se ipse perlraxil.
, lu quorum nicinoriaui prcmissis graliaruiu liostiis,
<
lideique in perpcluum cerlaminibus defuncli (juxia
.
illnd, quo vovcre, volaque persolvere moneiur )
corlaineu ineuiil.
10

t !

,
Esi vero bic menle diligenter altendere neces \ - sarium, nobis bic novd3 legis Novique Testamenli
. " , rndiiueiiia proponi. Qui eniin Mosis lege uonnisi
,
\ ^ i i
Hjerosolyma allare erigi, nullamque iribum
, G aliam, praiter t^evilicain sacerdolio ftingi cuv^nlo,

,
in ASyijpio jam aliaie excilalum i r i , inturo^que
; sacerdoles igyplios ailirniat propbetia? Alqui au^
, , clore Aposlolo, mutalo sacerdolio, c i legis inulatio
\ ^ iiai necesse est
Adjicil veio ad superiora pro pbeta, bis verbis : Et perculiet Dominus jEgyptioi

,
, playa, et sanabii eos. Quem euim diligil, casligal,
" , . el queiucunqiie verberibus cxdil, iu fllium amplc . >
cliuir . Plagam eigo in ALtjyplios, qua uiaxin;o
,
' , opus babere vidcbanliir, i n d u c i l ; ncque iraui suaiu
.
prolrabil. Sunt porro qui plagcB noiuine, quam
' , ' passi suiil a Romanis scrvitnieiii inlclligani, pcr
, iu eo hiinl banalt, quod bac via salulis s.t
. | :u\ cos delalus fiunlius. Neqnc enim ad eos anlca
. , \
,-rvenire pulnat, qui ab lioniinuui reliquorum
. "
< oiisuetudinc abhuneienl. Sed uiilitatis\ crgo,
crgo,
, , ':,
u,e indulgens iuducit plagam Dominns. Quod (|ui\ . \
iicm cuin miiiime a propbelis iguorarelur, ila cuia
. >
couipellaiil: c Uomiiic,<'asliga nos, vermn in judicio,
\ ,
cl non iu ira
> nnsus : c ln aifliclioneparva
. ' , l<ia nobis casligatio
Deinde, conversu ad
, '

Jtidttorum Synagogam sermone : In labore c l vor,

bcribus rasligaberis, Jmisalem. Ad<l l posloa : Die
;, ,
illa,
ilio- vidoiieci tcinporc, eril via Assyrits ail
! ,
jEgypttos; ila veteri 272
osilata consiiedidinu
' eos signilicaus, qui Syriam el Mesupolamiam incoU

r a

S 3

\\\\\\

c i

l e

II.

Geu.if,10.
* Joan. xn,31.
Isa. xxvi, 1.

4 1

Psal.

LXXY,

12. " Hcbr. vn, 12.

t s

Hcbr. xn, 0.

* Jerem .xxx^

t e

PATROL. Ga.

L X X X V I I .

68

2155

PROCOPII G A Z I

2156

lebant, crantque iEgyptiis maxtme infesli, cum, ', ;

'
Romanorum poteslaiem nondum redacli, propriis
regibus, lii quidem Anliochi eucccssoribu*, illi . ,
autem Ptolemaeis utereniur. Quorum medii jEgyp- |, lii ctim intcrdum ab utrisque impeterenlur ; ipso \ . \
, \ Chrisli adventu, tanquam communi pacis vinculo,
non terrena modo cotlesiibus, sed ipsse inter se ,
.
geutes etiam ila coiere, ut tres istce quse muiua \
inlcr se odia semper exercuerant, una jam benc- , \
.
dicfione dignae credantur, nec Israel amplius, lan * , '
quam Dei populus, solusquc benediclus, efferalur.
,
Ita enim pietaiem amplexi sunl omnes, ut imiluam
, ".
inter se cbaritatem colant el retineanl. Confradis
enim gladiis et lanceis, cum in jngum unum, spiritualiter quidem Dci, Romanorum autero corporaliier, vcnerint, arma in sese ncquaquarn rapiuiU.
Quod deinde Astyriis servire jEyyptios inquit, vel
'

cbaritalis servilulein inteUexil, vcl, quod nonniillis

. ", ,
'
,
placet, id ideo dixlt, ut m i s s u m Romano nomine
Syrorum in jEgyptum exercilum, Syroque ducc
.

aliquo in scrviiulem redaclos esse yEgyptios si

,
gnifiect. Qui esl ergo benediclus hi/Egyplo, et inter
,

Assyrios populus pcr Ecclesiarum, qua^n eissun,
.
frequemiam apparcl. Vigct autem qui ex Israelcal
, ,
ab ipso pra?dicaiionis lempore. Fuil euim fidei in
\ \, \
Cbristum primUhv, a quibus ei evangeltsta?, el dis .
' ,
cipnli, cl ap stoli elia u proaiaiiaruut; unde trium
'
gentium omaes in terra benedicti sunt. CaUerum pro ',
eo quod in Assyriis legimus, in Asaur alii translu^., \ lemiit l ne Judaeos quisquam, qui in Syria degunt,
: , '
\
sod Aigyptio* simul Atsyriotque significari putaret.
' . , E s l vero maxime mirom, cur qui liliorum omnium C .
, . "*
est nalu maximus teriius nomiueiur. Sed ex quo in
,
Cbrtstum coniumeliosus exstitit, jam inde in gen >.

tium terga rejectum esse deprebendimus. Quo enhn

lempore gentiura intraverit plenitudo, lotuselipee
, \
tum decoum lalvabilur I e r a e l . Deindc per bene, oi ,
n > a l c
dictam a Domino terram Ecclesiam non 273
\ , \ '
(inodo illam in coelo mitibus destinalam
coeles' \
lem nimirum ierusaleni, monlemque sanclum in
telligas) signilicari dixeris. Polesl et Israelii no ,

niine pioruro sanctorumque genlis Judaic homi- . ,

nmn, qui vila defuncti sunt, chorus inlelligi. Est
. ,
rnira funiculus hcereditalis ejus Israel, inquit

Moses . Caelcruro miraius propbela quod omnium
, maxime supereiiliosi uEgyptii, J u d a B o r u m , quos ode , , & *
runl, Dcum amplectanlur et colanl, signiflcanler
( "

valde ista dc iEgyptiis conlinue adjecit ; Ei erunt ' '

"
JEgypiii jurantes nomlni Domini Sabaoth. Deinde :
.
\
Eril aitare Domino in regione jEgypiiorum. Et rur- "
sns ; Erit in signum in perpetuum Dominus t/i terra .
\ * "

JEgypti. lleaiqiic : Eril notus Dominus inter Algyp- .

\

th*. Deiiique cognosccnt igyplii Dominmn. . \ ,

Syriam praeterea empbasi vel inde complexum esse , ,
videri putant, quod in ea veri adoratores, et qui
, ,
fralernum vicimimque iEgyptiorum stndiiim ani .
pleclantur, non defuiuri sinl.
ie

t e

, e

Rom. x i , 23, 26.

* .

. .

Malth. , A. deul. xxxn, 9.

. .

VAUIiE LECTIONES,

COMMENTARII ISAIAM.

57

. \

-'. "{, " *

,
',

, ,

, . . .
" '
\ . ,

. ,
\
. '
.

'
\
&/, \
" \ *
,
,
, ,

2158
.

XX.

274 V * 1 - 6 *
* i>i(frei$u$ etl Tanathan Azotum, cum mis$u$e$l ab Arnarege A$syrhtum, et pugnavit eontra Xtotum, ei cepxX eam,
iunc locutui e*t Dominus ad Isainm, dicent: Vade,
et aufer saccum tuum lumbis tuis, eic.
A l t n o

iEgyplioruirt per Assyrios etjprtgnationem prx-dicere aggreditur, qui de eotmn pace ftiijterniS disputavit. lie ergo quae longo poatea tempore eventura eseent, per ca, quae jatnjatn instabnnt, fldem
afferre dicemus. Qtiac enim de prospero rcniiii
successu dicla sunl, ad ea Salvatoris lempora,
quibus in iEgyplo, tanquam levi in nube, pfcregrinaturus csset, refercnda fuerunt. Qtio de atfiem

nunc agilur, idipsttm prophetse ictale fafcUitn eet.

Pradicuntur vero isia Judaeis, qiri fnsianlem ab
Assyrii$ cxpugnationem, JEgypliornm atixilio arcere se posse confidebanl, cum Azotum jam i l l i ,
urbem Palaeslime maximam el muniiissimam, ce~
pissent : ut vicinorum malis delerriii, desperato
prorsus huinanae opis moniento, ad Dominum conversi ingruenlia damna valeanl effugere. Ila vero
. '
\ de istis ail et quidam prophela : c E l erai Ephraim
antens, et vecors . t iEgyptum
c \ ^ - columba 275
advocare, el ad Assyrios eonfugere non dttbi.
ta?it.
\ * Qtiin et Uaias noster ita loquitur: c Yae qui in
\ , ' jEgyptum auxilii causa degcendtint, qui in eqitia
Fuit autem Tanalhan
\ ' . - Q et curribus confiduiil
Assyrii exercitus, a quo Azolus ipsa expngnata
". \ - esl, praeferttis. Tum ergo propbeia, qui uno tait \ lum pallio antea, eoque tnto et crasso utubalur,
propter sumnium sapienliae studium, et dolorem,
, \ *,
quo de Israelis impielate angebatur : eo etiam
,
nunc exuere se, nudusque et sine calceii, quo fu
* t u r iEgypliorum calamitatis specimen edat, Hic, , rosolymam redire jubelur. Ad melus cnim incus , - sionem inusilatus bic habitus, nudo scrmone ii
, \ - praecipue ftilurug erat eflieacior, qui prophelaru.n
" , \ ruonita ila parvi penderent, ut alium eos errorcm
sibi annuntiare juberent, quo absurdam illi imisilalamque vestiius formam iniuili, ad ejus posln , \ .
, > landam causam invitarenlur. Esi vcro T ' I U propbeM

* D larum digna imprimie, qua; nos in stii admiralienem

. irahat : tum quod eos Apostolus circnmivigse in
melolis, in caprinis pellibus dical
: lum quo;l
. '
Deo facli obiemperanles, omni bumana gloria su
^^ ,
periores evaserint. Cselerum qua raiione JEyyp .
Qv
liorum opibus Judwi eadein el JElhiopum JEgyptii
\
, ' confldeoliorea evaserant. Inier iEgyptios dcinde
. el Bleminyes ipsi niuneraniiir, quibos niagnam
, sagtltandi periliam inesse, venenoque sagiUarum
spicula oblinire, ul qui eis pciunlur, tanquam ser b
,
penium morsibus pereant, usilalum
narranl.
, \ .
Triennio aulein cum ab Assyrio ulrique obside \ , reniur, singolis tandera expugnatis urbibu* victi
' . \
, !

Osen I I .

' Isa. xxxi, I .

' Hebr. x i , 57.

1159

P R O C O P U GAZ.EI

2160

sunt; unde~fit, ut qua ratione subjugr.ri JHthiopas ' , ;

;
conligerit, mirenlur ASgyplii. Adeo esl iti Doiuino . \ ,
sperare satius , quaui liominibus couiidere * . ,
\ *
Exsecraudus deinde qtii spein iu bomine babel, .
benediclus auiera qui conGdil in Domiuo, el Doiiiinus spes ejus
Deinde quod insulam jEgyplum
appellavit,eam iiilellexit, quaiu Nilus undique eoiupleetiiur.
. ICA'.
C A P . xxr.

.
VERBUM DESEHTI
MARIS.
-'. ' 7\
276 VERS. 1-10. Sicut procella per deserium

^
transit, de deserto veniens e lerru. Uorrenda vmo ,
. "0 . et dura rcnunliala st mihi. Evertens everiii, qui
iniquut e&t, iniquiter facil. In me Elamitue, el Ugali . ' ', .
' . . . .
Persarum in me peniunt, eic.
277
Ad Babyionem proculdubio isla refe\ , '
r u n l u r ; sive quod ipsam cecidme asserit, et ia
. '' '
eam venturos esse ElamUas Penarumqne legatos : .
,

sive Symmacbi iiiterprelalionem sequaris, qui \\ '. ?. \ \, Elamilas surgere, Medaque obsidere imperai; cum
, ,\, \^./
c l caeleri etiam, ipsaque adeo Hebr#OTum lectio .
Medorum nomen babeant, a quibus delelum est . > \ \ "
Babyloniorum imperium; quorum ct anlea Isaias
,
ineminil * \ cum c Ecce Mcdos in vos excilabo, >
. < []
d i x i l . De iisdem ei Jeremias quuque sic loquitur :
. ' \ '
Susciiavit Doiuinus spirituin regis Medorum,
, 3
quouiaiTi adversus Bab)l<mein ira ejus . > Et
/
.
rursus : Date iii Babylonem arieies
Dici vero

qucat cliam secundum inlerpreles Sepiuagima non

iia diu post Medos, Persas esse subseculos, a qui , ^
bus eliam Babylouis reliquias deleri conligil. Cou- , . ]\
fcrunt auiem i.slb%c uonnibil ad ^Egypii visioiicm ;
c , \
quanlumvis secundum quosdam peculiaiis Baby' . > " ,
1 visio babealnr, ul Babyloniis Judseos miuime C ' oi
'.
conftderc do.'eat, qui el ipsi capienlur. Sic cnitu
, '

apud propbclam quondau: legimus : < iEgyptum

, , ihAOcabai, cl ad Assyrios profecii sunt ; lan \ .
quam eausis allaiis, qnibus ab Assyriis urboin et

templum contigil expugnari, adbortareotur. Sin
, , , \
autem eos, qui sunl accuraliorcs, seqnamnr , pust
dosignalam iKgypli et iElbiopiie per Atsyrios cx. "
,
pugualionem, qualia et expugtialores ipsos iua .
neanl, dcclural. Justa cuim seiilciilia Dcus ^ ,
,
ptios As^yriis, Assyrios Medis, Medos Persis ,
<: . \
Persas dcniquc, piopter lastuin el supeibiam, aliis
. \ ;
cvcrieudos concessil. Verum quod desertam Baby .
lonem vocat, inslare ejtis vaglitalcm ci soliiudinen
*fiignifical. Deinde quod llebraica lectio, caeieiii|ue
, ; \
iirterprcies, maris vocabitlum addideiuut; ila
, ' .
plebo urbem olim abundasee, et lanquam fluciuasse

significavU. Cui seulentiae el Jeremias quoqtie \
astiputalur
cuin tanquam cx Dei pcrsona, niare
, ,
ipsum desolaturum se inleriuinatur. Idem drin , , I?

ceps el Medorum advenlanlem in cam tiiullitudi- . , ^ ^ ;

boc nominc iiuiuil, cum niarc in Babyloua

.
asccndissc ait, qui ame de eadf*ni locuius, tnstar , ,
1,1 c a i n
s e
cicadarutn mulliludiuem 278
, ;\

3 8

1 7

" Psal. c w i i , 8. " Jerem. x v i i , 5, 7.

lsa. x m , 17.
Jcrcui. L , 9.
vu, .
Jcrem. LI, 52.
VAKIiE L E C T i O N E S .
a v

1 8

. 7p.

3 1

Jercm. L I , 40.

Osce

2161

COMMfiNTARII IN ISAIAM.

2162

pr pov , - stsse dixcrit. Volunt aulem personaruin varieiate

vs\ \ ' , prsesenlem dislingui orationem, ejnsque princivtv \ .
pium a Babylone peti, quae audilis sibi imp^ndcn
libus inalis, ea ipsa iransire, tanquam spiriium pef deserlum, exopiat. Ad quorum enim auditum
perterremur, ea cnm experifi coiUigerit quid facturuni pniamtisf Absit igitur, ut quod fama jaclai n r , re experiamur. Placet Vero nonnullis prophctam, ubi ea audivit a Deo, qua? per Medoe ipsi
essent eventtira, quo more ventorum -procella excitalo pcrdeserium pulvere rebusque fere permislts
uinnibns pertransit; sic et desertum percussuros essc equiies signiiicarc.
^
, ,
Atinunliala aulem sibi esse ideodicit, quod simul
\ .
cuin visione et rerum cvciUum ipse didicerit.
.
Deinde adjicit, everlens evertit; ut imperlerrilani.
c o i M i m qni invadunt, ferocilalem
demonslret;
. " \
quibus nec parcere cuiquam, ncc agere quidquam

moderale place.at. Dicebat T e r o et i n Babylonis
, visione hoc modo : Ecce ego Medos in vos imluco,
. . qui argcnlum non curant, nec auro o p u 9 babent.
' , , \,
Arcus juvenum conteivnl. Horum igilur in me, ail,
, *
irruente Umpettale, quidaliudego Babylon faciara,
, \ , \
quam luctu miserias nieas consolabor, quceelata prius
; ,
\,
et fasluosa gemilus causam altis suggerebani? Lumbi
,
enim mei, inquit, boc nuntio, tanquam parientis
\ .
mulieris fiimae prius etrobore prxslanlis, dissoluij
^ sunl. Suni vero nonnulli, qui lanquam assumpia
, ". . ,
regis Assyrii persona, verba ista apprehende. ever*, , \,
tens evertat, velinl inlelligi. Caeterum sive ad
/ .
rcgem, sive ad Babylonem referas, confessionis
,
modo usurpala, tanquam se, ne videant, injuste
. ,
fechse faieanlur, dicere valeas. Ambo enim adbor ,
laiionc neglecta, el eo quod reclum esset, videndo
t

. " - Q parum fucrunl solliciti. llaque profusis tiunc

; .
muliebri rnorc lacryrois, a videndo abborruisse
\ > , \
so, nec quid Dcus natnra exsisteret, inlueri digna .
los esse lamcnialur. Audis$e ciim de Judaeorum
rtdigione, cum urbe expugnata lemplo ipsi non pcpcrcerunt. Itno el cum Jonae verbis ad poenitenliam 279
Iracli, ad impielalcm slaiim redieruni.
\
Esi vcro Scripturae, ad eorum utilitatem, qui
. ' ntuliiini, usii.ita personarum fictio. Scquilur dein . ccps, parate mensam; quod ait prnphcta, ut divinae
' , in eos inc catisam ostendat, Oallasarisque per
6 ,
Danicle.n Iradilum convivium innuat, in quo con , \ lumcliosc sancla vasorum snpellcctile rcx abusus,
, - cum non Domini, scd deorum suorum virlute
0 \ ; , jud.ca se pmilum crcdcrel, scripturam in pariele,
quai rcgni nolarvt inlcrilum, conlempbtus esl
-. Dc morc ilaque cos luxu diflluere jubel propbela.
* \ ; Yerum quid postea? Bclla hidos festosque dies
, brevi adeo subsequcnliir, ul parum absit quin a
. , poculis ad arma concursiim csse credalur. SuiU
praslerca, qui parale mcnsam, verba propbelici

,
, ', spirilus ad Elamiias, Medos, Persarumque legalos,
, , qui Babylonem invasuri sunt, et bic ad bellum,
\ ' \ certainque fulurae victoriae spem, non secus aique
ad epularum luxurietn inviiantur, esse exisliment.
. "
At ego propheta, qni spiritum babeo, baec dico,
, \,
ail : Quoniam tic dixii Dominus ad me : Profeclu*
*

tibi comlitv* specnlatorem, et quod videril, renun ,

.
tiet, spcculalor scilicel. Et vidit sessores equilu
slosr .
4

9 9

Dao. y, 2 seqq-

2163

PRGCOPH GAZ/fil
2164
duo$, quo loco bigat inlcrprelatur Syinniacliiis.
.
,
Videt item et duos, alierum quidem asino, alteruin .
aulem canwtb deveclos. Significaba.nt vcro qui
' .
equis msidebani, bostium exercilum : ulclilcllarii
\
duo (quibus ad iiecessariorinn veclurain utimur )
. \
ipsam spoTiorum agporlalionem. Nam el alicuhi
' \ gic ait : c Ftrebaiit in aeinis el camelis divi
,

,
tiasstias*. Ista igitur postquam spcculatori visa
'
ufijff, sic proptielam alloquilur Doniintis : Audi , *
oudiiioneni multam, et voea Uriam in speculam: ubi . .
pro Uri(e nomine, teonem Aquilas, lecenam Sym
.
0 '.
machue, Tiieodolio rero Ariel, cum Hebraeis, ne . ' ,
superlus memoratuni sacerdotem designari existi- 0ifti, mlerprelaitliir. Audi igilur, ait, audilionem . , , ,
multum, et voea Ariel, ut et ipsum speculator lecum ', \
#

qneal inlueri. Tanquam cum ipsi aJsiarel 280 \ .

Prophcta, steliste $e per totum diem, ail, ut futu
6 ' rqm feonit vishnem exsp ctarel. Ubi aulem diem , '&iiOegrum et uoetem perdurasset: Ecce ait, atcen- par ,
sor bigie venit, quem ccrte vel angelum quemdam,
, *
Ariel forsan appellaium esse credas, qui ad su
meitdum de Babylone supplicium missus, ejusdem
, ' ,
expngnationcin qrgeat, vel eum poiius, qui lan \ .
qiiam loo rugieoi, quarii quem devoret . A l ubi
+
tilioretn angelum esse animadverlit, Cecidit, cu\,
.
dit Babylon, inclamat.
4 1

Prior igUiir tpeeulator prophetae longc inferior,

uorunr, qui Babylonem essent invasuri, wultitudincm inlucbalur : sed alier, idem qui et prophela,
videt angelicani et magis recondilam, Babylonit
caiutn niinirutn, ei idoloruui ipsius, quod per flti- ^
dUiouem muliam spiritus signidcavit. Quod aulem
pergeni sibi tpeculalorem adhibere jubct, ila accip.uni noftmilli, ui cullectum es&e debere ad conleuiplalioncm auimum, et lanquam i n specula
bibert ijitelliganl. Est eniin prophelis istud ueitalum, ul ad eorum capluin, quae osicnduntur audilores exclteiUur. Sic enim apud quemdam legimus : In cuglodia mea stabo, et ascendam super
petram, ct ^peculabor, ut videam quid in me loqualur, et qqi^ respondeam ad reprehensionem
lMeam
> ^ i u n l yero audilioms multce nomine,
porlenlosa? calamila^um narrationes, quae Babylonein esfeent iuvasyra, significari. Usque adeo enim
deserta ei vasta pcuilus remansit, ul Cyrum po- jy
piea (cui recondilos tenebris lliesauros, nullique cognitos prodilurum se et datunnn pollicilus
eral Dominus ) oe illi quidem qui sese in speluncis abdidcranl, latere potuerint. Aique indeest,
quod his verbis Babylonem Hierosolyma alloquatur:cNe mibi insultee, bosiis mea; caeleraquede
eadem, quse proxiine acquunlur, bis verbis : c E i
erit in conculcationem, tanquam lutum in viis

Jubetur vero, inquiuul, Uriam ideo in lesiem assuniere, ut Judaei, qui propbctis non facile crederc
asaiieviascnt, eum saltem, quein apud suos hottolahssimuin scirenl, visionis socium non respueM

Zacbar. , 1,

1 Pclr. , 8.

,
\ ^ $.
, \ ,
. ,

,
, \
. .
\ \ \
\, \
. " .>

,
,
c , , .
,
. > ' \ ,
c " , &\
. , \, ,
^ ' > [] . ,
, , , \ ,
,
.

,
\ , , \ ,

" Habac. , \ .

" l^a XLV, I $eqq.

v i

Ua. L V H , 16-2.

2165

COMMENTARIIIN ISAIAM.

21C6

, \ . rent.,Quod dcindc ip&um 281 venisu atljicit Per, - sara el Elamitam, aul eoram ducem Cyrum vdlunt
.
intelligi; u l cttm cecidisse Babylonem asserit, Dei
,
vocein exsistere. Praeterea dereliclorum nomine eos
, . ipsos signiflcal, qui cum reliquis ininime abducli,
< ^*
regionem ipsam et urbem, templtimque, et caeteros
,\ ' eliam lugerent, qui vei ceciderant, vel in bostium
. \
manus venerant: qtiibus consolationem denuntlat,
> .
citm eorum, a quibus dladem islam eenserunt,
ralamilatem signiflcai. Non desunt autem qui dereliclo$ eos esse velini, qui impielatis aliorum neqiiaqaam participes (qnamvis pauci illi quideffn) caueros erranies lugeant. Quibus cerle et Dominum superiora anntMJt ass* a i l , tanquam illig iuterpreie ee rpsura innotuisse signiftcet. Alque
bie
qnideni jEgypti prophetia? finis est.
IAOYM.

-*. * .
, ,
, " .
.
,

, . . .
\ , \
* 6\

, \ , ,
' , ', \ .
.
"
* \ ,
, , . .

*
. .
*
* r
\ ,
, \ .
.
. \

; . \
, >
c \ \ ,
,
^
, \ \ ,

,
, . "

, - jy
. " ,
' , *
.
.
, ,
, * \ ,
\), \
.
.
' \
.
; , . ;
1

Psal. LXXXII, 7 , 8 ,

4 6

VISIO
IDUM/EA5.
Ad me voca de Seir : Custodile propugnacnla. Cmtodiam mane, et nocte. Si qucerh,
quare, et apud me habila. ln saltu vesperedormies.
In via Doedamin occursum silienli ferteaquam,
etc.
VERS. H-17.

lis nomen fuit, dequehujus genere et nofnine ?ocaii sunt postea Judsei), primogenilurse sose prserogativam edulio unico Vendidil. Licet atttem a
-airibus utraquc gens orta s l l , nunquam tamen
Uraelitas per agrossuos vel simplici Uincre, cutn
in promissam rcgionem migrarent, Idumsei tramirc passi sunt. Quam autein acerbe in eosdem se
poslea gesserint, vel prophetx verbis iiiielligas.
cum ait: In tribus impielatibus I lumaia?, el in
quatuor, non convertam eos, quoitiam illi in gladio perseculi eunt fralretn suum, ei patrem in
lerra lajseruiil . Ubi pro patre, viscera propria,
legit Symmacbus. Erant eniin ut dictuin esl, ex
germanis fralribus prognati. Videlur autem probalae sibi el cognitai fidei aliquos, vel, ut aliis
placet, fugientes, cum ad$e de Seir clamare jubei,
Dotuinue alloqui. Esi vero Seir mons ejus nomi*
iiis in Arabia, et illustris Esau civilas, ejusdem
oliin regia, monlique hoc-tempore isla maneteiiam
appellalio incolis usilata. Eos igitur, qui ldumatorum meiu lerrentiir, ut ad se accedant properc,
snaque ibi propugnacula lueanlur, lanto cusiode
nocle et dic usi. boriatur. iain ergo, a i l , non ab
alio, quam a me, qui eget, auxilium quaerat. Mecum babilel, qui salulis s u curaoi babet. Illis
enim suam ipse opcrain, suumque auxilium pollicoiur, si apud eum vdint periuanere. Q u deia-

Amosn,!.
V A B I J ; LEGTIONES.

* . .

282
h> etiain Israelitanun bostes erant, perp^iuoque eis insicttabanlur, Davide teste, cum a i l :
Adtersnm lefoedus inierutU tabernacula ldumaeorum, ct Ismaelita, Monb, et Agareni, Gebal el
Ainmon, el Amalec . Idumwos enim omniuitt
primos nominavit. Gens esl auleui h*c ad Arabiae
Pelrain maxima, ab Esau deducta, qui Edom d i ctus, ideo lerram significal, quod lerreno vilae genere delectatus Jacobo fralri(cui et allerum Israc-

k 9

rilOCOPII

2168

GkZMl

ceps sequtintur, tanqtiam alicrius sinl argumqpli,

;. , \
iggredittir propheta divino Spiritu corrcplus :

, \
undeet as$umptioni$ nomine oralionem suam ap, \
pellavit, qune non de Idumwis tanltitn. sed de
omnibus Arabia incolis, bcllaque advcrsus Israe- . . ;
.
Icm gerenlibus loquitur, quos posila animi feroci .
tale ad impendenlium calamitaiinn agniiionein
,
< *
283 dediicereconatur. Irrticntibus enim in eo$
&sbosiibua, admonet bcllo pcrituros esse permullos ; ,
paucos aufem evasuroe : quibns fuga metuque
dispalatis, el laboranlibus, ipsi prodibunt obviam , i p t j .
lliemanitce, cibisque perbumaniter oblalis, fame
percuntes in descrlis ot saliibus, ubicunque nox
eos occuparit, recrcabunt.
, '
Addit vero et cerium interilus tenipus, cum eorum more, qni pacla niercede servilio addicli, $ ,
anxte diebus singulis compulando, temporis (inera
', , .
\speclanl, annum scdicit numerare. Esi vero Ara , I inecivitas Cedar, quam cum aliis quoque perilu ,
vain,el ex universis incolumes evasuros esse paucos significal. Reperias autcin el peculiaretn de
* \ ' Cedar, dcqne ldumcca, et monte S d r , apud Eze
\ ,
cbielem propbetam . Quin el Jeremias ipse sapien \
tiaiu qi:amdam Idiiinaeoruni nobis dcscribil, cum
-
a i t : c Non erii amplius sapienlia in Tbcman.Pc . . " 9
r i i l sapientum consilium. Defecit sapientia eo , ,
rum . Sed el qualie eorurn futiirus sil exitus ita
c -subjungil : c Dedi Ife in gcnlibus facile aspcrnan. \ * c " ,
dum . > E l rursus : E r i l Idumata in dcser\ \ . , -CTJ
t u i n , caHeraque qtise sequuMur. Non desunt,
' , \ !qui criidelilali, quam olim Hierosolyma passa csl, C . , \ ? ^
ei isla putent adjici. Expngnala enim per Assyrios
* ', \
Hicrosolyma, tolaque adeo Judacoe rcgione, cunv , , .
ferro cecidissont alii, alii autem in manus bosiium
\ \ * venissont, qui servaii cladem vix evascninf, in
. , '
Idnmxam vicinam ct oognaiarn sese recipiebani. .
Scd lantum abeat, ut ibi servarentur, ut ab ca

inulto qwam ab bosie sxvius exciperentur. Ista
. \ ' vcl Abdiae voce oinnibus patebunt, cum ait : c l n
c \ ^
illa die perdam sapientcs ex Idtimsea; > quorum
. > ?*
post nonnulla t causa addilur, bis verbis : c Pro- * \ .
p'er iiUcrnecionem el impietalem qua in fralrcm
KaV . \
Miuni Jacob usi sunt . > Et paulo post : E l
. >
alieni ingreftsi sunt portas ejtis, el in ierusalcm
, ,
47

48

80

e i

misernnt sortes, et tu eras tanquam unus ex

cis
Aiunt ergo, iiida?a, capla, Assyrios, ciim
pniriain re|>etrenf, Idumaeam obiter diripuissc,
sibique stibjecis9P. Iduiiiscos porr in baec verba
.Viloquitnr Abdias : t Qnomedo fecisli, sic eril et
libi, reiribulio lua in cap^t tuum redntidabil . >
Inde rst igitur, qtiod propbetain Iioc loco, ad $e
vorare 284 St> Deus impora, lanqnam ad fugam paraios jamjam signilioel, ei in Juda*am fuliienles ad preces confugere jnbeal, nt sicut anlea
victis conlmneli-ose insuUarHtit, et ipsi jam ab A s ftyriis superali rideanlur. Eos igilur, alTeclu qnoriam cxprobraiione usus, fruslra circuin imiros
M

Ezi cb. xxvii, 21; x x v , i 2 , 8 . M e r . x u x , 7.

ibid. l ^ .

, \
. . . .
.

\>
" ,

. , \ ^ , )
; . ' , \ , * ^ , \
. , \ , ^
, \ . <

* ibid- 13.

8 0

ibid. 17.

" Abd., 10.

** i b i i l . l t .

269

C O M M E N T A R H IN I S A I A M .

.'\\\
,
. ,
\, , *
. \ " . *
, , \ ,
, ,
. > \, " \ ,
. >
, . .
*
. , \,

, *

' , ,

J170

bosiilis impeius cvilandi spc, laboraluros eeee s i gnilical, qui divinum auxilium non qua?rant. Aiunt
illi quidcni: Cuslodio mane et nocle. Sed, Nist
Doiiiirtus cnslodieiil civilatem, fruslra vigilat, qui
cnstodil e a m \ Si ergo, ait, au-xiliutn peiereesl
aniiuus, hocipsum a ine, qui scrvare uniis valco.
poshriato. Et apud me habila; id esl meus ceio,
mequc ipsc, rcpudialis idolis, amplectilor. Scribilur eniin : Qni mo diligil, mc soqualur

Deindc : Ubi snui cgo, illic <;l minisier ninus

crit . Si porro in te liosles irruani, egrcdcre
Don scdibus solum, sed urbibus eiiam, cumque
agreslibus feris agi(,o. Juslaa enim persolves pcenas, Aperit veroquae fugicnlibtis Israelilis pracslare
decucrat. Yos enim, ait, Themanitai, in itinere
Dccdam fugientibus obviam prodire, el ea, quibug
egebant, offerre oporluil; quod bumaniialis officiuin cum a vobis negleclnm sit, non dubitim est,
quin consequente, quando diviua? pnedictionis manet indubitala fides, damna gravisslma et
saivicnte in Ecclcshm pcrsecnlioue, dum Cbribserciicis oppugnanl, quoriim flagitiuui non diu
B

8 e

. , \
,
,
.
ipsi paliamini. Possunt et baec de bis intelligi, qui
elianos esse se simulant, reclc senlienles cum
poslca divinac justitia? vindicta ultura est.
C \ P .
X X I I .
. K B ' .
285
* ' S / 0 VALLiS
SIOX.

.
V E R S . 1-14. Quid (aclum est tibi, quoniam nunc
-'. ,
^
ascendisth omnes in tecia vana ? Plena est cieitas
; \ .
clamanlibus. Yulnerali tui twn vulneruli gladiis,
01
,

.
neque morlui tui, mortui bello, clc.
, ,
. . .

286 Q idola colebanl, co sc forsan mansuros
.
incxpugnabiles arbitrabaniur, quod sibi Deum
\ - C ascribcre videbaniur. Ideoqnc de Jemsalem sic
6 * c \
oos Jeremiai voce allcquilnr : c Ne mibi dicalis
\,
qvioniam templum est Doauui: quandoquidem ni>i
, \ , \
rerto itinere in sludiis veslris ainbulelis, eliam
. \
yeslram hancdomum, lanquam Silo reddidero . i
.
Debis item sic el apud Micbncam : c Duces ejus
. \ acceptis tmineribus judicabanl; saccrdotes non. \
nisi proposiia mercede respondcbanl; propliola
, \
ipsi argenlo conupii vaticinabanlur, et in Doinino
\ ;
requieseebantdicentes : Annon esl in nobis I)omi' \ .
nus? ncquaquam in nos ceciderinl maka ; ei

qnae postea sequuntur. Hinc esi igilur, qiiod nunc
.
idola colenlibus instare pcr Assyrios sub iecbonia
, , , direplionem expugnationemqie pra?dicit Dominus.
\ ,
_
Ciijus adtnonili, cum verso ad Deum animo poeni c , , ^ lere, eaqneomnia qua pnecipit Micbaeas, exscqui,
\ \ . ,
id est jejunium sanclificare, verutn cullum annon , ,
liare, caeteraque alia, quae sequunlur, pra?slare de .
buisscnt; iis neglectis, quod nullius eral uliulalis,
V*mt9Mx&9 , , \ T c J v ^ h o s l e s e tectis circum se intuiti, lameiilabanlnr.
. \ c ,
Par estaulem metu, fameque, ct sili, piiusquam
ad pugnam venlum esset, periisse. Itaque reciis ,
sime a Davide diclum csse legimus : Domine Dciia
\ .
exerciluum, bcalus bomo qui aperat, in tc * . >
, .
r

U i

S T

" P s a l . c x x v i , 1.
LXXXIII,

i s

J o a n . x u , 26.

ibid.

e 7

J e r c m . VII, 4, 14.

15.

VARIiE I.ECTIONES ..

Micli. , I I .

e t

Tsal.

2171

PROCOPII G A Z 2 K I

Yallem autem ideo Hierosotyma nominal, quod ad

Siotiis ridices eita sint. Civilalia deindc principes
ob id lugisse dicit, quod irruonlibus staiim boslibus, cum humani auxilii spem otnncm amieissent,
veluti qurde navi pereunte in mari exsiliunl, civitalis primores urbe exierunt. Adjicil praelerea vinctot fuisse qui capli essent. Rege enim Sedecia
287
liberis caplo , bosce qnidem irticidaritnt,
pairem auteiu elTossis oculis secum abduxertinl,
qui viribus olim confisus fueral , neque dixeral:
Non in ar< u meo sperabo, ncc gtadius meus
srrvabil m e " ; > ut et ista landem : Salvasli
nos de tffligeiilibus nos, c l odienlcs nos confudisti , posset usurpare.
Alque binc cst quod insulabiliter gentis sua?
calamilalem deflere se prophela s i g n i l k a i : Manum
c

2172

, ,
. , ,

^, , \ , \
* \ * c
, \ (
; .

*
-, . *
{\
;

fttim excelsam quis avertel? Si namque adversus

hominem clauserit, quis aperiet f Deindc quod se- ;

\, , ,
Initur : Errant in monlibus; vel fugicnles inducil;
certe, quod ad proccras et opacas arborcs *
.

fuc<Te consuevcrani, excelsis locis el edilis falsos

, \
doos adorasse signiticat. Quaudoquidem enim
Deutn exereituum illit mteritnm moliri dixit, ejus ,
rci causam ctiain, ne lemere id fecisse vidcatur .
merito addidil. Ilaque apud Jeremiam sic legi- ;
nuis : c Vides qna- < i i mihi domus Isracl? Abiil , \ ,
iti omiiem niouiem excelsum, ct tn omnem collem
\ , \
4*1 in omnem lucum, ibique formcuta esl . Et
,
qu;u moxjia eequuntur : < IJgno dixerunl: Pater
. \ . > \
meus es; deinde lapidi : Ve ipse genuisli *. Nec , \, , '
est, quod a paucis istnd f:ctuin fuisse pules,
. " \ ' \
*mti parvit ad magnos idtMii omnes fecisse sigui \ , iUiel. Inde apud Jereniiain Dcuin in liaec vcrba
. , ', ;
loqueiitcm audias : c E l lu ne ora pro populo isto,
, \ ,
quoniam non exaudiiums suin. Qualia enini ea

sunt, quae ipsorum lllii facituii? Ligna colligunt,
,
vl palree ignem accendunt. Uxores eliain ipsae
.
farinam subigiuit, qiia placentas coBlesti militiae
coniieiaut . Nou immerito igitur expandunlur

relia volucribus. Belltim autcm deinceps anle
', !
ociilos subjicil, ul propier Elamita iu urbc exsi, .
,
ftieutes leriiii resipiseanl, uniusque gentis nomiuc
, ,

hosies omncs, el magnam coruro copiam signiiicat.

Valles tua' adjicii, eurribut implebuntur, el qui ad , \
portas cenferti slipalique fuerant, equis jam desi- l>
.
liftiles urbe nedia domo* perseruiabuuiiir, tbc- . .
sauro^pie rrgios relegent: boc cniin ipaum pcr
\
Davidis arce$, a tpio slirps ipsa reguta cst, inlel
ligrre vidclur. Sic et invisibiles liostes, cum a no* k . "
8fris ciipidilalibus adjiui in nmntos peireuaruHl,
t \ ,
e s l
illuiJ :
ep;riliiales opes diripiunt. Unde 288
,
Si ascendat in te epirilus doniinanlis, locum . > *
liium ne dimiseris; quonian curaiio cessare faciet
.
peccala . Ouiu eiiiin fuerinl ejuamodi reseclas
cupiditaies, arescant necesse est.
8

81

Psal, XLIII, 7.
' IV l\eg. x w , 0 secjq.; Jcrem. xxxix. 5 seqq.
x, k.
Jcrem. u . 27,
Jcrein. , 10,18. " Eccle.
"
V A B l i f i LECTIONES.
' . . .
. .

ibid. S.

J e r e n t . m>

2173

COMMENTARII IN ISAIAM.

2174

Kal , \, . viderunt, ait, quod ptures sunl; qtiae verba ad

xa\
eos referunltir, qni so solos bostibus esse potitu *
ros credebanl, ciun tam lougo itinere tanlas lio . ,
slinra copias accedcre posse noa arbilrarenttir.
,*
Ycl ideo haec dicil, quod cum aquain in urbe exsi , i oU
stcnlem minime sibi Juda;i (qtii numerosiores ei
, *
senl) suflicere posse conjii erent, Numeratii sccun
dum Syimnacbum, Domibus, piscinae veleris aquam
, ,
tii urbem derivare, bumaiia? polius qunm divinae
.
cpt confidciUes, ausi suut. Tanqnain enim gravittT
\, ,
fcrens aquam uon ad suam ipsos lantum inuliitu(
dinem comniensurasse, quo possel ad obsidionis
, , \
longioris tempus salis essc; sed dirulis eliam do mibus rnuro* urbis munivisse exprobrat; cmn iu
,
DeuiQ unum polius, urbis atque murorum condixa\ . c" , \, torem ititueri dccuisset. Montes eniui, ait, in
;, \ , circuiUi ejus, c i Domiuus in circuilu p o p u l i
\ - sui . Quod vel p r o p h e t a B voce p a l u e i i l , qui aii ;
c Ego ei, dicii Doininus, ero murus ignis in cir }, , ,
Addit
, , cuilu el in gloriam in medio ejus
, deinde tanlis in eos iugruenlibus a Deo periculis,
cum omni cura enmdein placare drbuisscnl, lan '0)7 c " quam desperata salule luxn dififiuenles essc iciiari
, , solilos, juxta illud : Cum venil iinpius in nialo nim n)uUiiudinem, conlciuiiil . liaque sense \ runt landcm, quae ipsos mcrito nou ila mulluiii
, \ " postea pali decuil, cum Dctim suppiicus nou siue
, \ , \ lacrymis voce Davidis ila inclamarcui : Vi'c
buniiltlalem roeam, el Iaborem meiim, et dimilte
. > :
> Est enira in eos, Joele
c \ \, ^ oinuia peccaia mea
aiictorc, qui isla faciunl c benignus c i inisericors,
\ \ \ patiens et muliai imserationis, quique poenilentia
,
, euper malo ducaiur , > c a 3 l e r a q u e qua? sequun \ tur. Neque vero desunt, qui proposita verba ila
cxplicent, ut Dominum, quia personarutn discri ,
miiie ducalur, Judueisquc pariier atquo exlcr , ' '
t \ , , nis ulalur, serraoncin de Siorie utediis alienaruni
, \ genlium rcprebcnsionibus inseruisse vehnt : ci
, \ boc noinine eiiam in eos baec Amos propbelai
Nuiiquid lanquam iEUiio; \ \ verba exsistere : 289
purn iilii estis mihi? ail Dominus. Nunquid ego
. > "
, - Israelera eduxi de lerra iEgypli, et alienigena*
" \ . gcnies e Cappadocia, Syrosque de fovea? Ecce
, ,
- oculi Domini in oumia regna terrae . > Unde
* \ D nunc, qiio plaue rejcclos esso doceat, inler alie \ nigenas recenset. Quod ul magis etiam significe!,
.
valli* nomcn addidii. Neque enim Sion dixii sinipliciicr, sed vallem adjunxit, ui pio illo ei excelso vitae geucre, quo liiebantur aulea, cxcidisse, c l iu
piofwidis j:IIU vitiorum vallibus jacere doceat.
Est enim Sion mons peraltus, in quo constru [] '
toO * ' cium Doroini lemplum fuerat, unde legilnr : c
/ . * montem excelsum asccnde,qui evangelizasSion " .
\
Deiude : c Accediie ad monlem Sion, c l ad urbem
^. > \
Dei vivenlis, coelestein Jerusalem ' . Dicalut* vero
. et evangelicum verbum innuere, a cujus fide qui
Psal. xxiv, 18. Joel n , 13.
Amos ix, 7,
" . P s a l . CXTCI, 2. Zacb. , S. Prov. xvm, 3
8.
lsa. X L , 9.
Hcbr. xn, 22,
VARl/fl LECTIOINES.
k . .
. . i .
. . . . n ji \
4

7 1

T t

7 a

7 1

7 1

2175

PROCOPU G A Z . E I

2176

deflexerunt, in ipsa valle, qtue Sioni adjacet pro- .

,
strali sunl. Virluli enim cuilibcl malilia semper
, .
a.ljacet, in islanique delabalur nccesse esl, qui
il!a excidit: quales exsislunt, qui a flde in incre-
riuliiaiem, ipsonimtrum Evangfttii fasligio coelesli- .
, ,
qne Sione delurbati inter gentes cxteras Judaii
,
mimoiaiitur; qui lamcn in lam infelici rerum euc ,
cossti ita lemerc intumescunt, nt a propbeta au; \ , f , ,
diant : Quid factum est tibi, quia ascendistis omnes in tecla rana?el adversus Clirisium : Tol!<\
, , , .
tolle, cruciqne ailigito , > clamare, iiSque voci\ \ , *
Ims lotatn tirbem rcplere non dcsiislis. Dcinde,
,
,
qttando peccatuni ad morlem illud est, quo qurc
\, . \ ,
peecavit, anima inKril , vnlnerati tui non vul- ,
.
tierali ferro, ait. Rurstis quod principes omnes fn/ ,
T i

gnse dixit, delurbalox es&e Symiuachiis pusuii, \. " ' ,

Theodolio commotos , undc rrgibus jain c i princi- , , , '
pibus, ponlificibusquc et prophelis, et Pharisaeis,
'. \ .
cl Sadducrcis eiiam carere innnii. Qui vero cliam

imnc annianiin cxpiignalore (-apfi sunl, miscre ac
- :dtiritcr in vincnlis detincnlnr. A l cortun gravem ' , ,
adiio casum inttiiliis propbcla, luclu ad calamilalis
, \
nioduin lcmppralo, gciuis instarc non rcpudiimi
/, , \ , lanlum. scd urbis efiam cxpugnationcm, Ircpida * . "
tionem, civntn erraiionem c l dcrclictioMcm signi, \ ,
, \
ficavit. 290 Deinde qiiod Elamilas nominal, ro
,
itl facil, ut invisibiles hoslilesque polcslaies, qui, 05 ..
btis a Deo tradiii sunt, dcsignet, qui ct nominis

propnclate ideo conie:ii;>iorc* soaant, quod pcrcuiUiiitu salulem aspcrnaii cuiquam non parcant.
*
Illi autcm, a't, viyredienlnr por'a$ &uas : non C , \3\.
' \ , * rfj , minc quidem, sed in die illa, id csl tcmpore pcr
) ptTJ,

propbeliam dcsigtialo; et relegent abscondita arcis

,
\
David, fegni niniirum symbola, c l qune in sanclua
l i o ipso rccondila, su-nino tantum sacerd:)il i n . ' , .
tuc.tda rccondebanhir. Gsterum pro oo quod, Et

^ridernnt quod ptnrc$ sunt, habemns : El verba do>
COF,

.
"

mns David videbitis,quoniam implctn sunt, inicr

preialitr Symniaclius. Eral Yero ipsa phcxnat rete- ,
-^ , ,
risinnrbe exsistenlis aqua nibil aliud, qtiam S c r i ,
veieris el divitiilus inspiratai scrmo, qiieni
,
aversati, alienam aquam qnncsivcrunt, doccntcs
disciplinas, mandata bominum, et cvertenies vcr- . ,
biim Doinini propier traditionem suam " : dequi\ .
bus iia cst apud Jeremiam : Mc reliquerunt
foniem aquse viventis, ol fodcrunl sibi rimosas ^ .
cisternas . Ideo aulcm peregrinam aquam i.iter
,
muro$ ab eis quxsitam significat, u l vila noslr*
" ' \
cum Deo rationem lanquam -muris duobus, Vetcri
* , \
scilicel c l Novo Testamenio innili debere doccai;
, , qtiorum neutrius sunt pariicipes seniorum
. ^
Iradiiioncs, qnaruin nomine auclorcs ipsi apud
, :
CM>s supcrbiuiil. Deindc alind eliam ausi, chitatis
,
domos in muri RIII conslmclioncm cvcrlerunl.
; ,
Usurpalas cnim Scripturae sanctx voccs cxcogita7

" Joan. , 45.

7 1

I Joan. , 46, 47.

7 7

Matib. xv, 6.

V A R I i E LECT10NES.

* . .

7 8

Jerem. , 4.

2177

COMMENTARU

IN ISAIAM.

2*

" *is se fabnlis niuniverunt, niliil omnino de Deo

.
soUicili, a qno per sanclos homines Scriptura vc , ,
ttis, ipsa imuirum de Spirilus sancti fontibus pis .
cina profluit. Deus orgo, ivsipiscere improbum
,
magis quam inlerire cnpit , quantunivis ad
, , \
sutini ipsos inlerilum liigcnduni bortalus sit, coutra
. 0
iili omnino, tanqiram proprine salulis, et judirii
\ , illips, quod posl Iianc vitam fulurum est, abjecta
. .

ratione fecerunl : ideoque comigit, ut ista Paulus

'
usurparit. c Si mortui nun resurguut, edamus et


bibamus : 291 cras enim morimur . Caeterum,
.
\
tanquam Dei jam vinculo tpsorum constricla tc , '
nealur iniquilas, addit : Et non dimitteiur vobis
,
hoc peccatum, donec moriamini. Intucre porro
oar , ,
Dei imnarum graviialeni, el adverte popuhmi
D non idololaliiae nomine reprcbeiidi, sed quod in
, \ domos vanas ascenderit, urbemque bubus repleverit;
. \ - deinde quod peregrinam aquam, neglecla vetere
\ . piscina, quwsiveril; quod muros , ilem destmciii
. ipsius urbis ahiibus, nsuniveril ; quod nibil deui* - que istiusmodi reruui sonsu comniotus sit, quaruin

iutuitu higet prophela. Goniplectuiuiir vero amararum lacryiuaruui causam verba illa, quibus nequaqviaiu cis dimissum iri pcccalum islud
comininalur.
-'.
292 V E R S . 1 5 - 2 5 . Hcec dicil Dominus exerci ,
,
tuum: Abi, ivgredere in pastuphorium ad Somnam
' ; ,
quwstorem, et dic ei : Quid tibi hic? el quxd tibi
luc esl, quod excidtsti tibi mouumenlum hic? et
,

[ecisti in excelso monumentum ? et scripsisti tibi in

petra tabernaculum ? etc.

;
. . .
Somnas et Eliadm, quorum bic nieminit, eadem
,
,
cuni Ezechia vixcrutil aHate, quanlum ex bistoria
,
' . - C licel colligere; qui eliam ad Assyrium, cum urbem
obsidione premerel, sicui esl a propliela poslea
, , bigiiilicatum, egressi s u n t . Ilebrsei vero Somnam
; .
fceditale et superbia, vila?que deliciis insigneia
\
narrant ponliiicalum gessisse, c l ad Sennacberi, \ mum, cui populum prudid* rat, defccisse . quein
.
nuuc ad pastophorium (rertinn uempe in lcmplo
\ .

locuin, pro quo taberuaculorum con[cciorem Syin. ' ,
inaclius, tabernacula fiycniem Aquilas expresse'. .

ruiU) jubet proPicibci. Sepulcrum aulein in petra

excelsum cum excidi sibi curassel, (anquaiu ibi
,
, -' qnicturus, Somncu labernaculum inscripseral. D i gtium ccrtc bominis mente symboluni, dignaque
, .
iuscriptio, qui rebus exlemis taulum clarus esscl.
, \, . .
, , .
^ Vcruin id frustra in petra, ait, exscidis, quo nequaquam sis politurus. lla enim fuluruui, cur
,
quid tibi esl Itic? quaerilur, oslendiiur. Virum oniin,
.
addil, conteret Dominus; qiiando cum 293

\ ,
ipsa polenliores elian in bostis polestalcni vcniu .
dignitate spoliatum, divinique niinisterii grailu
$ r.vse, captivosque fuluros, te aiilem longe

8 t

1 ) 0

delurbatum, longe asporlatnm iri ccrtiun est.

\ ;
oi

.
D

T s

Ezecb. xvm, 32.

1 Cor. xv, 32.

8 4

Quid libi igilnr faslus, quid pecunia?, quid currus denique proiueriut; cum et ipsa a principe

Ezcch. xxxvi, 4 seqq.

VARMC L E C T I O N E S .
.

. .

2179
P R O C O P H GAZiEI
2180
auferaiur gloria? cum nnle adminislraio ponlincatu !, .
judex iniquus evaseris ? A l amicum luiini EUacim,
', ,
quem eibi servut* esso voluit Dominus, in tuum
idem locum, quod subjeclos filiorum loco babiui-
. " ,
rue s i l , eubirc faciet. E r i l enim . iugrali animi,
. ,
aul arroganlis; sed ila bumani et moderuli, ul
. ' ,
Davidis mansueiissinu gloriam possil adaeqnare.
.
Imperabit porro lam magna cum poleslate, ut cou- ,
tradiceniem habeat neminem. Habcbit et poientiam; ' .
id est, populoe sibi sitbjeclog coercere et reiinero \ \

polcrit. Erit dcnique firmiter ad suum mumis . ,

.
obcundum siabilitus. Nibil enim aliud, cuin tuto in
loco collocaiurum se dixil, quam iinmoium se impe-
' :.
rium et siabile effeciurum signiiicavit. Erunt pra? , lerea omnes, qui ab ejus cura et solliciludine
. ;
pendenl, lanquam bono confidenles.Undcdiscimus,
; \
adeplo nos in alios dominatu, nec inflari oportere,
nec divini judicii oblivisci. Recle aulem ad ea, quae , '
de Sionis valle dicta sunl, el isla quoque addun- , tur quibus ad Dominicac passionis tempus relalis , . \
qui lum, veluti Somnas iste, non supcrbi modo el ' \
arroganles, scd avari, ex Mosaicae legis insliluio , , \ , ,
sacerdoiii munere fungebanlur corporaliler, exci- \ . \ ,
, . \
derunl; de quibus aulea locutus propbeta , cum
inulta alia exprobrarel, eosdem conquestus est et * ,
dona amare, et orpbanorum viduarumque jura pa- , \ , .
trociniumqne negligere, bomicidas denique, ul . , Domini necem nolarel, exsislere : quos el Salvator , \
eiiam exsecratus est; cum quae sunt in lege gra- , 0

viora , judicium, miserieordiam, ct lldem negligere Q < ' dicerel *. Eral vero isloruui in Somna lypus prae
. '
missus; in Eliacin auiem (cujus appellalione resur , \ .
reclio significatur) sacerdoiii recentis adumbraiio, , ^ ,
qtiod a Salvatoris resurrectione, lola per orbem uni- .
vcrsura Eccleeia creaium esi. Utenim 294 Somnae , *
successit Eliacim; sic in illorum locuni subiit Chris- ,
. > r ^ r
tus, summus pontifex appellalus. t Non cnim,
auctore Aposiolo, c sibi quisquam siimit hono- , ' \
rem; sed qui vocalus est a Deo. Qucmadtnoduii^-
Uirislus non seipsum clarificavit, ul ponlifex fie- \, , ,
,
rct; sed qui locutus esl ad eum : Tu cs sacerdos .
\, .
in a-ternum secundum ordinem Melrhisedecb \ f
Dicitur auleni el Davidh gioriam, id est, impe* , \
rium et reguum in Israelenr adepturus. Neque , \ ) , , '
eniiu omnes, ail, qui ex Israel ei ipsi sunt Is- D . \
* . \
rael *; > el qua3 poslea sequunlur. Cbristo autcm
.
ponliiici, addit, Non erit, qui centradicat. c Non
cnim p r o f i c i e l inimicus in i p s o , nec filius iniquita- , .
\ , < \ lis apponet nocere ei " Alias autem, si e i i a m
. " \ contradicai Israel, ipsaB jugum subire gentes non
recusabunt. Idcoque de illo quidem legimus : . > >,
;
Libera me a contradictione populi . De bis autcm : c Consiiiues me 'IR caput genlium. Populus * \ .
,
qucm. non cognovi servrvit m i b i , in auditu auris
, ,
obedivu mibi . De illis rursum sunt ista
8

e T

8 4

Hebr. v,
* Isa. , i\ scqq. * Maitb. xxiu, 23.
P*al. xvii, AA. ibid. 45.
V A H I ^ : LECTIONES.
.
8

8 7

8 8

Rom.

IX,

6.

8 8

PSJI.

LXXXVIH,

23.

2181

COMMENTARII

1N

ISAIAM.

2182

* ' Filii alieni mentili sunt m i b i : el inveleraverun\ el

tbr . * . claudicaverunl a semius suis .ilnveleraverunlenim,
\ necabexsilio longe abftieront, qui praefraclos lunc go , . , renles aniraos in filios evascruiU alienos. Olim eniui
, , \, '
primogeniius quidem Israel e x s i s i c b a l : sed ex quo
\ ,
in Chrietum mentili sunl, alieni siatim perdilionisque
.
et gebennae facti nominaiique suiu : quoruro in !<>. *
cum nobis eum designat Eliacim, qui cliam aii :
.
rropler inopura miseriam, et gcmitum pauperum
IIIIIIC exsurgam , dixit Dominus
. > beinde, quod in Ecclesia. quam paternm domus noniino
inlellexil, Omnet in eum confidentes fore dixit, clarum scilicct ct obscuruin; uailala Hlud bwniiiiiin uumdique ratione tisurpari crediderim : cuin personarum acceplor nou sit univcreorum Deus"*.
Quanquain ct illud eiiam ex spirilualis aelalis ralione el niensuia diciuip csse queai iuleiligi.
. .
CAP. .
70 .
VISIO TYRI.
- ' . , ,
295
**S. 8 . Ululate, nave$ CarthaginU, quia
, . 7?1
perierunl, neque amplius veniunl De terra CUien ' - *ium veuit capthus. Cui similes facti sunl qui ha ,
/- bitanl in insula negoiialorei Phoenicia, ttanteunles
; mare in 296
Q
mulla? Semcn negoliatorum
, , quasi meaii comportalar, negotialoret genlium. etc.
. . . .
fton de rebus lanluin, quae sux sialim praedic \ lionis eveniuni sorliuntur, propbeliae loquunlur.
' ^ ,
ha enim nibil ad nos isiae peninere videantur,
*
, \ quarura cerlitudine tameo in Dei admirationem
rapi non decet. Nunc aulem, quae genlibus even . \
tura sinl non praedicunlur modo, sed singulisetiaro
\ , '
peculiaris, pieiaiique conducens modus adjungitur.

U l cum in Babylonis inleriiu praedicendo versare , \
tur,
etiam. de universo et summo Dei judicio dispu . \
* Q lavii. Cum rursus de ittgypto locuius est, et altare
etiam in ipsa fulurum, piisque hoiuinibus abunda ; . ,
tnram addidit. Cum itera de Moabilis d i x i t , su \ , blalo inde sicut ab JCgyplo, idolorum cultu, fore

in ea Dei Ecclc&iam ibromiiuque aOirmavil. Cuni
. ,
deniqne de Damasco disseruil, fuluram ad Deum,
.
qui elim ip*um ncsciebaol, conver$ioaem
297
, ,
. ' \ signiGcavit. At quod nuacde Tyro scribit, ptuler, , quam quod imminenles nolal calamitates, in eadem
, , cliam Domino futuras boslias prxdicit. Dicas vero
, ' \ - et aliter in Israelitarum ulilitaleui fulura de gentibus osleudere propheilas, quo Deum niemineriiu
, \ \
non suum lantum exsistere; sed ejusdein obiri pro videnlia o m i i i a , seraperque paas impietatia a
d>f ,
reliquis eUana gentibus reposcere; sicut nunc a
, '
e9

99

9 1

VE

ua

, * Tyriis, qui in Dei populum, nen lanquaro suo scclere ktborajblem, sed W impotemia, a quo salulem exapeclarenl, coniumeliose insultabant. Unde
faclum est, ut afllictis Hicrosolymorum rebus quolquot vicinae circuoi geples, eodem in eam animo
cum Tyriig fueranl, ab Aesyriis et ipsa? quo
oinnes delef sinl.
, '
Verum qutnam aini, qui in peculiarem populum
,
captivilatia teropore insurgero ausi suni, Davidem

. ,
,
, : *
.

Psal.

XVII,

46.

Exod. nr

, . .

22.

9 1

Psal. , 6.
Coloss. 25.
VARIiE LECT10NES.

2183

PROCOPU G A Z J E l

2184

uuiueranlem audiamus. Dcus, inquit, quis simi- , ; ,

lis libi? ne taceas, neque compescaris, Deus. Quo- ,
, \ \
uiam ccce inimici tui sonuerunl; et qui oderunl
, \ tc extulerant caput. Supcr populum taum asluie
.
excogitaverunt consilium, el consuliaverunt adversus sancios tuos. Dixerunt: Yenite; disperdamus , \
eos de gente, et non memoreiur namen !srae! ul , . *
tra. Quoniam conspiraverunl unaniinilcr, siniul
, \ ,
versus le foedtis inierunt tabernacula Idumaeorum ,
\ '\, , , \ ,
el Ismaelitae, Moab, el Agareni, Gebal, et Ammon, et
.
Ainalcc, et atienigenae,cum babilanlibus Tyrum**.*
' \
A i l vero et cujnsdam propbctaruni voce Dcus :
c Quid mibi vobiscum, Tyre el Sidon , et omnis ', \ , ;
, Galilaea alienigenarum ? annon relributionem vos
* ; reliibuitis mibi aui accepia? a me injurise memores esiis? Acerbe, e l cilo gratiam islam in capila * ,
veslra redundare faciam qtti auruiii argentuntqtie ' ,
meum tollere, qui leciissimam pulcberrimamque \ , \ ;
supellectilem in delubra vestra deferre; Judsexque , , \
et Hierosolymorwm incolas, ut euis pellerentur

finibus, geutiuin (iliis vendere ncm dubilasiis
, .
Snnt el isla etiani Dei apud Ezecbielcm vcrba :
\ . ,
4 Fili bominis , Nabuehodonosor rex Babytonis exerciluiu suum improbo ad T y r u m , lanquani ser .
vos , labore defuugi fecil. Nullum non indc crini \ ,
bus exbauslum caput , nullus non delrilus huu.e\ , ,
vus , nec ei lumen, aol ejus exercilui, 298
f
\ \
dura adeo ad Tyruin loterala scrvilulc inerces ex. \ .
btilit. Ob id dedi ei lerram iEgypti * . Coiiiigil
" ,
igitur, cum meraiu soliludineni palcrclur Tyrns , Q . ;* ^et ipsos etiam urbis incolas, navigationrbue assue, ,
"
tos a inercatura absliiiere. Indeque est, quod
Carlhagiui* naves jubet ululare. Est enim ipa
,
ATricae Carthago Tyriorum colonia , quac ad cos
florenle urbis sialu, merces suas defercbal.

,
)
^ .
Quos auiem Cilienses dicit, Clietiim interprelan , Kirior
U r reliqui , Cyprumque insulam, in qua Citium
nomine oppiduin , per quod Tyro redeunies itcr
, *
iacere, aliqua foriasse, quaj ad mercaluram spec- , \
tarent itiibi curaturi, siguiflcari putani. Tyrios ergo .
,
mercaluram amplius facturos anirtnat, qui \ta
. , \
in serviiulem acli perierint, u l nullos pali simi- , . '
lia eonligerit. Pro eo auiem quod, cui similes facii
, ; , c/tunt, queritur, Tacete quidem Aquilas, Silele vero
^' ,

qui habitatis intuhm , Symmachus inlerprelatur. ^ },. ^

Aniea enim ferocientes cum verbis utereniur arro- . ' gantibus, nunc abjectos et d^pressos lacere jubet . 01
oralio. Tales exstiteruiit Phamtcim negotiatores , ,

qui eumulatis abunde opibus, propter negotiatio,
nis, id est, eoruin celebrilalcm et frequentiam ,
,
qui illuc midique inercalurae causa conveniebant
.
messi comparamur. A l bis jam privalos commodis
\
cum vicina Sidone ( cujus Tyrum coloniam exsis- , icrc aiunl ) quam ila cum nialre propler marili- , \
niain poteiiliain eflerri el superbire. contigit, lugerc
.
debere signiiicat. Nec vero desunl, qui verba isia,

Erubcsce, Sidon , Tyri essc Sidonem alloquenlis ,
,
, .
,i<0

Psal. L X X X U ,

1-8.

9fc

Joel

4-6.

Ezccb. x x u , i S , 19.

J135

C 0 M M E X T A R 1 I I S A I A M .

2186

/.
(; ), : *
' . )

,
* ,
*

.'
\ \

\ ,

,

, *

.
' ,
.
,

tanquam ira quoque ipsani invasura s i l , vohierimt.

A(l eam igilur insulares, \juos maris nomine. inlollexit; Tyro jam capio, accedunt, et ftstum ojtis
superbiamque movenl concidisse: cum Tyrus, marti robur alioquin suam ipsa vaslilalem intuiia
non meliore conditione esse se , quam quae omnino nec pepererint, nec juvenes aut virginet eduxerint, fateatur. Nonnulli tamen personx fictioneai et quam maris ips>os lugenlis , quod juvenibu$ et virginibus 299
desiiluia, quos olim velut
a se procrealos enulrire solebat, nunc antem
profligatos ipsa viribus exhausla lamenlatur, vocem esse volunt. Timore magno deinde ipsa cliam
JSgyplus, ne similia patiatiir, angilur.
Ca3leruin translato ad Tyrios sermone, eos inle , rim, duni ista sic geri conligerit, quotquot inco ,
lumes effugere dabitur, ad suam s e , si possini ,
:, ,
Carlbagiuensium coioniam recipere, c i ibi patria.
. ,
inieritum lugere, n e q u e aliam jam , q u a m s u a i u
\ ipsos in Deum el lsraelem superbiam contume, ' \ liamque incusare admonet, landemque adverlere
.
calamilaies istas i n Tyriorum capila non faii no , '
ceesitaie, vel ira falsi numinis, sed justa Dei vin
dicta redundare. Isla eniai ab exereiluum Doniino
.
cujus divinilas apud solos Judoeos cognita fuit
. ,
palrala esse, non ut Tyri unius superbia vel tit
, \ ,
rcliquarum eliam impiarum gentiiim, in quas s i i ,
perioribus jam visionibus lala iuil senienlia ,
faslus relundaliir; cum Dcurn superbis resisicre,
. , Q humilibus autem gratiam largiri ccrttim sii .
; . Grave igitnr et periculosum sanciis ipsis , ciim
, \
Qagellantur, insurgere vel quse ipsos scmper tuei i
, ,
consuevit, manum defalrgari et itnbeciliiorem
.
fieri pulare , non autem poiiusta Deo persaepc ad c \
vcrsa hmniUente tenlari credere. Sunl euim i n i * * , qnis ista respondenda; < Nolile inique agcre :
zb . >
et delinquentibus : Nolite attollere cornu, neqtic
. , ,
injusia in altum loqui : cnm ea do causa
,

Tyri splendor, in dedecus et ignominiam conver. , *
6us sit. Noli igitur ait , maris opibus altolli, gcd
& \ , {demissa agricullurae incurabilo. Gessant eninrlucra
, .
qnse ex mari antea collecla insolenlem te adeo et
superbam reddebant, ul reges uudique provocare
. " ' ,
el vicinae Sidoni injuriam inferre non dubitares.
,
Neque vero quoquo abierit, quietis est perfugitim
\
et portum habilura Deo te malis undiqtie premenie
. \
eociorumque Chananaorum regionc devastala. Tc
.
Cilii ipsi, noli dudum ei faiuiliares, pcnmga1

9 7

,
, \
,
, ' . .
* , *
.

I Pelr.

5.

9 7

bunt.
Quod si ad Chaldwos iransfugias, in caplivitalem videlicel abieris, a Persis i b i , et Medis illaia^
cladcs , deletamque et vattatam propter fasiurn
B a b y l o D i a m repertura. Cecidii enim 300
muru$
ejut; quo poteslatem regiam , qna primum muniebalur, significare videlur. Hinc cst, ait, quod

Psal. LXXIV, 5, 6.
V A R I ^ : LECTIONES.

* . .
PATROL.

.
Gn

LXXXVH.

* . .

C9

2187

PROCOPIl GAZ.El

le Carlhaginientet spe salulis omnino dcslilutarn

lugebunl, in qtia suae quondam prasidium
fuisse
collocatum recordabtinmr. Tandiu aulern ca>tigaberis , quandiu urbs ipsa Deo consccraia. In
quam quia in&wrrexisli, a>qualescum ea poenas quoqtie luilura es. Jugum enim servilulis et ipsa anM>i teptuaginta passa csl. Humantu praelerea vilm
lempus auctorc Davide, septuaginfa annorum spalio
coucludilur. Dicit cniin: Dies amiorum meorum
iu ipsis anni sepluagtnla . Idem vero el regni
longissimi lempus est. Quod si in quibusdam defiuitur a Dco, non lamen adimplclur numerus. Nec
le ob id comnioveri aequum est: cum Dnus sua3
fion suhjaccal praediclionis tcrminis. Bonus enim
iim s i t , el leinpora defiiiil, et cladcs minilaiur
> lanquam illaiurus revera ; sed ut timore ad
vit.o poenitcntiam adigat. Qnod ex dccrcto aunorum scpiuaginta adversus Ephraim niimcro apud
isaiain perspkuum fuerii, quiest ad tiiginla poslea
revocalus. Deinde el Daniel ipse , cum caplivi
popnli liialiiiam aageri inlueretur, Domiutim ne ad
delinilum in eos annorum iiumerum aliqnid adjicerel, depreoalus esl . Deus eniin provilas poeniicniia vel pcrvicacilate, decretis icmporibus T C I
adjtcit vcl adiniil. Uaque INoe aelate , cum lioiniinim vilam centiim et vigioti annorum fore statuisset *, pro sua in cos bcnevolenlia breviorein
po-iea esse voluii, ut calamiiaies ingruenles avcrlercl praisenlesquc lcniporis progressu majores
9 t

9 9

2i88

,
. *
, , '
.

, , \ ,
.

.
\
. ! , ca. ; . ,
, \ , ,
'
' *
. .
\ ,
' .
,
. \
, , , \
. ;
,
.
,
* .
t

litri proliiberel. Ninivitis aulem cum poenilen-

egissenl, non alia ralione decreias cerio , ;
. dicrum spalio minas rcmovit , quam solet niediIMIS
a signilicata anle vel seciiono vel uslione , , ' abslinerc, cum facta esl corporis in melius muia- iit>. Istts deinde annis, ail propbela, fics canticum .
non aliter quam qtia? proprto lionore cxcidit i m i - \ -
liercula. Tunc reliquas genlcs muiaiis subindc lo* , cis, lanqtiam a Deo oblmoni tradila propicr adul- . ,
,
terium excideris , voga circui. Inio si polee , -
.
iumpUi 301 ciihara, non merelricio roore am fted sciie el perite , niuliie ad DcunV fusis precibus , organuin pulsaio. Ua cnim l u i recurdabkur, si corporis membris senliendique organis latiquam cithara lemperanliaB lege b^ne concordibus usa fuens ; talibus enim Deus delecialur : luique memor po&t elapsa landem correplionis l u *
lempora, in priitinum te reslituet.
Sed non desiinl, qui eo, quod tan(|uam canticum D
\ -),
odultera: dixit, merelriceni forma olim piaestaniem

velint eignificari, qua?, quia decerplo seiatis flore ab ,
, '
anvatoribus deserilur , excogilatis eos canlilenis el
ctiharcc sono ad veteiis ainorU recordalionem per- .
F<epercvocal. Qualiacuin admiseril Tyrus, vix cjus ,
inler mortales memoriam fore significal. Ubi au- . "' 3 ;,
,
leui correplionis ejus lcmpora eflluxerinl, fore
\ , ,
rursus el orbis universi Emporium ; eo nimirum
,
temporccum resecata vcteruin malorum memotia,
. "
non daemoniis ainpuus negotiationis primiiias, scd
f

Psal.txxxix, 10.

9 9

Dan. ix , 4 seqq.

Gen. , .

V A U l i E LECTIUNES.
* . .

. .

. .

Jonai, , 1 scqq.

2i;-;9

COMMENTAIUI IN ISAIAM.

21:0

\ .
;
. * ,
, \ , \,
,
. ,
, ;. \
.

,
. \ * ' .
*

) .
"
*

\
,
h .

, .


.
01

. '
, ' .

Deo potius consccrabif, qu.Tgliimqiic eam essn Vei

civilas exislimabit; sicut in Hiratno contigissti
Scriptura .tcstaiur . Non fuerit aulem ca popniicnlia iitdigmun, quae musica pr&sfanliorc excilahir,
Christianam vilae raiionem inieltigcre. Itaquc ct
Aquilas ipsc, ei Hcbraica leclio, nulla articuloriiin,
vorbique oinnis facta mentione. Et eril emporium
eiu$,el merces tancta Domhio, dixerunl. Nequcenim
loiuni ejus einporium, neque merces loia, sod pars
priiniliarum nomine consecrabilur : quod vel nimc
in Dci Ecclesiis, quae ibi babenlnr quotidie luot
inliieri. Addacunlnr atitem iis, qui coram Domiuo
habilant; id est altari prsRfeciis; oum P o m i u l d f crelo slalutum s i l , ut qui Evaiigelimn doccut, do
Evangelio vivant : et qui allari deserviuut, aliana
fiant participes \ Sequitiir deinceps : Omnii eju.%
negotiatio, ut comedat, ei bibal, el explealur ad $aturilatem.in monimentum Domino, quod aprrtc exlulil Symmachus his verbis : Hisqui habilant coram Domino, erit ejus negotiatio, ut 302 d 'otictalem comedant, et vestianlur ul veicrascanl. Iia
aulem Aqtiilas : llis qui in Domhti facicm sedeni,
erit emporium ejus, ul ad saturitatem comedaut, tl
mutaloriis vesliantur. Tbeodoiioxero : ut amiciantur ad vetustalem. lulerprcles atitcm Septiiaginta ;
et de m ipsis, qui offerunl : tanqoam dc bi's inieiligant, qui in locis oralioni consecraiis, vclul epulis
sese oblectabant, nequejani, nl prius in dclubris
tdoloruin magna cclcbritate convivia agiiabanl.
Q

. '.

CAP.

X X I V .

1-23. Ecce Dominus corrumpet orbem, el

. vastabit eum, ei revelabit faciem ejns, et disperget

habtiqtores ejus. Et erit populus, lanquam succrdos,
el servvs tanquam dominns, et famula, tanquam
domina. Et quiemii, tanquam qui vendit, clc.
VERS,

*-\
, ,

. , ,
,
, , . . .
304
Q
sigillaiim de mullis genlibus dicia
, \, \
sunl, ea nunc vctuli rompendio coinplectilur, dutn
, , per orbis corruptionem naliones multas universi
nontine comprebensas significal. Quod aulem ejus
.

se faciem reielalurum dicit, poenas exactiirum, et
, \
impieiatem, qua? olim sub ciijusque vila3 persona
.
luiebat, proditumm el redarguturum se deinon slrat. Dei furore siquidem illonim nobis, qui pa, * \
tiuntur meritum oslendilur, quo omnes, sivc cxcelsi
.
. D *
imiles exslilerinl , similee habcntur.
Extmiorum cnim et rnagnalum ralionem non solet
, \
hoslis babcre : sed usilalum olim ordiuem confun ,
\ . \ dere. (jrbes adhaec, el rcgioncs eiiam, cuiu expugnantur, vastiiate multum deprimuniur; q u o d / M ,
gendi verbo signlficaltir. Sed excelsos el iiltietres
' . , * gravius ideo aflicit calamilas, qnod corum est, quibus privati sunl, in conlraria mulalio. Deinde,
, \ .
quod terram impie egiise dixil, ejus incolas signi , , r<V
ficavii eodem plane ratione, ac si dc urbc loqucu ,

les, impiam appellemus. U l cnim juslam esse vii> ,
diclam judicaret, legem primnm esse pnvvarfciitos
, ^
.
u a e

1 , 1

* II Rog. , II ; 1 Para!. xiv, I.

* I Cor. ix, 14, 13.

s i v e

2191

PROCOPII

GAZiBI

8112

dixit. Deinde. ul ciim geniihus affliclos quoque ,

Judacos coniprebenderet, sempiternum 305
'

,
menlum transgressos esse adjecil : qtiibus eaplis et , ,
superaiis ouinibus, paxici in regionibusri/tnauertJHr. , \ , ,
. \
Agjsnl vero vilam et illi inmendicitate, quandoctnn
pcjnitenlia opus esset, non secus alque Jutlaii, \
voluplalibus indnlgei.tes: cEdanius el bibamus, crax . > \ t
,
enim inorimur , dixerutil. De liis ct aliis hunc
dtror ' ,
in inodum loquiiur propbeta : < Qui dormiuni iu
\
lectis ebumcis, quique lasciviunt . > Deinde
, \ ,
paucis interjeclis : Et nibil paliebantur super
.
conlriiione Josepb. Inde est igilur, qtiod lucturum vinum, adjicit : eos nimirum , qui cOlictis ebrielaiiquedeiiiii atixia et curiosa diviliarurn fruilionc deleclaniur, suamque inde produnl leineritatem et superbiam.
Exprimilur deinceps viclorum crudeliias , qui
*
omnes ad iinum vel allerum ad scrvitiitem, aut
, \ , ;
uecem, non aliicr perscrutanlur, quam qui oleas , =c olligunt, duin excussis in terram aliis, a reliqiiis , \ , \
prius nori abslinenl, quam nulla aniplius reroa- , , \ ;
nonte, ul solcnl qui racemationem absolvunt, ex- ,
,
sultabundi vocem emitlant. l l a euim plerumqjie ab
.
'
iis, qui nvas colligunl, ficri consuevil. Sed eos in
.
ininas isias, qui pietalcm colunt, incurrere nequa- . ,
quam patitur Dominus. Elsi cnim impios eadem
\, ,
invasuros essc asseril, non jusios tamen cuin im- . *
piis perdilurus csl Dominus, quod et Ezcchielis
c , ,
voce didicimus cum ait : c Fili bominis , inqtiit,
' , .
icrra in qtia ego judicium hiduco, sanguinis esl.
, \ , \ ,
Quod si in mcdio eoruin fuerint Nue el Daniel, et
Job, illi quidem pro sua a?quilate servabunlur; sed C
^
, lerra eril in interitum . > Idem etiam altcubi ad
, ,
viros scx qui sequebanlur, eique adeo qui sccuritn
. \ ' * c \ , '
gestabal : t Scindilr, inquil, nec p a r c i i e . Dein- , . >
de aliis interjeciis : Ad onines autem super quos
signum esi, ne accedalis . Caclerum per Noe,
/
fide probalos el gralos inlcllcxit; per Danielem,
, .
prudcntes ct perspicaces; ul eos per Jobun, qui
. mancnt infraclo adversus omnia animo : qui, ubi
\, ,

iuorlcm effugeiinl, euin lunc laudabuiit, a quo sunt
\ t ,
ealulem conseciUi. Turbabitur aulem, ail, aqua
, \ ,
maris; ipsa iiiniuruin geiuium miillitudo : ul cx
\ . '
,
Davnle magno colligas, ubi : c lloc mare niagiiuin
.
c l spaiiosuiu
casleraque 3 0 6
4
sequunuir, tepeiias. Ncque enim piscium diflferentias, ne- , ' quc dracoueiu illuiu aquis innalanteui, cui Deum
\ .
illuderc dicil, sed rermn in vila lempcslalee pcrlurbalionesque, quarum in medio, roente coneeptus draco vagalur, dcscribcre voluit.
' \ , ;
Possis deiude per insulas, aul urbes ipsas, aul
,
pcrturbaiioimii victrices animas, in quibus inesl
, \
gloria Domini, lanquam ad CbrisUuii sennonem
$ .
propbelia iransferat,iiiieUigere. Ex quo enirn lerra
,
idolis el malis liberala esl, quibus abundabal; ex
quo rursum variis surit morlales repressi calamiia- \
, ; \
libus iUipsa jam Cbristi Salvatoiis gloria refulsit,
qui ab idolorum cullu servati fueranl, quos divini baplismaiUi auxilio frelos futuronim bonorum spcs , \
>
illa rccreai, qua cum Cbrislo apud Pjtrcm in glo

Q p o v

i , , a

lsa. , 13.

Amos , 4.

U X

ta:-': x-w, 15-IG.

Ezecb. ix, 5.

ibid. 6.

1 0

Psal. c m , 45

21C3
'
COMMENTARII IN ISAJAM.
2194
. cxsistenle poiiluri sunl. Tunc el ipsa conlur .\ , ,

tabilur maris aqua, quo tempore nimirum aposlu los vitae recentius institutum docere, novaque au,
dilionc lurbare auditores contigeril. At quod iu
. - sauctis insulis Deum laudari dixit, de verbo in
.
Ecclesiis pesonanle intellexit, quae superaiis per
Chrislum afQigenlibus vilae undis einerserunt. Cutn
. eniai genles mare dixisset, Ecclesias insularum
0, . 01
voce non immerilo designavil.Dicuni vero ad Deum
, \
hrael, qui islas cum gloria Domini inbabitanl, Ab
alis terras portenta audhimus persuasi spem jttttoi
,

- habore ; Alarum lerrae nomine, apostolos ipsos si
, gnificanles, divinis oraculis, tanquam alis, inslru clos, quibus relicta terra et coelesiia sapere, l iu
;, , \ ,
cee.lum deinceps ad vil&e felicitalem queaiu cvolare.
. - ^ Ilorum autem, aiunt, nova el inusilala dogmata
\ ,
amplexi spe per fidem fulurorum bonoriim coiiiir \ . luamur. At eos lamenlantur, qui ncc fidei legem,

I I C C Mosis eliam adiniserunl, quem de Cbrisio scri, \ . psisse c o n s l a t ; cuique si credidisseni, eiGfn-isio
, . \ eiiain nunquam rcpugnassent. Solenl wro iiiVlcs
, . et probi, C U H I petUnaces adhorlaiilur, \indic:ae
metuin eisdem, lanquam nullum noti ingruai lualo , rum genus, incutere. Id enim c l meins, el fovew,
" . , et laquei nominibus innui arbilror . qnorusu uiuim
,
. - si quis effugial, in alia incurral 307 uccesse **st:
.
qualia post Salvaloris crucem mille inodis Judseos

experiri contigil. Nec eorum causaiu reiicuil, cum
. \ ,
ca:li januas paluisse, id esl, terrani aiiintadversione

.
' Q a Douiino visitalam esse adjecii. Cum eniin iia
, *
scclera palitur, u l non itiliieri videalur, lunc
, -f $, - claudi coelum quodammodo dicilur ; lanqua n nul , lo inetu leges violenlur a peccalonbus. A l cuiw
* . ; - scelcra ulciscitur, tum deimun turbatione cl meiu>
,
\ , \ complenlur omnia; el tanquam ab ebrietale ad ouniu

malorumgenus hominesdisjiciunlur, velui lugutrum

. agiiati et concussi. U l eniin peccaia, cuui a;ll.uc
.
- ferri possunl, lolerat Dominus, sic eorutu ueuaa,.
$k
.
cum illa ingravescunt, infligU.
Nec vero obscurum , divinae incamaiiuiiis . &
- clum esl, quod eorum ille impielalciii, qui ct eatuia?
, \ polius, quam Creatori serviebant , in qttaai J<idaei eliain prolapsi sunt, dissipavit. c Eorum u \ o . c Qv ,
, res, inquit Jeremias, farinaai subigunl, ut lignib
jj 5 D per filios collectis, ignequc per palres acccnso, COB, TtaX . - lorum mililiae placenlas faciam . alius etiam

propbeia : c Extulistis labernaculnm Molocb el
sidus Dei veslri Kaipban . ergo, qui ista
, \ '.
et siinilia adorant, dissipationem, in islos inducta
\ . manas significal. Possis vero el cvli ornamentum,
\ < , \ eum ipsum, de qno dicluni leginms : Qui coelo
^ decidit lucifer maue exoriens , inielligcie, el
, > \ , - reges lerra*, lmindanas bujus s;rculi poleslales
Terrue enim et illae imperanlnl, suosque in ca ado> .
ratoros
babwcrinl ; sed in ultionis tan lcin carc*
} , ,
rein per Cbrislum tielrusa*, euuidcin prccata "^m,
-
>
, ~>2 \ , nc sc in abvsbum juberet descendere " Neque
11

1S

11

Joau. v, 4 6 .

" R o u i . i,2o.

"Jcrem. vn, 13.

! i

Anos v, 26.

15

Ua. xiv, 12.

1 1

Matlb

H-

2195.

PROCOPII

GAZ.EI

2196

vero ab ipsa mundi crcaliouc, ad Saivaloris usque . \

mlvcnlum, adversus Dei gloriam bellum gerere
quain cessarunl; donec per mulia scccula ammad- ,
vertionem passae, in carcerem el ipsa conjeclaj

tijil. Assimiial aulcin muro Satanam. Esl enini ad
. obsislendum praepolcns, et urbis inslar alicnjus
. , \ inuniiissiiuae; sed caplus tamen el ipsc, Cbrisio * \ que commovenle dejecius est. Habel enim in moie
. ;
Seriplura, ui valde polenlcs muro urbibusque
\ . (omparcl. Uaque et Jercuuam bis verbis Dcus al "
loquilur ; 308 * Eccc, posui le hoc ipso die , tirbem validam, murumqtie acneum firiuissiuuimiu
,
omnes reges lerraR; el bellabuni adversum le, nec
, ,
quidquan) polemnt lauien ; quoniani libi adsuni,
, , iil per uie eripiaris, ail Dominue
lsta anie
\ ,
adumbrarat et Jesu Nave, cum rcges quinqne. vi ^ \ .
capios speluiuia conclusit
Concidit vero ittalis
^
polcslatibus el ipsecliam infractus murus, Salanas
. , uimiriim, sublalo ab boniiuibus idolorum culiu quo , \ lempore Domhius in Sion regnavit, elin Jerusalem. .

Specula enim, pacisque visio ipsa Cbristi esi E c , \ ,

clcsia.
.
Quod aulein coram tenioribu* dixit, pcrfeclorum
"

uieiiiem de&iguavii, cujus acics in inysleriorum al, ' \
litiidineni penelrel : quos sic ct Joannes alloquilur:
. ,
Scribo vobt^, Palres, quoniam cum qui est ab , ' .
iniiio cognovislis . i Chrislum vero glorificant, qui
.

cum, laiiquaiu Deiuii, agnoscunl. Sed desunt,

*6 ,
qui iiilcgrain istam verborum serieni ad generalcm
consummalioiieiiircferanl. Ptitant eiiim propbctam Q ,
pos'.eaquam dc singulis gentibus dispulavil, con \
, \
bequetiler jam de (oto orbe (quoniam Douiiui

terra sit, ct pleniiudo cjus
: omnium deiude

cnram geral), dequc fuluro illo judicio, quod om .
nes couiptextiruui sit, el in quo occulta bomiimiu
\

judicaiuriis est Dominus, sermonem insliluere;

. " \
ilaqne ntillariim amplius genlium sigillalim, sed
orbis lanlum unhersi ineimnisse. Mundum enim, , \ . c "
\ ;
qnia principium babuit, el flnera etiam, facta in

nielius conversione, babere necesse est; cum,
Paulo leste, a corruptionis servitutc in glorix l i - . *\
, \ beilatem iiliorum Dei creaturain asseri ; CUIII
. \
nirsus corruplibile boc, incorrupiionem, cl nior , t lale. boc induere inimorlaliialein
cum bnjus
%

l 9

t 0

1 1

inuiidi denique figurarn iransire oporleat . Coe- b

luiu adbxc, lcrramqiie ipsam Iransilura essenobi*
Salvaior asseruit . Quaa ergo piiset iiupiis oxspecianda sini, suinplo a liislibns inilio, ui ad
l;eia peneniai, deinonslral. Est vero orbis corruplioni et va&iituii non male congruum, quod in l>abylonis visione, ad euindeni proiliganduiD venturos
r ^ e armatos dixil. Ejosdem gtMiei is exslal et illud :
Dies Doiuiiii venil 309 iinplacabilis, fiiroris ei
;, ut orbeui devaslet, ct peccatores perdai ab
co * . Homifics eniui quia ailoquitur, de liomiuibus tantum nieniioncm lacit, cseteris, quac raiione
f i

17

18

t e

Jprom. \. 18.
Josuo, x, 18.
I .Ioan. , 13.
Psl. , I.
53.
i t o r . v i i , 51.
Luc. xxi, 33. " Sophon. i , 15-17.
s a

10

\ .
\ ,
, .
pBopq. \ 6>;,
. \ , \ , . \
.
, \ , %
.
\ , \
1 1

Rom. , 21.

"

1 Cor.

2107
COMMEXTAttll
,
, ^ ,
>. , \
\, ,
,
> , ,
. ,
- ,
,
.

i s A i A M .
im
politiniur, prsetermissis. lis aulem, qui in tena
sunt, judicalis, e l i n alias orbis rcgiones iranslaiis,
ipstim eiiam terrae domicilhim desertuin'manere
necesse est, qnando qui illud incolebanl in alias
aique alias regiones, pro cujusque faclorum ratioue, dispergi conligit. Mulia? enim apud Palrem
mansiones
: et ad omnes, quotquol iiuquam exsliterunt, excipiendos, immdus ipse salis est: paraiis quidem ad inipionim sedcs lenebris, quos in
infimas tcrrae paries abituros, inque manus gtadii
iradilos vulpium paries fore scriptnm e s l . Justis
autem in nubes assumptis, u i in aere Dominooecurrenlcs cum eodem perpeluo degant .
Quod deinde terrce faciem dixit, ejusdem superficiem designavit, q u tum revelari dicetur, cum
cuncli in lucem resurrectionis tcmpore prodminles,
Cbrislo in tribunali sedentc, nulla vel dignitaluitt
vel divitiarum babita ratione, justam ejus senlentiam audiluri sunt
Erit enim eadem emnibu
couditio, solis animi et corporis in judicii ralionem venientibus actionibus. De re ista sic apud
Jobum legimus: c Magnus et parvus ibi sunl,el servus non timens dominum stium
A l quod ierratn
corruptam trt dixil, eos qui lerrena sapiunl, d>
signavil; juxla illud : t Terra es, et in terram roverieris * . Deinde : Primus homo de lerra
lerrenus, secundus autem de ccelo cceleslis*\
caeteraquc, qua* sequuntur. Quibus adjicit: c Caro
et sanguis regnum Dei possidere non possunt

Qui igilur ejusmodi sunt, sua ipsi corrupiione

corrumpenlur, cum suia quemque peccatorum inculis conslringi certum sit. U l enim earo a febre,
quam ex se accendit corrumpilur, sic qui sibi
irain in illo irae die cumularuiit, quia animas sibi
corruperunt, et suae ipsi corruptioni traditi pcpnas
iis polestalibus dabtml, quaa lortorum imlar, eorum
animas diripient, cum el ipsi lugebunl, qui lcm
digna palrarunl. Quod auiem 310
wehot
addidit, eam quain lugere et corruptam esse diximus, terram significavil. Hos enim praecipue l)ominus superbis resistere solilus", qui scelere et
sangiiine lerram repleveruni, adorilnr.
M

, T

ee

. "


, ' , \

.
. * c , \
.
, , \
. >
, ,
\ '
. >
. .

, '
{ '
,

,
,
,
,
, \

.
\ ,
( ) ,
\ .
, ,

.
\
,

.
, ;
, , '
> ,
, ,

. \ ;
\
, ,
.
\ ,
M

ioan. xiv,2.
* I Cor. xv, 47.

t e r r c e

Terra enim, ait Symmachus, suis habilatorWus

ccvde contaminata est. Cujus nec causaui relicuu.
cum legemesse iransgressos addidic. Legem eniui
nalura3 omnibus tradilam, et meniibus ipsis, Paulo
tefele, inscriptara, nemo cst, qui non sit transgrenus. t Cum enim gentes, qnae legcm non babeni,
natura duce, quae legis suiit, raciaul; lcgc carcuies,
lex ipsse sibi sunt, cum lt*gis opus suis inscriptuin
cordibus oslendani
> Id vero cliam Joaimis
leslimonio paiucrit, qui de imigcniio Dei Fitic
loquens, vcrum luinen exsislere, omnemque bomi
nem in hunc liuindum prodeiiiilciu illuslrarc a>s(v
r a l . Quod ipso cliam incnrtialionis lempoie
f.icliun esl, juxla illud : l n diebtis illis,. dix.l
, e

" P s a l . L M i , 11. " 1 Thcss. :v, 16.

Rom. xiv, 10. * iob m, 19. " G e i i . , 19.
ibid. 50. * Jar. iv, 6; I Pclr. v, 5. " liom.ii, 14,15." Joan i , 9.
M

2199

PROCOPll GAZ.El

2200

Domiuus, lcges meas ferens in nientibiis corum, - , \ ,

el i p s a s roriim c o r d i b u s i i i s c r i b a m * . Lcgem
, \
*rgo naliira?, c o n v c r s o ad corporis libidinee animo,
. trmtsgrcsti suut, u n d c e s l e x s e c r a i i o n e m i p s o r u m
, \
lara e x p c r l a . D i e n i i n i n i t i o , c n m n o n d u m
/
rxslaret pcccalum,
b o n i i u i b c n c d i x i l Deus, sic

terram i u i p s a s a c u l i c o n s u m m a l i o n e vorabit \
secraiio. Caeterum q u o loco, (ore ob id pauperes . ' ,
b a b c m u s ; conterendos vb id, et opprimendos d i x i l
, ,
Symiiiaclius. Dcinde q n i a d Domini I r i b u n a l con, .
\
denmabuniur, supernoruiu bonorum penuria l a ,
b o r a n l e s , e l c a e t i a m s p c , quae s a n i t i s p a r a i a e s l ,
\
d e s t i t u c i m i r , i i s q u e a d i n f e r o s d e m i s s i s , pauci, q u i
. $
c o l l e c U i m c x v i i l u i i b u s t b e s a u r u i u b a b e a n l , reliqui


futuri $unt. c Multi e i i i m s u n l v o c a l i , p a u c i v e r o . c ,
electi, a i l Salvalor . At quod lugebit vinum , . \ ,
babemus. Luxit tempeslivitas, vcrtit Symmacbus, , ,

ut aitluimiaiiuin frucluuni exemplo pulcbritudinem

7* ; |
corporum lemporaneam esse, nec eorum, qui se , ,
Voluptalibus ebrieiaiique 311 dediderunt, aliam
\
esse coudilioneiii docerel, quibus duni arguuntur,
\ ,
pudere necesse s i i . c Mulii eniin, > scribilur, c eo- , t
ruin qui in teriae tumulis jacenl, resurgent : alii
\ ,
quideuj in viiam aelemam, alii auteiu in oppro- \ . >
brium el dedccus sempiternuiu .
\ , \
Intellige vero et vini noinine, illud ipsum, quod

est dc viuea Sodoniorum; uvain fellis, illain ipsani
de qua scribilur : Furor draconum vinum eorum, , , >
, \ .
et iuror aspidum insanabilis , > qui solet aniiuam inebiiarc, uienlemque eua sede deturbare, Q , .

xal .
bujusmodi igilur ebrielale cuni libcrari contigerit,
luin demuui quoque lugebunl, omnisque civilas ne ,
quis inyredialur, domum oecludet. Neqne enim tmn .
,
ainplius noslra? isii viiae ralio in qua ad impiorum
arbilrium g c r u n U i r omnia, similis fulnra esl. Quo . \ ,
ftt ut eo referaniur verba Salvaioris, ubi a i t : Vae . \ ,
\ . \
vobis divilibus, quoiriam cousolalioneiu veslrain
mlisiis. Vae vobis qui saturi estis, quoniam eeurietis. VUJ vobis qui nunc rideiis, quoniam lugebilis, el la- , ,
.
, i i i e i U a b i m i i i i . Ista quoque vel divitis cjus, qui
.
Lazarum in Abrabami siuu inluilus esl, cum bona
."0
se in vila sensisse audivit, parabola judicabit .
Sic plane ei qui danuiali sunl, quolies eorum, quae \ ,
, \ ' vivi gcsseruui, tn inentem vcniet recordatio, suam
T

k e

4 1

4 >

ipsi viceni lugebunt. Inde est itaque, quod eos, qui D , . *

jusliliam in bac viia esuriuul et siliunt, q u i l a - ,
\ ineiiianliir el l u g c n t , qui p a n p e r i e m denique et
. "
p e r s e c i U i u n e m propler eum paiiunlur, beaios praedical Salvaior
Addit deinceps propbela : Hac , . \ ,
omitia erunl in terra, in mediu geutium, u l p l a n c ,
,

quaj cii La s u u t , ad judicinni rel^reuda i n t e l l i g a s : , ,
quod ad u i i u m otnncs subiluros e s s o , i p s o oleec
;

l i o u i i n e signiikavil. ( . p r o q u o , ei si qttie*-
.
'
eal vindemia, isli voce clamabunl, babcmus, , 7 *> .
, distiiic:tione usus Syuiiiiiicbiis, uiMiin illud gcmino ^, , oi
Dcwl. xxxri, 35.
Liic. , 24 ,
' " i i T r m . xxxi, 35.
" Maiib. xx, 16. Dan , 2.
Lnc. w i , 19 stqq.
Maiih. v, 5 seqq.
VARIiC UXTIO.NES
>*.
. : .
y . ;.
. rs/usA .
4

4 1

k i

v:<

2201

COMMENTARil 1NISAIAM.

2202

xapr.lv, * sensu expressit, qui lanquam rac.emi. si cunjecia

, \ , , fuerit vindemia, dixil. Deinde, velul a piiucipio
, alio vocem illi suam exiollenl, slaiim adjuiixit: Iia
\ \ , enim, sensn ad priora relato, reddidh, 312
. qua ratione qui oleas coltigunt, easdcm arundiuibu*
decutienles ne solain quidcm, sicubi appareai,
rcsiare paliuulur, Ua nec impionim aliqitem eva .
surum signiticaret : quod in racemis eliam fieri
.
\idemus, dum qui prima vice coiligenies fug^rant, allera decerpuntur; quod ipsa eliaiu sagen similitudine, dum foras qui mali sunt pisces ejiciuiiiiir, edocuil Salvator
Isla erg ilii paticnlur, vocem vtro illi *uam atlol
,
lenl, lanquam nimirum felicioris exsislant agmi . "

. nis. Aique binc esl quod in glorificando Domino
01
exsultaturos adjecit. Quod si Septuagtuia virorum
iuterpreialiotiem scquimur, impios signiUcarc pu, ,
* landum esl, qui dum vindemiam extremam patieur
tur, magno inier poenas clamore vocilVraiuri simt;
,
boni aulem cum gloria Domini ctsuhaluri, cum in
, . \
,

, Pnlris sui gloria, multa ciim polesialc vcnlurus
est Doniinus . Verum quo loco turbabitur aqua
, ,
. maris legimus, aquas maris sonitum edidisse apud
Tbcodolioueiu reperias, ul eorum, qui Dominum
\
, \ , glorificanl vocis magniludinem exprimerei. Deindc
, ' imularum nomine Ecclesias inlelligit, quae in vita
. bac, et anle judicii tempus, inler impios, lanquam
medio in tnari relicLe, Dei gloria in fuluro illo sa>

culo illuttrandm sunt. Atque binc est, quod Deum,
,
qui isla, faoturus sit, oratione sequenti ila prae .
*\ ,

dicat : Domine Deus hrael, ab alis terrce porienta

, \ . ,
audivimus. Nisi quod, pro quo portenta liabemus,
<. 01
, C p&almos Tbeodolio et Symmachus, Aquitas autcm
\ melodias reddidcrunt. Qui cnim Dci pailes scquun . tur, justum ipsius judicium admirali, Ivio el bilari
" \ , animo cum Domini gloria ubivis lerrarum exsislen . " l< s hymnos eidem et psalmos ingrati animi signi , ^ ficaliunein offcrunl: quae rcs prophetac eliapi, qui
digrtos eos baberi vidii, a quibns landaretur Dctis,
. \ non lantum admirationi fuil; sed prodigio siinilis, til
,
, Sepluaginla placet ;n(erprelibus, 313 ** i ,

ruiu suoruin errore deposilo, fideque ad exlremum
.
tisquc perducta, prophetarum Deum laudibus afficerenl. Neque eniin alia de causa spesjusto adjecit, sive alienigena, sive ab ipso Abraliae seminu exsislat, quaro u l juslam Dei in judicando sentenliam esse demonslraret.
* , , Sequilur deinreps ex inlerpreialione Symmacbi
Et dixit: Myslerium meum mihi: mysterium meum

'

.
\ - mihi. Gum enim prophclaB miraculo adducli Dcum
, laudarenl, justorumque spei mcntiorieut facerent;
, \ neque tamen qua?, e l qualia essent, quai spera, rentur, eflerreni; sed ea scire, q\m se diligcntibug
, prapparavit Deus, exoptarenl; eos vcrbis i s i s ,
Mysterium meuni mifii : mysterium meum mihi,

. , , - lacere jubel Duminus. Noudum enim, ail : c Qua^ i

nec vidil ocitlus, nec auris audivil, nec iu <or
, ,
bominis ascendil, quac pra^paravil Deus diligc.iii, \ ,
bus s e , > prodcndi lempuscst. U l aulem proptcr
. > c

1 ( 1

kK

k i

10

l e

Matlh. xiii,47, 48."Matlb.xxv, 51.

* Isa.

LXIV,

4 ; I Cor. n , 0.

V A R l i E LECTIONES.
e

. .

d .

m a

2203

P I A O C O P I I OMJEl

9 ' > *]
.

.
*
e
-

2201

laudavh propbela : ita lmma

tiifaie adduclus malos lugel, duai vcc prwvaricato*
ribus, ail, pro quo, milii, prinvaricantes pr&taricaii sunt, Aquilas el Symmachus inlcrprelaniur.
.


DeinJe <|iiod ad januaz cocii ailinel, id ad superius

assignalx explicaiionis sensum reluLeris. C U I D
.
eniin sceleratos ulciscitur Domiiius, tuuc catW
,

jauuiv, u l in eos iiat animadversio, aperiuniur.

, .
Possunl el illa* forlasse, de quibus locutus cst
\ < " David,cuin! Allollile porlas, principes, vestras
, pl , . - dixil, inlclligi. Tuin ergo omnes aperientur, cum
,
Domini regmtin adveneril, ut per eas subdili
' .
ipsius itigrediaiilur. Sed quid jam apertis tiilurmn

; ,^,

est ? Conculienlur aii, tcrroe fundamenta et lurba
,
bitur lerra, ui ila ejus incolas lanquam a malo , - niut ebrieiate agitatutn i r i doceal, E r i l vero tcrra
. ,
isia (cujus nomine impiorum anim% intclligunlur)

. \ lanquam lugurium. Quaa rcs, illa eliam vaslalione,
,
quse superius notala esi, salis patuit, cam Sionem,
, \ ; tanquam agnim aratum 314
>
Jerusalem,
.
lauquam tugurium ftiluraiii nionuit .
, ,
Alque lic quidem idcirco lerraj incolis, qnod

'
,
\
in eos prtcvaluit iniquitas, acciderunt: idcoque ex . \ ,
\
trema tandem oratione iia ruituram,ut res resurgere
.
" :
non queat, adjecil. Semel enhn ipso vitae bujus
, ,
cxlrcmo, cum terra, caro vidclicel lerrea exsi , ,
steus, aut corpore obieclata anima, aul qui lerram
> ,
olim babitabanl, ceciderinl, universalem resur , . '
rectionem babiiuri suni, ttl judici sislaniur, jus , ^ lamque feranl pro meritorum ratione mercetlera
, ,
Veruni ubi damnati semcl, poenisque tradiii spe

. \
bona excideriut; Iwu demum Dea privaii resur
, ' gere deinceps amplius non valebunl. Caeterum
\,

posieaqnam de terrd, id est dc terrw incolis, ab,
,

unde dixil : ln ccelum jam, alque adeo caclestia,
,

bis vcrbis ascendil; die illa, ipso nimirum judicii

,

lempore, inducel Deu* manum in ornalum cceli, ut
, ' \ , ivuiversi consuiiimalionem qua cocluro et lerra
\ ., Iransitura s u n l , indicaret *. Quemadniodum el
, \
Salvator monuit , ubi solem oblenebralutn i r i ,
, .

ncque lunam lumcn sutim daturam, stellas isias

II ,

deinde de coelo casuras, caBieraque illa quoe se ,
quunmr, signilicavil. Cozli aulem ornalum, cum
y.xi , ,
Mose luminaria nominavii, ubi, < Cave, inquii, ne
\justorum

spctn D.MIHI

iri

B e

, , j)
. \
"*
,
^ .

, \ . "
, "/ .

.
,

. \
1

P*al. x x i i i , 7.

" Mitb. , 12.

ccelum suspiciens, el videns solem, et lunam, el

slcllas, el ornalum coeli omncin, decipiaris, et
adores ea . Haic enim c l ipse propheia significat, cuni adjicit: Et labescet later, etcadet muriu;
quoruin loco, cl erubcscel luna, et confundetur sol,
non Syiumacbus*lanlum, sed reliqui eliam inlerpreles reddiderunt; quaj Septuaginta, cum profanis
scripiuram aperto sermone Iradi uollcDt, celare inaluerunl. Iri eos ergo lunc manum inducei Dominut,
ciim coiisuininaftoncni opcrabitur. Terrm aiitcin reges conctu&os bujus sa:culi principes inleliige quo

" Luc. \ , 55.

8 1

Matih. xxiv, 29

Y A K l i E LECTIONES.
. : .

e i

Deul. nr, 19.

2-'5

C O M M E X T A R I M N ISAIAM.

<M

\ - et more apud Daniclem loqnilur Gabriel, dum sibi

, \ . *obviam regni Persamm, et Medoiuni principcs

exiisse commcmorat *. l)ccuiteni(n,Cbrisio in novo
,
- sa?culo, rcgnanle advcrsantes 315 9 * ' idoiua
. loca dctrudi. Itaque sic inlerprelalur Syinmacbus ;
5

re

El

colligentur

colleciione

vincli

in lacum,

el

conclu-

Iu foveani enim qiiarn fecerunt,

, ncquaquam illis amplius, qui sub Cbristo degunt,
.
iiuporluni, prolapsi sunl. C.vteruni per quem fu \, ^,
lura sil visiiaiio ideo non addidil, u i arcanam esse,
, , -f , vel, ul alii maiunl, per Deum fote docerel. Fore
.

auteiu dicit, ul sol el luna erubescaut, propler oo,
' rum puenas, qnibus illuxei iini, noii aliler quaip
, solent, qui lierili domo diu adminislrala, eos, quibus pr^iuerini, cum uiliil eis ad virlutem conferre
, ,
* , ^ potuenint, hero rcdennli poenas dare inliieriliir

'

^
*V,r>S
Q o n u i l i t r dcinde
H i * i n r l a rpnnnhit

in monte
nt/inle
f\inn

Seqtiiiur
regnabit Dominus
in
Sion.

Decuit enim babilum de consuinmalione sermo.

" \
nem futurum Chiisli regnum, sublalis jam qui

advcrsabantur lyraimis, eiiain noniinare. Sioiiem
.
auleiii ei Jerusalem, ciim niagno Paulo , coelestos

illas inlelligil, in qiiibus iliius ipsi diviniiaie, qui
\, - proprie senes exsisiunl, pariicipes fuluri sunl.
.
316 C A P . x x v .
. '.
dentur m carcerem.

81

-'.

,
,

laudabo

V E R S . 1 8.

res, consilium

posuisti

. . .

Domine

nomen

in

fnndameuia

meus,

quoniam

autiquum

civitates

* ctderent

Deus

luum,

iz,

admirabilet

verum : fiat , Domine.

tumulum,
earum.

C scccutum non adificabiiur,

glorificabo

fecisli

civitates
Impiorum

Quia

fortes,
civitas

ut
in

elc.

Absoluta disputalione de universo pionun el

\ \
, , impiortim judicio, cujus finem Cbnsti regnuni sc

.
cutinn est; in his Deum laudare ei glorificare propbeles aggredilur. De bis cnim abundc a Pco in ^ , \
, - structus, animo deinde venieniis insegralis fruclum
, \ percipiens, uutw denique divino, alque eiiam pro ,
- prio iinpulsus, Dei benignilalem, lanquam ea de
,

' mirabili

,
, ,

. \
<
\
* , ^
; .
,

t "
,
. > \ *
\ \
, ;
' . # 'Apyuia
3
,

117

Dan. x, 13.
Luc. , CU, 70.

"

Calat. , 20.

consilio

prodeat,

dem

ratur*

e e

, 7

VAU1. L E C T I O N E S .

. .

anliquoque

Cujus aniiquiialem ignorari Cbrislus non passus.

est, cum dixit : Veniie, bcnedicti Palris nei,
possidete regnum quod vobis paratum est a constilutione mundi *. E l binc illa eiiam prodienini
divi Pauli veiba : c Sicut c l elegil nos in ipsa
mundi conslilutione, ut saiicli c l iinmaculali iu
conypectu ejus essemus iu cbarilatc : Qni pra;deslinavil nos in flliorum adoplionein in ipso . %
Quod si cos seijuaris, qui ad Clirisli advenlum i s U
relulerunl; consilu antiquitalem expressil Sinieoiu
dum ait : c Quia viderunt oculi niei salulate
luum, quod parasli aiite faciem oiiiiiiiim populoruiu . > Et Z.tcharias his verbis : Et crexil
cornu salutis 317 nobis, in domo David pueri
sui, sicut locuius esl pcr os sancionim, qui a
sseculo sunl proplietaruni ojus . E s l crgo pro* E.dics. i , ^-5.
" Luc.
n , 50,51.
Ma.ib. xxv, 31.

22)7

PHOCOPII GAZ/EI

. liavc anliquum consiliuui. Scd vcrum exsislere

ideo poiueril, quod ante vesperam, ubi cunctos
b<les suis pedibus siibjecerit , ubi omne irnperiuiii, oiniiem poiestaleiu, omues copias cessare
feccrit, prodilurus esl.
Tum demum eniin, omni piorsns nequiliac geiiere, ulliiiioqiie liosie, tuorle videlicel, e medio
sublalis, ouinia Deus flel in omnibus , Salvalorque nostcr, novi saeculi regnum admiuislrans in
cunspectu seiiiorum, qui cuin co in vila sanclorum regnaturi sunl, glorificabilur.- Horum vero
bonorum evenluni quia quam celerrime inlueri
cupil, fiut Domine, dcprccatur. Nimiruni quia de
iis, qua? nondum evenerant, fecitti verbum usurparat, ul fore rcvera doceret, etiam si nondum
facla esscnl, fiat, Domine, adjecil. Prccaiur auleiu
M

'

2208

* , ' ;
'
\ \ .

, \
/ , d
"

,

.
, * , ."
\ , ,
,
; , \ , * , . '' \
. \
^

- .

eorum nomine, qui bealitudine potiti sunt; de rcliquis, qui in moriali viia anie pnrlericmnt, potuisli civitales in tumulum adjiciens; ut eum cliam
ideo laudarel, quod intpias albeorum lioiiiinum
civilates everleiii; mala corum opcra foriasse,
ipsasque adversarias potestaJos urbium appellalione signilicans, qnas murum ei urbem sa-pevocavit propier robur ; nec dtidtini adeo, cuui iia eas
Clirislum dejecluruin dixii, ul non excilarenlur
ilerum. Quorum quideui qui maiius, id esi impios
bomines effugeriui, libi benedicent: vel, ut alii
iiiterpreianlur, ie glurificabunl. Populus Hle oimiruin, qui supertore sseculo paupertalem, tuo nomiiie passus, idein ab iinpiis pcrscciiloribus i n i quilaiem sustinuit. l l l i , inquam, qui omui prursus ~
_
- .
. - - - _ . - . .
_

_ _ 1 _
ex
le olim
manante
virlute et
donis,
quae
solus
percipiebal Isracl, omuiquc adeo desursum proteelione destiluti cl privali jacuerutit. Quibus iu
contrarium jam ccdenlibus omiiibus, nierilo in
grati animi signiQcalionem carmina ct laudes edimt.
r.um cnini trisie*, el languidi aniino, sumn aque
omnium pcnuria, quas ad vilae delicias speclant,
imcr sccleralos agitali laborarenl, lu te 318

Dominc, auxiliatorem protectoremque praebuisli.

liuo quo lcmpore ila sili prcniebantur, ul Davidis
illud : Silivil anima nua ad Dcum fonleni

* ,
* , \
' oTc ,
, \
. "
, ,
,
.
, ,
,

. \

, \
. "
, ,
..1

1 _ _ V _ A _ _
_t _ _ _
f

m
.

k _.

, . \ ,

, ,
. ' ,

, , ^ ,
^
,
.
vum *, possent usurpare; lu cos tanquani fous ai*quis, spirilus unda adaquasti, et pusillanimilate
dojcctos unigenili Vorbi virlule rccreasli.
Ac ne de se ista usurpari pularenl Judaii, gra- D
\
tiam, quas in caeieras yentes diffusa esi, bis verbi^ ,
adjicit: El faciel Dominus Sabaoth omnibus ijenli- , , but tuper montem islum. Cacleruin quid faciet, com- .
polationem quidcm reliqui inlerpr^les; Sepluagiiila ; ,
aulem, Bibiturot iuctiliam, bibiiuros vinum, adji- ,
ciunl. Nequevero Dominum ipsi taiiium Judaeoruni
,
.
populo, sed genlibus eliain omnibus, nnn in valli- ,
bus, non in cainpts, non in muliis montibus, non
. , '
in alio quovis deniquc, scd in uno illo, quem Vcrbis , * , * :
\*l\s, super montem kunc, designavii contivinm
; , '
esse paraiuruiu siguificavil. Vertun qucm taiidem
, . ,
c,s

Ilebr. x, 15

I Cor.

* . .

xv,

28. Psal. X L I , 5.
YAUI.fi LKCTIO.NES
. , , .

COMMENTARW ISATAM.

2209

2210

, ; ? ; praitcr S oiiem alium iu quo regnalumni Dorni

asseruil? Ibi genlibus convJvium, potusqii*.
, \ ; ;
Hle iminorlalis, de quo loquens Apostolug . c A c , \ cedite, inquit, ad moiitem Sion, et urbcm Dei vi \ "
. > - veiitis, ccelesiem Jciusalem , > inler eos, qui dc
,
*, getuium numero digni promissionibus babili sunl.
bibenl et ipsi lcviiiiam, bibent el verae vilis vinum
. \
, illiid, quod se prius bibiturum, donec novum
* . cum aposlolis in regno coelorum sumeret, Clirigln*
affinnavil " . Unguento vero el ipsi ungentur, non

,
(5
, ' jam spirilus anabonem accepttiri, seU cumulaiis . sijnae ejus diviniiatis, qme f s l in Dei Filio, parti , , cipes fuluri; nonex parte adbiic cognoscenics, c l
* ex parle proplietanles *; scd in toium ila Cbristo poiituri, ut et i b r i s l l i l l i , ei Oiii Dei, bacredes ,
, , \ que, atquc etiam Cbristi cohaeredes appellenlur *.
Yerum, si eos audimus, qui ad incarnalionem isla
. \
, , referunl; per montem quidem, Ecclcsiam designa , vit, quae et specula, el pacis visio, propter do\ , ginatum altiludinem, animarunique quietem vocatur : per vinum autem el unguentum , niysli ,
cam nnclionem, et salutarein sangniuem. Sic enim
,. \ ; ;
\ . apud Joannem etiam legimus : vos imctionem
> Isla enim qui liugiiniur,
, - babeiis a sancto
Hniuntur; tanquam syniholum divini epirilus in
.
se cffusi unclicneni faciant. Quibus indignum cnni
* \
,
se pra?sliteril Israel, non aliler q u a m qui arcani
, ,

. \ ,
\ aliquid allerius fidei committit, tradere itta genlibus praecipil. Atque ha?c quidem sunl, quaB admira .
^ bilia, qua? consilium auiiquum, prophcta appeltatit.
' \
319 Neque enim, ut velus illa angelorum voce
,
promulgala lex, soli Israelilico populo data est;
* * \ " .
sed est Cbristus ipse genlium exspectalio ; in quein
, \, Scriplura teste , sunt omnes gentes spcraiura.
, \ ldem aulem, aiunt, ingeniugi eumdemque morem
, propbela reiinuil. U l eniin cum Israelilas consola .
retur, aliarum etiain gentium interitum attigil; ut
, \ Dei in omnibus providentiam ostcnderet. Geutes
, enim Israeliiae, in quas Deum plagis et animadver ,
sionibus corrtinue incumberc cernebaut, neglige , b a n t ; n e c divinae ista bumanitatis esse argumenta,
. ' sed suaB ita libertali relinqui, quod Dci cura non
regerentur, nec eos atlingeret scelerum vindicta,
- arbitrabantur. Sic jam per meliora, curam sc de
. ; - jy omnibus lrabere signillcal. Neque cnim de geiuibue
isia obiter evagalus propheia retulil; sed, ul per
, ea, quse ab Assyriis jamjam inslarcnl, de lris, q u
' . longo posiea temporc fuiura essent, Judxis lidem
, faceret. Caetcrum demonstrat qua ralione genles ab
initio impietati ila dedilae, ul ejusmodi opprobrio
, ' ' notaias merilo quis laciymis prose^ualur, i s u pcr
/ Cbrislura idololatrisc morte devitata adeplurae sunl.
- Inlelligil autcm eoa lacrymarum noinine, qui
, commiseralione conunoii, lot auimarum interiium
e l

" Hebr. xn, 22. Mallb. xxvi, 29

x i 1 0 ; Roin. xv, 12.

I Cor. xui,

9.

* Rom. , -J7. I Joan. n , 20.

YARIAE LECTIONES.
1

. .

6 4

isa.

22U

PROCOPIl G A Z . E I

2212

lameiilabmlur, quae por diabolum mortit appella

." ;
, lione significatuni peri rant. Perierant igiiur,quan
ttim bniuaiia patiebalnr conditio : sed sunl Dei
b*nignitalc turpis liiijus et diabolicae sorvitutis , , \ ; \
, \ \
opprobrio liberaii. Dioas vcro et ad niysierii ira^ .
dilionem, ipsain qnoque morluorum resurreationem
Cempeslive adjerlam csse, indeque nos camis re-- \
, \ '
surrectionem 320 >P baptisnialis tcmpore pro ,
fileri, morlemque pi;r Adamuin in genus humamnn
grassaniem " lamentaliotitini et lacrymarum no- .
bis occasioncm pnubuisse . cujus fugani illa post >h-cs dies resurreciio Salvaloris, qu: primogenilus \
.
ex uioriuis ,et dormieniiuin primitioe vere nun , ' , ^
cupalur, nobis peperu. Primilias *aulcm alque
,
adoo priinum, sequeiiles omncs , ipsi videlicet,
consequfimur; quos sacco diruplo
ea circum . , ; *
laeiiiia munivil ,iithis verbis in morlem non dubi, $; .
leimis insurgere: libi est, inors, victoria lua? ubi, inferne, siiinulus tuiis? Slimulus autem inonis peccautm esl .
) ,
nobis igititr omnh svblata est laeryma, qui
sp<Tata3 resiirieclionis bencfioio non immode- , \
raio dolore amplius, ut taeteri qui spo.m non ba- \ ."
bent " , dejicimur. Vucat aute.n opprobrium ,
populi, mortem hlam, tanquam qua a iransgressio- \ , 6V
. ' \
nibus noslris originem babuerit; vcl peccalum
eliam, a quo ipsa nianavit corruplio. Cselerum , ,
\,
. "
qtioniam a perinuliis resuneelionis myslerio,
,
rcvera admirabili, fid?s non adbibcbaiur : 0$ Domini locuium esse adjocit. Yel id ideo cerle usur- ^ , .
,
pavit, qtiod gonlcs errorc libcrari iiemo facile cre.
didisset. Nequo vero mirmii cuiquam videauir,

quod cullus idolorum qu.edam adbuc siipersmit
. \ *
rcliquia*. Decuil enim dorcri nos a quibus nos
.
Hedempior ipso. exemeril, cum libcros suos olim
,
bomines in sacriflcium maclarent daemonibus *.
lia deinde et ipsa volunlalis nostrae libertas appa- .
ruit. At quod in montemdixit, sccundum inlcrpreles reliquos, seusum alium asiruil. Ila eniin aperte ,'

reddidit Syminatdiiis : El prascipUem dabit in monte

isto \ac\em dominatoris, qui in omnes gentes domi- ,
nalur : et judicium, quod in omnes gentes judicatum .
esl, absorberi [aciel moriem in finem : el absterget .
Dominus Deus facie omuetn lacrymam : et oppro- ,
1

S0

e8

T0

T l

biiumpopulisui tollet ab omni lerra; quia Dominut J)

,|
|US
Jocutux cst. 321Q H verbis cont-ordi iranslatioue
Thcodolio et Aqiiilasassenlwniur, innucnles Domixiuin, quando convivium in monte prxdicto genlibus
^pponet, quas arcanis suis mysleriis dignas putab i t ; liiin dciiuim dominaioris facie, eum
Hiam, c|iii in genles omnes dominatur (id cst
fnoriem, qiiae nuuc quidem dominari, ab Apostolo
aniem ab ipso Adamo ad Mosem usque regnare
dicilnr ) pronigaturum et perdilurum. Isla ergo
non innnerilo, quia cessat murs hosiis ullimus,

\ ,
' ,
,

,

, '

p, *
, '
. \
^ . '

7%

6 8

Rom. , 17.
Coloss. , 18; Apoc. , 5.
35, 50.
" I Tliess. , 12.
Psal. cv, 37.
u

I Cor. xv, 20.

Uom. , U.

V A U L E LECTIOJNES.
i . .

Psal. , 12.

ICor. X T ,

2215

C O M M E N T A I U I I S A I A M .

,
^
,

. , , \ . , *
.
;
, ' ." \
."

' , .

2214

nsnrpavii. Siti pr;elereundum est, pro [acie

domiiHitoris;
leuebrarum faciem Symiiiaclinin et
Tbeodotionem rcddidisse, ut caligine ei tonebria
niorlis locum docerent abundare. Quo tempore
igitur, cum Cbrislo regnaturi sancti sunl, tum deiiiiim qua omnes ante solebal absorbere, mors absorbebilur. Alque liujus quidem rci causam unclio
illa, per quam uiorli non servienl amplins, prafcbuer i l ; qua auclus Aposlolus, corruplibile hoc incorruptionem, et niorlale hoc immorialilaiem indulurum, caeieraque illa quaa sequmiLur, allirmavii
Tum dcmmn eiiam opprobrium omne auferetur.

E r a l enim non leve bominibus opprobrium, qni ad Dei imaginem

disse.
V e r s

factt essenl, vita sempilerna cxci9

E t

3 2 2
- "^
Ecce Deus
noster, tn quem speramus, et talvabii nos. Jste Do, ' . .
minus, susiinuimus eum et exsultabimus. el laHa . /,
bimur in satute noslra. Requiem dabit Deus supcr
monlem hunc. El conculcabitur Moabiiis, quomodo
, . . .
culcant aream planstris, et^.
.
Absorpta morte, ipso resurreclioois tempore, qui
, \ ssnculi recentis filii cxsislent, Salvatorem contem
plati, eidem in accepli beneficfi mcmoriam carmen
' , \ bis verbis decanlabunl: Ecce Deus nosier, in quem
, sperabamus, quem fideanlea, nunc ipsis oculis laeti
.''
aspiciimis, qui labores el moleslias per eum superavi , .
iniis. Quorum vice pronrissis bonisin rcgni monte po* , ,
tienlur. A l ipsa Moabitis, vel Moab,s\ Hebraeorum IU . ' leram sequimur, impietaiis poetias non eiTugiet.
'-'.

r m , . C
,

.
ck ,
^ , '
, \
, , \ \ .\ \
\ .
\ . ,
, \ . > \
' . >
\ , \ , . ,
. > \ c \
^ ,
, , \, ,
.
,
.'\ ,
,
,
, . ^ , . ' ,
\ 1 8
8 1

I Cor. xv,
ibid. 25, 26.

7 8

Psal. cv, 28 .
" ibid. 2 7 . ' lbid. 2 9 .

55.

7 7

Jerem.

Vcriim quo loco trilurabitur babemus triturabimas

ageiidi signincalione reddidii Symmacbus. Ncc quinain irituralores futuriessenldissimulavit, cum eum
mansuetorum pedibiw, humiliutnque vestigiis calcalum 3 2 3
addtdit. Inlelligas autem Moab noinine ctiltum apud Moabiias, et in Deum sese effereniem dxnionem, qui sibi subditos oppriinebat
c l populurn Israeliticum Beelpliegori iniliari cogcb a t . Superiore prselerea in Moabitidem visione
ejus auxilium, el principcm, qui in lerra calcabat
peiiisse affirmavit. De eodem Jeremias ipse sic
loquiiur : c E i abibii Cbamos in caplivitatem .
Itemque : < E l pudefiel Moab a Cbamos . Qualis
aulem esset aperil, cuni ait : Inslal dios Moab
|iii
jus celer valde . > Et iierum : t V i deie quomodo coniractus est baculus fortis . E l
rursum : t Kesectum esl cornu Moab, ei robnr
ejus conculcaiuin, aftDominus. Ligaie ipsum, quoniam in Dominum niagnifice se extulit . > Prajterea : E t e r i t i n risum eliam ipse, qnia in derisum tibi fuit, I s r a e l . Denique : Audivi, ait,
superbiam Moab. lnjurius iuit valde, arrogans et
fastuosus . Quoniam ergo Jtidseis nieluendus
videbatur, deinceps ejiis judiciuro apponcre libuit. Caeterum quo loco et aliitudinem refugii domu$ lum humUhbii, babemus : E l munimentum altitudinismurorum tuorumconcidere faciet,

7 T

7 8

7 9

e l

roa

8 0

8 1

8e

8 t

XLVIII,

7.

7 8

ibid. 15.

ibid. iG.

8 0

ibid.

17.

2215

PROCOPII G A Z E l

2216

interprelalus est Syrvmacbus. Erant vcro murus . munimentum vires ejus , qttibus mumebalur.
.
Discas porro ab uno, qualia daemones ipsi eliam, qni rehquas gcnlea in fraudem deduxerunt, passari
snnl. Id enim colligendum nobis relinqui proplieta voluit.
CAP. X X V I .
. <7'.
V E R S . 1-8. Die illa cantubunt canlicum istud
'-'.
terra Judirx, dicentet : Ecce civitas mttnita, el $a ,
*

tutare nostrum ponet murum, et circummurale; , xal ,

aperite portas. lngredialur populus cuslodiens jnstt- . , ,
. . .
j
tiam, elc.
-)
illis dolelis regnabit in suos Chrislus, in coclesti illa Jcrusalem, quam Jmtoa? nomine voca\it ' -i
urbis amplitudincm innucns. Appellat vero el civi- ,
,
latem Dei sanclorum in ea degenlium vitae inslilu , \
tum, coitgrue ad regioncm lerrenae illius Jerusalcm
, ,
respiciens : partim quidem, ut rerum veritatem sub [\]
indicet; parliin eliam ut Judaeos consolalus, eos ,
dem eliam ad propositortim spem provocet, qui
. '
promissis poiiii canlicum coeleste canlabunl. Est
" .
aulem canlicum hujusmodi : Ecce civilas muntta
\ . ,
talutare nostrum. Ncqueenim munila inferior isia
, \ ,^

in terris, vL capia sscpius etexpugnala; sed
324
. , ,
supcrior illa, ei munita el salutare (quod Jesu$
, \ .
,
>ocabulo apud Hebraos significatur) dici queal.
,
Esl enim ipse beatorum Salvalor, civitas, murus, ei
circummurale. Ctijus portarum appellalionem, maii- , ,
, ,
\
sionem ibidcm exsislenliuui adilus nos dccet inlel, \ .

bgere; quod non Judseis, non Israeii, vel quibuslibel
' '
aliis simpliciter, sed iis laiHum, qui justitiam, qni

veritatem, et pacem colunt, aperiri jubet. De qui- Q

bus quisqtiis Dei amore accendilnr, illud usurpa
bii : t Aperiie portas justitia; ingressus in cas
conlUebor Domino > Ideo aulem eis aperiuntur,
quia te speraverunt usque in sempiternum, qui et
habitantes in excelsis, et civilalcs eorum vel absolula morlalis vitae cousummalione, vel impio civitalum eorum slalu dcleto, sustuleris.
ConvcniunL vcro ista cum prsedictis, ubi munitns
civitales in luinulum ita le posUunim dixisti, ut
a fundamciuis eruanlitr . At tuos viros man
suelos, (quales terram possessnros aflirmasti) humiles prius, ipso justi jtidicii tempore exaltabh,
elataque prius superborum capila facics conculcare,
ctfin piorum etiam , nullo superslite qui impediat, recla fulura est. Ncc est ejus rei alia, qiiam D
yuix Dei judicii causa investiganda. Sunl autem
qui pr.emi6sa verba de Salvatoris advenlu int**lligi Volueruiit. Eum enim qui arcana illa symbola,
de quibus locutus est, tradidissct, Oeum vere ab
iisdeui, qni iHa amplcxi csscnt quamvis in carne
csset, cognilum i r i . Serinonem vero Isracli volunt
conwnire, a quo(velul e Scripturis didiitcral) venlunis cxspoclabalur; idque Sytneonis ei Zachariae
excmplo, sicul jain dicttim est, qui sua ^pe poiiii
8<mt, palam licri. Talcs (|ui cxsisliinl, monli tiuic,
8%

8 i

* P.sal. c x u i , 19.

8ft

'.

,
,

\ , 1 ,
,
" .
1

,
, ,
* , , ,
,

,
, ,
.
(5
.
,
, ,
\ .
, \ ,
,
\ , , ^
01

, *
n

Isa. xxv, 2 seqq.

SWW/E LECTiONES.

. X p i s i S :

^X-.OVJZ:

. ^.

. .

* . .

C0MM6NTARU I N

8217

, xaV ol -
xa\ , .
,
\ \ . \ . \
,
.
* \ ,
\ , \
.
, . *
, \, ,
, '
. \\
, ' -
. ;
,

\ . . . .
9

2118

ISAIAM.

id est Ecclesiae, requiem daturutii Deuwprotttentur.

Christuin enim ita inclamasse legiinus : < Acccdite ad me, qui laboralis et oneraU eslis, et ego
reficiam vos . > Per eum siquidem peccalorum
onere non levati niodo, sed debita eliam pcena
liberati sumns. Adjunxit 325
faturornm
bonorum spem. Scribitur enim de saiicLie, quia
c laetitia sempiterna super caput eorum . > Insinuat deiude arcanarum rerum tradiiione idolo^
latri interilum, subjecio credentium pedibus
Satana per eum qui serpentes ei scorpiones pedibus calcare , oiunemque bostis potentiaro siiperare facit. Deinde unius idololatr regionis nomine
cuncias significat. Ad baec, quod idololatriae auctorem manu$ $ua$ remi$surum dicit, de adempia
v e r o

e l

8T

potestate, qua bominem deprimebat, inlelligil.

Manum enira pro vi illa agendi, qua sibi booiihes
ad bona opera creatos subjugavit, usurpavit. Converso deinde ad Moabiiidem sermone* per dejeetam altitudinem muri refugii, ipsura fraudis U
idololatrise preesideni delurbatum iri signiiicat... .
V E B S . 9 - 1 5 . Speravimus in nomine luo, et in m*
moria quam detideravil anima mea. De nocte vigilat
spiritut meut ad te, Deu$, quia lux judicia
328
lua iuper terram.Justitiam discile, qui habitalit ter*
ram. Ceaavit enim impin$, etc.

-'.
,
# . , ,

.

, . /
, . , .

. . . . " \
In diera craslinum. Ut aulein omnl
,
verbo Dei nutritur anima, sic quolibel pnecepto
.
illustralur. Justiliam ergo ditcere cura sit; quani

. , ^ discipli na, non natura largitur, ut audituno, ut

$ \ , visuni. Sed esi hujus discipliiue myeles et iniiiator
' Cbristus, in quem illud est, quod omnes a Deo
. \ - docendos esse ecribilur . Islud vero illis eliam
, *
nunc praecipil prophcta, qui de geiuium numero
< , * , (idem amplexi $unl: cujusmodi esl illud : < Audi e
. \
haec, oinnce genles; atlendile, omnesqui babilati*
terram . Nam et isio loco propheta universui
,
terrae incolae, non Judaeos laiitum, ul Mosis illa lex,
, * ad etangelicam juttiliam invitat; a qua qui a b .
borrnerint, inipunc non tuleruni. Cettavit enim
, *
impiut delatus ad inlerilum; omnis nirairum qtii
,
, juslitiam non discii, neque veritaUm fecitj id eei,'
\ \
qui positum in spiritu et veriiale culium adoratio->
. - JJ neinque noti observat. Umbram enim futurorura
. , \
bonorum lex babuit
Sed Cbristus unus veritas**,
, \ &
idem nobis a Patre ju$tiiia exsistit, et quae annuiH'
\ .
tial, juttitia sunl et verila. Totlilur aulein impius.
, ( \

ne videat gloriam Dei. Ait euim : c Nisi crediderilis

, - quod ego eum, in peccaiis vesiris moriemini *.
. \
Deinde : i Q u i credit in Filium, non judicatur; qui
, , autem nou credil, jam judicalus est . > Qui enini
. ,

Christi gloriamt qui cura Gbri&to non fuerit, videre

; \ possii? Potest vero ei istud, in diabolum vecor1

llatib. x i , 28. " Isa. L X I , 7. Luc. x, 19. Joan. Y I , 45

Joan xiv, 6. Joan. , 24.
Joan. , 18.
f v

ymjE LECTIONES*
PATROL.

GR.

L \ X X V I I .

Psal.

XLYJII,

2.

Hebr, , * i

^10

PROCOPLI G A Z . E I
e

2220

m , , s

desque Judaeos usurpari. Cum 327

'
^eus , ; .
,
minitelur, qui justiliam didicerunt, ea prophe-
lae, quaB ab incredulitate Judaeorum proiecta est,

in rerordationein subit ignorauo. Dei siquidem
.
F i l i u s , Palris brachium, quo cuncla effccla sunl, , ' , appellatus , ideoque incarnalus ut lerrae incolas
\ ,
per fidem juslificaret, ea quae naturam et ralionera
, ,
cxsuperant, ad divinitatis suae probalionem opera- , . * c
batur. Indeque est quod aiebal : < Si non facio , . > 01
opera Patris mei, noliie mihi credere . Ca-te , ,
nim prailerquam quod, qui videbant et docc , \ , \ , \ banlur, non credebant, Samaritanum
, dae . ,
iuoniacuin, lemulentum
, fabrique filium
, conlumeliose vocabani. Imo et servalis gentibus
, . \ \
cum zclo flagrarenl improbo, igne potius consumi, \
quam in easdem servatas inlueri malebant. Quod , .
in ipso Salvatoris orlu passos esse, quia puer natus
esset nobis Filius, propbela siguificavit *.
\ ,
lade est igitur, quod, conversa ad Palrem oratione, eumdcm sic alloquilur : Domine, excelsum , .
; ,
brachium tuum, el nesciebant, quia nimirum lan<
.
quam vulgarem aliqucm boimiiera despicerent,

quoni ab operibus coguosccre debuerant. A t jam , ,
erubescent, adjicit, cjus a morle resurreclionem ,
.
\
inUiili;quo tempore pecunia mililibus numerala,
'
nc ad omncs rei fama pervenirel, impedire fruslra
conali sunl. Erubescent rursura vel tuni maxime, ;, \
cuin i r Palris gloria venienlem iutuebunlur ; cum . ,
, \ , \
Sponsi tbalamo, solo palrum nomine (quorum

.
eranl promissiones, et legislaiio, el lestamentum),
commendabiles excludenlur. Nunc autem, et tunc C \ , \, * ,
etiam gentes ' mmulabuntur, cum igni perpetuo \ .

Iradentur. c Ipsi enhn, scribiiur, ad xniulalionem
me provocaverunl in eo quod non erat Deus, sed .
,
cos ipsc in non gente provocabo . > Poslulat aulem propheta a Deo, ut eis ipsc secum pacem . \ \ .
largiatur. Ua enim cumulalam et perfectam a te ,
gratiam, inquil, inibimus, qui tantis a te beneficiis
,
per patres affeeti sumus. Potest et islud ad se re- .
lulisse prophcta videri, quasi inier mulla Dei in
se beneftcia, et islud quoque permaximujn profl- .
tealur, si genti sive pacem ab eodem impetret , , ,
juxta illud ; t Jusiiiicali 328 igUur ex fide pa- , *
cem babeoius apud Deum, per Dominum el Sal- c ,
vatorem Jetum Chrislum . Quod certe cunv acci- . > * \ dcrit in Dci sortera et possessionem transibimus, D , .
nullum alium agnoscenles, sed divinae legi, qua3 Dominum Deum adorare, eique soli servire praeci
pil
obedienlcs. Pacem rursus et eum fortasse, de quo : < Ipse enim est pax noslra , > legimusi
appellavit.
, ,
Deinde, quod omnia reddiduti dixit, de pecca "
lorum poenis, quas digne perlulerunt, nonnulU
. * bitelligunt. Illie eniro, aiunl, merito nobis inflictis,
,
eum tu nobis dato, qui solus odio luo liberare pos . ' & .
s i i . Raiione siquidera dominii omnia tua sunt.
9 8

9 7

9 8

9 8

88

9 7

9 8

Luc. , 51. J o a n . x , 5 7 . Joan. , 20; Joan. viu, 48,52.

Matlb. x i , 19; L u c . v i i , 5 4 . " M a r c .
v i , 5.
Isa. i x , 6. Deut. xxxu, 2 i . Rom. , 1. * Deut. v i , 1 5 ; Matib. iv, 10.
Ephes. \\ 14.
1

VARIiE LECTIONES.
. . .

. . .

8221

COMMENTARII l N ISAlAM.

2222

Ulinam vero c l uos per Chi Utum a pcccati morie

, ,
redempti consorlio luo potiamur, qui eliani, qnt ^ ,
Lusnani liberati sumus iiiininie ignoranles, aliuni
. 01 amplius non sumns agniluri. Qni eiiim in priva>\ * \

lione vitalis juslUicc hninorantur, Deoque propler
*, ;, , \ pcccata morlui sunt, jla iili idoo manenl ikplorati,
.
quod nullis spiritualibns medicis, quibus sanandi
, ,

facullas fueral, obtemperanles esse voluenmt :

* ,
indeque est quod parcens cis, perire fecisti iiHulil,
qui tempue ad sccleris amplificaiioneni non pro, \ '
duxisti, neei e l ipsi delcriores cumulandis peccatis
!, \ '
evaderent : u l cum In diluvio 120 atiuos, el illos
, *
deinde 70, cujus noster bic propheta meiiiioU,
\ . >
conlraxil; juxta quod psahno L V U , iu kaec verba
.
legilur : Viri saiiguinuni et dolosi, non dimidia - g btiut dies s u o s . Et rursum Ne revoces me
in diniidio dierum meorutu \ > Aiunt vero non ,
nulli eos etiam bic posse intelligi, qui, u l
. "
Lazarus, essenl a Gbrislo in vitam revocati; quos
, . ,
quia nullus suscilare medicus poluissel, ad id
. . Israelem adverlere, et Cbristum coniiteri dcbuiese
. , .
quod cum facere noluissel, paucig etceplis (servaiae
{ . ' \
enim reliquia3 aliqua? ) ipsum periitte. Mateuli

porro nominCj principes et duces ideo inieHexiU
, \
quod feminae debeal masculus anleire. Dicas cl bus
. \ ,
etiam, qui consilio, et legis inlelligentia, lanqaaw
^ ;. \ c ,
juvenes robore pollerent, jtixla prophelicum illud
*\ >
significari :329 Vadain ad primores, el dicam

.
eis : E t ccce unammitcr coatriverutit jugum, cen , ' ,
\ - Q iregerunt vincula . > Tale est el illud : t Va vobiis
. ^
^, \
Scribai ei Pharisaei
, > clc. Deinde mala addi
, , \
postulat: non solum enifo Dei fatiiiliaritaie, proptei
, . , c *.\,
cnfilumeliam quam ipsi inlulerimt, exciderunt, sed
, . > fariis etiaai boslium injuriis graviter afflicti perierunl. Masculo* rursum, quod superius dixit, eosdem es*e gloriosos, laaquara reliqute superio*
res : ut maia etiam, q u inferendi mali facullatcm habeant, appellal ; c u j u s generia est i l i u d : t Qui
creavit mala . iliud : Non est malum i n civitate, quod non fcceril Dominus " .

l f

-'. , * fai , .
, , , . . .

5, \ ,
, ,
. \
, *
,

.
\ > \
, ^ , , '
. , ' . , . , ^
1

1 1

Psal. u v , 24. ' Psal. c i , 2 5 .

Isa. X L V , 7.
Amos , 6 .

V E R ^ . 1 6 - 1 9 . Domitie, in affliclione recordttti iuntu*

tui: in iribulaiione parva doctrina tua nebis. El
ticut parturien* apprepinguat ad partHm, etin doiore suo clamat, l i c facti tumus dibteto tuo, elr
Nod aliier quan si pnesens Jedicium oinniuni
iniuealur proptaia, steique airte ipeum Dei tribunaJ, aliquando qnidem confes9ione, aliquaudo vcrtt
precrbus, aliquaado etiam gratiaf um actione ulitur.
Imo vero quandoque collaia ifi boitos a Deo betteD ficia, quandoque eiiaaa malorum penas recenset;
ut nos illis omnibus, sicm prins a Spirtlu fuerat
edoclm, erudiat. 330
\g\**t loqaemlea indoc i l : Guiu sese obtulerunt leBftpora* viam angvsiaur
et trilam pro rebgionis certarainibus ambalaiitc
laotum tui recordathne pohumnt, u l nos afibctcs
quidem fuisse^ sed non oppresaoe; ptersecutronea
passos, sed nou derelieloe; d e j e c M , sed non i i i -

Isa. x, 2 2 ; Rom. ix, 27.

1 1

. .

* . .

VARlvfi LEGTlONEiSi
*

Jerem.

5.

1 8

MaUh. x x m , lS

"2223

PROCOPII G A Z ^ I

2224

"lercmptos diccre valeamus. Nos cniin \ps& erudiebat . 0 4 / ^

afflictio; qui eum a Domino amari, qucm casligat, ,
iton ignorareinus . C u m tuo siquidem in nos amore

collata quaevis afflictio parva nobis videbatur, qui .

non condignas hujus saeculi passiones ad venluram
, , \
gloriam, qua3 revelabilur in nobis , esse putare . \ <
i m i s . Hinc est igitur, quod omni tolerata affii\ , \ ctione, praegnanti, jamjamque parlurienti inulieri similes eflecii sumus; qui dilectum luum, id est ,
unigenitum Verbum, el immissum nobis religionis
,
Iu33 limorem intus relinentes, fortiter olim susti- . ,
nmnius, verili scilicet, ne utrumque, quod ipsi

.

conceperamus, in nobis abortiretur. Non igilur

spe excidimus, qui Qnem amborum, talutem pirt- , tns noslri, habeamus. Ex quo enim illum peperi* . u

mus, eot qui versantnr tn terra si aemularl studeant, , , ,

nobis iion fore dissimiles apcrte docuimus, uam

qui timorem bunc non acceperint, neque tpiritum . , \
suluiis pepererint, sed sine foelu et fruclu reman- ,
serim; spc illa, q u a le est, excident, qui auiem \ tuas partes seculi, quamvis ad irioriem usque , ontra p^ccalum ;.decenarinl; ea tamen nunquam,
. "
quse a le esl, vita privabuntur. Beswgenl enini iwor- , ,
fttt;vel, sccunduni Aquilae, Syminachi, ctTbcodotio ,
nis inlerpretationem, vivenl mortui tui. Scd enim ; 01 *
tnortuorum ejus noniine, quosnam praeter sanclos ,
ipsius intelligas, qui sunl a supradiclis mortuis . , ' *alii ? Qui enira moriui sunt, vilam babere non va- (\ , ' ,4eanl, si mortc digna admiserint: contra aulem
\) , viortui Domini, qui omnia proptcr ipsum passi
* 4unt;de quibusnon tanquam mortuis, sedtanquam C p v, ,
a dormienlibus
reliquorum esl interprelaiio; , , .
priore qoidem ralione, expergefient,
qui sunl in
.
monumenlte; 331 allera vero exsullabunt,
aul iau- ,
dabunt,
secundum Aquilam : Skuljubilabunt,
secun- ,
dum Thcodotionem. Dormitio enim snnctorum mors
,
appellalur. At fuerit eis resurrectionis causa ros
,
ille tuu$, id est a le eflusum Verbum illud unige \
nilum, quod vivificas guitas suas in proprios mor- ,
tuos inslillans, eadem opera ct eorum, quae buma,
nitus admiseruiit, medelam afferet; et eorum, qui
. ' . in lerra dispcrsi sunl, returrectionem
corpomm
. ,
largiiur : non aliter quam rot ille solet oculis sub- \ jectus, quem paulatim coelo demissum commissa
.
%

terrse semina nulrire et augere videmus. Qualia de impiis dici cerle non possunt. Cadel enim, ait,
ipsoruni terra : ideoque. tanquam Deo exciderint, cum animabus ipsis et corporibus poenas esse
luiluros signiiicavil.
Sed non desunt, qui verba ha3C ila inlerprelen- D *

tur: Qui multo in Deum amore adversus sceleratos JudaBorum ausus propbela excitatus eis mala , \ , ,
,
addi postularat; cum eorum jam nomine Deum
,

deprecari deberet, si quid illis condoleret; eam

jam pro sui defensione uiiliiatem proponit, quae ex ,
damnis el calamitalibut diviniius immissis percipi- ,
iur; solere ejus in nobis Dei recordationem exci- .
" Hebr. , 6.

1 4

Rom. vu, 18.

VARIiE LECTIONES.

5235

COMMENTARII IN ISAIAM.

22%

, - tare, quai rebus prosperis el ad volunlatcm fluciiaflliclio,

. , tibus obliteralur. Nos cnim parva erudit
, , . - quoues irara Deo mansuciudine lemperare in om
. *c nes libuit. E s l igitur benevolentiae et charilalis,
\ quod eh mala adjici propbela postulavil; cumnul . > ' , \, lius frugis voluntali utiliter ipsavis acccdat ncces
' sitaiis. Taleillud est : In catno el freno maxillas

, eorum constringe, qui non approximant ad le
*. At nos, ait, u l illi, nequaquara in dilecium fdium
tuum sumus affecii; quin polius parturienth insiar
, \ , \ . mulieris, illos qui isla conaii sunt, magno
, \ animi dolore vociferantes arguimus. Talem agno; \ * c - sca^saiam, ubi ita inclamat : < Vos autern acce , > \ dite buc, filii, semen adulterorum et fornicariae. In
. ~ quo vos deliciati eslis ? et in quo apcruistis os ve1

,
\ slrum ? > De his t illa sunt Davidis : Oblenc. , brentur eorura oculi ne videant;332
dorsum
. eorum semper incurva . Quidam vero affiiclio, . nem parvam, eas lanlum minas intelligunt, quoe ad
, \ opus usque non excitrrunt: cum pro sua in bomi. .
nes bcnevolentia boc lantum fine, ut eos a malis
arceat, Deus miniletur. Non enim suura ipse odit figmentum; neque, ul ulciscatur, in lucem educif;
quod alioquin, si talis eeset> eidem vel non praemonenli liceret. At nunc minas praemitlit, iH $crvu;
*e velle doceat.
\ \ ,
Quoniam igitur, ait, eo res nosirae reoUlerum.,
, ul magnis uUionibus debitum nobis luendum eil :
dilccto tuo, qui gratis calamitales nosiras tollat,
. ' opus est. Stalira enim ex quo, secundum propbe , liam, virgo peperisse audita est, opportune ubique
. 01 - pucri nientionem facit. At qui se diviniialis ama ,
dilecto Patris instar mulieris pariurienlis fuisse
,
dicunl, eideia loquendi ligurae iusisiunl, duin *pi - ritum salutis tis, qui sunl in lerra, peperisse se i n , \ . ferunl; quod prophetis ipsis, aposlolisque alque
adco evangelistis convenil, qui divinae mystagogise
,
- seminibus superne dilati, iis qux sunl in terra sa, . luih spiritum, id esl spiriialem doctrinam, pepere ' runt. Est enim Scripture usilatum, ul. quorumdam
, * c aliquando scripta, sjririlu* appellalione digneiur,
. > * quale esiillud'.. ProbalespirUusanex.Deo sunl .
, , Opera siquidem Spicilua sancti edilur salutarid
. ' c praedicatio; mundani aulem, qus huic adversanlut;
, , unde sunt el illa Pauli : t Nosaalem spirilum bu . > , - jue raundi non accepimus, sed spirilum qui cx Dco
.
est
> Palel ilaque spiritum salutis eTaugclicatii
- jy \\[ prabdicationcm, qua5 vitara scternam conciliat,
. appellasse. Aiunt vero nonnulli, eam, qnajex minis
, , oritur, utilitatem significari.Tanquam cniiaseiuen,
. " \ inquiunt, metum tuum complexi^et co praegnaulcs,
, idoneo tenipore salutem percepimus. Nam adhuc
' , ' . in lerra dcgenlibus pcenilcndi spalium prorogaslt,
\ , - cum dilala morie juslas de nobis poeuas itim non
sumpsisti; sed resipisccndi tcnipus; u l servares,
. ' , indulsisii. Qiu prius crgo propter pcccala moriui
. eramut, nunc lanquam de 333 monumcnlis ree l

I T

18

im

' P s a l . xxxi, 9.

LVII,

4.

1 7

Psal.

LXVIH,

24.

LECTIONES.
y . .1. zl; .

* tc. . .

18

l Joan. , I.

I Cor, , 12.

tm

PROCOPIt
turgtmus lua ope adjuli, in qua dcgentes et ipsi
malis operibus Irberati ex$ultabimus. Pereuoiibus
enim impiis, tuam in nos ipse miserationem velul
rorem ad medelam demittes. Ulitur vero naturae
consenlienlibus ad rei cognitionem exemplie. Quin
et apud Ezecbielem, cum spem Judaei propter temporift diulurnitatem abjicerent, ipsum de caplivitalc reditum, ipsamque adeo lempli instaurationem
Deus ostensurus, os&a mortuoruio ipsa eliaro pro-

GAZittl

228

.
. * .
,
, \
,
,
.
pbetx prnedicaiione in viiam jussil revocari * ; ut populi dubkantisanimum per eorum susciucionem,
quae desperata videbantur, in &pem excilarel.
Sic aulcm explicant nonnulli. Quandoquidcm
,
'
spirilum lalutis in lerra pariturum dixit; mflrtem
* \
autem i U , qui in terra deguni adhuc esae eupe , *
riorem apparet; lariquam exsislat aliquie, qui ubi
. HoO
sit evangelici praconii utililas, ubi taluti$ ipmliu ; \, quaerat; defeusione adducta resurrecturos mortuos ol . ,
signiAcat. Omnhuii cnim noniine, uiquil Apostohis
, ,
morlem guslayil Clirislus ^ ; qui ul faclus esl dor- , *\ mieiUium onmium priniili , ita revocalis in vi ,
tam omnibus, morlis impcrium , quaniumvis ex- \ ,
spectaio resurrectionis leropore ipsius legibussubja- . .
ceamus, irritum faciet; quo tempore sunt omnes \ ;
resurrecluri. Caeterum quis modus? ipse ros tuus, .
medela ipsis esl. Ipsam vero viviflci Spiritus vim , ^' .
sic vocat, per quam resurrecturi sunt; de qua sunt ' , isla Davidis: c Te enim faciem tuam avcriente, , ,
turbabuntur, et in pulverem suum converteniur.
, , \
Eroiites spiritum luunt, et creabuntur, el reiiova- . > '*
We faciero terrae"*. > Terum qui in lerta cccide- Q
r i n i , reviviscent : ipsa autem impioriim terra cadet; . *0
qaod cerle Judaeorum terram, quae in Cbrisnim, ct
. , \
eos qui spiritutn salulit in terra pepererunt, cou ,
titmeliosa fui(, constat perlulisse.
', '. , *
934 VEftS. 20, 2* Vade, populut meu$ : ingrede,
.

rc te cubiculum tuum : claude ostium tuum : abscondere paululum quantttiumcunquc, donec pertrans- ,
, . . .
eat ka Domini, e l c .
,
335 P
aHatara de moriuoruro suscilaiione
\
docirioani, cum in idem sanctos coivisse, aitera au,
tem e i parte iram animo concepiam impios adoviri

,
propbeticus videret spiritus; sanctos ad modicum
,
Jempus secedere, neel ipsi eorum videant jnteri . , ^
lum, voce bortalur. Tntdligit aulem cubicutorum
nomine, mansionea cas, qu apud Palrem tnultae , D \
singulis pro raerili ratione Iribulae sunt; in quas , , \, btgressHs, quid porro cum lmpiis ngalur, non val- .
dc curandum; sed cum ira perlransierit, apertis ,
cubicuii januis magna cum poieslate ad novi "illius ,
, \ '
sa?culi, regniq^ie a Deo promissi conieroplalioimn
. ,
prodeundum roonet. Surrt lauien qui dicant Dci
\
personam eos demukenlem introduci, qui salvalo& ,
rem spiritum cunctis annuntiantes grayibus in

terra, iiumedicabilibusque malis, mortiqiic ipsi fuiuri erant obooxii, omncsque unius. nomine vcrbis , ',
1 1

s t

Ezecb. , \ seqq.

i l

Ilebr. , 9.

" I Cor. , 20.

\Al{\JE

*)? .

fc

. .

e l

* Psal. c m , 29, 30.

LECTIONES.

'* Joan. , 2,

2229

COMMENTARII IN ISAIAM.

,

. '*
, \ .

.
,
' .
. , ,
* t \
, , *
, \, ,
.

2230

islis, ingredere in cubicula tua, compellare, sepr.lcra deinde, quae in lerra sunt, iia leniter appcllando, per cubicula significare, cl eis ex &>quo, qtii
occullanlur, ut ealenus ostia claudanl, donec pertranseat ira Domini, prsecipere. Dicluni enini est
Adamo : Tcrra es, ct in 336
lerram revcrteris . Sed ea lum dcinum corruplione, quam
iniulit malediclio, liberabilur, cum in coustimma
lione, morlis \ires exstinclrc jacebuul. Suadciergo
mortem > tolerare donec pertranseat, qtuiHumvis
arcanorum doctorcs id pati ab eis contingal, quibus cxosa verilas annanlialur. Inducei enim $uper
eot meritam iram de sanclo Dominus. Venim quod
bic de sancto Dominus dichur, ei dissiniile nou
est, in quo liabeiur : P l u i l Domiuns a Doinlno
>(v

1 5

, . ^ igncm in Sodomam, ct sulpbur

> Filius a Palre.
Neque eniui Paler, ait, judical quemquam, sed
\' , ,
. \ judicium ouine dedil Filio " . > Gum iram igilur in
eos exserueril : qui piorum sanguine manus sifot
, . "
\ ^ contaminarunt, non abscondet interfecto* lerra ; id
, cst, nibil Dei judicium effugicl, qui sanclorum roar*
- tyrum nunquam obhviscitur, sanguinemqtic filio , (5 ' rum suorum, Moso lcste , ulciscniur. Vel ccrte
c ' eorum neminem latere posse significat, qui suas
quondam in lcrris animas peccacis ad niorlem in\ ' . > \
terfecerunt; cum lram in eos exserere, et aiigelo \ , ,
rum minislerio ad ulciscendtim uli Domino place'
bit, quale itltid est in ^Egyplios dielum : Misit in

.
ipsos iram, et furorem, el afflietioiiero, iinniissiones per angelos malos . > Anima pralerea qtiadibet, quae se lerrenis corporisquc voluplalibus oblcctarit, si sanguinem suum, id cst, quae moitc digna
peccavil, coniilealur, revelare procul dubio dicalur.
* - Q
Alii tamen ila evplicanl; ul ad eas velinl, qra
.
laient in animo, cogilalioncs Ueum eese accommo.
, ,
dare. Quandoquidem cnim minas itlis aliquando,
, , ,
aliquando ciiam bonam spem Deus proponcbat;
,
tinde persaepe quid agerenl ignaris tumuliuari con , , tingebat; merilo jam conversionem aniniae opcra, , tus, in se desccnderc, el sua opera contcniplari,
, ,
neque ullos ralionis motus pra^tcrirc, sed ita diju , ; dicatis singulis procedere, utvel irali judicis prnr,
occupalo animo, si mali quid insil, tanquam igno
. '
ligna, consumatur; bona autem, non aliier quaiu
^ ,
aurum probatum, cusludiaulur. Eadem plaiic ra 3
tione et Salvalor ipse cubiculi januas partini q i i , ;
dem sensui ohjectas 337 claudere, partim eiinn
, rerum snperQuarum affectns ampulare pracccpii;
JJ ul tranquillum animum Deus iuluilus, in co, lan quam in rasa, nondumque inquinata tabula, sua
/ \ , \
ipse consilia depingal. Sic ct Jcrcmiaa cogilanii
, qua3 cum Isaia rcliquisque prophctis pcr Juilxos
\
acta csseut, quasi graviora eiviribus eorum majoia
, . > d
passuros exislhiiarct, ad ejusntodi cogiiaiioncs sic
, .
respondel Dcus : c Rello te qnidem adoi ienltir, scd
,
in le niliil potcrunt : quia cgo tccum suni, ul to
( ) *
eruam, dicit Doininus *. At iram, qua: DomiPSU!. I.XXYH,
49.
Jore:n.
" G e t i . , 19. Gcn. xix, 2 i . * Joan. , 22. " D c u t . xxxi, 43.
, 19.
c

e T

,D

VARbl-

. . ,

. ^ .

LECTIONES.

1231
PROCOPII G A & E l
2232
iio inducilur, non excandescentis animi affcclionem ,
(est enim periurbationum expers Deus), sed poenas ,
peccatis nostris debitas inteiligit; quas non in ad- ,
venas, sed in terra habitaloret, qui praesentis lan- ,
tum sa>cu)i voluptate deleclati, omni ejus, quod
* c \ < *
futurum esl, spe abjecta, c Edamus et bibamus, . > \
cras eoim morimur *% > inquiunl : quibug eorum
. ,
plaiie contrarius esl aniraus, qui ut advenaein terra ,
versantur. Caeterum cum poeoae inducentur, tunc . aperla Qent singulorum flagUia; quae Deo patienter et leviier agenle, adbucoccullantur.Neminemenim, , \ . \ '
cnm ira inducetur, lalere polerit, juslitiam eese, , \, . \
quae operum praviiatem ulciscatur; quantumvis ea
. \ .
prius ignoretur. Illud etiam de vobis futurum est,
ail, qui fllios veslros daeraoniis mactaslis. E l vos igilur ipsa accusabil lerra, quae sanguinem
exceperit. Atque haec quidem i l l i .

. " .
CAP.XXVH.
-'.
V E R S . 1-11.
Die illa inducet Deus gladium $an *
ctum, el magnum et validum tuper serpentem draco- , ,
nem [ugientem,tuper draconem coMrum tinuosum,
,
interficiet arpentem, etc.
, . . .
01 \ , \
Qui autem ista de consummatione dici voluerunl,
c l ad judicium illud, quod in ca futurum esl, re- \ , ,
ferri, significarunl fore ut, illis adimplelis, mors *
ipsa (qui ultimus esl omnium boslis) conficerelur: . \ , \
itaque inde esse, quod in ipso rerum omnium cx- (, , )
iremo, consummalisque omnibus (id enira in die *
(
\),
illa gjgniGcai) gladium tanctum (durum auint in
terpreles reliqui) et validum Deu$ it inducturns, \
, ' q u i o n nullura alium inducius mensurae malignitalis ejus servabaiur : qualiler et ei conligit, qni ^ ,
Adamum in paradiso gupplanlavit, eoque gradu, . \ q i , quem erat apud Deum consecutus, delurbavit. Ille \ . >
\ '
niraifum, de quo scribitur : Erat autem gerpens
prudepjissimus 338
besliaruin omnium q u , & ^\,
\ \ \,
sunt in lerra ; ille, inquam, qui primis paren \
tibus, et eorum posteritate per fraudem deceplis,
percommode $erpen$ ideo nominalus e s l , quod , c ,
,
, \
bumi repere, hpmipumque pedibus ipsidiari soleat,
ui injeclQ veneno de recta ad Deum ?ia depellat. .
$ Ipse eniro conleret caput tuuro, ait Dorointis *!, , .,
ei tu ejns calcaneo insidiaberie. Moses igitur .
fraudem ejns recilasse conientus, quid eum sup- \ , '
, ,
plicii mancrei praetermigit, quod nupc a prpphela
f

1 1

docelur. Virga Dei igilur recta, el disciplinx

jdonea; legimus eriim : Yirga directionis virga
regm tqi
illis, qui pecca^orum niediciham
adiniMunt, ad correctiouem servala cst, At terpens
loius ubique sinuosus, et pravua, humi deinde in
venirera et pectus repen^, omniumque calces obscrvans, post impiorum omnlum interilum, duro
illi et mggno, validoque glad\o (quem Sepluaginla
nolant interpretes) Iradetur; cujus nomiue verbum
pci vivens ei eiTicax, et quolibet gladio ancipili
n

Isa. , 1 ; I Cof. , 52.

f tcr, .

t . . |.

" Gcn. , 1.
* tc

,
[] ' ? \
\ \ \ \
, , xj


, , '
C&v \ \
,


\ ,
, \

ibid. . " Psal. xuv, 7.

YAUIiE LECTIONES.
. * . .

* Hebr. ?, 12.

*233

COMMKNTARII ISAIAM

2234

, aculius significatur, quod tanquam adversarium

- draconem impelens, ipsuro deleta prorsus el in nihi, \ t ,
lum redacta ejus subsistendi ralione, occisvrus
^ T T S T K ** t j . > est. Neque enini ira Dei, quaj ad corrcptionem et
, . - conversionem inducilur (de qua niimrum : Do , ' mine, ne in furore luo arguas nie, neque m ira
. - tua corripias me
> habetur) dtgnus est. Est

namque ad arguendum alia, alia eliam ad corri
' ,
piendum comparaia ; quorutn iis taiiium ulra , \ que, qui peccati medelam ferunt, non serpenti
; > ' congruit, qui tantum deleri ct perdt metuit. Imo
[/. ] educium in se gladium inluitus in fugam statim
, convertelur, minime propler vcconliam diccre
, , . > \ ^ ausus : c Quo ibo a spiritu luo, et quo a facie tua
" .
fugiam ? > Conabilur ergo ad agmina sua
\ ' * - fugiens mari $ese occultare, in quo dicilur esse
draco ille, * quem formasli ad illudeiidum .
De quo et Jobi illa sunt: Agcs autem draconem in
. \
. > bamo;> et postea: Hoc esl principium plasmaiis
Domini, quod factum est, ut eidem illudalur ab
, \
awgelis luis " > Et mrgus ; < Ipsc esl rex omuium qua3 sunl in aquis . > Ooccl auleui illi
. , \
ideo vilam indulgeri, ut sancti 339 eidcro illu
denles, ea se adversus ipsum pngna exerceant.
,

,
) Sed finilo tandem certamiiie, cum laia in impios
scntenlia, singulis fuerit pro mcrilorum ratione
.~'( ;,
, quod jtislum est reposilum : Gladius inducetur " . ' per draconem colubrum fugienlem, super dracon&n
, > - colubrum toriuosum. Quod Synimachus intcrprctalus esl, advertus Lemathan serpenlem swuosum; et
[f. ^ |,
C interficiet draconem, qui e$i mari in die iila.
.
Aquilas aulem : Super Levlathan serpeniem $qua%

87

C O I I -

lidum aul invalidum, et occidet celum, qui est

in mari in illa die.
,
Notabis autem ubique secundum Hebraicam
, . , lectioncm, lanquara propriura nomen, Leviathan
, > . \ reperiri. Nam et quo Ioco habetur : < Qui magmim
ceturo caplurus esl,>Leviathan scribilur
Et
, , f "
. > , - islo : Draco ille \ > ctc. E l isto etiam : Ages
. , \, \ , , draconcm in hamo *. Habet vero, ut capiia, sic
\ , , \ , \. nomiua permulia. Reperias enim et draconem, et
. serpentcm, et diabolum, et celum, ei Salanam, et
i , Leviatban, et leonem , ei basiliscum a p p e l l a r i .
, , \ Neque vero suo in cum uti gladio et inierficere
. - \ priori advenlu SaWator voluit, sed adoriri tantum,
, \ , \ ejusque vires infriugere et conculcare, qui supor
. \ , - D aspidem el baiiliscura ambulandi, leonemque e l
\ . draconem conculcandi potestalein baberel, qua
. eiiam discipulos u l i , in serpenlesque e l scorpioncs
ambulare videmua . Sed inierficiel landem peni . , lug, in ipsa mundi consumtnatione, quo tempore
omnium fulurum cst judicium , cujus bic ratio
\ ,
describitur. Aiunt aulem nonnulli patrem ipsuui

, \ ,
. . \ Salanam cliam cum iiliis, qui sanclos viros inter4

* Psal. x x x v i i , 2.
II T i m . , 16.
Psal
cxxxvm, 7.
Psal. cm , 26. * Job XL, 24.
Job XLI, 25. " Job X L , 20. * i^id.
ibid. 26. " Apoc. xx, 2.
Psal. xc, 13.
Luc. x, 1
VARI>E LECTIONES.
. , . ) ,
1 7

PROCOPII GAZ/EI
fc23G
csse confcclurum quem fugere quidcm, . 61
propicr jncluni, et sinuosum esse, propler callidi- , ,
$ ,
lalern dicit; scd inleritum lameii cviiare non

.
posse. Ccssabil oniin landem aliquando vel potius
impurilaiis poslulalus, supplicium dabil exhe- ,
Dium; cum inferni clauslris conclusus flanimis fine , \, , , eareniibus in perpetuum ulcisccndus Iradelur. Alii
ian
volunt gladii verbo muliae vim intelligi, 340
" , : , ctumqne a proplieta nominari; paniin ut minarum
. \
borrorem niollial, parlim ut non periiuros quos
, ^.
ullio apprehendil; sed iis qui resipiscant, sanclimoniie causam csse allaturum dcmonstreL Neque , .
enim tit perdat, casiigat Doininus; sed nl resipi- ^ '
scentes purgel ei sanctilicet. lmelligU autcm dra ,
cotus nomine, vel Assyrium, vel Gba!d;r.um. Respi
, \ cit deinde ad nequiliae parenlem diabolum, qui
, & ....
po&l factam omniura constimmationem, posl mundi
. '' .
partium ialeriium, qua? errorcm ipsi cnpiditalem- , * ,
quc
miam polestalem. .
Sed isla, qui Dco adversanuir, usurpeul. Nos au- * . >
tem, ut ex liis, qusR passi suiit, spia:nus, paccm

cum eo faciamus. Dc Us enim suae pariis liomincs . ,

ideo propheia admonel qnod duidm sil in Dei v i - >
, \ t
veniis manus incidere. Qiinam aiile.m venltiri siul,
indicavil, ctim filios Jacob cssc germinaturos, ca> .

teraque deinceps * , iiiiiiHt; non ambigue apos;o- , 6.
, , ,
, \
licum ihoruni sigiiificans, de quo sitperius : c Nisi
.
Dointaus nobis semen reliquisset , > usurparal.
^
Jntlaei enim cum cssent, fiiios Jacob cxslilisso , \ ,
clarum esl. Edidernni aulem non ligua, non f e n u i n , C , . non calamtioi; scd germen bonum, florem suavem
adeo, ut ejus odoris boniiale universns orbis re \ . \
plelu s i l . Hinc esi igilur, quod ipsos, eorumquc
discipulos, ul pacem cum e.o facianl, proplieta ait- , ' ' .
borlatur. Q u * tum demum adinipleri contigil, cum
gr.riiam el pacem a Deo Palre nostro, et Domino .
Jcsu Cliristo, per orbem nniversum pradicare visi , ,
siinl. Inde iis Hla pedum pulcbritudo, per quos bona

pacis anniitiliabaiiiur. VoUml tameii nonnulli otn| , ,
*?.s ubique populos ad isla propbelam adhortari.
,
,
Sod quia ia Redemplorcm impie egil Isracl, et re- .
,
calchravit primogcnilus; ipsi jam, qui stalo lem-
, pore a tenebris ad luccm, ab erroro ad sciculiam,
, \
a peccaiis ad juslifn ationem pervenluri eramus,
. \
posiio veteri odio pacem faciamus. Peccato eniui ^ >
, ,
341
Salana interempiis, nildl esl, quod Oomino
( \
libare, cjusque mandalis obtemperare impediaC.
\ , '
Ejusmodi sunt et isla ad gentes Pauli verba : Jusli ),
ficali igilur ex fide, paccm habeamus cum Deo per
Dominum noslrum Je$um Chrislum * . Poslquam , . igilur tenienles cos adhorlalus est, de quibus et ,
David bis vcrbis : Annunliabilur generatio ven- , ,
lura , loculus est; laelus ad aposlolos ideo . ^
ecrmoncm iranstulil, quod orbem lcrrarum Chrislo , \
subdiderunt. Neque vero quod bic, implebitur orbis .
fructu ejvs, legimus, ab eo dissentit, quod alibi : In oinnem terrain sonuni eonim emanasse dicu

2225

f;*fMiint

%e

c t

%T

Ilebr. x, 31.

Isa. i , 9.

* Rom. , 1.

Psal. xxi, 32.

V A R I / E

^ .

. .

L E C T I O N E S .

2237

COMMENTARII INISAIAM.
2238
tur . Sunt enim sudorum aposlolicorum fructus credenles ipsi, quoe gaudium ct coronam voratit
Apostolus
'
desunt, qiri propbelam, com supcriorcs
-* miuas in suos cadere nollet, cisdem isla pulent
. , ,
consulere. Sementiam eiiim, aiunt, mulaie, qui
, opiilcem vestrum bello adorli, inviclum natura
. exsistere agnosciiie. Sic enim el generis magna fiet
, ot- amplificalio, et orbit universiis a vobis babitabi ' . *\ ,
tur. Verum qno loco, Pacem faciamus ei veuientes,
^ ,
babcmus, sunt qui atios seculi, pacificos mihi ve ,
nientes reddet, inlerpreleiilnr, el ad uliimos sermo , \ nem converli existiment. PtirgU vero in bunc mo . \
dum propbeta : Pfunquid sicut ip$e percussit, et ipse
- , - $ic perculiel? quorum hicsensus est : Num mahim
;
\
gentibus pensnrunt, qui pacem eis anminlianlos
,
gravissima quaeque ab cigdcm passi suni'? Iliuc cst
\ * ;
igilur, quod ad incredulos ait : Nonne tueras,qui
medilabaris spirilu duro eo$ interficere spiritu furo*


- ris ? A l quoniam omnia forliter Cbristi nomine fe ;
' \ rebant, uferetur, addidit, iniquitas Jacob ; lanquam
, '
eam consequeiida? pcccatorum remissionis, atque
, , adeo benedictionis causam esse fateatur. Si enim
. propler filiorum procrealionem salvus fulurus e s i ;
si in flde, si in dilectione, si in sanctificalione dc, \ \
, , nique et sobrielate, ait A p o s t o l u s p e n n a n s e r i n l ;

, el Jacobum ipsuni 342 <l i fil** produxit, eorumdem virlntis el bencdiclionts parlicipem fleri con .
sequens fuerit. Significnt autem apostoflra gratia

permullos ex eorum ctiam nunicro, qui proplnqui \ .
tate sanguinis illos aUinguni, salutcm esse conse
cuturos. Isia autein lum fore niaxime, cum per
.
^ , eorum, quos supra nominavi, doctrinani idoloruni
' cullus evanncrit.

Aiunt vero nonnulli, quia fructu Jsraelis oibem

, ,
' ,
terrarum repletum irt dixil, tauquam oeciirrenle aliquo, et moncnle, durum cum e\stUissc, non ad ea
, \
usquc, quae in istos ille patrarit, divina2 mansuetu , &
dinis fonlcm cssc pro^rcssuriim, sed tanquam bu;, ,
, manitale supcriorein, propter palrum iiieinoriam
. \ delcctum genus, non penilus csse perditurum pro , ; phetam respondere. Aique binc csse, quod aliuni
, ; ' , \ querodam in baec verba ailoqualur Deus : Qnid
; . tibi faciaio, Epbraim ? quid libi faciam, Juda? Tanqtiam Adama ponam te, aul lanquam Seboiu ? con .
. - versum esi cor nieum in boc ipso. Commoia cst
poenituQo mea. Non faciam sccundum iram furo , \, \
\ . D ris inei, non permitlam u l deleatur Ephraim; quo . niam Deus ego in le, el non bomo in le sanctus .
. \ * HabeC enim, ut Deus, ineflabilcm mansueludincm.
* \ o l n n l alii paria uequaquam csse consecuios.
, Ipsos enim, licel idola ad ejus divinitalis exstinciioneni, quanlum in se fueral, erexissent, non
, , ,
penilus sustulil (amen, sed paflin) lerritos, parlim
. ,
eiiam in bonorum memoriam revocatos, quibas a

;
, .
sc affecti sunt, ab exsilio revocavit. Cum auleiQ
m

8V

11

Psal. xvin, 5 ; Hom. x, 18. PbJipp. , 1. " I Tim. , 9 .

YARI/E LECTIONES.

. . - .

e v

Osce n , 8, 9.

2239

PROCOPII GAZiEL

2240

dicit : Nonne tueras, qui eos ipiritu duro interfi-

cere meditabarit * minas ilUts in roemoriain revocat, ,
quibus in iJola confidenler usi, ea se contrituros . , \, \
*ponte pollirebanltir, quod nunc re ipta praslare .
. adliorlalur. l l a e n i m , ait, elpeccatit vettris liberari
\ />
vos contigerit.
. , *
Scd enim ad primam cxplicationem revertamur. ,
Isla siquidem cum aposloli prsDstiterint, lerramque

.

praedicalione replcverint; qui grexolim longe habi-
labat, ideo relinqnetur, quod pasiorem bonum, qui . ; ,
animarn suam pro ovibus ponat
non admise- , , runl. Itaquc animas 3 4 3
veluti regiones a l i , \ ,
quas, in pascua abire passi sunl, quas vastavii aper
\ . "
de silva, quas ferus singularis depastus est, et in
>

eis requicverunt corruptores. Quae quidem ita red- ^, ,

,

didil Symmachus
: Civitat enim munita tola,
.

,

speciosa relinqueiur, et dimittetur tanquam deserta. ,

Ibi pascelur vitulut, et ibi accubabit, el consumet

.

,
ramosejus. In ticcitate viessis ejui conteretur : qui.
\
buscum convenit et reliquorum eliam interpretatio.
. \ \
Esl vero et ea ipsa, quae prius civilai tnunila, et

\ ,
vilis polcbra nominata est, quam post stabilitam

ronArmafaruque apostolorum pradicalioncm, post
, \
siiblalam eiiBmidololalriam deurtam fore pronunlia .
vil.
s u a s

8 8

, Aiunt nonnulli, postquaui se non aequas iis, q u

in sanctum Israel adniserunt, poenas reposilurum
, '
diiisset; qualls tandem bujus commolionis modus
.

fuliirus sit, illum adjnngere. Rixans el exprobran
emitieteoi, id est, a sui consortio et familiaritate , , . /\
rojiciel. Rixan$ enim, id est objurgans, a ee Israe, * >. *
1cm rcjecit Salvator. Nec nisi exprobranlh illa sunt,
ubi a i t : Jcrusalem, Jerusalem , q u occidis pro- c , ,
, \ . $
phetas *, et quae deinceps. Vides, ut objurgando
. )
eoe a se removerit. Iia lamen ut servaiae sint reliqtiia% de quibus ita apud Isaiam : Si fueril nume- , * <
,
rns filiorum Israel instar arenae maris, reliquiae
, . > \
servabunlur \ > Exprobrat vero ipsis roagna usue
libcrlate vir sanclus, tanquani qui de sanctis i n - ^ ,
terflciendismeditari erubuerint: quod si negare ^ ,
,
velint, vel ipse ait, \t\ tcslimonium p r o d e a t , qui
dicil : c Quem enim p r o p h e t a r u m palret veslri non ot % \
c "
interfecerunt *? t Et rursus : c Non decet p r o , ,
phetam perire extra Jerusalem". Interea aotem et
1

88

islain eos reprebensione usua, ad earursum, quae D

nupcr inceperat, revertitur; veluiique assumpta
Dei pereona adjicit : Propterea auferelur iniquitat
Jacob. Sed quorsum propterea aJclidif. ? Ideo nirairum, quod non ui inierfecit, sic et ipse interflciet . Nam el ei suo lempore peccala coiidonabunlur,
quod ejusdem344benedicl'%onh nominc significatum
ost. Si enim pro delictl n)agniiudine poenas reposceret, non re pra?8titissei, quod Abrabamo verbis
fuerat pollicilus c u i : Benedicens tibi bencdicam ,
et muhiplicans mulliplicabo le , dixit, cum tolies
postcrorum ejus pcccalis laccssilussit. Atcnim, ait,
M

52.

*

.

& ; ,
. \
. \
.
,
0 , ,
\ , > . , ,
; !
* ,
,

Jean. x, 15. Psal. LXXIX, U . * Mallh. xxiv, 37.

Luc. xiii, 33. " G H I . xvi, 10.
8 9

1 7

Isa. x, 21 ; Rom. ix, 27; xi, 5,

5 8

Act, v i i ,

2241

COMMENTARII IN ISAIAM.

2242

; ' quando landera peccatis liber evades ? Quo lempore

, .
nimiruiu errori veleri per fidem vocati bellum i n
,
dicent, nec ejus aliquas superesse reliquias patien . "
lur, magna cum verbis Aposloli concordia, qni
,
tum demum ealulem consecuiuruni esse lolum
. *
Israelem monuit, cum pleniludo gentium ingressa
f u e r i t G r e g e m autem trantlatum ideo Israelem
.

nominat, qilod eum bonis olim pastoribus abundasse
. ' constal; quem dereliclum nunc fera illae, id est

malae potestates, quae mente concipiuutur, nulle

, arcente depascuDtur. Imo ne Romani quidem prius
.
eam populari desterunt, quam vel minimis rebus
destilutum videriint* Neque vero desuat, qui patcuorum nomine, imperatara per bosles tribull
pensionem significari dicant. Ut enim eisee, si cesaenl ab idolorum cultt, benedielurum; sic in
exsiliuin et servitulem si in eo perrexerinl, eos se missumm polliciiua est.
-\

, . D VKRS. H - 1 3 . Mulieres venienlet tpCtacu'o,

adette. Non enim esl pnpului, qui habeat \nieU\gen )
tiam. Proplerea non miterebitur eortim, qui feeil eos,
,

, . et qui formavil eos, non parcet. Et etit tn die illa

concludet Dominu$ (o$ta fluminit, uique ad Rhi,

nocorcuram, elc.
', . . .
245
Postquam de Judseorum summa et abeo ,
luta vastiiate disseruit, U n q u a m viri n u l l i i n l e r
;
, eos saltfte digni reperiaulur : mulieret ipsas in ad-
niirabilium operum lesliiironium vocat; ul venien ,
tes, jaccnlem in lenebris populunv eornmque ur , \
. bem reliclam illtisirent. Atque hinc esr, quod

. Aquilam quidem, Mulieres venientes Uluslrant eam ;

S y i n n . a c h u m H u t e m , Malieres vententet et Qstenden*

teteam, interpretatos esse legiinus. Sed qua?nam

. , .
< - ipsa fuerint, jam discamus. Ait enim Malihaeus :
< Erant ibi mulieres multae procul spectanles, qu:e

, > . q u i d e m fiecut* fueranl eum a Galilaea, minislrantes
, c , ei ; quarum noraina a d j i c i t . Lucas a u t e m in
, hunc modum : c Seculse sunl mulieres quaedamr
quae cum eo ex Galila?a profeclae viderunt moni , \ .
nientum, el quemadmodum positum fuit ejus cor \ ,
pus : quae el ipsae cum Salvatoris ^esurreclionem
. \ audissent omnia renuntianles apostolis, a nioni ,
mento rcversae suni *. Q u o n i a m ergo populus
, inlelligentiam non habem, apoelolorum praedicationi
fidem non habebat, quara taraen avidc genies am,
. , pleclebantur: mulieres ob id divinus compellat
Spirilus. Apostolos enim lanquam nociu Salvatoris
. n

0 1

. . JJ corpug sustulissent, falso accusabanl *. Ideoqtie

minime suspectos ad eorum refuiandam vesaniam
,
tcstes ciet. Soli enim Judaei fidem non amplectim,
. l u r ; qui, licel ubique tcrrarum propagatas cernant
Ecclesias, divinam tamen erangelicaB praedicaiionis
, \ \
virtulem non inluentur. At mulieres resurrccltoris
.
. fidem primx ideo arripiunt, quod qua3 prima scr pentis decepiioni p a l u i l " , mulier exstitii. Ipsae crgo
, , > isthac aposlolici muneris functione gravioris acnt . sationis culpa sese exemerunl. Sunt enim ab
. - salvere jussae, qui initio Ev.e imprecalus, suos eaui
M

Rom. x i , 1 2 . " Luc. xxv;i, 53, 53.

. .

6 3

Luc. x x m , 59, 50.

e k

VARlvE LECTIONES.
. . .

Malth. xxvm. Gen. m , i seqq.

S243
P R O C O P I I 2.
2244
non siiiedolore pariluraui liberos edicto sanxcrat. ^ ,

Monet auiem Jttdacorum, quia tlulli $unt nen mi

serturum Pomiuum ; ged eos slalo 3 4 6
deftnito
\,
fluminii alveo conclu&urum ; quod percu* , \ .
tiendi verbo expresseruiU a l i i ; ut infidelcs stuHumque populum percuaurum DominutH significarent.

Seqnilur deincepe loci designalio, fluminii

$
,

,
alveo, ad torrentem uique JEgijpti, ut apud Sym \ :\
inacbum caelerosque legimus interpretes, quibin
* '
Verbis Komanorum adversus Judaeos, a Jordanis
, "
furtasse fluvio ad lorrentem usqtie Rhinocoruram
',
\
yEgyplo conlertiiinaiu, vagaiurum bellam demon-
slratur. Sed islos, ait, virgis ccdel Dominus aeoti- . , , 0 cam in eos, bostium scHicei exercilum, ut resipi- ,
, .
scere doceal, indueens. Inde igitur et illa usurpavit
superrus : Vae Asayriis, virga irae et furorie in \ \ ,
nianibus eorum . Dicunt alii Eupbrate el R h i - 8 , .
\, \ nocorura Judasam lanquam limilibus, distingui.
\ ,
D/mde, concludendi vcrbo, pro obsidendi, et affli. . ,
\ . ,

gendi, prophelam usum esse. Tiuo demum cnim
. \

rocle concludi dicimur, cum premejitibus undique

^
malis, nullus effugii locus nobis relinquitur. Concludi praUcrea et ipsa Judaeorum mens rile dicilur,
. , ,
quae verilatis lumen non admitlat. Caecitas enim,
,
secundurn beatum Apostolum, ex parte Israeli con- ^ \
t i g i l : c E l a d liunc usqtie diem, cum legitur Moses,
.
teiamen cordi ejus oblendiiur ' . S$d verbi prae- ' *
conibus ita deinceps imperat Dominus : Voi aulem . \
conyregate ligillalim filioi hrael. Elsi entra confer- (6
lim ad fidem recusent accedere, quia populus esl
\ ), '
inlelligeniiam nou habens; non aliqaos tamen
,
\
ugillaiim, licet paucos colligere fuit aspernandum ; C * < \ , \,
ad quos el raagnus illePelrus in ba?c verba loculus
\ .
est : c E l nunc, fratres, scio quod per ignorantiam

fedslis sicui principes vcstri. Poeiiitenliam igilur *..,
agile, et baptisetur unusquisque vestrum ln no*
9

mine D o m i n i

>
C A P . XXVIII.
3 4 7 3 4 8 V * i"22. Vw coronasmjuria, mercenarii Ephraim. Flo$ cadem de gloria tuper rer/tcem montii pingmg, qui ebrii e&iis abique vino. Ecee
forte ei durum, - eic.
R S

349
Piguris relietis ad vcriUlis libcrlalena accedere. c Spiriius enim Deus eei; et qui
tpstim adorant, eos iu spiritu et verilale adorare
tiecesse e s l . Et vero lex ipsa vinculum, quae
justum quidem efliciai neminera, sed ad poena9 veluli
constriclos servet. Quin el David ipse, cum ad graUam per fidem alacriier properare suaderet: Dis*
ruinpamus vincula eorum, inquil, el juguin eorum
a uobis projiciamirs , legis pondus liimiruui eis
iiupositum significans, quo &ibi subjeclos premere
eoiebanl Juda?oritm magislri. Proponile, inquit,
compendiosam fidei istorum graliain,.qua? exiguis
verborum periodis comprebensa, non ut a Mose
cx illa lanlum Judaeis, sed cunctis lerrae habiiatoM

70

Isa. , 5.

Cor. , 45*

" Act. i n 17.

f

. '.
-'. ,
'.
, .

* . .
. . . . ,\
, .
D & ,
. \
^ , ^(5, \, , \ ^^ * ,
, . , \,
,
,
,
. , . >
%

Joan. , 24.

'* Psal. 11, 3.

2245
C O M M E N T A R I I 1N I S A I A M .
2245
, ' , ribus dala esl. Mose enim dicentc tanlum : c Audi,
. , Israel ; ipsc pcr Davidem ' omnes genies atteii,

dere jnbei Cbrbjttis. A i non desunt, qui verba
,
ista, et vo$ noiile lcetari, convenire quidem, et fa ,
cere ad excitondum Israelem, ne se peccatonim

voluptalibus lanquam vrncuHs illaqueet, sed ad
, \ judicii meulionem terreatur, cxi&limeut: verura et
. \
ad gculea eliam referri; tanquam sumptis delsraelo
; .
poeuis eas laelari probibeat, quas sua qnoque peccaiorum ullio minime praeterroissura s i l
-'.
'
350 V E R S . 2 3 - 2 9 . Auribus percipiie, et audite
. ,

.
vocem meam. Attendite, et audite lermones meos.
Nunquid toladie arabifqui arat? atti $enxen prte; ,
Jtplv

parabil, aniequam prwparet terramf nunquid non

;
cum wquaveril faciem ejus, elc.
, . . .

, Adbuc etiam coronana superbia?, qnae preliostuii

, lapidein rejecit, adborlalur, ut voci quae per aerem
' ,
fcrtur, aurei prabeal, eaque, quas dicuntur, mente
, \ .
agiiet el scquatur. Exemplo deinde adhibiio fore
, ,
docet, ut, quia polenles sunt, potenter lonnema
\ . "
paiiantur **. Eranl enim principes, el sacenloies,
\ , . , \,
el doctores. Enimvero ait, arationis, semcnlisque
.
faciendse non unumct idem tempusesi.
Sed nie&sem ahernis sequilur ipsa fruetuum pur\ , , .galio, plauslro aliis; aliis etiam rotis, si qui siiiit
inlcr cos vegetiores; aliis denique virga lanlum, s i
tenuiores sinl, indigenlibus. Eadetn plane ralione
> f .
, et L)ei senuo solel animas nosiras excolere, suoque
, ^ q ^ teinpore doctrina, lanquam arairo, renovare, et
proscindere.
. " - lalenies eoriun cogilationes 351
Indeque est cerle quod a i i ; c Novaievobis novalia,
, \ '
;. * * \ - neque super spinas semineiis *. > Ubi autem t e r r
tanquain facies fuertt adwquala, omni spinosa
\ ,
peniius exstirpala maliiia, ea tum demum iemina,
,
, \ . quae subjcclis congruanl, roajora aut minuliora,
sunl enira gratiarum divisiones \n;andare conve .
nerit. At instante messe (quo nonrine consumma (
),
lionem significari Cbristus d o c u i t ) , fruclus lum
dcmum lemenle dignos idem postulabit: quos qut
. ,
, , * , - non rcddent, si parva quidem acceperinl, medio*
cres;si magna auiem, poenas luent et ipsi maximas*
,
Quo in genere primi futuri sunt ad sumina ctccti
, , \
sacerdotes, el qui supcrbise corona, roercenariique
, ,
D Epbraim nominanlur, qui populum averlcre, dele .
clumque lapidem rejicere ausi sunt.
,
,
Deinde, quod sequilur, et erudierii in judiciut*
,
Dei; aut secundum Symraacbum, et erudiel tupi
,
Deus ad judicium tuum, oslemlit Deum ipsum*
\ , \
sicut solent naturali disciplina, aique a Deo COD~
. ' ,
cessa agricoJa?,, de varia fructuum purgatione judi ,
calurum. Cseleruoi pro quo Cyminnm cum pana

,
- comedel; legiinus: Cyminum baculo: pani auiem
.
\ . comminuelur, iranslulii Syninvachus, panem pro
,
frumento usurpans. Deinde verba isla, Neque enim
.
Jercin. . ; Osee. x, 12.
I Cor. XII, 4
Deul. , .
Psal. X L V U I , 2 .
* Sap. ,
" Mailb. , 3 9 .
71

78

7 1

7 1

7 3

7 1

\AK\M

t . \ .

LECTIONES

2247

tROCOPH GAlMt

fcW

tn perpeluum volii \ra$ear\ neque box amaritudinis .

,
mem conculcabii $ ita Synunachus et Tbeodolio
.
,
interpreianlur: Verumnonin perpeluum triturant
, '
triturabil ctim, neque lurbabil eum rota plauitn ejus

.
'
veque ungulis $ui$ comminuet eum: id e s i ; Ut
'
plauiiri rota frtimentum comminuens pertransierit,
, \ \
co etiam, quod circum est, boum ungulit commi ,

nuto, el frutnenium ipsum non perdel; uti neque

ipsam aniinarum substantiam u l l i o , quod cum
minime Septuaginta laleret inlerpreies; Non enim in . "

sceculum vobi* irascur, reddiderunt: ae si s e n o n a d ,

.
*
inieriitim usque substanliae ulcisci 352 dixissei;
, ^
non aliferquam plaustri rotam frumentum non per, . $
dere, sed purgare videmus. Ista autera omnia,

inquit, non intelligentibus veluti portenla non mo , .
lalie aliquig, ged Deus ipse renuntiavit. Quod si

,
adverstig Dei eonsilium, coniolaiiomm aliquam
. , ^
adinveuire valelis, vanam istam exaUaie. Sed

,
loiuni ila interprelalur Symmaclius: Et koc Deo

,
.
exerciiuum olim exivit, coniilium laudavit, salutem
magnificavit.
9

Suni vero qui integrum locuro ad hunc modum

expliccnt. Cliristi hoc loco persona mducilur, quae
ad evangelicae praedicalionis fidem Israelitas corapellal: ad quam nulla non inquit, atlentione,
pigro audiiore opus esl sed observare diligenter,
et a Icgis cullu deinceps abslinere* Nam vel bealo
docenl? Apostolo: c Nibil prodest vobis Chrislus,
qui iu tegc juslificamini: gralia excidislis '.

( .

,
&, \, , \ (*
, ,
.
,
, , Innuit porro el ipsa aitinlio, Christum in lege Q
. ,

adumbratum i n v e n i r i ; .ueque c a m , si spiritualiter
.
intelligatur, ab Evangelio dissenlire. Si enim,
,
ait, Mosi crediiis, et mihi etiam crediie : curo de
. ,
m e e l i l l e e t i a m s c r i p s e r i l \ At legis observalio . . nem idco excusabant, ut bac specie pii habiti, in
,
Jesumy
tanquam legi conlraria doccret, d e s a B v i r e n t . ,
D i c i l i i a q u e : Nunquid tola die arabit, qui aral? . , .

nimirum,ut spinosai terr<B eimilem esse idolola- ,

t r a r u m meutem doceal,verboque, tanquamcaieche , \ ,
lico arairo, a quo subigatur, indigere, ut ad
,
superne demissum s e m e n excipiendum, quo fruclus , \ edere valcai, pranpareiur. Quod olim Israelitis ex
.
, iEgyplo inigranlibus contigil, cum legem istam,
.
lanquam aratrum, quo duram anirose suae terram

proscinderent, acceperunt. Decet igilur cessanle D .

aralro, evangelicum s e i n e n admiitcre; id est,
, ,
remoiis figuris veritalem amplecti. Agricola enim,
\ , .
inquil, ul primura lerram adcpquavit, non eidem
, \, ,
staiim q u solidiora sunt, semina commiuit, sed a

.
lenuioribus, t a n q u a m terram exercens, exordilur.
,
Ea enim est in tuis (inibus agri colendi ratio. Ila
.
ergo lcx, 353
terram adwquattet, tenues tibi
.
T e r i l a i i s unibras, tanquam cymini, aul papavent

,
$emiua commuit, quse sumpta per se niliil ad esum ,
\ , \ &omnino conferuni; 5ed cum aliis t a n i u m , id est, . * ^
1

Galal. v, 2, 4.

7 7

Joan. v, 16.
VARIJE

* . .

. .

* . .

LECTIOKES.

8249

COMMENTARII

I N 1SA1AM.

2250

, hordco et frumenlo, qtiibus panis conficilur, conxal , ' , juncta et copulala.

.
Sic cum spirituali doclrina et legem ipsam coire
el conspirare oporiet. Cuio enim ad purgationem
.
peccatorum infirma tex esset ; antota u m b r a ,
, ,
, ' - judicium vitam prestans introductum est ; C b r i stus ipse nitoirum, qui fidei compendio justos fa ,
cit, quod magna? ilhe nunquain praeslare potuis . sent legts periodi. Credenii autem, non aliter quaio
, ,
judici Domino, quae agenda suntHnperanii, ea etiam
qtiae gpiritualis sunt lcetilice, conveniuul. In cxem.
plo rursus, lanquain utili et commodo, persislit;
, 0
ut quam modica poena m segnes legis observatorea
,
animadvertit, oaiendal. Et certe quaniumvig se a
-$, \ \ , \
Judaeorura populo labiis tanturo bonorari
eC
, \

quae sequuntur, palain quereretur ; perbumaniter

. \ , , , '
tameu ulciscebatur, tanquam nimirum si virga
;.
papaver
exculiaiur. Quineliam quanlunivis lex ob ,
servetur
, ait, per se fueril inutilis, si panis con "

. ' , junclione desliiuatur. CaHerura nc pradictam btimanitatem obscura:n esge sinerel: Non in iccculum

. \
vobi$ irascar, neque ad vos ita meuin transibit
\ , judiciuro,
adjecil , ut i r iiliis in conculcaiionem
. " , pateatis. Quamobrem etiani portentum vocat, e(
] ,
admiratione dignuin, quod lsraeli lanlis peccalo
\
rum
sordtbus inquinato niisericordiae locus paleat.
, . '
Inde
etiain
cst, quod contilium bonum inire prae, *
c i p i l ; accusans, quod stullam eonsoialionem ma $, * \ . " '
i , Q gnumquid esse arbitrati, ab eo, quod decel, aver.
lanlur. Fueril vero ea forlasse consolatio , de
7 f

qua dicebant: Foedus iuiviiuus cum inferis,

enim ; Procella irruens si transieril, eritis ei iu
. *.
'. , ,

.
. ',
. . .

ruiu uiorte
, > et quae deinccps. Audieruul
coaculcaiioncm .

\ ,
,
, .

* \ ,
, \ , \ ' t \ 0
\
>
. " ,
.
; , \ , ,
. , , , ,
,

. * , \ -'
\, \
. \ ;

355
ti
deflel Ariel Jerusalem cssu
arbilranlur. eliam Judaei ipsi , qui boc iiomiue
altare illud, quod ante templuin fuerat exciiatum
designari dicant: ideoque Ezecbielem exlremo H bro in haec verba lemplum descripsisse; c istao
aulenimensurae allaris in cubitocubili, e t p a l u u .
Et paulo post : E l ab A r i e l , supra cornua
cubitus ; ct Ariel cubitorum duodecim
.
Siguiiicat auiem i d e m v o c i s inlerprelatio , a c ai
Dei leonem d i c a s : q u i a quaB altari Dei offerebanl u r , i d e m o m n i a cousumebat. Aiunt vcro n o n nulli u r b e m i d n o m i n i s ob i d sortitam e s s e , quod
Deiauxilioipsa, non aliter qnam leo, sibi reluctanles dissiparet. Yolunl pra lerea verba isla :Civhas
quam expugnavii David , in Hebraeo non inveiiiri,
s c d cimtatuUi circumvallationh David, u l I r a n s t u l i t Aquilas. Ipsam e q i n o , q u a e alienigenarum e r a ^ ,
ei Jebus vocabatur ,
denium David expugua*
v i t , cum caecos ct claudos reluctantes Ifllerno

Isa. xxix, 13; Malih. xv, 8.

PATHOL. G R .L X X X V I I .

CAP.
V e r s

XXIX.

354
8 Va: civiluti Ariel, quam expugnavit Datid. Congregate germina annum anno
adjicienies. Comedetis enim cum Moab. Affligaia
tiquidem Ariel, e l c .
uam

1 , o c , o c o

81

e t

h a . i x v m , 16. ibid. 18. Ezccli. XLIII, 15. ibid. 15.

71

2251

PRUCOPII GAZ.EI

tione delevit
Ad hunc moduro et Christu ipse
ejos incolas caecos et claudos esse ostendit, cum
eos recle incedere, divinumque luraen adtnitiere,
Scribaspraecipueei PharUxos, nolle, lestalus e s i .
Hine et illa Davidis : c Fiiii alieiu invelcraii
etint, et claudicaverunt a semilis suis . > Et
t*auli: c Propter quod remissas manus, et solula
genua erigite et rectos grcssus facile pedibus ventris, ut non claudicans quie aberret, magis aulem sanclur Caecos autem fuisse vel ipse
aatis docuit Saltator , his verbis: c In judiciura
ego in liiirtc mtindum veni, ut non videnles v i deant , et qui vtdent caeci flanl . Gentibus
enim visum esse reslilulum ; Judaeis aulem , qui
hicis fontem aHoquin domi haberent, adempium
nemo non videt. Potesl vero et illud : quam de- ^
beltavit David,
idera, ac si, cujus cauta
bellavit,
dixisset, significare. Rccte igitur de civilalc ,
poslq:iam d<* ipsius principibus, dequc conlunieliae
e v

S^2

*< , /. ,
,
. " \ < \
, \
, * c ;
, \ ,
\ ,
, , " \
, , *
, , \ .
,
. ,

, \ ,

. \
\
, \ .
, \
.
ur

rorona aliqua prsemisissct, suo loco disputat. Futuruin euim e r a l , ut illorm poena* 356 **
ipta exsolveret.
\, "
Ejus itaqtie cives in bunc modum alloquilur :
,

Hermina congregaie, dum adhue tempus eit : id est, ,
*
,
quandiu vobi$ auni uuiut libertat prorogatur ,
quo
, ' ,

Chrisii adventus , tjusdemque praedicaiio , quae

n/mm Domini acceptabilem diemque retributioms \ .
,
aiinunticl designatur . Quanquam forlasse non
. , ,
uno et altero anno lantum id egisse, sed terlium
. *
etiam addidisse videri queal. Adborlatur ergo, ul
, \,

cib^s ipsi epiriluales , quando id agendi sese pra>
.
bot occasio, sibi recondant. Comedetit enim , a i t ,
n

ium Moab; ila unius idola colentis urbis uomine, C

gentcs iudicans. Est enim popuSi utriusqne cibus
in Ecclcsia communi*. Aiunt vero verba ista :
Comedeth cum Moab, neque in liebraica dictione,
ncque apud alios pliam inlcrprcles repcriri. Quod
ftiam alias e i communi interprelaiionun> consenau snpcrfluam esse queal demonsirari. Quod si
cibos ipsi inlelligibiles nolitis colligcre ei ermvporlarc; ipsam ego Ariel, id est iirbem Jerusalem,
non possum nou conlerere. CaHcrum quo loco ,
Et erit forlitudo ejus, et dhilia! milii, babemus,
$ril tristis ei mcerens, expressil Symmacbus. Sed
foriitudiuem
ejus ad mcntem simul c l corpus possis refiirre. Parlim qwod bello virilms aitriiis ,
eorunidem eliaro opes Romanoruiu dircpiioui pa-

. \ ,
, ,
. \ , ,
^ .

, , \ .
' , ,
, ; * >

,
\ . , :6
, \ '
. , \ , \
.
, - -

hierinl ; pariiin, quod ea quao virlutibus compa- ^ xla. \

r a l u r , gioria d c s i i i u i i , el ipsas cliam legalis ,
ecientix divitias amiscrunt. t t auiem a Ikivide
, \
capta esi, ail : Cum csses alieuigcnarum ; sic rt te *
obtidione expugnari faciam. Est cnim eiiaimuim
* .
aiirnigeuamin doniicilium, principibus iualis re \
/^
lurta, ct coruna couiuineliae; qnx aJversus C h r i ' 2 . ';,
atdm voces jactarc , et coutumciiosc: c Nos sci ,
ir.us quod Mosi loculus esl Deus , liOnc aulem
\ , oi
u

II Rog. v, i soqq.
Mauh. xv, U .
Tsal. xvn, 46.
hh. i x i , ! ; L m \ iv, 18, 49.
V A R L E LECTIONKS.

Wcbr. M I , 12.

Joan. i x , ).

C O M M E N T A R H lH I S A I A M .
?554
| ; ; . nnde sil, iguoramus , efferre nou diililtnrnnU
\ ; .
est, ail, ul iermones isti , id csl ho *

niincs, a qiiibus eCferiinlur, humilientur. Bello enin*

*\

vexali vocibus utenliir humiliimis, lenuia, ca.jtie

.

mtserabilia eiTerenies; non aliler qnam 3 5 7

,

fiiluris per mortuoa prardicendie solet a dacmo

,
nibue fieri cum evocalorum animorum perso
fiotoerai. - nam induuni. l(a enim languidum quid ipsi
rt fcnui, alque adeo stridtilum emiseuri sunl.
- ? ,
Venunenimvero verba baec ita expressil Sym \ , \
roacbns : circumvallabo
adversnm te
ttationem,
, \ . ^ et excitabo adversum te obsidiotiem , el huniiiiabe , ,

ri*. De terra loqueri$, et terrce allid$ittr loquela lua,

, ,
\ et erit tanqltam pylhoni$$af, de terra vox tua . e 1 de
.
,
Ufra bquela iua stridebit.Sed
qine nunc diciintur,

\

' . passuram olim Jernsalem initieretiir Salvalo^
, amdem litgenR in haec verba altaqiiilur. Si co \ , \ g i i O T i s s e s e i i i i , quaead pacem luam, quoniam veuiel
\ . dies in te : et circumdabunl te inimici lui vallo ;*
w p \ , \ cttleraque* quae scquunlur. Tc enim rcppntp, att
, >
propbcla,vclut pUncto lemporis mala opprimenl; quia
'
Lhi illa, non hominum vititatio Tutura esi. Igne
. \
deinde C O B I U H S per [ulgura, per commoliones, et
..
tempestule* demisso comhurendam e$se, id est, i n vadenlibus boslibtis, tanquam fulmine et comrootione, atque adco proccllosa lempeslale, n<n a l i tcr quam ignc depopnlalam i r i eignificai. Quibus de Jerusalem pramissis , de bis ctiam, qiii illant
obsederunt, sermonem atlexit, el bujtis v i i * luxum, quo Roibanorum diderlali sunt impeialores,
s-minio pcrsimilem facii. Nos cnim decebal ei istorum etiam finem non iguorarc. Postnt^dum
:iim
-'.
) ,
358
9*21. Deficie,et
ob$lupescite , t%
,
,
.
" inebriemini, non sieera, uequevino: quia potavit voa

i n

u m

00

V e r s

C Dominui

t/

tpirilu

compunrlionh

eorum , et prophetarum
qui

videvt

eorum,

el

claudel

et privcijm}

oculos
tcrnm.

abscoudita.

. . .

. . . . *
. "
; , ,
, \ * . / , , ,
,
, ' , ,
' ,

35d . . . . . ExBtilerufit cnim llieros-dyniiianis veluti lignatoics, qui eos c;rd reni, c l pojidircnlur; ut ipso Zacbari;c fcstimonio patucrif, ubt
ait: Aperi porlas tnas, Libane, el comcdal ignie
tedros luas. Lug<*at ptnns, quoniam ccckJIi cedrusv
Lugete, quercus Basanilidis^ quoniam surcislis e u
sakus consitus* . > Quo tcmpore igilur^ aii, i>u
pnedicti libn fiet comnititalio, &ermoms andienl,

^,

qui priuisnrdi

*,

, ,

fuernnt; geiitos ipsap. niniirnin.quas

Libanum nomiuabat : sermo)tei, inqnam, cbsvjnalon

Chtnml,
id esl, Judsporutn popuio; quonia:n qHi

,
, , ^ piiu feri craia, jam sunt tficuraii; qui autem c i ". 0 1 \ , . iires, ferilalem conira amplcxiv El qui prius in

&,

01

\
\ ,
. &. 4 , , \
'.

" Joan. ix, 29.

. .

Loc. , 11.

. ^:.

euligine ei
buntur

autem

venabantur,
pnus

thi

tibri
arcana,

lucem
tl

hituemysteria

in eitdem ccrci evndem. Laeiitia deinde

r l salute spirituali, quibns a pnlribus ipsis ranierant, isti abundabunl i l i auicm pcnurin talmr
laboranies, epe ilia ex<jideni, qua isli potienlnr,
qui ratlem prius o:i;nino carcbanl; quos Aposldii

tpectabanl,

Z w l a r . x, 1, 2 .
VARf.-E LEtTK)NES-

. .

leneb.u

: qui

;/>. ;.

2255

PROCOPJI GAZiEl

226

99

.Ihlcin non habentes, el alhcos in mundo a p p e l l a i . *, \

Ea auleni ideo adipisccnlur, quod in lapide offen . , tionis non eflenderini; sed signi 360 J > <\ &
,
ot libro impressum est, id esl Chrisli, lidcm amplexi
,

sunt. Defecit enim non soluin qui prius in eos . \

regnabat impius, id est diabolus, quetn tuperbum

, \ ,
\,
.nominal; sed et illi eliara, quos impielatis parlici- \ * .
pcs sibi audientes babebat. Cum ipsu namqueim- . \
pictalis auctore et principe, omnes quoque caUeri perierunl dajmones. Quin eliara scrvalis genlibus,
,

qui nunc accusantur Judaei nequaquam stiperslites , \

fuluri sunt : sed deficiel superbut eorum quilibet,
.
et qui Cbrisli sermonem ludibrio babel. Ita enim

Symmacbi babel inierpretalio : El consumpti sunl,

,
qui ludibrio habebant. Etexcisi
sunl omnes,
quiad
, ,
,
injuslitiam deducentes, peccare faciebaut homines in

,
, verbo; \\ nimirum, qui sccunduni inlerpreles Se 6
pluaginla, propler Legis tramgressionem iniqul d i - ; , cunlur : tuperbi auiem, quia Chrisium contume- ; > \ * " ,
liose adorli, ieia jactare ausi sunt : c Num bic est , \
fabri iilius? Quomodo igitur d i c i i : De coelo desceu- , '
di **? el rursus : Abrabam mortuus est, ei ; \, , \
prophelae nioriui sunt, c i tu dicis : Si quis sermo- . ; > ,
ueiii meum audicril, inorlem non videbil in saecu- ,
lmn
Dicebant praterea : c Daemonium habet,
, ' el furit, quis ipsum audiat *? i i , inquam, fuc . \ \
runt, qui in eos, a quibus erudiebantur; id est, , \ ,
propheias a sc in atriis illaquealos nullum non \ , \ ,
genus insidiarum molicbanlur. Alibi deinde in baec , ,
tcrba loquitur : Et oderant in porla arguenles, . , ,
el verbum sanctinn abominabantur ; > ii niinirum
, ^ : \

qui et verbuin justuin, el Cbristum etiam, jusli ,

tiam ipsam lcniere declinaiites, rejecerunt, cum , .
nibil baberent, cujus euin accusarent. Nonnuili in porih ita sumunl, ut pro aperte, summaque d i CMidi libcrlaie dicltim velini; justum
aulcm, legem ipsain, inier injustas scniorum traditiones, n l d i c l u u est, signilicare.
3\

361 ^ * 22-24. Proplerea hcvc dicit Dominm

C

US

99

E R S

tuper domum
Non

Jacob,

quam separavil

modo confundelur

mutabil

Jacob,

ex

neque

Abraham.

nunc

faciem

: sed quando videbunt filii eorumopera

propter me $anclificabunt

nomen meum,

mea,

etc.

'

. . .
" ,

.
" *
,

Ad cosdem et isia refertur oralio, quos domum

Jacob ait nuncupari; quam Dous, vclut pio Abrahamo indignam a sc separavit,
jutla illud : c Si
'

, e

lilii Abrabae estis, opcra Abrabae facile . > Caitcm ubi, Quam teparavit ex Abraham legitmis ;
Qui redemit Abraham. interpretatus est Symmachus:
ul eos, in qtios invchitur, nequaquam liberaios
sse doceret. Pra3 licia igitur gentium vocaiione,
yestrique rejeclione , quo lemporc isia pronuntiantur, non erubescilis, ait, lanquam niiniine futura
c edaiis; scd fidem vobis suo lempore faciet ipse
reriim evenlus. Tum demum enim erubescent filii
vestri, cum Deum Jacob ab alienigenis, qui ejtis

.
Epbes. , 12.
. 39.

fl

* J o a n . , 42.

9 9

|>

*> . .

. .

->

Joan. , 52. Joan. , 20.

V A R I i E LECTIONES.
* . '- .

='

,
. > '\ , *0v

,

,
,
,
. \ ,
, \ *
,
,
. *
.

\, ,

b

Auios , 10.

f f

Joan.

22^7

COMMENTARII

TNISAIAM.

228

* ,

metum amplexi fuerint, laudari et pradicari vide .

,
\
rint. Quanlumvis prius tn errore versaii
tint,
; ,
ipsamque Dei providentiam accusarint, discent
.
\ \ lamen obedire; et qui anle sani aliquid de Deo ne
,

- biscexe quidem potuerant, bello jam liberali, pacem

. *0
voce profiiebuniur.
Ila autera interprelatur Sym

maclius : Sed cum viderint filii ejus opera manuum

%

mearum,

in medio sui

sanclum

fortem prcedicabunt,

et discent

rttu, sckntiam;

tanclificantes

etiam sanctificabunl

nomen

Jacob;

erranles

et murmuratorn

meum,

et Deum

Urael

362

*P'*

dhcxplinam

doce-

buntur.

Sic aulem nenniilli explicarunt : Cum Israelitarum interitum pradicerel Deus, conscntaneum est
nonnullos ideo falsum illud esse suspicatos, qaod
salvari debere rcliquias animadverterent. Eas igi
turob id etiam per iidem salvandas csse proedlcil.
c Cum enim, ait, plenitudo genlium inlrarit, tunc
omnis Israel salvabitur . Ab omnium autem
genlium mulliludine eleciam et eximiam Dei sortem AbrafiiB et Jacobl genus appellal. Sed ex quo
stalim in Gbrislum conlumeliose. egerint; sua
ipsi peccata agnoscere non poterunt; neque faciem
*

,

suam ad sapiendum, et roeliora eligendum mu/a ; ,

bunt. Venim quando eorum filii opera mea, id cst
; ,
fterram universam, q u sub coelo est, ad pielalem

, \ . ,
vocatam, accedere viderinl; lum demum ct i l i
.
tanctum
Deum revera, u l cst, essc e&isliiiiabtiiit;
;
. \
meqice limebunt,
et vivcnl; cum timorcm Domini
, Q vitam afferre scribalur . Alque baec quidem i U
, ; fuerit, qui quondaro aberrarunt, inielligentiac rcno , . valio, qui olim Christo obslicpebanl, quod nonduni
, ,
annos quinquaginla adepliis, Abrabaminn sc v i .

disse dieerel *. Itemque, quod idcm Sabbatum sol \ . *

vcrel *, cum in umbra; locum vcrilalem reponerel.

* , ,
Denique, quod Palrem suum Dcum appellans,

xqualcm se Deo facerct *. Qui lamcn quamvis niltil
.
recle de Clirislo diccrc, sed balbulire lanlum visi
eunt, pacem jam loqucnte* : Domine Dcus, posside nos; alium non novimus : Nomcn luum ipsi nominainns *, clamabunt.
. '.
363 C A P . X X X .

,
,
, \ \ - ^
c "* &v , ,
, .

.

: .

* . '

9 1

-'. ,

"

,
JITOV,

ol

VERS.

Dominu*

'
-

Vte

filii

non ex spiritu

privvancalore,

con&ilitun uon ex me,

meo,

^ Eunt, ut descendant

nl adderelis

peccata

in /Egyptum,

hac

dicil

et

pacla

peccalii.

cle.

. . .

,
\ , \
, ' ,

, ,
* .
,
, 5 ,
w

1-5.

: Inivislis

Rom. n , 26.

P r o v . xiv, 27. Joan. v m , 57.

Absolula de corona contumelice disputalione, oa

nunc in medium adducit, quse vel Hebrxi ipsi cum
Jeremia temporibus illis accidisse testanlur; q u i bus cxpugnala urbe qui in Judsca renianserant,
Babyloniorum melu in ASgyplum coutra Jeremia)
scntentiam confugerunt; quem tamcn Deum congulere quid in ea re agcudum esset postularant.
Vcrum cum respondisset manentibus in Jud;m
fore Deum pcrfacilem, qui autem ad ifigyplios
1

Joan. ix, 18.

V A M / E LECTIONES.
< .

Joan. v, 18.

Isa. xxvi, 8, 9.

PROCOPH GAZ.EI

onf.tjfoi^iil omnes pcnilus rss<? dtdcltrum ; falsa , ; ,

prophclaiti referre, el Barucbi riicnlem, quem se * . :
udisse male opiuabaninr, n*m Doi oraculiim
, !;
cxponcre dicebani . Eum itaqtio cum Haruclio in
. .
'Kgypltim omnes profreti vi secum pcriralierc non ,
tliiltitarunt ; quod fulunim annis fere cenium et
. , \ quinquaginta ante Jeremiam nunc prasdirit Isaias.
Kngot vero eonifii viccra, qui Jercmiae uon crcdi- , ; ; ,
ileiint; c l qui aniea iiliorum ordini ascribcbantnr,
, * .
praevaricatorps imnc appellaf, qui a Deo ila ad ' , *
impictaiem defecerinl, ul suos ipsi liheros macian,
. . *
r.ednui praefeclis repiignare non ditbilarim. Vid-iwi
; . ' .amem conlra hisloriae fnlem, tne aulem non iuier- . . *
rugarunt, babere Isnias : cum Hlos per Jeremiaiu . , , > ,
Denm constet consuluisse. Vernin non iulerroga- . , , *
4

vii, qui abter, quarn decuil, aut, u l ei penitus ,

non credat, consuluit. Ascribit porro et spiritui . \
*amdem Iionoris mensuram. Na.u ut non cc we, , .
d i x i l , sic non ex sphiiu meo slaiim adjecil. Est , , ,
, porro Pharaoni$ nomcn, jdgypiioriun reguni 364
, , ..
commune, sicul ct Gicsarte, Romanorum. Era
\ *
nvm liuic el proprium cliam Necbao adjuncium.
, Qua; deimle ponenla per Mosen cdita suiit, iu
campo Taneos, si Davidi ercdiious , palrala rc- , ' *
perias. Ad ha2c, cum anle de AHgypto propbela dis- , )
. ,
pularet, principesTaneos defocissc cominemoravit.
.
Neqne id immerito, cum de Salvatoris adveniu ver .
ba faceret. A l liic de Jeremiae lemporibus loqucns,
non defecisse d i c i l ; sed quosdam esse priucip^ angelotmalos ;eosipsos intdligensquos principes Tauea;
aulenominavit; duemonas \idelicel, qui cuncla in Tani infestarent, in qua luin regia Pharaonis habcbainr,
Verum praelerquam quod nullum vobis auxi- c
,
lium aiTerre poterunt, non in parvam etiam voliis
/ \ . " ; , confusioucin et opprobrnim cessuri sunl ; quo .
\
modo futunim cst, ut cum Jfud:is cliam jEgypin ,
. ,
rapianlur. Sed non desunl, qui, qua? ad usque,
dcsceudeutes t/i AZgyplum, liabciUor, de his, qui ,
\ ; ,
adversus Gliristiim insurroxerunt, velinl inlelligi.
. 01 ;
Secl qui dicaniur qui nialum cpnslium ineunt,
cmn Deo consullare; cum quo in consilium solus , ;
; , alniillilur, qui jnsliliam colit et pielatem? Nam et
', ,
ipsi consilia juslorum judicia cxsislere lcgimus .
. " ,
Alqui liuric in modutn esse de Salvaiore loculos
, conslal : c Quid facimus, quoniam hic homo
mulia signa facii ? Si diiniserimus cum sic, ve- . ,
nienl Honiani, el lolleut nostrani non urbcm tan- . , ,
%

tum, sed regiotieni etiam . flonduccre censebat D alius, u l iinus bomo morcrelur, ne lota gens . , perircl . 11110 el isia alia ugurpasse parabola teslis ' .
cst bis verbis : c Ilic esl bseres : venile, occida- [] ,

inus eum . > llaque cuni servis el propbctis b;credem quoque ipsum inleremenin!. Ad quod cerlc . ,
proprie respexil, cum peccata pcccatis adjicere ),

K i g n i i i c a v i l . Calerum menlem eorum Jampridem
(. ' cie desereudo Deo cogiiasse, vel priscus isto in iCgyplum prjclcr Dii volunlaiem desccnsus palam
,
argneril. Deinde quod babelur Sunt in Tani princi- . -,
pe$, angeti mali. Ideo addilur, quod rcgum, qu: ' , ; ,
Ts.il L W V J I , 13.
Prov. \ , . * Joan. ! , 4 7
Jfvcni. X L U , 1 seqq. * Jerem. X L I I I , l scq<|.
43. * LbiJ. 50. " Matlb.xxi, 38.
9

( 0

1251

COMMENTARII IN ISAIAM.

82*2

c *\ , \- essent, auxilium ad sui salulem sufflcere arbiKVJ.

irarenlur. Sed tandem appulerunt qui 3 6 5
*
dominis ea impendore nunliarent, qnae nec ferre ipsi, nec a se valcrent repellere. Tyro enim expugnata, in igypios eiiam movil Assyrius. Erubuerunt igitur, qni aiiquam in eis spem collocarant,
qtMtiscuiii et ipsi etiam interempti sunl : neque Davideai, qni lulins in Domino, quam in hoiuine
aperare < * , audieruni.
l

\1

Tif
366
QUADRUPEDUM
IN
DESERTO.
EPHMQ.
Y E R S . 6 - 1 7 . In
iribulaiione el angustia leo, et
- -.\ ' \\ ,

catulus leonh inde, et aspidet, et progenies aspidum

',
,

volaniium, qui ferebant super asinos et camelos divi ,

tias suat ad gentem, quos eis non proderil iit auxi

,
lium,
$ed iu dedecus, el probrum, eic.
,

,
. . .
, , ; .
Pro visione, sumpiionem positil Symmacbua.
'\ . #>
, \- Deiude pro quadrupedum in deserio, reliqui omnee
. . jumentorum Au$tri interpretali sunt. lnnuil autcm
,
' ,
quadrupedum nominc, animalia i l l a , qtiac ap<id

iEgypiios pro diis babebantur. Ad australem
, , ) deinde Judae* rcgioncm sila est jEgyptus Deo
, '
vucua; ct cnjiudibei absurditatis, quam $tudose
, ,
ampleclitur, imo el d;emonum ibi vim Miam
/ . \ exenenlium abmtdans, quos ipsi deos, sua

3 6 7 animi lenuilatc et vecordia, vocaverunt, in
^, ' tribulatione enim et angustia, locum sibi oi
:. ,
aspides et lcones, elsi quae sunl tllis mala similia,
, , repererunt; quorum imagines, ea, quge ab illis in
, \ ,
deos assuniuulur, animalia exstilerunt: iisdemqtic

. mbes eliani drc leonum, de canum, de crocodilorunv

deqwc caeierorinn ejusmodi
i:oniin'ibus vocaias
]>/> , ,
%

' , ^
.
, , ^

exstruxrrunl, in quas divitia* tuas Jd:H comporia!.a;jt. Auiiiisc * suaa penetratia jEgypiiorum
errori re vera patefecerunt, qui suas eis diviliai in
asinis et cawclh delulcrunl, ne q**itl ad amentiam

sinhiiiaeqiie surc signifli-aiionem relinquerelur; euiM niliil eos quidqiiam yEgyptius, sive aniinn
coMiprchcnsmii, sive oculis siibjoclum inlelugas, juvarc polueril.
,

Tradunl aulcm nonnulli deserli nomine Jenisa'/ , ', lcni boc loco innui, quam nupcr Ariel afipellavii;
, ; et incolis ipsis exprobrare, quod feramm ritu in

,
deserto pascenlium, vitam agerenl, nibil ad concrs , '
sum sibi a Deo honorem adverienles, pcr quem
. , " ,
urbs ipsa crevit, qnae lemplum Dei, el Sancta san '
ciorum sorlita, lolo orbe terrarum lanquam fax

ebiccl; sed ad insanas voluplalee conversi bruto^ , ,
, >.
rum mores imitenlur. Alque hinc est, quod qua
/ . D drupedum noniine pra^Qxo jumenlis potiu, quam

bominibus, viswnem offerri movet. A l i i in ipsa
teriae sortilione, eam Judae Iribui porlionpm, quw
\
> , * Solis orlum et meridiem inluelur, eslque vicino
] . deserto proxnna, obligisse dicunt; pcr quam in
>gyplum, qui vellent, iransire possenl. Quo
^ (
tempore igitur cam invasit Assyrins (id enim prr

) ,
tribulationem et angustiam si i>ificat), imle teonein

.

\ ;, et catulum leonit prodiisse intelligit; leones vocan*
' , \ \ - poieniiorcs ipsos el principes; cninlos aiiien , ^ui
n

* P*al. Cfvn,8.

VARIifi LECTIONES.

* VP- ^ .

2263

PROCOPII G A Z I

2264

tlaiiin posl ipsos, aut ciiam ab ipsis seculi s u n l : , ,

reliquos deinceps pro inalitiiC ratione venenatorum
\ ,

notnine et voluutium notans, propier eani, qnae
.
valct ad abaurdissima quxque, proclivitalem, et
\ . \
ccleniatein. E l ipse deinde SaWatorie Praecursor
, \ .
e 0 8 d e m
\ipcrarum progeniem 3 6 8
d i x i t * ' ; quos
, \
alibi Scriplnra cquos emissarios evasisse conque ,

ritur . Malis enim assidue vexati, cum ad Deum

,
\ bonorum foniem confugere decuissel, in Jtgyptum
, , \
diviiiat suas transtulerunt,
cujus alioquin vel nomen
.
odisse ei adversari oporfuit, vetcrem servitulem
,

.
'
in animnm revocaiiles, quaniisque illam plagis
,

olim Doniinus Israelilarum nomine ullus sil. Inde

, e$l, quod dicit : Sedens tcribe in buxo hpc. Tan
quam eniin ccrlis temporibus baec evenlura nou
\ ; .
n

dubilet, scribi imperat; ul cx contenienti eorum ", \, exilu non falso praedicta esse appareal quasi quas a
, ,
propbelis dicuntur, palam in dies, \ e l ad uequc

. , \
eaectUi liujus consummalionem, fieri debere moneal.
\ ,
.
Ve) certc, aiunl, quia non eos adeo viva vox, qua reprehenduntur, ac q u litierie consignalur, urgci
oraiio, ista conicribi impcravii. Fortasse vero et id fecisse videaiur, ut eorum, de quibus Scripiura
loquitur, slerililatem, et inopiam buxo notarct.
' otxov
Itaque tanquam scripta teslimonia pcr singulas do\ ' * ,
inos, ne in poslerum ignoralionem cxcuscnt, viriiim
,
jubcl omnibus in hunc modum reciiare : Vano ipti

,
\
auxilio confidisiis,
c l ad lacus neque propriam, ne-
, , que alienam aquam conscrvare valentes, mereliclo,
,
qui vobis abunde scmper oronia suppcditavi, proiecti eslis ; nequc moncntibus il!o tcmpore pro- . ' , \

phclis, ut, Deo sallem pradicenle, vcslri curam
baberelis, quidquam credidislis. Merito auieni ,
appellal, qui Mosi legeni roganli, omnia, ^
qua3 jussisset Dominus Deus raia babcre sc, et
observaturos csse professi; lege tamen Deum adorare, eique soli servire et ab idolorum confcciione
abslinere imperanlc, Deo reliclo ad idola sese
receperunL Alquc binc csl, quod mendacet filiot
appellat. Canit vero et David : < Hostes Domiui
menlili sunt ei
Deinde, lanquam assumpta
Christi persona : Filii alieni menlUi sunt ei :
quae certn legi rcpugnantcs conslai admisisse. Nam
l alia incredulitatis exempla minime attingam;
el Jercmia? etiam maxime adversaii suni, eum enim
graviier idco quod jEgypliacam profeclionem disauaderet, 369 acciisarunl. Itaqnc inferl, dicenles
viendacet

1 1

.

,
, \ . \
, ,
\ , \
.
* .

\ 01 . 9
\ \
. "


. ,

*-

el quae sequun- ^ \ . '

tur. Q'i33 hunc in roodum Symrnacbus : Et videnti,

prophelh:

Nolite

nobi$ annuntiare,

bus : Nolite

videre nobis quoc recta sunt.

nobit lenia.

Videte

nobis errores.

Loquimini

Abtislite

via,

.
.

'

.
%

Cessare
fadte
facie

.
',
Pro quibus, tanquam expu\, ,
,

pnaia jam
civitate, et murut
ipse, a i t , id est , \ .
pcccatum, quam citissime \obis cxscindetur;imo
\
;

\
ei urbt ipsa iia conterelur, ul vas golcl testaceum, ,

quarido in mimilas adco paniculas confringitur,
ut

nuila jam, q u ad prunarum, vel aquce modica

"
Mattli. n i , 7 .
Jerem.
Psal. L X X X , 16.
Psal. xvn, 46.

declinate

me

temitam.

nottra $anctum hraeL

1 1

1 1

1 1

VARL
. .

LECTIONES.

226fa

COMMENTARII IN ISATAM.
2206
-, ' - comportalionem suilicial, relinquatur. Quibus
* ,

cerle aut islorum ncmini licere vindtciani cffugere

.
dcmnnslrat; aul speratum ab /Egypliis auxiliuni,
innquam

, \
, \
, :,
,
\ , ,\
* "'
,

, kv ,

\,

. , \,

\ ,
,
kv

^
.
\

murum dejeclum,

et contrilum

iri.

At Chrislus, Deus cxsislcns, ei minarum causas

cxponit, quibus modis eas cviiemus, docet: cum
sedicil non pcccaloris morte, sed ejus resipiscentia
delectari, ut avcrialur a via mala, et vival; sicut
apud Ezechiclem alicubi , et bic eiiam loqtiilur:
cum
reversus ingemueris,
tunc salvus eri$. Cujus
loco Syminacliiis : Jn pcenilentia et requie salvabiniiwf, et in spe eril forliludo vestra, inlorprelatus
esl : Si enim resipisccnles, a i t , Hierosolymis
quieli, nec amplius dc iEgyptiaca profeciione sollicili manserilis : ' / pace non tanlum et requie /vabimini, sed tit spe vobis eril forlitudo vestra, cum
spem in Deo collocanles salvari quealis. Diciiur
vcro in bis Dominus sanctui hrael, non eo lanlum,
qnod sanctilas ipsesit, sed quod sanclum Israelem
facial. Superius enim c l genlem sanclam c i sacerdolium esse dixeral; sed quia sanclimoniam a se
ivjecerunt, eosdem rursum, si a pcccalis rcsipiscant, sanclos reddilurum se pollicelur. 3 7 0
Neque vero ad id ingcmere tantiiin salis fueril;
sed ea eliain morum conversione ct cmendaiionc
opus est, qua sui sensu quis cxcilaitis, qno usque
fraudc et scclere fuerat dclalus, cognoscat. Qtialis
ea exsistil mcnlis cognilio, qi meiu nullo perlurbaia, quo morbo Iaborcmus, conicmplatnr;
u

.
, .

,
, ' \
. " \
. '
, ' . ,
\ ,

, .
\ i ; ' , \

.
^, , \
Q eadfcm cognosces el ipse quid egcris, ctim ad eos,
qut servare se ncqueant, appnleris. At vero fvgce

,

confidenies, neque audire volcules bunc in modnm
.
alloquilur, fugietis quidem, sed Babylonionim ina,


'
num nunquam effugere polcritis. Eousqne autciii
,

.

"

*
,

, \ jxov .

, '
,
. , ,
* ,
' ,

.
. ;
.
' , '
. ,
*
,
. ^
.
,
.
. "
1 4

Fugietis,

Symmacbi,

Excch i v m , 23; xxxiu, 11.

. .

* , .

til malns

in monle,

et

vel, secundum inierprelaiionem

tanquam

malus

in

moniis

vertiee,

el

U i enim navis ejus, qiiiB

naufragium passa cst, malus in signum cum veli$
in monle posilus nianel inutilis : sic el eorum
obscurutn fore inleritum pronuntiat.
Aiunl vero nonnulli signa miliiaria a ducibus
loco cxcelsiore colloeari, ut ita suis quid agi debc.u,
significetur. Vel, ut dicunl alii, tam fore instgnem
jy et aperlam Judasorum ultionem demonstrat, quam
facile malus in monte erectus, aul $ignum in colle
omnibus solet apparcre. Neque lamcn fundilus
omnes pcriluros inlelligit. Quorumdam enim, converso ad luctum corum animo, Deus ipse, cui mi$eratione$ in gloriam ccdunt, miserebilur.
1)1 enim
tanquam justus judex , meritos ulciscitur; ila
eorum, qui miieratione digni sunt,
muereiur,
indeque est, quod eos, qui in calamiialibus animum non desponderunl, bealos praBdicat. Quidam
aulem ad reliquias Israclis, qua2 sahamlae s u i i l ;
lauquam

VAUI^E LECTIONES.
h

donec relinquamini

ut signum in colle,

vela in colle.

PROCOPII GAZ.EI

227

i2C8

quidam ilcm ad Cyri ndventuin, quidam vero ad * . ,

eummi illius jutficii dignam pro facloruin ratione
, mercedeui, ista respcxisse voliint. TtM-rel porro
, .
ininilando, et salvando cousolatur. Isio, nc perliuacem e l repugnaniem; illo, ne eflusum ct dissoIniuin eflici t.
'-'.
371
VERS.. 48 26. Et rursum
ex$pectal
Deus,
vt tuherralur

vestri : el propierca

q>Oniam jndex
quetis glonam
quoniam

Dc.minus
veslrnm?

in tdium

tolletur,

Deus vexlri. et ubi

Reaii,

relin-

qui mancnl in eo;

populus sauctus in Sion habitabil,

et Jeru-

'.

sulem flelu flevit, elc.

,.

. .

372 Popiili reversionein deinceps vaticinatur.

, quae posl gravia Jeremice teuipora exstilit, cum
, babitaloribus quidem civilas, a^ricolis aulem regio
.
ipsa abnndarot. Est vero rursiis instauraium lomplq.ni sul> Zorobaiieta el Jcsu , propbctantibus \ ,\ ,
. ^. ' ;, ; ,
Zacbaria eL Agga:o : quos Esdras c l Noeinias inse , '
r u i i , nibil non ad urhis perfectioncm opeia; rt
:\ ;
hidiislria? couliilcriinl; uude cL illa din permansit
; , \ ^
in*xpug>abilis : quoe u l .propbflla sig:ii icarel,
. \
,
Deum runus,
ut nosiri
mi^erealur
exspcciare,
, .
,
prnquesuo judicis offuio, qui de nobis raplivilale
.



",
ligni fiirrunl, eidein illos iradidissn; quoruui
,
.

aulom misereri juttum fuii, conservasse adjicii;

, .
itaque beaium e$se in ipto manere, aul sccundum
,
,
,
'
Symiiiaclii intirpiclalionem, ipsum su&tiere, qui
, Jmisaleut miseriiis, ipsaiu rursmii sil iuslauralu ; .

ru&. Caterum advertenduiii esi vocabiilum, san \ ,

ctus, tibi pnpultts smiclus habelur, in HehraM le- .

,

.
clion<\ aliisquc ciiam edtlionibiis, non immeriio
, ,
minline repmri. Neque enim omniuo sanctus fuit, * ;, ,
?,
qui urbem post redinim populus habitavit. Quin- .

.
etiam nbi flclu flevit babemus; non luxit in Ibibraco

scribi; undc non flebh Syinmaclius, non lugcbitur
, **> ,
Tb<M)<!olii> dixiTiinl. Erat eiiim la?landi, non flendi
?\

iis orcasio, q: i urbem Deo miseranie recopisscnl.

Juxlaillud : i Venienles aulem venient CIIIII rxsiil

,
,

tatione porlantes manipiilos stius . > A l quod

i , ? . t
90cem clamoris tui quando vidil, awlkil
le scribil,
'^^^

,
Ua Syiiimachus : Ad vocem clamoris tui, quemad ,
modum audilus [uit, audit te. Cujtis g.iuiis esl
;.
illud : Soruuduui fideui tuain liat libi . !n pnr, 8

l e

ecns qiiidem. ait : Panem

\icinis ailligebatilnr.

oflliclioiiis

dabii

tibi,

principium reversionis iiitelligcns : quo

tempore a

373 Oeinceps enim onmcm illis uberlaicm el co- D ; ^, \ ,

pia:n dcuuiitiat, iiuprimisque eirorecaicnlem secu, ,
r i l a i e n , CUMI codein se lib'rari semel agnoscenl :
'

.
juaulumvis non dcfuuiri sinl, qui adverlere, ct
, \,
\

in vias quaslibet inducere conentur. enim,

, \ '
'.\1\
aiunt, media, el regia, aliis declinalis,
, ,
ambulabis,
cum exsecranda idola isia, laiKjuam
. ; ,
jndk-io luo lurpe aliquid el exsccrandum maxime,
coutaiuiiiaveris. Tuui deinuui libi omnia ad brula
, , .
usque, 8cd ea maxiiuo, quae agrormti ciillui sub / ;
ierviunt, prosp<Te ccssma sunl. Alcorporris buc, : : ,
k

1 5

Psal. cxxv, 6.

, e

Mallh. ix, 29.

!.; L F X T 1 0 N K S .

j . .

^ . .

. .

COMMENTARII I N ISAIAM.
ya\ \ '

3* & ,., *! ^rav

^
.
" ,
,

,

,
y.pi . ' : d;r
^ , \
; , >.

5276

ns'|iie promissionibus ailliibilis diviuiores Jam

noialo tenipore, adjuiigens, id eo d\e fuiurum a i l :
f

quo perierunl

multi,

el cum

ccciderinl

turre*.

Aut

secimdiiiii Syinmaclii iulrrprelalionein, / die iwlerfeclionh

tnulttV, ctnti ctidtnt magni; (|ijil>us jiidirii tenipus indicasse putaniiis. Mulii cniin i!io
ifmpore peribuni, in quo dignis iribueiitur qiia
auuuntiala snnt, qua nim nim montem
exceltum
omnem, et collem percurren% aul eliam,

si inlcrpre

* :)
.
"
laiionem Symmacbi requiris, super oninem colUm
, ); \ - excelsum divisiones duciarunt aquarum. Ut auleni
\ , \ ;
monlein Sion, supercoeleslein pers:epe dixiitms :
, '
sic mwlUe illae apud Palrem mansioncs , monte*
, \
quidam cailslcs, singulis pro im*rili raliouc as " \ ), * ;
s gnali fiterint, quos pcrcurrens aqua eo fonle soa , \ - ttirial, de quo legilur : c Apud le fons vitae :
; , *
a quo ilunieti Dei illud emanal, qur,d liis vcrbts ei :
g n i i i . M l u r : Flnmen Dci replclum esl aqtiis *,
; . -'ei illis ctiam : Fltiniinis impeius belilical civi;, , \ , 5. \ ' lalcni Oei . > Vcrbum Dei sciiieet iiuigeniluir.,
;. " \ , \, c-ujus f;:cli parlicipes inmiortalilalem et vitam ( q u
,
qtiidem cjus esseiitia* conscquurmjr) titm d^ ;,

tuwm habiitiri sumtis, cum ipsa crealtna servilulc

\ , el corruplione liberala, stia fcrol labomin pramia;
;
non aliter quam solem et Innam majus bimen, < t
gloriam ampliorem consecuios esse xidemus, l a n qtiam qui Dei volunlali bene paruerint.
8' ? E s l voro islnd tum dcnium fnlMrtnn, cmw qui
, : \ - inlernecionft 374 ^ ' g
rideiw Inidrntiir; ct
/ ), . ^ qui in bac vila elale et sup^rbe se gcrnnt, ai pn
tato fasln lolleutiir. Alque inde <*sl Aqui':o isibaec,
noXJc\)

.

quai seijuilnr, intorprctalio : Illo die niullis inier1 7

1 8

n l

s u n l

>

fectiscnm

nus contritionem

eecidetinl

elati, ct cum tanaverlt

populi sui. Nulla

Doui-

rursttm

lsracli$

:*\ . nulla Jacobi mentio addita est; ul dignis oiimihi.s,

qua? proiiiiUuiiiur, dona proponi demon irol. lude ;
; - igiltir excilaltis Aposlolus ait : JNain cxspcrla'. , \ tio crealurac revclalinncm filiortim Dei exspcciai;
; quia ei ipsa crcalura Iflierabilur a serviiuie ror;, ruptionis in liberialorn glori* filionim Dei ; ir>
. ) , quibus idem itlc iiliorum liberlalein intelligii, ac
. populi sui sauationem prnp^ela. Tanlaro eniin adeo
; * in lerris ronlritionem passos csse conslal, \\t merit
\ - dicalur : t V.ov comritum ct buniilialiuu Ocn
. - \y non despiciet
ltem : Sacrificium Deo spiiiiu*
II:nc esl Pauli illud : c Nam et
. " \ * conlribJilalus
qui snmus \\\ boc tabernaculo, mgcimsriinus oiio . > \ \
rali . Deinde peccaiotuui oncre prenicbamiir,
, *
\ - juxta illnd : Lugeho multos eorum, qui anie
percaverunf, nequc lainen poonilontiam ^gorntiL
. * *
Sed Deus reparabit coiilriliones eoriiiu *.
.
M

t %

375 37GCAP. x x x i .

. '.
-*.
.
.
?,

01

Atytxrcv

"ICctt ,

'

i7

Y E R S . i-0.

in JSgyptum
et incnrribus.

enhn mulli,

ingens, et

vcrunl covfisi

4oan. xiv, i. "Pgal. x \ i v , 10. ' i \ a l LXIV, <0

L, 10. ** ibid. 10.
l i Cor. v, 2.
II C o i . xn. 21.
, v

qni descendunt

iii causa; qui hi equis confidunt,

> 0

el in equis mulliludo
snper

Tia!. \ L V , 5

saiiclutn

, !

lsruel,

et

Deum

auxiSunl
audinon

Rom. vm. 10 :>!. " Psal.

2271

PROCOPII GAZ.EI

qumtirerunt. El ipse sapiens imluxU supereos mala. ,

2272

terbum ejus non fruslrabitur, clc.

' , b
, . . .
377
libcrlalein : quotl imilli ceitc
. . . . . " \
recerunt, qui a pietale ad vilam
idololalri
eam et jEgyptiam defecerunl. lsiis autein re- . ; ;
versionem a caplivilate adjuiigil. U l enim leo, . \

inquil , ad prcedam cibi causa convcrsus, in grc- , , ~

ges ipsos irruit, niliil pastorum clamorem, nihil in- ,

uquenlium muliUudincm moratns ; sic kostes ag- ;

grediens Dominus Israclcm ipsum liberabil. A l
.
ubi Hierosolymam usque pcrduxcril; sic cosdcm
,
;
.
rursum proleget, til eolcl in nido pullos suos avis " , "
defendere. Alquc binc est, ul pro quibus bic liabe- ,
inus, el vociferabitur snpcr ea, doncc impleantur
, *

tnonies ejus voce, el vincanlur, sic exiuleril Sym- ^ ,

macbtis : Complenlibm omvia pasloribus xoce .

eorum non vinccliir. neque muUitudine eorum tub- * \
jiciemr. Veruin si ad Sepluaginta inlcrpretes re- ^
spicis, iia babeas. Lconem fernnt, postqiiam rugitu
* , \
primum gregcs el pasiorcs lcrrucril, eosdem ag- ,
gredi. Ad bunc modumcl Dominns ipsc, postquam
. " \
minas propostiii, non prcnileules ulciscitur ; quod
,
vel in superbientibus Assyriis videas; alque ctiam

cum ab accolarum injtiria, quam post reversionem
. patiebaiur, Israelero lucri placuil. Ad ulrumlibel
.
siaiiliiudinem aheram accomtnodavit. At qu;e ieo. ,
tiem habuit, non desunt, qui ad lsracliias referant,
. "
qui nc ferarum qiiidcm mclum erga Deum duccm
\ , \, . suum reiinueruul. Unde el eos se leonum more
,

.
gcslurutn siguiiicat. Alias si poanilerc e l resipi , '
sccre couligerit, cosdem se, avis inslar, quae putlos
.
tuetur, essc proteclurum. Tale vero et ipsi etiam,
. ,
si ad priorem sensum respicimus, SaWaloris auxi, , ^lium sumus expeni. Omncs eniin quolqnot sunt,
,
mortalcs, intelligibilis ille ccpcrat Assyrius; nisi
. ,
Cbristo ipso tanquam leone irruentc, vcrbo oris
.
ejus, qui Sionis Ecclesiae-nominc deceriavil, occi ,
dissel.Se namque orbem lcrrarum, utuidum, manu

378
coiuprehensiiriim mlnabatur. A l bic in
. \ se credenles, u i pullos gallina, sub alis cocgit .
, , 7?.Aique baec cum de Jerusalcin inonuisset, ad eos
,

jam, qui in iEgyplum se recipitint, in bunc mo ,

dum exclamal: Converlimini, qui profundum con , \
*ilium inierati* et iniquum; el iteruin Jerusalem reD . "
dire, quando spes ejus inslauranda? fiat, bonatur;
,
,
cl vlo)
qua? iia expressit Syminacbus : Poenitemini, filii
.
;
Israel, sieut de iransgrediendo profunde cogitastii.
,
Significat auleni eos qua3 mala aunl, alte quidem cogitare; quae Dei autem, supcrficie lcnus inquirere et medilari.
, , CaHerum poslquam ab Assyriiis redire contige\, . \ rit, et ipsi tum demum, ait, idololatria liberabi> . ,
mini. Quod ab liisloriae fide ininime dissenlire
repcrias, cura omni prorsus idololatria, quo tem- ^, .
' pore instaurabatiir lcmpluni, carucrinl. Quidam
9

f e

Maltb. , 23.
VAIil.E LEGTIONES-.
. ^.

C 0 M M E N T A R I 1 I S A I A M .
;,
6 , * ;
, \ ',
\, *
; ,

^
,
. 01
,
,
,
, \

. \ \
\ ,

, ;
, ,
?Jr-
ol , ,
. ^,
.
, ,
, ,
,
, .
; \ "
, . > ,
, .
, "
. \ ,
, ,
\
. *
- ^
, , \ ;
\ ,
. * c . >
\

, , . \
, , \
* .

. \
-'.
,
\ , )
, . 6\ .

,
, . . .

; . ,
, ,
,

.

, . \
%

Aggxi , 10.

1 T

Psal. LXXVI, ,

1 1

. .

2174

Lumen ei tn Sion el clibanus in Jerusalem, de Deo,

Dabylnnimii suslnlii, verba facienies. Aique
boc ignc illos comburit, qui ejus urbem, el Eccle-"
siain praecipue ausi suut conlemiiere, de qua d i ctuni legitmis : c Gloriosa dicta sunt de te, civiias
Dui
: Fluminis impelus heliiicat civitatom Dei " . > Esl cnim ignis in ipsa quidem et
clibunus; ut uniuscujtisque animae ligna, fenum
ci stipulam coinburere valeal. Secunduu Aquilam
aulem, lumen ibi, ut merilos iHuminel; el ignU,
ut quos opus esl, expiet.
CAP. X X X I I .
380 V E R S . 1-8. Eeceenim rex juslui regnabit,
et principes cum judicio imperabunl : el crit homo
ry occulians sermoue* suoi, et occultabitur, ut ab
aqua, quce fertur. Et apparebit in Sion sicul fluviht
currens, inclytus in lerra silienli, etc.
(jiii

lnicrpretes Sepluaginta islhaec cum prajcedemi

bus junguiil. Cumcuiin praBinisiesent beatuni exsisiere, qui in Sione semen baberet, etdoinesticos i n
Jcrusalem, ordinejam, Ecce enim Rexjustusregnnbit
adjunxcrunt. Quod quia in Jerusaleni fulurum esi,
noneos iiumerito, qui ejits fuluri &untparticipos,6ea/oi appellal. Vcruin ea ip8a,dequibus aginnis, a l t o

Psal. XLV, 51

VARI.C LECTIO.NES.
1

autem in ca lempora, quibus Ilicrosolyinoruji

Ecclesiam Cbrislus ipse prolexil incidisse ptitaitl.
T U I T I demum ertim ad ipsam ilerum verbum rediil,
cum sublalo idolorum cullu, et Assur ipse animo
comprehensus, non viri gladio, sed vcrbo divino
percussu.s, cum suis pnicstalibtis (has eniin juvenum forlium nomitie stgJiificavit, quae lapidi nunquam frangendo, id csi Cbrislo, tanquam vallo
circumdaniur) in abyssiun detrusus esl. Volunt
alii, Judaeis, quia melu" Assyrii in ^Egyptuin confugeranl, euiudem, id csi, idolorum cullum, divina
auxilianie potentia delendum esse signilicari :
quamvis ab bominibus, qui ei se mjiicuparunt,
Assyriorum imperium eversum sit. Unde etiam,
C U J I ) de Babylone propbelarclur, in eam
se Medos
exciiatunim monuii, Cavtertim pro quo, Pttra
circumdabuntur quasi babemus; iia Symmacbus : Petra ejus meluenda pertran$ibit,ei vincentur principes ejus, ail Dominus, Assyrios siguidcans. Nam pclrce nomine, imperii ejus robur i n lellexil. Veruin, ut eos, qui in 4&gyptum profugerant, ad rcdfiiiidum Jcrusalem iuvilarel, Beatu$,
iitquii, qui habet 379 * St ^men, et domeilicos in Jerusalem; quia prisiinaDi non tanluin gloriam, sed inajorem eiiaui recuperatura sit. Ilaque
dicil alibi : < Et gloria domtts hujus postrema,
supra priorcm * \ > At eiiim obelo confodilur bealus, ul adjici 8ignificelur. Sic aulem reliqua,
Habcl iynem in Siou, et clibanum in Jerusalem,
oxpressil Syiiimacbns; Aquila vero et Theodotio :

PnOGOPII G A Z E t
-:0
riusrssc principii voliiirant alii. Quo fil, 1 coiFon- / ; . 7*>
\

lientibus plane caHeris : Ecce adjuMiliam regnabii

; :.
rex, iiilerpretaliir Symtuacbus. Ciedaul Hcbnxi
'- , \
quaiiiuiulibet ad Zorobabelem, qui dnclo a Juda ei
\ ,
Davidegenere, liberato resliltiioquc p"pulo i n i p c r . ^ \
vit,serinoitem referri, ei per principes c*im judicio.
. *
Jusuin ip-iinu sacer.Solem dcsignari : ininqiiani la

men efficieni, ul cum verbis isiis, apparebil in Sion,

. ;
sicut fluvius currem, inclymt tti lerra tilicuti, el
; \ ,
quae deinceps seqtiuiiliir. convcuire possini. Tan; ; .
quam igilur ea quae Jtremia? lempoi ibu& csseni

*
evenlura, absolvissel; aliuin jam de Cbrislt divina
\ iu terris apparilione serinoiiem exordilur. Sohmi
eniin juttum imcr morlales regtm fuisse, apo&lo . \
los aitlnn Ecrlrsias ipsi cutn judicw prefuissft
nolum est. Deiit-le ad statuin revocaU; genlis con* ft Jinnandiim ea coiijiiiigi bona dectitl, qn e islis pcr
,
ulnishiin niaxtma comigisseni, et quan secuturis . ~\
paulo posl, progressu longo tamporis rant even ,
4ura. Eos vero 381
bealot praedical, qui sub
* " \ \
Cbrislo Ecclcxiam incoluerinl; ad quos Salvalorem
, \ .
in buuc nioduin ess; locuiuiu legimrs : Mulli
, .
propliebe el jusli cupieriint videie qtiae videlis,
, \ neqne lamen vidertiul. Vestri auiem beali ocull,
.
quod v i d e a u l . Ejusmodi illi fuenmt, qui curn co per Spiriium farailiarilalem adepl, in Sioae
illa iuielligibili C l i r M o fiuclHs ediderunt.
Habuiinus porro Spirilus sancti beneficio do/, ; ;
niesticos, id egl arcanaruni rerum bealos inter?..* ^ , *
preles. E s l vero ulraque raiione juslu* Cbrislus,
,
el quia juslilia idem ipsa esl, et quia carnc iiidu- * ,
\,
^.

culpa el reprebcnsione caruil. El regnaki a ;il , ad

juslitiam,
i^diiinf
,
c r i l i p p t .
bit,
nova scilicet
regnandi ro.
ratioue; qui i.on ad boiiiinuiii opiflionem, vel gloriam, sed ad jusiiiiam s i l iinperalurus. S c se ei
4Jus principes in obcundo munerc gesserunl; qni
illtid non ad lionorem et dignitalem, sed ad jusiitiam susccpenml. Ila(|uc veileruul caaeii : El
principes in judieium imperabunt. Ubi rutsus : Et
4T\l homo occuiians sermones suos legimus, ila Syiamacbiis : erit vir sicut absconsio spiritu, et
procclla : quibus regem, quanluiuvis naiura Oens
s i i , eL diviuiialcm occuilel, boiiiinein fore lamcn
* i i i i i i c a v i i . A(|uila auiem : Sicul qui abtcondit
spiiiiuniy el abtconiw impelns, exlulil : iia vero
pluagiiiia rcddidemnl iulerpreles, quod omiiia

^,
^ ^
, ' ixMHOovvr{v.

t y i

w y

\/ ,
\, * .
"

.
, , ,
,

.
,

, .
, ' .

.

, , \
*
. * 1
4 paraboUs idem loqncrclur, qui apud Davidem Q .
6,\,
parabolis os suum apeilurum se d i x i i ; quas '
. *
lan.cn privaiis inlerpivtaliouibus discipulis igno- \ ,
tas essc noluil. El abscondetur, ait, quasi ab aqua, . ; ,
quie [erlur. Aqua -enimest, quw ferlur, et perit, J u - ,
iiaicus ipse populus. Eiex biseos eliam,qui adver. ; , hiiiii se coierani, cum nondum pali slaluisset,
, \ . *
ttibil proHiluras lenlationes vocabal. liaquc cum
. * c
saxis peterelnr, id ipsuni nibili faciens medios
, :
periransibal ilLesns
Hinc illa Davidis : Nibi!
, "
n

1 1

Lue. , .

* *

1 1

Pal. L X X V I I , 2.

- (..

Joan.

. .

, 59.

V A R L E LECTIONES.
. . \ |.

COMMEXTARII ISAIAM.
S27S
5-7/
" , !; :* J - pioHcirt inimicns in cn, ot (ilius iniqirlaiis non
. *0 ) , >}/ , appoiiel norerc ci . Hino ilem sermoncs suos

. Judais occullans, discipulis 382 apcrire sotrba..
, , - Quod jtidicare videmr cuin appariturum in Siou,
sicul fluvium cnrrentem, inctytum, in terra srtienti
, : ; , \
d i x i l ; Sionis nomine conflaiam ex genlibus Eccle ' ;, ' .

\ ,
, . siam innueus, quae terra sitiens etiam appeH tia,
; , \ rieseria quondam et arida, jam fluvius quilibei,
sed inelyius evasii. Multos eniin in Scriptura vo \, ,
cari fluvios reperias : quales fiierum sancti, qui
,
disceutium siii levare conaiiles liis Davidis vorbis
. * \
judicanlur : c Elevaverunl flumina, Domine, ele, , ' \
vaverunl flumina vocem suam . Clarae siquidem
.

fuorunl et ad audiendtim faciles aposloloruni voces : sed nulliis adeo fuit

l i r i a n i m lorrens, ex quo caHeri eiiam divinos laliees bauriunt.
Kul

.
* , \ *

;
;
, \ c
, .
* ,
\ .
, ; \ \ ' , \ \
,
>. " \
.

.
\ \ - ^

inclylus,

atque ipse

de-

Seqiritur : non erunt amp iu$ confidentes m

homimbus; pro qtiibus Symmadius : Non obfcurabuntur oculi eorum, ul perspicaces illos jiidicarct,
qui in Ecclesia de manifesto eis fluvio recte senli*
renl; d e q u o ail : c Flmneri Dei roplelum est
aquis
E l : Flmninis impeitis laetifical civilateni Dci . > Dcnique : Qui biberit aqnam,
quam ego dabo el
el qua? sequuntur. Quod si
ad inlerpreies Septuaginta rftspicis, et gentes. et
Judacos prius in hominibui confidisse reperiag;
illas quidem, quia deorum et daemonum ciillum
amplaxi sunl, istos antem, quia inandata hominum
secuti sunl : cum se, qut sapientiatn profiterentur,
nihil quod Dei esscl, lalcre posse arbitrareniur.
Verum his reliclis aures sua* dabunt ad audien, e

dum verba Salvaloris. quod prius inflrmum cor

fuerat, inleltigeniia roborabilur. Iia enini Symma .
cbus
: cor audievtium altendet ad audiendum;
tj

.
et pro loqui pacem Ibqui diserla inlerpretatnr. I>e' , . inde balbutire eorum linguas dicil, qui cum niliil
.
*
\, \
de Deo vel cogilarc, vcl dircre valcrent, pacem
,
tamen poslea, id cst Cbrisium loqui didicerunl:
' , ' .
Ipse enim est pax nosira " ; > per quem et gcnlcs
, 1$ipsse, ex quo Dei cognilionem adepta? 383
simi;
, ,
el
Jtidapj
etiam,
ex
quo
legis
umbraiu
ei
superfluj
, \ .
mandala reliquerunt, diseria et aperla loquuniur*

Et non amplius dicent slullo, ut princeps sit; quoit

prius facere erant soliii, cirtn htultis se magigir;s
, ,
el
sxculi hujus sapieniibus erederenl : quorum
. \
, j) Deus sapienliam in stultitiam convcrtit . Tale*
eislilerunt ct ipsi Judaionim doclores; qui eo
, \
ignoralo, quod in lege Mosis adumbrabaiur, elian>

in proplieticis vcrbis slulliliam suam prodierunu
,
Quurum ministri coniradicenles reprimere, et s i
\ ,
quod exaclius de verilaie quaBrcnlur, a se posceu
les depellere soliii erant; ul liis ariibus, qua ipsi>
\ ,
prouunliassenl, a ncmine in dubimn vocarenltir;
, > . \
non aliler quanv Pytbagorse discipulos, ipse d i x i i
.'
r

Psal. L x x x v m , 23.
Peal. xcn, *3.
Ephes. n !4.
l Cor. I, 0.
u

1 8

feal. LXIV, 10.

VARIiE LECTIONES
. .

Psal. X L V , 5.

Joan. i v , 13.

.PllOCOPH GAIM
2280
usnrpasse lcgimtis. Sic f^iiur verilalis amantes \ ,
animas camdcm discere permillebatil. Si quis
.

2^79

cnim raodestus el humUU recluai quid de verilale protulisset, idipsum

staiim delorqueri improbe et

dissipari curabant.
* \ Foriasis autem ct ipso humilium nomine beaios
,

arcanarum rerum interpretes signiflcasse videalur;
.
quorum sermone* oppugnabant cum eorum in judi-
,
'
cio terba dissipare conarenlur, quos pios nominal,
\
et sapienter contuluisse, eoruroque consilium, illo,
quoi itnpiorum esi, dissipalo, permansurum adji- ; .
, *
c i i . Quod 6\ tibel ad Symmacbi menlem respicere;
,

absolula iu siullos principe.s narralione, iia colli- "*

gil : Princeps vero ea,

quce principis $unl, .
cogitabit, et dux erigelur. Duces eniro nobis . "
aposlolos rex justus largilus esl, qui in Psalmis , , ,
ila loquilur : 4 Tu voro homo unanimis, \ .
, , , \
duz nieus, et uoius meus
Nulla aulem bic
, \
omnino vel lsraelis, vel Jacobi, vel Judae inentio
,
facia reperiitir, quod de Cbrislo el Ecelesiae pra>
,
feciis seriuo instituilur, in qua vetus illud et flo .
rens bealorura bominum germen fructus adeo
, ;
uberes edidit, ut orbeui universutn sua benediclio ' c ;
ne repleverit. Atque hinc e*t, quod beaios iilos
,
pronunliavil, qui in Sione semen baberent, pro, ^ , !
phctas nimirum, dicenles : 384
* Nisi Dominus
Sabaolh reliquissel nobis semen, lanquam Sodoma,
. ,
ei Goinorrha facli essemus ; qui scmen el do ;, ,
meslicos e i Ecdesiae secialoribus possederuiil.
.
~
Aiunt aulem nonnulli, urbem, el ejus incolas bea
'

tos appellare, qiioruin curain gercns Dominus i n %

4 1

visibili plaga Assyriuiu acceperil; urbisque regem*~ . ,

, \
juslum, secundum bistoriam quidem, Ezcchiain
, ,
esse; proprie auiem Salvalorem signilicari. Verain

enim bealiludiucm eorum taulum csse qui supcrniB
Sionis cives eflecli, Cbrisii regis tiiulo inscribun- ' , tur, ad quein summam illaiu jusliliam referimus,
nullum inler mortales, qui labi non queat expcrli: .
\ .
non aliter quam de bominibus loquentes, eisdcm
viiiositatis quidem parlem aliquam, uni autem , '
diabolo vitium integrum c l summum ascribimus. . *
Sequitur : El erit homo occullans sermones $uos, .
caHeraque deinceps. Qui enim in seipsos termones , \ ,
^ , \

Dei in jusliiia medilatur, ab imminenle ira protegitur. Hinc illa Davidis : Lex lua in medio ven- " , .
n i s mei . E l alia Salvaloris : c Flumina de D ' , venlre ejus fluenl aquaB vivenlis . > Deinde :
\ , non amplius erunl confidenlet in hominibus, adjicil.
Estenim consenlaneum, eos, qui iu Deum speras , }
senl, ex quo jEgyptios bello pcr Assyriuiu impeli
,
aiiimadverlissenl, eorum auxiliuni conlempsisse.


Nara qui nulluni antea de vero cullu sermonem , , .
proferre polerant, cosdem jain diserla lingua pacis
.
arbitrum el moderaiorem proiitentes videas, qui
,
sibi jEgyptium (quem stullum nuuc propbeta,
, \ .
propter impie.tatein nominat) imperare noluissenl:
'
cujusmodi eliam ducum confusionem ferre non
,
%

4 1

* Psal. LIV, U .

Isa. , 9.

" P s i l . xxi, 15.

* Joan. , 38.

2231
COMMENTARTI IN ISAIAM.
W
* * potuissenl. liim onim, qui in bis, quac Dei sunl
.
desiperet, iniqua agere el hallucinari par fucral.
Nec poterant qui in eo spem suam collocarant fraude mulua non decidi, et spe sua excidere, qui
tali auxilio se pei icuhun effugere posse credereni: conlra quam piis solet accidere, quibus suuni esi
animae loio viLe suae tempore consilium profuiurum.
y-x*. , ^
385
VERS. 9 - 4 0 . Mulicrei opulentcc, surgile, et
. ,
audite tocem meam. Filiic,in spe audite sernwnes
.
- meoi. Diei annx memoriam fucite in dolort cum spe.
Consumpla e*l vindemia. Cetsavit semen, ut non
.
amplius veniat, etc. .
. , . . . .
386 Poelquam de Dei apparitione, deque apo\ , \
siolorum tt genlium vocalione disseruil, ad cir ,
cumcisum popultira oralionem converttl, eumque,
, quod propier increduliiatem ceciderit, ad lucium
.
borlatur, et propler animi molliliem mulieres vo , .
. \ cal, ul hoc noniine synagogas eorum notaii de, ,
\, \ monsircl. Keliqtii atitem inlerprelcs, mulieres bene
.
habeniet, pro opulentis dixemnt. Olim onim cum
bene cum Deo habtrenl, divilin abundabanl: for. \ .
, && tassis etiam et corporeis voluplatibus iiidulgebant.
, . \ , Aiunl vero nonnulli Scripiure usilatum esse, ut
. urbes el pagos muliete$ appellei, ct cuin niullaruiii
* ", \, \ . princeps, tanquam inater, una e$t, filiarum nomine
\ . carleras designei. Sic et bealus David : c Audivit,
inquit, el laeiata est Sion, et exsullaverunl filiae
, " , Judae . > Asgumpla ergo Salvatoris persona nunc
. Judaeas urbibus vocem suam audire, qitae ad cvangc\, , - licam praedicationem borlatur, cousulii; ideoquc
opulentas vocai, quod adbuc incolarum frcquentia
, . '
tandem, ei non paruerint,
, ,
, .
~ abundent;1 sed deserlae

> . * , > >

| / . . ...m,
i

44

* ^
,

.
,
,
.

* ' .
, '
,
' , .
\ .
'
'
,
\ * ; . * -

fulurae siul. A l quod in ipe babemus, reliqui crc

denles expresscrunt. SigqiGoanlur ilem et mulierum nomine prisci ilii Judsorum convenlus, a
quibus jam recedere, et se audire borlaiur; filiarum auiem, quse ab ipsis posiea conslitula? sinl
synagoga?; quas auret ctiam cupit arrigere. Ainbo
ergo praclara spe ad verba sua atlentlere, el anni
iliius nieminisse hortatur, quo satularem inter
niorlales praedicationem complevit Dominus, dum
his propbel verbis usus est : c Spiriius Doinini
387
P
; propicr quod unxii me
>
Deinde paulum progressus, vocare annum Deniini
acceptabilera, adjecit . Hujus igitur praedictas
meminisse, el eoruro q u patrarunt, dolore cruplov ,
' ciari; eam denique, quae anleaclaa vitaB pocniteniei
,.
-
v.
_ -
*
_ . r manet, spem coiiservare postulai. Cum crgo Do . , , ndni vinea ipsa domm enei Jtrael, roulla erat apud
,
ipsos vindemia, quo tempore ecilicel in Dei templo
. ,
friictus suos edebal populus univereus. Sed ita
.
coiuumpta ett, inquit, ut deincepe (sicui posl Assyriacam reversionem contigli), recnperari non valeat Noo enim siat illa amplius, inquit, scd jacit
exciea peniius.
, ,
Signiflcal autem, aiunt nonnullt, incredulo Isracli
. "
rem non iutpune cessuram. Eral enim futuriun,
8 U

e r

Psal. xcvi, 8.

4 1

Isa. L X I , i ; Ltio. iv, 18.

4 6

Isa. L X I , 2 ; Luc. iv, 40,

V A R L E LECTIONES.
1

:.

PATROL.

. * .

G B . L X X X V I I .

* . .

2283
PROCOPIl
\>{ isloium urbes, cum in Rnnianoririt p:>lcstaiem
ilcvftiisscnl, ab eisdcin viudemitircntur; c l in fcrarum'lustrn, proplcr soliluiunem, abirenl. Oplat
i^itur, u l , piiore abjecta incrcdulilatc, doiore illo,
secuiiduii) Denm esl , tangi se paiiaulur.
Solel enim dolor, qui talis esl, non poenilendam
in Deo pocnitentiam operari : cujus frucliis est
4 7

dhiliarum

amictum exuere, el virili habitu accinciis

GAZAJl
2Ki
o\wi\ ai ' .
\, x a l
. aitfo
' .
* . ?8
, & / ^^,
$
-j
. ;
,
,
. \ \ ;, 'Avs*. \ . ro:f w!
%

luwbin prioris vinea solitudincm plangere. Aniinae

prselcrea intelligibili frucluum uberlale exciderunt
Judaii; qui pro uvis spinas ediderunl, quemadmoduui apud propbclam lcgitur . (iUJus generis ei
M a sunt apud aliuni : Venlosa seniiitarunl. et
stibversio eo; um cxcipiel ea. Manipulus non babens
\ini conlicicnd* farinae . Ilinc vos, qiiae prius
. , \, \ \ .,
inDeo confidenlet senieniium n i u t a s t i s , i - n q u i i . \ -., * &
Ucjecil euim viueatn suam Doininus, nubibtisque,

. \ ne in cam plnerent iinperavil; unde in laHit.am
.
onagrorum, malorufiiqiie paslortim , id esl, i i i i i i i , \
puronim deemomim pascua abiit. <}ni 11 el David , * . \
ipse, lanquaiu de vile Israelilica, dicit : \Uslavit
6\ ;
raui aper de silva, ei singularis ferus dcpaslusest
, \
tv.iiii . U l eniin iucullum, et seniibus refortimi
, '
ngnnn despicit Domiiins, ita sierilein aiiimani
[. , ],
providcnlia sua non dignatur Deus. A l pro quo
- /\
$uper vineam germims bic legimus, 388 propler .

rineam augescentem A q u i l a , propler vineam (eriilem
\ ,
' ;,
Symmarbus expresserunl: quam alibi in b.xc verba
, "
allnqqiuir : c Ego te plantavi vitem frucliieram,
, ^
toiam verain; quoinodoconversaes in amariiudincm
^
vinea alicna
? Deinde quod hic lerra populi C
; > '\ , ,
vtei habemus, in terram populi mei reddidit $yi;t;, .
, .
macbus. Consenliunt vero cum isiis eiiam quo;
, ^
anle dicla sunl bis verbis : c Exspectavi quousquc
, , \
uvas ederet, sed spinas d e d i l ; i qtias idem mox
c mterprclaius intulit : Exspeclavi quousque facerct
, , \ ,
judiciuin, sed fecit iniquilaicm, c l non jusliiiam,
. ,
sod vocifcrationeni *. > Inde igilur onagris in

,
>,
b.islra, el patioribus, vel gregtbus (ut mlcrprelalur
. ". .
;tiila) in pascua facla est. Qnod revera videniua
.
accblisse, cum eam varias idololatrarum genles
, \, \ > ,
conslel incoltiisse. Vos itaque, adjicil,eo usque tan ' ' ^ifTjJot'.,
tnui lucium et dolorem perferrii decd, quoad in
, .
voi spirilus de celto (aut secunduui Symroatbum,
M

81

refrigeralio

de alto) venial.

Est crgo spiriluum diflcrenlia. Sed niliil vos, i n

.
quii, adeo tecreare, luciunique pellere polerit,
, \
ai'|ue ille, que<n de sursum discipulis missuriun
, , ^:
pnllicilus esi Salvator *, qnemque etiam nunc, si
6 . \ ,
pncnileiiliam agcntes rcsipiscatis, vobis non defu , ,
Hiruin cbnuntiat. Bcali euim qui lugei.l, quoiiimii , , **
coiisolabuulur
Beali qui ploranl, qiioniam rido , . > .,
bunt *. > Aiunl vero iioniiulli lempus , qnu
*
oruin qui in populo increduli rcmans^runi, soli- , ' hulo fulnra csi,' designari, qnando, inquit, jui
, ^;
crcdidcruul, divino Spirilu policntnr, qui ab aho
.
e

4 7
1 1

4 8

4 8

I I Cor. . fO.
Isa. , 2.
ibid 7 > Joaii. , 2G cl alibi.
e

0$<*e , 7.
Mallli. , 5.

5 3

8 0

Psal. LWIX. U .
Lnc. v i , i l .

, f

Jercm. , 21.

ISD. v , i

S28S

COMMENTARII IN ISAIAM.

225

, , ,
. deiuissus, in lingua3 igncas divisus apparebil
Tunc erit, ait, lulurus deserlus Chermet. Nam ei
,
. \
. antca dicebai niulatuni iri Libanum , sicut monlcur
Gbermel : et Cbermel in s a l u m abilurum. Inuuo' ,
, , - bal aulem Chermd ipse, Samarise inons, Carmelus
, . ; alias, circuracisioiiis cuguilioncm eignificaus, eos
ipsos qui e i circumcisione sunl; noa aliler quam
, . *
* , \ , gcnies ipse Libanus,qdi eliara Phocniciae mons est.
Fuiuruiu enim erat, ut sleriles illi, igiiisqvc maie (
ria lautuin, ulpote moutiutn 389 iucohe, ajiimo(\ * \ , \ que feri et inctiUi (qnales salius ipsi swrt ) reina \ ,
iwrent; genles atiiem, Libani deseniqne nemiaibtis
, signiticalae, pro pio qtiodam populo sors Dei effcria,
, 7 l fuuicuUis liaercditalis ejus, ad verum culiiifii

transjrenl, quaniiimvis merus salius esset aiitea
,
3 iBexaqtte .soiiiiido; cui tajiquam ingeaiiuni bonorw n
parlicipi, quae sequunlur deinceps annuntiai, caiwtfaixov KlGaror*
ikm carmelum appellaas, in qucin Libanum ttar.fi inulaUim esse praedixeral.
,
,
Qtiidara auXem Carmeli noniine Judaiciim p-*\ ^ *,
ptilum incelligunt, t qua^reniibus, qwi

s i i u l in saltum repuutur, in quo rursun)justiis


habiiet, id ipsum propler reliquiarum couservalu. 7\
ncm, qua> cum gentibus, lanquam in gregcin co .
* /
ierunt, iteri respoiidet. Significat igilur reqnietu
ram este in soliludine juslitiam. Supeiius enim
, quemadmodum ciim in Carmeii elLibani mulatione
, * \ vocaiionem genlium judicarct, surdos libci scr \ ,

IIKUICS audiluros ei caccorum otulos visum eese
, Q receptiuros asseruil: sic el Jioc \oco opera justkiw


. fulura ait, quorrnn caput ipsa Oei pax csi , qu;n
, , \ - inenlem omncm exsuperat \ qui cst pax nostra %
..' - justiiiaque el judicium. lu ipso rniiu ju&tilica, , i i i u r , cum rcclo c l juslo judicio peccaluin con , \ ". demoalnr. Idem rureum , Paulo lcstc, iis, qui louge

absuul el qui eliam prope s n n l , JndaO priinuin ,
,
deinde Graeco, pacefu denunliavii . Alque \\'\U(\
, \ csi quod reconciliaii cum Deo, in urbibus quietis
< agenles , gempilernis ecclesiaslicarum virlutum
delkiis, lanquam verls opibus, fruimur : de qui , \ ,
bus liunc in modum loquiiur Aposlolus : Graiias
\ . > \
# . ago Dco meo , per Jesum Clirislutn, quod per om ^ nia diviles facu esxis in eo, in ouini sermane , in
, omni cogitatione . Alibi vero ci propht-U ipse.

e o

t l

. D s k : Lftlare,deserta quas silis ; exsullet solitudo.

, l Ooreal ianquam liJium
: > solitudinis jvomijic
4 \ , \ geDtiiuii EccUssiam signiQcaus , qax uon fruciibus
, , \
iantam, sed qualibel eliara arboro destituereiui.
, ,, \ , \ ,
SeJCIifisto eam inliabilanlc, rursus inquil Isaias:

4 faciam iii dcscrlo aquam, cl iu inaqnoso 390

fluvios, ponaro in terra aquis carenie ccJnun, ft
. \
buxutiit ei niyriuin, et ciipressum, cl popiiSum ; >
, ,
,
quibus varias c l excclsas corum, qui creitidcrum,
6 1

t a

w
AcX. i i , 1-4.
Philipp. iv, 7.
XXXV, i . ** isa, X L I , 19.
9 7

Epbes. u , \ \ .

'* Rom. , 10.

I Cor. , 8.

V A R ! * ; LEGTIONES.

.
. * . t.
7 >. ^ .
* , ; '
, \ / - .
* ..

Isa.

GAZaEl

PROCOPII

2287

2288

virlwtum spcclcs indicavit. Signiflcal vcro lioc 6 .

I >co populum ejus in pacis ckitate habitalurum. Pro \, ^ $,
, . ,
magna eniin ilta et euperba, sccundum Syinmachuni,

urbem conslruxit; caibolicam Ecclesiam iittiiirnm ,
, \
qu# ab exiremis ad extrcma periingerel: et po \ '\ pulum indefinite, non Jacobi aul Israelie adjecio
iiuiuinc, novaiii urbcui babilaturum dixil. Quia" , \ \
dciudc superius furorein Domini ipse j u d i c i iem 21 * pore in impios venlurtim, omniaqtte, ira incilalum,
, ' - .
igui se coinbuslitrum significavit ; quia denique
lanquam fulminie et grandinis , imo et aqua etiam ititpeiu commisiurum se c l rapturum : merilo jant de bcatis loqueus , vel gtandinem ipsam, $i descendat, in eos non ventumm adjungit.
Pradicil porro el animas ipsas , qu?e in sallibm
\ ,
sine fruclu vagabanlur, asperilale prorsus el fc- ,
riuue relictis, in cultis regionibus esse babilaturas ^ , ,
et, a propbcUe verbis non rccedam , novalia
. \
novaiuras. Quidam per grandinem, Dei iram iit , ' ' , tclligunt, per quani, crcdeniibns in eum tantum
. '
coiiservalis, Uomanorum pravdae palucrunt. Dcin- , -cij
ceps, (f tasi in ea, quain ab agrorum cultu ueurpa- .
v i l , inciapbora persistat, eos, qui solitudinem islain *.
subigant beatos appellat ; aposlolos . nimirum , * ,
qui Judaeos el Graccos suis prxdicationibtis exco- . . . *
lucrnni. Per bovem enim, quia p u r u s e s i , et in sacrificium oflerlur , Israel siguificalur, u l per . ,
asinum geules. Ideoque ex legis praeceplo , qnod
; .
priinum a*ini peperisseut in oves coinmutari solere
.
reperimns. Sic igilur utrosque, propler paires, ap- , \, ,
pelial. Deinde aquce nomine , Scripluram intelli- , , \
gil, quam ct genles ipsae , el Judaei eliam lerunl. C .'* ' Ua:teriim quos ego voco beatos, ait, qui YOS i n - . ,

seclanlur, miseros appellabunt; quanlumvis com- . ^*
pali, ut simul regnent, asseras. Scd in veslrum illi
/ ,
loctiui, inquit, qui tales exsistunt, subiluri suni.
.
Non enim vos illi, sed eum, a quo missi estis, ,
3 9 1 reprobant. E l ilaqtie tradentiir i l l i , qui rc .
jertos a Deo secum solet assumere, lanquamquc , \
tinea vettimenlum labefaclare et pordere. Nonnulli
. ,
aquw nomine, Yerbum Dei vita praeditum Rigui-
, \ ' ,
iicari, et ei, quod elemenlorom oninium maxiine * ,

vitain tuetur, comparari voluenmt. Illud ipsum .
, cvx
euiin est quod interniedio parleie disturbato, ."

,
ntrumque honiincm in novuin utrum pace facla ,
concilia^it . \ e r u m cnimvero, quod, vas qui vo* '
mhero$ faciunt, et qua scquuntur , habemus , ita ' , \ ."
rcddidit Symmachus: V<B qui miserum facit, mt- , \ .
ser ipse non factus ; et qui reprobas , ipst non reprobalus. Cum miserum facere desierit, fies el ipu
tnher; el cum reprobando fuerh defetsus, te reprobabnnl. Quibus e beatorum numero exsislere , uon
qui niiscriam ei danina inlerunl, sed qui feriiut , addila ralione demonslravil.

Aiii taincn locura iutegrum , boc inodo explitartint. Cum viros credentes deesse animadverteret, ad mulieres jam, prcipue diviltt, qua?, in
corporis cullu occupata), ut superius dicebat, sordcre animam patiebantur , orationem converlit;
quas tanquam somno excitans dhile* appellat, non
ut divitias ( Dei siquidem munere possideutur ),
sed m earum uiendi moduui inseclelur. Aura
" Epbes.ii, 14-16.

,
\ |
,
,
, .
" , \ ,
( ^
. *
, %

39

C O M M S N T A R I I LN I S A I A M .

r ^ r ^ *1 . \
6 ,
" / ,
,

*. , .

,

, *
*, ,
, *
. .

. . ^
,
.
,
^
., , \ , \ * .
. \

, \ , .
. , , \ ;. ', & \ ,
.'
, *
.

2250

igilur,ait,adp*m qiise saJulero vobis conciliat^arfigite; et capiivitalem illam, qua pot anwum vobis imminel,aniino agilale.Eos cliam fames invadet,qui,
copia rerum elati, in caeleros peiulantitis sc gesserunt.
Sic enim solei sanare Dominus. Luciu ergo poenas
islas anleverlile, u i i n coelum inluentes spirilum lalwtarem inde excipiaiis. Per Chermel aulem instanloiii regioni solitinlinem signiiicavil. Deiude, quod
judicium in solitudine bobitalurum d i x i t , urbem
bis vcrbis , sicul per justitiam in Carmeto, regionem ipsain , qua eiiam propler injiislitiam babiiaiores , u l olim propter impietatein alienigenas, pcllendi essent, judicavil. 3 9 2 Omnes enimillius opera conditi et effecti sumus, et sicut sccleraiis nmlia pro suaboniiate medeiur, ila poenitenles rursns in prospero rerum successu eectirc
habitaiuros esse pollicelur. Agcl auiein secure
quisquis in juslilia glorialur, etiainsi omnia permisceri el conlurbari contigerit. Deinde qui sunt
i;i saliibus, ila percomniodc liabitabunt, ut qui m
campetiribus. Minis porro ubique spes bonas intermiscet, ut illis quidem territos, tsiis autcm a
desperalione revocatos, utroque tandem ab ignavia el socordia revocet. Apud eos rursum qui oculos in lerraoi dcfigunt, suiupla ab eadem similitud ne ulitur : Non enim, a i l , beatos eot diciiit , qui
solum irriguum habilant , bbbusque ad arandnm ,
asinis vero ad iier calcandum idonetini. Sed falso
eos beato$ dtciti$ inquil. Neque enim qui terram
r

ejusmodi habitatis, beati esse poiesiis, qui in bealitaiis largUorem Dcum ingrati estis : nec tam vobis
Assyrius quam vobismetipsi estis miseriae auctores, cum bene de Deo sontieniibus nihil mali possit
aceidere ; eumque a vobis ipsi , tanquam testimento tmeum, repuleriiis.
. .
C
'-\
.
, . I. .
, \
,
, \
, .
,
\, '

,
.
' \ ,
',

.
, \ .
\\ , ,

,
. '

.'
^
.

, ' "*
, . \ '
. . > \
. \ "
^" II

Cor. x i i , 10.

ibid. 9.
VAHI.L Li:< TIONES.

C A P

- XXXI.
VBRS. i - i f c . Vatqui vot miseros faciunt,sed nemo
* facit miteros, etc;
3 9 3 Postquam beatos esse dixit apostolos, cos
aulem a qulbus rejicerentnr, miseros , Deo jam ,
tanquam aposlolorum -oce preccs fundil, quod,
subialis impiis a qnibus oppugnabanlur , salntcm
a Deo conseculuri sinl. Qui onim se a nullo miseros dici posse sciunt, prae muha la?titia, proptervo^
cem timori$ Dei obstupuine pnpulo* et ditpersa*
genies , vel, ul Aquila el Theodolioni placejl ,
voce lurbic , id eslvulgi, populos recessisse dicunl.
Q:iibns urbera a muUis hosiibus expugnari ct everli debere signiflcaiur. At quo loco ,, timore tuo ,
lubemus, propierea quod $e elevarunt, dissipati sunt,
iranstulit Symmachus. Sua enim terra molos esse
i n ^ H i g i t : etsi non desint , qui ad molum illum ,
sive stuporem , qui melu iucutilur, referri 3 9 4
veliut. Adjicil awtem bealit in tempore tribulationis $aluum fieri; juxta illud : t Cum inflrmor,
tiinc polens 8 u m , et illud : < SuQlcit tibi gralia
niea. Virtue enim mea in infirmilaie perflciiur**.
Porro qua incredulii essenl evcntura el Moscs

PROCOPll
imo ncc Salvat \
el propiieCoc disstmniarun
i;ise hrs vcrbis : Cum videriiis Jcrusalem e.xcrcitu circumdari , lunc dicctis mnitl bus : Ipsi U O S
Obleg te ; et colfiims : Cadttc in nos . > Deindc
Canpiam eos qui disper&i stutl iu ganies alloqtii
Deiis \p*6 nonnuins videattir : ISiuic autem congregabvntur spoliaveslra, ait, quasi, jamjam captimi iri
siguitirec. Quod nt facifius popnlo perstiadcatur ,
nou al.lor quam ludcntibus locuslar capiiuitur ;
sic enrum aniinas, ta-iquain ftidicrum aliquod, iu
Satanx* poteslalem fanle vo::turas asseril. Ideoqnc
JIISIOS
riirsus inclamare, id osl , prophetam in

GAZ.EI
2292
;./, : ,; * *
; * ; . >
/
:
, * /

* ,
* \
, \ ,
'
; , \
* * ci
. " \
6/> * tbr
\7 ,
\ iuiz ;,
Ecdeske ordinem (rans(.Miniom Domn landarc v i , \ -,
dt*:i:us qn\ in excelsis habitat, sivc rai.os rxcc! , . \ ,
&ortim iiomine imclligas , sivc cos, qni menic alchai ,
^foHiiiitur qni el Sion eliam dictiulnr, quia Dei , c .
Tci Ifsia snnt ; nl eo ipso pahicril , qmd plena
, " , ^
j-t/itii el jusiiiiic Iiic appcilclm*, no ab bis , qtiilxis (. , ,
ui descrio jusJiliam el judiciuiA rcqiiiel-iimi mo .
i n i i i , dissenlirc vidcaltir. Nnnc eniin idfiin Sioni*
/ .
qiiod anteadeseili noiuinc signiGcal; Cbrislum enim
, .
>
qni jusliiia ipsa o s l , admisit ; qucm lcrrona ilia
\
Jcriisalem rcpndiavit. Deinde, quod judxii no ^.
men addidil, nibil nou sub saiirtis jndicatum
, .

demonstravil. Atqne hinc est, quod in lege iradat- * '

dos esse adjmml. Sirnt iii.-ii ol i p s i l ^ i cvangiTicas , , . c

irad.li, visains oorum in lliesauris esl, qui
. "*
in coelo rccoiiduinui'. V m n n quod in lege tradenlur
."

babeimis , iu Iiimc itmdum Synmiaelius: fidcs tem
poris tui, divitfo salulis, sapieniia , el cognilio. Ti- C \
.
nior Domini ipse ihesnurus ejus. Sqiluaginla autcm : Venil sapienlia , et disciplina, et pielas ; 3 9 5
*
ex hominibns ad Dcum tanquam ralioiiale sacrificium aliquod referuutur , el lheiaur'% eiiaiu jasiitice vcre nominaalur.
1 , ,
Ita vcro verba ista, in lege tradenlur, explicani
;
iionuulii; ul nunun videri dicant, qui per legtm
, .
Isradila? peri^rint, qiiam in saluiem acceperanl.
*, ' 1 ato enim lcsle Apo^lolu : < Cum jusliliam Dei dc, \ ,
slruentcs suam asscrcre sliiticrcnl, jnslitia Dei ex . *
cideiunl. Finis eniui legts Christus, ad jusiiiiam
\ . *
oiiuii crodenti . > Umbram siqiiidem, quae ad

cmcndationis usqne lempora procurrisset,ad Cbri . sti advcnius lu.'cm decebat evanescerc. llaque
\ ,uia pro legis umbra dcccrtarent, in bosliuin poe T

< 8

U's:alcm devenerttnt; cum nobit, id est geniibus, ry .

\ >
ips;c cliam per Moseti iradilae leges jn solutis the- .

auros abierinl. In ipsis eniiii
tapientia,eldoclnna,
et pieias in Domiuurn ; qux Cbrisli mysterium, (an-
. \ , \, . >
quam iitdi piclura, adumbrabanl. De me cnim,
* ,
ail, ct ille s c r i p s i l . Deindc sermone ad aposiolos converso, eorumdein metum in inipios vcnliii-um \ \ .
*\ ,
rosquc, a quibus oliin terrebantur, viclos esse voci- ,

*
feraiun,$ adjiingit. Caeteruai pro verbis isiis, Ecce
.
'
lunore vestro ipsi timebunl, rcddidil Sytumacbus :
.

'
Ecce mdtbor ipsis. Clamaruvt impeme. Deinde, i\e
.

qui clamanl anibigalur ;angelipaci8 amare fleverunt,
, , , .
addidil ; Aquila vero : Ecce , ait, videbor ipsis,
. \ ,,,'/
clamabo impense, rcUquaquc aimililnr; Tboodolio
69

* LUC.XXI,20;XXIII, 30. * Roin. x, . 1

7

fl

e f

Joan. , 4 6

C O M M E N T A R I I 1 S A I A M .

S2S4

- , . " autcin : Ecce videbor iis. Clumartinl impense. An .

;
geli pacis amare flebunt. Eos igilur omnes Deuui

vhnros esse judiiant, qui jnstitioi et sapienliw the ^

. soitros sibi rccondideriml; Salvaloris discipulos
,
uiimruiu quibus ct ipsum visum esse, ct augelt
.
pacis eum essenl, impense clamasse, alque siiper
. \
prioris populi inicrilu inler precandum amare fle . \
vime constat. Qtiin et Salvalorem llierosolymornm
.
vicem 3 9 6 Hevisse repoiias, 1> aii : < Si novis; . ,

sos et l u , qua pacis lure sunt

Iiaquc, dcsc . ,
6
rentur horum viie, adjtingil. Sed quod proxlnift sc, ; .
qnitur, cessavit meius genlium obelo confoiii, l a n
, \
quam quod aliumie inlrusum sit, advcrtenduin esl.
^,
Deindc circuincisi populi vias cessasse, et teslamen
.
lum illud, qnod por Moscn acceperant, sublaium
' este, ncquc amp'ius iti hominum numero haberi s i gnilicat.

Quidam aulcm verba rsta, metu vestro fpsi timc, \ ^| - bunt, ila inlerpreianiur; ul saaclos inyslcriorum
^ interpreles, prnposita futurorum boi:onim amplilu .
dine, in spem velint excitari, quos ab inilio laces; ! sere el vrxare bis verbis Judaei non verebantur :
.
c Eliam atqueeliam praecepimus vobis,ne docerelis
\ , \ ,
in nomine isto . Eosdem eiiam ctim timerent
, , \
apostoli ita Deum precalos esse reperimus : c Et
.
ntrnc, Homiiie, respicein mmas eornm, c l da servU
, tnis cum OMiiii fiducia loqui verbum tnum
> At
; , - jam ipsi conlra melunnt, et prseclare sccum agi
piilant, ei cum fidelibus pacem colant, illisque
.. , , \, . \ - ^ niiserabililer subjiciantur. Neque enim bene i!lis
ccsserit, quod cum Dco bclluin gererc ausi sunt
, \ ,
\ cuni Jndaicarum geniium cestante metu, sublatoque testamento, jam a Deo facti sint alieni, ct pro. , .
missionibus indigni . Neque enim omnes, qui ex
, \, .
Israel, ipsi sunl lsrael . Jubet itaque, ul nulla ro
,
, \
, \ digni babeaniur. Dcinde infert: luxil terra. Neqtm
\, \ ,
, id raale, propter ea, qua? de Judcea dicunlur, cu \ ^ , jtis partes nominans, intermedia eliam adnoctii ;
, \ /6*- Libanique noniine, Jerusalem ideo slgniHcat, quod
. \ \
in ca sacrificia iierent, etlege ilms ipsum,
\ , Gra3ce, offerri juberetur. Quin eliam confuwm este
Libattum dixit, lanquam sublalo legis cullu, de sa, .\
criiicio ipso loqueretur apertius. Deinde apud Zn , c , ,
cbariam reperias : c Aperi, Libane, portas tuas.
, \ . \
c

7 1

T S

T V

, - D

e l

, , \
. > "
"*
.

comedat ignis cedros tuas

E l apud Ezecbielem iu bunc niodum : c A q u i l a grandis, niagnarum
alaruin, quse babet ductum inlrandi in Libanum, c l
decerpsii tenera fasligia cedri ; > quod inlerprotalus idem postea, Ctim a Iversus Jertisalein vencril
Nabuchodonosor, 397 sub;ecit.

* \ \ , 2, \,
;. 1C
.: . ,
. -

Quin cl regio ipsa, qtiae Sarona, sive Saron vocatur, in dumeta et paludes abiil, propter spinas
q u i l m s rcferta esV, facta i m b e c i l l i s : quibus p i n guissiina Judaici populi lora, itla videliccl, qux ii
anituis e x s i s U m t , delcium i r i signiQcai, a t q u e linec

Act. ,

" Luc xix, 42.

Ezccb. X V I I , 7.

7 t

Act. , 29.

T l

Epbcs. ,

R o m . ix, 6-

7 0

Zachar. xi,t

VARKE LECTlONiS. .
e

.*> ^ .

. / 5. . , , , <, ,

2295

PROCOPII G A Z ^ I

2296

quidem sunt, qnae illis eventura innuit. Manife- . \

(am vero fore Galiloeam "propler ea, qtiae de illa , c ,
dicla sinU , addil : c Galilaea genlium, populusqui \ $ ,
ambulal in lenebris, in umbra moriis, Itix magua
. >

ona esl eis . Esl el ipse Cliermel manifesius

* < futurus, de qtto anlc illtid usurparal : c E l eril
. t \
di'sruis, lanquam Cliermcl : ut Ecclesiae fre. ot qnentia ei sublimilas dcmonslrelur. Sunt enim
.
poleules Dci valde a lerra elevali. Pacis igilur
nuntios Deus, pro sua in bomiitcs benevoleniia, ad
[, \] .
lsraelitas misil ; qui amare ilentcs ad pnedicatio- , ,
\
iiem amplcclcndam eos borlarcntur : quam cum
. \
Tejiceret, Nutic exxurgam, ail, et quae sequuntur : , '
nl secnndtim illum et gloriosum advenlum suum

indicarel, quo divinilaiem lum donium eis inlueri
.

cxpeririquc licebit, cuin glorificabilur. Sentient

,
.
vero quam vanum spirilus habuerinl robur , cum
\ , ,

cos devorabit ignis. Caeleruiu in quo gentes fore

combusias, subjicit, non genliuni, sed populorum \ . T i v l c
Tocabulum caeleri oinnes usurparuni, ut eos de ,
\, ,
quibus scrmo est, indicasse videanlur : cos, i n - , quam, qui tanquam spina in agro abjeeta, fciluri ,
suiit. Nonnulli porro quod dicil exsurjam, eo i r a - , ' .
hunt, u l ad [joenas refcrri velint, qmbiis, evpugnata
, et dircpta civitale. oorum se eontumeliam ullus , ,
\,
esl; quo lempore gtoriam ejus, queni cruci ailixe- . , nint, prophetarum qtiolibct Ionge superiorein osse
, .
patuil. Tanquam igiuir ira divina eosinvasnra ee\,. .
sel, Nunc exsurgam, inquil, qui ad crucem usque inji^rias a*quo animo perlulil. Est ilaque
exaltalus,
postquam, sumplo de illia supplicio, genl,es ad iidem vocavil. ,Nunc vero cognoscelis, ait, quod e g o
vobis erani polenlior.
Et vos ignis ipie depascet, quemadmodum quce C Kal , <>
.
abjecta esi 398
&9 * comburi consuevil.
.
E s l enim coneuniens ignis Deu* nobter . Verum
^. %\ rnimveru lotnui bunc locum sic quidam explicant:
\ ,
Ciim nequc niinis, neqtie promissionibus persuade ,
relur populus, lanqnam unicum stiperessel plaga \,
rum remedium, ejus comniiseraiioiie commolus,
, *
preces ad universorum Deuin fundil propbeta, s i giiiilcans complcias csse ab eis iniquitatee, poenas- ,
.
quo mereri. Sed lua, inquit, miseratione iis opua
<*st, qui afflicti in te spes suas collocarunt. Da igi- \ \ .
.
tur eis salutem, qui propter raelum tuuro obstupucrunl. E s l vcro ista dixisse pulandtis, non tan- , <
.
quam Deum rerunt ignarum docere videatur; sed
, i:i excmplum populo, quae ad ealutem facinnt, po9

T T

T 8

l f t

ro

7 9

lulandi proponat. Qua3 eniin ipsos dicere oportebat, D , . " \

uleo auribus eorum propbeta inclamat, ut ad imi, \ \
laiionem exciteniur. Patet namque eos, qui abAssyrio in auxilium vocati sunt, tacite esse periluros, ,
roliquos autem metu ftigam abrepluros, servalis ,
,. , opc Dei (quem sancle ct pie veacrantur) Israelitarum
*
"
spoliis; quibus tamen et ipsi, nisi resipiscant,
. /
facile privabuntur; cum tanquam locuttce, hosles
, \ .
non desint supersiites. Sanctut Deus, qui habltal
, *
exceliis. Quibus indical menlis et ani:i se cla, , , , '
tionem bonam. Neque eniin tanctu* bic i i c o poni\
TT

fsa. ix, ? ; Malih. iv, 16.

7 1

lsa. xxix, 17.

Hcbr. n r , 20.

2297

COMMENTARil IN ISAIAM.

- lur, quod ad Dei snnrlimoniam quidquam adjic a .

I * : sed ut orantis profeclus indicetur eum cxal*
, ' tantis, cujus justum jtidicium uon solum in scele * ratos omnes, scd in Jerusalem apparcal; qtii illam
, \ , \ non ad iuicrilum, sed ad incolarnm convcrsionem,
- aflligi voliieril: quo lempore justitia apud eos, ipsa. '' > \ ! , \
- que lex vigebat, cx qua populus ingenlem veluli
, \ - ihesaurum aliqticm depromerc poleral; undc elad
t .
, sapientiam et disciplinam proOcereiH, quaj pielatem
, * > in Deum, t?t jusiiiiie lliesauros solet procreare. Sed
\ , \ * cum ila se ros habcant, bosiium impetum non
\ , \ ' - timor ille, quo ipsos inetuitis, sed quo vos illi
iiictuunt superabil; ei pacem per legalos a vobis
, ;.
me procuranle posttilabum, qui de illis evertendis,
dcque eorum vobis tollendo jngo staiucrim.
, ^ 39&Neque
'
sponie ipsi,sed me auctore
. ' vos adorli sunl;qui id ciim illis, vcluii fxdere quo . , '- dam, sanxerim. Verum si nie auxiliatorem babue , \ , \ riiis, eosdcm facillime contempserilis. Deindc luxit
\ - (erra, ait, ut, Joci nomine, ejus incolas, et pro ra , . lionis pariicipibus, qua* sensu carent, ad pudorem
\ \ illis excilaudmn, assumerel; quos suam alioquin
, , * lugere calamitalem deccbai. Loca deinde tanquam
coitgcmiscere, et condolere, Aposloli rationem se.
- t mus , fccit, in qtiibus Dei virhis reipsa palam
fulura sil. Embescent enim ipsa reruni conversione,
* ,
, qui in igypliis spes suas ila collocartint, ut qui
DiO rcjeclo, a quo bosles tam facile superantur,
, ' ,
ab illis p*r legatos openi petiverint : cum Deum
.
e , ,

ms

8 0

C L X X X V

n i i l , i a

81

\ ' - C
hoetium slraviese constet ; qno
nim cadavera igne combusia $unt. At bi non aliler
.
quam igne domiii, suam ex bis, quae gesserunt,
atnenliam confitcbuntur.
V E R S . 1 3 - 1 9 . Audient qui longcsunl, qum egofeci,
-\
ol ,
. *- et tcienl, qui appropinqnant, forlitudinem meam.
.
Uecetserunt quieranl tn Sion iniqui. Apprehendel ire. ^
; mvr impios. Quis annuniiabit vobi* ignem ureref
; . . . Quis annuntiabit vobis locum wternum ? eic.
400 D * quidem appropinquavit Israel, si niira ,
. , cula, vt lcgom, cwjus ei pxdagogio opus fuit, aspexeris. Ab eo autem gcnles ipsa?, qua3 creatura?
.

. ,
, \ servielianl, longe reccsscrtint. udicruni tamen et
. . ista\ quod illi facere recusarunt. A l eos audient e l
. illi d a i n , inquit, qni appropinquant. Neque enim
\ \ . D iiunersus ppriit Israel, ex quo fidelium priiniiias
consiat prodiisse. NonnuUi lamen etiam secundum
;
ad gontcs relulerunt. Nam qui audient, qui longe
.
,
tunt ? appropinquante* scilicet, ejusque fortiiudincm
, \
tignotcentes, qnam Israelis uomine patrandis mira
.
culis osiendit : qni eliam, quo paclo reoesserunt,
, . oi
qui
erant in Sion agnosceni. Quod si aliam requiris
, ,
c\plicalionem
, Tacla Israelis dislribulione, alios
\ .
quidcm audisse, alios aiiiein, iniquos scilicel, quoe
, \
timor apprehendet, avertisse se signiiical. SuiBcit
* . ,
eniin inuiiissarum calamitaluni sensus, ad eum, i n

; \ ,
L

Rom. vni, 46.

IV Reg. xix, 3 5 ;

Isa.

XXXTII,

33.

VARI/E LECTlONES.
.

1299

PROCOPIl

GAZyEI

200

quem contiunidinsc e^orunl, agiiascciidiim. Ad Iios : .

rursus el ista dirigmiiur Quii renuntiabit vobis
,
$ \ . , c
ignem urere? Illt, inquam, de quo supmus, ignis
.
vos comburel, audivinius? Dcinde locum wteruum
, ' '
enm inlelligit, qui Salana ct angelia ojtis piaepara ' .\
tus esl
Si cnim vcra sunt SaKaloris vcrba :
c , \
Qui crcdit in Filium, vitam babd aiteniam : qui
. \ aulem non credit, vitam nou videbil; sed ira Do;
,
wini manet super eum . Do his sic ei alicubi.
, \
prophcla : c Vermis eonitn non morifliir, cl ignis
; \ \
,
corum non cxsiingiiclur \ > Quis novil igilur, et
.
anie nobis tcstatus eM triernum locum, praiier eiim
qucmlibei, qucin slatim dcsw-ib-iis, prop'e:aruni c l 401
Apostolonim
clioruin demonstral? Ipsi
eniin dc judicio publice domcrunt, ut fnhms pccnis deinceps eaveremus.
Qui lalis esl, longe ab igne remolus, excelsam
/
,

>!?
\

inhabitabit
speluncam
pelra! solidiv.
quibus
fdr.
6 , ^
Symmacbiis , ip$e in exceisis requiescet. Tanqnam
.

$
.
circuitus petrarum
alliiudo ejus ; qnibus \ilae ptii \
losapbicir, id osl, quae in contemplalione vcrsalur,
,

ceriiliidincni sublimilalemqtie iudical ; qiiam qui

,
scclalur, pane et aqua cum fide conjuiiflis vilae liu ,

.
\
jns spatiuui cxigcns, fii;em tandeni lmjusinotli
, ,
cxerciiationis, regis vhionem conscqiielur, de qna
ipse loqui propl.cia aggressus cst in liunc modtim :
. ,
Ecce rex juslus ivguabit, el priuci)>es cuin judicio
, ,
iittpcra! uui . > E S I U T O ( o n s e n t a n c i m i , a i u i s l , C l i r i slum bis xerbis innui ; in quo, laitquam spcluuoa
, "
aliqua,aist oviuin siaimhim, Ecdesia ipsa iinna ei
c \
Mabilis iuielligilnr, juxia iilud : El supcr lianc
,

peirain aidiiiralo Ecdesiam meam . > Cnjus inro- C , \
,
iis, panis vitae Chrislus a Patre, cl aqua fidelis di. \

, !
vini bapiismalis, unde sumenlibus oinnis in.-niai

sccuritas, nunquam non suppeditanlur. Regem de- \ , ,

iude illi inluebunlur Domiimm, qui eliam terram

inansiirKtniiu nondmn adepli, ipsam menlis oculis

, .
iii bac morlali vila Deuui pie el sanclc reveriti,
\
,
procul iutucbuntur. Sunlqui procul ad impios refe
r.iut, dein terram quidem proiuissionis visuros,
,

,
!
ted ca poliluros puiant ; quippc qui ardeutem
\
ignem soriiti, swae ipsi condentnaiionis mclu, pro ^ . ci:l a i r n a rejecii turqiiebuntui'. Eisdcm porro
, ,
quod inalis docloribus ciedidorint, ila exprobral ;

;
(Jbi 5M;I/, 7111 litteram legis tauliim iioverunl ? quos
, \ ilainsoctaliir Salvaior : Vie vnbis, ScribiR ot Pha- ^ ! , risaii" ! Ubinam illi,- inquil, judicii die parebuiit,
c\v, , \
qui asseniando pessimc dist ipulis consuluerunt ?
; :; - '

lia veio >e>ldii Symuiadhus : Qni numerat enutriios,

.

}
populuui impitdenlem.
iVon videbil popnlum gravem
8 S

8 e

labiis,

ul uon audiat

idioma lingua*; 402

'nnpuden-

tcs appcllar.s. qnos dorlrinis suis p-.ivcrini, qui populum gravem labih
quidem,

idictiiatis

iwu

illitis

v.dcluiil.
linguie

imo

rylus Mipcrius diccbat : Iingua3

elaiim discenl loqui pacem. Si cnim
vissent, populus contemptus uou

ne

audient

ignari, dc

qua

lo-

Lalbulienies
aUUoqnnmno-

audivhscut.

:,

" J a a n . , .

8 1

c?

\ * .

Mailb. xxv, .
, 15.

\ , . .\, 24.

8 8

Isa. , .

8 8

Maltli. , i 8 .

8 7

Mallh.

2301

f V 3.
2308

, \
" mriulli cotlectos, ideo coennfcs -trnff, qn<M

dt magisirorum senlemia adversirs Clirryttnn con jwiati roagna et elaia voce apud Pilatum Barabbanv
,
litii.ere el inconsuKe eidem prsttoterunt, qwero nl '
hioqumm esse ignorare non deboerani; loqttebatur
.
*
eirim per parabolas, jirxia iltttJ : t Apcri:n in pac . > rabolis os meum *. > Sed euin vnipkntes essenl,

ad- magtstrorum irmdiam imi adverlebanl. Non
. .
ciiim conlcwptos wocari se andirent. Siinlanlcm tton& . ' milli qni M n n i hune loctmi >fa trxpfinanl , ut m '
-Svov
stantom As^yriorum plagam n<m siris taodo viehtis,
, $ , s<d iis cliaw, qni /owpe abstrnt, rroram fore, eam . > 6%
quc Tel iniqnos, qtii Jcnrgabir> rncolmn, non srne
, rubore ifituitttros esse velinr. Dcimle qnoniam mala
*> , ,
iniidelitim Judaeornni pera recensere proplie?
,
, . ,

,
* ; .
,
.
, TtV

. , :.
$$,
. *
(
. , \ ;, * , \ . "

?,

igne digna lafttnm viih;banliir: aKinu

vfcar inenlpata qusercre, qui eos iram sibi rnnnilate moncal. Alquod oblurnns avret, ne andiat judicium sanguimt rtixil, ilipsirni, v.\ a creilis commumone arocaret, ad.lidissc. QUT cnim, inqniU
babet qw?c dicla snnt , scdein imttioiam ot firmain
fK)Ssidft, qwi divinis bonis friiatiir. Eos d<*indo,
qui per Vtirbam illnmrnatr esscnl, rtfeo eiiam RCWM
gloriee tiucre, qnod, mnndaQts perlurbationfbus H berafi, iti S|erala bona irtttreronitir, fuerat consentaneinn. Uoc euffiu rpsitm indicat, qnod terram prgcul tidere dixii, etrin ad terrena ammutn non adji
ciitnis. Iimnrt vero, s ad hisloriam te cnnTert^s,
et Ezcchiam ipsum, qiii postea Hierosolymorum rex
farlus, Deo<|ue so loteui eonsecrans, ctaros ct ^ ' C
.
^
universo sol
9

i w s l r

\
*
\ ,
,
.
,
,

.

Psal. L \ x \ , 2 .

^ IV l U g . \ \ , \\ ; UA.

e Y n s i |

,

,

ela, ,
) \
,


${$,
,
,
,
,
. . .
, ,
" .
.
; \ , "
,
,
,

,
" , * ,

.

/. ; .
, ; ; ^,
M

tpse non sine ^03 ponento regrcdi, dicsq^c ampliari visws ej>l *. Qia? cum ipsi vUUmh, a i l , non
sine Dci melu scribamm vos eiveniriloqwonim quos
hic uhilorpios, k l est ignoia ct incerla loqiienles
appellal, in auxilio ab iEgyptiis pelondo eonsiliitm
setuios esse po&nitebit. Suni eniro omnes bi vanilaiis pupulut, et abjecti; qtri atidilorcm al eortrin
^otiliam. qua*de<enl, minqiiam dedticmt.
Ecce Siou eivitas, salniare notlrum oruti lni videbunt Jerusalem chitas divt*, tabernacnta quat non
movcbnntnr, neque commovebuntnr paxilH lobernamli ejus in tempitemum, neqne funicvli ejtts diritmpentitr, qnoniam nomen Domini magnum vobis,
fl ,j
i r i lati et spatiosi, c l c .

\XXMU,

r o b i s

e r i l

nn

na

e l

Verba i s t a : Ecee Sion civitas, sie iniorprptalus

r s l Aquilas: Inluere, quwre, Sion, eivilas solemtiitalum. Symmachtis autem, 404 el Tiico lolio: Vide
Siun civitalem sattctorum nostrorunt. El-rtirsus t\nx
seqnnnliir: Oculi lui videbttnt JetHsalem, lanqttum
ipsa saluiare nostrnm, id esl Clirisimn, aliatnqne
chitaiem iolenwitaium, idesl Ecclcsiam valdc rfirflem iiiliiilura s i l . Viteris rgilur Jerusalem, qirae
loties oliiH cxpugnata sit, labernnrala cecideniut.
At nova chita, quia supcr pctraui slal, ipeis
8,

J3

PROCOPII GAZ/EI

2304

persccutionum temporibtts immobilis permanet. <5/.

t Nequeenim portae inferi, inquil,adversuseampra:- , \, ,
v a l e b u n l , qiia3 niillo iinbrium impelu, iiullo flu- \ \ . vtorum, nullo venloriiin deniqite, ciim super pelraui \ . ,
fundata sil , ceciderii. E&l vero liujus rei ralio,
, \
qu(d nomen Domini locus in nova civiiate fulurus .
sil ;ct quod ejusmodi in locoimmobilis ipsa pernnan- , .

sura. Quod si Symmachi speclelur inlerpreialio:

,

Jbi, ait, potens nobi$ Dominus. Locus fluviorum ,

xparaunt
rivi lati&simi, quo non ibii remigU navigium, neq>ie . ,
pwcepium polenth uertrumibu eum. At ulii, quo ,
non ibil, d i v i l , ila ipse Aquilas : Non ibil tit ea
. *
tiaris remigii, et triremit magna non transgredietur

ipsum. Qnibus nominalse civitaiis Dominuin fore ,

t
locum fluviorum indicant, ut merilo usnrpelur:
*cc0 . >,
c Flnminis iinpetus laHifical civitaletn D e i ; ^ . 01
, \, ,
el illud : Flumen Dci replcliiui esl aquis .
Fluvii autem, inquit, adeosunt in l u l o . u l hosiibus , \ itrcos ascensus non paleal; quippe qui parvisquc \
, \

el gratidioribns navigiis inuiiili sint, quibus niuri
loco civiias circumdatur, quae judieem et dncem \ ,
babel SalvaOreiM e l Dominum; cujus iirp*tus, \ ,
tauquain qm flnviiis primns sil, el nllimiis civilaieni ,
Dei IseliQcal. Quanquaro lamrn et nuilloriim flti-
;,
tiorum nomiiie angli inlelliganiur, qui seiuper
.
Palris faciem in eoelo intuenles \ Eoclesiam custoditint. Inde posiea veleris civilaiis calamilaies . ;
$subiudicat. Hujus cnim, tanquam navis malus, di-
ruplU lunibus quibas relinebalur 4 0 5 lempe- . , etale dejectus esi, quod ita reddit Symmacbus: Q > , .
Abrupti (uniculi eju$ ila ut non relineant. Sic ma , .
luz eorum, ul non expendal velum. Tunc dimitil

usque ad tpolia multa: quibus verbis tanquam
*,
ttavali praelio demersam naviin, et ab hoslibus . \
direplam oculis subjicil. Eos enim, ad sacrani
\
,
usque supellcclileai in prwdam tradidil Dominu$

bominibus impiis et anima clandicantibut; qui, ,

tradenteDomino, non laborarunt,et a peccaiit liberi, ^,
.
Hierosolymis ipsis divino judicio potili sunt.
\
Alii autein bunc in modum expliearunl. Inter
babilum a Deo de lilterariis insipicniibus sermo- ,
iiem, sanclorum rursus persona inducilur, qui eam ,
sibi muluo, sive qiue in lerris, sive quae in coelis \ ,
,
babctur, Ecclcsiam ostendanl, in quam incolas illa
dcducil, qua salutart in terra, id est Cbristum, ^ ,
. 01

possidet, quibus in Inuic moduni propbeise respon, \

del oratio : Oculi lui videbunl Jertisalem, tanquam
ex tabernaculi similitudine, qiio in soliludine usa
\ ,
eRt, quae ad eaui spec taut, exponal. Est v c r o crcdeulibus, in avitate securilatis causa, quod magnum ,
. \ , \
nomen Domiui vobii d i x i l ; ul ab bis, qui Uiristo
, \ x&\
non credideruni, disiingucrei. heimle etiatu. quod
\ ,
tocui erit vobis ipsa, quae somper esl^ civitaz :
,
in qua latos fluvios et rhos, id esl evangelistas ct
tpostolos, Ecclesiarumque praefeclos suo queiuque ; .
9 t

, f

91

Matih. xvi, IS4

f i

Maith. , I .

Psal. xi.v, 5 .

P^al.txiv, 10.

V A R L E LECTIONES.
. .

, v

Matlh. xfin, 10.

2105

COMMENTARIl 1N I S A I A M .

2306

, \ lemporc ipsum ovilc divinis ab uno laticitius i i r i g:\sse S'gni0cat, qtii pmptictx in ha?c vorba loqni ' , \
liir : Erce ego de< Tmo in eos, s cut flttv os pacis,
,
, \ \ el siciil torrens, qui innndat gle*riani geiiiintit .
* , Deinde tn fluviorum metapliota petstsiens, t t m - quam de naviqio loquerelur, fideliu:n personam
, ' - iidrodncil, quae posl Cbrisli adveitium iu diabolum iiisurgal, e l euin illos pcrvagari quo iimrrt
, \ .
solebat antea, prob beat. Non cnim, aiunl, li! i
.
.
amplius paieimis; neqne poteris jam, tanquam
natila quispiam, per fluvios is:os navigium agete.
, . \
406
Neque vero caiisam o m i i t i l , cutu aii :
.
Deu$ enim meus magnut est, ideo<jue non me per \ , transibit. Ipsius euim jiidicium et jugiim eflugi, in
.
Dei poitslatem asserlus Quod el alibi ide'u pro , \ phela lestatus e*t his verbis : Erit i l i via pnra,
. \ ! .
et >ia sancla vocabilur. Et uon erii ibi via intpura,
,
neqtie erii leo, noque ferarnm nialaruiu nll.i illo
!, ascen.iel; sed ambulabuni in ea redempii f c r Do . > ,
ininum . Posl haec, sermoiie ad Judaorum coc ,
tum iranslato, in navis n:eiapliora iinmoralur. U i
.
enim venlis vebeinenlius saevienlibtis, cum vela
, ^
contrabi nequeuiil, eorumdem impctu malus iucli ,

* , \, nalus naufragium elBcit, sir el iibi qtioqtit aeiidet.

Imo, ne tropa?i qtiidein signum, vicirix aitollel
. *
- civitas; 8-d polius Iradetur in pradain, quae sicut
novailla, Salanse iusullus sive lanquam n.ari, sive
,
tanquam bello adorienlis, perferre non vabnt,
, * ,
eiiamai legom ipsaiu, ut ad reclam vii rationein
* ,
:

9 >

. \ Q cngaiur, habeat. Gentet aulem, qua? prius propler

idololalriani claudicabanl, prcedam facievl, ca qii

Dei suui, lucraix : quibus Satana devicto, prioris, , '

, \ , \ qu<; oneris abjecla molesiia, eam suut peccatorum
,
reniission<in per fidei in Cbristum graliam con ,
secutae, quani non esl adeplus lsrael : qui merito
\ , ,
iniquitates suas proprium capul supergressas esso
. \
super se , pra-ler legis onus gravissimum, dicero
' . \ queat: cum jusle recens populus, beaios esso
. *0 ,
quoriim remids suni iniquilales, et quorum
,
tccia eunt peccata , audiat. Sic aolem quibns. . dam rureus explicare visum e s l : Jerusalem subin ,
dicai propbeta, el qnae in eadem Dei dono habin
tur, foedera in meaaoriara revocat.
.
\ " , ry Legom cnim c l lemplum, Sanctaque eanetorum
, cuni dodisset, veluli tabernaculum qiioddam con,
.
siruxit, studii ol benevolentiae funibus comple-j
, , - ctcns, omniaque abunde suppedilans. ftihd deinde
' ,
iirolesliarum passi sunt, cum in eis Dei nomen,
quantum in ipso fuit, florere fecerit; a qun, lan-j

quam fluviit quibusdam e l rhis, rervm ubcria-.
. ,
l(Mi) c l copiam bausistis. Tantus enim Deus estj
,
ui omnia compleat, nec ad ejus invc5ligalioiieni|
, -.
, longiorc via ali.pia, aul 407 iavigaiione opus;
babeas. Adesl cnim ubiqne, si quis sanclas maiuiSi
, , T

9 t

9 9

Isa. LXTI, ! 2 .

9 9

Isa. xxxv, 8-10.

9 7

Psal. xvxvn, 5.

VARIA:

*Tp. .

9 i

LECTIONES.

Psal. xxxi, 1.

07

mOCOPU G A Z E I

altoHal; nequc Iranseunlis modo sese ostendit, ut \

eum fadle quis agiioscal. Dcindc, jndex cism
sit, in omninn scclcra iti<|iiiril, radriii ampular*,
non perderc ncs cnpions. Siqntdetn tauqi:am prhicep* idem, rexqnt bonus, ad sahucni oiniiia opcraCnr. Refeitnr vero et ad Clirisluinoraiio, qui sc
perfnte a imbis comprclicndi passus, idem scse
ipsc nnn sohun, ciim essot invisiuilis, sed Patrom
liam pcr se conspicicndum nobis prasbuit. Ca?icram cnm omoin vobie, a i i , quia vesivi ciiram gerlt,
Den* fonccssissft, amplissimtsqne dnnis onustas,
lanq-iam mainrn altqticm, cogifallones veslras
orexisscl, fwiiqnam tcrtc illae corrmssctit vh\
XQS, resctesfc bencwlcntiw reslrni funM)n*> propnas
tiitutce d^pravatt coutfisset. Veruiti n ste qni-

23

. \

, *
. ) \ *
. ':. \ . , ,
, :* .

, ,
*
, ,

\ ."*
,
, .
\ : ,
dem viis diiiitail Detis, ad solam tisqne m<id<*!aii , piinietis, rigcusqu<\ c i cadere probibens. lps "s
:.
iiim iitdidgcntia etiam qut stiperant, accessoriml, tit ue ctando quldem vires deTueriiit, qui null*
laltoris sctisu defati^air.r, qtso vobis iniquUalttai a<*5cdal purgalio.
. X X X I V .
. '.
4 0 8 V E K S . 1 - 7 . Accedile , gtnits, et attdUe,
*-* -*), i^Ktj, awz) ^ w ^ c a r f ,
principes. Audiat tt qui in ta sunt, orbh ti
. }
>5 clxcvpi} iv , .
popultts qui ett in ec : qnin furor Domhd tvper

emiies gentts : ti ira in omnem numerum eorum, ,

,
/ perdnt 6W, ei iradat ea iu occitionem, elr.
, . . .
Et snpra cCiam, fBm Htfrosolymortim obsidW) \ :
ufi vjkiirinaixiiiT, jndkMtm adjwnxu, qiwd iu
,
ciimi4*s genits < * s l ; <tt facil bocloco. mu
, \
cuiin otiiniuiit Ocm sit, KIHHS oiunee abcrrore slu- C ttuv , 4 c i rcirabere, ips^sque impnmis Isradiias, jtixia
. \ , xaxdk
i l k i d : c In bis, q\\\ propler nic sunt, sanciiflca- * c . >
*. t Ocns<?iil Judaicas fynagog n a - , ^
fragio, getiliumqiic vocalioite pra*missis (muilos ,, \ (
cniiu clatidos predaefacitires dixil), istfs noress:- , \, ),
r i u m , qui oinn clatidkaru, <l Uct iu omiKs
; ,
jiKlci, catuchest insiituere, 1 tanqani longe a
<. ' ^^5
c fwnptcf idok)latriam reiuolas gtuiet nt accedant,

iiKlamarc Noti des\int, qui ideo ad Assyriois, qnod

.
Jerusaleiu s s se n r i b u , non confcdcnte Doo, - , <ipgnasse pislamii, refecri existiitteut; ct abbis
; , \
dd universuin judkium sern:oiiefM tradtici. l!a
\ .
cnim et Salvaloreoi ipsunt, ainl, i Evaugclio, , ,
posiquaiB mouuissel qu:e llierosolymis eveiilnia
,
^ \ . . . .
cssent, subj(QDgre dc TiMiverso
. .
. X X X V .
*-*. ,
^4 0 9 * 4 1 0 VERS. 1-11. Lanart, detertvmsUknt*
ExwlUt toiuudo, el flortdt skut Mium ; et florebit, , . <ret,
/ .
el tx&nltaoiMi dcsert* Jerdani*. Giorta Liba ;i daia
Y / ,
eU ei, ti honos Carmcii, el pnjmlut mtu* cidtba
,

glofiem Dom'mi,el ceisUudinem Dti, eic.

, , . . ,
. . . .
411 <
eiim diabolns, tanqtjamlcomgien,
. *
^iULTens qneiiMltvorel . Sed >s r o a devor^i,
- \
i viaiws.u (aiuaitihtilaai. Ncqwc ceim \vt snj*<*
v

Ezecd. , 25.

* I Pclr. v &
f

2339

COMMENTARII IN ISAIAH.

2310

, . ^

'
.

, , , * \
, \ c
. , \ , > ,
\ * ^
. ;.
,

*
, * ^ , ,
.

pctrain dcprcbeudi possunl, ait Salomon *. Snnt

. <7'.
'-'.

, .

> ,
.
^
,
. . .
'
, \ ,
\
\ '
.
-

CAP. X X X V I .
412^413
S .
1-21. faclum ett, anno
quarto decimo regisEzechitr, ascendil Sennacherim
rex Assyriorum adversut urbet Judcece munilas, et
cepit eas. El misii rex Assyriorum Rapsacem ex
Lachis in Jerusalem ad regem Ezechiam cum virlute
inulta, etc.

aiilem isli, quos in gregerii suiiin compulsos proprio

sanguihc redemit. Cougrerjavil o t i t u i proplieta.
non Iiomo; sed honiin ria (flWtiis, pcr quatu ad
iinem ler Leaium coelesiis Sion snnt perveuliui;
dc qua Paulus in h;vc verba: c Accedile ad mont<"in Sion, el civiiaiem vivciuib ^rusakMii coeleslem*. Neque enim ca liic Sion polesl inlelligi, de
qua fuit illud supcrius, Annus relribmionis judi< ii
SionV Illius enim pars pix et ignis ; hujus aulcin
laelitia: qua ii coronabunlur, qui in magno isto
certaniine facli superiorcs, secundum Aposiolum
sibi deiuceps repositam esse juslilisc connam
diccre valeant . )n spem dcinde prxclaram vocati,
gcmilus et doloris experles sunt, qui sempiternuB
vilac laelilia coronantur.
5

414Q
hic babemus historiam, legas ct
Regum quarlo et Paralipomenon allcro*: sed ad
ejus Hnem hoc Ioco propbeliam non levem, et reni
admirabilem, quae sub Ezecbia gcsta est, lsaias
adjungit. Dciude, quod quarlo decimo regis Eze

, chia anno iwxwm asseril, in oclavum captivilatis
.
dccem Iribuum cadere pulandum esl. Fuil vero
' ' , \
admiraiids pietalisin Deum Ezechias, licelAcliazo
, ,
paire natus, qui cum a Dco defecisscl, irruenlibtis

in sc Phacca Romeliae iilio, Samariae principc, c i
, ' ,
Raassone Syria? rege, Tbvglapliaiassaiem Assy , riuin donis ingcmibus in auxilium acccrsere ausus
, \ - csl, qui Dainascum et Syriam expugnalas, Acha, , J / ,
zuinque ipsum Iribula sibi pendere coo^it; qnas
' , \
CUIII, solvcrc postea recusarel filins Ezechias, cst
' . ob id per Sennacherimum bello impclitus. Itaquu
,
cinu Samaria dircpla, Judtv ceque permullis urbibus
\
cxpugnatis , Lacliis usque promovissct, duccm
'

excrcilus, Rapsaceni nomiitc, Jerusalem mittendum

. ;
censuil ; quem ex caplivis decem Iribubus aliqucm
. D cxslitisse ideo colligimus, quod Judanorum dialecto
.
'
nleretur. Assyrio igilur accedenle, elsi in Deiim
\ , *
spes suas omnes coNocaret Ezechias, nibil coruin,
, tamen, q u x a d miliiarem disciplinam perlinebanl,
\ , iicgligendum ralus, niagna cura et diligenlia eiTe ,, c i l , ut, obiuraiis fontibus, qui oxtra civitalemj
, , \
esseni, aqnarum copi^m bosli adimeret, murisque
- . ' , pnipitgnaciila riirsits adjicerct, quibus maturatis
6 . >
oiunibus, snbdiiis idem se pictatis el vcrae re!i , \, * , gionis niag slruni prsebuil. Plures cnim nobiscwm
. siinl, aii, qiiaui cum bostihus. Nain prajlcrquani
II Tim. iv, 8.
1Y Reg. xvm, 1 seq.; II TaraL"
* Prov. , 19. * Hebr. xn, 92.
Lsa. xxxiv, 8
v x x n , 1 seqq.
III. LECTIO.NES.
i .

2311

PROCOPII GAZ&I

2312

qiioJ lacerlos carne constanlcs babet Assyrius, , ' . * :

\ Domintim ei Deuin eliani nobUcum csse cerunn
5 .
cst. Alque liinc fst, qiiod Paialipomrnou libro, ad
, Ezccbiae rogis verba sitiupsisse animos, et conii , \
disse poptihim legiums*. Ad caHera enim ejusprae , >clarc facia, et boc, isio adverstis Assyrium bello,
. \ ' acccssil , quod virlulis gyiuiiasium quoddam appa .
rere, ei pielalis amplioiis speciinen rrgcm pr;e) , p
bere, liosie in id prope iirbem adnioio, Deus voluil.
, \ \
A l qui bic adbibeimir Eliacim t*4l5 Somnas, in
ea eiiani visione, quae de valle exstiiit, nominaii
, ,
sunt; nec male qua? prxcesserunt cum proscnlibus ,
convenire videnlur. Somnam enim cum aliis mctu
^ perierriium, prolata ad Assyriuui dexiera d IVcissc \ .
iradunl Hebraci. Unde illa fuerunt, quae superius

de eo dicia sunt.
' !Verum superba valde et insolens propbeticxque
maxime contraria, utejuft, qui bostiles copias duce- . *\


ret, vox illa Rapsacce exslilil, curo pro, k<ec dicii , ,
. * * \
Dominus, rex magnus usurpavii. Tanquain taiucn
, "
volis el pietate Ezecbiam se vincere non ambige*rei ila eum veluii praesentem , verbis audet ad-
oriri : JSum coutilio, aut verbit labiorum preiium *;\ , , \ , \ . ,
initur? Simplici deinde el nuda appellaiione eumdein dignalur , Assyi iuni contra, non regem lanltun,
, \ ,
sed magnum vocilans. Aiunt nonnulli, quor.iam
propler Mosis legem sapiouliores rcliquis essc sibi , ,
videbanlur Judaei, uec se ideo bealos jaclare vcre- " \
. '
banltir, quod placiia Domini novisseni, idipsum
. *
Rapsacem velle relundere, nec quidquam in bello
prodesse talia, deinonstrare. Provocat vcro ipsuin ^ t , \ , \
ad pugnae discrimen. Sed ei sic respondere queal . ,
Execbias: c Hi in curribus, ei hi in equis ,
. " ' , , ^
aliaque, quae sequuniur. Suggillal vero el ipsum,
,
tanquam in Pharaone confidentem, qui in socios , ." , \,
boste deterior, praUerquam quod inflrmo valde e6l
auxilio, etiam foedera servarc nunqiiam didicerit. , \ ^ Fortasse autem, aiunt, quomani a nonnullis antea
(3. ^ .
in auxiiiura vocalus est iEgyplius, et Ezechiam
quoque in eo *pes stias collocare arbitralur. Alque
. ,
faafcc quidem veiuli prater rem adjecisse pulandus. ,
Oeinccps in Dei auxilium, eum ipsum universorum
; ,
Detim esse ignorans , debacchalur. Quid igitur . \
ait: Deo confidit, cvjus exceUa,el altaria suttuli- ^ ,
, '
v

stit Ezechiam etiim Doi, non idolorum excelsa **- |) . ,

-(ulisse arbitrabaiur. Quod si in eo conflditis, jani


cxim Domino meo mitceri, id est, pugnam inire, nc ,
dubilciis. Adjicit vero ne ad duo quidem millia, *
qvibut equitandi vires tint, 416 babcre; cum igno- . ,
raret pinm Ezecbfam lcgcin observare', quae ,
,

cquorum miiltiiudinem regi adimit. Qui auicm rci

;
' , xal
cquestris iguari, ait, $u$tinere polerilis anpecium

loparcharum noslrorum? Pro quibus Ua Symma- * ;
chtis Et quomodo tutlinebit faciem prineipis uniut , , \,
tervorum Domini mei parvorum ? Quod si in boc .
iEgypiiis confidith, noslri, ait, el ipsi servi $unr. \
.
llulio magis igiiur, el qui eis confidunt, veluti jam nobis serviunt.
1

1 1 Paral. xxxn, 8.

Psal. , 8.

Dcut. . 1 0 .

2313

COMMENTARHIN. ISATAM.

2314

/ \ Male autem nonsinc Dei numine civitatcm adoriri

&e colligit in bunc modum: Si niagnus est, n
\, \
Judtf.am luelur , aut eo nolente eamdera sumus
, ,
adorti, et nulla est ejus poteniia: aut eodem
;
, . volcnte aceessimus, cleadem quoquc, sicul aliis,
potiemur. llaque ei Israelem fratrem vestrum bello
\
superatum capiivum habemus; ne alios jam, qui
, ,
sui non cesent, Deum tradidisse afferaiis. Sed
.
lsraelem jara a Deo, propter idololatriam, alienum

fuisse ignorabat. Palet vero, aitint, si ab eo ista
. , \, ,
consentanee dicuntur, ex quo lsraelem ipsum, Dei
, \
populum scilicel, subjugavit, vel boc sentire

. etiara, Deum sibi ut Judapos propter eorum scelera
, \ adoriatur, in animum inducere. Deindc itt urbis
\ * - dedilionem faciat, populum adhortatur; et celebrecn
. , - ^ apud eos Ezecbiae pietatem studet exienuare. Quiu
ei eumdem superius, tanquam exceUa tusiulitset,
,
vellicavit, quibus Acbazo regnanie populuni gan .
dere noverai, Dei esse illa arbiiratus. lta deinde
, ,
ratiocinatur: Si alios sui non servaruntdii, neque
,
Dominus Judceos, quem cseteris praestare non
. ^
video. At nihil ad blaspbemias istas pius rex re .

sponderi passus est,ne admajores provocarei; juxta

, \
. , c
i l l u d : c Ne succendas. carbones peccaloris .
,
Inutile fuerit praeierea cum illis, quibus est ani , mae salus deploraia, verbls deceriare; quos silentio
,
praeslat retundere, sermonisque verittiem in nobis
,
tandiu premere, donec idoneo tempore a Deo in eos
. ,
excitemur. Neque enim lura adversum nos amplius,
Q sed adversum ipsum Deum bellum geritur. Quod

ipso maxime persecutionum teropore praesiare
* - oporlet, 417 inlerque blagpbemas impiorum vo. ces, Davidera audire psallentera bis verbis: t Posui
, \ , ori meo custodiam; cum consisteret adversus me
.
peccator, obmului, et bumilialus sum, et silwi a
bonis .
k

10

11

CAP. XXXVII.
. ' .
Y E R S . 1-7. El factum ett eum audiret rex Eze-*. *

, - chias, scidit veslimenla $ua, et taccum induit, el
,

, ascendit in domum Domini, c l c .
. . .
418 Mos erat Hebraeis, si quas in Deum blag ^ phemias audiesent, vestes suae^ lacerare. Indeque
, c
est,quod,cuiu dixissetJSalvator : Amodo videbitis
, \ D Filium bominis sedentem a dextris virtulis, et ve \ , > 6 - nientem in nubibus coeli; > gacerdolum princeps
^ ( , dirupit vesiimenta sua, dicens, Blaspbemavil".
. > \ ' , ^- Deinde sic apud propbeiam quemdam legimus:
, . >
Discindiie corda vestra , et non vestimenta ve , stra . Ita enim suis se purgari criminibus

arbitrabantur, si, audita in Deum blaspbemia, suas
. , vettes lacerassent: quod et bic etiam faciebanf,
, '
lanquam impiorum terborum exaudilione facti
.
pariicipee, vel propter factam Deo contumcliam.
,
Neque enira Rapsaca? ad portas usque progrcdi
9

1 1

' E c c l i . v n i , 13.

1 1

Psal. xxxvm, 2, 3.

" Matlh. xxvi, 64, 65.

1 1

Joel ii> 13.

V A R I i E LECTIONES.
k

TP. .

. .

PATROL. G R . L X X X V I I .

73

:JBI5

PROCOPil G A Z / E I

23IG

permissum esscl, 111'blaspliemanlcm audirent, msi , . *

ejus rei auclores ipsi exstitisseni. Magno deinde \ \
in metu versabanlur, ne el ipsi eadem, qua* Sama- .
ria, propter impietalem suam paterenlur. Sacco /
; , \
vero indulus rex> Iugentis babitn per medium
templi coetuin incedebal; iia se depresso et afflicto , . > %
aninioesse, Deique misericordiam postulare le- \ stattis. Non dissimililer etiani pro eacris veslibns .
indutos sacei dotes, quos ad propbelam mitlit, his
,
\
.
uli mandaiis praecipit: Hwc dicit Exechias, nomen
\ , fj
regii sublicena. Vocat deinde redargutionit et irm .
diem, quo iratut Deus peccata eorum ultus est. Eva , \, , \ simusvero, inquit, parlurienti, neque lanien dolo- , t
res ferre valenli similes, qui dicere ncqueaimis:
, , \ , c limore tuo, Dominc, conrrpimus, et doluiimie, , \ , .
et pepTimus

spirium

sdulis

> Iiaque ,

, * m

,
419 Oeum ftitiro, a i i , Dcum nostrum noniinare . ( '
' \ .
ausi non sumus. Sed ad Raptacce verba atlendat,
\ , , t quod senlil eloquatur, qui de eo, a quo misstis

<*st, docere insiituerii, vel eidem se comitem prae ,
buerit; te vero, propheta, qui nostrum oronem
.
populum in boslium jam poteslatem renisse non
ignoras, pro nobis, qui reliqui $umu$, orare depre* ,
, c " .
camur. At vero nondum quidquam locutos, cum
, \ appuHsseni, propbcta pra-vertit; lanqtiam Eze ', \ *
thiem 'Deus exaudissel: c Adbuc enim te loquenle,
, \ .
ait, dicam : <* adsum ; et ante de Rapsace,
de rege, deque iis, qnae respondenda essent, pro- ,
,
pbelam monuissct. ilumanam eiiaiu perliirhalio c m ipeo stalim principio sedavit, cum metu adem- ^ . , quae Assyrio impendereut, prsedixit. Gum enini, ,
virorum cenlum octogintaquinque millibusaniissis, .
\ , * \
4ii suum sc regnum fuga recepisset, diisque suis
-adeptae salutis nomine gratias ageret, httcrfectus , cst, eorum fires inflrmas esse expertus, quormu

,
nutu, non concedcDte Deo, priora se gessisae
arbitrabatur: cum ita monerel propbeta: Niiro ; ,
, , ' .
attolletur sarra, si desit qui trabai, aut gloriam
consequeiur securis, gi desit qui t u n d a t " ? > \
Spiritum vero, inquit Deus, in eum immittam, quo \ .

1 1

debisus revertelur. Ibique prima bujus

4>rophetia apparet.

bistoriae

-'.
',
*
reversus est Ropsaces, et de

.
Kai
yrchendit regem Auyriorum prwliantem adver$u$
Lobnan. audivit rex Assyriorum quod prcfeaui D

j$sel de Lachis, et quod txitiet de Tharaca rex

)jElhhpum ut obsideret eum: el audiens reversut est. , .

Et mitit nuntio* ad Ezechiam, dicenz: Sic dicelisEze- ,

6
chke regi Judaie : Non te declpiat Deus tuu$, cti\
, . . .
"
'
Re infccia derepente audax abicrat Raptaces,
.
inentis a Deo factus impotens, cum rex ipse A s ,
yrius eipugnata Lachu, ad Lobnan Judaaan 421
,
* ,

civitatem pervenit; quara duin oppugnaret, inde, , ^que in JZtltiopiam, sicut aulea praedixerai Detis,

420

V e r 8

- " ?

Ua. xxvi, 17, 18

" U a . L v m , 9.

I s a . , 15.

V A R I i E LECTIONES.
.

. .

. .

2317

COMMENTARII I N ISAIAM.

2318

' cogilarct; malo ad cum pcrlalo minlio, roinaruin

, ,
et cujusvis hlasphemiai refertas ad Ezechiam liltcrasdedil; lanquam qui propria virlute omnia sibi
,
subjecissct, sicut est a propliela demonslralum,
\, , ,
\ \ , . bis vcrbis : c Vae Assyriis, virga furoris mei, et
irae mea* in manibus corum ; > ct qune sequun . \
tur. At ipse ne sic intellexit quidem. Minas deinde

,
0 . quas intueniur, in Sennacherim adjunxit, qua3 jani
inde praedictae nunc demum implenlur. Scd rursus
,
, , - ad Dei templum confugiens Ezechias, oidem epistolani oslendil, non tanquam ignorare arbitretur;
, \
sed ut tantae blaspheiDiae (eslem adbibeat, ejusque
, \
J . * - doininium in omnes, el falsos esse gcntium, qui
dicuntur, deos profileatur. Neque vero Deum sta , ;
tim (quae summa ipsitis iuil in eumdem reveren , \
, - tia) atqtte sacco indutus fuit, oratione aggressus
est; sed ne os quidem tunc ausus aperirc pro, ' , ^
pbelae tanlum unius ad id legatione usus, per
.
quem boc loco sibi responsum fuerat, prxdictas
preces offerre conalur.
1 7

- \

'
,
" ,

.

, .

, \
,
,
. . .


( ), ' C
^, ' \
. " \
\ ;, \
, .
,
, * \
\ . * \
\ .
, .
\ ,
. \ '

' , \
,

\ , \ ^
'
.
. \ ^
, \ ,

,
,
.
, , ,
,

;
* ,
*
" lea. x , 5.

423 Propbetas qui audiebant, talcs csse non

eo ipso agnoscebant, quod quae longis poslea
temporibus futura eranl, iguorantibus prsedicerent: 6ed quod quas pradixissent, rebus paulo posl
comprobarent; unde cselcrorum etiam fideni facerent. Atqne binc est, quod super asinis Samuel; ec
super aegro regis fiiio alius vaicinatur *. bic autem
IsraeUtici regis mortcm praedicit
Hoc vero permiliebat Deus, ne futuronim aviditate, ad idola,
et oracula, caelerasqtie oimrino frandes, qnae d i vinatione constant, sese convertcreut. Ilinc esl
etiam, quod cum tn tcmpluin ascendissoi Ezccbias, eidero per proplielam de futuris respondet
Dominus, editoque oraculo altcro, preces ejus auditas esse demonslrat, et Assyrium bis vcrbU
alloquitur : Magna tua fuii in me, urbemque mibi
consecratam superbia, qui incorrupiam, ideoque
virgini comparatam Dei civiiatein, ipsumqtie ejusdem incolam popiilum (qui el filia Sion, et Jeru*
saiem, et tirgo etiam 424 nominalur, cum nullam babel idololatrise labem) perterrilurum te
gperasti. Non iminerilo iiaque Deo suo innixa,
niinas luas risu excepil. Yerum quo luco, in te
capul movit, babemus , retro ipsutri idem feciue
riixit Symmacbus. Cum enim, a i l , ad blaspbemia*
nihil pularet respondendum : In u reverienttm
caput movil; ruptoque silcntio , cui exprobratti, et
quem concilasti ? quaesivil; quorum ioco, in quem

' I Keg, i t , 0; 111 Reg. xiv, 5 seqq.

yXV\\JE

V . .

422
^ERS. * "

m*$su$ ett Isaias ad

Ezechiam, el dixit ei : llcec dixil Dominus Devs lxraet : Andivi quce precatus es me super Sennacherim
rege Assyriorum. Hic esl sermo, quem locutus esl de
illo Deus. Contemnil te et subsannat, virgo filia
Sion, elc.

,e

" Isa. xxxviu , 1.

LECTV0NE5.

*2:9
PnOCOPI!
blatpltemasti cntlcri roddidcnml : cum <t Israelis
Dctiiu summum non esse, el a luis nihil differre
putares, cqiiilutnqiie virtule in eam regioueni ad
montium usque el Libani ipsius fastigia progressuni
csse; cupreuos denique, et cedros (quibus elata el
superba caeterarum gciitium regna signlflcat) succidissc.

7.

' 220

\ ', !\
, &\
of**r
*
dxoxsxo, , ^ .

CaHcrum pro cupressis, abielcs Aquila; junipe

* 6
ros Symmacbus ; idemquc pro verbis islis, in alti . ,
tndinem partis saltus, alia, in altitudinem sum ,

, mitatis ipsius in saltvm, usurpavit : ut ipsius

, >
Carmcli sterilia loca; per sallum denique, genles
, ! , dpir. ' \.

Dei cognitione privalas significarel. Eo praelerea

,
,

teinerilaiis et arroganliae progrcssus es, ut pontem
te posuisse adjicias, aquasque desolasse, el omnem . " , &~

congregationem aquarum; aui socundum Svmma- ,

,

cbum, fodisse te, el bibisse aquam, pedisque tui ve~
, \
sligio fluvios omnes (quibus genlium mullitudo,
, \ ' \ , * earumque de diis opiniones indicanlur ) cofnsren . 6k
tes desolasse; nullaque re praeclara magis quam
, \
regionum, adversus quas movisti, vastatione glo-
rieris. Sunt lamcn, qui Ltbani noimnc, non Ju- ' }. daeorum rogionem tantum, sed et eam etiam, qnse \, .
a decem iribubus occupalur, inlelligi velint. Altae , ,
,& , \,
eniiu el excelsae ambae fuerunt, cum adjutorem
, \ ,
Dcum babuerunt. Frcquenles deinde et copios,
, *,
quae tot incolis abundarunt. Quarum alicra jam
. \ <\,
prorsus occitpala, alleram eliam se, paucis ei<:e ,

ptis, propria virluie adjecisse sibi cttm 425 A s ' , ^.
syrius pularei : eubjugalo Israelis regno quod ui .

litudinem cedri vocavit; et Judaeas allero, quod per ^
saltus partem designavit, potiturum se arbilrabalnr. * . *
Sequitur alia de ponte, dcque fluminibus exsiccaiis .
' * , .
jactalio : qualia ab Asise regibtis, qui militum
,
.
imiltiludine gloriabantur, facta narranlur. Legi ' \
tnus eniin et fluvios ponle junxi$se;el Xerxem
\
llellespontum; et exbaustos bibcntium inuliiiudine
.
amnes fluero desiisse. Scd non tua sunt, inquit,
ista. Ego enim laborum illis patiendiquc terminum defixi. At tu, quae mibi janaduduni cerla consut, de
iinpiarum gentium intcritu, scnientiam mcam non vides.
Qui vero de Samaria et Jtidaea dici arbitraniur:
0 1 \
, , \, Dcccbat te, a i u i u , propbetas mcos evolvere, et
, \ \ ,
quiE de illis praedtcta sunt, qtueque te ipso nunc
usus, tanquam inslrumento, reipsa conipleo et .
,
praesto, intelligcn*. Eos elenim clementia mea,
vcluti manu, diu tuiatus, posiquam ad Salvalorem '\ ^ ,
, \ .
smim redire nolle adverii, ad te remhi; neque
" ,
prius in tuam poleslaicm venerunt. Illi enim, cnm
fructu careant; gramini ipsi, fenoque tectorum Pi- , \
niilcs, nullo amplius atixilio proiccli, exaruerunt; , . * \
quod non passi essent, si vineam aut olivam se
.
csse maluissenl. Ad quoe tu cum menlem non ad ,
\
verlercs, civitale moa pari modo potiuirum le ar

.

biiraius es. Ncque enim cogiiationum tuarum mihi
. 4
ignotus est sensus ; imo nc quid \\\x quidem
, * . primum, quid postremum agiienl. Nonnulli quielis
V A R L E LECT10NES.
* . ' .

*.

2321

COMMENTARII I N I S A I A M .

, nomine, mortein ejus: per introilum afrtem et exi, , lum, eam viae, quse geiendis rebus omnibus adbi , . belur, rationem pulanl deeignari. Quod autcin sc, / 'quilur, &marulenlia lua ad tne; vel secunduui
Symfoacbi interprelatiouem, Arregantia iua ad au

,

.* rei tneas A&cendit; jam nunc istorum nomine poei>as etm* eBsedaiurum eignifical. Deioceps, lanquara
, , ,

,
de jumento loquatur, iantum, inquit, Ori tuo *ive
>
, (renum tice circulum apponam * ut respiralionc
, cobibila, suflbcari valeas. A l Symmachus, Dabo,

. , \,
.
. ,

- ^
.

. * * ,

. *
- .
',
,
\
,

426

inquit, tit nares lua$ annulum, el frenum in

labia tua, ne, ,quo veiis abeas, sed invilus Babylonem reirabaris. Quanquain alias eiiam, plagis,
lanquam freno, a blaspbemiis eum sc rcvocalurum
minilari videatur. Atque baec quidem, inquit, ad
eum, licet absenlem corporc, dlcta sint. A d le
jam Ezechiam mea convertatur oraiio. Si quo tibi
signo ad eorurn fidem, quae dicta sunt, opus est:
scito lc anno isto rebus qucv sponle natcunlur vi-

cturum, qui terrara colere propter hostcs non posNam pro, qure seminasti, alii o m u e s , quaa

816.

sponte naicuntur,

iulerprelantur. Istorum autem

reliquiis anno secundo nutrieris. Sed pro reliquiig,

Aquila quidem et Theodotio sponle nalis, Symraachus aulem ab arboribus expresscrunt.

Vo* biennio islo loleralis propler impeditum
,
, , terra cullom, agrique cessaiionem angusiiis', terlio demum tranquitle degenles frucius lcrrae ipst
' ,
pcrcipietis, qui post deviclam Samariara in Judaea
, , Q supergtilfes adhuc pielatis radicet in menle egistis;
, ct agricu)tur$ nea3 sursum spectantem frucium,
. , , \, qui in eutn finem servali cslis, edetis. Nonnulli
vero annes duon recondiiU , tanquam de seqniqatis

,

, . - ante fruclibud, obsidionis leniporc victuros dicufit.
Biennio cnim i n Samaria imiuoraliis, teriio l a n ,
dem, plaga divinilus accepla, fugam arripuit. Se , .
^ curilalis deinde firmitas, lanquam in arboribus
, \ . ex radice, diulurniias aulem ex fructu, qui sur. , sum editur, aguoscitur. Zeiasse porro Doiuinum,
* , \ * vel (anquam propriac civiialis n o n i i n e , vel propicr
;. , , , * . illatas in se blaspbemias siguiGcat. Deinde pro dccori sui ralione, ereplurum sc eos adjicit. Quod
\ , *
si, ait, #t virum eliam par est bonore alficcre, pa ,
ironoque urbis, salulein ipsius concedere; pro ( )
\ * D pier David servum meum (ita cnira reliqui oroncs
, \
inlerprelanlui) qui primus urbem construxit ct
.
rexh, id ipsum futurum eel: ut omnes intelligant
, quanluin pictas ipsa valeat, qiiie posteris ctiam
, , indignis salulem parial. Nequc vero 427 vcrbis
, res ipsx, U>1 siatim Irucidaiis, defuerunl: quibus,
cuin ideo rcx non cecidisse putandus, ul lantam
6tragem inluitus, os impium sibi ipse oblurarci
, \ .
pcenasque idem quam subditi graviores, ui oliiu
; . *
Pharao, experiretur. Fuerunt eo ipso gravcs ma . gis et accrbaj, quod a suis ipse filiis intcremplus
,
est. Passis ct ad coutcinplaiioncm scrraoncm re , u

WIUJE
. .

. .

. .

LECTIONES.

. .

* . .

2323

PROCOPII GA&EI

2324

vocare. Deieivim ciritatem, id est Ecclesiara, eliam ^

obsident et oppugnant haeretici, diabolo ipsi, lan
, * * <iuam duci miliies, obieropcrantea : quoa gilentio
. \ , \
vincere, quanttimvis bluspliemiarum evomaat, ae . suescendum est, non de rebus vanis, conira Pauli , sentenliam, verbis deccrtare : irao haereticum "^ , :.
homiuem, post adborlalionem alteram, devitare " :
, ' ,
cum in obfirmalorum ct pertinacium morbis nul ,
luni medicina locum babeat; nec nisi iis, qui aures
? .
babent, loqueadum esse scribatur. Quanlumvis
.
igitur,M<fiapiacJilIe iife requiem, sive minas an .
miiiiient; ad Deum nos decet accedere, et superne auxiliuni exspectare. Eos enim latenter repellct
Dominus Sionem obsidione liberans; neque adversus Ecclesiam inferi porue praevalebunl
C A P . XXXVIII.
. A H \
b%&'Zl29l'WConligUautemcotempore,ulcugr<hto
-'. ,
taret Ezechias uique ad morlem; accessilque ad eum
' . Jsaias ftlim Amos, propheta, et dixit ei: llcec ail Do- ' ,

minus; Ditpone domui tua : quia morierts, et non * ,

vives, ctc.
.
,
, . . .
430 Uui dixit Deus: Egooccidani, et vivere
, , \ ..
faciam ; percutiam, et sanabo ; ubi liosles pcr
, ,
angclum plaga percussit, piujii regem prielinae , .
"valetudiui restiluit. Quod enim eo tempore prophela , ,
dixit, id, ut cladeni illorum demonstraret, adjunxil.
, ,
Hegi auicm vitac (inem Deus praesignilical, ut ad . '
salutem poslulandam invitet: quibus certe vitain

jiobis nou fati necessiiate claudi, eed a Deo quibus , , *
novit ipse raiiouibus, aut in lucem educendo, aut , ,
icmpora metiendo, aut pro voluntaie denique aela
, xfyt
lis extremum producendo, deQniri demonstratur:
. Q \
cum solus viiae nostrae lempora dimensus, jamjam
, ,
morituros sicut Ezechiam non excitare tantum et
, \ ,
recreare, sed exstinclos eiiam, sicut patet e Scri . \
piuris, in viiam revocare valeal. Undique igitur
. ,
eversae nobis ac disiolulae jacent fati raliones. Quod
, , \
cum nou ignoraret Ezecbias, dum per valeludinem
\, ^
,
licebat, haud segnis idem adversus Assyrios opem
. \ imploraturus tn templum properabat; qui roorbo
, ,
nunc iinpeditus, e lecto ipso, Deum ubique adesse
, \ 8 nibil dubitans, ad preccs se v e r t i l ; i n quibus vilae
. . . .
conscientia iretus, de sua lantum probitaie audet
allingere, non vilai propagationem postulare, qui Deum ipsum, eorum quas menle gerimus, i n s p e ctorem et arbilruin ease non ambigat, et orationis. . . . "
relicti tunt ncc laudes forsan cele- D . . .
&
brantee, aut virlutibus promoventes, imo neque
, , peccanlee, sed judicii tempus exspectantes. Aiuut , .
,
nonnulli resurreclionis sptsm non lollere, sed ad
, perditionis inferos potius,nisi impetrata peccalorum
,
venia Dei manu retrabaiur, devenisse se osiendere.
.
Iiaque prava illa ei lubrica cogilalione liberauis,
, \
ad nuplias j a m , et Uberorum procrealionem, quo
, \
jusiitiue luae p r a B c o n e s a m e procrealos ostendere
.

nueam, festinabo. Ego' rursus praster eam, q u
, ,
nobis tradila est, subjeclam sensni consolalioneiu,
f

1 1

I Timotli. , 20.
9 yp. .

Tit. , 10.

. .

" Mallb. , 18, " D e u t . , 50.

VAUI/E LECTIONES.
* . .

1325

COMMENTARII IN 1SAIAM.

232

, in dumum luam etiain, in qua ad tui linioreiu colligimur, profectus, graliarum libi aciiones repen . ,
,
, - daro. 4 3 1 Non desunt tamen, qui,quod filtos edam
qui annuntiabunt, dixit, ad puerorum cboruin bym. * nos in templo suaviler modulanliuin, rcferant,
, \ , quero regem institulurum se volunt polliceri. At
\ , per queinei mortem Deus denuntiavit, per eumdem
. etiara et niorbi remediuro (ne conluineliosum pro , ,
pbetam, malique tautum miuislrum babere videre , , \ tur) attulit. Deinde cum miraculum edere slaluis
set Deus, ficum illi (quas vulnerum alioquiu dolo . rem augere maxime solet) in remedium tradidit
* quo perculsus Ezechias, signum maximum id detmtiir
, \
esse, quo pede uten$ in templum asceudere postea
, ' '
valeat, proQleiur. Invenias autera quarto R e g u m
>v

, Ezecbiam, cum olim solera via celeriore decen*

, gradus seuiel esse confecturum a propheta audisset,
, , promiss* sanilaiis signum apiius, nempe ui regre ^ dereiur poslulas&e, inorbique causam, quo deline .
balur, ab ulceris malignitale profluxisse.
. \
CAP. X X X I X .
-'. 4 3 2 VERS. 1-8. Tempore itto mitil Merodack
, ,
Baiadan, /iliu$ Baladon, rex Babyloniic, lilleras, ei
\ , , ,

legatos, el munera ad Ezechiam. Audierat enim '. " ,

wgrotaste ad morlem, et convaluitse, elc.
, , . . .

Dixit Judxorum magisler Ezecbiam propterea
*
aegrolasse, quud posl Assyrioruiu stragem, sicufr
, * ,
deletis JEgypliis Moses " ; sicut inierempto Sisaro
6 6 \ , \ - Q Dcbbora * ; sicut Anna deuique, ubi Samuelent
.
p e p c r i s s " , Dei bencficium carinine non celepepcrisset
,
brasset. Ad bunc porro, cum a>grota$$e Babylonio, , , *
rum rex audissel, non vana wolus occasioue, lega , .
tos misit, sed quod diem illuns, quo cursum suum
\
SQ\ rctroegisset, duplo majoretn exs*itisse deprc , , bendisset. Neque enim id Chaldaeos, qui in side ; . KaV rum disciplina muUum versali essent, laiere
, , *
t u i l ; nec ab eisdem, qui solera deuin facerent, a
. ' \
potentiore aliqua virtule factuui denegari. 4 3 3
6 , , Itaque cuin rei causam anxie scrutati ab Hebraeo '
rura Deo propler EzccLiam facium esse agnosce , r e u l : eo commotus rex, quod tanquam ad piclalo
, * ,
commendatum accessissent, eoruuidem aniiciiiam
\ et foedus ampleclilur. Dicere possis eliam Mero , ' D dacum non Sennacheriini, sed Baldani ex alia
.
slirpe filium, lunc Babyloniorum regem, postquam
, u n o anno t a t n miilla c l s U i p e i i d a conligisse d i d i \ , , cisset; Assyriorum neiupe exercitum per angeluiu
, (sic)
d e l e r i ; Sennacberimuiu prjeterea regem fuga ela .
psuni filioruin m a n i b u s I r u c i d a r i ; ejus denique
suam rem
flliuui Acbordanum, qui patri successeral, tacita morte interire, Uiiquam id totum in
factuin esse judicaret, pii regis amiciliara ambivisse.
" ^
Neque enim bnjus auni spalio isla omnia conti&v ( gisse dubitabis, si Assyrii cxpeditionem quarto et
^ .
itecimo Ezecbiae exstilisse didiceris, cuni quimle1

f V

IV Keg. xx, 9 I I

Exod. xiv, et xv.

" Judic. iv, el .

VAMvE LECTIONES.
fc

. .

* l Reg. n .

2327

PROCOPII GAZJEI
232
cim prseterea adjunctis, nono et vicesimo ila diem * ,
exlremum obierit, ut in annum quarlura et deci
\ ,
niuin morbum cadere necessum sit, reliqua autem
' .
enmdem praecedere, et eodem lempore cjniigisse :

quibus audilis omnibus ad legalorum missionem
, \ * induclus st Assyrius. Verum cum ad Ezecbiam
. \
appulissenl; cujus parlee eranl rerum olim a Deo
gcslaruin, atque eliam recentium ipsis magniiudi, \ ,
nemnarrare; partim, ut beneftcii memorem se , ,
prsiaret, pauim, ut illos ad pielatem magis \ *
accenderel, quorum exemplo et monilis alii rursuoi . \,
,

moverentur: ea re neglecla, ila aviditate gloriae
, ,
frangi se passus est, ut suos eisdem lhesauro$, et
\ , c domum Nechota (quam aromatum cellam Aqnila
, ,
iuterpreOlur; Gaza, Symmachus, nomine Persis
divilias signilicante) ostenlaril. Qua re non inanem \ [] ' . "
tanlum jaclantiam suam prodidisse, sed eorum
eiiam poliundi cupiditatem bostibus prebuisse cre- ' ,
dilur. Alque binc esl, quod ad eutn propheta, , ,
\
vcluti sua sponle, non pellenle Deo accedens> et
, , \
quod ipsi vellent non sine mullo affectu exquirens;
vcnisse quidem, ut Dei adroirabilia opera audi- , ,
* .
rent; scd sui poiius quam Det admiralionem
monet exciiasse, qui eximias illius virtutes, suin- , , ,
.inumque in res creatas imperiuna apud 434 eos . , , ,
non prsdicarii. llaque veritus accusari rex, cum
quid illi dicerent, propbela postularel, obmutuit : \ ^ ,

qui tamen unde venissent, interroganti, non sine

ostenlatione, de longinqua lerra respondit; tan-

quam nomiitis sui fama excilatos iam longo ve- ^ ,

.
nisse iiinere gloriaretur. Atque inde e&t, quod lata
a Deo adversum se sentenlia, Babyloniis omnia , ,
non modo direplum tri, $ed eo$ eiiam, qui %t pro- , \
dissent, regis eunuehos fore, statim audivil. Quod , , , . " \ .Jccbonise aetate, quanlum ex regum historia collif
,
gere licet, accidisse puiamus : quo tempore Daiiielem cum sociis in regis aula eunuchum fuisse . *
nonnulli valuerunl. Quibus audilis Ezechia* cir- ,
cumspecle quidem et pie quwcunque locuius essei , ,
Doiuinus, quantumvis bominum aures offendant, bona esse adjecit, suae aelati lanlum iudulgcri pos- ,
tulans, Deo graiias agil, quod sc non sensu malo- , '
, rum ulciscalur, sed sola irependentium fama in
.
viam revocel; qtii scial ne pusnas quidem istas ad
posleros suos esse temere perventuras ; sed sua D , (
laiilum illos, non quae ipse admisissei, peccata
\ . ' , hiiluros. Traduut Hcbraei EzecbiaB instUulum, qui
, , .
sibi tanlum intentus, populum et urbem negligeret,
, ' c l
Deum non ainplecli, ideoque deinceps, Consolami,
.
m, consolamini populum meum, dicit Dominus, pro .
phctam adjiccrc. Quando enim, aiunt, amore sui
rcgcm eerniiis avocari; vel ipsi salieni, qui poiesiis, populum meum, cujus tanquam flgmenti cuxam
gcro, consolamini.
CAP. X L .
. M \ 435 V E R S . 1-8. Contolamiui, consolamini popu-'. ,
ium meum, dicit Dtus. Sacerdotcs, loquimini ad
* ,

d

Y A R l i f . LECTIONES.
VP* .

d . .

2^29

COMMENTARH IN ISAIAM.

, &
*}
, ,

.
,

, . . ;

,
,

,
.

,
,
, , \
, ^
,
, , , > \ , *

. \ ,
, * ?
, .
,
, ,
.
,
, .
.
p \ . ^
;
, \ , . ;
;

, ,
, , \
, '
, , \ "
, , \
Oiiov, . 01
,

. ' ,
', '
, * c , \
9

233)

cor Jerusalem. Consolamini eam, qnla repleta e$t

humiliias ejus. Solulum est peccatnm illiut, quoniam iusapil de manu bomini duplicia peccala tua.
Vox elamantU in deterio: Parau vtam Domini, elc.
Absoluta de Ezechia prophcli& narralione, alium
jam illis sermonem, qui Ghristi Spiriium contolalorem exceperunl, Consolamini populum meum
ineiamans, aggredilur. Quemlibet enira, qui populi sui appellalione dignus &it, ex omnium gentium aumero eximium et seleclum contolari jubct
apostolos : quod eos etiam prjestitisse lesiatur
Paulus his vcrbis : Benedicius Deu^, et Paier
Domiai nostri Jesu Christi, Paler misericordiarum,
el Deus lothts coivsolaiionis, qui consolalar nos in
omni afflielione* per consolalionem, qua ipsi a Deo
coitsolaittur , > exterisque, quaj sequunltir; in
qmbtis omnibve con$olaiioni$ ralionem exbibuit.
AHcubi deinde, tanquam propbetica adhorlationc
per&nasus elamat : Obsecramus per Cbrisluni,
reconciliemini cum Deo
> Et rursus : Obsecro vos ego vinclus in Ghrislo Jesu * . Est vero
notandum sacerdoUs vocabuluro, lanqtiam ab aliis
non agito&catur, apiid interpretes Sepluaginla obelo
confodi.
1 8

Sic igitur Symmachas : Consolamini, consoiamtm populum meum, dicil 436

^eus veiter. Alloquimini cor Jerutalem; cui etiam caeteri consen.
tinnl. Sed quodnam est ipsius Jerusalem, tanquam
animantis, cor? Urbem quidem ipam, pro ejus
incolis, nominasse respondere licerct, nisi populum meum adjecisset. Veruna quis populus ? qui
consolatores ? Ipsi niminim, qui consolatorem Spiritum babentes, isla a Salvatore audierunl :
ego rogabo Patrem meum, et aliitm Paradelum
dabit vobis, ut sit vobiscum in saeculum; Spiriium
veritalis . > Et rursus : Cum autem venerit
Paracletus " , elc. Ita enini saepe Spirilum san-.
ctum ct divinum, sola Spiritus appellationc significat. Qui ergo Paracleluin acceperunt, Dei populum, non Israelis, non Jacobi, non Judaeorum
deniqix, sed alium comolari jubenltir, de qno Zacbariam ita scripsisse legimus : c Gaude el laetare,
f

1 1

filia

nia

v e n i o

e l

i a

i l a

:, , 6V , \ D
<l
6

* b o mcdio
, dicit Dominus. E l confiigient gentes muliae ad
, . \
Doniinum in die i l l a , et erunl ei in populum; et
\
habitabunt in medio t u i ; et cognosccnt quia Deus
, \ , \ omnipotens misit mead te **, quibus aperte gen ,
tes mulias in populum Domini abituras prsedici . *
lur (1). hacc dicit Dominus misstis ab alio Do .
mino.
\
.
II Cor. , .
10,11.

II, Cor. , 20.

1 0

Epbes.iv, 1

" Joan. xiv, 16, 17.

ibid. 26.

" Zachar. n ,

NOTiE.
inlclligi possit. Ego tamen ab Arriano aliquo ad
(l)Placet viris ibcologis brevem istam clausulam
margincm notaia in contextum vmjssc idoo suferri posse, cum et Ignalius et Juslinus Martyr,
spicor, quod cadero ablala locnni iiei i magis pwspiUa de Palre et Filio s*>pe loonti siut: cuin eliam dc
cuum vidcam.
angelis (dc quibus apud Zachariam scrmo csl)

2331

PROCOPII GAZJEI

Qua ergo ratione hic Dei populus, eadcin ct cor

JerutaUm, populi scilioet in Ecclesia pr8ianlior
numerus, appellaUir; 11011 aliter quam in < orpore
cordi principatuiD Iribuimus. Quo loquendi genere
rationi et spirilui magis obtemperantium ordo s i gnificatur. llaque /09111 quidera istos, alios autem,
tanquain contolaiione opus babenles, consolari
prscipit. Dicas eiiam et sen*ui subjeclae Jerusalem
cives ralione magis polleales, aequioresque signii i c a r i ; cum reliqua lurba crassa fere, corponque
maxime addicla s i i . V u l l igitur et ad istos verba
lieri ab eis, qui Spirilum consulaiionis acceperunt;
ct peccatorum pcr prophetiam de Ghrisli advenlu,
cum cessante humilitate eliam $oluium erit pecca-

2339

' ,

xb cov , \ , , 6V
\ .
,

, . * *

, \
\ , \


, \ , ,

.

, \ \
1<"
'
,
, ";
. \
;
. *

' ,
, , '
.
' . \
; , . \
. "
> ,

tum, veniam denuntiari. Cordi ergo superius meinorals Jerusalem duplicei poanas irrogalas 437
esse d i c i t : quandoquidem (praeterquam quod secuadum bisloriam, el illos, quos indicavimus, cun
populo agentibus exierts humilialot, eadem tolerasse constat) et ipsi etiam animo torquebanlur;
cuin populi rejectionem lugerent, secundoque jam
urbe cxpugnala, solo templum esse adaequalum i n tuereniur. Comolalionem ergo deinceps, quae Salvatoris advenlu prseslarelur, cura vox clamaniis
dixil, adjecil. Deindc, et videbit omnit caro $alulare
Dei, addidil, ul Evaogelii praedicationem, unde Salvator innotuil, iitdicarel. Est vero detertum hio
ab eo aliud, per quod populuni Moses traduxil.
Deiude, cujusnani viri vox in eo? Clamantii, rc~
Fpondel: aut u l Aquila inlerprelalur, vocantit. Palet
vero-el ad quos loqucrelur, cum parare viam Do- C , .
mini jubcret. Quae omnia audilores istorum quxrere, et, ut pergente in actum propbetia, salutare Det
viderent, preeari fuerat consentaneum.

Quoniam igilur ista exspeclabanl qui res propbelicascallebanl; iis, qui aprincipibus sacerdotum el
uiagistrls missi ad Joannem venerani, ut C l i r i slusne, an Elias, an propbeta ipse esset, audirem,
iila quidem pernegat, se auleiu vocem clamanii$
eae profiteiur
ld enim iis, qui propbeliani nol a n l , dixisse, deterlumque, iu quo agebat, et ipsum
ftei salutare omni carni conspicieudum pro foribus instare, saiis eral oslendisse. Est enim coucioualus in Jordaiiis deserio, de quo unc propbetia, non Jerosolyniis, et inea ipsa soliiudine Cbristi
salulare, ejusdemque yloria omnibus apparuit;
CUIII
el ad ejus baplismum coelis apertis in euni- D
dem se Spirilus colurabae specie demisil, ei a Palre
dilectus appellari Filius auditus est
Haec eniiu
signa glorice $alularit in Jordanis solitudine daia
esse constal. Aique inde est, quod eamdem antea
iti bunc nioduin alloculus csl : c Laelarc, deserla
siliens; exsullel goliludo, et floreal quasi lilium.
Florebunl, et exsultabunt descrta Jordanis . >
Ita vero si ad bisloriain intendas, rem esse geslain
inveuias. Quod si ad 438 arcanam inlelligcnliam
revoces, dc Ecclcsia reclc intelligas, qnae l>eo
t e

Joan. , 10 23.

Malib. 111, 15 17.

>R

ol
, \
, , ,
, \, ,
. *
,
, \ \
- \ '.
, \
\, * .
,
,
,
,
,
.
}
. *
t , , ,'
\ . \ \ ,
\
,
, \

Isa. xxxv,

1,2.

2333

COMMENTARII IN ISAIAM.

2314

, xa\ quidem anle destiluta, et ad Lodiemum usque

,
diein clamantem in ee vocem nacla, eliaui laluiare
. Dei illam ingredcnlibus annunlial, eisque ad Dei
.
verbura audiendiim aures praeparat; a quo, ut
Joannero distingueret, vocem propbtta nuncupavit.
\\ ,
,
Verum enimvcro quod, Rectas facite lemiiai ejut,
,
bic habemus, Explanate in invio iter Deo nosiro,
. * ,
dixil Syramachus; ac si iJIud jam, quod nunquam
\ , ,
vel ipse Dominus antea, vel prophela, vel justus
, . \
quisquam ambulassent (Ecclcsiam genlium i n , nuens), iter esset calcaturus. Deinde, ad Det-vocem,
. \
nostri adjecit, ut ad alios loculus esse viderelur.
.
Erant enim infinili de gentiuro eliaro externarura
.
nuiuero, qui ad Joannis baplisma acccsseranl. In


.
* Ecclesia praelerea et ista gentibus omnibus clara
.

voce proponunlur. Animas deinde, qnae gravibus

. \
malis aflliclae humiliat<equ$ sunl, exalialum i r i
\ , \ ''
significal; depret$a$ autem quae se advcrsus Dei

scieniiam erexerunt. Auima rursum, quae prava
. , \, .
eral ct aspera, plana fiel alquc recla, u l se c a l ,
caritem Deuni excipiat. Yidebilur eniiu, a i l , yioria

, - Domini. Cui deindc a d j i c i l : videbit omnis caro

. , salutare Dei; eo* carnis nomine, quiSpiritum Dei
; non habent, innuens, juxia illud : Non penna , * nebit Spirilus meus in viris istis, quia caro
.
sunt ; quos Dei lalulare vimros es$e signifieat.
\, , ,
Quin el Dei Spirilum propbeia alius visuros islos
' \ . >
ostendil, ubi ail : Effundam dc Spirilu meo supcr
%

I T

\ Q omneni carnem % > Eos enim Dei Spirilu, qui
. \ salulare Dei tisuri essent, parlicipes fieri Uccuit.
,
.
Talem igilur populi (recemis inquam) consola , tionem allulit. Cum enim veieris incredulilalem
. ,
non ignoraret, eidem et allera eliam, omnit caro
\ , . fenum adjiciens, annunliat. Talis enim natura car \ .
nit est, et ejus, quod lerrenam refert imaginem.
* , \
Siquidero, quae in lerra sunt, cum brcvi soluni
,

niomenlofloruerun(,cil!8sime arescunl. Quseaulem

, , talutare 439 Dei admiserint, el sanctum eliam
,
Spirilum accipicnt. lmo ne bomo quideui tanquam
.
fenum arescet, nec flos ejus decidel; scd Spirilu
reuovalus, ad cjus agnitionem, ad cujus exemplar
efliclus est, renovabitur.
Quod si ad Hebraica allendas, (eni nomine J u
1

Xafo. *0 D dxoruin populum 6igniGcari reperias, cum S y m macbum c l Tbeodotionem lanquain per appendi .

cein, Vere (enuvi populus,exaruil fenum,excidil (los,

. " . ,
babere ; Aquilam auleiu, Apud quem exaruil popu ; ^
;
lus, apud quem effluxit flos? quserere videamus.
*\ ,
Uuod deinde, Verbum Dumini notiri manebit in
, , O
aiernum, babemus ; ila* Symmacbus : Sermo Do\
,
mini nottri stubit in a>ternum. Cbristum siquidcm
, fjivsiv aclernum eesevox ea.quae in deserto erat, asseril;
el cum eis manere, qui salulari ejus acceplo, a
. 01 , - terrcna in spirilualem sorlein traneierint : c i r f

1 7

Gen. v i , 5.

Jocl u , 28.
VARIiE LECTIONES.

. .

. .

* ^:.

2)35

PROCOPII GAZdEI

2336

mmcisos autem, qui carnes esse perrexerinl, ex

appendicis sensu qua? vere ffmtm esse populum adjunxit, feni instar evasuros. Ab initio aulem quaM entes nonnulli, qui siattm post sermonera
de Eiecbia* , Christi adfenlum propheta intulerit ;
plures quidem Hierosolymorum fuisse*direpliones,
scd omnium novissrmam, anle Christi advenlum
per Nabticbodonosorem fuiese putant, neque inde
posiea ad Chrislum unque terra pulsos aut abluctos fuisee. Ilaque cum hujtis, qua3 Ezecbiae
praeDUHliatur, memimssel, recle tlizm^consolationem adjunxisse. Iis enim prsecipue facta est $alutis
promulgalio; juxta illud : c Non sum missus nisi
ad oves quae perierunt domus terael * . > Ainnt
tainen nonnwHi absurdas eornm cogitaliones con-

tov , , >. *

,


. '
.
\
.


c

. >
.
\
, * solafione dignas ceusuisse. Curn enim absurdae ^ , \
opinioius qua se e n m , qut exspectabatur , esse
, c ,
pulabat , poenas dedisset Ezecbias (de se cnim
\ , >
dici i l l n d : Cadent a laterfi tuo mille, et decem
.
millia a dexlri9 luis * , > qui lot besies cecidisse
,
videret, male crediturns fuerat, nisi lanta spe , \
propter morbum excidisse se, neque sibi jara,
( ),
sed Christo uni psalmum convenire animadver ,
tcret, qtii flagellum tabemaculo ejus 440
, appropinquaiarum esse monerei), populus cessasse
.
promissiones, et quse antea sperabat omnia periisse . nullum deinde, qtii genti salulem darct
amplius exspeclandum esse arbitrabatur.
Alqtie hinc est quod spera abjicientes niverso"
riim Deus per proplietam et sacerdotes consolatur
\
,
dicens: Loqubnini ad cor Jerusalem ; quasi laela G
,
*
el facili aiiditoree connlation* demulcere jabeat,
,
qtia prius onerosa valde et gravis , unibrisque

,
eiiam involuta et obtcura lex ip3a carcbal, qua \ \ incntes roinime necessaria docebat. Vcrbis enim
, .
laiilummodo levern quamdam etexternam notitiam
.
aflerebat ; cum saluti* praedicatio j n inlimos ani
.
niae recessus Spiritum induceret. Hinc illa Davi \
dis : c In corde meo abscondi eloquia tua, ut non
pcccem t i b i . Talc et illud quod a quodam pro- , .
ptieta dicilur : Et ecce testamentum quod ego
icstabor illis, in diebus illis, dicit Dominus, dans ,
, , !
leges meas iri mentes eorum ; et in corda eorum
, \
inscribam eas
> Hinc et Pauli alia : Epistola
h

4 I

nostra vos estis, quaj intelligimr , et legitur ab

onuiibus hominibus, cum declaratis quod estis
cpislola Cliristi, niinistraia a nobis, descripta non
atramento , sed Spiritu Dei viventis, non in labtilis
Inpideis, sed in Ubulis cordis carncis . Non
desunt qni sacerdolum nomine angelos intelligant,
quibus etiam adcorda loqui posse congruit. Eslvero
lonsolatio , cum flt ipsi mulise duplicis remissio ;
sive ipsi carnis afleclionibus subjiciamur ( ultio
cnim ei ista, eaque permagna illis esl qni sensu
ali((uo praiditi sunt), sive propler eas puniamur,
u

id esi, sive a f>eo, qui vere fons

M

4 0

Malih. xv 24.
. .

viia? cst, rece-

Psal. xc, 7.
. ,

4 1

, \ c
, \ ,
, ' ,
,
, >. , '
. > ,

.

, (
) ' i .

Psal. cxvm. I I .

K t

Jcrem. I X X I , 55.

Y A R l i E LEGTIONES.
i . .

11 Cor m , 2, 5.

2337

C O M M E N T A R U I N ISATAM.

2338

", damus ; sive ad (tamonas ipsos , lacus conlrilos

( ut Jerenfue vocibits nlar
qni aquam continore
, \ ,
, , - non possiml, transeanius. Aiunl autem nonnulli ,
non aliterquam patres, qui magnoHherorum amo . ,
re flagrantes, leve eorum peccalum ionge gravius
^
ct acerbius pulant; sic et Deum pro sua in ho ,
mines bencvolentia , culpae levioii poenas diiplo

. " - majores irrogare. Alioquin eniin duplex exigore
supplicinm ejus bonitate fueril indignum , qui d i xorit : Non vindicabit Dominus bis ob idem in
\ \ . affliclione. 4 4 1 Misericors enim et miseralor Bo \ ,
\ . > \, minns , longanimts , et multae rnisericordiae, et
vcrax
> E t : Non gecundum iniquilales nostras

fecil nobis
Itemque : Non secundum percala
. >
noslra relribuil tiobie . E l vero quod bic, Pa ,
,
w

'

< \ , ,
.
, ,
\ > t
\ . \ . > "
\ . \
,
.

'

rate viam Domini, babemus, ci maxime congrimni

quod Bapiisla? paler Zacbariaa ait, in hunc modum : c E l (u, puer, propbeta Altissimi vocaberis. Prseibis enim ante faciem Domini parare
vias e j u s " . De quo el bis verbis etiam loquitur
Salvaior : Ille erat lucerna ardens et lucens ;
vos autem voluistis exsulttire ad boram in lucc
e j u s . Esl enim justitia? sol et vefalux Christtis.
Neque esi quod utriusque differenliam investigar i , velcum alia conferri, quantimdibet illa boutinum sapienVia et luce abundel, posse piitemus.

Iis autem, qui spem abjecerunl, sonsolalionh
. " signum proponil. Gum enim in toiitudine, ait, dc
, - pcenilentia concionari vocem audieris, (unc cum,
. , Q qui exspeclabatur, adesse cogitaio. Sermonem
deinde tanquam a via? publicae ralione aggredilur,
, \ ,
, - quae mox ardua, niox cava, indeque difficilis cxsis l i l ; qiiae tamen elata parlim deprimendo, partim
, ,
, depressa atiollendo, plana et facilis reddi queat
qualis per Cbristum via pietalis jam exstslit; qti
invia olim ab bujus saeculi tenebrarum potestatibus
. , obsidebalur, a quibus lerrenis voluptatibus alligaii
eramus. Gloriam aulem Domini Filiuin appellai,
tanquam qui oninia a Deo creata longe superans,
. \
\, \ ejusdem s i l cum Patre divinitalis. Idipsum vero
, , eliam homo factus satis probavit, cum mirandis
. operibus nunquam non edilis, mundum etiam a
ge conditum, ut cunctis auctor salulis exsisieret,

verbo suo transformavil; qui nullis in tege eacri ,
M

, * \ D ficiis a peccatorum labe niundari ptirgarrque poterat. jam in Clirislo perfecti adoplionis gpirilu
.
omnes honoramur, Deo, quantum in se est, tpsum
,
gratiae munus omnibus oflerenle et obtmdcitte,
, .
licet infidelitatis lenebris obcsucali nonnuili acee ,
, dere noluerint. Ac ne qoid ex proprio seusii, vcl
ficlum afferre propheta viderelur, quod ait, rerbum
\ ,

Dei nominavil. Oslendit vero quibns modih salu \ , \ ,
tare 4 4 2
ridete liceat, cum q u ocnlis sub*
\ . *
jiciunlur, tanquam inrcrla celeriusque aresceniia
\
despicerc; verbum autem Dei, tanquaiu vivum
' ,
^ J e r e m . n , 15.

P s a l . c n , 8, 9. " i b i d . \0.

4 7

ibid.

VARI.E LECTIONES.
k

Luc. i , 76. * Joan. v, 55.

2339

PROCOPII

GMEl

2UO

semper, semperque manens, vilam denique sem- ^ , .

piternam afferens, loto animo, tolisque viribus 6i ,
amplecli dicil. Dicas el veroi Uei uomine Salvaloris , aizh
pracepla signiGeari, qui ail c Amen,amen dico
. ,
vobis, si quis sermonein ntcum servaverit, mortein
, ,
non videbit in aelernum . > Yolunt item non- ^
nulli propbetam ipsum, (anquam elata voce pcr- , . '
vcnturam ad omnes graliam denuniiare jubeatur,
\ ,
gentts suae miseralione commotum, quae niliil jam
, , \,
non eolum eximium, ut oliro, cum Dei sors exsisle- ^,
rel, babitura s i t , sed btijus etiam gloriae bono , . ,
caritura, quid clamare oporteat poslulare, ipsique , , !
Deum, cum tanlam graliani capcre non posset, \ \
Omnis homo fenum, respondere. Neque enim el l u , . \ < "
ail, qui verborura meorum ministerio addiclus
\ !
, ' menlem geris carne obscuralam, capere possis. Sed
oinni&,ait, quamprimum humana cessabiiopinio; .
meusautemdegratia in onmessenno confirmabilnr. Quod cum probc iulclligerel Paulus : altitud
diviiiarum el sapienlia?! > exclamans dixil
SublaU igitur prophetsc dubilationc,quae summa cogitaiione
percepil, ab excelso menlisdeinccpejubelannuntiare.
443 V E R S . 9 - 2 6 . Snper montcni excelsum ag--'. ,
cende,qui evangeliza* Sion. Exalta in fortiludine
. "

vocem luam, qui evangelizas Jerusalem.

AuolliU, , (
.
/
noiile timere. Dicile ctvilatibus Juda : Ecce Deus ve- /< . *

ster; ecce Dominus cum forliludine venit, el bra- , .

chxum ejus cum domrnalione. Ecce merces eju$ ,

\
.

cum eo etc.
, . . .
,
444 Ordine J poslquamde vocc in soiitudine clamanle disscruit, ad evangelistas Cbrisli- \ \
. ''

que advenium iransii. Locum vero bunc in modum

,
.
iiiterprelalur Aquila : In montem excelsum ateen- \
de, quiB libi tpsi evungetizat, Sion; el allolle [ortiler Q

,vocem,qua evangelizas, Jerusalem. Caeterique simi- .
\ \ ,
liter, tanquam ad res animalas, Jerusalem et Sio \
uem, sermonem dirigunt. In quem vero montem
.

ascendet Sion, cum et ipse mons dicatur? Legituus ;

, "
enim : Mons Sion, in quo habilasti . > E l :
. \,
Non enim accessisiis ad montein Sion
Vi . "
, \
detur igiiur apostolorum cbonim signiiicare, quos
, anlea cor Jerusalem, tanquam e circumciso populo
, 61 eximios aliquos ideo appellavit, quod Dei salulare
, \
adepli, sublimcs aliqui, unigeniloque similes evasiasent, qui mon* esse quoqtie dicitur : in quem \ *
,
ascendere, Chrisliquc advenlum promulgarc, nibil
, ,
denique, quantumlibel insurganl aliqui, metuere
,
jubentur : id esl, non clam, sed publice, non unius
et alleriustantum, sed omniuin auribus Evaiigcliiim D , \ ,
, " , \
personare, juxia illud : c Quod \n aure audilis, in
, " \ \
teclis annuntiate
Alque id ipsum cerle p r a s l i , , , \
tenint, cum orautes dixerunt: c nunc, Domine,
^
intuere iu 445 'inas eorum : et da servis luis
. ,\,
cum liberlate loqui vcrbum tuum
> Deinde vero
quod ecce dixii, non longe ejus adventum abesse, , . "

,
sed iuslare dcmonslral. Jubel itaque civitaiibus
,
Juda, id csl synagogis , inclamare eum ipsum esse,
%

a m

B 1

Joan. , 51.
iv, 29.

e i

Roro. i x , 55

Psal. LXXIII, 2.

Hebr. x n , 22

VARIiE LECTIONES.
I . .

Mallb. , 27.

A c u

2351

COMMENTARIIIN

ISAIAM.

2312

, - qui dtultim exspeclatus, prophelamm vocibtis ante

denunliatus s i l .
.
Simul autem et ejus adventum indicavit, qcod
\ ,
magna cum virtute et potestale dominalioms, quo

, tempore mercedem unicuique secundum opera
pereolulurus est, vemurum aflirmavit. Alque binc
. * <
, est, quod dicebat : Filius bominis vcniet in glo\ . ria Patris sui, ct reddet unicuique secundum opera
sua . > Non desunl, qtii ista etiam ad priorein
,
' , adventum rcferanl; quaj, non ut unum ex propbe! \ /. * tis aliquem, qui miracula edenies precabanlur, ipsuni venturum demonstrenl, cum sua unius pote ."
, slate et morbos et daemonas corporibus Christus
' aproi>. * abegerit. Neque vero sine fruclti, nostro nomiue
crucem subiisse oslendit, cum ail: Ecce merces lua
, . , mecum. Dixit enim : Nisi granum frumenli ca . > ,
dens in tcrram morluum fucril, ipsum solum manel:
. si aulemniorluum fnertl, multum fructumaffert' .i
. Et rursum : Si exaltalus fuero a terra, omnia
\ , \ trabam mecum ad me . Enimvero el Paulus
,
ipse sic a i t : < Susttnuit criicem ignominia con, . *
tempta
Ideoque el Detis illum superexallavii,
, - ct dedit illi noinen, quod est snper omne nomen ;
. ,

tit in nomincejus , > elc. Idein quoque et David

,
praidixit bis veTbis : Omnes gentes quas fecisli,
. * , venienl, etadorabunt in conspeetu luo . > Deinde
quod dixit, Tanquam pastor pascet grcgem tuvm ,
, .
ad priorcm advenltim procul dubio retulit; qiti
, \, ,
, tanquam Deumjudicare, tanquam boininem autem,

.
assumpta servi persooa, gregem suum, quia pastor
; - C
^
debere videat. Divinilaiemporro
. . *
brachium volunt intelligi, quo dicilur agnos congro
. , ,
gaiurus , et prcegnanles contolaturu*; ut agnorum
,
nominc eos inlelligas, qui recenler in Christo nnii
'
sunt, quos ob id agnicvlos Aquila nunctipavir.
, >.
Possit et hac voce recens populus deeignari. 446
, Non enhn arietcs, aul bircos, aul oves adultas
, ;
dixit, de quibus alius in bunc modum propbeta
;
loquitur : Haec dicit Dominus : Ecce ego judico
; > * < inter ovem et overa; inter arieles et bircos >
. E t : c Nonne suflicit vobis, quod bona pascua at , tondetis; nisi rcliqua eiiam pedibus vestris concul , . > cetis ? quod aquam g l M U e m et liropidam bibitis;
* ,
nisi reliqwam pedibus vesiris lurbeiie ? > Et itc , ,
rum : t Ecce ego judico inter ovem validam; veD
! - ;
slris laleribus el pedibus protundebalis, ei cornibus
; .
vestris feriebalis, el invalidam aflligebalis . >
. *
Atque binc est, quod pastores eorura ideru accu , \ sat his verbis :< pasiores Israel, nuni pascunt
, ,
pastores seipsosTnuin oves a pasioribus pascuntur?
, *
Ecce lac oomedite; velleribu induimini
At
,
quod pingue est jugulatis ; et oves meas non pas- c
citis.iQuoniam igilur oves infecl* pastoruni impro. >
bitale pelulanles evaseranf, pastoribus ipsis exsilium miniiatur, bis verbis : < Et averlam vos, ne pascatis oves meas " . > Deinde colligil : Erce
ego reqoiram ovee meas .
;
. . .
. propbeia
T

6 I

e g

p a s c e r e

e v

eT

tff

4 1

M a l l b . x v i , 27.
Joan. xn, U.
ibid.52.
llebr. x u , 2.
Philipp. n , 9, 10.
Psal.
LXXXV, 9. " E z e c b , xxxiv, 17. " i b i d . 18.
ibid. 20, 21. Ezech. u , . " i L i d . 19 " i b i d . 10.
e v

23U
2343
PROCOPIl GAZiEl

mulla gloria, et in robore fortitudiuis, nihit ie

iatet. Dictum esl enini alicubi : c Nuuierabtlee .
sunt ei gullas pluvise . t
. >
4 4 7 VEHS. 26-31. JSon enim dica*,Jacob,ei quid
-''. , , ,
localus e$, hrael ? Abscondita esl via me* Deo,
, ,
et Deu$ metit judicium abstuiit, et receisit, et nunc , ,
neicis ? Si non audUii, Deus wternus, Deus qui fa- '; ,
,
, ,
bricatus est terminot terras twn eiuriel, non labora-
,
*

bit, neque eril invesiigatio sapientia rpsius, etc.

, . . .
448
Symmachus : Propler quid dicit, Jacob,
* , , ,
et loqueris, hrael ? eique reliquorum conseutit in;
;.
lerprevaiio. Veruin absokiio de Deo sermone, eis ,
jatu succenset, qui e priore popnlo sua opera Dettm
, non inlueri arbilrabantur. Pulas ie, ei laLeat, i n - . , ,
quil, Dei judicio mliHme subjacere, quamvis nuper
, in robore forliludinis nibileitm lalere audieris. Ve- , .
runi tanquam illitd anlea IKC noverii ipse, ec au ,
,
>
diverit, disce jam : id cst, si tu, nisi audias, igno- , ,
rare le dicis , eliam siinulaiionem luam admillens, .",
dicam. Respoudebig nimirum, ignorare te. Aiqui,
. , ,
nescis, audi nunc Deum etie cciernum, neque cce- , ,
lum modo, sed terram universam quoque comple . ;
cli. Quomodo ilaqtie ipsum lalere queas? Sed ubi,
, , ,*\
.
non laborabil, babemus , alii, minime diitolutui est, ,
inlerprciantur. Rursum, pr<eterquam quod nullam
, ' \
unquam infirmitate laborat, neque buitiaiium qaid
,
patiliir , ea eliam, quai comprehendi neqvil, cogui ' ,
tione praediius esi, per quarn ad singula usque
ejusdem providenlia excurrens, pauperes aliquando
. appotbene babenies reddit, luxu autemel opibus dilDuen

tes doloribus et curis viia? bujus mtiltat. IramUlU
^,

vero et iis eliam, qui sunl in flore aetalis, virium

,
imbecillitatem per murbos ; cum, qui sttvientibus
, adversariis Deum in marlyriis et persecutionibtie
. ,
exspeclant, quantumvie in bac \'uainfirmtQret fianl, , ea reruni mulatione IOOX beenlur, ui liberi Ln eoe Itun evolenl. E s l eium allivolana uquila ;et adver- .
6us solis radios oculorum acLeiB intendit, nalurse"
que senium extiit , juxla iliud : < Renovabiivr ot
. > aquilse juvenlus tua ' > t Operalur namque
,
paiientia probationem ; probalio autem spem ; spes
^. ,
autem non c o u f u n d i l liaque commutatis viribus
, .
vilam islam cum immortali conmiutabunt, et in j)
.
angelicam Iransibunt. Eos enim aquilarum facta
<\,
menlione, cum coelesitbws potestatilHie oen>parat ;
. , quaa alaiis pereimrles eflicit. Alque inde esl pro, . ,
fecto, quod q u * in aquis degunl, si primas bobeanl,
,
munda esse censemus . Sic ergo 449
>
singulorum quoddam judicium est; ut in futura, universorum ; etiam si minime ila esse arbilreris, fsrael : iudeque isia libi, rcliquisque
gentibus cougrua denuniio.
CAP. X L I .
. '.
-\
, . V E R S . 1-7. Innovamini ad me, insulce. Principes
enim mvtabunl potentiam ; acccdant el loquanlur . ,

,
.
simul; lunt judichim annuntient. Quis suseitavit
de oriente juslitiam ? vocavit eam ad pedes suos, et ,
M

l l a

7 I

4 3

Eccli. , 2.

99

Psol. cn, 5.

e i

Rora. , 5.

n , , a c

7 1

v i t a

Levil. , 1 seqq.

234G
2315
COMMENTARH INISAIAM.
, ;
vadel. Dabit in contpectu gentium, el reges ob*lu
,
. pescere faciet : el dabil in terram gladios eorum, ei
,
sicut cremium arcus eorum, el persequclur eos, ctc.
,
, . . .

, , '
, ,
\ , ' ,

; \ ,
.
,
\ ,

"
, \ .
' , \ ,
. /

,
, ,
, ,
( *

\ ),
.
' \
, \
, , \
, ,

,
,
,
, .
uv
,
, ^
.
/ 6 ,
, ' , \
, . *
;

,
,
\ ,
.
, .
,
, ,,

\ .
D
, \
,
.

,
\ .
\

* ,
, \ . >
,
f

Coloss. , 9, 10.

19

7 t

Putant alii poelulare, ut qtiaede judicio genlc*

didiccrunt, aliis etiam ipsae annunlient, utque qui$namab oriente jutiitiam tuscitnvii, agnoscani. Fore
enim jiutitice o p u s , s i uon Judaei lauluin, sed
rcliquae genles cliam Domini cogniiionem adipiscatur. Uuin ct bealusApostolus Chrislum ipsum
liam nuncupavil, dum ait, c Qui factus est nobis
sapientia a Deo, ei jusiilia, ei snnclificalio, et redemptio . Sic et idem Evangolicuin sermonein
appellat, dum se Evangelium non crubcscere pruT l

1 Cor. i , 30.

{\n\J
. 4 .

Innovamini ad me, insulce; pro quibus Symmacbus, Servile mihiinsulce; k(\m\*$ autem etTlicodolio, Tacele apud me, translulerunt. Tacere enim
eas jubct, ut sermoni el salutari pradicalioni sc
atientas praebeanl; insularum nomine, conflatas e
gentibus Ecclesias intelligens, in quas bujus vitae
nequilia, tanquam maris salsilago, undis et fluctibus undique insurgii. Sed tulae illae sunt ; quas
Christo lapidi innixas, commoveri non valeanl. At
superius, cum eos, qui Dominum exspectant, potenliam mulaturot esse dixissct, nunc principes, id
estgenles,sccundum Symroacbura (lanquam Dominum exspeclanies insulas el gentes alloquaiur), i d ipsum facere, id esl ab imbecilliori virlule ad potiorem Iransire imperat. Aiunt nonnulli iniularum
appellalione civitates et pagos aliquando, qui v.tslis
incultisque lerris ambianlur (quales in Idumyeorum
el Moabitaruui solitudinc csse dicuntur), intelligi,
quos veUit in exempluin caHerorum idololatrarum
assumit, u l gentium assumpiionem ex parle indicei, quag errore veteri reliclo, u l virgo pura, omui
labe, omnique ruga arcntes evadant, ad vitse novitalem transire gignificat, principesque ipsos, lanqtiam iis, qui legem sequuntur,superiores,elomnino
virtute spiriluali praeslanliores evaserinl, potentiam
commutare. Gensenl alii animas, quse se diu voluptalibus exhauserint, ad vires sibi reparandas, afleclionumque salsilagineoi eluendam, id esl ad veterem bominem, secundum Paulum , exuendum,
novumque induendum adbortari. Addit vero deinceps, aceedant, el loquantur timul, quaai gentes ad
seipsum vocatas eadem in Eoclcaia dicere el sapere,
judicioque adbtbilo Clirisli myslerium annunliarc
Deus moneat. Quia enim legem judicii nomine Hierosolymiiani nuncupabant, in ejus locum salulis
450 promulgalionem substituens, eaindem judicium vocavit, quae non jusliliae umbram, sed veram
Dei in judicando ralionem compleclitur, quam a
ChTisto acceplam (quia Dei et Patris voluiilalem
habeai) novi principes profilentur.

LECTIONES

. .

PATHOL. G R .

L X X X V H .

7i

S347

*' : 1 G A Z i f i l

fessus, virtutcni Doi idipsum esse adjrcit,in quo

juslilia ejus revelefur, qui ipaam ab orienle, ut l u cem seqtientibus prabeal, excilaml, ei dedit in conspeclum gentium, unde lumulluanles primum rcges
in eos, qni eam haberenl, persecmiooem quidem
movere, sed ab eadem,auxilianle Oeo, vinci el superari contigit. Ipse enim bosticas eorum niachinas, lanquam cremium disperdidit viamque complanavit, in paee pedes eju$ tramirent, quijuslitiam
ab ipto generationum principio vocavit, pcr quam
nos poslremis landem saeculis corruplione diabolique aviditate et fraude Uberalos, per fidem deniquc illuminalos, cum in tenebris versaremur, jusliGcavit, qui per propheiam d i c i t : < Et exorietur
vobis, qui nomen meuin meluilis, Sol justiliae"-*.
Ipsc igitur eam vocavil, ut iis, qui in terra dcgunt, ^
appareret : id est, veniendi auctor fuit, ut secundnm viam ejus, qui vocavit, ambularel. Dei enim
Pairlsque vesligiis itisislebal, qui ejus opera adimplens, sua illum natura, cui aequalis eel, exprirnercl. Unde ait: Si non facio opera Pairis mci,
nolile mibi credere , el quae sequnntur. Deinde,
cum volaniati ejus obsequeretur, vel polius, cum
ipse Palris voluntas exsisleret, itaJudseos alloquebalur : Vos secundum 451
carnem judicatis ;
ego autero non judico quemquam. > Et, si judieo ego, judicium nieum \erum eet, quoniam non
quaero voluntatem mcam,sedejus quimisit me * ,
quod eodem pede cum Patre pergere vere dixeris,
cum bcribatur, < Ego in Palre, et Pater in me
S l . > E t : Qui videt me, videt et Patrem * .
Quibus omnibus eos, quS a principio in bujus sav
culi lonebrarumque principis poieslatem venerant,
ejusdcm tyrannide liberatit; quos ad tanlam vitae
commulalionem obstupescentes regesdicere valeas ;
qul iutueantur, ut ipsi ceciderant, ut cremio sirailes evaserant; ut omnis denique mali operie ratio
propter direptam per Christum adversarii su-

22iS

.' \
,
,
; , .
, $
,

, ' * ^
, ,

\
, ^^ \ , *
, \
. '
\ , ,
/ .
,
, .
, ,
,
. > ,
\, ,
,
, c
, .
, , ' ,

\
, , \

, ,
. , \,
,
,
pcHeclilcm clanguerat. Non enim proficiet, inquit, adversarius ineo, elfilios iniquitalis non apponet
iiocere e i * .
,
Fugaiis ergo pnlsisqae adversariis, via pedum
. ejus facta eit inpace. Nihil enim ipsi, quoiuinus
* . , \,
ea, qua3 ad nos spectant, administraret esse im
.
pudiiucnto poluii. llie igilur a i l : Ego sum, qui no
vissima lempeslate justitiam demonstravi ; qui D .
eam generationibus antiquis vocavL Cbrisli siqui- ,
\ ' . \
dein mysifrium ab ipsa niundi origine; quoque
,
modo lapsum Adami reparare deceret, praescive . , \,
rnt. Nec niirum, qnando el eorum eiiam, qui salvi
*
per lidctn futuri sunt, \ocaiionem praescivii.
, \ . *
Quos enim praescivil, a i l , et prsedeslinavii con .
formesiieri imagini Fibi s u i , eosdem et vocavit . i
\ ,
BIullo magis igitur el ille prsecognituj est, qui sal , \
,
vator esse debuit. Ita auteni dixerunt nonnulli :
ipse quidem esl, qui Cyro eliara robur adversus , 5 \ i l

11

t 3

- M a l a c b . iv, 2. Joan.xiv, 37.

Lvxxviu 25. " Rom. vui, 29.

" Joan. , 15, !6.

V A R I i LECTIONES.

. .

f . .

1 1

Joan.

10.

"*ibid. 9.

" Psak

2-143

COMMBNTARII IN ISAIAM.

0> > . omnes geitte suppeditavit; quem et liio jnntitiam

\ [] appellat : partiin, qtiod Israclcm in libcrt; lcm as
, \ seruil; parlim eiiain, qiiod ab ediia dc se prsedi . ctione virlutem Dei eonsccutus cst. Deinde cliam,
quod volttnlali divinse viros suas cenira gcnles a l ,
8 . 4 ligavit, quas cremio similes expngnavit, paccmquc

pctere coegit. Est igilur propler cas causas justitia
\ Cyrus appellaiu9. Deinde eiiain, quod juste adver
sus Dabylonem sit excitaius. Quse porro ab illa jn, \
/ , stitia! perfectione, qua in Cyro non babetur, ad
.
Chrislum 452
*e justitiam nos vocat oraliopritmira mali auctoretu daemonem (cum surama in bominem maiitia non cadat) per malos regcs significari innuit.
,
Deinde, dejuturig, lanquam prseleritis,loquilur,

;
& curo ait : Quis operatus est, el fecil h&c? oslendens
, ,
nimirum, ca, quae seinel fieri Deus statuerit, aeque
cerla esse, ac si jam facla s i n l ; nequeeorum quid .
quam, quod non in opus redigatur, prxlermissuin
\
i r i . Deindc, ut ante omnia cxsislerc, principioquo
, , \, \
. \
el ilne carcre demonslrarct, Ego Deus primus, el
\, \ [ ]
qtiae scquunlur, addidit. Idem enim esl, el qui Dco
. '
comnirndatis piisque liominibus initio cognilus ;
" , &. "
ct qui priore rejoclo populo gentium Eci-lesia? crc', , diius est. Aique inde cst, quod adjecit : Viderunt
, \ gentea, el timuerunt; vel quod iia per se sit accep , tus Assyrius, qui Cyrum in eumdenl insurgere fc ,
cerit; nt vanum e! inulile fuisse deinongirel gen
lium earum auxilium, qux icrre voluerunt; Dciquc
.


potenliam admiralas, adversus idolorum imbecil
, ,
liiatein vociferalag essc : vel quod priore cxciiate
cxciiati
\ , \ - Hberalae, quac dicta sunt : Ego Deus primus,el in ea
, \ qucev&ntura sunt ila habere rcpererunt. Quod ul in
,

Ipso sapientiae principio viderunt , timuerunl.

. ' \ ,
t Initium enim sapienlia?, scribilur, limor Domi^
, ,

ni . 1 Deinde ad extrcnios orbis usque limites,

- et gentesmaxime barbaras, ipsaEvangelii proinul. ' \
gatio, divinaeque cognilionis limor (sicut vcrbis
,
islis : Accedanl, et loquantur simul, innuilur), pe , \
netrarunt. A l ibi quidem, obviam ire, et loqui, id
, , esl, Deuni laudare jubebatur : bic aulcm, accessis , te, et veni$$e simul judicans unusquisque, ut proxi mo auxilietur, dicunlur. Servare enim sccum viVf, '
nes etiam qui pii sunt, conanlur : cum dilectionis
. K a l norma provocali, ab inHdelitate cosdem eripiunt;
;
memores se etiam aliquando filios inc exslhisse
et idololatri incubtiisse, nunc autem Deam vere agnosceales, el salulera consecutos, idolorum i m beciUilaiem damnare; q u non alio solum ad slatum sibi conflrmandum, quem a se non babem,
453 fgeanl: sed cum stelerint, ne moveri quidem valeant. Qui igilur adhuc isla, dii esse queanl ?

Atque ba?c erant, quae superius volebat, cum
, ,
diceret: Loquantur simul postquam acc&sserunt;
, .
id est, postquam sublala peccati dislanlia, fami , \ liarilatem iiitcr se sprrittialem inieruut. Sialim
, \ - enim alqueeam degiistariint, Cbrislum Doiuiiium
,
agnoverant, verilalisque pulchriludinem conleni . ;

plati, non eaoi sibt lanluin reservarunt, sed aliis

vei

%%

Psal. cx, 10.

i e

Ephes. 11, 5.
VARI^E LECTIONES.

< fp. .

LJol

PROCOPII 6.

23:2

poliore$ artificei ti <rrario$ evasisse docucrunt.

Scd qni tandem poliores? Quia confecio quidem
( insculpto arte sua idolo alius; alhis autem mallei opc labri<aia stalua, deceplog bomincg in reprobuin sensuiu rapucrunt, dum sua eos opera,
qui ad imagiucm Dei creati esseni, adorare coinpulerunt; idipsuin, quod a se confectum eral, olidutionem bonam, lanquam bene suis partibus
apiam et cobaereutem, appellanles. At suut qui
lotam priorum verborum seriem in bunc modum
cxplicaruni, Postquam satis de gentium vocatione
disseruit, ad lsraelilas sermonem Iraducit. Cum
onini in lapide oflensionis oiTendissent, et a salule
longe abessenl, posi lcgis umbrain tnducta per fideni est gratia. Murnturabanl aulem diceittes :

\ \
,
,
'
, , \ \
, ;
. ;
\
, \ . ;,
, ,
. *;\ ' , .

Abtcondiia esl via mea Deo, id esl : Non amplius , ' , *

legis culluin amplectilur; sed me judicium ub% . \ \ * <
tulil el receisit, id est, legem cessare fecii. Sic
,
cnim et David cecinit : Judicium et jusliliam
. \
in Jacob fecisti ; quod idem plane esl, ac si
\ , legem rum per Slosen sanxisse dical. Quin el
,
Moses ipsc in bunc moduin scribil: < Et dedil ei
, < ,
judicia legis. > Uu brarum deiftde, qnibus olim
. \
involvcbatur, scopus prsefigebatur Clirislus, ut
, %
ipse docet, liis veibis : Si crederelis Mosi, et
,
mibi ctiam credcreiis . Ad ba?c, prophelarum
, ,
crmones longe ante fulurum Cbrisli myslerium,
. ,
quod ipsa Mosaicae lcgis excepiura cssei oecono * c
mia, denunliartmt. Verum, lanquara non andic
, ; t
rilh, dicain : Deus non esuriet. Neque enim mibi
, \ ; fj tanquam indigcrcm, legis cullum c l sacrificia ex- ^ ; , ,
bibuisli; juxta illud : Non vescor lauromm
,
454
camibus, aut bircorum bibo sanguinem . ; ; ;
Qui possum ego istis indigere, qui suin (vternus, ,
nulii cornjplioni, nulli denique, more bominum, , passioni obnoxius? Sed lecum ila ratiocinarig, . \ * ^
inquit: Si vcteribus piaestant , quae nova suut;
' ,
1

1 6

1 1

quid omnino priores ferre leges opusfueral? num tunc doceri salius, quae nuncproinulffaulur? At i g n o rag divin* snpientiae oeconomiam, cuju cognitione predilus Apostolus, legem inlroduci, ut peccaiuin
abundarel, aTTnmavit : deinde, conclusisse ScripUram oimies sub peccalo, ut oiunium ndsereretu'*.
1 9

,
Arguil igilur hominum iiiibecillilatem lex ipsa,
non eos juslificang, sed damnans, quog Christiig , , &,
gralia juslificavit. Ipse enim est, qui, prxterquani . \
qnod non esttrii, \\s etlaro, qui jusliliam esuriunt
epiriluale robur largitiir " ; gensuque destUutos , \ ^
iiuinisso moerore, vindiclam peccatorum persen- ^ , '
. -
iire facit. Solet eniin ad gaiulem mmor, qui sc
cundum Deum est, poenitentiam operari winime ^
$ >
pcenilcndaiu : vel cerle mmorem eum hic inlelUgit, quem ab ui bis expugnalione iidem percepe- ' \ \ .
runl, qui sanguis ejus super nos et super filios vo^
nosiros inclamarunl
llli enim gpiriluali cibo ,
desliluli, infiriui evaserunl , quanlumvig, anlea \, )
rubore praestareot : cum propier uitbecillitaiem, ,
diaboli pdibus geutes calcareiUur; pra^ceplisque ; , \
, , ,
logalibus educeti, gratia geiitibus advenlaule,
1 1

Psa!. *cvm, 4. " Joan. , 46.

9, 10. M a l l b x x v n . i 5 .
f

" P s a l . X L I I , 13.

" Rom. , !5.

, ,

1 1

MaUh. v, 6.

" II Gor. v n ,
,

2353
~
COMMENTARII ISAIAM.
2tt*
& , - esuriem etbi panis qnidem illam, sicni nec
aquas sittm, eed audiendi verbi Domini [amem
( ,

,
ipsi acccrsiverunt; quo non amplitis enuiriti, apud
\_ ? .
. eum infirmi evaserunt, qui dicit : Ego sum pa\ * nisqui de ccelo dftscendi , el quaj scquuntnr:
quo qtiia vescumur gentes, amplius non ewriunt.
, .

Jusli enim anfcnam, ait Salomon ** , fame perire
,
nunquaoi patielur Domimis; sed vilam iropiorum
, ,
everiet. Ipsae namque virium illa infirmUaie, quani
\
errore contraxerant, in robur spirituale commutata,
;,
Deumexspectarunt, corporisque voluptaiibus superiores i u Cbristo opUuIante evasemnt, ut: c Forlitudo roea et laus mea Dontinua", cum Davide dicere valeani.
'-'. , , , \ 455 ^ E R S . 8-20. Tu autem Israel puer meus,

", ,
Jacob quem elegi, $emen Abraham, quem dilext\quem

' ,
anumpsi ab extremh terrce, ei summitatibus
,
ejus vocavi (e, et dixi libi: Puer meus es, etc.
, . . .
) \
456
Siiperius quidem Jacobum et
hraelem,
, , ' qui viam sibi ad Dominum impediri qtiaerebantur-,

Deus reprehendit. Nunc autem utrumque laudte
,
ergo elecli filii nomine dignalur; unde circumci ,
sum populum in duo manifeste vrdclur oratio dis ,
tribuisse : allerum quidem, qtii propter increduli \
taiem excidit; alterum auiem, qui per apostolorum
, * et sociorum fidem eleciione dignus esi habilus,
sicut ail Apoalolus : Sic el in boc tempore rcli '
quiae per elttctionem gratiae faclae s u n t . Deinde
. >
, - ^ Evangeltvm : c Hos duodecim elegil Jesus
\ , Quanwis aulem de priore populo vocati esseni
.
permulli, pauci tamen fuerunt elecli; ad eosque
, - proroissiones relulit o r a i i o , postqiram gentiunr
* ,
vocalione explicata , quisnam ab ertu jusiiliam
; " excilassel, quaesivilquamse in conspeclum gentium
\ , \ , positurum affirmsmt. Et rursus, cum novisse gentes
, . ,
et timuisse dixit. Yernm qnaein manibtis babcmus,
.
, ka reliqiii interprelantur : Tu aulem Israel, terve
, mi. Servi nomen jgilur prius usurpavil; deindo
, electi : tanquam eum iiiitio servitulis mclu sub
, , lege educatun, pcr progressionem dernde ex voca , * tione eltclum; sed certum lamen propter bunc
, numerum innucrcl; quod semen Abraka appellatum,
, \ Jdidocorum multiludinem signiQcarel; quos Abrabso
semen esse ipee etiam confessus esl Salvalor
, . *
cum aliitanwn ab iis essent* de quibus idem dice
.
. \ bat: t Si Abrabae esselis.-opera Abrabae face , , , relis . Erat igiiur Deo 457 diUcitu Abraha^
mus : cni licel non eodem modo semen ejucbaram
. \
, fuissc lestetur, per electot lamen et ipsum eiiam

'
, vocari voluit, quos ad oves domus Israelia, quair
, . poiierant, proficieci jussit . Deinde quoniam dispersa?. eranl per orbcm universum , adjccit : Quem
, . ^
, ; a*$umpsi ab exlremis terr-w, el summitalibus eju*.
(aut sccunduni Symmacbum, monlium verticibus),
'. . \ ,
vocavi le. Eos enim primos vocavit, Paulo tcste ,
. qui sennonem illis primam oportuissc promulgarl:

.
se
csse prolectos scribit. Qui igitur cx ipsnrum
sed quoniam eumdeni aversati essent, ad genles
4

, v

17

t f

> l

n imcro credideruni, eosdem astumpios es&e signiiical.

I V

* Amos . 1 4 .
ivan. vm, W.

a o

* Joan. vi, 5 1 .
Mallh. x, 5, 6.

. x, 5 .
A c l . X I M , 0.
1

51

P^,!.

cxv,

14.

* Rom.xi, 5.

Mallb. x >
r

PROCOPH GAZiEI

c:cii5efit nonnuili pos(quftQigRieft ray&teriie i n i -

tiassr, aposioloa jaai proposito sernonis, et cate*
cbese >sarguiiieto couiidere jubere, patrumque virtirem, cujus illi noniine Deo dilecii evaaeranl, in
memoriam rcvocare : Dilectoi praeierea et electos
pntres eorum nominare, ut ex ingenua e l liberaH
slhpe propagati, patribus ileri similes, eoramqu*
pietalcm imiiari sludeant. Abraham, inquit, as*
tumpsi, vocans eum ab exlremh terrce, his verbie :
Egredere de terra lua, el <ie cogiiattone tua

Deinde, a summitatibus a i i ; quia montoea esse

ChaldaBorum terra narralur ; un.de idoJolatria sumina
laborassc Abrabami posteros signiiicavii. Oeinceps,
tanquam de universo Israele loculus; Dixi tibi,
addii, puer meus e$. E s l enira el ipse primogenilus
v

iiuncupatus, neque a Deo, a quo eleelun fuerat,

derclit-tiis; cum ab eodem audial: Ne timeas, neque
ures. Ego enim tum Deut tuus, qii confortavi te;
eo lempore uimirum, quo ipsuin, lege proposila,
Deum unura, et Doniinura unum esse, eique soli
servienduin docuit; cura denique Unigeniti dextera
dcvictarum gentium baereditatem adire fecit.
Sin aulcm ad priorem interprelationem rcspicis:
ab ipsa teminis Abrah menlione, ad aposiolici
chori elecuonem iierum revertilur; qui puer meut
d i c a l ; aut 458
secundum Symmacbi inierpretationem servus meus, qwa ralione el Paulus servi
iiomine, tauqiiam )praecIaroe dignilalis alieitjtis,
glorialur. Quin et apud propbeiam posiea : t Ma*!miin (ibi esl vocari servum meum, invenias . Q
bic praierea electioni, serviiutem prseponlt. Eieclionem vero ad Evangelium geotibus promulgandum excitans, Noti meluere, inquil, ego tectm sam.
Juxia illnd: c Ecce ego vob'i9Cuni sum omnibns dfebus, u&que ad consummalionem saeculi*\ > Sed
vide, nt erret, adjicil; qui tua te unius virUite
lanla? promulgationi salis esse posse arbitreris.
Quid enim me absenie, libiqut viree adversus tantas iniserias non suppcdiunte, facturus eras ? Ego
enim le, ne praconem agentl quidquam officeret,
lanquam praesidio muniebam. liaque tuos advertarios niliili facias. Erunt enim quati non tint, qui
non ita pridem esRvsentcs aliquid esse videbanlur,
cuni sil eoru:n finis interitus; juxla illud : Vidi
iutpium exallatum maximc, el transivi, et ecce non ^
eral *. Qui enim allum eapiunt, inqait, gra?em et inexspeclaiam ruinam paliuntur *. Et
rursuin : c Qui excelsas scdes construil, ruinam
paral
> At illud : Ego auxilialus sutn tibi, ne
limcasy vermii Jacob, non agnoscilur ab interprelibus Sepluaginla. Deinde vermis ideiu nomine,
quod electi anlea, signilicavit, sive quod vermis in
modum incredulorum-urbes subingressus, supersviiionis error^m funditus ex bominum meniibus
exsiirparil : sive quod bumi serpens ipsa etiam
M

Gcn. x i i , 1.

Isa. x u x , 6 .

\T' ^'if^^*

' * "
.

1 1

23

11 ,
, , '
\
,
. " \ ,
*
, \ ,
tov ,

, " ,
\ . * ,
, *
)
. \ ,
. . . ,

. ,
, \ , \ ,

.
,

" , \
, jwv ,
, , * \
, ,
. \ "
.
. ^^
,
. *
, .
, \,
.
, , \
; ,
.

.
, , .
, \
, . c 01 , \,

Mallh. xxvm,20.

, \ . \ "
, . > ,
,
, ",
. ,

, \ . '
\ t
M

Psal. xxxvi, 35.

V A R L E LECTIONKS.

, e

Prov. xvn, 19.

1 7

ibid.

*3W

COMMENTARII IN ISAIAM.

23L8

, \ . ' essel aposlolorura praedlcalio. STc igUur el ipse in

pealmo loquitur Salvalor: Ego eum "vennis,
. , ' , - non liomo . > Quod autem perexiguum vocat
. *0 ,

hraelem, ad parvuin discipulorum numerum re. ,

.
*0
spexil. c Eranl enim duodecim; ab bis srplua, < ginla alleri . A l Syminachus numerus Israet,
, \ , * Aquilas autem el Theodolio, mortui Israel, hiter , .
pretniilur; nihil certe ab ApostoK vcrbis alicni,

,

qui dicat : Vivo autem non amplius ego; sed
,
, ,
vivit in me Cbrislus * . E l : Quoiidie morior
<5' , propter gloriam vcstram . > Canerum, licctrermis
459
inqult, el merluus, el perpaucut; cssa
xal ,
lamen aaiilio nostro frelus meiuere, qui eo adjutus
,
inlidelium genlium impieiaiem triiuraturus sis;

montet et collet adversarias poteslales appellans :

/.
a - tanquara quae attversus Uei notiliaro, spiritiium
, \ .
minislerio qui coiles nominanLur, insurrexeruii :
quibus pereuulibus tu in Domino Uetaberis. Dedil enira vobis facultatem serpentes el scorpioncs
coiiculcandi, et adversus ofiBDem bostluro poleslaiem .
' \
Dixeris vero monte$ et cotleseos eiiam, qui mun .
danis evecli luagistratibus apostolie insurgebant.
\ ,
$
Sed ei his etiam sublalis, Iwiaberh in sanclis h
,
'
raed, magnatum deinum laUilia, etvoltiplale poii^
,
xoi

lus, cum sanctos evasisie permulios, el in ftliorum

. ,
Israelis ordinem traosisse iiiUeberis. < Neque
. ,
eriiin omnes, qui ex lsracle wiul, ii sunl Israel . *
.
Taie est et Pauli iUud : c Gaudtuin el coroua
, \
m e a . > Atque hxc quidem de apostolie cum pro *

pketa dixisset, tanquam faclo aliunde principio.,

, oi , ') de geniiuni conversioao sermonem aggredUur, bis
- * 01 ,
verbls; Extuitabunt pauperes el inopet. Obelo autem
-coftfoditur
verbum
ex&ultabunt.
caeieris
enim
ol
, .

" *
s) . , - Aiccitur: Pauperesenim et egeni guecrent aqvam, ei
non erit. Sed isia dudum perpessi eunt. Nunc
,

autem, non dereUtiquam $, sed aperiam in mouti, \ .
, , but flumina, et quse deincepe. Animae enim, quat
ita Dei cognilione deslUul erani, ul liugua ipsa,
' ,
ipeoqHe sermone, qui per eam profcrlur, lauqiiam
^ , ' vitalis poculi irrigatione carentes, exarescerem,
,
eaBdcm, inquam, salularibus jam Spirilus saucii
^* c \
laiicibus fruuntur. Hinc illud eupcrius: c Et
, \ , \
bibunt aquam de fontibas S a l v a t o r i s . Imo tt
,
dc fontibus Israel, juxla iiliul in Psalmis : In
. >
Ecclesiis bcnedicile Doniino Deo de fontibus
,
Israel". > Quibus quidero Spirilus sanclus innuU
, ,
\ ^ tur, qui vilales aquas in Ecclesiam ex vtleris et
rcccnlis Scriptura fonlibus effundit, ubi deseriam

aniea viri sanctiflutioruminslar, a magno illo pro,
J
iwpetus iajti , * c mananlcs eliaro iniga^nt, 460
ficant civitalem D e i * ; de quo etiam: t Fluvius
.
Dci replelusest a q u i s , scribitur.
Videasenim Ecclesiam aquis o)im,elDeo, omni
que bono destitutam, abunde uunc irriguant, vegc, ,
tas animas, et sublimes e Urra allollere: oon aliicr


\
, quam propier aquarurn copiam fieri solet in arbo

, f

41

4 1

41

,t

C U

U S

48

1 8

Psal. , 7.
* Pbilip. , .

4 1

Liic. x, \ .
* Galat. , 20.
Isa. , 3 .
Psal. Lxvn. 27.
4 6

1 1

4 7

I Cor. xv, 3 1 .

P w L X L V , 5.

Y A R L E LECTIONES.

. .

. .

4 S

Luc. x, 1 9 .

Psai. LXIV, 4 0 .

4 ,

H o m , , 6V

2359

PROCOPIl G A Z . G l

ribus, quarum boc loco meminil. De aqua ista et

C.hrisius ipse hunc in modum loqucbatur: c Qiti
biberil aquam ex m e " , > caieraque deiuceps. Et
ruisus: c Qui aquam biberit, qnam ego riabo, fluminade ventre ejus fluent aquae vivcniis* . Hoc
atilem dicebatde epiriiu, quem accepluri cranl,
qui iii ipsum credebaul, cujus beneiicio vigere, ct
in altum erigi, nunquamque pulrescerc, odoris
denique suavitatem emittere credentes consiteverunt. Olea igitur, et pabna, et vilis in Scriptura
fruclus Ecclesiae denotant. Hic auiem qnae nominanlur arbores, eorum, qui in ta proficiunt
ubertaiem, altitudinem, novitalem et* vigorem
demonstranl; quod in deserto fieri videtur admirabilc. Aique iude esi, quod manum Domini ista
0

subjicil: nempe ut qui in lerra radices, id

cst, caducam et bumanam vitam agerent, in cudeslia fasligia, spe regni immortalis evecli, ascenderent. Adeo fuit illa, quam in gentibus edidit
DomiDus,
admiralione digna conversio. Deiude
aqum ductuum nomine, Ecclesia? doctores indicavit,
qui bauslum animo de Scriptura divinilus inepiraia Dei verbum in alios Iransfundunt, ut vitae
quidem instituto odoris boniiatein; mundanarum
aulem voluptaium fuga, incorrupiionem adipisct,
flrmo deniqne et stabili in rebus omnibus habilu
comparalo, radices agere, et venlorum impetus
perferre valeani. Confirmat enim jusios Dominus;
rumque decct isloruin auclorem et causam cognotcerc, nou spontc et fortuito accidcre pulare.
Q

cffechse

2SGO

. .
\ \
' , . \
,
, (
. > \
.
\ , \
. , \
, \
. , &, *,
,
. , *
\ ^, \
,

. .

, \
, : , \ , ,
,
\
& , ^ , \
.
. \ ,
\ .

Sum vero qui lola ista verborum serie Deum

\ (, hraeli secundum progressionem putcnt in niemo
i iain revocare quo loco semper apud se babilug
\ ,
s i t , quem orbi universo, veluti accensam dhinte \ ?

rogniiionis
facem, prelucere voltieril. Abrahamum
' ,
deiude ab 461 eilremis lerrae finibus evocavit; \
jfcgypio denique, altero terrae exlremo, eriptierit, 7 .
filiorum loco habuerit. Confide igilur, inquit, qui
, { ,
(ot admirabilia experlussis; ncqne erres, quanlum . vis lccircum gcnies permuitae ambiant. Egoenim
, , .
poslquam de tuis boniibus supplicium sumpsero,
'' ,
quantumvis prodeanl alii, in nihilum tamen repu- .
labunlur. Sed forsan ideo meluis, quod tuorum , ' ' paucitalem; eoruin conlra, qui (e ambiunt, ingen, \ . "
iem muliiludincm intueris. Verum ad nieurn re- &\ * , .
spicc auxilium; quo adjulus, insurgentes in le

bostes monlibus ipsis et collibus coinparalos con, . \
feceris. Sicut in C L X X X V Assyriorum millibus
\, \
patuit, qui tenc adorienle quidcm, mea unius opera
oeciderunl". Ostendii porro quae damna hostes \
ipsos invasuri sint; cuni quoetituros quidem aquam, ,
sed non reperiuros adjunxit. A l quod de fluminibtis . *0 \ , * ! \ dixit, ita faclum esse, aiunt, hisioriae illae lestan, ,
tur, quae de p m u p t i s petris aquas emanasse nar* ^;
rant: ui el fluvios dcfecisse; cum a populo Jorda9

Joan. , \.

8 0

Joan. , 58.

1 1

Isn. , 3G.
V A R l . E LECTIONES.

* - .

7 . ..

5 3 1 , 1

COMMENTARII INISATAM.
2362
- nes ipse trajcclus esl. Idem praMerea et marc
* * *
passuro eese, ciini rursum ail deleados ifigypiius
effusmn est, qui non ulroque maris iitlore, sed ea tantum parte, ia qua lum versabanttir Israelitae,
ebullierunt" ; quo rem contemplali coniiderent, eumque jam Deura suum esse, cui lidem priue
denegarani, proiilereniur.
'-'. ,
462 V E R S . 21-29. Appropinquat judicium vestrum,
. , - dicit Dominus Deus. Appropinquaruul contilia ve .
slra, dicil rex Jucob. Appropinquent, el annuntieut
,
vobis qucp venlura snnt, aut priora qum erant, dicite,
,
, el mentem advertemus, el cognoscemus quce uiiima,
, , , . . .
ei quce ventura, etc.
Posl absolutum de regione scrmonem qua* deserla
\ \ olim jaro raelicr evaserat; ad alium eorum nunc
, ' ,
transit ordinem, qui idoloruin errore nonduin posi , \
. - & (, ista manu Domini facla esse ignorabat. Una
, igilur vobis, inquit, superesl condemnaiio, qui ad
.

. taniam graiiam obslupescaiis. Alque binc est, quod
'* , , appropinquarunt consilia veslra subjungit; pro qui. .
bus appropinquate fortia vestra Syiiimacbus; firma ' ,
menl Tbeodoiio; fulcimenta Aquilas, transtulerunl:
. .
quasi Deos in medium proferre jubeanl. Sic inter
prelafi sunt
CAP. X L l l .
. '.
4 6 3 VERS. 1-9. Jacob puer meus , suscipiam
-'. ,
.
" , eum; Israel electus meus, sutcepit eum anima mea.
Dedi spiriium meum super eum. Judicium geniibus
', . ' ,
* , educel. Non clamabit, neque dimiitct, neque audielur
,
foris vox ejus, elc.
, . . .
464
Praenunliavit dicens : Imperium
. . .
Sioni dabo. Deinde quodnam illnd esset, aperta
. , .
, intulit. Dicitur enim ad Ecclesiae iinperium datus,
quatenus bomo factns summam itt omnes poiesla , .
, lem oblinuit. Itaque et Jacob ipsum, lanquam qui
de sanguine Israel sccundt:m carnem nalus esset,
. ' ,
, , ; appellavil. Deinde susripiam eum adjecit. Sitmil
enim cum eo Paier operabatur; tanquam propria
. \ , \ virlute et polcntia res inagnas pararet. E&t vero
. \ , . eliam elecius, lanquam qui fornue pulcbritudine
morlales omnes exsuperaret; et aaeptu*, lanquam

, . > qui diligerelnr. Placuil enim Pairi, qui de eo in
, , bunc modum locutus csse legiiur : llic est Filius
meus dileclus, in quo complacui - .Unctus au , ,
. , D lem, secundum liuinaniialem, Spirilus sancti eiiam
, . particeps esse dicitur ; quanqiiam ct $pirilum lar, . giri, cum creata sancliflcal, dicalur. In eum euiiii,
, cum tingereiur, ait, Spiritus illapsus est. Unctus
e>t vero ut juslo judicio genies in liberlalem asse .
reret: quod ab-eo faclum csi, cum conlumeliosuiu
>.
et fraudulenium Satanam condeninavii bis verbis :
, . ,
Nunc judiciuni est bujiis nnmdi. Nunc princcps
, bujus iwundi ejicietur foras. Et ego, si exalialns
, , fuero a lerra, omues (raham ad me . > Deindo,
, , ,
quoniam placide et mansueie vitam istam exegit,
.
magna modestia ne iis quidem quos sanaverat,
:.
4

8,

8V

" - " M a l t b . , 17 ; xvii, 5.

, v

Joan. x n , 51, 52.

V A R L E LECTIONES.

. .

2^3

PROCQPH GAZ<EI

2361

se i|tse palam facere permitlem, " dituilttl, ail, \ , \ ^

tie^ne uudielur eju$. Nullibi cnini eitra Judaara
. *
et Galilaiam e g i l ; sed ad Tyri usque, ct Sidonis,
. , , \ necnon Caes.ireae, qua? Pbilippi dicilur, confinia
, , Bth
lanltim, praUermissis alienigenariun urbibus, pro ,, \ # gressus est
Adeo aulem, inquii, uullo elrcpitu
. '
.
perirausibil, ut ioiirmus maxime, et ob id conlriio
,
cnlamo comparaius, dolore ullo non aflicialur, imo
. \
,
ne liuum quidero fumigant, id esl oomburen, ex- .
tlinguatur;
quod alii evanidum reddiderunt. Akint , ,
vero per fumigans linum ciim deroonslrari, qui
, \ .
menie carnis s u * leniere inlumescat. Non enim aut humitem laesit, aal superbura ullus est, qui in
omnes maneuetus el humilis corde fuit.
465
desunl, qui tini fumigantis appella ,

lione, lerrenum boniinew velinl signiflcari, qui
, virtutis adhuc aut pietatis scinlillam exiguam eibt & . ,
reliquani feoit. Hunc enim consolalus spem abji ,
cere non s i n i l , qui volentem septuagies septies
* ^
ad poenitenliam admiltendum edixit ; qtiique . \
niagna dicendi liberlale de judicio Dei apud omnes , \
disputavit; neque prius deslilit, donec lucis instar,
, ,
per rcsurrectioncm ex morluis spletiduerit, quam
,
.
ul innueret, respondebit, et non conlerelur adjunxit.
\ .
Ipsum enini conterere, et exstinguere (morte emm
.
bomines conteruntur), qm necis ejus auclores fue- .
runt, conaii sunt : sed unus Chrislus morte supe- . ,
rior evasit. Imo splendere non desiit, donec judi , * , \ cium $uper terram
poneret,
id esl, Eccleeiat in
\ \
terra adminislralionem et judicium,
quod suis
, .
discipulis coiiimisil, ordinaret. Videiur enim in
,
ifttis judicii uomine (egem significare, ut de Isracle
' ,
dicium est, oum ibi jusiifkationes et judicktm esse
\ . \ \
voluisse. Et rursus, JudicSum cl justiliam in Jacob
* . ,
cffiecisse . Aitmt deinde ftonnulli legein in umbris
\ , ,
ti lypis delilesienlem, decretis evangelicis iu lucem
. , , []
esse educturum. Neque vero particula donec pra>
, ' 6>(70}<,
finilum temporis terminum aliquem quo elapso
' \
eonterendu* iif, indicat, sed lauiura effecinrum,
.
ut in toto orbe judicium ejus slaiualur.
Jttxia i l l u d :
,
Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos
. \ * ,
scabellum pedum tuorum
illud : c Ecce . \
ego vobiscum sum donec satciili fiat consumma ^ \ .
lio . Sic et nunc decrelorum euorum cerlam
< * , ::
ct inuuulabilem constanliam dcmonslral. Scribilur
, \ . >
enim : t Justilia tua, juslitia in aternura, et lex D
lua vcritas .
' ,
Sptrarunl
vero et genles in mmine ejus, post , . \
quatn Deum esse didicenint, etiamsi in carne

apparuerit. Quin et secundum Davidem : c (n
. \,
noniint? ipsius exsultabunt toia die . Ab eo
\ ' . nim Gbristiani nunciipamur, el in eo spcs nostras
, \ \, \ , , .
mnes cotlocalas habcmus. CaHerum quo loco
\ , , .
gentei babemus, Hebraeos ipsos caclerosque inter , p m e s , insula 466 ' ^ ^ legere; ubi dotnde
. vomine, legem scritwre. hnularum
porro appellaN o

e 7

Matih. , 29, 50. " Matih. , 22.

P.sal. C W I I I , 2 .
Psal. L X X X V I I I , J7.

5 7

Psal. xcviu, 4.

e !

YAUIiE I.KCTIONES.

Psal. , \> 2.

Mallb. ,2.

COMMENTARU IN ISAIAM.

23C6

, lione, Ecclesias ipsas, qua a fide alietus, lanquam

, \ \ mari, undtque obeidenlur, inulligimus; iegem au ,
tem, aliam ab ea, quae fuit per Moeen promulgata :
, \
id est, leeiamenlum illud recens, de quo in bunc
c
modutu loquilur Jeremias ; E l leslabor eis legta \ ,
inenlum novum; non secundum illud, quod comiidi
- 0 , "
paliibus eorum . A i i vero et nosler bic pro , ,
pliola : De Sio:i exibil lcx, et verbum Domini de
,
Jerusalcm . > CaHerum, quia propoeit verborum
\ .
seriei, nulla personee loqnenlig facla disiinclione,
, , \ Jacob filius meus confertim adjunxerat, nunc, ita
,
Dominum Deum dixisse, tanquam ab eodem pro . Tor .
deanl quae dc Clirislo fulura uarratilur, osicndit.
, ,
DtMDde, quia in oculorum sensum non cadii, qui
,
loquiior, ejuedcm esscniiani et vSres a rerura
, , crealarum ni&giiiliidine, uli et Paulus, demon
\ , '
siral \ Dixit igitur catlumfixumesse; ut aqua
.
c o n s l a r e , secundum Mosre senleniiam *; n o n igne,
' ;
gicut profaoa) sapienliae magislris placel, j u d i ( carel. Dixil c l firmari lerram ideo, putant non , ,
iiulli, q u o d in ipso mundi n i c d i o librala pernianeat
,
iminobilis.Yerumquo ,/ qua in ipsa, babemus,
. ' \
El quw in ipsa ambuiant, inierprctalur Symniacbus.
\ .
A l quttnam sunl, quse verbis islis, Qui dedit fla ,
tum populo, Qui in ea est, inielligil? Cunciis eiiim
bominibus per protoplaslum in animam vivenlem
,
i f l S p i r a t i L quideni, nun aulem omnes sphitus parx x \
ticipes eflecii; sed eos tantum, qui lerrems cogl.. taiionibus superiores eflecti, terram conculcanl.
, ,
Dicas vero omnia eliam a n t i n a t U i u m genera, sive
.
ralione polleanl, sivc eadem desiiiuamur, signifi , c a r i . GaHerum, quia falsis abundabant prophclis
, \ , .
Imelitae, facium est landem, ut veris fides uon
. \
adbiberetur : imo ne Cbrislo quidem, q u a n i u m v i s
.

o s

miracula palrarel. Eiim enim et sumpla a Beclzebul polcatale daemonia ejicere, et, si ex Deo essci,
Sabbalum nunqiiam soluturum fuisse dtcebant . Hinc illa Salvaloris : Fur non venit, nisi ut
fureiur, maciet, 467
perdal; ego autem venio, ul vilaui habeant . E t : Ego veui in nominc
Phtris mei .
Hinc rursum Palris testimonium prophela noster

adbibet, eumque non sponte, ut transfugam, aut
, , ' ,
, '
,
eorum aliqucm, qui de suo (antum ingcnio lo' . \
quuntur, scd rile vocatum in juslitia accedere, ct
,
cum exerciiuum Domine, pro humanilaiis ralionc,
;, \ , ;
cooperari confinnal, Deumque esse, el lumen de
, lumin^, ei lucem geniium, lanquaro donum aliquod,
\,
in teuamentum novum, veloris uinbra diviuilus,
. \, ut par eral, dissipala . Qnoniam deinde ideui
, \ ,
ipse Uslamenlum
erat (lanquam factus medialor
, , * Dei el bominum) neque scripluram, neqtie libnim,
* \
veluti iMoses, edidil : sed in ipso eoruin eliam,

,
qui quondam animoruin caicitale laborabant, ad
\ \ ,
Dci agnitiouem oculi eperiunlur, \d est ab idolis,
. \ J5ou
quibus divinam cullum tribuebant, rcvocantur.
ldem vero el iis oliani spirilibus, qni apud infcros,
, . ,
in carcem domo conslricli lenebanlur , dc se ipso
e e

c t

eT

7 0

e v

" Jerem. xxxi. o l , 52.

Isa.n,5.
Rom., 20. Gen. ), 6.
Joan. x, 10, 11
Joan. v, 45. 1 Joau. , 8.
I Pelr. i n , 10
7

6 8

7 0

VARI.fi L E C T I O N E S .

*> . ^.

Luc. x i , i i , i 5 ; Juan. ix,

2367

PROCOPII GAZ.EJ

2368

roncionalus est, el vincuiit necessilalis omne* - \ 0 ,

beravit. Quin c l i i * etiam, quos superius dixi cce ,
citate laborare, cum peccalis tanquam catenis, in
,

ipsie scelerum tenebris constricli lencrenlur, pec- , calorum veniam largims, eosdcm diabofi servitute
, ;, ",
eripuil, et liberlate donavil; non Judtros privatiin,
* , .
non Israelem^ non Jacobum, sed genus boininum
, .
uaiversmn : ut adbibilo gentium nomine significa , \, . ,
vit. Dtiimlc, cum se Dominum Deum essc premi- \, \, ' , \ sissei, gloriam meam atteri non dabo, adjunxil.
, \
Dixit autein alteri, aiunt nonnulli, c l uni, lanlum
, \ .
oam de qua loquebaiur, cum vocasse tn justitia, et
. -
quae seqminiur, dicerei, faciam cs-e giatiam de- . " , *&\
lnoiislraret. Eral aulem gloria dicenlis : Ego Do , \ *
minus Ueus. Hoc enim nominc glorificalur.
Praesli ,
terit vcro dicere, quia Dominus Deus ipsa esl T r i :, ,
nilas,ncquc alius essentiaPater a Fil.io,quem roagna
.
prxslantem fecil, eumdem ipsum, si creaiura esset,
, c ,
supremaB gloriae pariicipem csse non posse, velle
, , \ \ * ' *
468 demonslrare. Realo siquidein auclorc Apo , , \
btolo: c Eliamsi mulli quidem sint Dei, ei botuini,
, ' , '
sive in coelo, sive in terra, nobis (amen tinus est
, * ,
Deus Pater, ex quo omnia : et unus Dominus Jesus
. ,
Christus, per quem oinnia, el nos pet* ipsum .
' ,

Neque enim alius est pra?ler ipsum, etiamsi pro , ,
prio piTsonae discrimine separelur. Cum autetn

xirtutes suask, sive laudem (ul Aquilas et Theodo, .
iio, nominibus quidem diversis, sed idem signifi- ,
aiUibus, intcrpreianlui), sculplilibus minime se
, \ .
daturum dicit, niliil eorum, quae aute coluerunl,
Oeum credere, neque laudem impiam offerre de- ^ . *
bere gcnles aduionet. Solus enim Patiis sine con- ' ) . ,
iroversia ri*tutes babel serundum diviniiatem qui
,
dein, jam auiem ei secimdum dispensalionem.
.
Placuil siquidem, ul in ipso ouinis plenitudo d i " , \, '
viniialis corporaliier inliabitarel . Post baec col( \
ligil : Quos principio, ccce venerunt. Venim quo
, < >
loco, antequam
amiunlientur,
indieala sunt vobis,
), \
!eginus; ila Symniacbus : Antequam
annuntientur,
.
ea audiia faciam vobis. U l enim prima, ait, re ipsa
, \ ,
tmplela sunt (Abrahamo siquidctn quod ci p?r rue
, &
de soniine ejus; qtiod per Mosen denique, reliquos. \ ,
que prophctas, prnmissum pronuntiatumque est, fa , . , \,
cla esse non ambigilis. Sic el quae nunc ipse ttova
; \ * ;
vobie omnibns affero : Priusquam annuntientur, el D , , \
in apertuin vfnianl; audita vobis per ipsam pro- ,
pbetiam esse volui: qua; deinceps adjiciunlur. At scrmoni, qni de. Salvatorc est, diffidere non concedit,
aiunt nonnulli. Yerum qualia landem nova ista, adtlunl? Ea uimiruin, qirje Dominus uosier ksas
Cbrislus twbis annuniiavil, vilam fuluri sasculi, ei qusecunque sanctis ipsis exsistunt pro dignitate
recondita.
7 1

Te

469
nwum,
exlremo
ip$um

inm,

10-23.

Canlate

Domino

ejiis, glorificnte

terrte qui descendilis

insultv, ii habiialores

nomai

vt mare, qui
earnm.

canticum
ejus

ab

navigatis

Lerlare

el vki ejus, villw, et fiabittttores Gedar,

470
7 1

VERS.

priucipatus

dcserelc.

Vobis istis, quae nova piius vocaril, oslcn-

1 Cor. ,

7 1

Coloss , D.

-'.
/ ,
- , '
,
,
, , >1
. , , ,
, , . . .
, ^ naivi,xs-

2360

C O M M E N T A R I I I S A I A M .

2370

, d i t ; qui hymnum, vel canlicnm ( u l caHcri I r a n s , U i l e r u n l ) morialcs omnes canere pra?cipial; cum
' .
principalus cjus, sumniaque in omnes poleslas per
orbem universum ylorificetur.Ws enim lolus refer*
.
tus cst, qui de Clihsli nomine Chruliani appellan \ , tur. Posiquam auiem pura rerum ftiturarum con*
,
templaiione animum suum saiiavit propbeia; ad
. easdem jam epulas et alieseiiam inviial, sectimque
, , bonoruin auclorem celebrare adbortalur. Iulelli \ . " \
gcbant enim piophciae quai a $e diccbaniur; inde , que eos deprecari aliquaudo, aliquando eliam
postularc, laaiari dcniqne nonnunquam Dei nspon< * , ,
so videas : quod el nunc paiitur lsaias, qui com , - munis o m n i u i n Salvatoris advciUura intuens, rum dem simul, cuni apparcbit, non tum priuium
, .
imperium suum auspkaturum, sed, qui
471

. oninitim potiatur lanquam Deus, iis ctiam, qui in
, , \ lerra versantur, l a l e m se pralibala sui cognitioue
. per aposlolos, qui piscaioriam v i i a m agentes mare
, , , faiigabant
oslensuruin docet. Derel vero rerura
\ \ , nooitatem et hymni quoque nwitas. Si quis cniia in
,
Christo eel, crealura nova esi; anliqualisque vete, , - ribus, nova illi oninia abicruni . Spirituali uiqni ,
dem, non carnali servilule, ul Israel redempli su ,
nius ; neque laiorum conCeclione, scd c a r n i s ille , , \
cebris inquinamenlisque liberati, non modo operum
, \ exactores iEgyplios, tyrannumque ipsum, sed uialos
\ - daemones, eorumque priucipem, a quibus ad scelera
, rapiebamur, eflugiinus; viueque islius, lanqiiam
, Q maris tempestalein incelumes evasiinus; ei pro
manna, panein de coelo, qui innndo viiain praebef,
,
edimus . Inio et laticibus, qui de pfra *,id est
'
, ' ,
Cbrislo, manarunt, ad delicias usque poii, saiicto , ,
que bapiismate abluli, Irajecto Jordaue in promis
.
sam terrani peneiraviinus, quam qui beali predi , \
cantur, miies conseqmmtur
Qnorurn noinine,
. \ hymnum Deo ab ejus principalu, id est, ui nonnulli
. \
puianl, ab ejus subdilis, non in Judaea, sed universa
.
terra, canlari decuiu Non enim, ut olim in Juda*a
notns Dooiinus , 6 i c e t nunc in Israele (anlum celebralur nomen ejus, sed ejusdetn laude coelura
et terra, Davideteste, redundanl, qui ejus gloria terram omnem reple:am iri vaticinatusest .
$ Verum, quinam sunl, qui allalo novo hymno ad
, \ ; 01
spirituale Iripudiuin coborlantur? Aposioli nhui .
rum, qui navigandi peritia mare superarunl. Qui
,
man dciudc nobis circumfusnm oberratites, Cbri
, \ quidem alias in imulU, alias eliam ubra
.
\ . Ilaliam, ullraque Hispaniam promulgarunt. Navi, garunt vero et viiae istius petagus, dum Ecclcsias
, genlimn, quae vitac bujus insuliibus, tanquain undis
\ , \ et ventis, qualiebantur, in inwlit docuerunt: quo
\ , \ de et illa sunt Davidis : c lloc tnare magnum ct
. \ \ spaliosum , cleraque qua sequuntur. Inccrta
,
deinde et inconslantia sunl bujus vilac iiegolia,
, magnaque nos confusione sursum dcorsum agi, , - lanl, quibus se soli explicant, qui Hlis 472
'
' ilatth. v, 4.
" PsalMatib. , 18.
II Cor. , 17.
" Joan. , 51,53. ' lC>r. x, 5, 4.
., 2.
Psal. ciLvm, 4,7. " Psal. ein, 2.

7 I

T>

n u n

T i

YARIA" L E C l I O N E S . I
. /.

PROCOPII GAZ/El
2372
2371
quam domergi se paliunhir, id est, qui imindanis * / . * ,
88 ccupationibus involvunt. lntelligas el in ^ *
sulnrum nomine, eorum eliam animas, qui amaris
. * , ,

periurbalionibus ante Chrisii adventum inundaban ,

..
tur. Quibus subjicit : LiBiare,desertum, el vici eju$; ,
,
aut sccundum alios, civitalcs. Mullas siquidem in
Ecclesia Dei civitates, pro varia earum admini- ; , .
slrandi regendique ratione, rcperias. Ideoque et in
,
Aigypti visione, quinquc clvitaies in ^Egyplo, quae
.
lingua Chanauaea uterenlur, fore praedixerat. Non
> ,
desunt lamen, qui deserli civiiates eas esse arbi- .
trautur, quas suis nominibus Cedar el Petram

nuneupat : quarum illa Sarracenorum, extremo
. stipra Arabiam deserto sila esl/ iiacc autem in
' ,
Palasltna re^ione, impielali et superslilfoiii ad diclisshna. Quarum mentione, tanquam Judxis

nolae sint, ad extremos usque terrac incolas
.
ciiam idololatria maximc laboranles, mananlcm

ex verbo lceitiiam perventuram csse signifi- . "
eat. Ex singulis etiim quibusdam et auditoribus

minime ignotis, ad genles universas pcrvcnluram
.
esse Dci cognilionem demonWat. Deinde, et apud
'
tios eliam, quorum meminil, Cbristi Ecclesias esse,
,
sicut praediclum erat, uemo non videt. Lhcas ti
. Ecclcsias, quae Dei cognitione quoudam privalae
, ,
fueranl, dettrli nomine, earunique ignorationem

per Cedar {quo verbo lenebrx significantur) de\, .
iBOfrslrari : quibus jam, quia illusirari debeant,

annuniial simul, et docel fore ut, appellanle Sal ,
valore, quae viclae anlca debcllataeque fueranl ani- Q . \ ,
mai, ejusdem cuUura rursus amplcctantur el prse&.
.
tlicent. Fuit enim Cedar posterorum Eeau sedes,
\,
qui diu adver&us Jeru&alem el legem bosles ec

, ,
prabneriitu. Alias vero lalabuntur el qui Petram
, *
ipsam incolunt; quo noinine Cbristus appellatur.
, . > \ rac
Significat aittem praemissos omnes, tanquam qui in montium Dei terticibus habitent, id est, oraculo- ,
rum ejus alliludinem assequanlur, bymnum Deo ,
csse oblaturos; juxla illud : In montem excel- .
eum ascende, qui evangeliras Sion . Ad hoc, virtutes ejus. ln pra3dictis 473
insulit nuntialuros
csse d i c i i , qualia constat a discipulisesse factitata, dum parlim quidem ipsius divinilaleni muudttm
exsuperare, parlim autem verae Dei colcndi leges exsistere palam profitereniur.
Deinde,quia fiducia el libertale maxima ad id
tcntibus non erant defuluri, a quibus oppugna- , ,
r c n l u r ; slve id sua sponte, sivc dsemonum opera , ;
incitall facerent, tanquam concusso et ruente i l - , lorumimpcrio.eosdcm, Deo opilulanle et propu- ^ , . gnanle,
nunquam
Exibil
nanio
. . expugnari
A v m . o n n r i posse
n n c c praedicil.
n r ^ i ^ i i
viuu
, , *cnim lanquam rex, qui egrediiur ad beltum. Imo .
, '
Buscilabil zelum; aut cum scilicet, qui a se esi, ' , < "adversus bostes : quale illud csl apud Zacba- , ,
riam : c Zelavi adversus Jerusalem et Sion, zelum
,
magnura . Aut cos profecto, qui in ipsum,
"
anioro exaestuanl. Qualis erat Apostolus, qui dicil :
;
< Quis nos separabit a dileciione Chrisli
?>Ei"
, , # *

8 a

' Isa. ., 9.

" Zacb. , 2.

Rom. , 5 5 . Pbilipp. , 21.

' V A R L E LECTIONES.

. .

2373

COMMENTAHII IN ISAIAM.

2374

o\ . rursus: c Milii enim el vivere Chrislus est, elmori

lucrum. > Zelo vero fingrarunl etbeali marlyree.
, . \
Deinde, cmn zelusDeo Iribuiiur, uon passio aliqua ,
, \

, sed in eos, qui pcccanl, ammadvefeio detnonslra*

tur. Piaueica, tanquam de bcllica vociferalione :
.
El clamal>ii super hosles $uos i u l u l t l ; quaie aul in

couOiclii ipso, aut dum viclis iirsullalur, a victori ',

;
bus eflici cousuevil. Deinde, ut muliam in gentes,
\ ^
quae idola colueraul, auimi sui leiiilalem o* lende. ,
ret, lacui adjecil : Num semper eiim tacebo t Yoluit
.
enim el eosdem Satauac dudum eripere sed eo us ,
\ \
que teaiporisopportunilalem exapeeiandam censuit,

doncc Cbrislo ducc, in eos, a quibus vincebajmir,
\ ,
bella geieret. quod lacui dicii, eliam legiojij re .
cte conveniat , qui ad sepulcra bominem exstin ,
9

8V

Ji

- -

guere conatus esl. Conveniat etiara el universo illi
, , judicio, quo tempore pro nierilorttm ralione, sua
singulis est redditurus. Cieterum, vel co nobis Detmi
- ' , parcere demonslral maxime, quod ita nostrse salutts nomine angatur, u l subdilorum assuinpta per ,
sona veluti nosiram salutem parluriat,
nullo lamen
,

Davide leste, quod rectum esl facienle ~, doioreni

; ,

feral. Non iransferain igitur, inquil, propter dile .
, \
ciionem jequo animo474 perferens, doloribus ; * < "*
quc imperans ; ul ilia, quae libcrorum spe paiiiur :
, . > ,
scd scalurienles exsiccabo voluplaiee,eam illisaver' , ; \ sionem sceleruin per poeniieiiiiam addiicena. Qui

, , - possil enim resipiscere, qui necculpam suaro agno ,

scit ; nec vita? prioris smdia omiuil ? Inde illud
\ , * 1 - Q e s l : c Cuni reversus ingeinueris,tunc salvaberis *.
.
Idipsum vero omnibus, quanlura in *e fuit, dum
in lerris ageret. Cbrislus praestilil. El&i cxci quidam lucis hujus non defuerinl, qui sponie sua in divi
nis islis aerinouibus caeculire semper, et pro idolis suis siare maluerint, juxta illud : Simiks illis facu
sunt, qui fccernnl ea . >
Sed averlendi verbum ita neurpant nonnulli; iit,
, ,
, \ '
, \, aut daemonas lerra, quam possident non ejeciurum
se roodo, sed praefloito in omnes imperio privatu ,
ruin; juxla illud : c Nunc princeps mundi bujus
,
ejicielur foras : signiflcare pulenl. A u l certc,


. ' \ - ut apudoranes, qui ejus praeclarc facia intuebuntur,
veniat, effeclurum : quibus cl I!a, c , in admiralionem
, \ . , , bacum ipsc perculsus dicebal *. Domine, audivi
audilionem luam et l i m u i , Domine,cogilavi opera
\ .

tua, el obstupui . Deinde, quid siceandi verbo

,
,

' " , \ \ ^ intelligat, explical, cum adjicit positurum se fluvUts

inixdat,
et paludes siccalurum
; ita genliura sa . '
pientes nuncupaus, el qtixcunque de diis suis con , ,
iinxcrunL, unde sibi creduios lurbido potu, secun, ,
flo\ ,
- dum Scripturam everlebant: quos et paludes,
ribus quidem vestitas, sed fructu destitulas voeal;
, \ * t ;
quae appellente Cbrieto, veiui exsiccala
ei inuttles
; ;
remanserunt, ut ait Paulus bis verbis : Ubi sa ;
piens?ubi scriba ? ubi indagaior saeculi hujus t
\ *
NonnestuUamfecilDeuftsapicDtiambujus mundi ?
^ ,

8e

i 7

8 8

89

99

8 4
M

Luc. vin, 30.

1 Cor. i , 20. -

, 8

Psal. xm,5.

8 l

I s a . x x x , 13.

8T

Psal. c x m , 8 .

Y A R I i E LECTIONES.
. .

. '..

8 8

Joan. xn, 51.

" Habac.m, &

S373

PROCOPII GAIMI

Ex quibus quae iiisukB dicunlnr, in Ecclesias evase-

runt, a quibus in Christo naviganles excipiuntur,
qui eviiata tempestate, mari deinceps ascenso, viiac
fluclibus biuc inde agiianltir. Sed iis, de quibus diclum csl exsiccalis, qui cwci pritis fncranliu tias deducti evangelkas, quas ante non noverant, servati
sunl ; <)Uoset Paulus ila allocuios csse reperitur :
c Eratis enim aliquando lenebrae, nunc aulem
lux iu Domino
> Quibtis 475
eliam, sicut ait
Joannes, qui Daplista cognominaiur : Erunt prava
iri recta, el aspera in vias planas *. Premisil
ciiim t c Oinnis vallis implebitur el omnis monset
collis humiliabitur
. Alibi rursus
dum
ipse in haec verba loquitur Isaias : c Via impio-

2375
h

,

,

, \ , ,

\ , . ,
\ ,
, \ .
< " ,
\ \ . \ c
, > ,
, rum rccta iacta esl \ evangelicam inlelligens, , \ .
qua? plana el facilis cam calcantibus evasil, juxla
, t
i l l u d : Jugum meuin suave est, et onus nieum
' ^ leve . Cum eisdem el se j>erpetuo versaturura
,
pollicetur. Unde illud: Ecceego vobiscum sum onmibus diebus usquc ad consummalioneni sseculi

9 S

Ab eo autem loco, Jp$i vero conversisunl retror-

a verbis Dominus Deus virlulum egredietur, auspi-

cari putenl; isiaque velini deserto et insulis, et

Cedar (quae a prophelia, Jttdaici populi nomine
babila aliena eram) propbeiain Israeli rejeclionem
per ea, qu;e addncunlur, dcnuniiare, dum ail :

, ,

jam

. } .

\
"

,
\

, ,
, *
\ , ,
, .
\
\ '
, , \, .
' ;

9 k

Epbe*. v, 8. Luc. m , 5.
* ibid.
Isa. xxxv, 8.
i>eut. xxxii, 21. 1 Cor. , 12.
Jsa. \L, C
99

WIUJE

; .

tibi moniium et collium nomine, populi principes,

sicut per fenum, corumdem peceata intelligit,
Paulo suffragante bis verbis : Si quis aedificaverit super fundameiilum istud, ligna, fentim, calamum, cujusque opus apertum fiet. > Et superitis
eliam , populum tanquam fenuni cxaruisse dixit.
i>cinde, cum fluviorum appellatione legis docirinam, qua ulebanlur, designasset, CQS, hiquil, po-

TP .

montes et collet, et omne fenum eortim arcfaciam ;

^.

. ,
' ,

npendcndi tempus est. Dimovebo itaque, el siccabo

iimul. Deinde, secundum Hebraicain veritalem ,
reliquosque 476
interpreles, inlutit : Vastabo

;
,
. \
,
,

fgi siquidem, salis superque peccanles ferens.

Ipso deinde passionis lempore, calumniis imperti-

, l

.

, \
, : \
' .

; \, ,

nis raiio? Tacui. Num et semper tacebo? Patienter .

>T

Dominus Deus viriutum egredietur, etconteret bellum.

,

9 9

) ,

Secundum Syinuiachiitii autem : Dominus et polens

veniet, ut vir bellaior. Deinde, lanquam sibi sil cum
Hcbrafis bostibus negotitim, btllum subindicai, el ^
zeli nomine, eam intclligit amiulationeni, qua sc
apitd Mosen in non genlem eos aemuJaturum Dominus affirmavil \ Sutcitabii ergo zelum, inquit;
sod diberto ipso, el Cedar, ct insuiis sibi concilialis, Judseorum autem populo rcputfiato.Nequevero
id ttmere faciel ; sed cur ita fecerit, rationem afferel : quale est quod sequilur : El clamabil super
inirnicos tuos cum fortitudine. Quae autein defensio-

(us tacui; cnm, sicut pariens, egi patienter: al

, \
, \

sum, plerique omncs, qui isla explicant, ad Judaeos

referri arbiirantur. Quamvis etiam non desinl qui

L E C T I O N E S .

Mallb. , 30.

Mallb.xxvin,iO.

2177

COMMENTARIl IX 1SA1AM

2378

, wom tn . Imo qua loca apud illos ila ralionalibus aquis siagnant, ul ciiiiipa/udjftiisconfcmi, .
lur, eadem exsiccabo.
Quae postquam esl internfinalus, transil rursus
, \
ad gratiam, quae gcniibus concessa esl, hisverbis:
"
Ducam ccecos in via. Dixiienim de Cliristo eliam
. \ ^ * "
superius : < Dedi le in testamenluro generis, in lu ,
cein genlium, ul aperirs oculos caecoruin ' . >
. ,
Ideo autem vite noracn singulariier omnes usurpa-,
, <
runt, ut eam, de qua Salvaior loquilur, cum viam
, . \ se esse asserii , quam aniea nesciebamus, esse de, , \
monslrareiit. Semitas deinde, scripia prophetarum,

in quibus beatae vitaeratio nobisapcrilur, appcllal,
. \
Deique ignorationem in lucem, ei quac quondam
, \
obliqua difliciliaque fucrant, piana el recta fore
. *
,
. pollicclur. Undc stalim hwc se eis verba faclurum
adjicii. Apposite auleni et signiticanier, non di' , , , \,}.
cendi verbism, sed (aciendi usurpavil, qui quaeolim
'
per propbeias fuerat lorulus, nunc reipsa se pra? .
\ , -. siituruin poliiceatur. Atque binc est, quod ad eoe,
qui Deo quondam proximi, uunc retrorsum conveui
, .

sunt, id esl, ad Judaeos, serinouem convcriii. Os, \ . ;
tendil aulem quodammodo ipsis gcnlium conver, ; ; /
eionem, el quam mutationem passi essenl, qui a
, . "
tcn< bris in lucem prodieranl, duni *ic idolorum
ciilloics exprobranlis modo aggrediiur : Coufundi

.
mini confusione, ei quae deinceps; quae accnrale iia
, .
,
rcddidii Syimnacbus : Confundenlur confu&ione qui
.

confidunt in sculptilibus, Aquila autem ei Theodo '.,
liu confundanlur. Revera enim cum ab idolormn
C
\

cultu ad picialeiu genlcs iransissem, Audxi con(u $i sunl : sed jam desieiunt confuntfi, qu\ ccPcosoWm,
.
nunc esse visum adeplos inlueantur.
\
477 CaHeruin nonsinemagna emphasideeis con , \
veni sunl iisurpavil; quippe quiIcgedivina instructi,
,
Deiim eliam universorutn cognovissent. Audierant
, ; . > \,
enin : c Doniinus Deus luus, Dominus u n u s e s t .
. ,
E l : c iNonerunl libi dii prseter me *. > H . c c cum dixis
. \ 01 , .
s i i , lanquam in surdorumauros conlenla voee: Surdt
'
auditc, inclama'. Ac ne degenhbus, quibusista olini
( ), ,
dcerant, haberi sermo vidcretur (haec enim illisolim
cl ; ''
conveniebani), disiinxil bis verbis : Ecquis ctvcus,
^, .
nisi filii mei ? pro quo Symmacbus : Ecquis ca; ; ,
cus, nisi servus meus ? el mulus ut nuntius meusf
;
; D quis ccccu* , ut perfectus ? el tnulus, vt servus

,
, . \
,

.
,
. ,' ,
, \ .
, .

, .

l>a. XLII, 6 . Joan. , 6 .

Deut. , 4 . *
1

V A R I J E

. .
PATROL. G B .

LXXXVIL

tneus? Servum circumcisum populum nominat,

miuiium el perfectum condemnans; quoniam lalis
essc volobat. Seipsos vero ccrcos cl muios cffecisse
significal, cum ait : Vidisiis scepe, ei von custodistis. Aperlcs vobi$ aures, et non audislis. Scril i lur enim et illud : < Audiiu audielis, et non inlelligetis , cacieraque, qua3 sequuntur. Locum vcro
iia iransliilii Symtnachus : Vidisti muila, et non
custodie*. Aperta? aures lute, el non audies. Dominx*
voluit justificare eum ad tegem magnificandam et
3

Exod. xx, .

LECTIONES.

* Isa. vi, 9,

2379

PROCOPII GAZ.EI

2380

extotlendain : quibus aperle dc Judseis sermonem , \

* \, ,
esse demonstravit. Sed ipsi, inquit, inlug babenl
;,

laqueum laientem in animi sensibus, quos inito

adveisns Cbristum conBilio occultarunt. Yel, non . "
perpenderunt quo pacto sibi de domo serviiuiir ,
. "
alvecn-^
ereplis, lege tonquani paedagogo, moderalus sum
Alioquin enim gratiis milii persolutis laudem .
gnificassenl, qui nuiic ad idololalriam, sceleraque \ .
,
omuia sese converleruut. Itaque dicebat : Exspectavi ul facerel uvam ; fecil aulem spinas*. Hinc , "
ei eaetiara illis in memoriam revocat, qua? patti- . elfcov
bus ftuis conligerunt. 478
S enirn, inquit,
.
&vidi impielatem eorum. IHrepti siquidetn factisuni

.

in prcpdam hoslibus. Laqueut enim eorum in cubili, ,

wus ubique. Et in domibus simul abtconderunt eos;

,
deos nimirum conflaliles.
' .
01
Qui enitu populo praeuranl, palam se ex legis
instiiuto vitam agere fingcbant quidem, sed animo , . \
impietalem occullabant; inqtie doniorum penetralibas idola babebanl, qtiae colebant. Iiaquesic Eze- .
j ,.\
cliielem alloquitur Dominus : t F i l i bominis, perfora, ei perforati parielctn, cl vidi. Et ecce omnis . \ , \ ,
stmilitiido reptilis,el jumeuti, et oninia idola domus \
Isracl descripla in eo circum. Et dixitad me : Cerlc ' . \ * ,
v i listi, tilt boniiitis, an parva sunt domui lsrael,qua? .
faciunUinguIi clam in cubiculo suo ? i Indeesi i g i ; ,
tur, quod eos se in captivitatem tradidme subjicit.
.
D aulem descrente, quis est, qui tueatur, qui dire- ,
pia repetat, cum deorum nullus, quos ipsi colitni, id
, praeslare valeait Prudenier auietuet commode cum Q ];
poit gentium vocaiionem Israeliias ejiciat, causam
, , f
eam adducit, quam el MOBCS ipse demonsiravit,ubi *
aii : c Ipsi ad aemulationem me provocaveruni, , .
lanqtiam Deus non essem ; ego autem eosprovoca- \
bo, tanquam gens non sii . > David : Exa , > \ .
ceibaverunt eum in ficlilibus s u i s ' , > et quae se- ,
q lunlur. Sunt ifaqtie dil gcnter aniruorum tilandi r o / , , *
laquei, ne nostris ipsi cupidilaiibus capli, daemo* \ ,
IMIS in depaslionem tradanwr, juxta illud : 5i . > , :,
sphitus dominantis in te asceudat, ioctim tunm
* ne de&eras . > Deinde, lanquam ad $urdo% loque- ; \
relur, elaudiloribus oareret, ipsis auditoribusdicit: , ' Qui$ est in vobit, qui hwe andiai ? Elsi enim rerum
evenlus nondum seculus est, cerlo lainen in posle- , ,
rum ea ipsa futura stint. Quis igilur cattsam dire- D
;
\ .
plionis populi ita quaeret, ut dicat : Quis dedit in

direplionem Jacob f Nondtimenim id quisquain fecil .
,

praelcr illuin in quem peccaverunt, in cvjnsque viis
.
~
ambulare noluerunt. Vocali enim ad evangelicas

.

vias, non auscuilarunt : ueque recentem legem au-*
.
dire voluerunt; uiide 479 bellum in eos prcevaluil. ,
Olira enim bello aliquo usque vexati, i(a se tamen , \ , \ repararunt , u l ei urbein, et teinpluin etiam iw- . , i , \
E

> 0

'

,
suurata baberenl : al nunc ex quo pulsi sunt, taulum advenus eo$ animorum bellum invaluil, ul ne .
ad nialorum quidem islorum caubam advertant.
P$al. L x x v n , 40.
Eccle. x, 4.
b a . ix, 4.
Ezech. , 8-10.
Dcut. XXXII, 21
4

1 0

VAIlliC LECT10NES.
j .

C O M M E N T A R I I I S A I A M .
2382
238i
\ \ * ^
Nonnulli vero el liaec eliam ad eam, quam ab
, \ ,

Assyriis pasei sunt, expugnalionem relnlerunt;
iidfm andire simplicilcr pro auscubarc posilum
. ,

arbilranlur; auribus autem percipere, pro qiun
,
audieris mente prudenler agiiare quales nunc au ,
,
, ditores propliela poslulal, qui, juxta Paulum
sciant ouinia in fignra illis coiiligisse : scripta
, aulem osse in admoiiitioueni nostram, u i caveanl
. ,
ne a similibus decipiantur. Emphatice auiem Ja",
cob ipsiini tradidUse dixil, qui eumdem ex ifigyplo
' .
, \ erepltim gervaril, ejusque nomine l o l in hostce
porlenla ediderit. QuU eum igilur, qui erat vin ; , ,
, * . cere solitus, hostibus subjecii; quaeve hujus rci
, - occasio? At enim saiis docet interrogandi particula
ista illis omnia Deo auctore ob id conligisse, quod
6. c ,
. , \ - eumdem reliquerunl. Sed eos non peccasse priu
. oporiuit, ne poccatoriim ultione ad frugem revo cari se et corripi non dolerent; quorum nomiue
sii: Loquilur Jeremias : Domine, oculi (ui in lidem.
,
Flagellasli eos, et nolueruni amplccti discipli ,
nam . > Alque bine est, quod cum iis, qui, expu. ,
gnala civitale remanseranl, ne in iEgyplum des , .
,
cenderent, idem suaderet; eorumdem uxores.Unpotenli furorc percilse, a Domino onssum non esse
,

inclamabant. ideo enim se tantis ealamilatibus

. \ *
c ." premt, quoft regiuse caui sacrificare desiissent,
clamabant. Adeo illis sensue obstupuerant, cum
,
. . *' * prwvateret adrersus eos bellum, el qui comburehant
, '

eos in circuiiu. Quod alicubi etiam nosler indicat
. " , - propbela, dum urbes eorum ignem populatum essu
**> ^\ .
C signiflcai; lalia cerle et ipsos etiam nunc passos
esee dicit; licet a Deo non eripi, servarique non potuissent. Indicat aulem praecedenles calamitales,
quas non jiwlilue operibus, aed legie tradiias violatione perpes&i sant : ad quod quia non adterlislis, inquit, danmie ei calatniiatibus eiiamnum opprimi non desivistis. . .
CAP. XLIH.
4 8 0 V E R S . 1-13. El nunc tta dicii Dominus,
-*.
, , , * qui fecil ie, Jacob, et qui formavit le, hruel : ISc
,
, timeas, quoniam redemi le, xocavi te nomine tuo.
. . ' , Meus es lu. kt si transkris per aquam, lecum sum,
,
. ei flumina non cooperient te. Et i transieris per

,
. . . ignem, non combureris, flamma non comburet le, eic
4 8 1 Diversa sunt bsec ab illis, quae de circum
\ ciso populo uuper dicebaniur, cum caecos eos,
, ,
, . surdos ct direptos iiomiDaret. Jam igilur scrmo esi
- D de praBslanliori illo circumcisoium c<Blu, qtii fui
. , \, , amplexi sunt. Si enim et illi, ait, quia lales esseni.
, ' ejusmodi passi suiit, vns ipsi sallem, qui Faclorem
veslrum agnovistis, audile, audile, inquaii), qui
\ , ,
\ , opus ipsum et ftgroenUim, quod in vobis esl, iia
sine Uht conservaslis, ui pecnliari nomine Jacob
.

^ * ei hrael audiaiis. Ego enim sum qui feci le, animo
quidein ad oieum exemplar et ad imaginem ex, \
presso; corpore aulem de terra crealo el assumpto.
, ,
Ego, inquain, qui ei aanguiitem in^um lua causa

. 8
elftjndens, redemi te; peculiumqiie exsislerc milii
.
volui. His crgo per me dignus babiius, perge quo
, . t
4

l e

1 1

ICor. , .

1 1

Jerein. , 5.
YAMiE l.ECTIONES

* . ? '.

23S3

PROCOPII CAZ.KI

jubciis iiiiicre proficiici Evangclium depradicans. ' ; ,

Quod si insurgaul nonnulli, confide, nihil quid- . > *
quam veritus. c Ecce enim ego vobiscum snm dics

omnes ad consumroalionem usque saeculi. Me igi- * iniitalus, qui sanguincm mcuin redemplionis \ .
propiliationem
essc volui, fias ct tu impiorum
Uv ,

\
propilialio,
qui per le vocali, ad extremas orbis
. \
partcs propaganlur : quorum libi exemplum JEgyplxi

ipsi AZllnopcsque, c l qui Syenen incoluiil, vel Saba,

*.

I cseleri iranslulcrunt, 4 8 2
queanl. Tanlmn *
cnim a me, pro mea in te benevolenlia glorificalu*
.
e*, u l caeteros omnes per le vocari voluerim. Esi vcro et Saba gcns illa ^Elbiopia?, ex qua r e g i n a m
ad Salomonem ese profcclam legimus
Eos igilur omnes, prae le, vel pro le, inquit, mibi
, , aseumpsi. A l illosinale perdam,qui tibi, sivft populi ^ .
sive principes exsistant, praedicaiionis nomine adver- , \ .
^
.
sari audebunt. Confide ergo. Nain etipse//* ,
\ , , *
quos, Deo opilulanle, pcr orbem universum propa ,
gasti, in meam coelcslem civitatem sublimes per , ,

aerem angclicis virlulibus, lanqtiam pcnnis, sub- ,

nixos eongregabo. Meos enim, qui a vobis nati
: . '
legenerationem in Ecclcsia adepli sunl, filios esse

, ; 1 Chrislianos omncs de meo nomine nuncu , \
pari, quia Gbrislus ipse sum, quem vobis isla per
. propbciam vatkinanteni auditis. At quo loco . '
gtorxam meam praparatieum
babcnms, alii i/ glo ,

riam meam creavi eum inieFpretantur : nimirum,

,
ot ; ul ine, qui per vos cst vocatus populus glorificaret , . ' ' \ .
Ipsum enim, cum moribus essct incomposiiis ,
"

efformavi,
et cum in ignoranliae tenebris antea
. T o t versantur, in lucem eduxi. Cujusmodi gente$ ipsai
, ) \exsliteruiit, quas in suam Ecclesiam coivisse dicit,

,
^#
cx qiiibus el principes Dei populo coiislittili sunl.
.
Deinde, lanquam eoruin, quaa valicinalus sl, ad )\, , , 6
miralione propheta caperelur :Qui$ esl, inqtiit, qui

priedictionuin isiarum evcntus suis ocuiis nsurpaC^ ,
lurus, testisque fulurus sii? Justificentur
qui le
;
",
slimonium
laturi sunl; quoniam elipse testisrorum

,

fnturus fcum, el filius, quem elegi; de quo dicebat:

.
\
Ecce puer meus, quem elcgi . > Quin et Sal . \ " vatur nosler ail : Qui coidessus me fucril coram
\ ,
boininibus, confilcbor ct illum coram Patre meo, ,
qiii coelis est . Ad cosdem dicebat rursus :
. t t
f Vos eritis mibi lestcs in Galila?a, c l in Judsea, ^ , \
c l Hicrosolymis, el ad extremos orbis usque ler- , \ , \
minos . > llwc auleii!, ait, (aciam, testesquc meos,
.

, \, ,

et Puerum meum, quem elegi, imllam 493 ciinclis

v,

, ,
bominibus, ul sciatis, el credati$, et intelligatis
\
, ,
)
,
quia ego sum, e.l principio carcns, el solus Deu$.
\ ,
\
.
Nam c l Chrisms ipsc, ct aposloti scienliam de
, Deo, cjusdem pdem, et noiiiiam annunliarunl.
Esl
,

\ \ vcro Veus uniis, Paler ipse, nec aliam ab eo virlu. . ,

tem peculiariter obtinel quiFilius est. U l ergo teslis
(
.
est ipse Paler ct Deu$ Satvator, itaet Filius, qxiem
\ , \ ^

e s s e

Jt0

degit.
1 1

111 Rcg. , 1 seqq.

I s a . XLII, 1.

19

Mallh. x, 52.

.
1 4

Act. 1, 8.

VARIyE LECTIONES.
5 .

. . * . .

385

COMMENTARII IN ISAIAM.

2386

ilaque el a!si sio loquilur nosler hic proplieta :

Et millel ipsis salvaloreni, qui salvet eos; judi , .
cans salvabit eos
A l pro exprobravi, reliqui
, *\ ,
,audire feci iiuerprclanlur. Ista enim vos anie 0111-.

.
nes docui, qtti Deus unus in vobis s i i n ; neque niibi

,
\
adfuit alienus, cuni isla r prophetas meos va

ticinarer; qiieiiiadmodiun vo* mihi testes estk :
,

.
lestis ilem et ego, Filiusque meus. Adfuil cniiu

, .
et ipse mecuin, cum isia pra-diccrcni, ctim anle
, .
carnis assumptioncm exsislcret. Sed qua* ab iniiio
* , ita fore dccrevi, muiarc c l movcre neino cst qui
.
possit. Alque \\xc quidcm in Jacobi ol Israelis
" \ ,
) gratiam dicuntnr, qwas lamen ad apo$ioli(!iim cbo , \ \
rnm, ct ad eos eiiam onmcs, qui cx Juda/is fideni
. ,
amplexi sunt, extcitdunlur. Volunl porrb nontiulli
, ,
* , ); lVuin ipsum, qui pro sua bouiiate, quos a se casrgaios rcpulit, inviiarc rursus, v.i prajleiiiorum
, >. \ , ,
, \ oblivisci solcat, temporis eliam allcrius principium bic proponere : quale est illud : c Ilodic si
. ,

vocem
mcam audieritis *, > el qua? sequuntur. Ut
, :, \
enim ibi hodie vocabulum , sic et liic parlicula
, , nunc oblivionis arguincniuin contiuct, ct oslendil
' Deo auclore rcrum fore alianun principium, qui
nns animum despondere nunqiiam paiitur : tai>. .
, , q:iam Christi saiigiiine redemptis omuibiis praesen\ * . liuin rorum iinmineat cominiitaiio. Placuit enim
Deo, teste Paulo , omnia in eo iusiatirarc, qui
;
' .
\ ;, larghur nobis recenlcin etiam de Cbristi iiomiuc
.
, appellationem, quod invocaium cst super nos
Quodnam
igilur
nomen
est?
Meus
es
tu.
Cbrisli
.
(

, e

<0

. C
\ ,
; ;
.
"
, . ;
; . \ \
, \, , \
>\, \ ,
. ,

,
\ ;, ,
; .
,
,
, \,
.
\
, ,

\

.

, \ ; .
6
.

'. \
.
,
.
; , t
, ,
1 7

1 8

!sa. xxxv, 4.
Psal. xciv, 8.
t, 27. Epbcs. , 23.

13

Epbcs. , 10

siquidein otunes esse dicimur, qui extra alienatio*

nein simus, quaiu peccanlcs prius habcbamus,
quaittumvis 484
^
"
cssirnms. Sed nos
rursum ipsc sibi conciliavil; ctni quihusvis (cntalionibns inexpugnabiles rcddidil. Flumina siquidcm,
et aqua, c l ignes, varios icntaiiontim insultus des gnant. Scribiltir enim : < Omtts qtii pie volunt
inJesu Cbrislo vivereperscculioucin patientur . >
Cliristi deinde ad ipsos, qni iid< m amplexi essent,
verba non desunt, quibus eus in l:oc sxculo aflligcndos esso monuii; in ca prieicrea domns parabola, cujus jacta snpcr pclram funlaincnla fnerant : c Et desmidit, itiqnil, i m b ; T , et venenml
fliivii, el flaverunl venti ; > quibus iiibil allud,
quam lentaliones siguilicivit. At qitoil commutalionem luam (eci jEgyptum, ait, genlcs se in ropudiatorum locuin bibi adopiassc oslcndit, qnibus
iiupie degcnlibns autea, solus Dei sors cvascral
Israel. Nuiic aulcm renim esl ordu 'cmnulalus, ex
quo Redemptorem Jud.ri niorli tradtire ausi suni.
At glorificabo te, inquil, honore postoa proseqticns.
Vocabilur enim ot illo, posfquain fticrunl gentes
ingrcssue, quando propur le excitalos multos tibi
dabo doclorcs el principes, qui pro luo capite verba
faciant. Esl vero credenlium capui Chrislus
,
qui pro l*, id eslin iiiaiu rem tnuuqtie utililatoin
ouinia facturiis esl. Videlur a;iieiu polliceri Ju3

e 0

n n l

r a

,l

1 8

t e

80

Jcrcin. , 11.

1 1

Tim. i , I^.

" Maiih.

2 3

*
PROCOPII G A Z / E l
2-188
doruni Synagogae, ejns se /i/ios esse collecturura. ,

Venit enini nt deperditas oves Israelis salvaret ,

. \
ei eas etiam, quae ubique dispersae, crcationis ra , ' *
lione filii Dei dicebanlur , id c&l gentes, quas in

. ' \
iTrorem Satanas inducens a Deo avocarat. Aique
,
binc est, quod, cnm dixisset Caiphas, Unum bo ,
iuinem pro populo niori conducere, slaiim subje- , \
citevangelisla, co ipso, quod sumnius esset pon ,
lifex, Jesum pro genle moriliirutii propbela^se. \ ,
Neqtic solum pro gentc, sed ut filios Dei, quieraut \ dispersi, congregarel in unum. Dicas et genics
.
,
esselsraelilarum illios, a quibus Adei discipliiiam
, \
acceperunl; qui ubiquc terrarum dispersi anlea,

.
ai

in upani jam Ecclcsiatn catholicam a Deo coacii sunt, a quo eliam ferorum inalorumque spiriluum
conatus reprcssi sunl, quoruni lyrannide 485
anlea ad Deum e.rigi minime dabatur. Eo ipso
dcinde, quod fiiiorum et fHiarum meminil, eam, qiiae por Clirisluin est, lidelium adoplionem indical, cujns nomine omnes nuncupamnr.
\,
Ait aulem populum se creavisse, qtio roodo legilur
in PsalmJs : c populus, qui crcalur, laudabil \
. * , \ *
Doininum
> Qio.l idem plane est ac si recrcari
, , \
el ila ad imagiuem Dei revocaii dixisset, ul veleri
.
bominc doposilo novns cvadal. Esl enim in Chrislo
nova qnaulam creaiio juxla iliud : Nolile c o n W - , , c , inari lmic saeculo, scd rcformamini in novilate
. "
sensus v r s l r i . > Quod cerle gua se jani gloria
, * , \
prasslilisse significai. Est vero Palris gloria Filiu$>
\
por quem nimirum, et in qno gloria affichur, cum
. > ' > .
dixit : c Ego gloriiicavi tc iu terra * . > Per quein
populum ccEcum tn lucem eduxit. Esl enim justiliai ")
; , ,
Sol, neque suos palitur noclis el lenebrarum iilios,
: '.
,
sed lucis, inquii Apostolus
exsistere. Qiiod au * ,
lein congregati suui dixit quia nonduin illud conligil, propbelico more exlulit, ut congregatum iri ^ q, \ .

.
deuionslrel. De (uluris enim, lanquam pralerilis,
. >
usilale Scrptura loquilur; cujus generU est illud .
, .
< D o r s u u i meum prxbui in f l a g e l l a
. illud :
,
Parlili sunl&ibi v e s L i m e i U a m t a . > Futurot au-
' ' . c
tem el genlibus in Ecclesia principes innuit, juxla
, \ ,
illud Davidis : c Sicul lenebrae cju, ila et lumen
. \, *
ojtis . > Dealbala enim est, quui nigra fuerat.
, . > *
Deinde : < Ubi abundavit peccaimn, ibi superabun*
.
davil el gralia
HaBC igilur loculus est Deus
\
lanquain qui de eorum eveniu, quae prasdicil, i . 4
bil auibigai: cum dxmones futuronim praudiclione,
vos iu fraudcm inducant. His enim elbnicoa erudit, , ,

duni cos in sermonem induceus fulura sc prenosse
0

e 7

s o

31

, 1

propbelarmn suorum lestimonio demonstrat. Quis Q

autem dxinoaibns
erit, lale aliquid eos ex
sesc deClirisii advcutu, dequesuo ipsoruni interitu
praBdixisso? Nullum enitnse vera praedixisse testem
ciiare queant, u i se qui aHdierunl sequerenttir;
id cst, l laudarcnt, et amplei:lerentur, lanquam
fuuirorum praiscios, 486
justeqne
P
bonorc habitas.
i n

r e l i o

e l

. , '
\ ;
, , , ,

. ' ,
\ , *
, .

1 7

S.

t e

" Mallb. xv, 2 i . " ioan. x i , 52. Psal. ei, 19.

Rom. xn, 2.
Joan. xvn, 4.
" Psal. xxxvii, 18. " PsaL xxi, 49. Psal. cxxxviu, 12.
Rwn. ?, 20.
M

YARIiE LECTIONES.
. .

. .

1 . .

. ' .

Epbes.

89
COMMENTARII
* , ,

, , <. *
\ ,
, 1\, \ . \
* \ , \
. \ , \,
, tra , ,

. .
, .
* * , > . "
\ . \ , \
,,
, , ,
.
, \ ' ^
. "
* <
, , \ . > \,
, ;
\
; > ,

, ;
, \
; \
* ' , \
.
. , ,

I S A I A M .
230C
Sed illi quidc.n isla : vos autem, prophet*
ettole mihi lestes. Ipsc vero milii cum Filio tesiit
fuero. Dicebat enim Salvator : Si ego leslimonium
perbibeo de mc ipso, leslimonium meum vcrum
cst : quia ego novi unde sum, et quo vado * . Et
rursus : c Ego lestimomum pcrbibeo dc nieipso,
et tesialur de me, qui misil me Paler
IIxc
aulem loculus sum vobis, ut sciatis, ei credatis, et
intelligalis, quia egosum. > Fides enim cogniliono,
flde autem iulelligentia comparaiur. < Nisi eiiim
credideritis, inquil, non inlelligelis
Qui aulcin
sum aeternus, sum icfcm et Salvator. E l qui praemisi
salvare me, id eliam per Chrislum reapsc prsestiti.
Exprobravi autem, inquit, Israeli, eum ipsum voluplatum, quam Dei esse amanliorcm ; qui legem
meain praelergredi non dubilaril. Sed eosdeni cgo
invasione hostium casligavi, cum a roc salnlem
quaererent, sicut per Jeremiara exprobravi bis verbis : c ln tempore malorum suorum diccnl, Exsurg<>, et salva nos - > E l : Ubi sunt dii lui, quos
fruslra fecisti libi ? ntim surgent el liberabunl le
in lempore affiiciionis tiiae ? SaUabo igiiur ego
tolus; nec poterit quisquam manibus mei* entere,
quem salvare statuero. Faciam, et quis avertel?
Ipse sahavi gcntes, et quis esi, qni rem ita non
babere dical; aut infectam reddat? Hinc esl igilur
Hbid, quod de suis ovibus dicebat Salvalor : t Et
ego dedi eis vilam sempilernam, nequc peribunt in
sxculum, neque eas abripiel quisquam de manu
\, \ Q mea. Pater, qui dedit mibi, omniurn est poienlissi .
mus; nec polesl quisquam rapere de manu Palris
. ,
m e i * . Conseniit enim vox isia, cum iis quae
,
nobis a propbeia proponuntur. Nonnulli aulom
\ . " - quod feci commutationem tuam jEgyplum dixit, i d . ipsum ; ut se ^gypliaca servilule libcratos csso
* '^' , meminerinl, apposilum arbilrantur ; quasi suiupla
. , de gcnlibus universis ultione iilos in islorum locum
($ \ , \ \
se substiluisse dicat. Iiaque adjicit : Ex quo hono, rabilis (actus et in conspectu meo, glorificahu 487
. \ . es. Neque enim tua virtule, sed meis viribus, meo ' , queauxilio gentes superaeii, qui nulli (erebuscge ,
re passus sim : unde et vicinis undiqne regiouibus
, . magnie non admiralioni tantum, sed lerrori eiiam
exslilisli. Atqui illie eliamnum plane similia ad , \
missurus sim. Ktsi eniui lanquam eaptis Iribubus

.
deceiti, prope dettcitis, non ignorare vos decct
. , ,
tamen, rae, si placidus esse coepcro, omnes undique
;
coacturum, neque revocandi instilutum quidqiiam
esse proliibilurum. Nam et vos ab inkio gloriai meiB serviens mibi acqitisivi, el qiianttuiivis in n>e
eacutientes eliam liberuie donavi. Neque enim luopte ingenio, tuaque lanlum d u c l u 9 aniini propeneitale n i i b i adbaesisti. Quid igitur taula experli, tanqiiaiu nibil audicritis, nihilque videritis, ipsi
eccnlilit ?
Neque teroeos palilur oblivisci, qucmadnioduiu
, \
el gentes omnes, junctis cum Assyrio viribus, bel ** ^lo Jerusalem aggressi sunt, cum diis suis coufido^ , * ,
rent; a quibus ueque auxiiium ulliiin senscrunt,
.
ncqiic sibi calamiialcs imp^ndcre prasvidcninl. Ex
.
k

Joan , 14.

1 8

ibid. 18.

a e

Isa. vn, 9.

37

. Jcrcm. i , 27.

,T

" ibid. 28.

3 9

Joau. x, ^8, 29.

5391

S3a

PROCOPII GAZ/E:

iis cmm a 1 ocloginla quinqtie millia internecione A '

deleti sunt. Accedat igilur jam aliquis qui isihicc ,
ab eorum diis audiverit, quae vidislis ; qiiorum vos ,: . ; ,
oti m me comprobantc testes essc oporiuii. Quod si \, ,
idipsnm praestan rceusalis, vel ipsc milii non dee- , \
rii Fi/ius unigeniius, qui defeciutn vcslrum sup-
pleal, quo letnpnre niniirum prxclarum illud anle plav.

Ponliuti) Pilatuin de me lestimonium edidil. Quan , \
quam si mibi testet esse vullis, parum et ipsi , \ ,
vobis ad futurorimi cognilioneiu diviuilalisque me<e \ ? ),
conlcmplalioneni profuiuri esiis; qui tervare me, .
libet, vcslris ipsi oculis iutuiti estis ; el pr;c- , dicerc, qnando sum aliquid admissurus : quod a1) :: , \ .
ad
eoruin nemine, qui dii pulanlur, prxsiari polest. Non d^sunt qui illnd, teslis erit filius meus
Christum rcferani: lanqMam ptim, qua; de Israele, et adversus bosles, Deus praeJiiit, impleturura
ciisiimenl.
488-439 VERS. 14-28. Sic dicil Dominu* Deus, -'. , /
qui rcdemit voi, sanctus Israel: Proptcr vot miitnm , "

in Babylonem, et $u*cilabo fugientes onwes, etChal- ,

*.
dwi manibus vincientur. Egi DominusDeus, sanclus ,
) , ,

vester, qui oslendi hrael regem vestrum. Sic d cit

Domhms, quidai in mari viam, el in aqua vehemen- .

.
ti semitam, qui eduxit currus, et equum, el muliitu- ,
, . . .
dinem robuntam, etc.
- , \, \ ,
Vos, inquii, cum magno veslro eommodo corrt. ,
pore slatuisscnt, Babylonm tradidi. Postea vero
ciim in libertatcin a*serernm,et eos ctiam,a quibus , *
injuriam passi craiis, ullns sum : Chaldais ipsis, , &qui jiuta babiiant, parlia) quideiu in fugam con- ' ,
vcisisf partim vero vinciis, el navibus in captivi- .
, . talem abductis, cuui polemioruin impelnn eusli
: C ,
neru possmil. Aiuul nonniilli Cyrum illtim, qui
^.

Bubylonem cxpiigiiavit, vinctos iit exsilium classe

,

,
deporlari jussisse ; Deoquc auciore ita faclum esse
, ,
l sui ipso 490
9
potenliam morlalibtis o$ ,

.
Underet. A l q u o loco, qui oslendi Israel regem ve

,
itrum babemus , ita Symmacluis : Ego Dominvt
\ ,
aanclus vester, condilor hrael, rex vester. Quanquain
\ , .
t.'qnidem Cbrislum regem constiltitum esse vidcri

qneal tnnuerc, qucaj Israelem, et Jacobum, sicut

,
vl Davidem ctiam, lauqiiam qui ab illornm scmiue
,
prodierit, in Scripiura nominari vi lemus. Quoui.tm
cniin fuiuraD peculiaris cujtisdam Babylonis, qwse ;
esl a Cyro oppiigriala, redemptionit mtMmnii ; de ,
, ,
qua ciia it prophettt cujusdam vcrba isia sniil :
)
/ ,
Qiiemadmoditni fecisti, sic erit retribulio l u a ;
ad cam ja:n, qu:c per Gbrislum ipsum, non geutis ^ .
^ ; ,
unius, ut antea ; scd communis omniinn perfeclis. , ^;
sima futura esl, oraliotiem convertil. Dtiinii atiiem

,
in ulraque valere oslendil, cum Ego Dominus Deus,

adjungit. Deinde latiquam intogram oralioncm in *
. \
cipiat, dixit : Sic ait Dominus Deiib Israel. Deus

)

eniin natnra cum sii, qnid nou facile eflicial? UGCC
0

;
iv

igitur Babylonii me auciore passuri sunl,qune nnn , \ duui conligcrunt, licct ipse non nunc priimim po9

Ye

nl

40

Abd. 15.
.

. : .

LELTIONES.

2393

COMMEXTARU
(*
\

.
\ . " \ * , , ,
, , ;
) ,
. ;
,

\ , \
) .
\ ,

IN ISAIAM.
2M4
tentiam ineam, et quam de vobis curam bubeam
vstendi. Olim srquicJem et ego te ex Mggpto eduxi
per mare, in quod Pbaraonisexercitum iia demersi,
u l in proftindo sepullus inde postea non surrexerit.
Qtio faclum esl, ul flamraae non absimiles essfmc/o
Uno comparenlur; quod ul facile incendium concip i l , ila nnllo negolio fortasse nuda lantuni solaquc
manu reHinguitur. Aleduxi, inquit, non mari solum;
sed per aquie semilam etiam, id est, perJordanis
fluvium; quod admiratus David hunc in modum
cecinil : c Quid est tibi, mare, quod fugisti; et l u ,
Jordanis, quia conversus es relrorsum ? E l r u r sum : t Qui converlit mare in siccum; in fluvio
perlransibunl pede
Quo modo auiem eduxit
currus, et fquum? Enimvero certum estPharaonein
D stia tan'.um volunlate Israelem pcrserutuin esse,
, cum a Deo ipse in huuc modum audiveril : l n
, \ bocexcilavi le, ut demonsirem 491
poien , ' tiam meam ; el ut aiinuntielur nomen mcum in
\ universa terra * . > Sic vcro el eos eiiani, qui i v ,
rum humanarum curas fugiunl, vel ipso inseqiienie
\ ,
diabolo, adroirabiliter liberabit Deus; sic iiem
\ .
bujusvitae iler, lauquam marisaistuosi, ne flticlibus
ejus absorbeanlur, desiccatis quae occurrunt tcnlalionibus, pervium faciel, ut in terra deseria, quielo
e i puro menti.s statu panem de coelo edere, aquamque de pelra bibere; id est, Christi participes fieri,
ei lordane trajecto pramissa lerra potiri valcant.
Sed ad bistoriam revcriamur. Haec qaidem ait,
*k\V \ .
, \, . \ olim a me eflecta sunt. Vprum, si quae in ^Egyplo
\ - et Babylone pairavi, cum iis, quae sequuntur con . '\ , , feranlur, priorum memoriam oblillerabit istonim
. , & ^ magniludo. A l quod hic colligite habemus, consi;
.'
derate dixil Symmacbus. Sed quac nota illa sunt,
quae suo lempore cognituri eslis ? In deterlo viam
faciam. Ipsa siquidem genlium Ecclesia Dei cogni ( ,
lione antea desliluta, el deserla (bujus enim docto, ) * \ - res, cum se sapientes esse dicerent, stulli facli
sunt ) Gbristiim ipsum, qui se viam esse testa \ . \
tur
evangelicamque ei salutarem prasdicationem
/
babuii: qiTorum praecedenlem soliludinem explica, 8 . ^
\ , vil David, cuin ait: c ISon est qui faciat bonuui,
non est usque ad unum * . Canerum non aliter
, \
> , \ quam superius a singulari redemptione, ad commuueni et univcrsani iransiit, cuin de Cbristi rcgis
.
adventu disseruil, ila el nunc, posiquam tta?, qua3
,
\ ."' in aqua est, meminisset, ad Gbrisii myslerium
, . D oralionena Uanslulit. Aique binc est quod mino - ribus per roajora occultalis, priora oblivioni tradria
. * ^,' '^ esse d i x i l , quale cst cl i l l u d : Ex parle cogno, , \ (& scimus. Cumautera veuerit quod perfectum e>l
, ; , quod ex parte est evacuabilur " .> lis deincepa,
. ' , qu33 magna qiiondam fuerunt, alia opponit, a qui . - bus longe ipsa superantur. U l enim mibi, ait, in
\ , * mari Rubro viam aperui, sic et in deurlo faelurut
. \ sum, et manabunl ex ea fluvii, non aliler quam in
priore illo, duce Mose, factum audistis. Sod qu:e
\ , \
ibi aquarum llumina fuerant, hic erunl doclrin
. \ ,
Spiriuis 492 sancli. Sunt enim, a quibus eina .
u

i n

l e

k%

k l

PsaK cxin,5. *PsaI.Lvx,6. " Exod. , . " . ,

" J o a n . x i v , 6. " Psal.im,3.

%T

I Cor. ,.

2>95

PROCOPU GAZ.EI

S3M

nani, evangelisiai el aposioli, Civterique oinoea in Ecclesia arcanoratn iaierpreles,fluviorumnomine, q u e s

DaviU eiiam vocera extuUsae, ubi ilem, In otnnem terram exivieee sonuin eoruro asserit * .
Ideo aves pralerea quaidam dulciloquas(Strwi*j
, , & -&
appellat), extenue doctriuc profossores sermonia
,
ficundia ei lcpore praedilos, qui Deum *mple
xuri essent, imlicavil. Per ttrutkiones aiUem,
,


sive, ut alii malunt, ttrulhocamelos, eos, qui , \
in deserlis et solitudinibus Deum laudaluri es-
sent; cujus rei causa fueril,quod dalam aquam .
*
biberint : unde cum beitiis agri doposita feritaia \ *, \
in humaniorena el rationi niagis convenicntem
,

naluram iransibunt; measque virtutei, SAX*\ lau , \ & des, 11L Syuimachus inlerpretatqr, narrare d i . * c
acent, qai etiam genut electum fuluri s u n i ,
, , ,
quos in buuc modura alloquitur Peirus : < Yoa
,
autem geaiis electura, regale sacerdotium, gem \ **
, , . >
saima, populus acquisilionis, ul virtutes ejus an,
nunlietis, qui vos e tenebris vocavit in admirabile ,
\,
luinen snum : qui aliquando non populua, nttucau. \
lem populus in Domino
> His igilur ila admi- * ,
\

&rabiliier geslis, Tu,oJucob, indigtui* mea voalion*

fucris ; ant secunduoi Symmaehuin, iVon me tnvp- ,
Sk
casli, Jacob ; in quoeliam et caBleri consenlitinl in- , \3&;.4
terpreies. Cutn cnim roibi ferm ipsor, tf suvnes, et , * ,
,
tlrulhioues eliani benedieereul, tacuisli unus; meque
."9 ,
"omnino non esse invocandum censuisti. Sed defatigaius 9 erga mt, iuquil Symmacbus; vel, ut ali>,
iu me (aborasti qui libi ncgottum taraen non exbh- , ; 1\, > \ ' bui. Tibi enioi qita?uuqtie laborem parere videban .
, , . '
lur, repudiavi, qui dixi aniea: < Quid mihi mttlti9

tndo sacriiicioruro vesirorum, aU Doaaimis? plenu

s u m " , el quae postea. de.nde TesUmemo,
nihil cjusmodi a te per FiUum, queiu eUgi, posiulavi. lmo ne lu njlbi quidem o U n l i a l i : sed alia
aliorum loco faciebae. Jn peccatis eiiim luis anU
me steiisti; aul, secundum alios, in 4 9 3 JWtta/ti
iuis iniocQsti me. Ad^erle auieai el iu swperieribus,
ut deserto ipsi, et ferh qui in eo sunl, bonorum
pciu annuniiet; populura veio circumci&um propier impieialem argual, quem nuda lanium Jacobi
et hraelti appellatioue, non servi, aut elecli, qi^aiB

/ * .
) "'C ^
.
, .
" ,
\
, ^ *
, ^ *
,
\ ,*. ''
,
.

praestajiliorora ordiui atlribuii, nuncnpavil. iSed nihiloiotnus eos

*ua illis
peccata condonaiurum denuntiet.

*d conversionem adbortatur, qui

Quidam autem illud: Nen nunc vocavi te Jacob, 9 , , ,

, \
ila explicaruat. Posiquam eorum, qui salulcm in
, ,
Cbrislo consecuti sunl, Novique Teeiamenti
meminii, quoe ei benediduros affirmavit, cum bestias (
), , ;
agri nuncupavit (est aulem spiritualis sacrificii
, *
oiodus ipsa laudis praedicatio), nunc se hraeltm
jEgyptiaca servitute, non utsanguine etfumo lita- *
rei (sunt enbn repudiata isla, et umbrat loco \ .
iiabiu) liberasse pcreuadet. Alque inde est, quod , , , *
d i x i t : iVojt nunc, quaude sacrificas, vocail le; id ,
esl, Non te vucavi, dum taerificia offerres, ne te
9

Peal. x?m, 5-

! Peir. 11, 9,10.

Isa. 1, I I .
V A R l i E LECTIONES.

. .

2397

GOMMENTARII 1N ISAIAM.

2308

. , ' rwteropiionein, veluli quo Wam oblatioitts praemium

^ . "
consecututn esse puiares. Sed cura idoja celeres,
, ".
mea uniw m l e bentwleutia grattam et saJutem
. \ '
adeptus ea. Quae autem deinceps obtnlisli, oitiil

illa ad me, qui solis viriuluiu ration*tlibtis saerifi , \ , ciis obleclor. Quin ei Jereniias verbts i u bi>ne mo \
dum l o q u i i u r : Holocausia ve&Lraaddile vieiUma
\ ,
vestris, el comedile caroes ; quia non sum locuiue
. \ pairibus veslrisde bolocauslt et sacrificiis, ia dle
, \
qua eduxi eos de </Egyplu
. i E l a u b i : < Ulquid
; \ , \
inilii (busde Saba, et cinnamoniurode tcrra longin . \
qua? bolocaueia vesira non sunt accepla, et vicli
inae vesirje non placuerunl mihi
> E l in Psal, ^. > ' mo eliam : Non accipiam de domoltia viiulos, ne
que de gregibus luis b i r c o s ; > quiluis eosa ftgu . , \ ^ ris arcere, et ad evangehcam vii rationem compMlere conatur : Spirilus enim Deus est, e l qtti
, \
eum adoranl, in spiritu et verilaie decel adorarc.
. , \, Ego igiiur, inquil, pro mea bonitale, ad imlulgen /.
dtun ei condoiiandum paralns sum. Scd libi pecca; torum meniinisse vcl eo profuerit, ne in eadem rela. \ ,
baris, 494
quibus exciiari le jusiificarique
. \
cenligit. Justus emm, a i i , prior esl acciisafor
.
SHI . Ciillu pra?terea legali nemiDem muudari
\ .
pofuisse ostendil, cum (auroruin et bircorum sauguine elui peccata ueqneant .
Deinde, et de bis eliam, qui ex circumcieione
\ \
crediderant, ait: c Scienles aulem, quod non j u ^
slificatur bomo ex operibus legis, nisi per fldem
, ;
Jeeu
Cbristi: el noe in Jesum Cbristum eredidimus,
\ . - ^ ut jHslifkemur in ipeo . Non vos tgHur
cium laverii, 9ed ego solns, qui possMm gratia et
, }- \ \
Uberaliiale peccata remiUerc. Jusiificamur enbn
, c
non
ex operibus juslili quai fecimus nos, sed se^
,
ctinduni multam ejus misericordiam .> lpa nam
. > *
que ad salutem operibus cottsequendam imbecitlis
.
est ct infirroa natura; cuminres malas ab ineimie
\ ,
aitale bominis semper incumbat cogilatio ; sicut
\ ,
nions David, bis verbis: c S i rmquitates observa, , ; " \
veris, Dominc, Domine, quis sustinebit ? Q u i a a p u i
. .
lepropiiiatioest .> Misereor ergo ipsequidem, i n \ ."0
qnii;sed eos, de quibus bene meritus sum,memini$$e+
\ ,
, " perpeluoque Salvatorem celebrare poslulo. Alque
idipsiim esl, quoa sancti praeslare non desinmit
, \ D
teste
inagno Davide, ubi ail:c Quoniam ego iniqui " ,
tatem meam agnosco, el peccalum meum conlra
\ >
c ' . " me est semper**. E l : < Quoniaui iniquitatcm
meam annuntiabo,etmediiaborinpeccalis meis ;^
.

. j u x U i l l u d : < Nou erubescas conflleri peccaia

Quod cum minime fecisset Pharisaeus, condcnina , , \,
tus est: contra auiem, jmtificntu* publicanus . W
, ,
ergo
cum praestari oporiere roonuissel Deue, b u . *\ ,

jus, eiiaui inquit, meroiaeris esse te patribus tuis

\ .
peccaiorem edituiu, eos%ue oinnes, qui libi singulis
, \ , \ . & lemporibus prabiuerunt, tn me umper iniquoi $e$Q
, ,
praeslitisse. Neque vero omiilendum est, Aquilaui
. '
e l

5S

I V

8 1

aT

61

es

1 1

Jerem. vu, 21, 29. " Jerero.vi, 20.

l a i . n , 16. T i i . m , 5. Gon. xn, 21.
E c d i . iv, 31. " Luc. xvni, 10 14.
7

Psal. X L I X , 9 .
Prov. x v m J 7 .
Psal. cxxix, 5,4.
Pfia. L , 5.
M

M
e l

** f.aHebr. x , 4.
Psal. xxxvii, il>.

B'J9

PROCOPII

GAZ.El

ei Symtnacbum, quo loco principes habemus, inler-

,
pretet transtulisse; esseque liic triplicem ordinis
,
ol . \ ' ::
ralionem,pairwt, inlerpretum,H principum : quorum
,
alli quidem impeiandi, alii aulem Scripiuras imcr , ol \ protandi munere lungerentur; aliieiiamaUate tanlum
.'
eaucros anleireni; quonim scelereperiisse Itrael, in opprobriumque 495^ blasphemiam, ul aliis ptaccl,
incidisse dicit. Una deinde iria haec accipias signiftcatione, si quoserudire subditos, et insliluere deceret, qtiia ipsi dcliquerunf, venia indignos exisiimes.

At quod inique in me egerunl addit, maximam , ,
. habct empbasiin : quasi non in bominem, aut na. , , :
turam quamdam genilam poccasse signiiicet. Qui
, ;
enirn idola colit, naturam divinam, qtianlum iu se
\ , '
est, rejicit, dum eamdem privat sua stiblimiiaie ct
gloria : quo nomine cum Israelem accusarct d i - . , *\
,
ctbat: c Sacerdoles non dixerunt, Ubi est Domi . \ < "
nus? etqui legi adbaerebarit non IIHJ didicerunl, et
propbeta? impie agebant in me
Etnirsus : U l - ;
,
qiiid loqtiimini ad me ? omnes vos inique, onines
ilem impie. egislie in nie, dicii Doniinus omnipo- , , .
tens
Alque inde est, quod sancta contatni- , \
nasse bic adjungit. Neqtie eniin Hierosolymts tan- .
tum, sed in augusto Dei templo da3monibus staluas < ;
posuerunt. Dicit aulom de Jodxorum Synagoga
Dominus: c Quam dilecta in domo raea feeil abo- , ' . \
minaiionem . > Erat vcro omne ejusmodi, quo ,
Deus eiDngitur. Conlaminari ciiam aliter $acra di- .
cuntur, cum ea, in quibus Dei honos agilur, indeeenter peraguntur.
. '.
CAP. XLIV.
-'. , ~ ,
Y E R S . 1-5. Nunc autem audi, Jacob puer meus, et
, .

hrael, quem elegi. Sic dicit Dominus Deus, quifecit
, ,
le.et formavit te de ventre : Adliuc habebisauxilium.
". , ,
JVo/i meluere, puer meut Jacob, et dilecle Itrael,
, , . . .
quem elegi, elc.
\
His igilur iu hraelem rejecliimque Jacobum
usurpalis, non hunc electum, nonfiliumrursus ap- , ,
, *
pellavii, quibus iteruoj nominibus eos, de quibus
,
inferi, id est nunquam salis laudalnm apostolorum
! . ,
cborum, nunctipal. Atque hinc est quod a i i : Do~
minu$ Deus, gni fecitu. Deindc, ut eos ad confi- . ^
denliam provocet, adjicit: Ego dabo aquam in siii, ii$ qui ambulant in inaquoso. Postea qua ralione . \
illud facturus sil addit, c u m a i l : Ponam spirilum ,
meum super semen (uum ti btnedietiones mca* supcr ,
filios tao;'utraLionalem et fecundam, vitalemque
\ ,
aquam eam, quae a divino Spiriiu nianat indicarel, . * per quara eosdem, qui regenerati sunt, semen apo- \ ,
stolorutn, et /i/tos cum Paulo nominat, ubi ait:
*
i l u Cbristo enim per Evangelium vos egogenui .
. \
Ilemque: t Filios, quos iterum 496 parlurio .
.
Vocal aulem benedicliow$, mulliplicem Spiritus lar-
gitionem et gratiam : <Alii enim datus cstsermo ea- \ . \ c
pientiae", > elquaj sequunlur. Itemquc : t Unus .
quisque veslrum proprium habel donum a
, ,

Deo . Quas porro benedicliones intelligat, os- , .

^
lcndil cuiu exorientnr tanquam fenum in medio
. !:,
c

" Jcrcm. , 8.
ibid. ^9.
* " 8 . * I Cor. , 7.
7

Jcrcm. , 15.

6 7

I Cor. , 15.

Galat. , 19.

1 Cor.

2401

COMMENTARII INISAIAM.

24(fl

\ . aquarum , el ticut $alix juxta praterfluen'e$ aquas

at\ \ .
intulit; ul per salicem, vitalem facuUatem, qna
genus lioc plautae recreatur semper et viret, indicarel. Fonlibus enim perpeluo et fluviorum ripis
alnascitw^
Non desimt, qui et isla eliam ad eosdem dici
\
exrsliment.
Posiquam enim interilus causam altu*
. ,
. " lissel, eisdem rursus injnriarum minime se recordaturum polliceiur, et in praelciili locum, tempus
\
aliud dellnil, cum nune assumit; cujusniodi est
, \
. illud : c Hodie si vocem ejus audieritis . > Ipsum
. " , - enim, ut eorum quae praetcrierunt obliviscatur,
\
,
adhortatur. E s l vero qualiler ejus puer nominari,
* " " , > \ ' ex omnibusque gentibus eligi dicatur, adverten. \_ ,
dum. Tale el illud est: c Quando dividebal A l i i s , \, \
simus genles , et quae sequunlur. Quod i de
\ , Q gentibus inlelligilur, lum magnue adeo erit, i n ;
quit, progressus, tanlusque in pietale profeclus
, \
cortim, qii) desertas olim el inaquotas soliluitines
, , ),

babiiabant, ul inter se, tanqiiaiu cursu, de adipi ,

scenda Dei gralia magna contrnlione deccrtenl; rt
, . \
bic quidem, Dei tum, dicat: ille auleni sibi Jacobi
,

*
nomen ascribat , quantumvis ex Jacobo non sit,
, \, - sed ex deserto anle prodierit. Verum pro clamabit,
, ' tocabilur babet Symmacbus. Aique idipsum, aiunt,
.
sseviente persecutionis lempore, contigit, quoelhni ,
,

cos multos sanclorum bominum appellationes sibi
\ , \ .
arripere vidimus. Se enim Jacobum alius, alius
\ itin hraelem, alii eliam Jeremiam, et Isaiam, ei
. ), Danielein nuncupabant: quibus assumptis appel \ ,
latioiiibus alacri ei forli aninio ad manyria aecen

, . \ C
, \,
\ . $ , \,
,
43(5 ,
.
.
projeclionem devcniie, nc velle videatur fsraelem
1

debant. Quod aulem manu dixit, ideo forsan

adjecit, quod Christi nomen permulti, vel crucis signum in palmis, aut brachiis inuri sibi
curarenl. Vel ce.rie itt nomine ideo dixit, 497
quod iis qui de Jacobo prodierunt, funiculus et
baereditas Dei nomen exsiiterit . Ncque vero eos
palitur, inquiunt, qui impie egerunt, ad spei usqne
totum stirpilus inlerire; lanquam eosdem plane
7>

Deus averselur : sed iis, qui in ciun crcdidrruiil, salutis viam expediliorem et leniorem facit.
Quod aulem Dominum se et Deum, facloremque,
, ,

et plasmatorem nominat ; aberrasseetipsum Israe\ , \ ,

lem, qui Dei nomeu aliis, qui dii 11011 sunt, a l u i
\
buerit, videtur indicare, el posiia anle oculos prima
, \
bujus fabricalione, ingraliludinis arguere, quod
, ^,
, D procrealionis ministros parenles colens, Fatiorem
, \ *
ipsura aversatus sit, quod per quemdam propbe , \
tam in hunc niodumait: c Filius glorificul Palreni,
. * c ,
ei servus dominum suum \ 1 E t : < Si palerego
; * ,
sum, ubi est gloria mea
? 1 E l : c Si Dominus
; ,
sum ?go, ubi mibi debitus limor, ail Dominus oin ,
nipolens ? Dominus enim unus est; tanqiiamqui
, , . ,
cuncta creaia manu compleclalur ; Pater autem,
\
tanquam qui eadem fecerit. Quod vero adhuc au. " \ (xilium habiiurum dixit, in eum se facilcm et man ,
sueluro,qin adeo peccavit, ostendil. Nonnulli porro
* Malacb. 1, 6. ibid.
ibid.
Psa). xciv, 8. Deul. *, 8. ibid. 9.
T

7 ,

75

7 1

VARIiE LECTIONES.
m

. . .

. .

r . .

8403

PROOOPII G A Z / E l

supra positam m b o r a m seriem a principio repe-

lentes, voltttiieos a Oeo in soae magiuncenliae dcmoitstraiieneip indaci a l renovnta veleram miracutorum menrioria, posse a se decem tribus, nisi
ipese obslilerint, in pairiam reduci non dubitent.
Quod t i , quid meminisu opus sit, postulalis : d a pso rursum leinpori fidem deiraheiilibns, U l a , iuq u i l , prxiermiliaHtur, <H quae reantia suut, consideraie. Deinde, ut ea, quae ad Novum Testameninra
atlinoni, atiigit, non se nunc priroum ejus curam
euscepisse respondel, qui nemercedein quidenab
iniiio acceperii, sed contra <U impie tlegenli pecoalorum veniam, prcragato ad operandam jusiiUam
tempore, largilum esse, Mare enitti, et column*
igni, et nebula, baptismalis vicem, AposColo te-

; {,
,
. ' ; ,
, , \ .
\ , ,
\ , *
, *
,
. \
, , \ , ' .
\
. \

, 1 , SJippleverunt, qui in nubeet roari baplizatos \ , . ,

dicai. Idem vero, ait, et nunc ipsc sum, qui votcn-
libus vobis pfccata dhmlto, si ipsi eorum accusa- . lores in remissiotiera,n<Miin eomlemnaiionein 498
, *
esse volueriiis. Sin minus, ipsa ego vobis judicii
.
lempore in memoriam revocabo, el majorum sce ,

lera ; eadem guperare vincam. Etsi enim impieia ,

l i * crimine e\ illi quoque non caruerint, idolum

, \
tameu in lemplum meum, quod ipsi facere ausi .
esiis, nimqiiam induxerunt. uciude, ut ad resipi-
scemiain adducal, gravilcr eosdem perelringens, Ja-

ctbum ei UraeUix de patrom Bomine appellal; fa- . " , \

ctoremque se csse osiftftdit, et omnia permeare, ip- .
sam denique, quae io utero absolvilur, pla*matio ,
netit moderari. Spiritutn deinde ejus tidei, quae in
; *
Unigeuiuini habetur (id esl benedictionem, quae ab , \
eodera suppeditatur) mercedis loco daturum se de .
monslrat. E&t cnim iis usitaltim et proprium, qui Deo benedicunt, ut ipsi qmqHebenedieiient r e p l m i tur. Si enim qui Abraliarao benedicit, benediciionem el ipee conseqeilur, quanlo inagis qwi Deo,
et Douiino ? lsAis igilur bonis abundaturi sunt; ut viretibus samper arboribus ea eiiam, quae ad ibos
epeclanl, appareant.
-*.
,
,
499 V E A S . 6 - 2 3 Sk ait Deui, rex /srae/, qui
, ' )-
liberavil tpsam, Deus exerciluum : Ego primu*, et
*
eyo pott hccc. Prvter me non e$t Deus. Quis licut , .
ego ? kS/t, vocelj et annuntiet, ei parei tnihi, ex quo , ; , , ,

,
feci hominem in mternum, etc.
'
,
..
500 Aiiud esi sermonis inilium ad Judeeos, qui

idoloruui cultura amplexi sunU Sed cujusnam tit . ~1
Uraelit rex non i^norare patilur, cum qui liberavit
,

eum Iteus exercituum, adjiciL Est enim tiberaloruw D . \ ,

rex , non eorum qiu lnnpielalis argtiunlur : quo* * . \ . \
iamen aberranles eiiam ad unum Deuta reducit,
quo neque prior neque posttrior uilus inveniri ' . \ \


%\
qoeau Qnod si de uaiverso eliam ltraele vcrba
isla, qui liberaiit etutt, iuUlliganlur, eos, ut M%y- piiacie servitulis 501 meiuJnerinl, a qua erepti ^ , \ ,

auut, adbortalur, unlorutnque miraculoruin atKlo ,

reai prjeler Deum, qyi natuca lalis principio ei fitw
.
caret, nvllum esse alium osteodit. Yerum, si aliiim
, \ , \
exsisiere arbitraris, dicat jam, quale suum opus
, in hoc univelsi tbeairo oslendere qucai. Unus

I Cor. ,

2405

COMMENTARII

I N ISAIAM.

2406

, \ ; - enim cnm eit, ejusdemque naiurft, ct sibi C O I K T rens mundus ; tinicue qnoque et eju& opifex ex
. ,
magniludine operis et pulchriludtne iiitcHigalur ne' cesse e s t ; quemadmodum et mundus alius, si Devs
. , *
alius : quod muliis ralionibos absurdum e$se cou , \ \ viacilur. At quod stan imperat, poslulat imprimis,
, \ ' \ . "
ut stiam ille exsistenliam demonslret, deinde, ut
\ \ ,
sit *in esseniiae byposiasi, denique, n l in seipso
, '
maneat et conslet. Voce praelerea tistis alionispar, , \
licipe, Deoque convenfcnii, qum pritna quceque w/,
lima, inquil* annuntiet, ab eo lempore exorsus,
, , '
qiio hominem [ormavi ad praesens usque, et quae
. ,
ventura etiam, quemadmodum ei ipse prima q n i
dem per Mosen, c s e i m autem de Chrisli adventu
,.
per eumdem, proplieiasque alios aperui. E i siquidem, qui Ttatura Deu$ sit, praesentia sunt omnia,
nulloque ipsi cogniiionis discriinine ea etiam, q u tempore disliiiguuntur, separantur.
* ,
Videt* igitur ne alii conformercdni abscondiii
lanquam ecrentes qnidem aliquid, sed eflerre no , .
leiites. Non enim audivtstu, inquit, ab inilte,
, \, ' ,
, \ neque cognovistis ejuemodi quidquam, atque ego,
qvii tt futura de me praescivi, et divina opcra
. ,
edidi, quorumvos omnes ipse lestes appello, quoi ' ^,
quol Mosis oracula, et qtiae postea edtta sunl,
, \ , \
evolvistis, in q u i b u s q u in iEgypto, et deinceps a
.
me patrata sunt, cum creata omnia roibi Domino
,
\ \, ' subservireni, reperialis. Ha?c enitn proprias virlales appellavit : Qnas ciun ego operarer, i n , ,
, ir quit, inecun) nullus fuit, imt> ne ante eluvionem
quideui cum nondum essent idolorum opifices :
. 01
,
stcul et vos in ipso mortalis vita? principto nibil
borum quidquam visum esse non ignoratis. Yeriiin
.
* , C q j postea nali SIIBI, ab^rrore cessabuni abtcon ; ,
diii : qui vero instilcrint, ipso uhionis lempore
, \ ' ^
deperibunt. Vos atstem inlerim quid non 5 0 2
. \
consideralis, qwaenam sil ipsa idolorum anima ca '
renlivm nauira ?Si quam euim polenliam haberent,
.
iCgyptm et Amorrbaeis, qui ea irituis meis opjm , \
n n u l , ad salutem aliqnid conferre poluissenl.
, , \ A l nunc eum snis ipsa adoratoribus capia per vos
; ; in ignem conjecla stint. Qui vos igitur, quos iatere
ipsa noi\ potuerunt, eorum opifices exstiiistis, qui
; \7\,
Mosen Det> nni serviendum, neque idola facienda
, .
doccniem audivistis? At eo ipsi vccoi-diae evasi , \
siis, iti eamm rerum amore,qux non sunt, insania^ , .
tis. Cacteniin quod exaruerunt hab^tur, si de
; , , ^ scutptilibHs inlelligatur; idem plane, quod periec " oi . >
rrnit, signillcjire pulandum esl : sin auletn ad w s ,
,
, ; qui ea iabricali sunt, referalur; tanquam de etv ol \
ictnubut arboribus dicetur, quorum finis ipsa e&t
*
coml>u$tio. Quod atilem surdot ab hominibu* dixit,
idem plane, ac sl nnllo modo inter homines numeratos, ei stnsu dcsiitulos dixissct, sigiuflcavii;
qoale est illud ; c Similes iis 6ant,
qui faciunt ea
Deinde congregentnr omnes, adjicit,
u l omnei sinuil idolornm cuUores, cum in iinpielate fonscRlire non qveant, pudore cotifundawur.
, '
lasmimenlorum prielerea, quibus idoia fiebant,
<, \ meminit; aulcm eos adorare dcmonsireU S i

f T

Psal. cxni, 8 .
V A R l i C LECTIONES.

* 4. .

2407

PROCOPII G A Z ^ I

cnira %!!NiM ipsum Deus csset, idcm ct sine arte

Deus exsisteret. Artem ilaque dcani cffecerunt, quae
eei bominis infirmi c l corrupiioni obnoxii.Alias enim
ciboel polu non indigerel. lnlerrogaiione siquidem
vcrba isla : Non bibet aqwam, distinguendaessearbitramur. Quopacloergoqui corruinpilur incorrupta;
rt qui morilur, immoitalia cfDciat? Nonnulli vero
eliam de idolis loluin id acceperunt, quibus boslias
offerebanl. Utrum verominimesacrificanlibusvobis
et esuriel, et infirmabitur qui Deus est? Nonne et
aquam bibere illi necesse fucril, si isiis cgeat; ue
quid omiiiuo quod ad corum accusatiouem faciat,
qui corporeas Deo hostias offerunt, quibus ipse
non indiget, omilial? Neque enim nalura Deussibi
sacrificia fieri ex professo imperavil. Sollicite vero

2M

, \ \ .
\
. \ .
, ,
. , \
; \
> .
. " ,

;

, ;, &,
;
.
,
in islorum reprebensionem nunc immoratus 503 ^ * .
est propbeta, ul facli saniores ad vertnn Dei cul
,

tum reverieretiiur. Verum quod ad viri formam

,
dixil, suani ipsos formam lani longe a vera discre . \
panlem adorare signilicat, quanlum ab exemplari

dissidel imilaiio. Itaquc s u * ipsos nalurae, quam

,
\ in lignis el saxis expresserunl, injuriam facere,
.
,

qui veraz formce iniaginem prsepooant, eiquc hono-
. "
rem deferant. Deinde cum Halui$$e in domo adjicit,
, ,
in templo siguiticat, in quod pctita ex sallu ma.

,
\
teria inducta est. Quod qui noverii, ne ee quidem

elbnicorum nugis tucri audcat, qui (oelo dclapsis
,
simulacrie gloriabantur. Est ergo cinis cor eorum;
, , , \ > ncque quisquam iu id animas eorum prohpsas ert.
piat,
praelerquain Deus unus, qui uinnia pro arbilrii sui ralione transmutare, tenebrasque in
lii; ein veiierc queat.
a

Sequiiur

id esl, cogiiaie. El non diceti C

mea, dexlera? enim nomine
unigemium Filium usilale appellavil: qui sive Deus
sive Duminus, sive lux, sive virtus, sive rex, sive
inuwdiopifex, sivc viia nominelur, vere, et proprie
isli&omnibus significaiur, quae daeinonibus aul idolis
falso iribuunuir. Natura enim ex DeoDeus est.Oplime vero in obliviosum Israelem memento verbum
usurpavit. Formulus enim infilium non debuil idoia
muta amplecli, ul dignilatis obliviscerelur. c Qui
euim novilvolunlaiem Domini, uec facil eam, vapulabii niuliis . > Eorum deinceps, quae admiseris,
quanluinlibel eadem oblivioni me IradiLurum pol)icear, eliam te volo meminisse. Dicilur vero w
filium per legein formatus.
(Jt enim Adainus ipse

faUum

videte;

esse in dexlera

7 S

* ,

,
;
, ,
,
, , , ,
, \
,
. . '



.
,
,

,
, \
, . ,
,
.

.
, \
",

de terra, omnisque deinceps in ulero formatus esi D

inlans, sic e t q u i in Chrislo dcgnnt, per Spirilus


gancli parlicipaiionem in ejusdem spcciem e/for, ,
mantur; juxta illud : Filioli, quos iterum par . > \
lurio, douec informeiur Cbristus in vobis .
, '
E l rursum : 4 Nolilc conformari sa?rulo buic, sed
,
reformamini in novitate scnsus vesiri, ul probetis
, , \
qua; sit voluntas Dei bona, et bene placens, et
. \
poriecta . ltemque : Nos auiem reveiata facie
<*
7 9

8 9

L u c . , 47.

Galal. ? , 19.

Rom. , 2.

VARIiE LECTIONES.

. ;.?..

* , .

< . .

< . .

* . .

09

COMMENTARII IN ISAIAM.

2410

, ,
. '
. 6 \ .

, .
\
. ,
,
\, .
* , \ , \
.

in earodem imaginem 504 transiormamiir, renovalione mentis nostre, a gloria in gloriam, lanquaiu
a Domini spirilu
Atque ila nos quidera. Decet
vero el eos, qui in lege servitutis spiritum acceperunt, in servum et filium formari. In transgre$sores enim lex, tanquam in servos, animadvcrtebat : cum ipsa io Cltrislo formaiio iilios, et
conformes
efliciat. Adborlalur ergo Israelem ne
ad pietalem conversus sui ille obliviscalur. Cujusmodi sunt ista ad eumdem alicubi : c Vos qui obliviscimini mei et paralis daemonio mensam , et
impleiis Fortunae libamen

,
Ita igiiur Dei oblivisci, ab eodem recedere signi. \ , - ficat. Cum aulem ad poenileniiam festinare adbor . . talur, eisdem, si rcsipiscant, peccalorum veniani
, , , \ , - ^ denuntiat; qui delevi verbum, pro delebo, non
.
aliter quam denebula, aut caligine aliqua locutus,
,
. usurpat. Futuri siquidem temporis significationem
,
- expressit, cum redimam te adjunxit. Qui enim de, ;
levisie putetur, qui tanquam avcrsum hraelem ad
- conversionem provocat? Daoda siquidein fuerat oro ',
nibus delictorum remissio per Christunv, qui agnus
. 0 , \
nobiscum versalus peccata muodi sustulit. Quod
certe cum longe ante propheta videret, ex iisque
, , fore non paucos, qui propheiicae orationi credituri
, essent, cceios ipsos, id est cmlorum virlutes lcetari
. "
acclamavit, tanquam gaudium in coelis super

peccalore poenitenliam acturo fulurum sil * . Atque
, \ \ . , inde est, quod nato Christa : c Gloria in excelsis
\ , \ - - i)eo, et in terra pax , > angeli cecinerunt. YuU
cat , ,
autem et virlutes divinas, si qua3 terram ipsam
, .
fulciant, uba canere; sive, u l alii transtulerunt,
^
hymnis in Deuni exsultare. Egt eliam consenla, * - neum fundamentorum nomine pios omnes, prophe \ \ tasque, et juslos iulelligi; qui, docente Apostolo,
aposlolorum ei prophetarum Xundamenlis supcr, \
slrucli sint . Ad Cbristi enim noraen contenta
,
. > " - voce vocarunl omnes; juxta illud : c In oniiiem
\ - terram exivit sonus eorum . Omniuni siquidcm
. ' fundamentum Cbristusest; qui quaB adniola sunl,
fixa firmaque suslincat ei compleclatur. la ipso
.
siquidem omnes aRdiflcaniur douiiis spiriiualis .
* , , \
'^ , ' , , \ - 505 Habital enim in cordibus noslris per fidrm .
Fundamenta eliam vicina niagis el propinqna,
.
4

8 8

f i

8 6

8 7

, c D q" nosiro saeculo, ipsi fuefunt oculali lcstes et

ministri vcrbi; qui nobis propler traditiones, in
, \
Gdci stabilirnentum exslilcrunt, juxta Hlud :
. es Petrus, et super bauc pelram sediiicabo Eccle . \
siam meam ' . Indicat enim cjusdem fidei certi , > \
tudinem et conslanliam. Quin et apud Davidem
. .
legimus : Fundamenta ejus in montibus san .

\ ctis *, > cum de eisdem loquilur. Voce ftrgo exili

elpraepedita fuit Moses
quod lcgem in Judaea ian.
.
tum exaiidiri Aecesse essel; ipsi anlem prgecones Chrisii buccinatores, magnaque et alla voce pra>
d i l i , u l eum ubique annuntiarent.
Luc.
fi, i4.
Epbos.
' U C o r . , 48. Rom. v m , 2 9 . Isa. LVII, 6. " Luc. xt, 7.
I Pelr. , 5.
Ephes. au 17.
Mallh. xvi, 16.
, 20.
Psai. x v u i , 5 ; Rom. x, 18.
* Psal. LXXXVI, 1.
Exod. , 40.
V A R L E LECTIONES.
. .
1

8 1

8 8

8 7

8 6

8 8

8 1

PATBOL.

Ga.LXXXVIl.

70

tttl

MVOCOPH GAZAI

' .

Quos prelorea lerrje fundamcnla dixit, montet

^ , ) ^ *.
rur&ue appellavil. Opere siquidem et verbo excel
,
l u e r u n l , et ad eos illa sunt : In n onltm ex- c ' , ^celsuin ascende, qui evangelizas Sion . Et
.
m r t u m legis et gratiae permagnum diserimen. Ula . *
iiqitidcm, cum ultionem transgressoribus minita- . 01
mtur, nonnisi tristiiiam summam personabat; I , * hujus praecunes orbi lerrarum lastitiam denuniia- , \ ,
r u n t ; cum peccatorum veniain, cum justiflcaUo- ,
nera in fide, cum Spiritus sancti parlicipaLionem, , ,
cum adoptionts dignilalem, cum rcguuin coBloruro,
, *
-cinn omni denique cogitatione majora bona, id
\ ,
est, cerlam ci minime fallacem iidci legem, pro- . JftMa ,
mulgartmt. Coltes atitem et eosdcni ctiam appellare ' , ' queaft ; qui lerra exaltaii supradiclis taraen suitt , \
t n o n M i u inieriores; > vero in ipsis,et ab ipsis itiov \ , %\ **
enutrila, eoe ipsos per quos fidem adepli, et tan , \
quam in viros perfecios evecli, fractibue abundant
,
"spirilualibus; qui etiam Ecclesiae dociores evase- ,

runt, eosque fruclnum uberlate, qui ad se acceduuc,

\ *
* ,
-feficiunt. LaHanlur vero, quia, praelerquam quod
\ Ylov. \
ttdemplus est Jacob, ipse etiani glorificalut e$l /#-, ,
rael Dei Filius eflectus, ejusque frater, qui natura
,
et vere Filiut esU Alias vero ei mundum etiam
,
, \
ipsuft, ejusque partcs ad gloriae pradicalionem
.
ideo compellit: Quia redemit Deus Jacob, t\ /#-
rael gloriftcabiiur, sive, tit aliis placel hiterpreli- bOR, in Israel glorificabilur. 506 Q d
demum . , ^ cl
ffeclum est, cum ex priore populo, prophelicse ,
orationis utililatem experli, rejeciis idolis ad pie - talem se contulerunt. Nonnulli porro verba ista : ,
El non erantfingenleiDeum, et sculpenle* iuutilia,
,
xplicarunt, non qudd velleat non essc, qui ea
loufceissent, eed quod iis, a quibiis colerentur,
. opem ferre non possent; tanqtiam eo tempore non
, \
ssent, CUIII istorum fugatis adoraloribus Lsraeli ; \ , *
lerram largilus est. Qui igitur non vanus sit, qui . , ,
tania bencficia experius^ idola coluit, el arbitrii
. ' , "
liberlate male abususesi? c Elsi enim omuia licent,
, ,
tion oinnia tamen expediunt; neque ego in ullius, , *
Inquit, redigat polesiaiem ; id e s l : Qui mibi
.
iinperandi poleslalem accepi, si meis ipse cupidi- .
tatibus paream, jam ipsam iniperandi facultatem
,
a n n s i ; qui eo ipso a Hbertate deCecerim, quod
, \ ' .
aliorum poleslali me ipse subjecerim. Id ipsuiu ^ ' ,
aulem si paulalim progrediatur, voluplalum tan , \ dem consuetudine ad impielatem pervenit. Nefa .
rias enim de Deo cogitaiiones parit; tanquam ea,

qure iiunt, vel ignoret, vel non curel. Decel igitur
.
*
piccati ciijiisque partes, ipsamquc finis absurdiiatero intucri; decet e.i ejus cognilionem adepios
nostri unprimis nos pudore afici. Neque cuim pnrum juvaUir qutsquis quae rationi consenlanea ptilai, secnm ipse agitat.
507
VERS. 24-28. Sicdicii Dominut, qui rede'-'.
*,
mil te ei \ormavil te ex utero : Ego Dominut, qui
compleo omnia. Extendi coelum solu*, et firmavi * , *
, s

l u n i

Isa. X L , 9.

^ l C f t t . , ^2.
V A R I J E LECTIONES.

* . , 3.

2413

COMMENTARTI W ISAIAM.

2414

. terram. Qui$ alius dissipabil tigna pythonum, ti

,
divinalione eorde elc.
&;..
.
" ,
508 Exposita prius idololatriae reprebensione,
\ quam relicturi sunt, qui propheiica disciplina aucti
- - siint, Babylonica jam eos serviwte, in qua propter
,
idolorum cullum detinebanlur, si eodem abstineant,
, , liberalum i r i , domumque reversuroe polliceiur.
. \-
Quoniam auleni niaxirais de rebue seriiioneui baknouXxo , \ buerat, nec omqes crediiuroe esee eibi pulabai,
, .
suaui ipse merilo potenciam, suasque vires deprae , \ ,
dicavit. Cum eniin rerum omnium amlor s i l , e.s & (& & ; *
que de nihilo produxerii, qui nou possit, quod
, \
velit, efficere facile? Tanquam aulem essent cven , *
tura lalia, eliam supra ad Dei laudes pradicandac


creaiuram adborlatus est: quibus jatn bono or
[] .
dine adjicit: Sic dicit Dominus, </ui redemil le, el
c qui formavit te ex utero. Quod Jereinias indicavit,
*
cum ait: 4 Et factum esi verbum Domini ad me

dicens : Anlequatu ego formarem le ex utero, novi
. '
l e " ; > verbum Domini enim appellans, qui eo*
,
rum, qui niatrum utero ciauduntur adhuc condi .
tor sit. Dcindc, quoniam de liberlale sermo esl,
, ,
,
redemplorem se merilo appellavit; deque corporis
\ ,
formalione locutua, quia cutn corporeis agil : Ipsts
\ ,
sum, inquit, qui le ex parvo principio formam, et

.
tanquaiu de lenabroso specu aliquo eduxi; qued
,
penitus ignorarunt progeuilores c n i ; cum inlerim
, \
quod formatum erat producercm. Quod i libi levc
* f \ ^ . * Q istud ad divinge virtulis signiGcalionem putatur,
maxiina illa, qux in mundo suni, unde exsistani,
\ * \
intuere. Audi dicentero Davidein: c Qui extcndis
. \\ ,
fundavit
. 4 ' , eceluro, sicut pcliem . > Uein : <
terram super stabililatem suaiu . * Quo deindfe
. > ", t ,
loco, qui eompUo babemue, qui feci interpretanliir
. , .
alii. c Omiiia eniiu ju*r ipsijm facta sunt, ei sine
,
ipso faclum e&t nihil , quoniam c Ipse dixit, et
\ facla 6unl; ipse maadavil, et creata sniit .
'
Tanlus aulem quid deuiceps prastiierit, i n t u l i l :
, ,
cuui se, quae ubique easent, divinatioues, 509
*
oracula delelurum signiilcavit: qidbus d.cuiouc
\
anle Cbriati advcotum fulura sc, nenlisqc cogi , \ laiiones inlelligere Angebam. Do quibus ct ilia
! >
sunl Ezechbdis : Ya3 prophelanlibus de cordv
^ euo, ei ouniiiro non videntibus 1 *

, \
Ista vero dissipavit: partim quia ccssare focil,
, .
partim quod ea operatus est, q u ipsi uullis con
. jocturis asscqui ct prcescire poiuerunt. Averti suni
' " ,
porro el prudentes; quv nomiiie.Grsecorum sapien , tes intelligit qiiorum sapienliam co ipeo quod ve * , \ rilaie ^xcidei unt, stuilitiam commulavit; id est,
, , \ <
inulilem esse demunstravlt (Erat enim animalis iUa,
. \
lerrenaL, et diabolica *, quam Paulus iufalualam
. . esse signiQcai *) : \a\ cerie magos iilos, qijos item
\ , \ ,
sapienles appeUabaut. ista igilur, inquit, ditsipabo.
,
FUiique mei, id esl Cliristi (de quo stiperiut a rae
. " ftunl dicia perinulla) et angelorum ejus; id estapo9

, T

, 9

e l

Jereni. , 5. * Psal. CIII , 2.

* Jac. , 45. Boin. J , 28.

97

ibid. 5.

Joan. i , 5 .

Psa!. , 9.

Ezccb. x m ,

if

24 5
PROCOPII GAZ.El
2416
slolorum, verba el consiliumfirmabo.Ubi per verba, . IfoiUq * aurof,
saltitarem Cbrisli pradicationem inlellexil; per
\ consilium autem angelorum ejus, illud ipsum, quod,
\ .
scclcre et errore reliclis, ad veritatem el virlulem , \ ,
omnes accurrerunl. Ego vcro, inquit, qui isla fa
clurus stim, jam inde praeiuintio el polliceor Jeru ,
salem inc a Babyloniis cversam, ipsasque Judaxe .
"
chitates inslauraturum, ejusque, lanquam a princi- \
pio, deseriu restituiurum : imo viiiorum niullipliei- . \ ,
talem, q u a6t/*ei nomine significalur, desolatu ^*.
rum ; Babylonemque civium alioquin copia, tan, . *
quani aquisfluviiabundanlem, pcnitus exsiccaiurum.
Nonuulli lamcn per abyssum, populi frequenliam, , ,
^jui Babylouia continebatur, innui putaverunl : per
& ,
fluvios aulem, gentes in camdem confluenles, quas
\ \ ,
1

undiquc in atixilium accersiveral; cum in raore ^ . \ *

\ . ,<
Scriptura babcat, fluviorum, marisquc, et aquarum

noinine, populorum muliiludinem significare. Sic
. \ , c
enim CL David : Vox Dumini super aquas *. Deus
lorix iiiloiwil ;> ut salulare nimirum Cbristi pra- . >
-onium, quod a l u voce intonueral, ad gentes \ .
penetrasse doceret. Tale est et Ulud : c Elevave- \ \ \ , <
,
runl 510 Auiuina voces suas . Magnrc siquidem
rum essenl apostolorum voces, facile ipsae exaudiix agnttaeque sunl. Dicitur vero ciiam de Babylone , *
,
.
ei Ninive : t Tanquain aqux piscina, aquae e j u e >
Non dc.sunt tamen qui abyksi nomine, Rubrum inare * , ,
iiiiclligunt, quod populo liajiciente divisum est :
eiciil por deticcaiosfluvios,Jordanem, qui in ejus- .
dem graiiam rctroaclus cursum suspendil . Quibus Q . * \
, \, \, " \
quideiu Deum, si nos ei comimscrimus, flucluanles
,
auimi cogilaliones se daluruin, et volupiatum un , <
das, quibus immergiinur, exticcaturum significari
,
voluU. Atque isla quidem i l l i . Gslerum quod ad
, , \
vos Babyloniosque atlinct, omne ego illud, inquit,
. viri usus minieteiio pr?P8litero, cujus nomen longe
* , . \
:>uie vobis esse ignotum non patior, Cyrum appel .

lans; quem consiHorum meotum rainislrum praeiic-iam, sapienliaque el pielate ornabo; ut quacadver- 6 *
(jus liabylonem agi, qui populus liberari, qui deni \ ,
quc Jerosolymorum civiias ipsumque lemplum i n . \
siaurari debeant, intelligat. Habel vcro in bunc
jitodum Symmacbi interprelatio : Qui dicit Cyro : . ' * ,

Paslor meus. Et ilerum : Templum autem fundabie

tur. Cyro cnim morluo, nonmillomm invidia, ad D , , ' eequeiitis rcgis mandatum optTis inlerrupla cessa \ vit promolio ; cuin tantum Cyro stiperstilc jacla es ,
sent tcmpli fuHdamenta . Sed cst diviua tandem vo.
luntate poslea perfeclum absolutumque. Atque haec ipsa quidcm sunt, quae Scriptura ipsa, qtue Josephus eliam inuuuni, cum isie Antiquitaiis nndecimo Cyrum a i l , posteaquam slani lsaia? propheliam
ibi a capiivis demonslralara legissci, hacc ipsa agnovisse, eumque, qui suo se nomine anle dacentos eldecem annos e9se appellatum videret magna alacrilate imperata praesiiiisse.
CAP. X L Y .
. M E \
VBRS. 1 -8. Sic dicit Dominus Deu$ christo meo
'-'.
Cyro, cujus apprehendi dexteram, ut subjiciam ante , ,
k

Psal. , 3.

Psal. , 3.

Nalmm

, 8.

Josue i n , 15 seqq.

VAUI.i: LECTIONES.
f

. ,

. '.

24

COMMENTARII IN ISAIAM.

2118

, diafi- faciem ejusgentet, ct vires regumftangam.Aperium

/5/}*. ) , coratn eo porlas, el urbes non claudentur, etc.
,
. . .
\ , *
At quod ehristum appellavit, ad Hebraxrum lo
quendi consueludinem relutil, qui srbi designaios
.
a Deo reges ita nuncupabant. Oleo siquidem de
.
inore cos inungebant, qui essent ad regni guberna \ \ .
cula adiuoli. Figuraie vero et sanctos sic appellat
, Scriptura. Chrisium itaque cum vocavit, tanquam
. ' , \, - qui essel a Deoad imperium vocalus. 511
Cmu
,
lalisautem sit, inquit, ejusdem me dexteram, nc a
.
quoquam avertatur, aut polenliori swccuinbat, ap , - prehendisse profiteor. Hoc enim defensionis signum
, \
esl, sicut ilio judicalur, quod in Psalmis legilur :
. ,
f Tenuisti manum dexteram meam, c l in consi ^
- lio luo deduxisli me . Cum autcm pluritr.os
, , '
eidem aubjecero, addil, omnem dcinceps reliqna.
. ,
rum gentium potentiam frangam, neque ei quid, , ,
quam, qwo pergere volueril, nou pervium eflieiam.
\,
Inio, si quidquam polenlius obslileril, cl moniis
\ .
instar in eum allollalur, eliamsi tvre ani fcrro
validius sit, illud dejiciam tamen el frangam, neque recondilos, prioribusque regibug ignotos the&attroi
eum latere patiar.
Nonnulli per thesaurot, eos innm arbitranlur,
\
\ - qui vel maxime polentes, Cyro cum exerciiu adven . *0 , ^ taute, in speluncis sese abdideruni; in quibus ct
. * ipsi, cuin regem Iaiere non poluissenl, facibus accensis quaesiti reperliqtie sunt. Disce vcro, inquit,
, ex istis rebus futuris quisnam ipse tim; qui le (am
.
tongo anle temporis intervallo tuo nomine nuncipi. *

. ^ rim. Ego enim $um Deus hrael, quem le miniiue

ideo dccel ignorare, quod propler ipsum, lanlam
.
tibi potenliam largitus sum. Esl enim ille mihi cun, ,
, - clis c gentibus palrum suorum gloria et commcndalione seleclus. Inde ego te viduli familiarcm ni.fi
. ' *
cum mei plane ignarus esset ct avita? idololahis
. * \
seclator, assumpsi; ne tuae iela piistinae pieiati de
, , * bila rcpendi pntares. Verum quaiilunms lu
non, *
dum tolum e$$e Deum didiceris ; vel ex bis ccrle,
, \ * , \
qu33 gcslurus sum libi patuerit; quibus omnc
, . \ *
unum me esse, perque exleros, el a nieo cullu alienos
, ,
quae libuit eificcre, credituri s u n l ; qui per cosdem
\ etiam populum meum, quando opus fuit, lanquam
. \
e' ' , irw et lenebris, propler correpiionis molestiam.
. \ - ^ Iradiderim : cum auiem recte agentem servarc
1\ \ , \
decuit, in eumdem propter adepta3 liberlalis la;ii , \ - tiani, lucem et pacem exoriri fecerim. Sum enim
,
pacis largitor el lucis; tenebrarum deinde, ei eo
' .
rum, 512 < l dolorem adfcrunl, (juac vulgo mala
solent appcllari; quorum ego pro merili cujusque ralione, in eorum comraoduin, qni lalia patiunlur
effecior et auctor ipse sum.
Non desunt tamen, qui iucis et lenebrarumnonn \ , \
ne, diem et noctem putent significari, eaqiie danma
. \
etiam, quaa Babylonii paliunlur, idco inferri, quod
\, * in captivos Israelilas iiimium se crudeliier gessc , u x

P s a l . LXXII, 2 i .

\A\WJE
. V . .

LECTIONES.

2419

PROCOPII G A Z i E I
2420
i i u i ; sicul est a Deo per Zachariam in bunc \
, \ \
roodum gignifieaium : c Zelatua sum Jerusalem, et
Sion zelo magno, et ira magna irascor in gentes, , *
quae eas invaeerunt. Quia ego iratue sum parum ; . \ . t \
ipsae autem ad niala adjecerunt . Quin et Baby- c
lonem in bunc modum alloquitur : < Ego dedi eos . ,
in manus tuas ; tu aulem eis irisericordiam non ' * c *
, \ \ . dedlsli . I n d e igitur et Jeremiae yoce ila Cyrum
*, , \
alloquitur :iAscende ad ipsam, et habilantes i n
ea. Uloiseere gladio, et pcrde, dicit Domimis ; ct \ *
, \ fac aecundum omnia, quae praecipio U b i ; et
rursum : < Aperuit Dominus ihesaurum suuui, et ,
prolulit vasa irae sua*; quia opus est Domino in , .
terra Chaldaeorum; quoniam veneruni tempora
, ,
ejtis. Aperite apolhecas ejue, pervesligaie cam,
, \ . \
'

"

tanqiiam speluncam " - , e l quse deinceps. Quin et ^ * < apud hunc propbelam acribitur : Excitabo vobis , \ \ .
< , *
Medos , > et quae posiea. CaUerum, posteaquanrn
futuram reversionem praedixit oratio, tanquam in ,
Evangeliis, c&lettes viriutes rursus ad gaudium et \ ,
laHiibm provocat, nubibusque ralione praedilis ,
(quas in vineam prius depluere veluit) ipsis jam . ,
Urrce incolis juttitiam suppedilare prcccipit. Terra \ ( ),
autein, itiquil, id est, ejusdem desertce prius, inco- ,
Itt, misericordia et justitia, pietatis fruclibus edt- . i a r a i
tis, renovclur. Isla siquidem condilore tuo, inquit, . imperante futura sunt, qui facillime quod ex ni- (5
hilo creavit, renovare queal. Aiunt nonnulli Scri- .
piuram suo more a singulis ad universa sermo-
nem transferre. De Cyro enlm, de Babylone, de- . , que reditu locutus, ad Cbrjsiwn jain eorum, quae , \ , \
dir.ta suui, inlelteclum revocal, qui a Patre ideo ,
miseus est, ut captivis libcrtaiem, u l caecis lumea
, \ i
annuntiei , ot eos denique, qui peccatorum cate, \ nis constringuntur, diaboli lyrannide ereplos ad ;,
ee revocet 513 qu" euum ipse templum, id est ,
Ecclesiam exciiavit, quam sibi virginein castam, , , rugaque et macula carentem, aslare voluit * . Ex ,
bis ergo, quae a Cyro gesta sunl, lanquain iigura . ' , aliqua, q u in omnes collaia sunt, munera signi- , '
flcantur : quorum nomine ipsi gpiritus eliam coele- , /
stes lcetantur: quivel uno tantum peccatore poeui- \ *\ , &\ , '
tentiam agenle gaudere scribuntur
: ideoque
eliam nubet eosdem appellat, quod per ipsos Spi- 1 1

1 S

1 T

riius sancli consolaiioues, velul imber, in creden- D . \

tium animas demiltantur. Queas el nubium appella- \ al , ! tione sacrorum iulerprcles in terra dogcntes, ,
significari dicere, qui lerram p e m g a l i , diCTuao in

onines verbo, siiientium animas irrigarunt, et ad
spirilualem fructuum ubertaiom, diaboli serainibus , \ ,
ablatis, excitarunt, quarum anlea fructug exslite * \
rai nullus. neque qui quod bonnm essel, faceret,
, , vel unus quidem. Exsisiunt autem Spiritus fruclus
,
wi&tricordia ipsa, id est dilectia, in qua versalur . tegis plenitiido, qaae cvangelicam jusiiliam secum
, \
laa.txt, I ;
Zacbar. , U , 15. Isa. XLVII, 6.
Jerem. L , 21. " ibid. 25-29. " ter. u , I I .
Luc.
iv, 18,19.
Epbcs. v, 25, 27.
Luc. xv, 7.
V A K L E LECTIONES.
7 r^X^Ph * . J . .
n

11

i e

1 7

2421

2422

COMMENTARII IN ISAIAM.

. \ * nabet eopuiaiam. Nisi si quhjustida dt terra txc . * r f o * fy***!*

rkmh nomine, Dominum significari malit, per
,
quem misericordiam consecuti, justique eflecti
tuintis : de quo ei Davidis iHa a u o t : c Operalue ett eatatetn in medio mumH > quia carnem de lerr*
noara/odemrseain habuit.
6* -'. 'Efto / , ,
514 V E R S . 9 - 1 7 . Ego sum Deu$, qui creavi te,
. d
faciens meliorem, prceparavi ul lutumfiguli.2Vit>
& b j r rrpr ; ipsi gni arat terram, arabit toia die ? num dicet lutum
figuio: Quid facis, quoniam non operarh, neque habet
\ , ,
nuinus 1 V<e qui dicit palri, Quid generabn ? eic.
; 6 ,
u

. . .

, \ ^ , ,^&
\ >
-

Ilfle oratio euccensere videtur, qui post tantas

prowissioaes ad eum non festinant, qui tanquanx
otnnium Deus, cum populum aliquandiu afllixit,
adiniilit ruraum, temploque
. . et urbe in melius prar

, \
.

; > \
, *
,

. \
&.

.

; ,
. , ,
.
, .

; .
, ^
.
,
; , ;

; ; \
; .

f**ti% quae conlrita fuerant, non aliier quara

figulu$, inslatirat, el secanda prioribus metiora efflcrt. Csi vero e l apud Jeremiam eadem usus imagine Deus, c u m a i t : c Nunquid, sicut figulus iste*
non potero vobis faeere, domas Israel *? > Sic et
hwjut se jatti prophetae voce conlrilum veterem popularo, tanquamfigulilulum 515 repara***t *
Uoremque eflecisse siguiGcal. Sed nolandum eet
atio loco, faciens meliorem prwparavi habemus,
qui coniradicii fictori suo Symmacbum legere,
deinde, pro nunquid arans arabil terram, Tbeodotionem, qui arat arantes terram, inlerprelari. Ipge
enim, ait, populum i n formam aliam mulavi, qut
terrae incolas, agrorum inslar, exerceo, et subigo.
%

Videle

xi

e l

**
neqne providenti*
adversemini, non magis quam lutnmfigulo.Sumus
enim luti msiar, qi de terrafingimur,si ad omniuin opiflcem figulum respicimus. Est igituriBfelix qoicunque eidem adversatur, sedille prsecipue
qui Deum in Palrem sorlitus, eidemque populus
fifectue ipsi sese audet opponere. Vae enim qui
4icit palri suo, Quid generabis ?aut, secundum Syramacbum, Quid genuisii ? non desinnnt enim Deo sic
cenvieiari nonnulH: Ecquidnam vita ista opusfuilf
ecquid istbaee administralio ? Ecqua illorum u l i l i tus? At ita fieri opertuit.

Deinde subjicit: Inttrrogate me de fililt meis, et

,
4$
ep$ribu$ manuum mearum. Dbifitiorumnomine
* .
intelligtndi, ratiocinandique capaces naturas ; per
^ .
, . fmpera autem, ttttndi partee intcllexit. S i quid
i/>t< m ^\ , , . enitn vales dieere, mquii, tu illud in istorum emendationem direetiotiemque productto. S i n autenv.
\ ,
, \ diecere et audire de illia qttisqoam cirpiat, pef
. - mees me propbetas rnterroget, ui qui omnia ips6
Opdutov ; - magna eura obeam, inielligat. Quid enim est i n
hominis iabrfca, quod quisquajn reprehendal?Quid
; ;
pulcbmm adeo, vel magnum, qnod splendore e i
& , \ , \ (
aiiipliivdine eadum non eupcrel? Quid non i n eo , .
dem ad uliUUtem comparalum? Terra quidemipsa

in habitalionem, ut ptaiitg, animalia in U9un>,
\ .
homimbut ceaaenint: B a u i e attra, pariioi qui*
, !

l ,

Psal. txxin, 2,

* Jcrem. xvm, 6
V A R L E LECT10NES

' .

2423

PROCOPII

2424

detn ut ipsi prelucerenl; parlim vero, ut motu ,

, , , \, <5oi
continuo signa e l lempora conficere valerent. Ad
. ,
liaec, ut praclara alia laceam, excitaviel ipse i n
.
populi inei commodum 516 ngem vel Cyrum . '
Innuens; eujus, inquit, vice rectce sunt, aut secun , \
dum Syminaclium : Etomnes vias ejus dirigamiet . " \ ipse wdificabii civitatetn meam. Eam enim ipse po , leniia cedtficavit, qui vblenUbus redire el idipsum . \ "
preslare, multis muneribu* accepiis concessit" : , \
vel Zorobabelem de stirpe Davidis prognatum; qui
.
cum redeunlibus praefuisset, el ipse templum inttauravit. Itaque el de illo in bunc modum legimus:
Manus Zorobabel iundarunt domum istam, et manus ejusdem perficienl eam .
Conimodius autem de Cbrislo inlelligatur, cum
* \ ,
de te ita Ioqualur : Ego constitutus sum rex ab
* c *
eo supcr Sion montem sanctum ejus " ; > cujue
\ .
sine conlroversia recloe sunt vice, quique verara
. \

civitatem exstruxit, dicens : c Super petram aedifi- * c \

cabo Ecclesiam meam, el portsc inferi non praeva- , \ $
,
lebimt adversus eam ; > quae v m s lapidibus con
, \
stans expugnari non poiest: quam item ab ortu
ad occasum proiensam servilute daemonum gratis , \
liberavit, juxla illud : c Gratia salvali eslis . > , ,< .
Quae enim hislorice de Cyro, vel Zorobabele dicun- , ,
lur, verorum suot symbola. AdCbristumsiquidera
. \
rnelius referaiur illud : Hmc autem dicil Dominut, .
christo meo Cyro. Neque enim, ul pra?senlibus ver- ,
,
bis signiQcatur, Cyrus ipse, fuil unclus Domini, ,
cum Persa esset; aul civitatem ccdificavit; scdejus, . tanium fundamenla facerc coepit, quae deseria pos- .
tea ad Darii usque tempora permansil. Adhaec,

quae sequunlur deinceps, Gbrisio polius, quam
\ , ,
*
Zorobabeli, aut Cyro convenianl; in quibus AZgyp- C
tum laboraste dicit, ut eos omnes qui propter ido- . \
lorum cullum in daemonum potesialein venerant,
\
jnnui demonslret. Ad le aulem regem, addit (de quo . 6" ^,

istliaec habclur propbetia),gens omnis barbara Irans- .
ibil.5a6aeniaiJ^//itopicagensest,cujusolimad Salo-
,
jnonem regiua se contulit". Isiis vero fcliceni rerum \ , \ ,
exitum , Cbrisli nimirum adoralionem p r a d i c i l , .
qui ei Deuserat,et Deum i u se (quod ipsi prius . 7<;
ignorabant adoratores) habebat. 517 ^
.
Israelis sahator fuit, quod Jetus noniine indicalur.

His porro adorantibut, qui e circumcisorum

\ \
gcnliumqne numero Ecclesiae adversati, eamdem
. perscculi sunt, cum nibil a se ininiinulam, sed auclam inluebuntur, pudore suffundentur. Ila aulem . *
.
iranslulit Theodoiio : Verum in te fortis: et non ,
est adhue prceter eum. Ubi Aquila eliam fortis vo- \ , , : \
cabulo usus esl. Deinde, pro quo nesciebamus babe- , \ ,
mus, lalentem Tbeodolio et Symmacbus, abscondi- . , '
.
tum autem Aquila reddiderunt: ut abstrusam et
\ \
rcconditam esee Cbrislidivinitatemdemonsirarent.
ilecte aulem ad ea, quae de Cbri^to praedix t, et
.
ejusdem discipulorum mentionem adjecii. Erant
, *

cnim Israel, qui salvatur, per eosdemque, imula$ , \ ,

Ephes. . M l l R e g .
! Eedr. , i seqq.
Zachar. iv, 9. " Psal. , 6 . ** Maltlr. , 18.
r

t l

9 9

e m

v e r o

1 1

X, i SCqq.

VARIiE LECTIONES.
l .

2425
COMMENTARII INISATAM.
2426
; ipsas, id est Ecclesias, renovavit. Quibus conveniet
- e l i l l u d : Num propler eos pudore afficienlur, qui
* *
lantum opus ubiqtie ierrarum al)solverunt ? Ncquc
. /2,. , vero dcsunt, qui sica principio explicent, ul cau . " sam, qua ductus bnmanitalem atsumpsil, cum Ego
, ,
mm, qui creavi te dicit, afferri exisliment. Deinde,

el verbum tum adjecisse, ut veram se exsistenliara,
\ veramque vitam csse demonstraret. Denique, for . \ mavi te dixissc, ut ad incorrupiioncm se, qtii inor c *
, \ lem non fecerit, cuique nulium in lerra simiie
\ ; > \ animal essc voluerit, creassc jtidicarel. Te siquidem
c ' . >
unum meis ipse manibus, inquit, tanquam figulus
efformavi, meaque te imagine, post efficlum corpus
, iionoris ergo donavi, ut ad Jobum dicentem repe. , c
rias bisverbis: c Nuin tu lulo acceplo finxisli animat
1

, .
, \,

. ,
,
,

.
, \
;
, , ,
,
,
; '

.
,
^
\

;

t e

t vocale illud posuisli in lerra ? E l apud Davidem : c Minuisli eum paulo nvinus ab angelis glor i a " . Israelilis deinde, qui figuras eum legalesad
verilalcm traducere criminarenlur, exprobrai. D i cebant enim : c Si bicbomo essei a Deo, Sabbalum
non solveret . Arat en\m qui9,ait, non tanlum
aret, sed ut ex mandatis bumo seminibus, fructuseiiamperripial. Iiaque el vos ego tcrra instar,
inquit, propter idololairiam luxurianlis, Mosislege
subactos, Filio 518
* b
seraenlis exceptionem praeparavi. Quid igitur ipsi siudio lanlo
legeiu in aralorem semper retinetis ; quo lempore
maxime aqua el spiritu in formara aliam mulari
valelis ; qnam ipsi rcfugitis, quos latere non polest,
lutum pro figuli arbilrio sdiam atque aliain figuram
pati; neque quidquam esse, quod artificis manum,
tanquam fingendi scicnliam non babeat, arguerc
audeal? At minime qui nascilurus esl, a patre suo
generaturusne *it, postulabit. Quid igUur omniiim
opifici Deo, modum illum formandi retinere non
conceditis, de quo Ghristura alloquilur Nicodemus, dum a i t : < Num polesl bomo, cum sit senex, iu
ventrein mairis suae iterum inlrare, ei renasci* ? >
Si lutum ergo figulo succensuit, inquit; sique
, , ,
nondum in lucem editus puer palre $uo, quid iile
\ ^
\ geniiurus sit, quaesivit : inierrogale el ipsi, qui
\ , et fiiise aliquando mihi eritis, quanam islud ralione
fulurum s i l . Mandate mihi prelerea de operibut
.
manuum mearum: id est, mibi, tanquain ignaro,
. \ , ,
. ^ * < " agendi niodum sialuite. E s l profeclo cuni Paulo
tacitc dicendum : c altitudo divitiarum , el sa \ \ ! >
* , Dpienlia?, et scieniia Dei ! > caelcraque illa, quas
" , , sequuniur. Quod et alibi Scriptura indicat, cum
a i t : c Omnia potes, neque quidquam esl, quod ef , ,
ficere
non queas . Novit enim in melius comini'
, - tare, el inetaurare; sicut apml Ezecbielem in haic
verba legiinus : Evellam cor corum lapideum dc
, , . >
carne eorum, et dabo illis cor carneum, ul ipsi v i \ ,
deant me, quia ego sum Dominus . > Itaque el
, * . \
suam ipse virtutiim demonslrans, terram se ei ko . \, '
minem in ea fecisse ait. Potest cnira idcm eliam
5 .
e

1 8

a(

I , s e

Job x , 9 . * Psal. v m , 6; Hebr.n, 7. Joan. ix,16. " Joan. i u , 4 .

, 18. " E i e c b . , 19, 20.
VARfcfi LECTIONESi
. . .
m

, 0

Rom. x i , 53.

1 1

Sap.

2427

PROCOPII G A Z J 3
213
iusiaurare qui cftndidit. Filium deiflde, per queei l , > x o l r o ^ -

a 8 C ereaia sual o s m a , ipso manu$ notnine inlel * % | lexit. Yerbo siquidem Doraini coeU firraaVisuirt : , . <6 *
4 o q u e ojirii mandante, diei quidem petestalena
c . > * c
eol; in noetia aulem, Ivna euitcuit. Unde illud \ .
P & l m i s : c Sol cognovit occasun auitm **. > Et ,
iteriim : * fabricalus es solero et lufiam * . At
6* eoruro, qu;e prectsseruat, notitiam illuslrant, q u
.
-
deiiweps s^quuntur; qnibue juslitlce rex Christug
, \
pradicatur, 519 M juslitia ip*a esi. A U euim
.
etiam alicobi : Ecce cerle regaat juslilia? rex, el

principes cum judicio iniperabiint . Naai prae- \, di>c
lerquam quod nalnra cum pairere* est, eoe etiam, . . qui defeceruul, assumpta came ilerum gibi gubje- . *
cit : Quivias reclat, id cst Evangeliorum oracula,
, '
in quibus nibil pravum, niliHque ginuosum repe* ^ ,
rias, e d i d i l ; qui dura legis mandala declinavit.
, ,
Cene autem Ecdesiae idem fundaroenta jecit, qui / * ^ ^ ,
fundamentuni est, super quod et ipsi, k H i q u a m la ,, pitles prelioui , in habiiaculura Dei spirilu su-
perslruinmr : quxgralis nos servilute eripuit. c Ne, \
que enim corruplibitibus, argenlo, velauro redeiu- . ,
sumus, de vana nosira <?nversalioe paternae
.
Iradiiionis, sed prelioso gauguioe quasi agni iinmaculali Cbrisli et iucoaiamlaali *** > N*a aunus i g i tur nostri j u r i s ; sed ejus, qui nos redemit.
Cum auiem Cbristuia dixisset anlea suum po\ ,
pulum esse conversurura; quinam i i essent, qui , vocari deberenl, coofesum addidit, sumplo ab
,
idololatriae deditissirais exemplo, quo liberalorig
> ,
virius aiagig enitesceret. Ad oveg enim, quae pe"
rieraul de domo Israel, missus eral quidem * ; ^ . 1
sfd ubi eodem Irucidalo recalcitravil dilectus, sla , .
tim geiHibtis illuxit. Inlelligil aulern per jEihiopum , ,
negotiationem, Tbebauorum urbes, quibus e l illi ad . jaccat, qui Sabaim nominantur. Ideo porro tabo- ,
tasH dicil, quod acerbissiniis tyrannis inservirent,
\ *
a quibtis eorum liberi in idolorum sacrificiura exi .
gebaiHnr: vel, Ut ingentem fuisse eorum sapersti . lionem indicarel, q u superaU pielalem abivit.
, ,
E t l eniin id omne wiblatum, quod isli repugnabat.
,
Natn: UW abuadavtl peccalum, euperabundavit
* \
el graiia
> cum abique apud eo coaslructa
.

ccclesi, lanla monachorum, taola virginum exer, . *
citalioiittm laboribvs incumbcwtiura examiaa cer- , \
nanlar. ExceU$$ aulem eos dicit, lanquam impie- ^ , late el supersliiione nobiles. Deinde, manicarum , ;
jiomine, dileclionis vrncala, divinique amoris ca tou tenas inlelligit. Indeque illud est, quod scribilar :
, ,
\,
Quis nos separabU a dilcctiono Christi " , c , ,
quem omnis precatio desiait? in CbrUto siquidem .
quae a Paire pelirous, posiuUmus, quem 520
* , ei Deus sit quoque neceise est, juxta
fllud: Qui vidcl me, Vidti et Palrem . c Ego etPater uauin suaius .
M

>

k t

4 |

Deiade, qnod i U Deu*, nen est Deus prmitr te,

, ,
dixil, quale est buic, EtVerbum erat apud Deum,
, < \ ,
et Deus erat Verbum
Praeterea poenitenlium voxa\ , ,
CCRI exprrmuni, q u bis verbis: nesciebamus, .
01 xa\ -
u

, f

Psal. xxxu, 6.
Paal. c m , 19.
Psal.LXXin,16. * Jerem. xxni, .
I Petr. it 5.
I Pcftr.
i, 18,19. Mauu.xv,24. ^ Rom. v, 20.
ttOfli. rm, 35.
Joaa. xiv, 9. Joan. x , 30.
** Joao. i , 3.
f

4 1

2429

C O M M E N T A R I I 1N I S A I A M .

,
-
* . c
ot , . > 01
* ,
\
- . *

\ , \
,
,
,
* *

. \
.

* (, c . >
, , *
. , \,
, .
\ , , ,

,
. , \,
,
. " , \,

\ ;
* .
1

2430

adjiciunUir : quibug $afoatorem Itraelit eum esse

lanquam qui ipsum olim servarit, proOteniur.
INisi malis niuic hraelis appellalioue, eum, qul
Deura videat, siguifioari pulare, cum noti omneg
eeae Uraeliias, qui ex Israele sunl, scribalur .
Caelerum qui ei adversali sunt, ctira ejas gioriai
officere nequiverint, confundentur. Erunt enim \n
conspccium universae carni. Oraiionem vero akv
jEgyptm eorumqae vicinig ad generi* universi nationes IranstulH, cum insularum nomine, conQalas
e getttibiis Eeciesias, qai posilo veteri exovio in
v i t novitalem renovati sunt, cum Paulo gigmfb
cavit; u i i velerem bominem ponere qi novitm a4
Crealori imaginem inetauramm induere * , qui
denique renovari renovatione meniis, imperat .
Ipsi ergo sumus innovati, si qua in Cbrisio nova
creaiura * . NouiialH a verbis islis, nonne qui arat^
ita explicant, ut B i m i l i i u d i n e ad jusliti frucius
edendos adhoruri velinV. Vultig eniro me, iiiquit,
animag vestras arare lantum; fructus aulem
nullos edcre. lllas rurswn Dei consilio, qnod de
Gemibus innuii, cedere praecepii; quatido neque
lutumfigulorepugnare soleat; neque patrem, aul
tnatrem ad novam flliorum procreationein fesiinantes impedire, earaque tem illis t i l i o verlere
filius. Quod autem ventura fecisse dixit, ad praegcieiUiara retulit, ui pudore excitaio eoedem ad
ftuat virtutig contemplalionem provoccL Esto enlm,
inquit, cjus, qui vos fecit, et formatit, cogniliou

iT

, - Q nem non cslie assecuti, annon el ei eliam, qui

.
fulura praedicit, fidem denegabitis ? Singillatira
enim omnia qua exlstunt, efficiantur quidem; sed eorum confertim lula mibi in promptu esl cogmlio.
Taniumipsi saiulis spem non 521 abjicialis ; qui ne peccare quidem, quod me laieal, valeiia.
Ubi autem meliores evaseriiis; qua3veslra sunt
\ *
. * mibi permiilUe. Non enim vestra ipse admonilione epus habeo ut veetrum, quos ipse feci, in

. filio$gu4 et filia$ adoptavi, recordcr, meaque pro \ , videnlia dignos babeam ; qui ccelum et slellas, an . \ - galos in admiralionem rapientes, terramqu$ ipsam,
in mearo, sed in veeiram uliluaiem condidi.
. * ,
Qua3 oinnia eum ad meuai unius arbitriura reganlur,
.
\ ' , non poasuii qua in terra eunt, a me non admini , * . ' \ gtrari. Ilaque el Cyru ipse non ab alio, quam a me
, \, ,\ iuciiatue, oum verom Dei cullum non agnoeceret,
afflicUftree vestras ereciurue est, sicut el vos antea
.
<Egyplo liberavi, cum meis illa eedere verberibus
\
coacla ast: vas autem rur&um peccare et veslris
.
'* n

, D negoliaiionibut inaniier agilari deatitialis. l n

melamen}am si crediiis, quotquot, laode aliqua,
\ , \
vel prudentiae nomlne clari snt, foederatos el eo ,
cioe babiluri ealis, qui dileclionig vineulo obslricli,
, \ ,
,

. ad Jerugalem, laRquam ad pielalis echolam /obis
ideo occurrenl, beatogque praedicabant, quod, Dee
, soli servialii, qutm tpit nemtbanU Sia autero p / *

niiert negligiUs, mlbtFiliue oon deeril tinigenitiis

7tm\ , ,

4

Rom. , 6.

C O I O M . , 9 , 1 0 .

4 7

Ephes. , 2 5 .
VARLE

'

. .

* . .

. ^

" l f C o r . T , 17,

LECT10NES.

1431

PROCOPII GAZdEI

2432

lsrael, ipseque Judas, in.quo orabunt, cujusqiie . \ , signo ct scelerati bomines, et daemones ipsi pros \ ,

terneniur. Hieiorice autem eliam de Cyro istbapc .

(cujus adversarii omnes confundentur) et de Israele,
qui ab exsilio reversus, reluctanles omnes supe- . ,
ralurus esl,queanl usurpari. Rursum,quod intulat ^
, dis.it, Jerusalem non longe dissitam significavit,
:4)usc undique vicfnarum gentium insultibus, tan . draquam undis agilaretur, quarum impielatem atmu
. " lari incolis proclive semper fuil. Alque binc esf,
.
quodeam imprimis adhortatnr,'utinnovetur; posiea
vero eos eliam staiim qui de genlibus tibique
,
locoruro Dei cognilioiiem adepli suni. Si enim qui
tanlis rebus dfgnus habitus erat Igrael, Dcique ;
vocatus iilius, desertor tamcn ejusdem benignila
*f>
1

I

lem expertus est, quanlo magis et vos ipsi, qui de
. "
divints legibus nihil audivislis? lnsula 522 riirsus , omnis etiam anima bujus vilae voluptatibus et cu- , \
rarum amariiudine prius inundala dicatur, quae
,
Deo seinel agnito, peccandique relicla consuehi ;, dine viribus resumplis innovatur, quajque ab omni .
confusione semota, deposilo veleri fermento ,
Chrisli forma induitur.
V C B S . 1 8 * 2 6 . Sie dicit Dominus, qui fecil ccelum. '-'.

hteDeu$,qui oslendit terram, et feeil eam, ipie dis. ,

,
iinxit eam. Non frustra fecit eam, ted ul habita- , .
retur, plasmatil eam. Ego $um Dominus, el non
\
,

etl alius. Non in abscondito loculus, neque in loco

. ,
tenebroso e l c .
. ,
f

( , . . .
,
523 Ordine ista illis inferunlur, quilras inno , , .
vari ad se insulas, ct quas deinceps seciila sunl,
imperavit. Ubi enim de Ecclesiis, deque apostolis , ,

.
vcrba fecerit, nihil se in abscondito locutum e$se
subjunget. Interea vero ad lanlse' promigsionis
persuasionem, Dei Odem et auctoriiaiein inler- ,
, .
miscet, et quo in bonoris gradu mortalium genus
, , (
apud eumdem sit (qui eos vocalioneni consequi
salutarem voluerit) aperit. Neque vero Dominum , ), ' '
,
simpliciter appellal, quod eo nomine raulii in
ccelo et terra nuncupenlur, sed ex iis, quae fecit, .
, *
quidnam ipse sit, demonstrat : ex coelis quidem, ,
ubi degerent angeli; ex terra autem, ubi bomines, , , <
.
qni beate et feliciler degere, Deumque ipsum, ad
cujus imagiuem condili gunt, agnoscere polerant, D , * t terramque ipsam, non aliler quam coelum rationis) ,
ei inlelligeniiae capaces virlutes, incolere. Terram >
nanique etiam propter eos faclam ornatamque esse , ,
, .
tcstatus est, juxia illud : Congregentur aquaa in
' , .
locum unuin, et appareal arida
fgilur inihi,
t inquit, caro et prelioso, data Evangelii praedica- .
. lio : eic eam ipse omnibua, tanquam communis
.
opifex, non Judaeis lantum, largiar. Atque binc

, esl, quod $e Deum, neque alium praler se esse am , .

pliut, aut in occulto quidquam loculum csst adjunxit,

Gcn. i , 9.

. . q . .
. . .

VAiVliE LECTIONES.
* .

. .

4133

COMMENTARII IN ISAIAM.

, \
. ,
, ; *
\ , * \ .
\
.
6 \
, \ , \ , \ ,
\ ,

, c
, \
, \ .
, , ,

2434

qtii ilivinum omnibus Evangelium explicuit. Ilinc*

inquain, quod in omnein lerrain eorum qui apostoli dicebantur, vocis sonus erupit . Mosis enim
oracula sermone quidem et cbaracieribus Hebrais,
locis inviis et aqua deslitulis, clanculum edita
reperias : Cbrisli autem Evangelium omnium genlium linguis el lilteris celebratum. At quod nou
524
ibtcondito scribitur, ila explicant nonnulli
ac 8i dicalur, Deuin quidem solum re vera esse,
sed incerlum, an et alios eliam deos appellare
permitiat. Legem, inquit, hac de re luli, neque in
abscondito quidquam locutns tum> Deseendil enim
in Sina monlein Dominus, in speciem ignte, lubis
elangenlibus , multo lonitru, multaque coruscatione, in subliinem prorsus el excelsam lerrain,
l 0

i n

e t

\ . R exstincloqne j4gypiiorum regno vocari vos el scrvari voluil; non, ut ipsi rebus vanis, qualia sunt quae idola nominantur, vos manciparetis. Aperle
eiquidein vobis, Dominum Deum adomiduni esse, eique uni serviendum, ncque idola fabricanda
e d i x i l . E s l vero advcriendum, perssnpe illud : Ego ium Dominus, exborlaiionis modo, ad imius
Dei significationem, qui prisca miracula patravil, ugurpari.
.
Sequilur auiem : Qui juslitiam loquitur, et ve
ritatem annuntiat. Imperabal cnim lex quae jusie
\
fieri liceret, urobris aulem verhaiem innuens, qiue
. \ in Ghrislo erarit ante depingebat, de quo Moses
. \ . - locutus fuerat
Alque ba?c quidcm i l l i , vcrum
secundum priorem explicalion$m : Aon dixi semini
,

. ,
Jacob, Vanum qumite ; secundum Symniacbum
. , . autein et alios, Fruslia quasrite me. Evangeiium
. \ siquidem vobis ipse anle onmes promulgavi; ac
ne pietaiem frusira colere videremini, mercedein
,
, \ & , eliam viiam aelernam, caeleraque alia, quae I R C
\ .
auris audivil, nec oculug vidil, nec in cor bominig
asccnderunt
ego pollicitus sum. Sed jain quo ,

niara Ego sum Deus, quijustiliam loquor, el annun
, ,
, . C iio veritatem gecundum justitite verbum; posl Judaeos, ad me quoslibel ego nullo discrimine acce ,

dere, el communc onmibus Evangelii praconium
. \

esse jubeo. Congregammi el venite el consulite

, ,
, ,
simul, qui salvamini de genlibus , ubi pro consuite

. limul, Accedile ad me qui de genlibus effugwit

inicrprelatur Symmachug. Ideo aulem congrega ' , ,
, - mini dixil, ut cogentis ipsos el convocantis perso nam 525 expriinerel, qui eranl a Satana disgrugali. Gum venisset enim non sui, sed noslri causa,
. \ .
. \ , c inortem subiit Salvaior, ut sccundum Evangcligi
verba * \ Dei fdiog, qui erant dispersi, eodem animi
, , \ ,
? , \ -. fidcique vinculo connexos in unum congrcgaivi.
. > \ - Deinde tanquam longe absint, venturum sc innuit.
Arcet eniin el separat a Deo error ipse. Indequc ost
\ > Pauli illud : Qui aliquando eratig longc, faai
, estis propc > Et rursum : t Evangeliaavil pa>.
cein vobis, qui longe fuistis, et pacem iig, qui
.
prope *. Et prophelae etiam : Appropiuquale
D o, ct appropinquabit vobis * . A l quod consulite simul dicit, ita cautc el prudenler acccdere
9

8B

e l

5 t

Psal. xvni, 5; Rom. x, 1 8 .

E \ o d . xix, \ srqq.
Joan. v, 4 6 .
, 0. * Joan.xi, 52. " Epheg. , i 3 .
" ibid. 17. " Jae. iv, 8.
e

V A R i . E LEGTIUNES.
* . .

? .

/.

" Isa. LXIV, 4 ; I C O F

PHOCePH GklMi

J435

"

adborlatur. Decei enim non nisi relkta prorsus peccandi conenetndine, viiaque in

2436

meUus omnni-

tata, casle et pie ad Deum accedere.

Ad vos igiiur reversl consideraie, quam penilus ; ,
vecordes sint, qui Ugnum tculplurat suce elevant, ol

id fcst, qui Ua extollunt, ut gloriam quas uni Deo .

" ,
debetiir, ligno largianlur. Nimirum, quibua placet
, ,
porlare sensus expertia, et quae ne moveri quidem
; *\
valeanl, quo pacto vel lerra, vel mari iter facientcs, ab ejusmodi anxUium poslulant? Quod si quid- , .
quam babent, quod pro diis isiis dicant, accedant .
el ipsi. Tum dcmum enim verum Deum agnoscent,
,
cum propius accesserint. Annon magnuin est
deilaiis arguinenltim, qtiod a propbelis isla louge ,
, ;
ante predicla, quam iacla sunt; qualia daemones,
, \ .
qui futurorum notiliam sibi arroganl, ne tucum
quidem faciendo pranstare qoeanl; sed neque
Chrisii adventtim, vel inlerrtum sunm prscnosse? . . \

A l ea ipsc, quia justus et Sahaior sum, praedixi; ,

qoi justa oratione gentcs omncs ad salulem voco. ,
. \
Id enim eo ipso, quod ab extremu terriB dixit,
;
signilicavit. Quin et juttum sc alias notninat, ut
d&monum, qui "m naluram nosltam ila grassanlur, \ ,
ut ab huniants hosliis non abstineanl, dislinclio- ; "
nem adbibeat. Qui enim non justus dicatur, qui
*\ ,
lam Ubenter injuria affeciis opilulalur? qui nihil
" (
omnino iulurum pronuntiat, quod certo et indu- >), biiato evenlu non probel? Gum enim Abrahami
. \ , nepoles esse eerviluros, tandemque' libertalem
. oonsecuturoa pradixissrt; 5 2
etiam non re. \ , \
cordanle pairiarcha (neque enim vivebal adhuc vel ,
ejus poslerorum quiequan, qui justiliae uomine

comnttndareluv) ad exilttm res ipsa deducta est. Q , ;
Justum rurstis ei ipse se appellat, ol iis, qui pec, c
carunt, raelum incuiiat. Garet enim miseratione . \
q u a ju$lorum esl in scelera animadversio. Vorat ' , " , \
vero el Salwlorem, nt postquam ipsum salutis ergo ", ,
moliri omnia perspexerint, eas sibi poenas, quas , . >
perferunl, juste infligi seelerum consciemia fateanlur; si quid aulem humanilatis senliant, illud
ipsum divinae gralia? benigniialique aUribuant. Justus enim, scribilur
prior est accusator sui.
3>raetexU vero non siite juramento geniiuin justltiam, c ul per duas res, ail Aposlolus
iiumobiles, quibus impoesibiie est mentiri Deum, foriissimum solatiura babeamus. t
Ei termvnet mei> addit, t?on avertentur. QualesJial ol , \
^vero termones ? Quibus nimirmn dicebat : Conver-.
; ' , limiui ad me, et $ahi eritis ab exlremo lerrce. Qui-
* , '
4>us autem de causis jusjurandum addiderit, hoc . \ ,
rlpso indical, quod, quta miiii incurvabitur omne
" ,
*genu> oon Jod#orum tanlom, adjuoxit. S i enim .
^ r a i i a -Israeli post ianta peccata opus fuif; mullo ,
8 0

nagit qMod dkilar,, ctim eii omnium longe maxi- D

. *
4iitim, *dem nou inveniat. Inde est ergo, quod , , 4anqua<n cum homiidbus sermo habealur, admolo , \ ,
'jurejerando, eos illum esse adoraiuros, similique .
juramento usuros, confinnavtt, quod ex patre jara
vocalie genlibus aecidisee videmus. Eflicielur au, \ tcmpeniius, curo in saeculi consummatione omnis
. ,
liumame menlls cogilaiio vanitasque deslructur. , .
Omnis autem lingua dicet, quia justitia el gloria
ad
.

" Prov. , 17.

Hebr , 18.

1437

COMMENTARIIINISAIAM.

2438

\ . K a l *m veniet, quo l0C0 pro afarta, vtm diell SymflU

chue. Omneg enim, qua? in coelig eunt virtuies,
, \ . pro fine ipsura babilur* eunt. Om&ig denique bo*
01 .
roinum virtut, qui pietatig aomine deoertarunt ad
eum qui laboris <el bonesiatle praen&ium largitur,
; . \ c venlura esi. Qui&vAemst ipsi uparani conf*naeniur.
, Alqne inde esi, quod ornoes qui eculplilia adorant,
. ;
527 confusum i r i scribitur .Hiuc dliam, quod Jn , , - daeis dicebatur : fttsi credidei ilis qnod ego ann^
,

in peccaiis vistris moriemini ' . * QnaiKio aulem
. confundentur? MUi omne genuincurvmerU ;ponea a i i :
\ , Jutiificabunlur, el in Deo glorificabilur omne semem
, \ filiorum hrael. Sunt vero itmen filiorum Uratl,
- illi ipsi Israel Alii, qui primi praconea Evangelki
, , \ ,
fuerual, quorum semen el succeasores ju$liftcalum
, glorificatumque dixit, qui aunt in filioe adoptati*
. "
de quibus illud antea : Nisi Doininug cxerciluura
\, \ * reliqmggel nobis semeo , usurpatum fuit. Senun
. >
porro magistrorum etiam' discipulos esse Paulo
tesle patuerit, qui ge in Clirislo Jesu per Evangolium Corinibiog genuisse afiirmavit.
. '.
CAP. X L V I .
f-t\ " ,

Y E R S . 4-5. Cecidii Bel contritus e$t Dago. Facta

, . $unt sculptilia eorum tVi bettia$, ei jumenia. Porta

,

tis ea alligata, quasi onus iaboranti, el deficienli,

4
. , el sitienti; nec prcevalenti simui, qui non poterunt
ot
salvari in bciio, ipsi autem captim ducti sunt, e t c
, . . .
, \
Poslquam de gentium convcrsione, deqne etec9

** ,

. \ "
,
.
\ ,
. '
,
.
^ ,
,
\, .
* * .
,
\,
, ^ ,
. , ,

l i o n e

s e m i | | i s

s r a c

d i s p u l a v i l )

a d

J l l d a e o e

conversus, omnem proreus idolorum cuiuim eversum i r i 528

significal. Eet vero Bel eliam
Graecis Saturnus nunctipaius; cui iiberos guos
gacrificium perroulti offerebani. Dago autem ex>
ternorum populoruro simulacrum, quod Agealon
et Gazae colebalur. Alludii porro ad bisioriam
Isaias, quae capta arca, et ad idolura introducta , cecidisse ipsum, et contritum fuisse doceat.
IVeinde, ut a singulari, ad id quod generig est
uuiversi, susceptum de idololatria sermonein traducat, Facta sunt, inquit, tculplilia eorum m be$fifl*, et jumenta : qualia fuerant ipsa iEgyptiorum
idola. Quo locoSymmachug, Fuerunt \nqu\t eorum
idola ammatibu* con$ecrata; lanquam abjecla n i , D rtrirum, valdeque neglecU. Placel nonnullig Deum
, - quae gna sunt manere semper, iadicare : qua*
. ,
autem idotorum, falsa omnia exsislere, et in nihi . \ , - luiu abire. Est enim idero perpetuo Deus, ejugque
.\ , nunquam vel senlenlia, vcl natura iinmutatur,
, \ . quaque ftde olim quae Abrabamo pollicilus erat
\ pratstitit, eadem et nunc, quod omne genu ant*
, , \ - $e flexum trt, communeque omnibng datum i r i
^ . \ niunus affirmavit, effeciurug est. Arguitur porro
' . idolonim imbecillitag, quae, cum duci vos, inquit,
in exBiiiam, conligerit, elepbantis non solui
; .
9

e s

Pgal. ICYI, 7.

Jean. , 24.

" lea. , . I Keg.

Y A R I J E LECTIONES.

*fp. .

. .

. .

T , i ^eqq.

1439

PROCOPII GAZ/EI

2440

jumenlisquecseteris,quibus avebenlur, oneri fulura \ *> ;

8unl; sed viris etiam, quorum humeris geslabun- ' tur, laborem paritura. Verum qtiis Deum gestans ; ";

inlirmior cvadal? Non ergo dii illa sunt. Qui enim
* , .
capia ab hoslibus in exsilium traducanlur ? Qui
damnis eorum, a quibus adoranlur, non tangantur ? \
, Vulunl alii sacerdotes cos, qui in daemoniorum
pompisipsorum fercula bajulabant, dum per plaleas , \ ,
\ ,
incederent, idolorum pondus non sine labore sus ,
tinuisse. Isiis vero admonet lsraelitas eliam de
}
hoslibus, a quibus propter idolorum cultum abdu, '
ccudi sunt; antmoque relinquit cogilandum quam
grave sit cl intolerabile daeinoniorum onus aniina- . , '
,
bus iis, quae postquam se impietati manciparunl,
, \ ,
confeclo bcllo non aliler qoam caplivi scelerum
calenis revinct:c ducunlur. Eos deinde non Jacob, &
. ,
eed domum Jacob tanlum nominat, propter affiiiiiatem 529
carne, et rcliquias hrael, tan- \ .
. "
<fuam feces ejus atiquas, et excrementa. Pulant
nonnuHi abdnclis in caplhilalem permullis, unicam domum, lanquam immanis ei barbare crudelilalis ." ,
.
reliquias appellari : quod et ipsos etiam, nisi resipuerint, perpessuros esse non dissimulat. Yolunt
alii ad eorum, quae dicla s u n l , medilationem ipsos ( ), .
revocari, quos Jacobi genere gloriantes par fuit
ejusdem mores imilari. Elsi enim, inquit, reliquxm ,
gilis hrael duae tribus illse, quae deduodecim (de- . ,
ccm enim bello captas et abductas esse conslal) ,
adbuc manent iucolumes, eos lamen, quibus resi- \ \ . > c

pisccre placuerit, non sum negleclurus. Deinceps, C , lanquam frustra laborent, lcgein eis, io qua a lcneris .
, \
ungulis crudili fuerant, exprobrat. Circumcisionem
eium ociavo die adepli, in aliis eliam legis prae- , ,
cepiis ita educanlur, ul non iramerilo dicalur: .
c E l populi medilati suni inauia . j Cum enim
,
ad idololatriam se convertisscnt, propbelico ser .
mone ad errorem revincendum opus habuerunl. Vos ergo, inquit, quanlum ad peccandi licenliam
attinet, iidem plane remansislis. Ego vero eodem semper in vos animo, eademque benevolcniia exg i s l c n s , deque veslra gemper salute s o l l i c i h i s , c u m vos capiivilate cattigavero, viHCuHs liberaios mittam. Eos eniin non aliter quam pcritus medicus, parlim minis, parlim eliam poUicilationibus
de diabolt nianibus eripere conatur.
530 ^ E R S . 5-. Cui me assimilastis ? videte,
'-'. Tlvi ;
,,
excogiiate qui erratis, et qui conferlis aurum de
,
ol

marsupio, ei argentum in statera appenditis, et con,

duciiis aurificem. Feceruni manufacia, et incurvali ry ,

*dorant illa. Toliunt hnmeris, et ambulanl, elc. ,
. ,
, - . .
Talem, inquit, in vos me ipse praestili : vos
\ , \, .
autem, in'quaniani impietatis absurditatem delapsi
,
eslis, considerate; qui corpore carenlera niorta-
Jiiim formis subdideriiis : qni aurum et argenlum ,
\
tomuleritis, qui forma materiae iiiducia Dco bono- .
rein Iribui pulaveriiis. Quo dcfensionis artificio ;
erimeii isiud depuleritis ? Yel landem igilur ad
,
meae deilalis cogilaiioiicin rcsipiscile, meque sem. .
piiernum et solum Dcuui esse agnoscile. liujus vel
5e i

** Phal. , I.

2441

COMMENTARTIINISAIAM.

242

pnv , , id fueril argumentum, quod meorum prophel.iruni voce q u essent eventura longe anle praedi
\ ,
xerim, quorum alia jaui per me facta sunt, alia
,
procul dubio et ipse efllciam; qui in subsidium

meum angelos, tanquam aves, spiritusque mini . 01 \
slros in eorum, qui salulis b&redes futuri s u n t " ,
, , auxilium vocare possim. Alii autcm translulerunt:
.
Vocans ab oriente avem, terra tonginqua virum
^ , $
voluntatis mece. Quibus cerle Chrislum ipsum
, '
siguificarunl; quem de lerra longinqua, id est ab
. ,
ipsis inferorum penctralibus, evocalum esse dicit,
\ , et per eumdem se promissioues impleturum. A l i i
, > \ .
porro avis nomine Babylonium signiGcari dixerunt,
; '
de quo loquentem 531
Ezechielem reperias, ubl
\
ail : c Aquila magna, magnis pennis , * oaHera , \ , > \
* qne, qua sequunlur, quorum sic inlerprelalionem
adjungit : c Nescitis quid ista significent? Ecco
. "
veniet rex Babylonius in Jerusalem ; el assumet
, ,.
regcm ipsius, et principes ejus ,> el quae sequun . ,
lur. Hos enim anlea cedrorum eleclarum ap' , .
pcllationc in parabola significaverat; Sedcciamque
\ ,
regem,
quem caplivum liabuil, demonsirabat. Alit

vero per avem, Cyrurn designari arbilrantur. Deinde,
.
quod creaste se adjicit, praeparasse innuit; mala nimirum el calamitates, quibus aflicientiir. Quod
si eliam nullus reperiatur, qui voluntatis mese placila non averseiur, Filium ego meura, qui Pairis consilium amplexus, ejusdem mandata impleat, nmsurus sum.
. '.
CAP. XLVII.
-'. , ,532
S . " 5 . Descende, sede super terram,virgo
. , Q filiaBabylonis. Sede terram. htgredere in lenebrat,
, non esl solium, filia Chaldworum : quoniam non
ultra adjicies, ut voceris mollis et tenera. Totie mo . ,

lam et mole farinam ; retela operimentum luum,

, ,
delege canos, denuda ttbias, etc.
, , . . .
e7

V E R

i s l a

\ ), ,
533
lsraelilas cliam, in qiros stipe ; >
rius iilud : c Gui me assimilaslis , > usurpatum
,

.
est, reieruntur. Ibi ergo eos errare, hic aulem cor
* ,
.
perdidisse, sive, ul expressit Symmacbus, duro*
'
eorde exsistere signilicat, utulroqwemodo vecordes,
. . '
animique sensu destilutos ad idololatriam sese

conlulisse demonstret. Sed eorum jam miseratio
,
ne commotum Deum spe bona, magnificisque pol* .
licilalionibus, qui aju$litia,\d esl a beo,longe fuis , sent, ad resipiscenliam provocare. Animos enini,
,
qui decem tribus capias csse cernebant, abjece .
r.ant; ct qui sibi Assyrium imminere videbant, va .
nas esse poUicitaliones arbitrabanlur. Atque bine
, est, quod eis predicla Babylonis ultione recreart
, \
Dens voluit', qui non odio, sed salulie amore pro \ \ vccaius ad Israelilarum poenas accessit, non aliter
.
quam ad amputnndnm, vel urcndum medici : ne
\ .
dicam nonnisi utilitalis graiia semper ulliones
, , ,
induci. Copulat autem cum parlictilari taiutis pro . , ,
miseione, et ejus etiam significationem, quav gene * " , ,
ris est universi. Est eaira q u Qi per Cyrum re6 8

* Ilebr x, 1 4 .

Ezecb. xaru, .

* ibid. 12.

Isa. XLVI, 5 .

^TARIiE LECTIONES.
d .

.
P A T R O C Ga.

LXXXVII.

7 7

443

PROCOPIIGAZ/EI

2444

dcmplio, partieularig, quae aiilem per Clirislum

,
tmivcrsormn bominum. Jam, quod tardare non fa-
jVimaiijicil, eidem plane siniile est, quod s c r i b i l u i :
,
Aiibuc modicum, qui vcnit, vcniet, et non tar * .
dabil . > Sionis deinde nomine Ecclesiam inlclli- .
giimis, in qua ejusdcm salutem cum gloria pcrcipie- .
nms, quotquot iniclligibilis Israel, id est, Abraba* , \,
nii iiliiper 534 proniissionem effecli,mentem qua?
, & Demn inlueatur, habuerimug. At Symmacbus: Dabo ,
in Sion salulare, ei Israel gtoriam, interprelatiir. . \ Ista ergo Israeli, inquit, pro nica i n eos benevo .
C 9

ItMiiia, facile concessei im : scd justiiiam meam in

, ,
\ , |
, .

oos, qui praeler aequum in vos g&vierunt, dejeclo

regni ipsorum fastigiu non possum non ostendere.
ldeo c n i n i faslu i n l u m e s c u n t , q u o j a saeculis n n i l i i s

imperio geniium poliuntur. Regno itaque personam iribuens filiam Babytonn et virginem, magnitndinc virium, Uwquamque ipso aetalis Qore, tumidam ei elatam appcllavil, quam e subiihii de*cendere imperat.
Newnulli filias Babylonis, aut eliammulieres, ila

volunl i n d i c a r i , quas a Medis caplas in gervitu ,
teni rcdactura i r i gignificat ; quoruin de$cen$u glo- , rias ct luxug, liberlatisquo ei dmliaruin in con. \
traria muialio demonglralur. Yocai ergo virginis , \
tenebras, calamitalcm eani, quae avcrti sarcirique . non valcat. Menli siquidcin pcrpetuo tenebra* doior . \ \
el inetus oflundunl. Mollem dcipde el teneram, .
propter vitfe genus, modoque carcnicm ornalum
\
vel regni, vel luulienmi appellavil. Apiid quos
, . * enim militiae gtudium proiessos auro oruari, gua , \ vissimisque Uniri unguenlis usilatuni c r a i , quid
, ; \
Don facturas muliercs putcs? Sedeniein deiude,
, \ ^ " ,
lanquam de regina sermo sit, facit; qua? niox rcli, , ;
ctis omnibus non aliler quam quae molce addicta, . \
caplivis famulatura sit. Ad ba?c, operimentum illud, C . ^
quo sibi varie capiil adornabat, abjicerc imperat:
, \ ,
et quod de canis dixit, addidit, aut lanquam regqi
,
diulurnitalein indicaturus, aul eorum qui loquun . '\

lur, crudelilatem ; qui ne anui quidcm peperceruot.

, , ^
Sed pro quo Bevela ppetimentum babemus, Aures
, \, , vbduciio dixil Symmacbus. Dbi ilero, Quodjustum * , *
estde (e aujeram. iYon amplius tradam hom'mibu$,
,

lcgimus; idem quoque, Te ego ulciscar, nec resislet . ,

mi/it homo, inlerprelalur. Ubi deinde : Quirede- ' ,

mit te Doininus exercituum , Aquilas ; Propinquus
. , \, ;
vobis Dominus. 535
* B
adversum te, i n - ,
quit, Dominus nosler, qui no$ redimit, decrevil: , ' nimirum, u l le ad bosles abduceret, ubi le cxsi- .
sicntes in niediofluviosdenudatam perlransiro ne- " , \
cesse est. Neque vero id injuria passuro essc aljus
. c ,
cliam in bunc modum propbcla teslatur, cum a i t : \ ,
Sicul iecit, iaciam e i . Et rursum : c Quemad- . > t OJzt
itiodum Tecisli, sic eril el relribulio tua . Quin
.
ti omnino dicitScriplura : c Vae iropio! Malasecun . > (,
dum opera manuum ipsius cojiiingcnt e i . iQuod
,
,
aulem, Non amplius iradam le hominibus, a i l ; si ad
.
%

1 1

i l u r

7 0

T S

Ilabac. , 3.

T 0

Ezecli. vn, 27.

T 1

J e r f ? m . L , 1 5 , 29.

VARliE
1

. ,

Isa. , 11.

LECTIONES.

tc, .

245

COMMENTARTI

ISAIAM.

2446

" \ mentem interpretura Sepluaginla referas, de immilibns ejusmodi et inbumanis homimbu? , fortassis
.

\,
- et de illis ettam a quibus victt quondam fuerunt,
,
, intelleiit. Sed est ad tsrnelem dicium isiud intercalaluin. Chaldceam deinde compellens, Sede inquit,
,
compuncta ; vel taecns, secundum Symmachuin.
, * ,
Qua enim eo superbiae et arroganiia evaseras ut
.
lanquam servis, nationibus nlereris ; te deinceps eorum, qugessisii, cum in tantis doctrin tenebris versareris, poenitere sequum est.
Caelerum quo loco fortiludo regni habenius, do ,

, \ , mina regnorum verlil Syniniachus; ct causam ad - dit, ut doceat non iis esse, qui a Deo afHiguntur,
, .
- insurgendtim, qiiorttm eorrepiione ad misericordiam potius deeuit commoveri. fstts auiem et illa
<
congruunt, qua? per Zachariam in hunc modum d i , \
cunlur: AmuIaUis sum Jerusaleni zelo magno:
\ *
, \ et ira magna ego irascor super gentes opulentas
. , \,
- Qtiia ego iralus suin parom, ipsi addiderunt ad
, - mala . i At tediulius regnaturam arbilrala es, i n , ,
\ quii, ul praesemi rcrum successui non esse confi . dcHdum, sed ultima, et quae deinceps fulur sunt,
. * mutaiiones oportere praevideri demonslraret. De ' monslrabant vero baec eorum qui in ea regnarunt,
, \ * - arreganliam. E i porro uno eodemque temporc, et
, \ viri, qui dum capia cstregnabat, el liberorum, aut
. - ciiain civium, qui in acie casuri eeeent, interitum
6 ' \
Hiinilatur. Neque lamcu ista in te solum, inqutt,
\ . propterea, quse aniedkta sunt, ventura eunl; sed
,
ideo eliam quod spes tuas in incantationibus et vc, \ , \ neficiis sitas 536
habueris. Cum enini penes le
, - ^ fore vicloriam praedicerent, qui ea adibanl; tantum
"~
,
,

"
"
"
iastu et arroganlia intumuisti, u l opibus tuis freta,
, \ ^. Persisque le fore superiorem arbitrala, ene te et
\ \ . '- non exsislere aliam, inque vaticiniis, quae perdaemo .
oas ct aslia flunt, conGdere, ausa eis dicere. Spem
, - deinde, quse in daemonibus rollocalur, fornicalionem
, ideo nominat, quod a Dco separet. Est enim Dei et
.
hominuift niaxime secundum naturam familiaritas,
c - aliena auiem plane, quae cum daemonibus iniia,
, ,
illis cum boininibus congressum magicis arlibus
conciliat: indeque esl quod Paulus idolorum cultum cnm iis conjungii, cuin idolorum servilus, veneflcia, d i c i l .

' Non est igilur idola colere neque Chaldais, ne , ' .
,
que aliis vcnia dignum, sed capile. Eril ergo /or\, . ,
* \ i atio lua, inquii, in dedecu*; cum tibi, quae est i a
9

7 S

7 k

n C

da3monibus, spes exciderit, quorum virtus ab impo-

, ,
. '\ , -

lcnlia non differt, qui libi nibU quidquara vel praadicere, mego ista, vel auxiliari queant. Alpro, Scito

quod prudeniia horum erit, et fornicatio tua tibi de-

,,
-

decori, iia Symmaclnis : El

intelligentia tua, hisc

. ,

decepil U. Ubi tntelUgeniiie nomine valicinandi artem signiiicavit. Et inde est, quod a i l : Et non co*

gnosces ex vaticxnm advenienlem interitum ; quem

. ,
,
\ \, ?\,
\ ( ), \

foveam cliam appellavit, iit eos, qui in eam ceciderint, non csse evasuros demonstraret. Legas vcro
et apud Danielem roagos in C b a l d a 3 a quosdam, e l
Gazareaos, et veneiicos
aliosquc artium ejus-

1 9

Zacbar. i ,

Gal.v, 20.

7 8

Dan. n , 2.

2441

PROCOPII G A Z i f i l

2448

inodi prolessorcs, quos illi gapicnleg vocant, cla- *

ruissc, tantumque rcgi probatos fuisse, ut non nisi
,

eorum auspiciis regnura fcliciter administrari posse

, \ ,
crederel: quos hic pcr ignem passuros esse vindi- . * ciain monet propbela, cura, ct ipsam, rnillig auxi-. . "
lium ferre valentibus, igne conflagrare civiiaiera
, \
contigerit. Sunt tamen qui sernionem ad Cliaidccam , \ ;, ' ' ,
ironice dirigi arbilrenlur, cum habere carbones . \ .
ignis, aestuaules nimirum et praefervidos homines
" , \
illos dixit, de quibus inlellexil, cum, si qnando u- . , \,
vir 537
*ederi& id esl, requieveris, adjunxit. * Aderunt enim tibi in auxilium. Vel terlc, carbouum , \ nomine, uiiles, et ad resipiscentiam provocanleg . ,
poenas signiGcaL Tibi enim, inquit, cuaa resipue- * . '
ris, ila in commodum mc auxiliante cesseril u l - , Lio, quantuinvig antea vanum laboraveris. Haec ^ . , .

aulem, inquil, eliam singulis bominibus eventura
sunl. Pcr se cnim qui errarunt, niuUara palientur; . '
quam ncc illa, quam non pooniluerit, eviiare pote- , \ ,
r i i . Significat vero idem laboratli, ac Biinfirmafuisli .
dixisscl. Perfaeile enim expugnari capique poleras, * ,
qiuc Dei ciillum cum daemonibus commutaras. At . ,

ouim, qun loco Laborasti in commutalione tua, et.. , " '

qua? sequiiiiiiir, legimus; ibidem caHeri: Negoiiato- , ,
, \
re$ lui ab adolescenlia tua, umisquisque in fine suo
,
e.vraverunt, ex quibus nullux invenius esi libi salvator, iuterprclanlur ; Symuiaclius autem, ltaqus non -
est, qui satneL u. Nonnulli porro i l l u d : Homo in ,
.
temelipso erravit, libiautem nonerit $alu$, ita explicani, ac si permullos bomincs carnis afleclibug abreplos, cum a Dcomodice reccsstssent, aberrasse
quidem, tc auleni, eo impui iialis, processisse dicerel, ul nullus iibi saluli locus reliuqualur auiplius.
#

e o s

. M H ' .
CAP. XLYHI.
c
AudilehiBc, domusJacob,qui -'. , , ol
,

cati eslis nomine hrael, et exiaisde aqua Juda, qui

.
01

jttratis nomine Domini Dei lsrnel, qui recordamini

. &
non cum veritate, neque cum justitia, qui adhcerelis
,
noiniui chilatis sanctce, et super Deum Israel consta ,

bilili fsiu, clc.

,
. . .

538

Vers

Posiquam de Babyloniis locutus est, ad Judaeo , &

runi rcprebensionein accedil; deque illis sc, prop \, * \
ler jusliliam suam, non ^uod auxilio isto digni gint, ,
poenas sumere demonstral. Vocateniut domum Ja- . ,
cob, tanquam avi nomine indignos ; nudaeque tan- , */<71 in ltraelii appellaiionis, corporeique Judas , \ *seminis participes. Hoc enim ex aqua d i . . ceng gignilicavil. Judam deinde tanquam regio ^ .
,
gcneri ascripsil. Sed 539 quemadmodum falso ita
,
vocabantur, qui noniinibus iig erant indigni: sic
cum jurarenl, Deique hrael recordarentur, labiis , ^
, ,
ipstiui bonorabaiK, qui corde ab eodem longe re .
moii, frustraqiie Domino iuniii videbanlur, qui civitali eidem congccralsc adliwrebanl. Sunt eniin post ,
, \
Ezechiae lempora, in oinni impieiatis et supersli. ,
lionis genere per Manasseio educati, quem in auV A R l i E LECTIONES.
* .

*.

2440

COMMENTARII 1N1SAIAM.

, *
.
. \ \
,
}, . \
,
,
\ .
, ,
' ,
, \
\ .
\ c
. , , \,
, - ^
, .
\
& , \, \ , '
.

245*

guslo Dei tcmplo simulacruin erigere non puduil.

Alque hinc esl, quod eos in hunc modum per Jcremiam Dominus alloquiiur; Quam dilecla in domo mea fecit abominalionem ? Assidua dcinde
prophelarum voce impietalis accusalos crebris ad
pietalem exbortationibus provocai. Imo vero ei eos
Salvator ipse, quouiam sanguinis affinitatesupcrbiebanl, lura repressit, cum dixit: S i filii Abrabam
essetis, opera Abrahae facerelis .> E l nunc eosdem saepius de patrum nomine appellai, u l illis
piefalem ipsorum in memoriam revocet, ne sibi ct
civitati inlerilus auclares csse perganl, Deum vero
ostendit de sc antc, non ad osienlaiionem, scd ad
utililalem fittura praedicere: parlim quidem, ul rc
rura eventum idolis non ascribant; partim vcro
ut, de futuris edocli, resipiscaril. Polerat cnim
etiam lacens de Babyloniis supplicium sumcre.
Nam ei Pharaonem, cum de fuluris inoneret, IH
eum, qui inducit agnosceret, adjecit. Yos igilur,
inquit, qui Ode c?reiis, me, qusccunque amea pcr
propbelas a me prsedicta ad mulioruin aures pervenerunt, re ipsa jam praestilisse cognosctte. Est enim Dei tantum futura predicere: quorum notionem
per-wtilegiaadipisci fruslra Manasses conalur. Eaergo quae prxdixi, inquit, quanlumvis minime
exspectares, repente lamen tieri conligit.
, *
Sunt vero qui priorum nomine captiviiatem i i r
H'v . 2
nui velint, poslquam ilke ipsae calamilales conti , \, \ ,
gerunt, quae Babylonios lnvaseruut. Deindc, lan, \ quam de contumaci, prcedixi verbum usurpavii;
. , \
quanlumvis, inquit, el eorum te causam etiani,
, ,
quaB Babyloniis eventura esseut, idolis ascripturam
,
esse non ambigerem. Expugualis ad Uxc Hiero paatsolymis, cum superslites fentinas in yEgyptum n.i , ' grare velarnt Jeremias ; illae 540 contra, ex qno
. \ * < regina cceli sacriGcare desierant, in se niala isla
, . omnia devenisse respondcrunt : uiide et illa aegro
, \ . , \
fercntis prophelae verba, quse in hunc modum le*
. , gimus : < Domine, oculi tui iu fidem Flagellasli
, , - eos, neque laboraverimt. Cunsummasii eos, nec
, voiuerunl admitlere disciplinam . > Ecce igitur,
.
quanlutuvis le talem prsebueris, pro inea in homi

, \
nes benevolenlia, Cbaldaeis, qui te bello supera , ' - turi siint, longe aule fulura denunlio uleum lunc,
, , . a quo ista tibi praedicia sunt, i n auxilium vocare
,
memineris. Vide itaquene decipiaris, tibi ista prius
. - idola, quam me mandasse ; id cst vcl niinilala esse,

T7

7 8

. ,' , D e l prsedixisse, te vexarcnl, afferens. Ideo cnim

,
;.

. ,
. ,
, ,
, ' .
\
* . \ \
. '
T i

Jerem. x i , 15.

, T

Joan. v;n, 59.

7 8

male excipieris, quod me deieliclo ad ea transieris. Neque tamcn tibi quidquam profuiura est futiiroruin pracdiclio. Non enim cognoscet; ac si d i ceret : Non sapiens fies ipsa muiaiione in mclius,
qui tristcra rerum cxiium, quas libi prsedicuJitux
non exspectes. Audita itaque feci tibi nova. Nova
eniin erant, quae anle dicebanlur, quam iiercnt.
Cum ergo palieris, ne te prius non audivisse dixeris;
vel si pr<c$ci$$e dicas, ab idolis didicisse. Nibil

Jcrcm. v, 3.
V A R L E LECTIONES.

. ,

i . .

. .

51

2452

PROCOPII GAZ/EI

enim omnfno priusquam remintiarem, cugnovera*; , neqne libi islud ego aliorum opera cogniium esse
.
volui. Imo esse te eliaiu, priusquam a lide contingat recedere, iniquum pnenunlio. Ob id enim te
rerum, quae praediclae sunt, exitua etiam anlevertet, quod a naialibus ipsis in impietale edocalus
sis.
Est igitur ab humanitate profecta rerum, quae
\
libi evenlure sunt, praediclio. Nam el le cuiu in
0. \ , *
liostimn polestatera tradidi, id quoque in luam
,
rem feci : non quo mote solent, qui ad suam tan. ' ,
luoi ulilitaiem respiciunt. EUDI enim persxpe solet
. ' \
erudire afflictio, cui nihil ad resipiscentiam oralio
, , ,
profuil. Aique hinc esl, ail, quod hostium libi ca\, \ , \ lauiitales p r a d i x i ; ut undique ad frugem le revo, \ &carero, minitando, meiumque et dolorem incu, \ , \ ,
tiendo, futura etiara praedicendo; in liberlatem de , * nique, qui meus est in le amor asserendo, ho ,
slesque ulciscendo; qui in meam diviniiatem blas- . jrr<apbemi,quain de vobis adepli sunt vicloriam diis suis , ,
ascribunt; et ejus 541 " est, gloriam, ih qui
\ . ' ,
non sunt indulgent. Fornacem autem pauperlatis,

, ' serviiutis locum appellat, in quo eos, qui ad eam

. '
adacti sunl, etiam mendicare necesse sit. His

deinde verbis seipsum Israelem vendidisse dicit, qui
.
3 argenti locum sua ipse pcccala concesseril. Ne,
, , que enim, inquit, proplcr virium mearuin imbecil[] , \ ;
liiatem preraeris, qui quae in jEgypto gesia sunl,
in tuam Hbertatem patraverim. Sed quserunt - , \
nulli, qui se fecisse asserat, curo, docenie E c , .
clesiaste, nibil novum sub coelo s i t . Ghristi igitur
^
roysterium, longe ea, quse cernitur, creatura ma . , \
jiis, quod a Paulo eliam absconditum nominalur ,
. . , \,
inlellexit. Indeque verba isla, neque ab initio aures ^ , \ ,

tuas aperui, adjunxit. Aposlolis enim, ut Scriptu , . ras intelligerent, auret Chrislus aperuit : quae lum
\ . " *
detnum nobis aperiuniur, eum et mens ipsa, ut
\ , '
Irusira non audiant, reseralur, Deinde, novi enim,
, ' jnquit, quod prcevaricabtris, ideoque occullavi, et
\ .
mquus ex utero vocaberis ) praenotione nimirum. Quo modo alienati sunl, qui a vulva peccatores
e i s i e l u n l . ldeo aulem penitus etiam interiisses, quod gloriam meam daemonibus attribuisli, nisi
et
ipsa le, qutt in mundi salutem operalura est, gloria mea liberasset.
n

7 t

8 0

81

542VERS. 12-22. Atidf tne, Jacob, etlsrael, quem

ego voco. Ego sum primus, el ego sum in semptternum, et manut mea [undavit terram, et dextera
mea Habilivii c&lum. Voco eot, el stabunt simul, et
congregabuntur omnes, et audient, etc.

$."

,
,

. ,

. ,

,
,

, . . . .
9

Superioribus in iirfaines lsraelitas usurpalis, bic jy ,

jam cum probis et honcstis dispuiat : indequeest,
. quod quem ego vocavi addidit, proquo vocalus meu* , . ' ,
Symniacbus; Aquilas auten) vocale mi, inlerpre- ,
, , .
tantur. Erant enim ex eorum numero voeali qui- \ , ,
cem permulti, elecli autem valde pauci. Sed bic de
, , ^.
vocatis, non de electis habelur dispulatio. Eos vero

i n v i
ad suae eliam divinitatis meditalioDcm 543
" .

Eccle. , 10.

8 8

Coloss. , 26.

8 1

Psal. LVW, 4.
VARI.E LECTIONES.

. , .

. . ,

. .

, .

253

COMMENTARIIIN ISAIAM.

2154

, \ . tai cum sc principium non babere signHleat. Nam

quod primo antiquius est, ct illud etiara fine earere
, .
consequiiur : cum quod inilium noo habtiil, exirenao privari eiiam necessum s i i .
" ol \ , ' ,
Quod ut caUeri significarent, Ego pritnus, el cgo
\
ultimus interpretari maluerunt. Legitur vero dc
, c \ .
Unigenito alicubi :t Ego sum primus eiultiinus " : >
*0 , * \ . quod non obscure significavit cum, vixissc se,
, \ , \ ct fuisse mortuum, adjccil. Est enim idem vila
. "
iniiium et finis; quia seipsum exinanivit, ui servi
\ ; - formam accipcrct . Simul autem et eos in con \ . cc.ssi bonoris el gloriae memoriain revocat, quos
, in suam familiariiatem ox onini gcntium numero
, " " , \ .
vocavit, juxta illud : Cum dividerel Altissimus
\ * ;
genles , illaquc, quse sequunlur. E l rursus :
. < Et le elcgil Dominus gentibus omnibiis, ut csscs
\ illi populus . Eum ergo oporluil a Deo non
. \ recedere, neque commiltere, ut dxmonibus ip ,
siquc cfealura? polius quam Creatori inservirel \
, , \
Neqne tamen cessat miseralione commotus, ut
.
animi stii propcnsilatem indicet, cos ipsos vocare,
, - et, Audi me, inclamare : partim quidem sild fidcm
,
adbiberi posluhns; partim aulem suis donis essc
.
polituros confirmans. Paulo enim teslc , cut
, , , , dcberent esse magistri proptcr lertipus, praeceptore rursus eguerunt, a quo quae sinl clcmeiUa
, ,
exordii sermontnn Dei, docerculur. Csclerum scm \ .
pilernum se esse, el vcre cxsislerc, co ipso demon , , *
strans, quod Ego sum, adjocil; qitale fuit Gl ilbid,
> ,
, \ c >. cuin Ego sum, qui s u m , dixit, ul snam ita
\ , - * naturam suosquc morcs immulan nunquam posse
. , 7/
- demonsiraret; tanquam eumdem sc esse X oa
boniiatc significaret, per quam omnia essc fe ,
cisstft, nt ab iis, quae non erant, sepiraret, de quibirs
, ) ; ;
hunc in inodurn legiior : FJii qui coelnm ei tcrram
* \,
iron fecennn, iniereanl > Deirtde, qnia Manus
, , . \ *
mea fundavii terratn adjunxit, Patrispersonam rndi . ,
c:iri volncrnnt nommlli ; cnjus manus iu Scripltiris

Unigenitus nuncupcliir. Ail enim Moses : Dexlrra
, , * manustua, Domine, glorificata cst irt forludinc i , c t
qnacdeiftceps.El David : c Firmctnrmanustiia^exal . Ceturdexteratua ; t a n q a a m P a t r i s cogltata pcrff
tfj .
8V

8 B

8 8

8 9

81

88

uae

c i a l , unde proprie Dei sapicntiaillasii, 544Q paternse melis volantatemin iis, qaa3 a sc conduntur,
operibus cxplicel; quo facliim, ut in Proverbiis Deum sapieniia tcrram fundasse legamus .
, ' , ' D Non manus ergo, ut pars, Sed tit pcrfccta, ab
, ,
eoque derivata, et eidem maxime vicina virliis, per
. , ,
quam ipse operalur, significatur. Quid igitur, i n ^
; quit, creaturac poiius, quara Creaiori servire sus , [
tines? Quod enim effectum esl, ideru cjus dignitale
et gloria a quo elTeciam est, longe superrtur;
, , impieque facit, quisqais adoraiarus eumdemhonordr , , ,
rem cneatura? el Creatori tribuit. Dtxttra \p\wv
, , \
mea, inquit, ccelum, vel coslos, ul aliis piacfit i n ,

terpreiibus, id est, coelesles virtutes firmavii; de

.
quibus pergens : Vocabo eos, ei stabunt simttl,
n

Apoc. i , 17.
Pbilipp. n 6, 7.
Dent. x x x i i , 8.
12.
Erod. , 14.
Jerem. x , 1 1 .
Exod. xv, 6.
8 8

8 8

8 1

VARIJ;
. .

LECTIONES.

Do.ut. , 6.
Rom. i , 25.
Psal. L x x x v f i i , 14.
Prov
8 7

8 1

8 5

8 3

Ilubr.
1.

2*55
PROCOPII GkZJEJ
2456
eubjicit. Parent enim, tanquam Domino astent; ^ .
c l ad verborum ejus auscullationem colliguntur :
' * c"Axoje,
quale fuil illud iniiio : t Audi, coelum, ct ausculta,
, , .
terfa, quoniam Doroinus locutus est
> Quod al
si factori suo virtules illae praestantiores roagna
,,
ndeo observantia et religione sese praebent oblem ; '\ ,

peranles; qui vos, qui bomines eslis, divinum

, ,
limorem polius non resumiiis? Verum quo loco,
; ,

Quis eis renunliavithmc? habemus, ibi Syraraachus :

. ,

;
\
.
Quit eis annuntiavit hcec ? Quem Dominus diligit,
faciet voluntatem ejus, Aquilae autem : Quis inter " , \,
hominet ftcec protulit? Dominut dilexit eum. Coelo-
Tiim cnim virlutes, inquit, quae vocantur, ad ver- , , \
, .
borum ipsius auscultalionem attenlas t paratas
' \ , " ^
csse; idque tibi propter sumraura ejus in le aiuorem palam fieri voluisse idem renuntiavil Dominus. \ ,

, \

Vel, ut Aquilae placel et Symmacho, Dilectus Patris

, ,
ctUnigenitus ipse renuntiavit hominibus, qui eliam
\ \
votuntaiem Patris operabitur, dum quae praedicta
. , ,

ftunt, m Babylonem inducet; quo nimirom tera, . '

pore populum in libertatein asserlum terrae pairiae

,
resiidilurus esl. Non de$unt tamen qui verba ista:
,
Vocabo eoi, et tlabunl simul, de Israele dici
arbilrentur; lanquam se perlibenter congregatis
* \ ,
illis audilurum demonslret. 5 4 5 Q * ^
futuram belli calamitatcm, atque ipse per propbe- .

tas singula prius indicarit : cujus et ipsi monita
;
aspernati, experiii quom vilare damna maluerint.
f

e u s

a l i u s

Quidnam igllur Hlis ipsa daemonum vaticinaiio profuit, quae nibil eorum, quae postea acciderunt,
praevidere potuil?
" ,
Volimt nonnulli, eos, qui de genlium nuroero, C
, \
roagnura quid saperent, invitari u l velint adesse,
i n aniniumque induccre, nullum sibi quae in po- \ .
slerum essent eventura, praedixisse; sed a Deo \ ,
. \
dura et aspera esse praesignificata; ut sententia
. ,
mutata revocarentur : indeque fleri, quod metu ad
, ,
resipiscentiam provocans, quae ventura essent prae. \
d i i e r i l . Dcinde ostendit eorum se non injurhe
, ,
recordatione, sed benevolenlia potius, quod ipsie
libitum fuisset, perfecisse. Cum enim Cltaldeeos \ , ,
tibi perpeluis incursionibus imminentes a Deo ' ,
. \ \ ,
deleri cuperent; id ipsum cerle et ille prestiiil,
,
non tanquam jusiis graliam relalurus, sed pro
. , *
sua benignilate, suoque amore, beneGcium in i n , .
gralos etiam et peccatores collocaturus. Atque
binc eet, inqult, q.uod priusquam vo pati cootiu- D
gcret, eorum in vos expediiionem pracdixi; utcum
po&nituissel, nibil in vos illa quidquam valeret.
Qiwe cum impetrare non poiuissem, adversum vos
ideo progrediendum censui, ut in eos animadverlerem, qui nulla peccatorum poeniludine languiitur.
Sunt vero qui Cyrum adversus Chaldaos HebraBOram nomine, iaquos illi saeviores exsisierent, feliciier arma movisse arbitrenlur. Ista igilur, inquit,
suo tempore sum deinceps prxstilurus. Vos ea

,
.
.
, ,
* \
' *. \ , \
' '.
.
.

* ba , 2 .
VARl^:
r

. .

+ .

. .

LECT10NE8.

J4S7
COMMENTARIIIN ISAIAM.
2458
* edocli, elam, sed palam el confldenter ad me
; , - feslinate. Ego e n i m CUIII Palre l u n c a d e r a m , c u i n
, > xa\ *
de rebus islis consilium agitaret. Jam vero et rae
, .
Pater ipse, et sanctitalis ejuidem Spiritui, ad ea,
, \, , , quae ab ipso decreta sunt, exsequenda tnittendum
.
censuit. Qui deiode clam longe ante praedixisse
non reperiatur, qui per propbelas ila aperte loquatur : Sic dicit Dominus cbristo meo Cyro,
cujus apprehendi raanum dexieram
> et quse posiea? Adhaec, non ejus opera, sed meo auxilio
capta expugnauque esl Babylon. Deinceps auleui, aiunl, Gyri vox est isla, quae 546 sequitur : Domintis misit me, et Spiritut eju$.
, , \ Deinde quod et nune habetur , eliamsi nibil
, '
eorum, quae acciderunl, a Deo anle pradicium
\
csset, ecce lameo etiam nuuc Cyrum praepolentis
.
Dei auxilio confecla esse proiiteri tcstalur. Cum
, enim ista de se a captivis didiciscet usurpari, pro, " - pbeliamque legisset, mandalo regio, q u o d apud
, \
Esdram legilur, utendum censuit, Ln hunc m o d u r o :
'
Haec dicit Persarum rex Cyrus: Me regero orbis
, .
universi renuntiavll Deus lsraelexcelsus \i et quae
, , deinceps. Nonnulli verba isla : Dominut misit me
, ,
et Spiritus ejus, in propbeise persona dici arbilran i v , \
tur ; tanquani se prius nihil illis in a n g u l o dixisse
\ significet: nunc auleni se a Deo missum ad eorum , \ ,
dera u i i l i t a t e m -accedere, deque iisdem persacpe
, ^
Deo quidero ipso mitlenle, sed Spirilu s a n c l o suc. " , ,
cinenle et suffragante, loculum esse. Audi ergo,
. .
inquil, lsraet, quae le ille docei Dominus, qui te
liberavil. Meniineris Dei tui. Hac enim libi dc
, \ ,
invenienda s a l u l i s via repelo, quibus si primum
. '
paruisses, malorum expcrs , inque pace el justiiia,
C bonis tibi aliis atque aliis fluviorum insiar, tan * , . ,
quam maris undis affiueniibus, atictus et cumula , \
tus vixisses. ld est, propugnalores eos, quibus
.
* , , non magis q u a mfluminibus, aut mari nihr) queat
, .
resistere, babuisses. Fuisset vero et temen luum
, ,
innumerabile, nullis videlicet hostium incursioni . ' bus imminulum. At pro quo puivis lerrce habemus,
', 0 milia terrai reliqui inlerpretaulur : nimirum, ut
c ,
corporalia cum crassis bominibus agens usurparet.
, > Non immcrito autem Dei semen ille intelligatur
. tsrael, de quibus fuit el illud anlea iisurpaluni :
,
c Nisi nobis Dominus Sabaolh reliquisset semen,
, ' .
lanquam Sodoraa facti fuisscmus ; ul eos, qui
. * \ fidero amplexi essent indicaret. Patrcs enim cxtc ,
ris exstiterunt, cum eos ad se venientes ilerum ge^ *
nuerunt qui non ex sangninibus, sed ex Deo nali
, .
sunt . Esl igilur allegorice l o q u i conseiitaneum.

Corporaliler enim J u d a 3 0 S , etiamsi pracceptis non
.
paruerinl, propagari multiplicarique 547 conligit;
ideoque inlelligibili magis dictum illud conveniat, quod adbibita cautione, prceccpta $ervaverint>
istis politurum asserat. Neque enim magnumquid consequentur, si qua ralione videmus in venuibuff
effici, corpore muliiplicenlur.
, ,
Sunt porro nonnulli, qui verba isla : Docui te
, *
utinvenires viam, lanquam Israelilarum csse ^ssc ol (Jo- rant, qui loquanlur in bunc niodum : Qui sub ter
d e g e n & e s talia paesi sumus, qui U\o oliin inex^i*
, , ,
gnabili auxilio Pharaonis jnanum evasimua? T:
e

Isa.xLV,!.

I Esdr. i , 2.

" Isa. i , 0.

99

Joan. i , 13.

2459
PROCOPII GAZ^EI
2465
cnim ipse viam salutis, id e$t legem, docui; qnam, , . tt
, \ ,
fcliciler degere voluisses, observare debuera3.
\ ' *
Verum quia eam Iransgressus ad idolorufn cultuin
te contulisti, in bostmm potestatem venisti. Neque . latnen iia te pro mea benevolenlia funditus exstir- * ). *
pari exterminarique passus sum; qui ubique Israc-
, , \
lis rcliqnias asservari voloerim. Ilaque, ct te jam
Babylone, nou imun conslernatum, sed sludio fidti- .
ciaque quam inaxima lcetilim vecem inctamanlom, (
egredi volo. Ut enim illa gentibus omnibus , ,
(jEgypliis et Pbaraone deletis, quem se in lioc ex- * ,
cilasse, u l in eodem gloriam goam ostenderet, \ ),
aUirmavil Dominus ) ex iEgypto innotuil trans- ,
.
migraiio : sic el istam de Babyloue redcmptionem
minime decel occultari, eed ex ea redemploris ,
gioriam innotescere et praedtcari. Vox enim, scri- biiur cxsuliationis el aalulis in labernaculis , , , justorum * . i q u u m eniro fueral narraiionis inodo . ' ,
laudes isias decantari, sicut a Davide faclum esl, ,
ubi a i t : < Suscepistt, Domine, terrani luaro, con- vertisii captivilalem Jacob. Remisisti iniquilales , , *populo l u o ; opcruisli omnia peccala eorum .
,
Verum ut eumdem se esse demonstrel, qui olim \ .
Israelpm per deserium iraduxil fore pollicetur, si * , .
vel petram iierum scindere in aquarum subsidium
>
opus s i l , et istud illi eliam in Judaeam profici- ,
scenti nori defulurum. Quod quia reipsa geri non , ,
contigit, ad allegoriam sic nonnulli relulerunt. .
Iis, qui captivilale inlelligibili liberali erant, de , , "
quibus Christus ipse loquebalur, cara seut pau- , \
peribus evangelizarcl, et capiivis remissioaem prae- |> ,
dicaret, niissum esse diccrel',548 raiionalis a q n \ *
rivus de pelra vcrilaite emanavil.
Petra aulem, ; , \
mquil Aposlolus, eral Cbrislus *; cujus ei ista
\,
suiit: Qui biberit aquain, quam ego dabo, flu.
4

iuina de ventre ejus fluent aquas vivas \ Caelcmm, ite qui inter eos versantur impii, propter se
eliaui venbe promissioncm fieri arbilrarenlur, iivlhix eorum cxpertes fore ipsos pronunliavit.

Nunnulli Babyloniorum noniine iinpios signilicari arbitranlur qui ulliom tradili, iis exsiilianii- ,
bus, qui redempti essenl, gauderc non poieraut. . ,
Putanl alii, ne eorum, quas dicla sunl, voluplate ( ^, , ,
rapti supine se et negligenler gerereat; lanquam
ea omuiuo, quaiUumvis impie viverenl, adcpluros ,
dixissct Deus; metum ipsis pro securiiate immi- . \
nerc demonslrari. Qui eriim lalari quisquam va- ; .
loat, qui eo, a quo luetilia suppeditaiur, exciderit? D *. :
Sunt enim iis, a quibus observantur, certa? et ii- .
. \ *
clnbiiatae promissiones : neque Dei praecoguilio
viriuiem euiquam ex necessitate operalur. Ecce , . \ *.
cuim, cuui Jacobum fore inlegrum praevidisset, ^, .
talisel ipse per se, non quia prxvisus esset, eva- , , \ \
s i l , vilaBque probitatem ipsa viri secuta est benc-
dictio. Decel igitur futura de nobis prsediccnle Deo , \ , \
nihil supine, niliil ncgligenlcr agere. Dciade, quod . \ \
egredi de Babylone jubet; c l locuiu, ct mores im- . , " E x o d . x i i i , xiv.
:, 58.

P>al. cxvn, 15.

Psa4. LXXXIV, 2, 3. Luc. , 18, 19. Cor. x, 4.

VARLE

* . /:.

LECTI0M;S.

%e

Joan.

2461

COMMENTARII I N I S A I A M .

24ii2

r*re , - mutare, nihilque, quod Chaldccorum institula resi , ; '

piat, relmere; omncque auguriorum e l vaiitinio . , '
rura genus, omnem denique idololatrise et erroris
; , ,
curam deponere adhoriaiur : quod potesteliam gen
libus omnibusconvenire.Nonnulli porro verba isia :
; , ,
Adducilead me, ei audile hac, Cbrisli esse arbilran ,
(ur, lanquam se illis propter seipsum saluiem lar
giri demonslrel. Illa deinde : Non ab initio loculuu
.

sum? tanquam se ab antiquo ista occulie per pro*1

. \ ,
pbetas priusquam iiercitti praedixisse signilicet.
.
Prjelerca, quod ibi tum habeiur; anlequam se
, \
videitdum oranibus praberet, idipsum jam apud
. '
Deum ante muudi conslitutionem prapfinitum et
, .
decreiuni fuisse, indeque Et nuuc Dominus misit
\ '&
me, et Spirilus ejus adjicere. Qui enim semper <ipud

, - Deum rcmansit, idem nunc in mundo oculis subji

. \ ,
cilur. Esl vero de 549bumanitale ipsa mi&sionis
\ ,
raiio accipicnda. Adesl enim Deus ubique omnibus;
in\ .
sed a Spirilu eliam missus esse dicilur , qualenus
a Spintu sancto generatur. Non desunt tamen, qui illud : Manus mea fundavit terram , et dextera mea
cmlum stabilhii, et illud eliam, Nunc Dominu* misit me; ilemque illud : Spiriius ejut, quo opifex
ille, qui mterram venit, signiflcalur, ejusdem esse personae arbitrenlur.
. \
550 C A P . X L I X .
-
, ,
,
V E R S . 1 - 1 3 . Audile me,in$utce, et altendiie, gentes.
. , .
Posl multum tempus siabit, dicil Dominus. De ven~
,
tre matris meas vocaril nonien metim; et posuit os
,
,
meum, quasi gladium acutum, el sub prolection*

manus suce abscondil me. Posuil me lanquam aagil. , tam cleciam, et in pharetra sua abscondit uie, et dixit
,
mihi: Servus meus es tu, hrael, et in te glorifi > ,
- eaboT, etc.
. . .
I
551 Postquam qaae Judseis congruerenl\ atiulit,
,
a3 gemiuni nunc vocaiionem, ipsuniqde Salvatoris
,
advenlum ilerum se conferl; ideoque Ecclesias
.
ipsas insularum nomine signiCcatas, tauquam sal , \
sis et amaris bujus vilae, lentationumquc fluclibus
.
undique obruantur, cxcitare conaiur. Neque vero
\, ,
,
quorum insulas inlelligal, ignorare palilur, cum
.
aitendere gentes iniperat; ne de Judaeis sermoncm
* , esse quis arbitretur. Quin c l apud magnuni Davi . . >
dem ista legimus : Dominus regnavil, cxsullet
,
terra, lalenlur insulaB muliai . Quid est autem,
,
quod genles jubel non ipso propbeiai teinpore re ; , , rum evenlum,sed poit longum tempus exspeciare?
, .
Stabit vero, i n q u i l : aul quod annuiiliatum est, aut
*
9

. " , D quod propbelalum. Pro quo deinde post longum

tempus babemus, de longe caeleri, u l ad preceden, , , .
tia vocem referrenl, reddiderunl; Symmachus au , \ \
lem, attendiie, gentes, de long*. Inlueve vero uii
, ,
de praesentibus loqualur Dorainus; dequc alio Do\ , \ . mino, per ea quae sequunlur, suara ipse nativiia , lem et servilulem, csleraque ejusnjodi explicans,
. *
dispulet, cum a i t : Dominus de ventre vocavit mc+
, \

M a l l b . i , 29 ; Luc. i , 55. P*al. xcvi, 1 .

V A R l i E LEOTIONES.

* . .

2463

PROCOPII G A Z . E l

24ul

De ulero malris mtce reeordalus etl nominis mei. <">*)> * , \ , \ .

, \ , \, * ,
Habuil enim anlo incarnalionis tempus nomina
. "
divinae naturae congraa, Deus, vita, lumen, sapien , c \ , \
tia, virtus, et similia : sed Chribtus, et Jesus, et
\
Nobiscum Oeus, ad ea, qua oecononnam sccuta
,
eunl, tempora refemntur. Uude sunt el illa Ga . > , ' ,
brielis ad Virgineni : < Et parics filium, el vocabis
\ ^ ,
Tiomcn ejus J e m m ; cujus ut interpreUlionem
. *
doceret, < Ipse enira populura suum a peccatis
, ,
corum liberabil*, adjunxit. A l Nobiscum Deus,
* , ,
cx nalura ct oeconomiae ralione indilum est; ut
.
Je$us a facultate el viribus. Unde et Salvatorem,
. id esl Cbrisinm, in Davidis civitaic nalitm esse,
< \
pasioribus nunlialum est. Nec vero aliud Christus,
,
quam unctum signiflcat, quod cerle ante oeconormiam convenire non potuit. Pergit autem, et os \
tuum tanquam gladium acutum positum esse signi. \
ficat. Ait enini eliam alicubi : 552 '
spiritii la \ .
bioruminterficiet impium . t % lanquamgladium , , ^ \ acutum esse inquil, qui dignos, ab iis, qui tales
.
non sunt, dividal ac separet. A i l enim in Evangeliis : Ne puleiis quod venerim ut pacem in
lerram millerem. Non veni ul pacem millerem, sed ut gladiuin
eiquae deuiceps.
Quin et ipsa Evangelii promulgatio, gladius ad\ ,
versus diaboli tyrannidem exslitil. Dedil vero no .
bis et ipsum spiritus gladium, id est Dei verbum , \ , 0 ,
rujus ope daemonum fraudes propeUinius. Et a l i ' . \
<
cubi etiam apud propbetam reperias : In die illa
,
mducet Deus sacrum gladium, magnum, in draco, \ , \
nem sinuosum, eumque i n t e r f i c i e l . Conveniet
. > \ .
vero et sanctis ipsis oratio ; indeqne cst, quod spi '
l i l u o m sui Ananiam et Sappbiram Petrum interT

lf

fecisse legimus : quod Ezecbiam item Rapsacae C \ . \

' . \
excrcilum precibus fudisse ; quod Paulum deni . \ \,'
que vcrbo oris sui Elymam obcaecasse . Poslca
,
adjicil: Sub protectione manut suce abscondit
me,
\
ul muliis ignotam assumendae carnis oeconomiam
snbindicaret. Est vero a Palre etiam sagilta electa . \
potitus, \\i eos feriat, qtii spiculis ipsius digni sunt; ,
( ,
quo more se dilectione percussam anima c c c i n i l .
>), \ ,
Idem nimiruin in carne, quam ut dignis lanlum
ceriierelur, assumpsit, tanquam in phareira, re- \, , .

conditus. NonnuIH vcrbis islis, Sub protectione ma~ ,'

nns wce posuil me, Filium ipsum, etiam qnatenus ,
, \ > , 4bomo iactus cst, a Palre non scparatmn csse, na \ ,
turamquc incompreliensibilem el insuperabilem
\ ,
babere (quod ei etiam per ccconomiam, Davidis
tostinionio, servabautur, cum a i l : Non proficiet ^ * , \
, \
inimicus in eo, ct filius iniquitatis non apponet
.
nocere o i , caeleraque quae sequunlur), signifi . ' \
cari voluerunt. Plurimas autcm cum Dei sccundum
, ,
luiiipora *agitt<e fuerint, una anle omnes electa,
, \ et cximia, Cbrislus ipsc in Patris prxnotione, lanquam in pharelra recondilus, malas in lorra po- . . , \,
, , , tcstates feriens, vulnere sustulil. dixit mihi,
adjicit, Servus meus es tu, hrael. Corporc quidem, , \ , ,
u

I B

, T

Luc. i , 31.
Act. , 1 seqq.

1 1

1 1

Maltb. i , 2!. Isa. x i , 4. Malib. x, U.

Ephes. vi, 17.
Eiech. x x i x , 8.
I s a . x x x v u , 53-36.
Act. , 11. " C a n l . u , 5.
Psal. LXXXYIII, 25.
YARIiE LECTKWES.

7 . \ ' .

1 8

1 7

24C5

9.m

COMMENTARII 1N ISAIAM.

, * - quod a servi duxeral, servu dicalur Chrisltis :

geuere aulem, quod ab hrae e, 553
Sed
,

lanquam Dei v i n u s , rcbus ipsis, quas operatur

, ,
eum, cujus virlus est, gloriaajficit, in [orma servi
, \
faclut, quaitluinlibet naiura filius; cui inflecielur
,
omne genu lerreslriui ei infernorum ; quem omnis
.
etiam lingua Doniinum Jesum Chritlum in gloriam
Dei Palrie esse coniiiebitur *.
Nonnulli ad vocein hrael refeni arbitrali, Do Xabv, niino, propter bonitatem solam, hrael appellari,
' *
et in eo,propler miracula quae in iEgypto e l dein*
, * ceps patrata sunl, gloriari placuisse arbilrantur.
, \ . \ \ zb^
Putant iidem verba isla, Frvstra laboravi, ex pro , \,
pbetae persona dici, tanquam se concionando non
, parum desudasse, sed niliil inde probiores evasisse
.' ,
audilores, conqueraiur : cumque sibi ut dignam
laborum mercedem repooat Dominus, postulare.
\, ' .
Sumatur el illud, aiunl, de homine quolibet, qui
, \, \ \
seindiversis bujus vitx voluptatum generibug
,
. * fruslra lerapus insumpsisse recordelur. Sed proprie
magis ad Salvatorem referalur, qui auditis supe , , \ , , \ , rioribus ista reponat: Enimvero, Paler, qut lu
me glbrificaberis, cura niultis pro salute liominuiu

laboribus exantlalis, nibil profecerim, mullis adbuc
, ,
aliis in incredulilale permanenlibus, el Judaeis
, \ ; \
ipsis? At de islis iiilelligeus, se non nisi ad oves

domus Israel, quae perierant, missuin d i x i t ; qu.c
, * , \
, \ lainen et ipsae praeierquam quod fldem abnegarunt,
euin eliam cruci atlixerunl, de quo sic apud Davi ,
f

1 9

; > ' . Q dem legimus: Qua3 utilitas insanguine meo, quod

descendo in corruplionem ? * Sed ista quidem
. *
illi. Sequilur vero, judicium meum apud Domixum*
, Ego enim, inquit, quaea me ipsoerant, coram Deo
.
meo exsecuius, pateruae voluntalis ftnem adeplus
' .
sura : ob idque et judicium ab eo lalum est. Sunt
i . .
enim ab ea, quam cum Domino babebanl, con \
, \ - junclione divulsi; gcntes autem in Dei soriem
ascilai. Judicium porro islud velipse in parabola
, \ ,
Dominus de agricolis, qui baeredem interemeranc,
,
loculus indicavil, cum sublatis islis, aliis, qui sibi

stato et idoneo tempore fructus redderent, vineatit
\ , ' suam elocavil . Ii vero exslilemnl evangeliornm

praecones ipsi, in quos nub?s 554
iN;t qu3eiii
, * ,
Judaicain vitem depluere velabantur, pluviain suain
, ,
, \ D demiserunt: qiio faclum e&t, u l non spinas, sed
. ), aovovb uvas Chrisius collegcrit , sicut ipsi profitemurv
" cum Domintim benignitatem suaui, terramque fru , , ctum euum daiurum esse c a n i m u s " . Alias autem
, ' et Paulus ipse ejusdem laborem el judicium indicavit, ubi ait : c Qui cum in forroa Dei esset, noa
, , ,
rapinam arbitratus est esse sc sequalein Deo, sed
. , ,
seipsum exinanivit formam servi accipieus, Palri
,
factus obediens usque ad morlem, mortem aulenv
. >
c r u c i s . Propler quod eliam exallavil i l l u m , inquit et dedit illi D o m e n , quod est ?uper omnei
te

11

ef

noinen, ul in noniiue ipsius

"

omne genu flectaiur*\

Philipp. n , 9, 10. Mattb. xv, 24. * Psal. xxix. 10.

Psal.Lixxiv, 13.
Philipp. u , 7-10.

YARIi LECTIONES.
n

Mattb. x x i , 3 3 seqq.

" Isa. ixjt*

P R O C O P I l GAZ.EI

24C7

2468

HJC aulem secundum carnem intciiiges. E s l . 6

nim Filius natura OeiiS, nec laborans , nec
, , .
mercedem laborum oomine poslulans. Voce prjeier . ea usus hominibus congrua, servum te ab ipso \,
tnatris utero formatum Uicit : qui, quatenug Filius, , ,
non formalus tameu sit, sed qui qnatenus servut
. , ^ ; !
carnem gerat. Qui onim, si nainra servus erat F i - \ ;

Hus, in servilutcm formaiut esse dicatur ? Esse igi- . \
lur naiura liberum apparel. Islud emm vel ipsa ,
didrachmi peusione salis indtcavit, cum Pelrutn
(", , . > ,
libero9 esse GUos docuii".llaque ex nlere dixit , ,
uturvtiuti* lemporis ostendcrei, ejueque, quae se-
cundum carnem esl, nalivilatis modum disiingue. \

ret. Deinde urvilis formationis causam defiiiiens, ,

.
adJacobum congregandum faclam esse adjunxit;
,
xfj
ciijus nomino lanlitm formationem isiam subiil, . \
inimnime formata divimuie quieseeret. Eos
, enidi etiam cum aliis Satanas, sive quod idola
, . '*
colereul, &ive quod baminuni mandata itoce ,
reni, a \)eo separaveral : scd boetes Dei factos
\ , ,
Chrislus ipse Palri reconcibavit, quod oliin u l fa- , .
ccrent, paxem cum eo ineundam esse inclamans non
' Isaias modo, sed ipsi eUam discipuli pra Ghrislo
, ' \ ,
legatioue fuiigeiiles", lanquaai Deo per ipsos proc .
vocanle, nandumqu sibi rursum per Christum
' recoiicilianie, monueraut. Inlclliganlur vero Israe- , ' : \ * c
lis et Jacobi norainibus, nou i i tanium, qui ex cir . \ \
cumcisione sunt, ad quos 5 5 5 eliam missum se
. , > \
esse demonslrat, cum in viatn genlhim ambiilare
. \ probibfil , sed quilibel eliam, qui perfidem fucril
galulem coitsecutus. Neque enim, qui in aperto
, &,
\
lanluiu, sed quMn occulio eliam, Judajus liabendus
,

est . llaque et sermoni persona eorum interseri , \
tur, quj per fidem eatvati ad eum se congregatvm .
i r i , cicteraque ilia q sequunlur, profileniur. Glorificaniur vero ol ipsi, qui pnrclaram illam adoptionis laudem adcpti sunl ; quique cuiiidera ad res bcne gcrendas in (oriiiudwem sunt consecmi.

17

Sunl pwro qui congregabor verbnm, el qua; ei \ , ,

\ *,
dem inbaerenl, de^hrislo dici putcnt; scd quiisiud \ , .
" \
^conveniat, omisemnt. Alii vero ad propbelam eliam
\
referri posse arbilrali sunt, tanquam Israelis re- , ,
\
vocalio, et eorum qui dispersi erant in unum con-
jjregatio signiliceiur. Veruin si ad anagogem respi- ^ , \ ,
\ \
<is; et ad Salvatorem ipsum, justitia? fonlem, non
. ,
alitcr quam maloruin ratioad eorum auctorem pri , jnum, refcrri queat. Deinde ad Salvaiorem inquit
, . ^
Paler, Magnnm tibi est, ut voceris puer meu$, aut

,
ccundum alios, servus meus. Magnum enim revera ,
opus exstitii, cum ad serviiutem formalus e$*et F i - iius, ad bumanas na(ura3 salutcm, quam condidit, . \ ,
. \
scrvi (ormam assumere. Atque inde cst, quod glo , , rificatur, lanquam rapinam minime arbitratus esse
ue ojqualem D e o . Esl veroalia ratione magna re, , \ . \ ,
ui bomini; parva aulem, ul Deo, ut tusciles,
\ . inquit, tribas Jacob. llaque ct eisdem primum,
,e

" M a l t h . , 23-26.

" H C o r . , 20.

t 7

Malib. x , 5 . Uom.u, 2,29. Philipp. , 6.

VARI- LECTIONES.

24C9

COMMENTARIIIN ISAIAM.

2470

, * cum caplivas baberent animas, et caccitatc laborarent, Evangelii praconium iargitus esi, visumque
< . K a \ oi :\ .
reslituil. Verum quia graiiam illi abnegarunt, cou " , , ,
' sequenlcr Ecceposui te in lucem genlium, i n l u l i l :
quod eo inodo eiiam rcliqui interprelanlur. Et

. - banc indc auspicatus propbeliam : Audile me,insulaj,
ei altendite, gentes, dixit; quia gentes illud, Ecce
, , \ pomi te in lucem gentium, audire oporicbal. Ncquc
;.
enim Israele fidera avcrsaute, tenebrasque am , , .
, \ \ , < - plcclenle, laniam ceconomiain excidere el finc suo
carere dccuit. Elvero prophetarum quemdam 556
.
alium in bunc moduroad eoslocutum reperias: 11 ,
luminare, illuminare, Jerusalern. Yenil enlni lumen
. ' , l u u m , eiquae postea. Et alium eiiam . <Vobis,
.
qui limetis me, exorielur Sol justiiise " . > Dcinceps
.
autero gentibus inclamans, Sic dicil Dotninus, addidit. Sed quia non deerant, qui Dominum ignorabant,
quisuam essct, cum Israelem eruisse se signiGcavit, expressit: quasi eos qualiler jEgyptiaca servilute
liberati, servalique sini, commoneret.
- Alii ad Judaeos dici istud arbitranlur, boc modo,
Ipse tibi, tanquam qui te quondam eruerim, iie i u
;, ,
lapidem offensionis impingas, precipio. Sanctifi .

." - cate eum qui despexit animam suam. Quanlo magis

euim se ad nioriem usque, eamque crucis, depres/ ,
sit, lanto vos eum gloria ei bonore prosequiet
) , \
sanclificare fuerit acquius. Qnod si ad gentes seroio
, esf, non ideni eas cum Judaeis passuras esse
. ,
\
oblestatur. Dciade quod sanciificale d i x i l , idem
. ,
plane, ac si vcnerari et sanctum ducere impcraret,

iulcllexit. Cum enira adbuc in peccalis versareraur,
.
, . ' pro impiis ipse passus esl, qui bonum paslorem
pro suis ovibusanimam poncre dixerai* . Sanclum
!*
ergo (quod Deum unum decet) eumdcm esse con * \ \
fileanlur. Est enim in eo esscniiale, quod aliis ex
. \ , '
so

, ^ ejus parlicipalione conlingit; quando el lumen ipsc

, '
existens, Voe eslis lux mundi", > dixil. Quin et
, sanclificari nomen cjus pelcnles, non sancliiaiis
.

accessionem Geri, scd ut saucium rcvera omncs

, .

confessi, ejusdcm sanclinioni^ participes eflicia, \ . \

niurposcimus. Deinde sequilur, qui abominatiovi ett

gentibus, non credenlibus scilkel. Abominantur

\ ,
enim, et morti cjus oblrcclant. In.o cum cssei Pilaio
,
iradilus, non defuerunt e iiiilitibus quidam, qui
. .
ipsum abominati, spulisque et colapbis aggressi, orc
,
maledictis ct conviciis pleno in cuiudcin, < Ave, rex


. Judaeoruru*, * inclamarenl. Unde est, qnod sub
, \, \

servis princtpibus adjecil, forlcque imindi l^nebra,

,
runique poleslales, quibus ii serviunt, qui Chrisium
, \ .
abominantur, indicavit. Ycrum fulgebil tamcn,euius e (

que vel reges ipsi adprabunt, non corporis oninino, 557

* menlis et cordis oculis iniuentes.

\ , ' D Adorabunl vero on.ncs tuiti deinun praicipue,

cum veneril in Patris dexlcra cuni angelis suis, et
, \ \
sederit in ibrono gloriaj suas judicans vivos et mor \ .

tnos . Adorabunt item, proplcr Palrom ejtis.

Glorificalur etiim, tanqnam Dei F i l i u s ; quia ftdclis
,
est sanctut Israel, qui elegil eum; id est, qui

, ' \
seinpcr eodem iuodo se babel. Nihil eoruin siqui. dem, quae condiia sunt, qula mulalioni obnoxia,
. '
fidum ac ccrlum reperias. Elcgil v^ro eos Paler,
, e

L X , i.

i f

Jlalach. , 2.

: 2

Joan. , 11.

s a

Mauh.v, l i .

3V

Mauli.xxYii,29.

' Mallb. xxv,51.

471

PROCOPII G A Z / E l

2i72

tjui per Filiuin vocali sunt. Quos enim praescivit, . , \, \

, > inquit, etinu praedesiinavit couformes ileri iniaginis F i l i i sui " , > qui euro sanctificamnt, qui ani-
mam suam detpexit, neque in huiuanitalis modog . \
,
iinpcgerunt. Sed pro Elegi te, Qui eleyil te iuterpre- ,
taiur Symmacbus. Proprie igilur, aiunt nonnulli,. . , ,
isla ad Clirislum referunlur: quanquam et pro- . ' \
pbetae eliam valeaul convcnire. Seipsum enim de- . ,
pressil, dum populi calamilales luxit, in quas illft . \
\ ,
propicr scelera inciderat. Jussus deiiule, cum

sacco, et nudus incedebat, videntibus despectus, ,
, \
aitiuioque simul demissus, el earum, quae iHis

essont evenlurse, aflliclionum exemplum. Eum ta- . ' \

mcn el qui principibus inserviunt, ludibrio babue-, ,* ,
\, . (
r u u i ; quem saucliim exsislentem bonore jubet
aflicere. NounulH in eos, qui inter genles et Israe- , \, \,
lem abominandi sunt, sermoncm haberi exisii- . \
iuant; eaquc ralione ad gcntes l i ansilionem fecisse.
* \ Voluni rursuiu el eorum verba cssc, qui in servum , , \,
poteslalera ItabeaM. Subditusenim fuit. Tedeiiide,
. \ inquiunt, elegi, qui invisibilem cxcellenliam secun- , * .
dum naluram ex visibilibus babeo. Est praeterea
, ex bonnnibus elecius ; propler eani, quam nobis- . * \ , \ ,
cum siiniliiudinem babuil. Ad Salvatorcm rursum,
). '
Tempore opportuno audivi te, Palrem dixisse legi, ,
mus. Cum enim morleiu obiret, t ,, lamma
, . &sabaclhani , > inclamabal. Pranerea, ul Patrem
,
rcnuerc animadverlil: Paier, si non potest lians
ire boc, fiat voluntas lua
* inlulil. Quas preces

.
b

, T

cum posl mortem admisisset Paler, u l lesurreclionis tempus indicaret, eum 558
* opporluno tempore exaudivisse significavil.
Nounulli exposiiionem istam, ut minime proba- C
,
bilem reprebendcnles, Filiuai precibus excidisse
, &
pcr oeconomiam fingi dicere nialueruiii; qui, ante * \, \ \
quam ipsas funderet, non alias se niorlem, nisi
,
crucem et morlem subivissel, sublalurum csse
' \ .
sciebat. Arguit ergo Judacorum crudcliiaiem et
, ,
cacdem deprecatio; quae passionem, propler ejus
* ignominiaro, non ullionem fuisse oslcndit. Quan. \ quam ncc sponlanea ideo esse desinit, quippe qua3
. < \ ,
morli vircs ademerit, ul eo probavii, qui se de coelo
, ,
descendisse, non ut suain ipse volunlatem facerct,
, * .
sed cjiis, a quo missus esset, caHeraque quae se
quunlur, affirinavll ' . Percommodeigilur, u l decuit,
. \ , \,
corum sajvilia et crudelitale ad niundi saloiem usug
,
est; suoque nubis excmplo in lenlalionibus non
. (5,
aniinuin abjicicndum. sed precibus Deum fatigan- 1> *
dum csse docuit. Supeiioribus iiaque locum ad- .
dicclonles, ad eos, qui selecli sunt, isla, qua3 se ,
quuntur, In lempore acccpto exaudivi f*,reluleruiit. ' .
f u e r a l enini anle mundi construclioneiu prxcogui- , \
luin Gbrisu mysterium, scd iisemicuil tcmporibus, * < .
juibus prapotenli placuil. Itaque incamalionis
. > \ \ *
, ;. \
tempus diei noininc signiflcat; ut divus Paulus:
4 Ecce IIIIIIC tempus acceplabile: ccce dies sa-
,

Amis . David : c Haec ipsa csl dies, quam

c

% 0

J f

Rom. v u i , 2 9 .

* j y . ,

1 7

Maltb. xxvn, 40.

Malth , 3 9 .
V A I l l i E LECTIUlSES.
. d . ' .

Joan. , 38.

* II Cor. , 2.

2473

COMMENTARII ISAIAM.

2'4
u

' . , fecil Dominus . Addit postca : El dedi te in iesiameulnm genlium, ul con$titueresterram,el possi

.
deres hcrrediiates
desertas ; aut secundum Symn.a \, ,
chum , (Jlsuscilares
terram, et divideres
h&TedUalet
.
\
vastas. Quales erant ipsae atheorum anima, Dco
. ,
privaiae scilicel, et vastatie revera. Erant el pecca .

lorum vinculit conslrictac. Erant rursus et lenebrae ;

. ",
nunc autem lnx in Domino. Talem igitur este ter\ , \
, . ~ram, cum nialis prius agilaretur, voluit: id csl,
omnes in terra degenies imminente lempestate l i
, *
- beravil, sibique ipsis in peculium. cum olim lsrae. , & - lem taulum baberet, effecit. Eisdeinde,qui vinculis
, , et teuebris liberaii sunt, fausta annunliai; cuno eos
in omnibus vii* 559 P^sturos esse significat. Sunt
,
autem vice et semiice, quas pii palres olirn perlrans ; , \ * , ierunt, ipsae sacrae Scriplurae : id esf, ipsa virui\ , .
lumsludia genlibus olim inaccessa,inquibus omnes
[] ,
educali verbi cibo perfruuntur ; quoqui vcscimtur,
, , a Domino se pasci, nec sibi quidquam defuUiruia,
; ,
caHeraque quan sequuntur, profitenlur. Qui igilur
,
eain animaB eturiem, aut silim, adhuc non pniianlur,
. "
qua iiquondam qui*se nec legi nec propbetis permise , \ . *
runt.torquebantur? Alquisquis ad Cbrislum traiisit.
,
multo certe, eoque inlelligibili, cibo abundat, Tsaia
.
teste, cum ait: Ipse babitabii in excelsa spe \ .
lunca praeduri lapidis. Panis ipsi dabilur, et aqua

ejus fidelis . Imo ne vilae quidem incendio ,
,
quod (Bslus et soiis nominesigiiificatur, percutientur;
. > qui Cbrislum, quo nebula eliam olim protecius est
.
Israel, defensorera babeanl. Huic auiein conseiu*
non
sinet vos temari supra id quod poiesiis " .
el Aposloli locus, ubi a i l : c Polens est Deus, qui

k t

El baec ipsa esl noslri nmerescentis consolalio.

, \, , Q
Sequilur deinde el per fontes aquarum ducel eos.
, \ ,
Sunl vero Israelis, atque adeo salulis fontex per , .
mulli: alii quidem Veleris, alii autcm Recenlioris


Tcslameitli. Sed nibil iis poterat prseberedillicullalis,
. " \ \
qui viam salutis ambulassenl. Dixeral cnim pro ,> \ . \
pbcla eliara anlea : t Et omnis vallis imptebi., . > "
lur , > aliaque quae sequuntur. Iiemque : t V i a
\ .
impiorum recta facta est * . Nimirum, ut quae
- obliqua et salebrosa fueranl in moribus, recla c l
\, .
plana fore significaret. Vocatos deinde ab
, omni tcrrae babiiabilis parte, cujus plagarum
. - quatuor mcminit, venluros esse demonslrat. Quod
, . enim de longe dixit, ausirales meridiei regiones
" . nobis incognilas significavit: ol per mare occiduas;
, \, quod Judaea magie ad occasum vergit: pei* lerram
. , , autem Persarum Orientem ipsum. Forsitan eiiaui
, etMagos, aiunt, a quibus esl ipse adoralus. Istud
. enim vel Ouvidis verba : Dabilur ei de auro
\ ' Arabiae * , > conOrmai int; cum per Arabiam hodie
, , ,\ ' \ Pertarum regioneni significari velinl. Cr^aluras
. , rursu ad dicm festum, propicr 560
^ ^los
\ , \ - invilat: COBIO quidem, degentes in eo viriules uno
* \
resipisccnle peccatore laslari solilas indicans
* Psal. cxvn , 24.
Isa. xxxin, 16.
I Cor. x, 15.
" Isa. X L , 4 . * Isa. xxxv, 8 scc. L X X .
Psal. LXXI, 15.
Luc. xv, 9.
VARlyE LECTIONES.
. .

i k

l v

4 1

i T

PATIIOL.

fin.

L X X X V H .

2475

PROCOPII G A Z ^ I

76

Terra aulem, eumdcm ibi ex*pcctantes , Deiquc , , .

advenlu nou indignos. Sic et Simeon ille laniiia , \ ,
gesliens: Nunc dimitlis, Domiite, aicbal, servum ,
\
tuuin in pace **; el quae deinceps. At propbeta,
. E i
aiuut, praigusiata fulurse oinnium salulis voluplate, ,
cuiicta secum, sive meiiie, sive sensu percipiantur,
.
ad luetitiam adborlalur. Si enim damna nostra l u - ,
gere res creatas congtai; est et saluie nostra
.
lcetari congenlaneuni. Inlelligii auteni montium . \
\erbo vel evectas gursum virtutes rationis parii-

cipes; vel ipsos Evangeltorum praecones; qui cum

. ,
,Cbristum annuntiarunl, lerrainque spirituuli tatiiia .
compleverunt. Quo aulem, Eruwpant montei lati- \ ,
.
tiam dixit, Exhiiarentur montes in omnibus Sym
^
niachus ; Aquilas autero, Resonate, montes, laudem
transtulerunt. Dicas el monles peculiaritcr magis ^ ,
animas eas, quae reruin pra?clare gestarum, virtu ^ ,
lisque gloria , duin in terris versanlur, in alluui
. ,
criguntur. Humiles autem, eos ipsos, qul superius , \
designati vel misericordiatn conseculi sunt; quos . "
dc qualuor mundi cardinibus Spirilus saneli parli,
cipes effectos diabolica servituie Cbrislus liberavil;
\ * .
vel eos eliam, qui, peccatis depressi, terrae incubuerunt; vel eps denique, qui Cbrisli jugum,
eidem adversanlibus atiis cornuque exallantibus, et injuslitiam adversus eum loqiieiilibus subieruni.
5 1 Y E R S . 4 4 - 2 6 . Dixit autem Sion : Dereii- '-^ ,

qnit me Dominus, et Dominut oblitus e$l mei.

- .

quid obtiviscetur mulierfiliisui, ut non miserealur
;

partus uteri tui ? Sin autem ei horum obhta [uerit

, .
mulier, ego tamen tui non obliviscar, dixit Dominu*.

Ecce super manus meas depinxi muros tuos, e
c.
, . . .
562 Supra jam dicium esl, Sioneni ei Jer;:sa~
" .
lem decere nos iribus modi inielhgere, vel, ui \
sensu percipiuntur; vel, ut pium eorum, qui iu
\ .
teira huiil, vilae inetimtum significanl ; vel, ul an , \
gelii-ain in coelis degendi ralionem, de qua Pauli

illa sunt : Ea aulem, quae siirstnn esl Jerusalem, . \, ,
libera est
> E l : c Non emiu accessislis ad mon- \ . \
lem Sion * ; et quae deincepg. Nunc igiiur de
, * ,
illo civilatis regimlne loquitur. qnod quondam

apud Jud.eos inslilutuni in gemimn Ecclesiam con. \ \ ,
versum est. Dc insulis enim fel gcntihu? sermo fue- \
r a l ; quibus consequenter adjicil, ne se, quantum- * , ,

vis sublaio pio illo apud Judxos civiiatis regiiuine,

. \ Dotnino deretinqui conqueranlur, matrisque exetu-
, .
plo eorurn se nunqiiam oblivisci posse demonslrat. , \
Dei enim veluti germina qu.tdam cuin siiims, si
. \
eiiam ipse a nobis provideniiam revocet, el nos


ioterire necessum est. Suam deinde mentem aper- . ; ,
lius exprimens : Ecce, adjicit, super manus meas

depinxi muro tuos; ubi pro depinxi,firmaviSym- . .
ntacbus ; Aquilae vero, te in palmh accuvate de- , * ,
scrlpsi; Theodotio denique efformavi, reddiderunt. ,
Revera enim manuum Dei nomine, vircs ejus intel-
ligunlur; quarum opera lanta esl exslrucla civilas
. *0 \
ejusque, quae secundum Deum est, forma morta
liiim animis iropressa el insculpia. Quod certe ci . ' 1

" Luc. i i 29.

f

Galal. , 26. " Hebr. , 18.

2477

COMMENTARII I N ISAIA3I.

2178

, * - viiatis sua3 constructor Oci Fiiiua cdocuit ctim su

per peiram suain se aedificaturum Ecclesiam affir, \ c
m a v i i \ Eralrursum ct 563 * P pelra, in quam
\ \ ,
priina illa jacla suut fundamenta, dc quibtis dici . "
tur : c ^Ediiicali super fundaineulum aposlolorum
, ,
et propbelarum, ipso suinmo lapide augulari Josti
, \ . > \ "
Christo **. > Quod autem manuum nomine Uei
, \
. \ virluiem sign Hccl Scriplura, vel inde conslitei it.
quod Manus luaj fccerunt nie et plasmaverunt
,
me, > ail . : r Qiiouiain ipsius esl mare, et
.
ai'idaui fundaveruut manus cjus . > Rurstitn : t
, ;
. ' \ . \ opera manuum ejus snnt coeli . Suiit vcro qui
islliaec ad nianuum Chrisli peiToralioncm, quam in
cruce passus est, referri exisliment. Qui enim no. " \
, ; \ stri,quorum nomine passusest, obliviscalur ? Totam
, .
R siquidem passionem ab una ejusdcin parle signiftcavit D.cas vero et alitor. Aiunt enini eos in unius Palris manibus esse omnes qui fideni amplexi sunt:
quaiidodeswis ovibus loquens Cbrisius, nullum eas de Palris sui manibus erepturum , ul protccloru
minime carere doceret, affirmavil .
Sunt porro Ecclesiaj mart, discipuli et apostoi,
ol \
quorum ipse, quod nomina in coelis, in viventium
\ , .
libro descripla liabcaal , oblivisci non poiesi.

Praeeipuc autem Ecelesiae murus, quemadtuodiuu
.
et ltimen, dicitur Chrislus ; sed titriusque parlici , \
palioneqni ejus fuere discipuli. Nonnulli ista ad
. , scnsuum objecta referenles, fulura, lanquam prrc, \, . sentia, demonstrari arbitrantur. Omnia enim Deum
in promptu habere, fuluramque murorum instau, \ ,
rationem posl Babylonicae civitatis expngnationcin,
, ,
, \, , ^ quam, casligalionis ergo, magna ejus providenlia deducius es, inquit, longe ante describere.
.

quibus itaque destructa ei, inquit, ab iisdem eiiam

,

de tuis finibus egressis instauraberii. Quod si fidem
\ , \ ;
habes, vide eliam illos qui ad le coituri sunt. Visio
. " , ,
, \ . \ enim, ut iia dicam, ipsa esi fidelium auditio -Sictit
et propbeiarum. Nam et Micbaeas a i t : Eccc po
pulum in montibus dissipatum video, tanquam qui
, ,
pastore destituilur *. Incolas deinceps tanquam
,
monilia sponsam, habiluram significat, Non est igi. , ,

tur,
aiunt, sponsas ornari ad amoris illiusprovoca

lionem, qui conjugii unitatero conscrvat, quasinc
,
dilectione siare non potest, 564
improbanditm.
.
Vcrum, omissa hisloria, ad primam expSicaiioiiuin
, reverlamur. Quoniam enini brevi tempore, post .
V 9

se

8 t

8 3

64

8 8

l a , n

i a

J u d i ) e o r u i n

" , i '
P
ineiiluta observari desicruiil,
cxcilala est Ecclesia : Cilo cedificaberis, quibus
,
dcstructa [ueras, inlulit. Ut enim ipsi Jiifhcorurn
,
' .

priucipes sui sibi fuere excidii auclorus, qui se
;
, ' - Deum cum Mose collocutum esse sciie quidcm ,
Chrislum aulcm unde csset ignorare dixcrunt; sic
, *
,
oi ipsis rursum aposloli, recenlis wdificalionis
opiiices exsiiienmt. Iinoei ipsi, delcla Judaeorum
supersiilionc' (ul de sc his verbis : Si qua? e^o
,
desliuxi, iterum aidiiico , e l c , Uslalur Paulns)
, , >
Sionem recentein ex Evangclii instiluto, Davide te* , x

8T

% 9 #

29.

Maith.iviJ8.
L u c . x, 20.
8 8

t . . .

8 8
8 8

8 1

8 8

Ephes, , 20.
Psal.cxvm, 73. " Psal. L X V , 6.
Psal. ci, 5
111 Keg. xxii, 17; II Paral. xvni, 16.
Galal. n, 18.
YARLELECTIONES.
8 7

8 4

Joan. x

2479

PROCOPII GMMl

2480

ste, cortstruxerunt, qui principes eos super omnem

lerram Deum csse conslituturum valicinatus est .
Yerum pra?ier istos, . alii etiam sequentibus i n dicanlur, qui Sionem quidem vasiarunt, sed non

. , \ \ . "
, .
, \ .
, \
'
i i H i a u r a r u u l : de quibtis, et qui le desolaverUnt
ve \ ' ,
nient ex te, adjecit. Quod eliam gecundum bisto
r i a m , p o s i conflatarn e genlibus Ecclesiam observalum cst; cum sensibili Jerusalem Judreis a d e m - , \ p i a , p i a quotjue urbis disciplina sublata est. Deinde .; .
*.
lanqnam spoHs# alicujus sibi liberorum muliitudure
placeniis personam inducit, ad eamque ait : Leva Apcv
\, "
in circuilu oculot iuos el vide omnes. Et, quia om- , .

nibus VUs, tanquam ornamento

veslieris. Qainara, , h .
\
autem
omnes essent, et unde, superius i r i d i c a ciim undique a quatuor mundi plagis de longe , *
vcnluros dixil, quos per Sponsce Gbrisli ornamen- \
tum signiiicavii. Animoruni enim ipsa ornamentis . ,
commcndaiur, eorumdem vii tuiibus, donisque spi , \
rilualibus, lanquam preliosis lapidibus, circum , .
amicla. Hinc esl igilur quod eam vestilu dcauralo, \
et vario sic omari Soriplura lestatur , ut illud

ex ea quilibet gralias aclurus facilc usurpet :
'
< Lri-ialur animamea in Domino. Induil enim me \
vcsiimento salutis, et lunica laelitia!. Ornatu me,
\ tanquam sponsum, et zona, tauquam sponsam, cir- , \
cumdcdit . > Nonnulli verba ista ad salulem, quae . >
uUiino landem Israelitas 5 6 5 manet, cum gentium * ) , *
pieniludo ingressa fueril , refereadum arbitran ^ .
tur.
^
Deindc, El descrta lua angustiora (aciet, inquil. , \
.
Esl euiiii in circuracisorum locum ipsa gentium C \ , imro admissa multiludo : pro quibus, qui te ab . '
sorbebuni, longe fugabuntur; falsi nimirum propbe ,
,
ix, ei duces populi, quos pleno ore populum
\ \ , \ suum absorbere conquerebalur Dominus. Locum .
deinde Eeclesias ampliorem, propter frequentiam

et copiaiu, postulauies filios, qui ante perieranl,
,
facit: indeque, quos perdidisti, adjecit, quorum . " \ ,
rursum frequenliam demirala, Judoeorum orbita- ,
tein agnoscit, $eque line liberit, et viduam esse

.

confiietur. Quod si de gentibus inteiligilur, sta- , \
tum, in quo essenl, priusquam vocarenlur, dc- . ,

monstrel necesse esi. Est vero isli, quod bic, fac ,

.
mihi locum, babemus, aliud non incongruum, ubi [ ] . ^ ,
legiliir : Dilata locum labernaculi tui, pellesque ^ , .
lenioriorum tuorum fige. Ne parcas; adhuc ad
\ \
dcxtrain el lsevam exlende
> islud aulem vcl . ,
;
ipsa Mosaici tabernaculi magnitudo amplitudoque , . "
indicarint. Yerum enimvero quis sibi isios genuerit
\
, \
qusereuti, iides in Cbristo, Deusque ipse respondendum est, qui eliam postutanli respondei: Ecce ,
; \ , ,
elevo super gentes manum meam, el quse deinceps
ila videlicel, unde ei filigrum el filiarum mulliludo , \
venlura sit, demonslrans; manusque vocabulo vir- .
, \ . iulem suam el potonliam, Cliristum nimirum, siM

60

e l

P s a l . x u v , 17.

ibid. 10.

6 0

Isa. L X I , 10.

6 1

Rom. x i , 25.

VAIUiE LECTIOiNKS.

. .

Isa. LIV, 2.

2481

2482

COMMENTARII IN I S A U M .

, \ \ gnifieans, qui a gcnlibns ipsis, propter adniirabi. \ ,

Iia opera, el resurreclionem, excelsus habims est.

. ;
Insutarum porro nomine, Ecclesias singulares inlel , \
ligit, ex quibus una est ubique, el calbolica.
,
Signum deinde ipsa fueril crucis et resurreclionis
, .
promulgatio. Sed ubi in tinu, babemus, in vlnis
\ c , . > \
alii Iraiisliilerunt. Verum, quinam i i , qui illud
,
prastituri sunt? Apostoli procul dubio, ct Ecclc;
sias magistri, qui ad fidem acccdenlcs parvulos,
, \
lanquain manu, ductabant : quales illi exsliteruni,
\
ad quos el Pauli illa sunt : Lac vobis potum dt , ( ,
di . E l rursum : Filii mei, qiiQS rursum par\ , \ .
turio *. > Item: Tanquam 566
nutrix foveal
, , , \
Glios suos : sic afiectu in vos prop^nsi volebannis
, , ,
vobis iradere non soluir. Evaiigelium C b r i s l i ,
e a

S l

' . * \ sed animas etiun nostras ; quo lempore niini ,

rum et ipsa quae accedebat roultitudo : Venile,
, \ ,
ascendamus ad monlem Domini et ad doinuin
Dei Jacob , ca?teraque deinccps, inclamabat. Significat vero quod in sinu et in humeris lialclur id sine sudore, Deo viam dirigtnte, fulurum : juxta illud propheia? : t Semiia piorum rccta facia esl . Et Baplislost Parnie viam Domino, reclas facite semitas ejus . >
,
ipso deinde summum fore Odelibus honorcm
,
deironstr^t, quod eorum nvlrifos rcgcs, el reginas
, >, \ * .
nulricet fore significat. lmo et ipsa gentium impe ria, demens'13 in pauperes,
nuhitiorum roore,
.
dislribulis, Ecclesiae subservitura. Alias autem el
, ipsa vehemens sollicitudo, nuiritiis gloriam conci, \ , liat; qui genu flexo ia Ecclesia lerrce frontem alli . ^ , \ , dunt, pulverem ipsuni, ut iia dicam, propier fidein
, i .
delingere gcsiientes. Alque bacc quidem ipsa simt,
- quae reginae Chrislo ad dexteram aslanli psalmo
, C quadragesiino quaito iribuuntur, quam etiam de
\ . " \
alienigcnarum numero esse significat. Neque vero
.
dissimilia fuerint, quae in regem ipsum septuage
\ ,
simoprirao legunlur. Sunt igitur quae de llicroso
, .
lymis dicunlur, de Christi Ecclcsia, ejtisdem glo
, , , , riam babente, inlelligenda. Quae cum acciderint,

.
inquit, intelliges, quia ego Duminu$; ei non con
jundealur qui exspectant me. Est enira virlutis,
. ,
spera non prius abjicere, quam exitum res ipsa;

sortiantur. Docet postea quemadmodtim gcntes,
. "
qua; sub diaboli polestale prius degcbant, Salva , ,
loris virlule in libertatejn asserta? sint : quod
, \ - etiam in parabola Cbristus ipse indicavit, cmii
, ;
ait : Qui potesl quis domnin fortis ingredi, ct
,
supelleclilcm c)i>s diripere, nisi fortcm prius in
; * ^ vinculis babucrit ?> Jam vero, etiamne cuiubet,

, ,
ait, proinptum est, diabolo, quem per giqanlem
\ ; ,
signiflcavil, spolia eripere ?Quod si quis boc ipsuin
. juste conetur, evadetne illaesus, neque viclus iu
. ;
periculo versabitur? Jwle enini, pro injusle, ha . " ,
bel Hebraica lectio; quia justum 567
. ,
Sed quis potens adeo futurus? homo cerle nullus.
, 0, \
At, qui quod bominibus nefas, Deo ipsi prontpliiiu
\,
sii, suggerll. Sin autem, ut babcnt Septuaginta,
I Cor. , 2. " Galai. , 10.
1 Tbess. , 7
Isa. , .
Isa. xxvi, 7.
Maiib. M I , 3.
Math. , 29.
w

e 7

e 8

69

s , t

68

8 6

VAHIJE
h

e T

LECTIONES.

. .

J . .

8 8

i ( i

i i e r i

24*3

PROCOPll GAZ/EI

Si84

J)ijuste legimus, od diaLoItnn sermo referelur, el ,

;,
.
euindem, qui nibil ineiitos insullaveril, r l caplivos
f *
liabuerit, Salulem non eomccuturnm signifirabil.
.
Qnale est illud, quod alibi iu hunc moduin scribi . ,
lur : Qiicinadmodmn qu;e sanguine polltiia esl,
, (
liiuiida c s i : sic punis et ei ipse baud fulunis
.
es. Quoiiiarn terram iiteairi vnstasti, populumque
, \ , nieum inlorfccibii; maucbis iu anernum leni . " , \ .
pus
Ejns vero dcMimm in parabola immdi
: . \
nomine inlelligi, c l pcr supeHcctilem anhnas, qui- , )
btis eum spoliavit, latcntcr indicavil. Quod ubi
. >
pta?s:ilit, ei ard nos etian viiiccmli facullalem, Pa:lo i*?ste, uansmisit, qni in Cbrisio vires suppediianlo niliil non posse a i l i r m a v . l .
-.i \ , \ Alqiie inde est, quod daeii!Ouibu& ip*is, ei morlus
aniiui superiores evadimus; Chrisiique benevulenlia, lacquam armis iminiii, forhin ipsum spoliamas ^ , \ . , !u strasqne ipsi et viciiiortiiu aiimas ab interiiu
,.
/. *
'} , .

vindirainus. Ilaque ait : Si quis capiivum duxeri

, ] .
glgawem, spolia accipiet, el qui acccperU, forli

, , *
*a'vubilur. Per Cbristuin eiiim ipsiiui spoliamus, c l

aalvnmur, qui d i x i l : c Ecce ego do volfis polestatem
^ \ , \ \
mrnle.mdi onincs serpcnl<'s et seorpioiies, om/. . "
liiMiique potesiatem inimici . > Esi enim ipse vir 6 > *
inluiii omnium Dominus. Nequc vero islaa se fieri
' .
dciiiceps relicuit, cum ait : Ego judkium menm
,
judicabo : et ego filios meos eruam, lanquam i d , , .^
ipsum a se uno lanlum prspstnri posse; svoliorum ,
que fiumine iilios dciuoiislrari signiikel.Qui autero
os suslulcrunl, quia jam aliorum carnes edere non , .
,
possunt, suas ipsicomedent. E t q u i huinanariim ani-
lnaruiii sunguinem ebibere non possiuil, suuin ipsi C ~b \ ,
/l
ad ebrieialeni usque bibenl; quando omnes bomiiies
. * qui in carne sunt, me Dominum esse, qui /<?, civila-
lcm mcam, eruerim agnituri sunt. Alio lamen sensu ' , , laiiquam 568 suinplo aliunde principio, de iis, quj
,
Ecclosiam vexarunt, exlrema subiluros esse sup /, ,
plicia iidicat oralio; ut omnibus, non moriali
,
virlute aliqua, sed a Deo Jacob, Ecelesiam defon
.
sam fuisse innotescat.
* (5\ 76* Opportune aulem Jacobi nomcu ad eura , qui iu
lonua hominis patriarcha? visus esl, filium Dei s t i -
, . \
hcel, aniini cogitaiionem remitlil. Polest lamcn
, \
cliam qtiemlibel, qui diabolum supplanlaril pecca .
lique laqueos solverit, significare. Quod aulcm di , \ ;,
xit : Ecceelevo super gentes manum, et quae dein
71

7 t

ccps; bislarice r u r s u m de b i s , q u i c a p l i v i e r a n t , ^
iiofinulli acceporunl; ac si annuenle se collectum
tri, midique bosliumque satellitio lutos et munilos
fore deinonstrarel. Quod ad promissionis usque
tenipus non iiTeo dilalum est, quod vanum et fallax
cxsislcrcl: sed quod ipsi factorum lurpiludinedivinis promissionibus idoneum tempus concedi non
periuiilerenl. Deinde adversus pravas eornm aiiimi
cogilaliones pugnans eosdem prnpier privata s<eleia, non pmpier \iriuiu suaruni imbeeillitalem
' Ezec-h. xxii, 4, 5.

7 1

Epbes. iv, 7.

7 t

, .

. .

\*

,
,

'

,
/ & * ,
. *

Luc. x, 19.
. LECTIONES.

S485

COMMENTARll 1N ISAIAM.

2i86

xov , - captivos esse dcmonslral. Q u e m a * l n Y o d u r a ctiim- eo ,

rum nullus, qui giqantes pntanlura nobis, alierius
* , *
imbecillioris esse privda queat, et injuste captivi
. ileri; scd eum polius, qui id in se conelur, facile
, couftciai: sic et vos, me nolenie, capi nunquam
* *
poleraiis, nisi in vos ipsi peccalts veslris oatisam
,
praebuissetis. Sed vus ego jam lamen vestri miser\
tus ipse revocare, illosque, qui poenarum gravitatcm
. \
vobis adauzerint, ulcisci statlii; laniumque elfi
cere, ut suis illi carnlbm pasli, faclorem siimn
,
agno-c.tnt ; nun aliier quam signis olim adaclus
Nabucbudunosor Danielis Deum magnum esse
, ' .
confcsstis est . Nonnulli quae de gigante dicunlur, ila explicant, ut non Hierosolymorum vires, non
juslitiam, qua pollebant, superari; eed propter sceiera capi arbitrcnlur.
. '.

CAP, L.
'-'. ,
569"570 V E R S . l-ii. Sic dicii Dominus, qua , lis hic liber repudii malris veslrce, quo dimisi eam ?
; ;6
aut cui creditori et exaclori meo vendidi vos ? Ecce
, peceatis vestris venundati estis, et in iniquilalibut
; , vestris dimisi nialrem vestrUm. Qnid, qnia veni, et
, non erat homo ? vocavi, et non eral qtti obedirel ?
; . . .
etc.
Absoluta disputatione de Evangelii praconio
,
* , \ dtque per ipsum facta gentium vocalione ; de pii
, \ ^ ilcm regiminis inslituio, de gigantis inleriiu deitique
, \ - qucm nominavit : ad circumcisos deinceps, tanQ d
rejeclis
, - quam adjecia purgatione, 571
curam gentium subeat, se conferl. IInjus enim vos
, . ,
in causa, inquil, fuistis, non ego; nequeTpse matrem
, , .
, \ - C vestram repudiavi. Synagogam scilicet, aut lerrenam
( Jcrusalem (non enim id quae pcr Mosein laia lex
est, significat), sed consuetudinem el fainiliarita), \ ,
, \ , tem, quse niihi vobiscum, intercesserat : quara
- Mtses ipse, lanquam sponsae munera daturus vobisque fcrcns, postquam viluli confeclioue Synago>

gam fomicatam esse sensissei, quia meb donis
.
indignam reperissel, dissipavii.
\,
Conferl autem seipsum cum viro aliquando, ut
, 6 , . uxorem respicit : aliquando eiiam cuin liero, ut
.
famulos. Neque enim vos ipse, ait, lanquam herus
* ' aliquis obaeratus, in solutionem Iradidi: sed ipsi
, & ,
- per vos ab inilio ad flnem usque seonper exleges,
, \ ejecti eslis , peccaiis vestris ninnmm venundali,
. Ka\ , , ^ quibus servire maluislis; quanlumvis veslri vos
, ,
juris et potestaiis esse voluissem. Denbjue, ne
\
Deus quidem ipse exsistcns, ad vos venire tamen
distuli, nieaeque dignitatis fascibus submissis, ho . , \,
mo fieri, et ad salutem, audienie nemino, vocare.
.
llaque, non erat homo, adjicil; lanquam multi ,
,
tudineni, qua? non audiat, non esse exisliinet; qui
. \
aulem audiant,s\ cum uuiyersa gente comparenliir,
, .
lam paucos essc, ut in gentis rationem non ve .
niaut; ideoque, ut Lotus olim Sodomis, exemplos
" \ esse . N o n enim Domino tam mulloetemm sanc . \
tam pra3bere decuerat: unde et sterititalis cjus s\g ,
%

T S

Dan. , 47.

Gen. xix, 1 seqq.

VARIiC LECTIONES.

1 . .

. .

e i s

243;

rnocopn GAZ

21$

lMiiu skcaifi ficum pradjuisse conslal. Qu.d ilSa * ,

ciiam Evangelii parabola significatur
in qua
<
nonnullis ad prandium venire recusantibus, alii
. corinn locuui de triviis accersuiitiir: de quibus iu
. , , , .
bunc modum apud propbelam islnm rcperias : c l u \ < "
\pnliis sum ab bis, qui me iion qurcrcbam: inno
tut bis, qui mc non inlerrogabant. D i x h E c c e sum
. \
ad gentem, qiux non novcrai ine .> De Juda-is
c , ,
autcni sic addit: ToLa dio expandi manus meas ad
, \ . '
populum increduluin, cl repugnaiilem
Eosdein
, \ , , in Evangeliis provoiat his verbis : Acccdiie ad
;
n;c, oimies qui laboraiis et onerali eslis, et ego
*. , relifiani .* ; m sa-pt alias siiuilibtis pcrmuliis.
,
\n igilur, inquit, qiiia scrvare vos non polui, in
caplmtalem 5 7 2
abducii; neqne bujus ly/, ' rannide liberaii polerilis? In blasphemos igiiur , iuJversns Dcuiu islud C6l, qui servare populiini noti
, ,
possc falso arbiiranlur. Quale csl et ilhid adverstis
' . ^
cos, qui Salvalorem non sponle morlem obivissc
, , , putaruni, de paralo duodecim legionum auxilio ejus': * dein responsuin . Vel ccrte quia iiullmn vocan
tem audire
d i x i t ; practerquam quod aurcs sibi ob* .
luraruut, omnia iliam in se praelcr fas admisisse

i.idicat; quse lamen palienler l u l i l , cuiu a se om- , uino arcere poiuissel; ut dcssiccalo prius inlrans- . ,
Siitm mari Rubro ; ul Jordanc fluvio ; ul iriuin dc, , .
i.iquc dierum tenebris in iEgyplo p a l n i l ; ila enim

babel Symmacbi iiitcrpretaiio: Ecce
increpalione
, ,
wea dessiccavi
mare,
feci fluvios desertum.
Quod si
.

0ad fulura refcras, Deum, si velii, eQicere similia
. C ,
posse intclligcuduii) csl : tenebras aulem, et qui
. " , eas op* rati siint, in ipsa rcruin omnium consuinnia ,
lioue dissipaluni i r i ; quo lempore sua ctiique vii;c
' ,
ratio pro nieriiis rcddenda est. Quin el primo
* ,
ipsius adveniu incrcpatum
ab ipso ware quievisse,
, ,
invisibilcsquc potcsiates ejus impcrio paruisse no ^,* , > tum esl, quibus, quia Judaeig speclanlibus cdiia
, , n a n l , cum si nultiissel, passurum non csse; ei
, ,
posse, si voluissel, quamvis liomo, orbein liunc iii , ; , , forioreiu scr\are, eosdem non dubilare decuit. Ne ; > c ,
quc conversis ad id tanlum, quod apparcl oculis,
euni Sf, non propler egrtgia iacla, scd propler blas- , < , .
*
pbcmias lapidibus pelcre, qui homo exsistcns, Deum
, > ' .
se faciai, respondere : sed discere eumdem plane
cssc, qui prasseiis olim ea eliain miracula pairarat,
,

,
de quibus ila apuil Davidem legimiis :c Quid esl libi,
mare, quod fngisli? E l tu, Jordanis, quia conveisus , ,
es reirorsum ? > Dcinde : Viderunt te a q u ,

Dcus, videnml te aqua^, el l i m u e r u u l . Et rursum
, ^ ,
de Jurdane: Tu elevasli fluvios Elbami , > id
, >,
osl, australcs. Nisi si quis eliam per mare
dessicca .
tuvi, impianim genlium imiltiludiuein dical adumJ)rari; pvr fluvios autem descrtos, nationts eas, quibus ad idolorum culluin adducli s u n l ; per
pi$eu
vero percunles, malas poleslatcs, quac serpiiiU in animis aibeorum: ubi el draco 573
'P
degere
dicius c s l ; juxla illud : t Hoc niare magnum etspaiiosum , i el qua3 deinceps.
7

78

7 9

80

81

8 a

s e

8 3

7 6

7 7

7 8

" Liie. xiv, 46 seqq.

Isa. L \ V , i.
ibid. 2.
Malth. x i , 28.
cxui, .
Psal. L X X V I , 17.
Psai. L W I I I , 15.
Psal. csu, 25.
VAKIyE I.ECTIONES.
t Uf. iS.
yp. . r . - . . .
8 1

8 4

8 3

" Mallb. xxvi, 53.

e e

Psai

24SJ

C O M M E i N T A l l l i IN L S A I A M .

2190

-
,
'
,
,
* ,

, \

,
,
'
.. , '
,

'
. ,
,
.
, , ,
). .
r

Istos porro pisces marinos et serpcnles luce,

sed tenobris coelum rcferiuros esse oraiio miniialur. lnielligas vero et maris quidem nomine, ingentcm Judaeorum mulliludinem , per fluvios auleui,
eos ipsos, qui pi ius illis raliones suppedilarunt;
per pisces dcnique, eos qui Judseorum tradiliones
docemibus aliis didicerunl: quos omnes inieriltiros
praedicit, fureque, ul tenebm in omnes non obscurato quidem ccuio, sed veluti lcnebroso vclaminc
aliquo objeclo diffundautur. Atque inde esl, quod
non facturuin se, sed viduiurum dixil, ul eos videlicet, qui luce indigni suitt, lenebrce invadanl. Est
vero saccus luclus indicium et signum, ul eorum
inleritum ipsas eliam ccelorum virlutes lngere s i gniticetur. Cum possein igiltir nou m o i i , hiqiiil,
corpus ipse mcuni morli tradidi. lla cniin P a l i i
meo visum est. Itaque eliani cuin accusaver, lacebam, eideui ad jnoriem usque mofcrn gerens *, nec
dubilans fore niibi tcmpus aliquando, qtio lingua a
Palre accepla, quae loquendi tempcslivilaiem calerel, milii amplius tacendum non esset quando n i niirum slabilila ubiquc Ecclesia, pcr incos ipse discipulos genlibns omnibus Palrem nicum prajduans
clamabo, mibique iteiu audire valenlcs aures, id cst
disciplinx mea3 capaces aninias, juxla illud: Et
erunt omnesdocibiles Deo , largielur -.quae matutinis horis allenta* disciplinam meam asseqiienlur.

,
,
' Stt

*
,

,
,

, ,
, >

. ,

*. ,
Veruni quod Addidii mihi mane scientiam, habet

.

Symmacbus, Mane excitavil milii aurem ad audien ' ,
dum, dixit Aquilas. Hi siquidem mibi in locum ve .
. C sirum veniuri suut, quime non audistis ; sed legis
umbrae scinper adbaesistis. At illi figuras in spiri, *
lualis couleniplalionis \crilalcm excipienl, aversan ,
tibus vobis qui me noluislis audire ila provocan ,
lem
: c Scrulanrini Scripturas, quoniam in ipsis
, , .
pulalis vitain perpeluam babcre, el ipsae sunt, quae
, c "
lestimonium perhibent de me, neque vultis veniie
,
ad me, ut viiam babcalis . Scribit vero el beatus
,
574 Paulus: c Cum legilur Moses, vclamen super
cor eurum posilum e s l .

8V

8 e

,
* ,
,
,
'
, ,
,
__
. .
, ' ^ ^
,
. >
{.
,
, ,
,
' .
, ,
.
u

M s a . LIV,.13. Joan. v i , 45.

T

?. ..

Non desunt aulem, qni ex discipulorum per$ona

islud accipiant; lauquam unicuiquc utilia et congrua loqui se dicant; maneque se esse addiio$, id
esl, mentibus et cordibus ipsis divinum splendorem et lucis inldligibilis coruscationein accepisse.
Paulum enini eliam Deo gralias agere legimus ,
quod se de tenebrarum poteslale ereplum in regnum dilecli Filii sui ad lucem translulerit. Nonnulli rursum tanquam a prophcla verba isla sumi
posse dixerunt. Cuin cnim suam iliis et gcnlium
salulem, Salvalorisquc advcnlum, immdi denique
consummationcm nunliaret, uudenain isia affuirct
apud se dubilabanl. A l ille : Non incus, inquil, sed
Cbristi suppcdilanlis, scnno ebt, qui snis loquendi
sapiendiquc teoipus largilur. Non gratiam igiiur
8 T

8 4

Joan. v, 39,40. I I Cor. m, 1 3 . C ! o > s . , I I , t2.

. .

VARLE LECTIOMS.
. .
.
%

/.

\.

2491

PROCOPU G A Z / E l

24

everto, qui cjnsdem pmeiHoationi subservio ; qui- ,

' .
que noinine ips us omnia tolcrare params sum.
Eiiam si me, inquit, caedilis; ei con$puali$ ejus , , , '
, ^,
aux'lii spciu minquam abjecero, qna pntitus semel,
, juslumque consequendl cxspectatione suslentalus
.
vobis ipse contradicere non valenlibua resistam.
* ,
Sed ad Ghrislnm reveriamur, qui vocatos qui ' ,
dem Judseos audire noluisse ; sc autem Patri runcla
in eo instaurare et recolligere slatucnti non repu-
gnasse teslaiur: qui, dum se evacunret, turpissima . %1 ,
, -^
quneque passus nibit in quo Palri obediret sibi
1 . -'
qnidquam dedecoris allalurum arbttratus est: Non
, ,
flagellante Pilalo; non servo eolaphum impmgente;
non in se denique conspuentibus aliis, qui faciem , ,
.
suam tanquamfirmampetram potuerat. Ea enim
id virlule gestum est, per quam palienler t u l i l ;
, '
quoniam c eoelo descenderat, non ut stise, sed ul , ,
.
ejus, a quo missus cst, voluntaii pareret; qui sibi
.
bumana?que lcnuilali auxiliaius cst. Significal vcro
ei se eliam opem lulisse, qnia de iis, a quibus i n - , ,
,
juriam paliebatur, poenas sumpserit; quae propler
cc'erilalem juxla esse, seque a Deo justificari si- . , *
, . '
gnilical. Jusiam enim, ct qui nullis adversum se
nali Causam prsebueral, inlerimere ausi sunt: quo- , .
runi ego cuin injuriam 5 7 5 ulciscor, nulli me
,
criinini, inquil, obnoxiurn esse teslatus est. Inle .
qnc ail P a t e i r i E l dabo nialos pro sepultura ejus:
, * t l divilrs pro morie ipsins \ > Divitiarum enim
. *
c< diiaie inflammati Jndacorum duces, suam in
eum mahliam convertcrunl. Ipsum cnim c o n s p i - Q ,
caii, dixerunt : llic est bueres, venite; interficia.
t

niusipsuui
,
Quod 6i sil aliquis, qui me justa passum esse
arbilrelur, Accedal jam, ul raiiones meas improbet. . ' .
" ,
Sod cerle non poterit. Et alicubi enim inquit pro . * * *
pbcta. Videte ut justus periit, neque id quisquam
,
corde excipit. > Apud eumdcm et Judaeos ila lo. , quentes reperias : Ligcmus justum, quia inutilis
, . >
esi nobis . Nec immerilo jusium appellavil, qui
, ; , <
peccatum non admisit, el in cujns ore dolus nullus
repcrtus e s l * . Quod autem quis secum litigaturus ;
, . * "
sil, quacril, ei dissimile non fuerit, quo quis
, ,
se de peccalo esset arguiliims postulavit. In
, ,
omnibus enim idem plane nobiscum f u i l , si
peccalum excipias. ltaque dicebat : V e i i i t D ^ ; q > *5 ' , :5
' ,
princeps mundi bujns, et in me non inveniei qnidquam . Est vero illud : Quis cst, qui litigetme- . ,
; .
cum ? perfccti el inculpaii viri signum ; quem ita
, *
nibil inovci, apud bomines jiidiciuin, u l ab islis
, .
etiam condemnalus taceat; advcrsarios autcm ad
, , ;
illud, quod apud Deuin agiiur, vocet. At eo ipso,
quod quis se Imsurus sit, qMwrit, vil;e so esse au- ,
cioremdemonstrai, vanasqueeorum fuisse insidias,
. ' , f
qui, ut esl in Psalm<8 : c Inicrunl consilinni, quod
, ,
stabilire non poterunt . > Qui enim, \ita cum
''
f l

9 k

l s a . LIII,9.
Joan.xiv, 50.

8 9

Maltb. xxi, 58
Psal. xx, l i .

9 0

Isa.

LVII,

1.

Sap. , .

VARfiE L E C T I O ^ E S .
x \'p. .

7 .

6.

Isa.

LIII,

7 ; I Pclr. , 2 i

JJ493

C O M M E N T A R l i IX I S A I A M .

**,

2194

git, nnutis logil U3 ienoatur ? Qu.ilenus vero c

*,

,
, hoc ipsum videlur a Patre aicepisse. Se
; . *
cniiii lanqtiam Deus ipse suscilavit, qui dixil :
' ). Solvite lemplum hoc, cl tribus diebus ipsutu
, .
cxcitabo . > Kosdein deinceps vcrbis isiis allo , quilur : Ecce, omnes vos, quasi veslimentum vete, ,
rasceiis, el tinea comcdel vos; swerubigo,
utinler .
prelalur Symmacbus, sive virntfj, . u l Aquilas.

Quibus veibis corporalis ejus cultus anliqtialionem
, ,
insiare deuionslravii. Parum enim distal ab inlc '-. . >
rilu quidquid scniiim velusiatemque patilur. Tinea
porro dcpasc-cniis nomine, eoruui, quae admiserunl, consciciiliam 5 7 6 iniclligii, cum ipsi se
rejici, gcnles aulein ad Deuin converti inUiebiiiHur. Atque binc cst quod extreino propbela? libro scribilnr : c Vermis eorum non morietiir , ei ignis nou exsiinguelur, et cru:ii in probrum universae
tenae . >
'
.
Dieas forlasse et tineam eoruiu petcata eo ipso
,
signilicarc, quod in eosdem a quibus orta suni,
.. r
perniciem moliuntur: non aliler quam vermi ipsi,
- .
a qua edilus est, in cibum veslcm abire ccrnimu*.
,
Ad id atilem el istbafic considcralio conlulcrit, ut
.
boininum, qui pelunl, non quam meiuendos esse
'

conalus, scd ejus, qui loqiiiiur, iucorrupiionein

,
immorlalilatemque meiiimeriimis. Ostendil veroei
< cos calamilalibiH in ullioneni, lanquam tineis ab ; , >
gvinii. Nain c l alicubi apud propbelam lcgimus :
. ' , \ tQuidadbuc perculiamini addenles peccala ? Oimie
, .
capm in laborcin , > el qux deinceps : quibus
,
;

eorum iuierilum, rcgionisque alienaiioneiu, urbis

, . [,
iucecdium deuique significavh. Deinde adjicit :
]
Quis estin vobis, qui limel Dominum? nimiruu, ut

9 5

98

9 T

, . ^ lalium peniiriaiii pnuciiatcmquc demonslret. Id au

teni ille poslulal, pcecaloris poenilenliau, non tnor*

leiu desidcral . llaque.ail eiiam, nunc vos iri ignora

lionis lenebrh versanles ileium alque iierum voco.
. ,
Iis deinde, qtii fnigi sunl, el mansueli, bumanila .
tem proiendil. Siml enim servala; reliquia3,quarurn
, .
primiiiae ipsi fiieriinl Salvatoris discipuli. Deinde

,
,
ut bomo, puer L)ei dieilur : Elquod de ejus voce
,
audienda addilur, legis est coiifirmalio, non irans,
grcssio quse verilalem aduinbrabal : juxla Apo ; .
stolum, ubi ait: Legem igilur deslruimus? Absil.
. ;
Imo stabilimus. Scribilur cnim : Justus meus ex
.
iide vivil. eniin Cbrislus legis et propliciarum
.
flr.is ullinius, qui impium ex fide i u s i i l i c a l . >

9(t

99

' , . > j> Eis aulem, qui nunc vocantur, sic Palrem aliocu , '
lum esse reperias, t Hic est Filius meus dile*
,
ctus, ip&um audite . Aiuiit nounulli eum polius,
,

qui pius essevidelurapud Ju<ia?cs,ad popniientiam

.
provocare, nulloque persnaso in lenebris eos ver, ' ,
sari, iuccque dcsiilui significare : quod discipulis

.
,
nequaqiiain convenerit, ul nequc ignem advcrsura

se acervarae, flammamque obfirmare. Quod si i n c r e ' *
duli, iuquit, 5 7 7
perrcxeriiis, vos sempiter,
,
naB vindiclai ignis excipiat nccesse esi ; quo prius^
1

e s s e

Joan. JI, 19.

Xfii, 5 .

9 6

Isa. L X V I , 24.

* Isa. , .

Ezccb. XVIII, 23.

VARIA; LECTll^LS.
icr. .

9 9

Rom. x, 4.

Matih. , 17

2105

PROCOPir G A Z ^ E i

496

Domino confiderent admonebal, cum Dcuni so , \.

pradicans, ab milique de se cogitatione, quia
carnem gererct, avocans, virgam se et fiilcimcnium
facium esse assererei.
'
Neque cnim crcdere valeant, qui gloriam a se
,
mutwo, non a Deo, qui virga dictus est, qiunrant,
, .
omnia siquidem, ut bene sinl suslinet : juxta illud

Virga lua el baculus tuus ipsa me consolala
, .
sunl *. Est enim inconslans el lubrica nalura,
egetque polenliori ad relinendum aliquo : quo po- , . *
litus qui juslus est, supra pelram sibi slatulos c " \
esse pedes ailirinat . CaHeruin vcrsari in tenebris . > ;
; , , ,
Jtidaeos el Paulus ipse oslendil, ciiin hnjns sa?culi
. > \
Deum mcnies iulidelium excsecasse dicil . E l
Isaias, cuui lucem illis exspcclantibus farias esse
- , ;
tenebras. Ilinc el illa Cbrisii : K o suin lux
.
roundi>
el quae deinceps. Et iila cliam : Qui
, . ;
credil in me non judicalur : ut eos ab ignis vin <
dicla avocarel. Caeterum qnod obfirmaie ignem , . * ,
dixit; jndicii acerbitalem vebenicnliamque de , .
monslravil. Mulla siquideiu iguis suggesla maleria
, * , adaugctur; parva auteni elanguescil; e l consumpta
, . riio
exsliuguitur. Judaei iiaque proplielis, qui ad 56 * , ,
missi essent, partim fcrro, parlim lapidibus inler\ .
cmplis, ignem in se accenderunt,flammamqueobfir , marunt; cum sublato hgeredc, Cbrisli discipunam, , ,
Icgis unibris addicti, noit admiserunt. Eos itaqtie,
.
lanquam se legis quidein lucem habere pularenl, ,
vere laiuen non baberenl, a sua ipsc arcel ftmilia,
riiale el consucludine ; cum in lumine ignis proprii, C \ rg
., .
! Xpiatto
et tn (lamma, quam succenderunt, jubel ambularo.
, ' ifd
Neque vero illalac ipsos in Clirislum injurise poenas
luisse ignorari patiiur ; cum propter se hihccc illis
, ,
facta esse, elin ma:rore dormiiuros subjicit : quibus
. , * ^
agiOrum vastilalem, urbisque direplionem, lempli
deniqwe incendiuin demonslral. Dormierunt vero , , {
w
etiatn in moerore; vel, u l ' ait Symmachus, do- .
lore; vel, u l Aquilas, in defatigalionem. Neque , , \ , ' , ^
enim qni facia pcr Cbristum redemptione indigni
' .
578 sunt, ipsa prsemiorum spe, non spirilus
1

oblcctalione fruentur; sed pcenarum dolorisque meiu dormientes cruciabuntur.

CAP. L l .
. '.
V E B S . 4 - 5 . Audite me, qui persequimini quod ju'-'.
, ol dlm^
stumesl, et qui qucerilis Dominum. Intuemini in . ;?
solidam pctram, qnam excidistis, et in foveam lacus, ^ , , \ \
qnam effodhtis. Intuemini in Abraham pairem ve- , . 6*
strum, et in Sarram, quce peperil vos, elc.
, 2ait
, . . .
' , irapaww >
Scd isia ne vos pati contingal, etiam nunc lior, , ,
lari, ct ad resipiscenliam provocare non desino;
,
qui, simulato quideni in .Dmim cullu, contraria
auiem ejnsdem voluntati facicndo, dum quodjusium , , ^^^
est persequitnini, vcritatcm vobis unmicaiu exsi- . W *|
, x^stere putalis. Placel vero nonnullis, eos, qiN fideni,
; . uivW
Clirisiuinque jusliliam qaairunt, proplietam allo-

Psal. !, iv.

Psal. xx.ux, 5 .

* II Cor. iv, 4.

II Cor. VIII, 1 2 .

.VARUE LECTIONES.
.

-,.

Joan. m, *

8197

COMMENTARll 15.

2498

, qi; et velut a Judoris alienos illos i*ppullare. Om r o , *iat?wvre, '

nes enini anlea ignem accendcre dixit; in quo ipsi
' , , * c - eliam combusti sunl, quod juslum est, non
, \ . >
abigcndo, sed appctendo ui adipiscanlur,. perse
quunlur : Qua^c illud o$l: c Quxre pacem et per \
scquerc eam . Siinl eniin perpauci illi quidem;
\ .
scd in imillitudinem evadenl infiniiani, ctini ipsi
,
accesserinl Judu-i, ul Abrahami Sarrccque exempio
, , \ ,
dcmonstr alur. Nonnulli rursus adveis's intiiedulos
, ,
'sermoncm csse, siculi diximus, arbilrali, pro quo,
, , - et in foveam babeuius; el in foramen Syinmacbuni
quidero, in excisionem aul^m Aquilam iranslulisse
, . \ volunt; lanqtiam pelram illam qua? Chiisii corpus
", ,
excepit, vt a Joscpbo cxcisa excavaiaque est, oraiiu "~
\ ,
demonslrel. Deinde ad Abrahami et Sarrw exom , plum scrinonem Iransfcrt, qui et ipsi saxi more,
, *
fruclu liberisque carcnics, muliarum per fidom
\ . , * genlium parentes, Paulo tesle, fueruiil, cum Abra ( , * " bamum jain suum corpus emorliium, ei qw:t dein )
ceps, considerasse dixit. Exuno igilur, Abrahamo
* , ,
. el Sarra (unum enim ulerquc, ul illo liqucl, quo
" \ ' foreduos in carnc una dicitur), laiiquam coeli asira
miillitiidine, consiilerunt. Ideoquc unus eral, et
, \ ,
,
\ vocnvi eum, adjecit. Qucinadmodum igilur in Abrahamo id ego praisliii : sic et ab isla petra, quam
. \
, , "- excidislis, morialibus univcrsis spes aliqua coi.se \ . quendx salulis fulura est. Erat vero peira, doconie
. Paulo *, Christus ipse;ctii inortem obeunti manus
el pedcs clavis essc iransfossos Scriplnra lcstatur.
, \ ,
Significatur item pcr 579
foveam latus ipsum

7

r *

. , basla; uiucrone vulueraluin. Per liacc enim pana

, * .
salus csl ipsaque cliam Ecclesise conslilula pleni * l u d o ; noit aliter quain ex Abrahamo el Sarra inii . "
nila mulliludo. Alque indc esl quod Sioncm ; id est,
piam olim civilalom consolalur, qua3 deseita qui, ,
dem propler vos, inquil, per uie freqiiens iieruin
, ,
futura e s l : ubi consolandi verbo, promissiouis liujus
, , ,
spcm significavit. Eo ipao aulcm quod desertam
. , '
; . - vocat, Ecclcsiam g(Mitium inlelligil, lanquam quas
dudum virum babeai, ad quam ita loquebalur pro ,
pbeta: < LaUare, sterilis,qux non peperisli , i e l qu;n
....
postea. QuaBnam autem est, quae virnm babet, nisi quaa repudium inisit? In descrlo dciude fulurutn
dicit paradisum ei non absimilem, qui inilio a Domino....
'-*. , , , ry 580 V E R S . 4-16. Audite me, audile, popule mi,
ol , ,
'
et reges, ud me allendite, quia lex me egredieiur,
,
7)
el judicium meum in lucem genlium. Appropinqnat
.
,
cito justilia mea, et egredietur, sicut lux, saluiare
,
, ,
meum, et in brachium meum gentes hperabunt, clc.

.

, . . .
581
. . bomines meiueus ne te synagoga
. . . . ,
\ moveani, dicenies : Daemonium babel, cl furii;
quid auduis eum ? quilms respondebal Cliri. ; *
suis : Va3 vobis ctiam legisperitis; quia ieiiis
\ \,
1

10

' P s a l . xxxin, 27.

I Cor. x, 4.

Isa. LIV, 1.
VAIUiE

c . \ 5 .
4

;.

1 0

Joan. , 20.

L E C T I O N E S .

2499

rnoCOPIl G A Z . B I
Eoo
clavein inlelHgenlia?, ipsi autem non intr.ilis, sed , , \ ^ , , ,:, aiwinlrocunles eliain prohibelis ; quos nunc cxpu <.
gnala civilale periluros esse sigoiticat. Sequiiur
, \ w>u*
puslea de eorum, qtii pietalem ainpleciuntur, len,
:3.
taiionibus, deque liberatiouibus disp<iiaiio, juxta
, \ . \ 1~ xCurj
illud in Psalaiis : c Mifidavit procellab, ti steiil in
. ,
auraui, silueruntque fludusejus . > Possum enim

isia ego praestare : Qui virtutum snni Dominus,

)*

.
;:
quique in os tvum verba niea posilurus sum. Dicain
enim peccalori : < Qiiare lu onarras justitias ' ; < . *
meas ? Non enini pulcbra lans csi in orc pec /s).i.i
catoris . Nam c dc cordis ?bumlanlia os loqui\ < >
tur * . De justo anicni : c Le* Dri in ore
. " \ , ipJ
ejus ' , > IISUIpaiur; qui tiam Sion cftccltis,
fidernque in Gbristum anipUxus, dlcet Domino, g ' , .
\ ; * ,
Deus meus es tu : a quo vicissim : Populus meus
.
es tu, ipsc audiet.
,
,
'582
VERS. 17-23. Excitarc. excitnre, exsnrge, '-'. '

XCTI\Jerusalem, quce ebibisli de mann D-miui calicem

iie \,
.:ejns; usqne ud fnndum calicis soporis bibisti,
ei . '
,

i&ievacuasii, el twn crat qui cvmularetur te ex ommbin ,

'
zarxw
filiis luis, quos peperisii, eie.
11

l f

1 1

CAP. L l l .
. ' .
583 V E R S . 1-G. Excitnre.excilare Swn. Induere '-'. ',
'
, . 'Er&vcm
forliiudhie lua,Siori,el induere uloria lua, Jemsa \
,
.
)\

Um civitas sancla. Kon amplius perget tran&ire ,

per -

. .&te incircumcisus, et immundus, etc.

, *
t

. .

( )^
Absolnta de vocationc genlitim dispulalione, in C
, \ , ' lith>
qua, cum poptilum suum appellasset, bgcm a se,
, *\ ),
el jtidicium in lncem exorilura signi()ca\ii; oraiio ,
n e n i jam ad Jerusalem converlil, illainque eo
lapsu, quem tiltimo post illntam ClirisU . ontiitue- , /
. , psviiliain paliebattir, cxcilaii paslulal. lla uiiiiiriim
, ,
DIMIS pro eua boniiatc el clcmentia, qui peccatorem resipiscere, non perire desideral, eos ad poe\ ' >niteuiiam proposita tililiiate invital ; el qtiod
,'^,
^excilari postulal, sponlaueum fuisse iapsum, dc- . ' , . ,
nionstiat . Si eniin ab alio iinpedireiur, ad hunc
' \
.;
ipse, non ad illam de ex&urgendo scrmonem diri- ,
, , XJgeret. Quis enim tapsus, eliaui si membrum fre- , ;
\
gerit, non toiis viribus excitari se coniemlai? Et ,
^
tu igilur, tanquam veslimenlo viribus as&umpiis,
. : , "Evftraiu r;'
aninio excitare. Dicet enim poslea : Induere forti- ) \ , .." *
tudnie, Siou. Unde apparel boc loco, Jeiusalem , >/.:. ''
non c(Klesiem, non piam illam viiye rationcm, sed
: \ ' ,'-.
gensibilcm Romanisque subdilam civilalcm signi \

fi( ari. Qnae ideo calicem furoris tjus bibisse eliam . \ '^
diciuir : cum nequc ccelestem , in q i
regnare
.'/'.
Dcus dicilinr; neque piam illam in lcrra viia3 ra- \ .
tionem furor et ira altingant. Est auiem bujusmodi *.,

,
tcrxp*'
Irfl?
Synnnachi inlerpretalio : Poculum 584
J *t.

,
*
calicem exulceraiionis eliam exliautit, neque est
qui
.
tontotelur eam.
f

1 7

1R

J a

1 1

LIIC. , 53. Psal. cvi, 25.

, 31. Ezech. xvm, 23.

'Psal. XLIX, 16.

" Eccli. , 9.

V A R l i E LECTIOrSES.

. .

i e

Luc. , 45.

11

$501

C O M M E N T A R I l 1N I S A I A M .

S5C2

' \ ? - Islud vero iie illo dicatnr, qtit a.l scclorum ex~
; , \ piationem niliil non pocnarum exsolveril; noii ali .
ler quam in amaris anlidotis Geri videmus, qui ad
, , ,
rorporis evacualionem propinantur. Afifen enim
\ - dolorem Dontinus, tanquam medicus, non sponle,

sod rei necessilatc adduclus : indeque illud esl
. , quod scribilur : c Calix in manu Doinini vini meri
.
pOnus mrsto. Et inclinavit ex hoc in illml; voium\ . , \,
lamen farx cjus non est exinanila : bibenl omnes

.
pcccalores t e n
> Islud auteni cum paiicba" ,
\\%, inquit, ne de filiis quidem unus, qui te consola \
retur, adhtil. Cum enim in Assyriam abducti sunt,
,
etiam (um jitsiiiia c l propbelia insignibus viris,
' . \
qui aflliclos consolaiionibus erigcrcni, non carue , %- runt. Scd cx quo Chrisli cacdem perpetrarunt, ne
. , . - pwm qtiidem unum Pcoqite pla< eniem secnm lia , \ , buemni. Ipsos enim SalvalQris eliam diseipulos a
. , - ee imprimis ahrgcrunl,. dum plagis alios, alios
* ctiam morlc turpilcr afleccrunt. Sed habes. adjinT,
;." isla duo libi contraria, et boslilia; ila breviler,
. , , *
quae bella sequuntur, calamitates indicans. Verinn
. , , pro duobus, quattior propljcla proponit, duni qua
\ , \ , \ ,
priora duo conspquanltir, alicra conneclit. Ruinam
\ ; " Mijn'n!em ipsa consoquimr coutriiio, famemnve
\ ; \ &/ ; * ijladius, quo niors iunuilur. Duo igitur priora,
\ \ . ruinam ei famem, de quibus sermo est, quis, inquif,
. * valcat aroere, vcl levi eliam consolalione n i i i i , /; , ' gare? Annon qui lecum sunl Scribae et Iiiarisa^i,
, - aut etiam qi:i alia facullale exccllunt? Scd ecce.
,
ipsi eliam in periculo versanlur, qui . copiiibu$

. . / _ . . /
v
i. .
.
. .....
......
n ,,
__...

omnium. dormiant.
Bello
enim ingrucni:'
in
_
.
y t
* 01 C viarum
regioncs exlremas se rccepcraiil, nt essent ad lu '
gain capessendam, non ad niala devilanda para . \
tiores, metu ipso, ebriorum more, lanquam beta
, , cbc semicocla, fracii ct remissi. Habel aulem in Ininc
, ,
moditm Symmachi interpretatio : Filii tui ambnla, . ,
verunt ducti in principio rcticulorum, 585 tonquQm

vryr. Caitcri vcro, pio quo tanquam beta semi. .

cocia babemus, tanquam oryx interilut, aut tircumseptus dixerunt. Oryqi atilmt, id cst avi, Hiorosolyimianos comparal, quod sint diaboli retibut implicati, el ob id furori iradiii.
Caeterum ubi qui judical populum suum l.gimus>
'\ ,
'
pro populo suo decerlabtl Symniacbns intcrprela,
\
.
lur. Praetorca curn tumpsi d i x i l , sumplnrum se
* .
s i g n i f i c a v i l . Se enini de ftirore reinissurum polli ,
ceiur, si qn; verbis isus excitare, excitare iinpe ,
.


rata smit, ipsa praslilerit. Alias c.nim si lap^a se

non erexcrit, denuiiiiaias in se p(cnas osse aiira. \
cturam. Tale esl et illud : Nonne qni cecidil
; ; "
erigitiir, aut qui aberravit, in viam revenilur?
; ,
Quare avertimini aversione impudenii, dicit Dorni , \, '
nus " . Neque vero deinceps, inquil, ai^iplius
. ,
bibelis , nimirum propter eversioncm cxtremam. D i , .
cebatenini: Obliviscentur pnma3Sua3aiTliclionis,
* et qua3 deinceps. Esl porro Scripiura; sacr* visi, , * , ,
laiuia quod bonis aut nialis rependilur, id ipsuoi
, \

Peal.

LXXIV,

9.

' Jerem* , A, 5 .
VAP.IJE 1 ECTIONES.

C ttr. . . . \ .
h

. .

23

PROCOPII G A Z E I

2504

calicem appellare : qualc esl apud Davidem illud : . ? c * /

Ignis, sulpliur, et spirilus procellae, pars calicis
ejus * . > Justi deindc ejusiiiodi vcrha sunl : C a licem salutaiis accipiam, el noincn Domini invocabo

, l

. > Ejus ergo hosiibus,

illisqnc ipsis, a

qtiibus injiiriani p>ssa tsl, datuiu iri calicem signiiicai, indcque, el ponam cum in manus eorum, qui
le palria e.xpnlerunl, a.ljecit. Quanqiiani el

isla

etiam dc adversariis polttstaiibtis dioi qncant, quibus se ipsa, quse a Deo deiecil, anima maucipavit,
umie liumilibtis rebus addiela iti terram nulal, ac
tandoni prxsidio destilula, viciorum pcdibus conculcaitir, cum qwx Deum sequilur, erecta sursum
oculos aitollal, ei ad ipsuni evcbaiur. Nonnuili per

, . > *>
SIOT'
, \
*

\ , ,
\ , \ -
;
, , \ . '-

, ;
/> . " iv
\
, .

inique ipsani opprimente doclores eos inleUigunl,

qni raimlem recto pede ambulare non perirtiscrunt. ^ \
, Quanio cnim luxu cl gloria atnpliiis abundabanl,
lanio cl ipsi poonas acerbiores dederunl, qui iis,
iju;ii babobanl, privali sinl. Est vero de iis oliam,
qui raiionc 536
inlcHigibili injiiriam intulerunt,
P.udi islnd : Quod si opcrUini est EvangcUuin
noslriim, in i i s qui pcrcuiil, opcrluin cst, in qnibus Dcus Imjtis sttculi exca-c.-vit uiot.les inlitlcluiiu,
ut no.i l i i l ^ a l illuiuiiialio Evangi lii gloriie Uirisli
Tale quid significal el illud iminuiidi spiiilus, r,ui cuin seplcm aliis neqiiioribus, eo, undc
cxierai, iv\vr>us esi **. A i l eniin : Sic eril gcneraiioni buic . Cum enim iu iE^yplo inipielali se dcdidisscnl, dond et ipsi spiriiuin ncquam
aitbanl, co(|iie tum iis libcrari coniigil, cum c Do- ^
Diinuin Dcum luuin adorabis, el illi uni servies ,
audierunt. Dciude, cum Chrisluni donti per (i lem
iion excepissiMil, in cum locuin quom antea spiritns iininuihlus occupabat, postqunni relinqui vacuuni esscl iutuilus, ct ipsc rursuin irrupil, qui
etiani iu prodlorcm posl bucccllam ingrcssue
fueral. Malas istas potrsiauis in profumlissiuias
infcriii parlcs itieo dcmisil Salvalur, quod animas
in lerram dcprimi iiicmvariiju<; lccisscnl, qualis
illa fuit qugc penilus oculos aliollere nou polcial,
quain in Evangclio, cum Abraliami filia cssci,
decein *i octo aniioriini spatio in vinculis habnisse
Salanam Salvalor airmuavil * . Erai vero eliam
cjusiuodi lola Jud;eoruin Synagoga. inde cst igitur,
u

18

\ , :
,
>
. > \
*
. . ^
).

,
, \
,
,
, \ . , * ,
, \
*
. * \
*

* "*, , \ , \
.

, , \

\ . >
, \ ,

quod oani ilerum ut cxcilclur, adborlatur. Juxla jy .

illud : Excilare
dorniis, et resurge cx morvaii ."
tuis, et illucescet libi Clirislus
> E l iliud eiiam :
, \ .
Ilaquc rcmissas

nianus cl soluta goiiua

itc,

el grcssiis rectos facite pcdibus vcsiris ' . Ideo

autcni induere foriiiudine lua tlixit, quod maximas
quasdam

facullalcs, qua; raiionis esl

pariiccps,

anima' babeai. Priiniini quidoni ul so lapsu (|Uod

sa?pc diclnm csl) excitet. Mam ubi ipsa est pueuariim arerbilas, ibi et fivquuns consolalio. Dciude,
1 0
, e

Psal. , 7.
L u c . xiii, ib*.

f l

Psal. cxv, 15.

" Eplics. v, 14,

, . \

* , \ ,

I! Cor. , 5, .
" Hebr. , 13.

t 3

Malib. xn, 15.

VAUL-E L E C T I O i M S .
J . .

, .'

, , \
* , , . \ \

" ibid.

t e

Deut. TI, 15.

S3C5

COMMENTARITIN ISAIAM.
u t

v i r e s

S506

8 u a s

,
. instauret ac restimat. Habet ^ero
.
permagnam etiam gloriam,
quod ad Conditoris
cxemplar effecia, eo etiam, qui gloria esi, potilur, quam vult resumere civiiatem sanctam, ut non
ipsam amptiui pertranieat
exlernus, aul idolormn eullor. Esse aulem cum ipsum gloriam, qui glorias
Dominus esi, Cliristum scilicct, ipse eiiam, qui , Exsurge, 587 gloria mca, cccinit, > lcslalur Dafid
qui rursuin de credeutibus loculus : c Quia glorialio corum lu es , > scripsit.
*

Quo deinde modo forliludinem

et
gloriam
in
dnamnr, sapiens cxpressil Paulus, cum nos Domi
. \
num nostrum Jesum Ghrislum iiiduerepraecipil *;
" ,
cum nirsus omnes in Christum baptizatos, C b r i .
stum ipsnm induisse significavit
lnducil vero
\
Ecclesiae personam in bunc modnm ioquentem
. , \
Ibaias : < Exsullet anima mea in Domino. In >
, duit me vestimenlo saluiis, et tunica laslitia? : >
,
quam nunc sanctam appellat tanquam Cbristo
, \ conformem, Spirilusque saiicti panicipem, iu quo
, \ ^ sordibus ablulis signati sumus i'n diem redemplio

nis; qui omnes etiam diabolicos insultus a uobis

propulsal, liis verbis : iSon amplius perget transire

.
per te incircumcisus
et immundus. Nam ei eam olim
, ' \
viciiia? genles, si rcs gestas inluehs, frequenti
: .
,
exeiriiu tanquam huini jaccnlem CQiicuIcanles

perlransierunt. Sed jani velut ereclam, rebiisqiie

, ,
terrenis oppletam, pulverem ipsum, id est carnis
, ,
consuium, excutere adliortaiur; quo non nisi abjccio
* , \
ad Cbristuni licct accedere, si Paulo crcdiinus,
. *0 \ qui vetercm bomiuem, et quae deinccps, exuerc
,
p r a e c i p i t Q u o d ubi praestitcrimus, recta ipsi
c , . > \ .
lum demnm stabilique ratione excilabimur, sicut
M

1 1

" \ . > - C
\

.
*
.
, ^ , \
^ ' 6 ,
, '
\ ,
\ .
\ ,
." \ ,
, * ' ,
, . " ^ .
4

c s l

propbeta quodain significaiiim, ubi ait : Siatue te ipsam, Sion . > a Davi.de : c Slaluit
supra pelram pedes meos . Cui convcnit et
illud, quod sequilur: Solve vincula colli tui. Suis
enim quisque pcccatis, ut catenis, conslringitur.
E l nos, qui scclerum jugo dcpriminiiir, Dirmnpamus vincula eorum, jiigumque ipsorum excutiamus , > libera volunlaie quod jiistnm esl opcrati,
sicul bis verbis unus ait proplictarum : cgrcdiemini, et salictis, lanquam viluli vinculis relaxaii . Sionem enim tanquam peccalt diabolique laqueis constriclain et captivam alloquitur,
ejusdem proptcr expugnationis acerbiiatem m i sciatione cominotus; quain eliam fidam appellan*
do, noii servamis imbecilliiale, scd per se, quno
3 i

t e

a T

\ c ; D patorna? benevolenliai frenum respuerit, captam

esse 588 oslendii; unde graiis venundatam esse
. " , , .
adjicil. Nain ct superius dicebal : c Ecce pcccatis
, \ .
vestiis vcntindali eslis, nulla pro intcrilu vcstro
"

facla commutalionc
> Invili enim, ut iiadiram,
,
abripiebanuir ; ideoque repugnanlem spoliasse for, .
teni Cbrislus diciiur * . Quaj se fecissc ait, non
eos argento redimendo, qui u o i i corporum, sed aniniorum servilule premcbantur, pretiosoque saugnine indigebant.
\

Porgii deinde Israeli Salvalorem et veicmplnw

Isa.
Psal. L V I , 9. " E c c l i . x i , 52. * Epljps. iv,24.
Galat. 111/27
*Isa. xxxvii, 22.
p | . I X X I X , 5.
Psal. n , 3.
" Malacb. iv, 2,
* i , 22.
S l

s a

m,4.
Isa.

Eplirs. iv, 24.

3 .
Luc,
9 9

LU,

V A R l ^ : LECTIONES.
* . .
PATRQL.

GR.

LXXXVlI.

79

3607

PROCOPII

GAZJET

zm

rem se esse oslendere; Rive tempus tllud spectes, . \

quo sponle in iCgypUm profecla Jacobi domus, , !
ibi propter fameiu habUavit, sive illud eiiam, quo ' \ * *
per Assyrios est expugnata civilas, ul ab ea ndem- , , \
ptione quae sepsibus paiet, ad ejtis, quae advenlu
;
suo facta est, cum alia ratione aratis venundaii .
essent, intelligenliam deducat. Alque inde est, , ;
quod, Et nunc quiderit hic? vel, ut eaeterl interpre- , \, * ,
lanlur, quid erxt mihi hicl? ialulit. Nibil cnim hic, , \ . , \
ait, apud cos reperio, juxia illud : c Ideo veni, et . > ' , ,
no eral bomo. Vocavi, el non erat qui audir e t . > Quod si ad eam, quae sub Romanos fuil, , ,
> ,
caplivilaiem referas, ad genlium regiones, in
.
quibus dispersi vagantur, loci particula rcferelur :
* ,
nimirum, ut eos ideo in tali rerum statu versari,
w

istaque pati indiret, quod Redempiorera M W I I I

; \ .
cruci affixerint. Deinde, cum mirarentur Judaeo- \
rum principes, quare Dei sors Isracl et sanclus , .

oppellaius ita miserabililer vexarelur, et tanquam
spe prorsus adempla ulularent , in eosdem expu- , ' \
gnaiionis subdilorum suorwn culpam rejicil, qui , Salvatoris oblati fidcm amplecti ipsis non permise- , , ' ,
runl. A l gonles cuin eam esse causam ignorarent, . ,
istorum Deum imbecilliialis arguebanl, quem serva- ' .
, ' . "
re non valuisse dicebant: sicut olim Kapsace8,cum
,
vo3, inquit, non propter virium meartim tcnuilaiera
. 01

essei adorlus. Non hujus ilaque, sed vestra?, qui

, \, .
\ , peccaslis, viresexciderunt.Ista auten ad Judasorum
principes dirigi caeierorum confirmat inlcrpretatio. . . \
Yerluiit eiiiin Syinraacbus el Aquilas : Dominatores Q ejus uiulanl: ubi Tbeodolio principes pro domina- , \ .
\
loribut dixit. lljnc igitur 5 8 9
fueruul,
. , ,
quibus anlea Dominum cum populi senioribus, cl
, ,

cum principibus ejus, in judicium venturum esse
.
-
signiftcarel. Nam et vulgtis ipsum ad rumorem
,

sinislrum de Salvatore spargendum exciiarunt,

. \ cl

ltaque scctindura alios, posl verba isia : flomen
\ . *
meum blaspbematur, in gentibus non reperias ,
:
n^que apud Symmacbum, qui jugiler tota dieno- . ,*
men meum blasphematur, inlerpretalus est. Seinper, ,
. \
enim in Dominum principcs non blasphemi fuerunl
, '
taulum, sed blaspbemiai causain caeleris eiiam
. \
praebuerunt. Taleaigimr, inquit, ipsi vos piaesiilistis. Srd me gentium populut in locum veslrum,
ubi nominis mei vires, quod ipsi igiioranles blas- D , *
phematis , reipsa didicerit, gloria afliciel. Qux illa . >
tum deiiium die fiori conliugct, cum ipse, qui per prophelas isla denunlio, curo bominibus con?ersabor. Id atitem et Paulus indicavil, cum Demn multifariam muliisque modis olim palribus in propbetis, scd novisssime diebus istis in Filio loculum essc significavit \
1

e l

i I , a

VERS. 6 - 1 5 . Sicut hora tuper monle, sic pedes -'. , evnngclizanlium auditum pacis, sic qui evangelizat
,
bona : quia auditam faciet salulem luam, dicens:
. "

Sion, regnabii Deus tuus : quia vox cusiodienlium

te ,

.
exaUaia eit, et voce simul icelabuntur : quia oculi
, $
M

lsa. L X V , 12.

" Hebr. , 1.
YARIJE LECTIONES.

* . .

89

COMMENTARII IN ISAIAM.

2510

,
- & oculosvidebunt, quando misertus fueril Dominui
{ ,

Sion, etc.
, . . .
590 Poslquam de Verbi Dei ad homines acccs
sudisseruil, ordinejamde Evangelii prseconio ser, \
. moncm adjicit. Sicautem vertit Symmachus : Qud

pulchriinmonlibus pedes ejusqui evangelizat audiium,

,
qui (acit pacem; qui annuntiat bona; qui auditam /acit salutem ? Quae certe Epislola ad Romauos Paulns

,
inlerprelalus a i t : Quam speciosi sunl pedcs evan
, - gelizanlium bona,evaugelizainium pacem **! Scd
\ , pro vocabulo salutem, Jesum babei Hebraica leclio :
neque eos quidquam, nisi vim nominis explicarcnt,
. \
,
- eju$, qui Jesum audiri facil dicere probibebal, pro
. * - quo, ejus, qui salutem audiri facit, Aquilas el Sym
.
\ , macbus interprelantur. Verum quo loco sicut horu
* , . ,
babemus, illequidem, quid pulchri facti sunl ? Theo.
dolio aulera vtnuiti, reddidcrunl. Miralur deinde
,
in quascunque terras Evangelii praecones abierint,
, ,
ibidem audilos esse : horumque pedes ideo pnlchro*
" . appellavit, ut quos Salvalor abluissel, mundosesse
\ . signillcaret : non aliter quain per montes, ipsam
,
praudicationis sublimilalem. Pacem vero cum Deo
, \
non vicinis tantum, sed remolis etiam genlibus
, evangelizabanl,qn\ Cbrislum docebanl; a quo, ina \ . ceri% interstiiio, odioque ipso per carnem euam
, \ .

sublatis, utraque unum eflecla sunt; unde Paulum

\ ,
ipsum, cum ad Ecclesias scribit, graiiatn illis ot
. , pacem precari videmus . Evangelizabanl Hembona
, - Q revera,cum bealitudincsdenuntiabant. 591
^
vero eorum ad Sionem, id est ad eos, qui pium
<5 ,
.
vitas inslitulum amplexi erant, et ad ipsum etiam

.
apostolorum chorum, in hacc verba praedicatio,
Regnabu Deus luus. Unde el ipsi regnum coelorum cunctis morlalibus annunliabant.
, ,
Quodsi ad Sepluaginla atlendis, verba ista, sicul
<hpa roV , , hora in moniibus, ad eos, qui ipsum prsecesserunl,
* , . ila referenda suut, ulse, qui loqualur,faiiatfam /10~ , , \ ram in monlibus adesse, ipsoquc horw noinine
. verumtempus,a quoflorum fructuumque recensin < , , , cipit ediiio, demonstrare significet. Uincilla ciiam
Sponsi ad Sponsam verba : < Surge, veni quas me
,
prope es, pulcbra lurtur mea, quoniam ecccbiems
^. ,
transiii, imberabiilel reccssil sibi, flores apparuu . \ , , D runt in lerra ; tempus pulalionis advenit . In
nos enim cum draco ipse, lanquam hiems aspera,
. '
desxvissel, ita steriles effecii, ul qui bene ageret,
, \

nullus reperlus sil
Sed iia ipsi in Cliristo reflo*
, \ .
ruimus, ut spirituali frucluum uberlale referii ,

Descendattraler mcus in boriumejus, et comedat

elp-, .
iruclum arboium ipsius \ dicere valeamus.
0 ,
Fuit vero eiiam lanquam pedes evmigelhantiuni au * ditum paci$, si qua? priusallala est, explicatioaem
, \ iniuearis. Non desunl porro qui verba Ula sic i n lerpretentur, ut cam populi inspcclionern, qii;u
* Cant. , 10-12.
" Psal. xm, 3.
Cant.
Rom. , 15.
Joan. , 10.
I Cor. ,
VI, i .
V A R I ^ : LECTIONES.
. .
41

r a t

4 1

2;>

PROCOPU GAZ.Et

2518

posioa coiiligit, el mcrito etiam acccssus dicalur; , .

,
non quod ejus esscmia a loco in locuni iranseal,
. sed quod ejusdcm vires aperie demonslrenlur, s i gnilicari velint: ilaque purgatis quidem nobis ades ,
s c , abessc aulcm scelere el vilio iuquinatis. A i l
\ \ .
igilur tam aperlam fore defensioncm, u l vel ipsi

,
euindem, qiii nunc fulura praenuntiat, el qui poslea
' 6,
adimpleat, esse faicanuir. Ut enim non potest dici
* ,
venicnlis hora latere, cuin ntonles ipsi solis radiis

,
),
illiislrontur : sic erit omnibus conspicua mea in


vos propensio ; neque minore Imtitia et ex&ultalione
. \

iinplebinrini, quam quibus paeis dulrem nunlhnn
. " aliqiiom oudire
contigit. Ipse porro, ubi vos , ,
pmendari comigeril, rex vesler appellari non
\ *

dedignabor. Eo enim felicUaiis pcrvcntura esl Sion,

)
,

ai 1 in ea nibil non eorum omniinn, quan in prxcla- ^' ,
ris 592
pacaiisurbibns flunt, adimplcri videas:
, \ * dtim ipsi quidem custodes urbem cum voce serva ! .
bunt, se.~e deinde cum exaltatione ita salulabum, ul sorlis coinmunicuc ad gaudimn scsc cxc:lent
el quain sunt coiiscculi misericordiam deprredicent.
Esse vero hujus etiam latitiv participes tnerilo

'
//iero$otgmorum
solitudincs dicantur. U l enim cum
\
.
'
Sionis viaslugcre dixit
, incolanun eladvenarum
, \ ,
soliludinem signifioavil, sic el ntinc, cum deserlum

fcslum sitnul aclunim d i x i t , eam, qua afliciuntur,
,
Ixtiiiam
demomlrat; rcruin isiarum causam divi
,
ii33 benignilali et ntisericordiaj ascribens; per
, '

quam idcin Jerusalem brachio suo, id esl potenlia

,
'
viriuiis s u liberavit; cum a Deo civilalem defendi
, gontea ipsae non ambigerent. Alquebxc quidem illi. C \ .
CaHerurn quo loco, Vox custodientium le exaltata
, '

',
est babemus, Vox speculatorum
tuorum elala est
,

,
intcrprelatur Symmachus, adjungens et in idem
, \ , ) )
c

laudabunt

: ocutate enim vidcbunt,

quando

converlel

in quo rursuni pia \itae ralio innuitur. Sed pro quo oculate d i x i t , oculum inocnlo visuros esse reliqui Irauslulerunl. Deinde specntalorum nomine, Salvaioris discipulos inlelligil. Nam
et ita propbetas anliquitus appcllabant, et nunc
cliam recentis populi speculatores el cusiodes qiiidam
ipsi sunt aposloli; qui bonilate doclrinae pasiori
principi adversus lupos, oves custodiunl. lidoni
prsctorea, quia suis oculis Salvatoreni viderunl,
snisque*auribus audiveruni; vocem suam eo tisque
txallarunt,
ut gentibus omnibut audila sit duoque ^
i iinuip populi coicrint, ju\la illad : LaHamini,
gentes,cum populo ejus . Hinc et illa Davidis,
Audile hffic, oinnesgcntes . Deinde non aliter
quam ipsa dyemoniomm iiiuliitudo, non sine sonilu
p c n i l , ut a neinmc ignorarclur : sicei salulis praconium ab omnibus, qui in veteris lyranni locum
regem 593 Dominuin exccpcrunt, exaudiri
decuit.
Quod nob scerle feslivitalis el lieuiiai argunientua
ptpcrit , juxia illnd : < Doniinus regnavit, exsultet lerra

Quo paclo autcm regnet, non obscure indicat,

Sion Dominus;

8 0

cum voccm custodienlium

** Thren. , 4.

cxallalam

cs e subjungil :

" Isa. LXVI, 10.

8 0

'

. \
,

. , ^\

.
\

r?/r

\
, , ,
. \ * . ,
. \
' , *

\
. " \ , * , .

,
*

Psal. XLYIII, 2.

' Psa!.

xcv, I I .

'

23

C O M M E N T A R I I I S A I A M ,
2514
< ' qios hunc modum Isaias cliani alloquilur : S u .. .
per monlcm excelsum ascende, qui evangelizat

,

Sion. Exalla fortiiudine lua voceui tuam . > Lw./*, ^
tiiia rursum et ipsi implebanlur, qui Stonem mi\ .
sericordiam csse conscciitam ; qui piacdbalionis
* \
opus , qui audienliuin iidem inluebanlur. Nam 11
. > " \
Paulus, eiini ad eos scribit, quibus credcndi auclor
,
fuit, eosdein ipse gaudium ct coronam suam ap , $
pellat . Eos prasterea non docuissc tanlmo, scd
.\
persuasisse eliani ex eo palucril,quod in Actis uno
die iria bomimiiu millia Ecclesiae acccssUse legi \
mus
; Paulum denique careeris custodi, ne iu
.
, se mali quidquam pairarcl, quia omncs adesscnl,
, . ",
inelamasse, camque rem admiralum illum cum
,

tola donio baplizatum esse * .Viderunl aulem ejiis

n

f S

8 i

.
\ ,

,

,
. ,

'/}
, ' , * \
,
^ . "
,
,
. ,
'
*
, \

oculi ad oculoi, Deum scilicet, quem manifesle v e i r

luruui Psalles aflirmavil : vel eos, quiluis orulit lietantur, quique simul vocem luam audiunt.UUi
aulem, Erumpant simul in Iwliliam deserta Jernsalem, babemus : Exhilaremini, et exsuliemini siiwu/,
deseria Jerusalem, Syinmacbus iiilerprelalus esl.
Ipsa deinde vocis eruptio, graliartun actiones, quibus D, us obleclatur, contenla voce decanlasse deinonstrat, juxla Hlud : Et liugiia nicdilabilur j u slitiam luam, lola die laudem tuam * . i Deserta
porro bistorice quidein ideoaii, quod urbem ipsain,
mullis post admissum in Chrisluin facinus absumptis, plurimum occupavil soliludo. Sin aulem ca
ad nientem seiisumque inleriorem refcrantur ;
. \ " ^ Ecclesia signiticabitur, q u virorum quidem nu .
mero exigua primum, iniinila aulem nuihiludine
, ,
deinceps aucta est;unde sunt baec ad illani verba:
,
Eleva circura oculos luos . Tale et illud :
.
< Quoniam plures liberi deserla;, quam virum babentis *. 594 Q"iautem isludfulurum sit.exponit, cum Dominum brachium suum revelatuTum ail :
quibus verbis iniigeniti Filii adventum geniibus onniibus clarum aperlumque fore signiiicavit.

Quando igilur Sioiiem ct Jerusafem alloqiiitur,
,
\ qua dicla sunl ad gentium vocaiioncm refcnmlnr.
. ,
Fuit enini alias quidem apud illos pium viiaa insti| ' , ,
tulum ;aliasetiam apud gentes ; qua3 ceite Sionis
.
el Hierosolymorum nominibus significantur. Quo .
niani itaque bominibus sempcr constilil cjasmodi

,
Dei civilas ; nibil inl^rest Jerusalemne, an Sion de
leclos ejusmodi nuncupes. Dcinceps aposlolos ab
^

ncredulo et impuro populo recedere propbelicus

\ . ^ jubet spirilus; et Domini vasa, eorum quae Do ,
mino selecta sunl, corpora appellat; aul ipsa ctiara
, Novi Testamenti Evangclia, quae Judaiorum relitta

infidelitaie,portare prsecipit, el ab borum socieiate
, \
abslinere. Nequc enim lucis et tenebraruin ulla
. \
polest esse communio, neque fldeli cum inlideli
. '* \ . '
societas *. Hinc est igitur, quod Galalis, qui ad

legiscullum rediissent,iiasuccenset Paulus:Adco , \
nestulticstis, nl, cum spiritu incppcritis,nuuc carno
5, \ cousummemim ? Circiinicidebantur enim , qni
e

8 6

8 T

4 0

lsa. X L , 9.
x x x i v , 28.

ha.

A c l . xvr, 24 soqq.
Psal.xLix, 3.
" Pliilipp. , 1.
Act. , *,
Galat. , 5.
X L I X , 18.
" Isa.
'
LIV i.
* Cor. v i , 14, 15
8 8

8 8

VAHIiE LECTIONES.
. . .

8 8

8 6

P^aU

2515

PROCOril G A Z . E I

lldem prius fuerattl amplexi. Habent atilemitvasa.

alio modo i i , qui divina naturae parlicipes effocii
Spiritus sancti dona gestanl, Paulumqne audiunt
armaturam Dei induere praecipieniem ' ; ipsam
nimiruni jnstili* loricam, ipsam salnlis galeam,
ipsiiiu (idei sculum, ipsumdenique Spiritusgladtum,
quod est Dei verbum ; quibits nos subdilosque
populos proiegimus. Caeteniib, Non eum tumuliu, inquil, exiiuri esii$. Nou enim tanquam fugere
eoacli in viam gcntium abierunt" (quanquam et id
passi sunl), sed spontanei et alacres ; qui gentes
onuies in ejus nomine docere jussi f u e r a n l .
In pace autem iier faciebant, cum eum baberent
comitem, qui se cum illis futurum diebus omnibus
a'd saecult usqne consumnialionem fuerat pollici

2516

; > .

' ,
,
,
.
, ,
, , 0
, ' ,
.

.

, \ ,
\ .
*

tus \ quod cerlc verbis istis, Prascedei tos Domifitis, boc loco demorislratur. Aiunt nonnnlli de sua , . "
cujusque atmna? sahite curanda, deque 595 Cbal- ,

.
da?orum moribus piius, quam dc locis relinquen- , dis prseeipere, quod certe et Levilis ipsis, quibus , \
sacra gcslare incumbil, denuntiaiur. Est vero de , \
fuluris, tanquam jam evenerint, Scripturae loqui . \
ushalum. Sic et Davjd ipse, priusquam civitatein et
\ *
umipltim capi coniingeret, canebal : Deu, vene- \ \
runl genles in haeredilatem tuam, et quae d d n - * *0 , ceps. Fore aulcm eorum cuin pace reditum signi , > \ .
ficavil, quo latidein et ipsi in oiio e l Iranquillitale, ' , ' \
adjecto per Cynim praesidio, Deoque ipso pitu
lanle, el in propriam civiialem simul dcducente, , ,
potiti sunl.
.
596 V e r s - i3-15. Ecce intclligei puer meu$, el C:-'. , txallabitur, et gtorificabitur valde. Sicut stupebunl
,

,
.
Ov

super te multi, $ie in gloria erit ab hominibu$ spe~

eies tua, el gtoria lua filiis homiuum, eic.

.
)

. . .

,
' 5 9 7 Quod hic, Intelliget puer meus, habdur, Eru- *\

.
\
dietur $ervu$ meu$, Aquilas et Syunnacbus interprelaiilur. Dc bocque, sivc puerum eum, sive servum . \ nomines, superius illud fuil, quod : Ecce puer \
, . \ * \
meus, apprehendam eum * , dictum esl. E l paulo
.
post : Et in nomine ejus genles sperabunl .
\ ,
Et rursum : < Et dedi te in testamentum generis, in
lucem geniium**. Et posiea : < Esiote mibi testcs, , \
, , ,
ei ego (eslis, dicit Doniinus,et puer quem elegi.
7

Conveniunt autein

ista cum superioribus, ubi, jy 6 . >

, , '
t Quia egu ipsc, qui loquor adsum , > el qua?
, \ .
deinceps, dicebat : in quibus, ubi de suo adventu,
\ ,
deque oculata evaiigebsiarum iide disputavii; quo
paclo jam sit morlalibus apparilurus, qui se, qui , loquilur, adesse significavil, osiendit. Dicilur vero .
,
vecunluujbumanilatem csse servus, natura alioquin
filiu$, el per rrsurre( lionem glorificari,
perque as
,

eumptionem elevari. Qui euim anle plausibiliora

:. ,
dixeral, cisdent- qua? sunt de niorte lolcranda, ad \ .
iungil, et inlelligendi, sive erudiendi verbum cum

, ,

" PsaK L x x v m , 1. ** Isa. X L I I , .
Epbos. v i , 11-16. Matih. x, 5 . Maith. xxvm, 20. " ibid
' ibid. 12. b a . XLIX, 8.
tsa. LV, 1.
Isa. LII, 0.
VARIiE LEGTIONES.
. zi. . ' .
T 6

6 1

6 9

7 0

COMMENTARU 1N ISAIAM.

2518

. humanilalis raiione copulat. Nam cum servi per, * \ ,

sonam induisset f unde ct setvui appellalur), omni
. *eam eapienlia coniplevit. Qui enim non illuii efflce \ ,
ret, qui sapienlia ipsa, verbiimque exsislit, ncque
'/ ;.
al> ea carne, quam assumpsil, propter unionis ex .
cellenliam,potest separari? F.slergo in iis qu no\, . &, ,
sui causa praeslitit, nihil prorsus ignoranter cffe ' , \ .
- ctum. Auclore enim Davide, c Omnia in sapienlia
, , \
f e c i i ; ot ob id, aiunt nonnulli, exaltatur a no
, , . *
bis, tanquam Deus, el glorificatur. Qui enim in

. ,
eum credimus, eumdcm Salvalorem et Redemplo, . q
rem, Deumque et Dominum nuncupamus. Sequi
tur deinde, Sicut ttiipebunt super te multi: r c l , ut
,

Tbeodolio interpretaiur, Sicut mirati $unt. Ad haec
\ (
enim tisque tempora qui a lide alieni sunt, bumi , , \ , i m 5 9 8 hujus ad homines accessum demtranlur,
, ),
animi cogitatione obstnpefacti, qtii bomo faclus le .
nuis et abjectus ( eumdem enim et SamariUnum,
ei edacem, ei temulentum, ei adttlterio procreatam, et peccatorem vociiabani ) illis ipsis, a quibus
impagnabalur,stiperior evaserit.
Qui aulem fidem amplexi sant, ipsseque adeo
01 >., \ ,

genle$, ita eum demirantur, ut ejug adorata divini , tate ad oeconomi* medilaiionem percellantur. Ta4is
,
fuit Habacum, cujus isiasunt : Domine, audivi au , .
ditum tuuin ct timui. Cogitavi opera tua, et ob , \ . ,
stupui " > Reges porro, post cditas in eum bla' , \
spbemias, post ejusdera impugnatam Ecclesiain,
, ,
cum nihil proikerent, ipsius doclrina superati U . \
cueruot: cum plagis quidem aliis alii dWinitus
^ \ ,
istorum liomine impetiii, propier le lacuerunl: alii
. 01 7 1

7 1

, \ * autem edictie Ecclesias excitari, et in eis usitala

tieri curavermt. Sed Jldeles istos ab inildelibus se \
,
- parans, addU : Quibus non e$l annuntiatum de eo,
tidebunt ;'ut circumcisos a genlibus disiingueret.

Habuerunt enim illi leg m et propbetas ; HHsque
. \ \
primum, qui venerat, in oviura Israelis graliaro,

quae perierant, annuniiavil : cum nullo isli bo. 01 . \*
rum audilo, salulem lamen ab eopendere animad , *
verleriiit, aniraiqiie oculis ipsum iniuiti, ejusiera
, \

doclrinam Hainlellexerunt, ul bene illis convemat

,
propheticum istud: < Auditu audielis, etnon intel * c , \ . *
ligetis .> E t : c Vidontes aspicietis, el non videbi , .
tis .> lstis autem alia.Salvaloris vox diccnlis: Beali
I, < qui non viderunt et c r c d i d e r u n l . > De qnibug
*

verbuin intellexerunl,quod a propbetaaddimr,iiitelli*

. '
n

7 1

7<

7T

7i

, \, ' . " D gendum esl. Estenim lldes intelligenliae radix; quia ,

i Nisi crediderilis, inquit, non iuletligelis .> Quod
.
cerle etiam propbelis causam admiraiionis aliulii.
CAP. L l l l .
. .
XERS.l-te.Domine,
quis credidil auditui nostro ?
'-'. ,
,
et brachium Domiui, cui patefactum esl ? Annnniia
; mu$ quasi patvulum in conspeclu ejui, sicut radix
,
in lerra siiienie. JSou est speciei ei, neqve gloria, et
,
.
vidimus eum et non babebat speciem, neque dccorcm,

, , sed speciei ejus inhonorala, el deficiens pra filiis

. ,
hominum, ctc.
,
. .
7,

24.

Peal. C I I I , 24.
Isa. , ).
7

7
7 7

7 8

Habac. i n , 16.
ioan, , 48; Mallh. xr, 19.
ibid. Joan. xx, 29 .
Isa. vn, 9
7

7 9

YAIVI/E I.ECTIONES.

iir. . .

i c , .

Luc. xvi, 29.

7 8

Matlb. xv,

2519

PROCOPII GAZ/EI

2520

liaqtie ait: Domine, quit credidil audilui nostro ? ',

$
utmmqiie enhn mirabaulur ; el Jiidawmm infidcli ; ,

lalem, el gentium conversionem. Et brachium Domi- , \ .
ni cui revelatum est? cui autem, per ea, qu:e prae
; ,
cesseriuit, indicavil; cum brachium suum sancluin,
,
id esl, Unigenitum snuni in conspectu 599
8 ~

lium omnium revelaturum Dominum aflirmavit.
, .
, , \
IHi enim, ul CLristo, sic et prophelis olim ipsum

promulgantibus alium sibi errorem doccre el re \ . '
fiurlhre opponebant. Hinc ilta Jeremiae: Neque
profui, neque mibi profuit quisqiiain. Hinc rnrsus " ,
. \ , ei prophelici cbori alia: Curavimus Babylonem,
neqiie sanataeel. Ipsain deseramus . Uhi Baby- , , , \ ,
lonis fumiine, Ilierosolymonim civitas, quae a gen, ,
tium inoribus nibil disiel, nequeullam legts curam
babcat, innuilur. Ista igitur postquam demiratus ^
.
C6l propheia, narrationis modo, pueri deinceps ad
,
homines accessum exhibet, bis verbis: Annuntia
vimui quaii puerulum in conspectu cjus ; hicut ra* *

dix in terra silienli. Secundum Aquilam anlcin : Et

, .
ascendel sicut qui nutricatur in faciem ejus, ei sicul

radix terra inaccesia. In facietn cn\m ejus {brachii

, .
iiimiruin de quo supcrius) ascendel qui nutricatur; ( ille idem videlicct, qui de Virgine prognalus c s l ; )

,
juxta i l l u d : Ecce virgo concipietin utero ;
, \
quam eliani terram inaccessam, quia virgosil, nun- \ , \
cupavil. Radicem deinde illam esse significat, de / , . '
qua i l l u d : c Egrcdiclur virga de radice lessc, et
, \
fios de radice ejus ascendei *. lllic enim etiam
\, \ 0 ascensurus, sed de radice ; u l bic de terra inaccesxa, Q . ,
' ,
fcignificalur.Symmaelnis autem descendil sicitlramut
, .
eoram eo,etsicul radixde terra titiente, inquil,i/mo , 7^?c
cenam terram sitientem notninans. At Thcodotio, , \,
nscendet lanquam qui lactat.Ule siquidem%se erat,de , , .
quo eiiam antein bunc uiodum dictum fuit: iPrius- \ \ * \
quam cognoscal ptier bonuin vel malum, non parc- , ,
bii ncquiliae . Et rursum : Anlequam inielli, \ \ ,
gal pner bonuin vel mahim, capict vinutem Da- . >
inosci
Itemque: c Quia puer iiatusesl nobis, el
"Oct \ . >
filius dalus est nobis * . Ga:tcrtiiu poslquam de ,
Salvatoris nativilate disseruit, ejus jam in terra . ,,
cunversationem explicat. Non eiiiin eratei, inquit, .
6 0 0 decora species.
,

Ideoque in bunc modum Symmacbus: ei

forma, non dignitas, ut mderemus eum, neque a* D ", . ,
spectus, ul cuperemus eum. Abjectus et virorum mi- . ,
. , ,
iiimus. \'ir laboriosus, et morbo notus, el scietis
.
ferre mollitiem, non tamen mollis. Qua? omnia cum ,

suse deilalis faciem occullaret, pcrpessus est. ld
,

entm prolerlo significat, quod faciem ejus avenam .

esse dixil. Nam c l Aquilas, tanquam absconditam . , .
fnciem interpretalur ; Theodolio vero, non reputa-
.
bamus w$um, ubi non reputata e&l, legimus : reli- , .
, .

qui aulem abjecius, ideoque non repulavimut eum.

. \
liilermiscct porro bumaniiaie incilatus eliam peiCI,

80

81

8 I

8 8

Jerem. LI, 9.

8 4

Isa. , 14.

Isa. , \ .

8 8

lsn. ,

YARIiE LECTIO.NES.

. *.

16.

8 k

Isa. , 4 .

8 8

Isa.

ix, 6.

21

COMHENTAHII1NISAIAM.

2522

- sonam suam propbeta cum iis, qui Chrislum asper . , \,

nabanlur. Decuit vero nos, inquil, advertere, bunc
\> ,
esse aniniarum noslrarum Salvalorem, qui peecata

, xa\ \

nonra luerel, quique riosiricausa doloret paieretur.

.
"

Scd liabel in buncroodum Symmacbi inierpretalio:

,

Revera peccata ttostra ipse auumpiil, laboresque
.

,
nottros sustinuit. os autem putavimus eum lepro*

, .
Q
$um esse, percussum Deo, et humiliatum : cui
. ,
et reliqui ctiam conseuiiunl. Noe igitur, tanquam
., \ .
parum prudcntes, de eo talia seniiebamus; cum
,
proptor nos paterelur tatnen, u l ea moilalcs, quae
.
peccalis eoruin dcbclnr, vindicia liberarel. Sic au , ,
.
lem Aquilas : Ipse, inquit, o/fen&ionibus noitruproMlv ,

fanaius est. Eral euim revera profanaim,
qui
, ,
secundtim Aposlolum, c Pro nobis abomin uio
. facttis e 9 l ; cum inalediclum esse onmem, qui
, ' .
pendet in liguo scribalur . Non ergo speciem Deo
.
dignam, sed inhonoratam babuil: quando nibil in

humanilaiis raiione repeiias, quod obscnrum et
. \ ,
tnhonoraium non s i t , si cuin divino splendore
, "
compares. Dicilur euiin c speciosus fonna pr.e
, \ \
filiis bominum . > Alias vero eliam paupercula
, malre editus per bumilia omnia aiubulavil, 601
;
quod essel ejusmodi exlolkret. Quali rursuin illi UIUT
\ ,
bomines vcrsanli splcndore opus fuit, qui iuiiver sorum ftomiiuis et rcx exsisiil? Atqui demissuai
. ,
forsan, el perturbatum ante crucem Salvatoris vul, *
tum luum demum sunl inluili, curManimam suam
, conlurbari et dolerc usquc ad mortem dicerel *.
.
Gum eniin ipse, lanquaai Deus, passioni non essel
1

8 8

8 7

8 9

111

obnoxius, naturam tamcn. quam nostrsc similem assumpsil, cum lentationes impeium facerenl, do*
lore vacare noluit, speclrum esse pulari ne se perniitteret.
^
, \, , \ C
E$t autem ejus avena facies, aiunl; id est. confusa. Est el detpeclus, nec reputatut: quando n i .
,
mirurn per Pilaluin missus ad Herodem, ab ieto , . \ - que conlempius ad eunidem remissus c s i ; quaudo
rurstim conlameliosissime damnaius; quando de \ '
nique crucis moriem perpessus : unde et illa ex.
sislunt, quibus se dorsum suuin verberibus pra>
, \ * . buisse , el qtise deinceps, superius dkebai.
(
Passus est ergo non in sui (qui peccaium non ad),' , ,
misil), eed in nostri debili persolutionem; unus
,
omnium longepraBStanlissimus, Paulo tesie, ubi a i l :
,
c Unus pro omnibus moriuus est, ul qui vivuni,
\ .
slbi amplius non vivant, sed ipsi, qui pro eis mor,
,
luus esl et resnrrexil . E ^ auiem animadver *, ,
lcndum, quo loco anntinliavimus lanquam parculum

8 6

e i

, >. . ^ babelur, campum nonnullos legere. Esse en

.,
cousentaneum prophelas queindam occurrere, et
, ' dicere; quoniani Spirilu sancto docente ejus ad \ , veniu'N didicerii, decerc et alios ipsuin docere,
[\, ,
sed respondere, propbelas omnes eampi instar, id
\ \
esl agri floridi el frugiferi, illis nunquai on an,
nuntiasse : vel etiam tanquam radicem in lerra
xal . *
sttientl, cum eos irrigarel Unigenitus : < ln quo
Psal. x u v , 5.
Mallb. xxvi, 08.
Isa.
II Cor. , 21.
Deut. xxi, 25; Galat. , 13.
L , 6. II Cor. , 14.
V A H L E LECT10NES.

8 8

8 7

. .

. .

* . . .

8 8

9 9

2524

PROCOPII GAZ.EI

23

*uni omnes lliesauri scienliae et cognitionii recon- ; , 6

\ \
d i t i , qui olim cuin caeieris boininibus lerra
' * c \
eesfcnt sicca c i sterilis; sed reiloruisse se butoo , ' , rem Spiriiu snggerente, tanquam radicem, kl esi
, ,
tanquam herbaiu pulcbram et floridam. Ad bos
* .
nimirtim aunl et ista propbelse cujuftdam : c Et
08 dicenl beatos gentes omncs, quia vos erilig
. > \
lerra spontanea, dicit Domimis, ut spinas amplius
c , \ . Ron cdaiis *. > Praedictum enim eat: $02
, , etoRba, ascendet eupressug; pro eouyza, ascendet arzlor ,
' *
myrttis \ Et rursum : c Faciam deiertum in .
paludee ; et qeae deincepa. Pnediximiis ergo nos, ail, si in eum credamus, in eju$ consputu fufurot:
id est, ejtis tnluilu fruiiuros, tanquam berbam quae in tetra sitienli quondam fuerai.
Quid igilur, aiunt, quod ipsius a d T e n l u m aw , ,

nuntiammtu? Nonne si congrua Deo ralione visus
; J
essel, inaccessus erat fulurus : ul olim in Sina , \
fortasse, cum Mosen secum, non Deum, ne more- * c , ,
'
fentur, loqui poslularunl ? Sed iie respoudei, . .
.
tanquam qui speciem indeeoram habeat, tisum tri. .
Atque haec quidem isii in bunc modum explicarunt. . ^ ,

' . ,
Ad ea aulem, quse praedicia ftunt, diiciplin* pacis
vetirw $uper eum, adjicil. Qtia? enim cteiigatos nos , '
pati decuit; ca in illum, pro pace cem Deo facien- ,
c ,
da, Paulo teste " , translata sunt; cttm ipsum per
crucis suas sanguinem iis, quae in coelis, qeaeque , .
< ,
in lerris essent, pacem peperisse asseril. Et alibi,
cum pacetn nostrani, qui ntraque unum fecerit, . ,
, -esse afflrmat . Est ab eo siquidem pro nobis
, niors ipsa toleraia, illo quidem injurias reipea
9 1

Siibeunte , nobis autem per fldera passiones accom- _ , .

, '

modantibus, compatiemibusque, et commorienti

bus, per gratiam autcm ealutem consecutis. Ver- , '
, ,
bcra enim, quae nobis debebantur, pertulit, inde \ . "*
que vibicet babuit, quibus ip$i sanali $umu$ qui
.
olim tanquam oies errabamus : aliis peccali gentts
\ aliud, aliamque atque aliaro de eo opinionem amplecleniibus. Sed eum Pater ipie, tanquam pro .

jaiilma noslra dcvotum, tradidit. Sic eniin eiiam
. \
Dgnus ille Dei fuit, qni tollil peccala mundi
c ,
Ideoque ait Symmaebus, Daminiu autem fecit, ut
,
ineumnottra omnium iniquUas de$cenderel. Quod
, ' < ,
-cum ipse etiam non ignoraret Chrislus : tic Deuai
, , ir.unduin dilexisse aU, at Filiem suum darel, ut
omnis, qui credil, non pereat, sed babeat lUaai ry . "
tcrnain *. Verum cum tradilum esse audis,
, \ ^ .
noli necessitate inipulsum euspicari; eed eponle
,
ei libere id fecisse cogita. Nam et Paulus ipse ea- . dem voce 603 usus e&t, ut Pairis aucioritaiem et , consilium significaret. Deinde, quod sponie mor- .
lem subiil, legem se nobis fcrre patientiae tacitus indicavii * ; qui Patris maadalum non iniquo, sed
alacri auimo adimplevil *.
Alias eiiam non aperiebat $uum, cum esset m
, * xatpi
afflictione; juxta illud : Prudens in lempore illo
[ ] lacebit, quia tempus malum est . Et : Oppro , . |:|
9

f i

9 9
9

Coloss. , 3.
Ephes. . 14.
Auios , 13.

* lsa. L V , 12,
ibid. \.
Joan. , 29.
Joan. , 16.

Isa. , 23.
Exod. xx, 19.
II Cor. , 21.
* Galat. , 16.

VARIiE LECTIONES.
. .

Coloss. , 3.
* Ephcs. , 1

2525
GOMMENTARII J N \ I S A 1 A M .
2526
. , brium insipientl dedistl me . Obmutai, et non
.
aperui os meum . Vera tgitur in Cbristo, secnn . \ ,
dum humanitalis rationem, passio exstitii. Verum

quo loco, Et iphe propter offlklionem non aperuil os

stium, legimus, ita Symmacbus : Admoiu* e$t, et
,
* ;
ipse paruil. Sed cui admoln$; nisi Pitalo? Tacuii
.
deinde, cum falsa in eum lesiimouia produceren (' )
tar. Sciebat enim, cum apud bostes ageretur, n i ,
hil esse profuturam defensionem ; sed iis ferocio ,
res animos eOeclurain, cum se Dei Filium, Satva \ .
toremque omnium et redempiorem esse drcerel.
,
Neque latnen culpa el reprebensione carere suum
* ipsis peccatum voluit, cum adjuranti Caiphs, F i * \ lium hominis deinceps ad dexteram virluti assiden,
lem esse intuituros * ; cum poscenli Pilalo, si rex
]. \ - essel Israelie,eum dixisse respondil*: rntde eet ab
. " ,

illo furente cum caHerie in verbera tradlius. Hine
,

igilnr illa sunt, quibus, ticui ovem ad mactationem,

. $ , , , - duetum e$se, et sicut agnum coram tondente obmu . \
tume, adjunxit. Ut enim ille, cum culem gladius
.
non sine dolore allingit, tacere consuevit; slc ei

.
Cbrislus ipse, cum probris afficerelur, nulla conlra

reponebat; nibil, cum paieretur minabatur, eed
. '* jusle judicari se permiltebai
E&1 ergo, quod ee. \

quilur, in humilitate ejut sitblaltim et$e judicium,

' . \ ,
verissimam. Temere siquidem in eum, lanqnam
\, ,
. "
in abjecta? eondiliorris aliquem, lata est semenlia:
* ;
*
uude praeler jus et aequum factum esse judicium
.
slgitrficat. Quantumvii autcm humiliier, iuquit,>u ,

diearetur , Deus lamen esae natura non desinebal.

. , , ^ Unde deinceps qui$ ejut geinrationem e$sel enarra*
* , turus 004 poelulavh. Convenil vero ex aequo utri , \
.
que generalioui dubilalio. Generat enim quodam
pacio Deiisipse : generat el virgo. Hoecniin tanltim novimus: partiraquidem Deum de Deo, lumenque de (umine exsisiere ; parlim auiera Spirilum sanctum in virginem sese demieisse, eamque Altissimi Tirtutem obumbrasse .
In utroque autem sigeneraiionis modusquaeralur,
' , ;

ideo enarrari non poifit, quod lotlilur terra vita

. '
, ejui; id est, quod eorutp, qui iu lerra degunl, ipsa
ejue sil in carne vita louge excelsior, qui solus.
. .
peccalum non iadcntsit. Quanquam et alias eupia
\ ,
oiune quod nalum et ipsa Unigeniu s i l esseiitia.
.

A i ita inierpretatus cst Symmacbus : Abscitiut

,
e*l tnim de terra vivenlium; el propter imquitaUm
. "
populi tnet plaga eit. Tbeodolio autem : Quoniam
0 ,
.

ab$ciaus est de Urra vivorum, ab incorutanlia popn . ,
mti tetigit to$. Ipaod cnim poiissimum alligit, e l
.
in plagam eU maximam mors ejus abiil. Yolunt
, , >/
iioiiiiuUi verbis istis^ tollilur lerrn, ejus, quaepost

,
resurreciionein fulura est, gloriam signiiicari.

, - D Wf inam enim ipsius gloriaiu salis eorura ,
qiwc ab eo gesla sunt, experieniia paluisse, cum
^ , \
.
ipse quidein mortem subieril; nos auteiu omnes
66 ;
\
ipftius beaigniuie, immortali vlla3 restituti fideque

redempU sumua. A l eitim qui faclum est, ut qui

, , - peccatum non admiserat, martU ip&e calculo sub*
1 Peir. , 23.
Lue.
Amos , 20.
Psal. xxxvni, 0. Mallb. , 63,64. Luc. xxiu, 3
, 35.
V A f l l i E LECTIONES.
* . *> . .
,

l t

1 1

PROCOPil GAZ.El

2527
jaceret ? Reepondel Paler,

ab

iniquilatibut

populi

nempe, vel quod ejus

iniquilaies expiavii; vel quod est ab ipso scelerale
interempius. Sed quo loco dabo malos babemus,
dabit iwpioi
inlerpretalus cst Symmachus. Quis
porro dalurus, nisi qui uuiversorum judex est ?
Eos deinde inlelligii, qui, qua;dicla sunl, admiscruiil. Nam el Romanisipsi iraditi sunl. Prxterea
divites o l i m ; id est, praerogalivis superiores caeieris, se pro morteejus tradilurum significal; borum
nomine eos inlelligens, qui legali, el sacerdoiali,
605
regiaque eliain dignilaie illuslres habebantur. Isli siquidem praelcr admissam ca*dein, pccuniis eiiani non pepercerunt ulejus resurreclionem
occullarenl, unde el diviie* cos appellavit: vcl eiiam,
sui

duclum

esse ad mortem;

. \

; ,

. , ; &
. ' . \ .,

, ?

.
^
, , \ *
, \ 5 , . \

\
. ,
*
. \ 6
! , ^,
.

iit pecuu.is h.biare demoistrarcl. Jesum enim inleremerunl, ut prave judicaado dilescerenl : in eosque
illa sunl, quibus esse furum socios, donaque diligere, el mercedem seciari propbcla ipsis exprobravil .
CogilabanlpraHerea, si cessarel lege culius.iis
\
esse sibi carciulum priiuiliis, quibus Trucbantur.
,
Iiidcque eos conviciis insecialus esi Cbrislus, quod
,\ , /', \
nienlbam, ct anellium, et cumiuum dccimarenl,
qua autem esseul in lege gravioia, judicium, mise- , \ ,
, \ , .
ricordiam, fidcm o m i i l e r e n i . Eo auieui condemna ,

liouis orum xquUaleni prsecipue significai, quud

,
. ,
iniquitalem eum non fecisse adjungil. Jusle euim
\ .
condemnanlur qui jusium injusle necare ausistint.
, . ^
E s l vero lestis fide dignus Patcr ipse, qui Filium
,
peccalo rarerc asseruii . Unde ituptoLe iueniitus
esse app.irel, qui euiu populuni conciiare, Cacsa- , \ ,
, rique vctare tributum persolvere, qui se denique,
,
l i i s i malefacior ossci, Pilalo non fuisse iradiluros
\ .
d i c e b a n t I i a enim re et verbo culpa vacasse te11

!>

stificaius est Paler : quod esl ad bumaniiaiis ralio- G

nem refcrendum, cum niulaiionem Dei nalura non
palialur, neque bominnm quisquam, eo uno excepio, sordibus carcal. Mortem igilur ipse pro nobis
eubivit, ut iinindum peccatis extnteret. Unde et
eum plaga, id est ab illala morte, mundare decrevit Pater : quod, ealeni per ipsius resurreclionera
conculoata, factuin est. Voltinl aulem nonnulli, eo
ipso, quod cjus iiomine poenas ab illis repoposcit
Pater, injuete paseum esse, ei aequae damnalionis
eum suspicione carcre significari. Puianl etiam
alii, non alilcr quam, dum quse nobis dcbebantur,
lormenla perpessus cst, ea ad sc atlraxil, sic el
eam, qnac nobis per fidem ac<essil, purgalionem
ipsum acccpisso. Sequilur deinde : Si detis pru pec-

. \ .
\
. ,
. \

'
' .
. ,
,
, \
\ .
"
\
,
. ,

->-

Cujus ^ , fiicrit bic sensus: Quaniumvis ipsi lalia admiserilis,

,
'
si quis lamcn pro $uo peccalo bosliam offerre voiuc ' ! ,
rit, 606
> corum, quae pcccavil, poenilentiam
,

,
agcre ; illud efftigiet, quod me $celeraio$ pro sepul-

afrcv.
tura el divitts pro morte ipsius daturum intermina

,
\ *
tus suin ; semenque illud longwvum inluebitur, de * .
quo in parabolis sermo est, cum ait : c Exivit se- \
ininaus ut ecminarel \ E l iierum : Siiuilc cst
iou;J
regnum coelorum bomini scndnanli seniea boiuun
. " ixain agro siio ' * . Nimirum ila loculusest, ut viiant
.
spicrnam significarel.
h a . 1/23. " Maith.xxui,33. J o a n . xviu, iO. " Joan. , 30. ** Matlh. xin, 3.
*ibid.24.
caio, anima

veslra

lc<

videbit semen

longcBvum.

est

i 8

1 1

2529

COMMENTARII INISAIAM.

5530

, Ad genles aulem ct ista dirigi quidanr. arbiiran , tur ; ut cos eliam, quomm noniineiam multa pas , , , .\
sus s i i , si crediderint, suaque peccala coufessi
.
fucrinl, pcrennium bonorum fore parlicipes asse
, rat. Dal VCTO pro peccaio quisquis id pi&gutt, quoil
fjicu ^, , \ \ dicit : Si qnis vuli venire posl me, abwegci se , metipsum, e l tollat cruccm suam, et gequalur
ycov, ? , . m e . > Cujusmodi il!e fuit, qui se cum C l i r i s l o c r u &h \ ; ;
ciiixum non vivere amplius, sed Christum in se4* . \ , ipso pronunliavii \ At erat hinc (onge dissimiJis,
& . > ; qui palrem, aut malrera amplius, quaro eum ad \ ,

amabat; quem se ideo non dignum essc pronun (5

tiavil * . Est igitur dare pro pecca/o Cbristum ipsum
,

,
totocorde, totoque animo diligere. Exsistunt etiam
*, , ,
nonnulli, qui locum ita exponentes : Si obtuleril
c

le

- pro peccato, anima eju* videbil semen amplifican$

'

, \ . '
,

,
,

.

\%&.,

\ ' , \
,
* \

adjiciunt; diem illum, qui passionem seculusest,

fdiorum procreationem esse spiritualem generationis perpelux el ineflabilis secundum factaiu Abrahamo promissioncm ; quae divina viriute, postexitialis peccali remissionem, postque Redemplorig
ascensum adimplcatur.Caeteruin pro: Et vult Dominvs auferre de laboTe animam eju$, ila babet Syinmacbus,

Et volunlas Domini in manu ejusprospe-

rabitur ; quoJ uni tanlum Salvaiori congruit. Perpctuo enim Panis voluntas in manu ejus prospere

$ucce$$it. Dedit vero et lticcm ipsi, ul eos, qui per

ipsuin jnsiificati suni, illusirarel. Dedit et intelli*

.
gentiam,(\u\2i requievil super eum spiiitus sapientiae
*

\ el inlellecius, ui sapientes 6 0 7 eflicerei, eiju$tos

, C qui juslificatione digni sunl. Pulant alii velte Do \ - minum porcep^um e cruce delorem propterea k i
, \ ; gaudium convertere ,quod o\ commutalos in lucem
oslcndcrit, et inlelligenlia formalo$, id est, a gloria
, ' ; . >

\\
' in gloriam transformalos qui tenebra? olim, nunc au ; .
teni lux in Domiiio, u l i Paulus ail , cvascrunt.

Siint vero ad etim, qtii lalis non est, isla Jere \ , miae veiba : c Ecce non sunl oculi tui, nec cor
, * , ttium pulcbruin . > Qui autem in Clnistum cre , * dit, in divinam ejus Iransfurmalur pulcbritudi*
c , , neiu : cujusmodi est illud :'f Filioli, quos riirsum
. , \, \ - parturio, donec formelur in vobis Ghristus . i
; , ; \
< Quos enim cognovil, inquit, el praescivil confor. 6 \ ;
ntes forc iiuagini Filii sur , bos et vocavit
>
; ,
Creasse vero duos in recentem unum hominem
. D populos, id est traitsforma&se dicilur Detts. Quo , niain enim sibi in lucro salutem nostram Unige , nitus depulal, dum corpus eoruro assutnit, qoo,

, \ ruin nomine passus c s i , necessario Pater ipse

<
, sanaiionem nostram laboris Cbrisli ablalionem no \

minat, et lucem ejus, illustralionem noslram, cum

.
*

nos in nielius Iransimus, ipsaque Dei intelligenlia

.
transformamur. Sequitur deinde: Juslificare justum
, , :
bene servienlem nmlih. Neque euim yenil Christus,
. ul ei ministrarelur, sicut ipse dicil
sed poiius,

^, \ -

1 S

1 9

t 0

ie

1 7

" M a t i b . , 2 i . *Calat. , 2 0 .
Mauh. , 57. " E p b e s . , 8.
IV, 19.
llom. , S9. " Maiili. xx, 28.
V A l l l i E LECTIOXES.
TTp. , d .
. . . ' . .
1 1

19

Jerem. xxn, 17.

"Galal.

2531

PROCOPII G A Z A l

Mi iucarnalionis ceeottombe subscrviret. Gum au- ' , h

lcm omnia ex Patris niandalo facerel, congniuin
\ , pacrat et ipsum linlco succinctum aquam in pollu- , \ ,
brum fundcre, omniumque se famulum proflteri.
\ *Indu ei Paulus minisiram vocat ceconomiam, cum
* /siil : f Si cnim ministerium condemnalionis in
, ,
gtoria eit, luulto magis excellii minisicrium jusli- . >
,
t i a in gloria
Juilificaiur rurgiun, vel cum
, nos jusii cfficiimir, vel cum a quibus esl interem * plus, iisdem in injust ejus condemnatiotiis de- .
'
rounslralionem serviluli mancipanlur. Quiuam au-

droicei
lem i i sinl, qui per ipsum jmlificaii sunt, exlulit, ,

)
cuw a i l : El peccata eorum ipse porlabit : aut se.

ciindum Symmacbi inlerpretationem, Et impietaie$
\, eorum ipu
6
0

w/fen*
Eas
enim
in
se
cuin

,
'

.
-
'
>7
1
-wr-w...
,aseunipsii, peccali nos tunica ezuit. Unde etiam * ol &,
muliis, id esi, gentibtift ipsis servimu dicilnr. \ ,
Una siquideni gens erat, Israelitica scilicet : reli- * ! .
quac mulliplices et inOnilae, quas ipse in baeredi . ' %\
laiem propriain sortitus ait : c Dixit Dominus ad
, me: Filius meus es tu,ego hodie genui le; postula
.
a me, et dabo tibi geuies baeredilatem luam, et
possessionem luam lerminos lerras . >

i k

'
>*
Dicilur vero spolia forlium, id est, quae ab ad\ersariis polestalibus eripuit, divisisse, sibiquc , \ srjh
' '
proprios, qui fuerant ab illis tanquam mancipia
; ^usitfpati, vindicasse : quae quidem spolia suis ipse
divi&ii discipulis; dum varias ex ipsis Ecclesias . constimit. Ilinc igitur illa fuere superius : Exsul* " , ; tabil iu conspcctu tuo, tanquam qui laeianlur in ^ ,
, , (? xapmesse, et tanquam qui dividunt spolia * . > Pole>l

vero baec ipsa prxstare, pro eo quod in morlem tradi- ,
ftis esi: cuin eam veluii a Patre mercedem perce- ,
pcrit, ut eos qui pericranl servaret, hcpredesque. ,
faceret. Eo enim ipso quod passus est, secum suos , ,
, erexil, el alienos afllixit: duni cos, qui simul p<ssi
.

sunl. idem sccum cxcilavit, qui aulem in eum in, \ ,
surrexerunt, depressit. Nec vero desunl, qui forlium nomine, apostolos, et ut semel dicam, omncs ,
. (| **
eos, qui in Cbrielo poesunt aliquid, intelligi velint,
qaibus jam, lanquam Salanam deviceriut, spolia, [] ,
id cst spirilualium graiiarum dona, dividil. Alii , \ . ^

,
' enim pcr Spiritnmsermo sapicntise, alii cogniliouis,
caHeraque islis similia, dala s u n l . Qui fuil au- D , \
tein cum iniquii repulatus, nisi quod crucis socios ;
cliain lalrones, ul Marcus indicavit , babuil?

s e

,T

. \

CAP. LIV.

609-610 ^ E A S . 4-17. Lcelare, stertlity qua non '-*. ,

,
,
paris. Erumpe ei clama, quce non parluris, quia piu

,

res flii deserla, quam ejus qum habet virum. Dixit
.

-
enim Dominui: Dilata locum tabernaculi iui, el pel
,

Ui aultvorum tuorumfige, ne parcas : protende

,
'

[unicuios tuo$, etclavo* luo$ eontolida adhucadfx1

Cor. , 9.

" Psal. , 7, 8.

" Isa. , .

" I Cor. , 8.

V A R I ^ : LECTIONES.
. .

Marc. , 27.

.^'
xolla
<\<:

rh
z i r

&^
^

2533

COMMENTARII IN ISAIAM

,


, ,

,
*
, . . .
, \ ,
\ ,
,
, \
,
. *
\
.
, \ ,
. , \
, ficqr ,
0 . \ , ^

.
,

. , ' *]

*
,
.

,
, '
, ,
, "
, \
. *'
, . ,
. \ , - Q
;
*
;
; ' , \, ,
*
. *
, * \
. \
. "
' .

,
,

2KII

tri$, et iinistris dilata, *l semen luum pomaeau

gentes, et civilales deserta$ liabiiare facies, elc.

Postquam de Salvaioris ortu, de vila, de morli

causa, deque eo, quod ranltos essei possessurug,
disputavii; ad eosdem deincep? sennonem convertit, el ad conflatam ex illis Ecclesiam, qnae ilerili*
oiiro el deserta (quales ipsae fucranl geiuitnn animae) nullum virlule ei pieiale in filwrum Dci numcrum referri dignum habebat. Eranl eniiu sine
Deo, et spe carcntes, ut cmn Patilo loquar * . Iluic
igitur j a m , tanquam semine excepto parilura
clamare p r a c i p i l ; quod solenl parlurientibus obsletrices, ul partus ipse, dilalaiis meatibus, faci-

Hueerumpat. Sed proquo, Erttiupe el clama, babeniiis , Ilesona laadem, dixil Symmacbus; Aqtiiias
auiem, Hilare exsultalo, elhivni; Tbeodotio vero :
Erumpe in lcetiiiam, et obleciare. Pro deuria
611
deniquc, deletam Symmacbus. Eral enim
deietu et deierta; quae coeleslein Sponsum nonduiu
possiderct.
Latiiitv causam deinde in fuUira fecundiiate collocat, pcr quam Judxorum Synagogam superatura
esl : cum illa quidem de genlibus omnibus, baee
autein ab una lantum colligalur ; quam per Mosem
in spirituale cousorlium compuloral Dominus,
filiorunique mullorum parenlein effecerat; scdorba
liberis per Cbristum effecia est, quantumvis aucioreJereinia liberorum multiliidine abundarei. Imo
Deo ipsi eliam libellum repudii dedit , ut idem
miralur bis vcrbis : t Quomodo aduhera facla cst
urbs fidelis Sion ? > Neque enini ipse dedisse
pulandus, qui a i l : Qualis iste repudii liber matris vestraB? Cui dimisi eam? imosibi illa, inquil,
causa fuit ut vcnirem, et non erat bomo, vocavi,
el eral qui audiret " . > Et alibi boc modo :
c Non me ul amicum vocasti, neque ul patrem, et
duccm virginilatis tuae . Et rursum : c Filia
malris luae es, quae virum ejus deseruisli . S i gnificalur aulem desertce nomine eadem plane, qua
et vidua dicitur, usilala Scripturae scilicei ioquendt
consuetudine. Caruit enim bonorum omniuni seminatore verbo : quod quac in Sponsura accepil, ahe. , \ ram ita fecundiiale prolisque numero superat, u l

ampliori ad libcrorum acecplaiionem spatio, pro. , \

lata in id e Mosis tabernacuto similitudine, opus
. \ '
babeat. lisdem siquidem, quibus iile, verbis et liic
ulitur, pariierquo inconcussam Ecclesiae firmita \
lem clarorum nomine signiiical. Hujus enim flgu. , \
ram, mensura tamen longe breviori, iJlud exprea \ , \
sit, indeque ad singolas plagas atria longa siinul
^ el lala babuisse reperias. Verum quid ista, tem ; ,
pliqoe eliam fulura esl niagnitudo, si cum eccle
.
siarum ampliludine et vastiiale, si cum pulcbritu^ , \
dine deHique conierantur, quae ubique exsln:cia,
1.1 \
illam tinam ex omnibus cfficiunt, quse catbolica
, ;

tB

i e

Epbes. i i , 12.

" Jerem, , 6 .

ha. L , 1 , 2 .

1 1

1 1

Jercm. m , i.

" Ezech. xvi, 45.

25

PKOCOPII GAZ.EI

8536

d i c i t u r t A d hanc illa referuntur, quibus, El $emen

, \
tuum possidebii gentes, adjicilur. Evangelicue vero
istis sermo signilicalur, dc quo, exissc qui semi- ,
nat, iit seminaret, legjmus
Annon deinde semen ,
bonum in Dei agro seminalum est, cum inde pluii- . 02 * c
luorum 612 sanciorum maier evaserit; a quibus , \ . ipgos cliam gentium rectores, ul accedenicm popu- .
lum sacris inihtierenl, erudiri coniigit, quos ei iu futunim etiam saeculum prefuturos, alii quidem
urbibtis quinque, alii autem decem, pro lalentorura dislributione concessis, Cbrislus indicavii ? qui
denique lanilia aficcli, populos sibi, ol gentes pedibus suis esse eubjeclos, et se in ba?redi(atem eiecios profuereiitur?
a i

. \ '. ,
\, ,
. \ ,
. '
D*i\ Filius ipse sil : lucis lamcn appellalione disci- ,

pulos iiuncupavil , cl dcdil iis poleslalem filios
Dci vocari
qui in Patrem crcdeules ea dignitate , \ ,
gtoriarcntur, qui deserlas ctiam, sive deletas, ut , , .
,
Symmacbo placot, civiiales habiiare facerent : quo
iiomine ecclesias ipsas, quae Deo quondam vacuae , fueranl, inlellexit: aut cerle lanlum fore $emen ,
Ecclesiae indicavit, ul non modo populosis urbibus \ '
capi non queal, sed possit deserta* etiam ei vacuas ,
xal yi\pa ,
complcrc. llnde pudoreiu velcrem ex eo collecluin
quod sterilis et vidua esset, eidem contemnere prae- .
, '
cipil, se viriutum Dominum, qui eam fecerit, esse
, \
aOirmans. Neque enim ab bominibus aul pcr bo . > , minem * , sed per Dominum ipsum coiisliuitam
esse,qui stipor pclram Ecclesiam suam a?diiiealurum C \ \
se dixil . EsL igitur isla Dei oraiio, qui probrosum . , nobis in deoruin colenda imilliiudine errorem con- . . '
donet. Sicut enim paler miseretur fitiorum, sic et
, *
timentium se migerlus est Domimis". E l quan- .
tnm distaiortus ab occasu, lantum a nobrs pcccaia
\ . ,
nostra removit. iVeium ergo, qui in pcccalis esl,
, c , \,
ipse adimit, qui non venit, ut judicet, sed ut sal- , ? ^ ,
\ e l . Non cnim misit Deus Filiuni suuin in nuin- ' .' .
duin, ul judicet mundiim , sed ut salvclur mundus . , \
per ipsum. Ilaque vincil illa, quae jnslifical impium,
, , ; >
gratia. Deus euim cst, ail Paulus, qui jusiifical; , !
quis esl, qui condemnel ? > Quomodo aulcin eam
; \ c
tacit, ni&i cum eauv in form% siimlitudinem
613 ,
per Spirilum rreat? A i l enim aptid Ezecbielein :

Avellam cor eorum lapidcum de carne eorum ;
, ,

"
et dabo eis cor carneum, ut ipsi ine cognoscant;
quia e^o sum Dominus . Condidit crgo Cbrisius
' .
geminos popuios in recenlem itnum hominem, ad
ejns exemp'ar, a <{no effecius esl, inslauratum.
' ,
Atquc u l rci lidcm faccrei qui poslca secutus est
eventus, Dominum virlututn se essc a(Tirmavil..Ne- .
, , *0 que voro inslauralionis lemptis relicuit, cum ad jf i-u : Qui eruii te, Deus Israel, toia ierra vocabi ' , \
m r ; id cst, cum Chrisium iu gcnles omnes regnarc

Est euim Cbrisli sors nnius, populis

moderari : iudeque Rabbi qucmquain
itiii, se unnin Judoeorum magisirum
rcns, qui discipulos lamen digniiatis
cipes iccil*. Licel cnim vera lux

praeesse et
vocari veesse asseSUSB parlinaluraque

8 r

i 4

9 9

e e

l l a l i h . , . " Malili. , seqi.

Matib. xxnr, .
Joan. , 42. Galat. , 12. * , 18. Tsal. ci, 15.

** fovcU. ,

19.

u
4 1

Joan. ix, 5.
Joau. , 17.

" Mallh.
14.
Rom. 34.

4 1

37
COMMENTAKII I N ISAIAM.
258
, \ , xal conijgerit; jtixta illuii c crit Dominus UIMIS,
, .
el nomen cjus uuum ciicumdatis universam ter
ram . > Olim siquidem in Jud;ra lanlum nolus
,
er.tt Dominus * : cuni ci jam oinne genu flectatur
, ^
omnisque lingua Dominum Jesiim Cliristum i:i
. \ ,
gloriam !)ei Palris prolilcaiur * . Hinc el illa Davi , > \ . \ dis : < 0 nues gentos, plaudile manibus , > carto , .
raque deinceps. E t illa : c Oomiuus regn;vit,
,
exsultet lerra * . Imtnoraiur autem in iis, qia*

deserice fiunt, promissionibus, c l addil : Nou ut
.
mulierem derelictam ct pmillatiimem vocavit te
Dominu$. Dereliclam iiimirum Scriplura vocai mw
lierem, qu#,ceitis de causis, libellum repudii cx

,,
legispr&scriplo acceperil. Odiosam autcm, lascivi
, ,
el intemperantise accusaiam ; oni nec male pusilla*\ ,
mmilalii crinien conveniai, quippe qua? forli esse
, \
animo , malrimoniique juguin ferre non valcat;
,
qualem se in DeumJpsa Judseomm Syuagoga post
' \ legem, per quam Dco conjuncta fuerai, piwbusl,
. *
l u m ad iEgyptia se rtirsum conlulissct. Ilinc cst
,
igiiur, quod ea expulsa, per propbetam quemdam
, . \
\ . in bunc m o d u m a i l : (njudicio cum matro veslra
conlendite; qtioniam ipsa uxor mea non c s t ,
, ,
> G:eleriim, de adullc , \ - neque ego vir ejus
rio ejus disscrii. Ncque vero quod esset adul , \ ,
lcrii getius reticuit Ezecbiel, cutn duas volnti
\ '. ,
% , \ " , uxoies assuniens, Oolam et Obb.tin, quibus Jcrusalein elSamaria signiQcautur, eariy^dem impicia \ ." \ * tes,
quae suos ipsae liberos idolit^^aclarenl, pcr
" . ' , \, ^ igncnique irajicereul (quod aditMH^nn iiominat)
c x p l i c a t . Eam ilaque iu b#c\en5a pcr Jercniiain
0 .
alloquilur
: c Aspcclus 614 nicreiricis tibi f u i i ;
, . K s

i s

el

\ .
\ \ *,
. .
, * . *
, *, . < *
, \, .

A( vos, inquit, qui de

mdlorumque le puduit
gcnlibus eslis, non istorum raore vocaii estis. lis
enim ipsis taicitas, Paulo leste, ex parle c o n l i g i l .
Sunt rursus ct ipsorum oculi, nc vidcant, olra^cali. Sunt et eisdein lerga eo ipso, quod lencnis
semper iiiliiant, incurvata : cum gcntes illusirai i
splendescerc, oninesque adeo, non ipsariui) modo
1

5a

reliquias servari cohligerit. Veruinenimvero lempore modico reliqui te, adjicil. Superioiibus cuiui
Bi

apialibus, a i l Pelrus, genles permisit Deus in viis suis ambulare . >

Est mugna temporis brevil**, si cum wlu
ricordia conferaltir, quae in inllniia usquc saictila
. ^ ^
, 0 \ psrcurril. Est vero ct magua mhericordia, qnai
nos omnl immuiuiitia et ultione per Ghristum 11*
, \ , \
berat; qua* adopUonis digniialem largilur; i\u;v.
.
rcgni coeleslis baeredes facit. Sequiiur deimle :
.
Ab aqua,quafuit snb Noe, Iwc tnihi est, pro quibus

lolum boc ita reddidil Symmatbus : Sicul dies Noe
.
istud milii esl. Sicul juravi non venturam aquam
,
Noe ampliui in lerram, sicjuravi quod non irascar,
, . neque succensebo libi. Montes enim commotebuHtur,
, *
et colles coniurbabuntur : misericordia culem mea
,

non reccdel le. Neque tcslamentum pncis meiu re ,

vocabitur; dixit qui iibi miserchir Dominns. G i , , *, rius eniiii, inquil, montcs ipsi suis locia
,
8

t T

* Zacbar. xiv, 0. * Psol. LXXV, 2.

Pbilipp. , 10, 11.
Psal. x m , 2. * Psal. xcvi, I .
Osee u,-2. " E z c c b . XMii,5Gsiqq. " Jcreu. m , 3.
Roiu. xi, 25. "IPoir. i\\
M

PATROL.

GR.

L X X X V M .

so

#39

PROCOPII G A Z i E l

buniur, el colles contuibabuntur, quam mxtericor- \

. C , ,
diamea te dimoveatur. Quod si ad intcrpreles Sepiuaginla respicis,non exemplum adhibere,sed docere , ;
, \
potius cos repcrias, Deum jam indc a diluvio cum
hominum pocoatis non amplius deceriare staluisse,
, \ '
iinamque adversns omnes inult.e ralionem dccre* , *
vissc : quo deinde tempore cum liominibus versa- . \
itis est Cbristus, omnes juslo Dei calculu veterem

illam poenam, cui pariler erant obnnxii, subire de- , .
buisse, sed irm se in misericordiam 615
"

, .
mtiiare, ct quae a se dettnila decrelaquc sunl, ob , ,
hcrvarc el retincre. E$t vero pacis teslamenium
,
per Chrtsium. Est enim ipse pax noslra
: quatn
. > \
poslidal laaias bis verbis : Domine Deus nosler,
. paccm da nobis, quia omnia Iradidisii nobie".
, ,
' Cbrisium enim Deo et Pairi copulati sunms. .
Aiqnc bsccquidem ilMs, qui ad pielalis insliluUim degunt, quod a Judaeis negleclum ad gentes Iransivit,
Deus ipse pollicelur.
Qualis aulem cssct af>nd Juda?os d i v i n i ciilltis ra * ,
lio apciie indicat, cuni humilcm et instabilem eam
,


appetlal. lanquani qua? in corporea circuincisione
* , \ -. 01
ti v'u limis versarelur. Erant \ero el genles ipsaj \
humilesy quae d a M i i o n u m inciirsionibus nullo propu
. /.vwv
gnaule paicbant. E s l et crranlium cor inslabile,

,
obrioriiipquc more, cupidilalibus agitatur, et va . \ ,
r i l l a i . Quolibel eniui spkitti circumagiinlur; et,
, ^ ,
quod cst Proverbio , rapiunlur cupidilatum
turbiue: qualia pali Jcrusalem non sine rriinine si%

1 1

8 T

(*iHcavit Doiuinus, cimi cain animae euae cnpidiia- Q . ,

.
; ,
libus, tanquam venlo, agitari qtiestus esl. E s i
vcro qu:i! spirilu rapi sc paiilur anima, ctiam om- . " , ).
nino imtabilit. Cur auiem el misericordem sffore \ *
, \ ,
:ddit? Primum quidem, quia misericors ipse sit.
, \ .
Deindc vero quia consolationt ipsa caruil. Deinde
\ ,
ciiam, quia (si dc pio apud Juda?os viiae insii, ,
ii! serino sii) propliela uullus, aul pius, lanius
."
esl, ul illud revocare c l inslaurare queai. Quia
,
denique (si de genlibus agalur) legem ipsi aul
;
proplielas, qni eos ad spiriluale robur inviiaruni,
" \ .
hicul Israelitae, non amplexi sunl: q.uod per eos,
qui ulliini in parabola mercede conducli suut, i n - '
Jicatur, cuiu quaerenti, quid illic toltnn diem sia- .
. *
reiit o l i o s i , quia a nemine condiicerenlur, iidein
rcsponderunl. Unus enim ipsos ab ullimis terrai D
.
finibus vocayil vinese Domiuus. Dcinde ait :Ecceego .';
prceparabc libi carbunculum, lapides tuos; pro quo . '
Symmacbus : Ecce ego eompono stibio lapides luos; Aquilas aulcm, Ecce inclino in tiibio lapides tuos; .
* , &
Tlicodolio vero, immitlo 616
*Hbio, dixerunt.
Ut enim qua? comitur mulier, stibio ad formae con- . *
\ . *
cilialioiiem uiitur, eic el ipse acdificii tui lapides
clcgauler disponam. Fortasse vero qui a Septua- , *
\ , \
gin a inlerpreiibus carbunculus dicilur , aniinx
,
piaculum luslrationemque signiGcai. Sunl enim
.
ipsa etiam Isaiae labra carbone expiaia . Nulltim
;

Epbcs. , U . " Isa. , 42.

Sap. , 12. " h a . , 7.

WWJE

. . .

LECTIOiNKS.

2541

COMMEtfTARH IN 1SAIAM.

iUi

fgiiur aedificii lapidem impurum forc significat , juxla illud : c Lapides sancli volviiniur
rain ; quod 8t in sanclos, ex quibus ipsa Dci ci ilas consiat, usiirpatuin.

suprr i w -

: dcsuiil (aiucn, qui carbunc/i iiomiue Jetuin

significari existimcnt; qucni \\\ Sionis fundamenta

positum e*se d i x i l ; in quem si quis credal, non
confundatur. Hunc antem et Amos adamanlem appellat his verbis : Disponam adamanlcm in mcdio
populi mei Israel . > Snnt et ejusmodi Zacbaria.
verba : c Eccc ego adduco super scrvuni meum
orienlcni. Quia ecce lapis, qucm dedi anlc facietn
Jesu,super lapidcm unum septein oculi suni *. >
Est enim omnium inspector ct arbiter Clnislus.
Esl igitur, aiuut, carbunculus bic, lanquam urbis
fulcrum et fundamentum; sunt c l huic vicini aposloli (nndamenta allera sapphirorum nomine sgnific a i i ; ipso eiiam suflragaule p-almo dccimo s< plimo bis verbis: Apparuerunt fnnies aquarum, et
. * revelala sunt fiindameiUa orbis lcrrarum, ab i n , *
crepaiione lua, Doniine, ab inspiralione spirilus
* \
ine luae . > Increpatis enini Judafis ob ea, qtui-hi
. \ ,
Chrisium ausi sunt, ipsa certe, qua? pcr aquam csi,
\
Inslraiio apparuiu Apparuerunl e( ipsi quoque Sal \ ,
vaioris apostoli. Dicuntur
vero el fundamenta
. \ ,
proplietae, Paulo lesle , qui Epbesios super apo , .
slolorum et propbetarum fundan enlum supcrsirti, \
clos esse scribil . Est rursus el ccelesiis coloris
.
zapphirus ; quo islorumconverfialio,eodemaiicior:*,
.
'
in coelis esse significatur
Est deniquc el upud

Ezechielcm, sub llirono Dei, locus lanquam sap
pbirus \ S i e igiiur, quod cctlcslis imaginem por .
lel, appellalur. Carbunculi vero alia eiiam acccp ,
, .
*
. > *
. '
, \ .
.
, \,
,
\ \ ,
\
, f " \ ,
, ,
9

lione dicuniur adbibiliad fornia? conciliaiioneni, lapide* Gbrisli Sponsae oculos tanquam slibio Q\*J decoranies, sancti ipsi perignem probati \nariyres.

, C
Sunl porro recenlis Jerusalero propugnacula ,
jaspis, aut carchedonius eximius et perspicuus, u l
Symmacbus inlerpretatur : quibus ii signifiuanlur,
<. *
qni fidem in Ecclesia sermonis apparatu ttilati
,
sunt, cum csseni veluti propugnacula, posseniquc
\
omne quod sese contra Dei agnilionem allollebat,
.
dejicere. Quod deinde portas cristalli lapidet ad
, \
- j i c i l , rectas fidei lucem elpurilatom indicar, ila
priinam eorum, qui credideruul, disciplinam, pri niumque instilulionis aditum signiiicans. At Sym. , , \,
macbus porlas tuas, lapides sculphirce d i c i t ; Aqni .
,

las aulem, terebrationis ; ut Uaelementaris doclii

nse varielas quodammodo aduuibretnr. Sunt vcro
. , \,
murus lapides elecli, inquit; ii ipsi nimirum, qui

precibus ntagna et praeclara urbis sediflcia, id est
\ ,
. D
*
. *
. > \
\ ,
. \
, , , , ,
, , Zacbar. ix, 16. Arr.os vn, 8.
Phdipp. , 20. " Ezccii. i , 20.

6 1
6 6

reliquorum civium niullitudinem oblegunl : quae

omnia vcl doccnle Apostolo licel intelligcre, cuni
ait : c Dei sediflcatio estis, ut sapiens arcbilcctus
fandamentum posui
Et rursum : < Fundanientum eniin aliud nemo polest ponere, pratcr id
quod posilum est, qnod cst Jesus Cbrislus. Si quis
aulem supersedifical super fundameiitum boc, aurum, lapides preliosos, ligna, fenum, siipulam,

Zacbar. . 8,9.
l C.or. m, 10.

" P s a l . xvii, 46,

17.

Eplies. n,

20.

2543

PROCOPII GAZ/El

u:jiubcuju$(|iic opus maiiifeslum erit \ Et iiem: . K a l * \ ,

< Superadiiicali super iundaiaenluin apos^olorum
, \ :
el propbclarum, ipso summo angulari lapidc Jesu
, Cbiisio ' . > E l : In quibus omnes aedificaumii la \
pides vivenles *. Tslos igimr hoc loco propbeta
omues fvre Dei discipulos s i g n i i k a l ; qui nullum in \ * .
.
leiris inagislrum appellari, cuni unus tantum sit
\ ,
in coeiis, edixoril . quo el discipuli etiam qui
* \
dcsuinpscruiii, genlium niagislri, el lapidcs sancti,
, \ .
qui stipcr lcrraui volvuutur , ipsamque praedica \ * '
l^oneiii ubique circuniierunl, appellali sunt. De his
, \ .
Deus antea pcr Isaiam in bac verba loculus ait:
c Pcrdam iujnriatu iuiquorum, et superbiam arro- \ ,
. \
ganlium huiuiliabo, E l eninl qui derelicli sunt,
. auro obrizo pietiosiorcs, el vir lapide ex sapbir
7

T i

preliosior

7 t

. Simt ergo omnes civilatis filii, Dei vioi , \

discipuli, Paulo 618 eliam suffragantc, ubi Deuin * \
mu 1 iifarinm muliisque modis paires olim per pro- ; , '
. *\
plujla^, uos aiuein itliimis bisce diebus per Filiurn
, , .
ossc allociiiiiui ail
Neque eiiim queiiiquam, ul
\ . \
qtiaudo cuni veieribus agebat, inlei posuil; acd
assiNiipia carne vtrLum eflldus, nobisrum ipse
locuius csl. Pollicclur vcro cleis pacem, qui d i x i l : . >
1 Pacem nieain do vobis . >

.
Deinde adjicit : El wjasiitia adificaberis. Sumnia
,
enim aquilalc quae rcrum oinnium arcliilcelrix est
, , \
Dei sapientia, cum vivos el bcne compactos /aptde$ wdificio suo adjungerel, alios quidcm in pro- , pugnacula , alios vero \n fundamenla, alios denique & , ,
iu muros posuit. Alios rursum civilaiis lemplo qui- . \ dem a d d i x i l , alios veio ipsiuseliam peneiialibus. ^ Cev ;, CaHeris autem reliquam civilaiem exornavit, nullo . ,
more liominum pro singulorum dignilate factodis- ' ,
, *,
criinine, nequc babiio cujusquam respeclu; sed
cx aequo omnes admiltons, liberos el servos, pau- \ , \ ,
percs el divites, eosque eiiam, qui viiae generc ob- .

scuri celebresque fueranl. Alque bu3cquidcm post' , .
quam Ecelesise polliciius est, eamdcin dcinccps a
quibus cavendum sit, monel; dum ab iniquo rece- ,
. \ \ * derty ne tremor eidem appropinquet, jubel. Eos
eniro mysteria edocel, rcipsa praeslans, quod fore
. :
Dei ditcipulot dixit : de quo et illa Spoiisa? verba , ; sunt, cuin sibi osculum oris ejus dari p o s t u l a i .
' \
Ipsam cnim prophelarum verbis peramanler oiim
. \ , saltilaral quidem, cum ad sanciiQcaiionis et jusli- tiae complexum invitarct: sed ex quo in carne ap- . \ , paruil, ore ad os uobiscum congressus, suis ipse .
os oris osculis suavialus est. Ait ergo ntillum libi
,
, ' ,
bostem superfuturum, s\ jutiiiiarn colas. Sequilur , \
deinde : Et ecce proselyti accedent ad U per me; ut .
cos, qur uno quoque (emporc de genliuni nurue- , , \
ro, aut ctiam Juda?orum, ad ipsos accesserunt, in ; , *
dicci. Gcntes enim ipsas a lergo seqiiunlur, quan- . \ ' , .
tumlibel antca priores incederAiit : jamquc prose , \
lyli genlibus iiunl, qui casdem olim in proselytos \ . t \ , .
n

7B

7 0

* I Cor. , H-15.
. , 20. I Peir. , 5.
Matih. , 8 , 9 .
XUi, 11,12. " llcbr. , , 2. Joau. , 27, " Cant. , 1.
n

VARIyE LECTIONES.
^^.

1 1

Zacbar. , 16.

T t

Isa.

S545

COMMENTARTI I N ISAIAM.
2548
, el ' . \ admittebant : quod per se lamen cliam fachioi
' . > \, .
csse asscril. E s l nainque 6 1 9 omnium pcr C h r i sluip conversio, clper eumdem ad Pairem, et Deum via. Nerao enim, inquit, vcniiadPatrem nisi per
me . Et rurstis: Egosaoi via . E l : t Ego sum janua * .

Aiunt nonnulli proselytorum nomine eos signiii ,
cari, qui non vere el sincere, sed iroperii cl di . \ , ' - gnilalis, aul utililalis eliaiit alicujus gralia acee . ' dunt : quos item advenat, non incolas fore signili , \ . ' cal. Eatu ipsam enim, qui sunt ejusmodi, lanquain
,
in transilu ad eam divcrseniur ingrediunlur.
.
, Postea adjicit : Eece ego creo te, non ui a'rarius
\ . , \ iufflan m igne prunas. Ego a me libi, inqtiit, isla
, \ , \ prxslari, a quo creatus es, ignorari nolo. Moses
, . enim et Solomon, et Zornbabel, corporea olim, ci
6 , ' * \ quae non longo postea tempore inu-riiura erant,
. focerunt; labernaculuin ille qiiidem; teinplu n
\ , \ auiem islt. Sed jam idcm ego, qui uni,vcrsoni;n
^ . ' \
Dominue olim proplcr nie ipsum le creavi, Eccle. . siam meam super pelram asdifieo . Neque veio
<\ . bumana aric aliqua, sed divina ei iaeffabili
. , \ ,
gralia, per ine creatus es. Non instrumenla, non
. ' ignem adhibui, ut ararius, CJeterique inortaliiuii
aniGces, quortira cito corrurupunuir opera, cuiu
, \
mea nunquam intereant. Non dcsunt lamon, qur
, ,
creavi, pro reereavi posilum arbitrenlnr ; et ila ro .
novalioneui per Spiritum sanclum deraonslrari :
,
non aliler quam popultim utnimque in rcceiilem
, *
unuui hominem creane dicilur : ul cum transfor , , \
'> , mari in renovalione mcnlis suse Romaiios postttlavit Apostolus . Eos autem, qui lales stint, forli , \ \
, [\) ' \ Itidinein pi udenliamque spirilualem comiles hatare
demonslrat, cum a i t : Omne va$ corruptibiie contra
. ' \
, \, .
te prosperabo, et omnii vox; caMeraque d i i n crps, ubi vatomm corruptibilium apptllaiioiie,
, \ . >
eos inlelligit, qui dial)olica3 nequiliae minislii, rorv
ruplionit et inieritus filii evaserunl, sanctisque spe persecutiones et afflicliones iiiducutit. Sed
uon illi quod venanlur, assequeniur. Imo per le lingua omnis, quae belhim Deo imlixil, vincclur
In Deo faciemus viriutem; et 6 2 0 ' P
ac superabilur. Ut enim apud Davidera legiraus
iiibilum reducet eos qui affligunl nos
>
Oportebat vero posl omnia, de recondiia ctia-u
/ \ in futurum sculum hiereditaie, quaenam promii ,
teret, admonere : ca nimirum : Qua3 oculus nou
< , \ , \
\ , 4 vidit, nec auris audivil, nec in cor bominis as , " cendit, quae pra?paravil Deus iis qui diligunl i l . lum . Iude est igitur qnod ait : Est hwreditas
, - servienlibvs Domino. DHigunt autem ip^um *ervi
6 . ) ejui, si eidem summa religione el revcrenlia Tainulaiilur. Veruin non csl ignoranduin, apud solos
, 6 .
, ^ Septuaginta. inlerpreies verba isla, et obnuxii tui
, - erunl in ea, inveniri; el cos qui posl faclam ppr
* ,
Spirilum renovationcm, pcccalis obnoxii vopevion . tur, in ea, corruplioue scilicet, fuluros ess* signi \ \
iicarc : idcoque, esl hmredilat serviciitibus Domvio,
, slalim adjecissc, At stint qni lacum inlegruiii de
, ' Jerusalein, quaj sub sensum cadit, imelligi velint,
Rom. 2 .
Psal. u x , l i .
Isa.
Joan. , 6. " ibid.
Jban. , 0.
Matlli x v i , 18.
u

T f

s e

f e

L X I V , 4 ; I Cor. ,

7 8

7 9

8 0

8 1

1 8

9.

VAIUiG LECTIONES.
J . .

2547
PROCOPH
%it
la-iluamque forc tum dcnium, cum repcutiriam in 6. \
tnelius fieii muluiioncm conligcril; ad qunin Jeru- ,
,
saiem eiiam inviiat, qua; ca peccaiorum vincula \
(regerit, qnibtis seipsam bonis privalam et *ierilem .
, ,
a Deoque separalani obstrinxerai. Ua enim el pln- ,
res incolas, inquit, babueris, si meiibi viri in mo- , \ rcm pra?csse volueris, ct te majorem, posl capii- . "

vilatem (ffecero. Gentes deinde ipsas ponidebit 04 semen iuuw, quac ul ejus inslauraiionem probibe- ' . , \
rent, coierant. Ila enim sunl superauc, til ad sc- . \
plcnnem uslionum earum arma suffecerint. Signifi- . \
cat rursum urbrs ipsas, quac desertcu fneiaut, ab . , \,
.
Israelilis esse reparandas cl babiiandas. Noli igilur
amplius, inquii, vetcri le gloriae rcslitiiiuni iri du- .
biiare. tluesenim velcris opprobrii macolam. Talis , \ \
cratcl Jobi oralio, dicentis : Eiiam si nive pro* , 0 .
luar, el puris manibus purger, abunde me sordi- . ,
\
bns infecisli. Abominalus est ine amiclus meus
>
Conferl vero ad ftdem, promiseiouibus quod, Do- . ,
minus qui facil te, adjicil; ut eum so, a quo do \ . ,
, nihilo in lucem productus s i l , esse dcmonstrel ;
neque sibi uni Deuin, scd geulibus cunclis ftiam
^. fntunim. Non enini inquit, injurire luae rocorda, .
f

a u t

bor, 621
corum more exprobrabo, qui suas uxores, cum ab illis injuriam passi sunl, ad wo
dicum tempui a se rcmovent. QuaftUimvis eniiu in graiiaro redeant, praelerila tamen exprobrarc non
tiesinunt.
. \
Ego conira, injiiria? obliviouc deleclor : el lc ad
wudici iemporis spalium .sanalioiiis ergo a me de- ,
puli, ul cum te pocnituisscl, miscricordia cumula- .
rem. Postulat vcro a sua ciiam snpcriorum lempo- . \ \
riim benignilale innotescerc. Priusqiiam cnim esse ^ , \,
. '
coepissee, inquit, ego lui cuin Noe miserlns siuii,
teque per praenolionem scrvavi; qncm ex eodcin . \ \
scrvalo nascituruin csse videbani. Pro mea eliam bonitate boininibus ab inlanlia scelcraiis cl fiagi- ,
,
liosie eluvionem me non amplius csso iiiissiirum, .
\ ,
ncquc moniet collesque transmutatoirum poliinius
^.
,
s i n n . Ut igilur nibil lum promisi, quod non roapse
p i x s l i t t T i m ; sic et nunc me lut miserturum, sum- .
maque le pace fruiturum per DIC confljilo. Ncque . \ \
,
vero ista dicit, lanquam quae praenunliat, cxsequi
ncccssilate cogalur. Hasc enim audienlium voluniaii ^*:.
" ,
nrbttrioque relinquil. Nam el in Sodoinis urbs uua
servaia est, cum facilis ad veniam Dotninus, Loti , \ ,
causa, eam abira suaexiraendi occasionem amplc
xus esi*\ Abrabamodeinde generispropagaiionem,
cl beaediciionuro in idem irausitum pollicitus cst: .
ea nitt:irum legc et conditione, ut patris illi viis .
insistercut, ejusque mandala cuslodirent: cnm, , \
ut idem sibi lestis est, Abrahamum filiis suis de . , \
limcndo Deo prnccepla dalnrum non ignoraret. . > '* ,
Posiea, ul Cbalda3oriiiu crudtliiaieiu accusarel con- ,
Kolatione caruisse adjccit. Seniores eniiu gravi jngo , oppresseranl, neque parvulorum miscrli fueiam. . \
c Ego siquidcnu ait, parumper iralus ; al ilii . addiderunt ad m a l a . > Scd (e, meliori lon^o ., .
1

ae

, 3

Job ix, 30,31

* .

> Gen. xix, 21.

1

7.

Zacbar. i , Vi.
V A H L - E " i.i.C/noNKS

2549
COMMENTARIIIN ISAIAM.
2550
\ - concessa insiauralione, consolabor. Mc euun vu , .
lenle soluin, quaevis in pronipm esl pretiosa iiiaiuria, si per poen*ienliam digni fialis. Quod si istud desit, oliosam et vanam esse promissioneni cerlum
est. Ad eos eniin, qui degunt ex legis praescripto, speclant promissiones; quo Dei dhcipulos hoc loco
nominat. Docet praeterera non 622 moenibus lantum et cusiodibus , sed jusiilia ciiam t.itam esse
civiiatem.
Hoc enin) innuil, cuin in juslilia
a dificabcns,
,
.
adjecii. Hanc enim qui coluul; vel alla Jirichtiitiis
\ ^
haquc JIOU cst
. nioenia nullo ncgotio dejecerint
* , \ quod timeas, si eam amplccleris. Iino vcro ila
, invicta futura es , u l qui te undique adoriebantqr
* , (. populi, tua jam vicinia, luoquc auxilio, cum mcue
. , tibi favor accesserit, sibi feliccs videantur. Eo
' . auiem indefossas naiuruB sua; vires et potestateiu
signiGcat, quod se nullo laborc, qusecunque volue
. , \, .
rit, contra wrariorum morem, cffecturuiii dicit.
, , Adjungil ctiam non co $e iinc, ul perdal qnod edidit, creare. Neque enim se, ut babcret quos ulcisce , * \ .
, , relur, boimnes fecisse; sed qtia bonitate creavit,
- eadein et illos gubeniarc. Hostibus porro ingruenlibus, ait, omne vas bosiile cessabit. l>t enim j u , oi
sluin quemlibet oderaut Judiei, inuiilemque vocita ,
bant, sic ct vi(ini undique piuin Jtidxorum popit *
lutn ideo aversabantur, quod eidem Deuni adesse

videbanl. Deinceps sc propheta, non lanquam
, *
, - aliquod inanime, Deo subservirc, sed eorutn eliam,
qnas geruntur notitiam habere indical; d u m aut

peccatoribus succenset:cum gonli peccalrict im,
\ , , ,
, * - precalur : aut supinos et negligenles excitat; ut
. " - boc loco, cum ei,si Deo credal, non fuluntm i n , " .
tiiile, sed spem divuw hccreditalis adeunda? Iiabilurumasserit: C I H I I dcnique liber.i; potestalis (sse
virtutom demonstrans, jusios sibi (ore aifirmai.
. NE'.
CAP. L V .
'*. 01

,
623 VERS. 1-13. Qui ntitis, ite ad aquam, et
,
, qnatquol non habetis argentum, eunles emile, el bi ,

biie abtque argento et pretio vinum et adipem. Quare
.
expenditi* argentum non in panibus, et laborem ve~

; ,
tlrum non in suiurilate? Audite meet comedite bona,'
<\ ,

ei deliciabiturin bonit anima rcslra, ctc.
, . . .
, 624 Omncs invitabat Cbrisius, cum dicercl :
,> 0 Si quis silit, voniat ad nie ; fluiiiitia de vcnlic
, * .
ejus fluenl
; * quibus vcrbis Spirilum sanclum
" ' significavil. Esl dcinde et Samariiidem allocultis
bis vcvbis : Qni biberil aquam, quam ego dabo,
, ,
flumina de vcntre ejus fluent aqu;c vivcntis .
, , \
\ ~ De CJirislo aulem ipso ia baBC verha loculus esl
David : E l lorrenlc deliciaruni tuarum pofabie
^ , \
cos,
quoniam apud te fons esl v i l x . > ttenique :
;, \
Fliimiiiis inipptus lajlificanl civiiatem Dei . >
.
; Et de se in prophctis Cbrisius : < Ecce ego inclino
' ; > \ \ in eos, tatiquam flMvius pacis *. > Et Joel eiiaiu :
Fons de domo Domini egredietur, el potabit'lor , reniem jiincoruin . A d b c igilur et boc lor:i
, \ ^ .
,

e 7

8 8

8 f

, e

8 6

8 1

Josne , 1 scqq.
M v i , i 2 . Jocl ii!,18.

Joan. vji, 38.

8 8

Joan. i v 13, 14. PsaUwxv,9,10. Psal. XLV, 5.

f

V A R L E LECTIONES.
. \ .

. .

8 1

ih

2551

PROCOPIIGAZ/EI

adhorfalur propheta, donum gratis omnibux pw>-

poni asjsercns. V< sinc commuiatione vinum et
far reddiderunl Aquilas ct Symwacbus, utad aquam
ista respondercnt. Pro adipe ?nim lac dixenmt.
Stgnificatur porro aquce nomine Evangelii promtilgalio : ul vini el lactis, mysiica regeneratio.Qui
enim aqua et Spirilu sancio regcnoranlur, vcrbi
rationali lactc, lanquam recenlor nali infanles nutriunlur , vinumque illud bibunt, de quo dicUur :
< Hic est sanguis meus qui pro vobiseffunditur . >
E l vero quibus olim dabatur baplismus, iisdcm lac
eiiam cum corporc cl sanguine tribuebatur; quod
dc niore in Ecclcsiis quibnsdam adhuc observalnr.
Idipsutn ct Moscs adumbravit, cum graiiosos ejus
a vino oculos, cum dentes lacic albiores essedixit* .

* \ 6 /, -
. *
, " ocvov , ,
. \ ,
. ,
, \
. \
,
, , \ .
. \
\ . \
: 10 .
\ \
. \
625 Significat autem per adipem, pinguem illam et j
j
& , \
almam in Christo cibi faculatem ; id est Chrisli
, .>
<orpus, quod in Evangcliis oaro ; hic auiem adep* , ,
nuiicupatur, ut c l ibi quidem corp>!s, hic anicm
,
vinum. Adept enim cl caro iixarnationis oecono. \
miam significant: viuum aulero ct sanguis, passio- . \ ,
nig myslerium ; qtiae se illis, qui salulcin sitiunt, , &
graiis praebilurum pollicoiur : sieul ct discipulis, \ ; * quod gralis acccpissent gralis dare imperavil *.
, .
Qui aulem emere cum jussi&sct, eiam $'\nc pretio
, , \ , " ;
mox adjicit? Quia lide. argento vcndilur,
, . "
ideoquc quare pecunia emerent qnapsivU. Quamob- " ;
rem vcro, ait, non iu ca sludia tcwpiis impcn , dilts, qiiihus esi isiilriendi ('acuiias, sed iu exlcrnis
, /
disciplinis fruslra laboranies, ea vobi* mgenta , , >
M i t f i e qwx
$ub
c u l t ipsa
i n c o diclionis
/ 1 ' m f i o n i o veuusiate
V i t i i i i c i i l a iiibil
quod
nrwl
* _

.1
*
./_.
emiiis,

;
;

verum sit, el menlcin uulriat, complectuntur ? ,

Hinc igitur illa Syimnacbi, qqa3 sqquilur, inlcrprc- , .

latio ; Impendiiis pecuniam veslram, nou in panet;
et iabores veslros, non in saluritalem. Cotivenicl . .
vero et iis etiam, qui Judaicarum scholarum tra- , ,
diiioncs enoebam. Nudas enim voccs taulum cdi- , , . accbant.Apud cxlenuic deinde sapieutix magislros,
.
mcndacium ip um luti inslar, aureo tanquam in
\ * ; ;
vase recondilur; cum nos Cbristi llicsaurum in
; \
vasis ilciilibns habeamue : ideoque ec Paulus ait: ; \
c Ubi sapiens?ubi scriba? ubi inquisitor bujus
< 5
s.rculi ? Nonne slultam fecit Dcus sapientiam hujus
, ',
mundi ' ? > E l rursuni: c Quoniam in sapicniia
n

97

Poi non agnovit mundus per sapicntiam Deuui, D t , ; ;

placuit Deo per sluUitiam praedicalionis salvos .
,
facere credentcs *; > ubi sluliitia3 nomine, dictio- ,
yis in Scriulura sacra bumililalem significavil. , , ,
Islis igitur omissis, evangelicaj proinulgalionis
' , bona comedilc, ul deliciemini, inquit, veritate enu- . "
i r i i i , DeuiMgue agnoscenlcs, el secuudum virtulem
.

dpgcnics lalibus increduliialis prudeuiisque auscul- , , laiiojiis inercedem acccplis. Quo fil ul audite au- .
dieiies, cseteros inlerprelari videamus. Deinde ue corporis bona esse pulareraus, anima vesira a<Jdidil.
9

"IPelr.n,*.
' ibid. 21.
. .

> Maltb.xxvi, 28.

. .

. .

'Gen. XLIX, 12.

Matlb. x, 8.

VARI,E LECTiONES.
.

" II Cor. IY,7.

, e

1 Cor. i , 20.

2553

COMMENTAIUI IX ISAIAM.

, Kal
. k
, , , \ , \
.
, & , \
\ .
,

, .
, , ,
,
. ,
\, \ *
$. > \ * * "
, \ ,
. \ ^
.
.
, & .
,
. * -

626

2.*

Sequilur deinde : sequen.ini via$ meas.

Juxta illud :<Siquis vullvenire post me, abnegcl s<-melipsumellollatcrucem suain, elsequatur ' .
Ammevero vtlam,quse sanciis recondiiur, ea signiftcant, quse oculus nonvidil , et quae deinceps. Ubi vcro
animosadaudiendum praeparavil, ita dorereaggredil u r : Cotuliiuam vobis testamentum ceternum; tanela
David fidelia. Transiil enim, qnod ad tempits concessum fueral,*Yetus lestamentum : sed quod cgo fcedus
cum Davide pepigi *, quando Chrislum ab eo proditurum esse ipsi sum pollicitus, reipsa praestabo.
At quo loco sancta legimus, misericordias inlerprelalus esi Symmachus : de quibus et ista sunl Davidis : c Misericordias tuas, Domine, in aBternum
cautabo \ E l paulo posl : Semel juravi in
sancto meo, si David mentiar, semeii luum in sa>
culum mauel; el ihronus ejus sicut sol in eonspeclu meo . Haoc igitur vobis, qui verbis meis
alienditis, ipse sum largilurus. Ea enim ipsa delicias el anima bona vocabat; qua? nunc $empiterna
appellat. Nam et lex ipsa, auctore Apostolo, ad
, tempus usque emendalionis data erat . Ilaque ait
, \ .
in propheiis : * Feriam fcodug novum, non secun . . \
dum paclum, quod pepigi cum pairibus vestris ;
" , \
ei quae deinceps. Umbram enim hoc babuit; illud
. * \
autem veritaiem. Hinc et Joannes legera per
, ,
Moscn, graliam autem ct verilatem por Christum
\,
datam csse affirmavil . Intelligas vero et tanctorum
. \
noraine, sacra Christi oracula, tanquam quae san*,\\,- Q ctos elBciant; non aliter quam timorem Domim
*\ * \ .
mundum,quiamunditiem praestet, David appellal*.
.
Quin et Salvaior ipse, cum verba, q u loquebatur
6\,
spiritum et vilam esse, dicebal , ea ipsa eiticere
\

significabal, ciim fida deinde, iidei facienda pote. \ . \
statcm babere. llaec enim virlus est oraculorum,
*
quae per Christuo) edunlur. Postquam igitur Daoi, , \
dem eum vocavit, qui de semine Davidis esset, de
!0 ,
codeni qure so((uuniur : Ecce testimonium in genti. ,
busdedi eum, addidit. llaque et superius ei, quae
\ , . ,
sicrilis eral, Evangclium annumiabat. Alias 627
; \ ,
etiani cum veiba isla penes sc babituros esse J u .
da30s pia'videret, nequc ex eis tamenessc utililalis
, \ ,
aliqnid pcrcepluros, iranslata ad gcntes oraiione
.
supcrioribus non incongrua adjungit; eos nempe,

quibjis miniine aimunliaUis fuit, illum essc iuluituros, et agnituros qui non audiverunt. Tesiimonium dcinde dixit, quia de vei ilal e tcsiaius esi, et gemibus, reptignante Israele, audilus^ Est vero et
giuiict contcsiaius Deo in posierum fore acccplas, neque eas quemquam a Dei agnilione es*e probibilurum.
AIa< Tvpiovovv \ ,

. \ \
, \
. ,
1

D
Voliini igilnr testimonii noinine, faciam de eo
pracdicuioneiii demonslrari, ut ideui docuit, cum
E\a!igluim suiim p*r orbcm universnui gentibus
iu tesHnionium promulgari uporteie dixit. Et apad
Davidem, <im os sniim sapicnliam et medilalioncm cnrdis sui hiiclligonliam loculurum esse

Luc. ix, 23. (sa.LXiv. 4 : t Cor. n. 0

Psal. cxxxi, I I . P s a l . L X X X V I H , 2.
, 19. Jercm. xxxi, 3t, 32. Joai. i , 17.
Paa. xvni, 10.
Joan. vi, 64.
7

Y A f i L E LEGTIONES.
* . ...

19

ibid. $6.-38. GalaL

2551

PROCOPII G A Z ^ I

255$

adhorfalur prophcla, donum gralis amnibiift pro-

poni asserens. Vtriim sinc comruulatione vhmm et
iarreddiderunt Aquilas cl Symtnacbus, utad aquam
isia respondercnt. Pro adipe ?nim lac dixeruut.
Significaiur porro aquce nomine Evangelii promnlgalio : ut vini et laclit, mystica regeneratio.Qui
enim aqua et Spirilu sanclo regcnorantur, vcrbi
raiionali lacle, lanquam recentor nati infanles nutriunlur
vinumque illud bibunt, de quo diciltir :
< Hic est sanguis meus qui pro vobis effunditur *.
E l vero quibus olim dabatur baplismus, iisdcm lac
eiiam cuin corporc et sanguine Iribuebalur; quod
de more in Ecclesiis quibnsdam adbuc observalnr.
Idipsum c i Moscs adumbravil, cum graiiosos ejus
a vino oculos, cum denles lacic albiores esse d i x i l * .

\ /,
. **
, " oh or , ,
, \
. ,
. \
. \
,
, , \ *
. \
\ . \
.

. \ \
625 Significat autem per adipem, pinguem illam el j
j
& , \
aimain in Christo cibi faculatem ; id esl Christi
, .>
i-orptis, quod i.n Evangcliis oaro ; bic autem adept , ,
nuncupatur, ut el ibi qu.idein corp:s, liic autcin
, 3
vinum. Adeps enim cl caro inrarnaiionis oecono. \
miam signilicant: viuum aulero el sanguis, passio*
. \ ,
nig myslerium ; qnaese illis, qui salulein tiiiunl,
, & 61
gratis prxbilurum pollicotur : sirut ct discipulis,
\ ; quod gralis acccpissenl graiis dare i m p e r a v i l ' .
, .
Qui antein emere CUIII jusbissel, c i a i n sine pretio
, , \ , " ;
mox adjicit? Quia fidu, argcnlo vcndiiur,
, .'
ideoquc quare pecunia emerent qjKTesivu. Quainob- * ;
rcm vcro, ait, non in ca sludia lcoipus impen , dilis, quibus esi milriendi (acu!tas, sed iu exlernis
2# \> , ) / ;
dlsciplinis frustra taborantes, ea vobi$ argenta ^ , , \
emiiis, quai sub ipsa dictionis venu$4ate uibil quod
; ;
veruin sit, et mentcm nutriat, compleclwuiir ? ,

&'
Hinc igilur illa Symntaclii, qua3 scquilur, inlerpre, .
\
talio ; Impendiiis pecuniam tesiram, nou in panes;
et labores vestros, non in saluritalem. Cotivenict
. .
vero et iis etiani, qui Judaicarum scbolarum ira- , ,
ditioncs eniebaul. Nudas enim voces tanlum odi- , , /./ sccbant.Apud exleriue dcinde sapieulinc magislros,
.
\ * ; ;
mcndacium ip um luli inslar, aureo tanquam iu
; \
vase rccondilur; cum nos Cbrisli lliesaurum in
; \
vasis ilciilibus habeamue : ideoque el Paulus a i i :
c
t Ubi sapiens?ubi acriba? ubi inquisilor bujus
, ^
saxuli ? Nonne slultam fecit Dcus sapientiam bujus
mundi ? E l rursuni: Quoniam in sapiemia
m

91

9 8

Pei non agnovil nnindus per sapicntiam Deum, * , ;

placuit Deo per slu!tiiiain praedicalionis salvos . *
facere cred$nles " ; > ubi sluliitiae nomine, dictio- ,
,
uis in Scriulura sacra bumililatem significavil.
\, , ,
Islis igilur omissis, evangclicaj proinulgalionis
' , bona comedile, ul deliciemini, inquit, veritate enu- ^ . "
i r i i i , Deuinque agnosccnics, el secuudum virlulem

.

degcnics lalibus increduliiatis prudeulisque auscul- , * , laiiouis mtjrcedem acceplis. Quo ul audite au .
die>iie$,
didit.

ca3leros

MPelr.u,*.
* ibid. 21,
.

interprelari videamus. Deinde ne corporis boria esse puiareraus, anima

Maltb.xxvi, 28.

. .

. .

Gen. XLIX, 12.

Maltb. x, 8.

XAMJE L E C t l O N E S .
. .

9 1

II Cor. IT,7.

vesira ad-

1 Cor. i , 20.

2553

COMMENTAUII IX ISAIAH.

, Kal
. 2 6 Seqnilur deinde : El sequen.ini * nieas.
, ; ,
Juxta illud :f Siquis vult venire post me, abneget s< , \ , \
melipsum el lollatcrucem suain, et sequatur mc'.t
.
Animm vero vitam,quae sanciis recondiiur, ea signiii , & , \
cant, q u oculus nonvidil , et qiue deinceps. Ubi vcro
\ . animosadaudiendum praeparavil, ilra docere aggredi, *
tur: ConstUuam vobis testamentum oeternum; saneta
- , .
Davidfidelia. Trnnsiit enim, quodad tempus conces , ,
sum fueral,*?elus leslamentnm : sed quod ego foedus
\,
cum Davide pepigi *, quando Christum ab eo pro ,
diturum esse ipsi sum poHicitus, reipsa prseslabo.
. ,
At quo loco sancta legimus, misericordias inlerpre\, \
talus esl Symmachus : de quibtis et ista sunt Davidis : Misericordias tuas, Domine, in aelernum
$. > \ * * "
cantabo . Et paulo posl : Semel juravi in
, \ ,
. \ sancto meo, si David menliar, semen luum in sae .
culum manet; el ibronus ejus sicut sol in con .
speclu meo . Haec igitur vobis, qui verbis meis
, & . alienditis, ipse sum largiturus. Ea enim ipsa deli ',
cias et anwuv bona vocabat; q u * nunc iempiterna
. *
appellat. Nam el lex ipsa, auclore Apostolo, ad
, lempus usque emendationis data e r a t . Iiaque ait
, >\ .
in prophelis : Feriam fccdus novum, nou secun . . \
dum paclum, quod pepigi cum pairibus vestris ; i
" , \
et quae deinceps. Umbram enim hoc babuit; illud
. ' \
aulem veritatem. Hinc et Joannes legero per
, ,
Moscn, graliam autem c l veritatem pcr Ghristum
\,
datam csse affirmavil . Intelligas vero et tanctorum
. " \ *
nomine, sacra Cbristi oracula, tanquam quae san4

^ , \ * \ , - Q ctos eiliciant; non aliter quam timorem Domiiii

\ .
mundum.quiamunditiem praesiel, David appellal .
. 6)
Quin et Salvaior ipse, cum verba, quae loquebatur
,
spirilum et vilam esse, dicebal , ea ipsa eificere
\ *
significabat, cum fida deinde, iidei facienda pote. \ . \
siatcm babere. llasc enim virtus esl oraculorum,

quae perChrisluo) eduniur. Poifquam igitur Daoi, ,
dem eiim vocavit, qui de semine Davidis essei, de
,
codem qure sequuntur : Ecce lestimonium in genti. , \
bus dedi eum, addidii. Uaque el superius ei, quae
\ , . ,
slcrilis erat, Evangclium annunliabal. Alias 627
; \ ,
etiani cum verba ista penes sc babiiuros esse J u .
daos pra-viderel, nequc ex eis tamen essc utililalis
, , ,
aliquid pcrcepluros, iranslata ad gcntes oratione
.
supcrioribus non incongrua adjungit; eos nempe,
4

t e

quibjis miniine aununliaitis fuit, illum esso inluiluros, et agnituros qtii non audiverunt. Teslimoniuni dcinde d m t , quia de verilat e lesiaius esi, et gemibus, rcpugnante Israele, auditus, Est vero et
gmtct coiiloslatus Deu in postertim fore acccplas, ncque eas quemquam a Dei agnitione esne probi*
biiuruni.
* , D Volimi igitJir te&timonii nomine, faclam de eo
* pra3dic.Uioiicm dcmonslrari, ut idein docuil, cum
r.asi
E\a:igebum sumii prr orbciu iiniversum gcolibus
. \ \
in tesliinonium promufgari oportcre dixil. Et apiul
* , Davidem, i-imi os suum sapicnliam el uiedilatio^' . " ,
ncm cordis stit hiiclligonliam locuturum esse
1

L n c . ix, 23. (sa. LXIV. 4 : l C!or. n . f)

p*|, cxxxi, I I . Psal. txxxvni, 2.
, 19. Jerow. xxxi, 31, 32. Joai. i , 17. Psa'. xvm, 10. J o a n . , o'4.
1

YAfU.E LECTIONES.
* . ,.

10

ibid. 56-38. GalaL

2555
PROCOPII G A Z i E I
2556
signiGcavit .Sapicnlia enimiis opusfuit,qui prop- * ^, \ -HJ ll

ler vesaniam,idolis elcrealura? polius quam Creatori

. '
serviebanl
Quodsi leslimonii tanlum mcminisscl,
,
* ipsum tanquam propbelarum esse aliquem videri
.
queat donionstrare. Sednuncdi\inam ipsiuspotesta, \

^
tem exhibuit,cum principem et pracipientem, adjun , \ .
x i t ; siculel alibi, cuin, genlibus imperarel, exci , \ oi , , c
lari diclus est. Moses enim et prophetae servorum
, .
In numero babiti, baec dicere Dominum, aiebanl.
, , , Sed sua Clirislus Mosi plane conlraria ratione
\ . " ^
edil oracula, dum sc qui dicit, quique lilieram in
", \
vcrilalem commutat, essc ail . Unde fiebat, ut
ol .
niirarenltir Judoci, oum ee ab eo, tanquam qui po.
tesialem liaberet, non qua ralionc Scribae con \ . \
sneveranl, doceri viderent . Glorificat vero ipsnm
, . * t \
Paler. Qui cuim Palrem glorificat, ei Filium etiam; ,
quemadinodum certe eicnnlra. Praeterea secundum
, . " carnem etiam glorificatur, qui servi formam as ,
, , \
sumpsil; unde a Deo esse superexaliatum, no , . * \ inenquc, quod est supr ornne nomen
aliaque,
. \ , .
quse soquunlur, esse adeptum leginms. Habet vero , ;,
glorificandi verbum ad illud : Vidimus eum, et
. >
non babebat speciem , neque pulchriludinein " , superius tisurpalum, relalioncm aliquam ; sii u i et
adisla eiiam, quibus nostri causa 628 parlurire, et ad maciationeni, lanquam OYeni, agi diclum
e a l . Ob id enftn ea etiam a Patre gloria, qua apud eutndem fuerat affeclus, anlequam exsisteret
bic raundus, gtorificari se p o s t u l a v i i .
Deinde.quiaistbaec eum, propler populi sui scc, <
lera, pali coniigit, nicrito et ipsum non Judaais,
, ;
sed gentibui cunclis, lanquam islos lldem libcnter
, , &*
eese amplexuros, illos atileni aversaturos praenos , . *\
*el, in testim&iium daium este significavit. Caete- Q , , rum, quo locp glorificavit u babemus, Quoniam
, * :.\
fecil te gloriaiionem, verlit Symniacbus : ut sibi
,
nonnisi in cruoe Domini noslri Jesu Cbrisli glo .>
nandiiiii esse dicerenl Aposloli. Dcinccps Do * minum quarere adboriaiur. Neque eniin quis- , \ ,
(iuani, u l Judaeis a i l , ad me venire potesl, uisi
. \
Paler, qui misil nie, eumdem allraxerit *. > E l Pa- <P t^ ' ,
ItTipseetiamait :Sede a dexlris meis; donec ponam
. >
intiixicos tuos scabellum pedum luoruin * . Qui
:
cniui erant iniinici, id est, qui in errore versa , , .
batilur, iidoin Filio, non lanqiiam viriiim imbecil , litaie laborauti, scd proptcr oeconnrniam, a Paire
Y W v
, *
subjecli sunt. Cenles igilur, quibus Filium suuin
.

largitus est Pater, Deiini ip-uin, Dci Verbiim sci( , ), '
licel, qtiod testimomum datum ebt, quacrere praeei- \y *
p l : quod non ad locorum invesligaiioncm lelerri
, , [ : ]
voluit; cum corporc carens Deus omnia rcploat;
, , sful animac necessiltnlineui reqniri, el postquam ptov, . >
hvenlus fiurit, iuvocari, id est, ul Syjim.achus aii,
[] ' ,
iauduri el appellari debcre demonslrcl. Juxta illud:
\ . ,
Laudans invocabo Doitiiuuin, el ab inimicis
JV 9
mis saivus cro
Quod iiel tum dcmum, cmu
. , . \
euivdem vobis propinquuni el-nou lougc rciuoluin
, .
t 8

17

le

1 1

" Psal. XLVIII, 4 . Roni. , 25.

Malib. , srqq.
' Isa. LIII, 2. " ibid. 7, " Joan. xvn, 5. Jo.ni. v i , - i i .
VARIyE
x

. .

LECTKKNES.

u
4 0

1 5

Maiib. , 29.
Pb'ipp ., C ^ .
Psal. cix, 1 .
Psal. x * i i . 4 .
e i

2557

COMMENTARII IN ISAIAM.

2553

, ; . " (Estemm appropinquans Deus) invenerilis.Tanquain

, \, - * igitur in ejus conspeclu slclis, vetercmerrorem de., \ .
ponite. U l enim eo usquc sunl lenebrae, donec sol
6- . > \
accesserit , sic et ad Cbristi usque adventnni v i , "
guit impielas. Non enim ita morlem peccatoris, nl
, \ , \ .
ipsius resipiscentiani exposcit, qui peccat nostra
\ .
mullum, ' esl prorsus, omninoque dimissurus est.
c Ubi enim abundavii peccatum, 029 *>i superabundavit et gratia
De Cbristo siquidcm in baec
verba legiinns : Ecce ipse egredielur, tanquam ignis conflatorii, el siculbcrba fuUonum , caiteraque deinceps. Tingit enim nos Spiritu sanr.to et igne \

Significatur vero ignis appellatione, vis illa Spi(5 .
ritus abslergcndi qua sordes omnes adimuntur.
* ' , ' Elsi enim sanari non posse pulatis, quae npud V O F ,
' \ . \ - tanquam mortales, deplorata sunt, non tamcn a
.
mc iila pereanari non valeni. Neque v e r o parum
, - inler homines et Deum interesl. Indeque vos ipsi,
* .
qui Deus sum mitis et cleroens ad resipiscenliam
,
voco, sabitenique polliceor, ei missum a me Salva . - loreni admiUatis. Non enim more bominum inju, ,
riarum recordor, neque me rursum, posteaqirani

sum pollicilus, poenitet. Non decet igitur vocanlc
\ , \ - Deo, proplor scelerum mulliludinem, a poenitcn , \, ;
tia revocari; qiiod secus a Judaeis factutri est, cutii

bis verbis usi sunt : # Errores nostri, et iniqui , , \
tates nostrse in n o b i s sunt, in eisque ipsi labesciV x l v . >
mns, et quomodo vivenms ? Quihiis ipse ait
i *
Deus : Conversione converliinini a via vestra,
,
domus Israel, et non erunt vobis in ultionem inju ,
riae".Ad ejusdeindeconrirmationera,qiiod ei, qui

de genlibus resipisceret, poUicitiisftrat,p/ttrtemriA, * , - C qve similitiidineulitiir; unde quod erat in principio
, Verbum coelis "pluviteet nivis inslara Patre descen , \ .
disse significal, ut irrigalas eornm anlroas frucUis
,
edere cogerel; neque prius ad Patrem, quam ista
. . oeslilisset, e$st reversurum. Esl vero idonea Deo . \ que convenient, ralione inieiiigendf ;n quod o Patri,
,
verbumque atliibuit. Neque eniiu corporeum illud
;
est, neque hoc non sub$islens. Qui deinde rebus

bene geslis ad Pairem revertalur, si non effusum
, ' est, ad buniani verbi simililudinem, quod lanlum
,
signiUcandi babel poleslalera? Sed enim pulaul
, \
nonnulli pluviie nomine, evargelicaa promulgalio. .
nis munns, p e r qua<n ferlilis evasil universa lerra,
. significan, accinenle in lunc moduni Davide :
),. *
Vmlasti lerram et inebrhsti eam, raulliplicasti
. \ D locuplelare eain. Rivos ejus inebria, inulliplica

genuina ejus, in stillicidiiy ejus laslabiUir gcrmi \
nans
Et Mose, his v e r b i s : 630
Desccndel,
. \
ul pluvia, eloquium iiieutfi . Paulo ipso ubi
;
ail : Deus auleni pacis aiigebil semen vestrum,
i , ;
et mulliplicabU semiiia jiisitLiae vcstrai . Quid
\ ;
aulem divina oranla ista eflicianl? Si cnini
u

, 5

, e

n o s t r o buic p r o p b e U e credinuis : < Qu;c Dous sanctus consulal, quis dissipabi? el iiianuin excelsam
quis avertci ' ?
/. -Ilinc illa nobis fiutiimin spiriliriliiim ubcria>,
i V

1 1

" K o m . v, 20. * Malacb. m, 2.

Mallb. , I I .
Eicch. x\xm,tO.
ibid. II.
, f. " Psal. LXIV, 10, II. Dcul. xxxu. 2. II Cor. i \ . 10.
Un. * i m , !o.
V A R I ^ : LKGTIONES.
. . . .
3

tt

, l

e T

Joan.

2559

PROCOPII G A Z ^ l

2560

und non solum ad sacran* milrilionem colligore, , , \

panemque vivificuw bqbero concedilur $cd ei uitieu , \

tliain teminanii. Qui eiiim mysteria popiitos docenl /. 01 , ipsi in cordibus eormn qvod sibi iimai recoinlidc- , runl, ifmiuawi. N03 *?$, auciore Aposlolo, Dei
. ,
agricolatio sumqs \ et c o o p c ^ r i i ; qui de se inlcl , \
ligens, exisse qui scimuaf, ut seminaret seuion
! .
suum pronuntiat. A^Hit aMtem eos, qui de

goiuibus ad salutare verbinn accednni, in lcetiiia

,
egressuros, id cst palernum errorem esse relicluros, , ,
quomodo AbrahaiBuw Dci jussu terra palriaegres" .
sum essc legimus. Addil praeierea pos
gaudio do- * . clum iri, qqod esl ad&abuis EvangeJium referendum , .
cl ajl istud respexU, quod ifias ejus et mandata pro- , \
speralurum se $ aflQrmavU. Est emm perdifli- . \ ^
cile a corporis volupiaitbus, abeoque errore, quem , t
dudum seciilus U, wcdece. Ckto Uaqne iuaxime,
, \, . > \
qui via ad coelestia priernunUa a|acres et expcdilos
, \ efTn ial, opus esl. < Monle$ enim, iuqtiit, excelei \
cervis
E l a l i b i etiani: < Semila jttsti recla cst,
\ ,
ei praeparala via pierum . 1 E^ ulius eiiatn in
' buuc luodum propbeia : Reclae viae ftomini, et
J \
jusli ambulanl iu e i 9 ; 1 qnod quideiu absque
,
Dei rounerc Oeri non polesi : eique suut plane
, \ .
conuaiii,qna3 dc Jmlaeoruiu Synagoga in bac verba
; \ . < '0
loqnilur : Ideocccc oblurabo vias ojus, einon iit , \, ,vcniet. > Consequilur vero eoa gaudium, qni prospe- ' \ . *
ruiu i l w in y i r i ^ i b u s Dmque cogiulione babuerint.
. *<5>
c Quam dukia eniui, inquit, faucibus meis eloquia
. \ ,
lua 1 $up*F
c\ cerana ori roeo . 1 Imo vero
\ \ .
I a

a T

el inde vir^MW ips divinas, qui montium co/iiuMi- ^ que noiuiiHbHe judicawlur, Iwtantur. Nam el Salva .
ipac fore iu cadis gaudium sper peccaiore
\ ^.
631
pflcivtieiiliain agenle lestalur . Sunt t-nim mitiislri spiriuis, qui ad nifuistcrium sa!u is
iMiltuulur : sed est eornni pro celsiludinis Imroiliialisqtie ratioiic qiiasrenda diiTerenlia.
Dicanlur fmiasic el agri ligna, quai ramis apSZvAa ,
plaudnnl, ips& fruclibus onuslje aniin;c, qui sccle \ kn\
raloruin resipisceitia dclectautur. Suul ctiam
.
qui moniuim appellalicuie doctorcs E c c l e s i * , nibil
; ;
buinile labentos, pnleal i m e l l i g i : pcr colle au, | ^ * .
tcm, alios, qui eos ^ioxime sci|uun(ur. Estenun
, \ c
iUoruiu gauilium, sahs accctieulium, si Paulo cre .
dimus, qwi lalcs gauduiai el coronani suam appel. ;.
lal *. AiunL deiyde i/jrt Uijms populos. cos, qui
\ ;
subji?<ii S I I J I L , eignifir^rL Abuiid.it cnini floribws
,
ipee Salvaioris borlus adoquo suat illa Spon
. > ' \ ;
\<*rb , quibns nopotem iu borium suuui desccn- . , \
dcre. friu'tutuque pomoruu suarum COIUC^UTC pos\ \
lulat
Latantux vero e l i s l i , lauium ia sc uniiationom Ikri j n l u i l i : qui nihil olim quod a l D .
, ,
cundhaifvin nuirilinnomve facerct, babcnies ; s<d
\
.
tanquam i- solHudine, lerraque iuculia, uocbam
; ,
.
inuiilem, el conizam lcterrimi odoris, prodncciiics,
,
; F*cex quo divin;e grati;c parlicipes cfleili smii, tngr1 , 1 1 0

1 9

1 C.or. , 9. " Matlb. , .

\<)S.
Luc. xv, 7.
lUbr. i , 14.
1 8

Psal. c m , 18. " i s n . , 7. Oscc ,^ 10.

Pb-lipp. i v , \ .
Canl. , I.
4 0

k l

WMJE LECTIONES.
31

. .

Paal.cxniit

COMMENTARII IMISAIAM.

2562

\ , '
jam fragrantissimam, et procerissiinam, cupres
, \ \ ,
sum pranerea odoris oplimi, ediderunl. Sic auleiu
' .. * & \
irilerpretatur Syimiiachus : Pro itosba ascendet .
bina, pro urtica autem asceudet myrlus. Ac si fore
: \ , ,
dixisset pro malilia, jusliliam ; pro lascivia, teih, \ , peranliam; pro audacia,fortiludinem; pro suiftitia,
; \ . \
prudentiam. Invenias vcro et islud in iis, qui

sunl ex Israelitarum stirpe. Sloeba enim quondam
.
, \,
el conyza cum cssent MaUhceus et Paulus, ille

.

quidein publicanus, hic autem persecutor; Chris

tuni tamen ubique, apud cos sivc qui salvanlur, sive
. \
apud eos
qui pcreunt, bene olcre curarunl.
,
.
Hirabile yero quiddam el aliud iis pollicelur, qui de
. ,
genlibue ad Doininuui sese conluleruni, ciun ei* in
*
nomen et tignum sempiternum fore Dominum adjun git. Ubique enim Cbrislianos a CIu isto nuncupalos
, \ videas, et signum salulis bo inscribere nomine,
, quod032
unquam dejeciurum; cum uulluin
(
beneficiuin, nullamque graliarn Deus conferrc so) , leat, cujus eum poslea poenileat. Nondesunl lainen,
,
qui signi appellalione, crucem eaai, per quam sa
.
lulem sumue adepti, puleul signiGcari. Alii vero
boc totum eo rtferum, ut velint, Deum ipsum ubi eos, qui resipuissent, servalurum se, el ipsis i u i micos subjecturam denuntiassel, quos ad lidem prophcla excilavit (salutem enim possessuros dixit),
amlitoribus rei desiderio accensis, el salvari se cupere profiicniibus, ad ea jain aitimo cogilaiula
incditandaqUe, vcluti silientes , ipsos adbortari.
Sunt vero aliqui, aiunl, in bonorum penuriam
, ,
ideo adducli, ul ea poslbac vebementiori siudio
,
.
requirerent. Qao modo igiiur qui sitiunt, ad fontes

,
\ , \
- accedunl, sic et vos ad Deum decel properare,
.
eorum q u peccastis recordalione, pro quovis
argento, munilos. Non enim sunl venalia, quai Dei
,
suiit: neque vino ad libaiionem opns esi, aut ad
, * ,

sacrifichim adipe: ex quoruin emplioue plus labo , \
ris et molesliae, quam utililalis percipilis , cuni ad
, .
p'acalionem non stiflkiant. Sunl enim ista ad
,
. , eluendas peccaloruin scrdes mepta ; quod poenitcntiaet fide in Deurii efliciiiir. Posiulal vero ad
, , \
. , ,
bonorum largilionem, audilorem no benevoluni
\ .
laniuiii, sed iulclligeniem eliain, vocanliquc accur .
,
renlem. Quod deitide attetiderc auribus jussil si ad
. " \ , $
corpus referas, apte minus usnrpaiuin videlur. Est
. - eniin attendere (Gr.ece ) oculorum. Sin
, \ - autemad animum, coovenienter et commode. HSc
.
enim, cura siniplex sit, el generis unius, in unica
n o n

\, \ , ' D
^, \
, . , , \

\ , ,
\ \ .
, \ .

e s t

facultale seusus interiores eorlilus cst. Ilaijue ot

oc\i\\$ audit, qui scripla lcgil, e.t loquilur digiiis
qui illis ipsis scribil. Adjicit pra?ierea de Davidc
inenlioncm, quain erga illumbene animalus fu rit,
undease tiiliil uon auxiiii senseril; qualia ct isfis
etiam, si audire voluerinl, non defnlura significal.
Ila enim viia nun prsesenli solum, s<d fuiura eiiani
esse poiituros. Nequevcro ea ipsa vos lanlum,
inquit, qui inores illius et pceniietiliam ajniulamini, babituri cstis: sed in genie qualibcl cliam
fuerii
ille i n i l i i gralus et acceplus, 6 3 3 Q ' viiani ejus imilabilur. Conciuat euim amiciiiaiu genua
ipsutn, scd animus et viia.
0

VAKI< L r C T I O N E S .
a

. ^'/.

PROCOPII GAZ&l

25CO

uqdn non solura ad sacram nutriliooem collig?rc, , ,

panemgue vivificmu habero concedilur, scd el umen ZLW
,

eltam seminanli. Qni enim mysleria poptilos docenl

.
01 , ipsi in cordibus eoru,m qyod sibi umen recoinlidc-
, runl, $emiuunt. $ , auciore Aposlolo, Dri
.
,
agricolaiio sumqs **, et coope^arii; qui de se inlcl , \ \
ligens, extsse qui seiuiuat, ut geminaret seinon
*, .
&Miim p r o n u B l i a t \ \ \ > U l aM'em eos, qui de

gmiibus ad salutare verbum accedunf, in Iwtiiia
)
,
egressuros, id cstpalernum errorein esse relicluros, , ,
quomodo Abrahaiuuai Dci jussu lerra palria egrcs .
sum essc legimus. Addit praeierea pos i> gaudio do* * .
clum irt, quod esl adsalulU Evangelium referendum

,

.

atl istud rcspexil, quod ifias ejus et mandeta pro- , \

speraturum $e prfas afBrtnavit. Est eutm perdifli. \ ^ ;
%

cile a c o r p o m vohipiatibus, abepque errore, q u e m

dudum seculns
rwcdecc. Deo ilaqne maxime,
qui via ad coeleslia prccmunUa a|acreg et expcdilos
ejlbiat, opns esl. blonle$ nim, iuqtiit, excelei
cervis
Elalilietiaro : < Semila justi recla csl,
ei prajparala via pieruui . E4 abus eiiatn in
buuc luoduni propUeta : f Recla? viae ftomint, el
justi ambulanl in e t e ; qnod quidera absque
Dei rounece Oeri polesi : eique suni plane
conlraria, qna) de Judaporuru Syuagoga in lia>c verba
loqnilur : < Idetxccc oblurabo vias ejns, etnon i n vcuiel. > Conseqqilur vcro eos gaudium, qui prospenuu i l w in ^ Peique cogwLlione babuerint.
Qunrn dukia enim, inquit, fauoibus meis eloqtiia
tua! guper mel e\> ceram ori meo . Imo vero
w

, "

, \, . > \ 51
' , \ \
\ ,
' y \
^. c
, \ .

; \ . < '
, \, <.
\ . > ' !

**
.
,
\ .

q i montium collium- ^ que noajvuibHS j u d i c a i i t u r , ImtaMur. Nam el Salva . '

for ip&c fore iu ceclis gaudiuoi s u p e r p e c c a i o r o
; \ .

e l inde v i r t n l M ipsae d i v i n a ,

631

agente testatur . Siint e n i m ministri s p i r i l u s , qui ad nihiislerium saluis

iniltuiitur * : sed C5l eotum pro celsiludinis btnnililalisque rationo qttrcrenda dtfferenlia.
Dicanltir fiuriasie el agri ligna, qum ramis ap
,

U

IHKWtetitiaui

plaudiuit, ipsje fructibus onu&las anim;c, qui sccle- oU \

ralortim resipiseeitia dclectantur. Sunt cliam
. 3
qui woniium appelliliojie dociores E c c l e s i * , nibil ; ; ;
bumile iLakentcs, pnleat i a i c l l i g i : pcr colles au- , ' ;.
lem, alios, qui eos ^ioxiuje S0(|iiuntur. Esl.enij.n
, \ c
illormu gaudium, sahs acccdeiuium, si Patilo cre- . *
diuius, qui lalus gaudmui el eorouam stiatn appel. .
lal *. Aiunt deiyde igri Ugms popalos. cos, qui
\ ;
s u b j c t i S I I I I L , eignifii^u AbundUl enitu lloribus
,
ipse Salvaioris liorlns adeque suiu illa Spon ne
. > \ ;
\<M*ba, quibus ncpoleiw iu liorluiti suum desccn . ,
dt;re. frwlmuque pomorwu suorutn comcd^re pos& \
lulat . Lataniur vero otisli, U i U a n i in so mtiiatioucm fivri iultiiti: qui niliil oliiu qnod a l - D . ,
>. ,
cunditaitMn miirilionomve facerct, babenies ; s<d
. "U
(anquaiu m sotitudine, Usrraque iuculia, stocbani \
; ,
.
inuiilem, el conizam lclerrimi odoris, prodtironhs,

,
; e.x quo divinae gratiic parlicipes cflccli smii, tnyrk

4 I

" 1 r.or. , 9. " Matlb. , . Psal. CIII, 18. "Tsa. , 7. " Osoe > 10.
Loc. xv, 7. * Ikbr. i , 14. * Pbilipp. , \ .
Canl. v, t.
%

m.

VAHL-E LECTIONES.
* . .

J . .

, T

Psal.cxvni,

25fil

COMMENTARII ISAIAM.

2562

, ' iumjam fragranlissimam, cl procerissiinam, cupres, \ \ ,

sum pranerea odorie opltmi, ediderunt. Sic aiilem
'.. ' & \
interprclatur Symmachus : Pro sloeba ascendet sa . bina, pro urtica autem asceudei myrlus. Ac si fore
, , dixisset pro tnalilia, juslitiam ; pro lascivia, teift, , peranliam; pro audacia,fortitudinem; pro siuililia,
: \ . prudentiam. Invenias vcro ct istud in iis, qiii
*
sunt ex Israelilarum stirpe. Stceba enim quondam
. " , \,
et cotiyza cum cssenl Maltliauis ei Pauius, ille

. quidein publicanus, bic auleta perscculor; Cbris
tum tamen ubique, apud eos sivc qui salvanlur, sive
. \
npud eos qui pcreunt, beue olcre curarunl.
,
.
Mirabile yeroquiddam ei aliud iis pollicelur, qui de
. ,
genlibue ad Dominum scse conluleruni, cum e\* in
*
nomen el signum sempiternum fore Dominum adjun ; git. (Jbique eniin Clirislianos a Cluislo nuncupalos
, \ - videas, el signum salulis bo inscribere nomine,
, quod032
unquam dejecturum; cum nullum
(
beneficium, nullamque graiiam Dens coiiferrc so) , leat, cujus eum poslea poenileat. Nondesunl lamen,
,
qmsigni appellalione, crucem eani, per quain sa
.
lulem sumue adepli, pulenl signiGcavi. Alii vero
hoc loluni eo rfcferuiH, ut relint, Denrn ipsum ubi eos, qui resipuissent, servalurum se, et ipsis i n i micos subjecturam denuntiassel, quos ad tidera propbcla excilavit (snlulem enim posscssuros dixil),
auditoribus rei desiderio accensis, ei salvari se cupere profileiuibus, ad ea jam aiiimo cogilanda
medilandaqUe, vcluti sitientes , ipsos adbortari.
Sunl vero aliqui, aiunl, in bonorum penuriam
, ,
ideo adducli, u l ea posibac vebemenliori sludio
,
.
requirerent. Quo modo igitur qui siiiunt, ad fonies

,
, \ - accedunl, sic el vos ad Deum decel properare,
.
eorum q u peccastis recordalione, pro quovis
argento, munitos. Non enim sunt venalia, quaj Dt*i
,
s u n l : neque vino ad libaiionem opus esi, aut ad
, * ,

sacrificimn adipe: ex quoruin emplioue plus labo ,
, . ris et molestiae, quam utiliiaiis percipilis , cuni ad
p'acalionein non suRiciant. Sunl eniiu ista ad
,
. , eluendas peccalorum sordes inepta ; quod poeuitcntiaet fide in Deurii <*ftieilur. Posiulal vero ad
, ,
bonorum largilionem, audilorem non benevolum
. , ,
. "
laniuin, sed intolligentem eiiaui, vocaiitiijue accur .
,
rentem. Quod deihde alietidere auribus jussil si ad
. \ , $
corpus referas, apte niinus iisiirpaium videtur. E s l
. - eniin attendere (Gnece ) oculorum. Siu
, - aulcmad animum, convenienler et commode. Hic
.
enim, cum siniplex sit, el generis unius, in unica
n

u e

, , ' D facultale sensus inleriores soriitus cst. Iiaqiift ct

, "oculis audit, qui scripta legit, et loquitur digiiis
, . qui illis ipsis scribil. A d j k i l praaierea de Davidc
, ,
menlioncni, quam erga illiim bene animams fu r i l ,

undease nibil auxilii senseril; qualia c l istis
, ,
etiam, si audire volucrinl. non defnlura significal.
.
Ita enini viia nun prsesenli solinn, s<d fulura eiiam
, .
esse po:ituros. Nequevcro vi\ ipsa vos lanluin,
inquit, qui inores illius el pceiiilenliam aemulamini, babiluri cslis:sed in genlc qualibcl cliam fuerii
iUe mibi gratus el acceplus, 633 Q ' vii&m ejus iinitabimr. Goncilial enim amiciiiaiu genus
ipsum, scd aulmus et vila.
u

VAHl^E LMCTIONES.
* . .

a fo. / .

563

PROCOPll GAZ/EI

2554

Sic i^ilur c i vos ubique glorificabimini, ul omnes ;

.
; t l ;
undique exemplo vestro, qui illumiuali cslis co; , ;
gnoscendi Dei studio ad vos confluaut. meamque
! , , xaV
familiarilalem el amicitiam ambiant: ut olini de regina Saba, deque jEthiope eunucho audislis, cum , ; : \ ; .
genlis vcstrae pietas ad cos eliam fama pcnelrassei.
. Alque baec quidcm illis Deus pollicebalur : ad qune
,
cum segnius advcrierent, ad bomines accedens
; .
Unigenilus genlium omnium vocalionem opcratus
.
esl*. Neque vero fieri poiest, inquii, ul quae pra?di" ,
,

cia sunl absque Deo quisquam consoquaiur. Esl
, \
igitur ipse.nulla peccatoiuui iiiuliiludiiiis babita ralione, qucereuduset invocandus, qui co usquc inise- . .
; \
ricordia abundal, ul nulla eorum immensiiale su ' ,
peretur. Imo vcro, cum repellit, nounisi bono fine
(

k t

facil: et quod plane dcspeiatum erat continuo re- ^

sliiuil. Qui mulius cst ergo in miserotionibus, in
ignoscendo vobis pircusesse non potesl : cmn sit
bmnanis pcrlurbaliombus nequaquant obnoxius.
llomines enim quanlumvis injuriani studeanl condonnro : ira tamen aliqiiando probibenlur, quoties
doloris subil rci ordatio. Imo, si vel filiis donarc
aliqu d slaluant, cosdt-m persa-pc fuiura rei ipsius
piivalio, qu-e danda ftierat, reiro solel agere, el a
dando rcvocare. A l niihi, qui remillere el condonare decrevi, iiuPa peccalorum velerum memoria,
nullaquc privalio impedimentum afferrc valeal. Vos
deinde, si quod consilium iniverilis, posica mulalis :
ciim me uiei minquam poeuitc t. Dislo cnim a vo-

.
,
.
. ;
' , '
.
,
. \ \
,
. \
, . :. '
. '
, ,
. ;
' \ , -

bis immensis ralionibus el inlervallis. Cujtis rci Q

,
Ka\ ; , ,
fidein ipsa vobis ptuvia fecerit, qnam lcnae semel
ad fructuum uberiatem largicns, rcvoi-avi min- , ^ ,
, \ ^
quain : uude salis apparet nullum a me prolaliim
verbum Yanum essc fulurum ; vosque, si conversi \ ,
peccatorum veniam postulaverilis, cain csse conse- ' , \, *
cuturos. Ad legis prxcepta deinde convcrsus, vobi$ , \ .

inquii, veniam facilem efficiam; viribus nimirumad
\ .
corum observaiionem, addilis, vestrumque e capliviiaie 634 redilum, Cyro ipso, vcslrisque bosli- , \ bus, in pra?sidtunt veslrum daiis, gloriosum eff>cero. \ , \ , ,
U i eniin solvenlibus Agyplo cessit mare * , utque
, poslea ab eisdem trajecius esl Jordanis " : sic el
.
Tigrim iliis posl captivitalem pedibus esse irans
missiim nananl b i s l o r i x ; indeque lcetitia montes * ,
excilalos tanlam mulalioncin pro superiore ab bo- D .
itibus inducla vastiiale sensisse, ut practcr usilalas arbores ; novaruin etiain fcltirain (ila Deo benevolcmiam sttam tesiante) cdiderint. Oiscas vero ex iis.quae dicla sunt, Dei immoium esse el perpetuum
consilium; quanlumvis uno, pluribusve saecuus non impleaiur.
9

CAP. L V l .

635636

VERS. I - I I .

. N^T,

H<cc dicit Dominus :

Custodile judicium, el faciie justiliam.

lnstutenim

satu$ mea, ut vewat. wiscricordia wea, ui reveletur. Bealus vir

qui facit Ucec, ei homo qui relinel

ea, custodii Sabbala, ul non profanet ea, et serval

maiius suas, m faciat iniqua, elc.

637

P o s l

'-'.

.

,

.
,

,
, . . .

explicalam de gontibus propbeiiam,

III R g. , \ soqq.; A c l . 8, -27.

,
"

E \ o d . 14, 22.

\
u

Josne , 17.

2565

'

COMMENTARU IN ISAIAM.

%06

, ad Judaeos jam transil oralio; qui propbctai leiu , ' poribus vivenlcs, generis nobililaie superbiebant,
, \ , \
prolisque fecundilalem pieiaiis esse praemium cxi ,
stimabant: unde qui alienigence eunuchique erau',



animis concidebanl : hi quidem, tanquam ignobi , . les; illi autem, ut infecundi, liberisque carcnief.
Quo flt u l in moribus ipsis, et virlutibus, csse
.

beatilatem denionairetDeus. Neque enim quidquain

, , \ profecrrit, qui praedicta habeat, si justiiia et jti. " dicio carcal. Omnes vos igitur, inquil, abjecla
,

mentis incouslanlia, ceria judicio, quodjustum cst

, , quaerite. Nimirum, recla jndicia : aut etiam divina;
, . \
id est, Dei praecepla cusiodite. Dccet vero illa et
, *
animo cuslodire, ot reapse prseslarc : quo fit ut
,

jnslitiam fncere jubens, salutctn et mnericordiam,
, , , -
. *
, , \, ,
, ' . ,
. \ ' * "
, ; , \ . > '
,
\ , . \\ c '
.
. > \
,

,
*
;, \ .
c
, \ ,
". \
, . >

aut seciindum reliquos, justiiiam , in pncniiu

pollicealur. Puianl uonnuili, nc vidcalur ad lepris
umbram, lyporumqne observationcin adborlari,
salulem et misericordiam, id esl Christum, prope

es&e eignificare; cujus miseratione per remissionem servali sumus. Quod conllrmai et Habacum
bis verbis : c Adbuc mcxjicum, ei qui venil, ader i i , neque lardabil . > Ideo aulem revelatnm es*e
dixit, quod qu.ne de eo propbetae pracdixeranl, snis
temporibus in lucem prodiertnl, juxla illud Davidis : < Notum fecil Dominus salutare suuni. la
conspectu gentium rcvelavii jnstiliam ejus
Ea
i e

spe igilur conilndil Beatum esse virum qui hta

ciat, judicium nimirum el justitiam : non qui

facor-

poris praerogaiivis, nobilitate scilicel, et prole su*

perbial. Quibus el illa consenliunt, qiiift a Joanne
038
Baplista in bunc rooduin usurpala legimas :
c Facite ergo fructus dignos poenilentiae, neqne
videamint dicere : Pairem baben us Abraliam * . >
E l illa eiiani, quse a Salvatore : Si Ciii Abrabani
cssolis, opera Abralue faceretis * .
Opus est vcro ad Sabbatwum ob$ervationem,
T

[],

' .
ij ,
, ' , '
.

.

,
- D
\ .
,
,

. '
, \
, '
\ , ,

, . '
\
* Habac. , ; Hebr. x, 57.
* Isa. , M.

" Psal. xcvn, 2.

justitiam lueri et judicium;

non frigide, non osci-

lanier ad corum observaiioneui accedere. Est enim

cum islis laudanda Sabbatorum observatio; non
illa iners plane; sed qux manus, id esl acliones,
ab impurilaie alienas couscrvet. Iia enim eos, qui
Sabbata observant, spirUuales bosiias decel oflerrc.
Alienigenas deindc el eunuchos consolalur, (anqiiam
levis jaclura s i l , si sanguinis nobiliiate, proIis(|iio
fccunditaie dcsliluanlur : cum dlvinorum boiioruui
perceplioncm talia non impediaut; qua lanlum po[\o\nm (\\u justiliam colunt elpietaleiu ; in quo vera
Sabbalorum pos la sit observatio. Nou eniin mida
exposrii Sabbala, qui se iibri lmjus i n i i i o , oonihi Kaicndas, cl Sabbala, diemque magnum f^rrc
non posse profossus cst. Tuno vero, etiani si limi
corporaliter observari Sabbalum cx legs piacceplo
oporicrct, cum judicio lainon ct juslitia eliam
y

fuerat cusiodieudum. Non

igilur aiienigenam ipsa

generis oflendet varie:as. Quin polius iuler Abrabaa

" Mallb. , 8; Luc. m, 8;

k n

J>nn. , 5 9 .

PROCOPIl GAZ.EI

2567

2568

Di:o placuoril, , , *
iilios c l it) gcntero sanclam,
", . ' cl *
ipse ccnsobilur. c Nequc cnim onmcs qtii de Isracie
, . "
B i m t , ii sunl hracliliE, ail Paulus ; ncqiie quia Minl
. \
semen Abraha*, prorsus cl iilii : scil qui SMIII ftl.i
" \ ,
promissionis , seiuen rrputanlur . Non csl
deinde Abrahamo facla piomissio in eorum gia- \ . >
". '
liain Uniuin, qtii suum csscnt ab eo genus origincmqiic dednciuri ; scd eorum causa cliam, qui
, \
fidcin amplci lerentiii ; quiaesl cl ipsc lalionc j u . *
slus cff'.ctus. I I I I O !ie eumicho quidem, modo pir.s

cxsislaf, ips.v nociuiril slcrililas, qiiamlUiiivis l i u , ,

merosa proles poslulanlc lcmpnre bciifdiciicmis

loco babila s i l . Pollicelur ergo scilliepro libcro . ) ,
8

ruui mulliiudiuc, in sua domo sniique mamibut locum celebrem

639

**** daiurum ; aul >ocmidtiin

> , \
alios inlerprcles, manum et nomen filiii et fiiiabus , .
pramlanliu$. Dabo veroeliam nomen ip*i$, ait, per , \ .
petuum quod non eripielur : cttjusinodi il!ud fuit, quod Jacobo iiidituin
eumdem Israetem, id est
divinilalis coiucniplatoicn reVera prxslilil
\, ,
Quod si eliam sunl aliqui, qui sc, ul Salvalor
ob ,
loquiiur , proplcr regnuiu coeloiuu) castravei inl ;
^. \ , !
quia imdta snrri apud Palrota mansionts , (si

que urbs Dei coelcftis iila J*rasittom ; c i locum

r ^ c
*
ctiam eis inibi, inlra tfrbis hxijtie murot conccdi
consenlancum csi : vcl in ipsa eiiarn, qtto \n ter- , ris csi, Ecctesia ; in qtia excelluni puriiale ct h<o- \ , \
ncslate viii i!ti pcrcetebres, qui glotiaiu isiani h\ ;
\
,
Dotmno numcrosa prete melioveftt putant; ejust)6*>
, .
id est Cbrisii, Sabbata vcra non umbrosa illa CH \
tlodiunt. Alqne haec qiridem qui fecennl, vel alie5 t

iiigenat ^xsistentes in montem sanclnm sunm indu- C

cturum ee denunlial. Viclimatque ab eis, prectini

videiitet el laudrs ; aui eliam corporeas, si de bfe
sermo sit, qaae atite adventuin offerebantdr, acee-

* , oV
, , \ ^
.

plurum. Paiere enim domum suam gentilnu omiii-

bus ; u l Israeliiamm faslnm reprimai, qui gentibus

insulianlos, parlem se el sortem Dci, populumque
sancluin appellarc noii veroltatilnr ; imo el beai&s
idee pracdicare, quod sibi qtia?. Dco ptaccrcnl, cogni;a csscnl. Sed vide jam,qui priohbus anliqualis,
reccnlia omnia evaserint. Cavel enim lex Aimuonilas c l Moabilas Ecclcsiam Domini ingrrdi ; cuih
Cbiislus omnet in sanclam Ecclcsiain , qnae francti monlis notnine &\%mncaiucjirduclurum sv potliceatur : in quam qui admillniifr, ojusdom donis

, ,
, \ , \ \ ,
. \
, \ .
\
.


. . .
olileclabunlur. Deinde, lanquain a Irgis follu facla D ,
e i

deiuonstralione, acceplas eorum fore vinimas d i c i l .

Pcrcomiuode id ^, cum sinl veluli quaedam

hoiocuusia, quoiquol ee tolos Dco consecrarmd:
c x l e r i aulem qu:rdam, qnx cx parlc lantum cre-

msHitur, viclim;c ; qunles ii suut, 640

" n\a\r\-

monium amplexi, viiain Deo siinul el mundo Iribuunt.

At vero non geuiibus solum mansueius fiitiinis
est Salvaior. Congregabil eiiim, inquil, cliam dhy.erett

Ro:n. ix, 6, 7.

Grn. xxxv, 10.

" Maiib.xix, 1-2.

,\,

" J o a n . xiv, 2.

VAai^E LEgTIONES.
fc

, *
* ,
.
.

" D c a l . xxm, 5 .

rS9

COMMENTARII IN ISAIAM.
" ; , /irae/ ; qtii a legis inslilnto longius, quani
tcrra palria, rccesserunt ; dwnj se idolorym cul ,
lui mancipareul, hominumque dnctrinas el n i a r \ .
daia doccmii
: quorum de nuniera tamcn ille


,
, , .
ipse fuil Israel, qui de dispersione colleclu* e*i,
vctiTesqMi p i i , ct ipsi cliam Salvatorisdjsci, u l i . S U

. gtiificanlur \e.ro ferarum taltus iioiniue.gpnlcsipsa?,

f 0oj: ,
quac suiit posl Israckm congregatm. Saltuin enim
.
usiiaie alicnigenarum geniiuiu mulliitidinem ap , ,
pellai, quas ad *piulualcs epulas Lnviial. Indeque
. > .
est quotl in Aquihe inU-rprelatioiie, pro quo vmnei
, ; ,
besliic babcmus, omue ammal ejus scribatui'. E.i
. "
rtirsum : Omucs fera ejus. Cujitsuatu antem ejux,
, \ ;*
nisi ipsius ? qi.e vcro (era* appellavit sitttplt*
'/ \ . - cilcr, sed ejus prnvocabulujn addidit. In feranm
B S

' , c i i i m naliiram I r a u s i e r u u l , q u i s u b d i a b o l i l y r a n *
c . > \ *
niiio vltiun vixeroul abontui bunianilaie alienam :
" \ \ :qiios tamcu ad iutelligibiUiiu ne-nsam iwnc iiivi . > , \
t a l ; panis vK;e sciliccl comeuionem; nl la?ti i l l o d :
; , \ /
c Parasii i n conspcclu ,weo mensum , esur*
.
pare queaul. E s l vero apud propbeiaui aliuui e l
.
^
islyd : < Couiedileclbibile,et iijebriemiiii, quhprope
\ \
estis . > Cum enim a Deo louge abcasont, per l i \

dem ad eum accesseruiil, pauisqua ilJius, cor

^,
*

boiuinis confirmal * , parlicipes cflecti tuiiL Qtto<l

.
si ad bisloriam rcfcras, boc niodo scn&us duple<
,
"
csse polesl. Aut cnim propler populi roveisloiicm
xat .* \
a Habylone, qta3 sub Cyro, sub Dario, alque A r l a ", \
xeixcconligil, Israelem $econgregaturum dicens, r\

, . .
(eras etiam eis. coaclurum sc signiGcat. Eat euiin
6<

BT

\ ;

^ consenlancum aliemyeuarum quoqtie genlium nu-

, \ , rtiennu aliqucui sese illis adjuuxissc ; quospro -.

pter gencris diversi:alciu, moruiMque duriliem (t
ras appcllat. ctiam cougruu et familiariter cos ita indicavil, qui Urqelem dirupuerunl, toioque ore,
magna in ChrUiiun impielalc comeilerent. Itaquc 641 et eoe, qui wml de geniibus, lanqiiam ftr*$
ad comestionem invil.it, jueiamqtie vindicfac ralioucm oslcudii, dum ca:cos omues facto* jubel inlueru

Aiunl vero nonnulli quia [era* praidicnioni cro ,
diluras pravidisset, in infidelitate aulem peruian ,

suiam esue J u d a O r u t n muliiludium, excwcatvi

, ! .
illvs ideo meriio nuncupasse, quod fera* immani \ ,

.
,
. .

, \ .
r r * i*fiiv.V7n.
'Avfl'
S
*
/ . .

&.
' o^
intrr^
*
rf**,,~

.
. \
; , " ofxo> . ,
ft

; . \
< ,
\
"
15.

Isa. , 4 ; MaUb. xv, 8.

Ezecb. , 17.

Joan. , 50soqq

tale supcrarenl* Cseleriiiu pro qwo : Videle qua~

uiain ca>ci facii $uni, babemiH* Cu$iod*$ ejm cmti

Symmacbus cl Tbeodotie; Aqiiitas autta*

dixeruiU

$peculaU>res. Item, muti; sermonu exptrus Symiua-

cbus; Aquilas aulem, lingua impviiti. lieltiga*

vero qnhiaiii hoc loco caci euilodt
diranlur,
| i j et perspicacibus alu oonferas, le

C U I I I

o c u

quibus est illud, quod aeqnHur : Vox cutlodieitlium te elevata enl. Quod i l a c'leri i i i t e r p r e t a n l U r :
Yox cuttodum luorum voc&m exinltl. Est a(eto do

aposioli* eraio, qai pen^ica^cs et a^*Ui (ueruul

Ecl6&iai <Kuli. Siial ad fc/*ob eleiu tala : < F>ii
bominis, cu^lodem ib*di le douni Israel **. > cuntur vero \H>C loco J u i d a i c * gentis priftclpes ca*ci
custode,
M

et canes mu/i non vaientes lalrart, iisque

Psal. xxM, 5.

Jercm. xxv, 27. Paal. C M I ,

V A R I i E LECTIO.NES.
. .

. .

PATROL. G R - L X A W U .

81

iJtfl

PROCOPll GAZ.El

572

a Dei pocore lupoe arcere. Sed qtti s primi excv- ; - c

tou , \ - c
carunt, veramque lucein non admiseruiit, cum
aperle clamanlem, c Ego sum lut imindi
> au- \ , '
dieriiil? t rursum : Qui scquittir me non aui- 6 > \
,
luilabit in tenebris, aed babebil lamcn vitae .
, .
Dc bis nimirum illa sunt, q u a apud propheUm
c ,
icpertas: c Cum lurem exspeclarenl, Haclae simt
iilis tencbra. Cum splendorem, n caliginc anibu- . " ~ ,
\
.
* laveruni**. > ista cliam Saltaloris: c Caeoi sunt
\ * c ,
rfccorum duces * ; > quod esi ad mentein refcren , \ .
tlttin. Alqtie hinc esl quod cos boc loco propbrla
tapere non novitte adjerit . ad quod bis verbis ad- * , ,
borlaluret David : c Apprehcndite disciplinaiii, nequando irascahir Dontinus, ot pcreat/s de via j u - , , .
Ria . Sirtit infidelibus conligil, qui a via evan
fcHica abfnanles ob id cum grrge pcrierunt, ^ ; \ , qnod nott solum, ut canes, cmn non ctistodirenl;
. \ .
strd 4 2 biporUn more in enmdwn saVirenl ;
, \ qttalia de ipsis liunc in moilnin legimus : 8a-
vrdoies tni non dixerunt : Ubi est Doiuinns ? et
.

qni Ifgetn tencnt uie ignorarunl . > E l pastorrs

impie m me egemnl, qtii ne ad lairatum qui- "*

,

dem usquc progressi s t i n l : sed nibil onmino a

.
M

e e

dormienlibus differenies, vanis tatitum imaginationibus, yeluli qui somniant,* jatciHlerunl; quo f a Clufn st, *t viiis delectan Symmaclias, somnia auleiu fingere Tbeodotio; tilerqne simul qukUrm.
9t dormUathnem amare dixeriitl.
\ , '
Tales igitur in exuaneos contra qtios vigilantos
. 5
sobrios esse oportuii, ipsi se praesiitcrunt, in
, ,
tfomesiicos aulem impmlcntcs, qui commisii sib(
\ .
(Kicora, magna i t incxplcbili cupidiiate depasce, ,.
rent. Jura enim corrwpli donis evcrlcbanl, sieul
est a propbela prius cxprobratum, itbi cos furmu ' , . .

socios esse donaque diligere conque&tus rst. Qtiin
, \
ei cuin Dco Habacmti exposhilans in b.xc vcrba
eliam cnimpU : c Ex adverso uiei fucnim est judi- . \
tiun); e l judex acoipit. oain ob rem dissipaia esl ,
lex, neque in iinem edHcitur jndicium; qoia i m - . > \ ,
\
pius prwvalel adversns juslum . Eo ipso deinde
\ , . \
qnod decimas lantum do fruclibns pcrctpere debebant, anelbum, nienliiaii, cuiuinuinqiie ip- , .
\

siim decimabani : justtliani vcro, misericordiam

. \ '
el fidem, lesie Salvatore " , negligebanl. Quo fa- &,
,
ctnm ef, til omne* ria $ua$, non Dei secutot esu
, ,
drxeril. Neque vero lalcs sc lanlum sigillatiin pr* .
siiterout, scd unain oinnes opinionein secnti mala
concilia inierunl: cujus goneris illa fuerunt qua; , .
in C b m l t i n i e l aposlolos habuerunt. Cuin enira suas illi vias sequerentur, v o l u p i : i i u m se s u a r u m ,
k

eft

q u a m Dei amaiiliores praDimerunl.

CAP. L Y I I .

. N Z ' .

YRRS.
Videle quomodo justus periit, el-*. 7 ,

uutlu* vir tuscipit corde* Ei viri jtuti tollunlHr,

nequi qui$qnam esl, qui coiwderet. jach tiqni,

*
. 'AJXU *
dem iniqnitatis subtalu* esl jusins. Erit in paee *e
\ .
"

puttura ejus, tublala est de medio. Vos nuttm . .

accedili huc, fllii iniqui, temen aduUeroTum, et

,

meretricis, clc.
,
. .
Uaque nefaria eorum iuCbrisluiu c i justos con' \
" Joan. vm , 12. * ibid. Isa. L I X , 9. M a t l h . xv, 1 4 .
bopbon. , i . Habac. , 3, 4 .
Malth. xxm , 23.
7

6 9

Psal. , 12. Ezech. x x n , 2 7 .

2573

COMMENTARIl

"

IN I S A U M .

<5 cilia

.
"

>* ,
.
\ ,
. , *
tia * , .
, ;
.

, , \ ;
, ; ,
*, ;
, Voi, .
,
, -

addidit, r u ; u dixit : Videte quomoitd

et nemo suscipit
corde.
Sedenuu,
qni videre poieranl, qui cacci eram? Annon eniiih
si ipsum osscnt inluili, converso ad oeeonoiniam,
qiwc conlra se est, aninio, non ex adverso dixis*
sent : c Ligemiie juslum, quoniam inuiilis est nobis ? Eral vero i$ juslus, $43 <\ peccaium
ne>ciebat : cujus ei qui eiiam panicipcg iflfcdi
sunt, disciputi, justi quoque nuncupanlur; qitoa
isti, cimi evangeliciini scnnonem proniulgareul,
itiieremerunl. lnierfetcrunl igitur jacobum i r a Irem Domini, et Slephamun, cum ad scclcris
impietatisque magnitudincm non advcrterent; quod
ipsum est nequaquam
cotde
suscipere.
E*t vero etiam facie iniqUitatis sublalus
jusius;
quod idem plane est, ac si ab injtisiis superatoi
esse juttos
diccrcl. Simnl aulcm e l mortent < t
resurrectionein Domini signiftcavit. Pcr
$epultutam
quidem* tr.oriem ipsain* resurreclionem auteiii oo
ipso, quod eam de medio $ublatam e&se dixit.
Obscura enim fuit, cum in eat, qui seputlus fuerat,
non remansissel, ipso leslante angclo, ciim acce*
dcre, locumque wbi jacuisset inspteette liortaretur . Qui aulem tit pace ejus fuisse tepultura
dicatur : nisi vel quia tacens* nibilqbe conlra affereus,
inleremptus esi; telquiajure in etim tion dccertavil bujiis mundi princtps, qui nibil in eo culp;c
rrpcHi, vel eliani, aiunt, quia ab Omftibus Juduiorum ducibus, populo ipso consmticute^ nulloque
^ repugiiante, Irucidatus estf Multo deinoeps iu

- ;
, * ^
c
; ,
* \
,
\
; ,

\ ,
* \ ,
*
d

slalim

juslut

.
.
' $ ^*
' , \, *

; ^ (>
, \ , \ , \ .
* c , \
. *
\ , &1V
. 0. , .
. \ '
. >
\, , .

loltitur,

Dcum arnorc propbeta incensus In eos 'mveliilur,

qiti noiidiun propbeiarum sftnguine s a i i a l i , ad
Riimmum Crudelitalis apiceiu ascenderunt. Grave
enim erat olim propbelas ab eie faleo accusaii :
qui iamen et i i morlalcs erant^ servorumqne in
numcro iiabiti. Sed quid ad illud rcspondeas, in*
quil, quod sutiin advefsus illi, oniniuiiique Dmi.iimm iingiiam
acneninl? Samarilaniiin
cniin,
vinosum, noibtim ct insanuin esse
ad Pilaliun
deinde perirahentes luibas eum excitare, Ca;sari
deftique ne tcciigalia solverentur, probibere
ausi sunt alQrmare. Hinc illa igilur, qune apud
Isalam dicit in bunc modtim Salvalor : V,c ipsis,
qiioniam recesserunl a me : niiscri siitif, quoiiiaiu
T t

* D in ine Impie egeruni. Ego redemi eos, ipsi vcro

, .
,
Idruti sunt in me falsa
Elsl haeredcm esso
ignorarcnt : Venitc, orcidamus enm ,
- c \ ^* >
dixerunt tamen. Sunt et Psalmis ista ejusdem :
\ .
c Pro eo ut diligerenl me, delrahebant mibi .

T T

Yocat aulcro fMo$ 644 P^^oitit

et teneH iniquum, lanquam qni salutis auctorem non adniiaerint, de quo Moscs sibi non lacendum putavit i unde et legem eos vlolare contiierit.
\ \

,
. \ ,

Sap. , 12.
Matlb. X Y V I I I , 6.
Osee , 15.
Matlh. x x i , 58.
Psal.
T A

T T

7 e

Adjicit

vero et temen adulterorum esse, mete*

trictique adiilteros, ftornni eiiam de nuineto

JodaRorum duces csse signiiirel. Cum Synago^a

Joan. , 48.
4.

Mattb. x i , 49.

CTIII,

V A R L E LECTIONKS.
. .

Luc. xxiu, 2.

t e

Imo

P R ' ) C O P I l ..!
275
enim veluti foriiicabanlur, qui maudaln sua, , iv. :-/. 1/
legem docercnl : quo factum csl, ui iion abs re
,
or/; / p r meretrix ca nominata sit, quae horum temina <*x ^.
.
ccperil. Cum dcinde Dominum Iruiidassn dixissel,
>!' .
jamdudum odio in Deum lalorare eos oslendit,
'/ \

qui ad idold olim conlra legein (quae Detim ado,
rare, eiquc uni servire j u b e l ) solerent adhorian; ,*
caclerosquc cliam, ne solis impios esse sibi sufli. '. , ccret, cadeni docere. Eris igilur, ail, pars vulpium,
> . " ,
id est dxmonum, quibus ipsa servivisti : quos ideo
!; ', ;
eliam truebrae manent exleriores, quod ad (c quo *
rJ>
quc filiorum immolalw, boslibus ipsam indueen \ [],
tibus, pcrvcniura est.Sequilur vero : Rt retro postet ). \ ,
hoslii posuisii wemoriale tuum; sinmlacra nimirnm

,
pro pliylActerio in pignus idolotalrise usMrpaiis,
/ ,

q-r.c ii) memoriain sempcr rodircnt, vcl foribns ,

ipsis insculpla erant. Pulabas nanique isla esse f meipso ih\ utilorn. Qui cnim quod malum csl
. " app lalur, nisi Saliein colore leiws ipsa bouiialis
.
spfMics appareal? Dciude, quod super moutem ex ) ; , .'
celsum ibi cuble tuum :<il, jnxla idola propler
,
insonmia doni ivissc signii&al. Alque lisee qiiidom :
. *
tn cutodes ca co$, wutosque cnues; quae mnem
;

dcincrp sequunlur, laiiqiiam adversns Jerusalem

. ;
ipsatii, Judasorumquc svnagognm dicundir : qiiam , \
,
dorm-entes sernm, vt;l (ul inferprclaiiliir alii) cnbile /

.
eorum, ciisiodum nimirnm, de quibus scnno csl,
6 ,

dilexissc signiiical, o:miiqne cum cis viam siiam
, , '
fornicalione, id est, idololatria, neoyoinanlia, au
; , ,
guriis, caterisqjie rjiismodi refersisse; et ila mul
, , \ ^
t

tos u removhse. Ciim enim Hicrosolymis p r o - 0 ^

*
p!icta3 ipsi piiqie viri discederent, roces istas m

eam 645 jattabanl : Curavjmtis Babylonem, et
, \ .
noii esl sanaia. Iklinquanius eam, el abeamus
,
quisquo iu lcrram suam ; ita Jerusalero Baby ,
lonis nomiuc nuDiupaules. V ^ l cor:e curiosa vi . " \ ,

ciid ciiltus'arniiil..lOi.e, ii-genlem denrtim muliu

' * , tudinem se longe remotam an plexam e?se ro ipso . "
tlguifirat, quod legalus tillra lerwinos i>uo$ cadnu ,
. )
iuiserit. Uabit autein in Iiunc n odnm Syu:m;ic!:i
;

inierpreiaiio : Muliiplicahii pigwenla lua Misibli'

. \\
vades-tuos utquc longe.
.
; >

; /
E*l vcio tanquaiu ad loerclricem , qna^ se ad
^. "' \ eorum, qui illani adiMini , volnp'aiem exumol,

^'oralio; unde el ad inferos usque humHiatam esse, ^^ $.

. . ^ , &'mullisque ilineribus tuis laboraste dixil. Cuin eniin
. \ ,
in cclsiludinis gradu apud Deum non pcrsiitissct,
\ .

humiliata eti. llaque dicebat : Fi ios gciiiii et

; . exaliavi; ipsi auiem ine aspernati s u u t . Qui , , *
nafii aulem esl liumiliiatis niodus ? Itincrum varie>> \ .
tas. Non enim viam unam, et regiaiu, sed inultas,
\ \ , 'ei abtrraoies sccuta es; qaa; ab aliis semper, ad
, \ , \ $ .
alios dcos irausire consueveris. Quale solel iu i m
mensis eliam volupiaiibus comingere, cum divilisn,
. " (am pelulanlia, cum vana gioria obiurbaui. Ilinc
R 0

8l

t e

Deut. , \.

1 9

Jerom. L I , 9.

Isa. , 21.

8 1

ibid. 2.

V A R I ^ : LECTIONES.
.

* . \.

2577

COMMENTAIUL

IN 1SAIAM.

2573

. " c , , - il!a Jcremise : t l n cuptditatc animac sua) fere ; > \ , .balur qttixi q u palilur atiima on facile potest
levocari
> Ideoque idem, q's oam irwet aver . wjms,, polulavit. Neqiw wro JeruSalein, inquii,
. ^^ , .
puixe malis iitcumbore desinebat; rpinm Ijis verbis
-h ?. \
alloquUur : Non me rogasti; atil si>cimdti>n Aqui.
la*n: Nou preeata e*, ut ten am cotnequererts.
; ; >
Fuerat etiim inilio uibil pecrare qftidin, lempe / * ; j-anlis tmmorari auiem valde, ct poi severare, dt>
. \
epeiaiae. Cujuemodi est el iUuil'. * Nonue qtii cadil,
. > ,
non ivsmgii? A u l q n i a v m i t , iion reTortilnr*?
,
Est wiiin sui eorutn, qtti rcsipiscunt, admissionnn
, . .
fticUis ei promphis, qni por prophelam qiiemdnin
Iiunc i i ^ niodum. loquitur : < Convcrtimini,
ftiii reveiiemcs, ot sanaho conlrittoiies vcstras . A l
i - l i . tanqiiaip sorvare Oens IIQII posset, cum ftabylouit ingriterei*,046 idobrialriain addtixtirunt.
, ; , * Htnceet quod aii : Qaem timens mentita e$ milii?

Qaid eniiH virinm mdrlalts habet Babylonius, si
; \ 'Q
cuoi i>eo conferalur ? Seribilur euim de Dco apud
, \ oi ,
pruphctaui in bacverba :tQui cdnlines orlwm terra!,
, \ t \
elbabilautes in ea, canquam loous*.Et apud eiuii , \ ,
cui UNOHHO genie onines, lanqiiHtn gniia dc cadn,
\ ;
el laiiqttatn saliva, ei quasi RittHUMtliim sia(orne ropu ; > 6\ .\

Unttii? Cui Doitiiiiuui oonparaslis ? A l Aquilas,

, ,
pra<)Uu, Quem iimctitperierritn4s, legiimis: Mansisii
6\ , ,
iuqiiii, KVCUIO un$ m</w, et sine pietaie; quasi
, \
d i c a i : Qiiantumvis ipsa olim ptamTc Utte poiliceri
,
* ,
viga sis, uon prestHisli tanieii; s^d meniit* , \
,
* .
ttiei anfea non *is recordatn : imo
kninc qnidetu
, \
talis perwiansisli. Eatii ob rem hdtnqAam I dcscr , /..
Uim,-ieqbe dcincepe jusla ira nica a-ppreberidi-l,
* ; ^ C q , ^
/ a tuu .'cviiicai. E l qnis Ife lum (leohim
\ ^, \,
eruei? bu\i vei*o in IIUHC inoilttm ettanr aliiubi :
, . \.,
c E l in inalormn ItMapore dicenl: Srn-g^, sHva
, o s . > Csel^rum qito loco: Erunttl le in
tribuln,

tbne t*a, habemus : Erumii1$ $ynagoija iw,ih?er '
prelatur Syuimacbire, inuliles illis esec aynagogas
;
aperte demuuslraus : oisi malis polius ita tongre. , \, ,
gaiorum idolormn rtilUludmcju vocari exislimare.
, . . \ *
I>lui aetem, ait, toUti v*ntu$; at dcoa -neiftpe, aul
<accusalas. Nain et apnd Eiechiekm K l o r u m syna ^;, . \
gogam ailoqtiitttr in btinc modum : c Qacmadmo t \ * ?
dm fetisli, sic erit tibi . E l aptid leaia-n :
. > \
c
impio ! secundum opera irtumiutin cjus contin ,
get ei . Uoc veru loco etiam deepeciam fore,

. . ^cxando ab ea deapectua ipse sit, jusUmqiie maio

, , r u m ullionem esae, signiii
signHicui. Atque Ua?c
.
quidein isiis* Cttlerum qui bonatu parienr, id est
' , \ ,
itein, elegrunt, juUm et illi uicroeduiii qnoqne
\ ,
sujit babiliiri. Terrum eniui, q u * u ilibns pron>il

lilur, monlemque
$a*clu$i,
coolcsiem uiiuiruin ci, \ ^
viutem, pog$idebunt,
aliovMuuioe-eo ipjso magisirj
.
videbiinlur, quod cos ad vias popujj
purgttndas.
; , puiU el r e i l i s , nullaque obliquilaie ck-pravalii
\ 6 4 7 precepuonibus adborubuulur. Noque euiiu
, \ de *ua lanlum salule esl sollicilus, qui recto ad
I s a . X L , 22. Isa. X L , 15 ; X L V I , 5 . ^ J q ^ m . - i i ,
111.11,24 * J?rrm. , 4
i e r e m . , 12.

Ezccli xx.w, II.

Isa. , II.
V A R l i E LECTIONES.
8V

m 0

S T

8V

8 9

88

i U u

8579

PROCOPll G A Z J E I

2580

Deiiut ilincre conteiidil : *cd jubet eliam pietatis \

piam conslehii caeleris, ei quae vidcntur in divinU . .
Scripturaniin lectionibu& esse ofendicula, ea rpsa
planiori iiilerprelalione loltore.
- \
Conveniat vero ct i.sla de apostolorum cboro
.
dki exislimare : Qui saneii mantis hceredilatem ,
adierunt. de quo gic c l apud Davidcm quari legi- \ *
; > \ \ . 0?
mus: QuU ascendel in inouteut Domini ? > et
,
qiue deinccps. l i n i m i r tim, qui vcuemeniiskimo i n
Deuiu ainore $sluaiiles, qtii&sea Clirisii dite<s(kme ; ;
{, , , " .
* p a r a U i r u s esset, postulabanl * ' ; q n i b u s et illud,
a i l , icspoiidebiiiir ; c Paraie viaui Doinini, retias . >
facile scutilas ejus
Qtfomodo aulem totli offen- ; '
dicula pr#cjpit ? \ia iiimii um fidei expedila, le-
, . gisquc ia4ali$, qua? vix adnupleri poierant,
sublatis ct abjectis. Cujus generis est et illad : \ , ,
Ambqlale per porias meas, el lapides de via pre- . > *
.
j k i i e . Quod ulem est ac gi moksiia'vjani liberarp pr$cipercl. A\ sunl, qui l o i a m i s i a m oiationis ^ ,
acriem bqjic in inodum explicenC. Posl f a c i a m
. *
eoriiiu, (|ii33 supeiius dicla smrf, p r o w i s e i o n e n i ;

qua japi vitas ralione illis podaiUur, demonstrai; '
,
(idvenafque deinceps, et ennuckos consolalur, qtii ;

ip benodicio g e n e r e p r i v a r i exsccraiionis
.
loco bajiehaiil, noqtio s e idco proniUgaui in lerra
hitred\iatAm adirc posae putabanl. Necessario a u - (& ,
ikia eht c o n s u l i t , q u i respoase i l l i , quod ad
* ? 4,|\ !
pxccbii^in pcrlaium e&l, fu(uri epint obtioxii; cttm
, ^,
ie getrere ipstug spadooes csse efl^cturoa audiyil **. Q u o CUM d>vciiissent Daniel, i p s i q u e t^es .

pueri, copsqlaiionem ex bis verbie batiserunt,

.
Miiqiiaui qui f r u s ^ a Dei mandali* non paruissetilH.
Oui lale^ igiiur futuri sunl, eos se ctuit alienigenU piolafem CQleqlibus (oHecturum gigniiicat : caeteris . , , ' aqieia lide carenlibus a Chaldieig Jpsis, qui iu tos
, ,
lcrarmii iMorq^ irrue^l, iugeniia niaki ideoesse cx, * 1
.
tipectanda, qupd iusaui epoii^e effecu, rabiososqtic
0

fatwi iinilali ne doiuinos quidem suo, vol eos, a quibus pascuntur, agnoveronl; iiuo ne latrar*
quidem vabierunl : 648 quod ceile ct 6og pali contlgit.
, , \ ,
^iiun entMi, lanquam in iomao ei lectis, ad ea,
Uiitt a dasitMHiibus dieebantur, a d v e r U r e n t , dormi- , i - u c , '
iare te Ungebanl; eaque rejiciebaul quae sibi a
\ , |>eo ex n o i a e t . perspieua veruni lide (quaiis est
,
de solis greasu reiraclq, deque c e n l u i u e i ociojiinU qtiinque niillibus intercmpti^ bistoria ^ j , \) . ,
^\ evenlqra ess praediceba.nlur : ad quae ctitn ilii caecutireiil, nulla^ maloriwn satielate c a p i e b a n m r . Imo , ! , \
,
vero cum calamilales iniuereoiur, qti probis et
. " ' jusiis accidunl; ciim ad morteni etiant vi fierirahi
,
vUerept, virtuii etiam ipsi, laiiquam nihil babeat
$
ulili(ati8, de(rabebaiil. Atque inde eel, quod cum
tle iis eseci anlea locutus, qui justum perime d i - ,
cereni, reprebcnsloncm adjeeil; videre nenipe
, '
ipsoe eorporalem qiiidem eorum inlcrittim; sed
$
^is utilem csse leuiporiim conlractioncm bonaque
.
" IV Reg. , 17,18
Dati.
Isa. X L , 3; Matlb. , 3.
" Psabn. . 3. ' Uoin. , 5.
| etm,
IV Reg. xix. 3o.
V A R M S LECTIONliS.

9 9

t %

2581

COMMEXTARII

IN

ISAIAM.

, , \ * > spe liberari diflicullaiibus : quod nolnnl ii considerare, qui Jws/i vhae pcnilus advcrsauiur. Ddncepn,
>, \
quae impietaiis scelcra eo ipso admiseriut, quod iu
.. '.
monlibns propritsquc dotnibus aras sibi excila.
riut, quod divinationis et augiiru syinbola appen ,
derinl, unde et ipsi h\ caplivil.item Iradendi sunl,
; ,,
demonslrat. Cuni enim vos, inquit, rermn urgoici
. \ '
Jtecessilas, adquemlibct alium polius quam ad iue
. \ .
, confugislis, legalosque in jEgyptnm el ad genies
. \ rcmolissimas de auxilio niisislis, a quibus euiu
^, \, repulsam passi esselis, ad alios nirsnm prope.raules, nullus vos ilinerum labor, nulla mUeriariuu
.
, magnilttdo rctardavit. Deinde, poslquatn calamiia' tes iwnitatus esi, remissionein iilos, qui Deo ad .
k

bnereant, consecminos es$e proutiuit. Cum iwenm dcnique, inquit, ipsi montem snnciHm fucrint coneeculi, omne prorsus aufeni idolum, omnique offendiculo va$ Domini purgari, qtio facilis fiat in cis
arabulaiio, consulent aique curabaut.
Ve
ie-xar\
- 649
*- *5-2. Uac dicil Domiuus alihsimus. qui in excelsitt habilal in wtemum, sanctus tn
, '
,

, tanclis nomen ei. Dominus aliissimus, qui msanclis
requiescil, et pusillanimis dal palientiam, el vilam

,
6

xajoiav, his qui corde coniriti sunt, e i c .

. . .
Postquaiu JndaicaB gentis principcs (quos caues
, muios elc:ecos,cxtcraqueejusmodi, nuiicupavit )
\ ,. \ , \
poslquain eliain subjectum ipsis populum allocu ' ,
lus esl : ad eos jain, qui inier ipsos pietate scele ,
rumque suoium poenitudine alDciuntur (quos
' , \
\ appellat contritos corde) sermouem convertil.
Erant enim eiiam inter i p s o s , licet p a u c i , Dco a d ,
\, \ - dicti propbela?, prophetarutnqne discipull, suam
, , , .
lpsorum populique catamitalem lngentes, rgeiitcs,
*, \ \ , C w i g t i s i i a l i \ el qua? deinceps. Deus enim, qiiaiitumvis oiunium supreinus, oon tiumitet *amen de ,
. ,
spicil i sfd graiia cumulalos in attum evebll, su , ,
pcrbisque r c s i s l i l ; juxla illud : c Qui se bumi*
/ , , \
liat, cxaliabitur , f et qui exaltalus esl, biliabitan '|\ .
tem Deum accipU. Ideo enim el nunc ciun ipsU
, ,
colloquitur, ul eos ipse exaltet; el in cis, qui
.
\
sancti suni, requiescat. Non esl fgitur loco, srd
, , ' \
babitu rensenda 650
oltiludo, per quaiu
. " \ -
eis ipse, qui digiii sunt, adesse consucvit: cujus .
modi illi eliam fueriiit, qui de se in iis quae pcccarunt, bumiliter sentiant.
* ,
Sin autem ul bomines, propier piotatem etiain
(
nflliganlur, eosdem fortes el toleraulc facit. 1,
) \
cit enim patientes, qui paliens est : ei vitam largi , ,
lur pcrpetuam, qui vilce fons esi, quiqiie cor con
. "
tritum non despieil. Eos itaque bunc in moduin
, ailoquiiur : Non euin de peccaiis oinuibus, q u
, ul bomines admisistis, poenas sumplurus, scd ubi
\
vos leviicr casligaro, populi peccalis condolere
, , , reapuens, bos quidem, tanquam revera impio,
abuviq>
qui non resipuerint, ultioni tradam seinpitcrna* :
6>..
vobts autem iram ipse remtttam El enim mllii,
4

t v

111

* Isa. L V I , 10.
k

J . .

Iltbr. x i , 37.
. * .

' I Pelr.v, 5. Luc. , II.

VARL L E C H O N E S .
" . .

2Vs3

PRQCOPU GAZ

Di decct, spiiitu* il!e cura?, qneiu vobis

2:
' , \

ipsc largiiu siun, qiiemque, cmn bcmincm crea , \

r*im, iu autiuam viventcin inspiravi, de qua etiara
c . \
dirluni csl : c O.nnis spiiilus laudet Doininum .
fl 0, !
Kl apud Jubum : c Spirilus Domini, qni supcreslin
.
uaribug iiteis. Spiriitis anteut oinnipolciHiscsi, qui
\ , , * *0
doo.el ate
liaquo cl vos cum ipse casligo, lan , *. > ,
qiiam Paler id facio. Quein cnini diligii Dcns,

casiigal*. > Qnod qiiando passi eslis, apeile valde .
\
wnerore eo, qni gccuudiim Deuni csi, vos affhi pric ,
vobig lulisiis, cuiu ob pcccala Irisies esselis. liaquc . ( * /
qni vilae resipisrenliam viderem, jnre vos ipsc ta- , , *
Huvi, veroque adjecla cutnoUnione (neque enim , > ^
vana sunf., quaa a nic prodeunt), pacem largiiug
.
nm, vulgarem illarn; sed qua cuoi vicinis,
. ,
9 9

hngeque rihiioiis populis baberelur. Aique bic qui- . , *

finis coram fuer.l, qui mea caeligalione ju- ;

vanlur. Qui aulcui tales fueritU, flucluabunt. 01
.
Onoinodo cniiii, inquil, quiesccre, et gaudere va-
,

,
ieant, qui a Deo separali suiil ? Sed habet in bunc ,

nioduni SyimnaLbi iuterprclalip : Jmpii uulem, .

\ .~
lanquam mare fuerinl, quod ebullil. Quiescere enim
, \ , \
uon poieruni', et ejicienlur ad aquas ipsiui, erumque conculcatio, et lulum. Aquilae auleiu : Et ebul- , .
%

I aqna: ejv* conculcatioiuem 651

; tanqiiani aliquando quod babetur dc mari ^Egyplio, vel de
quibusdam aquis impioruiu luullitudiaem excepltuis dicatur.
Nunnulli vcro proposiUm \crborura fceriom de
^ \ loio Israeto dici ailhuianl, cujns se reliquias per
^ cpastv, lidem inCUrisio scrvaUirum polliceaiur *. At quod
^ .' , 6
in *xc*Uis habiiare dixil, natuialis cjuscxcelleiilbii

,
, (cuui sil ) natura uibil sublimius) uullant iicri
(
diiiunuiioueni
demonslravii:
"

' secl eamdem seinper

), \,
uiaiiere quanliwiivis illam Israel, ipsu, quod
, . *
ruiii cuui idolie coplulit, iwuiinuere conalus sit.
; - , \
biipuris ergoeum cogilatiunibug veluli profauarunt

qui tauclut est quiquc in purUicatis per fldeui re*

, , \
(juiacit : quos si ptuillammilale vicieril laborantos, ,
ad virium collccliunein, cordisque robur cxcitan- , \ diim pobortalur; cigque vilam veram, qui spirilu .

c^entes eunt, verboque obicnipcraul, elargiUr. lu
.
riuisluiu euiiu sese exlulerunt qui de Israele re , *
miuiserunt. Quauquam laiiicn ct eos bono esscanh. , *
itio, proptcr rcliquias, ct saluten), quaiu ultiino
,
^audeui cowseculuri gunl, jubel. ,iuquil,
.

in faiem usque iram exlendain , propier ea qua3 .
majoribug vcslris ipse gum puliicilus; et ob id jy * ;
iiam, quod estis a me omnes procrcaii. Ncqne . ^ \
niiin quod spiritus eyresi'wi\e addilur, de sacrosaa- ^
*
<i) il)o,qui (uctus uququaiQ dici qneal,inl^lligilur: ,
gud eum dicliouis abusioue, qui in iiobig ab opifi- , \ ,
, . r Ueo faclus esl, siguificari voluil. Nonuulli eliam
duin pro egredielur, involvetur dicunl, flalum illuin ,
, ' pukanl intelligi, quj porpori conuuispetur, licei
"
t^mdem cuiu eo subslaulianj non babcal; sed, uli
* , ' ^*.
M<geg a i l , suporue deimllaiur. Lcvem deinde vocu
e t

r )

Pgal. ., 6

ioh xxvn, 3.

llebr. xn, 6.
VAULI:

Tf-

TP-

9 j3-v.

1& .

Rom. x i , 5.
LECTIONE^.

8585

CuMMBNTARII 1N I S A I A M .

26

K a l : , uUioncm, si ciim pecralis eqrum, cumque ea, qtiam

. .
Clui>loiululenilil, conltimelia conferatur: ob qnam
,
xopw/tfft
el eos se antoa aversari .liunc rn niodum lcslatuS
-*

esl : Cum extenderiiis manus veslras ai ma

avertaiu vullum metim.a vobis. gi Hfiulliplicaverilis preces, ion exaudiam vos. Maniia eiiim v<-
slras angulite pteii* guwt \ Ceggabo laiuen ipse te aversari, cum poenilere 652
trhiemque
ambulare conligeril.
,

Vera eniin consoltione polieris, qnae per Clirisli
, \
graliatn juslificat iu fide, et saucLiOcaliouo replci.
. \
Nam et adoptiouis in fllios, el fuluroruii bonorum
,
, '
pariicipvs factet, et pacis super pacem, id est, p
. . . .
cem perpetuo maneniem Israeli qui prope es/, lar
. . .
gietur. E i a n l < eorutn illi callentes, quas in lcgc
. . . . . < ,
el propbeiis babebaniur. Quse certe etlmicis procul
. \
Tei>iotis idco ignota ftierant, quod illis carereui.
- oi , fctos cnim I W J C eliam verba Paulus alloquilur
^ * .
c Nunc aiitci, qni aiiquando eraiis longe, farli cslis
,
prope In sangitiiiu Chrisli. Sed Cbrislus ulraque
,
unum fccil, duos creoas poptilos in nevum unum
,
heiitineu; el niedkim parieiem maeeriae goWens
\ , \
Patri reconciliavii : ad queiu el isla ejusdem
\ .
legimiig : c Volo, Pater, til, qiiemadmodum ego et

.
'
l u i m u j n surt>w3, sic ei ipgi hi nobia ununi sinl .


Atqti) quod gnmitiuui egt, et praecipuum, adjccil
^,
propbeia, cum eet %e sanaiurum: qui auieinex cis
\ ^ ' iiiliiielos fuerini,fltictuatnrosdixit. Suntenim eo . ,
rum uotiimlli ipso etiain leuiprre, qut) fiel vocalio,
, \ perlin&ces futttri, in qtios smiiet igta etiam Apos ,
loli : < Quaifdoqnidein veritaiis agiHrionciii non
. ^
receperuutt ideO iuillel illis Dcus operalionem cr, ^ roris . Et Salvaloris : Ege veni in noniine Pairig piei, iveque ute accipitig. S i venerit alius 1n
ufov
' , jtofuiHe proprio* istuui accipieli ; fdtuiH iniqufUiig gouiuel. Atque illi qukleii ipsi s u M , qtd anw
, -,
u>ae fluctuaihntm patiuniur, maris imvar scipsus

uJciseeule* : qeod quos fluctug ad liitora trudil,
,

aggidue pai i l quidem; ged eorumdem \u se rellexio ^ .

nem rursuni paii cogitur ; non alUer quam isli,

\ \) qui cordis scmpcr (lucluantes cogilaliuuibus, quics . ' eere rtnnquam polerttnt, neque gaudere : quld ni ~, ' .
ihirum vcre gaudio, id est Clirisio, desliluiniiur.

QuanlM.nv s ettira gandeanl, qui corporis volupta. ,
4tbus Hidulgeut; extrema tamcn occupabil interi , \ ^ , *\
lug. Est enim unum ilbid et solidum gaudium (\\\oA
, , \ , *
1

Vpav, \ , .^ | ) vil perennilalein affliclionibus inolitur^ Nique

?ero prciereundttm esi, qtiod supcrius dc sanatio ^ ^ *
ne, depna, 653 dequeira remissione dicluin esl,
* , *
ad reditum ex Agsyria noniHiItos retulisse ; Deum, ,
qne per remotos et propinquos, non poonilcnlibus
,
modo, ged caplivU liani omnibua uno foederecon , *
gregalig veuiam largtri sigiiiiicasse; quamiiiinvis
^ .
Dco propler (kuMeiUaai tHui qnidam viuimweg, qmtiam autcro propter vila? turpitudiHeui roniouorcg ; quibttg aiTeliioaeu ceiDicieuiia auilicitperpeluo cotilarbaia.
k

Iga. ,^.

Joau, xvn, %\.

Ephes-n, io-15.

I I Tbess. n, 10.

Joan. v, 45.

V A K L E LECTIONES.
%

q . , \ :, \ : . >
, \ ,'


,
PROCOPU GAZrEl
CAP LVIH.
. NFP.

054
- *
Clama potenler, W[xtpmrti%.
-'. ,
Quasi
tuba
mtolU
vocem tuam, et anmuntia popu

, meo ptccata tua, et domui Jaeob iniquitales iua$.

,
Me de die hi diem quwrunt, et no$$e vias meas C N .
p/unf, tanquam gen$ qua justitiam feeerU et puii &},
cium Dei sui non reliqiuril, elc,
,

,
, %.
. .

055 Poslqiiani iis, qui in populo cordis humi , lilate et contritiono taborabam, medtcaius esi, ad
\ , \
aUos deinceps, qui inter cosdem itiipielalem pro , , fessi gaudere uequeunt, gernionem converlil ; qui , \ ' * .
que ipsi sinl, et cur in illos ista pronuniiei, demonstrat. Propbetam igilur, ul ista sine roetu, c l
, \ 0
. ^ coufidenler inciamet, adntonfl. Idipsum enim significat, cum tocem altoltere praecipii; lanquatit luba
, . \ personanle, eorum scelera palam argui postulet :
ideoque tuba nqjnen, quod adtersus Dei bosbs
. .
negolium sit, usurpat. Qui ergoevangelislaesupe ' ,
rioribus ita esl aliocutus : c Super montem excel , \ .
suni aeceude qui evangelizae S i o n , et qaaedein
6; 6 (
), - ceps : hoc loco non idipsum jam eos facere, qui
, , \, AaJv , in alto sinl collocali, sed lanquam ?opv/i tui aures
obsurduerinl, in eorum condeionalioneni VeUemen, .
* . tius jubet inclamare ; quosenim ipse sibi vindicas, \, \ , set, a se lameo constaret recedere. Peecal* siqui*
dem veslra, inquil, longe vos a me separait inter ,
vallo, et amplius eslis illte tentali, id<lueeo ipso
* \ '
. Q evicero, quod me in dies qumrere videri vuUis, dun
, in veslris Synagogis coeuntes, Scripturas tos '**, . \ que meas scrutari et discere simulalis, lanquara
reliqua praestiteritie; cum famaui sectemini tantum,
,
* et qua quaeque ratione ingroftnlis belli negolia geri
, \ . \ conveniat, quemque flnem babiturum bellum sii,
P ** *
'
, noste studealis. 656
. vesligatio inlelligenda est: quae yirorum fuit ex
legis inslilulo degeiillum. Merao e n i m , nisi qui
.
jusltis sii, Dei viat no$$e poterit.

85

V | R S

\
\
,
* \ , . , \ ,
.
,
, ^. \

.
, , , \
,
. , , , '
. ' ,
. \
, \

Isa.

X L ,

e t

a c l

a r

i u

Suis igilur Ipsi rebus gestis, Dei judicium Vits

im 132 et sceleralae posthabuisse conVineuiitur :
nec dubitant tamen ouini sensu destiluii de meh
bonis judicie cnntendere, meque iniqoUatis eiiani
accusare, taiiqtiara qui pie degenteseos rejecertoi.
Jejunavimus eiiiffi, aiunt, el non vidiiti; C U Q I enim
bostes ingruerent, Detrni jejunio deraereri se putabanl, si a cibie , non a viliis abslinereiil; idque
aninuB humiliaiionem nuncupabant. Hoc igilur vel
ad couviiicenduin quod ipsi opponunl, fa^ere propbeia respondei; ab unoque isto, de caeleris esse
judicanduin. At qtiod non *idi$ii a d d i i , wm Dei
igitoraiionem, sed iofelicero eorum, qua sponu
admiseruut, exitum demonalrat. Quanqttam lamea
l illi rein sane haud parvam praeslilissent, si vere
ista sectali fuissent. Nam et apud Davidein legi-

0.
V A H I ^ : LECTIONES.

25S9

COMMENTARLI ISAIAM.

, . . Kat
t ;,
\ $ xal c
\ , \ . * " \

, ,
, ,
.
,
\
,

\, ' , \ ,
,
*
. ' <
\ , \
. $|

,,

^
.

', \ .

,
.

2590

>mis : llumiliavi in jejunio ammain ineain, at

oraiio mea in aiuuin- inetun converletur . > Et
rursuin :c Genua inea incurvala stini a jejunio . >
A i l porro et Deus ipse : < Converltmlni ad tie iu
jejimio, in fletu el.p'ancln * ; > id est absllneniia,
peccalortunque poeniludine. Qnod cum isli non facerent, sed a cibis Unliiin absliiiereiit, otnnia se
conseqtti taitien arbilrabantur : lanquaiu Deo rein
gralam se facere pulareul, si de eduliis non raagnopere laborareiil. Non soluni onim, cum jejunabani, a malis non abstiaebanl, sed tum loug^ g r a viora cliam pairabanl, qui subdilos perculiebant,
nou nianu quidem omnino, s e l conliiHieliis , ei
rapinis, muluisque conlroversiis eo usquc aiicretido, ul oppressos ad luetus iudccuros, clumorhl l

que voce* adigerent. Uuo facUnn est, nteoriiiii se

jejunia, fcriasque ipsag, cl Kalenda* ex aniino
odisse iniiio dixeril
: nunc aulent non laiejejumum, lalemque humiliationis diem eligere. Adjicit
vero el ei se, qui in vtis suig nioestus auibularil,
quique spirilus conlrittoueni in vita et aelionibus
babucrit, 6 5 7 wniiatem essc allalurum : scd ad
eum, qui diumatn jejunando humiliationem gimular i i , nequaqnam accessurum.
*

Volunl islos nonnulli, cuin voluntaiibus suis indul

gc ent, subditot eliam fori disceplaiiouibus el ptignis
, , ,
afflixisse; ad quorum paceiu speciare, eouque C O D
, ciliare debueraut. At quod ut hodie ai^diatur in cla|>
more voxvestra gequilur; tauquaiu de strQjejunio,

oiijus damor ad Dciim usque peneiret, inlelligea . * c C duin cst. Vocem eniin apud Deum aliquam q u * a
. \
nobis geruntur, babere dicunlur, quomodo san
.
gtiineiu Abelis ad ipsuin clamasse legimus . Nisi
- si clamorig nomine, eam pouus, quae inani et
, * , fruge careuii jejunio adbibelur, oraiionein signifi .

care diras. Sed quanlutnvis laboreiu corpore sua ,
liucas, iilsi et ipsa volunlalis imiiaiio accesseril;
,
nesiequvdem isla, oum veredicere volueris, acct \ ,
plabile jejunium vocaberis. Quod euini verum est
. $ ;^'uwiMm, corporis quidem labores in occultosubit;
,

VMIIUS
autein bilaritalem in apenuin d^promil ;
.
capulque, sicu^i jubet ipse Salvalor, utigil
.
.- ,
Praebet eiiaiu pietalis fructus nulli non corispicuos,
, , \ , (
cum omne vinculum iniquitatis solvit. Eos enim Ua
.

docendos esse censuil, qui veri jejunii ralionm

, ;
peniius ignorarenl ;juxla illud : Deduc me Do. . \ iuine, in viam luain, etaiubulabo ia verilate l u a .


E r i l vero bl deinum iniquilalii vinculum loltere; si
,
divtliaruui cnpidilatibus le bberes ; si, qui suntin
, \
firniiores, accusationein iuvolucris non iinpliccs.

. &\ ^
i)i$$olve ergo quas iniqtie praToque animo confe .
c u s habes caulione*, illis remnsionem tudulge, qui
, ^
per eag, aut per iniquitaiit colligationem couierun , ^ ,
. lur ; quoe eliam fracto* appellal. Dilacera libcllos
fipzov , ,
qui injusia nomina complecluiUur. Sed dccel priufl
1

1 1

1 1

t f

"
17.

Psal. xxxiv, i 3 .
P a l . L X \ i v , 11.

1 1

PsaJ. qvui, 2 i .

Joel u , i i .

1 1

Jsa. i , 13.

*. ; *..

VAKIifL LECTIONES.
. .
. :
u

, v

Gcn. iv, 10

Mallli. v i ,

25'Jl

PHOCOPII G A Z / E I

2>22

a iiiMis absccden*, quaiu ad virlutem ^actHvas. Ita-

, . que cirni <ie prioii dixissi'1, atlrrum liiiu iniulit,
rtim frange eatirktui pamni luum, ca?(erai|iie deineeps
.
**
adjiiiixit, ui qnem nou. jejutiaii'e$
5 6 ssftuiiv
> . ^
couKbluri, a nowis erogari dcbere signiiicard. Non

ilecr.i citim ajtjuiiio lurpislucri ei soidium excu*
'
salioiieni qmurerc. Aniinaiu piailerea alia ratioue
.
nulrieiuus, si C U I M esiitieutciu cibo recrecmus. De. ,
ftlctiaiti et ad rcJes non diviles ipsos, qui paria
, . ** -
rrpeiidam, vocare, sed eos, qtii ne
quidem
^,
liabeaui mflugium.
Dccel iiem nudum niinime prae.
WT\X\* ; cuin pauperes aique diviles idiii iiiiiversoreni Deus, ad ulrornmque ptobationem feeeril :
iii istis quidei fructus, quos aiiis stippcdiiarenl, non deessent ; illis aulem ad exercilationeni prodessei inopia.
Quod deinde domcsiicot MPtinis ai, ba Judaice (
, ;
quidetit Israelilas significal; Clirisliaue autom lidei
;. \ .
domesiicos; ad idque ei Paulus ipse bonalnr .

Eum igiuir, qui isla ijejunh niaxime lemporo) pra>
literii, decct acfeedere, Deumque precari ? eaque , \ ,
,
plaire ralione dicium est el illud : Si obluleris
6 , \ .
intmus tuuiti ad allare, ibique lecordatus fuerls
, *: fralrem Imtrr. aliquid habcrc conlra le ; ct quas
, \
dfii-.rop. Quod si ista observaris, (anq-iam de 110< le reppnlinum tibi iumen illncescct, bonaque coc- \ , '
lostia afletcl : et, quia cognitionis tumen est, Tul . \ , \
%i\v\ tnore magno in it impctu delabeiur ; iti quo
^ \ ,
propensum suppeditantis antmum siguiflcari voluU :
\ , idH>que maiutinvm appellavit. lanquam Deo pro
. " o^
na beiievolerttia tetlipus ipsum antevcrtente, ani
maqire morbis libetaia, oritnra srnt mdiora! Id au- ^ . * , leni veleo patuerit, qiiod fn ejus conspeclu jnstitiam ,
eju$ prmturam adjunxit : eodem ptme seits, ac '
, "
gi, ex qiio Dd Inmen participarit, cseteris etiam iu , \ .
mat fiiturdiit diccrel. Testabunliir enim, inquil,

\ */npnra ipsa viriulem iuam cselcris iliuceni ; juxia

,
illud : c Luccat lUx vestra corain bominibus *V>
. " \
ct qna? ilcinciips. glorxa Dei circumdaberi$ in
. "
ipsius et liominuin conspectii, cum ad bonarnm
. \
oppnmi fructas et isttid etiani tanquam ex abun*
*
tffanti libi acccsserit. Habebis, pnrtcr id, et Dei au,
,
rem tibi facilem el allentain. Te siqtiidom adhac
, \ ^, ! \
lcqueMedicet, Ecce adsum. \)w\\\'\ deinde ct itnmisev a n u , n
riiordis 659
injejuntO clamorem, fulurtuu; jnsti aulenraiidtiicm > dixil, ul calloqnH prolixi- ^ .
,
taiem et copiam dcmonstrarei: juxia illild ; c Oculi
, ^ . ,
Hotnini sapcr jaslo^, et atires ejus in preces eo^)
rnni . ArfUit tero et clamori eilica*ciialcni, jeju-
. "
nvm. Precibus eiihn eliam jejunium adjungebani
, , ^.
feancti. SkOaniel, sic apostoli * . At qiiod ail : Ecce
, \ )
adtum, etiam D a i d e l i , postquam trfum bebdoma, r \ Hanun jcjunium toicrassel, eo- ipso claritm fait,
.
qiiiwj ab iniiio exaadiios esse scrmorres Suoe experl T

1 8

, 0

,f

lus est. Neque vero isia tibi, inqtiit^efulura smn si nexum peccatoruiii, lanquafti calenam, abjiwis.
Vliiur enim hoc loco repetilione propbeta, qua ralione et Aposlolas, ubi Pbilippi nsibns eadnw repclcrc sibi non moleslum, lllis aulem pcrconiinodutu et lulum csse scribit .
i e

1 1

" C a l a l . v i , 10
i-an. x, 2 scqq.

, f

Maiih. v, 23 25
Mailb. , 1 6 .
Pbtlipp. , 1.
V A R I A LECTIONES.
* 6 .
. . . .
s a

Psal. xxxni, !).

t l

Art.

xm,3.

23

C O M f E N T A R t l ISAIAM.

\\( , ;\, \
\
-. \ .
*;
zy .

, * , vUtv, 0

,
,
,
,
' .
t , ,
, \ . >
:6 < , \
, . ^
, \ ,
thz: ',
meridiano fore simile d i x i l ; et, quse ree est omninm
temper secum babtturam.

91
Auferas vero, iaquil, et iniquas matiuum exlenlione*, el porreeiioncs : vc! quia ad iitjasia aoua
inanus porrigeiPiil , vel quia m;.luin pro nialo repoaereul. Quale illud in Psalntis : c Exieadil manuai tuam, itl rclrihucrel ; > qtiod esl a manSHeludine alienum. Aliis vero in iiuuc niodtim v i *um est explicare ; jiisius diealur, qui bonum
^greiii jciu-aium inediictur : tiaquaii) deinde manu
porrigul aJiquid, vcl iiiitifctcriiitu boiiuia operelur ;
ttlnd sine murmuratione pcrficiat, ac si nulla ei ne(ti\H&ari(krum iiat immiitulio, runi proxiaio suppeditat;
vel Hisun, ne voluplalum caplus illecebiis, laborio. saai in Dco tiiaat verbis insecleliir, ul qui olim
adver&ms Deum soiitudine mnrmurarunl- IsraebUR, unde scrpeatibus reii perierunt . llaque
ei Panitis : >e maraiareiis, ail, sicul eorma
qjaidain iaanmii*aniai,et ascrpfjiiibii^pcrieraal**.
aute ejits qui isla fugial, coutraria seclclur, luminia excelleaiiam demousiraiel, idipsmu
loiige uiaxima, uuiversiquc boni ciLclrix, Dcum

1V

t f

p

,

,

.

.

,
.
.
^ ' )
, ' - C
, ; .
' ,
;
, .
, ; .
* .
\ ;
.

Nomuiili aiitnm, ubi manus porrectionem ifi haac

verba exposuerunt : Si auferas le tinculiun qnod
digiltim 660 extendit, el imttile loquiiur ; sceleralorum eliant lioiuinum intciitiun populo salularcm esse rdjeccruut, qui reipublicai tolicilaleni,
laiiqnnm riucttlu conslrictain, rtMiiuniuiiir. Drinecps
anhncv nuli-ilioiiem pollicetur, ad bujiis usque saghwtivnem osaium ; quonim iioinhie virtuds ojas
ideo signifiianmr, quod ca; spiiHualibus donis i m -

' , \,
,
? .

, \ ^ .
Hv , . ; D

. , ,
^ \
. . , , < . , ,

. *
, *
. , , - ,
. ; ^

Deinle crit libi, inquit, et fons aqnas viventh, et

hortus diviua Sujriliis fiancti conuiiione floribiia
scinper el frutlibus abandans. Dicilur vero el/iortu$ ipsa Christi Ecclcsia, cujus bxc verba suut :
t Descendal nepos meus in bortum suum, et co-

P;,ai. Liv, 21. " Num. xxv, \ srqq.

, I. " Joaa. , 3iJ. Joaa. iv, \ i .
t v

pingnentur. Noqne enim solo pane vivet lionio ;

sod oiiiui vc.b, (, I cgrcdilnr ex ore Doi
,
cujus formaiii iiiami nobis reprascniavit. Qni namque por se aul panis angcjonnn, aul coeli etiam
ii;lelligalur ? liunc igiiur cibuin, quo excideiaut
Israelinr, sibi per (idctu gonies assunipseruut: idt oqiw aii : Qui snrviuni inibi, comcdenl ; vos autfin esariclis. .e qiii scrviunr nrilii, bibeni; vos
aiiicm sitictii* . E>t vero ilom6i ab iis inutuala
loijonnli raiio, qui mollilcr corpns solent cnutrire.
, 6 ?

medat fructuna poiuoriim suorum * . Dicilur e i

fons, qiiem nulla unquam aqua deiecit. T.mquam
eniin a fonie percnui ea hanriunl,qtiae doceuldivini
rerum atcanaruiii iiilcrpretos r( magistri. c nu e
ventre ejus qui credil, iuqiiit, aquai vita: fluaiina
pfofluenl - , > siaiiliaque Ula de quibus cum Samaiiiideloctr.usesl
. ossa tua, addit,iati /wrba oriemur el pinguescent, et Invreditubunt gtHeftitioves gcneraiionum, ubi corporum resurreclioncm
sigaibcare videlur, qaaj licrb;ein aiorem bicineqm1 0

Cor. x, !0. * Matib. , 4.

" I s a . LXV, 13.

CaU

2593

2596

fftOCOPit Gkt&i

dero morientis, vere nutcm revirescentis, in vitani .

* \ , 'excUabtintur. Sed qni resurgont ? Si gralia nimi > '
rum, qune vllam largttur, saginentur. Ut et apud
\ , \
Davtdem legimus : Emitte spirituni iuum, etcrea %\ bunlur, el renovabis faciem lerrae
; id esl, eorutn qui in lerra versantur cum generationes gene- . \ *1 ,
* .
rationum in 661
* * perpeltia, niorie prorsus
,
c l corruplione snblatis* hareditabunt : Dicuntnret
, *
ossa aniniaR xirluies. Ut boc loco : < Ditsipavil Deue
c , ,
ossa eorum, qui hojninibus p l a c e b a n t Non enim
01 , ,
corporis ossa, sed aidmae vires atierit, ne quid tpsi
cum virtnte et laude valeanl efllcere. c Nemo s i - . * "
quidem coronabilur, nisi qui legitime certave- .
rit
> At isli bominum latidibus lanlum inhiam,
, \ de Dei gloria nibil solliciti. Quale est ct illud
Quoniamtactii, inrcleravernntossa roea, dam cla- , : ' marem toia die
Cum enim ait, cessando ab
.
ejus promolione gloria?, fumiendtsqite precibus, in animi angusliasincidissein, inveleraverunt ossa mea
id est, emarcueriint,ellabcfaciala? sunt aninuemeas vircs.
1 1

l a

*
lilae ipsae igilur, licet ignavia ad breve lempus
,

aliquod fractae ct debilUalse jaceanl, spiritnali tamen iterum conolatinnc, non aliter quam herba, , \
\ oU
resurgunl el inslauranltir, ipsique ceternorumque .
bonorum fimut hceredes. Quae deinde in anima tua
\* *
deserla et vasta fuerant, cedificabunlur, id est d i . ^
scipiinis germonibusque divinis replebuntur. Teip ^sum enim ccdificabis, coeleslibtts semper praeceptio- . \
nibus ad id, quod decel, cogilationes tuas conipo,
wetn et applicans. Obsepies vero et animam luam, *

Cbristo, tanqiiam muro, adversus externas inole- \ .
stias leclus. Habetur eniin lanqnam de deteria \ \
inurisque deslituta civiiate sermo. Convenial verr>
, , \
et animae (uilibit, et populo, si illos per osta in- C , ' /^/ /lelligas, qni sunt in eo poieniiores quique corpus
, '
universum susieniani: iu ([\mde$ertaperpelua possia ,
sppcllarp, quae longo jam lcmpore pcr pecoaium
5 '
vasla et solitaria evaserunt. Intelligas porro fttnda- \ ,

wenla secundum Pauli merilem, ubi supenediiicati

.
super fundatnenium apostolorum et pruphetarum
,
.
\ 5
scribit
Vocaberii vero eliam adificaior maceria
rum : secundum autem Symmachuin, vocaberis
.
viuro clngent direpiionem : qtise a diyo Paulo ibt

npertc explicata sunt, ubi se sicut pnidemem ar , , -
c-hilecliim, fundamcntiim posttisse s c r i b i l . Mace . \ ^
riam rursus 662
adificare dicitnr, qui Ecclesiae
^/
dogmaia dialeciicis demouslralionibus lanquam
\ ,
exctiato wuro obscpit, ne eadem, vcluti hortum de .

sertum, qiiicunque voluerinl, pervagentur. Nam et ^ istud ipsum quac perpetuo deses est anima, pali,
lur, cMm eadein bosti cnilibcit, sive daimonem,
,
sive animae cupidiiatcm appelles, landiu porvia est, donec melu Dei, lanquam vallo, muniatur. Qai
auiem qiwc videntur offendkxila cxplicando et declarando, de eacris lectionibiis aufert, ille ipse e&i,
qul lapidcs de semitis toilit.
x e

VnK vero cuin iia, qnae dicm simt, ciiam Sabbata

observari : non ut ebriclati cl rrapula? induVgeatnr;
Psal.

CIII,

50.

1 1

Psal. L I I , 6.

\
aC6ata, \ n

" I I T i m o i b . u , 5 . P s a l . x x x i 5.
f

VARIiE LECTIONES.
.

Epbcs. , 20.

" I Cor. m ,

10.

2597

COMMENTARII INISAIAMV

2598

, \ , \ sel ut snnctiflcaiioni ptiriflcalionique taeetur; per

bsecque dies sanctn* et fesltim, eo, quod secunduui

Deum esl, otio, deticaie, mdlaqfte moleslia inler \ . \
ruplum celebietur. Docet eiiam eos nc ad pedi$
, , ; :
qtiidem usque promottonrm, aut laldortim conla .
iniiialionem iu cseleris ncgotiis occupari, qiii eacrae
; Scriplune innimbuni. beatus Aposiolus, legis
,
uonbra rejecta, cireunicisionem spirittialem et
;
, . \
Sabbatismuin ponil his verbis : c Verum circum . > risto cordis, non littera, sed spii itu . > rur , sum : < Itaqite relinquiiur sabbalismus populo
,
Domini'*. Qui enim ingressus esl in requiem
. - ojus, el ipse requievil ab operibus suis: sicul et a
) . " \ suis Deus. Est igilur Subbatum secundtim DeHin
. \ * celebrare, a propriis operibus votuntatibusque absc linere : qnod ipsa inmtil, qua3 nobis csl in mani . ,
bns prophetia. Dirit vero eliam bunc in modum
& ^ , .
Apostobis : c Yideo aiitem aliam logem repugnan
lem legi metilis mea? . Sitot ilaqie ox hujus

eenlonlia, volutttates, qnas cireumcidere el ampu, , \ .
lare, cum ad eas proclivioree sumtie, debemus. Ita
* eniiii Sabbata delicala, quae molesli, Deoqne relu , \ , \ flauiis animi nibil babeanl, ut olim induralum
.
eese c>r Pharaonis legimus * , p< raciuri sumug.
\ * >-
Sic el Israelem Deua alloquitur : Cognosco quo ,
uiam diirus es, el nervug ferreu* colluin tuum,
. > *
ceivix tua aerea . VuU aulem hoc loco Jinguam
. . \, nos el iracundiam cobibere. S i quis enim in
e s

. - germone non labilur , bic pcrfectus 663 * *

, \
polens freno toliim corpue circumducere **. E l
. , \, , \ C rursmn : Vir iracundus, minime pulcher . Et
l i a eniin viri justittam Dei non operalur . >
\ , '
^ * , ; Tales cos esse, qui Sabbatum obtervanl, quiqus
, \ jejumum acceptum vocant, ipse exoptat. Ita enini,
inquii, eris confidens, non in rem aliquaiu iinbecil lem el uiomentaneam; aed in omniuni Dominum et

Deum. Ita, iiiquam, eris de reliqua deinreps viia
, \ , \
, > \ , securus; lanquam qui certas ejus promissiones
babeas : in quibus et ista est; quod ab islhac
, * fonvereatlone in terram aliqnam etevandus e$, ubi
, . > \ boiiis illis potiaris : Quae ncc ociilus vidit, nec
I * , auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt ;
. , ' imo, ubi et iUo eliam, quod Patribus promissum
. " , , est, spiritali aliiaento fmiturus s i s ; quod in illa
1 1

% 1

k 9

4 %

, \ .
jy
,
, \ \
.
. \ >
, \ . ,

?7*? . \
,
\
1

9 1
i e

Rom.n, 29.
llebr. iv, 9. Rom. , 23.
i b i d . * Jac. i , 20. " Isa. L X I V , 4 ; I Cor. u , 9.

% f
4 8

swperiore iivilate reconditur, Paulo lesle bis verbis : Qiii enim haec dicnnt, signiAcanl ee patriam
inqtiirere . > Et siquidem illani quaBrerent, de
qua exierunt, babcbaol teoipus revertendi. Nunc
auiem meliorem appetuni, id esi, coelestem. Ne
quis vero omnino ieta futura esse dubitaret; Der,
esl, inqiiit,qui ea locutusest. Qui autem, lanquam
nondum eam proinissionis terram adpjvii sint, in
qtiam sunt per Jesum Nave dcdticti, in ca sc uunc
illos inducturuin polHceiur? Est igilureum de m i %B

Exod. , 21.
Hebr. , 14.

VAltUE LECTIO.NES.
. ^ .

Isa.

XLVIII,

4.

*Jac. m, 2.

PROCOPil

2599
u

ti:im lcrra intelligorc pcrspicuuni . > Arbilrnnlur

la-ncn nonnuili reversionem Babylonictf captiviialis
eitm p o l l i c c i i : qui illa etiam superiora dc oisium
sogiuatione, de horto irriguo, dequc (onte illo, cujus
oqna nunqucm deficiat, corporaliler explicant. Ut
illa'eliain, cuin deserla civilatii inslauratum
tr/,
ciini diulius essc pmnansura ; ciim uec fore amplius cxpugnationi obnoxiam, ncc alienigcnis pcrviau; s d a Deo, si virltilem ipsi ampleclentur,

SfoQ

GAZJit

. \ ; '- . \
,
..
, , : , \
, \ ,
.
, ^ , .*
, \ .

ac defensam signifieavit. Esl enim in hoc oplime collor.atuin cujusque prresidium, w a Deo
inforinetur; sique quae jusla sunt, cum Sabbatis observct: in qwse agunl improbe, qni ea non ruOodiunl. lsli nainque civilate egr ssi, velul adcpla peccandi 664 ^ccnlia, viiia sectaitlur; c u i u eo
deceret, qui Sabbatum colunt, illud ubique, e! quae deinceps, observare.
CAP. L I X .

. ' .
635 V e r , ; - ** 8 Xunquid poteitmanus Do'-'.
)

;
munilam

mini salvo* faccre ?

ut non
eiunl

exaudiul

aut

aggravata

? imo peccata

iiner vos et Deum, etpropler

avertit faciem

vobis, ut

r)iim vestrK polluKe

yeccatis,

e*t

veilra

auris ejm,

dissidium

iniquilales

non

et

digiti

vestri

.
,

ctc.

insectans. Prophelas eniin inleremerunl, j u slosque calumniaii sunt. A i i igilur bunc in niodum
Jcremias: c Vinus mea defecit me, ab iis qui maledicebanl mihi \ > E l nosicr bic prophcla: Vide
ul juslus lollilur
> et qux deinceps. quibus,
tanquam a parvis scclerum iniliis, ad Chrisli Salvatoiis i:a>dcin progressi s i u i l , quain niaxime boc
Joco nobis innui fuciit consenlancum. Elsi enim
Salvatoris sanguine manut habeui jmpollutas, culpa
lamen baud vacaul; qui sanguinit cjus iu sc, suusque iilioa, uliionem exleiidi poslularunt
: qni
K

k t

"Maltli. ,

4 .

Tbren. ,

14.

lsa.

Manu*

666
Absoluladc rcbusagenrtis dispulatione, deque agfiiiiuni vel uon ageutium premiis et poenis :
nunc, lanquam coiuuinaces lapsos, ideoque improbus, couvincil <U arguil. Deindo, qiiia bello urgculejcjunasse.se, weque Deum tamcn ad id advcrlisse, dicebaul, eos ipse vchementi in l)cum
amore compulsus prophela reprebeudil; servarique ab ipso quidem potuisse denionslrai: sed p e c - C
catis eoruin, quominus opem ferat, prohiberi. Ne
que cniin Deuiu ulla unquain virium imbecillilate,
audieudique diilicullaie, sicui senes, laborare, scd
maios gervare neque jusium esse, neque iis qiii
servantur, coiiducere. Quia auieui mururn exciiare
peccaia dixil, per eorum remissionem inlerjectum
niaceria? parielem solvere et disturbare Salvalo.em
significat. AvertU deinde faciema ptccaiii; lanquam
eorum lurpiiudincm el. foeiorem qucat lolcrare,
iinde pa(el aurem,<\\w juslos audiat, injusios aulein
n)intmc,Ocijustil;ani scilicetnon corporis aurem signiilcare. Ubi aulcin peccala in univeisiim accusavit,
eadem el ipse sigillalim recensel ; homicidia el
obtrectationes
nominaliin, UOH jatn idoloium cul

L V I , I .

vestra*

miterealur.

$unt sanguine,

Ja-

'

vjimr,

. .

, \ >
, ,
, \
, . \
, ^, \
, :., ,
,
. ,
' , .
, .
' ,
,
.

,

. ,
, , ,
^ ~
, * , \

, ,

. , \
.
..w j ~r
" '

. * *
. *H
. > \
, > \ . ' ,
; \
,
^ .
:, . ' , k
' 6, \
. : :
, \ ,
* Mallb.XXVH,2ft.

VARIi L E C T I O L N E S .
* .

\/<?>

' ,

2i>01

COMMENTARII 13.

5C05

, \ u -^ probris laccsscrc, populumque in illum concltare,

^',.
qiti fiirinsmn , qtri SamarUam , qul tx adulicrio procreatum d i c e r e " ; qui denique in Beclzcbut nomine daemonia e j i c e r o l , incusare nunqiiam desierunt.
667fdeoquc neminem loquiquie justa sunt; neque
, '

: justum esse judicium adjccil: uleosalia eiiam ratione, tanquam falsos el iniquos judices incusaret.
. ,
Quia deinde se ipsi drcipienies, Chrislumque alium
;
cxspeclanles, bumana quavdam de illo labtilaban
, iur'; confidere eot in vanis, el inania loqui addH :
,
,
. - indeqiie monei Paulus ne Judaicis fabulis bouiipumquc fnandaiis, qux vcrilalcm aversanlur, at/ , \
lendamus. Eranl vero et alia raiionc vani, inania . \
que sccum loqnerites; qui inipia isla: Hic est
,
buTcs, venite, occidanius 1 um, cl possideamus
, > , \
1 1

11

,%

. g
* ^
, ,
,
c , ,
\ , \ ,
,
\ ' .
, \ , \ \
.
. ,
. ,
\ ' \ \
,
; ,
c , , ),
\ ^ .
\ ;
. 01 \
,

. . ? * ', .

,
. '; \
.
,
,
\ ,

, \
1

ipsius hsrreditaiem " , in oreliabebant. Illi niinfrum ex proprto scnsu in euui coulinneliosa ei blaspbcmn verba consuentes, concipiunt laborem, et
pariunt infquitatem, qni diccre nou possunt : c ln
tiijorciuo,Domiiie,in uteroaccepitmis, el parturivimus, et pcperimus spiritum salutis . > Talia vero
sunt quae eonciptunt, qnalia ctiam apud alitim babenlur bis verbis : Ecce parlurivil injiteliliam,
concepit laborem, el peperit iniquilalem
> cnetcraque deincops. Est porro Scrrpturae usitalum laboris nomine, invidiani ideo signi6care,quod qtii ea
laboraitt, tabescani. Conceperunt ergo in Cliristuni
itividiam, et cxdero in enmdem pepererunt. Et ista
doinde euls in conciliis usurparunt : c Qtiid facimiis, quoniam hic liomo multa signa facit *?
E l Caiphas: Conducit nobis, inquit, til unus mo
riatur homo, ne lota gens percat . Fucrint vero
gcneris bujus ct mala dogmata, quae dc corde sm>
quis dcpromii. Qui deinde tales sunt, ova niam
aspidum
frcgertiHt, qui adversariarum poleslalur.i
scmina umquain in ulcro suo gerobant: unde sunt
maliliosa eorum proles, scrpcntes, cl viperarufti
genimina nimciipata . Congrue aulem, el convenienti plane cum diviuo seininc ralione, adversariarum polestatum semcu, tit serponliuin gctitia
esse demonstraret, ova appellavit. Sunl enim cx
eoruui genere, quse ova pariunt, cl aspides, ct serpenles, cxteraque similia. Qui vcro posl taniam
maliliamcumsacrasLilleras eanimquesliidium proM

\ . ^ filerentur, in fabulas 668

^inilcs, bomiiitiiiiqdn
; mandala delapsi sutit, iuarcidam et inglori.ini oe, rum in docendo Iradilioucm, araneorum teliv com , \ . paral, Annon vcro el eas filiam, quibus in C b r i .
stum usl sutit, calumnias ita nuncupavil ? Dolos
eiiim cum in eum neclerct, iia se suorum conaluum prxsidio abunde muuilos csse arbili alianiur
lanquam quod sibi conducerel, easent assecuii, qtiud nibil ipsis lameu, cum superna prolectionu
carerent, proiuii.
qui de ovit eorum coniedere voluerit, fram*
, \,
,
tj$n$ pulridum reperiet. Eorum inquil, de quibua
. ,
aulea aipidum fregerunt, usurpa\it. Qui igiiur

,
01
ad plenam absoluianique nequitiam perveuerunl,
, ^
9 1

Joan. x,SO.
Joan. v m , 4 S .
I*a. x x r i , 18. " Psai. , 15.
PATROL.

f l

M b i d . i\.
Luc. , 15.
Joan. , 47.
I b i d . 50.

GR. LXXXVII,

e t

* T i l . i , 44.
Mattli. n i , 7.

Mailb. w Z*.
t

82

203

PROCOPII GAZ:Ef

Xti

i qua? matura sunl el pcrfccta fregerint, ea in ; . Oi , s* exeipiunl. Qui aulcni eani ininus liahenl
.
absolulam et plenam, si de eis prius comederint, ol \,

quam lempesliva et absoluta sint, intereunl. Ideo .

, \
quc qn% de ovis eorum comederit, moriiurum roliqui , ,
iranslulerunl. vcro qui prudens esl, islaque \ , \ , \ potesl overtere et confmare, quod in eis ventosum,

quod urinurn, quodque putridum lalebal, ipsnm de- .
' rd niquc, qui solo nocat aspectu, basili$ctim, id est
.
regulum, rcperiel. Quod si aliorum quasris inter-

pretationes, Aquilam quidem dixisse : El quod
-
.
fotum ett in viperam erupit; Symmacbum auiem:
,
Quod convolutum etl ubi fractum fuerii, atpit eril; , , \
Tlicodolioncm deniquc : Quod fotum esl erupU in
. \

, \,
espidem, reperias. Adeo nibil ea Judseis, quae in
Christum mediiati sunl, quidqnam profueruirtsion 6 ,
.
inagis, quam ovum ejusmodi, vel quod potius om ,
.
nis etiam interilus causa s i l , fregerit. Aiunt porro

nonnulli comed$re de avis peccatorum, idem esse, , ,

\

quod eorutndem verbis ftdem adkibere : olim

.
,
Abel, cum Caino crcdidil unde moriem sibi ccn , , ,
ciliavit. In id cnim operis eorum sermo incmnbil, ut
. ,
verbis istis: El quod [otum est in itperam divisum
. ' , ,
e$t signiGcatur. Deinde qnod telam aranea texere
,
dixit, 6 6 9 fusius serroenem istum explicavit, cum
tetam eorum in vettimentum jfon fore adjecit. Lege .
enim despecia doctrinas et maudata bominum sibi eonfmxerant. Itaque cum non fote in vesiimentum
d i x i t , nibil aliud, ui placet quibusdaro, quam nullum illis, quae gerunl, allatura ornamenlum signiflcavit, siculi nibil ad ornalum corporis quod Deo vetanle gesserat, Adamo contulil.
Deinde qusnara lela ipsa sit, explicat, cum oper* C
.

. "
eorum, iniquitati* opera eue adjungit, quia ninu
; ,
rum alii divinaruni Litlerarum ope, spiritualia
.
01
spiritualibun componentes " , divinam plane lunicam contexunt, alii autero in Judaicis fabulis inuti- ,
liter occupaii, letam velut aranex ad siinpliciorcs \ .
' ,
captandos venandosque componunl. Enumcrat
. CH

vero singulatim quae ipsi admiserumi, ul non iii)u \ /

ria rejecloa esse dcinouslret. SequUur : El pedes
lorum ad maliliam currunt : quaudoquidem ei . .
corporis merobra ipsa niolus aptitudioem ad id
fcumunl, ad qood assueverunt : ideoque vetocet ad . \ ; effundendum sanguitiem innoc$nlem pedcs cvase- r i o r .
, \
runl ; ita enim caeteri reddidcrunt. Inde igUur ad
. .

cum, qui revera fuerat innoctm, *angwn$m pro

gressi sunt. Non aliicr quam Judas a lurpi quatstu ^ \

, >
ad pessimam Coedissiiuaroque avariiiam animi eogiiatioiiem converiit. Et viam pacis non cognow- \, \
tunt. Uinc el Salvator Jerusalem deilevit liis vcr- , \ , \
b i s : Si scircs et l u , qose sunt paris tua: : quo- . '
niam vcnienl dies m le, ei cirr.umdabunt te bosics , . \
tui vallo, ct circuibunt ie, et filios luos lcrrai alli- ; c \
d e n t . Sed non est judicium in viis eorum, n i o *>
potius omnis iniquilas ct neqiritia. Sic c l David
.

ipse, qua? per Moscn data sunt, prxcepia appella . .
vit, ctim judicium et juslitiam in Jacob Domtnum
rrjc ^^
, 5
9>

41

1 Cor. , i 3 .

Luc. xix, 4244.

VARIiE LECTIONES.

. .

& .

. . .

. *

2605
C O M M E N T A R I I 1N I S A I A M .
, . \ fecissc cecinit . Sed sunt eorum eliam semiue
pravae. Est enim malum, ejus, qaod rectum est,
\ .
depravalio. Et nesciunt pacem; quia pacit largilo . \ rem et eustodem minime admiserunl : qui pnx
c
esse nostra scribilur *; qni pacem 8 suam l a r g i r i
, ,
aposlolis dixil . Ob bc aulcm 670 e r o n i a , re .
cessil, ait, ab eo judicinm, de qiio nimirum dicebat : Ecce pucr meus, qtrem elegi, dilccius
mc8, in qiio bene comptacuil animae mea% jttdicium gentibus feret .
Qnod igitur gentibus daium est judicium ab eis

rtteml, eaqne ipsa,- quse islis per salutis graliam

, \

concessa fuorat, juttiiia. Et alias etiam in eos lo . \

cum babuit injuslitia, qui ab impiis, Assyriis
* , *
nimirum, Judicati ittnt. Cum exspeclarent lucem,
, . '

factm sunt eis lenebros. Nam cum in sola Scripturu;

. \
dictionc occuparenlur, quemdam vcluti parictem
/ ;,
. , \ - cceci palpabant. E l rurstim : Cadenl meridie,
. ,
veluti nocte media, nec nlittr quam morienles. Ipso
,
\ . enim genlium meridianie tucis lempore, cum splen

dbre evangelico illustraretur Ecclesia, lanquain
; soli morte digna conimisissent, ceciderunt; veluli, que in nocte media degunt. Alque ii rpsi quidem
, \
.
friictus 8unt, quos ab operibus suis pcrceperunt.

Cum cnim, clamamibus propbetis : c llluminare,
. - illurtiinare, Jerusalem, quia venit luruen tuuin, et
, , gloria Domini in le asecndit \ illumiuationem
. " , \ a Clirislo exspectarent, veram luceni non excepe\ . * ruut : sed sponle csrci esecorumquc duces, nt ait
, \
Salvalor , facti sunt. Non enim dicentcm au \, . dierunt : Quandia lumcn babetis, ambulatc in
# , ^ liimine, ul tenebrae vos non comprebcndait
Deinde, quod quasi ur$um et columbam pariict
, . > ,
ambulaturos adjecrt; non hos q u i d o m more bujtis,

illos aulem, illius; sed amborum in modum \ictu , * \
ros signittcavit. Ncquc enim sceleruni paMiiludine,
' ) \
effusique sanguinis recordatione gemituri sunt;
,
sed ipsam sensibus objeclam Jcrusalem dtfleluri.
* -. ,
Non immerilo atilem fera truci et iminili con parali
. \
sunl : et, eicut alibi jam dictum es(, urso siinilcs
, \
effecii, cui sunt adempti caiuli. Aiunt enim calulo; rum abreptionem ursos ferre gravissime, qua? si
. " , \ \
coutigerit, magno furenles gemitu omnia cin-um , .
ire, obviosque adoriri. Ursi igilur ideo appcllautur, quod ei ipsi bomines 671 comederenl; qui
ne a propbetarum quidem cxde abslinuerant.
* , , \ ^
Dicuntur vero et caluTis orbati; ut majpr eonun
. feiocitas oslendatur, qui ne suorum quideni Iibc , rorum vita3 pepercerunl. Columbw ipsae d c i n d e
. , querulam vocem freqneniissinie rmiilunt; quaks
\ el isti fuerunl, dum urbis suac inlorilum lamcn*. \ tareolur. piclum est cnim fuiuros in rr.onlibus
. \
tanquam columbas gementes et qiierulas. Tnlelligas
\ ,
vero el islo eliam pacto : Ambulabunt in ferUale
.
mentis conjuncla cum temerilale ol ignorationc.
.
A i l enim propbeta quidam : c Et crat Ephraim
^* t ;.
quasi eolnmba amens, et corde destiluta . Non
Psal. XCVUF, 4 . " Eplies. , 4 4 .
Joan. xiv, 27.
Isa. XLII, I
M?a. L X , I . M a i l h . xT
1 4 . Joau. xu, 15. Osce , I I .
LECTIONES.
* . - . .

ee

*eo7

rtiocopn

vm

GAZ.EI

c i t m i i n In ipsis, quae a Clnislo proficiscilnr, c ; ;, )prudcnlia t l mansuetudo : de quibus linnc in 1110

; > \ dum Jercmias ; Infatualus esl emnjs bomo a
* ' ,
cognilione . > E l rursum : c Quae in illis est
\ .
sapicntia, quoniam verbam Domini rcjecerunl ? \ *

"Vel urso ideo el columbce siiniles f c c i l , u l corum .

*)
in imbccilliores audaciam, in valcntiores atitem
. \
limidilalem et ignaviam demonslraret. Symmaclius , ,
aulem et Tbrodolio : Tanquam columba medilalio, *
nem meditabimur, reddiderunt; Aquilas auiem, . \
Tanquam columbce vocem emittemus. Scripluras
, , -
enim eliani nunc mediiari conanies, cas ipsas
.
cdiscunl, lcnuique adco, et $xili voce circuinci
n u n l , 111 nihil columba rationis experte discrc,

.
pcnl, quae incondiiam vocem solel eiuillere. Caeie
^ , ^ ,
rum el vcrba isla, el quse dcinceps, lanquam ab . \ accusali populi persona caeteri reddiderunl. Infcrt
^
,
iginir bunc in moduni Syinmacbus : Ob id longe . ;
faclum esl judicium nobis, et non apprehendet pos
justitia; tpcravimus in lucem, et ecce tenebrce, illa- , \ .
qut* quae scquuntur. A l iutcrpretes Sepluaginla
, ;
quse poslea aflerunlur : Exspeclavimus judicium, el non e$t talus, populi personae tribtterunt, tan, \ *
quam stia Deo peccaia confiieri, ct se ipsos cmu ; , \
poenilentia accusare propheta significel. Puiant

lamen nonnulli propbelas, cum rejectionis ejus , ,

menlioncm faciunl, qnac post faciam Chrislo cou- ; ,
tumeliam populo conligit, 672 alicrius eliam
.
vocaiionis, quae posiremis leroporibus per fidem in Christo fulura est, utililer meminisse . idcoque
nuuc poenitemium personain inducore, qui se judicium exspectanse, ncc etse judicium dicanl; judicium nominanles illud ipsum per fldem ad gentes delatum, quod licct cxspeciarenl, non suut lamen
' adepli.
Neque vero caiiRam volunt reticuisse, cum IHM/- Q TJ , , .
tam suam esse iniquilaiem adjecertinl; qui eum, ; a quo pcccata per fidcra delereniur, eos vcrbis istis , c ,
inonenieni : < Amen, amen dico vobis. Nisi crcdi , ;
dcritis quia ego sum, in peceaiis vcstris moric- . \
mini , non admiscrunl. Deindc, quse in Chri, * ,
.
B i u m ausi sunl non reliceutes : Impie egisse se,
; "^',
\,
alque menlilos esse adjiciunl. Quo loco Symijia- . 01 -cbus : Novimus. inquil, injuste nos agere men- ,
tiri adversus Dominum. Aquilas aulem, ubi Domi- ,
, ,
num negmse dixit, u l eorum iniicialionem demon-
.

stret : Sed et recessimus, addit, po&t tergum Dei ,
,
noslri, locuti sumus calumniam. Yides eorum ido\ , \ .
lolalriam nullo niodo accusari, scd calumnias, c l
; <
falsos sernioncs, caeleraque ejusmodi. Oliin q u l
dcm Dei signa calunonianles, eumdcm in Beelze- D \
,
but, dxmoniorum priucipft daemonja e j i c e r e ;
\ , \
falsaque et iniqua de corde dopromenles, Samari- , .
lanuin esse
turiosum, vinosum , (urbasqtie

.
,
rxciiare ct commovere
dicebant; ideoque *e
\, , * , \
judicio receume adjecerunt. Neque enim vos,
. \ \ )*
inquil, ab illo derelicli cslis; scd illud a vobis,
, \
qui ei lanquaro lerga dederiiis. Atque bae quidem
, \
T 1

71

7 |

T e

7 1

7 1

f f

Jcrem. , 9.
ibid.
; , ).
L u r . i x i u , 2.

Joan. , 24.

L u r . xi, 15.. * Joan. r m , 48.

7 7

. .

V A U I ^ : LECTIOiNES.
j . . k . ^.

T l

Jt>an. x , 2 0 ; Ahlih.

Jfi09

COMMENTARII IN ISAIAM.

1610

.
, , *

.
( , )
,
;
,

';, ;

voces eorum aunl, qui a Deo misericordiani

sequi quaerunl, quique crebro veritalem se negasse
falsaque meditalos esse confltenlur. At in se rursum sermonem assumcns propheta eosdcm accusal, comumptam apud eos etse veriiatem,
alque
penilus in viis eortim deficere asserens. Cum auiem

in falsiiate, id est tn lenebri*, ambularenl,

qui po-

' . ,
tuerunt viit rectis iitcedere, qui Chrislura verani

\ <" , \
ludem et verilatem
sunt aversati?
. * \ .
Et vidit Dominus, el non placuit ei: quia non erat
* judicium ; justtim scilicet. Et vidit, et non erat vir.
. ' * - Nam et antea dixerat: c Veni,ei non erat homo ;
,
vocavi, el non erat qui audiret *. Pro eua siquidera
, \
in homines bcnevolentia, toti civhati itnius nomine
: , \ , \
peccata condonat. Ait eftim in bunc modum apud
, . ' \ - Jeremiam : c.Gircuiie vias Jerusalem, el quaerile
. in plateis ejus, etvidelesi inveniatis virum; si s i l
- ; , ' .
faciens fidem, et diligens miserieordiam ; et fuero
, \
ipsi misericors, ail Dominus
Fuerai vero ei
.

Sodomis se parcilurum pollicitus, si quinque juslos
, ,
\, .
baberent . Cum enim civitales* quinqtte comple , /Jcvi.

clerentur, ?cl unicum de shiguli postulabat. Eum

,
.
igitur, qui openim justilia alios. salyare queat,
! . "
boc etiam loco de($Morm> appellavit. Sed cum

tajein nullam reperisset, el eos ipse potentia sua
. * ,
( banc enim brachii appellalione signilkavil) uliut
'* ,
est. Sustinuit vero et mitericordia;
aut secundum
. * , \ alios, confirmavit. Ncque enim pmnes perdidil, qui
; ,
reliquiis conservatis vanum esse quod fueral patrw
\ ; , \,
bus pollicilus, uon permisit. Postea ultiinam eorum
, ,
axpugnntionein significans, Deum adversus illos

,
ianquam armalum anle oculos subjicil; ad quem
,

,
el ista dicta s u n i : Tn inetuendus es, et qwis re
fiistel libi a Turoretuo ? Illis baec paiientibus.re , \
liquiorbis terra?,inquit,iimehunt vebementem idver . *\ T O U ,
susincrcdulus iraro. Veruni pro quo :El uttu$ cst r

8 I

.
,

.
,
. "

,
.

brachio suo, liabeinus : Et

tervatit

tibi

brachium

$uum exponentes nonnulli, omnl illts adversus

bostes, propier scelera, virtute desliluiis, io Dei
virlute per Chrietum viotoriam et salulem non
defuturam esse tradideriwit. Preterea, pro:
misericordia

ejus susiinuil;

el juslitia

eju* confir-

nmvit dicenles ; justitiam in Domino, jnsti adversus impios judicii firniamentum esse addiderunl.
D LoqniHilur ?ero lanquatn de bellica Dei supelleclile;

quaralione nos ad arraaluram istam induendam adhortatur A p o s l o l u s " . Quse esl igilur in Domino
jusiilia veritas, ipsa vcre spei iorica ett; ipsa vere galea; quae autera in nobis, 674
imilalio taivlum.
, \, \ ,
* , \
.
. ;
^
,
:;,' .

Isa.

Jercm. v, ! .

Ccn. xvm, 32.

Sequilur vero, aiunt, eliam q u a v e l u l i judicialit

est, armatura, adversuseoa, qui Christum afiligunu
sWe in eain ipsi, sive in sancfos insurgaiit; quas
in sccundo eliam psalmo declarantur. Quidam au~
lem vcrba ista ab inilto sic xplicarunl. Cam populo 8;epe auxiliaiiirum se pollicltus e&gct Deus,
eumdein vero in captivitatem tradidisset, in Dcnni
8 1

Psal.

LXXV,

VARJi*: LECTIONES.
1

T3P-

8,

Ephes. v i ,

11.

2,

PROCOPII CAZJEI

26H

unquam propler virtum iinbecillitatem pollicita , ',

' \ ; . # prawlitisset ; popvliis voeiferabalur. Uaque
,
cos arguens, in causa fuisse eorum peccaia re
,
\
spondel, propier qua non audire Deus et servare

,
' , ,
poiuiese visue sit. Cum eniui liberos suos maclarent, eorum exla inspicientes; manus sibi sanguine, , . *

ui impietate labia polluebanl: unde, tanquam sur- ,

,
,

icniibus ex seuiine laboiibus, frusira torquebau , .

lur. QasentiQ voluplates indc percipiebant, lan* ,

quain aipidum eranl inteitipesliva, aut araneat , .
,
lela, quae nocerc |>olius, quain prodesae valent;

iiiio qu.-B, 81 quidquam producant, iiibil baiilisco

dUTerat, per qtiem el ipsi maloram operum aucto- ,

,
rein diabolum anagogioe iiileilighnus. A t ex malia
, , .
otmiibiig veslhnentum contexuerunt, posi commu

nem nioriein mala eortifti ntquaquant opermrum,

qua? ad eepufturam usaue viree babitura sunt, . , . :
Jobo tcito , qui ge ad lumirfum utque vjgifasse
,
gcrlbit. Sirnt vero , propter malas. cogitaliones,
ajrumnosi et mi$eri, qui pacetn noo babeant. Tan-, ,
4|iiaiti efiim amissa judicandi ? i , a rio regia aber- \ -
. \
rantes sursym foorsum vagantur; ita siquidera

neqiiiliam aectanlur, ac sl oa iucem sibi allalura , - P *
, \ .

s i t : cunfi ienebra* pariat; ultionem nimirum, quae

,


eos ita praesenli istc faturoque SSBCUIO apprcben- , '
, , \
Mtra est: u l qui splendidissimus dioi eis illuxcrat,
; ; .
&
in teuebras converlalur ; ursique in morero gravU
tr, ptepter adcmptosialulos, ei tanquam columbn, *
asstdue gemeiii. A i l deiudc: Extpectavimus judi- . * ,
cium, et uon esl, ul eos qui in peccalis suis im- , .
Htorati eunt, Deieiiatn defeHtioae eicidisse demon , \
,
strcl. Signiiicat ausem juilicu nomine illud ipsuiiL, . \ \
67
sibi quiquc,veJ qua? pracstanl ora sunt,eii , \ ,
gunt; vcl qnae relinquenles pereuut ciun iusiirgcn\> . *
tibus in eos beelibus, !>ei auxilio destiliHintur.
.
]>ucet euim ipsos quae eveiuura sunl, et qua ra \ , lione poonUere oporteal, si remiggionem consequi
,
\, ,

r e l i n l : quo raodo el David ipse priusquam templum
* c
conetroerelur, ejusdem non eversionem modo, sed
, \
Snetauralioiiem eliam pnedUU. Nihil eniin eoruia
. > \ ' '

quae se invicem cooscquuntur, ignoral Deus. Postoa

,
ua ipsi viiia, siveea in factis, give- in dictie vergtv. * ^-
eentur, accusantee, recesiimus, aiuut, judicto : * , .
quale est illud apod DUvidem, paalmo quadragesi , * , \,
iito : Tu vero odisti discipllnain, et abjecUii ,
,

sermooee mea* r e l r o r e u m . Nonnulli vero et
illud : Concepimus, tt meditati sumus de corde,,
in
\
roalos proplielae usurpari arbkranlur; ob idque
, 1
iudignaluin Deum iram in eosdem misericordia ' ,
temperaiam iuduxisse. Non enim uiiliuie carere
, ' \
quamiibel Dei corrcptionem. Significat dcinde
; ,
Dewu salutem, que poeuitentia paratur, iis, quos
.
uiciscitur, conciliarc, cum eoruui jusliiiam et recle facia, tanquam loricam, induat; ila nos consolans
acsiDei vesiimentum ipsi fleri valearaus, propler nos aroia gercnlis, ul limiditaiera noslram erigal^
propier quam el Ciezi armati visi aunl angeli, cum id eorum natura non palercmr .
>

8V

8 ,

Job

x, 19.

8v

Psal.

X L I X ,

17.

IV Keg. v i , 17.
VARIiC LECTIONES.

. .

q .

*3

-'.

'

ol *

C O M M E N T A R I i I S A I A M .

V E R S . 1 9 2 1 . limebunl qui

"

^,

2614
ab occxdenic.

nomen Domini, qui ab ortu solis, nomen inclylum.

Veniel enim quasi fluvius violentut ira Domino :
veuiet cum furore: el veniet propter Sion qui liberat,

et averut 676

inxplelale* Jacob, etc.

. . .

Posiquam Israeli propler mullam eorum impie

, \ . laiem infcnsum esse Deum deinonstravit, ad genlium vocaiionem, ipsumque Christi advenlum ser, \ .
\ , monem converlit. Signiticavit autetn Orieutii Occideniisque nomine, boioiniim genu* universum, quo

.
' ,
Damini limor eseet occupaturus. Principium nara . , '
que sapienli timor D o m i n t : cujus esse parlU
, \ c ^
, \ ' JJ ceps nolrjil Israel; se4 i l l i , de quibus islud usurpa,
*
v i l : c Ecce hi de longe venienl , et quae deinceps:
. , quibus verbis quatuor mundi lardines, sive plagas
c . dcmonslravit. Quanta vero ea sini, quae Domini
, c , \ . \ *
timor nobis concilial, Scriptura patuerit, ubi ait:
. "
c Peatusvir qui timet D o m i n u m . Eiisti9 :c Non
, . \
csl inopia limentibus Dominum *. Et islia
; *
eliam: c Timor Domini disclplina et sapicnlia .
, .
E l istis : Timor Doraini dies a d d i l ; quem se
\ ^ .
non Judaets, sed genlibus esse daturum pollicelur.
\ * % '
Deinde apud prophelam ajium islos quidero hi bunc
, . modum ailoquiiur: c Non est taea volunu* in vo * " - Lws , dicit Dominus omnipoteas, ct boslias non

.
"
.
suscipiam de manibus veslris. De gentibus autem
' \ , .
isla i n q u i l : c Ab orlu enim sols usque ad occa\ . - C sum glorificatum est nomen meum in n a t i o m b t " .
. \, "
Sed est earum salulis causa, quod venturum, quasi

88

87

88

9 1

* "
."

*0

fluvium vioientum, et iram

Domino eum furore

dixil. Quo loco, neque irce, neque furorii flebraica

letiio, caelerique hiterpretcs lueminerunl, sicut i n
bonorum pronitesjone fiierat ralioni consentaneum.

Ua enim

Aquila

: Quia veniet tanquam flumen

spiritus Doniini tignacuium ip*i. Symmachus au , lem : Veniet tanquam fluvius ter$n$ spirilus Dcmim.
, " \ &
Vrget,et vertiet. Tbeodotio vero: Veniet enim tan , >
quam fiuvius oppugnam. Spirilus Domini tignatut
, \\ . * , , ti\ in ee. Qui aulom, 677
i^nguam fluvius vioien
.
tus, ipse Domini spiritus venlurus $it, eo indicavit, quod in Actis : c Cum essenl in unum omnc congregati, faium esse de repente ^onum, lanquaui spiritus violemi , et quae sequunlur, legitur :
nnibm laadeiA orones esse Spirilu sanclo repletrfs cohcluditur.
n

* \

\, .

Verum et signaculum ip$i ait. Hancenim ascensioois sii33 siguificalionem et noiain dederat; curo,
nisi abivissei, Paraclelum non venturum ; cum
rursurn abivisset, sanctura apostolis se missurum
Spirjlum dixerat . Sed enim quo loco, veniet pro-

";,

. -. ,
) .* \
, ,

propinquus esl, inlerpreianlur AquiJas et Symniacbus. Ncque enim se nisi ad oves, q u perieraui
de domo Israel, loissum esse Salvaior r e i i c u i l *
Scribit in hunc modum prxlerea et Paulus: Dico
eniro Chrislura Jesum ministrum fuisse circuincisionis propter verilatem Dci, ut conQrmaret pro-

*
, . \ "*
, .*
\

* *

pler Sion, qui iiberat, habemus , et veniet qui

Psal. cx, 10.

Isa. L X , 4.
Psal.cxi, I.
Psal. x x x u , 10.
Prov. xv, 55.
Malacb. 1, 10. ibid. 11. " Act. 11, 2.
Joan. xv,
Matlh. xv,24.
8 8

8 7

8 8

8 8

, f

Sion

88

8 t

Prov. x, 5tf.

** 15
PROGOPII GAZ.iSI
tfi\t
mihsioripf palrum ; gonte* aulem propter miseri- . \ "
cordiam glorificarent Deum
Aninl vero
\ ,
rnilli , quemadinodum superjus* , postqnam irae
\ ,
adversus Jtidjeos ineminisscl , et misericordise
\
poslra menlionem. fecisse, cum miscricordia confir, \ , mnsse sc d i x i t : slc et boc loco, postqtiam furorit *

,
el irce meminit, sa'ulem per Christain adjecisse, , , \ ,
cum vcnturum eum aflTirmaril propler Sionem, qui
. , =6
iiberat; dc peocatis nimirum,de raorie, de curru . \ , []

plione etiam,de dxmonum tyrannide deniqnc intol-

,

li^ens. Diias rursum ipso Sioni* nomine, sanctam

.

Ecclesix administrationem , piumque insliiiitutti

*:giiiftcari. Verum pro qio: Et avertet impieiates , .

*
Jacob, liabemus: tfs qui aversati fuerunt impie . ,
, latem Jacob, d i x i t Symmacbus ; Aquilas autem: El ' .
;

ih, qui avertati fuerint inconstantiam Jacob. Iis ', \ \,

i-nim veniet, eosque liberabit; seipsos a u l C m , qui .
non converientur, accusabunl. El hac e$t, inquit, , .
cfs me testamentum. Quodnam vero ? Spiriius
,
\ ,
meut, qui eil in le : quein 678
apostolis lar- \ ,
^
,
j/iretur, a i e b a l : c Accipite Spiritum sanctum ; si 0{ \,
ctii rcrniserilis peCcala, remitlualur . Istud igilur * .
<*st Novum testamentum, mysteriique IHius sunftiia, , \ .
quod esi in te, qui proptnquus es, etqui liberas: Si ,
,
,
quem esse de radice Jessae d i x i l c u m Spiritum
\, \, .
Domini super eum requieturum afllrmavil: cujus ,
llem ei ipse discipulos ideo parlicipes effecil, tit .
8

trnidem el ipsi dcinccps in dignes et benemeriiog

,
' \
testamentum liieum sunt, inquii, in sempiternum Q , \ , , |
duralura. Ait enim hunc io tnodtim Salvator
^ ,
. , \
Coehnn quidem et terra transibunt; verba aulem
. ,
inoa nunquam iransierint . t Est igitur a p c r t i s s i imim redempllouis argumenlum, Spiritu sancti .
' p a r t i c i p c m ficri, linguaque ipsa (dhuiit quidam)
vcrbum veritati^ acciperc, ut csl apud Paulum bis . "
verbis: c Prope te cst verbum, in oreluo, etin \, \ ' \
. corde luo *, Acccpimus eftim vefbum
fidel,
* ,
q u o d sahilarem jiislitiae confessiouem c o n c i l i a U Iia
\ - \
n a m q u c i m p i u i n Cbristus justifical, qui sejanidud u m , vcluli nobirlam ejiis iniquilales abslcrsisse ) " \
clamilat. Q c o d quidem cuin in nobis perpcluo () , & -
siium sit, idom ipse in posieros cliam nostros, q u i
\ , ,
fidelcs scmpcr tuotur, iransmissurus csl. ^unt

confeirenl. Verba porro, quae locutus est Cbrislus,

vcro q u i (olum sic explicenl, ul dicanl Deuni sicul ^ ,

fucdus pepigil cum Abrabamo, cum boslias in
,
promissionum graliam oblwtit^ ; ul logem deindc
.
bimili ralionc per Mosen iradidil, ita etiam n u n c per propbclaiw l e s i a m e n l o se cum populo pacisci
verbis isiis significare, quas vim suam, siiumquc robuf, i i o n isla solum, scd fiiliira eliain aHate,
Jiabilura sinl ei velint pcccata sua poeniiudine abslcrgcre . lia enini Deum qux sil polliciws
|>rxslare, pocnitentibus nimirum, el dignis.
. S'.
CAP. L X .
-'.
,
,
.
~
679*680y^s.i^.Illuminare,iUuminare,JerU'
,

>
*alem,venit enimlumen tuum,et gtoria Dominiwperte
.

onaest. Ecce Unebrceoperient lerram, et caUgosuper

Isa. , 1.
Luc. xxi, .
Rom. x, .
Roro. xv, 8,9, Isa, -, 1 ecqq.
J o a n . xx,
n.
1

9 1

9 9

Gen. xiii, 1 scqq.

VARI/E L E C T I O N E S .

COMMEXTAB
IX ISAIAJI.
2618
. '
,
gentes. Sitper le cutem apparebit Dominut, etgioria
.

ejui in te videbiiur. Et ambutabunt reges in iumine

, 3

ttto, el gentes in splendore tuo. Leva in circuitu

. ,
oculos laos, et vide omnes congregatos filios luot.

Ecce veverunt omncs fiiii tui de longe, et /f/iVr tum

ol vlol ,

super humeros poriabuniur. Ttinc videbis, et gaude' .

, bis,ct timebis, el slupebis corde, quoniam transfe

^,
rentur in te diviiun marh, et gentium, et populo
,
,
rum, elc.
, . . .
,
681 Chrisii advenlu denuntlato, - ejus primnm
,
fieri parlicipes lsraelilas postulat, juxla i l l t i d :
- c Non sum missus, nisi ad oves quac perierunl
. > " - domus Israel . > Quod apostolis etiam signiflca , v i i , cum ne in viam geniium abirent, neque i n
, . civilales Samaritanorum, prseccpit *. Qui et ipsi
< quoque Judaeis primum sibi ncressario verbitm
. , \ , \ esse promulgandum d o c u c r u n l . Eral vero Chrislus
, \ ,'
ipse lutnen, et vcritas, el v i l a ; Lumcn, inquam,
*
c quod illuminat omnem bominem vcnicmem in
, ,

liunc mundum ; quo Jerusalem ipsam. id esl cjus

-, incolas, Uluminari postulal qui priucipaliter lumen
&, , \ esl; sivead palrum prnmissioncut respicias; sivead
\ ea, quac per prophelas Ua dc Clirislo di< la stini ct
. ,
promulgata. Ob id enim non sinipliciUr, sed rcla , ,
live lumen appellavit; cujus si particops fuissot,
hf , \
pacem babuissqt perpetuarn, juxla illud % * Si co . ,
gnovisscs ct tu quae pacis sunt . > Sed quia eam
* | \ , * \ non admisit, inlulii* c Nunc antem venient dies
.
le , > et quae deinccps. Imo el omnibus,
, \ . C ! quae adbibentur boc loco, promissionibus excidit;
" , \ . quibus foriasse corporaliter poiiiura fuerat. Est

. ' enim cum tUmine e l i s l i s quoque privala. Ncquo
,
, \, rero Jermalem apud illos rcperias, cum Exsurge,
. \ , \ , illuminare, quoniam venit lumen iuum babeant
> - Aquilas et Symmacbus, ipsaque adeo Hebraica
* , , leclio ; ut sermo sil ad eos, qui dictum Rcdemplo \ .
rem, vel vicinum exceperint; quos superius ab

1 #

1 1

ipso solis ortu et occasu nomen Doinini dixit esse

formidaluros.
,
682W 6
P
vitaBinslilulum,
, .
' quod civilatcin Dei, c l Jerusalem appellavit; in qua
.
priroum coepit propbetarum piorumque virorum
\ ,
cliorus i n s l i l u i ; qui Christi adveiitum sempcr
, \ ^ exspectantes, eam eiiam moriendo ftdei constantiam
. "
tclinueruut, ut sua3 liberlalis assercqda? gralia mor tem subiiurum csse non ambigercnt. Atque inde
, , est, qnod ipsis, lanquam ifi lenebris sedeant,
, \ luminis Cbristi advenlum denuntiai: ut primo non
6 c \ solum advenlui, scd alieri eliam eonveniat oralio,
\ , >
de quo sunt ista Salvatoris: c Et videbunt Filium
; * lioiuinis vcnienlem in nubibus coeli , csetcraque
. "
deinceps : in qnibus etectos ab angelis undique co . \
acluin irl significat. E l rursum : Cum autem ve , \ ,
nerit Filius hominis in gloria s u a . i De piorum
\ , \,
deinde ab iinpiis, lanquam oviun; ab bxdis, sepac

l t u r s a n c t u m e s l e l

I u m

, J

Matlb. xv,41.
Mallh. x, 5.
Act. xm,4fi. Joan. i , 9.
u x , I seqq.
Ltic. xxi, 27.
Malth. xxv, o i .
1 1

1 1

Luc. xix, 42.

1 0

ibid. 43,

" Isa.

2C10

PROCOPII OA2.EI

20

ralione adjiciens, istos quiJem in ignem abituros , * 6 ' 3

,
esse; iilos autemin novum saeculym revocatuin iri
- ,
significal, in quo nulla fulura sini corporea /uminaria : Ghristo ipso, qui Sol est justitiae
lucem , 01
, abunde praslanle et suggerente: quo lemporenimi ,
r u m , juxta sacralissimi Pauli sentenliam: c Qui
*
niortui sunt in Ghristo, primi resurgenl: qui au
*
}
tem relicti, in nubibus cumChrislo occnrrent .
. \ ; \
Tales igitur lum compeHane inclamabit oralio :
llluminare, Jervsalem, vel, ui caeieris placet : E&> , $?*
surge, illuminare. E l vide,si non apeiie ipso extur- , ! \
gendi verbo, morluorum resurreciionem indicarit, .

quam radiissuis lux ipsa niorluos recreans praebilura esl; qui poslquam excilali fuerint, ejus ,
gloriam tntuituri sint. Quo factum eet, 11L statiin , ,
%

1S

illoriam Domini in eam apparuisse adjieeret, novam * ,

Dei civilalcm, quae sola pcr Cbrislum illuminatur, * .

inlelligens. Impiis euim rccouduniur tenebnv: quod .

X significaret, iis ipsis terram quidem opertam /o- ^
re et genies caligine dixit : sed tn Jerusalem, se- , .
iiindum alios, exorilurum esse Dominum. Dccct
, \ * , \ *
enim luminis ortu eos priinum illuslrari, qui U n i , ,
genitum Dei Patris gloriam nuiicupaliun, conlem , * , plaluri 683
" ipso, el pcr ipsum, el
Vtbv, \
cum ipso gloritfceiiir. Cum enim Filium videmus,
.
Palris majesiatem et gloriam intuemur, qai d i x i l :
Paier, gloittica Filiuin tum, ut c l Filius tuos g l o *
rificet (e .
Verum quod babct Isaias : Ecce tenebra operient
lerram, cl caligo super gentes, el gloria Domini tn
te videbituT ; ad priuium advcntuin refcrentes Q ,
\ * ,

uonnulli, non lanquam Chrislo lerris illuceiUe, te . & . 6
ntbrce gentes operturos sint, quas essc illumwatas
>) , *
constat, dici arbilranlur : eed quod bic fuluruin
.
iicilur, essc jam eignificari; id esJ, operire. Quo
, ,
enitn tempore Israeluis primum illuxil Gbrislus,
unebrlt edhuc gente* oliundebantiir ; cum nondum ' .
. ^
ad cos gratia pervenisscl, sed suani ipse Jud&is gloriam palrandis miraculis demonstrarcl. Sunl proc- , * , \ 61
lorea noiinulli, qui qnod El caligo super genles \ . , \,
, ,
Isaias dixit, ad tempora referant, quibus jusla pa(i
bostes coQligit. Ambulabunt vero reget, a i l , in / u -
.
tuine tuo, el gentes tn splendore tuo : ui geniinm
' , ,
vocationein a Judaeoruin incredulitale el pertinacia
,
piOfcclam esse oslciiderei. Iatelligcnduni est aulcni
%

C l , i n

dno eorum, qui salvanlur, gencra reperiri. AUe- D ,

ruin quidera piorum apud Judaeos Deique aman- \ \
i i u i n ; qui (ide perfecti, proniissiones lmniipc -. . "
adeplisunt; cum Deus praestaniius aliquiJ de nubis
, ; prasvidorct, ul sine nobts minirac coiisuu,marciilur.
,
Qui kem in morlis regianibus inimoranles Cbrisli
,
. ,
adventum exspeclarunt. ldeoque, cuiu ad eum
inisUset Jo.^anes quaesivit, ilkne esset, qui veni- ' , .
.- , ,
ret, aa alium deceret exspectare . Qui dcniquc
dc Cbrisli ad sc advenlu commoti : Exsurge islud ' ' *
,
et iliuminare, quin tenil iumen tuuin, id esl, quod

, T

,e

Malacb. , 2 . " l T h c e e . i v , 1 5 , i 6 , Joait. xvn, I.

*' Mallb. , .

VAKI/E LEGTIO.NES.
\ ;.

8621

COMMENTARII 1N ISAIAM.

2G22

, > \ \ . exspeclabas, auditint. Alqae liic qiridem eorum

, \ , prhnus ordo fucril. Sequilur VCTO et alter ex gen ,
linm Ecclesiis conflatus, qiwm priori etiam conj i m x H Apostolus, ubi jam non cese bospites ot advenas, sed concives ganctorum
, illaquo q u
seqiioittur, colligit : in quibns etiam genlee cese cobaeredee, el concorporales, 684
comparticipes in Cbristo " signiOcatur.
Non immerilo igiinr, posteaquam priores allocit*

*

tus esl, ambulatnras el genies in iumine suo nunc

, adjungit, tti comimine lumen itirisqne anie adventimi, el deinceps, comimiiiemque iplendorem qitem
rph , \ , "
, ($ . sordium omnium eflicial abstersio, esse denioiislrel. E a enim ipsi eliam gentium reges ulen \
,
, tur, cum ijwos dmnorutn mygieriorntft virluie
' . luslrari, quod S i c c n l o n o s t r o reipsa factnm e t .
, , contigeiit. Quoniam deinde gtntium nieminil, regumque earuni; prforem deinceps Dei eiviiatem

omnes eos de geniibus, qni sanclum ei piiim vitse
inetilutum amplectentur, filios ejus baberi d o c c l ;
"

, '
. cum congregalos filios ejus vidert praecipil; quod
eliam humeris sublalum iri adjungit : unde omnes,

" . \
qui de gentium numero crediderunt, in Abrahse
, \ ,
sinu quietem se babituros, promissionem accepe , ,
runt. Pers&pe vero et filiam ierusalem, et Sionem,
, . ,
ipsam gentium EecJesiatn ntincupari reperias ~ ut
. , \
hoc loco : Gatide vehemonter, filia Sion ; jubila,
, , \
fflia Jerusatem. Ecce venio, et habitabo in niedio
. ,

m i , dicil Dotninus : et venient gentes multa* ad

, \
Dominum * . Quod aulem de tonge venire, d i x i t ,
, '* ,
longe nos aliquando ab Israelis regno abfciisse, et
^\, , .
a lesiamentorum proinisetone percgrinos fulsse
, Q significat. t Sed vos, inquit, qui aliquando erati
loiige, nunc facti esiis p r o p u . Non enim,
)
inquit Apoetolus, omnes qui sunt de Israel, ii
, ^ *
. sunt Israel: sed qui sunt filii prorcissionis, in senien ipsi reputantur
> Sunt vero el ad Abra * , ,
bamum uonnulta, quibns eumdem genltum pairem
\ \ *)
ftcri voluit Dominus : ad quse cum respiceret pro" \ , , f ,
pheta quidani, eos, qui longe abessent, Domini
, \
meminisse, el Jorusalem in corda sua inferre
, \ , \
praecepil . Quibus quia paruerunt, illa jam
. ', , \,
' , . Isaise usurpant : c Venite, ascendamus in monlem
Domifii, et in doranm Dei Jacob. Et annnruiabit
, .
vianvejus, in eaque ambulabimus * . Ecue
,

venerunt, i n q u i l ; tanquam non prooil abesse
. eoruin Tocationem signiQcet. Sequentur enim,
' , D tanquam e vestigio 685 cvangelica3 prsedicalionis,
nullo labore, nulloque negouio: quia humerit yor .
tabunlur, tanquam iniantes aliqtii ab inillatoribus
, .
in sacrorum penetralia manu deducti. Lac enim
1 8

e t

fl

>s

bibunl primum, brevi deinceps ad mensuram aetaiis perfectam ascendenles quotquol spiritus regeneraiionem adepti sunt. Quo factum est, ut tanquam nulrix, q u * fllius suos foveat,
Apostolus
dixeril .
' , . \
; ,
. , .
19

Sequitur deinde: Tunc videbis, et gaudebis. Qui

enim matrem gaudere non conlingat, si salvari
filiot suos videal? Scd non est ignorandum apnd
alios timebis verbum non rcperiri : idemque qiit.-d

Ephcs. n . \9.
Epbes. , >." Sopb. m , 14; Zachar. ix, 0.
Jerem. L i , . W . Isa. u , 3. ITIicss. n , 7.
n

e t

Ephes. n, 13.

1 1

Rom. i x , 7

8.

53

P R O C O P I I

202*

oDglupcscere ct admirari significare, quale csl illud ,

, \ . ;
propbelas Habacum : Dominc, audivi audiiioneai
;

luam, el limni . Sed qu&nam ista fuil admi

randi occasio? Qitouiam, adjicil : Transferentur in . tl "

ie divitia: mari$. Vel ut Symmacbo placet : Cum ,

ad le conversa fueril multitudo maris, et potestas . ,
gentium; in quibus, cum divitii6 muliitudineque .
maris eorum ingenlem numerum comparat, qui sa- ,
lutem adepluri sunt. InteUigag vero per potestaiem ,
eive opes gentium, vel eos,quorum est inter gentes , aliqua potestas; vel eo* eiiam qui Deo, vilaeraiione , \, \ \ \ , ,
ct probilaie, firmiler adhaerenles, omnia posse eein
,
Cbristo, qui vires suggerit, valent ailirmare . Gau
debis porro, inquit, propler imperfectiorum, minus- . \

quc raiioni parcntium. id est camelorum greges; qui ,
aurum et tkus libi tuttt aUaiuri : qua ralione divi- ,
tes el opulentos in Ecclesia significavit. Nam c l . *
Salvalor ipse, euin, qui dices sit, camelo compara* , . * q>
vii ; cum facilius essef amcliim per foramen acus
\
Iransire dixil, quaiu divilem iu regntim coelorum ^
ingredi: sed tamen quod hominibus licri non posse ,
videlur, esse Deo pcriacile . Qnibus verbis et .
Jenisalem ipsam commoveri contigk, cum angusla .
.
c l siricta via, tanquam per foramen acus, viiam
,
:a;icrnam adiri;cum Dco muncraad animae redemp- . *
lionem offerri vidil. Est enim quod anima ad ca.
ptiviiatis suae rederaptionein 6&G exsol?ii, propriarum ipsius diviiiarum nomine consendum. E * i porro
<Sabba, gens iEibiopica : Cepha aulem ei Madiam barbarae quoque rogioucs can\elorum fecundiuie cointinendaiae; quo faclum esl, ut eorum imagine propheta uleretur.
Quanqiiam tamen ratione prxdilas quasdam
" ,
ejusinodi cameiot fuisse planum sit. Ait eniin : Et
. \ , tcperient tecameliModiamei Gepha. Omnes de Subba , ,
.
venient, ferentet aurum, el lhu$ ferent; el salut-are Q , Domini annuntiabunt. Qui enim sunt cameti /u .
.
J o v *

,
tare Domini annuntialuri ? Hoqiines igitur illi sint
\, ,
oportel qni thus quidem ipsuin, id est, spirima yjpvctr ,
lcra divinitalis fiagranliara ; aurum autem, id est
. , corporeain rerum aiDuentiam et copiam laiuri sunt.
Cbiod igitur admirabiie, praclerque opinioncm erat, ,
, \ ul, quae jumentoruin ingenium referunt, divilum
, \ \ * ).animai, camelis ipsis, propter assiduum bajulandi

'
usum , propter fecundilalcni, propter animalbi
tiam pravitatem comparala?, transmularenlur : ul \
rursum propter eximiam utililalem salutare Domini , .
cnnunliarenl: ut denique ovcs Cedar, id eel, mode-
ratiores et simpliciores, usuque ralionis minimc . \ ;
,
destilutoe mentes, congregarentur; idipsum jam factiim esse affirmat. Tale.esl et illud : lle a i oves jy < , \ ,'quae perierunt domus Israel
illud cliam : i .
< uves meao vocem meam audiunt *. > \ l apud , \ \ 3Ezocliielem; cum. Ecce cgo quaeram oves , ;. \ , \
nicas , et quse deinceps, dixisscl, adjecit: < Et
, \ d
seienl quia ego sum Dominus Dcus corum, ipsique
. ,
populus mcus domus lsrael, dicil Dominus. Et vos
'
,
oves rnea?, et oves gregis iuei honiincs cslis, ct ogo
. *
Joan. , 10.
Ezech.
Habac. , \ . * Philipp. iv, 15. " Malth. xix, 23 2G. Mallh. x, 6
, e

> T

, l

, 0

e i

Xxxiv,

11.

V A R I ^ LECTIONES.
* . .

. .

J625

COMMEXTARII IN ISAIAM.

5J26
, f

. \ : - Doir.inus Deus vcstcf . Atque basc quidcm Co

. \ Israeie sunt inlelligenda. Jam vero oves alienigenas
Cedar niniirum, ipsosque arietes Nabeotl. cungrega .
, < \ - tum tri afllrmal. Significat autem Cedar idem plaue.
,
, \
ac si lenebras dioas : eslque ad soliludines Sarace* ,"
norum collocata regio. Est riirsus c l Piabeoih alia
.
regio ub Isracle 687 aliena. Siguificanlur porro
arieium nomine, gcnlium impcratores maxinii; qui convcrsi jam dona o/ferunt, seipsos Deo conscciantes, et allari in cjus lmnistcrium asianlcs; per quos ipsa gloriam Dei adipiscilur Eeclosia.
, \ , , Non desunl vero, qui cameli svper camelos venient,
, , \ ; *
d l x c r i n l ; vel, ul quae ip&i babercnt, allaluros,
0' ,
Dciimquc fanlibns el promplis vencraiuros esse
' ) , docerenl: vel, ui non sigillalim, sed gregatim ac , \
- ceesuros, e l i n D d gloriam fruitus allaluros, id cst
. g bonorum opemm suavilatem, et diviiias spirituale$
,

judicarenl : de qiiorum numcro fueruni nonnulli
." , \,
,
qui babituni adrpli cvangelicum, populo praefue . ' , \ \
runt, et salulare Domini anuuntiarunl. Quod rur
.
sum veniuras et ovex Cedar, et arieles Nabeolh
' , \, ,
d i x i i ; eorum, qui accessuri sunt, grata fo:e per
, \ , '
fidem sacrificia significavil. Dicas porro, aiuut,

, \ ,
ovium, arielumque nomiiie, viros eos inlelligi; qui
, .
virtutibus .onusii, mansueludinein ampleclunliir;
\ \ /.
quilms domui Domini glorificalur.uim
aulcin fitmis
< , ,
el sanguinibus, ut olim templum, scd eullu plane
. >"
spiriluali. Iliijus vcro dieti el Salvalor etiaro i n o
,
.

rninil, ciim Judscos alloquens, domtiin suam, do , , ,
muiu quidcm oralionis vocari dixil " * " , sed ab eis

speluncain la.iroQum f.iciam esse. Est igilur eo
[] \ . \ C lcmpore gloripeata, quo domus oraiionh (uit. De
induslria auleui Jsraelilas, tanquam infanlcs Scri
plnra alloquens, perca,qua3 usilaia sunt, promie.
siones ipsis exbibet, ut cum eo, quod corporeum
. \ , , ,
est, inlclligibilc cliam aliquid sigiiilicari dcmon' 7 ,
strel. Magni enitn illoruni iulereral, si gente* alie / '
nigenas dona olTerre inluerentur. Eos igiiur boc
\ ,
loeo demulcet, tanquam dc jbcundis rcbus simul
. \
balbulire gestiat. Quae eniia ipsis usitata siint, non
, ,

aliler sane quam pueiis, annuntial, ut eos ita ad
, \ '
pietatem adducat : quo pacio pueros ipsos in d i ,
sciplinain solenuis pertrahfrc.Forlasse el ista
, - illis corporaliler contigisscnt, si Cbristum admisissenl. Sic igilur eliam nonnulli explicarunt :
. , , ,
Resume prius lumen Jerutalem, qnod negligonl a
\
D 688 tuaeisfmctum esi, quoque pruelcreos eximie,
,
;

qui tenebris operii mnl, bonorata es, ut gentibus ipsis et regibus piclalis excmplum praabeas. Quod si
nolis, ad genles Christi lumen iransibit. Tui igitur oculi acicin, inquii, ad Deuin dirige; et eos, qui
dispcrsi erant, congregatos, ipsorumque pr&sidio, a quibus delinebanlur, tcctos et defensos iniuoberie.
Pollicclur vero non aurum tanium; sed ct ca
,
\ ^
\ , eliam de geniibus, quae eos in admiralionem tra. . - bunt, si Dei cuhuni amploctanlur. Atque liaic qui\ ,
, dcm i l l i . Car-terum poslquam cum vetere Jerusalem,
id est, cuiu iis, qui pium vilx inslituf seculi
\ ,
- recuitie se, el ad Cbristi Dormam compositai ma^

Eicch. xxxiv. 30, 31.

liatlb. x x i , .
VAHIiE LECTJONES.

* . .

J . .

ISffl

PROCOttl GAZ.Et

262S

irem prabuerunt, disputavil : ex ipsius jam pcr- ; .

sona quae postea sequuntur adjicil : Quinam vero , ' isti $unl t ut nubes volant. Quod esl ab Apostolo , , \
manifeste explicalum, ubi ail : Rapiemur io nu- , ^
bibus in occursum Domini in aera : ei ita sempcr . -, !

cum Domino e r i m n s : adjuncti nimirum choro ; ,

illorum de priore populo, qui pneclare se gesse- .
r u n l ; quique eos ad se convolantes contemplali,
salvaiarum entium mullitudinem demirantur. Pu- \ '
tant noniiulli Ecclcsiae per*oam introdnci, q u
magnum ad se ex onini regione credeniium fleri , \ ,
concursum, et tnnquam convolari mircttir : quia ,
. nimirum deposila terrenarum et humilium rerum
cura, non alilcr, quam a mari nubes, procul a , inundi tuiniiltu sublimes rapiantur. Adjicil vero ; , \ , \ columbas cum pullis; ul divinae promulgaiionis sa- krz\ .
,
genam non senes modo, sed el juvenes etiam, ipsasque adeo cum malribus filias ad fidem conipu- ,

lisse iritelligas. Gum aurem nnraretur Ecclcsta ; rei , .

causam aperuit qui piscaius est ; cutn se intulas, .
id est, iiisulanos, navetque Tharsis (quo itomiite - . , ' ,
region^s ludicae Scripiura vocat; alii autem Cypri , '
urbem esse volunt) ex$pectasse dicit; id est juguni '
tuum admisisse. Quibus certe gentium concursmn ,
faclum esseinnuit; cum quae apud ipsos prelio- ' ,
tissima erant, genles offerrent, Cbristianique ideo . \
nominarenliir, quod 689
sanctificatum sil apnl
,
.
eos uomen Domini, el gbrificatus sancttu hrael. , , ,
Est vcro unus et ipse, qui Dominus exsistens, $an- , ctu$, et glorificatusett. E i igilur, nonrdolisul quon- , , \ dam, non maicrias omnino, id esi, aurum et ar- . \ ,
gentum; sed Gdcin, el virlutum omnium splendorem
\ ,
offerunt. Scribilur veroetiam in Psalmis deClirisio: \ ,
regcs eidem Tharsis el insulas esse munera obla- .
turos; reges Arabum el Saba dona allaturos, ipsum
, ,
deniqne reges lcrraa omnee adoraluros . Qnae
;
.
saue non male cooveniant, si ab Ecclesia, quintm ilii i $i $unt, qui, ut nubes volant, postulari iulelligas.
Quod si eorum verba esse adiniltas, qui piam olini
^ ,
\ilcp raiioncm secuti sunt, ab eisdem ol illud quo- \ , $* '
que ftieril, quos's6 exspecitsse a Ijccit, ul Etxle- ,
siam sig'i iicarel; qua3 promiesionos in propheiis , pa:ribus facias legens, easdcm exspectavil; quo
.
, iactuir. est, ut $e eos extpeclatse, nec eariiiu spe
.
poliundi uii(|uani excidisse dixerit. Significanl au, !
iein naven Tharsis corpora ipsa, quibus aniiuae l) . .
\
mortalis bujus vitae pclagiis enatarunl. Esl deinde c
? l Tlutrsis .lienigenaruin ivgio : ideoque fi le caren- . '
tcs atiemgeuas, laiiqnain naves Tliarsis e>sc Deum 6.

(ontiiiiirinn alicubi legiimis . Sed illae quidem ibi ,
conli il;e fuerinl; liic aulem eos, qui sunl vel^ris '
Jerusalem ftlii, qtiique de gentium^ ntiincro sese illi , \ .
adjunxerunt, navibus ad eam veniuros esse, id rsC c , \
.

c o r p o r i b u 3 ipsis in mclius csse mutandos dicil.

Decel eniin corruplibile boc induere incorruptio- ' , , .

nem; el moriale boc immortalilalem . Venient

*
igitiircorporibiis ipsis firtutis operationes, auri et
,f

, e

17

Tliess. , 16.

Psal. L X X I , 1 0 , ! I .

1 7

Psal,

XLVII,

8.

Cor xv,

629

COMMJSNTARII IN ISAIAM.

2630

, , . > argenti noniiriibus aignlflcalas, afftrenles* ld cnim

- etiam Apostolus intelJigit, cumait: c Si quie auiem
, . 01 superadifical guper fiindaiiienluni, auruin; argen .
lum, lapidcs pretiosoe * . Sunt vero qoi propbe , \

tam, tanquam qua3 fuiura essent intuerelur, quinam

. "
ii essenl, quaesivisse. Sunt etiam, qai Jerusatem
p ; *0 repetenlium niultitudinein admirari 690 cumdeni
.' \ cxistiment. $*bibu$ enim densw d confeiiis, co, lumbm dcmque cum pultis, coruin muhiluclinem
'. * \ comparavit. Esl vero liuic non dissimile, quod jani
, \ / *
usuipavb; cum, Ubinam esseut islt, inlerregavii.
, . ,
Quod igiiur propbeta vidh, exltilit. Ideinque ct
'
\ ,
Miclueas ipse, curn nibil ad Acbabi libidlnein loqui
.
posset, factitrum se dixil, htsverbia: iVidcopopulum in montibus, taiiquam oves, quas paatorem non habeut . Sic igitur oiimes presidio lecio*
e$se venturo*, vcluiique humeris u\ Hierosolyraorum urbein, tanquam Deo consecratam civitaiem, delatum iri eliain loco sigiiificat.

, Vocat aulem naves Tharsis, eoe, qui dc Thar
^ *i* India, cujiis quoque Jonas meminit , pro
. fecti ^ u n l . Sunt ista deinde Jerusatem noii
eventura,
<' , , proptcr ipsam, sed propter Deum,
* qiii factas patribue promieeiones propter suam i p sius majesiatem et magiiiikenliam raias esse vo . *

* luii. Sequiuu deinde: Et oedificabunt alienigence
\ \ , murot * : quod etiani nunc contigisse videas.
, Praesunt emin IDcclesiis eihnici, suaque eas doctrina el prseceptig oblegunt, ne dclur verbo alieno
. -
ei dissentanoo insidiarum locus. Addit eiiam: Et
*
, . \
reges eorum astubunt tibt. Nani et bodie quoque
* ' ,
\

Roinacaruin copiaruin duees, regumque limor, i n

sidias ab tcclesiis propellunt : \ e l certe, cuai

. $astandi verbo sus cst, obedituros esse significavit.
,
Parent enim sacrosanctis oraculis; etqnod concio . , \, '
nalur Ecclesia, omni ratione venerantur et servant,
.T
I T / , ^ . . . . . . . JL\
...
^
t
....
_ J
U - , . . !
,
.1,
Reperias
vero iaia
etiam eecundum
historiarn, quo
' .
lemporeCyri Daruque mandaio Instauraia esl Jeru ), aalem, conligisse : Alexandrum deinde, ubi primuin
.
, ' sacrum amlclum esset intuilus, iram stalim, qua
. \ - fuerat aecensus, in adorationem com:nulasse *.
, Sequilur deinceps : Prtpier iram enim meam per *, \ ctisst le, H propter mistricordiam meam dilexi te. Te
. eiqtsidem, quae pietaiis cullum pollicita fucras,
perrumi; aun citiiatetB bostibus Ha iradidi, propter bnprorum multiludinem, quibus abundabas,
6 0 1 ul propbeta etiam ipsi ab improbarum poenis eesent immuwes
K a \ \ , Nunc autem etiam propter eos, qui tecum probi 9, - talem seclantur, dilexi te, ira ipsa, non furori , . \
niini, sed eorura peccatis altributa. Etiam enira
' , '
bonilale impulsus ultionem inducit Deus, ut es
, - ^ panarum modo, qnibuspeccanles ulcisciUir, quan .
la percepluri sint, quS recte fecerint, inlelligatur.
* , ' x&\
Si eiiiin uiinime iraius, ulililalis nostrae gralia, ac 8*7\* cedil ad pocnam, ppopterquod etiam irasci dicitur:
;
quatito magis idem, qui fons est bonitatis, cum
, ' - jtisla operabimur, nosiri miserebilur f Pergit vero,

.
amorh ipsius iruclum esse ostendens ingenlcjn se , ,*\, .
curitatcin et pacem,quae portat ejusclaudi nunquam
I Cor. , i 2 . * III Reg x x u , 17. " J o n x 3 , i v , 2 . " Josephus, Antlqwt. /tfd. lib. XI, cap.g.
WMUE LECTIONES.
. . . .
40

SC31

PROCOPII G A Z I

fjermitlat. Secundum bieloriara igllur, nallum esse

liostem pertimescendum signiflcat. Sin autem ad
sensum respicie, civitalis Dei portas, id cst introductorias elemenlaresquc doctrinas, iis semper,
qui ad pietatem accedent, propositas fore demon-'
siral. Quo faclum cst, ui inductum trt ad etim potentiam genlium d i x e r i i ; id est, eos < oninia se
ppsse in Cbrislo, a quo vires suas capiant attinnare queaiit: iater quos eximu fuerint reges i i , qui
CORlesti rcgno non indignos sc praesliicrint. Habeut
vero omnes, pcr Deum, ad Filii cognilionem accesbtim. f Ntillus enim, inquil, polest ad me vcnirc,
nisi qui misrt Paletv iraxertl eum . Quod sl
hisiofiain etiam sequeris, et duces, ei reget ipsos
Romanorum in Eeclesiam ingressos esse reperias

K~2

\, \
,
; . t
^ w , -

, ,

. - ''. \
, \,
. > * ,
xul
"
. 01
,
\. ,
'
\ , .
* , . \
Adjbit doiiide : Qui non servient libi, Dei nimiruni .
(ivitati, puicbram maxime ei salutarcm^errt/ti/im,
peribunt. Quera enim Ades non serv-at, pcrdil infi .
delitas. Ad te autem aflerenturpidcherrima? el pro*
,
c n issimae arbores qua stuit in Libano; qui inons
, '
osl aiienigenarum lignis abundans ad doworura
, \
consiruciioneiu idoneis : quorum noinine eos intel- , , \
ligil, qui de genlibus saeculari doclrina instructi
,
oralionji industria Ecclesiam exoinanl, Deique , \
iocum et pedum eju* glorificant; id csl, Ecdesiam ,
ipsam, qux innuroera virUiluiii capila magniludine
.
excelsa; Cliristumque rcdolenlia 092 continet ac nutrit : qua3 item araundaoisensus comiption*
valdc sunt remola; qnod pinui 'cedroque nalura iributumesi.
Esl enim Scriplure usilatum sawclorum mulli
liidiuem ejusinodi arboribue comparare. Qualc esi
. \ \ *
illud apud Davidem: < patits confinual cor ho- C c \ . *
minis. Salurabuntur ligna campi, cedri Libani,
, ,
. K a \ *
quas plantasli * \ Et apud Pauluro, quo loco Dei
. ,
nos agricolaiionem essc^scribil
Voluut lamen
.
nonnulH gentes per Libanum, ul per Garmelnm Je- ,
, .
rusilem, signiiicari. Esse enim niontein bunc Sa ,
niarix ; ijlum autem alienigenarum. Innuil igilur,
*
si historiani sequeris, ligna illa, qiwe sunt ad i n etauraliouem suppcditaia. Sio aulem ad sensura ad- .
,
\
verlis ; juslorum senlenlias, ajiimique conseneus
.
\ signilicasse videlur. Addit praterea,cos, qui-Eocle. ,

siam olint persecqlioiiibus humiliarunt, mutaia jam
.
ecjilcntia, Dcuui itt ipsa cssc adoraluro*; quod mul-
, .
lis corluin esl conligissQ. A l i i autem Immxiialam
quidcm ideo esse volunt Jerusalem, quod in Cbri-
",
. , ,
sium contumeliosa exslileril : sed quia ser?atae
. ,
suni rcliquiai, in niairein gentium abivissc Koina * *
nos cnim qui ipsam kumiliarunt, ad eoriim /idem
, . ,

accessisse. Sequilur deinde : Et vocaberis civilat

Domini Sion. EaK eniai Dei civitat F.cclesia ipsa,de , \ . iv
qoa gloriosa dicla esse apud Davidem legimus .
Placet vero iionnullis deiuum sorvalum i r i .
tolum Israclein signiQcari, cum plenitudioem gen- ,

tium iiigrcssam esse c o n l i g e r i l : tunc eim fore
'.
ulriusque populi corpus unum. Caui enim gentium

4 (

4T

Joan. , . " P $ a l . cui, 43, 16.

I Cer. m
VARIJE

Xp. .

0.

Psai.

LECTIONES.

LXXXVI,

3.

4 T

Rom. x i , S3.

2633

M M E N T A R I I IN ISAIAU.

"

26.^4

;. populus cum priore Israelitico nondum coivissiM j

non potcrant adliuc soli isli omnium noniiue coin, ,
preliendi, quibus dcesset ordo recentis a priore
,
ampulalus. Sed unam ulerque a Deo tunc saOteuf
. \ adeplurus esl.Quidam tamen ad hisioriam rctnle, \ ),

runl, tanquam ita aflccla civilale, qui in eani pec

.
carunt, pudore taclum iri signiiicei, cum qnaR ipsl
' ,
admiscrint, cogitabunt. Nam et seniorum juguni
, , \
' . " ( , ^resseriint, nec infantium miseiti sunt, ut Domini
civiias Jerusalem deinceps nominarelur. U i enini
)
,
in conlcmplum propter impielatem 093
abiit :

, ,

eic, sl ad se redeat, illius non solum saeculi, scci

.
sequentis etiam ornamenium fulura est. Niminiiii
(quia laboranie membro uno, dolorem senliunt et caetera) ubi feracis olivae ramos, qui praevaric:;li
snnt, exscindi conitgit **; qui lum pielatem sectautur, derelinqui dicunlur, et odio haberi; ciim netnO
$it qui ei$ auxilietur.
-
Scd quia qi de olca9lro sunt, in locum illoriirri
, \ ,
subicrunt, in unumque ulcrque populus coinpul
sus conjunctusque cst; Salvaloris virtute consti,
lula csleorum, qui salulem adepli sunt, pleniludo/
,
) ;.
unaque civitas ex ambobus,SIOH nomine, faclaesij


cui jam perfecta?, quse sequuntur deinceps, annun , lianitir. Pulaiit nonniilli ob id qtiidem esse humi. ' "
liatam et afllictam, quod adversus Christmn ausa

alaiviov,

.
est : sed esse salulern (amen, si eumdem agnoscai,
" \
adepluram. Haec igUuripsa sunt, quae seqnentur j
, , \ , \
quibus eam $e po$iturum in exsultalionem sempiter*
, , . \ 0iiam, in iceliiiam generationum generationibus aflir<7*,\, .
,
mal. Quando enim spes estimmortaltiatis inEccle
aia De!, vitaeque perpeUiae, elgloria, regnique coe ; ). \
leslis, ubi jam moeslitix locus esse valeai? Et u , G g aildit, lac gentium ; commtine uiinirum sacra \
iiienlum, eorumque doctriuae elementa, qui i n C l i r i slo per fidem regenerantur. Sunl nonnulli tainen,
. " \
qui ista, el qua? dcinceps, ad gentium munera, a<f
,
donaria, ad regia demensael stipcndia, quibus buo

. \
usque eorum liberalitale fruiiur, qui rerum po^>
,
liunlur, referri arbitrenlur. Alii vero per rrges e o i
, , rpsos, qui bealitudinibus digni suni, quibus r^/itu/i
, \
coelorum polliceturChrislus, signifbari. Aliietiam
. "

,
sccundum bistoriam, diviiias illas;quas in ea regei
.
et principes Deo oblulerunt, per quem esl bostibus
, ;
liberaia, suacque potestaii et imperio reslituta;
. , \,
Quia ego $um Dominus, inqtiit, qui satvum te feci.
,
.
Sunl eniin ejus gratia el huinaiiilale scrvalaB Israe( ) ' ,
'
. . ^ lis reliquia, ne populus illc, qui a sanclis Patribu
ortus cst, pcnilus inleiirct. Sciio aulem, iiiquit,

\ ,
prajter ea, quse dicta sunl, libi non lignis aaipliui

, otiosie, quae igni lantum 694 inaleriam suggermti .

\

non lapidtbus eliam, id esl, slupidis et inerlibus

,
nnimabus, fore opus, Sed te islis longe majora ef
\

;
pra3Stanliora babilurum. Qui enim ferrei oiim ei
,
N

e$t

iiumiles bomines, moribusque ferro quolibet duriores fueraiii, in aurum jam el argenium couversiy
ad tuuin sesc asdiiicium, quod Dei est, commodos litilesquc p1ra3bebunt, qui doniqne scnsu m a - i s ,
quam ligna, carucranl; libi jam pro icre et ferro, collala in aedificinm opcra, fuiuri sitnt.
Rom. x i , 17.

. .
PATROL. G R .

LXXXVll.

I.ECTIONES.

V)%
PROCOPU GAZ.EI
2C36
S i g n i i i c r i lamen ainnl nonnulli, cum legis do- ,
cirinani cdeie contigeril, omnia pcr Clirislum in
,
lanto meliora. commuialum i r i , quantum csl cere

ferrum pneslaoliiis. Ilabcre enim a'$ auri quidera
/ .

speciem; nec aurum lamcn esse. Habere ei ferrum

, .
,
argenti, propler splendorem, nec esse lamen ar- , \ , ' .
genlum, quo faclum csl, ut Paulus ipse, cum legis

eognilionem, c-uin ea quae Cbrisii cst compararct,
, ,
quisquilias appellare non dubilaril * . Neque vero
\ , male Scribarum el Pbarisacorum disciplina, quia
,
fabulosa , lignis et lapidibus comparetur; quam
, , .
laulo superai quae de Cbrisio est; quanlo esl wre
, , \
lignum , quanlo lapide ferrum praeslantius. Suut
, \ ^ .
enim altcra quidein ad coulundendum infringen- , \
duinque facilia el prompla : altera auiem, prxler
, , , \
quam quod splendore praidila, pretiosa etiam et . .
iiifragilia. Solel enim viia, quae recta est, cum ve
ris disciplini* ad alios iransHre. Quo factum esl,
.
ut inyslicse quorumdam disciplinsc facultalem, l i .

,
gna, fcimmel lapides Paulus appellaril . Nonnulli
. , ;vcro ctiam ad lilteram explicajrunt lanquam civiia \ ,
,
li picialero colenli nialeria qualibel, preiiosa aeque
, , \
ac abjecta, donanda s i l . Posse enim idipswn Dcum
tiTiccre. Cielerum cum isla fleri contigerit, vivenl , .
in pace principes tui, adjicit; quos propter fuluro- " , nuii praesensionem episcopos appellat. Deinde quod . >
ni pace, justitiaque vicluro d i i i t , id quadain ex parle jam prxsliium esi ; juxla illud : c Ex puric
cognoscimus; cx parle autem propbetamus : > quod est ad vilam islam refercndum. c Cum auiem
vcnorit quod pcrfecliini esi; $95 <P*od ex parle est, evacuabilur .
Alque bic quidem futurusebl iinis regni Chrisli, C
" \ , ,

ciiii) fueril omnis sublata iniquitat, cura contrilio,

\ .

cnm miseria denique. Nullus enim deinceps hoslis
, , , \
imlla sceleris recordatio supererit: quale estillud:
, \ , \ ,
Absccssil dolor, el molestia, el gemilus . > Veriim, lanqnam prioribus ejectis, alios inslituit epi- ,
^,
scopos el princtpes; qmpacem cum Deo colanl,/tc- ,
. stitiamque vencrentur : quale illud fortasse fuerit, ^ *
* ,
qnod jani in baec verba usurpavil : c E l immittam
. , \
iiianum meam in le, et excoquam le ad purum.
, \
Cos aulpm qui non credidurint, perdam ; et aufe ,
ram omncp iniquos a le, et omncs superbos deprimam, et praMiciam judices tibi, sicul p r i u s " , > <ae- , \ \
* '
teraque dcinceps. Sunt vero et isla Salvaloris ad
' \
Judacoruin prsefectos : c Auferetur a vobis reguum,
80

5 1

8 t

e v

( dabilur genti facienti fruclus ejus . > Neque Q

vero ilesunl, qui ad litteram explicanles, juttitiam
runi subdilis culluros esse principes eorum, belloquc pace comparaia ita fruiluros dicant, ui qui
liusles aul feras timeat, a i ip:02 confngiat. VocaIninlur auleni, adjicii; iaUlare, muri tui: ubi, pro
quo salutare dixit, Hebraica leclio Je$um posiiit.
Esl cnim idem ipse, qui r.:~vo cingit Ecclesiam.
Scqniiur ilcinde : porta tuasculptura : quoloco
verbis (|iiidera diversis, nr.n re lamcn differenlibus
Syiuroaibus ei Aquilas laudss iaterpreiati simi.
l)alur cnim bac raiionc ad pum vitx iiislilutuiii
* Pliilipp. , 8.
45.

xxi.

1 Cor. ni, i i .

8 1

I Cor.

XIII,

. >
,
, ,
, , '
.
, ,
. , & .
\ .
,
,
, , , .
,
.
, \ -

9, 10.

8 f

Apor. xxi, \ .

Isa. i , 25, 2C.

Matih.

2637

COMilENTARII IX lSAlAM.

2633

, - ^ aditus; si qui accedttnt, Dei * dccahtareddi

. ,
ceanlur. Sunt vero eliam, qui murorum poriarunt , . que nomiriibtis, doclores sighificari piitcnt; quortlin
' \ \ . ^
vita el doctrina, tanquam muro. cingilur Ecclesia*;
, \ , \
in quaro eiiam aceedentes introdncunt. Scnlpiurani
\ ' ,
deinde dixisse; quod eorum valde sit illuslris,
\ . \
ad veritatis defensioncm elaborata oraiioJutclliga ,
ttir forlassis de Chrisio ellam. PaTet enim per \p . , '
sum ad Patrem adilus: qui cst el uulplura, tau~
& . \
quam forma, et characicr subsisliitise Patris, et spleii *0 ,
dor gloriae ipsiiig . Sed nec tibi sol amplius dient
.
pricbebit, 696
^cebil. Neqne
, ' , , \
enim in nocte, vei luce, quae senSibus percipiantur,
,
ii versabuntur, qui recenlis aevi munere donabun*
, lur ; vu\ ipso teSte Salvalore, qili solem obtcne, ' * bratum i r i : qui lunam splendorem suum non da*
, \ .
turam esse affirmavit . E r i l enim lux illorum, el
gioria, Deus ipte ; perfectioribus quidem s o l ; inferioribtis aulem lunae instar, tit pro excipicntiun
ratione radios suos effundal; opere niinirum id prseslans, quod bcaliiudines affirmant : ubi qni lugeaiit;
consolalum i r i ; et qui flcant, esse risuros d i c i l .
M

n e c

n o c l e

l u n a

t i b l

e T

"
al
, . *



\
; . ,
>. , ,
, .
" ,

, \
,
, , c "
, , - ^
. \
, .

, * . "
, , ,
, , \ '
,
, , ,
.
\ .
, ,
' \
,
, \
, \
. * . *0
\, ,
* . ,
$\\ ,
,
M

Hebr. , Z*
Luc. xix, 19.

Addit ilaque : complebmlur dies iuctus tui;

nimirum, cum fucrit omnis sublata iniqtillas.Taiiquam igitur electus terram possidebil, quam m i i i bus esl pollicilus ; in qua est ipsa cceleslis civitas
collocala . Talis vero est populiis meus, planlatioms meac surculus. c Oinnis enim p!anlalio,quaui
non plamavil cadeslis Paier meus, eradicabitur".f
Cum amem sitnpus manuum ejus, possidebit terratn:
quando eliam qui in hac vita panctts exsistit, iti
millia abiturus e s l , juxia illud : vEsto potcstaiem
M

60

babcns superquinque,vel decciucititates . Erunt

igilur eorum, qui salutem adepti sunt, tanqoam
duces millenarii : erii eliam qui iioc tempore minimus e$t, in genlem magnam ; qualis Paulus ipse,qui sibi omniura sanctorum ininiino coneessani
banc esse gratiam scribit , ul genli maximae a
Domino piaecsset. Yenict vero, i n q u i l , illis certuin
et dcAnittim lempns, quo isia pcr congregatioriem
meam Gent, tum nimirum missis angclis sanclotf
est congregalurus a summilale coeli nnamque ox
duobus populis civitaiem confecturus ;
u i , quod
scribilur : Unum fiat ovile, et unus paslor *.
Sunt porro, qui ad pra^sens sacculum, quse deiole
tlluna usurpavit, referri volunt. Etsi eniin el so/
6 1

ipse noctu, et luna dle etiam deficiant, iiunquam

lamen divinumet intelligibile lumen illudexstinclum
i r i , qtiod per Spiritum sancitim Salvalor ipse fi*
dolibus suppcdiiabit; neque ipsoninnncnfibuS sonsibilis alicujus luminis ad Dei cognitioiiem
697
virluligqnc sludiirm illustratione opus fore. Qncf
faclum est, ut se mundi luccm exsistcrc , qiiiqno
fe seijnatur, in lchcbris minime anibulaUirun;
e v

, T

* Malib. xxiv, 29.

Mallli. , ; L i i r . T i 2 l .
Ephes. i u , 8. " M a i l b . xxiv, 31. J o a n . JC, tG.
9

1 1

YARMB L E C T i O N E S .
^ . .

* . .

Mailh. v, U .
Joan. vnr, 12.

>9

M a i t l i . xv, *5.

2610

PROCOP II .

eed v i i a lumen essc babilurum Jixorit . Qnod : ;,

dcititlc compleiutn iri dics lucius ejus adjccit ; i d idco

.
u&uipa\it, 'ul prupriam peccaloi ibus esse vultus dcmissionem el Irislitiam innu^ret; qui nihil aliud
quam leuebras ignenique exspeclent : justos autcm spe luctu peccalorum liberaios gaudiocisullare.
"

Sequilur ilaque : Et erit populus luus justus om-

f c <* ;

,

; . ^v
,

, '
scd in fuluro illo, qui minimus est quampluTiniis
,
praliciclur : eaque fiducia exsullanles qui sancti
. > " , xal
sunt, subjectos sii>i popitlos, genlesque suis pedi
,
, bus esse substratos in Psalmts non dubiiant glo .
riari . Fiet vcro et islud, cum me ccelo delapsum,
,
inqnil, eo$ congregare, mibique in occursuui rapi

,
couligerit. Non desunl lamen, qui ista explicenl,
ac si deposila impielaic non soli ampum, et luna, , /
. \
lucem ipsam pmtcipaliler atlribuat, qui fulgctUcm

.
cjus terilaleiu babeat. Sedabit deindc luclum ca ptivitatis lua?, si terram tuam reeipias. Convenil
5. ,
\
veioeos, tanqtiam qmplantis comparanlur, f r u

rius dcbiios edere. Est enim Dcus qni plantavit, et

. " qui curam babei, quiquc ea, qua ad suam gloriam
\

c onducunt, curat : qui illorum denique in nuiilitu- ,

:.
dinem proicctum, seipso cougregante, el eos qui
patici sitnl, in gentem magnam propaganie, pra>
tiicil.
. '.
CAP. L X I .
nis. Nos cnim Eeclefciae populum per graliam C l i r i slus ipse jnstificat, cujus ipsi manuum plantatio sumus, quus in fructiferam olivam insaevit. Nnnc
igilur iu saeculo i&to lalei occulta sanclorum gloric,
9

CT

698
jus

V E R S . 1 - 1 0 . Spirilv*

'gralia

unxil

yavperibus

misil

ui uunuiiliarem

cOmoiarer

Domini

Dominu$;ut

ei diem retribuiionis

corde;

et ccccis visus
annum

Domino

Dco nostro;

omnes lugentes; ul delur lugeutibus

gloria pro cinere;

unctio Ivliiiw

glorice pro spiriiu mccroris,

evangelizarem

captivi* remissiouem,
ul proclamarem

-'.

tuper me, i -

me; ul $anarem contritos

instuurationem;
ccccpiabilem,

me

lugenlibus,

clc.

Sion

amiclus

' ,

ul

. . .

Qui ad promissiones evangelicas Dominum se

e*si\ eosque in lempore congregalurum adjecerat;

; ,'
,

uunc ejus se rei gratia Domino 699

unctum e$se

\ ,

siguiilcat. E s l porro libi aniniadvertcndum, quod

. \

Dominum

Domino Spirilu

sanclo unclum esse affir-

u a t , ui in Trinilate Deilatem agnoscas. Guin enim

iiaiura Dominus ct Deus s i i , bumaniiaiis ralione
Spiriiu a Palre inungilur. Non esl igiiur boiuo
laulum, si Donimus; ncc carne destilutus, si ungiinr, scd idem Pnus el borao; non ea lera lamen
raiione. Quo i i i ut, tanquam ex Davide sit, ungi
dicalur. Jam eiiiin et antea super cum, qui dc radice Jesse prodiissei , id cst siiper Cbrislum,
Spirilum Domini requielurum dixerat. Non cniin
siruili cum veleribus raiione unctione unetui e$*e
dicitur : alioqui nibil praeler caeleros baberel exiiiiutn;-qiiem lann-ii Davidislesliimwiio : Propicr<a unvil lc Dons, Pens tuua.oleo lctitiae prae conhonibus lnis
> Dtinde, taiiquam jam boino s>t;

. ,

' Psal.

XLVIH,

"

. \ ',

.
, , ,
,
\ ,
\ ,

. \ \ >\
, , .
^

. .
\ * ,
,
. ; ,

. \ . \
, ".
1

* ioan. , 12.

!.

' L a . , 1.

4 1

Psal.

XLIV,

8.

26U
COMMENTARIl 1N ISAIAM.
2Ci2
, cujus gralia unxit me, adjecit, ut causam non omit ; . , ,
teret; qui se eos antca iu lempore congirgalurum
, \
dixerat. Ut Deus igilur, spirilum creaturae sugge ,
r i l ; recepit autcm, ut bomo. Itaque, quod apud
. '
Luoam legimus, eum Nazaretb synagogam ingree \ , \ sus, aperto Isaiae libro, in verba ista i n c i d i s s e l ;
' * eodein complicato, esse eo die compleiam Scripiu' \ , \ - ram aflirmavii. ConTigil enim eo tempore, ut baoOat .
plizarelur; u l Spirilum eliam in columbae forma iu

se admilterei. Quibus demum absoluiis, in Nazareib ingrcssu* esi, et ibi completam esse Scripturam pronuntiavit.
Non destint tamen, ut diclum est, qui quod, unxit
, , \
me, addidit, ad nalivilalis tempus referri arbitreu \ , .
W . Sed manifesium est, post baptismum secutam
esse coelesiis regni pereum promulgalionein; quod
(
7 .) \ . ^ est pauperibus evangetizare : esse dcnique bealilu
,
~
~ab ipso
.

Q
ht
\
dinum
genera
explicata.
Sanabat
deinde
, * , conlritot corde, adinolo promissionuni remedio,
\ . \ cum bcatos qui lugerenl, esse dooerel, quoniam
, . \ coimolationein essenl nacluri; bealos itcui qui fle ,-
renl, qnoniam risuri . Gcnlibus praelerea, qui a
, daemonibus capiivi dclinebanlur, dimissionem an
, ' minlial; cum discipulos alloquens, ad genlcs omnea
\ , prolicisci, 700 asque docere, et baplizare, in
. remissionem p*eccatorum videlicet, imperavit
;
, ,
q-iae dudum caecilale laborantes, ui vanae deorum
, .
miiliiiudini semcbant. Quo factum est, ut in su\ ,
perioribus, eum se in luccm genlium posuisse, ut
, , \ .
ocnlos caeeU aperirct, ul de vinculis eos educeret,
,
qui iu ipsis essenl constricti, Pater affim arel.
:

7 I

, f

' - C
.

\ ,
, \
. \
, , .
\ \ , . , \
, \
.

Eranl vcro wl pauperes, qui bonorura omniuin penuria laborarcnl; qui spe carerenl; qui Deum in
mundo non agnosccrcnt. Sin minus, iis certe, qui
spiritu pauperes suut, ingrnlem csse graliarum
suppedilalam copiam significat : conlrilos amem
alias eos ipsos, qui ila corde sunt imbccillo el praefracto, ut affecluum tnsullibus minime qucant
obsistere; sed illis, captivorum more, pareant ei
fainuleniur. Convcnianl vero el Israelilis rtiam qnae
dicunlur. Non enim erat in terra, qui, quod honestum esset, faceret, non erat, ne unus quidem *.
Iiaque, cum Glii noi tie essent omnes el lenebraruni, iu lucis filios evaserunl. Ulis euira dics Ipse, el
q u i Sol jnstitiae dicilur *, auiora denique lucida, illnxit.
\
- D Ait vcro eliam uncium et$e, ut proclamaret an ,

num Domini acceptabilem : ita nimirum iucarna , \ ,
tionis lewpus inuuens, quo, cum in lerris versa . relur, Iucem diei venienlibus ad se praebcLai. Iluic
.
enim, tanquam Soli ju$lilia?, lalis Cbi annus debilus
, ' et coromodus. Annon vero futiiruin saeculnni signi , , ,
ficasse putandus; ad quod, qua? ad dodiinam
* , , ; ;
suam pertinent, remisit; quo lempore non sol,
, ,
non luna libi futura est, iuqmi
sed Doinitms,
, , .
lux ipsa sempiterna ? quo fit, nt annus Domini,
, \
tanquain ab i()so lucem babeal : el accepiabilis, vel
\ ,
secundum alios, comyrobaiwnis, iiomincltir. Kst
.
eniui Deo graius ille, ot accqtlus ; qiiippc qii dies
T

' Lnc. , !7. ' Matih. v, &; Luc. M , 21.

IT,2.
Isa. L X , 19,20.

" Mallb. xxviu, 18-20.

7 a

Psul. x m , 2, o /

Alalach.

PROCOPII

8C43

GAZ.El

2641

eliam sit relrlbutionis, quo laborum suorum in hac , ' . *

vila mercedem quiqtte laturi sunt. 1 lamen an- \ ,
uum acceptabilcm, ad illum, quo crucem pali Chri- ' . \ t
stum conligit, referri voluerunt. Tum enim nos , , < "
, .
esse Deo factos acceplabiles, tum Palri pcr ipsum
\ ;
oblalos. Hinc eliam de grano frumenii dixisse ,
, \ \ , \
ciiip niorluum esge confmgerei, 701
niiillum
, \ , * fruotura editurum. Et rursum cura a terra esset
rxallatus, omnes ad sc p e r l r a c l u n i m I t a q u c ,
, pliam, cum esset e moruiis ex( itaius, sibi fai-tam
esse potesiaiem onincm in coelo et in terra dice- , \
bat, missis ad genles cum baptismo discipulis, cu- , \ jus beueftcio remissionem adepii difinac ipstns' , , &*
naturae parlicipes eflicimur . Qui enim fuere acCepli, anno illo acceplabili potiti sunt, de quo lc- , 7 1

7 T

quitur Aposiolns, cum adcsscjam lempus accepta- ,

, \ , \ , .6
bile, adesse diem salulis, a i l ; quibus verbis ipsum
\ *
incarnationis tempus designavit, quo iis, qui cre , \
(lideranl, quas fide lenebant promissiones exbi . \
buil. Quod certo lex illa per Mosen tradila lion
, 6
habuil, quae prasenli saeculo praemia concludcbal,
\ ,
vitae prolixiiatem, lerraeque bona, et pacem no\ minaiim signiib ans. Ilaque et Zacbarias ait : fn
,
fmcttitim ubenale habilabitur Jerusalcm a muliitu .
diiie homintim et jumenlorum, qua3 sunl in ea .
riirsum : Adhuc sedebunl seniores in plateis Jerusalem, uiiusquisque virgam suara in manu sua habens prae mullitudiiie diertim; et plateae civilalis implebunlur puerulis, c l puellis ludenlibus . > A l S a l vaior quisque meruit, in futuruni sacculum recondit.
Dicas vero el relribulionem eo etiam tcmpore C
\
. faciam esse intelligi, quo humanitalem contigit
. &
nssuraere, tunc enim diaboli, a quo ipsi conculcabamur, vires esse excisas ct superalas. Quo fit, 4 ul apud Davidem, eoruin, qui redernpti sunl, pcr- c " ,
sonam in bunc raodum loquentem inlroducal: \ , \ 5
Quoniam fccisli jiidicium ineum et causam . , \ *
ineam, sedisli super ihromim qui judicas justitiam. , \ )
Increpasti genles, ct periil impius
Oe quo , \ . \
\ ,
snnl el ista rursum : Quocrelur pcccatum illius, et
poji invenietur . Et isla eliam Salvatoris: .
i Nunc judicium eel mundi biijus. Nunc princeps

iniuidi bujus ejiciciur foras . > A i l vero et se

c , , idco ttnrltim e$$e, ut omnes qvi lugeanl conto- , \ . > \
Irtur. c Beali enim, inquit, qui lugeut, quoniam
.

ipsi consolabuiUur
Addit praelerea , Lugcnti- D .
bus Sion gloriam *c collalurum. Lugebanl enim,
, \
q i i i i i i l c r Judmos sancli eram, populi calamitaies.

Ciijiisiiiodi Pauhrs ipse etiain fnil, qui se irisiilia
, \
702
magna et conlinuo auimi dolore fra . \

irum nomine cogiialuruinque suoruin secundum

,

<-arnem lahorasse asserit, ut pro illis anatliema
' ,
,
^
fieri procaretur . Et islis igilur gloriatn daturus
,
' .
yst, pro cntere (quo fucrunl aspcrsi cuin Deum propicr ipsos prccati sunt) ImtiliiB unciionem, et ami
gloriosum; quod illorum iiomine trisiilia el mocrore affligi ee voluerint.
Noq desqnt tanicn, qui ad cos, qui anle adven
1 9

>

et

8 S

a d e o

, e

Joan. . 2,25; ib.

%. " Malib xxvin, 48 20. II Cor. , 2. " Zacbar. , .
Zachar.
\ 4, 5. Psai. , 5, 6. Psal. , 15. " Joan. , 51.
Maltb. , 5.
Rom. , 5.
,

VAHLL LECTIONES..
t ; .

?645

COMMENTARII ISAIAM.

2G46

\, \ lum, populi peccata lugebant, referant { qui eliam

, ,
sanctilatis el propheticae cognilionis gloria illu\ . '
sires euin, a quo per fidem juslificareiurimpius,ex/ , speclabant. Pusionem quippe Simeon ipse cuin
c , \ Christum in bracbia accepisset : c Lumen se ad
. > \ ,
revelalionem gentium, et gloriam populi Israel iu, \ .
lueri professus esl . Asseruit et Zacbarias,
\ , " \ ,
Joannis paier, inspexisse Dominum, populumque
\, .
suum redemisse . Dixil denique et Nalbanael,

. quem suis scriplis Moses ipse, ei propbelae designarant Jesum se invenisse . Est igitur ipsis lugen
. 5
\ , , tibus pcr Cbrieluin allala consolalio. Signiiical deinde
nnclionis nuinen,ipsam lalitue hilariiaiem. Eslporro
\, \
el illis gloria, Ghrislus ipse tributa. Yel id, juxta

iionnullorumopinionem,eo retulii; quod ejus duccs
. '\ . \ & el magistros bibi praefeclos babcrel, qui et ipsi
Judaicse Synagoga Olii, in patres evaseranl; de qua

. \ Davideiu esse loculum non ambigimtis, cum pro
patribus nalos esse illios affirmavil
Paubim
, '
eiiam, cum discipuloe suos alloquens, eos se in
, , ,
Cbrislo Jesu per Evangelium genuisse scribit
, ' . *
Alias vero t*t gloria affecli sunl; qui infinnos qui

dem sanandi, qui dsemonia ejiciendi, qui mortuos

,
; qui de . \ , eliam euscitandi poleslatem acceperunt
nique lumen se gentium fieri audiverunt *. Se
\ /. ,
quilur deinde : El vocabunlur generationei juttitiie
, , .
plantatio Domini in gtoriam : ii mmirum, qui acceptabili anno dignos se praebuerinl. Sed pro quo
generationes babemus, fortes d\i\t Symmachus. Suut eniin, qui de geulibus cxsistunt, gcnus electum,
gens sancla, populus acquisilionis .
1 7

9 1

9 S

\ C
703
J"*is't<*
generationes, ejus, quae in
. , \,
Chrisio est, et legalem superal: cNisienim abunda \
verit, iuquit, justilia vestra,plusquam Scribarum el
,
Pbarisxorum, non polerilis in regnum eoplorum
, ,
ingredi * ; > eamque absolulam el perfectatn red . ,
dideriuit, qui foriet se, til est a Symmacho red, \ * <
diium, praestilerunt. Est vero planiatio Domini,
, tanquam Dei agricullura: de quibus sunt illa Da.
vidis : Plantali in domo Domini, in atriis Dci
, ' , . >
noslrt florebunl * \ > E l Apostoli: c Ego planlavi
, c . >
vos ; Apollo rigavil; Deus autem inerpmentum de
\
dil . Quibus convenit et i l l u d : t Justus ul
. ", ,
palina florebil' . Sequilur deinde: wdifica , *bunt deserla sempilerna, quibus detertarum anlea

genlium animas intelligit. Vel cerle (aiunl non \ . D milli) eorum ingenleiu adeo numerum, qui per
,
lidem vocali sunt, fuisse demonstrat; u l civitatibui
. (
aliis, qiia? in soliludinibut conslruantur, opus s i t :

vcl etiam Ecclesias ipsag innuit, qua3 pietaie Dei ; \
que cullu fuerant antea desiilulae. Adjicil porro
; > '
venturot e$$e alienigena$, qui oves ejus pascant.
, \
Prioribiis enini expulsis ad quos sunt illa propbelas
) ,
cujusdam:cO paslores Israel, nunquid semctipsos
\ \
.
pascunl pastores ? Annon oves pascuntpastores ?>
, \ '
Et illa Salvaloris : cAuferelur a vohis regnuiu Dei,
,
ct dabiliir genli, qusc cdat fruclns <}ns . >
v e r o

9 e

98

9V

9 Liic. , 52.
* Lnc. i , 68.
M ; i l i l i . v, 44. l Peir. , 0.
X C I , 45.
Kiecli. xxxiv, 2.

8 9

9 9

99

9 1

Joan. , 4>.
Psal. X L I V , i 7 .
1 Cor. iv. 45.
Mallh. x, 8.
Malih. v, 20.
" P>al. xci, 4 i .
1 Co- , 6.'
PMI.
Maiib. x x i , 45.

9V

9 9

1047

PROCOPII

fpruiii locum qui de genlibus eisisltmt, pasiores

jugliluli sunt. Hic enim aperle legis et sacerdolii
ejug Iranslaiionem indiral; nullo amplius de LeviJarum genere iuperslile; quorum erat improbatum, et ab usu remotum argenttim. Quo faciun
pst, ut de gentium numero in illorum vicem subjrcnl aratores et viniioret. Quontam enim qui cre{]unl,persxpe in Scriptura vilis et bortus appellanffiir: el hic etiam non absimili inleniione aratorum
et vinitorum nomina tisurpavit. Non illi igilur id
lionori* sibi abripiunt; sed a Deo vocali polius acpodunt. Fuere praelerea pastores in lege viticola-

Ktt
T

. Hv . 01 \
,
.
\
,
, \ /; # ***
.

, . \

,
\
; \

,

.
*

p m nomine significati; ad quod Salvator ipse respicicns, quid malis vinese culloribus faclurum Dopiinum 704 arbitrcmur, inlerrogal
lllos igilur, qtii in istorum locum subierunt, propbcia aUoquifur : Cum Domini sacerdote* Dei nostri mini&tros vocaium tri adjicit.
Quinam aulpm alii, quam Ecclesiae vinitores, for-
' ,
!
[lludinem genltum vel abundanliam (ut Aquilae pla\ ; ?
pcl) comesturi sunl? Nullus enim cibus aeque pa, .
ftqribus Ecclesiae congruit, alqueipsa gentium, quae
,
per isios salutem adeptae sunt, fortitudo. Fucriut
' . *
vpro isti, qui fortitudinem suam ferendoet patiendo,

|n yerilalis assertione oeientarunt. A i j i c i l porro in
.

(liv\l'utel\flm fore admirabiles. Sed csl de genlium , \, .

divitiis intelligcndum; de quibus ad Corinthios ita
,
' , sfribil Aposlolus: Gratias ago Dco meo per
,
Jesum Gbrislum, quod in omnibiis divites facliestis \ , \ ,
illo , in omni verbo et in otnni scienlia: sicut
,
testimonium Christi confirmalum est in vobis, ita u l ,
fiibil desil vobis in ulla gralia *. > Sunt tatnen,
. ,
qui per fartitudinem geniium, collatos a potentissi ,
'

'

mis, quti de genlibm vocati sint, lionores inlelligant. Yel td idto adjeclum csse, qnod gentium vircs
(sive illuslres apud eas, sive sacculari sapienlia
pxercitatos inlellig.is) illorum superatura sil oralio.
Laudem enim ei gloriam ideo adepti sunt, quod
ipsis superinres se praeslilernnt. Stint namque dorlorum gloria qui inystifce corum instiiuttonis
auxilio salulem adepti sunl. Gujtismodi qui fuerinl, lerram possidebunt, o n i n i b u s polili videlicot,
iion Judsea sola, ui ii o l i m : in qtios divisa cst haefedilas per Jesnm Nav, qui veri Jesn lypus fuit,
a quoallern illa el pnestanlior liaircditalis facta cst
divisio, de qua sic legilur in P-almis : t Postula a
me, ct dabotibi genles bseredilalem tuam, el futiipuluin luuin, lcrminos lerraB ; qtiani divisii Doniinus discipulis suis, cum alios alio dimitierct D
alacres animo, el veluti quadam iwthite corona redimilos, id est non fluxam el momenlaneam, sed
)>onortim glabitiiale perpetnain el sempiicrnam
inercedftm babentes. Fient vero isia, adjicit, quoitiam justitiam qtiidem diligo ? odi 705 amem ral-iiias ex iniquitaie inalomm da3Ji)Oiiuin, qui homiiinm animas quondam diripiebant. Qno faclum esi,
)U non in Judaos lanlum, sed in morlales eliam orwjics graliam meam cffunderem. Scd notandum esl,

, '

, *
,
. .
!

, , '
. ,
,
,
\ , \ '
, \ ,
,
, , \ ,
, \ . " , \,

,
. "
, , . ,
. "
* .
, loco jutii* hab^mus, in verilate c*tp.ros omncs inlerprctari : unde non esse laborum mercede rari|t:ros conslilerii; sed eimidem illis in veviiale rccondi scrvarique.
' Maiib. xxi, 40. 1 Cor. i , 4-7.
Psal. n, 8.
1

VAIUiE LECJIONES.
. :, .

* . .

COMMEXTAIUI IN ISAIAM.

2f*0

\ -
Sunl lamen qui causam esse dicant, cur istos
, pastores avaritiae dedUos prins abcgeril : quia in , - jusle ditescendo, ut esl apud prophclam, The , ,
saurizanlcs sibi impielalem et miseriam, in alioe
. " ea transniiUunl \ > Optime igilur Saloinon, cum
, .
diviiias inique congestas evomi tandem pronun\
tiavii .
De congerie ejusmodi fnerinl et illa
, ,
Davidis : Yerumiamen fiustra coiilurbatur.
.
Tbesaurizat, et iguorai cui congregabii ea .
,

vero alias ad eos eliam, qui de gentibus sunt,
t ' ' , \
transiit Judaicorum doclorunt labor, juxta illud :
,
f Auferetur a vobis regnum Dei, el dabitur genti,
,
qua; iacial fructus ejus . Ait praiterea se cum
,
eis faedus sempiternum initurum; non Mosis prae . ' cepia, sed recentis tesiamenli ni)sleria, vel fldem

perennem et immorlalem iulelligens. Deinde adji , ' , cil : El cognoscelur in gentibus semeu eorum : nou
, , corporeum quidcm illud, quo glorianlur Judsei;
. sed ad Ecclesiani relatum; quod esl omnibus ro, , \ gnitum, (anquam quod a Deo incremenli sui ra lionem babeai. Seminis enim appellalione, v<;l
, \, docirinam, vel discipulos decet inlelligero; qui
. " * ipso oculorum sensu propler operum boniiaiem co( , \ c 01 gnUi, veluli sauclorum discipuli, temei: a Oeo
,
beuediclttin exsislunl. Ciijusmodi sunl^sancli mo \ >
nacborum coetus, de quibus apud Paulum in liuec

, vorba legimus :Qui autem Jesu Chrisli sunl,

, \ \
carnem crucifixerunl cum atleclibus et cupidita
.
tibus . lidem el in Domino exsultabunt , quippe
(5 \
qui lale semen evaserinl, de quibus InlellexH, cuin
. \
Iwlitiam sempiternam in caput eorum fore signiiica \ - v i l . Sunl tamen, qui totam verbonim scriem, tan , , \, quam a propbetae persona slnl, inlclligeiidam pu - tent. 706 Qnandoquidem enim permaximant ess
- Domini beuignitalem dixit, qui omnia in melins
, Iransferai; non siiiim jam, sed resonanlis in se
,
\ Spiritus Dei serinonem esse dicil, qui se ad futu
.
rorum bonorum denuntialionem iis designavii,
, \ , quos esset paupertas invasura : ut animi medelam
\ experli, ejusdem ilH se capiivitate, qiia? vere et pro, . "
prie dicitur, Hberareut. Corpore siqnidem licrl
, -
Daniel, puerique ires, captivitalem palerentur ,

animo lamen non sentiebant. Imo ne corpus qui,
dem illorum vel ignis, vel fera? altigerunl. Fueril
, , D vero annus Domini acceplabilti, in quo aoimaruni
\ .
cullori, anima ipsa in mclius commulala, fi uclniini
abundanliam ediderii : non aliter quam seinina quidem ipsa quolannis hieme germinare; vere aul e m crescere et augeri, aesiate denique perfici videmus.

,
Talibus i<?ilur pro luctu ieetUiam demtntiat ,
; ,
qnanlumvis eos ulrumque occupet capliviialis geol \ - nus. ExcilabunL et ipsi animas quampliirimas. <\"*
, ' - prosiralae jacebant, babebunlque alienigenas st*rvorum loco, qui lsraelitis pieialis ergo sacra la
cieniibus, fanuilari exopient. Ununiquemqiie enim
. "
, \ '
Dei tacerdotem esse posse osiendil el qux per doEalal. v, 24. Dan.
Mattb. xxi 45.
* Amos , 10. Imo, Job xx, 15 Psal. xxxvni , 7 .
el .
YARl^S LECTIONES.
i
. .
5

tW

PROCOPIIGAZ/

8f4S
T

fprum locum qui de genlibus eisislitnl, pastores . Hv jnsiituti sunt. Hic enim aperle legis et sacerdotii
. Ot \
,
ejuft Iranslalionem indical; nullo amplius de Levi .
\
(arum genere iuperslite; quoruro erai improba ,
\iim, ei ab usu remotum argentum. Quo faciun
, ,
pst, ut de gentium numero in illorum vicem sub.

Jrcnt araioret et vinitores. Quoniam enim qui cre- , , . \
{]unl,persxpe in Scriptura viiis et bortus appellan-
.
\\\v:
el bic eliam non absimili inteiuione aralorum
\
et vimtorum nomina usurpavil. Non illi igiiur id
; \
honoris sibi abripiuni; sed a Deo vocati polius ac 7 ,
podunt. Fuere praelerea paslores in lege viticola
.
fum nomine significati; ad quod Salvator ipse respicicns, quid malig vinese culloribus faciurum Oo|ninum 704 arbitremur, interrogat . IIIos igilur, qui in islorum locum subierunt, prophcta alloquiJur : Cum Domini sacerdoles Dei nostri ministrot vocaium iri adjicit.
Quinam aulpm alii, quam Ecclesiae vinitores, for-
' ,
!
\lludinem genlium vel abundanliam (ut Aquilae pla\ ; $
pcl) comesluri sunt? Nullus enim cibusaeque pa, .
fioribu* Ecclesiae congruit, atqueipsa genlium, qua

,
j>er istos salulem adeptae sunt, forliludo.
Fuerint
. '
vprq isti, qui foriiludinem suam ferendoet patiendo,

|n verilalie asseriione oslentarunt. A!jicit porro in
. \
^ivlttis eiiflm fore admirabiles.
Scd est de genlium
, \, .

diviiiis intelligendum; de quibus ad Corinlbios ila
, ' , scribit Aposlolus: c Graiias ago Dco meo per
,
jesum Chrislum, quod in omnibns dmies facli estis \ , \ ,
\n i l l o , in omni verbo el in otnni scieulia: siout
) ,
lestimonium Christi confirmalum esl in vobis, ita u l ,
piliil desit vobis in ulla gratia *. > Sunt lamen,
\ . > ,
(] per foriUudinem gentium, collatos a polentissi ,
l

"

'

' '

r\

is, qui de gentibus vocati sint, lionores inlelli- ^ , '

*
, *
ganl. Vel td ideo adjectum csse, quod geniium vircs
,
(sive illnstres apud eas, sive sacculari sapienlia
. .
rxerciiatos inlelligas) illomiu superatura sil oralio.
Laudem enim ci gloriam ideo adepti sunt, quod
ipsis superiores se praestilerunl. Sunt namqne doetoruin gloria qui mysticae oorum inslilutionis , , '
auxilio sahttem adepti sunl. Cujusmodi qui fue- . ,
rint, terram possidebunt, oninibus poiiti videlicet,
, ,
non Judaea sola, ui i i o l i m : in qtios divisa csl bae \ fedilas per Jesnm Nave, qtii veri Jesu lyptis fuit,
, \ ' '
a quoaltcra illa et pra?stanlior li&reditalis Tacla est
, \ ,
fltvisio, de qua sic legiiur in Psalmis : c Poslula a
,
me, ct dabo libi gentes bseredilalem tuam, el funi , puliim tuum, (crminos lerrai ; quam divisit Do , minus discipulis suis, cum alio.s alio dimilieret D ,
alacres animo, el veluli quadam icctitiw corona re , ' \ dimitos, id est non fluxam et momemaneam, sed
. " , \,
l>onorum siabiliialc perpelitam el sempilernam

,
inercedem babentes. Fient vero isa, adjicit, quo a i l t e m ra
niain juslitiam quidetn diligo * or/t 705
~ ^ . "
$
ex iniquilate inaloriim"da3monurii, qui honii , , jinm animas quondam diripiebanl. Quo factimi est,
. ,
}it non in Judaws lanlum, sod in mnrtales cliam oru . "
jics graliam meam cffunderem. Sed notandum est,
* \ .
iiioloco juais bab^mus, iw verilate caH*ros omnes inlerprctari : unde non esse laboruui rocrcede rari\\:TOS constiterii; sed eimniem illis in veritale recondi scrvarique.
Maltb. x \ i . 40
l Cor. i , 4-7.
Psal. , 8.
1

VAIU^E I.ECJIONES.
r . :, .

* . .

1649

OOMMEXTARII

IN ISAIAM.

50

\ - Sunt lamcn qui causam esse dtcanl, cur isus

, " paslores avaritia? dedilos prius abegeril : quia in , - juste dilcscendo, ut esl apud prophctam, c Tliesaurizanlcs sibi impielalem el miseriam, in alios
, \ ,
. " ea iransmiilunt \ Opiime igitur Salomon, cum
diviiias inique congestas cvomi landem pronun, .
liavii .
De congerie ejusinodi fiierinl et illa
\ \
Davidis : t Verumlamen ftustra conliirbalur.
, ,
Tbesaurizal, el ignorat cui congregabii ea *. *
.
E i vero alias ad eos eliam, qui de gentibus sunl,
,

transiil Judaicoruro doclorunt labor, juxta illud :
' , \
c Auferetur a vobis regnum Dei, el dabitur genti,
,
qua* facial fructus ejus \ A i l prielerea se cum
,
eis foedus iempiternum initurum; non Mosis prse,
cepia, sed recentis lestamenli mjsleria, vel fidem
. '

perennem et immorlalem inlelligens. Deinde adji , ' , c i l : cognoscelur in geniibus semen eorum :
, , corporeura quidcm illud, quo glorianlur Judaei;
. sed ad Ecclesiani relatum; quod esl omnibus ro, , \ gnilum, tanquam quod a Deo incremenii stii ra tionem babeat. Seminis enim appellalione, vcl
, \, docirinam, vel discipulos decel inlclligero; qui
. ipso oculormn sensu propter operum bonilaiem co*
, \ c
gnUi, veluli sanclorum disciptili, temen a Deo
',
tatiediclmn exsislunt. Cujusmodi suni sancli mo \ *
nachorum coelus, de quibus apud Paulum in ba?c

,
verba legimus:<Qui aulem Jesu Chrisli sunl,
, \

carnem crucifixerunl cum affeclibns et cnpidita

.
tibus *. Iidem el in Domino exsultabtint , quippe
0 qui tale semen evaserinl, de quibus intellexit, ciiin
.
lcelitiam tempiternam in caput eorum fore signiftca \ - vit. Sunt tamen, qui lolani verboruni seriem, tan , , \, quam a propbelae persona eint, tntelligendam pn - tent. 706 Quandoqnidem enim pennaximant essu
- Domini benignitatem dixit, qui omnia in inelius
, Iransferat; non suura jam, scd resonatilis in se
,
\ Spirilus Dei sermonem esse dicit, qui se ad futu .
rorum bonorum denunliationem iis de&ignavii,
, , quos esset paupertas invasura : ut animi medelam
\ experli, ejusdem illi se cuptivitate, qua* vere el pro, , . '
prie dicitur, liberarent. Corpore siquidem licel
,
Daniel, puerique ires , eaptivitatem paterentur ,

auimo lamen non senliebant. Imo ne corpus qui,
dem illorum vel ignis, vel fera? atligerunt. Fuerit
, , jy vero annus Domini acceptabilis, in quo animarum
\ .
cullori, anima ipsa in melius coinmtilata, fructuuni
abundanliam ediderii : non alitcr quam seinina quidem ipsa quolannis bieme germinare; veie autem crescere el augcri, aesiaie denique perfici videmus.

,
Talibtis igilur pro iuctu Iwtitiam denunlial ,
\ ; ^,
qnanluinvis eos ulruinque occnpet captivitaiis geoT \ - nus. Excilabuni ct ipsi aniiuas quampliirimas,, qa^
, ' - prosiratae jacebant, habebunlque alienigenas sorvorum loco, qui lsraelilis pielalis ergo sacra la
cientibus, famulari exoptenl. Unumqucmquc eniiu
. "
Dei sacerdotem essc posse osiendit et quae per do , \ *
s

* Amos , 10.
ei .

Imo, Job xx, 15

Psal. x x x v n i , 7.

Matlb. x x i , 43.

VARUE LECTIONES

Galat. v, 24.

Dan.

2651

PROCOPII G A Z ^ I

2652

iwos singulas ovis mactabalur, el quae pcr quosli- , .

l>et preces Deo ofleruntur. Qui igitur pietali incum
, .
bent, genlium oblationibus divites effecti, admira
biles eliam futuri terramque aliam, non vcle- \ ' \ \
rem, pouetsuri, non jam qui fucrant antea, scd
, *
alii, et amici judicali. Ego enim, addil, justitia , \ .
sum Dominus, qui non omne gcnus rapinarum, , \
,
sed quod ex iniquiinte est, odio prosequor. Diligo . \
siquidem et eos, qui regnum coeloruni rapiunt . . 01
Qui aulem injuste rapiunt, uon iis tanlum, qtioe ,
ropuerunt, privati, nudique abituri sunt, scd poe- . 01 :
nas etiam islo nomine luiluri. Jusli vcro, quia , \
eorum, quae ccperunl, boni dispensalores se , \ JIV, , ;
pnubuerunf, praesemibus bonis et auernis lum , ,

demum potituri sunt, cum eos, tanquam benedi-

. . . .\
. . .
. . .
.
,
ciionis baeredes agnosci 707 conligeril : non ali- ^

ter ac sceleratis sua non deiulura cst ullio, illis

Iwtitiam sempiiernam possideniibua.
i e

tl

', '. .
708 VERS. 10, 11. Exsultet anima mea in Domino. Induit enim me veslimento saluti$, el tn- ' ,
nica iwliliic. Tanqnam sponsum circumdedil we
.
,
milra, et tunquam sponsam ornavil me mundo mu , . . .
itebri, ctc.

, \ \
Post eas promissiojies, quas Chrislus, cnin in
( \ ,
tcrris* apparuil, prapsiilil; inter quas illa eliaui
fnil, qua lanaturos in Domiuo affirmavii, Ecclesite ), ,
.
jam persouam ea ipsa , qu* adcpta est, cum gau- '
dio et Ueliiia confiientem inducil oralio. Suis enim ' ,
,
vcluli ineuibris, id est, eorum plenhudine, qui
\

salvanlur, rcsumplis; lanquam pulcbro el cle- ' ,

ganli corporc praedila sponsa, adjeclo cliam sponsi ,
.
ornatu, non immerilo animam suam in Domino cnvdexsultare. 709 Est namque una eorum, a qui- , *
bus implctur, propter muluum consensunt, anima, \ \
. " /. \
juxia illud : c Erat auiem ciedeiilium omnium cor
^ ,
unum, el anima una
> Quod mullo magis in
. , *
novo 833culo fuhirum est, in qtto superius allaias
.
voces usurpalura esl. Est vcro idipsum satutis
causa, quod sc veslimenlo talulii Domino indu- , lum es$e adjccil. Iinplebilur cnim corpus ipsum re- , ,
; *surreciionis luce; nec inoriis csse dicctur ainpliu^;
, . "
juxla Pauli scrmoncm, ubi quis se de corporc morl-.s bujus liberalurus sit, quaerit **. induetur ctiam , restimeplo salutis, inquil, unima, et lunica ioclilia. xy . " ,
' ( *
ha enim uniimqueroquc, qunp. forliicr gessit, ba . "
liiuiriini; illisquc, tanquain veslimentis, delecialum
iri significai. Vel certe tunicce nomine, Cbrislum , \ ' .
, , \
ipsum, juxta Pauli sentenliain , intelligii ; qui
.
Doiuimim nosinnn Jesum Cbrislum induere pr.v.* ,
<ipil ; quod qui fecerit, non salutem modo, sed
\ . '
iaiiitiam etiain adeptus fuerii : quale esl illud :
c Ego veni ut vilam babeant, et abuudantius ba- , .
, ,
bcanl . In quo abundanlioris nomine, vitam

eam, quae lcutitice conjuncttonem babcat, intellcxit:
quain si uuis nancisca'ur, ornatu quolibct intelli- , , ,
gibili corunabilur. Quod si in virum evascril pcr .

1 1

Matth. , 12.

A c l . , 5^2.

" Rum. vn , .

1 1

Rom. , 14.

J o a u . , 10.

COMiMENTARII 1N ISAIAM.

2G53

6^4

fectum; tanquam tponsns coronabitur. Sin aulem siipra modum exsupcret; tahquam tponsa ornabitur, cuni possit qui mensiiram anaiis ailigil, dicere : Bonitt certamen certavi, cursum consiunmavi, fidem servavi ; dcinceps recondila est mibi corona justiti^.
" ; , ,
Vel certe eos ipsos per sponsum, qni fortes sunt,
. significal; ut per sponsam, qui fecundam lia & , . . beant, el cum viriutum varieiaie conjunclam
, ,\, \ pulcbritudinem. Scribimr cnim: Proptcr limorem
. ,
- luuin, Domine, in ulero concepimus ; el quaj
,

dcinccps. Sed est nolandum Aquilam quidem: Tan,
. * "
quam sponsum sacerdolio functum, el tanquam

,

sponsam ornaiam vasis suis, iranslulisse; Synima

.
chum autem quasi sponsum ornalum corona, et
^ , \ '
quasi sponsam circumdatam supellectile 710

,
Quseautem ejusmodi esl Sponsi Verbi sponsa (quia
\ , ab ipso germina excrpit (tempeslivos frucius et
.
suaves edcus, sc sicul terram, quiufloremstium pro , fert faclani essc ail. Ac ne isia pro sc dici pntarcnt
\

J u d x i ; alia etiam cum disiinciione adjicil; cum

. " ,
exsullalionem coiam geutibus omnibus emissurum
"^ * c , Dominum affirmat. Per florem deinde, vel Cbri , > , sluni inlelligit, qui se in Canlicis, campi llorcm, et

,
lilium convallium appellal : vel ipsatn eliam
, \ , \ Evangclii promulgalioneni ; cujus qui jusliliam fece \ .
rit, lceiitia exsuliabit, cum ista audiciil : t Euge,
serve bone el fidelis; super muka le cousiiiuain,
.
inlra iu gaudiuin Domini mi . >
CAP. L X U .
. '
V E R S . 4-12.
Propter Sion non iucebo, neque
'. ,

, propter Jerusalem quiescam, doncc egrediatur, ut
lumenjuslilia mea,et salulare iueutn sicut lampas,
,
accendatur. El videbunt gentes justitiam iuam, et
.

- C
*
'
, , *** reges omnes gloriam luam, et vocabit le nomine
rccenli, quod Dominus nominabit. El erh corona
,
pulchritudinis in manu Domiui, et diadema regni t/i
.

manu Dei iui, elc.
,

18

1 7

, 8

. . .
Iis igilur quae dicla sunt, propbeta praeparaius,
\ ,
el voluptale, veluli nuniine excilatus, propter Sio\ * , ,
nem non esse te lacitarum affinnai. Perpcitio enim
, .

se clamitamrum, precibusque cfllagilalurum, ut

eoruui, qua?. dicla sunt, evcnliim inlucalur: qui
, *

tum dcmum fulurus esl, cum justiiiam el salulare

\
Jerusalem morialibus omnibus illuccre conligeril.
. *
Tunc eniin lumen ipsius ad genies post eani tssc
.
Iransilurum. Quod aposiolorum doctriua prajsliiuiu
\
,
jy c s l ; qua3 in omnia regna propagala vere illa vclus
Jerusalem fuil, qua) pium el sanclum apud Jud&os
'
.
civitatis insliluluin sequcbaiur. Sunl lamen, qui ad
.
novam relulerunl. Fuerunt enim aposloli EcclesiiC
. \
primitiae. iVon quiescam igilur, inqnil, donec ea in ,
pleveril Dominus, quae ipsi pollicilus est: id esl donec
.
salulem universae lerrse per Cbristuin pra3siiterit.
, .
Non.enim esl Deus Judseorum lantuin, scd geniium
( (
,
etiam . Nonnulli vero, lanquam juslitiam meam
)
el salutare meum propheta babeal, ad Dcum, qui
/ .
i s U se faclurum pullicealur, relulerunt. Esl auleiu
, 1 9

1 1

I I Tim. , 7.

! e

Isa. xxvi, 18,

, T

Cant. , I.

"

Mallb. xxv, 21.

" Rom. u i , 29.

'>5

PKOCOPU GAZ.EI

2056

iustilia et sarulare , Cbrislus ipse, veluti lumpas iu , "' ,

, /*
inuiulo ; qtii sc quandiu in inundo versabaliir, mundi
lumen esse d i x i t , in quo essent oranes impielalis
.

clscelerum lenebris prius mvoliUi. Signifioal porro
.
per 711 ju*titi<*
gloriam, Christum ipsum;
, \ ' .
in quo j u s t i , et cujus gloria divilcs effecli sumtis.
,

Qiiia deinde vitae noviiatem amplectcbalur, babuit

\ ,
, \
et recens riomen: non Synagoga jam ul aulea, sed
, \ 4 , * Ecclcsia, el donius, et civitas Dei nuncupata. De
\ , .
qua rst apud Davidem, quo loco ipsam alloquens
\ , \
gloriosa de Oei civitate dicla esse affirmavit
Ut
, "
aulem elegantem, formaque praeier csnicras insi. , \
gnem, fore doceret; coronam pulchritudinis (ulu,
;
ram esse addidii. Licet enim sanclam quamlibtl
.
\
animam, Ecclcsiamque lolam, similcm coronce, qitae ,
vario florum genere conlexilur, regioque eliam g
, ,
diademali dicere: cnm eaui apud Davidem veslitu
. , ,
dcaurato iiidulam esse, el variegalam, eadem
plane atque bi<* ratiooe, lcgaraus " . Qnoii deinde . *
in wanu Domini dixit, ejus proieclionem defensio- .
* \ \
nemque significavit; qui sua2 manus proleclione
.
eam se proiccliirtim aflfirmavit. Asseril vero. piiam
' * \
Cbristus ipse neminem suas oves de Patris manu
, esse eropturum
Noe desunl porro, qui roronce
,
nomine, eos ipsos inlclligant, qui in Cbrislo cum

vinute et laude vixerunt: per rcgni vero ipsius dia- ,

dema, eos cliam, qui eumdeni sauguinc suo teslati , ' '

eunt: quos sua ipsc manu scligens Pater, Filio ad- ; . '
,

jungit, veluti coronam apponens; regioque diademate, id esi, eomm frequenlia bonorans, qui per , , ',
1 0

e i

ipsum, et ab ipso salulem adepli sunt : a quibus C .>. ) ,

'
iion vocabiiur amplius qum recens nomen acccpil, \ ,
, \
derelicla et deserta, sed voluntas mea; id esi secun , *,
ilum votunlatem meam: quibus eam etiam gralam
, \
fore etacceplam significai. Quae deserta ob id, quod
. ,
in Cbrislum adiniserat, facia fuerat, sed scrvatis
,
rtdiquiis, genlibusque cum ipso conjunctis, in tnul \ litudincm evasit infinilaro, Deo ipsam probante et
* \ ,
siinplcciente; quaniumvis, exerciialionis graiia,

.
aillklam saepe negligcre videalur. Quidam aulem,
quod et lerra tna habilala dixit, ad reccns regni
Christi saecuhnn relulerunl, 712
Q
tempore incolas promissionibus mininie indignos babiturt
rst, qui vila eliam jucunda adeo et tranquilla poliiuri suul, ul juvenis cum virgine kabitare \\d alur.
u o

Sunt tamen, qui cx Juda?is primum Ecclesiam D '

veliut conslilisse; inlcr quos caeleris Cbrisli prae,
^ ,
Plantiorcs apostoli lanlo ergacamamore flagrarunt,
\
pro eis analliema fieri Paultis e x o p l a r i i . Sed
* st reriwn ingens facla renovalio. Vcttis enim Sy- . .
nagoga, velustate quodam paclo obsoleta, juven< ula3 comparaliir. lpsius dcinde filii, Apostoli ni- , . 0!
mirum, cum ea habitaruni, cum eamdem, veluli nu- \ ,
, ,
iricem, manu regcrent; cum sicm matrem conso ,
larenlur; cum dcnique legis umbras vitarc doce * \
rent: unde pro patribus csse naios illi filios apud
. \ , . flv
Uavidem legimus
Gum euiin filii cssenl, in palres
> ,

cvaeemnt. Qnae cum ila se habeani; iia inquit,
tk

Joan. , 12.
Xiiv, 17.

p l.
s a

LXXXVI,

3.

" Psal

XLIV,

10.

Joan. , ^8.

e 4

Rom. , 3.

1 1

Psal.

2057
'
COMMEXTAIU
,
. ,
, ,
. ' )
, '
\ , '
,
,
. \

, \ , ,

,
, \

* ,
. '
,
, ,
\ ,

" ,
. W c
,
. >

ISAIAM.
2658
$uper le iwlabitur Domhtus, quemadmodum Lvtafur
sponsus cum sponsa. Dcscendii enim de coelis V r r buin unigena, ut Ecclesiam fecundurct; quam ipse
sibi virginem casiaiu astivil
non babenlem
maculam, vt\ rugam . Cum aulem ab ipso
evangelicic administrationis semina exccpissel:
non sanguinem amplius, el fiimosiiin cultuin enixa
est, sed eum ipsuin, in qno expressa esset veritalis
pulcbriludo; qua non immcrilo Uutatur, qtiifigura9
in veritatem nmlalas esse videat. L&iabitur pnrro,
tanquatn veteris noviqnc populi sponsus cumsponsa,
cum suis meinbris absohilam c l perfectaro esso
tpomam intucbilur, cusiudesane, id est, ooelestca
angelos, et viriulcs sancias, ad murorum recenlia
Jerutalem custodiam conslituet, qno passit in pace
dogcus perpeluo impcrare. Vol forsan cuslodum
notninc, sanclos arcanorum doctores inteUigit, qui
patralorum ab ipso miraculorum iuemoriam recolenles, ejus gloriam perpcluo laudibus extollant.
De quo et illud ctiam non sunl omissuri, quod
similis vobis non $it. Quauluni eniin natura, tanlum el ille diflert bonilale. U l enim lcgimus in
Psalmis: c Non secundum peccala 713 nostra
fecil nobis, ncque secunduin iniquilales noblrae
relribuil nobis **.
, T

\ ' ,
Yerum quo loco: iVon est nobis irni/io, $i corri,

gal, et (ocial Jeriibalem gaudium in terra, dixit, ita

* , ,
\,
Syimnacbiis: Ne quiescalis, inquit, neque permitla
, *
tis lapidi quiescere, donec pr&paraverit, el donec po
. "
suerit Jerusalem laudem in terra. Q I K C certe iis
esse responsa apparet, qtii se propter Sionem non
,
, e%se tacilurot, veque propter Jerusalem quieturos

. donec egrediatur, ul lumen, juililia eju$, anlea
, . dixerant. Quia cnim idipsum propbelaruni ctioru
(5 usurpavii; ptecibus jaui eorum DOinine fundcndU
, \
insisiere sanctus adbortatiir, neque prius Deum
** ,
qui ista promiltat, pati quiescere, quam Jerusatem,
.
, *
in tena laudem ese fecerit. Quibus cerle claman , ,
libus, qui dicit: Adbuc te loqucnte dicam : < Ecco
" . a d s u m " ; jtirasse Dominum respondil. \erum s l
, , \ ad inlerprcles Septuaginta refcras, esl iliud, quud
. , d i x i l , Si corrigal, ct qua? deinceps; tanquain ab
, alio principio poni exislimandum. Q\\'u\ est igilnr,
; , '
quod non ea passuros amplius, qux olim propter
, impielatem senserunl, ciim esl ab hositbus eorun
, ') . direpia regio, jurejurando affirmal? At non id sim .
, plicitcr quidein polliceiur; sed si fignris legalibu*
* , anliquatis, iidei graliam amplexi in Gbrislo glorien . \ , " l u r : quod nihii aliud est, quam gaudium facere.
, \ , \ , c
Tunc enim quod arcano sensu per Davidem dicttnu
,
e s i - i Laborcs manuum (uarum manducabis * ,
. > Quale est el apud Apostolum, cum a i l : Quod
7 ,
eniin seminat bomo, idipsum et melet . liem .
que: t Qui scminal in spirilu, de spiritu metet v i ,
lam aeternam . Ciim autem fnictus suos olim m
, cibum, Dei hosiibus suggererem, daeu.onia ipsa suis
r

e,%0

k l

%f

I I C o r . x i , 2 . " Epbes. v, 27.

l a i , vi, 8.
ibid.
i a

* Psal. n i , 10.

Isa. LU , 6 ; LVIII, 9.

* Psal.cxxvn,2.

Ga-

2659

PROCOPU GAZ.El

2C60

actionibus pascebant: quodiis, qui novo sajculo .

digni babebunlur, ininime fulurum e s l ; scd vir .

lulein operati suis ipsi fruetibus polientur. Idip.
gum cnim esl, quod Per gloriam suam juravil 714
Domimu: cum majorcm, per quemjuraret, non babcret .

Quod vero comtsturos et bibituros in atriis san-

ctis suis dixit; de mullis iilis mansionibus, quresunt ,
.
\, ,

apud Palrem , intelligi qucat

Airiorum deinde,

,
sive arearum, ut caUcris placei, fiicta mcntione,
, , ,
ordine el leinpli ctiam non oblilus videtur, cuin per
portas suas jubct ambutare; ita coeleslem civiia- , ,
tein innuens; cujus arece el porlm eae ipsse inlelli- ,
gunlur, qnaf poslca di^nis aperieotur: ad quas ,
, , , cnm vocanlur , u l nihil introeunlcs remorctur invi4>

dia, vel excusatio, vel daemon (quae solenl a regno g , , ,

avencre) angelicis virtulibus, tiam populo suo facere .
\,
prxcipil. Sunl lamen, qui ista eliam ad Ecclcsiam,
quae in lerris est, referri putenl; lapidumque no- .
inine scandala bigniGcari: praecipi autcm custodibns \ -
ipsius el magislralibus, ul viam planam elexpo- . ,
, ,
dilam praebeant accedeiilibus. Qui eniin Judxus est,
; \ ,
in iiguris baeret legalibus. Qui aulem Graecus, in doclrinai novitalern impingit. In memo- ' . '' ,
riam deinde eoruin scripia revocal , qui apud
, \ suos eximii babentur. Gonira autem, qui sacris
. "
iniiiant, offcndiculorum reinolis occasionibus, ip
*o$ animi sensus, refecla ipsius in Deum qualibet
elalione, expurgant. Atque i n d e e s l , quod circum- , \ ,
. \ , cisos Paulus alloquens, nihil essc circurocisionem, nibil praeputium, sed mandaiorum Dei obser- C .
, \ ,
valionein signilieat . alibi, cum nihil Galatis,
.
si circiimcidanlur, esse Chrislum profuturum asse. \
r i t I n d e rursum, quod Graeeos idem dies obser . ' ,
vare, et tcmpora, ot annos exprobral; moluere
,
autem se ne in cos operam suam fruslra collocarit.
Tollunt porro eliani custodes ipsi baerelicorum of- $ . ,
. ;
feudicula. Dicas deinde et Ecclesire niuros esse
ipsain vcrilaiis dogmalum coustanliam et firmitu- .
dinem; adversus quai ne porlae quidem inferorum , \, \ .
quidqiiam p o t e r u n l . Deinceps colligit his verbis:
.
F.levaie signum in gentes ad extrewos usqne lermhws
ie

i7

terrcc. Neque enim quemquam decel exisiimare de Juda3oruin populo isiliscc intelligi; cum ad extremo*
usque orbis limiie* 715 ^vare signum jubeat.
,
GaBlerum qmdnatn co iulcHigil, quod audilum D
tignum clevare praecipii ? Vcrbum fldei quod pra?di- ' ^ ,
,
camiiK, nolum lieri poslulat. Vel fortasse ad sahi. " \
liferae passionis symboluin relulil. Habet vero et
. , , lstud fidei confessio. Decel enim Dominum Jesum
.
ore ipso profi.eri, Deumque ipsuma niorluis suscilasse, crederc **. Filiam Sion deinccps, qua niani-
fosle Ecclesia significatnr , Salvalortm suum docet . "
' .
cxspectare. Esl enim vcteris illius regiminis filia,
\ , quod pictaiem apud Judaeos veruraque cullum re , \
tinuit. Ad alleruin igilur advenlum isla nunc reiu. \
,
lit, ea in memoriam revocans, quae se gerere, ut

Hebr. , 13.

Joan. xiv, 2.

Gala(. , 6.

" ibid. 2. " Mallb. , i 8 .

VARfyE LEGTIONES.
.

Roin. x, 9.

26G1

COMMENTARH IN ISAIAM.

26G2

* . salutem nobis pararet, et pati conligU. Quo faclum

,
est, ui idem, secundum Gabrielis vocem, Je$us ideo
\. \ , nominelur, quod populum suum salvalurusessel".
' , \ .
Veniet rursum judex idem mercedisque iribulor fu \ ,

turus, juxta quod anle usurpavil bis verbis : c Dixi
\, .
civitalibus Judse : Ecce nicrces cjus cum eo ,

,
ct quae deinceps. Yerum quo loco vocabil eum
.
\
babemus, eos dixeruntcxleri: ul de iis qui salutem
, \ ,
conseculuri sunt, inlclligi signiflcarent. Quae igilur
. \
terrestris e&lJerusalem, derelicta dicilur; bsec au . leni requi&ita. Qui enim venit, ul quod perierai,
, \
quccreret el salvaret: idem quod invenit et salva . ,
vil, pcrire amplius non sincl. Non dcsunl taimn,
\ .
qui ad piiorem adveiitum relulciuni. Jtibelporro
, Sioni eos cvangelizare, quibus ciiam porias aperire
* ' - ^ prcecipiebal. quo discerc esl, quania sil inler
Salvalorem eldiscipulos diflcrentia. Ili enim, ctmi
, >,
ad viLe probiialem bortarcntur, eas laniuni, qwae
. . \
a Deo erant, rclribuiiones pra.-dicabani, cuin spiri . ,
tuales illi graiias miniiiie largircutur, sed Salvator
\ ,
ipse, lanqiiam J)eus, cujus est mercedeni r d t i .
buerc. Videt igilur ct siiigulorum mores; quod est
unius lanlutn Dei proprium. Scribilur euim, oculis
, \ .
Dei vias boininis patere, oimiesque hujiis semilas
\
eumdein inlueri *. Alque indc esl, quoil P d r o coeli
\ .
clavcs tradidii, adjuncta liganii solveiidique po ; '
. , \, - testale, cum pulcbram lidci coi.fcssioncm edidis

. s e l " . Eam vcro facullalein 7 1 6 traduiil cl discipulis omnibus, u l niorbuiu omncm, omncmque
?:, , '
.
, Q infirmitatem verbo persanareiU
Tribitil ci L a Ironi confessionis mercedem, cuin eo diesccum in
' . Crj.
.
paradiso lulurum eum pollicilus c s l . Ubiporro ve
nerii, inquit, eos qui crediderunt, populum redeni , . > \
pium Domino vocabit. Non enim legalus, non ange c
lus, sed ipse Dominus salvavil nos
Ait praiierea
,
requhilam esse vocatam, id esl memoria dignam
babilam : cujusmodi est, quod quccrilur. Est porro, qua? prima fuit, rclicia. Sic euini Jcrcmias: Dereliqui
doiuum meam, dimisi baereditatem m e a n i " . Et Salvalor: t Ecce rclinquetur domus veslra deserta . >
. "
Sunt vero nonnulli, qui lolum lioc ab initio bunc
iu modum explicent. Usilatum esl propliclis ob ea
, '
\ quse vident, si molcsla sunt, lugere; si fausla,
.
Lvlari quam maximc : quod ei boclnco facit Isaias.
, \ ,
Ciim cnim Salvaioris advenlum, ipsamque oinnium

( , \ D saliitcm annunliasscl; cum Chrislum Jcniqne, quo
), ,
ornatur et cingilur, induisset : vebcmenlius jam

,

spirilu exsullal, qui euuidem animum gerat, quo
. ,

sil erga virginem juvenis cum Cbrislo eiiain exsi,

sleus. Quod deiude tanquam terra, qtnv profert
,
. semensuum, adjicil; recoiidiia in auimis raiionum
, '
umina, qua3 ad Cbristiim viam faciant, intclligil.
, , ,
D l enim oculi cum luce cognalionem babenles, a\
, illa non desil, ccrnuni: sic Cbrislo exoricnie, si
' . \
nobis adsit aplitudo, fugalis quam priinum lcnc .

bris illuminamur. Ulaulemex lraelis siirpe propa '1\

, galis; sic et genlibus eliam Iwlitiam istam conxpi, \, , \ .
cuam fore afllrmal. Dcinde no Jerusalem dcserere
1

8 0

8 i

87

* Matlh. i , 2 l ; L u c . i , 3i.
%, 8.
Luc. xxiii, 45.
8 k

8 8

Isa. X L , 10;
Isa. L X I I I , 9.

e e

8 1

11.
Prov.xvi, 2. " Matlb. x v i , 16-19.
Jerciii. xn, 7.
Maitb. xxm, 58.

LXII,

8 7

Mallh.

PROCOPIIGAZ.EI

ICC4

videattir; oam ee esse familiarilatcm, qiiam

unfea cuni illa habiiit, ul nec ejiisdein loca angtista
^ . reliclurum, adjicit. Qtio facium est, nt ad ovcs

primum Israel, quae perierant, discipulos mitlc . -.
rul
: et apud Syropbosnissam, cancs eos nppel ,
.
lare non d u b i t a r e l , qui postea in filios essent
/ , , ,
compulandi. Erai enini ipsi scopus bic proposi, \ , , \
tus, ul hli quidem illunmiarenlur;
illi aiiietn ne * ^
quaqtiam exciderent. Sed opoiiebat eos priiis 717
.
Iionore afliei, quibus dalam csse legem cl cuilum dicii Paulus, quoruni patres ii eiiani fuerunl, c l
quibns seciinduiii caneiii natus cst Cbri-lus
Sufficiebat eiiim ad salulcin graiia; non islis solum, sed et illis eliam.
Kairdr
Quod deinde de recenti nomine adjunxit, ad Chri. , '
atianos, et eos, qui fidem ampiexi sunt, retulit.
.
:
Qtiibus si coniradicit qui Judaeus est, a se recens
nomen aliquod factum essedenionslret nccesse est. ,
,
Inlelligil vero per voluntatem nibil aliud, quan
eos, qui volunialem suam faciant; quos etiam dili- , * .
gere se, quo more habitat juvenis cum virgine, , ,
\ .
signiiicat : quod nonestad sluprum, sed*ad nees ,
siludinis magniludineni refcrendiun. Scrvat etiini

,
ipsain incorrpplani el xirgmem; juxla Pavili sacra-
, *
nientum illnd, quod idem in Cliristo et Ecclesia
,
csse d i c i l . Prsesentem dcinde Ecclcsiarum stalwiu
^ . ,
dcmonsiral jnxla sacerJolum twcte ac die facias
,
,
ad populum, quiDeum ignoral, cnairatioms : quibusut graiiam ropnnat, muros ejus inexpngnabiles se
" , \
reddilurum ; id est diumonis accessus propulsurum,
,
, pollicetur. Promittil eliam, si Iilleram species, el
.

, \
tulam civilatibus babitationem; ul proniovendo
,
altorani qua?rant inlelligibilcm : Non aliter quain
M

89

6 0

e t

dc Abrabamo logimus, qui facta sibi terrae pro- g \, ,

. \ ,
missione, non in isla occupari. non eamdemquae, \
rcre, scd fuiuram appelerc visus e s l H s igilnr,
, ^

qui ita alTecti sunl, maxime auteni Abrabse, secun \ .
jdwvn carnem postcris, nulla esse cum gemibut
. coinparalionein significal, sed iis longe, quan , ' (
tuni ad bonorem altinel esse superiores. Eo enim
), ' . \ i/.
line et Palres sancios legcm habuisse , co ilem
,
miranda in iEgyplo opcra , ct in solitudinc
\ , \
vidisse, ut mores suos ad Deum conversi, et
, \ ,
in ipso conOdcnies, emcndarcnl. Id enim vere
\ , \ gaudii noinine signiiicari. Animas dciude alloquens,
quae de promUsionibus ambigant, jurejurando vtilur. , .
id quidcm propler se, qui veriias sit : sed ul illis fldem faciat. Promillit vero ct tcrrae fructns, ut
cos se Mippediiare, fruslraque nd idola confugere doceat : unde illi etiam in colligendo pcribant, ui
et ad maluritalem posse perducerc, et pra3bere vellc demons\raret, si 718
dignos se pra?btii*seui.
Nunc autem i cprtigantur, bosliuin acccssum D
\
>.
esse etiaiu probibilunnn. ^ortarum deinde appel . * lalione scrmonem isagogictim, Christumque ipsum
, \ , , ' 3
eigniftcavit, qui porla ctiam dicitur, per quam ad
. Palrem ingresstuti babcmns **. De quo scribitur et ' . i l l u d : M a est porla Doinini, justi ingredienlur in
. t
eam
> Sacerdolibus deinde pr^cipii, ul sobdi- , *>lorum mores aequabiles reddaui, ire in pravas 111
. *
Ephos. , 32.
' Hcbr. , 17. Juaa. 9.
Maltb. x, 6. " Mattb. xv, 2G.
Kom. i x , 5.
* PsaU cxvu, 20.
Y A I U i E LECTIONES.
. . . , .
n

8 0

81

Kt35

COMMENTARTI 1 N ISAIAM.

20C6

"bv , - cngji tiones iinpiiigant. Ueferri eliani queat suj

. singuloruin inenlom; nt qua? habetiis pra?fecta
, esl, tolam aiiimam scquabtlem facial. Deinceps Israelitas adborlalur, ut virlulis ei cognUionis Dei
.
sesc gentibus exemplum prabeant. Ideo cnim sc
,
itlos ab initio veluli lampadem aeccndisse, u l i n
.
^, - corum lumine gentes atnbularcnl. Quia deinde fre*
. - quenles insurgenlium accessus meluebaol; conlidero praccipil, suum ipse adtentum dentmlians :
.
qua ralione curam suam ac diligeuliam signiflca,
, * vit. Hinc igitur illud, quod dicebanl: Nou (acialis
urbes donec venial Filins lioniinis; ubi non alium
, . .,
cerle advenlum inlellexil; sed quaiu ipso sug-t rit
. ,
in palieiulo consolalionem. Alioquin enim fercnda
,
non fuissenl, qui superne omissuin roburiion ba . \ '
, bebant. Vftrum qui novil abscondila, nnicuique,
prout dignus est, soletadesse, jiistaque merccde
, ^ * singula c ompensare. Sic et apud Ezecbielem CIIJU
, \ . " \
e$sent, qui dicerent : c Periit virlus noslra ; exsie ". '^
cata sunt ossa noslra * , eosdem confidcrc j u , . '
bens, i i i bumjda siccare, sjc c l conlra se posso
\ ,
respondit. Quod jn Aaronis cliam virga p r a M i , \ *
; , - jL\i . E l boc loco igitur, si digni sunt, adfulurum
se stgniOcat. Ob id eoim et ego, inquit, ingeuiem
. ,
dedi mandalorum nuroerum : non ut, cuai a mul ,
lis aberrarelis, inultis eliam in vos aiiimadvcrte?
.
rem : sed ut, cum vos, q u magna esscpt, trans{ , .
gredi conlingeret, leviorum observalio vobie a me
, \, , . \
salulem exlorquerel. Suin ejiiin milis et clemens,
,
non ex iis, quae perpcram agitis, condemnaro, se<J
.; . G c,x paucorum raiione qua ipsi cuin virlute e l lauda

/acilis saivare solilus, qui peccantis yila pottus quam niorle deleclor. Tum, inquii, quasram vo$>
cum $anctos vocabo. 719 Decet vero el iela non historias nudas pulare, sed ad cujusque animain
xeferre. AderU eiiim singulis quod reclum est facientibus, ut eisdcm condonet quae pcccarunt.
CAP.
LXIII.
. .
V E R S . 4 - 6 . Qui$ e$i iste, quitenil de Edom ? Rubor
-'.
;
vezlium de Dosor. Sic formosus in stola $ua. Violen ,
lia cum fortitudine. Ego loquor jintitiam et judi. .
. cinm talularis. Quare rubra sttnt vestimenta tua
et indumenla tua tanquam conculcalione torcu
,
larjs pleni, conculcali, ele.
, ,
. . .
"
LU i n o r c e d e m Salvator iis ipsis, qui pielalciM
( * '
colerenl, retribulurus d i c e b a i u r (eam enim forc ciim
) * ,
ipso attirmavil), sic impiis nielMcndus instare prae, ,
dicilur, c u o i juxia Apostoltim, omnem p r i n c i p a \ . - l u m et poleniiaMi d e l e v e r i l . Quo loco u o v i s s i m c
.
dcsinictam iri mortem adjunxit. Cum aulem etim
, ^
onnutij mUilari babilu sanguine aspersum inltic . ', J) renUir, rci novilaie commoti ad mutuas intcrro ^ ,
gatioiics confugcrunl. Quoniam auiero Dosor et
Edom, externorum, et bosibim Israel, regioiieu
, 7 2 0
P^
immerito, adyersarias
. , ' potestateg iudicavit, qiiarum excidium Iropic*
, .
sanguini ceede efiuso compararet. Qni atilcm \ . ,
tem eum et placidum esse didiceran.^ ctmi postea
* , vcluli furore percitum intucrenlur, eumdein nou
, *) agnoscere visi sunt, fjuo factuin ejst, ut quis csset
a

e e

e r a > n t

.* Ezecb. XXXVII, II.

xvn, 8.

JPATKOL. <?, L X X X V H .

e T

r6 1 1 8 n

1 C o i . \ v , 24.

84

26fi7
PKOCOPII G A Z A I
2CC8
jiilerrogarent. Quos isthaec ejusdem excepil re- H/> .

sponsio: Ego loquor justiliam ei judicium satularis; vel, u l Syinmacho placet : Ego loquor in justilia, ,
, .
decerto ul salvem Cum enim eomm nomine de-
cerlarct, qui injuste ab advereariis potcstalibus ; . \ , \
conculcabatilur: islas quidem ulciscebalur; illos au- , , *
lem in iiberialem asserebat. Sequitur jam quaestio \ \ ,
,
allera : Quare rubra sunt veslimenta tua? quam ^

cliam etne responsione abire non patilur. Sed est .
advertrndum quo loco, de gmiibus legimus, de ,
\ ,
populis interprelari Symmacburo. Quo loco eliam : . \
Deduxi sanguinem eorum in tcrram, ernndem :
Et aspersa est victoria eorum super vestimenta
mea. . \ . "Tanquam autcm judicinm solus a Patre acceperit, torcular se solum conculcasse dtcit, ita peccato- riim pcenas signWlcans. Ita vero et Jeremias - , '
quiltir in Lamcntalionibus , cum torcular calcasse
. Domitiuni virgini filiae Judae, unde se plorare con , ^
lingerel, aflirmavil. Ut auiem eodem lorcularis , '
liomiuo, quae peccaiis debentiir, poenac signilican- , \
lur, sic qui de bona vile fructus deccrptuitur,
-\ , .
torcularia essc Dco placenlia eredimus, qui psal- ,
mos dc lorcularibus inscribi videmus. Cum aiilem . *
maliliam omnem, daemonasqne ipsos ejus auctores,
;

cessare feccrit : eos, quibus -impcravit, in saeculo ,

recenli ad Pairem adducet, quo etiam lcmpore,
, ait Apostolus ' regnum Deo et Palrj tradilurus
, .
est. Cscterum, ut persiarel in sanguinis nietaphora, \ , 6. ,
vestimema esse inquinata adjecil. Qualem enim in
, * c
potcstatibus incorporeis sanguinein reperias*? , *\ ^ *
Dcinccps riirsiim diei retributionit, annique redem- C ,
ptionis incmiiiii, q u a l e illud fuit, q u o d de p r o b i o r i b u s l o q u e B s , ut 7 2 1 annnm Doroino acceptabHem,
dicmque r e i r i b u t i o n i s annunti&ret, m i u i se d i c c b a t * . Quo faclum esl, u l b i c redemplionis annum
a d j i c e r e i ; isiis quidem galtilem, i l l i s a u l e m retributionem simul Vignificans.
Quale est ilbid apud
Mosen : Et r c l r i b u e t ullionem inimicis, et qui odernni eum, retribuet
*
Sequilur dciadc : Aspexi,$t non eral auxiliator;
^ * ', ,
consideravi, el nullus eral, qui adjuvaret, el eruil , .

eo$ brachium meunu Solus enini exinanivit-eemet- . , . \ -,

ipsum, iorniam servi accipiens . Crucis morl^m
,
aHerea noslrae saliuis causa pcrllil; quain nulIns vel angclus, vcl polcslas, vel bomo.fuerat su- \ , ,
* \ ,
bilurus. Quo factum est, ut uiuis nonten a Patre,
\
quod est super omne nomen , judieiumque in
/ *
omnes a c c e p i T i l . Verum quod a i l : Etdeduxi sanguinem eorum in terram, de adepta victoria caHeri , $\ .
iulerprelaiitur : lanquain victos a sc jam, qui vinci ' , , . "
\ . ^ poleranl, slgniiicet. Alii sernionem islum ad
Salvatoris aeccnsioncin refercnlcs, expleta carnis D , << onomia ad Palrcm supcrnw potesiaiibus aecen- , ; , ,
dore visum essc, cuni passionis signa geslarct,
aibilraulur; non quod JCUID illis siurexeril : sed ) ,
. ( ;
quoinodo dubiianli Thonue ca ostendil; sic (ut
,
jam Principalibus et Poleslalibus in coelis propter
;
Ecclcsiam innolesccrcl mulliplex Dei sapieniia " )
.
cum passionis signis remeasse; eoque faclum esse,
#

68

7 1

1 1

Isa. L X I , \ ; Luc. tv, 18

Tbren. !, 15. 1 Cor. xv, U.
Joan. v, 2 i " E p l i e s . , 10.
ibid. 9.
V A R I ^ LECTIONES>
. .
J

7 i

Deiit. , 41. " Philipp. , 7

2669

COMMENTARHINISAIAM-

StVtt

. T6 , u l redeantcm ipsae demiralac inlerrogent. Signi

ficat ero Edom, si interpreleris, idem plane qnod
$ . , ,
fulvus aul terrenm. Bosor aulem, tanquam caro,
. ,
vel carneus dicas. Innuit igilur cruentatum esse,
.
' ,
tanquam a carne, vel sanguine. Tanquam deindi*
\ , V crroUfJ, *al
Deum e&se agnoscerent, quanluravis carnein gesla
. .
TSotxe * rel, Formosum in stola sua, et forlem, qnod violentiar n o m i n e significavit, essc leplanlur. Mequo vero
^ ,
,
isii dissimile fuerit, quod psalmo lcriio ei vicesinio legimus, i i b i : c Quis est iste iex gloria? ,
, , .
quaeri dcpreheodimus. Rcspondcl aiiieiu : Ego
,
' .
\ loauor junitiam. Quo verbo vel evangelicam proinuigalioiieni inmiit, vel Del serniouem onuieni
. "
. . > justum esee dcmoiMravit. Quod dcinde judicium
, fj - 722 ^lutaris addidit, illud ipsuiu, quod pro
nobis est, intellexit. LiTem cnim inler bQmines
, \ .
ei Satanam, a quo delusi fueranl, judicavil. Diccr
bat enim : c Nunc judicium est bujtts mundi; nunc princeps niundi ejicietur foras . Sequilur altcra
rtirsus inlerrogalio, in qua te Jacobi patriarchae ycliio meminissejdicenlis : c I,avabii in vinp stolam
sitam oi in sajiguine u v vcslimeiHuin $uum . >
Pergil vero hie verbis : Et de gentipus non e$t rtr
*
. *0
- mccum : estque i l l i , qupd pa.ulo ante usurpavii,
. ctim diceret: Ego loquor justitiam et judicium salutarxs, conjungenduin : lanquam nullum sibi cum
, \, .
- pateretur, adfuisse, vel condoluisse significarei.
\ . *0 \ " Tum eniro discipulos omnes, ut est apud Evangelii
, \ , scriploreni, eo reliclo fugisse : quod et ipse antea
inonuerat .Obristus, cum boram adveniare, imo et
, . ;
appulisse jam, diceret , qua einguli ad sua d i
, \
spcrsi abirent, seque solum relinquerent. Sic p r a , \ , \
' \ , \ . ^ terea legimus in Psalmis: lmproperium exspectavit aniina inea, e l miseriam. Ex*spectavi flui c o n

.
dolerel, et non fuit; et qui coa^olaretur, et noi^
,
i n v c n i . > At vero quantumvis ego solus essem.
. "* eonculcavi tanien eo$ furore. Ex (juo c|iiin i a
. ,
.
, coelos ascendii Dominus, nullum non jenus calamitatie expcriri Judaeos c^ontigit. Sed fuerat illo
(
rum retribuiipttis tempus idem, qui et redemptio ,
nis, si ejus adventum co^iiovissenl. Etsi atitem,
), .
inquit, nullus esset, qui vel comolaretur\e\ adjuvarei
. ^
(quod Scribas et Pbarisaeos facere oportuit, quos
, .
populum in contrarium averlere copstabal), sal, vavit tamen eos virlus mca, Sunt ei)iii) fidein am., \ , \
plcxi Juda3i permulii ; caeUeri autjem, qui eamdcm

, , \ ,

recusarunt, t>a justa accepii, et muliaii. Conve

, %

T i

7 T

1 9

10

Psal. xxin, 8.

\ - J) niunt yerp nopnulli, cum eum Palris niandato

, , paj-uisse, cum moricm pro nobis amplexum, cam ,
dem, lanquam in torculari, conculcasse; cum in. , ; quinalum, taiiquam solel calcalrone fructus, se (
ipsum Patri pro nobjs placalionem redemptignein, ' \ ), '
que praebuisse; cum eliam rcdilum in coelum illis
, \
concessisse, quos deorsum oportuii manere con\ , \
demnatos, cuni inferos denique supejris r.onjunxisse
,
dixenmt. Jam vero cum angeloe inlerrogare audis,
. ,
ne ipsis 723 ignoralionem ajtribuas (norani cnim
7 7

Joan. x n , 51.

7 8

Gcn.

VARIAi
. .

<i . .

XLIX,

11.

LECT10NES

Mallh. xxvi, 45.

Psal.

LXVHJ,

21^

2C71

PROCOPII GAZJEI

267J

quae a Salvatorc fierenl, cx qtio carnem assumpse- ., \

ral), sed ca re doceri nos existima, angelos eliain
.
hominum salulc dcJcclari eumquc ipsum laudibns , \ ' , * afRcere et miraii, qui uiortcin nobis jure dcbilam
exsoltere, patique volucrii. Ncquc enim dicas , ignorarc angelos : ut nec arma ferrc, licel ila ,
Giesi visi s u n l , cum dejectum limenlis animum
, \
crigcrcnt. Qui igittir isia dixcrunl, eiiam ad bislo- ,
riam retulerunt, cum qui illis anlca Dei opein ad- . &
versus liostium insidias denuntiasset, diibilanlibus
', .
qnisnam essct, qui eruerel, euin respondere aflirma- .
ruut, qui Edomilat vobis ineurgenies, cum bosli- , ^, \
bus veslris, el iis cliam, a quibus cflugiendi viae .
obsidercnlur, iia delclurus s i l , ut illoruni sanguine , ,
inquxnari vtdealur.lntclligit autcm pcr Edom, Esan .
posleros : per Bosor vcro,-llosram. Non esl injusla .
igiliH* ipsius in illos decrela aniinadversio. Vocal

. ,
cnim Deus ad judicium bomiue*, ul poenarum
\ ,
aequitalcm osiendat, nec eas ab alio, quam ab ipsis
, .
proQcisci. Cum enim ulciscitiir, idipsum facil sa
Intis gralia : vcl, ul pocnitcnles salvemur, vcl, u l
.
levius judicium, quam quod fuiurtim est, subeamus. Neqtte vcro urn Edomitas ulcisci statueril,
cujusquam auxilio indigebil, qui eibi salis sit. Necat enim verbo ipso, babelque solaru ad oinnia
idoncam ct sufficicnlera voluiilalem. Cum auiem delere ipsos Deus staluisset, nibil prorsue erat.
quod auxiliaretur. Quia scilicet inler eos jusliliacoiuincndalus, qui Deum placarc possel, nulius
repericbatur.
724*725 V E H S . 7 - 1 9 . Muericordite Domini - \ Kvplov
*
recordtilut $um; virtuium Domini meminero tn ,

omuibus, quas relribuit nobti. Dominu* judcx bonut
dontiii hrael adducit nobis secundnm misericordiam Q ,
suam, tt tecundtim muliitudinem justitiie %um.
El . ,
; .
dixit ; iVon populus meu$ filii? K-equaquam repu .
diantur. Et fattus e$t illis in salutem tx omni tri ,
*

bulatione eorum. Non legatus, non augetus, $ed ,

ipse
, . . .
salvnvit, elc.
726 Absolula de eecundo Dci advcmu diepula tionc, ad aliud transit argtiQieiUtim,iii quo seipsum
, \ ,
populus, quod suis in Deum ecmper de sc bene ,
iiicrihim criminibus rcjeclus sit, accusat. Alii lamen . ' ,
exisiimant, ubi de sua ira Dcus adversus non cre- ,
^lerUcs dixit, a desperalione eos prophelam revo- $ ,
rarc, qui Dcum clcnienlem el bumanum essc do- . * ,
rcat. Alii etiam cumdcm, ubi beneficiorum m u l l i - ,
iudincm demonstrassel (in quibus ipsa ctiam ad ! ,
vorsus alicnigcnae Ira fueral, qui nullam grati D ^ p ^ i ^
, animi significationem Oeo prabuerant) perpcluam
. ,
Dei miserUordiam rccenecrc. Non rnim oblivigcar, \ ; , \ inquit, quartlumlibcl mol^sta cl dura in iinem
. , paii, el rojici coniigcrit. Sed est noiandum, ubi, , , /)i omnibus, quce tetribmt nobis, babemus, De , , \ \ ,
cmnibns, qute benefecit nobis, Syinmacbum dixisse,
.
uhi rursuin Bonns jndex, cliam de plemludine boui *
tatis interpretari. Cdnterum non lanquam severus , . .'judex iram stiam in nos pcccalis admelilur, sed , djt/clcmentia lempcral. Non enim noceoles relinquj
. 1

0 V

ucg. ,

:.
V A R l / E LECTIONES.

' .

. .

2673
COMMENTARIIIN ISAIAM.

. , paliliir, qui justkise fasligitim oblinet, sed bonitate

,
Iraro moderalur et lenit. Sum eniin salulem con. "
secuta? reliquia?. Est vcro bonitatis argumentum
maximam, quod populumfilmrum7 2 7 ppella >. &
lione dignatur, si gratiam noii aspernentur. Quo
, \ \
factum e$l, m Ua verierei Symmaehus : Verum*
. / ;
lamen populm meus sunt filii non prtevaricantes;
, \ \ quoa initio reprehcndit, ctim filios genuisse, et exal&8 , \
tasse, ab ipsis autem dereliclum se esse conque , [] , .
,e

r i i i u r . Dccebal enim lanquam filios Patri morein gerere, et Fitium, qiti a Palre, salutts eorum causa,
nullo allerius minislerio, venisscl, prasenlem aniplecli. Non eniin Ugaius eral (ait propliela).
non angelus.
jEgyplo deinde, aiunt, quanqnam medius M o , \, ,
scs fuerit, per einn ipse quae maxima erant operakXV ' . \ - batur. Mtnilatus est pfaeterea, cutn vilulum confecisseni, angelum se missurum, qui eis pracesset.
. \ ,
Quod cum argre ierrc Mosen videret, ducem se iott
. \ ,
adjecit. Neque vcro adventum suum, ut judicarel,
, , , '
* judex alioquin, exsUgre voluii, sed u l eonfitenlibus
peccala per ftdem remitteret. Vult enim eliam nos
,
nobis bonorum, et non conira, auclores esse : inde, \ .
que ejus, quae profluvium sanguinis paiiebatur,
(5
sanalionem ad fidem r e l u l i t " . Quantum enim in.
{. " ,
, ipso situm est* veluti pater filiis ad bonorum lar , - giiionem propensus, assidtiam msericordiam protendit; nisi quig eam peccalis irritam faoial.
. .
Talia igilur bumanilalis i p s i u s e l inanwieludinis

signa exsiiterunl. Sed cum euae sahilts occaaio, .
\ * nem ei non praberenl, ad beihim eutu compuleruni. Ut enim vei Davidem in testinvoniuiu vocemus :
; . c Quoties exacerbaverunt eum in dcscrlo? ad ira \
$

8 k

. , Q cundiam provoearunl in terra carcnte aqiiis .

,
Exacerbaverunl vero et Chri&ti spiritum, qui i n . \ ,
credulilatis morbo laborarent. Quo facUitn est, ui
- sint ab ipso oppugnati. Ila enhn ibi loquenduni
, ,
esse exisiimavil; ne quas ipsi poenas periulerunl,
.

daemonibus allribuereut. Siquidem ct Job ipse,
, \
licet q u paiiebalur, sibi a diabolo inferri noti,
. , ignoraret, de eo tamen csse sihi laccndum afbi : , iraius, ca I)eo ipsi, qui iieri pcrntilleret, a<cri , bit . Oppugnavit vero populum, priora mente
, ,
agitans, cum lales ab boc temporc priinum miniine
, ,
ficri coepisse recordarelur. Ac nc longe abeamus,
,
.
etiam cum duce Mot* magnam adco 7 2 8
P
,
mira&da opera largitionem expefti essent; ejus
\ ,
auclorem tamen aversali, viiuliwn sibi conflare non
;/(^.
D dubitarunt . Nec cogitarunt quo pacto divisum
inare Rubnim, lanquam equus, trajecerint; cum illis dacem Moysen, veluti pastorem ovibus, signis
comniendatum praefecissem. Idipsum enim e s l , quod educendi verbo signilicare voluit : tanquam
eum se illuslrem, qui in occullo latebal, reddidisse; imo ct propbeiam eiiam, cuni Spiritu su*
implevisset, eflecisse dicerel.
Non desunt tamen, qui paslorh vocabiilum ad
; ^ , , \ Josepbum referant; cujus cum ossa ednci curarei
Dominus, et ea cum illis^ qui anie captWi fuerant,
, r e d u x i t , nt sanctcrum, qui obicrunt, non obli, . " e r

8i

8T

Isa. , 2.
"

GCII L,24;
%

Mallh. , 20 scqq.
Exod. xnt, 19.

8 V

Psal.

LXXVU,

40.

VAKIiE LECTIONES.
fcr.

8 8

Job i, 21.

8 1

Exod. , i seqq.

275

^ROCOPII GAZ/EI

2CT6

*isci sb dcmouslrarel; qui tlla in Vitam revocare , staluat. Alii ad Christum de terra eductum remle, \ .
r u n l : si*e ejus
resurreciionem, sive eliarn or ,^
, \ ;
tum de terra spectarent. Deinde, quod dierum
. , ; ; .
aternorum m<wiinit, tel antiquos inlellexit, vel eos
,
cliam, quonim debet esse memoria sempitcrna.
, .\ , \
Quod pra?terea ubi est, quaerit, eorum oblmonem
,
nccusat. Ciijusinodi est illud : < Descendil eumi
,
. '\ ,
Spiriius sanetus a Domino, tl dux Mis fuil .

,

, /> , Et apud Davidem : Misir spiritum suiiin, et sana^
.
,
vit eos . Est vero Deus ipse spiritus. Vertim
quo loco, prcevaLuit aqua facie eju$, babemus qui . , ,
\
fregil aquat anle eos, transliiliese Symmacbuin
.

repcrias. lnleHigas deinde quud prmaluiss* dixit

, , ,
enrom illum naturftviniautiligse, cnm condensavit.
Scribiiur efiirti tanqudm mtirum stetisse concrelas, , ,
qua? fluere riatura coiisueverant'*. Yel id ideo prd- c ' ,
pbeia uftirpavit, u l consistendi vire$ a se tributas , . i
" \ , \
ftiisse demoiisiraret. Quod factum est, ut eot poslea, aidnt, velul equum in eampo nulla prorsus cutn .
molesiia educeret. Quale est illud in Psalmis :
' , .
c Ednxrt, tanqiram ovcs, popuhim sniim, et dux
, . illis fort, lanquam cwili in deserlo . > Siinnl vero
* ' \
vi popnlum suum servavit, et facto sibi nomine glo- ^ ,

riam adcplue est. Quod tamen, ut ad populum

,
ftuuiii rctulisse videretur, non sibi, sed eis, Sym , '.
91

n u , ,

maicbiis reddlt. Est igitur ob id faelus bosirs, quod eos 729

sensu moveri reperit. Ncque lamen
fest dfesperandtim, sed mihi, Caeterisque omnibus, qui Dci amore tenentur, precibus ab eoJcm conlendcndam, u l de cwlo conviriatut, si pfubi tt digni, qui eum ad videtidnm provocemus, cflr
chnur.

Suni vero qui ad genlem universam referri pre- C
. ' '
ces existiment, alii etiain ad prupbelam lantum.
, , '
Proponii porro Deiim de ccclo cognoecendum, nou
tanqdam ldcd contludaltir, sed tanquam in dignis .
Surstim virtulibbs rfeqbiescat. Ideoque per domum et \ \
throAum, cwlUm ipsum 6igniQcavit, ut audilorum
riientcs, quae iri lerram deciderant, sursum erigefet, ,
^ \ .
i\ub nibil blimile de De6 cogitarent. Eum cnim,
qui dnivcrsa coMinet et regit, calo non male , \ ,
,
speciari et cognosct. Bevotat atllcin Deo in menio- .
fiam, ut sa?pe non propteripsos, sed propler zeixim ' , , \
tuum, in indignos ita se clementbm prabuerit, ut ,
populi, filiorumque nominibus edsdem dignatus ' , . '
\, ,
sit : quos, tanquam zeli ipsius et fbrlituditiis
, .

pariicipes amplius non sint, non tanquam ipsubi

l:ia dcfecissent, ista usurpavit. Ze/o enim olini, D , cuni iOgyptiorum gervituie prcmerenlur, csl eos
'proseculus; qui illis eliamin captivilatcni abduclis,
.
xelo magno zelare se Juda?am el Sionem aiBnna- , * '' vit '*. Postea, cutn iis ge, qui eam cepissent,
, \ .
irasfi testatus esset, idideofacere seadjccil, quod ctnu parum in eos iratus esset, ad raala ipsi adjecissent.
fq .
Sunt tamen, qui zcli nomine, cam providenliaih
'
pulent inlelligi, quam crga ipsos manifestavit.
, * , .
Iiaqtie inde csse, quod in populum iratus, zelum,
\\\ cst curam et sollicitudincm, ab eo se ablaturum " ,
iiixit, Neque cnim Abraham, qtiamvis generaiionis . , \

Dcul. x \ x n , !2.

, 9

Psal. cvi, 20.

9 9

Exod. , 22.

9 1

Psal.

LXXVII,

52. Zacbar. , 14,

*67

GOMHENTARII
'
. ' \
* * . "
, . *
^. ,
.
, \
,


. ,
; ,
, ,
*
, , , \
, ,

ISAIAM.
2073
ministe.r, pattt notter fuil, sed tu, qui de nihiio
prodircens, non niodo spiiituum omnitrm Vater os,
std animarum etiam, quai sunt ad imaginero luaui
procreatae. Itli enini clsi promissio Tacia est, nos
tamen baud vidil. Noslri igUur, obsecro, miserere,
quos nomen tuum exornat. H&reditas enim
nuncupamur. ld ergo nomini tuo largire ut apud
genles non blaspbeiiietur. Quse cum a sua c l religiosorum persona u$urpasscl 7 3 0 propbela, eo*
jam, qui de populo accusaltonibus gaudenlcs sa?p i
Deunv arguere non dubilarenl, Domino posiulan
facit, quare $e via ejut errare feciuet, u l ad ilhmt
catamilalis ejus, quam propler Gbrislum passi
sunt, accusatiouem e i eorutn senlenlia rcfcrant,
qui popirti totius sermonem esse volunt; aui ccrte
* ' - prophetae, a quo ad Deum omnia, non lanquam
.
peccandi auclor sit, sed lanquam pcccare permit' , t . lat, referri aiunt, quibus eflicitur, ut poenas stali.n
, non exposcat. Non alia ralione cum peccamus, ab
, eodem venundali dicimur; lanquam peccatis nos, , \ tris dcdamur. Itide el cor Pbaraonis indnrasso
, legilur *, quoniam leniter in eum se gcrens, non
. * , , * \
prima glaliin ipsum plaga sustulil; ut cum sa?po
tangi, nec resipisccre manifeslum esset, extreiuaiu
plagam non iujuria conslarel indigere. Convertcre
igilur, Deus, propter servot tuo$; cujusmodi esse
, \ ' .
" aliquos in bac frequentia *hon esl disscntancum :
aco\ , vel propler cos, qui secundum selatem libi plactte . " ' r u n l ; vel eliam , quia jam diu cerie hccrediiatein
cot
, tva
mam vocari nog conligit, quamvis oblenipcranles
xa\

$ervi non simus. Ad lioc el propter tribus hicrcdita .
tis IXKB; qtiod eodem spectare pulanduiu est. Vel
,
nos denique, qui libi specie leuus placeinus, ipsc
, ,
converte; ut et corum qui digni suiil, babila ralione
.
exiguam parlem montis a te promissi possidere
11
valearaus. Est vero Scriplura? usiialum lancti

.
monlis appellalione Ecclesiam signiflcare; cujua
-exigua pars, propler reliquias, ipsi fuerunt Israelitae : curo genlium, qui crediderunt, infiuilus esset
miinerus. Est pra?ierea non absurdum, cos, ut in superna ciyilate parliculam aliquam po$$ideant,
postulare.
, "
Placel quoque nonnullis, cum eorum icrram A i ,
,
sgrii occupassent, Chuth&teque (qm eliain de loci
\ , nomine Samariiani nuncupati suni) babilaudam
,
dedisseat; duas tantum tribm et dimidiam relic. * ,
tas fuisse, qu& modicam ejus pariem occtiparent.
Poslulat igitur propheta> u( quam ipsi babere VI , ,
dentur, ea ipeis, in ejus benevolentia? recordatio , ,
nem, qua ab inilio 7 3 1 genus eorum proseculus
, cst, servelur; quae, si loUalur, lanquam non Dei
, , ,
populus, nec pars ejus, fuluri sumtis. A u l certe
,
velul ab inilio, cum in iEgypto moraremur, non
, \ .
propbetas, non sacerdoles, non reges babnnlcs :
. \ imo nec de Luis donis et muneribus aliquod,
, ,
priusquain ad nos Moysem milieres. Tuiii enim
. lui non ilicebamur. Et nunc eiiam in- idem landem
1

"

Exod. , I .

. ^.

. .

WMJE LECTIOiNES.
. .

2679

PROCOPJIGAZAI

2580

tleveniimis, qui niundanis cupidilalibtis addicti, . "

diaboliris pcdibus subjacemus. Cum cnini in isiis,
\ .
tanquam in lingcndis laleribtis, occiiparemur, spi , \
riiilms tnahs inserviebamus : quod etiacn boc lcin' . ',
pore conlingil. Est vero illud per Salvatorcm s i * .
gniflcaium , ubi spirilum, qui egressus fuerat.cum
\
bepleni aliis neqtiiofibus reversuni noVissima
,
prioribus pejora reddidisse narrat; idemque gene ,
raiioni illi esse eventurum . Quae sunl igiturboc
;.
loco prophelice dicia, ad ea, quae incarnationem secuia sunt tempora referuntur, cnm propter i d ,
quod in Cbristum illi admiserunl, non aliler quam cum istorum Deus non esset, neglccti sunt.
Iia vcro verba i&la lola inlerpreialur Symma
*
chus: Facli sumw vclut sieeuio; quorum non
" ,
*
dominaberis. Seque invbcalum est nomen lutim e/s, , neque rtiptis coelis descendisti facie tua. Montes
frov/
flnxcrunt tanquam combustio ignis. Tabuit mare. $
.
Aqucc terrilai sunt. Talcs cnim, itiqtiil, facli tumus, ^ - .
fap, \, ac si ca nunquai, quae a lc per Mosen facla sunt,
,
oxpcriri nos miraenla coniigisset. Sic autem apiid
, \ .
iillerpreleS Sepluaginta rcpiTiae: Facli sumus tan- *
.

, ,
quam ab initio. Venfni non fgnordmus, cadum
uperire siattias, lanquarn Deus, tremotem te , montes ipsos, id est adversarias poteslales, q u sc ,
advcrsus (ui notiliain allo!luul,esse apprehensurum; . , , ifenies aulem, a quibus ignoraris, essc le contur- .'
balutum. E s l vero propbelis opiare usilalum, tit
. \ '
quafe Israelitaruin pieccalis ira dobclur, in alias
geiiles rejiciatur. Legimtis enim in Psalmis : \ , \
Efifunde iram tuain in gcnfe, qu;e le non nove- \ , ^
riml, ei in regna, quas nonicn tuuui non iuvocaierunl

|
CAP. L X I T .
. '.
^ E R S . 1 1 2 . Si aperias coelum , tremor appre-iS'. , hendet ex le montes, et liqUesceul, sicut cera ab igne , ,

liquescil. < comburel ignis adversarius : et enl ma .

,
nife$lum Uomen Domini inler adversarios, clc.
,
; . .
732 Etnnnc ciiam ait: Siapcrias coclum adircc

tuse desccnsiim, sicnl eluvionis lemporc; quo cceli
,
caiaractas aperiri contigil; tmic erilinleradversarios
(
)i
manifeitum nbmen luum: non aliier quam, ^uin est * \>* ,
in Sodomiias ignis de* coelo dcmissus: ctim item
, \
Pbarao plagis multis accepiis. Ira igitur, iuquit, ( * ,
in eos, non advetsum nos, gloriam iuam dcinori ' , .
slrato. Ncque vero qua? boc loco dictinlor, lalia
, populum propter Dei imbecillilalem ferre signift- D , .
c a n i ; scd propler iniquilales lantuin derelinqni. Est
\ enim lanta Dei potcnlia, ht boetum ct quae sub ipso ,

sunt, complcclalur el rcgai. Qno fll ul saculo, ." '
^
nec talem Deiitn esse audiverimkt; neque quem- ,
\ .
quani lalium operum patratorem videtimtis. Gonsiat *
\ . '
oniin Deum vidisse neminem; uec facietn ejus
\ , c
queioquam visurum, fet viclurum, scd ab bis cog, ,
nosei, qtiae operalur r l facil
< InVisibilia euim
^. \ ipsius, ecribit Apostolus, a condiiione muiuli bpc ^ \ libus iiitelloc la conspiciunlur . > Fortassc vero
.
\ , 7 ;
t i Chrislum ipsum, qui in Sina cliam per conspi

9 T

Uaiih. , 45-15.

Peal.

L X X M I I ,

0.

e e

Exod. ,

20.

9 7

Roin. i , 20.

2681

COMMENTAFUi

I N ISAlAltf.

i(&4

. .
, ^
\ , .

. ,
, \
, *
. ,
,
& , *
. * ,
,
", \ .
, . \
' ,
&

cuatn oninibtis gloriam apparuit, obscure innuic:

cum Scriplurae teslimonio populum otnncrn Domini
gloriam inlnilum esse didicerimug ". Quod vero
exspectantibus te addidit,ad sperantes in Deurn retul i t ; qtiibtig esi abunde miterieordiam suam largiri
solitus. Sequetiir enim eos procul dubio, qui ju&ti
tiam fdciitnt. Ncque sane viarum Dei iiointiie quidquam aliud, quam ejus pnecepla inlclligii: quale
csl apud Davidom, ubi sc in via ejus vicliirtru d i c i i " : iht ilcin in via niaudalorum ejus cu unissc
se, cum esset ab eodein cor ejus ddaiaiiun. Est vero
haudqtiaquam ignoranduin, quod senec oudivisse,
nec oculis $uis vidisse ,]<:, co fine dixissc, ut
Del vireScum millis posse comparari dcmonslraret.
Quod Paulus fairien, nulla loci violalionc, ad bona.
, ' - quae Deum diligcntibus promitiunlur, quaenccocu.
lus t i d i l , nec anris aildivil, retulil : ciun nibit
ejusmodi in oculorum vel aiiriurri sensus crtdefc aniinadverlerei. Et vero alibi, ciim essct 733
I
lertium usque ccclum evccfus, ea se arcana vcrba audivisse asseril , quae effdri hotttini non liceat.
fton quod tacere in mandatis haberet, sed quod efferre pro dignitate non posset.
,

Scqnitul* vcro : Ecce IU iraM eij et nospeccavi , ,
mits: tanquam eo ipso, quod peccaverint, irasci se
. \ , aperlius gignificet. Alias ciiam si a nobis Deus,
* , propler iniqiiitales, avcrtaltir; niajus in nohis ma , ,
lum innascilur: cum sa?pequidem,veluli paidagogus
, aliquis, minari soleat: saepe ttiam ferire: posiromo
. .
autem spernere, si nova prioiibus sempcr adjicere
(> ,
peccanlcm videat. Fulurum csl enim, ut qui talis
, .
git, malorum metu minus aflicialur. Si enim Deo
. \^ \
accedenie boni reddiniur; eodem eiiam a nobis
. \ \ C lvccdentc ncquiores longc fieri manifeslum est :
" cniii Deuin essc virtutum Dominum ncmo ambigai:
. \ c \
cum Chrisium ctiam absque se nibil pncsuri
$ \ 0 . posse, aifirmasse cerlum s i t S c r i b i l porrode san . '
ctis el David bunc in modum : Quoniam gloriatio vir, , .
tulum ipse es*. Et alibi : iNon in arcu ineo spe \ ,
\,
rabo; neque gladius mens salvabii me. SalvaMl
. \ - enim nos a tribulaliouibus ". Ncque euim tanla
, ^
\
est in nobig virlus ad salulem, quanta in Deo*
. \ * Qiiineliam erravimus, addit, ei facli sumus quau
,
immundu Iino vero, si nonnulla in nobis apparel
; , justa actio; teperielur immunda el ipsa, gloriaque
. ,
destilula. Ecqnaenim apud eos essejusiiiia vpleat,
. \ - qui in Cliristum,*qui ;usftiia vere es, impie saevie-
, ,
runl?Sunt igilur immundi, quanlunm? inlereos
. ' ^ esge clementea nonnulli videantur, Elsi enim maii*
, daia observent, inslitulo tamen et voluntate sunt
. *0 ,
a Deo alieni. Atqucillud quidem esl, quod deflu*
vium peperil nobis, veluli folih ab arbore, cum illai
( (. a radice sua decidunt. Quin el Apostolus ipse,
* , \ \ cum genlem accusarel, tanquam rainum abarbore^
. \
avulgam esse pronunliavii . Ilic autem, ut accusa*

, \, tionem augcret, foliii comparavil; quae venlonini
; impelu rapiuntur. Sunt enim corde levi et mobili;

\ .
qui nullo non veluti ventocircumaguntiir. Quo pacto enim felicitcr agere valeaimis, inquit, qui aver*
giouem a le patimur? Non 734
Quisquam inler nos repertus est, qui posset le precibug ct ju$tltia flectere.
9

a <

e n i r n

" Exod. xix, \ seqq. Psal. cxvm, 1 \.

18.

"Psal. X L I I I , 7 , 8 .

Rom. xi, 17.

I Cor. n, 9.

HCor. xu, 4.

Joan. v, 19.

Psal. Lxxxvni!

6683

ROiPIJ GAZifit

681

Quae lamen cura ila sinl, et palrem U nostrum, * \ ,

rtficloremagnoscimus; quanlumvis fracli el con- , \
( .
i r i i i , flctiliuiu vasorum more. ftuo fii, u i tantae
. *
imbecillilali veniaro largiri le poscamus. Quem
, , eniin operibus placare posstint, ut condilorem
lenire coritendunl, servari eos postulantes, qui ab , . *
ipso primo hoc ipsum quod sunl, acceperunt. Tan- ,
, *quam autcm quae ila digna sint, perpetrariul; sermonisliberiaiem sibi non sumunl, bene secum agi . " ,
* .
exislimantes, s i ira non augeatur. Notum esl enim
iram luam non parum ulilitalis affcrre, sed ejtis in- . \ \ , '
, \ , ' . \
lensionem lanieu, propter virium imbecillitatem,
.
ierre non possumus. haque et David ipse argui
,
quidem se poslulal, sed non in furore: et corripi,
sed non in ira . Sequitur vero: Ne in tempore , ' \ *
T

memineris iniquitatum nostrarum: q u a suiit a pro- . \ , \ ' pbela ideo usurpala, quod eos morura pravitatem
retinere non ignoraret: quibus-effeciuni est, u l i n .
ultionein ct illa eliam, quae praecesseruni, colli- , ', \,
ganiur. Quod si paiernarum etiam iniquilatum . '
baeredes fuerint,et illorum quoque paenas in seipsos , ailracturi sunt. ltaque etpsalmo centesimo octavo
- , , cum de Juda loqueretur, in memoriam revocari
. " '
pcccatum matrisejus exoptavit. Neque veroestquod
. *0 , mireris, Bi non omnia q u ab ipso maledictionis . fornia dicla sunt, contigisse reperias. Praedicit
,
cnim Deus, limorem, non poenas, infligere cupiens. , , , \
Aliasetiamea recenset,quae sunt iniquitaii debita,a
, , \ , \ ,
quorum aliquo cum abslinet, est id ejus clemenliae , bumanilalique Iribuendum. A d misericordiam Q
deinde prophela Deuin pcrtrabens, quae ab inilio , ^ \ ,
signa foederis populus babuit, in memoriam revo , ' , cat ctim popuium tuum, curo civitatem inlueri pos, , .
lulat; in qua eunt el sancla ipsa, e l labernaculum , '
c i arca, ei lemplum eliam Deo constructum; quae
.
apud omnes conspicua fucrant, et cominendaia.
^ .
Cum palrcs de lemplo fore praedixissenl, ut igne
,
conflagraret: ideoque maledictionis vice usurpa .
batur, cum se aliquis ila vel pati, vel ruere, u l Hierosolymorum urbcin, 7 3 5
teroplum ipsius,
iinprecarelur. Atque baec quidem conligerunt, non ob luam, s$d ob nostram iwbecillitalein; qui i i n pietalem in Cbrisium exercuimus. Non desunl tamcn, qui maledictionii nomiiie toudemiiatioueni
intelliganl. Qui enim Jerusalem expugnarant, deos quidem suos gloria afficiebaut, impolenlia? auleoi
iinbecillitalisque Deuin ejus accusabam.
a

CAF. L X V .
. S E \
736
SApparui non quarcnlilms me; in-'. ventui ab , qui me noninterroyant. Dixi: Ecc& . .
ego adsum genti, qui non invoearunt nomen meum, ^ ,
.'
expandi manus meat loia die ad poputum incredu- d , ot
/um, el contradicentem,
qui non ambulaverunt in via
vera, sed post peccata $ua. Populus hic qui exa , - .
cerbat me in conspectu meo stwper,
ipsi
immolant
V ,

in fiorlis, et adoletU incemum super latercs dicmo,

,
niis, quce nvn tunt, etc.
,
, . .
Quaudoquidem pcr prcccs alii confitebanlur, alii
' , aiiicm crrorhi ui aurlorcm Deiitn esse exprobra ,
bam: respondcl lioc sensu: Quiego precantes cou ,
V e r

Psal. , 2 ; , 2.

&85

C O ^ M E N T A R l i fSAIAM.

2G&

, ; lempsi, qui non pcccatoris morte, sed poenitenlia

,
dclecior ? Qui in errorem induxi, qui, ul ad se
,\ ;
redirenl omues, ulque jacenies excitarcutiir, bor, \ tatus sum ? Qui vos rdrsus induravi, qui ad longe
, \
remotos, qua sum in homines benevolenlia, sponte
, ,
advolavi, ui nullo ine negotio etlain alienigenis in ; \
luendum et cognoscendum praeberem? Qui denique
, ( ;
in vos non cleincns esse p o l u i ; qtii in aiicnos talis
, , \
exsiiti? Imo a vobis ego graliae principia d u x i ,
^
- qui benigne vocavi; quique, veluti manibus expan6 , \ .
sis, ad 737 gerntanos filios properans, YOS eliain,
qui me odislis, 'toniplcxug sum.
, Voldnl tamen nonnulli, eos interrogantei non
. *' ^ - induci. Ex se chim ad synagogas concionandi, sa, \ ,
nandique graiia, cticuirisse, et inonui$se lucem so
. , , esse mundi *. Et, 6i quis sitiret, ad seesSe venicn . '* dum . Sfed sua esse peccala secntos ; quanlum . * ,
vfs nisi crederent quia ipse est, in pefccatis suis
, .
csse nioriluros inclamarct . Sunt cliam, qui ad
, i g y p l i a c a m 8 e r v i l u l c m , e l ad moleslias, quas ccr, ,
tis lemporibus lolerarunt, ideo referant; quod ab
&. ,
eo, qucmnihrtroc invocabant, auxilium seniirenL Ille
,
,
enim,Ego sum, inquit, qui manus meas in Moseex ' ,
pandi; ul per vicloriam vos niihi conciliareni,
, \ ,
Amalccilas auterti perderem : quantumlibel idolis
' .
inbiantes vesttis cupiditatibus iitservitelis ; ne nunc

,
id primum (ieri afleralis. Vos enim ab omni aevo
, \ '
me exacerba$ti$; qui in conspectu meo $acrifica$lis,
[
] )
qui Deus snm vidcns, quique me hibil celare posse
; \ *
monui. Quid igilur per contpectum $uum, nisi lcinplum, quod sibi consecratum est, intellexii ? Eiiaiu

; > . enim per Jereraiam, c Quam dilecia in domo sua
fecit abomiualiotiem *>poslolare vidbas ; quibus
\ , \ \,
, verbis idolum Scriplura significat. Quod aulem ei
; >. " , non $unt adjecit, de d<Btnombu$ inlellexlt \ lanquam

,
deos non etse asserat, quibus 6uper allaria iaieribu$ conslructa sacrificabant. Vel quia,cum dcemonia
, ' .
precabantur, Idca quaedam iri lalerum siniilitu ,
,

" , \ - dinem, in quibiis ea erigebant, delineabanl, sepul*

*, - crotiim deinde merainit; ut divinalioneni per mor . \ [\] luos innu^ret. Meminit el speluncarum, ubi sinnilacra in monia collocabant; aut eliam sacra quocdam,
, , ^
niactatis sub proceris arboribus bosliis, faciebanl.
, ,
Ouin et gentes, ait, imilau, $uilibu$ carmbu$ im*
. \
^ . " D plebamini; vasaque omnia elixatione superfluorum
H .
de hosliis, quas tpsi feceratis, coinquinaveralU
.
Quae lamen cum agerctis, postquam igne vos et
6 {> .
aqua lustrassctis, mundos vos appellabalis. Quae
*U .
cerleomnia furorismei fumus sunl. Eraleniin antc

,
advenlum veluli quoddam divinae irae principium ;
<
sed 738 furorem acceudil palratum in Salvalo \ , rem faciuus : ipseque fumus in igne mulalus cst.
Quoniam aulem buniines ad niemoriae subsidiuni
,
scriplis uti videinus ; ab illis Iropice nulla Dcuni
.
oblivione laborare denioiistrat. Cujusmodi illud est, qnod apud Danielem apertos csse libros repcrimue ; ut omnia Dei cogniiimieni complecli signiQcrt.

, .
Sequilur dcindc : tuper colie$ exprobraverunt
1

1 0

l !

ft

1 1

1 1

Exefh. xvm, 23. Joan. , 12. ^bid. vn, 37.

Apoc. xx, 12.

11

ibid. vni, 2 i .

1 1

Jcrem. x i , 15.

IJ

D a n . ,;

&87

KROCOPtt GA&Et

$08

mihi. Nequc enim.aliis unquam litassent, nisi me

cniitempsisseiit, lauquam Dcus ipse cssem
Qnod aulem non tacilurum se adjccit; ad exspectantes se retulit. llaquc si mvenialur aliquis ex
a mullUudine, qui salulis spem babcal, liorum
ille iu numero non habebilur. Si enim vel viiis
ipsa Domini, pro uvis, spinas producat, eradicabitnr. Sin aulem ve) paucus, veluti in sicco bolro
vciuus incolumis invenialur; tanquam benedicliomt
parlircps, servabilur. Nou aliler ac si agri DoiniIMIs racemum ampulari probiboal, in quo supcrsil
acinus, queui babere benediclionem moneat. Sic el
Sodoma servalurum sc polticebalur Domimis, si
vel quinquc juslos babufcset". Hic autem adbonilalis exlensionem propler acinum unum, botrum

, , \ . ,
,
.
,
. \ \
7, * '

/
, , - ; \
*
, ,
; .
' , []
, , .
\ ,
\ , \ . \
ipsum ; i<l cst civitatem, vel pagum, servaiuriim se ^ ,

eignificat. Olim cniin cliam reverlendi copiam fecit,
.
propter Zorobabelcm, el Jesum, cl Esdram, et si
*
quis ejusmodi. E l nuncquoque educlurum se, id esl
, c
excelsum raclurum Judoe semen ti Jacobi signiiical. ,
Inlelligit vero leminis appellalione illud ipsum,
, , tb
qnod caeteris ad fniciuimi editionem conferre va ,
leal:quale esl illud: < Nisi Dominus Sabaolh reli, \ quisset nobis s c i n e n ; > quibus verbis apostolorum , , cborus signiiicatur ; qui, cseleris pereunlibus, mon, ,
tem sanctum possidens, ad monlem Sion, ct ad c i , * \ ,

vilatem Dci vivcnlis, coelesiem Jerusalem , id est

.
Ecclesiam, accessissc se dicunl : juxta quod bibituros luetiliam, bibiluros vinum ;unguenlo denique eosin
mouie unctum iri legiinus ; quibus effeclum cst, ul quod futuras in saltu caulas 739
adjecil, factuni
reperialur.

Est vcro usilalum, ul saltm nomine, exteranim C
, * ,

gemium mulliludo significelur; apud qtias instilu'. ' ,

tas csse conslal Ecclesias ; qua; cauloe, el vallii ,
,
Achor appellaulur. Ae si dicerel: Non aliler quam

vallem Acbor toiam exsecralionem pali conli ,

git ; cum eo conjectus Acbor est, qui quaa Deo

,
fueratil consecrala furalus essel: lalis fucral et
/5 \ ,
ipsa gentium inipiarum, Deoque carcntiuni regio ;
.
\
quaein armentorum requiem, populo, qui me qucesi, , '
verunt, fmura est : quem el racemi, el $eminis,e\e, \ ', ,
itorun insuper, ct servoruin nominibus indicavit.
\, . *
ogcnl enim armenta et greges, non in Israel; sed

, \
in saliu praediclo, et vatle Acltoris ; id esl, in re,

gionis amplitudine, si nominis inlerpretationem

,

|>ostiilas. Alque lia?c quidcm istis evenlura sunt.
18

1 7

cacteros aulem, qui montem sanctum derelique- D , . , ''

; '
runl, seque genlibus ita adjunxerunt, ut mox for, .

tuna: $imulacro mensam pararent, mox dcemoni

, , ,
polionem, el gladius cliain inducelur. Quod si in
\ .
terroges, cur a ine ca?.lera praBtennitlanlur ; me
. *
Vos propter meipsum vocasse respondebo, vos autem non audivisae ; quale illud fuil, quod antea,me ( , venisse quidein, scd bominem non fuisse ; el vo ),
casse eliam, sed nullum obedivisse, monui. Non

desnul porro, qni postrcma isla, ad gcnles, qua3

Gen. , 52.

le

I s a . , 9.

1 8

Ilebr. x n ,

22.

1 7

Josue , 26.

. V A R I i E LECTIONES.
y rc>. .

ro.

2C89

COMMENTARII 1NISAIAM.

2600

!; , \ ; ^ lidem icspuerunt, rcfeFri dicant. Ih onim \un\

, \ ,

inipuue cessit Israelilis, quod Cbrislo parue.
runt (servalis enim Dei miseraUone rcliquiis iuler-r
uccioni dali sum): sic el in ipsa gentium vocaiioue. quifidem ampleclenlur, in cadt*m dcmissi apud
iit/eros iradeulur, igneqtie erti< iabunlur; quos etiain forlunam el dceinomum colere significat.
-'. * ol
7 4 0 * 7 4 1 V E R S . 1 5 - 2 5 . Propierea hivc dicf

.
Dominus: Ecce servimei comedenl, * autein esu ol & \
rieiis. Ecce servi mex bibenl, vos autem siliclis.
.

Ecce servi mei yaudebunt, vo$ autem eonfundemiui.

.

Ecce servi mei exsultabunt in gaudio, eic.

,
. . .
* , \
7 4 2 Posteaquani Israelis semen eleclum el E c * * clcsias, quae ex ipso conflalas snnt, sancli monlis
, , ' luLTedilalem essc audiluras; pereunlibus auteni,
, ; *> sive Israelitis, sive gentibus, ut aliis alque ahi*
,
placet, poenas se congrua* immissumm docuil, in
, eoedem el quas hic babenlur, assumit; docetqtto
,
' Ocuin, qui justus sit, quos ubtquc servos babuerit,
: ,
nou Israelitas omnes csso amplexumm, eutnquo
,
in cibum illis tradilurum, qui se panem coclo d

inissum esse aflirmavit ; quo iis, qni $ervi non
, ,
fuerinl, carendum sit. Et bi quidem luyslicum v i , , \
num, aulaquam, bibituri sunic quam ul indicarei,
, \.
\
verba isla : Qui aquatn biberil, quam cgo da .
;
b o " , et quaa deincepg, usurpavit: illi aulem
, \ \
istorum sili iaboraturi. Pari modo sunt ei hi gau,
dium habiiuri : cum lollanl peccata mysleria ipsa,
;
;
,
meluque liberent, qui eis incuiiiur, nosque in
,
fulurorum bonorum spem erigatit; illi autem con
,
, - C fusionem passuri. Suiil et bi praterea exsulialurt,
,

cuin bajc cos adipisci coniigerit : illi atilem isloi
. ,
iniuentes corpore laboraluri (lioc enim par, , \
viim esl), sed corde dolorem etperiuri; cum judex
. eos pro nicriiorum raiione compensabit. Yolunf
. " ,
tanicn nonnulli eum sc ad Jud&orum ingcmuig
, \
deiniUcre; el ex, iis jusiiliam defluire, quibus ens
, ,
beatiludincm censere animadverlebat. Omtiem
, ; \ , cniut delectalionein vcnlre meliebanlur. Quo fa. ^-,
?,
tlinn esl, u l averlere slaluens, isiorum privationtni
, ,
proponat, monens ne npmen quideui istorum retir
.
ueri; cum sint in sorlem illorum justi admjssi,
. , \,
quibus el sors ipsa, et patrium nomen relitique[], , , , - iur. Quod deinde tn satnritalcm addidit; in odiuin
signiiicavit, 7 4 3 "si^^o Scripluris loquendi ge , .
c

145

, ' ^ nere : quale illud fuit, cum faclos esse sibfin sa

, *
Uirilalem praedixit . Paril enim fastidium et
aversionem saiielas. Erilis igitur, inquit, abomi \, , \ , .
naiio, etiam filii nuncupati : jusli autem, popuiug
,
ftanc^us, gens electa, regale sacerdoiium, sicut
* ' \
apud Pelrum legimus . Atque hsec quidem, si a4
.
genies, et idololairas sermo s i l ; sin auieiu ad eos, qui ex Israele uon paruerunt; quod illi
fueiani,
c u n i fdii, et populus, et sors Dei vocafoaiUur* , idipsum gen^es, qui crediderunt,
iuluri sunt. Quod
nobis Oscx vcrbis signiflcaium e s l , ubi populum, qui sutis non sit, suum se vocaiurum propbcta sir
Ijnificavil.

s l

> a

Joan. v i , 51.

1 9

ibid. iv, 13; vu, 5 7 .

lsn,i 11.
9

" 1 Peir. ; , 9 ,

1 1

DenL , 9.

" 0eon,21.

VAIliA; LECTIONKS.
.1. . .

-. *

: , .

$691

PROCOPIl G A Z J E I

8632

E s l vero nolandm quo loco in talurilatem habe-

, ,

mus, in juramentum cseleros translulisse; lanquam \, , , , \ deprecari juramenio eoleamus, ne ea paiiamur,
. '

quae immaniler alios exercere videmus, quonnn

aliquis etiam nomen qui dicilur, aversaiur. Qnod * ,
auiem eos etu interfeeiurum Dominum adjicit, lan- , :
, \ . ,
quam de exlremo malorum omnium usurpavit;
' ,
,
uec tam aoima separationem a corpore, quam
Pei, vilaeque imraortalis prhralioaem significavit. . ,
, Atque naec quidcm vobis, inquit, eyenlura s u n l ;
rseieris auleni : Qui mihi $erviunt, qualibet e gente , ,
\
sint, ea quae promissa sunt. Quod si eliam quinam

i i sint, scire vultis; nomen quidem ipsum non est .

quod adbuc nuniiari vobis exspecielis : *ed nosse
\ ,
satis iueril, fore nomen novttm, nec ulli unquam , , , x*t .
inditum, cui auctoel mulliplicato benedicetur supra & \
quamlibel benediclioneni eorpoream. Heponent
, \ , \ -y
vero el ipsi Deo benedictionem, a quo sibi fuerit , \ '
benedictum ; in quo facta sunl nova omnia, culttis, , ,
viia, et noitien. Eura namque spiritu et veritale
. *
adoramus. et colimus ; in viue rursus evangelictt
\
novitaie, ad Christum accedimus, et ab eo Chris- , '
lianl nominis appellalione, veluti corona rediniir
,
mur; inquomm vicem fructuraiili labiorum, lin~
, \ ,
guaeque benediciionei reponimus. Imo ad fidem .
eiiam, quae juramento eflicilur, si postulal neces- , ,
silas, euindem adhiberous ; juxta quod, Dominum
,
Deuin nostrum adorare, eumque unuro colere, et
.
\u noimnc ipsius jurare, prcecipit . Putanl 744 noiinulli nominis notitalem, qua ralione patriarcbis
ipsis promlssa est, boc Loco signiQcari : ed quia noji crcdiderunt, recenii Chri$iianorum notniui
genies esse appellaias.
Nolabia porro locum i&tum usque ad, Deo vero, C , '^
Ua AquilaiD iiilerpreiari: Et seruos vocabil nomine *
,

alio, quo qui est benediclus in terra, benedieetur con
^. ;*
firmatus. Syinmacbum autem eic : Serios auteni
suos appellabit nomine alio, in quo qui benedictus
esl ,

in terra, benfdicetur in Deo. Amen. C U I I I ii igitur, }

qui falso dii nuncupanlur, liberati fuerint, Deum . '.
verum sui Salvatoris opera agnituri sunt, et q u e m ,
inisit D o D i i n u m Jesum Cbristum. Quod ubi cont-ge- , \

r i l , obliviscentur tribulalionit, quam paliebantur, . ,

,
cuni daenjonaa uialos colcrent; quibus praeler alias
, \
hoslias, suos eliam iiberos maciare jubebanUir .
. \ ,
Accedebai porxo et illud, quod, ul negleclorum

vilarent insidias, quibus Dei auxllio deethtuos
.
exercebant, innuraeris immolabant. N O H desuin
lamen, qui Israelilas iiou ca passuros 0se amplius, D ,
quae cuni impielatem colerent, signiAcari p i U e n l :
.
sed magnam adeo fore i n melius conversioncm, ut
, \ e l e m e n i a otiani m u t a r i videamur. Apparent eniui
.
laBtis pulcbriora et lucidiora omnia, aliis i n coeli
, \
lui^e etiain meridiana cseculientibue. Vel id ideo
. *
djcil, quod c u m alias anlea, ccelum i p s u m ierram- , ,
que intuerentur, creaturam polius quam Creato * ,
rem culebant * : quie jam nova conspicient, cum .
, v

Deut.v, 1 3 ; Mallh. , 10.

1 1

Psal. c v , 37.

" Rom. i , 2 5 .

VAR!. l.rCTlONES.
4

. . '/.

8693

COMMENTARTI IN iSAIAM.

2591

, , & Dei opera agnoscrnl, qua de cansa prhrum non

esserecordatnros awplius adjecil; qttag dc illig,
, \ . ,
, , ' lanquam diis babcbaul, opinioites ab"iccreiil. A d ,
, jecit ctiam exultationem esse in ea inventuras, ut
), \ regentem Jerusalem, id cst, Enlcsiam, signilicarei;
.
" de qtia inlelligeiis, ipsam illis exsvltationnn, pu ,
, rumque cullum Jerusalem fore sigtiificaviL Vel te
faeturum lcttiliam $unm Jerusalcm
affirmat, qui
.
populo delectetiir, cui 7 4 5
"*
nomen a sc proinissum sit.
,
Tantum cnim effecluram islorum vitao rationem,

ul nullie amplius in eis flelus et ctamoris aclioncft

;.
audiantur. Tanquamvero subjcctam scnsibtis Jtm
,
saUm accusei, sermoiicra accoinmodat, in qtia qtii
, juri dicundo prxficiebanlur, nmneribus corrupti
4) , \ - innocentes coiidentnabant, adfletumei clamorem
,
adigenies ; de qua suui et isia Jeremiie : oivitas
, * \ . \ mendax, nulla non oppressio in oa , caelcraque
, \
deinceps. Et ptopbeta alius: Fcriehant cnpita
. pauperupi, et viam bumilium declinabanl . > A l istis
, , - Christi liberata csl Ecclesia ; in qna non immaiu,

. rum, non senem, qui lempus suum non impeal,
" , \
futurum a i l . Quo loco, immaturi nom ne, gcntium
\ * populiim intelligit; ut et David popultim qni oiea,. \ * tur , laudaturum Dominum aflirnai * . Et Pclrus
. \ . etiam, ubi sicul inodo genitos infantes ralionabilo
, , lac, et eine dolo concupiscere pra?cipil . Imeili *,
git porro $eni$ agpeuatione, JndxMim, veluii lem . , pore superiorem, babita ad Ecrlesiam ralionc, iq

qua neutrius discrimen aliqnod fore significai.
". , C Erunt enim pcrfecli omnes, ad mciisuram sclalt^
\
plenitudinis Chri&ti provecli , idipsum siqtiideni
, ' ,
uierque significat luimcrus ; quo lcmporc et ipsa
- sccundum legrm perfectio possessoribus suis fulura
. csl iiiutilis, si neu ad Cbrislum pcr fidem accedanl;
, \ in qtia baplizali, sordes eas, quibus inquinamur,
, - eluiinus. Si quis igilur centum annorum perfoclio , ,
nem legis adeptus, peccntor ctiam moriatnrfldcin
, - Ghrislum destilunis; erit maledictu*, qtii legis
, $ .
transgressionibns obstringatur; in qta uemo lam
, , , \ *
strenue unquain versari poluil, ut in cnm non irn , . pingeret. < Omnee enim, scribit Apostobis, pcc< a , verunt, el egcnt gloria Oet, juRiincali gralis pcr
, , \
graliam ipsius . > Indeqnc facluin cst, ut is iu
, ' D b-ge perfeclus, ea, q i i a m lege essenl, stercora pu , ;
laret, ul Gbriftium lucrifacerct, el non invenirotur
\ * c - suam id est, legalem, babens jusliliam; se<l itlam,
^ , quae ex flde e$f, per Jesum Cbristum " . Accusai
, - vero et Judaeos bis vcrbis: Ignoranles enitn j u . ; eliiiam Dci, et suam quprentes siatuere, )Vi n o i
\ . \\ ,
ennt 7 4 6 subjecti. Finis enim legis, CbrisCus ; ad
, justiliam omni crcdenli . E l r u r s i i m : Scie.nlos
, \ atilem, qnoniam non JHsliftcalur bomo ex opcribiis
. >
legis, nisi per fldem JesuChristi; et nos in Cbrislnm
^, , credidimus
. Qno facluin i s l , ui naledictio
rece

> 7

,e

le

J t

BT

1 9

89

J t T e m . xiv, ii.
Amos , \ \ .
Psal. c i , 19,
1 Pctr. ,
" Phillpp. , 8,9.
Rom. , 3, 4 .
Gaiat. , 16.
VAR!i LECTIONES.
* . .

2"S.

, v

1 9

1 1

Epbes. iv, 13,

Roni. uu

269S

PROCOPH

SC96

GAZ.

Cbrislus appollalus sit, qni lrgis malediclione lihe- . ? , .

r a r i l ; qua legiinliir ct isla ; < Maledieius omnis
qui non pprinaiiSieril iu omnibus, qua. scripta smit
i libio legis, ul faciat ca
>
, , . Nou desiint lamen, qui, quod non fulurum ibi
immalurum, cl senem, dixit, ila explicenl, u l ,
puienl rcsurrectionis parlicipcs fore pejrfeetos , , ,
animisque validos ; tanquam nibil incboatmn, ni- , \ ,
bil puerile, nibil vietum babiluri sint: sed sint iiile- , , ; '
gra; aetalis oinnes, tanqnam eodcm lempore resynx- , \
clioH?HI cgeneralioncmque unam adopii. Perfccms .
igilur, qui saltueni adeplus est, jnvenis fueril, , \ .
ejnsdf nique eum a?latis babuerii, qui periil. Simufr " , \
cniin alqtie omucs excilali fuerint, sabtie, vel p - , /,
, \ . "
nis, distingiienlur, aliis, qui in ncquilia perfecti
1

sunt, malediclis, suisque peccQlis morientibus. Qwo

, .
lempore et omnes, qnas sibi qjuique suis operibus ,
mansiones prsrpararuni, babUuri suni, suisque ^, ,
laboribus fruiliiri, propi iis videlicei fruclibus nuIriii, neque verciiics amplius, ne ajierf suos lajbo- , ,
les illis atiferanl. Degeat cniin in perpelua vilae
felicitate, lecundum djs* ligni viiae; qinjjus vcrbis ,
promissiones facias io paradiso adimplcndas esse, ,
eunique, qui illarum pariiceps fuerit, factunim se
> . \
immorlalein, nec velustate deficicnlem signiOcat :
aut alia rursiim migralione labores tuos aliis nou ,
esse relicltiros. Siinl .lanien qui isla ad prioris , \ ,
advenlus lempora rjelulerint, quibus pace omnes ,
\ ct iiidiilgcntia frui illos contigit, qui yi Cbrislo per
' , ,
iidcm maledicti, noji sunl boslibus aroplius el cala- ,
,niilalibus propter jnipictatem, ul prisci, tradili,
.
neqite laborum suorum damua ulla passi, sed qui \
spirituaiibus rccte faciorum suorum deliciis induj , '
scruni, qtios nullus coiKessa apud Pairem niau.
sionc six abaxtyrus, quippe qui yilai beatiludine, quaiig aitle Adaiui Iransgressionera fnit , poliantur.
h

Sequitur iteinde: J.l 747 opera laborum non

, \, velerascem ; quibus verbis iinmutabilein vitaa viam ' ,
babiluros esse significat. Quai enim legis fuit, quia
. , , nmbrain babuil, a figuris ad verilalem iransiit ;
). .
q u * aiitem a Cbristo esl, quia vera est, mulatio- , , iicm non s e n l i i : ca, quae non veterascit, boc IOCQ I ,
perennilaiein signiiicante, quod illi ininime babue- . ,
ruiit. Sunt enim isla ad Cbrisimn : < Juslilia Lua, j u - , , \ slilia in aeternum, el lex lua veritas . J Ista porro ^ l* *
. >
, . \ Deus proiiiitltl, non quibuslibct; imo nec iis, qni
vocaniur; siint eni;;i vocati multi , pauci vero \, ' k

. jL)i
^lecli
Quo fit, ul eleclos suo* in vanum nou esu
iaboraturoi adjixial.Qui enim Judaeis oliin prajeram, \,
, ,
fium mandala homimim docercnt **, pa.lres illi
' .
quidem doclrinae ratione eese prsestabani, sed w
panttm el malediciionem. Quibue efleclum eelralio- \
, . \ ), ut miseros esse eos Salvalor aflirmaril **
, .
qui niarc et lcrram circumire non dubilarcut, nt
ST

04

- l)eiii.xxvii 26;.Galat. , \0.

f

},

Psal. cxvui, 142.

VAIUJE

Matlh. , 16.

" J s a . , 13.

15.

. r.oTc .

. .

LECTIONES.

i . .

k , .

* Mall^.

2697

COMMENTARIi 1N ISAIAM.

.
.

2698

proselytum Tatereni, ubi aniem efifecissent

gehennae filium redderc. At est a!ia Christi futura
conditio . Erii emm semen eorum benedictum.
Sunt nonnulli lamen, qui ista eiiam ad regeue \
. , ,
ralionem referri vqluerunt. S i enim, inquiuni,
\ , .
tunc lemporis labores aliqtii Tuturi sunl, saluta .

res ii el jucundi valdc, quales angcli pcrferunt,

, ' , \ futuri sunt: quibus sua mcrces reconditur. Ncque
,
vero quee ipsi generabunt, id est quae animo parlu , \ rient, matediclionem passura s u n i : etiamsi de apo ',
slolis inlelligainus ; quorHm fructus ipsa esl orbi^
, c universi Ecclesia,el filii, qui per lavacri regenera lionem edili, comparationem habenl ciim Adanio
,

prognalis, cujus uxori non sine dolore liberos
, \ - suos esse parituram minliatum e*t . Generabant
,
. " enim secundvm carnem. At est benedictum temen
aposlolorum, quod in Ecclesiis omnibus i i temina
runl; quibus antequam clamarent $e exauditum
,
iri pellicitus est Dominus. Quod eo lempore pra?~
\ \
stitit, quo pairatis, u l Acloruin narrat bisloria ,
,
in eorum conversione, qui ad fidem vocabanlur,
. ,
miraculig, qui prius rapaci el 748 ferino roor
, \ . *
vivebant, eodem omnes <ibo, id est, Scriptura sacia
, ;
\
cum cicuribus el roansuelis, in Ecclcsia, pasci coti. , \
tigit. Imo el qui moribus erant venenalis, itsdom
, . depositis non terra amplius, sed ralicnali cibo nu, \ ,

triebantur. Ejusmodi autem curo abierint qui no , \ .

cere jara valeanl? Esi vero per istliaec eliam duo , ,
rum populorum concursus in unum significaius.
, . '
Sacris enim animalibtis, et ad sacriliciorum usum
, C secimdum legem congruentibus, Israelem signifi.
cavit; u i per profana et fera, gentes ipsas, qti
, in sacrisstmtt/disciplinis coelesiique pane nutriiiH ' , '
tur. Obeerva autem, ut quae mansueta sunt, fero .
rum alimeuli parlicipia fore non d i x i l ; sed C O M ;
ira. Decuit enim qux deteriora sunt, ea sequi,
; \ quae prseslanlioris essenl conditionis; n l gentesapo , \ ' . '
elolos. Utautem iis respondeamus.qui de Judseortnn
\ , []
numero, genlibus ista in vetere Jerusalem conii . \ gisse arbilranlur: dicemus eorum bic nullo modo
, . " \
in bonorum raiione menlionem fieri, sed impietates
* . exprobrari.Deinde, qui eralnecesse inmontesancto
, \ , '
feras esse? aut quo pacto fuerit islud divina pro , , \
missione non indignum ? facla porro tancti montis
. 0 - . menlione, c&lum ipsum, ei quae iu eo 6unt, tedem
, ,
sibi esse adjicil: quibus verbis Jerusale.n, quae
' , lerris est, aperle respuil; quara ideo talem baberi
.
non fuerit incongruum, quod populum recentem,
nomenque novum habiluram monuit; quodque alias priorum non eise recordaluros ampliiu afGrmavit.
Perea porro, quae sequuntur, et eorum sa^crificia aversatur; per quae ee piosexsisterc pulabant, cum
bumilera tantum et quielum ampiectatur. Ad ba;c aulem verba non desunt, qui moneanl, ubi eihnicos
eatis mysteria docuisset, deinceps ad ipsum continuo lsraelcm iransisse, ut eum umbra liberare.
. <7'.
CAP. L X V i .
'-. Y E R S . !~4. Sic dicit Dominus : Cmlum sede* mea,
,
.
et terra scabellum pedum meorum. Quw esl h:a
u

4 t

4 1

Cen. , 16.

4 1

Act. n, 43.

,
/ LECTIONES.

. ' . .
PATROL. G R . L X X X V I K

85

2f99

PROCOPII GAZ/EI

27W

dotm$, quam atdificabitU tnihi ? et quit esi isle - ; cus reqxieliom* meic ? elc.
; . . .
E s l vero liumano more locutus, cum $edi$ et sca , \

belli nomina usurpavit. Dc sacrificiis vero ipsis non

. \ ;
diseimiliter loculug esl et David, ubi in haec ver , ;
ba ait : c Si eburiero, nonne dicam libi ? meae
, \ .
siquidera suntomnes ferae a g r i , i et quae dein ,
ceps. At propbeta, rejeclis rcpudialisque sacrifi , ,
, \
ciis, evangelicam tegem 749
(Immilitatt, et ire . ,
more, eliam prarposilis) mirodticU. Est autem ani~
, '
.
madverlendum, scribi non, iniquut autem, ulcaeteris
placct, sed, qui immolal bovem.

Adjicil deinde Uraelis, quanlumvts primogenitus
, \
s i l , rejiciendi causam; cum via$ $ua$ eos elegiste
, \
dicit, qui in rebtis neceseariis injustos ee judices
prabueruni, qtios duei Clnisto parere oporluit. ^ \, Deinceps, quia ad veterem etiam impietatem, el
. \ abominaiiones rediieee ait; et se quoque illuiione*
, \
,
eorum, id e&l, ilkidentes ipsis ei insulianles Ronia

nos, eleclurum ea de causa significat; quod, ul

' , \ eliam anlea dictum est, vocati non attenderint. , . ,
Vocatos autrra fuisse vel istis consliterii, ubi ait:

, )
, \
< Accectite ad rae, omnes qui laboralis et oneraii
. ' c
esiis; et ego reficiam vos **. 1 Caelerum quae de
, \ ,
aimig dima sunt, ad diuiurose v i l s tempora referri
. \ ,
simpliciler arbilrantur nonnulli; si leges eos ob \ ,
servare conliagal. Ita enim ei regionein habituros
.
esse ineipugnabilem, et fntcius, lanquam rn bortis,
, \ , perpeluo vigeniee : quae cum esseut praedicia, pro ;, &
4 1

pler eorum incredulitatem, idco non conligenint, Q . .

, ,

quod pcenitenlibu'9 promilterenlur. Futurum cnint

est, inquil, nt eorum, qui crediderunt, senien bene- .
. ,

dicalur: imo et pacein colant vobiscum, el secum,

ferae ipsae. Pra&lerca, quod coelum sedem suam , .
,
esse dixit, in sanclis reqoiescerc se demonsiravit.
\ .
Quod deinde terram esse $cabellum pedum suorutn, ,
eic ea, quae minime sanrla sunt, in sua se habere
, ' ,
potestale signiflcavii. Quia autem iribue duse cum
, , '
dimidia, non operum suorum el pielalis, sed lem , ,
p!i Dei virtule, expugnationem ee esse vitaturas
. \
arbitrahanter, ista non sibU sed illis condacere
'
demonsirat, ul cum legalibus inbxscrinl, non i n . ,
dignos s praestem, qui in ipsis babitcl. Aversari
, \
se praclcrca bosiias signiftcat, quce ab animi recli.
ludine non proficiscaulur. Solent eniin qui volunlalibus sins obsoqnunlur, ct ad idola procumbunl,
ad eum cum istis accedere, elc.
4

750^

ERS

- 5-1. Audite verba Domini, quiiremitis D '-'. "

Kvplov ol

ad sermonem ejm. Dicite fratribustestris, qui ode- .

, ,

runl vot, et abcminanlur, ut nomen Domini glo ,

rificetur, ut appareat in lalilia eorum, et illi con , .

fundenlur. Vox clamont de civitate, vox de tem , ,

p/d, vox Domini reiribuenlh retributionem adver

sariit sui$.
, . . .

751 Posleaquam iis nova fore omnia, promis" P s a l . XLx,f2,10."MaUb. x i , 28.
V A R l ^ l LECTIOISES.
" . .

. .

2701

COMMENTARll IN ISAIAM.

' -
s , *
, \ *
\ , ' \ , \
, \ ;
[]
. , \
, \
.
,
*
, " ,

. ' \ ,
,
; .
, \ . \

,
,
\ .
, ,

'
.

", \
,
,
. \
, .
vo1

2702

sionum lempore dixit, qtii dum vivercnt, isla didicisscnt, hon incongrue jam eos, qui ad sernwnem
ipsius conlremiscunt, audire precipit; de quibus
antca huellcxil, cum in quem aliuin inspecturus
esset, nisi in bumilem et quielum, quique Domini
verba metueret, p o s t u l a v i t : quibus praecepium
evangelicum ab eo nihil discrepans proponit, quo
inimicos jubeniur diligere, quo iis, qui nos oderunt, benefacere; quo denique pro iis, qui calumnianlur, et persequunlur nos, orare, nt Patri noslro, qui in coelis est, siiuiles efikiamur
Non
cnim solum ut perfecli siimis, ad Dei scrmonem
tremere salis fuerii; sed summa opus eiiam virlulis resumplione, quae dilectionis et bcnevolentiai
voluntatem in
in aiu.genies
affligenles naucai:
babcal: Ul
voiuniaiem
ui nomen Domini
4e

glorificelur, el appareat in Ivtilia eorum. Quibus

eniui ia eis, inquit, odii loco, lcetamini, Deu$ tpse
glorificatur; juxla illud : U l videanl opera vestra
bona, et laudenl Patrem veslrum, qni in coelis
e s t . Foriassc vero el illi Dei vesiri nomen glo~
rificabunt, cum eo vos erga se animo esse viderint,
ipsa etiam in se humaniiaie et benevolentia delcclati. A l Symmacbus: Et videbimus in Itetilia testra,
transtulii; tanquam in flne ultionis istos quidem /<rtos,\Wos auiem iis, quae videanl, palam confusosfore
signi/icei. Cognoscetur enim, quantum non antea,
retributionis lempus; cum eorum voces, qui punicnlur, clamantibus ab urbe incolis, ipsisqued*
templo ministris, audiri continget. Clamabit vero
47

el operibiis ipsis Dominus, non alio, q.iam suo

psius judicio 7 5 2 ealainitates islas immiui. Notandum porro, eo ipso, quod gentes evangelico
more fratres esse censendos monet, legem eunt
abrogare, quae paciiicaad illos loqui probibebat.
Caverat el ipsa, ne malrimonia cum eis conlrabercnt; ne ab ipsis persuasi idololalriam seqnerentur : sed in Cbrislo jam ulraque unum effecla
snnt, dislurbaloque medio maceriae pariete, eliain
lex ipsa, qune inandalorum placitis coustabat, jacet
abrogala. Est enim ipse pax noslra .
Quidam tamen ad apostolos dici arbitrautur,
- ok " * ' *
* * ,
-*

, \
lauquam a Judxis damna essenl acccpturi; sed ab
. ^ ; iis prsecipue, qui Uierosolymorum urbein ino.ole, ,
rent: quorum qui principes babebanlur, aposloloe
. \ , - ) flagris acceperant, mortem eis minilanles, si salu ,
lis Evangelium promulgarent . Quanquam eliam
* .
non niale convenial ipsam icelitiie promissionem
,
Cbrisli discipulis factam esse affirmare; quorum
.
opera ubique sunt congregatae Ecclesiai. Est veni
. , \ ,
eos Dei ira, a quibus injuria atifecti sunt, ulla esec
' ,
existimanda; cum ab liostibus obsideri contigit.
, Atque h;ec quidem illis. Qui aulem piain vitae ra .
lionem soquunlur, ipsaque adeo nova Sion, id est
,
Eiclesia, quai vestra coibit opcra, tantam repenlo
,
.
pariel populorum mullitudinem, ul iis eiiain, qui
C

, . \
*'*
* ^ V-
^

' ^ * '

, * \
# * * *
^ *
.

S v

y a X

4 8

4 9

X0 J(

<

8 0

* Isa. Lxvi, 2.
Maltb. , 44, 4 5 .
, 14. Act. et .

4 7

Mallb. , 16.

4 8

Exod. x x i i i , 32; Deut. vn, 2.

V A R l i E LECTIONES
. .

4 9

Epbes.

2703

PROCOPII Ghl/El

audierint, admirationi futurum sit. Ut enim re-

penle, qiwc uterum gerit mulier, pariet cum nulli
antc dolores praecesserinl (eritaulcniquodfarietur,
tnasculus), sic partuni integrum et absolatum derepenle Sion ipsa qu# nova esl, editura est; quod
in caeleris non conligit. Gens enim quxlibel, ipsaque adeo Juda?orum, sumptisab exiguo paulaiim incremcnjis, in populum cvasil: ut ab Jacobo palriarcbae duodecim, deinde filii, deindc ncpoles, deinde
cliam abnepotes; quibus facta minulaln acccssione in genlem ipsi magnam el populosam abierunt. At Dei populus uno eodemqne lempore plurimas terrae pailes coiifcrtim implcvit. Snwt lainen
qui ila explicent, ut vclint, ex quo Hierosolymorum urbis expugnaiionem prardixil, reliquias ser

valiim i r i significare. Stalim nim atque in coelutn

Chrislusretiieasset, cos ctiain, a quibus esset trucidalus, ad pcenitenliam 753 vocasse diseipulos;cum
dicerel Petrus, non dubilare se id eos ignoraiione
fccisse: cum deinde ad pamilcmiain bortarelur;
uno die Iria animarum millia accessisse . Postea
cnm (alia docereni, progressu temporis, ipsa conligii urbis expngualio, cum jam qui mansueiiores
essenl ad (idein accurrerciit. Atque idipsum est,
quod iniellexit, cum anlequam urbi iaboret imtmnes l

2704

, ' . 4
, , * - , . , >
. , .
\ . '
. *

, *.
,
\ \
, , \
,
\ .
, ,
. >.
\ . ^ \
, .

. ,
, .

( )

,
, .
rent, pariluram e$$e masculum signiiicavit. Non enim ffeminatur mollitie Cbrisli populus. Quod
verodieuna dixii, ad ler milleanimas relulit. Quod deinde se esse, qui fecit. adjecit, quique lalem 1spectalionem dedit, id ideo dixit, quod Deum per aposiolos esse operatum constet. E s l enim ipsi
per propbelas a Deo, salulis ejus causa, liberorum premissa muliitudo.
Sed mei, inqeil, non etl recordata: neque mihi Q
' , \, (qiwm lamen suis ipsaoculis inluiia est) credidit.
, . ,
AtqiM ego slerilem etparienlem effeci. igitur es .
,
sel sine libeiis (cmn ego fccundam efliccrc possim),
, si credere voluissei. Ideoqtie effectum est, ut q n
. ,

slerilis eral, quia rrcdidil, filios muhos babeal:

, .
qnod tisl dc geiuium Ecclcsia inlelligendum. Quod
,
autem babetur, Non tu recordala es mei, d i r i l Do- ; .
,
minus; apud, creteros intorpretes non rcperias. Scd

^
apud Synimacbunt bitnc 111 modum: Ntim ego, aui , ;
\,
sedere facio ad pariendum, rpse non pariam ? dicit
, ; ^ -
Dominu*. Aul ego, qui felnm promoveo, eliam com , ^ ^ ^ ^ ^
, , ^ S o * j
primam? inquit Deus tuus. Qui enini ipse, qui cor*\
porei parlus auctor smn, noneum, qui genlem uni- ;
,
"^
versam confcrihn ediiurus est, euitar, ut quod d i

ov

vinihis idcm generabit, illaesum prodeal? Aut qui

, \,

felum comprimam, ul quod p i r l u editur, pereat^? ,

Sedenim restat, iiiquii, ut qna; nova esl Sion iiqte . adeo, qui in eas\\ni,et quieam diligunt, siuuil la?- , \
* . \
lenlur; quibus verbis eos inlelli^it. quorum doctrinaB abuudanlia confirmatui;quique lugent in ea. . , '
,
Juxta i l l u d : Beaii qni lugent IIIIIK:, qiiuiihin ipsi
^ . , *
consolabunlur . Siguificamur aulem
lucius
,

754 appellalionc, res cae, qua3 ivon nisi sudoribus

. \ ,
bcne el praclaro gerunlur, ul divinorum muncrum

fruclu^ pcrcipianlur. Unde (ii, ul, quo sugatis, et

,

impleamini ab uberecomolalioniseju*, adjiiiat. Im ' ,

moralurautcni in ipso loquendi gcncrc, quod a mu
liere dosumpsit, ct spiriuialem quae in ipsa esi, consolationcm, ubenbns et lacti coraparal Legi9

ii us enim in Caulico, vino meliora

Act. , 14-41.
Malth. v, 5.
e l

8 1

ipsius csse ubcra

Canl. 1, 1.

3 3

2705

COMMENTARII IN ISAIAM.

2706

, Sunl tamen, qui islud ad duo leslamcnla relule elvat - r i n l , conseuUneum esse arbilraii, u l qu;c marem
, \ - populum Deo conferlim peperitset, lucie eliarn ad
, infantium nulrilionem implereiur: cujusmodi ra ( . \ tionale laciis genus ab utroque testamenio fluxu \\ . rum csse conslaret. Sunl enim bi fontes ipsius
,

gemini, vinoipso praestantiorcs. Consolatiouis vocc

practerea ideo usus est, quod vicem laciis babeanl
, apud imperfectiores aniinas sermones comolntorii:
,
solidus aulern cibus in abstrusorum mysierioruni
, - ratione speclelur, qui viros decel pcrfeclos, quos
, tra

nihil, quod pucrile sit, remoretur. Hinc esl igilur,
' ^' , \
quod addidil, ut postquam suxeritis, delcctemini ab
. \

inlroitu glorice ejus ; eodem plane sensu, ac si siue
,\ , ubere, et a lacledepellendos esse significef. Gloria:
1

. - praHerea nomine Cbrislum ipsum signifieat: ut et

.
David, ubi in lerra eorum babilaluram esse glo .
riam c e c i n i l . Quod deinde introiins meminit, ad
. \ incarnationis oeconoiniam ideo relulit, quod vcluli

per carnem in hunc mundum inlravit. Delectaniur
< ;
ergo qui sermonem de bac ipsa re didiceruni. Et

,
, binc igitur effectum e s l , ut ejus in carne manife , slationem prophela statim apcrtam faceret, lan quam ipso ad hunc modum loquenle: Ecce ego de ,
\
clino ad eoi, quasi fluvius pacis, et quasi torrens m .
\ undans gluriam gentium: in qtio gloriam geniium
. > " cum Sione illa, q u recens ante nominala est, con jungit, et pacem quae istis tradita e s l , fluvio
. \ t \ ^ - facil non dissimilem. Et alicubi enim scribiiur :
. g c Flumen Dei. replelum est aquis
E l : t Fluminis impetus laeiiGcat c i v i i a l e r o Dei
* , , t
755
, \ .
llemque: cDe torrente deliciarum potabis eos
Intelligit vcro per gloriam gentium, eos ipsos, qui de gentium numero fidem amplexi sunl; qualc i l lud cst, quod apud Apostolum, eosdem eliam glorificasse, quos vocavit, reperimus .
* ,
Declinavit vero ad gentes, cum ab Israelitis, quo , . EU . rum noraiue praecipue venerai, exceplus non issei.
Copioso deinde fiumine Iranquillissima pax Eccle ,
siam inundavit, cum epirilualibus undis bujusfdios
. , irrigaret. Per salutarem enim promulgatiotiem pa , * cem sibi cum Patre ejus opera pepererunl; cum,
eluti nutritii quidam, infantes ipsius gestarunl,
, doctorum vicem in Ecclesia, vel angelorum geren6, , ,
, tes, juxta illud : < Ne fonierapseriiis unum ex parvulis islis. Angeli enim ipsorum semper videnl
. 01
- . > ^ facicm Palris mei, qui in coelis e s l . Qui igitur
, '
perfecti sunt, eos, qui iuiliantur, humerit et ge, .
,
nubus ipsis sustinentes, veluti matres nulricanlnr.
, Ego vero tauquain parens oinnium, eos, qui lenuio .
res egentiorcsque consolantur, ipse consolalurus
, , \
sum. Quo fit, ut hunc in modum scribat Aposlo , \ lus : < Bencdiclus Deus, Pater misericordiarum,
,
et Deus totius consolationis, qui consolaiur nos iu
, , omni tribulalione noslra, ut possimus el ipsi con \ .
solari eos, qui in omni pressura sunt; per coneo , , , , lalionein, qua consolamur ipsi a Deo
> Qua? si
54

8 S

1 4

Psal. L X X X ) V , 10. " Psal.

, 10. II Cor. , , 4.

LXIV,

10.

0 6

Psal. X L V , 5. Psal. xxxv, 9

VARIJE LECTIONES.
. .

.. .

Rom. , 30. Maitli.

5707

PROCOIMI G A Z J E I

2703

tta fieri contingat, videbitis, inquit, coelestem Je- *al , , \ <

rusaiem; aul eliam Deum ipsum, qui iinis esl op- . \
talus, el lastitia plenus. Enimvero et Salvalor ipse , \ .
, \, .
ideo beatos prxdicat, qui mundo sunl corde, quod
Deum visiiri sint . Sequitur : Et ossa veslra sic- \, \ ,
ut herba germinabunt. Surgenl enim morlui, el ,
.
excitabuntur qui jacent in monumentis , ubi
,
rorc illo, qui manal a Cbristo, Spiritu nimirum v i \ *
vifico dilali fuerint, de quo sic apud Psallcm le , \
gimus : c Emilte spiritum luuui et creabuntur, ct
. \
,
renovabis faciera lerrae " ; non aliter quam quae
, \
tn agris floruerunt, occidere, vere autcm rursus
oriri videmus. Ad hunc vero modum etiam inno- , * \ * *
tescel omnibus isla fleri non bumana v i , scd Dei .
( manu; id est Unigeniti, per quem et ipsa exsisiit
6 1

e t

inorluorum 756
snscilaiio : Qucd eliam Deum ) ,
meluenlibus non obscura fulura est. Ubi namque
, .
Dei meium, qui ex sapienlia est, resumpserint
.
(Initium enim sapientiae limor Domini ) , non absque manu Dei, tanlam graliam inler mortales
vires suas exerccrc poluisse, inlelligent. Illis aulem, qui lales non fuerint, ea, quas sequuntur,
minabilur.
, , Sunt vero, qui a verbis islis, vox Domini, ila
.
expliccnt, ut omnia undique juslum Dei judicium
, ,
velint resonare, bostibus quidem subjugatis et
,
victis; Ezecbias auteni de templo redeunle, Dei , \
que majeslatem praedicanie ; ipsis denique, qui
. Deo adversabanlur, ultioni tradilis. Sunl tamen
; \ . poenas viiaturi, si poenilere conlingat, non aliier
quara quae ma&culum peperit. Obliviscilur enim , dotorum, eo ipso quod peperit, cousolalionem ade- , , "' , $ .
pta; quale est illud, quod inulierera cura genuerit, C \ .
, \,
ideo laelari affirniat, quod homo in mundum edi
lus sit . Est igilur inquit, dolorum lempus poe- . \ ,
oitentia praeverlendum; ut tanquam puerum, ve- . , \
stram ipsi salutem partu enitamini. Volunt autein
Hierosolymis ista conligisse, quae brevi lcmpore .
gente* quaslibel, suosque habilatores resumpsc- , .
rinl. Est enim Deus ipse, qui sierititatem fecun- , diiatemque largitur. Quia autem animam fuluris , ,
bonis antea recrearat, ipsam Jerutalem lcetari prae- , . \
cipit, non eversionem suam lugere, sed quae posl- , ea seculura est, gloriam considerare , puerosque , ,
sti&s tanquam ab uberibut pascere : quia eos iit- \ ^.
luiturus sit Dominus, pacemque multam daturue, ,
fluviorum inore concurrentibus ad eum omnibus. j , \ '
, ,
Ipsis enim geniium gtoriam largietur, ut iilios ipsae ,
et lilias humeris in civitatem Jerutalem porient, , \ , \
Deo ipso, malrii instar, auxilium curamque suani
adjungenle, qui eos super fuiura calamiiate [con- ,
suteiur, novaque quadam ratione, ul os$a, de q u i - .
, , \
bus esl apud Ezecbielem , in vitam revocet.

Gestaniina porro, sive onera ipsorum, bonorero
eum intellige, quem de gentibus sibi pepererunt, ,
, \ .
quo lempore, secundum praeordinationem
757
" \ .
Domini, cum Darii praasidio adhibitis epulis luta
e v

6 8

6 7

Psal. c i i i , 30.
Matlb v, 8. Dan. x n , 5, 3; Joan. v, 28, 29,
x u , 1 seqq.
Joan. x v i , 21. * Ezecb. xxxvn, 1 seqq
V A R l ^ : LECTIONES.
. .
v

* Psal. cx, 10.

IV Reg.

2709

COMMENTARII IN ISAIAM.

2710

pace dimissi sunt; cum ipsis eliam reddiia cst
, ' ,
supellex, c u n lemplum denique, Lpsaque civilas
,
instaurata sunl * : quod eliam post Salvaloris
, \
adventnm contigisse videlu-r. Ad veram enini om\
nes Jerutalem tendimus, veroe Jwdaeos ttt bumeris
* \ \
et geulibut portantes, cum bealos iu manibus pro , phetas geetamus, qui in Deum Abrahaaii spes no \ .
stras collocainus. Aposlolorum ruiaus, Salvatorisque libros manibut circumrerimus. E s l pra?terea de Jerusalem, quae bicbabelur, iDiiiime oiemiax oratio, ad quam et reges ipsos, ei genles eliain propter Salvalorem proporare cerlum esi.
'-'. ,
V E R S . 15-24. Ecce enim Dominus, quasi ignis re

niet, 758 " ** tempettas currus eju$, ul reddat
,
xal

in furore ultionem, el increpationem $uam in flamma
.
ignis. ln igne enim Dotniai judicabilur omnis term,
t) , xal , .
el in gladio ejus cudti universa caro. Muiti ru/jie , - ^ rali erunt in Domino. Qui sanctiftcanlur, el purifi, ,
cantur in hortis, tl in limimbut, comedentes car , nem porcinam, et abominaliones, el murem, simui
, , consumentur, dicil Dominut. El ego opera eorum,
, . ,
et cogitationet eorum noti, etc.
,
. . .
, \
Postquam eorura promiesione , qui ctedrturi
,
essent, et ea, quae se perlinacibus minaturum divuv ,
xit, enarravit, exponit jam gloriosum ejus adven , \ - lum, demonsirans quo tempore Patris gloria, et
, . ,
angelis ejus comitatus, vivos el norluos judica ol . " il ,
tum venturus sit . Quod aiiiem tkut igni* babe, ,
nius, igne cteteri dixeruai inlerpreles. 75
* c ,
Curruum deinde uomme, angelos, el, quaj ipsuin
. * Q ambiunt, poteblales inlellexit: quale illud est,
.

quod apud Psalteni in haec verba legiouie : c Cur , c '
rus Dei decem millibus multiplex, millia exube
rantiuia . Venturum ppaeterea, quasi tempe , Hatem, adjicil; ut eos, qui digni gunt, ulcitcaiur.
. v c
Quod rursum increpatioxis verbo u&us esl eorum
\ a se rejeclionem sigaiiicavit, qui a se eos disce , \ .
dere,qui sempilerno igui devoii e s s e n l , jussurus
, \
fuerat. SigniGcat porro ullionem gladius, qui inos
,
simul et usitatue est, el nieUim audieutibus incu\ , \ ,
lit, quale est apud Aposlolum illud : c Secunduoi
, \ ,
autem duritiera luam et impjoeuilens c o r , Ibcsau , \ ,
rizastibi i r a m , et quse deinceps. Adjicit rursura

quibus praecipue sit ignis iste prparatus. Quae si
. ,
ad lempora, quae adveotum praeoesserunl, reiule , D ris ; de his, qui naiomie secunduui legem viluUe
\ .
cinere, et sacriflciis puriflcati fuerint, inlellexeril.
S i n autem, ad ea, quae eumdem secuia sunl, respicis, eoe ipsos innuit, qui pro divino bapliamate,
niera hortemi aqua, aut eliain magica, in galtibus et ubi gacris operabantur, luslrabantur. Igne siquiileni et aqua luslrabaiitur, iia eordes a^iimae, quas cxde et libidioe cootraxcraut, eluerc se exietiniantee.
\ * *
. Verum quo loco, in liminibus tomtdenlet
, *
carnem porcinam, baberaue, ila vertit Syromaobus:

, - Retro te muluo in medio comedtnles carnei suil , ,

las : non ut eos comedere significet, sed intcr gen ,
les vivere, ideoque cum illis esse periluros; cum
6

aua

71

71

HIEsdr. , 1 seqq.
, 5.

8 9

Matlb. xxv, 51 seqq.

7 i

Psal.

LXVII

VAHIiE LECTIONES.
$ . .

* .

, 18.

7 1

Malth. xxv, 41.

7 1

Kom.

2711

PROCOPII GAZJII

2712

corporis tanCnm, aed meuiis eiiain acltones , \ ,

Deus intuealur. Cujus generis est illud, ubi c Im ol .
,
, * '
pcrfeclum tneunt viderunt oculi tui , > lcgirifus.
, ,
Non desunt vero, qui abominationes non ad cibos,
std ad idola retulerunl; quod illi eo usque, aitint, .

progressi essent, ut murem foriasse, quem cole- .
, , , ,
rent, in delubris haberent. Sunt tamcn aliqui, qui

tnurea lerreeires etiam nunc comedant. Ubi porro " ,

"
congregaturum se linguam omnem d i x i t ; eliani gto- .
riam suam vuuros e$$e, tuperque eo$ signum $e re- c *'
liclurum; ei ex iis, qui JQQsalvati fuerint, esse se , \
' , \ , > \ \
miisurum adjecii. Quod apertius in Evangeliis inquit, ubi a i t : c Cum autem venerit Filius honii- . '
\
nis io gloria Pairis 6ui, ei omnes angeli cum eo, ,
\ , ,
iunc sedebit super sedera majeftatis suse; ei congregabunlur ante eum omnes gentes , > el qua? posiea. U i aulem ostenderet, qui de genlibus pro ,
merilo saloandi erant, ad primum adveniiMn re- * , ,
versug esl : ad quetn et illa, quibus lingua* 4 , * ,
congregaiurum dixii, referenlee nonnulli, recapilu- \
laiionera lolius esse propbetiae arbitraoiur; cum
.
aiuul, quas deinceps dispensaltonis in carne tirlutem ab inilio ad finem, veluti compendio, coroplecln-utur, gentium vocationem signiflcare ; ulque designatis Cbristus aposiolis ab oiuni gente adorabiiur.
Legem enim veierem, genlem unam, unauiqae
\t , \
ixnguam congregasu, Chrisluin aotem gentes uni .

versas, et eoe, qui de Israele talvati sunt, cmn au
dire ista gentes omnes praecipit: quibus eliam
. 02 *
,
gloriam ipsius videre conligit, cum dnrina Evange , \
l i i promulgalione aequalem esse Pairi, mirabiliaque
, \
opera edere, et roorluos in vilam revocare didi, \ c
cissenl; non Judaeorum more quaerentes cur, cum
, ;
lioino eseel, Deum se profilerelur : sed unocon- C < . '
\ *
gensu Dei vivenlis esse Filium anserenles. Est
c
porro tuper eot tignum crucis venerand positum:
vel, uii Paulus a i t : c Obsignali sumus spiritu re- '. ' , \,
, , \
demplionts *. Ex ipsis rursum cum se mitsurum
ad gentes dixil, de iis qui petierant intellexil; quos .
simul consumptum iri monuerat. Quorum qua?
,

salvatas fuerint reliquta?, ad harum alque illarum
gentium vocattonem emitlcntur, et videbunt glo- , ^ riam meam. Juxta quod aniea dictum est ,ubiillos , \ * eum esse visuros, quibiw minime renunllatus est; .
,
el rursum, ubi se notum iis faclum esse, a quibus
,

ininime interrogabalur,* affirmavil.

Qui ubi cum
signo meo ambulaverint, inquit, eos ipsi, qui de . \ ,
.

gentibus sunt, fratrei efficient, ct donum adducenl

IIOD

TT

Domino. Quo fil, ut exsultantcs, eos ipsos gau- D , dium el coronam nominenl . Ut autem sine 761
labore conversura i r i genles indicarcl; idipsum . ,
gumpta ab iis metiphora, qui vebiculis ferunliir, ' , \ .
' , \,
,
demonstravit; lanquam eos nulla non quiele d i \ , \
gnelur Deus. Sunt vero Deo grati seque futuii,
.

alque victima, quae lcgilime non sine camicis et
.
laudum pnedicalione, ipsi 00'eriur. (iuod vero ex
T8

T e
n

Psal. cxxxvui,16.
Pliilipp. , 1.

Mattb. xxv, 51, 52.

1 9

Joan. , 55.

V A R I i E LECTIONES.
M

. \ ;.

. \\^.6.

* . ~ .

" E p l i c s . , 50.

" Isa. L I I , 6 .

5713

2714

COMMENTARII IN ISAIAM.

. iit sumpturum $e $acerdole$ el levilat ait; de ac * . - raine apostolorum, c l genlium etiam, quod vcriug
\ . sit, inlelleiit. Eorum deinceps, qui vocaii suut
6 .
inconcussam spei forlitudinem manere exemplo
gignificat. U l enim, a i l , coeli et terrce renuvaiio tinem habilura non est; sic sunt, quae a me prodeunt aeterna futura. Deuni enim nunquani donorum suoruni vocaiionisque poenitet. P i i deinde
cultus perpetuilatem per ea, quae sunl in lege, deiuonsirai.
,
Sed reperias nonnullos, qui quod adducturos
\ \ fralrei dixH, ipso consummationis tempore ad ccelestem Jerusalem referri velint; cum in curru
, , ,
, \ .
angelico, ut Elias, lumine divino fulgentes assti .

mentur : quod ipsa eliam Zachariae prophelia

, , manifestum est . Cum enim equos ei curru* de .
scribit, virtutes quasdam angelicas innuit. Signi ,
ficant porro lampence mulorum corpora ea, quse
. ,

resurrectionem adepta sunt, propter relucenteio

, , ' , in eis gtoriam. Sed pro lampenis mulorum eum
, , ,
umbraculis, verlil Symmachus, in equis, et in cur , , *
ribus, el in lecticis et in carrucis, el in fercuiis: qui , * bus quideni propter audrtores corporaliter usurpa , , tis, ipsa subliinis ad coelum per aerein profeciio
,
demonstralur : quale est illud, quo nos in nubibus
. , \
rapiendos esse legimus , ubi quae boc loco de
* c * ,
curribus dicunlur, aperte explicanlur. Quod'autem
* c , \
in sanctam civiiatem ferri eos dicit, eam ipsam i n . \
telligit, de qua isthaec antea usurpavit: Quae
,
aulem sursum est Jerusalem, libera e s t . :
. ' , \,
c Accedile ad inontem Sion et civitatem Dei v i ventis, coelestein Jerusalem . Quo deinde loco
\

cum psalmit habemus, in vase mundo inlerprelari

'
Symniachum reperias. U l enim veteres, inquit,
, G legales mctimat ex legis instituto 762
> terrena
.
offerebant Jerutalem, sic venient illi com fruclibus suis dona ferentes, quae quisque in anima, tanquara vase, praeparavit.
' (, '
Sequitur deinde, et ab eis (sed quibus, nisi ab
6>;) . enumeralis gentibus ?) tumam tacerdoles et leviias.
,
Si enim coelum ipsum, lerraque el Jerusalem nova
, . *
fulura sunt, sequitunl novos etiam babilaram esse
* , \
ministros : indeque est, quod priorum non e^sc
- . > recordaluros, neque ea in cor ipsorum ascensura,
, * significavit. Esset cnim ineptum ex Judaeis sumi
. ' ,
afllrmare, qui islis jamdudum apud eos prxfucriut.
, Qui porro ex sacerdotibui sacerdotes, ex levitis U \ , vitcv sumi potuissent, cum in bos divisa essct toia
, ; \ ^ tribus levitica, quos cmio novo el terrm novcu siniiles
) , \ . \ esse dicii? De primis enim dictum est: c Coeluiu
, , , \ el terra transibunl . Et : c Corruplione cor . rumpilur l e r r a . At sunl iuluri sseculi primilise
, , D Cbrislus ipse; poslea vero, qui Cbrisli sunt. Dein .
de : Coelum et terra nova . Talium igilur quorum 2 , \ * - dam, qui beali dicuntur, esse innuit regrmm ccelo . \
rum lerrccque adeo possossionem * . Cum enfm
mansionum, qu:p apud Patrcm sunl ,alia? quidem
, ,
niinorum, aliae auteiu prasianliorum s i n l ; si inter
* *
T t

8 0

8 1

8 1

8 V

88

97

89

Rom. x i , 5.
Ilfcbr. xn, 22.
xxv, 2.

8 1

8 8

8 8

IV Rog. u, 1 seqq.
Zacliar. v i . i scqq.
1 Thess. iv, 1C.
Galat. , 26.
Luc. xxi, 35.
Jerem. , 54.
Apoc. xxi, i .
Maub. , I seqq. ** Joaii.

y . .

8 8

* . .

8 7

VARlifc LECTIONES.
. .

8 8

2715

PROCOPII GAZiEI

2716
b

se conferantur, cccli quidem alia\ habita ad infe- , &

riores ralione, esse videbunlur; terras autem ca> .' ,
, . \
tene, si cum iis, qua superiores sunt, comparen, ,
tur. Quse.tamen sunl omnes continua3 et pcrpetu.
Suntenim lemporaria, quae in oculorum aspeclum , ,
cadunt; perpelua autem, quae cerni nori possunt . , ,
. ,
Quod si signa sunt et imagines, quae lege continenlur, juxta quod umbrain futurorum bonorum ,
, , , oleamdem babere dixit Apostolus : consenlaneuui
est, u l cceleslium nomine, el fesla ipsa, el menses, ,
et Sabbala intelligamus, de quibus non bujus
lemporis fueril exacie disputare. Yerum, quemad- , ,
roodum Judaei mullas alioquin urbes incolentes, ,
unam babilabant Jerusalem cultus sanctitate prav ,
cipuam, in qua slatis lemporibus, qui caHeras in- ( ,
colebant, sacrorum causa conveniebanl, sic intel- ,
ligendum est eximiain in ccelis inesse caeieris inac- 2 , cessam filii Dei pontificis maximi sanclitatem; >) , ,
763
soli fas sit ad Palris diviuitatem si ,
numque accedere : cum statis alii lemporibus ,
(qua3 quidem isla esse intelliguntur, et qui ibi
, sunt anni, ad quos propbela quidani respiciens,
, \
annos aeternos in memoria babuisse ee et medi , ^
latuni esse diccbat ) ad exiroiam coelorum
,
civitatem transeanl, Dei regno, et iis, qui ad sura , \
mum beatttudinia fastigium pervenerunt, ascri .
plam roansionem; qua tamen non i i privabtmlur, qui inferiores fuerint, sed pertodis quibu&dam ad
< celestes solemnitates appellentes, divinae et immortalis cujusdam l&tiiia, ineCfabHiuraqne bonomra fieot
pariicipes: quibus cum exsalurali fuerint, ad suas ipsi mansioneg redibunt, ubi Sabbatismus ipsaqot
adeo animarum requies vera suni.
Significanlur vero carnis appellatione, gentes C , * \
ipsce. Quale esi illud : E l videbit omnis caro sa- . \
lutare Dei
Et illud : c Eflundain de spirilu
* c
meo super omncra carnem, el propbetabunt >.
, . ,
Sic aiilem loquilur, ne de se isla eum usurpare \ " '
putent Judaei. Quo fil, i i l dc ouuii iiiortalium ge- . '' .
nere intelligat: quos quidem venluros esse siguiG-
cat. Sunt vero Jerusalem illius cives, mulla millia , , ,
(inquit Apostolus ) angelorum, Ecclesia primo.
genitorum. lbi erunl in perpetuum, qui Deo mini- , ' .
gtranles, sub pontiOce maximo degent. Videbunt ,
porro omnes impiorum interilum, anirao agilanles,
. *\ , ,
quanlis illi bouis privali gint. Verum, quo loco . ;
membra dixit, extrema Symmachus interprelalus ' , \
esl. Sed quorum membra, si non eorum, inlellcxit, * . >
de quibug inilio gcribens, lilios se genuisse el D .
exaltasse , a quibus seipsttra dcspici conligit,
\ .
affirmavit? quos longe a se remotos, qui dc Jeru-
$utem exiltiri sunt, videbunt, el qui ad suas sin- ,
, \ guli mansiones reverlenlur. SigniGcat porro ver \ .
mis appellaiione, assiduam eorum, qine singuli
, ^ , , peccavimus, in poenilendo conscientiam ; quae tan
lorum bonorum privalione animam reiwordens,
, \ * "
suorum omnes gcelerum recordalione accuset.
. *
Fucrit deinde ignis ipse inexslinguibilis, qui sem-
90

9 1

C U I

9 1

9 9

9 9

9 9

9 1

I l C o r . , 4 8 .
Hebr. x, 1.
Hebr. , 22.
Isa. , 2.

9 9

9 9

Psal.

L X X V I ,

6.

9 9

Isa.

LII,

9 9

. .

. 5 .

V A R L E LECTIONES.
. .
. .
e

\0 ; L u c . n i , 6.

Joel u , 2.

2717

EPISTOLE.

2718

- piternus a Salvatore nuncupatus diabolo praeparari

. d i c i t u r . Erunt item in conspectum omni carn%
' - quam non ipsa atlinget ullio, de qua dixil, Veniet
. \ omnis caro, 764
adorei coram me : aul eorum,
\, \ \ - qui punientur, fmem esse visuram significat, cum
. " , \ bonis ipsa polialur. Non desuut lamen aliqui, qui
, \
\erbis islis, acccplas a Romanis injurias signifi .
cari Judaiis arbilrcniur, quoruin manu sunl neci
* , c \
tradili, qui rursum in carue spcctabiles eflecli, pa>
, , \,
nas eliam fcre perpeluas paiiunlur. Alii vero
, "
Deum, tanqiiain rerum utilium et nielnciidarum
, *
demonsLraiione, Judaeos puiant adboriari, qui
, \ suum eliam adveulum denuntiet, sed non eum
, ,
- ipsutn modo iulelligi. Non enim, inquit, civitates
, - Israel confecerilis, donec veniat Filius bomiuis**,
, tjuod esl ab eo usurpalum, non quidem, ul glo ,

riosuui advenlum, sed ul efleclu suum ad cos ac

cessuin demonsirarel, ut ei boc loco siiam in eos
, \ \ . Qv
propensionem el curam, eo ipso, quod illos cx
,
genlibus omnibus, in quas dispersi linguas eorum
[].
didiccruitt, congregaturum se significal. Quod cutn
eos aspernari contigisset, sual a Cbrislo gentes congregalce, quae c l ipsae venienl, apostolos ip&os,
a quibus vocaii s u n l , in memoria babentes, illos imiianlos : quarum animi alacritalem per vehicula
innuit, quae prius significabatur per eunuchi. .
97

u l

* Maitb. xxv, 41. Matih. x, 23.

PROCOPII S O P H I S T J E EPISTOLiE.
(Prinram ediUe sunt ab Ang. Mno, Clats. Auclor. t. IV,

202.)

MOLNITUM.

Procopii Gazaei, quem rbelorem optlmum cod. 160. appellat Pbotius, hiculenta autem oratione a F a .
bricio edita discipulus ipsias Choricius dilaudavit, sexaginta olim Gra?cas epislohs Aldus in luceni exiulii,
neque plures in consequeniibiis ediiiontbus apparueruui. Reapse et Vaticanus Suecae rcgtna? codex n. 139.
praenotalus, sexaginta illas ad amussim continet, insuper nollam. Sed ece alius Vaiicanus codex 300, rcgio
aniiquior, bombycinus, majorem adeo Gazaei Procopii epislolarum numerum exliibet, ul plus cenluiii
iiiedttos esse cognoverim. Ego igilur non tam ipsarum argumento deleclalus, quod in levioribus plerutnque rebus, ut abundanies otio Graeci solenl, versatur, quam eximia slyli venustate caplus, el aucloris
etiam fama et anliquilate commottis, quoiquot erant incogniiae. vulgandas suscepi : Griece, iuquam, non
Latine; quoniam laus earum slyJi polius, utdixi, meriio quam graviiaie maieria* nililur.
L

A'. 1EPONYMQ.
C
HIERONYMO.
Ratus equidem ie ad Nilum jaropridem commo * \ ,
rari, sacpius mibi iu inemoriam, quod niibi solituin,
\, , ,
revocabam quam felices olim, apud iEgyi>lioa,
ol ,
pueri loquereulur, quibus Nilus foiis eral oiunium
* \ \
qnoe novil ille largiri, et quam nunc felices qui
, *
lua gauderenl musa quae Nilo non pejor, sed ei for \ \ . san tne judice, melior esi : illeenlm regionem illaui

8719
PROCOPII G A Z ^ l
2/3)
irrigana divitem facit ; iti vero, (ua lingua adole- ^,
fcenlium menles movens, eis ad comparandas \, \
,
scientiae divilias dux fuisti, non secus acolim Pytbagoras apud illos peregrinaius, aui eiiam ille , \
Plato. Haicapud me volvebam, lu vero,me inscio, .
hand procul aberas, sicul ab eo accepi qui luam
,-
milti reddidil epislolam. Priinum quidem, obslupefaclus, rem censui esse vanam imaginem,jiCque ,
mets oculis fidein habiit; sed poslcaquam lilierisper-
leclis, cerlior fui factus nullius aUeriusillos esse le , ;
pores,quantum fuerinidelectatus, cogilas ? Propius *
enim illam mihi adesse spem le iierum videndi ar \ ,
bilraius sum. Palriac quoque sum collaetalns, ut
.
par erat. Paulisper igiiur le ipvidum praebuisti
Joci gralia mibi videris crintinari, quod nempe su

pra capulimminetis aer qualeni dicebas, quodquo- ^
\ ,
que aqua bibenlibus in memoriatn mare revocat,
ei quod panis ex bordeo itobis lemere miscelur :
\
non inflciabar ; atetiamet a le remissius acerbaban ' \, ,
lur ad patriac parcendum ; illi tamen, cbarissime,
)
graiiam le oportebai tribuere, quippe quae ad pbi ,
losopbiam ita luam memem exercueril, uimodo

possis itgypii delicias aspernari. Recogita sapien \ \
lcmUlysseiD parvaroei asperam incoluisse insulam :
; * ,
quid eniin aliud libacam illis praeposuisse ? Sed
, , neque Sparunus quisquam, utego opinor, pairiara
. ' ;
vivendi ralionein cogilaus, Sparlam propierea vitu- ,
peravii. Sed unde ad accusandum siue dubio fueris
, , , #, \
iuduclus, scio : diviiiarum, opiime, es amans, et
.
paululuin deQcienle Iacro V * ! va?! clamas, et Ni- ^ , , , lura ejusque diviiias celebras : id le peregritium
< \
.
facil, dicis ipse, et corpus Chcerephonie non me- , \
lius babenicm. Puio aulctn lc amore quoque con . '
jugis teneri nequc fatile velle experiri quam acer, *
bum sit desiderium. sic ea eveniam, Apbrodiie
dilecia ! et vale, ei uiiuam le brevi liberorum patreiu saluiare liccat !
*. .
II. PYTIIIO.
Si quis me primum conveniens a me sciscitare
tur uirmn lyra sit mihi et de barmonia sermonem , \
faceret, ciio res prorsus esset perspecia el eum esse , , *
uiusicum iDtelligereni ; si auiem de ariuis essent . \
sermones, pugnasque enarraret et belli forlunas , \
rodesinenlcr memoraret, non opus esset, credo , ^> ,
Deuni adire ad sciendum eum esse roiliteni. Sed ad ; " quifl basc? Prorsus jam iniellexisli; nibilominus la- ; *
men dicam : is mihi lu Videris in quo inusai babi- * \
tenl reapse ; quoruin ex consoriio dulccrn ducis *
viiam neque quidquaiu demiraris praaicr libros, et , * !
eeriuones, el quidquid meiitem iiieliorem facil. , \ \
Mibi ex illo lempore bospes fuisii el mecum iniisii
\
amiciliam libi, ul opinor, gralam ; sed uiinam illa
,, spes, quain in nobis reposuisti, le nunquamfefelle- ' *
rit l Yolumeu autem illud quod a ine petis, peties * , *.
me uliaam fueril! babuisses enim lu quidein quod , \
exoplabas mibi vero preliosissimum fuissei quid
\
grali libi praesiitisse ; uunc auiem non per Socra- ,
lis plaiaoum, sed per ipsos illius bcrmoncs, juro ; ,
uie nondum iuisse fruiium bono tllo, quaniumcun r

2721

EPISTOLE.

2722

pov ( \ ) ex mullo tempore jam exoptalo ; sed non post

inullos dies juvanlc Mercurio el Musis, Alexandria
*
aflereiur : inde enim illud i i qui sunl jus&i ad me allcgarunt: quod si prospere succedei, me videbis
,
\ \ \ - ad vos quam maxime ullro pergenlem, ad sic dandum quasi ipse accipere oplarem.
.
III. DIODOHO.
. .
Aures nosiras iis de tua inslitutione quos opta \ . bamus sermonibus fama implevit: allerenim tuam
, in dicendie causis diligentiam narrabal ; altcr vero
* , , quam feliciter libt in judiciis cederet, mirabalur;
teriius auletn quanta esses benevolenlia in quem\ , cumqae accedenlem, praclerquam cum quis injusie

; , egisset. lloc quoque novi audiens, quod nempe,
, ' , \ - quosdam cuiu videres inullum potentes, minime
. vero justitiam observanteg, frequentcr eos fuisli
invectus collaudalis objurgaltonibus. Quae a u , , '
diens , alia aliis narrantibus, lanquam exlra me , \ ',
* \ - ipsum prae gaudio raplus eram,atque diclissuper , biens, jam ipse laudari mibi videbar, nuntiantibus . \ que gratias tribuere profitebar non absimili modo
' quam qui te laudari audiunt. Gum autem iia essem
* aflecius, superveniens formosus Orion epistolam a le
tibi scriplajn oslendit et milii luam amicitiam est
, ,
' congralulaltis, quasi mirabilequid judicarel se nescire illiusmodi apud me le esse. Ego vero, cum
,
non fatna solum sed e i re comperissem qualis erga
, , , '
rogaiUe?, licel non prajseiites, eis animi, non pos , \
ses niiclligere quantiim sim miraluset illum felicem
\
' , c
,
'
, * *
, * ,
;

* '

,
.
\
,
,
\, D
*
, \ ^
$ \ \ , \
* " , '
, ,
*
* ,
,
, \ ^
\ -
,
.

pradicaverim quituamin se diligentiam obtinuerit:

cum autem etiam a iue liileras poslularet, illum,
eo quod luam benevolemiam amiciliae memoria
augere vellei, sluliuin d i x i : non enim libi, qui ad
virlutem feJiciternalus es, lilieris tc ad eum inctlanlibus opus esi. lllum lamen rion persuasi: recie
eniiu quidem videbatur id dicere, nempe, qui sic
esl a seipso, quid non eritlilleras a leaccipiens ? Tu
igilur is sis qui antca, ego aulem rursus de amicilia laudcr ; juvenis auicm illa spe, protua parle, non
decidat, sed seiant qui mulium posse videnlur j u slitiae quoque esse opporiune vinci.
IV. HIEKONYMO.
Ego quidem opinabar le ignorare sororis nupiias,easque omnibus aflinibus nolas esse, prxierquam tibi quem adliuc ad Nilum esse credebam;
sed ul viiieiur, nihil le lalet eorumquae ad delicias
pertinenl, a l aliquo modo in lc agit, el ad le a
longe pervenitquidam eorumquae perficiunturodor;
forsiian quoque Jovem vincis Homericum in percipieudo libaiioncs el nidorem in fumo volutalum:
quod libi dedit Nilus el felices ejus accola?, inter
quos placeniem lerram incolens acutioribus sensibus percipis sicubi fuuius ascendii. Parum aulem
ai fuii quin puerum tuum male baberein, quia
luam iu allum epislolam emiserat ; scd lua munera proferens niibi ineniem eormii conspcoin
mutavii ei qu<> nescio modo irara lenivit. Non aulem nuilio posi libi rependam : vel enim jam naia
esl vel nascclur tibi fllia.

PROCOPII G A Z ^ I
2/20
2719
frrigane divilem facil ; iti vero, lua lingua adole- P*v /, *
gcentium menles movens, eis ad comparandas ,
,
scicniiai diviiias dux fuisii, non secus aft olim P y ,
itiagoras apud illos peregrinaius, aut eiiam ille
Plalo. Ha3capud me volvebam, lu vero,me inscio, .
, hand procul aberas, sicut ab eo accepi qui luam
,-
milii reddidil episiolam. Priinum quidem, obstupefacius, rem censui esse vanam imaginem,jieque ,
metsoculis fidem habui; sed posleaquam lilierisper- &
, ;
leclis, ceriior fui facius nullius alieriusillos esse lepores,quanlum fuerimdelectalus, cogilas ? Propius
,
enim illam mibi adesse spem le iterum videndi ar .
bilraius suni. Palriac quoque sum collaeiatns, ut
par eral. Paulisper igilur le ipvidum pr&buisli
Joci gralia mibi videris criminari, quod nempe su
pra capulimmiuetis aer qualem dicebas, quodquo- que aqua bibenlibus in memoriam mare revocat,
,
et quod panis ex bordeo uobis lemere miscetar :

inficiabar ; atelianieta le remissius acerbaban * ):, ,
lur ad patriae parcendum ; illi lamen, cbarissime,

graiiam le oportebal Iribuere, quippe quae ad phi ,
losopbiam iia luam mentera exercaerit, utmodo
*
possis iEgypii delictas aspernari. Recogila sapien
tcni Ulyssein parvamei asperamicoluisse insulam :
; * ,
quid eniin aliud hbacam iliis prapcsuisse ? Sed
, , neque Sparunus quisquam, uiego opinor, palriam
. * ;
vivendi ralionem cogilaus, Sparlam propierea vitu ,
peravit. Sed uude ad accusandum siue dubio fueris
, , , ,
iuduclus, 6cio : divjiiariim, opiime, cs amans, et .
paululum deflcienle lucro Vae ! vae! clamas, el Ni- ^ , , ,
Jura ejusque diviiias celebras : id le peregrinum
. \
facil, ui dicis ipse, et corpus Gbcerephonie non me- ,
lius babenicm. Puio aulcm lc amore quoque con . '
jugis lencri nequc fatile velle experiri qiiam acer- , * '
bum sit desiderium. A l sic eaeveniant, Apbrodiie
dilecia ! el vale, el uiinam le brevi liberorum paireui saluiare liccat!
II. P I T H I O .
'. .
Si quis me primum conveniens a me sciscilare
tur uiruin lyra sit mibi el de harmonia sermonem ,
faceret, cito res prorsus essei perspecta el eum esse , ,
musicum intelligerem ; si aulera de armis essent .
sermones, pugnasqae enarraret et belli forlunas ,
indesinenter memoraret, non opus esset, credo , ,
iJeuiri adire ad sciendum eum esse roililem. Sed ad j) ; qui'i liaec ? Prorsus jam iniellexisti; nihilominus la- ;
men dicam : is mihi (u videris in quo musae habi- *
tenl reapse ; quorum ex consorlio dulcem ducis *
viiain neque quidquam demiraris praeier libros, et , ;
seriuones, el quidquid mentem meliorem facit. ,
Mibi ex illo lempore bospes fuisli el mecum iniisii \
amiciliani libi, ul opinor, gralam ; sed uiinam illa
,, *
spes, quain in uobis reposuisli, le nunquamfefelle- '
r i l ! Yolumeu aulem illud quod a me pelis, penes * , *.
me ulinaui fueril! habuisses enim lu quidem quod
, \
exoplabas mibi iero preiiosissimum fuisset quid
* *
grali libi praesiitisse ; nunc aulem non per Socra- , ;
lis plaiaoum, sed per ipsos illius sermones, juro ; , ;
uie nondum iuisse fruiium bono illo, qnanlumcun * r

2721

EPISTOLfl.

2722

pov ( ) que ex multo tempore jam exoplalo ; sed non post

*
inulios dies juvanlc Mercurio el Musis, Alexandria
alTeretur : inde enim illud i i qui sunl jussi ad me
allcgarunl: quod si prospere succedei, me videbis
,
ad vos quam maxime ullro pergenlem, ad sic dan\ \ \ dum quasi ipse accipere optarem.
.
III. DIODOHO.
. .
Aures nosiras iis de tua inslilutione quos opta* \ . bamus sermonibus fama implevic: alterenim tuam
, in dicendis caii6is diligeniiam narrabal ; alicr vero
:* , ^ quam feliciler tibi in judiciis cederet, mirabatur;
leriius autein quanta esses benevolenlia in quem , cumque
accedenlom, praclerquam cam quis injuste
\
; , egisset. Uoc quoque novi audiens, quod nempe,
, ' , \ - quosdam cutu videres inultum potentes, minime
vero justitiam observantes, frequenter in eos fuisll
.
invectus collaudalis objurgalionibus. Quae au, , '
diens , alia aliis narrantibus, taoquam extra me , \ ,
* \ - ipsum prae gaudio raptus eram,aique dictissuper , biens, jam ipse laudari inibi videbar, nuntiantibus . \ que graiias Iribuere profitebar non absimili modo
quam qui te laudari audiuot. Guin autem ila essem
'
afleclus, superveniens formosus Orion epistolam ale

libi scriptajn oslendit el mibi luam amicitiam est
, ,
congratulatus, quasi mirabile quid judicaret se ne '
scire ilHustnodi apud me le esse. Ego vero, cum
,
non faina solum sed ei re comperissem qualis erga
, , , '
TOgante^, licet non prauseiiles, sig animi, non pos , \
ses inlelligere quantum sim miraluset illum felicem
\
' , Q pradicaverim qui luamiu se diligentiam oblinuerit:
,
cum auiem etiain a me liileras postularet, illutn,
* eo quod luam benevolentiam amicitiae meinoria
, - augere vellei, sluliuin d i x i : non enim libi, qui ad
* '
virtutem feJiciiernaius es, liueris tc ad eum inci , ' ,
lanlibus opus esl. lllum lamen non persuasi: recic
; enim quidem videbalur id dicere, nempe, qui sic
esl a seipso, quid non eritiilleras a le accipieue ? Tu
* '
igilur is sis qui anlca, ego aulem rursus de amici *
lia laudcr ; juvenis auicm illa spe, protua parle, non
,
decidat, sed scianl qui mullum posse videnlur, ju.
slilia? quoque essc opporiune vinci.
IV. HIEKONYMO.
'..
Ego quidem opinabar le ignorare sororis nu ,
piias,easque oninibus aOlnibus nolas esse, praier ,
\, * D quain libi quem adhuc ad Nilum esse credebam;
'
scd ul videiur, nilnl te latel eorumquae ad delicias
, \ ^ periinenl, ai aliquo modo in te agil, et ad te a
- longe pervenitquidam eorumquae perflciuniurodor;
$ \ - forsiian quoque Jovem vincis Hoinericuin in perci \ , \
pictido libalioncs el nidorem in fumo volutalum:
, '
quod libi dedit Nilus el fclices ejus accola?, iuier
* , ,
quos placeniem lerram incojeiis acuiioribus sensi *
bus percipis sicubi fuuus ascendii. Parum aulem
* ,
a! ftiil quin puerum luuni male haberem, quia
\ ,
luam in allum epislolam emiseral ; scd lua ntu , * '
ncra proferens mibi menlem eoruui conspcclu
-
roulavii ei quo nescio modo irara lenivii. Non au ,
lem uiulto posi libi repeudam : vcl enim jam naia
.
esl vel nascctur libi fllia.

2723

PROCOPII ./
2724
V . STECO GRAMMATICIS IEKIO \ F'. !
IFJPIiJ .
ROMANO.
t

Legislator ille Solon, cum suis legibus quam

optime hiililulani esse vidisset civilatem, mahtni
,
osse arbitraius esl mirabilem suam sapiemiam in *
l i a Allicae fincs angustiari. Itnqtie ad iEgyptios
* * '
perrexil, licel omnibus sapienliores esse gloriaren .
lur ; ivit quoque ad Crwsum diviiiis lanquam fe * , licilnte superbieniem. Majus esse Soloni videbalur

eapienlia pollere quam diviiiis iliis qnas Paclolus
,
in omni terra qnam irrigat, diffundil. Solonem v i ' '
denies admiraii suiil ; cumqtie discederel, illius
, , ,
desiderio capti suiu. Athenienses aulem, apu<l quos

discipulorum crepidam exueral, Minervain forsan
,
rogaverunl ut rursum civitati reddcrelur legislator ;
non aulem inirarer cgo illum proplerea de sua pe , ,
, , regrinatione cogilasse, quod qiianlum in se anioris
- , , , Aibemenslbus essel scire vellet: praeter bominem

Hnum qni lunc fortc aberat, flevere omnes, eiiamsi
; \ ,
sapienies alios, ut verisimile est, baberent. Quid
, ,
de nobis essel, si illud suimnum bonum amiliere \ rniis ? Si quis prius dubitaveril, sive Atiicam sive
\ , *.
Italiatn proferre licet: ufraque modo silet etscien ,
liis carel atque eadem pali videlur qu?e Cithero^
\ qui, posieaquam saepissime denm acceperat, illo re , \ *
redcnte, subilo desertus factus esl. Nec uspiam Dio * \
uysius. Itaque Apollinera inrrepabo qui ad se ex
*
coniempiu nostrarevocavit et arbtiror felicem illis
, *
soriem gratulaluras esse Mnsas. Vos nimirum aniquis fabulis replemiui, recogilantes quid deus per Q ,
\ , \
ipsani Daplmem fuerit passus, Dapbnem nempe,
\
castilatem, bumanitalemque, arborem quac aman *
tem consolalur; aique vobis inter bomines solis
\
dta pignora realilcr largita est. S i , Apollinis
, \ amioae gratia, nauc sunl cypressi opaca3, aique
^, .
eliam abundans aqua, et cicadaa canunt, via quo\ ' ' , \
que nolli berba fruitur, ei arbores alise propler
, , \
alias, ei domus arbomm celsitudine ad dimidium
absconsa*, ac aurae dulces, variique odores, el solis , \ , >ardorem repellens umbra : vcstrum esl aut cilo ea
nuniiare aul scriptis describere. Vcllem tamen ad
, \
vos ire et T O S videre, ul praeler caetcra, valiciriia
*
quoqtie audiam : illud enim opinor vobisa Dapbne
.
*
ctiamcsse concessum.
<7. .
VI. PALLADIO.
I

Pnteuiiuiii virlulcm maximam censeo essc consolari oppressos. Cum enim potenliac accedit vo- .
,
bintas servandi justitiam, quid obslal quin perfi ;;
ciantur qua? legibus videntur? Sed quorsum illud
;
prooemium ? lsidorus scbolaslicus, qui dum vive, , >
rci, mibi fuil amicus, nunc aulem memoria idem
, , *'
est ac vivus erai, lu aliis dicere posses quam mi
, \ '
rabilem se pra?buerit ; e vivis discedens destituiam

.
\ .
omni adjuiorio domum reliquil : qua2 enim mater
.
tueral, orba nunc, in exlrema seneclutc, nec jam
, \ <*>, ' -^
irialer ; uxor aiilem vidiiiialis jugo prernilur , de
*
liberis vero quid dicendum ? Parvulai sinii puelbc

; *
el jam orpbauonim miscram soricm experla?, uno , \ ;quoque verbo, oninibus injuriam inferre volcnlibus
1

2~2

EPISTOL.*.

2726

* : , ; - obiioxi, nisi vetes : illinc vergnnt gpes earuiti*

Qnidam enim, nalura perversiis, earum domui v i , , rinus, vicinitale invidia capla, id tanlum cogilal
.
quo itlis domum suam inu.il?m faciai : siceos legi , \
lime aediflcare non passusest ; pacta quoque muttia
,
pro nihilo baben?, se legibus el propriis paciioni/
biis siiperiorem prscbei. Judicis igitur mentem ln
jnsiiiias adversanlem sumens, puellis eslo paler,

matri fllitis el uxori pariler conjux, nostrisque ocu, ,
lis is qucm experientia compluries oslendil; sciant
\ nonesse auxilii innpiam donec legis ei viri justitiae
,
, \ \ , \ ' ' cullores stem inculiiniee.
\ , \>
, .
'. ^.

VII. GESSIO INSIGNI MED1CO.

Tuam epislolam in manibus accipiens, ipsas Mu ,
sas visus milii siim accipcre : prae voluplate amens
,
* , \ meique nescius: quemadmodum Pelpbii, cum TCIUI cx
Ilypcrboreis advenil Apollo, prius muti, plent repcnle deo fiunt ; sic ogo, omnia mirans, verborum
, \ ,
veiiustalem, eorum ad inviccm barmoniam, clucen . , ,
lem cx omnibus decorem, sed prir.scrlim luos affe ,
cius quibus ad me ea devenerani. Permulta lihi
, \
, , conlinganl bona. qui tantam mibi festivitatem fe c i s i i ! hirundo una, ut aitinl, vcr non facil, licei
prcveniens hirundo adidsatis sil ; quod si alieran
*
adderem, ei lertiam,el mullas postea, vermilii la , \, \
mcn
non esscl, sed neque ille Cropsus, neque atiro

iluens Paciolus. Libcros luos cum jiiciiiidiiaie vidi,
\ \ ,
C el quasi per iinagiuein libi dcnuo conjungebar ; undo
exopiavi el pluics videre et si magna dicere licei,
.
palrc nieliores ; sed opianti facile esl qurecunque
, xa\ '
velildicere, cillectoreni imitari. Dorolbeum amicuin
\ \
, * pa- mihi videor pi sescntem tibi sisrcre, ncc aliquid aliud
, \ "- dicere,sed eam illius spem implcre quain tua nar ' rans oririfecit. Si auiem per me qmdquam ampliiR
habere sperat, luum crii illius dcsiderium non fa) ,
lere. Juvenem libi vincienl morcs simul el dihgen tia : qiiaa si possibile essel, una cum corpori*
; ' ) ,
babitu manifesie ostendere, nou forsan mcisliiteris

opus essei; illum propier nie primo cobouestaium,
* \ >
postea, credo, propier ipsum inirabere. Puio quo\ ,
que amicum Anastasium benigtiis lcocnlis conspi,
cere, veluli genus nostrum omne. Quid amplius di ' ,
\ ' \ '- D cendum liomini jampridem arnicoel qui modo nou
\
minori benevoleiilia aflici dicilur ?
\ \ ;
'. .
VIII. ZACIIARliE F R A T R I .
' , ,
U l videre esl, cbarissimo, luis in nos convioiis
,
non desisiis : sed ne dcsislas, prob Deos omnes !
,
quia risum mibi movenl quae m iilis filteris dicuti ,
tur, el ad vos cogiialiono venio et miln videor vos
. "'
alloqui el audire. Ideoque si libi cnrac esl liilera , rum gralia ( el maxime esl), feri denuo, mibiquo.
, ' , ,
magis gralum videbiuir quam si ineCrocsumfaceres;

rursum sopbisiam voca c l plausuum amaioreni,
, \
superciliiun adde el superbiam et quidquid tibi
\ , \ \
placueril. Sajpe, cum sophislam dicerc3, iniendc-

2728
2727
PROGOPII GAZ^El
bas iiiem esse iil diccrc ac superbnin vocare ; ego ,
vero ariem meam non ejurabo. Qnod si iliius pro- .
prium est in superbiam extollere, ad le, credo, permict qnoque ariis excrciiium ; sed pro lua re- ,'\
vereniia laccbo. Foiie miruni in moiltim es sophi-
sia, cl rem experienlia nolain vcrbis decetcelebrare.
Praterea silenlio forsan in liUeris Iransmisi c i \
quaeris flores et hiitindiiies, c i pbicidag niaris mu-
talioites, el formosum Adonida, el Apbroditen i l -
, '
lam mirabiliier amaulcm, el doles quod rosamnon
audis ciijus graiiam jamdudum niirarig ; ego au- , \
lcm niliil lale dicam, el praeserlim libi, ne rnrsus , \ , \ *

deridens me pulcliri ignarum ct sophisiam voces.
\
, .
*. .
IX. 1.

Poiens c6rte eras quemcunque voluisscs ad \oquendum velad lacenduui ciendi, mibique videris
aliquid ejusdem modi facere ac si quis lyra quam
babet, quia ea uli didiccrit, aui sonos eJicerei aut
a pulsandis chordis abslinerel, ad id quod melins
puiaretur ciio paratus, nec quidquam musicum dicerei, neque ipse neque ejus lyra. Sic le lacenie
eiad nova prospicieuie, tristitia slalim prcmiiiinr
el silemus 03 oliin ainicissimi, nunc aiitem forie
amici. Sed unde boc dulce ? Loges te cogunl elaio
supercilio esse. Deindeeo quod legislatoris ineiilem
sumpseris et jam Romanorum res libi videaris iua
senieniia gerere, ideo lantum in modum supra iios
cxiollerig. Sed si vix libi superesl prislinae amiciuie
raiio aul memoria, ulinam oLiui id eveoerit! Ego au- C
lemqiii lua? liugnae suaviuiem una cumhirundiiiibus
audivi, mente exiollor, splendidiorque sol niibi l u cere videlur. et nunc inibivere adesl vcr ; sed milii
gis semper benignug, ncc aniplius ad me infesius,
obliviosus amoruiu, veuias.

\ ,
, ,
:, ,
, \ , * \
,
,
'

, \
' ,
. '
,
*
, \
\ .
, \ '
, .

X . SOSIANO.
Qui diviliarum esi auians, nibil jticundi nisi de
lllis loquilur aul alios audit ioquentes : quod si
illi aurum offeras, bonoris oflicia ei pracstal : sic
quoque in arinis qui egregiuui scuiuin accepit,
id magni pensat, el buc illuc circumferens, magis
Marie impleiur. Viro, autem bono quid faciens gralus eris magis nisi similes sibi viros videudos
offerens? Ilaque, le sciens bujusmodi et esse nalum et fleri velle,non reclum arbiiralus sum
libi esse ignolutn scbolasticum Diodorum, sed
eum ad le miuo et (ibi do (111 illum, ille le), uirique veslrum graium facere exislimans, si invicem
cxperieniia vos cognoveritie; ulerque eliain me
iaudabit sciens qualia amicis preboo.

1 \ .
;,
,
\ , *
*
, \
.
\
; " ,
, ' \ , ,
,

,
.
\ .

\ , \
' *
\ \
\

X I . JOANNI.
Eloquenlissimus Diodorus silenlium inter nos
solvei, el a le poslulans ui scribas el meas ad te
reddens lilieras: ille euim cst mibi ainicus , et, [n
anlequam viderit, aiuabat: nostri elenim de te
sermoues ad le vidcndtim. exoiianl amorcin. Y i r

2729
EPISTOL/E.
2730
; Hle egregiortim aiuans c i bouos sediilo inqtitretts
* , \ ;
iic quis bontis lii>i hii ignoLus. Sod quarc de illo
; \ libi dioemn ? nam experieiiita ilocius pt j o m u
. :; jutlicaros laitdem el mc iniirmum vocares ontlomu
, *
qui el amplius essenl, dicere non poluissciti.
\ ,
.
'. .
XII. D10DOIIO.

lllud niibi qitod praevideram accidil: existima
bain enim, sinttil ac illuc devcneris vidcrisqnc
, \ , principum Iribunal, rlielorum cborum clieiilium,
que non seqtieiUem, (e siaiim snperbi osse r<; , pliMidmn, e l , si quis ad le loqui voluerii, loqueiilem
\ non cssepassunuii . Sermoautem meusbrevis erit :
\
el qnid mibi dicis illos in lenebris absconditos ?
; , & aulem butni ambulauies ealutes, id non mirer:
id quod prxvideram evenil, loquor de rbeioruni
* \ \
secundum vos illorum superbia; quippe qui alios
' ,
* - clienles vocant el negolia per le absoluia mcuiorant. E i nunc videris nos dixisse prius aiui * \
cos, quod recle non judicaveris, quasi melioruiu
, ,
inopia praesenlibus usus fueris : praeteriii quo, ' ,
que lemporis te pcBoileai, quod nobiscum indigne
' \ ,
' * \ consumpeisti; et nuiic scribeiis vereor ne nostram epistolam moleele fcras : ego taiuen prospera
'

tibi precor, etiamsi oponeret me itcruni despici,
, , '
qood amarum essei, tuae aulem fortmwe graiia
.
ferreus.
s i

XIII. ZACHARME ET PIIILIPPO.

'. .
^
Practeriti sileiuii criineu fcrat biems, more
' ,
solili contristans; silemii auiem illius quod nunc
\ ,
forei, vos ralionem redderetis. Quantum autem

maluro sil liberorum silentiuin, quis iis oslendci
, qui nonduin sunl experli? Vos prorsus scieiis
; ' cum ardenii amore rapieraini . Non ftgo qui dem sic superbio u l a vobis redainari puteni,
* , \
quod lamen ntibi magis exopiarem quam plurimo
'
auro abundare et ad summum bonoris iasiigium

devenire; qui enim qtiiescere non baberel pcr
\
desideriutn meuin non possei consolari amoreui.
^
Si nibil bujusmodi Hl ei adbuc stlebilis, argu;uit
*
lalia paliens; judicabit auiem amans ei duclarabir.
, , ,
quid sii vobis paliendum ei exsolvendum... feii * ,
ciler quidem p a i i . . . e me rursus amor... judica ... bit auiem vos lol reddiliirus cpislolae quam u l
... ... (1)
praierili lemporis silentium eonsoIaminL
, .
XIV. VICTORI F R A T R I .
'. 1 .
Volumen anle cxperienliam jam exoplalum re cepi. Mirabile eiiini quanlum ex lua epistola vc ,
nit, nihil lamen alieni reipsa adjuncium, sed
, ' \
\ \ quod iimliis el diversis exoplalur; lui aulem gralia taceaiur et quod dlcere melius. Tua gralia
* '
in inea memoria absque liuerie perdurabii; secus ac
*
quod de Pausania qui in Gnem gapiens non fuh:
.
neque cnim Piaia?as reveriius neque splendido m \,
NOTiE.
( I ) l n h i a lacunis pcrpauca vcrba legi nequeunl.
PATROL. G K . I A X X V I 1 .

86

-3t

PROCOPII G A Z / E t

2,32

phajo, Barbaro iradidil a sc ealvalam Graeciam , '

q<tasi non paterelar in flnem se feiicein esse .
, * , .
Tu vero propria memorans, uon csl quod non facias;
. , ,
rcmanebii lua graiia, non quidem prima, eed per
*
JoveiDipali niullas priores, el allera ; uua aulem
,
gralia ab iie qui beneficia acceperinl, bonie satis
\
e r i i , id anlem est, meminisse se beneflcfa acce \
pisse. Mibi vero conlingat non eoruni oblivisci
.
quibtis volwntas esl mllii benefaciendi, licei non
ad rem deveniat.
'. .
X V . DIODORO.
; ; \
Adbuctaces? adbuc nosaspernirisTTe arbitrabar

in saturiiatem venisse superbioc, cui magnum vide , tursilere; nos aiitem re ambitiosius titemur, qno
,
siipercilium propier silentium elatum demiUamus.
cuim soliuim. Siatim Caesarcm videris alle pro- \ .
" \ , \
^rcderis ei qnod in sublime "Persei aUs non ievaris,
, *
irasceris; noslra aulcro considerauli parvum quidet
oovq>,
quasi nihil videnlur. Ilaqne legem anliquam c l ubi . \
que poteniem cs iransgressus: oporlel enim, quando
.
piis, soliios rclinquens, ad alios transcurrit, itltim
* ,
(vriuio lilieris describere quomodo mare actus sit,
,
qtue tcrra eum transmiserii, mrum bene successorii,
, ruin bcnevoleniia fuerit acccptug: quorum nibil tu
, ,
<ixisti nec narrandum babebamus, eed me judice,
,
l^scilfiiK ii>agtg fuisti muiug, ne aulcm silenlio ami' ,
itia paulaiim in oblivionem decidal, rem renovo el
*
tibi ( amicior; lu vero, ut solebas, in amiciliam

apud i i o v ina gralia digni , joearc. Qaod gi quid
^ , \
. w i d i i moJesii, venlis permitlatur et humanarum
.

1
rcruin forlunae quae nosira inque deque perlufuare
\
d<deci.alur ct rapida volulatione a g i l , ibil volens
.
siabile aiU immobile videre. Malum equidem cen
, ,
seo csse dolorem, mulio auiem pcjus iis qui gpec\ , lactilo adiftieriinl. Puella,
nonduin propinquis
oinnibus nota, pro (balamo ad aepulcrum duciiur;
0 ,
sjwnai inanes spes; paclio Dialrimonialis discerpia.
\ \
Mismnu, ul arbitror, ei quod fleri non dcbuerii:
, *
jnr. autem in nos priiuum 8viit fovtuna,sed pluri >,
-uiagjain alias palriac eripuil, llialamum in funus
. \
convertens. Quoi homines, spe elali per eam fa ,
bula -facii e m i l ! Sed nec geiUenlia t i n c i l ; simul
' ^ * , \
ac vult, ; cedal pbilosopbia et volunlas ; ali- '
qtiid sit amplius iig qui incumbunl... scire ferrc
, \
vulucra furiun : miror enim ego illum qui dizic Q , \
sapieuter : Cuni non cyeniant quae volumug, quae
. " ,
livcnuint vclimus. Abil lerram relinquens ut con * ^*
jugii roala ei liberoruin partus, si futuri essenl;
\ '
praetermiuo aiiiem nuiriciaba perieula c l inter fe ;
Jiciiatein timorcs, ne scilicel praesenlibus bouis
.
excidaiur; malis viia? libera abii, viam vere lalam
\ '
ingredicns ei quam omneg nos ingredi oportel eo
& ,
quud nali suinus
, \ \
, * \ , \ ,

, \ til ;, \ .
u

X V I . ElDEIf .
Nunc rogiiovi quanta ine prijis injuria tuo silentio affecerig: quanlum enim mc-gcribeng oxbi-

iq".
AYTll.

, '

733

EPISTOL^E.

2734

; , - larasli, lantum lacens affligis. Tuam namque epistolam in manibus accipiens, prislinae recordalus
'*
sum felitiiaiis; le in tuis liileris adcsse opinabar
,
ci ad alloquenduro le velui prasenlem excilabar;
\ ,
modo loqui, modo audire milii videbar; el vix
\ , , *
ferre polui, cum agnovi id esse somiiium el me
. ,
falli. Ssepius crgo scribe, ut, luo conspeciu desit, \
tuius, somniis saUem gaudeain. Siqiiidcni ardens
,
amaior, suis privalus amicis, dulce somuium
\ * \ ,
videl et scipsum fallil. Sed haec dicens, limeo ne
\ , , \
vera esse puies ei superbia plenus denuo laceas:
* *
cogita ergo falsa csse, quo le senipcr audiam.
\ .
\ , Qni autein meam epistolam ad le defcret, quo , , , 'uiam consobrinusetsi quid amplins dicendmn geuer
tueiis est, eum graiis accipias oculis, et, si ne ,
.
' cessc, preslans et iua3 linguae adjulorium, euiumam mihi graliam prasles .
'. A T T l l .
XVII. EIDEM.
"; ' xakhc
Quanla apud le feiiciiaie gavisus fuerit formosug
, , \
Zacbarias, ipse nobis narravil et compluries audi * \ , vimus; luas quoque liileras munslrabat, verilalo
* , ,
lamen miuores, quoniam, til opinor, melius egre
gii facere scis quain dicere, imn ex sermonis iudi , gcniia, sed ex modeslia quae suam virlutem pru .
denler occultat. Tuam aiilem in nos diligeniiam
\ * \ jampridem exsisienlem omiiibus clamo, et lia?c om &
uia quae speramus nihil fore novum; quamacun \ , que enim nostra spes, eam non fallei evenlus. Ego
* \ - quidem plura diccre velitn, sed me, nescio cur
* , ' , , Q jocari pulabis et tacebo : tania enim est lua mo* , \
desiia ul veraciter laudaniem jocari exisiinics; scd
*
neque joco a veriiate discedam, neque vcra dicens
, ,
a joco, quando ad amicos mibi eril sermo; a me
* igiiur Iaudes suscipe : uunquam enim e memoria
nosira decides.
|] *
^ ' .
'. .
XVIII. DOHOTHEO.
,
Polens sane es de parvis magna facere el quibus
\ - vis musas largiri. Sed non ipsum qui laudarc pos , ' sim, sed quoniam fieri polesl dicam. In qtiihus
\.' , '
lilleris sermones a me expelis, Allicedicis et graiiis
, persuades, ila uladlenon libens eos miserim,vcritu8
,
neinpe ne, le judice, nati mei damneniur. Apud j u \ . dices enim favenles, aliquid forie esseni; sed vo ' D lentibtis slriclim examiuor, nihil. Sed mibi is sis qui
*
aulea. Tuam tiiiienies epistolain, mei sermones
*
8sepins clamab.mt : Sine, pater, noslatere; ego
, " , ,
auiem eos consolabar promitlen de domo sua in
*
doinum suam eos esee iiuros. Incital quoque nos
*
unus ex civibus musarum plurimuiu ainans, cui no , * men Doroibeus et Pelagius cognomeo.
,
.
1 * . .
X I X . Z A C H A R L E ET PHILIPPO, F K A T R I B U S .
* Feliciier vesira* liuerae : quanta hulitla oicam
.
menlcm perftideruiii! Quiii enim gratiii9 quam

aiiilirc, cum quis precalur sibi adesse? Jam pri ;
dem oporiebal forluuam id coucedere, scd n-iuc
* ' \
fiat et bene evenial vesira vulumaie, Dii, in quauv

2735

. G A Z . * r

2736

pr.) ip ds

liUcras nobis sittt mUsiiri, quibus , 0\,

alier eiiimis GroRSiis pro delieiis, cjusquc diVilias

babcre vidcbimur ct rcf;is inslar Magni nomen ac ,
iperc. Qui liiniudinem vidct, is ver adessc pro * ' ,
uiuiti.n; ego aulem vcslrain vooem audicris magis
,
tolabor quam Crocsus illis suis diviiiis et rex
\
magmis6ubplalanosedens.Probirundinibus mihi v i ,
dcbanlur canere Musae. Cedo aulem, nc voluplaiem
\ nimis afferre volens, sopbisla in ineis liileris forii
; ,
videar, ct c vos siinul ridenles illucl more veslro
,
celcbrelis, Duplex latncii mihi fuii voluplas, vos si
mulalloqui; sicul qui in Delphos veniebaul, cuin
Apollini bymnum dicereni, Dianam quoque in lau-
dibus illi consocriabanl; idque magis Deos detec ,
labai, quam si ulerquo eeorsum laudalus fuissei
Iralres enim cum csseul, fraires quoque in hym-
nis videri volebant.
, "
\ , * * .
, \ .
X X . ZACUARTifi F R A T R I .
'. .
quidem boras amicis fugere quereris ; ego

auiem eas iierum esse fugiluras; quid igitur lacee ?

; ,
cniin snCQciens apologia alicujus facli rrimen
' * ,
in se assumcre; sed qui, reus cum s i l , caelcros po ,
si< a vitiiperat, si caeieri non accueent, seipsnm
, \
amisat. Noque milii adducas noslram Byzaniii ra cv
lionem in sileniio \ivendi ; mihi enim omnis tribus

losiis C6l, mulia se fuissc locutam, audivisse nibil.
, '
S'd uliiiam adbuc inibi esscl clarum iribuual, judex \ \
que AUicus e l splendida Athenarum iigura : cum
scilictl prospera sorle uteretur rbelorica. Plalo ^
;
aulcm, dicajn, non lulil eam feliciier agere: stalim
< omra tc accusaiio deferrelur : adversus Graiciam

pcccal rbelorica, qua consliiulae sunt civiialcs ;
, ' ;,
niliilque pranermitlilur eorumquibus accusarevel ,
les. Sed ntihi des veniam paulisper efferri : jam cnim
ira el objurgalionibus plenua sum. E l p r i i n o : non ' \
\
lacebo, judices: nibil enim pejus esse poiesi quam
, , ,
cuiu vir sic malcdicil illi rei qua libi veuil quod

e s l : sic ille bontis dc ic locuius audel eiiam et con, \ \
i r a . tbetoricam diccre, ex qua iUi viia bcala el

pbtusus; iia senienlia Jala, ab ea vicior vinciinr
\ - |
ci qua vincere dalur. Platouem quoque tesieni
', , ;
producii qui rbeloricam exiremis malis dcvovii ei
\ ~
in rbetorcs lolus iuvehebalur. Hsec judicibus pr
1

me edoclis, pociiaiTi non addeiem. Poluni cl Calliclea D ^ , \ \

. dicens, Platoneiti dico : ille enim libi cos fingil ve, . ih
IIIL iiidramate quaa ex coinposilo inlei
coin inna\ , 11)
xerini, loqucnles ; sin auiem comGudia? Sucralem
:
loqui sinas.
, * ,
(I).
(1) Epislola quat in ediiis cslLII, incipiique,
, ' ,
lacunam |>r;e se ferl in librts ileiiique iu coiiii e regio V a l . 159, p. 251, b. sic . . . .
, elc. Porro quas conliniiaitir pars episi-dae
jii bbns c l in pra?diclo codice siiie dubio alitu.t c>l
ab bac cpistola iinporluneqne abstila. Bamiinins nibil abud adnolavil , niii bauc pisKd nu aliqnantuin in medio diversam esse, sciliecl a cod.cc L;tu-

rentiano. Ecce atitein in Vaticano pra.^taiile 306.

(p. iOV>) qui inibi lot iuediias P<ocopii cpi^iol.ts
siippcdilat, iia <e babcl gtMiiiina ejus epi&lolae clausula (nequc alitei in L:ureitiano cudice logi aiig*:
ror) ^

; ; 3 , ( . Sequilur cpiblula :
.

27.7

EPISTOL.E.

-2738

K.V. TU A V T ^ .
X X I . EIUEM.

, ,
Ilanc accipe epislolam larde quiilem venienlotH.
^,
sed tamen confidentem se ex ainico venire. Eam
,
igilur ne spe defraudes, nec despicias nec adver \ \ \
sus eam supercilia moveas. Siquidem dicunluraimt ,
lores, lempore vix arrepio, prseterUoruin pr;n
*
pnrsenti voluplaie oblivisci malorum. Siauleuidu ,
rus in eam esses, Clirisio omnino, non lamen ta, ' *
cebo : vereor eienim ul jam aiiera ad te facilc cat.
5 , , : ,
Te pulans injuriosum el quag passa fueril prior
. .
secum repulans.
'. .
XXII. THOMiE F R A T R I .
" ,
Mihi visum esl, vesirartint lilleranim cogntlione
* ,
babila, stare iis quibus forsan el prjmum, sed
\ .
frui occasione, el lanquam lucruin exisiimare lem * , ' pus opporliiiiiiiu : ecce enini libi ct mimero poslu, , '
laiiliom adsuin snbilo : lu vcro cclcritaletii mir;m.s,
,
opiuor, illud coiuicum diccs : sed cgo minnn exi \ \
siimassem qnqd lempus circumspiciens, non pelis. scm citius quod et libi darccl mibi accipere conve, \ ,
nit. iEueas enim <|ni iiosiraui epislolam porrigif,
* . , \
concivis csl uosier, qucm per vos boiiani sorliri
\ , \
foriimam volo : bono genere nalus, conditione l i , , \
bcra est, et quoad ariem novil leges : vult praescr
tim frui arle, ut mibi videlur, et in sententiis re , .
mancre liber: non cnim cogiial lucrum lanluiu
\
deleciare, nou cum jusiitia perceplum : consial et
, \ illud experienlia didicissc : urbium enim quaruni ,
dam pro juribus praepositus, et defensoris nnuiere
, \
susceplo isie legcs simulavit iia ul el sycopbanta*
,
naluram superaveril : nullus enim ullo modo neque

injuste incusavit, sed illud forsan ei irrisio vidiba
lur illis qui anle vos iniperabant: solum enim ac , , ,
cipere noverant: ille aulem iuter dantes non c r a l :
\
ideo isle quiescebat, alii vero faciebanl ut convenit,
,
digna iis quae dederanl : vuli aulem nunc eatndem

artem exercerc donum vobis offerens justam baberc
; senlentiam : num a le pelere quae ex malrc vc~
, .
niunl, iucipio ? Igilur si miraris pelilionem, verere
illam sermonibus.
.
9
XXIII. EIDEM.
,
Ego tuam epislolam libenier vidi ul coiivenit.
, ,
cuiii auiein laudare secundum meritum non babe , rem, parum abfuit quin libi eaindem reiuiuerem,
/ ! , ^ scriplura Hiulala : pcr eos ciiim quibus mea mi . rans per lilteras misisli, tuas laudes audire vide , \ bar; el mibi aliquid simile videbaris facere illi qui
, " .
mirabaiur Tbersiieni Nereo, pidcberrimo viriim
"
qui sub Itiuni vencrunl: idco pudor ine snpcrfiiii '
debai illarum laudum : non cxcerpio quod res
:: ,
inihi aflerrel gaudium : cpislola enim ab iis quibug
.
sciliccl laudabai mea, ornabaiur el ad majus desi
deriiun excilabal amicum : si euim legatos niittcns
, laudor, quis essem ipsc appellcns? Igiiur eo magis
; ,
quod uobilius esl dare quaui peiere, viiimis ra .
lioucm ()ui dare doitcl pra.slal illo qui p<Uiii : f,i
c-uiidissinuis aulnn yEnea^ pcriudc ac si jam acic" ,
pissct canlal : nim cnini jam nosliuiuin cxpericti ^ * ci
liani vcnciil, aquc futunim ac porac.iira itblimai :
1

2139

PROCOPIl GAZ.EI

2743

si vero anlequam arcipiat, sneclaniet, quid csset si ,

quod desideral obtiniierii ? oliu lua referens
; ,
supcraddei omuino, iia ul crleriior duplicare ne \
cesse essct graiias : opiimum voro Megaui, si pos- ,
sihile esscl eadeni die insiifuere intcr rhctores,
,
non nobis necessaria foret secumla dies.
.
XXIV. ZACNARIiE E T PHILIPPO
FRATRIB13S.
'. .
\
Admirabilem Jiiliantnn et aliler quidem dilige
bain : idoneus enim ailrabendi ad laboros prospcre
\
cedentein pra?ler degiderium : a l mullo magis delectains suin quod ex vestris litieris mibi nala esl .
, \
occasio : isliim enim si repreliendissem, ad Cinny
ram esse visus essem : postulal autem didicile uibil:
, ' ,
aed buic nie adesse et itlic volens, per vos speral
illud iieri, quod el ego omnino : al ego niliil uipole
non prxstMis poleram ; quoad consistoriamim quid U .
'
6 ignoro : Roinanum eniin per orbem effundii
* \ , \
meam fimam : pcr vos aulem el nomen mihi pla ,
cel, el d.vinuin vore ipsuiii vcllein esse : el vcreor
.
appellalioncm, cujus officiuin esl mibi iiicoguiiuiii :
,
si vero ei ovecla, fnit tibi ad majiis fonuna, per,
. taiinn ul novisii in prisiinis opcribus, ne
.
ilirusotiem con-isiorianuin (e appellem.
XXV.

'. .

ZACIIARIiE.

Pairia, cum Deo eiiain s i l addilum, bencvolis

vidii uos oculis : amicos cnim oblulit quales opiabam vilorc : brevi auiem iiiierriipla ibeaira ad ine
fouipiilii ct plausus concilabai : el ine quiedam
fama pr; veniens per omnia celcbrabal ora, ita u l
ct jnvcnescere videar : et niens cxaliaia esl plausi- C
bus, et snpbisiicum aliquid sine arle liabebam, ui
ipse diceres: lu quideui igilur cavillare similia :
cgo auiein nou lolerabo non clarus esse, el faslum
superexlollcre, el legem ariis meae sequi : quae
quidcni igitur mibi per jociiin dicla sinl, ui libi e i
cavillandi ut mos est, maleriam pncbcani : te
cnhn juval inc cavilliri, illud liabe nolum, alios,
imiliis laudibus cumulatv.

, ,


, \
\ , ,

, \
, .
,
*
, ,
.
<7 .

X X V I . PIIILIPPO F R A T R I .
Ecce libi el iiermii alias miiio liileras;

quid

\ *
passus nescio, iieriim sile : sienim quieii va , *
care dicis, sed libi omnimode ars lucrum afferl,
, :,
, , , * -
iuiruin quidem opinor quod ne brevi quidcin tcmporc per toftm annum nobis lomelipsum prftbuc- jy *
. ,
n s : sed congaudeo lccuni quod iu ncgoiiis verseris : si vero propier divitias, uisi proplcr ariein
, \
silos, cougralulor libi ea do rc : non lamon vel * l<Mii W. laiilutn diipscere ul supia nos cxlollaris,
, *
r.i'0 aiiiplius videas eos qui eraul olim amirissimi : \
< t cerle inbiavimus a le liileras : el ad inare pros- , \ piciniiis, non minus ac Pbilis. Deinoplionlem vo- cans injublum el amori correspondere nescienlem:
) \
nim illc sponsus essel rccenler el Pbilbdi ainorcni
,
augorcl, abiil tlialanium niiplialem relinquens : isla
* ' lamen itiilem augebal sua vicc spes pra?bi ns : ul
\ / , ,
iitCin igilur vices ropendil ei abiit, il!e quidni
! ; sUtim clamavit, el Pliillida sia vice non vidii :
, \ ;
Vuuh atilcui ad inate versa Ibbal, c i na\es uuaie ^' . *
k

27U

EPISTOLE.

2712

, rabal nc qaa ipsis Demcpiionien> iransvchcret .

, .
sed quod inter nos, opinor, non niinus niirum eat:
iinus enim non volebat adbuc prodire, tu vero nen
lniuere procul absens liileras.
\
XXVII. CONSTANTINO.

Adlmc apud Nilum babilans ptricbras bas aocepi
,
liiieras: quod aulcm de illis a c c i d i l , non bene es .
sel silentio praelerire : ul c n i m milii i r a d i d i l illas
, \ ,
qui f e r e b a l , c l addidil unde e s s c n i , me subiii ali .
quis amanlium affecius : subilo enim prater mo
, \
duni aberrans, jam le el adesse m i b i omiiino pu , ,
labam : ei ideo, cbarissiine mortalimn, iuquic .
bam quam absens iiimiam inferebas I r i s i i i i a m ! ct
,
niiuc ad le desideranles v e n i s l i : ita ei s i m i l i a sa^pc
* \ , ;
ilerabam, praeseniibus rei suspicionein prabens :
\
quid igitur pateris, dicebam ? uon eniin certe libi
,
ei praeseus isie occurrii : menle autem recepia
, \
moeslus evasi lanquam aliquis c laula spc tlclur , \
balus, el subito lacrymans, agnovi quanta vi pollei
- a m o r , et esse aberraiionem q u a m d a m qua ratio
,
levalur : cum aulem epistol.ini solvens eonsid**rab a m , delcctaius sum perinde ac si a praesenle l i , , \
bens rccedcrem, quem el iteruin sxpe non fiiisscnt
,
allocuius, el fuiuri me solliriiavii dcsideriiuu.
XXVIII. ULPIO.
'. . [Band. .]
Mirabilem slrategium et aniea jam amans, nunc
\
ei adhuc magis diligo, quia nobis ad inviciHitr a
, \ ,
lilleris exorta est occasio : primiim enim sileniiiim

,
abrumpens Iradidil iiobi viain aliqtiid libi di' \ , Q cendi: et loqncnlem vice u a andisli : si vero tibi
\ \ ' ,
voluptali fuerini nosirai liltcrse, observantia co!o
,
illarum causam, jam quidein vobis graiiam proii ; ,
tentem praevenientis siudii, magis aulcm annuu ,
tianicm beneficenliam, ad linem graliam addurtu *
ram : sed oslendisti aliquid forte conira ittjijsliiiaiu
, ,
conimiilenies, ul omues scirenl qualcs inscius l u - berem amicos : veslruin auicm fratrcu ct anu \
quam hiinc viderem cognoscebam : mamfesiaxit
" \ enim ilbim roibi saepe Tama : minc antcni iiiagi*
\ *
miror cum experienlia novi : quam vidcns lo p<*r
\ , '
alterum corpus babere existimabam, c i qnanquaiiv
.
longe absis, nobis adesse per aliam spccicin vidcbaris.
X X I X . SOSIANO.
\ .
Decebalme confidenlem saluiein a (c pelere : c l le
^, D
diligenler incumbere ulrique conveuil, mihi qni ; ,
dein dicere quid necessariuni essei, libi vero ser:\ ,
mone vulgare quoad le : Siralegius enim niiiitiavit
tnibi lanlam a vobis adbibitam fuisse fesiinaiio / , \
nein, u l lis finein babueril el viceriinus: sed el
\ ' \
negoliis baec evenianl : lanla cnim (iducia per lo
.
spero flnem ul et anle (inem jam vcrba qu:i:rani
,
quibus graliam profilebor.
, ' .
' . . [Band. OAYMUIijL]
X X X . ULPIO.

Mulla crimina quac conlra le iiilcndcranius eflu ,
| i s l i : cum cnim venii Siraiegius, liueras auieiii
, . f
baberet, rubore qtmicm siiperlusi fniinus :
; , \ quoniouo eniio noti ita cssci? sa'pe aulrtn efTiigifu
: , - ;
diflicilc captus esi : et impudciile.ii ipsum ev d i i i

87i3

2/44

PROCOPH GAZ.EI

Imiii.citm appcllabam, quod aJ nos adveniens, nibil , ^<w vobis qui cliarissimi eglis anminliavii, de qui, *
I * s*pe atidire oxoptnbarn : nllamen isle defen;
>ionem stiffirienier agebai : eienim causam affere ,
l>.il fugam, quod liilcras noit fcrret: el ilii quidein
, in liis erubesccnii veniam largiebar : dicebam au . " ,
teni infra meipstim quanta atifcrre el muiare lem \ .
pus noveril Quando enim nobilis Ulpius nostra?
,
anliqnae foriuna? pariiceps erat, amictis cral et vi ,
dpbatur, el nunquam in animiim venissel illuni
\
mmandum esse: ctnti aiilem inagnifieus exahalus
, ,
osi el magnuR evasit, inlolerabilis esl bona gaudens
. , \
forluna, ei eos qni eranl antea amici obliviscitur :
. ,
bona gaudeal foriuna tanltim, ei modcrale su^iiue
. '
bimus dcspccii : liaec ol similia diccns: mtilla con ' ,
Ira le inslruebam crimina : cum vero aliquis in- *
grcs^us a vobis episiolam iradidit, primum quidcin
[] , \
anle solulam sscpe inscriplionem
osculabar :
, * deinde in liileras incideus, dilalionis catisam

iuvcni, cl uon mediocriler gavisus SUIII : el mc
!
pnRnilebat vcrborum qme anle prolnleram : dice
lam atifem poiins, prob quam inutta suspicaiilitr
, ' ,
lumiines! admirabilem euitii noslrum Ulpium mii '
lavii itequc lempus neque forluna, sed csl bcnigntis
.
<t nie briirfaclorem esse non ignorat: sed p;riier ne iiernin silens nos ad accusaiioueni iulcndendam
iufcras.
XXXI.SIUNO.
A . V . SIAANQ. [Band. ).]
Quant.t spe no.- rjeceris dicere non posscs: cuni
, *
ciiim hiam epislolam iiiter niauus acccpissein, el
. ,
ex ipsa cogniluin fuisscl le panlo posl redilumm,
, \
Ixtnius siiin el animam prae vobiptale reoipiens in- Q pov :, \ *
qiiicbain : Jupiler, lisec evenianl : igilur animi
f l , .
siispeusus eram sitigulis dtebus el v:tnam spem
\ \
iticidcbaiu, diclilans : igitur unqnam videbo et al, ' \
loquar qui dndiim non venil, el iicrum iste ficbain :
, \
ciim autem tempiis essci contra speni, non scribere
* , ,
dignabar, iiiccnlivum, inquiunl, amoris illud fa, , , i ious, ut coiilemiii visus, ad nos festinares, volens
, ,
libi cxprobrare quod amicorum non liicimneris :
.
r.\ mibi videris Strniocles nobis rlietor evadere :

isie enim \iclis Atlieiiieusibiis el soriis ignaris,
' virloriain annuiiliavit; slalim igihrr nrbs commoia
, . ,
r s i , el ad bidos pra?cipitabal ei uiforluiiaii la?ta , .
bauiur : cum aulem vcritas cogniia esl, el rrori
, ,
jaiu non essol loous, ii quo aii Slraloclrs iiijuriam
\ , ,
frci, si duabns dicbus l.rliorcs por iue fni^li.s? ei ^ ' ; \ '
T

lnciiiin cral error : scd ciim malris causa oi rwgolii polior Pindaro apparral, lc vidrrrl cilins
palria ci us posl can.
XXXII. P H I U P P O F R A T R l .
Ecce libi ilerutti rpisiolani miuiuius et iterum
benc novi quare silueris : el si iuibi illud diccre
:i*gre icrenti iguosccn^, in pncsiuuplioiiciii libi
viirsa csl iudolcs, ct vis reinanero qualis eras
cl anica : scd licei IMHI marc Bospbori transfielavi,
r l rcgis urbein iugrrssus sum : parilcr ci ego rc
gem niaguum viilons, ct priiuorum logani cl 1113-
gislratum quomdam niaximum appcllaium, ci q<i;v
snnl niagnifiia pml vos, sivcrcm clis divcrc, siv
Isih. 1, 2.

.
, '
.
1

'. ; ^ .

'
* , \
,
,

'
,

\ ?? *

:.'.

.
7 T.JO ^,

5 - or

27*5

27 i6

EPTSTOLiE

, , \
, ; , *
, ^,
.
, , ,
\ * , ,
, \
,
, .
. $.
\ , \ ;
; \
; . ' ,
' , ;. '
\
, ), , *
. \ ,
\ \ , '
, '
\ \
; , ;
,
, :vc#iv , : C
\ \
\ \ *
\
; , , , \
' , \
, , '
* ,
.
'.

^.

iMnnen, supcrcilia all#vavi \ tmgnmn qtiid afleciabam, assiirgcus ad eormn quos \idbam forinnam, et qnse milii oliin eranl chara uiigas videbanlur : quippe igihir his caplus fueris, non dircrem
fanle quomodo liaec pcrforre vitavissem, st
quoddam ratioctiiimn, scilicel non essc idein, c
optimp, opiuioneiii cl forluiinm, non mn siiiuisstM :
S<d isia, til sibi sil siniilis, feitur, cadil s;rpe r l
iiosira irridel : illius aulotu Dominino esse r.ouvcnit
snpietilem nec CMIIII cxall.iiur cousiirgcrc, ncc C U H I
cadit corruero.
%

XXXIII. ZACIIARLE.
Accepi amicum et fralrem qtiis cvasissem cxprobranlcin c l cogi(anlc:u niliil liabera quid dicainus : Quid vcro diris? RlxMorcs nos sumiis et filianim pain*s iiittiiaruin : liitcras cnici ila nomiuare videbaiur : sed si li.fc dixeris olim, tiiiuc
rcrlc win amp]iiis ; scd eslis quidaiu ex vobie convicialores, el iporem vclerein amoris ncgligiiis:
sol si quis essel pocticus, Apollinctn rerle ei
uitisas iuvorarom : daU mihi, dicens vos vocare e.l
libcros. ei non iiiimerilo videri <lelicias: nunc aulem aliquid oflingam poclinnn, c l inagniiiu, ei magiitmi jnramenlum dicu, diiqne losles sinl, quod
ila sit apnd nos in alicubi aflirmaitir : in amicilia tioslra revereniur el memhiiiiius amidssiuios:
q:id igi'nr, dicis, boc silcnliinn ? limeo nn iniqua
foriiuia in uieos genitos iiivcbalnr : el ad t mcas
dllo filias ul libi aliam uiodo feranl : ol f TIO
inanus alienorum islas lulenint qiu qua3 el mide
esseni igaoiabanl : sed enini infeltx de
ct iinprtidens \idebar el judioor : alias quitfeiii igilur
qnis offenderclur leg^ns? scd bcri el anica inissa
fuil una quaB te mca ccibunina doccrct: c i iniuc ut
apparct, peregrina errai ci deserta : sed olim incidal in inaniis, et libe;is audiam : lua auicui dona
accepi el de bis Inetaius sum miiius ac Ulysses
Alcinol bcnevolenliam vidons : bic quidcm enim
illam solatn accipere eral, apud nos aiilcm duo:
quippe quidetu (u das, ego aulem accipio.
X X X I V .

EPIPHANIO.

Adbuc siles? adhuc inier despeclos uos liabo";; ^ ;

niiir? Nibil ergo antiqui amoris subiil aniiiiiiiu?'
;
\ , ^Crudclis lu el implacabilis mc ad iuemoriam revoca quod nunqnam aiuplius inibi similem spciu
* '
eripueris : scd flcbas, cretlo, ei vix abslincb is :
!
6iipliiruui confilcl>ari8 pimut abosl, ci aiilequaiu
\ \ * \ iti lcrram desccmleres : nnnc autem abiere I I . T C
, *
omnia, siles vcro lanluui : noslcr aulcm senud
03 , ^ ,
iiullus : si vcro siluerrs adhuc, exclatuabo iragico^o
, , , ' \
Jupiier, diecns el amicilia el verba : vobis quidom
* iujiiria fuil illata : mihi auleiii ipsi : injttriam au2 .
U\u iiifcrens iral cuiii me amicum vocabal : ituiic
n.im iton ampliu.
'.

7 ,

, \
:,

X X X V .

JOANNI.

Si amiciliain deccplam deinonslrct silcmium,

ncccsse esl nspie ad vcrba ipsam scmpcr roiislan;
Mqiiidom istis <l ab.soultbus cxsisieie probaliir,
igitur re.-tal ct malcvclmn amicum cxstiinaie (

8747
P R O C O P l l /1
27
soltim sempf r loqiieretur : sed nos non smmis la- ; * vl \
les amiciiiae judices : quid enim impedii nc sileus
?) 3;
memoria amicos videal? Quod nuac nohis inesi el
\ \ .
nnnquam ressabit: expcndaimis aiilem poiius quod
;
non dalrnn est omnia facere ui quisque vull : foris
\
enim soliiciiudines viia? el fuluri incerliiudo a l i '
quando raiioni praevalcnt : qnae quidem agtint; illa
, \ .
aulem deliberai ci persiiadetur : sic mihi, quippe
, , "
discere supervenit, (eriamina conlinua et propicr
, \ (.>
lia?c sollicitudines a principio me invasenml, nec
, \
me usquc ad iltud iempi*s reliqttere: qna? potius
, \
oporiebal alienderc quani suspicari an et ainici
ti.? consulcremiis : el nuuc jam cessavimus. Sed
. ', , \ , ,
Jnpiier, et amores clomnes qni amicilia invigi ;
laiis, persuadele meos accusaiores : nunquaiu ad
, ,
oblivionein ipsonim pcrveni, sed cuni ralione con- , ^ \
versor, ei diccre aliquid, et dicemes audire v i , .
ihor : el ita si eos ignoravero, obliviscar.
X X X V I . ZACIIARLE ET PHILIPPO F R A T R I B U S .
'.
.
" \ ,
Quaiilo desidcrio laboraverim, quoniodo posseiu
,
verbo exprimere, nisi forle siniilia passi fuerilis?
^; '
Qni ciiitii passus esl ad jndicanduin magis esl ido \
neus : talem auiem esse persuasuin babeo, c i le
, \ ^gem servare amiciiiae sinml ei naiur ex his qux
\
sciibiiis el suadeiis in veslris l i l i e r i s : mihi auiem
igilur pariler Iransfixo dolore, et aliquid similo * ,
s:i*pe dioere accidii. Utiiiam essem Perseus ei v i - \ -:
derer pemiaius aera scindens, et super mare ela, ,
tus, ul quociinqiie modo ficrei, apud vos essem el
amore fmercr : praiter naiuram quidem, sed est ( , , \ \
, ' ^
proposilum eonim qui uon ultra desiderant errandi
^ &
(acil.ier ci seminandi quse fieri naiurale esi : si
*
vero iteruni mihi fabulari deiur, jam el Abari s;ppe
invidi Scyibico qnidem et Barbaro, a!ias autem sa- , \ " , \ , ,
pieiui el si libcal felici: quippe sagitlani cogita;,
tione vflociorem liabens apud quos voltbat se con , '
lerrc poicral, el via longitudiiie nulla coiilrisla " -
baiur Abaris: scd quid ego quaj suni longe praner
; naluraiii qitaero? S Q I U I I I nobis rclinqminiur ad con \ "
>olaiioneui litiene : Perseus auieni el Abaris poe \ .
lis conccdaniur ei fabulis.
1

X X X V I I . EPIPHANIO.
Si dnm loqiiimur taces, scribis vero dum laccimis, limeo scribens, ne oporleal onmino aut loqui
cum tuuiis, aut lacenles audire : c l quidein lilleras I [)
miuerc, ul convenit iinaginati sunt bomines, ul
abseniibus iniaginem servarent pra?seniium, et d i cerent in litleris perindc ac si conversareulur: cgo
autem luam epistolain recognoscens, prai vobiplate
flevi, ei le prasseiilem u l consueveras videbar aud i r e ; el dulce stispirium trabcns dicebain: H;cc
esl amicissinia vox : sed obieslor per amorem
ipsiiui et vocein isiam si illam alicubi adbuc noveris et memineris ne niihl a liileris removeas, neque banc solam consolationem eripueris : ne unquam fortc invidcam iis qui neque aniare ceperunt,
quibusque non acr.idil siinilia perpesMS ingemere.
XXXVIII. Z A C H A R I i E E T P I I l L I P P O F R A T R I B l J S .
Ihium quenidam aniea vobis cotmnendavi pcr

'. :

, ; , ,
, , ^, ,
\
, \ .
, * \
, \
, "
. '* \ ;
, , >
,

, 5
.
1*. .

2T50

EPISTOL.E.

27

, ' priuiam cpislolam : non islnm accuraic noscens,

sctl ex iis qune simulabat, illnm pulans ease quod
,
non cral : latebal eniin, spocic quidem ^falsa bene
, ,
usus, lalis aiiic.m qmlcm illtiiu perbibuii experien .
tia. Gaza eniin cgrcssus, iimle expellendns erat,
, \ ,
apud queiiidain ex ainicis divmatus esi, tisqtie
,
dum ul a?quiun esl, fleret navigaiio : conHsns au, : \ ,
lem lege amicilia? et praler midias atias hac gratia
\ ,
acrcpta, cjns qui euin receperat perforavit domtim,
* \
et diviiiis quas liabebal ilhun spoliavii : ot ne in
\
siispicionein inciderei, erat ipsi clavis ad dolos
, \ ittsiructa : ciim iliius ope apericns , quft IDVM i l
, ,
* ccpisset, rursus arculam in pristino siam repnsuii.
Vix atiiem ipse vela fecit, el ad ea qnrc videbaninr
,
, jaoere IISIIS opmri impulil alque f.icltitn vcnit ad
, - rognitionem, quin conjcciuris coitiradicere possi
, '
liJc esset: lalia el ab boepilc mtmera percepil <
nrlaus , cimi pro qiiadam oflTniorum vicissiludine
, ' ^',
rapla fnii Ilelena : similia scribere addticlus siim
\
i:c inter vos coiiiifttis in coiifideiiieni a!ia similia
,
prxstarel : el quidrm de vobisqiierclur passus, de
lue aiileni vos omnino.
'. .!
X X X I X . ATHENODORO.
, '>
Libello acceplo, vobis quidem graiias persolve;,
haui iueriio : in ine aiilem gaudel>am quod mihi
\ contigeril vos cuin lales ahis in amicilia liabere :
,
tie me ferial aspero lapide invidia, ul Piudaro vide ,
tur: precabar aiilem et forlunam m olim milii liceret
* ^ nquas vobis repemlere gralias : qurc qiiidem supov, ofov , , - Q bilo proebuil oecasionem volebas, et ego jamdiii
^
quaeiens vix obviam habui : illum antcin qui eam
, babet suminalim adborlalus sum ul banc libi par * ,
lem traderel, qua el fortc iudiges : si igilur quidem
, ,
venerie ad nos, cilius pos^essioncin ex parte bono, ,
ris recipies, aiia quidiMn persuadens, quoad caciera
, persuasus, vuii Itx negoliationis. si non,ip.<e vc.
niel ad le lempore inviiaius, ul uobis ininliaiuin
esl.
'. .
X L . SOSIANO.
,
Aiiinirabilis Alplwxus aniiuiiliavit inihi te cn:ti
,
erga ipsuin fimse qiiem ipse quidem volebal : trgi>
( atilem illudaccipiens lailahis suni quidcm. Quoinodo
;) * \
ciiim non lastalus essem? 11011 tameti jam imbi el
* , \
stupenda res vidcbainr: si auiem mavis, et pravc \ - nicns exposui describens qualis crga istuiu fnisii;
\ \
ille enini dulriiabai cirtcrum :*n dirrrel sinuil cl
\ *
r-sii siletet : el foriimahim mc amicilia arguii, sed

pariier idein siiidinin aff.tras qnoad ea q<i%> a vobis
, ,
mgavi prsesens, \\\ ipse quidem inibi graics persol .
v;nn cl ambo rursuni vobis.
1

'. .
: , ' .
\
^ ,
* ^ ;
* \->
,
. , TTOV. .
1

XLI.

NLPIIALIO.

In quaiitas afigustias ^icveiierit Siepbauus, non

vos iguorare opinor : el (psoil neqneal prxsens
>poi perli<-er*i, quippe viia, parum alnsl, et ocido
casu privaltis fiiciil : mide ciiini>lcriiiin aliquid
proplcr neces.siiatcin fdoclns iti servorum cor.diliouvrn cuiivi:rsiis est : forle auiem nibil proderii h;rc
raiio, nisi a te oblinueiil auxilium qnod oiuiiibus
oblineie vuienlibus adt'S6C { orsuasum babeo : ^obis

7*1
P R O C O P I I GAZ.EI
2 *5i
euiin peierilibus, aliquis apud vos cuslodem, auxtlo
vniei opinor, ui cum miuislraiiiem babeai, 1 r i
- , !, ,
solum itutrial : sctlote eniin illinn nullum invc ., ;
,
tiirnlciii sirbsidium, flnem nugunim faciuriini;
^.
si vero aliquid bcncficinm expftrius eril, quo U r r a ; , , ntni gratiam nonnc pervulgabil? dimiliei euim,
.
rau!o, naturaleni inepliant til gralia? inbanreal.
X L I I . PALLADIO.
'. .
Veslra snpieniiac epislola visa quidei omnibiis

juxla morem movii la?iiiiam : cum aulem scripla
cognoscendo babucriimis, parum abfnit quin el
,
I ciymis ipsam implevmmtjs. Quortim cniin et
,
icudia cotnmunia sunt , eos si quid esi doloris \
parlicipes esse uccesse csl : scd vide per dos,
* , ,
ftuaniuni forltina agal inronsidcraie, non volens di- ,
jtidicare uirum malos perculere fcstinabil, an ooti , !
ira bonos lela entillct : si cnim virlule res pondo , ,
larentur, non profeclo injusia.ii fortunam pertiiits ,
aes ; miiic atilcm nxorom ddlcs, sapienlem qiiidem
, , , \
111 aoquum est, ct qnaltMii dccebai viro sapicnli
\
cousociari ; qnod vcro inaxime acerbum, mfantum
, \ .
mnlrem, ct infan:iiitn cgcniiitin malra. Q us ea
, ;
aiidicns, non flerei? Quis vero passus peiferal
;
, ,
consciitirc lccum? Pcrsoasum enim liabw
, ,
pcrindcar si Socralem persuadcns, anloqnam aliquid

passus fueris, iliud ipstim fuisse cxperlum rebus,
; muHa simiiia videnlero, nnl mulia narraia audicn ;
lem, qiL-c eniin res ftinesia nobis non abripil v i , \
lain? Qnid aiilem mari magis domiluin cxbibolnr?
Ille qiiidem lolliiur magmis, isle v e r o ad summila- C \
,
lem proveclus foriuna prodiiusesi ci cccidil : nnug
\
scnescil, morleni ul solalium poslulans; alicr anlc
,
jiivenlam ablaltis esl : uxorcm ducil quidam alius,
consoriem lamentatur : baec replent vitam : et Ho-
meri confirmare cogimur senienliain, neinpe qwe \
' , , ,
niliil debilius tcrra nuirial liontbie : midique enitn
observamr nibil foi lunati perinanere siciu ei eve- , \
, )
nil : sed si quid secunduin aniiiiinn sit bominibtis,
pariun, i i i q u i n n l , reniamrbii e i oimiia abibunl. Igi-
,
tur spatiamur, illud Dci providcnlia pcrmiui co W ,
iuedatur ei voluuiaic qnae omuino bene disponit
"
itoslra : qusecunqMe aiiiem perferre Detis dedcrit

fottiier, vincerc viriuieiu necesse esl, nec oniuia
Iradere fortuna : illud oniiii bonis gloriosum, ani- ^
\ '
niniii rebusnonobviis : itaque satis sillacrymarum :
.
uoti ciiim illani posiuiabis antcquam aliquid aliud
#

iialiuu paliaris : iniantibus auiem ipsc el maicr

r,l : c l Deus spes qnoad ipsos pcriicicl volmiiabi.
X L l l I . NESTORIO.
Gaudiuni atlulit (na jnriiiida uimis opislola, ex
utia parit* excusans diuuirmiiu silenlium , quod
quanqiiain sanpe scripsisses, benc inibi scilicci scr\abas donec litleras aucepi : cx allcra c l valde
r c p r d i i M i d e u s quod iu priucipio silciiitnm iitcusa
bam : li;cc duo niilii gaudium allulcnuit |>or < s :
mnmi eiiim cral alicujus non t l c i k c i c n l i s cpioad
jMuiros : allcriim non volenlis uiiqiiaui talis ocrur
irrc-viclns iuimrfui siloniium incubuns : cl vcllem
r

'. .
" \ ,
\ , \
; , ;
\ , or
,
* ; -
*
- ; ^
'.7. :;;) * ;
*/'.

EPISTOL.E.
275i
2753
>. ^ * ' \ S H I I J M T in loe vh:ci : e<vpi in.is liiieras :dm cl iliilicile : el primai tpias misisti ad nns
,
,
sccun.lrc vcnerunl : considercs igilur, si (aiiliiiu
ti^ ^> ;
acctisarcin injuria aifici credcns, qualis essem realiier passus.
'. .
X L I V . STEPIIAM).
* ,
Tu quiitem adbue siles, lu qui DapImsR babilas,
\
propeaqiiam illam loquacem et prophelicam. Ego
, \
autcm rurMiscirciimspicio naves, atienitis ad fulu \
rum faclus. Qua? qni<tem appelluiilur c l eccunda
, *
ei teriia, ei uihil aliud osiemlunl qiiam irrilas
, \
fuisse spes nosiras. Tui sileniii catisam invesii
gans, undique dtibius flucmo. Si cnim te aliqim
, modo conlribtavi (qiininvis nrinime coiilrsiaverin ),
' >
hoc abcundo nuferaiil aiirx : majorcni ergonibb., * miiins criminibus ineis subeo poenat, si leiton
, amliam loquentctn. Si forle qtiasi i!e'icalior d cas
, '
te non poluisse ad uiigticiit loqui; nos, lui judices
, facli, banc oausam iltiperamus. Sed jam ego rem
05
forsilan auguror, qitattivis Dapbnie foniem n<m
, \ , \
biberim. Oiceste pudere quoit ogo, lidem irans ,
gressus et paclis non stans, a duobus \t\ tribus

aiuiis bunc ipsurn babuerim libriiin, quem iiiin ,
liavrraiu ne tres quidcm meuses niilii reliueuduui
, \ esse. Id si ralus dixeris, non diuiius moa gaudebis
) ,
exisliuialione; si silculiiim pro pudoris signo lia
bueris, diulius bona frucris opinione. Ft*lo
, \
reui iribuo : (11 quidein libium nobis d<-disti, <u* , jus preiium mmdism soivi; sed incerlum erai
:> * '
iiiruin venderelur au cx mera darelur libcral laie. *
C
n
Ca'UTO(|uiu
nuiltim coiiimodis luis attuli delrimcii ,
ncc quaieHiis incciia c*l libri possessio, nec
, \ qiialcnus oportcl aliquid ex codem le discere.
<;
Verumiaiiun, omnibus bis nulla aitciUione dala,
,
cum roullis rcm libi privstitissem , si hoc facete
-
conccssisses. Niliiloininus uiiniine minim est b\
, ; * nioram ftnias ; quod si e coiilra produxeris ,
,
iii uiiliiatis res isla milii alTeret, quod oinnes r?' , ' - puiabo falln'cs : quoinodo eniin conlidam, lalia a
^ /.
ie perpcssus? N O H lalis sapiemissiuiiis Joannis,
,
qui, iiuo libio a me arceplo, allerum non ila niubo

posl inibi misil : ades inaluil coiuis videri quaui
, \ \ * *
librum possidere. Nec diras me reiiuuisse preiium,
*
quia penuriain vilaro volebain : id euim persua \ D babeo, l magno jiiraiueiito aflirtno. A l n o u
i?<.\i<xv oporluii inoras inleriiectere, cuni idem signiAcel de
die iu diem privare qiiam aegre reddere. Yeruin ad
amiciliain ne exspecies secundas liueras, ueque
.
aliquidaliud quaiu quod requirit (ransmilieada libi
bsuc epislola.
'. .
X L Y . DIODOHO.
, Qui banc libi fert epislolani, nou nunc priinuin
, ' luaui cxperieiur benevolentiatn ; sed priinam ad , >
buc iueinoraiis, secundam sumei experientiam, :u\
, \ ,
iil puio, forsan adbuc meliorein. Priori eniin ius esl, aflinis nosier mox vocaudus; posierioreiu
, \
vero suiiiel, cuin ad nrgoiium vetierii : qui au , -. ;
lem illuin venlurum bonorasli, quoniodo babebit
\ jam visum? Nain, ul spero, legum siatiui oecouo1

8755

PROCOPIl G A Z J E I

2756

miam moluroees* el Kngaam ao*os, iniquorum scrmonum fontes spumabis : ad qnid enini afiad
\
q.iam suggesio Attici ad memoriam adibis spectaio- ; tv
rem Hoc libi dicendum babeo, hoc adesl sperans * * \ '
alolesceiif; neque ego mendacii convincar, neqiic ,
:.
boc frusira speraieril.
X L V I . Z A C H A R L E ETPHILIPPO F U A T R I B U S .
<7 .
Yestrai epislolx* ei vesiram ergo nos benevolen \
liam osleudebaiil, ei a comilate non recedebanl , \ sapienli : utraque vero coinparaiiones cum altera

inmiuuis videbalur. iNec quia desiderasiis simplici- tcr nos babere voluisiis, sed nisi commodum insu- , ' \ ,
pcr esset, superflifiim duxisii noslro isum; nec fu- turi iiiccrtiiudiiie lerreiacti, ad uibein nosiram
, rodire ahnuislis. Sed cunsilii veslri modus futilis
' -
erai, ac rbeioric congruens iiiiaginaiioni neqne ,
nos audacter liurians, sed polius dissuasionis sus .
pecius, Veruin, lanium abesl ut cgo sirephum el \ ,
negolia amem alienamque invideain feliciiaiein, ut
,
conira/licei hic non ad voluni iaciens, undiu l a - ,
men reiiiauseriiii. E l nuuc, quia mibi nunliantur
\ quod decel facluri, opporiunuin duco vana
,
biinpliciier spe regalem videre urbeni, ego qui
, \
iiauqiiillitalciii amo ei pro sola felicilalc babeo, ct
, \ , \
Byzaiiiio ad ineutis applicalionem discessi, ut viani

tiivenirem a negoliis aliquando exeundi diviniorique , \iia fruendi. Piailerea, negolia non aiuando, eligo
*
quod do<ei : iiiliil cniin eligendum quod non ap
probel Dcits ; quidquid aulero nun evenil, Dei 11011 \ ,
babere iiuuiiu osiendilur; sicui ei quid eveniat,
,
illud, (ab accideulibus quidem sejuncium) Deo
\
prorsus placuil ul eveiiiret; ila, si quid ex iis quae , mibi miiiiiaiiiur, eveniai, siare sicui decel oportct,

sed quid conlradicam babeo: si vero haec meri sunt
, ,',,
germones, ac venial rcrum non conmgenlium ne- \
cessitas, id oslendil, Dei placilum, quasi vos ire ju- , ,
bens: nisi eniiu boc essel, in quibus me oporteret
$
requiescerc ?
* ;

X L V i l . DIODORO.
'. .
Pulabam le marlyrum apud uos coelmu comple"$ ^
visse, el aegre dare nobis (Vlicem lui aspeciuiu.
, \ *}
Tu vero (quanquam larva in somnis visa meiilo . , , irepidae, et auspicium formidans merito dicm ap- , \
pellas uefastam) tanlo laboras odio, ul propleiea
"
ne auiicos quidem videre velis; el osieudis lempus Q ,
irain auxisse poiius quain deslruxisse. Ua3C oliiu
$ \ tibi seinper praedieebani quae nuuc acciderunl: vi ,
dens eniin le nwlesios libi aversauten, ebeu! \, \
axpeeajpius diclilabam fore ul,semel a nobis divul- \ , , ,
s u i , jani non amplius videre velies. ipse , \,
Acbilles landiu iraius esl Acbivis, sed posiquaui
'
eos absemia sua afllixii, latideni iicrum cessit ul ,
oportebat ei mulalue est. Faio igilur gratias babeo , , \ *
quod non Tbeiyda babcas malrem, jamdiu enim per-
niciem nosiratn peliisses el itnpetrasses.
\ .
X L V H I . 1RELN^0.
'. EIPHNAItl.
Zonnami familiaribus moam conciliabanl bene \ ,
voleniiam, primum vos, el posi experieniiam juve ,
num nalura : luis cnitn per tc anuciiia conjuncti,
\ , -

2757

EPISTOLE.

2758

finaliler lii juvencs per seipsos milii inspiraveruni

*
amorem : comineiidal enim eos primuin sluditim,

studiuiii vero reprimere nescil nahira. Iia ,
, '
ciiamsi me non prannonuisse*, cerius fuissem illos
, libi geucre conjugi, indole naluram agnoscens.
*
Felix genus tumn, quod laliascilprodttcere. Scilo
-* ^/
igitur inihi in magna esse benevolemia hos adoles > cenies; si auieiu vircsbonac voliJiilati rcspomleiilcs
, .
babeain, boc in deorum poiestales reponaiur.
'. .
X L I X . ZACHARIifi ET PHILIPPO.

Pulcher Joannes vcsiram requirct benevolentiam,
, * \
lum proplcr geiius suum, lum propler mccum fa*

miliaritalem. Esl cnim fiuus Ltonlii, cujiis palcr
, ,
fuil fraier Dionysii, aviai noslramariii, vobis forsi ,
lan noii (ui, si cognovisiis, iii<!iiioriain ejus vobis
\ , revocem). Quod si b t c ralio non valerel, oninino
, \ ' \
lamiliarem duxisiis convivam noslram, qui npud

nic choro interfuii. Nonne igilur bcne excepltiri e3
tisjuvenem, cui oumimodas ob causas dcbelur be*

iicvolenlia ? Silet cnim dc ejus inoribus, qui omni^, \ \
bus vidcntibus pudorcin incutiunl: num scil anle, , \
quam loquaiur deceniiain observare, sermoncs ap
tat circmnstaniiis, inlellig*n!iam habel ailale supe ,
riorem. Nequam rero Tbcodorus, pecuniain nobis
,
pollicitus, a pacio reeessil : enni for.san poeniluis .
sel si in promissis fuissel veridicus et dicia ad e i frclum duxissei.
\ .
L. EISDEM.
,
Hursusnova vobis episiola, rursus aliud nego , ^ tiuin : videlur iue precibus inodum imponere nescire, sed praevenire sempcr posterioribus priotes;
. , ^ \ , ac probabililer inier vos rideiis dkentes iuihisalius
esse silere quain crebris persequi voslitlcris. V e '
rumtamen, eliamsi faslidium vobis preslem et r i . ,
sum tacere non potero, lanquam si dicatis atlis
\
\ esse seinper loqui exlra ariem loquens el quidem
agilur nunc de re ad meani uliliiatem spectanie.
'
. Eienim viri apud nos elccii cotuniuui mc decreio
, , - suprema dignaniur aucloriiaie: cujus quidem exercitium facile est, ac meliorem mibi vicium poiest

suppediiare; roganl vero anliquas confirmari pen ,
\ - eiones iisqui receperunl, et siiuplicius mulari no - men. Id vcsiram manel curam : hoc negolium ad
, \ ' ilnem durenies, pergraluni facictis et mihi el illis
, D qui per m e solliciianl. Si vero negligaiis, duplex
, \ , \ ' patiar maium, nempe quod spe fruslrains sim, et
* , quod sim per vos frusiralus : quorum prius pudorcm, poslerius iucommoduin mibi afferretis sed feli-j
* ' , , , - ces omnino erimus , Deo coeliius aiiiiuenle, vobis
ulililali serYienlibus, el decreia mibi sumnia po .
lesiaie.
'. .
L l . EISDEM.
Tantam nobis celcrilas vesiri studii movil admi
raiionein, ut dies numcremusex quo sulTragia misi, nius, ac lanium non inveniamus vos (empus v i , \
cisse : usque adeo solliciludine ?flici esl bonorum
, amicorum! Quippe qui lucrum b a b e i K quidquid
\ - sibi inviccm bciievole largiunlur. Yiiicrre a u i c u i
conccssis petila, ct plus pnrstare quam voluil pos , \

P R O C O P U GAZ.iU
Uilans, quaiiiam oslmdil

27C0

bonigniialem l Ergo ne- , <aCvt -

ipjc vos dcsinalis lalia !acre, ncque itos de iis

; ' * ,
.
'. .
.
I I I E R O N Y M O .
, , T u , , a nobis profncius, prior debuisii
, \ nobis scrib.-n, *l do< erc uo scire eupitiiiles an lai, , \
iih
h i c n t Ncpluiiiis, el navi iu3 n>arc sirave
n i , ati Alexamlriaj prosperc se res babuerinl, an in * N . I I I I I I f i d i c i l t T iransieris, an floride in lua
n sidentia ie babcas, an snpersiiit numinoriim my /
riades, au doiuus itia jEgyptiaiis alnnulel imiueri , \
lnis. \\,w scribcre debtiisli, ac proinissa iuiplere qtii- ,
Ims iiiissurimi lc rpisiolas et amicos iiiiiiquani obli\ , liiinm pollicfbaris. T M vro me eiiam scribenleni
, * despicis, dc.iigiians iuois respondere cpislolis, e i , / ^ *
w i i m jaui sc uudaiii tibi iniilo. Siadltuc silcbis, for \ s i l . i i lertiam adbuc miuciuus, doiiec te f.iclorum
, \ ,
pUvleai, luamqiie linguaui landein solvamus.
) , \

L I I I . AGAPETO.
. .
Peihus crgo es accusaiiunein subripieudi spera , 1
lam, ei in alios reioiqueiidi crimina quae alius libi
, \ , *
jusle iniendissei. Nani olim babilabas Alexaiidriam :
*
ti.u; vrro relicia silebas, el pro lua parle luameliam
, \ , \
trlabas pra semiaiii. Si*d feliciler fama, qttac iiihil
\ * '
liotitiui laUTc binil, ci iiiiruni babebant cur sileres*
; , $ ,
$t ad rile obsei vaudimi sacrmn illud Pyihagora? si \ *
lealiuin : at, inquicbain, rbeloris non csl silere. Si
\ \
vero lerram qiuu le ivceperat, lanquaiu diis invi, ' ^
sam et baralbrmna?gre palereris, oporlebal sola. Q .
lium, ab amicis peiere. Unde nullum ex bis pra>

icxiibns adiiiiuebain, scd dicebain poiius le snper , ,
biis*e, velciesque aiuicos jain pro nibilo repiilare :

quauqtiaiii rt-gioneiii liiam ipse babilabam, ac pa , \ " nitu aberai quin fialrem lnuin ridcrc nescienlem
* padagogiim babcreni. Haec mecum recogiians, non
,
ex!>pecias.<eiii le mouui subilo fore accusalorein.
, \ Undc inas liiutriis C U I M iisu a^piuicbam, ei mirabar
?,
qnod rbelorit-a laiUam pra's(arcl polenliam, ul ad
* ,
4icfe!isioi)Ciu recurrere cogerer ogo qui oliin verba
,
iua rriiiiinaius eram. Sacra isla sopliislica ne v i , , ,
ris qHulem 'jusdcin artis parcil, sed eos ad
\ (
glaucai Palladis iiibein, ul aiunl, relegai. Mei ergo
) ,
liiii (sic enim incos vocabas ^ermones) ad le irc
\ .
verenlur, qui scis cliaui latcnles dt*legcrc mcndas. ^
'. .
M V . liOROTHEO.
"
Me jam paraluii! .' huu rtspoiulfie cpislol.e,
, \ *
ips^ piaevenisii ^ciuiidaiti niillendo : adco in ipsis
etiam lilleris viucere fosiinas! , iuquies, cur
; .
taula mora Cur illa scribeudi dilalio ! polest
, , \ ;
tiomo quidquul vuli f.utuv, sed ijeiesse esl ccdcre
> , ,
ei iiibcrvire uiiliiali ci patere circuiii^iauiiis :
' \
<jtiab quidem non danl quidquid cuique hbei, sed
* ,
quud ad uiililaiem neccbsc esi mensurare. Hacle' . *
iius igihir iuvitus ei a-gre silui, ciun praeserliin a.l , ' nnralioni babeaiu luum bludium qnando apud nos
'
eras, ptTsovcraiiieui etiamposl luuin abituin luam
, cr,a me beiicvoleniiaiu, exorluui couira lc odiuiii
,
ei ajiiiquaiii nialiiiam. T u , vclut sapieas
\ voJ
1

2761

EPISTOLJE/

- 27G2

;, \ factus ilignius loqncbaris, nugis circa ba?c valedixisli, ac maluisli omnibus minorari, ul imisas
,
lucrifaceres. At tuinaui ciiius fruaris musarum
, '
amore, el tanlum capias quanium volueris, ac le
, \
facial prxcedena accusaiio, si quidem vera sh,
\ ,
aajSieniiorem, si vero falsa, feliciorem ; iia ut tua
, ,
deinceps vita jam nullam subeal falsam accusatio nem, sed idem iterum videafis qui fuisti antca :
>
sic enim unilis duabus exlremis medium periine
iw utraque parle percussum.
.
'. ).
L V . STEPHANO.
" $ : ; ; \
Adbucsilcs! adbuc nos negligimur! Olim l a - \
men frequentee millebag nobis l i t i e m , et Jucun
dissimum bonum eral te loqueniem^acpe audire;

sed nunc eubilo ailefr, et illa voluptate privali su
. Hnc igitur ex libria luis cepi tililitalem : bos
, \
enim querens, cbarissimum omnium mihi amicum
amisisse videor. Tu polissimum hunrc niilii librum
$ \ ,
aufer, sed de tua benevoleniia mfoime deAcias;
\ \ ,
- sin minus, saltem in amicilia perseveremus, sic
\ enim nibil passus mibi videbor. Jndica vero mibi
\ - quomodo se babeal scbola, an multiiudo discipulorum ad le audienduin confluat, ac inprimis an divi*
, liis luxuries, ei residua tibi pecunia per millia nu, . merelur.
.
NCp. .
L V f . SABINO.
,
Si amanftbtis unica dies ad senitim sufficit, sup
pmare non valeres quantum senuerimas. Olim qui: , \ - dem felices eramus, te videnles el tua anrptactenles ;
, ,
ei erant nobis omnia oiilia, aspectus amoenissi
* ,
mus, sermones audiium excilantes, airirmis benc \ , volentia; prodigirs; ac ei quis quid pulchri cuperet,
, eatia erat le solummodo aspicere. At nunc confo , \ slirn omnium egeui aumus; uude in saimna neces
stiaie versor, et fabalam dicam : Persetis ille esse
. . . (1) opiarem : forsan enim roibi darelur paululum vo \ ... lando meum solari amorem..;.. 5uccessit ira, ecce
\ \ enim ala? dcsiderium
et fabulafaclus sum ; et
... \
quidquid cupiens animus..... vofebat : jain vero
. . . gavisus est eo quod vidissei in somnig... *. visui;
. . . \ bene auiem habens enm qui fori hanc episiolam
el confirmabts illam quam babebas benevolenliam....,
. . . ' ,
ai acceperis btterag a nobis, nibil non facile fa ( .
ciee.
L V H . HIERONYMO.
'. .*

Quol a te accusalionibus impeiimur nos vaui"

, \ \ \ - Joqtti, nos sophistaB, nos surperbia laborantes sub
* modesto liabitu. Nec possem referre qnot crimina
in nos congesseris, quasi occasionem jamdudum
' ,
' auspicaits linguam conira nos acuendi. Unde ne
, justum quidem practexiam allegans, in mcdio pro , , , fers quae olim nescius dissimalabas. Quid enim, dic
- mihi, quid mirum, silibi scribens, hancadbibuerim
formulam : Procopius Hieronymo salulem? Wuuc
; ,
etiijn fuisse antiquum inorem tuic confiteris. noii
\ . ' , ,
licebai, inquies, nunc vigenlcm transgredi cons n .
tudinem. Ergo eiiaiu vitio rcrle si quis rcgnanie.u
,
m M S

(I) Madore aliquol verba cvanuerunt.

PATROL. GR.

LXXXVIl.

2TC3

rROCOPII CAZ.EI

5761

rirfit' molliiicm ad piistinam gravifalem rovorarc *

vrlii, ac si quis nnsicam iu rantilenariini incpiias
; , \ /
riilgarein prolerviam cadentcm ail Trrpandri

nuisam reducat. lpse aulem nnde nobis amicitia
, , ,
di^mis videris, si qnod verbum diieris Aliirorum,
( \ \
ei laudalores invenis, lanquam e\ anliquo more l i , ciiiim sit impleri quibusdam verbis communibiis
\
casque in rosira ferre? Quare igitur juveiii assi- \ ; dens credis aliquid magnum ad Aristidis Magni

confrrre siculipse loquaris? Ut quid Polemon asia , ;
ii( is commentis veterem purgavil rheloricen ? Si
'
lunc exsistere forluna lihi dedisset, forsan accusa ; ,
lioncm, ut pulo, advereu* illum intenlasses ex eo
* ,
quod consuetudinem iransgressus ad anliquam mu- , ,
\ Mcam redeundo tbraso esse volmssel. Atqtie u l i nam mensa eliammim vigeret laconica ! ulinam ,
\ \ !
nobis viclus essct, ut olini npud Pt:rsas, maza, aqua
\ ;
01 tiasiurlium! Haec vero qnis nunc vigcresinerel in
lerra quae le recepit? Non propler patienliae trans- , '
gtosKionem, scd quia (alia a*gre producil suis ba- '
biiatoribus lerra. At nibilominus ipse molliiiem
/
/Egypliacam discens pairios descris mores, lu qui
,
fon^ucludinein s e m r i prancipis, eiiani plus qnani
,
decet. Me aulem ibrasonem vocaro, quia nomcn
,
luuin post nieum forte scripsi, boc congruil iton

benc scienli quod primum esl ordine non semper
* ;
cssc primura preiio, non vero cnnvenil docenli illud
Domoslhenis in quo se cxcrccre solenl pueri, vidc- , \
, \ .
liccl aclionem, quamvis posieriorem ordine quam
,
eloculionem et geslum, priorem tamen efllcacia
esse ac mcliorem.
Quod si prdclalain formulam C
prorsus superbam esse arguas, locusesl eos eliam,
qui biijusmodi in6cripiiouem olim usuin adbibueruiil, in superbiae morbo simul mecum comprebendcre : quorum caioros pra-termillcns, Socraiem
cilabo el Plaionem, qui pbilosopbiam lam alle
promoTcrunl. At de vaniloqmnlia ex bis ipsis inicllcxisti. Cave aulem ne in lemel evagincs proverbii gladium. Num igilur idanliquo usu rcceplum
csi, viilelfcct quod le, denave vix egressum, staliin
clanioribus barbaris proseculi fuerint iEgyptiorum pueri, el cocius adfueril baud miuor quain cutn
oliin ciirms ipsis prosperus Apim adveberel; ci
quod de istis animo clalus' inibi parvam babilanli
nrbciii vile nomen dcdcrrs, ac simpliciores libi visi
fnerinl pairia c l uxor et puer ipse; meamque '
pbilosopbiam promeris liabueris deliriis, quiamibi
non a&lrepebat vox sensu carens, Jupiler! ei
barbara Jingua; ac le poliBsimum repulaveris feli iem, si plcnapane ei carnibus libi domus oslcmlobaiur? Vides quanlulis elaius fueris, lu qui niibi
t.tiuc superbiam exprobras. Il.ec aulem dicc, pcr
(bosl non quod lua dicla currigere vclim (nequo
etiim boc incaj cssc pliilosophiae arbitror), sed quia,
possitu, inodcsiiorcm libi liuguam osiendcre volo.
Venun, ul non viin vcrborum nieomm obslupescas,
ljnge absii ne lalia uobis exprobres ; nam, obielor luiuu iN.luni ci favenles libi Gralias, tuain epi-

\
,
\,
\ ,
\ \

,
) , 6 \
" \ \
\, ,
\ \
*
( !) \ \
, \
^ \ , \ ,
!
(
), '
*
, ^

\ ; ,
,

2TC5

EPISTOLJE.

27CG

; slolam publicis iradldi sermonibus, c l in medi.i

' .
Gaza aptid oinnes sermo de ea eral; ac pergralum
ernl ine luis lillmsibvasonem vocatnm fnisse; ego publico eram ludibrio;lu in sermonibus felix dicebaris.
N H \ .
LVHI. ORIONI.
Scmpcr te ferens in mcmoria pene mihi adesso
\
pulo, el otniiia adcsse arbilror;, et mibi memori
, \
omnia laelifica succurrunf, mores bene composiii,
,
lilierartim smdiiiin, animi moderalio, ac inpriinis
, \ ,
sapienlia inconsullos piventutis inopelus coercens,
, \ , ,
Aique mccum aliquando recogilo qualis fierct sibi*

nict reliclus, qui nobis omnibus speciantibus taleni
!' se oslendil : vincel enim exeellenlissimum conira
, ' seipsum obluclando,ulpalealabsentibus nobis illum
,-; , ,
cerlo virtuiem propler ipsam coluisse, qui ne non
;,
* , qnidem speclanlcs verelur. Qnamvis aulem luxu*
riosam babitet civilatem ei mulia habeat corrupleM
; \ ,
exempla, ob boc ipsum acriori cum aemulaliont*
,
volnptaiibus fesistil.Quis enim aiblela cum viclori

ambitione Olympiam veniens, cerlaminis magoiiu \ $
dinem facilliraam esse occasionem persuadebit?
, , # ; ' - nonne contra exercitia sua augebil, el praecedenlia
confirmabit majoribus ? Tu, obduclis sensibus, fer, ; \
reus ad omnem audiluin aut visum faclus, oslendis
,
malorum rnolesiia non vinci sapienliam, sed digniora
\ ,
appelere. Imo, eiiamsi dixeris Sircnas vel conver^
$, '
lenlem omnia Circen, vincet novus Ulysses, modo
* ,
usus mo/y, id est, ul puto, illa qua praedilus est
,
ratlone; modo seipsum virluli alligans, ei Ua mulia
, , ,
rapienles iransnalans voluptates.*
\
, , , ^
.
LIX. APOLLONIO.
' . .
Timidissimus Marlyrius, dives quidein virluie
*0 ,' ,
foriuna vero pauper, indigei veslro subsidio. MaxU
,
inam habeo, ul ait, ex praedecessoribus experien*
, , tiam; caelerum, me facile perswasit scientem quo*
,
modo manum porrigas omnibus relevari opus ba \
bentibus et vos ad auxilium vocantibus. Nam apud
'
nosilla tantum reperiens quae nec viressufliciunl, nec
' \ ,
$ , * niorlem impediunt, ad vos speclat, in boc uno liberalionem adesse malorum putans : cum studioso
' , \
excipe, oculum convertens benevolum et ad me ei
\ ' \ * ad leipsum et ad bominem in necessitale versatum.

* , ry Confidenier enim dicebat le, Jiiteras a me si accU
peres, nibil non facile concessuram. Mc aulem
, \ , \ eubridenle, et inierrogante unde id scirel, sponso
rcm de fuiuro se dare parabai. Imple igiiur spes
, ,
illius, ne non, necessitaie iierum urgenle, sponso^
, '
rem de fuiuro se dei me nibil a vobis esse obtea*
.
turuni.
L X . NEPHALIO.
'. .
Veslrae lillerae ad convivium jain nos convocant,

ac domum nobis praparari dicuni, et orania qua
* \ \,
conlinet, communla faciunt. Sermo vesleroptimum
\
mibi affert minlium, el benevolenlia veslra sum
ntam mihi movel admiralionem ; alque mihivideor
* \ )
coelum complevisse, episiola? xhabita proportionc,

Veruni, quominus binc recedain mulia mibi obiiani
*
1

8767

PROCOPII GAZiEI

2 Cft

impedimenla. Tu airtem, - oplo, prosperare, vince \ ;, * , *1

* rcoleslias, ac memento solummodo praseniium.
; ,
Quod aulem tuis lilieris nos dejectos erigas, hoc
,
salius duco quam Polycraiis felicilatem. Noslrum
,
enim audiium viri simplbiores commoveranl, libi
, ,
videlicet diram accidisse calamiialem; ac de te
dicebant, Gapius est inier vendendum, in obscuro ,
\ * \
inclusus est. Et U l i a narrando, teslcs producebant,
5> '
quos tilinc venire audacier afBrmabant; alius alii
,
cnarrabat, et per omnesfawa baccbabalur. Vetmm,
, s l a i i m ac l u a m recepi epistolam lanlum injusto r u niori conlradicentem ut a J coelum amicos vocaret, , \
confesiim gaudio cxsullavi, c l mendacii argumen-
lum babcns, ubique illain praedicabam : iia ut qui
olim fueraitl audacissiim, nuncmocsli pudore suffun- , , , derenlur, in terram oculos defigerenl, ac de fortuna ,
qtiererenlur quod non diulkis in oblivione delilufosem.
L X l . SILANO.
Pulcher Macarius, studit morumqtie graiia mea
fruens benevolentia, mihi aitulit vcstram episiolam;
ego Tcro, characteres primo aspeclu agnoscens, ei
inscriplionem osculans, siatim ininime curavi in
ipsa scripta peneirare. E l conlinuo cycmis meis
accinuit auribus, ac veluti pennas venio credens,
omnibus se dedil accentibua suavissimis; Itram vero
lusciniam agnovi vere fuisse Atbenarum puellam,
et faciam esse avem, ei aiticum servare melos : sn^
hujusmodi figura ipsam depinguni episiolam bumanae litlera?. Ego auiem boc deleclaius maguum
spiravi, ei in memoriam revocavi priscam feliciiatem, ul nobis invicein obvii fuerimus juxia Nilunv,
ul mibi dederit forluna te secure frui, ui le amisso
afllictus fuerim, ut gaudeam le nunc recnperalo;
per tuam enim epislolani le jam possidere inilii
deor, el meam confessus sum gratimdinem ei qui ad
nie illam altulit. Qtiam felicem, puer, aiebam,
habts familiam 1 Et illi exprobrabam quod se ad le
perlinere non detegerel. Quid faciaui? qui possim
ei tanium presiare quanlura cupio?si graliludiuem
ad bonain Toluniaiem mensuraveris, nihil uon a
nobiaacdpiei. U i awlivi aulem le nuptialera ferre
juguin, vola fudi ul luos viderein liberos pairem vidcniibus pradicanles.
L X I l . DIODORO.
Quid libi accidit, lingua muliiplex, qui atteclamabas contra silenles ? Eorum quae exprobrabas
ipse convicius es, el lemel inscius accusabas, et luis
illaqueans caplus es reiibus. Tibi accidil quod fert
adagiimi: c Exprobrans quae rpse fecisli, leipsum
aecusas, misque caperis alis. llaque, si boc decuis861, tuain tibi omnino remisissem episioiam : forsan enim scivisses le accusatorem fuisse quasi ipsc
reus non fuisses, et nuuc deliuquere quasi n i b i f
cxprobrasscs. Ineo amein maxiine peccavisli, quod,
induere affcclans colburnos valdc pulcbros et pedibus concinnius apialos, romcedise vult usus,
agresies istas misisii lilleras nomine et salule carcntes; ei de, isiis lamen magis superbiebas, quam

SA'. .
\
,

,
,
\ ,
,
;
,
, \ / *
\
, \
, ,
,
\ , * \
, \ \ \, '0 ,
, , I \
aot ;
\ ;
,
* \
, \ ;
.
\ !.
\1 r o u T O , \
;,
\ , \
&
, ,
, *
< ,

-,
\
\
, , \
, , , \ ;

27C9

EPISTOL.E.

2770

, " iUe Crcesus rnirabiles Apollini laleres largiei'.

Patet jampridera le, ex quo carmina illa composuisii, opiare semper et aucupari oceasionem, ut,
\ . . . ,
\ *. , advcnlanle coetu, bissumptisprodeam coram boum
ccrlaniina speclanlibus. Unde, tuam r.upiditaieii
,
. cognoscens, progressus sum, juxia Homerimm
, Ajaccm, magno incessu; ac terraro sirepilu quatiebam, convenens ad pedes speclatorem ; et, si quis
\
aspicere nollet, istum pro insolenti babebam ct
> \
, \ - fiuem videre cogebam; et, nemine inlerroganie
, \ ; , unde scenam babuissem, clamilabam : Diodorus
, \ dedii; at ab omnibus superveniebal mihi slultiliae
ludibrium, libi aulem benevoleniiaB commemoralio.
' \ \ \,
Hujusmodi fruclum ex luo speciir.ine collegi, quanquain pene supra capul ambulaverim, ut luum I I I U R U S
, \ pukbrum praBberet epectacubrfii.
, .
. .
LXIII. EPIPHANIO.
,
Exislimo le talde admirari cur jam nuncscriberc
\ incipiam : cujus causam si quaens, bsec est. Sirate , gins serroonibus advereus le dimical, ronviciis ag , \ gieditur,ellongam expllcal accusaiioncm", acdomum
, , \ - meam elegil ubi discrimci judicarelur.' Qitod vcro
, maximura est, peritorum tnstar rhetorum, non
, conlentus esl praesenlibus solummodo criminibus,
, sed miscel velera novis, et antiquos reducit sermo, \ \
nes; imo in leslimonium adversus leloiam Alexan ,
driae urbem suscitat, equina referens speciacula,
, \ , \
el lalorum 6tudiun),et popularcs deequis sennones,
\ , \ et mulia alia qnxcunque illius lingux occurrunt :
* \ Q
, \ \, \ \ .

, , \,
* ,
, , , \
, "
, \, \
aot
,
, '
\ ,
; \ ,.
.

eliamnum vero dicil (e ab equis vebi, el cursu

velocibus assidere semper, ciadulalorum arle erectum fuisse qui prius veniri indulgebas. Non possem
una vice dicere quidquid socpe sacpius meis auribus
insiillabat. Audi causam : Nudus sum, inquii,
quanium ineo est, ego : unum mihi supereral vcslinienlum ad sepuhuram; ct per isium mibi perdilum
fuii; nam linum fabricatum, utaiebat, sumens ut
cssel specimen et exemplar vesiimenii manibus
fainularum suarum lexeudi, Iro nudiorem me esse.
non adveriii: jam longum eflluxil lempus, ct spes
roea semper difleriur. > Si igilur velis linguam ejus
iuitiorem facere, el meas liberare aures, quam cito
mitte vesiiinenlum ; si non, non valco diccre quid
diclurus sit, quia eiiam uon babens uude iiicriuiinelur, in loquacilaie vitam suam rcponit;*si quid
auiem justi profilcatur, dicas illi auimuiii in lingua
residere.
'. [Band. [.
L X I V . GESSIO MEDICO.
"
Gavisus sum eo quod pulcbrum Doroibeum, qncin
,
vobis per lilleras commendaveram prius, eunidoin
.
vice versa vos ipsi mibi in episiola commendavcriiis:
* qnid eniin magis indicet lilleras nostras spcralmn
; , obiinuisse successum? U l ad nos perveuit, noleb:it
\ , qnidquain dicere, quin le mibi gralissimum ciTicere
, \ ,
cuperei, luoruraque bcneOciorum iuemoria la:iarc , , \
tur; ac le frequenlissimum in ore babebat, ut bemv
. \ volum, ut optimum, u l lingua el nianu E&cul.ipi
- proxhmim : usqueadeo medicinae asperiialem veairi
sermonis gratiae tempcrabant. Talia loqueulis clo

1771

P R O C O P I I GAZ/EI

2772

giis ego prsccurrebam, priusquam audiiein iua \

aiTuus;el : cEum fcrs ad glaucacPalladis urbem, > ,
, \ ,
Jlli aiebam. Sed eo ardcnlior eral, el aliquid novi
* . \ '
se addcre pulans, id apud me jampridem repostlum
iiiveniebal, lum libenler silebal deinceps ; posl- ',' , !
qnam dictiiaverat se gralias babere diis, quod lalem
\
obiinuisset magislrum, de quo omnia dici possunt
, \ ,
ej nibil novum nunliari. Tu vero le loluin da juveni,
.
qtii etiamsi nibil aliud baberei, cerle scit mcminisse
bcnefaclorum.
L X V . ANTIOCIIO.
'. ANTIOXQ.
Quaiilum Circa le s-pe fallebar ! Putabam eniin
" \ \ I
le, vix e medicinali victu liberalum, ad nos ven ^
turum deinceps, siveul pbilosopbiae lc dares secun-> \
t!um lua promissa, sive dunlaxal ul nos vidercs.
, \ Tuvcro nobis morasnectis, Alexandriam dcsiderans, ^ ; , , \
ct quasi Lotopbagorum lerrae inbaerens. Sed niea
. '
gralia sine MacedonU urbein muliis regnare bpori ,
bus c i Nili marisquc ptilcliriiudine gesiire. Si
\ t
tainen hanc ipsam urbem Musse habiiant, me eliam
, *
babes laudaioreni; sed bajc sinl ad quicscendtim
'
.piid nos ct ampleclcndam iliam quam sa?pc spe-
ravimus pbilosophiain. Ergo reliqua mcras vebil
,
ineplias rejieiens, imilarc Ulysscm ad verain liha . ,
cem rcspiciens; ac iiilnl le impedial, non lotus,
, , * '
non Circe, non Calypso, sed quanlo inajora fesiinas
,
ad bravia, lanio Laerliadein supcremus.
.
7 ' . .
LXVI. STEPHANO.
Nibil, ul videtur, non aureum eernis : boc anlem
, , *
ipsuni le exlollil ei elalum facil, et auraiis iniagi- Q \ , uibus tuam implcl itnagiiialiouem. Ex quo cnim
. \ libi ad cxcusandam moram scripsi non omnia nobis , , '
, dare circumslantias, sed ea qux ad necessilalein
, , ' ' cp
1'aluin mensural (per necessilalcm inlelligendo, non
\ ,
iiviiiarum penuriain, sed illud in quod a forluna
, \ *
dncimur); lu in aurum lolus insiliens, mibi compaii
\ , xidebaris indigcnti, el qua2rebas solari conferendo
,,
philosophiam diviiiis, perinde ac si ego genicrem
, (| iod non Croesi talenlis abundem : bunc libisonum
6 , \
:ures siiburranl, et omnes dc auro loqtieiilcs audire
libi videris. Quid, per Jovem, le in bujusiiiodi bcne- , ,
volciiliam induxil? Quomodo me excusaicm a scri- ;

bcndi inora, pccunia? indigeniiam allcgando? lanquain si imilio circunifluere auro deb< rel qui epi- ; ; ^ stolain m i U i l ; imo, si quidem aliquid aliud, scribere D . \ \ ,

tisl indopcndens el a Pluli diiione liberuin. Iiaque

iiK ns uia passione laborare videiur, nain inclinatio
* p
iu aliquid omnia in boc couverlit, el illusnm liabet
, \
aiidiitiin. Ac vereor ne, si dc lyra loquar vel equum
\ , ,
noniinem, tu rursus auniui audire libi vidcaris, c i
\ aliossulari quairens ipsc medico egeas. Sic pueri,
liicr tecum lydere coaclus sum, mcisque liiicris in , screrc r.ijus quos cobibtii luam legondo episiulam.
,
Tu vi ro, dcliia passione paubiium remiliens, scribc
* ,
deinceps sapienlioreni cpislolam.
.
L X V I I . DIODORO.
Timidisbimum Timolbcum sua quidem ind)b'S nd
quiciv: imiiat, molcsia vero forluua viai infcrens

'. .

,

773

EPISTOL^E.

2774

\ ; eumad vosirc cogit. Iluicenimeslpater reruni unitalione in penuriam dejcctus, fralres auiem ei muliiiu \
dine ei aelate ilbim gravanies: cum cnim sini nmlii
\
ci annis leneri, a patris manibusvicium exspeci.ua.
, Hinc multi credilores, qui quidem sunl indulgftnirs,
, *
uno lamen exceplo. Isie auiem ex inforiuuio lncra lur : quain enim illis vix reliqtiil forluna, doinuni

a tol creditoribus bypoiheca affectam, hanc sibisolt
,
appropriare praetcndii, licel pecuniam ipsi debiiam
,
,\
excedat; dum requiriiur ut vtd emptorein ducal ct
,
ex loto preiio quod suum esl assumat, vel accipiai

domu8 pariein crediio suo correspondentem. Islo
? ,
vero ementium praeseniem necessilaiem pro lucro
\
ducit, el forluna durior est. Tu aulem da egcmi
, linguam in auxilium, judicem ei paraudo indulgen i
perseculor vero juslam experiatur necessita, \ , lem (ipso ejus animo mitiorero) vcl emplorem ex ,
spectandi, vel snmendi banc domus pariem qtiam
\
debitnm requiril : ul adinireiniir el tuum praisidimn
, \ .
et judicis sentenliam.
\ NONNU.
L X V I U . NONNO.
, ,
Tu vero quam diligcbas renuisti, majora c u p i c n s

el ad sacerdoiium propcrans. Ego vero luaui p u l \,
chram comam seinper admiraius sum; nunc liuico

ne sil libi impedimcmlum voli. Cum ctiim v i d e r i s
\
tercpus pra3sens illabi el celebralos crines casuros,
, , , ;
de passione dolens, crcdo, fugies ct quaires iiiier
\ * ,
sacerdoles speciosus tponsus videri. Et rursus, si
, fors lulerit, virginein libi despondcbis, ei a p r a D s e m i
\ matriinonio amoreiu ad s a c c r d o i i u m iiansiHeiiiesn

babebis. Sed t a n d c m , e x p u i i c n l i a doclus, desine
, circumfcrri
* , ,
\ .
L X I X . HtEROSYMO ET THEODORO.
'. .
Haud ignorabaii* sane sapienliam vcslram quae

\ longo abbinc lemporc alionun sermonibus ad utt
, , - pervenerat. Gujus si nou proprio inluitu teslis fui,
faina recie ad me pcrlaiaesl avum ex oilicio Irgem
monslralurum, palreui clulce conversauiem legiim
,
ausleritatem obsequio suo miligare, ct vos ex islis
\
, ..." omnia fcrrc quse illi praeoccupanles . . . . sibi
pariili sunl. Quem sermouibus aiioriim ccguovi
. * ,
nunc expericulia uovi; Beata, iuquam, urbs in qua
, , , ,
, - ^ geuus lam venerabile et iilius a paiic priiicipatuni
,
oblinet : beali parcntes filiorum qui vila: spem iu
* *
nobis posuerunl. Utinain vobiscum csse poluissem
ac veslra frui discipliita ! Sed muiium boininibus in
desiderio est pairia,et (eslis est Ulysses qui ut hba \
cam viderel Calypso dospoxit. Ineuper non licero
\ ' >. - mibt videtur urbem alienaiu sibi usurpare praelcr
raiioncm justi. ldeo mibi scrvaiC aniiciliam; avele.
" ' .

L X X . HEKMEiE.
'. .
Veslram magniludinem ex liileris ad le missis

dignovi, jureque vos ob sensus admiralus sum ac
, ; ^
Boiyiorum urbi congralulor quod^alc babeal sub

oculis proposilum virlulis ac cloc^ienlix cxeiDplum,

\
Decsl vocabulum. * legitur vocabuluin.
e m

775

P R O C O P l t .

2776

prasertiui cum tonlraria sinl (cmpora. Sed fiuerc \ * \ , \ ; tuis virlulibiis ct fruclus ex lua sapieniia urbs
\
percipiat. Mibi aulcm moleslum esl pali iam despi .
cere quae a vobis accepil exemplum. Si enim vos
',
unia tentalis ad illuslrandam illamqua? vosgenuil,
(|iiomo!o non bene mibi essel ea faccre quae facien- \ *
t.s vos laudavi ? Sed et mibi usurpare quod felici ; ) \
ler oblinuil aller, a ralionabili affectione videlur
,
alienum. Reline, optime, luam ia me ac in urbcm
', ,
benevolentiam.
.
L X X l . ORIONI.
'. OPIQNI.
Inulile pulo scribere bomini qui appwfcum ad vos

cogilai facere, ui bymenaeum canal pulchraque vir- , $
ginis fiat sponsus. Juslum esl amanletn sibi com- \
placei-e in laude amica?, ob quam absens corpore,
^
aniore in inente irepidas. Ad nos moveris el parva , '
tibi videnlur praeeeniia buman felicilaiis iudicia*
, \ ^
Sola libi urbs locus esse videtur luarum deHciaruui
*
et Byzaniio fere veoerabiiiar. Timeo ne multe desi
derio evanescenle, neque amicis valedicens, subiio ad
, nos niillaris navigalionis diuturnilatem accusans.
' \ ,
Sed haec quidem ludenlium. Tu auiem aliquaudo
,
saplenii consiHo redibis ad filioruni procreaiioiiei
actus.

.
L X X l l . ANATOLIO.
'. .
Mulia stint mibi praeclara quae educant adole
scenlem; primum el qnidcm inaxiinum veslrae pie \
latis lilicrae ; deinde bonus patera prima experieu ,
tia ad indulgenliam propensus ; el pracler lwec di- Q
Scipliuae lex, slriclam exigcns ratioiiem si quid
,
convenieniium neglexerim. Brevi etiam el adote* \
scenlrs studbim piriein nen miiiiiiiam obliaebit. Dc
caHero nobis impelrale a Deo auxilium quod soluin
, * \
ad feltcem exituni ducere poiesl proposiliun.
\ .
LXXIII. DOROTHEO.
. .

Perilus es alas cuicunqiie volueris circumponere
, \
subliineinque in alio slauiein oslendere. Tuis liue , * ,
ris quasi ahiius eflVcius (ubicunqne enim esse v i , ,
dcbar, ul dkis, fama) perambuJabam cjvhales om ,
nes quas Ixtniines incolunl ei squo ad barbaros
, \ \
deveni wenic levi actus, eionines pnpuli mibi ela \
qiiemise corouaiu dare videbamiir; ut uiio verbo

dicaiu, per luam epislalam qui eflectjis esscm igfio
rabam, douec deus abquis alas luas mibi absiulii. D , Pcngrinaiioneu meainagre cessaus,curbaec paiior,
, , ; iiiquam? Consitlera scribemein, recogila benevn, \ , \
lenliain el admirare quanla persoadere ecil aiuici \
iia3 desidcrium. exsislenlia in animuiu inducil,
\ )
falsa ul vcra facil exislimare; exinde puto non
, \
posse laudibus saiiari; quamvis omnia facile dicat,
\
illa commodis minora videntur. Mensura tibi lau
dum scnsus, qui nibil ad laiidem suiliccre pulat.
,
Scd pro tua amicilia, desine talia scribere lioinini
' , ,
parvo qui iu aeipsuni respicii suisque erubetcit
, \
blierig.
( 1 ) .
NOTJE.

(1) Poel banc adDorotbeum epislnlam, alia seribilur iu codice Laurcniiauo adcuiudem, lcbto Bau-

diuio, qna, inciph, . Uxc qui-

377
EPISTOLiE,
LXXIV. PANCRATia.
'. ^.

Noli optimus videri, eed esse, ail i*chy1us, ali y i p ;, ' ,

, quem lauduresibi proponens. Talis nobis apparaisii,
non lanium lamen boni ptiblici zelum osienlans
, ut amicitiam negligas, nec loco tuam circumseri, \ - bensbenevolenliam, sed meliorem esseet de leipso
victorem contendens. Te in corde meo nec poierit
. * oblivio delere. Sed in menle mihi vcnit semper
quid socralicum dicere meique sum oblitus, quasi
\ , , \
Pancralium non noverim, cujus lingua cum musis
,
sallat, el virltis quasi lerra roaliliae impervia sa, ,
crain babitat animam. Bealus igilur ipse qui lot
\ babes rara ei singularia. Urbem babitas communem
, - eloqueniiae matrem in qua borae benignae inler se
foedus inierunf, quatii dulciter irrigat niare Nilus , , \ que sicul amans amicam ampleclilur, eX ex undique
\ lucos, arbores ei segeles oculis varias proferunt
\ \ - gralia?. Scd Y o b i s Iteus felfcilalem augebil, virlu *
tisque pra?slabii niercedem. Amicos fac beneficen , \ - iiie. tuae parlicipes, lanificans nos lingu;cluae divitiis
,
el exinde ad nos miileus opera lua. Non enim fas
, est abscondere ea quae aliis manifeslata mulluni
.
alfcreni commodum.
1
.
'. .
L X X V . GESSIO PERITO MEMCO.
*0 Qui banc vobis ferel episioiam a malre vdia
\ \ ,
enulrittis c l in oninium neccssariorum inopia edii ; ,
caiihs, nec a juvenlute erectus, aul in liberiaie
, ^
posiius a^endi quid vellei, ad ignavinn declinaviu
* ,
Sed sortis injurias corrigere volo.ns eloqueuiiaeque
^,
cnpidus ad lingnam veslram pelliiur; el ex ea snfli \
cienlem ad boneslam viiaiu sumens occasioncm, m
, ,
videre polerilis, el affliciionum linetn oblinei>s, ve , *
slra disciplina suas speseriget in fuiurum. Vcstraiii

disposilionem et in indigentes compassionem cum
, \
bene noverini, illnm ad vos iniitere jnveuem IIUH
, ^
timeo, loco magnx inercedis maleriain ul ilerum
, *
possitis iaborare praBsiaus.
.
OCp. 1111.
L X X V I . PHILIPPQ.
,
Consilii inopia laborabamu8,omnem diibiialionoi
,
susiulisli scribeus le velle bymenxiim canere fdio ,
ruinque palrem ficri. Miilionnn sermones fama
.'. \ - ^ pnccurrens alios alio sparseral. Cum owinium audiebamus narraliones, silebamus, luoruni ignoran ,
les plurima, linlcre videbamur inleriOganlibus, ei
, \ ,
iguoranliain cousulio ftngere. Nimc nulciu iis quas
, \
scripsisti recreaii, libenler veloccs Pcrsei alas niu \,
luareuuir, et niare transitientes ad lc veniremus ul
, \ ,
sacruin videamus ibalamum el quod oinnium esl
, ,/,
jucundissimura speciaculum, bomincm ex pliiloso , pho amalorem facluiu. Quis eniin crassum d i c c n l
\ illum qui sapienter respondet ornandam esse gene, ,
rationem , qui convivium pro sua parie ordinat
' , \
conjugique debiia reddil. Caplus es, cbarissime
* , ,
77

NOTJE.

dcm deest in codice Valicano ; vcruiulainen in Lauiemiauo vicusim desunt rcliquas qua3
bcquuoiur OIUDCS.

Valicaoo

2779
PROCOPII GAZ.EI
278)
et landem novisti amanlium sagitlas; pulchra lua . "
, \, , \
nympha, aiunt, per graiias, ita ul a pbilosophia

abducere valeat amatorem. Tantum tiliorum sis
* ,
paier virtuie genuinorum, u i dicit comoedia ; et ct ,
tius ex vobis videamus puerum qui vullu pairem
,
prxdicel, praserlim ipsi sit mansueludine, magua, .
uimilatc, cl aliis virlulibus simillimus.
'. ,
L X X V I I . IUERONYMO.
' [\] , Quani magna de Nilo senlis; nobis occurris in
; ,
mcdiam agens iEgyplum quasi oblilus quod lua
* \
charissima yEgyptus, Ui polesialem redacia fuerit.
,
Sopbislicae sum luae liuera faslumque Gorgiac re I ,
doleni. Si verborum luorum bene memini, Niluro
,
dicis per lerram irrigare et navigabilem facere re gionem olim perviam.Sed hoc qiiidad te qui Mercurii incolis urbera quam nec Jupiier pluviosus , , \
aspicit et quam praeierlabens Nilus in aliam ferlur? ;
\ ;
quid fruclus colligere meniiris? Nisi serpentes
colligere dicis et scorpiones omneque agmen isiius- , \ *
, , \, \, , , ,
modi? Quorum ab uno, ut videlur, olim vulueralus,
, ,
Ho! bo! aiunt, clamavisti; cum autem inlerea
' ,
niensam Jautam vidisli totus in islam illalus et ei
scorpioni valedicens, illud foriecomicum ei dixisii: \
Nnnquam eiiie le morluus cssem. Hxc oporlebat \
,
scribere,non alicnis sesc bonis gloriari. Nos silenlii accusas nihil nobis dicens. Gerle plura dicenles , , \
invenies et nobis non dicisCoibocidem cum sopbislis
* ,
irridenlcm fislularum alTectum. Vale, tu et Glius el
* ^ , \
uxor : puero Alexandro ne gravis sis, adolescentiam
\ ' ,
violenler iraclans.
( .
1

'. ^.
L X X V M I . DIODORO.
, \
Famosum accepi inandatuui de quo cuin jam
, ,
pridein vocem eniiseram, silebam, oblenli non mmemor beneficii neque Geromii musac bseredia ,

obiilus. Solis enim vobis successum prabuii eors.
\ , *
E l quis palrem vesirum cum videril per vos non
; '
satiabitur desiderium ? Pcr imagitiem fidelem quasi
ad originale bcne deductus, gralias silenlio solvebam, ,
, ,
ne loqtiens minora volo dicerem; el apud me libi
recensila manebit gralia major qnam apud regem
Persarum qui scil bonorare prodiiionem ei Pausa- * \ , \
niam Medorurn parles ageniem. Quamvis oplima
\ , .
obiincre velis, cbarissitne, el operibus animum
osiendisli mihi, mis^rabilem erga me emisisli vocem ^ \ ,
ei a menie mea maxirae alieuam. Gorani judice
, \ ^
ipso me pauperem vocas. Quibus maxime iudigna-
lus sum, quod ex aUiludine pbilosopbi* decidens ' ,
lam diviilis inhias ul vilia bumiliaque verba pro- , foras ; neque meam dignitalem respiciens, nec sa- , , \
pientissimum Diogenem qui in pera nuda maxiinas
. \
divitias ponebal. A l tandem quainvis a?gre fias liber,
, ,
orbem universuni paruui ad virluieiu conferre
pulans.
,
.
L X X I X . MARCELLO.
'..
,
Pra}seuiiaruin liltcraruin causa non fuil audaoia,
nec decori terimnis slandi ignoranlia. Sed vir leo '
Ha codcx.

2781

EPISTOLiB.

; \ , ^
,
, , ,
, ,

,
\ '
^,

\ ,
,
.

278

aihicus elomnis virtuiis pleiius qtiem ul promiesiones libi facias negligeret inducere poluertint nec
recens ex ^Egypio advenlus, nec jucundissima soliludo, nec inaiis impedimentum, nec iiincra longa:
unam vinutem noscens, suas scilicet implere
promiesiones, el omnibus se pari modo affinem praebere, ad le nunc lolus respiciuSed et nunlialur ad
nos cilo venlurum. Quod facile credo experienliani
ex promissionibus tibi factis sumens. Superest lamen iit a le relineatur; et deeeret nolle cogere bombicin qui oibil tam reformidal quam nccessiialem
iransgrediendi quae imperaia sunt. Miue ergo cilo
virniii qui tuam in me bumanilaleni commemoret.

\ 1?.

L X X X . SABINO.

\,
Tu vcro mihi pauperlalem in opprobrinm verlis ,
/ \ ^ f
exitiosissima libi esse videnlur divitiae; el hoc
, " \ \ sane maximum ; Irus cgo snm apud le el necessila \
tibus quolidianis prope indigens. Quid enim non
\ ,
diceres cum de viriuie simul el pbilosophia exciderist
,
miserans super ea quae essent adiniranda, magnis
, \ Nijnibusdam privari putans eum qui alius est el le ^ ; '
vis el malerialium pondere ad infima non illatus :
,
Feliciiaiem venlre meiiris, opinionibus bominum
,
dodilus , immislus iis quae loqui non liccl, judicia
,
pcrturbas. Plebis negolia negligis, divilum pnlsas
* ostia.Si quis taittum scit convivitim apponere, tuain
, obiincl adniirationem. Fcsla libi magnifica, vesies
, , \
variae, incessus vcnerabilis, aspcclus buc illuc tff
, \ - C sus. Ubique libi aures, Midas, si quid dicat nu!iercula (abernaculum luum admirans. Scd usquequo
vov \ , ,
longo somno irreiilos, quasi quidam Endyinion ad
virtulem non assurgis; desine laudem adcorporalia
,
biare el in temetipso carccrcm nmrire. Desine au , ;
rea somniare, argenieos mouies tibi effingere, nien , \
teque mullas volverc dignilales. Inleriora qualia

nulii amicorum. Sed ad nos fuge, si tibi vidaur.
, \ ,
Comrnunem pauperlatcm ul Deum reverereet aman\
teiD agnosce. Tibi niagis obsequelur quam nobis
\ ' ,
teque adbuc a se amalum iri promisit.
. \ : ,
\ \ , \ ^ .
e r a

'. .
" , ,

,
, \ \
. \, , ,
,
\ \
, \
, * , ^ , , , .
. , , , ,
, ,
, .

L X X X I . DOUOTHEO.
Nisi experienlia didicissem, nunquam credidissem
Laularo ine ex luo discessu afllictionem accepiurum
Ex quo abiens inc dereliquisti, non cessavi lecum
mente redire, porius el mare in meipso describens,
el iieratis vicibtis dicens audi mc, Neplune, qui lerrai
ambis, illum secunduin libi mare dare precabar ;
dies navigii notabam digilis, el iia toius tccum vcrsabar ut si quem tenlarem appellare , sa^pe nie
laiuit Dorotbeum vorare; ridebal ille, ege vero de
errore dolebam. Si ignores, scilo quanlum in me
pbiltram injecisti : ssepe cura aspicerem aliquem
procnl venieniein, le, bercle, videre pnlabam, mcniis
voluniaie decipiente oculos. Ab errore vix liberor
dum liiicras tuai, qtix medelam afferunt amori, a o
cipio.

2783

PROCOPII GAZ.EI

2Bt

' . .
L X X X l l . STEPHANO.

Tuain celebrilalem denunlianl o m n i a in quibus

viros bonos cognoscere subfdslil; sicut experiorum
,
tesiimonium, superaiiir aciis scrmo,posique resesse
Tideiur; studium quod semper erga me, maximo ,
meo bonori, babuisli , nunc praescrtim plurisfacio,
\ * cum lantum virum mtlii comigeril juxta brevissi, ,
mum via? inlervallum abesse ; quamvis simplici \ *
bus liitfris ulerctur , non
possem respondere ,
jubenli ; adeo magna milit incumbil moleslia tua dis-
cessioue afflicio, el omnis vitae luae virtuiem deei , \
derans, et qua?cunque praevewiens denunliat fama,

experientia fundata ; ila ul parum abesset quin
, . ;
cuin qua forie indutuseram vesle venirem familiari ,
bus meis non valedicens. Sed qua?dam cogitalio
,
subit in me excitato , censenti nihil despicere ^ ,
palriam, in qua primum solem vidi, el pulcbrius esse \
erga illam, quse jusia sunt, servare, quam auruni
,
possidere ; ei lantos exteros circa me praesentes *' ; .
coDleinncre,

. .
L X X X I I I . PETRO.

Gralus Epipbanius cui tuis liueris magnam bene ,
volenliam tribuis, roibi amicitia vincilur; m a g n a m
in omnibus diligenliam oslendil, quae sunt juvenis \, *,
non manifestans, sed lolus litteris dedilus, reflexio- , '
niqueinlenlus; quod argumentum est calumniam
conlra illum fuisse inslructam, falsumque illud v i - \
deri quod oliin dcnunliaium; oliosorum enim isla et
\
nienUs ex irrationali otio in ea quae non deberet, illatae,

Isocraiis obediens praeceptis, ei consumens otium Q * & ,
viigcaudiendo sermones. nondal caluninialori moii
vum nierilo caluniniandi; quanivis ipse sileal, viiam
,
babel ad laudem induceniein ; ulinam juvenis magis

iiUendalsludio,noslraquedeilIospcsnonsitfrustraia.
,
\ , \ \ )$.
'. 9 .
L X X X I V . ZACIIAULE PHILIPPO F R A T R I B U S .
,
Admirabilis Timoiheus, hanc ferens episiolain,

uirique veslrum scribcndi in prsesenii esl raiio;
\ * \
patrc orlus mansuelo maximeque tranquillus in se ,
ipso genilorem circumfei*, moruni verecundiam
vullu suo manifestans ;erubescit enim subito, si quis 6;\
, ,
illum laudel, si solum aspieere velit. Hic proplerea
.
regiam urbcin venit, indigetque vesira aucloriiate

quibus polerilis, auxilium facileilli praebenie. D ^ , \

0,
, " .
'.
.
L X X X \ . HSDEM.
, , ^
Pracsens anmis, ut videiur, fretjucnles a iwbis
reces perferel, juslas tamen, c i digiium laude prae- , \
lextum babenles, si quis bona menle praedhus, et
,
moribus Grsecus, beueOcium se praeelare malit
, ,
quam priorem acciperc. Ea porro imprapsenliarum

mdigentia. Nilus, vir celcberriiniis, qni vitam Deo \, ^
consccravit, in urbe quidem babilai, malre de ipso
' ,
soliiciia, Hlius senectulem siniu) el inde orientem
, '
inflnuiiaiem fovcns. Nequc tanten niinus quain
, , ' *
Illud facienles grati erilis viris bonis, quibus nibil
melius cogtioscilur quam colere viriuiem.

EPISTOL&.
2786
1785
!( mulii in solitudine dcgenies propter pieUtem cele , bralur. Gum aulem domum acquisicrit, quac locum
, excelsum propinquum habct, vicino quodam improbo ulitur, quae fcneslras contra jus omne inno ,
vans, presenli quidem tempore profilebalur uibil
,
, obsiaculi fore eas aedificare volenli. Nunc auiem
cum ad opus seTmo devenit, feneslras impedimentum praelendil, qnasi jusliiiam repelens quod i u *
novans jus praelermiseril. Cum vero aniniadvertat
,
\ - se undiqire a jure exlrusum, ad polenliam confu ; - gere excogilat, atque imo viri cnjusdam qui jusliliam semper diligere staiuil.IIIura enim praslau, ^
, tissimum invadit Neslorium, non adesse boiniiiem
; ^onOdens. Propinquos In auxilium advocans, prc \ , \ ' ^ tium sibialiquod ad nocendum sequitatis famam (ffinx.it; et ad injuriam mateiiam capil et propiias

laudes undique spargere nililur. Sed poslquam ha.c
' ,
per
nos didicerii, niinis prohibebil eum qui pcr
" -. * .
Virum jnris observantissimum injuriam facil.
L X X X V l . ORIONI.
nq\
.
Tlle qoidem (dicit) se discipiina? laoe tribttlurum,
^ . . . ( 1 ) '
tt . . . \ si oporlel scripta (mea admiralione prosequi), et
baee dicens de {lua) scribendi (ane> non errat).
\ . . . ;
Virum quidem propier banc in vos benevolentiam
. . . mlratus sum; non aulem illius (miror) prudenliam

i
iis quae vobis tribuit. Srlenlio utor erubescens, et
. . . * \
nibil sapiens scribendum babens. Vi niim ci do. \ oq) ,
f ciissimo Platoni videiur, noscere virlutem noii licct
ei qui non per opera ad virluiem propcral. 'Quod
, ^ \ \ Q auiem scire non licet, de boc loqui me pudcret; el
idfaciens simifcis essem, ac si quis musfcam ne per
' ,
somnium quidem sciens, deinde se Orpheum esse
, *
dicerei, feras lyra mansuefacieniem ; at vero si
* &,
, \ oporlerei inarumenla ailingere, risum staiim j.tciantia nioveret, et on.nia sane facile rcdargueren [] ;
tur. Non igitur qui sum, is a tuo avunculo exisii
mor.
Alrquid ei scepins ex amiciliae lege dixisli,
, '
laudandi mei gralia. 11 le aulem non amorem consi ,
deraus , sed ex operibus verba esse dicia putans,
,
mc talem esse exigil qualem me verbis eflmxisli ct
\
lui mcndacii raiiones repetenlem.Tua aulemverba
,
sane redarguo, cum non possim virlutis magisler
,
fieri. Postquam vero ad (e mcae lidera? perveniunt,
,
videlur
quidem rursus mirari, ne leipsum menda .
D cem fuisse deprehendas.
L X X X V H . DIODORO.
'. .
Laceris Euripidis vesiibus, qua3 duobus obolis
" (5
einerenlur, meam domum implesli, vencrea shw
, ,
rhyibmo opera miliens, ul le ea vocare juvai, v[
, \ , \
ralceamenia poesi careiilia, et Iphicraiidas de qui' ; '
bus eliam ingemuissenl duo Ipbiciates, quippc quua
.
Auicae signum nou feraul. Non euim graliam qtiam \
dam el fatnem apis Hymeuiie praistani, ncc A u i , ,
cam ad spectaculum clamose vocanl in qua! Mara \ \, \
tboii ei Salamis, el viri liberialis et gloriui amaniee
\, ' uon, bercle, ea qua? apud vos est musa pcrlecii sinU
... '
Vcbira eninivcro alia prudcuier silenlio legam, ne
\
ISOTJE.

(1) ln liis lacunis corrupii madore codicis pauca verba perierunt

2788
2787
PROCOPII GAZ/El
quid inscius dicam. Talia sunl quidem lita dona. ,
, Nosira vero ct ipse laudares, cuin adeo venlri in , \
dulgeas. Gulosus enim cum sis, et vcnlris explendi
,
curam habcas, el escis magnam felicilalem metiaris, si quid forte jucundi venalus sis, prolimis , ,
exlendis linguam ut quidam Ajax ingeniem cly- "
peum. Et lestis esl hora qua p l a c e n t a m apud alios * ,
.
abripiens, totam stalim in os immisisli.
LXXXVIII. CYRlACO.
'.
111.
Quanlas filii palribus gratias debeant, non ap" ^ ,
priuie scire iicet, nist quis et ipse filiorum pater
, \
s i l ; ex eo cnim amore quo filios compleclilur sciet
omnino quales in ipsum fuerint geniiores. Qid
,
lamen musis indulgent, ct ante experimentum ra tione verum dijudicani. Unde decet teerga pareules , \
talem esse.qui forte plus quam cseteri benevolen- =\
lisc largiunlur. Quaproplcr ine ad banc scribemlam
,
eptslolam nioverunl, mercedem palernam a te re \
peientes, ul non erubcscas lalem esse qualem te , ,
volunt, el Dcus le in finem lulertl. Tunc enim ipsis , mors ipsa levis erii, scienlibiis qualein sui generis , \
reliqiierint succcssorem.
\ ,
.
L X X X I X . ZACIIARLE ET PHILIPPO FRATRIBUS.
\ .
Qui eam pro vobisaccepil cpislolam, Pairis opiimi
,
cl jusliiiain cotentis el inler omnes jusios celebrali
, \
iilius est. Quandiu Mercurii (emplum frequentavit
adolesceus, el naturas vim oslendil et ardorein in, , \
trepidum. Et nunc ad iniperaiorem asccndil legibus
\ sludere yolens, ui prodeai orator, vilae iiislilulum ^ , p
corporis specie revelans, et lingua verba proferens.
,
Non saue juslum erat iiiius ad vos profecliooein si/ . *
laulio praeterire, qui, cum omnes a mc informalos
,
lanqnam filios r e p u t e t i s , ci i n illum non quamque
\ ,
oblinere bencvoleniiam cxhibebiiis.
\ .
V - 1.
X C . EUDEMONI.
*
Celcberrimum lcrium, cum q u i aptid nos Ilalornm lingua rcos defendil, el bonis moribus magis , \
,
quam scienlia o r n a t u r , non puiavi ad vos euntem
miitendum esse s i l e n i i o . Bonum esi enim absenli-
bus vobis semper frui : altera, inquiunl, navigatio . , ,
esl cuni abscnlibus per lillcras conversari. Fclices ,
, ,
lamen quibus jura dividis, et luae voci, tanquam
tripodi c u i d a m euspensi s u n t , et comimine rcvera jy
R p e c l a c u l u m juslitiam ipsis redeuntem videnles,
quam praecedenlieuipus labefaclaveral. Stipervaca-
neum aulem dicere le in iis in quibus vobis indi *
get, bene in euir. aciurum qui vobis hanc epislolam
,
ailuleril. Qui eniin v i i a m orando tran&igil, quomodo
iton honori babebit orationuin palres quos viderii ?. ; , ,
Redeat igilur annunlians quod audire oplamus,
.
le iamam factis vincere ct majora darequam accipientes volunl.
I. '. .
X C I . .

Tu quidem in mullis litleris inopiam tuam doles,
, \
ego auiem divilias ei paupertatem conlemuo, mira
,
tauien paupcnaie ailliclus (adeo indigere et abun
\ ,
dare senlenlia facit, n o n divilinc) forlunaque hinc
) ci inde actus. Desine igitur pusillanimilcr apud nos

2789

EPISTOL^.

2795

^ - lamentari; nibilqne maguuni repula, nisi quod ad

v,c, ,
virluteni ducit. Quod enim nou hujusmodi esi,
, \
exlraneum est et ad erroreni irabii. Unde, qui sa . " ,
piunl, ea, lantyiam ebrielaiem quaindam et migas,
^ \ excuiium, lerram terrae rclinqucnlcs, et sublimi
menle coelum peiuitt, sensus et matcriam el crroris
,
locuni ui quoddam sa3vum mare iransnalanies.
\
\
.
XCII. NESTORIO.
\ ' . ^.
Adhuc
siles?
Adbuc
fortuna fis gravior? IIIo nos
" ;
, usque adhuc le privavit, tu vero el paucas nobis
invides syllabas, )ie illud quidem amicorum com ,
' \ niunc invitalus. Sed ego te el non proesentem desi , \ ^ dero et recordans Ia?lor, nunc cum occasionem reperio, silentium sefvare nescio, quando tc alioqui
, ! ,
commodum cst. Tu vero nisi et procul a patria
\
, * illud rejeceris,nempe perseverantiani in iis quae le
olim docebam, multuin le dcsideranlibus redi; sin
,
contra, at saliem lui aspeclum imitare aclibus ; ct
, \
persuadebis meatn doctrinam regionis baratbrQ non

esse viciani : adeo in virum, magislri studio reple
lus, invebor.
.
.

Z Q 2 I M Q

^.

> ,
\ \
\ ,

\
,

.
,
,
,
t)v , \ ,
\
*
, (
* ), \
'. ,
,
; ; ,
*
;.
4

XCHI. ZOSIMO E T MACARIO.

Sapieniissimus Babylas cuin buc advenissel, nunliavit mibi qiia quidem ardenlissime audire cupio,
qusc aulem noveram anleqnam dicerei.Ex ea enirn
morum sapienlia et ca?teris virlutibus quibus drcendi sludium adornastis,, quando
ad me ventita
,
balis, plane nianifeslum eral vos, cum ad legum
amorem Iransiretis, eosdem semper manswos et
ad meliora properandi sempcr cupidiores fuluros.
Si auiem bsec mihi gaudiuni aflerunt, quid dicendum esl (cum Deo aulem Uicatur), quando tribunalibtis designalis, acquilalem sapieoli lingua protundenles, praesenles quidem actu subigelts, fama vero
absentes el regioncs longinquas incolentes? His
enim undique in vulgus sparsis, parum quidem
mibi ad prosperas res Polycrales; nihil autein v i debilur cumtot taleutis Croesus.

^'. .
X C I V . Z A C H A R L E FRATRI.
, ,
Qui banc episiolam fenint, quinam sint nescio;
, quia vero le mirantur, cognaios valde deflnio. Qui
, \ D quidem ubi me viderunt, el in congeneris characle , ' ris suspicionem venerunt, id conjcceruni quod eral;
\
e( nonnibil inter sejloculi seque niutuo judices rci
facienles, me nempe dileclissimi essc fratrem. Posl
quam in meam scnienliam devenere una accurren
les, me simul alloqtiuniur, el benevoiis oculis aspi,
ciunt. U l te omnimoda admiratione cumulavere,

, \ judic^m reclum ei quam auguslissimum appeHanlcs
el*nierito inferiorem locuin possidenlem. Palebat
:,
aulein eos plura velie dicere quam annuntiarepotc ' , rani, suam de le sentenliam lingua niajorem indi , \
canies. Ego veto abiisdein multis laudibus ornatus
*
sum. Deindc ciiim vebtrum enconiium agebant, et
*
iucrcodein peiculibus dabam pracsenlem episto
^ \
lam.
.

2731

2794

rROCOPII G A Z . E I

X C V . ORIONI.

Non putasscm a vobis mc lalem subiiurum fuisse

accusaiionem, neque sileniii non innocenlem esse
non dicenlibus quo sane niaris el tcrrae devenerinl.
Sid, ul videlur,maluisli nie accusare quam rationes
mibi prrcbere. lllud enim te prius indicare oportebal : quod multuni maris dimensus esse*; quod
Misulas navigando pra?teriens HeHesponlum vidisses
continenlie ulriusque rairaculis exornatum; et
transiens Proponlidem ad ipsum Bospbortim devenisses; quod ibidem urbem miranrium gpeclaculum navi delatis oflerenlem vhlisses; qua3 qnasi in
lernc collo jacens Asiam Europae projeciam prospic i i , ei Ponlum finiens reliquo mari transmiitit
mirabilia. E l alta quarcunque garrire solent qni illa
contemplali sunl aurcs noslras pulsanies. Te alia
sciibente, si lacuisseinus, tunc merilo snbjaccreuus reprebensioni. Nunc autem.silens ei navigantiuin legem despiciens, ex mea arle juridice incipis
linguam movere. Scribe tamen solummodo, el accusaiionis querclas subibimus.

,'.

101.

OJx *
, , '
,
.
| ;
,
\
,
*
, ,
\
, ,
, '
\ \
, *
.

X C V I . JOANNI.
\q\
IQANNfl.
Sapiens cerie erat qui boc dixit : Sapientem,
,
etiamsi prooul a terra habitet, eliamsi nondum
^, ,
eum oculis viderim, amicum judico. Talis quidem
, * :,
me iuvasit sensus, tuam quidcm faciem ignoran, ,
tein, amore tamen. eam miro modo amplexum.
'
Sed famas gralias ego, per quam el distantia con ' \ , \
jungunliir, el quae longe sunt praescnlia esse viden- ^ ( tur. Per banc enim vos saepissimc inluens, et lui
i$& \ \ (
ad opiima beati ardoris sola cogilalione suffusus, , \
tibiqne incorporeo amore conjunctus, noti valde , corporea noiiiia indigeo. Sed luam
cpielolam
'
cx Alcxandri urbe missam accipiens leipsum pos ,
sidere milii videbar. Sermonis enim lui mores, et ,
metus ille ne non facias rcs coelestes tu.nc erga rae
\
amicitise te^tiinonjuin, prsecedeniem non minuil ,
iauiarn, sed le exbibet qualem te videre volui. E l , ' bacc agis, Iribunalia frequenlans ex luae ariis lege ;
* \
el in lanla rerum ebrietale sobrius esse potes. Et
ila ad Gnem omnia perlingant, ul fulurum sperasli. \
Is enim gapienlibus finis, ad propriam dignilalem
/ ,
redilus. Difficile cnim est nos et eam quae in nobis

esl mullitudincm dimitiere, et eo redire unde cf- D ,
fluxtmus.
^*
XCVll. SOSSIANO.
^'. .
Yir quidam piissiinus nos adiil multa ab im
probo fratre perpessus, sententiam aulem sequam
,
ducens, si vix ea obiinere possit quibus privaius
fuil. Unde per me ad vesiram confugii poieniram,
'
qiuic apud judicem valeat, ei illi in mulia pollent^s \
in auxilium conciliare possil, el impcnsas qua^eo ,
judicio oriunlur, prxcidere. Vix enim ex merce- , \ dibus sibi ad proprimn cibum sufficil. Sed et sinc
mora illi seiileniiain reddi curaie; umim enim orat
\ adversarium jurejurando dissolvcre de illatis que ,
relas. Iluic miillaa uosiras solliciunlim el amoenis- ,
fiimam linguam et pro jure libero impelu flucriteni

Vf

2702*
EPISTOLE.
2792 *
\ ^ \ ad sulliciens auxilium pro aliqtio praemio atljice;
, '
et Deo charam et oranlibus gratiosam et indigen * ( \
libus opitulantem.
\ .
'. .
XCVIII. JOANIS1.

Qui praesenlcm epislolam perfert, vir probus
, *
ex injustitia fralris iuopiam lamenlalur. Uude ad
, jusliliam Caisaris confugil, si boc modo debita
* possil recuperare. Scd itli opilulari dignare. i
, *
auxilhim illi suflkiens parans eos qni apud vo
*
poienles suiit. Unam enim habel spem solaiii,
,
nempe se legum opilulalionem obtenluruin, qua
, ,
tandiu privaius e s i , improbissimum fralrem ba ,*\
bcns, qui quolidie nova foedera macbiualur. Itaque
\ illius egestalem solemini, judiciorum impensa*
,
quamplurtmum recidenles.
.
,'. 11 11.
X C I X . PIULIPPO F R A T R I . ,
\
Eum qui vobis banc perferl epislolam el aliundo
, * quidem diligo, non miiius atilem quod vesiri iu
\ * \ ^
bouis meminit. Imo ei btijus ad T O S epislolao causa
\ ,
faclus est, niirum esse diclilans, si ex me lilleratl .
ruin vacuus coram vobis apparerel. Tu vero nobis , \
unam rerailte epislolam, ei quinlo anno cum P y * Ihagoreis silentium solve. Nos etiin> el Dodome
, allenum facti sumus, te ad verba niovere vo .
lentes.
. .
C. EVAGRIO.
ol , \
Sunt bac verba tanquam bominis nimium aman * ^ |* t i
omnibus victoria puerum ainalum
,
coronare volenlis. In tuis enim iilteris non inodo
\ , , \ o s qui lunc temporis exsistunt, v i c i ; sed et quod
, \
non fas esl dicere, Demoslhenes ipse viclus csi, e i
*
Thucydides inferior fuit, el suavis Uerodotus cuiu ( i ) . . . - ipsis annumeratus est. .

\ . . . , ,
\ *
' " \
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
\
quid aliud Thersilen apud Graecos in specta ,
i
didtt meliorem forle e l ipso Nereo, qiii
" ;
i h e r r i n i u s ad llium venii? Blihl auletn maxima
, . . .
ig rare viderer eos quos per le vicimus.
, i
benevolenliam, ad verba amore
, \ , D excitaiue sum, Paeaneum interrogans num amor
, \ bominibus suadeal u l dicant qiKECunque volunl
* \ ,
>serlim vero iis hominibus qui sibi ipsU
0
i > o n i m \ complacenl. Sed ad hoc voium
, ,
conyertar, optans, charissime, ut vineas
, ,
] gibu8 quemadmodum verbis vicisii.
.
P A \ .
C L NILO.
,
Pertlus eras de parvis magna faciendi, el l i n \ * gaam inviclara, ubicunque velis, ostendendi. Talea.
' , \ enim laudes de me elBnxiKti e l lam ingenue annun ,
tiasti quales neque quis facile dixissel veriialem
scculus. E l mihi videris tali lingua effundi, forl*
r

g> e

r e

a t a

pu

l a u g f

g i

d i c e r c >

DO

pra

(i) Vocabulum non legitur. Uidem iii scquenle lacuna utraque.

PAT&OL.

GR. LXXXVII.

87*

2792*
2792
PROCOPII GAZ/EI
volens ostendere, qnalis essee, cum le eum esse \,
* ,
latcret. Puias enini forsitan le noft cognitum esse
^raeentem qualem musam nuirires ab oratoribus *
\ *
progrediendi initium faciens. Ego vero le et prae * \ ,
senlem oplime noveram; sed non apud me circa
, laudes quanuim oportebai, exercitum, ne forie
\ , \
laudes siudium solventes cursum reprimant ad
majora lendentem eemper, et ad vigorem prope- * \ \
rantem. Nunc aulem luis littcris valde laeialus ,
,
suro, non laudibus aiiendens; in lua enim subli* *
inia verba Insurrexi omnimodo muiatus, nisi quod
ex inusis te fllium vocare felices fecimus. Eieniro \ \ ,
si ad mendacia sic linguam moveas, qualis fieres, ;
si reriiate caplus essee? Laetabar autem quod de \ ,
, \ te ipse rideres, quod divitiarura insaiiabilis usque
et ad mea verba mercaiuram extenderes. Sed dexie- ^ * , \
*
ram tuam, forlunatissime, iinple; et libenier fcram
oraiiones meas venales factas. Cave tamen ne poe- \ ,
nam subeas, eas gponie exigens, quia fllios nieos , .
indecenter ?endere ausus sis.
CII. CLIDONIO.
\ ( 1 ) .
Glfl. ZAGHARIifi F R A T R I .
. ( 2 ) .
De illo optimo viro vobis narrare volens, timeo
f ne fruslra molestus esse videar, apud noscentes
, , *
verba facieng. Stitig enim qualis quidem ipse sit,

quomodo cum totam viiam Deo consecraverit,
, \ ,
omnibus invisus sit bominibus, plenus auiem sit

spe coelesii. Quapropter omnibus injuriam facere
\
voleiitibus, et ad paliendum est paratus. Nosti et C , \ *
illum (fratrem illum appellare embesco), qui uni \ ( cam virluteiti esse ducii omnimodatn explere ma )
liiiam. Despiciens fratrem landiu &\% fame vexa- *
lum, non stimpitis illi ex se prebere mavull; quod
& ab homhie vere sapienii fleri oporlebat, qoamvis ad
'
id occasio invitarei. Nunc aulem non ea est crimi, \ *
naiio, quia id quod decet nfmium sapienlibus re ' \ ,
liquil, sed fpiod el eorum quas ad ipsum non per , ' \
tinenl, cupidus effectus, ea abripit, ei frequenter , , \
frairi insuliai, iclusque ssopigsime infligit, et pro- ,
priam voluntatein eibi legem faciens, nacuram
, \
forte incusat quod ad improbitatem rtihil ampliug
,
invenerit. Unde non ad illud suam repressit mali * *
tiam; imo ?ero ea inilium futurorum malorum : ,
suam enitto matrem, jara aetate proveclam, quando D puerorum educationis fructus ee relaturam spera- ,
bat, mtilier et aetate ei genere el rel apud non
, \ , \
propinqnos veneraiione fruens. Eam saepius qui- , \
dem opprobriis prosecuins est, saepius autem in , ,
eam, Jupiier, quae ipsum genuit, proiendii manus, \ ,
VARIifi LECTIONES.
Vat. .

>> VaL .

NOTiE.
(1) Hujus epislolae nonnisi inscriptio h c superest,
laurenlianus, roganll mihi epistolaa exemplar e Floquia pagina codicis explicit, reliquis desideralis.
reniino codice suppeditavit: neque idiaiuumtnodo
(2) Haec episiola in Valicauo codicc sexia est; ve\erum eiiam subsequeniem ad Ooroibeum episiorumiamen ea loco suo praelermiui a me debuit,
lam, quae postrema in Florenlino codice esl, io vaquia madore corrupla pagina nonnisi bianies relilicano autem prorsus deaideratur, liberaliier obtuquiaa mibi praebebat. Sed ecce vir c l . et doctissil i l : ob quod beneficium a me publice bas graiias
mus. Caspar canoaicus Bencinius, bibliolhecarius
agi viro benignissimo aaquuni est.

8792

EPISTOLiE.

2792

* , , non lempus, non canos miserabiles, non matris

dulee noinen reveriius. Sed jam eam violenler
\ * '
, \ subveriens, iu lerram projecit, ct calce in eam
' , , \ iiisiluil, clamanlem, ut merilo, e l (ilium vocanlein. Quid enim non dicerel maler, post parlus do \ , '
lores, el educaiionem et pulc hras illas spcs, talia
\ ,
* ; a filio patiens mala. Deuique el domo eam expulii,
\ , egenlem, nudam, necessariis carenlem ; id unum
forte illi indulgens, quod sui societaie eain solvii.
, , *
, ( nunc ille quidem lalibus malis exsuliai. Anus
\ aulem, e l priinas nobilitaies apud nos gerens, in
, , \ manibus suae v i l a spem babet. Illi aulein optimo
' , \ el hujus miseria aliud iiifortunium e s l ; et jam ad
. * , \ , proprium vicium indigens, cam lamen excepit ipsi
niiseriam adaugenlem. Sed necessarium naiurae
*
, , ^ debiium solvii. Et nunc una babilanl solalium
unicum habenles quod non plura perpesei stnt.

\
Mater atiiem, mpole mulier et lalia passa lolam
,
viiain liabet suoruiii malorui iuemiiiisse el eorum
, \ ,
memoria lacivmare, el mamillam oslendere judi , \ \
cibus qualia passa s i l enarrans. IIxc porro mente
\
capiens el persuasum babens vero nibil nos adji . ,
cere, sed solum bujus malitiae summariuni exlri\ ,
bere, (uum sludium illiug maltlia melire. Et eslo


lalis qualem te esse Deus exigii, e l amiciliae lex et
, ,
Injuria affectoriim epes.
* \ , . , \
\ .
CIV. DOROTHEO.
'. .
C
, \
Rursum pietaiis occasio ct rursum ad veslram
, sapientiam recursus. Vir quidam eorum qni Oeo
\ ,
vitam consecravere, el ex pliilosophia celebraniiir,
, ,
injusla calumnia, ul videiur, in irairt judicis incidii,
,
utpole qui inimicam manum conira legibus obe dienles suslulerii. Qui auiemea indicavere, injurias
,
ab aliis, ut aiunl, faclas, in eum converlerunl. E t
\ judex plenus ira e s l , e i eum ad se vocat, ei ad
\ , \ - vindiciam incilalur. Adesl lempus, si ituqiiam alias,
* \
benevolenliam requirens. Appare igilur, et tuortim
\ . \
aliquid loquere, el ira judicem solves. Si quid
, \ euim liorrendi factum s i l , quod non e s l , sen. \ ,
lenliam iu veniam converte; si nihil aliud quam
, * quod dixil, euin oslende bonoranlem quae ipsi cir , . * cumjacel, dignitalein. Appare una c u m iPuliis qui
, ad poslulalionem sini idonei; vel pollus anle alio*
,
qui proprium aliquid contribuere valeant. A l c e r t e
, * *
ipse omnium laudes accipies; ul c l priinus el valde
\ ,
posiulans e i pulcbra bcuevoleniise aliis facius
\ \
exemplar.
.
f

E J U S D E M PROCOPIl G A Z J E I F R A G M E N T U M . Ex codice Vaticano 1096, p. 61.

'*
\ ,
V a l . .

* Vat. .

Ex Procopii Gazei in Procli theologica capita r#tponsii, retponsum in capile 146.

Divina processio sine principio e l sine linc soia

VARIiE LEGTIONES.
Val. .
Val. .
f

27.2*

PROCOPII G A Z ^ I E P I S T O U S .

2792*

dicerelur ex uno Patrc geueralio unius F i l i i , el ex ;

\ , \ ?6
eodem produciio unius sancii Spiritus secundum
quam paierna et prima vel polius principio carens \ *
uiiitas in dualitalem emoia in Filio spectalain ct \
Spiritu eauclo, iisqufe ad Triuitatem slelit, quem- \
, , b
adirodum ail Theologus nosler Gregorius. llla euim
. \
sola natura divina processio, si lamen oporiet
ualura dicere, quando de supernaluralibus et d m - , \
nis agiiur. E l liujus quidem principium absque prin- \ ' \
<:ipio Paler : ex illo eiiitn ; medium autem et ipse ,
principiutn Filius : per ipsum eniin; terminus au- , ' \
tem perfeciissimus et aeiernus Spirilus sanclus : ,
iu ipsum eniin. Secernitur aulem el ab aliis pro \ *
cessionibus illa; non enim separal omninoa prin , * cipio ea qnae a principio oriuniur; sed omniiio non
,
foras prodeuniia servai, persubslanliaeideniilaiem;
\
quanquam ul propriae personac prodeunt : ideo nou
*
egeni secundum iiupeium conversione. Sed uhra
, bauc onines alia processiones invicem separanlur.
\ , \
Elearum quidem absque priticipio uullo; quia nibil
, )
sine principio est, sed omuia facia sunt a Palre per

Filium, pcrfecla a Spirilu. Absque (ine non omnis;
, ,
scd neque etiam omuino. Eorum vero qtiat perpetuo
posl suam inde productionem pennanent, una qui, * \ "
dem gecundum subslanliam, et jani periecia e s i ;

neque eiiim ulla alia ulira ea quae ab initio producta
' ,
sunl, insuper producuutur; neque eiiam ea que
* ,
producla sunl eecundum subsianiiam mutalionem
* ' ,
cxspeclaniia nova produclione indigenl. llla autem
\ , quae esl secundum illuminalionem, perpeluo inde C , , \ *
ei sine fine procedit, iis quidem primo dono, illis
,
aulem aecundo, et ita euccessive, divinis splendo ' ,
ribus secuiidum donum proflueniibus, einguloriim
\ *
ordiuibus el sialui proporlionale usque ad eorum

ulliina. Sic aulcm el oronia ad unicum principium
\
compogite convertuuiur; ei perpetuus illis el aeler \ *
nus ex processionibusque ei cooversionibus circu \ \ ,
lus servalur. Processie auiem eorum quae nativiiali , \ . '
et corrupiioni el tempoii gubjiciumur, quoad uni-
versum quidem ei jam perfecla sunt. Inlra sex enim

dies lotus liic sensibilis inundus adimpleius est;

beptima aulcm die reqnievil Deus ab universis ope- ,
ribus suis. Meque jam allerius mundi processio
exspeclaiur in universum perlicienda, secundum
,
prajsenlie saeculi perfecliimem; quoad partes vero D < ,
adbuc qiiidem efliciiur, quemadmodum dicluin est \
a Salvalore : < Pater meususque modo operalur el \ , '
egooperor. Gessaium aulem fuil - \
secundum communem perfeciionem; et alia
, ^ ,
luuc processio e r i l , secundum quam erit Deus
\ .
omnia in omnibus; el omnia ad ipsum converteutur, ct uuiversorum erit transforroalio, et ex corrupiione io incorrupiionem instauralio.
EXPLICIT P A R S SECUNDA 1 OCTOGESIMl SEPTIMI.

Parisus. Ex lypis L . M4GNE.

ADDDDDSTlSIOfl

BR60.M5 1857 t.87 pars.2

Migne, Jacques Paul, 1800-1875.
Patrologiae cursus corapletus.
Serles graeca.
5712908

PENNSTATE
UNIVERSITY
LIBRARIES

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the worlds books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thats often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this books long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Googles system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google watermark you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we cant offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a books appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Googles mission is to organize the worlds information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the worlds books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http://books.google.com/