NOCIONI DHE DEFINICIONI I T MSUARIT Zhvillimi i organizimit t njeriut shnohet me ndryshime relativisht t prhershme t sjelljes.

Ato shkaktohen me ndikimin e dy grupeve t faktorve: faktort biologjike dhe faktort e rrethins. Ndr faktort biologjik jan ata q shkaktojn ndryshime afatshkurtra dhe retroaktive n sjelljen e individve, si sht rasti me smurjen, lodhjen, ndikimin e alkoolit etj., si dhe ata ndikimi i t cilve sht relativisht i prhershm, permanent, si sht pjekuria dhe pleqria. Pjekuria sht proces i vendosjes s funksioneve fiziologjike t organizmit q manifestohet n shtimin dhe shumzimin e qelizave nervore, mielinizimin e fijeve nervore, zhvillimin e indit muskulor, ashtrimin e etj. Pleqria sht proces i kundrt nga pjekuria, dhe manifestohet n rnien e funksioneve n form t zvoglimit t shpejtsis s reagimit motorik, t zvoglimit t ndjeshmris s organeve t ndijimit, rnien e intelegjencis, dobsimin instinktit seksual etj. Kto ndryshime shprehen n sjelljen e individit, kshtu q ndryshon qndrimi i tij ndaj rrethins dhe mnyra e aktivitetit n raport me objektet, njerzit dhe situatat q e rrethojn njeriun. Lloji tjetr i ndryshimeve t sjelljeve shkaktohen me ndikimin e rrethins. Ato manifestohen n fitimin e prvojs dhe ndryshimin e sjelljes nn ndikimin e asaj prvoje. Kjo mund t jet prvoja sociale dhe t shprehet n ndryshimet e njkohshme n sjellje t t gjith pjestarve t nj grupacioni social ose prvoj individuale n t cilin rast edhe ndryshimet n sjellje kan karakter individual. Ndryshimi relativisht i prhershm i sjelljes nn ndikimin e prvojs sht t msuarit. Ky sht proces themelor n t kuptuarit e sjelljes s njeriut, sepse nse prjashtojm ndikimin e pjekuris dhe t pleqris, t gjitha ndryshimet n sjellje jan pasoj e t msuarit. I porsalinduri vjen n bot me disa reflekse dhe instinkte, q i mundsojn prshtatjet e para n rrethin. Me zhvillimin biologjik krijohet baza pr vendosjen e funksioneve prkatse: t hecjes, t t folurit, t kapjes, etj. q zhvillohen prmes t msuarit, nn ndikimin e rrethins. Kshtu, pa t msuarit nuk sht e mundur as t merret me mend zhvillimi i organizmit. T msuarit sht proces kompleks npr t cilin kalon njeriu dhe fiton dije, shkathtsi dhe shprehi, formon emocione, motive dhe karakteristika t personalitetit, dhe prmes t cilit formohet personaliteti n trsi. Ktij kompleksiteti dhe ksaj gjersie t ndikimit t t msuarit n zhvillimin e organizmit duhet ti atribuohet edhe rndsia e madhe q ka ai pr t kuptuarit e sjelljes s njeriut dhe t interesimit q e tregojn pr kt proces t gjith ata q i msojn karakteristikat e sjelljes s njeriut. Dijen e definon Z. Bujash si lnd t msuar q prbhet nga kuptimet, faktet, parimet dhe modelet e jets intelektuale. Me rastin e fitimit t dijes inkuadrohen, n radh t par, funksionet intelektuale dhe proceset q zhvillohen n planin intelektual. Shkathtsit jan struktura t fituara psikomotorike ose senzorimotorike q mundsojn zhvillimin m t shpejt dhe m t suksesshm t atyre veprimeve, n baz t t cilave jan fituar ato struktura. Shkathtsit prfshijn aktivitetin e muskujve dhe kryerjen e lvizjeve. Lvizjet bhen me an t ushtrimit t organizuar gjithnj e m mir n hapsir dhe n koh dhe kshtu gradualisht automatizohen. Ather kur lvizjet e shkaktuara me ndikimin e ushtrimit bhen automatike, flasin pr shprehin. N kt

mnyr shprehia sht shkathtsi e automatizuar. FORMAT E T MSUARIT Ekzistojn mekanizma t ndryshm prmes t cilve realizohet ndikimi i rrethins n ndryshimin e sjelljes s njeriut. Ato mekanizma i quajm forma t t msuarit. Ato varen, kryesisht, nga lloji dhe niveli i funksionit q sht prfshir gjat t msuarit. Kjo sht caktuar pjesrisht me shkalln e zhvillimit evolutiv t qenies q mson, por edhe pjestart e llojit t caktuar shtazor, madje edhe njeriu i shfrytzojn mekanizmat e ndryshm t t msuarit. Ato dallohen sipas ndrlikueshmris, prandaj shumica e autorve i numron ndr format e thjeshta t t msuarit mekanik dhe t msuarit e kushtzuar me reflekse, kurse format e ndrlikuara t t msuarit zhvillohen me an t prpjekjeve dhe t gabimeve dhe me an t gjykimit. T msuarit mekanik . Kjo sht forma m e thjesht e t msuarit dhe mbshtetet n ndrlidhjen e prjetimeve q jan n ndonj raport. Paraqitja e dy ose e m shum prmbajtjeve njkohsisht ose n rrjedhn kohore shkakton kujtesn nse kjo prsritet shum her. Ktu nj prmbajtje paraqet ngacmimin , kurse prmbajtja q paraqitet njkohsisht ose n ndonj rrjedh kohore paraqet reaksionin . Konsiderohet se prsritja sht parakusht themelor i t msuarit q nnkupton NGACMIMIN REAKSIONIN e njkohshm.

Sqarimin i ktij mekanizmi t t msuarit e ka dhn qysh Aristoteli prmes ligjeve t tij t asociacionit. Me an t atyre ligjeve Aristoteli sht prpjekur t sqaroj se si zhvillohet procesi i kujtess. Sipas ligjit t afrsis kohore dhe hapsinore dy prjetime q paraqiten njkohsisht ose n vijim, ose n t njjtin vend, shkaktojn q prjetimi i njrit t ftoj n ndrgjegje at tjetrin. E njjta gj sht edhe me prjetimet e ngjashme dhe prjetimet e kundrta. N kohn m t re psikologu amerikan Torndajk (Thorndike) i ka dhn disa interpretime t reja t t kuptuarit asociativ t procesit t msimit. Sipas Torndajkut sht e rndsishme shpeshtsia ose frekuentimi me afrin kohore, por t msuarit duhet t jet i motivuar n mnyr q t arrihet kujtesa. Karakteristikat e t msuarit mekanik i ka studiuar n mnyr sistematike njri

nga autort m t vjetr q sht marr me problemet e t msuarit, Ebinghaus (Ebbinghaus). Ai i ka br eksperimentet me vetveten, duke i msuar rrokjet pa kuptim prmes nj numri m t madh ose m t vogl prsritjesh. Duke matur efektin e ktij msimi n funksion t prsritjes, Ebinghaus ka fituar lakoren e shpejtsimit negativ, q tregon se me prsritje rritet efekti i t msuarit, por kjo rritje sht gjithnj m e ngadalshme me rritjen e numrit t prsritjeve. T msuarit mekanik e shfrytzojn njerzit dhe kafsht. Njerzit, zakonisht, e shfrytzojn gjat t msuarit t materies verbale pa kuptim, q n kurrfar mnyre nuk mund t kuptohet. Reflekset e kushtzuara . Edhe pse bn pjes ndr format e thjeshta t t msuarit, reflekset e kushtzuara jan form m komplekse e msimit se msimi mekanik. Ky mekanizm i t msuarit mbshtetet n prvetsimin e veprimeve t reja refleksive, gj q sht e lidhur me funksionin e kors s trurit t madh. Organizmi vjen n bot me instinkte themelore dhe me reflekse t thjeshta. Ato reflekse, q jan t lindura, quhen reflekse t pakushtzuara . E paraqesin reaksionin motorik ose sekretolik (tajitja e gjndrave). Ai zhvillohet ashtu q ngacmimi nga receptort prcillet me an t rrugs m t shkurtr, q sht caktuar me trashgimi, n organin ekzekutiv (muskuli ose gjndra). Kshtu, p.sh., ngacmimi i drits shkakton refleksin orientues n paraqitjen e drits njeriu ose kafsha kthen kokn n drejtim t burimit t drits; paraqitja e ushqimit shkakton tajiten e pshtyms tek kafsht e uritura ose njeriu. Ato jan reaksione t natyrshme, t lindura, karakteristike pr njerzit dhe kafsht. Ato jan refleksive, zhvillohen jasht kontrollit ton t vullnetshm dhe i quajm reflekse t pakushtzuara. Ngacmimet n form t ushqimit, t drits, t zrit etj. q shkaktojn reflekset e pa kushtzuara, i quajm ngacmime t pakushtzuara. Nse para paraqitjes s ngacmimit t pakushtzuar t nj lloji p.sh. t ushqimit paraqitet ngacmimi i pakushtzuar i llojit tjetr, p.sh. zri dhe kjo prsritet disa her, tingulli do t shkaktoj t njjtin reaksion q e shkakton ngacmimi me ushqim tajiten e pshtyms. Tajitja e pshtyms me paraqitjen e zrit nuk sht reaksion i natyrshm. Ky sht reaksion i pamsuar, reaksion q kushtzohet me pranin e kushtzuar t ngacmimit t kushtzuar para ngacmimit t pakushtzuar dhe quhet refleks i kushtzuar. Ky fenomen sht i pasqyruar n fig. 8.2. Paraqitja e ushqimit shkakton tajiten e pshtyms si reaksion i natyrshm refleks i pakushtzuar. N skemn b sht pasqyruar kushtzimi n t cilin s pari paraqitet tingulli i ziles (ngacmim i kushtzuar), pas t cilit n nj interval t caktuar kohor paraqitet ushqimi (ngacmimi i pakushtzuar). Pas nj numri t caktuar t prsritjes ato dy ngacmime ndrlidhen (asociojn), kshtu q n fund edhe vet paraqitja e ziles shkakton tajitje e pshtyms (refleks i kushtzuar), gj q shihet n skemn c. Deri te paraqitja e kushtzimit vihet n at mnyr q me ngacmimin e kushtzuar, q nuk sht i efektshm n vshtrim t shkaktimit t reaksionit t dshiruar, ndrlidhet me ngacmimin e efektshm t pakushtzuar q natyrisht e shkakton at reaksion, madje edhe vet bhet i efektshm. Nse para ngacmimit t kushtzuar, i cili

sht br i efektshm, jepet fardo ngacmimi i ri i paefektshm, ai me koh edhe vet do t bhet i efektshm dhe do t shkaktoj t njjtin reaksion q e shkakton ngacmimi i pakushtzuar, n bazn e t cilit sht krijuar refleksi i kushtzuar. Kt reaksion e quajm refleks i kushtzuar i rendit t dyt. N t njjtn mnyr sht e mundur t krijohet refleksi i kushtzuar i rendit t tret. Reflekset e kushtzuara tek t cilat bhet ndrlidhja e dy ose m shum ngacmimeve t kushtzuara, quhen reflekse t kushtzuara t rendit m t lart, dhe ato jan baz e sqarimit fiziologjik t procesit t t msuarit. Eksperimentet e shumta q n fushn e reflekseve t kushtzuara i kan br filozoft sovjetik Seenov dhe nxnsi i tij Pavllov dhe interpretimet e tyre t rezultateve t fituara, i sqarojn mekanizmat fiziologjik t procesit t t msuarit. Sipas mendimit t ktyre autorve, jan dy momente vendimtare n procesin e t msuarit: i pari sht mundsia e vendosjes s lidhjeve t reja n sistemin qendror nervor, lidhje q nuk jan t caktuara n mnyr konstitucionale, dhe e dyta, q t bhej vendosja e ktyre lidhjeve, duhet t ekzistoj motivimi. Ky motivim mund t jet pozitiv, n form t ushqimit tek kafsht e uritura, ose t parave, t lavdratave, t shprblimeve tek njerzit, ose negativ, n form t shokut elektrik tek kafsht, prkatsisht t ndshkimit, t qortimit, t qndrimit negativ t mjedisit shoqror tek njeriu. Reflekset e kushtzuara jan studiuar prmes eksperimenteve ndaj kafshve, por kjo sht form e t msuarit q zbatohet edhe tek njerzit. Prfaqsuesit e teoris s reflekseve t kushtzuara konsiderojn se tek njerzit mund t krijohen reflekse t kushtzuara t rendit m t lart, q tejkalojn shum refleksin e kushtzuar t provuar me an t eksperimentit t rendit t tret, dhe se atyre mund tu atribuohet paraqitja e simpatis dhe e antipatis s njerzve pr situata t caktuara, ngjarje ose persona t caktuar, q me an t kushtzimit vihen n lidhje me prjetimet e mhershme t kndshme ose t pakndshme. Prpjekjet dhe gabimet. T msuarit me an t prpjekjeve dhe t gabimeve numrohet ndr format komplekse t t msuarit. Kjo form e t msuarit mund t ilustrohet n mnyrn m t thjesht me eksperimentimin me macen e uritur t mbyllur n kafaz q sht e mundur t hapet n shtypjen e levs s caktuar. Jasht kafazit gjendet peshku i cili e nxit macen t gjej daljen. Kt eksperiment e ka zhvilluar Vinslou (Winslow). Sipas vzhgimit t tij, maceja lviz npr kafaz derisa t mos e prek rastsisht levn dhe t hap dern. Me prsritjen e eksperimentit me t njjtn

mace, sht konstatuar se gradualisht shkurtohet koha q i nevojitet maces pr ta hapur kafazin. Nga kjo autori konkludon se kafsha gjat do prsritjeje ka msuar dika pr mnyrn e zgjidhjes s problemit. N do prsritje kafsha ka br nj varg prpjekjesh t gabueshme dhe prmes ksaj ka fituar prvoj me t ciln i redukton gabimet dhe n baz t t cils vjen deri te reaksioni i vrtet. Duke interpretuar kt dukuri, Skiner (Skiner) thot se prpjekjet q i bn kafsha nuk jan t rastit; kafsha i evoluon prpjekjet dhe prmes atij evoluimi i hedh zgjidhjet e padobishme dhe vjen deri te zgjidhja e drejt. Prpjekjet ssht e thn q domosdo ti prfshijn veprimet motorike. Ato mund t jen ide ose parasupozime, t cilat i shfrytzon njeriu pr t zgjidhur ndonj problem. N vend t aktivitetit motorik, prpjekjet mund t zhvillohen n nivel t proceseve mendore n t cilat njeriu evoluon qllimin dhe dobin e hipotezave t parashtruara. Parashtrimi i nj numri t madh t hipotezave dhe verifikimi i tyre sht form e t msuarit me an t prpjekjeve dhe t gabimeve. Pr arsye se tek njerzit n procesin e t msuarit me an t prpjekjeve dhe t gabimeve zakonisht inkuadrohen proceset mendore dhe aktiviteti i ndrlikuar perceptues motorik, kjo form e t msuarit numrohet ndr format e ndrlikuara t t msuarit. Megjithat, Kliford Morgan (C. Morgan, 1956), kt form t t msuarit si, tek e fundit, edhe dy format e prmendura m par, i quan msim i marr), n mnyr q t theksoj nivelin n t cilin zhvillohet msimi me an t gjykimit. Gjykimi. T msuarit me an t gjykimit prfshin funksionet intelektuale. Bazn e tij e prbjn proceset mendore dhe sipas ksaj kjo form dallohet n mnyr t qensishme nga t gjitha format e tjera t msimit. Sepse, edhe t msuarit me an t prpjekjeve dhe t gabimeve prfshin proceset mendore, por ato ktu shrbejn vetm si mjet manipulimi q mund ti zvendsoj veprimet manuale, e jo si baz e t msuarit. T msuarit me an t gjykimit konsiston n zbrthimin dhe ristrukturimin mendor t prmbajtjeve t dhna. Gjykimin si form t t msuarit e gjejm tek situatat problemore q krkojn zgjidhjen, por edhe si mnyr e paramendimit t kuptimit t materies q duhet t msohet. Kshtu, kur gjendemi para detyrs q t msojm nj varg numrash, mnyra m e thjesht sht q me an t prsritjes mekanike t prpiqemi ti msojm. Mirpo, nse sht e mundur q n ndonj mnyr t paramendohet nj varg numrash q i msojm, t msuarit ton do t jet shum m efikas, kurse rezultatet m t qndrueshme. Kshtu, p.sh., nj varg i till i numrave: 1, 4, 9, 16, 25, 36, 49, 64, 81, 100, sht mundur t paramendohet me gjendjen e ligjshmris me t ciln rriten numrat n varg. Me vshtrimin e kujdesshm mund t vrejm se numrat n varg po rriten pr madhsin e numrit tek duke filluar nga numri 3, e m tutje. Edhe n mnyr tjetr sht e mundur t paramendohet ai varg i numrave, sepse numrat n varg paraqesin katrort e numrave prej 1 deri n 10. Me paramendimin e vargut t numrit jo vetm q do ta msojm prnjher, por do ta mbajm mend prher. N baz t ktij shembulli t vetm sht e mundur t vrehen disa karakteristika qensore t t msuarit me an t gjykimit. Me rastin e msimit me an t gjykimit deri te zgjidhja e problemit arrijm menjher, hovshm. Materialin e msojm prnjher plotsisht. Dijen e fituar mund ta aplikojm n situata t ngjashme, dhe m n fund, kjo form e t msuarit mbshtet n t menduarit, q do t thot se njeriu mendon pr at ka t msoj dhe ka duhet t arrij me an t msimit. Si kemi thn edhe m par, kjo form e t msuarit sht efikase sidomos n

situatat problemore. Pr kt arsye, me qllim t njohjes m t mir t ksaj mnyre t t msuarit, jan krkuar prvojat e njerzve q kan dshmuar aftsin e vet n zgjidhjen e problemeve. Ato prvoja vejn n dukje se procesi i t msuarit me an t gjykimit i prmban disa faza, pak a shum t pashmangshme. Sipas mendimit t matematicientit t madh francez Poankarea (Poincare), ekzistojn katr faza n zgjidhjen e problemit, njohja, inkubacioni, iluminacioni dhe verifikimi. N fazn e par njihemi me problemin, elementet e situats, ashtu q e arrijn orientimin n problem. Kjo faz mund t zgjas pr nj koh m t gjat ose m t shkurtr. Faza e inkubacionit karakterizohet me qetsimin iluzor, sepse nuk jemi t vetdijshm pr proceset psikike q zhvillohen n zgjidhjen e problemit. Pr pranin e atyre proceseve konkludojm sipas mnyrs s zgjidhjes s problemit, q zhvillohet n form t prjetimit t befasishm, aha, t prjetimit, t kuptimit t situats . Pr shkak t ktyre karakteristikave faza e tret, n t ciln gjejm zgjidhjen e problemit, quhet iluminacion. N fazn e katrt verifikohet saktsia e zgjidhjes t ciln e kemi gjetur, sepse nuk prjashtohen konkluzionet e gabueshme nse i marrim n shqyrtim elementet e gabueshme t situats. Kto katr faza zakonisht i takojm n procesin e zgjidhjes s problemit, edhe pse t gjitha fazat nuk jan t domosdoshme. Gjithashtu, ndonjher, mungon faza e inkubacionit kur problemi sht aq i leht sa q zgjidhjen e gjejm menjher, e ndonjher faza e verifikimit kur zgjidhja sht padyshim e sakt, prandaj nuk duhet t verifikohet. LLOJET E T MSUARIT Nga aspekti i funksioneve q kryesisht inkuadrohen n procesin e t msuarit, sht e arsyeshme t dallohen disa lloje t t msuarit. Kshtu, kemi t msuarit perceptiv q, n radh t par, angazhon analizatort e ndijimit. T msuarit verbal nnkupton se lnda sht formsuar n simbole verbale me t cilat shrbehemi q t mbajm mend ndonj prmbajtje. T msuarit motorik prfshin lvizjet dhe veprimet dhe rezultati i tij manifestohet n prpjekjen e shkathtsive t caktuara. T msuarit instrumental ka marr emrtimin sipas asaj q zhvillohet n kushte rreptsisht eksperimentale, e shpeshher prfshin funksione t ndryshme, sipas prmbajtjes q msohet. Nga disa lloje t prmendura t t msuarit do t njihemi m hollsisht me t msuarit verbal dhe motorik. T msuarit verbal. Pothuaj i tr materiali q msohet sht e mundur t verbalizohet, kshtu q ky lloj i t msuarit nuk sht i lidhur aq me material, sa me mundsin e prdorimit t simboleve verbale (gjuhsore) t fjalve dhe t numrave. N t msuarit verbal numrojm vetm at t msuar q zhvillohet n prdorimin e simboleve gjuhsore. N suksesin n t msuarit verbal ndikon edhe kohzgjatja e t msuarit. Fulko (Faulcault) ka konstatuar ligjshmri interesante q sundojn n raport me sasin e materialit dhe kohn e nevojshme q ai material t msohet. Rezultatet e hulumtimeve t tij jan pasqyruar n tabeln 8.1.

Kto rezultate deri dikund vrtetojn ligjshmrin q sundon n raport t sasis s materialit dhe t numrit t nevojshm t prsritjeve n mnyr q t mbahet mend prmbajtja e caktuar. Vendi n varg ka, gjithashtu, ndikim n suksesin tek t msuarit verbal. Nuk msohen njsoj leht t gjitha pjest e vargut. Fillimi dhe mbarimi i vargut msohen m leht sesa mesi. Kjo dukuri sqarohet me ndikimin e disa faktorve. N vend t par fillimi dhe mbarimi i vargut theksohen, dhe pr kt arsye sht m leht t dallohen dhe t vrehen. Pastaj, fjalt n fillim t vargut kan m pak fjal prpara, kurse fjalt n fund t vargut kan m pak fjal pas, q ndikojn negativisht n t mbajturit mend. Ndikim t madh n efikasitetin e t msuarit ka kuptimi i materialit. Materiali i kuptimt msohet m shpejt nga ai i pakuptimt. Madje edhe fjalt e pakuptimta q prkujtojn ose mund t vihen n lidhje me fjalt e kuptimshme, sht m leht t msohen se materiali plotsisht i pakuptimt. Pr kt ekzistojn arsyet. Pjest e materialit t kuptimshm q m par jan t njohura, prandaj kuptohen m leht. M leht msojm sipas lidhjeve pr nga kuptimi, sesa sipas lidhjeve n hapsir dhe n koh. T msuarit motorik. Pr dallim nga t msuarit verbal, q nnkupton prdorimin e simboleve gjuhsore, t msuarit motorik sht proces i fitimit t shkathtsive dhe t shprehive q i prfshijn lvizjet dhe veprimet. Me rastin e fitimit t shkathtsive mund t inkuadrohen, n nj mas m t madhe ose m t vogl, edhe proceset intelektuale, por jan dominante lvizjet motorike me t cilat zhvillohen veprimet motorike. Prve lvizjeve motorike rndsi t madhe kan edhe proceset senzoriale, n rend t par ato vizuale, e pastaj proceset taktile dhe kinestetike, sepse kontrolli senzorial sht i domosdoshm pr zhvillimin e drejt t disa veprimeve t ndrlikuara. Fitimi i shkathtsive sht proces q prbhet nga disa faza. N vend t par bhet integrimi i lvizjeve n nj sistem ose struktur t caktuar, q mundson zhvillimin e vrazhd t disa veprimeve t ndrlikuara. N procesin e mtejshm bhet mnjanimi i lvizjeve dhe i veprimeve t teprta dhe t gabueshme, me t cilat shkathtsia n fillim sht prplot. N pajtim me kte, gradualisht bhet organizimi m i mir i lvizjeve n koh dhe n hapsir. Me prsritjen e mtejshme paraqitet automatizimi q karakterizohet me pjesmarrjen m t vogl t proceseve intelektuale, mendore n zhvillimin e lvizjeve dhe t veprimeve t ndrlikuara. Ligjshmrit q sundojn n t msuarit motorik ose n fitimin e shkathtsive jan t dukshme n lakoret e ushtrimit, q tregojn prparimin n funksionin e prsritjes ose t kohs s t msuarit. Ato lakore dallohen pr kah forma varsisht nga lloji dhe ndrlikueshmria e shkathtsive q i fitojn gjat procesit t t msuarit. Kshtu, lakorja e akceleracionit negativ sht tipike pr ushtrimet relativisht t thjeshta. Tek shkathtsit

e thjeshta shumica n grupin e individve i shfrytzojn elementet e njohura m par t cilat, n fillim, kontribuojn n prparimin e shpejt. Kur pushon ndikimi pozitiv i elementeve t njohura, prparimi bhet gjithnj m i ngadalshm. Rnia relative n prparim bhet edhe m e theksuar nga fundi i trajnimit, kur shkathtsia sht n at shkall t prvetsimit, sa prsritja e mtejshme nuk mund t kontribuoj n prmirsimin e saj. N kt faz lakorja bhet paralele me apscisn dhe merr formn e platos. Kto ligjshmri jan t dukshme n figurn 8.3.

Tek shkathtsit e ndrlikuara, ndrkaq, lakorja e prparimit ka zakonisht form tjetr. N fillim t fitimit t shkathtsive t ndrlikuara nxnsit njihen me prmbajtjen e ushtrimit, dhe n kt faz prparimi sht i ngadalshm. Kur nxnsit prvetsojn numrin m t madh t elementeve nga t cilat prbhet shkathtsia, vjen prparimi i shpejtuar. Kjo tempo e ndryshuar e prparimit gjat prvetsimit t shkathtsive t ndrlikuara shprehet n lakoren e ushtrimit n at mnyr q ajo merr form t lakores s akceleracionit pozitiv. Mirpo, edhe shkathtsit e ndrlikura arrijn fazn e ngadalsimit n prparim, q pasqyrohet n lakore n form t platos. Kjo plato kontribuon q lakorja tipike e ushtrimit gjat fitimit t shkathtsive t ndrlikuara m par t marr formn S, sesa formn e akceleracionit pozitiv, si sht pasqyruar kjo n fig. 8.4. Parashtrohet pyetja a sht e dobishme t ushtrohet edhe m tej ndonj shkathtsi

n fazn kur lakorja e ushtrimit arrin platon? Hulumtimet kan treguar se, prkundr efektit t padukshm n formn e prmirsimit t rezultateve, prsritja e mtejshme sht e dobishme. Dobia nga prsritja manifestohet n stabilitetin m t madh t shkathtsis dhe n rezistencn m t madhe ndaj harress. Stabiliteti m i madh i shkathtsis manifestohet n rezistencn e saj ndaj ndikimeve t faktorve t ndryshm interferues, q mund t shprehen negativisht n kualitetin e zhvillimit t saj. Shkathtsia e ushtruar aq mir nuk sht e ndjeshme ndaj indisponimit t atij q e zhvillon, m pak sht e ndjeshme ndaj ndikimeve t kushteve t pavolitshme biofizikale n t cilat zhvillohet, ndaj ndikimit t lodhjes dhe t faktorve t tjer t ngjashm. Njkohsisht, n kualitetin e saj nuk do t shprehet negativisht as ndrprerja e gjat e zhvillimit. Prparimi n ushtrim varet n mas t madhe edhe nga orari kohor. Me orarin kohor nnkuptojm tre faktor. Kohzgjatjen e ushtrimit, gjatsin e pushimit dhe kohn e pushimit. Ndrkaq, duhet organizuar ushtrimin ashtu q do element i shkathtsis, vetvetiu, t paraqes trsin logjike, e t mos ndahet n mnyr arbitrare sipas intervaleve kohore me t cilat sht e mundur t prfshihen pjest prkatse t tij. N aspektin e gjatsis s pushimit sht konstatuar se pushimet e shkurtra, far jan m t shumta, jan m efikase se numri i vogl i pushimeve t gjata. Me shkurtimin e pushimeve, ndrkaq, nuk bn t teprohet , sepse nse pushimi sht aq i shkurtr sa organizmi nuk mund t rehabilitohet, efekti i pushimit t till sht i pamjaftueshm. Me rastin e dhnies s pushimit duhet pasur kujdes se kur ai sht m i efektshmi. N kt aspekt duhet t respektohet parimi q pushimi t jepet para se t paraqiten shenjat e para t lodhjes. N kt rast organizmi m s shpejti do t kthehet n gjendje t freskis, d.m.th. pushimi do t jet m i efektshmi.