Ar Alik 2009

kltr sanat yaamnda
ssn 1303-9113 2009/12 say 92
2.25 TL(KDVli)
aralk 2009
. 9 yl sonra 19 aralk ve kalemimizden dklenler . absrd tiyatronun ustas: harold pinter . filipinlerde devrimci mcadele ve kurtulu tiyatrosu . bir kapanmaz yara: mara
tavr
a y l k s a n a t d e r g i s i
Merhaba yle bir gnd ki o, benzeri yaanmamt tarih boyunca yle bir gnd ki o, zalimler, zulm adna heybelerinde ne varsa, boaltmlard tutsaklarn zerine O gn, 2000 ylnn Aralk aynn 19unda, iki iradeydi arpan. Zulm, Teslim olun, diz kn! diyordu; tutsaklar ise leceiz ama asla teslim olmayacaz! Dediklerini fazlasyla yaptlar. Sylediklerinden bir eksik yaptklar anda, lm gerek anlamyla yaayacaklarn biliyorlard nk. Korkmadlar, sinmediler; hi kimseden yardm beklemeden, yrek ferahlyla, tam 28 kez yrdler lmn zerine. O gn tam 28 gvercin ykseldi masmavi ge doru O gn tam 28 karanfil at lkenin drt bir yannda. Bir kelebek tam 28 kez kanat rptktan sonra kondu o karanfillerin birine Tam 28 ana gsn yumruklad o gn. lkenin yine drt bir yannda tam 28 mezar kazld Tam 28 at yakld yanan, yaklan, bombalarla ve kurunlarla katledilen 28 can adna lmn sradanlamasn, lmn artk hibir zaman korkutucu olamayacan grd bu topraklar. lmn ufkunda umudu grd Devrimci tutsaklar, umudu lmleriyle kazdlar bu halkn knyesine. O umutla dlerimiz, hi olmad kadar masmavi bugn. O gn, Aralkn 19unda yenilseydi tutsaklar, bir daha amayacakt iekler umudun renginde. Masmavi dler, bir daha hi grlmeyecekti. Bu lkenin gkyznden kara bulutlar hi eksilmeyecekti rade sava bugn iin bitmitir. Tutsaklar, yani umudun tayclar, yani zgrlk ve bamszlk sembolleri; kendilerinden kat be kat gl bir hasmn iradesine boyun edirmilerdir. Tecrit politikasnn yaamas iin katledilen 28 tutsan zerine, yedi yl sren byk direnite 94 lm daha ekleyerek, 122 karanfille kazanlmtr bu irade sava. imdi umudu bytmenin zaman. imdi, yarnlara daha gvenle yrmenin, engin denizlerde zgrlk rzgarlaryla pupa yelken yol almann zaman. imdi, 122lerin dlerini geree dntrmenin zaman Onlar lmediler yok! Ate fitiller gibi Dimdik ayakta Barut ortasndalar Halk ve vatan sevgisinin somutland bedenlerini ala, lmn koynuna yatrp da, 19 Aralkta zulmn cellatlarnn yzne tkrerek lmn zerine yryenlerin akna Onlarn sevdalar ve dleri akna Onlarn yolundan yrmeye and ienlere bin selam olsun. Yeni yln ilk aynda, umutlarmza yeni umutlar ekleyeceimiz yeni bir ocak aynda grmek dileiyle Dostlukla
Sahibi Tavr Yaynlar adna Bahar Kurt Genel Yayn Ynetmeni Gamze Mimarolu Sorumlu Yazileri Mdr Cihan Kekek Yazma Adresi stanbul Mahmut evket Paa Mah. Mektep Sk. No: 4-B Okmeydan - ili - stanbul Tel: (212) 238 81 46 Faks: 238 82 49 e-posta: tavir2007@gmail.com Ankara dilcan Kltr Merkezi irintepe Mah. 8. Cad. No:222 / B Mamak Ankara Tel: (312) 390 38 05 Hesap no (TL) 1042- 30000 596147 Gamze Mimarolu Bankas Parmakkap/ST. Hesap no (EURO) 1042- 3010000 129062 Gamze Mimarolu Bankas Parmakkap/ST. Fiyat (DVZ) Almanya: 5 Euro Fransa: 5 Euro Hollanda: 5 Euro Avusturya: 5 Euro svire: 7.5 Frank ngiltere: 4 Sterlin Bask Ezgi Matbaa Sanayi C. Altay Sok. No:10 obaneme /istanbul Tel: 0 (212) 452 23 02 Yerel sreli yayn
tavr
NDEKLER
12/2009
3 5 6
DENEME erkan demir byle olmad ki... olmad, hi olmad! R bedri rahmi eybolu zindan tatan oyarlar DEERLENDRME temel demirer, derya alabora, metin cokun, kr erba 19 aralk 2000 YK 19 Aralk yk yarmas ykleri MEKTUP mit zafer hogeldin gler DENEME trkan doan bir kapanmaz yara: mara DENEME mit zafer karaylan der ki NCELEME eren bulallar filipinlerde devrimci mcadele ve kurtulu tiyatrosu BYOGRAF mete ylmazer carlos marighella TYATRO glnaz bcak balkesir muhasabecisi BYOGRAF glnaz bak absrd tiyatronun ustas: harold pinter ARATIRMA tavr edebiyat trlerinin en melezi: roman-ll RPORTAJ tavr inan temelkuran SNEMA sevgi duman bornova bornova HABERLER
33
byle olmad ki.. olmad, hi olmad!
63
sanatlar 19 aralk anlatt
11 17 18 20 23
3 32
harold pinter
27 3
carlos marighella
27 30 32 25 40 44 46
3 23
filipinlerde devrimci mcadele ve kurtulu tiyatrosu
kapak n i kapak karikatr: mehmet arslan arka i kapak foto: FOSEM
deneme
byle olmad ki... olmad, hi olmad!

erkan demir
Uyuyorsun. Derin aclarn izleri var yorgun yznde. Az nce drdmz ateinin, artk her eyden etkilenen bedenine verdii aclarn izleri bunlar biliyorum. Ama daha ne kadar ekeceksin bu aclar bilmiyorum. Ne vakit bu hastane kouundaki yatandan kalkp da aramza katlacaksn, onu da bilmiyorum. Bilmemek sinirlendiriyor beni. Hepimizi... 96 geliyor aklma, iyice eriyen bedenini grdke. Her an eylem olan 69 gn. Ulucanlardaydn o zaman. En ne atlanlardandn. Tabutluklara gireceimize lrz! diyen sesleriniz hala kulaklarmzda. Nasl silinir ki o ses! O seslerin gcyle ykmtk o vakit tabutluklar. Sizin eriyen bedenlerinizin rd barikat aamamlard, bizi tabutuluklara mahkum etmek isteyenler... Uyuyorsun. Dinlen biraz. ok ac verdi bu seferki atelenmen. Zor drdk gerekten. Diyalektiin kanunu. Ztlarn birlii yani Ateler ierisindeydin ama bir yandan da yordun lesiye. Islak bez tamponlar alnna, eklem yerlerine koyduka titriyordun. Sen dke ben de yordum seninle birlikte. Dilerin birbirine vurduka, lanet ediyordum senin yakan brakmayan, adna enfeksiyon denen merete... Seni amansz, seni zamansz yataklara dren mikroplara... Nasl da kahrediyorsun sen de bu duruma. Sempozyumu konuuyorsun benimle srekli. Yllardr byle bir uluslararas
ARALIK 2009 | TAVIR | 3
deneme
etkinlik, bir sempozyum dzenlemek iin a- Uyuyorsun... ltn, abaladn biliyoruz. Sempozyum geldi att. Ka gn kald ki unun urasnda? oktandr bir ey de yiyemiyorsun. u adna ensure denilen, vitamin-protein deposu svTekerlekli sandalyede bile olsa gelip katla- y da almasan, neredeyse alk grevine gitmi cam sempozyuma diyorsun. Glyorum. gibi olacaksn. Brak imdi tekerlekli sandalyeyi falan. Yryerek birlikte gideceiz oraya. diyorum Uyandrp, hazr atein dmken bir ensure iirsem mi diye dnyorum ama kyamiyileeceine olan inancmla... yorum. Uykuya daha ok ihtiyacn var imdi. Bu sempozyum iin oluturulan komitenin toplantlarnn senin yatakucunda yaplyor Uyu sen. oluuna, seninle birlikte biz de kahrediyoruz. Nasl da ihtiyacmz var aslnda senin abala- Kouta kalan dier hastalar merakl gzlerrna, senin ibitiren yanna, senin ngrne... le geleni-gideni szyorlar. Sonunda, biri Yine de aclar iinde kvranrken bile dene- merakn yenemiyor, gelip soruyor bana. yimlerini aktarman, yol gstericiliin, birok Kardei misin? diyor. Arkadaym. diyoii kolay klyor bizim iin.. rum. Allah allah diyor, ne gzel bir arkadalk bu. nsann kardei gelip kalmyor baUyuyorsun. ucunda, uykusuz, tm gn boyunca... Konuuyoruz. Kafanda hep yaklaan semGlmsyorum. Doru; dzen kardelik duypozyum var. Soruyorsun ayrntlar. Anlatyorum. Kzyorsun duyduklarna; bit- gularn, dostluu da oktan ldrm. Bizim memi, birbirine girip karan ilere... ini iyi senin yannda uykusuz kalarak zerine titreyapmayanlara, zensizlere, ufkunu dar tu- memiz; bir buuk aydr yzlercemizle ziyaretanlara, apolitik davrananlara, olaylara diya- tine gelmemiz artr elbette onlar. lektik yaklamayanlara... Koutaki dier hastalarn, hasta yaknlarnn, refakatlarnn bize imrenerek, hatta Kzyorsun... kskanarak baktklarn gryorum srekli. Seni tanyanlarn ortak dncesi bu; kzgn- Oysa zor deil ki dostluk, arkadalk, ballk, paylam, yoldalk... Ama ah u bencillik ln, asabi yapn... Kanna girmeye grsn insann, onu insanBazen krc da oluyordun, farknda deildin lktan karmas ok zaman almyor ite. ama. Neyse ki niyetinin ne olduunu biliyorUyuyorsun... du herkes. Politik bakyordun nk. Her eyin doru drst yaplmasyd tek der- ounlukla ciddiydin sen. Solla ilikileri yrttnden midir, yoksa sert mizal oludin. nsanlar krmak, dkmek deil... undan mdr bilmiyorum. Dardan ou kii bilmezdi ama, ben senin glmeyi ne kadar Uyuyorsun... ok sevdiini biliyordum. Glnce de az doZiyaretilerin hi eksik olmuyor. Bizden, aile- lusu glerdin. Souk esprilerime hem de... mizden ok var ziyaretine gelen. Ayrca, yllardr birlikte toplantlar yaptn, ortak m- imdi glemeyecek kadar yorgunsun. Glcadeleyi rgtlemek iin yllardr dil dkt- meni ne kadar ok istiyorum bilemezsin. zn, yine kzdn, barp-ardn ama lyorum o anlar, karlkl dolu dolu kahkaha dostluun da hasn gsterdiin dier siya- attmz dakikalar... setlerden insanlar da geliyor yanna. Nasl da gzlerinin ii glyor gelenlerin. Sana olan Hatrlar msn, seninle yolculuklara da khislerinin samimiyeti gzlerinden okunuyor. mtk. Elenceliydi hepsi. Hi unutulmayaBaarmsn. Onlarn kalbini kazanmay da, cak kadar dolu dolu ve elenceli... onlara gven vermeyi de...
Uyuyorsun. Her iin adamydn sen. Gnl rahatlyla her ii verirlerdi sana bu yzden. Gzleri arkada kalmazd. ok bilmediin bir i olsa bile -ki ounu bilirdin zaten- onu mutlaka bitirirdin. Uyuyorsun. Kalk hadi! abucak iyilemen lazm... Kalk, kendini zorla ltfen. Sana ihtiyacmz var. Uyuyorsun... Hadi yeter uyuduun. Bak seni bekliyor bir kamyon i. Seni bekliyor sempozyum. Filistinli, rlandal, Lbnanl, Baskl... emperyalist saldrganla kar halklarn birliini kurmak iin az abalamadn onlarca dostun, arkadan. Seni bekliyor solla ilgili ve daha onlarca konu ile ilgili toplantlar, tartmalar, seminerler, paneller... Seni bekliyor yazlar, iziler. Seni bekliyor koca Armutlu. Seni bekliyor komiteler. Hepimiz bekliyoruz. Kalk hadi, yeter beklettiin! Uyuyorsun... Bir daha hi uyanmayacaksn... Bu gerei kabullenmek zor... ok zor... Keke kyp uyandrsaymm seni... Hi olmazsa bir-iki satr daha konuurduk. Keke daha ok gelseydim hastaneye... Daha ok kalsaydm yannda... Byle olmad ki. Hi olmad... Beklemiyorduk bunu. Apansz oldu. Aniden. Tokat gibi. Bizi brakacan hi dnmyorduk. Sen de beklemiyordun ki. Ameliyatn olup bir an nce iinin bana dnecektin. Kzdn ok ey vard, o eylerin sorumlularndan hesap soracaktn. Sensiz ok da yrmeyen ileri derleyip toparlayacaktn. eitli derneklerde, federasyonlarda seimler yaklayordu, kalkp o seimleri kazanmak iin kent kent dolaacaktn.Kim yapacak imdi btn bunlar? Elbette o iler sahipsiz kalmayacak. Yaplacak mutlaka. Ama sensiz olmas buruk... Seninle gzeldi onlar yapmak. Byle olmad ki... Olmad, hi olmad!
4 | TAVIR |ARALIK 2009
iir
zindan tatan oyarlar

bedri rahmi eybolu
Bursa'nn ufak tefek yollar Ardan szdan tutmaz elleri Tepeden trnaa iir glleri Yiidim aslanm aman burda yatyor. Bir ubat gecesi tutuldu dilin Silaha baa varmad elin Ne ana ne baba ne kz ne gelin Yiidim aslanm aman burda yatyor. Ne bir haram yedin ne cana kydn Ekmek gibi temiz su gibi aydn Hi kimse duymadan hkmler giydin Dek diken diken yastk batyor Yiidim aslanm aman burda yatyor. Zindan tatan oyarlar ine bir yiit koyarlar Saa dner br taa gelir Sola dner rlplak demir eliin has da yiidim aman byle bilenir Dek melul mahzun, yastk batyor Yiidim aslanm aman burda yatyor. Bugn efkarlym amasn gller Yiidimden kt haber verirler Demirden pencere tatan sedirler Dek melul mahzun yastk batyor Yiidim ahinim aman burda yatyor, Mezar arasnda harman olur mu? On yl hapiste derman kalr m? Azrail a susuz cann alr m? Dek melul mahzun yastk batyor Yiidim ahinim aman yerde yatyor... Dilinde dilimi bulduum Gcne kurban olduum Anam babam gibi vdm Dayan hey Aslan Ustam
Abenim Yiidim dayan. Dayan hey gzn sevdiim Bugn efkarlym amasn gller Yiidimden kt haber verirler. Sana kk darda diyenlerin kkleri kurusun Kurusun murdar ilikleri dilleri rsn iirin gkyz gibi herkesin. Sen Kzlrmak kadar bizimsin En byk ustas dilimizin Canmz cierimizsin.
Bugn burdaysa iirin, yarn in'dedir Btn hmyla dilimiz Kknden sklm bir nar gibi Yreimiz iindedir. Bugn burdaysa iirin, yarn in'dedir Acsyla szsyla alnnn kara yazsyla Bir yan nur iinde tertemiz. Bir yan szm szm szlayan memleketimiz iindedir.
deerlendirme
o gn
temel demirer
lkemizin yaad en ac katliamlardan biridir 19 Aralk. En karanlk en ac gndr. Unutmadk. Bundan tam 9 yl nceydi bahsettiimiz karanlk gn. O gn ierdekinin de dardakinin de bir hikayesi vard. O gn o an sanatlara sorduk:
Bundan tam dokuz yl nce, 19 Aralk 2000 tarihinde, lke genelinde 20 hapishaneye birden tam 10 bin asker ve polisle birlikte dzenlenen ve tarihin belki de en kt ironisi olan Hayata Dn Operasyonunda, 28 tutsak yaamn yitirmiti. Tutsaklarn kimileri makineli tfek kurunlaryla, kimileri menei bugn bile tanmlanamayan gazlarla, alevler iinde yaklarak, kimileriyse dorudan gaz bombalaryla katledilmilerdi. Yzlerce tutsak ar ekilde yaralanm, kimileriyse sonradan sakat kalmlard. Bugne kadar lke tarihinde, belki de dnya tarihinde eine rastlanlmayan bir operasyonun ksa yks, 19 Aralkn bir gnlk yks buydu. 19 Aralk hepimizde bir etki brakt. Aradan geen yllara ramen o gnk yknz bizimle paylar msnz? O gne dair hatranzda kalanlar neler... Sizin 19 Aralk yknz nedir? O gn o an eneler yaptnz? Neler hissetiniz? O gnn yksn bir kez de sizden dinleyelim... Yaam kalbini okuyacak bir arkc bulamazsa, akln konuacak bir filozof yaratr.[1] O gn, o gn[2] ne dndm, hissettiimi dnyorum Tam dokuz yl nceki o gn; Robbert Havemann, Her trl gelecein kkleri gemite yatar deyiindeki gerei yaratt Artk hibir ey, 20 hapishaneye birden 10 bin asker ve polisle saldrld 19 Aralk 2000den sonra ayn olmayacakt; olamayacakt corafyamzda nk o gn, zlenen gelecek iin vazgeilemeyecek bir gemi yaratld. Gelecein en iyi peygamberi, gemitir, dermi John Sherman; hakl! O gn, gelecein peygamberi olmaya hak kazanan bir gemi yaratld Gelecek bu gemiten asla bamsz olmayacakt; Friedrich Nietzschenin, Yalnz gelecei kuran kimsenin, gemii yarglamaya hak-
k vardr, uyarsndaki zere ***** Anmsyorum: Cornelius Vanderbilt gibi, Hukuk mu! Bana ne hukuktan? ktidar bende deil mi? diye haykran vaheti tandk o gn bir kez daha; hem de en tartmaszndan, ktidar budur, byledir dedirten cinsten ktidar deyip gemeyin; o adalet falan datmaz; hak/ hukuk ise hak getire Aldrmayn Digestann, Hominum causa omne ius constitutum est/ Btn hukuk insan iindir, demesine Kolay m? Hak ancak eitler arasnda bir sorundur, gller yapabildiklerini yaparken, gszler zorunlu olduklar aclar ekiyorlar, der Thucydides asrlar tesinden ***** O gn biz(ler)e, bakalarnn bize yani davamza nem vermesini istiyorsak; kendimize nem vermemeliyiz gereini hatrlatt/ retti Kendi kendinin hkimi olmayan, fedaya hazr olmayan kimsenin zgr olmas mmkn olabilir miydi? Postmodernler, liberal dlekler anlamasa da; insan(lar), davalar uruna kendilerini feday gze aldklar oranda insanlaabilmektedirler nk ancak kendini ynetenler, kendinde dnyay (11. Tezdeki zere!) deitirecek gc bulabilirler ***** Orta yerde bir zulm vard; boyun eilmemeliydi; direnilmeliydi; baarlmalyd; yle de oldu Kolay m? Baar, cretin ocuuydu; baarnn srr; bilmek, istemek, cret etmek ve bakaldrmakt; hem de, nerede olunursa olunsun Asla teslim olunmamalyd; teslim olmamak baarmann balangcyd; Saint Exuperynin, Baarszlk, gllere daha g verir, sz anmsanmalyd; o hlde direni zamanyd Baka trl davranmak mmkn deildi!
6 | TAVIR | ARALIK 2009
deerlendirme
Bunun iin ate hattndaki bakaldry, dnce ve niyetlere gre deil, hareketlere gre lme zamanyd. Ateten gmlei srtlarna geirenler iin nemli olan szler deil, o szleri hayata geiren tercihlerin davranlaryd. nk eylemler, szcklerden daha fazla konuur, daha ok ey anlatrd; ve sahiciydi Evet o gn; sahici olann zamanyd Tam da bunun iin, 1996 lm Orucunda kaybettiimiz Hseyin Demirciolu, lk nce ben olmalym, nk kendimin yapamayaca bir eyi bakasndan istememeliyim! diyordu enginleri fethetme cretinin sahiciliiyle. Sonra da Deniz sakin olduu zaman dmeni herkes tutar, diyen Publilius Syrusun ve de Hayallerinizi kovmaynz. nk onlar gittiler mi, belki siz kalrsnz, fakat artk yaamyorsunuz demektir, diye ekleyen Mark Twainin szlerini anmsatarak ***** Politik bir eylem biimi olarak, alk grevine yol aan Neden, Eylemin Kendisi ve Sonularyla birlikte ele alnmaldr. Bizimkileri ve Bobby Sands ancak byle kavrayabilirsiniz! Beden en byk sava alandr! Boby Sands ile bizimkiler kantlad bunu; W. Shakespearein kahraman Venedik Tacirinin mehur repliini tekrarlarcasna: nsan eti kutsal deildir! Evet alk grevi/ lm orucu, otoritenin ve kitlelerin insani-insancl duygularn yani vicdann hedefleyen ve bu temelde de otoriteye meydan okuyan pasif isyandr/ direnitir. Yzleme/ yzszleme eksenidir Tam da o gnlerde lm Orucu - Notlar balkl yazsna, lm orucu olay, aydn sorumluluu denilen zel bir sorumsuzluk ve bencil ura trn bir kez daha turnusol testine tbi tutuyor, notunu den Ulus Baker duraksamadan ekliyordu: lm orucunda mahkmun bedeni bir sava alanna dnr. Onun zerinde her trden kuvvet birbiriyle mcadele etmektedir. aretin, arnn, beyann bedenidir o. Varln dokunabilecei, eriebilecei, gezip tozabilecei tek yzey onun grnts, var olabilecei tek derinlik onun i organlardr. Bu sava ne bir rgt, ne de devlet tarafndan yrtlmektedir. Dolayszca cezaevinin mimarisi ile mahkmun bedeni orada kar karya gelirler, yzleirler. te bu beden kendini eritiyor, cezaevinin bedeni iin yok klarak kazanyordu sava... Canl varlk lm dnemez. Spinozadan rendiimiz bu dnce olgusal deil varolua ilikindir. Onun sayesinde lm orula-
rnn lme deil, yaama doru gittiini, yaama ilikin taleplere sahip olduunu, onunla kenetlenip onu olumladn reniyoruz. nk yaam direntir. Kendine bir sre bimez, sonunu alglamaz, sona erdiinde kendisi ortada bulunmaz...[3] Yok saylmak istenenlerin, yoktan var olma isyanyd o kesit; lme ramen lme meydan okuyan bir lmszlk arayyd Hayr; Hz. Alinin, lmn belirtisi domaktr; Stanislaw Jerzy Lecin, lmn ilk iareti doumdur, szleriyle yetinemeyiz; lmn Nasl/ Nedeni vardr; nk lm sadece sonun balangcdr, der bir in Atasz Hayr, hayr; lm sude bahar lkesidir diyen Yahya Kemale kulak aslamazd; lm yenme abalarna en kestirme yant, Herkes ne zaman lr, elbet glnn solduu akam, dizeleriyle veren Turgut Uyarn dizeleri varken ***** Kolay olmad; ok ac ektiler, ac ektik, hl da ekiyoruz Ac ekmenin, lmekten daha ok cesaret istediini bilmiyor olamazsnz... Ancak acnn ateiyle kavrulmadan, o srat kprsnden gemeyi gze almadan baarnn mmkn olmadn da! Bir an gemiinin aclarn bugnk sevinlerimizin kayna olduunu anmsayn; neyi kastettiimi anlayacaksnz Bunun iin nsan ac ekmeden olgunlaamaz, derdi Konfys Evet ac ekildi; ancak bu acyladr ki, gelecek o gn bakaldran diren kadar olabilecekti; korku ya da hesaplarla, hibir ey yaplamazd. Gerektiinde hayat (ama asla vicdan deil!) hie sayar bir cesaret gerekliydi; nk doru olan yapmamak cesaretsizlikti te o gne dair, Tehlike ile karlamam olan insan, cesaret hakkndaki sorulara cevap veremez, der La Rochefoucauldun sz *****
deerlendirme
Oncasnn ardndan geriye Prometheusa, Hallac- Mansura layk bir destan kald; bir Krt Ataszndeki zere, Ba ji text i dibe? Yel kayadan ne gtrr? diye haykran ve hl yol gsteren Demokritosun, Gerek, uurumun dibindedir, szn unutmayan gereki hayalleriyle onlar biliyorlard: Hayal olmadan hibir baarya ulalamazd Dnyann grd her byk baar, ncesinde sadece bir hayaldi Sonra da hibir ey, insann bakaldrmaya cret eden hayal gc kadar zgr deildir Postmodern vaazlara, liberal zrvalara inat anmsayn! ABDdeki Afro-Amerikallarn yrtt zgrlk savamnn en nemli simgelerinden olan We shall overcome someday/ Bir gn yeneceiz ezgisi hl dillerdedir Smrgeci ngiliz ikencehanelerinde katledilen rlanda zgrlk savas Boby Sands ve arkadalarnn Kelt dilinde haykrdklar, Tiocfaidh Ar La/ Bizim de bir gn gnmz gelecek slogan hafzalarda hl yerini koruyor Unutmu deiliz! Unutturmayacaz da! Unutulmamas iin elimizden geleni ardna koymayacaz Her an kahramanlar, fedaileri, yiitleri, idolleri vardr; kim bunu inkr edebilir ki? Yaadmz ada -maalesef!- hl geerli bu! Kahraman olmayan yzyl olur mu; -maalesef!- olmaz! nk Kahraman kii halka umut, mutluluk veren kiidir, Conrad Detrezn deyiiyle Nihayet Sosyalizmi tembel, uar, egoist, dncesiz, kaygsz insanlarla gerekletiremezsiniz. Sosyalist bir toplumun, kendi bulunduu yerden, genel refah iin tutku ve hevesle dolu, yolda insanlar iin fedakrlk ve duygudalk dolu, en zoru gerekletirmeye kalkacak cesaret ve kararllkla dolu insanlara ihtiyac vardr, der Toplumun Sosyalizasyonu balkl yazsnda Rosa Luxembourg ***** Nihayet o gndeki Onlar m? Onlar Nzm Hikmetin, 1+1=Birinde, Biz bugnn kahraman,/ yarnn/ mnadisiyiz./ Bu durmadan akan,/ ykp yapan/ akn/ izgilenmi sesiyiz./ Biz/ admlarn tarihin akna uyduran/ temelleri ken emperyalizme vuran,/ yarn kuran/ larz./ O duvar/ o duvarnz,/ vz gelir bize vz!.. diyenlerdir Yine Onlar, Nzm Hikmete, Dinleyip diyecek ok./ Fakat uzun sze vaktimiz yok./ Yryelim diye haykranlardr Veya Onlar, Atilla lhann dizelerindeki vazgeilemezliktir: Ben sana mecburum bilemezsin/ Adn mh gibi aklmda tutuyorum/ Bydke byyor gzlerin/ Ben sana mecburum bilemezsin/ imi seninle styorum/ / Ne vakit bir yaamak dnsem/ Bu kurtlar sofrasnda belki zor/ Aypsz fakat ellerimizi kirletmeden/ Ne vakit bir yaamak dnsem/ Sus deyip adnla balyorum Ya da Onlar Nikolay Vaptsarovun Mektupundaki, farkl bir eydir,/ yeryz/ zehirli pasndan/ silkinirken/ lmek,/ balarken milyonlarn lmszl,/ aslnda bu, ark demek,/ evet, bu ark demek, olan bir sonsuzluk/ lmszlk arksdr zetin zeti; nihayetinde Onlar; Adnan Ycelin, Yldzlar ve sular
tanktr bize/ A ve kavruk bir memeden/ Direnmeyi yudum yudum emen/ Bir ocuk gibi rendik/ Ve direndik/ Ordular kurduk trk renklerinden/ Btn atlar bir hcumda yendik/ Acya kurun ilemez artk/ Biz yaamay zulmsz sevdik, dizelerinde tarif edilen Acya Kurun lemez gereidir ***** Son bir ey daha; 9 yl sonra o gn, bu gnden neden hl nemli (mi?)! Gerekler yalan, dorular yanl ilan edilip; Kafkann Kendini insanla bakarak sna uyars ok daha fazla nem kazanyorken; insann insanlndan utand bir ada yayoruz. Gereki ol; doruyu syleme, yalannn egemen klnmak istedii; veya insan(lar)n Gilles Deleuzen, Bireyler artk btnsel deil, blnm, ayrtrlm, datlm biimlerde; kmelerde, rneklemelerde, verilerde, piyasalarda ya da bankalarda ele alnyorlar, diye betimlendii eya-insana dntrld bu postmodern insan(szlk) kesiti incelediinde u iki eyle karlarz: Yenilmesi imknsz gibi sunulan yalan ve bu yalanla mcadele ettike glenen isyan O gn, biz(ler)e bir kez daha; syanclar, vaat edilen insanca yaam projesinin gvencesi, znesi, onurudur gereini retirlerken; tarihi yaratann da bu srar ve kararllk olduunun altn izerler Bu da gn gelir Alnn/ da ateiyle stan/ yzn kanla ykayan dostum/ senin/ uyurken dudanda glmseyen bordo gl/ benim kalbimi harmanlayan isyan olsun/ imdi dingin gvdende/ uultuyla byyen sessizlik/ birgn benim elimde/ patlamaya sabrsz mavzer olsun/ ban omzuma yasla/ gsmde tayaym seni/ gvdem gvdene can olsun, dizeleriyle Arkada Zekai zgerin dilimizden dmeyen Akla Sanadr Bu da gn gelir Biz Marksizmi entelektel gevezelik ve dnya devrimci hareketinin trafik polisliini yapmak iin okuyup renmiyoruz. Biz dnyay deitirmek iin, dnyann Trkiyesinde devrim yapmak iin Marksizmi reniyoruz, satrlardr Bu da gn gelir O gndr Yani fedakrlk ile kahramanln Teslimiyet asla! haykryla destanlatrlmasdr... 19 Kasm 2009 16:51:33, Ankara.
NOTLAR [1] Halil Cibran, Kum ve Kpk. [2] ok ey yazdk Onlara dair; yazdklarmzn altndaki imzalar hl bizimdir; ne yazdmz, neye imza attmzn bilincindeyiz; dediklerimizin ve onlarn arkasndayz; her zaman, daima! Bu konuda bkz: S. zbudun-T. Demirer, Sylenecek Yalan Kalmad nsan Hak(szlk)lar, topya Yay., 2008, ss.257-332; S. zbudun-T. Demirer, Hayr, Evetten nce Gelir! Hukuk(suzluk) Yazlar, topya Yay., 2008, ss.486-494; S. zbudun-C. Sar-T. Demirer-. Orhangazi, Yeni Dzen(sizlik)den Bakaldrya, topya Yay., 2005, ss.211-214; N. Atmaz-. ayla-T. Demirer-Y. Demirer-E. Kubilay-Murat K-. Orhangazi-N. K. zbolat-S. zbudun-G. zgr-E. A. zkaya-T. en, DP Yazlar, topya Yay., 2001, ss.96-97/ 100-118; S. zbudun-T. Demirer-G. zgr, mparatorun Soytars Egemen Medya, topya Yay., 2007, ss7-24. [3] Ulus Baker, lm OrucuNotlar, Birikim Aylk Sosyalist Kltr Dergisi
deerlendirme
lenler byle yok olmay hakedecek ne yapmt?

Baz eyleri anlatmaya kelimeler yetmez. nk yaanan ey o kadar korkuntur ki nasl ifade etseniz az gelir. Yaplan operasyon bence kelimelerle anlatlamayacak kadar insanlk dyd. Kendi fikrinden olmayan yok sayan rk dnce sistemi, hapishanelerde aka yapar gibi hayata dn adn verdii operasyonla bir sr insan ikenceyle ldrd. Bu kimi hayata dndrd, lenler byle yok olmay hak edecek ne yapmt, bizden olmayan ortadan kaldrmaya ynelik bu nefret gnlk hayatta nereden bu kadar besleniyor? Sanrm sorulacak ok soru var. Ama cevaplar aslnda bu felaketleri aklayamayacak kadar basit: ktidar... Bu olgu yaam stnde var olduu srece o gc elde etmek iin insann insana yapmayaca ey yok diye dnyorum. Ruhumuzu ve bedenimizi kanla beslemedeki bu doyumsuzluk, tatmin olmaya yaklatmz noktadaki bu vahet, insan olmann gereini, insan byle bir eyse ben bu hayatta nerede durmam gerektiini gerekten bilmiyorum. Tarihe baktmz da soy krmlarla vahetle dolu.Gc olann dieri stndeki insanlk d hali beni dehete dryor.Bir kez daha rk dnceyi lanetliyorum.
Derya Alabora
19 Aralka uzanan sre bir operasyonun ipularn vermiti zaten. Bunu farkedenlerin says ve abas toplumu uyarmak iin yazk ki yetersiz kald. Gstere gstere katliam gerekletirdiler. Bu operasyonu dzenlerken en kallee yntemleri kullanabilecekleri elbette ihtimal dahilindeydi. Ama bu kadar benim hayalgcm at. nsanlar neyle yaktklarn, neyle erittiklerini hala bilemiyoruz. Bu operasyonun adnn "Hayata Dn" olmas ise gerekten ironik.
Metin Cokun
deerlendirme
bir devlet klasii

kr erba
Uzun zaman oldu gazeteye yazmayal. Yaz istenen her telefonda mazeret sralamaktan utanr oldum. Ancak gerekten geerli bir zrm vard ve arkadalarmn beni mazur greceine inanyordum: Her trl toplumsal/siyasal muhalefete kar bir tehdit, bir antaj olarak dayatlan F tipi cezaevleri gerei... Bir grup arkadala birlikte, gereklemesi halinde bu projenin yol aaca bireysel/toplumsal felaketin boyutlarn gsterebilmek iin, bu ktln nlenebilmesi iin aylardr rpnp durduk. Elbette bu kn kendisi ideolojik bir duruu ieriyordu; ama biz bundan da nce ve srekli olarak Ulrike Meinhofun szcklerle izdii u rlplak insan resmine vurgu yaparak ulamaya altk, yreklerini gs kafesinde bir ceket dmesi gibi tayanlara; devlete; devletin borazanc ba gibi davranmay biricik gazetecilik etii haline getiren byk(!) medyamza: Bann patlad hissi, kafatasnn paralanaca, patlayaca hissi. Beyninin tpk bir erik kurusu gibi burutuu hissi. Srekli gergin olduun ve bunun grld ve uzaktan izlendiin hissi. Hcrenin kprdad hissi uyanyorsun, gzlerini ayorsun hcre kprdyor- leden sonra, gne nda birden duruyor. Kprdadn hissinden yakan syramyorsun. Niin titrediini bilemiyorsun, donuyorsun. Normal sesle konumak iin, yksek sesle konuur gibi aba gerekiyor, neredeyse barmak gerekiyor. Dilsiz kalma hissi. Artk szcklerin anlamn ayrt edemiyorsun ancak kefedebiliyorsun- slk sesi veren harfleri kullanmak; s, , kesinlikle dayanlmaz. Szdizimi, gramer denetlenemiyor. ki satr yazdnda, ikinci satrn sonunda birincinin ban hatrlayamyorsun. Dizginlenemeyen bir saldrganlk boanyor. En vahimi u: Hayatta kalma ansnn olmadnn, bunu anlatmann, bunu bakalarna anlatmann imknszlnn aka bilincinde olmak (Avukatna yazd 16 Haziran 1972 tarihli mektup) Ancak ne yazk ki devlet, halka kar ve yalana dayal ekonomik, siyasi ve fiziki iddet geleneine yeni bir iddet klasii daha ekledi. Bir yldr cezaevlerinin maketleri zerinde saldr provas yaptn ileri Bakannn azyla ifa eden devlet, gstermelik olarak balatt grmeleri, kimi ayrntlarda tkayp keserek, bata grmelere katlanlar olmak zere, kendisine inanan herkesi bir kez daha aldatt. Saldrdan hemen nceki gnlerde pek ok aydn, sanat ve demokratik kitle rgt temsilcisi, Adalet Bakanna grmelerin yeniden balatlmas iin defalarca ar yapt, ancak yant alamad. Bu tutum, olup bitenlere bakldnda, devletin gerek niyetini gstermesi asndan son derece nemli. Bu insan kymnn adnn efkat operasyonu, hayata dn operasyonu konulmas ise, en hafifiyle bir alay, bir aalama; devletin zek veya kast- dzeyini gsteren bir byk bulu! Bu nasl bir pervaszlktr ki ldrdne kurtardm der. Bitirmek iin mdahale ettii lm orularn, alk grevlerini artrr ve saldry kilometre uzaktan izleyerek grevini baaryla yapan byk basnmz hari, btn dnyann gzleri nnde lme gtrr! Nerede ve nasl biteceini, senaryo sahiplerinin bile
kestiremedii bu devlet klasii bittiinde, l saysn grdkten sonra, kimler utanmadan, ac duymadan birbirinin yzne bakar; yant bilinen bir soru elbette, ama insan hl insana inanmak istiyor. Ksa cumhuriyet tarihimize, dneminde en ok cezaevi katliam yaplm Bakan olarak geecek Adalet Bakannn, F tipi cezaevlerinin almasyla ilgili, kamuoyuna defalarca aklad yasal dzenlemelerin birini bile yapmadan, hn alr gibi bu cezaevlerine bir gecede yzlerce kiiyi nakletmesini ise, en azndan bir etik sorunu olarak kamuoyunun ve kendisinin vicdanna(?) brakmaktan baka bir ey gelmiyor imdilik elden. Devletin, bir katliama zde bu balanmaz tutumunun gerisinde nasl bir iflas etmi ekonomi-politika olduunu; siyasi/toplumsal hangi halk kart uygulamalar halktan gizleme amac tadn, bu lkenin aydnlar, duyarl insanlar, gerek yurtseverleri en az onlar kadar biliyor. Aydnlarn, sanatlarn, lmleri durdurun ln, nce lm desteklemek olarak alglayan ve sulayan, sonra da yaptklar operasyonu destekleme anlamna yoran Babakana ve onun ilgili yneticilerine sylenecek en masum sz ise u olsa gerek: Sizler bu l, rpn anlamaktan uzaklaal yllar ve yllar oldu. Ayn cmleyi bir ay iinde iki aykr anlamda alglamak olsa olsa size zg bir maharettir. Bizler bir insann hayatnn, yzlerce cezaevinden ok daha deerli olduunu biliyoruz. Ve bu katliamn karar sorumluluunu tayan, bilinli olarak bunu alklayan herkesi, tarih ve kamuoyu nnde bir kez daha iddetle knyor ve suluyoruz. Devletin, ucuz ark kurnazl ve kendi yurttana duyduu derin dmanlk duygusuyla bir oldu-bittiye getirdiini sand F tipi cezaevlerinin gerek maceras yeni balamaktadr. Bizler, aylardr bkp usanmadan dillendirdiimiz bu cezaevi gereini, devlete ve bamsz(!) medyaya ramen bkp usanmadan dillendirmeye devam edeceiz. nk bizler biliyoruz ki, bu cezaevleri, kck bir demokratik hogrs olmayan bir cezaevi modelidir. Devletin ehvetle savunduu srekli bir lm modelidir. erinin zerinden dary tutsak alan bir korku rejiminin ilk ve son duradr. Sosyal bir varlk olan insan biyolojik bir varla indirgeyen vahi ve faist bir modeldir. Siyasal/dnsel her trl muhalif yaplanmann hcre hcre paralanmas modelidir. nsann ruhsal ve bedensel olarak kertilecei bir yalnzlk cumhuriyetidir. Bireyin, devlete/sisteme kar yapaca her trl itirazn, aklnda ve aznda kurutulmas giriimidir. zgr dncenin ve hayal gcnn balanaca devlet kazdr. Ve insann temel haklarna, varoluuna, doasna ve onuruna indirilmi srekli bir 12 Eyll darbesidir. Onu savunanlara da, ona kar kanlara da kolay olmayacak bir sretir balayan. (2001 yl)
yk
19 aralk yk yarmas ykleri

O gnn yksn yazn demitik sizlere. eride savunmasz tutsaklar yakp kavuran, bombalarla-kurunlarla 28 canmz aramzdan alanlar unutulmasn, o gn direnenlerin miras yarna bir de sizlerin kaleminden tansn istemitik. Adna da Savrulup Gitmekte Klleri mrmzn demitik yarmamza... Yartrmadk ama sizin heybelerinizden dklen duygularnzn katlara yansm olanlarn... Yartramazdk zaten. Neyi yartracaktk ki? Bunun duygusu daha iyi? diyemezdik. Gnl isterdi ki, hepsini bu saymzda yaymlayalm. Mmkn olmadn sizler de takdir edersiniz. Zorlukla setik. te adna seim diyemeyeceimiz bir eydi bu. imdilik n yaymlyoruz. Gelecek saymzda adet daha yaymlayacaz. yk sahiplerine srpriz olsun, bir ay daha beklesinler ltfen. Hogrnze snarak...
KMR OLMAK
"Kt kokular geliyor burnuma" dedi birinci ve derin derin nefes ald. Ona aldrmamalarna kzarak ama kzgnln belli etmemeye alarak kendinden emin bir tonda sznn devamn getirdi: "Hi hayra alamet deil bu koku. Hissediyorum, kt eyler olacak!" "Aman canm sen de amma vesveselisin. Hani, ben hi koku falan almyorum" diye cevap verdi ikinci. "Ben de" diye destekledi onu nc. "Bak, grdn m?" "Ama siz koku alamazsnz ki!" diye itiraz etti birinci. Haklyd ve dierleri de bunu biliyordu. kinci, susmak yerine kendini beenmi bir edayla ders vermeye kalkt: "Duymadan inanmam bir eylerin olduuna. Koku-moku hikaye!" ncy sinirlendirdi bu szler: "Her duyduuna inanrsan iin var senin. Asl ben, gzlerimle grmediime inanmam." Ne zamandan beri susan drdnc girdi araya: "Olan biten her eyi gzlerinin grdyle snrlarsan yanmsn arkada. Onlarca lke, yzlerce ehir, binlerce kasaba Kocaman dnyada milyonlarca insan te senin gibiler vakti zamannda sadece grdne inanarak kendilerine gler yz gsterenlere
yk
kandlar, gerek ne diye sormayp zulme, vahete ortak oldular" "Ar deil mi bu szler?" dedi birinci. nk drdncnn szleri ona da dokunmutu. "Hi de deil. Zaman bazen genel geer fikirlerin hkm srmesine izin verir, uzaktan ks ks glerek seyreder bizleri. Sonra yle bir an gelir ki tek doru saydmz, sorgulamaya da kalkmadmz fikirlerimiz felaketimiz olur." "Tamam da ne diyorsun imdi? o yanl, bu yanl Doru nerede peki?" kinciyi uzun uzun inceledi drdnc, sevecenlikle cevap verdi. efkatli ilk okul retmenleri gibiydi: "Doru hepimizin birleiminde. Ne sadece duyulan. ne sadece grlen, ne de dokunulan. Bazen hepsi, bazen bir ka" Sonra hepsi zamann arsna uyarak uyumaya ekildi. Birinci kendi kendine syleniyordu: "Tamam da benim kokusunu aldm ey ne? Bir eye de benzetemiyorum. Beni huzursuz eden bu koku?. Of neyse ne!" Dnmekten vazgeti. kinci ve nc, birinciye inanmadklar iin kendilerini tatl uykunun kollarna brakt. Drdnc ise bir eylerin olmasn bekliyordu. Her an bir eyi kavramaya hazr olarak yatt. kinciye saatin tik-taklar teden beri ninni gibi gelirdi. O tik-taklarn olmad bir yerde uyuyamaz, farknda olmadan uykusunda tik-
taklar sayard. Az sonra yatmalarnn zerinden drt buuk saat gemi olacakt. Fakat o da ne! kinci kimi sesler duymaya balad, dikkat kesildi. Yelkovann hareketi deil dpedz postal sesiydi duyduu; ritmik hzl sesler. Gn iinde duymasna imkan olmayan bu sesleri imdi yreinde hissediyordu. Dierlerini hemen uyarmalyd. Peki ya inanmazlarsa ona, onun birinciye inanmad gibi Kendine kzmaya vakti yoktu. nce drdncy uyandrd. Drdnc de sakin, ses karmamaya alarak dierlerini uyandrd. "Ne oldu, ne var! Bir ey gremiyorum" dedi nc. "Gremezsin tabi, saat daha sabahn bei. Yukardan sesler geliyor." "I yaksan." "Hayr olmaz. Ku gibi avlanmak m istiyorsun? Karanla almaya al." Sylenene itaat etti nc. Pencereden etraf kolaan edip baklarn atya yneltti. "atdalar, gryorum." dedi. "Ne gryorsun?" "niformal birileri atya yerleiyor. Maskeliler." "Nasl bir maske, kar maskesi mi?" "Tam seemiyorum. Biraz farkl bir maske, az ksmnda bir eklenti var. Yaratk gibiler." "Bir ses duydum, neyin nesi bu?"diye sordu ikinci. "Makineli tfei atya yerletiriyorlar. Onun sesi olsa gerek" diye cevap verdi nc ve az
sonra hi olmad kadar souk kanl konumaya devam etti. "Namlularn bize evirdiler. Dikkat! Yere yatn! abuk!" "Ate etmeye baladlar. Ne korkun bir ses bu. Kulam uulduyor. yi ki duymuyorsunuz, dayanlacak gibi deil" dedi ikinci. "Benim grdklerimi grmediin iin anslsn. Deklerin pamuklar havaya sald. Her yer delik deik" dedi nc. Fal ta gibi alm, nereye bakacan bilemezken drdncy uyard: "Dur, ne yapyorsun? Vurulacaksn, ek kendini!" Ne zamandr suskun kalan birinci zor duyulur bir sesle konutu: "Bu koku da ne byle? Nefes alamyorum. Bouluyorum sanki! Kim bouyor beni? Elleri bile olmadan nasl bouyor?" "nk seni boan gaz! Gaz bombalarnn elleri olmaz" "Peki beni kr eden ne? Hibir ey gremiyorum. Sadece karanlk Kopkoyu karanlk!" "Bu sesler! Ne kadar ok bomba atyorlar!" "Camlar iyice krmalym. Yoksa hepimiz boulacaz" dedi drdnc ve bir sopay kavrayp vurdu vurdu. "Ne yapyorum ben! Yolduum kendi sam! ldrm gibiyim. Of, iim paralanyor. Kendime hakim olamyorum. Sinir gaz vermi olmallar, sakin olmalym." "Duman kokusu! Yangn m kt?" diye sordu birinci. nc cevap verdi: " Evet, arka taraf yanyor!" "Su! Su bulmamz gerek." "Battaniyelerle sndrelim! abuk olun!" Zaman ilerlemi, hkmn verip her birini tek bir bedende birletirmiti. "Ne kadar da sessiz ortalk?! Neredeyim ben? Herkes nereye gitti? Karanlk! ok karanlk Hibir ey gremiyorum. Kap hangi tarafta kald? u tarafta olmal. Kalkmalym. Ah! Canm yanyor. Scak, ok scak. lyorum galiba. Kalkabilsem! Kapya bir ulaabilsem. Neden kimsenin sesi kmyor? Gayret etmeliyim Tamam kalktm! Of, hibir yeri gremiyorum Neye takldm acaba? Bu scak? Gzlerim! Gzlerim yanyor Gzle "Haydi kalk! Gayret et! Buras yanyor, hemen kmalyz. abuk ol!" "Eriyorum! Yzm! Yzm nerede? Ellerim! Neden sarkyor byle? Gz kapaklarm yok! Burnum, dudaklarm?! Erimiler! Yanyor, el-
yk
lerim, yzm yanyor Ne korkun bir ac bu. Ama hi alev yok bedenimde. Nasl yanyorum ben, nasl eriyorum byle?" "O serptikleri ey yznden. Beyaz bir pudra gibiydi, ieri pskrttler. Dedii yeri yakt geti." "yi ama giysilerim sapasalam. onlara hibir ey olmam. Oysa ben eriyiverdim birden." "Bu bilmediimiz deiik bir ey. Giysilere zarar vermeden yakyor. " Birincisi burun ikincisi kulakt, ncs gz, drdncs eldi. Her biri ve hepsi eriyip yand. Olduklarndan baka bir eye dnt. imdi hibiri yerinde deildi. Onlar sustu; kaskat, kapkara, duymayan, dokunmayan, konumayan, grmeyen bir kmr oldu. Onlar sustu, kmr konutu. Uak E tipi Kapal Hapishanesi Kapal Tutsaklar
du, Anladn m? ban sallad, tamam dedi. Yaz boyu i aramt Ahmet. Marangozluk ve oto tamirciliinde usta saylrd. Bu meslekleri babas ve abisinden renmiti. Uygun bir i bulamaynca, bir damacana su bayisinin deposunda ofr olarak ie balamt. i, arala Bayrampaadaki ana depodan, bayinin Beiktataki deposuna damacana su tamakt. Arkas 60 damacana su alacak ekilde dizayn edilmi panelvan minibse atladklar gibi dtler yola. Patronu yanna
plesiyer Sadk da vermiti. Sadk, su bayisinin eski personeliydi. in zorluklarn biliyordu. Yan doldurunca o da ehliyet alp, bayide ofrle balayacakt. ofrlerin deyimiyle arabaya kacakt. e tam zamannda baladn Ahmet Abi. Yazn olsa bu i hi ekilmez. dedi Sadk, sohbet amak iin. Mevsim kt, aylardan da Aralk. Hali Kprsn getiler. lk sapaktan saptlar. Gz Hastanesini de getikten sonra hapishanenin nndeki yoldan dmdz ilerlediler. Karlarnda Bayrampaa Kuru Gda
DAMLA
Patronu yolu tarif ediyordu: Hali Kprsn getikten sonra ilk sapaktan ieri gireceksin. Yol ikiye ayrlr: Koca bir tabela var, Hal Yolu, Bayrampaa yazar. Sen Bayrampaa istikametine gideceksin. Gz Hastanesini de getikten sonra karna hapishane kar. Biliyor musun hapishaneyi? Bilmem mi? dedi iinden, oras bizim kale. Bir dnem abisi de yatmt Bayrampaada. O zamanlar daha kk bir ocuktu. Babasyla beraber ziyarete giderlerdi. Nizamiye kapsnn tam karsnda ziyaretilerin urak yeri bir kahvehane vard. Eini, olunu, kzn, kardeini ziyarete gelenler o kahvede otururlard. O gnleri, babasnn szlerini hatrlad: Ziyarete gelen u insanlara bak. Bir tane takm elbiseli, kravatl grebiliyor musun? der ve ardndan her zaman yapt gibi bir atasz ile nasihatini tamamlard: Eee ne demiler, zenginin at dalar aar, fakirin eei yolda aar. Ataszn ve sylenenleri kk bir ocukken alglayabilecek durumda deildi. Ataszn bir daha dnd ve iinden onun iin dalarda ahan, hapishanede aslan olduk ya dedi. Dalm gitmiti, patron da anlatmaya devam ediyordu: Hapishanenin duvarlarn grrsn zaten. Koca koca kuleleri var. Hapishanenin nndeki yolu dmdz takip et, karnda kuru gda hali grnr dedi ve sor-
yk
vermezdi. Hepimiz halk denizinde birer damlayz. Giyimimizle, davranlarmzla prl prl olmalyz derdi. Tahliye olanlardan kalan eyalar en iyi ekilde deerlendirir, giyilemeyecek durumda olanlar ayrr, havalandrmann ortasna yar ve atee verirdi. antadaki son eski eyay da bein zerine att. Cebinden bir akmak karp, bein solundan tututurdu. Yanndaki Rzaya bir mendil verdi. Rza mendili alp bir halay balatt. Herkes yanndakinin omzunu tuttu. Admlar, hareketler yava yava uyum salyordu ama yrekler hep uyumluydu. Hem de yaamn her annda vard bu uyum. nandklar davay birlikte bytmenin, birlikte retmenin adyd yaamlar. Bu yaam yaam yapan bir umutlar vard. Halkn tm yaam o cmlenin kendisi olsun diye mcadele ettiklerinden tutsaktlar ama umutluydular. O bir cmleyi unutmas zordu: Yarin yanandan gayr her yerde, her eyde hep beraber Kuru Gda Haline gelmiti. Hamallar, yazmanlar, seyyar satclar oradan oraya akyordu. inden u insanlar mraniyede kou duvarnda yazl o sz er ge kavrayacak dedi ve depoya girdi. O gn yine ayn yoldan srd arabay. Gz Hastanesini geince yine hapishane kt karsna. Duvarlaryla, nbeti kuleleriyle, tel rgleriyle karsnda duran hapishane dnk hapishane deildi. atlarda askerler vard. Balyozlarla, hiltilerle aty deliyorlard. Bir de askeri helikopter dolayordu. Korku ve merak iinde ilerledi. Kou duvarna kepelerinin trnaklarn pene gibi geiren i makinalarn grd. Hapishaneden gkyzne kara kara dumanlar ykseliyordu. Hapishane duvarnn tam karsnda durdu. Arabann motoru dizel olduundan ok ses karyordu. Konta kapatt, motoru durdurdu, dinledi: Devrimcii Tutsaklaar Teeslim Alnaaamaz! Arkasndaki aralar da kornalara basyordu. Yannda olduunu oktan unuttuu Sadk, endieyle Ne yapyorsun abi? Caddenin ortasnda durduk srsene dedi. Arac altrp gaza bast. Bayrampaaya operasyon yapyorlard. Merak ve tela iinde srd arabay. Haldeki depoya vardklarnda yazhaneye girdi. Sekreterden TVyi amasn istedi.
Halini grdler.
Kolaym be Sadk. Geri hapishanenin nnden geerken biraz daldm, hznlendimdedi. Neden? diye merakla sordu Sadk. Ben de siyasi bir davadan ksa bir sre mraniye Hapishanesinde yattm. Bayrampaa Hapishanesinde de yoldalar var. nnden geerken korna alsak Aur Abi duyar m? diyecekti, diyemedi, sustu. Sadece Berkann neesi, cokusu herkesi sarm ve Mahalleden tandklar var da diyebildi. havalandrmaya klmt. Veli Day, havaGnler birbiri ardna hzla geiyordu. Ahmet landrmann ortasnda yl eski elbiselerin ii ve yollar iyice renmi, yaamn hay-hu- zerine elindeki antadan eski elbise atyordu. Komncyd Veli Day. Yoldalarnn yayu iinde damacanalar tayordu. mal ya da yrtk, eski elbise giymesine izin
Hemen her gn Bayrampaa Hapishanesinin nnden geerken kornaya basyor ve gznde mraniye Hapishanesinde kald gnlerden bir an canlanyordu. Her zamanki akamlardan biriydi. Akam yemei yenmi, aylar yudumlanyor, sohbetler ediliyordu. Cokusu, enerjisi hi tkenmeyen Berkan yemekhane kapsnda grnd ve sevinle bard: Arkadalar havalandrmaya!
yk
TV kanallar yirmi hapishanede 19 Aralk sabah Hayata Dn adyla balatlan operasyonu grntler eliinde veriyorlard. Minibse damacana sular yklenene kadar TVden olan biteni anlamaya alt. Sadk dardan, Araba hazr abi deyince yola koyuldular. Hapishanenin nnden geerken her yerin asker-polisle, gazetecilerle ve canl yayn aralaryla dolu olduunu grdler. Ahmet fke, merak, znt hepsini bir arada yayordu. Sadk onu teselli etmek istercesine, erde tandn ok mu abi? dedi. zgn, ban sallad. Akl haberlerde bitirdi mesaiyi. Eve gelince hemen TVnin bana geip haberleri izlemeye balad. TV ekranlarnda operasyon grntleri akarken, gzlerinin nnde mraniye Hapishanesiden anlar bir bir canlanyordu. Dalp gitmiti ki ablasnn seslenmesiyle kendine geldi. Gel -be bir eyler yiyelim. dedi ablas. Yal anas ve ablasyla sofraya oturdu. Ablasna baknca istemeyerek gld. Protez yaplaca iin baz dileri ekildiinden ablasnn az buru burutu. Ayn annem gibi olmusun deyince gltler. Ablas Birazdan Ylmaz Abiyi arayacam, i k uradm, muayenehanesi kapalyd. dedi. Ylmaz Abi di teknisyeniydi. Yemek bittikten sonra ablas Ylmaz Abiyi arad: Akam uradm ama kapalydnz. Benim diler ne oldu? diye sordu ama yz ifadesi bir anda allak bullak oldu. Ahmetle gz gze geldi. Ylmaz Abiye Banz, banz saolsun deyip telefonu kapatt. Ahmet, Kim lm? diye sordu. Ablas Nasl olur? der gibi bakarak, Senin arkadan vard ya lker lkeri anakkale Hapishanesinde ldrmler. Enitesi Ylmaz Abi, muayenehaneyi bu yzden erken kapatm Tm aile lkerlerin evdelermi. dedi hala telefonda duyduklarna inanamayarak. Ahmet, olduu yerde donup kalmt. Ya dolu gzlerle kar duvara bakyordu ama alamyordu. Sanki lker hemen karsndayd. lker, tutuklanp anakkale Hapishanesine gtrlene kadar yedikleri, itikleri hi ayr gitmemiti. Yal anas alamakl sesiyle hatrlayamad lkeri sordu: Ben tanmyom mu, grdm m?
Ablas, Hatrlarsn anne, Ylmaz Abinin hanmnn yeeni oluyor. Hani kkken Ahmetle bizim bahede gvercin besliyorlard. Meyve kasalarndan kmes yapmlard. Zayf, uzun boylu bir ocuktu. diye anlatt ama yal kadn yine hatrlayamad. Ahmet bir i geirip yerinden kalkt, TVnin olduu vitrindeki bir gzden fotoraf albmn kard. lkerle bir dnde ektirdikleri fotoraf buldu, annesine gsterdi. Yal kadn fotorafa baknca gzyalarn tutamad: Bu yiide kydlar he mi diye beddualar etmeye balad. Ahmet evden kp , lkerin anne babasnn evine doru yrrken, lker de sanki yannda yryordu. inden barmak, haykrmak geliyordu. Evin olduu sokaa yaklanca slogan sesleri duydu, hzland. Sokan girii resmi ve sivil polisler tarafndan tutulmutu. Sokan iinde gen-yal insanlar, mahalleliler vard. Polislerin arasndan syrlp kalabala kart. Yrei denize den bir damla gibiydi. Haykryordu herkesle beraber: DEVRM EHTLER LMSZDR!
Krklar F Tipi zgr Tutsaklar, Kasm 2009
NEDEN?
Ben bu yknn banda yaananlar bir daha yaanmasn, bu lke topraklar igal edilmesin, halk zulm grmesin diye cann Halka feda eden Karanfillere 19 Aralk Direniilerine bir yk yazmak istedim. Yl 2000: 11yamdaym, bedenim ufak a olduumu, dm hissediyorum. Dahas benden kk 2 kardeim var onlarnda bu durumlarna tank oluyorum. Ama ne yapabilirim ki annemin, ablamlarn da durumu farksz... Okula gitmem gerekiyor ama dergi almak iin para lazm, anneme gidiyorum; anne bana para verebilir misin? Dergi almam gerekiyor kalemim de yok uzun zamandr kullandm kalem artk elimde tutamayacam kadar ufald amaktan. Annem kartp 50 bin lira veriyor. htiyalarm karlayacak
kadar olmasa da mutlu oluyorum, nk annemin bu paray bile veremedii zamanlar biliyorum. Okul yolunda balyorum dnmeye bu para ile ne yapmalym diye. Dergi alamam onu kartyorum aklmdan nk Okul dergisinin fiyat 175 bin Lira. neyse her zamanki gibi komunun kzndan alr dersimi yaparm yine diyorum... 1 krmz 1 de kurun kelam alyorum, paramda bitiyor zaten. Okulda yine 6 saat boyunca a kalacam, dorusu artk pek etkilenmiyorum nk ala altm... Ama kendi kendime sormadan da duramyorum neden yle? Neden yazn da kn da hep bu siyah ucu yrtk ayakkabmla gelip gidiyorum okula ..oysa benim de babam alyor gecesini gndzne katarak... Ve okulda derslerden ok bu dnceler megul ediyor beynimi... Ama bu byle gitmez, gitmemeli geer bir gn diyorum nasl geeceini bilmiyorum ama gemeli... Gnlerden Pazar gn babamn at bir kk bakkal var erkenden uyanp bakkal amam gerek, babam hale sebze almaya gitmi. Bakkal ap silip spryorum ortal, sonra da oturup kitap okuyorum. Kimsenin de gelip gittii yok Byk, kocaman marketler alm herkes oraya gidiyor artk. Babam geldi getirdii sebzeleri beraber yerletiriyoruz. Biz sebzeleri yerletirirken gzm yan binann apartman kapcsnn kz Pnara taklyor. Pnar da binann plerini dkyor... Hemen yan tarafmdada ocuklar oyun oynuyorlar a kapy bezirgan badiye... yle ok istiyorum ki gidip oynamay ama babama yardm ediyorum. Hem iimiz var diye babam da yollamaz beni... Ve yine kendi kendime diyorum ki aslnda babam benim de oynamam neden istemesin ki ama ite iimiz var. Pnar da oynamyor, p dkyor ama babalarmz deil, sulu olan baka eyler var, oynamamza izin vermeyen... te yle yaaya yaaya dne dne geiyor gnlerim... E tabi ki bunlarn yannda ok gzel gnlerim de geiyor... Mutlu olduum, kabma samadm gnlerim. yle renmi olmalym ki en ufak eylere ok ok mutlu oluyorum. Annemin scak bir gl kadar ne mutlu edebilir ki beni? Birgn odada bulmaca zyorum bir ses geldi 6 kadn diri diri yaktlar... Tabii ses televizyondan geliyordu odadaki televizyon akt, o sesi duyunca merak ettim braktm
yk
elimdekini... Kadnn yz bembeyazd ok korkmutum o an, onlar tanmyorum ama iimin acdn hisettim bir an. Hapishaneler, atlarnda dumanlar ge doru ykselen hapishaneler... Ama hi kimse bir ey yapmyor, yardm etmiyor. Belki yardm etmek isteyenler var ama durduruyorlar onlar ve yardm etmekten te silahlar, bombalar skyorlar, dehete kaplyorum grdklerim karsnda... Neden itfaiye gitmiyor, neden kimse yardm etmiyor diyorum be olduunu bile anlamadan Birileri kp HAYATA DN diyor, ben de zannediyorum ki onlar hayata dndreceiz, kurtaracaz demek istiyorlar... Yine btn sorular cevapsz kalyor... O kadnn sesi ve yz hala aklmda, o hapishanedeki insanlar kmyor aklmdan. ylece kaznyor hafzama. Kurcalamak istiyorum ama kimden neyi reneceim ki, herkes en fazla benim grdklerimi grmt... Ve zaten bize gstermek istediklerinden bakasn da gstermemilerdi televizyonda
KEN YOK ETMEK olduunu... 11 yamdaki cevapsz sorularn cevabn alyorum imdi tek tek... Zaten devlet yakmak, yok etmek istiyordu onca insan neden yardm etsin ki? Neden itfaiye o atlan bombalar, sklan kurunlar devletin deil miydi..? Devlet yakmak yok etmek istemiti nk o hapishanedekiler 11 yandaki Zehrann yaadn hibir ocuun ve hibir insann yaamasn isetmiyorlard... Adalet ve eitlik istiyorlard... Topraklarmzn satlmasna kar kyorlard ve bir set gibi duruyorlard karsnda dmann..
Dmanda bomba vard onlarda YREK Dmanda silah vard onlarda NAN Dman teslim almak istiyordu baka areniz yok gelin teslim olun diyordu onlar; ASIL SZ HALKIN SAVAILARINA TESLM OLUN diyordu.Bunu diyorlard nk halkn ncleriydiler ve gn getike bir bakasyla tanyorum.. -Ate olup zerlerine yryen abi ile tanyorum -6 kadn diri diri yaktlardiyen ablayla... -Zayflam bedenlerine ramen dmanla atmak isteyen lm orucu direniileri ile tanyorum -Dktnz kanla boulacak hesap vereceksiniz diyenleri ve daha nicelerini tanyorum Onlar yaatmak istediler ve yaatmak iin ldler ve ite bu yzdendir ki aradan 9 yl gemesine ramen onlarla henz tanyorum ve eminim ki 9 yl sonra hala yenileri ile tanyor olacam ve 9 yl sonra benim gibi hala daha yeni tanacak olanlar da yine olacak... nk onlar halktan biriydiler bu topraklarn evlatlarydlar ve bu topran barnda daha nice yiitler boy verecek ... Fatma Doan
Zamanla 6 KADINI DR DR YAKTILAR diyen kadn tanyorum imdi... Sonra o dumanlar ge ykselen hapishanelerdeki direniilerle tanyorum tek tek... Tandka ne gzel insanlar ne onurlu insanlar diyorum... 11 yamda hissetmitim bir eylerin olduunu ve ite o diri diri katletmek istedikleri benim adma,bizim admza,halk adna mcadele ettiler... Onlarn 11 yandaki Zehrann, Ayenin, Hasann ve Pnarn bile hissedip fark edip ama anlam veremedikleri ey uruna direndiler... Ezenden deil ezilenVe Yl 2009 20 yamdaym Nereden bilebilirdim ki onlarn HAYATA D- den yana oldular ve direndiler kanl bedenleN dedikleri eyin aslnda onlar VAR- ri ile direndiler..
mektup
hogeldin gler...
hogeldin gler...
Sevgili Gler, Amerikan kelepesi iindeki, tarihin zeti gibi zafere duran ellerinden, o ellerinden perim Halk grdn m Gler? Halk olmann o en mutlu haliyle, ekip ald seni o khne duvarlarn ardndan. Cret ve emekten ibaret devrimci iradesiyle hi durmadan, pes etmeden, szlanmadan paralayp at en sonunda btn engelleri. Halk kazand, kzn barna bast. Seni hayata tamann Mahir'i olan bu halk, kim ne derse desin, kendisini de gelecee tayacaktr. Kanserden daha habis olan zulmetin ortasnda bir meale gibi duran ellerinden, o ellerinden perim 122'leri grdn m Gler? Dostlar grdn m Gler? Onlar, seni o sessiz lm hcresinden ekip almaya alanlarn kollarndaki takat, dizlerindeki derman, bilinlerindeki umudun ta kendisiydiler. Seni oradan kartan ellerin bu denli gl, sevecen ve kararl oluu bundandr. Giderken syledikleri gibi, emeki ellerde, direngen bileklerde, ba emez yreklerde yayor ite 122'ler. Ve ite bu varolula, oradan karp ald seni Melek'ler Merhamet dilencilii dayatarak adaletsizliklerine ba ememizi arzulayan cellatlarn suratna onurun tokadn arpan ellerinden, o ellerinden perim Byk ailemizi grdn m Gler?
mz da meydanda. Tabiat ukurluk olan dipsiz muktedirliin lm kuatmasnda hayatn kzl bayran dalgalandran ellerinden, o ellerinden perim. irkefin krallarn grdn m Gler? stanbul'dan Balcal'ya, Elaz'dan Brksel'e senin gnee hasret gln her sokaa, sesini de sar sultanlara tad bizim ocuklar. Aksakalls da vard iinde, mutfandan kp geleni de oluk ocuk, kadn erkek, gen yal ve hepsi birer mavzer kvamnda delikanlyd "Gler'e zgrlk" derken. yle ki, destursuz Azrail olmaya kalkan riyakrlar alaynn kabusu oldular. Her yerde karlarna ktlar. Tek kelimeyle, mthitiler Acy bal eyleyen iradenin bin selamn veren ellerinden, o ellerinden perim Kokmu ve ziyankr kraliyetlerinin soy zellii olan nekrofil bir sarholuk iinde kanl yalanlar kusuyorlard her azlarn atklarnda. nsana benziyordu suretleri ve lakin derin rmelerinin kokusu ele veriyordu insanlkla, ilgileri olmadn. Ve sust yakalanm bir seri katilin yzszlyle gizlemeye altlar yzlerini. Engelleri aa aa denizlere varan nehirlerin kesintisiz cokunluundaki yaamn erefine kaldrdn ellerinden, o ellerinden perim. Seyhan grdn m Gler? Canmz Gler iin diyerek yollara den ve her bir admda Yaasn Gler Zere diyerek karanln madrabaz eytanlarnn kahrolmasna sebep olan dostlar grdn m Gler? Omuz omuza olduka byyen bir isyan selinin damlasyd onlar. Ki hayat denilen bu kavgada geldike omuzlarmz yan yana, bilei bklmez bir kudret yaratacaVe imdi sen, seni seven herkese bir zafer gstermelisin: Kanseri de yenmelisin! Yeneceksin Yeneceiz O gn de greceiz Gler: Bir umudum sende / Anlyor musun? umudundan, o yldzl umudundan pyor, yreimizle kucaklyoruz seni.
deneme
bir kapanmaz yara: mara

trkan doan
na. Anadolunun bozkrna kr iekleri gibi dalm halklar; sonrasnda yerleip yurt, yuva kurmular Nurhaklarn eteklerindeki kylerde. Kardee blmler ekmeklerini Bir zaman sonra dalarn yeniden sarm akal srleri. Engerek ylan, gzlkl sar ylan, ngrakl zehirli ylan eksik olmam. Bu sefer aacn kurdu kendi znden olmu. Maran gbeinde 31 yl nce kanl bir Kerbela yaandnda, drm omzundan kahramanln hrkasn. Artk katliamyla anlan bir ehir olmu Mara. Mahallelerinin dar sokaklarndan oluk oluk kanlar akm meydanlarna. Faizm, kan kokan elleriyle emekilerin, devrimcilerin, Alevilerin yaad mahallelere doru salyasn aktm. Resmi ve gayr resmi kalemlerin senaryosuydu bu. Kontra kalemlerin elinden km senaryo, yine resmi ve gayr resmi ellerce geree dntrld. Yaanann adna katliam diyordu szlkler. Belki de bu szck bile boynu bkk kalrd, yaananlarn karsnda... Erkan- harbin nderliinde faistler elinden lm kotu saa sola. Siluetinin Kerbelaya benzedii Mara, kanl sokaklarn, evlerini brakt gerilerde. Yabani gller dile gelse sylese. Kys stl cokun rmaklar tarif etse, dadan yuvarlanan kayalar anlatsa. der Mara Halk; Anlatsa kan deryasnda yzen canlarmz, aclarmz... lmler ortasnda yalnz, aresiz kallarmz...
Gneydou Toroslarn uzantsnda kvrml hem de kanl yazdrm Mara iline doru... da yollar Kvrml da yollarnn karsnda ala afak, duru bir yz gibi alrken dyor Mara, Gneydou Anadolu Blgesinin Akdeyolumuz Ahr Dana. niz Blgesi ile birletii noktada, tarih ncesi alarda kurulmu bir ehirdir. Akdenizin doArdndan geit verir Dldl Da... Ve yollar usunda , 31 yldr omurgasnda keskin bir agtryor bizi dolambal da sralarndan rsyla var olan yaral bir ehir... Yzyllar boBinboa Dana. Yreimizle sarlyoruz al- yunca ger airetlerin konaklama ve yaylak a al kzl tal, ba dumanl karl, etei kek- yerlerinden biri olmu bu topraklar. lik seslenili en olas yce dalara, burcu burcu kokular saan bereketli Nurhak Dala- Gngrm Mara ili, ok kahr ekmitir ve rna... yasldr ezelden beri. Marallar, emperyalizmin 1. Paylam Savanda Franszlara kar Seher zamannn kmldanp kalkt vakit, bu bu topraklar, Mara bize mezar olmadan tozlu yollar gtryor bizi evresini dalar dmana glizar olmaz. diyerek sahiplensarm, tarihe adn hem kahramanlyla, mi. Kadn-erkek omuz vermi Kurtulu Sava-
deneme
lesinden: Dne Geliiin, Dne Geliin, kaasn amannn! Nereden gelir bu ses? Hangi sokak? Alev alm hangi ev? lklar, lklar, lklar. Dne Gelinlerin deilen karnlarndaki bebeler, giyip pabularn kamaya alyorlar az sonra kafalarn uuracak olan tahray tutan ellerden Dne Gelinin sesi kslyor boazn skan el yznden. Kan fkryor kesilen memesinden. Her evin bacasndan ykselirken dumanlar, baka kaplara kouyor ellerinde lm oyunlaryla cellatlar. 80 yanda gzleri grmeyen Cennet Ninenin oyarak gzlerini, devam ediyorlar oyunlarna. Gnlere, gecelere yaylyor. Kylerde insanlar tarlalarna ekin baa gibi seriliyor. Cesetlerini toplayanlarn cesetleri karyor yenilerine, eker Deresi kan ile sulanyor. Hi keklik tmez olmu sonra bu dalarn yamalarnda, teni dertli olmu. Ahr Dandan geerek ukurovaya inmi dertli ten knal keklikler... akmlar yllar boyu. zerinden yllar gese de Mara der dalar talar. Kysnn sisi, ince duman, dalp dalara yaylr seher zaman da Mara der. Blbl alar gl dalndan. i der am inelerinin ucundan, Mara der. Analar toplanrlar evlerinin kana anak tutan duvarlarnn dibinde, yllarca at yakarlar. Soruyoruz neden yaralarn sarlmaz Mara? Derdim oktur memlekete sylenmez diyor. Ezeli uykusundan uyanp perde perde ykselen atlar dolduruyor kulaklarmza; yankla, acla, scakla, bomboz ovalara, sra sra boy vermi plak yce dalara... Memlekete sylenmez olan dertleri tayan sokaklardan geiyoruz. Sorulmadk hesaplarn defterini aar gibi. Sesler geliyor kulamza. Aradan yllar gese de sokaklarn, caddelerin kylarna gizlenmi bir inilti, bir uluma... Bir kan kokusu, bir hykr. Her yana sinmi dolayor ayaklarmza... St imam akna vurun! slam elden gidiyor ldrn Alevileri! Kzl komnistler Moskovaya! Mslmanlk elden gidiyor, koun. Bir tek ocuk bile kalmasn; dorayn Alevileri ve komnistleri! Ali diyordu ahn Anadoludaki adamlar; Kerbela diyordu, Hseyin diyordu... Kzlbalara lm diyordu az salyal hykren canavar. lm kouyordu sokak sokak. Trpanlarla, tahralarla satrlarla... nceden iaretlenmi evlerin kaps alnyordu tek tek. Hangi ahtan yana olacan arm, iki dnya sultannn kavga alannda skp kalmlard. Hsmdlar, kirveydiler; komuluk haklar, helallikleri vard, kz alp kz verdiler. Esnaftlar; evleri duvar duvarayd. Sra sra kaynayan kazanlarda halanacak bedenlere soruldu slamn art. Salavat getir ldreceiz seni. diye hykrd biri; Salavat getirmeyi bilmez bu kzl ldrelim! diye rd bir dieri. Bir kle et daha atld yanm bedenlerin zerine. Gk ekinlerin baaklarn bien trpanlar biti dillenen bebekleri. Glckleri asl kald ivilerle duvarlara. Trpan trpan savurdular ocaklarda. Bir ses geliyor kulamza Yrk Selim MahalMemlekete hkm geen saraydan devlet baba buyuruyor: Dar kmak yasak! Evlerinde kalanlar sabahn ilk aydnlnda evlerinde; kylerinde kalanlar tarlalarnda ldrlyor. Maran sokaklar yaral kalm. Akan onca gzya derelere karm. Sokaklarndan, evlerinden toplayp llerini kendine yabanc dm topraklarna gmp, yzlerinde hayat boyu tayaca derin izgilerle syleip; yank eyalaryla ve anlaryla g edip gitmiler baka memleketlere. Geride Marata bir kapanmaz yara kald... Hala kanayan... Kapanmaz bu yara... nk o gnden bugne halkn kan akmaya, yaras kanamaya devam ediyor. Zulm, vahet her boyutuyla sryor. Kyamete kadar ellerimiz yakanzda diyor analar. Kapanmaz bu yara... Bu zulm, bu smr dzeni son bulmadka Mara, unutulmayacak. Asla!
deneme
karaylan der ki...

mit zafer
Karaylan der ki harbe oturak Kilis yollarndan kelle getirek Fransz adn btn batrak Vurun Krt ua namus gndr (Halk Trks)
kan kanc savat bu, artk saysn arr olmutuk. Ve her seferinde alyeil bayran peinden giden yiitlerin akbeti mehul kalrd. Yanan yreklerin sesi duyulurdu sadece: Eli Yemendir, gl emendir / Giden gelmiyor, acep nedendir Padiah emriydi, emir byk yerdendi. El mecbur, gidilecekti savaa. Belki bir kurun deecekti, belki de siperlerin ayaznda tifsten geberip gidecektik. Ve kefensiz yatacaktk mehul mekanmzda. Ulemalar mukadderat derler bu ie ve lakin, halkn akl yatmaz ve sorar, Acep nedendir? diye... O tuzu kuru ulemalara, beylere, paalara gre Halk cahildir, bilmez erisini dorusunu. Oysa Acep nedendir? diye sorup sorgulayan halkn bin gz vardr, grr her bir eyi. Grr ve der diyeceini: Karavana bakrdandr / Yar gzlerin akrdandr / Zengin olan bedel verir / Askerimiz fakirdendir. Fakir askerler srlrken sava meydanlarna, sra bana da geldi elbet. Dtk yola ve yolumuz dt Erzuruma. Dtk Rus arnn ordusuyla. ok yiitler krld orada. Onlar ar, biz padiah kulu idik. Onlarn arasnda prens, bizim aramzda da ehzade yoktu. Sava kartan emperyalistler dnyay paylat, birbirini kran fakir askerler de kara topra... ldm sandm ama sadece yaralanmm. Sonra zaten Sava Bitti. dediler. Her bir admda bin acya ahit olarak dndm kyme. Geldim grdm ki, bitmemi aslnda sava. Olup biten, memleketin igal edilmesiymi... Sarayda yaayanlar iin vatan kendi tahtlarndan ibaretmi me-
1... Asl adm, Mehmet. Doduumda byle demiler ama sonra, Karaylan diye nam saldk cmle cihana. Besni kasabasnn Elif Kynden bir Krt ocuuyum. Anam Ayeden 1888de doduum sylenir. Dorudur herhal... Babamn ad, Mamoydu. Da gibi adamd. Ard aalarna benzerdi duruu. Yklmaz sanrdm onu. Ama bir gn, bir kurun ile ykld. yi olmad bir trl yaras. ld... On altsnda kara yaz bir delikanl idim. Ve tarla, harman, davar, apa derken bydm. Bymenin en kavruk haliyle. rendim bu arada okuyup yazmay ve Molla dediler lakabma... Sonra padiah fermann duyurdu tellal davullar: Sava kmt!
er. Dn o tahtn kar iin bizi cephelere srenler, bugn ayn karlar iin bizim topramz emperyalistlere sunuyorlard. Onlar atlas kaftanlarn ve tulu bayraklarn emperyalistlere paspas etmilerdi oktan. Ama biz, baldr plaklmz sancak eylemenin vaktindeydik. Yaadklarndan reniyor insan. Ban kaldrnca gryor her bir eyi. Ki eilmi ban grmesi mmkn deil gerei. Grdk biz de memleketimizde olup biteni. Ve anladk, emperyalistlerin uha masalarnda yazlan o kara kaderi. Anladk ve reddettik. Anladk ve kendi kaderimizi kendimiz tayin etmek iin silaha davrandk... birlikiler sarmt hayat. Bunlarn nde gideni Bozan Aa denilen alakt. Etrafna sat korkunun glgesinde yapmad rezillik kalmamt. Hal byle iken, nasl dolardk yiidiz diye orta yerde. Hakszla sessiz kalmak, bizi kepaze yapmaz myd? Yapard. O halde Bozan Aa denilen rz krn hesabn grmeliydik... Atlandk, silahlandk ve davrandk dalara doru. Bu dalar bilir dostu da, dman da. Tanr kendisinden olan. Ve kucan aar evladna. Ki yeterince gvenince da kylleri, gsterdiler Bozann izini. Yettik, yetitik ve ka kez arptk...
Yoksul kyllerin karsnda Azrail kesilen bu alak, bizim karmzda Azrailden kaan bir ceset olmutu oktan. Ve eriip Bozan itine, giritik birbirimize. Yamur olup yad kurun, hem bize, hem onlara. Bir ara kardeimin vurulduunu grdm. Frladm yerimden kotum yanna. Nasl srtlandm, nasl getirdim, nasl demedi o kurunlar. Bilemedim ama bildiim u ki, o gn buldu belasn Bozan Aa. Bana da Karaylan denmeye baland... Ve asl kavgamz bundan sonra balad. nk zalimin by Fransz emperyalistlerin ta kendisiydi. Ve emperyalistlerin blgede yapmak istediklerine itirazmz vard. Asl imdi mavzer kuanmann vaktiydi. Gn o gnd. Msylerin kanl kalemleri deil, nasrl ellerimizdeki mavzerler yazacakt belal bamzn kaderini... Topladm yiitleri ve dedim byle byle... Sordum, Franszn ii burada ne? Onlarn dedii olacaksa, hayat bizim olmaz. Kar koyarsak hakim olamazlar hibir eye. Ve sonra ilemeli cepkenlerimizin stne, apraz fiekliklerimizi sardk iyice. Srdk atlarmz atamzdan yadigar doruklara... galci Franszlar, btn silahlarn kendilerine teslim edilmesini istiyorlard. Veren olmazsa alamazlard elbet. Biz silahmz ver-
medik. Silah namustur tremize gre. Hele ki dmana verilmez asla. Daha bir sarldk mavzerlerimize ve ahin Beyin diliyle haykrdk Fransz emperyalizminin yzne: ...Namus ve hrriyet uruna lme atlmak bize Austos scanda souk su imekten daha tatl gelir. Sizler can kymetli insanlarsnz. atmaynz bize. Bir gn nce topraklarmzdan savuup gidiniz. Yoksa kyarz cannza. Ve Aralk 1919dan balayarak, Antep civarnda dmana darbe stne darbe vurduk. Her zorlukta daha bir kararttk gzmz. teslim olun arlarna verdiimiz cevap trk oldu dillerde: Karaylan der ki harbe oturak/ Kilis yollarndan kelle getirek yle de yaptk. Nerede dman varsa, indirdik tepelerine fkemizin grzn. Onlarn silahlar moderndi, bizim fkemiz kadim. Ve air hakldr: Ne skender takmm / Ne ah ne sultan / Gp gitmiler glgesiz Bunlar da gidecekti elbet vakte kadar. Ne bir falcnn kehanetiydi bu, ne de takvasn kaybetmi bir hocann hurafesi. Bileimize ve yreimize, bir de u dalara ve o dalar yle zaptedilmez yapan halka gvenimiz-
deneme
2... Karaylan der ki; GDOlu uyduruk mallaryla, zehirli atklaryla, bulac hastalklaryla, tabiatn dengesini bozan harislikleriyle yok ediyorlarsa geleceimizi.. Karaylan der ki; Emekilerin maann ne olup olmayacana bile hkmediyorsa IMF... Karaylan der ki; Afganistandan Iraka, Filistinden Kolombiyaya, halklara kan kusturuyorsa emperyalist katiller... Karaylan der ki; Vatann barna saplanm bir Amerikan haneriyse ncirlik... Karaylan der ki; lkemizde ne ekip ne biileceine bile karyorsa Avrupa Birlii... Karaylan der ki; Beyaz Sarayn oval ovislerinde kararlatrlyorsa memleketin kaderi, Karaylan der ki; Yozlatrmann sarholuu, bireyciliin krl, yabanclamann duyarszl ve bencilliin hep bana rabbenacl ile zehirlenmise hayat... Karaylan der ki; Emperyalist tekellere peke ekiliyorsa u cennet vatan... Karaylan der ki; Halk smren bir avu harami semiriyorsa gn be gn... Karaylan der ki; Tersanede i kazas, Davutpaada atlye patlamas, Bursada fabrika yangn, madende gk, sel ve deprem ve domuz gribi ve trafik ve sefaletin penesine lp gidiyorsa az var diliyok mazlumlar... Karaylan der ki; Harbe oturak, nk namus gnmzdr...
di bizi byle pervasz konuturan... te o gvenle girdik en amansz arpmalara. Ve ezber ettirdik Karaylan adn Franszlara. ahin Bey haklyd, Onlarn can kymetlidir. derken. yle ki, 20 Ocak 1920de gerekletirdiimiz Karabykl Basknnda elli Fransz askerini esir aldk. Evet, onlarn can tatlyd, biz ise candan gemitik. Bamszlk uruna. Ve feda ruhumuzla Vurun Antepliler namus gndr. diyerek dalyorduk igalcinin saflarna. El altndan, dil stnden haberler gnderiyordu msyler. Altn ve makam neriyorlard susturmam iin mavzerlerimizi. lmek var, dnmek yok diye kmtk bu yola. Evvel allah, zafere kadar durmayacaktk. Bu yolda bize den Maratan ktm da girdim baheye / Vatan satlr m altn akeye? sorusunun cevabn kurunlarla yazmakt dmann suratna. Biz de bize yakan yaptk: Karaylan der ki: Kilisi basak / Aynal martini depoya asak / olak Kumandann kellesin kesek / Vurun etelerim namus gndr Vurdu eteler, vurdu Antepliler, vurdu o Krt yiitler ve adm adm geriledi emperyalist igalciler. Bir Nizip yolunda ktk karlarna, bir Maarabanda. Bir Kurbanbabada konuuyordu silahlarmz, bir Sakag-
znde... Ve Kilis-Antep yolunu mesken eylemiti tfeimizin namlusu... Sava bu, bedeli kanlmaz. Lakin, ne olurdu ahin Beyden nce vurulup ben deydim. Ama yle olmad ve 25 Mart 1920de Kzlburunda ehit dt ahin Bey. Vurukan bir ahan olup ata ata lmszleen yoldama szm kald geride: Ya istiklal, ya lm! Ya zaferi kazanacak, ya da bu yolda biz de lecektik. Keskin bir bak gibi saplamtk zamana andmz. Onu oradan hi kimsenin kartmaya gc yetmezdi. Fransz araplarna elik eden meze olmaktansa, u kara topraa tohum olmak yedi bizim iin. Elbette parya olmay seenler de vard. Ticaretin dini iman olmaz. diyordu byleleri. Kimileri de, Halife efendimizin emri byle diyerek din adna ememizi istiyorlard bamz. Ama biz, damarlarmzda ibirlikilik deil, topraa karp gelecee akacak kan tayorduk. Vakti gelince akacakt o kan ve tarih byle yazlacakt. yle de oldu. Mays 1920 de Sarmsaktepedeki dman glerine hcum ederken, Fransz kurunu gelip buldu vcudumu. Boylu boyunca dtm dalara, ite bu yzden stiklal a ruhum dalarda, meydanlarda, yumruklarda gezer hala...
inceleme
filipinler de devrimci mcadele ve kurtulu tiyatrosu

eren bulallar
Filipinlerdeki devrimci mcadelenin mermisi, 1968 ylnda suskunluunu bozdu. 1960lar, yani halklarn ellerini kaldrmlara basp dorulmaya baladklar yllar... Amerikan emperyalizminin bir yandan geri braklm lkelerdeki sermaye stunlarn salamlatrmaya alt, dier yandan halklara kan kusturduu yllar.
Kimileri bir ekirge srsne benzetir kapitalizmi. kt tarlann baaklarn kurutan, sonra da ekip giden ve arkasnda sefalet brakan bir ekirge srsne... Tebihte hata olmaz derler ama bu tebih, tarihin en nemli ynn es geiyorsa eer, hataldr. Bizler hibir zaman ekirge srsne buday baaklar gibi teslim olmadk. Yama her zaman direnii, faizm de her zaman devrimci sava ensesinde hissetti. Sustuumuz anlarda dahi, bu aresiz bir suskunluk deil, namlunun azndaki merminin suskunluuydu. Filipinlerdeki devrimci mcadelenin mermisi, 1968 ylnda suskunluunu bozdu. 1960lar, yani halklarn ellerini kaldrmlara basp dorulmaya baladklar yllar... Amerikan emperyalizminin bir yandan geri braklm lkelerdeki sermaye stunlarn salamlatrmaya alt, dier yandan halklara kan kusturduu yllar. Bu yllar, ayn zamanda tm dnyada devrimci mcadelenin kanla sulanan tohumlarndan rengarenk ieklerin at yllar oldu. Devrimci kltr hareketleri kitleden kopuk sanat tekrar kitlesiyle bir araya getirdi ve bu kavumadan ok verimli bir tiyatro hareketi dodu. Filipinlerdeki tiyatro hareketi de, 60 sonrasndaki bu anti-emperyalist dalgann en nadide rneklerinden birini oluturur ve bize retecek ok eyi vardr. Filipinlilerin Kurtulu Tiyatrosu adn verdikleri hareketi incelemeden evvel, lkedeki mcadeleyi biraz aktarmaya alalm SSCB ve in Halk Cumhuriyeti arasndaki fikirsel ayrl izleyen yllarda, Sovyet revizyonizmine paralel bir izgiye sahip olan FKP-
inceleme
t. FKPnin 1969 ylnda uzun sreli halk savan benimsemesi tesadf deildir. Amerikan emperyalizmine kar verdikleri savata ayn taktii benimseyen Vietnamllar, blgedeki halk savalar zerinde silinmez bir etki brakmlard. Dahas, Filipinlerde devlet, emperyalizmin dayatmalar dorultusunda 1956 ylndan balayarak bir zelletirme program uygulam ve 1970lere gelindiinde lkedeki kaynaklarn ounu zel sektre aktarmt. 1969 ylnda d bor a kapatlamaz noktaya geldiinde, lke areyi IMFden bor almakta bulmu ve bu emperyalist kurumun dayatt politikalar nedeniyle isizlik ve sefalet daha da artmt. lkede hzla gerekleen kapitalistleme, renci ve ii saysn arttrd ve iteki bu potansiyel, uluslararas devrimci mcadelenin gndemiyle birleince 1972 ylna kadar devleti bunaltacak olan bir protesto ve grev dalgas balad. Bu eylemlilik sonraki mcadelenin nder kadrolarn yaratacakt. Devrimci mcadelenin bylesine ykselmesi ve ekonomik bunalm, lkede ak faizmin uygulanmasn abuklatrd. 1972 ylnda, nce komnist ayaklanma uyars yapld daha sonra da halk arasnda panik yaratmak iin lkenin her yerinde bombalar patlatld (yllar sonra kimi generaller ve politikaclar bu bombalamalarn bizzat ordu tarafndan organize edildiini ileri sreceklerdi) ve daha sonra da skynetim ilan edilerek bir bask dalgas balatld. Sendikalarn, ilerici renci rgtlerinin militanlar ve liderleri tutukland, ikenceden geirildi, ldrld. Bu ak faizmin iki temel sonucu oldu: Ksa sre iinde renci ve ii eylemleri kontrol altna alnarak sermayenin hareketi iin geni bir alan alm oldu. yle ki, smrge faisti Marcos, kaynaklar hzla merkeziletirdi; hem iktidar, hem de ekonomiyi kendi evresindekiler etrafnda toparlad. Marcosa yakn olan aileler rvet, hibe, vergi indirimi, el koyma ve byk oranda kredi desteiyle milyarlarca dolarlk servetlerin sahibi oldular. Bu srecin sonunda krsal kesimin % 63 yoksullua gmlrken, nfusun % 10luk bir kesimi lkenin toplam zenginliinin % 45ine sahip hale geldi. Marcosun balatt toprak reformu, topraksz kyllerin saysn arttrd, kentler muazzam gler alarak byd. 1970-80 arasnda izlenen ihracata dnk retim politika-
MLden (Filipinler Komnist Partisi-Marksist Leninist) 1968in Aralk aynda kopan Jose Maria Sison, 75 yoldayla birlikte FKPyi kurdu. Marksizm-Leninizm-Mao Zedung Dncesini benimsemi olan ve ine yakn duran parti, 1969 ylnda 60 kiilik kr gerillas ve 35 ateli silahyla atlmna balayacak ve 1974e gelindiinde lke apnda 20den fazla gerilla cephesini am olacakt. Filipinler, yeni-smrgecilik taktiinin ilk uyguland lkelerden birisi oldu. 2. Paylam Savann hemen ardndan, 1946 ylnda Filipinler Cumhuriyeti kuruldu ve bu szde ba-
msz lkenin bana, ibirliki iktidarlar birbiri ardna gelmeye balad. Amerikan emperyalizmi, lkenin her yanna dalm sleriyle, buray Gneydou Asyay kontrol altnda tutabilecei bir srama tahtas olarak kullanyordu. Bu ssn gvenlii iin de, Filipinler oligarisine hibe zerine hibe, rvet zerine rvet vermekten geri kalmad. Filipinlerdeki faist diktatrln savunma harcamalar 10 yl iinde sekize katland. Marcos nderliindeki oligari de buna karlk ite devrimci mcadelenin bastrlmasn, dta ise Vietnamdaki ABD katliamlarna 10.000 askerle destek verilmesini temin etmek iin elinden geleni yap-
inceleme
s ii saysn byk oranda arttrd. Dier yandan, bu ak faizm reformist renci rgtlenmelerini, reformist sendikalar ve partileri teker teker siyaset sahnesinden sildi. 1972 darbesiyle birlikte militan renciler ve iiler yeraltna inerek devrimci mcadeleyi srdrdler. Bu srete FKPye katlm artt. yle ki FKP yneticilerinden biri, bizim en iyi rgtmz, faizmin kendisidir diyecekti. 1970te 2000 kii olan parti kadrosunun, 1980lerde 30 ila 35.000 arasnda olduu tahmin ediliyordu. Komnist Parti, 1970lerdeki eylemlerle balayan bu radikallemeyi 1971 ylnda Milli Demokratik Cepheyi (MDC) kurarak karlad. Skynetimin ardndan MDC, partinin kadrolarnn devirilmesi iin yegne alan oldu. MDC altnda rgtlenen 16 ayr demokratik kitle rgt, aydnlardan hemirelere, rahiplerden avukatlara, rencilerden kyllere dek uzanan geni bir a kurdu. MDC, yurtdnda da 25 ayr lkede rgtlyd. FKPnin bu dnemdeki baars, aratrmaclarca birka nedene balanmaktadr: Skynetim ve Marcosun iktidardan drlmesine kadarki dnemde partinin ideolojik netlii ve koullara uyum salamaktaki baars; kadrolara tand inisiyatif ve kadrolarn ball; halkn ihtiyalarnn doru tespiti ve legal alan baaryla kullanma bunlar arasndadr. Marcos rejiminin kolluk kuvvetleri, ABDden ithal ettikleri kontrgerilla taktiklerinin Filipinli komnistler karsnda boa ktn ararak gzlemleyeceklerdi. Ama mcadele tarihi tuhaflklar, yenilgiler ve derslerle doludur. FKP, Marcos rejimine kar giderek byyen bir muhalefeti rgtlemi ama baat g haline gelememiti. Oligarinin yamas ve basks arttka krize srklenen ekonomi ve siyasal basklar sonucu Marcos iktidardan indirildi ve 1986 ylnda genel seime gidildi. Bu andan itibaren partinin ideolojik netlii ortadan kalkt ve bocalamalar balad. FKPyi eletirenler bu bocalamalar partinin dogmatik bir biimde takip ettii Maoist izgiye balamaktadr. 1970ten sonra artan sanayileme lkeyi arpk bir kapitalistlemeye maruz brakm, ancak FKP kadrolar lkenin yar-feodal, yar-smrge olduunda srar et-
miler ve devrimin stratejisini krdan kente doru gerekleecek bir ayaklanmaya gre izmilerdi. Marcosun iktidardan indirilmesine giden srete toplumun geni kesimlerini rgtleyecek bir cephe oluumunun yaratlamamas, Marcos kart muhalefetin FKP tarafndan temsil edilememesine ve burjuvazinin kanalna akmasna neden oldu. FKP, Marcosun drlmesini izleyen srete tutarsz davrand. nce 1986 ylnda yaplan seimlerin burjuva sisteme hizmet ettiini syleyerek, seim boykotu uygulad ve bu srete elindeki legal imknlar kullanamad. Giderek soyutland. kinci olarak seimlerin yaplmasnn ardndan, FKP gleri, bu kez de yeni seilen hkmetle bar grmeleri yapmaya kalkt. Burjuvazi bu grmeler sresince gcn yeniden toparlama frsat buldu ve uzlama abalarn FKPye ar detti. Kar-devrimin 1987 ylnda balayan saldrs bu kez daha youn ve profesyonelceydi: FKPnin sleri yok edildi, militanlar katledildi ve partinin nde gelen 100 lideri 1988de kar-devrimin tutsa oldu. Yazmzda devrimci mcadelenin en youn yaand 1970-86 srecine odaklanacamz iin, Filipinlerdeki devrimci mcadelenin sonraki aamalarna girmeye gerek duymuyoruz. Ancak halen Jose Maria Sisonun nderliinde olan FKPnin 1990larn sonundan itibaren yeniden bir toparlanma srecine girdiini ve u anda Filipinlerdeki en gl komnist parti olduunu belirtelim. Kurtulu Tiyatrosu Filipinlerdeki devrimci tiyatro faaliyeti birka kaynaktan beslendi. Bunlardan en nemlisi, giderek artan eitsizlikler ve buna paralel olarak gelien halk direniiydi. Aydnlar ve sanatlar giderek halk iin ve halkla beraber retmeye ilgi duyar oldular. kinci kaynak, Filipinlerdeki anti-emperyalist mcadelede etkisini srdrmeye devam eden yurtseverlik ve milliyetilik oldu. Ancak bu milliyetilik, bugnn Trkiyesinde hissettiimiz trden bir milliyetilik deil; halkn kendisine kar dayatlan yoz burjuva kltrn reddetmek iin snd, aydnlarn da bu kltrn karsna savunulacak ve gelitirilecek bir deer olarak diktii, ilerici zellikler gsteren bir milliyetilikti. nc kaynak ise, Gney Amerikada yaratlan, devrimci pedagoji ile tiyatronun harmanland Boalin ezilenlerin tiyatrosu
yaklamyd. Diktatr Marcos kart bir demokrat olan Cecile Guidote, 1967 ylnda kurtulu tiyatrosunu etkili bir biimde lke apnda icra edecek olan PETA (Filipinler Eitsel Tiyatro Dernei) adl organizasyonu kurdu. Guidote, diktatrle kar kan bir isim olduu iin ksa sre sonra lkeden srgn edilince PETAda liderlik el deitirdi. PETAnn liderliini daha radikal solcularn ele almas ve 1970lerin ortasnda iyi planlanm bir almayla dernein ileyii mkemmelletirildi. Skynetimle birlikte yzlerini halka dnen aydnlar, sanatsal retimlerinin merkezine halk yerletirmekle yetinmediler, bizzat halkn sanat retebilmesini salamak iin kollarn svadlar. Kurtulu tiyatrosu bylece Boalin tiyatro anlayna yeni eler ekleyerek, onu daha da devrimciletirdi. Boalin tiyatrosu sorunu tehis ediyor, oyuncularla blgeye gidiyor, oyunu halkla birlikte oynadktan sonra oradan ayrlyordu. Kurtulu tiyatrosu ise kendini bir devrimci rgt gibi yaplandrmt: PETAya bal yazarlar, mzisyenler, ressamlar ve oyunculardan oluan bir tiyatrocu grubu, birka hafta nceden atlye yaplacak mahalleye yerleiyor ve orada halkla temasa geiyordu. Gecekondu halknn kk-burjuva aydnlara tepeden bakmas nedeniyle, byle bir iletiim aradaki buzlar krma, sorunlar gzlemleme frsatn veriyordu. Daha sonra bir hafta sren atlye boyunca, halkn kendi sorunlarn mzikle, boyayarak ya da oynayarak ifade edebilmesi iin onlara eitmenlik yaplyordu. Buradan tamam halkn rn olan mziiyle, dekoruyla bir tiyatro gsterisi oluturuluyor ve kimi durumlarda gsteri mahalle halkna oynanyordu. Ancak burada asl ama atlyeye katlanlarn yaltlmlktan kurtulmalar, ifade yeteneklerini gelitirmeleri ve bunu kendilerini ezen sisteme muhalif bir biimde yapmalaryd. Gerekten de atlyeye katlan yoksullarn z-sayglarnn ve gvenlerinin artt, kendilerini daha yaratc hissettikleri belirtilmektedir. nc ve son aamada, halkn iindeki gnlllerden bir kurtulu tiyatrosu grubu oluturulmas iin gereken admlar atlyor ve PETA merkezinin srekli danmanlk destei altnda, mahallede bir sanat atlyesi yaratlma-
inceleme
eylem kapasitesi o kadar gelimiti ki, akam eylem haberini alp, beyin frtnasyla bir oyun yazyorlar, sabah provasn yapp, len de sahneliyorlard. Ve lkedeki mcadele sertletike, tiyatrocular gerilla tiyatrosu yntemlerini de gelitirmeye baladlar. Polisler ya da sivil faistler tarafndan yakalanmamak iin tek kullanmlk ucuz dekorlar kuruyorlar, hafif maskeler ve kostmlerle oyunlarn sahneleBu almann sonularna ilikin ilgin bir r- yip, polis gelmeden nce halkn arasna karnek vardr: PETAnn eitmenleri, yoksul ma- yorlard. Ne var ki, pek ok sanat gzaltndan hallelerden gelen yz kadar gence gnlk ve ikenceden kendi payna deni ald. bir atlye almas yaparlar. Burada insanlarn kendi ezilmiliklerini ya bir mzikle, bir re- PETAnn kurtulu tiyatrosu yntemi, sadece simle, bir kyafetle ya da maskla ifade edebil- topluluk almalar ve sokak tiyatrosu gstemeleri iin gerekli almalar yaplr. Kimisi re- rileriyle yetinmedi. Bu trden yaratc drama sim, kimisi mzik, kimisi dans alr. g- almalarnn yannda, geleneksel dramatik nn sonunda yoksul mahalleli dzene ynelik oyunlar da yazld ve sahnelendi. Ancak bu fkelerini somutlatrdklar tenekeleri, mask- oyunlarn yazl ve sahneleni biimleri de lar, izimleri ve kostmleri alarak karnaval devrimciydi. Srekli yaplan yazarlk, oyuncuhavasnda ehir merkezine akarlar. Yol boyun- luk atlyeleri sayesinde deneyimli bir sanat ca kendilerine katlan ve merkezde onlar kar- havuzuna sahip olan PETAnn yazarlar, dlayan binlerce insanla birlikte Davao ehrin- zenli olarak gndemi ve gazeteleri takip edideki hkmet binalarnn etrafnda bir hafta yor, kendilerine konu tekil edebilecek haberlere odaklanyorlard. Buna uygun bir haber srecek bir gsteri yaparlar. bulunabilirse, yazarlardan biri olayn gerekKurtulu tiyatrosunun emekileri, sadece bir letii yere gidiyor, orann sakinleriyle tansanat olmakla yetinmiyorlard. Hepsi birer yor ve bir sre onlarla birlikte yayor, oyunupedagog ve sosyolog da olmak durumunday- nu orada yazyordu. d. Gittikleri yerlerde yaayan insanlarn sosyo-ekonomik durumlarn bilmek, onlarn ya- rnein, 1978 ylnda kertenkele yiyerek yaad ezilmilikleri kavramak ve bildiklerini ayan yoksul bir ocua dair yaplan bir gazeaktarrken bunu uygun bir dille, onlara tepe- te haberinden sonra PETA, yazar havuzundaden bakmadan yapmann yollarn bulmak ki Malu Jacobu grevlendirdi. Jacob, uzun bir sre ocuun yaad gecekondu mahalledurumundaydlar. sinde yaayarak onunla dost oldu ve daha Bu sre, kk-burjuva sanatlarn bilin- sonra buradan yola karak yazd Juan lenmesine byk katklarda bulundu. Tank Tambar adl oyun, ulusal apta n kazand. olduu yoksulluk karsnda etkilenen tiyatro PETAya bal Peryante adl topluluun losanats, yoksulluun da bir estetii olduu- cula adl oyunu daha da ilgintir. Oyunda, nu fark ediyordu. Yoksulluun renkleri, at- locula adl bir vampirin yks anlatlr. lomas, ifadesi, dekoru, mzii ve hatta oyuncu- cos kasabas, diktatr Marcosun doduu luu da bakayd. Kk-burjuva sanatnn kasabayd ve oyun sahnedeki vampirin ahniversitede ya da ehir merkezinde grd- snda Marcosa yneltilmi ac bir hicivdi. Kanden ok baka Ynetmen Brenda Fajar- rn ars ve hazmszlk eken vampir locula, do, bir oyun kmadan evvel tasarmclarnn doktor arr. Doktor vampirin midesinden gecekondu mahallelerini ziyaret etmelerini srasyla bir iinin yumruunu, bir kylnn art kouyor ve orann estetiini sahneye ak- srtn, bir rencinin bacaklarn, bir profesrn beynini, bir sanatnn dilini ve devrimci tarmalarn istiyordu. Kurtulu tiyatrosu bu metodolojiyle lke a- mcadelede ehit denlerin kalplerini ve cipnda abucak yaygnlk kazand. Her ehirde erlerini karp kenara atar. Bunlarn hepsi bir eylem, grev ya da gsteri olduunda sah- Marcos iktidar srasnda ldrlen halk neye oyun koyabilecek, sokak tiyatrosu sah- temsil etmektedir. Oyunun sonunda, tm bu neleyebilecek hcreler vard artk. Gruplarn paralar birleerek yeniden ve daha gl bir s salanyordu. Bylece PETA bir mahallede daha rgtlenmi ve burjuvazinin yoz sanatna kar, adeta bir kltr fabrikas gibi alan bir sanat hcresi yaratm oluyordu. Bu yeni mahalledeki sanat hcresinin militanlar yeterince deneyim kazannca, onlar baka bir mahalleye gndermek ve oray rgtlemek mmkn olabiliyordu.
insan olarak ayaa kalkar ve iinin yumruu vampiri ezerek ldrr. 1983 ve 84 sezonu boyunca sahnelenen oyun, adeta Marcosun kn haber vermekteydi. rnekler oaltlabilir, ancak unu sylemek de yeterli olacaktr: PETA nderliinde rgtlenen kurtulu tiyatrosu, Marcosun devrilmesine kadarki dnemde halk direniinin kltr-sanat alanndaki temsilcisi deildi yalnzca. Srekli olarak yetitirdii militanlar, devrimci mcadele iin adeta bamsz bir propaganda makinesi ilevi grmekteydiler. Srekli ezilmilii nedeniyle kendine ve yaratc yeteneklerine olan gvenini yitirmi halka, burjuva kltr ve televizyonun saldrs altnda kolektif ezilmiliini bireyselletirenlere uzanan bu yardm eli Marcosun devrilmesinde nemli roller oynad. Kurtulu tiyatrosu; sanat retme iini, aydnlarn ve sanatlarn tekelinden kurtarmay hedefledi ve sonuta hem aydnlarn, hem de halkn devrimciletirilmesi gibi bir grev stlendi. Zira sanata ilikin teknik bilgi ve ustalk aydnlarda mevcuttu ama halkla, yoksullukla ve direnile ba kuramasayd, bu teknik ruhsuzlamaya, bireycilemeye mahkmdu. te yandan, bu yoksulluu birinci elden deneyimleyen halk da, kendini nasl ifade edebileceini bilmiyordu. Bu ittifak sayesinde burjuvazinin kltrnn dnda bir kltr yaratmak mmkn hale geliyordu. Bana kalrsa kurtulu tiyatrosu, yntemi ve ieriiyle sosyalist sanatn varabilecei en derinlikli noktalardan birisidir. Byle bir sanat yalnzca 1,5 saatlik bir gsteriyle seyircisine bilin alamakla yetinmez. Byle bir sanat, ayn zamanda seyircisini rgtler, onu da harekete gemeye, yaratmaya ve direnmeye tevik eder. Bu bakmdan, bilinlenme iini hakkyla yerine getirebilen en etkili yntemlerden biridir de denebilir, nk bilin tam da bu direnme iradesinden ve bunun eyleme dklmesinden doar. Kaynaklar: Eugne Van Erven. The Playful Revolution. Indiana University Press, 1992. Miriam Coronel Ferrer. The Communist Insurgency in the Philippines. Edward Elgar Publishing Ltd, 2007. Misagh Parsa. Devlet, deoloji ve Devrim. letiim Yaynlar, 2004.
biyografi
ehir gerillasnn yol gstereni: carlos marighella

mete ylmazer
Tarihin bize rettii ey o ki; hayatn zgrlk ve adalet kavgasna adayanlar, vurulup dseler dahi asla lmezler. Onlar, dnyann herhangi bir yerinde davalarn srdren birileri olduka sonsuza kadar yaarlar. lmszln srr da budur. Bugn lkesinden binlerce kilometre uzakta ve vurulup dt gnn zerinden krk yl gemiken Carlos Marighellaya dair yazyorsak bu satrlar onun lmediine kanttr. Peki kimdir Carlos Marighella? Marighella, Brezilyada Yankee emperyalizminin egemenliini ykmak ve lkenin smrlen kitlelerini kendileri iin adalet ve gelimeye dayanan bir istikbali garantileyecek gce kavuturmak amacyla bir ulusal kurtulu hkmeti kurmak zere iktidar silahl mcadele ile ele geirmek esasna dayanan bir rgtn lideridir. Ve onun hikayesinin zeti yledir: Brezilya, Latin Amerikann en geni ve en kalabalk lkesidir. Carlos Marighella, Behia eyaletinde, Salvador ehrinde 5 Aralk 1911 tarihinde domutur. ocukluk yllar, lkesinde ard ardna grevlerin, politik kitle eylemlerinin yaand bir dnemdir. O da ocukluundan balayarak al, yoksulluu tanmtr. Ve gen yata komnist olur. 1929 ylnda Salvador Politeknik Okuluna kaydn yaptrr ve ayn yl Brezilya Komnist Partisine ye olur. Bundan sonraki krk yllk mrnn tamam kavga iinde, dolu dolu geecektir. rencilik yllar boyunca genlik hareketinde eitli grevler alr. 1935 senesinde do-
up byd ehirden ayrlp Rio de Jenerioya gider. Komnist Parti Merkez Komitesinin zel brosunda grevlidir artk. Devrimciler zerinde ar basklarn olduu bir sre yaanmaktadr. Nitekim Carlos Marighella da 1936 Martnda yakalanarak tutsaklkla tanr. Hasmyla olan bu ilk karlamasnda onlar yenilgiye uratmasn bilmitir Marighella. Grd onca ikencelere karn dimdik durur. Hapishaneye atlr. Tutsakl bir yl kadar srer. 1937 Maysnda bir siyasi af kar ve o da serbest braklr. Hapishaneden ktnda nnde iki yol vardr: Ya her eyi brakp evine dnecektir, ya da yeni tutsaklklar, ikenceleri ve belki lm gze alarak yolunda yrmeye devam edecektir. Tereddtsz koar mcadeleye. Bu kez Sao Pauloya geer. Ve artk parti iinde daha nemli sorumluluklar stlenmeye balamtr. Sao Pauloda oluturulan eyalet komitesinin yneticisidir artk. Bu, onun rgtlenme yeteneiyle ne kt bir sre olur. Ayn zamanda, o dnem parti saflarna szmaya alan Trokist sapmalara kar da amansz bir ideolojik mcadelenin srdrcsdr. Ki ona yaktrlan sfatlardan biri de Stalinistliktir. Eski bir arkadann deyimiyle Brezilyann en keskin Stalinistidir. ok souk, kat, inatdr. Cesurdur. (Elbette burada Stalinizm diye ifade edilen znde Marksizm-Leninizmdir.) Carlos Marighella mcadelesini srdrrken 1939 ylnda bu kez Sao Pauloda yeniden tutuklanr. Bu defa tutsakl yedi yl srecek-
tir. Srekli bir yerden baka yere srlr. Ancak tm bunlarn onu geriletmesi yle dursun, gittii her yere cokusunu da tar. O hapishaneleri de mcadelenin alan olarak grmektedir. Norinha Adasnda tutsakken rgtledii eitim almalar ve eitli politik faaliyetlerle buray tm tutsaklar iin bir devrim okuluna dntrmtr. 1946 ylnda, 2. Paylam Savann sona ermesiyle lkede basklar biraz olsun hafifler. Yeni bir af yasas karlr. Ve Marighella, bir kez daha zgrdr. Mcadeleye koar yine. Ayn yl Komnist Parti aday olarak girdii seimlerde Behia eyaletinden federal temsilci seilir. Fakat bu grevi ok fazla srdremeyecektir. 1948 ylnda Komnist Parti yasad ilan edilir ve meclislerdeki temsilcilikleri de lavedilir. Onun iin mecliste olmak ama deil aratr zaten. Parlamenterist hayallerin peinde olmamtr hibir zaman. Yeniden Sao Pauloya dnerek yeraltnda devrimci almalarn srdrr. Parti ierisinde de gitgide daha fazla ne kmaktadr. 1952 ylnda Merkez Komitesi Yrtme Kurulu yeliine getirilir. 1959 ylnn ilk gnlerinde Latin Amerika ktas Kba devrimiyle sarslmaktadr. Marighella devrimi ilk destekleyenlerdendir. Ayn zamanda Kba devriminin yaratt deneyim onun dncelerini nemli deiikliklere uratacak, ufkunu aacaktr. 1963 ylnda Brezilyada Joao Goulartn bakanlk ettii poplist bir hkmet iktidara gelir. Hkmet toprak reformu da dahil kimi halk politikalar gndemine almtr. Bu-
biyografi
byk bir grltyle geri evrilmiti. Brezilyal devrimcileri birletirmenin ve halkn iktidarna gtrmenin tek yolu en az uzlac ve en az brokratik olan gerilladr. 1967 yl Austosunda Kbada Latin Amerika Dayanma rgt Konferans gerekletirilecektir. BKP konferansa katlmama karar alr. Ancak Carlos Marighella, bu karar onaylamaz. Hibir zaman vazgemeyeceim komnistliim, konferansn dzenleme kurulunun arsn reddetmeme el vermiyor. diyerek konferansa katlmak zere Havanaya gider. Bunu zerine BKP ynetimi Marighellann konferansa kabul edilmemesi iin telgraf eker. Brokratik toplantlar dzenlemek iin byk gayretkelie den, ama kavgay, devrimci eylemi gerekletirmek iin parman bile oynatmayan eski yol arkadalaryla ipler tmyle kopmutur artk. Carlos Marighella, konferansn ardndan bir sre daha Kbada kalr. Artk birok ey kafasnda netlemitir. Balatlacak olan gerilla savann izleyecei stratejik hattn temellerini bu srete formle eder. Teorik almalarn tamamlayarak ylsonunda yeniden Sao Pauloya geer. Burada Komnist Partiden ayrlan dier kadrolarla bir araya gelir. Yoldalaryla birlikte Ulusal Kurtulu Hareketini kurarak devrimci sava balatma hazrlna giriirler. Ulusal Kurtulu Hareketi, Brezilya devrimci hareketine yeni bir gr as ayor, her eit yabanc modelden; Kba, Rus veya uygun bir gr sahas Ulusal Kurtulu Hareketi, brokrasi tuzana dmeksizin yrtlen en mkemmel eylem biimidir. Marighellaya gre Brezilyada devrimin izleyecei yol ncelikle ehir gerillas olmaldr. ehirlerde gerekletirilecek eylemlerle diktatrle darbeler vurulacak, halk destei salanacak ve ayn zamanda kr gerillasnn koullar yaratlacaktr. Kent gerillasnn ta-
nun zerine 1 Nisan 1964 tarihinde ABD destekli bir darbe gerekletirilir. Carlos Marighella, daha ilk anda darbeye tavr alan ve darbe kart mcadelenin en n saflarnda yer alandr. Bu mcadelede reformist snrlamalara da yer yoktur. Rio de Jenerioda Orduevine ve Deniz Subaylar Kulbne silahl saldrlar dzenleyen de odur, birok yerde halkn kitlesel gsterilerine nclk eden de... Diktatrln hedefi haline gelmesi ok srmez. Sonunda bir sinemada kstrlr. Teslim olmay reddeder ve direnir. kan atma sonucu, yaral olarak ele geer. Carlos Marighella, artk tamamen devrimci bir izgide ilerliyor, devrim iin savayor, bedel dyordu. Yaad deneyimler ve teorik incelemeleri onu devrim iin silahl savaa girimekten baka yol olmad sonucuna ulatrmt. Ve bu izginin Komnist Partinin brokrat yneticileriyle gr ayrlklarna yol amas kanlmazd. Nitekim bu ay-
rlk 1966 ylndan itibaren iyice aa kar. Marighella, grlerini aklar... Yrtme kurulu OLAS(Latin Amerika Dayanma rgt / bn.)a kardr. Ve Kba devrimi ile dayanmay bozmutur. Bu durumda ben kendimi Kba devriminin nclk ettii Latin Amerika devrimine katlm olarak gryorum. () BKPnin ynetimi ok ardr ve asla hareketlilie kavuamyor, burjuva ideolojisi ile bozulmutur. Devrim urunda hibir ey yapamaz. Ve ben artk, tek yapt i toplantlar dzenlemek olan bu edebi sanatlar akademisine ait olmak istemiyorum. Devrimci gleri krsal blgeye ymak zaman gelmitir. En azndan Latin Amerikada Marksist-Leninist bir proleter ynetimin ilevi, yalnzca ehirlerde deil, krlarda da hazrlkl olmaktr. Arkadalar hatrlayacaklardr ki, merkez komitesinin te birinin krsal blgelere gnderilmesini nermitim. nerim
biyografi
nmn yle yapar: Kent gerillas askeri diktatrle kar konvansiyonel yntemlerle silahl olarak savaan kiidir. Bir devrimci ve ateli sava, bir halk dostu, bir zgrlk adr. () Kent gerillas, siyasi bir hedefi izler ve yalnzca hkmete, byk i evrelerine ve yabanc emperyalistlere saldrr. Kent gerillas, Brezilyann mevcut iktisadi, siyasal ve toplumsal sistemini zlmeye uratp ykmaktan korkmaz; nk onun amac, kr gerillalarna yardm etmek ve silahl halkn iktidara geecei, tmyle yeni ve devrimci bir toplumsal ve siyasal yapnn kurulmasna yardmc olmaktr. () Kent gerillasnn bakaldrs ve siyasal sorunlara mdahaledeki srar savunduumuz davaya halk destei salamann en iyi yoludur. Tekrar ediyoruz ve tekrarda srarlyz bu halk desteini salamann yoludur. Halkn hatr saylr bir kesimi kent gerillasnn eylemlerini ciddiye almaya baladnda, baarsn garantilemi olur. Ulusal Kurtulu Hareketi, 1968 Eyllnden itibaren Sao Paulo, Rio de Jenerio ve Belo Horizante kentlerinde eylemlere balar. Bankalar, askeri klalar, Amerikan ajanlar ehir gerillasnn hedefi olur. Ve bir yandan bu eylemler gerekletirilirken ayn zamanda yaratt etki, sonular vb. teorik olarak zmlenip yeniden pratie aktarlmakta, teori ve pratik birlikte gelitirilmektedir. Bu dnem gerekletirilen eylemlerin bazlar yle: Sao Paulodaki lks konutundan karken CIA ajan Amerikan yzbas Charles Chandlerin ldrlmesi; ordu yerleme yerlerinin ve Amerikan ticaret kurumlarnn dinamitlenmesi; radyo istasyonlarnn igali ve buralardan devrimci yaynlara geilmesi; Rio Merkez Hapishanesinden bir grup arkadann kurtarlmas; rejimin diktac ve polis niteliinin, bu rejimin yasalar ayaklar altna alarak srd tutuklama
ve ikencelerin bir mesajla yaynlattrlmas; kr gerillasnn da yaknda harekete geirileceinin duyurulmas; lkenin eitli zindanlarnda hapsedilmi on be militan kurtarmak zere Birleik Devletler Elisi Burke Elbrickin gpegndz karlmas Polis tarafndan aranan ve pasaport verilmeyen baz gerillalarn, Boeing 707leri iki kez Kbaya karmalar Ayrca 1968 Eyll-1969 Ekim aras srete deiik ehirlerde 100 banka kamulatrma eylemi yaplr. Bu eylemler yalnzca 3-4 dakika kadar srmektedir ve hi kayp verilmez Ykselen devrimci mcadele ve ard ardna vurulan darbeler askeri diktatrln ve emperyalizmin halkn yaratcl ve creti karsnda gszln, aresizliini gzler nne seriyordu. Bu durum Carlos Marighellay emperyalizmin ve ibirliki diktatrln ba hedefi haline getirmiti. CIA ajanlarnn bizzat katlarak ynettii operasyonlarn, insan avlarnn hedefinde o vard. Ve o, bu koullarda lke iinde, sk sk yer deitirerek grevlerini srdryordu. Artk tm Brezilya halk onu tanmtr ve bir efsanedir. Marighella ele geirelemez, Marighella her yerdedir. Oysa ok srmeyecektir bu durum Mca-
delenin artk krsal alanlara yayld bu srete CIA ajanlarnn da iinde yerald operasyonlardan birinde, Carlos Marighellann yeri tespit edilir. 4 Kasm 1969 akamnda otomatik silahl 80 polis tarafndan pusuya drlerek katledilir. Sao Paulo kaldrmlarna uzanmtr kurunlanm bedeni. Ama lm mdr? Hayr Mcadelesi, devrimci mcadeleye teorik ve pratik katklar, Latin Amerikada ve tm dnyada halk kurtulu savalar tarafndan sahiplenilir. Ve Marighella dnyann drt bir yannda emperyalizme ve ibirlikilerine kar mcadelelerde yaamaya devam eder. Carlos Marighellann ehir Gerillas isimli kitab Trkiyede de 1970 Ekiminde yaynlanmtr. Bu kitabn kapanda kurun deliini andran delik vardr. Ve bundan dolay devrimci genler arasnda delikli diye anlr, o dnem. Mahir ayan da dahil birok devrimci nder bu kitab okumutur. Ve denilebilir ki, Mahirin izdii Trkiye devriminin yolunda Carlos Marighelladan da izler vardr Kaynak: Latin Amerikada syann Tarihi-Sibel zbudun
tiyatro
balkesir muhasebecisi
glnaz bak
28 Aralk 2009 tarihinde, stanbul Bykehir Belediyesi ehir Tiyatrolarnn Reat Nuri Gntekin Sahnesinde, Reat Nuri Gntekinin Balkesir Muhasebecisi isimli oyununu izledim. Oyun, klasik eserlerin hibir zaman eskimediini ve her zaman gnmzde de syleyecek szleri olduunu doruluyor. Balkesir Muhasebecisi, 1952-53 ylnn ilk komedisidir. Balkesir Muhasebecisi, gnmzde yozlamann alabildiine artt bir dnemde ve drst olmann nerdeyse alay konusu olduu bir zamanda, insanln temel ilkelerinden birisi olan namus hakknda ok ak bir mesaj veriyor. Reat Nurinin oyununun mesaj olarak Namusun yarm, eyrei olmaz. Namus namustur. diyor. Ayrca, namussuzluk yapann yalnzca o namussuzluu yapan kii olmadn ama kendisi yapmasa bile o namussuzluun nimetlerinden yararlananlarn da namussuz- hasebecisi, arkadalarnn da tevikiyle stanbula gelir. stanbulda vurgunculuk yaluun su ortaklar olduunu belirtiyor. par. I. Paylam Savandan kalma demirleOyun 1950li yllarda geiyor. 1950li yllar, ri toplayarak yasa d ticaret yapar. Bu yolbilindii gibi emperyalizmin lkemize gir- suzluk sayesinde ok zengin olur. Olunun dii, lkemizi kendisine bal bir yeni s- otomobili, kotras ve hatta zel ua bile mrge haline getirdii yllardr. Emperya- vardr. lizm, yeni smrge lkeleri yalnzca ekonomik olarak smrmez. Ayn zamanda, ken- Oyunun ilk perdesinde bu yoz yaam sergidi yoz kltrn de getirerek insann temel lenir. Vur patlasn al oynasn bir yaam deerlerini andrr. nsanlarn tek amac gsterilir. Anne, zaman zaman eski yaamtketim ve rahat yaam olur. Bu rahat yana zlem duyar. Yeni yaama tam uyum ama ulaabilmek iin yaplan yolsuzluklar salayamaz. O sonradan grme zenginlerin ve namussuzluklar bir aklllk, bir erdem yaam sahnede canlandrlr. gibi sunulur. nsanlarda karakter anmas olur. Temel deerler yok olur. Oyunda da, Byle yaam sren kiilerin bencillii de orta halli bir ailenin reisi olan Balkesir Mu- vurgulanr. Vurgunculukla sonradan zengin
olan ailenin olunun deerli bir felsefe retmeni zor durumda kalmtr. Ve onlardan i istemek iin gelir. Ama Necdet, retmenine hi de yardmc olmaz. Hatta onu dinlemez bile. Konumalar evin baka bir yerinde verilen elenceden gelen iki bayann abuk sabuk konumalaryla kesilir. stelik, Necdet, retmeninin bir ara Diyarbakra srldn hatrlatarak onun cann yakar. Ona burada kendisine gre bir i olmadn syler ve retmeni oray terk etmek zorunda kalr. Ayrca, birinci perdede, yoz ve seviyesiz kltrle alay edilir. Anne, retmenle tannca Franszca memnun oldum demek ister. Arante der. retmen hemen dzeltir ve
tiyatro
dorusunun enchant olduunu syler. Birinci perdenin sonunda oyun canlanr. Bir sivil polis gelir ve yolsuzluk yapan Tahir Beyi tutuklar. Tahir Bey ona rvet teklif eder ama polis Sen ne demek istiyorsun? diye sert bir ekilde kar kar. Polisin bu davran bizi artsa da oyunda byledir. Tahir Bey tutuklanr ve hapsi boylar. Oyunun ikinci yars namus kavramnn sorgulanmasyla geer. Yazar, topluma namus kavramyla ilgili ok ak ve net bir mesaj verir. Namus, yalnzca namussuzluk yapan insann sorunu deildir ama bu namussuzluu kendisi yapmasa bile bu namussuzluun nimetlerinden yararlanyorsa o da namussuzun su ortadr ve dolaysyla namussuzdur. Reat Nuri Gntekinin de dedii gibi Namusun yarm, eyrei olmaz. Namus ya vardr ya yoktur. kinci perdede ailenin reisi Tahir Bey tahliye olup gelmitir. Bata sahnede grnmez. Sahnede ailesi vardr. Tm aile bireyleri kendisinden yaknrlar. Ei ve ocuklar Tahir Beyi yerden yere vururlar. Ondan utandklarn sylerler. Balkesirdeki eski namuslu yaamlarn zlemle anarlar. Bu srada, Tahir Beye yeni bir yolsuzluk teklif eden arkada gelir. Tahir Bey onun teklifini reddeder. Ailesine de artk her eylerini kaybettiklerini syler. Olunun artk arabas, kotras ve zel ua da yoktur. Her eylerini kaybedeceklerdir. Bunu anlayan ve biraz nce babalarn reddetmeye kalkan aile bireyleri birden namus yznden sahip olduklar zenginlikleri kaybedeceklerini anlaynca yz altm derece dnerler ve namussuzluun nimetlerinden vazgemek istemezler. Babalarn yeni yolsuzluk teklifini kabul etmeye iterler. Tahir Bey, o zaman onlara neden byle birden deitiklerini sorar ve Siz de benim su ortaklarmsnz. der. Tahir Beye yeni bir yolsuzluk teklifinde bulunan arkadan canlandran oyuncu, oyunla gnmz arasnda balant kurmak iin Babakan R. Tayyip Erdoann alay konusu olan szlerinden one minute ve bizi teet geti gibi szleri kullanr. Oyun komedidir ama sonunda verdii nemli mesajla gnmzde de son derece ciddi bir sorunun, namusun ak ve net bir tanmn yaparak namusun ya var ya da yok olduunu yarm, eyrei olamayacan belirtir. Sahnelemeye baktmzda olduka baarl olduunu gryoruz. Oyuncular komedi elerini baaryla veriyorlar. Tahir Beyin ei rolndeki Berrin Koper yeni, yoz zengin yaamna uyum salayamadn, evde her zaman terlikle ya da plak ayakla dolamaya alk bir kiinin evde srekli ayakkabyla dolamaktan ektii sknty hep tek ayakkabsn kararak dolamasyla veriyor. Bu hareketi biraz arya kasa da amacna ulayor. Sonradan grme zengin bir bayan olduunu da yine her yeni bir kii geliinde ah ah ah ah diye koarak elini ptrmesi komik hareketiyle belirtiyor. Ama oyunun en komik ve izleyiciyi en ok gldren oyuncusu, erif Ali Day roln baaryla oynayan Naci Tadendir. Enitesinin yapt vurgunculuktan o da pay kapmtr ve ona da kk bir i yeri verilmitir. Bunlar kaybetmemek iin abalar. Naci Taden kk kentlerin sonradan grme zenginlerinin gln durumlarn sahnede ok iyi canlandryor ve izleyicileri kahkahalara bouyor. Dekor olarak sahne ikiye blnmtr. Sahnenin nnde yani izleyicinin grd n ksmda aile bireyleri arasndaki konumalar, yaknmalar geer. retmen ve polis gibi dardan ciddi bir ey sylemeye gelenler de hep bu ksmdadr. Sahnenin arkasnda ve izleyicinin hep grd blmn arkasnda grnmeyen ama grnen blme bir kapyla balanan ve elencenin getii blm vardr. zleyici bu blm grmez ama bu blmn varl oradan n blme gelen Mimi ve Toto gibi elence dkn gen kzlar ve zaman zaman ciddi bir eyler konumaya gelen retmen gibi kiilerle konumak iin o blmden kapdan geerek n blme gelen elencedeki Necdet gibi aile bireyleri tarafndan verilir. Kostmler 1950li yllarn kostmlerini baaryla canlandrmaktadr. Ik olarak, ar parlak ve bol k, zenginlik zentisini iyice yanstr. Edebiyatmzn nemli yazarlarndan Reat Nuri Gntekinin ilk olarak 195253te sahnelenen Balkesir Muhasebecisi isimli oyunu, namus kavramn baaryla sorgulayarak gnmzn nemli bir sorununa k tutuyor. Yoz kltrn her taraf sard, namussuzlarn ba tac edildii gnmz toplumunda hepimizi namus konusunda uyaryor.
biyografi
absrd tiyatronun ustas: harold pinter

glnaz bak
Paylam Savann balamas zerine 9 yanda terk ettii Londraya 12 yanda geri dnebildi. Sava dnemindeki bombalamalarn etkisini zerinden hibir zaman atamad. Okulda zellikle Franz Kafka ve Ernest Hemingwayin kitaplarn okudu. Londrada Hackney Downs Dil Okulundaki eitimi srasnda okul tiyatrosunda Joseph ve Romeo gibi karakterleri canlandrma olana buldu ve kariyer olarak oyunculuu seti. 1948de Kraliyet Akademi Dramatik Sanatlar Okuluna burslu olarak girdi ancak 2 sene sonra okulu brakt. Askere gitmeyi reddettii gerekesiyle para cezasna arptrld. 1950de ilk iirlerini Harold Pinta takma adyla yaynlad. 1951de Drama Okulu'na girdi. eitli tiyatro gruplarnda oyuncu olarak altktan sonra oyun yazarlna balad. 1957de Bristol niversitesinin Tiyatro blm iin Oda adl oyununu drt gnde tamamlad. Bunu, ayn yl yine Bristol niversitesi Tiyatro Blm tarafndan sahnelenen Doum Gn Partisi adl oyunu izledi. Kapc (1957), Git Gel Dolap (1960), Yuvaya Dn (1965), Eski Gnler (1971), Issz Topraklarda (1975), hanet (1978) oyunlar ile tannd. Oyunlarnda genelde insanlarn gndelik konumalarnn zmlemesini yapt. nsanlar zerindeki basky iledi. lk eserlerinde ii snfna mensup insanlarn iinde bulunduklar olumsuz koullara, maddi zorluklara ve bunun ruhlarna yansmasna ve onlarn hayal krklklarna deindi. Pinter'n oyunlar, soyadna atfla Pinteresque (Pintervari) denilen kendine zg bir tarz yaratt. Genellikle bir odada geen
Absrd Tiyatronun Beckett, onesco, Adamov gibi nemli yazarlarndan biri olan Harold Pinter, geen yl 24 Aralk 2008de, grtlak kanseri nedeniyle yaamn yitirdi. ngiliz Tiyatrosunun, 20. yzyln ikinci yarsnn nemli yazar Harold Pinter, 2005
Nobel Edebiyat dl sahibidir. Oyun yazar, senarist, air, tiyatro ynetmeni, aktrdr. Pinter, 10 Ekim 1930da Londrada Yahudi bir terzinin olu olarak dnyaya geldi. II.
biyografi
oyunlarnda sessizlii, gizemi ve ksa konumalar kullanarak bir gerilim ve tehdit havas oluturuyordu. Erotik fanteziler, takntlar, kskanlk ve nefretten rl diyaloglar kuruyordu. Harold Pinter, yalnzca oyun yazar ve aktr deildi, ayn zamanda insan haklar mcadelesi veren bir aydnd. 2003 ylnda, ABDnin Iraka kar yapt igali eletiren bu haksz savaa kar kan bir iir sekisi yaynlad. Bu iir sekisiyle Wilfred Owen iir dln kazand. Harold Pinterin insan haklar mcadelesi, 1973te ili Devlet Bakan Allendenin ldrlmesinden sonra balad. Bu olaydan sonra Pinter, aktif bir insan haklar mcadelesi yrtt. 1999da Kosova krizinden sonra NATOnun mdahalelerini eletirdi ve Milosevii Serbest Brakn kampanyasna katld. Amerikaya kar Kba Dayanma Partisine ye oldu. Amerika ve ngilterenin Irak igalini eletirdi ve ngiltere Babakan Tony Blaire kar kampanyaya katld. Harold Pinter, Arthur Millerle birlikte 1985 ylnda Trkiyeye geldi ve 12 Eyll basks altndaki aydnlara destek oldu. Trkiye ziyaretinin arkasndan Bir Tek Daha ve Da Dili isimli iki oyun yazd. Ayrca, sanat 2004 ylnda Hasankeyfi korumak iin Ilsu Barajna kar bir kampanya balatmt. Balca Oyunlar: Doumgn Partisi (The Birthday Party, 1957) Kapc (The Dumb Waiter, 1957) nce Sz (A Slight Ache, 1958) Eve Dn (The Homecoming 1965) Eski Zamanlar (Old Times, 1970) Issz Topraklar (No Man's Land, 1974) Aldatma (Betrayal, 1978) Alaska Diyar (A Kind of Alaska, 1982) Da Dili (Mountain Language, 1988) Ay I (Moonlight, 1993), Kllere Kllere Bir Tek Daha
Harold Pinter, 20. yzylda, Avrupada nemli bir tiyatro akm olan Absrd Tiyatronun nemli yazarlarndandr. Martin Esslin, Absrd Tiyatro isimli kitabnda ilgin bir deneyimi anlatr. Absrd Tiyatronun ilk eserlerinin gsterildii yllardr. Absrd Tiyatronun en nemli yazarlarndan Beckettin Godotyu Beklerken isimli oyunu sahnelenmi, oyundan kimse bir ey anlamam ve eletirmenler oyunu tam bir skandal olarak tanmlamlardr.
Ama 19 Kasm 1957de, San Francisco Actors Workshop Topluluu, Godotyu Beklerkeni, San Quentin Hapishanesinin bin drt yz mahkumu iin sergiler. zleyiciler, oyunu byk bir dikkatle izlerler ve byk bir tad alrlar nk oyun her izleyicinin kendi sonucunu karmasn salar, izleyiciden bir ey istemez, onlar zorlamaz ve umut datmaz. Mahkumlar oyundan sonra yle derler: Godotyu hala bekliyoruz ve beklemeye
biyografi
tanmlanmayan bir korku ve beklentinin iirsel bir imgesidir. Oyundaki iki kiinin neden korktuklarn soran bir eletirmene Pinter, Aka odann dnda olandan korkuyorlar. Odann dnda stlerine gelen bir dnya var, bu korkutucu. Eminim sizi ve beni de korkuBu hapishanenin mahkumlar kendilerine tuyor. der. (Absrd Tiyatro, Martin Esslin, Godot nedir? diye sorulduunda, Top- Dost Kitabevi, s. 185) lumdur, darsdr. diye yantlamlardr. Oyunun konusu ksaca yledir: Oyunda, Martin Esslin, Absrd Tiyatro isimli ese- odada, Rose ve Bert isimli yal bir kar koca rinde Godotyu Beklerken isimli tiyatro oturur. Rose, ei Berti bir anne sevgisiyle oyununun eletirmenleri tarafndan yer- sever, pohpohlar ama Bert onunla konuden yere vurulduu srada San Quentin Ha- maz. Roseun ev sahibi yerine koyduu Bay pishanesinin izleyicileri tarafndan olumlu Kidd ve Bert dar karlar. Yalnz kalan Rose dar kt zaman, darda bekleyen iki bir biimde alglanmasn yle aklar: kii grr. O andaki dehet an oyunda baEletirmen ve tiyatro izleyicilerine bu tr aryla verilir. Bu ift, ev sahibini aramaktaoyunlarn hala anlalmaz gelmesi, sebep drlar. Giderler. Sonra Bay Kidd dner. Roolduklar ve hala sebep olmay srdrdk- seu grmek isteyen bir adam gnlerdir leri aknlk, bunlarn henz yaygn biim- bodrumda einin gitmesini beklemektedir. de anlalmam ve doru drst tanm Bay Kidd dar kar. Rose tek bana kalr yaplmam yeni ve daha gelimekte olan ve kap yine alr. Kap, tehlikenin odadr. bir sahne geleneinin paras olmasndan Kr ve siyahi bir adam ieri girer ve Roseu kaynaklanmaktadr. Kanlmaz olarak, bu babasnn ardn syler. Bu adam kolyeni gelenekte yazlan oyunlar bir baka tukta otururken Roseun ei Bert ieri girer, oyunun ltleriyle deerlendirildiinde konuur. Bir sre sonra koltukta oturan sama ve yersiz kandrmacalar olarak gr- adam fark eder, adamn sandalyesini devilecektir. Eer iyi bir oyunun akllca olutu- rir ve onu hareketsiz kalana kadar deli gibi rulmu bir yks olmak zorundaysa, bun- dver. Rose gzlerini trmalar ve kr olur. larda sz edilecek bir yk ya da konu yoktur; canlandrma ve drtnn ustaly- Harold Pinterin 1957de yazlan ve ilk kez la deerlendiriliyorsa, bunlar ounlukla 21 Ocak 1960ta Londrada Hampstead tannabilir kiilerden yoksundur ve izleyici- Theatre Clubde sahnelenen ikinci tek perye neredeyse mekanik kuklalar gsterir; delik oyunu ise Gitgel Dolaptr. Bu oyuneer iyi bir oyunun anlalr biimde gzler da da yine iki kii ve bir oda vardr. Burada, nne serilen ve sonunda zlen tam bodrum katnda iki kiralk katil vardr. Kuraklanm bir izlei olacaksa, bunlarn ne banlarn ldrmek iin emir beklerler. ba ne de sonu vardr; eer iyi bir oyun ay- simleri Ben ve Gasdr. Gas su almak iin nay doaya tutuyor ve inceden inceye gz- dar kar. O srada, kapdan ilk girenin llemlenen kk yklerdeki an davran drlmesi emri gelir. Ben kapdan ilk gireni ve zentilerini resimliyorsa, bunlar ou ldrr, bu Gasdr. kez dlerin ve karabasanlarn yansmalar olarak grnmektedir; eer iyi bir oyun a- Pinterin ilk uzun oyunu Doum Gn Parkac bir hazrcevapla ve ineli konuma- tisi dir. Bu oyunda oda motifi deniz kylara dayanyorsa, bunlar ou kez ilintisiz snda Meg tarafndan iletilen bakmsz bir gevezeliklerden olumaktadrlar. (Absrd pansiyona dnr. Megin ei Petey de saTiyatro, Martin Esslin, Dost Kitabevi, s. 23) hildeki ezlonglar kiralar. Pansiyonda tek bir mteri vardr. O da bir kere ok byk Harold Pinter, ilk oyunu Oday drt gnde bir piyano konseri verdii uydurma yksyazar. Oyun ilk kez Mays 1957de Bristol n anlatan Stanleydir. Meg onu ok sever. niversitesinde sergilenir. Oyunun merkezi Bir gn ilk iki oyundaki gibi kap alr ve olan oda, Pinterin oyunlarnn ounun yi- ieri iki kt adam girer. Bunlar Stanleyin nelenen motifidir. Oyun bir sahne, iki kap, peindedirler. Stanleyin doum gn olhala devam edeceiz. Grnt ok skc olup, oyun ok yavaladnda birbirimize isim takp ekip gideceimize yeminler edeceiz ama gidecek yer yok. (Absrd Tiyatro, Martin Esslin, Dost Kitabevi, s. 23)
madn sylemesine ramen ona bir doum gn dzenlerler. Bunlardan birisi tarafndan gzlkleri kartlan Stanley histeri krizi geirir ve Megi bomaya alr. ki kt adam onu yukar karrlar. Sonra, Stanleyi aaya indirirler. Ona siyah bir ceket, ve izgili bir pantolon giydirmilerdir, melon apka takmlardr. Stanley elinde krk gzlkleri bo bo bakan bir kukla gibidir. Adamlar, Stanleyi byk siyah bir arabayla gtrrler. Ama Meg aaya indiinde hala partiyi dnr. Neler olduunu anlamamtr. Harold Pinter, bu ilk oyunundan sonra Absrd Tiyatro trnde ksa ve uzun oyunlar yazmaya devam etmitir. Pinter, 1985 ylnda Trkiyeye gelmitir. Bu ziyaretten sonra, 80 cuntas dneminde yaanan korkun ikenceleri ileyen Bir Tek Daha ve Da Dilini yazmtr. Bir Tek Daha sorgudaki ikenceyi iler. Bu oyunda, faizm ve otorite, ikencecinin parmayla simgelemitir. Sorgulad adama ve kadna Bu benim parmam. Bu da kk parmam. Bak. Gzlerinin nnde sallyorum. te byle. der. Sorgulama sonunda sorgulanan kar-koca serbest braklr ama askerlere tkren ve tekme atan 7 yandaki oullar yok edilmitir. Da Dili isimli oyunda ise, Pinter hapishanelerde Krt olan tutsaklarn kendi dillerinde gr yapamamasn, ana dilinden baka dil bilmeyen bir Krt anann urad kpek ikencesini ve bir aydnn eine grte yaplan ikenceleri ve aalamalar anlatr. Son iki oyun dnda, insann varlnn sama olduunu ve yaamn anlamn yitirdiini ileyen Absrd Tiyatro yazarlarndan Harold Pinter, oyunlarndaki gibi umutsuz kalmamtr. nsan haklar konusunda mcadele etmitir. Bu gereklik, Pinter nezdinde bir aydnn nasl davranmas gerektiinin de en gzel rneklerinden birini oluturuyor. Harold Pinterin yaam, dnceleri ve eylemleri, dnyann tm aydnlarnn rnek almas gereken gerekler olarak nmzde duruyor.
aratrma
edebiyatta trlerin en melezi: roman-ll

tavr
19. yzyl ortalarndan itibaren etkili olan realist (gereki) akm romanlarnn ierii gzleme ve belgeye dayanr. Yazarlar, yaptlarda kendi kiiliklerini gizlerler, toplumu ve insan bilim adam nesnelliiyle, iyi-kt, gzel-irkin demeden yanstrlar. Realizmin konular gerek yaamdan alndndan, romanda olaanst olay ve kiilere yer verilmez. Olay ve kiiler, gnlk yaamda yaanma ya da grlme olasl olan nitelikler tar. Bunlar yaptlarda ayna ya da fotoraf gerekilii ile yanstlr. Doa ve insan betimlemeleri lldr. Sanat iin sanat anlayna sahiptirler. Sanat ve edebiyat toplumu deitirme, eitim ve mcadele arac olarak grmezler. Realist yaptlarda ak, yapmacksz, sz sanatlarndan uzak bir slup kullanmlardr. Balzac, Stendhal, Gustave Flaubert, Dostoyevsky, Tolstoy, Charles Dickens, Ernest Hemingway..vb romanclar gereki eserler retmilerdir. Gereki akmn hemen arkasndan ise naturalizm (doalclk) etkili olmutur. 19. yy ile 20. yy balarnda etkili olan naturalizm akm; insan ahlaksal ve aklsal nitelikleriyle deil, rastlantsal ve fizyolojik zellikleriyle ele alr. Buna gre, dtan gelen toplumsal ve ekonomik basklar altnda ezilir, iten gelen gl igdsel drtlerle davranrlar. Yazglarn belirleyebilme gcnden yoksun olduklarndan yaptklarndan sorumlu deillerdir. Emile Zolann (Deneysel Roman) adl eseri Natralist akmn edebi bildirgesi olarak ifade edilir. Naturalizm, gzlemle birlikte deneyi de uygulayan edebiyat akmdr. Edebiyatta natralizmin ncs olan Fransz
yazar Emile Zola, yazarlnn yan sra onurlu bir aydn tavr gstererek tarih sayfalarnda yerini almtr. 1897 ylnda Fransz ordusunda Yahudi olmas nedeniyle hakknda sahte dava alan Yzba Dreyfusu, hkmetin btn basklarna ramen savunan ve Fransa devlet bakanna hitaben tham Ediyorum makalesini yaynlayan Zola, basklardan dolay Fransa'y terk edip bir sre Londra'da yaamak zorunda kalr. Byk abalar sonucunda Dreyfus Davas yeniden grlr, adaletin yerini bulmas sonucunda yurduna dner. Germinal, genellikle Emile Zola'nn en iyi eseri ve Fransz edebiyatnn en iyi romanlarndan biri olarak gsterilir. Roman, 1860'larda Kuzey Fransa'da, uzlamaya yanamayan maden iilerinin iddetli ve gerek grev yksn konu alr. Germinal'in, 100n zerinde lkede orijinali ve evirileri yaynlanmtr. rn ve bereket anlamna gelen Germinal, romann sonunda sosyalist ve yeniliki grlere ynelik bir umut verir. Zolann lmnden sonra Germinal, onun en iyi eseri olarak kabul edilmitir. Cenazesinde iiler toplanm ve Germinal! Germinal! diye barmlardr. O zamandan itibaren kitap, alma artlarn sembolize eder duruma gelmi ve madenci snf kltrnde nemli bir kilometre ta olmutu. XX. yzyln balar 20. yyn balarnda iyi edebiyat artk her zamankinden ok sekin okurun alan haline gelir. Yazarn metni, mulak anlamlar barndran bir metindir. Ne kadar mulaksa o kadar iyi saylr. Tek yorumdan ziyade, metin
emile zola
birden fazla anlamlandrmaya ak olabilir. Sessiz ama konumay bekleyen bir sanat nesnesi de denir ayn zamanda. Yani o, eriilmez deildir ama eriilmesi gtr. Bu dnemde yazarlar, kolay anlalan metinler ya da zor anlalan mulak ve okurunu en usta yorumculardan seen metinler arasnda seim yaparlar. 20. yyn balarnda ngiliz romannda grlen en nemli deiiklik karaktere duyulan ilginin git gide azalmasdr. Roman yazarlar kendilerinden nceki yazarlarn gzden kard ya da tresel snrlamalar yznden dile getiremedikleri tutkulara, dncelere eilirler. 20. yzyln en zgn en geni etkiye sahip ngiliz roman yazar James Joycedir.(1882-1941) Kendine zg sanat, "A
aratrma
Portrait Of The Artist", "As A Young Man" (1916) romannda belirgin olarak grlr. 1922de Pariste yaymlad Ulyssesde bu zgnlk daha da ortaya kar. Joycenin roman, btn yaam, bilinaltn, bilinci her ynyle, her boyutuyla yanstmasn ister. Durmadan deien bu izlenimleri vermek iin, dili eer, bker, konuma biimlerini bozar. Alntlara, kesintilere bavurur. Kitaplar kadar, hayat da ilgi ekici bir yazar olan Jack London ise Amerikan edebiyatna yeni bir soluk getirmi ve 18. yy'n abartl, ssl sanat anlay yerine akc, sade bir sanat anlayn benimsemiti. Yazd kitaplarla halk kitlelerinin ve zellikle proletaryann gelimesini ve ufkunu geniletmesini amalayan London, Amerika'nn ilk proleter yazar olmu ve kitaplar geni kitleler tarafndan okunmutu. Yazlar dergilerde yaymlanm ve artk edebiyat evresi tarafndan tannan bir yazar olmutu. 1902 ylnn Temmuz aynda Amerikan Press'ten Gney Afrika'ya giderek oradaki savala ilgili rportaj yapma teklifi alm ve hemen trene atlad gibi yola kmt. ngiltere'ye vardnda ise geri dnmesini isteyen bir telgraf gnderilmi. Fakat Londra'da be parasz kaldndan dnmek yerine kentin en kt artlarnda yaayan insanlarnn bulunduu dou yakasna ynelerek bir sre o insanlar gibi yaam, onlar gibi giyinmi, onlar gibi yemi, imi. Buradaki koullarn iktisadi tahlillerini de yapt ve o insanlarn arpc hi-
kayelerini, yaamlarn anlatt kitab "Uurum nsanlar", byk bir ilgi uyandrmt. Bu kitab yazarken hem kendi gzlemlerine, hem de Londra'nn yoksulluk sorunu zerine yazlm yzlerce bror rapor ve esere dayanarak, adeta bir sosyolog gibi almt. Kendisinin dnya apnda tannmasn salayan ve sosyalist romanlar arasnda saylan Demir ke de bu zamanda yazld. Bu kitabnda Marx'n fikirlerini, kendi diliyle yazd ve bunlar bu romanda okuyucuyla paylat. Demir ke kurmaca bir romandr ve ayn zamanda Jack London'un ileri grlln yanstr. Jack London ite bu belgeler ve delillere dayanarak bir eser yazmt. Kapitalizm hzla byrken roman sanat da bireyi ne karyordu. Kart olarak proletaryann edebiyat da gelimeye, sanat iin sanat yapanlarla toplum iin sanat yapanlar ayrmaya balad. Gereki ve naturalist yazarlar emperyalizmin smrsn eletiriyordu, humanizmden bahsediyordu, yoksulluun kt bir ey olduunu sylyordu, bireyi yceltiyordu. Ancak bunun nasl deieceine dair bir yorum yapmyordu. 19. yyda tarihsel geliimin diyalektik olarak kavranmas ve mevcut retim tarznn deimeden tarihin deiemeyecei ise, tarihsel materyalizmle ortaya konulmutu. Bu deiimin kendiliinden olamayacan belirten Marksizm; Filozoflar, dnyay farkl biimlerde yorumladlar; ama asl olan onu deitirmektir. szyle 20. yya damgasn vurdu. Ekonomi-politiin yan sra edebiyatta; kltr, estetik, gerekilik, yabanclama gibi konularn ele alnmasnn ve pratie dnmesinin gereklilii anlalm oldu. Bylece, kapitalist ve sosyalist ideolojiye blnm iki kutuplu dnyada edebiyat, kltrlerin biimleniinde yeniden nemli bir rol oynad. Sovyetler Birliinde sosyalist bir iktidarn kurulmasyla naturalist ve gereki edebiyat, sosyalist gereki edebiyat akmyla ald. Burjuvazinin rm yoz kltrne kar etin bir mcadele verildii yllarda Stalin yazarlara byk nem vererek onlar insan ruhunun mhendisleri olarak ilan etti. 1934 ylnda toplanan Yazarlar Kongresinde Gorki, sosyalist-gerekilii yle tarif etti: Gerekilik, bireyi iyice ihtiyarlam olan dar grllk ve bireycilikten sosyalizme varan yolda gelimesinin sreci iinde ele alrken onu yalnz bu-
gnk haliyle deil, yarn olmas gerektii ve olaca biimiyle de ele almaldr. Gorki, edebiyatn parti edebiyat olmasn, halklktan ayrlmamasn zgr bir edebiyatn temeli olarak grr ve Sovyet edebiyatnn baars sosyalist inann baarsna baldrder... Maksim Gorki, Sovyet edebiyatna sosyalist gerekilik ynteminin uygulanmasnda ve yerletirilmesinde ok nemli bir yere sahipti. Sosyalist gerekiliin amac, eski dnya kalntlaryla mcadele ederek onlarn etkilerini ortadan kaldrmaktr. Ama temel grev, yaam sosyalist ve devrimci bak asyla tanmaktr. diyen Gorki, Sosyalist Gerekilik zerine bal altnda yazd makalesinde Sovyet halkna unlar syler: Gemiin zehirli, katlanlmaz, kt etkilerinin, gerektii biimde ortaya konmas ve anlalmas iin, bunlara imdi kazanlan baarlarn doruundan, gerekle ilgili byk ideallerin yksekliklerinden bakma yeteneine sahip olmak gereklidir. Bu yksek gr noktas, edebiyatmza yeni bir tema kazandracak, yeni biimler yaratmasna yardmc olacak ve bizim iin yepyeni bir ynelim, sosyalist gerekilik yaratacak olan, onurlu ve kvanl bir duygu uyandracaktr
Sovyet edebiyatnn sosyalist-gereki yazarlarndan Nikolay Ostrovski de, ksack yaamna ok byk ideallerini sdrmay baarmtr. Bu, insanln mutlu geleceine hizmet edecek olan komnizm idealidir. Bir adam, yaamak iin byk bir ideale sahip olduu zaman gerek bir adamdr. O zaman, paralar halinde yaamaya son verir ve bir btn olarak yaamaya balar. Bir insann gcn oluturan da budur. Ve yalnzca insanlar deil, btn uluslar da kahramanlar haline dntrebilen byk bir ideal vardr: Komnizm! Halkn mutluluu iin mcadele! Ostrovski bu bilinle 19301934 yllar arasnda drt yl boyunca yatalak ve kr halde elik Byle Sertleti (Ve elie Su Verildi) kitabnn bir ve ikinci cildinin zerinde alr. Ostrovskinin fiziksel gcnden geriye kalan sadece gl sesidir. Elbette en nemlisi de salam bir beyninin olmasdr. Beynini korumak ve salamlatrmak insan insan yapan dncelerini, inandn davan ve kiiliine ekil veren partini korumak ve glendirmekle ayn anlama gelir. Ostrovski, yaam boyunca
jack london
aratrma
maksim gorki
nne kan btn engelleri durmakszn alarak ve emekle am olmann gc ve gveniyle, imdi de hayatn dayatt yatalakla ve krle teslim olmamak ve onun zerine kmak iin iradi bir abann iine girer. (...) Krlk, dehet verici bir ey ancak krlk bile fethedilebilir. Bundan ok daha tehlikeli baka bir ey var: tembellik... Ostrovski ite byle kendi kafasnda zmlemitir iinde bulunduu durumu ve bunun zm yolunu. Yazarak katk sunacaktr hem gelecein sosyalist toplumuna ve genliine, hem de yatalakln ve krln yenerek parti saflarna geri dnecektir. II. Paylam Sava balarken Sovyet Edebiyatnn en bilinen yazarlar lya Ehrenburg, Leonid Leonov, Fadayev, olohov, Ostrovskiydi. Bu yazarlarn eserlerinde faizme kar direni ve yurtseverlik temalar n plana kar. II. Paylam Sava Avrupada faizmin kol gezdii yllar, Avrupa edebiyat iin tam bir ykm olmutur. Umutsuzluun kol gezdii yllarda, ya faizme kar aktan tavr alp savalacakt ya da teslimiyeti seip kamann yollar aranacakt. Bu tercih, savan sonrasnda retilecek olan eserleri dorudan etkilemitir. Gereklerden tamamen uzaklaan edebi akmlar ortaya kmtr. Almanyada deyim yerindeyse Hitlerin hayaletiyle bile yeniden karlamaktan korkan ve buna kar direnen, kapitalizmin yaratt
niversitenin uzmanlk aptal yetitirmeye yaradn syleyen genlik vard sistemin karsnda. Yine iktidar hedeflemeyen, rgtsz bir ekilde gelien hareketler; anarizm ve egzistansiyalizmin (varoluuluk) harmanlanmasndan oluturduklar teorileriyle, krmz bayrak ekmekten ak yapmaya kadar varan eylemler yaptlar. Dolaysyla yaplan eylemler ilgin protestolar olmaktan teye gemedi. Bir eyleri protesto etmenin hazzn yaadklar eylemlerinde, Vietnamn igalini protesto ediyorlar, ABD rklna sava ayorlar, ran ahnn bask rejimini istemiyorlar ve Yunanistandaki faist darbeyi knyorlard. Edebiyatta ise dnemin sosyal olaylar daha sonra eserlere yansm, biim tartmalar ou zaman ierikten daha n plana kmt. Almanya, Fransa, Amerika, Latin Amerikada II. Paylam Sava srecindeki sosyal durum, romanlara yansyarak 1970lere kadar giden sreci edebiyat kuramlar tartmalar nda yeniden tartmaya at. Heinrich Blln Neredeydin Adem? roman, Macaristandan Almanlarn geri ekilii zamanndaki ikinci derece olaylarn yan yana dizilmesinden kurulur. Sava aslnda birbirleriyle bamsz olaylar ve gereklerden ibarettir. Bu dnce, Blle gre sadece sava iin deil, btn dnya iin dorudur. br yazarlarda karlatmz izgilerden ounu Bllde de buluyoruz. Blln inancna gre de, savaa bir anlam vermek mmkn deildir. Sava bir tesadfler zinciridir; tesadf aslnda sama olan bir dnyann egemen yasasdr. Szgelimi, bir temen arpmann ortasnda mide sancsna tutuluyor ve melmiken, yklan samanln altnda kalarak lyor. Bir avu, karargah kurduu yerin nnde aylarca durmu olan bir mayna gnn birinde basyor ve paralanyor. Eserin asl kahraman, savan son gnnde, baba evine dnd an, tam eikte tesadfen alan bir topu ateinin hedefi oluyor... 1945 ylnda II. Paylam Savann bitiminden 1970lere kadar yknt edebiyatolarak adlandrlan dnemde Heinrich Bll, Gnter Grass ve Peter Weiss eserleriyle, fikirleriyle n plana kt. Heinrich Bll, savan etkisini genlik yllarnda hissetti. Sava kurbanlarn, kadnlar, babasz ocuklar ele ald. Nazi dneminin kltr politikasn, demokrasi dnemindeki her dneme ait olan karc tipleri
alayc bir ekilde iledi. Gnter Grass ise savaa kar zgrl savundu. majlar yoluyla siyasi ierikte romanlar yazd. 1965 seimlerinden itibaren Alman Sosyal Demokrat Parti iinde yer ald. Lokal Anestezi romanyla genliin savaa kar duruunu iledi. Peter Weiss, sosyalist yazar olarak tanmlad kendini. Tiyatroyla da uraan yazar, biim tartmalarnn youn srd bir zamanda toplumda yer bulamayan iktidar tarafndan hapishaneye tklm bireyi devrimci olarak gsterdi. Ama Weissin Avrupada sol evrelerce en ok tartlan kitab,Direnmenin Estetiioldu. 1918-1947 yllar arasnda geen romanda, Alman ii hareketiyle Antik Bergamaya kadar inen tarih tartlmaktadr. Romann ana karakterleri, Kzl Orkestra isimli direni gurubunun yeleri gen komnistlerdir. 1937 senesinde Berlinde balayan romanda arkada Bergama heykellerinin nnde antik toplumdan balayarak tarih, kltr, siyaset, sanat ve edebiyat hakknda tartrlar. Tartmann odak noktasn sosyalist ve anti-faist mcadele iin gemiteki kltrel mirastan yararlanmaktr. Alman ii hareketinin I. Paylam Savayla beraber blnmesi, Weimar Cumhuriyetindeki ii hareketleri ve Nazilerin iktidara geliinin nedenleri tartlr. SPDnin ii hareketine kar ihaneti ve bunun sonucu olarak komnistlerin yenilgisi dile getirilir. Peter Weiss, Marksist estetiki olarak sunduu baknda tarihin znesini oluturanlarn asl ezilen snf olduunu syler. Estetik anlayn ise yle aklar: Estetiin geleneksel kavramlaryla ilgilenen bir estetik deil, yani gzelin retisiyle, armoniyle, ekillenmilikle, aklanmlkla, sonlanmlkla, rnek olmayla ilgili deil, tam tersi insann mcadelesine tekabl eden, daha yksek bir bilin dzeyine doru ilerleyen bir mcadeleyi ieren, iinde her eyi barndran bir estetik. Siyasi mcadele ierisinde duran ama bu politik yenilenme iin verilen bu mcadeleye kesinlikle ait olmas gereken, kltrel deiimi yaayan, kltrel servet ve deerlerle zenginlemesi konusunda gr birlii salayan insanlar anlatlr Weissin eserlerinde... Biz edebiyata, sanata hangi biimde olursa olsun ifadeye girii, politik rgtlenmeyle e za-
aratrma
letinin Cezayirdeki igal ve zulmne cepheden tavr ald. nk o, zulme kar mazlumun yannda olmay aydn sorumluluunun bir gerei olarak gryor ve buna uygun davranyordu. Byle davranmayanlara ise hakl olarak acmaszd: Bu sava yarglyorsunuz ama hala Cezayir savalaryla dayanma cesareti gsteremiyorsunuz. diyordu. nk o, insann insan olma adna sonuna kadar direndii bir dnyadan yanayd. 1964 ylnda kendisine verilmek istenen Nobel Edebiyat dln de ayn gerekelerle reddetti. Fransada da edebiyatta II. Paylam Savandan sonra sululuk ve tedirginlik felsefesi dnemin genel edebiyatnn ruhunu oluturuyordu. Sartre, modern dnyada insann kendini gerekletiremediini syleyerek insann zgrlnn hilik karsnda nemini vurgulayarak toplumsal olabileceini ileri srd. Sanat; her zaman, insanlk, zgrl elde edilince dnyann grn nasl olacaksa, onu bugnk durumda, bugnn dnyasnda sunmaktr. diyen Sartre; nsanlk tarihinin tek geerli yorumu diyalektik maddeciliktir nk gerekliin kendisi Marxisttir ve Marxizm -hi olmazsa amz iin- almaz durumdadr. tezini savunurken de, varoluulukla diyalektik materyalizmin badatrlmasnn imkanszln atlyor, kendisiyle eliiyordu. Paris 68 eylemlerinde rencilerin yannda yer almasna ramen, sistemin kendisini deitirme hedefi olmadka yaplan eylemlerin sadece reformist dzeyde kalacan rencilere anlatt. Fransann Cezayiri igalini knad. Ayn dnemde edebiyatn balanmaclk (angajman) olmas gerekliliini savundu. Eylemin insandan nce baladn balanmann bireysel ve toplumsallk arasnda ba kurma olduunu, aydnn fildii kuleyeekilmek yerine, politik srece mdahale etmesi gerektiini savundu. Bylece zamannda parti edebiyatyapmak, edebiyat ikinci plana atmakla eletirilen, kmsenen sosyalist gerekiler, bu sefer de angajman edebiyat yapmakla eletirildi. Biimde ise yapsalclkmodasnn geer ake olduu bir srece girildi. Yapsalclk; yzeyde bir takm fenomenlerin altnda derinde yatan baz kurallarn-yasalarn oluturduu sistemin aranmas ve edebiyat eserinin iine kapanarak zmlenmeye allmasdr. Eser, onu yazana gre ya da tarihsel
erevede deil, her eyden nce e zamanllk iinde incelenmelidir. Albert Camus (1913-1960) ise; daha ok absrd (sama) kavramn irdelemitir. Ona gre insann iinde yaad evren, sama, mantksz, akld ve anlamsz bir yapya sahiptir. Dolaysyla insan hayat da samadr. nsan hayatnn anlam ancak samalk ve hakszlklara bakaldrarak ortaya kar. nsan sadece doruluk, iyilik, dostluk, bar, adalet iin yaamaldr. Romanda balca eserleri; Yabanc (1942), Veba(1947), D(1956), Tiyatroda Yanllk(1944), Caligula(1945)dr. Simon de Beauvoir (1908-1986); Varoluu adan kadnn sosyal, siyasal ve cinsel sorunlar zerinde durur. Ayn zamanda feminist hareketin nclerindendir. Balca eserleri, Konuk Kz (1943), Mandarenler (1954), Andre Malraux (1901-1976), nsanlk Durumu, Byk Yol, Umut, Melekle Sava gibi eserlerinde olumsuz koullarn hakim olduu gler yzl cehennemin de insann yalnzln, kaderiyle ba baa kald dramatik macerasn anlatr. Sovyetlerde, II. Paylam Sava boyunca emperyalizme ve faizme kar verilen destans mcadeleler, isimsiz kahramanlar romanlarda yer almt. Ancak, Stalinin lmesinin ardndan yeni iktidarn revizyonist politikalaryla sosyalizmin alt yava yava oyulurken, romanda devrim ncesi Rus burjuva gerekiliinin izleri yeniden ortaya kmaya balar. Tolstoyun Sava ve Barromanndan etkilenen Simonovun, romanlarnda cephe cephe gezerek savatan haberimiz olurken; Fadeev, Sovyet iktidar iin her eylerini feda eden halk savalarnn ruhsal durumunu anlatyordu. Ancak yeni iktidarla birlikte durum deimeye balar. Sosyalist gereki edebiyat bir kenara iten Vasili Aksionov Meslektalar, Yldzlara Bilet, Fas Portakal romanlaryla bohemcilie kap aarak geriye dnn ilklerinden olmutur. Amerikada da savaa kar gsterilerin younlat ve rkla kar eylemlerin artt 1960larda Boby Seale tarafndan siyahlara yaplan ayrmn ortadan kalkmas iin California, New York ve Chicago'da Kara Panterler Partisi (KPP) siyahlarn haklarn savunan, kenar mahallelerde, gecekondu semtlerinde rgtlenen ulusal-devrimci bir parti olarak
gnter grass
manl olarak ele geirmeliyiz.der Weiss. 20. yyn ilk yarsnn sonlarna doru Alman Filozofu Heideggerin ortaya att varoluu felsefeyi baz Fransz yazarlar edebiyata uyarlar. Varoluu dnceye gre; insan dnyaya geldikten sonra kendi varln gerekletirir. Kendi zgn kiiliini, zn, bilincini kendisi oluturur. nsana kendisinden baka yol gsterebilecek kimse yoktur. Onun iin zgrdr. Bireyin varoluunu, znde stn tuttuu iin ayn zamanda topluma bir kar k da ierir. Btn zaaflaryla birlikte insan amalarn seiinde zgr tutar. En nemli temsilcileri Martin Heidegger, Karl Jospers, Jean- Paul Sartre, Gabrial Marcel ve Movrice Marlov Ponty olmutur. Jean Paul Sartren ilk roman Bulant 1938de yaynland. Bu ilk eserinde, felsefi dncelerini (varoluuluk) romann bakahraman Roguentinin araclyla dile getirdi. 1940ta dnce, eylem ve ilikileri nedeniyle Naziler tarafndan esir alnd ve bir Nazi toplama kampna gtrld. Esaretten kurtuluunun ardndan faizme kar Fransz direni hareketine katld. Bu srete bir yandan direni cephesi iinde savarken dier yandan da felsefi dncelerini anlatt Varlk ve Hiliki yazd. Sartre iin anti-faist direnile, sanatsal retim birbirinin karsnda eyler deildi. Zira her ikisi de aydn olmann doal ve zorunlu sonucuydu. Sartre, II. Paylam Sava sonras felsefi ve edebi etkinliklerine devam ederken ayn zamanda vatanda olduu Fransz dev-
aratrma
ortaya kt. 1969 ylnda doudan batya polis KPP brolarn basarak yelerin bir ksmn ldrd, bir ksmn tutuklad. Sistemin rk tutumu romanlara da yansd. Alice Walker, siyahlarn varln kadn bak asyla anlatmaya alt. The Color Purple (Mor Renk), yoksul, iki siyah kardein yllarca ayr kalmasn, birbirlerine sevgilerini ilerken; eitimsiz irkin birinin bayan arkadann yardmyla kendini tanmaya baladn anlatr. Tony Morrison ise sanat eserlerinin politik olmas dncesinde toplumun ldr halini de vermektedir. Beloved (Sevilen) kle olarak yaamasna izin vermektense ocuklarn ldren bir kadnn ve ocuunun dramn sunar. Amerika ve Bat Edebiyatnda sosyal konular yerini 1970lerle beraber bireyin kimlik arayna brakt. Bu durum aslnda II. Paylam Savandan sonra balayan mitsizlik felsefesinin vard son noktadr. Toplumsal ayaklanmalarn kendiliinden gelmesi ve rgtsz oluu kapitalizm tarafndan ard ardna bastrlmas toplumu bireyci bir yaam tarzna, aydnlar da sadece bireye ynelik bir edebiyata ynlendirdi. Avrupa ve Amerikada edebiyat bireye ynelirken Latin Amerikada verilen anti-emperyalist savalarla birlikte edebiyatta Marksizmin etkisinin ak ak grld dnem oldu. 1959 ylnda gerekleen Kba devrimi yeni smrge lkeler iin model oldu. Lucaks ve Gramscinin Fitili ateleyenin aydnlar olmas gerekir tezini, Kba devrimi pratiiyle rtmtr. nk 1956daki ayaklanmalarda fitili ateleyenler arasnda aydnlarn yeri ok azd. Kba devriminden sonra Che, sosyalist gerekiliin hareket noktas olduunu, devrimin yeni insannortak sorunlarn yazacan, yine de aydnlarn nc sfatyla ya ikimiz de hkm giyeceiz ya da birlikte temize kacazsylemiyle hareket etmesi gerektiini belirtmiti. Castro da, edebiyatn nemine vurgu yaparak devrimin ertesinde yk kitabnn 15.000 basarak 15 gnde tkendiini ve devrimlerinin kltrel siyasete dayandn sylemiti. Lezama Lima, Eliseo Diego ve Cintio Vitier gibi yazarlar, gen devrimci ozanlar tarafndan beeniliyordu. Kbal yeni ozanlar, Cesar Vallejo, Neruda, Octavio Paz gibi Latin Amerikal ustalarla yakndan ilgileniyorlard. Edebiyatta
Batdaki gibi deneysel alma alanna girilerek iten geldii gibi yazma ve yeni anlatm biimlerini denediler. Bizim savamz insanlar olduklarndan daha iyi duruma getiren srecin ta kendisidir. nsann eski durumu deil, u an yapmakta olduu, Kba devrim srecine uymaktadr.anlayyla hareket edildi. Geleneki edebiyatla modern edebiyat Kbada birlikte yrd. rnein; Lezoma Limann Cennet adl roman; Kbada, devrimin ibana geliinden nceki kent-soylu snf eletiren, devrimcilerin yeralt mcadelesini anlatan, sermayeci gemii kt ruhlardan temizlemeye uraan geleneksel-gereki tarzdadr. Edmund Pesnoesin Yollar ise devrimi anlatan bir adamn acmasz yks zerine kuruludur. Latin Amerikann bu yeni yazarlar, edebiyatta da yeni bir r atlar. Byl gerekilikdenilen akm, Gabriel Garcia Marquezin 1967 ylnda kaleme ald ve bugn hala okunan eseri Yzyllk Yalnzlk ile dnya edebiyatn etkilemeye devam ediyor. Yzyllk Yalnzlk; yazarn bykannesinin anlatt yklerin ve doast hayatlarn doallyla, bir Kolombiya ky olan Macondonun kuruluu, insan psikolojisi ile gerekliin d ve kurmaca ile sentezi olarak ortaya kan ok gl bir eserdir. Asya ve Afrika Avrupa ve Sovyetler Birliine gre daha az bilinen Asya ve Afrikal yazarlar, 1956 ylnda bir toplant yapt. 17 Asya lkesinden yazarlarn katlmasyla yaplan ilk uluslararas yazarlar toplantsnda, Asya-Afrika Yazarlar Hareketini oluturma dncesi ortaya atlmt. 1958de, tm ktalardan ve 50 lkeden 204 yazarn katlmyla Takentte toplanan I. Asya-Afrika Yazarlar Kurultaynda yazarlar, eyrek yzyl boyunca eylemlerine k tutacak u ilkeyi ortaya koyarlar: Emperyalizme kar ve toplumsal ilerleme iin mcadelede yazarlarn uluslararas dayanmas. Kurultayda ele alnan balca konular, balklar halinde yleydi: Asya-Afrika lkelerinde edebiyat ile kltrn gelimesi bu edebiyat ve kltrn insanln ilerlemesi, ulusal bamszlk, zgrlk ve dnya bar iindeki yeri. Asya-Afrika lkelerinin kltrleri ve Bat lke-
leri halklarnn kltryle olan ilikileri. ocuk edebiyatnn gelimesi ve eitici ilevi... Toplantlarda, estetik, yazn, yazar haklar, telif haklar gibi sorunlara da deiniliyordu. Ancak toplantya katlanlarn ou emperyalizme, rkla, smrgecilie kar sava veren halklarn yazarlar olduundan esas gndemi politik konular oluturuyordu. XX. yzyla kadar dnya edebiyat srecine arln koymu bulunan Avrupa merkezli edebiyat anlay, Asya, Afrika ve Latin Amerikadaki toplumsal ve ulusal kurtulu savalaryla yklmt. Batda kapitalizmin gelimesiyle birlikte, batl lkelerin br dnya lkelerinin maddi kltrlerini egemenlikleri altna aldklar oranda, manevi kltrlerini de egemenlik altna almalar sonucu ortaya km, bylece Avrupa merkezli edebiyat anlay edebiyat srelerinin deimez mutlak lt haline gelmiti. te smrgecilie, yeni-smrgecilie ve emperyalizme bal bylesine bir kltr smrgecilii ile kltr emperyalizminin bir anlatm olan Avrupa merkezli edebiyat anlay, nc Dnya diye adlandrlan lkelerde verilen ulusal-toplumsal bamszlk savalar sonunda, kltr smrgeciliine son verilmeye balanmasyla yklmt. Asya, Afrika, Latin Amerika lkeleri edebiyatlarnn kendi ulusal kimliklerini kazanmas dorultusunda dnya edebiyat sreci de yeni bir aama iine girerek daha ileri bir edebiyat anlaynn ortaya kmasna neden oldu. Asya ve Afrika lkelerinin ulusal kiiliklerini, zgrlk ve bamszlklarn kazanma savamlar ile direnii iir ve edebiyat, birbirinin ayrlmaz paras olmutur. Nitekim bu lkelerde siyasal nderlerin ayn zamanda bu ulusal kurtulu ve bamszl dile getiren ozanlar olmas hi de rastlant deildir. Amilcar Cabral, L. Senghor, Patricio Lumumba, Seku Toure, Agusto Neto, Ho Chi Minh gibi adlar, lkelerinin zgrlk savamlarn ulusal edebiyatlarla i ie balayan adlardr. Snaklarda, hapishanelerde, toplama kamplarnda, barikatlarda, srgnlerde yazlmtr Asya- Afrika lkelerinin ulusal kurtulu savam yolundaki edebiyat rnleri... te emperyalist smrgecilie olduu kadar, Avrupa merkezli edebiyat anlayna son verdiren ey de bu olmutur. (srecek)
rportaj
toplumsal meselelerin odandaki sinema...

tavr
Lmpenleme var toplumda. Kadnlar, erkekler, hepsinde lmpenleme var. Toplumda emekle ilgili durum belli, rgtlenme durumu belli. sizlik byk bir sorun fakat iin olup o parayla yaayamamak daha byk bir sorun Trkiyede. Yani 600 Lira maala ok gzel hayatlar yaanmyor.
Bornova Bornovada, halkn en geni kesimi olarak adlandrabileceimiz insanlarn ykleri var. Bu bir tercih mi? Nedir o kesimlerle sizin banz? Amacnz, ounluun dertlerini anlatmak m? Bir de iki filmde de anlattnz dnyor musunuz onlarn sorunlarn, dertlerini? NAN TEMELKURAN:Tabi dnyorum. Hiperrealite ile ilgili kk bir derdim var ona dair bir ey syleyeyim. ok hiperrealist filmler genellikle toplumun daha marjinal kesimleri zerine olup, hani ite gereklik budur eklinde tokat arpma hissi verir. Filmde de yle bir dil hakim ve o dil hepimizin konutuu ama baz insanlarn konumamas gereken ama artk herkesin konutuu bir dil haline geldi. Bir kadn niye yle konuur, bir yandan yararlarn grebilirsin. O kadar ok kullanrsn ki bu sefer anlam kalmaz ama bu anlam kalmamann tabi toplumlarn dier taraflarnda yani hayatn dier alanlarnda karlamamas lazm. Kadn ekonomide hayata yle bir katlr ki ve erkek egemen sylemi konuarak bitirir onlar gibi konuarak bitiriverir ve sonra kadn geer belki ama yle bir durum olmamasna ramen yle bir konuma ekli var.. Yani bu zellilikle mi yaratld toplumda? Kadnlar nasl bu hale geldi? Lmpenleme var toplumda. Kadnlar, erkekler, hepsinde lmpenleme var. Toplumda emekle ilgili durum belli, rgtlenme durumu belli. sizlik byk bir sorun fakat iin olup o parayla yaayamamak daha byk bir sorun Trkiyede. Yani 600 Lira maala ok gzel hayatlar yaanmyor. 600, 1.200 Lirayla iki kiinin altn bir de ocuklar olduunu dnn ok kolay deil o maalarla yaamak Trkiyede. Herkesin bildii sorunlar bunlar ve byle olunca emekten sapp daha kolay para kazanma yollarna girmek, o tr sembollerin de pompalanmas var sreten ya da sonuca giden insan tipi var ve ke dnmecenin de sembolleri var. Ke dndkten sonra olabilecek semboller; aalktan Mercedese kadar, sarn bir kadnla birlikte olmaktan bilmem neye kadar yani aklma gelmiyor semboller... Ve gerek deil onlar gerekten sembole yani sreten sonuca doru, sreci dnmeyip
unu alabilmem iin benim u kadar alabilmem lazm diye bir sre yaratabilirsin kendine, ama edinirsin ve onu alrsn ya da ite hayatnla ilgili bir deiikliktir o. Seviye atlamak gibi bir ey diyelim birazck daha rahat yaamak iin. Bu herkesin hakk olan, isteyebilecei bir ey. Mesleini deitirmeden de yapabilirsin. Bunu unun iin de syleyebilirim; iisindir, sendikalarsn ite mcadeleye girersin ve cretinle alma koullarn artar ama sen ii olarak kalmaya razsndr. yi yaayaym, bu hayat bir tane, ocuklarma iyi bakabileyim, devlet de baksn, beraber bakalm bu da bir sre fakat buna yle kolay ulaamaynca baka trl ulamak durumunda kalan bir toplum kt demek istiyorum. Yani Bornova Bornovadaki tipler de yle tipler... te yle mesleksiz insanlar. sizlikten yana asl sorunu, mesleksizlikten... Taksicilik bir meslek deil, bir i sadece; garsonluk da deil, buna meslek denmez ok insann ok kolay renebilecei eyler. Asl sorun mesleksizlik yani; meslek liselerinin yanl yaplanmas ve lkede doru dzgn sanayinin olmamas... ok temel, derin meseleler bunlar ama zal dnemiyle beraber liberalizm kutsandka tabi daha ayyuka kyor. Bugn byle bir toplum yaratld ve byle gidiyor. Salih iyi bir aile ocuu ama. Peki nasl o hale geldi? Orada nedensellik veriyorum ama imdi bu tr kleri yaayan bir sr aile var her birinin ocuu byle oldu diye bir ey olmadna, byle bir determinizm olmadna gre, ben bir yere kadar neden verebilirim ondan sonra bu ocuun bandan bir gn byle bir ey gemi olabilir ama benim verdiim ne-
rportaj
lln, yani o dnemde ac ekmi insanlar ya da yaknlar ok ac ekmi insanlar o yzden gider stne, -gitsinler de, sonuna kadar gitsinler- bir bu mesele var; bir de biz de bunun kltrel kn yaadk, byle bir toplumla kar karyayz. yapyoruz kimse izlemiyor, zaten ok kii izleseydi byle bir i kmazd veya 2 milyon insan bunu izleyecek olsa ben de byle bir film yapmazdm, baka bir film yapardm. Byle bir ey hissetmezdim nk... Neyse 12 Eyll filmi diyebiliriz benim filmime ama imdi bir sr filme bu yzden 12 Eyll filmi diyebiliriz. Ayn yazy Muhsin Beyin bana da koyabilirsin. Deer yitimini anlatt iin... Evet yani byle bir sr film var. Ama ite benim Hah ite budur! dediim, Ben bunun gibi bir ey yapmak istiyorum! deyip de yapamadm ii sylersem, mit naln Ara filmidir... O dnemde kk birer irketi olan, iyi i yapan, laptoplar ok iyi olan, ok sorunu olmayan, sadece yemek ve seksten bahseden ve kendilerince en zeki olan drt insan arasnda geen bir hikaye yapt. Ve orada onu anlatmak istiyordu te o kuak, 12 Eylln kayp kua diye. Yani Salihin baka trleri, plazalarda alan gibiydi onlar da... Ayn ya grubu ierisindeydiler zaten. Bo, sadece seks, yemek, para... Bu, benim iin ok gzel bir filmdi. ok etkilenmitim. Nihayetinde bu Bornova Bornovadaki veya sizin Arada bahsettiiniz tipler, 12 Eyllde balayan operasyonun kurbanlar hepsi. Sonular desek daha doru. Onu yle hisseden mi kurban olur acaba diye dnyorum. Hani umurunda deildir ya kurbann... Bu da Kemalistlere yaplan eletiri gibi Senin neyine herkesi deitirmek? Biz de onlara kurban diyoruz. Niye ki? Sonu desek daha doru olur. Tamam yle diyelim. Ama sizin filmlerinizde sosyalist gerekiliin zelliklerini hi mi gremeyeceiz? Sadece sorunu anlatmakla m, fotoraflarn ekmekle mi yetineceksiniz hep, zm yolunu hi gstermeyecek misiniz? Olabilir tabi ama benim burada bilinli tercihim bu. Byle yerlerde iyi insanlar da kmtr, toplumsal sorumluluu olan vesaire. Ben de oralardan ktm rnein. Beni ge bir sr iyi insan kt o mahallelerden. Ama ben onlar gsterseydim bu sefer o operasyonu, yarat-
inan temelkuran
den; bir ey gemitir olur ya da zenmitir ocuk yani ite belki erkenden fazla martld iin yle yaamaya almtr. Ben verdim nedensellik aslnda, bir sr eye verdim yani. O pek nemli deil, nemli olan onun yaratt, verdii korku... O mahalledeki bir tane psikopatn etrafa verdii korkuyu dn. Sen ka kiisin, alt edemez misin onu? Azn, burnunu da krarsn... lgin bir ey. Sembol toplumu yaratrsan yle bir ey kar ki karna, byle kalrsn ite... Krt almyla ilgili de syleyebilirim bunu, Ylmaz Gney iin de syleyebilirim daha nceki rportajda da syledim sana hatrladn m? yle bir sembollemiler ki, onlarla ilgili film yapsan beendiremezsin kimseye yani umurumda da deil beendirmek belki ama yani ban belaya girer yapsan. Birisi beenmez ve hatta ok az insan beenir yle bir durum yani. Yeni ynetmenler niye Ylmaz Gney olmak istesin ki yani, kendileri olsunlar... Ya tabi, oras yle, ben Ylmaz Gneyle ilgili bir film yapamazsn demek istedim. Abdullah calanla ilgili yapamazsn, Ahmet Kayayla ilgili yapamazsn zor yani. Atatrkle ilgili yaplamyor ite, bu yani onu demek istiyorum; ok sembol insanlar bunlar, o kadar zor ki onlarla ilgili film yapmak. Sinema da byle tehlikeli bir ara. Can Dndarn Mustafa filminde anlattklarnn hepsi vard kitaplarda al oku... Ama adam film yapt, tabi kimse kitap okumuyor ama film izleniyor. Kitab kim okuyacak ama film yaptn zaman tehlikeli oluyor Siz karamsar msnz peki? Karamsarm ama karamsarlk illa nihilistlik getirecek diye bir ey yok hatta nihilist olup da eylemci olabilirsin, deieceini ummuyorum ama ben yine de yapaym eylemimi diyorum, vicdani rahatszlk duyarak. Olabilir yani ben yle biriyim. Peki 3. ve 4. filminiz de bu mecrada m gidecek, byle mi devam edecek? Bilmiyorum komedi yapmak istiyorum ama baka iler de var, teklifler var. Teklif dediim arkada grubu teklifleri.. Hep kendi projelerinizi hayata geireceksiniz deil mi? Beraber alabileceimiz yazarlar olduunu dnyorum. Yani Emrah Serbest olur, Hakan Gnday olabilir. Bar Bak var mesela, en son Seyfi Teomann filmini yapt Bizim byk aresizliimizi daha yeni bitirdiler... Peki Bornova Bornovaya, demin bahsettiimiz eyler nda, bir 12 Eyll filmi diyebilir miyiz? Yani diyebiliriz, bu 12 Eyll meselesinin zerine de ok gidiliyor gibi geliyor bana. Diyebiliriz tabii ama Bornova Bornova iin... Hesaplalmad iindir muhtemelen... Tabi bir taraf o yzden gider zerine 12 Ey-
rportaj
lan tahribat atlam olurduk diye dnyorum. Biraz yumuatm olurduk sanki. Ama ne oldu, demokrasiye sene ara verildi, sonra her ey eskisi gibi devam etti. Birincisi, yanl anlalma olsun istemedim; ikincisi Brecht de byle zm nermez. yi karakter yoktur onda. Evet, yi olan izleyicidir. Ben size ktleri anlatacam der. Genelde de byle yapt iin ba belaya girmitir Demokratik Almanyada... Bir tane de iyi ii koysaydn ya oyunun iine demiler hep ona... O da, te iyi iiler izliyor oyunu zaten. Devrim yapmlar. Ben onlara kt karakterleri gsteriyorum demi. Ben de Brechtyen bakyorum yani olaylara. Filme iyi karakter koymak istemedim, bandan beri byle bir ey dnmedim. Filmin sonu bile zorlad beni, sonunu bulunca ok sevinmitim. Hakan hikaye anlatyor, bir yere balyor ya...
Bana diyorlar ki, Adam ldrmenin yzde sekseni Ne bakyon lan! dendikten sonra oluyor Ya da azck para borcun var, vermiyorsun vuruyorum seni falan. Byle oluyor adam ldrmek. Yani adam ldrmek ok kolaylat lkede, ben yle hissettiim iin yaptm. Rakamlaryla bakmak lazm elbette. Buraya gelirken kafaya koymutu aslnda deil mi? Hayr, bir ey yapacak, ne yapacan bilmiyor. Eline ba verdii zaman, byle oldu. Kim bilir belki vermedii zaman belki dayak yiyip gidecekti.
Bornova Bornovada oyunculuklar gzel gerekten; hem ner Erkan, hem Kadir elik, hem de Damla Snmez... Ve mutlaka ki iyi bir ynetim. Onlarn da severek, isteyerek oynamalarndan olmutur bu muhakkak. Filminizde uzun diyaloglar var, uzun sekanslar var, hani sanat filmi diye burun kvranlar Ensest gibi tabu saylabilecek bir olguya da da olabilir. Flashbacklerde yeni metodlar kullanmsnz mesela. Yeni deil de, az kuldeiniyor film orada... Bununla ilgili bir aratrma bile yaplamyor lanlan eyler sinemada. Kimlerden esinlenevet. Artk ok eye armyoruz biliyor mu- diniz, yoksa siz mi yarattnz? sun? Ben aran adam severim ama armayan, umursamayan, sorgulamayan adam Esinlendiklerim de var, yarattklarm da var. O sevmem. armadn m, yle tepeden bakan grntler zerinde o kadar, yani ok fazla tavr gstermek ok ho bir ey deil. ar- aletin imkanlarnn dna kmadan, sadece mazsak insanlmz kaybediyoruz. Bak, Mu- kamera anlamnda sylyorum, imkanlarn rat Belge rnein, yukardan bakan yazlar ya- dna kmadan yeni yaplabilecekler o kadar zar ya; iki sene nce, birileri Ankarada benzin istasyonlar basp basp adam ldrdler zevk iin. Ne oluyor, toplumsal bir travma m geiriyoruz? Deiiyor muyuz yoksa diye aknln dile getirmi, daha nceki yazlarna benzemeyen bir ey yazmt. Byle bir ey yazm olmasna sevinmitim. Tabi ki bunu hissediyordur da yazyordur, ama ben Hah! Ne gzel ki hislerini paylat demitim. Korkun cinayetler ileniyor artk deil mi bizim lkemizde de? Filmin bir zellii de o zaten. Olsa da olur olmasa da olur, ok eletiriler geldi ama istesem ben de yapardm yani. Byle bakla adam m vurulur arkada. da diyebilirler, desinler. Benim anlattm bu deil orada. O ocuk da katil deil zaten. Bir anda oluyor ite. Bu iler planl olmuyor her zaman. Ben hukuk fakltesi mezunuyum biliyorsun, arkadalarm da mezun oldu, ceza hakimi olanlar. ok da konuuyoruz onlarla.
da fazla deil. Bugn iin baka yaplabilecek bir ey yok zel efektsiz. Resimler, birbirine geirmeler falan da zel efekt saylr da, btn kullanlan eyler ite, bunlarsz pek yenilik yok kamerada. Etkilendiklerim kimler, ok film izliyorum, Tarantinodan tut, Eric Zonka diye bir adam var, Fransz, mesela o beni ok etkiler. Eric Zonkann Kk Hrsz diye bir filmi vardr. O sosyalist gerekidir rnein, sizin daha ok hounuza gidebilir. O filmde bir ocuk, bir fabrikada alyor, byle olmayacak diyor. Kz arkadann da parasn alyor. Kz arkadana sylyor, ben gideceim falan deyip, onun da parasn alp, Marsilyaya gidip bir eteye girerek ksa yoldan para kazanmay planlyor. Giriyor mafyaya, bana bin beyz tane i geliyor u bu, en sonunda o girdii mafya bunun boazn kesiyor, biz ld zannediyoruz o anda ocuun. nanlmaz gzel yapmlar o sahneyi. Sonraki sahnede ocuu ite ekmek fabrikasnda gryoruz. Orada alyor, sigara imeye lavaboya kyor, o srada ite, baka biri yanndan geerken bir bror veriyor eline. Politikayla ilgilenir misin? diyor. Ertesi gn yaplacak eylemin bror bu... Ve sonra ite ellerin ekmek yaptn gryoruz, orada bitiyor film. ok gzel, beni ok etkilemiti o film. Ben byle bir ey yapmak isterdim, ok inanlmaz bir filmdi. Flashbackle ilgili idareli kullanmaya altm. Ben onu Tarantinonun, Reservuar Kpeklerinde grdm. Tim Roth tuvalete iner. ki-
rportaj
iyle konuur. Harvey Keitelle ve dier iki kiiyle. Onlara bandan geen bir olay anlatr. Yannda bir arkadandan ald esrar varken, onu daha birine teslim edememitir, yannda kalmtr. Tuvalete iner onunla beraber, tuvalette bir tane polis kpeiyle, iki tane polis vardr. Polis kpei de esrarn kokusunu alr. Bunu anlatrken, flashback oluyor, sessiz balyor flashback. Hani anlatrken gryoruz, gryoruz, kpekleri gryoruz, anlatmaya devam ediyor, duyuyoruz. Kamera tekrar Tim Rotha dndnde Tim Roth artk o mekanda anlatmaya devam ediyor. Ayn, benim yaptmn ayns. Ben oradan esinlendim. Tarantinoda da vardr uzun diyaloglar, senin filmindeki gibi. Evet ben seviyorum. Daha nce de syledim, teorik olarak yaptm film, yanl bir film dedim. Ben kendi, bilincim anlamnda sylyorum. Benim sinema anlaym bu etkinliin grnt sanatdr. Daha ziyade, grntyle anlatmak gerekir, daha zor bir sinemadr, daha uzun etrefilli bir alma da ister. Fakat bu karakterler oturup konuan insanlar, ben bunlarla ilgili bir ey anlatmak istiyorsam konuturmak zorundaym. Teorik olarak katlmyorum ama byle bir film yaptm dedim. Ve yine de sylyorum yani. O tr filmlerin iyilerini yapan arkadalarmz da var. Bazlarn beenmem, bazlarn da beenirim. Ama beenmediklerimin iyi iler yapacan da dnrm. Bu arada zor bir sinemadr bizim yaptmz, en zor sinemadr yani, syleyeyim. u anlamda sylyorum. zleyiciyi zorlar, ama bunu yapmas, oyuncuyla uramas, diyalog yazmasnn zorluklar, ben syledike baka zorluklar var elbette. Ama bir eyi sadece grntyle anlatmak, insann iini anlatmak zellikle, ruh halini elbette daha zor. Ama ben sinirliyim, ya bu gnlerde biraz krgnm dediim anda ben krgnl anlatm olurum, anlatabildim mi? Yani duyguyu sylersin, adn biliyorsan, duyguyu sylersin. Bylece daha kolay olmu olur. Teorik olarak kendi yaptm doru bulmadm ey belki daha uzun bir sre harcanmas gerekiyor, baka eyler bulmam gerekiyordu onu anlatmak iin. Ama o zaman da bunun dna kacakmz gibi geliyor. Ama ben bakkaldaki ocuklar, bakkaln yanndaki duvarn zerinde oturan ocuklar anlatmak istedim. Bunun nedenlerini, bu ocuklarn nasl konutuklarn, nelerden konutuklarn ve birbirleriyle arkadalk ilikilerinin nasl olduunu, bir gn-
de bunun nasl deieceini, dolaysyla duygularnn nasl sahte olabileceini falan filan. Bunlar anlatmak istedim. Bakkal nnde oturan ocuklar .... ok grrm, ok tehditkar bakarlar. Ve bu iddetten bahsedilmediini de dnyorum. Onlarn, o karakterlerin biraz i dnyasna ineyim istediniz sanrm... ini daha dorusu. Buydu yani. Kk bir film yani o yzden. ki filminiz de jrilerin dikkatini ekti ve ikisi de dller ald. Hala da alyorlar. Siz bu filmleri ekerken, dl alacak diye dndnz m? Ya da istediniz mi? stemedim falan demem, ama bekliyor muydun? Dersen beklemiyordum. Pardon yazarken byle yazmadm, tabi ki byle bir ey yapmadm da. Film ekilip, montaj olduktan sonra oyuncularn alabileceini dndm. Hepsinin alabileceini, herhangi birinin daha dorusu. Hepsi iyi nk, hepsi iyiler. Alanlarn da almayanlarn da hak ettiini dnyorum. Kendim de Antalya Film Festivaline gittim, baka festivale gitmedim. Olursa ak syleyeyim, maksimum senaryonun dl alabileceini dndm. nk ben Kosmos filmini izledim ve dedim yarma bitmitir. ok iyi bir film Kosmos, ok ok iyi bir film. Ben ok beendim. Biraz da utandm yani. O gece ok syledim, televizyonlarn ouna. Ben jri olsam ona verirdim, anlamnda sylyorum. Ben yle dnyorum. Jri de sinemay bilenlerden seilmiti bu yl... Hepsi iyiydi, ama, ite jri olur baka bir filme verir. Bunun ok sevinmek, paras hari, ok rahatlatan bir para, elimizi rahatlatan bir para gememi olmasna ramen... Bir sonraki filmi garanti ediyor en azndan deil mi? Yok canm, borlarmz dyoruz. Bir sr borcumuz var. Yani bir destek olarak olunmu oldu. Ama Kosmosdan ok etkilendim, ok temiz bir i. Bizimki biraz kirli bir i. Yani ruhu da yle olmas gerekiyor zaten. Ama kar tarafn titizlik hissi var Kosmosda. Benim titizlendiim baka eyler var, oyunculuk, diyaloglar, baka eyler falan. Ama onu izlediim zaman Hah ite bu sinema dedim. Bizimki
ise bir film, anlatabildim mi? Demin karamsarlktan bahsettik ya, onu biraz daha aabilir misiniz? Nasl bakyorsunuz bu lkenin geleceine, bu halkn geleceine, bu toplumun geleceine? Filmlerinize yansyordur mutlaka bu dnceleriniz... ok abuk deieceini dnmyorum. ok abuk her eyi unutuyoruz ya srekli. 2006da adam terrle mcadeleye ses karm, kar km, bugn kendisi 13-15 yandaki ocuklar hapse atyor. 2009da da alm yaptn sylyor. Bir gn sonra DTPnin bayrana PKK bayra diyor. Byle karman orman, lambur lumbur konuuyoruz. ok samimi sylyorum bir ey dnemiyorum artk, dnmek istemiyorum. Dnmemeye alyorum. Fakat vicdanen rahatsz olduum iin yine dnyorum. Kfrediyorum, kzyorum... Filmlerinde hep byle belirgin bir zellik olacak galiba argo, kfr falan. nallah olmaz her zaman da, yeri gelir baka trl insanlar, rnein doktorlar arasnda geen bir film yaparz. yle konuulan yer olur, konuulmayan yer olur. Bu filme gitmi, ruhuna uygun tabi ki. Bunlar yaplmam eyler. Diller doru dzgn oturmam. Ki ben yapma ihtiyac duyuyorum herhalde. Ylmaz Gneyden bahsedeceim. Erkan Ycelle evirdii bir film vard: Zavalllar... Hi kfr etmezler orada da. Bunlar nasl adamlar byle? dersin. Dayak yerler, kfr etmezler. Karamsarlnzdan bahsediyorduk... Ben bu lkenin kolay dzeleceini zannetmiyorum. Dnya bir yere gidiyor, iyi-kt bir yere gidiyor. Biz gerisinden geldiimiz iin, biz ktlerini alyoruz zaten. Ya da daha kk bir lke olduumuz iin nkleer santral ite zorla satlmaya allyor. ok korkuyorum, satlrsa ok eski modeli satlacak diye. Hem aratrma-gelitirmemiz, AR-GEmiz yok. Bunun gibi ok temel binlerce sorun var. Karamsarm yani. Ben de birey olarak bir ynnden tutabiliyorum; ta atlasa bu kadarn yapabiliyorum. Film yapyorum. Bu lkenin sorunlar da gibi. Uralacak gibi deil yani. Teekkr ediyoruz. Ben teekkr ederim.
sinema
btn mahallelerin filmi: bornova bornova

sevgi duman
allahn kulu da kp buna tek ift laf edemiyor korkudan. Ve liseli zlem. zlem de nan Temelkurann filmlerine yakan bir karakter. Erkeklemi, kfr ve argodan olumu diliyle, esrar ve hapla dumanlad kafasyla ve yarm kalm dleriyle... Hepimizin oturduu benzer mahallelerde, ska rastladmz (Benzerleri ne kadar da ok deil mi?) karakterler bunlar. nandrcl bu yzden ok yksek tipler yani filmdekiler. Ancak, yine de hayatn ierisinde ok da yer almayanlar iin bu karakterler ve yaadklar; kerameti kendinden menkul aydnlklaryla sra kklerden darya bakanlarn; hayata, iinde yaad sisteme ve insana dair tek bir tankl olmayanlarn, bol keseden toplum ve insan zerine laf cambazl yapanlarn izlerken belki de dudaklarn uuklatacak denli sert ykleri, ziyadesiyle rktc gerekten. rktc, nk zellikle 12 Eyll sonrasnda giderek hzlanan bir ivmeyle bugne kadar uygulanan yozlatrma politikasnn, byk lde tm lkeye nfuz ettiinin, genliin ve en geneliyle toplumun hatr saylr ounluunu etkilediinin gstergesi beyazperdede izlediklerimiz. Nasl yani! Gerekten byle mi genlik? dedirtecek kadar sert karakterlerle insanlar sarsmak ve Bakn grn ne haldeyiz? Bakn grn genlik ne halde! demek istiyor sanki nan Temelkuran. Etkili olur mu bilmiyoruz, ancak filmle urald, en etkileyici nasl verilebilir diye dnld ak. zm demiken, elbette sanat anlay, filmde eitli zm yollarn gstermesini engelliyor nan Temelkurann. Brechtin yolundan ilerlediini syleyen nan Temelkuran, filmlerinde bu nedenle iyi karakter kullanmadn belirtiyor. Bir de, yozlamann, ahlaki dkn-
Btn filmlerine yansyacan syledii erkekleme konusunda; kendi doup byd bir ileden, Bornovadan, hayatn tam da ortasndan, tam da iinden yeni bir filmle, Bornova Bornova ile karmza kt nan Temelkuran. Daha nce ayn konuyu iledii Made n Europe ile kendi deyimiyle orta ve orta-alt kesimlerin dnyasna evirdii kamerasyla, hayatn arpc karakterlerini, arpc anlarn anlatan Temelkuran; yine aynsn yapm Bornova Bornovada. zmirin, o bahsettii kesimlerin yaad kent merkezli ilesi Bornovada, deyim yerindeyse hayatn sillesini yemi ve hala da yemekte olan drt karakterin, birbiriyle belki de zorunlu olarak i ie geen ykleriyle bir kez daha izleyenleri sarsmay baaryor, gen kuan iyi ynetmenlerinden olan Temelkuran...
rilen Hakann askerden dnmesiyle balyor Bornovann bir gnnn anlatld yk. Hakan, bir dostlarnn elinden tutmasn, ona bir taksi ofrl ayarlamasn bekliyor. Bir hayli de umutlu bu konuda. Mahalleden liseli zleme de ak iten ie. zlemin bundan haberi bile yok ama. niversite mezunu, felsefe okumu, belli bir sol bilinci de olan Murat, erkek dergilerine erotik fanteziler iledii yazlar yazarak geiniyor; daha dorusu geinmeye alyor. Gerekten yapmak istedii eyleri yapacak cesareti ise yok. Karsyla birlikte yaad evde, isizliin verdii sorunlar nedeniyle dert de eksik olmuyor tabi.
12 Eylln gadrine uram bir aileden gelen ama ii serserilie vurmu, hayat palavra olan Salih, bir torbac... Esrar ve hap satyor mahallenin liselilerine. Bisiklet tamircisi grOkuyamam, futbolcu olmak istemi ama bir nmnde ama esas ii uyuturucu satmak. Bir sakatlk sonras futbolu brakm, belki de de, her mahallenin olmazsa olmaz kabadaymahallede, sokaklarda bo bo gezeceine, lk kontenjan da ona ayrlm, o da bunu labir an nce bitirip gelmesi iin askere gnde- ykyla beceriyor. Herkes korkuyor ondan. Bir
sinema
rinden atlamamak gerekiyor. Filtreden geirilmi bir rengi olan film, insann iini burkan konusuna ok uygun dm, filmin ruhunun rengi gibi olmu adeta. ner Erkan, gelecei olan bir oyuncu. Hakan rolnde, bir ruh halinden tekine arabuk geerken gsterdii performans, iyi bir oyuncu olduunun kant zaten. Altn portakal aldn da belirtelim bu rolle. Bir Altn Portakall oyuncu daha var filmde. O da, belki filmin gerekten tek psikopat olarak adlandrabileceimiz zlem rolndeki Damla Snmez. Bir kadnn erkeklemesini, onun liseli bir kz canlandran oyunculuunda izlemek insann tylerini rpertiyor gerekten de. ln, kednmeciliin, bencilliin, bireyciliin, deer yitiminin anlatlaca bir filmde, iyi karakter kullanlmasnn, 12 Eylln yaratt travmalar, yaratt yozlamay yumuatacan dnyor. Ynetmenin grlerine katlmayanlar olacaktr tabi ki, ancak filmdeki drt karakterin de, 12 Eylln rn tiplemeler olduu gereini ok arpc bir ekilde anlatmada, sanki bu yntem daha doru gibi. Belki filmde bir de iyi karakter olabilirdi, bu sistem ierisinde nasl yaanlacan, sistemin pisliklerine kar nasl mcadele edileceini gsteren... yi de olabilirdi bu elbette. Byle olmamasn, ynetmenin hayata sosyalist gereki olarak bakmamasna balamak gerekiyor herhalde... Fotorafn ekiyor yaanan gereklerin ve gerisini izleyenlere brakyor. Bazen fotorafn ekmek yetmiyor ama. Srekli baz gerekleri hatrlatmakla yetinmek de... Devrimci sinemann daha geni bir ufku olmal. Ve o ufku izleyicilere aktarmann envai yolunu-yntemini bulmal. Deneysel sinemann, lke genelinin dzeyini dndmzde, ok da fazla zorlanmamasnn gerektii gn gibi ortada. yi filmlerin ok az izleyici bulmas, sadece sinema tekellerinin sansryle, vizyona girecek sinema bulamamasyla ve dier engellerle aklanamayacan, bu tr filmlerin de artk biraz kendilerini sorgulamalar gerektii ok ak... Bornova Bornovay bahsettiimiz tr ierisinde deerlendirmemekle beraber, yeni dnem Trkiye Sinemasnn gen ynetmenleri ierisinde, kendi sinema dilini oluturma sreci ierisinde, Avrupa Sinemasna ya da baka lke sinemalarna yknmekten ok, yzlerini daha fazla bu lkeye dnmelerinin, daha ok bu halk ve bu halkn sorunlarn grmelerinin zaman gelmedi mi? Soyut, bunalml, anlamsz ve hibir ey anlatmayan filmler deil ihtiyacmz olanlar. Estetikten ayrlmadan, gerein en sanatsal estetiini yaratmaya alarak, ama bu halk anlatarak yrmeliler bu gen ynetmenler. Yozlama gerekten byk sorun. yle bir dnemden geiyoruz ki, insani deerlerin hepsi birer birer yitiriliyor. Bu durumu sinema perdelerinde ok gremiyoruz ama. Zaten Amerikan sinemasnn igali altndaki Yeilamn, bu sorunlara parmak basmas beklenemez. Bunu daha ok, lkenin sorunlarna kafa yoran, bu konuda sorumluluk duyan bamsz ynetmenler yapyor, ya da imkanlar elverdii lde yapmaya alyor. nan temelkuran da onlardan biri. Bornova Bornova, salam senaryosu, iyi ynetimi ve kurgusuyla ve ok iyi oyunculuklaryla eli yz dzgn bir film. Ynetmenin, feyz ald, etkilendii, sevdii ynetmenlere gnderme yapt sahneler var filmde. Flashbacklerde Tarantinoya yapt gndermede, kendine zg eyler de var tabi. Bunlar, bir ynetmenin kendi sinema dilini oluturmada getii olaan evreler olarak deerlendirilebilecek eyler. Daha ikinci uzun metraj bu. Daha iyi filmler ekeceinin birer kant gibi duran iki film bunlar... nan Temelkurann iki filminde de grnt ynetmeni Enrique Santiago Silgueronun kamerasndan yansyan gzel grntlerin zeVe her ikisinden de geride kalmayan, hatta belli sahnelerde onlardan rol alan mahallenin kabusu bir serseriyi, Salihi canlandran Kadir ermik... Gelecekte daha iyi oyunculuk sergileyeceini sylemek mmkn... Sonuta, 12 Eylln zerinden bir silindir gibi getii ve adna kayp kuak diyebileceimiz bir kuan kahramanlarnn, i burkan, arpc ve bizim olan yklerinin filmi Bornova Bornova. Bornova bir simge aslnda. Yaananlar sadece oraya zg eyler deil. zmirin bu noktada, stanbuldan, Karstan, Samsundan, Muladan, yani Trkiyenin herhangi bir ehrinden pek bir fark yok. Dary biraz gzlemlemek yeterli. Hakanlar, Salihler, zlemler, Muratlar hemen hemen her sokakta geziyorlar lkenin drt bir yannda...
KNYE: Yapm: 2009 ~ Trkiye Tr: Dram Ynetmen: nan Temelkuran Senaryo: nan Temelkuran Yapmc: nan Temelkuran Grnt Ynetmeni: Enrique Santiago Silguero Mzik: Harun yicil, Ferit zgner Oyuncular : ner Erkan (Hakan), Kadir ermik (Salih), Damla Snmez (zlem), Erkan Bekta (Murat), ner Ate, Murat Kl, Hasan ahintrk, Mustafa Krantepe, Selen Uer, Ceren Demirel, Gonca Vuslateri, Lale Temelkuran, Nalan rgt, Memetcan Diper, Yaz Pala, Semih Can, Mehmet Fidan
haberler
Sanatlar Gler Zereyi ziyaret etti

nne gelen sanatlar, kapida kendilerini bekleyen basn mensuplarna, hem ziyaretlerinin nedenlerini, hem de Gler'le ilgili duygu ve dncelerini anlattlar. Srr Sreyya nder, konumasnda, "Adli Tp Kurumu'nun ilgili daire bakannn demecini dinlemek bile tyleri rpertmeye yetiyor. Adli Tp Kurumu, yllardr zerinde aibe bulutu ile yaamaya devam ediyor. Burada nemli olan kamunun, duyarl insanlarn, sanatlarn yaama hakkna sahip kmak konusunda gsterdikleri duyarllktr. Bizler Gler Zere'nin yannda olduumuzu bildirmek zere buradayz." diyerek, aydn ve sanatlarn Glerlerin yaam hakkn savunacaklarn belirtti. Tecrite Kar Sanatlar adna aklama yapan Grup Yorum eleman Cihan Kekek, "Duyarl kamuoyu, ortaklaa ayn duygular paylat. Hayatn kaybetmek durumunda braklan bir tutukluyu aramza aldk. Aslnda O'nun zgrln kutluyoruz. Ama istiyoruz ki dier hasta tutuklular da serbest braklsn." dedi. Yasemin Gksu'nun hazrlad ve sanatlarn Gler Zere ile ilgili duygularn aktardklar defter, Gksu, lyas Salman ve Ruhan Mavruk tarafndan Gler Zere'ye iletildi. Gler Zere'nin odasnn kapsndan selam vermelerine ve bir-iki cmle konumalarna izin verilen sanatlar, Gler Zere'ye onu ok iyi grdklerini, en ksa srede iyilemi olarak onu yanlarna alp gtrmek istediklerini, yzlerce kiinini selam ve sevgilerini getirdiklerini ilettiler.
Sanatlar, zgrlne kavuan Gler Zere'ye 13 Kasmda bir destek ziyaretinde bulundu. Tecrite Kar Sanatlar'n arsyla toplanan, aralarnda Srr Sreyya nder, lyas Salman, Yaar Gner, Yasemin Gksu, Grup Yorum, Akn Ok, Ercan Aydn, Ruhan Mavruk, Mehmet Esatolu, Tunay Bozyiit, Geronimo, Mehmet Esatolu, Hale stn, Mehmet Arslan ve Cafer Arat'n olduu sanatlar, Gler Zere'nin tedavisinin srd apa Tp Fakltesi Hastanesi kapsnda saat 13.00'te bulutular. Gler Zere'nin bulunduu Onkoloji Servisi'nin
Eric Stinus yaamn yitirdi

Uzun zamandr kanser hastalyla mcadele eden Danimarkal ozan Eric Stinus 13 Kasm 2009 sabah hayatn kaybetti. Stinus, 2008de Uluslararas Nzm Hikmet iir dln kazanmt. Eric Stinusun iirleri dilimizde air Kemal zerin sahibi olduu Yordam Yaynlarnca yaymlanmt. Bir rportajnda Nazm Hikmet iirlerine ilikin yle cevap vermiti; "... Nzm Hikmetin iirleriyle karlamak, benim iin, zamanla yazgya dnen bir rastlantyd. Bildiiniz gibi, dnyada pek ok iir var. Hepsini bilmeye insann mr belki de yeterli deil. Ama Nzm Hikmetin iirleri benim iin bitmeyen bir tutku oldu. Bir air arkadana gnderdii mektupta: te sana byk bir airden yaplm bir seki gnderiyorum! diye yazm olduunu (yllar sonra) rendim. Bu ilk sekinin bal Hep bir azdan trk syleyip/hep beraber srebilmek topra eyh Bedrettin Destanndan alnm iki dizedir. Bu iki dizeyi evirmek bile insann iyi bir iir yazmas gibi bir ey!"
Yoldalar Aye dili ziyaret etti
dil Kltr Merkezi alanlar geleneksel kurban bayramnda ehitlerini mezarlar banda and. dil Kltr Merkezinden yola kanlarn arasnda onlar tanyanlar, tanmayanlar onlarn alma arkadalar yoldalar eylem arkadalar, mahpus arkadalar da vard. nce Aye dil Erkmenin Silivrikapda bulunan mezar ziyaret edildi. dilin mezarna iekler braklarak dilin mar olan Mitralyz okundu.
dil le vedalaldktan sonra Gazi mezarlna doru yola kld. Gazi Mezarlnda hangi mezarn bana gidilse karanfillerle dolu olduunu grd dil alanlar. Burada da dil Erkmenin babas Semih Erkmen, Gazi ehitleri, Eyp Ba ve Daynn mezar ziyaret edildi. Mezar balarnda ehitlerin mcadeleye olan ball, fedakarl anlatld. Sylenen trklerin ardndan anmalar bitirildi.
haberler
Victor Jara yeniden topraa verildi

quez Bravo'yu sulu bulduunu syleyerek kapatmt. Ancak arkcnn dul ei 82 yandaki Joan Jara'nn da kurucular arasnda olduu Victor Jara Vakf olayn peini brakmad. Vakfn 2004 ylnda Victor Jara Stadyumu ad verilen o stadyumdan kurtulanlar ifade vermeye, dolaysyla mahkemeye kant sunmaya ikna etmesiyle, arkcnn cinayet davas geen yl ivme kazand. Soruturmay yrtenler, Pinochet ordusunda grev yapm yzlerce eski askeri sorguya ekti. Jose Paredes Marquez adl bir asker, cinayeti anlatarak sorumlularn adlarn verdi. Drt gn sren ikencelerin ardndan 17 Eyll 1973 tarihinde yz imi ve elleri tfek dipiiyle krlm halde stadyumdaki soyunma odalarndan birine getirildi. "El Loco" (Deli) lakapl dk rtbeli bir subay tabancasn Jara'nn akana dayayarak Rus ruleti oynamaya balad. Ta ki kurun denk gelip Jara'nn kafatasna saplanana kadar. Jara'nn bedeni sarslarak yere yld. Ardndan Paredes de ilerinde olmak zere odadaki askerler tarafndan Jara'nn cesedine 43 kez ate edildi. Ayn odada Jara'nn lmne tanklk eden 14 kii de geride grg tan brakmamak iin makineli tfekle ldrld. Bu srada rtbeli subay Nelson Edgardo Haase Mazzei soruturma masasnn arkasnda oturuyor ve olan biteni seyrediyordu. lkenin orta ksmnda marangozluk yapan 55 yandaki Paredes bu ifadesinden sonra tutuklanarak cezaevine konuldu.
GRUP YORUM g n c e
ma gecesinde yaklak 800 rasyonunun YK protesto kiiye seslendi. iin Ankarada yapt gnlk alk grevine Grup 3 15 Kasm 2009: Hamburg Yorum da arklaryla katld. Anadolu Federasyonu tarafndan Delphi Showpalast da 3 8 Kasm 2009: Anadolu Fe- dzenlenen Grup Yorum derasyonu bnyesinde al- konserinde yaklak 750 kiimalarn srdren Stuttgart ye seslendi. Halk Kltr Evi'nin dzenledii konserde, 1200 kiilik 3 25 Kasm 2009: KESKin yapm olduu bir gnlk i bkitleye seslendi. rakma eyleminde Beyazt mitingde 3 14 Kasm 2009: Bremen ve Meydanndaki evresi Alevi Kltr Merke- yaklak 25.000 kiiye seszi'nin dzenledii dayan- lendi.
3 6 Kasm 2009: Genlik fede-
1973 ylndaki darbenin ardndan Augusto Pinochet'nin diktatrlnn ilk gnlerinde ikence grp ldrlen ilili ozan, air ve tiyatrocu Victor Jara anld ve tekrar topraa verildi. Jara'nn mezar gerek lm nedenini saptamak ve olaya karan zanllar hakknda ipucu bulabilmek iin Temmuz aynda almt. Soruturma hala sryor, ancak ozandan geriye kalanlar trenle defnedildi. 3 gne yaylan trenlerin ilk gnnde, 36 yl nce, 1973'te ldrlen Victor Jara iin konumalar yapld, anlar anlatld ve arklar sylendi. ili'de sosyalist Allende hkmetine kar gerekletirilen askeri darbenin ilk gnlerinde ldrlen mzisyen Jara'nn lmyle ilgili adli tp raporu da akland. arkcnn ldrlmeden nce ellerinin dipikle krldn, kafa, omuz, kol ve bacaklarna 44 kez ate edildiini belgeleyen rapor, davay takip eden mahkemenin yargc Juan Eduardo Fuentes Belmar'a da gnderildi. Yarg Fuentes 15 Mays 2008 tarihinde davay Santiago Stadyumu'ndaki en st rtbeli asker olan emekli albay Cesar Manri-
Ahmet Uluay hayatn kaybetti

Rahatszlndan tr bir sredir tedavi gren ynetmen Ahmet Uluay hayatn kaybetti. Ahmet Uluay, 1954 ylnda Ktahyada domu ve 1960 ylnda kye gelen seyyar sinemac sayesinde sinema ile tanmt. Uluay, arkada ile 12 yanda sinema makinesi yapmaya koyularak 3 senelik bir uran sonunda kyl halkna film gstermeye balad ve bu ekilde sinema yolculuuna balam oldu. Kyde tavukulukla uraan arkada smail mutlu ve maden iisi arkada erif akarsu ile tepecik ky arkada grubunu oluturan Uluay ilk filmi Optik Dler i ekti (1992). 6. Ankara Uluslararas film festivaline katlarak optik dler ve koltuk deneklerinden kanat yapmak isimli filmleriyle tannd. Yllarca geim sknts eken Uluay kamyon ofrl inaat iilii ve tavukuluk gibi birok ite alt. lk uzun metrajl filmi olan Karpuz kabuundan gemiler yapmak ekerken geimini salamak iin yem fabrikasnda hamallk yapan Uluay, bu filmiyle Trkiyede ve yurtdnda 40 a yakn dl ald. Salk skntlarndan dolay ekimlerine ara vermek zorunda kald bozkrda deniz kabuu adl filminin ekimlerine 2007 de balamt.
haberler
sa... ksa... ksa... ksa.. ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ksa... ks
3 15. Gezici Film Festivali Balad. Ankara, Artvin ve skpn ev sahiplii yapaca 15. Gezici Film Festivali balad. Ankara Bat sinemasnda al treni yaplan festivalin sunuculuunu evval Sam yapt. Festivalde 32 lkeden toplam 112 ynetmenin filmi bulunuyor. 10 Aralk tarihine kadar Ankarada srecek olan festival, 11-17 Aralkta Artvine ve 18-20 Aralkta Makedonyann bakenti skpe urayacak. Festivalin bu ylki temas Kar-LIK olarak belirlendi. 3 Fransann bakenti Paristeki mzelerin bir blmnde alanlar greve gittiler. alanlarn ilk kez 23 Kasmda Pompidou modern sanat mzesinde i durdurmasndan sonra sendikalar grevin giderek yaylaca uyarsnda bulundular. Devletin emekliye ayrlan kamu alanlarnn yarsnn yerine yeni memur almayacan belirten sendikalar bunun kabul edilemez bir durum olduunu bildirdiler. Her gn binlerce turistin ziyaret ettii bu mzelerde, alanlar her sabah yaptklar toplantyla grevi 24
saat daha uzatp uzatmamaya karar veriyor. Grev, Louvre, Orsay ve Pompidou mzelerinde hala srmekte. 3 1001 Belgesel Film Festivali Balyor.
Bu sene 12. si dzenlenecek olan festivalin al Cemal Reit REY salonunda olacak. Festivalde belgeselin yan sra panel, sylei, ustalk dersi ve gece yars belgeselleri de 4-11 Aralk tarihleri arasnda yaplacak. Festivalde gsterilecek filmler arasnda 1950 ve 60 l yllarn Sovyet propaganda filmleri, haber arivleri ve tv grntlerinden arivler kullanlarak kurgulanm Revue, 2. dnya savann en uzun kuatmas olan Hitlerin milyon nfuslu bir ehri ala mahkum ettii Leningrad kuatmasn belgeleyen Blockade isimlibri belgesel de bulunuyor. Sovyetlerden bir baka belgesel de; Rusyada komnizmden kapitalizme gei dnemi srasnda intihar ederek hayatna son veren Rus airi anlatan Boris Ryzhy yer alyor. Tamamen ariv grnt-
lerinden oluan ve Portekizde Salazar diktatrln ileyen deneysel belgesel Natureza Morta da festivalde yer alacak filmler arasnda. Bu yl festival programnda yer alacak blmlerden biri de Kba belgesel sinemas. Kbann ilk kltrel kurumu olan Kba Sinema Sanat ve Endstrisi Enstitsnn (ICAIC) 50. yl olmas vesilesi ile , Kba elilii ve Jose Marti Kba dostluk derneinin katklaryla dnden bugne Kba belgeselleri gsterimi yaplacak. Festivalde Trkiyeden yer alan belgeseller arasnda Diyarbakr hapishanesinde 12 Eyll sonrasnda yaanan vahetin anlatld ayan Demirelin 5 nolu adl belgeseli de var. 1001 belgesel film festivali gsterimleri ve yan etkinlikleri Fransz Kltr Merkezi, Pera Mzesi, Tark Zafer Tunaya kltr merkezi, Muammer Karaca Tiyatrosu, Kumbara Sanat, Nazm Hikmet Kltr Merkezi, tarihi Smerbank binas ve ttn deposunda gerekletirilecek. Film gsterimleri cretsiz olacaktr.
DVD... VCD... ALBM... DVD... VCD... ALBM... DVD... VCD... ALBM... DVD...
3
ihsan e espira Kalan Mzik
3 muharrem-ali oban yol akna gvercin Mzik
mesut glsever yoruldum Anadolu Mzik
3 trklerimiz var bizim zdemir Plak

Ar Alik 2009

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Ar Alik 2009

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

kltr sanat yaamnda

ssn 1303-9113 2009/12 say 92

kapak n i kapak karikatr: mehmet arslan arka i kapak foto: FOSEM

byle olmad ki... olmad, hi olmad!

ARALIK 2009 | TAVIR | 3

4 | TAVIR |ARALIK 2009

zindan tatan oyarlar

ARALIK 2009 | TAVIR | 5

6 | TAVIR | ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 7

8 | TAVIR | ARALIK 2009

lenler byle yok olmay hakedecek ne yapmt?

ARALIK 2009 | TAVIR | 9

bir devlet klasii

10 | TAVIR | ARALIK 2009

19 aralk yk yarmas ykleri

ARALIK 2009 | TAVIR | 11

12 | TAVIR |ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 13

14 | TAVIR |ARALIK 2009

Krklar F Tipi zgr Tutsaklar, Kasm 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 15

16 | TAVIR |ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 17

bir kapanmaz yara: mara

18 | TAVIR | ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 19

karaylan der ki...

20 | TAVIR | ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 21

22 | TAVIR | ARALIK 2009

filipinler de devrimci mcadele ve kurtulu tiyatrosu

ARALIK 2009 | TAVIR | 23

24 | TAVIR |ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 25

26 | TAVIR |ARALIK 2009

ehir gerillasnn yol gstereni: carlos marighella

ARALIK 2009 | TAVIR | 27

28 | TAVIR |ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 29

30 | TAVIR | ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 31

absrd tiyatronun ustas: harold pinter

32 | TAVIR | ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 33

34 | TAVIR | ARALIK 2009

edebiyatta trlerin en melezi: roman-ll

ARALIK 2009 | TAVIR | 35

36 | TAVIR |ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 37

38 | TAVIR |ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 39

toplumsal meselelerin odandaki sinema...

40 | TAVIR | ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 41

42 | TAVIR | ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 43

btn mahallelerin filmi: bornova bornova

44 | TAVIR | ARALIK 2009

ARALIK 2009 | TAVIR | 45

Sanatlar Gler Zereyi ziyaret etti

Eric Stinus yaamn yitirdi

Yoldalar Aye dili ziyaret etti

46 | TAVIR |ARALIK 2009