I

wi
II

^
Uiiii
'

HRRn K li||H
1

"kfti

liKf

^j^

L
*

te

[V

Digitized by the Internet Archive

in

2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/fontesvitaesthomOOpr

FONTES

YITAE

S.

THOMAE AQUINATIS

VITAE

S.

TliOM/lE AOUINATIS

NOTIS IIISTORICIS ET GRITIGIS ILLUSTRATI

GURIS ET LABORE

D.

PRUMMER

0. P.

IM UNIVERSITATE FRIBUROI HELVETIORUM PROFESSORIS

TOLOSAE
APUD
ED. PRIYAT,
Via dicta

BIBLIOPOLAM
,

des Arts

14

ar

*^^
9 1964i

SliFEB 2

:t

%^"

i'8ASV

254 19

PROLOGUS

Non

est

cur mullis

probem nedum convenientiam verum

S.

eliam necessitalem hujus elucubrationis de fontibus vitae S.

Thomae. Etenim AngeHcus Doctor

Thomas Aquinas, cujus laus est in ore omnium, cujus doctrina a Summis Pontificibus identidem commendata tam sahiberrimos fructus jam per sexcentos annos protulit, cujus opera auspice Leone XIII
ratius eduntur denuo, talis vir
^

accu-

inquam, nondum nactus

est bio-

graphum, qui

ejus vitam enarravit attendens regulas

modernae
re

criticae historicae^

lam clarissimus Denifle de hac

con-

questus est ipseque proposuit disserere de chronologia valde

intricata in vita S.
valuit

Thomae^; sed eheu! morte praeventus non

suasit, ut

propositum exequi. Ipse etiam mihi

novam

editionem vitae S.

Thomae

a Guillelmo

de Tocco exaratae

procurarem juxta codicem manuscriptum Florentinum, cum

codex
in Actis SS.'

ab antiquis Bollandianis promulgatus

sit

mendosus atque
ejus principales

mutilatus.

Nemo autem non

Thomae,
nisi

videt prorsus

impossibile esse scribere vitam S.

prius fontes

omnes adunati

et publici juris facti fuerint.

Quo
1.

praestito biographus facile haurire potest atque vitam S.

<c

Dccr.
'<

I.im pridera

d. 15 oct. 1879.

Es ist eine aulTiUlige Tatsache, dass trotz dem seit einem halben lahrhundert wieder crwachtcn regen Interesse fur die mittelalterliche Philosophic und Theologie sich l)isher niemand gefunden hat, der sich mit dem Leben des Princeps scholasticorum in
2.

hi^torisch kritischer

Weise ex professo befasst

hiitte . Ita

1.

A. Endres in Ilistorisch.
Litteratur u.

lahrbuch
3.

(1898), p. o37.
I,

Die Universitiiten des Mittclalters, Berlin, 1885,

II,

547; Archiv

fiir

Kirchengesch. Berlin, 1886, nota 1.

4.

180; Chartularium Uuiv. Parisiens., Paris, 1899, n. 270,

Mart.,

t.

I,

659 seqq.

j-^

(J

PROLOGUS.

Thomae

scribere plenae veritati correspondentem.

vita Angelici Doctoris

Ad hunc

diem plura de
pressa. Sic

nondum

sunt typis im-

e. gr.

duplex processus inquisitionis de vita et opequi ante cannonizationem jussu Johannis XXII

ribus S.

Thomae,

institutus fuit,

Pariter vulgata

nondum est typis impressus, saltem totahter. vita Thomae a Bernardo Guidonis conscripta non est ad hunc diem, nisi secundum partem. Quibus om-

nibus motus

jam per decennium tempore vacationum autumAngliae, Italiae, Helvetiae lustravi ad quaeS.

nalium multas bibhothecas Germaniae, Austriae, Hollandiae,

Belgii,

Galliae,

rendos vetustos codices manuscriptos de vita

tantes.

Thomae

trac-

Permulta inveni, sed nondum omnia, ut puto,

immo

ut spero. Praesertim desideratur originale

Manuscriptum de

processu cannonizationis, quod forsan latet in aliqua biblio-

theca Hispaniae. Duo Manuscripta asservata in Bibliotheca

nationali Parisiensi sunt recentioris aetatis (saec. XlVexeunte).
Si fuerint
typis

vanae omnes perquisitiones de originaliManuscripto,

ut

mandabo duo Manuscripta Parisiensia. Interim curabo, tres principaliores S. Thomae biographiae fere eodem tem-

pore exaratae a Petro Calo, Guillelmo de Tocco et Bernardo

Guidonis imprimantur juxta meliores codices manuscriptos.

Non me
e.

latet

quidem

alios antiquiores,

immo et Thomae coaevos

Gerhardum de Frachetto, Thomam Cantimpratanum, Ptolomaeum Lucensem, etc, enarrare quaedam de S. Thoma, sed nullus eorum data opera agit de vita Thomae. Praeterea illa, quae ab eis nuntiantur, sunt parvi momenti. Quare non
gr.

videtur esse necessarium ea iterum imprimere atque hic colligere.

Nihilominus eorum narrationes adducam inter notas

Accedit quod omnes jam sunt in lucem editae
e. gr.

criticas adjectas.

ab ahis auctoribus

a Reichert, Muratori, etc.

sc.

Quis inter tres biographos S. Thomae,

Petrum
sit

Calo, Ber-

nardum Guidonis
ita

et

Guillelmum de Tocco

antiquior,

non

constat.

Guillelmum de

Tocco primum locum obtinere

dies^;

omnes docuere ad nostros usque

1.

contrarium opinatus

Cfr.

Acta SS.

Boll.,

mens. Mart.,

1. 1,

653.

PROLOGUS.

esl

primus
38

los.

A.

Endres', motus rationibus haud convin-

cenlibus.
n.
i7,

Si

iste

auctor cognovisset Manuscriptum Vatican.

propria

manu Guidonis dedicatum

Magistro Roggerio,
Ipse

nou dubito quin opinionem suam mutasset^

nardus Guidonis ibidem jam adducit

enim Ber

inventarium

Guillelmi

de Tocco, quod milii videtur confectum intuitu cannonizationis

S.

Thomae. Ergo de Tocco praecedit Bernardum Guidonis.

(a.

Paulo post Thomae cannonizationem

donis videtur compilasse
obilu ac gestis S.
gistro

1323) Bernardus Gui

suam historiam
de Aquino
,

de ortu, vita et

Tbomae

atque dedicasse Ma-

Roggerio. Sic enim scribitur in prima pagina Codicis

:

Yaticani
in

Venerabili viro

domino petro roggerii magistro

episcopus lodovensis
.

theologia parisius pater Bernardus

presentem legendam sancti

Thome

de Acquino transmittit

De Petro

Iioggerii habetur^ epistula Joannis

XXII ad Cancel-

larium Universitatis Parisiensis, in qua huic praecipitur, ut

conferri curet magisterium Petro Roggerii, pro

quo Carolus
d. 13

rex Francie et Navarre in

vit .

hoc puncto humiliter supplica-

Quae quidem
magistralis

epistula

cum

data
in illa

sit

Avenione

Maji

1323, atque
gerii

cum Johannes XXII

honor

mandet, ut Petro Rog-

duorum mensium spatium a receptione praesentium compulandum concedatur , valde probabile est Petrum Roggerii magistrum creatum esse mense
infra
i.

Ilistor.
lii

lahrbuch, 1898,

p. 538 seqq.

2.

sequeuti fasciculo latius disseram de vita a Beruardo Guidone conscripta.

Sed uunc jam juvat uotare principale ar^umentuni ab Endres allatum pro sua opinioue Bernardus Guidonis scribens brevem vitam S. esse prorsus futile. En argumentum Thomae in suo Speculo Sanctorali ,quod finitum fuit c. annum 1329, dicit Multa quidem et alia signa et miracula operatus est Dcus mcritis S. Thomae, quae non suut scripla in praesenti Speculo brevitatis causa, sed quamplura collegimus sub compendio tam de prima quam de secunda inquisitionc sollemni facta de vita, conversationc et miraculis ejusdem pcr inquisitorcs ab apostolica scde datos, sub anno domiuicae incarnationis MoCCCoXIX usque ad ejus caunouizationcm quae facta fuit postmodum fiuadriennio jam elapso XV kal. Augustianno a Vcrl)i incarnationc M"CCCoXXIIlo quae couscripsimus iu liue libcili quem prius scripseramus de ortu, vita ct obitu cjusdcm. Endres refertverbum prius ad cauuonizationem et tunc confidenter dicit Die Prioritiit von Bcruardus (Guidouis) vor Willielm (Tocco) ist damit in vbllig evidentcr Weirie erwicsen (I. c, p. 548). Sed vcrbum prius non cst retcrcndum ad cannouizationem sed ad Speculum pracseus . Ergo ruit tota argumentatio.
:
:

<

3.

Chartul. Uuiv. Parisiens.,

II,

u. 822.

lO
vel Augusti idque

PROLOGUS.

lalii

eodem tempore, quo buUa cannonizaet

tionis

Thomae

Aquinatis data est a Johanne XXI! (XI kalendas

Augusti 1323). Petrus Roggerii

in

Bernardus Guidonis fuerunt

eadem patria Lemovicensi nati et amicitiae vinculo uniti. Unde hcet concludere, Bernardum Guidonis hunc codicem
manuscriptum novo magistro
est arbitraria,
et

amico suo quasi donum honorarium promotionis dedicasse. Quae quidem conclusio minime
sed potius vaide conveniens,

cum

tale

donum
tra-

novo magistro, utpote bene merito de doctrina thomistica

ut codex iste Vaticanus
S.

denda, pergratum esse debuerit. Ex quibus omnibus sequitur,

sit

scriptus paulo post cannonizationem

omnes codices existentes antiquior atque melior. Cum autem in illo narretur factum cannonizationis, non est scriptus ante diem 18 lulii 1323\ De Petro Calo ejusque scriptis historia non ita multa eaque certa tradit. luxta Qu6tif et Echard^ jam mortuus est 1310; sed hoc est erroneum. Etenim de vita SS. Hermagorae et For Venerabilis etiam vir Dominicus tunati narrat idem Calo
sitque inter
:

Thomae

Patriarcha Gradensis multas sanctorum reliquias invenit, ut

mihi

dixit

1330, inter quas putabat esse

I.

immo
S.

Poncelet S.

putat

Petrum Calo
scribit

horum corpora^ mortuum esse d. 11

Dec. 1348'.

Antoninus Florentinus^

Frater Petrus de Clau-

1.

ries et in diversis

Petrus Roggerii, qui 24 April. 1324 jam vocatur magister in sacra theologia, pluconventibus sui ordinis (S. Beuedicti) fit Prior. Dum erat Prior S.

Baudilii,

anno

1326, d. 23 lunii factus est abbas monasterii Fiscamensis

loh.

1.

e.

Fecamp
1329, die

(Reg. Vat.
24 Nov.

Comm.

anno

10, ep. 2089).

Anno

1328, die 2

Dec, factus

est episcopus

Atrebatensis. (Reg. Vat.

fit

Comm.

Joh.

auno

13, p. 1, ep. 471, fol. 185 b).

Anno

archiepiscopus Senonensis; anno 1330, die 14 Dec. archiepiscopus Rotomagensis; anno 1338, die 18 Dec. creatus est presbyter cardinalis SS. Nerei et Achillei,
et demum anno 1342, die 7 Maji electus est Summus Pontifex et assumpsit nomen Clementis VI. Mortuus est anno 13S2. (Cfr. Denifle, Chart. Univ. Paris., 1. c). 2. Scriptores Ord. Praedic, I, 511. 3. Cfr. Dom. M. Beradelli 0. Pr. in opere Nuova Raccolta d'opusculi scientifici et
:

filologici,
4.
11

t.

39, p. 138,

Venezia, 1784.

y a toute raison de reconuaitre notre auteur dans ce Pierre de Chioggia dont la au 11 dec 1348, dans le necrologe du couvent de Saint-Dominique k Cividale Obitus Fr. Petri de Clugia ordinis nostri. Analecta BoUand., t. XXIX,

mort

est inscrite
:

p. 31.
5.

Chronic

tit.

XXIII,

11, 2, ed. 1586, t. III, p. 681.

PROLOGUS.

11

sia, qiii dicitur Scalo,

et ipse

compilavit legendas sanctorum

multum
INec

diiruse,

de multis sanctis referens, de quibus lacobus

fecit

(de Voragine)

non

mentioncm.

Leander Alberti^ habet

longe abest Petrus Calo Clugiensis

cum

vitis

sanctorum
:

fuso a se editis
((

MCCC.

Similia liabet Antonius Senensis"

conflavit,

Legendarium quoque sanctorum

qui sunt in

non tamen eorum, Ecclesia celebres sed ctiam eorum quorum vix reguanno 1310
et nihil

lariter notilia habetur, claruit

amplius^

Asserit autem Berardelli'

editione Parisiensi.
qui saeculo

numerum 1310 non

inveniri in ista

Caeterum testimonium Antonii Senensis,

est tanti

XVI exeunte obiit et in phiribus ahis erravit, non momenti. Ex quibus omnibus hiculenter apparet fere
autem
autem
alia
si

nihil cerli de vita Petri Calo nobis traditum esse. luvat

notare non esse manifestam contradictionem,

quis dixerit

auctorem nostrum mortuum esse anno 1348;

floruisse

anno 1310. Facile enim

80 annis.

vita ejus

durare potuit 70 vel etiam

Echard
in
;

(I.

c.)

ex Rovetta ad
sc. 1.

annum 1316 etiam

divinis

opera Petri Calo enumerat

riis,

Tractatum de

myste^

quae
solent

Dominica coena ab Ecclesia catholica repraesen2.

tari

Vitam

S.

Dominici;
ipse

3.

Sermones quadragesifatetur se

males, de sanctis; sed

nullibi invenisse.

jam

Echard

haec opera

Quandonam

Petrus Calo
S.

suum Legendarium

conscripserit,

nec etiam constat. Vitam

1318; mentionem enim
Fraticellos, quae

Thomae

certo edidit post

annum

facit decretalis

lohannis XXII contra

(Cf. infra n.

promulgata fuit[1318
1323, quippe

12). Veri-

simile est, illum scripsisse

hanc vitam ante Thomae cannoni-

zationem
cet.
licet

i.

e ante a.

quam nec uno verbo

et

indi-

Vocat sane

Thomam sanctum

beatum, sed inde non

concludere illum scripsisse post cannonizationem. EtePraedicaloruni, cd. Bouoniae 1517,

1.
2.
3.

Do

viris illustribus ordiiiis

fol. 153.

Bibliothcca ordiuis Fr. Praedicatorum, cd. Parisiis

158'J, p. 19G.

Fere eodem
illustri

modo

loquitur Seraphin. Razzi 0. P.

(lii0'j)

F. Pictro Calo

da Chioggia
(Istoria dcgli

i:itorno air istcsso tcnipo

i^crisse

dilTusamcntc

lc vitc

dci Santl

huomini
i.

Lucca 159G, pag.

324).

L.

c,

p. 137.

12

PROLOGUS.

nim

usiis sat

communis
ritu in

ferebat, vocare sanctos illos homines,

qui insignibus

virtutibus atque miraculis claruerunt, etiamsi

nondum solemni
Doctorem
miracuhs

Album sanctorum
Doctoris

redacti fuerunt. Sic

etiam Bernardus Guidonis saepe vocat

etsi

Thomam

titulus

Ecclesiae S.

sanctum Thomae non

collatus fuit nisi a S. Pio V.

claruit, ejus

Tliomas tunc temporis magnis

rehquiae ab omnibus avide quaereban-

tur, ejus cultus fervens

habebatur a populo, primus processus

conversatione et miraculis recol.

inquisitionis

super

vita,

mem. fr. Thomae de Aquino jussu lohannis XXII anno 1319 jam habitus fuit. Quae quidem omnia Petrus Calo cognovit, nam narrat miraculum stellae super caput S. Thomae sistentis,

quae visa

fuit

a puerulo

qui postea factus senex hoc

inquisitoribus sub juramento deposuit

bus omnibus facile intelligitur,

Ex quicur Galo Thomam jam ante

(infra n. 26).

sollemnem cannonizationem vocaverit sanctum

inquisitionis qui

et in suo

Le-

gendario sanctorum posuerit. Gaeterum in secundo processu

anno 1321

institutus fuit ante cannonizatio-

nem, Thomas
Alia
ratio

fere continuo vocatur sanctus aut

beatus\

quae suadet

Petrum Galo
:

scripsisse

hanc vilam

regnante lohanne XXII est haec

Vocat enim istum pontifi-

cem

patrem

(cfr.

infra n. 13) qualis titulus solet usque in

hodiernum diem dari pontificibus adhuc viventibus.

tertia ratio. Petrus Galo scribens

Accedit

suum Legendarium

ostendit

se legisse opera

Bartholomaei Tridentini, Vincentii Bellova-

censis, lacobi a Voragine, sed

nunquam vestigium

vel mini-

mum
vel

occurrit illum cognovisse sanctorale Bernardi Guidonis

S.

ejusdem aliam vitam

Thomae. Et tamen haec opera

(cfr.
si

fue-

runt notissima ac edita anno 1329 vel 1325

culter explicari potest
S.

supra). Diffi-

hoc silentium,

Galo scripserit vitam

Thomae

post

annum

1330, ut quidam contendunt. Nihil

autem

obstat,

quominus auctor noster posteriores partes Le-

gendarii composuerit post istud tempus; est enim opus illud

1.

Bibl. Nat. Paris. cod. lat. 3113.

PROLOGUS.

l'^

ingentis molis et laboris exigens

operam plurium annorum.

de Tocco exaralam auclor
narrationes fere

Primam parlem

vilae a Guillelmo

noster forsan cognovil; airert enim plures

eisdem verbis, quibus usus

est Guillelmus de
fine dicetur.

Tocco; sed nec

ita sint, fas

hoc
esl

est

certum, ut infra in

Quae cum

concludere Petrum Calo scripsisse vitam S.

et

Thomae

inter

annos 1318

1323 ac proinde

numerandum

esse inter histo-

riographos antiquiores Angehci Doctoris, Ex prologo,

quem

Legendario suo praemitiit, Hcet conspici

Scribit

finis ipsi

propositus.

enim

Quoniam plerique sunt

dies festi in sancta

Ecclesia celebres et solemnes, et plurimi sanctorum illustrium

discipulorum Christi vel apostolorum, martyrum, confessorum

ac virginum, de quibus nihil omnino
est in usitatis legendis,

ideo in presenti opere intendo plenius ponere de premissis,

sicut in libris
riis

monasteriorum

vel

ecclesiarum

et diversis histo-

potui perfectius invenire, nil de sententiis abbrevians vel

detruncans preter prologos et superfluitatem verborum. Et ut

ordo
ille

qui est congruentior teneatur, qui in breviario et

missali nostri ordinis

Fratrum Predicatorum habetur, primo

agam de
diebus
rire;

diebus solemnibus qui ad officium de tempore perti-

nent, secundo de sanctis, ponens singulorum passiones et vitas

suis,

quibus habentur ad laudem, sicut eos potui repe-

ahos

in fine

omnium ponam quorum

Opus

dies passionum vei

obitus non potui invenire.

istud apostohce sedis et

et judicio

omnis

mei superioris subiciens examini quo

Alia
nihil intendo asserere, nisi

corrigendum, in

quod sancta tenet Ecclesia.

et

omnia
))

recito

rehnquens judicio predictorum

lecto-

rum'.

Quatuor codices manuscripti cognoscuntur

in

quibus conti-

netur Legendarium Petri Calo. Primus habebatur Bononiae.

Leander Alberti^

dicit

Orno questa

citta (Chioggia) Pietro

Calo, deir ordine dei Predicatori, che scrisse molto minuta-

mente
1.

in

due grandissime volumi

1.

le vite dei santi

c,

come

chia-

Cfr. Poucelet,

c,

p. 32-33; Berardelli,

1.

p. 85 seq.

2.

Descrittione della Italia et Venezia 1553,

fol. 4G4.

l4

PllOLOGUS.

ramente se vede nella libreria di S. Domenico sed iste codex jam a longo tempore deperditus

di

Bologna,

esl'.

Alterum exemplar Legendarii habetur Romae Vaticana (Yat. Barber lat. 713). Scriptum est
quantitatis

in Bibliotheca
in

pergamena
fuit
:

0,315X0,225 m., aique

in bonis Matthei

certe fmitum

ante

annum

1340. In initio enim istius codicis scriptum est

cardinalis

Hic

codex olim erat

de Ursinis de

monte lordani
codice
fol.

qui obiit

anno 1343.
est die

luxta plures^ Cardi-

nalis de Ursinis

jam mortuus

18 Aug. 1340. In hoc

336-350 invenitur

vita S.

Thomae. Variantes

lec-

tiones collatas

cum

codice Venetiano infra notabimus.

in Bibliotheca

Tertium exemplar habetur

scriptis saec.

Marciana Venetiis

sub signo IX 15-20. Constat sex voluminibus in pergamena

XIV^ Tum

G. Monticolo''

tum Poncelet' merito

putat exemplar Venetianum

esse independens ab exemplari

Romano.
Infra

prima vice

typis

mandata invenitur

vita

S.

Thomae
collata.

ex codice Venetiano transcripta et

cum

codice

Romano

Quartum exemplar Legendarii invenitur Eboraci

(York)*^,

in Anglia

sed est mutilatum neque continet vitam S.

Thomae^

Legendarium Petri Calo jam a Petro de Natalibus in prae Catalogus sanctorum et fatione ad suum opus cui titulus
:

gestorum eorum ex diversis

affertur

et multis

voluminibus collectus

ac laudatur.

De

illo

loquuntur etiam Daudulus ac

alii.

Laurentius de Monacis, S. Antoninus multique

Novissime

autem

CI.

A. Poncelet S.
titulo
:

I.

tionem edidit sub

1.

longam eruditamque elucubraLe L^gendier de Pierre Calo^

l.

Cfr. Poncelet,

1.

c,

p.

44; Berardelli,

c, p. 139.

Vidal, Benoit XII, 1334-1242, Lettres communes analysees d'apres les registres dits d'Avignon et du Vatican, t. II, Paris, 1906, p. 452; C. Eubel Hierarchia catholica medii aevi, t. I, Miinster, 1898, p. 37; apud Poncelet, 1. c, p. 34.
2.

3. Cfr.

los. Yalentinelli Bibliotheca

manuscripta ad.
t.

S.

Marci Venetiarum,

t.

5,

p. 297-299.
4.
5. 6.
I,

Nuovo Archivio Veneto,

L. c, p. 47.
Gfr. Catalogi

t.

9 (1895), p. 132-33, et

III (1892), p. 122.

librorum manuscriptorum Angliae

et Hiberniae,

Oxford, 1697,

t.

II,

p. 3.
7. Cfr.
8.

Poncelet, I. c, p. 47. Analecta Bollandiana tom. XXIX, 1910, 1-116.

PROLOGUS.

l5

Edita vita S.

Thomae

a Petro Calo conscripta vitam a Guil-

lelmo de Toeco exarataQi

denuo

el integre

juxta

meliores

codices manuscriptos liodie existentes

lypis
S.

edam

postea sequenti

imprimam historiam de ortu, vita et obitu ac gestis Thomae a Bernardo Guidonis exaratam, quae quidem secunaliquam partem typis mandata
iuit

dum

a Bonino Mombrilio,

sed etiam novi editores Alombritii' candide fatentur, se nullum

codicem

manuscriptum potuisse opportuno tempore adire.

est

Quapropter perspicuum

editionem integram operis Ber-

nardi Guidonis juxta meliores codices exactam desiderari idque

eo vel magis, quia plura additamenta

nondum

edita existunt.
sint,

Quae autem
cabo postea.

in sequentibus

fasciculis

imprimenda

indi-

In praesenti fasciculo paucae notae crilicae additae sunt,

satius
illas

enim duxi, postea

editis aliis

codicibus manuscriptis

adicere, quia tunc singula loca facilius comparari possunt

inter se.

Prummer.
Scribebam Friburgi Helvetioriim die 6 lan. 1911.
1.

Boiiiiius

Novam hanc

Moubritius Sanctuarium seu vitae sanctorum, Parisiis, 1910, editionem curaverunt duo monachi Solesmenscs.

II,

743.

VITA

S.

THOMAE AOUINATIS
AUCTORE

Petro CALO
Nunc primum
(Bibl.

edita in

lucem juxta codicss manuscriptos

ix, 17, fol.

Marcianae,

68-77. Venetiis
fol.

et Bibl. Vatic.

Barber.

lat.

713

336-350)

De nomine^ Thomas
tur
tur quasi totus

interpetatur abyssus vel geminus, vel dicicst divisio vel sectio, vel

V/

thomas a thomos, quod

thomas

dici-

means. Fuit enim abyssus profunditate cognitionis,

ab omni feditate infectionis, totus

geminus

caritate diiectionis vel duplicitate perfectionis sc. affectus

et intellectus, divisus vel sectus

means in deum assiduitate et aviditate contemplationis^ devotionis. De sancto Thoma de x\quino. 1. Thomas beatissimus de Aquino ex nobilibus parentibus Landulfo scilicet comite de aquino et theodora de neapoli carne ac

mente ing-enua in confinibus campanie

dus.

et

regni

sicilie extitit

oriunviros

Duos quoque

fratres habuit

Landulfum

et

Raynaldum
revelatum ^

strenuos et duas sorores vite sanctitate preditas, quos eterna vita

requiesque suscepit, sicut

1. 2.

sibi fuit spirituaUter

Cum

Cod. Vat. omittit hoc verbum.

C. Vat.
:

contemplacioDis

et devocionis.

3. S.

Thomas

videtur habuisse tres sorores et duos fratres.

fuit

Una soror moritur

c.
2).

ful-

gure percussa, quando Thomas adhuc

sorores frequenter visitabant

puerulus

(Cfr.

Tocco,

Duae

aliae

eum

in carcere detentura. Altcra facta est abbatissa iu

mouasterio Gapuano S. Mariae (cfr. infra, n. 6). Tertia nupsit comiti Rogerio Mursico et petiit ab abbate Fossae novae manum de.vteram sancti fratris sui defuncti (cfr. lect. sept. in appcndice vitae S. Thomae ab Bern. Guidone conscriptacj. Fuit praedita

maguis virtutibus

(cfr.

infra n, 19). Fratres ejus prius in exercitu Friderici

II uiili-

tiam pcrogeruut et tunc temporis procur;ibaat captivitatem Thomae. Postea autem videutur a Friderico II defecisse et pro defensione Ecclesiae exilium aliaque tornienta sustinuisse (cfr. infra, n. 19). luxta Qtietif et Echard (Scriptores ord. praed. I, 271) S. Thomas habuit quattuor sorores. Mariam dominam Marani in Aprutio, Theodoram Rogerio Sanseverinati Marsicensi comiti uuptain, tcrtiam comitis Fundeusis conjugem et quartam sanctimonialem mouasterii S. .Mariac Gapuac abbatissam . Si istis ad numeretur illa soror, quae infans percutiLur fiilgurc, essent quiuquc sorores. Ilacc sententia videtur parum fundata iu factis historicis.
2

].8

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

igitur

eum mater
quidam

gestarct in utero et in castro suo rocha sica

ma-

neret,

vir sanctitate et

fama preclarus, qui

ibi

prope here-

miticam vitam diu in monte duxerat, divino ductus spiritu venit

ad eam eique congratulans
paries, qai vocabitur
plenioris.
ait
:

Letare vere o domina; filium enim

erit

thomas, in quo profecto

abyssus sapientie

Hunc siquidem fihum

tu et pater eius in monasterio

monte cassino ponere disponetis, sperantes ut ibidem in abbatem sublimatus domui vestre cedat ad profectum et ad gloriam temporalem. Sed prorsus non(!) est consilium contra dispositionem divinam. Deus enim de celo prospiciens, mundum spirituali kimine indigere, ipsum in predicatorum ordinem intrare
sancti benedicti de

disposuit, ubi divino

lumine

illustratus, plus

omnibus

utilior pre

suis consortibus apparebit.

Tante enim

erit claritatis in sciencia et

sibi similis inveniri.

in vita,

quod suo tempore non poterit

:

Cui

humilis ac prudens mater respondit

resistere
2.

Fiat voluntas Domini, cui

rei probavit eventus.

nemo

potest.

Hoc autem postea

Natus autem

et spirituali fonte

natus traditus est nutrici.

Que

cum matrem

balneum cum honesta societate fuisset secuta et prope balneum puerum deportasset, in manu eius dextra cedulam repperit involutam. Quam cum admirans de manu illius vellet extrahere, puer eiulans amarissime flere cepit. Cui nutrix compapueri ad

ciens destitit et ipsam cartulam in

tacita cogitans

manu tenentem

lavare cepit,

hoc non sine misterio accidisse. Et egrediens de

cum puero intuita est eum, cedulam adhuc in manu strictam tenentem, quam sibi tradere recusabat. Tunc stupens matri, quod acciderat, nunciavit. Que gaudens et stupens puerum in brachiis
balneo
accepit, et blandimentis, quibus poterat

ipsum

alliciens

cedulam de
salutis
:

manu

extorsit, in
etc.

qua repperit scriptum exordium nostre

illius

Ave Maria

Et merito, ut manus

dextera contineret saluta-

cionem angelicam, per quam deus

salutifera propinavit. Yolenti

sicut per

calamum mundo multa

lans

manum
sibi

autem reponere cedulam puer eiuporigebat insinuans ipsam omnino velle. Quam cum
ille

mater

compaciens tradidisset,

eam

letanter suscipiens in
ei

ore posuit et

eam quantocius

deglutivit.

Et ex tunc inolevit

consuetudo, ut quandocunque ploraret, non desistebat a

fletu,

donec
erat

ei

aliqua cedula traderetur, clare insinuans, quod futurus

est ecechieli liber, ut

armarium scripturarum. Oblatus

liber,

ipsum

comederet; iohanni quoque

ut simiUter devoraret,

thome

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
siciit

] ()

vero ut

spirilii intelligencic
cliristi

ropleretur,

alteri

iercmie, qui

incarnationis
(lissorlurus*.

misterium luculenter erat

et

profundissime

Ceterum cum pater cius curiosius inquireret, quomodo possit scire qua sorte vite victurus esset quilibet filiorum, quidam peritus Quando puer infra biennium llet irremediabiliter, ad respondit
3.
:

cuius rei aspectum subito consolatur, circa

rem

illam versabitur

animus

eius. Ig^itur

cum

sanctus puer in ulnis se baiulantis fleret

amare, noc quarumcunque rerum aspectu vel auditu verborum

posset aliqualiter consolari, apparuit

quidam librum ferens

in

manibus. Quo viso statim puer dei omisso

fletu visus est prosilire

velle de brachiis sustentanlis, intento aspectu et leta facie librum

tenens.

Quod astantesadmirati uno oresentenciamprotulerunt: Ilic infantulus archa sapiencie est futurus. Porro cum devota domina mater eius ad vicinam capellam suo palacio auditura missam cum
nutrice pueri et ancillis aliis processisset, dimisso in lecto puero

dormiente,

illis

absentibus puer evigilans rependo pocius

in

quam

eundo venit ad archam quandam carentem operculo,

quaterni erant et alia scriptura multa.

qua plures

Que omnia puer dispergens per cameram intendendo per singula incumbebat. Que ut mater rediens cum aliis aspexerunt admirate et attonite, quid deus facturus
esset de infantulo cogitabant, sed

quod eum sapientissimum futu-

rum hoc suo presagio prophetarent. Propter ista presagia, et quia mos erat nobilium degentium in regione eadem, cum esset quinque annorum pater suus cum honesta societate misit illum ad monasterium montis cassini, ut samuel ad hely, ibidem moribus et scien-

imbuendum. Traditus ergo cuidam magistro primo omnium, ut alter iosias cepit inquirere dominum deum suum, anxie et frequenter magistrum interrogans, quid est deus; et cotidie, que a magistro dicebantur, memorie commendabat. Consorcia pucrorum
cia

insolencium cvitabat innocuusingenti studio intendebat;

et

consorcia dissoluta maturus;

et

necnon

aliqua hora diei et noctis

Est allusio aJ textura Ezechielis III, 1-3 Fili homiaia... comede volumen istud vadens loquere ad filios Isr.iel. Et aperui os raeum, et cibavit me voluraine illo... et factum est in ore raeo sicut rael dulce. Cfr. Apocal. X, 10 et comedi iliud Et accepi librum de manu Angeli et devoravi ilium et erat in ore meo tamquam rael
1.
:

et

dulce.
2.

"

consorcia pucrorum insolenciura evitabat maturus ia gestu studio intendebat.

Cod. Vat.

jocis ct consorcia dissoluta;

20
oracioni vacabat
refferentur ad

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

manens

taciturnus et quietus.

Que cum matri

gaudium, mirabatur de puero conferens in corde

suo
4.

et

sperans impleri ea que dicta fuerant in promisso.

Cernens itaque abbas monasterii puerum mira ingenii perseminere^

et

picacitale

morum

honestate poliere, misit

ei

patri

suo dicens, talem puerum non debere in penetralibus

sed neapolim, ubi vigebat studium,
mitti,

latitare,

ut sapientie lumine

illustratus emittere posset postea eloquia sapientie salutaris.

Quo

audito misit pater filium neapolim, ut esset gramatica, dyaiectica et rethorica eruditus

adprime.

Nam cum martinum

eum

precepto-

rem

in g-ramatica in brevi excederet, traditus est magistro petro

instruxit. Intan-

ybernico, qui in logicalibus et naturalibus

tum autem puer ingeniosus

g-istro

profecit,

quod

lectiones, quas a

ma-

suo audierat, luculencius et subtilius ahis repetendo dis-

curreret.

Cum autem fama

eius per scolas crebesceret, intelligens

puer dei per spiritum, non esse tutum

tare, siciens

cum

scorpionibus habi-

eciam sapientie fontem

et allectus

sermonibus, quos

in

domo fratrum predicatorum

audierat, domino cooperante et

ei

fratre

iohanne de sancto iuliano tunc in neapoli existente priore

persuadente, predicatorum ordinem devotissime est ingressus,

cum
puer

annorum^ tredecim, invito invidebat. Porro homines sunt

esset

patre, qui eius felicibus actibus

mirati,

quod tam

nobilis

i.

God. Vat.

vigere.

Thomam iiigressum esse ordiuem Praedicatorum auno 13 Ordiuem exeuute vitae suae. Eteuim Beruardus Guidouis (Cod. Vat. 3847) scribit igitur predicatorum iufra annos pubertatis existeus, sicut iu litera cauuouizaliouis ejusdem tempus describitur, (thomas) ingreditur. Ex jure cauouico autem pubertas puerorum praesumitur adveuire anuo decimo quarto aetatis. Uude testimouium Ptolomaei de Lucca dicentis Gum autem (Thomas) jam esset XVI auuorum, habitum fratrum Praedicatorum assumsit et in eo... vixit XXXII annis vel circa, (Hist. eccl., XXII, 20) iuterpretandum est de secundaet dednitiva assumptione habitus post captivitatem. Etiam Henricus de Herfordia (Ghronicon ad ann. 1274, ed. Potthast, p. 204) narrat Thomam adhuc puerum intrasse ordinem. rsullus autem ex veleribus biographis ita accurate aetatem Thomae iogredientis ordinem Praedicatorum indicat, quam noster Galo. Bernardus Guidouisetpost ipsum S. Antoninus tit. 23, c. 7, 2 etde Groot Het Leven van d. h. Thomas p. 30 (ed. 2) narrat, S. Thomam recepisse habitum religiosum de mauibus Thomae Agni de Lentiuo 71277. Eu verba Bern. Guidouis juxta codicem Vatican. 3847. Cui habitum ordinis contulit et induit vir per omnia laudabilis et devotus fr. Thomas Agiii dc Lentiuo tuuc prior neapolitanus, qui fuit postmodum archiepiscopus cusantinus et inde translatus factus fuit sancte civitatis jherusalem patriarcha. Ergo iuter Bernardum Guidonis et Petrum Galo, cui favere videtur de Tocco est con2.

Probabilius videtur

tradictio,

quam nunc commemorasse

sufficiat.

CALO

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS.

21

mundi gloria pauperlalis ordincm est ingressus. Nunciata sunt ista matri. Illa autcm mercns simul ct gaudcns, assumpla
relicta

comitiva bonesta, vcnit neapolim cupicns de visione

filii

consolari.
prolis, scd

Dolcbat namque, quia privabatur temporali solacio sue

consolabatur, quia vidcbatur impleri, quod de co fucrat propbcta-

lum. Fralrcs igitur

illius

intcHigentes advcntum et ncscientes

pium
non

allectum, ac timentcs ne talentum tantum sibi a deo traditum

sine

magno damno

per matris Llandimenta anrittcrcnt,

tamquam

prcciosum ihesaurum sanctum pucrum absconderunt. Et ne per astuciam vel violenciam tolleretur ab cis, ipsum romam* miscrunt
associatum decenlcr. Quo audito, mater accensa desiderio ampliori

romam

adiit, et

ad conventum sancte sabine, ubi crat

ad egrcssum, sed

filius, profi-

ciscens, rogabat fratres, ut sibi ostendercnt filium

tam dilectum,

asserens quod

eum non induceret

hortarctur.

eum

pocius ad

bonum propositum
sibi increduli

At

fratres de thesauro zelotipi ac

disposucrunt ipsum parisius destinare. Sed hoc

ma-

trem non

latuit.

Quare conturbata, commota

filiis

sint

quippc viscera

eius super-, misit nuncios

ut scribit petrus de
tis*

suis, qui

sub imperatore Friderico,

in castro

vinena^ propinquo suo

:

aque penden-

militabant, qui diccrent

Fratcr vester thomas raptus a fratri!

bus prcdicatoribus parisius ducitur, proh dolor

non eum amplius

ostenlilium
filii,

sum

visura;

ipsum siquidem

fratres nec ad

modicum mihi

dcrunt^ volucrunt, gaudium cordis mei! Succurrite

meum

rapite matri, misere prescnlate.

Quod

intelligentes dolore

percussi sunt. Et accepta ab imperatore licencia, profecti pcr devia

miscrunt observatorcs ad vias,

ut

ubicunquc eum invenircnt,

caperent. Diligenter igitur inquirentes invenerunt

puerum cum
At
illc

quattuor fratribus juxta puteum, lassum ex itincre quiescentem.

Quem
1.

apprchcndcntes habitum

ci

aufcrre conati sunt.

De Tocco narrat Fratres... praedictum juveiicm (Thomam) Terracenam, indi3 Anagniam ct usque Uomam ad couventum S. Sabiuae ctim conveuienti Fratrum so:

cietate miseruut.

Ex quibus
fdio.

forsan licet coucludere

Thomam

in istis locis aliqualeni

moram
2.

duxisse.
:

Cod. Vai.
Cod. Vat.

Super

3.

de Vinea.

4. Omncs biographi Thomac animadvertunt exercitum imperatoris Friderici 11 tunc temporis in Etruria cxtitisse. Porro duabus vicibus istc cxercitus in iis locis degebat sc. a. 1240 et a. 1243. Non ita constat, utrum prima an sccunda vice Thoma& captus fuerit. Caeterum de hac (luaestiouc scrmo rcdibit iu alio loco.
5.

Cod. Vat. recle Uahet

ostendere.

22

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

vociferans et lacrimas uberrimas fundens vestem illam innocencie

conservabat.

ergo

quantus dolor invasit

fratres,
!

cum
illa

in

tam brevi

tempore se privatos cernerent tanto thesauro

5. Mittitur filius

dolens matri merenti. At

videns filium

prae gaudio

flere cepit.

Porro puer dei renuens consolari profunilli

debatur inremediabilibus lacrimis, fiebantque

die ac nocte.

lacrime sue panes

Timens

igitur mater, ne

eum

perderet,

quem cum

labore et cordis anxietate inquisierat, in castro suo quod dicitur

roccha sicca,

eum

diligenter custodiri mandavit. Interim

dum

hec

agerentur, fratres predicatores querimoniam coram papa Innocencio*

proposuerunt durissimam, quia spoliati erant tanto thesauro,

fredericho imperatore dissimulante et consentiente.

Summus

vero

pontifex est turbatus eo quod talis excessus commissus est, eo in

partibus
illis

degente. Et mittens nuntios ad imperatorem mandavit,

quod de raptoribus faceret iustitiam congruentem. Quod statim

imperator non
sancti
distulit

adimplere, sed^ missis militibus, fratres

thome capi

fecit et

suo conspectui presentari et diutine

fratribus, ut
si

custodie tradidit; misit

quoque

vellent de eis iusti-

ciam petere, accederent confidenter ad ipsum. Fratres autem verentes in tales jviros exercere vindictam, et sperantes inviolatum

recuperare thesaurum, ulterius non processerunt in causa.

G.

Itaque fratres eius venientes ad castrum predictum et intel-

ligentes constanciam pueri

admirandam, eo quod habitum non de-

posuisset, cogitaverunt sagaciter propositum pueri

immutare

et

miserunt sorores, ut

ei^ assisterent et

blandimentis cor iuvenis

immutarent. Ipse autem eas ad se convertit,

cum

sacras litteras

i. Innocentius IV a. 1243 mense lunii electus et coronatus est Summus Pontifex. Ergo captivitas Thomae jam per satis longum tempus durasse videtur, antequam Fratres conquesti sunt ante tribunal Pontificis de injuria illata. Quod quidem manifeste eruitur, si fas est credere Thomae Cantimpratano (Bonum univers, de apibus 1. 1, c. 20, ed. Douai 1627, p. 82) narranti Thomam prius gravi inedia, frigore et penuria afflictam esse, deinde mulieres esse inclusas in carcere eius. Tunc additur Qui (i. e. Thomas) fortius quam prius, spretis illecebris sic annis duobus vel tribus in carcere perduravit. Romam ergo adiens Magister ordinis Praedicatorum piae et beatae memoriae loannes super raptu et incarceratione fratris imperatori Friderico conquestus est. Qui re examinata et inventa, ut dictum est, praefatos nobiles quaesivit ad poenam. Nec ullo modo mortis sententiam evasissent, si dictus Magister in quaerimonia perstitisset; sed veritus est judicium sanguinis et imperatoris animum mitigavit. Graviter enim audita tanta iuhumanitate fratrum in fratrem Caesarcom:

motus
2.
3.

erat.
:

Cod. Vat.
Cod. Vat.

scilicet.

: eis.

CALO

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS.

23

docuiL et

ibi

dcLentus totani bibliam legit. Cuni haberet brevia-

rium ad dicendum officium, bibliam et sentencias, et textum senteiiciarum memoric commendavit, ct fallacias aristotelis compillavit, et sorores suas de his omnihus informavit*. Convertit igitur soro-

rem suam maiorem, adeo ut mundum relinqueret monialium sancte marie de capua quasi subito se

et

ad claustrum

transferret.

Ubi

cum

pervenisset ad apicem religionis in brevi, ibidem facta est

Fratres autem sui non
destiterunt

abbaLissa.

eum vehementer

angere blandiciis atquc minis. Sed

cum immobilis permaneret,

autem
in

eum nem

habitu exuentes et ipsum lacerantes, putabant sanctum iuvepre verecundia devicisse.

Ille

domino confortatus,
habitum

laceralum habitum rursus induit,

et quasi

christum in ipso habitu

induisset, semicinciis, que residua fuerant se involvit, qui

integrum tenebat
7.

in

animo.

Ad hoc

puellam meretricem comptam ornatu impudico sancto

iuveni ingesserunt", que

bus, verbis et tactibus
tristis

eum modis omnibus molestabat, aspectiimpudicis. Atille cum motus carnis sentiret,
spirituali

effectus de inflamacione, ac

roboratus fervore,
fortiter,

ticionem de igne excutiens, ipsam impudicam percussit

de camera expulit et clausit ostium post eam.
illo

Demum cum

ticione

signum

salutis

in

angulo camere imprimens, se prostravit

:

in terram et

cum

lacrimis orans dixit

Domine, quia non possum

esse continens, nisi tu deus des, obsecro ineffabilem misericordiam

tuam, ut integritatem mentis

ut
tibi

et

corporis mihi digneris concedere,

mundo

corde

et

corpore valeam deservire.

Cumque

finisset

orationem, sopor irruit super eum. Et ecce duo angeli

1.

sibi astiterunt

cum haberet brcviarium ad dicendum officium bibliam et sentencias sacras literas dociiit, et ibi dctcntus totam bibliam legit, et textum sentenciarum memorie commendavit, et falCod. Vat. hoc
:

modo habet

Ipse

autem cas ad

se convertit; et

omnibus informavit. Quae hic sub n. 6 et 7 narrantur, tum apud Guillelmum de Tocco, tum apud Deruardum Guidonis, tum apud Thomam Cantimpratanum inveniuntur. Ergo non est cur illa in dubium vocentur, sicuti fecit Endres, 1. c, 778 seqq. qui opinatur haud esse verisimile duos fratres germauos Landulphum et Raj^naldum, qui vocantur viri probitatis non modicae,atque mortui ostenduntur S. Thomae in purgatorio vel in gloria, tales ac tantos viros dico, tam uefaria tentamenta adhibuisse ad juvenem Thomam seducendum. Sed hoc argumentum est parvi valoris. Etenim Landulphus et Raynaldus militantes in exercitu Frederici II vitam ducebant, sicuti quamplurimi milites ejus temporis, ct ipse Fridericus II qui gregcm pellicum Saracenarum aluit publice. Postquam autem defeceruut ab imperatorc Frcderico II, conversi sunt atque persecutiones multas pro fide tuenda ac pro fidelitate crga Summum Pontificem passi sunt. Quapropter pie mortui sunt ac merito vocantur viri probitatis.
lacias aristotelis compilavit et sorores su:is de his
2.

24
dicentes

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
et cingulo
te

exauditam esse suam oraLionem

quod secum

delulerant,
virg-initatis,

eum

cinxerunt dicentes

Cingimus

cingulo perpetue
et

quod nullatenus de cetero dissolvetur;

quod

possi-

deri

non

potest merito

humane

virtutis, tibi

conceditur ex dono
pre dolore
illius

largitatis divine. Strinxerunt

autem eum tam

sibi

forliter, ut

clamaret.

Cumque

qui prope aderant, excitati fuissent, ad

acciderat, propter

cameram currentes petebant, quid

tam vehementer clamasset. At
indicare.
ille

quod

secretum celans nemini voluit

et

Sed

in

hora mortis ad honorem dei

fratri

edifficationem

proximi socio suo

non

sensit

quod ex tunc nec minimum carnis motum. Itaque ex tunc mulierum

raynaldo narravit
et addidit,
ita vitabat, ut soleret* sibi

aspectus et colloquia

horum

aspectibus

precavere, nisi necessitas vel utilis occasio coegisset.

8.

Videns igitur mater iuvenis sancti constanciam, metuens

et ei spiritualia

et*

divine resistere voluntati, permisit ut fratres liberius ingrederentur

ad eum,

obsequia exhiberent,

licet

ipsum sub cusei

todia detineret. Frater

et alia

autem ioannes predictus occulte

tunicas

necessaria pro vestitu secum deferens, ut decentem habi-

modulo procurabat. Denique^ cum fere per duos annos sic detentus maneret, visum est matri bonum, ipsum libere abire permittere^. Yidebat enim impleri, quod de eo fuerat prophehaberet, pro

tum

tatum, ut oporteret

refici^

magnum
factum

ecclesie luminare. Et ideo misit

pro fratribus, qui

eum

susciperent,
est,

fuisset submissus. Sicque

cum de et cum

fenestra per

funem

eo fratres neapolim

sunt profecti, et a scientibus est repertum, ipsum tantum in carcere

profecisse, ac si mansisset in studio generali.
Cod. Vat.
Cod. Vat.

1.

:
:

solet.

2.
3.

etiam.

Cod. Vat.

Deinde.

4.

Captivitas S.

Thomae non eodem modo

ibique teneutes

a diversis biographis enarratur. Gerardus

:

de Fracheto

(vit. fratr. p. IV, c. 17, 3, cd. P.eichert, p. 201) dicit

eum ad castrum remotum

censis(Hist. cccl.,1. 22,
c.

eum

quasi per annum.

Ducentes autem Ptolomaeus Lu:

20, ed.

mam)
c.

in

Campaniam

misit ad
est.

longo tempore vexatus

de Tocco (Cod. Fior.,
I,

Muralori Rer. itah script., L 9, 1151) Ipsum (Thoquoddam castrum ipsorum vocatum S. Joannis, ubi Thomas Cantimpratanus (Bonum univ. de apibus L 1,

durasse duobus vel tribus annis. Guillelmus esse lere per duos annos custoditum in carcere. Idem dicit Bernardus Guidonis (Cod. Vat. 3847) Fuit autem ferme bieunio in tali conclavi velut in carcere custoditus w.Ex quibus omnibus videtur sequi, ut captivitas circiter per biennium duraverit, ita ut Thomae fuerit fere XVI aunorum
XII, 27) narrat

20, ed. Douai, p. 81) dicit captivitatem

Thomam

quando
5.

restitutus fuit Ordini Praedicatorum. Alibi plura disseram de hac re.

:

Cod. Vat.

ipsian

effici.

CALO

VITA

S.

TnO.AIAE AOUINATIS.

20
periciiliim

Cogilantes auLeni fratrcs, possc

nere, licet

si

maneret

ibi,

immi-

iam

fralres sui a persecutione cessassent,

miserunt illum

romam' ad capilulum gencrale,ut

relur. ?,Iagister

aliqno pro generali stuJio mitte-

aulem iohannes theotonicus ipsum secum duxiL parisius^ deinde missus est coloniam, ubi Irater albertus famosissimus tunc legebat. Quem audiens fratcr thomas gavisus cst valde, quia hoc semper cupiebat', ut scilicet hominem inveniret,
ci

qui

prprunda scientie declararct. Et

tunc'*^

animum suum ad

capiendam scientiam preparans^ cepit

in stuclio esse assiduus, in

oratione dcvotus et mirabiliLcr taciturnus.

Unde per multum temappellare solebant.

pus quasi mutus existens, sapientiam suam nulli de constudcntibus

ostcndebat,

quinimmo ipsum bovem mutum

Nam

et in scholis pictagore et ypocratis

cogebantur studentes

se astrin-

gere sacramenLo, quod antc quinquennium non auderent de scienLia

concerlare. Et providencia divini consilii contig-it, ut a lectiono

libri

de divinis nominibus accipcret adeo loquendi et sc manifes-

tandi licenciam, cui deus concossurus erat sui nominis declararo

doctrinam. Contingit enim doctorem prefatum librum dyonisii dc

divinis

nominibus

subtili expositionc disserere,

quod

vir dei tho-

mas audiebat avidissime

etatLenLe. PuLans

autem unus de constuloqui, ei

dcntibus, propLcr ingenii gTOSsiciem

1

eum non
sit

compassus
1

Est certe error, cum tunc temporis non habitum

Romae capitulum generale.

Jcni
l,

error invenitur apud Gnillelmum deTocco, jjrout liabetur in Act. SS. Bolland. Mart.
661).

Sed notatu diguum cst, quod Codex a Bollandistis impressioni datus valde niciidosus est. Ilabentur codices mcliores tum in British Museum (Cod. Durn. o49) tuui Florentiae (supr. cit.), in quibus isteerroruon invenitursed dicitur: Romam ad nia De neapoli romara mittitiv gistrum ordinis . Bernardus Guidonis recte scribit (thomas), quem iude venerabilis pater frater Johannes tlieutonicus niagistcr ordiuis etpater duxit parisius 2. Ita habent etiam Ptolomaeusdc Lucca, Guillelmus de Tocco et Bernardus Guidonis qiii iusuper addunt n In colouiam, ubi sub fr. AIl)crto .Magistro in Theologia ejusdcm ordinis florebat studium generale . Sane difficulter haec conciliari possunt cum vita B. Alberti aliisque ccrtis factis historicis. Etenim constat, studium generale coloniense nou fuisse erectum antc aunum 1248. Duae cxplicationes excogitatae fuerc 1 Thomas remansit Parisiis usque ad a. 1248 ct deindc cum B. Alberto profectus cst Coloniam. Ita Endres, 1. c, p. 304. 2" Thomasvcnit a. 124;iColoniam,ubibrevcm moram duxit, et deinde cum B. Alberto rcdiit Parisios. Ita de Groot (Ilct. Leven van d. h. Thomas van Aquino ed. 2 p. 46 not. 2) qui tamen in errorem ductus propter mcndosum textum Bollandianum conatur cxplicare dc Tocco modo nimis contorto. Eadcm explicatio habotur apiid Quctif ct Echard, I. c, 273. Nostram opinionem hac de reprofercmus, quando typis mandabimus vitam S. Thomae a Bcrnardo r.uidonis conscriptam juxta codicem Vaticanum, quem ipse Bernardus Guidonis propria manu subsignavit*
:

>*.

3.

Cod. Vat.

cupicrat.

4.

Cod. Vat.

: iit.
:

5.

Cod. Vat.

pracpararet.

26
se obtulit

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

ad repetendam

ei

lectionem. Servus autem dei oblatio-

nem

humiliter suscipiens gratias egit et se sue repetitioni subdidit,

ac ipsum audiebat attente. Accidit autem fratrem illum

repetere,

non

recte

nec secundum doctrinam a magistro alberto traditam

edocere.

Tunc

vir dei quasi a

deo accepta licencia, loqui cepit

sic

karissime, inquit, frater,

aliter

non

magister noster edocuit,

ille?

sed

intelligendum exposuit. Et quomodo, inquit frater

Edis-

sere, ore te, si tu

melius memorie comendasti. Tunc sancto doctus

spiritu leg-ere subtilius et luculencius cepit,

rat.

quam magister docueviri dei

Studens igitur

ille
si

stupens et admirans

scienciam,

iudicavit

iniquum

fore,

propter taciturnitatem viri[dei scienciam

contingerat^, enna-

occultaret.
ravit.

Unde magistro studencium, quod

certificari
sibi

Qui incredulas
Itaque
:

volens per auditum et propter-

parietem latitans, sicut

lexit.

relatum fuerat, manifestissime intel-

non se capiens pre gaudio ad magistrum albertum accessit nova inquit, mirabilia vobis annuncio. Nam quem dicimus bovem mutum, audivi lectionem de divinis nominibus clarissime disserentem. Magister autem letatus est hoc audito. Quem
contingit^quaestionem difficilem determinare,
rie
iii

quam

vir dei

memo-

comendans redegit

in scriptis.

Cumque

eo cellam exeunte, carla

terram cadens iuxta ostium

cello, eo

collateralis eius

hanc videns

sustulit et

non advertente, maneret, perlegit et stupuit, eo quod

repertam igitur cedulam
approbavit, et magistro

brevius, subtilius,

cum

rationibus etiam in contrarium adductis

magis

efficacibus in cedula posuisset;

magistro obtulit.

Quam

ille

intuens

summe

studencium

indixit, ut
ille

questionem

difficilem ei

imponeret sustinen-

dam. Quod

recusabat ex humilitate, nil senciens de se

sicut verus obediens

mase-

gnum. Tandem

ad respondendum se non

gniter preparavit et die disputationis proposite questioni simul et

argumentis per trimembrem distinctionem pulcerimam respondit

adeo hiculenter
et

plene, quod nullam determinationem aliam

facere oportebat; propter

quod

frater albertus

fili,

inquit,

non
reve-

tenes locum respondentis, sed determinantis. Cui

cum omni

rencia respondit

Magister non video, quod

aliter

possum respon-

dere ad questionem.
Cod. Vat. recte habet Cod. Vat.
:

Tunc magister
contigerat.

ait

Modo respondeas ad

4.

2.
3.

post.
:

Cod. Vat. recie habet

contigit.

CALO

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS.

27

questionein per luam dislinctionem; et fccit

ei

quatuor argumenta

tam

difficilia,

ut

omnino

se ei crederet conclusisse.

Ad

que,

cum

frater

thomas sufficientissime respondisset, fcrtur magistrum alber:

Nos vocamus istum bovem tum dixisse per spiritum proplictie mutum, sed adhuc talem dabit in doctrina mug-itum, quod in toto inundo sonabit. Quod est veraciter adimpletum, sicut liquidius cunctis claret. Ex tunc etiam omnes difiiciles actus scholasticos committebateidem. Ex quibus tamcn nunquam in superbiam erexit animum, sed simplicitatem, quam pridem tcnuit, non reliquit.
Post hoc

cum magister
:

albertus librum ethicorum

cum

questioniet

bus legeret, frater thomas magistri lecturam curiose collegit

redegit in scriptis

opus

stilo

disertum, subtilitate profundum. Sic

a fonte tanti doctoris haurire potuit, qui in sciencla

omnem homi-

nem
9.

sui temporis precedebat.

Post hoc

cum

frater

Thomas

sic mirabiliter in sciencia et in

vita proficeret, et magistro alberto ex

^

commissione reverendi patris

previdens velocem

magistri ioannis vercellensis incumberet, ut parisiensi studio de sufficiente bachallario provideret, dicti sui discipuli

in doctrina
nis, ut

profectum, persuasit per litteras predicto magistro ordi-

de fratre thoma pro bachallario predicto studio provideret,

describens eius sufficientiam in sciencia et in vita. Quare

cum non

statim duceret acceptandum adhuc sibi in graciis predictis igno-

tum, suasu tamen domini

fratris Ug^onis,

primi cardinalis ipsius

ordinis, cui erat de ipso per litteras

intimatum, providit de ipso,

mandans
1.

ei ut statim- parisius se conferret et

ad legendum senten-

Joannes Vercellensis nondum fuit Magister Ordinis tunc temporis. Electus enim 1264. Ergo dicendum est aut loco Vcrcclleusis legeudum esse Thcutonicum aut Johauni Vercellensi, qui multum meruit de Uuivcrsitate Parisiensi commissam fuisse a Magistro Generali nominationem bachallarii. Probabilius videtur crrorem commissum esse a copista. Guillelmus de Tocco, qui narrat idem factum (apud Bollandistas, 1. c, n. lo) his utitur vcrbis Post haec autem cum Fratcr Thomas sic mirabiliter in scientia et vita proficeret et Magistro Alberto excommissionc Rcverendi Patris Fratris Joannis Magistri Ordinis incumberet. Sed notatu dignum est in melioribus codicibus i. c. neque in Codice Burn. (British. Mus.) neque in Codice Florcntino invcniri nomen Joannis. Etiara codices exhibentes biographiam a Bernardo Guidouis e.xaratara e. gr. Vaticanus, Charleville aliique, nihii habent de nomiuc Magistri Ordinis. Codex Vat. dicit simplicitcr .M.igistcr Ordiiiis dc ipso sancto thoma providit pariQuae hic et iu uumcris sequentibus 10, 11, siensi studio pro bacchalarii officio. couveniunt narrandi a Tocco (1. c, n. 15-22) adhibito, ut 12 habentur, ita cura modo ex eodem fouto aut alter altcrum existi duo biographi diceudi sint aut hausisse scripsisse. (Cfr. etiam iufra, u" 20 seq(i.) 2. Probabilius hoc accidit anno 1252. Nam Bernardus Guidonis scribit iu cronica brevis de progressu temporis s. thome de acquino. (Cod. Vat. 3847) Hic (thomas)
fuit

anno

'<

>

28
tias se pararet.

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
se senciens

Qui pre humilitate semper humilia de

hanc promotionem voluisset renuere,

leg-endo efFundere,
ei

nisi opporluisset magistri

ordinis litleris obedire. Factus itaque bachallarius,

cum

cepisset

que dihberaverat silencio occultare, tantam

et in labiis eius tanta esL divinitus effusa

deus infundit scienciam,

doctrine g-racia, ut

omnes etiam magistros

articulos,

videretur excedere, et

claritate doctrine, et seculares plus ceteris

ad

amorem
et

sciencie pro-

vocare, novos

movens

novum modum

clarum determi-

nandi inveniens, novas adducens in determinationibus rationes, non

dubitans novas opiniones docere et scribere, quas deus dig-natus est
ei

noviter inspirare.

Unde ettunc

in principio sui magisterii scripsit

stilo et subtili-

super quatuor libros sententiarum, opus dissertum

tate

profundum,

aptum

intelligencie et novis articulis dilatatum,

et in

utens humanis scienciis ut ancillis,

obsequium fidei trahens phi-

losophorum eloquia tamquam ab

10. Post
ret,

injustis possessoribus vendicata.

decursum

studii fructuose

completum, cum tempus insta-

quo bachallarii theologie erant cancellariopresentandi, mandapredicatorum parisiensi, ut ex parle

vit cancellarius priori fratrum

suamandaret fratri thome, ut ad recipiendum magisterium in theologia, non obstante consuetudine, quod secundum morem erant sibi alii preferendi, sine contradictione aliqua se pararet. Qui humiliter se excusans propter defectum sciencie etetatis, erat enim tunc etatis incipiens quasi annorum triginta^ Sed precepto obediencie
postquam ex tunc redditus
theologie annis circiter XI
est ordini corpore,

die ingressus perseveraverat in

cum semper corde et animo a prima eodem, deditus studio tam philosophie quam sacre

jam

elapsis, admirabilis in sciencia factus est bacallarius in

theologia parisius etatis sue anno XXVII circa

annum domini MCCLII

paulo plus

minusve.

1. Hoc loco satis clare apparet Petrum Calo neque Bernardum GuidonisnequeGuillelmum de Toco exscripsisse, cum rectius et perfectius quam illi res factas narret. En

verba Guillelmi de Tocco Qui humiliter se excusans propter defectum scientiae et actatis, obtinere quod excusaretur non potuit . Bernardus autem Guidonis narrat
: :

Hic quoque (Thomas)cum sententiasparisius

sic

bachallarius laudabiliter valde peretatis sue

legisset,

assumptus

est

Ibidem ad magisterium sacre theologie

anno ferc

XXXI inchoante sub anno domini MCCLIV

(Cod. Vat. 3847 Cronica brevis...). Bernar-

dus Guidonis certo erravit ita narrans. Etenim S. Thomas factus est magister in s. Theologia anno 1256, ut licet coucludi ex litteris Alexandri IV ad Haimericum cancellarium Parisieusem. Denifle (Chartular. Univ. Paris. I. n. 270) recte dicit Circa a. 1251-1252 (Thomas) venit Parisios ad Sententias legendas, an. 1256 fit magister in theologia . Insuper si S. Thomas aetatis suse anno XXXI factus esset magister anuo Domini JICCLIV, natus esset anno 1223, quod videtur esse erronum. Noster Calo verosimilius dicit, anno XXX ineuute aetatis suae S. Thomam gradum magisterii obtinuisse. Ex quibus sequitur, ut Thomae nativitas ponenda sit anno 1227.
:

CALO

VITA

S.

TFIOMAE AQUINATIS.

2^

meritum copiosum. Qui humiliter suscipiens onus impositum ad locum orationis se contulit, et prostratus cum lacrimis oravit deum, ut ad suscipiendum et exequendum dig-ne magisterium graciam et scienest coacLus et sic

ex Immilitate

et obedieiicia adquisivit

ciani dignarotur infundere.

Et incipiens psalmum

Salvum me

fac

deus,
filiis

quoniam

defecit sanctus,

quoniam diminute sunt

verilates a

liominum, diu

cum

lacrimis in oratione permansit. Et eccc

affuit

quidamantiquus eiusdem ordinis

ei
:

Frater thoma, cur

est

admodum reverendus deum cum lacrimis oras ita?

meo
principio,

dicens
:

Respondit

Quia impositum

michi onus magisterii subire, ad quod sciencia

quid proponam pro
es.

mea non
rerit(!).

sufficit, et

non occur-

Gui

ille

Exauditus
est, et

Ne formides,

suscipe' magisterii

onus, quia deus tecum

nas, nisi hoc
:

pro tuo principio nihil aliud propo-

Rigans montes de superioribus suis de fructu ope-

rum tuorum
non
fuit

saciabitur terra.

Quo

dicto disparuit.

Quod verbum

sohim thema proponendi

principii, sed tocius sui studii

sufficientiam indicavit, quia de his, que de montibus divine specuJalionis accepit,

totam ecclesiam quasi agrum divini seminis com-

j)lurium sapiencie pluviis saciavit^

Non^ enim

ullus eius operibus

devotus inhesit qui non fuerit sapiencie

tus.

et sciencie fructibus sacia-

Per eius enim doctrinam doctus quilibet redditur quasi

celesli
celi

irrigatus

ymbre

doctior;

et

minus doctus qui fuerat, quasi

stillat

pabulo saginatus. Etenim ut ymber de celo

super bonos

et

malos, et soloritur super iustos et impios, sic eius doctrine eloquia

bonos
viam,

irrigant, ut fructificcnt; et

malosadmonent

ut resipiscant, et

quam

ymitari debeant, non ignorent. Et fulgur profusi lumi-

non trahitur'% ut si aspicere non fastidiunt, resipiscant. Quos enim studiosos non docuit! Quos protervos non corripuitl Quos devios non direxit! Sic divina
nis iuslis lucet, ut gaudeant, et ab iniustis

docuit, ut

humana quantum

fuit

expediens ad salutem

hominum

pertractaret.

Gemma

gratissimaexpectatio prestolantis,quocumque

se vertit, prudentissime intellexit. Sic contra gentilium perfidiam

scripsit
1.

libnim quatuor Ubros habentem, in quo ostendit, quid ex

:

Cod. Vat.

susclpere.
:

hoc inodo textum tradit Sed tocius sui sufiiciencie sufGciencia studii indicavit, qua de hiia... quasi agruui divini seniiuis complutum sapieucie pluvisi
2.

Cod.

V.it.

saciavit.
3.

:
:

Cod. Vat.

neque.
subtrakitur.

4.

Cod. Vai.

3o

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

proprio ingenio habuit, et quid raptu mentis in

impetravit.
11.

deum

orationibus

Post magisterium susceptum,

cum

cepisset

disputare et

legere, tanta multitudo scolarium eius scolas intrabat, ut vix eos

caperet scolarum locus, quos tanti magistri doctrina traheret et ad

proficiendi studiumprovocaret.

Sub cuius doctrina^ lucida floruerunt

quamplures magistri tam

insohtus, simul
tus. Ilic

religiosi

quam

seculares propter

modum

docendi compendiosum, apertum

et facilem, qui

pro eo quod fuit

cum

sciencia creditur sibi fuisse divinitus inspiraest quasi

enim doctor venerabilis visus

campum

scolarium^
et

scienciarum ingressus fiosculos excerpisse de sentibus

plenam
docto-

manum

habere apostolicis cophinis fragmentorum sacre scripture,

et futuris

que deus mandavit apostolis ne perirent colligere

ribus reponenda servare. Qui et de sacrorum doctorum ortis plenis

frumento de utriusque testamenti excusso segetibus utiliora collegit in libris, et nulla scripture veritas sibi

mansit abscondita, nec

doctoris cuiusque scriptura inaccessibiliter involula, de

quout^

sci-

retur

quantum donum scientie huius doctoris lateret in corde, concessum est ei divinitus, ut manifestaretin opere multiplici scriptufidei christiane in sanctis
elisit

rarum. Et preter magna volumina quasi

montibus posita fundamenta quibus antiquas

hereses, novas

quasdam suo exortas tempore, divino

12.

spiritu revelante destruxit.

dixit

Et primo errorem averroys, qui

unum

esse in

omnibus

intellectum, qui in

tantum increverat

in simplicium mentibus, utre-

quisitus

quidam miles
si

parisius, si vellet in suis ultimis de suis cri:

minibus penitere, responderit

ego salvabor. Quia
finiemur.

si

anima

sancti petri est salva, et

uno

intellectu cognoscimus,

uno

vite exitu

Quem

etiam errorem scolares garlandie communiter

sequebantur, contra
rationes fidei etiam
radice.

quem librum mirabilem

per dicta aristotelis

edidit, in
ille

quo preter
evellitur

error

Secundo errorem gulielmi de sancto amore,

sigerii et

quorum-

dam ipsorum sequacium,

qui dicebant, quod religiosi mendicantes

in sola studii

non laborantes manibus non poterant

contemplacione

salvari, consiiiorum perfectioni et supererogate iustitie detrahen1.

Cod. Vat. omittit hocverbum.

Cod. Vat.
:
:

2.

secularium.
non.

3.

Cod. Vat.

CALO

VITA

S.

TIIOMAE AQUIXATIS.

3l

tos'

fiiiidllus,

sola eos invidia stimulanto, paupertatis- regionis

sufYodore fondamontai

menti quarto fuissot

Quorum volumen, cuni domino pape cloallatum et por eum dicto magistro ordinis, ut
!).

responderet, oblatum, beatus frater thomas divino afllatus spiritu

se fratrum orationibus
spiritu,

recommendans

perlegit et invocato sancto

qui falsa denudat

:

dum

revclat abscondita, libellum, qui

incipit

Ecce inimici

tui

sonuerunt,

etc, tam cito

sit

et taliter

com-

posuit, ut

non humano ingenio eum visus

edidisse, sed pocius

in spiritu accepisse tela

tifex

de dextora sedentis in trono, in quo

ostium nequissima penitus extinxisset, prefatus

cum omnia summus ponmagis-

ipsum libellum approbans,

ipsius auctores

et

volumen contrarium ut nefarium

omni
dignitate
ali-

damnans,
])rivavit.

cum

suis complicibus de cathedra

tratus deposuit, et expulsis de parisiensium studio

Et quia consonum erat, quod invicto ecclesie pugili

quis favor ad

augmentum

scolastice discipline consurgeret, qui ad

victorie,
fa-

studium animaret, pro predicto spectabili triumpho

vente
illustri

rege francie sancto lodovico, ordo predicatorum habere

meruit in sacra theologia parisius duas scolas, ut ex eo honor

ordini consurgeret,

unde predictus doctor ecclesie adversarios

fidei

scholastica disputatione vicisset.

Tertio errorem

antiquum sed de novo surgentem eorum, qui

paupere
vita, ut

se

nominant
sophistico

fraticellos de

etiam sub hoc humilitatis

nomine simplicium corda seducant, quos captos pocius heretica pravitate fermentant, asserentos sub uno capite christo duas ecclesias, unam carnalium, super quam summus romanuspontifex presidet,

sub quo per diversas provincias ipsam prelati eius

auctoritate gubornant,

quam

christo copulatam in spiritu sancto sic

pio^ oreblasphemant, ut hacreprobata, aliam menciantur ecclesiam

spiritualium, de^ (qua se) esse asserunt inventores huius erroris

pariter et sequaces. Qui

dum

dicuntur se duci spirilu libertatis, in

omnem

servitutem pravitatis heretice

labuntur, tortium

eodem spiritu precipitante statum mundi etnovumtestamentum frangontes^

in suis scriptis in diversis locis elisit, ostendens

Quorum errorem

post christi evangelium et testamontum nullum alium statum eccle1.

Cod. Vat. addit

volentes.
:

2.
3.

Cod. Vat. melius habet

Cod. Vat. recte hahet
:

religionis.

impio.

4.
5.

Cod. Vat.

de qua

esse.
:

Cod. Vat. rectehahet

finf;?nies.

32

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

sie

debere succedere, sed hunc debere usque in finem seculi per-

manere. Unde in quodam monasterio pedvit librum abbatis ioachim, unde sui erroris sumpserunt originem, et oblatum perlegit,

erroneum aliquid repperit vel suspectum^, cum linea subducta dampnavit. Gontra quem errorem sanclissimus pater dominus ioannes papa XXII mirandam edidit^ decretalem. Quarto errorem illum antiquum grecorum scismaticorum in
et ubi

multis errancium sed signanter in hoc, quod

dire recusant, contra

romano

pontifici obelibel-

quos de mandato urbani pape specialem

lum
rias

edidit, in

quo per doctores grecos ipsos convincit. Et omnes

illis

alios errores, qui possent consurgere, elisit, veritates

coiitra-

docendo

et scribendo.

13.
tilia

Et quia frequenter contingit, quod dum intellectus superius sub-

contemplatur, affectus infeiius a devocione remittitur, ideo die

quolibet lectionem

unam

sibi

de patrum collationibus legi faciebat.

De quo
pondit
:

interrogatus, cur aliquando speculationem dimitteret, res-

Ego

in

hac lectione devocionem colligo, ex qua

facilius

iii

speculationem consurgo; in hoc beati dominici imitatus exemplum,

qui ex dicto libro,
hendit.

cum

legeret,

magnumperfectionisapicem appremagnis
nihil

Unde

creditur a doctoribus

minus habuissein

g-loria,quiinvitesanctitatenullus minus^(!) habuitin doctrina, sicut

fratri alberto

de brixia, qui miraculis claruit in vita et post mor-

tem, admiranti,

quomodo

potuit in

tam brevi tempore, quo

vixit,

ad tantam scienciam
fuit

et sanctitatem pervenire, vigilanli et oranti

aperta visione monstratum.

et

Nam cum super hoc mirabili,

ei

deum,

beatam virginem
set,

beatumaugustinum, ut

gloriam beati thome

ostenderent; frequencius

cum

lacrymis ante altare virginis exoras-

apparuerunt

ei

due reverende persone cum splendore mirabili

quarum una mitram portabatin capite, alia erat in habitu ordinis fratrum predicatorum, que coronam portabat in capite auream lapidibus preciosis contextam, habens clrca coUum duas aureolas,
et ornatu,

argenteam

et

auream,

et in

pectore habebat

magnum

lapidempre-

ciosum, qui illuminabat ecclesiam.

1.

Cappam vero

gestabat insertam

Cod. Vat. erronee habet

susceptum.

Haec Decretalis edita fuit Avenione 3 cal. Jan. anno secuudo i. e. 1318 et haLetur in Extrav. Joann. XXII tit. 7. Sancta Romana. Ex quo sequitur evidenter, ut Galo scripserit hanc vitam S. Thomae post a. 1318. lufra n 30 auctor noster narrat odorcui mauus S. Thomae perceptum fuisse adhuc 42 annos post ejus obitum; quod esset 1316.
2. 3.

Cod. Vat.

nichilominus.

CALO

VTTA

S.

THOMAE AQUINATIS.

33

per tolam lapidibus prctiosis, tunicam et scapulare candoris nivci.

Qui frater albertus stupefactus de visione mirabili proiecit se ad

pcdcs corum orans ut
bilcs apparcrent.
ci

indicarcnt, qui essent, qui ei

tam mira:

Tunc

ille

qui

milram portabat respondit

ecclesie, qui
fratris

Quid

fratcr albcrte sic admiraris.

Exaudite sunt preces tue. Ecce nunc

manifcsto

tibi,

quod sum aug-ustinus doctor

tibi

missus

sum ad

te,

indicarc

doctrinam

et

gloriam

thome de

aquino, qui

apostolicam

mccum est. Ipse enirn est filius meus, qui doctrinam ct mcam in omnibus est sccutus. Ecclesia dei sua docquod
sig-nant* lapidcs preciosi et prccipuc,

trina illuminatur,
g-cstat in pcctore,

quem
defen-

qui designat intcntioncm rcctam,

quam ad
ei

sioncm

fidei

habuit et declarationem ostendit. Ceteri vcro lapides

preciosi libros et opera sua, que composuit.

ria, licet

Sumus

pares in glo-

thomam precedam

pontificali infula, ipse

autem super me

pollcat virginitatis aurcola.

Quam

visionem dictus frater albertus

admiratus compulsus est revelare,

asscrcre, fratrcm

cum

frequcntcr fuisset auditus

esse in patria et hoc

thomam magnum sanctum

publice predicare, quia nullus potcst de tanti doctoris dubitare gloria,

cujus

tam

certa testimonia sunt de vita.

14. Cecitatis et iudaice

tenebras per

eum

dignatus est deus illus-

trare.

Nam in MoUaria castro domini ricardi cardinalis prope romam,

cum in fcsto nativitatis domini cum predicto domino moraretur, et ad eum duo magni iudaei litterati et divites, sicut omni anno consuevcrant, convenissent, rogavit dictus dominus fratrem
ut

thomam,

cum

eis

de eorum conversione tractaret.

Cum

quibus,
eis

cum

diu-

cius contulisset de lege veteri, et salvatoris

adventum

probasset

per dicta plurium prophetarum, dedit eis terminum, ut in crasti-

num
renl.

de eorum convcrsione et de his que proposuerat, responde-

Pro quorum convcrsione, cum pius doctor orasset

filio,

et peti-

visset a dei

ut

cam

sibi in

suc nativitatis gaudio concedere

dignaretur, ecce iudaei in crastino ad predictum doctorcm conveniunt, et eo viso divino afllati spiritu convertuntur, confitcntes,

non

posse

spiritui, qui in

eo loquebatur, etsapiencie, nisi

quod persua-

serat, respondere.

Fitque

magnum

de festo nativitatis dominice

gaudium lo. De
1.

et

de beneficio conversionis eorum.

virtutibus cius dicturi ab humilitate

sumamus cxordium.

Cod. Vat.

desujnanl.

34

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
Regracior deo, quia

Fertur idem in sua puritaie dixisse

de

nunquam

mea sciencia, cathedra magistrali et de nullo actu scholastico habui motum inanis glorie, qui meum a sede humilitatis extollerct animum. Et si primum motum prevenientem racionem habui, racionis superveniente

iudicio repressi.

Erat enim conscius a deo

habere scienciam, qui dederat;

glorie habere
virtutis

et ideo in

suo animo

motum

inanis

non

potuit

noxium, qui

cotidie sciebat sibi fieri divine

influxum. Cuius (humilitatis)^ indicium in conversatione

patebat, in

qua

sic erat tractabilis et in

locucione suavis, ut vere

ostenderet a christi forma se exemplatum procedere, cuius vitam

et

meruit contemplando cognoscere

et

predicando docere. Semel

cum

in conventu bononiensi transiens moraretur et

more suo per

claustrum contemplativus incederet, frater quidam alterius conventus, qui

fratre, qui

eum non
primo

noverat, petita licencia et obtenta, quod

cum
ire

sibi occurreret, in civitatem

ei
:

ad sua negocia

posset,

eum

inveniens dixit

Frater, prior

mecum. Qui
non posset

statim inclinato capite

mandat quod venias secutus est eum. Postquamcum

frequenter argutus a socio, se

sic festinanter incedere,

humiliter excusabat. Gives autem, qui

eum noverant,

admirati quod

tantus doctor post fratrem modice condicionis incederel, qui erat

dignus preire, cogitantes hoc ex errore aliquo accidisse, indicaverunt

fratri,

quis esset

ille

quem

duceret. Qui conversus ad fratrem

thomam petivit veniam, ut eius ad eum civibus cum reverencia

tatis

ignorancie indulgeret. Et conversis

et interrogantibus

de tante humili-

exemplo respondit, quod

in obediencia perficitur
se subicit, sicut

omnis

reli-

gio, quia

propter

homo homini propter deum hominem obedivit.

veritati,

deus homini

Cum quidam
ret

Ucenciandus parisius in vesperis examinandus tene-

opinionem contrariam

quam

frater

thomas determina-

verat in scholis, a

quo

nichil sibi putans preiudicatum, licet ei foret

contradictum, tranquillus et quietus

cum

fratribus rediit ad con-

ventum. Studentes vero

viter,

et socius eius in eius

persona offensi gra-

quod nondebuit veritatisiniuriam coram omnibus magistris parisiensibus sustinere. Quibus respondit visum fuit michi, novo magistro in suo principio esse parcendum, ne confundedixerunt
ei,
:

retur.

De mea

doctrina nil dubito sic firmata auctoritatibus et racio-

!,

Etiam Cod.

Vat. omittit

huinilitatis.

CAT.O

\VV\

S.

TTTO-\T\l-:

AOT'T\\TIS.

35
con-

iiibus vcrilatis. In crastino

autem cum omnes

in aula episcopi

eedem opiniones per eundem licenciatum fuissent per Maomnia repetite, frater tliomas cum omni moderamine dixit i^ister, ista vestra opinio estcontra tale concilium. Tunc autem ipse aliter dicere cepit, sed opinionem in sentencia non mutavit; contra
venissent, et
:

quem

iterum arguens

et

adducens concilium compulit ipsum suum

ab eodem doctore scire plenius
dicitis, et

conliteri errorem, et petere humiliter

veritatem.

Tunc

nius veritatem.

Modo bene Admirati sunt omnes

ille

dixit

docuit

eum

ple-

magistri de

tranquillitate

mentis

et verbi,

quia sic arguebat adversarium, quasi doceret dis-

cipulum.
16.
dicta,

De eius corporis^ puritate patet ex visione angelica supraet suorum testimonio confessariorum etprecipue fratris regiquo inferius patebit apercius,
et

naldi, de

ex

modo etconversacione

vite sue. Sic

enim

divinis contemplacionibus erat intentus, ut nullo

modo
supra

fieri

posset contrariis actionibus occupatus-, aut oraret, aut

rneditaretur, aut legeret, aut predicaret, vel scriberet. Erat etiam

modum

devota eius oracio, qua

sic liber in

deum

ascenderet,

quasi nullum pondus carnis contrarium sustineret, que consueta

crat

nunquam

excitare

motum

rationi contrarium, qui corpus sumii

coegerat sibi^ sub racione subiectum. Erat autem precipue devotus ad sacrosanctum
ei fuerat

sacramentum

altaris,

de quo, quia concessum

ei

profundius scribere, donatum est

dicebat, nisi

devocius celebrare.

Cotidie
et

enim unam missam

aliam audiebat

socii, vel alterius,

ad

eum infirmitas impedisset, quam et frequencius minis-

irabat.

Consueverat autem sepc rapi in missa tanto devocionis

profunderetur lacrimis, qui tanti sacramenti sacris

affectu, ut totus

absorbebatur ministeriis et reficicbatur ex donis. Unde

in

cum semel

conventu ncapolitano

in die

dominice passionis multis militibus

astantibus

missam devocius

celebraret, in prosecutione cepti sacri

misterii subito visus est absor(p)tus sic ab altitudine sacramenti,

quasi divinis videretur admissus ut interesset misteriis, et christi

hominis

affici

videretur ex penis, quod indicare videbatur diutina

mentis abstractio el inundans profusio lacrimarum.

Quo

diutius sic

mancntc, adniirati
1.

fratres accesseruntct
De ejus menlis

ipsum tangentes, ut prose-

Cod. Vat. recle habet

el cor}toris.

2.
3.

Cod. Vnt. addit

Cod. Vat.
:

quin.

fieri.

36

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

qneretur sacra misteria excilarent^

Quem

post sacrum misterium

aliqui fratres et milites ei familiares rogaverunt, ut sibi quicquid

accidisset in illo raptu, eis dignaretur exponere.

Qui dicere renuit.

versus in comple-

Visus etiam
torio
tutis,

fuit

frequenter,

cum
:

cantaretur

ille

tempore quadragesimali

ne proicias nos in tempore senec-

etc, quasi raptus et absor(p)tus multis perfundi lacrimis,

quas de oculis pie mentis educere videbatur. Erat preterea nocturno

tempore post brevem

sibi

somnum

in sua

camera vel

ecclesia,

ad

quam

de nocte patebat accessus, in loco

quem

sibi

ad orandum ele-

gerat, in oracione prostratus, ubi

orando mereretur addiscere, que

post oracionem oportuisset scribere vel dictare. Sic

sue vite distribuit, ut preter illud

enim tempus modicum, quod somno vel refecreliquum

tioni pro valetudine corporis sibi perfunctorie indulsisset,

oracioni, lectioni, predicacioni, meditacioni, vel scribendis aut dic-

tandis questionibus expendebat, ut sic nullum tempus vite sue

esset

vacuum, quod non

si

esset sacris

actionibus occupatum, ita

quod

aliquando pro consolacione fratrum vel aliarum onorabi-

lium personarum cogeretur dimisso studio in locutorio consedere,

a profectu etiam
illa

hora modica non vacabat.

Nam

expeditis his

que fuissent proposita, aliquid ystoriale vel morale ad edificacionem

breviter disserebat.

Reliquum

si

superfluisset tempus,
redisset,

priusquam

ad cameram suam completa locucione

quibuscunque
sedisset, sicut

surgens a loco

cum

non advertens, divinis intentus, discurrens per claustrum vel ortum consuetis suis meditationibus et
speculacionibus expendebat. Sic iterum ad

orandum

paratus, quasi

non dimisisset oraculum, cuius^ occupacio immutabat affectum,

quia nec
aliis

delectabatur affectio, nisi his revelacionibus, quas

impetrasset orando.

cum esset de nobili genere et potuisset divicias temporales habere, sicut ipsas contempsit, cum habuit, sic cum non habuit, non petivit, sed exemplo salomonis nihil aliud quam sapienciam, quam amabat, in oracione petebat. Unde certissime creditur, quod
17.

Qui

merito sue devote oracionis a deo obtinuit, quedocuit, que scripsit

et

que

dictavit.

Nam

frater reginaldus post eius obitum,

cumredis-

set

neapolim

et lectiones, ut dimiserat,

cum

esset lector neapoli,

1. 2.

Cod. Vat. redo habet

Cod. Vat, addit
:

excitarunt.

nulla.

CALO

VITA

S.

TnOMAE AQUINATIS.

3^

resumpsisset,

cum

ingculi fletu dixit

Fratres, ego fui a magistro

meo

in vita

sua prohibitus, ne miranda que de ipso videram, revefuit,

larem. Inter que

quod scienciam suam non humano ingenio,

scd oracionis merito acquisivit,

pulare, legere,

nam quociens

studere voluit, dis-

scribere vel dictare, prius ad oracionis secretum

accedens, profusus lacrimis orabat pro divinis inveniendis in veritate secretis, cuius oracionis merito, sicut ante

oracionem dubius

autem aliquod dubium occurrisset, nondum requisito devocionis oraculo, ad oracionem accedens, quod erat sibi dubium, divino miraculo inveniebat aperaccedebat,
sic

postea redibat edoctus.

Cum

tum.

Cum

igitur super

ysaiam scriberet

et eius

profunda misteria
intelli-

investigaret, pervenit ad

quemdam

textum,

quem cum non

geret nec ad intellectumlittere, quiei satisfaceret, perveniret, multis

diebus ieiunans

et

oracionibus se affligens,

dictus eius socius

ipsum audivit

quadam loquentem, cum quo

doctor eidem
:

nocte prevel quibus

sonum quidem perpendens. Qua locutione

ignorans,

locucionis percipiens, sententiam

finita dixit

non

Frater ray-

nalde surge et accende candelam, et accipe quaternum in quo super ysaiam scripseras,
et

para

te

iterum ad scribendum.

Quicum

diucius scriberet, que doctor quasiin libro legeret, ea facilitate dictaret.

Post aliquam horam dixit

restat temporis

ei

Vade

fili

ad quiescendum, quia

adhuc multum
scire
ct ait

ad quietem. Qui avidius' (volens)

secretum ad pedes magistri procidit

:

cum

lacrimis

genu

flexus

Ego de

loco isto

non surgam,

nisi dicas mihi,

cum

quibus

eum pernomen domini fortiter adiurare quam pluries renitenlem et dicentem Non est opus tibi flli hoc scire. Demum ne videretur nomen domini contempncre, lacrivel

quo

fuisti locutus, et cepit

mans
isto

ait

Fili vidisti his

diebus afflictionem

meam

super dubio

quod modo exposui, quod multis lacrimis a deo scire petivi. Unde misertus mei misit ad me beatosapostolospetrumetpaulum,
per quos
parte dei

eum rogaveram,
tibi

qui

me

plenissime docuerunt. Sed ex

revelare. In ulti-

precipio, ne in vita

mea hoc audeas

fratri

mis etiam constitutus revelavit cidcm

riosa virgo maler domini apparuit et
et sciencia, et
et

raynaldo, quod glo-

ipsum confortavit de vita siia quicquid dcliberate per ipsam a dco petivit, obtinuit,
sui ordinis, sicut frequenter in oracione

quod non mutaret statum

Eliam Cod. Vat.

1.

omillit

volens.

38

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
filio

peciverat, impelravit.

Hec

creditur a

suo singularem
lilio,

ei scien-

ciam impetrasse, quam peciit cum puritatis

quod

sicut

imma-

culatum deo
Hic etiam
altare

obtulit, sic servavit.

cum

esset salerni in conventu fratrum visus est anle

maius

in oracione existens post matutinas a predicto socio

suo

et fratre iacobo, qui

eum exempli

gracia observabant, duobus

cubitis elevatus a terra, velut si fas est dicere, future agilitatis vel

aliquid simile principium^ accepisse,

levitate maneret.

quo sinepondere quasi insua

18. Frater iacobus de caserta sacrista, vir oracione devotus, ac-

tione sollicitus et virtute probatus, qui alias habuit vigilans mirabiles visiones,

advertens beatum

thomam semper

de camera sui studii

ad ecclesiam ante matutinas descendere,

et pulsato

ad matutinas,

ne videretur ab

aliis festinato

reddiit% semel ipsum curiosius ob-

servavit et accedens retro in capella sancti nicholai, ubi fixus in

oracione manebat, 'vidit ipsum quasi duobus cubitis elevatum in

aere.

De quo

diu admirans subito audivit de loco, ad

tus doctor conversus erat^

cum

lacrimis,

quem predichuiuscemodi vocem de

me.

ymagine
pies a
nisi te.

crucifixi

Thoma bene

scripsisti de

Quam
:

ergo reci-

me mercedem

de tuo labore? Qui respondit

Domine, non-

Et tunc scribebat terciam partem

Post

summe de christi passione

et resurrectione.

randa, que

sibi

quam scripturam parum scripsit propter mideus mirabiliter revelavit. Signum namque certis-

simum
tur

quod a scribendi cessaret opere, ex quo iamregraciarea domino de mercede.

fuit

19.

Et

licet

a mundanis negociis et temporalibus miro

modo
requi-

esset extraneus, qui divinis rebus totus erat intentus,

situs de agibilibus
set,

cum

ad agibilia

et

temporalia intellectum convertis-

tam

subtiliter et utiliter consulebat, quasi videretur quis consiillas

lium requisivisse divinum, utpote qui

oculis, a

regulas habebat pre

quibus

omne quod humanitus

agitur, divinitus diffinitur.

Unde

et de sancto lodovico

rege francie dicitur, quod semper in

rebus arduis eius consilium requirebat, quod frequenter expertus

fuerat esse certum. Caritate etiam et pietate diff"usus erat et miro

modo benignus
1.

in animo, suavis in verbo et liberalis in facto, ut

Cod. Vai.

participium.
:

2.
3.

Sic eliam Cod. Vat. pro

redire.

Cod. Vat. addii

ad orandum.

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

^Q

qui locius eius conversacionis vidissel eftigiem, mentis eius potnisset legere

sanctitatem et perpendere quc in eius mente sapientia

habilabat, ex cuius ore tanta suavitas procedebat. Et licet ipse

innocens supra

modum contra

peccantes insurgeret,

sic

tamen pro

amore iusticie et salute proximi iudici et prelato consulebat contra culpam insurgere, ut prelatus ex suo consilio simul lieret criminis
persecutor
(et)

hominis liberator,

iit

in subdito

crimen

deficeret, et
diffi-

homo cum quem

prias.

crimine non periret. El

licet

propter innocentiam

culter crederet,

quod homo peccaret, tamen cum

constitisset ali-

ex infirmitate peccasse, sic alienas deflebat culpas ut pro-

Ex qua

benignitate caritatis mirabile videbatur oriri in eius

corporali aspectu, ut

nemo eum
Unde

aliquandiu alloquendo

et

converconsola-

sando potuisset aspicere, a quo non contingeret

cionis gratiam haurire.

spiritalis

frater efTranon de salerno in toto or-

dine fratrum predicatorum celebris opinionis et fame consueverat

dicere
:

quociens illum

cum

affectu devocionis aspicio, tociens ex

eius aspectu et locucione spiritualis letitie et gaudii graciam haurire(!).

Quod ex

spiritus sancti presencia contingebat, de

quo tanta
et

gracia procedebat.
20.

Erat etiam miro

modo compassivus pauperibus

de suis

tam habundanterindigentibussolitus erat tribuere, quantum sibi concessum erat a fratribus habundare, nichil sibi reservans de rebus superfluis, quc sciebat esse danda pro suplendis defectibus alienis. Fuit autem ad has virtutes ex natalium suorum antiqua nobilitate dispositus, cuius mater multe fuit oracionis et devocionis et abstinencie, que manibus et genibus procumbens oracioni callum induxerat, quod terre multiplicatis flexionibus allidebat. Que talem non meruisset filium, nisi eius oracio placuisset apud deum. Soror etiam eius domina theodora, mater domini thotunicis et rebus

masii de sancto severino, comitismarsici tante fuit pietatisin alios,

quod quicquid habere

fuisse

poterat, pro necessariis sue persone modicis

efl^undebat.

contenta, in operibus misericordie

asperitatis
dicitur, ut

In se vero tante

magnam

partem nocturni temporis

concessi ad ocium, durissimis disciplinis de

una cathena

ferrea se

verberans

sibi converleret in

tione magnifica et

tormentum; sensu provida, dispensaprovisione discreta et in omnibus virtutibus, in

quibus se exercere poterat singularis. Cuius corpus post obitum,

cum

fuisset

ad locum alium pro sua veneracione translatum, inven-

4o

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
astantibus reddidit, qui sanc-

tum
titati

est integTun et

magnum odorem

sue certum testimonium et fidem dedit. Cuius etiamfiliuspre-

dictus,

dum

dictarumvirtutumreddiditodorem,predicteseostendit

esse sancte generationis heredem.

De

fratribus etiamipsius

magna

referuntur de probitatibus corporum, sed maiora de probitatibus

animarum, qui pro defensione

et zelo matris ecclesie

ab imperatore

frederico sustinuerunt exilium et

quidam ex

eis

pro fidelitate tor-

mentum.
21*.

Fuit autem

magnus

in corpore, procere et recte stature,

coloris triticei

que

rectitudini

anime responderet,

ad temperate com-

plexionis indicium,

magnum

habens caput, sicut perfectiones vir-

tutum aliarum, que

rationi deserviunt,

organa perfecta requirunt

robore,

Aliquantulum calvus, tenerrime complexionis in carne, sicut aptitudo eius intelligencie exigebat;
virilis

cum

se

ad actum
in

alicuius virtutis corporee exercebat. Nichil terribile timens in coassistencia divina confidens.

Vadens namque

parisius,

cum

mari

pateretur horrendam maris et aeris tempestatem, nautis eciam mor-

tem timentibus,

ipse imperterritus in tota tempestate permansit,

organum preparasse, quod ad actum virtutis serviret obediens, quod nunquam esset racionis iudicio contradicens. In terroribus autem aeris, tonitrui et tempestatis quasi pro scuto opponendo^, muniendo signo crucis dicebat Deus in carnem venit, deus pro nobis mortuus est. Tam perspicacis autem fuit ingenii, ut requirenti eum fratri danieli de angusta, que erat maior gracia quam fecerat ei deus preter graciam gratis datam
ut videretur deus nobile corpus et
:

cum

satis vellet declinare,

ne responderet, cogenti

ait

Credo

me

intellexisse

omne quod

legi; et fertur dixisse aliquando familia-

riter studentibus

divine laudis et
intelligeret

non ad ambitum glorie inanis, sed ad preconium gracie, quod nunquam librum legerat, quem non
et

ad plenum. Cuius ingenii subtilitatem

acumen

intel-

ligencie et velocitatem diffinitivam iudicii ostendunt satis multi-

1. Quae his sequuntur usque ad n. 26 fere ad verbum consonant cum illis, quae habentur in vita a Guillelmo de Tocco exarata. Nihilominus non licet inde concludere, nostrum auctorem exscripsisse illa ex Tocco, cum etiam quaedam differentiae inveniantur, et praesertim quia non apparet cur antea et postea tantopere discrepaverit a Tocco. Verisimile est tum Tocco, tum Calo has narrationes desumpsisse ex communi fonte, qui forsan est frater Raynaldus socius S. Thomae, aut historiae , quas indicat Ptolomaeus de Lucca (Hist. eccl., I. 22, c. 8).

2.

Cod. Vat. addit

se.

CALO
tudo librorum, quos

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
veritatum
et

[\\

ediilit, et

sentenciarum novitas,
et solerlis

quas invcnit, ut vix possit aliquis quantumcunque magni

studii, libros
tuit

quos

cdidit,

ad intcllectum perlegere, quos ipse poet dictare.

parvo tempore perquirere

22.

Cum cius

scripta dci dispensacione fuissent parisius

examina-

tioni exposita,

quorumdam

invidia procurante patcr egidius ordidicti doctoris auditor*, dixit

:

nis

heremitarum, qui fuerat 13 annos

dcridcndo insufficicnciam correctorum

In lioc mirabili et felicis

certitudinis iudicii
et raciones,

memorie doctore fuit sue subtilitatis ingenii et manifcstum indicium, quod opiniones novas
scripsit bachallarius, paucis exceptis,

quas

nec docendo, nec scribcndo

mutavit; nos autcm modcrni sicut incerti et dubii iudicii, opiniones,

quas aliquando tcnuimus, in contrarium arguti modico argumento

mutamus. Unde
insiliunt,

ct hi qui scripta eius

examinant, non

intellig-entes,

que iudicant, solius invidie stimulacione laborant,

et in luce

musce

dum quod
et

arguunt non cognoscunt, quasi de luce noctue

tenebrescunt ex lumine,

audeant iudicare,

dum

de ignota eius
:

veritatc craticant^

Unde

verificatur illud psalmiste

Illuminans tu

mirabiliter a

montibus

etcrnis, turbati sunt

omnes

insipientes corde

a luce qua sanctus instruitur, invidus cognitione privetur. Sicque

factum
deo
et

est divino miraculo, ut

unde doctori sancto dctrahitur, inde

hoc quod legendo semel caperet,

sancto eius gloria cumulctur. Tante etiam fuit capacitatis et

rctentive virtutis, ut

memorie

perpetuo retineret. Sic enim fertur dixisse magistro^ de vercellis,

cum
gne

statim qucrendo concilia, invenisset que qucreret. Cuius insiest

opus mirabilc super quatuor evangelia dc sanctorum

dictis

compositum ad preceptum urbani pape, qui perlegens in diversorum monastcriorum libris pro maiori partc ita creditur mcmoric
commendasse, quasi sanctorum
legisset in libris.
23.

dicta habuisset pre

oculis,

que

Miro etiam modo

fuit

temporalium contemptativus, sive neceset

sariorum pro victu sive horum'^

Tocco addit

dignitatum.

Nam

semel veniens

1.

dius,

nemo

alius est,

qui postmodum fuit Archiepiscopus Bituricensis. quam Aegidius Colonna, Prior generalis Ercmitarum

Iste

S.

AegiAugustiui

quian.
2.

l:*9:j-131G

sedem
1,

arcliiepiscopaleni lUturicensem (Dourgcs) occupavit(cfr.

Eubel

Ilierarchia cath.,

142).

Craticarc est idem ac croticare, vel garrire.

3. 4.

Cod. Vat. addit

lohanni.
:

Cod. Vat. recte habet

honorum.

42

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

de sancto dyonisio, quo iverat sanctorum reliquias visitare,

cum

studentibus suis, et vidisset de propinquo civitatem parisius, dixe-

runt

ei

studentes

Magister videte,

quam

pulcra civitas parisius.

:

Yelletis esse

dominus huius

civitatis?

Qui respondit

Libencius

vellem habere omelias crisostomi super matheum. Civitas enim hec

si

esset

mea, propter curam regiminis, contemplacionem divinoeriperet et animi consolacionem impediret. Oblatas etiam

rum mihi

sibi plures dignitates et redditus a beate^

papa, simul renuit redditus

et

memorie clemente quarto honores, cum tamen omnis sui ge-

neris propinquos sub persecucione frederici imperatoris pro causa

ecclesie haberet in

campania exules, quibus ad subveniendum mo-

vere

eum

poterat naturalis affectus. Recepta etiam bulla ab

eodem

papa de promocione sua ad archiepiscopatum neapolitanum

et

cum

addicione reddituummonasterii sancti petri de ara, dignitatem renuit

quod

ulterius ad alia

eum non promoveret

suppliciter exoravit.

24. Erat etiam pre nimia contemplacione quasi abstractus a sen

sibus sepe.

Nam cum sanctus lodovicus

et

rexfrancie semel invitasset excusasset propter

et

eum ad mensam suam,

parisiensi

ipse se humiliter

opus summe, quod tunc dictabat, instante rege

mandante priore

cum

illa

ymaginatione,

quam manens
est contra

in cella conceperat,

accessit ad regem, iuxta percutit dicens

:

quem
:

existens in mensa, subito

mensam

modo conclusum

heresim manichaei.
ut abs-

Quem
in

prior tetigit et dixit

Advertatis magister, quia nunc estis

mensa

regis francie, et traxit

eum

per cappam

fortiter,

tractum a sensibus excitaret. Qui ad se rediens, inclinans se ad

sanctum regem, rogavit eum ut

sibi parceret.

De quo rex

est plu-

rimum admiratus
quod coram

et

edificatus, et vocato notario suo voiuit rex,

se redigeretur in scripto.

Quidam etiam

cardinalis legatus in regno audiens de eo plurima

in

admiranda venit ad eum. Qui cum vocatus de studio

tractione maneret,

sua abs-

cum

expectasset

ille

diucius sic abstractum,

:

subito doctor ascendit habens faciem ylarem et ait

Modo habeo
ei

quod querebam. Qui cum nullum signum reverencie

cardinalis cepit

ostenderet,

eum

despicere. Cui dixit episcopus capuanus, qui

:

fuerat eius discipulus

non miremini domine, quia sic frequenter abstrahitur. Et tunc traxit ipsum fortiter per cappam. Qui ad se
1.

Cod. Vat.

bone.

CALO

VITA

S.

TFIOMAE AQUINATIS.

^3

rediens quasi evigilasset

prelatos, a

ile

somno,

et

advertens se essc inler tantos

domino

cardinali humiliter

veniam

petivit. Inlerrogatus,

cur in

illa

abstractione

tam letam faciem

ostendisset, dixit, de qua-

dam

questione, de qua diu cogitaveram, nunc pulcram racionem

inveni, de

qua gaudium animi manifestavit exterior

leticia,

quam

ostendi'. Existens aliquando in sancto severino, caslro sororis sue

cum
fuit

dicto socio et aliis fratribus per

magnum
:

spacium temporis
frequenter in spitanto tem-

passus extasim et abstractionem a sensibus, de quo soror tur-

bata petivit a socio, quid hoc esset. Qui dixit

rilu rapitur,

cum

aliquiJ contemplatur, sed

nunquam

pore, sicut nunc, vidi

eum

abslractum. Et post
et
sic

eum
vita

per cappam
ait

forliter,
:

eum
Yenit

quasi

modicum traxit a somno excitavit.

Qui suspirans

Fili,

tibi

in

secreto revelo prohibens, ne in

finis

mea

alicui valeas revelare.

scripture mee, quia

talia vidi,
et

quod ca que

scripsi et docui,

modica mihi videntur,

erit cito finis

ex hoc spero in deo, quod sicut doctrine mee, sic

:

1. la Codicc Vaticaao hic inscrta suiit sequeutia Existenti autem parisius apparuit soror sua ymagiuaria visione. Que cum diceret se esse in purgatorio, certum missarum petivit numerum quibus sperabat liberari. Qui vocans studentes rogavit, ut pro

sororis sue
et se fuisse

esset, illa

anima missas dicerent et orarent. Que ei postea rome apparuit in visione liberatam de purgatorio dixit virtute missarum. Et cum de se quereret quid respondit. Tu frater es in bono statu, et cito veniens ad. nos, sed major tibi

quam nobis. Tene tantum quod habes. Et querenti de fratribus suis, quod dominus landufus erat in purgatorio, et domiuus raynaldus in paradiso; de quo iterum, ostenso sibi libro per angelum scripto litteris aureis et azuriis, repperit
gloria est parata
ait,

que erant martirum, nomen fratris, quia pro fidelitate ecclesie morieuti sub tyrannide frederici imperatoris mors sibi coniputata fuit ad martiriuiu. Existenti eciam iu ccclesia neapoli ad orandum, apparuit frater romanus, magister
inter lineas aureas,
in theologia,

quem

parisius legentem dimiserat. Cui

cum

attonitus bcatus thom.is

vita transivi; conmihi tibi pro tiio merito apparerc. Qui recollecto spiritu ait Ex quo deo placeam, ex parte ipsius te adjuro ut ad quesita respondeas. De me quid. est, et an placent deo opera mea? Respondit Tu es iu bono statu et placent deo opera tua. Et dc te, inquit, quid est? Respondit Ego sum in vita aetcrua, et fui in purgatorio quiudecira diebus propter negligenciam quam commisi in quodam testamento, quod cito expediendum mihi commisit parisensisis episcopus. Petivit eciam utrum dcum videret inimediate,-vel specie mediante. Qui respondit. Sicut audivimus sic vidimus in civitate domini, et ccteru.
venistis,
ille

diceret: bene veneritis,

quando

respondit.

Ego ex hac

cessum

est

rcposiiit, et rediens

choro vocavit portarius, cui enxenuium portabatur, quod in cella ad chorum cepit cogitare quomodo illud solus posset comedere, et quietus in choro esse non poterat. Cujus inquietudinis causam doctor videus in spiritu. fratri ad se vocato ait Vide, fratf-r, qiiid cogitas et id de quo temptaris non impicas, Qui cum diceret uichil aliud se cogitarc nisi audire missaui quac dicitur, dixit illi Ad qnid de choro vocatus fuisti? Tunc ille narravit sibi facti seriera et temptationem mentis. Tunc magister ait Ego vidi daemonem coram te saltanteui et osteudenlem tibi enxennium. Cave ne solus comcdas, sed aliis fratribus ex caritate dispensa. De quo frater admiratus egit gracias deo ct doctori prcdicto.
Neapoli fratrera
<le
: : :

44
et vite
attulit,

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

mee. Sicut enim deus moysi, qui iudaeis legem iustitie et paulo, qui in gentibus legem gracie predicavit, sic et

huic doctori eximio supra

lavit; qui de
et

humanum

intellectum plurima reve-

manu

sedentis in throno libellum involutum recepit

apertum

toli

ecclesie

exponendum

porrexit.

Cum

enim semel
ante scire.

consultum esset a medicis, quod

socio
:

in tibia portaret cauterium, dixit

Gum

venit, qui ig-nem debet apponere, facias

me
se

Quod cum

fieret, in lecto in

quo cauteriandus erat

percepit. Cuius

preparans

extendens tibiam totus

fuit

abstractione levatus, quod apposicio-

nem

ignis et cauterium

non

signum

fuit,

lecto, ubi

tibiam extenderat, non mutavit.

Cum

semel in

quod camera
:

una candela in manu dixit scriptori Quicquid videas in me, cave ut non me voces. Et tunc in contemplacione abstractus et candela post horam consumpta est usque ad digitos, quibus ignem candele diucius adherentem doctor non sensit, sed ipsum ignem sine aliquo motu digitorum sustinuit, donec
dictaret de trinitate, accepta
defecit. Simile

visum

fuit

de eo parisius, quociens oportuisset sibi

minuere, ut antequam minutor ad percutiendam

ret,

venam accede-

de abstractione
et

sibi

a sensibus per contemplacionem provi-

deret,

tunc secure minutor

venam

percuciens sancli doctoris

ymaginationem non poterat ledere

miro

abstracti a sensibus. Erat

enim

modo
non

passibilis, et ideo

subito lesivo corporis turbabatur.

Unde
poris

et sibi divinitus est

concessum, quod ahquam lesuram cor-

sentiret.

Predicabat autem populo utiKa^ evitata omni

quam
in

curiositate

tam

in dividendo,

prosequendo. Qui tam reve-

renter audiebatur a populo, quasi sua predicacio prodiret a deo.

Et quod dicebat

ore, implebat opere

admirabatur quoque pluri-

mum, quomodo
Unde
loco
et a

aliqui et precipue religiosi possent de alio

quam

de deo loqui, aut de his que deserviunt edificacioni animarum.

iuventute
si

mos

ei erat,

quando

in

communi

locutorio et

locucione,
illo

hi

cum

quibus erat, ad alia sua ora laxarent, statim de

recedebat, quasi ad

eum non

pertineret locucio, que

Sic

esset de deo, aut

non saperet edificacionem proximi.

non enim se

disposuerat, ut aut

cum

deo loqueretur,

dum
deum

oracioni insisteret,

aut deus per ipsum diceret% scriberet vel doceret, ut in se ipso quo-

dammodo
1. 2.

perficeret
:

gyrum
subtilia.

celi,

ut a se in

sue mentis

motum

Cod. Vat.

utilia
:

non

Cod. Vat. addit

aliquid.

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

45

orando inciperct,

et a

deo ad proximum doccndo^ consurg-eret unde

;

iterum sui motus circulum inchoaret.

25.

Quidam-

fratcr

cum

cepisset raente sollicitus, ct afTectione

dcvolus cogilare, quomodo posset convenienter texerc plenariam

beatum thomam, ut scribendi ei sufficienciam impctraret, post oracionem soporatus circa auroram vidit in somnis coram se unum rete arg-enteum
ysloriam
dicti sancti, et

super

Jiis

oraret

deum

et

contextum catenulis argenteis cuiu diversorum colorum lapidibus

preciosis in ipsius retis

medio mira varietate

contextis.

Qui

intel-

ligens, in his vilam et virtutes illius

signari, cogitabat, quibus

lapidibus illos possidet virtutibus adaptare^ ut congrue respondcrent.

Qui vigilans ystoriam circa quam ceperat, prosecutus

fuit

(est).

Tota enim huius vita

ex apparicione* argentea, conversacione

et

candida, actione mundissima

retis,

doctrina sonora, et in similitudinem

visi

quia vita doctiine in omnibus concordavit, in quo

sunt

inserti tot lapides,

quotineiusanimasunt infuse
quo

virtutes.

Figurata

in Rationali iudicii, in

intexti erant 12 lapides preciosi,

quos

portare debebat

summus pontifex

ante pectus, in quo doctrina et ve-

ritas scripture scripta erant,

quia eius doctrina in veritate prefulsit.

26.

Cum

eius socius febrem

et

continuam pateretur^ venit ad eum

ad pacienciam induxisset,

visitandum

confortandum.

Quem cum

consuluit ut ad sanctam agnetem specialem devocionem concipe1. Cod. Vat. habet orando consurgeret.
:

ad proximum docendo

finiret

a quo in

deum contemplando

et

2. Bollandiaui (Act. SS. Mart. t. T, 60?)) putant hunc fratrem esse ipsum Guillelmum dc Tocco. sed haec opinio non videtur vera, quia Calo non legit hiographiam S. Thomae a Tocco exaratam. Cfr. infra n. 30 not. quibus lapidibus posset illas virtutes adaptare, sicut recte habet, 3. Mendose pro
:

Cod. Vat. apropiatione. 4. Cod. Vad 5. Notatu dignum est quomodo

:

1.

eamdem rem narrat Plolomacus de Lucca (Ilist. eccJ. vidi quod de ipso ad judicium sanctitatis ejus tacere non Caeterum 23, 10). venirem Cum de Roma, decliuavit Molariam ad castrum debeo. enim ego cum ipso Richnnli Domiai cardinalis, ibique praefatus Doctor infirmatus est dc tertiana. Socius
c.

vero suus Frater Raymundus de continua gravi (febri). Et cum non apparereut in eo sigua critica, mcdici Domiui Richardi malc judicabant de ipso. Tunc veuerabilis Doctor rocepit reiiquias B. Agnetis, quas ex devotione secum ferebat de Urbe et misit dicto Fratri, quod super se poueret et haberct fidcm plenam in cis. Quod et fecit et curatus est ultra spem omnium medicorum; propter quam causam disposuerat singuiis anuis facere festum solemne de ipsa cum bona refectione fratrum, quod et illo anno fecit Ncapoli. Scquenti vero transiit ad Deum. Obiit autem quinquagesimo vitae suae anno; alii dicunt XLIV habens in Magistcrio aunos XX. Hoc testimonium est raagni momenti, quia Ptolomaeus loquitur ut testis oculatus ct insuper testatur jam 9U0 terapore inccrtam fuisse aetatera, quam adeptus est S. Thomas.

46
ret, et

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

ab ea ut sanitatem reciperet, speraret. Cuius merita implo-

rans reliquias dicte sancte, quas (ex) devocione ad pectus suspensas

portabat, orans posuit super pectus infirmi, et statim sanus et yia-

Quod miraculum utriusque sancti meritis est creParisius vero cum in crastino determinare deberet coram dendum. universitate quamdam, quam disputaverat, questionem, surgens de
ris in lecto sedit.

nocte, ut consueverat, ad
visse

orandum, percepit

in ore suo supercre-

unum dentem

superfluum, qui impedimentum prestabat non

socius consuluit,

modicum ad loquendum. Quod ab eo audiens

quod
universitati diceretur in crastino,

quod impedimento super-

veniente, determinare

non poterat

auferetur. Doctor igitur

quod ferro dens considerans universitatis scandalum et

et ordinaretur,

quod imminere poterat ex dentis avulsione periculum,

dixit socio

Nullum aliud video remedium, nisi quod divine providencie me committam. Et diu orans in loco solito cum lacrimis remedium
petiit.

Quo

orante instancius dens

ille

superfluus sine aliqua vio-

lencia vel dolore tactu sue

manus

levi evellitur, et ipse

ab impedi-

mento locucionis

totaliter liberatur.

Quem dentem

ad recolendum
tulit.

divine beneficium pietatis

in septimana sancta

magno tempore secum

Cum

ecclesia sancti petri

idem predicasset rome de passione christi in et populum ad lacrimas provocasset, in die

pasce induxit eos ad gaudium et ad

gini de resurrectione
filii,

congaudendum

g-loriose vir-

sicut pridie fuerant de passione compassi.

Qui cum descendisset post predicationem de pulpito, mulier que-

dam, que magno tempore fluxum sanguinis passa erat

statim liberata est. Et sequens

et nullo

iuvari potuerat remedio medicine, cappe eius fimbriam tetigit et

eum ad sanctam sabinam, quod

beneficium recepit, eius socio indicavit.

poli in sua

Cum semel ipse esset neapuerulus ad cus-

camera decumbens
vidit

in lecto, fratre bonofilio de neapoli,

dicti servitoris

qui ei serviebat absente,

germanus

todiam camere remanens,

per fenestram camere stellam ful-

gentem ad mensuram magnitudinis fenestre ingredi et super caput eius per spacium unius ave maria residere, et post paululum eodem vidente, unde venerat inde redire. Qui postea factus senex, hoc
inquisitoribus sub iuramento deposuit.
in
et

Demon

frequenter visus est

forma ethiopis ipsum temptaturus ad cameram eius accedere

magister ipsum signo crucis opposito et clamando fugare.
27. Post

hoc cum dictus doctor de mandato domini gregorii

CALO

VITA

S.

TnOMAE AQUINATIS.

4?

decimi pape iret

libclluni, quoil

acl

generalo coiiciliuin lugJunense et porLaret

de mandato domini urbani pape fecerat contra gretransire per

cos, contingit

ipsum

campaniam

in castro

magencie,

quod

erat

domine' francisce neptis suc debilem declinare, ubi amiappelilum. Et requisitus a magistro ioanne de guidone
si

sit totaliter

de piperno,

aliquem cibum appeteret,

et de nullo cibo, nisi de

alecibus, que
tus
ille,

comederat

in francia, diceret se posse gustare,

anxia-

quia

talis piscis ibi

non poierat

inveniri, invenit in platea

castri sardas recentes de terracina portatas in salma.

Quam cum

fecisset

deponi ad terram, repperit

ibi

unam

de alecibus cistam, de

quo miratus, quod nunquam

gistro deferri

visi

fuerant tales pisces, et quod

venditor solas sardas se emisse dicebat. Predictos pisces fecit

ma-

cum

gaudio. Qui advertens grande miraculum, redixit

nuens de
videncie
et

illis

comedere,

medico

Melius est quod divine pro-

me committam, quam
concupitis

de his piscibus sic a deo prestitis

manducare presumam. Dc quibus piscibus, quia muUi comederunt, et medicus retulit, miraculum est vulgatum
a
iu regione.

me

Cumque

fuisset aliquibus remediis confortatus, ut videiter

rctur sibi,

quod posset

inceptum prosequi versus romam, invicisterciensis

est ingressus

tatus ab abbate et

monachis monasterii fosse nove

ordinis predictum

monasterium

cum

comitiva decenti

concurrencium

et

concomitancium monachorum. Qui ingressus

ccclesiam debita rcverencia sacro altari exhibita, sanctum claus-

Irum

intravit.

Ubi facLa manu domini super

eum

dixit,

pluribus

suis fratribus et

monachis audientibus

Frater raynalde hec requies

inea in seculum seculi, hic habitabo etc. Et posiLus est in

camera
in

abbatis, et sicut cxigebat necessitas, pie stratum est ei caritative

suis sociis collatis-.
iiifirmiLaLe

Ubi

cum

pluribus diebus gravatus amplius

decumberet, monachi

cum
:

tanta reverencia ct humili-

late ei servire ceperunt, ut ei

de silva propriis humeris ligna defer-

rent.

Qui

aliis

compassivus diccbat

unde hoc mihi ut

servi dei

serviant homini et onus

debilis esset,

tam de longe deferant! Quilicet admodum rogatus ab aliquibus monachis ut aliquid memoriale

sue sciencie eis in finem' relinquereL, breviter eis exposuit can1. la primoprocessu iaquisitionis testatur Abbas Nicolausmoaasterii Fossae novae, castrum hoc fuisse Domini Auuibaldi dc Ceccauo. Ergo neptis Fraucisca fuit uxor

hujus
2.
3.

viri.
:

Cod. Vat.

collocatis.

Cod. Vat.

iu iine.

48
tica

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
canticum terminans studium,

canticorum, in dilecti

et dilecte

qui ad dilecti properabat

28.

amplexum.

Deinde nimia

debilitate deficiens

etsuum exitum presenciens

cum magna devocione peciit sacrosanctum christi corporis sacramentum. Quo sibi ab abbate et monachis reverenter portato, cum
ipse prostratus ad terram debilis corpore fortis

mente suo domino

quod
illa

obviam cum lacrimis occurrisset, oblato

sibi

dominico sacramento,
hos-

cum

petitum fuisset ab eo, ut moris

filius dei,

est, si

crederet,

tiaconsecrata esset verus

libera voce et devote
fides de

qui exivit de utero virginis etc.

:

cum

lacrimis ait

Si

maior sciencia, quam

hoc sacramento

in hac vita haberi potest, in illa respondeo,

quod vere credo et pro certo scio, hunc deum verum esse et hominem, dei patris et virginis matris filium et sic credo animo et confiteor verbo. Et premissis aliis devotis verbis sumendo sacramentum
predixit
:

Sumo

te

precium redemptionis anime mee* pro cuius

;

amore

studui, vigilavi et laboravi

te predicavi, te docui. Nichil

unquam contra te dixi, sed si quid male dixi, ignorans dixi. Nec sum pertinax in sensu meo, sed si quid male dixi de hoc sacramento
et aliis,

totum relinquo correctioni sancte romane

ecclesie, in

cuius obediencia nunc transeo ex hac vita. In huius eciam sacra-

menti elevacione consuevit dicere

sempiternus es
filius etc.

Tu rex

glorie christe, tu patris

usque in finem cum magna devocione.

Die

alio petivit

exeuncium sacramentum. Qui cum adsingulas sacre

unctionis formulas respondisset, post paululum spiritum reddidit

deo patri millesimo CGLXXIIII septima die marciihora matutinali,

et

tam

letanter exivit de corpore, quasi mirabiliter videbatur

ma-

nere extra corpus.

29. In cuius transitus hora

quidam

illius

monasterii monachus
stella

orans in ecclesia obdormivit. Et ecce visa est ab eo una

miri

splendoris super monasterium cadere, et due stelle combinate ad

ipsam descendere

et

primam

stellam ad celestia sublevare, que

duarum stellarum videbatur splendorem attingere et magnitudinem adequare. Expergefactus autem a somno, cum audisset pulsari tabulam signum obitus eius qui tunc obierat, intellexit primam stellam signare eius animam,que celum cum aliis conscendit. Que-

dam
l.

eciam

stella

per

modum

comete tribus diebus ante eius obi-

Cod. Vat. addit

sumo

te

Yiaticum peregrinatiouis mee.

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

^Q

lum

siiper

monaslerium

visa fuit,

quod cum ignorarelur, quid

significarot,

dum

apparuit, ostcudit illius doctoris obitum,

dum
et

ccssavit'. Fratcr

cciam paulus de aquila vir magne probitatis

fame, lcctor et inquisitor hereticorum existens neapoli vidit

yma-

ginaria visione, ipso migrante, predictum doctorcm ibi lcgentem

in scolis

coram scoiarium multitudine copiosa

et

beatum paulum

eius scolam intrantcm

cum

socictatc sanctorum. Cui

cum

doctor

descendcns de cathcdra vellct occurrere, apostolo

ei

innuente

quod legcret

et

proscqueretur

quam
Bene

cepcrat lcctionem, doctor

rogavit apostolum, ut
tolis

ei diceret, si
:

habuisset
sicut in

verum de
venias, et

suis cpis-

intcUectum. Qui rcspondit

hac vita homo vivens

in corpore potest scire.

Sed volo, ut

mccum

ducam
;

te

ad locum, ubi clariorem habcbis de omnibus intellectum

batur ipsum per

et vidc-

cappam

accipere et ducere extra scolas.

fortiter

Ad

cuius

exitum dictus fratcr ccpit

tres, succurritc^;

clamare dicens

Succurrite fra-

quo fratrcs

excitati intcrrogaverunt, quid

eis

clamans

in visionc vidisset.

Qui narravit

totam per ordinem visionem.

Qui horam notantes noverunt illam fuisse obitus sui horam.

Dominus ioannes de

ferentino, supprior dicti loci

visuoculorum

totaliter carens, fccit se duci

ad corpuseius.

Ad

cuius pedes

cum

reverencia et devocione prostratus applicavit se funeri, et ponens

faciem

suam super faciem

eius oravit

deum, ut

illius

meritis fieret
:

ei restitutio

luminis. Qui statim illuminatus clamavit

Benedictus

deus, quia meritis huius sancti visus est mihi perfectissime restitutus.

30.
les

Abbas autem et monachi tot visis sanctitatis indiciis, dolende tam subita eius morte et gaudentes se tantum mcruisse pa-

tronum, solcmnes circa sancti corpus exequias celebrarunt. Quibus

interfuerunt plures fratres sui ordinis qui ad

dum. Et

terracinensis episcopus frater

eum vcnerant visitanminor^ cum pluribus sui

cantu
ct

ordinis fratribus, et multi de

campania nobiles, quorum plurimi

funus

attincbant eidcm.
1.

Cum

ig-itur

cum

revcrencia

ad

Jam Ptoloraaeus de Lucca

Cod. Vat. addit
:

(hist. eccle. 22, c. 9)

idem factum narrat.

2.

quia frater thomas a nobis tollitur; ad cujus clamorem fratres

cxcitati...

Bernardus Guidonis nuntiat nomen istius episcopi fuisse Franciscum. Gams auduos episcopos Terracincnses, quibus erat nomeu Franciscus alter ab anno 1263-1273, alter ab anno 1273-129;j, quando transiatus fuit ad sedcm Avellinensem. Eubel (Hierarch. eccl. med. aev., I, ijOi) hanc assertionem probabilem habet.
3.

tem

(Series episcopor. 732) affert

:

5o

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

ecclesiam portaretur, domina francisca neptis eius, que non audebat monasterium ingredi, ab abbate de gracia petivit, ut funus faceret deferri ad ostium.

Quo

viso

ipsacum

aliis

duabus

fecit super^

lugubre ex more lamentum.

Quarum clamor

et

gemitus,

cum

lon-

gius personaret, mulus, cui doctor insederat, de stabulo se fraclo

fune dissolvit et nuUo ducente appropinquans ad feretrum mortuus

cecidit sine

omni

alia infirmitate.

Delatum

est

demum ad ecclesiam
autem raynalpro
predicavit

corpus, in qua fuit venerabiliter tumulatum. Frater

dus de piperno, qui tocius vite sue meruit

sui

testis esse et socius

commendacione^
:

astantis populi surgens in

medium

et dixit
tis

Ego

istius doctoris tocius vite exterioris et consciencie tes-

sum

et

frequenter et nunc generalem ejus confessionem audivi.

Quem
qui
vitate

ita

semper purum repperi,

sicut

puerum quinque annoruni,

nunquam

sue carnis sensit contagium, nec habuit in aliqua pradie tercia frater raynerius

consensum. Post eius obitum

familiaris in vita,

maei

turus pisanus nostri ordinis vir

admodum

laboriosus et humilis,

multum

cum

fuisset pre dolore obitus eius diucius

ananie^ lacrimatus, cogitans quod tanta sciencia fuisset amissa dor-

miensque post gemitum,

cristia

vidit

quod

frater

thomas exibat de sa-

indutus sacerdotalibus vestibus procedens ad altare

cum
more

ministris paratus ad
solito

missam, ipso

fratre raynerio faciente

cantoriam. In qua

cum
et

doctor procederet vertens se ad popredicavit.

ei

pulum post evang-elium, solemniter

deunte eo ad sacristiam

Quibus

finitis re-

choro toto fratrum

devocius inclinante,

cum idem frater raynerius in eum curiose intenderet, perpendit dictum doctorem dexlrum oculum multo maiorem habere sinistro et incomparabiliter clariorem mirandique splendoris. De quo cum plurimum miraretur, dixit ei De hoc fili miraris! quantam diffcrenciam in me oculi dextri ad sinistrum perpendis, tanta est differencia sciencie, quam nunc in patria habeo, ad illam quam habui dum essem in vita.
:

31.

Cogitans autem dictus abbas, quod cognitus erat locus se-

pulture ipsius et quod posset eis auferri, procurantibus fratribus

sui ordinis per

loco depositi
1. 2.
3.

mandatum summi pontificis corpus eius, quod erat dicto monasterio commendatum, occulte ipsum trans:

Cod. Vat. addit

Id est in

funus.
:

Cod. Vat. recte habet

magistri et consoiatione astantis populi.

urbe Anagni.

CALO

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS/

5l

ferri fecit

ad capellam sancti stephani iuxta claustrum. Cui appa-

rens doctor in somnis ipsum graviter arguit, quod erat suo corpori
in debita reverencia

derogatum,

et

quod

fratres sui ordinis essent

locum in quo reverenciam redderent, in veritate nescirent, et comminatus est ei, nisi corpus suum ad priorcm locum cilo reduceret. Qui timens et volens nichilominus claustrales modecepli,
qiii

nachos hoc
et
sit

latere, acceptis capelle illius clavibus a

domino blasio

assumplis duobus monachis extraneis et aliquibus oblatis acces-

ad locum

et patefacto

sepulcro ferreis instrumentis, anno a die

sue translationis,
ut

illuc tantus

odor de eius sepultura subito exalavit,

non sepultura defuncti hominis, sed apotheca aromatum visa sit patuisse. Qui tantus odor sic per monasterium se diffudit, quod nullo* indicante ad ipsum monachi divinitus excitati convenerunt et viderunt corpus eius integrum in membris et in pannis, cappa
et caputio sui ordinis habitu, sicut fuerat ante

positum in sepulcro,

in nullo penitus immutatis,

et

cum tamen

eius corpus fuerat

et

pingue

et

magnum

et

solum sepulture humidum

grossum profundum.

Quod
prius,

videntes monachi, posito in lecto defunctorum sancti corpore

et elevato, ut

ad ecclesiam

cum

sollempnitate deferretur, ordinato

:

que cantare deberent, cantor alta voce incepit

Iste sancLus

memoriam hominum, qui ad gaudium transiit angelorum. Quod cum cantibus reverenter delatum, sepultum est iuxta altare maius in quadam tumba marmorea, et conventus cantavit missam de confessore. Gantor enim cum non precogitasset, quem introitum diceret, subito cantare cepit Os iusti meditabitur
digne vertitur in
:

sapienciam

etc.

Dum

autem monachi ad refectionem

ivissent, inter

custodes alios sacri corporis, magisLer iacobus murator pro sepulcri

paratura

cum

aliis

ad custodiam mansit. Qui aperiens tabulam,

qua capsa

sacri corporis tegebatur, terram

que circa pectus ejus

reddidit, qui se

ceciderat, recolectam eduxit, que

magnum odorem
magna

per tolum chorum

aderaiit,

cum

fragrancia

didudit, ita ut

omnes qui
unde qui-

mirarentur, stupentes,

quod non solum corpus sancli

ei;

odorem redderet, sed etiam omnia, que adhesissont

dam

nobilis, qui pro habendis sancti reliquiis venerat, de illa terra

detulit et pro suo sanctuario conservavit.
tali

parlem aliquam secum

Divina aulem providencia in

monasterio

obiit ut tot

sanctorum

1.

Cod. Vat. addit

homine.

52

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
sacri

relig-iosorum fide

dignum lestimonium haberetur de miraculis

corporis eius, qui compellerentur clamantibus signis eius sanctitatis testes

existere, qui videbantur* forte,

ne videretur, quod cla-

resceret miraculis, occultare, ne propterea a fratribus sui ordinis

peteretur corpus ipsius. Quibus eciam fratribus sui ordinis

fuisset creditum de frequentacione odoris, quin fuisset

non
dif-

humana

sagacitate suppositus, qui senciebatur

fusus, nisi inter

tam mirabili suavitate

aliis

manus

tot

testium fuisset

manifestus. Quarto
dicti
ei

decimo vero anno ab eius obitu dominus petrus, abbas

terii,

monas-

rogatus a domina theodora, sorore sancti, ut

daret de

reliquiis
sit

manum

dextram

fratris sui,

promittens hoc facere acces-

ad sancti sepulcrum,

et ferreis

instrumentis vix elevato lapide

sepulture et patefacto sacri corporis precioso thesauro, sicut prius

inde

magnus odor

exivit.

Ad quod

sicut antea

venerunt et invenerunt corpus eius

omnes monachi conintegrum in membris et in

pannis sui habitus, sicut prius, excepta summitate nasi que modi-

cum

erat ex diuturnitate corrosa. Cuius dexteram,

quam

credebat
licet

ut putridam, posse evellere,

compulsus

est detruncare.

Quam

pre stupore mirabili pavidus, presumptuosus tamen ex devocione concepta, accepit et

cum

reverencia detulit ad sororem, que illam

cum

desiderio expectabat.

Quam
cum
fuit,

receptam devote

cum

lacrimis

fecit diligencius

conservari

aliis reliquiis,

quas habebat. Que

usque hodie, sicut accepta

integra sic apparet, que apud con-

ventum salernitanum
dicte sororis eius,

nostri ordinis, in

quo

est

sepultum corpus

cum

veneracione servatur. Quidam vero clericus

dum

de sancto non devote sentiret et devocionis causa a

quodam

capellano pluresreverende reliquie monstrarentur dicente se adhuc

preciosiores habere, sc.

manum
cum

sancti

thome de aquino,

ilico

eum

derisiorie de his trufante,

sanctus non

est,

sed frater

non curaret videre, sed diceret quidam ordinis predicatorum, tremor

eas

apprehendit et caput eius ad

*

modum

cuiusdam magne

ciste gros-

sum sibi esse videbatur. Qui infirmitate correptus et penitens, dum veniam a sacerdote petitam obtinuit, reverenter manum sancti
deosculans, confestim a tremore et inflacione capitis liberatus est
sensitque progredientem

maximum

ex

illa

manu odorem,

qui odor,

cum
1. 1.

ipsius curati capucio

personeque ex tactu manus eiusdem

:

Ita uterque codex. Probabiliter est menda pro Cod. Vat. addit et valde ponderosum.
:

nitebautur.

CALO

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS.

53

per magrium tempiis inhereret, multis

cumdem

postea percipien-

tibus et sciscitanlibus quicl esset hoc, narrare

quod accidcrat

et

nolens miraculum cogebatur. Fuit autem hoc XLII anno ab obitu

dicti doctoris,

quod

et

tunc adhuc

cum

odore dicta manus in sua

integritate perdurabat cxcepto pollice, qui fuit alicuius devocione

subtractus, extensa siccata et a suo colorc

triticeo

iam mutata.
impugnari,

Sensit cciam idcm clericus

cum

odore, mentis in
se

omni temptationo

auxilium,

ut

quociens

sensisset

ab

adversario

eciamsi iam delibcrasset in animo consentire, vocato dei auxilio

et meritis dicti sancti,

continuo se percepit ab omni periculo libe-

rum
dans

et

securum.

Cum autem
et

hoc miraculum fuissct domino tho-

masio de sancto severino, comiti marsici plurics ennarratum, lau-

dcum

de miraculo,

cogitans quod a fratribus sui ordinis

reverencius scrvaretur prcdicta manus, ipsam priori ct conventui

salernitano concessit

cum

reverencia conscrvandam.

Ad quam

vc-

nerandam devocione debita cum quidam frater devotus plurimum accessissct sperans, quod ab aliis audiverat, sentire suavitatis odorem, cum non scnsisset, ut spcraverat, iterum ad ipsam reverencius adorandam cum majori devocione se preparans sensit odorem mirabilcm, cui similcm non rccoluit se sensisse. Quod miraculum priori suo et pluribus enarravit. Qui odor quia non sentitur ab omnibus, qui ipsam manum adorant, nec quociens adoratur, omni caret suspicione, quod non sit ille odor humano ingenio procuratus, quia et nullius alterius rci odori similis invcniatur.

ileferunt
bencficia

eciam qui ad adorandum accesserunt

reliquias

et

alia

sanitatis

receperunt, quod idem miraculum de odore ad alias dicti sancli

cssct

ostensum.

Ex quo

inolevit

consuetudo dcvota,

quod homincs

in suis opcribus occupati in agris,

quacunque

infir-

mitale subito gravarentur, ad dicti sancti sepulcrum ire et eius

mcritis graciam invenire.

Magistcr raynaldus, artc cyrurgicus,

ita

sed pcr dcccnnium podagricus

quod per
et

se

absque baculi vel hominis suffragio, se deo

vens
et

non poterat beato thome devoire

procumbens iuxta tumulum

cius,

oracionc facta, sanus

prosiluit currcns et

deum laudans
pulsatis

ct

sanclum suum. De quo mira:

culo

monachi

slupcfacti

campanis

tc

dcum laudamus
dicti

solcmniter cantaverunt. Petrus francisci de piperno oblatus monasterii ex horribili

quadam

visione fantasmatis percussus pc-

dibus raanibusque contractus fuit ct ore distortus et facie sensi-

54
bile* carens et

CALO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

omni virtute destitutus mortuo similis videbatur adeo ut igne membris eius admoto non senliret, portatus ad sancti tumulum, post morulam liber et sanus surrexit. Qui statim
relicto seculo factus est

conversus

dicti

monasterii conversacione

devotus. lacobus

romanus habitator

piperni,

cum

haberet filium

puerulum nicolaum paraliticum

amiserat naturalem, concepta
filium

in sinistro latere, in

quo

motum

devocione ad sanctum thomam,

suum super

eius sepulcrum orando

cum

lacrimis collocavit,

donec missa a monachis cantaretur. Qua

sustulit perfecte

finita filium

de sepulcro

curatum agens gracias deo

nichil

et sancto suo.

Domi-

nus nicholaus angeli de piperno paciens artheticam in brachio

dextro, ita

quod

cum
orans

ipso poterat operari, concepta devoaccessit ad ejus

cione ad sanctum
fide.

thomam,

sepulcrum cum plena

graciam implo-

Super quod

dum

deum

sancti meritis

rasset, posito

super sepulcrum infirmo brachio, subito fuit sanitati

pristine reslitutus.

Thomasius iuvenis de piperno infectus

lepra,

nondum
crum
ei

a societate

hominum

separatus,

cum devocione ad

sepul-

sancti

thome

accessit eius meritis confisus. luxta

quod cum,

pia dissimulacione, permisissent

eum monachi

pernoctare, de nocte
:

dormienti sanctus thomas apparuit dicens

:

Quid

petis a

me?

Qui cum respondisset

Sanctus respondet
ei

peto a deo tuis precibus et meritis liberari.

:

Surge

et esto sanus.

Qui evigilans cum

gaudio reperit se sanatum

1.

g*ratias

agens deo

et sancto

thome^

Cod. Vat.

sensibus.

dit miracula,

quam noster Galo. Praesertim adquae in prosecutione cannonizationis ejus (Thomae) divinitus contigerunt fratribus quibus commissa fuit inquisitio de miraculis a Deo meritis ejus factis (apud Bolland c. XIII). Si Calo cognovisset ista miracula atque processum cannonizationis, certo de illis locutus fuisset. Bernardus Guidonis qui paulo post cannouizationem S. Thomae ejus vitam scripsit, quam plurima ex Tocco et processu cannouizationis depromit. Nihilominus maxima, licet non universalis, conformitas inter uostrum Calo ^i priorem partem (usque ad. cap. XIII) vitae a Tocco exaratam existit. Quomodo haec explicari possunt? Duae hypotheses occurrunt prima Calo et Tocco ex communi fonte nobis iguoto hauserunt. Altera aut Calo legit primam partem vitae a Tocco conscriptae iilamque cum quibusdam mutationibus et additionibus iterum in lucem dedit, aut Toccolegit vitam a Calo compilatam atque adjunxit ea, quae repperit ex utroque processu inquisitionis praevio cannonizationi. Ut caudide meam opinionem de hac re proferam dico 1 Calo non legit totam vitam a Tocco scriptam sicuti illa invenitur tum apud Bollandianos tum in codicibus manuscriptis hodie notis. Secus enim certo non omisisset ea, quae notatu valde digna enarrantur in capitulo XIII et seqq. Quandoquidem ipse praefatur in prologo Legendarii sui Quoniam sunt plurimi sanctorum illustrium discipulorum Christi vel apostolorum, martyrum, confessorum ac virginum, de quibus
2.

Guillelmus de Tocco multa plura miracula affert

CALO
uihil

VITA

S.

TIIOMAE AOUINATIS.

55

omuino

est ia usitatis legeudis, ideo ia preseuti

libris

opcre inteudo pleuius pouere

mouasterioruui vel ecclcsiarum ct diversis historiis potui perfcctius iuveuire, nil dese.mk.ntiis arhevians veldetulncans preterp rologos etsuperde preuiissis, sicut iu
tluitatatein

verborum

hauc biographiam, secus mentiouem fecisset S. canuouizatiouis quae hoc auuo facta fuit.
2 Calo scripsit aute a. 1223 3" Calo et
<

Thomac

Tocco ex iisdem foutibus hauseruut, qui forsan suut historiae quas de Lucca c. 22-28, aut uarratioues fr. Regiualdi socii S. Thoiuae, aut alterius biogra[)hi, dc quo sermo est supra n. 24 Quidam frater cum cepisset mente sollicitus etatrectioue devotus cogitare, quomodo posset convcuienter texere plenariam ystoriam dicti sancti... Bollaudiaui uotant ad hunc locum, qui ctiam in biographia a Tocco conscripta habetur, illum fratrem esse ipsum Guillelmum de Tocco, scd hoc mihi videtur haud verisimile. Eteuim tum Calo tum Tocco eandem visiouem retis argeutei narrant, sed prorsus diverso modo iiniuut narratiouem. His verbis concludit Calo quia ejus doctrina iu veritate prefulsit. Tocco autem iisdeni vernis addit : etdominus uoster Summus Poutifex dum ipsam in conspectu et affectu quasi iu Rationali judicii habuit factam potestatem canuonizationis titulo approbavit. Codices mauuscripti tum Buru. tum Florent. tum Vatican. paulo aliter quidem textum reddunt, sed omnes videutur alludere ad caunionizalionem S. Thomac. Ex quibus haud obscure sequitur, ut tum Calo tum Tocco legerint ystoriam fratris. Calo autem nihil dixit de canuouizatione, quia scripsit aute ipsam. Tocco vero redigeus aut perficiens Thomae biographiam postea eam iudicavit. Si ille quidam frater fuisset Guillelmus de Tocco, diceudum est ipsum scripsisse duas biographias S. Thomae alteram quam legit Calo aiite caunouizationem, alteram quam non coguovit, et quae nunc invenitur apud BoIIaudianos ct iu pluribus Codicibus manuscriptis post cannouizatiouem. Caeterum alio iu loco disscrani de biographia a Tocco exarata. Sufficit uuuc me demous-

memorat

Ptol.

<

trasse

nostrum Petrum Calo non exscripsisse vitam Toccianam.

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS
AUCTORK

GUILLELMO DE

TOCCO

PROLOGUS
Pauca verba praefari
Tocco;
S*"

liccat

de vita et gestis Guillelmi de

et

de relalione inter illum

Bernardum Guidonis;

de manuscriptis continentibus opus a Guillelmo perfectum.

DE VITA ET GESTIS GUILLELIVII DE TOCCO

vita gestisque Guillelmi

Perpauca ad nos pervenerunt de

de

Tocco, cujus diem et nativitatis et mortis ignoramus. lllum

duxisse ortum ex nobilissima familia de Tocco nonnulli histo-

riographi asserunt\ sed forte nec etiam alienura a vero erit

dicere illum sumpsisse

nomen ab urbe

natali

Thocum

vel

Thucum, quae parum distat a Benevento. Sicut enim vocatur Thomas de Aquino, Franciscusdc
Vincentius de Bellovaco a conventu vel loco natali,
ita

Assisi,

etiam

noster Guillelmus vocatus est de Tocco a loco suae originis.

Caeterum

nil certi

de hac re
fuisse

dici valet. Ipso

S.

Guillelmo tesdocentis Nea-

tante", scimus

eum

auditorem

Thomae

poli (a. 1272-1274).

diffinitoribus provinciae
electus fuit, qui

Regni

Siciliae

comitia habentibus Cajetae

et ordinis instaret

nomine provinciae
Aquinatis apud
Prior conl,

pro cannonizatione

Thomae

Johannem XXII Avenioni residentem. Erat tunc

i. Cfr. Ughelli, Italia sacra, t. I, col. 281; Quetif et Echard, Scriptor. ord.Praccl., 552; Franciscus de Pelris, Ilistoria genealo;^. Toccorum, Neapoli, iHfji. 2.

In primo processu inquisitionis de vita et miraculis S.

d. 4

Thomae
.

testatur Guillel-

mus

Aug. 1319 se vidisse Thomara

'<

scrihentem supcr lihrum dc gencratione ct

iu philosophia
(Process. inquis.

corruptioue,
n. 58.)

quod

credit fuisse

ultimum opus suum

58

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

ventus Beneventani. Exinde indefesso labore ac

teritate

summa dex-

commissum munus prosecutus est atque perduxit ad felicem finem. Iter agens ad urbem Avenioni vehementissimum naufragii periculum apud Montem ArgenS. Thomae pro cujus torarium evasit, precibus ut dicit
hoc
sibi

cannonizatione laboravit. Postquam venit ad Curiam

Pontificis,
ita sollerter egit,

Summi

adjutus

quidem

a tribus Cardisc.

nalibus ex Ordine Praedicatorum assumptis,

a Nicolao de

Prato, episcopo Ostiensi et sacri senatus decano, a Guillelmo

Petri de Godino, a Nicolao de Freauvilla, ut Johannes XXII

cannonizationis processum

inchoandum

statuerit ac statim

ad

hoc munus delegaverit archiepiscopum Neapolitanum Umber-

tum\ episcopum Viterbiensem Angelum^

Sabello

ac Pandulphum de

notarium Apostolicae

sedis.

Qui

quidem

tres

viri

injunctum munus perfecerunt,

accitis

duobus notariis Petro

Joannis de Rocca-Tarani et Francisco de Laureto, Neapoli

anno 1319 a die 23

Julii

ad 18 Sept. Inter testes auditos etiam

noster Guillelmus adest.

Cum autem
1

in

hoc processu plura

miraculosa facta S. Thomae fuissent praetermissa, Guillelmus

denuoiterarripuit in GaUiam ac d.
Jun. 1321 obtinuit a

Summo

Pontifice litteras, per quas novus processus inquisitionis pera-

gendus a Petro^ Anagniae, ab Andrea* Terracinae episcopis,

et a

Pandulpho de Sabellio
in

fuit indictus.

Qui quidem processus

locum habuit
26 nov.

monasterio Fossae novae a die 10 ad diem

praesente nostro Guillelmo. Postquam acta
serio examinata fuere in Curia

1321,

utriusque processus
Ponlificis,

Summi

tandem
de

die 18 Julii 1323

Johannes XXII sollemniter

publicavit Bullam cannonizationis S.

Thomae
se

Aquinatis.
S.

Cum

Guillelmus

Tocco ipse testetur

d. 4

vidisse

Thomam,
inquisitiotot

cumque vocetur

Aug. 1319

in

primo processu

nis (n" 58) antiquus religiosus ,

1.

mirum

est

quod senex

Humbertus de Montauro

rexit ecclesiam Neapolitanam 1308-1320 (Gams, Series

episcop. 905).

Angelus Tignosi episcopus Viterbiensis fuit 1318-1343 (Gams,l. c. 737). Petrus Ferri episcopatum Anagniensem obtinuit 1318-1343 (Gams, 1. c. 636). 4. Andreas sedem episcopalem Terraciuensem occupavit 1319-1326 (Eubel, Hierarchia cathol. medii aevi, I, 54).
2. 3.

GUILLELM. DE TOCCO

'.

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

69

durissima itineraperficerc poluerilprocannonizalione S. Tho-

mae

obtinenda. Verisimile est illum non diutius post

et loco

annum

1323 vlxisse, sed quo anno

mortuus

sit,

ignoramus.

2"

DE RELATIONE INTER GUILLELIYIUm DE TOCCO ET BERNARDUm GUIDONIS

Aquinatis vita conscripta a Guillelmo de Tocco

S.

Thomae

tum

clarissimis viris Qu6tif et

Echard\ tum

Bollandistis^

tum
vitae

caeteris

omnibus semper

visa fuit fons, ex

quo Bernardus Gui-

donis,
S.

episcopus Lodevensis, hanserit

Thomae. Primus los. sisse hanc historiam ante cannonizationem

nihil aliud

suam hisLoriam Endres^ contendit Bernardum

S.

scrip-

Guillelmum de Tocco fere

Thomae atque perfecisse, quam hanc

historiam bene et concise a Bernardo conscriptam exornare

reflexionibus mysticis, quae

lam supra

p.

haud raro sat insulsae apparent. 9 concussi argumentum allatum ab Endres de

Videamus
auctor nititur probare alterum as-

historia scripta a Bernardo ante cannonizationem.

nunc argumenta quibus

sertum,
sc.

cl.

Guillelmum de Tocco exscripsisse Bernardum Gui-

donis illumque exornasse solis reflexionibus mysticis. Affert

quaedam exempla
Dum
dum

Bernardiis Guidonis.

Guillelmus de Tocco.

adhuc thomas esset lactens

Contigit praedictam

matrem suam

infanlulus et

more

infantis pannis in-

in civitate Neapoli,

volveretur in cunis, contigit

vice,

quadam

traxerat, ire ad

trix

solvisset, ipse

causa balneandi ipsum nuinfans extendens

minabus

et

de qua orif^inem bahieum cuni aliis dopraedictum puerum cum

ea portari per nutriccm.

nei ad

Quem cum

manum suam quandam

innuente, suscepit...

cartulam di-

nutrix posuisset in consuelo loco bal-

vino nutu repertam de terra, nullo sibi

sedendum, puer cartulam pardivinitus

vulam

reperlam

in

eodem

loco, nullo jubente, suscepil...

Guillelmus de Tocco idcm factum narrat, quod Bernardus

Guidonis.

Solummodo

addit hoc factum contigisse in civitate

traxit S.

Neapoh, de qua originem

1. 2.
3.

Thomae mater, quae cum

Scriptorcs ord. Praed.,

I, f)u2.

Acta 88. Mart.,

t. I,

657.

Histor. lahrbuch (1908), p. 538.

6o

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

aliis

dominabus ad balneum

ivit.

Nihilominus Endres asserit

dubium poni Guillelmum hic exornasse ad instar slili Roccoco simpHcem narrationemBernardi^ ludicet lectornum revera haec assertio extra dubium sit posita.
extra

Quam

leves sint rationes ab auctore allatae, luce

:

clarius

apparet ex alio ejus exemplo

Bernardus Guidonis.

Guillelmus de Tocco.
In tali

Cum

ilaque electus a Deo juvenis

autem carcere juvene

dili-

servaturincustodiacarceris,luxdivina
in tenebris sibi illuxit in

gentius coarctato, quamvis privato lu-

mente

nam
me-

mine

et exitus libertate,

lumen

ei in

multa ibidem perlegit, moriae coramendavit.

didicit et

tenebris affuit et in vinculis plus libertatis invenit.

Qui

cum

arctabatur in

corpore, solvebatur in mente, cui tan-

tum spiritualis intelligentiae radiis Deus miseratorilluxit, quod ibi Bibliam perlegit et

textum Sententiarum

didicit et

tractatum Fallaciarum Aristotelis, ut

dicitur, compilavit.

Eo usque procedit Endres^ut audeat Guillelmum manifestae contradictionis insimulare in hoc loco. Etenim Guillelmus
primo narrat,
et et scripsisse.

Thomam

fuisse

inclusum in tenebroso carcere,

nihilominus plura legisse

deinde asserit eundem

Thomam

Numquid

quis legere et scribere potest in carcere

tenebroso?
dixit

Sane

ista sunt quisquihae.

ita

carcerem Thomae fuisse

Numquid Guillelmus tenebrosum, ut nunquam

micuerit?

ullum lumen sive naturale

quid juvenis

sive artificiale ibi

Num-

Thomas per totum annum

Ex
dictis
cl.

aut etiam forte per

biennium in tenebris Aegyptiacis degere vivereque potuit?

Sed haec

sufficiant.

jam

satis

superque constat argufutilia.

menta adducta pro

1.

thesi

Endres esse prorsus

die

Guil-

Ausschmiickung durch Wilhelm ijber allen Autoren iiber die bekanute Anekdote, dass Thomas als Kind wahrend des Bades hartnackig ein Zettelchen, auf dem das Ave Maria verzeichnet war, in sein Handchen schloss. Bernardus erzahlt schlicht und einfach, wie die Amme den Saugling, naturlich zu Hause, baden will. Er wehrt sich euergisch gegen die Abnahme des Zettels... Wilhebii hat die Szene mit der Virtuositat eines Rokoko Kunstlers ausgemahlt. Aus dem eiufachen hiiuslichen Kinderbad macht er eine grosse offentliche Action. Die hochgeborene Grafin begibt sich, natiirlich in der Stadt Neapel, ins Bad, begleitet von anderen Damen. Der Kleiue wird von der Amme mitgeZweifel erhaben
ist,

Ein eklatantes Beispiel, bei

dem

bildet der Bericht beider

tragen.

Und nun

wickelt sich die Szeue in vollig geandcDter Staffage ab.

2. Ibid.,

pag. 546.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

6l

lelmus neque exscripsit, neque exornavit Bernardum Guidonis.

Exinde tamen nondum

nihil

licet

concludere, Bernardum Guidonis

paucis verbis

aliud

praestitisse

quam

comprehendere
licet

eadem, quae Guillelmus longo sermone narravit. Etenim

tres antiquissimos

mira concordanlia non sohim reahs sed etiam verbahs inter

Thomac

biographos,

sc. inter

Petrum Calo,
existat,

Guillelmum de Tocco, Bernaruum Guidonis aliquando

tamen ex aha
feste apparent,

parte

haud parvae
55

differentiae inter illos mani-

quas quidem suis locis semper indicabo. Quap.

propter jam supra

tamquam hypothesim

valde proba-

bilem staluimus, tunc temporis extitisse

ex quo omnes antiqui biographi

communem

fontem,

Thomae

hauserint. Qui qui-

dem communis
facit

fons sunt aut

historiae ,

quarum mentionem
fr.

Ptolomaeus de Luca\ aut narrationes

iUius fratris, de
:

Beginaldi socii

S.

Thomae, aut documenta

mente solHcitus

quo narrat Pelrus

frater,

Calo (supra n. 25, pag. 45) dicens

set

Quidam

et affectione

devotus

cum cepiscogitare, quomodo

posset convenienter texere plenariam ystoriam dicti sancti.

3^

DE lYIANUSCRIPTIS CONTINENTIBUS OPUS A GUILLELMO DE TOCCO CONFECTUIVI

S.

Vitam

Thomae

a Guillelmo de Tocco conscriptam lypis

mandaverunt Bollandiani^ juxta codicem manuscriptum Crucigerorum Coloniensium. Qui quidem codex quam plurimis
1.
2.

Histor. eccl., 21.

Acta SS. mens. Martii, t. I, 659 sqq. 3. Nullus quideiii codex vetus manuscriptus expressis ver])is dicit historiam, quam infra dabimus, esse revera conscriptam a Guiilelmo dc Tocco, sed nihiiominus ad uuum omnes auctores admittunt hoc. Thomas Malvenda t. I Aunalium Praedicato-

rum ad annum
vitam
tio

1237 pag. 594 asscrit, sc incidissc in

S.

vcdumen vetustissinium, quod

et

miracula

Thomae

continebat, auctore Guilielmo de Tocco, qui, ut iuscripin vitasuavidit ct audivit

docentcm etpraedicantem. vetustissimo, subiude eisdcm planc volumine ex hoc Quae autem a Malvenda citautur NonnuUac proferemus. tamen discrcpanvcrbis narrantur ac iu historia, qnam inlra hiicusque uemo ncgavit histoquantuni scio caeterum cuni tiae etiain adsunt
praefercbat, ipsum
:

Thomam

riam istam essc compositam a Guillelmo de Tocco, non cst cur multum sistamus iu probationc alicujus vcritatis ab omnibus admissac. Non raro accidit, ut vctcrcs auctores prae modestia reticeant nonien suum in operibus coufectis. (Cfr. Acta SS., Z. c, G56.)

63

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

mendis conspersus
dixerit operae

esl, ita

ut

cl.

P. Denifle b.

m. jam mihi

pretium esse novam editionem hujus vitae juxta

meliores codices procurare. Ubinam manserit codex Crucige-

rorum Coloniensium non potui

invenire, Hcet diu et diligenter

quaesiverim. Verisimile est illum totahter periisse.

ces manuscripti veteres continentes S.

Dum

codi-

Thomae vitam

a Ber-

nardo Guidonis conscriptam sunt

satis

frequentes (fere viginti

jam

inveni),

multo rariores sunt veteres codices in

a

quibus

reperitur

vita

Guillelmo

de Tocco exarata.

Hujusmodi

codices in Anglia, Germania, Gallia, Belgio, Hollandia, Austria et Itaha

1)

non

inveni, nisi sex sequentes.

in British

Codex Burneianus. N 349 Londini

Museum

mihi videtur esse

omnium

melior et forte etiam antiquior.

Est pulcherrimus codex

membranaceus optime conservatus,

excepto uno alterove folio in fine (260

x 190 mm.). Continet

quodam
(fol.

vitam Sancti Wilhelmi confessoris

quondam

militis et ducis

Aquitaniae, qui anno dominicae incarnationis 1156^

obdor-

mivit in Domino, auctore Theobaldo

1-37); 2.

vitam

S.

EHsabethae de Thuringia, auctore Theodorico de

(fol.

Thuringia
Guillelmo
S.

37-76);

3.

vitam S.

de

Tocco

(fol.

Thomae Aquinatis, auctore 76-126). Magna cum diligentia

quantum ad puritatem
Scriptor dilisi

Thomae

vita transcripta est, ita ut

scriptionis iste

codex omnes

alios antecellat.

genter notat in margine (caracteribus valde parvis),

valuit

ipse

non

cum

certitudine legere

originalem codicem,
:

de quo

transcripsit. Tn fine
plari,

autem notat

Non

inveni plus in exem-

quam hucusque. LXX capita enumerat et rubro colore cuique capiti summarium praeponit sat pulchris adhibitis
initialibus. Post

septuagesimum autem caput cessat numerare,

sed nihilo secius colore rubeo praemittit summaria capitum.

Codex Burneianus videtur esse conscriptus medio saeculo xiv. 2) Codex Florentinus (Conventi soppressi 1, vn, 27) ex conventu S. Marci ad Bibliothecam Universitatis transsumptus
1.

fuit.

Vita ista impressa est typis inter Acta SS. mens. Februar.,
est

t.

II,

p. 459 sqq. Iste

S.

Wilhelmus non

confundendus cum

alio

Wilhelmo, qui vixisse videtur tempore

Caroli Magni.

r.UILLELM.

DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

63

Continet

1.

vitam

S.

Catharinae Senensis contraclam ex am-

pliori fratris

Raymundi de Vineis Capuani a fr. Thoma Anto Hanc legendam cum bulla nio Senensi'. In fine notatur
:

cannonizationis fecit scribi

Symon de

florentinis in

conventu

panormitano insule

sicilie

anno dom. 1464 ex eleaemosynis a

diversis personis collatis.

2.

Vitam

S.

Thomae

Aquinatis
:

a Guillelmo de Tocco conscriptam. In fine legimtur

Manc
emi
s.

legendam
dori de

S.

Thomae ego

fr.

Symon de

bertis de florentia

a fratre lohanne bitlalonc theologiae professore de conventu

panormo

insule trinacrie pro sex carhnis

anno domini

1465,
Iste

dum essem

prior in dicto

conventu panormitano.

codex Florentinus videtur esse conscriptus paulo ante mexiv, sed

dium saeculum
neianus.
3)

neque cum tanta dihgentia

conservatus est,

est trans-

criptus, neque ita bene

quam codex Bur-

Codex Yatkanus

(Bibl. Vat. lat.

10150) ex conventu Do-

minicano urbevetano provenit

Ehrle, Bibliothecario acquisitus

et ante aliquot
fuit

annos a

cl.

P.

pro bibliotheca Vaticana.

Est membranaceus, sicuti duo praecedentes codices et scriptus

est versus

finem saeculi xiv

(210x 290 mm.).

Continet praeter
privile-

vitam S.

Thomae

a Guillelmo de Tocco conscriptam

,

gium cannonizationis

festo Angelici Doctoris,

novem lecliones tum pro principali tum pro festo translationis rehquiafesto

rum. Insuper adduntur lectiones pro

((

Corporis Christi,

ystoria de corpore Christi edita a venerabili et egregio doc-

tore sacrosancte
nis
S.

romane ecclesie S. Thome de acquino ordipredicatorum, de mandato urbani quarti , sermonem

in festo Corporis Christi, lectiones

Thomae
festis
sit

pro quibusdam
iste

aliis

et

demum

vitam S. Euphraniae virginis. Etsi

codex
in illo

junior codicibus Burneiano et Florentino, atque plura

ut suis locis

desint,

indicabitur,
est,

tamcn optime conscodices praece-

criptus cst et

haud raro accuratior

quam

dcntes.
Thomas
S.

1.

Antoiiii dc Sonis singnlnri spiritu.ilifnio nccessitudiue conjunctus fuit

ilio

cum

Cathariud Scucasi. Clr. de

QuOtir ct Echard, Scriptorcs ord. Piacd., 1,780.

64

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

4)

Codex Monacensis

(Bibl. reg.

Monac. 14547; Catal.

iv,

p.

191)

continet primo historiam trium

regum

(fol.

1-74);

deinde vitam S.

Thomae

Aquinatis a Guillelmo de Tocco cons-

criptam

(fol.

77-143), deinde plures alias legendas. Saeculo xv

scriptus fuit.
5)

Codex Viemiensis

(Bibl. convent.

Benedictinorum Scotiae

cod. 318; in catalog. ab Hubl. confecto p. 347) valde simihs est

in

omnibus codici Monacensi.

6)

Codex Trevirensis

(Bibl. urbis

catal.

ms. 310)

est

codex

papyraceus saeculi xv exeuntis

et continet praeter diversos

sermones, librum de universo malo totius mundi per jacobum

doct. exim. ord. Carthus.
;

deinde vitam S. Elisabethae Thu-

Thomae Aquinatis a Guillelmo de Tocco exaratam. Cum sat magna sollertia conscriptus est iste codex, sed cum sit ita recens, non habet tantum valorem
ringensis et postea vitam S.

ac codices tres priores.

Existunt adhuc plures codices, qui continent vitam S. Tho-

mae

a Tocco conscriptam, sed plus minusve in

e. gr.

compendium

redactam
B. 9.

Ultrajecti ad
(iv,

Rhenum

(Bibl. Univ. cod. 395)

Karlsruhe in Badenia
fol.

379), Neapoli (Bibl. nat. cod. VIII,

ista

93-98); sed

omnia

compendia sunt parvi

valoris

historici,

cum

sint

recentiora neque semper concinne elabo-

rata.

Typis

mando codicem Burneianum,

qui mihi videtur purior

et Vati-

omnibus, Yariantes tamen noto ex codice Florentino

notabo textum apud Bollandianos impressum.
PRtJMMER.
Scribebam Friburgi Helvetiorum
d. 20 Dec. 1912.

cano. Aliquando etiam, ubi sunt Variantes majoris momenti,

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

65

Prohemium

de hystoria beati thome de aquino ordinis fratrum pre-

dicatorum. Et primo de necessitate institutionis ejusdem ordinis et

ejus commendatione.

Deus, qui

dixit de tenebris luraen splendescere,

modernis temin suis

poribus, quasi ad

mundi vesperam, cum vidcbatur

et

manibus

lumen suae
cuit,
illa

notitiae abscondisse; novi luminis radiis iterum Eccle:

siae miseratus, illuxit

quot Doctoribus fideles suos noviter domirabiliter illustravit.

quasi tot syderibus

mundum

Nam cum

Dei Sapientia, Yerbum Patris, manifestata fuisset in carne, ut

illuminaret in mente, et prima dispensatione
illuxisset, posita sunt

omnem hominem

immediate Apostolis

per eos prima

fidei

fun-

damenta, sicut de ore Domini, quasi de lapidicina totius Ecclesiae

sunt excisa
illustratis,
:

a quibus velut a clipeis aureis, ab ipso sole justitiae

secunda dispensatione divini Yerbi, Doctores Ecclesiae

quasi montes divinae speculationis altissimi splenduerunt. Qui,

sicut exigebat

errorum

diversitas, et suadebat veritas fidei inspi-

rata; de utriusque Testamenti velamine intelligentiam in

apertam

notitiam educentes, quot libros Spiritu sancto^ revelante, scripserunt, quasi tot turres

cum propugnaculis adversus haereticorum

machinas fabricaverunt. Qui velut Joseph providentiam imitantes,

de veteris
et

novi Testamenti segetibus excussa frumenta divini elo-

quii, quasi in

quibusdam

horreis,

coUegerunt in

libris.

Quae cum
facili

non essent
tertici

ita

parata fidelibus, ut satores divini seminis de

educta de horreis in agro dominico seminarent; providit Deus, ut

dispensationo Ordini Fratrum Praedicatorum divini verbi

fieret

commissio

qui ab occidentis mundi hyspanie partibus, in

solis

quibus corporale lumen

nico, qui

occumbit, in suo Patre beato Domipraevisus incepit. Cui conces-

ipsum

instituit, divinitus

sum

est, Spiritu

edocente, de obstrusis favis sacrae Scripturae di-

vini eloquii mella exprimere, et utiliora fidelibus, quasi fructura

nuclei de testa difficilioris litterae, per apertiorem intelligentiam

demonstrare

ct

de Doctorum

libris,

quasi repletis horreis educta

frumenta eo

et cribrata subtilius, utiliora

iterum

in libris colligere,

quo
1.

facilius potcrat pcr

lucidiorcm doctrinam

fidelibus

utilitas

Cod. Flor. ora. sancto.

66

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
in voto professionis

provenire. Hic est ordo stellarum

manentium

obedientiae, quaeadversus siceram^ haereticorum aciem pugnave-

runt

quae vocatae dixerunt, assumus ad nutum praecipientis

Ecclesiae, ad destructionem pravitatis haereticae, et diffusionem

promissum acciperet usque ad finem seculi perdurandi ei et ejus Patri, qui ipsum instituit, Spiritus meus, qui est in te, et verba mea, prophetice dicitur
lucidae et elimatae doctrinae. Qui ut
:

quae posui in ore tuo, non deficient de ore tuo,

et

de ore seminis tui

amodo

et

usque in sempiternum. Quia quod verbum praedicationis

cum

in hac vita in fine

mundi

cessaverit; in laudis

praeconium

in

futura transibit.

Unde

et praedictus

Ordo

in similitudinem

matuet

tini et vespertini sideris

convenienter accipitur, quia inter Ordines

predicantium^ in principiopraedictaeilluminationis, institutione

praedicatione primus apparuit, et ultimus pro testimonio
fidei

pre-

dicando manebit.

De ortu sancti thome quod

fuit prophetatus, (C.

i.)

Oportebat autem in hoc novi luminis Ordine luminare aliquod prae

ceteris refulgere doctrine et ideo de ipso prae aliis clarior stella praefulsit Ecclesiae,

qui velut splendida etmatutina in aurorapraedictae

illuminationis apparuit, et quasi vesperus^ serotini temporis usque

in finem seculi

mundum

illuminans in suis libris pro fidelium illu-

minatione remansit. Hic est venerabilis doctor beatus Thomas de

Aquino

frater praedicti ordinis Praedicatorum, de nobili

comitum

genere, de

domo Aquinorum, de regno

Siciliae genitus, ampliiis

morum,

vitae et scientiae claritate conspicuus,

quam progenitorum

nobilitate praeclarus.

retur divinitus,

De quo doctore futuro mirabili ut praesciquantum luminis natus mundo splendorem effun-

deret; premonstratus est ante de matris utero nasciturus,

quam
geni-

mater ejus

sciret,

quod

in suo utero esset in veritate conceptus.

Cum enim
torum

mater ejus Domina Theodora, tam

morum quam

claritate conspicua,

esset in castro Roccae-siccae in confifrater,

nioregni Gampaniae, venitad eamin spiritu

melior vita
1.

Bonus nomine, monte

dictae

et religione,

qui diu

cum
:

pluribus

aliis in

Sic
.

omnes

codices. Bollandistae habent

adversus Sisaram, id est haereticorum

aciem
2.
1.

Bollandistae habent

mendicantium

Cod. Flor. vespertinus. Totaphrasis est

omnino

alia

apud

Bollandistas.

C.riLLELM.

DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQrTNATlS.

67

Roccae eremiticam vitam duxerat, hominibus regionis

praegnans,
illius,

et
:

qui sanctus reputabatur ab

et dixit

Gaude, Domina, quia tu es

:

quem vocabis Thomam et tu et vir tuus cogitabitis eum facore monachum in monasterio montis Casini, in quo corpus B. Benedicti quiescit, habentes spem ad maet paries filium,

gnos ipsius monasterii reditus pervenire, per ipsius promotionem ad apicem prelaturae*
tilatis in vita,
:

sed Dcw^ de ipso aliter ordinabit, quia erit

Frater Ordinis Praedicatorum, tantae claritatis in scientia et sanc-

quod

iu

mundo

sibi similis

suo tempore non poterit

:

inveniri. Cui respondit praedicta

parere filium, faciat

Non sum digna talem Deus suae beneplacitum voluntatis. Quod

Domina
est veraciter

totum ut prophetice fuerat dictum

adimpletum.

Nam

statim secuta est apparens matris foecunditas; natae prolis jocunditas,

cum

impositione praedicti nominis, sicut continebat prae-

dicta series visionis, ut

non dubitarentur cuncta impleri

in puero,

quae praedicta fuerant in promisso.

De signis quae apparuerunt in pueritia predicti sancti

corporalis ejus custodiae. (G.
u.)

et de auxilio

Et quia pracmonstranda erant in puero divinitus praesagia futura etiam corporalis vitae custodia, qui praeservandus erat

semin

per in mente; praetereundum non reputo, quin et illud scribatur,

quod

in suae vitae principio dicitur divinitus accidisse.

Nam

dicto castro,
fulg^ur

cum

subito horrcnda tempestas fuisset exorta in aere,

et

turrim exterruit (excVuit),

sororcm

dicti pueri,

quae dor-

miebat

in turri, et cquos, qui erant in stabulo, interemit.

Mater

vero, quae de puero magis

quam

de fiHa erat soUicita, ad lectum,

quo nutrix cum puero dormiebat, trcmebunda pervenit, quae

nutrice inveniens,

sanum ipsum cum

pauUatim
in

Deo

gratias reddidit

qui

puero complere, quae promiserat, inchoabat.

De cartula salutationis virginis gloriosae, quam puer divinitus recep-

tam accepit

et retinuit

manu

clausa.

(G. ni'.)

Dignum
1.

etiam arbitror celebri retinenda mcmoriA et indclebili

Cod. Flor. per ipsius vcstri

Cod. Flor. Dc cartula

Glii

apiccra prclaturn.

2.

cum

salutatione virgiiiis quaiu miraciilosc iuvcnitct acccpit.

68

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

annotanda scriptura, quae totius praedicti pueri praesagia viderentur fuisse infantie gratiae divinae futurae. Nam contigit praedictam

matrem suam
balneum cum
tari filium

in civitate Neapoli, de
aliis

qua originem

traxerat, ire ad

Dominabus

et

praedictum puerum

cum

ea por-

per nutricem.

Quem

ciim nutrix posuisset in consueto

loco balnei ad sedendum, puer cartulam parvulam divinitus reper-

tam

in

eodem

loco, nullo iubente, suscepit,

quem cum

nutrix vellet

exuere, et ejus

manum,
:

in

qua tenebat cartulam

aperire,

puer

coepit fortiter ejulare

cui nutrix compatiens, clausam

abstersit et induit, et ad

habentem puerum balneavit,

manum domum una

cum matre

clausa

manu

portavit. Cujus

mater cum clausam maejularet, reperit in

num

aperuisset

filii,

quantumcumque puerulus

manu

ejus cartulam nihil aliud continentem, nisi

Ave Maria,

sahi-

tationem Virginis gloriosae. Conveniens enim

fuit

divinae provi-

dentiae, ut praemonstraretur in puero quod* futurum erat post-

modum
jam

in Magistro, ut praesciretur,

vir sanctus deberet efTundere,

quam salutarem doctrinam quem cartulam continentem

nostrae salutis initium, non nisi divino ductum Spiritu, contigit

invenire.

Ex

tunc vero inolevit puero praedicto mirabilis consue:

tudo divinitus indita, non ex frequenti^ actus similis acquisita

quod, quoties, puer ex quacumque caussa in fletumincideret, nullo

nutricis

applausu a

fletu
:

quiesceret,

donec cartulam scriptam

puer gemebundus haberet

Ubi divinitus
disceret

quam acceptam statim in ore ponebat. praemonstrabatur in puero, quam discreta ruminatio

Scripturarum in ipso debebat praecedere, quas scribendo legendo

quantum saporem dulcedinis Doctor sensurus erat, dum disceret ac quantum aliis gustandum relinqueret, dum scribendo dictaret ut videretur esse quasi miranda quaedam apis
:

et

docta divinitus, quae de diversis floribus Scripturarum veluti volatu studii verba mellea divinae scientiae, quasi in favis, in suis
libris colligeret,

et

exprimenda
Hic

toti

Ecclesiae ore doctissimo in

suo alveario
tur,

sigillaret.

est, cui

de

manu Angeli

liber porrigi-

quem prae meditatione

disceret,

discretionis quasi masticando, sicut

:

Ezechieli mandatur,

comederet

et

pro velocitate

inveniendi,

quae

sicut in

Apocalypsi Joannis dicitur,

devoraret

quia in libro veteris Legis, quasi masticatione discernendus

sensus a littera
\.
:

fuit

in

novo vero divina sacramenta

fidei sic

mani-

Cod. Flor. quid.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

69

festc fuenint proposila veluti statim aperto

animi ore voranda, in

novit

quibus sufficienter eruditus Doctor

vetera, quasi
trare.

iste mirabilis, iufiisa luce

comcdendo

discernere, et nova devorando

mons-

Quod parentes sanctum puerum nutriendum obtulerunt in monasterio Montis Cassini. (C.
iv.)

Deinde parentes ejus puerum faciunt

sicut tales parentes decuit, et

cum omni

diligentia enutriri

puerum mirabilem, quem prophetia

tam festiva monstrabat. Quem sic enutritum libenler Dco offerunt, et quinquennem ad monasterium praedictum montis Cassini per nutricem cum bona societale transmittunt, in
promiserat, et gratia

quo

sanctis instrueretur moribus, divinis illuminationibus praepa-

randus. lioc factum est divino ordinante consilio, ne tam utile

luminare Ecclesiae nutriretur in tenebris, et tam spectabile sanctitatis

exemplar noxiis nutriretur moribus cum mundanis

fideli

quod
morte

totum ex

narratione matris eius est habitum, quae etiam

claruit, et

exemplis sanctitatis
finivit.

vitam

cum

laudibus

felici

Cum

autem praedictus puerulus

coepisset in dicto

monas-

terio sub disciplina Magistri^ diligentius educari,

ad futuri profec-

tus certum indicium in aetate

tam tenera

et scibilium nescia, qui

necdum
sic

se scire poterat,

miro

modo Deum adhuc

nesciens, divino
erat, ut

duclus instinctu scire quaerebat.

De quo futurum
quae studiosius

dum

anxius et maturius

aliis

Deum

quaereret, clarius prae ceteris,

et citius inveni-

quae
ret.

scire futurus erat, scriberet,

Parvulus autem a nobilium puerorum consortio, qui ibidem

nutriebantur in moribus, ut moris erat patriae, se frequentius absentabat

:

habens in

manu

cartulam, continentem in scripturis

prima addiscentium puerilia rudimenta. Erat autem praedictus

puer non verbis garrulus, sed meditari intra se jam incipiens taciturnus
:

non dissolutus
et,

et

vagus discursibus, sed ab omni pue-

rih levitale quietus,

ut ostendere

adhuc poterat,

in oratione

devotus

ut

jam

in eo novitia aetas ostenderet,

quae postmodum

provecta monstraret.

De quo cum
:

predicta matri dicerentur ad

1.

la Cod. Flor. hic notatur in raargine

hal)itum est a fratrc Nicholao de Peruslo

autiquiori.

Non

ita

apparet, utruni haec narratiu habita fuerit a Nicolao dc Perusio,

an

iste

Nicolaus fueritprimus ma^jister pueri Thomae.

70

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAB AQUINATIS.
corde suo,
et

gaudium, mirabatur de
impleri de
filio,

piiero, conferens in

sperans

quae praedicta fuerant pronuntiante

in promisso.

De praedicti abbatis

consilio

puerum parentes
(C. v.)

ejus neapolim mittunt

ad studium.

Abbas autem praedicti monasterii providus, cum adverteret in puero tam certa et matura futurae perfectionis indicia, et clara jam primitiva semina futurae segetis Scripturarum, advocato Domino Landulfo, patre dicti pueri, provide ei consuluit, ut puer mitteretur Neapolim ad studendum ubi studens inciperet discere
:

quae Deus

tot

indiciis inceperat pra^monstrare.

Unde puer de
sub Magistri

utriusque parentis consilio Neapolim

mittitur, et

Martini in grammaticalibus et logicalibus, et Magistri Petri de

Ibernia^ studiis in naturalibus edocetur. In

quorum

scholis

tam

luculenti coepit esse ingenii, et intelligentiae perspicacis, ut altius

profundius
audivisset.

et clarius aliis

audita repeteret,

quam

a suis Doctoribus

Etquiacongruum
destitit

erat divinae providentiae de praedicto

electojuvene quae coeperat continuare praesagia futurae doctrinae

monstrare non

de eo^ gratiam

quam

effudit.

Nam

cuidam

Fratri Ordinis Praedicatorum, admiranti de praefati juvenis admi-

randa

scientia, de ipso

subscripta apparuit visio, quod de ejus

facie splendor procederet quasi solarium

radiorum, qui in longinvisio tribus vicibus

quum omnium

illuminaret aspectum.
et futuri effectus

Quae

eidem Fratri apparuit

1
Is ille

certitudinem indicavit.

Petrus de Hibernia est, ad

quem inter epistulas Petri de Viueis lib. III iuscripta

nomine data
fuisse, ac

legitur decima, Magistro Petro de Hibernia. Imperatoris

illum ad studium Neapolitanum

regendum advocatum
fidei

rum mercede

pacta pro
:

summa

est, qua constat plurium auri unciaejusdem imperatoris munificentia conductum. Epis-

tulae verba haec sunt

Te igitur quem antiquae

praescripta sinceritas et praestita

dudum

felicis

recordationis domino Patri nostro grata servitia nobis efficaciter re-

commendant; de cujus etiam experta scientia, probitate cognita et doctrina probata, in conspectu nostro jam pluries multorum testimonia claruerunt; ad celebranda communis studii ejusdem festiva solemnia, hilariter providimus invitandum fidelitati
:

tuae praecipiendo mandantes, quatenus de favore et gratia nostra securus, ad civi-

tatem ipsam ob reverentiam Majestatis Nostrae, personaliter recturus, accedas. Et ut certam concipias de nostrae gratiae liberalitate fiduciam, firmiter te teuere volumus, quod in adventu tuo, in signum secundioris auspicii, de valore annuo 12 unciarum auri tibi faciat nostra munificentia provideri. Ita Bernardus de Rubeis (dissert. criticae de gestis et scriptis S. Thom. Aqu. diss. I, cap. 4) putat tamen cl. Denifle (Die Universitaten I, 456, n. 972) Petrum de Vineis in citata epistula locutum esse de alio Petro de Hibernia, vel Isernia. 2. Cod. Flor. et Vat. hic concordant cum textu apud Bollandianos.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAS AQUINATIS.

7I

Qiiod sanctus puer proficiens

ordinem ingreditur fratrum

(C. vi.)

predicatorum.

Cumque
et alios in

mirabilis juvcnis tani fcstinus profectus scientiac, qui

divinac potius,

qnam humanae

videbatur esse virtutis, Magistros

et

admirationem adduceret,

per scholas celebris ejus

fama

volaret, cogitans praedictus juvenis, qui

eodem

spiritu age-

batur adultus, quo prophetatus fuerat nasciturus, quod poterat

sibi esse

damnabile,

si

commissum

sibi

talentum naturalis ingenii,

dono gratiae

augmentatum, sub terra velut sudario negligentioris vitae absconderet, quod poterat per transitum ad aliquem Ordinem' augmentare; ductus est ad Fratrum Praedicatorum
spiritus

Ordinem, diu cordis desiderio

adectatum, eo duce spiritu quo

Frater autem Joannes dc

fuerat prophetica visione praedictum.

S. Juliano- praedicti Ordinis professus,

fama

et opinione praecla-

rus, divinae vocationis ipsius divinitus executor effectus, praedic-

Deo sibi destinatum monuit, et ad ingressum pracdicti Ordinis mente dispositum inclinavit, ut hoc juvenis vellet perficere, quod Deus de ipso dignatus fuerat praemonstrare.
a

tum juvenem

Quod mater sancti Thomae audito ingressu filii in Ordinem sibi prophetatum venit neapolim ipsum in Ordine confirmare. (G. vn^)

De cujus ingressu admirati sunt nobiles civitatis, quod tam nobilis juvenis parentum domum desereret, et tam clarum principium,
per tran1. Recte aniinadvertit Bcrnardus de Rubcis (l. c, c. 5) per haec verba situm ad aliqucm Ordincm destrui fabulam de monachatu S. Thomae. Etenim si juvcnis Thomas jam factus fuisset monachus, quando degebat in monasterio Montis Cassini non potuit transire ad aliquem ordinem, sed si voluisset transire, debuisset transire ad cdlum ordinem. Insupcr si jam fuisset monachus quare timuisset abscondere talentum sub sudario neglu/entioris vitae? Quis enim credat, humillimum Thomam, monasticam vitam existimare potuisse vitam negligentiorem? 2. lam supra (p. 20) in vita a Petro Calo conscripta iudicavimus inter Bernardum Guidonis et aUos veteres biographos S. Thomae esse discrepantiam de Priore, qui recepit juvcncm Thomam ad habitum ordinis. Ex verbis hic a Guillehuo dc Tocco adhibitis non clarc eruitur, utrum loannos a S. Juliauo solummodo iucliuavcrit, au ctiam receperit juvenem Thomam ad ordinem Praedicatorum. Clariora sunt vcrba Bartholomaci do Capua. lohannes de S. Juliano, antiquus frater vahle, homo maguae vitae et humilitatis, qui diccbatur notoric dictum fr. Thomam dc Aquiuo recepissc in Ordinc Praedicatorum. (Processus Canoniz., n 76.) Nemo non pcrcipit maximum pondus hujus testimouii prolati a viro tam diguo ct compctcnti.
:

3.

Quod gavisa

fuit raatcr
viii,

de cjus iugrcssu et quod statim

Cod. Vat.)

ivit

neapolim ipsum in

Ordinc conlirmare. (Cap.

72

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAS AQUINATIS.

quod pronosticum

erat futurae promotionis indicium, sub habitu

pauperis Ordinis occultaret. Fratres vero praedicti Ordinis exulta-

verunt in Domino, tam nobilem et mirabilem juvenem

divinitus destinatum,

eis esse

quem jam

sperarent certis indiciis ad

maget per

num
tum
eos
illa

scientiae

apicem profuturum. De quo cum ad Yasallos paren-

ejus

Roccae praedictae relatione veridica pervenisset,

assumpto suorum honorabili comitatu,

cum

lacrymis fuisset matri ejus querulis vocibus intimatum

statim,

sionis propheticae,

quam

in suo

filio

videbat

memor promisimpleri; cum gaudio

venit Neapolim, volens de ingressu predicti ordinis filium maternis monitis consolari^ Fratres

autem ignorantes bonae matris tam

eis thesauri solliciti,

ordinatum affectum, quem credebant materna affectione turbatum,

de custodia tam pretiosi recommendati
prae-

dictum Juvenem Terracenam inde Ananiam,

et

usque

Romam

ad

conventum
runt.

S.

Sabinae

cum

convenienti Fratrum societate mise-

Quem

solicita

mater prosequens, quam materna affectione

perurgebat, et usque
filii

Romam

veniens, tanti laboris fructu et talis

desiderata visione privatur -. Fratres autem supra vires mater-

nalis

animi credentes matrem affectum alium non habere, tantam

supra juvenem apposuerunt custodiam, ut ipsum de

timore captionis educerent et

Roma

sine

eum mittendum

Parisius

cum bona

Fratrum societate fugarent.

Quod mater turbata quod filium videre non poterat,
per filios qui erant
(C.

fecit

ipsum

cum imperatore

in tuscia capi et sibi mitti.

vm.)

De hoc autem mater turbata, quod filium videre non poterat, et quod de tam ordinato suo affectu Ordo multis ejus assertionibus non credebat, victa in ejus animo promissione fidei affectione
carnali, ad filios suos, qui erant

cum

Frederico Imperatore in cas-

tro

Aquaependentis Tusciae regionis, misit nuntium specialem,

eis

mandans

sub maternae benedictionis obtentu, quod

Thomam

suum

filium, fratrem

ipsorum,

quem

Fratres Praedicatores indue-

rant sui Ordinis habitum, et de regno fugabant, in suis haberent

4.

Cod. Vat. sicut Bollandistae

scl.

volens

eum

in praedicto praeviso sibi divinitus

Ordine maternis monitis confirmare. 2. Cod. Flor. et Vat. addunt : quantumcumque assereret quod filium suum vellet
aspicere et ipsum in ordine confirmare.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOxMAE AQUINATIS.

78

manibus,

et ipsiim sibi

sub bona custodia ciestinarent. Qui materet

num

volentes implere

mandatum,

propriae affectionis monstrare

et accepta

conceptum, coram Imperatore exposito jussu matris^

licentia,

per vias et stratas miserunt custodias. Et contigit eos

praedictum fratrem suum juxta cujusdam fontis irrigua quiescen-

tem cum quatuor Fratribus

dicti

Ordinis invenire

in

quem cum

non ut

fratres, sed ut hostes irruerent,

non valentes ipsum exuere

tenebat assumptum, et

praedicti Ordinis habitum,

quem

fortiter

precipue ne juvenis periculum

aliquod propter illam

injuriam

turbatus, incurreret, dimissis aliis Fratribus, ipsum sic

indutum

matri suae sub bona cuslodia transmiserunt.

vidisset

Quem

mater cum
in

cum

gaudio, nec posset ipsum inducere ad praedictum

fecit

habitum deponendum,

eum

custodiri sub

bona custodia

monte

S.

Joannis

et

Roccae praedictae usque ad reditum filiorum.

fecit

Interim tamen per diversas personas

experiri.
si

moneri eum, volens

promissio vera esset prophetica,

quam

mutaret humana. Fratres autem, quibus fuerat

non a mundanis de
tenlatio

ipsorum manibus tam pretiosa praeda sublata, quasi de amisso

Joseph plurimum conturbati, ad
centium

Summum

Christi

Vicarium Innoalterum
querela

Papam quartum, qui tunc erat in Tuscia, quasi ad Patriarcham Jacob, cum gemitu accesserunt. Corar^i quo
proposita, quod de

Ordinem
batus,

esset

mandato Imperatoris tantus excessus contra commissus, et quod carnalium fratrum affectio,

quasi fera pessima devorasset Joseph;

Summus

Pontifex pertur-

quod quasi

in ejus presentia tantus

excessus fuisset com-

missus, qui erat in regione propinquus, mandavit prediclo Imperatori

quod faceret deraptoribus dignam pro convenientisatisfactione

vindictam. Qui metuens

si

Summi

Pontificis indignationemincurrere,

non studeret excessum per justitiam emendare, fecit de personis capi praedictos fratres Thomac germanos. Contra quos cum requisiti Fratres praedicti
illatis injuriis;
tiis

Ordinis,

si

vellent querelam ponere de

et suis

timentes ex hoc Ordini scandalum,

conscien-

imminere periculum, a proponenda querela penitus

audisscnt praedictum
in carcere

destiterunt,

maxime cum

juvenem constanter tenere

habitum, etiam

custoditum.

^4

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

De pugna victoriosa
In
tali

et de profectu

quem habuit

in carcere. (G.

ix.)

autem carcere iuvene

diligentius coarctato,
ei in

quamvis

pri-

vato lumine et exitus libertate, lumen

vinculis plus libertatis invenit.

tenebris affuit, et in

Qui

dum

arctabatur in corpore,

solvebatur in mente

cui

tantum
ibi

spiritualis intelligentiae radiis

et

Deus miserator

illuxit;

quod

Bibliam perlegit,

textum Sen-

tentiarum didicit; et tractatum fallaciarum Aristotelis, ut dicitur,

compilavit, atque sorores suas sacras litteras pro praesagio sui

magistratus

instruxit.

Qui incipiens sua

fructificare

doctrina

sororem suam, quam ad

eum seducendum

parentes miserant, ad

contemptum mundi suis monitionibus et exemplis induxit. Quae habitum religionis S. Benedicti accipiens, propter probitatem et vitae meritum regimen monasterii S. Mariae de Capua electa et confirmata suscepit. Qui ut certam faceret per bona opera

amorem Dei

et

suae vocationis electionem per gratiam;

sic orationi, lectioni

et

contemplationi totaliter se donavit, quod nullis persuasionibus,

tentationibus, minis, terroribus aliisque variis inductionibus quibus

aliquando gravium personarum corda consueverunt

allidi,

iuvenis

animus potuit immutari

g-it,

quo plures ictus

imo plus roboris ex impugnatione collecertaminum impugnatus accepit. Quem cum

:

fratres post

reditum gravius impugnarent, tentaverunt per inju-

rias perturbare,

quem per

terrores

non poterant frangere, nec per-

suasionibus emollire.

Unde

fecerunt sibi dilaniari habitum praedicti Ordinis, ut prae

et

verecundia dilaniatum deponeret,

alium indueret, qui placeret.

tolerasset, quasi

Qui cum illatam injuriam patientissime

induisse se arbitrans
tenuisset

Christum

induisset in dictu habitu, illius semicintiis se involvit, nihil

si

minus

dilaniatum teneret habitum, ac

si

integrum

omnino^ ex devotione susceptum.

De

acriori insultu certaminis,

quod Deo auxiliante

vicit. (C. x.)

Quem cum

per predictam injuriam non possent evertere, cogita-

verunt predicti fratres per aliud genus impugnationis evincere,

1.

Cod. Flor. in animo. Tota haec plirasis sicuti etiam sequens satis differt a textu

Bollaudianorum.

GUTLLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

^5

quo turrcs concuti, saxa

difficultate victores.

molliri, et cedri Libani

consueverunt tem-

peslate sudodi. In quo cunctos invenimus pugiles; sed paucos prae

Nam
tali

miserunt ad ipsum solum existentem in

custodia dormiebat, pucllam pulcherri-

camera, in

qiia

sub

mam,
cum

cultu meritricio perornatam, quae

ipsnm aspectu, tactu,

peccandum'.

ludis et quibus possct aliis modis, alliccret ad

vidisset pugil invictus, qui sibi

Quam

jam Dei sapientiam sponsam

insurgere

acceperat, cujus

amore fragrabat;

et sentirct in se carnis

slimulum,

qucm scmper

tenuerat sub rationc subiectum, hoc per-

mittcnte providentiac Divinae consilio, ut gloriosior de certamine

sibi

triumphus exurgeret, accepto de camino

in

spiritu titione,
et

juvenculam cum indignatione de camera expulit

spiritus fervore ad

accedens in
in paricte
,

angulum camcrae, signum Crucis

ad

cum summitate
quod servare

titionis impressit et prostratus

terram

cum

lacrymis a Dco pctivit orando pcrpetuae virginitatis cingulum,

pugna concesserat incorruptum. Qui cum hoc orando cum lacrymis subito obdormisse, ecce ad eum duo Angeli
sibi in

coelitus missi sunt, qni assercntcs

pugna tam
quod

difficili

obtinuissc

Domino exauditum et do triumphum string-entesque ipsum

a
,
:

eum

hinc inde in renibus, dixerunt

petivisti,

Ecce ex parte Dei

te

cingimus,

cingulo castitatis, quod nuUa possit de cetero impuct

gnatione dissolvi,

hoc quod humanae virtutis haberi non potcst

ex mcrito,

tibi

conccditur divinae largitatis ex dono. Cujus cing-uli

se

nunquam
suam

iu

scnsisse fracturam certa fuit, ut dicetur

in

infe-

rius, suoriim

Confcssorum

obitu attestatione compertum.

Nam

virginitatem,

quam

in

tam

g^ravi

pugna
et

servavit invictam,

usque ad suum obitum sentirc non potuit violatam. Unde ex tunc

muHcrum aspectum scmpcr

posse
et
vitavit.

earum consessum toto Consueverat autem ex hoc admirari quamplurimum,

abhorruit,

homines divinis speculationibus dcditos assuctus erat arguere,

diutius posscnt consedendo mulieribus tcmpus longis locu-

quod

tionibus perdcre, nisi aliquod

sitatis occurrcret; vel

negotium nimis

utile

caussa ncces-

de Deo, aut de divinis locutio immincret.

In qua constrictione tactus Angehci

cepissct, excitatus est

cum dolorem
et

sensibilem pcr-

cum

clamore,

quaerentibus, ad quid cla-

1.

Eandem

historiam attestatur sub juramento Guillclraus de Tocco in Proccssu

illara iu

Caunonizatiouis S. Thomae ((;i).Ergo nou est cur supra p. 23 notavi contra J. Eudres.

dubiura voccuius, ut jam

76

GUILLELM. DE TOCCO

.*

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

donum divinitus sibi datum, sed manifestandum usque ad suum obitum conservavit occultum. Quod suo
masset, revelare noluit
socio revelavit, qui ad

laudem Dei

et

commendationem
felices

sancti,

pluribus rettulit ad exemplum.

felix

clausura carceris, in qua

tantus intelligentiae splendor illuxit!

compedes, qui tot

felix

contulerunt contemplanli coelestes libertates!

fortis in

ex victoria,

pugna

tentatio,

quam cum

hostis concludere conabatur

ad casum, sunexit divina coassistentia in triumphum!

expressa

matura indicia meritorum sanctitatis

vitae
sensibilis
injuriis,

et vitae, ut

ex utraque parte

impugnatus, pugil invictus,

allidi.

hinc deliciis, inde

nec emolliri potuit nec

felix pugil et invictus

tyro, qui, antiquo familiari devicto satellite*, de

tam

difficili

pugna

insolitam reportavit victoriam

dig-nus de cetero reportare coro-

nam!

felix viator et

hospes seculi, qui factus est ex victoria

:

civis coeli, qui

suos videre meruit divina dispensatione concives

cui Angelica societas,

dum

castitate

cingitur,

non negatur, qui

meruit

fieri

puritate Angelicus,

dum

pugnavit^ de sua virginitate

terrenus.

Quomodo sanctus juvenis

fuit suo ordini restitutus. (C. xi.)

Et quia haec omnia circa praedictum juvenem divinae dispositionis

agebantur consilio, nec erat relinquendus a Fratribus de

Ordine raptus, qui erat divina miseratione in tam gravi tentatione

servatus et aliquando Ordini prophetica promissione reddendus

non

destitit dictus^ Fr.

Joannes de

S. Juliano

ipsum

in carcere

pugna servare constantiam, et tantam moribus disciplinam. Hic enim Reverendus Pater eumdem amorem, quem recipiendo^ ad Ordinem ipsum conceperat, sub spe, quod restitueretur aliquando Ordini, in mente servabat. Cui occulte
visitare,

quem tantam

audiverat in

tunicas deferebat indutas, quas

bat, ne juvenis

ei in

camera

se expolians dimitte-

tandem defectum pateretur in corpore, qui tanta

annos custo-

virtute roborabatur in mente. Sicque fere per duos

1.

Cod. Flor, miniis recte habet

qui anliquum familiarem satellitem.

2.
3.
4.

Cod. Flor. pugnarat.

Cod. Flor. et Vat. predictus.
Cf.

quae supra

p. 20, not. 2, et p. 71, not. 2,

diximus de Priore recipiente juve-

nem Thomam ad habitum

religiosum.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAS AQUINATIS.

77

ditus^ in carcere, oslendit ex suae mentis constantia quantus futu-

rus erat in vita

impleri in

cujus

dum

provida mater sua

vidit,

quod deberet

filio,

quod per heremitam praedictum fuerat, Spiritu

iie

revelante divino;

videretur juvcnis constantiam, sed Dei pro-

videntiam impugnare, dissimulata prudenter custodia, permisit

ipsum de fenestra

funem deponi ubi parati Fratres susceptum cum gaudio Neapolim duxerunt^, exultantes in Domino,
castri per
:

de recuperato Joseph, qui velut

et

ille

spiritum intelligentiae habuit,

plus omnibus Aegypti Sapientibus intellexit.

Quem

sic

Fratres

receperunt instructum de carcere, quasi diu mansisset in studio

scholasticae disciplinae.

Quod praedictus sanctus juvenis ordini restitutus ad magistrum albertum ordinis ejusdem in colonia mittitur instruendus. (C. xii.)

Postquam vero
fuit

Fr.

Thomas,

sicut divinitus Ordini deditus, sic

divinitus restitutus, mag-na

Fratrum

est facta laetitia, visa

subito provisione divina; qui cogitantes nec esse tutum

lem juvenem retinere

in

tam nobisuorum natalium regione, quamvis paad magistrum ordinis^ miserunt,

rentes ejus et fratres sui visa ejus constantiaab ejus impugnatione

cessassent,Fratres ipsum
ut provideret eipropter
generali.
in
et

Romam

spem

futuri profectus in

proximo de studio

Quem cum
:

Frater Joannes Teutonicus, Magister Ordinis

carissimum

in Chrislo filium suscepisset, duxit

ipsum Parisius

deinde Coloniam

ubi sub Fratre Alberto Magistro in Theologia

:

ejusdem Ordinis florebat studium generale

qui reputabatur in

omni

scientia singularis.

Quo cum

pervenisset praedictus juvenis

et audisset

eum

in

omni

scientia profunda et
:

miranda docentem,
a quo haurire posset

gavisus est se cito invenisse quod quaereret

avidus,

quod

siliret.

Qui ut ostenderet, quod ad hoc tendebat, quo

venerat; coepit miro

modo

taciturnus esse silentio, in studio assi-

duus

ct in

oralione devotus, interius colligens in

effunderet in doctrina. Qui

memoria quod

postmodum

cum sub velamine mirae

simpHcitatis taciturnus abscondcret, quidquid a Magistro addisccsupra, p. 24, uot.

1.

Cf.

\.

Cod. Flor. (lcdnxeruiit. Cod. Vat. ot Bollandiani habcnt ad capitiilnm ^cncralc, scd jani snpra, notavi tunc temporis nulliim capitulum gencrale habitum fuissc Ilomae.
2. 3.
;

p.

2'i,

n.

yS

GUILLEOI. DE TOCCO

.*

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

ret et qiiid

Deus

ei

miseranter* infunderet; coeperunt

eum

Fratres

bovem mutum, gitum. Yerum^ utiliter

vocare
eloquio, ut

ignorantes de eo futurum in doctrina

sibi et aliis

mu-

quasi mutus ab exteriori erat

cum

suis cogitationibus loquacior fieret in secreto, ut

inde habitum scientiae citius tacens colligeret,

rior locutio impediret.

quem

nulla exte-

Cumque

sic taciturnus

proficeret, cujus

profectum opinio humananesciret, coepitMagister Albertus librum

de Divinis nominibus B. Dionysii legere, et praedictus juvenis
attentius

lectionem audire. Cui

in

cum quidam

studens, ignorans

quanta virtus intelligentiae

ipso lateret, ex compassione ad

repetendam

ei

lectionem se voluisset exhibere^,ipse ut humillimus

grates referens, acceptavit. Qui studens

cum

coepisset repetere, et

tamen
gister

deficeret ; praedictus Frater

accepta licentia

Thomas, quasi jam a Deo loquendi lectionem distincte repetiit, et multa, quae Ma:

non

dixerat, repetendo supplevit

de quo studens admirans,

rogavit, ut deinceps Fr.

Thomas

ei

lectiones repeteret, et sibi in

hoc pro gratia mutuae vicissitudinis responderet. Quod

liter

cum humi-

promisisset rogavit, ne

aliis revelaret,

ut ipse

adhuc absconstudentium

ditus in sua simplicitate maneret.

viter

Qui cum hoc promitteret, gra-

tamen

se

arguens

si

taceret, indicavit Magistro

inventum

in dicto

juvene sapientiae inopinatae thesaurum. Qui

cum occulte loco repetitionis se ingerens, ejus sufficientiam plus quam a studente audiverat, percepisset, Magistro Alberto profectum studuit indicare discipuli pro consolatione Magistri. Contigit
etiam
illis

diebus dictum Magistrum disputare

quandam

difficilem

quaestionem,

quam cum

Frater

Thomas recollectam

scripsisset in

schedula, et quidamstudens casuipsam ante ejus cellam inveniens

Magistro

cum gaudio

ostendisset, legens

ipsam Magister, furtum

studiosi admirans discipuli, advertit in ipso

tam diuturnum
privilegio.

silen-

tium cum tanta simpHcitate

alicujus

[et

puritate conversationis et vitae,

magnae

et occultae gratiae

non carere

Unde

mandavit Magistro studentium,

ut

quaestionem
:

satis difficilem ei

committeret, de qua in crastino responderet

litate

noUet recipere, ex necessitate

quam cum ex humiobedientiae paruit^ Unde ad

1. 2.

Cod. Flor. miserative.

Cod. Flor. vere.

3.
4.

God. Flor. et Vat. voluntarium obtulisset.

Cod. Flor. paravit se humiliter obedire.

GLILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

TnOMAE AQUINATIS.

79

consiietum locum oralionis se confcrens, et ad

primum actum

inchoandum scliolaslicum seDco humiliter recommendans, adres-

pondendum
gistri

de quaestione, prout divino adjutus auxilio potuit, in

scholis in craslino se paravit.

Unde cum

repetitis

argumentis Maquestio-

praemisisset

quandam distinctionem per quam ad

nem

et

ter ei

argumenta sufficientissime respondohat, praedictus Magisdixit: Frater Thoma, non videris tenere locum respondentis,

sed determinantis. Gui

cum omni

reverentia respondit
aliter

Magister,

non video quomodo possim ad quaestionem

Magister dixit
:

respondere.

Tunc

Modo respondeas ad questionem

quatuor argumenta tam

per tuam distinc-

tionem

et fecit ei

difficilia,

quod omnino
sufficien-

se ei crederet conclusisse. x\d

quae

cum

Frater

Thomas

lissime respondisset, fertur

:

Magistrum Albertum

dixissc per spiri;

tum prophetiae Nos vocamus istum bovem mutum sed ipse adhuc talem dabit in doctrina mugitum, quod in toto mundo sonabit. Quod dictum propheticum est veraciter adimpletum nam in toto mundo, inter fideles dum ejus doctrina dilTunditur, Ecclesia ejus vocibus edocetur. Juvenis autem, qui cor suum in humilitatis fundaverat pavimento, ex tanti Magistri testimonio, et ex tam honorabili actu scholastico non erexit in superbiam animum, nec mutavit solitae simplicitatis exemplum eumdem modum vivendi servans in posterum, quem tenuerat inchoatum, quamvis Magister praedictus omnes difficiles actus scholasticos ipsi committeret, quem sufficientiorem aliis inveniret. Posthac autem praedictus
:

Magister Albertus
ret,

cum

librum Ethicorum

cum

quaestionibus lege-

Frater
:

Thomas

Magistri lecturam studiose collegit et redegit

in scriptis

opus, stylo disertum, subtilitate profundum, sicut a

fouLe tanti Doctoris haurire potuit, quiin scientia

in sui temporis aetate praecessit.

omnem hominem

Et bcne congruit providentiae

divini consilii, ut a lectione libri de Divinis

nominibus praedictus

Frater

Thomas
et ut

acciperet a

Deo loquendi
crat sui

et se rnanifestandi licen-

tiam, cui

Deus concessurus
in

nominis manifestare doctri-

nam;

a Dei nomiiiibus divinae notiliac lectionem inciperet,

quam usque

finem vitae legendo perficcrct,

quam

scribcndo

etiam moriens non carerct.

86

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

De commendatione magistri Alberti

in vita et scientia, (C.

xiii.)

Nec vacat a commendatione discipuli, si aliquid subjungamus de commendatione Mag-istri. Erat autem praedictus Magister Albertus in omnibus scientiis singularis oxcellentiae, de quo cum Summus Pontifex providisset Ratisponensi Ecclesiae ipsum praeficiens in

Pastorem

ipse renuntians bonori

et oneri dignitatis,

praeelegit vitae contemplativae et meditationi scibilium magis in

Praedicatorum Ordine, de quo assumptus fuerat, quietus intendere,

quam

oneratus pastoralis curae negotiis deservire. Qui quo-

libet die in oratione in

sua capella dicebat

unum

Psalterium,
,

reli-

quum tempus

reservans ad scibilia meditandum

ut mirandus

Magister simul scientiae studium et vitae discipulis praeberet

exemplum. De quo etiam dicitur, quod miraculis claruit, quae ejus vitae meritum praemonstrarunt cujus* corpus prae devotionis
:

gratia requisitum in

tumba quod positum

est,
:

fuerat, ut est consuetudo,

supinum, inventum
oratione recumbens
in

ut sibi moris erat

dum

viveret, quasi in

cui cito

divinum discipulum divinus Spiritus

utroque mirabiliter adaequavit, sicut ejus vitae ostendit meriet

tum,

lucens omnibus scientiae documentum.

Quod persuasione magistri Alberti factus

larius Parisius.

est sanctus

Thomas bachal-

(C. xiv.)

Post haec autem

cum

Frater

Thomas

sic mirabiliter in scientia

et in vita proficeret, et

Magistro Alberto ex commissione Reverendi

Patris, Fratris

Joannis% Magistri Ordinis incumberet ut Parisiensi

studio de sufficienti bachallario provideret, Magister predicti sui

discipuli praevidens

velocem in doctrina profectum, persuasit per

de Fr.

litteras praedicto Magistro, ut

Thoma

de Aquino pro bachal-

lario in praedicto studio provideret, describens ejus sufficientiam

in scientia et vita.

Quem cum non

statim duceret acceptandum

adhuc

sibi in gratiis^

ig-notum; suasu Domini Hugonis Cardinalis

;

1. Cod. Flor, omittit omuia a verbo cujus usque ad verbum recumbens quae quidem omissio profecto non accidisse videtur, si Codex Flor. et Burn. ex eodem originali fuissenttranscripti. Etiam BoUandiaui habent textum satis diversum.

2.

Cod. Flor. omittit

Fratris Joannis

Cf.

quae supra,

p. 27,

adnotavi in hunc

locum.
3.

Cod. Burn. omittit verba

adhuc

sibi in gratiis .

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

8l

ejusdem Ordinis.
tus

ciii

erat de ipso per littercis inlimatum, praedic-

Magister ipsum in praedicti studii bachallariam acceptavit;

ei,

scribens

ut slatim Parisius se conferret, et ad

legendum senopportuisset

tcntias se pararet.
licns,

Qui prae humililate de se semper humilia senvoluisset'

lianc

promotioncm

renuere, nisi

Magistri

litteris

obedire. Factus

autem bachallarius, cum coepisset

legendo edundere, quae taciturnitate deliberaverat occultare, tan-

tam

ei

Deus

infudit scientiam, et in labiis ejus tanta est divinitus

iit

eflusa doctrina,

omnes etiam Magistros videretur excedere,

et

ex claritate doctrinae Scholares plus ceteris ad

provocare. Erat enim novos in sua lectione

amorem

scientiae

movens
et

articulos,

novum

modum

et

clarum determinandi inveniens,

:

novas adducens in

determinationibus rationes

ut

ncmo

qui ipsum audisset nova

docere, et novis rationibus dubia diffinire, dubitaret, quod

eum

Deus novi luminis radiis illustrasset. Qui statim tam certi coepit esse judicii, ut non dubitaret novas opiniones docere et scribere, quas Deus dignatus esset noviter inspirare. Unde scripsit in bachallaria et in principio sui Magisterii super

quatuor libros Sententia-

rum

opus, stylo disertum, intellectu profundum, apertum intelliet

gentia%

novis articulis dilatatum.

Ad quorum determinationem
ad arcem divinae Sapientiae

cum humanas
in
est

scientias, quasi ancillas

obsequium adduxisset, quas

sacris sententiis concordaret, visus

humanas funditus

intellexisse scientias, et

summum gradum
quem jam Deus

sui studii fixisse in sapientia

divinorum, quibus noviter videbatur

instructus, et gustu divinae Sapientiae delectatus,

ducem suorum eloquiorum

in sapientiae

faceret

quem

tanta replevit scientia,

ut alios posset illustrare. Nec absurdum videatur aliquibus, quod

Divinae sententiis, secularibus quis utatur scientiis,

cum

ab eodem intellectu divino subiecta

omnium

scientiarum pro-

deant, a

quo divinae Sapientiae veritates emanant, cui omnes

scientiae jure deserviunt^ a

qua

et

humanitus acquisitae procedunt.

1.

Cod. Flor. voluit. Cod. Flor. iutelligeutio. Cod. Flor. subserviunt.

2.
3.

82

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

Quod sanctus Thomas potest ex figuris veteris^ testamenti congrue commendari, (C. xv.)

Sed quia tam splendidum laminare, quod misericors Deus

in

mimdi vespera
cipio

fidelibus voluit mittere, ab ipso quasi

mundi prin-

debuit praemonstrari, ideo in veteri Testamento praedicti

Doctoris multiplex figura

qualis fuit
ris
:

non

defuit,

quae praesignaret^ divinitus

ut sic novae Legis fructus temporibus ultimis in figuet

praemonstraretur antiquis;

Deus,

dum
filio

in praesentibus implet

praeterita, ad se ostendat^ pertinere futura.

bilis dici potuit esse

Unde

hic Doctor mira-

praevisus in Isaac

Abrahae, qui

cum ad

agrum Scripturarum ad vesperum senescentis Ecclesiae ad meditandum egreditur, sicut ille Rebeccam, sic iste in sponsam Dei sapientiam habere meretur, per quam sicut deposita hydria servo
Abrahae, etiam camelis potus tribuitur,
quasi
sic

per hujus scientiam

de hydria cunctis fidelibus aqua sapientiae mira facilitate

donatur. Dici* potest hic congrue lacob, qui post luctam devicti
certaminis, et acceptam de rore coeli benedictionis dulcedinem, ad

puteum perveniens Scripturarum,

est, Christi fidelibus,

hausit quasi Rachelis ovibiis, id

poculum,

et

ipsam Rachelem Dei sapientiam

habere meruit,

quam

aspiciens concupivit, obtinuitque Angelica

impositione^ Israelis vocabulum, postquam de Divinis Scripturis

habuit clarum veritatis aspectum. Hic ut lacob super Petram Chris-

tum,

dum per humilitatem

:

quievit subditus,

fieri

meruit meditatione

supremus unde
tatis

vidit in

somnis scalam, per quam ad

summam veri-

notitiam debebat ascendere, coelum attingere, et Angelos as-

cendentes per scalam, qui orantis

et descendentes, qui

Thomae Deo

offerrent oracula;

contcmplanti revelarent divina in veritate sescalae, qui praedicto Doctori ostende-

creta; et

Dominum innixum

ret se inspirasse scientiam, et acceptare doctrinam.

modum

scalae componitur, quia in

Quod bene per ea semper aliquod notum prinJoseph qui

cipium, et quasi quibusdam gradibus congruis propositionibus, conclusio veritatis infertur.

i.

Hic

est alter ille

novi.

dum

Spiritu

2.
3.
4. 5.

Iii Manuscripto habetur erronee Cod. Flor. premonstraret. Cod. Flor. ostendit.

Cod. Flor. omittit omnia a verbo Dei Bollandiani babent in sponsione.

:

usque ad verbum

infertur

GUILLELM.

DE TOCCO

VTTA

S.

THOMAE AQUINATIS.

83

sapientiac repletur in carcere, de ipso eductus meruit plus

omnibus

Egypti sapientibus divina cognoscere,

segetibus divini eloquii frumenta
iii

et

de utriusque Testamenti
quasi in horreis collecta^

libris,

servare
gratis

qui, ut

ille

fratribus suis,

primo frumenta divini eloquii

Ecclesiae

eorum
autem

ingeniis tribuit, et

toti

postmodum de

ali-

mentis divinae Sapicntiae sine invidia distribuemla providit. Appropriate

et figuraliter dici potest,

quod hic
et

fuit quasi alter ille

Moyses qui de aquis mundanae vanitatis

eductus, quia de

proprie nativitatis

Aquinorum prosapia generatur, miro modo per

totaliter redditur, et

Pharaonis filiam matri Ecclesiae

ex uberibus

divinae Sapientiae lacte nutritur. Hic est Moyses cui de rubo sub

flammae ignis similitudine Dominus loquitur,

locutus ei fuerit, edocetur
signis
et
:

et hic quasi

Deus
sine

qui missus ad fratres suos,

non

mirandis prodigiis, ductor populi delegatur.

et ignis, fideles
:

Hic est

Moyses, qui, sub duplici columna nubis

de Aegypti

tenebris duplicis scientiac habitu doctus eduxit

ut in

columna

nubea

intelligatur scientia secularium scripturarum,

sibus adquisivit; et in

columna ignis

lex illa ignea,

quam senquam ex dexdivine

tera divinae largitatis,

Deo

revelante, suscepit. Ilic est Moyscs

qui de petra
sapientie

difficilis

intelligentie scripturarum lluenta

dum

oravit humiliter optinuit habundanter^.

Hic est

Moyses, qui montem divinae speculationis ascendens, non sine

divini
stylo digiti scribentis in ejus

animo, sub duarum tabula-

rum similitudine duorum testamentorum scientiam de summa divinorum speculatione portavit. Hic est iterum Moyses, cujus ex
divini sermonis consortio facies splendens efficitur, ut

non pos:

sent

filii

Israel nisi velatis vultibus in

ipsum aspicere
et

sicut

iii

istum quem Deus decreverat prae

hodie

aliis illustrare,

ut usque

dum

quorumdam

facies velatae

permaneant

ad hujus Doctoris

intelligentiae faciem, aut caeca aemulatione aut ignorantiae tenebris obscurati aspectibus intelligentiae suae
est

non pcrtingant.
:

Ilic

Moyses, qui facie ad faciem Domino loquilur

sibi

qui divina,

quae

Deus revelare

voluit, sic intellexit lucide, velut aenig-

maticam illam Dei faciem in Scripturis vidisset aperte. Qui cum frequenter raptum a sensibus pateretur, supra humanum intellcctum divina vidisse creditur, quibus ejus animus absorberctur.
1.

Cod. Flor. coUocata.

'

2.

Totam haoc phrasim omittuat

BollandiaQi.

84

GUILLELM. DE TOGCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

Quorum magnitudine
excellentia,

intellecta et scripta despiceret prae illorum

:

quae vidisset

sicut circa finem suae vitae

maxime

patuit,

cum

prae revelationis magnitudine a scribendo uUerius

:

prae stupore cessavit

quibus

cum

finem imposuit, admiranti de

ejus raptu suo socio^ revelavit. Hic disputavit, ut

Salomon a cedro,

quae

est in

Libano, usque ad hyssopum, qui de pariete nascitur,

filio,

id est, a

Dei

divinitatis

candore de Patre genito, usque ad

eumdem
assumpto

de gloriosa Yirgine
:

cum

corpore nostrae

humanitatis
sic scri-

a quo sicut studium inspiratae veritatis incepit,

bendi et vivendi terminum in eo, qui scire

et vivere dederat, felici

ille

morte

finivit.

Unde adhuc
,

hic Doctor dici potest, quasi

Tho:

mas non dubius

sed quasi certus in scientia divinorum

qui
id

dictus est abyssus propter profunditatem ingenii, qui

est in Ghristi latus invitatus ingreditur, et

abyssum

ad scrutanda divinorum

secreta et ea

tam

certa notitia sibi inspirata descripsit in libris,

quasi ipsa haberet prae oculis, et quasi

manu

ipsa contingeret,
restaret amplius,
possibile, in

quae intelligentiae digito indicaret

nisi

ut

jam non

ut supra intellectum,

quantum homini

esset

divinitate
cisset. Sic

ipsum conspiceret, quem supra alios aenigmatice didiautem mirandus bachallarius Doctor futurus finivit senad futurum ejus Magisterium avidos,
:

tentias, relinquens Scholares

quos fecerat,
tribuit, et
illuxit.

dum

doceret attentos

dilectus Deo, qui scientiam

acceptus hominibus, quibus quasi novis radiis veritatis

De visione quam habuit quando factus

(G.xvi.)

est magister in theologia^

Post decursum studii studiose vel fructuose completum,

cum

tempus

instaret,

quo bachallarii Theologiae erant Parisiensi Can-

ceilario praesentandi;

non servato ordine secundum

anticipatio-

aem

temporis consueto, mandavit praedictus Gancellarius Priori

Parisiensi Ordinis

Fratrum Praedicatorum,

ut ex parte sua

man-

daret praedicto Fr.

Thomae,

ut ad recipiendum Magisterium in
sibi alii

Theologia, non obstante consuetudine qua erant

1.

praefe-

Cod. Flor. admirautibus

Cod. Vat.

aliis
est.

ejus

raptum suo socio

thomas magister

revelavit.

Textus apud

Bollandianos iterum diversus

2.

Quomodo

factus fuit frater

in theologia et de visione

quam

habuit cap. XVII.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

85

rendi, sine contradiclione aliqua se pararet.

Qui humiliter se ex-

quod excusaretur non potuit, propler praeceptum obedientiae, quod coegit Qui humiliter suscipiens onus impositum, ad locum orationis se contulit consuetum in quo prostratus cum lacrymis oravit Deum, ut ad suscipiendum et exequendum Magisterium, scientiam etgracusans propter defectuni scienliae
et aetatis, obtinere
:

tiam dignaretur infundere, quem dignatus fuerat adhuc indignum

multis gratiis praevenire. Et incipiens

Psalmum
liliis

Deus, quoniam diminutaesunt veritates a

Salvum me fac hominum, diu orans

:

cum

lacrymis obdormivit*

et ecce

ad

eum

nuntius coelitus mis-

quidam antiquus, ejusdem Ordinis admodum rcve Fr. Thoma, quid Deum oras cum lacrymis? rendus, et dixit ei Quia impositum est mihi onus Magisterii, ad quod Respondit et quid proponam pro meo principio, scientia mea non sufficit Ecce exauditus es, suscipe onus non occurrit. Cui senex dixit Magisterii, quia Deus lecum est et pro tuo principio nihil aliud Rigans montes de superioribus suis proponas, nisi hoc de fructu operum tuorum satiabitur terra. Quo dicto-, frater Thomas evigilans, Domino gratias reddidit, qui eum velociter exaudivil. Quod verbum non solum thema fuit proponendi principii, sed totius
sus est Frater
:
: :

sui sufficientiam studii indicavit

quia ex his, quae de montibus

divinae speculationis accepit, totam Ecclesiam, quasi

agrum

divini

seminis complutum sapientiae pluviis satiavit. Est enim omnibus

manifestum, quod in toto

mundo
:

inter fideles Catholicos in phi-

losophia et theologia in omnibus scholis nihil aliud legitur,

quam

quod de ejus
scriptis

scriptis hauritur

quamvis multi

alii

Magistri ejus

stylum scribendi quo potuerunt studio, imitantes, quasi ex ejus

clavem habentes
:

scientiae, ingressi sinl

divinorum secreta
exercitantes stuThoraa adhuc viveute Cuni caucellarius
:

cellaria

et

multa volumina scripserunt,

quod inscribitur
'<

suum
quod

lam

iu opere,

Vitae Fratrum
fuit,

et

S.

a Gerhardo dc Frachetto conscri[(tuni

legitur hacc historia

Parisieusis disposuisset dictuin fratrcni (Thomam) ad lcgeudum in thcologia liceuciare, in crastiuum dictus frater ipsa nocte vidit in sompnis, quod quidam dabat ei librum ct dicebat Rigans montes dc superioribus suis, de fructu opcrum tuorum saciabitur terra. Uude ipse frater iu priucipio suo hoc idem accepit pro thematc. Codex Florent. habct In orationc permansit, (Ed. Reichert, pars IV, c. 24, 8.) sic innuens hanc visionem factam non fuisse in somno, scd iu vigiiia; quod quidcm Iterum S. Thomas hanc visioucm narravit autc apparet etiam ex variantc sequeuti. mortem suam fr. Raynakio de Piperno ct Priori mouastcrii Fossac uovae, sicut appa:

ret in processu cannonizationis. (Act. SS. HoU.,

2.

I,

7i)2,

n. 49.)

Codci Flor

statim

illc

senex disparuit et rediit undc vcuit.

86

GUILLELM. DE TOCCO

.'

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

dium

siipra

positum

satione mirabiliter

fundamentum divina dispenpermittente, ut quicumque ab hujus Doctoris

dicti

Doctoris

scriptura volunt divertere, contingat eos aut in fide aut moribus

oberrare

ut

sic, sive

qui sequuntur

commendent quod

asserunt,

sive qui detrahunt veritati,

testimonium referant, quod a veritate

discedant.

De profectu sui magisterii et de

libris

quos

fecit. (G. xvn.)

Post Magisterium praedictus Doctor

cum

coepisset disputare et

legere, tanta multitudo scholarium ejus scholas intrabat, ut vix

eos locus scholarum caperet, quos tanti Magistri doctrina traheret,

et

ad proficiendi studium provocaret. Sub cujus Doctoris lucida

et

aperta doctrina floruerunt quamplures Magistri religiosi et seculares propter

modum

docendi compendiosum, apertum et facilem

simul

qui pro eo

quod

fuit insolitus,

cum

ejus scientia creditur ei

est

fuisse divinitus inspiratus.

Qui Doctor visus

quasi

campum

secularium scientiarum ingrediens, flosculos excerpisse de sentibus, et

plenam

manum

habere de Apostolicis cophinis frag:

mentorum sacrae
Qui
et

Scripturae

quae Deus mandavit Apostolis ne

perirent, colligere, et futuris Doctoribus

componenda*
collegit in

servare.

de sacrorum Doctorum horreis plenis frumento de utriuslibris, et

que Testamenti excusso, segetibus utiliora

nulla Scripturae
veritas

remansit

sibi abscondila,

nec Docloris
ut sciretur

cujuscumque Scriptura

inaccessibilis, involuta.

De quo

quantum donum scientiae hujus Doctoris lateret in corde, concessum est ei divinitus, ut manifestaret in opere multipUci scriptura-

rum^ Nam
1.

praeter opus,

quod

fecit

super quatuor libros Senten-

Cod. Flor

reponenda.

P.

S. Thomae operum quae hic recenset Guillelmus de Tocco videsis Mandonuet, 0. Pr Des ecrits authentiques de S. Thomas d'Aguin (1910), pages 6771. Minime autem possum consentire de omnibus quae ibi cl. auctor disserit. Notanter alieuae a vero, neque ullo modoprobatae sunt sequentes propositiones Tocco semble avoir eu sous les yeux, pour rediger sa legende de saiut Thomas, celle deja compilee par Bernard Guidonis. Guidonis avait dej&. ecrit sa legende, dans son premier etat, avant Tenquete de 1319. (Cf. quae supra p. 9, not. 2, disserui contra I. Endres.) Tocco n'a pas utilise pour sa legendeles actes du procesde canouisatiou. Non seulemeut Tocco ne parle pas de la canonisation de saint Thomas {sid), mais il suit les evenements du proces jusqu'au voyage des commissaires, qui se rendent de Naples en Avignon. (Cf. verba Guillelmi de Tocco prolata de canonizatione S. Thomae, supra p. 55, n. 3.)
2.

De catalogo

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAK AQUINATIS.

87
libris,

tianim,

Sunimam

fecit theolog-ie,

qiiam in tribus dislinxit

:

materias quatuor librorum aliter ordinans

quam

cuni pluribus

articulis ampliavit subtilioribus rationibus, ipsas

determinans Sanc-

toruui auctoritatibus roboravit.

*Scripsit etiam

librum, qui inlitulatur Contra Gentiles, stylo

:

disertum, et ralionum novitate et subtilitate profundum

in

quo

miro modo ostendit, quod ex proprio ingenio habuit,

raptu mentis in

et

quod

Deum
si

orationibus impetravit. Per quod manifeste

ostendit aliis g-entibus, lidei

non

subjectis,

quanta

sit veritas fidei

Christianae

quae

humanam rationem transgreditur%

rationibus

tamen naturalibus,
ter suadetur
:

si

pro sua altitudine non probatur, verisimili-

ut ct ipsi infuleles ex hac scriptura ad fidem habeant

auditum,

si

dictae scripturae habere

non renuunt intellectum

fidei rationibus

dum
dere.

adverterint

quod fidem nostram non possunt rationibus

responscriberet, frequenter visus est

impugnare, quibus nequeant defensores

Unde cum praedictum librum

quasi totaliter a sensibus alienus, qui divinis revelationibus sem-

per erat intentus. Scripsit praedictus Doctor opus super quatuor

Evangelia, Sanctorum auctoritatibus miro

quibus
Doctoris
ditur
sic

modo contextum, ex
quasi

Evangeliorum continuavit historiam,

esse Postilla
:

unius

videatur
in

in

quo opere mirandum crequod' miraculum diversorum Sanctorum

:

Deus

predicto Doctore

ostendisse
,

discurrens

per diversa monasteria

et

legens volumina, pro

retinuit,
spiritu,

magna

parte ipsorum auctoritates mente

:

quas in exponendo notavit quo legendo Doctor collig^eret,

fecit

nam eodem

agebatur'*"

et

quo scribendo servaret.

Praeter quod opus'

in
1.

Postillam super Evangelium B. Joannis,

qua

ostendit,

quam

alte de

suo ingenio, adjutus per gratiam, ad

qui habetur apud Boilandianos.

Textus hujus phrasis est meiior

Cod. Flor
:

illo,

2.
3.

supragreditur.

Qui Cod. Burn.

Cod. Flor. agcbat spiritu, quo legenda Doctor colligeret et quid scribenda serBollaudiaui hic minus rcctu habent
S.

4.

varct.
"}.
:

Proptcr quod opus.

Ilaee postilla

Joanuis vocatur iu processu cannouizationis S. Thomae, tcstante Bartholomaeo de Capua, lectura super Joannem, qua non invenitur mclior; quam
recollegit

super Evaugelium

idem Iratcr Haynaldus, sed correxit eam fratcr Thomas . Notatu diquod Guillelmus de Tocco omittit Expositiones super quatuor Evangclia ad littcram. Qui quidcm tractatus in nonnullis catalogis inter opera S. Thoraac

gnum

est,

enuincrantur. Expositiones super Evangelia

tur.

S.

Marci

ct S.
S.

De cxpositionibus supcr Evangelia

S.

Matthaci ct

Lucae, hodie periissc videuJoannis vidc Bernarduni dc

Rubcis, de gcstis et scriptis ac doctriua S.

Thomae

Aquinatis, diss. IV.

88

GUILLELM. DE TOCCO

.*

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

profunda misteria

libri

pervenerit, quae

Sanctorum aucloritatibus
omnes, quarum Scrip-

declaravit. Scripsit super Epistolas Pauli

turam praeter Evangelicam super omnes commendabat, in quarum expositione Parisius visionem praefati Apostoli dicitur habuisse.
Scripsit super Isaiam, in cujus

quodam

textu

difficili

post oraet

tiones

frequentes et lacrymas

beatorum Apostolorum Petri

super Job ad litteram,

Pauli, qui

ipsum instruerent, habuisse

Psalterii;
litteraUter tentavit

dicitur visionem. Scripsit

super

magnam partem

quem

nuUus Doctor

exponere propter profunditatem

sensus litterae, ad queni nullus potuit pervenire. In quo opere,

quasi inter Job et amicos suos arbiter fuisset de

communi consi

cordia positus, sic respondit ex utraque parte ad singula, velut

quislibet
lare.

quod proponebat arguere, potuisset

insuper quaestiones de potentia
Scripsit librum,

ei

oretenus revede veritate

et

Scripsit

et

malo,

magna volumina.

quem nominavit Com-

pendium Theologiae, quaestiones de Quolibet, de Perfectione vitae spiritualis, de Substantiis separatis, quaestiones de Anima, super Dionysium de divinis nominibus\ de Trinitate, de Hebdomadibus
Boetii, et alia

multa opuscula Theologicae veritatis pluset Religiosis

quam
ei

XX
:

diversis

Dominis

personis a quibus sicut

mittebantur dubia, dabat illuminatus divinitus de veritate resut

ponsa

nuUum inhumanis

intellectum ejus lateret dubium, ad

quod non pertingeret divina luce secretum. Scripsit officium de Corpore Christi de mandato Papae Urbani, in quo omnes, quae de
hoc sunt Sacramento, veteres figuras exposuit,
causis et compositiones Proculi.
Scripsit^ super
et veritates,

quae

de nova sunt gratia, compilavit. Scripsit etiam super librum de

Philosophiam riaturalem

et

moralem,

et

metamulta

physicam^ quorumlibrorum procuravit, quod

fieret

nova

translatio,
alia

quae sententiae Aristotelis continet clarius veritatem,et

opuscula de naturalibus quaestionibus, et scripsit ahqua super

Logicam

et

quidquid potuit legere, divino adjutus lumine, potuit

explanare. In quo ostendit Deus, quod ipsum ad perquirendam

omnium
1.

veritatem elegerat,

quem

de omnibus prae ceteris

illus-

Cod. Flor. omittit istatria opera.

2. Isti

duo tractatus omittuutur iu Cod. Flor.

:

afferuutur

autem iu Cod. Burn.

.

et

Vat.
3.

Cod. Flor. omittit omnia usque ad verba

et alia

multa opuscula

GUILLELM. DE TOCC.O

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

89

trabat

([uia

nunquani

in se

peccando' deo opposuit obiceni a quo

in dicto Doctore,

orando quaoreret veritateni; iinde videtur Deus

dum

viveret,

manifestum ostendisse miraculum, ut tam modico

tempore

forte in

XXV

annis qui inter Mag^isterium ejus

et

et

obilum
tot

in vita fluxerunt, bis

redeundo in Italiam

eundo Parisius,

poluerit libros per suos scriptores in scriptis redigere, tot quaestio-

nes tam sufficienter discutere, et

ut

tot

novitates scribendo docere

non videatur potuisse totum tempus suum

et

in aliis occupare,

nisi in

sanctarum meditationibus Scripturarum, qui comedendo,

quidquid aliud faciendo, non putabatur contemnisi

ambulando

plando potuisse aliud mcditari,

tuisset scribere vel dictare.

quae post comostionem oportot libros in

Qui quod potuisset

tam

brevi tempore facere, per aliud

biliter

domonstravit.
est

Nam

admirandum indicium Deus miraut vera relationc sui socii et suorum

diversis

studentium
riis tribus

compertum, praedictus Doctor de

mate-

scriptoribus et aliquando quatuorin sua camera-

eodem

tempore, Spiritu revelante, dictabat, ut videretur Deus simul cjus

intellectui

diversas veritates infundere, quas

simul posset non

iste

absque miraculo manifesto dictare, ut non videretur Doctor

mirabilis ignota

perquirere, sed quasi collecta divinitus in ejus

spiritus

memoria de thesauro
quasi videretur esse
doctrinae

multiplicis Sapientiae revelare

hujus Doctoris scientiae habitus inundans

in

fluvius Scripturarum qui

eo desuper oriens et de

divinae Sapientiae fonte

descenderet,

quem

in

diversos libros,

quasi diversos rivulos derivaret.

De quo

rctulil scriptor

suus qui-

dam

Brito evenus

'

Garnit Crocarensis dioecesis, quod postquam

aliis

dictaverat sibi et

duobus

scriptoribus quos habebat,

tamquam
De

fessus prae labore dictandi, ponebat se dictus Doctor pro pausationis gratia ad

quietem,

iri

qua otiam dormiendo

dictabat.

cujus ore dormientis, quae audiebat praedictus scriptor, redigebat

in scriptis,

continuando matoriam, de qua ante scripserat, cum

sic

vigiiando dictabat, ut videretur eius anima

administrare cor-

pori in viribus sensitivis ut in intellectuaHbus a carnis onere vide1.

Iq se pncrando poruit deo obiccm. Iu tcxtii Bollaudiiiiioruiu falso liabetur

prac-

dicando.
2. 3.

Cod. Flor.

recumbcus
illc

et

aliquaudo pcrambulando dictabat.

Quisuam

fucrit

Brito cvenus Garnit,

uon potui invcuirc, Cod.

,

Flor. ct Vat.
in

asseruut illum fuissc

Trecorensis dioeccsis

quae cst fnrsan Treguier

Callia,

Crocasensis vel Crocagensis dioecesis est Cork in Britannia.

go

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
et cor

retur esse solula, ut posset dicere

lat,

Ego dormio

meum

vigi-

qui etiam vigilans

cum Deo

contemplationis otio dormiebat.

De erroribus quos predictus doctor destruxit. Et primo de errore

Averroys.
(C. xviii.)

Quantum autem fuerit Ecclesiae utilis hujus doctrina Doctoris, non solum ad manifestationem utriusque Testamenti Catholicae veritatis, sed ad confutationem pravitatis haereticae, Deus in ipso
principio sui Magisterii, et deinceps miseratus ostendit.
ter praedicta

Nam

prae-

magna volumina,
doctores

quasi fidei Christianae in sanctis

montibus posita fundamenta,

tavit

in quibus antiquas haereses confu-

quasdam novas hereses suo exortas tempore divino Spiritu revelante destruxit, quarum haeresum prima fuit error Averrois, qui dixit unum esse in omnibus hominibus intellectum. Qui error malorum favebat erroribus, et Sancdum uno existente in omnibus torum virtutibus detrahebat intellectu, nulla esset differentia hominum, nec distantia^ meritosicut
alii
:

rum. Qui tantum invaluit etiam

in

mentibus simplicium, sicque

Parisius,
si

se

periculose infudit^, ut requisitus

quidam miles

vellet
:

in suis ultimis de suis criminibus se purgare,

:

responderit

Si

anima B. Petri est salva, et ego salvabor quia si uno intellectu cognoscimus, uno fine exitii^ finiemus. Quem errorem cum essent
scholares Golardiae^ imitantes, qui Averrois sectatores
ter erant; poterat praedictus error plures inficere,

communi-

quibus potuis-

sent predictum errorem sophisticis rationibus suadere.

tra

Unde conper

hunc errorem praedictus Doctor

fidei,

fecit

scriptum mirabile, in
eliditur,

quo praeter rationes

quibus praedictus error

dicta etiam Aristotelis,

Cod. Flor.
Cod. Flor.
:

quae Averroes male intellexerat, a radice

:

1.

distinctio; Cod. Vat.

sic

discretio.

2.
3. 4.

quod
:

se perniciose infudit.
:

Cod. Flor. et Vat.

melius habent
:

in vitae exitu.
Isti

Cod. Vat. rectius scribit

garlandie.

scholares garlandie videntur fuisse

S.

discipuli Johannis de Garlandia, qui fere

eodem tempore, quo

Thomas

venit Pari-

sium, docuit in Universitate Parisiensi cum magno plausu grammaticam et poesim. Ipse quidem videtur fuisse vir probus, sed ejus discipuli nimis adhaeserunt Averroismo. (Gf. Leop. Delisle, Notice sur les oeuvres authentiques ou suppos6es de Jean de Garlande,par M. Haureau, dans Notices et Extraits des Manuscrits de la Bibl
Nat.,
t.

XXVII

(1879), 1-87.)

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

Ql

evellitur et nihil rationis

habere monstratur

ut iiullus, qui possit

dicta Aristotelis capere, possit quin sit praedictus error irrationabilis

dubitare.

De errore Guillelmi de sancto amore, segeri

(C. XIX.)

et

eorum sequacium

Post hunc errorem praedictus Doctor Parisius destruxit alium

de novo exortum
:

qui error

tus, sed a fidelibus licet in

non fuit ab infideli commentatore exorhoc non fidelibus, Guillelmo dc Sancto

Amore, Sigero dicebant, quod non poterant in

alia

et aliis

eorum sequacibus adinventus. Qui errando Religiosi mendicantes, non laborantes manibus,
addentes
et

sola studii contemplatione salvari, consiliorum per:

fectioni et supererogatae justitiae detrahentes

multa

erronea simul
et

et falsa

sophismata contra Relig-iosorum pauper-

tatem

eorum

salutaria institula; volentcs funditus paupertatis

Reh'g-iones suflodere, quas, sola eos stimulante invidia,

non pote-

rant tolerare.
rebat,

Quorum

error tanto maius periculum fidelibus affe:

quanto major magistratus auctoritas fidem dabat

quem
a qua
:

cum

redigissent in scriptis aggravaverunt

suam malitiam,

nec diutius meditantes,

dum

scriberent,

se noluerunt avertere

Quanta

erat iniquitas Sanctos Dei ex sola invidia

impugnare? Qui
et impietatis

ad eorum perniciem volumen volans maledictionis

haereticae conscripserunt.
salis

Ecclesiae,

Quod ut in aures divulgaretur univerad pauperum Religiosorum infamiam, et subveret vitae,

sionem religionis paupertatis

in ruinam, sanctissimoPatri

ac delectionis' perpetuae
quarto, quasi

Domino Clementi Papae

zelatores Ecclesiae, impugnatores fidei obtulerunt.

Quod cum ad

petitionem Reverendi Patris Fratris Joannis de Yercellis- praefati

Cod Vat. ac delectationis perpetue injuriam. Quae hic narrat Guiilelmus de Tocco et quae simili modo supra p. .31 a Petro Calo prolata sunt, maf^mas facessunt difficultates. u Sus dequc miscet omnia Guillelnius de Guillelmus de Tocco iu Tocco, ita judicat Bern. de Rubeis (1. c, diss. XX, c. II). disceptatioues (A. A. SS. Mart., omnes contra Guillelmum de Thomae I, S. 666) Vita ItaasseritDcni" Verccllensis Johannis refert. aetatemCIementis Amorefalsoad IVet S. 1. Librum sunt Guillelmi de S. Amorc fle (Chartul I, n. 273, pag. 312). Sequentia certa depericulis novissiraorum temporum jam condemnatum fuisse ab Alexandro IV a. 1256, d. oct. (Chartul. I. c. n. 288). 2. Tunc temporis Magistrum Gcucraleni non fuisse Beruardus dc Uubcis (I. c.)> Johannem VerccIIeusem, scd Ilumbertum Romauum.
1.
:

2.

<(

92

GUILLELM. DE TOCCO

'.

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

Magistri Ordinis, cui incumbebat, de mandato

Summi

Pontificis,

praedicto volumini respondere, fuisset praedicto Doctori,

cum

esset

coram Fratribus non sine singultu et lacrymis sig-nificatum*, qui de statu Ordinis in pugna adversariorum tam gravium dubitabant Frater Thomas ipsum volumen accipiens, et
Anagniae
in Capitulo,
;

se
et

Fratrum oralionibus recommendans, cum perlegisset attentius intellexisset profundius, reperit praedictos Magistros, quos non
veritatis afflabat,

amor agnitae

nec zelus fraternae

salutis accen-

derat, sed veritatis

aemula

et

inimica caritatis invidia perurgebat,

et

a fundamentis errasse
toritates inductas.

fidei,

male

intellexisse

Unde

vocatis iterum in

Sanctorum aucCapitulo de mandato

predicti

Magistri

Ordinis

Fratribus

Frater
:

Thomas

afflatus

divino Spiritu, quo in

confidite, qui

omnibus

ag-ebatur, dixit

Fratres, in

Deum

vos vocavit in

suum obsequium

quia libellum legi

impug-nantis perfidiae, et inveni ipsum male fundatum in veritate

fidei, et

male constructum Sanctorum auctoritatibus

in auxilium ful-

cimenti. Cuinefando libello invocato sancto Spiritu, qui falsa denudat,

dum revelat abscondita, per libellum veritati consonum respondebo. Quem cum in modico tempore de mandato prefati Summi
respondens argumentis nefariis
et suppositis

Pontificis perfecisset
fidei

fundamentis, libellum

Summo

Pontifici obtulit.

Quem

accep-

tansut mere Catholicum, condemnavit libellum oppositum, et

in

eum

pubKco consistorio comburi fecit in fide suspectum. Quem libelluni ad explicandam eorum malitiam, et ad Dei justitiam a Dei
Yicario implorandam sic incepit
:

Quoniam

ecce inimici tui

sonuerunt, et qui oderunt te extulerunt caput.

rejectis aliis explicationibus,

Super populum
:

rem se habuisse hocmodo opinatur Parisiisin Italiam Anagniam anno 1256 currente adventaverat S. Thomas. Huic Albertus Magnus, qui in Theutoniam reversurus erat, munus et onus reliquit causae, quae agebatur, tuendae ac propugnandae adversum magistros Parisienses. Mandante Ponfice Alexandro IV ac urgente Humberto de Romanis, Generali Ordinis Praedicatoruni Magistro, opus ille agressus est complevitque: contra impugnantesReligionem. Latum ergo ab eodem Pontifice anathema, redactusque in ordine Guillelmus de S. Amore.
ac

Romam

et

Quievitipse diu, volens nolens

libellum

suum

innovavit; transmisitque

demum

ad

ClementemlV. Nonnisi veterem errorem recantari agnovit Summus Pontifex. LegenJoanni Yercellensi novum librum tradidit, ipsequeMagister Generalis Aquinati ut si quid novae difficultatis inesset, responderet. Nihil vero deprehensum, quod nova responsione refutandum foret adeoque Guillelmi de S. Amore libellus derelictus fuit contemptusque. Haec sunt omnia verisimillima. Equidem non nego hanc explicationem esse verisimilem, sed remauent dubia cuilibet legent totam dissertationem XX hac de re a Bernardo de Rubeis conscriptam. assignatum. 1. Cod. Yat.
is

dum

examen commisit,

GUILLELM. DE TOCCO

'.

VITA

S.

TROMAE AOriNATTS.

qS

tuiim malignaveriint consiliiim et cogitaverunt adversus Sanctos

tuos,
)j

etc.

Quem

librum non est visus pracdictus Doctor

sic cito

composuisse humano ingenio, sed potius

dextera sedontis in ihrono. In quo

in Spiritu accepisse de

cum omnia

tela hostis nequis-

sima praediclus Doctor penitus cxtruxisset prcfatus

tifex

Summus Ponauctoritates',

ipsum libellum,
et

et libelli nefarii

condemnans

ipsos Magistros errorum

tratus deposuit,

cum

sui''

complicibus de cathedra magis-

expulsos de Parisiensi studio omni dignitate

privavit. Praedictus vero

Doctor post divinitus obtentam victoriam

non

elatus, sed humilior

Deo

factus Parisius rediit, et ad coniusio-

nem

insultantium contra Sanctos, et consolationem sequentium

veritatem, praedictum libellum, quasi ad

omnes

articulos disputavit,

ostendens fundamenta

esse

firmissima

Relig-ionis

consulta

Domino
erat,

paupertatis, a quibus erravit persecutorum pertinax ausus

malitie in

eorum

salutis

perniciem

et

ruinam. Et quia consonum

quod invicto Ecclesiae pugili

aliquis favor

ad augmentum

ecclesiasticae- disciplinae consurgeret, qui ad studium animaret,

pro praedicto spectabili triumpho victoriae, favente Illustri

Rege

Franciae

S.

Ludovico, Ordo Praedicatorum habere meruit in sacra

Theologia Parisius duas scholas \ ut ex eo Ordini honor consurgeret,

unde praedictus Doctor Ecclesiae adversarios

fidei scholastica

disputatione vicisset.

De errore novi spiritus

libertatis et tertii status

mundi.

(G. xx.)*

Destruxii et tertium pestiferum pravitatis errorem Doctor

mirabilis, qui error antiquus extitit, et perniciosior de
rexit, qui

iste

novo suret

sub pio nomine

omnem

impietatis perniciem continens,

vocatur de novo spiritu libertatis. Cujus sectatores simul

tores se

inven-

nominant Fraterculos de

vita paupere, ut ctiam sub

:

hoc

nomine simplicium corda seducant quos captos potius haeretica pravitate fermentant, quorum mcntes, dum non probant, utruni a Deo sint spiritus, sic mendax spiritus demcnhumilitatis sophistico
1.
2.
3.

Cod. Vat.

auctores.
:

Cod. Klor.

scolastice.

duabus scholis vide Deuiflc (Chartul. ii. 2:]0, 268, 273). 4. Cod. Vat. De dcstructione erroris uovi spiritus ct contra poncntcs tertium tum mundi, cap. XXI.
istis
:

De

sta-

94
tavit,

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

ut sub uno capite Christo duas fingant Ecclesias

unam

car-

nalium, super

quam Summus Romanus

Pontifex praesidet, sub

quo per diversas provincias ipsam Praelati ejus auctoritate gubernant. Contra quam Ecclesiam, quae Christo copulatur in sponsam,
sic

profano ore blasphemant, ut hac reprobata, aliam mentiantur

esse Ecclesiam spiritualium, de

erroris pariter et sequaces.
tis,

qua esse se asserunt, inventores

spiritu liberta-

Qui dum^ dicunt se duci

in

omnem

servitutem pravitatis haereticae

eodem

spiritu prae-

cipitante labuntur.

Quibus miserrimus

spiritus divisionis et erroris,

quot potuit ipsorum phantasias subvertere, tot dedit sectas pravitatis haereticae invenire.

Quorum dementia ad fundandas

in ruina

sine

fundamento haereticas pravitates tertium novum^

et sine testatore Christo

fingit sta-

tum

novi spiritus Testamentum, sub quo

status Ecclesiae debet hoc

novo tempore immutari. Quorum errores

elisit
:

praedictus Doctor in suis scriptis in diversis locis

ostendens

post Christi Evangelium et

filii

Dei ultimum Testamentum per

quod

in haereditatem coelestem fidelis

omnis ingreditur^ nullum

alium statum Ecclesiae debere succedere, sed istum, qui nunc est
gratiae,

praeparativum gloriae, usque ad finem seculi permanere.

dictis abbatis

Et quia ex

Joachim praedicti haeretici fomentum

sumunt

praefati erroris pestiferi, praedictus Doctor in

quodam

monasterio petivit librum praefati Abbatis, et oblatum totum

perlegit, et ubi

erroneum aliquid

reperit vel

suspectum cum linea

subducta damnavit, quod totum legi et credi prohibuit, quod ipse

sua

quem errorem pestiferum sanctissimus Pater dominus Joannes Papa XXII, ad quem pertinet haereses condemnare, mirandam edidit decretalem, quorum errodocta cassavit. Contra
res,

manu

dum

in ipsa descripsit, sacri canonis auctoritatibus, potenter

ehsit^

De destructione Schismaticorum

et

omnium Graecorum. (G.

xxi.)

Destruxit quarto praedictus Doctor illum antiquum Graecorum

Schismaticae pravitatis errorem

qui praeter alias haereses in

!.

Cod. Flor. et Vat.

2.
3.

4.

quidam. statum mundi et novum fiugunt sine Christo testatore. Cod. Flor. et Vat. ingredimur. Cf. quae supra p. 32 de hae re adnotavimus.
:

Cod. Flor.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
in

()5

quas schismalicae pravitalis scelus praecipitat,

runl errorem, ut

hunc dcvene-

Romano

Pontifici, Successori beati Petri et Christi

Yicario, obedire recusent. Conlra quos dc

ficis

mandato Summi Ponti-

Urbani specialem libellum

edidit, in

quo per Doctores Graeco-

rum
si

ipsos perspecta veritale convicit.

tot,

Nec solum praefatus Doctor

quot potuissent succrescere,

praedictos destruxit errores, sed

contigisset praedictum Docto'em tot veritates fidei

non docere.

Erat enim Scriba doctissimus, proferens nova et vetera de novo

etveteri Testamento.

Sed quia frequenter contigit quod,

dictus Doctor die quolibet

dum

intellectus

superius

sublilia speculatur, affectus inferius a devotione remittitur, prae-

unam

lectionem

sibi

de patrum colla-

tionibus faciebat.
dimitteret,

De quo interrogatus cur interdum speculationem respondil Ego iii hac lectione devotionem colligo, ex
:

qua

facilius

in speculationem consurgo, ut sic affectus

et intellectus

habeat,

unde

se in

devotionem diffundat,

ex hujus merito ad

altiora conscendat. In hoc sui Patris

Dominici imitatus exemplum,

qui in dicto libro legens frequentius,

magnum

perfectionis apicem

apprehendit

unde creditur praedictus Doctor

nihil

minus habuisse

a Doctoribus magnis in gloria, qui nihil minus in vita^ sanctitate

habuit, et doctrina
vita
1.
:

sicut Fratri Alberto de Brixia, qui etiam in

claruit*
,

et

post

mortem miraculis
hic
:

vigilanti

et

oranti

fuit

Codex Florentinus

omnia sequentia addit, quae Antonius de Brixia

potuit iu tam
fuit

testatus

est in processu Cannonizationis (n. 66)

Claruit admiranti

quomodo

brevi temporc quo vixit ad tantam

sanctitatem et scientiam pervenire,

apcrta visioue monstratum.

Nam cum

super

deum, beatam virginem et beatum Augustinum, ut ei gloriam venerabilis doctoris beati Thomae de Aquiuo ostcnderent, frequentius cum lacrymis aute altare bcate virginis cxorassct, sibi vigiiauti ct oranti apparuerunt due revercndc persone cum splendorc mirabili ct ornatu, quarum una mitram portabat in capite, alia erat in habitu fratrum ordinis prcdicatorum, qui coronam portabat in capitc, auream, lapidibus preciosis contcxtam, habens circa collum duas aureolas argcnteam et aurcam et iu pectore maguum lapidem prcciosum qui ecclesiam suo spleudore illuminabat. Cappam vero gestabat intextam per totum lapidibus preciosis, tunicam et scapulare
hoc mirabili
candoris nivei. Qui frater Albertus stupefactus de tara mirabili visione proiecit se ad pedes eorum supplicans, ut ei indicarent qui cssent, qui ci tam mirabiles apparcrent.

Et tunc ille qui mitram portabat respondit Quid, frater Alberte, sic admiraris? Exaudite sunt preces tue. Ecce nunc manifesto tibi, qnod ego sum Augustinus doctor ecclesie qui missus sum ad te indicare tibi doctrinam ct gloriam fratris Thome dc Aquiuo
:

qui

mecum

est. Ipse

enim

est filius

meus qui doctrinam apostolicam

ct

meam

est

secutus et ecclesiam dei sua doctrina illuminavit, quod dcsignant lapides prcciosi et precipue lapis qucm gestatin pectore qui designat iutcutiouem rectam quam ad defen-

sionem

fidei

habuit et dcclarationem ostendit. Cctcri vero lapidcs preciosi libros mul-

tos et opera scripture sue

que composuit. Et

licct

Thomam preccdam

pontificali infula,

ipse vero super

me

polleat virginitatis aurcola,

sumus tamen parcs

iu gloria.

gG

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

aperta visione monstratum, beatos Doctores

Augustinum

et

Tho-

mam

pares esse in gloria, licet Augustinus infula pontificali prae-

cederet et

Thomas super Augustinum

virginitate polleret.

Quam

visionem apertam praedictus Frater Albertus adjuratus compulsus est revelare, cum frequenter fuisset auditus asserere, praedictum

Thomam magnum Sanctum

care
:

esse in patria et hoc publice praedi-

quia nullus potest de tanti Doctoris dubitare gloria, cujus

vita.

tam certa testimonia sunt de

De conversione duorum judaeorum magnorum praedicationeet oratione

divinitus patrata.
(C. xxn.)

Et non solum Deus voluit per praedictum Doctorem haereticam

pravitatem convincere
:

sed et caecitatis Judaicae tenebras miseri-

corditer dignatus est illustrare.

Nam

in Molaria castro

Domini

Richardi^ Cardinalis prope

Nativitatis

Romam, cum

praedictus Doctor in festo

Domini cum praedicto Domino moraretur, et ad eum duo magni Judaei litterati et divites, sicut omni anno consueverant, convenissent, rogavit praedictus Dominus, ut praefatus Doctor

cum

eis

de eorum conversione tractaret.

Cum

quibus

cum

diutius

contulisset de

Lege

veteri, et Salvatoris

basset per dicta plurium Prophelarum, dedit eis

adventum proterminum ut in

crastinum de eorum conversione,

responderent. Pro
et

et

super his quae proposuerat,

eam

petivisset a

quorum conversione cum pius Doctor orasset, Dei Filio, ut eam sibi in suae nativitatis gaudio
et eo viso, divino afflati spiritu convertuntur,

concedere dignaretur, ecce Judaei in termino ad praedictum Doc-

torem conveniunt,
confitentes
se

non posse spiritui, qui in ipso loquebatur, et sapientie, nisi quod persuaserat respondere. Fitque magnum de festo Dominicae Nativitatis gaudium, et quod Judaeis perfidis conversionis beneficium est Deo miserante donatum; et Dominus Gardinalis de utroque

festum

cum magno

g^audio celebravit.

Con-

sueverat^
Iste est

autem praedictus Doctor quolibet anno

in praedicto festo

Richardus Hannibaldensis, creatus cardinalis a. 1237, mortuus in concilio Non est confundendus cum ejus nepote Hannibaldo de Hannibaldis, qui etiam dignitate cardinalitia fulgebat et ex ordine Praedicatorum fuit assumptus.
1.

Lugdunensi
(Cf. 2.

1274.

Qu^tif, Scriptores,

I,

261.)

Cod. Flor.

et Vat.

omittunt totam hanc phrasim.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS

97

aliquam novam habere de Deo

et

gloriosae Virginis Filio visio-

nem, quae animo ejus

alTerret

gaudiumet avidum satiarctaffectum.

De diversis hujus doctoris virtutibus Ut autem radix

ad Dei
terire

(C.

xxm).

hujiis Doctoris scientiae,

quae tantum erat in

fruclibus multiplicanda doctrina'^. nos aliquo

et Sancti

modo non
et

lateat; sed

exemplum omnibus non debemus narrationem suorum actuum

laudem,
et

innolescat, prae-

virtutum. Erat

enim praedictus Doctor

in sui reputatione humillimus, corpore ct

et consilio providus, et

mente purissimus, oratione devotus

acutus, judicio certus,
tidie

con-

versatione placidus, caritate difTusus, intelleclu lucidus, ingenio

memoria

retentivus*, a sensibus quasi quo-

omnium quasi temporalium contemptivus, ut omnium virtutum unus homo haberet habitus, ex quibus sibi ad meritum et aliis in exemplum similes producerentur effectus.
elevatus, et

De hujus doctoris miranda humilitate

(C. xxiv).

Et primo de ejus humilitate narrandi virtutes ejus sumamus

principium, a qua

omnium

virtutum proficit incrementum. Unde

de sua humilitate fertur, quod praedictus Doctor in sua puritate

dixit
:

Regratior Deo, quia

nunquam

de

mea

scientia,

cathedra

magistrali, et de
riae, qui

nuUo actu

scholastico habui

motum

inanis |glosi

meum

a sede humilitatis extolleret

animum. Et
in

primum

motum praevenientem rationem

superveniente
erexisse

habui, ejusdem rationis judicio

depressi

non enim potuisset

tam sublime

fundamentum humilitatis sua deposuisset humana. Erat enim sibi conscius a Deo se scientiam habere, qui dederat; et ideo in suo animo motum inanis gloriae habere non potuit noxium, qui quotidie sciebat sibi fieri divinae
divina, nisi ad

animum ad

veritatis influxum.

Cujus humilitatis indicium ex ejus humiii con:

versatione ostenditur
edocetur.

ex qua, qualis

fuit ejus interior

illa

animus,

Unde cum

poluisset Doctor mirabilis ex

sublimi spe-

culatione a divinis ad

humana

descendere, sic erat in conversa-

tione tractabilis et in locutione suavis, ut vere ostenderet a Christi

1.

Cod. Flor., retentus.

gS forma
se

GUILLELM. BE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

exemplatum* procedere, cujus vitam meruit et contemplando cognoscere et praedicando docere, quia non potuisset a

Deo tantam habere scientiam,

ex humilitate doctrinam.

nisi

vivendo prius didicisset ejus

Exemplum de hujus

doctoris

magna humilitate
dicitur

(C.

xxv)^

De

cujus

mirabili humilitate

quod cum

in

conventu

more solito per claustrum contemplativus incederet, Frater quidam alterius conventus, qui Doctorem non noverat, venit ad eum, petita et obtenta licentia a Priore, quod cum fratre qui primo sibi occurreret, in civitatem ad sua negotia ire liceret et dixit ei Bone Frater, Prior mandavit, quod veniatis mecum. Qui statim inclinans caput secutus est eum. Post quem cum non potuisset sic festinanBononiensi praedictus Doctor transiens moraretur
et
:
:

ter incedere, frequenter

redargutus a socio, se humiliter excusavit.

Cives vero, qui

eum

noverant, admirati, quod tantus Doctor post

Fratrem modicae^ conditionis incederet, de quo* erat dignus, ut

praeiret; cogitantes
Fratri, quis esset

hoc ex errore aliquo

contig-isse indicaverunt

ille,

quem

duceret. Qui conversus ad

Fratrem
et

Thomam,

petivit

veniam, ut ejus ignorantiae indulgeret;

con-

versis praedictis civibus ad

magistrum cum reverentia et interrogantibus de tantae humilitatis exemplo respondit Quod in obedientia perficitur omnis religio^, qua homo homini propter
:

Deum
felix

se subjicit, sicut

Deus homini propter hominem

obedivit.
extulit,
:

humilis anima,

quam

dignitas magistratus

non

nec
cui

tanti Doctoris status conditio a radicibus humilitatis avulsit

non

est

visum aliquam excusationem opponere, ubi ex verbo

Qui quamvis non esset discursibus assue-

Prioris innotuit obedire.

tus qui divinis meditationibus erat intentus, in

promptu tamen

habuit

obedientiam,

quam

esse noverat virtutum

omnium ex

humilitate magistram.
1.

Bollandiani

exemplariter.

2.
3.

In Cod. Vat. deest haec superscriptio.

Boll., tantae.

4.
5.

Cod. Flor., qui.

In margine linea rubea subducta habetur
;

perfectio totius religionis perficitur

in obedientia.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

QQ

Aliud humilitatis

exemplum coram

Universitate Parisiensi ostensum.

(C. XXVI.)

Aliud excmplum ad praedicli Doctoris humilitalis indicium

fuit

ab his qui fuerunt

cum

ipso Parisius vcridica assertionc relatum.

Quod cum quidam

Religiosus' Parisius deberet per cancellarium

examinari ad Magisteriumin^vesperis, sicut est moris, Licentiandus

de objectis quaestionibus opinionem contrariam tenuit veritati,

quam

in suis scholis Frater

Thomas determinaverat. Cui cum virillo

patientissimus non reputans sibi praejudicatum, in quo ei fuerat a

Magistro adhuc novitio contradictum, quasi vcre humilis, qui sui

contemptum
tranquillus,

magnanimus contemnebat, quietus mente etverbo cum suis Fratribus sociis rediit ad conventum. Stuut

dentes vero, et praedictus socius ejus sui magistri non ferentes

injuriam, dixerunt
ofTensi,
:

Magister, nos graviter in vestrapersona

sumus

quia

ille

Magister contra vestram opinionem non debuit

veritatis injuriam

dicere, et vos

non debuistis hanc

verbo respondit

coram omnibus
novo Magis-

Magistris Parisiensibus sustinere. Quibus quietus Magister plus in

animo quam
tro in

in

Filii,

visum

est mihi,

suo principio esse parcendum, ne confunderetur in conspectu

vero doctrina non dubito de cujus-

omnium Magistrorum. De mea

cumque
torum auctorilatibus
et

contradictione Doctoris,

quam Deo

operante firmavi SancSi Fratribus

ralionibus veritatis.

lamen

videtur aliud, die crastino supplere potero, quod omisi. In crasti-

Domini Episcopi coram eisdem Fr. Thomas cum sludentibus convenisset, et eaedem quaestiones
ad idem
in aula et

num autcm cum

determinationes fuissent per Licentiandum- sine correctione

Frater

aliqua repetitae,

Thomas cum omni moderamine

salva veritate, teneri
:

dixit

Magister, ista vestra opinio,

non

potest,

quia est contra

1.
Ifttc

tale

Concilium

unde oportet vos

aliter dicere, si

Religiosus videtur esse Jgjbiauues Peckham. Etenim iu Processu caunoniza:

idem factum narratur his similibus verbis Quaudo idem Fr. Thomas una vice dispiitabat Parisius, ubi erat Fr. Johannes dc Pizano ordinis Fratrum Miuorum, qui fuit postea archiepiscopus Cantuariensis, quantumcunque dictus Fr. Johannes exasperaret eundem Fr. Thomam verbis ampullosis et tumidis, nunquam tamen ipse Fr. Thomas restriuxit verbum humilitatis, sed scmper cum
tionis (AA. SS. Mart. 1,712, n. 77)

dulccdiue et huniilitate respoudit. Cl. P. Denifle (Chart. Uuiv. Paris. I, pag. 63;j) opinatur hanc disputationem habuissc locum, quaudo Thomas secuudo Parisiis legit,
i.

e.

an. 1269-1271.

2.

Cod. Flor

pcr Liceutiatum sinc correptione aliqua.

lOO

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

non vultis a Concilio discordare. Tunc aliter dicere coepit, sed opinionem in sententia non mutavit. Contra quem iterum arguens, et Concilium contra ipsum adducens, compulit ipsum suum confiteri
errorem, et petere humiliter a praedicto Doctore scire plenius veritatem.

Tunc Frater Thomas

quod
rati

erat pro veritate

Modo hene dicitis, etdocuit eum tenendum*. De quo Magistri omnes admidixit
:

sunt de tranquillitate mentis ejus et verhi, qui sic arguehat

et

adversarium quasi doceret discipulum,

suhito proposuisset mirahile
et

quod tantae
ut
et veritas

scientiae

documentum,

suum locum

teneret

dehitum solveret occulta virtus animi,

manifestata

Magistri.

De

dicti doctoris

mentis et corporis puritate.

(G. xxvii.)

Meruit etiam praedictus Doctor ad tantam sapientiam suhlimari, non solum ex humilitate, qua se paravit ohediens, ut ipsam
susciperet
:

sed ex puritate mentis et corporis, qua apud

Deum
in

digne meruit ut haheret. Legerat enim et scripserat,

quod

malevolam animam non

studuit,

introihit sapientia,

nec hahitahit in cor-

pore suhdito peccatis. Et ideo puritatem mentis et corporis hahere

quam

sciens haheri

a Deo, ut sihi largiretur

fuisse
virginitatis

non posse ex humano merito, petivit ex dono quod certum est collatum sihi
;

donarium, sicut ex visione, quam in carcere

hahuit, reali fuit indicio Angelicae visionis ostensum.

De cujus

Doctoris puritate mentis et corporis fidem fecit testimonium Fratris

Raymundi Severi praedicti ordinis, qui frequenter cum juramento asseruit, quod existens Parisius in studio cum praedicto Doctore, non recordahatur in septem annis quihus simul fuerant,
quod audisset
in confessione ejus hahuisse

eum

in carnali cogitatoto

tione consensum, qui rarissime

illo

hahueratprimummotum; cum

tempore mutuo

sihi

per confessionem conscientias panderent

et

alternatim ad sacrum Missae ministerium* se juvarent. Erat

vir

autem praedictus Frater Raymundus

diuturnilatis
ostendit.

magnae

religionis

et

famae, quem sanctum fuisse tanti Doctoris conversatio tantae

Ad

testimonium' autem hujus puritatis

1.

2.
3.

Cod. Flor. et Vat. Cod. Vat. etBoll.

Cod. Flor.
:

pleuius veritatem.

mysterium. Ad certitudiuem etiam ejus puritatis

:

facit

testimonium.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

lOl

assertio facit sui in iiltimis confessoris ct socii continui Fratris

Raynaldi* de Piperno qui totius vitae suae meruit esse comes et

testis
fuit in
:

qui pluribus et pluries retulit quod confessio dicli Doctoris

ultimo sicut confessio pueri quinque- annorum, qui nunhabuisset peccati mortalis in aliqua pravitate consensum.

quam

De hujus doctoris puritate mirabiii cuidam

(C. xxvin.)

fratri in visione revelata.

De hujus Doctoris

puritate mirabili et inviolata ac modernis

est revelatio

temporibus inaudita, facta

cuidam Fratri^ devoto

dicti
reti

Sancti, de quo inferius dicetur,

quod revelationem habuit de

argenteo contexto in nodis diversis lapidibus pretiosis,

tasset

cum

cogi-

ejus historiam texere, et de

quo posset ipsum virtutibus

commendare. Qui cum prosecuturus praedicti Doctoris cannonizationem rediret ad Curiam

rabili

tempestate,

rogavit

cum intolepraedictum sanctum Thomam, sicut

et esset in parte* Asturii

frequenter oraverat, quod sibi aliquam revclationem ostenderet,

qua

in tanto periculo et laboris taedio

varet.

ipsum aliquatenus subleQuo devotius orante cum lacrymis, circa auroram post

petitionis instantiam dormienti Fratri B.

1.

Thomas apparuit

satis

Cod. Flor. habet

Fr.

Raymundi de Piperno,

viri litterati et religiosi.

2.

Cod. Flor.

septem.

.3. Bollandiani putant huuc fratrem esse ipsum Guilielmum de Tocco, auctorem hujus Legendae. Sed mirum est, quod ipse Guillelmus, qui die 4 Aug. 1219 tauquam testis citatus et juratus comparuit in processu cannonizationis S. Thomae, nec verbu-

lum dicit de hac duplici visione. Ulum ex hurailitate tacuisse haud verisimile est, cum ex juramento praestito debuerit dicere totam veritatem. Hinc non est possibilis nisi duplex explicatio altera Iste frater non est Guillelmus deTocco; altera Guillelmus de Tocco habuit has visiones saltem post prinium processum cannonizationis S. Thomae, Prima explicalio est valde facilis, sed est etiam pure negativa. Altera explicatio obiter considerata videtur esse optima atque carere omni dilficultate. Sed res non est ita. Etenim iste frater expressis verbis dicit se jam scripsisse totam historiam S. Thomae. Quapropter diceudum est Guillelmum de Tocco his scripsisse vitam S. .Thomae, nerape 1) totam historiam S. Thomae ante has visiones et 2) Legendam quae continet has duas visiones; immo et cannonizationem S. Thomae; et quam habemus impressam apud Bollandianos. De prima historia S. Thomae nullum vestigium superesse
:

videtur. Sed fortc quis dixerit, Guillelraum suara priraura historiam postea auxisse
his visionibus et narratione caunonizationis. At hacc cxplicatio

non sufficit, quoniara Petrus Calo jani narrat visionem de rcti argcnteo (cf. supva, p. 45) et tamen nihil dicit de cannonizatioue S. Thomae. Ergo undique difficultates. Serrao redibit de his
omnibus, quando
4.

fontes vitae S.

Thomae

fueriut typis impressi. Interim sufticiat

indicasse difficultates et invitasse

bcnignum lectorem,

ut

mecum

quaerat solutionem.

BoUand.

in portu.

lGt2

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
vita transivit.

juvenis, sicut eo tempore fuerat,

quo de hac
Fratri,

De
ipse

quo cum miraretur,

Doctor receperat,

alteri
:

cuidam
Ecce
:

quem ad Ordinem

dixit

S.
sic

Thomas

junior te esse videtur.

Cui respondit diclus Doctor

Sancti sunt juvenes. Qui

cum
:

eum
est,

interrogare vellct de historia,

quam

de eo scripserat, dixit

Magister ego scripsi totam historiam tuam,

de quo dicas mihi,
si

unum tamen

mirabile

est ut scripsi, plenius veritatem;

et virgo, sicut exivisti

quod
Qui
:

tu fuisti ita

mortuus purus

de utero matris
Sicia.

tuae

quod post mortem praedicavit Frater Petrus de

conversus quasi de sua laude aliquantulum in ruborem, dixit

Sicfuit; hoc

tamen non praedicavitFrater Petrus; sed

socius

meus

frater Raynaldus.

Quem cum

vellet interrogare de tota historia, si tres globi

contineret in

omnibus veritatem;

luminis in splendore

aequales, sed unus erat supra duos, apparuerunt subito ante ipsum.

Tunc Frater memor quod

scripsisti,

legerat,

dixit

Docuisti Magister

et
ali:

quod Sancti triplicem visionem habuerunt de Deo,

quam*

sensibilem, aliquam imaginariam, aliquam intellectualem

intelligens praedictus Frater

hunc triplicem

modum
:

visionis prae-

dictos tres globos luminis designare. Quirespondit

Yerum

est, et

statim disparuit visio.

diffusa sancti pietas, et

usque ad indi-

gnum
qui

quasi nullius meriti discipulum benignitas inclinata Doctoris,

in vita sustinuit, et inler afflictiones

senem

innumeras lapsum,

in tantis laboribus iterati itineris sustentavit, ut

suis devotis in spiritualibus ampliora

speremus ipsum

temporalibus quotidie non desinit

prae omnibus testimonium reddidit
vitae suae
;

juvamenta tribuere, quos adjuvare. Huic etiam puritati

modus

et

miranda conversatio

qui sic quotidie divinis contemplationibus erat inten-

modo fieri posset contrariis ac communibus actionibus occupatus. Non enim poterat pondus carnis mentem ejus divitus, ut nullo

nis rebus indesinenter jintentam deponere, qui disposuerat

adhuc

vivens in corpore in coelestibus animo habitare. Cui

sic

suam vitam
et acti-

concesserat divinus Spiritus occupare, ut semper de virtute in

virtutem curreret, ut contemplativus intellectu claresceret,

vus affectu aedificatoria cumularet. Cujus tota vita

dicaret, scriberet vel dictaret; ut
i. 2.

sic erat sacris

actionibus occupata, ut aut oraret, meditaretur, aut legeret, prae-

nulium tempus^ vitae suae perde-

Cod. Burii. Cod. Vat.

:

hic habet tempore.

:

Iripliciter

aliqui.

GUILLEI.M.

DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

lOO

ret oliuiii,

quod non esset ad exercilium sanclae aclionis expen-

sum.
De
dicti doctoris

contemplatione

et oratione. (C. xxix.)

El quia consequens erat, ut, qui tam profundum humilitatis exem-

plum pro fundamenlo posuisset in infimis, tanlae puritatis aedilicium erexisset in medio, devotionen menlis pcrficeret in supremo
:

ideo tertio loco de ejus mentis elovatione et oratione dicemus. Erat

autem supra modum devota

tineret.

ejus oratio,

qua

sic liberin

Deum

devo-

tione mentis ascenderct, quasi

nullum pondus carnis contrarium susexcitare

Quae consuela

erat

nunquam
fieri

motum

rationi con-

trarium, qui corpus

suum

coogerat

sub ratione subjectum.

Quod

non solum ex

dictis apparet,

quae de ejus humilitate, conversatione

etpuritate suntdicta; sed ex sequentibus, quae suntveridica attestatione probata. Erat

:

autem praecipue devotus ad sacrosanctum

Sacramentum Altaris de quo quia ei concessum fuerat profundius scribere, donatum ost oi devotius celebraro. Quotidie enim unam Missam dicobat, nisi eum infirmitas iinpedisset, et aliam audiebat
socii vel alterius,

ad

quam

ipse frequentius ministrabat.

Consuc-

verat autem frequontius rapi in Missa tanto devotionis affectu, ut

lotus porfunderctur in lacrymis, qui tanti Sacramenti sacris absorbe-

batur mysteriis,

et reficiobatur

ex donis. Unde

cum semel

in con-

ventu Noapolitano in dic Dominicae Passionis, multis militibus

astantibus,

Missam devotius

celebraret, in prosecutione cepti sacri

mysterii visus est absorptus sic ab altitudine

divinis videretur
affici

Sacramenti, quasi
et Christi

admissus interesse mysteriis,

:

hominis

putarotur poenis

quod indicare videbatur diutina mentis

abstractioet undansprofusio lacrymarum.

Quo diutiussicmanente,

admirati Fratres accesserunt, et ipsum tangentes, ut prosequeretur

sacra mysteria, a profunditate

qua raptus videbatur intoresse

mysteriis excitaverunt.

Quem

post sacrum

sumptum mysterium,

aliqui Fratres et milites sibi familiares rogaverunt, ut sibi quid

accidisset in

illo

raptu eis dignaretur dicerc et quod eis ad aedifiet revolata

cationem credoret revelare. Qui diccre renuit,

deret, occultavit. Yisus fuit etiam frequenter,

ne perille

cum
:

canlaretur

versus in Completorio quadragesimali tempore

in

Ne

projicias nos
et in

tempore senectutis,

cum

defecerit virtus

mea; quasi raptus

devotione absorptus multis pcrfundi lacrymis, quas de oculis vide-

104
batiir

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

educere piae mentis. Erat praeterea praedictus Doctor noc-

turno tempore

humanae deputato

quieti, post
sibi

brevem somnum

in

sua camera vel ecclesia, ad

in loco,

quam

de nocte patebat accessus,

quem

sibi

ad orandum elegerat, in oratione prostratus, ubi

scri-

orando mereretur addiscere, quae oportuisset post orationem

bere vel dictare. Sic enim tempus vitae suae, sibi concessum ad

meritum, distribuit ad profectum, ut praeter illud tempus modi-

cum, quod somno vel refectioni pro valetudine corporis

sibi

per-

functorie indulsisset, reliquum orationi, lectioni, praedicationi,

meditationi, vel scribendis autdictandis quaestionibus expendebat:

ut sic

nuUum
Fratrum

suae vitae tempus esset vacuum, quod non esset

sacris actionibus

occupalum.

Ita

quod

si

aliquando pro consola-

tione

vel aliarum venerabilium

personarum cogeretur
expeditis his, quibus

dimisso studio in locutorio consedere, a profectu virtutis et studii,

etiam in

illa

hora modica non vacabat.

Nam
si

oportuisset propositis respondere; aliquod historiale aut morale ad

aedificationembreviter disserebat, reliquum

superfuisset tempus,
redisset,

priusquam ad cameram suam completa locutione

a loco

surgens

cum quocunque

sedisset, sicut

non advertens

divinis inten-

tus, discurrens

per claustrum vel hortum, consuetis suis meditaSic iterum ad

tionibus et speculationibus expendebat.

orandum

paratus,

quasi

non

dimisisset
:

oraculum, cujus nulla occupatio

aliis

immutabat affectum

quia nec

delectabatur ejus affectio, nisi

his revelationibus, quas impetrasset orando.

De his quae praedictus doctor orando petebat,

(C. xxx.)

Et quia ex eo, quod petitur a Deo, oratio exauditur, necessa-

rium

est dicere, quid in oratione praedictus Doctor consueverat

postulare. Qui

cum

esset nobilis de genere, et potuisset divitias

temporales habere, sicut ipsas contempsit

cum

habuit, sic

non

habuit,

non

petivit

sed exemplo Salomonis nihil aliud,

in oratione petebat.

cum quam

Dei sapientiam,

quam amabat,

Unde

certis-

sime creditur, quod manifeste probatur, quod praedictus Doctor

merito suae orationis sive devotionis a Deo devotus obtinuit quae
scripsit,

quae docuit,

et dictavit.

Quod ex

ore praedicti Fr. Ray-

naldi socii ejus est habitum, qui, quod de ipso viderat, servavit in
dicti

Doctoris vita secretum. Retulit autem praedictus socius post

GUILLELM. DE TOCCO

'.

VI TA

S.

TIIOMAE AQUINATIS.

lo5

praefali Ma^istri obitum, qiiod ciim de monastcrio

redisset, et lectiones,

Fossaenovae

ubi dimiserat,
:

cum

csset Lector Neapoli,

resumpsisset,

cum

ingenti fletu dixit

Fratres, ego fui a Magistro

meo

in vita sua prohibitus,

ne miranda, quae de ipso videram revealiis

larem

inter

quae

fuit,

quod scientiam suam quam prae

miran-

dam

habuit,

non humano

ing-enio, sed orationis merito acquisivit.

Nam

quoliens studere voluit, disputare, legere, scribere vel dic-

tare, prius

ad orationis secretum accedens, profusus orabat lacry:

mis, pro divinis inveniendis in veritate secretis

cujus orationis

merito sicut de quaesitis ante orationem accedebat dubius, sic

postmodum
set

redibat edoctus.

Cum autem

aliquod dubium occurris-

nondum

requisito devotionis oraculo, ad orationem accedens,

dubium divino miraculo inveniebat apertum. Unde videbatur in ejus anima intellectus et affectus, sicut se invicem comprehendunt ut potentiae liberae; sic invicem sibi subservieiit affectus orando merebant in suis actionibus, iit supremae
quod
erat sibi
: :

retur ad divina ingredi, et intellectus hujus merito intueri, quae

altius intelligeret,

quo

affectus ardentius in id

quod luce caperet,

amore flagraret^

De effectu orationis mirabili praedicti doctoris.

(C. xxxi.)

De quo mirando Doctore praedictus socius ejus aliud stupendum revelavit prodigium. Quod cum super Isaiam scriberet et profunda Prophetae mysteria exponendo et scribendo in lucem
adduceret, pervenit ad

quemdam

ipsius libri textum,

litterae, qui
ei

quem cum
satisfaceret,

non

intelligeret,

nec ad inteliectum

perveniret, multis diebus jejuniis et orationibus se affligens, instantia orationis oblinuit sibi

dubium

divinitus exponi oretenus,

quod petiverat

in oratione devotus.

Nam

uno dierum, celebrato

cum

devotione jejunio, de nocte audivit praedictus ejus socius

:

sonum quidem ipsum loquentem, cum quo vel quibus ignorans locutionis percipiens, materiam autem, de qua currebat locutio,
non perpendens. Qua locutionc
socio
:

finita,

praedictus

Doctor dixit
quater-

Fiii

Uaynalde surge,

et

accende candelam,
et

et accipe

num,

in

quo super Isaiam scripseras,

para

te

iterum ad scri-

1. In codice Vaticano hic inseritur visio S. Thomae habita Parisiis, in qua audivit verba: Bene scripsisti dc Sacramcnto Eucharistiae,

14

lo6

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

bendum. Qui !cum

dixit

diutius scriberet, quae Doctor, quasi in iibro

:

legeret, ea facilitate dictaret

:

scribenti Fratri post aliquam

horam

Vade

fili

ad quiescendum, quia adhuc multum restat tem-

poris ad quietem. Qui avidius scire volens sccretum Magistri sui

prodigium, quod audita locutio praetenderat revelatum, ad pedes

sui Magistri procidit

cum

lacrymis, genibus flexis et dixit

loco isto

non surgam,

nisi dicatis
:

diutius estis ista nocte locutus

et

Ego de mihi, cum quibus vel cum quo coepit ipsum per nomen Domini
:
:

Dei
fili,

fortiter adjurare.

Qui

cum

pluries dicere renuisset et diceret

strictius

non

est

tibi

opus hoc scire; iterum

adjuratus, ne

nomen Dei
fili,

videretur contemnere, per quod

eum
in

socius ausus fue-

rat adjurare, praedictus Doctor

vidisti his

prorumpens

lacrymas dixit

diebus afflictionem

meam

super dubio, quod habui

super istum textum,

a

quem modo

exposui,

quem

multis lacrymis

Deo

me

unde hac nocte Deus misertus mei, misit ad beatos Apostolos Petrum et Paulum per quos ipsum rogavescire petivi
:

ram, qui

me omnia

plenissime docuerunt. Sed ex parte Dei

tibi

praecipio, ut in vita

mea non audeas

revelare.

stupendum

et

divinae dispensationis mysterium; ut

Deus divinae scripturae suae

pietate
deficit,

intellectum ad tempus abscondat,

revelat; ut sciatur

quem alio tempore mira quantum intellectus humanus a divinis

illo

qui per se ad divina mysteria non pertingit; ut ab

intelligentia cujus est revelare secreta, et

petatur

discamus divina charis-

mata

in humilitate custodire,

quae discimus
et efficax

cum

difficultate,

dum

quaerimus, invenimus*.
sic cito

pium

Doctoris oraculum quod

divinae pietatis inclinavit auditum, ut sciat

divina
et

homo

patienter

ferre,
citius

non capit, quae appetit, impetrare quod quaerit. felix Doctor,

cceli

dum

confidat

orando

cui divinae Scriptu-

rae Clavicularius
lus
ille

aperuit ostium, et ascensor coelestium

felix

Pau-

mirabilis docuit in veritate secretum.

et civis coeli, qui

Doctor, hos-

pes mundi

cum

coelestibus loquitur,

dum adhuc
Doctoris

in corpore hospitatur.

certa, vera et

digna

fide praedicti

approbata doctrina, quae divina revelatione suscipitur, et a coelestibus Doctoribus edocetur.

1.

Textus

ita refertur a Cod. Burn., Flor. et Vat.

Apud Boll.

est alia iectio.

GUILLELM. DE TOCCO

.'

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

IO7

Dealio effectu suae orationis.

Aliiid

(G. xxvii.)

grande prodigium praedicUis socius ejus

retulit
ei

de praepro Dei

fato

Doctore, quod in ultimis constitutus revelavit

laude et ejus consolatione.

Quod beata Virgo

gloriosa Mater Dei ei

apparuit, quae ipsura certificavit* de vita sua et scientia, et

(juidquid deliberate

quod

per ipsam a Deo petivit, obtinuit, et quod

sui Ordinis sicut frequenter in oratione peti-

non mutaret statum

verat, imperavit^. Erat

enim praodictus Doctor virgo purissimus,

illa

mente
tissime

et

corpore nitidus, sicut ex ore suorum confessorum cer-

est

compertum. Novit autem

mulierum fortissima
;

Mater pia, non solum intra coelorum ordines delectata discurrere

sed dignatur etiam peregrinantibus suae praesentiae solatium
tiegare
:

non

quae unde ascendit semper

respicit, et

tamen juxta Filium

puritatis lilio

Regina consedit. Quae pie creditur Doctori suo singularem illam

scientiam a Filio impetrasse,
sicut

quam

petiit

cum

quod

iramaculatum Deo

obtulit, sic servavit.

De elevatione corporis ejus, quae in oratione ejus visa

est. (G.

xxxm.)

Ad habendum autem

de dicto Doctore mirandae devotionis et

orationis indicium, de elevatione

ejusdem mentis

et corporis

sub-

jungendum est certissimum apertae

visionis sensibile

argumentum.

Nam cum

esset Salerni in conventu Fratrum, visus est praedictus

Doctor, ante altare majus in oratione existens, post Matutinas a

Fratribus lacobo et praedicto socio suo, qui ipsum exempli gratia

obscrvabant, duobus cubitis elevatus a terra, velut,

si fas

est dicere,

futurum^

agilitatis vel

aliquod simile participium accepisset, quo

sine pondere, quasi in sua levitate maneret.

ut

Dignum namque

erat,

aniniam illam, quara nulla violaret

affectio,

corpus sequeretur

obediens, cuius affectibus

rabiliter
sisset

numquam

fuerat contradicens,

quod mi-

Dous revelaret miraculo, quod supernaturaliter conces-

ex dono.
confortavit.
et petivit.

1. 2.
3.

Cod. Flor. Cod. Flor.

Cod. Flor.

Tota phrasis

satia diversa est

apud

Bollaiid.

futurae.

]08

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

De simili effectu orationis

et elevationis et revelationis ei facta.

(G. XXXIV.)

Simile sed magis stupendum vidit in conventu Neapolitano de

praedicto Doctore Frater Dominicus de Caserta sacrista; vir oratione devotus, actione
sollicitus, et
:

virtute

probalus, qui

alias

habuit visiones mirabiles

qui advertens Fr.

Thomam semper

de

camera

sui studii ad ecclesiam ante Matutinas descendere et pul-

sato ad Matutinas ne videretur ab aliis ad

redire, semel

suam cameram

festinus^

capella S.

ipsum curiosius observavit. Et accedens retro in Nicolai, ubi fixus in oratione manebat, vidit ipsum
cubitis

quasi

duobus

elevatum in aere. De quo diu admirans,

subito audivit de loco, ad

quem

praedictus Doctor conversus erat

ad orandum
gine

cum lacrymis, hujuscemodi vocem prodire de imaGrucifixi Thoma bene scripsisti |de me, quam recipies a me
: :

pro tuo labore mercedem? Qui respondit

Domine', non nisi

te.

Et tunc scribebat tertiam partem

resurrectione. Post

Summae

de Ghristi passione et

quam

scripturam parum scripsit propter mi-

Deus mirabiliter revelavit. Signum namque fuit certissimum, quod a scribendi cessaret opere, ex quo jam requireretur a Domino de mercede quam satis congruam petivit pro munere, ut haberet, unde reficeretur in patria, de quo scribendo
randa quae
sibi

tanta dulcedine delectabaturMn via

lexisset

quem cum prae

ceteris intel-

dum

viveret, prae multis aliis clarius videre meruit

dum

transiret.

Quod praedictus doctor fuitconsilio providus,

(G. xxxv.)

Fuit praeterea Doctor praedictus consilio providus, quia conse-

qu^ns^ erat, ut qui divina cognosceret, de humanis certissimejudicaret.

Qui

licet

a temporalibus negotiis et mundanis miro

modo
intelet

esset extraneus, qui divinis rebus totaliter eratintentus*,

cum

iectum

suum speculativum requisitum

in concilio

ad agibilia

temporalia convertisset, tam subtiliter et utiliter consulebat, quasi

1.

Cod. Flor.

festinato.
:

2.
3.

Cod. Flor. et Vat. habent Cod. Flor. conveniens.

:

dulcorabatur.

4.

Bolland. addunt

tamen.

GUILLELM. DE TOCCO

'.

VITA

S.

THOMAE AQUIXATIS.
divinum;

lOQ

videretur quis consiliuin requisivisse

utpote qui illas

regulas habebat prae oculis, a quibus omuc, quod liumanitus agitur, divinitus definitur
:

undc de

illustri

rego Franciae S. Ludovico

dicitur,

quod semper

in rebus arduis dicti Doctoris requirebat con:

silium,

quod frequenter expertus fuerat esse certum

ut utrius-

que in hoc perpenderetur sanctilas,

et illustris regis qiii in dubiis

Doctorem consulendum requireret et sancti Doctoris, qui divino doctus Spiritu, quod esset utilius, responderet. Unde dicitur,quod

cum primo
illa

Parisius de aliquibus arduis et necessariis in crastino

deberet habere consilium, de sero mandabat praedicto Doctori, ut

nocte super dubio imminentis casus mente intenderet, utquod

esset utile
sicut

respondendum, incrastino cogitaret: quod

reciperat sic implebat.

vir obediens,

mandatum

De praedicti doctoris miranda caritate

et benignitate. (C. xxxvi.)

Et quia conveniens satis erat, ut qui tot beneficia a divina largitate abundantius aliis suscepisset, se
ret;
fiiit

omnibus

caritate diiTunde-

etiam praedictus Doctor caritate et pietate difTusus, ut

alios a se ipsopraeveniret in gratiis,

quibus datus erat divinitus ut

splendesceret in doctrinis.

Erat enim miro

modo benignus
:

in

animo, qui totus erat suavis in verbo

deret

et liberalisin facto

ut osten-

omnibus quis Spiritus ejus habitaret

:

in

mente^ cujus tanta

suavitas procedebat ex ore

tionis ejus vidisset effigiem,

ut unusquisque, qui totius conversa-

mentis ejus potuisset legere sanctitacontra peccantes insurgeret, ipse qui

tem. Qui

licet

supra

modum

peccata nesciret; sic pro amore justitiae et salute animae proximi

Judici ct Praelato consulebat contra
tus ex suo consilio, simul fieret
liberator; et subito^
periret. Et
caret,

culpam insurgere,
et

ut Praela-

criminis persecutor et hominis

crimen

deficeret,

homo cum

crimine non

quamvis
sibi

ipse Sanctus difficulter crederet, ut

homo

pec-

similes

omnes

vel meliores aestimans in innocentia et

sic alienas

natura,

cum

constitisset

aliquem ex infirmitate peccasse,

illius

deflebat culpas, ut proprias;

imitatus

exemplum, qui per

compassionem

ut propriis urebatur incendiis in defectibus alienis.

Ex qua
1.

benignitate caritatis mirandus affectus ex solo ejus corpo:

Cod. Burn.

quia ejus spiritum haberet in mente.

2.

Cod, Flor.

iu subdito.

110

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

rali

aspeclu videbatur

oriri, ut

nemo ipsum aliquamdiu alloquendo

:

et

conversando potuisset aspicere, a quo non contingeret gratiam

specialis consolationis haurire

unde Frater Eufranon* de Salerno,

et

in toto Ordine

Fratrum Praedicatorum celebris opinionis

famae,

consueverat pluries dicere, quod quoties

praedictum Doctorem
sancti

cum

affeclu devotionis aspiceret, toties

ex ejus aspectuet locutione

gratiam laetitiae spiritualis

hauriret,

quod sine Spiritus

praesentia esse non poterat, de quo tanta gratia procedebat.

Unde
et

ex diffusae caritatis ejus radice quidam fructus pietatis erumpebant in ramis.

Nam

erat

miro modo compassivus pauperibus,

de suis tunicis et rebus

erat tribuere,

tam abundanter indigentibus consuetus

sibi

quantum

necesse fuerat affectibus^ abundare;

nihil sibi reservans de rebus superfluis, qui sciebat esse

danda ex

praecepto Dominico pro supplendis defectibus alienis.

De quibus

ex scientia nihil

sibi

reservabat in crastinum, quod sciebat esse in

necessitatis articulo

alienum^

De naturali propagine
Et quamvis
sit

dicti doctoris, (G. xxxvii*).

necessarium recognoscere virtutum

omnium
non

in
est
et

praedicto Doctore Dei gratiam esse fontale principium,

omittendum

dicere,

si

naturalem eius propaginem quaerimus

invenimus, ipsam esse naturale virtutum ejus moralium funda-

omnibus Deus laudetur, qui inaturam condidit et ipsam per gratiam augmentavit. Fuit enim praedictus Doctor ad
ut in

mentum;

has virtutes ex natalium suorum antiqua nobilitate

praecipue
si

dispositus

generatio eius propinqua respicitur, quae adhuc in

hi qui

memoria recens habetur. Guius Doctoris mater, ut

abstinentiae, quae in

eam
et

noverunt referunt, multae dicitui fuisse devotionis, orationis

manibus

et

genibus procumbens orationi

alli-

callum induxerat, quod^ terrae muUiplicatis genuflexionibus

i.

Cod. Flor.

Effranon.
:

concessum erat a fratribus. opus cuiquam. 4. In Codice Burn. mendose scribitur c. XXXVIII. Quae quidem computatio inde videtur provenire, quia prooemium hujus legendae tamquam cap. I fuit numeratum. Caeterum res est parvi momenti. Codices Vat. et Flor. superscribunt hoc caput
2.
3.

Cod. Flor.
Bolland.
:

De

naturali probitate et coUata sanctitate prosapie predicti doctoris.

5.

Cod. Vat. et etiam Bollaudiani habent

quae terrae multiplicatis geauflexionibus

allidebat.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS.

111

(lebat

quac non meruissel lalem haberc filium,

nisi eius placuis-

set oratio
ilora,

apud Deum. Soror etiam hujus Doctoris Domina TheoS.

mater Domini Thomasii de

est

Severino Comitis Marsici,

lantao

cujus

cum

laudibus recens

memoria ad exemplum,

diciliir fuisse

pietatis in alios,

quod quidquid habere poterat pro

nece.>sariis suae personae, modicis contenla, in operibus miseri-

cordiae eflundebat. In se vero tantae asperitatis fuisse dicitnr, ut

magnam partem
in
et

noclurni temporis,

aliis

concessi ad otium, duris-

simis disciplinis de

una catena

ferrea se verberans sibi convcrteret^

tormentum

quae sensu erat provida, dispensatione magnifica,

provisione discreta et in omnibus virtutibus, in quibus se exer-

cere poteral, singularis. Guius corpus post felicem

suum obitum,

cum

fuisset
est

ad locum alium pro sua veneratione translatum,

integrum,
et

inventum

magnum odorem
dedit.

astantibus reddidit, qui

sanctitati suae

certum testimonium

Cui virtuosae propagini,

quae in sanctorum memoria

filius

transiit, vivens

adhuc dictao sororis

et

dicti

Doctoris nepos, praedictus

Dominus Thomasius
heredem

Comes

Marsici-, fidem facit. Qui

dum

dictarum virtutum reddit

:

odorem, praedicLae

se oatendit esse sanctae generationis

ut non videatur dicti Doctoris generatio in bonitate novilia; quae

fuit in

nobilitate moris et generis, in stipite et in

ramis longa

praecedentium temporum antiquitate professa. De cuius Doctoris

fratribus

magna

referuntur de probitatibus corporum sed maiora de

et zelo sanctae matris

probitatibus

animarum, qui pro defensione

tormentum.

Ecclesiae ab imperatore Frederico sustinuerunt exilium, et

quidam

ex

eis

pro

fidelitale

De naturali dispositione corporis

dicti doctoris,

quae respondebat

interiori virtuti mentis. (C. xxxvni.)

De

naturali eliam dicti Doctoris dispositione corporis, sicut et

mentis, dicitur quod

staturae,

magnus

fuit in

corpore, proccrao et rectae

:

quae rectitudini animi responderet

:

coloris triticei,

ad

temperatae ejus complexionis indicium

sicut perfectiones
1.

mag-num habens caput,

virtutum animalium quae rationi dcserviunt,

2.

Cod. Flor. et Burn., converterat. Cod. Flor., Marsisci.

112

GUILLELM. DE TOCCO

.'

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

organa perfecta requirunt

aliquantulum calvus. Fuit tenerrimae

complexionis in carne, sicut aptitudo eius inlelligentiae indicabat

in mente. Fuit virilis robore,

cum

se

ad aliquos actus virtutis cor-

pore exercebat
nihil

qui etiam virtute animi nihil terribile timuit,

et propter^

abjectum pia humilitate despexit;

:

hanc causam

iu coassistentia divina confidit

de quo dicitur,

quod vadens Pari-

sius,

cum

in

mari horrendam pateretur ex aere^ tempestatem,

timentibus, ipse imperterritus in tota tempes-

nautis etiam
tate

mortem
:

organum praeparasse, quod ad actus virtutum^ serviret obediens, quod nunquam esset rationis judicio contradicens. In terroribus autem aeris, tonitrui et tempestatis, quasi pro scuto opponendo se muniens crucis signo, dicebat Deus in carnem venit, Deus pro nobis
permansit
ut videretur Deus
nobile corpus et
:

tam

mortuus

est.

De subtilitate ingenii

eius, (G. xxxix.)

Et quia Doctoris praedicti

turbabat,

animum

nulla sensualis passio per-

nuUa

rei

premebat

affectio temporalis,

nec ullius hono-

ris inflabat

ambitio, consequens erat, ut subtilis esset ingenio, et

Spiritus sapientiae Dei subtilis intellectum eius acueret, in

quo per

Unde fertur dixisse aUquando familiari locutione studentibus, non ad ambitum inanis gloriae, sed ad praeconium divinae laudis et gratiae, quod nunquam librum legeret, quem divino adjutus Spiritu non intelligeret et ad profundum libri mysterium non veniret. Dignum namque erat, ut ex quo scrutationi divinorum totus intenderet ad quam eum divina providentia
g-ratiam habitaret.

ordinarat, ut desideriorum viro* divinus Spiritus nihil absconderet

:

sed

ei,

quod sacrae

erat doctrinae necessarium, revelaret.

Erat enim divinae

voUiit

organum, per quod Deus suum revelare secretum. Cuius ingenii subtilitatem, acumen intelsapientiae
et

ligentiae et velocitatem diffinitivam judicii satis ostendit multi-

tudo librorum, quos edidit,

veritatum et sententiarum novitas

quam
1.

invenit

ut

vix possit aliquis,

quantumcumque magni

2.
3.

Cod. Flor. et Burn., qui preter hanc. Cod. Flor., maris et aeris.
Virtutis.

4.

BoUaudiani habent textum

satis

diversum, sed evidenter minus bonum.

GUILLELM. DE TOCCO

.*

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

Il3

ingenii et sollertis studii libros qiios edidit stiidens, ad intellec-

tum

porlegere,

quos ipse potuit parvo tempore perquirere

et

diclare.

De certitudine

judicii eius. (C. xl.)

Et quia ad siiblililatem ingenii sequitur judicii certitudo,

intellectus

dum

quod potest

subtilitate capere et*

fuit, ut

eliam quod verum est

judicare; ideo conveniens

praedictus Doctor sicut subtilis

ingenii fuisse dicitur, sic et certi fuisse judicii evidenlissime judicatur-.

nit,

Nam

opiniones etrationes, quas adhuc Rachallarius adinvc-

paucis exceplis, magisler ellectus scripsit, tenuit et defendit.

scripta eius ex occulta et mirabili Dei disposilione exa-

Unde cum

minationi exposilaessentl^arisius,

quorumdam magistorum aemula

invidia procurante, quasi de luce auderent noctuae judicare, et

per hoc scripta eius magis in verilate clarescerent,

dum

in eis

non haberent; quidam magister Ordinis eremitarum Frater Aegidius, qui poslmodum fuit archiepiscopus Bituricensis% qui tredecim annis praedictum Magislrum
quod
in verilate arguerent,

audierat, dixit deridendo insufficicntiam

mirabili et digno
subtilitatis

correptorum

In hoc

memoria Doctore
et

Fr.

Thoma

de Aquino fuit sui

ingenii

certiludinis
et

iudicii

manifestum indicium,

quod opiniones novas

rationes,

quas scripsit Bachallarius,

Magister effectus, paucis exceptis, nec docendo, nec scribendo

mutavit; nos autem moderni temporis, sicut incerti et dubii judicii,

opiniones, quas aliquando

tenuimus, in contrarium
et hi, qui scripta ejus

arguti

modico argumento mutamus. Unde

nant,

exami-

non

intelligentes

quac iudicant, solius invidiae stimulalione

laborant, et in lucem

muscae

insiliunt,

cognoscunt;

et

tenebrescunt ex lumine,

dum quod arguunt non dum de ignola eis non

conquori
et

bene senliunt veritate* ut de

dicere
illud
:

eis juste possit Ecclesia

psalmistae

Illuminans

tu

mirabiliter a
:

montibus

aeternis

turbati

sunt

omnes

insipientes corde

quac sancta

i.

Bollandianorum textus

est diversus.

2.

Cod. Flor., sicut subtiiis ingenii fuissc evidentissime creditur, sic et certi exti-

lisse judicii
3.

agnoscatur. Cod. Flor. et Vat. habent

Cod. Flor. habet
:

Burgensis.

4.

dum

de ignota ejus veritate crocitant. CCr. quae supra, p. 41,

adnotavimus.

ll4

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

Ecclesia videtur pelere, ut

Deus

iudicio

aemulos

veritatis percutiat,
:

dum
luce,

praedictus Doctor doctrina divinitus inspirata coruscat

ut

qua Sanctus

instruitur, invidus cognitione privetur. Sicque

factum est divino miraculo, ut unde Doctori Sancto detrahitur,

inde Deo et Sancto eius gloria cumuletur.

Quod predictus doctor

fuit

magne memorie.

(C. xli.)

Et quia nulla passio eius turbabat animum, qui continuum divinorum scibilium recipiebat influxum, maiori enim intervallo a
contactu temporalium rerum abductus,
turbaretur affectus. Fuit consequenter
mirabili

quam

ut ulla passione eius

praedictus

Doctor modo

memoria retentivus tantae capacitatis et retentivae virtutis existens, ut hoc quod legendo semel caperet, perpetuo retineret; ut videretur in eius anima continue fieri scintiae habitus et influxus. Et ideo nulla in eius animo poterat fieri oblivio, in quo fieret continue scibilium certitudo. Cuius mirandae memoriae certum erat indicium non solum scientiae habitus, quem sic habebat collectum in animo, quasi exemplatum haberet in libro; sed et
illud

opus mirabile, quod ad praeceptum Papae Urbani

felicis

memo:

^l

riae super quatuor Evangelia de

Sanctornm

dictis

composuit quae
pro maiori parte
dicta haberet

perlegens in diversorum monasteriorum

creditur ita

libris,

memoriae commendasse, quasi Sanctorum

libris.

prae oculis, quae legisset in

Quod praedictus doctor

fuit

rerum temporalium
tivus. (G. xLii*.)

et

honorum contemp-

Et quia de necessitate sequitur, ut terrena homo despiciat, quem

affectio divina delectat, ideo

consequens

fuit ut praedictus

Doctor

mundana
ret;

despiceret, qui

non inveniret

in sensibilibus
fuit

unde de ipso
:

dicitur,

quod mirabili modo

quod amatemporalium

contemptivus

sive rerum, quibus

homo pro

necessario victu cor-

poris utitur, sive

honorum quorum
c.

dignitas praelationis ambitur.

1.

Cod. Vat. hic posuit ea, quae infra

XLIII habentur.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

Il5

Sic

enim

(livina Sapienlia,

qiiae melior est cunclis opibus,

quam

sibi a

juvenUite sponsam acceperat ipsum inebriaverat caritate, ut

nibil

muiulanum

eius

mentem

alliceret, qui in

uno bono bonorum

omnium sufficienliam possideret. Qui cum concessa bonacontempsed magnitudine animi sit, cum babuit, non concupivit non habita
:

despexit oblala, et oblitus

et

eorum quae

rctro sunt, cuncta reliquit

dilexit.

ad anteriora se extendcns obtinuit quae

Cum enim
honorum

esset

de nobili genere, et rerum temporalium copiam et

glo-

riam potuisset ambire;

divilias
et

magis

sibi

computavit

et gloriam,

pauperem Christum sequi

humilem, quam

divitiis affluens, gra-

dum

temporalis gloriae obtinerc sublimem.

S.

De quo

dicitur

quod
visiei

semel veniens de

Dionysio

cum
ilhid

suis

studentibus quo iverat

Sanctorum reliquias
tare, et vidisset de

et

sanctum

monachorum collcgimu

propinquo civilatem Parisiensem, dixerunt

sludentes
letis esse

Magister, videte

quam pulchra

civitas est Parisius? Vel-

Domiuus huius
aedificationis

civitatis?

Credebant* enim ab eo aliquod

:

verbum
Civitas

audire.

Qui respondit

libentius

vellem

habere Ilomilias Chrysostomi super Evangelium beati Matthaei.

enim haec

si

esset

mea, propler curam regiminis contemet

plationem mihi divinorum eriperet,

diret. Sic est

consolationem animi impe-

cnim, quod quanto quis ampKus amore temporalium

premilur, tanto periculosius a caelestibus separatur. Sciebat enim

quod nemo militans Deo, implicat

totaliler se dederat militare

se negotiis saecularibus, ut ei

placeat, cui se probavit. Et ideo implicare se nolebat seculo, qui

Deo, no

si

jam missa manuad aralrum

reli-

sulcandum sacratum

littere et

scripturarum retro ad ea, quae

querat conversus aspiceret, ad anteriora non redderetur idoneus,

quae amaret. Et ideo oblatas

sibi dignitates et

redditus aB. M. Cle-

mente IV,

Summo

Pontifice, qui dictum doctorem nimis

et

carum
sui

habebat, ipse simul renuit redditus

humilitate contentus.

honores, sua paupertate et

Cum tamen

praedictus Doctor

omnes

generis propinquos et nobiles, sub persecutione Frederici impera

toris pro

causa Ecclesiae haberet in Campania profugos-

quibus

ad subveniendum de bonis etiam ecclesiasticis de^ licentia

Summi

1.

Cod. Buru. et Flor.

Cod. Flor.
fuerint
:

credeutcs.

2. 3.

exulcs.

Cod. Flor., De bonis conccssorum reddituum de liceutia

isti

Summi

Poutificis... Qui-

mam

redditus ecclesiastici,

non potest determinari.

Il6
Ponlificis

GUILLELM. DE TOCCO

'.

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
afFeclio, et

movere eum poterat naluralis

ad tam nobiles
:

pro causa Ecclesiae exules caritatis debita gratitudo

Qui sicut

amore Dei necessitates

recepta bulla ab

sustinuit proprias, sic sustinere potuit alie-

nas. Simile alias exemplumperfectionis et humilitatis ostendit qui

eodem Summo

Pontifice de

promotione sua ad

Archiepiscopatum

Neapolitanensem,

cum

additione

reddituum

monasterii S. Petri ad Aram^, dignitatem accipere noluit, et quod

Summus
qui fecit

Pontifex ulterius non promoveret

felix Doctor,

enm ad
et

alia, supplici-

ter exoravit.

contemptor saeculi

amatorcaeli;

quod docuit; qui

sic terrena

despiceret quasi pignus

haberet possessionis caelestium quae speraret.

Quod praedictus Doctor

fuit abstractus a sensibilibus. (C. xiiu.)

Fuit praeterea praedictus Doctor miro

caelestibus deditus, maiore
totus

modo

contemplativus, et

enim

sui parte a sensibus aberat, qui

caelestibus inhiabat, ut crederetur verius esse, ubi

mente

intenderet,

quam

ubi carne maneret. Erat enim mirabile videre

hominem uti sensibus, et conversari cum sensilibus in cibo vel aliorum consortio, quantumcumque nobilium personarum, in quibus
consueverant homines distrahi, subito caelestibus elevari
:

quasi

non esset, ubi corporaliter sisteret, sed ubi mentaliter inhaereret. De cuius mirandaetinaudita abstractionemcntis et contemplatione dicitur, quod cum semel S. Ludovicus Franciae ipsum ad mensam suam invilasset, et ipse se humiliter excusaret propter opus Sumquod dictabat tunc temporis. Obtinente mandato Regis et Prioris Parisiensis ut magistrum humilem inclinaret sublimem contemplatione ad^ expressum mandatum Regis et Prioin theologia,
ris,

mae

dimisso studio,

cum

conceperat, accessit
subito veritate fidei

quam manens in cella ad Regem, iuxta quem 'existens in mensa, inspirata mensam percussit et dixit Modo
illa

imaginatione,

conclusum
et dixit
:

est contra

haeresim Manichaeorum.

Quem

Prior

tetigit

Advertatis Magister, quia nunc estis in

mensa Regis Fransanctum

ciae, et traxit

eum

per

excitaret.
1.
2.

Qui quasi

cappam ad sensum

fortiter, ut

abstractum a sensibus

rediens, inclinans se ad
h.
1.

De hoc monasterio Neapolitano vide BoUandianos.

In Cod. Burn. deest
:

ad.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

II7

Regom,
fuisset.
tro,

rogavit, ut ei parceret, qui distractus in

mensa Regia

sic

De quorox plurimuni adniiralus est et acdificatus qui cum esset nobilis, et posset ipsum lanti Regis

a Magisinvilalio

delectaro, et a contemplalione dislrahorc, praevaluit in eo

abstraclio, ut elevatum in spiritu, sonsus

mentis

eum non

deponeret inj

aulem sanclus rex providus, ut medilatio illa, quae potuit nionlom Docloris dislraheio, contingeret non perire. Unde vocato scriptore suo, voluit quod coram eo redig-crelur in scripto, quod Doctor conservabat in secreto; quamvis apud Docloris memoconviclu. Fuil

riam

nil

penilus deporiret quod iiinuebat divinus Spiritus, ut ser-

varet. Simile per

omnia

retulit Fraler

Raymundus Stephani^

qui

audivit ab Archiepiscopo

Capuano, qui
et alia

fuit discipulus praedicti

Doctoris.

Quod cum quidam

Ordinetis quod

Cardinalis, qui tunc erat legatus in

rogno, audisset de eo praedicta

admiranda,

dixit praedicto

cum praedicto Magistro habeamus familiare colloquium. Qui cum vocalus dc suo studio descendissct, et tamen in sua abslractione maneret, cum exspeclassent ipsum diuEpiscopo
:

tius sic abstractum, subito

Doclor ostondit faciem hilarem indi:

cantem mentis laetitiam,

cocpit ipsum despicere,

et dixit

Modo habco quod quaerebam.

Qui cum nullum signum reverenliae ad eos ostenderet, Cardinalis

quem

aspiceret sic manere. Cui dixit domisic

nus Arciiiepisco[)US
abstrahitur, ut

Domine, non miremini, quia frequenter

fortiter per

cum quibuscumque

personis fuerit, non loquatur.

Et lunc

traxiL

ipsum

cappam, qui quasi de somno con-

templationis ovigilans, et advertens se esse inter tantos praelatos

medium, inclinans se reverenter ad Dominum Cardinalem petivit veniam,quod abstractus diutius eis debitam reverentiam non fecisset. Interrogalus autem cur in illa abstractione tam laetam faciem De quadam quaestione, super quam diu cogitaostendisset, dixit
:

veram, nunc pulchram rationem inveni, de qua gaudium animi

manifostavit exlorior laetitia,

quam

ostendi.

1.

Cod. Flor.

cl Vat. liic

addnnt

Eitisdcin ordiuis dc provinciaTholosaua qui

Chri.sti

XXV

anuis iciunavit in paue et aqua ct tidcui

dicavit.

pcrlustraus Pcrsidcm et ludiam prc-

Qui uupcr ad Armeuos ex parle sunnni poutificis missus est ut eos ritum

sancte Rouinnc ccclcsic doceat ct ad morcs prcdicando pcrducat, qui adhuc vivens

pluribus dicitur claruissc miraculis.

Bollandiani notaut
:

Necdum reperimus interbeatos

aut viros sauctitate illustres

huuc virum apostolicum.

Il8

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

De visione quam praedictus Doctor habuit de anima sororis suae.

(C.

XLIV.)

Et quia
tus, a
fuit,

sic

praedictus Doctor de rebus sensibilibus erat abstrac-

quibus per contemptum^ erat totaliter alienus; consequens

ut

dum

plus

quam

terrenis caelestibus inhiaret, plures caeles-

tium civium consolationes haberet. Unde fertur quod ipso existente Parisius apparuit ei imag-inaria visione soror sua^
:

quae

cum

diceret se esse in purgatorio,

certum Missarum

petivit

nume-

rum, per quarum speravit

rent et orarent.

liberaii

propitium interventum. Qui

vocans studentes rogavit, ut pro sororis suae anima Missas dice-

Quae postmodum, cum praedictus Doctor

in visione ei apparuit, et se

esset

Romae, iterum
purgatorio
et

fuisse liberatam de

frui gloria, dictis

Missis quas petiverat, revelavit.

:

Qui Doctor cum de

frater, es in

se quaereret quid esset, illa respondit

et cito venies

Tu,

bono statu
nobis.

ad nos

sed major

tibi gloria

parata est

quam

Tene tantum quod^ habes. Cui quaerenti de

quod eratin purgatorio
:

fratre suo Landulfo, respondit,

de
:

Domino
de quo*^

vero Rainaldo alio fratre suo

dixit,

quod

erat in Paradiso

habuit hanc visionem, quod ostenso

sibi libro

per Angelum, qui

scriptus erat litteris aureis et luzureis^,nomen fratris Doctor reperit

inler lineas aureas, quae erant

Martyrum, quia pro

fidelitate

Eclesiae morienti sub tyrannide persecutionis Frederici Imperatoris

sibi

mors computata

fuit

ad martyrium, quod apud

Deum

fuit

meri-

torium et acceptum.

De visione
Alia
fuit

fratris

Romani.

(C. xlv.)

mirabilior dicto Doctori visio revelata,

:

non imaginaria,
in theo-

sed corporalis et aperta

cui existenti in conventu Neapolitano in

Ecclesia ad orandum, apparuit Frater

1.

Romanus, Magister

Cod. Burn >conceptum

2.

Eadem

historia narraturin

Vitis

cere, illam accidisse ante

fuit. (Cf.
3.

annum

1260, quia

fratrum ed. Reichert, p. 215. Hinclicet dedutunc prima redactio hujus operis completa

Reichert,
:

1.

c.,XVI.)

Cod. Burn.
Cod. Flor.

quid.
:

4.

Cod. Flor. bene addit

:

iterum.
:

5.

auzuriis; Cod. Vat

azureis.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

TROMAE AQUINATIS
cui

IIQ

logia, quein Parisius

ler dit

Icgentem dimiscral

cum

allonilus fra-

Tliomas diccret
:

Bene

vcncrilis!

Quando

venislis? Ille responcst

Ego ex hac
subita

vila transivi, el

concessum

mihi

tibi

pro tuo

merilo apparere. Tunc praedictus Doctor collig-ens spiritum, qui

fuerat ex
illa

apparitione commotus, respondit

Ex quo

Deo

placct, ex partc ipsius te adjuro, ut ad quaesita respondeas.

Quaero, de

mc

quid'? Et

si

Deo placcnt opcra mca? Et respondit:

opera tua Dco.
:

Tu
lit
:

es in

bono

statu, ct placent

Tum

Doctor intu-

Quid

est de te?

Respondit

cgo sum
proptcr

in vita actcrna, ct fui

in

purgatorio
in

quindecim- dicbus

negligcntiam,

quam

quodam testamcnto, quod cxpcdicndum cito Episcopus Parisiensis commisit; et ego expcdirc ex mea culpa tardavi. Tunc addidit Quacro, quid est, dc illa quacstione, quam frequenter
commisi
:

disputavimus? utrum

habitus scientiarum in hac vita

ille

acquisiti

manoant

in patria?

At

respondit

Frater

Thoma, ego video

Deum,
ab eo
:

et nihil aliud

de hac quaestionc petatis. Et iterum petivit

Ex quo
sic

vides

Dcum,

dic mihi,

si

videas

Deum
et

sine
:

media
Sicut

specic, vcl mediante aliqua similitudine?

Tunc respondit

audivimus,
paruit.

vidimus in civitate Domini virtutum^;

statim dis-

Qui Doctor remansit ex tam mirabili

et insolita appari-

tione attonitus, et de
tor, cui

tam placida responsione jucundus. Felix Doc-

tam familiaria sunt secreta caelestia quem tam familiariter

civcs cacli pracveniunt, et ad caclcstia regna perducunt.

De revelatione facta predicto Doctori de fratre temptato

(C. xlvi.)

Ilabuit etiam praedictus Doctor aliam visionem

imaginariam

et

propheticam.

Nam cum
cum

Neapoli essct in choro,

dum

diccretur

Missa conventus, portarius quendam Fratrcm de choro vocavit ad

portam

cui

exhibitus fuisset pastillus* et ipse in cclla sua

diligenter dcponcret, rediit ad

chorum

ubi

cum

cogitaret quoalios

modo
i.

pastillum

suum

solus posset comederc,ct

non tencretur

Est

om. Cod. Burn.

:

2. 3.
4.

Bollaiidiaui habcut

scdecim.
:

Cod. Flor., hic addit

ad

quam imbrem
i.

iugressurus

eris, o magister.

PastiUiis est diuiinutivura a pasta

e.

farina subacta, cocta et dulcorata. Similia

historia narratur in Vitis fratrum ed. Reichert, p. 206.]

120

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

non poterat, quia ipsum tentatio perurgebat. Cuius inquietudinis causam praedictus Doctor videns Frater, in spiritu, tentatum Fratrem vocavit ad se et dixit ci et illud de quo tentaris, non impleas. Qui attende, quid cogitas cum diceret Magistcr, nihil aliud cogito,nisi audire Missam,quae
invitare, quietus esse in choro
:

modo

dicitur.

Magister dixit

Dic mihi, ad quid

fuisti

de choro

Tunc iile seriatim narravit facti seriem, et tentationem, quae mentem eius anxie perurgebat. Et tunc Magister ei ego vidi Daemonem, inquit, coram te saltantem, et ostendentem tibi pastillum tuum; cave ne solus comedas; sed aHis Fratribus ex caritate disj)ensa. De quo Frater admiratus, Deo reddidit gratias et Magisvocatus.
:

tro.

per

quem

fuerat a tentationis periculo liberatus.

De revelatione praedicto Doctori facta

et diutina

mentis abstractione.

(C. xLvn.)

De hoc etiam Doctore

tro* sororis

dicitur,

quod existens
fuit

in S. Severino, cas-

suae

cum

praedicto socio suo, et aliisfratribus sui ordi-

nis,

per

magnum

spatium temporis

passus extasim,

ila ut

sensibus totaliter videretur abstractus.

De quo cum

soror sua prae-

cipue turharetur, quaesivit ah eius socio, quid hoc esset, quod suo
Fratri subito accidisset.
ritu rapitur,

Qui

dixit ei

Frequenter Magister
:

in spi-

cum

aliqua contemplatur

sed

nunquam

tanto tem-

pore, sicut nunc, vidi ipsum sic a sensibus alienum.

Unde

post

aliquam horam

ivit

socius ad Magistrum, et

trahens ipsum per

cappam
excitavit.

fortiter,

quasi a

somno contemplationis ipsum ultimo

:

Qui suspirans

dixit

Raynalde

fili,

tibi in

secreto revelo
finis scrip-

prohibens, ne in vita

mea

alicui

audeas revelare. Venit

turae meae, quia talia sunt mihi revelata,

quod ea quae scripsi et docui, modica mihi videntur, et ex hoc spero in Deo, quod sicut doctrinae meae sic cito finis erit et vitae. Sicut enim Deus ille mirabilis his qui praecipui fuerunt in lege Moysi, qui legem ius:

titiae

Judaeis

cavit,

Paulo qui Gentibus legem gratiae praedisupra hominum intellectum plurima revelavit sic et huic
attulit, et
:

beato

Thomae, qui de manu

sedentis in throno utriusque legis

libellum involutum accepit, et

2.

apertum

toti

Ecclesia exponendo

Est castrun prope Salernum.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
ingeiiii

121

porrexit, aliquid supernaturale

lumen
suiit

revelaro placuit, ut

maiora superessc crederet, quae naturali intelligentia non videret.

Felix Doclor, cui praesentia
cui

non

abscondita, et revelata futura

datum

est

ex

his,

quae meruit scribere, potiora videre; ut ex

ei fieret

concessione praesentium, certior

exspectatio futurornm.

Tanla autem erat huius Doctoris mentis abstractio, ut interdum

non perciperet
de consilio
dixit

se laedi a corporali laesivo.

Unde semel cum

esset

medicorum consultum,quod in libiaporlaret cauterium, socio suo Gum venerit, qui ignem debet apponerc, facias
:

rae ante praescire.

se

Quod cum

fieret in loco

quo cauterizandus
cuius signum

erat,

praeparans extenta

tibia, tanta fuit

abstractione levatus, quod

:

appositione ignis cauterium non percepit

fuit,

quia

de loco', ubi tibiam extenderat, non mutavit.

Aliud

simile mi-

randae ejus abstractionis miraculum visum

dictus Doctor esset in
Trinitate, accepta

est.

camera

sua, et dictaret

Cum summam

semel praetractuum de
:

una candela in manu, dixit scriptori suo Quldquid videas in me, cave ut non me voces et tunc in contemplatione abstracto, candela post horam consumpta est usque ad digitos, quibus ignem candelae diutius adhaerere^ Doctor non sensit; sed ipsum ignem sine aliquo motu digitorum sustinuit, donec defecit. Simile Parisius de eo visum fuit cum^ oportuisset fieri sibi minutionem, ut antequam minutor ad percutiendum venam accederel,
;

de abstractione sibi ad contemplationem menlis a sensibus provideret; ct tunc secure

minutor venam percutiens sancti Doctoris

imaginationem non poterat laedere, quem contingebat abstractum

ascnsibus invenirc. Erat enim miro
laesivo corporis turbabalur.

modo
et

passibiUs, et ideo subito

Unde

divinitus fuit ei miraculose coii-

cessum, ut in corpore passibili viveret,

poris

aliquando laesivum cor-

non

sentiret.

De devota ejus praedicatione

et

prosecutione sermonis.

(G.

xLvin.)

Et quia
difTusus ad
1.

sic erat

Doctor mirabilis elevatus ad Deum,

sic carilate

proximum, praedicationes quibus placerct Dco,

:

et

pro-

Cofl. Flor.

de

lecto.

2.
3.

Cod. Flor.

adhaereutem.
quocieus.

Cod. Flor.

16

122

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
in curiosis

desset proximo, sic formabat, ut

non essent

humanae

sapientiae verbis, sed in spiritu et virtute sermonis, qui evitatis

consonantiis cariosis in divisione thematis et prosecutione sermonis,

quae curiositati potius

soli,

quam

utilitati

deserviunt, in

iilo

suo

vulgari natalis
tare

quod propter continuum mentis raptum muet disciplinae reliii-

non

potuit, proponebat et prosequebatur utilia populo, sub-

tilitates

quaestionum scholasticae disputationi

quens; qui tam reverenter audiebatur a populo, quasi sua praedicatio prodireta Deo.

Quod autem

dicebat ore, implebat opere

non

autem audebataliquid dicere, nisi quod Deus dedisseteumimplere. Admirabatur plurimum, ut ex eius ore frequentius est auditum, Iquomodo aliquis et praecipue religiosi possent de alio nisi de Deo
!
I

loqui, aut de his, quae aedificationi deserviunt

animarum. Unde
quod
in

mos

ei erat

adhuc
si

in illa sua tenera iuventute,

hi,

communi
de

etiam locutione,
ordinabilibus in a

cum

quibus esset, ad alia

quam

Deo

et

Deum

sua ora laxassent, statim de locutorio^ vel

quorumcumque
Deo non

consortio recedebat, quasi ad

eum non
vel
si

pertineret

locutio quae aedificationem

non saperet proximi,

:

loquentes
auditorio

de

dicerent

quae sunt Dei

sic

enim

in

illo

verbi Dei se disposuerat ut aut

cum Deo loqueretur dum orationi insisteret, ut Deus per ipsum dum addisceret aliquid scriberet vel doceret, ut ipse in se ipso quodam modo gyrum perficeret ut a se in Deum suae mentis motum orando inciperet, et a Deo ad proximum docendo^ finiret. A quo in Deum contemplando et
:

orando consurgeret, unde iterum sui motus circulum inchoaret.

De visione habita de virtutibus

(G.

dicti sancti et historia vite sue.

XLIX.)

De hujus
toria fuit^

sancti multiplici et mirabili varietate virtutum ejus hisfratri veraciter in

cuidam

somnis ostensa. Qui

cum

coe-

pissetmentesollicitus, affectione devotus, cogitare,

quomodoposset
quae ejus conti-

convenienter texere

dicti

Sancti historiam

tot

mirandis indiciis

claiam
1.

et

laudum praeconiis

in veritate diffusam,

In Manuscripto aBollandianis adhibito heic aliqua desunt.

2.
3.

Cod. Burn. doceadum. Cod. Flor. addit quod infra scribitur.

:

GUILLELM. DB TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

120

nercl originale principium, viLaeprocessum, disciplinae scholasticac

sLudiuni eL obitum inliue beatum, et super his

Deum

oraret, ut in-

funderet, et B.
circa

Thomam,

ut scribendi ei sufhcieuLiam impetraret;

aurorampost praedictum oraculum soporaLus, vidit iu somiiis coram se unum rete argenteum, contextum catenulis aureis cum
diversorum colorum lapidibus pretiosis in ipsius
varieLate contextis. In
relis nodis

mira

qua visione cum

intelligeret in illo reti ex'

lapidibus pretiosis vitam et virtutes praedicti Doctoris spiritualiter

desig-nari, cogilabat in somnis,

quos lapides quibus posset adap-

tare virtuLibus, ul diversis lapidibus diversae etiam virLutes con-

grue responderent. In qua visione diu delectatur, evigilans rediit

ad
hisLoriam,

quam

inceperat, prosequendam.

Quare

nulli

esL

dubium lotam vitam dicti DocLoris fuisse ex appropriaLione quasi auream et conversaLione candidam, actione mundissimam et doctrina sonoram. Quac ideo quasi retis similitudinem habuit, quia vita doctrinae in omnibus concordavit: in quo reti Lot visi suut pretiosi inserti lapides, quot iu ejus anima fuerunt divinitus inspiratae virtutes. Gujus Doctoris vita designari non incongrue potest in Rationali judicii, in quo intexti erant duodecim lapides pretiosi, quod portare debebaL Summus Pontifex ante pectus in quo doctriua et veritas scriptae erant quia dicti Doctoris vita et doclrina praefulsit, et Dominus noster Summus Pontifex, dum
:

ipsam

in

aspectu et affectu quasi in Rationali sui judiciihabuit, per

titulo approbavit-.

sanctam potestatem apostolicam cannonizationis

De miraculis

factis in vita dicti Doctoris, et

primo de ejus socio

mirabiliter liberato.

(G.

l.)

Dicuntur etiam de praedicLo Doctore ojus meritis a Deo facta

plura miracula, quae subduntur.

Nam cum praedicti

Doctorissocius
ut sua visita-

paLeretur febrim contiuuam, venit ad

Cod. Flor.
Cod- Fior.
et.

eum Thomas

1. 2.

quia

ejiis iu

veritate doctrina praefulsit ct

Pontifex

dum ipsam
et

ia aspcctu ct alFectu quasi in Uationali sui judicii habuit,

Dominua noster Summus ipsam

potestate apostolica confirmavit.

Quilibet facile percipit ditlercntiam inter codiccm

Floreutinum

Burueanum, qui cum lioll.iudianis exprcssam facit mcutiouem cannouizaliouis S. Thomae. Ex verbis hic adductis uisi illa siut postea adjecta evideuler sequitur Guillelmum de Tocco scripsissc haac S. Thomac vitam post aauum 1223.

124

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

tione infirmum reficeret atque^ in

Domino

ad patientiam induxisset, consuluit, ut

certo speraret. Cuius merita

quem cum ad Beatam Agnetem speconforlaret:

cialem devotionem conciperet, a qua beneficium valetudinis pro

apud Deum, cum praedictus Doctor

devotissime implorasset, reliquias dictae sanctae quas ad pectus

suspensas ex devotione portabat, orans supra pectus infirmi posuit,

et

infirmus sanus et hilaris in lecto resedit.

alii

Quod miraculum

aliqui

attribuerunt magistro oranti,

veropraedictae virgini, sedmelius

dicitur utriusque meritis esse factum, ut utriusque ad

Deum

preces

ascenderent, et infirmo sanitatis gratiam Yirgo sancta, mota Doctoris precibus, obtineret.

De miraculo dentis superflui

dicti Doctoris, qui subito de ejus ore

li.)

cecidit. (C.

Dicitur etiam de praedicto Doctore,

quod Parisius cum

,

in scholis

deberet determinare in crastino coram Universitate

quamdam

quam

pridie disputaverat quaestionem, surgens de nocte, ut con-

sueverat, ad orandum, percepitin ore suo supercrevisse

unum

den-

tem superfluum, qui impedimentum praestabat non modicum ad loquendum. Quod cum praedicto socio indicasset perplexus, quia
hora non erat congrua ad remedium adhibendum, consuluit dictus
socius ut Universitati diceretur in crastino

quod Magistro impeditotaliter excusabat,

mentum
et

acciderat,

quod a determinatione eum

tunc ordinaretur remedium, quod

fieret dentis avulsio ferreo ins-

trumento. Super quo Doctor considerans Universitatis scandalum,

et

quod imminere
:

sibi poterat

ex dentis avulsione periculum, dixit

Nullumaliudremediumvideonisiquod divinae providentiae me committam. Et accedens ad consuetum orationis locum, diu

socio

orando cum lacrymis beneficium

commisit.

petiit, et

divinae providentiae se

Quo orante

instantius densillesuperfluus sine aliquo do-

lore et violentia, tactu suae

manus

levi

motu

evellitur,

etDoctor ab
ad reco-

impedimenlo locutionis

totaliter liberatur.

Quem dentem

lendum divinae beneficium pietatis, magno tempore secum detulit: quod oblivio,magistraingratitudinis non delevit ut fieret ei semper
1.

Cod. Burn. et Flor.

quem.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

125

niajor in siia oratione fiducia, qiiae sic fiierat velociter exaudita.

Felix
potuit,

Doctor, cujiis oris

impedimentum Dcus

diutius ferre

non

quod exuberantia doctrinae

et

replevit, ne lingua Docloris ab

expressione verbi deficeret,

doceret';
sine

quam Deus

ad instructionem fidelium

dolore

dens

caderet,

quem Doctor innocens

non

sentiret.

De

alio

mirando prodigio

in oratione praedicti Doctoris ostenso.

(C.

LU.)

Aliud admirandum divinae virtutis prodigium praedicto Doctori

dicitur divinitus esse

monslratum. I\am cum magistri Parisienses

diversas raliones adinvenissent super quaestione de dimensionibus

Corporis Domini Jesu Christi, et de accidentibus existentibus sine

subjecto in Sacramento ipsius Corporis et Sanguinis,

quorum

acci-

dentium evidentiam probat sensus,

suadet intellectus
fidei, et dicti

et sine

subjecto existentiam

Magistri super

modo docendi hoc

mysterium discordarent,
iit

in

hanc omnes sententiam convenerunt,

quidquid super hoc praedictas Doctor Frater

sententialiter definiret,

Thomas diceret et hoc ab omnibus teneretur ut verum et con-

sonum
quod

fidei et

persuasibile ratione; de quo experti fuerant in aliis

subtilius in
:

edoceret

omni quaestione veritatem attingeret et clarius super^ qua quaestione cum delata fuissent ad eum omcontemplatione elevato altius intellectu, praemissa
devota quod invenire potuit
et

nia in scriptis, quae unusquisque sentire videbatur, recollecto intra

se spiritu et in

more
sit.

solito oratione

quod Deus

ei

designanter infudit, quo brevius

et clarius potuit, scriptura diges-

Quae cum non praesumerel,

ut in scholis

coram magistrispro-

poneret, nisi prius ipsum consuleret, de quo erat quaestio,

oraveral, ut doceret; accedens ad altare, quaternum,
rat de quaeslione praedicta, ante se quasi
suit et elevatis

quem

quem

scripse-

coram suo Magistro po:

ad Crucifixum manibus sic oravit

Domine Jesu
et res et te

Christe, qui in

hoc Sacramento mirabili veraciter contineris,

te
si

mirabihter operaris ut arlifex, in quo

veraciter edocere, rogo suppliciter, ut
1.

quaero intelligere,
ex
te

et

de

te

sunt vera,

Cod. nor.

docuerat ut doceret.

2.

Cod. Buru.: supra quaestiouena.

120

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

quae

scripsi,

concedas mihi
scripsi,

illa

dicere et aperte disserere. Sin

autem aliquid

quod non

sit fidei

consonum,

et

ab hujus

sit

Sacramenti mysteriis alienum, impedias ne possim proponere quae

videntur a lide catholica deviare.
praedictus ejus socius
bito viderunt

Quem Doctorem orantem cum

aliis

cum

aliquibus

fratribus observaret, su-

Ghristum ante dictum Doctorem super quaternum,

quem

scripserat, stare, et fratri

Thomae

dicere

Bene de hoc mei

proposita bene
in via intelligi et

Gorporis Sacramento scripsisti, et de quaestione

ct veraciter

tibi

determinasti

sicut ab

homine potest

humanitus defmiri.
dictus quasi per

Quo

diutius in

oratione perdurante,

quem
tanta

intellectualis vel sensualis visio delectabat visus est

Doctor prae-

unum cubitum

elevari

in aerem,

quem

virtus contemplationis erexerat et divina scientia attrahebat.

Ad

quod prodigium intuendum Priorem conventus

et

phires alios

Fratres quibus revelatum erat hoc mirabile pro testimonio provocaverunt. Qui venientes viderunt, et pluribus aliis retulerunt, inter

quos

fuit

Frater Martinus scholarisWle provincia Hispaniae, vir

devotionis et famae, qui audierat a Fratre, qui praedicin conventu S.

magnae

tam viderat mirabilem visionem qui eam

toris

Maximini

praedicto fratri et ejus socio, quipro cannonizatione praedicti Doc-

ad curiam accedebant coram pluribus

retulit, et certa attes-

tatione firmavit, reputans

quod ad Dei

et

Sancti gloriam cederet,

siquod-de tanto Doctore audiverat,

mirifice certus esset effectus de
veritate,

revelaret.

Qui Doctor cum

definitiva propositae quaestionis

tam laetanter
proposuit,

et lucide

quaestionem propositam coram

Ghristus,

Universitate
quaeslio,

quia

evidenter

de

quo erat

Doctorem suum de

veritate plenius illustravit.

De rauliere a sanguinis fluxu curata ad tactum fimbriae cappae suae.

(G. Lin.)

Aliud narratur de praedicto Doctore miraculum.

Cum

praedictus

Doctor

in

septimana Sancta de Passione Domini praedicasset

Romae
in die
1.

in ecclesia Sti. Petri, et

populum ad lacrymas provocasset,

in praedicatione induxit eos

Dominicae Resurrectionis
:

ad

2.

BoUandiani habent quid. Cod. Burn.

:

Martinus Scola.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
Resurrectione
Filii,

'

I27
sicut

congaiidendum gloriosae Virgini de

pridie fuerant de Passione compassi
:

qui

cum

desccndisset post

pracdicationcm de pulpito, mulier quaedam, quae magno lompore

sanguinis lluxum fuerat passa, remedio nullo eam juvante medicinae, cappae sancti Doctoris fimbriam teligit et libcraLam a siia

infirmitaleimmediate sesensit,
S.

et

sequenseum usque ad conventum

Sabinae quod recepcrat bcuGficium Doctoris socio indicavit,

qui

posLmodum

pluries ot pluribus rocitavit.

ut Salvator
:

Fclix Doctor,
dum

qui

simili

clarescit miraculo,

cuius

limbria vesti-

menti tangitur, infirmacuratur, ut sciretur quantum meritum esset

in eius

anima, ex quo tanta virtus inveniretur in cappa.

De prodigio

steliae fulgentis ad

indicium scientiae ipsius per fenesiC. liv.)

tram super caput ejus ingressae

Et quia cong-ruebat Sapientiae Divinae consilio, aliquod insigne

prodigium luminis singularem doctrinae radium futuri praesignare

Doctoris,

non dofuerunt miranda, quae

in

praedictum Doctorem

praeirent, indicia oius futurae sufficientiae in scientia et vita.

Nam

semel

cum praedictusDoctor
debilis

conventuNeapolitano esset in sua

camera

decumbens in lecto; Fratre Bono filio de Neapoli, qui ei serviobat, absente, gormanus dicti servitoris^ tunc puerulus ad custodiam camerae remanons, vidit per feneslram camerae

stellam fulgontom ad

mensuram magnitudinis

fenestrae ingredi, et

super caput

dicti

Doctoris aliquantulum residere; quae, praedicto

vidente puero, post paullulum, unde venerat, discessit. Qui puer

usque ad baec tempora senex

iuramento deposuit,
1.

ot in

bona valetudine

supervixit, hoc

prodigium referens, quod coram

et

infrascriptis inquisitoribus sub

pro veritate firmavit^ Nec debuit praedictus

Testante Bernardo Giiidonis (Cod. Vat., u. 3847) hoc miraculum accidit auno, quo saiictus Doctor ex hac luce migravit , i. e. 1274. Narratio apud Guidonem aliqua Cum quadam die decuniliter differt ab iis quac Tocco refert. En verba Guidonis beret (s. Doctor) in camera sua discrasiatus in corpore apud Neapolim, Joannes Coppa
:

de Neapoli
tationis

cum germano

suo-sc. fratre

bouo

lilio

ordinis predicatorum gracia visi-

ivit

ad ipsum. Et

ambo simul

videruut iutrantem per fenestram camere

steilam clarissimam.
2.

omissum est a Bollandianis, invenitur autem in manuscripto cod.31l2Bibl. nat.Paris. Postea /o^wm processum cannonizationis prclo maudabinius.
Istud testimonium

luterim jam

sit

factus est notarius in urbe Ncapoli

notatum ex Codice manuscripto Parisicnsi, Johanucm Copi^am qui suum testimonium coram inquisitorii)us exhibuisse

128

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

Doctor
toti

nisi

lumen

stellae

habere praesagium, qui effusurus erat

Ecclesiae fulgens Christianae Fidei

documentum.

Aliud prodigium ostensum in visione draconis, in forma Aethiopis ad indicium suae sanctitatis. (C. iv.]

Aliud de praedicto Doctore in praefato conventu divinitus

fuit

ostensum suae
ita

sanctitatis indicium,

quod

sicut

praecedens scientiae,

sequens testimonium
ex priori pugna,

fuit vitae.

Nam

quamvis praedicto Dociii;

tori

quam cum

adversario

carcere habuit, reut

iam hostis erubesceret iterum confligere cum Doctore \ procaK tamen et audax toties devictus a puero, inire bellum saepius non erubuit cum
mansisset triumphus victoriae,
petivit,

quem

Magistro

ut

non expavcscat cum hoste iterum miles

conflig-ere,

quia bis devictus in praelio

tentare
:

Dominum non
ut sciant
fuit

timuit tertio in deserto

Christi pugiles,

qui devictus

repellitur,

quod
signo

hostis, cui resistitur superatur.

Qui

visus in forma Aethiopis,

et

cum

ad praedicti magistri cameram accessit

Magister

cum

crucis opposito,

ipsum etiam clamando

fugavit.

Hoc

vidit

Judex
viliis,

Joannes^ de Blasio de Napoli,

et praedicti Magislri.

cum

esset juvenis, devotus

Fratrum

Erat enim praedictus Doctor a tribus

quibus ad

humanum genus
a carnis

hosti patet inlroitus, divina virtuLe

munitus

concupiscentia
castitatis;

accinctus

erat

iam

divinilus

manu Angelica

cingulo

a concupiscentia

occulorum

ipsum delectatio divinae contemplationis avulserat, quem a vitae superbia concepta humiUtas extolli nuUatenus permittebat. Erat enim conveniens providenliae summi Patris, ut suae Sapientiae
scrutatorem, speculatorem
caelestium, et clavicularium

omnium

omni tentatione defenderet, et si a pugna non permitteret, liberum tamen concederet obtinere victoriae de omni impugnatione triumphum ut victor semper gloriosus consurgeret,
dubiorum
in
:

d. 8.

toto

Aug, 1319. Praeter hoc miraculum stellae apparentis testatur etiam, S. Thomam tempore Quadragesimae praedicasse super Orationem Domiaicalem et totum populum civitatis Neapolitanae quotidie ad ejus praedicationes confluxisse. 1. Cod. Flor. victore.
:

2.

HicJoanues deBlasio

fuit familiaris
S.

testis in

processu cannonizationis

tunc datis sermo redibit.

Mariae reginae Siciliae et apparuit tanquam die 6 Aug. 1319. De aliis ejus testimoniis God. Flor. habet hic lectionem valde corruptam.

Thomae

GUILLELM.

Dl-:

TOCCO

'.

VITA

S.

THOMAE AQUIXATIS.

l^Q

qiiem

iiulla

adversarii leulatio superaret*; etcertusjam fieretYiclor

de praemio, qui surrexissel dovicto adversario

vita sua pro se tota finiretur ad

cum

Iriumpho,

ct

meritum,

et

aliis

claresceret ad

cxemplum.

De miraculo allecium divina pietaie suo appetitui concessarum

(C.

-.

LVI.)

Post haec

cum

praedictus Doctor iret ad generale Concilium

de

Lugduni celebrandum

mandato

Sanctissimi

Patris

Papae

Gregorii X, et portaret libellum,

quem de mandato domini Papae

autem ipsum

Urbani fecerat contra Graecos ad convincendum eos de ipsorum erroribus, et de scelere schismaticae pravitatis; contigit

transireperCampaniam ;etadcastrumMag'entiae^quoderatDominae
Franciscae neptis suae, debilem declinarc, ubi sic amisit totaliter
appetitum, quod nullum cibum poterat degustare. Qui a Magistro

Joanne de Guidone de Piperno medico requisitus,

appeteret
et

si

aliquem cibum

de nullo cibo, nisi de allccibus quas comederat in

anxiatus medicus, quod tanto

Fraiicia, se diceret posse degustare

Doctori infirmo possetremedium adhibere, quia talispiscis invenire

non

poterat.

Qui egressu^> ad plateam

castri, invcnit

unum, qui

unam saumam^ sardarum recentium dc Terracina portabat. Quam cum ad terram deponi fecisset, ut si aliqui pisces admixti essent sardis, perquircret, reperit unam cistam de allecibus recentibus de quo admirans medicus, quia nunquam tales pisces fuerant in par:

libus

illis

visi,

et

quia portitor piscium sardas se emisse saepius

'

afrerebat, praedictos pisces

Magistro deferri mandavit cumgaudio,

sibi

credens ipsum consolari de proviso

cibo divinitus concupito.

divini
consilii

Doctor autem providus,

conscius, advertens

et altitudinis

plus

aliis

quod

erat g-rande

miraculum suo appetitui

divina pietate concessum, renuens de piscibus concessis comedere,

dixit
1.

medico
Cod. Flor.
:

Magister, melius est, quod divinae providentiae

pugna
vicisset.
:

me

in

Cod. Flor. et Vatic. Dc vocatione dicti doctoris ad consilium Lugdunensc dc eju3 infirraitate ct miraculo plscium. Mageniae. 3. God. Burn.
2.
:

4.
").

Cod. Vat.
Bolland.
:

salmam; Dolland
portator.

sarcinam.

]3o

aUILLWLM.

DE TOCGO

'.

VITA. S.

THOMAE AQUINATIS,

committam, quam qiiod de

his piscibus divina concessis potentia,

quos nimio desiderio concupivi, mandiicare praesumam. De quibus piscibus, quia multi comederunt, et quia praedictus medicus multis
retulit qui

adhuc

vila supersunt,

miraculum remansit

in tota illa

regione vulgatum.

mirandum

divinae pietatis indicium; qui

sui devoti, etiam sensibilem reficere vohiit appetitum, in

signum

quod
qui

numquam

concesserat suo appetitui,

quod

se

opponeret

rationi.

admiranda inpraedicto Doctore divinibeneficiigratitudo,

experiri meruit divinae pietatis affectum
:

dum

suum
Dei

satiare,

re nuit appetitum

secutus

exemplum David, qui desideratam aquam

trium fortium probitas
miraculis

gustare

renuit,

quam

procuravit.

Be

spiritu

prcphetico quo se praedixit ex hac vita transiturum ^

(G. LVII.)

Post hoc

cum

praedictus Doctor luisset aliquibus remediis consibi,

fortatus, ut videretur

quod posset
volens

iter

inceptum prosequi

versus

Romam,
Abbate

iuxta monasterium Fossae novae transiens, inviet

tatus ab

Monachis,

ibi

aliquibus diebus vires

resumere eo quod nulhis conventus Fratrum Praedicatorum esset

ibi

propinquus, praedictum monasterium est ingressus

cum

conii-

tiva decenti

concurrentium

et

concomitantium^ monachorum. Qui

reverentia

cum primo

ingressus fuisset ecclesiam, debita

sacro

altari exhibita^,

claustrum intravit, ubi facta est super

eum manus

Domini et tactus spiritu prophetiae, dixit pluribus audientibus monachis et sui ordinis fratribus, et praecipuesocio suo cui consueverat
similia

revelare

Fili

Raynalde, haec

requies

mea

in

saeculum saeculi; hic

Doctor, qui

habitabo,

quoniam

elegi

eam.

Felix

dum suum
et

de ergastulo corporis praescire meruit exi-

tum simul
sibi in tali
ei ut
1.

aeternae felicitatis ingressum, intellexit, ut ibi sibi

succederet requies patriae, ubi terminaverat cursum vitae; et casu obedientiae prosecutione

dum
est

non

parceret,

datum

ad tribunal superioris Judicis victurus in aeternitate transiret,

Cod. Flor.
:

De ingressu

dicti doctoris in

mouasterium Fosse nove

et

prophetia

de sua morte.
2.
3.

Cod. Flor.
Cod. Flor.

occurcntium
:

et

comitantium.

secundum claustrum.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUIXATIS.
vitae

l3l

simiil

praescius
et

suae

quiolis,

ad

principium

el

laboris

lerminum

occasum.

Post quod propheticum dictum, de suo

obitu Fralribus

sui ordinis

praecipue

ad lamentum provocatis^

positus fuitDoctor in camera Abbatis, etei sicutnecessitasexigebat,

miuislrabatur a suis sociis

illic

collocatis.

Ubi cum praedictus Doctor

pluribus diebus g-ravatus amplius in infirmitate decuniberet,

clii

monasi

cum

tanla reverentia et humilitate

ei

servire coeperunt, ut ei

de silva propriis humeris ligna deferrent; felices se reputantes,

sanclo Doctoripossent exhibere servitium, qui adliuc vivens properabat ad regnum. Ipse vero Doctor in sc providus etaliis compassivus dicebat
:

Unde hoc

mihi, ut servi Dei serviant homini,

licet

ei

onus tantum de longe deferant, quo laborant? Qui

debilis esset, quiacredebat, ut prophetizaverat, ut

admodum

ex vita transiret,

rogatus ab aliquibus monachis, qui capere poterant, ut aliquod

memoriale suae scientiae

eis
;

iu

fine

relinqueret,

breviter

eis

exposuit Cantica Canticorum

ut

etiam in hoc casu deficiente

deficeret ab actu necessario

corpore a vita mortali, anima

doctrinah,
et

illa

non

in

Canticum

caelcstis

gloriae

transiret

studium

Ecclesiasticae

disciplinae.

Et

bene congruit praedicto Doctori

transiluro

de

ergastulo corporis, ut studium

suum

sapientiae in
sicut

dilecti et dilectae

Canticum termlnaret amoris, ut

sic

ad

Deum

suum

exercuit

studium,

ad habendum

dilecti

perveniret

amplexum.

De devota ejus coniessione

et

extrema unctione et retractatione dicpossint impugnationem-.

(C. lviu.)

torum suorum,

si

quam habere

Deinde cumcoepisset praedictusDoctor nimia debihtate

et sui

deficere,
petiit

exitum de hac

vita praescire,

cum magna
fuisset

devotione

exhiberi sibi Christianae peregrinationis viaticum, sacrosanctum

Christi Corporis

Sacramentum. Quod cum

cum

reverentia ab

Abbate

et

monachis devote portatum,

et ipse prostratus

ad terram,

debilis corpore, fortis

1.

mente suo Domino obviam cum lacrymis

coQvcQtualibus positus
fuit

Bollaricl.

habcul

i)raccipue

Doctor iu camcra

Ah)batis,cetcris sociis,

sicutexigebat ueccssitas, cuin

magao

caritatisarfcctu collocatis.

Cod.

ad laraentura positus fuit Uoctor iu camera Abbatis et ei sicut uecessitas e.Kigcbat pie stratum caritatis suis sociis cullocatis. 2, God. Klor. De felioi praedicti doctoris obilu et suraptioue corporis Christi.
Flor. habet
:
:

l32

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
fuisset

occurrisset, oblato sibi Corporis

Domini Sacramento, cum

si

ab eo petitum, sicut moris

est,

quod

quilibet Christianus in ultimis

examinetur de
illa

fide

huius potissime Sacramenti,

filius,

crederet,

quod
et

Hostia consecrata esset verus Dei

qui exivit de utero Yir-

ginis, et pependit in patibulo Crucis, qui pro nobis

fuitmortuus

die tertia resurrexit, libera voce, attentadevotione,

sic

etcum lacrymis
et

respondit

Si

maior

scientia,

quam
et

fides de

hoc Sacramento
pro
et

in hac vita haberi potest, in illa respondeo,

quod vere credo,

certo

scio,

hunc

Deum verum

esse

hominem, Dei
et

Patris

Yirginis Matris filium, et sic credo animo,et confiteor verbo, sicut

sacerdos proposuit de hoc sanctissimo Sacramento

aliquibus devotis verbis

praemissis
:

sumendo Sacramentum dixit Sumo te pretium redemptionis animae meae, sumo te vialicum peregrinationis meae, pro cuius amore studui, vigilavi, et laboravi, te praedicavi et docui, nihil contra te dixi unquam, sed si quid clixi, ignorans dixi nec sum pcrtinax in sensu meo sed si quid male
dixi

de hoc

Saoramento

et

ahis,

tolum

relinquo

correctioni

nunc transeo ex hac vita. Dicitur etiam de praedicto Doctore, quod inelevatione Corporis Domini noslri consueverat dicere Tu Rcx gloriae Chrisle,
Sanctae
Ecclesiae, in cuius oboedienlia

Romanae

Tu

Patris senipiternus cs Filius, usque ad finem

cum magnadevo-

Quo Sacramento suscepto, sic devote sibi ad meritum, aliis ad exemplum petivit consequonter die altera sacrae unctionis oleum, exeuntium Sacramentum ut ille unctionis spiritus, qui eum prae suis participibus unxerat\ ad caelum
tione et lacrimis.
:

duceret, quo tendebat. Qui

cum

ad singulas sacrae unctionis for-

mulas respondisset
reddidit
:

post

paullulum

suum

spiritum

Domino
tam lae-

quem

sicut

sanctum acceperat

sic servavit, qui

tanter exivit de corpore,

quam
et

mirabiliter videbatur vivere extra

in stadio,

corpus.
liter

Felix Doctor, qui tam leviler cucurrit

victoriam obtinuit

tam

viri-

pugnavit in praelio

cum triumpho valens

cursum consumiuslitiae,

dicere

cum Apostolo

Bonum certamen

certavi,

mavi, fidem servavi, de reliquo reposita est mihi corona

quam
1.

vere sibi meruit ex studio inspiratae doctrinae.

:

Cod. FlQr.

miserat.

GUILLELM. DE TOCCO

.*

VITA

S.

THOMAE AQllNATIS.

l33

De prodigio

stellae visae ad iiidicium exitus sui et futurae felicitatis

ingressum'.

[C. u\.)

Et quia lanli lumiuaris eclipsim,

quam passura
nova

eral Ecclesia
sig-iia

iii

luiius Doctoris IransiUi ex hac vita, aliqua

debebant

praeceJere, quae vidercnlur feliceni huiusDoctoris transilum indicare;

non dcfuerunt manifesta

et

niultamirandaindicia, quae liuius

Doctoris demonstrarent exitum, et futurao felicitalis ingressum. In hora enim transitus praedicli Doctoris monaclius qiiidam praedicti nionasterii

orans in ecclesia obdormivit,

et ccce visa est

ab

00 una stella miri splendoris super monasterium cadere, et duae

stellae

ad ipsam combinate do caelo descendere, et post pauliulum

stellam,

primam duarum

quam

prius vidcrat ad caelestia sublevare

quae

stollarum videbatur splendorem attingere et magnitudinem

adaequare. Post

quam visionem cum

expergefactus evigilasset a
dicti Doctoris, qui

somno, audiens pulsari tabulam signum obitus

in

hora praedictae visionis obierat, intellexit primam stellam huius

designare Doctoris animam, quae tuncdecorporeoxiit,

aliis

cumcaelum

duabus sociala conscondit. Aliud signum

fuit,

in ipso monasterio

visum

nam quaedam

stella

per

modum

cometae tribus diebus

fuit,

ante praedicti Doctoris obitum super monasterium visa

quae

cum
fati

ignoraretur quid signiFicarot,

Docioris obitum, dumcessavit.

dum

appareret,

ostendit prae-

De visione aposloli Pauli ad indicium quod verum habuit de suis epistolisintellectum et quod eura habuit ad coelestem, glcriam conductorem-.
(C. lx.)

Et quia praodictus Doctor ad B. Paulum Apostolum spocialem

dovotionem habuit, qui

ut praedictum
est,

ei

cum

D. Potrotextum Scripturao dubium.

revolavit; in

morto Apostolica consolatione

non caruit
Aquila, vir

nam

ipso migrantc

iii

Fossa-Nuova, Fr. Paulus de

qiii

magnae

probitatis et famae,

fuit lector et inqui-

sitor haereticae pravitatis existens in

1.

conventu Neapolitano,

vidit

Cod. Flor.
Cod. Flor.
:

I)c

mirantlis indiciis ct presagiis sui obitus

fuit iiiors eius.

2.

Dc visioue qua previsa

l3A

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

in visione imaginaria

praedictum Doctorem in scholis legentem

et

Neapoli coram multitudine copiosa scholarium,

scholas inlrantem

B.

Paulum

eius

cum

societate

Sanctorum. Cui
ei

cum Doctor

de

cathedra descendens vellet occurrere, Apostolo

legeret, et

innuente quod

quod prosequeretur quam coeperat lectionem, Doctor

ei

rogavit Apostolum, ut
epistolis intellectum.

diceret,
:

si

habuisset

verum de

suis

Qui respondit
:

Bene, sicut in hac vita

homo
et

vivens in corpore potest scire

sed volo, ut

mecum

venias,

ducam
et

te

ad locum, ubi clariorem habebis de omnibus intellectum;

videbatur ipsum per cappam accipere, et ducere extra scholas.

cuius Doctoris exitum praedictus Frater coepit fortiter clamare
dicere
:

Ad
et

Succurite,

fratres, succurrite,

quia Frater

Thomas

nobis

tollitur.

Ad
in

cuius

clamorem

fratres excitati, interrogaverunt,

quid

clamans

visione

vidisset;

qui

narravit

per

ordinem
glo-

visionem.

Quod cum

post dies venisset nuntius de

Gampania apud

Neapolim ad conventum fratrum nuntians venerabilis Doctoris

riosum transitum ex hac
vita,

horam notantes cognoverunt quod

tunc concessum fuit Doctori ex hac vita transire quo visus fuerat
B. Apostolus ipsum ad gloriam invitare.
cui caelestes cives obviant,

Felix Doctoris anima,

regna perducant;
et

ut ad caelestia

quem habere meruit dum

viveret scientiae instructorem

dum

ex

hac vita transiret, habuit ad caelestem gloriam conductorem.

De iiluminatione supprioris Fossae novae^

(G. lxi.)

Gum

autem praedictus Doctor cum

tot signis

et

testimoniis
dicti

sanctitatis obiisset,

Dominus Joannes de Ferentino, Subprior

ita graviter, ut

monasterii patiens in ocuiis

se fecit

videre vix posset, duci

ad corpus

dicti Sancti.

Ad

cuius pedes

cum

reverentia et

devotione prostratus, applicavit se funeri, et ponens faciem suam

super faciem eius oravit
se

Deum,

ut ipsius dicti Doctoris meritis, cui

orando devoverat,

fieret sibi restitutio

:

luminis, quo carebat.

Qui statim perfecte illuminatus, clamavit

congruit, ut petenti

Benedictus Deus quia

meritis huius Sancti mihivisusestperfectissime restitutus.

Etbene

visum Sancti meritis Deus lumen concederet,

1.

Cod.Flor.

De miraculo illumiuationis domiui Johannis supprioris mouasterii.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS

l35

ciim Deus

ci stalini (liim Iransiit,

lumen concessit

gloriae, ut

ipsum

in aeternilate videret.

De exequiis

et his, qui eis interfuerunt. (G. lxh.)

autem et monachi, tot visis sanctilatis indiciis et signis, dolentes de tam subita et dolorosa tanti Ecclesiae luminariseclipsi et gaudentes quod apud Deum lalem meruissent habere patronum,
Ab!
.s

solemncs circa sancli corpus exscquias celebrarunt. Cuius funeri

et exsequiis interfuerunt phires Fratres sui ordinis, qui

de diversis

conventibus ad ipsum visilandum venerant. Interfuit etiam reve-

rendusPater Dominus Franciscus,TerracinensisEpiscopus, Ordinis

Fratrum Minorum, cum pluribus

de

suo

ordine, et multi de

Campania

nobiles

quorum quam

plures attraxerat carnalis adectio,

Campania consanguinitale conjunctos, multos provocaverat fama scientiae, signa miraculorum, ct exempla sanciilatis et vitae. Cum his omnibus
plures habuisset praediclus Doctor in

cum

cum

praedicti Sancti funus ad ecclesiam

cum cantu

et reverentia

portaretur,

Domina Francisca

neptis eius, quae

non audebat mocumaliis

nasterium ingredi, petivitab Abbate exgratia, ut praedicli Doctoris

faceret ad ostium monasterii funus afferri.

Quo

viso, ipsa

duabus supra tanti

sicut

viri

funus fecere lugubre ex more lamentum,

consanguinitatis
affectio,

exprimere poterat

et

doloris de

suo obitu magniludo.

Quarum cum clamore gemitus cum

longius

personaret, mulus, cui praedictus Doctor insederat, de stabulo se,

fracto fune, dissolvit, et nullo ducente appropinquans ad feretrum,

mortuus sine
delatum
est

alia infirmitate defecit

ut etiam in animalibus

Deus

ostenderet, quod

magnum lumen

Ecclesiae defecisset. Post hacc

fuit

corpus eius ad ecclesiam, in qua

et

venerabiiiter

tumulatum,
sanctitas
biliter

gleba terrae coeleste sidus absconditum; donec eius

claresceret,

adhuc miraculis manifeste

quae Deus mira-

demonstraret.

l36

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

TFIOMAE AQUINATIS.

Quod a Deo orando impatravit ne ad aliquam aliam dignitatem assumeretur et quod sibi revelatum est quod docendi finem Iiabere
deberet^
(G. lxih.)

Post devolum sepulturae Officium simul ex dolore iugubre et ex

devotione solemne, ut iestimonium vitae ejus cederet audicntibus
in

exemplum

et transitus

ad doloris remedium, Fr. Raynaldus de

Piperno, qui totius vitae ejus meruit esse testis et socius et cui
Doctoris beatus obitus doloris temperabat excessum, nihilominus

vim suo inferens sensui, commendalione Magistri et

ut

serviret

oboediens rationi pro sui

debito solvendo discipuli, acpro conso-

latione circumstantis populi, qui dicti Doctoris vitae exspectabant

audire meritum, cujus tam evidens videbant sanctitatis indicium^

surg-ens in
vitae

modium
et

praedicavit et dixit
conscientiae
testis

exterioris

Ego sum

istius Doctoristotius
et

frequenter audivi

meritum ejus tam evidens, et nunc gcneralem cius Confessionem audivi, qnem ita semper purum reperi, sicut puerum quinque anno-

rum; qui numquam suae carnis sensit contagium, nec habuit in aliqua pravitate consensum. Post quod requisito loco silentii
lacrymarum conscio
se
et doloris

amico, prorupit in gemitum, videns

praesentia luminaris orbatum.
tanti Doctoris obitu cordis

cum humano genore tanti mirum Quis enim potuisset in

:

Nec

temperare

dolorem, continere lacrymas tam iuste cadentes, silere querelas,

in

quo scientiae lumen obnubuit,

flos

innocentiae cecidit, doctrinae

siluit

organum,

et

disparuit sanctitatis

dulcedinis fontem illum

mors

illi

grata

exemplum et mirandae et nobis amara siccavit, ut

:

non posset ad plonum cor

discipulus, ut patri
tebat
filius,

turbati discipuli etiam transitus

ad

gloriam laetificare Magistri. Cui non solum servivit, ut Magistro

sed ut Sancto devotus; circa

quem

opor-

semper assumere quasi nutricis officium, propter abstractionem quasl continuam, et frequentem adcaelestia mentis raptum,
ut sic abstractum ab exterioribus praevenire etiam

ipsum oporteret
si

de necessariis corporis alimentis,

et

praeparare ante ipsum quod

abstractus

sumeret, ne in his quae nocerent, error contingeret

continue in sumendis erraret. Quamvis dulcis

1.

ille

Doctor

memor

2.

De laudabili testimonio confessionis dicti doctoris. Bollandiani hic habent textum satis diversum.
Cod. Flor.
:

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

l^^

talis discipiili

iii

ultimis constitutus,

ipsum voluerit consolari. Qui

tristitiae;

cum Magistro
ipsum
in

revelaret

unam causam
in

quia sperabat,

Lugclunensi Consilio, quo tendebat, assurni ad

magnam

aliquam dignitatem, quae

honorem cederet Ordinis, et proprii generis g-loriam temporalem, Sanctus Doctor, qui semper solo divinae Sapienliae amore contentus, mundo altior (erat) et omni temporali dignitate sublimior, dixit ei
:

Noli

fili

de hac causa turbari, quia

hoc a Deo inter

impetravi, ut

alia

mea desidena
in

petii, et

Deo

gratias referens

me indignum

hoc gradu humilitatis de hac viUi

susciperet, a quo nuUius auctoritatisdignitas

vis

me mutaret.
et

Et quamaliis
iii

poluissem amplius proficere in scientia

prodesse

doctrina, ex revelatione mihi facta tunc complacuit

Deo mihi im-

ponere docendi silentium,

scientiae revelare
aliis aliis

sicut nosti cum placuit superioris secretum. Uude mihi indigno Deus plus quam

Doctoribus contulit, qui diutius in hac vita manserunt, ut citius

praesenli mortali vitae cederem et inaeternam consolatus in-

trarem.

Unde

consolare, Fili, quia eg^o in omnibus

sum

consolatus.

De visione ostensa fratri per quam declaratur differentia scientiae nunc habitae in patria ad eam quam habuit in vita^ (G. lxiv.j
Post obitum
Doctoris die tertia Fr. RaineriusMaturusnostri

dicti

Ordinis, nativitate Pisanus, vir

admodum laboriosus et humilis totus,

plurimum
familiaris in vita,

qui a temporeFriderici imperatoris usque ad haec tempora feliciter

perseveravit, qui dicto Doctori fuerat
in

conventu Ananino hujuscemodi vidit divinitus visionem.

Cum

onim diutius de sero fuisset lacrymatus prae dolore obitus tanti Doctoris cogitans quod tanta cum eo soientia fuisset amissa, dormiens post gemitum, videbatur ci quod Frater Thomas exiret de
Sacrislia indulus sacordotalibus veslibus, et
altarc

quod procedcns ad

Missam ceiebraturus accederet, ipso Fr. Rainerio in choro faciente more solito cantoriam. In qua cum Doctor procederet post Evang-elium vertens se ad populum solemministris paratus
niter [)raedicavit.

cum

ad Sacristiam,
naret et dictus
1.

Qua praedicatione ct missa finita, redeunte eo cum chorus totus Fratrum coram eo devotius incliFr. Rainerius in eum curiose intenderet, perpendit

Cod. Flor. Da visione ostensa tertia die post obitum.

9.

l38

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

dictum Doctorem dextriim oculiim multo maiorem habere sinistro de qua diffeet incomparabiliter clariorem mirandique splendoris
;

rentia
fili,

cum plurimum
:

miraretur, dictus Doctor dixit ei

De hoc
in

miraris,

quod tantam differentiamin me

differentia scientiae,

oculi dextri a sinistro

perpendis

tanta est

quam nunc habeo

Congrua
visio,

patria, ab ea

quam habui dum essem

in via.

quae

dolenti satistaceret, qui Doctoris scientiam deplorabat amissam, et

ejusdem notitiam ostenderet ampliatam.

De anno,

die et hora sui obitus. (G. ixv.)

autem praedictus Doctor anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo quarto, praedicti Papae Gregorii X anno quarto, anno vero vitae suae XLIX, Indicatione secunda, septimo die Martii, hora matutinali^ Congruum enim fuit divinae ProviObiit

dentiae ut illius mensis tempore

Deus suo Doctori ad aeternam

in suis assimilaretur

vitam assignaret introitum, quo ab aeterno provideret producere

universum
sibi

ut^

Deo praedictus Doctor

et

ope-

ribus, ut quasi completo sexto die scribendi opere, septimus dies

succederet pro quiete;

quadragesimum

nonum annum

suae vitae perficiens, quinquagesimum inchoaret aeternae gloriae

Jubileum;

et

hora matutinali
et

diluculum aenigmaticae visionis

finem acciperet,

plenae lucis Sanctus diem gloriae inchoaret.

De translatione dolosa corporis ejus, ne auferatur, eadem ostensis^ (C. lxvi.)

et miraculis in

Post haec autem cogitans praedictus Abbas, quod notus erat

locus,
in

quo corpus Doctoris erat humatum,

et

quod posset

1. Omnes codices, nempe Burn. Flor. Vat. addunt S. Thomam mortuum esse anno quadragesimo nono vitae suae, quod quidem omissum est in codice a Bollan-

dianis adhibito.
2.
3.

Cod. Burn. Cod. Fior.

:

Adeo enim.

Deprima

eius translatione et de miraculo odoris et integritate eius

:

corporis. In codice Vaticano hic cessat vita et sequitur

nizationis gloriosi doctoris sancti

Incipit privilegium cano-

Thome de Acquino ordinis fratrum predicatorum. Deinde sequuntur novem lectiones pro festo S. Thomae et pariter novem lectiones
pro tranBlatione reliquiarum.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
fralribus,

iSq

eis

aurerri procuraiUihus
Ponlificis;
(jnia

sui Orilinis

per

mandatum
dicto

Summi
fecit

crat loco

depositi

corporis eius

monasterio commendatum; occulte ipsum do ecclcsia* Iransferri

ad capellam

S. Stepliani iuxta claustrum.

De quo cum praeipsum graviter

in

dictus Doctor in somnis apparens praefato Abbati,

arguisset, quia erat suo corpori indebita reverentia derogatum, et

quod Fratres
corpus

sui Ordinis essent decepti, qui

locum

quo

ei

revenisi

rentiam redderent, in verilatc nescirent, comminatus est

ei,

suum ad priorem locum

si

cito reduceret, in

quo nullus, qui

et

visitaturus

eius sepulcrum veniret, erraret. Gogitans

timens

quod audierat in visione mandatum; et volens niliilominus, claustrales monachos hoc latere, acceptis praedictae cappellae clavibus a Domino Blasio, et assump(livinac ultionis judicium,

praeteriret

tis

duobus monachis extraneis

et aliquibus oblatis,

accessit ad
et

capellam, in qua corpus sancti Doctoris erat

facto ferreis instrumentis sepulcro post

humatum, longum^ tempus a

pate-

die suae

exhumationis, quo fuerat de ecclesiae sepultura translatum, tantus

odor de^ sepultura subito exhalavit, ut non videretur fuisse^ de-

humani corporis sepultura sed multorum aromatum apotheca. Qui odor tantus fuit, et sic per totum monasterium se diffudit, quod ad ipsum, nullo alio indicante divinitus excitati monacbi convenerunt. Coram quibus amplius manifesto sepulti Doctoris corfuncti

pore, viderunt corpus eius integrum in membris et in pannis

cappa

et capucio, sui Ordinis habitu, sicut fuerat ante

positum in

sepulcro in nullo penitus immutatis^

corpus fuisset gTOSsum, pingue et

turae

cum tamen dicti Doctoris magnum, et solum suae sepul-

profundum. Yidentes autem monachi circa Doctoris corpus tam manifesta, tam grandia, raultiplicatamiracula,
et

humidum

corpus Sancti odoriferum, et in substantia

tione

et fig-ura

nuUa corrupet ele-

mutatum, posito

in lecto

defunctorum Sancti corpore

alta

vato, ut ad ecclesiam
prius,

cum

solemnitate deferrent, non ordinato

quod cantare deberent, Cantor,

voce incepit
qui ad

Iste

Sanctus dig-ne in
1.

memoriam

vertitur

hominum,

gaudium

Cod. Flor. omittit de ccclesia. e se[)tem njcusibus post priorem sepulturam ut patet cx testimonio Petri de Castro Montis S. Joannis monachi in monasterio Fossae novae. 3. Cod. Flor. addit eius. 4. Cod. Flor. patuisse.
2. I.
:

5.

Bollandiani

immutatum.

l^O
transiit

GUILLELM. DE TOCCO

'.

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
et

Angelorum. Quod cuni cantibus

collocari, et

reverentia sic delatum

iuxta altare maius in tribunali ecclesiae, fecit ipsum Abbas ins

quadam tumba marmorea

conventus cantavit Missam

praecogitasset,
:

de uno Gonfessore, tantis visis apertis miraculis, ut non posset de

eius g-loria dubitari. Cantor vero

cum non

quem
autem

Introitum deberet incipere, subito cantare coepit

Os

insti

medita-

bitur sapientiam, et lingua eius loquetur judicium. Contigit

cum monachi ad refectionem ivissent, inter cuslodes alios sacri corporis quemdam Magistrum lacobum muratorem^ pro sepulcri paratura ad custodiam cum aliis remanere qui aperiens tabulam,
:

qua capsa
per totum

sacri corporis tegebatur,

:

terram quae circa pectus cecireddidit, qui se

derat recollectam eduxit

quae

magnum odorem

Ghorum cum

fragrantia miranda dilTudit, ita ut

omnes

qui aderant, mirarentur, obstupentes, quod odorem iion solum

sancti corpus redderet, sed

omnia quae sanclo corpori adhaesissent.

Unde quidam

nobilis qui pro habendis de dicti sancti corporis reli-

quiis venerat, de illa terra

partem aliquam secum detulit (et) pro suo

sanctuario conservavit. Conveniens

namque
et

fuit,

ut dicti Doctoris

corpus exanime magnis signis miraculorum claresceret, quod ani-

matum-

tot

Dei obsequiis deservisset,

non

nisi

odorem divina

virtute redderet,

quod

tot

virtutum actibus organice paruisset".

Q uodde certa ordinatione divina contigit, quod in monasterio alteiiu

religionis

mortuus

fuit. (C. lxvu^.)

Nec vacat admirando

g-ionis
1. 2.
3.

divini consilii occulto mysterio,

quod

in

praedicto sancto monasterio Fossae-Novae alterius et

et

magnae

reli-

scientiae
;

mors tam fructuosi

itineris

in

oboedientia

Bollandiani
Bollandiani

Initorem.

animarum.
:

BoUandiani hic notant

Hic posset censeri

finis prioris partis

hujus

libri,

quem

contractius descripsit auctor vitae in codice nostro manuscripto. Dein in sequentibus

titulis relatis

passim sanctus Doctor

Thomas

fere

non additur capitulum, uti hactenus factum. Praeterea'in sequentibus et sanctus Thomas dicitur, cum in praecedentibus solum frater Multo melius est vitae S. Thomae non hic finem assignare, appeliatur.

sed postea,
stilus
4.

cum

in codicibus Burn. et Flor., qui videntur esse meliores et antiquiores

codice a Bollandianis adhibito adhuc enumerentur capita (sicut prius) et cura sitidem

seu modus dicendi.

:

God. Flor.

Quod

fuit

ex divina dispositione quod predictus doctor ia predicto

monasterio obiret.

GUILLKLM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

/|

Sanctae
tot

Romanae

Ecclesiae vilam sancti Doctoiis exting-iieret, ubi

fide

Sanctorum religiosorum

dignum testimonium,

visis

mira-

culis defiincli sancti corporis

memoriam

suscitaret, et ipsi

com-

pellerentur, signis miraculoriim clamantibus, eius sanctitatis testes

quod claresceret mirabilis*, occultare. Qui verisimiliterdubitabant, quod Fratres suiOrdinis ad habendum corpus eius maiorem conatum ostendereiit, si de miraculis eius ab eis testimonium veritatis haberent. Quis enim
existere, qui nitebantur forte ne videretur

de odore sacri corporis Fratribus sui Ordinis credidisset, pluries

ex eius sepuUura flagrante, quod non fuisset

humana
:

sagacitate

suppositus, qui scntiebatur tam mirabili suavitate diflusus, nisi

inter

manus

tot

testium fuisset

aliis

manifestus

ut etiam iter
finitur,

quod eius morte praeciditur,

feste ostenderent in

et finis

quo eius vita

mani-

quanta oboedientia Romanae Ecclesiae vivens

servierat, et

adhuc moriens serviebat.

De iteratione miraculi, de odore mirabili

per

et integritate sacri corporis

XIV

annos'-. (G. ixviii.)

Piacuit

autem Deo

et

Sancto reiterare miraculum de integritate

sancti corporis et odore.

Nam

quarto decimo anno obitus^ ejus

dominus Petrus de Monte

erat, rogatus a

S. Joannis, qui dicti monasterii iVbbas

Domina Theodora
dexteram

sorore dicti Doctoris, ut daret sibi

*,

pro reliquiis

manum

fratris sui

dare ipsam annuens et

:

promittens, accessit ad dicti Sancti sepulcrum

et ferreis instru-

mentis vix elevato lapide sepulturae, etpatefacto sacri corporispretioso ihesauro, sicut prius, magnus'' inde

odor

exivit.

Ad quem,

omnes monachi convenerunt et invenerunt corpus eius integrum iii membris et pannis sui habitus, sicut prius, excepta summitate nasi, quae modicum erat ex diuturnitate corrosa.
sicut antea,

Cuius sacri corporis dexteram,

evellere,
1.

quam

credebat ut putridam posse

licet

compulsus
:

est detruncare.

Quam manum

prae stu-

Bollandiani

rairaculis.
et

2.

Cod. Flor.

De prima translatione

dc miraculo odoris et integritatc corporis

eius iterato.
3.

Cod. Flor.

4.
5.

ab obitu. BolUndiani addunt Volcns autem abbas satisfacere votis ejus.

:
:

Bollandiani

itidem.

l42

GUILLELBI.

DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

pore miraculi pavidiis^ praesumptuosus tamen ex devotione concepta, accepit et

cum

reverentia detulit ad praedictam

Dominam,

quae

cum

desiderio

expectabat.

Quam

receptam

devote
aliis

cum

lacrymis

fecit

ipsam diligentius conservari cum

reliquiis

quas habebat. Quae usque hodie, sicut accepta

fuit integra, sic

apparet adhuc sine aliqua sui mutatione servata^ quae apud con-

ventum alernitanum

sui Ordinis,

in

quo

est

repositum corpus

praedictae sororis suae

cum

veneratione tenetur.

admirandum

divinae virtutis prodigium, et stupendum pro raritate miraculum,

ut terra terrae
^

corpus non audeat corrumpere commendatum,

quod acceperat sine corruptione depositum.

dicti

manifestum prae-

Doctoris Sanctitatis indicium, ut corpori suo, cui viventi

meruerat in oratione levari in aere, mortuo impetraret, ne redigeretur in pulverem, ut videretur in eo differri divina de

humani

corporis resolutione sententia; donec pateret hoc duplicato mira-

quantum beatus Doctor alienus penitus esset a culpa, cujus corpus servatum fuerat absque omni penitus corruptela.
culo,

De

tertia iteratione odoris et curatione

miraculosa poenae tremoris ad

(G. lxlx.)

manus

ejus

oscuium^

Addidit adhuc Deus praedictum tertio iterare miraculum, ad

certius
veritatis

praecedentium

argumentum.

Cum

praedicta

manus Doctoris in capella S. Severini castri praedictae dominae cum reverentia servaretur, quidam clericus deSalerno^ Canonicus, quam plurimum Deo devotus, Procurator Rectoris dictae capellae
tempore certo constitutus% venit ex devotione videre reliquias ahas quae ibi cum reverentia servabantur. Quibus cum reverentia
debita adoratis,

cum

esset ei' per

capellanum dextra praedicti

et
ille

Doctoris

manus

ut adoraret similiter praesentata;

subri-

dens adorare
1.

et respicere

contempsisset, subito

magnus tremor

2.
3.

Bollandiani providus. Cod. Flor. omittit onmia a verbo quae usque ad liuem phrasis. Bollandiani terrenum.
: :

4.
5.

Cod. Flor.
Cod. Burn.

De
:

tertio miraculo odoris.

Salarno.

6.

7.

Cod. Buru. coucitus. Cod. Flor. mendose habet

:

ibi

pro

sibi.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.
pro contcmptu

l^S

eiim arripuit'. Qiii advertens,

qiiod

quo Sanc'i
tre-

nianum adorare contempscrat,

liter

subito corporis immutationo

niebat, poenitens procidit ad vestigia sacerdotis, ct petivit liumi-

de verbis contemptis, quae

contra Sanctum
et

dixorat, con-

tritus absolvi.

quo cum absolutus esset

recepta poenitcntia
sibi

salutari, ot

adhuc tremoris poena duraret, rogavit ut

dictani

manum
et
tis

Sancti ostenderet, ut debitam reverentiam Sancto poeni-

lens redderet,

quam

despiciens donegasset.

Quam cum

gemitu-

perfusus lacrymis adorassset, petivit a Deo dicti Sancti moriabsolvi a lapsu criminis, et liberari ab inflicta sibi poena tre:

moris

et

accedens propinquius

cum

rcverentia,

adhuc de

niaiori

gratia Dei et Sancti piotate confisus, osculatus est

eam, de qua
eo divicuius

lantum odorem sensit quod similem

et stalim

se

non

recoluit percepisse

tremor cessavit ab eius corpore;

et facta est in

nitus mirabilis mutatio in melius devotionis in mente.

tactu osculi, sacrae

Kx

manus

odor,

quem

senserat, ei ot caputio,

quod tenens

in collo

quo bursam
:

erat recondita, sic adhaesit

qua sacra manus quod ex caputio, cum ipsum accitetigerat in

peret, praedicti miraculi ex odore fiebat sibi frequens^

memoria,
in

etab obviantibus
ret,

sibi

frequens interrogatio
:

quid odoriferum fer-

quod olofactum obviantium immutaret

ita,

quod frequenter

die oportebat

eum

rocitare suae liberationis et odoris

miraculum,

ut ad dicti sancti gloriam faceret de culpa sui contemptus

emen-

dans. Contigit autem praedictum miraculum anno ab obitu dicti

Doctoris quadragesimo secundo, ut ex diuturnitate temporis, quo

dicta

manus

in sua intogritato remanserat,

et

adhuc mirabiliter

perseverat, divina virtus in ipsa appareat, quae etiam

cum odore

perdurat. Sensit autom praedictus clericus

cum

praodicto odore in

omni periculo

tentationis mentis auxilium,

etcumquoties sonsisset
Sancti continuo se per-

se ab adversario sentire, invocato

impugnari, etiamsi iam deliberasset in animo conDoi auxilio meritis

et
dicti

cepit ab

omni periculo liberum

:

Deo
eum

propitiante securum.

1.

Cod, Flor.

mutavit; Cod. Burn.

:

qui

totaliter iutimoravit.

2.
3.

Boliandiani

genuflexus.

Cod.

i'"lor.

oraittit

haec verba usque ad interrogatio.

l44

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS.

Quod odor

ille

mirabilis non sit

humano ingenio procuratus

integra conservata,
(C. lxx.)

et

quod

miraculose

manus sua

sit

Et quia tanti Doctoris manus, per

serat, servanda

quam Deus

tot veritates diges-

non

erat,

nisi

in

aliquo loco

sui

Ordinis,

ut

docuerat anima illuminata Doctoris propter hoc

cum praedictum

miraculum

fuisset

Domino Thomasio
sui

de S. Severino Comiti Marde miraculo, et cogitans

servaretur
praedicLa

sisci^ pluries

enarratum, laudans
Ordinis

Deum

quod a fratribus

reverentius

manus
cessit,

sacra Doctoris, ipsam Conventui et Priori Salernitano con-

cum

reverentia conservandam.

Ad quamvenerandam

devo-

tione debita,

cum quidam
aliis

frater

sperans

quem ab

audierat,

plurimum devotus accessisset, sentire suavitatis odorem; cum non

ad ipsam reverentius adoran-

sensisset, ut pie speraverat, ilerum

dam cum

maiori devotione se praeparans, sensit odorem mirabi-

lem, cui similem non recolit se sensisse.

Priori rettulit, et

Quod miraculum suo

postmodum ad Dei et Sancti gloriam pluribus enarravit. Qui odor quia non sentitur ab omnibus qui ipsam manum Doctoris adorant, necquotiens adoratur; omni caret suspitione, quod non sitille odor humano ingenio procuratus, qui apparet aliquando divina virtute concessus qui et divinitus omni
:

liumana fraude purgatur,

invenitur. Est

dum

nuUius

rei naturalis
illa

odor

ille

similis

autem manus Doctoris

integra excepto pollico,

qui fuit ex alicuius devoiione subtractus, extensa dessiccata, et a

suo colore triticeo^ non mutata

ut ex hoc ostendatur omnibus non

esse sine miraculo conservatam. Praedictum

non solum ad eius

manum

divinitus est

miraculum de odore ostensum sed ad alias dicti

referunt, qui etiam

Sancti reliquias qui ad

adorandum accesserunt,

alia^ sanitatis beneficia receperunt.

Et bene divinae congruit Prodivinitus

videntiae, ut dicti Doctoris

effundere, quae ad

manus

odorem digna

esset

odorem divinae

notitiae

multa

fidelibus meruit

exarare

quae illum librum in spiritu digito inlellectus aperuit,

sedentis in tlirono, ut alios doceret accepit
:

quem de dextra
1.

quae

Bollandiani

Marsiti.

2.

BoUandiani

pristiDo.

3.

Amanuensisnon valens

legere verbura sanitatis, in codice Buru. reliquit ppalium

liberum.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

l/i5

in sua

adhuc

inlegritale remansit,

quam non
non

sine miraculo ex

antiquitate temporis aeris qualitas

1.

corrupit*.

De miraculo curationis podagrici decem annorum laborantis.

Processii vero temporis ad predicti Sancti sepulcruin cresccnte devo-

lione populi et fama predicti miraculi de odore, ct integritate sancti eius

corporis pluries replicati', devota consuetudo

communiter

inolevit,

quod
Sancti

homines

in suis operibus occupati in agris,

quacumque

infirmitate subito
ibi dicti

gravarentur, ad dicti Sancti Sepulcrum solent recurrere et

meritis gratiam invenire. Inter quos

quidam medicus, nomine Raynaldus,

graviter ut sine adminiculis

habitator

S.

Laurentii castri

siti

prope dictum monasterium Fossae novae,

cum decem
non

annis fuisset passus

podagram tam

posset incedere, portatus ad dicti Sancti sepulcrum,

orasset
si

coram toto conventu

cum

Deum.

et promisisset

vitam suam infra

annum

in melius

emendare,

sanitatem dicti Sancti meritis obtineret, subito coram omnibus

de conventu surrexit perfecte curatus, et gratias agens Deo et laudes dicto

Sancto referens, cucurrit ad

suum equum

vclociter, et leviter

ipsum

ascen-

dens dixit
et

Decem anni

nunc ascendi et monachi stupefacti,

taverunt.

quod non potui istum equum ascendere, sanus redeo meritis sancti Thomae, de quo miraculo pulsatis campanis, Te Deum laudamus solemniter cansunt,

De curatione cujusdam paralytici in latere sinistro^ Jacobus Romanus habitator Piperni, cum haberet filium parvulum nomine Nicholaum sinistro latere paraliticatum in quo motum amiserat naturalem, con2.

cepta devotione ad predictum Sanctum, filium

suum

super eius sepulcrum

orando
finita

cum

lacrimis collocavit, donec missa a

monachis cantaretur. Qua

de sepulcro fihum sustulit perfecte curatum agens Deo gratias et

laudes attollens
3.

cum

gaudio

dicti Sancti.

De curatione cujusdam obsessi a daemone qui

fecerit

eum immospiritus, in
se

bilem ad
dicti

motum membrorum.
cum
von
ei
:

Petrus Francisci de Piperno, oblatus

malignus

monasterii

esset in lecto suo, apparuit ei

forma simiae ilhidens

crucis signaculo

qui

sic fecit

ipsum immobiiem, ut

munire
corporis

valeret,

nec haberet

motum membrorum

naturalem. Qui
nachi et

daemone ab omnibus putaretur, duo moquidam oblatus monasterii ipsum ad sepulcrum dicti Sancti cum
obsessus a
:

cum

devotione portarunt

ubi

cum

genuflexione
fuit

Deum

Sancti meritis imploresti-

rassent, subito obsessus a

daemone

ab omni infirmitate pristinae

tutus valetudini. Qui statim relinquens saeculum, factus est convcrsus dicti
monasterii, vita et convcrsatione devotus.

1 Hic videtur esse linis vitae S. Thomac. Miracula quae subjunguntur, forte addita suDt ab aUcna manu, cum non eadem inveniantur in omnibus codicibus. a. Cod. Flor. addit quacumque inflrmitate subito.
.

3.

Istud

miraculum dsest apud BoUandianos.

JO

l46

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

4.

De curato miraculose ab

arteticae passione.

Dominus Nichocum
nihil

laus* Angeli de Piperno patiens arteticam in brachio dextro,

cum

ipso brachio posset facere, concepta devotione ad

predictum Sanctum
sepul-

accessit

cum

reverentia ad eius,

cum

plena

fide,

sepulcrum. Super quod

cum
5.

orans Deum, Sancti meritis gratiam implorasset, posito supra crum infirmo brachio, subito fuit sanitati pristinae restitutus.

De curatione cujusdam

febricitantis miraculose sanati.

Tho-

masius Paganus de Piperno,

cum

multis septimanis febrim passus fuisset,

audiens a peregrinis, qui per predictum monasterium transitum fecerant,

quod multa miracula

fierent

ad sepulcrum

dicti

S.Thomae,

cum

actualiter

pateretur, vovens se sepulcrum eius visitare^ et

unam Missam

ad eius lauest, et

dem

ibidem facere celebrari; immediate ab omni infirmitate curatus

accedens
persolvit.
6.

cum

reverentia,

votum quod

promiserat,

cum

gratiarum actione

De

febricitante XIII

diebus sanato.

Dominus Raynerius de

Babuco monachus
febrim, qua

dicti monasterii,

cum

tredecim diebus passus fuisset

devotione, accessit ad sepul-

plurimum gravabatur, concepta

crum

predicti S.

Thomae, precibus et manibus gradiendo^ ubi

cum orando

petiisset a

Deo, eius meritis fiberari, continuo surrexit ab omni infirmitate

curatus, reddens
7.

Deo

gratias, et

laudans merita

dicti Sancti.

De

infecto per

lepram curato.

Quidam iuvenis de Piperno Thonondum

Thomae,
S.

masius nomine
separatus,
accessit
:

cum

esset lepra infectus,

S.

a societate

hominum

cum

devotione ad sepulcrum

eius meritis confisus

iuxta

quod cum
petis a
ei

pia dissimulatione permisissent

ei

monachi predicapparuit, et

tum iuvenem
dixit ei
liberari,
:

pernoctare, de nocte

dormienti
:

Thomas

Quid

me?

qui
:

cum
Surge

respondisset

Peto a Deo tuis meritis

Sanctus

respondit

et esto sanus.

Qui

cum

gaudio evigi

lasset, perfecte se invenit

tias,

ab omni infirmitate curatum, et reddidit Deo gradevotione coUaudans.

merita dicti Sancti

cum omni

8.

De quodam converso propter apostema a medicis desperato.

Frater Bartholomaeus de Ferentino conversus dicti monasterii,

cum

quod nullo posset medicinae remedio sanari; inductus ab Abbate suo, quod ad B. Thomam predictum devotionem conciperet et se Deo eius meritis commendaret statim emisso voto, apostema evanuit, et fuit ab omni totaliter, qua ferebatur infirmitate curatus. Qui super hoc addidit, quod quoties in aere aliqua gravis tempestas accideret, quam monachi ex pusillanimitate timerent, nomine invocato
esset apostematicus et a medicis desperatus,

divino, per merita dicti Sancti et facta processione ad eius sepulcrum, tem-

pestas

immediate

cessabat.

I.

BoHandiani habent
God. Flor.
:

Matthaeus.

a.

gradiens.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

1^7

De quodam habente crura debilia ita quod ambulare non poterat. Quidam pauper temporali substanlia, dives tamen devotionis gralia habens a sua nativitate tibias et crura debilia, ita quod ambulare non poterat sed post se quasi quaedam frusta carnium ipsa trahebat, audiens ad
9.
;

sepulcrum

dicti

Sancti a

Deo

eius meritis

multa

fieri
:

miracula, concepta

devotione ad sepulcrum dicli Sancti portari se

fecit

ubi diu orans* implotibiis et

rans a Deo beneficium, meritis eius subito, consoHdatis

surrexit et stelit erectus, et

cruribus,

ambulare coepit ut sanus agens gratias Deo qui Sanctorum merilis sanat contritos corde, et alligat contrltiones eorum.
10.

De miraculis quae contigerunt in prosecutione canonizationis predicti Sancti praesentatis Domino Johanni papae XXII. Ad glo-

riam autem

dicti Sancti

scribenda sunt etiam miracula quae in prosecu-

tione canonizationis eius divinitus conligerunt fratribus quibus

fuit inquisitio

commissa
per
fr.

de inquirendis miraculis a Deo meritis eius

factis

Ro-

bertum de sancto Valentino, tunc vicarium

scribi facerent, et

Magistri Ordinis, et Diffini-

tores Capituli provinciafis in conventu Gaietano* ubi ut inventa miracula

ipsam sanctissimo Patri Domino loanni Papae XXII, sine

aliqua haesitatione proponerent, qui ita infrascriptum

miraculum

eis fac-

tam

dicti Sancti meritis retulerunt.

11.

De miraculosa liberatione eorum qui deferebant miracula sua

in

ad dominum Papam in magno periculo maris. Cumdicti Fratres* quadam galea Provincialium plurium onerata de Neapoli versus Romanam Curiam navigarent, duobus erectis velis et plenis vento prospero,

sed nimis vehementi, ita ut in mari

magnam

excitaret navigantibus

tem-

pestatem, nautae

plurimum timere coeperunt,

eo

quod

galea videbatur

tempestatibus

"^

periculosius agitari,

vexarentur. Quibus navigantibus

cum praeter hoc esset nox, et pluvia cum ad montem Argentarium ventus
non
valerent, coeperunt singuli
se natationis

galcam impelleret,

et marinarii

divertere

de galea vestes suas deponere, qui confidebant

perire.

remedio non
vestros,

Coepitque unus ad dictos

fratres,
:

qui timore tempestatis in senOrate Fratres Sanctos

tina latebant,

clamare magnis vocibus

quia galea in proximo

confessionem
se

frangenda vadit ad

ad transitum pararent,

quem

montem. Qui cum per mutuam in proximo credebant omni

et

humano

auxilio sublato,

futurum

coeperunt fletibus magnis,

vocibus

Reginara Virginum, maris stellam, B. Dominicum, B. Petrum Martyrcm,

et ultimo B.

Thomam
cum
:

quasi pro immediato auxilio invocare. Guius auxi-

I.

BoUaDdiaQl
:

lacrymis.
:

j.

3.

Galecanae. Cod. Flor. Gagetano; BoUandiani Cod.Flor. addit GuiUelmus de Tocho, prior Bcnevenlanus et Robertus do
:

Benevento ejus socius. plurimura. /i. Cod. Flor.

l48

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

lium instantius gemitibus imploranteS; quasi sanctum ex debito pro auxilio in

divino judicio convenissent, qui pro suo honore,

tam

fideliter labo-

rarent, rogabant confidentius, ut eius meritis liberarentur miraculose, ne

dicti Sancti perirent

miracula, quae scripta portabant.

gium, quasi

dicti Sancti

ageretur negotium,
;

si

dictis

Mirandum prodiFratribus et omnibus

de galea praeberet auxilium

cum

galea propinqua esset excidio fractionis,

et

novus ventus a

latere

montis

flavit,

galeam, quae impetu ferebatur ad

montem, ab

excidio percussionis avertit et libero

mari a

latere

montem

respiciens tradidit ab

omni

periculo divinitus liberata processit.

clamaverunt miraculum, miraculum, laudantes

obediunt*
12.

Deum

cui

Tunc omnes mare et venti

cum

sancti in periculis pro navigantibus intercedunt,

Commissio inquisitionis miraculorum sancti Thomae cum

forma ejusdem facta domino archiepiscopo neapolitano, episcopo

viterbensi et riotariis Domini Papae^

Et quia totus processus, qui

nutu fuerat ferventer assumcontinuanda
est prodicti Sancti

ad honorem Dei

et dicti Sancti subito divino

ptus, manifeste patuit

quod

erat divinitus inspiratus,

secutionis dicti processus historia,

usque quo de inquirendis

miracuHs per Sanctissimum patrem,

ficem,

dominum loannem Summum

causam

PontiSanc-

papam

XXII, Inquisitionis prosecutio fuit commissa.

Coram quo

tissimo
tis

cum

predicti Fratres exposuissent

sui adventus ad Sanctita-

suae praesentiam, et super hoc litteras

Magnorum

assignassent, quibus
factis

implorabant inquisitionem de inveniendis miraculis

Sancti Apostolica Auctoritate committi, predictus
afflatus spiritu,

meritis

dicti

Summus

Pontifex divino
est

quo

repletur, dixit

Wos credimus quod Fr. Thomas

gloriosus sanctus in caelo, quia vita sua fuit sancta, et doctrina eius

non

potuit esse sine miraculo. Et subjunxit Fratri, qui proposuerat

Assigna-

mus

tibi

primum

consistorium, in

quo coram nobis

et nostris Fratribus

haec ipsa proponas.

Quam

responsionem
tali

Summi

Patris Cardinales nostri

Ordinis audientes dixerunt esse in

petitione divinitus aspiratam, et a

Deo

fieri

processus incepti negotii, qui semper fuit mirabilis in operibus

Sancti sui.

Cum

autem

die tertio in consistorio per

eundem fratrem

prc-

dicta petitio fuisset proposita et de

mandato Summi
prima responsione

Pontificis predictus

Frater, qui proposuerat, se de consistorio absentasset,

illo afflatus

Summus

Pontifex

Spiritu,

quo

fuerat in

repletus, quasi sol

radium vultum hinc inde ad Cardinales dirigens suae benignitatis adspectum dixit Fratres, nos reputamus nobis ad magnam gloriam et nostrae
:

Ecclesiae,

si

istum Sanctum possimus catalogo Sanctorum adscribere,

:

dum-

modo

aliqua miracula possint de eo inveniri

quia ipse plus illuminavit

I.

a.

Cod. Flor. : et sanctos, qui. Totus textus apud Boliandianos

est satis diversus.

GUILLELM. DE TOCCO
Ecclesiam,

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

I^Q

quam omnes alii Doclores, iii cuius libris plus proficit homo uno anno. quam in aliorum doctrina toto tempore vitae suae. Cui omnibus Cardinalibus, annucnlibus tamquam filiis dicto patri, Summu Pontifex tres Praelatos ad inquisitionis

miraculorum ofllcium nominavit. Ad

quod ultimo amplius

rio,

dcliberato consilio, reverendis Patribus Archiepiscopo

Neapolilano, Episcopo Viterbiensi, et

Domino Pandulfo de

Sabello suo Nota-

inquisitionem predictam

cum

inquisitionis

forma commisit, praemissa

S.

prius inquisitione de vita, de fama vitae et miraculorum dicti

Thomae.
festinabat

Et completa in curia

lccta, et acceptatn in consistorio

ne diuturnitate tem-

poris nimis tardaret canonisatio desiderata Doctoris, ad

quam

Sanctissimi Patris affectio, providens

quod per eam commissa

sibi

promo-

veretur Ecclesia, ejus aedificata meritis, et illuminata doctrinis.

13.

Prosecutio commissionis factae super inquirendis miraculis

sancti Thomae.
teris

Post reditum predictorum Fratrum de Curia, cum

lit-

de Inquisilione super praemissis facienda, apostolica auctoritate com-

antequam assignarentur in iNeapoli predictis tum Praelatis* litterae quia tertius interesse non potuit, medio tempore, antequam predictus Dominus Episcopus ad predictam venisset civitatem, in qua erat inquisitio
missa,
facienda, vocatis testibus de monasterio Fossae-novae, Abbate et monachis,

quorum quidam predictum Sanctum

Sancti
merilis, facta sunt

et eius miracula viderant

quidam

vero eius meritis beneficia divina pietate receperant superna virtute dicti

multa miracula propter devotionem populi,

quae occasione dictae inquisitionis eius communis fama in regione personuit et ex mira Dei providentia, quae mirabiliorera dicti Sancti meritis
;

se

ostendit.

Inquisitores

Quorum miraculorum ahqua non fuerunt apud predictos inventa, quia testes NeapoHm propter distantiam et impoten:

tiam non potuerunt accedere

et

reverendus Pater Neapolitanus archi-

episcopus propter senectutem sine vitae periculo in loco dicti monasterii,

in

quo

et eius circuitu

erant testes, non potuit

cum

dicto

Domino

eius

collega Episcopo convcnire. Predictus frater Guillelmus ne derogaretur in

aliquo divinae gloriae, qui se mirabilem in Sanctis ostendit, et sancti Doctoris

famae,

si

miracula oblivioni essent tradita, quae ad nolitiam divinae

tempus quo predictus Dominus Episcopus ad veniendum' se paravit, expcctansipsum in dicto monasterio per menses quattuor, omnia miracula quae invenire potuit recollegit quorum aliqua infra illud tempus eo praesente sunt facta, et quacdam alia de propinquo
gloriae sunt patrata, infra illud
:

collecla,

quae inferius sunt notata. Per quorum multiplicationem visus

est

I.

s.

Cod. Flor. tantum prclatis. Cod.Flor. addit Neapolim.

:

l50
predictus

GUILLEtM. DE TOGGO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

Sanctus infrascriptorum signorum multiplicationi intenderc,

sicut in subscripta visione visus est demonstrare.

De revelatione facta per ipsum sanctum Thomam, quod deberet Dominus Bartholomaeus de Sulmona, monachus predicti anonizari.
14.

monasterii Fossae-novae, vir

magnae

religionis, devotionis et

famae ex tes-

timonio sui Abbatis,

sui Ordinis intrare

vidit

illis

diebus quibus predicta omnia agebantur,

in visione nocturna, fratrem

Thomam

de Aquino, multis associatis fratribus

chorum

dicti monasterii.

De

cuius admiratus adventu,

:

quaesivit de causa sui novi accessus ad monasterium. Qui dixit

quod

Summus

Pontifex facit inquiri de factis meis, et ego ad hoc veni. Cui res:

verum quod debes canonizari; tamen fr. Petrus de Morone non fuit canonizatus, nisi postquam fuit mortuus, et tu es adhuc vivus. Respondit S.Thomas Fili, nuUus canonizatur, nisi sit vivus, et Fr. Petrus de Morone vivit, et ideo est canonizatus et inclinans se
pondit predictus mohachus
Est
:
;

coepit ostendere
nes, sicut ille

orandi dicti Sancti, faciens profundas inclinatioin cella sua faciebat, et addidit Frater Petrus fuit Sanctus
:

modum

canonizatus, quia

multum
ei

devotus

fuit in oratione.

De me

cantabitis istud

invitatorium,

quod

in somnis seriose dicebat'. Qui evigilans et admirans

et videbatur,

non

fuit

de invitatorio recordatus

quod

dictus

F.Thomas
quae pra

induebat se ad Missam.In qua

diuturnitate videbantur oblita.

dum procederet,

excitatus est,

gaudens, quia

Deus dignatus fuerat de suo Sancto mira revelare

praeterita^,

De cura miraculosa apostematis meritis sancti Thomae. Dominus Joannes de Adelesia, monachus predicti monasterii de Piperno, cum iaceret in dormitorio, subito de nocte supervenierunt ei tam intensi
16.

dolores
cere.

quod vix poterat respirare ita quod timebat inter ipsos dolores defiAd quem cum monachi convenissent, portaverunt ipsum ad infirmasibi adhiberi.

riam, ubi aptius remedia poterant

Gui

cum

nulla adhibita

medicamina

afferrent

remedium, persuaserunt, ut devotione concepta

B.Thomae
ipso
alii,

predicto totis affectibus se voveret.

Quod cum

fecisset, et

cum
qui

Sancti auxilium implorarent, subito apostema de eius exivit cor-

pore, nulla dimissa in eo penitus iaesione, egitque

Deo devotus

gratias,

eum
17.

liberaverat meritis dicti Sancti.

De cura miraculosa apostematis et febris. Dominus lofmnes de Sclavis_, monachus dicti monasterii, cum apostema gravissimum ^i^atft^.
retur et febrem, ita

vovens se B.

quod medicus non speraret de sua infirmitateso^^^g^i, Thomae et Deo, se eius meritis recommendans, fuit .fatlm ab
'

utraque infirmitate curatus.

18.

De cura miraculosa
De quo

febris gravissimae meritis

sa^

..

TViomae

a.

Cod. Flor. God. Flor.

evigilans

postmodum non

fuit reco-

raira festa revelare futura.

^faatus.

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOM \E AQUINATIS

l5l

Dominus

lacobus de Pastina predicti nionasterii nionachus,

sui mitteretur

cum

de
ei

mandato Abbatis

ad curiam subilo

cum

supervenisset

febris gravissima, et

hoc Abbati suo erubesceret revelare, concepta devo-

tione se dicto Doctori devovit.

Ad

cuius sepulcrum Sancti

cum

devotus

oraret. fuit iramediate ab inlirmitate curatus.

19.

De cura

febris acutissimae meritis saucti

dicti

Thomae.

Dominus
cum
febrem
confuit

lacobus de Fresolon dictus Rubens,

monasterii monachus,

acutissimam pateretur, decumbens in lecto vovens se dicto Sancto

tinuo liberatus.
50.

De sedatione miraculosa grandinum

dicti
S.

et tonitruorum.

Domi-

nus lacobus de Piperno

monasterii cellarius,

cum

iret

ad monaste-

rium

Mariae de Cannis monialium de Sompnino, ad ofTicium cuiusdam

funeris sanctimonialis, et in via

vissimam tempestatem,
meritis S.
cessavit.

ita

grandinum tonitruorumque pateretur gran quod de salute timens, quod per grandines
tranquillitate

propter grossitudinem ex percussione laedebatur, invocato Dei auxilio

Thomae, omnis immediate tempestas succedente

doloris acutissimi diutini dextri brachii*.
dicti

21.

De cura

Fr. Manuel

de Piperno, Conversus

monasterii,

cum

quattuordecim mensibus

passus fuisset in brachio dextro dolorem acutissimum, ita quod non posset ipsum capiti applicare, concepta devotione ad predictum Sanctum, et facto voto, qnod quolibet anno dum viverct, ieiunaret eius vigiliam (sic !) dum orasset ad eius sepulcrum et recubuisset super illud aliquantulum super
;

infirmum brachium, post modicam horam

22.

surrexit perfecte curatus.

De curatione miraculosa paralytici non credentis esse miracula Frater Leonardusde Piperno, Conversus dicti monasterii noviS. Thomae. cius et faber, cum miracula S. Thomae predicti non crederet, sed plurimum

dubitaret, quia ipse

nullum \dhuc viderat apertum miraculum; recumsolito coopertus,

bens in lecto suo more

de

mane

surrexit et

brachium

suum dextrum paralyticum^ invenit, de quo cum nihil operari posset, nec est ucam de terra accipere, credens, hoc sibi accidisse ex frigore, vadens ad
fornacem coepit iuxta ignem
delitatis excessus,

fricare

brachium, in quo doJore nimio grasensisset eifectum,

vabatur; qui cum nullum mitigationis

memorsuae

infi-

quem

contra predictum Sanctum commiserat, venit ad

eius sepulcrum, et ibi aliquantulum orans, posito infirmo brachio super

illud, sensit

dolorem aliquantulum mitigari,

Sed

et surgens credidit se totaliter

si

esse libcratum.

cum

accepisset martellum, tentans

posset aliquid

opcrari, nec valeret, cogitans

quod nondum
dicti Sancti

erat ex toto de sua infidelitate

et ibi

correptus, accessit

iterum ad

sepulcrum,

suam

infidelita-

I.

Cod.Burn. istud miracnlnm narrat post sequens. Tituli taman recte ponuntur.
Cod. Flor.
:

a.

paraliticatum.

l52

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
Deo beneficium
promittens

tem

confitens,

cnm

ex tota cordis devotione petivisset a

sanitatis, meritis dicti Sancti,

ne

inutilis esset in monasterio,

nunquam

de Sancti miraculis dubitare, sensit se continuo perfecte curaopera, sicut ante, agens

tum; utens curato brachio ad

meritis dicti Sancti

Deo

gratias, qui

animum

eius

ab

infidelitatis absolvit scelere et

suum

brachium
23.

a dolore.

De curatione cujusdam privati virtute motiva

in toto corpore.

Petrus Garellus, Oblatus dicti monasterii, habens quandam filiam, gravi

inflrmitate in toto corpore motiva virtute privatam, quae cotidie doloribus

torquebatur, concepta devotione ad predictum

S.Thomam, rogabat Deum,

omni infir-

ut vel ipsam de hac vita

super qua
petitione

tolleret,

aut dolore sanaret meritis dicti Sancti,

cum votum

devotionis emitteret, fuit statim

mitate curata.
24.

De curatione cuiusdam qui prae dolore infirmitatis dormire

lacobus Gulgumaris* de Piperno dixit se interfuisse, non valebat. quando loannes, dictus Eremita, habens talem infirmitatem, quod dormire non poterat, concepta devotione in choro monachorum, supergradiens accessit usque ad sepulcrum dicti Sancti, et ibi devote orans Deum, quod
sibi

concederet dicti Sancti meritis sanitatem, immediate liberatus

est,

agens Deo gratias, quia cito fuerat suae

dicti Sancti meritis sanitatis benefi-

cium
25.

assecutus.

De curatione cujusdam graviter vulnerati ita quod ex vulnere Nicolaus de Maximo de Pipemo brachium omnino immobile permansit.

vulneratus ab inimicis graviter in brachio dextro,

cum

de vulnere fuisset

sanitatem medicinae remedio assecutus, de fractura remansit brachium

medicinae.

omnino immobile sine spe quod cito posset curari per aliquod remedium De quo cum graviter torqueretur^ audito quod ad sepulcrum
uxor sua
:

dicti Sancti frequentia fiebant miracula, dixit ei

Goncipias devo-

tionem ad istum Sanctum

Thomam de quo tot

eis

narrantur miracula, et spero

quod

statim assequeris eius meritis sanitatem.

Qui concepta devotione

cum

promisisset suis parcere inimicis, et

in crastino pacis osculo placari' et

brachium cereum ad
set,

dicti Sancti deferre

sepulcrum,

cum de

sero hoc dixiset sol-

dormiens surrexit diluculo perfecte sanatus, agens Deo gratias

vens cereum brachium et perficiens,

tione tractatum.

quem

promiserat pacis de reconcilia-

lacoDe curatione quaternarii et gravi dolore brachii dextri. bus filius Petri de Ribaldo de Piperno dixit, quod passus fuisset febrem
26.

quartanam per menses quatuor cum gravi dolore brachii dextri, in die quo actualiter patiebatur dolorem et febrim, concepta devotione ad dictum
I

3.

Cod. Flor. God. Flor.

Gulgimare.
placitari; Bollandiani
:

reconciliari.

GUILLELM. DE TOCCO
Sanctum,
et vovens, si a

VIT.V S.

THOMAE AQUINATIS

l53

eius visitare

Deo eius mcritis curaretur, discalceatis pedibus sepulcrum, et ad eius laudem unam Missam facere celebrari

in dicto monasterio, continuo dimissus a febri fuit, ct a dolore brachii perfecte curatus, agens

Deo

gratias, et dicto Sancto, vota

quac voverat

cum

devotione persolvit.

vehementissimae usque ad vomitum sanguinis. Marcus Brachialis de Piperno, cum pateretur tussim vehementem, et eius vehementia sanguinem freciuenter evomeret, nec posset remedio cuiuscumque medicinae curari accessit cum devotione ad dicti Sancti sepulcrum ubi cum devote oraret Dcum, ct peteret dicli Sancti merilis
21.

De curatione

tussis

liberari confestini fuit perfecte a dicta infirmitate curatus.

28.

De quadam gutturosa ad tactum reliquiarum suarum sanata.

de Monte
S.

Nicolaus
turosam,
et

Joannis, habitator Piperni,

cum

habcret filiam gutposset, duxit

ipsam propter strumam gutturis maritarc non

eam ad monasterium Fossae-novae predictum. Quod cum filia ingredi non liceret, petivit a sacrista monasterii, ut ad filiam suam dicti Sancti reliquiae
portarentur; quas delatas
gntturi
filiae

cum

reverentia

cum

devotione conccpta, ipsas

rogavit apponi. Quibus appositis post

modicam horam cum

redirct ad propria, in via

ris

globum qucndam

carnositatis evomuit, et guttu-

tumor immediate

cessavit.

De patre ejusdem qui prae dolore lateris se non poterat inclinare ad sepulcrum ejus sanato. Predictus Nicolaus cum tantam
?9.

virtutem vidisset in sua dolorem,

ita

filia

meritis dicti Sancti, patiens in latere dextro

inclinare, conccpta devotione ex praecc-

quod

se

non poterat

denti miraculo ad merita dicti Sancti vcnit ad sepulcrum eius et super

ipsum, pia pracsumptione et devota fiducia,

dlt,
tiri.

a parte dolentis latcris sc exten-

petens

sibi, sicut et filiae

Deo

dicti Sancti meritis

beneficium imper-

Super quo

cum

aliquantulum

quievisset, surrexit

ab omni penitus

infirmitate curatus.
30.

De curatione cujusdam patientis gravem dolorem stomachi

oppilatione gutturis.
dicti monasterii,

cum

Mathaeus
die

Joannis de Leone de Piperno,

Oblatus

hilaris comedisset, circa

Lunaein domo abbatis* de sero sanus et mediam noctem gravem dolorem stomachi patiens,
posset, timens sibi

cum

cum
non

oppilatione tanta gutturis, ut vix rcspirare

immi-

nere statim mortis periculum, concepta dcvotione in corde,

valebat voce, dixit
:

quam

cxprimere

Adiuva me, B.Thoma, nc inconfessus moriar, quia

sum huius

monasterii Oblatus, in quo vestrac sanctae reliquiac requiescunt,

et voveo visitare

sepulcrum tuum,

cum

revcrentia ct candelis accensis. Qui-

bus verbis conceptu mentis in corde prolatis immediate ab omni infirmitate curatus est, agcns

Deo

gratias et solvens

quod promiscrat Sancto votum.

De curatione cujusdam gravissime febricitantis. Petrucius de Piperno hospes, habens quandam filiam parvulam, febrem gravissimam
31.
I.

BoUandiani

dominica in Albis.
II

^m

l54

GUILLELM. DE TOCCO

VITA.S.

THOMAE AQUINATIS
sepulcrum

patientem,

cum

ipse et uxor sua vovissent

predicti Sancti

cum

orationibus et oblationibus visitare, continuo fuit a febri et ab

omni quam

patiebatur infirmitate curata. Qui agentes Deo gratias vota solverunt.

32.
tis.

Matthaeus capuanus^ de Piperno, habens filium

piscis incidit in

De curatione cujusdam

lunatici in gutture singultum patienpai^vulum, qui ex

comestione cuiusdam

tam gravem

et

frequentem singul-

tum, quod ex eius frequentia factus est lunaticus, ut signa monstrabant; detulit ipsum ad sepulcrum S. Thomae, petens ipsum eius meritis liberari super quod cum puerulus paululum quievisset et pater pro eius salute
rogasset,
33.

puer surrexit ab omni infirmitate curatus.

Balia

De miraculosa curatione cujusdam caeci illuminati. de Piperno, cum quatuor annis continue visum amitteret, et
nulla

Petrus
tendentotaliter

tem ad caecitatem
caecus effectus
fiebant,
est.

ipsum remedia medicinae iuvarent, ultimo

conduci

cum auditis miraculis quae ad dicti Saneti sepulcrum devotione concepta, ad ipsum se fecit a quodam eum praecedente ubi cum diu orans preces ad Deum effunderet pro salute, interce
Qui

Thomae continuo fuit lumini restitutus. 34. De curatione cujusdam pueri qui numquam dormire poterat Gregorius Citer de Pipemo, cum haberet fllium et semper ejulabat.
dentibus meritis sancti

parvulum, qui insomnitatem incurrerat,

vigilans, et

numquam

dormiens, et semper

nullum

ei

medicinae adhibitum valeret remedium, concepta

devotione, ad predictum
et posuit

Sanctum

attulit filium

ad monasterium predictum,
siluit

eum

super prefati Sancti sepulcrum. Qui puer statim

ab

eiulatu, et qui diu

non

dorniierat, obdormivit, et deinceps perfecte curatus

filio

ab utroque defectu surrexit. Guius pater videns in

in dextro

tam manifestum
ipse pateretur

miraculum, cui tam festinanter Sanctus* succurrerat,

cum

genu dolorem, nec posset

sine baculo ambulare, nec

pedem

pla-

num

in terra ponere, devotione concepta iterum

Sanctum

oravit, et statim

extensa tibia sicut sana, sine baculo,

cum

filio

sano pater sanus ad propria

remeavit referens Deo gratias de miraculo duplicato.

De quodam curato atumore gutturis ad tactum reliquiarum. Jacobus Marcellucius de Piperno, patiens in gutture tumorem noctu
35.

veniens

cum matre

ad monasterium,

accessit

cum

devotione ad sepulcrum

venerabile dicti Sancti, ubi

cum

devotus oraret, petivit apponi super tumo-

rem

eius reliquias, quibus appositis statim tunior disparuit, et ipse perfecte

curatus ab infirmitate remansit.

36.

cum impleret vas aquae in fluvio dicti monasterii, impetus dicti fluminis eum cum vase rapuit, et per canalem molendini tanta velocitate proiecit, quod nullo modo potuit se iuvare.
nis.

De quodam miraculose

liberato de gravi periculo submersio-

Joannes de Theodino iuvenis,

1.

2.

3.

Cod. Flor. venissent ad. Cod. Flor. captarius. Cod. Burn. et Flor. omittunt
:
:

Sanctus.

GUILLELM. DE TOCCO
Qui

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

l55

quo rota vertitur molendini, cum magna devotione clamavit S. Thoma de Aquino adiuva me; et statim percepit se capi ab uno homine per caput, qui ipsum de periculo liberavit, et posuit eum extra aquam ad quod miraculum supervenit FraterManuel
*

cum

subito impegisset in inslrumentiim,

:

Gonversus monasterii supradicti.

De curatione cujusdam qui oculum sinistrum perdiderat et prae dolore in dextro non poterat videre. Floredensa de Piperno, cum perdidisset oculum sinistrum, prae cuius dolore etiam de dextro videre
37.

non poterat

et sic tribus diebus sine

oculorum lumine remaneret; cum

adhibitis remediis

nullum

sanitatis

consequeretur efFectum, de nocte recom-

mendans se Deo et merilis S. Thomac, post orationes et lacrymas a multis faligata suspiriis aliquantulum requiescens, post paullulum quietis evigilans, invenit se de utroque perfecte sanatam. Quae vocans virum suum cum
gaudio suae illuminationis beneficium ftuntiavit
sibi

impensum

meritis

S.Thomae, quem apud

38.'

Deum

invenerat adjutorem.

De quadam a dolore dextri brachii incurabili liberata per Alexandra de Pipemo, antiqua et tactum computi orationis devote.

devota,

cum

pateretur in brachio dextro dolorem, nec posset medicinae

;

computum suum, cum quo quotiens diceret orationem dominicam numeraret, et cum quo ex devotione tetigerat reliquias
remedio
liberari

habens

dicti Sancti, posuit

sub brachio, In quo dolor erat intensus

et in loco se

prosternens dixit

B.Thoma, cgo

impetra mihi beneficium sanitatis

non possum contingere; per istum computum, quotuas reliquias

reliquias tuas

me

recolo tetigisse.

Quo verbo cum

devotione prolato continuo se sensit

ab omni penitus dolore curatam.

De curatione cujusdam patientis dolorem vehementem in collo. Quaedam mulier dePiperno, patiens in collo dolorem vehementem, invocato auxilio dicti Sancti, fuit protinus ab omni dolore curata. 40. De quodam patiente dolorem vehementissimum in sinistra maxilla. Joannes Capocius de Sompnino cum in maxilla sinistra dolorem fortissimum pateretur, concepta devotione, locum tangens dolentem,
39.

dixit

S.Thoma,
;

si

vera sunt, quae de te dicuntur miracula oro, ut

me

sanes

quia voveo

tuum scpulcrum cum

omni dolore

reverentia visitare. Quibus verbis

cum
41.

devotione prolatis ab

fuit

continuo liberatus Dco

et

Sancto

gratias de

tam

festino beneficio sanitatis.

De quadam patiente immensum dolorem

in aure curata.

Thcodora Manuta' de Sompnino,

cum

pateretur in aure intensum

cum

tumore dolorem, concepta devotione ad dictum Sanctum, nuntium misit, et fecit mensurari de suo facciolo dicti Sancti sepulcrum de quo cum maxillam suam involvisset eius invocato auxilio conlinuo a tumore et dolore
:

protinus liberabatur.
I,

3.

3.

plnra dcsunt in Cod. Flor. Hic compiura dcsunt in God. Flor. Cod. Flor. habct manca, moninca, Moinuca.
Ilic
:

l56

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
tibia tribus annis,

De quodam patiente gravem tumorem in qui facto voto ad sepulcrum ejus curatus est.
42.

Nicolaus Johannes
tumorem

Stephani de Sompnino_,
in sinistra tibia
liberari,

cum

passus fuisset tribus annis gravem

cum

multis ulceribus, nec posset multis adhibitis remediis

ad dictum Sanctum devotione concepta et facto voto quod ad ejus

si

sepulcrum tibiam ceream,

eius meritis obtineret a

Deo de sua

infirmitate

medelam, protinus

fuit

ab omni infirmitate curatus, agens Deo et Sancto

gratias, et solvens sicut

promiserat votum suum.

De quodam patiente fistulam per annum in pollice miraculose sanato. Matthaeus dictus Gaputericcius de Sompnino cum passus fuis43.

set in pollice pedis

per

annum
multa

fistulam, et discurrens per multos medicos,

nuUum

salutis

remedium

inveniret, ad
fieri

verbum

uxoris,

quae audierat ad

sepulcrum

dicti Sancti

miracula^ concepta devotione de sero

recommendans a suo digito ^ omnia medicamina consueta, de Sancti meritis solummodo confisus, amovit qui de mane surgens invenit digitum pedis sine indicio' vulneris ab omni infirmitate curatum, agens Deo et Sancto gratias, qui tam festinus fuit miserator in cura.
dicto Sancto se
;

44.

De quadam hydropica ad reliquias ejus curata.

Stephana de

Rocca-sicca habitatrix castri Sompnini, hydropica et toto corpore tumida,

cum

concepta devotione ad dictum Sanctum venisset ad portam monasterii

Fossae-novae, petivit

cum magna

devotione

sibi

portari eius reliquias.

Quae cum portatae

45.

fuissent, et eius pectori

cum

signo crucis et orationibus

applicatae, rediens ad propria, fuit in via crescente eius devotione curata.

De quodam dolore gravissimo coxae et inguinis gravato, qui facto voto ad sepulcrum ejus curatus est. Nicolaus de Leone

de rogata de Sompnino,

cum

esset in agro, et

eum

dolor gravissimus in
redire, concepta

coxa et inguine gravasset, timens ad propria

devotione ad B.

non posse

Thomam,

et facto voto,

quod

in crastino eius

sepulcrum
rediens, de

nudis pedibus

visitaret, fuit

continuo liberatus, et ad

domum

mane votum, quod promiserat devotus implevit. 46. De quadam patiente paralysim per decem annos
ad ecclesiam ejus
incurrisset,

facto voto

curata.

Maria de castro Gampanetae*

sibi illatis

cum

para-

lysim per annos plures ex frequentibus a viro suo

verberibus ^

cum

spicas colligeret post messores, ut paupercula poterat,

audiens a conversis monasterii nominati, quod meritis dicti Sancti multa

fierent miracula, vovit se ei promittens
tis

monasterium

visitare, si suis

meri-

sanaretur

et statim perfectissime curata ecclesiam monasterii,

ut vove-

rat, visitavit,

narrens miraculum, quod a Sancto impetraverat, mira celeri-

tate festinum.
1.

Cod. Flor.

Bartholomaeus Capurizii.
:

2. 3.

BoUandiani Cod. Burn.

:

pollice.

incisione.

4.
5.

Cod. Flor. Carpanete. Bollandiani turpibus verbis... audiens a diversis.

:

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS

167

47.

tius

De curatione cujusdam podagrici meritis S.Thomae. BoePassogerius de Terraccna, habitator Fundorum, cum existens in platea
aliis

dolore podagre subito in pedibus gravaretur, rediit adiutus ab

in

domum suam
quam
48.

ubi

cum

gravatus dolore vovisset sepulcrum dicti Sancti,

citius posset visitare, subito fuit pia Sancti intercessione, divina vir-

tute curatus.

De curatione cujusdam patientis dolorem stomachi a pueritia. Boetius Toctius de Terracena, habitator Fundorum, cum esset in monasterio Fossae-novae et audisset a Sacrista, quod ad sepulcrum dicti Sancti
mulla miracula meritis ejus
fierent, et

gravem dolorem pateretur

in sto-

macho,

in

quo
dicli

a sua pueritia fuerat passus; accedens

cum

devotione ad

sepulcrum

Sancti et petens ejus mcritis liberari, ponens se super

fuit

sepulcrum, protinus

ab omni infirmitate curatus,

quam

deinceps

numquam
40.

sensit.

De curatione cujusdam quaternarii meritis S. Thomae. Dominus Raynaldus Bacula de Terracena miles, cum multis annis passus
*

fuisset

quartanam, concepta devotione venit ad sepulcrum S.Thomac^, ubi

cum
50.

orasset ejus meritis a

Deo Hberari, ex tunc

se sensit a

quartana libe-

ratum.

De curatione cujusdam militis patientis dolorem brachii. Dominus Grassus de Neapoli miles_, cum pcr unum annum et amplius dexterum brachium sic haberet dolore gravatum, quod capiti suo applicare non
posset,

transiens per

merita

dicti Sancti, venit

monasterium Fossae-novae, devotione concepta ad adeius sepulcrum, super quod infirmum ponens
sibi fieri

brachium
sit

petivit

dictum Sanctum

propitium, et continuo se sen-

ab infirmitate curatum.

De curatione cujusdam militis patientis dolorem magnum OCUlorum suorum. Dominus Jacobus Capuanus' de Neapoli miles,
.51.

videns hanc celerem in dicto milite impetratam divina virtute medelam,

meritis dicti Sancti,

cum

ipse pateretur in oculis

gravem cum dolore punceius, simili celeritate fuit

turam, ponens faciem suam super sepulcrum

divina virtute curatus, slmul agentes

Deo

gratias,

qui simul fuerant dicti

Sancti meritis liberati.

52.

De curatione cujusdam
Bono
civis

civis a febre duplici tertiana.

graviter

Caetertiana,

sarius de

Neapolitanus infirmus

duplici

cum

instaret quintus dies accessionis et de vila

plurimum

dubitaret, eo

quod nullam crisim* et sanitatis indicium habuisset, cum fieret inquisitio de miraculis S. Thomae, concepta devotione predicto Sancto totaliter se
^

devovit.
I.

Qui

cum
:

superveniente accessionis termino nihil sensisset moles-

%.

Cod. Flor. Cod. Flor.

Buzula.
predicli ct ibi orans.
:

3.
!i

5.

Bollandiani Rollandiani Boliandiani

Capilanus. iiullum paroxismum. corporaHtcr.

l58

GUILLELM. DE TOCCO
nec evacuationem

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
tertia die surrexit; et

tiae,

'

aliquam virtute naturae,

Domino Episcopo
53.

Inquisitori in offlcio inquisitionis pro reverentia dicti

Sancti usque ad finem devote servivit.

Venerandus pater De curatione tumoris tibiae cujusdam. Dominus Umbertus, Archiepiscopus Neapolitensis ad inquirenda miracula S.Thomae de mandato Summi Pontificis constitutus, cuminstaret tempus, quo venerabilis Pater Dominus Angelus suus'' in dicta inquisitione collega,
deberet simul

cum

eo Neapoli ad inquirenda miracula dicti Sancti proce-

dere, et ipse pateretur

gravem tumorem in
et in

tibia

simul

cum
et

longo tempore passus fuerat,

lecto

decumberet

quod ambulare non

ulcere,

Deum, ut meritis dicti Sancti ei sanitatem dignaretur concedere, et commissam sibi inquisitionem pro Dei et Sancti gloria perfecte implere. Quo verbo cum devotione prolato, statim de lecto sanus surrexit et per totam cameram ambulavit et veniente Domino
posset, rogavit humiliter et devote

Episcopo predicto inquisitionem sanus et devotus implevit.

De curatione febris cujusdam alii episcopi meritis S. Thomae. Predictus Dominus Episcopus, cum inquisitionem commissam de dicti Sancti miraculis devote et sollicite faceret, contigit una die de sero, quod
54.
febris acutissima

ipsum

arriperet, et in toto corpore

immutaret. Qui de

vita

desperans,
inquisitioni

B.

Thomam
dictis

devote coepit orare^ petens ut superstitem suae

ipsum dignaretur dimittere, quam devote concesserat inchoare.

Quibus verbis

cum magna spe et

fiducia sanitatis in illo languore febris

caput reclinavit fatigatus in lecto, et dormiens reliqua parte noctis usque

ad diem, de mane surrexit sanus, sed

qui

debilis, perfecte

tamen curatus,

sine

aliqua alleviatione, quae facta fuisset artis remedio vel naturae, egitque
gratias,
ei

Deo

concesserat in se merita dicti Sancti cognoscere, quae deside-

rabat per alios invenire. Quae duo miracula predicti prelati^ scripserunt

Domino
55.

nostro

Summo
sigillis

Pontifici

sub uno contextu

et serie litterarum,

quae sub eorum

fuerunt pro vera assertione munitae.

De curatione duplicis tertianae cujusdam canonici meritis Dominus Matthaeus Ganonicus Majoris ecclesiae Neapolitanensis, nuntius ad sanctissimum Patrem Joannem cum inquisitione facta de miraculis predicti Sancti a prefato Domino Archiepiscopo destinasancti Thomae.

tus;

cum

pluribus diebus idem antequam iter ad Guriam arriperet*passus

et

fuisset
esset

duplicem tertianam,
debilis,

de superventura accessione timeret,

cum

nimium

non
Sancti

valens

verbum exprimere,

sed suus medicus

nuUatenus de eius salute speraret, quidam eius socius concanonicus" emisit

pro eo votum,
dicti

cum

eo visitare sepulcrum, quia ipse infir-

1.

Bollandiani

certificationena.

BoUandiani episcopus. ret ad procedere .

2.
:

God. Flor. omittit totam partem phrasis a debe-

3.
Ix.

5.

Bollandiani sancti. Cod. Flor. omittit partem phrasis ab idem BoUandiani et canonicus.
:

ad arriperet

GUILLELM. DE TOCCO

VIT.V S.

THOMAE AQUINATIS

iSg

mus

prae debilitalc verbum exprimere non valebal.

Quo annuente quod

votum
ret,

erat sibi acceptum, statim fuit ab infirmitate pcrfecte curatus.

Quem

cum medicus
inveniens

hora accessionis

sollicitus visitasset.

ut

ei

remcdium exhibe-

eum

liberum
'

ct a febri

vcntura succedente divinitus sanitate

curatum, non contentus

divinae bcneficio mcdicinae, consuluit ut ad consanitatis

firmationem concessae divinitus

ret,

aliquam levem mcdicinam accipe-

quae ipsum ab omni superfluo liumore purgaret. Quo annuente,

ievem
ei

cum

satis

potionem medicus propinasset,

et ille

hora purgationis debita

rcmedium aliquod adhibere, confirmato eodcm voto quod fccerat, et poenitens quod contentus remedio caelestis medici non fuisset, subito fuit ab omni torsione
in lecto gravibus doloribus torqueretur, nec medicus sciret

curatus, et virtute divina medicina suuni effectum habuit naturalem.

56.

Alia

De praeservatione cujusdam equitis de rupe cadentis. duo magna miracula Sancti dicti meritis Deus ostendit nuntiis, qui
Pontifici

ex
et

parte predictorum Inquisitorum Inquisitionem factam de eius miraculis

Summo
Domino
qui

detulerunt; vidclicct*

predicto

Domino Mattheo

Petro nuntio predicti Domini Episcopi Viterbiensique Ganonico,

cum venerunt
se

per Alpes, et erant super lacum Losanensem' saumarius

Cincii* de Arbonis

qui portabat

saumandium

Romani per rupem

altissi-

mam cecidit''
dit

volutando per rupis latera et ullimo de limpida rupe

dicti lacus.

ceci-

super saxa acuta juxta oram

In cuius casu

cum

predictus

dominus Matthacus invocasset auxilium

sanus, et

sancti

Thomae,

et crederetur ex

casu animal fuisse confractum, subito saumarius inter

illos

lapides surrexit

quod portabat, accessit ad potum*' et in nullo fuit a suo itincre impeditus. Quod miraculum omnes traxit' qui aderant in stuporem, cum animal virtute naturae non potuisset
non mutato
in aliquo suo onere,

evadere, etiamsi sine onere cecidisset.

De praeservatione cujusdam alterius equi. lum dixit predictus Dominus Matthaeus sibi in suo equo,
57.
tis

Simile miracudicti Sancti

meri-

divinitus fuisse

concessum

qui

cum

de duobus posterioribus pedibus

lapsu praecipti toto corpore esset in rupe, et de anterioribus pedibus se

regeret iuxta viam, et ipsc ex toto equo* dimisisset habenas, habens

ipsum

pro perdito, qui non poterat

humano

juvari auxilio

invocato Dei auxilio,

meritis dicti Sancti cuius inquisitionem

1.
:

miraculorum in boneta portabat,

dominus Petrus nuntius
Iste

2.

BollandiaDi securum, contentus. predictus dominus Mattheus Cod. Flor.

:

et

prefati

episcopi

cum

venirent.
:

3. (v d.

Plor.

Lasonensem
:

ilem Bollandiaai.

lacus

videtur csse

lacus

Lemannus.
U.
5.

Bollandiani Bollandiani

Eracii de Arlotis. super sa\a acuta coram dicto lacu. In cujus causa

cum

Matthaeus

ad portum. transit. Cod. Flor. equi. 8. Cod. Flor. porrectam. Boneta non solum significatid quod gallice vocatur 9. Bollandiani bonnet. sed generatim pannum. Cf. Du Caage, Glossar. sub verbo bonneta.
:

praedictus. 0. liollaudiani
7.

l60

GUILLELM. DE TOCCO

VITA

S.

THOMAE AQUIMATIS
saltavit

equus magno conamine super pedes anteriores innitens

paratus ad iter
;

ad viam

supplevitque in equo virtus divinae potentiae, quod deerat

virtuti naturae.

Explicit legenda S.

Thomae de aquino*

ADDENDA
Praeter Manuscripta supra pag. 62 sqq. recensita, in quibus invenitur vita
S.

Thomae

a Guillelmo de Tocco conscripta, inveni

pulcherrimum codicem
monasterium Gharthuest a

asservatum in
Handschrift 2o5

bibliotheca
fol.

Darmstadtensi (Darmstaedter HofbibUothek,

68-98). Iste codex pertinebat ad

sianorum Wesaliense super

Malender. In fine habetur
:

Rhenum

et transcriptus

Francisco de

Explicit

legenda beati

Thomae de aquino per

ville

me

fratrem franciscum de malender regularem de insula in opposito

valender.

Anno Domini MGGGGLXXXVII

S.Thomae, sed quia
sibi

in vigilia Sti Galixti martiris.

Pulchritudine scripturae iste codex eminet inter omnes, quos vidi conscriptos de vita
est satis recens,

non tantam auctoritatem

et
alii

historicam

vindicare potest,

quantam habent Godices Burneianus

scil.

Florentinus supra pag. 62 descripti, Insuper mihi indicati sunt tres

codices continentes opus Guillelmi deTocco,

Nurimbergae, Gent.
Sienae,
Bibl.

III.

69,

Boloniae,

Bibliotheca

Universitatis

n. i535,

communalis
ideoque

K. VII.

2.

Sed ego non potui propriis oculis inspicere

istos codices

de

iis

judicare

non audeo.
autem anno
1923,

His ultimis annis, praesertim

quando celebratum

est

sextum centenarium cannonizationis S. Thomae Aquinatis, complura opera eruditionis plena edita sunt circa biographiam Angelici Doctoris. Imprimis
mentione digna sunt eomplura scripta edita a P.Mandonnet O.P. qui
adjuvante P. Destrez 0. P. edidit

Bibliographie Thomiste et periodicum

BuUetin Thomiste

Pariter benc meritus est de biographia S.

Thomae Franciscus Pelster S. J.,

e. g.
:

qui valde diligentes investigationes peregit de vita Angelici Doctoris,

La famiglia

di S.

Tommaso

d'Aquino. La giovinezza di

S.

Tommaso

d*A-

quino. Angelus Walz O.P. optime disseruit de bulla cannonizationis S.Thomae Aquinatis, cujus exemplar originale nuper inventum est Tolosae. Franscesco Scandone, La vita^ la famiglia e la patria di S. Tommaso. P. Innocenzo Taurisano O. P., Discepoli e biogra Givita Gattolica

1923.

phi di

S.

Tommaso. Haec duo ultima

scripta prodierunt

Romae

iga^.

1.

in exemplari

In margine codicis Burn. litteris valde minusculis ponitur Non inveni plus quam hucusque . Godex Flor. in fine addit Explicit.
:
:

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
AUCTORE

Bernardo

GUIDONIS

PROLOGUS
Pauca verba praefari
Guidonis;
2

liceat

1"

de vita

et gestis

Bernardi

de manuscriptis continentibus vitam

S.

Thomae

Aquinatis a Bernardo Guidonis conscriptam.

DE VITA ET GcSTIS BERNARDl GUIDONIS

p. 57

Supra

debui dicere perpauca ad nos pervenisse de

de Tocco. Neque novae investigatio-

vita gestisque Guillelmi

magna cum industria factae a Rev. P. Innocentio Taurisano, a Prof. Franc Scandone aliisque valuerunt novas de Guillelmo de Tocco notitias alicujus momenti adducere (1).
nes

De Bernardi Guidonis autem

vita

atque gestis sat multa

sufTicit

nobis cognita sunt. Pro nostro scopo

breves quasdam

adnotationes facere de operibus nostri auctoris. Qui ampliora

quaerit,
legat

longam dissertationem ab Antonio Thomas

conscriptam in
pag, 139-232

Histoire litteraire de la France

tom.

XXXV,
anno

(2).

Bernardus Guidonis (Gui vel etiam Guion) natus

1261 vel 12G2

est

in vico vocato Roeria

(3),

prope

Rupem

Apis

(Royere, du diocese de Limoges)

in Galiia.
in

dioecesis Lemovicensis

Ordinem

intravit

Praedicatorum juvenis anno 1279

sept. 1280 professio-

conventu Lemovicensi, ibique die 16

religiosam emisit in

nem
(a)

manus

celeberrimi fratris Stephani

(i) Cfr. S.

Tommaso d'Aquino, Misccllanca slorico-arlistica. Uoma igaS. Ea tamen quae auctor de manuscriptis Bcrnardi Guidonis enarrat, sunt manca.
Quetif et Echard, Scriptorcs Ord. Praed.
I,

(3) Cf,

076.

II

l62

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

de Salagnac. Studiis philosophicis et theologicis peractis,

Bernardus Guidonis
Lectoris vel Prioris

in

diversis

conventibus officium vel

exercuit
e. g.

magna cum laude

in conetc.

ventu Lemovicensi, Aibensi, Castrensi, Garcassonnensi,

Anno 1307

factus est Inquisitor

officio

haereticae pravitatis

pro

regno Galliae; hocque

tus est usque

perarduo laudabiliter perfunc-

ad

annum

1323. Interim etiam aliis officiis

Sic a.

magni momenti incubuit.

1317 a Magistro Ordinis

Berengario de Landorra nominatus est Procurator Generalis

Ordinis Praedicatorum in Curia

Summi

Pontificis (1).

Sumin

mus autem

Pontifex loannes XXII, bene cognoscens merita

atque dexteritatem nostri Bernardi,

ItaUa superiore

eum

delegavit, ut

pacem

restitueret inter

GueHos

et Gibeli-

nos
tuit

postea per Bullam datam d. 17 sept. 1318 ipsum insti-

Nuntium apostolicum ad conciliandum comitem FJandriae Robertum de Bethune cum rege Galliae Philippo V. Anno 1323 die 26 Aug. ipsum elegit episcopum Tudensem in Hispania (Tuy en Galice), sed non diu post, i. e. die 20 jul.
1324, illum transtulit ad
Gallia.

sedem episcopalem Lodevensem

et in et

in

Diu noctuque noster Bernardus desudavit

in

optimo

regimine suae dioecesis

peragendis.
doctrina
vit (2).

studiis praesertim
vita

historicis

Tamquam
ut narrat

nardus odorifera
et

pariter

et

odorem suavissimum Deo

hominibus emanadiio

Immo,

idem antiquus auctor,

a.

mira-

cula operatus est

mense Augusti

1318 noster Bernardus

commorans Avenioni.
duxerit vitam

Decessit die 30 Dec. 1331 in Gastello

episcopali Lauroux, 70 vel 71 annos natus.

Quamvis semper

innocentissimam ac virtuosissimam, tamen

conversatus
:

hilaris affabilisque

est.

Quare idem auctor jam

quos

citatus

de eo nuntiat

Hic Bernardus mente devotus et

sermone jocundus

solitus erat dicere suis familiaribus,

(i) Gf. Innoc. Taurisano, Hierarchia Ordinis Praedicatorum (Romae 1916), pag. 87. Per quattuor circiter annos hoc officio funclus est. (2) Ita antiquus auctor brevis chronicae de vita et moribus ac scriptis et operibus

Domini episcopi lodovensis praemissae Speculo

chronica apud Quetif et Echard
1.

Sanctorali. Impressa iuvenitur haec

c.

pag. 676.

BERN.VRDUS GUIDOMS

\ITA

S.

THOMAE AQUINATIS

l63

post pressuram studii ac

negociorum circa horam noctis

ut proponeret
aliquis
:

interdum ad se
aliquod
esse

advocal)at,
et

eorum
in

verbum honesti

jocundi

solatii

asserens non
nisi

probum virum,

qui vaditad

dormiendum,
ilio solalio

semel

die fuerit jocundatus.

Sed hic sobrie

utebatur, ut

tandem verbis
in devotione

aedilicatoriis,

ouibus mirabiliter adluebat,

hujusmodi solatium terminaret.

D mANUSCRIPTIS CONTINENTIBUS ViTAM S. THOMAE AQ. A BERNARDO GUIDONIS

2

CONSCRIPTAm
Noster Bernardus complura opera gravia tam theologica

quam
p. 577)

historica composuit. Quetif et

Echard narrant

(l.

c,

hos Bernardi libros implere novem volumina

in-folio

conservata in Conventu Tolosano Fratrum Praedicatorum

atque de singulis disserunt. Antonius

erudite conatur

Thomas quoque

(l.

c.)

discutere singula opera Bernardi. Quare,

lectorem remittimus ad istos historiographos, qui tamen

ambo
vitam

insuflicienter
S.

enumerant manuscripta, quae continent

Bernardo Guidonis conscriptam. Quae
ea,

Thomae

quidem manuscripta sunt multo numerosiora, quam

Nos
sola
igitur,
relictis ceteris

quae continent eandem S.Thomae vitam aTocco compositam.

operibus Bernardi Guidonis, de
in

ejusdem Legenda

S.

Thomae tractamus. Cum

habita est die

omni-

bus, quae vidimus, manuscriptis hujus Legendae enarretur

canonizatio S. Thomae, quae

18 luL 1323,

manifestum

est,

hoc opus non esse antea conscriptum. Sed

nec etiam multo post Bernardus hanc Legendam composuit^

quoniam

in Codice Vaticano n. 3847

habetur haec dedicatio

:

manu

propria ab ipso Bernardo addita

Venerabili viro

domino petro

roggerii, magistro in theologia, parisius pater

S. tho-

Bernardus, episcopus lodovensis presentem legendam

me
est,

de acquino transmittil.

Uti

jam supra

p.

10 probatum

Petrus Roggerii factus est magister in theologia versus

1323, die

mensem Augusti

autem 23

lunii 132G creatus est

l64

BERNARDUS GUIDONIS
monasterii

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

abbas

Fixamensis

i.

e.

Fecamp

(Registr. Vat.

Gomm.

Joh. anno 10 ep. 2089). Ergo iiaec Legenda conscripta

est intra

mensem

Augus-ti 1323 et

enimpostea edita

esset,

mensem lunii 1326). Si Bernardus eam non dedicasset Petro

theologia, sed

Roggerii, magistro in

abbati

aut

episcopo

Petro Roggerii.

Omnes norunt hunc Petrum

Roggerii postea

electum esse

Summum Pontificem
:

sub nomine Clementis VI.

Principaliores Codices manuscripti continentes hanc Le-

gendam sunt
1.

Codex Vaticanus n. 38d7, qui

cum

sit

signatus ab ipso
ceteri

Bernardo Guidonis, videtur esse melior

ideo
aliis
illo

quam

omnes,

eum

prelo

mandamus
:

adnotantes Variantes iectiones ex

In

Codicibus. Est Codex

membranaceus 135 x 200 mm.

inveniuntur primo

Liber sive tractatus de predica (fol. 1-26).

tione crucis contra saracenos infideles et paganos

Deinde incipit

Legenda sancti thome de aquino de ordine

et obitu

fratrum predicatorum, de ortu, vita

ac gestis ejus.

Gujus festivitas celebratur Nonis Martii qua die transiit ex hoc

mundo

(fol.

27-71). Praemittitur

autem tabula capitum

singulorum huius Legendae. Deinde sequitur BuUa canonizationis S.

Thomae

et

quidem textu omnino conformi cum

aliis

Originali

nuper Tolosae detecto. Quae quidem conformitas,

habeatur in
Codicibus neque etiam apud

cum minime

Bollandianos, satis ostendit hunc Codicem esse

magna cum

diligentia conscriptum. Postea sequitur Chronica brevis de

progressu temporis sahcti

Thome

o,

i.

e.

Bernardus Guidonis
:

conatur texere chronologiam vitae

S.

Thomae. Dico autem

conatur texere, etenim ipse anceps haeret haud semel circa

singulos annos indicandos. In fme Codicis habetur
(a

manu

tamen

alia et

quidem posteriore
d. 14

transcripta) littera episcopi

Stephani Parisiensis data

Febr. 1325 ad

defendendam

doctrinam

S.

Thomae.
continentes vitam
sc.

Praeter istum Codicem habentur quoque in Bibliotheca

Vaticana duo

alii

S.

Thomae

a Bernardo

Guidonis conscriptam,

BERNARDUS Gl IDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

65

2.

Codex

Vat. t>/s\ Est

Codex membranaceiis pulchre qui-

dem
180
S.

sed etiam

interdum mendose conscriptus saec. XV.

X 270 mm. Continet vitam S. Dominici (fol. i-\\\), vitam Thomae (fol. Ii2-214), translationem corporis ejusdem
Codcx Vat.
6^218

doctoris.
3.

papyraceus continet inter

alia

legenda

S.

Thome
;

de Acquino compiiata per episcopum Lodovenet

sem
4.

conscriptus est saec. XVI vel XVII

non

est

magni

momenti.
Codex Archivi General. 0. Pr. Romae X. S001 membranaillo

ceus saec. XIV. In

S.

continentur i.quattuor

libri

dialog.

Gregorii

Vitae

Fratrum cum epistula addita Hum-

berti Magistri

((

Glis. ,

BuUa

canonizationis S.

Thomae

,
:

Legenda

Thomae per episcopum Lodovensem . Additur Indulgentia prolata seu concessa ad honorem beati thome
S.

summo
que

pontifice

Ciemente sexto sequens panditur

quinquaginta
s.

In

fme Legendae adduntur

((

quinque

miracula

facta sunt
((

pap meritis

thome

Deinde in hoc Codice

fr.

habentur

aliqua breviter collecta de vita et miraculis

, et

raymundi de Pennaforte
dinensis

demum

((

vita fr. dalmatii

monerii Cathalani predicatorum ordinis

.

et

dyoecesis gerun;

Codex videtur oriundus ex Hispania

adnotatur,

in ipso contentas vitas esse collectas a Nicolao Eimerico a.

1351; codicem autem ipsum denuo esse religatum mandante

Priore Jacobo Ortulano a 1364. Haec Legenda S.

Thomae

valde

similis est Codici Vaticano 3847 ideoque inter meliores

repu-

tanda
5.

est.

Codex Florentinm (Bibl. Naz. 1189. F.

6)

membranaceus

(saec.

XIV) continet solam vitam S.Thomae; constat 88 fohis

In

25

X 17, .50 mm.

6.

prima pagina legitur

<*

Hic iiber est morTij

.

angelorum
Codex
:

florentie

quem emit

D. Paulus Oriandinus
n.

UniversUatis

Lipsiensis

818

membranaceus

continet

Vitas
S.

Fratrum aGerhardo de Frachetto conscriptas,

a

Legendam

Thomae
et

Bernardo Guidonis compositam; item

Chronicam brevem,

epistulam Stephani episcopi Parisiensis

l66

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

contra calumniatores S. Thomae. In fme additur

Explicit
doctoris,

legenda beati

thome de aquino, sacre theologie

ordinis fratrum predicatorum completa per

manus Johannis
beatorum

de Westphalia anno domini MGCGXLIIII in die

gervasii et prothasii

martyrum. Amen. Deo

gracias. Deinde

sequitur

Noverint universi quod ego frater petrus fratrum

ordinis predicatorum magister, licet indignus vidi et dili-

genter inspexi anno Domini MCGGXLIIII

quodam

die

mensis
et filo

maji quasdam
serico

litteras apostolicas

vera bulla plumbea

domini nostri pape bullatas

VI.

continentesindulgentiam
est

concessam a Glemente
est inter meiiora
7.

Hoc manuscriptum
sc. d.

unicum,

cujus transcriptio accurate cognoscitur

19 Jun. 1344;

omnino collocandum.
(n. 88)
ita

Codex Charleville

membranaceus

saec. XIV, est

accurate transcriptus

ut

semper

fere concordet

cum Godice
Dei, ord.

Vaticano 3847 supradescripto. Variantes lectiones notabimus.

In initio habetur
:

Iste liber est

domus Montis

Garthus.
tt

In fine habentur

novem

Lectiones ad Matutinum

in festo beati

thome de aquino ordinis fratrum predicatoXIV.

rum
8.

recitandae.

Codex

Chdlons-sur-Marne membranaceus,
scriptus

saec.

Est pulchre

cum
:

Initialibus

coloratis 277

189

mm.

In initio habetur

Pro

communi
8,

bibliotheca fratrum
n. 15. (Gf.

predicatorum Gatalaunensium. Tab.

Gatalogue

General des Bibliotheques Publiques de France.Departements

vol.3,p.25.)
9.

Codex Monacensis (God.

S.

lat.

27480) papyraceus saec. XV,

;

continet vitam

Thomae

a Bernardo Guidonis conscriptam

etc.

deinde Ghronicam brevem de progressu

huic Legendae;

quae

solet adjici

demum
recens,

litteras

Stephani, Parisiensis episcopi

S.

concedentis indulgentiam in honorem

Thomae.

Iste

Godex,

cum
10.

sit

satis

non

est tanti

momenti quanti sunt

Godices antiquiores.

Codex Arras N" 396 membranaceus saec.

XV

continet vi.

tam

S.

Thomae compilatam per episcopum Londonensem

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

167

A manu
ral des

recentiore correctio facta est

videtiir esse

Lodovensem
(Cf.

Iste

Codex non

magni momenti.

Catalogue Gene-

Manuscrits des Bibliotheques Publiques de France

4'')

(editio in

vol. 4, p. 157.)

Non videtur dubium quin complures

manuscripti in diversis Europae
continentes vitam S.

adliuc

alii

Codices

bibiiothecis

inveniantur

Thomae

a Bernardo Guidonis conscrip-

tam. Sic

e. g.

in

bibliotheca

Darmstadtensi n. 546 habetur

;

codex papyraceus saec. XV, continens hanc vitam

theca Alcobaza monasterii S. Bernardi
libr.
(cfr.

ex biblio-

Haenel, Catalogi
tria

manusc.

p. 10^3) translata

suntLisbonam
scripta,

volumina
volumina

in fol. in

membrana

saec.

XIV

quae dicuntur contiTria

ista

nere omnia opera Bernardi Guidonis.

revera esse Lisbonae mthi scripsit director hujus bibliothecae.

Sed

cum

ipse

Bernardus Guidonis certe propriis

oculis viderit
dictis, suflicit

Codicem Vaticanum N" 3847, ut patet ex supra

istumCodicem utpote referentem veram auctoCodicibus manuscriptis non videntur esse

ris

sententiam preio mandare. Variantes lectiones, quae invealiis

niuntur in
tanti

monienti historici.

Prummer.

l68

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

Incipit legenda

sancti

thome de aquino de ordine fratrum

Nonis Martii qua die transiit ex hoc
(Iste liber est

praedicatorum, de ortu, vita et obitu ac gestis ejus. Cujus

festivitas celebratur

mundo. Compiiata per episcopum lodovensem. domus Montis Dei ord. Garth.)

I.

De

illustri

prosapia saacti thomae et ortu ac nomine

ejus matri prenuntiatis.

Sanctus thomas de aquino ordinis

egregius, nobilibus ortus natalibus de

praedicatorum doctor

domo

ac illustri prosa-

campanie et regni sicilie duxit originem. Cujus pater landulphus nomine fuit, mater vero ejus tarn morum quam progenitorum claritate conspicua de neapoli ducens originem theodora nuncupata est. Hujus pueri ortus et vite progressus antequam ex utero nasceretur fuit divinitus premonstratus. Erat enim vir quidam sanctus in campanie partibus re bonus et nomine, qui cum
pia
in

comitum aquinorum

confinibus

pluribus

aliis

heremitis anachoreticam vitam ducens in

monte

qui dicitur rocha sicca opinione celebris habebatur. Hic spiritu

dei afflatus veniens ad

matrem

ejus in castro de rocha sicca

illi
:

dum
ejus.

adhuc
Hic

eum

gestaret in utero, ait

et

Gaude domina
vita,

theodora quia tu paries filium

erit

thomas vocabitur nomen

magnus

in toto orbe, in scientia et in

eritque frater in religione ordinis predicatorum.

Ad quem

mater
tis.

ait

Adimpleat dominus suum beneplacitum voluntasicut predicta fuerant per

est itaque

Que omnia
Natus

pleta.

puer nobilis,

ordinem sunt comthomasque vocatus et sub

nutricis diligentia enutritus.

II.

De cartula salutatiohem angelicam continente quam sanctus thomas manu adhuc lactens infantulus apprehendit et tenuit.

Dum
tis

adhuc thomas

esset lactens infantulus et

pannis involveretur in cunis, contigit

more infanquadam vice dum

causa balneandi ipsum nutrix solvisset, ipse infans extendens

manum suam quamdam

cartulam divino nutu repertam de

BERNARDUS GUIDOMS
terra nullo sibi

VIT.\ S.

THOMAE AQUINATIS
in

69

innuente suscepit,

eamdemque

manu

con-

clusit et strinxit.

Gum

autem nutrix ipsum

vellet balneare et

de

manu

ejus cartulam extrahere

manumque

aperire, cepit

infans fortiter cjulare.

Quando vero pcrmittebatur cartulam tenere ipse tacebat, unde nutrix ei compatiens puerum clausam manum habentem cum cartula balneavit, abstersit et
tandem

induit, volensque scire mater pueri quid dicta cartula conti-

nebat,

manum
niliil
:

ejus ap*^ruit

quantumcumque

ploraret.

Et in cartula

aliud scriptum esse reperit, nisi saluta-

tionem angelicam
traretur in puero,

ave maria gratia plena et coetera. Gonvetali

niens enim fuit divine providentie, ut

presagio premons-

postmodum de magistro, ut presciretur quam salutarem doctrinam jam vir factus deberet effundere quem cartulam continentem nostre salutis exordium nonnisi divino ductum spiritu contigit invenire.
quod futurum
erat
;

III.

De bona indole pueri sancti Thome.

etatis

Gompleto

autem

sue
et

quinquennio, parentes
decenti comitatu

ejus

ipsum puerum deo offerunt

alterum Samuelem ad
Ileli

cum

tamquam

ad monasterium montis cassini

ordinis sancti benedicti transmittunt

et litteris

informandum moribus,
consilio

imbuendum. Hoc autem divino providente

tam clarum luminare futurum ecclesie nutriretur in tenebris et tam preclarum vite speculum conversatio secularis aliqualiter inficeret cum mundanis. Ubi ad futuri proagebatur, ne

tam tenera et scij^ilium nescia, qua necdum se nosse poterat, miro modo deum adhuc nesciens preventus gratia scire volens querebat. De quo futurum
fectus indicium puer in etate
erat ut
ceteris
niret.

dum

diium maturius pre

aliis

quereret, clarius pre

scriberet,

quod de deo ipso donante studiosius inve-

Puer itaque,

quem

spiritus divinus elegerat,

aliorum

puerorum nobilium qui ibidem nutriebantur

trabat se ab eis

puerilia devi-

tans consortia, dissoluta colloquia penitus fugiebat. Seques-

cum

poterat, gerens in

manu

cartulam con-

tinentem pro erudiendis ex more puerili primaria rudimenta.

Maturus erat puer in gestu ab omni puerili

in

levitate

quietus,

loquendo non garrulus, sed meditari jam incipiens intra

12

lyO
se

BERNARDUS GUIDONIS
taciturnus. Eratque
illa

'.

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
et

moribus compositus

ut ostendere

poterat etas

tenera in oratione de^otus.

IV.

De profectu ejus mirabili

in liberalibus disciplinis.

Quoniam autem,
citur puer,
fati
si

sicut ait scriptura, ex studiis suis cognos-

recta et

munda

sunt opera ejus;

cum

abbas pretante

monasterii quasi spiritu presago adverteret

puerum

indolis
ejus

magnum

aliquid esse futurum, persuasit parentibus

ut neapolim

mitteretur ad studium liberalibus artibus

imbuendus. Quod
ret et

cum factum

fuisset, ita

profecit in studio

supra coetaneos suos vivacitate ingenii ut omnes transcende-

tam in repetendo

altius audita et acutius intellecta,

quam

in conferendo ceterisque actibus scholastice discipline, scho-

laribus et magistris puer admirabihs

videretur. Mirabantur

enim omnes super prudentia

que tempore

et

responsis ejus. In brevi itaet

cum

in grammaticalibus

logicalibus

ac in

naturali philosophia

plurimum

profecisset, cepit agente

et in

Deo

secum disponere, ut seculo renuntiaret omnimode

fratrum

ordine

predicatorum

talentum

sibi

creditum

excellentis

ingenii et intelligentie perspicacis

domino redderet dupplicaadmiranti de tanta preejus splendentes

tum.

Nam cuidam

fratri ipsius ordinis

fuit,

rogativa ingenii visum

quod de vultu

radii procederent qui longe lateque diffusi

intuentium oculis

illucerent.

V.

De ingressu

ejus ad

ordinem fratrum predicatorum.

Dum
per

itaque pueri ingeniosi qui sortitus est

animam bonam
mente ejus

omnium

ora fama celebris

volitaret, et in

sanctum propositum ad ingressum ordinis permaneret, contigit fratrem Johannem de sancto Juliano virum utique fama
celebrem,

eumdem
et sic

adolescentem

gante alloqui
rat,

ad introitum

thomam spiritu dei instiordinis quem jam preconcepeannos puber-

inducere ut

Dei spiritus per ipsum, quod inceperat,

igitur predicatorum infra

adimpleret.

Ordinem

tatis existens, sicut in littera

cannonizationis ejusdem tempus

BERXARDUS GUIDOMS
describitur
(i),

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

I7I

ingredilur futurus lucerna super candelabruin

ecclcsie ad cujus lumcii existentes in tenebris ambularent.

Cui

habitum ordinis contulit et induit vir per omnia laudabilis et devotus frater thomas agni de lentino (2) tunc prior neapolitanus, qui fuit

postmodum archiepiscopus cusantinus

talis ac tanti

et

inde translatus factus fuit sancte civitatis jherusalem patriarcha.

Admirantur super ingressu

tur fratres, et

juvenis cives, letanipsius auditis

bonorum memoria digna mater

rumoribus consolatur
dei,

memor promissionis
filio

sibi

facteper virum

Gaudens itaque in domino pia mater cum decenti comitatu neapolim properat visura filium ut ipsum confortaret in incepto proposito pervidebat in
impleri.

quam

jam

manere,
rerat

iterato parere

cupiens spiritu

quem

carne prius pepe-

mundo. Audito autem adventu ejus cepit in fratrum cordibus suboriri quedam suspicio timorosa, ne mater ad filium carnali duceretur affectu atque femineo more aliquid circa juvenis exitum moliretur. Qua suspicione permoti fratres ipsum Romam usque deducunt ne in neapoli inveniretur a matre. De Roma vero ipsum transmittunt in Tusciam ut inde
Parisius duceretur.
poli

Quem

sollicita

mater persequens de Nea-

usque

Romam
asserens

veniens ipsumque non inveniens, tanti

filii

laboris fructu ac visione

privata, dolore cordis intrinsecus

percellitur

quod filium ad hoc videre

volebat, ut

ipsum

in proposito ordinis confortaret.

VI. Qualiter captus fuit in itinere et fratribus ordinis vi ablatus.

Audiens itaque hec mater turbata eo quod

sibi

de suo

sic

(i) Ex hoc textu, quem habent omnes Codices, manifeste apparet, Bernardum Guidonis lianc legendam scripsisse post annum i323 quando S. Thomae cannonlzatio accidit. Ideoquc falsa est contraria opinio ab Endres aliisque prolata, quam supra p. 9 jam refutavimus.

Valde accurate et rccte hic asscril Bernardus Guidonis adolescentem Thomam esse quidem inductum ad Ordinem Praedicatorum a Johanne de Sancto Juliano sed habitum Ordinis recepisse a Thoma, Agni de Lentino.
(2)

Quare

vix fundata est hypothesis

adolescentem

Thomam

recepisse

Johanne Teutonico. II nique a donne personnellement Thabit de rordre {Revue Thomiste, annee 1924, pag. 375.)

enuntiavit cl. P. Mandonnet, habitum religiosum a Magistro Generali me parait moralement certain que Jean le Teutoa

quam primus

Thomas d'Aquin.

172

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

ordinato

non credebatur
rei

affectu, directo nuntio ad alios filios

suos imperialis curie aulicos in castro aque pendentis in tuscia

intimat seriem

geste.

Precipitque

eis

sub obtentu
et

materne benedictionis, ut
Frederico
perficiant
et veluti

iter illius

preoccupent

filium maternis oculis representent.

videndum Exponitur coram cesare

maternum edictum a filiis et conceditur licentia ut quod jubentur. Mandatur executioni licentia illicita

praedones insanientes insiliuntprostratas ad praedam.

Invenitur (i) tandem juvenis

cum

quatuor fratribus predica-

toribus comitibus itineris et conductoribus suis juxta

quem-

dam fontem
tum
et

quieti deditus propter

laborem

itineris preteri-

instantem. Capitur, trahitur,

non

sicut a fratribus car-

nalibus, sed veluti sevis ab hostibus.

Gumque

jussus ab eis

deponere habitum nullatenus acquiesceret, ipsum exuere per

violentiam conati sunt, sed non prevaluerunt, ne puer qui
totis

conatibus resistebat, forsitan resistendo in corpore ledere-

tur.

matrem cum habitu ordinis sub fida custodia transmiserunt. Ad conspectum denuum filii mater exultat, sed animo femineo quippiam se passam ostendens

Captum

igitur ad

inducere nititur filium ut deponat habitum ordinis preas-

sumptum. Non

autem mens bene conscia verbis femineis, nec maternis blanditiis supra firmam petram solidatus ejus animus emollitur. Traditur ergo quasi agnus innocens
cedit

custodie in castro montis sancti Johannis usque ad fratrum

suorum carnalium proximo futurumadventum. Interim autem dum hec aguntur ad Innocentium pappam quartum tunc
existentem in tuscia a fratribus, qui ejus comites in via fuerant et a quibus fuerat vi subtractus, pergitur et querimonia

proponitur de predictis. Mandat

tis (2)

ille

imperatori, de violenet

debere

fieri

inquisitionem sollicitam

pro

mensura
imperator

excessus vindictam

debitam exerceri. Quod

cum

exquireret, provido consilio fratres ordinis destiterunt (3) ne

forsitan suboriretur durius

scandalum

et

periculum

religiosis

conscienciis immineret.

(i)
(2)

God. Gharleville, Advenlt. God. Gharleville, de violentiis.

(3)

God. Gharleville, destituerunt.

BERNARDUS GUIDOMS

'.

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

I^S

VII.

De profectu ejus
lis

in

carcere et de constancia mentis,

qua

vincens et invictus tyro christi accingi meruit ab angecingulo perpetue castitatis.

Gum

itaque electus a deo juvenis servatur in custodia car-

ceris lux divina in teiiebris sibi illuxit in

mente.

Nam

multa

ibidem perlegit

memorie comendavit. Sorores quoque suas ibidem docuit et unam illarum que ipsum a suo
et didicit et

sancto proposito subvertere nitebatur

ita

(i)

cooperante deo

perduxit ad

amorem

Dei

et

contemptum mundi, quod deo

habitum devote

votum

castitatis

emisit, et sanctimonialium

suscepit et

postmodum

in monasterio sancte marie de capua

ordinis sancti benedicti electa sanctimonialibus prefuit et in

sancte religionis proposito vitam finivit
(2).

Interea devotus

juvenis

dum

ut alter Joseph carcere clauditur per celi spatia

discurrit. Et sicut

contemplando mente
deus loquitur, ut

dum

legit

cum

ipso

dum

orat ipse

cum

deo dulciter fabulatur.

Non defuerunt autem

si licet

incluso adversa diversorum molimina et

credere, nepharia temptamenta. Sed

non

dejicitur levi-

bus flatibus arbor firmis innixa radicibus, quia

dei stabiliverat nullatenus

quem

spiritus

commovetur. Yeniunt tandem ad

locum

carceris fratres ejus carne

non

spiritu et

non jam

ut

prius blanditiis pulsant, sed injuriis et terroribus provocant et

lacessunt. Ipse
irritanles.

autem ut blandientes contempserat, ita despicit Nam cum habitum ordinis quo induebatur lanias-

sent in ejus corpore, ut sic pre verecundia dilaniatum dimitteret et

alium indueret qui placeret, ipse patienter sustinuit

injurias et semicinciis (3) que residue fuerant, involvitur in

majori injuria per majorem patientiam victoriam assecutus. Et

ne ullus obmitteretur contra justum temptationis insultus,

mici ejus
facti

ini-

domestici sui et fratres carne, hostes spiritu ad

dyaboli arma fraudesque se convertunt et per femine speciem

subvertere querunt
(i)

animum

innocentis.

Numquid, inquiunt,

Cod. Gharleville
soror

conspirante.
fuit

(3) Ista

nomine Marotae

confirmata ut abbatissa hujus monas-

terii

anno i354 ab Innocentio

et 7387.

IV. Gf. Berger, l^egistr. d'Innoc. IV, Vol. III,

Docum. 735a

(3) Semicinciis; cfr.

Du

Gange, Glossar.

174

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
fortior, loth jus-

primo parente
tior,

Adam

caucior

(i),

sampsone

david devotior, salomone sapientior

erit iste?

Ingrediatur
prevalet

igitur puella lasciva et

impudico vultu ac gestu

et, si

actu

(2),

turrim hanc
et

dejiciat,

que minarum, nostrarum inju-

riarum machinas

blanditiarum missilia non formidat. Occi-

damus animam

pueri ut de societate ejus corporea gaudeamus.

Expellamus ab ipso spiritum Dei quo regitur, ut ejus spiritus

confundatur. Tales actus caro
et

sanguis excogitant, taiibus

insultibus carnales parentes et amici suos impetunt ut peri-

mant. Ingreditur itaque cameram in qua solus sub

tali

tene-

batur custodia puelia pulcherrima, impudica, quasi serpens

humana

juvenem illaqueet, si possit, dejiciat a proposito castitatis. Que nunc vipereo aspectu nunc verbis lascivis et tactibus querit allicere innocentem juvenem non credens se cum angelo, sed cum hgmine decertare. Ut autem virtus in
facie, ut

infirmitate perficiatur, subsequuntur stimuli in juvenili cor-

tamen in adolescente mox tam senilis quam virilis animus non distulit superare. Tunc virtutem pudori ac furori bono adolescens immisit. Et quia de ignita libidine tractabatur, ad ignem qui fortuitu erat in camera mox accessit et
pore, quos

ticionem pro pugione arripiens suggestricem

nis
facto accedens in fervore spiritus ad

(3) ignite libidi-

puellam extra camere ambitum effugans exturbavit. Quo

angulum camere signum

ticionis expressit et

sancte crucis in pariete

ibidem sese in oratione

sibi petiit

cum summitate prosternens cum

lacrimis a deo dari

perpetue continentie

et virginitatis

donum,

ut qui

jam

in hoc actu illud expertus fuerat, deinceps conservaret

penitus incorruptum. Qui

dum

hec orando

cum

lacrimis obdor-

duo angeli dicentes ipsum fore a deo exauditum, qui eciam ipsum circa renes stringentes ut sibi videbatur usque ad dolorem sensibilem hec dixerunt Ex parte dei te cingimus ut petisti cingulo castitamisset, ecce dormienti subito affuerunt
:

tis,

quod nullatenus de

cetero dissolvetur.

Yisionem autem

predictam

cum

excitatus esset et clamaret sacri tactus angelici

sentito dolore revelare noluit

(i)
(2)

quid haberet quibusdam a voce

God. Charleville

saucior.
sit

(3)

Cod. Charleville Cod. Charleville

praevalens.

suggestus.

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

170

ejus

commotis inlerrogantibus, scd usque ad finem

vite sue

servavit occultam.

Quam

tunc socio suo

fratri

raynaldo secre-

torum

ejus conscio humiliter revelavit. Itaque ex tunc mulie-

rum

aspectus atque colloquia nisi necessitas vel utilis occasio

coegisset, ita vitare solebat ut solet

homo

sibi a

serpentibus

precavere.

VIII. Qualiter biennio fuit custoditus et inchisus in carcere

in

quo probata emicuit virtus

tali

ejus.

Fuit autem ferme biennio in

custoditus,

conclavi velut in carcere

quamvis sepe a fratre lohanne de sancto juliano superius memorato, cujus ad eum fervebat affectio, visitaretur soUicite in eodem, qui eciam de vestibus ordinis prout poterat, providebat, secrete tunicas sibi deferens indutas quas ibidem
se expolians dimittebat

ne juvenis defectum pateretur in corfelix

pore, qui tanla virtute roborabatur in mente.

carceris, in

clausura

salutaqua tantus intelligentie splendor illuxit. res compedes qui tot contulerunt contemplanti celestia liberfelix ex victoria foitis in pugna temptatio quam cum tates. hostis concludere conabatur ad casum, surrexit diviiia coasexpressa matura indicia meritorum sistentia in triumphum. sanctitatis et vite, ut ex utraque parte vite sensibilis impugna-

tus pugil invictus hinc blanditiis et deliciis, inde injuriis nec

emolliri potuit nec allidi.

virilis

pugil et invictus tyro, qui

antiquo

et

familiari

hoste devicto,

de tam difQcili pugna

victor ipse in

reportavit victoriam et predam.

perstitit et

Dum

pugna

germanam

de

mundo erutam

dei servitio dedicavit.

est

felix viator et
celi,

hospes seculi qui factus

ex victoria, civis

qui suos videre meruit divina dispensatione concives, cui

angelica societas
fieri

cum

castitate cingitur

non negatur, qui meruit

ter-

puritate angelicus,

dum

pugnavit pro sua virginitate

renus.
fiHo,

Tandem provida mater

videns quod impleri deberet in

sibi

quod per sanctum heremitam

pronuntiatum

fuerat,

spiritu revelante divino, ne videretur

non tam juvenis cons-

tantiam

quam

dei providentiam

impugnare, dissimulata per

et

eam prudenter

custodia, subtractisque caute custodibus, per

fenestram de castro

cum

fune deponitur

ab expectanlibus

176

BERNA.RDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

ibidem fratribus predicatoribus ad hoc preparatis gaudenter suscipitur, susceptumque cum letitia neapolim perduxerunt.

Quem

fratres receperunt sic

instructum de carcere, quasi diu

mansisset in studio scholastice discipline.

IX.

De profectu

ejus in scientia sub magistro alberto,

et qualiter innotuit, qui diu fuerat taciturnus.

Restitutus itaque ordini solo corpore, quia spiritu

non

fuerat

unquam

absens, de neapoli

romam

mittitur.

Quem

inde veneet

rabilis pater frater

Johannes theutonicus magister ordinis

episcopus duxit parisius. Deinde mittitur in coloniam ubi sub

Domino
generale

fratre alberto theutonico ordinis

predicatorum magno

doctore tam in philosophicis

(i).

quam

in divinis florebat

studium

Quo cum
profunda

pervenisset et audisset magistrum in

et

omni
ret.

scientia

invenisse

quod quereret, a Cepitque non segniter studio intendere. Yelut

spiritualia mella coUigens et

miranda docentem, gravisus est se quo haurire posset avidus quod sitiapis argu-

mentosa

recondens in alveario

mentis sue, ut suo tempore mellita effunderet eloquia doctri-

narum. Quia vero oportet in silentio cum mansuetudine percipere disciplinam, tantam taciturnitatem servavit in omnibus, ut bos mutus a ceteris constudentibus diceretur. Vere bos in
agro divino tunc primitus pascebatur, cujus manifesta
forti-

tudo

postea

apparet

in

spiritualium segetum ubertate. Est

enim modus hic congruentissimus scientie acquirende ne aliquis antequam audierit et didicerit, audeat disputare. Demum curn tempus sibi loquendi advenit qualis lateret interius, qui modeste tacuerat audientibus innotuit ex loquela. Gum enim memoratus doctor dominus albertus libros sancti dyonisii de divinis nominibus tunc legeret, predictus juvenis attentius
cepit lectiones audire. Gui
lateret intelligentia

cum

studens ignorans quanta in eo

sibi

ad repetendum

lectionem magistri se

voluntarium

obtulisset, ipse sicut vere

humillimus

erat,

gra^

tanter acceptavit.

Gum

vero studens cepisset repetere

et inter-

dum
(i)

deficeret repetendo, tunc frater

thomas post tantum

silen-

Studium quidem jam florebat in Gonventu Coloniensi anno i245, sed studium generale proprie dictum non exsistebat nisi ab anno 1248.

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

I77

tium lectionem sicut

et

a magistro audiverat, luculenter repetiit

nonnulla que magister non dixerat repetendo supplevit. De

:

quo admirans predictus studens, magistro studentium ait Iste thomas de regno magnus est in scientia, nam hodie tam sufficienter mihi repetiit lectionem, quod ex ore ejus melius intellexi, quam cum eam ex magistri ore suscepi. Quod cum
ille

audisset volens cercius experiri, in crastinum repetitionis

et

hora
nit

loco in

quo

frater

thomas repetehat
sufficientiam

secretius superve-

ipsumque

attentius
est ejus

audiens repetentem

mirabiliter

et

diserte

admiratus

ampliorem quam

studente audivisset,
duit indicare.

eamque magistro

alberto quantocius stu-

X. Qualiter in

prima ejus responsione scolastica

cepit mirabilis apparere.

Contigit etiam et

illis

diebus predictum magistrum alber-

tum
in

disputare et determinare
attente frater

quamdam

difficilem questionem.
et in scriptis

Quam

thomas recolligens

redigens

quadam

cedula reposuit,

cumque de

cella studii surgeret

festinanter, predicta cedula cecidit ad ostiiim celle ejus.

Quam
intelli-

quidem studens inde

detulit ad

transiens recoUegit

eamque videndam
ostensam

magistrum.

Quam

magister

sibi

gens

et

admirans pium furtum discipuli studiosi advertit in

eo tam diuturnum ejus silentium

sationis et vite alicujus
carere.

cum

tanta puritate conver-

non Mandavit itaque magistro studentium quod eidem comet occulte gratie privilegio

magne

miteret ut in prima disputatione in scolis de

tione satis
difficili

quadam

ques-

responderet.

Quam cum
et

ex humilitate acci-

pere

recusaret,

oportuit tamen humiliter obedire.

se

Unde ad
sco-

secretum orationis
crastinum

conferens

primum actum suum

lasticum deo humiliter recommendans ad respondendum in

Gumque repetitis argumentis premisisset pro solutione questionis quamdam distinctionem, per quam tam ipsam questionem quam argumenta sufficienter dissolvebat, magister albertus ait Thoma tu non videris tenere locum respondentis, sed potius determinantis. Cumque magister amplius et fortius contra eum arguisset ita ut eidem
scolis in
se paravit.
:

178

BERNARDUS GUIDONIS

'.

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

se crederet conclusisse, sic

sufficienter respondit ad singula,

:

quod magister

dixisse

fertur

Nos vocamus istum bovem

mutum,
quod

sed ipse adhuc talem dabit in doctrina

autem in litatis cor suum fundaverat, ex his non elatus solite simplicitatis ac vivendi modum minime immutavit, quamvis magister
in toto orbe sonabit. Juvenis

mugitum, profundo humi-

albertus deinceps difficiliores actus scolasticos sibi injungeret.

Quem

sufficientiorem pre ceteris inveniret, itaque in respon-

tam magistro quam studentibus admirandus apparuit. Quia liquido patuit quod spiritu dei erat plenus. Et quamquam supra ceteros tam scientia quam ingenio polleret, nullum tamen vel leviter contempsit'
sionibus ceterisque actibus scolasticis
vel fastuose uUi respondit, vel se supra se elevans se

magnum

aliquid reputavit.

XI. Qualiter factus bachallarius in theologia

mox

cepit

in doctrina mirabilis apparere auditoribus.

Peracto itaque tempore studii quo in audiendo magistrum

attentius insudavit, ad prefati doctoris

persuasionem

et testi-

monium, qui

discipuli sui sufficientiam et excellentiam proet

baverat in scientia

in vita, magister ordinis de ipso saiicto

thoma providit

parisiensi
ei

studio

pro

bachallarii

officio

exequendo scribens

ut parisius se conferret, et ad

legendum
se

sententias se pararet. Qui

cum humillimus

esset de

ipso
offi-

semper humilia sentiens libenter ex humilitate voluisset

cium
set.

subterfugere, nisi

ipsum obedientie meritum compulis-

Factus itaque bachallarius

cum

cepisset legendo diffunsibi

dere,

que tacendo prius coUegerat habunde, tantam

et

deus

in labiis suis effudit gratiam in doctrina, ut scolares in stu-

porem adduceret

ad studium animaret. Eratenim in legendo

novos articulos adinveniens novumque

ut

modum

determinandi

inveniens et novas producens in determinationibus rationes,

nemo

audiens ipsum dubitaret quin ipsum deus novi lumi-

nis radiis illustrasset. Ibi itaque claruit splendor divinus in

ejus

animo occultatus

et mirati

sunt universi de

hiis,

que glo-

riose et limpide proferebat.

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

79

XII. Qualiter factus est magister in theologia et de visione

quam

habuit, in qua eidem fuit

thema quod proponeret revelatum.

Expleto igitur cursu bachallarii in legendo sententias Pari-

tempus advenit quo erat magisterium in theologia, nomen et rem, magistralemque cathedram accepturus, ut ejus doctrina tanquam lucerna supra candelabrum exaltata omnibus qui sunt in domo domini circumquaque diffusa emisius gratiose,

nencius

refulgeret.

Mandat itaque

canccllarius

parisiensis

priori fratrum predicatorum, ut fratrem

thomam bachallarium
frase

pro suscipiendo magisterio representet. Prior igitur eidem

tri

thome

precipit, ut ad

suscipiendum magisterium
se

prepa-

ret et disponat.

Qui ut vere humilis cepit

quasi

humiliter excu-

sare pretendens insufficientiam

scientie et etatis. Erat

enim

tunc

etatis incipiens

virtus obedientie et

annorum triginta. Sed prevaluit humilitatis, dum non refragatur mandato,

ex utraque

ad

solite

meritum acquiritur copiosum. Accepto itaqueedicto orationis concurrit refugium, et ejus qui docet homi-

nem

scientiam prius cepit precibus auxiiium implorare. Guin^

itaque in spiritu veritalis incepisset

me

fac

deus,

sunt veritates

quoniam defecit a filiis hominum, totusque perfusus

sic erat

psalmum illum Salvum sanctus, quoniam diminute

:

lacrimis

orabat ut sibi deus assistere dignaretur inspirando scientiam

divinorum, que

ab humanis intellectibus diminuta

et

eidem anxio quid pro suo principio proponeret,

revelaret.

Quo sic quidam

orante

cum
ei
:

protinus obdormisset, apparuit sibi frater

in habitu ordinis fratrum predicatorum canitie vene:

randus dicens

Gur frater thoma deum cum lacrimis oras? Cui respondit Impositum est michi subire onus magisterii, ad quod cum me non sentiam plene sufTicere, ignoro quid
est

accipiam pro meo themate in principio ut

senex
ait
:

moris. Gui

Exaudivit

te

deus, nec formides onus magisterii

suscipere, quia

tecum

cst

deus

et

hoc ipse propones

Rigans
satia-

montes de superioribus
bitur terra.

suis,

de fructu operum tuorum

ille

Quo

dicto senex

disparuit. Expergefactus vero

gratias deo reddidit, qui

sibi

revelatum

eum tam celeriter exaudivit. Et thema principium suum fecit et medium ejus et finem
divinis

ultimum adimplevit. De

enim

et

superioribus sibi

l8o

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

factis (i)

immissionibus, montes

scilicet

futurorum doctorum
terre ple-

ingenia irrigavit. De fructibus vero

operum suorum

nitudinem fecundavit. Neque enim ullus inhesit scripture ejus

operibus devotus, qui non fuerit scientia
tie

et sapientia et sapien-

fructibus satiatus. Per ejus

siquidem doctrinam doctus

et

quilibet quasi celesti irrigatus

imbre doctior redditur

minus

doctus quasi

celi

pabulo saciatur.

XIII.

De excellentia

scientie et doctrine sancti thome.

Doctrina siquidem sancti thome

occidens amplectitur
et crescit, et

quem

totus pene oriens et

miratur, quasi lux splendens procedit

usque ad perfectum diem. Quos enim studiosos non

docuit, quos protervos

Sic

non

corripuit,

quos devios non direxit?

enim divina docuit ut humana decentissime quantum fuit expediens ad salutem hominum pertractaret. Supervacuum est autem recensendo errores describere quos idem veritatis doctor scripturarum suarum tanquam falce acutissima valuit
extirpare. Sic contra gentilium
et gladio doctrine sue prevaluit,

errorem

et stultitiam in

archu

quod

in simiU conflictu sibi

fuit, sicut liber

hactenus modernis temporibus similis nuUus

ejusdem qui

summa

(2)

contra gentiles pretitulatur, evidentius

manifestat. Sic obscura et abscondita scripturarum et miste-

riorum archana aperuit ut

sibi illud

conveniat

Profundaflu-

viorum scrutatus est et abscondita produxit in lucem. Hic enim doctor est quasi campum seu agrum secularium scientiarum ingrediens, flosculos excerpisse de sentibus

manum

habere de apostolicis

plenam cophinis fragmentorum sacre

et

que deus mandavit apostolis ne perirent colligere et quasi futuris doctoribus reponenda servare. Hic enim de sancscripture,

torum doctorum
utriusque
libris

libris

quasi

horreis

plenis

frumento de
collegit

testamenti

excusso segetibus utihora

et

in
fine

suis,

quorum numerus
et

nomina

inferius

in

omnium

congruentius conscribuntur. Hic igitur quasi alter

moyses merito

congrue

dici potest, qui

de aquis

mundane

(i)

(2)

Cod. Gharleville God. Gharleville

missionibus. contra gentiles pretitulatus.

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATI3

l8l

vanilatiset proprie nativitatis eductus

tri

quiadeaquinorum

illua-

prosapia genitus miro

ec;)lesie

modo

quasi per pharaonis filiam

malri

cui tollitur, redditur et uberibus ecclesiastice

discipline lacte divine sapientie enutritur. Hic est

moyses cui

deus

dum

mentaliter loquitur ad fratres suos mittitur et

non
de

sine signis et mirandis prodigiis ductor populi delegatur. Hic

est

moyses qui duplici columpna nubis

et

ignis fideles

egypti tenebris duplicis scientie luce doctus eduxit. In colum-

pna siquidem nubea que de terra oritur, intelligitur scientia secularium scripturarum humanis sensibus ex sensibilibus acquisitam. In columpna vero ignis lex illa ignea designatur

quam

ex dextera sedentis supra

thronum domino
sapientie

sibi inspi-

rante suscepit. Hic est moyses qui de petra

gentie scripturarum
fluenta

difficilis intelli-

divine

dum

oravit,

humiliter obtinuit habundanter. Hic est moyses qui

divine speculationis ascendens
scribentis
in

montem
similitu-

non

sine stilo divini digiti

ejus

animo sub duarum tabularum

dinem scientiam duorum testamentorum de(i) summa divinorum speculatione portavit. Hic quoque ut alter Salomon disputavit a cedro que est in libano usque ad ysopum qui de
pariete oritur,

dum

a dei filio qui est dei splendor et candor

a deo patre genitus

usque ad

eumdem

de gloriosa virgine matre

natum cum corpore

morte
finivit.

nostre humanitatis sicut studium inspi-

rate veritatis incepit, sic scribendi et vivendi

terminum

felici

Hic esl ut alter

ille

thomas non didimus

(3)

(2)

nec

dubius sed certus in scientia divinorum, qui dictus

propter profunditatem ingenii, qua
invitatus ingreditur et ad secreta scrulanda

est abissu

ad abissum Xristi latus

divinorum admislibris

sus

tam certa notitia sibi inspirata scripsit in manu ipsam contingeret que intelligentie digito

quasi

indicaret.

XIV. De efficacia verborum ejus in exortando ad fidem

judaeos duos.

Non solum autem

(i)
(a;

in scriptis suis doctor sanctus fuit admi-

(3)

God. Gharleville Cod. Gharleville God. Gharleville

firma; omitlit

nec.

ad Ipsum.

iSa

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

rabilis, sed

etiam vivis sermonibus ejus

dum

viveret resistere

nemo

prevaluit. Dederat

enim

sibi veritas os et

sapientiam cui

nullus adversarius resistere potuit, nisi quis veritatem con-

tempnens ut rabidus proterviret, aut ut cecus in tenebris ambularet. Cum enim semel in castromolarie domini richardi cardinalis prope urbem, festum nativitatis domini cum eodem
cardinali celebraturus adesset et advenissent
illic

sicut

omni

anno consueverant
lege mosaica
dinalis sanctus

in tanto festo

duo judei

predivites et in

multum

docti, de voluntate ipsius

illis

domini car-

thomas ad commune cum

convenit coUo-

quium. Diu itaque ac diversis rationibus cum illis disputans ejusdem domini salvatoris ex scripturis sanctis probavit et
conclusit adventum.
assignavit in

terminum respondendi sibi crastinum ut diligenter secum (i) discuterent,

facto

Quo

ut vel sic crederent vel rationibus responderent. Pro ipsorum

tamen conversione
sue nativitatis
esset.

ipse orare

non

distulit, ut eos Xristus in

festo

converteret qui pro peccatoribus natus

Mane
illi

sydere

eorum cordibus jam vere lucis exorto judei ad locum preordinatum conveniunt et relicto
igitur in

judayco vetustatis errore acceptoque baptismo Xristum domi-

num

induerunt.

XV. De devotione ejus in oratione ac de collectione

mentis jugiter ad divina.
Fuit autem supra
in

modum

devotus in oratione qua

sic liber

deum

elevatione mentis ascenderet quasi

nullum pondus

carnis contrarium sustineret. Erat

autem precipue devotus ad sacramentum altaris, de quo quia concessum ei fuerat profondius scribere, donatum est sibi devotius celebrare. Cottidie namque missam unam ipse devote dicebat, nisi eum infirmitas impedisset, et

aliam audiebat socii vel alterius, cui ipse

humiliter ut frequentius ministrabat. Fertur etiam quod in

elevatione corporis Xristi
dicere
:

cum magna
Tu
patris

devotione solitus erat

Tu rex

glorie Xriste,

sempiternus es

filius

et cetera

usque ad finem. Consueverat autem sepius rapi in

missa tanto devotionis affectu ut totus profunderet lacrimis

(i)

Cod.Charleville

disputarent.

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
et reficiebatur

l83

qui tanti sacramenli absorbebatur misteriis

donis. Erat eciam nocturno tempore

ex

humane

deputato quieti

post brevem

sompnum

in oratione prostratus ut

orando mere-

retur addiscere que oportuisset scribere vel diclare. Sic itaque

post illud tempus

modicum quod sompno

indulsissel,

vel refectioni pro

valetudine

corporis

reliquurn

orationi

lectioni

ineditationi vel scribendis aut dictandis

bat, ut

voluminibus occupaesset

nullum

vite sue

tempus
Si

esset

vacuum quod non

autem interdum pro fratrum vel aliarum venerabilium personarum consolatione cogeretur intermisso studio in locutorio consedere, a profectu tamen virtutis et studii etiam illa hora modica non vacabat. Nam
sacris actionibus

occupatum.

expeditis hiis, quibus oportuit, propositis respondere aliquid

hystoriale aut morale

disserebat.

proponendo ad edificationem breviter Reliquum autem si superfuisset tempus priusquam

studii sui

ad

cameram

completa locutione
quasi

redisset,

surgens a

cum quibuscunque consedisset ageret, mox divinis intentus in suis

loco

non advertens quid

paratus quasi

consuetis devotis medita-

tionibus expendebat, sic iterum ad

orandum

non

dimisisset internum oraculum, cujus nulla occupatio aut distractio externa

immutabat affectum, quia nec

illis

in aliis delecta-

batur aifectio, nisi

meditationibus aut revelationibus quas

impetrasset orando. Quotiens autem studere, disputare, legere,

scribere, vel dictare voluit, prius ad orationis

secretum acce-

dens perfusus lacrimis orabat, petens

sibi

revelari divinitus

quo quereret,
sibi aliquid

et

habere in promptu quod dictaret.

occurrisset, ad

Gum

autem
et

dubium

orationem accedens

inde

surgens inveniebat apertum quod prius erat occultum,

sic in

promptu habens quod dictaret aut scriberet quasi in libro aliquo didicisset. Nam ut socio suo fratri raynaldo secrete revelavit et secretum quamdiu vixit servari voluit, scientiam suam non tam humano naturali ingenio et studio, quam orationis suffragio et virtute divinitus impetravit. Quod ipse socius post
ejus

obitum publice in
subtilia

scolis

legendo

et alibi

pluribus enarintellectus

ravit.

Unde quia interdum

contingit,
affectus

quod dum
infcrius
a

guperius

speculatur,

devotione
lectio-

remittitur, ideo

idem doctor sepius cum

sibi vacabat,

nem unam

de iibro qui collationes patrum inscribitur percur-

l84

BERNARDUS GUIDOiNIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

rebat.

De quo interrogatus cur hoc

faceret, respondit

Ego

in

hac lectione devotionem mentis coUigo ex qua facilius in speculationem consurgo, ut sic afifectus habeat, unde se in devotione diffundat et intellectus ex hujus merito ad altiora cons-

cendat. In hoc beati patris sui dominici imitatus

exemplum,

de quo scribitur in
frequentius

gestis ejus,

quod

in predicto libro legens

magnum

perfectionis

apicem apprehendit.

XVI. De efficacia orationis ejus ad impetrandum

quod petebat a deo.

Erat igitur tanta sibi collata gratia et efficacia in orando, ut

quecunque postulasset a deo fiducialiter obtineret. Aliquando quidem obscura sancto doctori oranti elucebant (i), divinitus,
aliquando prius ignota patefieri
senciebat.
et sibi

mox

ut orasset

dominum

Cum
sibi

enim

parisius super epistolas pauli scriberet

quidpiam

obscurius occurrisset, emissis scriptoribus, in

oratione prosternitur et

cum

lacrimis devotus oravit et obtifuit.

nuit et sibi lucide patuit, quod obscurum antea

Idem

quoque sanctus doctor cum super ysaiam

ejus ^misteria exponendo, pervenit ad
sibi difficilem.

scriberet, prophetie
libri

quendam

textum

Quem cum non

posset intelligere, nec profon-

ditatem sensus scripture prophetice penetrare, multis diebus

in orationibus et jejuniis se afflixit,

tandemque orando

obti-

Quadam enim nocte cum orationi insisteret socius ejus audivit eum cum aliquibus conferentem, licet non perciperet de qua materia vel cum quibus coUoquium tam secretum haberet. Cumque loqui destitisset, socium pronuit

quod

petebat.

prio vocans
et accipe

nomine

ait

fili

raynalde surge
scripsisti

et

accende lumen
et

quod doctor quasi in libro legens scribenda dictaret. Et post horam dixit eidem Vade ad quiescendum fili, quia adhuc non modicum tempus superest ad quietem. Tunc ille pedibus ejus advolvitur suppliciter et cum lacrimis petens et dicens Ego de hoc loco non surgam, nisi dixeritis michi, cum quibus fuistis locuti diutius
scribe.
cepit,
: :

quaternum, in quo Qui surgens scribere

super ysaiam

iterum

(i)

God. Gharleville

dicebantur.

BERNARDUS GLIDOMS
isla nocte.

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS

l85

Et super hoc cepit

eum

obnixe per
nollet,

nomen Domini
non
id

adjurare.

Quod cum

ille

pandcre

sed diceret

opus esse

sibi nosse, ille e

contrario instantius adjurando per-

durans eadem exorabat. Tandem pius doctor ne nomen domini,

per quod fueratadjuratus, contempnere vidoretur, prorumpens
in

lacrimas

ait

fili

vidisti

afllictionem

meam

hiis diebus

super

littera textus

hujus

quem modo

exposui

et tu scripsisti,

quam

domino orans

intelligere impetravi,

qui hac nocte

misit ad

me

beatos apostolos petrum et paulum, quos ad hoc

intercessores

impetrandum
bus

rogaveram apud deum.

Cum

qui-

modo

loculus sum, qui

me

plenissime de hoc quod oradei precipio, ne alicui

et

veram instruxerunt. Ex parte autem dum vixero reveles, quod tibi dixi
adjurasti.

pro quo

me

fortiter

stupendum divine dispensationis misterium ut deus scripture sacre secretum ad tempus abscondit, quod alio tempore revelat, ut sciatur quantum intellectus humanus a divinis deficit, qui per se ad divina misteria non pertingit et
ab
illo

petatur intelligentia secretorum, qui ea mentibus proet

phetarum
sciat

apostolorum voluit revelare.

pietatis

felix

anima cujus
ut

devotionis oraculum divine

inclinavit auditum,

homo

pacienter ferre dubitando

et confidat

dum

divina non capit

petit.

que appetit
ascensor

orando impetrare quod

celi clavicularius
ille

feHx

doctor cui divine scripture

celi

aperuit ostium et

paulus doctor
felix

mirabilis docuit in veritate

secretum.

doctor hospes

mundi

et civis celi,

qui

cum

celestibus civibus loquitur,

certe vera et

dum adhuc peregrinatur in

el

corpore.

digna

fide doctoris

hujus comprobata doctrina,

a

que divina revelatione suscipitur

edocetur.

celestibus doctoribus

XVII. Qualiter orando obtinuit

dentem superfluum qui in ore

ejus Bupercreverat absque periculo amoveri.

Cum

autem semel deberet parisius determinare questionem

prius disputaverat,

unam, quam

dum

in nocte precedenti ora-

tionibus incumberet, sensit in ore suo supercrevisse

dentem

unum

superfluum, qui supereminens ejus loquele oflicium

fratri

non modicum impediret. Super quo admiratus

Raynaldo
I

l86

BEllNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

impedimentum exponit. Suadet socius ut mane mandetur per scolas, quod magistro supervenerat impedimentum legitimum, quod a determinatione questionis eum totaliter excusabat. Putabat enim ejus socius ad
socio suo retulit et loquele

evulsionem dentis fore necessarium ferreum instrumentum. Super quo doctor attente considerans universitatis scandalum,

quod imminere poterat ex dentis evulsione periculum ait Nullum aliud remedium video nisi quod divine providentie me comitto. Ad adorationis itaque locum pergit et dum orat
et
:

diucius

devote

cum

lacrimis

dens

ille

subortus levissimo

manus contractu absque omni dolore decidit et loquele libere fuit ofRcium subsecutum. Hunc dentem ad memoriam prestiti
beneficii

multo tempore secum

tulit.

XVIII. Qualiter ejus oratio fratri Raynaldo socio

suo infirmanti extitit in salutem.

Nec solum sue orationis expertus

aliis

est ipse

fructum sed pro

impetraturus orans

extitit

exauditus.

Socium enim suum

fratrem raynaldum laborantem febre continua visitationis gracia adiit et

cum

piis verbis

consolans ad pacienciam doctor

pius induxit. Gui

Agnetem, ad
conciperet et

cum diceret consequenter, quod ad beatam quam ipse devotus specialiter erat, devotionem ipsa cum sua prece sanaret, reliquias dicte virgiagnus
et

nis et martiris, quas ipse

virgo pro devotione in

illo

suspensas secum portabat, accepit

tantis imposuit.

et

orando super pectus egro-

Moxque

meritis sancte virginis et sancti hujus

doctoris infirmus sanus effectus de lecto surrexit.

XIX. Qualiter sibi oranti frater romanus post mortem apparuit

et de hiis

que

sibi revelavit.

Hic vir sanctus veridicus doctor

et

devotus orator,

dum

semel in ecclesia fratrum de neapoli in oratione persisteret,

visibiliter sibi

apparuit frater romanus do^ tor in theologia de

ordine predicatorum,

quem

parisius legentem reliquerat suc-

cessorem. Qui de proximo obierat, sed ejus obitus

sancto

nondum

thome

fuerat nuntiatus.

Quem cum

subito prope se

BERNARDUS GUIDOMS
nocte in ecclesia cerneret,
tis
;

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
veneritis.

187
venis-

ail

Bene

Quando

et ille

subjunxit

Ego ex hac

vita transivi, sed

michi con-

cessum
tali

cst tibi

pro tuo merito apparcre. At ipse qui fuerat ex

:

visione atlonitus se recoUigens ait

te

Ex quo deo permittente

michi apparcs,
quesita
:

ex parte ejus adjuro, ut michi respondeas ad

est

Quero quid
ille
:

de

me

et si

deo placent opera mea.

Respondit
et
esl

Permane

in eo statu in

quo

es,

qui bonus
:

est,

dco placent opera tua. Et frater Thomas subjunxit

de te? Et
ille

Qiiid

Ego sum in vila eterna. Fui aulem in purgatorio per dies quindecim propter negligentiam, quam comisi circa expeditionem cujusdam testamenti, quam michi comiserat episcopus parisiensis quamtotius exequendam,
respondit
:

quam
est

expedire tardavi. Et iterum frater

illius,

de veritate questionis
:

Thomas adjecit Quid quam sepe sumus soliti dispu:

tarc

Utrum habitus

scientie in

hac vita acquisiti remaneant

respondit
:

in

Ego deum video nec de hoc amplius requiratis. Et sanctus thomas adjunxit \idesne deum sine medio; an aliqua specie mediante?Et ille Sicut audivimus, sic vidimus in civitate domini respondit virtutum; moxque disparuit. Remansit autem doctor ex tam nova visione secuin mirans mente attonitus, sed de tam pla-

anima post hanc vitam? Et

ille

cida responsione

piurimum

conforlatus et consolatus.

XX. Qualiter

sibi oranti soror ejus

defuucta bis apparuit

et hiis

que

sibi revelavit.

Quodam quoque tempore

esse
vit.

ipsi

sancto doctore parisius exis-

tenti et oranti soror sua defuncta apparuit et se in purgatorio

commemorans missarum
Quas idem doctor per

et

orationum sulTragia postula-

fratres celebrari et orari

praanima
existenti et

ejus instanter et sollicite procuravit. Post aliquot

poris spatium interjectum

autem tem-

eidem doctori rome

et

^ranti cadem soror sua apparuit

liberata propter suscepta suffragia

quod jam csset in gloria revelavit. De duobus quoque

ipsa respondit,

fratribus

carnalibus

suis dcfunctis qucrenti

quod dominus landulphus

raynaldus jam vero erat
querenti
illa

respondit

dominus vero in gloria coram deo, de seipso autem Tu frater in bono quidem statu es.
erat in purgatorio,

l88

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

cito venies
est,

ad nos, sed major

constat

tibi gloria

quam

nobis parata

quem

tam strenue pro

dei ecclesia laborare.

XXI. De visione alia

'

quam habuit

de predicto fratre suo raynaldo.

et

Alia

quoque

vice

eidem sancto doctori oranti

in

statum

fra-

tris

sui predicti

domini raynaldi

scire desideranti

apparuit

quidem habens librum

litteris aureis et

manu

apertum, qui scriptus erat

letanie, in

asurinis per

modum

quo nomen

fratris sui invenit inter litteras aureas,

que erant martirum,

quod mors ei illata sub tirannide frederici imperatoris fuit eidem ad martirium reputata propter causam ecclesie, quam
defendit et pacienciam

quam

habuit in tormento

(i).

XXII. Qualiter de tribus, que a Deo specialiter peciit

in oracione, extitit exauditus.

In oratione sua sola

quesivit, ideoque

illa

que deo placita

esse credidit, ipse

petivit.

semper a domino obtinuit quod

Unde
fili

in fine suo fratri Raynaldo, socio suo de morte sua

irremediabiliter lacrimanti, inter cetera sic ait
:

imminente

Consolare

raynalde quia ego morior in omnibus consolatus.

quod

deo petivi, obtinui. Triplex

:

Totum enim autem donum a domino

postulavi
affectio

Primum quod

nullius rei temporalis aut carnalis

mee inficeret, vel fortitudinem emolliret. Secundo quod deus non permitteret, ut a statu humilitatis mee et ordinis alicujus prelationis dignitas ine extolleret
puritatem mentis
aut trasferret. Tertio ut scirem statum anime fratris mei domini
raynaldi qui pro defensione ecclesie de hac vita tam dura et
crudeli morte transivit.

De quibus omnibus

sicut

per revela-

cionem divinitus michi factam innotuit deus me misericorditer exaudivit. Felix igitur anima que sic meruit exaudiri ut eam nuUius rei temporalis onus deprimeret nec affectio carnis dissolveret, aut honoris cujusquam ambicio supra se elevaret et status anime fratris sui fieret ipse conscius quod eterna beatitudine potiretur.
Raynaldus occisus detectam conjurationem de Capaccio.
(i) Probabiliter iste
est a

Frederico

II,

anno 1248 post

BERNARDUS GUIDOMS

VIT\

S.

THOMAE AQUINATIS

189

XXIII. Qualiter sauctus thomas in orando visus est

a terra sepius elevatus.

Eral autem sanctus Ihomas ita in orando attentus ut

non

solum
inter

spiritu sed et corpore a terra aliquando et a pluribus

illi

visus fuerit elevatus similis

qui dixit

Elevavit

me

spiritus

celum

et

terram.

Nam cum

semel in conventu fratrum

raynaldus

de salerno existens post matutinas ante majus altare oraret,

fratres

duo

scilicet predictus socius

et alius

nomine

jacob, qui ipsum devotionis causa et exempli gratia sedulo

sepius observabant, viderunt
in aere elevatum.
illuc

eum

quasi duobus cubitis a terra

ejus intentio,

Quo enim tendebat mentis

illam,

eciam corpus ut poterat spiritus sublevabat.

erat ut

Dignum
hoc deus

namque
afTectio,

animan

quam

nulla violaverat carnis

et

corpus miraculose sequeretur obediens

visibiliter revelaret

miraculo, quod misericorditer concessiset

ex dono.

Item de eodem.
Simile in conventu neapolitano vidit frater dominicus de
caserta conversus vir senex vite sancte ac conscientie timorate.

Cum

enim

esset sacrista predicti

conventus advertens quod

predictus doctor ante matutinas de camera sua secrete sepius

descenderet in ecclesiam ut oraret semel observans

curiosius vidit in capella sancti nicholai

eumdem
Super

ipsum

in oratione

positum quasi duobus

a terra cubitis in aere elevatum.

quo
ad

frater ille

diu admirans subito audivit abymagine crucifixi

quam

conversus sanctus doctor orabat, prolatam clarius

:

istam vocem

Bene

pro tuo labore

methoma, quam ergo recipies mercedem. Scribebat enim tunc temporis terscripsisti

de

ciam

et

ultimam partem summe theologie,ubide incarnatione,

nativitate ac passione et resurrectione Xristi tractabat. Et res-

pondit thomas

Domine non aliam mercedem recipiam, nisi teipsum, Quia enim a domino de mercede facta fuit questio, dabatur intelligi de propinquo labori suo fore terminum imponendum. Nam revera post ea pauca scripsit. Gongruam itaque petivit pro remuneratione mercedem, ut haberet quo
:

pleno gustu reficeretur in patria, de quo vivendo tanta dulcedine dulcorabatur in via.

igO

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

XXIV. Qualiter eidem oranti ut

dubie
questionis,

sibi revelaretur

deo veritas

Xristus visibiliter

apparuit et ipse

doctor orans visus est a terra in aere elevatus.

Quanti meriti

fuit sancti
et intelligere

hujus doctoris oratio in qua

et

archana discere
vit!

meruit, et que peteret, impetra-

Cum

enim

parisius inter doctores circa

sacramentum
scrupulosa

dominici corporis ventilaretur questio

de dimensionibus
et

admodum

accidentibus, qualiter existerent sine sub-

jecto in ipso mirabili sacramento et circa hoc diversa et sibi

discordantia

magistri

dicerent

et

sentirent,

in

hoc fertur

omnium

concordasse sententia, ut quidquid frater thomas doc-

tor decerneret et definitive proferret,

hoc communis scola

inconcusse teneret. Experti

quod

ipse subtilius in

namque fuerant in aliis de eodem omni questione veritatem attingeret, ut

et

eam

clarius edoceret. Defertur itaque questio in scriptis ad

ipsum

cum

rationibus

argumentationibus

singulorum.
esse querensibi

Devotus vero doctor arduam questionis hujus intelligentiam

judicans more solito ut alter moyses putavit

eam

dam

domino

et

oratione premissa scripsit

quod

divinus

spiritus revelavit.

Quo

facto

iterum

cum

quaterno ad altare

oraturus accessit

et

super altare coram Xristo

sic

tamquam summo
Xriste
et

magistro quaterno deposito

devote orans elevatis ad cruci:

fixum manibus obtulit thymiama dicens

veritas et mirabiliter operaris ut
tia.

Domine Jesu

qui in hoc sacramento mirabili veraciter contineris ut res

omnium

artifex et dei sapiente

In quo

te

quero, intelligere et veraciter edocere, queso

si

suppliciter, ut

ea que de te scripsi, vera sunt, concedas

et

michi

illa

docere

apperte disserere. Sin autem aliquid scripsi

tue fidei

non consonum et ab hujus sacramenti veritate alienum, impedias ne proponam, que sunt fidei inconvenientia
huic mirabili sacramento. Mira
biliter
res!
et

mox ibidem
aliquibus
in
altari

Xristus visi-

apparens a socio doctoris

alloquens sanctum

aliis fratribus

observantibus super quaternum

taliter

stans
:

conspicitur

suum

Bene de hoc corporis mei

tibi

sacramento thoma

scripsisti et

bene determinasti

proposi-

tam questionem, sicut ab homine in hac vita degente potest intelligi et humanitus definiri. Quo diucius in oratione per-

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

IQI

sislente visus est predictus doctor quasi per

unum cubitum

terra in aere elevatus.

Ad quod prodigium intuendum

et aliis

prior,

conventus

et plures alii fratres

convocati venientes corporali-

bus oculis aspexerunt

absentibus retulerunt ad dei glo-

riam
lenter

et sancti

doctoris testimonium veritatis. Igitur sanctus

doctor certus effectus de veritate proposite questionistam lucu-

eam coram
qui

universitate disseruit (i)

quam

evidenter

per

eum

est veritas

edoctus

fuit.

XXV. Qualiter

ipse orans vel raeditans sepius visus est

quasi in extasi positus menle raptus.

In

extasi

sepius

orans vel

meditans raptus apparuit

(2)

et

multa, que aliquando referre noluit etiam rogatus

tis,

mul-

aspexit.

jVonnumquam vero quedam

refecit.
et

retulit,

de quibus

audiencium animos sepe

Erat autem mirabile videre

hominem utentem
subito rapi et
et

sensibus

cum

sensibilibus

conversari

mente abstrahi

et

quasi ab hominibus separari

ad celestia elevari quasi non esset ubi corporaliter resideret,

sed ubi mentaliter inhereret.

Unde

vitatus ab illustri rege francie

quod semel fuit inludovico sancto ad convivium

fertur

mense
dii
et

sue.

Qui

cum

se

humiliter excusaret propter opus stuprior

scripture,

cui intentus erat,

tamen

parisiensis

ipsum ex parte regis venire coegit, Recedensque de studio suo cum ymaginacione quam studendo conceperat contra heresim
manichei,

quam

tunc temporis impugnabat, sedensque in

mensa
super
contra
ait
:

regis juxta

eum, subito

veritate sibi divinitus inspirata

:

mensam manu

Modo conclusum est heresim manichei, vocansque socium suum ex nomine

percutiens dixit
:

Surge, scribe, quasi esset in sua camera seu in studio celle

sue. Prior
ter

autem tetigit eum manu dicens Advertatis magisquod nunc estis in mensa regis francie, non in cella. Qui
ait

ad sc rediens et adveitens ubi erat, erubuit et inclinando se

humiliter ad regem

Parcatis mihi

domine mi

rex,

quia

credcbam

esse in studio, ubi contra

predictam heresim incefuit

peram
(i)
(2)

cogitare.

De quo sanctus rex

:

plurimum admiratus

God. Charleville God. Charleville

qiiod.

interrogatus.

192

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

quod in homine fieret tantus per spiritum raptus mentis, quem non impediretin aliquo sensus carnis. Tunc autem sanctus rex providus vocato scriptore mandavit ei, quod
et edificalus,

statim scriberet que dicto doctori fuerant divinitus revelata.

Item aliud simile de eodem.

Alia
gisse.

quoque vice apud neapolim fertur eidem simile Cum enim quidam cardinalis legatus in regno
et audivisset

contisicilie

neapolim pervenisset

prius a

archiepiscopo capuano miranda de fratre

domino petro tunc thoma sibi referri,

rogavit legatus archiepiscopum, qui discipulus ejus fuerat, ut

cum eodem

doctore posset habere familiare colloquium, cujus

noticiam affectabat.

Gumque

predictus doctor vocatus de suo

studio descendisset ad

episcopum, sedit

videndum predictum legatum et archicum eis existens in medio eorum sic mente

elevatus et abstractus, ut nichil eis penitus loqueretur.

Cumque

expectassent diucius sic abstractum cepit sanctus doctor leta

facie dicere
:

Modo habeo quod querebam. De quo admirans

eis

legatus

quod nullum

signum reverencie

ostenderet, cepit
:

ipsum in corde suo despicere. Cui archiepiscopus ait Domine non miremini, quia frequenter sic abstrahitur, ut cum quibuscumque personis fuerit, non loquatur. Et tunc archiepiscopus traxit eum fortiter per capam dicens Advertatis magister quod cardinalis legatus est hic, qui venit volens vos videre. Tunc ille quasi de sompno contemplacionis evigilans et adver:

tens se esse

medium

inter tantos inclinans se reverenter ad

:

cardinalem petivit veniam dicens

Parcatis

mihi domine, quia

credebam

esse in studio et occurrit

illo

mihi una pulcra racio ad

propositum super
placuit et de

opere quod nunc scribo, que mihi valde

qua mirabiUter sum gavisus. Scribebat autem tunc temporis summam contra gentiles. De quo cardinalis admirans remansit plurimum consolatus. Hoc autem predictus
archiepiscopus pluribus sepius enarravit.

XXVI. Qualiter in die dominice passionis in sacro misterio

apparuit quasi raptus.

Semel eciam in conventu neapolitano cum in die dominice passionis sacrum misterium misse illius diei devotus perageret.

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

igS

in prosecutione sacri misterii multis astantibus subito visus

est sic absorptus

ab altitudine sacramenti, quasi divinis admissus interesset misteriis et bominis Xristi afTici putaretur ex penis. Quod indicare videbatur diutina mentis ejus abstractio
et

inundans profusio laciimarum. Quo

sic diutius

permanente

admirati fratres accesserunt et ipsum tangentes ut prosequeretur misteria a profunditatc sacri secreti qua raptus esse vide-

batur excitaverunt.

Quem

post sacrum misterium aliqui fra-

tres et milites familiares

illo

rogaverunt, ut sibi quid accidisset in

raptu

eis

dignaretur ad edificationem revelare. Qui facere

versus

renuit et ne revelata proderet, occultavit. Visus eciam fuit fre-

quenter,

cum

in

tempore quadragesimali cantaretur

ille

Ne

tempore senectutis, quasi raptus et in devotione absorptus multis profundi lacrimis quas de occultis
projicias nos in

videbatur

(i)

eflundere mentis.

XXVII. Qualiter circa finem vite sue in raptu mentis

fuerint eidem secreta grandia revelata.

Semel eciam existens

in sancto severino, castro sororis sue

cum

fratre raynaldo, socio

suo

et

pbaiibus

aliis fratribus

ordi-

nis eo

anno quo de hac

vita transivit, per

triduum

fere per-

mansit abstractus a sensibus propriis. Super quo

socio quid hoc esset
ei
:

cum domina

theodora germana sua precipue turbaretur, quesivit ab ejus

quod

fratri

suo subito accidisset. Qui dixit

Frequenter magister in spiritu rapitur,

cum

secreta aliqua

contemplatur.

Nunquam tamen
eum
per

tanto tempore, sicut

nunc

vidi

ipsum

a sensibus corporis sic abstractum.

Tandem
quasi a

predictus

socius ejus trahens

capam

fortiter,

sompno
:

contemplacionis excitavit. Qui ad

Fili

se rediens et

suspirans ait

raynalde

tibi

in secreto revelo prohibens ne in vita

mea

alicui audeas revelare.

Venit

finis

scripture mee, quia talia

et

sunt mihi revelata, quod ea que scripsi

doctrine mee, sic cito finis

docui modica michi

respectivc videntur. Et ex hoc spero in deo meo,

erit et vite.

quod

sicut

Sicut

enim deus mira-

biUs moysi,qui legem justicie judeis viditet attuiit etpaulo,qui

(i)

God. Gharleville

educere.

ig^

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

gentibus legem gracie predicavit supra

humanum

intellectum

plurima

revelavit,

sic

et

huic beato thome doctori, qui de

manu

sedentis in throno utriusque legis librum

involutum

accepit et

apertum

toti ecclesie

exponendo

porrexit,

naturale
sciret

lumen

ingenii revelare placuit,

ahqua supra ut majora superesse

que naturali intelligencia non

videret. Felix doctor, cui

presencia

non sunt abscondita

et revelata futura cui

datum

est

ex hiis que meruit scribere pociora videre.

XXVIII. De abstractioDe mentis ejus a sensibilibus.

Tanta autem erat hujus doctoris mentis abstractio ut inter-

dum non
socio suo

perciperet se ledi a corporali lesione.

Unde semel cum

ait

de consilio medicorum esset cauterium in tibia recepturus,

:

Cum

nere, facias

ignem mihi in tibia debet appome hoc ante prescrire. Quod cum fieret in loco
venerit qui
erat, se

in

quo cautherizandus

preparans extensa tibia tanta

et caute-

fuit

mentis abstractione levatus, quod calorem ignis

percepit. Cujus

signum fuit, quod de loco ubi tibiam extenderat non mutavit. Semel eciam cum predictus doctor esset in camera sua et dictaret super tractatum boetii de trinitate, candelam accensam in manu tenens sic in contemplatione abstractus est, quod candela ardens consumpta est usque ad digitos manus ejus. Quibus ignem candele diucius inherentem doctor non sensit, sed ipsam sine aliquo motu digitorum sustinuit, donec defecit. Inhibuerat enim scriptori suo ut ipsum
rium non
nuUatenus vocaret, quidquid in ipso
parisius sepius
videret. Simili de ipso

visum fuit. Quotiens enim oportuisset fieri sibi minutionem antequam minutor ad percuciendam venam accederet, ipse per contemplacionem de abstractione mentis a sensibus providebat. Et tunc secure minutor venam percuciens sancti doctoris ymaginationem ledere non poterat, quem abstractum a sensibus inveniebat. Fertur enim quod fuit miro modo passibilis ex corporali complexione et ideo subito a lesivo corporis turbabatur. Unde divinitus fuit concessum ut in corpore non sentiret et interdum lesivum corporis non sentiret.

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

IQS

XXIX. De gratia predicacionis diffusa in

labiis ejus

ac de muliere sanata a fluxu sanguinis ad tactum cape ipsius.

Nec pretereundum estde gracia predicationisdiffusa in

ejus in

labiis

proponendo populo verbum

verbis,

dei.

Sermo enim

ejus ad

populum non
sapiencie

erat in curiosis et persuabilibus

sed in osteusione spiritus

tantum humane et virtutis. Qui

devitans verba que curiositati pocius quapri utilitati serviunt

auditorum, in

ilio

suo vulgari natalis

soli

quod non mutavit

proponebat
cium,

saluti utilia et

moralia juxta capacitatem audienscolastice discipline.

est

subtilitates

questionum reservans
Ita

Noverat enim quod pro qualitate audiencium formandus

autem reverenter audiebatur a populo quasi sua predicacio prodiret de celo. Neque enim aliis facere docebat nisi que deus per eum faceret juxta illud apostoli documentum Nichil audeo loqui eorum, que per me non
sermo doctorum.
:

efficit

Xristus.

Unde verba sermonis

ejus ardebant ut facula et

compunctionem animi inflamabant, domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis. Cum enim semel in ebdomada sancta rome in ecclesia sancti petri de passione domini devotissime predicasset et populum ad compassionem et ad lacrimas
consequenter corda audientium ad
dei et

amorem

provocasset, in sequenti die resurrectionis dominice ibidem

predicans de gaudio resurrectionis Xristi sicut ad compacien-

dum
et

ita

ad congaudendum audientem populum

mirabiliter

excitavit.

Factaque

est

provocatio devocionis

ceperunt omnes in domino exultare.

magna in populo Cumque post prediali-

cacionem de pulpito descendisset, mulier quedam, que fluxum

sanguinis patiebatur multo tempore nec curari potuerat
cujus remedio medicine, accedens
tetigit

fimbriam cape ejus

credens se meritis ejus posse sanari. Que

mox

ut tetigerat se

sensit a predicta infirmitate liberatam. Et sequens

eum usque
postmodum
et sancti

ad conventum fratrum sancte sabine beneficium salutis quod

receperat fratri raynaldo ejus socio indicavit. Qui
pluries et pluribus factum

miraculum ad

dei

laudem

doctoris

preconium

recitavit. Felix doctor,

qui simili miraculo

claruit ut salvator.

Cujus fimbria

dum

tangitur, mulier a pro-

fluvio sanguinis liberatur, ut sciretur

quanta virtus erat in

196

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

sancti doctoris anima, ex

quo

tante virtutis effectus invenieba-

tur in ejus capa.

XXX. De vera ejus humilitate ac mititate

cordis.

Fuit autem predictus doctor exemplo et doctrina magistri

sui et

omnium domini
:

Jesu Xristi vere mitis et humilis corde.

fertur ipse in puritate consciencie sua

Unde de sua humilitate

dixisse

Regratior deo, quia

numquam

de

mea

scientia seu

magistrali cathedra nec de aliquo actu scolastico habui

motum

animum. Et si parvum motum prevenientem racionem habui, eundem racionis superveniente judicio depressi. Non enim potuisset in tam sublime erexisse animum ad divina nisi in fundamento humilitatis sua deposuisset humana. Erat enim sibi conscius a deo habere scientiam qui dederat, ideoque in anima sua motum inanis glorie non habuit noxium qui cotidie sciebat sibi fieri divine veritatis influxum. Sciebat enim quod, ubi humilitas ibi sapientia, unde quando potuisset ipse a sua
inanis glorie, qui
a sede sua extolleret

meum

sublimi speculatione divinorum ad

yma

deduci. Sic erat in

conversatione tractabilis, in locutione suavis, ut vere ostenderetur ab illius forma exemplatus descendere, cujus vitam

meruerit contemplando inteUigere

ea

et

scribendo docere. Gujus

humilitatis indicium ex ejus humili conversacione ostenditur,

qua qualis

fuerit interior, ejus

animus edocetur.

XXXI. Exemplum
Fertur

unum

de humili conversacione ejus.

enim de

ejus humili conversacione

esset ipse et

quod cum

in

conventu bononie

templativus incederet, frater

more solito per claustrum conquidam alterius conventus, qui

doctorem non noverat, venit ad

a priore

quod cum

fratre

eum petita et obtenta licencia quem primum inveniret, in civita:

tem ad sua negotia ire liceret. Et dixit ei Bone frater prior mandat quod veniatis mecum. Qui statim' inclinans caput secutus est eum. Post quem cum non posset sic festinanter
incedere, frequenter argutus a socio se humiliter excusabat.

Cives vero qui

eum

noverant admirati quod tantus doctor post

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

I97

fralrem modice condicionis incederet, cogilantes hoc ex errore

aliquo contigisse, indicaverunt
illi

fratri,

quis esset

ille

quem
petivit

post se duceret. Qui conversus ad fratrem

thomam

veniam, ut ejus ignorancie indulgeret. Et conversis predictis

civibus ad magistrum

cum

reverencia et interrogantibus de

quod in obediencia perficitur omnis religio, qua homo homini propter deum se subjicit, sicut se deus homini propter hominem inclinavit. fehx humilis anima, quam dignitas magistralis non extuHt,
tanto humihtatis exemplo, benigne respondit

nec tanti doctoris status condicio a radice humilitatis avulsit,

visum aliquam excusacionem opponere ubi ex verbo prioris innotuit obedire. Qui quamvis non esset discurcui
est

non

sibus assuetus

qui divinis meditationibus erat intentus,

in

promptu tamen habuit obedienciam, quam

esse noverat virtu-

tum omnium
litatis

ex humilitate magistram.

Item ahud exemplum de ejus humihtate. Aliud sue humi-

indicium apparuit,

dum

semel quidam

(i) vir religiosus

parisius

examinandus
moris

et

licenciandus

per cancellarium

in

vesperis, sicut
veritati

est,

de propositis questionibus opinionem

contrariam sustinuit

quam
ille

in scolis parisius determi-

naverat sanctus doctor. Cui vir

pertransiit

mitissimus non

obstitit, sed
ei

non reputans
sui

sibi praejudicari in
ita

quo

fuerat a

magistro adhuc novicio

vere

contradictum. Sicque

tamquam

humihs qui

contemptum magnanimus contempnebat,

-

quietus mente et verbo tranquillus redit ad conventum. Fratres

tes,

vero qui secum fuerant, magistri sui injuriam egre feren

dixerunt ad
ille

eum

Magister nos graviter offensi sumus,

et

quia

magister contra opinionem

doctrinam vestram

sic

tenuit.

Vos autem non debuistis hanc

veritatis

injuriam coram

omnibus magistris parisiensibus sustinere. Quibus quietus magister et humihs mansuete respondit Fratres visum fuit michi novo magistro in suo principio esse parcendum, ne confunderetur in conspectu omnium magistrorum. De mea vero doctrina non dubito, quam operante deo fundavi et firmavi in sanctorum auctoritatibus et racionibus vcritatis. Si tamen fratribus aliud expediens videatur, crastina die supplere
:

(i) Isle vir religiosus

videlur esse Johannes Peckham, ut

jam supra

p. 99

indicavinius.

igS

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
igitur

potero,

quod omisi excausa. In crastinam

est,

cum

ad idem

in aula episcopi, ut moris

sent et

magistri et bachalarii convenis-

eedem questiones

fuissent per

sine correctione aliqua repetite,

:

magistrum licenciandum sanctus thomas doctor cum

omni moderamine dixit Magister ista vestra opinio salva veritate teneri non potest, quia est contra tale concilium manifeste, inde oportet vos aliter dicere, si non vultis a concilio discordare. Tunc ille aliterdicere cepit, sed opinionem in sententia non mutavit. Contra quem iterum forcius arguens.et
concilium ipsum adducens, compulit

eum suum
alii

confiteri

pu-

dorem revocando errorem et petere humiliter scire plenius veritatem. De quo magistri et

a sancto doctore

qui aderant

mirati sunt universi, de tranquillitate mentis et verbi, qui sic

arguebat adversarium, quasi doceret discipulum

sciencie subito proposuisset mirabiliter

et

qui tante
et

documentum, ut

suum locum

haberet debitum occulta virtus animi

et veritas

manifesta magistri.

XXXII. De subtilitate intellectus et capacitate memorie

ejusdem doctoris.
Subtilitate vero intellectus et ingenii sanctus doctor prepollebat,

quam

ei spiritus

sapiencie dei subtilis dederat,

cum quo

per graciam habitabat. Unde fertur dixisse aliquando familiari

non ad ambitum inanis glorie sed ad preconium divine laudis et gracie, quod nunquam librum legerat quem divino adjutus spiritu non intelligeret et ad profundum libri misterium non veniret. Dignum namque erat ex quo scrutationi divinorum totus intenderet ut desideriorum viro spiritus divinus nichil absconderet, sed ei quod sacre doccolloquio studentibus
trine erat necessarium revelaret.

Cujus ingenii subtilitatem

et

acumen

intelligencie et rectitudinem judicii evidenter ostenet

dunt multitudo librorum quos edidit

in luceni. Fuit

sentenciarum novitas

quas invenit,sensusque scripturarum absconditi quos produxit

quoque idem doctor magne memorie tanteque capacitatis et retentive virtutis, ut hoc quod semel legendo caperet perpetuo retineret et videretur in ejus anima continue
fieri

sciencie habitus,

quem

sic

collectum habebat in animo

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

I99

quasi exemplalum haberet in libro.

illo

Quod

evidenter patuit in

mirabili opere,

quod ad preceplum doinini Urbani pape

et

super quatuor evangelia de dictis sanctorum composuit

pro majori parte

contexuit, que ipse perlegens in diversorum monasteriorum

libris fertur
ita

memorie commendasse, quasi

sanctorum dicta haberet pre oculis que prius legisset in libris. In signum autem et indicium evidens, quod ipse doctor in
thesauro memorie quasi collectam scienciam possideret, veridica sui socii fratris raynaldi,

suorumque studencium et scriptorum relacione veraciter est compertum, quod ipse de diversis materiis tribus scriptoribus et interdum quatuor in camera sua eodem tempore ipse dictabat. ut videretur deus simul ejus intellectui diversas infundere veritates, quas simul posset non absque specialis dono gratie pluribus dictare, ut non videretur ignota discurrendo perquirere, sed quasi collata in
ria

de thesauro suo effundendo aperire. Videbatur

memonamque

hujus doctoris sciencie liabitus esse quasi quidam innundans

doctrine fluvius scripturarum qui desuper oriens in

eodem de

divine sapiencie fonte descenderet,

quem

in diversos libros

quasi diversos rivulos dirivaret. Retulit quoque scriptor suus

quidam

brito evenus

nomine

trechorensis diocesis

quod

post-

quam dictaverat sibi et duobus aliis scriptoribus quos habebat; tamquam fessus pro labore dictandi ponebat se idem doctor pro
pausacionis gracia ad quietem, in qua eciam dormiendo dictabat.

De cujus ore dormientis que audiebat predictus scriptor redigebat in scriptis continuando materiam de qua antea scripserat

cum

vigilando dictaret.

XXXIII. Qualiter fuit pius, benignus et misericors erga omnes.

Fuit sanctus thomas doctor caritate et pietate diffusus ut

alios ex seipso preveniret in graciis,

quibus datus erat divi-

nitus ut splendesceret in doctrinis. Erat

enim miro modo beniet liberalis in

gnus
facto,

in

animo, qui totus erat suavis in verbo

ejiis

ut ostenderet quis

spiritum habitaret in mente,

cujus tanta suavitas procedebat ex ore, ut unusquisque qui

totius conversacionis ejus vidisset effigiem, menlis ejus potuisset inlelligere sanctitatcm.

Qui

licet

supra

modum

contra pec-

200

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

cantes insurgeret, ipse qui peccata nesciret, sic pro

justicie et salute

amore
fieret

anime proximi judici

et

et prelato

consulebat

contra culpam insurgere ut prelatus ex

suo consilio

simul criminis persecutor

dito

hominis

liberator, ut sic in sub-

crimen

deficeret et

homo cum

crimine non periret. Et

quamvis ipse sanctus de difficili crederet, ut homo peccaret, similemque sibi unumqaemque existimans in innocencia ut
in natura;

cum

constitisset

aliquem ex infirmitate peccasse,

propriis urebatur incendiis in
caritatis

sic alienas deflebat

culpas ut proprias, illius imitatus exem-

plum qui per compassionem

defectibus alienis.

Ex qua benignitate

quidam miran-

dus

effectus ex corporali ejus aspectu sic videbatur oriri, ut

nemo ipsum aliquamdiu alloquendo et secum conversando potuisset aspicere, quem non contingeret graciam consolacionis spiritualis haurire,
sicut
illi

qui secum conversati sunt,

experti fuerunt et

cum

devotione sepius retulerunt. Hoc autem

sine spiritus sancti presencia esse

non

poterat, de

quo tanta

gracia procedebat.

Unde ex

diffuse caritatis ejus radice, qui-

dam fructus pietatis erumpebat in ramis. Erat namque miro modo compaciens pauperibusetindigentibus,quibus de pannis
suis et rebus aliis quociens poterat, libenter tribuebat
sibi reservans

nichil

de rebus superfluis pro supplendis defectibus

alienis.

XXXIV, Qualiter contempsit

et gloriam hujus

divicias et honores

mundi.

Sic

autem sanctum doctorem divina sapiencia que melior

est cunctis opibus,

quam

ipse sibi a juventute sua

sponsam
alliceret
et

acceperat, inebriaverat caritate ut nichil

mundanum

mentem

ejus.

Gum enim

esset ipse

de nobili genere

rerum

temporalium copiam concupiscere et honorum gloriam potuisset ambire, divicias tamen magis sibi computavit et gloriam
:

pauperem et humilem quam diviciis hujus seculi affluentem gradum temporalis giorie optinere sublimem. Undefertur quod semel rediens cum suis studentibus de sancto
sequi Xristum

dyonisio quo iverat sanctorum reliquias visitare,

cum

vidisset
:

de propinquo civitatem parisiensem, dixerunt

ei

studentes

BERNARDUS GUIDONIS
Videte magisler,
esse

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

201

quam

pulcra civitas est parisius. Velletisne

dominus hujus civitatis? Expectabant enim ab eo aliquod verbum edificationis audire. Qui respondit, libencius velle
habere omelias crysostomi super evangelium sancti mathei.

enim hec, si esset mea propter curam regiminis contemplacionem divinorum michi eriperet et consolacionem animi impediret, quam scriptura donaret. Quanto enim quis amore temporalium premitur, tanto periculosius a celestibus elongalur. Quantum autem despexerit honores et divicias temporales, liquido patuit non solum cum omnia reliquit que
Civitas

concupiscere potuit, sed eciam

despexit.

cum magnitudine animi

oblata

Cum enim dominus

habebat,

clemens papa quartus qui eun-

dem carum
obtulisset,

archiepiscopatum neapolitanum
sancti
Petri

cum
sibi

addicione reddituum monasterii

ad aram

bullamque

misisset, sanctus doctor dignitatem reci-

pere et redditus possidere penitus recusavit et quod

non profelix

moveret
qui

eum

ad similia ulterius humiliter exoravit.

celi,

doctor contemptor seculi, amator

sic terrena

qui

fecit

quod

docuit,

despiceret, quasi pignus haberet possessionis

celestium que speraret.

XXXV. De

naturali dispositione et habitudine

corporis sancti thome.

Naturalis autemdisposicio et habitudo corporis sancti

traditur fuisse talis. Fuit siquidem
et recte stature,
ticei

thome

magnus

in corpore procere
coloris tri-

que rectitudini anime responderet,

ad

temperate condicionis indicium,

magnum

habens

caput sicut perfectiones virtutum animalium que racioni deserviunt, organa perfecta requirunt, fuitque aliquantulum calvus,

tenerrime

complexionis

in

carne ad

indicium aptitudinis
\irilis

intelligencie ejus in mente, fuit

quoque

robore

cum

se

ad aliquos actus virtutis corporee exerceret. Qui eciam ex virtute

animi nichil

terribile timuit, qui propler

hanc

in divina

sibi assistente virtute

confidit, ut videretur

deus tam nobile

corpus
rel

et

organurn preparasse, quod ad actus virtutum servi-

obedicns quod

nunquam
autem

esset racionis judicio contradi-

cens. In terroribus

aeris, lonitrui et tcmpestalis

2

quasi

202

BERNARDUS GUIDONIS
se

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

pro scuto
venit,

muniens

crucis signo dicebat

Deus in carne

Deus pro nobis mortuus

est et resurrexit.

XXXVI. De

stella

que visa

fuit

descendere et stare supra eum.

Anno autem quo

sanctus

doctor ex hac luce

migravit

signum luminis apparuit super eum. Cum enim quadam die decumberet in camera sua discrasiatus (i) in corpore apud neapolim, Johannes copa de neapoli cum germano suo scilicet
fratre bonofilio ordinis

predicatorum gracia visitacionis

ivit

ad ipsum. Et

ambo simul

viderunt intrantem per fenestram

camere stellam clarissimam magnitudinis et mensure ipsius fenestre. Stetitque super caput et super lectum in quo jacebat
infirmus per aliquam

moram

temporis

et ipsis

videntibus post

paululum, unde venerat, inde

discessit.

XXXVII. De tempore

et itinere

quo cepit infirmari et de miraculis

in allecibus sibi divinitus preparatis.

Post hec autem tempus advenit quo

generale concilium lugduni,

eundum

sibi fuit

ad

quod

fuit

per gregorium

pappam

decimum celebratum
rius

in calendis

maji sub anno dominice

incarnationis MCCLXXIIII. Mandaverat siquidem

idem grego-

pappa sancto thome propter eminentem ejus scienciam, ut ad dictum concilium veniret, secumque deferret librum quem de mandato urbani pappe quarti fecerat contra errores
grecorum, de quibus erant in eodem concilio, ad quod vocati fuerant, racionabiliter arguendi. Recedens autem predictus
doctor de neapoli
siens per
et

versus

romam
Ubi

dirigens gressus suos tranerat

campaniam
pene

venit

Magenciam castrum quod

domine
guescere

francisce, neptis sue.

totaliter

cum

corpore cepisset lan-

amiserat appetitum..

Medico autem
si

magistro Johanne de Guidone querenti ab eo,

:

aliquem

cibum appeteret, ait Forsan allecia qualia parisius deferuntur, comederem, si haberem, sed in istis partibus non haben(i) Verbum derivatum a buaxpaaia, quod est idem ac intemperies. Gf. Cange, Glossarium.

Du

BERNARDUS GUIDOMS
lur.

'.

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS

203

Dum

itaque medicus egressus esset ab ipso, occurrit quiin animali de terracina detulerat, qui

dam, qui onus piscium

requisitus cujusmodi pisces deferret, sardas, inquit, defero.

Putavit tamen medicus aliquos forte pisces alios in

illis sibi

occurrere quos

illi

deferret,

si

sibi

fortasse placerent.

Mirum

negotium, novumque pro viro sancto apparuit miraculum. Ut

una cistella qucritur, allecia recencia et non sardas invenit in eadem quamquam non dubium prout affirmabat venditor piscium, sardas ipse non allecias comparasset, que

enim

in

numquam
de
illis

in illis partibus contingit recencia reperire. Defe-

runtur nova sancto viro allecia divinitus preparata, sed nec

gustare voluit altius admirans divine pietatis benefise

cium, sed divine tantum providencie

commisit secutus

exemplum david qui desideratam aquam

sibi
tis

gustare noluit

quam

trium fortium probitas divino miraculo procuravit. Mul-

itaque circumquaque innotuit dictum prodigium qui et de

predictis allecibuscomederunt.

Remansitque miraculum usque

vulgatum.

in presentem

diem

in tota illa regione

XXXVIII. Qualiter finem vite sue previdit et predixit

in monasterio fosse nove.

Denique diebus aliquibus

per convaluit
et

interjectis sanctus doctor

parum-

quo ceperat pergere cepit, transiensque juxta monasterium fosse nove cisterciensis ordinis, invitatus ab abbate et monachis cum multo caritatis
versus
itinere
affcctu, ut

romam

ibidem recreacionem reciperet usque ad perfectam predictum monasterium

est

corporis

sanitatem,

ingressus.
(i)

Preraissaque oratione coram altari in ecclesia

cum

secun-

dum

claustrum

intrasset, facta est

et tactus spiritu

dei

manus domini super ipsum finem suum precognoscens jam proxivoce

multis

mum

imminere

clara

audientibus ad socium
:

suum conversus in hec verba requies mea in seculum seculi,

predixit

Fili

raynalde hec

hic habitabo

quoniam

elegi

cam, quasi dicerct hic fiet vitc et vie mee terminus et post vite laborem in requiem duraturam in seculum scculi perNon
constat

(i)

utrum

sit

legendam

sccundum an sanctum.

204

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
ergastulo corporis pre-

transibo. Felix doctor qui

scire

suum de

meruit exitum,

suum simul

et eterne felicitatis

ingressum

prescius simul sue quietis ad vite principium et laboris ter-

minum

et

occasum. Paratur igitur eidem locus honestus in

camera abbatis ad corporis quietem et ceteris concomitantibus prout melius fieri potuit cum multo caritatis aflFectu, ubi cum
sanctus doctor pluribus diebus gravatus infirmitate decumbe-

monachi cum tanta reverencia et humilitate ei servire ceperunt, ut eciam propriis humeris pro eodem ligna de silva deferrent. Erat enim yems; ipse vero doctor pius et humilis Unde hoc mihi ut servi dei famulis dei compaciens dicebat serviant homini et onus tantum deferant, quo laborant? Cepit autem de die in diem languor corporis increscere. Nec sic
ret,
:

sanctus doctor a doctrine fluentis se poterat continere. Rogatus

nempe ibidem ab

aliquibus

monachis qui capere pote-

rant ut aliquid memoriale sciencie et doctrine sue eis in fine

relinqueret, breviter ipsis exposuit salomonis cantica cantico-

rum

ut in canticum celestis glorie transiret studium ecclesias-

tice discipline et

bene congruit sancto doctori transituro de

ergastulo corporis, qui celestis aule epithalamium de

proximo

cantaturus

cum angehs

in dilecti sponsi Xristi et ecclesie tha-

lamum

introductus advenit.

XXXIX. Qualiter devote ac fideliter in extremis susceptis ecclesie sacramentis suamque doctrinam in manu sancte romane
ecclesie derelinquens obdormivit in domino.

Invalescente autem

morbo

et deficiente

corporis virtute

cum

magna devocione Xristi. Quod cum

deportatum
tis

petiit

exhiberi sibi sacratissimum corpus

reverenter fuisset ab abbate et monachis

et ipse prostratus

ad terram, debilis corpore, for-

mente suo domino obviam occurrisset cum lacrimis et mira devocione orans, requisilus, ut moris est ecclesiastice dissi

cipline,

crederet

quod

in illa hostia consecrata esset verus

et

dei

filius,

qui exivit de utero virginis

pro nobis pependit

in cruce et mortuus est et tercia die resurrexit, libera voce,

attenta devocione

cum

lacrimis respondit

Si

major sciencia

quam

fidei integritas et ineffabilis ejus veritas habet, in pre-

BERNARDUS GUIDOMS
senli exilio de

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
illa

205

hoc sacramenlo haberi posset, in

et

respondeo

quod vere credo

pro certo scio hunc esse verucn

et

hominem

eterni

patris

virginis

matris filium
et

deum et dominum

jesum Xristum
itaque devote et

et sic

puro corde credo

illud

ore confiteor. Sic

cum
te

lacrimis accepit illud vivificum sacra-

mentum. Fertur autem cum

sisse dicens
:

sumeret hec verba premi-

precium redemptionis anime mee, viaticum peregrinacionis mee, pro rujus amore studui, vigilavi et laboravi. Te predicavi, te docui, nichil unquam scienter contra te dixi. Si quid autem de hoc sacramento et de aliis

Sumo

minus bene dixi aut scripsi, totum relinquo correctioni sancte romane ecclesie, in cujus obediencia nunc transeo ex hac vita. Sic devote sumpto vivifico sacramento, sequenti die extreme unctionis sacramentum dari sibi devote peciit et suscepit. Qui cum in tota unctione ad singulas formas verborum sana mente
respondisset prescius sui felicis transitus junctis ad

deum

manibus spiritum suum creatori suo recommendans feliciter obdormivit in domino hora matutinali nonis martii, inchoante tunc dominice incarnacionis anno MCCLXXIIII vite autem sue anno XLIX terminante et anno quinquagesimo inchoante (i).

XL. De solempnibus exequiis et sepultura sancti thome

in monasterio fosse nove.

Interfuerunt autem in ejus

felici

transitu plures fratres ordi-

nis predicatorum de diversis conventibus, specialiter

conven-

tus gagetani et anagnie qui ad

vivendum

et

visitandum prefratres ordinis

dictum doctorem convenerant ac eciam multi

minorum. Cumque predictus doctor multis signis et indiciis sanctitatis clarus obiisset, abbas et monachi predicti monasterii

cum

ceteris religiosis ac nobilibus viris patrie circa cor-

pus sancti doctorissoUempnes exequias honorificecelebrarunt.

Affuerunt

namque

funeri et exequiis episcopus terracinensis

dominus
superius

franciscus ordinis

minorum cum

ceteris

religiosis

memoratis, ac eciam

multi nobiles de campania,

(i) Non certo constat qnalem vitae aetatem habuerit S.Thomas moriens. Hinc vel ipsi veteres biographi ancipites haerent, aHi slantes pro anno 48, alii pro anno 5o.

206

BERNARDUS GUIDONIS

VITA S.THOMAE AQUINATIS

quorum quamplures

attraxerat
illis

naturalis affectio parentelle,

cum multos
tos.

haberet in

partibus consanguinitate conjunc-

Nonnullos vero provocaverat fama sciencie et exempla sanctitatis ejus et vite. Gelebrantur itaque sollempnes exequie
sancti doctoris et occurrit neptis ejus nobilis

domina

francisca

ad ostium ipsius monasterii, quia mulieri introire monaste-

rium non
speciali.
fuerit,

licebat

secundum

ordinis

instituta,

deferturque

funus illuc ad ejus instanciam ad videndum

sibi ex gracia

Ubi quantis lamentacionibus more patrie deploratum

ejulatu et clamore lugubri, vix ab aliquo posset

cum

credi

cumque
dictu,

planctus

et

gemitus tam lugubris personaret

mirum

mulus

cui sanctus doctor insederat,

eadem hora

fracto fune de stabulo exiliit et nullo ducente veniens et appro-

pinquans ad feretrum, eoque viso ibidem sine alia infirmitate mortuus cecidit et deficit. Ut eciam in brutis animalibus deus
ostenderet,

quam magnum
est

ecclesie

lumen

defecisset. Post
et ibi

hec
ante

autem delatum
totius

corpus sacrum ad ecclesiam

altare venerabiliter

tumulatum

et

glebe terre traditum,

quod

mundicie fuerat alabastrum.

XLI. De fideli testimonio fratris raynaldi de sanotitate

ac virginitate sancti thome.

Tunc

fratrer raynaldus

de piperno
et

ordinis predicatorum

surgens in medio predicavit

ad edificacionem astantium qui

audire desiderabant, merita et preconia sancti doctoris et ad

laudem ejusdem magistri sui de sanctitate vite ejus tale dedit testimonium veritati. Ego inquit istius sancti doctoris totius vite et consciencie testis sum, qui frequenter in vita sua et nunc in ultimo fine suo confessionem ejus generalem audivi, de quo testificor coram deo, quod ipsum semper ita purum inveni, sicut puerum quinque annorum, quod nunquam carnis suae sensit contagium, nec habuit alicujus mortalis criminis in voluntate

consensum. Hic

est frater
sibi

raynaldus socius

individuus sancti thome, qui in vita

ut sancto devotus, circa

sedule in

omnibus
filius,

ministravit et servivit ut magistro discipulus, ut patri

quem

oportebat

eum

gerere

tamquam

nutricis oiiicium propter abstractionem ejus quasi

continuam

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
sic

2O7

et

frequentem ad

celestia

mentis raplum, ut

abstractum ab

exterioribus prevenire eciam

corporis alimentis et

ipsum oporteret de necessariis preparare ante ipsum quod sumeret, ne

si

in hiis que nocerent error contingeret,

in

abstractus continue

sumendis

erraret.

XLII.

De

signis que in hora sui transitus

visa sunt et ostensa.

i\on defuerunt

autem

in

ejus transitu

signa

miranda

et

manifesta, que sancti doctoris indicarent exitum et eterne

citatis

feli-

presignarent ingressum. In hora enim transitus sancti

thome quidam monachus prefati monasterii orans in ecclesia paululum obdormivit. Et ecce vidit stellam splendidissimam supra monasterium cadere, duasque stellas alias de celo descendentes ejusdem fulgoris cum prima post paululum primam
stellam

quam

prius viderat ad celestia sublevare. Post

a sopore solutus

quam

visionem monachus

audiens pulsari tabulam,

signum obitus

sancti doctoris qui in hora predicte visionis

obierat, intellexit

quod

illa visio

demonstraret felicem transi-

anima tunc de corpore exiit quando prima stella cum aliis duabus in celum ascendit. Aliud quoque signum in ipso monasterio apparuit. Nam
sancti thome, cujus

tum

comete tribus diebus ante sancti doctoris obitum supra monasterium visa fuit que eciam in die
stella

quedam

ad

modum

aliquando videbatur, que

cum

ignoraretur quid significaret,

cessa-

dum apparuit, ostendit prefati doctoris transitum, durn vit. Nam sancto doctore deficiente ipsa defecit. Aliud
signum
aquila
in

eciam

convenlu neapolitano apparuit

probitatis et

fratri

paulo de

magne

fame viro; in

ilia

hora in qua sanc-

tus doctor migravit a seculo in monasterio fosse nove vidit

eum

in

visione

ymaginaria predicturn doctorem in

et

scolis

legentem neapoli coram multitudine scolarium

beatum

paulum apostolum
torum. Cui
occurrere, paulus

scolas intrantem

cum multa

societate sanc-

cum thomas
ait

doctor de cathedra descendens vellet

legeret et

quod

prosequeretur,
ei

quam
dice-

inceperat lectionem.

Quem

sanctus thomas rogavit ut

208
ret

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

an in

epistolis suis

verum habuisset intellectum. Cui aposhabere. Et subdidit dicens

te

tolus respondit, quia habuerat intellectum, sicut potest quis

vivens in corpore de

illis

Volo ut

mecum

venias et

ducam

ad locum ubi clariorem habebis de

omnibus intellectum, videbaturque ipsum per capam extra scolas secum educere. Tunc predictus frater paulus cepit fortiter alta

voce clamare dicens

Succurrite fratres, succurrite,

quia frater thomas tollitur a nobis.

tati

Ad

cujus clamorem exci-

fratres

interrogaverunt eum, quid clamans in visione

referente seriem visionis hora notatur et inven-

vidisset.

Quo

tum

est postea

tractus.
celestia

qua doctor fuerat ex hac luce subFehx doctoris anima cui celestes cives obviant, ut ad
hanc
fuisse,
et

regna perducant,

quem

habere meruit

dum

viveret

instructorem,

dum

ex hac vita transiret habuit ad celestem

gloriam conductorem.

XLIII.

Qualiter fratri Alberto Theutonico fuit ejus

transitus revelatus.

autem pretereundum silentio simile quod eodem die transitus sancti thome frater albertus theutonicus reverendus doctor et episcopus existens apud coloniam vidit. Hic enim in mensa discumbens presente priore conventus cum aliquibus fratribus cepit subito lacrimari. Priori vero causam lacrimarum querenti ille respondit Frater thomas de aquino,

Non

est

filius

meus in Xristo, qui fuit lumen ecclesie, ex hac luce migravit. Tunc notatur dies a priore presente et repertum est postea sanctum doctorem thomam eadem die ex hac luce
migrasse.

XLIV. Qualiter in die sepulture ipsius

supprior monasterii fosse nove fuit a cecitate oculorum
sancti

thome meritis

liberatus.

Antequam sacrum corpus ejus fuisset traditum sepulture, dominus Johannes de ferentino monachus et supprior monasnove paciens in oculis pene omnimodam cecitatem, emisso voto ad sanctum fecit se duci ad corpus ejus. Ad cujus
terii fosse

BERNARDUS GUIDOMS
pedes

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

209

cum

devocione

et

reverencia prostralus

applicuit se

funeri. Et

ponens faciem suam super faciem

illius oravit

deum

ut merilis sancti

thome

visus beneficium

quo

carebat, recipere

mereretur. Qui statim perfecte illuminatus clamavit coram

toto

conventu ibidem presente

Benedictus Deus, quia meritis

et
ita

sancti

thome visus

est

michi perfectissime restitutus

clare video sicut ante. Hic

postmodum umbracicensis

ecclesie

episcopus factus fuit

(i).

XLV. De pio miraculo suavissimi odoris facto in prima translacione sacri corporis sancti thome. Et de integritate ejus
in

membris

et vestibus divino

munere conservatis
et

(2).

Post sepulturam sancti

et

thome cogitantes abbas

monachi
procuran-

timentes ne forsan in posterum corpus sancti doctoris ipsis

invitis auferretur et transferretur a dicto monasterio,

tibus fratribus sui ordinis per

presertim quod sub deposito

mandatum summi pontificis, ibidem fuerat commendatum et

publicum
ins-

frater raynaldus socius ejus fecerat inde recipi

idem doctor mandaverat corpus suum ad fratres sui ordinis aput neapolim congruo tempore deportari, de nocte secretissime cum paucis arbitris transtulerunt ipsum de ecclesia

trumentum

et

ad capellam sancti stephani juxta claustrum ut sepulture ejus

ignotis ceteris esset locus.

De quo postmodum sanctus doctor

sompno apparens domno Jacobo de florentino priori monasterii ipsum graviter arguit et comminatus est ei, nisi ad priorem locum corpus suum reduceret, ubi qui ad sepulcrum ejus ex devocione venirent loco sepulture cognito non
in

errarent

(3).

Timens itaque dictus prior divine ulcionis judicium si preteriret quod audierat in visione mandatum, volens quod nichilominus claustrales monachos hoc lateret ac ceptis prcdicte capelle clavibus a

domno

blasio

monacho de nocte cum

sancti doctoris

paucis monachis et aliquibus oblatis monasterii seu donatis

accessit ad capellam predictam in

qua corpus

(i)
(j)

Nomen

ipsius desideratur turn

apud Gams tum apud Eubel.

:

In Cod. Charieville habetur hic

In translacione lectio prima.

Lectio
II.

(3) In

Cod. Charleviile hic habetur

210

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS
et

sicut premittitur

translatum fuerat

humatum.

Et aperto

sepulcro tanta inde subito fragrantis odoris suavitas emanavit

quod totam capellam, claustrumque ipsius monasterii, quod diffusum est, sic mira eadem suavitate replevit, ut non videretur patuisse defuncti corporis sepultura sed multorum aromatum apotheca. Que de ipsius sancti corpore exiens prout ex soUicita curiosaque monachorum indagine corpus ipsum odorantium compertum est, mirifice fundebatur (i). Qui odor tantus fuit, quod ad ipsum nullo alio indicante tam predictus domnus blasius quam ceteri monachi convenerunt coram quibus manifestato sancti doctoris corpore viderunt ipsum integrum in omnibus membris, habitusque sui ordinis in capa, scapulari et tunica penitus incorruptum et ex odore odoriferi corporis redolentem cum tamen sancti doctoris corpus fuisset pingue et grossum ac magnum, locusque sepulture esset humidus et profundus ex quo debuisset eciam sine causa
alia

immutari,

nisi divina

virtute ex

speciali
fuit ut

privilegio

et

miraculo servaretur. Gonveniens autem

redderet, de

corpus illud

eciam examine nonnisi odorem suavissimum divina virtute

quo fetor mortalis criminis non exiisset (2). Yidentes autem monachi tam evidens miraculum concepta nimirum ad ipsum majori devocione, coadunato conventu, priore dicti monasterii cum quibusdam ex monachis paramentis induto, corpus ipsum ad primum ejus tumulum processionaliter et honorifice retulerunt. Cantaveruntque antiphonam
:

Iste

sanctus digne in
transiit

memoriam

vertitur

gaudium
sicut de

angelorum. In sequenti

hominum, qui ad vero mane missam

:

uno confessore celebraverunt cantantes Os justi meditabitur sapientiam. Tot autem testes fuerunt de hujus odoris mirabili fragrantia, quot monachos tunc habuit fossa nova. Fuit autem facta predicta translacio elapsis mensibus
septem a transitu sancti thome, sicut in
et in litera

cannonizationis

depositione testium, qui presentes fuerunt de tempore

aliqui

invenitur,

quamvis de tempore translacionis predicte scripserunt quod facta fuerit septennio jam elapso.

(1)
(2)

In God. GharleYille hic habetur superscriplio Lectio In Godice Gharleville superscribitur Lectio IV.
: :

III.

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

211

XLVI. Qualiter divino nutu factum fuisse videtur

ut sauctus thomas presentem vitam finiret et sepeliretur
in mouasterio fosse nove
(i).

Non

vacat

auiem

a divini consilii occulto misterio

predicto monasterio fosse nove alterius scilicet et

quod in magne reli-

gionis sanctus doctor presentem vitam finierit, sepultumque

fuerit corpus ejus ubi tot religiosorum fide

nium

visis

miraculis defuncti sancti

dignum testimocorporis memoriam suscogitaverunt forsan, ne

citaret et ipsi

compellerentur signis miraculorum clamantibus

testes

sanctitatis

ejus

existere,

qui

videretur
liter

quod

claresceret miraculis, occultare

quod verisimieis tes-

dubitabant, quod fratres sui ordinis ad

si

habendum corpus

ejus

majorem conatum ostenderent, timonium veritalis haberent (2). Quis enim de odore sacri corporis

de miraculis ab

ejus fragrante totiens in

quod non fuisset humana sagacitate suppositus, qui fragrabat tam mirabili suavitate diffusus nisi inter manus eciam occultare
apertura sepulchri fratribus sui ordinis facile credidisset,
;

volencium odor
morte terminatur

ipsis

mirantibus fuisset

aliis

manifestatus,

qui divina fuerat virtute concessus. Iter quoque, quod ejus

quo ejus dil in quanta obediencie romane adhuc moriens serviebat.

et finis

vita finitur manifeste osten-

ecclesie vivens servierat et

(3j

XLVII. De secundo miraculo odoris facto in secunda apertura

sepulchri ejus.

Elapso vero septennio post

translacionem corporis

primam de qua facta est mencio, sancti thome domnus petrus de castro
(/j),

montis sancti Johannis, tunc abbas monasterii

iterato fecit

ipsum corpus exhumari

et transferri in

alium locum honora-

biliorem, videlicet in sinistra parte altaris

cum

itur

ad illud,

(1)
(3)

In Codice Gharleville superscribitur

In Codice Gharleville superscribitur

Lectio V.
Leclio VI.
"*

(3) (4)

In Godice Gharleville hic superscribitur

Leclio septima.
n. 194.)

De

isto

abbate Petro graves accusaliones narranlur in aliquo docuVat.,

mento. (Archiv.

Instrumenla miscellanea,

212

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

in sepulchro lapideo

marmoreo super terram. In cujus aperet

tura sepulchri odor similis sicut in

ex ipso corpore emanavit

prima ejus translacione tam corpus ipsum quam eciam

vestimenta sua, capa videlicet, scapulare et tunica sicut prius

reperta sunt odorifera, integra et illesa nisi

quod modicum

deerat de summitate poUicis dextre manus. Gantaveruntque

missam sicut de uno confessore sicut fecerant in alia prima vice. Memoratusque itaque abbas qui primae translacioni monachus interfuit et secundam abbas fieri ipse fecit, tandem ipse vir grandevus coram judicibus inquirentibus de mandato summi pontificis de miraculis sancti thome testis juratus de
predictis

testimonium perhibuit

veritati, sicut in ipsa inquisi-

tione plenius continetur.

XLVIII. De tertio miraculo odoris facto in tercia apertura

tumuli sancti thome

(i).

demonstrandam terrigenis gloriam sancti sui tertio iterare miraculum de conservatione sacri corporis et odore. Quarto decimo itaque anno ab
Placuit deo ad ampliorem et certiorem
ejus felici transitu abbas predicti monasterii rogatus extitit a

domina theodora comitissa

thome, ut daret
sibi

sancti

severini,

sorore

sancti

pro reliquiis

manum

dextram

fratris sui.
et

Volens autem abbas satisfacere votis ejus annuit

accedens

ad sepulchrum sancti doctoris elevato vix lapide ipsum aperiri

fecit.

Patefacto

autem

sacri corporis precioso thesauro tantus

se

odor inde emanavit, tamque mirabiliter

diffudit,

quod

omnes monachi ad videndum convenerunt (2). Inventum est autem corpus sacrum odoriferum et integrum in membris et pannis sui habitus sicut prius, excepta summitate nasi que videbatur paululum diminuta. Abbas igitur
volens accipere

manum

dexteram sancti doctoris

quam

esti-

mabat

se

posse evellere levi tractu,

cum non

posset,

compul-

sus est ferro

eam

a brachio detruncare,

cum
(i)

reverencia detulit

eandemque manum ad predictam dominam, quam ipsa

lectio octava.

In Cod. Charleville superscribitur In Cod. Charleville superscribitur

(a)

lectio

nona.

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

21 3

cum

desiderio expeclabal.

Quam

receptam

cum

devocione

et

lacrimis reponi fecit et diligencius conservari in capella castri

sui sancti severini

cum

aliis reliquiis

quas habebat.

XLIX. De sanitate a tremore corporis et miraculo odoris ad tactum manus sancti doctoris.

Addidit adhuc deus predictum miraculum de odore amplius

iterare, ut ex
tita
tis

manus

sancti doctoris integritate et odoris repe-

suavitate precedencia miracula diuturnitas temporis et tes-

condicio certius confirmarent.

sancli

Anno siquidem XLII ab

obitu

thome abbas thomasius de massia canonicus salernilanus vir bone opinionis et fame cum in capella castri
sancti severini

salernitane diocesis, ubi tunc

doctoris custodiebalur, ipse reliquias quererit

in

manus sancti ad ponendum

quadam

capella sancle crucis,

quam

edificari fecerat, osten-

sis sibi

per capellanum predicti castri sancti severini multis

reliquiis eisque exhibita reverencia
ait ei
:

sanclorum

quam

debebat,

Adhuc habeo alias preciosiores reliquias, manum videlicet fratris thome de aquino integram, que mirandum divine virtutis monstrat prodigium eo quod
capellanus ultimo
post tanti

temporis decursum integra conservatur. Qui ex

et

indevocione despiciens

deridens

ait

Iste

non est sanctus, sed fuit sicut unus de aliis homo. Qui cum verba despectus finisset, nec deo gloriam nec
sancto ejus debitam reverenciam reddidisset, incontinenti tre-

thomas fratribus bonus

frater

ipsum arripuit. Videbaturque sibi quod haberet caput grossum ad modum unius magne ciste et nimium ponderosum. In se autem reversus advertens hoc sibi ex tali conlemptu non immerito accidisse et penitens cum lacrimis confessus coram sacerdote predicto veniam petiit de peccalo, dictamque manum ostendi
totius corporis et
capitis
sibi peciit ut

mor magnus

tumor

debitam reverenciam sancto pcnitens redderel,

quem
renler

despiciens contempsisset.

Quam cum

humiliter

et reve-

cum

lacrimis adorasset, fuit a tremore corporis et infla-

cione capitis subito penitus liberatus. Accedensque propius

cum

devocione osculatus

est

dictam

manum. Quam cum

ex ea progredientem.

oscularetur, sensit

odorem maximum

2l4

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

qualem et quantum, ut asseruit, nunquam se meminit percipisse. Odor autem ille ex tactu sacre manus sibi et ejus capucio quod tenebat in collo multo tempore sic inhesit, quod ipse et capucium adeo redolebant, illis inter quos conversabatur quod pluribus interrogantibus odoriferum quid secum ferret
compellebatur sepius seriem miraculi recitare. Et ex tunc ut
asseruit

tantam devocionem ad sanctum thomam

et

confiden-

ciam concepit, quod quociens aliqua sibi temptatio adveniret vel periculum immineret, recommendans se meritis sancti thome et invocans nomen ejus se sensit ab impugnatione et
periculo continuo liberatum.

L.

De integritate manus dextere sancti thome doctoris

et de miraculis odoris.

Gum
sio

autem predictum miraculum

ennarratum laudans

fuisset

domino Thomade miraculo

a

de sancto severino comiti narsici, nepoti sancti thome,

et glorificans

pluries
et

deum

cogitans

quod predicta manus

sancti

thome

fratribus

predicatoribus reverencius servaretur, ipsam concessit priori

et

conventui fratrum predicatorum de salerno, ubi usque hodie

i^tegra custoditur excepto pollice qui fuit devocione alicujus

inde subtractus. Est autem

manus

ipsa extensa

cum

pelle,

carne, ossibus et unguibus licet exsiccata a suo

tamen colore quasi triticeo non mutata. Ex quo evidenter ostendifur non esse sine divino miraculo conservata, ubi cum quidam frater
ordinis predicatorum devotus accessisset ad

ab

aliis

audierat sentire suavitatis

illa vice.

eam sperans quem odorem non sensit sicut

speraverat

randam cum

Iterum autem ad ipsam reverencius adomajori devocione se preparans, cum eandem

osculatus fuisset, sensit

recoluit se sensisse.

odorem mirabilem cui similem non Quod miraculum priori suo retulit et post-

modum
non

ad sancli gloriam pluribus ennarravit. Qui odor quia

omnibus qui ipsam adorant, nec quociens adoratur sed tunc cum deo placet et personarum devocio promeretur, caret omni suspicione, quod non sit odor ilie humano
sentitur ab

ingenio procuratus, qui divina

ullius rei naturalis

extitit virtute

concessus nec

odor

illi

similis invenitur.

BERXARDUS GUIDOMS

VIT.V S.

THOMAE AQUINATIS

2l5

LI.

De excellentia

glorie sancti

thome

fratri Alberto

scire desideranti et oranti divinitus revelata.

Vir religiosus et verax devotus ac

plurimum

litteratus frater

alberlus de brixia (i) sepius legendo et alias asserebat fratrem

thomam

esse

sanctum

sic

dicens

Ego

scio fratres

thomas doctor magnus sanctus est in celo. tandem a duobus (2) fratribus sciscitatus et cum adjuracione divini nominis familiarius obsecratus, ne nomen domini per

quod frater De qua assercione

quod
filii

fuerat adjuratus spernere videretur, ait

illis

Karissimi

et fratres in Xristo

vos
et

thome legendo, docendo Admiratus aulem sepius

quomodo doctrinam sancti scribendo in omnibus sum secutus.

scitis

qualiter in
et

tam parvo quo

vixit

tem-

pore ad tantam sanctitatem vite

scienciam doctrine ac pro-

funditatem scripturarum potuerit pervenire,

deum

et

beatam

beatum augustinum cum devocionis instancia frequencius exoravi ut ostenderetur michi et ejusdem sancti thome gloriam quam habebat. Quadam igitur vice ad oracio-

mariam

et

nem me Gumque

posui ante altare beate marie virginis hac de causa.

diu attencius

cum

lacrimisexorassem, vigilanti michi

in oracione apparuerunt

due reverende persone

cum

splendore

mirabili et ornatu.
existens

Quarum una

in pontificali habitu et ornatu

mitram portabat

in capite, altera vero erat in habitu

fratris ordinis

predicatorum coronam auream habens in capite

intextam lapidibus preciosis, habebatque circa collum duas

aureolas quasi torques,
In pectore vero

unam argenteam et alteram auream. gestabat unum magnum lapidem preciosum

qui splendore mirabili plures ex seipso emittens radios totam

ecclesiam illustrabat. In cappa vero qua indutus erat, inserti
erant per totum lapides preciosi. Tunica autem et scapulare

candore niveo splendescebat. Ego vero stupens

visione

et

admirans ex

ad pedes eorum orans suppliciter ut indicarent michi qui essent qui tam mirabiles appamirabili, projcci

tam

me

rebant. Et tunc

illc

qui mitram gcstabat in capite respondit

(i)
1. 1.

De

islo

Alberlo de Brixia vide Qu6lif el Echard, Scripiores Ord. Praed.,

:

p.526.

(2;

Codex Ghailcville

multis.

2l6

BERNARDUS GUIDONIS
frater alberte sic

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

Quid tu

admiraris? Scito quoniam exaudite

tibi,

sunt preces tue et ecce nunc manifesto

quod ego sum

te,

augustinus doctor ecclesie, qui missus

sum

ad

ut indica-

fem
hic

tibi

doctrinam
est.

et

gloriam

fratris

thome de aquino, qui

enim filius meus, qui doctrinam apostolicam ac meam in omnibus est secutus et ecclesiam de sua illuminavit doctrina hoc autem designant lapides preciosi et precipue lapis ille magnus quem gestat in pectore, qui
Ipse est
;

mecum

designat intentionem rectam

quam

ad defensionem

et declara-

tionem

fidei habuit.

Lapides enim preciosi sunt

libri

mulli

et

opera scripture sue que ipse composuit. Ipse vero thomas in

gloria michi est equalis, nisi
precellit, et

quod

virginitatis aureola

me

ego ipsum in pontificalis ordinis dignitate. Hec

fidelis et

deposuit

testis

verax juratus frater qui a predicto

seriem visionis inquisicione de
a sede apostolica

fratre alberto brixiensi audivit

vita et miraculis

coram judicibus ad hoc

deputatis.

LII.

De canonizatione sancti thome.

ordinis predicatorum post sol-

Sanctus

Thomas de aquino
et juris

lertam inquisicionem factam auctoritate sedis apostolice ut

est

moris

de vita ejus
per

et miraculis, veritate

miraculo-

rum comperta

fuit

dominum Johannem papam XXII

canonizatus et sanctorum confessorum cathalogo annotatus

cum

sollempnitate debita in hujusmodi consueta, celebratis

in

missarum sollempniis per eumdem dominum pappam

cardinalibus et prelatis apud avinionem ubi tunc pappa

majori ecclesia, assistentibus ibidem sacris indutis vestibus

cum

sua curia residebat XV"* kalendas augusti anno verbi incarnati

MCCCXXIII
situ sancti

anno septimo, a felici vero tranthome de hoc mundo quinquagesimo inchoante.

pontificatus sui

LIII.

De numero

et

nominibus librorum

et

tractatuum

sancti

thome

doctoris.

Donum aulem

sciencie et intelligencie collatum divinitus

sancto thome evidencius declaratur in multiplici ejus opere

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

ai^

scriplurarum. Qui ut scriba doctissimus de Ihesauro suo protulit

nova

et vetera,

de novo

scilicet et veteri

testamento et

abscondita diversarum scienciarum produxit in lucem.

rus autem librorum ac tractatuum ac

Nume-

laudem

et fidei

que ad dei dilatacionem erudicionemque studencium tam

ejus

operum

in philosophicis

quam

in divinis ipse conscripsit in sequen-

tibus conscribuntur. Scripsit

enim super quatuor

libros sen-

tenciarum scripta quatuor,

tercium
et

primum
et

videlicet et

secundum,

quartum, opus siquidem

intelligencie

stilo

disertum, intellectu

profundum,

clarum
sui

novis articulis dilatatum.

Gumque
super

post tres annos

magisterii redisset in ytaliam

scripsit

tempore urbani pappe existens rome

iterum scriptum
in

primum sentenciarum
frater.

sicut

testaUir

cronica sua
(i)

dominus

Ptholomaeus episcopus torsellanus

fuit,

qui
in

discipulus et auditor ejus

asseiens se vidisse

illud

conventu luchano, quod nunc non invenitur, quia clam subla-

tum

fuisse creditur et ideo

non

fuit

multiplicatum. Scripsit
pluribus
articulis

eciam

summam
et aliter

tocius

theologie,

quam

ampliavit

quam

in scriptis suis prioribus

secundum

exigenciam materie miro ac convenienti ordine per questiones et articulos distinxit, subtilioribus racionibus ipsos deter-

minans

et declarans,

quos sanctorum doctorum auctoritatibus

quo opere cunctis theologiam scire desiderantibus sic utiliter laboravit quod viam sciendi, intelligendi et comprehendendi facilem modum atque compendiosum prius ignotum invenit et tradidit, non absque infusione doni gracie specialis. Summani autem predictam in tres partes distinxit, videlicet in naturalem, moralem et sacramentalem. In quarum prima agit et definit de naturis rerum et primo de divinis, secundo autem de rebus creatis et intitulatur prima pars summe. Secunda autem parte moralem divisit in duo voluroboravit. In

mina
in

quorum primo agit et definit de virtutibus et viciis communi et intitulatur prima secunde. In secundo vero
;

in

volumine

agit et determinat

descendendo ad materias virtuspeciali

et

tum
(i)

et

eciam viciorum in

intitulatur

secunda

Est Bartholomaens de Lucca Ord. Praed. i3i8 epis.Torcellan.in Italia

1. 1,

superiori. (Eubel, p. 5i6, Hierarchia Cath.) Cf. Qu6tif et Echard, Scriplores Ord. Praed.,

p. 5/41 et seq.

2l8

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

secunde respectu ejusdem materie. Est autem ornata philoso-

phorum

dictis et racionibus et

sanctorum auctoritatibus robcet

rata. Tertia

quartum volumen ejusdem, que ideo sacramentalis vocatur quod in ea agitur de sacramentis Xristi
et ecclesie et

autem pars summe

de toto misterio incarnationis

filii

Dei. Et intitulatur ultima pars

et
et

summe, quod

finis est

aliarum

qua scribendi et vite sue finem fecit morte preventus incompletam reliquit. Scripsitetiam librum
ultimo facta
fuit.

In

qui intitulatur
distinxit. Est
et subtilitate

summa

contra gentiles,

quem quatuor

libris

autem opus stilo disertum et racionum novitate profundum. In quo precipue opere cum ipsum

scriberet frequenter inventus est a sensibus exterioribus sic

abstractus ut videretur totaliter divinis intentus.

Non autem
in scriptis

absurdum
suis

alicui videatur

quod

prefatus doctor

tam

quam

etiam in

summa

sepius ubi convenit ad proposiet

tum, utatur

scienciis

secularibus

humanis philosopho-

rum et ethnicorum, cum ab eodem intellectu divino subjecta omnium scienciarum prodeant a quo divine sapiencie veritates

emanant, cui omnes sciencie jure subserviunt ut

eciam
ad

ancille.

Scripsit

mandatum domini pape Urbani super

sanctorum, ex quibus
sic

quatuor evangelia opus insigne miro contextuum ordine ex

dictis et auctoritatibus

uniuscujus-

que evangelistarum

quatuor continuavit hystoriam; quasi

unius doctoris videatur esse lectura. Fertur quoque scripsisse

exposicionem super evangelia dominicalia tocius anni, que

mandante sibidomino urbano papa dictavit et ordinavit totum officium ecclesiasticum de corpore Xristi, tam diurnum quam nocturnum quam eciam misse. Scripsit quoque postillam super evangelium johannis, maxime super quinque capitula proprio stilo, residuum vero
vix aut rarissime reperitur. Item
dicitur reportasse, ipso legente, frater raynaldus socius ejus

quod postmodum idem doctor

correxit et approbavit. Scripsit

;

eciam postillas super epistulam pauli ad romanos

item super

epistulam ad corinthios, item super epistulam pauli ad hebreos

usque ad undecimum capitulum. Ab inde vero sunt

postille,

ejus super se(^uentes epistulas pauli reportate per predictum

socium suum post ipsum legentem quod idem doctor fertur

postmodum

correxisse. Scripsit

eciam super ysaiam postillam

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

SIQ

que raro invenitur,

et

in

cujus passu

quodam

lextus dilTicili

post oraciones et lacrimas ejus sanctorum apostolorum petri

pauli, qui

ipsum instruxerunt, habuit visionem.

litleram,

Scripsit

quoque super Job ad

sic

quam

nullus doctor litteraliter

Scripsit

sicut

ipse
et

exponere attemptavit.
super trenos
et

eciam

super

jheremiam
tres

super cantica canticorum. frater

vero raynaldus socius ejus dicitur reportasse postillam super

iiocturnos psalterii, ipso legente, que incipit
:

in

omni

opere suo dedit confessionem sancto. Item idem frater raynal-

dus reporlavit super

super

primum librum
defectiva est
;

de anima, lecturam vero

matheum que

frater petrus

de andria dici-

lur reportasse. Scripsit eciam

idem doclor non parva volumina

distin-

questionum de diversis materiis per diversos articulos

guens
et

prosequens

et

elucidans veritatem, que intitulantur

questiones de veritate. Item questiones de potentia Dei. Item

questiones de

anima. Item questiones de virtutibus. Item

questiones de malo. Item questiones de spiritualibus creaturis.

Item scripsit XI quodlibet disputata. Scripsit eciam super

philosophiam
librum de

aristotelis,

super
libros
et

librum
de
celo

phisicorum,
et

super

metaphisicam, super

tres

mundo, super

generatione

corruptione,
et

super duos libros

metheororum, super secundum

librum de sensu
ticorum,
culi
(2),

tercium de anima. Super

et

et sensato,

super librum de memoria

remi-

niscencia, super librum ethicorum, super quatuor libros poli-

super librum super librum

de causis,

et

proposiciones.

Proc-

primum

et

secundum posteriorum,

super librum peri armenias.

LIV. Sequitur de opusculis sancti thome doctoris

Scripsit
libellos
ei

eciam sanclus Thomas doctor diversos tractatus et ad instanciam diversarum personarum, quibus sicut
vohiminis corpore ipsum efficiunt
sancti

mittebant dubia, dabat ipse de veritate responsa. Qui tracsatis

tatus coUecli in unius

magnum. Et intitulantur communiter opuscula

(1)

thome. Et
J,

De Pctro de Andria
:

vide Quetif et Echard, Scriptores Ord. Praed.,

p. iSa sqq.

p. 532, et
(2)

P.Innocenzo Taurisano, Miscellanea, Codex Charleville Protuli.

220

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

possunt coordinari in uno volumine ad beneplacilum ordinantis

quia unus ab alio non dependit. Sunt autem numero

cir-

citer

quadraginta paulo plus minusve,

quorum nomina
:

et

principia in sequentibus subnectuntur, videlicet tractatus de

principiis nature ad fratrem silvestrum qui incipit

quoniam
est.

quidam
tatus de

potest esse et licet

:

non

sit.

Tractatus de natura materie,

qui incipit

quoniam de

principiis

sermo habitus
:

Trac-

quatuor oppositis qui incipit

quoniam quatuor sunt

in

opposiciones. Tractatus de principio individuacionis, qui incipit

:

quoniam due sunt potencie cognoscitive

homine. Trac:

tatus de natura instantis seu de instantibus, qui incipit

quo-

niam omnem duracionem concomitatur

verbo seu de natura verbi, qui incipit
:

instans. Tractatus de

Ad

intellectum hujus
intel-

nominis quod dicitur verbum. Tractatus de natura verbi

lectus qui incipit
:

Quoniam

circa

naturam verbi
in

intellectus

sine

quo ymago

trinitatis

non invenitur

homine

expressa.

Tractatus de motibus corporis seu de actionibus et operationi-

bus occultis nature ad

incipit
:

quemdam

militem ultramontanum qui

quoniam in quibusdam naturalibus corporibus. Tractatus de motu cordis ad magistrum philippum de castro celi qui incipit quoniam omne quod movetur. Tractatus de quid:

ditate

entium seu de ente

:

et essentia

ad fratres

et socios

qui de

incipit

quoniam parvus
fallaciis

error in principio.
:

Tractatus

demonstracione qui incipit

tatus de

Ad habendam cognitionem. Tracad quosdam nobiles artistas qui incipit

raynaldum qui
Tractatus
incipit
:

quia logica

est rationalis sciencia. Tractatus

de angelis seu de

substantiis separatis ad fratrem

sacris

quia

angelorum

soUempniis.

contra
:

errorem

averroistarum de unitate intellectus qui incipit

sicut

omnes

homines naturaliter scire desiderant. Tractatus de sortibus, utrum sortibus sit utendum ad dominum Jacobum de burgos
qui incipit
indiciis
:

Postulavit a

me

vestra

dilectio.

Tractatus de

astrorum utrum
:

liceat eis uti

ad fratrem raynaldum

qui incipit

quod petisti ut tibi scriberem. Tractatus de regimine judeorum ad ducissam brabancie qui incipit Excel:

lencie vestre recepi litteras. Tractatus

responsionum ad quaordinis qui incipit

:

draginta Ires articulos ad magistrum

Reverendo in Xristopatri. Tractatus, in quo contineturrespon-

BERNARDUS GUIDOMS
sio

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS

221

ad multos articulos ad fralrem gerardum lectorum bisunincipit

:

tinum qui

karissimo

sibi in Xristo. Tractatus in

quo

contineturresponsio ad triginta sex articulos ad leclorem vene-

tum qui incipit Lectis litteris vestris inveni.Tractalus ad urbanum papam contra errores grecorum qui incipit Libellum ab
:

excellencia vestra michi exibitum.Tractatusde regimine princi-

pum

ad regem cipri qui incipit

Cogitanti michi quid offerem

regie celsitudini libus qui incipit

tate
sito

dignum. Tractatus de propositionibus moda:

Quod propositio modalis. Tractatus deeternimundi, utrum possit esse ab eterno qui incipit Supposecundum fidem catholicam (i). Tractatus continens expo:

sicionem salutationis angelice Ave gracia plena qui incipit

sicionem oracionis dominice pater noster, qui incipit
alias oraciones

in salutatione ista continentur tria. Tractatus continens e;xpo:

inter

dominica oracio principalior invenitur. Tracad archiepiscoqui incipit

postulavit a

tatus de articulis fidei et ecclesie sacramentis

pum panormitanum
tio,

me

vestra dilec-

ut de articulis fidei et ecclesie sacramentis. Tractatus in

quo continetur brevis declaratio quorumdam articulorum fidei, quos impugnant greci et armeni et sarraceni ad cantorem antiochenum qui incipit beatus petrus apostolus. Tractatus continens exposicionem prime decretalis de summa tri:

nitate firmiter credimus, qui incipit

salvator noster. Tracta-

tus continens exposicionem secunde decretalis

et

dampnamus
perfectionis

reprobamus qui
Tractatus

incipit

quoniam quidam
absolucionis
:

ignari.

de

forma

sacramentalis

ad

magistrum ordinis, qui incipit perlecto libello. Tractatus de mixtione elementorum qualiter sunt in mixto ad magistrum philippum, quiincipit dubium apud multos esse solet. Tractatus continens exposicionem super librum boetii de ebdoma:

dibus qui incipit

precurre prior in

domum
:

tuam. Tractatus
ab initio nati-

super librum boetii de trinitate, qui incipit

vitatis

mee

investigabo.

Tractatus

continens exposicionem
perfec,-

librorum dyonisii de divinis nominibus. Tractatus de

tione christiane religionis propositum. Tractatus contra

impu

(i)

Tractatus contincns exposilionem simboli

:

Credo in

Deum

qui

incipit

Islud

Primum quod opusculum omittitur

est necessarium Christiano.

a Codicc Charleville.

222

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

gnantes religionem videlicet contra

guillermum de sancto

amore

et

sequaces ejus qui incipit

sonuerunt. Tractatus

quoniam ecce inimici tui qui intitulatur compendium theologie

:

ad fratrem rainaldum, qui incipit eterni patris filius. Tractatus de preceptis quod lex amoris fuit homini necessaria.
Tractatus de fato qui incipit
:

queritur de fato an

sit.

LV. Sequitur de miraculis patratis a deo meritis sancti thome

Dominus sanctum suum

mirificavit miraculis ac prodigiis

magnis que relatione et assertione fide digna plurimorum comprobata sunt. Hec autem sunt miracula collecta per ordi-

nem
1.

ex processu.

De

milite sanato

a dolore

et iinmobilitate brachii

ad tamu-

lam

sancti

thome

(i).

Dominus petrus grassus de neapoli miles regis et consiliarius per decem circiter menses (2) privatus extiterat virtute naturali et solito usu brachii sui dextri adeo quod nec de ipso
brachio nec de
peregre,

manu

poterat se juvare. Hic

via iter faciens

Romam

vadens

dum

esset in

prope monasterium

memoria sancti thome de aquino. Et tunc mente concepit spem et fiduciam sumpsit quod de pasfosse nove, occurrit ei

sione brachii sui posset ejus meritis liberari. Vovitque se in

animo suo ad

ejus

genibus in terra

sepulchrum accedere ibidem oravit deum ut

et accessit.

Flexisque
meritis

sancti

thome
sibi

perciperet deperditi brachii sanitatem. Et extenso toto corpore

suo super sepulchrum ejus

mox

sensit

redditam

virtutem
socios,

deperditam brachii supradicti. Convertensque

qui

se

ad

secum

erant, manifestavit

illis

factum

sibi

miraculum

meritis sancti thome.

De alio milite sanato a gravi dolore tumulum sancti thome (3).

2

et

hamore ocalorum ad

Dominus Jacobus capuanus de neapoli miles cum haberet

(i)

Quaedam

difFerentiae inveniuntur

cum

miraculo a BoUandistis N.117

enarrato.
(3)

(3)

Apud Apud

Bollandianos
Bollandianos,

per annuni et amplius . quoad sensum, idem nairatur

n 119.

BERNARDUS GUIDONIS
in oculis

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

2a3

humorem sanguineum ex quo gravem dolorem paciebatur in ipsis pergens romam peregre cum alio milite superius memorato audita fama sanctitatis sancti Thome de aquino concepta devocione ad eum declinavit ad monasterium fosse nove et cum magna devocione ante sepulcrum ipsius sancti thome flexis gcnibus inclinans caput suum super sepulcrum
ejus et oculis suis tangens

ipsum oracionemque

faciens

ut deus meritis sancti

thome

liberaret
fuit

eum

ab egritudine ocu-

lorum exsurgens inde statim

3.

penitus liberatus.

De medico podagrico sanato ad tamulam sancti thome (i), Magister raynaldus medicus cirurgicus de castro sancti Laurentii de valle prope monasterium fosse nove per decem annos morbo podagre impotens extiterat, ita quod sine sustentacione baculorum sub ulnis seu brachiis suis aut admini-

culo aliorum stare vel ambulare

sancti

non

poterat. Hic audita

fama

thome cum

esset in
se
fecit

monasterio fosse nove

ad

cum magna
aliquam

devocione portari

tumulum

ejus et per

moram

prostratus jacens ibidem facta oracione sanus et incoet

lumis ex toto inde surrexit

miraculo factoque classico

per se ipsum libere ambulavit,

videntibus monachis qui aderant et

(2)

eum

noverant. Qui viso

campanarum

congregati in

choro Te
4.

deum laudamus soUempniter

cantaverunt.
egritadine et illasione

De Jratre converso liberato a gravi dyabolica ad tumulum sancti thome (3).

Frater petrus
francisci

de Piperno monachus conversus

ex

monasterii fosse nove, antequan esset factus conversus sed

serviret in dicto monasterio

quadam

illusione dyabolica

cujusdam fantasmatis monstruosi gravem incurrit egritudinem. Apparuit enim sibi quidam quasi homo pilosus, qui videbatur
sibi

habere staturam seu figuram canis

et

faciem quasi homi-

nis pilosam atque terribilem et ex eo exiebat

magnus

et

abho-

minabilis fetor. Ex quo fantasmate

sic territus fuit

tantusque

timor

eum

invasit,

quod

omnem
in

virtutem sui corporis perdiInquisition... et habetur

(i) Istud miraculum narratur apud Bollandianos n i3.

primo Processu

(a)

Classicum

= pulsatio omnium campanarum campanalis. Cf. du Gange,

Glossariiim.
(3)

Narratur quoad sensum apud Bollandianos n 73.

224
dit nec
digiti

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

loqui potuit usque in sequentem

diem

manusque

ejus se contracti fuerunt

non

valebat.

Pedesque

facti

quod extendere aliquatenus sunt ei insensibiles ita quod non

poterat se movere. Sicque deportatus de monasterio ad

domum

matris sue apud pipernum in lecto jacens

diebus. Mater vero ejus pro salute
filii

permansit octo

soUicita et consulta ut

eum commendaret sancto thome de aquino fecit eum reportari ad tumulum ejusdem sancti in monasterio fosse nove. Ubi positus super dictum tumulum stansque per aliquam horam
modicam
tus

surrexit inde subito sanus factus et plenarie liberaet

ambulans

deum

laudans

et

postea factus est

monachus
ad

conversus dicti
5.

loci.

De

liherato a mortis periculo

(i).

ex gravi

tussi voto emisso

sanctum thomam doctorem

Magister Matheus johannis leonis de piperno oblatus monasterii

fosse

nove gravissima

tussi

sic

vexatus fuit
et se

dum

esset

apud roccam siccam quod loquelam amiserat

implorans suffragium vovit
se visitaturum

certissime tunc putabat. Hic intra se orans et

moriturum sancti thome

sancti

tumulum

thome. Qui statim emisso voto

fuit plenarie liberatus et

votum

quod promiserat adimplevit. De sanato a gravifebre thomam (2).

6.

et

apostemate Jacto voto ad sanctum

Frater Johannes dictus de solanis ex febre et apostemate sic

graviter vexabatur,

quod medici de

salute et vita ejus penitus

desperabant. Qui pro salute sua recuperanda sancto

thome

se

devovit et factovoto fuit a predicta egritudine subito liberatus.

De monacho converso sanato a dolore hrachii vehementi ad tumulum sancti thome (3). Frater Leonardus de piperno monachus conversus monasterii fosse nove cum dubitaret de miraculis sancti thome requisitus ut ferraret duos mulos duorum fratrum predicatorum,
7.

qui illuc venerant pro inquirendis miraculis ejusdem sancti

thome, de cujus cannonizatione tunc temporis tractabatur.

(i)

Latius hoc

miraculum enarratur apud BoUandianos

n 85.
:

n 98.

(2) (3)

Apud BoUandianos
BoUandiani habent

Sclavis.

BERNARDUS GUIDONIS
ferrare noluit. Erat
et in

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

225

enim
:

faber ferrarius, sed

mente concepit

mente sua

dixit

quantum

infestant nos et attediant

isti fratres

predicatores occasionc istius fratris thome. Si fuit

ila

sanctus ut aiunt, faciat aliquod

magnum miraculum

ita

quod isti fratres predicatores hinc recedant et hic amplius non moventur. Statimque percussus est in brachio dextro tali ac tanto dolore, quod illud movere non poterat nec
videlicet

ponere ad os

suum

nec opus aliquod facere

cum eodem.

Sic-

que permansit usque in sequcntem diem. Recordatus vero

quod male conceperat adversus sanctum et penitens de peccato, ivit ad tumulum sancti thome et appodiato brachio ad
sepulcrum stans
tem, ferravitque
8.

ibi

per

horam oransque

et

implorans sancti
dictos mulos.
et

thome suffragium statim consequutus

fuit dicti brachii sanita-

postmodum cum magno gaudio

liherato

De monacho
(i).

a gravisslmo

dolore

apostemate

intestinorum

Frater Johannes de adelasia sacerdos et

terii fosse

nove gravatus

et

vexatus

extitit

monachus monasgravissimo quodam

dolore apostematis intestinorum, unde mori ipse credebat et

judicio sui medici naturaliter inde mori debebat. Hic corde

compunctus cum
per

tota mentis devotione et lacrimis invocavit

sibi fieri in
et

sufFragium sancti thome

salutem.

Quo

facto subito
et

quemdam vomitum

secessum emisit carnem

et

sangui-

nem, fuitque ab ipso dolore

ratus meritis sancti thome.

mortis periculo totaliter libe-

De sanato ab immobilitate dextri brachii Jacto voto ad sanctum thomam doctorem ecclesie (2). Nicholaus de massimo pipernensis ex quadam percussione
9.

sibi facta

ab inimicis

sic graviter in

dextro brachio

extitit vul-

neratus quod os ipsius bracliii quod jungitur

totaliter

humero
et

erat

ab invicem separatum. Licet autem arte

cpere

medicorum caro super ipsum

os

remanebat divisum

et

tamen disjunctum ab humero. Propter quod

os brachii esset solidata,

remansit brachium immobile, nec ex eo poterat aliquid ope-

(i)
(2)

Apud Apud

Bollandianos n* 84. Bollandianos n" 98.

22 6

BERNARDUS GUIDONIS

.'

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

rari.

Hic

quodam

sero devocione concepta ad ejus

sanctum thomam

etbrachium cereum offerret, si salutem ipsius meritis obtineret. Facto autem mane sensit se totaliter liberatum, ita quod brachium movere potuit et operari sicut prius libere cum eodem gaudensque ea que promiserat, adimplevit, videntibus monachis et diligenter perscrutantibus rem gestam et palpantibus ipsum bra-

votum

vovit,

quod

tumulum

visitaret

chium
10.

curiose.
liberato a Jehre emisso voto

De monacho
(i).

ad sanctum

tho-

mam

Frater

Jacobus

de

freselone

(2)

sacerdos

et

monachus

monasterii fosse nove

dum

ex

quadam

febre gravissime tor-

queretur, devocione concepta devovit se sancto thome, pro-

mittens se facturum

votum seu ymaginem de

cera ad ejus
libe-

tumulum,
ratus.
11.

et

emisso voto fuit a predicta febre plenarie

De monacho sanato a morbo podagre

(3).

meritis sancti

thome

de aquino

Frater petrus de fundis sacerdos et

fosse
et

monachus monasterii
de
vita,

nove tempore quo

fiebat inquisitio

conversatione

miraculis sancti thome, paciebatur in pede sinistro

morbum
quod

podagre

cum vehementi cum

ipse

dolore, dolensque in corde suo

non

posset ire neapolim ad testificandum de miraculis sancti

non reputaret se dignum posse suis meritis obtinere, rogavit fratrem Guillermum de thoco ut intercederet pro eodem ad sanctum thomam ut a morbo podagre suis
thome,
meritis sanaretur, ut sanatus posset ire neapolim

cum

aliis

ad

testificandum de miraculis ejusdem sancti thome que viderat

et audierat.

Orante autem pro ipso dicto fratre sanctum thofuit

mam,

statim

ab ipso morbo

et

dolore ejusdem sancti

meritis plenarie liberatus, ita

quod

libere

que dolorem
aliis liber et

sensit et ivit

neapolim ad

nuUumtestificandum cum
ambulavit

sanus.

(i)
(i)

Apud BoUandianos

n" 87.
:

Bollandiani habent Feresalon. (3) In primo processn Inquisitionis n* 4o

apud BoU.

BERNARDUS GUIDONIS

VITA S.TJIOMAE AQUINATIS

327

De puero paraHtico sanato ad tamiilam sancti Ihome. Jacobus romanus de piperno filium habuit puerum nomine
12.

nicholaum gravi

paralisi in sinistro latere dissohitum.

Quem
devo-

paraHticum portavit ad monasterium

cione ipsum posuit super
ejus

fosse

nove

et

cum

tumulum

sancti
filii

thome implorans
obtinenda.

auxihum

ac suffragium pro salute

Gum-

que puer
et

stetisset

ibidcm donec missa, que tunc cantabatur in

misse pater filium
levavit,

ecclesia, esset completa, in fine

suum sanum
tristis

incolumem gaudens inde

ubi paulo ante

paraliticum coilocavit videntibus et congaudcntibus pluribus

monachis qui adstabant.

i3.

De magistro Mateo contempnente

et

sancti

thome reliqaias
(i).

panito

de ipso poenitente sanato meritis sancti thome

Matheus de macia canonicus salernitanus

cum

edificaret

quamdam
reret
sit

capellam in honorem sancte crucis

et sollicite

que-

sanctorum reliquias quas posset ponere in eadam accescapellam

castri

ad

sancti

severini

salernitane

dyocesis

peciitque a

dompno Matheo

cappellano ejusdem capelle, ut

sibi ostenderet
sibi

sanctorum reliquias quas habebat. Qui ostensis

reli-

pluribus sanctorum reliquiis eas reverenter vidit. Postmo-

dum

vero dictus capellanus subjunxit se pretiosiores hic

quias (habere)

manum

videlicet sancti
ait,

Ipse vero derisive hoc recipiens

sanctus, sed sicut

thome de acquino. frater thomas non est

bonus
In continenti vero

quidam

frater praedicator in ordine

homo. Et
arripuit

sic videre respuit

dictam

manum.
et

eum quidam
ei,

videbatur

tumor capitis ita quod quod habeat caput ponderosum et grossum ad

tremor corporis
ciste.

modum

unius magne

Deinde in

se reversus

dolens

et

penitens de hiis que dixerat et de incredulitate sua

cum

lacri-

mis veniam
sic

peciit et predicto cappeliano confessus fuit. Et

et

cum
et

devotione ad adorandum

osculandum
et

manum

sancti

thome

accessit. In cujus osculatione fuit a

tremore cor-

poris

tumore

capitis

subito

liberatus

sanus effectus
et

sensilque

maximum odorem

ex dicta

manu progredientem

ex contactu ejusdem

manus cum capucio quod

in Cod. Charleville.

tenebat in

(i)

Hoc miraculum omittitur

2 28

BERNARDUS GUIDONIS

.'

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

coUo, tam ipse

quam

ejus

capucium adeo redolebant quod per

illis,

longum tempus videbatur

quod
tebat
ipse

inter

quos conversabatur,
ferret.

muscum aromaticum secum

predicta

Et ex hoc opor-

ipsum miraculum sepius tanti odoris causam interrogantibus recitare. Sensit quoque tantam consolacionem, tantamque confidenciam ex tunc habuit ad sanctum thomam, quod si aliquando temptaretur de peccato,
et

eum

omnia

recurrens ad

eum

et

implorans ejus auxilium, statim peticio-

nis sue salutarem consequebatur effectum.

De sanato a dolorihus iliacis ad tumulum sancti thome. Frater Landulphus de neapoli ordinis predicatorum qui fuit postmodum episcopus equensis et tandem archiepiscopus
i4.

Acheruntinus

(i)

cum quadam

vice vadens versus

romanam

provinciam, declinasset ad monasterium fosse nove, existens

ibidem subito arripuerunt

propter quos prorupit in

eum magni

et

gravi dolores iliaci

magnos clamores. Ad cujus clamores

monachi concurrentes, compacientes eidem consuluerunt ut uteretur remedio, quo ipsi in suis infirmitatibus et doloribus utebantur et sepius curabantur videlicet ut corrigiam qua accintus erat, super sepulcrum sancti thome poneret et
seipsum prosterneret super
concepta ad sanctum
credebat esse
rexit perfecte
illud.

Qui

cum magna
ita fecit et

devocione
statim sur-

thomam quem

in vita sua noverat et

magni
alias

meriti

apud deum,

sanatus nec ex tunc predictos dolores sensit,

quos frequenter
i5.

sohtus erat pati,

inflacione gutturis meritis sancti

De muliere sanata ab

thome

doctoris.

Margarita mulier de piperno ab annis puericie sue habebat

guttur grossum et valde inflatum ex congregacione

humorum.

Ob quam deformitatem recusabat eam traducere Nicholaus qui eam subarraverat sponsus ejus. Hec cum matre sua nomine belicia auditis miraculis sancti thome cum magna devocione
ad monasterium fosse nove
accessit.

Ubi ad portam

dicti

(i)

Juxta Eubel

annum
et

anno

Hierarchia cath. medii aevi , iste Landulphus c. i3oi fuit electus episcopus Aequensis (Vico Equense) suffr. Surren. 1807 translatus ad archiepiscopatum Acheruntinum (Acerenza).

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

Sag

monasterii, allato capite sancti

thome per sacristam mona-

chum ejusdem
in regressu

loci et apposito gutturi sic inflato et facta ora-

cione et implorato sufl*ragio sancti thome rediens inde mulier

evomuit humores conglutinatos ad instar

frustri

carnis, fuitque subito ab predicta intirmitate et deformitate

gutturis plenarie iiberata meritis sancti thome.

i6. Z)e muliere ydropica sanata

ad tactum reliquiarum

sancti

thome.

Stephania mulier de roclia sicca, habitatrix castri sompnini ydropica

fosse
et toto

corpore turgida veniens ad portam monasterii

ei

nove rogavit ut portarentur

et applicatis

reliquie

sancti

thome

cujus meritis se credebat posse sanari. Et facta oracione ibi-

dem

ad pectus infirme reliquiis recessit

et in via

recedendo

fuit

ab ipsa infirmitate plenarie liberata meritis

sancti thome.
17.

De muliere

paralitica sanata emisso voto

ad sanctum

tho-

mam.
Paupercula quedam mulier de carpeneto nomine maria de
nicholao decennio paralitica fuerat, que tremens
ut potuit ad colligendum
spicas
in agris
et

repens venit

monasterii fosse

monachi compacientes eidem dixerunt ut sancto thome se commendaret et ejus meritis sanaretur. Que devocione concepta devovit se sancto thome promittens se deferre candelam accensam ad ejus tumulum. Que facto voto statim fuit ab omni infirmitate corporis totaliter libenove.
videntes
rata.
18.

Quam

De sanato a

gravi dolore coxe et inguinis meritis sancti

thome.

Nicholaus de leone de sompnino ex gravi coxe

dolore pegravatus emisso voto ad sanctum

et

inguinis
ejus

thomam quod

tumulum
tus et
ig.

discalciatis

pedibus

cum

lapide suspenso ad collum

in crastinum visitaret, fuit confestim a dolore plenarie libera-

quod voverat adimplevit.

De sanato a dolore
filius
et

Jehre emisso volo ad sanctum tho-

mam.
Jacobus
petri

de tibaudo de piperno

cum

pateretur

aSo

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

dolorem vehementem in dextro brachio ac quartanam febrem, vovit sancto thome se iturum ad ejus tumulum et discalciatis
pedibus
et

portaturum candelam accensam

et

quod

faceret

ibidem decantari missam ut ejus meritis curaretur. Qui facto

voto statim fuit a dolore et febre pariter liberatus.
20.

De

illuminato a cecitate oculorum ad

tumulum

sancti thome.

Petrus balyva de piperno cecitatem incurabilem incurrerat

oculorum nichilque videbat. Hic adductus ad sepulcrum sancti thome devote ibidem orans, ut visum recipere mereretur, surrexit inde plene illuminatus et recepto

quo

tristis

advenerat, rediit

domum

lumine gaudens sine suam.

ad sancpercus-

21.

De

visu oculi prius perdito, recuperato facto voto

tum thomam.
Nicholaus meleus de castro pascencii ex

quadam
fuit

sione visum amiseratin altero oculorum. Qui transitum faciens

prope monasterium fosse nove, recordatus

de miraculis

que audiebat
sancto orans

fieri

meritis sancti thome. Et devovit se

idem

cum

devocione ut restitueret

sibi

visum. Et facto

voto

mox recuperavit visum et vidit ita quam fuisset in oculo vulneratus.

22.

clare sicut prius ante-

De sanato ab

inftatura gutturis

ad tactum reliquiarum sancti

thome.

Jacobus marcellucii de piperno habens

in gutture a nativitate sua venit
sancti

magnam

inflaturam

cum

devocione ad

thome ut salutis remedium inveniret. devotam instantiam reliquie sancti thome fuissent per sacristam apposite gutturi patientis, ad contactum reliquiarum fuit
ab
illo

tumulum Cumque ad ejus

incommodo

plenarie liberatus.

2^.

De

nohili devoto

ad sanctum thomam cui predixit

liberatio-

nem a
Vir

persecutione imminenti.

quidam nobilis sancto thome devotus, cum esset in quadam gravi persecutione, rogavit sanctum thomam ut sibi
assisteret et

eum

a persequentibus se liberaret. Et circa

ei

mane

diei sanctus

thomas apparuit

in habitu in

eum

videre visibiliter

dum

vivebat, dicens ei

quo consueverat Ne timeas quia

:

liberaberis et

non prevalebunt adversum

te adversarii tui.

Post

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

23 1

modicum

itaque tempus fuit sicut sanctus predixerat sopita

turbacio et quietata furia persequentis et ipse liberatus est in

auxilio oportuno.

ilx.De curaio a duplici leriiana eniisso voio ad sancium

ihomam

dociorem.
Cesarius de

dompno

de neapoli dupplici terciana laborans,

cum
ipso

ex hoc esset debilissimus

jam

effectus et

medicus ejus de
se

non modicum dubitaret ut

se ejus

deficeret, persuasus a religioso

viro Guillermo de thoco seipsum sancto

thome

devovit,
illa suis

promittens

tumulum

visitare

si

ab infirmitate

meritis sanaretur. Et facto voto statim in ipso paroxismo duo-

decime

diei

qui expectabatur gravissimus affuturus, reliquit

eum
25.

febris.

De fraire sanaio a gravi sancium ihomam dociorem.

sancti dominici

dolore in renibus Jacio voio ad

Frater martinus de apicio ordinis predicatorum in conventu

apud neapolim per dies duodecim dolore renum sic graviter vexabatur quod nec incedere nec de lecto surgere poterat propter vehemenciam doloris. Hic assumpta fiducia et devocione concepta ad sanctum thomam, de quo audiverat tot miracula recitari, votum fecit quod si ejus meritis

a predictis doloribus curaretur, deinceps in vesperis et in

matutinis

memoriam
est

faceret de

eodem. Qui emisso voto

sta-

tim consecutus
26.

plenariam sanitatem.
ad
reliquias sancii

De fraire

iiberaio a gravi dolore in collo

ihome.

thomas de adversa dolorem vehementem paciebatur in coUo usque ad brachia, ita quod caput suum hinc inde vertere non poterat nec reclinare in lecto ad dormiendum, sed
Frater

oportebat ut sedendo et recumbendo quasi rectus dormiret per

octo dies. Qui postquam tactus fuit in collo suo
sancti thome, sensit se alleviatum et sequenti

cum

reliquiis

mane

pienarie

liberatum.
27.

De quodam sanaio mirabiHier

bina vice voio emisso

ad

sancium ihomam.

Magistermatheus deviterbo capellanus doinini archiepiscopi

232

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

neapolitani

qui unus fuit ex duobus qui portaverunt ad

curiam apud avinionem inquisitionem factam de miraculis

sancti thome, infirmabatur dupplici terciana in

domo domini
Prefatus vero

Jacobi de viterbo canonici neapolitani adeo graviter quod de

morte ipsius sperabatur potius

quam

de

vita.

Jacobus auditis miraculis sancti thome compaciens infirmanti

votum emisit se visitaturum una cum predicto matheo tumulum sancti thome, si ejus meritis curaretur. Quo voto emisso
adveniente die et hora accessionis future se sensit totaliter
liberatum.

Cumque

predictus magister matheus post convales-

cenciam dono dei adeptam de consilio medici inconsulte

quandam medicinam

accepisset

que nullam evacuationem

quod ex hoc videbatur quasi agere in extremis, ipse penitens quod de sanitate dono dei accepta et adepta contentus non fuisset, ut debuerat, supradictum votum sequenti superaddito corroborat et confirmat, sancti thome implorans auxilium ut eum
operaretur, quin pocius accidencia gravia generaret adeo
liberaret a predicto mortifero accidenti. Et subito

absque
ita

aitesta-

rius medicine assumptione, cepit

prima operari

quod

timalleviationemrecepit
28.
rebat,

et

continuo totius corporis sanitatem.

comederat, quos penitus abhor-

De

illo

qui

numquam pisces

cui sapor piscium Juit concessus divinitus meritis sancti

thome doctoris.

matheus de viterbo quinquagenario major ab infantia sua piscibus vesci non potuit, nec unquam usus fuerat, ymo sic natura ejus saporem et odorem piscium abhorrebat quod si aliquando importunis instanciis aiiquorum
Predictus

magister

comedere vel modicum attemptasset,

oportebat,

rejicere

per

vomitum

aut febrem

incurrebat.

Gum

autem venisset ad

curiam apud avinionem deferens

cum

collega suo inquisitio-

nem
ipse

factam de miraculis sancti thome, adveniente tempore

quadragesime, in principio quadragesime inchoantis rogavit

sanctum thomam ut piscium abhominationem

repelleret

ab eodem ut

cum

sodalibus

illo

tempore absque
et a

sui et ipso-

rum

gravi fastidio posset convivere. Et ecce sibi dormitanti

in nocte sequenti videbatur

mensa apponi

quodam

fratre

in habitu predicatoris allatus et presentatus curialiter fuit sibi

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

233

piscis

dicendo

Magister mathee comcde quod frater thomas

hunc piscem et sicut iste sic alii deinceps sapient tibi pisccs. Tunc ut sibi videbatur, comedit sapide et avide dictum piscem. Evigilans autem deo gracias egit et sociis cum
mittit tibi

gaudio

retulit,

peticionem

quam

sancto tliome fecerat et ora-

cionem quam premiserat et seriem visionis. Ilora itaque prandii veniente pisces coram eo deferuntur. Quos ita sapide cum
aliis

cepit comedere,

sicut

prius videbatur

sibi

in visione

sapide comedisse. Consequenter etiam deinceps piscibus ves-

cens a tremore

quodam manuum

liberatus fuit,

quem comeautem
ipse in

dendo prius acruniina

curia

(i) frigida incurrisset. IIoc

coram cardinalibus diligeniius examinatus juratus dcposuit et probatum extitit asserlione fide digna plurium qui ipsum noverant et cum ipso conversati fuerant annis multis et viderant ipsum pisces prius abhorrentem et posterius comedentem. Fuitque in consistorio recitatum et in curia
divulgatum.

Miracula que sequeiilur exlracla

29.

suiit

de secunda inquisltione.
corporis emisso voto ad

De sanato a gravi dolore

et lesione

sanctum thomam.
Petrus boccaci de piperno ex casu quo cecidit de equo graviter fuit lesus in facie et in

utroque

latere. Et

cum

dolore

nimio gravaretur,

facto voto ad

tumulum
se penitus

visitaret et
et

sanctum thomam, quod ejus votum unum argenteum illuc ferret, sta-

tim dormire cepit

postmodum
et

sompno

excitatus invenit

liberatum

quod voverat, adimplevit.

ad tumulum sancti

30.

De curato

{a) gutta arthetica et dotore

thome.
Frater Nicolaus zappi de piperno conversus monasterii fosse

nove antequam

esset

monachus infirmitatem artheticam

fuit,

in

ambabus manibus multo tempore passus

erant sibi quasi inutiles
et dolorose. Ilic

qua manus post ingressum rcli-

gionis devocione concepta ad sanctum

thomam

devovit se

eidem ut euin
(i) Italice
:

a dicta infirmitate et dolore suis

meritis libe-

agrume.

234

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

raret. Et

accedens ad sepulcrum ejus

flexis

genibus super

ipsum posuit ambas manus. Et post modicum spacium temporis

cum

orasset

ibidem in continenti sanus

et liber a

dolore

penitus exsurrexit.

3i.De
Frater

sanato a gravi dolore brachii

et

spatule ad

tumulum

sancti thome.

Manuel de piperno conversus monasterii fosse nove cum gravem dolorem in brachio dextro et spatula pateretur, nec inveniret aliquod remediurn medicine et brachium suspensum portaret a collo in panno lineo dependente per tres
menses
et

amplius,

accedens ad

tumulum

se

posuit super

ipsum implorans sancti suffragium et disponens in animo suo quod annis singulis in die festi sui daret viginti solidos pro
pictantia conventui,
si

eum

suis meritis liberaret.

Statimque

obdormivit ibidem

et excitatus invenit

brachium extractum
totaliter esse

de lintheo quo suspensum ad collum portabat

sanum. Nec ex tunc dolorem meritis sancti thome.

32.

sensit in brachio nec in spatula

De muliere sanata a febre Jacto

mulier de piperno

voto ad sanctum thomam.

Gemma

cum

a gravi febre per

mensem

afflicta fuisset

ad consilium germani sui

chi monasterii fosse nove, facto

monavoto sancto thome, quod si

viri religiosi,

eam
tim

liberaret, ejus
fuit a febre

tumulum cum

voto argenteo visitaret, sta-

penitus liberata.
dotore in renibus ad

33.

De sanato a

tumulum

sancti thome.

raymundi sarraceni de piperno, tantum dolorem paciebatur in renibus quod vix poterat se movere nec incedere recte. Qui accedens ad tumulum sancti thome et se ponens supra ipsum et sancti implorans suffragium pro sua liberatione voto emisso quod rediret iterum cum candela, staLeonardus,
filius

tim liberatum

se sensit. Et rectus surgens,

incolumis ad do-

mum
34.

suam

rediit et sanatus.

De corruente conservato apericulo meritis sancti thome. Bartholomeus leonardi de piperno casu corruens de quodam
loco valde eminenti,

dum

rueret clamans ait

Beate

thoma

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

35

de aquino adjuva me. Sicque rectus ad terram pervenit

et sla-

tim inde venit ad

gracias agens sibi,

tumulum sancti thome ubi flexis genibus sine omni dolore inde surrexit et cum quosi

dam

coetaneo suo petro nomine invitato

vellet

secum cur-

rere, currens precucurrit cicius petro,

35.

De cuvaio a Jebre conlinua

de aqulno.

volo emisso ad sanctiim iho-

mam

monachus conversus monasterii fosse novc gravi febre continua laborans per decem dies, sancli thomc implorans suffragium votum vovit quod missam in ejus honorem faceret celebrari et voto emisso
Frater Marchus theobaldi de piperno

obdormiens post

sompnum

invenit se sic a febre sanatum

quod

domo

in

qua infirmus jacebat exiens per monasterium

libere ambulavit.
36.

De muliere sanaia a iumore

guiiuris voto emisso ad sanc-

tum ihomam.
Jacoba valdebruui de sompnino tumorcm grandem
et gros-

sum

ad quantitalem

duorum pugnorum hominis

paciebatur

quod vix respirare poterat, nec eciam inlelligibiliter loqui. Que dum pergeret pipernum ad cirurgicum ut incideretur in eo, constituta in itinere viso campanili monasterii fosse nove devocione concepta ad sanctum thomam se
in gutture, ita

devovit eidem rogans

eum

ut absque incisionis periculo perilli

ciperet sanitatem veniensque ad cirurgicum ostendit

tumo-

rem

gutturis,

quo

viso deliberavit cirurgicus,

tumorem ipsum
quo debcbat

cum

ferro in crastino aperire. In crastino autem,

incidi

nullum

vel quasi

modicum tumorem

habuit in gutture,

videns cirurgicus
incidere

eam

esse

sanatam noluit eam nec oportuit

aut contingere ferro. Sicque ad

domum

propriam

sanata meritis sancti

37.

thome cum gaudio

est reversa.

De

puella sanaia a gravi dolore et clamore meritis sancti

ihome de aquino dociore.

Maria puella
batur quod se in

septem annorum

filia

landulphi de castro
sic graviter

sompnini dolore quodam superveniente

torque-

modum

serpentis contorquens quasi persona

soffia

demoniaca vociferabat. Quam

mater ejus sancto thome

36

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

recommendavit promittens qiiod post liberationem ejus duceret eam ad suum tumulum et candelam offerret ibidem. Facto
voto statim puella meliorata est et sequenti
surrexit et
38.

mane sana

perfecte

cum

aliis puellis

solaciando

(i) perrexit.

De

liberato a gravi dolore ocalorun voto emisso

ad sanctam

thomam.

Bartholomeus boni hominis de sompnino gravi dolore

ardore in oculis defluente

et

humore ad

oculos

sic

affligebatur

quod quasi

nichil videbat nec poterat laborare et vix sine

ductore mensibus quasi duobus. Qui sancto thome se recom-

mendans votum
dela accensa ejus

vovit se nudis pedibus visitaturum

cum

can-

tumulum

et

voto emisso in crastinum a dicto

morbo
39.

invenit se integre liberatum.

et

De sanato a ruptara
castro

inflatura inguinis meritis sancti

thome.

Amatus bruni de

in inguine passus est

sompnini per sex annos et amplius rupturam et inflaturam ex decensu in-

testinorum, unde cogebatur portare lumbare nec medicamentis

curari potuerat. Qui concepta devotione ad

sanctum thoiila

mam

devovit se eidem promittens

si

eum

ab infirmitate

liberaret,

supra sepulcrum ejus se lumbare argenteum oblatudies fuit

rum. Post votum itaque emissum, infra quindecim

a dicta inflatura et ruptura totaliter liberatus.
40.

De puero sanato afebre continua

et

mortis periculo meritis

sancti thome.

Leo puer trium annorum

filius crescentii novelli

de castro

sompnini ex febre continua cum vehementi dolore graviter infirmus decumbens et laborans in extremis emisso voto per

aviam
ris,

ejus ad

sanctum thomam ut filium a mortis periculo

suis meritis liberaret, continuo liberatus est et

cum

ceteris

pue-

fratribus suis ibidem cepit ludere et libere ambulare.

ki.

De sanato a

duplici injirmitate pedis et tibiarum meritis

sancti thome.

Bartholomeus theobaldi de castro sompnini ab infirmitate

(i) lialice
:

sollazzare.

BERNARDLIS GUIDONIS

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS

287

gntte

quam

pacicbatur in

tibiis et

pedibus una vice,

et altera

vice ab gravi innrmitate articuli scu digiti pedis sui,

quam
me-

cx pcrcussura incurrerat, et a quibus curari non poterat remediis medicinc, facto volo ad
ritis

sanctum Ibomam
totaliter

fuit ejus
ct

ab utroque

incommodo

liberatus

pristinis

viribus rcstitutus.

Ixi.

De sanalo a gravi
infancelli

invalitudine

manus

merilis sancti thome.

a

Nicolaus

de castro

sompnini

quodcm

gravi

manu sinistra inter brachium et ipsam manum propter quod pcr annum nichil poterat operari, emisso voto ad sanctum thomam post recommendacionem
apostemate quod habebat in
sui

eidem sancto factam ibidem humiliter

et

se

prosternens et
opcrari potuit

obdormiens sanus indc surrexit

sicut prius.

cum manu

^3.

De

liberalo a gravi dolore hrachii et dextri

humeri meritis

sancti thome.

Frater

Waldebrunus conversus monasterii

extitit

fosse

nove a

quodam
gravatus

dolore gravi in brachio ct spatula dextra quo sic

multis mensibus quod de brachio

et

manu non

dextrum dormire, quadam nocte emisso voto ad sanctum thomam, quod si eum liberaret, votum unum argenteum ad ejus tumulum offerret,
poterat se juvare nec operari nec super latus

obdormivit. Et de

manc consurgens

invenit se a dicta infir-

mitate totaliter liberatum.

De sanato a dolore tumulnm sancti thome.

[x[\.

et

debilitate

tibiarum el

genuum ad

Magister jacobus de piperno oblatus monasterii fosse nove

a dolore grandi

quem

paciebatur in

tibiis et

genibus,

ita

quod

sine

duobus baculis

ire

non

poterat per septem ebdomadas,

veniens ad
ejus

thome cum devocione et lacrimis auxilium imploravit. Arripicns autem pallium quod erat

tumulum

sancti

supra sepulcrum

cum

ipso tetigit et involvit tibias et

genua

sua surrexitque inde in conlincnti et a dcbilitate et dolore

sancti tliome meritis liberatus, et ex tunc sine baculis libere

ambulavit.

238

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

45.

De puero sanato a fluxu sangalnis

et

periculo mortis meritis

sancti thome.

Nicholaus petri puer a fluxu sanguinis per

sic

annum

extitit

gravatus quod ex

illa

egritudine crcdebatur mori. Emisso

autem voto per aviam suam pro dicto puero ad sanctum tho-

mam

cepit puer in continenti meliorari et infra paucos dies

fuit totaliter restitutus pristine sanitati et a fluxu

sanguinis

liberatus.

46.

De

liherato a gravi dolore et mortis periculo.

Petrus caroli de terracina a vehementi dolore capitis et in

membris suis sic graviter torquebatur et vociferare cogebatur quo credebatur ab ipso et a circumstantibus propter hoc moriturus. Hic facto voto ad sanctum thomam ejus suffragium
implorando statim evomuit fuitque
47:
totaliter liberatus.

De muliere

liherata a

quartana meritis sancti thome.

Gemma

mulier de terracina a febre quartana

quam

per sex

qua mori timebat, imminente hora accessionis implorato devote sulTragio sancti thome fuit
accessiones passa fuerat et ex
totaliter liberata,

nec

eam
et

ulterius passa fuit.

48.

De curato a dolore

tumore

dlgiti meritis sancti

thome.

Nicholaus de aprutio sartor habitator de terracina guttam

artheticam patiebatur in pedibus, cui subito supervenit dolor

Timensque quod ex hoc redderetur impotens ad exercitium artis sue unde vivebat et sic perderet victum suum, voto emisso ad sanctum thomam, quod manum argenteam ad ejus tumulum deferret,
et

tumor

in indice digito dextere

manus

sue.

ipsiusque devote implorato auxilio atque suffragio pro curacione dextre

manus

sue lectum dormiturus intravit, Et post

esse

brevem sompnum evigilans invenit suum digitum in quo miraculo miraculum extitit geminatum.
ipse Nicholaus

sanum
enim
verita-

Gum

postmodum

citatus esset per inquisitores datos

a sede apostolica ut veniret de miraculis sancti

thome

tem dicturus
tica

et ipse se

excusaret quod in pedibus gutta arthealias testificatu-

gravabatur

et

dilacionem ad veniendum

rus de precedenti miraculo postularet, subito dolor

magnus

in

BERNARDLS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

sSq

predicto digito dextrc

manus
et

sue supervenit eidcm. Timensque

vehementer iram dei

cessaret.

sancti

thome

deliberavit

indilate

venire. Implorans ejus auxilium ut venire posset et dolor digili

Quo

facto in continenli quievit dolor digiti et sublalo

impedimento pedum ambulare et equitare potuit et ad dictos inquisitores eadem die libere pervenit perhibiturus de miraculis testimonium veritati.
49.

De

liberato a tremore maniiiim et tibiarum et

afebre meriiis

sancti thome.

Bartholomeus

petri de

sermineto per quatuor annos contiet

nuos tremorem manuuni

se

tibiarum passus fuerat. Hic ad

sanctum thomam devote devocione concepta recoinmendavit

eidem ut
suis

meritis a predicto tremore et a febre super-

veniente

quam

tunc paciebatur, eumliberaret. Etnoctesequenti

cum

se sopori dedisset, vidit

unum

in habitu fratris predica-

venustum venientem ad se qui eum manu tangebat per pectus et membra. Et in continenti expergefactus a sompno, invenit se tam a predicto tremore quam a
toris statura

procerum

et

febre penitus liberatum.

50.

De sanato a gravi dolore

sanitatis

epatis meritis sancti thome.

Petrus caprarii de sermineto audiens sibi recitari miraculum

coUatum bartholomeo petri supra meritis et suffragio sancti thome devocione memorato recommendavit se eidcm sancto thome ut eum ab infirmitate
et

beneficium
:

gravi

quam

per duos menses et amplius passus erat et pacie-

batur ex epate adeo quod colorcm croceum habens cibi et

potus perdiderat appetitum. Et factus sibimetipsi gravis et pon-

derosus in membris suis langucns jacebat in lecto. Et facta

recommendacione et implorato sufTragio sancti thome hora vesperarum, eodem sero post vespcras cum vellet ingredi lec-

tum

se sensit

ab infirmitate predicta penitus liberatum.

tussi cuni Jebre meritis sancti tjiome.

5i.

De muliere sanata a
febre ex quibus

Maria egidii de sermineto per

annum

passa est tussim sic-

medicus judicabat eam esse morituram. Hcc audita fama miraculorum beati thomc recommendavit se eidem ut eam a predictis tussi et febre suis meritis

cam cum

2 40

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

liberaret. Et statim post

recommendacionem

fuit a predictis

incommodis penitus
52.

liberata.

De muliere sanata a gravibas doloribas

capitis meritis sancti

thome.

Rosa uxor jacobi belini notarii de terracina per annos

citer

cir-

decem

et

novem

passa est

quemdam dolorem

in capite

ex parte dextera, unde vicissim per dies interpollatos graviter

affligebatur nec aliquo

Hec

auditis

medicorum remedio poterat liberari. miraculis sancti thome eidem pro liberacione sua
recommendavit
et extitit a

suis meritis obtinenda se devote

predictis doloribus penitus liberata.

53.
toris.

De puero sanato a morbo caduco

filius

meritis sancti thome doc-

Stephanus

guidonis puer passus fuerat

morbum
et

cadu-

cum

per

annum cum

dimidio
bis

et

amplius in revolucione lune

aliquociens

interdum semel, interdum

aliquando ter

sex vicibus. Pate-r vero pueri condolens et de obitu ejus timens

recommendavit eum sancto thome et portavit eum ad sepulchrum ejus et posuit supra ipsum implorans sancti thome
sufFragium pro salute pueri
et

ex tunc ipse puer fuit a predicto

morbo penitus
54.

liberatus.

De puero sanato a

gravi inflrmitate ex qua mortis pericu-

lum imminebat.
Jacobus salatini

dum

esset etatis

unius anni paciebatur

infir-

mitatem
jungi

ita

quod

coste partis anterioris ejus videbantur con-

cum lumbis

seu lenibus, unde vix poterat respirare et

mori ex hoc verisimiliter credebatur judicio medicorum. Gui mater ejus gemma nomine materno affectu compaciens premonita a quadam domina muliere devota flexis genibus

recommendavit devote puerum sancto thome promittens quod ipsum mitteret ad ejus tumulum et offerret oblationem pro
eo.
et

Qua recommendacione
est vir in

facta in continenti sanatus est

puer

sanus effectus
55.

tempore succedente.

De

puella sanata a Jebre continua meritis sancti thome.

Sibilla puella etatis

quinque annorum

filia

petri de piperno

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

2^1

febrem continuam per dies quindecim passa

ipsa
febre

fuit.

Et

dum

ex

mori

crederetur et
sibillc

quasi in extremis laboraret,

gemma

mater dicte

ul ab infirmitate

iila

recommenda\it eam sancto tbome ipsain suis meritis liberaret. Qua recom-

mendatione
56.

facta in continenti sanata est puclla.

De sanato a qaarlana mevilis sancii thome. Matheus de voria de piperno fcbrem quartanam paciens,

dum

a predicta febre graviter vexaretur juxta consilium sibi

datum recommendavit se devote beate marie de rippa et beato thome de aquino promittens quod si liberaretur a quartana flexis genibus ab introitu fosse nove accederet usque ad tumulum sancti thome et ipsum tumulum cingeret cum folio
argenteo. Qui emisso predicto voto dormire cepit et videbatur
sibi

quod

staret juxta ecclesiam beate

marie de rippa

et vide-

bat

qucmdam
fossa

in habitu predicatoris

cum

baculo in via venicn-

tem de

nova ad ecclesiam supradictam, ad quam cum

:

pervenisset egressa est beata virgo obvia sibi dicens

:

Thoma

quo vadis? Et ille respondit vado juvare quemdem paupcrem qui me non desinuit invocare. Et visum est eidem matheo quod sanclus thomas ad eum accedens discooperiret ipsum et in continenti expergefactus de lecto descendit et ex tunc nun-

quam
57.

habuit dictam febrem

et

invenit se perfecte sanatum.

inguinis meritis sancti

De puero sanato a ruptura

ihome

doctoris.

Johannes garini puer septcm annorum a

ficulum dextrum habuit
ita,

nativitate sua tes-

alio grossiorem.

Crevitque grossitudo

quod ruptus in inguine fuit, descendentibus inferius intestinis, ex quo lumbari indigebat nec curari poterat sine incisione judicio medicorum. Gui condolens et compaciens avia sua maria symeonis de piperno audita fama miraculorum sancti thome concepta fiducia docuit puerum beati thomc suffragium implorare
et

promittere ut

si

eum

sine incisione ali-

qua curare dignaretur, ad tumulum ejus pergeret cum voto imaginis sue argcnteo. Et emisso voto puer melioratus cxtitit
ibidcm
58.
et

absquo incisione

totalitcr est curatus.

De sanato a morbo squinantie merilis sancti thome. Petrus cognomine letus de piperno notarius gravi superve-

2/42

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

niente sibi subito squinancie

morbo loquelam

perdidit ita

quod prorsus loqui nec linguam ducere potuit per tres dies, nec medicorum remediis pluiibus eidem adhibitis juvabatur
et

de ipso medici desperabant. Qui concepta devocione ad

scripsit

sanctum thomam cum loqui non posset manu propria

ut deferretur ad
cicius liberari

tumulum

sancti

thome sperans

meritis ejus

scriptumque tradidit petro genero suo. Sed uxor

ne deferretur pro eo quod mulieres

ipsius infirmantis obstitit

non permittantur ingredi monasterium fosse nove. Quod ipse perpendens intra seipsum votum vovit sancto thome ejus suffragium implorando et ex tunc incepit linguam ducere et perfecte curatus est ipso die.

59.

De

miiliere sanata a gravi dolore

hameri

et brachii.

Mulier

quedam nomine schimana endebrandini de piperno

continuum dolorem in digito ita quod filare non
se

passa fuit per quadriennium vel circa

spatula dextra et in brachio et in

poterat

cum eodem. Hec

fosse

in festo sancti martini veniens ad

recommandans votum vovit, ut si eam a predicto dolore liberaret votum argenteum offerret. Que voto emisso ex tunc dolorem predictum non senmonasterium
nove beato thome
sit

sed sana permansit.

60.

De sanato a Jehre

cotidiana

cum

aliis

gravibus accidenti-

bas meritis sancti thome.

Nicholaus grassone de castro sermineti per septem septimanas

et ultra

paciens febrem cotidianam et

splenis

malum

epatis et

stomachi
sancti
nit se

et

cum

dolore capitis.

Auditis miraculis

thome devovit se eidem sancto et sequenti mane invea predictis omnibus incommodis liberatum.
De sanato a gravi tumore
Jaciei et gutturis et miraculo

61.

lingue meritis sancti thome.

Frater petrus crescentii conversus monasterii fosse nove a

quodam tumore magno

sibi
rat.

seu inflatura in facie et gutture que

supervenerant in tantum gravabatur quod loqui non poteHic in tanta afflictione constitutus consilio cujusdam
persuasus

devoti

devocione concepta ad sanctum

thomam
se

cum

loqui

non

posset, in corde suo

recommendavit

eidem

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

2^3

sancto humililer et devote. Sicque

eadem
sc
ille

die

obdormiens circa
invenit et loqui
et

nonam
sanus.
62.

et evigilans

hora vespcrarum

sanum

potuit et pro majori partc

tumor

detumuit

tunc fuit

De sanato a

linnita et surditate

auriam meritis sancti thome.

Nicholaus picardi de terracina temptus a gravi ac vehementi

aurium ita quod loquentes etiam alta voce vix audire poterat recommendacione facta per ipsum ad sanctum thomam de mane surgens invenit se omnino sanatum et audientem
tinnitu

Hbere sicut prius.

De sanata a gravi surditate aurium meritis sancti thome. Theodora maniconensis uxor Johannis limate de castro
63.

sompnini per quatuor menses gravem surditatem passa adeo quod clamantes alta voce aut filium suum vagientem audire

non
tis

poterat facto voto ad

sanctum thomam ut eam

suis meri-

liberaret scquenti
et

mane

invenit se a prcdicta surdidate sana-

tam

audientem sicut prius.

64-

Oe muliere sanata a doloribus

totius corporis

Jacto voto ad

sanctuni thomam.

Johanna cognomine christiana dum per octo dies dolores vehementes in toto corpore pateretur persuasa a sorore sua voto emisso ad sanctum thomam in crastinum fuit a predictis

doloribus penitus liberata.

65.

De puero sanato a
filius

gravi tumore

et

ruhedine in costis et

crure meritis sancti ihome.

domine romite de piperno pucr quatuor annorum paciebatur tumorem et rubedinem in costis et crure usque ad pedem ita quod tangi ibidem non poterat sinc lesione pueri et tremore, nec puer poterat se movere per mensem et absque incisione liberari non poterat judicio medicorum. Timebatur insuper eorumdem judicio quod si incideretur puer esset perPetrus

petuo impeditus. Mater vero compaciens

fiiio

recommendavit
et

eum

sancto

thome ut
fuit

ejus meritis absque incisione sanaretur.

Portatusquc

puer ad tumuluin sancti tliome

positus

supra ipsum tumulum, post aliquantulam

moram

per seipsum

inde surrexit sanus effectus

et plenaric liberatus.

244

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

66.

De

muliere sanata ab infirmitate et dolore brachii dexlri ad

reliquias sancti

thome doctoris.
anasola,

Domina
ex eo

lea,

passa fuit per annunci

et

cum dimidio
ita

infirmitatem et dolorem in spatula

brachio dextro,

quod

non

poterat se juvare. Et
reliquie beati

cum quadain

die audivisset

quod alique
et,

thome

asportate erant ad ecclesiam

beate marie de piperno, ivit illuc ad

recommendans se capsulam in qua dicebantur

sanata
est,

videndum ipsas reliquias beato thome, posuit brachium super

esse reliquie i^everenter et statim

cepitque operari et uti brachio sicut prius.

67.

De sanata a gravi morbo

filia

gutturis meritis sancti thome.

et

mortalem morbum squinancie in gutture diebus multis passa fuit unde nichil poterat transglutire. Que persuasa a matre recommenAdelasia

gemme

rubee de piperno gravem

thome fuitque perducta ad monasterium fosse nove, ubi ad tactum capsule reliquiarum sancti thome in gutture dicta puella sanata rediit pipernum libere comedens
davit se devote sancto
sicut prius.

68.
tis

De muliere sanata afebre continua

et

mortis periculo meri-

sancti thome.

Jacoba, uxor petri nicholai de piperno, passa fuit continuam

febrem ex qua loquelam perdiderat

debatur.

et

mori ab astantibus

cre-

Quam

vir ejus beati

eam ad sancti oblaturum lampadem et candelam. Quo

promisit se
cepit

thome meritis recommendans thome tumulum perducturum et

facto

in continenti

evomere

et restituta sibi

loquela febris dimisit

eam

et

sanata est in

illa

hora.

69.

De

alia muliere sanata

ajebre continua meritis beati thome.

Blandicia

nicholay domini gregorii

mulier de terracina

febrem continuam paciens per dies quindecim auditis miraculis

si

sancti

thome devocione concepta ad eum votum

vovit,

quod
can-

eam

suis meritis libeiaret, ejus

tumulum

visitaret

cum

dela et oblacione.
rata.

Quo

facto voto statim a febre extitit libe-

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

TTIOMAE AQUINATIS

2/15

70.
sancti

De maUere sanala a gravl dolore

thome doctoris.

brachil et spalale meriiis

Agnes phillippi dc castro sancti laurcntii de

dyocesis dolorem

valle ferentine

dextra et in

vehementem paciebatur latere dextro, ita quod non

in brachio et spatula

poterat surgerc nec

movere nisi ab alio juvaretur. Et dum sic per septem ebdomadas gravata jaceret, audita fama miraculorum sancti thome eidem se recommendans devote ejus suflVagium imploravit.

Quo

facto statim fuit liberata et sanata ab infirmitate predicta.

71. Z)e sanato a dolore in spatala et

brachio meritis sancti

thonxe docioris.

Nicholaus bartiiolomei de piperno dolorem vehementem in

quod nullo modo poterat plicare tibiam, sed tenebat extensam nec medicorum remediis pluribus adhibitis curaretur, persuasus a matre sua se ipsum devovit meritis sancti thome promittens quod si eum ab infirmitate predicta liberaret, cum oblatione candele ejus tumulum visitaret. Quod facto sequenti mane sanatum se invenit
dextro genu per
paciens
ita

annum

meritis sancti thome.

72.

De sanato a

dolore

in spatala et

brachio meritis

sancti

thome.

Nicholaus affirmati de piperno per

ad coUurn ponere non valebat.

tres

menses dolorem in

spatula et brachio dextro paciebatur, ita

quod ipsum brachium Qui voto emisso ad sanctum

sequenti
sancti

thomam quod

ejus

tumulum

visitaret,

mane

inve-

nit se liberatum et perfecte

sanatum meritis

thome.

73.
toris.

De sanato a gravi

dolore brachii meritis sancti thome doc-

Petrus galgani de piperno ex

in brachio dextro, remansit

quadam percussionc
ita

facta sibi

dictum bracliium debilc doloro-

sum
non

post vulnus

jam consolidatum,
solito

quod brachium ipsum

sero dolore

poterat claudere vei aperire.

Gumque quodam

brachii

amplius

gravaretur ad

persuasionem delicie

uxoris sue recommendavit se sancto thome ut ejus meritis

sanaretur. Et in crastino surgens nulluin dolorem sensit in

246

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

brachio
uxori.
74.

et

extendit

ipsum

libere

et

sanatum ostendit sue

De sanato a

gravi Jebre et vomita meritis sancti thome.

Petrus hectarii

de piperno

dum quadam
et ex

gravi

febre
rnori,

et

vomitu vehementer

affligeretur,

hoc timeiet
se beato

ad

persuasionem uxoris sue recommendavit

eum

suis meritis a febre et periculo liberaret.

febris
et

thome ut Quo facto in

continenti

vomitus cessaverunt

et

sanus effectus

libere ambulavit.
75.

De sanato a gravi

tussi et sangainis emissione meritis sancti

thome.

Magister marchus clericus ecclesie sancte lucie de piperno

cum emissione sanguinis per os et per nares passus fuit. Hic quodam die in monasterio fosse nove concepta devocione ad sanctum thomam pro recuperarecommendans posuit se super sepulcrum ejus et inde pipernum rediens nocte sequenti multo sanguine emisso per vomitum ex tunc sanus efifectus est
cione sue sanitatis eidem sancto se
a predicta infirmitate meritis sancti thome.

per tres annos quamdam tussim

In rubro

Huc usque miracula

de
vita,

collecta sunt et excepta

facta per inqui-

tam de prima quam de secunda inquisicione

sitores datos a sede apostolica

conversatione et mira-

culis sancti
((

thome.

hiis

De hinc vero ea que secuntur collecta sunt et accepta ex que assercione fide digna plurium comprobata sunt et

comperta.
76.

De

leproso sanato et

mundato ad tumulum

sancti thom.e.

Quidam de piperno thomas nomine gravem

incurrerat

morbum

lepre, hic audita

fama de miraculis

sancti

thome

adcessit ad ejus

tumulum

in monasterio fosse nove ibique

pernoctans audivit per visum sanctum

thomam

interrogan-

tem

se

quid quereret. Cui

cum

responderet se querere et
:

expetere sanitatem ejus meritis a

Surge

et esto sanus,

morbo lepre, sanctus ait statimque hoc veibum sancti subsecutus

qui leprosus venerat, a lepra
rediit,

est optate sanitatis effectus. Et

mundatus ad deum.

domum suam

laudans

et

magnificans

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

24

77.

De sanato a gravi apostemate

meritls sancli thome.

Frater bartholomeus de ferentino

monachus monasterii

fosse

nove,

cum

propter apostema interclusum in ejus corpore esset

est per

a medicis desperatus, inductus

abbatem ut seipsum
virus apos-

devoveret ad sanctum

thomam

ut ejus meritis sanaretur. Et

ejus

mox

ut

votum emisit de corpore

horrendum

tematis exivit sicque sanus effectus fuit meritis sancti thorne.

78.

De sanato ab impotencia crarium

a nativitate sua
tibiis

et tibiaram.

Quidam

habens crura dissoluta

et inutilia fecit

cum
ad

ad incessum ex devocione concepta portari se

sancti

tumulum

thome. Ibique orans diucius

et

implorans

ejus suffVagium, fuit a

domino exauditus

meritis sancti thome,

et libere

usumque tibiarum
rediit

et

crurium perfectum recepit

cum

eisdem.

De sanato a Jebris inflrmiiate meritis sancti doctoris. Dominus raynerius monachus monasterii fosse nove diebus tredecim febre laborans devocione concepta ad sanctum tliomam ad sepulcrum ejus quasi rependo manibus et pedibus
79.

accessit ibique orans statim consequtus estperfecte optate bene-

ficium sanitatis.
80.

De

liberato a pericalo mortis in

flamine invocato sujjragio

sancti thome.

Johannes de theodino juvenis in fluvio quodam prope

monasterio fosse nove subductus ab aqua ad canalem molendini

perductus

est violenter.

Hic impingens instrumentum

quo

rota molendini revolvebatur ex

et ejus

quo periculum mortis

imminebat sanctum thomam

cius implorare.
los accipi
et

suffragium cepit instan-

Quo

facto statim sensit se a

quodam

per capil-

extra

aquam

educi.

Quod cum

fieret,

quidam

monachus convcrsus

dicti monasterii fosse

nove superveniens

testis extitit rei geste.

81.

De muliere sanata ab

infirmitate

oculorum ad invocacionem

saffragii sancti thome.

Mulier

quedam ploredensa nomine de piperno

ex

uno oculo

ceca et alio pre dolore nimio quasi orbata, devotis oracionibus

248

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

sanctum thomam

et ejus sufiFragium

cum

lacrimis invocavit.

Hec post modicam quietem sensit de utroque oculo se sanatam, maritumque et vicinas cum clamore et leticia convocans cum magno gaudio quod ei acciderat et sanitatis beneficium

quod meritis
82.

sancti

thome

perceperat, patefecit.
et

De

alia

muliere sanata

liberata a partas periculo et

dolore invocato nomine sancti thome doctoris.

Quedam domina de piperno

dolore invocato sancto thoma

partu periculose laborans

et

cum

imposito

quodam

cingulo

quod

fuerat

super ejus sepulcrum, super corpus

ejusdem

mulieris, statim libere peperit, liberata a periculo et dolore.

83.

De muliere sanata a

dolore

hrachii

invocato

suffragio

sancti thome.

Alexandra nomine mulier antiqua habens in quadam cordula parvos nodulos quos vulgariter nominavit, pater noster,

quibus sancti thome reliquias ex devocione

tetigerat, rogavit

sanctum thomam ut per illum contactum, ad quem devocionem habebat, ipsam a dolore acerrimo quem paciebatur in
dextro brachio liberaret.

Que

finito voto et

oracione completa,

mox
84.

sensit se penitus liberatam.

De sanaio a tumore et ulceribus tibie. Johannes stephani de sompnino gravem tumorem et multa ulcera paciebatur in tibia, nec ullo poterat medicamine relevari. Qui emisso voto et invocato suffragio sancti thome fuit
a predictis penitus liberatus.
85.

De curato a morbo fistule meritis sancti doctoris. Matheus quidam nomine de sompnino gravem fistule morpaciens in pollice pedis sui per
sibi adhibita

bum

annum cum omnia

thomam

medicamenta

non

proficerent invocavit devote

suffragium sancti thome. Et emisso voto ad sanctum

curari meruit ab eodem.
86.

De curato a morbo podagre.

vovens quamcicius posset
se

Bocius passagerii habitator de fundis morbo podagre gravatus

sancti

visitaturum

tumulum
curatur.

thome ejusdem

sancti meritis a

domino mox

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

2^9

87.

De archiepiscopo neapoiitano

tani

a tumore

tibie

quam a

Jebre sanato invocalo sujjragio sancti doctoris.

Venerabilis archiepiscopus neapolitanns
cui a

dominus umbertus,

commissa fuerat inquisitio de vita et miraculis sancti thome una cum coUega domino angelo episcopo viterhiensi in ncapolitana metropoli; cum idcm archicpiscopus ab antiquis dicbus gravem tumorem cum ulcere in tibia pateretur, et decumbcns in lecto non posset ambulare rogavit sanclum Ihomam ut ad exequendum liberius dicte inquisicionis injunctum sibi negocium suis meritis reciperet sublevamen. Qui mox sancti thome mcritis sanatus, de lecto consurgens sensit se perfecte de predictis incommodis a domino libcratum. Ipse quoque idem archiepiscopus devote predictc inquisicionis exequens negocium quodam sero cepit acutis febribus graviler estuare, oravitque sanctum thomam ut suo inlerventu et meritis posset perficere inceptum inquisicionis negotium, ad dei et sancti sui gloriam et honorem.
ponlifice

summo

Facta itaque oracione caput reclinans ad lectum et obdor-

miens,

summo mane

consurgens sancti thome meritis invenit

se penitus esse 88.

sanum.
et

De quodam saumario onerato

de equo a casu et precl-

pitio mirabiliter custoditis suffragio sancti ihome.

Dominus cincius canonicus sancti petri comes erat itineris nunciorum venientium ad dominum papam pro negotio cannonizalionis sancti thome. Qui

cum

venissent prope lacum

lausanensem saumarius ejusdem domini canonici oneratus per dcclivium montis delapsus per loca petrosa, de altissima
rupe
cecidit.
vit sanctuin

Quem cadentem dominus suus prospiciens orathomam cujus miracula multa predicti nuntii et
narrabant
et

socii itineris

asserebant ut sibi in

lali

periculo
et

subveniret. Oracione

autem

facta ilico stetit aniinal illud

libere consurgens inde

cum

onere sospes cunctis admirantibus

ad viam non obstantibus gravibus deviis rediit per se ipsum. Simile quoque contigit magistro matheo de viterbio in superioribus memorato, cujus cquus intcr alpes

cum

cecidisset cx

altissimo precipitio, oravit idcm mathcus sanctum

thomam
ct

pro cujus cannonizationis ncgotio ipse laborabat

viam

250

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

faciebat ut

cione facta

equum et res in tanto periculo custodiret. Et oramox equus agiliter ad viam rediit illesus et a peri-

culo custoditus.
89.

De matre pregnante

et

ydropica liberata a mortis

et

puer-

perii periculo imminenti ac de partu

mortuo suscitata
nepotis

(i).

Domina maria uxor domini arnaldy

ficis

summi

ponti-

ex sorore,

cum

aput avinionem esset peregrinans nec

non ydropica a medicis de salute sua esset desperata, unde plenam absolutionis et remissionis gratiam et indulgentiam missam sibi in tali periculo existenti a domino summo per episcopum lodovensem fuerat consecuta tamquam de proxime moritura. Cui confessor proprius persuasit ut ad sanctum

thomam
tur,

de cujus cannonizatione fienda tunc temporis ageba-

devotionem conciperet seque devoveret eidem pro obtisancti meritis beneficio

sanitatis.

nendo ejusdem
fecisset,

Quod cum
fratris

sequenti nocte evigilans vidit perspicua visione juxta

lectum

suum

consistere

sanctum thomam in habitu

:

predicatoris dicentem sibi dulci eloquio, voce miti

Vis tu

curari? Que putans tunc ipsum esse alium episcopum a priori

videlicet

episcopum caturcensem
ex parte

(2)

quesivit an absolutionem
pontificis per

factam

sibi prius

summi

episcopum

lodovensem
rentes.

ipse veniret confirmare. Erant

scopi assumpti de predicatorum ordine,

enim ambo epiejus habitum defe-

Qui respondit eidem

dicens

putabat, sed esse

et addidit
ei

episcopum quem fratrem thomam de aquino cui se devoverat

se

non

esse

fecisti et curaberis.

Domina comple votum tuum quod Que vocans matrem suam sibi retulit pre:

dicte seriem visionis. Yovet igitur utraque scilicet mater et filia

quod mitterent annuatim cereum sex librarum in nativitate domini ad conventum proximiorem ordinis predicatorum,

unumque

fratrem in conventu avinionensi tunc magis vesti-

bus indigentem induerent. Facto itaque mane corpus ejus

(i) Ista

mulier mortua

est a. 1828. Gf. Histoire litteraire

de

la France,.

tom.
(2)

35, p. 164.

litteraire

Cahors in Gallia, de la France,

fuit
1.

Guillelmus de

la

Broue i3i7-i324

(Cf. Histoire

c).

Bollandiani non recte putaveruntesselegendumepiscopum cantanensem

ex insula Candiae.

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

25l

manifeste detumnit. Sed nec

illa

votum complevit de nocte

promissum. Iterum autem sanctus thomas de nocte sibi apparens ipsam dure redarguit, quia quod vovendo promiserat
videlicet fratrem

unum

avinionensis conventus magis indigensic

tem induere non impleret. Que

et

admonita votum

perfecit

sanitatem continuo plonariam est adepta.

Eadem quoque

domina cum partus teinpus et hora venissent, et felus partim extra partimque intra uterum cjns existeret, sed parere nequiret,

sanctum thomam

in sui auxilium invocavit, fuitque

mox
erat,

a puerperio pariendo libere expedita.

Credens autem mater

puerpere partum vivum existere quijam mortuus natus

mox eum

baptizavit ibidem.

Demum

comperto quod revera

lacrimis sanctum tho-

mortuus natus

erat oravit devote

cum

mam

ut sicut filiam

suam matrem

infantuli liberaverat bina

vice, ita

mortuum

filium suscitaret, ut sacro renatus baptis-

mate non

periret, sed viveret in

et

eternum. Oracione itaque facta

puer apparuit redivivus

triplici facto

sacro regeneratus lavachro

mox

migravit in eternum victurus. Triplicatur itaque gaudium in

miraculo merilis sancti thome.

et

90.

De sanato a qaarlana

medico redarguto per sanctam

ihomam.

Quidam febre quartana laborans devote se recommendavit sancto thome implorans ejus auxilium sibi fieri in salutem.
Fuitque a quartana subito liberatus.
diceret,

Cum

autem medicus

quod

virtute nature

hoc potuit

accidisse, apparuit

medico sanctus thomas eum redarguens, quia honorem deo non dcderat de facto miraculo sed nature. Addidit quoque
dicens quod cito de seipso officium misse in dei ecclesia cantaretur.
91.

De sanalo a gravi dolore renam

et spirita

blasphemie

meriiis sancti docioris.

Jacobus de pipcrno gravi dolore renum vexabatur ex quo

murmurans contra deum

et

sepius videbatur spiritu blasphemie

conturbari. ilic argutus est a monachis monasterii fosse nove

admonitus ut ad sanctum thomam devotionem concipcret

rncruit,

et

haberel. Fuitque delatus ad sepulclirum sancti tiiome ubi licct

non stnlim curari

donec agnoscens ob gravem mur-

252

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

muris culpam hoc sibi accidere penituit et cum lacrimis oravit et tibias suas velamine sepulchri sancti thome involvens ait
:

beate
tus.

thoma non hinc recedam nisi tuis fuero meritis liberaQuo dicto subito curatus fuit, gracias agens deo et sancto

cujus meritis effectus est sanus.

De sanata a tribas incommodls invocato nomine sancti thome. Diatema filia nicholai subito quadam nocte facta fuit arthe62.

tremens corpore ac muta. Cui cum pater innueret ut ad aliquem sanctum converteret et votum saltem mente quod ore non poterat.faceret, nec illa acquiesceret innuenti, tandem
tica et

sanctum thomam ad ejus reduxit memoriam, monens eam ut ei faceret votum suum. lUa vero sanctum thomam invocans in ejus expresso nomine fuit continuo totaliter liberata ac
reddita sanitati.

98.

De

niLiliere

vexata a demonio subito liberata meritis sancti

doctoris.

Maria landulphi videbatur vexari a demonio nee poterat ab

aliquo teneri nec

mater ejus

cibum sumebat. Gui sic graviter pacienti compaciens votum vovit, quod sepulturam sancti
filia visitaret.

thome cum
94.

Quo

facto fuit

filia

penitus liberata.

De

paralitico sanato

ad tamalam sancti thome.

In castro de rocca sicca

quidam ex maledictione

patris sui

quern offendens percusserat, quasi paralisi dissolutus in ultio-

nem
ubi

peccati et maledictionis paterne inutilis factus fuit. Hic

penitens de peccato fecit se ad sancti

dum

orat et implorat ut sancti

thome tumulum deportari, thome meritis paterne mafestinavit correctus ut

ledictionis sententia a

deo misericorditer relaxetur perfecte

restitutus est sanitati. Sicque ad

patrem

ab eo patrati sceleris veniam impetraret.

De sanato a surditate auriam ad votum sancti doctoris. Jordanus de marco ex quadam precedente egritudine extitit
95.

factus surdus. Hic accessit pro salutis sancti

remedio ad tumulum

thome

et in suis

auribus guttas modicas aque benedicte

instillans

ejusdem sancti nomine invocato, factoque voto quod

tota familia sua

cum

candelis adduceret ad ejus sepulcrum,

BEUNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

253

oracione ibidem facta, duin

inde rediret

doinum suam, de
carnis.

quolibct aure ejus cecidit quasi

modicum fruslrum

aurium sanitatem. Qui votum emissum implere differens per visum a sancto Ihoina dure arguitur de neglectu et ita correctus implevit votum quod fecerat jam
Sicque auditum recepit
et

dilatum.
96.
ris.

De piievo sanato a corpore

filium

injlato

ad tamulani sancti docto-

Domina heremita
lit

habens in corpore turgido

sic

afdictum quod non poterat ambulare, ipsum marito suo detuad

tumulum

sancti thome. Ubi

extitisset, fuit

cum

positus super illud per

libe-

aliquod spacium

immediate sancti meritis

ratus et sanus effectus.

97.

De parvulo contracto sanato ad tumulum

a
fratribus

sancti docioris.

Quedam domina
tractum audiens

de asturio filium habens parvulum conpredicatoribus,

euntibus

pro

cannonizatione sancti thome, recitari miracula que fiebant

meritis
ejus,

puerum ipsum
parvulus

portavit

ad

tumulum
est

sancti

thome.
98.

Quem cum

attigisset,

continuo

sanatus.

De puelta maniaca

et paralilica et litargica

sanata.

In castro sancti laurentii de valle juxta monasterium fosse

nove quidam habuit fiham quadam amentia percussam. Ex quo tempore precedente fuit facta immobiiis quasi lapis nec

comedere nec loqui seu respirare commode jam valebat. Videbaturque quasi ex frenesi vei maniaca passione infirmitatem
litargicam incurrisse. Cui

cum non

posset subveniri remediis

medicine, pater ejus audita fama miraculorum sancti tliome

votum

fecit

eamque ad sanctum thomam

devovit, orans ut ejus

meritis aut dc vita subtraheretur aut de dei misericordia sanaretur. Porlatur igitur puella

semiviva ad monasterium

et in

ecclesia ad
fertur.

sepulcrum sancti thome de abbatis licencia introCollocaturque super sepulcrum, quousque redeunt
in ecclesia

monachi de mensa ad quam iverunt, ad gracias

referendas.

Dum

igitur propter conventus reverenciam pater

illa sic ait
:

vellet filiam

de tumulo elevare,

pater ne

mc

tan-

gas quia unus

magnus

frater predicator qui

me

sanat

coram

254

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

me me

stat et a

quodam liomlne
Conveniunt

nigro, qui

me
et

ita

ligatam tenuit
et

defendit.

illuc

abbas

monachi

orant

thome meritis preces patris ut filia liberetur. Tunc quoque visum fuit puelle quod predictus frater utramque
exaudiri sancti

manum

a capite puelle usque ad pedes deduceret dicens ei

es,

puella surge quia curata

ad quod verbum statim surrexit

puella reddita pristine sanitati.

99.

De curato a morbo

Jisiale

et

Jractara ad votam faciam

sancie thome.

In civitate neapoli juvenis

mandus

fistulam

seu digiio pedis

quidam nomine cunicus manieet fracturam ossis paciebatur in uno articulo sui ubi medicorum judicio oportebat eum
periculum immineret.

incidi ne toti pedi aut corpori gravius

Hic vovit

se

visitaturum

cum

pede de cera

tumulum

sancli

thome,

si

ejus meritis

curam pedis

reciperet, ne incidi pedis

frater

digitum oporteret. Et ecce de nocte

apparuit qui
itaque

unus predicator

sibi

eum

absque incisione curare promisit. Venit

et

curatum juvenem reperit quem sero dimiserat tam gravatum.

mane medicus,

100.

Dc

resascitacione malieris dejancte meritis

sancti

tho-

me

(i).

In provincia lombardie superioris in pedemonte castro

dicitur

quod

tagulanum quedam domina filium habens in ordine predicatorum fratrem rufinum nomine. Presente ipso filio

cum
fuit.

multis

aliis

consanguineis infirma decumbens mortua

flerent circa

Gumque omnes
curia

funus dictus
:

frater, filius

defuncte mulieris,

sic flentes

alios alloquitur

Nuper in

ro-

mana
fuit

apud avinionem frater thomas de aquino doctor sanctorum cathalogo annotatus; oremus obsecro, ut ejus
Deus dignetur hanc mortuam suscitare. Omnes parentes cum filio genua flectunt, et cum lacrimis devote
sancti

sancti meritis igitur

Deo supplicant ut per

tetur. Et ecce subito
et

thome

meritis

illa

mortua

susci-

defuncta mulier resedit vivens, videntibus

et

congaudentibus cunctis qui aderant

luctus flentium in
suscitata.

risum dolorque in gaudium convertuntur de mortua

(i)

Istud

miraculum deest

in God. Vat. 12 18.

BERNARDUS GUIDOMS

VrTA. S.

THOMAE

AQUINA.TIS

255

10

1.

De

visione Jrafris minoris in

qua sanctus franciscus appa-

rens testinioninni perhibuit doctrine sancti thome.

Fralcr leutherius ordinis fralrum

minorum cum

esset in

thome negligeret querere veritatem, devote oravit Deum et sanctum franciscum ut sibi veritas panderetur. Et ecce in visione sanctum franciscum et sanctum thomam de aquino cappa stellis splendidis ornata indutum, et super ipsos virginem matrem Dei cum filio, duas coronas splendidas manibus tenentem et super ipsorum capita imponentem cum tali visione plurimum delectaretur, audivit sanctum franciscum dicentem sibi crede huic, ostendens et indicans sanctum thomam, quia ejus doctrina non deficiet in eternum. Qui evigilans et scripta sancti thome
questione perplexus,
et in libris sancti
:

quadam

legens de dubio suo certificatus exstitit cognita veritate. Praedicta frater ipse leutherius pluribus enarravit sub fide asserens
esse vera.

102.

De

Rheratis a periculo et naujragio marino meritis sancti

thome doctoris.

Cum

frater

Guillermus de toccho ordinis predicatorum prior

conventus beneventini
venirent per mare ad

cum socio suo fratre roberto lectore romanam curiam apud avinionem cum
thome de cujus canoni-

inventariis factis de miraculis sancti

zatione tunc tcmporis tractabatur, accidit ut ipsis

cum

aliis

navigantibus

quadam

nocte

magna

pluvia ingruente et temin

qua cum aliis navigabant ad montem argentarium violentia ventorum nimia impellebatur, nec dubium ab impulsu confringenda. Naute namque non poterant tanto impetui occurrere nec tali peripestate gravissima excitata in mari, galea

culo poterat nisi divinitus subveniri. Desperant itaque naute

de

vita, et

vestimenta sua deponunt,

si

forte

natando potuc-

rint evadere,

clamant ad

fratres qui latebant inferius, ut

deum

et sanctos suos

invocent ut propinquo mortis naufragio subfratrcs,

veniant perituris. Oracioni instant

dcumque

orant, et
et specia-

invocant sanctos dominicum

liter

et

petrum martyrem,

sanctum thomam pro cujus canonizationis negotiis navi-

gant, devotis precibus intcrpcUant, ut eis subveniant, Et sanc-

256

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

thomas adjutor adsit, ne illa que per illum deus fecit miracula, que in scriptis redacta ad romanam curiam secum ferebant, marino naufragio submergantur. Quid plura, cum vicinior fuisset monti galea et periculum de proximo immineret, subito ventus alius a montis latere perflavit et galeam a
tus

monte

divertere

navigio et
evasissent,

viam prosperam salutari fugato periculo direxit. Et cum illud periculum omnes clamare ceperunt, miraculum a deo factum.
coegit, et in

mox

Sicque per sancti tliome suffragium iiberati a naufragio,

pariter laudaverunt (i).

deum

Multa quidem

et alia

miracula operatus
in diversis

est

deus per sancti

thome de aquino merita

ad dei
et sancti

mundi

partibus, que

non

sunt scripta in presenti tractatu. Haec autem scripta sunt

confidentiam ac
Explicit,

honorem ut legentes credant et devocionem majorem concipiant ad eundem.

gloriam
et

Hic terminatiw in Codice Vaticano 38^7 vita S. Thomae Aqiiinatis a

Bernarclo Giiidonis conscripta. Additar autem Bulla canonizationis et
deinde sequitur
:

Cronica brevis de progressu temporis sancti thome de Aquino.

Sanctus thomas de acquino ordinis predicatorum doctor

egregius matri sue per heremitam pronuntiatus fuit ex
nasciturus,

nomine
in

magnus in orbe futurus, natusque fuit homo mundum anno Domini MCCXXV. Hic puer completo primo etatis sue quinquennio missus
monasterium montis

est

a parentibus suis ad

cassini erudiendus

in primis litterarum elementis et

moribus imbuendus circa

annum Domini MGCXXX.

Hic etiam adhuc puer quasi septennis vel octennis missus
est

neapolim ad studium in liberalibus artibus instruendus

circa

annum MCCXXXII

paulo plus minusve.

Hic quoque exacto septennio ibidem in studio in

gramma-

(i)

Hic addit Codex Tochio Generalit.

3ooi

55 miracula facta in civi-

tate papiensi meritis S.

Thome.

BERNARDUS GUIDOM9

'.

VITA

9.

THOMAE AQUINATIS

267

ticalibus et logicalibus ac in naturali philosophia

bili

cum

mira-

celerilate naturalis ingenii

et perspicuitate

intelligencie

clarioris

apud neapolim

infra

annos pubertatis existens virgo

electus a

dcmino

inlravit

anno

circiter XIIII circa

ordinem predicatorum etatis sue annum Domini MGGXL paulo plus

minusve.
Hic etiam eidem anno quo intravit ordinem,
tres ordinis fuisset

cum

per fra-

de neapoli

romam

ductus

et

de roma per

tusciam parisius duceretur ut a suis elongaretur parentibus

raptus fuit et captus
les

in

itinere

per germanos suos carna-

et

fratribus ordinis vi ablatus et missus est ad

matrem

suam
nis,

in castro montis sancti johannis ubi detentus et custo-

ditus et clausus in carcere stetit quasi bienno in habitu ordi-

quem assumplum nunquam

deseruit, nec ad

aliquatenus induci potuit vel

inflecti.

deserendum Deditus vcro ibidem

orationi et contemplationi ac studio scripturarum

tamquam

in scola

summi
et

magistri profecit

plurimum

in

eodem.
et a

Hic adolescens elapso fere biennio in custodia carceris eductus

est

inde per fenestram castri dimissus

fratribus

ordinis susceptus preparatis ibidem

tamquam
etatis

alius

Joseph

cum
circa

habitu ordinis

et

perductus neapolim

sue anno xvi

annum domini MGGXLII

et

paulo plus minusve.

Hic postquam ex tunc redditus est ordini corpore

cum

prima die ingressus perseveraverat in eodem, deditus studio tam philosophie quam sacre theolosemper corde
a
gie,

animo

annis circiter xi

jam

elapsis admirabilis in scientia factus

est bacallarius in

theologia parisius etatis sue anno xxvii circa

annum domini MGGLII paulo plus minusve. Hic quoque cum sententias parisius sicut bachallarius
dabiliter valde perlegisset

lau-

assumptus

est

ibidem ad magiste-

rium sacre theologie etatis sue anno fere xxxi (i) inchoante sub anno domini MGGLIIII. Vixit autem postquam ad magisterium theologie fuit assumptus annis circiter {nola miineri est
deleta)

in

quibus quantum

utilis ecclcsie dei et

admirabilis

Est crror manifestus, nam si S.Thomas sub anno i254 fuisset aetaannorum, tunc natus esset 1228; quod contradicit iis, quae supra ab ipso hoc auctore dicta sunt.
(1)
tis 3i

258

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

fuit ejus scientia et doctrina,

opera ipsius in tam brevi converitati.

et doctrina,

fecta

tempore testimonium perhibent

ejus

Hic vir doctor egregius florens scientia

propter

eminentem
celebratum

scientiam

vocatus per gregorium

veniens ad generale concilium, quod

fuit

per

papam eumdem papam

apud Lugdunum in Kalendis maji anno domini MCCLXXIIII obiit in itinere in monasterio fosse nove
cisterciensis ordinis, terracinensis dyocesis nonis marcii etatis

sue ano xlix terminante

et

quasi quinquagesimo inchoante, ab

xxxvi,

ingressu
magisterii

vero

ordinis

fratrum predicatorum anno

autem sui anno xx. Hic tandem fama sanctitatis ejus redolente, longe lateque
choruscantibus miraculis diligenti inquisitione premissa
et

diffusa et reflorente fructifera ejus doctrina sequentibus signis

et

veritate

miraculorum comperta

fuit

canonizatus

et

sanctorum

confessorum cathalogo annotatus per

dominum Johannem
sui

anno septimo XV kalendas augusti anno verbi incarnati MCCGXXIII, a felici vero transitu ejusdem ex hoc mundo anno quinquagesimo decurrente.
pontificatus
In Godice Vat. liabetur hic, per

papam XXII apud avinionem,

modum

conclusionis, sequens locus, qui,

est.

ut videtur, altera

manu

et 5o

annis postea scriptus

Dudum
siensis

parisius a longis retro annis

articulos,

quidam episcopus

pari-

quosdam

ne forsitan male eos intelligentes

aliqui caderent in errorem, per

excommunicationis sententiam

dampnaverunt

et

interdixerunt expresse.

Quorum

nonnulli

doctrinam eximii doctoris beati thome de acquino de ordine

predicatorum tangere ab aliquibus
asserebantur, in prefati
sancti doctoris injustam denigrationem et sancte
sie

romane

eccle-

aliqualem dehonestationem, que ipsum doctorem diligenti

discussione et examinatione prehabita super vita ipsius et doctrina decrevit

sanctorum confessorum cathalogo ascribendum,

eumdemque quoad vitam sanctam et puram ac doctrinam salubrem orbi terre commendabilem predicavit et colendum exhibuit universis. Quod attendens et considerans venerabilis
inXto pater dominus Stephanus episcopusparisiensis ad requisitionem
et

supplicationem

et

instantiam supplicam

et

devo-

BERNAUDUS GUIDOMS

'.

VITA

S.

THOM.VE AQUINATIS

269

tam decani

ct capituli ecclesie parisiensis, diligenti inquisitione

prius facta super dictis arlicuiis de mandato ipsius episcopi

interdoctores theologie facultatis in eorumcongregatione gencrali

regencium actu parisius

et

regularium ad hoc specialiter

non regcncium secularium et convocata, comperto quod per

eosdcm ipsum sanctum thomam doctorem et confessorem qui fuit flos doctorum et universitatis parisiensis speculum clarissimum et insigne, claritate, vite fama et doctrine velut stella
splendida
et

matutina

refulgens, nihil

nunquam

sensisse,

docuisse seu scripsisse

quod

recte et sane fidei vel bonis

mori-

bus adversetur de consilio eorumdem decani

ensis ac venerabilis in Xto patris

et capituli parisi-

domini Guillelmi dei

gratia

archiepiscopi viennensis sacre theologie professoris aliorum-

quc

viginti trium

magistrorum

in theologia

novem bacalloriorum

in theologia et

necnon et triginta aliorum plurium discreet

torum, solempni ac maturo consilio super hoc habito, supra

diclam articulorum condempnationem
sententiam,

excommunicationis
totali-

quantum tangunt
et

vel tangere ab aliquibus asse-

runtur doclrinam prefati sancti thome ex certa scientia

ter

annulavit

suis litteris et sigillo

communivit, articulos
reprobando sed

ipsos propter hoc

non approbando
febroarii

vel etiam

eos discussioni scolastice libere relinquendo.

parisius in

Actum

fuit

hoc

mense

anno domini millesimo 000**

vice-

simo

quirito.
I

Hacc nota scripta est die i4 fcbruarii, i325. Gfr. Denifle, Ghartul. Univ. Paris., t.II, n.838, pag.280 seqq. Guiilelmus episcopus viennensis est

Guillclmus de Landuno Ord. Praed. Gf. Denifle, Gliart. Univ. Paris,

n.696, pag. i56.

t. II,

VARIANTES LEGTIONES
CODICIS ARCrilV. GENERAL. O.P. ET CODICIS LIPSIENSIS

Vat. Lat. 3847,

f.

51

ff

Non autem absurduni

scriptis snis

alicui vidoaUir,

quod praefalus doclor tam

in

quam

eliam in

Summa

saepius, ubi convenitad proposi-

tum, utaLur

scientiis saecularibus ct

humanis philosophorum

et etlmi-

2 6o

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

corum*, ciim ab^ intellectu divino subjecta

prodeant, a quo
divinae sapientiae veritates

omnium

'

scientiarum

emanant, cui omnes

scientiae jure subserviunt ut ancillae. Scripsit etiam*, ad

mandatum

domini Urbani papae, Snper quatuor Evangelia opus insigne, miro contextum ordine, ex dictis et auctoritatibus sanctorum, exquibussic uniuscujusque evangelistarum quatuor continuavit historiam, quasi unius auctoris^ videatur esse lectura. Fertur quoque scripsisse expositionem super Evangelia dominica^ totius anni, quae vix aut rarissime reperiuntur. Item, mandante sibi domino Urbano papa, dictavit et ordinavit totum Officium ecclesiasticum' de corpore Christi, tam diurnum quam nocturnum, quam etiam missae. Scripsit quoque postillam super Evangelium Joannis, maxime* super quinque capitula stilo proprio; residuum vero dicilur reportasse, ipso legente, frater Raynaldus, socius ejus; quod^ postmodum idem doctor correxit et approbavit*". Scripsit etiam postillas super epistolam Pauli ad Romanos. Item, super epistolam ad Corinthios''. Item, super epistolam ad Hebraeos usque ad undecimum capilulum. Ab inde vero sunt postillae ejus super sequentes epistoIasPauIireportatae*^perpraedictum socium suum post ipsum legentem, quas idem doctor fertur postmodum correxisse. Scripsitetiam super Isaiam postillam'', quae raro invenitur,
in cujus passu

quodam

textus difficili post orationes et lacrimas ejus

sanclorum apostorum
litteraliter

Petri et Pauli, qui

ipsum instruxerunt, habuit

visionem. Scripsit quoque super Job ad litteram,

quem

nullus doctor

sic sicut ipse exponere attentavit. Scripsit etiam super Jeremiam, et superThrenos, et super Cantica Canticorum. Frater vero Raynaldus, socius ejus, dicitur reporlasse postillam super tres nocturnos Psalterii, ipso legente, quae incipit In omni opere suo dedit confessionem sancto. Item, idem** reportavit ipso legente super primum librum de anima. Lecturam vero super Matthaeum, quae defectiva est, frater Petrus de Andrea*^ dicitur reportasse. Scripsit etiam idem doctor non parva volumina Quaestionum de diversis materiis, per diversos articulos distinguens et prosequens et elucidans veritatem, quae intitulantur'^ Quaestiones de veritate. Item Quaestiones de
:

I.

2.

Cod. Archiv. General. 0. Pr. deletura et ethnicorum. add. (ab) eodem (intellectu)
:

3.

))

4.
5. 6. 7-

deest
et.

omnium.

doctoris.

dominicalia.

8.
9-

10.
II.

12.
i3.
I/i.

om. ecclesiasticum. om. maxime. om. quod. om. idem approbavit.

chorintios.

reporte ac. postillam super ysayam.

i5.

om.

id.

Andria.
intilulatur.

i6.

BERNARDUS GUIDOMS

VITA

S.

TIIOMAE AQUINATIS

26 1

potentia Dei. Item Quacstiones de anima. Ilem Quacstiones de virtu-

Item Quaestiones de malo. Item Quaesliones de spirilualibus creaturis. Ilem scripsit XI Quodlibct dispulala. Scripsit ctiam super philosophiam Aristotelis super libium Physicorum, supcr Metaphytibus.

sicam", super

tres libros

de Caclo

ct

Mundo, supcr librum dc Gene-

Melheororum, super sccundum et tertium dc Anima, supcr librum de Sensu et Sensato, super librum de Memoria et Reminiscentia, supcr librum Ethicorum, super libros" PoHticorum, super librum de causis et propositioncs Proculi*', super librum Perihermenias".
ratione et Corrnptione, supcr duos
libros

LIV. Sequitlr de opusculis

Scripsit etiam sanctus

S.^^

Thome.

Thomas doclor

diversos tractatus et libcllos,

ad instantiam diversarum personarum, quibus, sicut ei mitlebant dubia, dabat ipse dc veritatc rcsponsa. Qui tractalus collccti in unius

voluminis corporc, ipsum efficiunt

magnumctinlitulantur communiter opuscula sancti Thomae et possunt ordinari in uno volumine ad beneplacitum ordinantis, quia unus ab alio non dependet. Sunt autem numero circitcr quadraginta, paulo plus minusvc, quorum
salis

nomina

ct

principia in sequenlibus subncctuntur", vidcHcct

Trac:

tatus de principiis nalurae, ad fralrem Silvestrum, qui incipit

Quo-

niam quoddam" potest

:

esse licet

non
:

sit.

Tractatus de nalura mate-

Quoniam de principiis sermo habitus est. Traclatus riae qui incipit de quatuor" oppositis, qui incipit Quoniam quatuor sunt oppositiones. Tractatus de principio individualionis qui incipit Quoniam duae sunt potentiae cognoscitivae in homine". Tractatus de natura inslanQuoniam omncm durationem contis scu de instantibus qui incipit comitatur" inslans. Tractatus de Verbo seu de natura Verbi, qui incipit Ad intcllectum hujus nominis, quod dicitur verbum. Tractatus de natura verbi intellectus qui incipit Quoniam circa naturam verbi intellectus, sine quo imago Trinilalis non invenitur in homine expressa. Tractatus dc motibus^' coiporis seu de actionibus et operalionibus occullis natuiae, ad quendam mililcm ultramontanum qui incipit Quoniam in quibusdam nalurahbuscorporibus. Tractatus de motu cordis, ad magistrum Philippum de Castro Coeli, qui incipit Quoniam omne quod movetur. Traclatus de quidditate enlium seu de
:
: :

Cod. Arcliiv. General. O. Pr. metaphcsicarum. )) )) add. iiij". add. super librura 19.
17.

18.

primum

et

sccundum

postcrio-

rum.
30.

ai.
aa.

)) ))

i)

perjarmenias.
bnHii

subnecteolur.

a3.

quidam.
oni.

24.
a5.

)>

)>

qualuor.
in liomiuc.

))

om.

a6.

a?-

conutaliir.

add. naturalibus.

262

BERNARDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

Quoniam parvus error qui incipit demonstratione Ad habendum Tractatus de in principio. cognitionem. Tractatus de fallaciis, ad quosdam nobiles artistas qui
ente et essentia, ad fratres et socios qui incipit:
:

incipit

Quia logica

est rationalis scientia. Tractatus

substantiis separatis, ad fratrem

Raynaldum, qui

incipit

de angelis seu de Quia sacris

:

Angelorum solemniis. Tractatus contra errorem Averroistarum de

unitate intellectus, qui incipit
:

Sicut**omnes hominesnaturaliter scire

desiderant. Tractatus de sortibus,

utrum

sortibus
:

sit

utendum, ad

Postulavit a me vestra Burgo, qui incipit dilectio. Tractatus de judiciis astrorum, utrum liceat eis uti, ad fratrem Raynaldum, qui incipit Quia petisti ut tibi scriberem. Tracta-

dominum Jacobum de

Judaeorum, ad ducissam Brabantiae ^^ qui incipit Excellentiae vestrae recepi litteras. Tractatus responsionum ^ad quadraginta tres articulos'", ad fratrem Geraldum, lectorem Bisuntinum, Carissimo sibi in Christo. Tractatus in quo continetur qui incipit responsio ad triginta sex arliculos, ad lectorem Venetum, qui incipit Lectis litteris vestris inveni. Tractatus ad Urbanum papam contra errores Graecorum, qui incipit Libellum ab Excellentia vestra mihi exhibitum. Tractatus de regimine piincipum, ad regem Cypri, qui Cogitanti mihi, quid offerrem regiae Celsitudini dignum. incipit
tus de regimine
:
:

Tractatus depropositionibus modalibus, qui incipit

Quia^* propositio

modahs. Tractatus de aeternitatemundi utrumpossit esse ab aeterno, qui incipit Supposito secundum fidem catholicam. Tractatus conti:

nens expositionem symboli Credo in Deum^^ qui incipit Primum quidem et necessarium christiano. Tractatus continens expositionem
:

salutationis angelicae
ista

Ave

gratia plena, qui incipit

In salutatione

continentur

tria.

Tractatus continens expositionem orationis

incipit
:

dominicae Pater noster, qui

Inter alias orationes

dominica
Postu-

oratio principalior invenitur. Tractatus de arliculis fidei et Ecclesiae

sacramentis, ad archiepiscopum Panormitanum, qui incipit

lavit a

me

vestra dilectio,

utde

articulis fidei etEcclesiae sacramentis.

Tractatus in quo contineturbrevis declaratio

fidei" quos

quorumdam

articulorum

impugnant Graeci
:

et

Armeni

et Sarraceni,

ad cantorem

tinens^^ expositionem

Antiochenum^*, qui incipit Beatus Petrus apostolus. Tractatus conprimae decretalis De Summa Trinitate firmiter
38.

Cod. Archiv. General

))

39.
3o.

O.Pr. om. sicut. barbancie.

ad magistrum ordinis qui incipit Reverendo in Xto quo continetur responsio ad multos articulos, ad patrem gerardum lectorem bisuntinum qui incipit Karissimo sibi in \lo. Tralatus in quo continetnr responsio ad xxxvi articulos ad lectorem venetum.
pri. Tractatus in

3i. 33. 33.

quid.

om. om.

in

deum.

fidei.

34. 35.

de canlore antiocheno.
conficquens.

BERNAIiDUS GUIDONIS

VITA

S.

THOMAE AQUINATIS

63

credimus, qui incipit

Salvalor noster. Tractatus continens'" exposi:

tionem secundae decretalis Damnamus et reprobamus, qui incipit Exposita forma calholicae fidei. Tractatus de perfectione vitae spiritualis, qui incipit Qiioniam quidam perfectionis ignari. Tractatus de forma absoluliunis sacramentalis, ad magislrum ordinis, qui incipit Perlecto libello. Tractatus de mixlione elementorum, qualiter sunt in mixto, ad magistrum Philipum, qui incipit Dubium apudmultos esse solet. Traclatus continens expositionem super librum Boelii de hebdomadibus, qui incipit Praecurre prior in domum tuam. Tractatus super librum Boetii de Trinilale, qui incipit Ab initio nativitatis meae investigabo. Tractatus continens expositionem librorum Dionysii de divinis nominibus. Tractalus de perfectione christianae religionis, qui iucipit Christianae religionis propositum". Tractatus conlra impugnantes religionem, videlicet contra Guillelmum de
:

Sancto Amore,
tui

et

sequaces ejus, qui incipit

sonuerunt. Traclatus, qui intitulatur

:

Quoniam Compendium
:

ecce'* inimici

theologiae, ad

fratrem Raynaldum, qui incipit

iEterni Patris Filium^^ Tractatus

:

de praeceptis, quia lex amoris fuit homini" necessaria, qui incipit Tria sunt homini necessaria. Tractatus de fato, qui incipit Quaeritur
:

de fato an

sit.

36.
37.
38.

Cod. Arch. Gcncral. 0. Pr. consequens. om. Tractalus de perfectione

))

propositunm.

39liO.

61.

om. ecce. vcrbum. bon ar (Korreklur).

/|5

beali

Thome
:

de Aquino

(per

Sequitur de miraculis patratis a Deo meritis columnas).

Infra scripta miracula sunt facla in civitate pap meritis beati thome Deinde (per ai columnas). de Aquino Hec est vita beati thome, conclusio naturaliter breviata . In fine Postea additur Hec est epistola quam ad honorem scti thome et cius doctrine parisius emauaveruut. Stcphanus episc. Parisiensis. Demum adduutur littcrae indulgentiarum concessae a Clemente VI anno i364.

In manuscripto 8i8 Bibliothecae Universilatis Lipsiensis habetur in fiuc Explicit legenda beati Ihome de Aquino sacrc theologie doctoris ordinis fratrum prcdicatorum completa per manus Joliannis de Westphalia anno Domiui MGCCXLIlll in die Noverint universi bealorum Gervasii et Prothasii martirum. Amen. Dco gratias quod cgo frater Pclrus fratrum Ordinis predicatorum magister licet iudignus vidi et diligeuter inspexi anno Domini jMCCCXLIIII quodam die nicnsis maji quasdam litteras apostolicas vera plumbea ct filo scrico domini nostri papc bullalas. Quae quidem omnia ostenduut hoc manuscriptum esse vetustissimum et litteras indul:

gentiarum

esse certo authcnticas.

f.

Cod. Vat. Lat. 38^7,

}y

BC-B^
57

-CG

sequitur de miraculis patratis a deo mcritis scU thomc. Ilec sunt miracula collecta pcr ordincni ex processu prime iuquisicionis facte do vila con:

est

vcrsaciouc et miraculis sci Ihome... Multa quidem et alia miracuia opcratus 6G-6G' epiiog.

deu8 pcr sci thnme de arjuino merita... Ilec aulem... ut legentes... devocionem maioreui coucipiaut ad euuiJeui.

FONTES

VIM

S.

THOM^

AQUINATIS

DU MfeME AUTEUR
Monumenta
Fasc.
I.

Historica S. P. N. Dominici.

Historia diplomatica S. Dominici.

in-8 de 198 pp.
S. Dominici,

Paris, Vrin,

Fasc.

II.

Legenda

auctore Petro Ferrandi.

(sous presse).

Le testament

et la

succession

du cardinal dominicain Guillaume

de Pierre Godin.
Paris, Vrin,

in-8 de 1^0 pp.

Caietani (Thom. de Vio, O.

P.),

In de Ente

et

Essentia S. Thomse

Aquinatis commentaria.

Tarin-Rome, Marietti,
Pieces du Proces de Maitre

in-8*^

de 260 pp.

Eckhart, conservees

aux Archives

Vaticanes (dans Edition des CEuvres latines de Maitre Eckhart,

par Ttiery-KIibanski).
(sous presse).

Proces de canonisation de sainte Catherine de Sienne,

avec

la

collaboration de M. E. Lazzareschi, conservateur des Archives

de Lucques.
(en pr^paration).

Imprtmatur.
f AuGuSTiNUS, episc. Forojuliens.

Le Gerant
V. Dupeyrao.

IMPRIMERIE

V.

DUPEYRAC

81,

Boulevard Notre-Dame

MARSEILLE

DOCUMENTS INEDITS PUBLIES PAR LA"REVUE THOMISTE"

FONTES

VITE

S.

THOME AOllMS
CURA
ET LABORE

P.

M.-H. LAURENT, O.
Collegii
iiist.

P.

0. P.

in

Urbe

Fasciculus IV

PROCESSUS CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, NEAPOLI

REVUE THOMISTE
SAINT-MAXIMIN
(Var)

la

memoire de mon

frere

JOSEPH,
M.-H.
L.

FONTES
VlTS.THOMyE AQUINATIS
Revue 1 homisie a f^ublie, grdce aux soins du T.R.P. PrUmmer, jnofesseur a VVniversiie de Fribourg, les deux iml^ortantes monograjyhies de saint Thomas
1912 a 1928,
la

De

d^Aquin dues a Guillaume de Tocco et a Bernard Gui. Pre-

venu par

la

mort,

le

R. P. Priimmer ne

f>ut etablir le texte

des documents qui devaient composer

les

autres fascicules

des Fontes Vitae Sancti Thoniae Aquinatis. Afin de permettre a

ceux

qui,

chaque jour plus nombreux, etudient

Vhis-^

toire et les oeuvres

du Docteur

Commun

de pouvoir

attein-

dre plus aisement

a
la vie

les

principaux documents qui se rapporteni

la

de notre Saint,

Revue Thomiste a demande au

RP.

M.-H. Laurent, de Vlnstitut Historique Dominicain, de

bien vouloir achever Vceuvre enirepri^e.

Nous pubherons

donc, desormais, sous notre rubrique

Textes et documents,

avec
la

les

deux proces

faits

a Naples et a Fossanova en vue de

canonisation de frere

Thomas dAquin,
les

les

pieces diplo-

matiques qui concernent notre Docieur et un certain nombre de fragments renfermes dans
ecrits des

historiens
et

dominicains de

la

deuxieme moitie du xuf

siecle

du

debut du

xiv^

Gerard de Frachet, Thomas de Cantimpre,

etc...

Ptolemee de Lucques,
accepter detabhr
editees a la fin
les

Le

meme

rehgieux a bien voulu

tables qui seront

tables des Fontes,

du sixieme

fascicule de notre pubhcation.

La Redaction.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

265

PROCES DE CANONISATION
-

Palais Archi6piscopal de Naples. 21 Juillet

18 Septembre 1319.
la

1.

Date.

Les demarches, entreprises par

province

doniinicaine de Sicile entre les annees 1317 et 1318 en vue de

la

canonisation (a) de saint Thomas, amenerent, grace aux

soins des freres Guillaume de

Tocco

et

Robert,

la

formation

d'un important dossier

constats de miracles notaries, suppli-

ques de princes

monographie du saint. Cest dans le courant de Tete 1318 que Tocco se rendit a Avignon afin de remettre ce recueil au pape Jean XXII. Apres un examen favorable fait par trois cardinaux non
et d'universites,

dominicains,

le

Souverain Pontife, par ses

tembre

1318, introduisit officiellement la

du 13 sepcause du Docteur
lettres

Commun. Humbert, archeveque de

dharges de mener
la

Naples, Ange, eveque de

Viterbe, et Pandolphe de Savelli, notaire apostolique, furent

premiere enquete. Apres des vicissitudes

diverses et en Tabsence de Pandolphe, les delegues

Siege re^urent au palais archiepiscopal de Naples,

let

du Saintdu 21 juil-

au 18 (b) septembre 1319, les depositions de quaiantedeux temoins qui avaient ete convoques. II y en avait parmi ceux-ci qui avaient connu personnellement saint Thomas et qui purent des lors fournir aux enqueteurs des renseigne-

ments de premiere valeur concernant

saint Docteur.
2.

la vie et les

oeuvres

du

Edition.

Comme

la vie

de Guillaume de Tocco,
le

le

proces de Naples a trouve, en partie, place dans

premier

(a) A roccasion du VP centenaire de la canonisation de saint Thomas, de nombreuses 6tudes ont 616 publit-es concernant les dlvers 6v6nements qui ont marqu6 les enqu6tes faites en vue d'eta-

blir

la

1926, n 13-18 par le T. R. P. 1923, pp. 1-48.

(b)

Cf. BuUctin Thomiste, 1924saintet6 de Thomas d'Aquin 544-548. J'ai suivi ici la monographie pnbli6e
:
;

Mandonnet, dans

les

Milanges Thomistas, Kain,

Le manuscrit B. N. lat. 3112 (fol. 660 ^t les Bollandistes n 85 c'est par placent Taudition du dernier temoin au 18 septembre erreur que le P. Mandonnbt fait arr^ter l'enqu6te le 13 da m6me mois (Gf. op, cit., pp. 30-31).
;

i66

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

tome de mars des Acta Sanctorum (a). Le texte des Bollandistes a ete etabli d'apres deux manuscrits romains, dont on a perdu la trace. H presente une lacune assez considerable au cours de la deposition de Barthelemy de Capoue (b). Baluze publia une partie du fragment manquant le Catalogue Offifournie par le ciel (c). De nos jours, d'apres une copie
:

R. P. Ligiez O. P., Ucelli (d) a edite le texte des depositions. qui ne se trouvaient pas dans les Acta Sanctorum.

3.

Texte.
le

fit

Le texte de
partie

la

presente edition a ete etabli

N., fds, lat.

d'apres

manuscrit Paris, B.

3112 (anc. Regius

de Colbert (e), oii il portait la cote n 1523. Cest un codex de la deuxieme moitie du xiv siecle, comprenant 67 folios de papier, mesurant chacun 310 m/m x 228 m/m. Tout en offrant un texte moins defectueux que celui publie par les Bollandistes ( = B), ce manuscrit renferme cependant un certain nombre d'erreurs de lecture que j'ai pris soin de relever dans Tapparat critique (Ms= B.N. lat. 3112). J'ai de meme utilise pour la lettre de Jean XXII, instituant la presente enquete, la double copie qu'en conservent les Ardhives Vaticanes dans les registres (f) de ce pape Reg. Avignon, t. 11, fol. 5^ Reg.
39071-), qui

autrefois

de

la

bibliotiheque

Vatican,

t.

69, epist. 10.

(a) Acta Sanctorum, 6dit. Anvers, 1668, 6dit. Paris. 1867, t. I, mars, pp. 684-714.
(b) Elle

t.

I,

mars, pp. 686-715

commence au

n 84,

apres les mots

quem

dixerat ipse

Dei electus...
(c)
t. III,

Baluze
col. 7
;

jours, le

Paparum Avenionensium, 6dit. Paris, 1693, Mollat, Paris, 1916, t. III, pp. 2-5. - De nos catalogue contenu dans le premier proc^s a 6t6 6dit6 par
(S.),

Vita3

r66d. G.

(P.), /><?,? ecrits authentique^ de saint Thomas d'Aquin, Fribourg. 1910 (2 edit.), pp. 29-31 id. auct., Les opuscules de saint Thomos d'Aqiiin^ dans Revue Thomiste, n. s., t. (1927), MiCHELiTSCH (A.), Thomasschriften, Graz-Wien, 1913, pp. 126-128 Synave (P.). Le catologue officiel des oeuvres de saint pp. 139-141 Thomas d'Aquin. dans Archives d'Hist., Doct. et Liit. du M. A., t. III, Paris, 1928, pp. 26-28. La scien.^a et la fede, s6rie III, vol. 22 (1873), et Naples, (d) Cf. tir6 i part, 1873. (e) Cf. Catalogus codicum manuscriptorum Bibl. Reg., t. III,
;

MandONNET

Paris, 1774, p. 371. Echard {Scriptores Ord, Proidicatorum, t. I, Paris, 1719, p. 552 b.), le signale sous la cote qu'il portait dans la Biblioth^que de Colbert.
lysdes
(G.), Jean XXII (1316-1334), Lettres d'apres les registres dits d'Avignon et du 1904-1930. n 8416.
(f)

MOLLAT

communes anaVatican,
Paris,

PROCES. CANOMZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

267

LIBER DE INQUISITIONE

SUPER VITA ET CONVERSATIONE ET MIRACULIS

FRATRIS

THOME DE AQUINO

(^)

(FoL

1',

B. p. 684, col. 2) Hic est processus inquisi-

tionis facte super vita et

conversationeac miraculisrecolende

memorie
torum,

fratris

Thome
theologie

de Aquino, ordinis fratrum Predicadoctoris,

sacre

per
(a)

reverendos

Patres

Dominos, Dei
I>olitanum, et

gratia,

Umbertum
(b)

Archiepiscopum Nea(2) et

Angelum

Viterbiensem
(3),

Tuscanensem

una cum venerabili viro Domino Pandulfo de Sabello (c), domini Pape notario, cum clausula quatenus vos vel duo vestrum et cetera (4)... per sanctissimum Patrem et Dominum dominum lohannem papam XXII specialiter deputatos, presentibus ad totum processum inquisitionis eiusdem (5) nobis Petro lohannis de
episcopum, Inquisitores super hec
Rocca-Tarani, Sabinensis diocesis, apostolica et imperiali, et

Francisco de Laureto, Pennensis diocesis, apostolica et regali

auctoritate publicis notariis,

ad ipsum processum in
liter

quos iidem domini Inquisitores scriptis fideliter reddigendum specia-

assumpserunt, scriptus per

me Petrum

notarium pre-

dictum.

(1)
(5)

B omitt titulum. B eidem.

:

(2)

Ms

Vilurbiensem.

(3)

hoc

(4)

omitt.

(a)

Sar Humbert de Montauro, archev^que de Naples,

sacra,
t.

cf.

Ughelli

(F.), Italia

VI, Venise, 1717, col. 120-121.

(b)

Sur Ange
l,
I,

op.

rit.,

d'apr<^s

6v6que de Viterbe-Toscanella, cf. Ughelli, dont il faut rectifier certains d^tails EuBEL (C), Hierarchia catholica Mcclii Acvi, t. I, Munich,
Ti^^nosi,
col.

1415-1417,

1913, p. 532, note 7.

(c) II nVxiste pa'^ i ma connaissancr d'6tude sur la famille Savelli, dont le palais 6tail d Rome limitroplie du couvent de Sainte-Sabine on trouvera quelques indications dans Amayden (T.), La storia delle famirjlic romane (re^^-d. Bkrtani), t. II, Rome, s. d., pp. 188-189.
;

a68

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^E AQUIN. NEAI0U.

II.

In

nomine Domini

nostri Ihesu Christi

(1).

Amen.

eiusdem millesimo CCC XVIIII, die sabbati XXV mensis lulii, secunde indictionis (3), pontificatus sanctissimi Domini domini lohannis Patris et Pape XXII, anno tertio, religiosus vir frater Guillelmus de Tocco (a), prior (4) conventus fratrum Predicatorum in Benevento, constitutus apud Neapolim in camera reverendi Patris Domini Umberti, archiepiscopi Neapolitani supradicti, coram ipso domino Archiepiscopo et coram reverendo Patre Domino Angelo Viterbiensi (5) et Tuscanensi episcopo supra-

Anno

Nativitatis (2)

dicto, super vita et conversatione ac miraculis

reverende (6) memorie fratris Thome de Aquino, ordinis fratrum Predicatorum sacre theologie doctoris, Inquisitoribus per sedem apostolicam deputatis, eisdem dominis archiepiscopo et epis-

copo quasdam patentes

(7) et

quasdam

alias clausas (8) apos-

tolicas litteras ex parte supradicti

domini Pape, veris

bullis

plumbeis eiusdem domini Pape, et in filis integris canapis pendentibus bullatas, presentavit, et (9) eosdem dominos cum instantia requisivit ut in commisso eis per easdem litteras inquisitionis negotio sollicite et attente, prout tenebantur, procedere deberent. Quas litteras prefati domini
archiepiscopus, et episcopus, extractis sibi biretis (10), cum magna reverentia (11) receperunt et predictas patentes apostolicas litteras (fol. l^.) statim

coram

eis publice legi fece-

runt,

de Rocca-Tarani, Sabinensis diocesis, clerico, apostolica et imperiali auctorinobis

mandantes

Petro lohannis

tate (12), et Francisco

de Laureto, Pennensis

diocesis, aposto-

lica et regia auctoritate publicis notariis supradictis,

ut pre-

dictas litteras apostolicas et inquisitionem ac

omnem

proces-

per ipsos in huiusmodi inquisitionis negotio faciendas, regestrare et fideliter scribere deberemus venerabilibus et
:

sum

discretis viris abbate (13)

dicti

Marino de Caracchulis
vicario,

(b),

supra-

domini
: :

archiepiscopi

abbate (14) Raynaldo

(4)

omitt Jesu Chrisfi. add Domioi. (2) B indicfione. (3) B procurator. Vilnrbiensis. (.5) Ms rpcolendse. (7) B add (6) B lilteras. (8) Ms clausulas. (9) B add per. (10) Ms buretis. (11) B magna cum reverentia. auctoritatibus. (13-14) B (12) B abbati.
(1)

B
:

:
:

(a) La bibliographie concernant ce religieux sera deposition, cf. infra n" 58.

donn6e

lors

de sa

(b) Sur Marino Caracciolo, chanoine napolitain du titre de Sainte Marie ad Plateam, cf. Santamaria (P.), Historia collegii Patrum canonicorum Metrop. Ecclesiae neapolitanae ; Naples, 1900, p. 510.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

269

Magnono

(a)

(1),

canonlco
(2),

Neapolitano, et

domino Lau-

rentio de Tincosis

canonico ecclesie sancte Marie de

Transtiberim

(3)

de Urbe, presbytero, Roberto,canonico eccle-

sie sancti (4) Stephani, Viterbiensis supradicti

domini

epis-

copi cappellano, et pluribus aliis presentibus

ad premissa

testibus vocatis atque rogatis. Littere vero supradicte paten-

non abrase, non cancellate nec in aliqua sui parte suspecte, sed omni suspitione carentes erant per omnia tenoris
tes,

et continentie subsequentis.

in.

loannes

episcopus,

servus

servorum Dei,
filio

vene-

rabilibus fratribus Archiepiscopo Neapolitano.. (5) et Episcopo

Viterbiensi

..

(6) (B. p. 685, col. 1)

ac dilecto

Magistro Panapostolicam

dulpho de Sabbello, notario nostro, salutem

benedictionem.

et

De

occultis sapientie divine consiliis, de potenti

manu
;

inde-

victe virtutis, et

de beneficiis

solite pietatis, militanti Ecclesie

pro necessario in pugna solamine dona mittuntur

nitur in dulcedine consolationum mentalium,

et preve-

que

invitata est

ad convivia celestium nuptiarum

laudes, assurgimus,

ex

(7)

quibus in debitas

sanctorum in celis festa (8) gaudiis intemis cum laudibus celebramus, reddimusque Deo gratias,

dum

qui

suam consolatur Ecclesiam, dum peregrinatur a

continuis adiutoriis roborat,

patria,

quam

dum

impugnatur

in via.

Cuius, quamvis indigni, quia divina miseratione

curam

sus-

cepimus, velut Christi Vicarius, de profectu eiusdem com-

misse nobis Ecclesie congaudemus

dum

de diversis mundi
infideles

partibus nobis intimatiu* ad gaudium,

tibus

quod

de gen-

ad Ecclesiam fidei piscatione perveniant, et fideles ad patriam de mundo conscendant qui de corruptione munditia, de fragilitate (fol. 2^) constantiam, ac Dei dono de ne super infirmitate adepti victoriam necnon interdum hiis fides nutaret credentium sed Deum laudans in sanctis
:

(!)

(4)

B Mg

Mangnotia.
santi.

B
:

(2)

(5-6)

B Laureto de Tuncosis. omitt. de. (8) Ms i7) B

:

(3)

B Transtiberi. gaudiia festa.

:

(a)

Sur Raynald Magnone,

cf.

Santamaria,

op,

cit.,

pp.

395 et

499.

270

PROGES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLl.

eius,

argumentis validissimis nutriretur, optaretque ex gratia

imitari

quod

coleret, assequi

quod

(1)

collaudaret > notis

coruscare miraculis referuntur.

Sane dudum ex parte carissime

Marie regine
lie

in Ohristo

filie

nostre

Sicilie, clare

memorie
filiorum,

Karoli secundi regis Sici-

relicte,

et dilectorum

nobilium virorum, Phi-

lippi (2) principis Tarentini,

ac lohannis comitis Gravinensis

(3)

ac aliorum plurimum comitum et

baronum

regni predicti,

communis quoque ac Universitatis magistrorum et scolarium Neapolitanorum, coram nobis, et fratribus nostris propositum extitit, et per eorum litteras nuntiatum, quod recolende memorie frater Thomas de Aquino, ordinis fratrum Predicatorum, sacre theologie doctor,

dum

viveret,

odore sanctitatis

emicuit, conversatione resplenduit et multis

magnis tam ante

quam
tris

post

suum obitum
fuit

miraculfs coruscavit, quare pro parte

ipsorum nobis

humiliter supplicatum, ut de eiusdem rasi

Thome

vita et miraculis, inquisitione premissa,

fulciri,

repe-

ipsum ascriberemus sanctorum cathalogo, ipsumque faceremus per universas ecclesias, honore congruo, sollempniter venerari. Verum licet predicta coram nobis et eisdem fratribus nostris exposita, si vera siiif, nostrum et fratrum ipsorum corda multa iocunditate
riremus premissa veritate
repleverint
;

attendentes tamen, quod

romana

Ecclesia, pre-

sertim in tanto fidei negotio, ubi videlicet de re

queritur,

tam aidua cum magna consuevit maturitate procedere quodque

sit:

scriptum

Causam quam nesciebam diligenter investigabam

sit

nam
cti

si

gloria

celare verbum, gloria

tamen Regis
(a),

est in-

vestigare

sermonem
in

venerabili
filiis

fratri

Arnaldo

episcopo

Albanensi, et dilectis
Ciriaci

nostris Guillelmo (b), tituli san-

Termis presbytero,

ac

Guillelmo,

sancti

Nicolai in carcere Tulliano diacono, cardinalibus, commisi-

mus, ut apud sedem apostolicam de huiusmodi

vite
(1)

sanctitatis

ac miraculorum fama predicti

Ms. omitt.

fratris

Thome

informa-

^2)

B. omitt.

t.

(3)

ac.

(a) Sur Arnaud Novelli, cf. de geo'.)raphi'3 ecclesiastiqicefi,

(r6fed.

(b)

Mollat), op. cU., t. II, Sur Guillaume Testa, cf. Baluze

(G.), Dictior,vaire d'histnire et IV, Paris, 1928, col. 432-434 Baluze pp. 145-146.
;

Mollat

(r66d.

Mollat).

op.

ciJ.., t. II,

pp. 167-168.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

27

tionem per testimonia

(fol. 2^'.) fide

dignorum

reciperent,

illa-

que nobis referre curarent, ut veri similitudine inde sumpta, et quux per tutius possemus procedere in negotio prelibato dictorum cardinalium relationem fidelem coram nobis et fratribus nostris factam accepimus aliqualem informationem de Nos pium et consiuictitatis et miraculorum fama predicta gruum reputantes ut si vera sint predicta non lateat, de ipsorum fratrum nostrorum concilio supplicationi huiusmodi (1),
;

duximus annuendum. Quo circa discretioni vestre, de qua plenam in Domino fiduciam (B. p. 685, col. 2) obtinemus, per apostolica scripta mandamus, quatenus vos, vel duo vestrum in loco vel locis, ubi expedire videbitis, de vita et conversatione ac miraculis fraprout presentium describitur
serie,
tris

Thome

predicti, ceterisque circunstantiis

huiusmodi

(2)

negotium tangentibus, iuxta formam quam nobis sub bulla

nostra transmittimus interclusam
(3),

inquiratis diligentius (4)

inveneritis,
fideliter in

veritatem

et

que super prcmissis

scriptis redacta

sub testimonio sigillorum vestrorum per viros

;

ydoneos ad sedem apostoHcam destinetis ut per inquisitionem vestram sufficienter instructi, sicut res exigit et expediens visum fuerit, securius in ipso negotio procedere valeamuc!9.

Datum
tertio.

Avinioni, idibus septembris, pontificatus nostri

anno

IV.

Eodem

anno, die lune XXIII

in

dicti

mensis

iulii,

se-

cunde

indictionis,

palatio

archiepiscopatus

Neapolitani

reverendi Patres domini archiepiscopus et episcopus, inquisitores supradicti, supradictas litteras apostolicas (5) clausas,

de quibus supcrius
trum,

fit

mentio, in

eorum
:

presentia per
et
legi

me

Pe-

notarium supradictum

(6),

aperiri

fecerunt,

quarum tenor per omnia

Forma, iuxta quam

tidis est

testes examinabitis super vita, conver-

satione, ac miraculis recolende

memorie
vita,

fratris

Thome
(7)

de
mi-

Aquino, ordinis fratrum Predicatorum, sacre theologie doctoris,

testes legitimos,

quos super
fidni.

conversatione ac

(I)

B
:

fidftli.

(2'

(3)

(5)

litlera-. .'ipoatolicas

snpradictas.

indusam.
(6)

(4)

diligonter.
(7)

eiurulem.

et.

272

PROCES. CANONIZATIONIS

S,

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

raculis dicti fratis

tito

Thome

debetis recipere, prius ab eis pres-

iuramento, diligenter examinare curetis, et de omnibus,

dixerint, interrogetis eos,

quo tempore, quo mense, quo (2) die, quibus presentibus, quo loco, ad cuius vocationem, et quibus verbis interpositis, et de nomique
sciunt
(1),

quomodo

nibus illorum circa quos miracula facta dicuntur

et si eos

ante cognoscebant, et quot diebus ante viderunt

infirmos, et quanto
visi

(fol. 3r.)

eos

tempore fuerunt

infirmi,

quanto tempore
(5),

sunt sani
(6)

(3) et (4),

de quo loco sunt oriundi

interro-

gentur

de omnibus circumstantiis
fideliter

diligenter, et

ad singula

capitula fiant, ut expedit, questiones predicte et series testi-

monii ac verba testium

reddigantur in

scriptis.

V.

Predicti itaque inquisitores, in dicto

commisso

eis

inquisitionis officio iuxta prescripte

commissionis eorimi

se-

riem procedere cupientes ac deliberantes processum

tionis

inquisi(9),

huiusmodi

(7)

facere (8) in civitate Neapolis

pro

eo quod dictus dominus archiepiscopus infirmitate detentus

ad loca alia extra Neapolim non poterat se conferre, citari mandaverunt interdum per eorum litteras, interdum per dompnum Leonardum, presbyterum de Neapoli, iuratum nuntium eorum, subscriptos testes de quorum citatione cum per res:

ponsales

commissariorum, quibus

litteratorie

commissum
fidelem dicti

extitit testes ipsos citare,

tum per relationem

quidem

nuntii iurati, eisdem dominis inquisitoribus oretenus factam

plenarie constitit
nis

a quibus
dictis

testibus, in terminis citatio-

eorum coram

dominis inquisitoribus in dicto palatio

archiepiscopatus Neapolitani compresentibus, ad citationem

eandem receperunt idem inquisitores, ipsique testes in eorumdem dominorum inquisitorum manibus prestiterunt de pura
veritate dicenda super vita et conversatione ac miraculis dicti
fratris

Thome de

Aquino, corporale ad sancta Dei evangelia

pretio,

iuramentum, prece,

subornatione, odio, gratia vel

amore

aut alia corruptionis specie quibuscumque sublatis.

dictis testibus suis vicibus sic recepto, ipsos
qua. (3) Ms interrogationes.

Quo iuramento a
(1)

sciant.
(6)

omitt. --

(8)

factae.

B omnium B
(2)

insani.
(7)

(4)

B.

omitt.

(5)

B.

huiusmodi inquisitionis.

(9;

Neapoiitana.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

273

supra vita et conversatione ac niiraculis eiusdem

iuxtra traditam eis per apostolicam

Iratris

Thome

receperunt et examinaverunt diligenter, semoti et in secreto

sedem (ormam. Quorum

reli-

testium nomina et cognomina, depositiones et dicta sub

gione

dicti

per eos prestiti iuramenti recepta, ac dies et loca

seu locus iuramentorum et depositionum eorum huiusmodi

(1) (B.
p. 686, col. 1) infra distincte et particulariter

continen-

tur. Videlicet
tionis,

eodem

die lune XXIII eiusdem mensis et indic:

Neapoli in palatio archiepiscopatus

[PETRUS GRASSUS]
VI.
gis,

(fol. 3^

.)

Dominus Petrus Grassus de

Neapoli, miles re-

commissarius
in se

et familiaris, etatis, ut dixit, circa

sexaginta, qui dicebat de miraculis dicti fratris

annos Thome de
et iura-

Aquino aliqua
tus

miracula sensisse, et etiam recepisse, voca-

tus ad presentiam dictorum

dominorum inquisitorum
dicere

coram

ipsis inquisitoribus,

super vita et conversatione ac

miraculis dicte fratris

Thome

puram

et

tem,

quam

scit

ex visu, auditu et credulitate,

veram veritaet quod etiam

ad interrogata super ipsa inquisitione veraciter respondebit,

amore

vel odio, prece, pretio, favore vel subornatione qualibet

sublatis.

Et primo interrogatus de vita et conversatione eiusdem

tris

fra-

quod ab eo tempore, quo ipse testis erat scolaris et puer audivit, nemine discrepante, dici communiter et teneri quod ipse frater Thomas erat homo sanctissime vite et multi tenebant quod esset virgo sicut ex utero matris sue et quod die quolibet ipse ante omnes, dicebat missam
dixit

Thome,

suam,
tinue

et

ex ordinatione sua per

eum

(2) id

servabatur

(3)

con-

quod immediate post completam missam suam,

prius-

quam

exueretur ex toto, erat indutus presbyter alius ad aliam

(Ij

homiuum.

(2)

preler.

(3)

servabat.

74

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

missam dicendam, quam etiam

(1) ipse

audiebat ad finem,

priusquam ad actus alios traheretur. Et insuper quod ipse nunquam, preter naturalis quietis horas, horam habebat aliquam otiosam, qua trahi posset vel aliquatenus occupari ad
actus aliquos seculares, sed aut legebat, aut scribebat, seu
scribi faciebat, aut orabat, aut predicabat.

Interrogatus a quibus hec audivit, dixit quod

non nun-

quam
pua
(b),

a fama publica,

a studentibus et
(a),

non nunquam a religiosis, non nunquam frequenter a domino Bartholomeo de CaThome,

fratre

regni Sicilie logotheta, fratre Raynaldo de Piperno

socio dicti fratris

Jacobo

et aliis fratribus

ordinis Predicatorum, quos interdum audivit

de

talibus collo-

quentes.

(fol.

4^) Et addidit
fratre

quod dum quadam

(c),

vice

coram
de

sancte

memorie

lacobo de Viterbio

ordlnis Here-

mitarum, tunc

(d) archiepiscopo Neapolitano, tractaretur

viris scientibus et scientia

aliquorum, dixit ipse archieplscopus

quod

nulli sibi attribuant vel ascribant in sacra scientia alisclre,

nisi

quid plene

qui sequuntur et inherent scientie et

scriptis fratris

Thome

de Aquino, qui vlam aperuit

Intelll-

gentibus ad sciendum.
Interrogatus de loco ubi audivit dici predlcta, dlxi

quod

ubi-

que locorum ubi

(B. p. 686, col. 2) dictus testis aliquoties

mo-

ram

traxit, et

ut

plurimum

in clvltate Neapolltana.

VII.

Item interrogatus super mlraculls eiusdem

ipse mlles privatus per

fratris

Thome,
delicet

dixit et deposult ut Infra particulariter continetur, vi-

quod

virtute ac (2)
(1)
'(a)

usu
(2)

(3) sollto
et.

menses decem vel circa, brachii sui destri, adeo quod nec
et.

Ms

ex.

(3)

Ms: ac miraculis usu

Je donnerai la bibliographie concernant Barlh61emy de Capoue au d^but de la deposition du Logoth^te, cf. infra. n" 76. (b) Sur R^ginald de Piperno, cf. Taurisano (I.), Discepoli e biocjrafi di san To mmaso, dQ-ns San Toynmasn d^Aquino, Mi^ccllanea storicoartistica, Rome, 1924, pp. 118-121. - Je citerai dans la suite ce recueil sous rabrt^viation stm. (c) Sur cet archev(^que de Naples, cf. la bibliographie donnfee par Ukberweg-Gkyer. (rrundriss dcr Geschichlo der Philosophie, 1. II, Berlin, 1928, pp. 774-775. (d) Jacques de Viierbe fiit transf^rA du sifego. de Benevenl a coliii de Naples le 12 Decembre 1302, il gouverna cette eglise jusqu'en 1307, annee de sa mort, cf. Eubel, op. cit., t. I, p. 359.
:

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

2J5

de ipso brachio nec de nianu propria usus solitos exerce [posset],

immo

nec caput pectere, vel infulam sub mento

ligare,

nisi

per alium adiutorem.

Habuit, anno sequenti prime indictionis proxime preterite,

Romam

accedere peregre

in

quadragesima

dicti

anni

et

dum

Terracenam (1) attendere de beato corpore dicti fratris Thome, quod audiverat alias fuisse sepultum in monasterio Fosse-Nove (a), et tunc in mente concipiens et etiam fidem sumens posse de passione dicti sui
esset in via, occurit ei circa

brachii

ex ipsius sancti

(2)

meritis adiuvari, destinavit et

divertere. Et sic

vovit in

animo

(3) illuc

omnino

factum

est

quod, de tota societate,

ptis

cum qua

pergebat ad Urbem, assumqui etiam

pro sociis duobus Neapolitanis militibus, videlicet domino

Nicolao Filmarini et

domino Henrico Caracdhulo,

locum
dicti

dicti sepulcri visitare desiderabiliter

cupiebant, perve(5)

nit illuc (4) pariter

cum

eisdem, et eo introeunte curtim

monasterii Fosse-Nove, statim quesivit et habuit

dicti monasterii,

unum

de monachis

quem

rogavit, ut ei

locum osten-

deret sepulcri corporis prelibati.

Quo
tenso,

sepulcro

ei

per illum a remotis aliquantulum preos(fol. 4^.)

quod quidem
ad
illud,

sepulcrum
altaris

dixit

idem miles esse

:

ad sinistram partem maioris

monasterii supradicti

cum
pete,

itur

inspectoque super ipso sepulcro

quodam

ta-

quod

fecit

abinde removeri, genuflexus in terra ante dicsanitate dicti sui brachii, per
:

tum sepulcrum pro recuperanda

hec verba
dixit se

Dominum

exorasse

Domine Deus,
.

qui

in sanctis tuis mirabilis es,

concede michi per merita sancti

Et statim pro-

huius, mei deperditi brachii solitam sanitatem

tenso se toto supra dicto sepulcro, notabiliter sensit reditam

sibi

virtutem deperditam brachii supradicti

quodam
:

solo

(5)

(1)

B Tracen (2) Ms sanctis. - (3) Ms anno. (4) Ms. addit illuc. B curtilp. (a) Sur Tabbaye de Fossanova, cf Kkhr 'P. F.), Reyesfa Ponti/icum
:

125-127. A la bibliofrraphie fournie par cel auteur, on peut ajouler le travail de Cassoni (M.), La Badia di Fossanova presso Piperno, dans Rivista storica bencdittina, t. V, 1910, pp. 578 et sq, et les deux articles publi6s dans stm par Fedelb (P.), Fro i monacidi Fossanova che videro morir san Tommaso, pp. 187-194, et Sbrafini (A.), UabbaHa di Fossanova ele origini della architottura gotica nel Lazio, pp. 223-292.

Romnnorum,

t.

II,

Berlin, 1907.

yjp.

276

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

tamen circa iimcturas dicti brachii remanente stupare, in modum cuiusdam pigritationis seu dormitationis nervorum qui ex toto evanuit circa sero ipsius diei. Vertit extemplo se (1) ad eosdem socios, et notificavit illis factum sibi miraculum per
merita dicti sancti, et ex tunc, dicto transacto die,
et habuit restitutam
ita

percepit
si

ex toto

dicti

brachii sanitatem, ac
illo.

nunquam passionem aliquam

quod
maii
ipsa passio
(2)

habuisset in

Interrogatus de tempore passionis brachii supradicti, dixit

invasit

eum
(3)

in

eodem brachio a mense

indictionis

de anno quinte
fuit

decime
(4)

proxime pre-

terite et duravit
tatis,
tis.

usque ad tempus Ihuiusmodi

sibi reddite sani-

quod

de mense maii

tunc immediate sequen-

Interrogatus de loco et presentibus, dixit ut supra depo-

suit.

[Frater NICOLAUS,
VIII.

Abbas monasteril Fossae-Novae

Die martis XXllll eiusdem mensis, Neapoli in palatio

vir, frater

ardhiepiscopatus, venerabilis et religiosus

Nicolaus,

abbas monasterii Fosse-Nove, ordinis

presentiam dictorum
eis

cisterciensis, citatus

ad

dominorum

inquisitorum, iuratus
dicti fratris
scit

coram
auditu

super vita et conversatione ac miraculis

Thome

dicere

puram

et

meram

veritatem,

quam

ex

visu,

et credulitate, et

ad interrogata etiam veraciter respondere

pretio, favore et

amore, odio, prece,

sublatis, et

subornatione qualibet
vita

(5)

primo interrogatus super

5^) fratris Tlhome, dixit

et conversatione
(6)

eiusdem
felicis

(fol.

quod olim tempore

recordationis domini Gregorii pape decimi,

dum

dictus
(a) et

frater

Thomas

vocatus

iret

ad concilium Lugdunense
fuit in
(b), et

transitum faceret per Campaniam, infirmatus

gentie cuiusdam domini Anibaldi de
(1)

castro Ma-

Ceccano
:

cum
:

infir-

Maio. quinto. (2) B Maio. (3) B (4) B tempore olim. (a) Sur ce dernier voyage de saint Thomas, on peut consulter "Walz (A.), De Aquinatis e vita discessuy dans Xenia thomistica, t. III, Rome, 1925, pp. 44-47. (b) Annibal de Ceccano, de la famille romaine des Annibaleschi, 6tait neveu de saint Thomas par alliance, il avait 6pous6 Francoise d*Aquin, fille de Philippe, fr6re denotre saint (Scandone (Fr.), Lavita, la famiglia e la patria di san Tommaso d^Aquino, ds. STM., pp. 27-28, 81).

B
:

se extemplo.

(5)

aliqua.

(6)

Ms

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

277

mitate ipsa
a pluribus
reperiar in
:

(1)
Si

gravaretur (B.

p. 687, col. 1), dixit,

ut audivit

Dominus

voluerit

me

visitare,

melius est quod

domo religiosorum quam

fecit se

in

Et ex tunc causa devotionis

domibus secularium . portari ad monasterium

Fosse-Nove, quod distat a dicto castro per milliaria sex vel

circa, ubi iacuit infirmus quasi

per mensem. Et

cum

pervenis-

set

ad dlctum monasterium,

in ingressu ipsius audivit dici dic:

tus testis,
in

quod

dictus frater Tliomas dixit

Hec requies mea

seculum

seculi, ihic

habitabo quoniam elegi

eam

(a) .

Et

dum idem

Thomas iaceret infirmus, monachi dicti monasterii ob magnan devotionem, quam habebant ad ipsum propter famam sanctitatis ipsius, propriis manibus portabant
frater

ligna

de

silva (2)

ad ipsum pro igne faciendo,

sibi

non

arbi-

trantes

congruum, quod ad usum

(3).

tanti viri animalia bruta

portarent ligna

Et ipse quoties videbat ipsos monachos

portantes ipsa ligna ad cameram, ubi ipse iacebat, assurgebat

cum magna

devotione et humiliter dlcens

.

Unde hoc michi

ipse
interfuit

ut sancti viri deferant midhi ligna ?

Interrogatus de causa scientie, dixit

et vidit et audivit predicta.

quod

Dixit etiam se vidisse

quod dictus
et
in

frater

Tlhomas
in

cum mainfir-

gna devotione, reverentia

ecclesiatica

lacrimarum effusione suscepit

sacramenta

eodem monasterio,
obiit.

eadem
:

mitate, ex (4)

qua infirmitate

Interrogatus de tempore

ut puta de anno,

mense

et die, dixit se

non recordari

dixit

tamen quod

tempore quadragesimali. Interrogatus quibus presentlbus vidlt et audivit predicta, dixit quod presenfult

tibus fratre Petro de

Monte

sanctl

lohannis (b) et fratre

Octaviano de Babuco, monachis

tibus,

dicti monasterii,

et

multis

aliis

monachls eiusdem
de

nunc vivenmonasterii iam

defunctis.

Interrogatus

si

alia sciret

vita et conversatione ipsius

(1)

ipsa infirmitate.

ligna ad
(a)
(b)

usum

tanti viri.

(2) (4)

Ms insula. B. omitt ex.

:

f3)

animalia bruta portarent

Ps.

CXXXI,

14.
cf.

SurPierre de Monte San-Gioyanni,

1.

Fedblk,

op. eit,, pp. 188-

192 et Sbrafini, op. cit., p. 251, note

ii-jS

IPROCES. CANONIZATIONIS S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

fratris

Thome,

mas

fuit

quod audivit dici, quod homo magne honestatis, munditie

dixit

ipse frater

Tho-

et sanctitatis et

cotidie

dum

erat sanus celebrabat et continuo vacabat studio

et orationibus.
vixit sicut

Audivit

(fol.

5"^.)

etiam quod

fuit

virgo

dum

ab utero matris sue.

dici, dixit

Interrogatus a quibus audivit predicta

predicto fratre Petro de

quod a

Monte sancti lohannis qui audiverat a confessore suo, et quod frater Petrus alias fuerat conversatus cum dicto fratre Thoma. Item interrogatus super miraculis si qua (1) sciret facta

fuisse propter merita dicti fratris

Thome

sive in vita sive

ipsius,

post

mortem

ipsius, dixit,

quod post mortem

esset

dum

cordicti

pus ipsius
monasterii,

fratris

Thome

sepultum ante altare

monachi eiusdem monasterii dubitantes, ne corpus ipsum raperetur, ab inde secreto transtulerunt ipsum corpus a dicto sepulcro ad quamdam cappellam que dicitur cappella sancti Stephani eiusdem monasterii. Et post spatium quasi septem menses apparuit in sompnis idem frater

Thomas
dixit ei
:

fratri

lacobo, tunc

priori ipsius

monasterii, sicut

publice dicebatur in ipso monasterio, et adhuc dicitur, et

Reduc me ad locum pristinum . Et sic factum est cum sollempnitate debita per monadhos dicti monasterii. Dixit etiam, quod in apertura ipsius sepulture exivit tanta fragrantia odoris, quod dicta cappella cum claustro dicti monasterii repleta est odore suavissimo. Dixit etiam quod totus conventus dicti monasterii tunc celebravit missam de

ipso fratre

Thoma tamquam

de sancto confessore, cantando

cetera... ,

Os

iusti

meditabitur sapientiam, et

considerantes
defunctis,

non

esse

congruum cantare pro

ipso

missam pro

cum

haberent

eum

(2)

pro sancto viro.

quod interfuit et vidit predicta. Interrogatus de tempore, mense et die, dixit quod fuit infra VII menses (3) vel circa post dicti fratris Thome obitum, ut supra, dixit tamen de mense et die se non recordari. Interrogatus quibus presentibus, dixit quod presentiInterrogatus de causa scientie, dixit

(1)

quae.

(2)

Ms

eam.

(3)

unum mensem.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

279

bus oniiiibus nionachis

quibus supradictus ipse
et

dicti monasterii,

de (B.

p. 687, col. 2)

testis et supradicti (1) frater

Petrus

frater

Octavianus. Interrogatus de loco, dixit ut supra

Interrogatus ad cuius vocationem ipse testis
ivit

deposuit.

videre et sentire predicta, dixit

odoris,

quod

ipse ivit ad suavitatem

quem

sentiit in

apertura sepulture predicte.

IX.

Item
dixit

interrogatus

si

sciret alia

miracula dicti
alia

fratris

Thome,

quod

audivit dici

multa

miracula,

et

specialiter

dum

dictus trater

Thomas

iaceret

infirmus in

dicto castro Magentie, et requireretur ut aliquid sumeret,

dixit
:

((

Si

haberem arengas

(fol.

6^) recentes,

comederem

Contigit inde transire victuralem

cum
fuit

sardis, et

dum

quereipsis

rentur ab ipso pisces, inventum

quod una

cista

ex

piscibus erat plena arengis recentibus, que plena fuerat sardis, et

quod,

dum

ipse

arenge ix>rtarentur ad ipsum fratrem

Thomam,

noluit comedere.

Dixit etiam

quod

audivit dici de

quodam, qui vocabatur

fra-

magister Raynaldus, qui fuerat claudus et meritis dicti

tris

Thome

fuit

liberatus,

dum

esset ad

sepulcrum

ipsius.

Interrogatus a quibus audivit dicta

duo miracula,

dixit

quod

dictum miraculum piscium audivit

dixerat sibi
dicti castri

dici a fratre

Guillelmo de

Tocco, priore Beneventano fratrum Predicatorum, qui prior

dicelxitur

quod audiverat hoc a pluribus hominibus Magentie (3), ubi dictum miraculum factum fuisse et dictum alium miraculum de claudo dixit (4)
(2),

se audivisse a fratre Octaviano predicto, qui dixit

eidem

testi

miraculum ipsum vidisse. Dixit etiam quod de est vox et fama publica in monasterio supradicto.
se

predictis

(1)

supradictus.

(2)

eis.

(3)

Ms

Magontie.

(4)

dicit,

aSo

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMyE AQUIN. NEAPOLI.

Frater

NICOLAUS DE FRESOLINO

X,

Eodem

die ibidem, frater Nicolaus de Fresolino

(1),

monachus dicti monasterii, testis dominorum inquisitorum super vita et conversatione ac miraculis dicti fratris Thome dicere puram et meram (2) veritatem

iuratus in presentia dictorum

quam

scit

ex

visu,

auditu et credulitate, et etiam ad interrogata

interrogatus primo de vita
dixit

veraciter respondere, amore, odio, prece, pretio, favore et su-

bornatione qualibet sublatis, et

et conversatione dicti fratris

(3)

Thome,

se audivisse dici

quod

fuit

homo

sancte vite et conversationis,

dum

vixit

et

quando dictus frater Thomas venit infirmus de castro Magentie ad dictum monasterium Fosse-Nove et ibiipse testis vidit

dem

in ipsa infirmitate

cum magna

(fol. 6'.)

reverentia et devoet ecclesiastica

tione et lacrimis suscepit

Corpus Dominicum

sacramenta, et
nasterio,
fratris

cum

ipse testis esset tunc novitius in dicto

mo-

de

aliis

particularibus vite et conversationis ipsius

Thome

dixit se notitiam

non

habuisse.

Dixit insuper se audivisse dici a supradicto fratre Petro de

quod dictus frater Thomas in ingressu dicti monasterii dixit Hec est requies mea, et cetera . Interrogatus de tempore, mense et die adventus dicti fratris Thome ad monasterium supradictum, dixit (4) quod sunt anni quadraginta quinque et quod fuit de mense februarii et mortuus fuit nono (5) martii, dictum mensem februarii tunc immediate se-

Monte

sancti lohannis
:

quentis, quadragesimali scilicet tempore.

Item interrogatus
vel post

(6)

de miraculis

dicti fratris

Thome

in vita
fratris

mortem

ipsius, dixit

quod

dum

corpus ipsius
dicti

Thome
frater

fuisset

sepultum ante altare ecclesie

(sic) (a),

monasterii et
dicti

lacobus de Florentino
Fiesolono.

tunc prior

monas-

(1)

Ms

-.

(2)

(5)

Sic Ms. et B. pro

nonis.

veram.
(6)

(3) B. omitt. interrogatus item.

(4)

Ms. omitt.

(a) Cest par erreur que notre manuscrit et les Bollandistes ont ecrit nde Florentino au lieu ttde Fiorentino (cf. de m^me n* 17, 19,52). Jacques, prieur de Fossanova, puis abbe du meme monast^re, 6tait originaire de Ferentino (Fiorentinum), petit bourg du Latium, cf Fedele, op. cit., p. 118, n* 1.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

a8l

terii,

ipso et

aliis

nionachis dicti nionasterii dubitantibus, ne

fecit

corpus ipsuin auferretur abinde,

sepulcro ad cappellam
et ibi iacuit per
siincti

ipsuni transferri de

iixso
(1),

Stephani eiusdem monasterii

menses septem et postea dicti monachi reportaverunt ipsum corpus ad pristinum locum et in apertura ipsius sepulcri tantus inde fragravit odor quod (2) dicta cappella et claustrum repleta sunt (3) odore predicto, ita quod ipse testis simul cum aliis monachis ipsius (4) monasterii
:

cucurrit ad

odorem predictum.
miracula de (B.

XI.

Item interrogatus
claudicasset propter

si

sciret alia
dixit

p. 688,

col. 1) dicto fratre

Thoma,

quod magister Raynaldus,

de Valle,

medicus cirurgicus, habitator

castri sancti Laurentii

dum

rnorbum pedum, ita quod sine substentatione baculorum (fol. 7^) seu gambettarum stare et ambulare non poterat, venit ad dictum monasterium, vocatus ad curam cuiusdam infirnii, nomine fratris lohannis de Amico, qui erat in ipso monasterio et dum esset ibi, audita fama dicti fratris [Thome], cum magna devotione accessit
;

ad tumulum

dicti fratris

Thome

et iacens per

aliquam horam

super sepulcro ipso et orans, suhito dicte egritudinis consecutus est sanitatem, et sanus recessit a dicto monasterio sine
(5) alicuius

adminiculo substentationis ad propria.

Interrogatus de causa scientie, dixit quod interfuit et vidit

predicta. Interrogatus de tempore,

mense et die, quo factum fuit dictuni miraculuni, dixit se non recordari dixit se tamen estimare quod fuerit quinto anno vel circa post obitum dicti fratris Thome. Interrogatus quibus presentibus factum fuit dictum miraculum, dixit quod fuerint presentes
:

ipse testis, frater Petrus de Fundis, frater Martinus

tina,

de Pas-

monachi,

et frater

Nicolaus de Paleario,
alii

monadhus con-

versus dicti monasterii et multi

terii.

monachi eiusdem monas-

Interrogatus de loco, dixit ut supra. Interrogatus ad

(6) predicti alii

cuius vocationem ipse testis ac

runt ad videndum dictum miraculum, dixit

(f) B. omilt.

monachi ivequod interfue:

omiU
(5)

eiusdem monasterii.

(2)

ul

(3)

furrint.

(4)

B.

Ms. omitt.

(6)

et.

282

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

rat a priacipio

nachi ipsius

tam ipse quam alii momonasterii ad sonum campane congregati fue-

cum

ipso infirmo, et

runt in choro ecclesie ipsius monasterii, qui, viso ipso miraculo, cantaverunt

soUempniter

Te Deum

laudamus...

Item interrogatus que verba in orando interposuit dictus

magister Raynaldus, quando liberatus
visse verba, per

que oravit, set vidit super sepulcrum predictum (1). Interrogatus si cognovit (2) dictum magistrum Raynaldum et viderat (3) ipsum infirmum de pedibus ante ipsum miraculum, dixit quod sic. Interrogatus quanto tempore cognovit (4) et vidit (5) (fol. T'^.)

non audiipsum orantem secreto

fuit, dixit

se

ipsum infirmum seu

in ipsa infirmitate sistentem

(6),

dixlt

quod per annum et ultra. Interrogatus quanto tempore vidit (7) ipsum post dictum miraculum sanum, dixit se non aliud scire nisi quod vidit ipsum recedentem sanum statim facto
ipso miraculo. Interrogatus qua inhrmitate

pedum

detinebatur

dictus magister Raynaldus, et

attractos, dixit

si

Ihabebat pedes integros vel

gutta. Interrosi

quod integros tamen gravatos

in

gatus qua gutta, dixit podagrica. Interrogatus

los deferebat
ita

dictos bacuulnis,

ad eius sustentationem

manibus an sub
ipsis, dixit

quod corpus sustentaretur super baculis

baculorum
vel alterius

quod
si

portabat ipsos baculos sub ulnis seu brachiis. Interrogatus

solo subfragio

conductu sustentaba-

quod utroque subfragio utebatur, nam aliter non poterat ambulare. Interrogatus si dictum miraculum fuit factum de die vel de nocte dixit quod de die. Interrogatus qua hora diei, dixit quod post tertiam et ante nonam (9). Item interrogatus si sciret alia miracula dicti fratris Thome, dixit se nescire de visu, tamen audivit dici quod multi voventur
(8), dixit

tes se dicto fratri

Thome

(10) et

accedentes ad

tumulum

eius

eorum (11) infirmitatibus sanitatem. Dixit etiam quod de omnibus est publica vox et fama in dicto moconsecuti sunt de
nasterio et locis vicinis et specialiter in Piperno.

(1)

(4)

(8)

predictum sepulcrum. cogaoverit. viderit. (2) B (3) B cognoverit. (5) B viderit. (6) B: existentem. (7) B viderit. Ms sustentabantur. notam. suis. (9; Ms (10) B. omitt. (11) B
: :

B
:

PROCES. CANONIZATIOMS

S.

THOMi*: AQUIN. NEAPOLI.

283

Frater

MARTINUS de PASTINA
frater

XII.

Eodeiii die, ibidem,

Martinus de Fastina,

Sitcerdos et nionacluis dicti nionasterii, testis iuratus secun-

duin formani superius annotatam,

vita et conversiitione dicti
vit dici
lis,

et interrogatus

fratris

Thome,
quod

dixit

primo de quod audispiritua-

quod

ipse

(fol.

8^) frater

Thomas

fuit fuit

homo

sancte conversationis et
sue. (B. p.

vite, et

virgo usque ad

tempus mortis

(i88,

col. 2)

Interrogatus a quibus
audivit dici a

audivit hec dici, dixit

quod communiter
de miraculis

mona-

chis dicti monasterii.

Item

interrogatus

eiusdem

fratris

Thome
de

factis in vita vel post

mortem

ipsius, dixit se audivisse dici dicti fratris

quod, quando

fuit

translatum corpus

Thome

cappella sancti Stephani dicti monasterii ad pristinum

eius ante altare

locum

maius ecclesie

dicti monasterii,
fuit,

de

(1) sei^ui-

cro ipso, de quo translatum

magna

fragrantia odoris

exibat. Interrogatus a quibus audivit dici, dixit

quod a

fratre

Nicolao,

nunc abbate

dicti monasterii, et

a fratre Petro de

Monte
nachis

sancti lohannis et a fratre Blasio, magistro testis,

(2)

mo-

ipsius monasterii, qui in apertura ipsius sepulcri

ipsi testi.

fuerunt presentes, ut dixerunt

post quinquennium,

Et ipse etiam
fratris

testis

dum

sepulcrum ipsius
et

Thome,
tes-

quod erat ante altare supradictum, iterato suavem fragrantiam odoris quasi incensi
;

aperiretur, sensit

tunc idem

tis

perquisivit
ibi

si

esse appositum incensum et invenit

(3)

quod non
ipsius

fuerat
fratris

aj)positum incensum, sed

quod de corpore

Thoine exibat dictus odor

(4).

XIII.
fratris

Item interrogatus,

si

sciret alia

miracula eiusdem
(5),

Thonie, dixit se scire quod niagister Raynaldus

(6)

medlcus cirurgicus

de sancto Laurentio de Valle, qui

ipsius monasterii in(7),

venerat ad curandum

unum monachum
frater

firmum, qui vocabatur

d) bat.

lohannes de Aynico

dum

a.
(5)

B
:

(2)

B et a monarhis. Raynaldus Anncus.

:

(b)B.

(3)

<'t.

omilt.

(7)

(4)

B B

dictus odor exi:

Aiiiico.

284

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

adeo gravatus quod per se non poterat stare vel ambulare, nisi ex substentatione et adminiculo alioruni. Audito ibidem quod Deus multa miracula fecerat
esset gutta podagrica
(fol. 8".)

propter merita dicti fratris

et sanitatis
fratris

recuperande,

fecit se

Thome, causa devotionis portari ad tumulum dicti

substentabant
(1)

et

Thome per duos homines, qui dum fuisset ibi per horam, qua

eumdem

ipsi

forte potuissent

Septem Psalmi
liberatus.

concini

(2),

dictus medicus miraculose

id
sciret (3), dixit

extitit

Interrogatus

quomodo

quod
et

ipse presens fuit et vidit

et

ipsum infirmum portari ad

(4)

sepulcrum predictum

postea prosilientem

per se

sanum
:

Sanus sum . Vidit etiam eum per se libere equitantem quando recessit de dicto monasterio et dicentem Decem anni (5) sunt quod fui infirmus et modo sum saInterrogatus de tempore quo factum fuit dictum nus (6) miraculum, dixit quod sunt anni XXXVIII vel circa iam elapsi de mense, die et hora dixit se non recordari. Dixit tamen quod fuit factum de die et tali hora quod (7) potult equitare dictus medicus per decem miliaria et quod fuit tempore quadragesime ut sibi videtur. Interrogatus qui fuerunt presentes quando dictum miraculum fuit factum, dixit quod multi fuerunt presentes tamen non recordatiu* de omnibus eorum, nisi de fratre Fidele qui mortuus est. Interrogatus de loco ubi factum fuit dictum niiraculum (8), dixit quod in dicto monasterio ad sepulcrum dicti fratris Thome. Interrogatus ad cuius vocationem ipse testis ivit ad videndum dictum miraculum, dixit quod, facto dicto miraculo, campane ipsius monasterii pulsate fuerunt, et tunc ipse et alii fratres dicti monasterii adcesserunt ad chorum ecclesie ipsius monasterii et inibi congregati Te Deum laudamus propter dictum miraculum cantaverunt. Interrogatus si alii convenerunt ad dictum miraculum videndum, dixit quod omnes
dicentem
:

c<

)).

familiares dicti monasterii cucurrerunt ad illud,

coram

qui-

bus etiam equitavit et recessit sanus ut supra dicitur. Interrogatus que campane pulsate fuerunt propter sollempnitatem
(t)
(5)

Ms: quam. (2)Ms, omitt. Ms omitt (6) B sanus sum.

:

(?.)

Ms.

omit.t.

(8)

('0

Ms
:

pvosilentem

(7)

qua.

dictum iiiiraculum

factum

fuit.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOU.

285

quod omnes cainpane magne et parve existentes in campanario ecclesie dicti monasterii. Interrogatus quibus verbis iuit usus dictus infirmus quando orabat
dicti

niiraculi, dixit

iuxta seu super sepulcrum predictum, dixit se nescire

pro

eo quod

licet

viderit (fol. 9^)

et

ad dictuin sepulcrum
orationem

ipsum infirmum accedentem i>ostea siuiatum, non tamen audivit

cognovit
(1)

eius. Interrogatus (B. p. 689, col. 1) si

dictum nuigistrum Raynaldum ante dictum miraculum,

dixit

quod sic. Interrogatus quanto tempore cognoverat dictum magistrum Raynalduni, dixit quod pluribus annis cognovit
euin. Interrogatus

quanto tempore fuerat infirmus dictus ma-

non recordari de numero annorum nisi quantum audivit ab illo, quod decem annis fuerat inftrmus et ipse pluribus et diversis vicibus et temporibus viderat ipsum infinnum dicto inorbo. Interrogatus si postquam recessit sanus de dicto monasterio vidit eum sanum, dixit quod non vidit euin ulterius neque sanum neque infirmum.
gister Raynaldus, dixit se

XIV.
fratre

Item interrogatus
dicti

si

sciret aliqua

miracula de dicto

Thoina, dixit quod audivit a

inultis et specialiter a

quo-

dam

deinoniaco liberato ab ipso qui postea efTectus est momonasterii. Interrogatus de

nachus conversus
de quibus audivit

nomine

illius liberati (2), dixit

dici,

quod vocatur (3) Petrus. Interrogatus dixit quod audivit a pluribus monachis
miraculo;
dixit

dicti inonasterii qui, ut dicebant, interfuerant dicto

de quorum monachorum nominibus

fuerit ipse testis

non

recordari,

cum

absens a dicto monasterio

(4)

annis quinde-

cim
de

et ultra. Interrogatus si

de premissis

est publica

faina in dicto inonasterio (5) et locis vicinis, dixit

hiis (G)

vox et quod sic

que deposuit. Frater

OCTAVIANUS de BABUCO

XV.

Die

mercurii

XXV

dicti

mensis, ibidem, frater Octa-

vianus de Babuco de Campania, sacerdos et monachus dicti

monasterii Fosse-Nove, testis iuratusiuxtaformam superius(7)
(1)

cabatur.

dictum MaKistruin Ravnaldurri cognovit. (2) monesterio. (6) B iis. (7) B (\-^) Ms
: :

B.
:

omitt.

(3)

vo-

supra.

286

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMyE AQUIN. NEAPOLI.

annotatam
dicti fratris

et interrogatus (1)

Thome,

dixit

primo de vita et conversatione se hoc inde (fol. 9\) scire quod ipse

Thomas fuit homo sancte vite, conversationis honeste, magne castitatis, abstinentie et sobrietatis in cibo et potu, et homo vacans orationibus, ieiuniis et studio (2) et ipsius (3) orationibus fundebat lacrimas, et quod fuit homo magne
frater
caritatis,

compassionis et humilitatis, devotionis et sapientie

erga

Deum
ipse

quod

proximum. Interrogatus in causa scientie, dixit vidit ipsum fratrem Thomam et conversatus fuit
et

cum

eo, et servivit ei interdum, et vidit

eum

celebrantem

et

lacrimantem circa communionem. Interrogatus quanto tempore cognovit dictum fratrem

dixit

Thomam
vel circa.

ante eius obitum

(4),

quod per annos quatuor

ipso et servivit sibi
(5),

Interrogatus in quibus locis vidit eum, et conversatus

fuit

cum

dixit

quod

vidit

ipsum

et conver-

satus fuit

cum

eo

et servivit ei in castro

castrum plerumque veniebat

quodam ad visitandum quandam domiMagentie, ad

ad monasterium Fosse-Nove. Interrogatus (6) si cognovit eum sic (7) ipsum continuasse dictam sanctam vitam et conversationem usque ad mortem, dixit quod sic. Interrogatus quomodo scit, dixit ut supra (8). Interrogatus quantum tempus esset quod dictus frater Thomas decessit, dixit quod sunt anni quadraginta sex vel circa dixit etiam quod ipse vidit (9) ipsum fratrem Thomam venientem de castro Magentie in quo fuerat infirmatus ad dictum monasterium Fosse-Nove. In cuius monasterii ingressu,
et
:

nam consenguineam suam

convenit ante

chorum
requies

ecclesie dicti monasterii et dixit hec

verba

Hec

mea

in

seculum

seculi, hic

habitabo

quoniam elegi eam (10) . Interrogatus de causa scientie, dixit quod interfuit et audivit verba predicta a dicto fratre Thoma prolata. Interrogatus qui fuerunt (11) presentes quando dixit predicta verba, dixit quod ipse testis et frater (fol. lO^) Petrus de Monte sancti lohannis, monachus dicti monasterii, qui adhuc vivit, et plures alii monachi eiusdem monasterii, de quorum nominibus dixit se non recordari.
(1) (5)

B primo interrogatus. (2) B illi. (6) Ms. addit quod.

:
:

viderit.

studiis.
(7)

(3)

Ms

si.

in
(8)

suis. (4) Ms

(10) B, omiti. a in seeuluna usque ad

eam.

(U)

superius.

obitu.
(9)

fuerint.

PROCES. CANONIZATIUMS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

287

Interrogatus

si

dictus trater Thoiiias fuit patiens in ipsa

infirmitate, dixit

quod

sic, et

fuit

tante mansuetudinis
sibi.

quod

non

turbavit aliquem servientem

Interrogatus

si

in ipsa

infirmitate recepit (1) ecclesiastic^i (B. p. 689, col. 2) sacra-

menta, dixit quod audivit a monachis

sic

dicti

monasterii quod
et

et

cum

niagna devotione et reverentia

si

lacrimarum

efTusione.

Interrogatus

de dicta infirmitate dictus frater

quod sic. Interrogatus in quo loco corpus ipsius fratris Thome fuit sepultum, dixit quod facta fuit sepultura ante altare magnum dicte ecclesie dicti monasterii et iacuit ibi per diem unam tantum sed nocte sequenti secreto sublatum fuit inde per aliquos monachos et sepultum in cappella sancti Stephani eiusdem monasterii et fuit ibi per menses septem vel circa
obiit, dixit
;

Thomas

et

postea de sepultura ipsa

altare
;

fuit

translatum ad pristinam sepul-

quod in ipsa tnmslatione invenerunt ipsum corpus integrum et quod ex eo resultabat fragrantia magni odoris (3), portaverunt ipsum
et dixit

turam ante

quod, pro eo

(2)

ad dictam primam sepulturam

Interrogatus
si

cum

processione et cantu,

in translatione ipsius corporis fuit aliqua

missa

mane sequenti post ipsam translationem. Interrogatus quam missam cantaverunt, dixit quod Os iusti, et missam de uno confessore in qua cantatur cetera... Interrogatus quomodo scit, dixit quod interfuit
celebrata, dixit

quod

sic in

dicte translationi et misse et cantavit in ipsa missa

cum

aliis.

Interrogatus quis sacerdos

cantavit

(4)

(fol.

10''.)

missam
dixit

ipsam, dixit se non recordari.

Interrogatus cuius stature
fuit

dictus frater

Thomas,
sui, dixit

quod

fuit

magne

stature et pinguis et calvus supra frontem.

Interrogatus cuius etatis erat tempore obitus

erat, ut sibi videbatur,

quod

annorum quinquaginta

vel circa.

XVI.

^ Item interrogatus de
morte
ipsius vidit

miraculis ipsius fratris

Thome
quod

factis in vita vel in

vel post

mortem

ipsius, dixit

post

mortem

quendam medicum, nomine magispro eo.

accepit. (1) B cantaverit.

:

(2)

B. omitt

(3) H.

addit

et (luod.

(i)

288

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

trum Raynaldum de sancto Laurentio, venientem ad dictum monasterium, equestrem (1) in quodam asino, qui patiebatur morbum podagre in pedibus adeo quod per se non poterat stare (2) nec ambulare nisi ab aliis substentatus. Qui, audita lama sanctitatis ipsius fratris Thome, fecit se portari per duos homines causa recuperande sanitatis et devotionis ad sepulcrum ipsius fratris Thome super quo sepulcro prostratus per aliquam horam in oratione surrexit tandem a dicta egritudine
:

liberatus.

quod ipse interfuit et vidit omnia supradicta que deposuit et quod vidit ipsum sanatum (3) per se stantem et ambulamtem sine alicuius sufiragio. Item [interrogatus] quo tempore, mense et die factum fuit dictum miraculum, dixit se non recordari de tempore, mense et die tamen ipse scit quod fuit post translationem
Interrogatus de causa scientie, dixit
:

predictam. Interrogatus
dixit

si

factum

fuit (4)

de die vel de nocte,

quod de

die quasi circa

horam

nonam. Interrogatus
ivit

de
,ad

loco, dixit ut supra. Interrogatus

ad cuius vocationem

dictum miraculum videndum, dixit quod ad nullius, sed ipse videns dictum infirmum ire, ut supradixit, ad dictum
ll^) sepulcrum causa devotionis, ut videret finem rei,
illic

(fol.

accessit illuc et perseverando

vidit predicta. Interrogatus

teste, fratre

quibus presentibus, dixit quod presentibus se

tro de

Pe-

Monte sancti lohannis, fratre Petro de Fundis et multis aliis monachis eiusdem monasterii de quorum nominibus dixit se non recordari. Interrogatus quibus verbis usus fuit (5) in oratione sua, dixit quod inter alia audivit ipsum infirmum dicentem Ego voveo Deo et sancto Tliome de Aquino si me libera^ erit facere sibi fieri (6) unam ymaginem de cera . Interrogatus si ante dictum miraculum cognovit (7) dictum magistrum Raynaldum, dixit quod sic per unum annum et ultra. Interrogatus si toto ipso (8) tempore quo cognovit eum ante dictum miraculum scivit (9) eum infirmum dicta
:

(1) (4)
(8)

Ms equester. (2) B ut (5) B fuerit. B isto. - (9) B sciverit.

:
:

per se stare

B. omitt.
:

non

posset.

(6)

fieri sibi.

(7)

(3)

Ms
:

samatura, cognoverit.
:

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQIIN. NEAPOLI.

289

infirmitate, dixit
vidit

quod

plories vidit

eum

et quotiescumqut'

eum

(1),

ipso (B. p. 690, col. 1)

anno ante dictum miraInterrogatus

culum,
dari

vidit

quot vicibus
:

eum infirmum viderat eum sic

dicta infirmitate.

infirmum, dixit se non recorut dixit. Interrogatus

dixit

tamen quod pluribus vicibus per diversa tempo-

rum
si

(2) intervalla vidit

eum infirmum

aliqua sollempnitas luit lacta in dicto monasterio propter

ipsum miraculum, dixit quod statim fuerunt pulsate ipse campane dicti monasterii et quod monachi ipsius monasterii Te
oc

Deum

laudamus... sollempniter cantaverunt.

XVII.
fratre

Item interrogatus
dixit

si

scit alia

miracula de dicto
(sic),

Thoma,

quod

frater

lohannes de Florentino
(4)

tunc

(3)

subprior dicti monasterii, qui

per plures menses

fuerat passus in oculis ita

dem

sepulcri dicti fratri

quod non videbat, orans (5) ad peThome, eius meritis fuit in dicta

oculorum miraculose ac subito liberatus. Interrogatus quomodo sciebat, dixit quod vidit ipsum fratrem lohannem non videntem propter morbum (fol. ll^.) quem patiebaintlrmitate

tur in oculis et postea vldit

eum

fiberatum

et

dum

peteret

ab ipso

fratre

lohanne quomodo fuerat

liberatus, dixit sibi

quod dum oraret ad pedem

sepulcri ipsius fratris

Thome

pro

visu recuperando, fuit subito illuminatus. Interrogatus

quo

quod quodam qui vocatur cataracta. Interrogatus de tempore, mense et die, dixit quod sunt anni triginta vel circa, quod ipse audivit a dicto fratre lohanne recitari predlcta, et quod dictum niiraculum fuerat factum in eo die, mense martii. Interrogatus si scit aliquos interfuisse dicto mlraculo, dixit quod audivit a fratre Petro de Monte sancti lohannis quod ipse interfue-

morbo morbo

viderat

eum impeditum

in oculis, dixit

rat dicto miraculo. Interrogatus

quanto tempore sciverat dic-

tum

lohannem fuisse luniine privatum ante dictum niiraculum, dixit quod per niensem et ultrii set si maiori
fratreni
;

tempore fuerat lumine ipso

Interrogatus quanto tempore
dictuni miraculuni, dixit
(1)
5)
:

(6)

privatus, dixit se ignorare.

fuit

sanus et illuminatus post

quod

us<iue
(3)

ad dlcni ohltus
(4) B.

sui, qui

B: eum vidit. (2) Ms tempora (ft) B. omitt. B: qui orans.

B qui tunc erat.

:

omitt.

290

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^
infra

AQUIN. NEAPOLI.

vixit

per annos quatuor et ultra

quos etiam

luit

promo-

tus ad episcopatum ecclesie umbraticensis. Interrogatus quo-

Inodo

sciret, dixit

[quod] pluries et frequenter vidit

(1) et

eum

ut

monacihum

dicti

monasterii

etiam postea

promotum

ad dictum episcopatum illuminatum et sanum, ut supradixit.

XTIII.

Item dixit quod quedam domina de Piperno cuius

ignorat
(fol.

nomen
parere,

12^) existens in partu

ad invocationem nominis dicti impositionem singuli quod (2) fuerat supra sepulcrum
peperit et extitit liberata. Interrogatus a

dum non posset fratris Thome et ad

ipsius,

quo hec

audivit, dixit

quod a
quod

viro dicte
si

domine cuius nomen

similiter ignorabat.
et fama, dixit

Interrogatus
sic

de premissis est publica vox

de

hiis

que supra deposuit tam

in dicto

monasterio

quam

in locrs vicinis.

Frater

NICOLAUS de PIPERNO

XIX.

Die iovis XXVI

modo
et

(B. p. 690, col. 2)

res,

eiusdem mensis, ibidem (3), frater Nicolaus de Piperno, alias dictus de Paleadicti

monachus conversus
primo de

monasterii, testis citatus et

et interroga-

iuratus simili

forma superius annotata,

tus

vita et conversatione dicti fratris

Thome de
de

Aquino, dixit quod ipse vidit dictum fratrem

Thomam

Aquino in monasterio Fosse-Nove infirmum, qui venerat illuc de castro Magentie ad quod castrum eundo ad concilium Lugdunense, ut ipse audivit, declinaverat, tempore Gregorii X,
;

et

quod dictus frater Thomas fuerat homo sancte vite, et quod fuit semper virgo ut ab utero matris sue tamen ipse non viderat nec cognoverat eum ante et donec fuit in ipso monasterio, vidit ipsum humilem, beniex tunc audivit
dici
:

gnum
sie

et patientem, sine aliqua turbatione vel iracundia, ussui, et

que ad tempus obitus

audivit

quod sacramenta

eccle-

suscepit in ipsa egritudine sua

cum magna

reverentia

(1)

Ms

monesterii.

(2)

Ms

qui.

(3)

B. omitt.

PROGES. CANONIZATIOMS

S.

THO\L AQriN. NEAPOLI.

29

et

quod ideo fuerat vocatus ad concilium, pro eo quod reputabatur unus de sapientibus (1)
devotione
;

et audivit dici

et siintioribus (2)

honiinibus

(lol.

V2\) de niundo.

Dixit etiani qu(xl audivit dici

quod quando dictus

.

frater
:

Thomas

intravit

chorum
mea,

ecclesie dicti monasterii dixerat

Hec

est requies

et cetera...

Interrogatus a quibus

audiverat dici predicta, dixit quod de sancta vita et converSiitione ipsius audivit dici a fratre

lacobo de Florentino
et a pluribus aliis

{sic),

monachis eiusdem monasterii de quorum nominibus dixit se non recordari et quod dixerit Hec est requies mea in seculum (3) et cetera... dixit quod audivit dici a quodam monacho ipsius monasterii, de cuius nomine dixit se non recordari. Interrogatus de tempore quo vidit eum in dicto monasterio infirmum, dixit quod sunt anni quadraginta quinque vel circa. Interrogatus cuius stature esset dictus frater Thomas, dixit quod fuit magne stature et calvus et quod fuit etiam grossus et brunus. Interrogatus cuius etatis erat, dixit quod secundum suam estimationem (4) videbatur sibi quod fuerit quintunc priore monasterii supradicti
:

quagenarius

(5) vel

sexagenarius

(6).

XX.

Item interrogatus de miraculis eiusdem fratris Thoqua

(7) sciret facta fuisse in vita vel in

me

morte aut post mortem ipsius, dixit quod post longum tempus mortis sue quasi septem mensium quando corpus ipsius fratris Thome
si

translatum

de cappella sancti Stephani ipsius monasterii ad sepulcrum ante altare maius ecclesie dicti monasterii, vidit corpus dicti fratris Thome integrum et magno odore
fuit

et siuivi (8) redolens.

Kt iterum spatio quasi

annorum
(a)

XIIII

post ipsius obitum ad instantiam

domine Theodore

comidata

tisse (fol. 13'.) sororis sue, fuit aperta eius sepultura, et ipsa

domina petente habere de

reliquiis ipsius fratris

Thome

(1)

seculum. sexagenauus.
in

sanctioribus et sapientioribus. existimationefn. (i) B (8) B (7) B. omitt.

(2)

sanctioribus.
:

(3)

(5)

Ms

quinquageuanus.

B. onnitt
(6)

Ms
cf.

suavitatis.

(a) Sur Th6odora de San-SeveriQO, so^ur de saint Thomas, SCANDONB, op. ciC.y pp. 57-61.

292

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

fuit sibi (1)

dixit

et una nianus ipsius corporis fratris Thome quod corpus ipsum inventum fuit integrum et magna
;

suavitate odoris (2) refragrans.

Item [interrogatus] de causa

fuit et vidit

scientie, dixit

quod

ipse inter-

predicta et sentiit odores predictos utraque vice.

Interrogatus de tempore, dixit ut supra. Interrogatus de

non recordari. Interrogatus qui fuerunt (3) presentes, dixit quod in dicta prima apertura et translatione fuit presens quasi totum collegium monachorum dicti monasterii (4) qui portaverunt ipsum corpus processio-

mense

et die, dixit se

naliter

cum

cruce, aqua benedicta et

aliis

paramentis

in se-

cunda vero apertura quando data

(5) fuit

fuit dicta

manus

dixit

quod

presens frater Petrus de Monte sancti lohannis, tunc

dicti monasterii.

abbas

XXI.

Item

dixit

quod quidam medicus qui vocabatur

sine baculo seu alterius substenta-

magister Raynaldus de sancto Laurentio, patiens infirmita-

tem
tione

in pedibus ita

quod

non poterat

stare (6)

nec ambulare, contulit se ad

dic-

tum monasterium audiens famam sanctitatis dicti fratris Thome et accessit ad tumulum ipsius, causa devotionis et recuperande sanitatis pedum suorum (7) (B. p. 691, col. 1) et
orans
ibi

aliquandiu,

consecutus

(8)

est

subito

dictorum

pedum

sanitatem.

quod ipse vidit ipsum medicum quando venit ad dictum monasterium claudicantem et ambulantem cum substentatione baculorum usque ad
Interrogatus
scit,

quomodo

dixit

sepulcrum
tatione

et,

oratione
vidit

(fol. 13^ v.)

facta per

eum

supra dic-

tum sepulcrum,

ipsum sanatum

et per se sine substen-

baculorum seu alterius aminiculo libere per ipsum monasterium ambulantem. Interrogatus de tempore, mense et die, dixit se non recordari. Interrogatus si factum (9) fuit dictum miraculum de nocte vel de die, dixit quod de die
*

':

"-..

':

't9i'<:ir&ii
:

Ms. omitt. dum suorum recuperandse. culum lactum fuit.

(5)

(1) terii.

illi.

(2)

odoris suavitate.

(3)

(6)

B
(8)

stare

non

B fuerint. poterat. (7)

:

Ms

cum

secutus.

(9)

mones(4) Ms B sanitatis peB dictum mira: :

PKOCES. CL\NOiNIZAllUMS

S.

THOM.t: AQIIN. NEAPOLI.

2()1

circii
c!e

horam

tertiain, ut vidctur sibi recordari.

Interrogatus^

loco, dixit ut supra. Interrogatus

quibus presentibus, dixit

aliis

t|Uod prcsente se teste et plurihus

nionasterii de quoruni

nionacliis iiisius (1)

non recordari cum sit mavjinnn tempus. Interroi^atus ad cuius vocationem ivit (2) ad videndum dictum miracukim, tlixlt quod ad luillins vocationem (3) sed ex suo motu accessit. Interroj;atus si luit facta ahqua sollempnitas in dicto monasterio de dicto miraculo, dixit quod luerunt (7) pulsate campane ad quarum pulnominibus
dixit se

siitionem onines inonachi dicti monasterii

in

ecclesia ipsius

monasterii convenerunt. Interrogatus quibus verbis interpositis,

dixit

quod non
si

audivit verba orationis

cum
ipsum

orasset se(3)

creto. Interrogatus

cognoverat

et viderat

magis-

trum Raynaldum, inlirmum, ante dictum miraculum, dixit (jikkI nunquam nec ante nec post ipsum miraculum viderat et cognovemt ((>) ipsum nisi tunc cum venit ad dictum monasterium occasione predicta.

Item interrogatus
audivit dici

si

alia

miracula

scit

de eo,
nescit
fratris

dixit

quod
fuit

quod quidam puer infirmus,

sepulcrum ipsius
esse
facta
(fol.

tamen qua

infirmitate, positus super

Thome
dicti

liberatus et ciiiod
et temiK)ribus

14^) plura alia miracula diversis vicibus

(7)

dicuntur

meritis

fratris

Thomc, ram (8)

i^roptcr ciuod

multa vota supersunt supra sepultude predictis est publica vox

c^ue

ipsius appensa.
si

Item interrogatus
dixit qucxl

et fama,

de premissis

de

vita et miraculis deposuit, est et aliis locis vicinis.

vox

ct

lama publica

in clicto

monasterio

Frater

PETRUS FRANCISCI

\\M.
tus ct H

Modcin

dic,

ibidcm, fratcr rctrns r'rancisci de cas-

tro Pipcrni,

monachus convcrsns dicti monastcrii, tcstis c;tainrittns sccnndnm foi ni;in) supci ius ;innotatam, et intcrflicli.
(fi)

(1)

tuin.

(2)

iverit.

M<

congnovernl.

CU h (7; B
:

ornilf.

(4)

ngse dirunlur.

(H)

dir furrinl. (5) B U sppulr.niin.

: :

i294

PROCES, CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

rogatus primo de vita et conversatione dicti fratris

dixit

Thome,

quod

audivit publice dici in dicto monasterio, in castro

aliis (1) vicinis,

Piperni et locis
solaria,

ad serviendum ipsis habetur et nominatur pro sancto

:

quod dictus frater Thomas monachis de ipsa arte calsolarie, et

in

monasterio et locis pre-

dictis
ita

aliud dixit se nescire de vita ipsius

cum
fratris

sit

iuvenis,

quod non

potuit

eum

videre.

Item interrogatus de miraculis eiusdem

Thome,

si

qua (2) sciret, dixit cum ipse, antequam ingrederetur religionem, esset in quadam domo ipsius monasterii, que dicitur calsolaria, ad serviendum ipsis monachis de ipsa arte calsolarie et sciret, dum iaceret in loco de die, et vellet surgere et ire ad bibendum, apparuit sibi circa lectum quidam homo pilosus, qui cepit eum per pedes impingens (fol. 14^.) et reducens pedes
ipsius

ad lectum

(3)

ac dicens

ei

Non

surgas quia ego defeet deferas

ram tibi aquam . Et aquam , credens illum

terio servientibus
tavit sibi (4)
;

ipse dixit

Vade

mihi

esse aliquem de sociis eidem

monas-

et ille

homo

pilosus vadens et reddiens poriunctis ipsis manibus,

aquam
:

in
.

palmis

manuum,
quod

et dixit

illi

Bibe

Et ipse

testis respiciens effigiem ipsius

ille

deferentis

aquam visum

fuit sibi

haberet staturam
;

canis et faciem quasi hominis, pilosam et terribilem

et

ex

eo exibat magnus
tis

et abominabilis fetor

ex

(5)
:

quo
p.

(6) ipse tes-

territus abscondit faciem

(7)
.

suam

et dixit

Vade, quia nolo

691, col. 2)

bibere

Et tantus

(8)

timor invasit (B.

eum
loqui

(9)

quod perdidit quasi non potuit (11) usque ad

omnem
(12)

virtutem ad (10) quod

;

sequentem diem

et

manus
(14)

et digiti eius fuerunt contracte et (13) contracti ita

quod

polles

manus sue dextre, contra naturam, brachio iungebatur (15), et manus sinistre digiti erant ita contracti quod non (16) ipsas manus et (17) digitos ipsarum aliquatenus
extendere posset
rosi et

Pedes vero eius facti fuerunt (19) pondeinsensibiles ita quod ambulare non poterat et gene(18).
;

(1)

B
:

omitt.
(9)

aliis locis.
(6)

(15)

(2)

quse.

Ms. correct poster.

Ms.
et.

eum invasit. correct. post.

que.

(14)

ut.
:

(10)

B
:

ut

locum. (4) B illi. (5) B. (3) B Ms liberare. (8) B tantusque. quasi virtutemomnem perdiderit ac. (11)
:
:

(7)

(12)

Ms. correct. post.

in.
:

(17)

nec.

Ms
(\%)

iungebantur

Ms. omitt.

(19)

(13) B. omitt cingeretur. (16) sunt.

contracte ut no:

PROCES. CANOi>fIZATIO^aS

S.

THOM^

.\QUIN. NEAPOLI.

29,

raliter (1) in

toto corpore impeditus

quod non poterat se

portatus ad

movere.
Et
sic

impeditus et contractus

(2), Cuit

domum

matris sue apud Pipernum ubi sic iacuit per octo dies. Et

dum

infra (3) ipsos

octo dies mater sua quereret remedia

predicte egritudini, fuit ipsi (4) consultum matri sue ut ipsum

testem faceret deportari ad sepulcrum

dicti.

fratris

Thome
(fol.

supra-

luxta

quod consilium

dicta

mater sua

15^) fecit

ipsum ad dictum sepulcrum portari, et dum fuisset positus supra dictum sepulcrum (5) et esset ibi per aliquam modicam horam, surrexit statim erectus sanus factus et a dicta contractione egritudinis (6) et impedimento liberatus ad plenum, libere cepit ambulare et laudare Deum (7) quod (8) sanus crat, et stetit ab ea hora in antea in habitu laycali per annum serviens ipsi monasterio (9). Post ipsum vero annum, ingressus
fuit

religionem dicti monasterii et semper sanus

fuit

pos-

tea et

nunc (10) est. Interrogatus de tempore, mense et die, dixit quod sunt anni quinque elapsi vel circa, de mense et die, dixit quod non recordatur, nisi quod fuit tempore messium. Interrogatus quibus presentibus fuit liberatus, dixit quod presentibus fratre Gregorio de castro sancti Stephani, sacer-

dote et

monacho

dicti monasterii, et

quodam

gallico (11), no-

mine Perrotto, famulo eiusdem monasterii nunc defuncto, et matre sua, existente extra portam dicti monasterii cum intus nulla mulier ingredi audeat, que venerat cum ipso filio suo, que cum scivit liberationem et sanitatem ipsius filii sui, leta propter cuius et Deo gatias agens, recessit et ivit Pipernum miraculi beneficium, ad honorem Dei et reverentiam dicti fratris Thome, quolibet anno, illo tempore quo dictum mira;

culum factum
bus continuis.
XXIII.
fratris

fuit,

dicta genitrix (12) sua ieiunabat tribus die-

Item interrogatus
dixit

si

scit (13) alia

miracula

dicti

Thome,

quod

(fol.

15\) ipse vidit

quondam

(14)

oblatum

dicti (15) monasterii,

qui vocatur magister Matheus

(3)

quoniam.
:

addit etiam. quendam. (15)

(9)

(1)B
(5)

taliter.

Ms. omitt.

egritudines. (7) B. omitt. a monasterio, uaque (11) B: gallo. (12) B: mater.

(6)
:

(2;

attractus.

Ms

intra.

B ad
:

(4)

B consullum ipsi. Dominuin. (8) B

:

et

semper.

(13)

B:

sciret.

(14)R

flOi

B.
:

Ms

dlcto.

2^6

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOU.

lohannis Leonis de Pipemo, euntem ad sepnlcrum dicti fratris Thome in hora vespertina cum candela longa quasi longitudinis stature ipsius deferentis, et
;

ipsam accensam ponenipse testis quereret

(1)

tem in muro supra sepulcrum et dum ab eo, quare hoc faceret, respondit sibi

quod hoc

facie-

bat et facere disposuerat et promiserat usque ad dies quin-

decim ad honorem et reverentiam Dei et dicti fratris Thome cui promiserat hoc ex voto in (2) die martis post festum Resurrectionis dominice nunc proxime preterite, apud Roccam-Sicam (3) ubi erat uxoratus et que distat a dicto monasterio per miliaria duo pro eo, quod ipsa die (4) ita valida tus^s, que catarrus vocatur, eum plus solito invaserat ita quod vere mori credebat, propter quod emisit votum (5) in hec verba in mente, cum ore loqui non posset propter tussim predictam Beate Thoma de Aquino, adiuva me quod non moriar hic, et concede mihi quod possim reddire ad monasterium Fosse-Nove et mori ad pedes conventus (6) ipsius monasterii (7) Fosse-Nove cuius sum oblatus. Qui statim, emisso voto predicto, liberatus fuit ab impetu dicte tussis, et (8) liberatus reversus fuit ad dictum monasterium sicut petiverat in ipso voto. Et hec recitata fuerunt eidem testi a dicto magistro
;
:

Matheo, sicut ipse testis deposuit. Interrogatus de tempore quo dictus magister Matheus hec
sibi recitavit, dixit

quod

in

eadem

(fol. 16^^.)

hebdomada

(9)

Pas-

che

(10).

Interrogatus de loco, dixit quod in ecclesia dicti

mo-

nasterii. Interrogatus qui

fuerunt (11) presentes tunc (B. p. 692, col. 1) quando hec audivit a dicto magistro Matheo, dixit quod fuit presens quidam infans parvulus, filius dicti magistri MaInterrogatus
si

thei, et nullus alius.

dictus (12)

Matheus

vivit,

quod non, immo mortuus fuit in dicto monasterio iuxta votum predictum, de mense iunii proxime preterito. Interrogatus si aliqui alii sciunt (13) predictum miraculum (14), dixit quod credit quod uxor condam dicti magistri Mathei sciat.
dixit

Interrogatus cuius etatis erat dictus magister Matlheus, dixit

quod

erat

multum senex
vox

(15).

Interrogatus
sic

est publica
suit, in
(1)

et fama, dixit

quod

de

hiis

de premissis que supra deposi

dicto monasterio, in Piperno et aliis locis vicinis.

illi.

B
:

post.
(8)

(12) B. (15)

Rouam-bitam. (4j Ms correctB. omitt. B votum emisit. B ipsius conventus. B omitt. et sic. Ms edomeda, (10) Ms Pasce. - (11) B fuerint. addit Magister. (13) B sciverint. (14) B miraculum predictum.
:

(2)

(3)

(5)

B
:

(6)

(7)

(9)

Ms

senes^

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM. AQULN. NEAPOLI.

297

Frater

GREGORIUS de SANCTO-STEPHANO

XXIV.

Dle veneris XXVII eiusdeni

Gregorius de Santo
(2)
(1)

mensis

et indictionis,

ibideni, frater

Stephano,

sacerdos

et

eiusdem monasterii Fosse-Nove, testis citatus et iuratus iuxta lormam superius annotatam et interrogatus primo de vita et conversatione dicti fratris
;

monachus professus

Tliome, dixit se nichil inde scire

videre nec cognoscere potuerit

cum

sit iuvenis,

nec ipsum

(3).

Interrogatus de miraculis dicti fratris

vel in
frater

Thome

factis in vita

morte

vel post

mortem
(4)

ipsius, dixit se

hoc

scire

quod

Petrus Francisci de Piperno, monachus conversus dlcti

monasterii,

antequam
et

assumeret habitum religionis

ipsius,

dum
quod

fuisset (fol.
(6)

16\) invasus in (3) maligno spiritu adeo

manibus

pedibus erat contractus et ore et facie

quod videbatur quasi mortuus et dum apponeretur ignis super membra sua noa sentiebat. Idem testis simul cum quodam gallico (7), nomine Perrotto, qui mortuus est, portavit ipsum Petrum sic infirtortus sine sensibus corporis, ita
;

mum

ad sepulcrum

dicti fratris

Thome

et ipse testis et dic-

tus Perrottus posuerunt

ipsum Petrum extensum super sepulcrum dicti fratris Thome, et dum esset ibi per aliquam (8) horam surrexit sanus factus et liberatus ad plenum, restitutis
sibi

omnibus sensibus corporis

dictam invasionem
et

et

omnibus

suis
si

membris

recfuis-

tificatis et in

pristinum statum reductis, ac

nunquam

set

passionem passus.
portavit

Interrogatus in causa scientie et de loco, dixit ut supra, scilicet

quod presens
vidit

fuit et

eum

simul

cum

dicto Per-

rotto ad dictum sepulcrum, ut supra dictum est, et stetit ibi-

ipsum surgentem de dicto sepulcro liberum et sanum ad plenum, ut supra depositum. Interrogatus de tempore, mense et die, dixit quod sunt (9) anni quinque quod (10) predictum miraculum factum fuit, de mense vero et
dem, donec
(1)

B
:

sancto.

(5)

a.

tulam.

(2)

Ms

profexus.

(6)

adeoque.
oniitt.

(9)

Ms.

(3)

potuit.
{H)

(7)

B
:

gallo.

aDfe qua. (4) Ms aliquaaMs. correct. post.

:
:

(10)

quibus.

2^S

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

die, dixit se
fuit

non

recordari. Interrogatus
dixit

factum de die vel de nocte,

dictum miraculum quod de die et circa hosi

ram nonam.
dixit

Interrogatus qui fuerunt presentes

ipsi

miraculo,

quod

ipse (1) testis et dictus Perrottus,

tamen omnes mo-

nachi morantes tunc in ipso monasterio, audito ipso miraculo, accesserunt

ad ecclesiam

ipsius monasterii (2) et inve(3)

ad plenum. Interrogatus de nominibus illorum qui viderunt dictum fratrem (fol. 17^) Petrum predicta invasione seu umbratione (4) detentum (5) et postea liberatum, dixit quod viderunt eum sic frater Nicolaus de Sectia, frater lohannes de Sclavis et plures alii de quorum nominibus dixit se non recordari. Interrogatus ad cuius vocationem seu requisitionem ipse portavit dictum infirmum ad dictum sepulcrum et stetit cum eo donec fuit liberatus, dixit quod ad requisitionem dicti Perrotti.

nerunt dictum Petrum sanum et liberatum

Interrogatus

si

dictus infirmus iacens super dicto sepul-

cro oravit seu aliquod

dixit

votum emisit pro sanitate recuperanda, quod non, quia non poterat loqui, nec sciebat tamen
;

ipse testis et dictus Perrottus oraverunt pro eo. Interrogatus

quibus verbis usi fuerunt

(6) in dicta

eorum
(7)

oratione, dixit
trina saluta-

quod

quilibet

eorum

dixit ter

Pater

cum

tione virginis Marie ut

tueret

Deus

meritis dicti fratris

Thome

resti-

ipsum infirmum
si

pristine (B. p. 692, col. 2) sanitati.

Interrogatus

cognoverat ipsum fratrem Petrum ante dictum

quod sic per biennum. Interrogatus (8) quot diebus ante dictum miraculum vidit eum sic infirmum, dixit quod per dies octo viderat eum infirmiun. Interrogatus si alias viderat eum sic infirmum (8) dixit quod non, sed semmiraculum,
dixit

per cognoverat

eum sanum.

Interrogatus

si

post dictum mi-

raculum recidivavit aliquando in dicta infirmitate, dixit quod nunquam, immo semper fuit postea sanus et liber ab infirmitate predicta. Interrogatus si tempore dicti miraculi erat secularis an religiosus, dixit quod erat secuJaris, sed recuperata dicta sanitate ob devotionem dicti fratris Thome fecit
B. omitt. (l) B. omitt. detentem. fuerint. f6) B interrogatus, usque ad infirmum.
(1)

(5)

Ms

(7)

(3)

Uberum.
:

(4)

B. addit

noster.

turbatione.

(8)

Ms

omitt a

PROCES. CANONlZAnOMS

S.

THOM. AQUIN. NEAPOLI.

299

se (1)

monachum conversum

dicti monasterii.

Interrogatus
nisi

si

sciret causimi dicte infirmitatis, dixit

quod non,

quatenus

dictus frater Petrus sibi narravit ut supra in depositione eius-

dem

fratris Petri continetur.

XXV.
tris

Item interrogatus
dixit

si

sciret alia

miracula

dicti fra-

Thome,
fuit (2)

quod

frater

lohannes de Sclavis olim pas-

us

apostema cum febre

ita

quod medici
;

(fol. 17^.)

despe-

raverunt

de liberatione et
fratri

vita ipsius

et

dum

dictus in-

firmus voveret se dicto

Thome pro
quod
vidit

sanitate recupe-

randa
gatus

extitit

a dicta egritudine miraculose liberatus. Interroscientie,

de causa

dixit

dictum fratrem

lohannem
in

graviter patientem et audivit a medico, qui erat

cura ipsius, quod desperabat de liberatione et vita ipsius.

quod vocatur magister Nicolaus (3) magistri lohannis de Piperno, qui nunc vivit et postea vidit dictum infirmum sanatum a quo postea audivit quod propter votum quod fecit dicto fratri Tlhome
Interrogatus de

nomine

ipsius medici, dixit

ipse fuerat liberatus, qui etiam vivit adhuc. Interrogatus si

de

predictis est publica

vox

et fama, dixit

quod

sic

de

hiis (4)

que deposuit
in Piperno.

in dicto

monasterio et in

locis vicinis et

maxime

[Frater

LEONARDUS de PIPERNO]

Eodem die, ibidem, frater Leonardus de Piperno, XXVI. monachus conversus dicti monasterii, testis citatus et iuratus consimili (5) modo et forma quo supra, et interrogatus primo de vita et conversiitione dicti fratris Thome, dixit quod, dum
erat in seculo, et

postquam

intravit religionem, audivit publice

ab annis quadraginta

et citra

quod dictus
;

frater

Thomas

fuit

homo

sancte conversationis et vite

aliud dixit se nescire in

specie de vita sua.

Item interrogatus de miraculis ipsius

sive in vita sive post
Ms. correcl. post.
:

fratris

mortem
(2)

ipsius, dixit

Thome quod dum

B. addit
:

factis

frater

(1)

(4)

iis.

desperaverant.

(3)

filius.

(5)

Ms

oon

simili.

300
f
I

PROCES. CANONIZATIONIS
.

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

__

Guillelmus de Tocco et socius eius, ordinis fratrum Predica-

torum, prosecutores negotii

dicti fratris

Ttiome, morarentui*

in dicto monasterio Fosse-Nove, et haberent ibi

duos mulos
et ipse testis

pro equitaturis eorum, quos oportebat

18^) laboris affectus

ferrari

requireretur ut ferraret ipsos, quia ferrarius est, ipse, tedio

(fol.

(1),

concepit et dixit in mente sua

Quantum

infestant, et attediant
fratris

nos

isti

fratres Predicatores

occasione istius
{aciat aliquod

Thome,

si fuit ita

santus

(2)

homo,

quod isti fratres Predicatores liinc recedant et hic amplius non morentur . Et statim percussus est in brachio dextro tali dolore quod illud movere non poterat, nec ponere ad os suum nec aliquod ministerium facere cum ipso et talem dolorem quod impedimentum passus fuit (3) usque in sequentem diem. Ipso autem sequenti die, recordatur quod male conceperat contm fratrem predictum, et recognoscens et penitens se male fecisse, ivit ad sepulcrum ipsius (4) fratris Thome, et appodiato brachio impedito ad sepulcrum ipsius, stans ibi per horam et orans, statim consecutus fuit dicti brachii sanitatem, ita quod die lune sequenti laboravit de arte sua, et cum magno gaudio dictos mulos predictorum fratrum ferravit, Interrogatus de tempore, mense et die, dixit quod fuit tioc anno de mense iunii presentis secunde indictionis (5), videmiraculum,
ita
;

magnum

licet (B. p. 693, col. 1)

quodam

die sabati post

nonam

et ante

vesperas quo dictam

infirmitatem incurrit,

et postea dic accessit

dominico de mane

(6)

sequend

(7)

post

missam

ad

dictum sepulcrum ubi liberatus

lus, dixit

fuit,

ut supra dicitur. Inter-

rogatus qui fuerunt presentes dicto miraculo, dixit quod nul-

tamen (8) quod discipuli eius (9) in ipsa arte ferrarie viderunt ipsum predicto morbo impeditum, et postea liberatum, quibus ipse revelavit dictum impedimentum et liberationem ipsius predictam. Interrogatus de nominibus dictorum discipulorum suorum, dixit quod unus (10) vocatur lacobus de Sompnino et alter vocatur (11) Leo de Piperno.
(t)

Ms

effectus.

(2)

ipsius,

Maii.

usoMtf
(7)

ad
:

stans.

sanctus.
(5)

(tl)

sequentis. B. omitt.

:
:

(8)

Ms

fuit passus. (4) B. omitt. d (3) B presenti secunda indictione. (6) B : qui. tam. sui. (10) Ms. addit (9) B
:

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

301

Item interrogatus
TThome, dixit se
(fol.

si

scit

de

aliis

miraculis dicti

fratris

quod multa alia miracula fecit Deus meritis ipsius fratris Tliome nescit tamen alia in specie quia ipse est novitius in dicto ordine et monasterio, dixit etiam quod de premissis que deposuit est publica^ vox et fama in dicto monasterio et locis vicinis.
18\) audivisse dici
;

[Frater
XXVII.
sia
tis

lOHANNES de ADELASIA]
die,

Eodem

ibidem, frater lotiannes de Adelaet

de Piperno, sacerdos

monachus

dicti monasterii, tes(1) supra, et

citatus et iuratus simili

modo
per

et

forma quo
et

interrogatus primo de vita et

conversatione dicti

{ratris

Thome,

dixit se audivisse

vocem

multis religiosis

quod

ipse frater

famam publicam a Thomas fuit homo sancte

quamdiu vixit, et quod fuit tante orationis et contemplationis quod videbatur totus a terrenis ahstractus ad divina audivit etiam quod fuit virgo quamdiu vixit, et quod omni die celebrabat, et quod in fine sua recepit corpus dominicum cum magna reverentia et devovite et conversationis
:

tione. In cuius susceptione dixit

<c

Multa

scripsi (2)

de Cor-

pore

(3)

sanctissimo Christi, que omnia relinquo correctioni

Ecclesie
;

sancte

romane

et

quando etiam

recepit (4) sanc-

tam unctionem extremam,

ipse frater

Thomas respondebat

jn ipso officio unctionis. Interrogatus

de nominibus illorum a quibus predicta audivit dici, dixit (5) quod a fratre Nicolao, nunc abbate dicti monasterii Fosse-Nove, a fratre Petro de Monte Sancti lohannis, olim abbate eiusdem monasterii, et a fratre Riccardo ordinis Predicatorum, nepote fratris Raynaldi eiusdem ordinis, qui fuit socius dicti fratris Tliome per

longum tempus,

et

a multis

aliis religiosis

Predicatoribus et

monachis dicti monasterii de quorum ad presens nominibus dixit se non recordari. Interrogatus (fol. 19^.) de loco ubi audivit dici predicta, dixit quod in predicto monasterio* in civitate Anagnie et pluribus aliis locis.
quae . (f) B rcepit etiam.
:

(2)
(.'>)

Ms
Ms.

scrlpaa.
fiddit
:

(3)

sanctisaimo corpoic.

(4)

dixit.

302

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

Item interrogatus de miraculis dicti fratris XXVIII. Tliome factis in vita et (1) post mortem ipsius, dixit quod dum lioc anno, de mense ianuarii presentis secunde indictionis (2), sentiret quadam nocte gravissimum dolorem in intescepit invocare nomen tinis propter quem credebat vere mori
:

dicti fratris
sibi dictus

Thome cum magna

(3)

devotione

et

dum
eum
(6)

diu*asset

dolor

usque ad medietatem noctis, dictus dolor

affligere

cepit in

tantum invalescere et vehementius

quod

(4) perdidit (5) vires

corporis et videbatur

spiritum

exalare, et tunc ipse

devotione et

compunctus corde et mente cum maiori cum effusione lacrimarum cepit dicti fratris (7)

Thome nomen invocare et eius auxilium implorare. Post quam vocationem contritam et lacrimosam subito per quemdam vomitum et secessum per quem nichil aliud quasi emisit
ab ipso dolore totaliter liberatus. Mane vero adveniente, medicus dicti monasterii videns ea que emiserat per vomitum et secessum, dixit quod fuit apostematis, ex quo quidem apostemate debuit naturaliter mori. Interrogatus de tempore, mense et die, dixit quod fuit de (8) presenti anno, de (9) mense ianuarii presentis secunde indictionis (10), et quodam die sabati, de noote, adveniente die dominisi

carnem

et

sanguinem

fuit

nico. Interrogatus qui fuerunt (11) (B. p. 693, col. 2) presentes

dicto miraculo, dixit

quod fuerunt presentes

alii

frater Riccardus

de Fundis,
rogatus

sacrista, frater

Nicolaus de Rocca, tunc prior dicti

(12). Inter(fol.

monasterii et plures

de

loco,
dicti

monachi dicti monasterii dixit quod fuit in camera

Interrogatus

19^.)

infirmitorii

monasterii.

quibus

verbis
:

interpositis

et

Beate
;

Thoma

per que verba oravit, dixit sic de Aquino, adiuva et libera me de

orasse

ista infir-

mitate

quia ego ero devotus tuus toto tempore vite

mee

quamdiu passus fuit dictum dolorem, dixit quod a primo sompno dicte noctis usque ad medietatem noctis eiusdem. Interrogatus si credit et tenet quod meritis dicti fratris Thome fuerit miraculose liberatus, an beneficio nature, dixit quod firmiter tenet et tenuit, credidit et creditX13) quod secunInterrogatus
(1)

B
:

vel.

(2)

omitt

dictus dolor.
:

(7) (11)

Ms
:

fratri.

mense Januario, presenti secunda

^4)

(8-9)

B.

B omitt. (10) B
ita ut.
:

fuerint.-

(12)

B. omitt

Indictione. (3) B. perdiderit. (6) B : videretur. presenti secunda indictione. dicti monasterii. (13) B credit et credidit
(5)
:

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

303

thini

dispositionem corporis sui et veliementiam doloris et

passionis ac acerbitatem dicte egjitudinis, meritis dicti fratris

Thome
et

fuerit

miraculose liberatus, et non beneficio nature

hoc idem iudicavit et tenuit medicus supradictus. Interrogatus de nomine dicti medici, dixit quod vocatur magister Nico-

laus magistri lohannis de Piperno.

XXIX. Item interrogatus si sciret alia miracula dicti fratris Thome, dixit quod vidit Nicolaum Massimi (1) qui fuerat percussus in brachio ab inimicis suis. Ex qua percussione os ipsius brachii, quod iungitur cum humero, erat totaliter moab invicem separatum, et licet opere medicorum caro super ipsum os soHdata esset, tamen os remanserat di\4sum ita quod opere medici non potuit solidari; propter quod remansit ab ipso bradhio debilitatus adeo quod non poterat ipsum movere. Tandem uno sero cum posuit se (3) in lecto, conversus ad devotionem dicti fratris Thome, ora(2) et

sum

fractum

et

vit ut liberaret

eumdem

sentiit se totaliter

de mane vero excitatus a sompno liberatum, quod, dicto (4) osse sic rema:

nente

(5) diviso,

habuit et nunc tiabet

(6)

potentiam et vires et

usum in dicto brachio (7) sicut habuerat ante percussionem et cum eo operatur et exercet omne usus, sicut plene sanus.
Interrogatus de causa scientie, dixit quod, ipso Nicolao veniente ad monasterium predictum causa implendi (8)

votum

quod promiserat
ac
(9)

fratri (fol. 2(K.)

Thome, narrante
testis

ipsi testi

pluribus

aliis

monachis

dicti

monasterii dictum

mo-

dum
;

(10)

sue liberationis, et ipse

ad certificationem

ipsius tetigit

locum vulneris et invenit dictum (11) os divisum et hoc non obstante vidit ipsum Nicolaum dictum brachium movere hinc, inde, in altum et bassum, ac si nullam
lexionem habuisset
in eo. Interrogatus

de tempore, die et

mense quibus

vidit predicta, dixit

quod

presenti

anno secunde

indictionis (12), de
'
f.

mense

et die dixit se

non

recordari.

Maximum. (2) B mossum. (3) B s posuit. (4) Ms dicte. Ms remanere. (ft) B habuerit el nunc habeat. (7) B dicti brachii. moimplorandl B complendl. (9) Ms a B et. (10) Ms (8) Ms dieum B mlraculum. (11) B. omitt. (M) B secunda indlclione.
(1)

(5i

304

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOU.

XXX.

Item interrogatus

si scit alia

miracula de dicto

fratre Tlioma, dixit

quod

vidit

fratrem Petrum Francisci de

Piperno, conversum dicti monasterii, quasi

amentem

et

demo-

moniacum

sicut per signa oris (1),

demonstrabat, et

oculorum et gestis corporis mater eius venit (2) ad monasterium ad

videndum ipsum (3) et ille non cognoscebat dictam matrem suam. Vidit ipsum (4) postea sanum, et dum peteret qualiter fuerat liberatus, audivit a fratre Gregorio de sancto Stephano
et Perrotto, gallico (5), oblato dicti monasterii, quod, ipsi

duxe-

rant dictum fratrem Petrum ad sepulcrum dicti

et

fratis

Thome
illo

posuerunt super ipsum sepulcrum et

dum

orarent pro

iacente, et quasi
evigilans,

dormiente super ipsum sepulcrum, subito

sic vidit

ipsum postea semper sanum. Interrogatus de tempore, mense et die (6), dixit quod
sanus surrexit, et

non

recordatur.
iM^M<i*^W^*M**^>**i^Mfc<**i<1

[Frater

lOHANNES de SCLAViS]
Die sabbati XXVIII eiusdem

XXXI.
mensis

(B.

p. 694, col. 1)

et (7) indictionis, ibidem, frater loihannes

dicti

de Sclavis,

sacerdos et monachus
tus et iuratus

monasterii Fosse-Nove, testis cita-

secundum formam supradictam, et interrogatus primo super vita et conversatione dicti fratris Thome, dixit se audivisse dici a pluribus religiosis et secularibus quod dictus
(fol. 20^.)

frater

Thomas

vite,

ieiimiorum et

homo sancte conversationis et orationum, et homo devotus Deo et maxifuit

de nominibus illorum a quibus audivit dici, dixit quod a fratre Nicolao de Sora, monacho dicti monasterii, avunculo suo, qui dictum fratrem Thomam
honestatis. Interrogatus

me

cognoverat

(8) et fuerat

conversatus
dixit se

cum eo et
recordari.

a pluribus

aliis

de quorum nominibus
in vita vel in

non

Item interrogatus de miraculis

(9) dicti fratris

Thome

factis

morte vel post mortem ipsius, dixit quod vidit Petrum Francisci de Piperno, nunc monachum conversum
(i; B. addit die et mense.
:

et.

(2;

(7)

B. omitt

vovit. eum. (3-4) B et iadlctionia, ibidem.

:
:

(5)

(8)

B B

:
:

gallo.

(6)

agnoverat.

(9}

Ms

miraculo.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMvE AQUIN. NEAPOLI.

305

dicti monasterii, a

demoniis impeditum et vexatum, et vidit ipsum postea liberum et sanum et dum ipse peteret qualiter
;

fuerat sanatus et liberatus,

dictum

fuit ei

quod

fuerat porta-

tus (1) ad sepulcrum dicti fratris

Iratris

Thome

et per merita ipsius

libe-

Thome

(2) fuit ibi

miraculose et subito sanatus et

dici, dixit

ratus. Interrogatus a
fratre

quibus audivit

quod ab ipso

Petro liberato et a Perrotto gallico

(3) et

a fratre Grego-

de sancto Stephano qui ipsum portaverunt ad dictuin sepulcrum et viderunt ipsum miraculum ita factuin. Interrogatus de tempore, mense et die, dixit se non recordari videtur
pio
;

tamen

sibi

quod

sint anni

quinque

elapsi.

XXXII.
fratre

Item interrogatus

si scit alia

miracula de dicto

Tlioma, dixit quod ipse

Piperno, qui dicebat se fuisse

Nicolaum de Maximo de percussum in brachio a quodam

vidit

inimico suo
totaliter

ex qua percussione os ipsius bradiii fuerat

;

fractum et divisum

et recitavit

eidem

testi et pluri:

bus

aliis

monachis

modum

ipsius liberationis sue

videlicet
(5)

quod

ipse voverat se multis santis (4)

pro sanitate ipsius

brachii recuperandi (6) et

non

fuerat consecutus sanitatem.

Sed convertens se ad suffragium ipsius fratris (fol. 21 ^) Thome hoc et vovens se sibi (7), fuit liberatus miraculose et subito modo quod remanente osse diviso ducebat ipsum (8) brachium
:

ac

si

in ipso

nullam

umquam

habuisset lexionem.

Quo

mira-

culo audito, plures ex monachis dicti monasterii per certificationem

sionis
;

eorum

tetigerunt

braohium

ipsius in loco percus-

et

invenerunt os ipsius

brachii

divisum

ut

ipsi

tengentes referebant, et ipso teste presente, et vidente, prefatus Nicolaus ducebat ipsum brachium libere
et poterat

tanquam sanuin,
brachium,

cum

ipso libere operari. Interrogatus de nominibus qui

tetigerunt dictum

iDorum
dixit se

(9)

monachorum

non

recordari. Interrogatus de presentibus, dixit

testis, frater
alii

quod

fuerunt presentes ipse

monasterii, et plures

Riccardus, sacrista ipsius

existentium
(1)

ibi

de quibus propter multitudinem non recordatur. Interrogatus de tempore, men-

Mr
:

anctis.
<9)

B sui. (6) B monachorum illorum.

(5;
:

portatum.

(?)

B. omitt
:

fratri Thorae. recuperanda. (7) B

:

~
:

(3)
illi.

rallo.
(8)

(4)

suum.

3o6

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOU.

se et die, dixit
nis,

quod

de mense et

hoc anno presentis secunde indictio-* die dixit se non recordari. Interrogatus de
fuit

loco, dixit

quod

fuit in

claustro (1) dicti monasterii. Interro*

gatus

si

de predictis

est publica

vox et fama,

dixit

quod wc
hiis (2)

in dicto monasterio, in

Piperno

et aliis locis vicinis

de

que supra deposuit.

[Frater

lACOBUS de FRESOLINO]
die,

XXXIII.

Eodem

ibidem, frater lacobus de Fresoli*

no

^cerdos et monachus dioti monasterii, testis citatus et iuratus secundum formam superius annotatam, et interrogatus primo de vita et conversatione dicti fratris Thome, dixit se publice audivisse (B. p. 694, col. 2) dici a pluribus religiosis et secularibus personis quod dictus frater
(3),

dictus Rubeus,

Thomas fuit homo sancte vite et homo magne orationis, devotionis et erga Deum.
quod

conversationis honeste,
reverentie et honestatis

Item interrogatus de miraculis ipsius

dum

ipse passus fuit

Thome, dixit quamdam febrem gravem per tres

fratris

dies continuos

cuius febris accessio invadebat

eum

hora

completorii et tenebat seu affligebat ipsum usque in

nonam

sequentis diei

tertia vero die de nocte circa

horam horam

(fol. 21^.)

matutinalem

ipse vovit se dicto

dum a dicta febre detineretur graviter, fratri Thome (4) ut liberaret eum ab ipsa
quod nunquam

febre

et

modico

intervallo facto seu elapso ante laudes ipsius

matutini, a dicta febre fuit plene liberatus ita

eum

postea ipsa febris invasit.

Interrogatus de tempore,

mense

et die, dixit
;

quod

fuit

de

(5)

mense septembris proxime

recordari. Interrogatus

preterito

de

die, dixit se

non

de

loco, dixit quodi fuit in dormitorio

monachorum

dicti

monasterii ubi ipse iacebat. Interrogatu^

fuit in

quibus verbis usus

dicto voto, dixit

Beate Thoma, corpus sanctum, libera

tibi

quod inquit (6) me ab ista febre et

cera
si

ego promitto
dicta febre
(1) (5)

facere

unum votum de
si

liberabor a
meritis dicti
:

Interrogatus

tenet et credit

quod
(4)

Ms

clastro.

B. omitt.

B
:

(2)

iis.

(3)

Ms

Fresolone.

Ms Thomasio.

-*

(6)

dicebat.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

TOM^

AQUIN. NEAPOLI.

307

fratris

Thome

fuit (1) liberatus vel

per aliquam naturalem terfirmiter credit et indu-

minationem

(2) ipsius febris, dixit

quod

quod propter merita dicti fratris Thome miraculose fuerit liberatus et non propter beneficium nature ciun non intervenerit sudor nec aliquod aliud amminiculum per quod consueverunt infirmi ab huiusmodi infirmitatibus liberari. Interrogatus si aliqui fuerunt (3) presentes, dixit quod non, cum fuerit de nocte, taiiicn de (4) mane pluribus propabitanter tenet
:

lavit et specialiter fratri

Riccardo, sacriste dicti monasterii.

XXXIV.
fratris

Item interrogatus
dixit

si

sciret alia

miracula

dicti

Thome,

Nicolai

quod scit miraculum factum in persona de Maximo de Piperno qui habuit et habet os brachii

ex quadam percussione cultelli fractum et totaliter divisum. Qui, veniens ad dictum monasterium Fosse-Nove, recitavit
sibi testi et nonnullis aliis

monachis

dicti

monasterii qualiter

fuerat a

quodam

inimico suo percussus in dicto brachio et

qualiter ex

ipsa percussione habuerat et

habebat

(fol.

22^) os

ipsius brachii fractum et divisum licet caro supra (5) fracturam

medicorum, fuisset solidata et integra et quod ipsum bradhium ita debilitatum fuerat et factum inutile quod ipsum movere non poterat nisi per alium moveretur et quod vovens se quodam sero dicto fratri Thome pro recuperanda (6) sanitate et potentia ipsius brachii, de mane surrexit restitutus ad vires et potentiam et ad omne exerciipsius ossis, ministerio
;
;

tium operandi cuni ipso brachio, osse predicto nihilominus remanente diviso. Quo audito, ipse testis volens certificari de predictis, tetigit, manu propria, brachium predictum, nuda
carne
in fractura dicti ossis,

ex quo tactu

sentiit

ipsum os

divisum.
Interrogatus in quo loco erat fractura ipsius ossis, dixit
quasi in medio ossis existentis inter cubitum et

quod humerum.

Interrogatus

si fuit

bradiium dextrum

vel sinistrum, dixit se

:

dixit non recordari. Interrogatus qui fuerunt (7) presentes quod presentibus fratre lacobo de Piperno, qui etiam, modo

(1)

(5)

Ms. omitt. Ms. omitt.

~ (2) Ms r6) Ms

determinationem.
:

reciperanda.

(3)

(7)

B fueriat. fuerint.
:

(4)

B. omitt.

3oS

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^ AQVm. NEAPOU.

ipsum brachium reperiens ita os (1), et (2) pluribus aliis de quorum nominibus dixit se non recordari. Interrogatas de loco, dixit quod in claustro ipsius monasterik Interrogatus si vidit dlctum Nicolaum movere dictum brasimili, tetigit

sanum et alia exercitia facientem cum ipso bra~ dhio, dixit quod vidit ipsum ducentem ipsum brachium hinc, inde, sursum et deorsum ac si nullam in eo habuisset lesiochium
sicut

nem. Interrogatus si ab alia (3) hora in antea vidit dictum Nicolaum cum dicto bradiio operantem (B. p. 695, col. 1) aliquid, dixit quod ipse pluries ab illa ora citra vidit ipsum Nicolaum elevantem pondera, et onerantem sommarios frumento, et laborantem ac
et ventilantem
(4)

cum

hircis et palis

revolventem

h*umentum

in areis. Interrogatus

quod votum

emisisse dicebat dictus Nicolaus et quibus verbis usus fuerat

in ipso voto, dixit quod, prout dictus Nicolaus recitavit, pro-

misit facere

crum
bus

ipsius

brachium de cera et ponere ipsum ad sepulfratris Thome, de forma vero verborum qui(6) (fol. 22^.) fuerit in

(5)

usus

ipso voto, dixit se

ivit

non

aliud

inde scire. Interrogatus ad cuius vocationem

videre predicta, dixit

audire et
aliquopalpavit

quod ad dictum monachorum

ipse
ivit,

rum narrationem predictam

percussionem
et

audivit
si

et

predicta ut supra dictum est. Interrogatus

ante dictam

miraculum cognovit dictum Nicolaum, dixit quod sic, quia pluries vidit ipsum in dicto monasterio. Interrogatus si de predictis est publica vox et fama, dixit quod sic de illis que supra deposuit tam in dicto monasterio quam
in locis vicinis et specialiter in castro Piperni et castro
nini.

Somp-

[Frater

PETRUS de FUNDIS]

XXXV.
tionis,

Die lune, penultima eiusdem mensis et indic-

ibidem, frater Petrus de Fundis, sacerdos et

mona-

chus monasterii Fosse-Nove

(1)

predicti, citatus (7) et iuratus

Ms
usus

osse.
fuerit.

luit

(2) (6)

B cum. (3) B B fuerit usus.

;
:

illa.
(7)

(4)

B
:

B. addit

et. testis.

(5)

Ms

quibus-

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOU.

}0(^

in

forma super

scripta, et interrogatus
fratris

primo super

vita et

conversatione dicti
scire,

Thome,

dixit se nidiil aliud

inde

pro eo quod dictum fratrem

:

Thomam non

vidit

nec

cognovit
ipse fuit
dici in

nisi

quod a quadraginta duobus annis

dicti

circa qiMxl (1)

monacfius

monasterii, quasi continue audivit

(2) et in castris et locis

monasterio supradicto

circum-

adiacentibus quod dictus frater

sancte vite et sancte
(4)

Thomas quandiu

vixit fuit (3)

magne orationis, honestissime ac mundissime vite et magne (6) humiHtatis et devotionis, et quod in fine vite sue cum magna reveconversationis,
(5)

homo

rentia

et

devotione

recepit

Eucharistie

sacramentum

et

cetera (7)

ecclesiastica

sacramenta. Interrogatus a qnibus

predicta audiverat dici, dixit

est

quod a

fratre Nicolao, qui

nunc

abbas predicti monasterii, a

lohannis et a fratre
terii,

de monte Sancti Octaviano, monachis eiusdem monasfratre Petro

qui referebant ei se vidisse predicta et cognovisse pre(8)

dictum

fratrem

Thomam,

et asserentes se

cum

eo converfrater

satos fuisse et qui (9) fuerant presentes

quando dictus

Thomas

obiit (10) in

monasterio supradicto.
fra-

XXXVI.
tris

si

Item interrogatus super miraculis eiusdem

Thome,

qua

(11) sciret facta (fol. 23^) fuisse in vita et in

ipsius, dixit

morte

vel post

mortem

quod quidam puer

parali-

ticus qui vocatur lacobus, filius lacobi

Romani de Piperno, fuit subito liberatus et sanatus ab ipso morbo paralisis, cum fuisset positus super sepulcro dicti fratris Thome. Interrogatus quomodo sciret, dixit quod ipse fuit presens quando pater dicti paralitici, qui vocatur lacobus Romanus, portavit ipsum
paraliticum ad dictum monasterium et posuit
tione super dicto sepulcro et oravit
tatis dicti
filii

eum cum

devo-

ibi

pro restitutione sani-

Qui puer, dum staret super dicto sepulcro per horam, donec missa, que tunc dicebatur in ecclesia dicti
sui.

monasterii, duceretur ad finem, in fine vero (12) ipsius misse

fuit

ad plenum restitutus
Ms
:

pristine

sanitati.

Interrogatus de

(1)

que.
(5)

(10)

(2)

B
:

-.

prsedicto.
(6)

(3)

B. addit
(7)

-.

homo.

(4)
(8)

B.

omitt

et

sancle.
(9)

B.

omift.

maRnjeque.

Ms :certa.
(II)

dictum.(12)

quod.

in

monasterio supradicto obiit.

quoe.

B.

omitt.

310

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

tempore, anno et

(1)

mense

et die, dixit

quod

fuit

tempore

quo

ipse erat novitius in dicto monasterio, qui sunt anni

;

XLU

vel circa

de mense et die certo dixit se non recordari

tameit

dixit se recordari
illius

quod

fuit

prima dominica quadragesime

:

anni

(2) circa

lioram tertiam

in

qua quidem hora missa

fuit (3)

consuevit in dicto monasterio celebrari. Interrogatus qui fue-

runt presentes dicto miracido, dixit quod ipse

et pater dicti pueri et frater Blasius

presens,

de Florentino

(sic)^

monatestis

chus eiusdem monasterii, qui tunc erat magister ipsius

tunc
alii

novitii,

qui mortuus

est, et (B. p. 695, col. 2)

plures etiam

monachi de quorum nominibus dixit se non recordari, Interrogatus de loco, dixit quod fuit super dicto sepulcro ut supra dixit. Interrogatus que verba protulit et interposuit in
oratione,
tate (5)

quam

fecit

pater

(4) dicti

pueri paralitici pro sani-

recuperanda ipsius
oravit plane ita

(6)

filii

sui, dixit

quia
dixit

illic

quod non

potuit

non audivisse intelligere, tamen

se

quod statim posito filio suo predicto (7) super dicto sepulcro apposuit ibi votum de cera in modum ymaginis unius pueri. Interrogatus si vidisset et cognovisset dictum puerum ante quam (fol. 23^.) fuisset ibi tunc portatus, dixit quod non. Interrogatus quomodo sciret quod dictus puer fuisset paraliticus, dixit quod tunc quando fuit portatus ad dictum sepulcrum, vidit ipsum trementem manibus, brachiis et aliis membris suis et propter debilitatem nervorum hinc inde agitatum (8) ita quod per se sine substentatione non poterat firmus stare. Interrogatus (9) si sciret quanto tempore fuerat paraliticus dictus puer, dixit se nescire. Interrogatus
si

sciret

quanto

tempore permansit sanus post dictam sanitatem recuperatam, dixit quod ab eo tempore quo fuit sanatus et circa permansit

nunc sanus est et conversus dicti monasterii. Interrogatus ad cuius vocationem iverat ipse testis ad videndum predicta, dixit quod ad nullius vocationem set stabat tunc in choro ecclesie dicti monasterii unde vidit omnia supradicta.
sanus, et

(t)

B.

omitt.
:

(2)

B. addit

paralytici pater.
(8)

(5)

Ms

agitantem.

mcclxxvi. (3) B luerit. (4) B dicli pueri recuperanda sanitale. (6) B dicti. (7) B. omitt. (9) B. omitt a interrogatus UBque ad nescire.
: :
-.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOU.

311

XXXVII.
fratris

Item interrogatus
(1)

si

sciret alia

miracula predicti

Tliome, dixit etiam scire quod quidam medicus, nomine

Laurentio de Valle, qui patiepodagre,
fuit

magister Raynaldus de santo

batur in pedibus graviter
dicti fratris

morbum

ad sepulcrum

tus

Tbome subito et miraculose liberatus. Interrogaquomodo sciret, dixit quod ipse vidit dictum magistrum
;

Raynaldum, quando venit ad dictum monasterium super quodam asino, dicto morbo detinei i et ipsum dicto morbo taliter gravatum quod non poterat per se ambulare set substentatione baculorum ambulabat, et postea vidit ipsum post modicum intervallum bene sanum ita quod per se ipsum sine aliqua (2) substentatione currendo ambulabat et discurrebat per dictum monasterium qui asserebat se fuisse sanatum meritis pre<Iicti fratris Thome asserens se ivisse ad sepulcrum ipsius
:

et

cum

devotione orasse ibidem pro sanitate recuperanda et

monachi dicti monasterii qui presentes fuerunt et predicta viderant hoc idem similiter asserebant. Interrogatus de (fol. 24^) causa propter quam dictus magister Raynaldus venerat tunc ad dictum monasterium, dixit quod venerat ad curandum fratrem lolhannem de Anico (3), monachum et
plures
alii

tunc cellararium monasterii supradicti, qui patiebatur. Interrogatus qua arte medicine utebatur dictus magister Raynal-

quod chirurgia (4). Interrogatus de tempore scilicet de anno, mense et die, quibus factum fuit dictum miraculum, dixit se non recordari propter diuturnitatem temporis dixit tamen quod iam sunt anni XXXVII (5) vel circa quod fuit factum dictum miraculum et dixit quod fuit tempore messium, quadam die circa horam nonam.
dus, dixit
;

Interrogatus quibus presentibus fuerat factum dictum mira-

culum, dixit quod presentibus fratre Petro de Monte sancti

lohannis, monacho, tunc abbate dicti monasterii, fratre Nicolao de Fresolone, fratre Octaviano, fratre Martino, fratre Nicolao de Palearis,

monachis monasterii
fuit in

supradicti. Interrogatus

de loco, dixit quod

loco sepulcri predicti, ut supradixit.

(6) ivit (7)

Interrogatus ad cuius vocationem ipse

sancto. - (2) B (1) B xxxvui. (b) B. oraitt.
: :

ad videndum
ciragia.

ulla.
(7)

-.

(3)

-.

Amico.

(i)

.Ms

-.

(5)

iverit.

312

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

dictum magistrum Raynaldum sanatum, dixit quod ad sonum campanarum pro eo quod, facto dicto miraculo, omnes cam-

pane tam magne

sate
;

propter

quam parve dicti monasterii fuerunt pidquam pulsationem ipse et multi monadhi ad

sonum dictarum campanarum convenerunt ad audiendum

videndum dictum miraculum et cetera (B. p. 696, col 1) supradicta. Dixit etiam quod monachi predicti monasterii propter dictum miraculum cantaverunt cum magna solempnitate Te Deum laudamus... in dhoro ipsius ecclesie (1). Interrogaet

tus

si

sciret

quibus verbis usus fuerat dictus magister Raynaldicti fratris

dus ad sepulcrum

Thome,

dixit se nescire quia

non

audivit. Interrogatus si sciret

dictum magistrum Raynal-

dum emisisse votum aliquod super sepulcro eiusdem fratris Thome pro sanitate recuperanda, dixit se audivisse dici ab
quod inter alia voverat (fol. 24^.) idem magister Raynalduis ad ordinem Minorum, de quo ordine ipse fuerat religiosus, reddire si Deus meritis dicti fratris Thome a dicta infirmitate liberaret eundem. Interrogatus si cognoverat (3) dictum magistrum Raynaldum prius quam veniret ad dictum monasterium, dixit quod non. Interrogatus quot diebus vidit dictum magistrum Raynaldum (4) infirmum ante dictum miraculum, dixit quod illo die quando venit (5) tantum usque
ipso (2)

ad Ihoram recuperate

sanitatis predicte. Interrogatus

quanto

tempore

vidit

eum sanum

post dictum miraculum, dixit

quod

pluribus diebus quibus permansit in dicto monasterio pro

cura supradicti monadhi pro quo venerat ad ipsum

(6)

monas-

terium
rius

postquam de ipso (7) monasterio recessit, ultenon vidit eum nec de eo quesivit. Interrogatus de quo
;

set

loco fuerat oriundus dictus magister Raynaldus, dixit se nescire, set

audiverat dici quod erat habitator castri Sancti LauValle. Interrogatus cuius stature et
(8),

rentii

de

temporis erat
vidit

dictus magister Raynaldus, dixit tunc

quando

eum

infirmum
et etatits

et postea

sanatum

(9),

quod

erat mediocris stature

L annorum
:

vel circa ut eius effigies demonstrabat.

(1)

B. omitt

illum. ipso.

(5)

ipsius ecclesie. (2) B B. omitt quando venit.

:

(8)

tum.

eo.
(6)

(3)

Ms

-.

B. omitt.

congnoverat. (4) B monasterio (7) B

:
:

(9)

Ms

sanatum

dixit.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiG AQUIN. NEAPOLI.

}l}

Interrogatus quibus piinnis erat indutus quando venit ad

dictum

(1)

monasterium,
rubei coloris.

dixit

quod desuper

erat indutus

quadam capa
XXXVIII.
dicto fratre

(2)

Item interrogatus
dixit

si

sciret alia

miracula de

Thoma,

quod

audivit dici a fratre Petro

Francisci de Piperno,

Nove, quod
versus

nunc converso dicti monasterii Fosseantequam efficcret (3) ipsius monasterii con-

dum

staret ut serviens in ipso monasterio, fuerat vexa-

tus et impeditus a

demonio

et meritis dicti fratris

Thome
;

fuerat ad sepulcrum ipsius subito et miraculose liberatus

et

hec eadem dixit se audivisse a fratre Gregorio de Sancto

Stephano,
a

monacho eiusdem
gallico (4)

monasterii, qui
Perrotto,
:

adhuc

vivit, et

quodam

nomine

fuerat serviens in dicto monasterio

qui

modo defuncto, qui ambo (fol. 25"^.) asse-

rebant se portasse dictum fratrem Petrum, a demonio vexa-

tum

et

impeditum, ad sepulcrum

dicti fratris

Thome quando
;

fuit ibi

subito et miraculose sanatus et liberatus

et a pluri-

bus monachis se audivisse quod viderant dictum fratrem Pe-

trum a demonio vexatum et impeditum, et postea viderant ipsum meritis dicti fratris Thome super ipsius sarcophago liberatum, et ipse testis dixit se vidisse ipsum fratrem Petrum plene sanum et nunc sanus est conversus monasterii supradicti.

XXXIX.
dicto fratre

Item interrogatus
se scire

si

sciret

alia

miracula de

Thoma, dixit Piperno, qui ex quadam

chio, habuit incisum et
sui, solidata

quod Nicolaus Maximi de

percussione,

quam

habuit in bra-

separatum sive divisum os brachii

carne et ipso osse remanente diviso, ex devohabuit ad dictum fratrem

tione,

quam
fecit

Thomam,

et

ex voto
ducebat

quod

sibi

(5),

miraculose

fuit restitutus

ad potentiam
(6)

ipsius brachii, ita

quod tunc ipso brachio, quod

tanquam sanum, laborabat et si os ipsius brachii esset sanum,

monasterium praedictum. gallo. conversus dum. (4) B
(1)
:

faciebat quidquid volebat ac

sicut facere poterat

antequam
moDachus

(5)

(2)

Ms
:

illi.

con.
(6)

(3)
:

fieret

Ms

quem.

314

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOU.

fuisset percussus, et

quomodo

sciret,

dictum os esset separatum. Interrogatus dixit quod ipse vidit dictum Nicolaum ve-

nientem ad dictum monasterium cum quodam voto seu brachio de cera, quod portavit ad sepulcrum dicti fratris Thome.

Quod bradhium de

cera (B. p. 695, col. 2) idem Nicolaus asse-

rebat se vovisse (1) portare ad dictum sepulcrum si Deus meritis ipsius fratris Thome restitueret sibi sanitatem et

quod quidem votum cereum portavit ad dictum sepulcrum postquam fuit reassecutus (2) potentiam in dicto brachio, et dictum votum cereum adhuc
potentiam
dicti sui brachii
;

pendet super dicto sepulcro.

Ac etiam

vidit

fratrem lohan-

nem

Adelasie de Piperno et fratrem Riccardum de Fundis,

(fol.

sacristam

2b^.),

brachium
chi,

dicti

monachos dicti monasterii, tangentes Nicolai quod fuerat percussum. Qui monain loco percusso,
aliis

postquam tetigerunt dictum bradhium

(3)

retulerunt publice ipsi testi et pluribus

quod

ipsi inve-

nerunt

carnem solidatam

et

os ipsius bradhii divisum et

separatum.
Interrogatus de tempore, scilicet anno,
ipse audivit (4) et vidit predicta, dixit se
dixit

mense et die quo non recordari, tamen

quod iam

est

annus unus

vel circa sicut (5) credit. Inter-

rogatus qui fuerunt presentes quando ipse audivit et vidit

quod ipse (6) et predicti duo monadhi et plures alii monachi de quorum nominibus dixit se non recordari. Interrogatus de loco in quo audivit et vidit predicta, dixit quod fuit in curti (7) sive platea que est inter portam ecclesie dicti monasterii (8) et portam introitus dicti monaspredicta, dixit
terii.

Interrogatus ad cuius vocationem accesserat ad audienet

dum
nit

videndum

predicta, dixit

quod ad

nullius

vocationem

accessit, set a (9)

casu

dum

ambularet per monasterium inveet

dictum Nicolaum dicentem

referentem supradicto
(10) in

modo
ad

dictum miraculum quod receperat

tis dicti fratris

persona sua meri-

Thome,

et sic ipse substitit (11) et stetit

si

videndum
(1)

predicta. Interrogatus

sciret per

que verba

dic-

Ms

voluisse.
(5)

audivit.

monasterii.

ut.

(2)

assecutus.

(6)

B. omitt.

(9)

B. omitt.

(10) B

(3)

B
:

invenerint.

(7)

recepit.

curtili.
(11)

(4)

vidit et
:

(8)

B. omitt

dicti

Ms

subsistit.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

}l')

tus Nicolaus se vovit et

recommendavlt
quatenus
vidit

(1)

dicto fratri Tho-

me,

dixit se nescire nisi

dictum votum sive

si

brac^ium cereum ut supra dixit. Interrogatus dictum Nicolaum antequam esset percussus
fuisset, ut

cognoverat

et

antequam
fere per

supra dicitur, sanatus, dixit quod

sic.

Interrogatus

quanto tempore cognoverat

viginti

eum

ante, dixit

quod

annos. Interrogatus quanto tempore steterat dictus

Nicolaus impeditus de dicto brachio et quot diebus vidit

quod audiverat dici quod quasi per steterat impeditus, set ipse non vidit eum ex quo fuit percussus et impeditus, nisi illo die quo venit ad monasterium predictum, et asserebat se predicto modo miraculose sanatum (fol. 26^). Interrogatus quanto tempore viderat eum postea sanum et potentem de dicto brachio, dixit quod multotiens
impeditum,
dixit
vidit

eum mensem

ipsum, et quotiens contingit

et vidit

sanum

ipsum

(2)

eum videre, laborantem cum dicto

vidit

eum

bradhio de

arte mortelle de

qua consueverat laborare

in dicto

monaste-

rio et ducere somarios oneratos ac etiam

ipsum brachium libere ducere (3) sicut sanum prout volebat, et adhuc est sanus et cum ipso brachio operatur tanquam cum sano.
si

Interrogatus
dixit

dictus Nicolaus erat

homo

iuvenis vel senex,,

quod poterat

esse, ut credebat, etatis

XXX

annorum

vel circa.

XL.
fratris

Item interrogatus
dixit

si

sciret alia

miracula eiusdem

Thome,

quod

ipse recepit in se beneficium mira:

culosum meritis dicti fratris Thome videlicet quod ipse, tempore quo dictus episcopus Viterbiensis venit ad supradictum monasterium pro exequenda inquisitione sibi ab apostolica

sede commissa super vita et miraculis ipsius fratris

fuerat passus et (4) patiebatur in pede sinistro

Thome,

mor-

bum
suo
dicti

podagre
si

cum

dolore vehementi

et ipse,

dolens in corde

non posset interesse ad testificandum de miraculis fratris Thome, rogavit fratrem Guillelmum de Tocco,

ordinis Predicatorum, tunc in dicto monasterio presentem,

B
commendavit.

(1)

(2)

B.

omitt

vidlt

ipsum.

(3)

duceret.

(4)

Ms. omitt.

3l6

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

ut rogaret predictum sancte

liberaret

memorie fratrem Tihomam ut

ut posset accedere Neapolim

eum ab

ipso

morbo

cum

aliis

monachis

(B. p. 697, col. 1) dicti monasterii

(1)

ad

tes-

tificandum de predictis miraculis

coram domino
:

ardiie-

piscopo Neapolitano et episcopo supradicto

se reputaret

cum

ipse testis

indignum ad impetrandum gratiam supradicvite viro, videlicet fratre

tam a tam preclarissime

frater

Thoma
santum
plene

predicto. Et dictus frater ,GuilIeImus ad preces ipsius, ut ipse

Guillelmus

retulit

ipsi

testi,

rogavit dictum

virum ut dictum testem,

liberaret a

scilicet

fratrem Petrum de Fundis,

morbo predicto et sanatus de morbo predicto.

sic ipse testis statim fuit

mense et die quibus dictum miraculum in se factum fuit, dixit quod fuit de presenti anno millesimo CCC XVIIII (fol. 26''.), de (2) mense iulii, die martis XVII eiusdem mensis, quo predictus domiInterrogatus de tempore, scilicet anno,

nus episcopus Viterbiensis venerat ad predictum monasterium pro negotio supradicto. Interrogatus per quot dies fuerat passus

dictum

morbum

tunc antequam dictus episcopus

applicaret dicto monasterio, dixit

quod per

tres dies. Interro-

gatus

si

dictus frater Guillelmus fecit orationem dicto fratri

Thome
sibi

pro restitutione dicte

sanitatis, dixit

quod

sic,

prout

dictus frater Guillelmus retulerat. Interrogatus

et (4)

qua hora fecerat dictam orationem,

dixit

quo die quod suprasi

dicto die martis, de

fuit

mane

ante tertiam. Interrogatus

sic,

statim

consecutus sanitatem, dixit quod

quia
(5),

cum

ipse

non

posset ambulare propter dictum

liberatus ita

morbum
aliis

ipso die fuit

quod

libere

ambulavit et venit et interfuit in

cena

dicti

domini episcopi

cum

monachis monasterii
frater
dixit se ne-

supradicti. Interrogatus per

que verba oravit dictus

Guillelmus pro ipso dictum fratrem

scire
:

Thomam,

sed ipse frater Guillelmus

alias ante

scit,

qui oravit. Interroga-

tus

si

habuerat dictum morbum, dixit quod pluri-

bus vicibus Ihabuerat. Interrogatus quanto tempore stetit (6) sanus post predictam sanitatem recuperatam, dixit quod a
(l)
(5)

Ms
:

miraraculis.

miraculum.

(2)
:

testis

pleae fuit sanatus.

(3-4)

B. omitt.

(6)

steterit.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI-

317

predicto die circa seinper

fuit

sanus, et sperat semper esse

fratris

sanus de ipso morbo meritis predicti

gatus
si

est publica

vox
sic

et

Thome. Interrofama de predictis omnibus que

in predicto

deposuit, dixit

quod

tam

monasterio

quam

in

Piperno et in pluribus

aliis locis

circumadiacentibus.

[HENRICUS de CARACCHULIS]
XL.

Eodem

die,

ibidem, nobilis vir

Dominus Henricus

de Caracchulis

(1),

de Neapoli, miles,
(2)

testis citatus et iuratus in

forma supradicta super

dicta inquisitione dicere veritavita et conversatione dicti fra-

tem
tris

et interrogatus

primo de

Thome,

dixit

quod multotiens
(fol.

audivit recitare (3) vitam

et

conversationem

21\) dicti fratris

fuit

tam,

puram

et

sanctam, et quod

Thome fuisse honeshomo magne contempla-

quod quolibet die dicebat missam et aliam missam audiebat, et quando non poterat ipse dicere missam audiebat duas missas et postea vacabat studio ita quod toto tempore vite sue, preter usus naturales, aut legetionis et orationis et

bat aut scribebat aut orabat. Interrogatus a quibus audiverat,

dixit

quod a

fratre

lohanne de Neapoli

(a),

magistro in

tlheo-

logia, ordinis

Predicatorum, a fratre Guillelmo de Tocco et

et a pluribus aliis.

domino Bartholomeo de Capua

quod

Item interrogatus de miraculis eiusdem

dixit

dum

ipse iret

Romam

Thome, peregre cum domino Nicofratris

lao de Filimarino et
tanis, ipse,
dicti fratris

domino Petro Grasso

(4)

et aliis Neapoli-

causa devotionis et causa

videndi sepulcrum

Thome

et

etiam monasterium Fosse-Nove

et

cum

dictis

domino Nicolao

monasterium, ubi dictus

domino Petro, declinavit ad dictum dominus Petrus Grassus supra dicto

sepulcro oravit, prostratus super ipso, et post orationem sur-

(t)

Carrahulis.

(2)

inquisitione supra dicta.

(3)

Ms

recitari.

(4) B. omitt.

(a)

Pour

la

bibliographie concernant .lean de Naples,

cf. la

dfeposi-

tion de ce dominicain, n xlviii.

-^

3l8

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^
ipse

AQUIN. NEAPOLI.

rexit et retulit ipsi (1) testi

quod

ibidem senserat
testis

bonum

adiuvamentum a dicto

fratre

Thoma

quia sentiebat se libera-

tum de
et

braclhio, ut dicebat.

Et tunc ipse

ymaginatus

coniecturatus est infra se perpendisse, et

p. 697, col. 2)

commemora-

quodam modo se vidisse dictum dominum Petrum non libere usum fuisse dicto bradhio tanquam
bat (B.
sano, set post verba predicta dicti domini Petri vidit ipsum

dominum Petrum
eo tanquam sano

libere uti dicto brachio sicut

utitur. Interrogatus in

sano et adhuc

causa scientie, dixit

quod
se in

quando dictus dominus Petrus dedit orationem super dicto sepulcro et audivit ab ipso doipse fuit presens

mino Petro recitari predicta. Interrogatus de tempore dixit quod fuit tempore quadragesimali (2), anno proximo preterito, prime indictionis, de mense et die dixit se non recordari
(fol.

2T.). Interrogatus

quibus verbis usus fuerat dicipse cognoverat ante dic-

tus (3)

dominus Petrus

in sua oratione, dixit se nescire, quia

si

secrete oraverat. Interrogatus

tum dominum Petrum,

tanquam concivem et tempore vidit eum infirmum, dixit de coniectura ut supra. Interrogatus quanto tempore vidit eum postea sanum, dixit quod, ab illo tempore circa, semper (4) vidit eum sanum. Interrogatus si sciret alia miracula, dixit quod non, tamen dixit se audivisse publice quod Deus multa miracula fecerat meritis ipsius fratris Thome, dixit etiam quod publica vox et fama erat Neapoli de omnibus que ipse (5) deposuit.

quod sic per magnum tempus amicum suum. Interrogatus quanto

dixit

[Frater
XLII.

lACOBUS de CAIATIA]
frater

Die martis, ultimo mensis predicti, ibidem,

(a),
;

lacobus de Caiatia
sitione
(1)

ordinis fratrum Predicatorum, testis

citatus et iiu*atus in

forma supradicta super (6) dicta inquidicere veritatem et primo interrogatus super vita
ipi.
(5)

Ms

(2)

Ms

semper.

B. oraitt.

quatragesimali. (3) B. omitt. inquisitiODe supra dicta. (6) B

:

(4)

vidit

eum

(a) Sur Jacques de Caiazzo, cf. Catalogo degli uomini illustri... di san Dnmenico Maggiore, Naples, 1777, p. 8; Taurisano (I ), Discepoli

e biografi, p. 178.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOU.

319

Thome, dixit quod ipse vidit dictum fratrem Thomam, hominem contemplativum et totaliter abstractum a terrenis ad celestia, solitudinis amatorem quoniam libenter solitarius morabatur, et erat magne honestatis et pudicitie et magne sobrietatis, nunquam petens speet conversatione dictl
fratris
:

ciales cibos, set

tantum contentus erat

illis

hiis (1)

que appone;

bantur

sibi,

et

temperate

et sobrie

utebatur

et

omni

die celebrabat

missam

et aliam audiebat, deinde vacabat slne

otio orationibus, studio et scripture. Interrogatus

quomodo

hoc

sciebat, dixit

tus in

quod cognoverat et viderat eum. Interrogaquibus locis viderat eum, dixit quod Neapoli et Capue
Predicatorum. Interrogatus cuius
dixit
sta-

in locis et conventibus

ture erat dictus frater

et calvus in fronte.
vidit

quod erat magne stature Interrogatus quantum tempus est quod

Thomas,
sibi viderat (2),

eum,

dixit

quod, prout

sunt

(fol.

28'".)

anni quatraginta quinque vel circa. Interrogatus cuius etatis

erat frater
vidit

primo
circa.

Thomas quando vidit eum, dixit quod quando eum poterat esse quatraginta sex annorum vel
dicti fratris

Item interrogatus de miraculis

sciret, dixit se pluries

Thome

si

qua

(3)

audivisse dici

quod Deus propter mefecerat, et plures in

rita dicti fratris

Thome

multa miracula

diversis locis de diversis infirmitatibus curaverat. Interroga-

tus ubi predicta audivit dici, dixit

quod

in civitatibus Neapoli-

tana et Capuana et in pluribus

aliis locis

ultramontanis et
dici,

citramontanis. Interrogatus a quibus predicta audiverat

dixit

quod a multis religiosis et secularibus et specialiter (B. p. 698, col. 1) a domino Bartholomeo de Capua. Interrogatus si erat publica vox et fama de predictis que deposuerat, dixit quod sic. Interrogatus in quibus locis erat publica dicta (4) vox et fama (5), dixit quod Neapoli, Capue et in multis
locis

citramontanis et ultramontanis.

(1)

iis.

(2)

videtur.

(3)

quae.

(4)

B. omitt.

(5) B.

addit

prsedicta.

320

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

[NICOLAUS de FILIMARmO]
XLIIL

Eodem
(1),

die,

ibidem, nobilis vir dominus Nicolaus

de Filimarino
dicta super (2)

forma supradicta inquisitione dicere veritatem, et primo

testis citatus et iuratus in

interrogatus de vita et conversatione supradicti (3) fratris

Thome,

dixit se audivisse dici (4)

quod

fuerat sancte vite et

castitatis,
(6).

conversationis Ihoneste,
tis et sobrietatis et

homo

(5)

magne

humilita-

excellentissime sanctitatis

Interroga-

tus a quibus predicta audiverat dici, dixit

quod a domino
patruo suo quon-

Marino, patre suo et a domino Marino

(a),

dam

archiepiscopo Capuano, qui dictum fratrem

Thomam
cum eo
et

cognoverant et viderant, et diu conversati fuerant

quem habuerant
quod quando
(7)

in

maxima devotione

et reverentia,
(8)

adeo

predictus patruus suus

tum

(foL

28"".)

fratrem

Thomam

nominabat dicpropter sanctam vitam (9)

fratris

semper quasi lacrimabatur. Item interrogatus de miraculis dicti qua sciret, dixit se hoc scire quod dum
ipsius

ipse

Thome (10), si una cum domino

(11),

Petro Grasso et domino Henrico [de] Caracchulis

domino

lacobo Capuano, militibus de Neapoli

in

et pluribus aliis

dudum

anno prime

indictionis

proxime

preterite,

gesimali, causa peregrinationis, iret

tempore quadraad Urbem, declinavit ad

monasterium Fosse-Nove

cum

predictis

domino Petro

et

domino Henrico, ubi ipse testis vidit dictum dominum Petrum inclinantem et prostrantem se super sepulcro (12) dicti fratris Thome, et oravit ibidem per modicam horam. Dictus dominus Petrus surgens a dicta oratione statim asseruit et
dixit ipsi testi et aliis ibi presentibus
:

Audite

magnum

mira-

culum, quia ego patiebar

(t)

magnum dolorem

in brachio et

Filmarino. inquisitione supra dicta. (2) B (3) Ms*. supradicta. Ms. omitt. sancte. (5) B. omitt. (6) Ms (7) B. omitt. (8) B. addit quando. (9) B ipsius vitam. Garacchulo (10) Ms. omitt. (11) Ms B Garrathulo et. sepulcrum. (12) B

Ms
:

(4)

(a)
t.

Sur Marino d'Eboli, archev^que de Capoue, VI, col. 335-340; Eubel, op. clt., t. I, p. 164.

cf.

Ughelli,

op. cii.,

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

32

modo

super isto sepulcro, postquam oravi,

sum

sanatus.

Et hoc affirmabat

cum

adiuratione sanctorum.
(1)

Interrogatus qui fuerunt

presentes quando dictus domi-

nus Petrus predicta retulit, dixit quod ipse testis, dominus Henricus [de] Caracchulis (2) et dominus lacobus Capuanus supradicti. Interrogatus de tempore, dixit quod fuit in anno prime indictionis proxime preterite, de mense dixit se

tamen dixit quod fuit die iovis inter dominicam de Passione et dominicam Palmarum, hora vesperarum. Interrogatus ad cuius vocationem accessit ad predictum (3) locum ad videndum predicta, dixit quod ipse et alii supradicti accesserunt ad supradictum (4) locum ob devotionem quam habebant ad beatum Thomam predictum, predicto domino Petro primo movente verba quod declinarent ad locum predictum. Interrogatus per que (fol. 29^) verba oraverat dictus dominus Petrus super dicto sepulcro, dixit se nescire quia ille secrete (5) oravit et ipse non advertit. Interrecordari,

non

rogatus

si

ante cognoverat dictum

quod longo tempore ante cognovit

politanum. Interrogatus
si scivit

dominum Petrum, dixit eum tanquam civem Neain dicto bradhio, dixit se

quanto tempore dictus domi-

nus Petrus fuerat passus dolorem

nescire
;

dominus Petrus dixit quod fuerat passus longo tempore. Interrogatus de quo loco est oriundus dictus dominus Petrus, dixit quod credebat eum esse oriundum de (6) Neapoli. Interrogatus quanto tempore vidit eum postea sanum, dixit quod ex tunc vidit eum sanum quotienscumque vidit eum.
nisi

quod

ipse

Interrogatus si scit alia miracula dicti fratris XLIV. Thome, dixit se Ihoc scire, scilicet quod quando ipse una cum supradicta societate accessit ad dictum monasterium et supradictus dominus lacobus Capuanus similiter oravit super sepulcro dicti fratris Thome, et postquam surrexit ab oratione ipsi testi et predicto (B. p. 698, col. 2) domino Petro asseruit se esse sanatum per dictum fratrem Thomam a quoB:fuerint.

(1)
(5)

secreto.

(2)

(6)

Carrathulus. B. omitt.
:

(3)

dictum.

(4)

praedictum

32 2

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

dam

dolore

quem

se

passum

fore (1) asserebat in oculis. In-

terrogatus quibus verbis interpositis oravit dictus

dominus

lacobus, dixit se nescire, quia licet viderit

eum

super dicto

sepulcro prostratum ad

orandum non tamen

si

audivit verbii

que proferebat. Interrogatus

cognoverat dictum

dominum

lacobum
gatus
si

ante, dixit
s<:ivit

quod

sic et

per longum tempus. Interro-

eum

ante patientem in oculis dolorem, dixit

quod

ipse nescivit

eum

patientem in oculis,

nisi

quatenus

dominus lacobus dixit eidem testi et predicto domino Petro quod ipse fuerat passus dolorem in oculis, et
dictus (2)

tunc predicto
vidit

modo

fuerat sanatus. Interrogatus

si (fol. 29^)

postea dictum

dixit

quod ex tunc

dominum lacobum sanum de oculis, vidit eum semper sanum. Interrogatus de

qua terra esset oriundus predictus dominus lacobus, dixit quod de (3) Neapoli. Interrogatus si erat publica (4) vox et fama (3) de predictis que deposuit, dixit quod de vita et conversatione predicta erat publica vox et fama Neai>oli et in

multis diversis

locis,

de miraculis vero predictis scitur inter

personas superius nominatas.

[Frater

PETRUS de SANCTA-FELICE]
die,

XLV.
Felice

et (6)

Eodem

ibidem, frater Petrus

de Sancta

(a),

ordinis fratrum Predicatorum, testis citatus et iura-

tus in forma supradicta super dicta inquisitione dicere veri-

tatem
dicti

primo interrogatus de
et

vita et conversatione pre-

Thome, dixit quod homo magne mimditie quoad se

fratris

dictus frater

Thomas

fuit

quoad

alios,

cupiens eos

esse ut se ipsum et mire humilitatis et patientie, adeo

quod

nunquam aliquem
tionis, et

corruscavit (7) aliquo verbo ampulloso

aut contumelioso. Item

quod

erat

homo magne
et aliam

contempla-

continue aut orabat aut scribebat aut studebat, et

ipse celebrabat

quod quolibet die

missam
omitt.

missam
-.

(8)

(1) (6)

fuisse.
:

et

(2)

-.

ipse.

(3-4) B.

B. omitt

primo interrogatus.

(5)

B. addit

(7)

contristaverit.
(I.),

(8)

publica, B. omitt.

(a) Sur Pierre pp. 178-179.

deSan

Felice, cf.

Taurisano

Discepoli e hiografi,

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/G AQUIN. NEAPOLI.

323

audiebat et erat

taliter a terrenis

abstractus ad divina

et

quod nunquam petebat speciales cibos, sed contentus erat hiis que apponebantur et quod etiam in mensa sepe contemplabatur ita quod liomo ix)terat sibi (1) auferre ea que erant ante ipsum et non perpendebat. Dixit etiam quod non fuit
;

curiosus in vestimentis
predicta, dixit

(a).

Interrogatus

quomodo
;

sciebat

quod

ipse vidit
fuit

per
vit

annum

conversatus

eum cum eo

et fuit discipulus eius et in ordine

et etiam audi-

predicta recitari a pluribus fratribus Predicatoribus et

specialiter a fratre

(fol. 3(y.)

Raynaldo
de

(2)

de Piperno, qui

fuit

socius dicti fratris

dicto de

Thome

longo tempore, et a fratre Bene(3)

Monte

sancti Idhannis

ordine fratrum Pre-

dicatorum.
Interrogatus in quo loco vidit eum, dixit

quod

in con-

ventu Neapolitano in
predicti et in cathedra

cella sua, in

choro ecclesie conventus

etiam predicantem. Inter-

legentem
fuit

et

rogatus cuius stature

fuit

dictus frater

Thomas,

dixit

quod

magne

stature et fuit grossus et calvus in fronte.

si sciret alia

Item interrogatus
post

miracula

dicti fratris

dixit se audivisse relatione

multorum,

fide

Thome, dignorum, quod

et facit

mortem

dicti

fratris

miracula propter merita

Thome Deus fecit dicti fratris Thome et

de supradictis

multa

multi de diver-

sis locis et diversis infirmitatibus meritis ipsius santi (4) sa-

nati (5) sunt. Interrogatus si

(6)

omnibus que

deposuit erat publica vox et fama, dixit quod sic in tota provincia Terre Laboris et multis aliis locis.

(1)

illi. (2) Ms,

(5)

Ms. omitt.

(6)

B B

Riccardo.
praedictis.

(3)

ejusdeni ordinis.

(4)

B. omitt.

(a) Allasion au chapitre des Constilutions Dominicaines sur les vAtemenls Dkniflk (H.), Constitutionef: antique ordinis fratrum Prodicatnrum, dans Arrhiv fur Litteratur und Kirchenyeschichte des M.-A., t. I, 1885, p. 204; cf. de mdme les ordonnances des chapilres g6n6raux de 1248 k 1300. dans Monumenta Ord, IWcedicat.
:

Historica,

1.

II,

Rome,

1898. pp. 42, 297.

324

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

[THOMAS de MATHIA]
XLVI.

Eodem

die,

ibidem, abbas

Thomas de

Mathia,

canonicus Salernitanus,

testis citatus et iuratus

super dicta

inquisitione dicere veritatem

secundum formam superius

annotatam
dicti fratris

primo interrogatus de vita et conversatione Thome, dixit quod audivit per famam publicam
et

dici

quod dictus

frater

Thomas

fuit

homo

sancte vite et con-

versationis honeste, aliud nescit.

Item interrogatus de miraculis

dicti fratris

Thome,

dixit

quod cum
Crucis et

ipse, olim,

ad laudem Dei

et sancte Crucis, incipe-

ret edificare

quamdam (B. p. 699, cum magna sollicitudine

col. 1)

cappellam in loco

quereret reliquias sancto-

rum
sit

(fol. 30^.)

ad collocandum eas in cappella predicta, accesdiocesis, et inve-

ad cappellam Sancti Severini, Salernitane

nit ibi

dompnum Mattheum

de Adiutorio, cappellanum ipsius

cappelle, petiitque

ab eo ut reliquias sanctorum, si quas haberet, sibi ostenderet. Qui cappellanus ostendit eidem primo pluries reliquias sanctorum quas reverenter vidit. Postmovero dictus cappellanus dixit eidem abbati

dum
dit

Thome quod

pretiosiores reliquias habebat. Et interrogatus quas, respon-

quod habebat manum fratris Thome de Aquino, de ordine Predicatorum. Qui testis, derisive et truffatorie recipiens, dixit quod ipse frater Thomas non est santus, sed fuit qui-

dam

predicator

et respuit

eam

videre

et incontinenti

eum

arripuit

quidam tremor

et videbatur ei

quod haberet caput

ponderosum.
et

grossum ad

modum

unius

magne

ciste et valde

Deinde ipse penitens se de

cappelle

hiis (1)

que dixerat

de incre-

dulitate sua predicta, cepit plorare et petiit a sacerdote ipsius

veniam

et penitens

de contemptu et verbis per

eum
et

dictis

de dicto fratre
obtenta,

predicto.

Qua

Thoma petiit veniam a sacerdote accessit cum devotione ad orandum

predictam
;

osculandum

manum

in cuius

manus

(2)

oscu-

latione et adoratione fuit dictus testis a tremore et inflatione

(I)

iis.

(2)

B. omitl.

PROCES. CANONIZATIO^aS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

325

capitis subito liberatus et

sanus factus

(1),

et sentiit
(2)

maximum

ex dicta

manu

progredientem, et

odorem ex tactu ma-

nus predicte in caputio suo quod tenebat in collo, ipse et caputium adeo redolebant quod per magnum tempus videbatur illis inter quos conversabatur quod ipse secum portaret muscum et ex hoc oportebat eum predicta omnia et miracu;

lum

(3) recitare.

Dixit etiam

quod tunc

sentiit

tantam consolationem

cum
ali-

perfusione lacrimarum, et tantam fidem ex tunc habuit in

dicto fratre

Thoma

et habet (fol. 31 ^),

carnali, et

quod temptatus

quando de peccato
dicto fratri
tas, et

cum

plena deliberatione cogi-

tans ducere ad eflectum peccare carnaliter,

recommendans

Thome

sentiit in se cogitationes predictas extinc-

ex tunc pluries in huiusmodi temptationibus invocans

dicti fratris

nomen

Thome

sentiit

iuvamen

et extingui in se

stimulos temptationum huiusmodi.

mense et die dicti miraculi et dicte sue liberationis, dixit quod fuit in anno septime indictionis proxime preterite de mense vero et die dixit se non
Interrogatus de tempore,
;

recordari. Interrogatus qui fuerunt tunc presentes

cum

ipso

dicto miraculo, dixit

est, et

quod dictus cappellanus, qui mortuus Maffeus Acconzaiocus (4) de Ravello et quidam famu-

lus ipsius Maffei cuius

dixit

nomen

ignorat. Interrogatus

de loco,
fecit

quod

in castro Sancti Severini et in ecclesia ipsius castri.

fuit in

Interrogatus quibus verbis usus

dicto fratri

oratione
:

quam

Thome,
te
fui,

dixit

quod per hec verba

et penitet
tibi,

O
.

beate

Thoma, ego habeo

dixi et

pro sancto

me

de

hiis (5)

que

mentitus

recommendo me

adiuva

me

oratione dicta, dixit se incontinenti fuisse liberatum et

Qua sanum
quod
sanus,

factum. Interrogatus quanto tempore

fuit

passus dictum trecapitis, dixit

morem

et grossitiem et
fuit,

ponderositatem

donec confessus
dixit

et reddiit

ad altare

et fecit

orationem
fuit

predictam. Interrogatus quanto tempore postea

quod semper postea sanus

(6) fuit.

Interrogatus

quomodo
dictam

dicta

manus

dicti

fratris

Thome
(3)

pervenerat

ad

(1)

B:effectus.

(5)

ils.

(6)

(2)

B. omitt.
:

-.

miracula.

(4)

Aconziaceus.

fuit

sanus.

326

PROCES. GANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

ecclesiam Sancti Severini, dixit quod supradictus cappellanus narravit ipsi testi quod domina comitissa, uxor quondam do-

mini Rogerii, comitis Sancti Severini, soror

dicti fratris

Tlhome

ad dictum fratrem Thomam procuravit sibi dari ipsam manum ab abbate et conventu monasterii Fosse-Nove. Quiam manum postea dicta

ob devotionem

et

amorem quem

Ihabuit

domina posuerat

in ecclesia supradicta. Interrogatus si dicta

manus (B. p. 699, col. 2) erat integra (fol. 31\), dixit quod vidit eam cum pelle, carne, ossibus, nervis et unguibus integram,
police

tamen

carente. Interrogatus

si

de predictis miraculis
sic in dicto castro post

est publica (1)

vox

et fama, dixit

quod

relationem per

eum de

ipso miraculo factam.

[Frater

CONRADUS de SUESSA]
die,

XLVII.

Eodem

ibidem, frater Corradus de Suessa,

(2)

sacerdos ordinis Predicatorum antiquus, testis citatus et

iuratus super dicta inquisitione dicere veritatem

secundum

formam

superius annotatam

et interrogatus

et conversatione dicti fratris

Tlhome, dixit

primo de vita quod ipse frater

Thomas
ficus,

fuit

Ihomo sancte

vite et conversationis honeste, paci-

sobrius, humilis, quietus, devotus, contemplativus et

ita
;

quod reputabatur virgo et in cibo et potu fut tante sobrietatis quod singularitates ciborum non petebat, nec etiam curabat de cultu vestimentorum et omni die cum magna devotione aut ipse celebrabat aut audiebat unam aut duas missas et preter naturalis quietis Ihoiras semper vacabat aut (3) lectioni, aut scripturis aut orationi aut predicationi. Item interrogatus quomodo scit predicta, dixit quod cognovit et vidit eum facientem predictam vitam et conversatus fuit cum eo pluribus annis Neapoli, Rome et in Urbe Veteri, tempore felicis recordationis domini Urbani pape, ubi de mandato suo idem
castus
;

(1)

vox et fama publica.

(2)

Ms. omitt.

(3)

Ms

aud.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

327

frater

Thoinas
si

fecit exix>sitiones

super quatuor evangeliis

(1)

(a).

Interrogatus
vitain

predictus frater Thoinas continuavit

dixit

dictam

duni cognovit euin,

quod

sic

imino semper de
in

bono
eo

in inelius proficiscebatur (2) et

de virtute

virtutem

crescebat. Interrogatus quanto tempore conversatus fuit

et habuit notitiam

cum

quod pluribus annis et diversis temporibus. Interrogatus quantum tempus est (fol. 32'.) quod ipse primo vidit et cognovit eum, dixit quod sunt elapsi sexaginta duo (b) anni. Interrogatus quot (3) annorum esset ipse testis, dixit quod erat annorum LXXVII quam etatem eius effigies et aspectus corporis etiam demonsde dicta
vita sua, dixit
:

trabat.

Item interrogatus de miraculis

vit dici

dicti fratris, dixit

quod audi-

quod Deus multa miracula meritis suis fecit. Interrogatus si de predictis est publica vox et fama, dixit quod sic
hiis (4) in dicto

que supra deposuit cognoverunt euin.

de

ordine inter

illos

qui

(1)

B: continuaverit.

(2)

Ms

profieiscebat.

(3)

quod.

(4)

B:

iis.

(a) Cest sur la demande d*Urbain IV que saint Thomas composa ses gloses sur ies Evangiles, ainsi que rattesle le prologue plac6 en t6te des gloses sur saint Mattliieu {Opera omnia (6dit. Viv6s) t. XVI, p. 2), sur cette oeuvre cf. Mandonnkt (P.), Chronoloyie des Ecrits seripturaires de saint Thomas d'Aquin, dans Revue Thomiste, n. s., t. XII (1929), pp. 140-145.

est inexacte

LMndication chronologique donn6e ici par frfere Conrad de Sessa En 1257 (soixante-deux ans avant aoClt 1319) Tliomas d'Aquin enseignait k Paris. Ce n'est qu'en 1259 (durant l'6t6) qu'il rentra en Italie. Apr6s avoir enseign6 deux ans (1259-1261) A Anagni, ou se trouvait la Curie Pontificale, il gagna Orvieto, ou il professa de 1261 k 1265, date de son dfepart pour Rome. Pour la chronologie de ces anri6es, cf. Mandonnet (P.), Thouias d'Aquin, lacteur d la Curic
(b)
:

Romaine, dans Xenia iomistica, t. III, Rome, 1925, pp. 9-40 les dernieres pages de cet article doivent 6tre rectififees d'apr6s une note de Dk.STRKZ (J.), A propos dun repertoire des maUres en thcologie de Paris au xni" sieclc, dans Rccherches de Theologie anciennc et medieval^, t. III (1931), pp. 412-422.
;

328

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^E AQUIN. NEAPOLI.

[Frater
XLVIII.

lOHANNES de NEAPOLI]

(a),

Die mercurii primo mensis augusti, secunde

ordinis fratrum Predicatorum, sacre theologie

indictionis, Neapoli in palatio archiepiscopali, frater loliannes

de Neapoli

dbctor, testis citatus et iuratus in forma supradicta super dicta

inquisitione, dicere veritatem, et interrogatus
et conversatione dicti fratris

primo super

vita

Thome,
quod

dixit

quod

audivit dici a

multis fratribus ordinis Predicatorum antiquis qui fuerunt in

diversis conventibus

cum

eo,

fuit

homo

sancte vite et

conversationis, contemplationis exemplaris, et

quod omni

die

commimiter celebrabat unam missam et aliam audiebat vel duas (1) audiebat si non celebrabat sed primum erat frequentius scilicet quod unam celebrabat et aliam audiebat. Item quod in nullo videbatur affectus ad temporalia quecumque, honores scilicet et divitias huius mundi. Item quod totum quasi tempus suum in bono opere occupabat, scilicet in studio, lectione (2), scriptura vel oratione, et quod pertinentia ad recreationem corporis ut comestionem et dormitionem et huiusmodi naturalia transitorie faciebat ita quod parum de tempore (fol. S^"".) in talibus occupabat. Interrogatus a quibus predicta audiverat dici, dixit quod a multis antiquis fratribus
;

dicti ordinis qui

dicebant

sibi se fuisse
(3)

conversatos

cum

dicto

fratre

Thoma tamen de omnibus

;

eorum determinate non

recordabatur. Interrogatus
aliis

si

ipse audivit dici a predictis vel

quod dictus

frater

continuaverit dictam vitam

suam
audi-

quandiu
vit

(B. p. 700, col. 1) vixit, dixit

quod

sic et

nunquam

contrarium.

si non celebrabat, duas audiebat (1) B eorum omnibus.

:

sed.

(2)

B. addit

et.

(3)

(a) On trouvera une abondanle bibliographie sur ce theologien dans Ueberweg-Geyer, op. cit., p. 772, cf. de m6me la pr^face du r6cent

ouvrage de Baltc (C), Johannis de Polliaco

qucestiones disputatce de Sibenik, 1931.

et

Johannis de Neapoli
Vi^^yiniSy

Immaculata Conceptione B. Marioi

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOU.

329

Item interrogatus siiper miraculis qua (1), sciret dixit quod audivit dici et
dulfo
(2)

dicti

fratris

Thome

si

recitari sibi

a fratre Lan-

de Neapoli

(a),

ordinis Predicatorum, qui fuit in or-

dine

(3) ipso lector gratiosus, et

prior et inquisitor heretice

pravitatis, et postea

episcopus Equensis et tandem archiepis:

copus Acherontinus

quod

(4)

cum quadam

vice declinasset

ad monasterium Fosse-Nove

ut ibi hospitaretur, vadens versus

Romanam
res yliaci

(5)

provinciam, subito arripuerunt

alias

eum magni dolo(6)

;

quos frequenter
in

habere consueverat, propter

et eiulatus

quos prorupit
rentes
(7)

magnos clamores

ad quos occuh

monaohi ipsius monasterii et causam clamorum petentes et ab eo audientes, dixerunt quod consulebant ei quod uteretur medicina qua ipsi utebantur in suis infirmitatibus
cet,

et doloribus et

sanabantur frequenter

corrigiam

scili-

qua accinctus erat, super sepulcro bone memorie fratris Thome de Aquino, ordinis fratrum Predicatorum, qui in ipso monasterio sepultus (8) erat, extendendo, et tandem toto corpore se super idem sepulcrum prosternendo. Qui frater Lan*
dulfus
dit
(9),

devotione concepta propter verba audita, respon-

quod

libenter vellet uti tali medicina quia ipse noverat

fratrem

Thomam

predictum

dum

viveret et sciebat

eum

fuisse

multum
;

magni meriti apud Deum et surgens ivit ad dictum sepulcrum et iuxta consilium (fol. 33'.) sibi datum primo corrigiam suam super ipsum
(10) sancte (11) et religiose vite et

extendit et postea se super illud (12) prosternens

tione predictum fratrem
perfecte sanatus, sic

cum

devo-

Thomam

oravit, et statim surrexit

quod nunquam postea tales dolores sentiit (13). Interrogatus de loco in quo dictus Landulfus (14) sibi (13) dixerat predicta, dixit se non recordari, tamen dixit quod pro certo constat sibi quod hoc ab eo immediate audivit.

B quae. (2) Ms., B Leonanlo. (3) B dicto ordine. (4) B qui. B Romam. (6) B propteiea prorupit. (7) B accurentes. (8) B Leounrdus. (10) B. oinitt. (11) B sanctissimip et erat sepultus. (9) B Leonardus. senserit. (14) B religiosissima;. (12) Ms eum. (13) B illi. B (15)

(1)

:5)

Cavat.ikri (G.-M.), Galleria de' de' Predicatnri, t. I, Summi Ponti/ici, Patrinrrhi B6n6veiit, 1696, p. 67; Ughblli. op.cit.,{. VI, coL 632 t. VII, col. 44.
(a)

Sur Landolfe de

Xa[)Ies,

cf.

dcWOrdine

330

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

TUOMJE. AQUIN. NEAPOLI.

[Frater

PETRUS

de castro

MONTiS SANCTI-IGHANNtS]

XLIX.

Eodem

die,

ibidem, frater Petrus de castro Montis

sancti-Iolhannis, sacerdos et

monadhus antiquus monasterii

suprascripta forma,
veritatem, et

Fosse-Nove,
super dicta

testis citatus et iuratus in

inquisitione dicere

interrogatus

primo super vita et conversatione dicti fratris Thome, dixit se scire dictum fratrem Thomam fuisse hominem sancte vite et conversationis honeste, contemplativum ad Deum, purum, humilem, pacificum et modestum, abdicatum a terrenis et abstractum ad celestia seu divina, continue quasi oculis elevatis ad celum, et sobrium in cibo et potu, et quod (1) quasi

semper vacabat studio aut lectioni aut scripture tioni et quod omni die celebrabat missam cum
;

(2)

aut ora-

lacrimis, et
sciret

aliam audiebat
predicta, dixit

cum

devotione. Interrogatus

quomodo

quod vidit et cognovit eum et conversatus fuit cum eo per longum tempus et in diversis locis. Interrogatus in quibus locis, dixit quod in castro (B. p. 700, col. 2) sanctilohannis Marsici, in civitate Neapolitana, in castro Magentie
et in

monasterio Fosse-Nove, in quibus locis dixit quod videfacere predictam vitam et

rat

eum

ipsum

esse, ut superius

dixit.

Interrogatus quanto tempore cognovit

eum

et conversa-

tus fuit

cum

eo, dixit

quod per annos decem,

infra

quos annos

per diversa et crebra

temporum

intervalla fuit conversatus

cum eo, et vidit eum semper facere (fol. 33^.) predictam vitam quam continuavit et continuasse communiter et publice dicitur usque ad
interfuit

ultimum finem

vite eius, cui dictus frater

Petrus

ministrando eidem.

Dixit etiam

quod dum

dictus frater

lium Lugduni, vocatus a

nensis

felicis

ad concirecordationis domino Gregorio

iret

Thomas

papa X, et faceret transitum per castrum Magentie, Terraci(3)

diocesis, et ibi per aliquos dies

moram
(5),

traheret

pro

(4)

eo quod erat aliquantulum discrasiatus

frater laco-

(1)

essel.

qui.
(5)

B
:

(2)

scripturis.

(3)

Tranensis.

(4)

eo quod

defatigalus.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOU.

331

bus de Florentino
Nove, una cuni ipso

(sic),

tunc prior

dicti

monasterii Fosse-

lohanne de Pede Montis et fratre Fidele, nionachis eiusdem monasterii, ivit ad visitandum dictum fratrem Thomam ad dictum castrum Magentie, ubi
teste, fratre
ipsi (1)

prior et

vel quiiuiue,

monachi steterunt cum eo per dies quatuor infra quos vidit eum celebrantem cum magna
loco,

devotione et efTusione lacrimarum, ut supradixit.

duni dictus prior sollicitatus esset secrete a fratre Raynaldo, socio dicti fratris Thome, ut quereret

In

quo quidem

ab eo quod acciderat
in theologia et
(4),

rium
dicti

quando supplicaret ipse eidem

(2) sibi (3)

recepit magistefratri

Thome

ut

diceret ista sibi

ipse frater

Thomas ad magnam

instantiam

quod cuni iniunctum fuisset sibi (6) per priorem suuin Parisiensem de mandato cancellarii Parisiensis ut pararet se ad recipiendum magisterium in theologia, et ipse reputaret se inhabilem ad hoc propter
prioris narravit sibi (5)

iuventutem,

et positus in perplexitate

dedit se in oratione (8) circa

quodam quoddam altare

Quid
est

(7)

quid ageret,

ubi sibi obdor-

mienti apparuit in sompnis quidam frater Predicator, canus

et antiquus, qui dixit sibi (9)
:

cogitas, frater

Et ipse respondit
Et

Mandatum
:

mihi ut

Thoma ? preparem me ad
non operum
et
dixit se

recipiendum conventum et cogito quid debeam proponere

(fol.

34^)
:

ille

dixit ei

Hoc verbum proponas

hanc auctoritatem

aliud

Rigans montes de superioribus suis de fructu

satiabitur terra (a). Et

tuorum

projKjsuisse in dicto suo conventu (b), et illam (10) fuisse pro-

secutum.
Transiictis vero dictis (11) diebus quatuor, predictus frater

(1)

(6)

B. ornitt.

(10)

B:

acciderit. (3) B (2) B (7) B quidnam. illarnfiue. (11) B. ornitt.

:

ipse.

illi.
ii
:

(4)

ipsi.

(8)

oralioni.

(9)

(.^)

illi.

illi.

(a) Ps. CIII, 13.

(b)

Le discoars inaugural de saint Thoma.s a 616 publit pour

fois

la

pre-

mi^re

d'y\rjmno,

par Salvatobe (D.), Home, 1912. II a 616 r6imprim6 depuis par exemple par Berthikr (J.), DoctorCommupis, t. I, Rome, 1914, pp. 11-14; PequesMAguART, Saint Thomas d'Aquin, Toulouse-Paris, 1925, pp. 364-377 (avec traduction fran(,-aic,e du F. L. DrMESTE).
ser^noni inediti di S.

Due

Tommaso

332

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

monachis et aliis sociis suis ab dicto castro Magentie ad dictum monasterium FosseNove, et cum intrasset dictum monasterium in loco parlatorii
equitavit
dictis priore et

Thomas

cum

dixit

hec verba.

Hec

est requies

mea

in

seculum

seculi (1),

et cetera (a).

Et stans in ipso monasterio cepit infirmitate

infirmitatem
(2) et

gravari,

quam quidem

cum magna
cum

patientia

supportans reverenter
et devotione

devote recepit

(3) ecclesiastica

sacramenta, et specialiter Corpus Ohristi

lacrimis multis

magna

suscepit

(4).

Et ante susceptionem ipsius

Corporis Christi, niulta decora verba dixit de ipso Corpore

Christi

coram

toto conventu dicti monasterii et multis de

ordine Predicatorum et Minorum. Inter que inseruit ista

verba

Ego de

isto santissimo

Corpore

et aliis sacramentis

multa docui
sie

et scripsi, in fide Christi et sancte

romane Eccle-

cuius correctioni

omnia

subicio et expono. Et recepto

ipso Corpore, vixit per tres dies et ipso tertio die obdormivit
in (5)

Domino.

In cuius funere

quidam
fratris
ibi

frater (b)

Predicator qui fuerat

longo tempore ipsius

blice

Thome

confessor, predicavit pu:

coram omnibus
ita (7)

adstantibus dicens

Ego

confessiotestificor

nem generalem
quia

istius (6) sancti viri audivi

de quo

inveni

eum purum

sicut

puerum
.

V annorum

quia

nunquam

sue carnis sentiit corruptelam

Post hec, corpus ipsius

solempnitate debita
dicto.

fratris (B. p. 701, col. 1)

Thome cum

fuit (8)

sepultum in monasterio supra-

L.

(fol.

34^) Item interrogatus

si

sciret alia

miracula

dicti

fratris

Thome

facta (9) in vita, in

ipsius, dixit in vita

morte vel post mortem videlicet sua hoc miraculum accidisse

:

(1) B. addit devotione.

(7)

(3)

ipsius.
(9)

-:

hic habitabo quoniam elegi eam. B suscepit. (4) B. omitt. B quia iuveni eum ita purum.
:

(2)

B B

cum
:

reverentia et
in.

(5)

Ms. addit
(8)
:

(6)

sepuUum

fuit.

Ms

factis.

(a) Ps.
(b)

GXXXI,

14.
(6dit.

Nou savons par Guillaume de Tocco

Fontes

Vitce S.

Tho-

mce, pp. 136-137) que ce discours fut prononc6 par

Raynald de Piperno.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

TIIOM.E AQUIN. NEAPOLI.

}}}

qiiotl dictus trater

Thoinas

dum

viveret et esset in dicto castro

Magentie
ter

et cepisset aliquantuluni infirinari et

propter debili-

tatein requireretur a socio suo ut sunieret cibum, dictus fra-

Thomas

dixit eidein (1) socio

.

Credis quod invenirentur

:

arenge recentes
partibus
tur (2)
lus
(3),
.

Et socius resi>ondit
anglicanis et

Credo quod

in

uUramontanis
Et

gallicanis

inveniun-

hec ad invicem conferrent quidam piscaroBordonarius nuncupatus, veniens de Terracena (4)

dum

Magentiam cum siirdis, sicut consueverat, dictus (5) sociusdicti fratris Thome, qui vocatur frater Raynaldus de Piperno, interrogavit ipsum piscarolum (6) quos pisces haberet et ille
;

dixit sardas.

Et

dum

fecisset discoperiri cistas in

quibus por-

tabantur

dicti

pisces,

invenit
viso,

unam de

ipsis

cistis

plenam
in-

arengis recentibus.

Quo

omnes hoc

videntes gavisi et

mirati sunt, pro (7) eo

quod

in partibus Italie

nunquam

vente fuerunt arenge recentes, et dictus mercator piscium

vehementius admirabatur
ad dictum fratrem
vit

et affirmabat

omnino, quod emerat

sardas et non arengas, et predictus frater Raynaldus currens

Thomam
et

(8)

dixit ei

Deus adimplequia
dixit
dixit

voluntatem vestram,

habetis

quod
.

desideratis,
ille
:

arenge, quas nominatis, invente sunt

Et

venerunt
niisit

et quis portavit eas

.

huc

Et

ille

Unde Deus
fuit et

vobis

Interrogatus

quomodo

scit predicta, dixit

quod hoc

accidit infra illos

tis fuit

quatuor dies superius dictos, quibus ipse

aliis

tes-

cuin supradictis suo priore et

monachis

in predicto

castro Magentie, et fuit presens et vidit predicta, ac etiam (9)

(fol. 35'.)

ipse

comedit

de quibus etiam arengis comedit dictota sua societate et multi

;

tus frater

Thomas cum

alii

religiosi

et seculares

comederunt

et

domina

comitissii (10) Fran-

scisca,
castri,
ipsis

uxor domini Annibaldi de Ceccano, doinini (11) dicti et neptis (12) dicti fratris Thome, similiter comedit de

arengis. Interrogatus

de tempore, mense

et die, dixit

(I)

B
:

tratPD.
ai(iil

ad euin. (2) B (5) B. omitt.

(9)

et,

Ms. addit
:

(ii) Ms pissarolus. (4) B (7) B. omilt. (8) Ms. pissarolum. Ms (6) comitissa. (11) B. Francisca B ac etiam. (10)
:

invpnirentur.
:

omilt.

(12)

nepotis.

334

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM2E AQUIN. NEAPOLI.

quod fuit supradicto tempore, quando felicis recordationis dominus Gregorius papa X erat Lugduni. et convocabat concilium, ad quod concilium dictus frater Thomas vocatus ibat de mense et die certa, dixit se non recordari, tamen dixit quod fuit tempore quatragesimali et infra supradictos quatuor
;

dies.

Interrogatus qui fuerunt

(1)

presentes et videntes pre-

dicta, dixit

quod

fuit ipse testis et

(2),

supranominatus
et frater Fidelis

prior, fra-

ter

lohannes de Pede Montis

supradicti, et frater

de Tuscia,

monachi
fratris

Thome

supradicti,

et

Raynaldus de Piperno, socius quidam famulus dicti fratris

si

Thome

qui vocabatur lacobus de Salerno. Interrogatus

predicti vivant sunt, ipso teste

ad presens,

dixit

quod non quia omnes mortui

dumtaxat excepto. Interrogatus de loco, dixit quod fuit in dicto castro Magentie. Interrogatus ad cuius vocationem iverat ad videndum predicta, dixit quod ad dictum castrum Magentie accessit cum dicto suo priore ad mandatum ipsius ad visitandum dictum fratrem Thomam, et dum esset ibi occurit dictus casus miraculosus, ita quod vidit et comedit, ut dixit. Interrogatus si sciret que verba fuerunt (3) interposita per dictum fratrem Thomam postquam (4) secutum fuit dictum miraculum, dixit quod illa que dixit supra, que
verba dixit se audivisse fuisse prolata a dicto fratre
dicto socio suo, et ab eo socio suo ipsi fratri

Thoma

Thome.
Viter-

Interrogatus
arenge, dixit

quomodo
arengas

sciret

quod

predicti pisces essent

quod

ipse viderat in curia

salitas, ita

Romana apud
illas

bum

(fol. 35^.)

quod per

recognovit

istas esse arengas,

quia erant eis similes, et predictus frater

Raynaldus

(B. p. 701, col. 2), socius dicti fratris

Thome,

qui

viderat et comederat de arengis recentibus in partibus ultra-

montanis, testificabatur et affirmabat eas esse arengas. Interrogatus qualiter ipse et

alii,

qui comederunt de dictis arengis,

comederunt eas
assatas.

paratas, dixit

quod

elissitas in

brodio et etiam

(1)

fuerint.

(2)

Pedeaaoate.

(3)

fuerint.

(4)

Ms

postqtt*.

PROCES. CANONIZATPONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

}}")

LI.

Item interrogatus factum

in

si

sciret aliquod

miraculum

ipsius
ipsius,

fratris

Thome

mortem

vel post

mortem

quod dicto fratre Thoma mortuo iacente adhuc in lecto in camera in qua obiit, antequam eius corpus lavaretur (a), frater lohannes de Florentino (sic), tunc supprior dicti monasterii, qui perdiderat lumen oculorum cum oscularetur cum devotione pedes ipsius fratris Thome, sicut ceteri monachi, propter santam vitam ipsius, fult ipsi fratri lohanni consulendo
dixit

dictum

<i

lungatis et supponatis oculos vestros oculis huius

santi viri.

Et tunc ipse frater

(1) et iunxit

lohannes
(2)

cum

devotione

superposuit
tris

oculos suos super

oculis dicti frarecepit et

Thome. Qui

statim et subito

lumen pristinum
Interrogatus

fuit

plene liberatus et

(3) illuminatus.

quomodo

sciret predicta, dixit

fuit

quod

ipse fuit presens et vidit ac etiam

unus de

illis

qui dederunt dicto fratri lohanni considie,

lium supradictum. Interrogatus de tempore, mense et

dixit

quod

fuit in

die mortis sue, alias (4) de

mense

et die

determinate dixit se non recordari, sed recordatur quod

fuit

tempore
(5)

concilii

supradicti.

Interrogatus qui

alii

fue-

runt

presentes quando dictus frater lohannes predicto

modo
sis

lumen oculorum, dixit quod fuerunt presentes bone memorie Franciscus (b), episcopus Terracinenrecuperavit
(6),

fratres

Raynaldus supradictus, quinque aut quatuor Minores et fratres Predicatores plures et monachi
frater

(1)
(5)

B
:

supposuit.

(2)
:

B. omitt.

(3)

Ms. omitt.

et.

(4)

at.

fiierint.

(6)

Ms

Terrecensis.

(a) Les fun6railies de saint Thomas furent faites selon le c6remonial alors en usap:e dans les abbayes et monast6res de saint Benolt, on trouvera d6crites les difif6rentes phases de ces pieuses c6r6monies dans un intferessant article de Dom Gougaud, La mort du moine, dans Revue Mabillon, 2 s., n 36, 19 ann. (1929), pp. 281-302.

sifege

Sur FranQois, 6v6que de Terracine qui, en 1295, fut transf6r6 au d'Avellino cf. Ughelli, op. cit.y t. I, col. 1297. La pr6sence de cet ^v6que, lors de ce miracle, est confirmee par le fait que Tocco {edit. cit. p. 135) a not6 sa participation aux fun^railles de Thomas d'Aquin. Appartenant i Tordre de saint FranQois, r6v6que de Terracine avait dfi obtenir du Souverain Ponlife la permission de garder aupr6s de lui quelques religieuX de son ordre, religieux qui accompagnferent Frangois au monast^re de Fossa-Nova et dont la pr6sence nous est signal^e dans divers passages du m6me Proc^set dansTocco.
(b)
:

))6

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

et (fol. 36'.) conversi predicti monasterii quasi

numero

cen-

tum.
Interrogatus in quo loco
dixit

factum dictum miraculum, quod in supradicto monasterio in camera et in lecto

fuit

in

Tlhomas iacebat mortuus. Interrogatus ad cuius vocationem ipse testis accessit ad videndum dictum miraculum, dixit quod non ivit ad vocationem alicuius, sed (1) ipse continue morabatur et assistebat dicto fratri
frater

quo dictus

Thome dum

iaceret infirmus in dicto monasterio et in

ipsius similiter astitit obsequiose, ita

quod

ipse

morte frater Tho-

mas mortuus
in serviendo
;

fuit

iuxta latus ipsius testis assistentis sibi (2)

postquam fuit (3) mortuus permansit et lavit cum aliis monachis corpus eius et propterea (4) vidit presentialiter omnia supradicta.
et

Interrogatus quibus verbis usus

fuit

dictus frater lohan-

nes in oratione quaiido superposuit

(5)

oculos suos super

ocuHs
liter

dicti fratris

Thome,

dixit se
si

non

audivisse quia menta-

oraverat. Interrogatus

ante dictum miraculum codixit

giioverat dictum fratrem

lohannem,

quod

sic

quia erat

socius suus in dicto monasterio. Interrogatus per

quantum

tempus

vidit

eum

ante dictum miraculum patientem defec-

tum in visu oculorum, dixit quod per XX dies. Interrogatus quomodo sciret quod dictus frater lohannes careret lumine,
dixit

quod vidit eum non discernentem nec cognoscentem homines visu, nec etiam legere poterat. Interrogatus quanto tempore scivit dictum fratrem lohannem sic sanatum de lumine, dixit quod ex tunc in antea per triginta annos vidit et scivit eum esse sanum de lumine. Interrogatus de quo loco fuerat oriundus dictus frater lohannes, dixit quod de
Florentino
(sic)

de Campania.
si sciret alia

LII.
tris

Item interrogatus
facta post
fuit

miracula

dicti fra-

Thome

mortem

ipsius, dixit

quod post septem

ipsius

menses postquam

sepultus in capella sancti Stephani

dicti monasterii, fuit

exhumatum corpus

de ipsa ca-

(1)
(5)

Ms
:

se.

(2)

illi.

(3)

mortuus

fuit.

(4)

praeterea.

supposuit.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

TITOM/E AQUIN. NEAPOLI.

3,7

pella et translatum et

sepultum ante altare

magnum

eccle-

sie (fol. 36'.) ipsius monasterii, et in

apertura ipsius sepulcri

manavit inde fragrantia odoris quod replevit totam ipsam cappellam et etiam claustrum et vestimenta ipsius
tanta
;

cum
grum

quibus (B.

p.

702, col.

1)

sepultus fuerat adhuc erant

(1)

sana et integra, et etiam totum corpus ipsius

et inllesum

erat inte-

excepto quod modica ruptura apparebat

in puncta (2) nasi eius (3). Et nonnulli

nasterii, volentes certiorari

ex monachis

dicti

mo-

unde manabat tantus odor, appro(4)

pinquaverunt et posuerunt nasum eorum

ipsius et odorantes senserunt in ipso

super corpus

odoratu dictam suavi-

tatem odoris prodire de corpore

propter quod assumpta maiori
dicti monasterii, prior dicti
(6)

et vestimentis ipsius (5),

devotione per monachos

(7) et

monasterii

duo

alii

ministri

ex

dictis

monachis paraverunt

se paramentis seu vestimentis

sericis, et ipsi sic parati et totus

conventus processionaliter
(8)

transtulerunt ipsum corpus de ipsa

sepultura in qua erat

ad quamdam sepulturam aliam que

tum.

est ante altare predic-

De quo quidem
tis

sepulcro post annos septem,

cum

ipse tes-

assumptus in abbatem dicti monasterii, iterato fecit ipsum corpus exumari et transferri in alium locum honoravidelicet ad sinistram partem altaris, cum itur ad biliorem
esset
:

illud,

in sepulcro lapideo
similis

super terram. In cuius apertura

odor emanabat ex ipso corpore, sicut in prima translatione iam dicta et tam corpus ipsum quam
sepulcri,
;

etiam

(9)

vestimenta sua predicta erant integra et

illesa,

ut

supra in prima apertura predicta, excepto quod deficiebat

modicum de puncta
prima
translatioiie

(10) policis

manus

destre. Et
fuit

tam

in dicta

quam

in

secunda

cantata missa de

uno confessore per monadhos ipsius monasterii, pro (11) eo quod reputabant ipsum fratrem Thomam sanctum, nec (fol. 37'.) reputabant congruum et bene agere si cantarent missam de Requiem etemam... w (12), tanquam pro defuncto.
B

(1)

ejus.

(2)

B
:

puncto.
maiori.

ejus.

(6) Mfi. omitl. (10) B

addit

(3)

ipsius.
:

dicti

(4)

suum.

(5)

(7)

B. omitt

monasterii.

(8-9) B.

puncto.

(11-12) B. omitt.

)}S

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

Interrogatus
et in (1)

quomodo

sciret predicta, dixit

fuit

quod, in prima

secunda translatione prefata,

fecit fieri

presens et vidit

et sentiit predicta, et

etiam predictam secundam translatiodicti monasterii.

neni ipse

tanquam abbas
dixit

Interrogatus de tempore, mensibus et diebus utriusque

translationis
ipsius,

quod prima

translatio

facta

fuit

quasi

septem mensibus elapsis post obitum ipsius fratris Thome secunda vero translatio facta fuit septem annis iam
;

elapsis post

ipsam primam translationem

de mensibus

et

diebus distinctis et certis dixit se non recordari propter lon-

gitudinem temporis.
Interrogatus qui fuerunt
translationibus, dixit
(2)

presentes ipsis prime et secunde

quod tam prime quam secunde translationibus fuerunt presentes frater Leo de santo Stephano, frater Girlandus (3)
prior, frater

de Castro Novo, supradictus frater lacobus,

Petrus Francisci de Piperno, frater Mauritius,

monasterii et generaliter totus conventus monadicti monasterii.

monachi

dicti

chorum

et

conversorum

Interrogatus de loco
dixit

dixit ut supra. Interrogatus

ad cuius vocationem,
(4)

prima translatione, ipse

ipsius (5) monasterii
;

ivit

simul

cum

aliis

quod in monachis

ad mandatum et vocationem prioris dicti in secunda vero translatione (6), ipse ut abbas monasterii dicti monasterii vocavit ad hec (7) alios, non ipse fuit vocatus
ab
ipsis.

LIII.
tris

Item interrogatus

si sciret alia

miracula dicti

fra-

Thome, dixit quod post mortem ipsius, pluribus annis elapsis, quidam medicus chyrurgicus, qui (8) vocatur magister

Raynaldus de santo Laurentio,

in

cum

pateretur

morbum

podagre

pedibus adeo graviter quod sine substentatione aliorum non poterat ambulare, ob devotionem recuperande
sanitatis, audita

fama sanctitatis dicti fratris Thome, venit equester ad dictum monasterium et (fol. 31\) postquam intraad sepulcrum vit dictum monasterium fecit se portari ipsius (9) fratris Thome super quo prosternens se (10) et orans
(\)

B omitt.

cUcti.

(2)

(5)

B. omitt.

fuerint.
(7)

(3)

hec.

Grilardus.
(8)

(4)

B. omitt.

aomiQe.

(5)

(9)

istius.

(10) B. oiaaitt.

PROCES. CANOMZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

339

quod statim cucurrit et ambulavit per se tanquam siinus clamando et dicendo Sanus sum meritis fratris (1) Thome de Aquino. Propter quod miraculum conventus monachorum qui erant (2) tunc presurrexit statiin perfecte sanatus, ita
:

sentes in ecclesia dicti monasterii ad horas canonicas dicendas, viso ipso miraculo, pulsatis
col. 2)

campanis

ipsius (B. p. 702,

monasterii

(3),

Te Deum laudamus
scit predicta, dixit

sollempniter

cantaverunt. Interrogatus
et vidit

quomodo

quod

fuit

presens,

ipsum infirmum dicta infirmitate portari ad dictum sepulcrum et recumbentem super ipso sepulcro ac orantem
surgentem sanum, ambulantem
et

et

currentem ut sanum
:

et audivit

quia
ipse
aliis

eum clamantem et dicentem Benedictus Deus sanus factus sum meritis santi Thome de Aquino . Et testis qui tunc erat abbas ipsius monasterii simul cum
eiusdem
(4)

fratribus

monasterii cantavit propter ipsum

Te Deum laudamus . Interrogatus de tempore, mense et die, dixit se non recordari. Interrogatus de hora, dixit quod miraculum ipsum factum fuit circa horam vesperarum ut sibi videtur, tamen non ad plenum recordatur. Interrogatus qui fuerunt (5) presentes, dixit quod
miraculum dictum

ymnum

monachi

et (6)

conventus qui erant tunc in ipso monasterio,

qui convenerant tunc in ipsa Ecclesia

ad cantandum vesperas. Interrogatus de loco, dixit ut supra. Interrogatus ad (7) cuius vocationem ipse ivit (8) ad videndum predicta, dixit quod tam ipse quam alii monachi convenerant in ipsa ecclesia

ad horas canonicas dicendas. Interrogatus quibus verbis

fuit (9) in

usus
se

oratione sua dictus magister Raynaldus, dixit

secrete oravit. Interrogatus quanto tem-

non audivisse quia

dixit

pore cognoverat

eumdem magistrum Raynaldum

quod annos
(10)

ante dic-

tum miraculum,
tus quanto

XII ver

circa. Interroga-

tempore fuerat dicta infirmitate detentus et quot diebus viderat eum infirmum (fol. 38'.), dixit quod infra dic-

tum tempus duodecim annorum

multoties per diversa inter-

(1)

S.

monasterii.

(2)
(.'))

B B

tunc erant.
fuerint.

(3)

Ms. omitt.

B
:

(4)

B. onnitt

eiusdem

(6) B.

omitt.

(7)

oujus ad vocatioaem.

(8)

iverit.

(0)

fuerit.

(10)

aanis.

340

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM.E AQUIN. NEAPOLI.

valla
vidit

temporis

(1)

vidit

eum

et quotiens vidit

eum

totiens

eum

dicta infirmitate

detentum. Interrogatus quanto

tempore

vidit

eum

post dictum miraculum sanum, dixit

scivit

quod

per plures annos et

Interrogatus de
(2)

eum sanum usque ad obitum suum.

fuit

qua terra
(3) et

oriundis dictus magister

Raynaldus, dixit quod de castro sancti Laurentii predicto.

Interrogatus cuius etatis
stature erat dictus magister

Raynaldus, dixit quod erat stature et etatis mediocris.

LIV.
fratre

Item interrogatus
dixit se scire

si

sciret alia

miracula de dicto

Thoma,

quod quedam mulier, nomine

gutture
ita

Margarita de Piperno,
tui,

dum

esset subarrata et tradenda nup-

supervenit

sibi (4) infirmitas in

quod

ihabe-

bat ipsum guttur scrufulosum et valde inflatum, propter

quam
ille

infirmitatem et deformationem recusabat

qui

eam

traducere

eam

subarraverat.

Unde mater

dicte Margarite et ipsa

Margarita, audita fama sanctitatis dicti fratris

Thome, cum

devotione
dicti

magna venerunt usque

(6)

(5)

ad portam

magnam
ingredi

monasterii Fosse-Nove, et

cum

ipsa

non posset

dictum monasterium ex
tur (7) intrare (8)

eo quod nulla mulier permitti-

ipsum monasterium, rogaverunt multum et efficaciter dictum fratrem Petrum, testem, ut pro Deo faceret eis apportari aliquid de reliquiis dicti fratris Thome, ut possent superponere (9) gutturi dicte Margarite, sperantes ex
hoc, meritis dicti fratris
tur sanitatem.

Thome, ut ipsa Margarita consequereAd quarum mulierum preces, dictus frater

eisdem mulieribus caput
dicti fratris

Petrus

(10) fecit portari

Thome

per sacristam dicti monasterii, quod caput erat sepadicti fratris

ratum a corpore

Thome

et custodiebatur

( fol. 38''.)

et custoditur in sacristia ipsius monasterii.

Et ipsum caput
dicta (13)

dictus sacrista posuit super guttur dicte Margarite (11) ubi

matre sua recedens ab ipso monasterio Pipernum, quod distat ab ipso monasterio per (14) duo miliaria (15), in via dum recedepatiebatur
;

quo

facto dicta (12) Margarita

cum

(1)

ilU.

(5-6)

Ms

temperoris.

(7)

(2)

B. omitt.
:

(11)

(3)

supponere.

B.

omitt.
(10) B.

B
:

permittatur.

(13-14) B. omitt.

addit

(15)

mulieris. duobus milliaribus.

testis.
:

-.

(8)

staturae et aetatis. ingredi in illud.

:

(4)
(9)

B B

(12)

prafata.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

34

ret,

vomit de ore quasi frustruin

Margarita

carnis, et sanata fuit

ad

ple-

num
ipsii

de ipso gutture, post ipsum vomitum

fatetur et testatur publice

in ipso recessu, sicut

retulit ipsi testi et retulit (1)

multis de Piperno,

quod meritis dicti fratris Thome, predicto (B. p. 703, col. 1) modo, fuit sanata. Interrogatus quomodo scit, dixit quod ipse interfuit quando
et

adhuc

dictum caput

(2),

ut supra dixit, fuit dicte mulieri portatum et

;

appositum gutturi suo

dicta infirmitate plene

et postea vidit

ipsam mulierem de
fuisse sanata
et

sanam, que profitebatur

meritis dicti fratris

die, dixit se

Thome. Interrogatus de tempore, mense

non recordari. Interrogatus qui fuerunt (3) presentes, dixit quod ipse testis et predictus sacrista, frater Petrus dictus de Morrone, monachus dicti monasterii, frater ger-

manus

dicte Margarite et

mater dicte Margarite

et plures

mulieres de Piperno que ipsam mulierem secute fuerunt. Interrogatus quibus verbis fuit
(4)

usa dicta mulier quando

superpositum

(5)

fuit gutturi

suo dictum caput, dixit quod

dicta mulier inclinavit se et genuflexit (6)

cum
sic

devotione,
si

sed non audivit ipsam verba proferentem. Interrogatus

habuerat notitia dicte mulieris,

dixit

quod

per longum

tempus ante. Interrogatus si sciret quanto tempore fuerat passa dictum morbum, dixit quod per magnum tempus, et pluries per intervallum vidit dictam mulierem cum dicto gutture suo (7) grosso et inflato. Interrogatus quanto tempore postea sana, dixit quod ex tunc pluribus dicta mulier fuit vicibus vidit eam sanam et adhuc est sana. Interrogatus si
post dictam sanitatem restitutam
sibi in dicto

gutture ipsa

matrimonium cum viro cui ante (9) fuerat subarrata, dixit quod sic, et ex eo habuit et habet prolem. Interrogatus unde esset oriunda dicta mulier, dixit quod de castro Piperni.
mulier consumaverat
(8) (fol.

39\) et perfecerat

LV.

Interrogatus

si

sciret

alia

miracula

dicti
;

fratris

Thome,

dixit

de visu

alia se nescire, nisi

predicta

tamen

audivit dici a fratre Petro Francisci de

B.

Piperno, converso
(4)

(1)

omitt.

suppo3ituin. (6) antea. (9) B

(2)

Ms
:

capud. (3) B fuerint. genua flexit. (7) B. omitt.

:
.

B
(8)

-.

usa

fuit.

(5)

confirmaverat.

342

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

TUOMJE AQUIN. NEAPOLI.

dicti monasterii,

quomodo

ditus et virtutibus
dicti fratris
extitit

demonio vexatus et impenaturalibus destitutus, et quod meritis

fuerat a
fuisset portatus

Thome, dum

ad sepulcrum

ipsius,

miraculose et subito liberatus, et quod vidit

;

eundem

fratrem Petrum predicta narrantem

est sanus in dicto

monasterio

sanum qui etiam nunc adiciens quod predictum mira-

culum
Item

fuit et est

notorium

in dicto monasterio.

dixit se audivisse a patre Nicolai

quod
telli

ipse Nicolaus, filius suus,

Maximo de Piperno ex quadam percussione culde

recuperavit potentiam et

Ihabuerat os brachii sui fractum totaliter et divisum, et

se dicto fratri

quod vovens

Thome

quod ipso osse existente diviso faciebat cum ipso brachio omnia sicut cum sano. Interrogatus si de predictis est publica vox et fama, dixit quod sic in dicto
sanitatem ipsius
(1) brachii, ita

monasterio, castro Piperni et

aliis locis vicinis.

[Frater
LVI.

PETRUS de PIPERNO]
III dicti

Die veneris,

mensis augusti, secunde indic-

tionis, frater

Petrus de Piperno, dictus de Morrone, monachus

supradicti monasterii, testis citatus et iuratus in simili forma,

dicere veritatem super dicta inquisitione, et primo interrogatus de vita et conversatione dicti fratris

Thome,

dixit

quod

publice intellexit
fuit

(2) et audivit dici

quod dictus

frater

Thomas
sit etatis

homo

sancte vite et conversationis, et multa bona dicun-

tur de santitate sua, aliter ipse nescit

cum

ipse

non

quod

potuerit

eum

videre.
si

(fol. 39"^.)

Item interrogatus
dixit se scire

sciret aliqua

miracula

dicti

fratris
rita

Thome,

quod soror

sua,

nomine Marga-

de Piperno, que ab annis pueritie sue habuerat guttur

et inflatum

grossum

ex congregatione humorum, accedens

matre sua ad monasterium Fosse-Nove oh devotionem quam conceperat ex auditu magne fame santiipso teste et
tatis dicti
fratris

cum

Thome

et

quomodo Deus

meritis ipsius

(1)

:.sui.

(2)

B. omitt.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM.E AQUIN. NEAPOLI.

343

iiiulta
terii

miracula faciebat,

cum

pervcnit ad portam dicti monas-

quod nulla mulier ingredi potest, rogavit (1) humiliter fratrem Petrum de Monte sancti lohannis, monachum dicti
nionasterii (B. p. 703, col 2) ut sibi faceret portari aliquid

de

reliquiis dicti fratris

Thome
(4)

et poni faceret

super dicto gut-

ture suo

(2).

Qui

frater Petrus

annuens
(5)

petitioni sue (3) fecit

per siicristam dicti

fratris

monasterii

portari caput (6) dicti

Thome, quod

erat in Siicrario (7) dicti monasterii et

poni super gutture dicte mulieris.

Que

mulier in recessu suo

vomens humores congluttinatos ad instar frusti carnis fuit ad plenum siinata in via de dicta infirmitate gutturis. Interrogatus quomodo scit, dixit quod ipse interfuit et vidit
superponi
et

dictum caput super gutture dicte sororis sue, eo remanente in dicto monasterio infra tres dies ivit Piper(8)

num
tate
;

et invenit

dictam sororem suam sanam de dicta infirmi-

et ipsa narravit sibi (9)

quod predicto modo

fuerat (10)

in via,

quando redibat a
dixit se

dicto monasterio, sanata (11). Interro-

gatus de tempore, dixit quod iam est quasi annus unus elapsus,

de mense
die

non

recordari,

tamen

dixit

quod

fuit

quodam

dominico post prandium.

Interrogatus de presentibus, dixit

quod fuerunt presentes

mater sua.
vivat (12), dixit

ipse testis et supradicti frater Petrus et sacrista et

Interrogatus de

nomine

sacriste et

si

quod vo(fol.

catur frater Biccardus de Fundis, qui vivit et exercet

40^)

offtcium sacriste (13) in dicto monasterio. Interrogatus de loco,

dixit

quod ante portam primam

(14)

dicti

monasterii

fuit super-

positum

dictum

(15)

caput gutturi diote mulieris, sed sana-

ta fuerat in via in dicto

suo reditu. Interrogatus ad cuius vocadixit

tionem ipse

ivit

ad videndum predicta,

quod ad

petitio-

nem
tri

matris sue et dicte sororis sue. Interrogatus per que

(16) dicto fra-

verba dicta mulier oravit et se recommendavit

Thome,

dixit

non

se (17) audivisse verba,

tamen

vidit

quod

(1)

Ms

'.

capud. sanata.

roravit.
(7)

(2) B.

sagario. (11) B. omilt.

:

Mr

suppositum. (15) B postea sanata fuerat in via in suo reditu pru-dicto.

.

iili.- (10) B. addit (U) B sacristie. viveret. (13) (12) qua^ mulier dict.T mulieris gutturi caput Fr. ThomiK
(8)

omitt.

:
:

(3)

ejus.

B B

supponi.

(9)

(4-5)

B. omitt.

B Ms

(6)

Ms

(16)

coramendavit.
9

(17)

se non.

344

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

dicta soror sua humiliter et

cum

devotione genuflexit, quando

dictum caput

fuit

positum super gutture suo. Interrogatus

passa et quot diebus vidit

quanto tempore

fuerit (1)

eam
eam

patientem dictam infirmitatem, dixit quod a tempore sue

pueritie habuerat guttur
sic.

grossum

et inflatum, et viderat

Interrogatus quanto tempore dicta mulier fuit et permansit

sana de dicta infirmitate, dixit quod a die

fuit et est sana.

dicti

miraculi circa

quo loco dicta soror sua et ipse fuerunt (3) oriundi, dixit quod de Piperno. Interrogatus si dicta soror sua sit nupta, dixit quod ante dictum miraculum
Interrogatus de
(2)

erat subarrata viro qui

eam

propter dictam deformitatem

recusabat traducere, set post dictum miraculum consumavit

matrimonium cum ipsa et ex ea habet prolem. Interrogatus de nomine matris sue et de nomine viri dicte (4) sororis sue, dixit quod mater vocatur Bellicia, et dictus vir vocatus Nicolaus.

LVII.

Item interrogatus
(5),

si scit alia

miracula

dicti fratris

Thome,

dixit se audivisse a patre suo,

quod

ipse fuerat sanatus

miraculose de dolore yliaco meritis

dicti fratris

Thome

cui se

devote recommendaverat

Item
sione

dixit se publice audivisse dici in

monasterio supradicto

quod Nicolaus Maximi de Piperno

qui,

ex quadam percus-

quam

habuerat in brachio, habuit et habet os brachii

ipsius (6) incisum et

separatum

ita

quod

omnem
Thome
(7)

virtuterii,

actum (fol. 40"".) et potentiam nemine poterat curari, meritis

se

ipsius brachii perdiderat et a

dicti fratris

cui devote

commendavit,

fuit

miraculose plene restitutus

ad omnem
etiam osse
dixit esse

virtutem, potentiam et
dicti (8) brachii

actum

dicti brachii sui,

publicum
Item

in

remanente diviso et hoc miraculum dicto monasterio et castro Piperni.

dici in

dixit se publice audivisse

dicto

monasterio
dicti

quod

frater

Petrus Francisci de

Piperno,

conversus

monasterii, qui a spiritu maligno fuit vexatus et impeditus,

(1)

fuerit.

-eqmmendavit.

(2)

B. omitt.
-.

(6)

sui.

(7)

(3)

B
:

faerint.

Ms

restuutus.

(4)
(8)

B. omitt. B. omitt.

(5)

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

345

portatus ad sepulcruni dicti fratris Thonie

fuit ibi

miraculose^

subito liberatus et hoc niiraculum dixit similiter essc publicuni

in dicto

monasterio et

in castro Piperni predicto.

[Frater

GUILLELMUS de TOCCO]
coL
1)

LVIIL

(B.

p. 704,

Die sabbati, IV mensis augusti,

ibidem, frater
Guillehiius

eiusdem secunde

indictionis,

de

Tocco (a), ordinis fratrum Predicatorum, sacerdos et antiquus religiosus, prior loci Predicatorum in Benevento, testis citatus et iuratus simili modo quo supra super dicta inquisitione dicere veritatem, et interrogatus primo de vita et con-^ versatione dicti fratris Thome, dixit quod vidit eum scribentem super librum De generatione et corruptione (b) quod credit fuisse ultimum opus suum in philosophia et audivit eum predicantem et legentem, et magnus populus confluebat cum devotione ad audiendum (1) predicationem suam. Dixit etiam quod fuit homo dulcis, mitis (2), humilis, despectivus temporalium honorum, purissimus et castus adeo quod com;

muniter dicebatur esse virgo sicut ab utero matris sue

et

hoc

affirmavit frater Petrus de Sectia, procurator Predicatoin

rum

Anagnia

(3),

qui predicavit in funere dicti fratris

Thome,

qua dicebat se audivisse in morte sua generalem confessionem ipsius (c) et tota vita eius fuit
in ipsa predicatione
;

(1)

audiendam.

(2)

B. omitt.
:

(3)

-.

Anglia.

cf. Chevalier (U.), Repcrioire des (a) Sur Guillaume de Tocco Sources du Moyen-Age [Bibliograpliiquc), Paris 1905-1907, col. 1982 Mandonnet (P.), Lcs icrits authentiques, pp. 63-72 Prummer, Fontes Taurisano (I.), Discepoli e biografi, pp.. Vitce S. Thomce, pp. 57-64
;
;
;

148-155.
(b)

Opera omnia,
:

6dit. Viv^s,

t.

6crit

inachev6 Thomiste, Kain, 1921, pp. xix-xx.

cf.
(c)

Mandonnet (P.)-Destrez

XXIII, pp. 267-386. Sur cet Bibliographie (J.),

Dans sa monographie de saint Thomas, Tocco rapporte le.s m6mes 6v6nements, mais fait prononcer le sermon par Raynald de Piperno (edit. cit., pp. 136-137), je suis fort port^ k croire que Tocco a confondu ici entre deux discours et a attribufe k Pierre de Sessa ce qui fut la part de Raynald lors de la mort de notre Saint.

346

PROCES. GANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

aut orare et contemplari, aut legere, predicare et disputare,

adeo sobrius quod nunquam curabat de (fol. 41 ^) delicantia et singularitate ciborum nec de cultu vestimentorum.
fuit

aut scribere aut dictare, et quod

Item

dixit se audivisse

a fratre Raynaldo de Piperno, socio

scientia ipsius fratris

dicti fratris

Thome, de

Thome quod
Spiritus

scientia (1) ipsius (2) fratris

Thome non
se ad

fuerat a naturali inge-

nio acquisita set per revelationem et infusionem

Sancti, quia
nisi

nunquam ponebat
(3) et

scribendum aliquod opus

premissa oratione

effusione lacrimarum, et

quando
:

in aliquo

dubitabat, recurrebat ad orationem et perfusus

lacrimis de ipso dubio revertebatur clarificatus et doctus

et

hoc testimonium

retulit ipsi testi et multis aliis publice in

scholis dictus frater

Raynaldus

cum

lacrimis asserendo

quod

ipse fuerat prohibitus a dicto fratre

Thoma quod

in vita sua

hoc nemini
LIX.

revelaret.

ab ore domini Franscisci de Amore, de Alatro, vicario domini episcopi Nolani, quod ipse dominus Fransciscus frequenter audivit ab ore fratris Raynaldi, socii predicti fratris Thome, quod quando scribebat (a) dictus frater Thomas super Ysaiam venit ad quendam passum scripture quem non poterat intelligere plene,
Item
dixit

quod

audivit frequenter

et multis diebus afflixit se orationibus et ieiuniis,

rogans

Deum

ut revelaret sibi secretum dicte scripture. Post aliquos vero

dies dictus frater Raynaldus audivit noctis tempore dictum

fratrem

Thomam in camera sua loquentem cum

rogavit

aliis

cum

qui-

bus vel quo nesciens. Post

frater
sibi

Thomas
.

quam locutionem statim predictus dictum socium suum ut accenderet

ei
:

candelam.

Qua
Et

accensa dixit

Scribatis in

quaterno
(4) dic-

super Ysaiam

cum

diu scripsisset et expedivisset

:

tum passum dubium

Qui genuflexus,

dixit ei

cc

Fili,

vade ad quiescendum.

petivit

cum

lacrimis et adiuravit
Thomc.

eum quod
(3)

(5)

(1)
(4)

B ejus scientia. (2) B. omitt ipsius Ms expendivisset. (5) B ut.

:
.

fratris

Ms

rationt.

(a) Sur cet 6v6nement rapport6 aussi par Tocco dans sa monographie {edit. cit., pp. 105-106), cf. Ma.ndonnet (P.), Chronoiogie des Ecrits Scripturaires, dans Revue Thomiste^ n. s. XI (1928) p. 133.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM.E AQUIN. NEAPOLI.

347

revelaret sibi

cum

quibus vel quo

fueriit locutus.

Qui, ne vide-

retur contempnere
(tol.

nomen Domini,

per quod adiuratus erat,

quod Deus misertus eius (B. p. 704, col. 2) misit ei beatos apostolos Petrum et Paulum qui ipsum locum dubium illum (1) et secretum plenissime
AV.) prorupit in lacrimas et dixit

docuerunt, et addidit
in vita

Ex

piirte Dei, tibi precipio quo<:l

bec

mea non audeas revckre . Interrogatus quomodo ipse sciret

et

supradicta que dixit de

vitii

conversatione

dicti

fratris

Thome,

dixit

quod

ipse

vidit et

cognovit dictum fratrem

Thomam,

et conversatus

fuerat

cum eo

pluribus vicibus Neapoli, et audivit etiam dici

et referri predicta a pluribus religiosis et secularibus antiquis,

qui

eum cognoverunt
a supradicto

et conversati fuerunt

cum

eo, et specia-

liter

fratre

Raynaldo

et a

domino Bartholomeo

de Capua.
LX.
si

Item interrogatus de miraculis eiusdem fratris Thome

sciret facta fuisse sive in vita, sive in
ipsius, dixit

qua

morte

sive post

mortem

quod communiter narrantur

inter fratres

Predicatores miracula facta in vita dicti fratris

Thome eius meritis. Primum scilicet de dente superfluo quem Parisius surgens de sompno, invenit supercrevisse (2) sibi qui eum impediebat in locutione. Qui cum deberet determinare de mane (3) unam questionem, nesciens quod remedium adhibead consuetum orationis locum accessit et orando dens in eius manu cecidit, quem socio suo ostendit et ad recolendum
ret

beneficium

Dei

secum magno tempore

portavit

dentem

eumdem. Hoc predictus deponens dixit se frequenter audivisse a domino Thomasio de sancto Severino, comite Marsici, dicti fratris Thome nepote, et a fratre Tholomeo (a), episcopo Tor(I)

B. omitt.

(2)

-.

supervenisse.

(3)

B. omitt.

donnerai sur Ptolem6e des Fiadoni, plus connu sous le Qom de Ptolem6e de Lucques, une petile bibliographie en publiant les fragmenls qu'il a consacr6s k Thomas d'Aquin dans son Historia ecclesiastica (cf. fasc. VP). Le lecteur pourra consulter rexcellent article de Riviere (J.), dans Dictionnaire de theologie catholique
(a) Je

IX, 1= p., Paris, 1926, col. 1062-1067, et la t. bibliographie donn^e par cet auteur.

(Vacant-Mangenot),

348

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

cellensi, qui est in curia

fuit

studens (b)

fratris

cum domino Sabinensi (a), qui (1) Thome et multa de eius sanctitate
quod

scripsit (c).

Interrogatus de tempore quo predicta audivit, dixit

audivit predicta a dicto fratre Tiholomeo de

mense augusti
ipse testis fuit

proxime
in curia
visse,

preteriti anni

prime

indictionis,

quo

Romana

sed a domino comite predicto dixit se audi-

ut credit, de
preterite.

mense novembris anni

XV

indictionis

proxime
(fol.

42^) Item dixit predictus

deponens quod audivit a dicto

fratre

Tholomeo quod cum

(2),

socius dicti fratris

Thome, supra-

dictus frater Raynaldus

infirmaretur febre continua, dic-

tus frater

Thomas

reliquias sancte Agnetis

quas ad collum
orans pro

pro devotione gestabat, posuit super pectus

ipso

infirmi,

beatam Agnetem, et immediate curatus est. Interrogatus de tempore, dixit quod audivit eodem tempore et mense quo fuit in curia Romana. Item dixit quod audivit communiter dici a fratribus antiquioribus dicti ordinis Predicatorum et a domino comite predicto quod quando dictus frater Thomas fuit factus magister in theologia, cum oraret, missus fuit ad eum frater quidam de Caputio senex, qui ei dixit quod secure reciperet magisterium et nichil aliud proponeret pro suo principio nisi hoc Rigans montes de superioribus suis (3), de fructu operum
:

c(

(1)

Ms

qui qui.

(2)

Ms., B.

Riccardus.

(3)

B. omitt,

usque ad

terra.

(a) La prfesence de Guillaume de Pierre Godin, cardinal-ev^que dominicain de Sabine, a Avignon, lors de rouverture du proc6s de canonisation, est aussi indiqu6e par Tocco {edit. cit. p. 148). Sur ce cardinal dominicain, qui fut Tun des promoteurs de la glorification de Thomas d'Aquin, cf. Laurent (M.-H.), Le testament et la succession du cardinal dominicain GuiUaume de Pierre Godin, dans Archivum Ordinis Prcedicatorum, t. II, Paris-Rome, 1932, pp. 84-231 et Tessai bibliographique place en appendice de ce travail (pp. 221-229).

(b) Ptolemfee de Lucques fut T^tudiant de Thomas d'Aquin k Naples durant les ann^es (1272-1274) que notre saint enseigna au Studium generale de la Province Romaine, cf. Taurisano (Lj, / Domenicani in Lucca^ Lucques, 1914, pp. 60-61.
(c) Cf.

siastica de

au fascicule VI des Fontes les fragments de VHistoria ecclePtolem6e concernant saint Thomas.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM. AQUIN. NEAPOLI.

349

tuorum
vit

satiabitur terra
dicti fratris

Quod

dictus

dominus comes

audi-

ab ore

Thome,

sicut retulerat ipsi testi. Inter-

rogatus de tempore, dixit ut prius.

LXI.

Item dixit idem deponens quod cum rediens de curia

preterito
et esset

proximo

anno

circa finem decembris, transiret per

in

Anagniam

ibidem

conventu Predicatorum audivit

qui

magnus frater est in ordine et lector et solempnis predicator, quod ipse cum fratre Stephano, avunculo suo, viro ad modum religioso, quod quando frater Thomas predictus fuit in carcere (b) in castro Montis
a fratre Roberto de Sitia
(a),

sancti lohannls, extractus de ordine per fratres suos

cum

nullo

modo

vellet
;

deponere habitum nec mutare propositum

sue voluntatis
induceret ad

volentes ipsum

omnino
et

extrahere, miserunt

ad ipsum iuvenculam puldherrimam

ornatam que ipsum

ipse frater
excitari,

peccandum
titione,

quam cum
cum

Thomas
assumpto
p. 705,

vidisset et sensisset in se carnis

stimulum

de camino ardente
col. 1) expulit, et

ipsam

indignatione (B.
(1)

accedens ad angulum
42\) petivit a

camere signum
sentiret

crucis

cum

sumitate titionis in pariete impressit, et diu orans

(fol.

cum

lacrimis

Deo
et

ut

nunquam

carnis stimulum,
violaret.

quod

eius integritatem mentis et corporis

Et

sic

orans obdormivit,

ecce ad ipsum in visione

missi fuerunt

duo

angeli, qui ei revelaverunt a

ditum, et de pugna,
parte Dei cingimus

quam
(2) te
.

habuit,

Deo esse exauet habuisse triumphum

:

hinc inde strinserunt ipsum in renibus et dixerunt

Ecce ex

cingulo castitatis quod nulla possit

in
illa

temptatione dissolvi

Qui

strictura sensibilem sentiens

dolorem clamavit et excitatus est, quod excitatus noluit revelare ad quid clamasset. Postmodum vero hec et alia multa
revelavit predicto socio suo pro eius consolatione.

(1)

Ms

angelum.

et

(2)

-.

ciogulo castitalis cingimus

cf.

te.

(a)

Sur Robert

Etienne de Sessa,

Taurisano

(I.).

Bio(jrafi e

Discepoli, p. 180.

Sur les 6v6nements qui ont marqa6 la detention de Tliomas d'Aquin 4 Mont Saint-Jean et au chateau de Rocca-Secca, cf. M an(b)

DONNBT (P.j, Tkomas d'Aqain, novice Prtcheur, 12i4-12iG, la Bevue Thomiste. 1924-1925, pp. 109-135.

t.

A p. de

350

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

LXII.

Item

dixit

quod,

cum

dictus deponens esset in

et inquireret (a)

Marsico
rat

cum

dicto

domino comite Marsici

dicti fratris

miracula que Deus meritis

Thome de Aquino

fece-

tam

in vita

quam

Regni

Sicilie qui

mandato provincialis hoc mandaverat ad intimandum Summo

(1),

post mortem, de

Pontifice,

domina Catharina
(c)

neptis (b) dicti fratris

(3),

(2),

mater domini Rogerii

de Morra
ipso

domina antiqua

et

ad

modum

devota,

coram

deponente, iudice et notario

publico et testibus iuratis ad sancta Dei evangelia, dixit se

audivisse a
ti,

domina Theodora

(d),

matre

fratris

Thome

predic-

quod cum esset in castro suo Rocce Sicce, venit ad ipsam quidam heremita, frater Bonus nomine, qui in monte dicte Rocce Sicce cum multis aliis vitam heremitam duxerat et santus reputabatur ab omnibus regionis illius, et dixit ei Gaude Domina, quia tu es pregnans et paries filium quem vocabis Thomam et (4) tu et vir tuus cogitabitis ipsum facere monachum in Monte Casino, set Deus de illo aliter
:
;

ordinabit (5) quia erit frater ordinis Predicatorum, tante sanctitatis et scientie

quod

similis

suo tempore non posset inveniri

Dixit etiam

quomodo

fuit nutritus (e) in

(f)

monasterio predicto,

ordinem fratrum Predicatorum, et quomodo mater voluit ipsum videre et fratres fugaverunt ipsum Romam ad conventum sancte Sabine
inde missus Neapolim ubi intravit
;

(1)

Ms

omitt.
(a)

Cathaquina.
(5)

(2)

B. addit

Thomse.

(3)

Ms

Marra.

(4)

ordinavit.

Pour

les

d6marches

faites

canonisalion de tion, pp. 19-23.

(b) Caterine,

Thomas d'Aquin,

par la Province de Sicile en vue de la cf. Mandonnet (P.), La canonisa-

ou peut-6tre mieux Gaitegrime, de Morra 6tait ni6ce de Thomas d*Aquin par sa m^re Marie d'Aquin, soeur de notre saint et 6pouse de Guillaume de Sanseverino. (c) II ne faut pas confondre ce Roger de Morra avec un autre Roger membre de la m^me famille et oncle de celui-ci sur les Morra, cf. ScANDONE (F.), La vita e la famiglia^ pp. 64-67 et Mandonnet (P.), Thomas d'Aquin, novice Pr^cheur, pp. 174-175. (d) Sur Th6odora, m6re de Thomas d'Aquin, cf. Scandone (F.),
;
;

La

vita e la famiglia, pp. 51-55.

(e)

Pour roblature de saintThomas au Mont-Cassin,

(P.),

La date de naissance de
t.

Thomistey
(f)

saint xxii (1914), pp. 658-663.

(P.),

cf. Mandonnet Thomas d'Aquin, dans Revue

Mandonnet

Thomus d'Aquin, novice Prdcheur,

pp. 14-46.

PROCES. CANOMZATIONIS

S.

THOMt: AQUIN. NEAPOLI.

}^l

(fol.

43'.)

et

quomodo

inde

(1) dlctiis frater (2)

fiiit

captiis

a fratribus suis qui erant cuni imperatore Frederico, et missus

cum
vatus

habitu dicti ordinis ad

fuit in

matrem

suimi, et

quomodo
(3) et

ser-

carcere usque ad reditum fratrum

(4)

ipso carcere habuit impugnationem

ut dimitteret

quod in habitum

quem nunquam

dimittere voluit, et

quomodo

in carcere soro-

res suas docuit litteras, et ipse etiam multa didicit, et

quod

tandem victi parentes et fratres sui eius constantia restituerunt ipsum ordini, et tunc missus fuit in Coloniam (a) ad studium. Interrogatus coram quibus facta fuit dicta depositio, dixit quod fuit coram dicto domino comite et domina Suana (5), consorte eius, comitissa et multls de sua familia quorum non (6) recordatur. Interrogatus de tempore, dixit quod fuit in proxime preterito anno prime indictionis de mense februarii, ut credit, de die dixit se non recordari.

LXIII.

Item

dixit

deponens quod
et expectaret ibi

cum

ipse (7) esset in

monasterio Fosse-Nove

predictum

dominum

episcopum Viterbiensem, inquisitorem dictorum miraculorum

dicti
fratris

Thome

per

Summum

Pontificem constitutum,

dominus Petrus de Fundis, monachus dicti monasterii, qui erat unus de testibus miracu Attende, lorum dicti fratris Thome, dixit dicto deponenti frater Guillelme, quia ego non potero venire Neapolim, quia rogo tamen dictum santum patior podagram in pedibus quod suis meritis Deus me liberet . Qui promisit santum
pridie eius scito adventus (8),
:

(1)

B. omitt.
:

(4)
(8)

Ms
B
(a)
.

(2) Ms. omitt impugnationis. (5) B

B. addit
:

-.

Suena.

inde.
(6)

(3)

Ms

suorum. B. addit vero. (7) B. omitt.

-.

pridie ejus diei.

Tocco pourrait, k premi6re vue, parattre en contradiction avec ce que cet auleur a 6crit dans sa monographie {edit. rit., p. 77) duxit ipsum Parisius deinde Coloniam ; mais ainsi que l'a relev^^ le P. Mandonnet {Th. d'A,, novice Prtcheur, p. 143), ia mani6re de parler de Tocco semble indi^iuer que dans sa pensfee Thomas n'a gu6re fait que passer par Paris en se rendant k Cologne. Sur ce point controvers6 de la vie de nolre saint, cf. Mandonnet (P.), op. cit., pp. 137-178, et en faveur d'une venue directe de Thomas k Cologne, cf. Dc Schkkbbn (H.), Albert der Grosse und Thomas von Aqam in Koln, dans Divus Thomas (Fr.), t. IX (19:]1), pp. 28-34.

La

d6positiori de

352

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

rog^are, qui

cum adhuc gravaretur,

predictus

(1)

deponens

cum
in
et

lacrimis rogavit. Et rediens ad

claustro secundo invenit

sanum incedentem

et

locum ubi patiens sedebat (B. p. 705, col. 2) ipsum liberum secundo die equitavit cum aliis

et

venit Neapolim. Interrogatus de tempore, dixit

quod fuit de mense iulii, XVII die (2) eiusdem. Interrogatus coram quibus, dixit quod solum ipsum patientem invenit et querentem, set sua infirmitas fuit nota omnibus de monasterio et similiter nescit tamen si adverterunt. curatio Item dixit quod cum esset in monasterio Fosse-Nove, quedam mulier venit ad ipsum, nomine Stephania de Rocca,
:

(habitatrix castri

Sompnini, ydropica et toto corpore tumida,

dicti monasterii,

venit

ad portam

rogans quod portarentur

ei

reliquie fratris

Thome de

Aquino, quia ad ipsum conceperat

devotionem et credebat eius meritis curari. Ad quam (3), dictus deponens cum multis monachis detulisset (fol.
aliquid de reliquiis predictis, quia mulier

cum
43^.)

dictum monasterium

non audebat

(4) intrare, facta ibi

oratione ab ipsa infirma et

monadhis et applicatis ad pectus infirme reliquiis, recessit et in via recedendo curata est, et misit filium suum hoc intimare dicto deponenti et monadhis quod etiam dictus deponens a multis aliis audivit quod (5) perfecte curata fuit a die quo ipsas reliquias vidit et venarata est. Interrogatus de tempore, dixit quod fuit de mense iunii, die XII eiusdem mensis, presentis anni IP indictionis.
;

LXIV.
mensis

Item dixit quod

eiusdem,

eodem anno

et

mense, die XIII

(6)

cum

dictus deponens esset in ostio dicti

monasterii, venit

quedam paupercula de Carpeneto (7), nomine Maria de Nicolao, et asseruit coram multis quod cum diu (8)
fuisset paralitica,

venit tremens, ut potuit,

colligendo

(9)

spicas, ut paupercula,

ad

scartias dicti monasterii.

Quam cum
eam
(11)

conversi

illius (10)

monasterii vidissent trementem, consulue-

runt

ei

ut voveret se dicto fratri

Thome,

qui pro certo

(1) B. addit audiebat. (5)

:

(8)

Ms

eumdem. B quia. dotem. (9) Ms

B euisdem die. (3) Ms quem. (4) Ms B eiusdem mensis. (7) B Campeneto. coUigendum. (10) B dicti. (H) Ms. omitt.
(2)
-.

-..

(6)

-.

PROCES. CANOMZATIONIS

S.

THOM.E AQUIN. NEAPOLI.

}^}

liberaret.

Que cum votum

ad sepulcrum

fecisset deferre

et mittere
est.

dicti fratris

candelam accensam Thome, immediate curata

Interrogatus

coram quibus,

dixit se ignorare

nomina conesset

versorum illorum.
Item
in
dixit

quod Nicolaus de Leone de Sompnino cum

agro solus, subito, gravus dolor ipsum apprebendit in anca tam forte (1) quod non credebat posse redire (2) ad domum
vidisse

suam. Tunc recolens se

quod multa miracula

faciebat

Deus ad sepulcrum

dicti

fratris

Thome

eius meritis,

cum

ipsum sepulcrum visitare (3), discalciatis pedibus cum lapide suspenso ad collum, et confestim liberatus est plene, et sequenti die venit ad dictum deponentem et narravit ei miraculum. Interrogatus coram quibus factum (4) fuit dictum miraculum, dixit quod nuUum testem
vovit

magna devotione

miraculi habuit
dixit

cum

quod

interfuit

de solutione voti (5) dompnus Riccardus de Fundis, monachus

fuisset solus, set

miraculum ipsum cum lapide suspenso ad collum. Interrogatus de tempore, dixit quod fuit de mense iulii, die XVI eiusdem, presentis anni secunde
et sacrista dicti monasterii cui narravit

indictionis.

Item

dixit

quod lacobus,
(fol.

filius

Petri de Thibaldo de Piperno

Venit ad dictum

deponentem et narravit ei quod cum ipse pateretur dolorem velhementissimum brachii destri in die quo actualiter patiebatur febrem et dolorem, vovit se dicto fratri Thome de Aquino quod si eius meritis a Deo
44^)
curaretur, iret ad sepulcrum eius discalciatus et portaret canet faceret ibi cantari

delam
sentit.

statim dimisit

eum

febris et

unam missam. Quo voto facto, dolor, et nunquam postmodum

fuit

Interrogatus de tempore, dixit quod

indictionis,

de presenti
die

dominica LXX^ (6). Interrogatus de tempore, dixit quod fuit de presentibus, dixit quod interfuerunt domina Thomasia, mater

anno secunde

de mense

februarii,

sua,

cum

tota (7) familia eius, et Naldus frater

eiusdem lacobi.

B fortiter. (2) B mlraculum factum fuit.

(1)
:

reverti in,
('>)

(3)

Mi

-.

nati.

Ms (6) B

visitasse.

(4)
:

-.

didum

xx.

(7)

Ms

Vona.

354

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM;E AQUIN. NEAPOLI.

LXy.

Item

dixit

quod Nicolaus Maximi de Piperno

fuisset

(B. p. 706, col. 1)

percussus in brachio destro et os fuisset fractum, remediis medicine curatus fuit a (1) vulnere, osse fracto remanente, qui
posset, ad

cum

cum brachium movere non

(2)

inductionem aliorum vovit se

me

parcere inimicis et

Thobrachium cere ad eius sepulcrum

dicto fratri

portaret. Qui, facto

voto, dormivit et excitatus innovit (3) se

plene curatum, et cepit plicare dictum brachium sicut

el

sanum

de ipso operari.
fecit

Quod miraculum

volens videre dictus de-

ponens

dictum Nicolaum rogari ut ad ipsum veniret. Qui venit usque ad sepulcrum et ibi expolians bradhium ut
ostenderet miraculum, dictus deponens

manu

ipsius (4) bra-

chium

tetigit et ut

visum

est ei os

fractum invenit, ut ex tactu

perpendere potuit. Interrogatus de tempore, dixit quod hoc

anno presentis secunde indictionis de mense martii, de die vero non recordatur. Interrogatus qui interfuerunt, dixit quod sola uxor dicti Nicolai interfuit quando dictus Nicolaus fecit
votum.

quod Petrus Balie de Piperno, cum multis annis incepisset perdere lumen fere per annos decem, ultimo totaliter perdidit et tunc faciens se duci ad sepulcrum dicti fratris Thome et ibi votum faciens et orans surrexit plene illuminatus. Interrogatus de tempore, dixit quod fuit illo anno quo (5) mortuus fuit frater Thomas predictus, nescivit tamen dicere de mense nec de die. Interrogatus coram quibus, dixit quod non recordabatur, qui monachi fuerunt (6) tunc prehoc miraculum narravit dicsentes vel seculares (fol. 44"".)
Item
dixit
; ;

tus Petrus predicto deponenti

Piperni.

cum

occurrisset ei in porta

deponens quod veniens ad dictum (7) monasterium Fosse-Nove intrans sacristiam, fecit sibi ostendi per dompnum Riccardum de Fundis, sacristam, scrineum in
Item
dixit predictus

quo

aliquid de ossibus corporis dicti fratris

Thome

erat repo-

situm.

Ad

que ossa

cum debitam

fecisset reverentiam, ape-

riens scrineum, sentit

magniun odorem dissimilem odoricognovit.

(1)

Ms. omitt. (2) B. omitt. (3) B tunc fuerint. (6) B (7) B. omitt.
:

-.

(4)

sua.

(5)

B: cum.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOU.

355

bus aliarum reruni natiu-alium. De quo odore

set

cum

interrogas-

dlctum sacristam,

iunivit super altare

;

quod
sic

nichil odorife-

rum unquam

apposuit

sed dlxit quod

et dixit

redolent

omnia
rede-

ossa dicti fratris

Thome,

idem deponens quod secun-

dum

dispositlonem devotionis sue et

aHorum aliquando

biuit (1) dlcta ossa

odorem

plus vel minus. Interrogatus de

temiK)re quo ipse vidit ipsas reliquias, dixit

quod hoc anno

presentls (2) secunde indictionis, in octava Pasce et deinde

usque ad dlem

XV

mensls

iulli,

quo inde

recessit, pluries vidit

reliqulas predictas.

[Frater

ANTONIUS de BRIXIA]
frater

LXVI.

Eodem dle, ibidem,

Antonius de Brixia

(a),

ordine Predicatorum, sacerdos studens in conventu Neapolitano, testis cltatus et iuratus in

forma supradicta super eadem

Inqulsltione dicere veritatem, et interrogatus

primo de

vita et

conversatione dicti

fratris

Thome,

dixit

quod

audivit dici et

recltari, in Insula Clpri (b), a

quodam

fratre Nlcolao

de Marsi-

liaco, dlcti ordinis

llario regis Cipri,

Predicatorum, antiquo capellano et consi-

qui fuerat dlscipulus dlctl fratris

Thome

et

conversatus fuerat per longum tempus

dictus (3) frater

cum

eo Parislus, quod
amator,

Thomas

fuit

homo

sancte vite et conversa-

tlonls honeste, et inter alla fult precipuus paupertatis

adeo quod

dum

scrlberet

Summam

contra

Gentiles

ihabebat cartas de papirro, in qulbus illam scriberet, ita

illam scripsit in cedulls minutis et fuit
tis

non quod

homo magne

honesta-

et

semper fuglebat consortla mullerum.

(1)

redolebant.

(2)

pra3senti.
cf.

(3)

hic.
(I.),

(a)

Sur Antoine de Brescia,

Taurisano

Discepoli e biografi,

p. 179.

Altaner

pr6sence des Pr^cbeurs k Chypre au xiii^ si6cle, cf. Die Dominikanermissionen des xill. Jahrhunderts, Habelschwerdt, 1924, pp. 21-22, et les indications bibliographiques foumies par cet auteur.
(b)

Pour

la

(B.),

356

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

(fol.

45^) Item dixit

fuit

quod

audivit dici

quod

dictus frater
et inter alia

Thomas

contemptor bonorum temporalium

audivit dici

quod dictus
:

frater

Thomas
.

ingressus civitatem

Parisius dixit

Potius Ihabere vellem

Chrysostomum

(1)

super

Matheum quam
interrogatus
dixit

istam civitatem
si

Item

scit

alia

miracula de dicto fratre

Thoma,
xia
(a),

quod

audivit frequenter a fratre Alberto

(2) sanctitatis et (B. p. 706, col. 2)

de

Bri-

viro

maximo

lectore

Brixiensi,

quod dictus

frater

Thomas

tante fuit sanctitatis

quod multis miraculis

claruit, et dictus frater

Albertus

(3),

existens specialis imitator doctrine dicti fratris

Thome,

fre-

quenter legendo asserebat dictum fratrem

Thomam

sanc-

tum
ret,

esse quasi sibi de (4) eius sanctitatis (5) gloria (6) consta-

dicens

Ego

scio, fratres carissimi,

.

quod

ipse est ma-.

gnus sanctus

in celo

De

cuius assertione frequenter audita,

dictus deponens

cum

alio

suo

(7)

socio diotum fratrem Alber-

tum

tandem adiurationibus constrinxerunt (8) ut eis diceret quomodo tam certitudinaliter dictum fratrem Thomam assereret esse santum in vita eterna. Qui ne videretur nomen Dei (9) contempnere per quod fuerat
diu rogaverunt
et

adiuratus

dixit

Carissimi (10)

filii,

vos

scitis

quomodo

secutus (11)

sum

in

omnibus doctrinam

fratris

Thome de

Aquino et frequenter admiratus sum quomodo potuit in tam parvo tempore quo vixit ad tantam sanctitatem et scientiam pervenire (12). Unde cum super hoc mirabili Deum, beatam Virginem et beatum Augustinum frequentius exorassem ut
ostenderetur mihi (13) eius gloria
vice
et

quam

habebat,

quadam
vigilanti

me ad (14) orationem proieci ante altare cum instensius cum lacrimis diu orassem

beate Virginis
(15),

(1)

ad.
(8)

Ms
(5)
:

Gasostomum.

Ms

sancitatis.

(9)

(2)

B
:

-.

maximse.
:

(3)

compresserunt.

(6)

constaret gloria.
(10)

Domini.

ecatus.-(12)

Ms

pervenit.

(13)

B. omitt. (14)

Robertus. (4) Ms socio suo. (7) B Filii carissimi. (II) Ms B: in.~ (15) B exorassem.

Ms

(a) Sur Albert de Brescia, cf. Grabmann (M.), La scuola tomistica italiana nel secolo xill e principio del xiv secolo, dans Rivista Neo^

scolastica,

1923, p. 153

Id.

Auct. Miscellanea Dominicana, Rome,

1923, p. 154.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

TIIOM.C AQULN. NEAPOLI.

337

mihi

in oratione

aparuerunt due
;

reverende

persone

cum

splendore mirabili et oniatu

quarum una mitram portabat

Predicatorum
intextam
(2)

in capite, alia erat in habitu ordinis fratrum

qui

coronam portabat
argenteam
et

in

capite

auream

(1),

lapidibus pretiosis, et habebat circa collum duas (3) annulas

auream

et in pectore

habebat

magnum

lapi-

dem
et

pretiosum qui Ecclesiam illuminabat, cappam vero gestabat insertam per totum lapidibus pretiosis, tunicam vero

capucium candors
ei

nivei

Qui

frater Albertus (fol. 45\)

stupefactus de visione mirabili proiecit se ad pedes eorum,

orans ut

indicarent qui essent qui

ille

ei

tam mirabiles appa:

rerent, et tunc
frater Alberte,

qui

mitram gestabat respondit

Quid,

sic

admiraris, exaudite sunt preces tue, et

tibi

ecce nunc manifesto

Ecclesie, qui missus

quod ego sum Augustinus, doctor

nam
ipse

et

gloriam

sum ad te, ut indicarem (4) tibi doctrifratris Thome de Aquino qui mecum est
;

enim est filius meus qui doctrinam apostolicam et meam in omnibus est secutus, et Ecclesiam Dei sua doctrina illu-minavit, quod designant lapides pretiosi et precipue lapis quem gestat in pectore, qui designat (5) intentionem rectam quam ad defentionem fidei habuit et declarationem (6) ostendit. Qui lapides pretiosi libros multos et opera scripture sue
que composuit
significant,

qui mihi in gloria est

equalis
.

excepto quod ipse in virginitatis aureola

me

excedit

Post que dictus frater Albertus prohibuit dicto deponenti

et socio

ne

in vita

sua predicta alicui revelarent

nisi fieret

inquisitio

de eius miraculis et canonizatione. Interrogatus qui

presentes quando predicta revelavit, dixit

quod non alius nisi ipse deponens et frater laninus eius socius de Brixia qui mortuus est. Interrogatus de tempore, dixit quod sunt iam novem anni quod (8) predicta audivit, de mense ianuarii, de die dixit se non recordari. Interrogatus de loco, dixit quod hec eis revelavit dictus frater Albertus in cella sua.
fuerunt
(7),

(1)

Ms

anteam.

ct

aureum.

(4)

tionem.

B
:

(7)

in tcstam. duos annulos argenteum (3) B desistat. indicarem. declara(5) Ms (6) Ms fuerint. quibus. (8) B
(2)
:

Ms

tibi

358

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

LXYII.

Item

dixit

quod
fuit

audivit a dicto frater Alberto

quod quando mortuus

Albertus Teotonicus
subito prorupit in
(a),

dictus frater
esset in

Thomas, dominus

mensa, in quatragesima, lacrimas. Qui, querenti priori quare lacri:

cum

masset
cc

Alberto et priori conventus Ego dico vobis graves rumores, quia frater Thomas de
(1),

dixit dicto (2) fratre

Aquino,
tuus
et

filius

meus

in Christo, qui fuit

lumen Ecclesie mor-

est, et

mihi revelatum est a

est (3)

compertum

Deo . Et tunc prior notavit tunc fuisse mortuum quando hoc fuit
p. 707, col. 1)

revelatum.
ut prius.

De

tempore, socio et loco, dixit (B.

domino Gratia de Brixia, ordinis sancti Benedicti (fol. 46^), qui erat homo magne sanctitatis et scientie, imitator doctrine fratris Thome, qui dixit preItem
dixit

quod

audivit a

dicto deponenti
Fili,

cum mentio
mihi
(4)

esset

de

fratre

Thoma

predicto

ego

vidi et

Deus

revelavit

quod beatus Auguserant ambulantes in

tinus et frater

Thomas sub eodem iugo

quod sanctus

gloria paradisi, et scio

frater

Thomas

fuit

maxi-

me

puritatis

Interrogatus de tempore, dixit quod fuerunt (5)

decem

mense novembris, in festo beate Cecilie. Interrogatus qui fuerunt cum eo quando hoc audivit, dixit quod de socio non recordatur. Interrogatus de loco, dixit quod fuit in camera dicti fratris Gratie, iuxta ecclesiam sancti Clementis
anni, de
dfe Brixia,

Item

dixit

quod

audivit a fratre Nicolao de Marsiliaco

(6),

consiliario et capellano regis Cipri, ordinis fratrum Predica-

torum, qui

fuit Parisius discipulus dicti fratris

Thome, ma-

gne

sanctitatis et scientie, qui dixit (7) dicto

:

deponenti

cum

cum fratre Thoma Parisius et coram Deo, dico quod numquam vidi hominem tante puritatis et paupertatis amatorem, quia cum scriberet et comlacrimis
Frater

Antoni

(8),

ego

fui

poneret

Hbrum

contra Gentiles,

non habebat

cartas set in

lacrymatus Deus mihi. (5) B

(1)
:

dixit.

fuisset.
:

(8)

Ms

sunt. Aotonii.
le

(2)

(6;

B Ms

supradicto. Marsiiiaaco.

(3)

Ms. omitt.

(4)

(7)

dicto deponenti

(a)

Saint Albert

Grand

sur cet ^venement de la Yie du saint,

cf. infra n" 82.

PROCES. CANONIZATIOl^S

S.

THOM>E AQUIN. MEAPOLI.

359

cedulis scribebat ipsum,

set

cum tamen certum

erat

quod

potuis-

habere set de temporalibus non curabat . Interrogatus de tempore, dixit quod sunt anni XIII, de mense septembris,

non recordari. Interrogatus de hiis (1) qui interfuerunt, dixit quod fuit frater Petrus Mantuanus, et quam plures alii de quorum nominibus dixit se non recordari. Interrogatus de loco, dixit quod fuit in conventu Nicosiensi insule
dixit se

de die

Cipri, in scolis conventus.

[MAFF/EUS ACONZAIOCUS]
LXyill.

Eodem

die,

ibidem, Maffeus

(2)

Aconzaiocus

de Barello,

testis citatus et iuratus in

dicta inquisitione dicere veritatem, et

forma prescripta super interrogatus primo sudixit se

per vita et conversatione dicti

fratris

Thome,

ex certa

scientia nichil inde (3) scire, set

ex auditu

dixit

audivit dici pluries

(fol. 46^.)

a religiosis et laycis

quod publice antiquis quod

dictus frater
et

Thomas

fuit

homo

sancte vite et conversationis,

quod Deus

fecerat et faciebat

multa miracula meritis

miracula ipsius
fratris

ipsius (4) fratris

Thome.
si

Item interrogatus

sciret aliqua

Thome,
sio (5)

dixit

quod

ipse

una vice

accessit

cum

abbate

Thoma-

de Marchia, canonico Salernitano, ad castrum sancti Severini ad ecclesiam sancti Severini, que est in ipso castro, secundum quod ipse alias consueverat accedere ad videndum
certas reliquias sanctorum,

que sunt

in ipsa (6) ecclesia, inter

;

quas

et presente dicto una manus dicti fratris Thome abbate Thomasio (7) adoravit dictas reliquias et dictam ma-

est

num dicti

(8) fratris

Thome

sicut

homo

qui habebat et habet

magnam devotionem
ipso pro eo

in (9) dicto fratre

Thoma,

sicut (10) in

sancto. Et predictus abbas

Thomasius

(11) fuit truffatus

de

quod adorabat dictam Thome. Qui abbas Thomasius (13)

manum

dicti (12) fratris

incontinenti post ipsam

inde. (4) B fratris ipsius. pra^dicti. (9) B. omitt. B
:
:

(1)

iis.
:

(5-6)
(10)

B B

MaphaBus. Thoinassio. (7) B

(2)
:

-.

(3)

dicta.

scire
(8)

Thome.

(13)

sicuti sancto.

(11)

Ms

Thomas.

(12)

B. omitt

-.

dicti fratris

Thomassius.

}6o

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOU.

derisionem incepit totus tremere (B.

p. 707, col. 2) et

dicere

Ego non video . Et statim vocavit sacerdotem cui confessus fuit cum magna contritione et cum magno planctu. Post quam confessionem et absolutionem receptam adoravit dictam manum, et (1) incontinenti et subito cessavit tremor (2)
ipsius et recuperavit visum, sicut ipse

abbas Tlhomasius

(3)

tunc publice asseruit.

Interrogatus
vidit

quomodo ipse sciret dictum abbatem Thomasium

;

predicta, dixit
(4)

quod

ipse

post dictam derisio-

nem totum trementem

adorationem
(5)

et post confessionem,

absolutionem et

predictas factas per

eumdem abbatem Thoipsum liberatum a dicto

dicti abbatis

masium
tremore
sii

(6),
;

ipso teste presente, vidit

sed carentiam visus et restitutionem ipsius visus

dixit se nescire, nisi per

(7)

confessionem

Thoma-

qui predicta sibi et dicto cappellano predicte eccle-

sie

asseruit.

Interrogatus de presentibus,

dixit

quod non

fuerunt presentes
testis et

cum

dicto abbate

cappellanus dicte ecclesie

fuit

Thomasio (8) nisi ipse qui nunc defunctus est. In-

terrogatus cui sacerdoti

sius
(9), dixit

confessus dictus abbas

Thoma-

quod a (10) cappellano predicto. Interrogatus de tempore, mense et die, dixit se non recordari. Interrogatus [si] ex tunc semper fuit sanus de dicta infirmitate, dixit quod sic.

[lACOBUS CAPUANUS]
LXIX.

(fol. 47'.)

Die lune, VI

dicti

mensis augusti secimde

dominus lacobus Capuanus de Neapoli, miles, testis citatus et iuratus in infrascripta forma dicere veritatem, et interrogatus primo de vita et conversatione dicti fratris Thome, dixit se nichil inde scire ex certa scientia, set audivit dici per vocem publicam quod fuit homo magne
indictionis, ibidem,

scientie et sancte vite et conversationis honeste.

(1)

B
B

et statina cessavit.

B
: :

(2)

Ms

tremer

(6-9)

(3-4)

Thomassius.
:

ut 3-4.

(5)

prsedictse

B tremere caput suum. manus, a prsedicto clam factam per.

;

(10)

quod

praedicto capeliano.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOU.

36 1

Item interrogatus

si

sciret aliqua niiracula

de dicto fratre

Thoma,

dixit

quod

ipse in se recepit beneficium

miraculosum
ipse haberet

ex meritis ipsius
in oculis

fratris

Thome

videlicet

cum

humorem sanguineum
et
dicti fratris

ex quo patiebatur gravem

dolorem in ipsis oculis in via fama sanctitatis

pta, declinavit

accederet peregre ad Urbem, audita

Thome, devotione assumin

ad monasterium Fosse-Nove supradictum,

quo corpus
navit caput
oculis suis

dicti fratris

Thome

quiescit

et

cum magna

devo-

tione ante sepulcrum ipsius fratris

Thome
;

genuflexit et incli-

suum, apponens super ipso sepulcro et cum (1) tangens sepulcrum ipsum et (2) oravit ad Deum

ut meritis ipsius (3) fratris

Thome
ibi
:

liberaret

eum

a dicta egri;

tudine oculorum, et dixit

Pater noster

et statim

exurgens antequam
de tempore, mense

(4)

ad

alios actus diverteret et ecclesiam

exiret, fuit liberatus a

morbo oculorum
quod

predicto. Interrogatus

et die, dixit

fuit

olim in anno prime

in quinta feria

indictionis proxime,

tempore quatragesimali,

post dominicam de Passione. Interrogatus qui fuerunt pre-

quod dominus D. Petrus Grassus, dominus Nicolaus Filimarinus (5), dominus Henricus Carracculus (6), abbas Ra\ naldus Magnotia et duo alii clerici de Neapoli de quorum nominibus dixit se non recordari. Interrogatus quibus
sentes, dixit

verbis usus fuit in dicta oratione sua, dixit ut supra. Interro-

gatus quanto tempore fuerat passus dictam infirmitatem ocu-

lorum, dixit quod per

antequam tunc recederet de Neapoli. Interrogatus quanto tempore post dictam liberationem fuit sanus a dicto morbo, dixit quod semper.
(7)

plures dies

[lOHANNES BLASin
LXX.

Eodem die, ibidem, dominus lohannes

familiaris excellentissime
Sicilie, testis citatus et

Blasli,

iudex

de Neapoli,
rie,

domine D.

(fol. 47^.)

Ma-

regine

iuratus super dicta inquisi-

(1-3)

B. omitt.
;

(4)

Ms

Graculus

Carraltulus.

ante antequam. (7) Ms. omitt.

(5)

Pilmarinus.

(6)

Ms

362

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

tione in infrascripta (1) forma dicere veritatem, et interroga-

primo de vita et conversatione dicti fratris Thome, dixit quod ipse fuit ihomo sancte vite et conversationis et magne honestatis et sobrietatis et semper commedebat in refectorio
tus

fratrum et semel in die tantum. Interrogatus (B.

in causa scientie, dixit

p. 708, col 1.)

quod

ipse vidit

annos decem

et ultra et conversatus

eum predicantem per fuit cum eo per annos V

;

et ultra in refectorio et in cella sua

videbat ipsum celebrantem

omni

die et

quo tempore semper vidit ipsum per totam

unam quatragesimam predicantem

tivis et directis

oculis clausis, contempla-

ad celum

et predicatio sua fuit in ipsa qua-

tragesima super

Ave Maria
eo quadam
sibi

gratia

plena,

Dominus

te-

cum
Et

(a).

dum esset cum

(2) die in cella et

egrederetur

dictus frater

Thomas de

ipsa cella sua

(3)

ad quoddam solarium

discopertum apparuit

visibiliter

demon
:

in

figura

cuiusdam hominis
frater

nigri et inducti pannis nigris

et

dum idem

currit

Thomas adverteret et videret illum esse demonem cucontra eum cum pugno elevato, et cum percuteret cum
(4)

ipso

pugno dicendo

Et

dum

huc ad tentandum me . appropinquaret ad eum, dictus demon evanuit

:

Quare

venisti

quomodo scit illum fuisse demonem, dixit quod alias viderat ipsum demonem in quodam (5) cristallo, dum fieret quedam coniuratio demonum pro inveniendo quodam libro furto substracto cuidam scolari, quem tunc recognovit in illa apparitione quam fecit dicto
nec
ibi ultra apparuit.

Interrogatus

Thome. Interrogatus de tempore, mense et die, dixit se non recordari. Interrogatus de hora, dixit quod fuit circa horam tertiam. Interrogatus qui fuerunt presentes, dixit quod
fratri
(1)

prsedicta.

(2)

Ms

quandam.

(3)

illi.

(4)

cum.-

(5)

quadam
(a) Sur la valeur de ce t.6moignage cf. Dbstrez (J.), Le Commentaire de S, Thomas sur V Ave Maria et la doctrine de V Immaculee Conception, I, dans Bulletin Thomiste, 1932, pp. [563 et sq.], et, dans un sens contraire, Mandonnet (P.), Les Collationes sur V Ave Maria et la critique ricente^ dans Bulletin Thomiste, 1933, pp. 155* et sq. Rossi (G. F.), La Expositio Salutationis Angelicce di S. Tommaso d'Aquino, dans Divus Thomas (Pl.) t. XXXVI, 1933, pp. 280 et sq.
;

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM.^ AQUIN. NEAPOLI.

}6}

non

allus (1) erat prcsens, nisi

et ipse

ipse

testis

et

dictus

fratcr

Thomas

demon. Interrogatus de
iuxta cellam in

loco, dixit in civitate

NeaiK)li in loco fratrum Predicatorum, in

terratia discoperta

quodam

solario seu

qua dictus

frater

Thomas

habitabat.

[Frater
LXXI.

NICOLAUS de ROCCA SICCA]

monachus

Die martis, VII dicti mensis et eiusdem indictionis,

et

ibidem, frater Nicolaus de Rocca Sicca,

sacerdos

monasterii Fosse-Nove, testis citatus et iuratus super dicta

inquisitione in

forma predicta dicere veritatem, interrogatus primo super vita et conversatione

dixit se

(fol.

48^) et

dictl fratrls

Thome,

ex certa scientia nidhil inde scire quia iuve-

nis est et

dictum fratrem

Thomam non

vidit

set asseruit se
dicti

pluries audivisse dici et recitari

ab antiquis monachis

monasterii, qui dictum fratrem

verunt,

Thomam (2) viderunt et cognohomo adeo

quod

fuit

sancte conversationis et vite et

quod videbatur fuisse virgo, quamdiu vixit, sicut ab utero matris sue, et quod continue vacabat in legendo (3), scribendo, studendo et orando, et quod talem vitam continuavit usque ad mortem, et dixit quod de predicta santa vita et conversatione (4) fuerat et erat publica vox et fama in
castitatis

magne

dicto monasterio et in castro Piperni et in aliis locis circum-

adiacentibus.

Item interrogatus

si

sciret aliqua

miracula

dicti fratris

Tho-

me,
fuit

dixit se scire

quod

frater

lohannes Adelasia, monachus

dicti monasterii,

quadam

nocte, de sero existens sanus, subito

magnis doloribus corporis cruciatus adeo quod credebatur

et

mori

nullum inveniebat locum quietis. Propter quam infirmitatem, ipse frater lohannes, habens recursum cum magna devotione ad dictum friitrem Thomam, vovit se dicto fratri
et

Thome
dictis

Deum

exoravit ut meritis ipsius fratris

Thome

doloribus et infirmitate liberaret

eum

propter quod

(1)

nuUus.
(4)

(2)
:

B.

omilt.

(3)

lectioni, scriptioni, studio et ora-

tioni.

Ms. addit

dixit

quod.

364

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

ipsa nocte statim miraculose

corpore suo fractum

liberatus fuit (1)

fuit

apostema quod creatum erat in et ipsum misit per secessmn et plene

eadem

nocte.

quod de sero ipsius noctis in qua passus fuit, vidit ipsum sanum stantem ciun ipso teste et cum quibusdam aliis monachis ad ignem et postquam venerunt (2) omnes ad dbrmiendum, supervenit dicta infirmitas dicto fratri lohanni qui, ciun non posset quiescene, surrexit clamando et dolendo de dictis doloribus, et ipse testis et plures (B., p. 708, col. 2) alii monachi surrexerunt ad clamorem ipsius et vidit ipsum dictis doloribus torqueri et graviter affligi, ita quod videbatur mori ut (3) dixit supra. De mane vero ipse testis accessit ad infirmitorium in quo iacebat dictus frater lohannes, et credens ipsum inveniri in pericuJo mortis, invenit eum sanatum et dum quereret ab ipso (fol. 48^.) quaHter sanatus fuisset, recitavit sibi (4) quod sanaInterrogatus in causa scientie, dixit
;
;

tus fuerat propter (5) merita dicti fratris

Thome
anno

per

modum
de
die

supradictum. Interrogatus de tempore, mense et die quibus

evenerunt supradicta, dixit quod

fuit ihoc

presenti,

mense

ianuarii

proxime

preteriti,

ut sibi videtur,

quodam

sabbati de sero. Interrogatus qui fuerunt presentes, dixit

ipse testis et frater Riccardus
dicti

quod

de Fundis, monachus et sacrista monasterii, fuerunt presentes et viderunt dictum fradictis doloribus, ut dixit, graviter torqueri et

trem lohannem
affligi
;

modum
si

vero predicte liberationis recitavit

aliis et alii

sibi,

ut

dixit

vero recitavit

interfuerunt,

ad cuius vocatjonem ipse ivit predicta, dixit quod dictus frater lohannes, cum affligeretur doloribus, clamavit dictum sacristam, et dictus sacrista vocavit dictum testem. Interrogatus quanto tempore vidit ipsum postea sanum, dixit quod dictus frater lohannes fuit ex tunc semper sanus ab ipsa infirmitate, ut ipse vidit. Interrogatus unde esset oriundus dictus frater lohannes, dixit quod de Piperno. Item interrogatus si sciret alia miracula dicti fratris Thome,
tur. Interrogatus

non recordaad videndum

(1)

B
:

eadem nocte

fuit.

(2)

iverunt.

(3)

Ms

et.

(4)

illi.

(5)

per.

PROCES. CANONIZATIO^aS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOU.

365

dixit

quod

audivit

ab ore Gregorii

(1)

Ciceris de

Pipemo quod,

dum
cum

esset in Piperno et pateretur in

genu suo dolorem adeo

in terra, vovit se

gravem quod non poterat firmare pedem

devotione dicto
fratri

Thome

et statim sanatus fuit et

adhuc est sanus. Item dixit se audivisse a Nicolao Moleo de castro Postertii quod, cum ipse ammisisset lumen unius oculi propter quam-

dam

percussionem et transitum faceret per loca propinqua monasterio supradicto, vidit dictum monasterium et reducto ad memoriam suam quod in ipso monasterio iacebat corpus
;

dicti

fratris

Thome, propter cuius merita Deus

fecerat et
fra-

faciebat (2) plura miracula, vovit se

tri

cum

devotione dicto

Thome

ut restitueret sibi visum dicti oculi.

Quo

voto

facto, statim recuperavit

Interrogatus
et

si

visum in oculo predicto. de predictis, que deposuit, erat publica vox

et in locis circumadiacentibus,

fama in dicto monasterio dixit quod sic.

[Frater
LXXII.
Fundis,

RiCCARDUS de FUNDIS]
(fol.

Eodem die, ibidem,

49^) frater Riccardus de

monachus

et sacrista predicti monasterii, testis cita-

tus et iuratus super dicta inquisitione in forma prescripta

dicere veritatem, et interrogatus primo sui)er vita et conver-

satione dicti fratris

recitari

Thome,

dixit se audivisse pluries dici et

quod dictus frater Thomas fuit, toto tempore usque ad mortem, sancte conversationis et vite.
Item interrogatus
si

vite

sue

sciret aliqua

miracula eiusdem

fratris

quod frater lohannes Adelasie de Piperno, quadam nocte, postquam sanus et ilaris ivit ad lectum ad dormiendum, surrexit cum magnis dolorosis clamoribus (3) et vocavit ipsum sacristam ut surgeret et aperiret sibi

Thome,

dixit se

hoc

scire

et iuvaret

eum

et ipse sacrista surrexit et apeniit sibi (4)

(3)

et

quesito ab eo quid haberet, dixit sibi

quod

ipse (6)

habebat

(1)

B. omitt.

(4-5)

illi.

(2)

Ms

facebat.

(3)

magnis doloribus dolorosis.

(6)

B. omitt.

}6()

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

ita

vehementem dolorem

in corpore

quod moriebatur,
patienti

et

proiecit se super lectum (1) ipsius, de dictis doloribus

afflictus.

Cum
(3)

ipse sacrista persuasit

ipsi
(4)

eidem
(5)

multum quod (2)

voveret
ut

se

fratri

Thome

cum

devotione

(6) liberaret

eum, qui cum magna devotione vovens se

rogavit

ipsi fratri

Thome

Deum

ut meritis ipsius fratris (7)

Thome
infirmus
terii,

(8)

liberaret

eum

a dictis doloribus. Postea dictus

fuit

portatus ad lectum in infirmitorio dicti monas-

et ipse sacrista remansit in lecto

suo ad dormiendum.

De mane vero surgens

dictus sacrista accessit ad dictiun fra-

trem lohannem patientem ad videndum quid esset de eo

(B., p. 709, col. 1), et invenit

eum

plene sanatum, et quesito

qoaliter sanus (9) factus

vovit se dicto fratri

quod (10) postquam Thome, apostema quod habuerat in corfuit,

dixit sibi

pore

fuit

fractum et emisit ipsum apostema per secessum,

unde

erat sanus factus.

Interrogatus in causa scientie, dixit

quod

fuit

presens et

vidit predicta, ut supradixit. Interrogatus

et die, dixit

quod

fuit

de tempore, mense anno presenti, tempore yemali et quod

die sabbati de nocte, de

dari. Interrogatus

mense vero

et die dixit se

non

recor-

de presentibus,

dixit

quod

ipse testis et fra-

ter Nicolaus dfe

Rocca Sicca fuerunt (11) presentes. Interrogatus ad cuius vocationem ipse vidit predicta, dixit quod ad
dicti patientis, ut

vocationem
verbis
dixit

supra

dixit.

Interrogatus quibus

(fol. 49^.)

interpositis oravit

dictum fratrem

Thomam,
:

quod iunctis manibus et elevatis ad celum dixit O beate Thoma, rogo te ut liberes (12) me de istis gravibus doloribus quibus affligor . Interrogatus quanto tempore fuit passus dictos dolores, dixit quod tantum a prima hora noctis, in qua sanus ivit ad dormiendum, et postea surrexit infirmus, ut supradixit et stetit tantum infirmus donec eadem nocte sanus factus fuit. Interrogatus quomodo sciret quod predicta infirmitas fuisset apostema et quod fuerit apostema mortale,
;

(1)

Ms
:

lecto.
et

(2)

ut.

(10)

(3)

Ms

moveret.

-.

(4)

B. omitt.

(5)

Thomse,
(9)

rogaret
iiberes.

Deum

ut meritis.

B (12) B

luit
:

factus sanus.

(6)

Ms. omitt.

Ms

et.

(7-8)

B. omitt.

(11)

pregentes luerunt.

me

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^E AQUIN. NEAPOLI.

367

quod magister Nicolaus magistri lohannis de Pipemo, medicus predicti monasterii, vidit dictum fratrem lohannem sanatum et secessum ipsius, et iudicavit fuisse apostema ita periculosum quod nullus habens tale apostema secundum naturam et secundum (1) artem medicine poterat liberari, et iudicavit ipsum miraculose fuisse sanatum.
dixit

LXXIII.

Item

dixit

quod quidam nomine Nicolaus

de castro Postertii de Campania, qui ex quadam percussione quam habuerat in supercilio unius oculi ammise-

Moleus
rat

(2)

visum ipsius oculi, veniens de castro Sompnini, vidit predictum monasterium Fosse-Nove et recordatus quod in ipso
;

monasterio iacebat corpus

dicti fratris

Thome de

Aquino, de

quo audiverat quod Deus

cerat et faciebat,

meritis (3) ipsius multa miracula fe-

cum

devotione statim genuflexit in loco de

quo videbat ipsum monasterium, et ibi oravit et se recommendavit dicto fratri Thome, et statim miraculose recuperavit vi-

sum

sive (4)

lumen.

Interrogatus
a dicto Nicolao

quomodo
Moleo

sciret predicta, dixit

quod audivit dici

(6) dicti

(5),

qui sibi predicta in sacristia

monasterii narravit et exposuit

cum

iuramento. Interrogatus

coram quibus narravit sibi predicta, dixit quod coram fratre Nicolao de Rocca Sicca, qui erat presens cum ipso. Interrogatus quo tempore narravit sibi predicta dictus Nicolaus Moleus dixit quod hoc anno presenti, de mense et die dixit se non
recordari. Interrogatus quanto

tempore caruerat visu dictus

fuerat
(fol.

Nicolaus Moleus postquam

in dicto supercilio, dixit se

(7)

50'.)

percussus

gnoverat

eum

ante, dixit
vidit

non recordari. Interrogatus si coquod non nisi ex auditu, dixit tamen

postea.

quod semper

eum sanum

LXXIV.

Item dixit quod

lacobus Martellutii de Piperno

habebat guttur grossum

et inflatum qui

ob devotionem quam

habuit ad dictum fratrem

Thomam
:

de Aquino, venit ad dic-

(1) (5)

B. omitt.
:

Ms

Meleo.

(2)

Ms Meleus. (3) B in pnedictam (6) Ms

:

ejus meritis. sacristiam.

(7)

(4)

B
:

seu.

Ms

dixit

quod

non post quam.

368

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOU.

tum monasterium Fosse-Nove

reliquias beati
et

et rogavit

ipsum sacristam ut

Thome que
guitturi

habebat in
;

sacristia ostenderet sibi

superponeret

suo

et ipse ostendit et superposuit

sibi (1) in

gutture dictas reliquias fratris

Thome. Quem eun-

redeuntem ad ipsum monasterium infra triduiuii cum voto cereo ad sepulcrum dicti fratris Thome, ipse testis vidit eum (2) plenarie sanatum de ipso gutture. Interrogatus que reliquie fratris Thome sunt ille quas superposuit gutturi predicto, dixit quod sunt tres modice particule de osse colli ipsius fratris Thome. Interrogatus quo (3) tempore fuit hoc, (B. p. 709, col. 2) dixit quodi hoc anno, de mense et die non recordatur. Interrogatus de presentibus, dixit quod nullus fuit presens nisi ipse testis et dictus lacobus. Interrogatus de loco, dixit quod fuit in sacristia predicta superpositio dictarum reliquiarum. Interrogatus quanto tempore dictus lacobus habueTat dictum guttur inflatum, dixit quod a tempore dicte sue nativitatis ut ille sibi (4) retulit, set non viderat eum ante. Interrogatus quanto tempore ille (5) stetit postea sanus de dicto gutture, dixit quod semper fuit postea sanus et semper vidit eum postea sanum. Interrogatus quibus verbis fuit usus dictus lacobus quando superposuit gutturi suo dictas reUquias, dixit quod dixit (6) Pater noster... . Item dixit quod de reliquiis et de capite dicti fratris Thome que sunt (7) in sacristia dicti monasterii continue emanat sua-

tem

et

vissimus odor.

Item

dixit

quod de

hiis (8)

que deposuit erat publica vox et

fama

in predicto (9)

monasterio et in locis circumadiacentibus.

[Frater

LEONARDUS de GAIETA]
VIII dicti mensis augusti, ibidem,
(10),

LXXV.
(fol. 50^.)

Die mercurii,
frater

Leonardus de Gaieta

sacerdos et antiquus

frater dicti monasterii fratrum Predicatorum, testis citatus

(l)

illi.
:

(2)

(6)

B
:

recitavit.

B. omitt.
(7)

(3)

fuerunt.

quanto.
(8)

(4)

iis.

ei.

(5)

(9)

Ms

B. omitt. predietis.

(10)

Caieta.

PROCES. CANOPaZATIO^aS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOU.

369

et iuratus

super dicta inquisitione in prescripta forma dicere

veritatem, et interrogatus primo super vita et conversatione

dicti fratris

et vite,

Thome, dixit quod fuit homo sancte conversationis utpote qui omni die aut (1) celebrabat unam missam et
(2),

aliam audiebat aut duas audiebat

bat aut in
(3)

deinde continue vaca(6)

predicationibus aut in (4) lectura (5) aut in

(8)

studio et in (7) scriptura

aut in

(9)

orationibus. Fuitque

homo magne
vigilantie ita

humilitatis et patiens (10) ita

(11),

quod nunquam
sobrietatis et
in

videbatur turbari de aliquo

homo magne

quod modicam horam occupabat

sumendo

cibum vel in dormiendo. Interrogatus de causa scientie, dixit quod eum vidit et cognovit et conversatus fuit (12) cum eo in ordine apud Neapolim ubi vidit (13) eum continue facientem vitam predictam et talem vitam, ut ipse vidit et ab aliis fratribus audivit, continuavit usque ad ultimum vite sue. Item interrogatus de miraculis dicti fratris Thome, dixit se
;

audivisse a fratre Raynaldo de Piperno, qui fuit socius conti-

nuus

dicti (14) fratris

Thome, quod, dum

scilicet die

Resurectionis dominice, dictus

quoddam frater Thomas

(15)

die,

pre-

dicaret in ecclesia sancte Marie Maioris de Urbe,

una mulier,

que longo tempore passa fuerat et patiebatur flussum sanguinis, stans ad audiendum dictam predicationem cogitavit quod, si posset tangere fimbriam vestimenti ejus, sanaretur a (16) fluxu predicto. Et completa predicatione predicta, dicta mulier tantum fecit quod tetigit fimbriam dicti (17) vestimenti eius
sicut cogitaverat, et statim sanata
fuit.

Et dictus

testis quesivit

a dicto fratre Raynaldo

Interrogatus

quomodo hec

sciebat, dixit

quod

dicta (18) mulier dixerat sibi predicta (19).

Raynaldus

ipsi

coram quibus recitavit testi, dixit quod coram

predicta dictus frater

frater

lohanne

(a)

de

Caiatia (20), qui erat tunc prior provincialis provincie

Romane,

(6-7) B. omitt. B scripturai. (12) B est. addit etiam. B. omitt. ac patientisG. (10) B (11) B. (13) B contlnue vidit eum. (14) B. omitt. (15) B cum. (16) Ms. omift. (17) B. omitt. (18) B supradicta. (20) B prajdicta. (19) B
(1-4)

B. omitt.

(9)

(5)

lecturse.

(8)

Cavacia.
(a)

Siir

Jean de Gaiazzo

cf.

Taurisano

(T.),

Discepnli e biogra/i,

pp. 124-126.

370

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

coram frater Angelo de Termulis qui erat tunc prior sancti Sisti de Urbe qui, diu (1) est, (foL 51^) quod mortui sunt. Interrogatus de tempore, mense et die, coram quibus audivit dici predicta, dixit se non recordari quia iam sunt anni triginta V
et

elapsi et plus.

Item
qui
fuit

dixit se audivisse

a fratre

discipulus dicti fratris

Thoma de Fuscis (a) de Urbe, Thome de Aquino, quod ipse

Campania quod
dicti
fratris

audiverat a

quodam heremita

sancte vite de

ipse heremita

tempore mortis

Thome

viderat

quamdam magnam
varunt dictam

stellam cadentem super monasterium

Fosse-Nove, et vidit duas alias stellas descendentes que suble-

magnam

stellam ad celum.

BARTHOLOM^US de CAPUA]
p. 710, col. 1)

LXXTI.

(B.

Eodem

die, ibidem, vir magnifi(b),

cus dominus Bartholomeus de Capua

thonotarius regni
Sicilie,

logotheta et pro-

testis citatus et iuratus in

forma

prescripta, et interrogatus quid sciret et

miraculis supradicti recolende (2)

quomodo de vita et memorie fratris Thome de

Aquino, sacre theologie doctoris, ordinis fratrum Predicato-

rum,

dixit se

hec inde scire de scientia subdistincta quod,

dum ipse venisset ad

nis, ibat

Neapolitanum

(3) studitim,

multum

iuve-

frequenter ad locum beati Dominici dicti ordinis, et

conversabatur ibidem
tia (4), ipsius

cum quodam
bonus
clericus,

fratre

Idhanne de Caia(5),

ordinis fratrum Predicatorum

qui erat

homo
;

magne
fratri

auctoritatis et

multum

familiaris dicto

Thome
:

et fuerat scolaris eius Parisius et (6) in

Regno

et

a longo tempore mortui sunt. (2) B veDerabilis. (3) B studium (1) B Neapolitanum. Garatia. predicti ordinis Prsedicatorum. (4) B (5) B (6) Ms. omitt.
-.

(a) Cf.

DouAis (C), Acta Capitulorum Provincialium Ord, Frat.

Prced., Toulouse, 1894, p. 535.

trouvera dans Minibro-Ricci (C), De' grandi uffiziali del di Sicilia dal 1265 al 1285, Naples, 1872, pp. 135-156, une excellente biographie du Logoth^te cf. de meme Taurisano (I.), Discepoli e biografi^ pp. 155-157.
(b)

On

Regno

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

37 1

crant tunc

(1) in

dicto loco fratnim

Predicatomm NeapoHs,
(3),

viri religiosi

magne
frater

scientie, auctoritatis et reverentie, frater

(a),

Eufrano

(2)

de Porta

frater

lacobus de Manzano

frater

Troianus

(b),

Mattheus de Castro-Maioris
et frater

(c),

frater
(d),

Hugo de Magdalano,
antiquus frater valde,

lohannes de sancto luliano

homo magne vite et humilitatis, qui dice-

batur notorie dictum fratrem

Thomam

de Aquino recepisse

ab eodem fratre lohanne de Caiatia et ab ipso fratre lohanne de sancto luliano et ex quodam communi preeloquio quod pater (e)
in ordine Predicatorura. Et audivit dici dictus testis
dicti fratris

Thome

(fol.

51^*)

origine nobilis atque potens,

monachavit dictum fratrem

Thomam puerum
crescens in
vita,

disponens

eum

abbatie preficere Cassinensi.

moribus et scientia, merituosus (4), exemplaris erat hominibus et missus ad Neapolitanum studium (0 in gramaticalibus et logicalibus antecedebat (5) omnes conferendo et disputando. Qui statim quod (6) ad annos discretionis, multum (7) anticipando, pervenit, nondum pubes adhuc, intravit (g) prefrater

Idem vero

Thomas

(1)

t.

tunc erant.

(2)

Eufranon.

(5)

omnes

antecedebat.

(6)

Maxano. (4) B virtuosus (3) B B cum. (7) B pervenit multum

:
: : :

nticipando.
(a) Cf.

Taurisano

(I.),

DiscepoH

e biografi, pp. 123-124.

(b) Gf. Taurisano (I.), Discepoli e biografi, p. 122, et la bibliographie donn6e par cet auteur.

Peut-6tre faut-il voir dans ce fr^re Matthieu dont le nom semble avoir fet6 mal orthographife {Castro-Maioris pour Castromaris) le religieux du m6me nom qui fut inquisiteur du royaume de Naples en 1273 ; della Provincia cf. Valle (T.), Compendio degli piu illustri Padri del Regno di Napoli^ Naples, 1651, pp. 32-34.
(c)

(d) Cf.

Mandonnbt
(I.),

(P.),

Thomas d'Aquin, novice Prtcheur, La

vita,

pp. 26-

27

Taurisano

Discepoli e biografi, pp. 120-122.

(F.),

(e) Cf.

SCANDONE

la

famiglia...

di

S.

Tommaso,

pp. 46-51.
(f)

Pour rhistoire de l^enaeignement k Naples,

cf.

Storia deWUniver-

8itd di Napoli, Naples, 1924, pp. 3-13.

15(g) Cf. Mandonnbt (P.), Thomas d^Aquin, novice Prtcheur, pp. 26, ou Toa Irouvera une critique serr6e de raffirmation du Logoth6te.

373

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

fatimi

Predicatorum

(1)

ordinem. Sed fratres Predicatores,

timentes genitoris dicti fratris

Thome

potentiam, procm*a-

vermit ipsum fratrem

rale

Thomam
destinari.

ipsorum studium

de Regno extrahi et ad geneSet factum est favore et poten-

tia dicti patris

quod idem

frater

Thomas

captus

fuit et (2) in

castro

patemo detentus
vestes

in

arcte detrusus. Et licet

vel laycales

quo plusquam per annum extitit idem suus genitor sibi monachales

offerret, eas

nunquam
filii

recipere

voluit

quod

(3) potius, patris

corde durato, et

constantia perma-

nente, religionis vestes, quas portabat ipse vir Dei, totaliter

quasi sunt confracte.

ris petere

Nec

fuit

immemor

in ingressu (4) carce-

bibliam et breviarum ab ipsis fratribus que statim,

assistente

Domino,

est, sicut petiit,

assecutus. In

biblia sic (5) mirabiliter et

profunde profecit

qua quidem quod exiens de

paterno carcere in paucis punctis biblie dubitabat.

Demum

cum
non
trem

eius constantia duritate et asperitate paterna convinci

posset, pater

idem multis precibus uxoris

sue, matris
fra-

electi (6) viri prefati,

ac intercessionibus exoratus, dictum

Thomam

a carcere liberavit.
testis

Dixit etiam

idem

quod

audivit dici asseveratione

com-

mmii tam fratrum quam aliorum quod nes sancti luliani captus fuit una cum
per dictum patrem eius.

prefatus frater lohan-

prefato fratre
et

Thoma
magna

Quod frater lohannes multa

miraculosa et miranda narravit de constantia et sinceritate

dicti fratris

Thome.

LXXYII.

Item dixit idem testis quod ipse audivit commucum

dicto fratre

niter et asseveranter dici a pluribus et diversis (B. p. 710, col. 2)

personis qui conversabantur

cialiter

Thoma

et spe-

ab aliquibus

et predictis fratribus Predicatoribus

(fol. 52'.)

ma-

gne auctoritatis et reverentie

quod ipsi vere credebant Spiritum Sanctum esse cum eo, quia semper videbant ipsum habere (7) alacrem vultum, mitem et suavem, nullis se negotiis secularibus implicantem, semper vacantem (8) ad stu(1)

introitu.

ordinem Prasdicatorum
(5)

Ms

sicut.

B
:

(2)

B. omitt.

(6)

dicti.

(3)
:

quin.

(7)

habentem.

(4) (8)

B
B

vacaotem

studio, lectioni, et scriptioni, et orationibus pro illuminatione fide-

lium. Et audivit.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM;E AQUIN. NEAPOU.

375

dium

et lectiones et

scrlbendum pro illumlnatione fidelium

et

in orationibus, et audivit a dicto fratre

lohanne de Caiatia

quod idem
tes

frater

Thomas semper
(1) ipse

erat primus, qui de nocte

surgebat ad orationes, et statim quod sentiebat alios venien-

ad orationes

recedebat et ibat ad
poterat,

cameram

et

ipse testis vidit frequenter

dictum fratrem Thomam,

quem

libenter aspiciebat

quandocumque

semper abstracdici, et sic

tum

et

remotum

a quibuslibet implicationibus temporalibus,

respicientem semper superiora. Et audivit publice

tenetur communiter,

quod

ipse fuit virgo,

nec
suo

est inventus qui audiret

:

mundus et integer, unum verbum otiosum de ore

quibus consueverunt homiEt

immo

in disputationibus, in

nes aliquando

modum

excedere, semper inveniebatur mitis

sic

et humilis, nullis verbis gloriosis et ampullosls utens.

erat abstractus a

mensa dum
et

temporalium (2) appllcatione (3) quod in comedebat semper habebat oculos ad superlora
et

ponebatur coram eo scutella et removebatur plurles ipso

sentiente
;

non

dum

fratres

ducerent

eum ad

viridarium

causa recreationls, Ipse subito solus retrocedebat totus abstractus et redibat ad

Item

dixit

cameram. dictus (4) testis quod

Ipse audivit a prefatls fratrl-

bus vel ab aliquibus ex

els et pluribus aliis et specialiter

a do-

mlno Nicolao Fricia (5), qui intrabat scholas dicti fratrls Thome et omni die ibat ad audiendum missam in dicto loco fratrum Predicatorum, quod idem frater Thomas, omnl die, summo diluculo, celebrabat missam in capella sancti Nlcolal et ea celebrata statim erat (6) paratus sacerdos alius qul mlssam
allam celebrabat
:

et post

audltam ipsam missam, exutls

vesti-

bus, statim ascendebat cathedram. Post

dre ponebat se ad scribendum et

bus, postea
divinis

descensum (7) cathedictandum pluribus scrlptorl-

commedebat
sic

et

deinde redlbat ad
et post

cameram
52\) ad

et se

occupabat usque ad quietem,

testis

quletem scrlbere

assumebat et

totam vltam ordinabat

(fol.

Et sicut audivit idem

a multls et multis

Deum. ex quodam
Ms
ampli(7)

(1)

ordinem.

catione.

(2)

(4)

idem.

(5)

temporalibus amnliationibus. paratus B Fricio. (6) B

:

(3)

erat.

Ms

disceosum.

374

PROCES. CANOPaZATIONIS

S.

THOMvE AQUIN. NEAPOLI.

vulgato notorio, vix invenitur spatium temporis

inutiliter laberetur (2).

quod

sibi (1)

Et ipse
vidit

testis

qui dictum fratrem

Thomam

pluribus annis

Neapoli et conversatus est in dicto loco fratrum Predica-

torum nunquam recordatur quod viderit eum extra claustrum, nisi semel, tantum circa vesperas, et alia vice vidit eimi Capue ubi erat regia curia, quo accessit pro quodam impedimento quod contigit comiti (3) Fundorum, nepoti suo (a)
sicut audivit dici dictus testis.

Item

dixit dictus testis se audivisse

a pluribus fratribus
frater Tlhomas,

Predicatoribus, fide dignis,

quod quando idem

Minorum, qui
fuit

una

vice, disputabat Parisius ubi erat frater

lohannes de Pipostea archie-

:zano (b), ordinis fratrum

piscopus Cantuariensis,

quantumcumque (4) dictus frater lohannes exasperaret eundem fratrem Thomam verbis ampullosis et tumidis (5) nunquam tamen ipse frater Thomas restrinxit verbum humilitatis set semper cum dulcedine et humanitate respondit. Et idem faciebat dictus frater Thomas in omni disputatione, quantumcumque acuta et solerti.
LXXYIII.

Item

dixit

idem

testis

quod

ipse audivit dici a

dicto fratre lohanne de Caiatia, qui erat

dicto fratri

multum

familiaris

Thome,

sicut firmiter credit testis ipse,

petiit

tus frater

Thomas

Deo

in

quod prefaoratione devota quod ipse

(1)

B
:

illi.

(2)

Ms

Uberetur.

(4)

B
(a)

quantumque.

(3)

nepoti suOf comiti

Pundorum.

(5)

Ms

timidis.

fils

Le comte de Fondi, Roger d'Aquila, mort le 26 aoCit 1272, 6tait d'Adelasia d'Aquin, quatri^me soeur de saint Thomas. (Scandone (F.), La vita, la famiglia, pp. 67-68). L'6v6nemenl, ici rapport6 par Barth61emy de Capoue, se place entre le 26 aoftt 1272 et le 25 novembre de la m^.me ann6e. ainsi qu'on peut le d6duire d'une lettre du roi de Slcile, envoy6e i cette derni^re date k Roger, comte de Marsico et tuteur des enfants mineurs de Roger d'Aquila (cf. Scandone, loc. cit,) On trouvera les differentes pi6ces concernant la famille de Thomas d'Aquin au VI* fascicule des Fontes.
Jean Peckam, qui fut archev^que de Cantorb6ry de 1279 k 1292. dispute, k laquelle fait ici allusion le LogothMe, doit se placer entre 1270 et 1272, cf Mandonnet (P ), Siger de Brahant et VAverroisme iatin au xin siecle, l P., Louvain, 1911, 2 6dit., pp. 99-103.
(b)

La

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOU.

375

nunquam
taret

afficeretur
et

ad amorem terrenorum nec unquam murevelaret sibi (1) quid esset de

statum

quod Deus

anima domini

(2) (B. p. 711, col. 1)

Raynaldi

(a), fratris sui,

;

quem

imperator Fredericus occiderat et ut credebat iniuste

responsum liabuit quod nunquam mutaret statum nec afficeretur ad amorem terrenorum et quod nomen domini
et ipse

Raynaldi scriptum erat

Et

in libro vite.

dum

ipse frater

Thomas

esset in via eundi

ad concilium

Lugduni, vocatus a

felicis

recordationis

domino Gregorio papa

(3)
(4)

decimo, descendens de civitate Theani

per viam Burgi

Novi percussit caput in quadam arbore

que ceciderat per

transversum

quod fere stupefactus (fol. 53^) quodammodo fuit circa casum cui statim occurit frater Raynaldus de Piperno, socius et continuus et familiaris, et quidam dominus
ita
;

Guillelmus

(b),

tunc decanus Theanensis, qui postea

et dictus frater
si

fuit epis-

copus Theanensis, et abbas RofTridus, nepos

postea decanus
;

eius, qui

fuit

Raynaldus interrogavlt eun-

dem

fratrem

Thomam
frater

lesus esset ex percussione, et ipse

respondit quod parum.

Tunc idem

Raynaldus voluit ponere dictum fratrem

diveret ibi
et

Thomam
fient

in verbis
:

sionis et dixit ei

secundum opinionem suam alicuius Domine, vos itis ad concilium

(c
:

multa bona pro universali ecclesia, pro ordine nostro

Sicilie.

regno

Et ipse frater
fiant ibi

concedat quod
processit
eritis

Deus Thomas respondit bona . Tunc idem frater Raynaldus

:

ultra

et
et

dixit

Vos
:

et

frater

Bonaventura
.

cardinales

exaltabitis

ordines vestros

Et tunc
in

respondit idem frater

statu

Thomas

Raynalde

(5),

nullo

possum esse ita utilis ordini nostro, sicut in isto . Pater, non dico Tunc repllcavit idem frater Raynaldus hoc pro vobis, sed pro bono communi . Statim idem frater Raynalde (6), Thomas intercidlt verbum et respondit
: :

(I)

illi.

(2)

B. omilt.

(3)

Trani.

(4)

Ms

-.

arborem.

(5-6)

Raynaldo.
(a) Siir

Raynald d'Aquino,

cf.

Scandonk
cf.

(F.),

La

vita, la famiglia,

pp. 79 80.
(b)

Guillaurne, 6v6qiie de Teano,

UaHELLi

(K.),

op.

cit.,

t.

VI,

col. 569.
8

376

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^
in

AQUIN. NEAPOLI.

sis (1)

securus quod ego

nunquam
testi,

tum.

Haec

dixit predicto testi

perpetuum mutabo stamemoratus abbas Roffridus,

qui interfuit, vidit et audivit

notus et domesticus dicto

predicta,

una cum eodem episcopo Theanensi, Et dum ipse frater Thonlas rediret de sancto Dyonisio Parisius (2) et (3) plures fratres comitarentur eundem, cum fuerunt prope Parisius et viderunt eam, quieverunt (4) aliquantulum et unus illorum fratrum dixit dirigens sermonem suum ad eumdem fratrem Thomam Pater, quam pulchra
:

villa est ista Parisius.

Frater
:

Thomas

respondit

Certe

Tunc dixit frater idem frater Thomas respondit

pulchra.

Utinam esset vestra. Et Quid facerem ego de ipsa.

regi Francie et

Et frater dixit
edificaretis

Venderetis

eam

de pecunia
fra-

omnia loca fratrum Predicatorum.

respondit
:

Et idem

ter

Thomas

In veritate (fol. 53^.) plus

vellem

Crisostomum super Matheum.

Hec

a multis et multis pre-

fatus testis audivisse se dixit et specialiter a fratre Nicolao

de Mala Sorte de Neapoli, consiliario regis Francorum, qui fuerat scolaris dicti testis et specialis amicus, et veniens nuntius ab eodem rege Francorum ad (5) illustrem principem

dominum regem Carolum secundum,

terra sancti
;

dixit

hoc dicto

testi in

Germani et dixit quod hoc quasi communiter notum Parisius.

erat vulgariter et

Item dixit idem testis quod, cum dictus frater LXXIX. Thomas celebraret missam in dicta capella sancti Nicolai
Neapoli, fuit mira mutatione

sam nunquam
de Penitentia
ipse frater

scripsit

commotus, et post ipsam misneque dictavit aliquid, immo sus-

pendit organa scriptionis in tertia parte

(a).

Summe,

in tractatu

Et

dum idem

frater

Raynaldus videret quod

:

Thomas

cessaverat scribere dixit ei

Pater,

(1)

Ms

sic.

viderunt eam.
(a)

(2)

B ad civitatem Parisiorum. qui iverunt. (5) Ms (4) Ms

-,

et.

(3)

B. omiti.

usque ad

Thomas d'Aquin

partie de la Somme thfeologique a 6t6 compos6e par jusqu'a Tarticle quatri6me de la question 90 inclusivement, ou le saint Docteur 6tudie les parties constitutives de la mati6re, requises k Tintegrit^ du sacrement de Penitence.

La troisi^me

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

TUOMJE AQUIN. NEAPOLI.

377

quomodo

opus tam grande quod ad laudem Dei et illuminationem mundi cepisti ? Cui respondit dictus frater Thomas Raynalde (1), non possum. Idem vero frater Raynaldus, timens ne propter multum studium aliquam incurisset amentiam, instabat semper quod idem frater Thodimisistis
:

Thorespondit (3) Raynalde, non possum quia omnia que scripsi videntur mihi palee . Tunc frater Raynaldus stupe(2) et similiter ipse frater
:

mas mas

continuaret scripturam

factus quod...

(4).

Dictus frater

Thomas
(5)

(B. p. 711, col. 2) iret

carita-

ad comitissam sancti Severini, sororem suam, quam

tive diligebat,

quo properavit
accederet,
ipsi

cum

(6) difficultate

magna

et

cum

illuc
est.

comitisse

sibi

occurenti vix

locutus

Tunc
:

comitissa dixit dicto

fratri

Raynaldo

cum

magno timore
frater

Quid
ait

est

hoc quod

frater

Thomas

totus est

stupefactus et vix michi locutus est ? Respondens idem

Raynaldus

festo beati Nicolai circa (7) fuit

in isto statu et (8) ex tunc nichil scripsit.

Et idem frater

Raynaldus cepit instare apud dictum fratrem Thomam ut (fol. 54^) diceret sibi qua de causa scribere recusaverat et quare erat (9) ita stupefactus et post multas interrogationes omni importunitate factas per ipsum fratrem Raynaldum respondit frater Thomas eidem fratri Raynaldo Ego
:

adiuro te per

Deum vivum omnipotentem

tibi

et

per fidem
(10)

quam
strin.

tenetis ordini nostro et per caritatem

quam

michi

geris

quod ea que
sibi (11):

dixero nuUi reveles in vita

scripsi videntur

mea

Et

subiunxit

Omnia que

michi palee

respectu

eorum que
vero

vidi et revelata

sunt michi

remanente multum desolata, et deinde assumprecessit frater Thomas et rediit Neapolim sit iter eundi ad concilium iuxta vocationem sibi factam, penitus nichil scribens. Et in itinere invasit ipsum (12) infirmitas in castro Magentie de Campania, de qua postmodum
Predicta
comitissa
;

decessit (13).

Postea vero elapsis aliquibus annis, dictus frater Raynaldus,

B. omitt.

(1)

(2)

scripta.

lacune.
citra.
(11)

(8)

(5)

maj^na cum Ms procuravit. (6) B ita stupefactus erat. (10) B, omitt. (9) B
:

Ms

(3)

Ms

respondidit.

B
-.

(4)

difficultate.

Ms. et
(7)

B Ms

-.

illi.

(12)

eum.

qua modo.

(13)

recessit.

378

PROCES. CANOWZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

infirmitate gravatus

de qua mortuus
(2)

fuit (a),
(1),

confessus est

in extremis suis fratri lohanni ludici

de ordine Predi-

catorum, oriundo de
lariter et distincte

Anagnia, viro utique antiquo,

magne

conscientie et probitatis, sicut habebatur in ordine, particu-

ea que in presenti articulo continentur.

Et idem frater lohannes de ludice hec omnia revelavit

dicto testi et confessus fuit sibi

Anagnie

in loco

fratrum Pre-

dicatorum ubi dictus

revelavit et dixit

testis erat hospitatus,

(b), et

paulo antequam
dictus testis hec

dominus papa Bonifacius caperetur

quam

cito potuit fratri Guillelmo

de Tocco
in

et pluribus aliis fratribus (3) Predicatoribus, et postea felicis

recordationis

domino Benedicto

(c)

pape

et

(4)

Urbe
et

moranti

(d) qui predicta audivit

cum

attentlone

magna

exultatione vehementi.

LXXX. Item dixit dictus testis quod quando idem frater Thomas incepit gravari infirmitate, in eodem castro Magentie, petiit cum multa devotione quod portaretur ad monasterium sancte Marie de Fossa-Nova, sicque factum est. Et cum dictus frater Thomas intrasset monasterium infirmus et debilis,

adlhesit
in

per

(fol. S^"".)

manum

secuium seculi (5), hic (e) . Et hoc est vulgare et notorium in ipso monasterio et multis aliis bonis viris. Et stetit in eodem monasterio pluri.

mea

Hec requies habitabo quoniam elegi eam

posti et dixit
:

(1)

de Judlce.

la

(2-4) B. otnitt.

(5)

B. omitt. usque

ad

elegi

eum.

(a)

La date de

place toutefois tr6s

(b)

mort de Raynald de Piperno probablement vers 1290.

est inconnue, elle se

Allusion k Tattentat d'Anagni (7 sepLembre 1303), on trouvera Revue des questions historiques, t. XI (1872), pp. 511-520, un r6cit contemporain des 6vfenements.

dans

la

(c) Benoit XI (Nicolas Boccasino) elu pape le 22 octobre 1303, d6c6d6 k Perouse le 7 Juillet 1304. Sur ce pontife qui appartint i l'Ordre de saint Dominique cf. Grandjean (C), Benoit XI avant son pontificat, dans Melanges d'archcologie et d'histoire de CEcole fran^aise de Bome^ VIII (1888), pp. 219-292, et Funke (P.), Papst Benedikt XI, t.
:

Munster, 1891.
(d)

Benott XI r6sida k
avril 1304, cf.

Rome du

22 octobre 1303, date de son 6lection,

au 9
(e)

Funke
V.

(P.), op. cit., p. 22.

Ps.

GXXXI,

14.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

TIIOMiE AQUIN. NEAPOLI.

379

bus diebus infirmus

voluit

cum

patientia et humilitate nostri

;

multa et

sumere Corpus Salvatoris

fuit sibi (1)

et

cum Corpus
verbis mire et

ipsum

portatum, genuflexit et

cum
:

longe adorationis et glorificationis salutavit et adoravit ipsum,

et ante

susceptionem

(2)

Corporis dixit

Summo

te pre-

tium redemptionis anime mee, sumo tionis mee, pro cuius amore studui,
predicavi et (3) docui
;

te viaticum peregrinavigilavi

et laboravi et
dixi, set si
;

nichil

unquam

contra te

quid dixi ignorans, nec

quid male
dixi,

sum

pertinax in sensu

meo

set

si

ne

totum relinquo correctioni ecclesie RomaEt subsequenter mortuus est, et sepultus prope altare
ecclesie ipsius monasterii in loco palustri

magnum
quodam

prope
hu-

viridarium ipsius monasterii, ubi est fluvius ex quo

(4)

perducitur

aqua per rotam per quam totus locus

ille

mectatur, sicut ipse testis frequenter et diligenter inspexit.

Postea vero elapsis VIII mensibus vel

circa, insonuit

rumor

quod

frater Petrus

de Tarentasia

(5),

de ordine fratrum Pre-

dicatorum, factus erat papa

fati (6) fratris

(a) et

volebat quod corpus pre-

Thome
dicti

transferretur in aliquem
1)

locum honora-

biliorem fratrum (B. p. 712, col.

Predicatorum, propter

quod monachi
corpus prefati

monasterii Fosse-Nove timentes perdere

fratris

Thome

restrinserunt se ad tres, et quadicti fratris

dam

nocte exhumaverunt corpus

Thome de

loco

ubi erat, et amputaverunt sibi (7) caput et posuerunt illud in

quodam
tione
ret

loco secreto in angulo cuiusdam capelle, que est

post chorum,

quam

vidit

idem

testis pluries, illa

considera-

dictum corpus perderent, caput saltem remaneeisdem. Et audivit ipse testis a fratre Petro de Monte
si

quod

Sancti loihannis et
ut dicebatur,

quodam
et

alio fratre Siculo, subpriore tunc,

quod totum corpus

erat integrum et

(fol. 55'.)

nullam diminutionem
capitis ceciderant,

corruptionem habebat, nec

excepta

capilli

manu tamen
pumplionem.

quam habebat comi-

(1)
(5)

B
:

illi.

(2)

Ms

Caratasia.

(6)

dicti.

(7)

(3)

Ms
:

te.

(4)

Ms

producitur.

ei.

(a) Pierre de Tarentaise, 61ii pape soiis le nom dlnnocenl V, gouYerna TEglise dii 21 Janvier 1276 au 22 Juin suivant, cf. Chbvalibr, Bio-Dibliographique, coi. 2259-2260.

580

PROCES. GANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOU.

tissa

diminutionem ante punctum (1) nasi ad modum morsi muris et corpus redolebat et hoc est notorium et vulgatum in (2) ipso monastesancti Severini, soror sua, et habebat
:

rio et fuit

a multis et multis annis

citra, et ipse

frequenter et

sepius audivit in
tis

eodem monasterio

et extra

propter devotionem

tum virum, memorie regibus

breviori, ibat
terio,

quam habebat et quando ibat ad romanam curiam

quando ipse teshabet ad ipsum sanc[pro] preclare

SiciHe dominis suis, dimissa via

ad maritimam et hospitabatur in unde semper conferebat cum monachis dicti monasterii

aHis contigentibus
:

Campanie eodem monas-

de

istis et

sanctitate

(3),

puritate et mira-

culis dicti fratris

Thome.
in presenti articulo et
(5)

Unde omnia premissa

ria

quam

(4) plu^

aHa

in superioribus

pubHcata

novit ipse testis ex quo-

dam notorio (6), frequenti auditu et habitacuH conversatione quam Ihabuit cum dictis fratribus a multis et muhis annis
citra (7),

temporibus succesivis. Et audivit idem

testis in dicto

monasterio quod, quando corpus eiusdem

tabatur de nocte post dictam
erat circa corpus
alabastri.

fratris

Thome

por-

exumationem per ecclesiam,

ad

quedam

iHustratio

modum

lustrationis

LXXXI.
dici

^ Item dixit idem testis quod ipse audivit publice

fuit

quod uno anno

generaHs epidemia

(8)

mortaHtatis

hominum

in terra Piperni

de Campania, que

est

prope dictum

monasterium ad imum vel duo miHaria, et infirmi veniebant ad sepulcrum dicti fratris Thome et communiter omnes
sani (9) recedebant.

Item audivit
corpus
(10)

dici dictus testis

multum communiter

et asse-

veranter quod monachi ipsius monasterii timentes perdere

eiusdem

fratris

Thome multa que Deus

fecit

per

eum

(11)

miracula celaverunt

idem testis se audlvisse a prefato fratre Idhanne de Campania (foL 55^.), sicut firmiter credit, et alias vulItem
dixit
puncta. sanctitatem, in ipso monasterio. (2) B. omitt (3) Ms et miracula. proelibata. (6) B. addit (4) B. omitt. (5) B proesenti. et. (8) Ms epidinia. (9) B recebant sani. (10) Ms. (7) B omitt. pro eo. (11) Ms
(1)
:

Ms

puritatem

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOU.

381

gate ab

quod duni idem frater Thomas de nocte surgeret ad orationeni invenit ex una parte oris eius (1) unum dentem qui subito sibi (2) natus fuerat illa (3) nocte, qui
aliis didicit,

suum aliquantulum revolutum et imi>ediebat verbum suum ne articulate posset loqui. Quod cum sensit idem frater Thomas dixit Ha, Deus, istud impediet lectiotenebat labium
:

nem
more

et

predicationem
ante

Et immediate
altare beati

solito,

magnum
(5).

ad orationem, Dominici et dum staivit

ret ibi
dit in

ad orationem dens

ille

superfluus subito

(4)

natus ceci-

manu
dixit

eius

idem testis quod audivit dici a fratribus Predicatoribus quod iam dictus frater Raynaldus de Piperno, doItem

Thome, dixerat post mortem eius in cathedra legens tanquam lector, iurans sub virtute Dei et religionis ordinis sui, quod in dubiis punctis que occurrebant dicto fratri Thome, ipse ibat ad altare et erat
mesticus et continuus socius ipsius
fratris
ibi

cum

multis et magnis lacrimis et singultu et postea rediscripta sua.

dici a fratribus

bat ad

cameram continuans
dixit

Item

idem

testis

quod audivit
(6)

quod una

de potissimis recreationibus
frequenter vidit
dicti

corporis dicti fratris

Thome

erat incedere solus per claustrum, capite elevato, et ipse testis

eum

sic

solum incedentem per claustrum

p. 712, col. 2)

[conventus] beati (B.

dixit dictus testis

Dominici.

Item

quod

ipse audivit a multis fratri(7)

bus Predicatoribus qui conversabantur

cum eodem
alii

fratre

Thoma quod quando

ipse

moriebantur nepotes et
ei

carnales

consanguinei ipsius et dicebatur

(8)

de ipsorum morte,
(9) et

nec faciem nec oculum immutabat, nec verbo nec facto

quieta facie:

indicabat doloris indicium, set lacie sincera

bat celebrare (10) et orare (11) et ipse orabat pro eis

per signi-

ficationem mortis

eorumdem nepotum

et (fol. 56^)

consan-

guineorum nulla

in

eo immutatio poterat cognosci.

(1) (6)

B Ms

3ui.

B
:

(2)

ilii.

rationibus.

(7)

eidem.

(9)

jcrena.

B hac. - (4) B. omitt. (5) B sua. B cum eodem Fr. Thoma conversabantur, (8) B (10) Ms celebrari. (II) Ms orari.

(3)

-.

382

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM.E AQUIN. NEAPOU.

Item dixit idem testis quod audivit a fratre LXXXII. Ugone de Luca (a), priore provinciali in Tuscia, cuius familiarem amicitiam habuit, primo in Anagnia, deinde in Luca quando ipse testis ibat in Provinciam, quod quando dictus
frater

Thomas
eius,

fuit

mortuus, frater Albertus

(b),

qui fuerat

doctor
dicens

audiens

mortem

ipsius ploravit timc fortiter, et

quotiescumque audiebat postea

:

memoriam

eius

plorabat
ita

quod

ipse fuerat flos et decus (1)

mundi,

quod

fratres dolebant

de ipso ploratu timentes ne propter senectulacrime ex levitate capitis proscripta fratris

tem

dicti fratris Alberti ipse

venirent. Postea insonuit

rumor quod

Thome
;

Parisius impugnabantur

(c),

unde dictus

frater Albertus dixit

se illuc velle accedere pro defensione illorum scriptorum

fratres vero Predicatores timentes (2)
et

decrepitum
(4) iter

etatis ipsius

longum viagium
fuerat

(3)

dissuaverunt sibi

predictum per

aliquod tempus, ea ratione precipue quia dictus frater Albertus

homo

Parisius

magne

auctoritatis (5) et reputa-

tionis,

timebant ne propter etatem declinaret in memoria et

intellectu

communi.

Finaliter

tamen

dixit
(6),

frater

Alber-

tus, qui erat

archiepiscopus (d) vel episcopus

se velle Pari-

sius

omnino accedere pro defensione tam nobilium

;

scriptura-

rum

et ivit Parisius, in cuius societate frater

Hugo

predictus

decrepitum aetatis ipsius timentes. deus. (2) B praedictum iter. (5) B reputationis et auctoritatis. Ratisbonensis.
(1)

Ms
:

(4)

illi

(3)

-.

iter.

(0)

B. addit.

(a)

Sur Hu^hues Borgognoni de Lucques, provincial de

(1299), cf.

la

Province
.

Romaine

Masetti (P.-Th.), Monumenta et Antiquitates, in Romana Provincia, Rome, 1864, pp. 246-247 et TauriSANO (I.),
Discepoli e hiografi, p. 180.
(b)

ev6nement de la vie d'Albert le Grand et les dilferente versions sous lesquelles il nous est parvenu, cf Scheeben (C.-H.), Albert der Grosse^ sur Chronologie seines LebenSy Vechta. 1931, pp. 119121 et Callaey (F.), dans Analecta S. Ord. Fr. Proedicatorum, t. XX Pour
cet
(1932), p. 520.
(c) Allusion k la condamnation port^e par Etienne Tempier, archev6que de Paris, en 1277 cf. Laurent (M.-H.), Godefroid de Fontaines et la condamnation de 1277, dans Revue Thomiste, n. s.> t. Xni(1930), pp. 273-281, 011 j'ai indiqufe ia litt^rature du sujet.
:

(d) St.

op.

cit.,

Albert fut 6v^que de Ratisbonne en 1260 et 1261, pp. 54-64.

cf.

Sohbebbm,

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMyE AQUIN. NEAPOLI.

383

accessit, sicut ipse asseruit ipsi testi.

Cum

vero

fuit

Parisius

dictus frater Albertus, facta convocatione studii generalis Parisiensis, ascendit

catliedram fratrum Predicatorum Parisius

:

proponendo auctoritatem Que laus vivo si laudatur a mortuis , supponendo dictum fratrem Thomam vivum et alios
mortuos, et ipsius
excelsas dicens,
fratris

Thome

(fol. 56^.)

laudes gloriosas et

quod

ipse paratus erat in

dicti fratris

rum

defendere scripta

examine peritoThome tanquam veritate

fulgentia et sanctitate.

Et post multa dicta et collecta in honorem Dei et approba-

tionem eorumdem scriptorum, idem

Coloniam,
testi.

frater Albertus rediit

et dictus frater

Ugo cum

Et voluit dictus frater

eidem Albertus post ipsum redditum

eo, ut ipse dixit

facere sibi perlegi

omnia

scripta dicti fratris

Thome

per cer-

tum ordinem,
lit

et facta per

eum

congregatione sollempni, extueximias

(1),

de ipso fratre

Thoma commendationes

glorio-

quod idem frater Thomas in scripturis suis imposuit finem omnibus laborantibus usque ad finem seculi et quod omnes deinceps fiiistra laborarent. Et sicut idem frater Ugo retulit ipsi testi nunquam idem Irater Thomas fuit nominatus coram (3) ipso fratre Alberto quod ipse non prorumperet ad lacrimas.
sas et excelsas, et in fine conclusit (2)

LXXXIII.
Irater

Item dixit predictus testis quod bone memorie

et

lacobus de Viterbio, sacre pagine doctor, archiepisco-

pus Neapolitanus, pater

sibi

amicus precipuus

dicti testis, dixit

frequenter et

(4) familiariter

quod

ipse credebat in fide

et Spiritu sancto

quod Salvator

noster, doctor (5) veritatis,

pro illuminatione orbis

et universalis ecclesie misisset

Pau-

lum apostolum
dictum fratrem
Dixit etiam

et postea

Augustinum
cui usque

et

novissimo tempore
seculi

Thomam

ad finem

non credefrater Egi-

bat alium successurum.

idem

frater lacobus ipsi testi

quod

dius de

Roma,

sacre theologie doctor, ordinis Augustinianosibi dixerat in (B. p. 713, col. 1)

rum, frequenter

domestico

(I)

Ms

Afterto.

cxirnians.
(4)

(2) Ifs

excluslt.

(3)

oraitt

coram ipso

fratre

Ids

quod.

(5)

doclorem.

384

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOU.

sermone Parislus

(a)

Frater lacobe,

si

fratres Predicatores

voluissent, ipsi fuissent scientes et intelligentes et nos idiote,

non comunicassent nobis

(fol.

scripta fratris
frater
(1)

Thome

57^) Item dixit

idem

lacobus dicto

testi

quod

in

scriptis ipsius
claritas,

communis veritas, communis communis illuminatio, communis ordo et doctrina

inveniuntur

cito perveniendi
frater

ad perfectam intelligentiam,

et dixit

lacobus

ipsi testi

quod postquam

gustavit

idem dulcedinem

eorumdem

scriptorum,

nunquam

voluit videre alia scripta

nisi originalia et scripta dicti fratris

Thome

et tenebat ac
(2) dixit

credebat idem frater lacobus sicut pluries et pluries

familiariter dicto testi

quod ea que
per

scripsit

idem

fratei'

Tho-

mas

erant potius ex cogitatione spirituali (3) per illuminatioSpiritus sancti

nem
tavit

quam

humanum ingenium

acquisita.
visi-

Et quando dictus frater lacobus primo venit Neapolim

locum Predicatorum

et fecit se duci et ostendi sibi

ad cameram que
fuerat
fratri(b).

fuerat dicti fratris

discus eius, et

locum ubi statim genuflexus ibidem coram multis

in loco ubi steterunt
(4) et

Thome

bus

dixit

Veni adorare

pedes eius

Et hoc credit

tenet

idem

testis

secundum exigentiam

intellectus sui consideratione multiplici.

Primo quia tot magna scripta que fecit summatim, inferius declaranda, non est verisimile (5) secundum humanum genus (6) quod potuisset fieri tam brevi tempore sicut vixit idem frater Thomas qui in quatragesimo octavo anno finisse dicitur communiter dies suos, divina officia, lectiones et orationes continuans nec
illa

aliquatenus interrumpens.
scripta

Secundo quia plura

magnorum sanctorum
(3)
(6)

(7) ct

(1)
(4)

B communis veritas inveoitur. (2) B omitt. B tenet et credit. (5) Ms nec ei simile.
.

Ms. addit quam. ingenium. B

:

(7)

B. omitt.

(a) Pour les dates de renseignement de Gilles de Rome i Parls et Tattitude de ce th6ologien ^ l^gard de saint Thomas cf. Mandonnet (P.), La carri^re scolaire de Gilles de Rome, dans Revue des Sciences philosophiques ct theologiques, t. IV (1910), pp. 481-499 et Hocedez (E.), La condamnation de Gilles de Rome, dans Recherches de Thcologie ancienne et mddicvale^ t. IV (1932), pp. 34-58.
:

(b) Ps.

CXXXI,

V. 7.

PROCES. CANONIZATIOPS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

385

doctorum post mortem eorum invenirentur impugnata

et lacerata, set scripta ipsius (ratris

fore

Thome

licet

post eius

mortem a
tionum
(1)

multis et magnis impugnata fuerunt, et reprehen-

morsibus attemptata, tamen nunquam decrevit

eius auctoritas sed

semper

invaluit, et diffusa (2) sunt

ubique

terrarum

cum

cultu et reverentia, et sicut

idem

testis audivit

a multis et multis etiam ad barbaras nationes

(a).

Tertia consideratio est quia quilibet

(fol. 57''.)

secundum modulum
facile (3) ca-

sue cogitationis seu capacitatis potest

pere fructum ex scriptis eiusdem, et propterea etiam layci

f t parum intelligentes querunt

et

appetunt ipsa scripta habere.

LXXXIV.

Item dixit dictus testis quod de

vita,

conversa-

tione, doctrina et sanctitate dicti fratris

Thome

est

vox

et

fama pubHca, quasi ubicumque, per (4) Regnum, specialiter apud magnates, bonos et litteratos viros, et quasi communiter maior pars bonorum virorum et intelligentium dicti Regni credit, tenet et sentit quod dictus frater Thomas fuerit vir
Dei electus, doctor egregius, virgo, purus et integer, humilis
et devotus et a quibuslibet inplicationibus secularibus abstrac-

tus

(5).

Item

dixit

idem

testis

de se ipso quod

dum

ipse (6) esset in

quadam gravi persecutione rogavit specialiter et devote dictum electum virum Dei ut assisteret (7) sibi et eum a
persequentibus liberaret, et certa
(8) die

dictus frater

Tho-

mas

apparuit ipsi testi in habitu, in quo consueverat

eum

videre, visibiliter et dixit (9)

eidem

testi

Ne timeas quia

non prevalebunt adversus te. vel similia verba de quibus aperte non recordatur dictus testis. Bene habet (10) tamen in memoria quod ipse liberatus fuit omnino (11) a perseliberaveris et

(1)

reprehensionem.

per totum

B omnino
(8)

Regnum.
tota.

Ms

(2)
:

-.

fuit diCFusa.

(3)

Ms

facere.

(4)

(5)

astractio.

(6)

B.

omitt.

(7)

illi

assisteret.

(9)

:dixitei.

(10) B: bene hoc tamen habet.

(ll)Ms'.

et.

(a) Alliision assez probable aux traductions de saint Thomas en langue grecque dues ^ Guillaume Bernard, (Molinier (Gh.), Guillem Bernard de Gaillac ei Venseifjnement des Dominicains d la fin du XIII* si^cle, dans Revue Historique, t. XV (1884), pp. 256-257).

386

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

ciiitione

predicta per illum

modum

vel quasi,

quem

dixerat

ipse Dei electus.

Item

(a) dixit

dictus testis

quod cum

ipse legisset aliquibus

annis in scriptis dicti fratiis

Thome

occurit sibi

quadam

vice

memorie

se legisse in eis
est.

pro lege servanda

quod consuetudo populi dhristiani Et dum hec verba idem testis studiose

perquireret per plures dies,

cum

essent sibi oportuna, nullo

modo

potuit

illa

flexit et

rogavit

tamen idem testis genudictum fratrem Thomam quod revelaret sibi,

invenire, finaliter
libro

quod statim aperto

Et

secunde partis secunde

.

(b),

sine revo.
.

lutione cartarum invenit ipsa verba in tractatu de ieiunio.

...

dixit

idem

testis

quod semper

in

omnibus

necessitatibus

eundem fratrem Thomam et continue invenit ipsum propitium sibi secimdum fidem et devotionem eiuis.
suis invocavit

LXXXV.
libri

(fol. 58'.).

Item

quos

edidit (1) frater

idem testis quod isti sunt Thomas de Aquino predictus

dixit
:

Primo contra inpugnantes Dei cultum

et religionem,

contra

magistros Parisienses tempore Alexandri pape quarti.

De

operationibus occultis, ad

quemdam
licite uti

militem Ultramon-

tanum.

Item

In quibus potest

homo

iudicio astrorum,

ad

eumdem.

De

principiis nature,

ad fratrem Silvestrem.

De Regno ad regem

(2) Cipri.

De De De

substantiis separatis,

ad fratrem Raynaldum de Piperno.

rationibus

fidei,

ad cantorem Antiochenum.

perfectione vite spiritualis, contra

magistrum Geraldum.

Contra doctrinam retrahentium a

Ms

religione, contra Geraldos.

(1)

dedit.

(2)

Ms

Regnutn.
les Bollandistes,
il

Le passage suivant ne se Irouve pas dans 6t6 publi^, en 1873, par Ucelli, cf. p. 266.
(a)

(b)

(5.

Saint Thomas parle par trois fois de la coutume dans la queslion Th. lla, II*, qu. 147) qu'il a consacr^e au jeune {loc. cii, art 5, ad
3).

3; art. 8 inc. et ad.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

387

De

sortibus ad

dominum lacobum de Tolongo.

magi&-

De forma
trum

penitentie absolutionis sacramentalis, ad

ordlnis.

Contra errores Grecorum, ad Urbanum papam.

Declaratio triginta sex questionum, ad lectorem
(1)

Vene-

tum

(2). (3).

De regimine ludeorum, ad ducissam Brabantie

Declaratio quatraginta
ordinis.
(4)

trium questionum ad magistrum

Declaratio sex questionum ad lectorem

(5)

Bissuntinum.

De

ente et essentia

(6),

ad

fratres [et] socios.

(7)

De mixtione elementorum
Castro Celi.

ad magistrum Philippum de

De motu De
De

cordis

(8),

ad eundem.

unitate intellectus contra Averoystas Parisienses.

eternitate

mundi contra murmurantes.

(9)

Expositio circa

primam decretalem de

fide catliolica et

summa
et

trinitate,

secundam

dampnamus

[ad]

archidiaconum

Tuder-

tinum.
(fol. 58^.)

De

articulis fidei et

sacramentis ecclesie ad archie-

piscopum Panormitanum.
Brevis compilatio theologie ad fratrem
I>erno.

Raynaldum de

Pi-

Supradicta omnia vocantur opuscula.

Tot etiam

alia
:

opera edidit

(10)

quorum exemplaria sunt

Pari-

sius videlicet

Quatuor

libros super sententlis (11).

Velectiorem. (2) Ms corr. per man. poster. lectionem (1) Ms ncrum corr. per man. poster. Venetiim. (3) Ms Brambantie. (4) Ms quatraginta. (5) Ms. lectionem corr. per man. poster. leetiorem.- mistione elimentorum. (8) Ms ordinis. (9) exentia. (7) Ms (6) Ms smiis. eddidit. (tl) Ms Ms contra. (10; Ms
:

388

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

Tres partes summe.

De
Dei

questionibus disputatis partes tres

unam

disputavit Pari-

sius, scilicet

de veritate
;

aliam in

Italia, scilicet

de potentia

et ultra

aliam secunda

(1) vice Parisius, scilicet

de

vir-

tutibus et ultra.

Undecim quolibet

disputata.

Opus contra

gentiles,

quod continet quatuor

libros.

Glossas super quatuor Evangelia.

Expositionem super quatuor evangelia ad litteram.

Super epistolam ad Romanos.

Super epistolam primam ad Chorinthios.
Super Ysayam. Super leremiam. Super Threnos Super Cantica. Super Dionisium de
divinis nominibus.
(3).

(2)

Super Boetium de hebdomadibus

Super Boetium de

trinitate.

De

fide et spe

ad fratrem Raynaldum de Piperno.

(4).

Super primum Perihermenias

Super librum Posteriorum.

(fol.

59^) Super
(5)

Ubrum Phisicorum.
de celo
tres.
(6).

Super hbros

Super primum hbrum de generatione Super duos hbros meteororum

(7).

Super secundum

et tertium

de anima.

Super hbrum de sensu

et sensato.
(8) et

Super hbrum de memoria

Super hbrum de
causis.
(9).

reminiscentia.

Super Metliaphysicam

(1)

Ms

secundam.
;

(2)

Ms

trenos.

Ms

per leremiam

cor poster. perihermenias.

(3)

rationem.

(7)

Ms methaurorum.
:

(8)

Ms eddomadibus. (4) Ms genelibro. (6) Ms (5) Ms memorua. (9) Ms metafisicam.

: :
:
:


PROCES. CANONIZATIONIS
S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

389

Super librum Ehicorum.

Super Politicam,
Si

libros quatuor.

autem

sibi alia

ascribantur non ipse scripsit et notavit, sed

alii

recolligerunt post

eum

legentem vel predicantem, puta

Lecturam super Paulum ab XI capitulo prime epistole ad Corinthios usque ad finem, quam recollegit frater Raynaldus de
Piperno, socius eius.

Item lecturam super lohannem, qua non invenitur melior,

quam
ter

recollegit

idem

frater

Raynaldus, sed correxit

eam

fra-

Thomas.
psalterii.

Item lecturam super quatuor noctumos

tiones (1) de Pater noster et

Idem

Colla-

Credo

in

Deum.
et festivas et

Dominicales aliquas
tiones (3) de

quadragesimales

(2)

Colla-

decem

preceptis, frater Petrus

de Aiidria.

Lecturam super Matheum. Idem scolaris parisiensis que defectiva est

Lecturam super primum de anima,
perno.

frater Petrus.
(4).

quidam.

frater

Raynaldus de

Pi-

LXXXVI.
liospitatus

Item

dixit

Anagnie

in

idem testis quod dum ipse esset locum Predicatorum audivit a fratre
dicti loci et

Nicolao de Setia, priore tunc

a pluribus

aliis fra-

tribus Predicatoribus ibi existentibus,

quod bone memorie

tunc stabat dictus

dominus Riccardus
dinalis, fecit vocari

(a) (fol.

59^, sancti Angeli diaconus car(b) ubi

apud Molariam

(1>
(1)

Ms

Collectiones.

(2)

Mous reprodnisotis ici DONNET. Reoue Thomif^te,

MHtliiain.
(a) Ki<;cardo
titrn
p. 6).

la

Collectiones. Ms quatragesiniales. (3) Ms disposifion du manuscrit sur ce point. cf. ManAu lieu de Maitheutn, Ms 1^28, pp. 116 et esq.
:
-.

-.

des Annibaldis ou des Annibaldeschi, cardinal diacredu de Sainl-Ange, decedfe ^ Rome en 1276, (Eubel (C), op. cit., t. I,

Ancien chAleau de la Campagne romaine (de nos joiirs une ferme), situ6 le iong de la Via Latina, cf. Tomasetti (G.), Della Campayna Romana ne/ Medio Evo, dans Archivio dalla R. Socieid Romana di
(h)

Storia Patria,

t.

IX, 1886, pp. 396-406.

390

PROGES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

cardinalis

eumdem

electum Dei fratrem

Thomam

de Aquino,

quem

dictus cardinalis

multum

diligebat et domestice tracta-

bat, et rogavit

Nativitatis

ipsum dictus cardinalis quod faceret festum cum eo. Accedente vero dicto fratre Thoma ad
erant

eundem cardinalem,
et fiUus,

cum eo duo
cardinalis,
:

Ebrei romani, pater

magni

litterati in

lingua ebrea, divites

qui,

multum ac
ipsis

speciales

familiales

dicti

presentibus

Ebreis, dixit dicto fratri

Thome
quod

Frater

Thoma,

dicatis
.

de

verbis vestris bonis et sanctis

frater

istis

induratis Ebreis

Tunc

Thomas

respondit

ipse libenter diceret quicquid

boni sciret

si ipsi

vellent audire.
dicti frater

Post que factum est quod

et steterunt simul per

Thomas

et

Ebrei

traxerunt se ad partem seorsum in cappella dicti castri Molarie,

magnum

spatium disputantes et

conferentes ad invicem, et dictus frater

Thomas

satisfaciebat
dicti

dubitationibus eorum. Subsequenter videns

quod

Ebrei

videbantur acquiescere omnino dictis sermonibus dixit idem

frater
tis

Thomas

Ebreis ipsis
et

cc

Ite et cogitate et cras venie-

ad locum istum

communicate

et aperite mihi

omnes
die,

dubitationes vestras.

Sicque factum est quod sequenti

quo

fuit vigiHa Nativitatis

Domini, memorati Ebrei venerunt

et fuerunt

cum

dicto fratre

Thoma

in

eadem

ecclesia et post
dicdicti

collationem habitam per dictum fratrem

tis

Thomam cum
.

ludeis in

eadem

cappella, audita fuit

cc

vox cantantium
nequens

fratris

Thome

et sui socii

Te Deum

laudamus...

Ad quem
fecit se

cantum
omoes,

cardinalis ipse podagricus accedere

portari ad ecclesiam ipsam, et ipse, capelani et familiares sui

in

eadem

ecclesia

cum

cantu compleverunt dictum

Ebrei, et fecit venire

ymnum,
cardinalis
nis (1)

et baptizati sunt dicti

idem

multos nobiles de Urbe

et

cum

insigniis seu covi-

ad laudandum

congaudendum Molariam,
Dixerunt autem
dicti

et (2) fac-

tum

est

magnum
(3)

festum in dicta terra Molaria de dicta conEbrei dicto car-

vertione
dinali

tam

subita.

quod incontinenti (4) ipsi intraverunt dictam ecclesLam cum eodem (ratre Thonia et audierunt eum loquentem
(1)

Ms
:

covessanoiis.

(2)

Ms

quod.

(3)

Ms

conversatione.

(4)

Ms.

addit

quod.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOU.

39

statiin totaliter iinniutati fuerunt et vix (1)

poterant obviare

seu contradicere dictis eius.

[lOHANNES COPPA]
LXXXVII.
secunde
tiirius, testis

(fol. 60'.)

Die iovis IX

dicti

mensis augusti,

indictionis, ibidein,

lohannes Coppa de Neapoli, no-

citatus et iuratus in

inquisitione dicere veritatein, et

et conversatione dicti fratris

forma prescripta super dicta interrogatus primo super vita

dixit

Thome,

quod

fuit

homo

perfecte bonitatls et sancte vite et conversationis. Interrogatus

quoinodo

scit, dixit

quod

vidit et

cognovit

eum

et conver-

satus fuit

cum

eo Neapolim in loco Predicatorum per spavite [et] sancti-

tium unius anni continue, et tanta erat fama

tatis

sue quod communiter reputabatur ab

;

omnibus pro
scilicet

santo
audivit

et

per totain quatragesimam (a) dicti anni vidit et

eum

predicantem
, ita

Orationem dominicam,

Pater noster

quod quolibet

die predicabat certa parte

ipsius orationis (2) et tanta erat devotio

sanctitatis

qupd odor fame sue

civitatis

quod propter hoc quasi totus populus

Nea-

poHs, quoHbet die, ad dictam predicationem confhiebat.

Item interrogatus de
dixit se

miraculis eiusdem fratris

Thome,

hoc

cum

fratre

quod cum ipse, quodam die, ivisset BonfiHo, germano suo, ordinis Predicatorum, ad
scire videlicet

visitandum dictuin fratrcni

Thomam

iacentem in ceHa seu

in

camera sua apud locum Predicatorum NeapoHm discrasiatum, vidit steHam unam magne claritatis et magne fulgoris
intrantem per

quamdam

fenestram dicte ceHe et stantem su-

per lecto in quo ipse frater

Thomas

iacebat infirmus, et post

modicum intervaHum
(h Ms
via.

disparuit. Interrogatus

quomodo

scit,

(2)

Ms

operatioiiia. corr. post.

oRationis.

(a) Siir le carenie prt^chfe par saint Thornas A Naples, en 1273, dans Teglise du couvent des Pr6cheurs, cf. MA.NDONNii:T (P.), Le Car&me de saint TUomus WAquin d NapleSy dans STi.M, pp. 195-211.

392

PROCES. GANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

dixit

quod

ipse erat presens in ipsa

dixit supra.

camera seu

cella et vidit

ipsam stellam ut
illo

Interrogatus de tempore quo vidit predicta, dixit

quod

fuit

anno quo

obiit et credit

quod

sint

iam anni

elapsi quadra-

ginta quinque vel circa. Interrogatus qui fuissent presentes

quando ipse vidit dictam stellam, dixit quod fuit presens dictus Bonfilius una cum ipso teste. Interrogatus si dictus frater Bonfilius vidit similiter dictam stellam, dixit quod sic, quia
ipse testis retulit sibi qualiter viderat dictam stellam et ipse
frater Bonfilius retulit affirmando ipsi testi se similiter vidisse

eam. Interrogatus

si

dictus frater Bonfilius vivat

est.

modo,

dixit

quod non quia mortuus

Interrogatus de apparentia ma(fol. 60^.)

gnitudinis ipsius stelle, dixit

quod apparuerat

magni-

tudinis circumcirca quasi unius cubitus. Interrogatus cuius

quod eius forme in qua apparet in astris et cum radiis et cum immenso lumine, sicut super dicto lecto stantem, dixit quod per tantam horam in qua potuisset dici bene punctatim Ave Maria, et cetera . Interrogatus cuius coloris erat dicta stella, dixit quod erat
forme apparebat dicta
stella, dixit

clari et albi et quasi argentei coloris.

Item interrogatus

si

dixit se audivisse dici

Thome, ex communi perloquio quod Deus post

sciret alia

miracula

dicti fratris

mortem suam fecerat multa miracula Thome, alia dixit se nescire.

meritis ipsius fratris

[lOHANNES de GAIETA]
LXXXVIII.

Eodem

die,

ibidem, dominus lohannes de

Gaieta, zeccadenarius, decretorum doctor, testis citatus et

iuratus in forma prescripta super

eadem

inquisitione dicere

veritatem, et interrogatus primo super vita et conversatione

dicti fratris

Thome,

dixit

quod

sanctitatis et conversationis
tis,

homo pure vite et magne honeste et homo magne puritafuit

contemplationis et
scientie, dixit

magne

sobrietatis.

Interrogatus in

causa

quod eum

vidit et

cognovit et vidit etiam

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

39}

ipsum pluries predicanteni Neapolini in loco Predicatoruni ex comnnini j)reloquio intellexit quod fuit predicte vite

et

et

quod

in predicta

tempore,

dixit

bona vita finivit dies suos. Interrogatus de quod sunt anni quadrasinta quinque et plus.
dicti fratris

Item interrogatus de miraculis

audivisse a

Thome,

dixit se

domino Petro Grasso, milite Neapolitano, qui narravit sibi miraculum quod receperat in se propter merita dicti fratris Thome ad sepulcrum ipsius in brachio suo in quo patiebatur tantum dolorem quod ex eo non poterat se iuvare
nec exercere

cum eo aliquem actum,

et

et

ad sepulcrum pre-

dictum oraiido

recommendando de

dicto fratri

Thome

fuit

subito plene sanatus.

Dixit se etiam (1) audivisse a multis antiquis et pluribus
viris

quod Deus propter merita

dicti fratris
(fol.

Thome
;

multa mi-

racula fecerat et continua faciebat

dixit se nescire.

61'.)

alia in specie

Item
et

dixit

quod de

predictis

que deposuit erat publica vox

fama

in civitate Neapolis et in pluribus aliis locis.

[Frater

lOHANNES de BUIANO]
fra-

LXXXIX.
ter

Die sabbati XI dicti mensis augusti, ibidem,

(a),

lohannes de Buiano

sacerdos et antiquus frater ordi-

nis Predicatorum, citatus et iuratus in

dicta inquisitione dicere veritatem, et

forma prescripta super interrogatus primo su-

per vita et conversatione dicti fratris

Thome,

dixit

quod

fuit

homo

totus spiritualis quia quolibet die ipse dicebat

et aliain

unam

missam

audiebat aut duas audiebat, deinde vacabat

continue aut in lectura aut in scriptura aut in predicationi-

bus aut orationibus,

Ms

ita

quod modicam horam occupabat

in

(1)

et.
cf.

(a)

Sar Jean de Boiano,

Gapone (A),

S.

Tommaso d'Aquino
(I.),

e la

cittd di Salerno, SHlernes, 1908, p. 37 et Biogra/i, p. 180.

Taurisano

Discepoli e

394

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/B AQUIN. NEAPOLI.

cibo

sumendo

vel

dormiendo
vidit et

et fuit

etiam

homo magne
causa

humilitatis,

sobrietatis et

castitatis.

Interrogatus in

scientie, dixit

quod

cognovit dictum fratrem Thovidit, scivit et

mam in

loco Predicatorum Neapoli, et

cognovit

ipsum predictam sanctam vitam facientem, quam etiam vitam sanctam, sicut ipse scire potuit et audivit communiter dici ab
antiquis fratribus dicti ordinis, continuavit usque ad obitum

suum. Item interrogatus de miraculis dicti fratris Thome si qua sciret, dixit se hoc scire quod olim post annos XV post obi-

tum

dicti fratris

Thome, cum

ipse testis esset prior loci Pre-

dicatorum in Duratio
vinciale (a), vidit

Anagniam ad capituluni protunc apud Anagniam quod frater Raynaldus

et venisset
dicti fratris

de Piperno qui fuerat continuus socius

dedit

Thome

domino

fratri

Ugoni

(b),

qui fuit Hostiensis episcopus,

policem unius manus

buit

dicti fratris

domina

comitissa, soror dicti

Thome, quam manum hafratris Thome, et ipse digi-

tus erat sanus et integer ac etiam apparebat recens

ungue, carne, osse et colore sicut esset in

viventis. Dixit
dici

cum pelle, manu hominis

etiam quod ipse audivit multotiens recitari et

preloquio et fama et multis antiquis fratribus
meritis dicti fratris

ex

communi

dicti ordinis

quod Deus

Thome

fecerat et

faciebat multa miracula.

chronologique fournie par Jean de Boiano est inexacte, en 1289 le chapitre de la province Romaine fut tenu A Viterbe il est aussi possible que le copiste du ms B. N. 3112 ait confondu la date fournie et ait lu post annos XV au lieu de post annos XI ce qui nous ram6ne k 1285, date oti le chapitre fut tenu k Anagni et 6poque k laquelle Raynald de Piperno vivait encore (Taurisano, op. cit., p. 119, note 3).
(a)

L'indication

le 16

Hugues Aycelin de Billom, cre6 cardinal-prMre de Sainte-Sabine Mars 1288, Iransferfe, en 1294, au si6ge suburbicaire d'Ostie, et d6cfed6 le 28 Dfecembre 1298, cf. Gumbley (G.)-Walz (A.), Cardinales
(b)

cx Ord. Prcedicatorum assumpti, dans Analecta sacri ordints fr. Proedicatorum, t. XVII (1925-1926), p. 335, avec une bibliographie des principaux travaux.

PROCES. CANONTZATTONTS

S.

TYiOMJE AQUIN. NEAPOLI.

393

[PETRUS CARACCHULUS]
Xr.

(fol.

6\\)

Eodem
eadem

die,

ibidem, dominus Petrus Caracsimili

cluilus

de Neapoli,

testis citatus et iuratus in

forma

suprascripta super

inquisitione dicere veritatem, et in-

terrogatus primo de vita et conversatione dicti fratris

dixit se nichil scire nisi

Thome,
dixit se
vite.

quod ex communi preloquio,

sancte conversationis et

audivisse

quod

fuisset

homo

Interrogatus de miraculis ipsius fratris

scire

Thome,

quod

dum

ipse,

quadam

die, esset in

hoc hospitio domini

dixit se

Thomasii Dentitis de Neapoli, domina Constantia Fanisari,

avia dicti

domini Thomasii
ibi,

Dentitis, et pluries alie

domine,

que erant

ratiocinabantur ad invicem de vita religiosorum,

domina Constantia dixit qudd frater Thomas de Aquino fuit santus homo, et recitavit quod vidit semel matrem dicti fratris Thome tenentem ipsum tunc parvulum puerum parvulorum more pannis involutum, et dum
et in ipso ratiocinio dicta

solvisset

eum

causa balneandi ipsum, ipse puer extendens

coUegit de terra
et

manum suam
trinsit

quamdam

cartulam et cons-

eam cum manu

matre sua volente extrahere de

manu
dicta

sua ipsam cartulam puer ipse plorabat et quando per-

mittebat ipsum tenere dictam cartam, ipse puer tacebat, et

mater volens

scire quid esset

:

pro ipsa carta scriptum,

invenit

quod
.

erat in ea scriptum

cc

Ave Maria

gratia plena,

et cetera...

Et

sic

cum

ipsa cartula in

manu

balneavit eum,

cum
dicta

aliter ille

puer non taceret. Interrogatus coram quibus

recitavit, dixit
ibi

domina predicta

quod coram

ipso et co-

eorum nominibus non recordatur. Interrogatus de tempore, mense et die quibus predicta audivit, dixit quod iam sunt anni VIII vel circa, videlicet tempore quo dominus Clemens papa quintus celebravit concilium Viennensem (1).
pluribus mulieribus que erant
presentes, set de

ram

;lj

Ms

vienuensem,

396

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

[CESARIUS de DOMPNO]
XCI.

Eodem

die,

ibidem, Cesarius de
(fol.

Dompno

de Nea-

poli, testis citatus et

iuratus in forma

62^) prescripta su-

per dicta inquisitione, dicere veritatem, et interrogatus primo

de

vita et conversatione dicti fratris

Thome,

dixit se nichil

aliud inde scire nisi

munis opinio
qua

est

quod communis publica fama quod fuisset homo sancte vite.

ipse recepit in se

est et

comsi

Item interrogatus de miraculis eiusdem

sciret, dixit

fratris

Thome

quod

miraculosum

benefi-

cium
et

dicti

fratris

Thome

meritis, videlicet

quod cum
dies,

ipse

pateretur

vehementem febrem, que

dicitur duplex (1) tertiana,

ab ipsa febre

fuisset detentus circa

duodecim

dum

esset valde debilitatus et esset circa

horam

in

una die qua maior

accessio dicte febris debebat

eum
si

invadere, medicus, qui

eum

habebat in cura, dicebat quod

ret

ipsa futura accessio invade-

eum

ita fortiter sicut

consuevit, dubitabat de ipso ne defi-

ceret propter debilitatem. Et tunc frater Guillelmus de Tocco,

prior Beneventanus, qui venerat ad visitandum

ipsum

infir-

mum
rat

consuluit

ipsi

infirmo quod assumeret devotionem ad

et

fratrem

Thomam

de Aquino,

voveret se

sibi

quia Hberave-

eum,

et ipse infirmus

acquiescens consiHo dicto, assum-

pta devotione

magna

erga dictum fratrem

Tliomam

vovit et
a dicta

recommendavit
infirmitate.

se dicto fratri

Thome

ut liberaret

eum

Quo

emisso voto, continuo ab ipsa infirmitate plefuit.

narie sanatus et liberatus

mense et beneficium miraculosum, dixit quod

Interrogatus de tempore,

die
fuit

quo

recepit

dictum

de presenti anno,

secunde indictionis

et presentis

mensis augusti. Interrogatus

coram quibus fecerat dictum votum et fuerat sanatus, dixit quod presentibus dicto fratre Guillelmo de Tocco, matre et uxore ipsius testis. Interrogatus de loco, dixit quod fuit NeapoH in quadam cappeHa que est iuxta domum suam que dicitur santus lohannes Albathum. Interrogatus quod votum feceMs
duples.

(1)

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM.E AQUIN. NEAPOLI.

397

usus fuit in einissione (lol. 62^.) dicti voti, dixit quod ipse faciendo dictuni votum dixit hec verba
rat et quibiis vcrhis
:

Thoma de Aquino, recommendo me tibi, et rogo te ut Hberes me ab infirmitate ista, et ego promitto tibi si liberabis me facere dici incontinenti unam missam ad honorem et reverentiam tuam et cum fuero plene restauratus ad potentiam, visitabo sepulcruni tuum. Quo voto facto, statim reHquit (1) eum febris.
(i

Beate

Interrogatus quot diebus passus fuerat dictam infirmitatem,

dixit

quod

circa
fuit

duodecim

dies, ut dixit supra. hiterrogatus

(2)

quot diebus
fuit

postea sanus, dixit quod ex tunc in r.nno

plene sanus.

[Frater
XCII.

PETRUS de CAPUTIO]
frater

Die lune, XIII dicti mensis augusti, ibidem,

(3)

Petrus de Caputio

de Benevento, ordinis fratrum Predicaforma, super

torum,

testis citatus et iuratus in suprascripta

eadem

inquisitione dicere veritatem, et interrogatus

fratris

primo su-

per vita et conversatione dicti

Tihome, dixit se audivisse

viderunt et cognoverunt

a pluribus antiquioribus (ratribus eiusdem ordinis Predicato-

rum, qui dictum fratrem

et

Thomam

cum eo longo tempore conversati fuerunt, quod dictus frater Thomas fuit homo magne ihumiHtatis et puritatis et magne
contemplationis et sanctitatis et quod quoHbet die celebrabat
et

missam

aHam

audiebat et quod omni

;

mane
ita

ante

quam

cele-

quod nunquam curabat quod comederet nec advertebat quod apponeretur sibi tantum erat abstractus ab omnibus actibus terrenis ad superiores contemphiti(mes et quod talem vitam continuavit usque ad mortem.
braret confitebatur
et

quod

fiiit

homo

sobrius

Interrogatus a quibus et ubi audiverat dici predicta, dixit

quod a multis

antiquis fratribus et in diversis provinciis

fuit

vide-

Hcet ISeapoHm, ubi

residens in studio per annos X, Floren-

(t)

Ms

reliquid.

(2)

Ms

aiiua.

(3)

Ms

Caputi.

398

PROGES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLI.

tie

ubi

fuit

residens per annos duos, Bononie ubi similiter

fuit

residens per aliquod tempus,

fuit

residens in

apud Montempessulanum ubi studio per annos II II et Parisius ubi fuit reside nominibus illorum
a

dens per annos duos.

Interrogatus
(fol.

quibus audiverat

63^) dici predicta, dixit

quod apud Montempessulanum

Severi
(a),

intellexit a fratre

Raymundo

subpriore tunc fra-

trum Predicatorum in Montepessulano qui fuit discipulus dicti fratris Tlhome Parisius per plures annos et ubi ipse, quolibet mane, audiebat confessionem (b) dicti fratris Thome antequam celebraret, qui etiam retulit ipsi testi, quod nunquam fuit confessus sibi quod aUquo tempore habueret cogitationem carnalem.

Item

dixit

idem

testis

quod tempore quo

ipse erat in studio

Parisius ubi in loco scilicet fratrum Predicatorum, certo tempore, minutionibus legitur

quidam

liber qui dicitur Vita fra-

trum
set

(c) .

Dum

legeretur ipse Hber, audivit legi inter alia de

dicto fratre

Thoma, videlicet quod cum ipsi fratri Thome fuismandatum ut pareret se ad recipiendum magisterium in
aliquam auctoritatem de divina scrip-

sacra theologia, et ipse propter hoc staret in contemplatione,

in cella sua, ut eligeret

tura super qua posset fundare (1)

in habitu

sermonem suum, quidam

:

Predicatorum, canus et venerabilis aspectus, appa-

ruit ipsi fratri

Thome
:

et dixit ei

Quid

cogitas,

propone

hanc auctoritatem Rigans montes de superioribus suis, de fructu operum tuorum satiabitur terra (d) . Et ille respondit quod bona auctoritas erat. Et dum vellet ulterius loqui cum

(1)

Ms

fundare fundare.

(a) Sur frfere Raymond Sever, cf, Douais (C), Les Freres Pr^cheurs en Gascogne au xiii"^* et au xiY^^ si^cle, Parie-Auch, 1885, p. 478. (b) On trouvera les diff6rents textes concernant la confession chez les PrScheurs dans Fontana (6dit. Leo-Cicero), Constitutiones, declarationes et ordinationes capitulorum generalium,.. Prcedicatorum, t. J,

Rome,
(c)

1862, pp. 86-87.

Vitoe

Gerard Frachet,
Ps. CIII,
V.

Fratrum

(6dit.

Reichert), Rome-Louvain,

1896, p. 216.
(d)

13.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiG AQUIN. NBAPOLI.

399

eo,

ille

disparuit a conspectu eius, ita

quod

ultra

non

potuit

eum

videre et dixit

fratres

quod communis opinio erat Parisius inter Predicatores quod ille fuit santus Dominicus. Quam

auctoritatem dictus frater

Thomas

fuit

prosecutus in ser-

mone suo quando

Parisius.

recepit magisterium, ut ipse audivit dici

Interrogatus
et fama, dixit

si

de

hiis

quod

sic

que supra deposuit esset publica vox in ordine Predicatorum maxime.

[PETRUS BRANCHATIUS]
XCIII.

Die

martis XIIII mensis eiusdem, ibidem, domitestis citatus et

nus Petrus Branchatius, miles de Neapoli,

(fol.

63\) iuratus in forma prescripta super dicta inquisitione

dicere veritatem, et interrogatus primo super vita et conversatione dicti fratris

Thome,

dixit se recordari

quod

dum

erat

multum

iuvenis vidit dictum fratrem

Thomam

in loco Predi-

catorum Neapolim et audivit eum predicantem quasi per totam unam quatragesimam Pater noster et audivit dici quod fuit homo sancte vite et conversationis. Item interrogatus de miraculis dicti fratris Thome, dixit
se audivisse post

mortem

dicti fratris

Thome

a multis qui
dicti fra-

venerunt ad monasterium Fosse-Nove ubi corpus

tris

l^home

iacet,

cula meritis
dixit,
tris

quod Deus fecerat et faciebat multa miradicti fratris Thome. Audivit etiam recitari, ut
fuit

a fratre Raynaldo de Piperno qui

socius dicti fra-

Thome quod quadam

camera sua

nocte

dum

dictus frater

Thomas

iaceret in

et ipse frater

Raynaldus

in cella sua

simiHter iaceret, audivit dictum fratrem

Thomam

colloquen-

tem cum

aliis et

post ipsain collocutionem ipse frater

Thomas
et

vocavit ipsum fratrem

postquam portavit sibi Scribe . Et ille scripsit illud quod sibi dictavit. Post quam scripturam, ipse frater Raynaldus dixit ipsi fratri Thome a Pater, audivi vos loquentes cum aliis, supplico quod dicatis mihi cum quibus tali
:

Raynaldum ut lumen dixit ei

:

portaret sibi
cc

lumen

400

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

modo
magna

locuti estis.

Et

ille

dixit ei

Vade ad quiescendum

non cures de eo quod

laret illos

audisti.

Et ipse frater Raynaldus

sibi

cum
reve-

importunitate adiuravit ex parte Dei quod

cum quibus audierat ipsum colloquentem. Et ipse Ex quo penifrater Thomas devictus hac instantia dixit ei tus vis scire, caveas ne tempore vite mee hoc alicui reveles.
:

Et recitavit
(fol.

ei

quod

ipse dubitaverat super

quadam

scriptura

64^) Ysaie, et

cum non

posset ipse scripturam ipsam

intelligere

habuerat pluries recursum ad orationem ut Deus

sibi

per sui misericordiam revelaret

illius scripture.

secretum intellectum
oraret,

Et

sic

cum, ipsa nocte, pro hac causa

apparuerunt
runt

ei beati apostoli

Petrus et Paulus qui locuti fue-

cum

ipso et ipse

ipsius scripture

cum eis; et docuerunt ipsum secretum quo modo fecerat scribi per eum.
mense
et die

Interrogatus de tempore,

quibus dictus frater

Raynaldus recitaverat
se

sibi

predicta, dixit se

non

reccrdari.

Interrogatus quibus presentibus sibi recitavit predicta, dixit

non

recordari. Interrogatus

de

loco, dixit

quod

recitavit

sibi in

loco Predicatorum Neapolim.

[Frater

MARTINUS de APiCIO]
XVI eiusdem mensis
augusti, ibidem,

XCIV.
frater

Die iovis

Martinus de Apicio, ordinis fratrum Predicatorum,

testis citatus et iuratus in

sitione

forma prescripta super dicta inquidicere veritatem, et interrogatus primo de vita et con-

versatione dicti fratris

Thome

dixit se audivisse

ab antiquis
viderunt

fratribus dicti ordinis qui

et

dictum fratrem
sancte vite et

Thomam

cum eo

conversati fuerunt et etiam ex fama pubHca,

dictus frater

Thomas

fuit

quod conversationis, adeo

quod communiter dicebatur et dicitur ab ipsis antiquis fratribus quod scientiam habuit per infusionem divinam et quod
fuit

homo magne

orationis, contemplationis, sobrietatis

ac

etiam

castitatis et audivit recitari

monasterii

quodam antiquo monacho Fosse-Nove quod dictus frater Thomas fuit purus
a

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM.E AQUIN. NEAPOLI.

401

et virgo sicut

ab utero matrls sue. Qul monachus

retullt se

hoc habuisse et intellexlsse (1) a dicto fratre Raynaldo et quod fuit ab eodem fratre Thoma Inhibltus ut neminl, dum vlveret, recitaret.

Item interrogatus de mlraculls

sciret, dixit se audivisse

dlctl fratrls

Thome

sl

qua

quod Deus meritls

dicti fratris

Thome

multa

(2)

miracula

(fol.

64\) fecerat et faclebat, et Inter alla

dixit se audivisse recltari a

terii

quodam monacho predicti monasquod dum quedam magna domlna de Campania de quocastro prope dlctum

dam

monasterlum esset mortua et quatuor ex monachis dicti monasterli de mandato abbatis et conventus dicti monasteril irent ad exequias dicte mulierls et aer esset clarus et serenus quando recesserunt, dum Irent per vlam, sublto facta fuit in aere magna tempestas ex qua tempestate tam magna grando descendebat quod nullo modo poterant ultra procedere, et

Deum

ut meritis dicti

cum essent in periculo, rogaverunt fratris Thome cessaret ipsa tempestas

:

que tempestas,
Item

fusls per

eos dictis precibus, statim cessavit et

clarificatus est aer.

dlxlt ipse testis
:

quod

ipse sensit et recepit in se mira-

culosum beneficium dolorem in renlbus,

videlicet

cum

ipse

pateretur

gravem

quod nullo modo poterat ambulare rectus seu proclivis seu inclinatus et propter vehementiam dicti doloris iacens in lecto, assumpta devotione de dicto fratre Thoma de quo multa miraculosa dicebantur de sanctitate sua, ipsum fratrem Thoniam, ut ipse, si vera erant illa que
ita

dicebantur de sanctltate sua, rogaret pro ipso

tis
si

Deum

ut meri-

suis liberaret

erm

a vehementi dolore, vovens se sibi quod,

eum

liberaret toto

tempore

vlte sue, faceret

memoriam de
(3) sensit

ipso in vesperis et matutlnls.

Quo

voto facto, statim conse-

cutus

fuit

plenam sanitatem

ita

quod ex tunc non

de

dictis doloribus.

mense et die in quo recepit dictum miraculum, dixlt quod hoc anno et in principio presentis mensi augustl, set de die dixit se non recordari. Interrogatus
Interrogatus de tempore,

(1)

Ms

intelles6i8se.

(2)

Ms

-.

mlta.

(3)

Ms. omitt.

403

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

per quantum tempus ante habuerat dictam infirmitatem, dixit quod per XII dies continuos passus fuerat dictam infirmita-

tem. Interrogatus
ipse fecit
cella

si

aliqui fuerunt presentes (fol. 65^)

quando

dictum votum, dixit quod non quia fecit de nocte in sua. Interrogatus de loco dixit quod in conventu Predi-

catorum de Neapoli.

[Frater

THOMAS de ADVERSA]
ibidem, frater

XCV.

Eodem

die,

Thomas de

Adversa,

dictus de Nigra, ordinis fratrum Predicatorum, testis citatus

et iuratus super dicta inquisitione in suprascripta

forma dicere

veritatem, et primo interrogatus de vita et conversatione

dicti fratris

Thome, dixit quod, cum ipse iuvenis sit, nescit aliud de hoc nisi quod audivit frequenter recitari a fratribus Predicatoribus et a publica fama et communi preloquio quod
dictus frater

Thomas

fuit

homo

sancte conversationis et
fratris

vite.

Item interrogatus de miraculis ipsius

quod cum ipse ivisset Guillelmo de Tocco et desideraret videre manum dicti fratris Thome que modo est in loco fratrum Predicatorum aput Salernum, data ibidem per dictum comitem de Sancto Severino, rogavit sacristam dicti loci ut ostenderet sibi dictam manum. Quam, cum dictus sacrista ostenderet sibi, adoravit ipsam manum et cum non sentiret fragrantiam odoris sicut intellexerat, miratus et contristatus est in corde suo quod ipsum dolorem non sensit et tunc iterum adoravit manum eamdem et sensit fragrantiam magni odoris sicut audiverat
qua
sciret, dixit
;

Thome si Salernum cum fratre

et osculatus est

ipsam manum.
ille

Interrogatus cuiusmodi odor esset

quem

sensit

de dicta

manu, dixit quod nesciebat ipsum signanter describere, set dixit quod erat odor multum suavis et delectabilis. Interrogatus de tempore, dixit quod iam est annus et dimidius transactus et fuit de tempore adventus Domini. Interrogatus coram
quibus
vidit

dictam

manum

et sensit

dictum odorem,

dixit

quod non

fuit alius

presens

cum

eo

nisi frater

iohannes de Ad-

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE AQUIN. NEAPOLL

403

versa, conversus dicti ordinis, tunc sacrista loci Salernitani

predicti.
(fol.

65\

B.

n 84, p. 713, col.

1.)

Item

(a) dixit

idem

testis

quod

ipse sensit in se
:

miraculosum beneficium
ipse (2) pateretur

in (1) propria

persona

videlicet

quod cum

vehementem

dolorem
sua, ex

in collo, qui

dolor protendebatur usque ad brachia

et

quo dolore non poterat vertere

ducere caput hinc,

quando volebat dormire, set oportebat quod sedendo et recumbendo quasi rectus dormiret. Et frater Guillelmus de Tocco ex parte ostenderet secrete domino episcopo Carmicensi, qui est de dicto (B. p. 713, col. 2) ordine, certas reliquias dicti fratris Thome.
inde, nec etiam reclinare caput (3) in lecto

Ipse videns qualiter dictus frater Guillelmus ostendebat dictas

reHquias, licet ignoraret tunc cuius reliquie essent, accessit

cum
raret

devotione ad dictum fratrem Guillelmum et rogavit

eum
libe-

ut dictas reliquias supponeret collo suo, quia forte

Deus

eum

meritis

illius sancti,

cuius essent ipse reliquie. Et

dictus frater Guillelmus superposuit collo suo dictas reliquias, qui testis

postquam tactus
(4) hinc,

fuit in collo

suo a

dictis reliquiis staita

tim se sentiit valde alleviatum de dicto dolore,

rat
tiit

quod potesensentiit se

ducere caput
(5) se se

inde
;

de sero vero

illius diei

magis alleviatum

sequenti vero

mane

plene sanatum de dolore predicto.

Interrogatus quo tempore,

tum miraculum, dixit senti mense augusti et

licet
fuit in sacristia

mense et die recepit in se quod de anno presenti et de (6)

loco, dixit

dic-

pre-

die lune XIII ipsius mensis, hora sci-

quando dicebatur missa. Interrogatus de

sancti Dominici fratrum

quod

Predicatorum de Nea-

poli.

Interrogatus de presentibus, dixit quod fuerunt presentes

ipso (7) dictus frater Guillelmus et dictus episcopus Car(8).

cum

micensis

Interrogatus per quot dies ante fuerat infirmus

dicta infirmitate, dixit

quod per VIII

dies, et

omni
Ms

die grava-

(1)

B. omitt

illud,
(8)

in propria persona.
:

(4)

Ms

capud.

(2)

(5)

Ms

sentii.

ipsemet. (3) (6) B. omitt.

capud

(7)

eo.

Ms
(a)

Teriucensis.
fin

La

du proc6s a

616 publl6 par les Bollandistes ou elle

occupe

les numferos 84 k 87.

404

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E AQUIN. NEAPOLI.

batur dicta infirmitate usque ad illam

site

horam

in

qua superpo-

fuerunt collo suo dicte reliquie.

dixit

Item
natus
sibi

quod quando fuerunt

(fol.

sibi (1)

superposite dicte

reliquie ignorabat cuius reliquie (2) essent, set

fuit,

postquam

sa-

quesivit

66^) cuius reliquie (3) essent et fuit (4)

(5)

dictum per dictum

fratrem predictum quod erant

reli-

quie dicti fratris

Thome.

[lACOBUS de VITERBIO]

XCVI
bris,
III

(B.

n''

85).

Eodem

indictione,
(a),

XVIII mensis septemapud Neapolim, dominus lacobus de

die, die
testis citatus et iuratus

Viterbio

canonicus Neapolitanus,

secundum formam suprascriptam super eadem

tione supradicti (6) fratris

inquisitione

dicere veritatem, ac interrogatus primo de vita et conversa-

Thome,

dixit

aHud inde scire [possit] audivit dici quod fuit sancte conversationis (7) et vite. Item interrogatus de miraculis eiusdem fratris Thome, dixit quod dum de mense augusti proxime preterito, indictionis secunde, magister (8) Matheus de Viterbio, cappellanus et familiaris supradicti domini archiepiscopi Neapolitani, infirmaretur graviter in domo ipsius domini lacobi de quadam duplici terziana, adeo quod de morte (9) ipsius sperabatur potius quam de vita, dictus dominus lacobus, audita fama sancvenis nichil
titatis dicti fratris

quod cum ipse sit iunisi quod e fama pubHca

Thome

super multis miraculis quibus

dici-

tur corruscasse,

votum

emisit visitare sepulcrum ipsius

si

una

cum

predicto (10) magistro Matheo,

eum

a dicta egritudine

Hberaret, dicto magistro

Matheo ipsum votum postmodum

acceptante.
taret

Quo

voto emisso

cum accessionem aHam

expecet

de qua evadere minime sperabatur, adveniente die

(1)

B
:

illi.

(2)

-.

et ei

dictum

fuit.

sancti.
(5)

addit
dicto.

contemplationis.

B
(8)

cuius reliquie cuius reliquie. (3) Ms (4) fratrem proedictum. dicti. (7) B. (6) B Ms mago. ipsius morte. (10) B (9) B
:
-.

(a) Cf.

Santamaria,

op. cit., p. 395.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLI.

403

hora accessionis
nichil

(1),

gratia Dei et iiieritis dicti fratris

set se totaHter potius

Thome,

de iUa sensit
dixit

hberatum.

Item

quod

dum

supradictus magister Matheus post

convalescentiam ab infirmitate predicta

quamdam medicinam

accepisset ad dictam convalescentiam recuperatam conser-

vandam,

et dicta

medicina nullam evacuationem operaretur,

immo
(fol.

potius accidentia gravia generabat, adeo

quod dictus

66\) magister

Matheus ex quo

(2)

videbatur quasi agere in

extremis propter retentionem medicine predicte, confirmato

voto supradicto tam per ipsum dictum lacobum

quam

per

predictum magistrum
titatis fratris

(3)

Matheum, invocando auxihum sanc(4),

Thome

predicti

cum summa

devotione ut

eum
pit

hberaret ab huiusmodi mortifero accidente, subito et

qnasi immediate absque alterius medicine assumptione incepredicta medicina operari perfecte, ita
p. 714, col. 1)

quod statim

alle-

viationem recepit et (B.

ris

successive totius corpo-

sanitatem.

coram quibus emiserat (5) votum predictum, dixit quod in secreto emisit votum (6) supradictum (7), postea pubhcavit votum ipsum matri sue et dicto (8) magistro (9) Matheo pro quo fecit votum predictum, quod votum dictus magister Matheus statim acceptavit quod fuit sibi pubhcaInterrogatus

tum.

[Maglster

MATTyEHUS];

XCVII. ^ (B. n** 86) Eodem die ibidem supradictus magister Matheus testis citatus et iuratus in simih forma supradicta, super dicta inquisitione dicere veritatem, et interrogatus primo
de
vita et

conversatione

dicti fratris

Thome,
et

dixit se nichil

aliud scire, nisi

quod

audivit ex

pubhca fama
fuit

communi

pre-

loquio quod dictus frater

vite et conversationis.

Thomas

homo muUum
Thome,

sancte

Item interrogatus de miracuhs

Ms
:

dicti fratris

dixit se

(1)

(6)

illud.

accessiois. (2) (7) B. omilt

-.

eo.
(8)

(3-4) B. omitt. (5) B praediclo. (9) B. omitt.

einisit.

406

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^

AQUIN. NEAPOLl.

audivisse dici a multis probis viris

quod Deus
Dixit etiam

fecit

multa miipse rece-

racula meritis dicti fratris

pit in

Thome.

quod

propria persona miraculosum beneficium meritis eius-

dem

(1),

deponendo

et (2)

narrando de

(3) infirmitate

sua et

de voto supradicto

(4) et

de sanitate recuperata quasi per omtestificando deposuit.

nia sicut supradictus

dominus lacobus

XCVIII.

(B. n 87)

Ut autem premissis omnibus

fides

adhibeatur indubia, presens contestus sive quaternus in ho-

rum testimonium
Uca
et

factus est per

manus

(fol. 67^.)

mei Petri de

Rocca Tarani, Sabinensis

diocesis, qui supra publici aposto(5)

imperiah auctoritate notarii, mei

ac prenominati

magistri Francisci de Laureto, Penensis diocesis, signis et subscriptionibus roboratus, ac sub dictorum reverendorum

patrum, Dei
piscopi et

gratia,

dominorum Umberti NeapoHtani

archiesigil-

AngeU

Viterbiensis et Tuscanensis episcopi

Hs propriis interclusus.

Et ego, qui supra, Petrus de Rocca Tarani, Sabinensis dioce-

mandatum supradictorum (6) reverendorum patrum, Dei (7) gratia, dominorum (8) Umberti NeapoHtani archiepiscopi et AngeH Viterbiensis et Tuscanensis episcopi, predictis presentatis Htterarum papaHum actis, inet

pubHcus apostoHca requisitionem, rogatum

sis,

et

imperiaH auctoritate notarius ad

quisitioni testium, iuramentis et examinationi atque processui

actitatis et factis presentiaHter

per dictos dominos archiepiscoeis in

pum

et

episcopum, seu coram

archiepiscopaH palatio

civitatis

NeapoHs, pretitulatis annis, mensibus et diebus, una

magistro Francisco de Laureto, pubHco
fui et in scrip-

cum prenominato
tis

apostoHca et regia auctoritate notario, presens

simul

cum

ipso

illa

fideHter redegi, et ea

omnia

in presenti

contestu seu quaterno ordinavi, et propria

scripsi,

manu

scripsi,

sub-

pubHcavi

et in

hanc pubHcam formam redegi, meoque

soHto signo signavi.

Et ego qui supra Franciscus de Laureto, Pennensis diocesis,

(1)
(5)
(8)

Ms

B. addit mlis.
:

eiusdem.
(6)

(2)
.

B. addit

B de. (3) B et. (4) B predicto. Dominorum. (7) B. omitt Dei gratia.
: :
:

B. omitt.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^E AQUIN. NEAPOLI.

407

piiblicus apostolica et regia auctoritate notarius

ad requisi-

lionem ro^uatuni
patruni, I)ei
piscopi
et

et niantiatuin sui^radictoruni

reverendoruni

.uratia,

doniinoruni Uniberti Neapolitani archieViterbiensis

et

Angeli

Tuscanensis

episcopi,

predictis presentatis litteraruni papaliuni actis, inquisitioni (1)

testiuni.

iuranientis (2) et examinationi (3) atque processui

actitatis et factis presentialiter per dictos

dominos
et

(4)

archie-

piscopuni et episcopum seu coram eis in archiepiscopali palalio civitatis

Neapolis pretituiatis anno,

mense

diebus una

cum prenominato
notario, presens

ma^Istro Petro

(fol. 67".)

de Rocca Tarani,
ipso fidehter

Sabinensis diocesis, pubiico apostolica et imperiah auctoritate

fui, et in scriptis

simul

cum

illa

redegi, et in presenti contextu seu quaterno ordinavi et propria

manu

dicti magistri Petri scripto

me

subscripsi,

meoque

solito signo signavi.

(1) (4)

B
:

incjuisitione.

(2)

jurametitorum.

(3)

examinaliooum.

Ms

dominuni

Au

T.

R. P. Pierre

MANDONNET.
M.-H.
L.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^E

NOV/E

409

11

PROCES DE CANONISATION

Abbaye de Fossa-Nova.
1.

10-20 Novembre 1321

rexamen du premier proces, Jean XXII decida de poursuivre l'enquete demeuree incomDate.

Apres

de Taudition de plusieurs temoins qui n'avaient pu se rendre a Naples. (a)

plete, faute

donnees en Avignon le juin 1321 trois nouveaux commissaires Pierre Ferri, eveque d'Anagni, Andre, eveque de Terracine, et Pandolphe Salettres
1*'"
:

Le Pape designa par des

velli,

notaire pontifical.

Comme en 1319, ce fut Guillaume de Tocco qui, lors de Touverture

du

proces, le 10

novembre

1321, presenta

aux delegues

du Saint-Siege

les lettres pontificales.

Les temoins, venus de Piperno, de Terracine, de Somnino, etc, furent convoques et re^us en Tabbaye cistercienne

de Fossa-Nova. Les enqueteurs n'ayant pas regu 1'ordre d'interroger les deposants sur la vie et les vertus du saint fb). les
temoignages re^us du 10 au 20 novembre ne renferment au-

cun

renseignement
;

concernant

Texistence

de

Thomas
saint

d'Aquin

seuls des miracles survenus apres la

mort du

Docteur

s'y

trouvent relates.

Cest au debut de Tannee suivante

depositions, portant les

que les presentes sceaux des commissaires pontificaux,

(1322)

furent remises a

Avignon au Souverain Pontife, qui, apres les avoir soumises a une commission de cardinaux, les examina

par lui-meme.

2.

Edition.

Utilis^s par
le

catalogue des miracles, dont

suivre sa

Bernard Gui pour dresser le chroniqueur dominicain a fait

monographie de saint Thomas, les actes du proces de Fossa-Nova n'ont pas trouve place dans le premier tome de mars des Acta Sanctorum, Seuls deux brefs fragments ont
Mandonnet
Mclanges Thomistes, Kain,
n 4.

(a)

(P.),

1923, p. 32.

<b) Process.

Fossa-Nova

4IO

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^ NOV^

6t6 publies de nos jours

Mandonnet (a) a reproduit le premier folio (recto et verso) du manuscrit latin 3113 de la le R. P. Walz (b) a edite, Bibliotheque Nationale, a Paris
:

le

R. P.

d'apres les registres des Archives Vaticanes

(c), la lettre

de
let-

Jean XXII instituant

la

presente enquete, lettre analysee par

Tabbe Mollat
tres

(d)

dans son inventaire chronologique des

ce pape.
le

communes de
" Texte.

3.

Le present texte a ete etabli d'apres

latin

ma-

nuscrit 3113

du fonds

de

la

Bibliotheque Nationale (e) a

qui
fit

Paris (anc. Regius 3907. 13. A.).

tie

Ce codex,

autrefois par-

de

la

bibliotheque de Colbert (n 1524), se

compose de 59

de papier mesurant chacun 318 m/m x 214 m/m. Ecrit durant la deuxieme moitie du xiv" siecle, il offre un texte renfermant quelques erreurs de lecture que Ton a pris soin de relever en note. On a de meme utilise (f) pour la lettre de
folios

Jean XXII

la

double copie des Archives Vaticanes

(g).

(a)

Mandonnet,
Xenia

op.

cit.,
t.

p. 33, note 2.

(b)
(c)

thomistica,
t.

III,

Rome,
;

1925, pp. 165-167.

Reg. Avignon,

XV,

fol.324r

Reg. Vatican,

t.

LXXII. fol.217vles

218

r.

(d)

registres dits
(e)

Jean XXII (1316-1334), Letires communes analysees d'apres d'Avignon et du Vatican^ Paris, 1904 et sq., n 13561.

codicum manuscriptorum bibliothecce Regioe, t. III, Qu^tif-Echard, Scriptores Ord. Proedicatorum, 371 Paris, 1744, p. b. 552 t. I, Paris. 1719, p.
Gf. Catalogus
;

Je n'ai pas cru devoir utiliser le codex 68 de la bibliotheque uniBologne (ce manuscrit de 139 folios renferme une copie, faite au xviip si6cle pour le cardinal Lambertini (le futur Benoit XIV), du prfesent proc^s, cf. Poncelet dans Analecta BoUandiana, t. XLII, 1924, p. 322), ni la copie faite en 1869 sur le manuscrit de Paris que conserve la bibliotheque Casanate k Rome (Ms. 936, alias D. V. 56,
(f)

versitaire de

cf.

PoNCELET

(A.),

bibl.

Romanarum

Catalogus codicum hagiographicorum latinorum prceterquam Vaticanm, Bruxelles, 1909, p. 249).

(g) Cf.

ci-dessus note c.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS/E NOV/E

411

LIBER DE INQUISITIONE SUPER MIRACULIS

FRATRIS THOME DE AQUINO

I.

(Fol.

l^) In

inquisitionis facte

nomine Domini. Amen. Hic est processus super miraculis recolende memorie fratris

de Aquino, ordinis fratrum Predicatorum, sacre theologie doctoris, per reverendos patres dominos Petrum (a),
Dei gratia episcopum Anagniensem, et magistrum Pandul-

Thome

phum

de Sabello, domini Pape notarium, inquisitores supcr

ipsis miraculis,

una cum reverendo patre domino

..

Terraci-

nensi episcopo (b)

cum

clausula

quatenus vos vel duo ves;

trum aut unus vestrum et cetera... per santissimum patrem et dominum D. lohannem, divina providentia pape XXII, speciahter deputatos, presentibus ad totum processum inquisitionis eiusdem nobis Petro dicto Sarraceno de Piperno, Terracinensis diocesis, imperiali auctoritate, et Laurentio Egidii

Leporis de Urbe, sancte

publicis,

Romane

ecclesie auctoritate, notariis

quos iidem domini inquisitores ad ipsum processum

fideliter

in

scriptis

scriptus per

me

redigendum specialiter assumpserunt, Laurentium notarium supradictum.

Nativitatis

II.

In

nomine Domini. Amen. Anno

et

eiusdem

millesimo trecentesimo vicesimo primo, pontificatus sanctissimi

patris

domini

D.

lohannis,

divina

providentia

pape XXII, indictione quinta, mense novembris, die martis X,

de Tocco, ordinis Predicatorum, constitutus apud monasterium Fosse Nove, in loco in quo
religiosus vir frater Guillehnus
fratres dicti monasterii
ipsis

capitulum facere consueverunt, coram

et

dominis Petro, episcopo Anagniensi

magistro Pandulfratris

pho super miracuHs recolende memorie

Aquino, ordinis
(fol.

Thome de

l^) fratrum Predicatorum, sacre theo-

(a)

EuBRL (C), Hierarchia

catholica

Mcedii

/Kvi,

t.

I,

Mtinster,

1913, p. 87.

Dictionnnire (b) Andr^, ^-v^rjiie de Terni, puis de Terracine. cf d^Histnire et de Gdoyraphie ecclcsiastiques, t. II, Paris. 1914, col 1626.

413

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS/E NOV^

logie doctoris, inquisitoribus per

tis,

Sedem Apostolicam

deputa-

eisdem dominis episcopo Anagniensi et magistro Pandulpho de Sabello, domini pape notario, quasdam patentes et

quasdam
integris

ex parte supradicti domini pape, veris buUis plumbeis eiusdem domini pape et
alias clausas apostolicas litteras,
filis

canapis pendentibus bullatas, presentavit

instantia requisivit ut in

et eoseis

dem dominos cum

easdem

commisso

per

litteras inquisitionis

negotio solicite et attente, prout

tenebantur, procedere deberent.

Quas

litteras prefati

domini

episcopus et Pandulphus, extractis

sibi birretis,

cum magna

reverentia receperunt, et predictas patentes litteras apostoli-

cas statim

coram

eis publice legi fecerunt,

mandantes nobis

Petro dicto Sarraceno de Piperno, Terracinensis diocesis,

imperiali auctoritate et Laurentio Egidii

Leporis de Urbe,

sancte
tis,

romane

ecclesie auctoritate notariis publicis supradic-

ut predictas litteras apostolicas et inquisitionem ac

omvi-

nem processum
ris

per ipsos in huius inquisitionis negotio facienfideliter

dos registrare et

conscribere deberent, religiosis

dompno

Nicolao de Frusinone et

dompno lacobo de

Salerno, monachis monasterii Fosse Nove, necnon, et venerabilibus viris

dominis presbytero Nicolao, archipresbytero ec-

clesie sancti Martini

de Montefalco Sabinensis

diocesis,

Ma-

theo de Reate, canonico Reatensi, lohanne Petri domini

Angeli de Piperno, canonico ecclesie sancte Lucie de Piperno
et

Guidone lacobi de

Turri, canonico Pipernensi, et pluribus

aliis
(fol.

presentibus ad premissa testibus vocatis atque rogatis.

2^) Littere vero patentes

supradicte,

non

abrase,

non

cancellate nec in aliqua sui parte suspecte, sed

omni

suspi-

cione carentes erant per omnia tenoris et continentie subsequentis.

III.

lohannes, episcopus, servus servorum Dei, venerabi..

libus fratribus

Anagniensi et

..

Terracinensi episcopis, et di-

lecto

filio

magistro Pandulpho de Sabello, notario nostro, sa-

lutem et apostolicam benedictionem.

Cum, secundum evangelicam veritatem, nemo accendit lucernam et ponit eam sub modio, sed super candelabrum, ut

PROCES. CANONTZATIO^aS

S.

THOM^, FOSS^

NOViE

H}

omnes
ut

qui in

domo

sunt videant, pium pariter atque iustum,

sanctitatis

quos Deus merito

coronat et honorat in

celis

nos, venerationis olficio,

laudemus

et glorificenms in terris,

cum

ipse potius laudetur et glorificetur in ipsis qui est lauda-

gloriosus in sanctis, quique, ut sue virtutis (1) potentiam mirabiliter manifestet et nostre salutis causam miseribilis et

corditer operetur, fideles suos quos coronat in celo frequenter etiam

honorat in mundo, ad eorum memoriam, signa

fa-

ciens et prodigia per que pravitas confundatur heretica et fides

catholica roboretur.

Sed
et

licet sit

pium

et

debitum venerationi

sanctorum intendere
expedit

eos colendo in terris populis exhibere,

tamen

in hiis illam maturitatis

adhibere cautelam ut

nulla fallat incertitudo iudicum, nec ignorantia facti iudicantis

solertiam circumscribat

taHbus quanto in

que tanto periculosa forent in maioribus erraretur. Sed providentia, multa

:

preambula et diligenti maturitate servata, veritas, exquisita solicite, deducatur (fol. 2^.) in lucem, de dubiis sententia eHciatur indubia, et certitudo habeatur et
incertis.

sumatur certior

in

Sane dudum ex parte carissime

rie,

in Christo fiHe nostre

Ma-

regine SiciHe, iUustris reHcte clare

cundi regis SiciHe, et

memorie CaroH sedilectorum fiHorum nobiHum virorum

PhiHppi principis Tarentini et lohannis comitis Gravinensis,

ac aHorum plurium comitum et

baronum

regni SiciHe,

com-

munitatis quoque ac universitatis magistrorum et scolarium

studii
extitit

NeapoHtani nobis et fratribus nostris per eorum Htteras

intimatum quod recolende memorie frater Thomas

de Aquino, ordinis Predicatorum, sacre theologie doctor,

vixit,

dum

sancte vite
et

floruit, meritis,

conversatione resplenduit ac

magnis tam ante quam post ipsius obitum miracuHs coruscavit, quare pro parte ipsorum fuit nobis humiHter suppHcatum ut de ipsius vita et miracuHs faceremus inquiri et si inveniremus premissa veritate fulciri, ipsum sanctorum ca-

muhis

thalogo adscribentes faceremus

sias

eumdem

per universas eccle-

honore congruo solemniter venerari.

suppHcationibus benignius annuentes bone

Quorum
(1)

mema-

Ms

virtututis

(2)

Ms

facerem.

414

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMA, FOSS

NOViE

rie

Humberto
nostro
..

(a),

archiepiscopo Neapolitano, et venerabili

(b), tibique,
fili

fratri

episcopo Viterbiensi
litteris in

Pandulphe,

nostris

dedimus

mandatis ut vos vel duo vestrum

in loco vel locis ubi expedire videretis

de

vita et conversatione

ac miraculis eiusdem fratris

Thome

et ceteris circumstantiis

huiusmodi negotium tangentibus, iuxta formam quam super hoc sub (fol. 3^) bulla nostra misimus vobis inclusam, inqui-

que super premissis inveniretis fideliter in scriptis redacta, sub testimonio sigillorum vestrorum per viros ydoneos curaretis fideliter ad Sedem apostoreretis diligentius veritatem, et

licam destinare.
Predictis ergo litteris eisdem archiepiscopo et episcopo presentatis, te, dicte

Pandulphe, tunc absente,

dicti archiepisco-

pus

et episcopus, iuxta et

htterarum ipsarum [formam], ad exa-

minationem

receptionem

et miraculis ipsius fratris

quorumdam testium super Thome cum dihgenti cautela et

liabito,

vita

stu-

dio processerunt prout in processu super hoc per

eosdem
eo-

archiepiscopum

et

episcopum

nobisque sub

sigillis

rum

per viros ydoneos ad

Sedem

apostolicam destinato ple-

nius continetur.

Cum

autem super eiusdem miracuHs que

ipsius meritis in

monasterio Fosse Nove, cisterciensis ordinis, Terracinensis

diocesis, ubi

corpus eiusdem quiescere dicitur et in diversis

aHis locis, sicut asseritur, dignatus est

operari,

dominus misericorditer

quorumdam testium qui iuxta dictarum Htterarum nostrarum formam recepti per dictos archiepiscopum et episcopum non fuerunt, restet adhuc receptio et examinatio facienda discretioni vestre de qua plenam in Domino fiduciam
obtinemus, de fratrum nostrorum consiHo
scripta

per

apostoHca

committimus

trum, tam in dicto

mandamus, quatinus vos vel duo vesmonasterio Fosse Nove quam in loco vel
et

locis aHis, ubi expedire videritis

de predictis

et aHis

miracuHs

(a)
cf.

Humbert, arclievfique de Naples, EuBEL, op. cit.f t. I, p. 360.

6tait

mort

le

juillet

1320,

(b)
t.

Ange

Tignosi, 6v6que de Viterbe-Toscanella,

cf.

Eubbl,

op, cit.^

I,

p. 532.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS/E NOV^

4IS

fratris
ritis

Thome

predicti,

que extra

Romanam

curiam

ipsius

me-

dignatus est vel ex nunc pendente inquisitione huiusmodi

dignabitur

Dominus

operari.

Non tamen de

illis

super qui-

bus per prefatos archiepiscopum et episcopum ad receptio-

examinationem predictorum testium noscitur esse processum, prout per processum (fol. 3^.) super hoc per eos habitum cuius copiam vobis fieri volumus poteritis instrui, ceterisque circumstantiis, negotium huiusmodi tangentibus, iuxta formam, quam vobis sub bulla nostra transmittimus inet

nem

terclusam, inquiratis dihgentius veritatem, et que super premissis inveneritis, fideliter in scriptis redacta sub testimonio

sigillorum vestrorum per viros ydoneos ad

Sedem

apostoHins-

cam

destinetis, ut per inquisitionem

vestram sufficienter
fuerit,

tructi, sicut res exigit et

expediens visum

securius in

ipso negotio procedere valeamus.

Datum
quinto.

Avinioni, kalendis lunii, pontificatus nostri

anno

IV.

Tenor autem supradictarum litterarum

fit

apostolica-

nim
lis
:

clausarum, de quibus superius

mentio, per omnia ta-

forma iuxta quam

testes examinabitis, super miraculis

recolende memorie

fratris

Thome de

Aquino, ordinis Predica-

torum, sacre theologie doctoris, testes legitimos quos super

miracuHs
prestito

dicti fratris

Thome

debetis recipere, prius ab eis

et

iuramento diHgenter examinare curetis

de omni-

bus que dixerint, interrogetis eos quomodo sciunt, quo tempore, quo mense, qua die, quibus presentibus, quo loco, ad
cuius vocationem et quibus verbis interpositis et de nomini-

bus iHorum, circa quos miracula facta dicuntur

cognoscebant
sani et de
et

et si

eos ante
sunt

quot diebus ante viderunt eos infirmos et

et

quanto tempore fuerunt inHrmi

quanto tempore

visi

quo loco sunt oriundi. Et interrogentur de omnibus

(1)

circumstantiis diHgenter
et

et

ad singula capitula, ut expedit, Hant questiones predicte

series testimonii ac verba testium fideliter redigantur in scriptis.

(1)

Ms

nominibus.

4l6

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^

NOViE

V.

Predicti itaque domini inquisitores in dicto commisso

commissionis
nuntios, in
alia

eis inquisitionis (fol. 4^) officio iuxta prescripte

eorum seriem procedere cupientes ac

deliberantes proces-

sum

huius inquisitionis facere eligerint, in

eorum
et

supradicto negotio, ad citationes, mandata, relationes et

oportuna facienda, lohannem Bnsiensem

Andream Bar-

tholomei Mathei, clericos familiares ipsorum dominorum,

Vannensem Angeli habitatorem in castro Albani, lohannem Provincialem, Petrum de Cableis, Bartholomeum Andree de
Palombaria, Franciscum Thomasii de
Fulgineo,
Stipis,

Panseriam de

Petrum Calvum de Piperno, Andream Thomasii de Regno et Petrum, famulum magistri Nicolai de Tybure. Qui nuntii, et quilibet eorum, constituti in presentia predictorum inquisitorum, coram ipsis doPetri de Piperno,

lacobum

minis presentibus testibus supradictis et nobis notariis predictis,

tactis sacrosanctis evangeliis, iuraverunt

ad sancta Dei
inquisitorum,

evangelia

in

manibus ipsorum dominorum

bene, legaHter et fidehter exercere et facere officium ad quod

huiusmodi negotio elegerunt et fidehter citare omnes et singulas personas, mares seu feminas, quas ipsi domini citari coram eis mandabunt, et facere relationes et omnia ad
ipsos pro

ipsum negotium opportuna, quatenus ad eorum officium pertinebit.

testibus
ipsis

autem

infrascriptis, in terminis citationis

eorum
citatio-

coram

dominis inquisitoribus comparentibus ad

nes easdem, receperunt iidem domini inquisitores corporale tactis sacrosanctis evangehis
scripti testes in

iuramentum

ipsique sub-

eorumdem dominorum

inquisitorum mani-

bus prestiterunt de pura veritate dicenda, super miraculis (fol. 4''.) recolende memorie dicti fratris Thome de Aquino,
corporale ad sancta Dei evangeha iuramentum prece, pretio,
subornatione, odio, gratia vel

amore aut

alia

corruptionis

quibuscumque

sublatis.

Quo iuramento

a dictis testibus suis vicibus sic recepto,

ipsos super miraculis

me

eiusdem recolende memorie fratris Thode Aquino receperunt et examinaverunt diligenter, semoti
apostolicam

et in secreto iuxta traditam eis per

Sedem

for-

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiG, FOSS/E NOV/E

417

mam. Quorum
et dicta

testium nomina et cognomina, depositiones

dicti

sub religione

eorum

prestiti

iuramenti recepta,

ac dies et loca seu locus iuramentorum et depositionum eo-

rum huiusmodi infra, distincte et particulariter continentur. Videlicet eodem die martis X mensis novembris predicti,
in dicto

monasterio Fosse Nove

[PETRUS BOCCASICUS de PIPERNO]

VI.
rit,

Petrus dictus Boccasicus de Piperno,

et ultra, testis

etatis, ut asse-

XLV annorum

vocatus ad presentiam dic-

torum dominorum inquisitorum per lohannem Brisiensem, nuntium supradictum, et iuratus coram ipsis inquisitoribus et nobis notariis predictis in loco habitationis predicti domini
Pandulphi, in monasterio Fosse Nove, super miraculis recolende memorie dicti
et
fratris

Thome

de Aquino dicere purani

et

meram

veritatem,

quam

scit (1)

ex visu

auditu et creduHinquisitione verapretio, favore, et

tate et
citer

quod etiam ad interrogata super ipsa respondebit, amore vel odio, prece,

subornatione qualibet sublatis, interrogatus a prefatis dominis

inquisitoribus de miraculis ipsius recolende

memorie

fratris

Thome de
tus
(fol.

Aquino,

dixit

suo iuramento quod

hoc anno, mitteret potestatem communis eiusdem, vocatum lohanninum de Parina, ut significaret eidem quod filius ipsi Petro natus erat et quod placeret sibi eum de sacro fonte levare, et equitasset unum pullum equinum dicti Petri morellum et ipse iam appro5^) de Piperno,

cum Petrus Leeum Setiam ad

pinquaret palatio

communis

predicti, ipse pullus, subito et re-

pente pavens, proiecit

eum

in

terram.

Ex cuius casu

ipse lesus

fuit fortiter (2) in facie,

ex latere

sinistro, fuit
ita

etiam similiter a

toto latere dextro lesus fortiter

tes

quod nisi essent alii astanper seipsum surgere non poterat, et tam potestas quam quialii

dam
in

cum eo

invenerunt

eumdem

et

deportaverunt

eum

casulam

(3) potestatis.

Et post aliqua medicamenta recepta a

et

medicis
Ms

dicti loci,

iterum assendit dictum pullum

ad

domum

(1)

sit.

(2)

Ms

(ornnfer.

(3)

Ms

canlam.

4l8

PROCES. CANONIZATIONIS

8.

THOMiE, FOSSiG NOViE

propriam Pipernum reddiit dicto die et statim, dolore invalescente, lectum intravit. Et pre nimio dolore, noctem duxit in;

sompnem, et in eodem dolore fuit per totam diem sequentem et partem noctis sequentis. Et cum nimium gravaretur predicto dolore, vovit se beato Thome de Aquino predicto rogans eumdem, ut ipsum, per sui misericordiam, a dolore liberaret, promittens quod unum votum argenteum portaret ad sepulturam eiusdem et quod faceret ibidem unam missam cantari. Quo facto, statim dormire cepit, et post modicum, excitatus a sompno, vocavit uxorem eius dicens Stephania, meritis beati Thome de Aquino predicti, cui me recommen:

davi,
tio.

sum

liberatus Dei gratia et

nullum dolorem

(fol. 5^,)

sen-

Et propterea hodie, die depositionis huius, mane, ad sedicti fratris

votum solvit. Interrogatus quo mense, dixit quod de mense octobris proximo preterito. Interrogatus quo die, dixit quod die veneris, penpulcrum
venit et

Thome

ultima eiusdem,

fuit

casus lesionis predicte, et Hberatio in

pri-

nocte post sabbatum sequentem, veniente die dominico

mo

novembris.
dixit

Item interrogatus quibus presentibus,

sente uxore sua,
filium octo

quod

cecidit

presentibus familiaribus potestatis predicti, hberatio

fuit

pre-

cum

in

domo non

haberet

annorum

vel circa et alium

aHum nisi unum nondum anniculum.

[Frater
VII.

NICOLAUS ZAPPUS de PIPERNO]

modo
ipsis

Eodem die, X dicti mensis, frater Nicolaus Zappus de

vocatus ad

Piperno, conversus Fosse Nove, testis simili

presentiam dictorum

dominorum

inquisitorum, per

eumdem
in-

lohannem, iuratum nuntium, iuratus coram

dicti

dominis

quisitoribus et nobis notariis predictis, in loco habitationis

domini Pandulphi,
et

in

monasterio Fosse Nove, super mifratris

raculis recolende

memorie
veritatem

Thome de Aquino
ex visu
et

dicere

puram

meram

quam

scit

auditu et cre-

dulitate, et

veraciter

quod etiam ad interrogata super respondebit, amore vel odio, prece,

ipsa inquisitione
pretio, favore et

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiB, FOSS/E NOVJE

419

subornatione qualibet sublatis, interrogatus a prefatis dominis inquisitoribus

tris

Thome

de niiraculis dicti recolende memorie frade Aquino, dixit suo iuramento quod ipse existens

secularis patiebatur infirmitatem artetice in

ambabus maniplus,

bus, ita fortiter

quod
sibi

quod manus erant

annum continuum et quodammodo inutiles et insuper

stetit

per

dolo-

rose. Et tunc ipse intravit religionem (fol. 6^) et factus est con-

versus monasterii Fosse Nove

ingressus
sui,

et post

mensem

vel circa a die

devotione concepta erga predictum beatum

liberare dignaretur a dicta infirmitate et doipsius, flexis geni-

Thomam
plicans
lore
;

de Aquino, recommendavit se eidem, humiliter sup-

quod eum

et

accedens immediate ad sepulcrum

devotione posuit

bus,

cum
:

manus suas super dictum

sepul-

crum
nus

et tenuit

manus
liber, et

ibi

per spatium quo dici posset tribus

et incontinenti surrexit safuit liberatus

vicibus
et a

Miserere mei, Deus...

dolore

ex tunc, per Dei gratiam,

totaliter et

nunquam

sentiit

dictam egritudinem nec dolorem

aliquem in manibus.

quantum tempus est quod sentiit dictam egritudinem et dolorem, dixit quod est quadriennium et plus quod cepit eum egritudo predicta et triennium et plus quod fuit
Interrogatus
liberatus.

Interrogatus quo

mense

cepit

eum

egritudo, dixit

quod de

mense

martii. Interrogatus

de

die, dixit

mense liberationis non recordatur, dixit tamen quod fuit

Interrogatus de

quod non recordatur. sue predicte, dixit quod

liberatus in die Pasche,

dominice Resurrectionis.
Interrogatus quibus presentibus, dixit quod nullus
fuit pre-

sens liberationi, sed ipse

ravit

suam liberationem
infirmum.

et

modum

nar-

primo
aliis

Gemme

et

lohanne, sororibus

suis, et

postea plu-

ribus

qui viderant

eum

Qui domini

inquisitores, volentes videre si dictus testis ha-

mandaverunt eum sublevare pondus centum librorum et ultra qui, in ipsorum presentia, pondus ipsum leviter sublevavit, ac manus dictis dominis (fol. 6\) inquisitoribus ostendit sanas et ab omni tumore
beret potentiam in manibus suis,
;

exemptas.

420

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^

NOV/E

[Frater
VIII.

MAMUEL de PIPERNOJ
decimo
dicti

mensis novembris, frater Manuel de Piperno, conversus monasterii Fosse Nove, tesdie,
tis simili

Eodem
modo

citatus

ad presentiam dictorum dominorum

inquisitorum per lohannem Brisiensem, nuntium ante dictum,

et iuratus in loco habitationis dicti

nasterio Fosse Nove,

miracuHs
dicere

dicti

coram ipsis recolende memorie

domini Pandulphi, in modominis inquisitoribus super

fratris

Thome de Aquino
scit

puram

et

meram

veritatem

quam

ex

visu, auditu

et credulitate et

quod etiam ad interrogata super ipsa inquisitione veraciter respondebit, amore vel odio, prece, pretio, favore et subornatione sublatis, et primo interrogatus de miracuHs dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse testis vidit fratrem Nicolaum Zappum de Piperno, conversum dicti monasterii Fosse Nove, iam est triennium et ultra quem ab infantia sua cognovit infirmum in manibus, quarum iuncturas habet tumidas de quibus non poterat se iuvare et propter hoc fuit positus et postmodum vidit eum, in infirmaria, cum aHis infirmis et videt eum continue Hberatum totaHter. Et audivit eum pubHce dicentem et pluries quod meritis et precibus beati Tho-

me de Aquino, cui se recommendaverat, est Hberatus a dolore, debiHtate et tumore manuum predictarum, et videt eum ita
fortem quod bene Hgonizat et oleum exprimit de oHvis et
cetera facit que aHi conversi faciunt.
IX.

(Fol.

7'.)

Item

dixit

suo iuramento quod iam est qua-

driennium

cum

dimidio et plus quod ipse patiebatur tam

gravem dolorem in brachio dextro et spatula quod sibi dictum brachium erat inutile. Et cum vehementi dolore et tunc accessit Pipernum, et fuit locutus cum Andrea dicto Papaleo cirurgico, et petiit ab eo remedium qui dixit quod ipsum nesciebat iuvare nec ei aHquod consiHum dare. Et tunc iens ad domum patris sui, invenit ibi Annexam, sororem suam, que compatiens eidem, dixit Quare non recommendas te beato Thome de Aquino ? Qui respondit eidem Dimitte me
: : :

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSSiE NOV^

42

tandem rediens ad monasterium, cum dolore amplius gravaretur et brachium suspensum ad collum portaret et portasset per tres menses cum dimidio, devotione concepta, ivit ad tumulum dicti fratris Thome de Aquino et posuit se super ipsum tumulum quod est in monasterio Fosse Nove et
stare
,

et

se devote et humiliter pro Hberatione dicte infirmitatis dicto

beato

Thome

de Aquino recommendavit disponens quod, anin die festi sui, daret pictantiam

nis singulis
dicti

(1),

conventui

monasterii Fosse Nove

XX

solidorum

si

liberaret

eum-

dem. Et tunc statim obdormivit ibidem, et dompnus lacobus de Piperno, monachus dicti monasterii, tunc subsacrista dicti monasterii, veniens ad dictum tumulum, excitavit ipsum fratrem Manuelem a sompno, capiens eum per pannos
dixit
sibi
:

Surge,

quid

facis

hic ?

Et

ipse

tunc

evigilans invenit

quod brachium, quod habuerat (fol. 7^.) infirmum, excusserat de linteo quod habebat suspensum ad collum et more excitatorum a sompno ambas manus ex quo cognoscens se apposuit ad caput ut scalperet caput Ego sum dives quia liberatum, dixit dicto fratri lacobo liberatus sum precibus et meritis beati Thome de Aquino cui me recommendavi . Et ex tunc ab illa hora et citra, nunquam
;
:

infirmitatem passus est in dicto brachio et spatula, sed

fuit

per Dei gratiam, et est

ita

fortis sicut fuerat

ante dictam

infirmitatem et eius sanitas evidenter apparet.

Interrogatus quo anno accessit ad dictum tumulum, dixit

quod iam
mense,

est

quadriennium
credit

dixit

quod

parum plus. Interrogatus quo quod fuit de mense februarii de die

et
;

tamen non recordatur. Item interrogatus quibus presentibus contigit sibi dictum miraculum, dixit quod presente dicto frased ipse testis postea fratritre lacobo, ahum ibi non vidit bus dicti monasterii recitavit miraculum supradictum.
;

(1)

Ms. addit

singulis.

422

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS^ NOV^

[Frater
X.
trus

PETRUS ANDRE>E de PIPERNO]

Eodem mense novembris, die mercurii XI, frater PeAndree de Piperno, monachus monasterii Fosse Nove,

testis simili

modo

vocatus per

Andream de Castro Novo,

eis,

cle-

ricum nuntium iuratum, ad presentiam dictorum domino-

rum
dicti

inquisitorum, iuratus

coram

in

domo

habitationis

domini Pandulphi, in dicto monasterio Fosse Nove, super miracuHs dicti recolende memorie fratris Thome de Aquiet

no dicere puram
visu, auditu et

meram

(fol.

8^) veritatem

quam

scit

ex

creduHtate et ad interrogata etiam veraciter

respondere, amore, odio, prece, pretio, favore et subornatione

quahbet

sublatis, et interrogatus
fratris

super miracuHs

dicti reco-

lende memorie

Thome,

dixit

suo iuramento quod

Gem-

ma germana

ipsius fratris Petri

cum

infirmaretur et infirmata

fuisset fere per

mensem

et graviter affligeretur passione fe-

brih, ipse frater Petrus ivit videre et visitare

eam Pipernum
:

in

domo paterna, et cum videret eam sic affligi, dixit eidem Recommenda te beato Thome de Aquino et ipsa dicente
(sic),

quod Hbenter faciam

Ipse frater Petrus recessit ab ea (1) et reddiit ad monaste-

rium et post quatuor dies, iterato, venit Pipernum videre dictam eius sororem et invenit eam Hberatam ex toto et dixit Frater Petre, bonum consiHum dedisti michi, quia sibi
;
:

post recessum

tuum recommendavi me beato Thome de

si

Aquino, promittens eidem quod,

Hberaret me, offerem ad

;

sepulcrum suum
dicta verba, fui

unum votum argenteum et statim meritis dicti beati Thome liberata.

post

Interrogatus de anno quo hec fuerunt, dixit quod est trans-

actum triennium, de mense autem et die non recordatur et dixit quod dicta soror sua dictum miraculum revelavit lacobo fratri suo et muhis aHis de Piperno.
;

(1)

Ms

eo.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^ NOV^

423

[LEONARDUS de PIPERNO]
XI.

Eodcin

die,

Leonardus,

filius

Rayniundi Sarraceni
per

de Piperno

(fol. 8'.) testis

eodem modo vocatus

lohannem
inqui-

Brisiensem, clericum nuntium iuratum predictorum domino-

rum

inquisitorum, ad presentiam dictorum

dominorum

sitorum, iuratus

coram

eis in

domo

habitationis dicti

domini
et

Pandulphi, in dicto monasterio Fosse Nove, super miraculis

dicti

recolende memorie
veritatem

fratris

Thome,

dicere

puram

mein-

ram
tio,

quam

scit

ex visu, auditu et credulitate et ad

terrogata etiam veraciter respondere amore, odio, prece, pre-

favore et subornatione quahbet sublatis, et interrogatus su-

memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod, in mense augusti proximo preterito, fuit annus quod ipse sic graviter infirmabatur febre quod omnes dicebant sibi quod nunquam comederet (1) paper miracuHs dicti recolende

nem

et

quod, post liberationem a febre, remansit

sibi tan-

tus dolor in lumbis

quod non poterat

se recte movere. Et

tunc accedens ad tumulum beati

Thome

de Aquino, supra
redi-

tumulum ipsum
ret

se posuit, eius in dicta infirmitate suffragium

si

implorando, promittens, quod

hberaret

eumdem, quod

eumdem tumulum cum candela et oblatione, et antequam homo posset dicere unum Pater noster
ad
se

statim
sen-

tiit

Hberatum

et,

rectus surgens, rediit incolumis et sana-

tus.

Interrogatus de die quo

cordatur.

fuit

Hberatus, dixit

quod non
advertit
si

re-

Interrogatus de presentibus, dixit quod

quis erat
ibi

non
dixit

ah-

presens. (foL

9'.)

Interrogatus dictus testis quia

esset,

iuvenis videbatur quot

annorum

quod

credit

esse XVIII

annorum

vel circa, et

eisdem inquisitoribus eius-

dem

etatis videbatur.

(1)

Ms

comedes,

424

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^ NOV^

[STEPHANIA, uxor PETRI]

XII.

Eodem

die,

XI

dicti

mensis, Stephania, uxor Petri

dicti Boccasici

de Piperno,

testis simili

modo

vocata per dic-

tum lohannem

Brisiensem, nuntium supradictum, ad presen-

tiam dictorum dominorum inquisitorum, iurata in presentia

dictorum dominorum inquisitorum,

in

domo

habitationis dicti

domini Pandulphi,
lis

in

monasterio Fosse Nove, super miracufratris

dicti

recolende memorie
veritatem,

Thome,

dicere

puram

et

meram

quam

scit

ex

visu, auditu et creduHtate et

etiam ad interrogata veraciter respondere amore, odio, prece

et pretio, favore et

subornatione quahbet sublatis, et interro-

gata de miraculis dicti recolende

dixit

memorie

fratris

Thome,

suo iuramento quod die veneris proxime venturi erunt

quod Petrus dictus Boccasicus maritus suus ivit Setiam de mandato Petri Leti de Piperno et equitavit unum pullum equinum dicti Petri Leti et rediens, dicto die, Pipernum ad domum suam, erat lesus in facie et dicebat quod ceciderat de dicto equo Setie, et lesus erat fortissime a latere dextro et posuit se in lecto, et die et nocte propter dolorem clamabat, neque dormire poterat et in isto dolore stetit ex tunc usque ad noctem diei dominice venientis. Qua nocte post aliqualem dormitionem, ipse Petrus vocavit eamdem dicens
;

XV dies,

c(

Stephania, ego

sum
et

Hberatus, et
(fol.

sentio,

quia postquam

9^.)

nuHum malum in [me] vovi me beato Thome de

Aquino obdormivi

curatum . Interrogata si audivit eumdem eius virum votum facientem, dixit quod non, dixit tamen quod dictus vir suus dixit sibi
sentio

nunc

me

quod,

illa

eadem

nocte, fecerat

votum predictum.

[Frater
XIII.

STEPHANUS GOZUS]
XI
dicti

Eodem

die,

mensis, frater Stephanus Go-

zus de Castro lulgiani, Ferentini diocesis, testis

eodem modo

vocatus per dictum lohannem Brisiensem, nuntium, ad pre-

sentiam dictorum dominorum inquisitorum, iuratus in pre-

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS^ NOV^

425

domo dicti domini Pandulphi, in monasterio Fosse Nove, modo predicto, interrogatus de miraculis dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iurasentia

eorum

in

mento quod
plus

ipse testis cognoscit

et cognovit
fieret

sunt iam XX^' anni et

fratrem Nicolaum dictum Zappum, con-

versum

dicti monasterii, et vidit

eum infirmum
dicti

etiam ante-

quam

conversus et post ingressum

se

monasterii et

patiebatur arteticam in manibus et tantum gravabatur dicta

non poterat iuvare de dictis manibus sed manus dextra erat omni modo perdita et sibi inutilis et postea vidit, et videt, eum totahter Hberatum et sanatum de manibus, et facientem omnia cum manibus que sibi mandantur et que aUi sani faciunt, et audivit eum dicentem quod ipse recommendaverat se beato Thome de Aquino et quod iverat
infirmitate
;

quod

ad sepulcrum suum

et inde rediit sanus.

mense et die, [dixit quod] non recordatur. Interrogatus quantum tempus est quod vidit eum Hberatum, dixit quod non bene recordatur, sed scit quod est plusInterrogatus de anno,

quam

annus.

[BARTH0L0IVI;EUS LEONARDI LEONIS de PIPERNO]

XIV.
circa,

Eodem

die,

XI

dicti

mensis, Bartholomeus Leo-

nardi Leonis de Piperno, puer (foL 10^) XIIII

annorum

vel

puer bone indoHs et discretionis ut

ipsis

dominis inqui-

sitoribus et nobis notariis videbatur, testis simih

modo

voca-

tus per

lohannem Brisiensem, nuntium predictorum dominorum, iuratus in presentia eorumdem, in domo supradicta, modo quo supra, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miracuHs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse puer addiscit artem calsuhirie in monasterio Fosse Nove et magister suus, qui erat tunc vocatus frater lohannes Marie, conversus dicti monasterii, qui magister mandavit sibi et duobus aHis pueris, videHcet Petro Schimane et Stephano, HHo Margarite SeUe de Piperno, discipuHs suis, quod irent ad expurgandum et verberandum copertorium lecti ipsius fratris lohannis, dicens

426

PROGES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^

NOVJE

eis

quod

dum

ad minianum ubi erat dictum copertorium. Et ipse Bartholomeus verberaret dictum copertorium et
irent

appodiasset se ad

unam tabulam

dicti

miniani que,

cum

debi-

liter esset clavata,

subito corruens, ipse etiam simul corruit

cum ea. In quo casu, ipse Bartholomeus, exclamans antequam perveniret ad terram, dixit Beate Thoma de Aquino,
:

adiuva me.

Qui, post invocationem predictam, in terram rec-

modico dolore tangebatur, venit ad tumulum dicti beati Thome cum predicto Petro Schimane et genibus flexis gratias agens dicto beato Thome sine omni dotus pervenit, et quia
;

lore surrexit et rediens

vitatus

cum

dicto Petro, coetaneo suo, et in-

ab eo

si vellet

currere

cum

eo, cucurrit

cum

ipso Pe-

tro et

eum

processit in cursu.

Interrogatus
dixit
rito

quantum tempus

est

quod fuerunt

predicta,

quod fuit post Pascha per XV dies et in paschate pretefuit annus vel circa, de mense et die ahter non recordade altitudine
(1) dicti

tur. Interrogatus

miniani ad terram, dixit

quod ad staturam trium hominum communium.

[PETRUS SCHIIVIAN>E de PIPERNO]

Eodem XV. XIII annorum vel
pectu videbatur,

die,

Petrus Schimane de Piperno, puer

ut ipse asserebat et as-

(fol. lO^.) circiter

coram dictis dominis inquisitoribus per lohannem Brisiensem, nuntium predictum, iuratus in presentia eorumdem dominorum in loco predicto, modo et forma predictis, interrogatus de miracuHs dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod
testis citatus

Bartholomeus Leonardi Leonis et Stephanus Margarite Selle de Piperno erant discipuH, in arte calsularie, fratris lohannis Marie, conversi monasterii Fosse Nove, et ipse frater lohannes mandavit ipsis tribus quod irent ad quoddam minianum, quod erat propre locum ubi dictus frater lohannes
ipse et
iacebat, et expurgarent

ibidem

unum

copertorium ipsius conincipientibus excu-

versi

quod cum

ipsi

iverunt

illuc, et eis

(1)

Ms

artitudine.

FROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^

NOV/E

427

tere dictuin copertoriuni, ipse Bartholonieus Leonardi appro-

pinquavit ad unain tabulain dicti niiniani que statim cecidit

in terrain et ipse

cum

ea. Ipse

vero Petrus
statiin

et

Stephanus, ad

sublevationem ipsius Bartholomei,

derat.

per scalas descen-

dentes iverunt ad viridarium ubi dictus Bartholomeus ceci-

Qui

se

dum

quod meritis beati Thoine de Aquino cui caderet recommendavit, rectus in terram cecidit, et
dixit eis

quia
sibi

modicum
quod
iret

doloris sentiit, ipse Petrus, testis, persuasit

dicti beati

ad tumulum

Thome,

et ipsi

tunc ve-

nerunt ad dictum sepulcrum

se ad sepulcrum predictum et

et dictus

Bartholomeus posuit
ibi stetit et recessit

modicum

ut dicebat absque dolore et ut apparebat, ita bene ambulabat

et currebat ut prius, et ex tunc

nullum dolorem

sentiit

ex casu

predicto.

Interrogatus quo tempore

dixit

fuit

dictus casus et miraculum,

tempore Paschah, Resurrectionis dominice. Interrogatus si fuit in Paschate proximo preterito, dixit quod non sed in isto Paschate fuit annus ita quod in Paschate futuro erit biennium. Interrogatus de mense et die, dixit quod non recordatur aHo modo. Interrogatus quante altitudinis a terra erat dictum minianum, de (fol. ll^) quo cecidit, dixit secundum ostensionem quam dictis dominis inquisitoribus
fuit
fecit,

quod

que ascendit
si

(1)

ad statum trium

hominum communium.
quomodo
co-

Interrogatus

fuerunt ahi presentes casui predicto, dixit

quod non quod

scit

ipse perpenderit. Interrogatus

gnoscit dictum Bartholomeum, dixit quia cognovit et cogno-

eum ut socium suum utitur cum eo.

Qui domini
accessimus ad locum
ahitudinis, et vidimus
dicti

ad artem calsularie et utebatur et

inquisitores et nos notarii supradicti postea

miniani ut videremus locum dicte

sta-

dictum locum esse ad aUitudinem

et ultra.

ture trium

hominum communium

(1)

Ma

ascen-iRiit.

428

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^ NOV^

[Frater

MARCUS THEBALDI de PIPERNO]

XVI. Eodem die, XI mensis predicti, frater Marchus Thebaldi de Piperno, conversus monasterii Fosse Nove, testis si-

miH modo

lohannem Brisiensem predictum, iuratus in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto, eo modo quo supra, interrogatus de miracuHs dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse in estate proxime preterita, de mense aucitatus per
gusti,

patiebatur febrem
;

continuam

quam

passus

fuerat

XI dies continuos et tunc recordatus de beato Thoma de Aquino circa primum sompnum recommendavit se eidem beato Thome quod removeret febrem ab ipso, et si faceret quod ipse frater Marchus faceret cantari unam missam (1) in honorem ipsius, et quod, eadem hora, post votum dormivit usque mane, et tunc mundum a febre et sanum se invenit adeo quod de domo in qua iacuerat infirmus exivit et per monasterium ambulavit.
Interrogatus qui erant qui sciebant egritudinem suam, dixit

quod

frater Nicolaus

Quinque

(fol.

ll^.)

SolH, conversus

et

magister

domus
si

infirmarie, et frater Petrus Francisci

de Pi-

perno, conversus eiusdem monasterii et Interrogatus

quam

plures ahi.

votum emisit, dixit quod non, nisi solus Deus et beatus Thomas. Interrogatus si ahcui dixit causam Hberationis sue, dixit [quod] causam ipsam dixit dicto fratri Nicolao Quinque SoHi. Interrogatus de anno et mense, dixit ut supra. Interrogatus de die, dixit quod non recordatur.
erant ahqui presentes quando

[lACOBUS BARTHOLOM/EI de SOMPNINO]

XVII.

Die

iovis,

XII mensis novembris, lacobus Bar-

tholomei de Sompnino, presbyter ecclesie sancti AngeH de

dicto loco, Terracinensis diocesis, testis

eodem modo

cita-

(1)

Ms

misam.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS/E NOV^

429

lohannem Brisiensem, nuntium predictorum, iuratus in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto et modo quo supra, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memotus per dictum
rie fratris

Thome

de Aquino,

dixit

suo iuramento quod hoc

anno, de mense octobris proxime preterito, vidit lacobam

Waldebruni, mulierem de dicto castro Sompnini, habentem ab uno latere gutturis unum tumorem grossum ad quantita-

tem duorum pugnorum hominis communis. Ex quo tumore adeo dicta mulier gravabatur quod vix respirare poterat et
intelUgibiHter loqui.
nitatis

Que,

dum

pro remedio recuperande sa-

Pipernum accedens ad magistrum Andream dictum

et in itinere constituta, audisset (1) nola(2)

Papaleo cirurgicum,

rum sonum

campanile monasterii Fosse Nove, et

memor

existens de beato

Thoma

de Aquino qui ibidem requiescit,

devotione concepta, se eidem beato

pervenisset ad
dicto

Thome

pro recuperanda

sanitate absque aliqua incisione devote devovit.

Que,

cum

medicum seu cirurgicum supra dictum, de

tumore sibi ostenso ipse cirurgicus deHberavit in crastinum ipsum tumorem cum ferro aperire. Que cum in crastino nullum vel quasi modicum tumorem haberet in gutture, eam quasi sanatam noluit cum ferro contingere (fol. 12^) et ipsa lacoba, illo eodem die, ad domum suam Sompnini pro
sanata regressa
est, et ipsi

sacerdoti

se

exhibuit dicto die

cum modico tumore et libera voce reseravit eidem se meritis beati Thome de Aquino predicti, in forma predicta, fore
sanatam
si

et postea dictus
si

tumor

infra

paucos dies

recessit.

Interrogatus

recoHt de die, dixit quod non. Interrogatus

quod sic quia est consanguinea sua et parrochiana et commatis (sic). Interrogatus quomodo scit predicta, dixit quia ea que dixit se vidisse, vidit,
cognoscit dictam
dixit et ea

muHerem,

que

dixit se audivisse, audivit

ab

ea. Interrogatus cuius

etatis est dicta

muHer,

dixit

quod

credit

quod

sit

XXX

anno-

rum

vel circa.

XVIII.

Item

dixit

quod

ipse testis vidit

quandam

puel-

(1)

Ms

vidisset.

(2)

Ms

-.

sone.

430

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^ NOV^

et Sophie, uxoris dicti

lam
dulfi,

filiam Landulfi dicti

Tace

Lan-

de dicto castro Sompnini,

etatis sex

annorum

vel circa,

clamantem et se vertentem ad modum unius serpentis et quasi demoniace et hec passa fuit per triduum et mater dicte puelle duxit eam ad ecclesiam dicti sacerdotis ut ipse sacerdos diceret orationes super eam. Et eo dicente evange;

Hum

sancti lohannis

In principio erat Verbum... super

eam cum multis orationibus, aspergendo super eam etiam aquam benedictam, nullatenus extitit hberata. Et tunc ipse
Recommendetis vos pro hberatione huius beato Thome de Aquino. Et dicta mater cum hha sic clamante et ullulante domum rediit, et sesacerdos dixit matri ipsius puelle
:

quenti die circa

horam

prandii, ipso sacerdote ante

domum
:

dicte Sophie, matris dicte puehe, transeunte, ipsa Sophia, os^

tendendo

sibi

dictam puellam fiham sanam,

fecit

Videte quanta bona

eidem nobis beatus Thomas de Aquino

dixit

qui istam

pueHam
si

hberavit

quam

sibi

recommendavimus

et dictus sacerdos

tunc

et postea vidit

Interrogatus

cognoscit

eam sanam. dictam pueham et matrem,

(fol. I^"".)

dixit

quod

sic

quia sunt eiusdem

parrochiane et vicine.

Interrogatus de tempore, dixit quod

fuit

de presenti anno, de

mense

octobris proxime preterito

de die non recordatur.

XIX. Item dixit quod vidit Bartholomeum Bonihominis, parrochianum eiusdem sacerdotis, graviter infirmum in ocuhs ita quod vix videbat et defluebant turpiter humores circa oculos. Quem dictus presbyter interrogavit dicens Quid Destructus sum, habes, Bartholomee ? Qui respondit quia hoc anno propter hanc infirmitatem quam patior in ocu:

hs non potero laborare.

vidit

Et postmodum triduo transacto,

ei ipse

eum hberatum
tu,

ex toto, et dixit
ita cito

sacerdos

Quo-

modo,
(c

Bartholomee, es

hberatus ?
cui

Qui respondit
devote reco-

Certe meritis beati

Thome de Aquino

me

mendavi.

Interrogatus quo anno fuerunt hec, dixit

anno, de mense octobris proximo preterito,

datur. Interrogatus quanto

quod de presenti de die non recor-

tempore passus fuit dictus Bartholomeus egritudinem oculorum, dixit quod bene per XX dies.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS/E NOV^

43

Interrogatus cuius etatis

[est] ininc dictus

Bartholomeus,

dixit

quod
ginta

excessit sexagesiniuni annuni sicut credit firniiter. In-

terrogatus de etate ipsius sacerdotis, dixit quod est quadra-

annorum.

[lOHANNES VARALUS]
XX.
lus

Eodem

die,

Xll mensis novembris, lohannes Vara-

de castro Sompnini, clericus ecclesie sancti Petri de dicto

castro, testis simiH

modo

tium, iuratus in presentia

eundem lohannem nundictorum dominorum inquisitorum,

citatus per

forma predictis, interrogatus per predictos dominos de miracuHs dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod vidit Bartholomeum (fol. 13^) Bonihominis de dicto castro qui de hoc anno fere per duos menses passus fuerat infirmitatem oculorum et dicentem quod vix et parum videbat. Et post nioin loco habitationis predicte,
et

modo

dum

vidit

eum

plene sanatum dicentem sibi quod postquam

die martis se humihter et devote devoverat beato

Thome de

Aquino, de

mane

sequentis diei mercurii reperiit se plene cuvidit

ratum

et

ex tunc

eum,

et videt,

facientem facta sua sicut

ante dictam egritudinem faciebat.

Interrogatus quo anno fuerunt hec, dixit quod liberatus
fuit

hoc anno de mense octobris ut firmiter

credit. Interrogatus

quo

die martis dicti mensis, dixit

rogatus cuius etatis est

quod non recordatur. dictus Bartholomeus, dixit quod

Inter-

credit

quod

sit

LX annorum
quod

vel circa. Interrogatus cuius etatis est

ipse testis, dixit

est

XXX

annorum

et

plurium.

[AMATUSBRUNI]
XXI.

Eodem die
domo

iovis,

XII predicti mensis, Amatus Bruni

testis

de dicto castro Sompnini,

eodem modo

citatus per dic-

tum nuntium,
quisitorum, in
fatis,
lis

iuratus in presentia dictorum

supradicta,

dominorum

in-

modo

et

forma superius prede Aquino,

dixit
in

interrogatus per dictos [dominos] inquisitores de miracufratris

eiusdem recolende memorie

Thome

suo iuramento quod ipse habuit per sex annos et ampHus

4)2

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS^ NOV/E

inguine ex parte dextra

avellane, et
et

unam
crevit

grossiciem, a principio, unius

postmodum

ad grossiciem unius

galline,

hec erat ex decensu intestinorum

et propterea portabat,

de consilio magistri Andree de lulgiano, experti

in talibus,
;

lumbar seu bracale quod cretti (?) portare consueverunt et interdum de consilio ipsius (fol. 13^.) medici usus est quibusdam medicamentis circa dictam grossiciem, sed nullum breviter ex dictis medicamentis sentiebat iuvamen. Et postmodum, devotione concepta, recommendavit se beato Thome de Aquino promittens quod si Hberaret eundem quod offerret supra sepulturam suam unum lumbar seu bracale argenteum. Qui,
post

votum predictum,

infra

XV

dies, sentiit se totahter cura-

tum

et destitit a portatione dicti lumbaris seu bracaHs et dicit

sensiit se

quod nunquam
choatam.

meHus, etiam ante egritudinem

in-

Interrogatus quo anno vovit, [dixit] quod de hoc anno iam

sunt tres menses, de mense autem certo et die non recordatur. Interrogatus qui sciebant

eum passum

fuisse

dictam

egri-

tudinem
dreas,

et grossiciem, dixit (1)

Romana uxor

ipsius

quod dictus magister AnAmati et Nicolaus Bruni germa-

nus eiusdem. Qui domini inquisitores mandaverunt magistro Nicolao de Tibure, medico, et Geraldo, famiHaribus eiusdem domini
Pandulphi, domino Nicolao Peruginis de Sompnino, domino

Matheo de Reate, canonico Reatino, presentibus, et nobis predictis notariis quod inspiceremus si grossicies predicta cessavit et si portabat lumbar seu bracale quo cretti uti consueverunt qui postmodum omnes statim de mandato ipsorum dominorum inquisitorum vidimus locum ubi ipse dixerat fuisse grossiciem, in quo loco nuHam grossiciem vidimus, nec lumbar portabat, et dictus medicus dicebat eum esse sana:

tum,

et sic dictis

dominis inquisitoribus retulerunt, nobis pre-

sentibus, et nos notarii retuHmus.

(1)

Ms

dictus.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NOViE

433

[FLORIA NICOLAI]

XX IL
de
(fol.

Eodem

die,

XII niensis novembris, Floria Nicolai

14^) castro Sompnini, testis simili

modo

citata per

lohannem Brisiensem, nuntium predictum, iurata in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto, eo modo quo supra, et interrogata per dictos dominos inquisitores (1) super miraculis dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod Leo, nepos suus ex filia sua, puer tunc trium annorum vel circa, passus fuit infirmitatem cum tam vehementi calore quod in octavo die credidit

eum mortuum

ex dicta infirmitate, et

dum

sic

eum

quasi

mortuum, iacentem in lecto, aspiceret, ipsum puerum Deo et beato Thome de Aquino devovit, ut eum liberaret, et voto emisso, ivit ad ecclesiam sancti AngeU de Sompnino ad audiendam (2) missam, puero dimisso in lecto predicto. Post missam vero rediens domum, invenit puerum ipsum sanatum et ambulantem, et ludentem cum pueris, fratribus et consobrinis coetaneis suis, et dixit quod illo eodem die, redeunte Cressentio Novello, genero suo, patre ipsius pueri,

domum,

dixit

eidem

Fili

mi, benedictus

sanatus est meritis beati

Deus quia puer iste, filius tuus, Thome de Aquino cui recommendavi
sit

eundem.

quod anno preterito de mense maii interrogata de die, dixit quod non recordatur. Interrogata si postmodum rediit dictus calor et infirmitas ad ipsum
Interrogata de tempore, dixit
;

puerum,
XXIII.

dixit

quod non, immo ex tunc

dixit

fuit et est

sanus.

quod vidit Bartholomeum Bonihominis de dicto castro Sompnini (fol. 14\) graviter infirmatum morbo oculorum fere per tres menses ita quod vix videre poterat et postmodum vidit eum sanatum et dicentem sibi quod meritis beati Thome de Aquino fuerit liberatus cui se voverat. Interrogata si cognoscit eum, dixit quod sic, quia fuit de eadem parrochia in dicto castro. Interrogata de tempore
;

^ Item

(1)

Ms

inquisitos.

(2)

Ms

udiendam.

434

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

TIIOMiE,

FOSS^ NOYJE

dicti

Bartholomei, dixit quod

est etatis

LX annorum

vel

circa.

quod multa alia miracula meritis dicti beati Thome de Aquino facta sunt in dicto castro Sompnini de quibus vulgaris fama habetur in castro predicto.
Item
dixit

[ROMANA, uxor AMATI BRUNI] XXIV. Eodem die, Romana, uxor Amati Bruni de dicta castro Sompnini, testis eodem modo citata per lohannem
Brisiensem, nuntium supradictum, iurata in presentia dic-

torum dominorum inquisitorum, in loco et modo et forma predictis, interrogata per dictos dominos inquisitores de miracuHs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipsa vidit dictum Amatum virum suum infirmum in inguine a latere dextro, habentem unam grossiciem ad quantitatem unius bone nucis et propter hoc, ut ipse vir suus dicebat, portabat lumbar seu bracale quo
utuntur cretti
(?) et

videbat cotidie

eum portantem

et dicen-

tem quod medici non poterant eum iuvare remediis eorum, et postmodum vidit et videt eum Hberatum a dicta grossicie et infirmitate, nec portat de cetero lumbar seu bracale, et est sanus sicut ante egritudinem fuerat et dicebat idem vir (fol. 15^) suus quod hec fecerat beatus Thomas de Aquino cui se devote
recommendaverat.

quantum tempus vidit eum pati dictam grossiciem et portantem dictum lumbar seu bracale, dixit quod plus quam per duos annos. Interrogata quantum tempus est quod fuit Hberatus et quod dictus vir suus dixit sibi dicta verba, dixit quod sunt circa tres menses. Interrogata de die, dixit quod non recordatur. Interrogata quomodo scit, dixit
Interrogata per

quia

vidit,

palpavit et audivit a viro suo predicto.

[NICOLAUS
XXV.
clericus

SIC>E]
citatus per lohan-

Eodem

die iovis, XII dicti mensis, Nicolaus Sice

testis

de Sompnino,

eodem modo

nem, nuntium supradictum, iuratus

in presentia

dictorum do-

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NGV^E

435

minoruin, in loco predicto

et

eo

modo quo

supni, interroga-

tus de miraculis eiusdem recolende

memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse Nicolaus vidit hoc anno quod Bartholomeus Bonihominis de Sompnino patiebatur tantum infirmitatem in ocuHs quod vix aut parum vi;

dere poterat

et turpe valde erat videre

;

oculos eius pre nimia

rubedine eorum

et

istam esjritudinem oculorum passus est

;

per duos menses vel circa

et postea vidit

eum

totahter hbe-

ratum et habentem pulcros oculos sicut ante habuerat et incedentem et hiborantem sicut prius et dixit sibi dictus Bartholomeus et pluribus ahis quod hberatus erat meritis et precibus beati Thome de Aquino cui se pro hberatione dicte infirmitatis sue recommendaverat. Interrogatus quantum tempus est quod audivit eum dicentem sibi verba hberationis sue, dixit quod iam est mensis de die non recordatur. Interrogatus si cognoscit eundem Bartholomeum, dixit quod sic, quia est eiusdem castri et eius affinis et vicinus.
;

(fol.

IS"".)

Interrogatus cuius etatis est ipse Bartholomeus,

est etatis

dixit

quod

LX annorum

vel circa.

BARTHOLOMyCUS THEOBALDI
iovis,

XXVI.
tis

Eodem die

XII

dicti

mensis, Bartholomeus
tes-

Theobaldi, dictus ahas

citatus

Capo

grizo,

de castro Sompnini,

eodem modo

per dictum lohannem Brisiensem,

in presentia dicto-

nuntium predictorum dominorum, iuratus

rum dominorum

in loco predicto et

modo quo

supra, interro-

gatus per dictos dominos inquisitores super miracuhs eius-

dem

recolende memorie

fratris

Thome

de Aquino,
et ultra

dixit

suo

iuramento quod iam sunt quinque anni

ipse staret ad

quod

dum

hgonizandum

in

quodam monte

qui dictur Mor-

gazano, ex casu percussit se in digito maiori pedis dextri

cum hgone cum sanguinis efTusione, propter quod liabuit cursum ad muhos cirurgicos, et multis medicamentis usus
;

re-

est

sed finaliter nichil sibi de consiho dictorum medicorum profuerunt, et iam est annus et ultra quod ipse humihter et

devote se recommendavit beato

Thomc

de Aquino quodam

436

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS/E

NOV/E

de mane sanus surrexit adeo quod vix aliquis posset cognoscere locum ictus, et ex tunc exercuit actus suos sicut
sero
;

et

quo mense percussit se, dixit quod erat tempus yemale, de mense non recordatur, sed erat nix tunc
ante. Interrogatus

super

montem

predictum.

mense recommendavit se beato Thome, dixit quod non recordatur de mense nec de die. Interrogatus qui sciebant dictum ictum, dixit quod Bartholomea (fol. 16^)
Interrogatus quo

uxor sua, Theobaldus, pater

eius, et

Petrus Riccardi de

Som-

pnino et muhi aUi de dicto castro.

XXVII.

Item dixit suo iuramento quod iam sunt XV anni

quod
et

elapsi vel circa

ipse sentiit egritudinem in tibiis et pedi-

bus quod perfecte

Hbere ambulare non poterat, ambulabat

dicti

tamen, sed dictam egritudinem occultabat. Aliquibus tamen

medicamentis de consiHo magistri Andree

est

Papaleo usus

que

in nullo sibi profuerunt, et ipse

postmodum recomquod ipsum Hbesurgeret, meritis

et ita

mendavit se

iam est annus et ultra eidem beato Thome

iaceret in lecto, supplicans
;

de Aquino
dicti beati

dum

raret a dicta egritudine

et

de mane

dum

Thome

invenit se

Hberatum ex toto

fortem

sicut antea fuerat, cicatricibus in ipsis tibiis remanentibus,

quas

domini inquisitores videre voluerunt, viderunt ac eum ambulare et currere fecerunt. Interrogatus quo mense recommendavit se dicto beato Thodicti

quod non recordatur. Interrogatus si sciunt aHqui quod ipse voverit dicto beato Thome, dixit quod ipse recitavit dictum votum et miraculum patri et uxori suis. Interrogatus etate ipsius testis, dixit quod est XXXIIIP*^ annorum
me,
dixit

vel circa.

[NICOLAUS INFFANCELLI]
XXVIII.
InffanceUi

Die veneris, XIII mensis novembris, Nicolaus

castro Sompnini, testis citatus per

Raymundi de

eundem lohannem, nuntium, ad presentiam dictorum dominorum, iuratus in eorum presentia, in loco predicto, modo et
forma
predictis, interrogatus per ipsos

dominos

inquisitores

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^E, FOSS^ NOViE

437

de miraculis

(fol. 16^.)

me
in

de Aquino,

dixit

eiusdem recolende memorie fratris Thosuo iuramento quod de mense iunii, ipse,

brachium et manum, habuit unum apostema propter quod, fere per annum, manum habuit inutilem, et medicorum remediis, Hcet apostema esset sanatum, usus manus sibi restitui non vahiit. Demum sequenti mense iunii, anno revoluto, mater eius et ipse recommendaverunt se beato Thome de Aquino ut eidem manum sanaret ita quod posset opera rustica exercere et venit ad tumulum dicti beati Thome ad paucos dies post dictam recomendationem, et ibi se prostravit et humiHter recommendavit eidem et obdormiens ibidem, sanus et potens manu surrexit, et ex tunc ut quihbet sanus cum eadem manu operatur, et ad domum resinistra,

manu

inter

diit

sanatus et matri et patri ac sorori sue narravit.

quantum tempus est [quod in] cepit egritudo predicta, dixit quod in iunio proxime preterito fuit biennium quod incepit. Interrogatus quantum tempus est quod recommendavit (1) se dicto beato Thome et quod fuit Hberatus, dixit quod isto mense iunii proxime preterito fuit annus ita quod egritudinem predictam portavit per unum annum. Interrogatus qui fuerunt presentes quando venit ad dictum tumulum et fuit sanatus, dixit quod fuit secum quidam de dicto castro Sompnini qui dicitur Capo Grizo.
Interrogatus

[Frater

VALDEBRUNUS FROCI/E]
Eodem
die,

XXIX.
frater
testis

(Fol.

17'.)

XIII dicti mensis novembris,

Valdebrunus Frocie, conversus monasterii Fosse Nove, simiH modo citatus per dictum lohannem, nuntium, iu-

ratus in presentia dictorum

dominorum
et

inquisitorum, in dopredictis, interroga-

mo

habitationis predicte,

modo

forma

dominos super miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod circa festum Nativitatis Domini nostri Ihesu Christi proxime venturum, per octo dies post erit biennium, de die tamen non recordatur, quadam nocte, dum iaceret in lecto suo, sutus per ipsos Ms
recordavit.

(1)

438

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NOViE

pervenit sibi quidam dolor in brachio dextro et spatula dextra

tantum quod ab illa hora usque ad festum beati Andree proxime tunc sequens non potuit se iuvare de dicto brachio nec de manu, nec exercere artem suam carpentarie, nec super latus dextrum dormire, propter quod positus erat totaliin

ter in infirmaria

cum

aliis infirmis.

Et tunc, quadam nocte,

Thome de Aquino promittens quod si Hberaret eundem, offeret unum votum argenteum supra sepulturam suam. Quo voto facto, obdordevote et humihter se recommendavit beato
mivit, et

de mane sanus totahter a dicta infirmitate surrexit

Interrogatus quo

mense

incepit sibi egritudo et vovit, dixit

nisi sicut dixit.

quod non recordatur aho modo

cuius etatis est ipse
testis, dixit

Interrogatus

quod est XL annorum vel circa. (fol. 17^.) Interrogatus quanto tempore stetit in ordine, dixit quod in mense maii proxime preterito fuerunt XXXVII anni quod factus est conversus in monasterio Fosse Nove.
Interrogatus qui erant scientes ipsam

suam egritudinem,

quod Petrus Amati quibus non recordatur.

dixit

et multi ahi

de dicto monasterio de

BARTHOLOM^EUS BONIHOMINIS
Eodem
die veneris,
testis

XXX.

Bartholomeus Bonihominis

eodem modo citatus per lohannem, nuntium supradictum, iuratus in eorum presentia, in
de castro Sompnini,
loco predicto,

forma premissis, interrogatus per ipsos dictos inquisitores de miracuhs eiusdem recolende memorie
et
fratris

modo

Thome de

Aquino,

dixit

suo iuramento quod in mense

iunii

proxime

preteriti supervenit sibi egritudo in

ocuhs

cum

tanto ardore et dolore quod videbatur sibi quod in ocuhs

haberet quasi ignem, et

parum
vel

videre poterat, nec poterat

etiam laborare in
ire poterat nisi

campo

sicut ahi laborantes faciunt, et vix

ahquem ducentem se haberet, et in hoc dolore et ardore fuit fere usque ad medium mensis octobris proxime preteritum. Et quodam die martis ipsius
baculum
mensis, circa vesperas, humihter et devote se recomendavit

Deo

et

beato

Thome de Aquino

ut

eum

dignaretur hberare a

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS^ NOV/B

439

tanto dolore et ardore et

si

lumen

sibi

reddere, promittens

quod

liberaret

eumdem

quod, nudis pedibus,

cum

candela ac-

censa et oblatione, visitaret sepulcrum ipsius beati

Thome de

Aquino.

Quo

voto facto, in crastino die mercurii, de mane,

reperiit se meritis, ut firmiter (fol. 18^) credit, beati

Thome

integre liberatum a

morbo

predicto et ex tunc sine ardore et

dolore

fuit et vidit et

videt ut prius.

Quem

dicti inquisitores
(1),

et nos, notarii predicti,

cum eum examinabimus

et pulcros et

viderunt

et

vidimus habere oculos claros

videre.
si

perpendimus

eum bene

Interrogatus

ahqui fuerunt presentes quando emisit vo-

tum predictum, dixit quod non, nisi solus Deus et beatus Thomas de Aquino. Interrogatus qui erant scientes istam egritudinem et hberationem suam, dixit quod Bonesia, uxor eius,
Hermenia,
tri.

fiha eius, et

quam

plurimi habitatores dicti castestis, dixit

Interrogatus cuius etatis est dictus

quod exces-

sit

LX annum.
[SARACENA]

XXXI.

Eodem

die,

Saracena Infancelh Raymundi de cascitata per

tro Sompnini, testis

lohannem, nuntium supradictum, iurata in presentia dictorum dominorum, in loco predicto, modo et forma predictis, interrogata de miracuhs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipsa vidit Nicolaum Infancehi, fratrem suum, in manu sinistra patientem apostema inter manum et brachium, et dixit quod multis medicamentis usus
fuit

eodem modo

dictus eius frater pro hberatione ipsius apostematis

que

hcet apostema sanassent,

manus tamen remansit

inutihs ita

quod de ea non poterat se iuvare fere per annum. Et tunc ipsa audivit matrem eorum nomine Adinnariam, que nimium affligebatur de inutihtate manus dicti fihi sui, recomendantem et voventem dictum fihum suum beato Thome de Aquino (fol. 18^) et promittentem quod eum mitteret ad sepulcrum
ipsius in

Fossa Nova.
examinabamus.

Quo

voto facto, post paucos dies, dic-

(1)

Ms

440

PROGES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NOV^E

tus Nicolaus, frater eius, sicut sibi retulit, venit ad dictum

sepulcrum

et rediens dixit se

sanatum meritis beati Thome de

Aquino, et ex tunc

vidit et videt

eum

facientem opera rustico-

rum cum
rat.

dicta

manu

sicut ante infirmitatem

predictam fece-

quantum tempus est quod incepit dicta egritudo, dixit quod sunt duo anni cum dimidio vel circa. Interrogata quantum tempus est quod fuit liberatus, dixit quod est
Interrogata

annus

cum

dimidio vel circa. Interrogata cuius etatis est ipsa

testis, dixit

quod

nescit,

sed

dictis

dominis inquisitoribus et

nobis notariis videtur

XXV

quomodo
et audivit

scit predicta,

annorum et amplius. Interrogata dixit quod vidit ea que dixit vidisse

ea que dixit audivisse.

[INFANCELLUS RAYMUNDI]
XXXII.

Eodem die,

Infancellus

Raymundi de

dicto cas-

tro Sompnini, testis

eodem modo

citatus per

dictum lohansupra-,

nem

Brisiensem, nuntium, iuratus in presentia dictorum doinquisitorum, in loco predicto,

minorum
memorie
vidit

modo quo
dicti

interrogatus per ipsos

fratris

dominos de miraculis

recolende

Thome de

Aquino, dixit suo iuramento quod

Nicolaum InfancelH, eius fiHum, patientem in manu sinistra quoddam apostema inter manum et brachium et dixit quod multis medicamentis usus fuit que (fol. 19^) parum vel nichil profuerunt eidem et ideo quia dictus eius fiUus habe;

bat

manum
eius,

inutilem,

eumdem tam

ipse

quam

Adinnaria,

uxor

voverunt et recomendaverunt beato

dicti beati

Thome de
dictum

Aquino pro eiusdem manus curatione. Qui

votum, veniens ad sepulcrum
super sepulcrum
ipsius,

fiHus, post

Thome, ponens se obdormivit ibidem secundum quod

dictus fiHus suus sibi narravit, et post

et tunc ipse vidit et videt

modicum sanus surrexit eum sanum de dicta manu, Hcet

quod
in

habeat

ibi cicatricem.

Interrogatus de tempore quo incepit egritudo, dixit

fine maii vel in principio iunii

proxime

preteriti fuit

biennium.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS/E NOViE

44 1

Interrogatus

quantum tempus

est

quod

fuit

liberatus, dixit

quod
circa.

est

annus cum dimidio

vel circa. Interrogatus quante

etatis est dictus filius suus, dixit

quod XXIV'^ annorum

vel

[VALDEBRUNUS LEONIS]
XXXIIL

Eodem die, Valdebrunus Leonis de castro Someodem modo

citatus per

pnini testis

lohannem Brisiensem,

nuntium supradictum, iuratus (1) in presentia dictorum dominorum, in loco predicto, modo quo supra, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse vidit, hoc anno, de mense iunii proxime preterito, Bartholomeum Bonihominis de dicto castro patientem egritudinem in oculis et adeo gravabatur dicta egritudine quod parum aut (foL 19^.) nichil videre poterat et hanc infirmitatem passus est ab ipso mense iunii usque ad finem mensis octobris proxime preteriti vel circa et iam sunt XV dies elapsi et plus quod vidit eum plene curatum de dicta egritudine, et dixit sibi quod se devote recomendaverat beato Thome de Aquino quod Uberaret eum a dicta egritudine et quod post dictum votum incontinenti quasi fuit liberatus et postea vidit eum, et videt continue, habentem oculos sanos sicut
;

ante habuerat.
Interrogatus
sic,
si

cognoscit dictum Bartholomeum, dixit quod

eius vicinus. Interrogatus

quia

fuit et est

quomodo

scit

predicta, dixit quia vidit et audivit prout deposuit. Interroga-

tus cuius etatis est dictus testis, dixit

quod

est

LX annorum

vel ultra. Interrogatus cuius etatis est dictus

dixit

Bartholomeus,

quod

est

LX annorum

et ultra ut credit.

(1)

Ms

iuratutus.

442

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS/E NOV^

[Frater

lACOBUS NICOLAI de PIPERNO]

die, frater

XXXIV.

Eodem

lacobus Nicolai de Piperno,

monachus monasterii Fosse Nove, testis eodem modo citatus per lohannem, nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco habipresbiter et
tationis predicte,

modo

predicto, interrogatus per ipsos

domi-

nos inquisitores de miracuHs dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse (fol. 2(K.)

Manuelem de Piperno, conversum eiusdem monasterii, patientem egritudinem in uno brachio suo et portantem dictum brachium ad collum et non valentem se iuvare
vidit

fratrem

de dicto brachio. Postea ipse

dicti monasterii,

frater lacobus, existens sacrista

quodam
et

die,

veniens ad ecclesiam in qua

est

sepulcrum ipsius beati Thome, invenit ipsum fratrem Ma-

nuelem iacentem
et
c(

dormientem supra sepulcrum predictum

dictum fratrem Manuelem dicens
:

tunc ipse

testis excitavit

Qui expergefactus, elevatis brachiis, adhuc eo tenente Hnteum ad coHum, dixit Benedicatur Deus et beatus Thomas de Aquino cui me recomendaveram, quia eius meritis sum modo curatus de brachio. Et ex tunc vidit eum, et videt, sanum de brachio predicto.
facis hic ?
:

Quid

Interrogatus in quo brachio

dixit

fuit

passus dictam egritudinem,

quod non bene recordatur. Item interrogatus quantum tempus est quod vidit eum patientem dictum dolorem, dixit quod sunt quinque anni vel circa, quod vidit eum sic infirmum
ac iacentem et Hberatum.
Interrogatus
si

cognoscit

eundem fratrem Manuelem,

dixit

quod

sic

quia erat et est conversus dicti monasterii. Interro-

gatus cuius etatis est dictus frater Manuel, dixit quod est

XXXVI annorum
quod
est etatis

vel circa. Interrogatus

de etate sua,

dixit

nunc XXX^ annorum

20^.)

vel circa.

XXXV.

- (Fol.

Item

dixit

quod,

quodam

die

quo

ibat

ad monasterium sancte Marie de Cannis, positum prope castrum Sompnini, una cum fratre Nicolao de Frusinone et fra-

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMvE, FOSS^ NOV^

443

tre

lohanne de Xerracena, monachis dicti monasterii, ad funus cuiusdam moniahs dicti loci, vasta tempestas grandinis supervenit eis existentibus in itinere in

monte

Varigioli per

quem

itur

ad dictum monastcrium, quod sentiens graves ictus gran-

dinis in capite,
ritus

manu

et ahis partibus corporis, sic fuit exter-

quod

credidit sibi mortis periculum

imminere pro eo
sicut

quod grana grandinis supradicte erant grossa

erat etiam

nuces

et

magna nigredo
:

in aere

et

tunc exclamans magna

voce

dixit

Sancte

Thoma

de Aquino, adiuva me.

cessavit
et

Et
(1)

confestim tempestas grandinis

serenatus.

aer

extitit

Interrogatus quo tempore hec sunt, dixit quod

fuit

post

vindemias iam sunt quinque anni vel

circa,

prout credit.

[Frater

NICOLAUS de FRUSINONE]
die, frater

XXXVI. monachus

Eodem

Nicolaus de Frusinone

(2),

dicti

monasterii, testi

eodem modo vocatus per

eosdem dominos

inquisitores, iuratus in loco predicto, in eo-

rum
dixit

presentia

modo quo

supra, interrogatus per ipsos domifratris

nos de miraculis recolende memorie

suo iuramento quod

Thome de Aquino,

monasterium sancte Marie de Cannis propre castrum Sompnini ad quoddam funus cuiusdam moniahs ibidem defuncte, una cum fratre lacobo de Piperno et fratre lohanne de Terracena, monachls eiusdem monasterii, eis in itinere constitutis subito sudie ipse iret ad

cum quadam

pervenit
et

magna tempestas aque

(fol.

2V.) simul et grandinis

cum

lederentur ab aqua et grandine, dictus frater lacobus

exclamavit voce

magna

dicens

Beate
(3)

Thoma

de Aquino,

adiuva
runt.

me

Et incontinenti grando

simul et aqua cessa-

quantum tempus est, dixit quod non bene recordatur. Interrogatus si erat tempus estivum vel yemale, dixit quod erat tempus estivum ut credit, de mcnse et die non recordatur. Interrogatus cuius etatis est ipse testis, dixit quod est LXIIII annorum vel circa.
Interrogatus
(1)

Ms

extit.

(2)

Fru^iriono.

(3)

Ms

grado.

444

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS^ NOV^

[Frater

lOHANNES de TERRACENA]

Eodem die, frater lohannes de Terracena, presXXXVII. biter et monachus monasterii Fosse Nove, testis eodem modo citatus ad presentiam dictorum dominorum per lohannem,
nuntium supradictum, iuratus
predictis, interrogatus

in loco predicto,

modo

et

forma

per ipsos dominos inquisitores de mirafratris

culis dicti

recolende memorie

Thome de

Aquino, dixit

una cum fratribus lacobo de Piperno et Nicolao de Frusinone, monachis dicti monasterii, iret ad monasterium sancte Marie de Cannis propre Sompninum ad funus, ut putat, cuiusdam moniahs ibidem
suo iuramento quod cum, quadam
die, ipse,

defuncte
tas aque,

eis in itinere constitutis

supervenit

magna tempesest seresit

postmodum

cessavit tempestas et
:

tempus

natum,
beatus

et

tunc frater lacobus dixit

cui

cc

Benedictus

Deus

et

Thomas de Aquino

me recommendavi

quia fecit

temporum. Interrogatus si audivit ipsum fratrem lacobum invocantem beatum (fol. 21''.) Thomam de Aquino, dixit quod non recordatur. Interrogatus quantum tempus est quod fuit dicta tempestas, dixit quod sunt quatuor anni vel circa, sicut credit. Interrogatus si erat tempus estivum vel yemale, dixit quod non recordatur.
cessare istam turbationem

[lACOBUS de PIPERNO]
XXXVIII.
Nove,
testis

^ Die sabbati, XIIII mensis novembris, magister

eodem modo
citatus per

lacobus de Piperno, marescallus, oblatus monasterii Fosse

eundem lohannem, nun-

tium supradictum, iuratus in presentia dictorum domino-

rum,

in loco predicto,

modo quo

supra, interrogatus per ipsos

dominos

inquisitores de miracuhs

eiusdem recolende memosuo iuramento quod hoc

rie fratris

Thome
est

de Aquino,

dixit

anno passus
tibiis et

tantam debilitatem et tantum dolorem in genibus quod sine duobus baculis ire et ambulare non

PROCES. CANOIVIZATIONIS

S.

THOMiG, FOSS/E NOV^

445

poterat

et

istum dolorem

et debilitatem

passus est per sep-

tem ebdomadas, et postmodum veniens ad sepulcrum beati Thome de Aquino humiliter et devote et etiam cum lacrimis recomendavit se eidem beato Thome quod eum liberare dignaretur a dolore et debilitate predictis. Et accipiens palium

sericum quod erat super dictum

tetigit tibias et

(1)

sepulcrum

cum

ipso palio
et tibias

genua

sua, involvens etiam ipsa

genua

cum

ipso palio, et incontinenti meritis eiusdem beati

et

Thome
ivit et

de Aquino Hberatus surrexit,

ex tunc sine bacuHs

.

vadit sicut ibat ante dictam infirmitatem

(Fol. 22^) Interrogatus qui erant scientes

dictam egritudi-

Leonardus Sancorella de Piperno, conversus monasterii Fosse [Nove] et lohannes Cosse de Piperno, lacoba Porena, uxor sua, et fere omnes monachi

nem,

dixit

quod sciebant eam

frater

et conversi dicti monasterii qui continue videbant

eum

quia

in dicto

monasterio residebat et
si

residet.

Interrogatus

erant ahqui presentes quando ipse reco-

mendavit se beato

Thome

et extitit liberatus, dixit

ibi existentes

quod, pa-

rum

ante,

omnes monachi

recesserant, missa

dicta, et ipse solus

tunc accessit ad sepulcrum et recomen-

davit se, ut supra deposuit.

Interrogatus
dixit

si

narravit aHquibus dictam Hberationem tunc,

ecclesia vidit fratrem Nicoet
:

quod egrediens sanus de

(2),

laum de Frusinone
beati

monachum

priorem

dicti monasterii,

ante ipsam ecclesiam et dixit sibi

Scribatis

quod

meritis

Thome

de Aquino, Deus Hberavit

me

sicut videtis. et lohanni

Et

postmodum
predictis et

dixit fratri

Leonardo SancoreHe

Cosse

quam

pluribus aHis dicti monasterii.

Interrogatus de
fuit
lit

mense

curationis sue predicte, dixit

quod

de mense augusti proxime

die, dixit

preterito. Interrogatus si reco-

de

testis, dixit

quod non. Interrogatus cuius etatis est ipse quod est LX annorum vel circa. Interrogatus si
sed nichil sibi profuerunt et erat

usus fuerat in infirmitate predicta aHquibus medicamentis,

dixit

quod

sic

quodam modo

desperatus de sanatione et cura infirmitatis sue. Interrogatus

(1)

Ms

dictum dictum.

(2)

Ms

Frusinono.

446

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM;E, FOSS/E NOV/G

si

die curationis sue usus fuerat aliquibus medicamentis, dixit

quod non.
(Fol. 22^.)

Quem

dicti

domini inquisitores

et

nos notarii

viderunt et vidimus libere incedentem et currentem.

[Frater

NICOLAUS de FRUSINOIME]
Eodem
die, frater

XXXIX.

Nicolaus de Frusinone,

monachus dicti monasterii, testis eodem modo citatus per lohannem Brisiensem, nuntium supradictum, iuratus in loco predicto, in presentia dictorum dominorum inquisitorum, modo quo supra, interrogatus si scit aliquod miraculum beati Thome de Aquino quod contigerit in persona magistri lacobi
de Piperno marescalH (1) et oblati monasterii Fosse Nove, dixit suo iuramento tantum scire quod hoc anno de mense augusti proxime preterito vidit dictum magistrum lacobum propter
infirmitatem euntem et incedentem
(2)

cum duobus

bacuHs

cum
vidit

quibus se substentabat, et postmodum,

eodem mense,
fratri

eum sanum
priori,

sicut ante

dictam egritudinem viderat et

dixit

absque ahquo baculo incedentem et

lao,

eidem

Nico-

tunc

quod

meritis beati

Thome

predicti erat cura-

tus.

Interrogatus quanto tempore dictus magister lacobus fue-

quod nescit. Interrogatus qua die dixit sibi dicta verba, dixit quod non recoHt. Interrogatus cuius etatis est dictus magister lacobus, dixit quod credit quod sit LX annorum.
rat infirmus, dixit

[Frater

LEONARDUS SACURELLE]
Leonardus SacureHe, conversus
citatus per

XL.
dicti

Eodem

die, frater

monasteru,

eodem modo

lohannem

Brisien-

sem, nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum do-

minorum
(1)

inquisitorum, in loco habitationis predicte,

marescalci.

modo

et

Ms

(2)

Ms

incidentem.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^E

NOV/G

447

dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento (fol. 23^) quod ipse testis, hoc anno, de mense augusti proxime preterito, vidit magistrum lacobum de Piperno marescallum, oblatum dicti monasterii Fosse Nove, adeo gravatum et infirmum quod ire non poterat cum uno baculo, et ipse testis portavit sibi unum alium baculum et tunc etiam male incedebat cum dictis duobus baculis. Et postea vidit eum, eodem mense, integre et plene sanatum
forma
predictis, interrogatus per dictos
et libere

incedentem sine baculo,

beati

et audivit

eum

dicentem

quod meritis

Thome

de Aquino erat liberatus cui se de-

vote recomendaverat.
Interrogatus
si

recordatur de die curationis ipsius, dixit

quod
vidit

nescit. Interrogatus si illo die

quo

dixit sibi se

sanatum,
recoHt,

eum infirmum

vel die precedenti, dixit

quod non
infirmum.

sed credit quod per tres dies ante vidit

eum

[lOHANNES COSSA]
XLI.
terii,

lohannes Cossa de Piperno, famiHaris dicti monaseodem modo

citatus

testis

per

eundem lohannem,
dictorum domipredicto, inter-

nuntium supradictum, iuratus

in presentia

norum

inquisitorum, in loco predicto,

modo

rogatus per dictos dominos inquisitores de miraculis dicti re-

colende memorie

fratris

Thome

de Aquino,

dixit

suo iura-

mento quod

magistrum lacobum de Piperno marescallum, oblatum dicti monasterii Fosse Nove, hoc anno, per Ilir' ebdomadas et ultra infirmum in tibiis et pedibus adeo quod incedere sine duobus baculis non valebat et postea eodem anno, de mense augusti, vidit eum totaliter sanatum et libere incedentem et dixit sibi dictus magister lacobus quod
ipse vidit

meritis beati

Thome

de Aquino, cui

(fol. 23"".)

se

recomenda-

verat, erat sanatus.

Interrogatus de die quo

lit.

fuit

curatus, dixit
vidit

quod non recosanatum, viderat

Interrogatus

si

eodem

die

quo

eum

448

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSSiE NOV^

sed
scit

eum
die,

infirmum, dixit quod non

de quo non

recolit, vidit

quod quodam eum infirmum et proxime serecolit,

quenti die, vidit

dicta, dixit

eum sanum.

Interrogatus

quomodo

scit pre-

quod vidit et audivit sicut superius dixit, nam in eadem domo, in dicto monasterio, habitabant. Interrogatus de etate ipsius testis, dixit quod est XVI annorum vel circa.

[SOPHIA LEONARDI]
XLII.

Eodem

die,

Sophia Leonardi de comite de Somcitata per

pnino, testis

eodem modo

lohannem, nuntium su-

pradictum, iurata in presentia dictorum

dominorum

inquisi-

torum

forma predictis, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miracuUs dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod
in loco predicto, et

modo

hoc anno post vindemias quodam (1) die iovis, de sero, tam vehemens dolor supervenit Marie Landulphi, fiHe sue, puelle
VII annorum vel
pentis, ita
circa,

quod

tota torquebatur ad
et

modum

ser-

quod

ipsa Sophia

Landulphus

vir

suus bal-

neaverunt

eam

in

aqua caHda

et breviter nichil profuit, et die

veneris sequenti portavit

eam ad

ecclesiam sancti Angeli de

et se

dicto castro sic infirmam et

dolorosam

torquentem

et

inveniens
sie et

ibi

dompnum

lacobum, presbyterum dicte eccle-

curatum, rogavit eundem ut Hbrum sancti lohannis benedictum, id est eius evangeHum, legeret super eam. Qui presbyter lacobus legit supra
dicta aspersit
(fol.

eam

(2) in dicto

Hbro

et

aqua benefuit

eandem ipsam. Tamen propter hoc non

ad diem sabbati proxime sequentem, post vesperas, luHanessa mater dicte Sophie dixit ipsi testi FiHa mea, recomenda eam beato Thome de Aquino, et Hberabitur. Et tunc ipsa testis, pre24^) Hberata. Et perseverante dolore usque
:

sente dicta eius matre, statim iunctis manibus, recomendavit

eam beato Thome predicto, promittens quod post liberationem eiusdem duceret eandem ad tumulum ipsius beati Thome
(1)

Ms

quodam quodam

(2)

Ms

eam eam.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS^E NOV;E

449

et ofFeret ibi

candelam unam ceream

est, et

et

oblationem.

Que

sta-

tim dicta puella meliorata

nocte veniente, dormivit et

mane

sequenti videlicet diei dominice sana perfecte surrexit

et extra

castrum

cum

aliis puellis,

sallitiando perrexit
fuit et est, et dicti

et

ex

tunc nullum dolorem

sentiit et

sana

domini

inquisitores et nos notarii

sanam hodie vidimus quia venerat

cum
Deus
ritis

dicta

matre sua. Et

demum

transeunte dicto presby-

tero lacobo ante

et

domum suam

dixit

eidem

Benedicatur

beatus

dicto beato

Thomas de Aquino quia ecce fiHa mea, quam Thome devovi, quam sic infirmam vidisti, eius meest.

sanata

quando finiit vindemia quod de mense septembris.

Interrogata

in castro

Sompnini,

dixit

[lULIANESSA]
XLIII.

Eodem

die, lulianessa,

uxor Leonardi de comite,

citata per

de dicto castro Sompnini,

testis

eodem modo

lohan-

nem

Brisiensem, nuntium supradictum, iurata in presentia

in loco predicto,

dictorum dominorum inquisitorum,

culis dicti recolende

eo

modo

quo supra, interrogata per ipsos dominos

inquisitores de mira-

memorie

fratris

Thome de
filiam

Aquino, dixit
sue

suo iuramento quod de (foL

terito,

24"".)

mense
in

octobris proxime pre-

vidit

Mariam, neptem suam,

Sophie

fihe

pati

tam vehementem dolorem

corpore quod torqueba-

tur sicut serpens, et ipsa testis timebat ne haberet serpentem

in corpore. Et

quodam

die veneris, ipsa et

eadem

fiha

sua
et

duxerunt eam ad ecclesiam sancti Angeli de Sompnino,

invenientes ibidem

dominum lacobum, presbyterum et curatum sancti Angeli de dicto castro, rogaverunt eundem quod legeret aHquam bonam rem super eam. Qui recipiens unum Hbrum legit super eam et etiam proiessit super eam aquam
benedictam, tamen propter hoc non
ipsa,
fuit

Hberata. Et tunc
preipsa

postmodum, die sabbati, post vesperas, dixit HHe sue dicte Voveamus eam beato Thome de Aquino. Et fiHa sua vovente et recomendante eam beato Thome
:

pre-

450

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM.E, FOSSiE NOV^

dicto, ipsa puella incontinenti cepit meliorari et

de mane

se-

quentis diei sana apparuit totaliter et apparet, et

est, et ita

visum

est sibi ac

si

fuisset

mortua

et resuscitata.

Interrogata per quot dies dicta puella fuit passa dictam egri-

tudinem, dixit quod a

diei sabbati

quodam

die iovis usque ad vesperas

tunc sequentis

fuit graviter

infirma et die domi-

nico,

de mane, tunc sequenti

vidit

eam sanatam.

[CRESCENTIUS NOVELLUSl
XLIV.

Eodem die, Crescentius Novellus de castro Someodem modo

et

pnini, testis

citatus per
ipsis

pradictum, iuratus coram

predicto,

lohannem, nuntium sudominis inquisitoribus in loca

domirecolende (foL 25^)

modo

forma

predictis, interrogatus per ipsos

dicti

nos inquisitores de miraculis

rie fratris

memo-

Thome de

Aquino,

dixit

suo iuramento quod in

mense maii proxime nunc 1111"^ annorum

preterito fuit
vel circa,

annus quod Leo, filius suus, passus fuit febrem vel accessio-

nem

per VIII dies continuos,

ita

quod

in octava die credebat

ipsum mori debere ipsa egritudine, et die VIII predicte tudinis ivit ad campum ad laborandum et faciendum
sua. Et reddiens in sero

egri-

facta

ad

domum

propriam invenit dictum

pueris
;

filium

suum sanum

et

Hberum incedentem cum

:

et

tunc eo viso admiratus est valde et Floria Nicholai, socrus sua,

eidem Cressentio Beatus Thomas de Aquino, cui puerum recomendavi reddidit eum nobis, benedictus sit Deus omnibus bonis . Et ex tunc ipse puer fuit et est sanus, et hodie duxit eum coram dictis dominis inquisitoribus sanum et
dixit

ilarem.

Interrogatus quo die cepit egritudo et quo die dictus

filius

suus

fuit

hberatus, dixit

cuius etatis est ipse

quod non recordatur. Interrogatus testis, dixit quod credit esse XXX annodominis inquisitoribus.

rum

vel circa, et ita visus est ipsis

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THONLE, FOSS/E NOV/E

4^1

[NICOLAUS BAROLUS]
XLV.

Eodem die, Nicholaus Barolus de dicto castro Someodem modo

et

pnini, testis

citatus per

dictum lohannem nunin loco pre-

tium, iuratus in presentia dictorum

dicto,

dominorum,

forma predictis, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miracuhs d^cti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod Bartholomeus
Thebaldi de Sompnino, dictus Capo Grizo, passus
fuit

modo

per ma-

gnum tempus
dentem
beati

infirmitatem gutte in

tibiis, ita

quod
et

vix

ambu-

lare poterat et postea (foL 25^.) vidit

eum sanum
sibi

bene ince-

iam

est

annus

et

dicentem
et

quod meritis
sicut un-

Thome
ivit.

de Aquino, cui se recomendaverat, erat libera-

tus et ex tunc vidit

eum bene euntem

mense

incedentem

quam

Interrogatus quo

dixit sibi ista verba, dixit se

scit

non

recordari. Interrogatus

quomodo

quod dictus Capo Grizo

haberet
vicinus.

(1)

dictam infirmitatem,

dixit quia vidit et est eius

[lULIANESSA lACOBI]
XLVI.

Eodem die, lulianessa lacobi, muHer de dicto caseodem modo

citata per

tro Sompnini, testis

dictum lohannem,
per

nuntium, iurata in loco predicto, in presentia dictorum domi-

norum
dictos

inquisitorum,

modo

et

forma

predictis, interrogata

dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod
Nicholutius Petri, nepos suus, fihus Petri
fiHi sui,

passus

fuit

unam
guinis

infirmitatem fere per

ita

annum

et patiebatur

fluxum san-

quod credebat

firmiter

quod ex

dicta egritudine de-

beret mori. Et veniente fratre Guillelmo de Tocco, fratre ordinis Predicatorum,

ter Guillelme,
si

Sompninum,
beatus

ipsa mulier dixit sibi

Fra-

Thomas

redderet nobis istum pue-

(l)

Ms

haberem.

453

PROGES. CANONIZATIONIS

S.

THOM;E, FOSS^E NOV^

rum, esset
Angeli

unum magnum
sibi
:

miraculum.

Et tunc ipse frater

Guillelmus dixit

istius castri, et

eum ad me ad ecclesiam sancti recomendabimus eum beato Thome

Porta

de Aquino. Et ea portante puerum ad dictam ecclesiam ad ipsum fratrem Guillelmum, et recomendante ea ipsum puerum beato Thome predicto, ipse puer incontinenti cepit meliorari (fol. 26'.) et infra

paucos dies

fuit

totahter sanitati pristine

restitutus et a fluxu curatus et

ex tunc nullum

malum

sentiit

quod

ipsa sciat.

quantum tempus est quod ipse puer fuit curatus, dixit quod est iam annus transactus, de die et mense non recordatur. Interrogata de etate pueri (1) predicti, dixit quod nunc est VI annorum vel circa.
Interrogata

Interrogata

si

sunt aliqui scientes dictam egritudinem et

liberationem, dixit

quod Bertraymus Varolus, bonus

vir suus,
filii

Petrus
sui, et

filius

suus et Alcruda Nicholai, uxor

dicti P[etri]

dictus frater Guillelmus.

[PETRUS NICOLAI]
XLVII.

Eodem die, Petrus Nicholai de dicto castro Someodem modo

et

pnini, testis

citatus per

dictum lohannem, nunin loco pre-

tium, iuratus in presentia dictorum

dicto,

dominorum,

modo

forma

predictis, interrogatus
dicti

per dictos domifra-

nos inquisitores de miraculis

tris

recolende memorie

Thome de
infirmus et

Aquino,
ita

dixit

suo iuramento quod ipse Petrus

tibiis

fuit

impotens in pedibus et

quod vix po-

terat

ambulare ex dicta impotentia et inflatione tibiarum et pedum. Et cum, quodam die, venisset cum gravi dolore ad monasterium Fosse Nove videre fratrem Leonem de Som-

pnino,

monachum

dicti monasterii,

consanguineum suum,

et

conqueretur eidem de tanta debihtate et impotentia sua, ipse

Leo dixit sibi Eamus ad sepulcrum beati Thome de Aquino et recomenda te sibi . Et eo eunte ad dictum sefrater
:

(1)

Ms

pueri pueri.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NOV^

453

pulcrum una cum dicto fratre Leone, flexis genibus coram dicto sepulcro, recomendavit se eidem beato Thome quod liberaret eundcni ab infirmitate predicta, et iacens circa
dictum sepulcrum eadem hora
tus
et recessit
sentiit

meliorationem et

in-

fra llll dies (fol. 26\) postea fuit totaliter liberatus et sana;

omnis

inflatura a pedibus et tibiis et fuit, est

fortis, sicut

antea fuerat, meritis eiusdem sancti.

fuit sic

Interrogatus quanto tempore

infirmus in

tibiis, dixit

quod per unum annum. Interrogatus de tempore liberationis sue, dixit quod iam sunt XIIII menses et ultra. Interrogatus de die, dixit quod non recolit. Interrogatus qui erant scientes dictam infirmitatem, dixit quod Bartholomeus Mezettus, Guottifredus, frater ipsius testis, et dictus frater Leo. Interroga-

tus ubi est dictus frater

Leo qui duxit eum ad sepulcrum,

dixit

quod

est in Sicilia.

[BARTHOLOMAEUS WEZETTUS]
XLVIII.

Eodem

die,

Bartholomeus Mezettus de dicto

citatus per

castro Sompnini, testis

eodem modo
in presentia

dictum lohan-

nem, nuntium, iuratus

tus per ipsos
fratris

dictorum dominorum, in
predictis, interrogadicti

loco habitationis predicte,

modo
dixit

et

forma

dominos de miraculis
de Aquino,

recolende memorie
tes-

Thome

suo iuramento quod ipse

Petrum Nicholay de dicto castro infirmum in tibiis et pedibus ita quod quasi per unum annum vix poterat ambulare, et postea vidit eum sanatum de infirmitate predicta iam est medius annus et dixit sibi quod meritis beati Thome de Aquino fuerat liberatus. Interrogatus quomodo cognoscit eum, dixit quia est eius vicinus et habitant in eodem
tis vidit

castro.

[PETRUS CAROLUS]
XLIX.

Die lune, XVI dicti mensis novembris, P[etrus] Caeodem modo

citatus per

rolus de Terracina, testis

dictum
iura-

lohannem, nuntium iuratum predictorum dominorum,

454

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSSiE NOV^

in habi-

tus in presentia ipsorum

dominorum inquisitorum

tatione (1) dicti domini Pandulphi, in monasterio Fosse Nove,

modo
dixit

predicto, interrogatus per dictos inquisitores super mifratris

racuHs eiusdem recolende memorie

Thome de
et

Aquino,
vi-

suo iuramento quod de

(fol.

21\)

hoc anno

mense,

delicet die

dominico octavo presentis mensis novembris, post

sibi,

totum corpus, qui duravit usque ad illam horam qua communiter homines intrant lectum, quod cogebatur pre nimio (2) dolore
vesperas, supervenit tantus dolor
in capite et per
fortiter

clamare
;

et clamabat, et firmiter se

credebat in brevi

moriturum
que postea
cina,

et

sibi

hoc idem credebant muHeres ibidem astantes retulerunt. Et tunc MabiHa, soror domini Ray-

naldi BuHzole, et

domina

Gemma

dicta Ronilgione
:

de Terra-

que stabant ibidem, dixerunt eidem

te

Petre, reco-

menda

beato

davit devote ut

Thome de Aquino. Cui statim se recomeneum dignaretur Hberare a tam vehementi dodictam recomendationem
(3),

lore et subito post

sibi, dictis

supervenit

muHeribus adhuc stantibus ibidem, magnus vomin

est

tus, et statim fuit aHeviatus et totaHter Hberatus.

Interrogatus cuius etatis

ipse

testis,

dixit

quod

est

XXXVI annorum

et ultra.

[GEMIVIA]
L.

Eodem die, domina Gemma dicta Ronilgione de Tereodem modo

citata per

lohannem, nuntium supradictum, iurata in presentia dictorum dominorum inquisitorum in domo predicta, modo quo supra, interrogata per dictos dominos inquisitores de miracuHs dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod de hoc anno et mense, secunda dominica mensis eiusdem, ut
racina, testis
firmiter credit, post

occasum

soHs, ipsa testis vocata fuit a

GaHcia, uxore Pfetri] CaroH, de dicta civitate Terracine ut

iret

ad videndum

(fol.

21\) dictum Petrum, virum suum, quia

(1)

Ms

habitationis.

(2)

Ms

preninio.

(3)

Ms

recomendavit.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSSiE NOV^

455

moriebatur

et ipsa inj^^rediens

domum

ipsius P[etri], vidit dicet

tum Petrum iacentem in de magno dolore quem

dicti et ipsa et alie

lecto et

clamantem

murmurantem
statim mori
:

patiebatur, et uxor dicti P[etri] pre-

ibidem stantes credebant

eum

debere ex dicto dolore. Ipsa tamen

testis dixit

eidem Petro

Recomenda

te

beato

Thome

de Aquino benedicto, qui

me
a

alias sanavit (1).

Et ipso Petro tunc recomendante se eidem

fuit totaliter

beato Thome, incontinenti vomit et curatus

dolore predicto, et post

modum

vidit et videt

eum sanum

sicut

unquam
ibidem
:

fuit, et

dicebat ipsa testis et ahe muHeres que erant

Benedicatur Deus et beatus

Thomas de Aquino

qui

Hberavit dictum Petrum.

Interrogata qua hora

fuit

curatus, dixit

quod hora qua comdicti Petri, Mabilia,

muniter gentes vadunt ad lectum. Interrogata de presentibus ad predicta,

dixit

quod

ipsa testis,

uxor

soror domini Raynaldi Bulizole et due

filie dicti

P[etri] et

Leo-

nardus domini Nicholai BuHzole de dicta

civitate.

LI.

Item interrogata per dictos dominos inquisitores quod

miraculum fecit dictus beatus Thomas in persona sua, dixit quod de mense octobris proxime preterito ipsa patiebatur febrem quartanam et eam passa fuit per sex accessiones et tunc timens dictam febrem pro eo quod iam sunt transacti XIIII anni quod passa fuerat febrem quartanam per annum cum dimidio, que adeo debilitaverat eam quod credebat mori. SimiHter et dubitans ne dicta febris quartana duraret sibi quantum duraverat prima, humiHter et devote se recomendavit (fol. 28^) beato Thome de Aquino quod dignaretur aufferre ab ea dictam febrem quartanam. Sed post dictam recomendationem habuit unam accessionem ipsius febris de qua multum dubitans iterato devote se recomendavit beato Thome predicto quod dignaretur eam Hberare si placeret sibi, quia pubHcaret omnibus gentibus Hberationem suam et ex
tunc
fuit

totaHter Hberata et

nuHam accessionem

passa

est,

(1)

Ms

senavit.

456

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NOV;E

sed

fuit et est

sana meritis

dicti beati

Thoine

sicut

unquam

fuit, et

dictum miraculum

dixit plus

quam

mille personis.

Interrogata qui erant scientes dictam infirmitatem, dixit

quod Cettus Renilgione, filius suus, et Ymulgia, uxor dicti Cetthi, et domina Rosa Fettia de Terracina. Interrogata si erant aliqiii presentes quando se recomendavit, dixit quod
non.

[MABILIA]
LII.

Eodem die, Mabilia, soror domini Raynaldi BuUzole

annorum, testis eodem modo per lohannem Brisiensem, nuntium supradictum, iurata
etatis fere

de Terracina,
citata

XXX

in presentia
dicto,

dictorum dominorum inquisitorum, in loco presupra, interrogata per dictos

dominos inquisitores de miracuHs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod de hoc anno et mense videhcet secunda dominica dicti mensis, circa initium noctis, vocata fuit per Palumbam filiam Petri CaroU de Terracina, quod iret ad domum dicti Petri quia moriebatur, et
eo
ipsa statim,

modo quo

lumine accenso,
:

ivit

ad

eum
;

et vidit

eum claman-

Morior, morior MabiHa, sit tibi recotem et dicentem mendata (fol. 28"^.) familia mea. Et tunc ipsa MabiHa dixit Recomenda te beato Thome de Aquino eidem Petro quod Hberet te. Et idem dixit sibi domina Gemma Renilgione que stabat ibidem. Postquam idem P[etrus] humiHter recomendavit se eidem beato Thome de Aquino, ipsa audiente et ea ibidem existente, statim vomere cepit et curatus Comater MabiHa, benedicatur Deus est, et dixit eidem testi et beatus Thomas de Aquino cuius meritis sum Hberatus. Et ex tunc vidit eum sanum sicut unquam fuit. Interrogata que erant ibi presentes, dixit quod ipsa testis et uxor dicti Petri, domina Gemma Renilgione et Palumba et
:

Maria

fiHa dicti Petri.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSSiE

NOViE

4^7

[LEONARDUS]
LIII.

Eodeni

die,

Leonardus, dictus Bulizola, de Terravel circa,

cina, etatis XIII

annorum

puer bone indolis et

dis-

cretionis, ut ipsis doniinis inquisitoribus et nobis notariis vide-

batur, simili

modo

citatus per
in

tium supradictum, iuratus

lohannem Brisiensem, nunpresentia dictorum dominorum

inquisitorum, in loco predicto,

modo

et

forma

predictis, inter-

rogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis dicti re-

colende memorie

fratris

Thome de

Aquino,

dixit

quod hoc
ivit

anno
ad

et

mense, quodam die de quo non

illam qua

recolit,

de sero circa

horam

homines consueverunt

ire

dormitum,

domum
et

P[etri] Caroli, servitoris et pensionarii sui, quia di-

cebatur mori, et vidit

eum

et audivit

clamantem
dixit

et ploran

tem

dicentem
te

Morior, morior, veniat sacerdos.

Et tunc
:

MabiHa, soror domini Raynaldi Bulizole,

eidem Petro

Recomenda
29^)

beato

Thome

de Aquino, quod liberet

te.

Et eo ibidem presente, ipse recomendavit se eidem beato

(fol.

tea vidit

Thome, et statim vomere cepit eum sanum sicut unquam fuit.

et curatus est et pos-

[NICOLAUS de APRUTIO]
LIV.

Eodem

die,

Nicolaus de Aprutio, sartor, habitator

Terracine, testis simiH

modo

citatus per

lohannem
et

Brisien-

sem, nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum do-

minorum

inquisitorum, in loco predicto,

modo

forma supra

annotatis, interrogatus per dictos

raculis dicti recolende

dominos

inquisitores de mi-

memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod de mense iunii vel iulii proxime preterito fuit annus quod ipsi testi quodam die dicti mensis, hora vespertina, quidam dolor, tumor et nigredo supervenerunt in indice manus dextre. et ipse videns quod consuetus
fuerat pati arteticam et in pedibus, et tunc

ipsam patiebatur
si

etiam

in

manu

sinistra, et sic

per consequens timens

patie-

458

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS/E NOV^

artis

retur in dextra

quod exercitium

sue incidendi pannos et

suendi totaliter perdebat, et per consequens victum, nocte

veniente, in presentia uxoris sue

mis recomendavit se
de infirmitate
inutilis
digiti

nomine Formose, cum lacribeato Thome de Aquino quod eum

redderetur,
;

manus dextre liberare dignaretur ne sic non petens aliquid de curatione sinistre
promittens portare et affere super tumusi

[manus] vel pedum

lum dicti eundem

beati
et

Thome unam manum argenteam

liberaret
intravit.

emisso dicto voto, lectum, dormiturus,

Et post ahqualem dormitionem, evigilans invenit se sanum de

quo voverat, et vocavit uxorem eius dicens Formosa, dolorem non sentio (fol. 29"".) in digito, vade, accende ludigito pro
:

cc

men

ut videamus. Et lumine accenso, vidit digitum sine

et nigredine, ac restitutum (1) colori et sanitati pris-

tumore
tine, et

ex tunc nunquam

sentiit

dolorem

in

manu

dextra

et digito supradicto.

LV. Non ut dicet statim, vero cum citatus esset die sabbati proxime preterito a predictis dominis inquisitoribus ut veniret ferre testimonium super miracuHs dicti beati Thome
et ipse, heri die

dominico,

cum

se vellet altiare ad venien-

dum,

et gravaretur in pedibus,

mandavit uxori sue quod ve-

Nove eundem testem per archypresbiterum de Sompnino et dominum Petrum Sanguinei de Terracina, camerarium dicti domini Pandulphi, apud eosdem dominos inquisitores commorantes, excusaret, et ad veniendum dilationem aliam impetraret, et immediate ea recedente, dolor in predicto digito

niens apud monasterium Fosse

manus dextre

supervenit sibi et

timens vehementer iram sancti predicti venire deliberavit. Et

imploravit eiusdem sancti
dicto

Thome suffragium,
posset

ut,

non obstante
in

pedum impedimento,
fuit,

venire et dictus dolor

digiti cessavit, et

digiti cessaret, et incontinenti

dolor dicti

pedibus mehoratus
tare potuit, et ad

et est,

adeo quod ambulare

et equi-

dominos inquisitores, eodem die dominico, dum familia dicti domini Pandulphi comederet, bene pervenit cum domino Petro de comite de Terracina, et hodie vidi(1)

Ms

restitututum.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS^E NOV/E

4^9

mus eum bene ambulantem

tem.

et

dictum digitum sanum haben-

Interrogatus qui sciebant dictam egritudinem et liberatio-

nem,
fere

dixit

quod

(fol. 30'.)

dicta

uxor eius

et dictus

Petrus de

Comite. Interrogatus cuius

etatis est ipse testis, dixit

quod

est

XL

annorum.

[FORMOSA]
L\\.

Eodem

die,

Formosa, uxor magistri Nicolai de

Aprutio sartoris
citata

(1),

habitatrix Terracine, testis

eodem modo

per lohannem, nuntium supradictum, iurata in pre-

sentia

dictorum dominorum inquisitorum, in loco habitatio-

nis predicte,

modo

et

forma

predictis, interrogata per dictos

dominos

inquisitores de miraculis

eiusdem recolende memosuo iuramento quod

isto

rie fratris

Thome

de Aquino,

dixit
fuit

mense

iulii

proxime preterito

annus quod dicto Nicolao,

supervenit dolor
dextre, ita

viro suo, qui pati consueverat arteticam in pedibus et tunc

etiam patiebatur in

manu

sinistra,

cum

tu-

more ac nigredine
vir eius

in indice

manus

quod dictus

timens ne propter dictam infirmitatem manus dextre

si

careret victu,

suere

cum ipsa manu dextra incidere pannos et non posset, cum lacrimis recomendavit se beato
Aquino, vovens, ea presente
et audiente,

Thome de
liberaret

quod

si

eundem, portaret ad tumulum suum unam manum argenteam, et super ipsum tumulum afferet et facto dicto voto, ivit ad lectum dormire. Et post aliquam dormitionem excitatus a sompno, vocavit ipsam testem, dicens sibi For; :

mosa, liberatus sum a dolore

Aquino.
dixit
vidit
:

digiti meritis sancti

Thome
vir

de

Et ipsa respondit

Deus

velit.

Idemque
tumore

suus

Ita est, vade,

accende lumen.

Et accenso lumine,
et nigre-

eundem sanum de

digito supradicto a
(fol. 30^.), et

dine ac dolore predictis

sicut antea duxerat.

eundem digitum ducebat

(1) iMs

sutoris.

460

i^ROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS/E

NOV/E

LVII.
tis

quod heri, die dominico, dum ipsa tesveniret ad monasterium Fosse Nove, dictus maritus suus
Item
dixit

qui, die sabbati precedenti, fuerat citatus perhibiturus testimo-

nium super miracuHs dicti beati Thome de Aquino, dixit sibi Procura cum domino archypresbitero Sompnini et domino
:

((

Petro de Sanguineis de Terracina,

quia patior dolorem pedum.
et

cum

dominis inquisitoribus

morantibus, quod alter terminus mihi ad veniendum detur,

Qua

recedente a dicto viro suo,

ad dictum monasterium veniente, supervenit dolor dicto

viro suo in supradicto digito dicte

manus

dextre, et tunc dic-

tus vir suus timens recomendavit se dicto sancto ut

raret a dicto dolore digiti ut veniret ad

eum

libe-

monasterium supra-

dictum.

Recomendatione
ac etiam

facta,

statim dolor ipsius digiti cessavit

quod poterat ambulare et equitare, et venit heri, dicto die dominico, post eam, quasi hora none, ad monasterium Fosse Nove, et sibi omnia supradicta narravit
ita

pedum

et videt

eum sanum de
quomodo
que

digito supradicto et pedibus.

scit,

Interrogata
vidit, et

dixit quia

que

dixit se vidisse

dixit se audivisse audivit.

[BARTHOLOM^US PETRI BENNICASSE]

LVIII.

Eodem

die,

Bartholomeus Petri Bennicasse de

castro Sermineti, Terracinensis diocesis, testis

tatus

eodem modo ciad presentiam dictorum dominorum per lohannem Bripresentia,

(fol.

siensem, nuntium supradictum, iuratus in ipsorum domi-

norum
dictis,

in

loco

predicto,

modo

et

forma prcr
Aquino,

31^) interrogatus per dictos

dominos de mira-

cuHs
dixit

dicti

recolende memorie

fratris

Thome de

suo
et

nuos

tibiis et

quod per quatuor annos contiultra passus fuit tremorem membrorum, scilicet in manibus, et ultimo anno dicti quadriennii videlicet
iuramento

mense

augusti,

prima vel secunda die ut

credit, arripuit

eum

febris, que, interpollatis vicibus, vexavit

eum usque ad men-

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NOVyE

46 1

sem maii subsequcntem

quo<.Iam
die

presentis anni. Et dicto

recolit,

mense maii

de quo non

recomendavit se devote

eum dignaretur liberare tam a tremore manuum et tybiarum quam etiam a febre predictis, et nocte sequente, cum se sopori dedisset, vidit unum in habitu Predicatorum, statura procerum et vultu venustum, quem firbeato T[home] de Aquino quod
miter dictum beatum

Thomam

de Aquino extimat

extitisse.

Qui

frater

eum

tangebat per pcctus et

membra

ipsius testis,

et incontinenti

expergefactus a sompno, vocavit

:

Bonam, uxo-

rem

eius, dicens

Bona, ego

sum

liberatus, quia vovi

et liberavit

me

beato

Thome

de Aquino,

et ipse fuit

mecum

me.

Et ex tunc reperiit se sanatum tam a febre

more

et doloribus

quos

in

quam etiam a trecorpore patiebatur, et nunquam poset

tea sentiit, et dicti

domini inquisitores

nos notarii vidimus

et ultra,

eum sanum
et sic

et

absque aliquo.

Interrogatus de etate sua, dixit quod

L annorum

etiam

dictis

dominis inquisitoribus

et nobis predictis

notariis apparebat.
(Fol. 3V.) Interrogatus qui erant scientes

dictam egritudi-

quod Bona, uxor eius et Leonardus Palumbus et plures ahi de Sermineto quia ipse dictum tremorem membrorum, inquantum poterat occultabat. nem,
dixit

[BONA]
LIX.

Eodem

die,

Bona, uxor Bartholomei Petri Benni-

casse de dicto castro Sermineti, testis

eodem modo

citata per

dictum lohannem, nuntium, ad presentiam dictorum domi-

norum

inquisitorum, iurata in

eorumdem

presentia, in loco

predicto,

modo

et

forma

predictis,

interrogata per dictos

dominos
fratris

inquisitores de miraculis dicti recolende

memorie
vidit dic-

Thome

de Aquino,

dixit

suo iuramento quod

et

tum Bartholomeum, virum suum, patientem tremorem in manibus

circa

pluribus annis infirmum et

;

postmodum, hoc anno,

cui

messes proxime
:

preteritas, dixit sibi dictus Bartholo-

meus

Bona, beatus

Thomas de Aquino,

me

reco-

462

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NOViE

mendavi, liberavit me.

Et ex tunc

vidit et videt

eum

libera-

tum

sicut antea fuerat.

Interrogata de

numero annorum

dicte infirmitatis et

de

mense
dixerit.

et die curationis, dixit se nichil aliud recordari

quam

[LEONARDUS PALUMBUS]
LX.

Eodem die, Leonardus Palumbus, notarius de castro

eodem modo citatus ad presentiam dictorum dominorum per dictum lohannem nuntium, iuratus in presentia eorumdem, in loco predicto, modo et forma predictis,
Sermineti, testis
(foL 32^) interrogatus per ipsos
culis dicti

dominos

inquisitores de mira-

recolende memorie
vidit

fratris

Thome

de Aquino,

dixit

Bartholomeum Bennicasse de dicto castro Sermineti, per unum annum et ultra, passum fuisse tremorem in manibus vehementem, cui pluribus vicibus consilium dederat quod tantum non potaret de vino quantum potabat ipse tamen propter hoc non abstinebat, sed plus potasuo iuramento quod
:

bat.

Et

quodam

die istius anni circa messes

:

proxime preteritas

Ad uncam (sic) et vituperium tuum liberatus sum meritis beati Thome de* Aquino cui me recomendavi. Et ex tunc vidit et videt eum sanum et absque tremore, et potantem plus etiam quam antea
dictus Bartholomeus obviavit sibi dicens
potaverat.

Interrogatus de etate ipsius

testis, dixit

quod

est

XL

annoet

rum
quod

ut credit. Interrogatus de etate dicti Bartholomei, dixit

credit

eum

esse

L annorum.

Interrogatus quo

mense

die dixit sibi predicta, dixit

quod non recordatur.

[PETRUS CRAPARIUS]
Eodem die, Petrus Craparius de Sermineto, testis eodem modo citatus per lohannem, nuntium supradictum,
LXI.
iuratus in presentia dictorum

dominorum,

in loco predicto,

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM.B, FOSS;E NOViE

463

modo

et fornia predictis, interrogatus

per ipsos doniinos de

miraculis

eiusdem
dixit

de Aquino,

memorie fratris Thome suo iuramento quod hoc anno a pascaU ebrecolende

domada usque ad mensem iunii proxime preteritum, passus (fol. 32\) fuit quandam e^uritudinem que proveniebat ex epate,
ex qua etiam habebat colorem valde croceum,
ita

quod

vide-

batur crocum, et sine omni appetitu, et erat ponderosus et gravis in

membris,

et

dum quodam

die pre
et

in orto

suo iuxta portam Sermineti,

hmguore ipse iaceret audiret Bartholomeum

Petri Bennicasse de dicto castro recitantem aHis ante por-

tam

ipsius castri

nuum

manentibus curationem suam a tremore mafactam meritis beati Thome de Aquino cui se recomen-

daverat, concepit devotionem erga dictum sanctum, et se

eidem, pro sua curatione, recomendavit, hora vesperarum, ut

eum

a dicta infirmitate hberare dignaretur, et

eodem

sero,

post vesperas,

cum

vellet ingredi lectum, sentiit se

sanatum

ab infirmitate predicta,
sue, et Petro, fiho

mane, Marotte, coniugi suo, suam curationem meritis beati Thome

et sequenti
et

factam expressit
guore.

ex tunc

fuit et est

sanus a predicto lan-

Interrogatus de die voti et curationis, dixit quod

datur.

non

recor-

[MAROTTA, uxor PETRI CRAPARII]

LXII.

Eodem die, Marotta, uxor Petri Craparii de castro

eodem modo
in

Sermineti, testis

citata per

dictum lohannem
inquisi-

nuntium, iurata
torum,
ipsos
in

presentia dictorum

dominorum

loco predicto, eo

modo quo

supra, interrogata per

memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod hoc anno vidit dictum Petrum, virum suum, infirmum, patientem
inquisitores de miracuhs dicti recolende

dominos

quamdam
ceum
tavit per

infirmitatem epatis ex qua receperat colorem cro-

et urinas

croceas faciebat et predictam infirmitatem por(fol.

ahquod

33^) tempus. Et postea,

sibi
:

mane, circa mes-

ses, dictus

maritus suus dixit

Marotta, vide

me

Et

464

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS^ NOV^

ipsa respexit

eum

liberatum et post hec audivit ipsum virum

meritis beati

suum dicentem quod

Interrogata de
[quo]
fuit

Thome de

Aquino, cui se

recomendaverat, fuerat Hberatus.

mense quo eum cepit dicta egritudo, liberatus, dixit quod non recordatur.

et

mense

[PETRUS,
LXIII.

fllius

PETRI CRAPARII]
Craparii de

Eodem

die, Petrus, fihus dicti Petri

dicto castro, testis

eodem modo

citatus per

dictum lohannem,

iuratum nuntium, iuratus

in loco predicto,

in presentia

dictorum dominorum,

eo

modo quo

supra, interrogatus per ipsos

dominos
rie fratris

inquisitores de miraculis

eiusdem recolende memosuo iuramento quod

vidit

Thome

de Aquino,

dixit

de anno presenti dictum patrem suum habentem colorem

croceum qui proveniebat ex infirmitate epatis, de mense non recordatur quo inceperit et ipsa infirmitas sibi per aliquale spatium temporis duravit, et postea, circa tempus messium, vidit eum sanum et audivit ipsum dicentem quod meritis
;

beati

Thome
nescit.

de Aquino, cui se recomendaverat, erat sanatus

aHud

Interrogatus de etate ipsius

testis, dixit

quod

est

XV

anno-

rum

ut credit.

[lOHANNES RUBEUS]
LXIV.

Eodem die, magister lohannes Rubeus, fisicus de

testis

Sermineto,

eodem modo
in presentia

citatus per

dictum lohannem

nuntium, iuratus
predicto,

dictorum dominorum, in loco

modo

et

forma

predictis, interrogatus per ipsos do-

memorie fratris Thome de Aquino dixit suo iuramento quod hoc anno, circa tempvis messium, vidit Petrum Craparium de dicto castro infirmum de calefactione (1) epatis
;

minos

inquisitores de miracuHs dicti recolende

et vidit eius

urinam

{i)

Ms

calafactione.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS/E NOV^

465

cum
nui

(fol. 3.V.)

omnibus

signis pertinentibus et sisjnificantibus

ipsam infirmitatem. Cui dedit pro consilio quod faceret se miet,

ut credit, fuit minutus. Et

postmodum ad

sex vel octo

dies, vidit

eum

plene sanatum et mirabatur de eo quia secuncito

:

dum

artem medicine non debuisset sanari tam

aliud

nescit.

[MARIA EGIDII]
LXV.

Eodem

die,

Maria Egidii de Sermineto,

presentia dictorum

testis eo-

dem modo

[citata], iurata in

dominorum
et

inquisitorum, in loco habitationis predicte,

predictis, interrogata per ipsos culis
dixit
fuit

modo

forma

dominos inquisitores de miraeiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, suo iuramento quod ipsa Maria fere per annum passa
infirmitatem que dicitur tussis sicca et
fuit
;

quandam

cum

ipsa

tussi

febrem passa

et

egrotando in mense februarii pro-

fama miraculorum beati Thome de Aquino, recomendavit se eidem quodam die de quo non recolit ut eam liberare dignaretur a tussi et febre predictis que statim post dictam recomendationem fuit liberata. Interrogata de mense quo cepit dicta egritudo, dixit quod in mense februarii anni proxime preteriti, de die non recordaxinie preterito audita
;

tur.

Interrogata qui erant scientes dictam egritudinem, dixit

quod

Bellicia

Serena

et

magister lohannes Rubeus, fisicus de

dicto castro. Interrogata de etate ipsius testis, dixit

quod

est

XXXV

annorum

vel circa.

[lOHANNES RUBEUS]
LXVI.
fisicus

(Fol. 34\)

Eodem

die,

magister lohannes Rubeus,

loco predicto,
aliquid

de Sermineto,

testis iuratus ut supra, in

interrogatus per dictos

dominos

inquisitores

si scit

de

infirmitate dicte mulieris, dixit suo

iuramento quod ipse

tes-

466

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSZE NOV/E

tis vidit

ipsam Mariam

cum

tussi sicca

que iuxta medicinam

vocatur empima, et firmiter credebat de dicta infirmitate

eam

morituram quia videbat eam paratam ad Marasmon,

tea vidit

et pos-

eam curatam, sed qualiter curata fuerit nescit, quia non vidit eam curari per medicum aliquem. Interrogatus per quantum tempus vidit eam sic infirmam, dixit quod fere per annum. Interrogatus quando vidit eam curatam, dixit quod iam sunt

menses

et ultra,

de mense et die

non

recordatur..

[BELLICIA SERENA]

Eodem die, Bellicia Serena de Sermineto, testis eodem modo citata per dictum lohannem nuntium, iurata in presentia dictorum dominorum, in loco predicto eo modo quo
LXVII.

dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino dixit suo iuramento quod vidit Mariam Egidii de Sermineto patientem quandam tussim siccam, et ab isto carnis previo proxime preterito, vidit eam sanam de dicta infirmitate, et dixit sibi quod beatus Thomas de Aquino Hberaverat eam.
supra, interrogata per ipsos

Interrogata
viderat
ante,

quomodo

scit, dixit

quia est eius convicina et

eam ab
in

estate precedenti

dictum carnis previum

et

usque

dictum tempus carnis previi patientem infirmiet

tatem

(fol. 34^.)

modo

videt

eam sanam.

[ROSA]
LXVIII.
cia,

Eodem die, domina Rosa domini lohannis Focmodo

dixit

uxor notarii lacobi de Ballena de Terracina, testis eodem modo citata per dictum lohannem nuntium, iurata in presentia

dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto,

predicto, interrogata per ipsos

culis dicti recolende

dominos
fratris

inquisitores

de miraquen-

memorie

Thome

de Aquino,

suo iuramento quod a XVIIII annis et

citra passa est

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS.E NOV;E

467

dam dolorem in medictate capitis ex parte dextra. Qui dolor tenebat eam vicissim interdum per duos quandoque per tres dies, et graviter eam affligebat, ncc aliquo medicorum remedio poterat liberari
;

et

iam

est fere

annus quod

ipsa, in

Ter-

racina, in loco fratrum Predicatorum, audiens

de miraculis
post-

beati

Thome de Aquino se eidem

;

pro liberatione sua recomen-

davit

et ex

tunc

extitit totaliter liberata, et

sentiit.

nunquam
quod

modum

dictum dolorem

Interrogata cuius etatis est dicta mulier, dixit

est

XL

annorum

et ultra. Interrogata qui

erant scientes ipsam

suam
et die

egritudinem, dixit quod notarius lacobus de Balena, maritus suus, et Nicolaus, filius suus. Interrogata de

mense

recomendationis sue predicte, dixit quod non

recolit.

[lACOBUS de BALENA]
LXIX.

Eodem

die,

lacobus de Balena, notarius de Ter-

eodem modo citatus, iuratus in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto, eo modo quo
racina, testis

dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende (fol. 35^) memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod domina Rosa, uxor sua, fere
supra, interrogatus per ipsos

per

XX

annos habuit quandam infirmitatem

in capite a latere

dextro.

Ex quo latere, aliquando apparebat languida et mesta, postmodum iam est annus ^ quod vidit eam sanam et liberatam a dolore dicto et audivit eam dicentem quod beatus

Thomas de Aquino,
nescit.

cui se devoverat,

eam

liberaverat

aliud

Interrogatus

quomodo

scit, dixit

quia est eius

vir, et vidit

eam
divit,

infirmam, et etiam est annus

vidit

eam

liberatam, et au-

que

dixit se audivisse,

ab

ea.

[NICOLAUS de BALENA]
LXX.
gistri

Eodem

die,

Nicolaus [de] Balena,

filius dicti

ma-

lacobi de Terracina, puer XIII

annorum

vel circa, sicut

468

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^,

FOSSffi

NOV^

ipsis

dominis apparebat,

et ipse dicebat, testis simili

modo

lohannem nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum dominorum, in loco et forma predictis, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod a tempore quo ipse testis incepit cognoscere bonum a malo, vidit dominam Rosam, matrem suam, patiencitatus per

tem dolorem

in capite, sepe sepius

videlicet

semel in hebdo-

mada

quahbet, vel saltem infra

XV dies,

ex quo dolore capitis

citra, vidit

nimis affligebatur, et postea ab uno anno

eam

libe-

ratam a dicta egritudine, et audivit eam dicentem quod sanctus Thomas de Aquino Hberaverat eam.
Interrogatus de

mense

et die hberationis, dixit

quod

nescit.

[Frater

NICOLAUS QUINQUE SELLI]

LXXI. Die martis, XVII mensis novembris, frater Nicolaus Quinque SelH (fol. 35^.) de Frusinone, conversus monasterii Fosse Nove, testis eodem modo citatus per lohannem, nuntium supradictum, iuratus in loco predicto, modo et forma predictis, interrogatus per dictos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse vidit, de mense augusti proxime preterito, fratrem Marchum Thebaldi, conversum dicti monasterii

Fosse Nove, febricitantem febre continua que mul-

eum, prout recoHt, per X dies et ultimo die predictorum X dierum vidit eum infirmum et febricitantem, et sequenti die mundum et sanum, et exeuntem per se ipsum infirmariam in qua iacebat. Qui, ante fores ecclesie monaste Liberatus sum meritis beati Thome de Aquino rii, dixit sibi cui me recomendavi in nocte preterita . Et de cetero vidit et videt eum sanum. Interrogatus si audivit quando dictus frater Marchus recomendavit se dicto beato Thome, dixit quod non. Interrogatus si cognoscit dictum fratrem Marchum, dixit quod iam sunt VIII anni quod cognovit et cognoscit nunc eum. Interro-

tum

affligebat

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NOViE

469

gatus qua hora vidit

eum

ante lores dicte ecclesie, dixit quod

fuit liberatus,

de mane, hora misse. Interrogatus de die quo

dixit

quod non recordatur.

[GUIDO]
LXXII.

Eodem

Piperno, testis

Guido magistri lohannis de eodem modo citatus per lohannem Brisiendie martis,

sem, nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum

dominorum, in loco et forma predictis, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem (fol. 36^) recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod iam est annus quod fiHus suus Stephanus, puer modo trium annorum, sicut etiam ipsis dominis inquisitoribus apparebat, quem ipse Guido ad ostendendum duxerat, passus fuit morbum caducum per unum annum cum dimidio
et plus, videlicet in revolutione lune

interdum semel,

intervici-

dum
davit

bis,

interdum
beato

ter,

interdum quattuor, interdum sex

de Aquino qui

bus. Et ipse timens de obitu ipsius pueri, devote

recomen-

eum

Thome

eum

liberare digna-

retur ab ipso morbo.

Quem

post recomendationem portavit

et posuit

ad sepulcrum

dicti beati

Thome
sentit

eum

super dictum

sepulcrum

et

ex tunc ipse puer

fuit liberatus, et

nunquam

postmodum

sentiit

neque

dictum

morbum

meritis, ut

credit, dicti beati

quo die recomendavit eundem et ad sepulcrum portavit, dixit quod non recordatur. Interrogatus qui erant scientes dictum morbum, dixit quod uxor sua Margarita Francisci, mater dicti pueri, Andreas Francisci, avunculus dicti pueri, Laurentius Philipi, Bentevenga de Piperno et magister Gregorius de lulgiano, chirurgicus, et
vel

Thome. Interrogatus quo mense

quam
eius.

plures

alii

vicini et vicine sue. Interrogatus qui

fuerunt

presentes ad dictam recomendationem, dixit quod dicta uxor

470

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS^ NOV^

[GEMMA GREGORII]
LXXIII.

Eodem die, Gemma Gregorii de Piperno, mulier

et ultra, testis

LX annorum

eodem modo

citata per

dictum

lohannem nuntium,

iurata in presentia dictorum

dominorum

inquisitorum, in loco predicto,

modo quo

supra, interrogata

per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem reco-

memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipsa habet unum filium, nomine. lacobum Salatinum, quem nunc dicit esse XXXVI annorum et ultra. Qui primo anno sue nativitatis passus fuit tantam infirmitatem quod coste partis anterioris videbantur coniungi lumbis, ita quod vix poterat fiatum eructare, et tam ipsa quam plures aiie matrone et medici, qui viderant eum, credebant quod
lende
(fol. SG''.)

dictus puer ex hoc moreretur

et

tunc ipsa suadente

sua,

sibi

domina Stephania Sebastiana, convicina

bona

et sancta

muliere, ffexis genibus, recomendavit dictum

puerum beato
ab infirmi-

Thome Thome

de Aquino quod
quia
ipsa

eum

liberare dignaretur

tate predicta,

mitteret

predicti et afferet

eum ad tumulum beati oblationem. Post quam recomenfuit

dationem incontinenti puer adhuc vivit.

Interrogata de anno,
datur. Interrogata
si

melioratus

et

sanatus et

mense

et die, dixit

quod non recor-

vivunt aliqui qui possint dictos dominos

inquisitores instruere de dicto miraculo, dixit

quod

credit

quod non, quia omnes sunt mortui.

[PETRUCIUS de PIPERNO]
LXXIV. Eodem die, Petrucius domine Sibilie de Piperno, testis eodem modo citatus per lohannem, nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto et
ipsos

modo

predicto, interrogatus per

dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSSiE NOViE

47 1

in estate proxinie preterita fuit

annus, de mense et die non

recordatur,

quod
fuit

runi passa
ipse (1)

nunc quinque annofebreni continuani circa XV dies, et tam

Sibilia, filia sua, puella

quam Gemma, uxor

mori debere,

sua, et medici et
(fol.

alii

quam

plu-

res qui viderunt eam,

oppinabantur
et dicta

37^.)

et
(2),

dicebant

ipsam

in brevi

Gemma

uxor sua,

recomendavit dictam puellam beato Thome de Aquino quod eam liberare dignaretur a dicta infirmitate, que postmodum incontinenti sanata fuit puella predicta et ex tunc

sicut postea retulit sibi, ipsa puella febricitante,

non habuit aliquod

malum nec

habet.

Interrogatus de

mense

et die, dixit

quod non recordatur.

et

Interrogatus qui medici viderunt puellam predictam, dixit

quod magister Nicolaus magistri lohannis rentius domini Andree de Piperno.

magister Lau-

[IVIATTH>EUS de NORIA]

LXXV.

Die mercurii, XVIII mensis novembris Mattheus

modo
citatus

de Noria de Piperno, eodem

per lohannem,

nuntium supradictum, iuratus coram dictis dominis inquisitoribus in loco et forma predictis, interrogatus per dictos dominos inquisitores de miracuHs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod a mense augusti proxime preterito, et de dicto mense de ebdomada et die non recolit, passus fuit febrem quartanam, et passus fuit usque ad diem veneris penultimum mensis octobris proxime preteriti que febris ita fortiter affligebat eum et afflixerat quod ipse nil aliud appetebat nec comedere pote;

rat nisi

mala

et

sorba

et

quod

die accessionis tenebat

eum
et

mane usque

a sero. Et

illo

die veneris,

dum

graviter vexa-

retur a febre predicta, et staret ante fores

domus sue
Non vexes

contra semetipsum de ipsa infirmitate scandalizaretur, Petrus

Letus de Piperno, vicinus suus, dixit

sibi

teip-

(1)

Ms

ipsa.

(2)

Ms

lacoba.

472

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS^ NOV^

sum, sed reintra

beato

domum

tuam,

et quiescas et
.

recomenda

te

Thome

de Aquino quod te liberet

et

Ipse vero iuxta consilium eius

domum
beato

reintrans se beate

Marie de Rippa iuxta Pipernum

iacenti
(fol. 37''.)

in Fossa-Nova, devote
;

Thome de Aquino recomendavit ut eum

promittens quod
si

a dicta quartana liberare dignaretur

liberaret

eundem,

flexibus

genibus,

ab

introitu

ecclesie

Fosse-Nove accederet usque ad tumulum eiusdem beati Tho-

me

quod ipsum tumulum cingeret cum filo argenteo. Quo voto emisso, dormire cepit, et visum [est] sibi quod ipse
et

staret iuxta
ret

dictam ecclesiam sancte Marie de Rippa, et videin habitu

quendam

Predicatorum

cum quodam
et

baculo in

manu venientem

per viam qua venitur de Fossa-Nova apud

dictam ecclesiam sancte Marie de Rippa,

cum
:

pervenisset

iuxta illam ecclesiam sancte Marie, egressa est de

ecclesia beata Virgo, ut sibi videbatur, et dixit
:

quo vadis ? At ille respondit Vado iuvare pauperem qui non desinit me vocare. Et visum est eidem Mattheo quod dictus beatus Thomas ad eum veniens eun-

eadem Thoma, quendam

dem
de

discoperiret et incontinenti expergefactus, descendens

lecto,

vocavit BelHtiam,

uxorem suam, dicens eidem

BelHtia,

nunquam

febris quartana arripiet

me, quia beatus

habuit sed per
et valens

Thomas de Aquino

discoperuit me, et propterea credo esse

sanatus. Et ex tunc

nunquam dictam febrem

Dei gratiam, meritis ipsius beati Thome, sanus est

facere que sani faciunt.

Interrogatus de etate ipsius

etatis

testis,

dixit

quod

credit esse

L annorum.

Interrogatus qui erant scientes dictam

egritudinem suam, dixit quod dicta uxor sua et Petrus Letus

de Piperno

et plures ahi

de Piperno.

[BELLITIA]

LXXVI.
Belhtia,
citata per

Eodem
lohannem

die mercurii,

XVIII mensis novembris,

testis

uxor Matthei de Noria de Piperno,

(fol.

eodem modo
iurata

38^)

nuntium supradictum,

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMyE, FOSS^ NOV;E

473

in presentia dictoruni clominoruni, in loco predicto,

eodem

modo quo

dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod hoc anno, de mense augusti, de die non recordatur, vir suus infirmatus est febre
supra, interro^^ata per ipsos

quartana
bris
et

et

eam

passus

fuit

usque circa finem mensis octonisi

proxime

preteriti et

non comedebat

poma

et

sorba

quodam

die ipsius mensis octobris de

quo non recoHt,

cum

graviter a dicta quartana vexaretur, ex consilio Petri

Leti de Piperno, recomendavit se, ea audiente, beato

Thome

de Aquino quod

eum

Hberaret et post hoc dormiens adhuc

ea vigihmte, surrexit et vocando

eandem

dixit

Liberatus

sum, quia beatus Thomas de Aquino discoperuit me.

tunc

Et ex

nunquam
et facit

sentiit

dictam infirmitatem,

et est

sanus et

comedit

ea que ante ipsam infirmitatem faciebat.

quod est fere L annorum. Interrogata de etate ipsius, dixit quod est LX annorum et plus, ut credit. Interrogata de die quo fuit sanatus dictus vir suus, dixit quod sunt fere tres ebdomade, de die non recoHt.
Interrogata de etate viri sui predicti, dixit

[MARIA SIMEONIS]
LXXVII.
simiH

Eodem

die,

Maria Simeonis de Piperno,

testis

lohannem Brisiensem, nuntium supradictum, iurata in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto, modo quo supra, interrogata de miracuHs dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod lohannes Garini, nepos suus, ex Petro
citata per

modo

lohannis, fiHo (1) ipsius Marie, de ventre matris sue egrediens, testiculum dextruin

grossum habuit

et

cotidie cres-

cebat, et crevit ad quantitatem ovi gaUine, et erat ita

sicut

tostum
intes-

Hgnum
(2)

et erat (fol. 38\)

etiam puer cretus

nam

tinum
Ms

egrediebatur in bursam, propter quod lumbar cre-

(1)

filios.

(2)

Ms

antextinum.

474

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS/E NOV/E

torum portabat prout ipsa omnia vidit et palpavit et cum remediis medicorum curari non valeret nisi incideretur,
;

audiens ipsa

testis

famam

beati

Thome de

Aquino, et credens

eum

meritis dicti beati

Thome,

sine incisione aUqua, posse

curari precesque pueri citius exaudiri, informavit

puerum
si

et

dicere faciebat

Pulcher mi beate

Thoma de

Aquino,

me

dignatus fueris sine incisione ahqua curare de

patior,

ad tumulum veniam
puer meHoratus

cum

fueris canonizatus.

cum voto figure Quo voto emisso, ea

morbo quem mee argenteo

ibidem pre-

sente,

extitit, et

totaUter postea curatus.

Interrogata (1) quanto tempore duravit puero predicto dicta

quod per septennium. Interrogata (2) quaur tum est quod fuit curatus, dixit quod sunt circa octo menses. Interrogata (3) de etate pueri predicti, dixit quod in festo
infirmitas, dixit

futuro Innocentium, compleverit VIII annos.

Interrogata de

mense
quod

et

de die quod
si
fuit,

fecit fieri

votum,

dixit

quod non

recoUt. Interrogata
dixit

erant aUqui presentes ad dicipsa

tum votum,

sola

cum

dicto Petro, sed

ipsa recitavit lohanni, viro

suo.

[lOHANNES GARINI]
LXXVIII.
in presentia
dicto,

Eodem

die,

lohannes Garini de Piperno,

testis

eodem modo
eo

citatus per

dictum lohannem, nuntium, iuratus

in loco pre-

dictorum dominorum inquisitorum,

dominos inquisitores de miracuUs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod lohannes (fol.
supra, interrogatus per dictos
39^),

modo quo

nepos

eius,

ex Petro, fiUo suo, habuit testiculum dexovi, et

trum grossum ad quantitatem unius

ipsius

quod intestinum

pueri

descendebat

in

bursam,

et

eum

ostendens

magistris Gregorio et Leonardo, fratribus, de lulgiano, medicis

cretorum, dixerunt eidem quod Uberari non valebat abset si

que incisione

eum

inciderent, reciperent

eum

pro homine

(1-3)

Ms

iaterrogatus.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS/E

fiOVJE

475

mortuo, de quo ipse avus multuiii doluit, nec commisit

medicis predictis. Et
avia eiusdem pueri,
se

eum

postmodum

audivit a Maria, uxore sua,

quod

ipsa instruxerat

ipsum puerum quod

et ipse

recomendaret beato
et

Thome

de Aquino,

puer iuxta

instructionem ipsius avie se recomendaverat beato

predicto
;

Thome

postea vidit et videt ipsum

tum ab

infirmitate et

morbo

predicto.
et

puerum plene curaQuem puerum dictis

et

dominis inqulsitoribus exhibuit

notarii vidimus plene

ipsum viderunt,

nos

curatum

et

sanum

morbo

predicto.

Interrogatus cuius etatis est dictus puer, dixit quod in festo

Domini proxime futuro compleverit octo annos. Interrogatus quantum tempus est quod dictus puer fuit liberatus, dixit quod sunt fere octo menses. Interrogatus qui erant scientes dictam egritudinem dicti pueri, dixit quod ipse
Nativitatis
testis et dicta

uxor sua

et

puer

dicti

filii

sui et

multe

alie

vicine sue.

[PETRUS LETUS]
LXXIX. Eodem die, Petrus Letus de Piperno, notarius, testis eodem modo citatus per lohannem Brisiensem, nuntium supradictum, iuratus in loco predicto, coram dictis dominis inquisitoribus,

modo quo
dixit

supra, interrogatus per ipsos

(fol.

dominos de miraculis recolende memorie

39^.)

fratris

Thome

de Aquino,

suo iuramento quod die veneris

penultima mensis octobris proxime preterito ipse misit Pe-

trum Boccasico de Piperno Setiam, et equitavit quendam suum pullum, et rediens de Setia dixit sibi quod de dicto pullo ceciderat, et vidit eum in facie lesum et in corpore
confractum
vit a

et

dolorosum,

et

etiam die sabbati sequenti audi-

magistro Andrea Papaleo quod dictus Petrus graviter

infirmabatur. Die vero dominico vel die lune sequenti, vidit

eundem Petrum liberatum

meritis
beati

et

sanum

et

dicentem
se

sibi

quod

Thome

de

Aquino

cui

recomendaverat,
liberatum et

Hberatus erat, et ex tunc vidit et videt

eum

sanum,

et ipse testis

vere credit quod meritis dicti beati fuerit

liberatus.

47^

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS/E NOV^

quod hoc anno, ut credit de mense augusti proxime preterito, et a dicto mense citra usque circa finem mensis octobris, scit quod Mattheus Norie de Piperno,
Item
dicit

LXXX.

vicinus suus, passus fuit febrem quartanam, et die penultima

dicti

mensis octobris, invenit eundem Mattheum ante fores

sue patientem ipsam febrem
;

domus
suasit

et

tunc ipse
et se

testis per-

eidem quod

reintraret

domum suam

recomen-

daret beato
dicta febre
:

Thome
;

de Aquino quia statim hberaret

eum

eidem Ego sum hberatus a febre quartana quia beatus Thotesti mas de Aquino cui me recomendavi, hac nocte apparuit michi et hberavit me . Et dixit dictus testis quod ex nunc vidit et videt ipsum Mattheum sanum et hberum a febre predicta sicut ante ipsam infirmitatem fuerat. Interrogatus quomodo scit, dixit quia vidit eum infirmum
et die sequenti, dictus

Mattheus

dixit

c(

et (fol. 40^) audivit

ab eo predicta

et vidit et videt

Interrogatus cuius etatis est ipse Mattheus,

eum sanum. dixit quod est L

testis,

annorum
dixit

et ultra.

Interrogatus cuius etatis est ipse

vel circa.

quod

est

XLV annorum
Thome

Item interrogatus quare persuasit eidem Mattheo quod se

recomendaret beato
tionis

predicto, respondit propter cura-

gratiam

quam

a dicto beato

Thoma

recepit in seipso.
sibi fece-

LXXXI.
rat, dixit

Interrogatus

quam

gratiam curationis

quod anno preterito de mense septembris, quodam die dominico dicti mensis, post missam, dum sanus et incolumis se posuisset ad prandium, et primum pomum positum sibi in mensa comedere vellet, supervenit sibi quedam infirmitas que a medicis, qui eum postea habuerint in cura, nominata est sibi squilenzia, de quorum consiho facte fuerunt sibi XIII minutiones sanguinis, et aha quam plura remedia que nichil ad mehorationem sibi profuerunt, sed plus dicta infirmitas crevit et a sero dicte diei dominice usque ad diem
;

mercurii sequentem de prorsus loqui non potuit

mane loquelam perdidit, ita quod nec hnguam ducere poterat. De mane
(1)

vero diei mercurii, videns quod medici de eo desperaverant

Ms
despaverant.

(1)

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS^ NOV^

477

concepta devotione ad beatuni Thoniani de Aquino,

scripsit

de
et

manu

propria

quod deberet

deferri ad tunuiluni beati

Tho-

me de Aquino
suo
;

predicti,

sperans eiusdem sancti meritis Hberari,

ipsum scriptum

tradidit Petro magistri lohannis,

genero
testis,

vero contradicente domina lacoba, uxore ipsius

pro eo quod mulieres intrare non possunt ecclesiam FosseNove, non deferebatur, et ipse advertens hoc, nichilominus
infra

seipsum recomendavit se eidem beato

Hberaret, et ex tunc cepit ducere

Thome

ut

eum

(fol. 40^.)

Hnguam

et

meHo-

ratus est et circa

est plene.

horam

tertie loqui perfecte potuit et

curatus

Interrogatus de nominibus medicorum, dixit quod magister

Laurentius domini

Andree

et

magister

Nicolaus

magistri

lohannis Guidonis de Piperno et magister lohannes [de] Urbeveteri, habitator Setie.

Interrogatus qui sciebant infirmitatem, dixit quod uxor

predicta que est in puerperio et

OdoHna

filia

eius.

[GEMIVIA]

LXXXII. Eodem die, Gemma Petri Zappi de Piperno testis eodem modo citata per lohannem Brisiensem, nuntium supradictum, iurata in loco predicto coram ipsis dominis inquisitoribus, modo quo supra, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miracuHs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipsa testis vidit fratrem Nicolaum Zappum, germanum suum, conversum monasterii Fosse-Nove, infirmum in manibus ita quod erant sibi quodammodo inutiles, et passus fuit dictam infirmitatem circa biennium et iam sunt sex menses et ultra quod vidit eum iiberatum et sanatum a dicta infirmitate et dicentem sibi quod meritis beati Thome de Aquino cui se recomendaverat fuit Hberatus et videt eum sanum ut antea fuerat, de mense et die non recordatur.

478

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMvE, FOSS<E NOV^

[SCHIMANA YLDIBRANDINI]
Eodem die Schimana Yldibrandini de PiperLXXXIII. no testis eodem modo citata per lohannem Brisiensem, nuntium supradictum, iurata in presentia dictorum dominorum inquisitorum in loco predicto, modo et forma predictis (fol. 41'.), interrogata per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipsa testis passa est per quadriennium vel circa, continue, dolorem in spalla dextra et brachio et digito ita quod nere (1) non valebat. Et in festo beati Martini proxime preterito, videHcet hodie sunt VIII dies, quod ipsa venit ad monasterium Fosse-Nove et devote devovit et recomendavit se beato Thome de Aquino ut eam a dicto dolore liberaret, promittens sibi votum argenteum valoris duodecim denariorum, si eam Hberaret. Quo voto facto, ex tunc usque in hodiemum diem non sentiit neque sentit dolorem predictum.
Interrogata
qui

erant

scientes

egritudinem, dixit

quod

domina Lea Pennazola, que veniens ad dictum locum cum ea, infirma similem dolorem patiens in spalla (2) dextra, fuit etiam liberata meritis dicti sancti Thome. Interrogata quomodo scit quod dicta domina Lea fuit sic
infirma et liberata, dixit quia vidit

eam infirmam
quod
est

et postea

sanam

et

propterea venerat

cum

ea ad dictum monasterium.

Interrogata de etate ipsius

et ultra.

testis, dixit

L annorum

[NICOLAUS GRASSONE]
LXXXIV.

Eodem die,

Nicolaus Grassone de castro Ser-

mineti, Terracinensis diocesis, testis

eodem modo

citatus per

lohannem Brisiensem, nuntium supradictum, sentia dictorum dominorum inquisitorum, in

Ms
nettere.

iuratus in preloco,

modo

et

(1)

(2)

Ms

paspalla.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSSyG NOV^

479

forma predictis, interrogatus per dictos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod hoc anno (fol. 41^.) circa finem mensis septembris per VII ebdomadas et ultra habuit febrem cotidianam et makun epatis, stomaci et milze (sic) et dolorem capitis, et die veneris auditis miraculisquedicebantur facta per beatum Thomam de Aquino et precipue in personis Bartholomei Cambelle xMarescalci et Petri Craparii de Sermineto quos ab infirmitatibus eorum Hberaverat, et ipse ipso die veneris peius, pessime, se haberet, cepit devotionem habere ad dictum sanctum ut die sabbati sequenti de sero suasionibus MabiHe (1), uxoris sue, et ea presente se devovit dicto beato Thome et die dominico in mane invenit se plene Hberatum et dixit Mabilie uxori sue predicte Ego sum Hberatus meritis beati Thome de Aquino cui me devovi . Et eodem die dominico, de domo sua egressus est sanus et hodie venit ad Fossam-Novam, et exsolvit votum et ipsum dicti domini inquisitores et nos notarii aspeximus sanum et Hberum. Interrogatus de etate ipsius, dixit quod est XXX annorum et ultra. Interrogatus si sunt a4iqui scientes ipsam infirmitatem, dixit quod dicta uxor eius.
:

[Frater

PETRUS CRESENTII]
XVI III mensis
novembris, frater Pe-

LXXXV.
testis

Die

iovis,

trus Cresentii de Piperno, conversus monasterii Fosse-Nove

lohannem, nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto et eo modo quo supra, interrogatus per dictos dominos inquisitores, de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod triennium iam elapsum est quod ipsi existenti in Sicilia apud grangiam sancti (fol. 42^) Christophori ad monasterium FosseNove spectantem, quodam die, de mane, de quo non recolit, supervenit quidam tumor et inflatura in facie sua, in gutture, in tantum quod loqui nec os aperire poterat quantumcumque
citatus per

eodem modo

(1)

Ms

Mobilie.

480

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSSiE

NOViE

Et ipso stante in tanta afflictrone, Nicolaus de Monte Sancti lohannis, habitator Piperni, qui ibidem cum eo erat, consuluit sibi et persuasit quod se recomendaret beato Thome de Aquino quod eum dignaretur Uberare. Ipse vero, conferens in corde suo, cum loqui non posset, se humihter recomendavit eidem,
aliquis

cum

cultello conaretur os ipsius testis aperire.

post

quam recomendationem factam

quod loqui
ex tunc

hora none obdormivit, et

invenit ita

eodem die, hora vesperarum evigilans se sanum

per eum,

potuit et pro maiori parte

tumor

ille

cesdicti

sus

(1),

et

fuit

sanus de dicta infirmitate meritis

beati

Thome.
ac Hberationem, dixit quod dictus Nicolaus qui

Interrogatus qui sciverunt ipsum pati dictam inflationem et

tumorem
eo
rediit

cum

postmodum de
dicti

SiciHa,

frater

Petrus MassarolU,

monachus
SiciHa.

monasterii et plures aHi qui

modo

sunt in

Interrogatus de mense, dixit quod

non

recoHt, sed dixit

quod

credit

quod

fuerit in estate.

[NICOLAUS PICCARDI]
LXXXVI.
testis

simiH

Eodem die, Nicolaus Piccardi de Terracina, modo citatus per lohannem Brisiensem, iuratus

dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto, modo et forma predictis, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miracuHs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod cum
in presentia

haberet tinnitum
sunt
iHi

(fol. 42"".)

in auribus

tam vehementem quod

vix audire poterat, etiam alta voce, loquentes sicut scire pos-

qui

cum eodem

conversabantur. Et

cum

dictus tin-

nitus, et quasi surditas, per dies

ret,

cum Pipernum

venisset,

adhuc duraconsiderans miracula que Deus

durasset, et

XV

operabatur meritis beati Thome de Aquino, concepta devotione, presentibus Nicolao TaureHo et lacobo Capasso de Terracina, sociis suis,

Aquino ut eum
Ms

recomendavit se dicto beato Thome de Hberare (1) dignaretur. Qua recomendatione

Ms

(1)

cessa.

(2)

liberaret.

PROCES. CANONIZATIOiNIS

S.

THOMiE, FOSS^ NOV^

481

facta,

cuin hoc niane surrexit, invenit se sanatuni et bene

audienteni, et dicti domini inquisitores et nos notarii supra-

percepimus bene audientem et etiam verba depressa voce prolata audientem. Interroijatus quando recomendavit se dicto beato Thome, dixit quod heri, hora prandii in Piperno. Interrogatus qua hora percei:)it se curatum, dixit quod hoc mane quando surdicti

cognovimus

et

rexit.

[NICOLAUS TAURELLUS]
LXXXVII. Eodem die, Nicolaus Taurellus de Terracina, testis eodem modo citatus per lohannem Brisiensem,
nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum inquisitorum in loco habitationis predicte, modo et forma premissis, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit quod iam sunt XV dies et ultra, quod Nicolaus Piccardi de
Terracina, socius suus, passus est

quamdam

surditatem in

auribus ipsius, quod ipsum testem et alios loquentes etiam alta voce vix audiebat, vero heri dum comoderent, dictus Nicolaus,

eodem

teste audiente,

recomendavit se beato

(fol.

43^)

Thome
mane

de Aquino quod

eum

a dicta surditate curaret et hoc

perpendit quod ipse Nicolaus Piccardi bene audit etiam

sibi

depressa voce loquentes et dictus Nicolaus dixit

meritis dicti beati

quod

de [Aquino] est liberatus. Interro^atus quantum tempus est quod cognovit eum et fuit eius socius, dixit quod sunt VIII anni quod fuit socius

Thome

suus.

[lACOBUS CAFASSUS]

Eodem die, lacobus Cafassus de Terracina, LXXXVIII. testis eodem modo citatus per lohannem Brisiensem, nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto, eodem modo quo supra, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iura-

482

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NOV;E

mento quod Nicolaus Piccardi, socius suus, per XV dies habuit quandam surditatem ita quod alta voce loquentes vix Ego audiebat, et dicebat sibi testi et aliis sibi loquentibus non audio vos . Et heri dum comederent et adhuc dicta surditate laboraret, audivit eundem recomendantem se beato Thome de Aquino quod eum Uberaret a dicta surditate, et facta dicta recomendatione hoc mane cognovit et perpendit ipsum Nicolaum Hberatum et bene audientem etiam voce non alta loquentes.
:

cc

Interrogatus
vit predicta.

quomodo

scit predicta, dixit

quia vidit et audi-

Interrogatus de etate dicti Nicolai, dixit quod

esse

credit
fuit

eum

L annorum.

Interrogatus quanto tempore

socius suus, dixit

quod per annum.

[PETRUS,

filius

lOHANNIS GUARINI]
Petrus fihus lohannis Guarini de 43".) modo citatus per lohannem

LXXXIX.
Piperno

Eodem
eodem

die,
(fol.

testis

Brisiensem, nuntium supradictum, iuratus in presentia dicto-

rum dominorum

[inquisitorum], in loco predicto,

modo

et

forma predictis, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod lohannes Guarini, filius suus, puer nunc VIII annorum vel circa, de ventre matris egrediens, dextrum testiculum grossiorem alio eduxit ac
etiam intestinum in bursam descendebat, et cretus
crescente puero,
erat, et

cum eodem

egritudo concrevit adeo quod

pater

dictus testiculus ad quantitatem unius boni ovi apparebat,

et

quod

ipse testis lohannes,

ipsius testis,

avus

et

avia dicti

Maria mater' pueri consuluerunt medicos

suus,
et
;

quod non poterat sine incisione transire et dicti avus et avia nolentes ipsum puerum incisioni exponere devoverunt ipsum puerum beato Thome de Aquino quod eum
qui dixerunt
liberaret
;

et

ex tunc puer absque incisione aliqua meritis

liberatus est.
fuit

dicti beati

Thome

Interrogatus quando
recordatur. Interrogatus

factum votum,

dixit

quando

fuit liberatus,

quod non dixit quod de

mense maii proxime

preterito et circa

perpendit de libera-

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS/E NOV^

483

tione eius, asserens

quod

in

estate consueverat

esse peius

quani in hieme
fuit et est

(1)

et ista estate erat liberatus, et

continue

bene sanus.
si interfuit

Interrogatus

voto predicto, dixit quod non, sed

mater

ipsius testis sibi retulit.

[lOHANNES LIMAT/E]
lohannes Limate de castro Sompnini, testis eodem (fol. 43^.) modo citatus per lohannem, nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto, eo modo quo supra, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miracuHs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod, anno preterito, Theodora Manicone, uxor sua, per IV menses passa est quasi surditatem adeo ut vix decies exclamata audiret cumque vehementer dolerent ipse testis et dicta uxor eius de infirmitate predicta, maxime quia videbantur filium communem eorum, nomine Amatum, tunc forsan duorum mensium ex hoc pericHtaturum cum dicta mater eum vagientem audire, nec per consequens perpendere necessitates pueri posset, dicta Theodora, presente ipso viro suo, beato Thome de Aquino quodam sero se devote devovit ut
die,
;

XC.

Eodem

eam

Hberaret a surditate predicta, et

mane

facto, invenit se

sanatam a infirmitate dicta et dictus vir suus aspexit et perpendit eam sanatam et audientem sicut unquam audiverit et adhuc audit. Interrogatus quo mense fecit votum, dixit quod de mense novembris anni preteriti. Interrogatus de die, dixit quod non recoHt. Interrogatus qui erant scientes ipsam infirmitatem, dixit Francisca Manicone, soror dicte Theodore et Bruna Francisci vicina et comater sua et quam plures aHi

XCI.

Eodem
citatus per

die,

magister Gregorius de lulgiano, cirur-

gicus et cretorum medicus, habitator Piperni, testis

eodem

modo
(1)

lohannem Brisiensem, nuntium supradic-

Ms

estate.

484

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS/E NOV/E

tum, iuratus in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in (fol. 44^.) loco predicto, eo modo quo supra, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod vidit Stephanum, filium Guidonis magistri lohannis de Piperno, infirmum morbo caduco et curatum meritis beati Thome de Aquino ut pater asserit. Interrogatus quo-

modo
sui

scit, dixit

quia est vicinus suus, et vidit

eum

pluribus

et diversis vicibus ipso

morbo laborantem

et ipse et alii vicini

dicti pueri

compatiebantur dicto puero et patri de morbo

et audivit a patre

quod curatus

est a dicto

morbo, meritis
plene sanatum.
dixit

beati

Thome

predicti, et ipse testis videt

etatis est

eum

Item interrogatus cuius

vidit

puer predictus,

est triennius ut credit. Interrogatus

quantum tempus
unus annus.

est

quod quod

eum

curatum,

dixit

quod

est fere

XCII. Item dixit quod vidit lohannem Guarini, filium Petri lohannis Guarini de Piperno, puerum, iam sunt tres anni, cretum et habentem testiculum unum grossiorem (1)
altero et

secundum artem erat incidendus ut curaretur, audivit postmodum dictum Petrum, patrem suum, dicentem quod meritis beati Thome de Aquino dictus puer est liberatus
absque aliqua incisione.

[GEMIVIA] XCIII.
lie

Eodem

die,

de Piperno,

testis

Gemma, uxor Petrucii domine Sibieodem modo citata per lohannem Brisupra, interrogata per ipsos

siensem, nuntium supradictum, iurata coram ipsis dominis

in loco predicto, eo

modo quo

dominos

eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod de mense (fol. 45^) maii proxime preterito fuit annus quod Sibiinquisitores de miraculis
lia,

filia

sua, etatis

pluribus diebus,

nunc sex annorum vel circa passa fuit, febrem continuam adeo quod vir suus et

ipsa et medici etiam qui viderant dictam puellam credebant

(1)

Ms

grossiore.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^ NOV^

48^

eain in brevi nioriturani, et quodani die dicti mensis quo

ipsam puellam sic febricitantem recomendavit beato Thome de Aquino quod eam a dicta egritudine liberaret que puella incontinenti adeo fuit curata quod nunquam febris cepit eandem.
recolit
;

non

[LEONARDUS de lULGIANO]
XCIV.
cirurgicus

et

Eodem

die,

magister Leonardus de lulgiano,

medicus cretorum, habitator Piperni, testis eodem modo citatus per dictum lohannem nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto et modo predicto, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse testis vidit lohannem Guarini, filium Petri Guarini de Piperno, cretum et habentem unum testiculorum grossiorem alio, ita quod non videbatur ipsi testi quod posset curari sine incisione, et

postmodum

audivit dici a patre dicti pueri

erat Hberatus a dicto

cui

morbo

meritis beati

quod Thome de Aquino

recommendaverat ipsum puerum. Interrogatus quantum tempus est quod fuit eum infirmum, dixit quod est transactus annus. Interrogatus quomodo cognovit eum, dixit quia est convicinus suus et persuasit pater dicti pueri quod eum voveret dicto beato Thome.

[lOHANNA CHRISTIANA]
XCV. Eodem die, lohanna Christiana de Piperno testis eodem modo citata per dictum lohannem nuntium, iurata in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto et modo predicto, (fol. 45\) interrogata per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod anno proxime preterito, in mense novembris, passa fuit spatio VIII dlerum dolores vehementes per totam personam, et tunc suasionibus Petrucie, sororis sue, vovit dicto beato

Thome,

et se,

486

PROGES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSSiE NOV^

presente dicta eius sorore, eidem recomendavit quod liberaret et crastino fuit a dictis doloribus liberata.
Interrogata de die, dixit se

eam

non

recordari.

[PETRUCIA PISTELLA]

XCVL
simili

Eodem

die,

Petrucia Pistella de Piperno, testis

lohannem, nuntium supradictum, iurata in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto, modo et forma predictis, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipsa testis vidit lohannam Christianam, sororem suam, infirmam
citata per

modo

per plures dies, patientem graves dolores in persona,

ipsa Petrucia persuasit dicte sorori sue
:

et,

tunc
te

Recomenda

beato

de Aquino ut te Hberet. Et tunc ipsa lohanna, ipsa teste presente, recomendavit se beato Thome quod eam liberaret a dictis doloribus, et facta dicta recomendatione in crastino vidit ipsam sororem suam Hberatam meritis dicti
sancti a dictis doloribus.

Thome

Interrogata quot diebus habuerat dictos dolores, dixit

quod

non recolit de numero dierum. Interrogata de tempore, dixit quo iam est annus elapsus. Interrogata de etate dicte lohanne, dixit quod est XL annorum ut credit. Interrogata de etate ipsius testis, dixit quod est L annorum.

[MARIA BARROLA]
XCVII.
testis

Eodem die, domina Maria Barrola de Piperno, eodem modo citata per lohannem Brisiensem, nuntium

supradictum, iurata in presentia dictorum (fol. 46''.) dominorum inquisitorum in loco predicto, modo quo supra, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iura-

mento quod

Stephanum Guidonis magistri lohannis de Piperno, puerum nunc triennium, patientem morbum caducum plusquam annum, et postea scit eum sanaipsa testis vidit

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS^ NOV^

^(Sy

tum

me

annus et ultra, meritis beati Thode Aquino cui pater recomendavit eundem ut postea audia dlcto inorbo,

iam

est

vit a

dicto patre eius.

Interrogata
et

nunc
eo.

videt

quomodo scit, dixit quia vidit eum infirmum eum sanum et est vicina et cotidie conversatur

cum

[ROMICA]
XCVIII. Eodem die, domina Romica, filia cuiusdam Botii, uxor Leonardi lacobi de Piperno, testis simili modo citata per eundem lohannem nuntium, iurata in presentia dictorum dominorum inquisitorum in loco predicto eo modo quo supra, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miracuhs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod Petrus fihus suus, tunc quadriennus, passus fuit tumorem et rubedinem in costis et crure usque ad pedem ita quod nec (1) ipsa nec ahquis poterat eum tangere sine lesione et clamore ipsius pueri, nec ipse puer poterat se movere et in tanto dolore et anxietate fuit per mensem vel circa, et ipsa et vir suus predictus habuerunt consiha plurium medicorum, videhcet magistri Andree Papaleo et magistri Petri Cini, cirurgicorum, qui dicebant quod hberari non poterat sine incisione, et si incideretur quod perpetuo esset impeditus in persona. Tunc ipsa Romica, mater, recomendavit eum beato Thome de Aquino quod hberaret eum a dicto morbo absque incisione, et tam ipsa quam vir suus (fol. AG^.) portaverunt eum ad monasterium Fosse-Nove, et dictus pater suus, quia ipsa mater non poterat intrare ecclesiam Fosse-Nove, portavit
dicti [beati]

eum

ad tumulum

Thome
(2)

et posult

eum

ibi

et dlctus puer, post

ahquantuhim

horam, surrexit per

se supra

ipsum tumuhim
liberatum, et

sanus, sicut dlctus eius vir sibi retuht, et

postmodum posue-

runt in somario et reduxerunt

eum Pipernum
est

ex tunc

fuit et est

meritls dlcti sanctl.

Interrogata
tus dictus

quantum tempus puer, dixit quod in

quod fult infirmus et sanaestate proxime preterita fuit

(1)

Ms

nuDc.

(2)

Ms

aliquantiilum.

488

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS.E NOV^

annus, de die et mense non recordatur. Interrogata de latere dicti tumoris et rubedinis, dixit quod non recordatur.

Item dixit quod vidit dominam Leam, socrum suam, patientem dolorem in spalla et brachio dextro, ex quo non poterat se iuvare, et ipsum dolorem habuerat per longum tempus sed non recordatur quanto tempore, et postea

XCIX.

vidit et videt

eam sanam

et facientem

chio sicut sana et audivit

omnia cum ipso braeam dicentem quod meritis bead

Thome de Aquino

cui se recomendaverat erat Hberata.

[MARIA de MONTE]
C.
tis

Eodem die, domina Maria de Monte de Piperno, tescitata per

eodem modo

iurata in presentia

eundem lohannem, nuntium, dictorum dominorum inquisitorum, in

predicto, interrogata per ipsos

loco predicto et

modo

domi-

nos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipsa testis vidit Petrum, nepotem eius, filium Romice filie sue, patientem tumorem et rubedinem in costis et crure usque ad pedem ita quod nullo modo dictus puer poterat vertere nec erigere nec ahquis eum tangere sine magno clamore dicti pueri, et prout magister Andreas Papaleo et (fol. 47'".)
magister Petrus Cinus, cirurgici, dixerant, nullo
rat curari sine incisione. Et

modo

pote-

postmodum pater et mater dicti pueri et ipsa avia portaverunt ipsum puerum ad monasterium Fosse-Nove ut poneretur supra tumulum beati Thome
de Aquino cui eum recomendaverant, et cum pervenissent ad ipsum monasterium, quia ipse muHeres non poterant intrare ecclesiam Fosse-Nove, dictus pater suus portavit eum et posuit eum supra ipsum tumulum, super quo ahquantulum permanens, dictus puer per se surrexit sanus sicut dictus pater eius ei retuUt, deinde posuerunt ipsum puerum sanum super somarium et ex tunc meritis dicti sancti fuit et est sanus, et in crastino in Piperno ivit per Pipernum sanus. Interrogata quanto tempore passus fuit dictam infirmitatem dictus puer, dixit quod fere per mensem. Interrogata de die
et

mense quo

fuit

liberatus, dixit

quod non

recolit.

Inter-

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS.E NOV^

489

quantum teiupus est, dixit quod est plusquam medius annus, tamen non bene recolit de tempore.
rogata

[LEA PENNAZOLA]

CL
tis

Eodem die, domina ea Pennazola de eodem modo citata per lohannem, nuntium
[

Piperno, tes-

supradictum,

iurata

coram

ipsis

dominis inquisitoribus
per
ipsos

in loco et

modo

dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod vidit Petrucium, nepotem suum, puerum tunc 1111^ ex Leonardo lacobi, filio suo, pavidelicet tumorem et rubeditientem gravem infirmitatem nem in costis, tibia et usque ad pedem ita quod nec (1) poterat se vertere, nec erigere, nec aliquis eundem puerum poterat tanpremissis,

interrogata

medici dicebant quod sine incisione non poterat curari et etiam ex incisione non plene sanabitur. Et tunc pater dicti pueri et Romica mater eius et domina Maria de Monte, avia dicti pueri, mater dicte Romice, portaverunt eum ad monasterium Fosse-Nove, et dictus pater eius posuit eum supra tumulum beati Thome de Aquino et ibidem aliquantulum permanens dictus puer extitit liberatus, et reduxerunt eum Pipernum curatum et
gere
(fol.
;

47\) sine clamore dicti pueri

et

vidit et videt

Interrogata

eum sanum. quomodo scit

predicta, dixit quia vidit

eum

infirmum et sanatum nuru eius.

Interrogata

et predicta audivit dici a dictis filio et

quantum tempus est quod dictus puer fuit infirmus, dixit quod non recordatur. Interrogata de mense et die, dixit se non recordari. Interrogata de latere infirmitatis dicti pueri, dixit quod non recordatur.
quod ipsa testis per unum annum cum dimidio fuit passa dolorem et infirma in spalla et brachio dextro ita quod ex eo non poterat se iuvare, et cum quadam die audivisset quod quedam reliquie beati Thome delate erant ad ecclesiam sancte Marie de Piperno, ipsa ivit ad
CII.

Item

dixit

(1)

Ms

nunc.

490

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSSiE NOV^

ipsam ecclesiam et videns reliquias super altari maiori ipsius ecclesie et recomeiidans se beato Thome predicto, posuit brachium supra cassam in qua dicebantur esse reliquie dicti
beati

Thome,

et statim sanata est et

eodem brachio usa

est et

utitur, sicut prius est sana.

Interrogata de tempore sanitatis sue, dixit quod credit in

mense maii anni proxime

quod Deodita,

preteriti

quodam

die dominico. (Fol.

48^) Interrogata que erant scientes dictam infirmitatem, dixit

Bellicia et

Romica, nurus sue

et

Schimana

vicina sua et fihi sui et multi ahi.

quod Schimana infirmabatur in spalla et brachio dextro, ut credit, ita quod non poterat se iuvare de eo, et postmodum audivit eam dicentem sibi quod meritis
CIII.

Item

dixit

dicti beati

Thome

cui se recomendaverat, erat iiberata et vi-

det

eam sanam.
quod non recordatur.
ipsius, dixit

Interrogata de tempore, dixit

Inter-

rogata
ipsa

quomodo

scit, dixit

quia vidit predicta et audivit ab

Schimana. Interrogata de etate

et ultra.

quod

est

LX

annorum

[NICOLAUS de MONTE SANCTI lOHANNIS]

Die veneris, XX mensis novembris, Nicolaus de Monte Sancti lohannis de Piperno, testis eodem modo cita-

CIV.

lohannem, nuntium supradictum, iuratus in presentia dictorum dominorum, in loco predicto, modo predicto, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod in estate preterita fuit triennium transactum quod ipso existente in insula SiciHe apud grangiam Sancti Christophori, spectantem ad monasterium Fosse-Nove, quidam tumor magnus supervenit in gutture fratris Petri Cresentii, conversi dicti monasterii, adeo quod nec loqui poterat nec confiteri peccata sua. Et nunc ipse Nicolaus suasit eidem fratri Petro quod se beato Thome de Aquino recomendaret,
tus per
ipse vero frater Petrus iunxit

manus

(1)

suas tanquam reco-

(1)

Ms

nanus.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

TnOM., FOSS/G NOViE

49 1

mendans
et post

se eideni beato

Thome, cum tunc

peccata sua
fratri

loqui

non posset

aliqualem

horam
fuit

cepit loqui, ipso teste presente et

audiente, et confessus

de Cisterna, monacho
ex toto.

dicti

Gresorio (fol. 48^.) monasterii, qui tunc stabat et

et

nunc, ut credit, stat in SiciHa,

Interrojjatus

postea tumor

ille

recessit

de mense, dixit quod credit quod fuit de mense aus;usti, de die non recoHt. Interrogatus de presentibus, dixit quod dictus frater Gregorius et frater Petrus MassareHi, monachus dicti monasterii, qui etiam est modo in
SiciHa.

[CECCUS RONILGIONE]
CV. Eodem die, Ceccus Ronilgione de Terracina, testis eodem modo citatus ad presentiam (1) dictorum dominorum per lohannem, nuntium supradictum, iuratus in eorumdem [presentia], in loco predicto, modo et forma predictis, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de dictis miracuHs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse testis vidit dominam Gemmam, matrem suam, pati de mense octobris proxime preterito febrem quartanam et passa fuit eam per sex accessiones et audivit ipsam matrem suam recomendantem se beato Thome de Aquino quod dignaretur eam Hberare a febre predicta. Post quam recomendationem unica vice passa fuit ipsam
accessionem,

hora accessionis iterato recomendavit se beato Thome de Aquino predicto dicens Beate Thoma, patiens me iterato habere quartanam, per Dei misericordiam Hbera me . Et ex tunc fuit Hberata et sana sicut unquam
et
:

aHquem accesionem, nec habet. De die autem accessionis ukime non recordatur. Interro;t?atus de etate dicte domine (jemme, dixit quod est L annorum ut credit. Interro^^atus de sua etate dixit (2)
fuit,

et

nunquam

habuit

quod

excessit

XXVI annorum.

(1)

Ms
:

quod

apresentiam. Ms.
:

(2)

Credit... quo'1

credit de etate dicte

domine

ce.

492

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/G, FOSS^E NOViE

[NICOLAUS]

Eodem die, magister Nicolaus magistri lohannis, CVI. medicus de Piperno, (fol. 49"^^.) testis eodem modo citatus per lohannem Brisiensem nuntium supradictum, iuratus in loco predicto, modo quo supra. Interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse vidit Stephanum, nepotem suum, fiHum Guidonis magistri lohannis, fratris sui, iam est annus
et ultra,

morbum caducum

patientem, et

postmodum

vidit

ipsum puerum liberatum a dicto morbo et audivit dictum Guidonem, fratrem suum, dicentem quod meritis beati Thome de Aquino cui eum recomendaverat hberatus est.

quod est modo trium annorum vel circa. Interrogatus quanto tempore dictus puer passus fuit dictum morbum, dixit quod per duos menses scivit eum patientem. Interrogatus de mense et die egritudinis, hberationis et recomendationis, dixit quod non
Interrogatus de etate ipsius pueri, dixit
recordatur.

[PETRUS CINUS]
CVII.

Eodem

die,

cirurgicus, testis

eodem

magister Petrus Cinus de Piperno, modo citatus per lohannem Brisieniuratus

in

sem nuntium supradictum,

loco

predicto, eo

dominos inquisitores de miracuhs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse testis vidit Adelasiam fiham Gemme Rubee de Piperno, etatis X vel XII annorum
supra, interrogatus per ipsos

modo quo

patientem
squilentia.

in

gutture

quandam

infirmitatem

Quam

infirmitatem ipse testis

que dicitur iudicabat mortalem,

eam hberatam a dicta infirmitate, et audivit dici a dicta Gemma, matre ipsius, quod ipsa duxerat eam ad monasterium Fosse-Nove et eam recomendaverat beato Thome de Aquino, et statim hberata fuerat a dicta infirmiet postea vidit

tate meritis dicti sancti, et ipse testis vidit et

(fol.

49\) videt

ipsam pueham sanam.

PROCES. CANO^flZATIONIS

S.

THOM^, FOSS^E

NOV/E

493

Interrogatus de tenipore, dixit qiiod

preterita,

fuit in estate

proxime

de mense et die non recordatur. Interrogatus quanto tempore passa fuit dictam infirmitatem, dixit quod
plus

quam

per

XX

dies.

[GEMMA RUBEA]
Eodem eodem modo citata
ipsos

CVIII. -

die,

Gemma Rubea

de Piperno,

testis

per

iurata in loco predicto,

lohannem nuntium supradictum, modo quo supra, interrogata per

dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod de mense aprilis proxime preterito supervenit Adelasie filie sue una infirmitas in gutture que vocatur squilentia, et eam
passa
fuit circa

XX
eam

dies, et

cirurgicus, qui

magister Petrus Cinus de Piperno habebat in cura, suspicabatur de ea. Ipsa

tunc suasit dicte filie quadam nocte, cum iam dicta filia nec sorbilia nec potabilia sumere posset, dicens Filia mea,
:

recomenda

te

beato

Et ipsa puella se

Thome de Aquino quod liberet te . recomendavit, et mane facto, duxit eam

sibi

ad monasterium Fosse-Nove, et fecit reliquias dicti beati Thome de Aquino.

fuerunt in

ostendi

quasdam

Que

delate ipsi puelle

quadam

cassula, et dicta cassula fuit posita circa

comam
panem

(1) eius, et dicta puella

rediens Pipernum comedebat

deinde sana fuit et est. Interrogata de etate puelle, dixit quod est XII annorum. Interrogata de die recomendationis et liberationis, dixit
in via et

quod non recordatur.

[ADELASIA]
CIX.

Eodem

die, Adelasia, filia (1)

Gemme Rubee
modo
et

de

Piperno, testis

eodem modo

citata per

lohannem Brisiensem,
forma
inquisitores de mira-

nuntium supradictum,

iurata in loco predicto,

predictis, interrogata per ipsos

dominos

(1)

cannam.

(2)

Ms

filie.

494

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSSiE

NOV^E

eiusdem recolende memorie (fol. 50'.) fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipsa de mense aprilis proxime preterito passa fiiit quandam infirmitatem in gutture ita quod non poterat aliquid comedere nec bibere, et vix
culis

poterat respirare.

Cum

teneretur tanta infirmitate,

Gemma,

eidem quod ipsa se recomendaret quod ipsa beato Thome de Aquino quod eam Hberaret et mane facto, mater sua predicta duxit eam puella fecit ad monasterium Fosse-Nove et fecit apponi iuxta comam (1)
mater
sua, persuasit
:

ipsius testis reliquias dicti beati

Thome

in

quadam

cassula

delatas,

quo facto statim ipsa puella sentiit se melioratam et comedens panem Pipernum rediit sana et Ubera. Interrogata de die Hberationis dicte puelle, dixit quod non
recordatur.

[NICOLAUS BRUNI]
CX.

Die sabbati XXI mensis novembris, Nicolaus Bruni

de castro Sompnini, testis eodem modo citatus per dictum lohannem nuntium, iuratus in presentia dictorum dominorum inquisitorum, in loco predicto, modo et forma predictis, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miracuUs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod vidit Amatum Bruni, germanum suum,

cretum esse et portantem propterea bracale seu lumbar quod creti deferre consueverunt, et postea a tribus mensibus citra vidit eum curatum sine ahqua incisione et dictus Amatus dixit sibi quod meritis beati Thome de Aquino cui se pro curatione dicte infirmitatis devote recomendaverat, erat
;

Hberatus.

Interrogatus
bat, dixit

si

scit

quo

latere

dictam creturam habe-

quod non recoHt. Interrogatus quanto tempore fuit sic cretus, dixit quod longo tempore tamen ipse recordatur de duobus annis et ampHus et credit quod antequam ipse
(fol. 50^.)

revelaret sibi ipse

Amatus

fuisset passus

per plura

tempora ipsam egritudinem.

Ms

(1)

cannam.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM2E, FOSS^ NOVfi

49^

Interrogatus de
dit

rossitie

dicte

creture, dixit

quod

cre-

quod ad grossitiem unius ovi et ultra. Interrogatus de etate dicti fratris sui, dixit quod dictus frater eius habet plus quani L annorum. Interrogatus de etate ipsius testis, dixit quod est XXX annorum et ultra.

[NICOLAUS PETRI NICOLAI]

CXI.
tis

Eodem die,

Nicolaus Petri Nicolai de Piperno, tes-

eodem modo

citatus per

lohannem nuntium supradictum

et

forma predictis, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod hoc mense novembris lacoba Nicolai Adelasie, uxor sua, passa fuit febrem continuam per V dies que adeo debilitavit eam quod perdiderat loquelam et die V credebatur mori. Et Herminia Luce, socrus sua, et ipse et aUi astantes plorabant de ea, et tunc ipse testis, vir eius, recomendavit dictam uxorem suam beato Thome de Aquino quod eam dignaretur hberare ab infirmitate predicta, promittens quod, si eam sanaret, portaret ad tumulum dicti sancti lampadem et candelam et pecuniam pro una missa, et tunc incontinenti cepit
iuratus in loco predicto,

modo

vomere
sanata

et restituta fuit sibi loquela et febris

eam

dimisit et

est.

Interrogatus

quibus

presentibus

dictam

recomendatio-

quod presente dicta eius socru. Interrogatus de die curationis, [dixit] quod de die non recoht. Interrogatus si votum exsolvit, dixit quod sic.
fecit, dixit

nem

[PETRUS AMATI]
CXII.

Eodem

die,

Petrus Amati de Piperno, oblatus

monasterii Fosse-Nove, testis

eodem modo

citatus per lohan-

Brisiensem, nuntium supradictum, iuratus in loco predicto, modo quo supra coram ipsis dominis inquisitoribus,

nem

dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo
interrogatus per ipsos

496

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS/E

NOV/E

iuramento quod ipse testis vidit fratrem Valdebrunum Froscie, conversum et carpentarium monasterii Fosse-Nove, patientem dolorem tam vehementem in brachio dextro et
spalla dextra fere per

uhum annum quod non

;

poterat laboet exer-

rare et exercere dictum artem carpentarie tantum gravabatur a dolore predicto

et postea vidit

eum sanatum

centem artem carpentarie ut prius exercuerat dicentem sibi quod meritis beati Thome de Aquino cui se recomendaverat,
sanatus erat.

quantum tempus est quod fuit Hberatus, dixit quod credit quod sit circa annum. Interrogatus si cognoscit dictum fratrem Valdebrunum, dixit quod cognoscit et cognovit eum iam sunt XXXVI anni. Interrogatus de mense et die curationis, dixit quod non recordatur.
Interrogatus
si

scit

[MABILIA]
CXIII.

Eodem die, Mabilia, uxor Nicolai Grassone de cas(1),

tro Sermineti
citata per

Terracinensis diocesis, testis

eodem modo

lohannem nuntium supradictum, iurata in presentia dictorum dominorum inquisitorum, modo predicto et in loco predicto, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miracuhs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod hoc anno de mense septembris
proxime preterito, in fine dicti mensis, vidit Nicolaum Grassone, virum suum predictum, patientem malum epatis, febrem
ac

malum
51''.)

(fol.

stomaci et passus est per VII ebdomadas continuas et quodam die sabbati, de sero, recomendavit se

beato

Thome

de Aquino quod

predictis, ipsa teste presente et

Hberare dignaretur a audiente et sequenti mane,

;

eum

die videHcet dominico, vidit

dixit sibi

quod meritis

beati

eum sanatum Thome predicti

omnia que

et

Hberatum

et

sanatus erat, et

ex tunc

fuit

sanus, et exercuit

sani exercent.
dixit

Interrogata de
senti

mense et die curationis, mense, de die autem non recoHt.

Serimeti.

quod de pre-

(1)

Ms

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS/E

NOV/E

497

[THEODORA MANICONE]
CXIV.
simili
ta

Eodem

die,

Theodora Manicone, uxor lohannis

Binate, de castro

dominis inquisitoribus, in loco predicto, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miracuhs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento, quod ipsa testis de anno preterito passa fuit dolorem quendam in capite ex quo resultabat sibi surditas ita quod puerum suum parvulum, va,iJ[ientem, vix audire poterat, vel virum suum seu aHum se alta voce vocantem. Et dum sic iaceret infirma dictus vir suus veniens de Fossaipsis

modo citata eodem modo coram

Sompnini, Terracinensis diocesis, testis per lohannem nuntium supradictum, iura-

Nova, de mense novembris

sibi

preteriti,

sicut credit, persuasit

quod

se devote voveret beato

:

Thome
et

eam

hberaret

quod

et ipsa fecit

de Aquino quod voto emisso, dormivit

sanatam a morbo predicto invenit. Interrogata quanto tempore habuit dictam egritudinem, dixit quod plusquam per 1111'^ menses. Interrogata de die voti et hberationis, dixit quod non recoht. Interrogata si aliquis fuit presens, dixit quod non nisi dictus vir suus quod ipsa
iUa nocte et in crastino se
sciat.

[BLANDITIA NICOLAI]

CXV.
ditia

^ (Fol. 52^) Die lune XXIII mensis novembris, Blancitata per

in

Nicolai domini Gregorii, mulier de Terracena, testis

eodem modo

lohannem Brisiensem, nuntium

su-

pradictum, iurata

loco predicto, in presentia dictorum do-

minorum, modo et forma predictis, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod in proxime preterito mense augusti, fuit annus quod ipsa passa fuit febrem continuam per XV dies, et dum sic pateretur ultimo
die accesionis dicte febris recolens de miraculis que dici audiverat de dicto beato Thoma de Aquino, devotione concepta,

recomendavit se dicto beato Thome, vovens quod si eam liberaret a febre predicta quod veniret ad monasterium Fosse-

498

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS/E NOV^

Nove visitare tumulum suum, et poni facere super eum candelam et oblationem. Quo voto facto, statim meritis dicti
beati
tit

Thome de

Aquino, ut firmiter

credit, a dicta febre exti-

liberata, et

nunquam postmodum

passa

fuit

febrem pre-

dictam.
Interrogata qui erant scientes ipsam suam egritudinem, dixit quod non recordatur. Interrogata de die voti predicti,
dixit

quod non recordatur.

[AGNES PHILIPPI]
CXVI.
rentii

Eodem die, Agnes Philippi de castro Sancti Laudiocesis,

testis

de Valle, Ferentinatis
per

eodem modo
supradictum,
inquisitores

citata

lohannem

Brisiensem,

nuntium

iurata in loco predicto

coram

ipsis

dominis inquisitoribus,

modo quo

supra, interrogata per ipsos

dominos

de miraculis dicti recolende memorie (1) fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod (fol. 52^.) iam sunt duo
anni vel circa quod
ipsi testi

supervenit tantus dolor in bra-

chio et spalla dextra et toto latere dextro sui corporis quod

non poterat
vit et

se erigere de lecto nec

et sustentaretur.

movere

vel

ambulare

nisi

ab aho iuvaretur

Quam

infirmitatem porta-

habuit per septem ebdomadas continuas, et

fama miraculorum dicti beati de Aquino, devotione concepta, recomendavit se eidem beato Thome quod eam (2) Hberare dignaretur ab infirmitate predicta, et facta dicta recomendatione statim fuit Uberata ab infirmitate predicta et ex tunc nunquam dolorem sentiit.
infirmaretur, audita
;

dum Thome

sic

Interrogata de anno quo incepit dicta egritudo dixit

quod

non bene recordatur, sed credit quod sit circa duos annos. Interrogata de mense dicte recomendationis et hberationis, dixit quod non recorddtur. Interrogata qui erant scientes ipsam suam egritudinem, dixit quod Gemma Coruina, filia sua, et Thomasia Abbatis et Maria Carella de dicto castro.
Interrogata
se dicto beato
si

quando recomendavit Thome de Aquino, dixit quod nullus fuit prefuerint presentes ahqui
dicti fratris.

(1)

Ms

memorie

(2)

Ms

eum.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS^ NOViE

499

sens, sed postea recitavit diein dicte liberationis dicte

filie

sue

et etiani recilavit dictani

reconiendationeni et liberatio-

nem

multis de dicto castro.

[NICOLAUS BARTHOLOM/Elj

CXVn.

testis simili

Eodem die, modo citatus

in et

Nicolaus Bartholomei de Piperno,

per dictum

nuntium, iuratus
sitoribus,

lohannem Brisiensem, loco predicto coram dictis dominis inqui-

forma predictis, interrogatus per ipsos dominos de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod iam est annus et ultra quod ipsi testi supervenit dolor vehemens in genu (fol. 53^) dextro, ita quod nullo modo poterat plicare tibiam, sed semper tenebat eam extensam, et licet pluribus remediis ex consiliis medicorum usus fuisset, nihil tamen ei meliorationis et curationis advenerat,

modo

cumque

sic afflictus iaceret,

sibi

factam per Czituaram, matrem suam, quod se devoveret beato Thome de Aquino pro curatione dicte egritudinis quodam sero intra (1) seipsum eidem beato Thome devote se recomendavit, vovens quod si eum liberaret eius tumulum cum oblatione candele et oblatione unius denarii visitaret. Quo facto de mane sanatum se invenit meritis dicti beati Thome, et matri sue predicte intimavit dictam eius liberationem et votum.
:

circa principium presentis mensis, post

suasionem

Interrogatus qui sciebant eius egritudinem, dixit quod dicta mater sua, Maria, soror sua, et Gemma, uxor eius et plures
alii

de Piperno. Interrogatus de die curationis, dixit quod non recolit, sed sunt bene XX dies elapsi. Quem dicti domini inquisitores et nos notarii vidimus sanum et bene et libere

ambulantem.

[NICOLUCIUS AFFINNATI]
CXVIII.
etatis

Eodem

die,

Nicolucius Affinnati de Piperno

XX
:

annorum

vel circa,

eodem modo

citatus per lohan-

(1)

Ms

infra.

500

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM^, FOSS.E NOV^

nem, nuntium supradictum, iuratus modo predicto coram

dominis inquisitoribus in loco predicto, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse per tres menses passus fuit dolorem in spalla et brachio
ipsis

quod ipsum brachium ad os sibi ponere non valeet quodam die sabbati, de mense septembris anni prebat teriti, recomendavit se beato Thome de Aquino quod eum Hberare dignaretur (fol. 53^) a dicto dolore, et die dominico immediate sequenti de mane surgens invenit se Uberatum et
dextro, ita
;

ex tunc

fuit

sanus et hberatus sicut

unquam

fuerat, et
et

eodem
ibi

mane

venit videre
et

tumulum

dicti beati

Thome

obtuUt

oblationem
dixit

candelam

sicut voverat.

Interrogatus qui erant presentes quando

votum

emisit,

quod Leonarda uxor

sua. Interrogatus qui erant scien-

ipsam egritudinem, dixit quod dicta uxor sua, Fredericus et Barbatus fratres fihi Nicolai Affinnati de Piperno qui etiam venerunt cum eo ad ipsum tumulum quando votum exsolvit.
tes

[PETRUS GUALGANI]
Eodem die, Petrus Gualgani de Piperno, testis CXIX. eodem modo citatus per lohannem Brisiensem, nuntium supradictum, iuratus in loco predicto coram dictis dominis
forma predictis, interrogatus per ipsos dominos inquisitores de miracuHs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipse passus est quandam percussionem in brachio sinistro, et Hcet vulnus fuisset consoHdatum tamen remansit sibi dictum brachium debile et dolorosum, et eum pHcatum tenebat in tantum quod ipsum brachium nec amplius claudere vel appeinquisitoribus,
et

modo

rire poterat, et circa

mensem

predicta passus et

dum

hec

quodam sero de mense maii, de die non recolit, dum ampHus soHto gravaretur, persuasu BeHicie Casse, uxopatiebatur,
ris sue,

recomendavit se beato

Thome

de Aquino ut

eum

Deus

suis meritis curare dignaretur

quam

et in crastinum, ante; surgeret, in dicto brachio se absque dolore sentiit et

sicut sanus, et ostendit

ipsum extendit

extensum

ipsi

uxori

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiG NOV^

^OI

sue, et surgens se sanuiii plene, credens meritis beati

invenit, (fol.

Thome,

54^ et omnia ut sanus que consueverat exer-

cuit et exercet.

Interrogatus de anno et die percussionis predicte, dixit quod

fuit

percussus in die mercurii sancta quadragesime preceistam

fuit

dentis

autem

quadragesiman proxime preteritam, curatus circa medium mensis maii tunc subsequentis.

[PETRUS VALLA]

CXX
modo domo

Eodem die, Petrus Valla de Piperno, testis eodem

per dictum

lohannem, nuntium, iuratus in habitationis predicte, in presentia dictorum dominorum, modo et forma predictis, interrogatus per ipsos dominos [inquisitores] de miraculis recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod in preterito mense maii fuit annus quod ipse testis vidit Petrum Gualgani de Piperno habentem brachium sinistrum debiHtatum ex quadam percussione quam recepit, ita quod non poterat ipsum extendere, et habebat ipsum prorsus inutile, et demum circa medium dicti mensis maii, vidit eum plene sanatum de dicto brachio et audivit eum dicentem sibi quod meritis beati Thome de Aquino erat Hberatus.
citatus

Interrogatus
et

quomodo

scit, dixit

quia vidit
si

eum infirmum
quando reco-

postea sanatum. Interrogatus

interfuit

mendavit se dicto beato Thome,

dixit

quod non.

[PETRUS ECTARI]
CXXI.

Die martis

dictum lohannem, nuntium, iuratus in presentia dictorum dominorum, in loco predicto, modo predicto (1), interrogatus per dictos dominos inquisitores de miraculis recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod hoc (fol.
citatus per

Ectari de Piperno,

XXI III mensis testis eodem modo

novembris,

Petrus

(1)

Ms

modo

predicto

modo quo

supra.

^02

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM.E, FOSSiE NOV^

34^) anno,
preterito,

quodam

die dominico, de
in

mense

octobris proxime

dum

esset

missa in ecclesia

sancte Marie de

Piperno arripuit

eum

febris fortissima et

ad

domum suam

vomitu affligeretur, et ex hoc se mori dubitaret, persuasu Gayte uxoris sue, recomendavit se beato Thome de Aquino, ut eum adiuvaret. Et incontinenti, recomendatione emissa, in presentia dicte uxoris sue et Marie Gayte (1), matris sue, Marie Piperis amice sue, febris et vomitus cessaverunt, et ita sanus fuit quod die martis
rediens, et gravatus dicta febre et

sequenti arripuit iter in Calabriam.

Interrogatus quota dominica

fuit dicti

mensis, dixit quod

die dominico precedenti festum beati Luce.

[GEMIVIA

CORRUINA]
Corruina,
filia

CXXII.
lippi,

Eodem die, Gemma

Agnetis Phi-

de castro Sancti Laurentii de Valle, testis eodem modo citata per dictum lohannem, nuntium, iurata simili modo coram ipsis dominis inquisitoribus, in loco predicto, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miracuHs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuraiam est annus et ultra mento quod ipsa testis vidit dictam Agnetem matrem suam patientem vehementem dolo-

rem

in spatula et brachio, ita

;

quod

se induere

non

poterat,

nec per se ambulare et dictus dolor tenuit eam per VII ebdomadas, et postea audivit eam dicentem Volo me vovere beato Thome de Aquino . Et postea vidit eam sanatam et audivit eam dicentem sibi quod meritis dicti beati
:

Thome

qui se voverat Hberata erat a dolore predicto.

[PETRUS maglstrl lOHANNIS]

CXXIII.

Eodem die, Petrus magistri lohannis de Piper(fol.

no, notarius

eodem modo
(1)

gener Petri Leti de Piperno, testis citatus per lohannem, nuntium supradictum,
SS"".)

Ms

Gaytan.

PROCES. CANONTZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS^E NOV^

503

dominis inquisitoribus, interrogatus pcr ipsos tlominos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie iVatris Thome de Aquino, dixit suo iuramcnto quod in estate proxime preteeodcni inodo iuratus
loco predicto
ipsis

coram

annus quod Petrus Lctus, socer suus, infirmatus est et loquelam perdidit et inrirmitatc quc dicitur squilentia adeo gravis crat quod dc cius convalescentia diffidebat, et
rita luit
;

dcmum dum
bendum,

sic

graviter infinnaretur, et aliquibus diebus

sine loquela mansisset, annuit ipsi testi ut sibi traderet

et ipse testis dedit sibi

ad

scri-

cartam, calamare et pennam, et dictus Petrus Letus de manu sua scripsit quod eum debercnt portare apud monasterium Fosse-Nove ad tumulum beati

Thome de

Aquino,

et

deberent cantari facere missam in

altari

maiori ecclesie dicti monasterii quod est iuxta

;

tumulum

su-

pradictum ipsumque scriptum tradidit dicto testi. Et cum, impediente domina lacoba, uxore ipsius Petri, ad dictum tumuhnn non defferetur, et cum manu annueret et ostenderet

viam dicti monasterii, turbari videbatur, et denuo post aliqualem horam cepit loqui et dicere quod meritis beati Thome de Aquino erat hberatus et ex tunc sanatus est. Interrogatus de mense et die, dixit quod non recoHt, nisi quod tunc erant ficus mature.

[Magister

MARCUS]

mensis novembris, magister iMarcus, clericus ecclesie sancte Lucie de Piperno, testis eodem modo vocatus per ipsos dominos, iuratus in presentia dictorum dominorum, in loco predicto, eo modo quo supra,
Die mercurii
(fol. 55^.)

CXXIV.

XXV

interroi^atus per ipsos

dominos

inquisitores de mira-

cuhs dicti recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramcnto quod iam sunt XVI anni elapsi quod ipse habuit quandam tussim que duravit sibi per triennium, ita quod pcr dictum triennium ab initio cuiushbet yemis dicti triennii usquc circa introitum maii, tussiebat graviter et sputum grossum ac copiam sanj^uinis per os et per nares cum
impctu, bis ct ter cotidie, efTundcbat. Vero

cum quodam

die

apud Fossam-Novam

vcnisset, devotione conccpta

Thomam

de Aquino, sc cidem bcato

Thome

ad beatum pro recupera-

504

PROCES. GANONIZATIONIS

S.

THOMyE, FOSS/E NOViE

posuit se, pretione sue sanitatis devote recomendavit, et

domina Guerra Gulferame de Piperno et domino Petro Andree Sancti lohannis, monacho dicti monasterii, et Pipernum rediens, supra sepulcrum dicti beati Thome nocte sequenti supervenit sibi vomitus magnus et vomit mulsentibus
;

tum sanguinem
Interrogatus

et

ex tunc

fuit

sanus et est ab
est

illa

infirmitate

meritis dicti beati

Thome

ut credit.

quod curatus est, dixit quod sunt XIII anni elapsi. Interrogatus quo mense venit ad tumulum supradictum, dixit quod de mense martii tunc currenti. Interrogatus de die, dixit quo non recoht, sed credit quod fuerit in ebdomada qua venit Annuntiatio beate

quantum tempus

virginis Marie. Interrogatus si fuerunt ahqui presentes

quan-

do vomit et hberatus est, dixit quod Angelus, frater eius qui mortuus est, et lohanna de Monte Sancti lohannis que non
est in partibus
istis.

[CZITUARA]

CXXV.

Eodem

die,

Czituara uxor

mei Cathene de Piperno (fol. 56^) testis per lohannem, nuntium supradictum, iurata in loco predicto coram ipsis dominis inquisitoribus, in modo predicto, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miracuhs eiusdem
de Aquino, dixit suo iuramento quod Nicolaus Bartholomei de Piperno, fihus suus, habuit dolorem vehementem in genu dextro per annum, et
fratris

quondam Bartholoeodem modo citata

recolende memorie

Thome

quod quodam sero cum graviter affligeretur persuasit dicto filio suo quod se recomendaret beato Thome de Aquino quod eum hberaret et in crastinum de sero
iam sunt
dies
dixit dicte

XX

matri sue

Liberatus

sum

meritis beati

Thome

de Aquino, cui post tuam persuasionem me recomendavi . Et ex tunc vidit et videt eum sanatum. Interrogata de die curationis, dixit quod non recordatur.

[GEMIVIA]

CXXVI.

Eodem

die,

Gemma, uxor

Nicolai Bartholomei

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NOViE

^o^

dc Piperno, testls eodeni modo cltatn per lohannem Brisiensem, nuntlum supradictum, iurata coram ipsis dominis inquisitoribus In loco predlcto, eo modo quo supra, interrogata per ipsos dominos inquisitores de mlraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aqulno, dlxlt suo iuramento

quod dlctus Nicolaus, rat dolorem ijravem

Nlcolaus pro dolore
ipsa

vir suus, quasi per in

annum, passus

fue-

genu

et

cum quodam

sero dictus

fleret,

Czituara, mater dicti viri sui, et

Gemma

Thome

persuaserunt eldem quod se recomendaret beato de Aquino, ut eum Hberare dignaretur, et mane seipsi testi

quenti dlctus Nicolaus dlxlt

meritis dicti beati
et

quomodo Hberatus

erat

ex tunc
dles,

vidlt

Thome de Aqulno cui se recomendaverat, et videt eum sanatum a dolore predicto.

Interrogata de tempore Hberationis, dixit quod sunt fere

XX

de die autem non recordatur.

[BARBATUS]
CXXVIT.

(Fol. 56\)

Eodem

dle,

Barbatus, fiHus Nicolai

citatus per lohan-

Affumati de Plperno,
dictis

testis

eodem modo

nem, nuntlum supradictum, iuratus

domlnis inquisltoribus,

in loco predicto

coram

modo quo

supra, interrogatus

per ipsos domlnos Inqulsltores de miracuHs eiusdem recolende memorle fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod vidlt Nlcolutlum Afflnnati (1) de Plperno patientem

dolorem in spaHa et brachlo et adeo gravabatur ex dicto dolore quod brachium ad os ponere non valebat. et postmodum quodam die dc quo non recoHt, vocavit ipsum testem, et Frederlcum, fratrcm ipslus
clarent
cui se
testis, et

rogavit
beatl

eosdem quod
;

asso-

cundem usque ad tumukun

:

recomendaverat quod et ad dictum monasterlum Fossc-Nove, ipse Nicolutius portabat lanceam In manu brachii ubi passus fuerat, Hcet non videretur
ipsi testi

Thome de Aquino, fecerunt et dum veniebat

plene et Hbere

eam

portare

et

cum

pervenissent

ad dictum monastcrium, iverunt ad tumulum dicti beati Thome et eis recedcntibus, vidlt dictum Nicolutlum benc portantem dictam lanccam et ex tunc vidit eum sanum et facienMs
AfTinnatum.

(1)

506

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSSiE NOV^B

tem omnia

sicut sanus.

Interrogatus quanto tempore passus fuerat dictus Nicolumensem vidit eum in tius, dixit quod plusquam per unum dixit dicto brachio patientem. Interrogatus in quo brachio,

quod non recordatur. Interrogatus quantum tempus est quod Interrofuit hberatus, dixit quod sunt tres menses vel circa. gatus de etate ipsius testis, dixit quod est XVI annorum et
sicut ipsis

dominis inquisitoribus videbatur.

[ODDOLINA]
Oddolina, filia Petri Leti, uxor Petri magistri lohannis (foL 57'.) de Piperno, mulier XV annorum et ultra ut ipsa asseruit et dictis dominis inquisitori-

CXXVIII.

Eodem

die,

bus

nobis notariis videbatur, testis eodem modo citata per lohannem, nuntium supradictum, iurata coram ipsis dominis inquisitoribus in loco predicto, et eo modo quo supra, interrogata per ipsos dominos de miraculis eiusdem recoet

de Aquino, dixit quod de mense septembris proxime preterito fuit annus quod vidit dictum Petrum Letum, patrem suum, patientem quandam infirmilende memorie
fratris

Thome

tatem
vidit

in gutture et lingua, ita

quod

loqui

non poterat
sibi

et

quod,

dum

loqui

non
in

posset, tradidit dicto Petro, viro

vir

suo,

quandam scriptam

continebatur quod dictus

quod Petrus Letus defereretur ad monasqua dictus

suus dixit

terium Fosse-Nove ad tumulum beati Thome de Aquino. Et post hec vidit eundem patrem suum liberatum a dicta infirmitate et audivit eum dicentem quod meritis beati Thome de Aquino, cui se recomendaverat, erat Hberatus aliud non
:

recordatur.

[BELLITIA]
uxor Petri Gualgani de Piperno, testis eodem modo citata per lohannem, nuntium supradictum, iurata in presentia dictorum dominorum, in
die,

CXXIX.

Eodem

BeUitia,

loco predicto,

modo quo

supra, interrogata per ipsos inquisi-

tores de miraculis recolende

memorie

fratris

Thome de

Aqui-

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS^ NOViG

^07

no, dixit siio iurainento

quod

vidit

dictum Petruni, viruni

suum, vulneratum in bracliio, non tamen recolit in quo et quamvis vulnus iam est annus et VI II menses vel circa esset sanatum, tamen remansit sibi dictum bracbium dolorosum et portabat ipsum ad cannam (?) cum linteo, nec ipsum brachium extendere poterat, et quodam sero, dum dolore ipsius brachii gravaretur, persuasit sibi (fol. 57^.) quod se recomendaret beato Thome de Aquino, et mane veniente

dictus vir suus vocavit

eam

dicens

Bellitia,

Deo

gratias

de Aquino cui me recommendavi, brachium non doleo et sanus sum . Et ea vidente, extendit et repHcavit brachium, et vidit ex tunc et videt eum sanatum
quia meritis beati

Thome

plene et ex tunc facientem omnia

sanus.

cum

dicto brachio sicut

Interrosata de
tare, sed scit (1)

mense curationis, dixit quod nescit compuquod dictus vir suus fuit percussus in die
stetit sic

mercurii sancta et
dimidio.

infirmus fere per

mensem cum

[ANDREAS FRANCISCI]
CXXX.
tis

Eodem die, Andreas Francisci de Piperno, teseodem modo citatus per lohannem Brisiensem, nuntium

supradictum, iuratus coram dictis dominis inquisitoribus, in

loco predicto et eo

modo quo

supra, interrogatus per ipsos

eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod vidit Stephanum, nepotem suum, filium Guidonis ma^jistri lohannis, cofi^nati sui, patientem morbum caducum, et hoc vidit phisquam per tres menses et postea iam est annus quod vidit eum sanatum et audivit a dicto cognato suo et a Margarita, sorore sua, parentibus ipsius pueri, quod meritis beati Thome de Aquino, cui eum recomendaverat, hberatus

dominos

inquisitores de miracuHs

est.

Interroffatus cuius etatis est dictus puer, dixit

quod

est

trium annorum modo. Interroj^atus de etate ipsius

dixit

testis,

quod

est

XVIII annorum.

Interro<q:atus si audivit

dictum

(\)

Ms

nescit.

5o8

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOM/E, FOSS^ NOV^

votum

recomendationem quando facta sunt (1) per dictos parentes dicti pueri, dixit quod non. Interrogatus quomodo scit quod dictus puer passus fuerit dictum morbum, dixit quod vidit eum patientem et aliquando cadentem.
et

[LEONARDUS lACOBI]
CXXXI.
tis

simili

Eodem die, Leonardus lacobi de Piperno, modo citatus (fol. 58^) per eundem lohannem

tes-

Bri-

siensem, nuntium, iuratus in presentia dictorum dominorum,

in ioco predicto,

modo quo

supra, interrogatus per ipsos do-

minos inquisitores de miraculis eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod Petrus,
filius

suus, tunc quatriennius passus fuit

in kimbis, costis et crure, ita

tumorem

(2) et

rube-

dinem
lare

quod non poterat ambu-

nec aliquis eum sine lesione et dolore tangere, et tunc Remica, uxor sua, eo presente, recomendavit dictum puerum beato Thome de Aquino quod dignaretur eum liberare a dicto morbo absque incisione. Qua recomendatione facta, portaverunt ipsum puerum ad monasterium Fosse-Nove et ipse Leonardus ipsum puerum portavit et posuit super tumu-

lum dicti beati Thome, et post aliqualem horam recepit tum puerum de dicto tumulo et posuit eum rectum in

dicter-

ram, et ipse puer per se ipsum, sine dolore, rediit cum ipso Leonardo, patre suo, tenendo eum per manum ad matrem et ex tunc fuit sanus et est meritis dicti beati Thome.
;

Interrogatus quanto tempore dictus puer fuit infirmus, dixit quod per duos menses vel circa. Interrogatus quando fuit
liberatus, dixit

quod

in estate preterita fuit annus. Interro-

gatus de

mense

et die, dixit

tus de latere in

quod non recordatur. Interrogaquo dolebat, dixit quod non recordatur.

[GAYTA]

CXXXII.
Ms

De
Ms

iovis

XXVII mensis novembris, domina

(1)

fuit.

(2)

timorem.

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSS;E NOViE

5^9

Gayta, uxor Petri Ectari de Piperno, testis eodem modo citata per V aiiiienL^em] An^eii, nuntiuni iuratuni predictoruni
doniinoruni, iurata
predicto,

coram

ipsis

dominis inquisitoribus,

in loco

forma predictis, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miraculis recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod de hoc anno iam est (fol. 58\) mensis cum dimidio quod quodam die dominico dum ipsa rediret a missa invenit dictum Petrum Ectari, virum suum, male dispositum in persona, et post modicam et comestionem fortiter cepit febricitare et graviter affligi dum pknimum gravaretur, persuasit eidem viro suo quod recomendaret se beato Thome de Aquino quod Hberaret eun-

modo

et

dem
ab

quod eodem

die dictus vir eius fecit, ea audiente

et

incontinenti cepit vomere, et

illo

eodem

die curatus est a febre et

languore meritis eiusdem beati

Thome

ut firmiter cre:

dit, et infra

triduum

ivit

ad nundinas quasdam

et

ahud

nesci.

LIVIARIA

PEPE]
testis

CXXXIII.

Eodem

die,

Maria Pepe de Piperno,

eodem modo
torum

citata per

pradictum, iurata in

lohannem Brisiensem, nuntium supresentia dictorum dominorum inquisi-

forma predictis, interrogata per ipsos dominos inquisitores de miracuhs eiusdem recolende memorie fratris Thome de Aquino, dixit suo iuramento quod ipsa testis, quodam die dominico, de mense octobris proxime preterito, vidit Petrum Ectari, nepotem suum, de Pil)erno graviter infirmum, et vidit eum dicto die recomendantem et voventem se beato Thome de Aquino quod eum
in loco predicto, et

modo

hberaret, et postea

eodem

die vidit

eum vomentem

et statim

hberatus est ab infirmitate et langore predicto, et tertia die chctus Petrus ivit in Regnum ad nundinas.
premissis omnibus, fides adhibeatur indubia, presens contextus sive quaternus in horum testi-

CXXXIV.

Ut autem
Romane
dicti

monium

factus per

manus

Urbe, sancte
toritate

mei, Laurentii Egidii Leporis de ecclesie auctoritate notarii, mei ac

Sarraceni de Piperno, imperiah aucnotarii, Terracinensis diocesis, signis ac subscriptionibus roboratus, ac sub dictorum reverendorum patrum

prenominati Petri

510

PROCES. CANONIZATIONIS

S.

THOMiE, FOSSiE NOV^

dominorum

Dei gratia episcopi Anagnini et (fol. 59^) magistri Pandulphi de Sabello, domini pape notarii, sigillis
Petri,

propriis interclusis.

Et ego qui supra, Laurentius Egidii Leporis de Urbe, Dei gratia sancte Romane ecclesie auctoritate notarius ad requisitionem, rogatum et mandatum supradictorum reverendorum patrum dominorum Petri, episcopi Anagnini et ma-

Pandulphi de Sabello, domini pape notarii, predictis presentationi Htterarum papaHum, actis, inquisitioni, testium iuramentis et examinationi atque processui actitatis et factis presentiaHter per dictos dominos episcopum et magistrum
gistri

Pandulphum, seu coram

terio Fosse-Nove,

eis,

in locis predictis

in dicto

anno, mense et cum prenominato Petro dicto Sarraceno, publico imperiali et in scriptis simul cum auctoritate notario, presens fui
pretitulatis
;

monasdiebus, una

ipso fideHter

illa

redegi, et ea

omnia

in presenti

contextu seu

quaterno ordinavi et propria manu scripsi et pubHcavi, et in hanc publicam formam redegi, meoque soHto signo signavi. Et ego qui supra Petrus dictus Sarracenus de Piperno, imperiaH auctoritate notarius ad requisitionem, rogatum et

mandatum supradictorum reverendorum patrum dominorum

Pandulphi de SabeUo domini pape notarii, predictis presentationi Htterarum papaHum, actis, inquisitioni, testium iuramentis et examinationi
Petri, episcopi Anagniensis, et magistri

atque processui

actitatis et factis presentiaHter

per dictos doeis,

minos episcopum

et

magistrum Pandulphum seu coram

monasterio Fosse-Nove, pretitulatis anno, mense et diebus una cum prenominato Laurentio Egidii Leporis de Urbe, pubHco sancte Romane ecclesie aucin locis predictis, in dicto

toritate notario, presens fui

et in scriptis

simul

cum

ipso

fideHter iHa redegi, et ea

omnia

in presenti contextu seu quadicti Laurentii scripta,

terno ordinato et propria

subscripsi

manu

me

meoque soHto

signo signavi.

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

511

R^CITS DE LA CANONISATION DE S. THOMAS D'AQUIN

Avignon
1.

14 (ou 16)

21

Juillet 1323

Les evenements qui marquerent la canonisation de saint Thomas d'Aquin en Avignon nous sont connus par deux recits emanant de temoins oculaires Tun compose par un ecrivain anonyme, probablement dominicain ; Fautre par un frere Precheur italien, frere Bentius (a). La premiere de ces relations a ete conservee dans le manuscrit 610 de la Bibliotheque de Toulouse (France). Ce bref recit a ete attribue tantot a Bernard Gui (b) Mandonnet (c) tantot a Jean Colonna (d) Walz (e). II est possible que ces deux Precheurs se soient trouves a Avignon lors de la canonisation de Thomas d'Aquin (f), mais il parait difficile, etant donne la brievete et le caractere impersonnel de ce fragment, de pouvoir rattribuer d'une maniere certaine a Pun ou a Pautre de ces rehgieux egalement connus par leurs travaux historiques. Le compte rendu que fr. Bentius adressa d'Avignon le 22 juillet 1323 a Tancien general des Precheurs, Aymeric de Plaisance, au provincial de Lombardie inferieure,
:

Benvenuto

dei Borghesini, et

aux prieur

et religieux

du

(a) L'existence de fr. Bentius n'est pas autrement connue le P. Taurisano (Tre documenti inediti su S. Tommaso, dans S. Tommaso d^Aquino, O. P., Miscellanea storico artistica (stm), Roma, 1924, p. 312) a propose une identification possible de cet auteur avec Benoit d'Assignano (Bentius
:

devant etre lu Benedictus). (b) Sur Bernard Gui, voir Tiiomas

t^raire de la France,
(c)
t.

(A.),

Bernard Gui, dans Histoire

lit-

XXXV,

Mandonnet

(d)
(e)

(P.), dans Sur Jean Golonna, voir Taurisano, dans stm,

Paris, 1921, p. 139-232. Melanges Thomistes, p. 35.

p.

170-174.

Walz

Xenia (f) Sur la presence de Jean Golonna a Avignon, voir Walz, op. cit., pour ce qui concerne Gui dans le cas ou ce dominicain aurait 6te p. 128 pr6sent k Avignon, il n'a du y arriver que quelques jours avant ces ceremonies car le 19 juin pr^cedent il etait encore a Pamiers o\X il rend un jugement inquisitorial, voir Limborch (P.), Historia Inquisitionis, Amsterdam,
;

(A.), Historia canonizationis sancti Thomistica, t. III, Romae, 1925, p. 145.

Thomae de Aquino^ dans

1692, p. 394.

512

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

couvent de Bologne, a ete incorpore par Taegio (g) dans sa monumentale compilation d'histoire dominicaine (Rome, Archives des freres Precheurs, XIV, 54, 1). Plus detaillee que la precedente, cette relation apporte de nombreuses precisions au recit anonyme de ces evenements.
Editee au cours du xvii^ siecle par Percin (h), la narration anonyme de la canonisation de saint Thomas a ete reimprimee dans la suite par Bremond (i), Douais (j), Berthier (k) et Mandonnet (1). Le recit de fr. Bentius a ete publie par le P. Taurisano (m) lors du VI centenaire de la canonisation du Docteur
2.

Edition.

Commun.
3.

Texte.

Le texte de

la presente edition

a ete

unique qui renferme chacun de ces fragments. On a donc utilise pour le recit anonyme le manuscrit (n) de Toulouse 610, foL 80-82, et pour le fragmerit de fr. Bentius le codex XIV, 54, I, des archives des freres Precheurs a Rome, p. 152-153.
etabli d'apres le manuscrit

(g)

QuETiF-EcHARD,

Scriptores ordinis Praedicatorum,

t.

II, Paris,

1721,

conventus Tolosani ord. fr. Praedicatop. 229. (i) Bullarium Ordinis Praedicatorum, t. II, Romae, 1730, p. 163, note 22. (j) DouAis (C), Essai sur Vorganisation des etudes dans Vordre des Freres PrScheurs, Toulouse-Paris, 1884, pp. 268-270. (k) Berthier J.-J.), Sanctus Thomas Aquinas. Doctor Communis Ecclesiae, t. I, Romae, 1914, pp. 50-52. (1) Mandonnet, Melanges, pp. 35-37 en note. (m) Taurisano, dans stm, pp. 321-323. (n) Catalogue des manuscrits des bibliotheques de France, serie in-4o, Douais (C), Les reliques de saint Thomas, t. VII, Paris, 1885, p. 358 Paris, 1903, pp. 4-6.
(J.-J.),

p. 35. (h)

Percin

Monumenta

rum..., Toulouse, 1693,

111 partie,

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

513

RfiOT ANONYME
Anno Domini MoCCCoXXIIlo, Dominus lohannes papa XXII,
pontificatus
sui

RtCTT DE FR. BENTIUS

Reverendis in Christo fratribus magistro Aymerico (a), priori

anno VII,

in

provinciali

Lombardie

inferio-

Avenione,
vit

XV

kal. augusti,

cum

solemnitate

mirabili

canoniza-

sanctum Thomam de Aquino, doctorem venerabilem ordinis

Bononiensi, magistro et patribus dicti conventus frater Bentius reverentiam et

ris (b), priori

amorem.

fratrum Predicatorum.

Nova gaudia nuper

que iam per
scripsi,

alias litteras

modo

vobis

nuntiata, vobis scribo Dei

graciam fore completam, scilicet de canonizatione gloriosi doctoris fratris Thome de Aquino.
Feria

V'
I

tum
idus

sancti Alexii,
iulii

enim quinta ante fesquod fuit II

(d),

tum

facti sunt

sermo-

Siquidem die precedenti (c) fesbeati Alexii tenuit dominus papa consistorium publicum, et

nes in palacio domini pape super canonizatione eius ; et ipse dominus papa primo predicavit, pre-

primum
piens
:

sermonem fecit inciHec dies boni nuncii est,

mictens
boni

antithema

Hec

dies

nuncii est ; si tacuerimus, et celaverimus usque mane^ sceleris arguemur [IV Reg., VII, 9]. Post hoc predicavit de hoc theScitote quoniam mirificu' mate vit Dominus sanctum suum ; Dominus exaudivit me, cum clamavero ad eum [Psalm., IV, 4].
:

quia bona vobis annuntiare habemus de fratre Thoma de Aquino, Scitote quia mirificavit ideo
:

dominus sanctum suum ; Dominus exaudivit me, quum clamavero ad eum.

Et

mirabiles

comendationes

proposuit tam de Predicatorum ordine quam de sancto. Inter cetera, dixit quod iste sanctus in ordine sancto Predicatorum geseit vitam apostolicam, quum ordo nihil habet in proprio [et] in

Hoc thema divisit et sermonem fecit dicens eum in sancto

;

ordine Predicatorum apostolicam vitam duxisse ; qui ordo, sive

fratres,
nihil

habens proprium,

Ucet aliquid habeant in

communi

sicut apostoli habuerunt, et apos-

(a)

(b)
(c)

Aymeric de Plaisance, mailre g6neral des Pr^cheurs de 1304 k 1311. Benvenuto dei Borghesini.
Samedi, IG
juillet 13^3. Jeudi, 14 juillet 1323.

(d)

514

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

speciali, licet habeat in communi, addens Et hanc vitam apostolicamreputamus. Addidit etiam quod nuUus haberet pro malo quod iste gloriosus doctor
:

toUcam vitam ducunt,

et

eius

miracula esse plene probata, specificans de inefabih odore procedente de corpore eius et sepultura,

post

apostolos plus illuminavit ecclesiam Dei. Item quod virginitatem usque in mortem conservavit. Item
pri-

et doctores

quum fuit aperta, et quod firma et certa confessorum suo-

mos

rum De

assertione usque ad mortem servavit integram virginitatem.

claritate vero doctrine,

quod

quod

in tota vita sua

mortale non quod inventa fuerunt de eo miracula

peccatum commisit. Item

tre-

citra apostolos et

primos doctores

nullus
rito

tantum quantum iste ecclesiam illuminavit, et quod meet digne erat sanctorum cathalogo ascribendus.

non minus [quam]

centis (e).

Post
cavit

dominum papam,

predi-

Quo domino
nuente, pondit
:

Petrus Canterii de ordine Predicatorum, tanquam qui negocium ducebat, quia magister lohannes de Neapoli (f), procurator negocii sancti Thome, iacebat infirmus ; et predicfivit de hoc themate, inter omnes alios eleganter Ad preceptum
fr.
:

cessante et anprocurator ordinis res-

Ad

preceptum tuum
et

ele-

ponet in arduis locum suum, quod pulcerime exposuit et probavit, petens ex parte magistri et totius ordinis dictum doctorem egregium canovabitur aquila
nizari.

tuum
duis

elevabitur aquila,

et

in ar[lob,

ponet

nidum suum

XXXIX,

27].

Post hunc, predicavit dominus Robertus, rex CiciUe et lerusalem, frater sancti Ludovici Ille erat episcopi (g), de hoc lucerna ardens et lucens (h) [Joh., V, 35].
:

Post quem, dominus rex Robertus incepit suum Ipse, inquit, erat lucerna ardens et lucens^ et perpulchre prosecutus ; in fine genuflexit petens tantum doctorem in tanta sanctitate nutritum et fama et in tam sancto Predicatorum ordine, canonizari et sanctorum cathalogo ascribi.
:

(e) L'6dition de Percin, reproduite par Bremond et Berthier, ajoute le ...trecentis, et quod tot fecerat rairacula quot scripserat texte suivant articulos . (f) Sur Jean de Naples voir la bibliographie donnee lors de sa deposition au proc^s de Naples, n^ XLVIII Fontes vitae S. Thomae, p. 328.
:
:

(g)

S.

Louis d'Anjou, eveque de Toulouse, canonise par Jean

le

XXII
Walz,

le

7 avril 1317. (h) Le plan du sermon de Robert d'Anjou a ete publie par

P.

Historia canonizationis^ p. 171.

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

515

Postea, quidain patriarcha (i) de ordine Predicatorum, de hoc : Similem illum fecit in gloria

Post, patriarcha Alexandrinus condam archiepiscopus Pisanus,

frater

Odo, proposuit

Similem

sanctorum

[Eccli.,

XLV,

2].

illum fecit in gloria sanctorum,

nus

Postea, archiepiscopus CapuaLu(j) de hoc excellenter cerna splendens super candela:

Po8t ipsum, dominus archiepicopus Capuanus : Lucerna super candelahrum.

brum [EccU., XXVI,

2].

Postea, quidam episcopus (k) de hoc /fe, renunciate lohanni que audistis et vidistis [Luc, VII, 22], quasi dirigens verbum ad eo8 qui fuerunt missi, ex parte domini lohannis pape, ad inquirendum de vita et miracuUs huius sancti.
:

Po8t eum, dominus episcopus

Victoriensis \lege
:

Vintoniensis].

latensis
latus

Post hunc, archiepiscopus AreEnoc trans(1) de hoc

:

Post, Anataiensis [lege

latensis].

Are-

est

in

paradisum

[Eccli.,

XLIV,

16].

Poetea, episcopus Ludonensis [lege : Lodovensis] frater Minor (m), de hoc Doctor gentium in et Tim., II, 7]. Nec veritate [I fide fuerunt tunc audite tot comendationes de sancto Thoma, sicut
:

ab

illo.

Ultimo episcopus Lodovensis Modo novus doctor gentium in fide et veritate, Qui pulchre dixit, nominans eius sanctitatem et ordinis Predicatorum sacram religionem et eius doctrine claritatem, petens sicut omnes alii ipsum canonizari. Quo cessante, surrexit dominus papa iudicans ipse digne canonizandum, et de consilio do:

(i) Eudes Sala, patriarche d'Alexandrie, sur ce dominicain voir fBoNAiNi], Cronaca di Santa Caterina di Pisa, dans Archivio storico italiano, vol. VI, 2 par. sez. III, Florence, s. d., pp. 488-491. Eubel, Hierarchia, t. I, (j) Ingerran Stella, archeveque de Gapoue
:

p.

i65.
(k)

Jean Stratford, 6veque de Winchester

Gaillard de Saumate, archeveque d'Arles

Eubel, Hierarchia,
:

t.

I,

p. 529.
(1)

Eubel, Hierarchia,
Eubel, Hierarchia,

t.

I,

p.

103.

(m) Jean de Tixanderie, eveque de Lod6ve

p. 310.

i.

I,

516

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS
minorum cardinalium, benedictione data, consistorium est terin presentia
cipio

minatum, ubi ego presens fui domini pape a prinusque in finem.

Hec
que

facta sunt feria quinta,

fuit II idus iulii.

In sequenti vero, feria secunda, que fuit crastinum sancti Alexii,

XV

scilicet

kal.

augusti,

in

Tertia die sequenti, scilicet feria secunda in crastino s. Alexii, dominus papa et cardinales cum

beate Virginis (n) in Avinione, presentibus rege preecclesia

omnibus

prelatis

curie,

scilicet

omnibus cardinalibus et omnibus prelatis curie dominus papa celebravit missam

dicto et regina,

episcopis ut supra, in ecclesia beate Marie parati omnes, facta primum collatione per dominum

papam dicentem

Magnus

est tu

de sancto Thoma et predicavit Magnus es tu et faciens de hoc

:

etfaciens mirabilia, invocato Spiritu sancto, Veni creator Spiritus

mirabilia [Ps.,

LXXXV,

10].

cantaverunt ; quo facto sedit Redde quod debes [Matth., XVIII, 28] exponens se beati Thome debitorem ut quem Deus tam clare honoravit in celis et ecclesia honoret in terris. Et tunc auctoritate Dei et beatoet proposuit
:

rum
sit

Petri et Pauli, dictum doctorem gloriosum pubUce ascrip-

cathalogo

alta voce

cantatum

sanctorum. Tunc est Te Deum

:

laudamus. Quo finito, incepta est missa de uno confessore solemnis,

dominus In medio ecclesie, et oratio Deus qui ecclesiam tuam beati Thome;
celebravit

quam
;

papa

cuius introitus fuit

:

et

epistola
:

Optavi

responso-

rium Os iusti ; alleluia pulcherrimum novum sed longum ; evangelium Vos estis sal terre^ sicut de beato Dominico.
:

Plena magnis

fuit ecclesia

et

completum

luminaribus est gau-

(n)

Notre-Dame des Doms, a Avignon.

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

517

dium diu desideratum. Per omnia gratias Salvatori qui refulsit sol in clipeos aureos et resplenduerunt mentes ab eis [I Mac, VI, 39]. De mutis pauca vobis epilogavi, quia omnia scribere longum esset valde, nec potui omnia retinere, gravorque etiam in scribendo. Volui tamen quod officium eius compilatum per ecclesiam habeatis donec ordo sic vel aliter

ordinabit.

Et dominus rex fecit preconitotam civitatem, quod omnes festivarent sicut in die Natalis, quod et factum est.
zari per

Poetea vero facta sunt iugiter solemnia festa in conventu Predicatorum in Avinione per regem et reginam et per diversos prelatos, ad que venerunt cum
mirabili leticia domini cardinales.

His peractis, conventus noster, altera hora, Avenioni cum vicario

provincie

et

prioribus

cir-

cumstantibus

cantaverunt

Te

Deum

alta voce, et dominus archiepiscopus Capuanus eum oratione supradicta finivit.

Per idem tempus, cum venirent fratres Predicatores ad re-

graciandum predicto domino

g^,

re-

quia fideliter laboraverat in facto sancti Thome, respondit rex

:

Nos

ita

efficaciter

laboravi-

mus

et laborasse voluimus,

quod
:

quum volumus

aliquid per \lege

In crastinum cantavit ipse solemniter missa de beato Thoma In medio^ et domino rege presente, et aliquibus cardinaUbus in domo nostra cum personarum multitudine copiosa mensa etiam copiosa fuit. In alia die, scilicet feria quarta, dominus archiepiscopus Aquen: :

pro] persona nostra a sanctissimo

sis

(o),

et

totius

istius

negotii

patre nostro, significamus ei per cedulam ; et pro isto sancto libenter,

apud dominum papam mirabiUs

procurator, congregari fecit prelatos ex ordine assumptos ; et

quando

oportuit, accesimus

(o)

Jacques de Concots, archev^que dominicain d'Aix-en-Provence

i.
I,

EuBEL, Hierarchia,

p. 96.

518

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS
cantavit dominus archiepiscopus Arborensis (p), et mensam Aquensis copiosius fecundavit. In alia die sequenti, scilicet feria quinta, dominus episcopus

personaliter

ad

beatitudinem

missam

suam.

Methensis
pra,
dit.

(q)

de eodem, ut su-

missam cantavit et comes Sancti Severini (r) mense proviIn crastino, presente rege, facta est solemnitas Magdalene
(s).

Exphcit soUempnitas canonizationis sancti Thome de Aquino, ordinis fratrum Predicatorum.

Solemnitatis

veritas

superat
in

verba mea. Scriptum Magdalene.

in

curia

festo

(p)
t.

Gui Gattano, archeveque dominicain d'Oristano

p. 101.
:

Eubel, Hierarchia,

I,

Henri, eveque de Metz Eubel, Hierarchia, t. 1, p. 338. Severino, comte de Marsico, neveu de S. d'Aquin. (s) 22 juillet 1323, fete de S^ Marie-Madeleine.
(q)
(r)

Thomas de San

Thomas

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

519

BULLE DE CANONISATION DE SAINT THOMAS DAQUIN

Avignon

13 Juillet 1323

Original
(Pour

Arch. Haute-Garonne (France), H. Jaco-

bins, liasse 99.

de ce document et les diverses editions qui en ont ete donnees voir Walz (A.), De bulla canonizationis S. Thomae Aquinatis^ dans Analecta s. Ordinis Praedicatorum, t. XXXI, 1923-1924, pp. 173-192.)
la description
:

lohannes episcopus, servus servorum Dei venerabilibus

fratribus universis, patriarchis, archiepiscopis et episcopis

abbatibus, prioribus, decanis, archidiaconis, archipresbiteris, aliisque ecclesiarum prelatis, ad quos littere iste pervenerint, salutem et apostolicam benedictionem.
dilectis
filiis

ac

electis,

Redemptionem misit dominus populo suo (a), cum Dei Verbum in virginalis uteri thalamo Spiritus Sancti cooperatione conceptum, caro factum est et habitavit in nobis (b), verbo suo nos instruens, exemplo nos docens, celestia reserans, occulta depromens, miraculis roborans,
I.

ac sacri eloquii testimoniis futura eadem fuisse confirmans, tandemque se Deo patri in ara crucis hostiam acceptabilem ofierens, peccata nostra pio cruore detersit, descendensque ad inferos spoliavit infernum, ac tertia die resurgens a mortuis et per quadraginta dies apparens discipulis suis et loquens de regno Dei (c), ipsis cernentibus est elevatus in celum, et captivam ducens captivitatem^
dedit

dona hominibus

reserata

dudum

quibus patescere celum innotuit, clausa in se credentibus ianua paradisi.

(d)

(a)

(b)
(c)

Psalm., CX, 9. lohann., I, 14.

Act. Apost.,
I,

3.

(d)

Ephes., IV,

8.

^
520

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

Patet ergo celum credentibus, patet humilibus, patet et hiis maxime qui honestatis, paupertatis et obedientie votis se Deo, a quo per inobedientiam stulti discesserant, voluntaria sponsione devovent. Regnum enim celorum vim patitur^ et violenti rapiunt illud (e), dum propriis subactis affectibus, violentia quadam ad superiora contendunt. Hec itaque beatus Thomas de Aquino, ordinis fratrum Predicatorum, sacre theologie doctor, nobilis quidem genere, sed nobilior conversatione, fama clarus, vita clarissimus, sedula meditatione revolvens, et attenta deliberatione discernens, dum adhuc infra pubertatis annos existeret, ipsius ordinis Predicatorum habitum suscepit, in eo, invito patre etiam, qui eius felicibus actibus invidebat, constantius mansit, ac in ipso tandem regularem professionem emisit, ubi in brevi adeo scientia, vita et moribus profecit, ut etate adhuc iuvenis ad sacerdotium promoveretur, et ad eiusdem theologie magisterium Parisius, loco utique celeberrimo, assumptus, magno inibi sui suique ordinis, ac Parisiensis studii favore per multorum annorum curricula cathedram regeret magistralem. Quippe cum iUi vita existentiam, conversatio famam, doctrina pareret opinionem, opera divulgationem, eademque tam brevi confecta tempore, admirationem merito exhiberent ut illud psalmi Rigans montes de superioribus suis, de fructu operum tuorum satiabitur terra (f), in eo verissime impleretur. Quod utique thema idem sanctus, dum esset in sacra pagina incepturus assumpsit, quodque, ut fertur, revelatione sibi post suam orationem facta didicerat, dum propter iuventutem suam ipse se inhabilem ad magisterium reputans, quid proponeret in
:

instanti sibi principio hesitaret.

II.

Nam

et in primitivis scientiis et diversis philoso-

phie partibus, ut non esset otiosus, sed operaretur terram.

(e)
(f)

Matth., XI, 12. Psalm., GIII, 113.

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

521

necnon

in

sacre

scripture

pagina,

tam super novum

quam

vetus testamentum scripta, plurimaque alia opera in Dei laudem, fidei dilatationem, eruditionemque studentium, clara, cum sciens esset, famosa, cum cognitus, non absque specialis doni gratie infusione perfecit. Doctrina

quippe prudentium

facilis^ et

omnino

scientis

signum

est

posse docere (g). Perfecit utique vir peritus, a terrenorum ambitione semotus, et ad celestium assecutionem intentus, profecto vacans studio, intendebat Deo, pretermittebat terrena ut assequeretur eterna, premittebat divina ut roboraretur in scola, cum singidis diebus antequam lecturus ascenderet cathedram, vel distraheretur ad alia, missam unam celebraret, aliam audiret vel duas integre missas si non celebrasset audiret, in quibus, et alias etiam in oratione, cum in illa foret assiduus, lacrimarum ejffusione, mentis sue dulcedinem, devotionemque Deo, cui nihil est absconditum, revelabat. Cumque castitatis nitore canderet, in parsimonia devota hanc custodiebat humilitate, hancque eadem sobrietate medica nutriebat, adeo ut multi eum in carne virginitate mansisse incorruptum extimarent. Quod eiusdem sancti confessor ordinis memorati, qui longo tempore ipsius confessionem audierat, publice, ut ad nos testimonio fide digno pervenit, coram omnibus die defunctionis eiusdem asseruit, dicens Ego confessionem generalem istius sancti viri audivi, de quo testificor, quia ita inveni eum purum, sicut puerum quinque annorum, quia numquam sue carnis sensit corruptelam. Qui preterea vir Dei, cibis religiosorum, vestimentisque communibus contentus, conversatione mitis, benignitate suavis, pietate misericors, humihtate subiectus, ceterarumque virtutum varietate redimitus, honorum supercilium, mulierumque cautius consortia spernebat ; non elatus, ut premineret, nec et disputans, quod et interdum disputantium solet
:

esse

commercium, iactator
Proverb.,

effectus, ut ampullosis,

etiam

(g)

XIV,

G.

522

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

si sibi

eadem iniieerentur ab

aliis,

in

illo

palestrice silogiza-

tionis exercitio uteretur.

Totus ergo Dei famulus divinis operibus intentus, aut eruditioni, qua precellebat, aut predicationi, qua motivus erat, aut orationi, qua devotus, aut scripture, qua profundus, sedulus vacabat ; adeo ut preter naturalis necessitatis aut quietis horas, nullum sibi aut vix temporis spatium relinqueret otiosum.
III.

Appropinquante autem die qua de hoc seculo migraturus erat ad dominum, quaque devicto triumphatoque mundo, in perpetuas eternitates recipiendus erat in patria, nam laborum bonorum gloriosus est fructus (h), cum a felicis recordationis Gregorio papa X, predecessore nostro, ad Lugdunense concilium propter eius eminentem
scientiam diceretur esse vocatus, de Neapoli veniens, ubi tunc temporis more solito famose legebat ut doctor, et per maritimam transiens, cum ad monasterium Fosse Nove ordinis Cisterciensis, Terracinensis diocesis, parumper discrasiatus, per dies aliquot antea, id ipsum, ut iUuc deferretur aflfectuose depostulans, pervenisset, intrans monasterium, plenus Dei spiritu, hec verba protu Hec requies mea in seculum seculi^ hic lisse refertur habitabo quoniam preelegi eam (i). Quod verum esse eventus edocuit, et sacri corporis sui inibi facta tumulatio manifestat. Cepit enim illic in infirmitate corporis gravari, eadem viribus paulatim destitui' infirmitatem tamen ipsam, etsi dierum plurium, non impatienter tolerans, sed equanimiter, totus ut erat humilis, patientia supportans, qua sibimet leniret infirmitatem, Deo obedientia placeret, ministris de se, quod non intendebat, aggeneraret reverentiam, imitande queque patientie exempla preberet, adeo ut eiusdem monasterii Fosse Nove fratres inibi Deo devotius famulantes, hec in sancto viro religionis exempla contemplantes, illius tunc infirmantis corpore prompti obsequiis mancipari, quem utique tanta refertum fore patientia cernebant singuli ligna de silva,
:

(h)
(i)

Sapien., III, 15.

Psalm.,

GXXXI,

14.

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

523

singnli

queque illi opportuna voluntarie propriis humeris deferebant, non extimantes fore conveniens, ut brutorum animalium humeri, in portandis eidem rebus accommodis prestarent obsequia, qui tantarum virtutum prerogativa
pollebat.

IV.

Cumque

in
et

eadem

infirmitate, de

qua

obiit, sacra-

domini nostri Ihesu Christi Corpus, in cibum sumendum sibi et viaticum deferretur, totus profusus in lacrimas, et dulci amore eiusdem anima assueta dulcedini Dei liquefacta, inter cetera multa, et decora, que protulit, hec vel similia fidei et devotionis verba, toto ilhus monasterii conventu, multisque dicti Predicatissimum Dei

torum
tasse
et

Minorum ordinum assistentibus fratribus, erucrefertur Ego de isto sacratissimo corpore Dei
et
:

domini nostri Ihesu Christi et aliis sacramentis multa docui, multa conscripsi in fide Christi Ihesu et sancte Romane ecclesie, cuius correctioni cuncta subicio, cuncta expono. Receptoque deinde ab ipso eodem vivifico sacramento, cunctisque aliis sacramentis ecclesie debita veneratione cum lacrimarum efiusione susceptis, tertio die obdormivit in domino, cui credidit, quem amavit, et tota mentis affectione dilexit. Fidelis inquam servus et pru' dens (j) non pertinax, non proprio sensui aut prudentie initens, et nulla de se scientie sue opinione superbus nam
opprimetur a gloria (k). Unde sapienter doctor idem, atque humiliter, ut prefati sumus, omnem suam verbo vel scripto doctrinam ad eiusdem ecclesie fidei normam fideh devotione reduxit, quam Petri ore difTusam stabilem noverat, et nulhs concussionum flatibus agitandam ; cum post veram divinitatis Christi recognitionem qua respondit Tu es Christus Filius Dei vivi (1), ab ipso audire meruerit Tu es Petrus^ et super hanc petram edificabo ecclesiam meam (m) et
qui perscrutator
est

maiestatis

(j)

Matth.,
Prov.,

XXIV,

(k)
(1)

XXV,
XVI,

45. 27.

Matth.,

16.

(m) Matth., XVI, 18.

524

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

alibi

Ego pro

te

rogavi^ Petre^ ut

non

deficiat fides tua (n)

dumque
V.

pro Petro Christus rogat, pro ipsius ecclesia

intercedit.

Verum

quia dignum erat et consonum, ut

quem

Deus viventem
perfecerat,

in hoc seculo tantis suis donis, gratiisque

in celis sanctificatum fore homini-

assumptum

bus declararet, multis eundem virum Dei post ipsius de hac vita transitum licet etiam antea nonnulla fecisse memoretur, magnisque fecit clarere miraculis, multis clarisque signis gloriosus coruscare, ut illud psalmi merito de ipso dicamus Scitote quia mirificavit dominus sanctum
:

sicque vita eius attestaretur miraculis, et illius miracula eiusdem vite testimonium perhiberent. De quibus pauca de multis in Dei laudem sancti huius commen(o),

suum

dationem, edificationem fidelium, idoneis comprobata testibus, presentibus subnectemus. Post septimum namque mensem, vel circa, a die obitus ipsius sancti Thome de Aquino, cum corpus eius, quod in capella sancti Stephani dicti monasterii, per idem tempus sepultum extiterat, ad sepulcrum eiusdem primum, scilicet iuxta altare maius ecclesie monasterii antedicti, unde ad tempus per monachos eiusdem monasterii, timoris causa sublatum fuerat, ne corpus ipsius omnino de dicto monasterio toUeretur, per translationem denuo exhumatum, deferri exinde decrevissent, in apertura ipsius sepulcri eiusdem capelle sancti Stephani, tanta fragrantis odoris suavitas manavit, quod totam ipsam capellam, claustrumque ipsius monasterii quod diffusum est, mira eadem suavitate replevit. Que de ipsius sancti corpore exiens, prout ex soHcita curiosaque monachorum ipsorum indagine est compertum, mirifice fundebatur. Propter quod maiori per monachos concepta ad ipsum devotione, totus conventus processionaliter, priore tamen dicti monasterii cum quibusdam ex monachis paramentis

(n)
(o)

Luc, XXII, 32. Psalm., IV, 3.

ITE

CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

525

induto, corpus ipsum ad prefatum primum eius sepulcrum honorifice detulerunt, cantantes in crastino, propter illa que viderant, missam veluti de uno confessore solemniter, cum reputarent incongruum, si missam de Requiem eternam^ ac si pro defuncto, pro illo cantarent. Hanc similemque fragrantiam post septem annorum spatium, quidam ex testibus, quidam vero quasi post quatuordecim annorum spatium sensisse se referunt dum corpus ipsum diversis ex causis per temporum vices sedulo inspexissent.

Quippe odor carnis eius munditiam Deo acceptam exprimebat, orationum illius odoramenta representabat, famam quoque claram eius difiusionemque virtutum et illarum aromata non celabat.
VI. Quidam arte cirurgicus, sed per decennium infirmitate podagricus, ita quod ire per se vel ambulare nequaquam absque cabulorum substentatione aut aliorum suffragio poterat, se Deo et beato Thome devovens, iuxtaque eius tumulum incumbens, oratione facta, sanus prosiliit, et currens Deum laudans, quod meritis eius esset de tam longe infirmitatis languore curatus.
VII. Alter quidam ex horribili quadam visione fanthasmatis timiditate percussus, pedibus manibusque contractus fuit, et ore ac facie distortus, sensibus carens, et omni virtute destitutus, ita quod loqui non poterat, sed mortuo similis videbatur, adeo ut igne membris eius admoto nuUatenus sentiret, portatus ad tumulum illius post morulam, hber et sanus omnino a dicto sepulcro
surrexit.

VIII. Alius dum non devote de sancto sentiret, virtutem Dei in sancto in se duplicem expertus est, infirmitatis dum contempnit, sanitatis dum a contemptus culpa discedit. Nam cum sibi devotionis causa a quodam capellano plures venerande reliquie monstrarcntur, ipseque ostensor pretiosiores adhuc se habere rehquias, videHcet manum fratris Thome de Aquino, fateretur, illico hunc derisorie de hiis trufi*antem, cum eas videre non curaret

526

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

sanctus non est, sed quidam ordinis Predicatorum frater, tremor apprehendit, et caput eius ad modum cuiusdam magne ciste grossum et valde ponderosum sibi esse videbatur, sed infirmitate correctus, et penitens, simulque de sua incredulitate dictisque deplorans, dum veniam a sacerdote petitam obtinuit, reverenter manum eiusdem sancti Thome deosculans, confestim a tremore et inflatione capitis liberatus evasit, sensitque progredientem, ut retulit, maximum ex dicta manu suavitatis odorem. Qui odor cum ipsius curati caputio, personeque ex tactu manus eiusdem per magnum tempus inhereret, multis eumdem postmodum percipientibus siscitantibusque quid esset, hoc signo narrare quod acciderat, etsi nolens, miraculum cogebatur.
dicens
:

IX. Notarius quidam dum ad mensam sanus accederet, surgens ab illa gravi squinantie infirmitate tentus est. Duobus diebus propterea et linguam movere non potuit, et loquelam amisit. Cumque multa ei medicorum remedia adhibita, quin eadem infirmitas in augmentum procederet non prodessent, immo de illo desperarent, ad sanctum conceptam devotionem, ut ad tumulum eius deferretur, quam lingua non valebat, manus sue scriptura deprompsit. Verum cum illuc repugnante uxore sua, quia mulieribus intrare prefati monasterii ecclesiam

non

liceret,

duceretur, ipse hoc infirmus, advertens infra seipsum, eidem beato viro se, ut eum liberaret, affectuosius commendavit. Cepit ex tunc linguam ducere, meliorari et convalere, ac brevi temporis intervallo perfecte curatus fuit.

nequaquam

aHus quidam per septem ebdomasdas et uitra febre cotidiana, malo epatis et stomachi afiligeretur,

X.

Dum

quadam

ad ipsum devotione sequenti die sabbati de sero, uxoris sue suasibus, eaque presente, devovisset, die dominico proximo in mane se a prefatis infirmitatibus
se

dam cum

peius haberet, auditis quibusmiracuUs, que per virum Dei facta esse dicebantur,
die veneris,

cum

plene reperit liberatum.

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

527

XI. Mulier quedam, cum filium suum duorum memsium in cunis decubantem periclitari non immerito formidaret, pro eo presertim, quod per menses quatuor ex surdidate adeo gravata esset, ut decies exclamata, vagientem etiam puerum vix audiret, viri sui inductione, qui mestus una cum illa communis filii periculo condolebat, predicto viro Dei, ut eam ab eadem mfirmitate eriperet obnixius devovit, emissoque voto, cum nocte secuta dormisset, in
crastino se liberatam sancti meritis reperit, ut optabat.

XII. Puella gutturis sui fauces squinantie habens infirmitate constrictas, in tantum ut nec quid sumere solidum aut liquidum valeret, et hanelitus sibi meatus, ut vix respirare posset intercluderentur ; dum devote se beato viro a matre persuasa commendaret, ductaque foret in crastinum ad dictum monasterium Fosse-Nove, superpositis gutturi suo dicti viri sancti reliquiis in quadam cassa delatis, confestim melioratam se sensit, panem comedit, perfecteque sanata redivit.
XIII. Quidam prefati monasterii Fosse-Nove conversus, adeo gravem in brachio dextro et spatula dolorem patiebatur, ut ipsum brachium, quod per trium mensium cum dimidio spatium detulerat suspensum ad collum, ei erat inutile, dolore presertim vehementer afflictum. Qui cum requisitum medicorum remedium non haberet, et ampUus dolore gravaretur, dum dicto sancto pro sua liberatione se quodam emisso voto humilis commendasset, seque supra eius tumulum posuisset, ibidem obdormivit, ac excitatus deinde a quodam dicti monasterii monacho, brachium, quod linteo prius habebat, incumbens, coUo adhuc dependenti, extractum a hnteo reperit, excitatorumque a sompno more, dum ambas manus capiti

Uberatum intellexit, id confratribus retuht ac astantibus, quod notum fuerat, miraculum non celavit.
suo, ut
scalperet, apposuisset, se

ipsum

XIV. Infans quidam quatuor annorum tumorem et ruborem in costis et crure usque ad pedem patiebatur adeo

528

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

matre sua vel alio tangi lesione et clamore suo aliquatenus potuisset, movere se non poterat,
afilictivum, ut nec a

a medicis spes curationis eius sine incisione pueruli non inveniebatur ; illaque, si fieret, perpetuo eum in persona futurum impeditum, mestis amaritudine mentibus nunciabat, deficiente natura, artisque suffragio non invento, recursum est ad Deum, qui gloriosus est in sanctis suis, faciens prodigia. Nam mater infantuli, que ipsum diligebat, ut mater, eum beato Thome devotius commendavit, ut a dicta infirmitate absque incisione suis meritis liberaret. Delatus est puer ad monasterium, positus super tumulum

per

mensem

in tanto dolore et anxietate fuit

sancti,
rexit.

postque aliquantulam morulam, sanus inde sur-

simt igitur testimonia tua^ Deus, que de hoc viro iusto, nobis credibilia facta sunt nimis (p) ; nam si testimonium hominum accipimus^ testimonium Dei maius est (q), quo eius animam celum possidere iam credimus ; intercessorem ipsum expectamus ac inter sanctorum agmina quasi stellam matutinam eum fidimus esse locatum. Unde fidem tuam in nobis, bone Ihesu, nutris, spem erigis, dilectionis caritatem accendis. Letetur itaque mater ecclesia, exultet Italia, parens Campania iocundetur, Predicatorum sacer ordo iam iubilet, religiosorum devotio concrepet, doctorum turba complaudat, animentur ad studia iuvenes, provecti non torpeant, senes delectentur in illis, omnes in humilitate proficiant, contemplationem non deserant, mandata Dei seduli exequantur. Nam dedit illi cor ad precepta^ et legem vite et discipline (r) et sapientia humiliati exaltabit caput illius (s). In medio

XV. Hec

enim

ecclesie aperuit os

eius^

et

implevit

eum Dominus

spiritu sapientie

Nam
(p)

stolam glorie induit illum (t). veritas, que Christus est, ipsa veris non fictis docet intellectus^

(q)
(r) (s)

Psalm., XGII, 5. / Johann., V, 9.

EccUs.,

XIV,
XI,
1.

6.

Eccles., (t) Eccles.,

XV,

5.

DE CANOiNLZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

529

toribus

pollicetur
(u).

Qui elucidant me, vitam eternam

Quamvis ipse verus iustitie sol stellarum illustrationc non cgeat, nec illarum radiatione, cum illumincntur ab ipso, clarescat. Habitat enim lucem inachahehunt
figura substantie eius (v), idcirco tenebris non obscuratur, ut deficiat, aut nebulis obfuscatur, ut sue clantatis radios non diffundat. Ceterum, quia rationis ordo depostulat, ut triumphantem in celis ecclesiam devota in terris militans subsequatur, illumque veneratione proficua percolat, quam in celestibus agminibus positum, Deum glorificare cognoscit, Nos, de sanctitate vite ac miraculorum veritate confessoris eiusdem, non semel tantum, sed et primo, et secundo, non festine, sed mature inquiri fecimus, et per Nos etiam, et fratres nostros sancte Romane ecclesie cardinales, inquisitionem huiusmodi, exacta discussione examinavimus diligenter, ut tanto firmius quanto maturius, tanto certius quanto disquisitius, inquisitum et examinatum existeret, in sic arduo sicque difficili negotio procedere valeremus. Difficile namque extimamus que in terra sunt et que in prospectu sunt^ invenimus cum lahore, Que autem in celis sunt^ quis investigahit? (x). Cumque per huiusmodi
cessibilem,

qui

est

splendor glorie

et

nostram

et

eorumdem fratrum nostrorum examinationem

examinatam, vitam
eius sanc-

solicitam, et solicitudinem

tam,etmiracula vera,eiusmeritis facta,probatafuisse constiterit supplicantibus Nobis idipsum humiliter et devote, multis tunc prelatis apud sedem apostohcam existentibus, de dictorum fratrum nostrorum consiho et assensu, auctoritate Dei omnipotentis, Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, et beatorum apostolorum Petri et Pauli, et nostra, eum sanctorum confessorum cathalogo duximus ascribendum. Ideoque universitatem vestram monemus et hortamur attente, per apostohca vobis scripta precipiendo mandantes, quatinus nonis martii festum confessoris eiusdem devote ac solemniter celebretis, et faciatis a vestris
(u) (v)

Eccles.,

XXIV,

31.

Hebr., I, 3. (x) Snpien., IX, 10,

530

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

subditis veneratione congrua celebrari, ut pia eius intercessione, et hic a noxiis protegi, et in futuro sempiterna

gaudia consequi valeatis.

venerabile ipsius sepulcrum ardentius et affluentius christiani populi confluat multitudo, ac celebrius eiusdem confessoris colatur festivitas, omnibus vere penitentibus et confessis, qui cum reverentia illuc in eodem
jfesto

Ut autem ad

annuatim accesserint, ipsius suffragia petituri, de omnipotentis Dei misericordia, et eorumdem beatorum
Petri et Pauli, apostolorum eius, auctoritate confisi,

unum

quadraginta dies ; accedentibus vero annis singulis ad predictum sepulcrum infra septem dies festum ipsum immediate sequentes, centum dies de iniuncta sibi penitentia misericorditer relaxamus. Datum Avinione xv kal. augusti, pontificatus nostri
et

annum

anno septimo.

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

531

APPENDICE
Nous avons cru bon de placer a la suite des divers documents concernant la canonisation de Thomas d'Aquin un
relev^ des depenses faites, a Tcccasion de ces differentes

ceremonies, par la chambre apostolique. Les livres de compte du Saint-Siege sont, de nos jours, conserves aux Archives Vaticanes dans le fonds Introitus et Exitus (I.E.): ils ont ete publies en partie pour la periode qui nous interessent par Schaefer (K. H.), Die Ausgaben der apostolichen Kammer unter Johann XXII ^ Paderborn, 1911.
Copie Arch. Vat., I.-E., 54 fol. 135 r (anc. 160 dition Schaefer, op. cit,, p. 706.
:
:

r).

pro pitantia facta per dominum nostrum fratribus Predicatoribus Avin. qua die fuit facta canonizatio sancti Thome, confessoris, de Aquino solvimus et tradidimus domino Petro Marini, clavario Avin., qui dictam pecuniam tradidit locum tenenti prioris...

Die XVIII mensis

iulii

XX
fol.
r).

flor. auri.

Copie

Arch. Vat., I.-E., 54

:

fidition

135 r (anc. 160 Schaefer, op. ciu, pp. 709-710.

Die
istius

XXV mensis iulii pro

noyem
libris

triginta

cum

quatuordecim quintalibus et dimidia cere empte die XVIII

mensis iulii ab Hugolino, ypotecario Romane curie (ad rationem viginti novem lib. et sol. tur. parv. pro carga qualibet et computatis tribus quintalibus pro carga) que cera fuit posita in torticiis et faculis pro canonizatione sancti Thome de Aquino confessore ; que canonizatio fuit facta in ecclesia B. Marie Avin. per dominum nostrum papam die XVIII huius mensis predicta, solvimus dicto Hugolino CLXXII lib. XIII sol. VII den.

vien...

in

CLVII

flor. auri,

VII den.

vien.

532

DE CANONIZATIONE

S.

THOMAE AQUINATIS

Item pro fusta cavilheriorum et operatura eorum cum dicta fusta clavis et salario magistrorum et quadam
cathedra lignea et factura gradarii lignei et aliis constructis in ecclesia predicta B. Marie pro canonisatione predicta solvimus magistro Bernardo de Tausanegues XXIII lib., III sol., VIII den. vien., in singulis flor. pro XXII sol.
vien. computatis...

XXI
Copic
:

fior. auri,

XXI

sol.,

VIII den. vien.

Arch. Vat., I.-E., 54

fol.

31 v (anc. 41 v).

mensis iulii usque ad diem XXII mensis eiusdem, dixit [magister Guillelmus Martini, canonicus et cantor Montisalbani, administrator expensarum coquine domini nostri pape] se expendisse in potagio, gallinis,
die
pullis,

XV

ovis,

tartris,

pastillis,

speciebus,

zucara,

riso,

amicdalis, caseis, lardo, oleo, lactucis, candelis, cereis et

cepeis pro coquina et portis, farina, portatura lignorum,

ablutione pannorum, salsis et aliis minutis... XVIII lib., IX sol., IIII den. Item in carnibus grossis... lib., I sol., VI den. Item in piscibus eadem septimana. lib., I soL, VI den. (Dans la marge,) Fuit canonizatio sancti Thome de Aquino et comedit rex (a) et VII domini cardinales.

XXXVI

XXXI

(a)

Robert, roi de

Sicile.

DOCUMENTS INEDITS PUBLIES PAR LA

REVUE THOMISTE

FONTES

VITiE S.

THOMiE AQUINATIS
CURA ET LABORE

P. M.-H.

LAURENT,

O.

Fasciculus

VI

DOCU/nENTrt

REVUE THOM IST

SAINr-.-viAXIMIN
(Var)

1937

Cum

permissu Supertorum

SCUOLA TIPOGRAFICA MISSIONARIA DOMENICANA

S.

SISTO VECCHIO

ROMA

Grouper en un

unique

recueil

les

documents

anterieurs
et

au

14

fevrier

1325

concernant saint
et

Thomas d*Aquin
le

sa

famille (pere, freres

fascicule
tion
ici

soeurs)

tel est

hut de

ce

sixieme

des Fontes

Vitae S.
d^entre

Thomae
elles,

Aquinaiis,
la
il

Vexceppieces

de
editees

quelques-unes
ont

plupart des
est

deja ete puhliees,

mais

souvent

malaise

de

les consulter, soit

qu'elles figarent
soit

dans des ouorages actueldans des

lement hors commerce,

quelles aient pris place

puhlications que seules possedent

quelques rares hihliotheques,

]e

me

suis efforce, en

travaillant
et
il

a une

telle

compilation,
se-

detre
rait

le

plus complet possihle,

m*a semhle quil ne

documents
d'origine

point hors propos de meler

aux

di-

plomatique des fragments d'oeuvres

litteraires

ou

meme

theolo-

giques offrant un certain interet pour Vhistoire de VAngelique

Docteur. Pour chaque

celles
les

texte,

fai

utilise les

meilleures editions,

meme

qui sont signalees en note, ayant eu soin de consulter

originaux

quand un

tel

recours s'averait de quelque

utilite.

Je
in-

nai pas cru

dex special:

necessaire de
le

compiler

pour ce fascicule un

lecleur
et

le

trouvera pour Vensemhle des Fontes

dans un septieme
Vesperer,

dernier fascicule

dont la puhlicationy j'ose

ne saurait tarder.

M.-H. Laurent, O. P.
RomCy Angelicum.

DOCUMENTS
I

Extraits de

la

Chronique de Richard de San Gerd*Aquin. ( 1 197-1 229).

frater ipsius

mano^

concernant

Landolphc

Tunc
naldus

etiam (1 197)

Oddo,

[Dyopuldi, comitis
in

Acerrarum], ad expugnandum
et

Roccam Siccam,
,

qua

se

Ray-

Landulfus

de Aquino

fratres,

contra imperatorem
ipse
se

receperant,

ab ipso imperatore
ubi

dirigitur;

et

confert in
^...

Siciliam imperator,

ad

se

duci imperatricem iubet

se

Tunc (1210) idem Otto

a

Capuam

confert, ubi receptis

Dyopuldo
effjcit

ceteris

munitionibus quas habebat in regno,

ducem

Spoleti

illum.

Hic cum gente

in

ipsius Ottonis ivit

ad debel-

landum civitatem Aquini,

et

qua Landulfus, Thomas, Pandulfus

regis
f

Robbertus domini Aquini, qui

idem servabant,

se recepe-

rant

cum

gente sua

et

cum non

prevaleret in eam, viribus resi-

stentibus predictorum,

confusus et non sine

dampno

recessit

^...

1)

Sur

la

Chronique de Richard de San Germano

cfr.

et les

di-

verses editions qui en ont ete donnees,

B.

CAPASSO, Le Fonti
al

della storia delle

provincie

Napoletane dal
utilise
ici

568

1500, Naples,
par A.

1902,

p.

104-105.

J'ai

Tedition

faite

GAU-

DENZI
et

{Ignoii

Monachi

Cisterciensis S.

Mariae de Ferraria chronica

priora,
I,

Ryccardi de Sancto Germano chronica

di storia
patria,

Societa

Napoletaayant

na
en

Monumenti

storici,

s.

Naples,

1888),

soin dindiquer aussi les pages de iedition donnee par G. H.

PERTZ,
di

1866,
2) Sur

dans

le

tome XIX des Monumenta Qermaniae

d*Aquin,
cfr.

historica.

Landolphe

F.

PELSTER, La famiglia

S.
ca,

Tommaso d'Aquino,
t.

studio sulle Fonti, dans

p.

La

Civilta Cattoli-

LXXIV,

vol.

2,

1923,

la famiglia e la patria di

O. P., Miscellanea
3) Edition
:

siorico

SCANDONE, La Vita, S- Tommaso, dans 5, Tommaso d' Aquino arlistica, Kome, 1924, p. 46-51.
404-410;
F.

edit.
edit.

Gaudenzi,
Gaudenzi,

p.

68
76

edit,

Pertz, p. 329.
Pertz, p.

4) Edition

p.

edit.

334.

532

DOCUMENTA
Tunc (decembri 220) apud Sanctum Germanum Landulfus
1

de Aquino,
factus est

filius

domini Aymonis, per imperatorem

\..

iustitiarius

Terre Laboris

Venerat tunc (1229) temporis ad Sanctum Germanum Nycolaus de Cicala pro parte imperatoris, et Henricus de

Morra

magister iustitiarius superius nominatus

cum

regni
et

filiis,

Raone

de Balbano comite, Landulfo de Aquino

glone
iustitiario
;

Stephano de Annobilis viri

Adenulfo de Aquino,
comitis,

filio

Thome
hosti-

de Aquino Acerrarum

Roggerio de Galluccio, ahisque

undique congregatis imperatoris fidelibus, ad resistendum

bus prompta voluntate paratis
dulfus et Robbertus
;

domini etiam de Aquino Panpro

fide

Aquinum

Cesaris

laudabiliter

munierunt

^...

II

Les

chanoines de saint Pierre de Canneto

fils

renoncent

a relection de Jacques,
de leur
eglise, faite

de Landolphe d' Aquiny

comme ahhe
^.

contrairement aux droiis

du SaintSiege

(11

fevrier

1217),

In

nomine Domini amen.

Anno
domini

incarnationis Christi

mil-

lesimo CC^ XVII^, pontificatus

Honorii

pape

III

anno

primo, mense februarii, die XI,

presbyter
clesie

indictione quinta.

Nos quidem

Taddeus

prior et

Nycolaus subdiaconus, canonici ec-

sancti

Petri de Canneto^, nuntii et procuratores capituH

constituti,

eiusdem ecclesie apud Sedem apostolicam

presenti,

hac

die

propria et spontanea voluntate in presentia vestra, do-

1)

Editition

edit.

Gaudenzi,

p.

101.

Ce

texte

ne figure pas

dans

l'edition des

Monumenta Germaniae
edit.

historica.
edit.

2) Edition:
3) Edition
:

Gaudenzi,
et L.

p.

129-130;
254.

Pertz, p. 351.

P.

FABRE
t. I,

DUCHESNE, Le Liher Censuum

:

de Viglise romaine,
4) Sur reglise

Paiis,

1910, p.

saint

Pierre de Canneto (de nos jours

Colli,
cfr.

commune de Monte San Giovanni, P. F. KEHR, Italia Pontificia, Laiium,

province
t.
II,

de

Frosinone),

Berlin, 1907, p. 165-166.

DOCUMENTA
mine Pandulfe
nomine nostro
firmiter
^

533

et

domine Sinibalde, domini pape

totius

camerarii,
et

et

capituli

memorati

recognoscimus
sancti

protestamus electionem
et ius

eiusdem
ipsius

ecclesie

Petri

de Canneto

electionis
et

immediate
et

ad

uominum
ec-

papam Honorium
clesiam
pitulo
pertinere.

successores

eius

ad
dicte

Romanam
ecclesie

Ideoque
et

pro

nobis et

caet

universo,
ipsius

libera

spontanea
et

voluntate,
ecclesie

ad

opus

nomen
illi

domini

pape

Romane

renuntiamus
facte

electioni

seu nominationi a nobis et a dicto capitulo

"

de persona domini lacobi

quino,
lectio,

clerici,

filii

domini Landulfi de
presertim

Ae-

ad regimen ecclesie memorate

si

cum

dicta
et

electio

dici

debet,

in

eiusdem domini pape

Rove-

mane

ecclesie

noscatur preiudicium attemptata.

Quam

electio-

nem
stras

auctoritate propria

a dicto capitulo factam in manus

et

nomine

dicti

pape

Romane
iuris

ecclesie
actionis

libere resignantes,
utilis

renuntiamus etiam quicquid

tacite

et

vel vel

directe,

vel

expresse,

pro electione

seu

occasione

respectu
vel

electionis

predicte nobis et dicto

capitulo
ut

competit

inde

posset competere

quoquomodo
et

ita

deinceps contra

dictum

dominum papam

successores ipsius

ac

Romanam

ecclesiam

nulla super hoc vel occasione huiusmodi materia remaneat questionis.

Actum

est

hoc

in

camera dictorum camerariorum domini

pape coram

subscriptis

testibus

ab hoc

specialiter rogatis, sciHcet

domino lohanne de Theobaldo,

tis,

clerico
;

sancti

Clemen-

teste

Alkerutio lohannis Bobonis, teste

teste
;

Roberto de Ar-

pino,
ni

serviente camere,

Petro de Aquino, cursore domi-

pape, teste;

lohanne de Sancto

Germano

et

aliis

testibus.

Et ego Riccardus imperialis aule

predictorum canonicorum consensu

scriniarius
scripsi

hanc

cartam

de

et

complevi

rogatus.

l)Sur Pandolphe, devenu eveque de Norwich,

art.

cfr.

T.

F.TOUT,

Pandulf, dans Dictionary of National Biography.i^ondon, \909,

174-179.
2) Sur Jacques d'Aquin,
cfr.

p.

SCANDONE, La

Vita... di S.

Tom-

maso,

p.

77-79.

534

DOCUMENTA

III

Jacques d*Aquin, qui avait

de

ete choisi

comme abbe
.

de saint
fevrier

Pierre

Canneto, renonce a

son

election

(I

1217),
nomine Dojnini amen. Anno
pontificatus
februarii,
filius

In

incarnationis

Christi
III

mil-

lesimo CC^^XVII^

domini
XI,

Honorii
V.

pape

anno

primo,

mense

die

indictione

Ego

quidem
in

lacobus clericus,

domini Landulfi de Aquino, electus

abbatem

sancti

Petri de

Canneto a capitulo eiusdem

et

ecclesie,

hac die presenti, propria

vestra,

spontanea voluntate,
electe,
et

in

presentia
Sini-

domine Pandulfe, Norwicensis

domine

balde,

camerarii domini pape, recognosco atque protestor

ele-

ctionem eiusdem ecclesie sancti Petri

ctionis ipsius

de

Canneto

et ius

eleet
li-

immediate

ad

dominum

papam

Honorium
Ideoque
in

successores eius ac

Romanam
nomen

ecclesiam pertinere.

bera et propria voluntate renuntio libere ac resigno

vestras
clesie

manus
ec-

ad manus

et

ipsius

domini pape
illam,
si

et

Romane

nominationem seu electionem

est

electio dici debet,

que de persona mea facta

ratam,
presertim

a capitulo ad ecclesiam

cum

in

eiusdem

domini

pape

et

memoRomane
tacite

ecclesie noscatur preiudicium attemptata, renuntians nichilominus

et

refutans quicquid

iuris

et

actionis

utilis

vel

directe,

vel

expresse super electione predicta seu occasione vel respectu

ipsius

electionis

mihi
;

competit vel dehinc in antea posset comita

petere

quoquomodo
et

quod deinceps contra dictum dominum

papam

successores eius ac

Romanam

ecclesiam

nulla

super

hoc materia remaneat

questionis.
in

Actum
specialiter

est

hoc in palatio Lateranensi

camera dictorum
testibus

camerariorum domini pape coram

rogatis,
scilicet:

subscriptis

ad hoc

Alkerutio

filio
;

lohannis Bobonis, teste

lohanne de Sancto
teste
;

Germano,

teste

Cencio lohannis Bonelli,

Bonoseniore

1)

Edition

FABRE

et

DUCHESNE, Le

Liber Censuum,

t.

I,

254.

DOCUMENTA
de Camera,
testibus.
teste

533

Roberto de Arpino,

teste

Actone

et

aliis

Et ego Riccardus imperialis aule

de consensu predicti lacobi
scripsi

scriniarius

hanc cartam

et

complevi rogatus.

IV
sin,

Ade

de Landolphe

Sinibaldiy ahhe

du Mont^Cas
d'Aquin

mentionnant une donation faite

.

par Landolphe

en faveur du monastere

(3 mai 1231).
Ihesu Christi.

In
eius

nomine Domini

nostri

Anno

incarnationis

millesimo

ducentesimo tricesimo

primo,

regnante

domno

nostro Frederico,
gusto,

Dei

gratia

Romanorum
mense

imperatore semper aumadii,

tertia

lerusalem et Sicilie rege,

mensis, indictione quarta
:

die eius-

dem

Nos Landulfus \ Dei

quod propter frequentes
et

gratia Casinensis

abbas,

attendentes

diversas undique turbationes, pluriqui

mas

necessitates

fratres

nostri,

Deo

et

beato

Benedicto
et

in

nostro
caritate

monasterio

serviunt,

patiuntur,

pro

pietate

fraterna

providimus atque dedimus conventui Casinensi duo mo-

lendina nostra,
priis

que sunt ad pontem de Linulo, reparanda proita

sumptibus ipsius conventus,

ipsis

quod omnes proventus qui

haberi poterunt de
fectionibus

molendinis sint omni tempore pro re-

fratrum nostrorum in

eodem monasterio

servientium.
dedit

Set quia vir nobiHs domnus

Landulfus de Aquino

pro anima sua monasterio nostro uncias auri viginti quas expen-

Edition

E.

GATTULA,
t.

Hisioria

ahhatiae

Cassinensis

per
;

saeculorum seriem distrihuta,

P.

II,

Venise, 1733, p. 452 ffragments)

MANDONNET, Date

de naissance de S.
1914,
p.

Thomas
Regesto

d* Aquin,
di

dans

Revue Thomiste, t. Decano o Cartolario

cassino,
p.

XXII,

663;

Tommaso

del convento

1915.

p.

67-68;

(1178-/280), MonteSCANDONE, La Vita... di S. Tommaso,

cassinese

48.
2)

Landolphe
juillet

Sinibaldi,

abbe du Mont-Cassin

de
t.

decembre
II,

1227 au 23

1236,

cfr.

GATTULA,

Historia,

p.

435.

536

DOCUMENTA
et

dimus pro edificandis domibus curie nostre

lendinis monasterii predicti
fratres nostri,

reparandis

mo-

volumus quod omni

anno

habeant
supra-

nostri

unam

refectionem de proventibus

scriptorum
predicti

duorum molendinorum,
Landulfi
;

pro remissione

peccatorum

domni

post

mortem

vero

ipsius

domni
et

Landulfi eandem refectionem habebunt in anniversario eius

reliquum similiter prout

et

est

superius pretaxatum, obHgantes nos

et

posteros nostros
in

hanc

provisionem

dationem

firmam
rei

et

incorruptam

perpetuum conservare. Unde ad

ipsius

ple-

nam fidem

futuris

temporibus faciendam et cautelam ipsorum fra-

trum nostrorum, hoc exinde publicum instrumentun per manus Stephani, nostri et civitatis Sancti

Germani
Tancredi

publici notarii, scribi

iudicis
et

man-

davimus, nostra
sinensis
et

et

magistri

advocati

Ca-

ahorum bonorum hominum

in suprascripta civitate

subscriptione

roboratum.
qui supra

Actum
iudex
et

Sancti Germani.

Ego

Landulfus Dei gratia Casinensis abbas.

advocatus
Casinensis,

Ego

magister Tancredus

de

mandato

domini

abbatis

Landulfi subscripsi.
tus

Ego

magister Raynaldus iudex et advocasubscripsi.

Casinensis de

mandato domini abbatis me

Gregoire

IX
roi

demande au

patriarche

d*Antioche

d'intervenir

aupres du

de Chypre en faoeur

d*Aymond'A1233),

quin relenu prisonnier par Jean d'Ibelin \

Patriarche
^

(13

janvier

Antiochen. apostolice sedis legato.

.
.

Ad
stris

ea per que carissimus in Christo fihus noster

illu-

rex

Cypri nobis

et

ecclesie

gratis

potest se reddere

gra-

1)

ARCH. VAT. Reg.

Tiegistres

Vai.

16, fol.

69r, an. VI, n. 241

t.
1,

cfr. L.

AUVRAY, Les
2)
tins

de Gregoire IX,
cfr. L.

Paiis, 1896, n"

1037.
la-

Albert de Parme,

DE MAS LATRIE. Les

latin,
t.

Patriarches

d'jIntioche, dans
3)

Revue de VOrient
cfr.

II,

1894, p

196-197.

Henri

de Lusignan,
le

L.

DE MAS LATRIE,

Histoire de

Vile de
t.
I,

Chypre sous
1861. p.

regne des princes de la maison de Lusignan,

Paris,

197-362.

DOCUMENTA
tiosum, celsitudinem
eius

537

precibus et monitis eo facilius excisinceritate

tamus quo plenius de sua

ter

confidimus
grata

eum

illa

liben-

efficere,
est

que

nostro

beneplacito

valeant

residere.

Hinc

quod cum nobilem virum

Haymonem
I.

de Aquino \ de Ybelino
carcere
^

nobis et ecclesie
in

Romane

fidelem, nobilis vir

quadam munitione Templi

serenitatem
ut

cepisse dicatur et in

deat-

tinere,

regiam rogamus,
apostolice
restitui

monemus
sedis

et

hortamur

tente

pro nostra et

reverentia

predictum

nobilem,

quem

nobis

pro munere postulamus,

libertati,

ad nos-

tram procuret remitti presentiam redditum

tras
taliter

preces nos-

admissurus quod

suis,

cum oportunum
inducas et

fuerit, et

nos

etiam annuamus.

Quo
ad
id

circa

mandamus
et

quatinus predictos resi

gem

et

nobilem

moneas

necesse fuerit
re-

eundem nobilem per censuram

ecclesiasticam,
dicti

appellatione
et

mota, compellas, proviso ne in terram

nobilis,

cetera,

Dat. Anagnie

id.

ianuarii,

anno sexto.

1)

Sur
p.

Aymon
76-77.

d'Aquin,

cfr.

SCANDONE, La

Vita...

di

S.

Tommaso,
2)

Jean d'lbelin,
p.

cfr. E.

G. REY, Les Familles (1'Oulremer de

la

Du

Cange, Paris, 1869,

221-223; 231-233; pour

le

guerre entre
cfr.

Chy-

pre et les Imperiaux et

role joue par

t.
I,

Jean dlbelin,

DE MAS

LATRIE, Hisloire

de...

Chypre,

p.

264-301.

538

DOCUMENTA

VI
di,

Qregoire
le

IX

charge Riccardo, chanoine de Fonne enire

de regler

different^

Vahhaye du

MontCassin

et

Philippe d*Aquin au sujet d'un moulin que fon disait apFeglise de

partenir a

Saint-Nazaire a

Comino

(12

juillet

1236).
Gregorius
magistro

episcopus

servus

servorum

Dei dilecto

filio

Riccardo

de Egido, canonico

Fundano, salutem

et

apostolicam benedictionem.
Dilecti
filii

abbas

conventus monasterii Casinensis nobis

nobilis

conquerendo monstrarunt quod

Aquini,
et

vir

Philippus

dominus

quidam

alii

Aquinatensis et Sorane civitatum et dio-

cesum super

quodam

molendino

ecclesie
pertinentis,

Sancti
et

Nazarii
alils

de
in-

Cammino, ad idem monasterium

iuriantur eisdem.

rebus

Ideoque discretioni tue per apostolica scripta

et,

mandamus, quatinus partibus convocatis, audias causam,

pellatione remota,

ap-

debito fine decidas, faciens quod decreveris

firmiter

per censuram

ecclesiasticam

observari
vel

proviso ne in

terram

dicti
nisi

nobilis excommunicationis

interdicti

sententiam

proferas,

a nobis super hoc

mandatum
si

receperis speciale.
vel timocessante,

Testes autem, qui fuerint nominati,

re

se gratia, odio

subtraxerint,

per censuram

eandem, appellatione

compellas veritati testimonium perhibere.

Datum
decimo.

Reate

quarto idus

iulii,

pontificatus nostri

anno

1)
t.

Edition: L. TOSTI,

Storia
cfr.

della

hadia

di

Monte-Cassino,

II,

Naples. 1842, p. 310;

A.

POTTHAST, Regesta Pontificum

du Mont-Cassin de
11,

Romanorum.
2)

Berlin, 1874, n

10203.

Landolphe

Sinibaldi,

abbe

decembre
p.

1227 au

28

juiilet

1236,

3) Sur Philippe

GATTULA, Historia, t. d'Aquin, cfr. SCANDONE, La

cfr.

435.
di S.

vita...

Tommaso,

p.

80-81.

DOCUMENTA

539

VII
quels
fails

Landolphe

(T Aquin figure
la

parmi

les

barons aux-

Frederic II confia

garde

des

prisonniers

lombards,

durant la baiaille de Cortenova\ (1239),

....Barones in justitiariatu Terre

Laboris quorum custodie

singillatim

commissi sunt prisones Lombardi....

Landulfus

de Aquino

lacobum

Guidonem de

Mangr.

Med.

VIII

Jacques d' Aquin reclame rouverture du testament

de Roffredo del

Monte an

lieu

et

place de son frere

Ade-

nulphe (Fragments)^ (II

In

aout

1242),
Ihesu
Christi.

nomine Domini

nostri

Anno

incarna-

tionis eius millesimo

ducentesimo quadragesimo secundo, regnante

domno

nostro Frederico, Dei gratia

Romanorum

imperatore semper

augusto, lerusalem et Sicilie rege, mense

augusti,

undecimo die

eiusdem mensis, indictione quintadecima, fatemur, nos magister Petrus

de Ota, iudex

et

advocatus Casinensis, fratrem Riccardum,

Stefani,

vice

decanum Casinensem, de mandato domni

Dei

gratia

venerabilis abbatis
venerabilis
fridi

Casinensis, petisse a nobis pro parte et vice

conventus
sigillis

Casinensis ut testamentum

domni
magistri

Rof-

de Monte,
et

eiusdem domni Roffridi

et

Ray-

naldi, iudicis

advocati Casinensis,

sigillatum,

ad petitionem

nobilis
ni

viri

domni lacobi de Aquino, qui gerebat vices domfratris

Adenulfi de Aquino,

sui

executoris dicti

testamenti,

domni Nicolai, monachi,

tris

domni Bartholomei
et

de

Monte,

fra-

ipsius

domni

Roffridi,

Malgerii Petri de

Aymone

exe-

cutorum testamenti prefari coram eodem domno abbate,

nobis

1)

Edition:

J.

L.

A.
t.

HUILLARD-BREOLLES,
I,

Historia Diploma-

tica Friderici secundi,

V, p.

Paris,

1857, p. 613.
II,

2)

Edition

Regesto di
di S.

GATTULA, Historia, t. Tommaso Decano, p. 74-87

:

p.

498

(fragments)

SCANDONE, La

Vita...

Tommaso,

p.

77-78 (fiagments).

540

DOCUMENTA
Stephano, monasterii Casinensis
et Sancti

ipsis,

Germani publico
rogatis

notario et subscriptls testibus ad hoc speciahter

licet
:

vide-

magistro Leonardo, magistro

Sifrido,

Bartholomeo domni Petri,

et

magistro
nis

notario

PhiHppo

ahis

quam

pluribus

boet

hominibus de Sancto
in

Germano, sollemnipter
instrumentum
vice

apertum
transcribi
se

lectum

hoc praesens publicum

ideo

fa-

ceremus, quod
dicebat quia
to

prenomlnatus

decanus

petere
dic-

cum idem domnus

Roffridus

quasdam

res

conventui pro anima sua in

eodem testamento

legaverit,
et

decon-

siderabant tam predictus abbas

quam

dicti vice
fieret

decanus

ventus

Casinensis ut transcriptum
et

ipsum

ad

perpetuum

commodum
Nos

cautelam perpetuam Casinensis

conventus.
et

autem, petitionem ipsam utpote iustam

rationabi-

lem admictentes, testamentum ipsum videntes attente ac diligenter inspicientes

ter,
ti

[cum] integris predictis

est,

sigilHs sigillatum,

consequensuprascripnotarius

ut

predictum
Stephani

apertum

et

lectum

manu

notarii

scrlptum ut cognovlmus, et idem

asserebat constanter subscriptionibus suprascripti

naldi et

magistri

Ray-

aHorum

testium roboratum, omni vitio, litura et suspicio-

ne carere, ipsum de verbo ad verbum fideHter per manus suprascripti notarii

tracto,
in

Stephani, nuUo

verbo addito, mutato vel de-

hoc

transcribi

fecimus

pubHcum instrumentum. Erat

au Mont-Cassin^ aux freres Mi-

autem tenor

ipsius

testamenti per omnia et singula taHs...

Apres
neurSy
tui

differents dons faits

ville,

aux eglises de sa

Roffredo ajoute: Preterea ego constiin bonis meis, et ipsa

et
f ratre

quartam uxori mee quinquaginta uncias auri

f uit

confessa

coram domino PhiHppo de Aquino

eius

ma-

gistroRaynaldoetquampluribusaHis se iam recepissepro ipsa quarta

me

viginti

et

novem

uncias...

Roffredo demande a son

onces qui lui restent encore
:

frere Barthelemy de payer les

21

a solder, dans

et

le

cas ou ce dernier ne s*en acquiiterait pas

quod

si

non

fecerit,

volo ut dominus PhiHppus de

faciant.

Aquino
uxorem

dominus

Adenolfus hoc
in

Preterea

eandem
et

meam

reHnquo
et

manibus dominorum PhiHppi

fratris mei...

Adenulphi
sei-

de Aquino

Bartholomei

II confie

aux memes

DOCUMENTA
gneuTs un

541

nomme

T^aul, peul-etre son fils naturel,

et

compte

sur leur loyaute pour que soient executees ses dernieres

volontes.

IX

Fragment du
kal.

necrologe de Fabbaye du Mont-Cassin

1

mentionnant C anniversaire de Landolphe d^Aquin \ (apres

245^)

IX

ianuarii obiit...

Landulphus de Aquino

miles, etc.

X
quin,

Innocent

IV

confirme

rHection de Marotta d'A-

comme
janvier
-

abbesse du monastere de sainte

Marie de Capoue

^.

(27

23

mars

1254).
et ca-

Magistro lohanni de Sancto Germano, subdiacono

pellano nostro.

Exposuit
tissa
dicti,

nobis dilecta in Christo

sancte
viri

filia
'

Marotta ^ abba-

monasterii

Marie de Capua

ordinis sancti
nostri
et
..

Bene-

soror nobiHs

Aymonis de Aquino,
frater

ecclesie

Romane
pus

devoti,

quod oHm venerabiHs

fiHi

noster

episco-

Alatrinus de mandato dilecti

nostri

P., sancti

Geor"
Vll,

MURATORI, Rerum Milan, 1725, col. 947; E. GATTULA,

1)

Edition:

Italicarum

Scriptores,

t.

Ad
p.

Historiam abbatiae Cassi861.

Vita... di

nensis accessiones,

t.

II,

Venise, 1734,
indiquee,
cfr.

2) Pour

la

date
1

ici

SCANDONE, La

S.

Tommaso,
3)

p.

50-5
:

Edition

pontificum
cfr.

RODENBERG, Romanorum selectae, t.

C.

Epistolae
III,

saeculi XIII e regestis

Berlin,
t.

1894,
III,

p.

613-614.
1897, p.

S.

BERGER, Les
7252.
Marotta
p.

Registres d'Innocent IV,

Paris,

367,

n.

4) Sur

d'Aquino,

cfr.

SCANDONE, La
Marie

Vita...

di S.

Tommaso,

56-57.

5) Sur le monastere

de

sainte

de Capoue,

cfr.
t.

P.

F.

KEHR,
Berlin,

Italia

'Pontificia,
p.

Regnum Normannorum-Campania,
cfr.

VIII,

1935,

231-234.
d'Alatri,

6) Jean, eveque
t.
I,

UGHELLI-COLETI,

Italia

sacra,

Venise,

1717, col.

290.

542

DOCUMENTA
ad velum aureum
diaconi cardinalis

gii

tunc in regno Sicilie

apostolice sedis legati,

nasterio

ipsam prefecit

in

abbatissam eidem mofa-

tunc vacanti, nosque,

quod per eundem episcopum

et

ctum
ritate

fuerat in

hac parte gratum

ratum habentes, id aucto-

apostoHca

duximus

confirmandum,
ipsi

eidem

legato nostris

dantes Htteris in mandatis ut

ceret exhiberi,

M.

benedictionis
ipsius

munus
legati

fa-

prefatus
sibi

autem episcopus ad

man-

datum huiusmodi

munus impendit. Postmodum vero condam

ipsius

Ahruda de Preturo
conventu

monasterii

moniaH

asserente se a

eiusdem
se

monasterii in abbatissam

fuisse

electam et
confiret

electionem de

factam a capitulo
ipsius

Capuane

ecclesie

matam, super abbatia

questio est exorta,

monasterii inter easdem

M.

A.
epi-

quam primo bone memorie P. Sabinen,

nostro,
fuisset

scopo

ac demum, eo defuncto, dilecto fiHo magistro Martino

Ispano,

cappeUano

commisimus

audiendam.

Cumque
carnis

super
stione

eadem abbatia
ipsa

aHquandiu Htigatum, tandem que-

pendente,

predicta

A. viam

fuit

universe

ingressa,

unde prefata

M.

nobis

humihter suppHcavit ut prosoHta

videre in hac parte

igitur

sibi

de benignitate
incHnati,
legati

curaremus.

Nos

ipsius

suppHcationi
auctoritate

provisionem factam eidem

monasterio
volentes,

eiusdem

de ipsa

firmam

manere

mandamus

quatinus,

premissis

nequaquam

obstantibus,

provisionem eandem debite auctoritate nostra confirmans ac supplens defectum,

si

quis in ea extitit,

de plenitudine
iHicita

potestatis,

amota ab ipso monasterio

quahbet
in

detentione,

inducas
et

eam per

te

vel

per
;

aHum

possessionem eiusdem abbatie

a personis

defendas inductam

faciens ei

eiusdem

monasterii

obedientiam

et

reverentiam

debitam

exhiberi.
XI.

Contradictores.

Dat. Laterani VI kal. februarii, anno

1) Pierre

Capoccio, cardinal

diacre de saint Georges en

Aevi,
t.
I,

Ve-

labre, cfj. C.

EUBEL, Hierarchia Catholica Medii

50.

Miinster,

1913, p.

7,

2) Pierre de Barro, cardinal

cfr.

eveque de Sabine mort en 1252,

7,

EUBEL, Hierarchia^

t.

I.

p.

38.

DOCUMENTA
Marote,
ordinis
sancti
et

543

abbatlsse

monasterii
sorori

sancte
viri
.

Marie

de

Capua

Benedicti,
ecclesie

nobilis

Aymonis de Aqui-

no,

nostri

Romane
et

devoti

Cum
nerabilis
filii

a nobis
fuit

petitur,

cetera usque effectum.

Ex

parte

siquidem tua

propositum coram nobis quod

..

cum

olim ve-

frater noster

episcopus Alatrinus de mandato dilecti

nostri

P. sancti Georgii ad

velum aureum

diaconi cardiprefecerit te

nalis,
in

tunc in

regno Sicilie apostolice sedis

legati,

abbatisssam eidem monasterio tunc vacanti, nosque postmoper

dum quod
gratum
et

eundem episcopum factum

habentes,

fuerat in

hac parte

ratum

idque auctoritate apostolica confirlitteris

mantes, eidem legato nostris dederimus

tibi

in

mandatis, ut

benedictionis

munus

faceret exhiberi,

idem legatus huiusmodi

tibi

auctoritate
tionis

mandati prefato mandavit episcopo ut

ipsius

benedic-

munus impendere procuraret, qui ad

tibi

legati

manda-

tum huiusmodi
Altruda

munus impendit. Postmodum vero condam

ipsius

de

Preturo

monasterii

moniali

asserente se

a
et

conventu eiusdem

monasterii in

abbatissam

fuisse

electam

electionem de se factam a capitulo

Capuane
inter

ecclesie confirmate

tam

super

abbatia

ipsius

monasterii

et

predictam
Sa-

A.

questio est

exorta,

quam

primo

bone

memorie P.

binen.

episcopo ac

demum, eo

defuncto,

dilecto filio

magistro

Martino Yspano capellano nostro commisimus audiendam-

Cum-

que super abbatia predicta

fuisset

aliquandiu litigatum,

tandem

questione ipsa pendente, predicta

mgressa.

A. viam

fuit

universe carnis

Unde

nos

tuis

supplicationibus

inclinati
te

provisionem

auctoritate

prefati

legati

eidem monasterio de
lohanni

factam firmam

manere volentes,
diacono
premissis
et

magistro

de Sancto

Germano, sub-

capellano nostro, per litteras nostras iniunximus, ut,

obstantibus,

nequaquam
nostra

provisionem

eandem
si

debite
quis in

auctoritate

confirmans ac supplens

defectum,

ea

extitit,

de apostolice plenitudine

potestatis,

amota ab ipso

I)

ARCH. VAT. Reg.

Val. 23,
t.

fol.

75, n.

550
n.

cfr.

BERGER,

Les Registres

d'Innocent IV,

11!,

p.

388-369.

7387.

544

DOCUMENTA
illicita

monasterio qualibet

detentione, te in possessionem eiusdem

abbatie induceret et tueretur

inductam, faciens
et

tibi

personis

eiusdem monasterii reverentiam

ri.

obedientiam debitam exhibeiuxta

Contradictores,

et

cetera.

Prefatus autem capellanus,

predicti mandati nostri

tenorem provisionem confirmans, eandem

quis
in

supplevit

defectum

si

ea

extitit

auctoritate nostra

de

apostolice plenitudine potestatis,

amovens ab eodem monasterio

in

quamlibet illicitam detentionem prout

confectis

ipsius capellani

litteris

exinde plenius

dicitur

contineri.

Nos

igitur

tuis

sup-

plicationibus inclinati,

quod per eundem capellanum super hoc

gratum habentes, id auctoritate apostoHca
usque communis. Nulli
et

factum

est,

ratum
et

et

confirmamus

cetera

cetera

nostre

confirmationis et cetera.

Dat. Laterani

kal.

aprilis,

anno

XI.

XI
Versite

AlexanJre

IV

felicite

le

Chancelier
fr.

de Vuni-'

de Paris d*aVolr confere la licence a

rinoite

Thomas d^A\ (3 mars

qain

et

a lui accorder au plus

tot la maitrise

1256).
Alexander episcopus servus servorum Dei dilecto
cancellario
Parisiensi

filio

..

salutem et

apostolicam

benedictionem.
te in hiis

Delectabile nobis est auditu percipere,

quod

prom-

ptum reddis

et vigilem,

que pietatem continent vel sapiunt hone-

1)

Editition:

H.

DENIFLE
t. I,

et

E.

CHATELAIN,
p.

Chartularium
J.

universitatis

Parisiensis,

Paris,

1889,

307;

BERTHIER,

Sanctus Thomas Aquinas Doctor

1914, p. 9-10; E.
G.
res,

Communis Ecclesiae, t. I, Rome BALUZE, Vitae Paparum Avenionensium (edit.

Paris.

MOLLAT),
cfr.

t.

III,

1921,
n.

p.

1-2.

Pour

les

editions anterieu-

POTTHAST,

Regesta,

16272.
Tuniversite

2)
puis

Aymeric de Veire, chancelier de 1250, cfr. P. GLORIEUX, Repertoire

siecle

de Paris

de-

des Mditres en theologie

de Paris au XIII^
t.
I,

(Etudes de philosophie midiivale, t XVII),

Paris,

1933, p. 332.

DOCUMENTA
statem,
tri

545

prout ex eo patenter agnoscitur,

quod

dllecto

filio

fra-

Thome

de Aquino, ordinis Predicatorum, viro utique

et

no-

bilitate
litteralis

generis
scientie

morum

honestate

conspicuo ac

thesaurum
in

per

Dei gratiam assecuto, dedisti Hcentiam

theologia facultate docendi, priusquam illuc nostre littere

nirent,

perve-

quas

tibi

super

hoc

specialiter

mittebamus.
te laudabiliter

Quia vero
inchoatum

condecens

est, ut

huiusmodi negctium a

festinum habeat exitum et felicem,

devotionem tuam rogandam

tibi

duximus
quatinus

et

monendam
principium,

per apostolica scripta

mandantes,
facias
et
regi-

eundem fratrem

m
et

predicta
dilectos

facultate
filios
..

cito

minis habere

priorem

convennostra

tum Parisienses eiusdem

reverentia
sequaris;
iniquitatis

ordinis

habeas
favoris

pro

divina et

commendatos eosque

opportuni presidio
studii,

pro-

maxime cum
filios

ipsi

pro turbatione
in

per quosdam

nequiter procurata,
Parisiensi

multa vexatione hactenus

extiterant
sicut
et

et

existant,

ecclesia

de ipsorum laboribus,

nosti, utilitatem

non modicam consequente. Preces

sic

autem

mandatum nostrum
letitiam

adimpleat
fratrum

tua

sinceritas,

quod nos

qui

de

predictorum

prosperitate

concepimus,
tibi

de tua benevolentia gratiosa circa ipsos exhibita speciales

gratias

referamus.
,

Dat Laterani V non.

martii, pontificatus nostri

anno secundo.

I)

La

bulle a la quelle

fait

ici

aliusion

Alexandre IV, semble

perdue.

546

DOCUMENTA
XII

Alexandre

IV

reprouve rattitude prise a legard

des freres

T^recheurs, et principalement defr.

Thomas d*Aquin,
;

par
toute

differents
dignite

maitres

de

runiversiti

de

Paris

il

prive

de

ecclesiastique

Guillaume de Saint-jlmour,
et

Odon
.

de Douaiy
juin

Nicolas

de Barre

Chretien de Beauvais

(17

1256),
Alexander episcopus servus servorum Dei venerabili
fra-

tri

..

episcopo

Parisiensi

salutem

et

apostolicam benedictionem.
statutis,

Cunctis processibus et ordinationibus vel

sunt plena
lice

que malitie que aposto-

tribulis

et

ordine carentia rationis,

vel

sedis auctoritati

derogant

et

multos Christi fideles enormivertunt preiudicium et

evi"

ter

scandalizant, ac in divine

legis

dens continent periculum

obsistere,
ut

animarum,

prompto

spiritu

debemus

nulla prorsus gaudeant firmitate,

aliis

sed redigantur ad
nichilominus
eis

nichilum, ne transeant
tali

in

exemplum,
eorundem,

infHcta

pena temerariis actoribus

de sua presumptione

quod

sit

omnino
propere

necessitas

dampnabili humihter

et

penitendi.

Sane pro

dilectissimo

nobis Parisiensi studio in vicirca

gore debito conservando

quedam ohm

ipsum de fratrum

nostrorum consilio dihgenti examinatione premissa provide du-

ximus statuenda,
tis,

sicut

in

speciahbus htteris

nostris inde confec-

quarum principium
certis

est

Quasi lignum

vite...

plenius conti-

netur,
fihis

super hoc executoribus

deputatis.

Dilectis
in

etiam

magistris Parisiensibus per htteras nostras

ut

dedimus

man-

datis,

dilectos

fihos

fratres

Predicatores regentes
fehcis

Parisius
I.

in

theologia

facultate,

qui

per
et

recordationis

pa-

pam

predecessorem

nostrum

subsequenter

per

nos res-

1)

Edition

DENIFLE

et

CHATELAIN,
cfr.

Chartularium,

t.

I,

p.

319-323. Pour
n.

les

editions annerieures,

POTTHAST, Regesta,
t.
I,

16424,
2) Reginald de Corbeil,
3) Constitution

cfr.

EUBEL, Hierarchia,
vite
t.

p.

391.
cfr.

Quasi lignum

du 14
I,

avril

1255,

DENIFLE

et

CHATELAIN, Chartularium,

p.

279-285.

4) Innocent IV.

DOCUMENTA
tituti

547

fuerunt,

infra

quindecim dies post receptionem litterarum

of-

ipsarum ad consortium iam dictum admitterent, alioquin ab

ficiis

et

beneficiis
alii

essent

ipso

facto

suspensi

Dicti

vero et
or-

quamplures

magistri

et scolares

Parisienses

restitutionis,

dinationis et litterarum ac sententiarum executorum ipsorum temerarii

transgressores in delusionem

earum ab Universitate nequiter

recesserunt, et preter ipsam Universitatem, ut dicebant, in

societate seu congregatione

quadam
legendi

morantes Parisius, actumque

suspendentes,
licet

postmodum ex
versitatis

sola malitia

nos nomine Uni-

in

dicta

ordinatione

nostra sepius iterata intelliga-

mus

et

velimus

intelligi

omnes

magistros

et

scolares Parisius

existentes,

asserebant,

se

cum de

Universitate

non

essent,

ad

restitutionis,

ordinationis et

litterarum ac

sententiarum

ipsarum
preiudi-

observantiam non teneri, frustratorie, ne super

hoc

in

cium ipsorum aliquid

transmissis

fieret,

appellando, prout in

litteris

eorum

nobis et fratribus nostris perspeximus contineri. luraut

fratres
et

verunt etiam,

Predicatores et scolares fratrum regensocietatem

recipi

tium in scolis
perent,
nisi

suis

ad scolasticam

nunquam

reci-

prius

quod possent ad hoc

sic

esset

per eccle-

siam diffinitum.

Et

huiusmodi ac
interiectis,

aliis

malitiosis exceptioni-

bus
fatas

et

appellationibus

quas frivolas reputamus, preobstina-

restitutionem,

ordinationem, litteras et sententias

intentioni

to

animo non servantes, nostre

ipsius

circa

effectum ordi-

nationis

presumunt calumpniosis

adinventionibus obviare,
in

ad tantam nichilominus prorumpendo vesaniam, quod

salutis

proprie

dispendium

et

scandalum
impedire
vel

plurimorum conati sunt per

ne
aliqui

dampnabilem

astutiam

predictis

fratribus

elemosinas largirentur,

ab

eis vel in

domo

ipsorum sermones

seu lectiones aut disputationes audirent, vel confiterentur ipsis peccata propria,

etiamsi

licentia

super hoc a nobis vel a te loci dio-

I)

Constitution

Controversiam

t.

du 14
I,

avril

1255,

cfr.

DENI-

FLE

et

CHATELAIN, Chartularium,

p.

285-286.

548

DOCUMENTA
in

cesano aut sacerdote proprio haberetur. Preterea

divinam

et

nostram

offensam non modicam, ac laudabilium

nefarii

ipsi

sacre religionis

emuli ac
fratres
il-

turbatores quietis

operum

quibus
et

dicti

ferventer invigilant,

detractores,

claram

celebrem
litteras,

lorum famam obfuscare

quas
ipsos,

falsis

obsequiis

molientes,
et

per

virtutum

odore perfusos, ac pium

in

sanctum eorum

ordinem quasi quoddam sydus

ecclesia

Dei refulgentem, qui

a longis retro temporibus per sedem apostolicam solempniter approbatus fructus

desiderabiles et felices in

eadem

ecclesia con-

tinua fecunditate producit, odibiles redderent et despectos, prelatis

diversarum partium
illa

et

nobis etiam ac fratribus nostris di-

rigere presumpserunt,
trina

ducti crudelitate nequissima,

quod doc-

catholica et salubris ac predicatio fratrum

ipsorum

Deo
om-

gratissima et delectabilis
lescat

eum

timentibus contempnatur, ac invaviriliter et

hereticorum perfidia, pro qua impugnanda

dicti
fratres
intenti,

nimode confutanda
fidei

velut strenui pugiles orthodoxe

sunt ita vigiles et

quod ducunt pro

passionis. In

deliciis,

si

hac

de causa bibant ahquando calicem de

fratribus

quosdam etiam
maligno
violentas

eisdem quidam ex scolaribus supradictis

vel

concitati

spiritu,

quasi

frenetico

furore possessi,
alias
tot

manus, ut
riis,

dicitur,

iniecerunt, et ipsos

affecerunt iniuele-

ut

vix de claustro suo auderent egredi pro cotidianis

mosinis in sue pauperis vite remedium acquirendis.

ro iidem fratres
siti

Demum

ve-

tam duris

afflicti

molestiis
dictis

et obprobriis laces-

ad quandam
sine

compositionem cum

magistris et

scola-

ribus
runt,
et

conniventia sedis apostolice minus provide

devene-

per

quam

inter
et

alia

reprobatione

dignissima dicti fratres

uniin

scolares a scolis

scolastica

societate magistrorum et

versitatis

contemptibiliter excluduntur,
et

quod

est

apertissime

contumeliam creatoris
et
in

animarum iacturam ac discrimen

;

fidei,

favorem
et

heretice pravitatis
viri,

maxime cum non solum

alii

vir-

tuosi
tiani

religiosi

sed etiam iudei et quicunque

in

chriset-

nominis inimici libere

scolis

legis

divine recipi et
ibi

iam

ad hoc deberent precibus

susciperent disciplinam.

invitari, ut

lumen

fidei

et

morum

Quid plura?

Predicti

magistri

DOCUMENTA
et

549

scolares

huiusmodi concordiam stimulis discordie

sicut

circumsepqui volunt

tam

observare,

accepimus,

non

curarunt,

illis

fratrum ipsorum lectiones

re,

et disputationes
filii

ac predicationes audi-

necnon

et

illis

qui dilecti

fratris

Thome de

Aquino

voluerunt interesse principio, se nequiter opponendo.

Licet
igitur

ex parte dictorum fratrum, qui pacem

et

cum
re-

omnibus

habere cupiunt,

persecutores etiam pro

divina

verentia diligere delectantur, nobis fuerit

ut

humiliter supplicatum,
et

sententias

occasione ipsorum in eosdem magistros

scolaesset

res
inter

prolatas et

expressum superius iuramentum, cum pax

eos ad invicem reformata, relaxare misericorditer

dignaseu

remur, quia

tamen pacem ipsam nobis

irrequisitis

initam

presumptam, quod nullo modo provenire debuit, omnino duxi-

mus reprobandam, cum

tionem
nostram,

sit

iniqua et attemptata contra ordina-

quam

ilHbatam et

firmam

semper

volumus

observari, preces

ipsorum fratrum super hoc decrevimus nuUa-

tenus
tra

admittendas.

Quinimmo, ne

tante

rebellionis

vitium

con-

Romanam

ecclesiam ausu detestabili attemptatum, quod diu

possit

apud

nos sub nimia dissimulatione preteriit,

esse

aliis
^

occasio scismatis et contumacie perniciose fomentum, Guillermum

de
ac

Sancto

Amore

et

Odonem

de Duaco, doctores
et

theologie,
Christia-

magistros

Nicolaum de Barro super Albam

num, canonicum Belvacensem, tanquam principales

rebellionis
et et

huiusmodi
dignitatibus

contumacie
suis

incentores

omnibus
officio

beneficiis

ecclesiasticis

ac

magistraH,

dicsimili

tumque
districtius

G.

cappellania

nostra

privamus

sub

pena
si

inhibentes,

ne

aHquem ipsorum
Ipsos

quis audiat,

forsan

contra inhibitionem huiusmodi docere presumpserit aut cathedram

ascendere magistralem.
dictis

etiam

doctores et

magistros iam

beneficiis

et

aliis

indignos

reddimus, ac

de

toto

regno

Francie precipimus amoveri.

consortes pari vel
acriori

Alios autem huiusmodi rebeHionis

pena, prout nobis videbitur, puniemus.

Sur

res

differents
t.
I,

maitres
p.

de

luniversite

de Paris,

cfr

GLORIEUX,

Repertoirc,

343-348.

550

DOCUMENTA
reverenter et humiliter infra quindecim dies, postquam preParisius publicate,
restitutioni,

nisi

sentes fuerint
teris

ordinationi et

lit-

ac sententiis memoratis parere studuerint,

ac de prestanda

nobis super hiis iuxta beneplacitum nostrum satisfactione plenaria

vel

condigna se

tibi

sufficienter

duxerint obhgandos.
dictis

lura-

menta quidem aut obligationes quascunque a

ac magistris
et

doctoribus

scolaribus,

sive

de non recipiendo ad scolas vel

scolasticam societatem dictos fratres et scolares fratrum ipsorum

regentium, sive alias contra prefatam nostram ordinationem facta

decernentes penitus non tenere, predictorum executorum sententias

in

doctores et magistros ac scolares eosdem

nullis

aut ipsorum aliquos

promulgatas appellationibus
lica

obstantibus auctoritate apostotue per apostolica

scri-

confirmamus. Quocirca

fraternitati

pta in virtute obedientie ac etiam sub excommunicationis pena

districte precipiendo

mandamus,

quatinus

tenorem presentium

omni dilatione

et

occasione postposita per te vel per alios studeas

Si prefati doctores et magistri,

Parisius publicari.
simus,

que

premi-

non duxerint

omnimode adimplenda,
et

ipsos ex

tunc

ex-

communicatos denuncies
expedire, ac
illis,

denunciari facias, ubicunque

videris

ad quos dignitatum ac beneficiorum ipsorum

per
dies
litteras

collatio dinoscitur pertinere,

tuas

sine

mora

de-

mandes,

ut

infra

quindecim

post

receptionem
et beneficia

littera-

rum, omni occasione cessante, dignitates

ferant personis idoneis
ecclesie
tu
illa

ipsa consi

Romane
conferre

devotis.

Quod

fa-

cere forte neglexerint,

dies totidero

auctoritate
in

nostra

infra

non postponas. Carissimum regem

^

Christo filium nos^

trum

illustrem

Francie, cui super hoc scripta

et

nostra

dirigimus,

diligenter

moneas

inducas,

ut

dictos doctores et
Parisiensis stu-

magistros tanquam ecclesie

dii

Romane
suo,

rebelles et

turbatores de toto regno

postposita tarditate, propellat,

contradictores per censuram ecclesiasticam appellatione postpo-

1)

Louis IX.

2) Constitution

DENIFLE

et

Vere fidei et pie CHATELAIN, Chartularium,

t.

du 27
I,

juin

256,

cfr.

p.

324-326.

DOCUMENTA
sita

55

compescendo.

Non

obstautibus appellationibus et excepliovel

aliis

nibus aut occasionibus supradictis

litteris

quibuscumque
concessis,

sive

vel

mdulgentiis

ab

apostolica sede

per quas

precepti
ri,

nostri

executio in hac parte impediri valeat vel diffeet

aut

de quibus plenam

expressam seu de verbo ad verfieri

bum
dicti

oporteat in presentibus
fratres

mentionem,

seu etiam,

quod

omnibus

litteris

apostolicis
in

impetratis et

impetran-

dis

renunciasse

dicuntur,

quando

compositione
esse ac

huiusmodi

consenserunt, presertim
stolicas
litteras

cum ipsam nullam

robore

iam dictas apoet

in

suo

remanere

velimus,

ipsas

tibi

ac eisdem
id
si

fratribus

ab earum

detentoribus exhiberi,

quos ad

necesse fuerit per

censuram eandem appellatione remota

toto

compellas.
dirigimus,
in

Preceptum nostrum quod ex

taliter

cordis affectu

tibi

impleturus,

ut

efficacis

obedientie gaudeamus

te

promptitudinem invenisse. Alias autem pro firmo teneas,

incursu predicte pene

quod indignationem nostram sub

personam tuam,
licet

contra

ipsam

in

Christo

sincerissime diligamus,
et fe-

gravissime provocabis.
ceris,

Quod autem
XV
kal.
iulii,

super hoc inveneris

nobis

fideliter

rescribere

non omittas.
pontificatus
nostri

Dat.
secundo.

Anagnie

anno

XIII

Articles

qua Anagniy
et

en presence des cardinauXt

maitres

Eudes de Douais

Chrelien,

chanoine de

Beauvais,

jurerent d^observer \

(23

octobre

1 256).

In

nomine
tertio

Christi

amen.

Anno

Domini

m""

CC''

LVI,

vicesimo
in

die

mensis

octobris,

xv' indictione, Anagnie

palatio

domini pape venerabiles patres domini

Hugo

",

tituli

Edition

DENIFLE

et

CHATELAIN,

Chartularium,

t.

I,

p.

338-340.

Hugues de Saint-Cher, cardinal du titre de Sainte Sabine, cfr. EUBEL, G. GUMBLEY et A. WALZ, Hierarchia, t. I, p. 7 S. R. R. Cardinales ex ord. Praed. assumpti, dans Analecta ord.
2)
;

Praedicatorum,

t.

XXXIII,

1925,

p.

333.

552

bOCUMENTA
presbyter,
et

sancte Sabine

lohannes

sancti

Nicolai
et

in

car-

cere

Tulliano

diaconus cardinalis,
Littera,

presentibus
et

audientibus

me Bernardo de
cet:

notario,

testibus

infrascriptis, scili-

providis

viris

lohanne,

archipresbytero

ecclesie

sancte

Marie de Castro Cerveteris, Thomasio de Rivofrigido, canonico Casleten.,

lohanne presbytero canonico Capuan.

et

quampape

pluribus aHis ex parte sanctissimi patris domini Alexandri

iiij

providis
doctori,

viris,

magistro

Odoni de Duaco,
decimo

theologice facul-

tatis

et

Christiano,

sentia constitutis

canonico Belvacensi in eorum predie mensis eiusdem

qui etiam octavo

iuraverant

corporaliter

coram eisdem

dominis

cardinalibus

et

me
pe

predicto B. notario stare precise mandatis dicti domini pain

virtute

prestiti

iuramenti

mandaverunt

Primo
pape semel

scilicet

quod

salvis aliis

mandatis, que eidem domino

si

vel pluries ipsis magistris mandareplacuerit, et salvo,

circa infrascripta

idem dominus

aliter ordinaret, ipsi magistri

quan-

tum

in
ibi

eis

esset

ex tunc reciperent

et publice Parisius recipiant,

et

cum
vite,

fuerint,

ex

tunc

obedirent

obediant
incipit
:

in

posterum

ordinationi
etc...

prefati
, et

domini pape, que

Quasi lignum

quod contra eam

scienter

non veniant nec con-

tradicentibus

ordinationi

predicte in contradicendo auxilium vel

vel

consiHum prestarent pubHce

Secundo, quod
fratres

private.

Predicatores et

Minores

Parisius

degentes, magistros et auditores

eorum

et

speciaHter

ac nomiet

natim fratres

Thomam
eis

de Aquino de ordine Predicatorum

Bonaventuram de ordine Minorum, doctores theologie, ex tunc

quantum

in

esset

in societatem
et

scolasticam et ad

Univer-

sitatem Parisiensem reciperent,

expresse doctores ipsos reciParisius fuerint

faciant

perent ut magistros, et

quod cum

pu-

1)

Jean Oisiai cardinal

le

diacre de Saint

Nicolas

in

Carcere,

devenu pape sous

t.

nom de

Nicolas

III,

cfr.

EUBEL, Hierarchia,
avril

p.

7,

9.

2) Constitution Quasi

Hgnum

vite
t,

du 14
I,

1255,

cfr.

DENIFLE

et

CHAIELAIN, Chartularium,

p.

279-285.

DOCUMENTA
blice

553

illum

idem, ipsosque

iuxta

ordinationem
Parisius

predictam

ab

Universitate seu magistris et scolaribus

commorantibus
prestent

procurent recipi bona

consilium vel

fide, et

contra predicta

numquam
vel

assensum.

Tercio,

quod
seu

scienter
religiosis

iuramenta,
vel
aliis

statuta

obligationes

non
eis

faciant
fuerit

exigant vel

quantum

in

exigi

permittant,

per que vel quos

infringatur

ordi-

natio

supradicta, seu contra

eam modo

quolibet veniatur.
in
eis

Quarto, quod non procurent nec quantum

permittant,

est

fieri

quod Parisiense studium absque

preterite

licentia

domini pa-

pe occasione cuiusquam
tur

turbationis

seu facti dissolva-

seu alio

transferatur.
in

Quinto, quod tam

fide

Romana

curia

quam

Parisius

bona
sain

ac sine fraude non adiciendo

aliquid
principaliter

aliquid

scienter,
ista

quod
que
eis

piat

vel

consequenter, sed
et in

hoc articulo iniunguntur predicent publice

ensi

civitate

Parisi-

pluries

et

in

diversis

locis,

et
:

asseverent fideliter in ipsis

predicationibus infrascripta, scilicet

ipsis

quod reprobent
per

libellum in

predicationibus,
et

qui nuper
ipso

fuit

summum
sunt

pontificem
contra in-

condempnatus,
frascripta,

errores in
ipsis

contentos, qui

que

in

predicationibus asserant et affirment, vipontificis,

delicet
et

de potestate Romani

quod

possit

predicatores

confessores mittere

ubique per

mundum

iuxta sue

benepla-

citum voluntatis sine consensu

inferiorum

prelatorum

quorum-

cumque
et

seu parrochialium sacerdotum.

Item quod archiepiscopi

episcopi in suis diocesibus Hcentiam

et

dare

possint

predican-

di

confessiones audiendi sine consensu inferiorum sacerdotum

vel

rectorum ecclesiarum,
confessores

cum

viderint expedire,

quodque pre-

dicatores et

sic missi

possint libere predicare et licite

confessiones

audire ac absolvere penitentes. Item de mendicitate,

mendicitatis propter Christum
est

quod

status

status

salutis

et

perfectionis.

Item quod rehgiosi pauperes, qui

possunt mendicando
etiamsi

omnia relinqunt
victum suum

propter Christum,
sinc

acquirere

labore

manuum,

smt validi corpore,

maxime

qui

student verbo Dei,

legendo, disputando, predicando. Item

quod

554

DOCUMENTA
que continebantur
in

ea,
lis

libello

predicto et quibusdam articu-

a magistro Christiano prefato confectis,

que

explicite

vel

implicite videbantur seu poterant in predictorum

ordinum infamiam
et

redundare, sicut de pseudoprophetis et apostoHs

Antichristi,

de nuntiis

de penetrantibus domos
intelligunt

et periculis

novissimorum temfratribus

porum, non

nec

intellexerunt

de

ordinum

predictorum, quod tales

ipsi sint vel fuerint vel

etiam sint futuri,

sed fateantur ordines ipsos esse bonos

tos,

et

ab

ecclesia

approba-

et

inter

cetera asserant

et

affirment,

quod Deus hoc ipsum

nonnulla

per manifesta indicia nostris temporibus comprobavit,

miracula,
scilicet

que per sanctos utriusque

ecclesiam canonice

ordinis

sanctorum
fideHter

cathalogo per
ac
rite

Romanam

legitime

ascriptos est misericorditer

operari dignatus.

In

cuius rei testimonium ego prefatus Bernardus,

aposto-

Hce sedis auctoritate notarius, qui premissis rogatus

interfui,

de

mandato dictorum dominorum cardinaHum hoc presens pubHcum

instrumentum propria manu
degi et signum
scripsi

ac

in

pubHcam formam

re-

meum

apposui.

XIV

Declaration faite a T^aris par

^.

maitre

Chretierif

chanoine de Beauvais

(12-27

aout

257).

Reginaldus^, miseratione divina Parisiensis ecclesie minister

indignus,
universis presentes

Htteras inspecturis

salutem in
CC^ LVII,
in

Dodie

mino.

Notum

facimus

quod, anno

Domini
Marie

M*^

domenica

ante
in

Assumptionem beate

virginis,

pleno

sermone facto

domo

fratrum

Minorum

Parisiensium, magister
iurati
et

Christianus de Virdunio in

presentia

mandati nostri

ad

hoc a nobis speciaHter

inferius

destinati dixit

pubHce omnia

singula

annotata in hunc

modum:
et

Edition

DENIFLE

CHATEL AIN,

Chartularium,

t.

I,

p.

364-367.
2) Reginald de Corbeil.

3) 12 aout

1257.

DOCUMENTA
Duo
intendo facere,
et
;

555

primo

dicam ad quid veni

incepi
etc.
:

postea

faciam illud

incipio

sic sicut alias

Curam habe de
obedientis bo;

bono nomine

magis

tibi

proderit

Nomen

num

est

propter quinque,

quia

scilicet

facit

amicos Christi
facit

in

Joh. ^:

Vos

amici mei estis^,

;

etc.

Secundo quia

provideri in necessariis
etc.

in

Ys.": Si volueritis et audieritis

Deo me
,

Tertio quia Deus eos qui habent istud

eis

nomen
;

protegit ne
'^

mala

cooperentur
dit

in

malum, sed

in

bonum
^
:

Eccl.

:Qui
istud

custo-

preceptum
possint

, etc.

Quarto quia qui vere habent

nomen,

se

dicere

victores iuxta illud

introducit

Vir obediens loquetur

;

victorias.
vis

Quinto quia
,

ad vitam eternam
:

Mat.
est

^:

Si

ad vitam ingredi
elc.

etc, et in Proverb.
obedientis
illud,

Melius

nomen
bene

bonum,

Ex quo nomen
est,

ita

bonum

est,

custodiendum

et

si

quis

amisit

bene debet

laborare

quod
ei
fui.

reciperet.
et

Aliqui suggesserunt domino pape, quod eram

incentor rebellionum,
et
illi

rebellis

quod essem

quod nunquam

Et tamen hoc credidit papa,

qui suggesserunt

domino

pape,

nomen

obedientis michi abstulerunt. Propter

nisi

quod studui

recuperare illud nomen. Nesciebam aliam viam,

quod

ivi

ad

dominum papam ad excusandum me de

quatuor feci
rem.
:

inobedientia.
rebellis,
si

Ad

quod
sci-

primo dixi quod nunquam fueram

rogavi,
ut

quod

Secundo
rebellis
et

ostenderetur michi,

in

aliquo fuis-

sem

agerem penitentiam. Quibusdam dicentibus quod

fratres,

non receperam

dixi

quod hoc

fuit

falsum.

Immo
ipsis

post-

quam
lis

separati

[fuerunt]
'

ab Universitate,

fui

cum

in

sco-

magistri

lacobi

decani Turonensis, et apposui

cum

ipsis.

Et

1) loan.

XV,
I.

14.

2) Isai.

19.

3) Eccle. VIII,

5.

4) Prov.

XXI. 28.
17.
I.

5) Matth. XIX,
6) Prov. XXII.

7) Jacques de Guerande, doyen de Tours et chanoine de Paris,

devenu
t.

eveque de
I,

Nantes en janvier

264,

cfr.

GLORIEUX,

Repertoire,

p.

349,

556

DOCUMENTA
me
excusavi,

ita

quod quidam audltorum meorum

in

in curia dixit,

se habere

me excusatum

publica audientia. Postea processi:

volens
in

me

ostendere obedientem per omnia promisi pape

voluit

quod

omnibus obedirem. Secundo

simplex verbum
et

quod ego iurarem. Ego

differt

dixi,

iuramentum non

christiano,
fuit

et

iuravi
chi,

quod facerem mandatum pape. Postea preceptum

in curia, et
feci.

mi-

quod aliqua facerem

Item preceptum fuit

quia hn-

michi,

quod Bononie idem facerem,

fuit

et fuit relaxatum,

guam ignorabam. Item preceptum

rem.

michi, ut Parisius idem faceut dice-

Ad

hoc veni,

ut

dicam que precepta fuerunt michi

rem. IUi qui abstulerunt michi

nomen
^

obedientis,

vulneraverunt

me,

ut dicere possim illud

Cant.

Percusserunt me, vulnerave-

runt me,

tulerunt
:

pallium

meum

Vulneraverunt
corporis,

me quinque

vulneribus

primum

disponit ad

mortem

secundum im -

pedit curationem eiusdem,

tertium

disponit

ad mortem anime,
repelHt

quartum impedit curationem eiusdem,

cos ne accedant ad

quintum

medi-

me curandum.

Primum
erat

vulnus est procumichi in vite nealiis

racio privationis beneficii

cessariis
neficiis
;

quo provisum

secundum
;

est procuracio, ut

redderer indignus

beaut
sic

optinendis

tertium est procuracio,

:

ne

predicarem
et

legerem,
in

contra illud
extinxerunt

Spiritum nolite
;

extinguere ,
est

me

spiritum

quartum

procuracio,
tertii

quod
vul-

a regno Francie amoverer, quod impedit curacionem

neris,

quia aUas linguas

ignoro

quintum
possent

est

diffamacio, per
Si ista

quam a me
crudelia,

repellebantur, qui
Isti

me

curare.

sunt
vul"

iudicate.

crudeliores

fuerunt latronibus,
in lericho
^,

qui
illi

neraverunt
serunt
esset

descendentem a lerusalem
isti

quia

dimi-

eum semivivum,
michi,

me

totaliter

interfecerunt.

Melius

quod procurassent
illos et

mortem

meam, quia tunc non

anime periculo
;

moverer ad odiendum

essem sine

modo
quod

autem cotidie sum

in

periculo

anime. Aliqui

dixerunt,

1)

Cant. V, 6-7
1

2)

Thes. V, 19.

3) Luc. X. 30-37.

DOCUMENTA
omnia, que dixeram
ria.

557

de penetrantibus domos, revocarem

in cu-

Bene

scit

papa,
in

quomodo

est

de hoc.

Nunquam
fuit

fuit

michi

ahquid oppositum
ut

iudicio, nec

unquam

michi iniunctum
hiis

aliquid

revocarem, quia nichil dixi contrarium

quia non
est.

que diquia

cturus sum,

dicam revocando,

sed obediendo,

michi iniunctum

Quibus
que
inferius
est, nisi

dictis

legit
:

idem magister Christianus pubHce

ea,
in

continentur

Ego

magister Christianus,
et

quantum

me
rum

ex nunc recipio

et

ex nunc obedio,

obediam

in poste-

dominus papa ahter ordinaverit, ordinationi domini pape

queincipit:

Quasi lignum

vite,etc... , et contra

eam scienter non

auxilium vel
fratres

veniam nec contradicentibus

ordinationi

predicte

consihum prestabo publice vel private. Secundo

dicatores et

Pre-

Minores Parisius degentes, magistros ac auditores

et

eorum ac speciahter

nominatim
et

fratres

Thomam
in

de Aquino

de ordine Predicatorum,
doctores
theologie,
et

Bonaventuram de ordine Minorum

quantum

ex

nunc,

me

est, in

socie-

tatem scolasticam
et

ad

Universitatem
recipio

Parisiensem
ut

recipio,

expresse
iuxta
et

predictos

doctores

magistros,

ipsos-

que
gistris

ordinationem
scolaribus

predictam

ab

Universitate

seu

mareci-

Parisius

commorantibus

procurabo

pi

bona

fide, et contra predicta

nunquam prestabo consilium

et

vel

consensum, Tertio, quod scienter statuta

obligationes et iualiis

ramenta

non faciam seu a

in

leligiosis vel

ab

exigam, vel

in

quantum

me

fuerit

exigi

permittam,

per que vel

per quos

infringatur

[ordinario] supradicta seu

contra

eam quomodolibet
in

veniatur. Quarto,

quod non procurabo nec quantum

me

est fieri

permittam, quod Parisiense studium absque licentia domini pape

occasione cuiuslibet
preterite

turbationis

seu facti

dissolvatur
for-

seu alio loco transferatur.

Item reprobo libellum secundum

libelli

mam
fuit

traditam

in

littera

de

condempnatione, qui nuper

in

per

summum

pontificem condempnatus, et errores

ipso

contentos, qui sunt contra infra scripta.

Assero

et affirmo,

quod

Romanus
ubique per

pontifex

potest

predicatores et

confessores

mittere

mundum

iuxta sue beneplacitum voluntatis sine con-

558

DOCUMENTA
quorumcumque
et

sensu inferiorum prelatorum

seu parrochialium
in
suis

sacerdotum. Item quod

archiepiscopi

episcopi

dyo-

cesibus dare possunt licentiam predicandi et confessiones audiendi

sine

consensu inferiorum
viderint

sacerdotum vel reclorum ecclesia-

rum,

cum

expedire,
libere

quodque predicatores
predicare
et

et

confes-

sores sic missi

possunt

Hcite

confessiones

audire ac absolvere

penitentes.
status

Item quod status mendicitatis

et

propter Christum
religiosi

est

salutis

perfectionis.

Item quod

pauperes, qui omnia reliquerunt propter

Christum, pos-

sunt

mendicando acquirere victum

validi

suum
qui

sine labore

manuum,

etiamsi sint

corpore,

maxime

student

verbo Dei,

predicando, disputando, legendo. Item quod ea que continebantur in

ctis,

libello

predicto et in
vel

quibusdam

articulis

me

confe-

que implicite

explicite

videbantur seu poterant in presicut

dictorum ordinum infamia redundare,

et

de pseudoapostolis
de penetrantibus

de pseudoprophetis, de
periculis

nuntiis

Antichristi,

domos, de
intellexi

novissimorum temporum, non intelligo nec

et

de fratribus ordinum Predicatorum

vel
fuerint
et

Minorum, quod
fateor

tales

sint

vel

etiam futuri

sint,

sed
et

ordines
et
affir-

ipsos esse

bonos

ab

ecclesia approbatos,

assero

mo, quod Deus hoc ipsum per manifesta

poribus comprobavit,
ctos

indicia

nostris

tem-

nonnulla

miracula

scilicet,

que per san-

utriusque ordinis sanctorum cathalogo

fideliter

per

Romanam
est

ec-

clesiam canonice legitime

corditer

ac

rite

ascriptos

miseri-

operari dignatus.
lectis

Quibus

dixit

idem
ut

magister ea

que

sequuntur:
et

Quando
Minores

recepi

mandatum,
sunt nec

dicerem

quod Predicatores
sunt de
et dixi

non

fuerunt nec

futuri

discipulis

Antichristi, etc,

recepi
:

mandatum hoc modo,

coram car
.

dinalibus,
ipsi

scilicet

qui vivunt secundum

ipsi

ordinem suum

Et

dixerunt,

quod

nec

aliter

intelligebant.

Fratres etiam

1)
juillet

Allusion aux canonisations de saint

1228), saint
juillet
1

Frangois

d'Assise (16
saint
1

Antoine de Padoue (30 mai 1232),

234)
et saint

Do253)-

minique (3

Pierre de

Veorne (24 mars

DOCUMENTA
dicunt,

559

quod hoc

aliter

non

intelligunt.

Et peto a nuncio dosigillo

mini
pi.

episcopi, ut det michi

in

que dixi sub

domini episconostrum pre-

Nos vero

testimonium predictorum

sigillum

sentibus

duximus apponendum.
in

Datum
nem

vigilia

beati

Augustini anno predicto.

episcopus Parisiensis, ad
litteris

Nos Reginaldus, Dei

quibus presens scriptura
ro
in

gratia

om-

ambiguitatem tollendam, vcrbum

est

nostris

insertum,

annexa, quod

est

tale

Nos

ve-

testimonium predictorum sigillum nostrum presentibus du,

in

ximus apponendum
leximus
gister
et

testimonium predictorum
est,

ita

intel-

intelligimus, id
ita

in

testimonium,

quod

dictus
;

manon

Christianus

proposuit in presentia

mandati nostri

enim constat nobis, quod cardinales dixerint vel quod

dicant,

fratres

quod non aUter

intelligebant

vel

intelligunt,

quam

dictus

magister intellexerit de discipuhs Antichristi.

Datum anno Domini M

CC LVII, mense

augusto.

XV
des

Ordonnances du

chapitre general de rordre de saint

Dominique, celehre a

ValencienneSf

concernant
(Juin

Vorganisation

etudes chez les freres Precheurs \

1259).

Pansius non petatur

fratre,
silio ris

licentia legendi

theologiam pro ahquo

nisi

nec licentiatus
si

incipiat,

nec legens dimittat,

de con-

magistri

fuerit in

provincia Francie, vel de consilio priosi

provincialis

Francie,

magister

ordinis

in

Francia

non

fuerit...

I) Edition

C.

DOUAIS, Essai sur Vorganisalion des eiudes dans

et

Fordre des freres Precheurs au treizieme

quaiorzieme
et

siecle

(/2/6-

I342j, Paris-Toulouse, 1884,

Chartularium,
t.
I,

p.
;

173-174; DENIFLE
C.

CHATELAIN.
B.

p.

385-386

DOUAIS, Acta capitulorum proToulouse,

ord.

vincialium ord. fr.

l^raedicatorum

1894, p. 89
hist.,

REI-

CHERT, Acta capitulorum generalium

ord.fr.

Praed.

{Monumenta
p.

Praed.hisL,

t.

lll),

t.

1.

Rome-Stuttgard, 1898,

^9- 100.

560

DOCUMENTA

Apud
fratres

Valencenas anno Domini

m''

CC*^

LIX^ de

mandato
est

magistri et diffinitorum pro

promocione

studii

ordinatum

per

Bonumhominem \ Florentium ^ Albertum Theutonicum,

de Aquino, Petrum de Tharantasia
interfuerunt dicto capitulo,
factis
,

Thomam

magistros theologie
lectores

Parisius, qui

quod

non ocretra-

cupentur in
hantur.
Item,

vel negotiis,

per

que a

lectionibus

quod

diligenter

inquiratur per

priores

provinciales
proficere,

de
et

iuvenibus aptis ad studium, qui possint in brevi

eos in studio promoveant.
Item,

quod

talis

inquisitio

fiat

singuHs annis per

capitulo

visitato-

res

in

singuUs

conventibus, et referatur

provinciali.

Item,
fratres,
nisi

quod

ad studia

ordinis

generaHa

non

mittantur

qui sunt bene morigerati et apti

ad proficiendum.
lec-

Item,
tores
et
in

quod

si

in

aHqua provincia non possint haberi

omnibus conventibus, provideatur sahem quod

fratres

maxime

iuvenes non semper remaneant in ilHs conventibus,

sed mittantur ad loca ubi sunt lectores.

Item,

quod

si

inveniii

non

possunt

lectores

sufficientes
le-

ad legendum
gant privatas
vel

publice, saltem
lectiones,

provideatur de aliquibus qui

ystorias,
sint

vel

vel
otiosi.

summam de

casibus,

aUud huiusmodi, ne
Item,

fratres

quod
et

fratribus

iuvenibus

aptis

ad studium parcatur
retrahantur.

a discursibus
Item,

aHis occupationibus,
in

ne a studio

quod ordinetur

provinciis,

que indiguerint, aHquod

studium artium vel aHqua, ubi iuvenes instruantur.

1) Fr.

Bonhomme,
p.

cfr.
t.
I,

J.

QUETIF

et

J.

ord. fr.
pertoire,

Praedicatorum,
t.
I,

Paris,

1719, p.

ECHARD, Scriptores 140; GLORIEUX, Re-

83.

2) Fr. Florent
t.
I,

de Hesdin.

cfr.

QUETIF
t.

et

ECHARD,
le
I,

Scriptores,

p.

139; GLORIEUX, Repertoire,

Pierre

I,

p.

84.

3) Fr.

de Tarentaise, devenu pape sous

et

nom
p.
;

d'Inno;

cent

V,

cfr.

QUETIF

ECHARD,

Scriptores,

t.

350-354

GUMBLEY
Repertoire,

et
t.

WALZ,
I,

Cardinales ex ord. Praed., p. 334

GLORIEUX

p.

107-112.

DOCUMENTA
Item,
niantur.

561

quod

fratres,

qui

remanent

scolis,

dure

pu-

Item,
missis
nisi

quod

fratres

tempore

lectionis

non occupentur
vadant
in

in

celebrandis, vel aliis

huiusmodi,

nec

villam,

pro magna necessitate.

Item,

quod etiam

priores

vadant ad

scolas,

sicut

ceteri

fratres,

quando commode poterunt.

Item,

quod

lectores

vacantes vadant ad scolas et preci-

pue ad disputationem.
Item,
sores, nisi
bili

quod non
sint

fiant

lectores vel predicatores vel

confes-

sufficientes, ita
officia

quod

possint sine

periculo

nota-

huiusmodi
Item,

exercere.
et

quod

priores

visitatores

et

magistri fratrum
et

sint

solliciti

diligenter

inquirere, qualiter

fratres
in

precipue iuvenes

circa

studium occupentur, et qualiter

negligentes.

studio proficiunt et pu-

niant

Item,

quod

lectores,

quantumcumque

fieri

poterit,

conti-

nuent lectiones suas.

Item,
lectoribus,
verint
tionis
rint,

quod

visitatores

singulis annis diligenter inquirant

de

quantum legant

in

anno

et

quot questiones disputaconventus sue

circa
visita-

ac etiam determinaverint, et quot

careant lectoribus,
referant
et

quod quidquid

hoc

invene-

capitulo provinciali, et etiam

;

defectus notabiliores

qui circa hoc invenerint

rant

prior provincialis et diffinitores refe-

postmodum
Item,

capitulo generali.
in
singulis provinciis singulis

quod

annis in quolibet

provinciali

capitulo ordinetur,
missis

qualiter

provideatur studentibus
studia generalia.

sue

provincie

ad quecumque

Item, visitatores diligenter inquirant qualiter studentibus provideatur,

et

referant

defectus

notabiles

capitulo

provinciali,

per quod efficax remedium apponatur.

Item,

provideatur

quod

quilibet

lector,

tenens

aliquod

studium solempne, habeat bacellarium, qui legat sub eo.

Item,
in

quod

fratres
et

portent ad scolas

libros

qui

leguntur

scola,

si

habent,

non

alios.

562

DOCUMENTA
Item,

quod
frater

in

quolibet conventu,
diligenter

ubi est lector, institua-

tur aliquis

qui

repetat,

dummodo

sit

in

con-

ventu aliquis
Item,

sufficiens.

quod

fiant

repetitiones
in

de questionibus

et collationes

de questionibus semel
observari.

septimana, ubi hoc

commode

poterit

XVI
de
veiller

;
il

Alexandre

IV

demande a Veveque

de Paris

a ce que

le recteur et les

maitres de runiversite recoiles

Vent en leur amitie les maitres

et

etudiants dominicains et
le

franciscains

lui

ordonne de punir
d'injurier

hedeau de

la

nation

picarde qui s*est

permis

publiquement fr,

Thomas

d^Jquin \ (26 juin 1259.)

Alexander episcopus
tri
..

servus servorum

Dei venerabili

fra-

episcopo

Parisiensi salutem et
fuisse

apostolicam benedictionem.
Parisiensi

Ex
quod
tate

alto

conspicimus

civitati

provisum,

honorificata decore studii generalis et tantorum universi-

scolarium illustrata
sui

preluceret

orbis civitatibus,

orbemque

lucidum redderet

luminis claritate. Ipsa

quidem Universitas

fons irriguus consuevit esse virtutum,

ter studere

universale speculum,

ma-

volentium

et

magistra scientiarum ad singulos dona

illustribus
filii

derivans,

cunctosque

clarificans
et

radiis

doctrinarum.
in

Et quia nonnulli

seditionis

nequitie

lucem

tenebras

convertere satagentes tantum studium subvertere conabantur, nos

eorum conatibus obviantes

lio

certa

statuta

de
soliti

nostrorum

consiin-

fratrum

edidimus,
et

per

que

studio

reddebantur

crementa vigoris

talium perversorum intentio tollebatur.

Cum-

que

noster

animus

optata

super eo

tranquiUitate

quiesceret.

DENIFLE et CHATELAIN, Chartularium, t. I, p. 390-392 BERTHIER, Doctor Communis, t. I, p. 19 (fragment). Pour les editions anterieures, cfr. POTTHAST, Regesta, n. 17630.
1) Edition:
;

2) Reginald de Corbeil.

DOCUMENTA
quod
sicut

563

habebat

relatio

plurimorum statum

quietis

et

pacis

Universitas resumpsisset,

postmodum (quod

turbati

referimus),

qui dicebantur a suarum seditionum languore sanati,

passos fore

didicimus recidivam in divini contumeliam nominis, apostolici mandati

est

contemptum

et

subversionem studiimemorati. Nuper enim nostris

auribus intimatum,
se

quod

magistri et
filicr'im

rectores artistarum
et

Pari-

siensium

dilectorum
et

Predicatorum

Minorum
et

ordinum fratrum
rium
rantes

quorundam
secularium

aliorum

magistrorum
seu

scola-

religiosorum et
ipsos
in

societate

consortio sepa-

elusionem mandati apostolici super

voluntatis arbitrio

hoc

directi

ad

suum consortium pro sue

non admittunt

contra statuta olim a nobis super hoc edita

temere veniendo.

Verum

quia ad id

animum nostrum eo
et

acerbius vulnerat,
nisi

quo

materia maioris turbationis

scandali,

super hoc a nobis

gravi

salubre exhibeatur remedium, posset

ecclesie

exinde non absque

generalis

dispendio facilius exoriri,

maxime cum
adinventa

huiusfuerit

modi
et

separatio,

quacunque

arte

vel

ingenio

quocunque

nomine censeatur, expresse contra ordinationem

predicta pro tranquillo statu Parisiensis stu:

nostram et
dii

statuta

edita

sit

presumpta

volumus

et

per apostolica

tibi

scripta

firmiter
artistis

precipiendo mandamus,
ac
aliis

quatinus eisdem
Parisius

rectoribus et

magistris et
districte

scolaribus

commorantibus

ex parte nostra

precipias, ut
fratres

infra

quindecim dies post

huiusmodi preceptum

eosdem

ac alios in suum consoradmit-

tium seu societatem iuxta eorundem statutorum tenorem

tere

studeant et efficaciter

retinere,

nichilominus inhibendo ne

similia
predicti,

decetero attemptentur,

alioquin
fratres

tam
et

rectores
eis

et

artiste

ac

alii,

qui

memoratos

super hec adhe-

rentes

ad huiusmodi societatem seu consortium iuxta preceptum

taliter

nostrum
nes
illi,

admittere ac retinere non curarint,

quam

etiam om-

qui contra inhibitionem huiusmodi publice vel occulte, seu

quovis alio
nicationis

modo venire presumpserint, eo ipso sententiam excommuincurrant,

a qua nullatenus absolvi valeant,

accesserint,

nisi

per-

sonaliter

ad apostolicam sedem
Porro

absolutionem huius-

modi

pelituri.

cum

per

predicationes et disputationes

564

DOCUMENTA
Amore
fratres predicti, qui, ut

Guillermi de Sancto
crifaciant,
et

Christum

lu-

abiectionem voluntarie paupertatis elegisse noscuntur

alii

quamplures
super

fuerint
ipsius

graviter diffamati,

nos
et

ad confutanin

dam
talibus

hoc

Guillermi

maliciam

elucidandam

veritatem, universis prelatis litteras nostras, quibus statum

dictorum fratrum non indigne approbavimus, duximus destinandas,

quarum
et

tenores per te vel per alios

Parisius et

aUbi in

ecclesiis

locis

ahis in predicationibus publicis prout expediet

re

videris

coram clero

populo tam

latinis

quam

vulgaribus
libellum

verbis

exponere studeas diligenter. Insuper quendam

et

famosum
apud

detestabilem ab

eodem G. editum, prout pubHce

sedem

apostoUcam

confessus extitit,

quem

per nos de

fratrum nostrorum consilio

cuius titulus
:

condemnatum igne cremari fecimus \

Tractatus brevis de periculis novissimorum tem:

porum

nuncupatur; principium autem eius erat

foris...

Ecce

vi-

dentes clamabunt

necnon

et

quosdam ahos

libellos fa-

mosos

in

infamiam
in

et

detractationem eorundem fratrum ab eoet

rum emulis
tilenis
ri

Htterah et vulgari sermone necnon rismis

tibi

can-

indecentibus de novo ut dicitur editos, quos

exhibe-

facias, detentores

ad exhibitionem ipsorum per censuram eccleconvocatis

siasticam appellatione postposita compellendo,

gistris

ma-

et

scolaribus

Parisius existentibus facias

pubHce coram

omnibus igne cremari.

Preterea

Guillotum,
eo,

bedellum
sue salutis
preterita

scolarium

nationis
in

Picar-

dorum,

pro

quod

immemor
^

dominica
dilecto

de
fiHo

Ramis Palmarum proximo

predicante

Cfr.
et

DENIFLE
ses qu'il

Romanus Pontifex CHATELAIN, Chartularium, t.

la

bulle

du 5 octobre
1,

256

p.

331-333.
et les repon-

2) Sur le traite de

Guillaume de Saint-Amour

provoqua de
P.

la part

de

saint

Bonaventure

et

de

saint

Tho-

mas,

cfr.

GLORIEUX, Le Contra Impugnantes de S. Thomas,

t. I,

dans Melanges Mandonnet,

3) Allusion
vres de

Paris,

1930, p. 51-81.
cfr.

aux
t.
I,

poesies de Rutebeuf,
Paris,

A. JUBINAL, Oeu151.

Rutebeuf,

1839, p. 71, 78,

4) 6 avril

1259.

DOCUMENTA
fratre

565

Thoma

de

Aquino
famosum,

eiusdem

ordinis

Predicatoium
contra

quendam
fratres

libellum

quem

utpote

eosdem

editum publice reprobaveras, contempta excommunicati-

onis
tores

sententia,
ipsius

quam

in

omnes

auctores,

detentores et publicain

libelli

auctoritate

ordinaria promulgasse diceris,

conspectu

cleri

et

populi tunc

ibidem

existentium

in

tui

et

ipsorum fratrum iniuriam publicare presumpsit, excommunicatum

presentibus
magistris
et

scolaribus

supradictis studeas

nuntiare,
ita

privando ipsum nichilominus perpetuo bedellionatus

officio,

quod

illud

nec per se neque

salarium

per alium

decetero

exercere
civitate

presumat, nec etiam

Parisiensi

aliquod

sibi,

quem de
perpetuo

sublato
petere vel
in

appellationis
recipere

obstaculo
liceat
.

procures

expellere,

ratione officii
.

supradicti,

auxiho carissimi
premissa,
si

Christo

fihi nostri

regis Francie illustris

ad

opus

fuerit,

invocato, non obstantibus

quibuscumscolaribus

que

appellationibus a dictis magistris,

rectoribus et
ilh,

interiectis.

Ad

hec volumus, ut omnes

vel

qui deinceps huius-

modi Hbellos
aut prefatum
facto

consimiles

edere vel detinere seu pubhcare,

reducere
presumpserint,
ipso

bedellum

Parisius

sententiam

excommunicationis
valeant

incurrant,

a qua

nonnisi

iuxta

modum

absolvi
et

prenotatum.

Presentes

autem

htteras

omni mora

difficuhate postposita
et

coram

universitate

predictorum magistrorum

scolarium studeas pubhcare.

iulii,

Dat. Anagnie VI kal.

pontificatus nostri

anno quinto.

566

DOCUMENTA

XVII
stituer

les

Urbain
eglises

IV ordonne
de
saint

a Veveque elu de Capoue d*met

dans

Jean

de sainte
et

Marie,

si~

tuees sur les territoires de

Monte San Giovanni

de GallinarOt

des clercs presentes par

Aymon

d^Aquin \ (2

juillet

1264),

..

electo

Capuano.
dilecti
filii

Merita devotionis
sancti
et

nostri

Aymonis de Aquino,
Verulane

lohannis,

site

in

territorio

castri

Montis Sancti lohannis,

et

sancte Marie de Gallinario ecclesiarum patroni,

Sorane
speciales

diocesium, nos
ecclesie
et

inducunt ut ipsum
et

et

suos,

tanquam

Romane KHos

devotos, dignis prosequamur

attollamus.

honoribus

favoribus

apostolicis

De

tua itaque
in-

circumspectione plenam in
tendentes eidem
nobili

Domino fiduciam
facere

obtinentes ac

gratiam

specialem,

mandamus
una cum

quatinus aliquos idoneos clericos quos

aliis

idem

nobilis,

earumdem ecclesiarum

patronis,

qui ad presens voluerunt

et

potuerunt,

dummodo

sint
tibi

eiusdem ecclesie

Romane

devoti,
lo-

dictos clericos presentare,

hac vice ad easdem

sancti

hannis et sancte Marie ecclesias nunc vacantes, ut dicitur,

xerit

du"
insti-

presentandos, admittas, et ipsos,

in

auctoritate nostra,

tuas

eisdem. Contradictores, et cetera. Ita tamen quod iidem

clerici

ad omnes ordines, quos requiret onus earumdem ecclese

siarum,
ecclesiis

faciant

statutis

temporibus

promoveri,

et

in

eisdem

residentiam faciant

personalem.

Volumus autem quod

venerabilibus fratribus nostris Verulano et Sorano episcopis per

hoc

in

posterum nullum quo ad premissa preiudicium generetur.

Dat. apud

Urbem

veterem VI non.

iulii,

anno

III.

1)

Edition:
t.
II,

J.

GUIRAUD. Les
1901, p. 324,

Registres d'Urbain
n.

IV
le

{1261-

1264),
2)
1

Paris.

681.
13 janvier

Marino d'Eboli, nomme

164.

au siege de Capoue
le

252, pourvu de nouveau de ce siege

t.
I,

27 mai

266,

cfr.

EUBEL,

Hierarchia,

p.

DOCUMENTA

567

XVIIl
tous ceux
ni d^y

Urhain

IV
les

inierdli

aa comie

(T Acerra

et

qui ont part a

la possession de

Monte San Giovandevolus

laisser pinetrer

troupzs de

^Tl^anfrede sous peine de

perdre

leurs

droits^

droits

qui

seraient

Aymon

d'Aquin \ (Sjuillet 1264).

Ad

futuram

rel

memoriarr.. Inter ceteras sollicitudines que

excitant,
:

mentem nostram

in

vigiliis

super eo specialiter nostri

versantur affectus ut provincie [lege

provinciam] Campanie, orstatu

tum
mus.
sedis

sedis

apostolice predilectum,

in

prospero

conserve-

Nam, quanto
connexam
esse

potius

ipsam

provinciam

visceribus dicte

prospicimus, tanto de ipsius quiete in qua

nos non indigne quiescimus, vigilantius cogitamus.

Ne

igitur

per

castrum Montis Sancti

ecclesie

lohannis,
aliquid

Verulane
emergere

diocesis,

hostibus

Romane

vicinum,

valeat,

quod

ce-

dat in ipsius castri vel

prefate

provincie lesionem,
..

auctoritate
^

apostolica districtius inhibemus, ne nobiles viri

comes

Acerdicti

rarum vel aliqui illorum qui

castri,

partem

habent

in

dominio

aliquam masnadam militum, balistarum vel peditum

Man-

fredi

^ quondam

principis Tarentini, vel quorumvis indevotorum

illuc

eiusdem ecclesie

introducere seu introductam retinere vel

quomodolibet

receptare

presumant.

Nos

ergo

illos

qui secus

attemptare presumpserint, omnibus bonis, iuribus et dominio que

obtinent in
ritate

eodem

castro,

apostolica

ex nunc perpetuo aucto-

privamus,

illa

nichilominus

ecclesie

Romane de

nostre

potestatis plenitudine confiscantes ac

mandantes universis

dicti castri
in

hominibus ut dilecto

filio

nobili

viro,

Aymoni de Aquino,

devotione ipsius ecclesie persistenti, de bonis, iuribus et dominio

illorum ad quos contigerit sententiam huiusmodi privationis ex-

1)

Edition:

RODENBERG,

Epistolae,

t.

III,

p.
n.

613-614;
853.

GUIRAUD, Les Registres d'Urbain IV, t. II, p. 410, 2) Thomas II d'Aquin, comte d'Acena.
3) Manfrede,
fils

nalurel deFredeiic

II,

prince de Tarante en
le

240,

couronne

roi

de

Sicile a

Palerme en

1258, mort

26

fevrier

1266.

568

DOCUMENTA
respondeant, sibique
obedire,
in ut

tendi,

hiis,

ecclesie

prefate

nomine,
in

plenarie studeant

reis

culpa

propria

redundet

penam,

et

boni de sue merito bonitatis consequi premia dinoscantur.

Dat. apud

Urbem

veterem

VIII

id. iulii,

anno

III.

XIX

Urbain

IV

mterdit a

Aymon

d*Aquin
les

et

aux
de

habitants de

Monte San Giovanni de

juillet

recevoir

armees

Manfrede\ (8

1264).
dominis nec non
militibus et
universis

Aymoni
hominibus

et

aliis

castri

Montis Sancti lohannis.

Ad manutenendam et
mane cameram,
ta
sollicitudine
spiritu

gubernandam in statu quieto

et

prospero

Campanie provinciam, utpote specialemet predilectam ecclesie Rostudia nostra

mente vigiH convertentes, intenne aHqui

devotionis
ignari,

precavemus,
concitati,

ne-

quitie

quietem
ipsa

ipsius

provincie
seminare.

turbare

valeant
igitur

vel

quicquam

in

zizanie

Volentes

nonnulHs, que per terram vestram hostibus ecclesie preemergere,

periculis

dicte vicinam possent

vestre,

obviare,

universitati

sub debito fideHtatis qua

ipsi ecclesie

tenemini, et pena

mille
si

marcarum

argenti

quam eo

ipso vos incurrere

districte

volumus,
precipimus
seu quo-

prevaricatores apostolici mandati fueritis,

quatinus nullos fautores

nuUamque masnadam miHtum

rumcumque armatorum Manfredi, quondam

quomodoHbet presumatis. Pro
a vobis exigi
faciemus,
si

principis Tarentini,

vel quorumvis eiusdem indevotorum ecclesie recipere et receptare

certo scituri

quod penam eanpresumendum,

et

dem

secus

duxeritis

processuri
raHter,

nichilominus contra vos alias spirituaHter

tempo-

prout exegerit excessus quaHtas et

ut
lll).

viderimus expedire.

Dat.
iuHi,

supra

{scilicet:

apud

Urbem

veterem

VIII

id,

anno

1)

Edition:
n.

GUIRAUD, Les

Registres

d'Urhain

IV,

t.

II,

p.

410-411,

854.

DOCUMENTA

569

XX
pour
la

Sicile

Documents
Ulferieure,
-

mentionnant
attribuee

la

charge

de justicier

par

Charles I a

jiymon

d^Aquin. (29 mai

juillet

1266).
della

29 mai
les

266.

Riso
^

Marra,

tresorier

de Char-'

I de

Sicile,

a paye

Uncias auri quinquaginta presbitero

et

Guillelmo Urcanda, lohanni de S. Abdumario

Matheo de
vicesimo

Alabaido de Trano... per apodixam unam ipsorum

nono mensis maii eiusdem
auctoritate
et

indictionis

apud

Licatam, factam
^

mandati

predicti

Philippi

de Monteforti
tunc
iustitiarii

vicarii
Sicilie

requisitionis

Aymonis de Aquino,
mense

ultra

flumen Salsum...

Anno^
eius

m''.

CC".
etc.

LXVl'',

iulio,

rege Carolo regni

anno primo
regis

De mandato
Sicilia

domini
flumen

Aimonis de AquiSalsum
',

no,

iustitiarii

in

ultra

recepti

Edition

F.

SCANDONE, Appunti

hiografici

sui

due rima19.

iori...

Rinaldo

lacopo di casa dAquino, Napoli,

1897, p.

2) Philippe de Monfort,

vicaire en Sicile puis, en

1267, cacfr.

pitaine des troupes chargees de defendre les Etats

P.

de rEglise,
sur
les

DURRIEU, Les Archives angevines de Naples. Etude

du
roi

re-

gistres

Charles I (1 265-1285) {Bibliotheque des Ecoles fran'

caises d'Athenes et
p.

de

Rome,

fasc 46 et 51),

t.

II,

Paris,

1887,

353.
3)

Sur

ies

origines et les obligations

de

la

charge de

justicier,

cfr.

E.

JAMISON, The norman

administration

of Apulia and Cat.

pua, dans

Papers of the British School at Rome,

VI,

1913, p.

302-383

DURRIEU. Les Archives

:

angevines,

t.

i,

p.

47-54.
et
notiiiis

4) Edition
illustrata,
J.

R.

PIRRO,

Sicilia sacra
p.

disquisitionibus

II,

Palerme,

1733,

807

voir aussi

J.

F.

BOHMER,

FICKER
5)

et F.

WINKELMANN, Die

Regesten des Kaiserreichs unter

1892,
.

Philipp,

Otlo IV... und Richard, Innsbruck,

n-

14308.
le

Le

texte publie par Pirro porte

citra

Dans
par

catalo-

gue des

justiciers

du royaume de
t.

Naples
II,

etabli

Durrieu, cet

auteur {Les jirchives angevines,

p.

212) indique

comme
charge

pre-

mier justicier de

la Sicile

Cisterieure

citia

flumen Salsum Pierre

dans
sa
.

de Lamanon, qui succeda a

justicier

Aymon d'Aquin

de

de

la

Sicile

Ulterieure

uitra

(lumen Salsum

570

DOCUMENTA
dixerunt quod terra Cephaludi
et

testes

cum

castro et

hominibus
ipsius

dictae terrae

omnibus

iuribus

et

proventibus
regis

non

spectat

ad demanium sed a tempore

et ecclesiae

Rogerii per eundem

regem episcopo

sunt donata...

XXI

Clemeni IV
filio

charge fr,

Thomas d^Aquin de
267).

desi-

gner deux freres pour servir

nicain de Dschihleh en Syrie

de compagnon a Veveque

domi-

\ (14

juillet

Dilecto

fratri

Thome de Aquino,
et

ordinis fratrum

Predicatorum.

Cum
unum,
nostri
.

sit

bonum
^

pariter

iocundum habitare
dihgat,

fratres

in

et
.

omne

aliud sibi

simile

nos venerabiUs
sui

fratris

episcopi

Gabulensis conceptum, quo ad

cupit

ordinis

fratres

afficitur,

quorum

consortio recreari,
tue per
ordinis,

favore beniscripta

volo

prosequentes,

discretioni
fratres

apostolica

man-

damus, quatinus duos

et

tui

unum

scilicet

clericum
salva

alterum

laycum eidem

assignes, qui

eundem

associent,

maiorum suorum

in ordine obedientia,
II

eidem obediant
tertio
^.

et intendant.

Dat. Viterbii

idus

iulii,

anno

Edition

^ullarium
les

ordinis fr.

Praedicatorum,

t.

I,

Rome,

729, p. 485. Pour

n.

editions anterieures, cfr.

POTTHAST, Reget.
I,

s/a,

20037.
cfr.

2) Fr. Gualter de Calabre, 3) Cette bulle a ete datee

est

EUBEL, Hierarchia,
;

p.

257.

differemment

la

date

ici

indiquee

celle des Registres

cfr.

Vatican (f^eg. Vat. 30,

E.

fol.

61v) des

ArIV,

chives Vaticanes,
Paris,

JORDAN, Les
1227.

Registres

de

Clement

1894, p. 409, n.

DOCUMENTA
XXII

571

BernarJ I Ayglerio, ahhi du Mont-Cassin, en

Vamitie
qui

consideration de

Vunit a

fr.

Thomas

d^Aquin,

concede aux freres Precheurs de pouvoir construire un couvent

a San Germano
Universis
\

(27 decembre 1269).

fidelibus

Christi
gratia
in

presentes

licteras
et

inspecturis,

Bernardus
Casinen.

',

Dei

Casinen.

humilis abbas,

conventus
beatissimus

salutem

Domino sempiternam.

Licet

pater noster
et

Benedictus principaHter fuerit monastice legis lator

pater specularis

omnium monachorum,
fundamenta
etsi

in

sue tamen

fundare-

mentis doctrine necnon et conversationis exemplis

omnium

ligionum edificia sua iaciunt

et

specialiter

ordo a
sit

beato institutus Dommico, qui,

principaliter
institutus,

ad predicandum populis
tamen nec
et

monasticum

habitum

deserit

nec conversationis insignia derehnquit, qui

tatis

munere

paupercontra
assiduus
ipsos

prepollens mundi amatores libera voce castigat et

incredulorum versutias sacre

perscrutator,

pagine

iaculis,

cuius est

arcu

predicationis corda sagictat

eorum

ad

fructum penitentie compungendo.

ecclesie necessarium,
semitis deviantem,

Hunc

igitur

ordinem universali
religionis nostre

nobis

non disparem nec a

astringimus,

nobis

libenter

nobis et

unimus

non tantum vinculo

caritatis

sed etiam loci propinquitatis honore.

Hinc
norem Dei
religiosi

est
et

quod nos

prefato Predicatorum ordini,

ob

ho-

venerabilis viri fratris

fratris

Thomasii

de Aquino ac
ordine

viri

Troiani

'*

de eodem

Predicatorum

1)

Edition:

GATTULA,
Storia...

Historia

abbatiae
t.

Cassinensis,
III,

t.

II,

p.

495-496; TOSTI,
Cassinensi,

di Monte-Cassino,

p. 79; A.

CA-

PLET, Regesti Bernardi I ahhatis Cassinensis fragmenta ex archivio

Rome, 1890,
I

p.

59-60.
cfr.

2) Sur Bernard

Ayglerio,

A.

SABA, Bernardo
cassinese,
fasc.

I Ayglerio,

ahate

di

Monte-Cassino
1931.
fr.

(Miscellanea

VIIl),

Monte

Cassino,

3) Sur
S.

Troiano,

Tommaso^ dans S. rico arlislica, Rome, 1924,

TAURISANO, Discepoli e hiografi di Tommaso d Aquino O. P., Miscellanea stocfr.

I.

p.

122.

572

DOCUMENTA
promerente dilectione,
edifi-

karissimorum amicorum nostrorum

candi

domum
habere

et

ecclesiam in civitate nostra Sancti

Germani,

conventui

fratrum

Predicatorum

convenientem, in

loco

quem
annuo

ibidem
in

poterunt,

salvo monasterio nostro censu

quo

esset onerata

possessio

quam dante Domino

lictera sigillorum

acquirent ibi-

dem, liberam concedimis

facultateni et

ad concessionis huiusmodi
nostrorum muni-

perpetuam firmitatem presens

mine roboratur.

Datum
M.
cc"*.

in

monasterio

nostro

Casinensi.,
XIII

anno

Domini
apostolica

LXX"",

XXVII

die decembris,

indictione,

sede vacante \

XXIII

OrJination du chapitre general des frhres

le role

Pre-

cheurs tenu a Milan rappelant

joue par

fr.

Thomas d'A
(Juin

quin dans

Vaffaire de Barthelemy de

Tours^.

1270),

Fratri

Bartholomeo Turonensi
et
litteris

quia ordinationi magistri

de
et

consensu suo facte

suis

preceptoriis

non obedivit

quia in facto cuiusdam testamenti

quedam

fecit,

unde
illius

est

grave

scandalum ordini subsecutum,

ti

et

quia in facto

testamen-

in

excusationem sue culpe magistrum ordinis inculpavit, sicut

nobis de
predictis

patuit

per

Htteras

dilectorum

fratrum

fr.

1)
tivite,

Etanl donne Tusage,

notre

fait

au [Vlont-Cassln, de lan de

la

Na-

document

doit etre reporte, en style moderne, a

1269.

2)
te

Le

Saint-Siege densura vacant du 29 novembre 1268 (daI

de

la

mort de Clement

V)

au

septembre 1271

(date de Tele-

ction

de Gregoire X).
3) Edition
:

M. D.

CHAPOTIN,
t.
I,

Histoire des
p.
;

Dominicains de la

province de

France,

Rouen, 1898,
p.
1

597-598;
Analecta
s.

REICHERT,
ord.

Acta

capitulorum generalium,

55

Praedicato-

rum,

t.

XVI,

1923, p.

168-169.

4) Sur les ennuis suscites par Barthelemy de Tours

Repertoire,
t.
I,

(GLORIEUX,
cf.

p.

105-106) a maitre Jean de Verceil,

generaux de
Vordre des

A.

MOR-

TIER,
t.
II,

Histoire
Paris,

des Maitres
p.

fr.

Pricheurs^

1908,

73-74.

DOCUMENTA
Thome,
fr.

573

et

fr.
'

Roberti

'

et fr.

Latini
et
fr.

",

et

iterum per

litteras

Michaelis

prioris Insu!ens!s,

Lamberti^ Leodiensis, ininiungimus

ei

quisitorum

super hiis

deputatorum,

XII
sigillo

dies

in
-

pane
catoris
sit

et

aqua, et VI psalteria, et privamus

et

eum
esse

predi

generaHs,
et
hiis

quod
in

voce

in

omnibus tractatibus ordinis

possit

privatus,

quod

ordine non

prelatus,

nisi

in

omnibus

cum

eo,

per generale capitulum fuerit

dispen-

satum, absolvimus

etiam

eum

a vicaria

',

quam

ei

commiserat

magister super fratres, qui vadunt

cum

cruce slgnatis ultra mare.

XXIV
ne,

En

consideration

de Vamitie qui

le

lie

fr,

Thomas d'Aquin, Matthieu

della Porta, archeveque de Saleretablir

donne aux freres PrecheurSy en vue d'y

^

un couvent

rabbaye de Saint Paul de Palearia

Matthaeus
derantes
',

(Fragment) (Mars 1272),

archiepiscopus,
consi-

Dei

gratia Salernitanus
nostri

quod

officii

debitum

nunquam

melius implere

1)

Peut-etre

fr.

Robert Kilw^ardby.
cfr.

2) Fr. Latin

de Malabranca,

GUMBLEY

et

WALZ,

CarJi-

nales ex ord. Praed., p. 334.

3) Fr.

Michel de Neuvirelle,

cfr.

CHAPOTIN,

Histoire des

Do-

minicains, p. 636-637.
4)

Peut-etre
suite

fr.

Lambert Fare, qui comparait, a

concernant
le

la

meme

epoque,
cfr.

dans

une

dactes

couvent

de

Liege

CHAPOTIN,
la

Histoire des Dominicains, p.

131-139.

5) Allusion a la

deuxieme croisade de Louis 1X^270). Pour

cfr.

participation des dominicains a la croisade,

MORTIER, Hi-

stoire des

Maitres generaux,
:

t.

II,

p. 72-75.

UGHELLI et N. COLETI, Ilalia Sacra, t. VII, Venise. G. PAESANO, Memorie per servire alla storia della 1721, p. 420-421 chiesa salernitana, t. II, Salerne, 1855, p. 17-19; A. CAPONE, 5. Tommaso d' Aquino e la citta di Salerno, Salerno, 1908, p. 59-60; A. CAPO.ME, Relazioni tra la citta di Salerno e S. Tommaso d' Aquino,
6) Edition
F.
;

Salerno,
7)

1924. 85-87.

Matthieu della Porta. archeveque de Salerne du 17 novemcfr.

bre 1263 au 25 decembre 1272,

EUBEL,

Hierarchia

t.

1,

p.

426.

574

DOCUMENTA
si

possumus, quam,
providos
et

nobis in executione ipsius

officii

adiiciamus

utiles adiutores, etc.

Volentes hanc nostram delibe-

rationem pio affectu complere ob reverentiam omnipotentis Dei

et

beati

Dominici confessoris,

institutoris ordinis

Praedicatorum,

ob devotionem et praecipuum amorem, quem ad predictum sacrum

ordinem fratrum Praedicatorum,
nec

non

et

amorem
praedicti

praeci-

puum, quem habemus ad venerabilem virum fratrem

de

Thomam
ordinis

Aquino patrem
et
^

et

magistrum
et

nostrum

Praedicatorum

ad providum
ordinis,

rehgiosum virum fratrem Eunobis

in

phranonem

eiusdem

dilectum

Christo

et
si-

carissimum consobrinum

nostrum, ecclesiam
istius

sancti

Pauli

tam

in

septentrionali
dicitur,

suburbio

civitatis,

[quae] et de Paadiacentiis

learia
suis,

cum domibus,
beneficio

hortis

et

casalenis et

quam abbas Marius Sunaca,

in

clericus

praedictae nostrae
ecclesia

ecclesiae,

ab

eadem

nostra

tenebat,

et

ortum

in

adiacentiis

ipsius

ecclesiae,

[qui] in parte septentrionali

continetur,

quem

magister Stephanus

de Aia

clericus et

sub-

diaconus eiusdem ecclesiae nostrae similiter in beneficio tenebat,

vacantes ex resignatione praedicti abbatis Marii, rectoris eiusdem
ecclesiae, ac

praedicti

magistri
in

Stephani, qui

praedictam ecclesponte et
parte

siam et praedictum
resignaverunt,
ordinis
et

hortum

manibus

nostris

Hbere

praedicto

fratri

Euphranoni

pro

praedicti

Praedicatorum cum subscribenda conditione, de

consiho

consensu capituH nostri, duximus de speciah gratia perpetuo

canonice conferendum ad construendum ibidem omnia aedificia

iuxta ipsorum fratrum beneplacita
voluntatis...
ipsius
civitatis

Acta
Dominice
dictione...

in

episcopali

palatio

Salerni,

anno
in-

lacarnationis

^ CC ^ LXXII ^ mense martio,

XV

1)

Sur

fr.

Eufranon della Porla,

cfr.

TAURISANO,

Discepoli e

biografi, p.

123-124.

DOCUMENTA

575

XXV
nisirateur

Charles
biens

/,

roi

de Sicile, fait savoir a V Admi(Secretus)

des

de

la

Couronne

que

Roger
Tho-

d*Aquila, comte de

Traetto, a designe son beaujrere, fr.

mas d*Aquin, comme executeur

1272),

testamentaire \

(10 septembre

Pro

fratre

Thomasio dc Aquino.
secreto

Scriptum
et

est

Terre

Laboris....

Cum

venerabilis

religlosus vir frater

Thomas de Aquino
"

ordinis

Predicatorum,

testamenti

quondam Rogerii de Aquila

fidelitati

executor existat, voluquatenus,

viso
te-

mus

et

tue

precipiendo

mandamus
ipsius

stamento
et
futuris,

dicti

Rogerii,

de mobilibus

Rogerii presentibus
testa-

predicto

fratri

Thomasio

tanquam executori
ipsius

menti supradicti,
tas
et

iuxta

formam

testamenti

ut

eius

volun-

dispositio

celeriter

valeatur adimpleri, sine alicuius diffi-

cultatis
sibi

obstaculo

respondere procures, recepturus

iure

de eo, quod
sem-

dederis,
salvo.

ydoneam apodixam,

nostro in omnibus

per

Datum apud Montem

dictionis.

fortem,

septembris,

prime

in-

Edition

C.

MINIERI RICCIO, Saggio

di codice

diplomatico
t.
I,

jormato

sulle antiche scritture deirarchivio di

F.

stato di Napoli,

Naples, 1878, p. 96;

famiglia
p.

sulla patria

SCANDONE, Documenti e congetture di san Tommaso d*Aquino, Naples,

Vita...

sulla

1901,

SCANDONE, La
Roger
d' Aquila

di S.
le

Tommaso,
1

p.

22.
qu'il
les

2)

mourut

26 aout

272, ainsi

appert
enfants
I

d'un ordre que regut Roger de Sanseverino de prendre

du comte en

tutelle,

cfr.

SCANDONE, Documenti

e congetture, p.

7.

576

DOCUMENTA

XXVI
(Fragments).

Fr.

Thomas

(TAquin
biens

est

charge de la

distri-

hution d*une certaine partie des

de

Roger

d'Aquila

(20 septembre
predictarum

272),
in

Exitus

rerum mobilium inventarum

castro

Traiecti que in introytu continentur.

Assignate sunt vicesimo mensis septembris prime indictionis

apud Traiectum

fratri

Thomasio de Aquino

ordinis Predi-

catorum, exequtori testamentario

quondam domini Rogerii de

eidem Sergio
Terra

Aquila comitis Traiecti, distribuende per eum iuxta dispositionem

predicti

quondam

comitis auctoritate mandati

regii

[Pinto de Neapoli, secreto, portulano

et procuratori curie in

Laboris]

directi.

Que invente
Equus

fuerunt in castro Traiecti res mobiles

infrascripte

videlicet:

unus

pili

bagi,

mercatus merco
.

Item alius equus eiusdem

lafredus unus
pili

pili

bagi mercatus merco

Item pa-

sauri

liardi

balsanus omnibus pedibus

cum

balzanatura una in
[In

fronte.

margine]

Provideatur
fratris

(vigore)

testamenti

pervenden-

dos militibus per manus

Thomasii de Aquino.
sauri
in

Item palafredus unus

pih

hardi

balsanus omnibus

pedibus

cum

balzanatura

una

fronte,

Item mula

una
pili

piH
fo-

bay focata omnibus pedibus. Item mulus unus eiusdem

catus similiter omnibus pedibus. Item barde due, que sunt eius-

dem mule
suis

et muli.

Item frena quattuor

ipsorum.

cum
ad

retinis et

capiczallis

que sunt
rubeo
corio.

equorum

Item

sella

una

magna
et

de

zamito
sua

cum
Item

barris,

laboratis

setam,

coperta

de

sella

una

magna de zamitto

nigro

cum

Edition

F.

SCANDONE, Jlncora
Naples,

nuovi
;

documenti

per

S.

Tommaso
di S.

d jiquino,

1901, p. 3-5

SCANDONE, La

Vita...

Tommaso, p. 23-24. 2) La marque est formee par un X, coupe par une

3)

ligne ver-

ticale.

La marque

represente un coeur surmonte d*une croix

dont

la

haste verticale est coupee par le signe de Tinfini.

DOCUMENTA
barris
sella

577

similiter

laboratis

ad setam

et

cum

coperta

sua.

Item

una

ad

palafredum

cum
Item

barris
pili

similiter

laboratis

ad

setam.

Item iumentum

unum

liardi

ferrantis,

mercatum

a dextro latere merco \

aliud

iumentum morellum balmerco [x]

pili

sanum omnibus pedibus

posterioribus a sinistro

et

dextro merco [x] mercato.

Item iumenta duo

sauri

quorum

unum mercatum
latere

est in

dextro latere merco [x]

est.

et aliud in sinistro

eodem merco mercatum

Item iumentum
et
et

unum

pili

morelli

cum

balsanatura una

in

fronte

balsanatura in

pede
^.

posteriore et anteriore sinistro

mercato
in

dextro latere merco

latere

Item iumenta duo morella mercata

sinistro

posteriore
[a].

merco, unum ipsorum

[In

in

destro latere posteriore merco

margine] Asserit

apodixa

eiusdem

fratris

Thomasii.

Item aliud iumentum morellum mercatum

posteriore
nistro
la

in

sinistro latere

merco

Item

iumenta morella duo mercata

est

in

si-

latere
fronte.

posteriore

merco [x], quorum unum

cum

stel-

in

Item

pulla
sinistro

una unius anni cum balzanatura

et
in

una

in

pede posteriore

pulla una morella presenti

fronte et
alia
in

anno

nata

cum

balzanatura una
et

pede posteriore
bleveto
claro

sinistro.

Item tunica una

tabarrum unum

de

de Sayno cum pomettis de eodem panno. Item tunica una de

bruno de
pellibus

Cambrasa,

et

guarnacia

eiusdem panni infoderata

et

variis.

Item tunica una partuta de viridi et scarlato

variis.

guarnacia eiusdem maneriei, infoderata pellibus

nica

Item

tuvir-

una de virgata de Provinza cum campo de bleveto,

et

ga una rubea,

duabus

nigris.

Item

guarnacia
celesti.

una

eius-

dem

panni

virgati,
viridi.

infoderata

zendato

Tunica una de
infoderata

Tarentana

Guarnacia

una de eodem panno

zendato rubeo. Item corrigia una de argento ponderis unciarum

1)

La

marque represente un
1.

X, entrelace

d'un

et

portant

au

centre un

droite et a

gauche de V

on apergoit deux O.

2)
3)

Le dessin n'est pas visible. La marque comprend un X,

surmonte

d'un

et

termine

par un O.

578

DOCUMENTA
cum
cincto

tredecim,

de seta nigra.

Item nappi de

argento

octo ponderis librarum quattuor. Item de frumento solcare viginti

septem, que sunt ad tumulum generalem tumuli CVIII.

[In

margine] Continetur

in

eadem apodixa.

XXVII

Fr.

Thomas d*Aqam

est,

moyennant

les produits

des moulins de Scauri, charge de restituer ce que

Roger d*Aquila
ne

avait pris injustement ainsi que differentes pieces de terre qui

faisaient pas partie

du domaine du comte ^ (2 octobre

de Aquino.

1272),

Pro

frate
est

Thomasio
eidem

Scriptum
lis

[secreto].

Exposuit coram nobis venerabiordinis Predicato-

et religiosus vir frater

Thomasius de Aquino,

rum, dilectusamicusnoster, quod

quondam Rogerius de Aquilaeunipsum

dem

ratrem executorem sui testamenti relinquens inter alia est te-

status,

quod idem
restituere

frater

omnino male ablata per

restituendis

Roin
^

gerium

debeat, et pro

eisdem teneat

manibus atque percipiat fructus molendinorum de ScauHs

nec de
integre
ipsis

do-

male

ablatis

fuerit
est

per

ipsum fratrem

Thomam
terra-

satisfactum. Testatus

etiam ut
est

quampluribus personis,
peciis

quas predictus Rogerius confessus rum, que non sunt de comitatus

tur

quibusdam

demanio, spoliasse, restituan-

sine

qualibet tarditate,
fidelitatis

relictis

quibusdam
Rogerio

aliis

personis,

pro

servitiis

impensis

ipso

per

easdem,
comitatus

aliquibus

bonis immobilibus,
existunt.

que

similiter

de dicto

demanio non

Quare

fideHtati

vestre

precipiendo man-

damus quatenus

vos,

qui bona dicti Rogerii de nostro

procu-

1) Edition: G.

DEL GIUDICE, Codice

t,

diplomatico del regno di

p.

Carlo I e 11 dAngib,

I,

Naples.

1863,
;

257-258; SCANDONE,
Vita...

Documenti
di

e congetture,

p.

4 (fragments)

SCANDONE, La

Tommaso, p. 24-25. 2) Sur les mouHns de Scauri (commune de Minturno, ce de Rome), cfr. E. MARTINORI, Lazio Turrito, Roma,
S.
p.

provin-

1934,

272-274.

DOCUMENTA
ratis

379

mandalo, inspecto tenore testamenti predicti, fructus predi-

ctorum
ipsius

molendmorum

in

manibus

dicti

fratris

iuxta

tenorem

testamenti sine difficultate qualibet assignetis, et predictum

in

testamentum

omnibus

aliis

tam

in

immobilibus videlicet que

in

non

sint

de demanio comitatus, quam

fratrem

mobilibus exequi

per
est,

predictum
libere

Thomam,

prout idem Rogerius testatus

permittatis,
ita

nullum eidem

impedimentum

vel

obstaculum
in

opponentes
missis.

ut

dictum testamentum exequi

mandatis expensis
illis

valeat

pre-

Provisuri de

quibus commiseritis

procurationem bonorum ipsorum de fructibus eorundem quamdiu

ex commissione vestra bona eadem procurabunt.

Datum
prime

Averse

per

eundem

[pronotarium]

II

octobris

indictionis.

XXVIII

Charles I d'Anjou

assigne

une

once

d*or
octo-

comme
hre

traitement mensuel a fr.

Thomas d^Aquin \ (15

1272),
Pro
Item
fratre

Thomasio de Aquino.
est

scriptum
et

eisdem

[secretis

Principatus
frater
in

Terre

Laboris

Aprucii].

Cum
aput

religiosus

vir

Thomas de
legere

Aquino

dilectus

noster
sibi

Neapolim

theologia

debeat, nos volentes

ter

exhibere subsidium

in expensis et

prop-

hoc de una uncia

auri ponderis generalis pro quolibet

sibi

mense
vestre

quamdiu ibidem

legerit

provideri

velimus,

fidelitati

Edition

G. G. ORIGLIA, Istoria dello studio di Napoli,

t.

I.

Naples,
1,

1753,
;

p.

142-143;

DEL GIUDICE,
1

Codice Diplomatico,

t.

LORENZO, Memorie intorno agli idtimi anni della vita di S. Tommaso d' Jlquino, Rome, 880, p. 5 CANTERA, Cinque documenti risguardanti 5. Tommaso d'Aquino, Naples, 1893, p. 12-13 ;SCANDONE. Documenti e congetture, p. 5-6; P. MANDONNET,
p.

257

Siger de Brahant,

t.

I,

Louvain. 191

1,

p.

206,

n.

M.

L.

RlCCIO,

S.
p.

Tommaso

d' Aquino e luniversita di Napoli, dans

di

Studium, 1924,

242; A. BELLUCCl, L' Universita

Napoli

e S.

Tommaso d^A-

580

DOCUMENTA
pena
dupli quantitatis
ipsius

sub

precipiendo

mandamus quaNea-

tenus ad requisitionem prioris fratrum eiusdem ordinis in

poli,

vel

certi

nuncii eius,

de predicta uncia auri ad generale

pondus
legerit

singulis

mensibus
priori

donec
eius

idem

frater

Thomas ibidem
pro eodem
per
presen-

predicto

vel

certo nuncio

dohanerios Neapolis de proventibus dohane,

tis

quam anno

prime indictionis exercent qui sunt

sine

et

erunt per

manus eo-

rum

difficultate

quaHbet
hiis,

satisfieri

faciatis.

Recepturi pre-

sentes

Htteras et

de

que

dederitis,

ydoneam apodixam, non

quod
si

obstante mandato aliquo vobis facto per

impediri valeat vel
differri.

effectus presentium

Scituri

quod
in

dilationem vel

de-

fectum

uhra

debitum

commiseritis

executione

presentium

preter dictam
hter

penam

dupli

quam

a vobis extorqueri infallibi-

faciemus indignationem nostram exinde incurretis.

Datum NeapoH,
gni

per eundem [Simonem de Parisio \

re-

SiciHe

canceHarium], mense octobris

[prime].

XV,

eiusdem

dicte

indictionis

quino, dans Studium,

1924, p. 257;

SCANDONE, La
d.,

Vita...

di 5.

Tommaso,
poli,

p.

26

G. M. MONTI, Per la storia delF universita di

Naet

ricerche e documenti,

Naples,

s.

p.

84-85
jus

A. BELLUCCI,

//

Codice oratoriano

De

differentiis

inter

Longohardorum

jus
;

Romanorum

di Biagio

Paccone da Morcone, Naples, 1925,

p.

28 Erasmo Cassinese
regio di

A. BELLUCCI,

Nuove
e di S.

osservazioni sulV insegnamento teologico di

Tommaso d'Aquino
per
gli

nello studio generale

Napoli

(ext.

de VArchivio

studi storici della

me-

dicina e delle scienze naturali), FoHgno,

1)

1929, p.

19-20, etc.

Simon de

Paris, chancelier

du royaume
angevines,
t.

de Sicile
I,

depuis
t.

1272,

cfr.

DURRIEU. Les Archives

p.

234;

II,

p. 361.

DOCUMENTA

58

ce

^asseport accorde a Francoise de Ceccano, nieXXIX de fr. ^homas d^Aquin, afinque celle - ci puisse se rendre
hains

aux

de Pouzzoles ^ (3 avril
Francisca,
est

1273).
Thomasii de

Pro

nepte

fratris

Aquino.

Scriptum

custodibus passuum Terre laboris.

Cum

nobilis

mulier Francisca,
venerabilis
viri

uxor nobilis
fratris

viri

Anibaldi de Ceccano, neptis

fratrum
^

Thomasii de Aquino, ordinis

Predicatorum, veHt

in

regnum

nostrum ad balnea Puteolana

causa cuiusdam egritudmis sue curande personahter se conferre,

fidelitati

vestre

precipiendo

mandamus quatenus eandem

quas secum
redire

nobi-

!em cum familia

strum ingredi
ipso egredi
vel
in
;

et equitaturis,

ducet,

regnum
de
in

noregno

et

cum

ad propria

voluerit,
ei

libere

permittatis,

nullam

inferendo

personis

rebus molestiam vel gravamen, proviso quod in introitu ipsius

regnum per vos personarum

ut

et

equorum, quos secum ducet,

exire nequeat

numerus censeatur,

cum
supra

aliis

regnum ipsum

presentibus post duos menses minime valituris.

Datum Fogie

ut

[die

III

aprilis

prime

indictionis].

Edition

DEL GIUDICE,

Codice diplomatico,
p. 7
;

t.

I,

p.

258

SCANDONE, Documenti
maso, p. 26.

e congetture,

La

Vita...

di S.

Tom-

2) Sur les bains de Pouzzoles et les vertus therapeutiques qui

leur etaient attribuees au

moyen
/e

age, on consultera

le

poeme
t.

na-

poHtain du XI V^ siecle edite par E.

PERCOPO

(/

Bagni

di Pozzuoli,

dans
p.

Archivio
et

storico
le

per

provincie

napoletane,

XI,

1886,
di

597-705)

recent article
in

de

Ludwig Joseph
dans

(/

Bagni

Pozzuoli
t.

descritti

due codici

trecenteschi,

La

BibliofiliOy

xxxviii,

1936,

p.

409 418).

582

DOCUMENTA

XXX

concernant fr,

Ades des chapitres de la Province Romaine Thomas d'jiqmn, ( 1 260-1 273),

(1260)
Neafacti

Chapitre de Naples

Anno
poli....

260

fuit

celebratum capitulum provinciale

In

hoc etiam capitulo fuerunt

fr.

plures praedicatores

generales inter quos fuit

redierat

Thomas de Aqulno,
.

qui ex Parisio

magister in theologia

Frater

Proynus...
factus
et

fuit

diffinitor

capituli

provincialis
in

et

cum
tulo

S.

Thoma

predicator

generalis
facti

Neapoli
^.

capi-

M. CC. LX;

solum quatuor
^

fuerunt

Chapitre d^Orvieto

(14 septembre 1261)

de Aquino pro lectore
^.

Assignamus
ventu Urbevetano

fr.

Thomam

in

con-

in

remissionem suorum peccatorum

Edition

P.
in

TH. MASETTI, Monumenta

Provincia

et

Antiquitates Vep.

teris

disciplinae,..

Romana,

t.

JI,

Rome, 1864,

268;
Pi-

TAURISANO,
sa,

Discepoli e biografi, p.
:

112, nota 4.
in

2) Edition

Cronaca del convento di Santa Caterina...

t.

dans Archivio storico Italiano,

412.
-

VI,

par.

II,

sez.

3,

Florence
edites

[1850], p.
P.

Ces

deux fragments

ont

aussi

ete

par

MANDONNET,
3) Edition
:

Thomas
t.

d'Aquin

lecteur a

la curie

romaine,

dans Xenia thomistica,

V.

Rome, 1925, p. 24, nota 1. FONTANA, De Romana provincia, Rome,

III,

670,

p.

100; PENNAZZI,
p.

Istoria

deirostia...

di

Orvieto,

Montefiascone,

1731,
tinisme.

418; A. CALLEBAUT, /ean Pecham O. F.

historiques (1 263-1
t.

M.

et

lAugus-

Apercus
historicum,

285), dans Archivum Francis452, note.

aurait ete pre-

canum

XVIII,

1925,

p.

4) Selon Sebastien d'OImeda,

sent au chapitre general des freres
1

Thomas d'Aquin
se

Precheurs, tenu a

Londres
sa

en

263, durant lequel

:

Humbert de Romans
Institit

demit

de

charge

de maitre general
tia

[Humbertus de Romanisl itaque instanin

magna,

et in

capitulo

apud Londinium
Bartholomaeo
edit.

Anglia a cura magi-

sterii

absolvitur ultima die capituli, diffiniente fratre

Italia,

Thoma
pro

illo

de

Aquino pro
p.

necnon

Turonense

Gallia

(Chronica ord. Praedicatorum,

46).

M.

CANAL GOMEZ, Rome,

1936,

DOCUMENTA
Chapitre d^Anagni
Fr.
^

583

(1265)
iniungimus
in

Thome de Aquino

remissionem pecfratri-

catorum quod teneat studium

Rome

et

volumus quod
in

bus qui stant secum ad studendum

vestimentis

provideatur

necessariis
ori-

a conventibus a
illi

quorum predicatione traxerunt

ginem. Si autem
dio,
possit

studentes inventi fuerunt negligentes in stufr.

damus

potestatem

Thome
'

quod

ad

conventus suos

eos remittere.

Chapiire de Florence

(1 272)

Studium generale theologie

nas et

quantum ad locum

et
fr.

perso-

numerum

studentium

committimus plenarie

Thome

de Aquino.
Chapitre de

Rome

(29 septemhre 1273)

est

Anno 1273
mae
in

celebratum
Michaelis,
et

capitulum provinciale

Rofr.

festo

S.

unus ex deffinitoribus

fuit

Thomas de Aquino.

XXXI
pitre

Lettre adressie par runioersite de Paris au cha-

general des freres

Precheurs,

tenu a Lyon^ a Voccasion

*.

de la mort de fr,

Thomas d*Aquin
in

(2 mai

274),

Venerabilibus
libus

Christo patribus, magistro et provinciauniversis

fratribus

ordinis fratrum
in

Predicatorum ac
generali

conPari-

gregatis

capitulo

Lugduni rector

universitatis

1) Edition

DOUAIS, Acta capitulorum,

6.
t.
I,

p.

522; CALLEBAUT,
122

Jean Pecham, p. 452, note

2) Edition:

MASETTI, Monumenta,
;

p.

DOUAIS, Acta
p.

capitulorum, p. 531
3) Edition
:

BELLUCCI, Nuove osservazioni,

t.

18.

MASETTI, Monumenta,
A,

II,

p.

268.

4) Edition

BIRKENMAJER. Vermischte Untersuchungen zur

Mittelalters,
t.

Qeschichte der Mittelalterlichen Philosophie (Beitrdge zur Geschichte

der

Philosophie
p.

des
-

XX,

fasc.

5),

Munster

i.

W.,

1922,

2
il

5.

Aux

editions anterieures a la sienne citees par Bir-

kenmijer

faut ajouter celle qu'a

donnee de ce docunient

CHAPO-

TIN, Hisloire des Dominicains, p. 627-628, en note.

584

DOCUMENTA
et

siensis
in

procuratores ceterique magistri Parisius actu regentes

in

artibus salutem
toti

eo qui salubriter universa disponit

.

et sa-

pienter

providet universo

Singultuoso clamore totius ecclesie universale

dispendium

necnon
liter

et

Parisiensis

studii

manifestam desolationem lacrimabi-

deplangimus, et his diebus preelegimus in communi non im-

merito deplorare.

Heu,
?

quis det

nobis,

ut

representare

possi-

mus leremie lamentum

Qui

si

destructionem et ruinam materialis

lerusalem tam inconsolabiliter deplorabat, nos maiore zelo accensi

tenemur ad plangendum nostre nove lerusalem tam dampnosum universalis ecclesie detrimentum.
et

Auditus

est

rumor

af ferens

dolorosum
in

lamentabilem planctum, qui supra solitum

modum

mentes

deinceps singulorum inauditam extasim causans et inestimabilem

stuporem adducens,
fodit, et

demum

viscerum nostrorum interiora transintima

penetravit.
retrahit,

quasi

letaliter

cordium
;

Fatemur,
sed dolor

quod vix valemus exprimere

et et

amor

enim

vehemens angustia dicere nos

certo rumore

compellit,

ex communi relatu
fra-

multorum nos

scire

doctorem venerabilem
fuisse

trem

Thomam

de Aquino ab hoc seculo

vocatum. Quis
stellam matu-

posset estimare divinam providentiam permisisse,

tinam preeminentem
verius dicamus,
retraxisse ?

in

mundo, iubar

et

lucem

seculi,

immo,

ut

luminare maius, quod preerat diei, suos radios

irrationabiliter

Plane non

iudicamus solem suum reecli-

vocasse fulgorem et passum fuisse

psim,

umbrosam ac inopinatam

dum

toti

ecclesie tanti

splendoris radius est

subtractus.
toti

Et

licet

non ignoremus
speciali

conditorem nature
concessisse,

ipsum

mundo
si

ad tempus

privilegio

nichilominus
inniti

anti-

quorum philosophorum

auctoritatibus

vellemus

eum

vide-

batur specialiter posuisse natura

ad elucidanda

ipsius

occulta.

I)

Pour

les

differents

problemes
le

que peul

susciter le present
cite

document, on consultera, avec

note precedente, un article du
der Pariser Artistenfakultat
les

travail

de Birkenmajer

a la

meme
iiber

auteur (Neues zu

den

Tod
(t.

des
III,

dem Briefe hL Thomas von

53-72).

Aquin) publie dans

Xenia Thomistica

p.

DOCUMENTA
Et cur
frustia

585

nuac verbis talibus immoramur? Eum, quem

^

a vestro collegio in generali capitulo vestro Florentie

licet

celebrato,

requisissemus

instanter,

proh dolor, non potuimus obtinere,

tamen ad
existentes

tanti clerici, tanti patris, tanti doctoris

memoriam non

ingrati,

sed devotum habentes affectum,

ipsius

quem vivum

non potuimus rehabere,

Hter pro

iam defuncti a vobis ossa humiest

maximo munere pootulamus, quoniam omnino

indignum, ut ahera terra aut alius locus
civitas,

in-

decens

et

quam om-

nium studiorum nobilissima Parisiensis

educavit,
ta
et

que ipsum prius

nutrivit

et

fovit,

et

postmodum ab eodem nutrimenet

ineffabilia

fomenta suscepit, ossa eius humata teneat

et reliquias

sepulta.

Si

enim merito ecclesia ossa

sanctorum hoet

norat,
tanti

nobis

non

sine
in

causa

videtur

honestum

sanctum
ut

doctoris corpus

perpetuum
perpetuant,
in

honorem habere,
eiusdem

cuius

famam apud nos

moria
sepulture

scripta

perseverans me-

ipsum

cordibus

successorum

nostrorum

stabihat sine fine.

Ceterum sperantes quod obtemperetls nobis cum

hac petitione devota, humiliter supplicamus,
ut

effectu in
scri-

cum quedam

pta ad philosophiam spectantia, Parisius inchoata ab eo, in suo recessu rehquerit imperfecta, et ipsum credamus ea, ubi translatus
erat, complevisse,
f u-

nobis benivolentia vestra cito communicari pro

curet,

et

specialiter
et

Commentum

Simplicii

super librum
,

De

celo et

mundo

Expositionem Tymei Platonis

ac librum

De aquarum

conductibus et ingeniis erigendis

de quibus nobis

mittendis

speciali

promissione fecerat mentionem. Si qua similiter

ad logicam pertinentia composuit

humiliter

petivimus ab

eodem

sicut

quando

recessit

a nobis
nostro

ea veslra benignitas

communicare collegio dignetur.

Et
seculo
devotis
sicut

melius
multis
ut

vestra

discretio
expositi,

novit, in

hoc

nequam
precibus
affectu

periculis

sumus
in

fraternahter
speciali

exposcimus,

hoc vestro capitulo

I)

Chapilre general

des

freres

Precheurs celebre a Florence

en

1272.

586

DOCUMENTA
Hanc autem
LXXIV'' die
lit-

nos orationum vestrarum suffragio supportetis.

teram

sigillis

nostris

rectoris

et

procuratorum volumus
m''

sigillari.

Datum
curii

Parisius

anno

Domini

CC''

mer-

ante Inventionem sancte Crucis.

XXXII

%ithmes

et

Epitaphe \ (vers 1274),

tristatur

Vox
Plebs

Rachelis planctum pangit,

tota
plangit,

ecclesia,

fidelis

gemit

Rome
mundo

curia,

Mors
Fit

crudelis

Thomam
tangit

frangit,

dat suspiria

eclipsis

nimia

Luminare maius

umbrosa molestia,
clangit,

Thomas

clare

iam non

Predicantum

gloria.

lerusalem

deploratur leremie carmine,

Nostra Syon obfuscatur suo carens lumine,

Nostra Rachel nunc orbatur
Pressa
mortis
turbine.
filiali

germine,

Magnus
Frater

dolor cumulatur Predicantum ordine,

privatur clericali lumine.

Thomas dum
ut
stella et

Hic
Verbo,

matutina, ut solaris radius,

vita

doctrina prefulsit Parisius

divina,

Cura dedit hunc

In

velut iubar clarius

multis utilius.
fit

Hic

mundi medicina,

salutaris

nuncius,

Servat fratres a ruina magister egregius.

I) Edition

BIRKENMAJER, Vermischte Untersuchungen,

ici

p. 34-

35.

Je signalerai

a titre de curiosite une composition dramatiecrite vers la fin

la

que en dialecte des Abruzzes

dont
le

du

XIV^ siecle

el

theme

n*est autre

que

vie

de S. Thomas d'Aquin.
la storia del

Ce
in
I-

drame a
talia,

ete edite par E.

MONACI, Per
t.

dramma

dans Jitti della R. Jlccademia dei Lincei {Classe di scienze

II,

morali, storiche e filologiche),

1893, p. 944-994.

On
//

en

trou-

vera une

edition recente dans V.

DE BARTHOLOMEIS.
s.

Teatro

Ahruzzese del medio Evo, Bologna,

d.

[1924], p. 77-113.

DOCUMENTA
Hic
fuit

587

hereticorum singularis malleus,

ecclesie

Promotor Predicatorum,

clipeus,

Gemma

morum,

flos

doctorum, mente vir ethereus,

Fulgens orbis cereus.

Hic pudoris vas decorum, scripturarum

Exemplar philosophorum, thronus
regis

puteus,
aureus.
nobilis,

Alumpnus

philosophie, ex
scriptis

Aquino

Lucerna theologie,

admirabilis,
Aristotilis,

Explanavit nocte die libros

Vir cunctis amabilis,

Bonis
fuit

mentis pie malisque

terribilis,

Servus virginis Marie, quem mors rapit

flebilis.

Hic quaterna

vi

superna monstrat animaha,

Huic pennata

sunt

monstrata quatuor celestia.

Explanavit, lucidavit sancta evangeha

Fultus Dei gratia.

Nam

sanctorum

dictis

horum

posuit insignia

Plurimorum aliorum docens mirabilia.

Ars hunc

luget trivialis arsque

mathematica,

Ars hunc
Doctrina

deflet naturalis
spiritualis

atque metaphisica,

meret, theologica

Dat

doloris cantica.
ars

Mesta sedet

moralis monstrans mores ethica,

Sic machine mundialis lesa dolet fabrica.

Fundamentum, documentum

tocius

ecclesie,

Fulcimentum, ornamentum doctorum

militie,

Dat talentum, dat augmentum

fortis stans in acie,

Vas
Fit

divine gracie.

lamentum, detrimentum fractum mortis rabie

est

Ut argentum
Hic
Gedeonis

inventum,

datum

celi

curie.

Platonis,
et

Ciceronis libros verbis superat,

Sampsonis virtutibus imperat,

Salomonis fulgens donis naturas considerat,

Res

occultas reserat.

588

DOCUMENTA
Babilonis,

Pharaonis populos depauperat,

iterat.

Multis bonis rationis luci cecos

Multis signis illustratur ipsius egressio

Stella cadens demonstratur de celi fastigio

Que

per duas elevatur

visio,

stellas

de discidio.

Ceco datur

Surdus, claudus reparatur, per quod

fit

ostensio,

Quod Thomas
In

glorificatur

in

regni palatio.

luctum cithare

Dux

patrie,

dux

ecclesie,

Vertuntur, flent et amare

Fit doctor honoris,

Extincto iubare
Sidera,
terra,

Milicie constans acie

Fit

mare.

gemma

pudoris.

Rerum
Fregit,

natura

Doctor amabiiis et venerabilis

Invia pandit,

Stupet hinc, quod mors sua iura

mors dura,
impia, mors peritura.

Germine

nobilis,

omnibus

utilis

Mors

Ardua
Aula
Morte

scandit.

O
Te

frater

Thoma,

sophie,

preco Marie

plangunt Francia,

Roma.

gravatur,

Aurea dans poma

Fragrasti sicut aroma.

Philosophie,

theologie

Parisiusque ferens

Lux tumulatur. Forma fit hic

lubaris,

gemini

Eclipsim,

stat

modo

merens.

sed cellula vini

divini
sini.

Mors

fera

dampna

gerens

Manne

Est bona nostra terens.

Debuit ergo
Stella
fuit

Aquini natus
Generosus, honestus, amatus,
Castus, honoratus,

morum

Sol mundi,

lux populorum

Ergo supernorum

Transit ad astra datus.

Debet habere chorum.

Stat lacrimosa scola

Hic
Mente

iubar ethereum

Retinens ex carne tropheum

ferens

Sapiens

stat

concio sola,

oleum

Dupla
Fulget

cristicola

Predicat ore

Deum.

hic aureola.

DOCUMENTA

589

XXXIII

Rythmes
sine

de fr. Remigio Qirolami

".

(vers 1

274).

Per contra dictus

Utque carens quino

fictus,

Thomas,

bisso

Sensu speculans aquilino.

virgineo flore

Uno quinum
morteque denum prevenit annum

candens fideique nitore.

Sed fundo vere

quas novit aque caruere,
doctor doctorum,
sanctusque cacumine morum.

Maximus ex

gente

minimus reputans sine dente

hic

moritur,

Christe,

[iste?

neve, Deus, heu veniet, quis ut

Quam

verus frater
viscere mater.

Heu Nova
Obscero

cur Fossa

per amorem,
Sincerus fator

tenet hec venerabiHs ossa?

tollantur,

que predicat

est

operator,

a fratribus hec teneantur.

preque dicatorum

Ej^s

fit

velle

que coronaque culmen honorum.

Spiritus et

mestis revelatio melle

vino
ortus

Semper
Aquino,

letetur

Gaudens

est

Je

pro nobis

que precetur \

Edition
di

G.

SALVADORI,

/ Sermoni d' occasione,

le

sequenze

Remigio Girolami Fiorentino, dans Scrilti vari di filologia a Ernesto Monaci, Roma, 1901, p. 505; F. SALVATORE, Due
e

ritmi

sermoni inediti di S,

Tommaso
p.

d' Aquino,

Date de naissance,
177.
2)
tera sur

664

Roma. 1912 MANDONNET, TAURISANO, Discepoli e biografi, p.

;

En
fr.

plus des travaux cites a la note

precedente, on consul"

Remigio Girolami

es

articles

signales par
t.

UEBERWEGBerlin, 1928,

GEYER, Grundriss
p.

der Geschichte der Philosophie,

II,

772.
3)

Dans un discours prononce

a Floreace lors de la
fait

venue du
le

comte de San-Severino, on peut relever Teloge,

dominicain, de
fr.

par

meme

Thomas d'Aquin

Carissimi

fratres,

quantum
est cor

dominus Thomas, comes Marsici,

vobis ad
fratrum,
lis
:

dilexerit et

diligat nos

non possem

plenum exprimere bursa sua

est bursa fratrum, cor

;

suum

immo omnia

sua nostra sunt

preter id

quod nepos carnaTho450).

fuit

luminis oculorum nostrorum corone capitis nostri fratris

me de Aqumo...

(SALVADORl,

/ Sermoni, p.

590

DOCUMENTA

XXXIV
reur qui
s'est

Marie d'Aqain demande que Von

corrige Ver"

glissee

dans V etablissement des taxes

les

de

son

chdteau de

Marano dans

Jlhruzzes \ (18 aout 1275),

Pro Maria de Aquino.

Scriptum
rie est

eidem

iustitiario

[Aprutii].
fratris

Ex

parte

Made

de

Aquino,
fidelis

sororis

quondam
in

Thomasii

Aquino,

nostre,
fuit

tenentis

iurisdictione

tua castrum

Marani

ut

dicit,

expositum

coram

nobis

quod

prope

ipsum castrum

est

quoddam
et

aliud castrum
dicitur,

dictum

Morinum,
maiocon-

quod quia maius

ris

melius esse

tam

ratione

numeri

focularium

quam

etiam

facultatum,
pecunie,

taxari

suevit

hactenus in maiore quantitate

in

quam

taxaretur
et

dictum castrum Marani

ctis,

generalibus subventionibus

colle-

que

in
;

partibus

ipsis

consueverunt
scriptoris

imponi

pro tempore

sicut
tur,

dicitur

nunc vero errores

qui evenisse asseri-

ex eo videlicet quod loca

inveniri

ipsa, quia

uno eodem vocabulo

et

scripta

dicuntur,

Maranum

videlicet

Maranum,

in
tibi

cedula taxationis presentis generalis subventionis maritagii,

sub
gis

sigillo

culminis nostri missa,

dicti

seu errore alio,

indebite exiipsa un-

ab hominibus
triginta

castri

Marani pro subventione

cias auri

quatuor, que predicto castro Morini et non

fore
in

Marani creduntur
Morini maior
fertur,

taxate,

pro eo videlicet quod ipsa terra

facultatibus sicut

est

focularibus et opulentis
ipsius
et

et et

ab hominibus
tarenos

castri

Morini tantum uncias tre-

decim
ipsi

decem
et

octo,

que pro

eadem subventione
fore

castro

Marani

non Morini

presumuntur

imposite

Edition

ments);

SCANDONE, Documenii e congetture, p. 7-8 SCANDONE, La Vita... di S. Tommaso, p. 61-62.

:

(frag-

2) Guillaume d'Aubervilliers, justicier des Abruzzes de fevrier

1275 au 21 janvier 1277,

t.

cfr.

DURRIEU, Les Archives

angevines,

II,

p. 202. 275-276.

3) Sur la possession
quin,
cfr.

du chateau de
Vita...

SCANDONE, La

di S.

Marano par Marie d'ATommaso, p, 63-64.

DOCUMENTA
pro

59

eo quod locus ipse

sicut
dicit,

minor
dicti

est castri

tam

in

focularibus

quam
intol-

facultatibus
lerabile
et

in

Marani gravamen
Super

preiudicium
regia
in

manifestum.
provideri.

quo

supplicavit
incli-

de
nati

benignitate

Cuius

supplicationi

mandamus

scriptis

quatenus

inquisitionis

olim facte de
^

mandato nostro per quondam Goffridum de Modellione

iustitiarium

tunc

Aprutii

anno prime
et

indictionis
in

proximo

preterite
ipsius

de

terris

tunc

alleviatis

agravatis

subventionibus

anni,
nerit

et

ad

equam

exactionem
,

redactis,

per

quam

inve-

quod castrum Morini

ipsa
in

quod

invenitur scriptum in inquisiet

tione
et

cedula supradicta inter Taliacozum

in

Spedinum

taxatum fuerat
in

generali
auri

subventione ipsius anni prime in-

dictionis
et

uncias

triginta

quinque, tarenos

viginti
fuit

uno
aug-

grana septem, pro eo quod

per

videbatur alleviatum
;

mentatum
invenitur

eum

in

uncias quadraginta

et

Maranum quod
in

scriptum iuxta Capistrellum,

in

tunc taxatum

eadem

subventione

uncias auri

viginti

septem, tarenos viginti quat-

tuor et grana decem,

quia gravatum erat,

uncias auri
est

modificatum

et

reda-

ctum

fuit

per

eum

in

duodecim. Cuius provisionis

et

forma servata, processum

postmodum secundum magis

mi-

nus pro rata quantitatis imposite in iustitiariatu ipso in taxationibus subventionum et collectarum euismodi temporis subsequentis,

quesitis etiam quaternis collectaruni

ipsarum predicti temporis,

est

invenitur per eos

quod

dictus locus qui

scriptus

in

eisdem

quaternis iuxta predicta, terras

suevit
alius

Taliacozii et Spedini
quantitate

taxari con-

in

collectis
est

ipsis

in

maiori

quam

locus

ipse

qui

iuxta Capistrellum

ob causas

superius denotatas.

1)

Geoffroy de Malloz
le

nomme

justicier

des
cfr.

Abruzzes

le

14

mars 1272, mort durant

Archives angevines,
t.

mois d'aout
202, 349.

1273,

DURRIEU,
le

Les

II,

p.

2) Les indications
sont inexactes
:

topographiques

donnees

par

document
situ^

alorsque

Marano

(castrum
(castrum

Marani)
Morini)

est

entre

Tagliacozzo et Spedino,
kilometres de
Capistrello.

Mormo

est a

quelques

592

DOCUMENTA
fidelitati

Quare
te

tue precipimus quatenus a predicta universitasi

castri

Morini,

castrum ipsum maius et melius

in

est

supradifacultati-

cto castro

Marani tam
est

numero

focularium

quam

bus opulentis, ut

dictum, quod invenitur scriptum inter preexigas dictas

et

dictas terras Taliacozi et Spedini

ginta
castri

uncias auri

tri-

quatuor pro subventione predicta,

ab hominibus

dicti

Marani, quod invenitur scriptum

in

predicta cedula iuxta

predictas tantum un-

Capistrellum exigas pro

cias

eadem subventione
si

tredecim et tarenos decem et octo,

(s/c) ut

minus

est

dicto ca-

stroMorani
nominis,

superiusestexpressum, predicta indentitate (5/c)

sub qua

ambo

ipsa

castra

scripta videntur aliquatenus

litteras

non obstante,

significantibus districte per

tuas magistris
et

rationalibus etc...

vera et recta vocabula dictorum locorum

quodlibet dictorum

iuxta quas terras

toto processu tuo,

castrorum
habueris,

extiterit

cum

quem

in

premissis

ut

in

quaternis

nostre curie,

si

error

affuerit

corrigatur.

Datum apud Lacumpensilem,

(xvill) augusti

lll

indictionis.

XXXV
et

Documents concernant

les

enfants

d'Aimon

Adenulfe, freres de Thomas d*Aquin \ (1271-1275),

1271-1272.
monis de Aquino

et

Dominus Thomasius,
dominus

filius

domini

Aytenent

Raynaldus
scelerati.

de

Aquino

a rege duas partes insule Pontis

1271-1272.
dietatem Laposte

Heredes comitis Acerrarum tenent mereliquas

cuius

partes

tenent dominus
filius

Raydepo-

naldus de Aquino, dominus Thomasius,

et

domini Aymonis,
et

Thomasius,
testes.

filius

domini

Adenulfi de Aquino,

nunt

1271-1272.
sius

Dominus Raynaldus,
domini Aymonis

dominus Thomade Aquino

tenent

de Aquino
in

et

heres

bona feudalia

Aquino.

1)

Edition:

SCANDONE, Appunti

biografici, p. 19 et suivantes.

DOCUMENTA
1271-1272.
Thomasius,
filius

593

Dominus Raynaldus de Aquino, dominus

et

domini Aymonis

dominus Thomasius,

filius

domini Adenulfi de Aquino tenent terram Picinischi.

1273.
sunt

Similes [literae de matrimonio contrahendo] facte

Oddone de Braya milite et Oddolina, muliere de Pontecurvo, filia quondam Aymonis de Aquino cum rebus
pro
mobilibus ad valorem
comitis

centum unciarum ad testimonium

dicti

Rogerii [de

Sancto Severlno]. Datum ut supra

etc...

[Fogie

per Johannem de Mesneliis \

XII

anno domini MCCLXXIII die

madii

l.

indictionis],

1275.
surent
les

Les
et

fils d*

Aimon d*jiquin
:

et

d^Adenulphe presEgidio de Ca-

gens de

Rocca Secca

Scriptum

est

pot
te

"

militi

iudici Johanni

de Amicis de Barrulo... Pro par-

universorum hominum Rocce Sicce, nostrorum fidelium, mainostre

fuit

estati

expositum
et

cum

querela quod

Raynaldus

et

Thomas Aymonis
super multis

Thomas Adenulphi de Aquino

domini...
et

gravant molestant et affligunt eos gravaminibus

aliis...

infrascriptis

1)
li

Jean du Mesnil,

cfr.

MINIERI-RICCIO, De' Grandi Uffizia'

al

del regno di Sicilia dal

1265

/285, Naples, 1872,

t.
I.

p.
t.

189II,

190; DURRIEU, Les Archives angevines,

347-348.
2) Gilles de Capet ou Capu,
gevines,
t.

p.

233-235;

p.

cfr.

DURRIEU, Les Jlrchives an-

II,

p.

299.

594

DOCUMENTA

XXXVI
Thomas

Liste

des

exemplaires des
les

oeuvres
parisiens

de fr,

d'Aquin deposes chez

libraires

\ (Vers

1275

').

Hec

sunt scripta fratris

Thome de Aquino.
ij

Supra textum Sententiarum, super primum librum,

xxxvij pecias
. . . ,

sol.

Super secundum,
Super tertium, Super quartum,
Item,
1

xlvij

pecias

ij

sol.

pecias

ij

sol.
sol.

Ixxxj pecias
glosatus per fratrem

iiij

Matheus
Aquino,

Thomam

de
iij

Ivij

pecias

sol.

Item, Item,

Marchus,

xx pecias

xvj
ij

den.
sol.

Lucas, xl pecias
fratris

Summa
Item,

Thome

de Aquino super theologiam

pecias
libri
iij

continet in primo hbro Ivj

in

soL

prima parte secundi

Ix

predicte

Summe
iij

sunt

pecie

sol.

Item, Item,

in

secunda parte secundi Hbri sunt Ixxxij pecie

fratris

iiij

sol.

Questiones

Thome

de Veritate
,

continent Ixvj pecias

Item, Questiones de Potentia Dei, Item, de Spiritualibus creaturis, v

iij

sol.

xxviij

pecias.

xiiij
iij

den.

pecias

den.

DENIFLE et CHATELAIN. Chariularium, t. I, p. 646; A. MICHELITSCH, Thomasschriften, Untersuchungen iiber die Schriften Thomas von Aquino, Graz, 1913, p. 96-97
1)

Edition:

2)

Pour

la

date
les

^ecia

dans

DESTREZ, La manuscrits du Moyen Jlge, dans Revue des

ici

indiquee,

cfr.

J.-A.

Sciences philosophiques

et

theologiques,

t.

XIII,

1924,

p.

189,

note 2.
3) Sur
cle
la

pecia
cite

et
la

les

questions connexes,

cfr.

avec Tarti-

de DESTREZ

note

precedente,

rouvrage

du

meme
e/

auteur:

La
siecle,

pecia dans les manuscrits universitaires du XIIF

Paris,

du

XIV^

1935,
1935,

et
p.

P.

SELLA,

Pecia,

dans

Archivum

romanicum,

t.

XIX,

307-309.

DOCUMENTA
Item, Questiones de Item, Questiones de

595

Anima
Malo,

et

de Virtutibus,
pecias
pecias

xxiiij pec. xij

xiiij
vij

den.
den. den.

xxviij
xiiij

Item, Questiones de Quolibet,

Summa
Ivij

fratris

Thome

contra

Gentiles

continet
iij

pecias
pecias

sol.

Item, de Perfectione status, vij

Item, Postille

iiij

den.

eiusdem

super

lohannem

continet

pecias

xlj

xx

den.

XXXVII
faire
siie

]ean

XXI
1

ordonne a Veveque de Paris de

une enquete sur diverses erreurs repandues dans Vuniverde Paris ^

(18

janvier

277),

..

Episcopo Parisiensi

Relatio nimis implacida nostrum nuper turbavit

amaricavit et animum, quod
salutaris

auditum,
sapientie

Parisius,

ubi fons vivus

habundanter huc usque

scaturiit

suos rivos limpidissi-

mos
terre

fidem patefacientes catholicam usque

diffundens,

ad

terminos

orbis
fidei

quidam

errores in

preiudicium

eiusdem

de novo pullulasse dicuntur. Volumus itaque tibique auctoritate

presentium districte precipiendo
facias
inspici vel
inquiri,

mandamus
personis
et

quatinus diligenter
et

a quibus

in

quibus

locis

errores

huiusmodi

dicti

sunt sive scripti,

que didiceris

sive

inveneris, conscripta
tere

fideliter

nobis per

tuum nuntium transmit-

quamcitius

non omittas.

Dat. Viterbii,

XV

kal.

februarii,

anno primo.

1)

Edition:
les

DENIFLE
editions

el

CHATELAIN.
cfr.

Chartularium,

t.

I,

p. n.

541.

Pour

anterieures,

POTTHAST,

Regesta,

21215.
2)

Etienne Tempier.

596

DOCUMENTA

XXXVIII
tre

Condamnation
ecclesie

portee par Etienne

Tempier con-

2 19

theses enseignees a Vuniversite de Paris^,

(7 mars 1277).
permis-

Universis presentes litteras inspecturis Stephanus

sione
filio

divina

Parisiensis

minister indignus,

salutem in

Virginis gloriose.

Magnarum
accensa

et

gravium personarum
relatio,

crebra

zeloque

fidei
in

insinuavit

quod

nonnulli Parisius studentes

artibus proprie facultatis

et

limites

excedentes quosdam manifestos

execrabiles errores,

immo
in

potius vanitates et insanias falsas,

hiis

in rotulo

seu cedulis presentibus

dubitabiles

annexo seu annexis conet

tentos

quasi

scolis

tractare

disputare presuniti-

munt, non attendentes illud Gregorii:

tur,

Qui

sapienter loqui

magno opere metuat, ne

eius eloquio

audientium unitas conscripturis

fundantur, presertim,

cum

errores
!

predictos gentilium

muniant, quas, proh pudor

gentes,
ut
eis

ad suam imperitiam

asserunt sic co-

nesciant

respondere.

Ne
in

autem,
ita

quod

sic

in-

nuunt, asserere videantur, responsiones

palliant,

quod,

dum
enim

cupiunt

vitari

Scillam,

incidunt

Caripdim.
sed

Dicunt

ea

esse

vera

secundum

philosophiam,

non

secundum
et

fidem catholicam, quasi

contra
veritatem
sacre

sint

due

contrarie
sit

veritates
in

quasi
gentisa-

scripture

veritas
^

dictis

lium

dampnatorum, de quibus

scriptum

est:

Perdam

pientia sapientium

quia vera sapientia perdit falsam

attenderent

sapiendicentis

tiam.

Utinam

tales

consilium

sapientis
:

Si tibi est intellectus,

responde proximo tuo

ne capiaris
in

sin

autem,

sit

manus tua super

et

os tuum,

verbo

indisciplinato

confundaris.

1)

Edition: DENIFLE et

CHATELAIN, Chartularium,

t.

I,

p.
les

543-555; MANDONNET, Siger de Brabant, t. II, p. 175-191 ou propositions condamnees sont groupees selon un ordre logique.
2) Etienne Tempier.
3)
I

Cor.,

I,

19.
14.

4) Eccli., V,

DOCUMENTA

597

Ne

igitur incauta locutio simplices pertrahat in

errorem, nos

tam doctorum sacre

scripture,
districte

quam aliorum prudentium virorum

talia et

communicato consilio
et

similia

fieri

prohibemus,
illos,

ea totaHter condempnamus, excommunicantes omnes

vel

qui

dictos errores

ahquem ex

iUis

dogmatizaverint, aut deffen-

dere seu sustinere presumpserint quoquomodo, necnon et auditores, nisi

infra

Vll

dies

vel

cancellario

Parisiensi duxerint re-

velandum, nichilominus processuri contra eos pro quaHtate culpc

ad penas aHas, prout

ius

dictaverit, infHgendas.

Librum
:

etiam

De amore me multum

sive
etc...,

De Deo
et

amoris
:

qui sic incipit

Cogit

sic terminatur
etc...;

Cave

igitur,

Galtere,
qui
:

amoris excedere mandata

sic

item

Hbrum Geomantie,
et
sic

incipit

Estimaverunt

Indi

etc...,

terminatur

Ratiocinare ergo super eum, et invenies

seu quaternos

etc...;

item Hbros, ro-

tulos

nigromanticos

aut continentes experimenta

sive coniurationes
et in

sortilegiorum,

invocationes
in

demonum,

perifidei

culum

animarum, seu
et

quibus de taHbus

simiHbus

orthodoxe

bonis

moribus evidenter

adversantibus tractatur,
in

per eandem sententiam nostram

dictos
nisi

condempnamus,
dogmatizaverint,

omnes, qui

rotulos,
VII

Hbros,

quaternos

aut audierint

infra

dies nobis vel

camcellario
est

Parisiensi

predicto rehiis

velaverint eo

modo, quo superius

expressum, in

scriptis

excommunicationis sententiam proferentes, ad aHas penas, prout

gravitas

culpe exegerit,

nichilominus processuri.

Datum anno Domini

millesimo CC septuagesimo sexto, die

, in

dominica, qua cantatur Letare Iherusalem

curia Parisiensi.

1)

Jean des Alleux,

chanceHer

de

rUniversite

de

1271

GLORIEUX, Repertoire, t. I, p. 141-143. 2) Sur Andre Chapelain et son ouvrage De Deo amoris , cfr- M. GRABMANN, Das Werk De Amore des Andreas CapellaVerurteilungsdekret des Bischofs Stephan Tempier nus und das von Paris vom 7. Mdrz /277, dans Speculum, t. VII, 1932, p.
1280,
cfr.

75-79.

598

DOCUMENTA

Explicit epistola.

Sequuntur
est

errores

annotati in rotulo,

1)

Quod Deus non

cum summa

trinus

et

unus,

quoniam

trinitas

non
lis,

stat

simplicitate.

Ubi enim

est pluralitas rea-

ibi

necessario est additio et compositio.

Exemplum de

acer-

vo lapidum.
2)

Quod Deus non

potest generare sibi similem.

Quod

enim generatur ab aliquo habet principium a quo dependet. Et,

quod

Deo generare non esset signum 3) Quod Deus non cognoscit alia
in

perfectionis.

se.
finis,

4)

Quod

nichil

est

eternum a parte

quod non

sit

eternum a parte
5)

principii.

Quod omnia separata coeterna sunt primo principio. 6) Quod redeuntibus corporibus celestibus omnibus in idem punctum, quod fit XXX sex mihbus annorum, redibunt idem
effectus,

qui sunt

modo.
non
est

7)

Quod Quod

intellectus

forma corporis,

nisi

sicut

nauta navis, nec est perfectio essentiahs hominis.

8)

intellectus,

quando

vult,

dimittit

corpus,

et

quando vuh,
9)

induit.

Quod
fuit

non

fuit

primus homo, nec

erit

uhimus,

immo
for-

semper

et

semper

erit

generatio hominis ex homine.

10)

Quod

generatio hominis est circularis, eo

quod

ma

hominis redit pluries super eandem partem materie.

1

1)

Quod homo

est

homo

preter

animam
est

rationalem.
receptibilis eter-

2) Quod, quia Socrates factus

si

non

nitatis,

debet esse eternus, necesse

est ut

transmutetur natura

et

specie.
1

3)

Quod

ex sensitivo
nisi

et

intellectivo

in

homine non

fit

unum unum
1

per essentiam, per

sicut

ex intelligentia et orbe, hoc

est,

operationem.

4)

Quod homo
ex se

pro tanto dicitur intelligere, pro quanto

vel

celum

dicitur

intelligere,

vivere,

vel moveri,

id est,
et

quia agens

istas actiones

est

ei

unitum ut motor mobili,

non

substantialiter.

DOCUMENTA
5)

599

6)

Quod homo post mortem amittit omne bonum. Quod de fide non est curandum, si dicatur aliquid
Quod non
contingit

esse

hereticum, quia est contra fidem.

1

7)

corpus corruptum redire

idem

numero, nec idem numero resurget.

1

8)

Quod

resurrectio

futura

non debet concedi a philoper rationem.

sopho, quia impossibile est

ror,

eam

investigari

Er-

quia etiam philosophus debet captivare intellectum in ob-

sequium Christi.

Quod anima separata nullo modo patitur ab igne. 20) Quod lex naturalis prohibet interfectionem animalium
1

9)

irrationabilium,

licet

non tantum.
fit

Quod
et,

nichil

a casu,

sed

omnia

de

necessitate

eveniunt,
et

quod omnis
erunt,

futura,

que erunt, de necessitate erunt,

que non

impossibile est esse,

tingenter,

considerando
est

omnes causas.

et

quod
Error,
dicit

nichil

fit

con-

quia concurBoetius libro

sus

causarum

de deffinitione

casualis, ut

De

consolatione.

22) Quod

felicitas

non potest a Deo immitti inmediate.

dare felicitatem uni,
et

23) Quod dicere

est

Deum

non

alii,

sine

ratione

et

figmentum.
scientie sunt

24) Quod omnes

phicas disciplinas,
et,

necessarie,

preter philoso-

quod non

sunt necessarie, nisi propter con-

suetudinem hominum.

25) Quod Deus non potest dare perpetuitatem

mutabili et corruptibili.

rei

trans-

26) Quod
equalem,
nisi

prima

causa

posset

producere

effectum

sibi

temperaret

potentiam suam.
posset

27) Quod Deus non

mero.

facere plures animas

in

nu-

28)

Quod
creat.

Deus

nunquam

plus

creavit

intelligentiam,

quam modo
actione,
esset.

29) Quod Deus

quia
talis

est

infinite

virtutis
nisi

in
in

duratione,

non

in
si

infinitas

non

est,

corpore

infinito,

600

DOCUMENtA
30) Quod
inlelligentie

superiores creant animas rationales

sine
et

motu

celi

intelligentie
celi

autem

inferiores

creant vegetativam

sensitivam

motu

mediante.

31) Quod
causa
teriam,

intellectus

humanus
se
in

est

eternus,

quia est

eodem modo semper

per

habente, et quia non habet

potentia

ma-

quam

prius

sit

quam

in

actu.

32)

Quod

intellectus est

unus numero omnium, Hcet enim

separetur a corpore hoc, non tamen ab omni.

33) Quod

raptus et visiones

non

fiunt,

nisi

per naturam.
facere.

34) Quod prima causa non posset plures mundos

35) Quod
posset
fieri

sine agente proprio,

ut

patre et homine, non

homo

a Deo.

36) Quod
per essentiam.

Deum
nichil

in

hac

vita mortali

possumus

intelligere

37) Quod
38) Quod
nisi

est

credendum,

nisi

per se notum, vel

ex per se notis possit declarari.

Deus non
celesti.

potuit

fecisse

primam materiam,

mediante corpore

39) Quod a voluntate antiqua non

dere absque transmutatione precedente.

potest

novum proce-

40) Quod non

losophie.

est

excellentior status,

quam vacare
habet

phi-

41)

Quod

intellectus

Socratis corrupti non

scien-

tiam eorum, quorum habuit.

42)

Quod

causa

prima non

habet

scientiam

futurorum
sunt
;

contingentium.
entia.

Prima

ratio,

quia futura

contingentia

non

Secunda, quia futura contingentia sunt particularia

virtute intellectiva,
si

Deus

autem cognoscit
cognoscere.

que non potest

particulare

Unde,

non

esset sensus, forte intellectus

licet

non

distin-

gueret inter Socratem et Platonem,

distingueret inter

hopre-

minem
scientia
est

et

asinum. Tertia
est

est

ordo

cause

ad causatum
prescitorum.

enim divina
scientie

causa

necessaria

Quarta
sit

ordo

ad scitum; quamvis enim

scitur,

scientia

non

causa

sciti,

ex

quo

tamen

determinatur

ad

alteram

partem
nostra.

contradictionis ; et

hoc multo magis

in scientia divina

quam

DOCUMENTA
43) Quod primum principium non
versorum factorum hic
inferius,
nisi

601

potest

esse
aliis

causa dicausis,
nisi

mediantibus

eo

quod

nullum

transmutans

diversimode

transmutat,

trans-

mutatum.

44) Quod ab uno

tudo effectuum.

primo agente

non potest esse multi-

45) Quod primum prinripium non

norum,
esset,
nisi

est

propria causa eterid

est,

metaphorice,

quia conservat

ea,

quia

nisi

ea non essent.

46) Quod,
agente,
ita

sicut

ex materia non potest aliquid

fieri

fieri sine
;

nec ex agente potest aliquid

est

sine

materia

et,

quod Deus non

causa efficiens,

nisi

respectu eius

quod ha-

bet esse in potentia materie.

47) Quod

entia

declinant ab ordine prime cause, in se

considerata, licet non in ordine ad alias causas agentes in universo.

Error,

quia

essentialior

et

inseparabilior

est

ordo

entium ad primam causam,

quam ad

causas inferiores.

48) Quod Deus

potest
aliquid de

non potest esse

causa novi

facti,

nec

novo producere.
possit

49) Quod Deus non

ratio
est

movere celum motu

recto.

Et

quia tunc relinqueret

vacuum.
id est,

50)
do,

Quod Deus non

potest irregulariter,
in

alio

mo-

quam movet, movere

5

aliquid, quia

eo non

est diversitas

voluntatis.
1

Quod Deus
;

est eternus in

agendo

et

movendo,

sicut

in

essendo

aliter

ab
id,

alio

determinaretur,
se

quod

esset prius illo.

52)
semper

Quod
vel

quod de
;

determinatur

ut

Deus,

vel

agit

nunquam

et

quod multa

sunt eterna
fit

53) ab
ipso.

Quod Deus
sive

necesse est facere, quicquid immediate

Error, sive intelligatur de necessitate coactionis,

quia
ponit

tollit

libertatem,
aliter

de necessitate

inmutabilitatis,

quia

impotentiam

faciendi.

54) Quod primum principium non

potest

inmediate

pro-

ducere generabilia, quia sunt effectus novi. Effectus autem novus exigit causam inmediatam, que potest
aliter

se

habere.

602

DOCUMENTA
55) Quod primum non
potest

aliud a se producere
est

quia

omnis

differentia,

que

est inter

agens et factum,

per materiam.
contin-

56) Quod Deus non

gentia,
nisi

potest inmediate cognoscere

per aliam particularem causam et proximam.

57)

Quod

si

omnes

cause

aliquando

fuerint

in

quiete,

necesse est ponere

Deum
est

mobilem.
causa necessaria prime intelligentie
et

58) Quod Deus

qua posita ponitur

effectus,
est

sunt

simul duratione.

59) Quod Deus

causa necessaria motus corporum su"

et

periorum et coniunctionis

divisionis

continentis in
effectus
sint

stellis.

60) Quod ad hoc, quod

respectu cause prime,
sit

omnes

necessarii

non

sufficit,

quod

ipsa causa prima

sint

non
im-

impedibilis

pedibiles.

sed exigitur,

quod

cause medie non

Error,

quia tunc Deus non posset facere effectum

posterioribus.
possit agere
est

necessarium sine causis

61) Quod Deus

te

contraria,
in

hoc

est,

median-

corpore

celesti,

quod

diversum

ubi.

62) Quod Deus

est

infinite

virtutis,

non quia
infinitum.

faciat ali-

quid de nichilo, sed quia continuat

motum

63) Quod Deus non

rie

potest in effectum

cause

secunda-

sine

ipsa causa secundaria.

effectus immediatus

64) Quod
tantum
et

a primo debet esse

unus

simiUimus primo.
vel

65) Quod Deus

anime humane
in

inteUigentia
nisi

non infundit scientiam

celesti.

sompno,

mediante corpore

66) Quod

plures sunt motores primi.

67) Quod primum

ahquo moto mediante,
moti ex
se.

inmobile simpliciter non movet,

nisi

et

quod

tale

movens

inmobile

est

pars

68) Quod potentia

ne,
est

activa,

que potest esse

potentie passive permixta.

sine

operatio-

Error,

si

intelligatur

de

quacumque operatione.

69) Quod

substantie separate, eo

quod habent unum ap-

petitum, non mutantur in opere.

DOCUMENTA
70) Quod
cunt
eternas,
intelligentie,

603

sive

substantie

separate, quas

di-

non habent proprie causam efficientem, sed me;

taphorice,
sunt
facte

quia habent conservantem causam in esse

sed

non

de novo, quia

sic

essent

transmutabiles.

Quod

in

substantiis separatis nulla est possibilis trans-

mutatio; nec sunt in potentia ad aliquid,

quia

eterne et

im-

munes sunt a materia.

72) Quod substantie separale, quia non habent materiam,
per
sa

quam
73)

prius

sint

in

potentia,
se

quam
:

in

actu, et

sunt a cau-

eodem modo semper

habente

ideo sunt eterne.

Quod

substantie

separate

per

suum

intelleclum

creant res.

74) Quod
tionalem,
sicut

intelligentia
celi

motrix celi
in

influit

in

animam

ra-

corpus

influit

corpus

humanum.
oppositos
orbe.

75)
diate, sed

Quod
in

angelus non potest in actus

ut

imme-

actus mediatos mediante aho,

Quod 77) Quod

76)
retur
in

angelus nichil
si

intelligit

de novo.
separata,

esset
in

aliqua substantia

que non
claude-

moveret aliquod corpus

universo.

hoc mundo

sensibili,

non

78)

Quod

substantie
eis

sempiterne
possibile,

separate a materia ha-

bent bonum, quod est

siderant

cum

producuntur, nec de-

aliquid

quo

carent,

79)
eis

Quod
est

substantie separate
est,

sunt sua

essentia,

quia in

idem

quo

et

quod

est.

80) Quod omne, quod non habet materiam,

quia quod non est factum per

est

eternum

transmutationem

materie,

prius

non

fuit:

ergo est eternum.

Quod, quia

intelligentie

non habent materiam, Deus

speciei.

non posset facere plures eiusdem

82) Quod
novitatis
in

intelligentie
et

superiores non sunt causa alicuius

inferioribus,

quod

superiores

sunt

inferioribus

causa eterne cognitionis.

83)
quia

Quod

intelligentia

perficitur
est,

Deo

in

eternitate,
celi

secundum totum immutabilis

anima autem

non.

604

DOCUMENTA
84) Quod
intelligeatia
recipit

Deo
non

esse

per intelligen-

tias

medias.

85)
eius;

Quod

scientia

intelligentie

differt

substantia

ubi enim non est diversitas

intellectorum.

intellecti

ab

intelligente,

nec

diversitas

86) Quod
enim non
est

substantie separate sunt

nisi

actu

infinite.

Infinitas

impossibilis,

in

rebus materialibus

87) Quod mundus

cies in

est

eternus,

quantum
est

ad omnes spe-

eo contentas

et,

quod tempus
;

eternum, et motus, et

materia, et agens, et suscipiens

finita,

et quia est

a potentia Dei insine

in-

et

impossibile est innovationem esse in effectu

novatione in causa.

88) Quod

nichil

esset

novum,

nisi

celum

esset

variatum

respectu materie generabilium.

89) Quod impossibile

eternitate

est

solvere rationes

philosophi de

mundi,

nisi

dicamus

quod

voluntas

primi

implicat

incompossibiUa.

90) Quod naturahs philosophus debet negare

mundi novitatem, quia
naturalibus. Fidehs
innititur

simpliciter

innititur

causis naturalibus,

et rationibus

autem potest negare mundi eternitatem, quia

causis supernaturalibus.
ratio

91) Quod
eternum non
est

philosophi demonstrans
et

motum

celi

esse

sophistica,

mirum quod homines

profundi

hoc non vident.

92) Quod corpora

co,

celestia

moventur a principio

intrinse-

quod

est

anima;

et

quod moventur per virtutem

animal appetens movetur,
celestia
ita

appetitiet

vam,

sicut animal. Sicut

celum.

93) Quod corpora

substantie,

habent ex se eternitatem sue

sed non

eternitatem motus.
sunt principia eterna,

94) Quod duo

et

scihcet corpus

celi

anima

eius.
tria

95) Quod
tus

sunt principia in celestibus

celestis
;

subiectum mout

eterni

sideratum.

anima corporis
Error
est

et

primum movens

de-

quoad duo prima.

DOCUMENTA
96) Quod
una specie sine

605

Deus
materia.

non

potest

multiplicare individua sub

97) Quod individua

tione

eiusdem speciei differunt sola

et

posi-

materie,

ut

Socrates

Plato,

et

quod forma
est

humana
si

existente in

utroque
in

eadem
locis.

numero

non

mirum,

idem

numero

est

diversis

98) Quod mundus

per

est

eternus,
futuro,

quia quod habet naturam,

quam

possit esse

in

toto

habet naturam, per

quam

potuit esse in toto preterito.

99) Quod mundus,

est

licet

sit

factus

de nichilo, non tamen

esse
exierit
in

factus

de novo

et

quamvis

de

non

esse,

tamen non esse non

1

precessit esse duratione, sed

natura tantum.

00) Quod theologi

dicentes

quod celum quandoque quie;

scit,

arguunt ex falsa suppositione

est

et,

quod

dicere,

celum esse

et

non moveri,
1
1

dicere contradictoria.
infinite

Quod

precesserunt

revolutiones ceH,

quas
intel-

non
lectu

fuit

impossibile comprehendi a prima causa,

sed ab

creato
1

02) Quod anima

celi

est

intelligentia,

et

orbes celestes
sicut

non sunt instrumenta intelligentiarum sed organa,

oculus sunt organa virtutis sensitive.

auris et

03) Quod forma, quam oportet esse et fieri non potest agi ab illo quod non agit ex materia.
1
1

in

materia,

04) Quod humanitas non

qula

est est

forma

rei

sed rationis.

05) Quod forma hominis non

materie,

ab extrinseco, sed educitur

univoca.

de potentia
1

ahter non esset generatio

effectiva

06) Quod omnium formarum causa

elementa

inmediata

est

orbis.

107) Quod
novo
in
1

sunt eterna.

Sunt tamen facta de

dispositione,

quam modo

habent.
est mobilis
si

08) Quod anima humana nullo modo

se,

secunalicubi

dum

locum, nec per

nec per accidens

et

ponatur

per substantiam suam,

1

nunquam movebitur de
;

ubi ad ubi.
et

09) Quod
et

substantia anime est eterna

sunt
eterni.

quod

intellec-

tus

agens

possibilis

606

DOCUMENTA
I 1

0)

Quod

motus

celi sunt

propter

animam

intellectivam
nisi

et

anima

intellectiva

sive intellectus

non potest educi,

me-

diante corpore.

III)
test

Quod

nulla forma

ab

extrinseco veniens

non

po-

facere

unum cum
est

materia.

Quod enim
facit.

separabile est,

cum

eo,

quod
1 1

corruptibile,

unum non

2)

Quod
per

intelligentie

superiores imprimunt in inferiores,

sicut

anima una imprimit

;

in

aliam, et etiam in

animam

sensi-

tivam

et

talem impressionem
solo visu.

incantator aliquis prohicit

camelum
1 1

in

foveam

3)

Quod anima
licet

separata non est

alterabilis

secundum

philosophiam,
I
1

secundum fidem
ratlonalis,

alteretur.

4)

Quod anima

quando

recedit

ab animali,

adhuc remanet animal vivum.

I
I

5)

Quod anima
Species enim

intellectiva

cognoscendo
rerum sunt

se

cognoscit
concreate.

omnia

alia.

omnium

sibi

Sed hec

cognitio

non debetur

intellectui nostro,

secundum quod

noster est,
I 1

sed secundum quod est intellectus agens.

6)

Quod anima Quod

nisi

est

inseparabilis

a corpore

et

quod
nume-

ad corruptionem harmonie corporalis corrumpitur anima.

1
I

7)

scientia

magistri et discipuli est una

sit

ro

ratio

autem, quod intellectus

unus, est

quia forma non

multiplicatur,
1 1

quia educitur de potentia materie.

intellectus

8)

Quod

agens non copulatur nostro

possi-

bili

et

quod

intellectus

possibilis

non unitur nobiscum

secun-

dum
pori,
ratur.

substantiam.
1
1

Et

si

uniretur nobis ut forma, esset inseparabilis.

uniti

9)

Quod

operatio intellectus non

est
rei

copulatur cor-

ita

quod operatio

non habentis formam qua opeintellectus

Error, quia ponit,

nichil

quod

non

sit

forma hominis.
post eius se-

20) Quod

potest sclri de

intellectu

parationem.

121) Quod
est

intellectus,

qui est

ultima hominis perfectio,

penitus
I

abstractus.

22)

Quod

intellectus

possibilis

est

inseparabilis a corpo-

re

simpliciter

quantum ad hunc

actum, qui est specierum re-

DOCUMENTA
ceptio,
et

607

quantum ad iudicium, quod

intelligibilium

fit

per

simplicem

speError,

cierum
si

adeptionem vel

compositionem.

intelligatur

de omnimoda receptione.
intellectus

123)Quod
substantiam,

agens

est

quedam
;

substantia

se-

parata superior ad intellectum

possibilem
est

et

quod secundum

potentiam

et

operationem

separatus a corpore,

nec

est
1

forma corporis

humani.
est

24) Quod inconveniens

aliis;

ponere aliquos intellectus no-

biliores

quia

cum
quod

ista
sit

diversitas

non

possit

esse
;

a parte
et
sic a-

corporum,

oportet
et

a parte intelligentiarum

nime nobiles
sicut

ignobiles essent

necessario diversarum specierum

sic

intelligentie.

Error,

quia

anima Christi

non

esset

nobilior anima

lude.
intellectus speculativus

125) Quod
et

simpliciter est

eternus

incorruptibilis

respectu

vero huius hominis corrumpitur cor-

ruptis
1

fantasmatibus in eo.

26) Quod
intelligat
;

intellectus

possibilis

nichil

est

in

actu,

ante-

quam
tu
est

quia in natura intelligibili esse aliquid in ac-

esse

actu intelligens.
intelligente
sit

127) Quod ex
tia,

et

intellecto

fit

una substan-

eo quod intellectus
1

ipsa

intelligentia
sui

formaliter.

28) Quod
esse vel

illud,

quod de

natura non est determinanisi

tum ad

non

esse,

non determinatur,
sui.

per aliquid,

quod

est
1

necessarium respectu

29) Quod voluntas, manente passione

actu,

et scientia

particu-

lari

in
1

non potest agere contra eam.

si

30) Quod,
glossam

ratio recta, et voluntas recta.

Error

quia

contra

Augustini
et

super

illud

psalmi

Concupivit

anima mea... etc,

luntatis
est

quia secundum hoc, ad rectitudinem vogratia,

non

esset

necessaria

sed

scientia

solum, quod

error

Pelagii.

131)

Quod

voluntate existente in

tali

dispositione, in
est

qua

nata est moveri et manente sic disposito,

vere,

quod natum

mo-

impossible est voluntatem non velle.

132) Quod

orbis

est

causa voluntatis medici, ut sanet.

608

DOCUMENTA
33) Quod voluntas
34) Quod
et

intellectus

non moventur

in

actu

per

se,
1

sed per causam sempiternam,

scilicet

corpora celestia.

appetitus, cessantibus impedimentis, necessario

movetur ab

appetibili.

Error

est

de

intellectivo.

135)

Quod

voluntas

secundum

se

est

indeterminata ad

opposita sicut materia

determinatur autem ab appetibili, sicut

materia ab agente.

36) Quod homo agens ex passione coacte agit. 137) Quod quamvis generatio hominum possit
1

deficere,

virtute

primi tamen non deficiet

quia

orbis

primus non solum

movet ad generationem elementorum, sed etiam hominum.

138) Quod, cum Deus non comparetur ad

cause materialis vel formalis, non facit accidens
iecto

entia in
esse

ratione

sine sub-

de cuius ratione

est

actu inesse subiecto.

acci-

139)
dens,
nisi

Quod

accidens existens sine subiecto non est

;

equivoce

et
;

quod

impossibile
esset

est

quantitatem sive

dimensionem esse per se

hoc enim

ipsam esse substantiam.

140)

Quod

facere accidens esse sine subiecto, habet ra-

tionem impossibilis implicantis contradictionem.

141) Quod Deus non potest facere accidens

subiecto,
1

esse

sine

nec plures dimensiones simul

diversitate

esse.

42) Quod ex 43) Quod ex

in

locorum acquiruntur necessitas

eventuum,
1

diversis

signis

celi

signantur diverse con-

ditiones

hominibus tam

donorum

spiritualium,

quam rerum
con-

temporalium.

144)
sistit

Quod omne bonum, quod

Quod

homini possibile

est,

in

virtutibus intellectualibus.

145)

nulla questio est disputabilis per

rationem,

quam

philosophus

non

debeat

disputare

et

determinare, quia
res

rationes accipiuntur a rebus. Philosophia

autem omnes

habet

considerare secundum diversas sui partes.

46) Quod possibile vel impossibile simpliciter, id est, omnibus modis, est possibile vel impossibile secundum philo1

sophiam.

DOCUMENTA
147) Quod Impossible
vel
simpliciter
si

609

ab agente

alio.

non potest

fieri

Deo,

Error,

de

impossibili

secundum na-

turam
1

intelligatur.

48) Quod homo per nutritionem

et

potest

(ieri

alius

nume-

raliter
I

individualiter. alius
et
est intellectus in ratione

49) Quod
se

Deus
tio

intelligit

alia.

secundum quod
sit

Error,

quia

licet

alia

ra-

intelligendi,

non

tamen

alius

intellectus

secundum

ratio-

nem.
1

50) Quod homo non debet

alicuius

esse

contentus

auctoritate

ad habendum certitudinem

questionis.
certitu-

151) Quod ad hoc, quod homo habeat aliquam

dinem
alicuius

conclusionis

principia per se nota.

oportet,

quod

sit

fundatus

super

Error, quia generaliter tam de certiadhesionis

loquitur.

tudine apprehensionis

quam

152) Quod sermones theologi fundati

1

sunt

in

fabulis.

53) Quod

nichil

plus scitur propter scire

theologiam.

154) Quod

sapientes
est

mundi

sunt

philosophi tantum.
sepultura.
in

155) Quod non

1

curandum de
staret,

56)

Quod

si

celum

ignis

stupam non ageret,

quia Deus non

esset.

157) Quod homo ordinatus quantum ad

intellectum

et

affectum, sicut potest sufficienter esse per virtutes intellectuales et

alias

morales, de quibus loquitur philosophus in Ethicis, est sufdispositus

ficienter
1

ad
post

felicitatem

eternam.

58)

Quod

conclusionem factam de aliquo facien;

do, voluntas non manet libera

lege,
nisi

et

quod pene non adhibentur a

sit

ad

ignorantie

correptionem, et ut correptio

aliis

principium cognitionis.
1

59) Quod voluntas hominis

sicut

necessitatur per

suam cogni-

tionem
1

appetitus bruti.
est

60) Quod nullum agens

ad utrumlibet, immo deter-

minatur.

161)
sunt
occulti.

Quod

effectus

stellarum

super liberum

arbitrium

610

DOCUMENTA
62) Quod voluntas
nostra subiacet
potestati

corporum

celestium.

63) Quod voluntas necessario prosequitur, quod firmiter creditum est a ratione; et quod non potest abstinere ab eo, quod ratio
1

dictat.

Hec autem
64)
et

necessitatio

non

est

coactio, sed

natura vo-

luntatis.
1

Quod homo
semper

in

omnibus

appetitum

maiorem.

actionlbus

suis

sequitur

Error,

si

intelligatur

de

maiori in movendo.

165) Quod non

anime superioribus. Et
1

est
ita

possibile esse

peccatum

in

potentiis

peccatum

fit

passione, non

voluntate

66) Quod peccatum contra

licet
sit

naturam, utpote abusus in

coitu,

contra

naturam

speciei,

non

tamen

est

contra

naturam individui.
1

67) Quod quibusdam

signis

sciuntur
ille

hominum

intentio-

nes et mutationes intentionum, et an

sint,

intentiones perficiende

et

quod per

tales

figuras

sciuntur

eventus

peregrinorum,
sint

captivatio
tes

hominum,

solutio

captivorum, et an futuri

scien-

an latrones.

168) Quod continentia non

1

est

essentialiter

virtus.

69) Quod perfecta

abstinentia

ab actu

carnis

corrumpit

virtutem et speciem.
1

70)

Quod

pauper bonis fortune non potest bene agere

in

morahbus.

171)

Quod

humilitas,

prout quis non

ostentat

habet, sed vilipendit et humiliat se, non est virtus.

intelligatur
1
:

ea que
Error,
si

nec virtus nec actus virtuosus.

72)

Quod

delectatio
intellectus.

in

actibus

venereis non impedit

actum seu usum

1

73) Quod

scientia contrariorum
et

solum

est causa,

quare anisimpliciter

ma

rationalis

potest in opposita;
in

quod potentia

una non potest

1

opposita, nisi per accidens et ratione alterius.

et

74) Quod fabule

falsa

sunt in

lege christiana,

sicut

in

aliis.

175) Quod

lex christiana impedit

addiscere.

DOCUMENTA

611

Quod 177) Quod

176)
vel
innate.
I

felicitas

habetur

in

ista

vita,

et

non

in alia.

non sunt possibiles

alie virtutes, nisi acquisite

78)

Quod

finis

terribilium est

mors.
est.
nisi

Error,

si

ex-

cludat inferni
1

terrorem

qui
est

extremus

79) Quod non

confitendum,

ad apparentiam.

80) Quod non

est

orandum.
non
est

181)
abstinentia.

Quod Quod

castitas

maius bonum quam perfecta

182)
diluvium

possibile

est,

quod

fiat

naturaliter

universale

ignis.

183) Quod simplex

non
est
I

fornicatio,

utpote soluti

cum

soluta,

peccatum.
creatio

84) Quod
sit

non

est

possibilis,

quamvis contrarium

tenendum
1

secundum fidem.
est

85) Quod non

sit

verum, quod aliquid

fiat

ex nichilo,

neque factum
1

in

prima creatione.
quiescit,

86) Quod celum nunquam

que
est
finis

quia generitio in-

feriorum,
tio,

motus
et

celi,

cessare

non debet

alia ra-

quia
;

celum suum esse

suam virtutem

habet a motore

suo
ret

et

hec conservat celum per suum motum.

esse.

Unde

si

cessa-

motu, cessaret ab

187) Quod nos peius aut melius

nit

intelligimus,

hoc prove-

ab

intellectu

passivo,

quem

dicit

esse potentiam sensitivam.

Error,

quia

hoc

ponit

unum

intellectum

omnibus, aut

equalitatem in omnibus animabus.

1

88) Quod
ad
tale

si

in

aliquo

humore

virtute

stellarum deveest

niretur

proportionem, cuiusmodi proportio

in
;

semiet
sic

nibus parentum,

ex

illo

humore posset generari homo

homo
1

posset sufficienter generari ex putrefactione.

89) Quod
in

cum

intelligentia

sit

plena

formis,

imprimit

illas

formas

materiam per corpora

celestia

tanquam

per in-

strumenta.
1

90) Quod prima causa

si

est

causa

omnium

remotissima.

Error,

intelligatur

ita

scilicet

quod non propinquissima.

612

DOCUMENTA
191)

teriam.
tia

Quod
Error,

forme non recipiunt divisionem,

nisi

nisi

per

ma-

intelligatur

de formis eductis de poten-

materie.
1

92) Quod

materialis
intellectus

forma non potest

potest transire

creari.
in cor-

pus,

93) Quod ita quod sit

1 1

de corpore

successive motor
nichil

diversorum corporum.
nisi

illud
alio,

94) Quod anima anima seipsa falsum

:

vult,

mota ab
si

alio.

Unde

vult.

Error,

intelligatur

mota ab

scilicet
sit

ab

appetibili

vel

obiecto,
ipsius

ita

quod

appetibile vel

obiectum

tota ratio

motus

voluntatis.

195)

Quod

fatum, quod est dispositio universi, procedit

ex providentia divina non immediate, sed mediante motu cor-

porum superiorum
tem
inferloribus,
1

et

quod

istud

fatum non imponit necessitased

superioribus.

quia habent

contrarietatem,
in

96) Quod

dignitatis est

causis

superioribus,

posse

facere peccata et monstra preter intentionem,

possit.

cum

natura

hoc

197) Quod ahqua possunt

se prime;
et

casualiter evenire respectu cau-

quod falsum

est,

omnia

esse preordinata a causa

prima, quia tunc evenirent de necessitate.

1

98) Quod

in

causis

efficientibus

causa

secunda

habet

actionem,
1

quam non

accepit a causa prima.

eff icientibus

cessat

99) Quod in causis secunda ab operatione

cessante

prima

non

sua,

dum tamen
nichil

secunda operetur

secundum naturam suam.

200) Quod evum

in

et

tempus

sunt in re, sed solum

apprehensione.

201) Quod,
nit

qui generat

mundum secundum

totum,
in

poloco

vacuum, quia locus necessario precedit generatum

et

tunc ante mundi generationem fuisset locus sine locato,

quod

est

vacuum.

202) Quod elementa previa generatione

illo

sunt

facta ex

chaos, sed sunt eterna.

203) Quod universum non

potest deficere,

quia

primum

agens habet transmutare eternahter vicissim, nunc ad istam for-

DOCUMENTA
mam, nunc ad
nem
nec
aut
illam,
et

613

similiter

materia nata

est

transmutari.

204) Quod
;

substantie separate sunt alicubi

per operatioin

et

quod

non possunt moveri ab extremo

nisi

extremum,
in

in

medium,
extremis.

quia
Error,
loco,

possunt
si

velle

operari
sine

aut

medio,

in

in

intelligatur,

operatione sub-

stantiam

non esse

nec transire de loco ad locum.

est

205) Quod
extremum,
licet

tempus

infinitum
sit,

quantum ad utrumque
infinita

enim
fuit

impossibile

esse

pertransita,
est,

quorum
infinita

aliquid
esse

pertranseundum

non tamen impossibile

fuit

pertransita,

quorum nullum

pertranseundum.
et

206) Quod
tribuit

sanitatem,
et

infirmitatem,

vitam

mortem
quod

atsi

positioni

siderum

aspectui
;

fortune,

dicens

aspexerit

eum

fortuna,
in
in

vivet

si

non aspexerit, morietur.

207) Quod,
et

hora generationis hominis in corpore suo

anima,

per

consequens

que

sequitur corpus,

ex ordine
in-

causarum superiorum
cHnans ad
tales

et

inferiorum inest
eventus.

acliones vel
et

homini
Error,

dispositio
nisi

intelHgatur

de eventibus naturalibus,

per viam dispositionis.

bonis
propositis,

208)
fortius

Quod duobus

movet.

quod

fortius

est,

Error, nisi intelligatur quantum est ex parte

boni moventis.

209) Quod omnes motus

rem
primum.

voluntarii

reducuntur in motoin

Error,

nisi
;

intelligatur

motorem
motu

primum
secundum

simpliciter,

non

creatum

et

intelligendo

de

substantiam,

non secundum defformitatem.

dum

2 0)
1

Quod
si

materia exterior obedit

simpliciter,
et

substantie spirituali.

Error,

intelHgatur

secundum omnem mo-

transmutationis.

211)
pertingere ad
et
est

Quod
si

intellectus

noster

per

cognitionem
intelligatur

prime

cause.

sua naturalia

potest

Hoc

male

sonat

error,

de cognitione inmediata.
sola
est

212) Quod 213) Quod

poribus celestibus,

intelligentia

voluntate movet celum.

natura,
est

que

principium

intelligentia

movens.
actus

motus
Error,

in
si

corintelH-

gatur de natura intrinseca,

que

est

vel

forma.

614

DOCUMENTA
2 4)
I

Quod

anima nunquam moveretur,

nisi

corpus

movere-

tur,

sicut

grave vel leve nunquam moveretur,

nisi

aer moveretur.
nisi

213) Quod de Deo non

est,

potest cognosci,

quia

ipse

sive

ipsum

esse.

216) Quod
telligibile;

Deum
creitio

esse ens
est

per se positive, non est in-

sed privative

ens per se.

dici

217) Quod
ror,
si

non debet

mutatio ad esse.

Er-

intelligatur

de omni modo mutationis.

intelligentia,

218) Quod
nusquam
1

vel

angelus,

vel

anima separata

est.

2 9)
substantiam
sit

Quod

substantie separate
si

nusquam
ita,

sunt

secundum
non

Error,

intelligatur

quod

substantia
ratio

in loco. Si

autem
est,

intelligatur,

quod

substantia

sit

essendi
^-

in loco,

verum

quod nusquam

sunt

secundum substantiam

Explicit rotulus errorum continens ducentos et

decem
loci

et

no-

vem

articulos Parisius
et

dampnatos a Stefano eiusdem

anno Domini M^
cc''

fidedigno

ministro

episcopo,

septuagesimo sexto,
in

die domenica, qua cantatur Letare

siensi.

Iherusalem

curia Pari-

1)

On
E.

trouve dans le manuscrit Florence (Bibl. Naz.

5.

Conventi
signaest

soppresi,

532,

fol.

30v)

la

proposition suivante, non

lee dans les editions

citees

plus

haut

Quod

caritas

non

maius bonum

quam
et

perfecta amicitia

est.

Editee par A. PELZER,

ses quodlibets conserves

Godefroid de Fontaines. Les manuscrits de

la

Vaticane

dans
t.

quelques

autres
p.

bibliotheques^

dans

Revue

Neo-Scolastique,

XX, 1913,

381.

DOCUMENTA

615

XXXIX contre 30 ihhses

Isti

Condamnation pjrUc par

'.

Robert Kilu) udhy

(18 mars 1277.)

condempnati a
fratre

sunt

errores

R. Kilewardebi

",

archiepiscopo Cantuariensi de consensu

omnium magistrorum tam

iovis

non regencium quam regencium apud Oxoniam, die

pro-

xima ante festum

mini

sancti

Cutberti

in

Quadragesima, anno

Do-

m" CC" LXXVI.

In
1)

Grammaticalibus,
currit,

Ego

currit,

tu

currit

et

curro
est

eque sunt perego.

fecte

et

congrue orationes. Simiiiter currens

2) Item Socratis legere, Socrati legere

gere.

sicut

Socratem

le-

3) Item quod verbum manens verbum potest privari omnibus accidentibus. 4) Item quod nullum nomen
est

tertie

persone.

In Logicalibus.

5)
materia.

Quod

contraria

simul

possunt

esse

vera

in

aliqua

6) Item quod
logismus.

sillogismus

peccans

in

materia non

est

sil-

7) Item quod non est suppositio in propositione magis

supposito
libet

pro

quam pro

significato,
currit,

et

ideo idem

est

dicere, cuiuscurrit.

hominis asinus

et est

asinus

cuiuslibet

hominis

8) Item quod animal

omnis homo.
distribuit

9) Item quod signum non

ratione

subiectum

in

compa-

ad predicatum.

Edition

DENIFLE

et

CHATELAIN,
cfr.

Chartulariimi,

l.

I,p.

588-589.

2) Sur Robert Kilwardhy,

M. D. CHENU,
t.

ait.

Kilwardhy,

dans Dictionnaire de theologie catholique,

VUl, 1925, col.

2354 2356.

616

DOCUMENTA
1

0) Item quod verltas cum

necessitate

tantum

est

cum

constancia subiecti.
1 I

Item quod non

est

ponere demonstrationem sine re-

bus entibus.
1

2) Item quod omnis

propositio de futuro

vera est ne-

cessaria.
1

3) Item quod terminus

differentiis

cum verbo de

presenti distribui-

tur

pro omnibus
1

temporum.
predicato
finito

4) Item quod ex negativa de

sequitur

affirmativa

de predicato

infinito

sine constancia subiecti.

In

Naturalibus.

5) Item quod quot sunt

composita, tot principia omni-

no prima.
1

6) Item quod forma corrumpitur

in

pure

nichil.

7) Item quod nulla potentia activa est in materia.

8) Item quod privatio

est

pure

nichil,

et

quod

est

in

corporibus supra celestibus et hiis inferioribus.

19) Item quod

est

conversiva generatio

animalium

sicut

elementorum.

20) Item quod

simul
in

vegetativa,

sensitiva

et

intellectiva

sunt

embrione tempore.
intellectiva

21) Item quod

va
et

introducta corrumpitur sensiti-

vegetativa.

22) Item quod

simplex.

substantia

prima non

est

composita nec

23) Item quod tempus non 24) Item quod non

tellectiva
est

est in

predicamento quantitatis.
in-

inventum ab Aristotele quod

manet post separationem.

incompletum
fit

25) Item quod quando

versificant
to,

completum, difit

essentiam

sed quando incompletum

sub comple-

tunc non.

26) Item quod vegetativa,

na forma simplex.

sensitiva

et

intellectiva sint

u-

DOCUMENTA
27) Item quod
corpus, et corpus

617

corpus vivuin

et

mortuum

est

equivoce
sit

mortuum secundum quod corpus mortuum

corpus secundum quid.

28) Item quod

essentiam.

materia et forma non

distinguantur

per

29) Item quod causa

extra
genus.

est

ordinabilis

in

genere,

tamen

est

30) Item quod

intellectiva

unitur materie prime

ita

quod

corrumpitur illud qjod precessit usque ad

materiam

primam.
ali-

Qui

sustinet,

docet,

vel
si

defendit ex intencione propria

sit

quid istorum predictorum,

magister,
si

ab

officio

ma^isterii

deponatur ex comnuni

consilio,

bachelarius,

ad magisterium
.

non promoveatur sed ab Universitate expeilatur

1)

La presente
la

condamnation

donna

lieu

un

echange

de

lettres

entre Pierre de Conflans, alors

archeveque
lettre

de Corinthe reConflans
t.

sidant a

Curie, et Kilwardby.

La

de Pierre de

demeuree
p.

inedite est conservee, d'apres

GLORIEUX

(Repertoire,

I,

124),

dms

le
fol,

manuscrit

Londres, British

Museum, King's
der

libr.

12.
F.

E.

XXV,

115;

la

reponse de Kilwardby a ete publiee par

EHRLE
t.

en 1889 {Beitrdge

zur

Geschichte
u.

mittelalterlichen

Scholastik, dans Archiv fiir Literaturtelalters,

Kirchengeschichte des Mit-

V,

1889,

p.

614-632). Cette correspondance a ete etu-

diee d'une maniere speciale par

BIRKENMAJER {Der Brief Robert

die Streitschrift des
p.

Kilwardbys an Peler
von Lessines, dans

\>on

Conflans und

Aegidius

Vermischte Untersuchungen,
a
fait
:

36-69).

Cuillaume

Occam

allusion a cette

correspondance

dans

un passage de son Dialogus

Dicunt quidam quod

veritates
ut

damnatio sua
dicunt

[Kilwardby] temeraria existebat eo quod

demnavit
;

con-

unde

et

quidam

alius

archiepiscopus [Pierre de Conflans]

reprehendit, scribens
veritates

ipsum de dicta damnatione

stolam
in

acriter

eidem

epi-

qua manifeste

asseruit

quod

damnaverat. Multi
fuerit

enim putantes ipsum

veritates
ut

damnasse quod

hereticus

ne-

quaquam
plures

affirmant,

quia,

dicunt,

nuHam

catholicam veritatem sed

:

veritates

philosophicas

condemnavit

de

assertione
in

autem

grammaticalibus, logicalibus el pure philoso|)hici8

tione se,
ut

eadem
ipsam

damnafuisse

asseruit,

temere

mtromisit...

Plures

alii

618

DOCUMENTA

XL
talns

Bulle

de Jean

XXI

ordonnani a Veveque

de

T^aris de faire

une enquete sur renseignement donne par cer.

thiologiens et diverses dodrines professe.es a VUniversite

avril

(28

1277).
.

Episcopo Parisiensi

Flumen aque vive tanquam

et

cristallus

splendidum, de Dei
Parisiense

Agni sede procedens (Apoc.

vivificare

XXII,

I),

hactenus

studium doctrina vite

ribus

consueverat animas, ipsas mo-

faciens
in

ac

virtutibus

resplendere.

Hoc

utique

flumen,

Dei aquis

scientiarum

ubertate

repletum,

norma

morum,

inundacione talium civitatem Dei

ietificans,

universalem Eccleillustravit,

siam longe lateque orbe

toto

diffusam

multipliciter

dum

eius
et

doctrina crescens et ut pluvia

stillam

velut

imbrem super
diffudit:

herbam

super gramina sui

et

eloquii

fluenta

rudes erudiens et acuens aciem

plenius

lumen

illumlnans

doctiorum. Sed proh dolor, sicut in

amaritudine multa cordis

temeraria reputarunt, plures enim Parlsienses

assertiones damnatas a dicto

doctores

et

scholares

archiepiscopo
in

publice

tenuerunt
alias

n^m
et
II,

opinionem
mnavit
et

Thome de
tamen
et
scis
;

unitate forme

homine
ipsam
aliis .

inter

conde-

quod plures
et
ita

Parisiis

publice

tenent
Iib.

defendunt
pars
I,

docent

est

de multis
fol.

{Dialogus,

cap. 22, edit. Lyon,

1494,

13v).

Un
p.

fragment

de

ce

passage a ete publie par A.

the university

WOOD
I,

(The
1

history

and

antiquities
la

of
de

of Oxford,
p.

t.

Oxford,

792,

320) a

suite

Tedition que cet auteur a donnee de

la

condamnation du 18 mars

1277

(op.

cit.,

319-320) d'apres
Londres.

la

recension des Annales

in

d'0edit.

sney {Annales
H. C.
1

monasterii de
t.

Ostneia

Annales Monastici,
459-460.

LUARD.
Edition

IV,

1869, p. 298-299).
p.

CALLEBAUT, Jean Pecham,

mort de S.
a

Pour

Timpo tance de ce document dans

qui suiviient
la

Ihistoire des lutfes

cfr.

universitaires

Thomas dAquin,
larticle
p.

le

compte rendu
P.

que
dans

le

P.

Mandonnet

donne de
1926,

cite
n.

du

Callebaut

le

Bulletin Thomisle,

104,

676.

2) Etienne

Tempier.

DOCUMLNTA
audivimus,
sic

619

cepit

illius

clantas per aliquos

obscurari, sic est
fieri

imperitis
ipsius color

sermoni-

bus mvolventes sententias

optimus

immutatus, ut ten^ibre videantur

catholice veritatis derivari
irrigans

lumen

eius.

Siquidem, unde

solebat irriguum, undique orthodoxas

naciones,

ibi

heretice falsitatis
in

quasi

scaturire
nisi

dicuntur

errores,

proprio contagio

aliorum infectionem,

suo prefo-

centur

ortu, facile
et

obrepturi.

Multorum namque fidedignorum

notio publicat,

habet assercio

iam communis

quod

sunt

et

fuerunt hiis quasi

gica,

diebus nonnulli tam

est

in artibus

quam

in theolo-

quod horrendum

amplius, facultate studentes Parisius,

veritas

apud quos iuxta prophetie vaticinium:

(Is.

corruit

in platea

LIX, 14);

dum enim
et in
artiste

putantes

in

suis

vanitatibus prevalere,

vana cogitant
tur:

excessu curiositatis nimie subtilia perscrutanphylosophicis inherentes fantasticis pro veris

fin-

non solum

et seriosis

contra prophete veritatem falsa et quasi fabulosa

theologi adversus vere

gentes, sed et predicti

catholiceque fidei
et

puritatem dogmatizare presumpserunt erronea,

redigere in scripturas,
giones,
et

ea

veriti

non sunt
re-

in

vicinas, sicut fertur, et remotas

quod nimirum

nimis est

amare deflendum, eorum erroribus

ad tante
presumptionis auda-

iam

diffusis.

Quamquam
cultus

igitur

ciam compescendam
prmcipes
christiani

et fidei christiane et

vitanda pericula cunctos

illius

nominis

zelus

invitet,

Nos tamen
typum
eri
in

qui

Habrahe
ecclesia

patris fidei, licet insufficientibus

meritis,

Dei

gerimus

et

propterea ipsam specialiter tuolim, concepi-

tenemur, etiam singularis

affectus

quem ad idem, ab
illius

mus studium
nis

accendit. In
variis

namque
inibi

laribus

ab an-

teneris
et

diucius

observati

scienciis

studiose vaca-

vimus

per annos plurimos secus

decursus

sedentes

ipsarum

sapidissima

earum libamenta gustavimus, quantum nobis Domimdulsit

;

nus maiestatis, vere sapiencie dator,

lud oblivisci non possumus, sed in
ne,
tia

propter quod
eius
et

il-

tam grandi
in

deformacioaliis,

vicem gerentes
divina
previa,

ipsius

ad ipsum

predictis

gra-

reformandum
et
efficacis

omnimod:s
provisionis

sollicitam

dare
adhi-

proponimus operam
bere.

remedium

620

DOCUMENTA
Ideoque,

cum ea que
auctoritatem
eius
et

fidei

sunt fidemve contingunt, apo-

stolice

sedis
et

specialiter

exigant,

ipsius

requirant

indaginem

decisionem exposcant, fraternitatem tuam mo-

nemus, rogamus
scripta

hortamur ac per apostolica

tibi

nichilominus
qui de

mandantes, quatenus

omnes

et

singulos

errores

novo

inventi vel

resumpti seu renovati sunt in studio supradicet

to et actores, inventores, assertores

sectatores eorum, nec

non

credentes et adherentes
rores ipsi

eisdem, scripturas quoque in quas er-

redacti dicuntur huiusmodi,

diligentia

etiam eorumdem

artista-

rum

figmenta,

exacta perquirens, errores ipsos, acto-

rum, inventorum, assertorum, sectatorum, credencium et adherencium,

eorumdem nomina,

scripturas

etiam

et

figmenta preceleritate

dicta nobis sociatim sub tuo sigillo

transmittas,
ut

cum qua

poleris

receptis

eisdem ad

discussionem,

determinacio-

nem

seu reprobationem errorum ipsorum vel etiam ad ordinaipsius integritate fidei

cionem quam pro

procuranda
in premissis
salute,

conservanda
studii

et

animarum

nec non

et

statu

eiusdem

reformando
et
talis

viderimus faciendam, debita

quam
de

tanti

ne-

gocii

quaHtas exigit maturitate servata,

fratrum

nostrorum

consilio

procedamus.
Viterbi
llll

Datum

kal.

maii.

DOCUMENTA
XLI
tenus a
eurs
tent
et

62

Lcs
et

Chipitres

generaux

des

freres

Precheurs,
pri-

Milan

a 'PariSy recommandent aux provinciauXy

visiteurs

de punir severement
et

les freres

qui se permet-

de critiquer la doctrine

les

ecrits

de fr.

Thomas

d'

A-

quin.

(1278^1279),
Chapifre

de

Milan. Juin

1278^ sous

maitre Jean

de

Verceil

Inlungimus districte
tri

fratri

lohanni Vigorosi
in

',

lectori

Raymundo de Medulione et fraMontispessulani, quod cum festinatio"

ne vadant

Angliam,

inquisituri diligenter super

facto

fratrum,

qui in scandalum Ordinis detraxerunt de scriptis venerabilis patris

fratris

Thome
in

de Aquino, quibus ex nunc plenam damus aucto-

ritatem
predictis

capite et in

membris qui quos culpabiles invenerint

;

in

puniendi, extra provinciam emittendi et omni officio pri-

vandi plenam habeant potestatem.

Quod

si

unus eorum

fuerit

casu aliquo legiptimo impeditus, aher eorum nichilominus exequatur.

Quibus

priores

de

sociis

competentibus, quos

ipsi

ad

hoc officium exequendum ydoneos iudicaverint, teneantur quan-

documque

requisiti fuerint

providere.

DENIFLE et CHATELAIN, Chartularium, t. I, p. 566567; EHRLE, Beitrage, p. 604-605 REICHERT, Acta capitulorum ge1)

Edition

neralium,
p.

t.

I,

p.

199;

Analecta...

Praedicatorum,
p.

t.

XVI,

1923,

169; CALLEBAUT, Jean Pecham,

2) Sur

465.
cfr.

Raymord de
de la France,
t

Mevouillon,

re

litteraire

Essai sur rorganisation des

LE CLERC. HistoiXX, Paris, 1842, p. 252-266; DOUAIS, DOUAIS, Les freres etudes, p. 92-93
V.
;

'Pricheurs en Gascogne au XIII^

p.

et

au

XW^

siecle,

Paris-Auch, 1885,
t.
I,

477

J.

H.

ALBANES,
p.

Gallia

christiana

novissima,

Mont-

beliard,

1899,

490-491.
cfr
J.

3)

Sur Jean Vigouroux,

H.

ALBANI^S, Le Couvent royVordre Essai

des freres Pricheurs,
sur

al de Saint-Maximin en Provence de
Marseille,
etudes,
p.
p.

1880

p.
;

55-58;

DOUAIS,
Les

V organisation
en

des

93-94

DOUAIS,

freres

Pricheurs

Gascogne,

441-442.

622

DOCUMENTA
Chapitre de Paris. Juin 1279, sous maitre Jean de Verceil^,

Cum

venerabilis

vir

memorie recolende
et
scriptis

fr.

Thomas de
multum ho-

Aquino, sua conversatione laudabili

noraverit ordinem,
vel scriptis
aliter

suis

nec

sit

ahquatenus tolerandum, quod de ipso

et indecenter loquantur,

eius

ahqui irreverenter

etiam

sentientes,

iniungimus prioribus provinciaHbjs et convenvicariis

tualibus et

eorum

ac visitatoribus universis, quod

si

quos

invenerint excedentes in predictis, punire acriter non

postponant.

XLII

Le

chapitre de Salerne

auiorise les freres Pre-

cheurs a ensevelir dans leur eglise

fr.

les restes

de A^arie, soeur de

Thomas

d' Aquin

\ (19 aout

1279).
et
III

Anno ab incarnatione lerusalem et XV anno regni

gloriosissimi
regis

M. CC. LXXIX
Siciliae

anno

regni
^

domini

nostri

CaroH

praedictorum regnorum, ducatus

ApuHae
VIII

et

principatus
querii et

Capuae, Achaiae, Andegaviae, Provinciae, ForchaliHustrissimi

nostri

Pedemontis
domini

comitis et
^

anno

princi-

patus

illustris

CaroH

primogeniti supradicti doSalerni et honoris

mini nostri regis et magnifici principis

tis

MonSaler-

sancti

AngeH

domini,

die

mercurio

XIX

mensis

augusti,

VII
ni,

indictione,

nos Riccardus Aversanus iudex civitatis

Philippus Dardanus publicus

testes

eiusdem

civitatis

notarius et

intrascripti

Htterati

cives Salerni

ad hoc

specialiter

vo-

1)

Edition: EHRLE, Beitrdge,

t.
I,

p.

605; REICHERT, Acta

t.

ca-

pitulorum generalium,
1923, p.

p.

204
et

Jinalecta... Praedicatorum,
p.

XVI,

169; CALLEBAUT, Jean Pecham,

:

466,

n.
t.

4.
VII,

2) Edition

UGHELLI
I,

COLETI,

Italia Sacra,
p.

p.

423-

424
et

CAPONE, Relazioni
3) Charles
fils

tra

la citta di Salerno,

87-88.
roi

de Louis
1

VIH
I.

rci

de France,

de Naples

de

Sicile

de

266 a
Hls

282.

4) Charles

II.

de Charles

DOCUMENTA
cati,

623

praesenli

publico scripto notum facimus et

le

tamur quod
et

dum
ter

essemus

maiori

Salernitana ecclesia,

ubi

maior

sa-

nior pars capituii eiusdem archiepiscopii

aderat,

necnon

et fra-

Paulus prior fratrum ordinis Praedicatorum

ac maior
et

morantium

in
:

Salerno,

sanior

pars conventus

fratrum

ipsorum

quia
dicti
clesiae

in

concessione sacra olim facta

conventui

fratrum

prae-

ordinis

morantium

in

Salerno per capitulum maioris

ipsa

ec-

supradictae,

ecclesia

maiori Salernitana tunc

pasto-

re

vacante \ conditio intervenit quod in ecclesia ipsorum fraliceret

eis

trum nullo tempore

pro fratribus
blico
et et

coemeterium habere
supradicti,
sicut
in

nisi

tantum
pu-

famulis

ordinis

scripto

inde confecto plenius vidimus contineri.

Et quia

nobilis

egregia mulier domina

Maria, soror egreg.ae mulieris domiMarsici, noviter

in

nae Theodorae egregiae comitissae

Sancti Severini
defuncta,
statuerat

castro

corpus eius in praedicta

et

ecclesia ip-

sorum fratrum

sepeliri,

propter conditionem
sine

prae-

dictam non poterant nec

ipsius

volebant

mandato
in

et

consensu
ecclesia
in suis

capituli

corpus praedictae
sepeliri,

dominae
licet

eadem
coram

ipsorum fratrum facere

ultimis
statuerit,

hoc dicta domina

ut

est

dictum, praedicti fratres

nobis
seu

fecerunt,

constituerunt ac ordinaverunt

eorum ceconomum
,

procuratorem fratrem loannem de Buiano

confratrem

et

sub-

priorem eorum,

qui,

pro parte sua

et

praedictorum confratrum

suorum seu conventus praedicti

ordinis, volentibus (eis) et

man-

dantibus, praedicto capitulo humiliter supplicavit,

ut concederet

eidem conventui de
fratribus

gratia

speciali,

quod

permitteret

eisdem

corpus praedictae dominae necnon et quorumlibet alio-

Le siege archiepiscopal de Salerne demeura vacant du 25 decembre 1272 date de la mort de Matthieu della Porta au 7 mars 286 date de ia nomination de Fhilippe a la tete de ce dio1)
1

cese,

cfr.

EUBF.L, Hierarchia,

t.

I,

p.
cfr.

429.

2) Sur frere Jean de Boiano,

grafi,
p.

TAURISANO,

Discepoli e

bio-

180.

624

DOCUMENTA
in

rum mortuorum extra civitatem Salerni

tuentium eorum corpora in
peliri,

quibuslibet locis sta-

eadem

ecclesia fratrum

facere
in

se-

non obstante conditione praedicta, cum

in hiis

nuUo

praeiudicarent ecclesiae memoratae. Praedictum autem capitulum

praedictae maioris Salernitanae ecclesiae, habito inter

eos

su-

per quaestione praedicta consilio

diligenti,

videns et deliberans

dihgenter petitionem ipsorum fratrum fore tam iuste

sericorditer

quam mieorum

admittendam, facere

constituit

et

ordlnavit

oeconomum, procuratorem seu actorem dominum

lohannem de

magistro Philippo presbiterum cardinalem et primicerium praedictae maioris ecclesiae,

et

qui,

eodem

capitulo praesente, volente

concessit

mandante, pro parte

lohanni,

eiusdem

capituli

praedicto

fratri

oeconomo conventus

ordinis praedicti,

quod

li-

ceat conventui eiusdem ordinis praesenti et futuro in praedicta

eorum

ecclesia facere sepeliri

corpora defunctorum tantum exlocls statuerint, ut

tra civitatem Salerni in

quibuscunque
ecclesia

dictum

est,

eorum corpora

in

eadem

sepeliri

ita

tamen,

etc...

XLIII
neursy

Ordonnance

du

chapitre general des freres

Mi-

celehre a
fr.

Strasbourg,

concernant
^.

la

Somme

theologi"

que

de

Thomas d*Aquin

(1 282).
provincialibus

Generalis minister

imponit ministris

quod
apud

non permittant
lectores

multiplicari

summam
et

fratris
nisi

Thome
cum

nisi

notabiliter intelligentes,

hoc

declarationibus

1) Edition
p.

292

F.

VANORTROY, ^na/eda EHRLE, Der Kampf um die

:

Bollandiana,

t.

XVIII, 1899,

Lehre des

hl.

Thomas von

Aquin
kathol.

in

den ersten fiinfzig lahren nach seinem Tod, dans Zeitschrift

t.

Theologie,
p.

XXXVII.
;

1913,

p.

272-273;

CALLEBAUT,
tho-

Jean Pecham,
mistes.
I.

GLORIEUX, Les premieres Polemiques Le Correctorium Corruptorii Quare (Bibliotheque

467
P.

tho-

miste,

t.

IX), Kain,

1927, p.

IX,

note 2.

2) Fr. Bonagratia Fielci. cfr

A.

VAN DEN WYNGAERT,

d' Histoire
et

art.

^onagratia

Fielci,
t.

dans Dictionnaire
Paris,

de

Geographie

ecclesiastiques,

IX,

1936,

col.

722-723.

DOCUMENTA
fratris

625

G[uillelmi]

de Mara

',

non

in

marginibus

positis

sed
ali-

in

quaternis et huiusmodi

declarationes non scribantur per

quos seculares.

XLIV

Fragment du
fr.

Emanatione aeterna
".

de

fr.

Roger Marston concernant

Thomas d'Aquin
Parisius

(Vers 1282).
auribus au-

Ego tamen
divi

praesens

fui

et corporeis

quando

incipit

cantor de
,

Perona,

assidente
fr.

magistro

Gi-

rardo de
et
fr.

Abbatisvilla

praesentibus
et
aliis

Thoma de Aquino,
fuit

lohanne de Pecham \

doctoribus sacrae theolo-

giae

usque ad XXIIII vel

circiter,

ubi haec opinio

excom-

municata
bus
in

solemniter tanquam contraria

^

Sanctorum
et

assertioni*',

et

doctrinae et praecipue Augustini

Anselmi

ut

patuit

opponendo.

Le manuscrit Florence Laurentienne Conv.

porte

soppr.

23
est

dans

la

marge
fuit

superieure
illi

Fratre

Thoma. Unde
et

quod Thomas

presens

excommunicationi

tamen

in

1)

Sur Guillaume de
Grundriss,
p.

la

WEG-GEYER,
99-101.

Mare et son Correctoire, cfr. UEBER762 GLORIEUX, Repertoire, t. II, p.

;

2) Edition

R.

MARSTON,

Quaestiones disputatae de Emanatione

et

aetema, de Statu naturae lapsae,

scana scholastica Medii Aevi,
t.

de

Jlnima (Bihliotheca
1932,
p,

franci-

VIl),
cfr.

Quaracchi,

116-117.
t.
I,

3) Sur Gerard d'Abbeville,

GLORIEUX,
(n.

Repertoire,

p.

356-360.
4) Sur Jean
suite

Pecham,

cfr.

les

documents

45)

publies a la

de ce fragment.
5) Les textes de S. Augustin concernant
le

probleme

theolo-

gique

ici

envisage ont ete groupes par PIERRE

lib.
I,

LOMBARD,
1916,
L.,
t.
t.

Libri SenI,

tentiarum,

dist.

27, cap. 3 (edit. Quaracchi,

p. 174).
col.

6) S.

ANSELME,
cfr.

Monologion,

cap. 63,
hei

P.

CLVIII,

209-210;
zisk,aner
t.

A.

DANIELS, Anselmzitate
von
p.

dem Oxforder FranQuartalschrift,

Roger
1911,

Marston, dans

Theologische

xcvill.

55-57.

626

DOCUMENTA
^

primo super Sententias

essentialiter,
dist.

dicit

quod Verbum
?.

in divinis
:

dicitur
li-

26, probl [2]

ante
^

Respondeo

forte fecit

brum Sententiarum
in

excommunicationem
tenet

quod patet quia

dicitur
nisi

parte

prima

Summe
ibi

quod

non

notio-

naliter.

Require

qu.

34, probl. primo.^

1)

In IV Sent.,

lib.

I,

dist.
1,

27,

art.

1.
1 .

2)

Summa

theologica,
est

qu. 34.

art.

L'evolution de

la

penle

see de S.

Thomas
fit

anterieure a la
magistral

Somme
(De

theologique et des

debut de son enseignement

le saint

Veritate, q. IV, art.

la

2)

Docteur

sienne lopinion qu'il exposa ensuite dans

Somau
1):
si-

me
...

theologique. Cette evolution a ete tres nettement

siecle,

marquee,
art.

XVI^

par

CA]ETAN

(In

Summa

Theologica,

1.

qu. 34,

In

Sent. secutus est illorum opinionem, qui verbi

nomen,

cut amoris nomen,

considerantes

quandoque

essentiale

quandoque

Postmodum in quaest. De veritate decHnavit in aheram partem, scilicet quod dicitur personaliter, non tamen absque
personale dixerunt. formidine alterius, ut patet ex eo quod

respondet

rationibus

ad uhoc
in

tramque partem,
loco aheram

altera

ut rationabiliori

amplexa.

Postremo

partem

scilicet

quod

personaliter

dicitur,

asseruit

cum
allu-

expressa destructione aherius, sciHcet quod nullo

II

modo
ne
fait

essentialiter.

faut noter

cependant que

Thomas d'Aquin

aucune

sion dans sa
drait-il

Somme

a un changement dopinion, et peut-etre

J.

fau-

CAPREOLUS {Defensiones theologiae D. 'Vhomae Aquinatis, edit. PABAN et PEGUES, t. II, Tours, 1900, p. 243) ou GERARD DE MONTE (Decisionum S. Thomae.... concordantiae, edit. G. MEERSSEMAN, Rome, 1934, p.
admettre avec par exemple

32-33) que
dans
la

la

pensee du saint
n'est pas
les

Docteur,

telle

qu'elle

est

exposee
dans son

Somme,

opposee a ce
:

qu'il avait

ecrit

commentaire sur

Sentences

acceptionem Verbi non

sententia contraria.

est sancti

Ex praemissis patet quod circa Thomae in Scripto et in Summa

fait

3) Les evenements auxquels

allusion

Marston eurent

lieu

durant le second enseignement parisien de

1

Thomas d'Aquin (1269partie

la

272)

la

redaction des Sentences et de la premiere

est

de
vie

la

Somme
saint.

theologique

anterieure

a cette

periode de

du

DOCUMENTA

627

XLV

Lettres de

Jean
le

Pecham
13 mars
1

concernant

la

con-

(Jamnation portee a OxforJ

277. ( 1 284-1287).
et

Lettre

adressee

au

Chanceliery

Maitres

Etudiants

de

Funiversite

d'Oxford \ (10 novembre

"

1 284),

Frater
humilis,
gistris

J.

permissione divina Cantuariensis ecclesiae minister

totius

Angliae primas,

dilectis

filiis

cancellario

et

ma-

ac

scholaribus

universitatis

Oxoniensis salutem, gratiam

et

benedictionem.
Nulli nos credimus derogare,
si

agrum Domini

excolentes
suas

eveUimus
valeant

et

destruimus

vitia

et errores, ut virtus et veritas

ampHare propagines cum honoris

vestigiis

fructibus,

dum tamen

majorum nostrorum

haereamus. Proinde nuper per Oxotranseuntes,

niense studium in visitationis serie

clamore celebri

quarundam personarum nobis incognitarum temeritatem reperimus

infamatam, quod opiniones quasdam erroneas in pluribus scientiis

astruere
^,

noa

verentur,

quas

recolende memoriae dominus

Robertus

Dei

gratia immediatus noster in regimine

Cantuari-

1)

Edition:
t.
II,

[WILKINS], Concilia
1737.
p.

Magnae
C.

Britanniae
T.

et

Hiher-

niae...,

Londres,
fr.

107-108;

MARTIN, RegiCantuariensis

strum epistolarum

lohannis PecJ^ham archiepiscopi

(Rerurn ^ritannicarum Medii Aevi scriptores or chronicles and memorials of Great Britain
III.

and Ireland during

F.

the

Middle
der

Ages),

t.

Londres, 1883,

p.

840-843;

EHRLE, lohn Peckham uber den

in

Kampf
fte des

des Augustinismus

und AristoteUsmus
f.

zweiten Hdlt.

/3. Jhs, dans Zeitschrift

k.atholische

Theologie,

XIII,

1889, p.

174-176; M. H.
t.
I,

MACINERNY, yl
1916,
A.
p.

History of the

Irish

T)ominicans,
2)

Dublin,

403-404.
art.

Jean

Pecham,

cfr.

TEETAERT,
t.

Pecham,
col.

dans

Dictionnaire de

Theologie catholique,
t.

XII,

1932,

100-140;

GLORIEUX,
3)

Repertoire.

II,

p.
cfr.

87-98.
H. E.

Roger de Rothwell.
other Records,

SALTER, Snappe's Formup.

lary

and
4)

Oxford,

1924,

323.

Robert Kilwardby.

628

DOCUMENTA
ecclesiae praedecessor,
;

ensis

de

consilio

tunc temporis magistro"

rum condemnasse

quarumdam

adjectione

poenarum

decretum

suum temperato libramine roborando. Quorum articulorum nos

merito detestantes virulentiam redivivam,
vobis dicti patris processum laudabilem

nuper publice

coram

ratum

habentes,

cum

poenis adjectis, ipsum in suo robore fore decrevimus permansurum,

donec maturiori
aliquid,

consilio evidentius appareat,

an

in ipsis articulis sit

quod pro pace quorundam

possit sine periculo

tolerari.

Unum
dam
nec
nec
tavimus,

vero illorum expresse notavimus articulum, quorun in

dicentium

homine

esse

tantummodo formam unam

sequitur,
ut
et

No-

inquam, pro eo quod ex ipso

putamus,

corpus Christi fuisse

aliqua
in

unum

numero
tota

vivum

mortuum,
partes
alia,

sanctorum corpora
in

vel

secundum

a-

liquas

orbe existere vel

Urbe, sed quaedam

quae

non genuerunt matres sanctorum, sed de novo peperit phantasia,

quia sine
substantialis

formae unitate nulla potest

numerahter

substantia esse una.

Nec hoc
cum

diximus in suggillationem aut deest asse-

decus fratrum Praedicatorum, ut quaedam postea ausa

rere

lingua

temeraria
in

dictus

praedecessor

noster,

cujus

factum prosequimur

hac parte, de ipso ordine, tanquam por^,

tio ipsius ordinis nobilissima

ad archiepiscopalem assumptus fue-

1)

Consumato

visitationis officio,

idem archiepiscopus

[Pe-

cham] convocatis
tis

et in sua

presentia constitutis magistris

erroneas, quas

universita-

Oxoniae, quasdam

opiniones

quidam

dictorum

magistrorum minus sane sapientes, non ratione sed motibus voluntariis

agitati,

contra

regulas
et

et

documenta

veterum

philosophorum

impudenter introduxerant

tanquam ratione

subnixas sustinere ni-

tebantur, coran tota muUitudine legi fecit in

publicum,

easque du-

dum

praedecessore suo bon.

iterato

mem.
et

fr.

Roberto de Kylewardeby...

reprobatas
decrevit.

condemnavit

reprobandas in

perpetuum
R.

esse

(Jlnnales...
les

de Oseneia, p. 297-298).

2) Pour

differentes charges
cfr.

occupees par

Kilwardby

dans Tordre des Precheurs,

R.

PALMER,

Fasti ordinis jr. Prae-

dicatorum, the Provincials of

the Friar
t.

Preachers or
p.

^lack
5-6.

friars

(Ext. de Archaeological JournaU

XXXV, 1878)

DOCUMENTA
rit

629

dignitatem

'

cum

etiam nullatenus dubitemus condemnatio-

nem praedictam de
processisse.

consilio

plurium sapientiorum ipsius ordinis

alicui

Nec

unquam

mortali
silentio

homini

promisimus,
;

quod

sic

damnatis erroribus nostro

faveremus
labiis

tum quia
;

verbum Domini non decet

quia error, cui non
to

esse in nostris

alligatum
sine

tum

resistitur,

approbatur

tum quia
resisteremus

pecca-

mortali dimittere non

potuimus quin
dicente
et
in

cum momihi quia

effectu,

destia
tacui.

periculo

evidenti,

propheta':

Vae

Sed hoc diximus

proposito tenuimus

cum

quod opiniones

ordinis Praedicatorum, pro

eo quod essent ipsius

ordinis, reprobare

minime volebamus nec fecimus, Deus novit

processum,

sed quod volebamus praedecessoris nostri ratificare

ipsius

ordinis praecipui

amatoris.

Nec

opiniones

noxias putaba-

mus

esse ipsius

ordmis sed

erroris,

pro eo quod audivimus eam,

quam

supra specialiter notavimus, a personis authenticis in variis

solemniter
reprobari.

mundi partibus
ligiosis

Nec eam credimus

a re-

personis,

sed saecularibus

quibusdam duxisse originem,

inventores miserabitransalpinis,

cujus
liter

duo praecipui defensores

vel forsitan

dicuntur conclusisse dies suos in partibus

essent
igitur

cum

tamen non

de

illis

partibus oriundi.

Nos
mus coram
oporteat,

qui
et

in

hiis

processimus innocenter, sicut volu-

Deo

omni homine, etiam

summo

pontifice,

si

respondere,

illorum audaci miseriae et

miserabih ause
ja-

daciae

condolemus, qui contra auctoritatem ecclesiasticam

ctaverunt
suros
;

nuper, ut dicitur, hujusmodi damnatos articulos defensibi

supra merita sapientiae

et

datae ambulare
laedere

in mirabili-

bus gestientes,
nati,

famam nostram

mendaciter sunt codiffama-

non verentes excommunicationis sententiam, qua

hujusmodi ex Oxoniensi
concilio sunt Hgati.

tores

Verum, ne

mercenarii more videamur deficere veritati et ab

imminentibus

Kilwardby

fut

nomme
cfr.

le

octobre 1272 au siege archiepit.

I,

scopal de
2)
Is.

Canterbuiy,
V),
5.

EUBEL, Hierarchia,

p.

163.

630

DOCUMENTA
trepidare,

rictibus

monemus vos omnes

et

singulos cujuscunque
virtute

professionis aut

gradus, vobis nihilominus in

districtionis
sic

obedientiae

sub poena canonicae

praecipiendo
articulis

mandantes, ne
sci-

quisvestrum aliquem de
enter audeat
periores
liter

damnatis
in

clam vel palam

defensare,

donec
an

forma praedicta vel per su-

nostros

appareat,

ipsorum aliquis valeat probabi-

tolerari.

Et pro certo
id

sciatis

quod contra

contrarii

prae-

sumptores
mus,

cum

nobis canonice innotuerit, procedere studebi-

justitia

mediante.
filii

Obsecramus autem,
Christi, ut profanas

carissimi, per

misericordiam

Jesu
inqui-

vocum

novitates solicitius devitantes,

rere

dignemini, quid in hac materia doctores sentiant saeculares,

qui jam emeritae doctrinae philosophiam et theologiam a puero

didicerunt

scientes

pro certo quod claustrales, qui spreta sancto-

rum

sapientia philosophorum ventosis traditionibus, quas in saeculo

in tene-

non didicerant, curiosius immorantur, tanquam ponentes

bris

lucem suam, divino judicio, utique justissimo, a principe hujus

saeculi merito excoecantur, et coeci coecos in

vanitatis.

foveam praecipitant
et

Valete,

fiHi

carissimi,

in

Christo

Virgine gloriosa.

Datum
M.

apud

Notele,

IV idus novembris

anno Domini

CC LXXXIV,
Lettre

ordinationis nostrae sexto.

adressee a maitTe

Roger de Rothwell, chancelier

d^Oxford

et

a maitre Robert de Fletham

J.

Frater

etc.

dilectis filiis

(14 Novembre 1284). magistro Rogero ^, cancellario

'

universitatis Oxoniensis, vel ejus vices gerenti et magistro

Roberto
et

de Flethamme ^ sacrae theologiae doctori, salutem, gratiam

benedictionem.

1)

Edition: WILKINS, Concilia,

t.
III.

t.

II,

108-109; MARTIN, Re-

gistrum,

p.

852-853; EHRLE, lohn

History, p.

Peckham,

p.

176-177;

MACINERNY, jl
3) Robert

405-406.

2) Roger de Rothwell.

de Fletham,

cfr.

A.
c.

G.
a.

Oxford theology
1934, p. 79.

and theologians

LITTLE et F. PELSTER, D. 1282- 1302, Oxford,

DOCLMENTA
Recolendae memoriae,
stris

63

sanctitatis

et

sapientiae

titulis

illu-

dominus Robertus,

Dei gratia noster

immediatus
in

regi-

mine Cantuariensis ecclesiae praedecessor,

nis

progressu visitatio-

metropoliticae,

quam

in

Licolniensi dioecesi exercebat, veni-

ens
perit

Oxoniam
seminatos

in
;

pluribjs facultatibus

quosdam

ibi

errores

re-

quorum

perniciem

considerans bonas

indoles

maculasse, damnavit
gistrorum sub

plures

erroneos articulos de consilio

ma-

certarum

adjectione poenarum,

compulsis etiam
sol-

quibusdam errores hujusmodi adjurare. Cujus non exploratam

licitudinem

ratam habentes, non sine necessitate urgenti, nuper

in

dioecesani communicato consilio

sermone publico praedictam

adjectis decrevimus

damnationem ipsorum articulorum cum poenis

in

suo robore duraturam, donec exquisita indagine viderimus, an

ipsis

in

articulis

sit

aliquid,

quod

possit

probabiliter

tolerari.

Scientes igitur

commissum

esse

arbitrio

sacerdotum lepras
huic
officii

discemere

et

munditiam

innocentiae

declarare, volentes
pastoralis

cancerosae prurigini

quam poterimus adhibere

districtus

medicinam, ne a nobis exigat

vobis
in

judex

animas pereuntes,

virtute

obedientiae districte

praecipiendo

mandamus,

quatenus per omnes vias, quibus veritas vobis clarescere poterit

facti

hujusmodi, sine scandaio

universi, quos
;

et

tumultu

inquiratis

sollici;

te

qui sunt articuli

damnasse
illi,

dicitur

tantus pater

quas poenas

adjecerit

qui

sunt

quos
;

articulos

hujusmodi
jurati

omnes
non

vel

aliquos

compulit
articulos

abjurare

qui

insuper

vel

jurati

damnatos

communiter vel particulariter deetiam audent hujusmodi dedebita faciendae

nostras

fendere praesumpserunt vel

fensare.
bis

adhuc

Cujus

inquisitionis

cum

celeritate

vo-

tenore praesentium

committimus

vices

cum

coercieti-

onis

canonicae potestate.
inveneritis,

Quid autem
S.

in hiis

feceritis,

quid

am

nobis citra festUTi

Nicolai

fideliter

signifi-

care curetis per vestras patentes litteras,

karum seriem

continentes.

Datum

apud

Loffeld,

XVII

kalendas

decembris

anno

Domini M. CC. LXXXIV,

ordinationis

nostrae sexto.

632

DOCUMENTA

Lettre adressee

aux memes Maitres de

Vuniversite

d*Ox-

ford

'

(7 decembre 1284),
Frater
dilectis filiis J. etc.
et

cancellario

Oxoniensi vel ejus

vices gerenti

magistro

Roberto

de Fletham sacrae theolo-

giae doctori,

salutem,

gratiam et benedictionem.

Jam
minimus
ctitatis..,

septimanis pluribus revolutis nos vobis scripsisse

me-

in

forma

inferius

annotata

Recolendae memoriae sanpraecedenti

die

prout

continetur in

littera

14 Noigitur

vembris

1284. usque ad

Datum apud

Loffeld...

Quia

praemissum mandatum nostrum videmini penitus contempsisse, vos

iterato

rogamus pariter

et

monemus, quatenus,

sicut

de favore

errorum, contra quos agimus, reprehendi non vuhis, praedictum

mandatum nostrum secundum suum tenorem

sine
dilationis

executioni debitae
sus-

incommodo demandetis
in

et

hoc sub poena

si

pensionis,

quam

vos,

Hcet

inviti,

ferimus,

in

exequendo
si

mandato nostro

neghgentes

fueritis

aut remissi.
alter

Quod

non
ni-

ambo

hiis

exequendis potueritis indulgere,

vestrum ea

hilominus exequatur.
inveneritis,
stra

Quid autem

in

hiis

feceritis, et

quid etiam
in

nobis citra octabas

Epiphaniae,

ubicunque

nose-

provincia fuerimus, per vestras patentes Htteras

harum

riem continentes fidehter rescribatis. Valete.

Datum apud
mini M.CC.

Braundeston*, VII idus decembris, anno

Do-

octogesimo quarto, ordinationis nostrae sexto.

Lettre adressee
versite

au Chancelier

et

aux Maitres

de

Vuni-

d*Oxford

(7 decembre 1284).
Oxoniensi vel ejus vices gerenti
et

Cancellario

magistris

ibidem

regentibus

omnium

facuhatum, salutem.

1)

Edition: WILKINS, Concilia,

t.

t.

II,

p.

109;

MARTIN, Regi-

862-863; EHRLE, lohn Peckham, p. 177. 2) Roger de Rothv^ell. 110-111 3) Edition: WILKINS, Concilia, t. II, p. MARTIN, Registrum, t. III, p. 864-868; EHRLE, lohn Peckham, p. 177-180;
strum,
III,

p.

MACINERNY,

History, p. 409-411

(fiagment).

IX)CUMENTA
Si tantum privatis

633

commodis viveremus, quid conlra nostram

innocentiam suaefatuitatiseffunderent detractores, mediocriter curaremus.

cio

Sed

quia, licet immeriti,

sumus divino quamvis occulto judiin officio pastorali,

deputati

pro salute fidelium procuranda

quibuseo ipso tenemur ad Dei gloriam

cesse

totis viribus

complacere, neretundendis

habemus, pro irreverentium

quamvis
inviti,

hommum

jaculis

nostram,

manifestando insontiam,

ipsorum mise-

riam propalare. Sane nuper intelleximus admirantes, quod dilectus

in

Christo frater

W.

prior fratrum Praedicatorum Angliae,

quem usque

haec tempora habuimus affectuosissime commenin

datum, quaedam dedecentia

nostn et nostrorum praejudicium

S.

coram vobis congregatis

in

vigilia

Katerinae, quod vix cresui

dere possumus, perperam seminavit, testes invocans

stri

et

no-

invicem tractatus

habiti,

episcopos
"

illos,

qui nuper intere:

rant

solempniis Saresbyriensis episcopi

aHquis, nec quisquam aHus

consecrandi

cum tamen

episcopus
rit,

mortaHum verba audiveet nullatenus

quae soH cum solo sub soHus Dei testimonio

de annotata
contra
inferius materia

aHter
bis

loquebamur.
obHvionis

Et

quia, ut no-

dicitur,

veritatem,
gratia,

forsitan

causa,
est
si

dictus

prior,

salva

sua

secreto

nostro

colloquio
judicare,

abusus,

nuUus debet

inhonestum vel extraneum

veritatem,

quam
in

in

hac parte novimus, absentes,

per

ut possumus,

per

Htteras

suscitati

ipsum

et

suos

contra nos et nostros

scandaH

remedium vobis
Referente
crationis

veraciter
igitur

expHcemus.

nobis priore praedicto die praetactae conse-

post prandium,

quod

fratres

sui

Oxonienses pluries

ei

scripserant,

nos

in

partes

Oxoniae properantes intendere ipsorum

respondimus

ordini

et

ordinis

opinionibus derogare
et

bona

fide,

quam fidem tenuimus

tenere intendimus

quantum

possumus.

1)
p.

Fr.

Guillaume Hotham,

cfr.

PALMER,

Fasti... Praedicatorunit

8-11; MACINERNY,
t.
I,

History, p.

378-476; GLORIEUX, Keper22 octo-

toire,

p.

144-145.

2)

Walter Scammel
cfr.

nomme

au siege de Salisbury
t.

le

bre

1284,

EUBEL,

Hierarchia,

I,

p.

435.

634

DOCUMENTA
praejudicio
veritatis,

sine

quod nec ordini eorum nec opiniosunt

ordinis,

nibus ipsius

ordinis,

pro eo quod

intendebamus
nostri

quomodolibet
errores

adversari,
in

sed factum praedecessoris

liberalibus disciplinis
et

circa

ab eo inventos

ac

dampnatos
in

de consilio magistrorum,

in

parte suscitatos denuo

scan-

dalum plurimorum, prosequi

justitia

mediante. Et

subjunximus
sicut

quod fratrum Predicatorum

ipse,
in
et

ordinem

diligebamus intime,

modo

secure addimus, plus

quam

ipse

quia
se

cum

ipse

praetacto

colloquio nobis dixerit, coram

illam

Deo,

de pluranostra

litate

formarum

tenere firmiter

sententiam,
si

quam

tenet

simplicitas, et tenuit
falsitati
:

hactenus totus mundus,

adhaerentes
est

fratres

suos

aliquos

contrariae

nititur in

hoc, ut dicitur

defensore

hoc procul dubio non

diligere,

sed odisse.
in

Procedentibus
do, et

demum

nobis
in

ambobus uherius
homine
existere

tractan-

errorem

ponentium

tantummodo

formam unam
istius

concorditer detestando, subjunximus nos

quosdam

erroris

temerarios defensores in tantae subversionis foveam

dixerint
scilicet

corruisse,

ut

et

scripserint,

quod

si

homo

ha-

beret

aUam formam ab anima

audito
respondit
prior

rationali,

non

posset

corpus

hominis corruptum idem numero etiam per miraculum reparari

Quo

Hunc

errorem

secure de

mea

conscientia condemnetis .

Causam vero opinionum bonae memoriae

de Aquino, quas
quas tamen
in

fratris

Thomae

fratres

ipsi

opiniones sui

ordinis

esse dicunt,

nostra praesentia subjecit idem reverendus frater

theologorum

arbitrio

Parisiensium

magistrorum,

pendere dixi-

mus
sede

in

Romana

curia

indecisam, pro

eo

quod cum vacante

domini
Johannis,

apostohca per mortem sancte memorie

gratia tunc temporis

Dei
sis

Romani

pontificis

\ episcopus Parisienarticulo-

Stephanus

bonae memoriae ad discussionem ipsorum

magistrorum
procedere
cogitaret
:

rum de consiho
fuisse

mandatum

dicitur

eidem episcopo per quosdam Romanae curiae do-

1)

JeanXXI, mort

le

20 mai 1277 a Viterbe.

2) Etienne Tempier.

DOCUMENTA
minos reverendos, ut de facto illarum
penitus,

635

opinionum
.

supersederet

donec aliud reciperet

igitur
est,

in

mandatis

Aliud
celsitudini

quod de

scriptis theologicis est

Romanae

reservatum Parisius, ab eo quod inventum Oxoniae in

puerilibus per praedecessoris nostri

certaminibus

sapientiam est

dampnatum.

Quod

si

quispiam

theologus

curiosus

hujusmodi

quaestionibus puerilibus tractatus theologicos miscuerit indecenter,

sicut
"

olim

Israelitae

pro acuendis ligonibus

ad

Philistinorum
dimittere

malleos descenderunt,

non valemus propter hoc

nec

debemus pro zelo quorundam temerario, quin

ab errorum
cessus
licentia

parvulos
sicut

nostros

laqueis,

ut

possumus, eruamus. Et
alios

circa

pro-

hujusmodi vel quoscunque

fratrum
:

Praedicatorum
quia quod
in

nondum,

Deo

gratias,

indigemus

sic,

hac parte fecimus,

nichil

fratribus

Minoribus fecimus penitus inconsultls,

nostro
ipsis

debet

in

hoc processu

fratribus

Minoribus

imputari.

Falso ergo dictum

dines seminasse
bis
;

est

nos per hoc

sibi

discordiam inter or-

et

caveant

ab hujusmodi seminatione no-

talia

perperam imponentes,

in

quorum

hortis

ad extinctionem

multarum
relroactis

salutarium plantarum de hujusmodi venenato semine

temporibus publice

et occulte,

nullo

seminante extrin-

seco,

ultronee nimis crevit.

Intelleximus

insuper

quod

quidam

fratres

ejusdem

ordi-

nis
tis

Praedicatorum ausi sunt se publice

plus
in

jactitare,
sibi

doctrinam veritavi-

suo ordine,

quam

in

alio

contemporaneo

1)
ici

Jean
:

Pecham
il

put avoir une connaissance

a

directe
la

des

faits

rapportes
fut

fut,

cette epoque,

lecteur

curie

romaine
lecteur
;

Pecham

appele a
les
la

Rome

aa

Sacre-Palais

comme
les

ou

maitre.

dapres

uns par Jean

XXI

au debut

de 1277

dapres

dautres durant

vacance du

Saint-Siege entre

mois de mai et
III,

de novembre 1277;
la
fin

dajjres d'autre3

encore, par Nicolas

le

vers

de 1277 ou en 1278.
il

Toutefois selon
etait

temoignage de Jean
lecteur

Josse,

resulterait

que Jean Pecham

20.

deja

au

Sacre-

Palais en

1276.

(TEETARRT, Pecham,

col.

104).

2)

Sam.

XIII,

636

DOCUMENTA
cujus contrarium quia tenere putamus viros majores
et

guisse;

sapientiores ecclesiae militantis,

ipsam eorum jactantiam asseridifficile

mus

esse (alsam,

quod non

esset

declarare,

nisi

esset

comparatio odiosa, comparando

nas personis,
et

scilicet

scripta

scriptis,

perso-

labores laboribus satis notis.

igitur,

Haec
Deo. Et
set,
si

est

karissimi,

processus nostri veritas coram

forte circa praedicta defectus nobis aliquis subrepsis-

debuissent praedicti fratres pro paterni honoris debito franostrae excusationis pallium
diis

gilitati

obduxisse, praesertim quia

tuba legalis specialiter praecipit

non detrahere,
irrisor

et

christos

Domini non tangere;

posteritate sua meruit

et

Cham

paternae
'.

dedecentiae in
maledictionis

maledici

Quanto

maius

tonitruum promerentur qui patris innocentiam, cujus vice fungi-

mur,

licet

immeriti,

labiis

detractoris prosequuntur >

Momordisse
prior,

insuper
illis,

societatem

nostram

dicitur

idem

imponendo

qui nostro assistunt lateri, quod tanquam

sunt

meticulosi et quae sua

querentes,

nos

ad martyrium non
olim
socii

provocant,

sicut

dominum

suum

excitarunt
si

sancti

Thomae

cuius martyrii subeundi,

placeat Salvatori, det nobis

ipse magis ferventia exemplaria

extiterint,
officio

imitari,

quam

illorum
in

quaedam

quae vidimus

suis

et

suorum

consiliis

pontificali

vel

quocunque
igitur,

alio

gubernari.

Rogamus
tamen
viros,
vestris

ut

non

obstante praedicta calumnia,

socios nostros,
sicut

si

insonuerit

auribus,

valentes

habere dignemini

excusatos;

pro

certo

scientes,

quod

processus nostros circa ardua ecclesiae

negotia,

quantum posut

sumus, sano concilio gubernamus.

Rogamus

insuper,

conten-

tam praesentibus veritatem, cujus testem altissimum invocamus,

velitis
aliis

publicare,

si

tamen

sint aliqui

contrariis
gloriosa.

falsitatibus

subornati.

Valete

in

Christo et Virgine

Datum apud

Brandestan, VII idus decembris.

1)

Gen.

XI,

22, 24-25.

DOCUMENTA
Lettre adressee

637

nux
^

cardinaux Matthieu
(1 janvier
1

Orsini,

Ordo-

nius et Jerome

d^Ascoli
etc...

285).
visitationis

Reverendo,

salutein. In progressu

metrofa-

politicae Lincolniensis dioecesis nuper per

cientes

Oxoniense studium

transitum,

pater sanctissime,
litteris

intelleximus

quasdam opiquantum

niones erroneas in

philosophicis fuisse temerarie

ad aliquas denuo
bertus,

suscitatas,

quas anctae memoriae dominus

in

Ro-

praedecessor noster novissimus,

progressu consimili, de

magistrorum consilio reprobavit. Nolentes autem nostris temporibus

errores

hujusmodi prosperari,

vocato venerabili viro

in

loci

ejusdem dyoecesano, de ipsius

consilio processimus

hunc mo-

dum,

ratificantes

videHcet processum predecessoris nostri in serclero,

mone publico coram

ac

inhibentes

ne

aliquis

ex tunc

aliquam opinionem hujusmodi defensaret, donec canonico ejus-

dem

dioecesani consilio et etiam magistrorum sollicite videremus,

in
ipsis

utrum

opinionibus esset aliquis

sine

articulus,

qui pro

pace

quorundam

posset

periculo

tolerari;

nec

de

defensione

praedictorum errorum implicite vel explicite statum aliquem notavimus vel personam.
tigimus
specialiter,

Quandam autem
manifestis

illarum opinionum

te-

eam

rationibus

impugnantes, po-

nentium videlicet in homine existere tantummodo formam unam,

pro eo quod ex ipsa sequitur,
vel
tate
liter

nullum

corpus
in

sancti

totaliter

partialiter

in

toto

orbe existere, vel

Urbe, cum sine uni-

formae generalis aut specialis nullum corpus possit numeraesse

unum. Alia etiam inconvenientia sequuntur innumera

ex hoc
moriae,
suis

ipso. Fuit revera illa opinio fratris

Thomae,

sanctae

me-

de Aquino

sed ipse in
Parisius
in

hiis

et in aliis

hujusmodi

dictis

suam innocentiam

collegio magistrorum

theolosen-

gie

humiliter declaravit,
libramini
et

subjiciens

omnes suas hujusmodi

cujus

tentias

limae

Parisiensium magistrorum,

nos

1)

Edition
t.

WILKINS, Concilia,
p.

t.

II,

p.

112-113;

MARTIN,

l^egistrum,

Tium,

t.

I,

p.

DENIFLE et CHATELAIN, Chartula626-627; EHRLE, lohn Peckham, p. 180-182.

III,
;

870-872

638

DOCUMENTA

per auditus proprii certitudinem testes sumus \ Credentes autem

fratres Praedicatores,

Oxoniae commorantes, quod nos opinionem

qui
sui

illam

a praedecessore nostro,

erat

ordinis,

reprobatam
feci-

persequeremur

mus

Deus
quod

in

ejusdem ordinis prejudicium,

novit

quod non

contra nos in crastino provocarunt,

et

consequenter publice
tarunt,

se, ut

nobis relatum

est, satis

temere

jacti-

illam

et

alias

opiniones

fratris

Thomae

volebant
di-

contra omnes viventes homines defensare. Et aUa

cere sunt ausi

quaedam

quantum
nisi

in

ipsis fuit, in

laesionem non modicam

famae nostrae,

nos scutum circumdaret veritatis.

scribimus,

Haec

idcirco vobis

sancte pater, ut

si

forsitan

aliqua de hac materia insonuerint sapientiae vestrae auribus, facti

noveritis infallibilem veritatem, et ut sacrosancta

Romana

ecclesia
in

attendere dignaretur,

quod
sibi

cum

doctrina

duorum

ordinum
;

omnibus dubitabilibus

pene penitus hodie adversetur

cumque

doctrina alterius eorundem, abjectis et ex parte vilipensis Sanctorum

sententiis,

philosophicis,
ydolis

dogmatibus quasi
et
:

totaliter

innitatur, ut

plena
lus,

sit

domus Dei

langore,

quem

praedixit
futuris

Aposto-

pugnantium quaestionum
ecclesiae periculum

quantum inde

temporibus

poterit

immicere.

Quid enim magis

ficium cadere,
et

necessarium,

quam

fractis

columnis, aedi-

quam

vilipensis

auctenticis
et

doctoribus Augustino

ceteris

foedum venire principem

manifestius,
et

veritatem succumbere faldiversitatem

discor?

sitati ?

Quid

quam opinionum
frigescere inter

dias parare animorum,

Istud igitur

hujusmodi caritatem

Dei negotium, reverende

pater, vestrae provi-

dentiae una
obnixius

cum

ecclesiae nostrae negotiis humiliter

ut,

commendamus,
ille,

exorantes,

cum opportunitatem
ista

dederit

qui

omnia moderatur, dignemini ad

manum

extendere ob Dei

gloriam et honorem, et protectionis vestrae clementiae nos et ecclesiae nostrae negotia habere pro Christi reverentia favorabiliter

commendata. Ceterum quoddam magni ponderis ecclesiae nostrae

Sur

les

annees d'enseignement parisien de Pecham.

p.

cfr.

CAL104.

LEBAUT, Jean Pecham,

445-449

TEETAERT, Pecham,

col.

DOCUMENTA
negotium
magistro
reverentiae vestrae
secretius

639

exponendum injunximus
intellecto digne-

Willelmo exhibitori praesentium, quo

mini nobis consilium et auxilium impendere ad

Dei gloriam

et

honorem.
Scriptum
M. CC. LXXllll.

apud

Lydinton',
ista
"^

kal.

januarii,

anno

Domini
',

Sub

forma scribitur cardinahbus Matheo

cardinallbus.

Ordonio

"

et

Geronimo
a

Ltitre adressee

Olivier

Sutton,

eveque

de

Lincoln

(I juin 1285).
Frater
J...

venerabili fratri
',

domino [Olivero] Dei

sinceram
in

gratia

Lincolniensi episcopo

salutem

et

Domino

caritatem.

Licet
principatui

Chore

et sui in perfidia
^',

complices olim Moysis sacro

resistentes

quos horrendae severitatis judicio vivos

devoravit inferus, ut clareat, quantum zeletur Dominus pro reverentia

exhibenda praelatis ecclesiae, quantumcumque contrarium

praedulces tamen psalmorum moduli ejusdem Chore

detestetur,
filiis

inscribuntur, ut pateat manifeste,

non evacuare sacrae mu|-

titudinis

gloriam casum ex eadem, quamvis praecipui unius vel

attesta-

plurium perversorum sed perseverantium gloriae potius

ri,

dum

perversum caput non sequitur

fixa

per gratiam stabi-

1)

Matthieu Orsini, cardinal diacre de Sainte Marie

4 septembre 1305,
cfr.

in porticu,
p.

mort

le

EUBEL, Hierarchia,
10.

t.

I,

8.

2) Ordonius, cardinal eveque de Frascati, decede

le

21

decem-

bre

1283,

cfr.

EUBEL, Hierarchia,
le
t.

t.

I,

p.

3) Jerome Masci, frere Mineur, cardinal pretre du

titre

de Sainte

Pudentienne, devenu pape sous

1288),
cfr.

nom de
I.

Nicolas

IV

(15 fevrier

EUBEL, Hierarchia,
:

p.
t.

10-11.
II,

4) Edition

WILKINS,
p.

Concilia,
;

p.

120-122;

MARTIN,

Registrum,
rium,
t.
I,

t.

p.

DENIFLE et CHATELAIN, Chartula634-635 (fragment) EHRLE, lohn Peckham, p. 182-189.

III,

896-902

5) Olivier Sutton, eveque de Lincoln depuis

cfr.

le

19 mai 1290,

C.

L.

KINGSFORD,
t.

art.

Sutton,

dans

Dictionary

of National

Biography,
6)

XIX,

p.

180-181.
10.

Num. XXVI,

640

DOCUMENTA
filiorum.

litas

Unde

in

Numeris

legitur quia
filii

factum

est

gran.

de miraculum, ut Chore pereunte, ejus

nec luciferiani
spiritus lapsu

non perirent

Sic

suo coelestes excubias arguunt, sed

discipuli temporales,

commendant, nec Salvatoris

ex auditu sacri
Christi magi-

mysterii sibi ipsis scandalum facientes

(loh. Vl),

sterium
cularunt.

ac

praedestinatorum

discipulorum perseverantiam ma-

Fratrum
injuriae,
si

igitur

Praedicatorum ordini non

est

ascribendum

quidam eorum capitanei nuper nobis praedecessoris

inhaerendo, errores quosdam arguentibus de conprocaciter,
in

nostri

vestigiis

siho peritorum,
terunt.

sicut

equi parati ad praehum

resti-

Nec hoc
si

ipsius

ordinis
eis

dedecus credimus intorquen-

dum,

nos quorundam ex
et

arrogantiae adversantes, ipsorumvolu-

que mendacia

mahciam

involuntarie detegentes, magis

in

mus exemplo

capitis nostri,

suorum superbs nimis erectorum

capitum Choreizantem pervicaciam, confusionis obprobrium redundare,

quam

nostrae innocentiae impingi posse maculam,

quam

nos non credimus meruisse.

Sane non
detractionibus,

sufficientibus

nuper ipsorum
lateque
conati
ut

proterviae garrulis
sunt mendaciter
creditur,

quibus
nostram,
qui,

longe

laedere

famam

quidam ipsorum,
loqui nesciret,

non mo-

dicus suo sensu,

veritus

cum

tacere non potuit,

^

non
sic

apostolicam
:

sententiam in
tibi

consecratione pontificis
sit

dicentem

Quicumque
et

maledixerit

ille

maledictus
nostri

maledictam paginam
judicium publicare
praelatorum, et
sibi
ait
;

infame folium ausus

in

est

in

prae-

quin potius

injuriam

omnium

ecclesiae

illius
^
:

etiam summi hierarchiae, qui pro subditis

hierarchis

Quis vos

spernit,

me

spernit

Cujus

1)

Num., XXVI,

II.

2) loan., VI, 61.

3) Pontifical romain, Preface
cfr.
t.

de

la

consecration

des

eveques,

P.

DE PUNIET, Le
Paris-Louvain,

Pontifical Romairif histoire et

p.

commentaire,

II,

1931,

39.

4) Luc, X, 16.

DOCUMENTA
folii

641

est

acephalum principlum, malignum

deformis.

medium

et

finis

fa-

tuus

et

Acephalum

inquam

principium,

quia

tacito

nomine quasi
ditoris

latro

ex latebris sagittas proficiens toxicatas, pronisus

est

more clam

frustra

pastorem

percutere,

quem

scutum protegit ventatis, non formidans illud legale tonitruum,

quo cavetur
suum,

Maledictus,

ait,

qui

clam percusserit proximum

et

muhoque magis patrem suum,

dicet

omnis populus

amen

In

finem

tamen decidit dedecentem, qui volens suam auut

ait,

daciam

palliare,

clavum

clavo

retundere,

Paulo

se

apostolo comparavit,

Petrum deficientem humanitus arguentem

convitiis
restiterit

cum Paulus Petro non

sed sincerae testimonio
stolo
in

et

mendaciis, ut ipse nobis,

veritatis.

Licebat quidem

Aposed

casu

illo

coapostolum

arguere nimis legales exequias

Salvatoris,

prosequenti,

ne pararetur praejudicium gratiae

non

licet

monacho episcopum arguere pro

veritatis

reguhs la-

borantem.

Unde

arguens Dionysius

"

Demophilum monachum, qui

consimihter erraverat, dicit in epistola in hunc

est fas a

modum

Non

monachis
;

corrigi sacerdotem,
si

quamvis contra divina impie

a
coordinatis
.

agere videatur
corrigitur,

et

in

ahquo

deficiat,

sanctis

ne ordo super ordinem pervertatur

Hoc

Dionysii.

Erravit igitur monasticus, qui subditam hierarchiam

professus in

superiorem ausus

est

erigere

linguam

nequam

cordis nunciam,

stuha superbia habundantem, pro obedientia debita gradui parentali,

vatem apostolum, verum probans

cupidi,
elati,

^
:

Erunt, inquit, ho-

mines seipsos amantes,

rentibus non
fuisse
in

superbi,

blasphemi, pasibi

obedientes ,

quorum articulorum nullum

de-

hujusmodi arrogantia sequentia declarabunt.

anfractuosis

Medium tandem vulpinum

rectitudinis

deductum calhbus

tramite

declaremus.

Fratrum siquidem Minorum simdicit,

phcitatem vituperans involute

quia

si

cornutam vereantur

1)

Deuteron., XXVIl. 24.

2) PS.

DENYS. Epistola
III,

8,

cf.

P.

C,

t.

III,

col.

1087.

3)

II

Tim..

2.

642

DOCUMENTA
ut

faciem, a veritate,
sint

placeant,

declinabunt,

quasi

laudabiles

ursi

vel onagri,

quorum

ruditati
;

cornua natura negavit, quia

audent Christi arietes lacerare

in

hoc blasphemans pro utro^

que testamento

insignia
^

praelatorum. Hiis siquidem temporibus

pontificum,

bicornes sunt mitrae

cies

quia et cornuta apparuit fa-

Moysi

ex

consortio

sermonis

Domini,

non

solum

ut

utriusque testamenti praeferant armaturas,

lis

verum etiam

ut rega-

et

sacerdotaHs

honoris

gemini,
In

juxta

quod Melchisedech
tra-

praesagiit,

deferant diadema.

tahbus autem apparet quid

aures

ctent

secretius

hujusmodi

detractores ubi

non

metuunt

alienas.
nis,

Ipse vero

summus

pontifex, cujus est gloria sicut unicor-

consecratus in signum singularis et universalis imperii, miet ceteris

tram suscepit unicornem. Hiis enim

gniis subditi,

sacramentaHbus
et

insi-

Deum

timentes,

ad reverentiae meritum

inteHi-

gentiae spiritum multipHciter exercentur.

Praeterea fratres

Micon-

nores
dotes,

ex
ut

institutionis

suae primordiis reverentur Domini sacer-

in

simpHcitatis

suae ordine persistentes gratiam

sequantur.

Denique, qui despiciunt gradum antistitum, essentiain ipsis

est,

lem ecclesiae ordinem, quantum

bant
ti

violant

et

pertur-

et

histrionicum corpus ecclesiae faciunt,

*

dum
in

pedes capi-

superponunt, et sicut Apocalypsis

insulae locum

cecinit

Perdunt montes
suo manent

et

suum, nec

stellae

huiusmodi

1)

Sur revolution de
E.

la

forme de

la

mitie au cours du

moyenParis,

age,

cfr.

ROULIN, Linges,

insignes et vetements litargiques,

1930, p.

191-202.

2) L'interpretation fournlt par

Pecham

se

retrouve

de
1.

meme
cap.

chez Guillaume Durant {Rationale divinorum officiorum,

1

III,

3,

edit.

Venise,

568,

fol.

50)

Mitra autem scientiam utriusque

'estamenti designat
anterius

duo namque
vetus...

ilHus cornua
et
illis

duo sunt testamenta,

fidei

novum, posterius

tanquam dupHci cornu

episcopus

inimicos ferire. Videri

sicut et

debet

quidem

subditis

cornutus,

3)

Moses apparebat cornutus Aaron et filiis Israel . Pecham fait ici allusion au chapitre XIX de la Reguia
13-14.

pri-

ma

des freres Mineurs.

4) Apoc. VI,

DOCUMENTA
ordine

643

quin potius cauda draconis detractae deorsum in sui

perniciem involvuntur.

Procedens
nos habere,

ulterius

ausus nepharius spiri-

tum
ribus
tur

in

naribus innuit
ille
^

cum

spiritum

habeat

in

na-

solus
:

salvator Dominus, de

quo hoc secundo

scribi"

Isaiae

Quiescite,
":

inquit,
est

ab homine, cuius

spiritus in

nasi

ribus

ejus

glossa

id

Christo.
qui

Non
et

est

igitur

mirum,

nostram non expavit injuriam,

injuria

ausus est blasphemare pro

creaturae
in

gloriam

creatoris,

communibus

scripturae

metaphoris
disciplinae,
circa

nos et fratres Minores impingere juxta paralogismum

circa

communibus

propria

sic

abutens,

ne posset

propria mendaciis deprehendi.

Dicit nos opinionem de unitate formae rationibus et
sanest

ctorum testimoniis persequentes

falsum
;

in

mortuum impingere, quod

quin potius

ei,

de quo

loquitur,

cum pro hac

opinio-

ne ab episcopo Parisiensi
propriis

et magistris
;

theologiae etiam a fratribus

astitimus,

argueretur argute

nos

soli

eidem

ipsum prout
positio-

salva ventate potuimus defensando,

nes suas quibus possit
lis

donec

ipse
sicut

omnes
doctor

imminere correctio,
Parisiensium

humiigitur

subjecit

moderamini

magistrorum.

Non

ipsum

persequimur sed arrogantiam

capaciores, audaciores

nonnullorum, qui elatiores

potentiores, garruliores
et

quam

quam

quam

litteratiores

praesumunt astruere, quod ignorant

juvenes seduci-

biles alliciunt in

hoc ipsum. Nec modo,

;

ut impostor astruit, incipi-

mus

talia
et

impugnare
in

quin potius

dudum

legentes

Parisius,
Christi

in

Anglia
stente

Romana

curia publice multis annis,

in

assiir-

gratia,

non cessavimus

hiis

et

in

aliis

imperterrite

reprehensam astruere veritatem.

Opinionum siquidem
;

diversitas

apud philosophos non

solvit

amicitiam

sed

inter

modernos va-

niloquos cordis transiit in affectum.

Demum
ipse, qui

unicam nos

voluit

tenere

formam

silentii

loquax

circa

declarandam formarum multitudinem laboramus,

1)

Isai.

II,

22.
cfr.
i^.

2) Glossa ordinaria,

L.,

t.

CXIII,

col.

1238.

3) Etienne Tempier.

644

DOCUMENTA
doceat, qui sunt
in
illi
^

et

utinam ipse

homines

multiformes,
inquit,

de

quibus legitur

Apocalypsi IX

Similitudines,

locu-

starum similes

equis paratis ad praelium,

similes auro, et facies
sicut capillos

et

super capita eo-

rum coronae
et

eorum

sicut facies
et

hominum;
earum
et

habebant capillos
et

muHerum,
sicut

dentes

sicut

dentes leonum;

habebat loricas

loricas

ferreas,

vox
in

alarum earum
bello
;

sicut

vox curruum multorum equorum currentium

similes

et

habebant caudas
sunt

scorpionum
similitudines

Locustae secunlocustarum

dum legem
intelligitur

mundae;

per

igitur

apparentia munditiae; et in equis paratis ad prae-

lium

effraenatio

audaciae

et

discursus

in

coronis non aureis,

doctrinae; in facie-

sed auro similibus, inanis gloriatio de

titulo

bus homlnum mansuetudinis simulatio;

litiosa

in capillis

mulierum ma;

machinatio

in

dentibus leonum irreverens detractio

obstinatio
in
;

in

loricis

quasi ferreis

incorrigibilis

in

sonitu

alarum
at-

multitudinis excitatio
tractio

ad hoc ipsum;

caudis

scorpionum

principum reproborum, qui, secundum glossam \ per caudesignantur

;

das

huiusmodi

quia sequuntur
in

nutus

hujusmodi

multiformium monstrorum, a quibus

sua malitia confortatur,

in

quia monstruose a monstris hujusmodi absolvuntur

sceleribus
veritate

notoriis
sint

pertinaces.

Cum

igitur

hujusmodi
caveat

homines
sibi

in

futuri,

Domino

permittente,

quiHbet,
inter

ne

formas
tias

hujusmodi

secundum

aHquid

participans

primi-

taHum

reputetur.
et

An

non

est multiformis

plusquam Proteus

mutans vultum
cit
^
:

simiHs

adulterae,

quae tergens os suum diqui in fine

et
f

Non sum

operata

malum
in

oHi supradicti

dicit,

se
in

paternam gratiam

patientia

silentio

expectare,

quem
re
et

praecedentibus mendaci garrula nisus est fama laede?

animo provocare
Praeterea

noverit ipse,

quod philosophorum

studia mini;

me

reprobamus, quatenus mysteriis theologicis famulantur

sed

1)

Apoc.

IX.

7-10.
cfr.

2) Glossa ordinaria, 3) Prov.

P.

L.,

t.

CXIV,

col.

727.

XXX,

20.

DOCUMENTA
profanas
sunt
in

645

vocum

novitates,

quae contra philosophicam veritatem

viginti
et

sanctorum

injuriam citra
abjectis
sit

annos

in

altitudines

theologicas mtroductae,
tionibus
vel

vilipensis
et

sanctorum assersanior doctrina,

fratris

evidenter.
sancti
fratris

Quae

ergo solidior
sanctae
et

filiorum

Francisci,

scilicet

memoriae
qui

Alexandri ac
tractatibus

Bonaventurae

consimilium,
sanctis
et

in

suis

ab omni calumnia
vel
illa

alienis,

philosophis in-

nituntur;

novella quasi tota

regulis

contraria,
et

quae, quidquid

docet

Augustinus de

aeternis

luce incomutabili,
mditis
et

de

potentiis

animae, de rationibus
destruat

seminalibus

materiae et

consimilibus innumeris,

pro viribus
;

enervat,
in

pugnas
est

verborum
sapientia,
ter
ris

inferens

toti

mundo
nos

videant antiqui,
coeli.

quibus

videat et corrigat
seminasse,

Deus
in

Zizania nos impuden-

asserit
sui

cum

hac parte potissimi seminatout

praedecessoris nostri

tantummodo semina renovemus,

tritico

superseminata zizania sanctorum

falce

jam ad messem
credito,

parata

ecclesiastica

in

agro nostrae solicitudini

concur-

rente
ut

industria

sapientiorum Cantuariensis provinciae messorum,

ille,

possumus, extirpemus. Et utinam

in cujus

manu corda

sunt

regum,
ejus

summo

pontifici

parasset
ut vellet

vacandi
ipse

spatium et in

hoc

animum
credita

inclinasset,
sibi

zizania a tritico diqui sint

iste

stinguere,
illi

clavium potestate,

ut appareret,

validi
ut

defensores opinionum mortui,

de quibus iactator

falso,

credimus, gloriatur,

nisi

forte lateant

apud antipodes

vel

cum gymnosophitis
tantes,
si

disputent,

constellationem

congruam expec-

qua

sit,

idonea phantasmata proponendi.

Fraternitatem igitur

vestram

obnixis

precibus exoramus,
si

quatenus super gregem vestrum

veneritis

sollicite

vigilantes,
in

quos

injuris

praedicto infamiae folio

studeatis eos praesentis

praecipitatos

errorem

aut
in
sit

facti,

paginae asseveratione veridica

et

veritatis

tramitem

revocare

cum

doctrina unius

ordinis

tota

pene contraria doctrinae

nec potest esse
sit

alterius,

exceptis fidei fundanisi

mentis,

vero contrarium

falsum,

pensetis,

quantum

periculum,

tam multiplicem
improbos

falsitatem

habere penonnulli

ne per orbis spatium

defensores,

quorum

646

DOCUMENTA
praelatorum ecclesiae
et

correctioni

doctorum catholicorum detempora longiora.

diocesis,
kal.
junii

spiciunt subjacere.

Valeat

fraternitas vestra per

Datum apud

Warham

Sarisburiensis

anno Domini MCCLXXXV.

Lettre adressee

Olivier

Sutton,

eVeque de Lincoln

(26 mars 1287).

Venerabili
fratri,

sibique in Christo
frater J.

karissimo,
etc.

domino..

Dei

gratia

episcopo Lincolniensi
illi

Gressus
tur,
tur.

seu processus ecclesiae divinitus

commendan-

qui exemplis patrum praecedentium quasi calceis adornan-

Ad

hoc dirigentes

oculum,

dudum

vobis

scripsimus,

ut

quod nos negligenter omisimus

diligentia suppleretis
tificantes
;

Oxoniam

visitantes,

vos vestra

praevia scilicet diligentia inquisitionis, cernostri

falsi

nos de quibusdam sanctae memoriae decessoris

circa

processibus

reprobationem

quorundam

articulorum

nominis scientiae in Oxoniensi studio repertorum, ipso ibi metropolice

visitante.

Et quia

hoc per vos nondum esse

factum

querimur, urgentia mandati cogimur, cujus copiam vobis mittimus

praesentibus interclusam, vobis scribere iterato, ut excluso dilationis
taedio,
potestis,

inquiratis

vel

inquiri
et

faciatis,

cum omni

diligentia,

qua

de

sententiis

processibus habitis
ista.

per

decessorem
feceritis,

nostrum bonae memoriae circa

et

Quid autem inde

in

quid inveneritis nobis rescribatis ad ultimum

congregatione
litteras,

nostra

London. proxime secutura, per

continentes.

vestras patentes

harum seriem

Datum apud

Wengham,

V.

kal.

aprilis

anno Domini

M. CC. LXXXVII, ordinationis noatrae nono.

1)

Edition: WILKINS, Concilia,

III,

t.

II,

p.

27

MARTIN, /Regw-

trum,

t.

p.

944; EHRLE, lohn Peckham,

p.

187.

2) Olivier Sutton.

DOCUMENTA

647

XLVI

avril

Au

cours

J^une

condamnation portee
de

conlre

Jes thhses extraites des

oeuores

Richard KnapwelU Jean

Pecham

confirme celle prononcee en

J

1277

par Robert Kilward-

hy \ (30
In

286).

nomine Domini, amen. Anno eiusdem M. CC. octogequartadecima,

ultima die mensis
aprilis,

simo sexto, indictione

reverendus
tuariensis
in

Christo pater dominus lohannes,

totus

Dei

gratia

Can-

archiepiscopus,

AngHae

primas,

pro tribunali

sedens

in ecclesia

beatae Mariae de Arcubus London., assistenti"

bus

sibi
'

venerabihbus patribus dom. Olivero

Lincolnien.,

Go-

defrido
sentibus

Wygornien.

et

Ricardo
viris

Hereforden., episcopis, premagistris

etiam venerabilibus
^

Gilberto de Sancto
^

Leofardo
cellario

officiali

curiae Cantuarien.,

Herveo de Saham
de

can-

universitatis

Oxonien., Petro

Sancto Mario archiofficiali

diacono Surreyae, Henrico de Nassington

Lincolnien.,

Rogero de Sevenak
iuris

officiali

Hereforden.,

Roberto de Lascy
aliis

civilis

professore,

lacobo de

Moun
in

et

pluribus sole-

mnibus
scriptos

et

venerabilibus personis,
',

multitudine
in

copiosa,

infra-

errores

quos de novo audierat

sua provincia su-

1)

Edition: WILKINS.
t.

Cona7/a,

t.

II,

p.

123-124

MARTIN, Re-

gistrum,

III,

p.

922-923.

2) Olivier Sutton.
3) Godefroid Giffard,
art.

eveque de Worcester,
of National
eveque

cfr.

T.

F.
t.

TOUT,
VII,

Giffard, dans Dictionary

Biography,

p.

1172.1173.
4) Ricard

de Swinfield,

d'Hereford,
t.

cfr.

TOUT,
p.

art.

Swinfield^ dans Dictionary of National Biography,

XIX,

232-234.

5) Gilbert de S. Lifard devenu eveque de Chichester en

(5 septembre)
;

1288

cfr.

TOUT,
p.

art. Gilbert,

dans Dictionary of National

Biography,

t.

VII,

1197-1199.

6) Hervee de Saham, chancellier de luniversite

Vril

dOxford
p.
cfr.

d'a-

1286 a Tautomne 1288,

cfr.

SALTER, Snappe's Formulary,

de

323.

7) Sur la condamnation

Richard Knapweil,
de

Annales

de Oseneia,
stici
t.

p.

306-307
323-325,

Annales
et
les

Dunstaplia {Annales

Mona-

lll),

p.

nombreuses

indications fournies par

648

DOCUMENTA
tanquam haereses
declaravlt...
Illos

scitatos,

insuper,

qui convenerabilis

tra

inhibitionem praedecessoris nostri et nostram ac

..

fratris

Lincolnien. episcopi, de consilio Oxonien. magistrorum,

nostris,

spretis

inhibitionibus

opinionem

de

unitate
in

formarum

defendere praesumpserint, pronunciamus incidisse

penas a prae-

decessore nostro huiusmodi praesumptoribus impositas et a nobis postea confirmatas

;

quas poenas eisdem imponi volumus indilate,

et ni-

hilominus

illos

qui super talia fundamenta praedictas haereses semi-

narunt, ut dicitur,

cum

convicti fuerint vel confessi, volumus prout

subiici ecclesiasticae disciplinae.

iustum

fuerit, in

forma canonica

XLVII
a
fr.

Charles

/,

roi

de Sicile, ordonne
necessaires a

de

payer

Pierre d' Alamanon les

sommes

ce religieux

pour Vachat de differents volumes, parmi lesquels figurent des

ouvrages de fr,
Religioso

Thomas d^Aquin \ (Avant

viro
filio

1292),
^,

fratri

Petro

de

Alamannono

ordinis
*

Praedicatorum,
visio

quondam Bertrandi de Alamannono

libris

protheo-

pro solutione quantitatis pecuniae pro emendis

GLORIEUX (Les
J.

prewieres polemiques thomistes, p. LU-LIV) et par

u,

KOCH
1)

{Philosophische

Theologische Irrtumslisten von

t.
II,

270-1 329,
la

dans Melanges Mandonnet,

Edition:

Paris,

1930, p. 308).

MINIERI RICCIO, Nuovi studi riguardanti

Sicilia,

do-

minazione angioina nel regno di

Naples,

876, p. 7

SCANchan-

DONE, La
cellerie

Vita...

di S.

Tommaso.
de
la

2) L'acte original ne figure plus dans les registres

angevine conserves a rArchivio di Stato a Naples.

Le

re-

geste ici

donne
Lellis.
fut

est extrait

des resumes des registres

fait

angevins
fr.

faits

par

De

La

date indiquee resulte du

que

Pierre d

A-

lamanon

charge de cet achat

1292.
fr.

avant

sa nomination

au siege de

Sisteron en

3) Sur
na,
l.

Pierre

dAIamanon,

cfr.

ALBANES, GaUia
dAIamanon,
de

christia-

col.

721-724.
cfr.

4) Sur le troubadour provengal Bertrand

RO-

MAN D'AMAT,

art.

Alamanon,

dans

Dictionnaire

Biographie

DOCUMENTA
logiae
vis

649

videlicet

summam
et

fratris

Thomae cum

concordantiis no-

super

Bibliam,

compilatione
edita.

originalium

sanctorum ab

eodem

fratre

Thoma

XLVIII

'^heodoTQy comtesse de (^arsico

ohtient
ses

et

soeur de fr.

Thomas
vembre

d* jlquin,

de In cour royale diverses decisions

droits
.

pouT la protection de

(^25 juillet

1285

13 no-

1294).

Pro comitissa Marsici.

Scriptum
est

eidem

iustitiario etc.
^

Pro parte
Marsici comitisse,

nobihs muheris domine Theodore

fuit

de Aquino,

nobis [expositum] quod... [ausu] temerario

ductus auctoritate propria per violentiam destituit

massaria

eam quadam
in
eius],

quam ab
et

ecclesia

monasterii...

[tenuerat,

grave dispendium

iacturam,
sibi

propter

quod

supplicavit

hu-

mihter maiestati nostre

tui

possessionem ipsius massarie...

[resti-

iuxta

constitutionem

de

violentis]
iniuste

spohationibus
spohatis
sit

editam

benignius dignaremur.

Cum

igitur

restitutio-

nibus beneficio [providendum, fidehtati vestre precipiendo

man-

damus quatenus]
nibus

attenta
in

forma

constitutionis

ipsius

et

in
si

omvera

observata,

causa ipsa

summarie

procedatis

inveneritis

[que sunt exposita et ad

restitutionem

cum

fructi-

francaise,

t.

1,

Paris,

1933,

col.

1107-1109

et

la

bibliographie

fournie par cet auteur.

1)

Edition

SCANDONE, Documenti
Viia.
.
.

e
p.

congetture,

p.

25-28

SCANDONE, La
2)

di S.

Tommaso,
57-61.

57-59.
cfr.

Sur Theodora, soeur de Thomas dAquin,

. .

SCANDONE,

La

Vita.

di S.
sait

Tommaso,

p.

3)

On

par un resume de cet acte, dont

etat,

le

texte nous est

le

parvenu en assez mauvais

(miles) Nicolas

que Tusurpateur
la

etait

chevaHer
docu-

de Bari

et

que
la

metairie, dont parle

notie

ment, avait ete donnee a

soeur de 1 homas
la

dAquin

par reglise

de Santa Maria a Banzi

(commune de

province de Mateia).

650

DOCUMENTA
inde perceptis per predictum

bus]
fate

dominum Nicolaum
protinus

et

pre-

eidem

comitisse
[nostre

faciendam
curie

procedatis
salvis
et

iustitia

mediante,

regie

iuribus

semper
denuo]

caveatis

ne ad maiestatis
conquerendi.

nostre

presentiam

habeat

materiam

Datum

Tarenti die

XXV

iulii,

XIV

indictionis.

Pro comitissa
bus
aliis

Marsici.
et

Scriptum
castro

est

baiulo et officiali-

terrarum
regiis

locorum
suis

Genzano

adiacentium

fidelibus

devotis

etc...

Magnifice
Marsici,
in

mulieris

domine
nuper

Theodore de Aquino,
in

comitisse

habet petitio
suis,

curia nobis

oblata

quod vos
in

animalibus

que

ad
co-

castrum Genzani ad

sumendum

ipsis
ibi

partibus pascua de

mitatu suo predicto ex imminenti

molesto guerrarum

discri-

mine transduci

fecit,

dampna

infertis

plurima et pressuras cu-

stodientes ea diversimode molestando.

Super quo comitissa eaimplorato

:

dem
les

provisionis nostre oportuno

remedio

{suivent

ordres donnes),

Datum Neapoli
Pro Riccardo

die

VIII

aprilis,

indictionis.

Roggerii de Salerno.

Scriptum

est

nobili

muHeri Theodore de Aquino, comitisse Marsici,

dus Roggerii de Salerno miles,
nostra constitutus presentia,
familiaris
et

etc...

Riccarnoster in

fidelis

nobis exposuit quod tu taUter pro-

posito quatenus idem Riccardus quibusdam de Sancto Severino barrilia

vini

in

foro

Salerni astuHsset,
fori

cum

in

veritate

non

ipse

sed quidam ahi et magistri

universitatem
statuti

civitatls

eiusdem ad
Utterarum
conceditur,

hoc per
auctoritate

eiusdem

terre

nostrarum
dicte
terre

per quas universitati

quod per
exterum ad

certa

tempora vinum aput Salernum non portetur

dictis

vendendum,

hominibus Sancti Severini vinum ipsum astuHsse

1)

Le

peril

de

guerre,

auquel

fait

allusion le document,
la

etait
la

constitue par

ravance des troupes aragonaises de

etait,

Calabre vers

BasiHcata

on

en

292, au moment

le

plus rude

de

la

guene

des Vepres SiciHennes.

DOCUMENTA

651

dicantur, auferri de tua voluntate de ospicio suo seu vegetario prefati

Riccardi,

quod

in pertinentiis

Sancti Severini habere se asviolenter

fecisti

serit

non modicum

vini

greci

quantitatem

et

reddere denegas,
asserit

quamquam
provideri,

super ipsius restitutione

fueris

ut

pluries

requisita.

Cumque
veritas
sic

supplicaverit sibi super

tue

hoc

secundum

iustitiam
si

fidehtati
se

precipiendo

mandavinum
re-

mus quatenus
taliter
stitui

tamen

habet
militi,

predictum
si

de tuo mandato ablatum

facias

ipsi

extat,

statim

vel pro eo

circa

solutionem equivalentis pretii deita

bitam satisfactionem impendas,

rele

quod

iuste

illi

deinceps que-

materia non supersit, ahas

cum eundem
iustitiario

militem deesse in
per alias

suo iure

nequaquam possimus,
litteras

principatus

nunc iniungimus
tisfactionem

ut

te

ad restitutionem

dicti vini seu sa-

equivalentis pretii

compellere debeat,
^

ut

est
"

iuris.

Datum Neapoli
die XII novembris,

per tenentem locum

indictionis.

prothonotarii

etc...

VIII

1)

Le 8 septembre
a

1294, Charles
le

II

donna a Barthelemy de
deux
lieutenants

Capoue, protonotaire
qui furent

vie,

droit

de se choisir

Andre d'Isernia, cfr. A. PROLOGOy Due grandi giureconsulti del sec. XIII' Andrea de Barulo e Andrea d'Isernia, Trani, 1914) et Andrea Acconzaioci de
Andre
d'Isernia,

celebre jurisconsulte (sur

Ravello professeur de droit

civil,

aux gages de cent onces d'or par

cfr. L.

an

et

de

huit onces

pour leurs robes,

CADIER, Essai sur Vadd'An-

ministraiion

du royaume de

Sicile sous Charles I et Charles II

jou {Bibliotheque des Ecoles francaises d'Atheneset de Rome, fasc.

59), Paris.
1891. p. 208-209.
cfr.

2) Barthelemy de Capoue,
di
p.

MINIERI RICCIO,
al

De

gran-

Ufficiali del regno di Sicilia dal

1265

/285, Naplrs, 1872,

135-148; CADIER, Essai,

p.

207-212.

652

DOCUMENTA

XLIX

Catalogue des

ecrits

de fr.

Thomas
J.

d' Jlquin,

conserve a rabbaye de Stams^,

(Vers 1311
natione

Frater
theologia,

Thomas de Aquino,
minores.

Siculus,

magister in

scripsit

Fallacias

Super peryermenias. Super hbrum posteriorum.

De ente et essentia. De elementis in mixto. De materia prima. De dimensionibus interminatis. De principio individuationis. De principiis nature. De operibus occuhis nature. De eo quod est et quo est. De motu progressivo animahum. De motu cordis. De eternitate mundi. De iudiciis astrorum. De sortibus.
Contra unitatem
intellectus.

De De De De De
1

unitate forme.

genere.
accidente.

relatione
instantibus.

Edition

H. DENIFLE, Quellen zur

Gelehrtengeschichte

des

Predigerordens im 13. und 14. Jahrhundert, dans Archiv fur

raturP.

Litte-

und Kirchengeschichte des

Fribourg,

Mittelalters,

t.

II,

1886, p. 237-238;

MANDONNET, Des
edit.,

Ecrits authentiques de saint

Thomas d'Aquin,
Thomasschriften,

2
p.

1910, p. 92-94; MICHELITSCH,

113-116.
2) Pour la date
ici

indiquee,

cfr.

MANDONNET, Des

Ecrits

authentiques, p. 89.

DOCUMENTA

653

De

fato.

Super Boetium de ebdomadibus.

De fide, spe et caritate, De virtutibus. De verbo. De decem preceptis.

Contra inpugnantes

ad Urbanum papam.

religion^^m.

De De De De

correctione

fraterna.

forma absolutionis.
perfectione vite spiritualis.

duabus naturis

in

una essentia [lege

persona].

Item de articulis

fidei.

De De

sacramentis.
angelis.
et

Super Pater noster

Super Symbolum
et

Ave

maria.

Magnificat.

De

genealogia

beate Virginis.
decretalem.

Super

primam

Super libros physicorum. Super

de
celo et

mundo.

Super methororum.
Super
de
generatione et corruptione.

Super de anima.

De sompno et vigilia. De memoria et reminiscentia. De sensu et sensato.

Super
Super
methaphysicorum.
Hbros
et

ethicorum
vita.

et

politicam.

De De

morte

Super de

causis.

regno ad regem

Cipri.

Super lob. Super Ysaiam

et

leremiam.
et

Super Matheum, Marcum, Lucam

citer:

lohannem

dupli-

per

modum

postille

et

glosse.

654

DOCUMENTA
Item questiones super Boetium

de

trinitate.

Super

XV

capitula

Mathei.
divinis

Super Dionisium de

nominibus.

De

celesti yera[r]chia.

Super Cantica.
Item sermones de angelis.

Item sermones de quadragesima.

Super omnes Hbros Sententiarum.

summam continentem quatuor volumina. Item summam contra Gentiles. Questiones de veritate. De potentia Dei. De spiritualibus creaturis. De anima. De virtutibus. De malo.
Item
scripsit

Item

scripsit

XII

quodhbet.
super
LII

Determinationes

[lege:

XLIl]

questionum

ad

magistrum ordinis Predicatorum.

Item
Bisuntinum.
determinationes

XXXVI

questionum

ad

Geroldum

Item declarationes
Brabantie.

quarundam

questionum

ad

ducissam

Item contra errores Grecorum.

Item
tertium.
scripsit

super

nocturnum

primum,

secundum

et

Item super omnes epistolas Pauli.

DOCUMENTA

655

Actes

des

Chapitres

generaux des

freres

Pre-

cheurs concernant la

doctrine et les

ouvrages de fr.

Thomas

d^Aquin (1286-1324).
Chapitre

de

T^aris.

Juin

286, sous

maitre

Munoz

de

Zamora
Item,
districtius iniungimus et

mandamus

ut

fratres

omnes

et singuli, prout

sciunt et possunt, efficacem dent

fratris

operam ad do-

ctrinam venerabilis magistri

Thome

de Aquino, recolende

memorie, promovendam
si

et saltem, ut est opinio,

defendendam. Et

qui contrarium facere attemptaverint assertive, sive sint magistri,

lectores,

sive baccallarii,

priores et

alii

fratres

etiam

aliter sen-

tientes, ipso facto

ab

propriis officiis et gratiis ordinis sint suspensi,

sint
restituti.

donec per magistrum ordinis vel generale capitulum

Et nichilominus per

prelatos suos seu visitatores iuxta

culparum

exigentiam condignam reportent penam...

...Committimus
generalium ut ipse de
sponat prout generali

magistro
magistris
utilitati

ordinis
et

ordinationem

studiorum

baccallariis

ordinet et di-

ordinis viderit expedire.

Chapitre de
ric

Cologne.
.

Mai 1309,

sous

maitre

Ayme-

de Plaisance

Volumus
universis,

et districte

iniungimus lectoribus et

sublectoribus
et

quod

legant et determinent

secundum doctrinam
et in

opera
sco-

venerabilis doctoris fratris

lares

Thome

de Aquino,

eadem

suos informent, et studentes in ea studere

cum

diligentia

teneantur.
rint,

Qui autem contrarium

fecisse notabiliter

inventi fue-

nec admoniti voluerint

revocare,

per priores

provinciales

1)

Edition:

DENIFLE
XVI,

et

CHATELAIN, Chartularium,
t.
I,

t.

II,

p.

6;

REICHERT, Acta capitulorum generalium,

Praedicatorum,
t.

p.

235

Analecta...

p.

169-170.
et

CHATELAIN. Chartularium, t. II, p. 138; REICHERT, Acta capitulorum generalium, t. II, p. 38; Ana2) Edition: DENIFLE
Praedicatorum,
lecta...
t.

XVI,

p.

170.

656

DOCUMENTA
magistrum ordinis
ceteris
in
sic

vel
sint

graviter et celeriter

puniantur,

quod

exemplum...
studentibus, qui sunt extra
si

Concedimus
quod pro
sint,

suas provincias...,

suis

necessitatibus,

aliunde sibi providere non poset

fratris

libros

suos,

Biblia

dumtaxat

Thome

operibus

exceptis,

possint

vendere de prioris
partis

sui,

magistrorum, baccalaconsilio et assensu.

reorum seu lectorum vel maioris

Chapitre de Metz, Juin

eorum

1313, som maitre Berenger de

Landore \

Cum
sanior et

doctrina venerabilis doctoris fratris

reputetur, et

Thome

de Aquino

communior

eam ordo
quod

noster specialiter pronullus

frater legendo,

sequi teneatur,

inhibemus

districte

determinando, respondendo, audeat

eius,

assertive

tenere

contrarium
predicti,

quod communiter

creditur

de opinione

doctoris

nec recitare aut confirmare aliquam singularem opinionem contra

communem doctorum

sententiam,
nisi

in

hiis,

que ad fidem vel

et

mores pertinere noscuntur,

nibus respondendo.

reprobando

statim obiectio-

Quicumque autem per provincialem

hiis

vel eius

vicarium, qui super

in

inquirere

teneantur,

ex certa scientia

aUquo premissorum inventus

eis

fuerit

deHquisse, per eosdem,

cum

legitime

constiterit,
;

a lectoratus officio vel studio ab-

solvatur in

penam

si

tamen

aHas de huiusmodi
pertractatis

sit

notatus.

Quod
sit

si

ex tahbus opinionibus

scandalum aliquod

subortum, volumus quod acrius puniatur et ad

revocandum

nichilominus compenatur.
solito

Lectores quoque de textu Biblie plus

legant,

et

in

lectura

de

Sententiis

ad minus

tres

vel

quatuor articulos de doctrina

xitate
tur,
rit

fratris

Thome

pertractent,

proU-

onerosa vitata. Nullus etiam ad studium Parisiense mittain

nisi

doctrina fratris

Thome

saltem tribus

annis studue-

diUgenter.

1)

Edition: DENIFLE et

CHATELAIN, Chartularium,
generalium,
t.

t.

II,

p.

166; REICHERT, Acta capitulorum

Analecta... Praedicatorum,
t.

II,

p.

64-65;

XVI, p.

170-171.

DOCUMENTA
Chapilre de

657

Londres. Juin

J314, sous

niaitre

Berenger

de Landore

Cum

circa

reformationem
et

studii

cura

et
in

cautela
studiis

sit

diligens

adhibenda, volumus

ordinamus,

quod
in

theologie
XIIII

generalibus et etiam particularibus,

sunt

quibus

dumtaxat

studentes,

ad

provinciale

capitulum

provisio

pertinebit,

quod de
sores
;

sufficiencioribus provincie
si

ponantur
qui

sententiarum
ea,

cur-

et

talem

non posuerint,

ad

que

sequuntur,
sit

sufficiat,
teris

per magistrum ordinis

taliter

puniantur,

quod

ce-

in

exemplum.
legere
in

Dictus

autem

cursor

teneatur

sentencias
qui

integraliter

infra

annum, maxime

in studio

generali,

sequenti
officio
et

anno

eodem conventu

magistri

studentium fungatur
si sit

semel disputare in qualibet septimana,

possibile,

teneatur.

Qui

statim

post pascha

incipiat
fratris

legere

de phylosovel

phia morali vel de aliquo tractatu

tim de
istis

Thome

alternaaugusti.

et

continuet saltem

usque

ad

kalendas
venire.

Ad

cuius

lectiones

omnes studentes teneantur

Hic

te-

neatur omni anno super

animam suam
quantum

fidele

testimonium per-

hibere magistro ordinis vel generaH capitulo scribere,

que

se-

quuntur, videlicet
disputaverint,

quid

et

lectores

legerint,

quociens
capituli

quomodo
studium

fratres

ordinaciones
qualiter

generahs
priores

Metensis circa

servaverint,

studium

promoverint
inviolabihter

et

Hbertates studentibus servaverint,

quas volumus
isto

observari...

Hanc

autem ordinacionem

anno

volumus inviolabiHter observari.

Chapitre de Bologne.

Mai I3l5y

sous maitre

Berenger

de

Landore

".

Magister studentium
nis in

observabit et referet magistro ordiet

studiis

generaHbus,

provinciaH

et

diffinitoribus

in

aHis

1)

Edition

REICHERT, Acta capitulorum

t.

generaliun},

t.

II,

p.

72-73; Analecta... Praedicatorum,

2) Edition:

XVI,

p.

171.
t.
11,

DENIFLE et CHATELAIN, Chartularium, 173-174; RLICHERT, Acta capitulorum generalium, t. II,

Analecta... Praedicatorum
t.

p.

p.

81-84

XVI,

p.

171-172.

658

DOCUMENTA
quid,

studiis,

quantutn et
;

quomodo
si

lectores

legent et in anno

quotiens

disputabant

insuper

docuerint

contra

communem
ecclesie

doctrinam
tangentes aut
si

Thome,
articulos

aut
fidei,

contra

communes

opiniones

bonos mores vel ecclesie sacramenta,

contra ista aut aliquid istorum adduxerint rationes, quas

dimiserint insolutas.
tia

Super quibus eos primo cum debita reverensi

amonebit

quod
eius

se

non

correxerint

debite

revocando,
si

provinciali
ster
se,

vel

vicario
in

referat

verbo vel

scripto,

magies-

ordinis

non

fuerit

propinquo.

Qui

si

invenerit ita

eos absolvat ab officio lectionum. Advertat etiam magister

si

studentium,
vel

aliquid

contra doctrinam

Thome

aut erroneum
scriptis

suspectum seu

errori

propinquum

invenerit in

vel

reportationibus quibuscumque.
poterit invenire, statim

Quod

si

aHquid tale suo iudicio

significare magistro ordinis

non obmittat.

Ad

quod faciendum
et
alii

lectores et

cursores studiorum generalium,

necnon

fratres

ad hoc

apti

maneant

obligati...

Item,

cum

studentes ad profectum

scientie

pervenire

non

valeant sine
Parisius

libris, et

de studentibus qui mittuntur per provincias

ad studendum magna spes habeatur quod congruo temedificatione aliorum possint

pore
et

cum

ordinem honorare, volumus

aliquem debeant invenire,
possint

ordinamus, quod provinciales

modum

per quem, antequam Parisius vadant,

necessariis

eisdem de

libris

provideri,

ne propter defectum

librorum impediatur
;

fructus qui

de eorum profectu creditur evenire

quem modum
\..

provinciales

secum portent ad sequens capitulum generale

1)

A
la

la

suite

de

cette ordination

du chapitre
qui

general, le chale

pitre
let

de

province de Toulouse,

tenu a

Saint-Emilion

juil-

1315, decreta:

Item

quare

studentes
sciencie
fructus

mittuntur Parisius
eliguntur,

aptiores inter ceteros ad profectum

communiter
qui ex

ne propter nimiam librorum

inopiam

eorum

studio
et ordi-

congruo tempore expectatur notabiliter deperdatur, volumus

namus quod
Parisius

cuilibet

fratri

per provinciam assignato, antequam vadat

et petitionem

ad studendum, conventus ad cuius instanciam

teneatur sibi de competenti
biblia,

assignatus fuerit
storiis

summis

et hi-

providere; et prior provincialis ad

primam requisitionem talium

DOCUMENTA
Interdicimus
fratres

659

autem

provincialibus

et

diffinitoribus,

quod

ad studia generalia extra provmciam mittere non presunisi

mant,

prius

in

aliquo

studio

sue provincie

vel

extra in

theologia

studuerint

tnbus annis...

Item,

cum

longum

tempus

et

exercitium
et

magnum ad
stu-

profectum scientie requiratur, volumus

dentes,
inibi

ordinamus quod

qui per provincias ad studium

in

Parisius transmittuntur,
relinquantur...

ad minus duobus annis

Item,

studio

cum ad communem profectum

et

fratrum

sit

utile

quod

libri

multi

boni

in

communi

armario

habeantur, volumus
libri

et

ordinamus

districtius

iniungentes,

quod

questionum

fra-

tris

Thome,

scripta
libri

super

Bibliam
qui ad

secundum ipsum aut

conventus de cetero
alienari

alie

questiones seu

utiles,

quo-

cumque

titulo

pertinebunt,

non possint vendi nec

in

quo-

modolibet per quemcumque, sed

liter

communi
fuerint,

armario integra-

reponantur

et,

si

ad hoc

apti

non

possint inde

per aliquem amoveri

cati. In

nisi

predicti libri

fuerint in armario dupli-

conventibus autem in quibus sunt

in

studia

generalia vel

ubi magistri
diligentius

theologia fuerint,

hec magister ordinis precipit

scripta
fratris

observari donec

omnia

Thome

et

maxime

in

theologia ibidem integraliter habeantur.

Chapitre de Rouen.

Mai 1320,
fratris

sous

maitre

Herve de

Nedellec \

Cum
cialibus,

de canonizacione

Thome

de Aquino

bona

spes habeatur,

volumus

et

districte

iniungimus prioribus provin-

quod

tot florenos

ad sequens capitulum generale mittere

in
suis

teneantur,

quot fratrum conventus

provinciis habeantur

quem florenorum numerum

condividant,

per conventus suarum provinciarum

eis

secundum quod

videbitur expedire.

conventus predictos ad tradendum dictos

libros

compellere teneatur
p.

(DOUAIS, Les freres Pricheurs en Gascogne,

1

144).

Edition

DGUAIS, Les

freres Pricheurs en Gascogne, p. 44,

note 9; REICHERT,
lecta...

^cta
p.

capiiulorum
172.

generalium, p.

123; Ana-

Praedicatorum,

660

DOCUMENTA
Chapitre

de

Vienne, Juin

322

sous

maitre Herve de

Nedellec \
Iste

sunt

inchoationes
ecclesie,
et
in
in

...Cum

ordo

noster
est,

debeat se
in

sancte
officio

Romane

quantum

possibile

divino

conformare

eo precipue,
est

quod per ordinem novolumus,

strum de mandato

apostolico

confectum,

quod

officium de corpore Christi,

per venerabilem doctorem fratrem

ut
asseritur,

Thomam
fiat
v''

de Aquino editum,

per

totum

ordinem

feria

post festum Trinitatis usque ad octavas inclusive,

in

et

dictum officium

ordinario in locis debitis annotetur

^.

Chapitre de Bordeaux. Juin

1324y sous maitre Barnabe

de

Verceil

Inchoamus, quod de sancto

bili

Thoma

de Aquino,

venera-

doctore,

fiat

per

totum

ordinem

septima die marcii to-

tum duplex
nominetur
beatur,
;

et

in

letania

immediate post

beatum

Dominicum

et

illud

officium per totum ordinem uniformiter ha-

de quo magister ordinis providebit, cui ex nunc com;

mittimus de predicto officio providendum

sto

et

hoc tam de
et

fe-

quam de

officio

suis

locis et

in

kalendario

ordinario

ansi-

notetur.

Volumus autem

ordinamus quod interim de eo

cut de uno confessore officium per totum

ordinem celebretur.

1) Edition:

DOUAIS, Les
XVI, p.

freres Precheurs en Gascogne, p.

t.
II,

53

REICHERT, Acta capitulorum generalium,

Praedicatorum,
t.

p.

38

Analecta..,

172-173.

2) L*ordination du chapitre de
le chapitre
cfr.

Vienne

fut reprise

en

323 par
151.

de Barcelone

et

en

324 par

le

chapitre de Bordeaux,
t.
II,

REICHERT,
3) Edition
:

Acta capitulorum generalium,

DOUAIS, Les
XVI,
173.

p.

144,

freres Precheurs en Gascogne, p.

t.

44

REICHERT, Jlcta capitulorum generalium,

"Praedicatorum,
t.

II,

p.

151

Analecta...

p.

DOCUMENTA

66

LI

'

Penitence infligee par

le

Chapilre de la T^rovince
cri-

Romaine,
iique
la

celehre

a Arezzo, a fr. Huhert Guidi pour avoir

doctririe

de fr.

Thomas

d* Aquin

'.

(1315).
hoc
in

...

Quia

frater

Ubertus Guidi

",

bacellarius Florentinus,

anno

in

conventu Florentino

dum

disputaretur de

Quolibet

conspectu multitudinis

fratrum,

secularium,

clericorum et alio,

rum religiosorum temerarie, non solum

etiam
in

in ipsa disputatione

set

cathedra

dum

legeret,

multa assertive dixit contra sadoctoris

prefati
fratris

nam

et

sacram doctrinam
in

venerabilis

Thome
et dixit,

de Aquino, quodque
contra reverentiam sui

irreverentiam

sacri

doctoris

lectoris
est

superbe

et arroganter

multa

quod etiam inauditum

minationem

determmando

in

cathedra contra detersunt,

ipsius sui lectoris, prout

omnia clare probata

tam

per suamet verba

quam etiam

per testimonia veridicorum et scientiin

ficorum studentium qui presentes

omnibus extiterunt

ne tahs
sit

et

tanta culpa, sicutnon debet, pertranseat impunita et sibi

ris fratribus in

ac cete-

posterum

in

documentum

pariter et

exemplum, non

plus sapere

quam

oporteat sapere sed sapere ad sobrietatem, ha-

bita super predictis diligenti consuhatione

tificis

cum

discretis

et

scienfratri

fratribus,

imponimus ac
que
sic

districte

mandamus eidem
veram
congregata

Uberto
prefati

ut

illa

temerarie et contra
multis
sic

doctrinam
multitudine

doctoris dixit

coram

fratrum et aliorum litteratorum virorum, secularium, clericorum

et

aliorum religiosorum studeat

retractare prout
et

illa

pure et sincere ac humili-

ter

quando

reverendus pater prior provin-

1)

Edition
;

M ASETTl, Monumenta
et

et

antiquitates,
t.

t.

I,

p.

138

(fragment)

DENIFLE

CHATELAIN, Chartularium,
178.
cfr.

II,

p.

175;

TAURISANO,
grafi,
p.

Discepoli e hiografi, p.

2) Sur frere

Hubert Guidi,

TAURISANO,

Discepoli e

hio-

143-145.
la

3) L'ordonnance de

dispute quodlibetique

medievale a ete
Litterature
t.

etudiee par P.
lihetique de

GLORIEUX dans son volume sur La 1 260 a 1 320 (Bihliotheque thomiste

quodKain,

V),

t.

I,

1925.

p.

41-51.

662

DOCUMENTA
^

cialis

sibi

duxerit

imponendum,

et

ipsum per biennium omni

facultatis

lectione
sterio

omnique disputatione

cuiuscumque
scolastico

ac magi-

studentium et omni actu

privamus.

Et ipsum

de conventu Florentino removemus

signamus et decem

et Pistoriensi

conventui as-

dies in pane et aqua

ieiunandos sibi da-

mus.

LII
louse,

Ordination du chapitre de la Province

Orthez, concernant
^.

de

Tou-

tenu a

Venseignement de la doctrijuin

ne de fr,

Thomas d*Aquin
quidam

(24

1316).

Cum
a

tractatus, scripta

seu reportationes theologie

a fratribus nostri ordinis

compilati

nondum

examinati, fratres

communi

et

salubri doctrina

retrahant et possint dare saltem

simpHcibus occasionem errandi, iuxta id quod circa huiusmodi

est

nobis impositum per capitulum

generale

^,

inibemus

distri-

cte

lectoribus et sublectoribus universis,

quod
in

nullus conclusioscolis

nem aliquam
serere vel

doctrine

communi oppositam
ut istud
dictis,

audeat as-

docere.

Et

melius
et

observetur, volumus et

imponimus quod cum

nerabilium fratrum
rantasia suas

scriptis

quolibet dictorum ve-

Thome

et

Alberti et domini Petri de

Ta-

legant et continuent lectiones.

fuerint

Qui autem

contra-

rium

fecisse

deprehensi,

statim

cum

provinciale capitu-

lum

constiterit

per ipsum a
aliis

suis

officiis

absolvantur, et nichi-

lominus penis

arcius puniantur.

1) tates,
t.

Fr.
I,

Lapo de
p.

Prato,

cfr.

MASETTI, Monumenta
Precheurs
en

et antiqui-

295.

2) Edition: 157.
3) Allusion

DOUAIS,
aux

Les freres
des

Gascogne, p.

ordinations

chapitres

generaux tenus a

Metz en 1313

et a

Montpellier
t.
II,

en

1316,

cfr.

REICHERT, Acta

capitulorum generalium,

p.

65, 93-94.

DOCUMENTA

663

LIII

Liste
la

des

ouvrages

de

fr.

^homas

(T Aquin

conseroes dans
veniaire

bibliotheque

de Boniface

VIII, d' apres lin-

dresse

a Perouse en

1311 \
sanguinis
in

Item officium corporis

Christi.
finit

et

domini
:

nostri
5(7

Ihesu

notatum, quod incipit

secundo foHo

servum, et

in

penultimo

fidet

et

habet coperturam
in

de corio rubeo...
officium

Item

unum librum
secundo
et et

parvum,

quo
et

continetur

corporis domini,

notatum nota galHca,

folio
:

habet legendam suam,

et
finit

qui

incipit
:

in

manducamus,
tabulis

in

penulti-

mo

nostri

alleluia,

est

in

de ligno

cohopertis

de

corio

rubeo antiquo
Item

habet duo clausoria...

sacre scripture,
incipit
:

quoddam volumen

scriptum de ope-

re

fralris

Thome
ligneis
satis

de Aquino, quod
et
finit

in

secundo

folio

habeal rationem,
in

in

penultimo

primam gratiamy
et

et est

tabulis

cohopertis de corio rubeo,

habet quatuor

clausoria

vilia...

Item

summam

fratris

Thome de Aquino de
in

incamatione

Domini, scriptam de bona nota

cartis

edinis,

que
;

incipit in

secundo
torium,

folio
et

humane
in

vite,

et

finit

in

penultimo

esse

meri^
et

est

tabulis

ligneis

cohopertis de

corio

viridi,

habet quatuor clausoria de serico guarnita de

Item

octone...

unam summam de
incipit
in

divina scriptura fratris

folio
in
:

Thome de
et
finit

Aquino, que
penultimo
rubeo.
:

secundo
et
est

revelatione,

in

positus fuerit,

tabuHs cohopertis de corio

1)

Edition
t.
I.

tificum...

EHRLE, Rome. 1890,

:

F.

Historia bibliothecae
p.

Romanorum ponde
rinven-

28-29, 31-32, 74, 82-83; miche-

LITSCH, Thomasschriften,
taire

p.

97-99.

Sur

la

confection

de

la

bibliotheque de Boniface VIII

cite,

on

consultera,
Librairie

avec

le

travail

de Ehrle deja

M,

FAUCON,

La

des

papes

d'Avignon, sa formation sa composition,

( Bibliotheque
et

ses catalogues,

des Ecotes francaises d'Athenes et

Paris.

1316-1420, de Rome, fasc 43

50),

t.

I,

1886, p. 3-18.

664

DOCUMENTA
Itero

aliam

summam maiorem proxima

incipit

precedenti eiusdem
folio
:

fratris

Thome de Aquino, que

et
finit

in

secundo
et
est

vi^

dent,

in

penultimo

tria

possunt,

in

tabulis co-

hopertis de corio rubeo

cum

llir'

clausoriis

de octone...
fratris

Item aliquos sermones dominicales et festivos

Tho-

me de Aquino
de
subtili
:

pro toto
in
cartis

anno, antiquos, in
pecudinis,
et

parvo
in

volumine,

nota,

qui incipiunt
finiunt
in

secundo
:

foHo

prima mundi illuminatiOf

penultimo

iam
in

concupiscentiam, et habent

aliquam

particulam

tabularum

utraque parte.

Item
caritate

unum parvum
fratre

librum sive

summam de
que
:

fide,

spe et
subtili

editam a

Thoma
finit

de Aquino, scriptam de
incipit in
in

nota in cartis edinis in parvo volumine,

folio
:

secundo

esse
in

immohile, et

in

penultimo

quantum magis,
duobus
par-

et

est

tabulis cohopertis

de corio rubeo cum

vulis

clausoriis.

LIV

^xtraits des depenses faites par Jean

fr,

XXII

en

1317
(21

pour Vachat de dioers ouorages de

Thomas d^Aquin^,

feorier

-21

nooembre

1317),

Item [die XXI mensis februarii tradidi magistro Guillelmo

Galteri] pro
apostollis
:

Thome
auri.

super bibliam emptis pro do-

mino nostro Die

XXX

flor.

XII

mensis

aprilis

solvi,

mandato domini

nostri, fratri

Guillelmo Durandi^,
sium, pro
libris

lectori

fratrum Predicatorum

Burdegalen-

infra

scriptis

emptis
in

per

prefatum

dominum
auri et

nostrum

LXX

lib.

turon.

parvorum

LXXXXVII

flor.

1)

Edition: EHRLE, Historia bibliothecae,

Librairie des papes,
t.

t.

I,

p.

144-147;

FAUCON, La

11,

p.

23-26

K. H.

SCHAEFER.
^

Die Ausgaben der apostolichen Kammer unter lohann XXII Paderbom, 1911, p. 262-265; MICHELITSCH, Thomasschriften, p. 99101. 2) Sur
urs en
fr.

Guillaume Durand,

cfr.

DOUAIS, Les

freres Preche-

Gascogne, p. 417.

DOCUMENTA
IX
sol.

665

vill

den.

turon parvorum

videlicet:
fratris

pro libro scripto phisicorum

Thome.

Item pro metaphisica eiusdem...

Item pro scripto de celo et

mundo

fratris

Thome,

super

primum
Petri

et

secundum

et

partem

tertii

cum supplemento

magistri

de Alvernia super totum residuum.

Item de anima
fratris

Thome.
reminiscentia eiusdem...

Item de sensu et sensato eiusdem.

Item de memoria Item pro scripto

et

fratris

Thome
tertii

super

librum

ethicorum.

Item super librum politicorum eiusdem, super

primum

et

secundum eiusdem
Petri

et

partem

cum complemento
Thome.

magistri

de Alvernia super totum omne residuum...

Item questiones de veritate
fratris

Item questiones de malo eiusdem.

Item questiones de potencia Dei eiusdem.

Item pro expositione eiusdem super Boetium de Item questiones eiusdem de
trinitate.

anima.

Item de virtutibus in comuni eiusdem.

Item de correctione fraterna eiusdem.

Item de virtutibus cardinalibus eiusdem.

Item de unione Verbi incarnati eiusdem. Item de spiritualibus creaturis eiusdem...

Item pro primo

Item quelibet XI

et

secundo

fratris

Thome

super sententias.

fratris

Thome...
solvi,

Die
tri

XVIII

mensis

aprilis,

mandato domini

nostri, fra-

Guillelmo Durandi, lectori fratrum Predicatorum Burdegalenpro prima parte

sium:

summe

fratris

Thome

de Aquino.

Item pro prima parte secunde

summe

eiusdem,

item pro secunda secunde eiusdem,

item pro ultima parte eiusdem.

Item pro

summa contra gentiles eiusdem... LXX

solvi
fratri

lib.

turon. parv.

Die X mensis octobris

Guillelmo

Durandi,
emptis

de ordine Predicatorum, pro opusculis

pro domino nostro:

fratris

Thome
parv.

XX

flor.

et

sol.

turon.

666

DOCUMENTA
Die XXI mensis novembris pro
libris

infrascriptis
libris
fratri

emptis

pro domino nostro,

scilicet...

item

libris

Plinii,

DamaGuillibros
flor.

sceni et postillis fratris

Thome...

solvi

in

summa

lelmo de Broa \ qui de mandato domini nostri

dictos

emerat de camerario domini Hostiensis

ut dixit

LXXXXVI

LV
la

Ueveque de
doctrine

Paris,
1
,

Etienne ^ourret,

revoque

condamnationy portee en
de 5.

atteignaient la

277 pour les divers articles, qui ^homas d*Aquin ^ (14 fevrier

1325).
Universis presentes litteras inspecturis Stephanus
^

permissio-

ne divina Parisiensis episcopus, salutem

Magistra rerum experientia certis
monstrat,

in

omnium

Salvatore.

indiciis

evidenter

de-

multa quibusdam temporibus ordinata consuhe, novis

causis,

emergentibus

succedentibus

temporibus,

in

contrarium
prede-

debere consuhius immutari.

cessores nostri
articulos,

Dudum

siquidem

quidam

fehcis

memorie

Parisienses

episcopi

quosdam
dampna-

ne forsitan eos male intehigentes caderent in errorem,

tanquam erroneos per

excommunicationis

sententiam

verunt et interdixerunt expresse,

quorum tamen

nonnulh docfra-

trinam eximii doctoris beati

Thome

de Aquino^, de ordine

1)

Fr.

Guillaume de

la

Broue, bibliothecaire

du

Saint-Siege,
cfr.

devenu eveque de Cahors en

Hierarchia,
t.
I,

1317

(18

decembre),

EUBEL,
par

p.

178.

2) Nicolas de Prato,

dominicain,

cree
1

cardinal

d'Ostie
cfr.

XI en decembre 1303, BLEY et WALZ, Cardinales ex

Benoit
3) Edition:

mort
ord.

le

avril

1321,

GUMII,

Praed., p. 335.

DENIFLE

et

CHATELAIN,

Chartularium,

t.

p.

280 281.
4) Etienne Bourret, eveque de Paris depuis
cfr.

le

20

juillet

320,

EUBEL, Hierarchia,
5) Sur
les

t.

I,

p.

391.
visant la

articles

condamnes en 1277
interessants

doctrine

de

S.

Thomas, on consultera deux

quodlibets

dus Tun a

Godefroid de Fontaines (M. H. LAURENT, Godefroid de Fontaines

DOCUMENTA
trum
Predicatorum,
tangere

667

ab

aliquibus

asseruntur.

Quam
Nostre

articulorum condempnationem et
venerabiles
sicut
viri

sententiarum

promulgationem

decanus

et

capitulum ecclesie Domine

considerantes,

veritatis

zelatores

intimius

necnon doctrine

ac fame beati
occultationem,
tionem,

Thome
et

predicti iniustam

denigrationem, veritatis

sancte

Romane

ecclesie

aliqualem dehonora-

per venerabilem virum magistrum

Annibaldum de Cec-

cano
et

Atrebatensem archidiaconum, sacre theologie doctorem,

Fayello, Parisiensem canonicum, eorum
destinatos,

dominum Petrum de

propter hoc nuncios ad nos specialiter

sierunt

nos

requi-

nobisque supplicaverunt, quatinus vocatis omnibus sacre

doctoribus,
et

theologie

cum eisdem
et

communicato
aliis

consilio

et

deliberatione habita diligenti,

et
in
in

cum

etiam qui de talibus

talibus

scire

possent,
in

veritatis

viam aperiremus, per quam

beati

predictis

articulis,

quantum doctrinam

Thome
ac

pre-

dicti

tangere possunt, et sancte

Romane

ecclesie

predicti

sancti

honorem ac reverentiam servaremus.

et

la

condamnation de 1277, dans Revue Thomiste,

fr.

t.

XXXV,

1930,

p.
stio

273-281), Tautre a

Jean de Naples (c. JELLOUSCHEK, Quae-

magistri loannis de Neapoli

Parisius docirina fratris

hic

Utrum licite possit doceri Thome quantum ad omnes conclusiones eius,

O. P.
:

primum in lucem edita, dans Xenia Thomistica, t. III, p. 73-104). Mgr. Pelzer a de meme releve la presence de notes marginales dans un des manuscrits qui renferment la condamnation d'Etienne Tempier
(Florence, Conv. Soppr. E. 5.
articles

332), notes qui signalent pour divers

la

que

la

condamnation vise

doctrine de

Thomas d'Aquin
des arficles
1

...Chaque article porte en marge son numero d'ordre.

siecle ajoute
:

Une main
24,

du XIV
129,

contra thomam, en marge

156,

163.

173, 187, 212, 218.

(Le Quodlibet

XV

et

trois

questions ordinaires

de

Godefroid

de Fontaines par O. LOTTIN

et

Etudes sur
et A.

les

manuscrits des Quodlihets de

C
t.

de F. par

J.

HOFFMANS
1937, p.

PELZER, Les Philosophes Belges,

XIV,

Louvain,

211).
1)

Annibal de Ceccano, cree cardinal par Jean

cfr.
t.

XXII

le

18 deedit-

cembre 1327,
G.

E.

BALUZE, Vitae paparum avenionensium,

1928
p.

MOLLAT,

II,

Paris,

257-258.

668

DOCUMENTA
Nos
igitur

attendentes

cum

eis,

quod sacrosancta Romaet

na

ecclesia,

fidelium

omnium mater
confessione

magistra, in

firmissima
velut

Petri,

Christi vicarii,

fundata,

ad quam

ad

universalem regulam catholice

reprobatio doctrinarum,

veritatis

pertinet

approbatio et
te-

declaratio dubiorum,

determinatio

nendorum
et

et

confutatio

errorum, prefatum

doctorem eximium

venerabilem, cuius doctrina fulget ecclesia ut sole luna, nu-

per sanctorum confessorum cathalogo

adscribendum

decrevit,

dihgenti discussione et examinatione prehabita super vita ipsius

et

doctrina,

ipsumque quoad vitam puram ac

doctrinam salucupientes
in

brem

orbi terre
in

commendabilem

predicavit:

glorioterris

sum Deum

sanctis suis

apud fidelium

devotionem

gloriosius exaltari,

ac sacratissime matris nostre predicte

desi-

derantes vestigia sancta pro viribus imitari,

dictumque

confes-

sorem feHciter

in

celis

regnantem, apud terrigenas

devotius et

celebrius honorari, presertim

sie

cum

fuerit

et

sit

universalis eccleflos

lumen prefulgidum, gemma radians clericorum,

Parisiensis
et

doctoet

rum, universitatis nostre

insigne,
et

speculum

clarissimum
stella

claritate

vite,

fame

doctrine velut
et

splendida
consiHarios

matutina refulgens, per venerabiles

fideles,

dilectos

nostros

magistrum

Hugonem de

Bisuncio^, cantorem
[lege:

Parisiensem, magistrum Stephanum de Novavilla

la] et

Novil-

dominum Oddonem de
dictis

Senonis, canonicos
articulis

Parisienses, in-

quisitione facta super

apud

doctores

theoloet

gice

facultatis

in

eorum

congregatione
et

generali

regentium

non regentium,
convocata
;

secularium

regularium,

ad

hoc

specialiter

comperto, per

Dei gratiam,

dictum

confessorem

1)

Bulle
p.

Redemptionem

du 18

juillet

1323,

cfr.

Fontes... 5.

Thomae.
2)

519-530.

Hugues de BesariQon devenu eveque de Paris a la mort d*Etienne Bourret le 14 janvier 1326, cfr. EUBEL, Hierarchia, l. U
p.

391.
3) Sur Etienne de Neuville,
cfr.

DENIFLE

et

CHATELAIN,

ChartulQrium,

t.

II,

p.

282,

DOCUMENTA
beatum
fidei
nil

669

unquam
bonis

senslsse,

docuisse seu scripsisse,

:

quod sane

vel

moribus

adversetur

de consilio
et

venerabilium
patris

virorum decani et capituli Parisiensis

mini G[uillelmi],

venerabilis

do-

Dei
et

gratia

archiepiscopi

Viennensis \ sacre

theologie professoris,
theologia,

aliorum viginti
patre

trium

magistrorum
in
litteris

in

una cum reverendo

predicto,

sub

eorum
trigmta

sigillis

per prefatos commissarios nobis misso, necnon et

in

novem baccalareorum
propriis

theologia super hoc per

sigillis

litte-

ram eorum
super hoc

subscripsionibus et
et

munitam
et

nobis

consulentium

rogantium
ac

humiliter

devote, et

aliorum
habito,

discretorum

solempni

maturo

consilio

super
et

hoc

supradictam

articulorum

condempnationem
vel

excomasserun-

municationis sententiam,
tur

quantum tangunt
predicti,

tangere
scientia

doctrinam beati

Thome

ex

certa

tenore

presentium totaliter annullamus, articulos ipsos propter hoc non

approbando seu etiam reprobando sed eosdem

lastice

discussioni

sco-

libere

relinquendo.

In

cujus rei confirmationem et testiest

monium

sigillum

nostrum presentibus

appensum.

Datum apud

Gentiliacum, anno Domini millesimo trecen-

tesimo vicesimo quarto, die iovis ante sacros cineres.

LVI

Fragments de

la

Divina Commedia de Dante

et

commentaire de Jacques della Lana. (Debut du

Carlo venne
vittima
ripinse
fe*

XIV'

siecle),

in

Italia;
;

e,

per

ammenda,

di
ciel

Curradino

e poi

al

Tommaso,

per

ammenda

1)

Guillaume de Laudun, archeveque de Vienne depuis

1321, transfere a Toulouse
eoiques
et
le

le

27

fevrier

19 decembre 1327,

cfr.

CAYRE,
1873,

Hisloire des
p.

archeveques de Toulouse^

Toulouse,

202-205.
2)

Purgatorio,

XX, 67-69.

670

DOCUMENTA
Questi,

che m'e a destra piu vicino, fummi, ed esso Alberto

frate

e maestro

e di Cologna, e io

Thomas d'Aquino
de Jacques della

Commentaire

Ancora

e da sapere che san

Lana : Tommaso d*Aquino

parigino
11]

del-

Tordine de H predicatori,

essendo

maestro

stava a

Napoli imperquello che

lontieri

'1

detto Carlo

[Charles
spesso
In

Tavea volui,

a presso di
volte

se,

e consigliavasi

con

avve-

gnache rade
fu

tenea suo consiglio.

processo di tempo

ordinato

per messer lo papa concilio a Lion sovra

invitati

Rodano
tutti

di

Provenza, e furono H
e fra

e citati

brevemente

valorosi cherici,

gH ahri
al

fu

mandato per san Tommaso

partita di

predetto.

Quando venne
elli

di

deUa

san

Tommaso

da NapoH, ed

fu

al

detto Carlo a chiederH commiato, e

1)

Paradiso, X, 97-99.
:

2) Edition
di lacopo della

Commedia di Dante degli A llagherii col commento Lana bolognese, t. II, Bologna, 1866, p. 226-227.
problemes concernant
le

Sur

les

differents
cfr. L.

commentaire de Jacques

della Lana,

ROCCA, Di

alcuni commenti della Divina

Com-

media composti
ce,

nei primi Venfanni

dopo

la morte di

Dante, Floren-

1891,

p.

127-227.

On

trouvera

de

meme

dans F.

SCHMIDT

KNATZ, (Sul commento

tense,

laneo

nella tradizione del codice Jrancofor'

t.

dans

U Archiginnasio,
concernant
la

XXVI,

1931, p. 177-191), diverses

indications

connaissance que Jacques della Lana eut

des oeuvres de S. Thomas.

3) Jacques
della

Lana
ici

n'a point
;

de commentaire concernant
preceder
le

le

passage du

Paradiso

cite

il

fait

chant

X
S.

d'une

introduction dans laquelle figure le catalogue des oeuvres

de

Tho-

mas

cite plus

loin

(doc

n.

57).
repris et

4)

Le

recit

de Jacques della Lana a ete

florentin

quelque peu

amplifie par
t. II,

TAnonyme
la Divina

{Commento

Bologne,

1868, p, 324-325) et

Commediat par Francesco da Buti {Comalla Divina

II,

mento sopra
5)

Commedia,

t.

Deuxieme
et

concile

de Lyon. Les documents concernant

par
J.

Pisa,

1860, p. 473-474).
ia

convocation de ce concile ont ete rassembles

Conciles
seq.

B.
n.

MARTIN,
1553
et

Bullaire du diocese de Lyon, Lyon,

1905,

DOCUMENTA
sapere
fra
s'elli
li

67

volea commettere alcuna cosa.

se
*l

Lo
la

re

li

disse
fa-

Tommaso,
voi
?

papa

vi

domanda
:

di

me, che risposta

verita.

rete

partissi

san

Tommaso disse Tommaso per andare

san
fra
si

io

diro pure
lo

Or

a Lione,

re

considerando
chelli

la

parola di
1

Tommaso,
sapesse

temette
sue

imperquello
opere,
li

sapea

che se
a
tutti,

vero

delle

ello

dispiacerebbe

davasene

molta

malinconia;

medici,

che

aveano
la

guardia di sua persona, avvedendosi di questo

cagione.
re,

domandonno

Costui lo disse a uno,

volete,
lo

lo

detto medico disse:

messefa-

se

voi

rimedio e trovato.

Lo

re

disse

vollo

re.

Lo

detto medico
lui

monto a cavallo con quella

compagnia
aggiunto,

che a

piacque, e di e notte cavalco chelli

fra
vi

lebbe

e disse a

Tommaso:
lascio

messer lo re e stato molto malinco-

nioso
della

che

partire senza

uno medico, ch*avesse guardia

e pero
lo

vostra persona in questo

custodia.
la

viaggio,

mha
Da

mandato

chio vegna a vostra da

fare,

Lo

frate

ringrazio
lie

comera
a due

disse

sia

volonta del

Signore.

die lo medico
lo

unse lo necessario
vita
.

d*uno

veleno per lo quale

detto

fra

ando alTaltra

I)

La

tradition

populaire

ici

reprise par Jacques della

Lana

fut
liv.

aussi acceptee par Jean Villani

IX,

(Cronica di Giovanni
t.

Villani,

cap. 218, edit. Florence,

a
la

1823,

IV,

p.

195-196). Dans

son

commentaire
mentateur,

Divina Commedia, Pierre Allighieri (sur ce comT)i alcuni commenti, p.

cfr.

ROCCA,
occidi

343-406)

ecrit

In-

de Karolus...

fecit

Thomam

de Aquino
ut

dum

iret

in

curiam
itinere

Romanam,
fecit
ris

suspicatus ne papa

fieret,

credebatur,

et

in

veneno extingui.

{Petri Alltgherii super Dantis ipsius genitop.

ComoeJiam comnientarium, Fiorence, 1845,

436).

672

DOCUMENTA

LVII

libri

Catalogue

des

ecrits

de

/r.

Thomas

d'Asiecle)

quin compose par Jacques della

Lana \ (Dehut du

XI V^

Scrisse lo preditto autore [fra

delle Sentenzie
tre
;

Tomasso d*Aquino] sopra

li

quattro

compuose una
volumi,

Somma

in teo-

logia,

partita in
la

parti

e in quattro

cioe la prima
la

parte,

prima della
;

seconda, la

seconda della seconda e

Gentiles
;

terza

parte

una

altra

somma nome Contra

Dei
et

questioni

De

veritate,

De
tutti

potentia

Virtutibus,

XII

quolibet

desputandi
espose
tutto
lo

quattro
;

li

Evangelisti

espose

lob

espose

Apostolo

espose Isaia e Geremia e Threnos Hiere-

miae
e scrisse

sovra

Dionisio
;

De

divinis

nominibus
trinitate
;

sovra

Boezio

De

ebdomatibus

sovra Boezio
;

De
;

sovra la Fisica del Filosofo

la

sovra la Metafisica

sovra

Metaura

sovra lo
et

De

coelo et
;

mundo

sovra

li

libri

De

generatione
lo

corruptione

sovra lo libro
;

libro

De

sensu et sensato
;

sovra lo
causis
li
;

De anima, sovra libro De memoria et

sovra TEtica
;

reminiscentia
Politica
;

sovra lo libro
le

De
;

sovra la

sovra

Posteriora

sovra

Elenchi

sovra lo Pe-

ryhermenias.

Compuose uno opuscolo De

tra

fide

ed spe

un altro Conoccultis
;

impugnantes religionem;
;

fe*

uno

trattato
iudiciis

De

operaaltro

tionibus nostrae naturae

un altro

De

principiis

naturae

un

altro

De De

astrorum
;

un

rege et regno

un altro

De

I)

Edition
t.

Commedia
p.
t.

di

Dante
B.

col

commento

di

lacopo

della

Lana,
e

III,

167-168;
I,

NARDI,
des

Tommaso
de

d*Aquino,
nole)

Opmcoli
P.

Testi filosofici,

Bari,

1915, p. XIII-XV (en

oeuvres
et
I*a

SYNAVE, Le
t. 111,

catalogue

offtciel

saint

Thomas
Nardi
repro-

d'Aquin, dans Archives d*Histoire doctrinale

liiteraire

du Moyen
note

Age,
{op.

1928, p. 59-60.

Ainsi

que

deja

cit.

p.

XV),

le

catalogue de Jacques della Lana

a ete

duit litteralement par

rAnonyme
200-201).

florentin

{Commento

alla

Divina

Commedia,

t.

111,

p.

DOCUMENTA
substantiis

673

separatis

un altro

De
;

rationibus

fidei

un altro

De
un

perfectione

vitae
;

spiritualis

un altro Contra doctrinam

retractantium religionem
altro
;

un altro trattato compuose

;

De
di

sortibus

De
una
di

forma absolutionis
Declarazione
Declarazioni di
di

un altro

Contra
quistioni
;

lo

errore de'
teologia
di
;

Greci

XXXVl
ente et

un

altro

XL

quistioni

una terza
;

LX

quistioni;

fece lo trattato
;

De

essentia

un

altro

mixtione elementorum
unitate
intellectus
le

un altro

De

motu

cordis

un altro

De De

contra averroistas;

un altro
*1

De
del

eternitate

mundi; e fece
e sovra
delli
lo

Esposizioni sovra

primo

decretale
fidei

secondo; fece

uno
;

opuscolo
fe'

De

articulis

Sacramenti della
;

chiesa
lettura

due

trattati

De
;

corpore
poi
fece
lettura

Christi

fece

poi

una
tre

sovra
del

santo
;

loanne
poi

una lettura sovra

notturni

psalterio

una

sovra lo santo Matteo;

fe' collezioni

sovra

lo

Patre nostro, del

e

Credo

in

Deum

Sermoni
li

dominicali

quadragesimali,

compuose uno opuscolo sovre

dichiaro molti passi,
in
re,
li

X comandamenti, ed
indefiniti
le
fe*

eziandio

quali

lascio

santo Augustino

teologia.

molte altre cose

quali non possono ridi-

tanto sono in moltitudine e varietate.

674

DOCUMENTA

LVIII

Fragment de
primo suo

la

chronique Malispinienne concernant

.

la mort de fr.

Thomas d*j4quin
figliolo

(Dehut du
11
il

XIV

siecle

...

II
^,

[Charles

de

Sicile] fue

Carlo

Martello
vico
tra
^,

che poi fue re d*Ungheria;

si

secondo fue Lodo-*

che

fece fraticello

della povera vita e

mai non entro

sic-

frati
i

Minori, avvegnache Tabbiano appropriato a loro,

frati

come

Predicatori

Tommaso dAquino,

fue

monaco

quando venne a morte, che infermo a cammino, rimordendolo

la

coscienzia
e

si

fece portare alla badia

d*ond*era stato prima

il

monaco
ta

monaco morio e monaci hanno

infermo in questo
del
la
lui

corpo suo, e no-

che quando
i

cammino,

andava per fare

disporre
racolo,

frati

Carmino, onde Iddio ne mostro questo mivia

che per

infermo e mori, e uno

ragione

frate

Minore
frati

ch*andava

con

per la detta

contra a' detti

1)

Edition

V. FOLLINI, Storia Fiorentina di Ricordano Malispin.

col seguito

di Giacotto

Malispini, Florence,
les

1816, p. 200.
la

Ce

fragment ne figure point dans

Malispinienne,
il

anciennes editions de
fois

chronique

fut edite
:

la

premiere

par

opuscule anonyme
tis

T>e monachatu benedectino

H. Serry dans un D. Thomae AquinaT^raedicatorum orrealite

apud

CassinenseSf

antequam ad dominicanum
historica
disquisitio,

dinem

se transferret
II

Venise (en
dans
Milan,

Lyon),
edition

1724, p. 62-63.
des

a ete introduit par

scriptores,
t.

Muratori

son
col.

Rerum
cfr.

Italicarum

VIII,

1726,

1042.

2) Sur les differents problemes concernant la chronique

Malispi-

nienne,

les articles

de R.
storico

MORGHEN, Note
Italiano,
t.

Malispiniane, dans

Bullettino

delVIstituto

XL,

1921,

p.

105-126;
t.

Dante,
1921. p.

il

Villani e

Ricordano

Malispini,

Revue

citee,

XLI,

171-194.
I

3) Charles
grie
et

Martel ne en

1272, pretendant au trone de

Hon-

couronne a
cfr.

Naples

le

8 septembre
ext.

1290,

mort a Naples

en
per

295,
le

M. SCHIPA, Carlo Martello,

Napoletane,
t.

de

Y Jlrchivio storico

provincie

XIV-XV, 1889-1890.
a Brignoles

4)

S. Louis

de Toulouse, ne
le

(Var) en

fevrier

274,

nomme eveque de Toulouse

gnoles
le

30 decembre

1296, decede a Bri-

19 aout

1297.

DOCUMENTA
del
te

675

Carmino, quando fue innanzi

parlare;

al

papa ammutolo e non poarcivescovo di Tolosa...

e questo

Lodovico

fue

LIX

sunt

Catalogue des oeuvres de

fr.

Thomas
Milan
\

d' Aquin

conservi a la hibliotheque

Ambrosienne

de

(Debut

du

XIV'
Ista

siecle),

opera

fratris

Thome de Aquino
:

ordinis

Predi-

catorum quorum exemplaria sunt Parisius

Quatuor

libri

super sentenciis.
disputatis

De
tavit
licet
risius

questionibus
scilicet

partes
;

[tres] in

unam
^

dispusci-

Parisius,

de
et

veritate
ultra
;

aliam

Italia[m],
(?)

de
et

potentia
ultra.

Dei

aliam

prosaice

Pa-

Undecim de

quolibet.
\lege
:

Super librorum

librum]

posteriorum

Aristotelis.

Super primum peryermineas

Aristotelis.

Opus

conlra Gentiles

quod

continet quatuor

libros.

Tres partes summe.

Glosas \lege
:

glose]
:

super quatuor evangelia.

expositio]
divinis

Expositionem [lege

super Job ad literam.

Super Dionisium de

nominibus.

Super Boetium de ebdomadibus.

Super Boetium de

trinitate.

Super epistolam ad Romanos.

Super primam ad Corintios, decem

capitula.

De

fide

et

spe ad fratrem Raynaldum.

Super

libros

phisicorum.

1)

Edition
p.

Milan, 1880,

AMELLI, Thomae Aquinatis De arte musica..., 28-29 MICHELITSCH, Thomasschriften, p. 142-145;

G.
;

SYNAVE, Le Catalogue officiel, 2) Le P. Mandonnet (Des

pose de restituer
le

p.

54-56.
p.

Ecrits authentiques,

50) a pro-

texte

aliam secunda vice Parisius.

676

DOCUMENTA
Supe
libros

de celo

et

mundo

tres.

Supe
Supe Supe Supe Supe

librum de generatione et corruptione.

duos libros methaurorum [lege

meteororum].

duos uitimos duos

librum de causis.

(src)

libros

de anima.

librum de sompno et

vigilia.

Supe
Supe
Supe Supe Supe Supe

librum de memoria et reminiscentia.

librum de sensu

et

sensato.

librum de metu [lege: motu] animalium.

totam methaphisicam Aristotelis.

totum librum ethicorum.

politicam.

Super leremiam.
Super Ysaiam.

Super Threnos.
Contra
impugnantes

Dei

cultum

et

religionem,

contra

magistros Parisienses tempore Alexandri pape quarti.

De
In

operibus occultis ad
quibus

quemdam

militem.
[lege
:

homo

potest uti iudiciis astrolorum

astro-

rum] ad eundem.

De De De De
gistrum

principiis

nature ad fratrem Silvestrum.

regno regendo ad regem Cipri.

substantiis

separatis

ad fratrem Raynaldum. ad
[lege
:

perfectionibus vite spiritualis

contra]

ma-

Gerolandum.
rationibus fidei

De
De De
De De De De De

ad cantorem antiocenum.

Contra doctrinam retrahentium a religione.

sortibus

ad dominum lacobum de Tenengo.

forma absolutionis ad magistrum ordinis Predicatorum.

Declaracio XII questionum ad lectorem Bissenetinum.

regimine iudeorum ad reginam Brabancie.
esse et essencia

ad

fratres

et

socios.

mixtione elementorum ad magistrum Philippum de Castro.

unitate intellectus contra averroystas.
eternitate

mundi contra murmurantes.

DOCUMENTA
Expositio super primam decretalem
et

677

secundam

ad ar-

chiepiscopum

[lege

archidiaconum]
in

Tridentinum
trinitate.

de

fide

cathohca
(idei

[lege

et]

De
Si
scripsit,

articulis

et

ecclesie

sacramentis ad

archiepisco-

pum Panormitanum.
autem
sed
alia
sibi

attribuantur,
vel

non

ipse

notavit
gratia
:

nec

alii,

cum

legeret

predicaret,

verbi

lecturam
pthios usque
socius eius.

super

Paulum ab
frater

XI capitulo prime
[lege
:

ad CorinRaynaldusj

ad finem

Raymundus

lecturam super primum de anima frater

Raymundus

[lege

Raynaldus] de Pipermo socius

Ista

eius.

sunt opera que complevit

frater

Thomas de Aquino,
virginis
et

ordinis fratrum
et

Predicatorum, ad honorem beate Marie

beati

Dominici ac beati Petri martiris

fratrum Predicatorum et

omnium sanctorum
phi-

et

utilitatem

omnium volentium
gratias.

losophari et

theoloyam addiscere.
omnis homo.

Deo

Amen, Amen,

Amen

dicat

^<-

Prummer, DM. - Fontes vitae Aquinatis.

.

S.

Thomae
]l

\h

OF MEDIAEVAL STUDIES
59 QUEENS PARK TORONTO 5. CANADA

PONTIFfCAL INSTfTUTE

2 54

19

#Vv

>y

'r>

n*

M- -

'.

^f^

--.^^Mfl^Hv^ljHF

MJrii^^HH