Univerzitet u Beogradu

Elektrotehnički fakultet
Pojam i postupak modulacije
• Modulacija: postupak modifikovanja parametra jednog
periodičnog signala u funkciji karakterističnih parametara
drugog (proizvoljnog) signala
Principi modernih – Originalni nosilac poruke – modulišući signal
telekomunikacija – Pomoćni periodični signal – nosilac
– Nosilac modifikovan modulišućim signalom – modulisani signal
Modulisan
Modulišuci
signal
4p. Analogne modulacije signal
um(t) u(t)

Nosilac
(pomocni,
deterministicki u0(t)
signal)

Modulator i demodulator Tipične analogne modulacije

• Demodulacija: Postupak obrade modulisanog signala

za dobijanje originalnog signala poruke.
• Sklop:
– za modulaciju: MODULATOR,
– za demodulaciju: DEMODULATOR,
– koji obavlja obe funkcije: MODEM.
• Amplitudska modulacija:
– Konvencionalna amplitudska modulacija (KAM)
– Amplitudska modulacija sa dva bočna opsega (AM-2BO)
– Amplitudska modulacija sa jednim bočnim opsegom (AM-1BO)
– Amplitudska modulacija sa nesimetričnim bočnim
opsezima (AM-NBO)

• Ugaona modulacija
– Fazna
– Frekvencijska
 Spektar
Amplitudska modulacija
zbira i proizvoda sinusoida
• Pretpostavke:
– Modulišući signal, analogni signal um(t)
– Spektar signala Um(jω), za |ω|≤ωm, Um(jω)=0, za |ω|>ωm
– Nosilac je kontinualan u0(t)=U0cos(ω0t+θ0)
– Modulisan signal u(t)=U(t)cos(ω0t+θ0), U(t)=f(um(t))

• Produktni modulator

Konvencionalna amplitudska modulacija Indeks modulacije

• Modulišući signal analogni um(t) • Ako se indeks modulacije definiše izrazom (um(t)=Umm(t))
– Spektar signala Um(jω), za |ω|≤ωm, Um(jω)=0, za |ω|>ωm
m0 = k uU m
• Nosilac u 0 (t ) = U 0 cos(ω 0 t + θ 0 )
• Modulišući signal
Promena amplitude • Modulisani signal i njegov spektar mogu se napisati u obliku
u ( t ) = U ( t ) cos (ω0t ) , U ( t ) = U 0 + δ u ( t ) , δ u ( t ) = kuU 0um ( t )
u ( t ) = U 0 ⎡⎣1 + m0 m ( t ) ⎤⎦ cos ω0t
u ( t ) = ⎡⎣U 0 + kuU 0 um ( t ) ⎤⎦ cos ω0t = U 0 ⎡⎣1 + ku um ( t ) ⎤⎦ cos ω0t
u (t ) = U 0 cos ω 0 t + k uU 0 u m (t ) cos ω 0 t

U ( jω ) = U 0 ( jω ) + U AM − 2 BO ( jω )
 Prostoperiodičan modulišući signal
Spektar KAM signala
(KAM) – analitički izrazi
• Spektar sadrži • Modulišući
– Levi bočni opseg um (t ) = U m cos ωmt
– Desni bočni opseg • Nosilac
– Nosilac u 0 (t ) = U 0 cos(ω 0 t + θ 0 )

• Modulisani
u (t ) = U 0 cos ω0t + m0U 0 cos(ω0 − ωm )t + m0U 0 cos(ω0 + ωm )t
1 1
2 2

• Ako je P0 snaga nosioca, snaga modulisanog signala je

U 02 ⎡ ⎛ m0 ⎞ ⎛ m0 ⎞ ⎤ U 02 ⎛ m02 ⎞ ⎛ m2 ⎞
2 2

P= ⎢1 + ⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ ⎥ = ⎜⎜1 + ⎟⎟ = P0 ⎜⎜1 + 0 ⎟⎟
2 R ⎣⎢ ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠ ⎥⎦ 2 R ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠

Prostoperiodičan modulišući signal

KAM modulator - animacija
(KAM) – vremenski oblik signala
• Modulišući signal određuje anvelopu modulisanog signala, čija je
centralna učestanost jednaka učestanosti nosioca.
• KAM signal sadrži i eksplicitne informacije o nosiocu ali je energetski
neefikasan!

• Stepen iskorišćenja:

PAM 1BO 1 m02

η= =
P 2 2 + m02
 Efekat premodulacije
Demodulacija KAM signala
kod KAM
• Ulazni KAM signal: • Ako indeks modulacije postane preveliki, modulisani signal
uKAM (t ) = U 0 cos(ω0t ) + m0U 0 m(t ) cos(ω0t ) postaje negativan (menja se njegova faza).
• Treba izbeći slučaj m0>1 jer se tada signal izobliči a u spektru
• Nosilac generisan lokalnim oscilatorom: se pojavljuju dodatne komponente!
u ol (t ) = U 0l cos(ω 0 t + θ l )

• Demodulisan signal:
u d (t ) = U 0U 0l cos(θ l ) + U 0U 0l cos(2ω0t + θ l ) +
1 1
2 2
⎛1 ⎞ ⎛1 ⎞
= ⎜ m0U 0U 0l cos(θ l )⎟m(t ) + ⎜ m0U 0U 0l m(t )⎟ cos(2ω0t + θ l )
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
• Izlaz NF filtra:
⎛1 ⎞
u F (t ) = ⎜ m0U 0U 0l cos(θ l )⎟m(t )
⎝2 ⎠

Amplitudska modulacija sa dva bočna

Premodulacija - animacija opsega (AM2BO)
• Opšti oblik: BNF=fm-0=fm
u(t)=kuum(t)U0 cos(ω0t)
U(t)=kuum(t)U0

kuU o
u (t ) = um ( t ) e jω0t
2
kU
+ u o um ( t ) e − jω0t
2

U ( jω ) = F {u (t )}
BVF=(f0+fm)-(f0-fm)=2fm
U m ( j (ω − ω0 ) )
kuU o
U ( jω ) =
2
+ u o U m ( j (ω + ω0 ) )
kU
2
 Prostoperiodičan modulišući signal Prostoperiodičan modulišući signal
(AM2BO) – analitički izrazi (AM2BO) – vremenski domen
• Modulišući
u m (t ) = U m cos ω m t
• Nosilac
u 0 (t ) = U 0 cos ω 0 t
• Modulisani

u (t ) = kuU m cos ωmtU 0 cos ω0t

kuU 0U m kUU
u (t ) = cos ⎡⎣(ω0 − ωm ) t ⎤⎦ + u 0 m cos ⎡⎣(ω0 + ωm ) t ⎤⎦
2 2

AM2BO modulator – animacija Demodulacija AM2BO signala

(DSB - Double SideBand Modulation) - analitički izrazi -
• Veoma jednostavna realizacija - produktni modulator i
NF filtar!
• Ponovno transliranje signala u osnovni opseg.

uAM 2 BO (t ) = um (t ) cos(ω0t )
u ol (t ) = U 0l cos(ω 0 t + θ l )

u d (t ) = k d u m (t ) cos(ω 0 t )U 0l cos(ω 0 t + θ l )
k d U 0l k U
u d (t ) = u m (t )cosθ l + d 0l u m (t ) cos(2ω 0 t + θ l )
2 2

ui (t ) = cos θ l um (t )
k dU 0l
2
 Demodulacija AM2BO signala Amplitudska modulacija sa jednim
- spektri modulišućeg, modulisanog, signala na
ulazu NF filtra i demodulisanog signala -
bočnim opsegom (AM1BO) - ideja

• Dobija se od AM2BO signala

• Množenje lokalno
filtriranjem samo jednog bočnog
generisanim nosiocem.
opsega
• Rezultat je spektar koji
sadrži komponente na
niskim učestanostima i
komponente oko 2fm.

• NF filtom izdvoji se
samo deo na niskim • Srednja snaga AM1BO signala:
učestanostima. 2
1 ⎛ m0U 0 ⎞ m2
PAM 1BO = ⎜ ⎟ = 0 P0
2R ⎝ 2 ⎠ 4

Amplitudska modulacija sa jednim AM1BO – animacija

bočnim opsegom (AM1BO) - modulator (SSB - Single SideBand Modulation)

• Modulisani signal u opštem slučaju

u AM −1BO (t ) = um (t ) cos ω0t − uˆm (t )sin ω0t

• Prostoperiodični signal

um (t ) = U m cos ωmt

uˆ m (t ) = U m sin ωmt

u AM −1BO (t ) = U m cos(ω0 + ωm )t
 Demodulacija AM1BO signala AM1BO - značaj

• Ulazni AM1BO signal: • Osnova prenosa telefonskog saobraćaja na velikim rastojanjima

uAM 1BO (t ) = Um(t ) cos(ω0t ) + Umˆ (t )sin (ω0t )
uAM 1BO (t ) = Um(t ) cos(ω0t ) − Umˆ (t )sin (ω0t )
• Nosilac generisan lokalnim oscilatorom:
u ol (t ) = U 0l cos(ω 0 t + θ l )
• Demodulisan signal:
u d (t ) = UU 0l cos(θ l )m(t ) + UU 0l sin (θ l )mˆ (t ) +
1 1
2 2
= U 0U 0l m(t ) cos(2ω0t + θ l ) − U 0U 0l mˆ (t )sin (2ω0t + θ l )
1 1
2 2
• Izlaz NF filtra:
u F (t ) = UU 0l [cos(θ l )m(t ) + sin (θ l )mˆ (t )]
1
2
Niži bočni opseg do 1980.
Viši bočni opseg – Grupa telefonskih razgovora je modulisana, tj. translirana u opseg oko
neke učestanosti nosioca.
– Ovo je dugo bio jedini pouzdan a efikasan oblik komunikacije između
strategijskih bombardera i zemaljske komande.
• Razlozi
– Nosilac se ne prenosi – ušteda snage od 50% (-3dB).
– Umesto oba bočna opsega, prenosi se samo jedan – ušteda snage od
dodatnih 50% (-3dB-3dB=-6dB).
– Umesto oba bočna opsega, prenosi se samo jedan – potreban propusni
opseg je duplo manji što odgovara uštedi snage od još 50% (-3dB-3dB-
3dB=-9dB).
– Praktično se prenosi signal osam puta manje snage nego kod KAM a
informacija je preneta u oba slučaja!

Amplitudska modulacija sa nesimetričnim Spektar AMNBO signala

bočnim opsegom (AMNBO) (VSB - Vestigial Sideband)

• Zahvata se samo deo drugog bočnog opsega i nosilac. • AM2BO (DSB) – po 4.5MHz sa svake strane nosioca;
• TV signal: 10Hz do 5MHz • AMNBO (VSB) – čitav desni bočni opseg (4.5MHz) i
1.25MHz levog bočnog opsega.
1
ω g ≈ ωV B ≈ 1.25 fV
4
 Komparacija AM postupaka Detektor anvelope

• AM2BO • Demodulacija amplitudski modulisanog signala bez

– jednostavna realizacija; potrebe za generisanjem lokalnog nosioca.
– prostije komponente; • Ovo je nekoherentna demodulacija!
– manja cena uređaja.

• AMNBO id(t)

– uži propusni opseg, manja

snaga signala;
– potisnuta interferencija;
– najbitnije komponente signala u(t) uc(t)
prenose se u oba bočna
opsega (važan je deo na
niskim učestanostima).

Detekcija KAM signala

Frekvencijski multipleks
FDM - spektar
(frequency division multiplex)
• Svakom korisniku dodeli se jedan deo spektra (tzv. “frekvencijski
kanal”) koji koristi samo on, tokom čitavog vremena.
• Između često zaštitni opsezi (guard bands);
• FDMA (Frequency Division Multiple Access) – kad se korisnik
uključuje u sistem, koristi jedan od kanala. Dok on nije aktivan
taj kanal se može dodeliti nekom drugom.

f d 1 = 60kHz, f g1 = 64kHz

f i = 60 + 4 ⋅ n ⋅ kHz, n = 1,2,...,12
f d 2 = 64 kHz, f g 2 = 68kHz
#
f d 12 = 104 kHz, f g12 = 108kHz
 Ugaone modulacije Fazna modulacija (ΦM)
• Modulišući um(t) • Devijacija faze
⎧U m ( jω ), ω ≤ ωm
U m ( jω ) = ⎨
⎩ 0, ω > ωm δφi = ϕ (t ) = kϕ um (t ), kϕ = const.
• Modulisani
u 0 (t ) = U 0 cos(ω0t + ϕ (t )) = U 0 cos(φ (t )) φ (t ) = ω0t + ϕ (t ) u m (t ) = U m m(t ) u m (t ) max = U m m(t ) ≤ 1
• Pojmovi: • Maksimalna devijacija faze
ϕ (t ) = γ [um (t )] = δφi Trenutna devijacija faze

dφi dφ (t ) dϕ (t ) Trenutna kružna učestanost

δφ = ϕ (t ) max = kϕ u m (t ) max = kϕ U m m(t ) max = kϕU m = ∆φ0
ωi = = = ω0 + ugaono modulisanog signala
i max
dt dt dt
dϕ (t ) φ = φ (t ) = ω0t + kϕ um (t ) = ω0t + ∆φ0 m(t )
= ωi − ω0 = δωi Trenutna devijacija kružne učestanosti
i

dt
1 1 dφ (t ) 1 dϕ (t ) Trenutna frekvencija • Modulisani signal
fi = ωi = = f0 +
2π 2π dt 2π dt uΦM (t ) = U 0 cos[φ (t )] = U 0 cos[ω0t + kϕ um (t )] = U 0 cos[ω0t + ∆φ0 m(t )]
ugaono modulisanog signala

1 dϕ (t )
= f i − f 0 = δf i Trenutna devijacija frekvencije
2π dt

Postupak FM modulacije
Frekvencijska modulacija (FM) prostoperiodičnog signala
• Devijacija frekvencije i kružne učestanosti:
1 dϕ (t )
δf = = k u (t ), k = const .
2π dt
i f m f

dϕ (t )
δωi = = kωu m (t ), kω = 2πk f = const .
dt
• Max. vrednosti:
1 dϕ (t )
δf i = = k f u m (t ) max = k f U m m(t ) max = k f U m = ∆f 0
max
2π dt max
dϕ (t )
δωi max
= = kω u m (t ) max = kω U m m(t ) max = kωU m = ∆ω0
dt max
• Modulisani signal
dϕ (t )
ω =ω +
i =ω
0 0 + kω u m (t ) = ω0 + kωU m m(t ) = ω0 + ∆ω0 m(t )
dt
⎡ t
⎤ ⎡ t
⎤
u FM (t ) = U 0 cos ⎢ω0t + kω ∫ u m (τ )dτ ⎥ = U 0 cos ⎢ω0t + ∆ω0 ∫ m(τ )dτ ⎥
⎣ −∞ ⎦ ⎣ −∞ ⎦
 ΦM i FM kada je
Spektar ΦM i FM signala
modulišući signal prostoperiodičan
u m (t ) = U m cos(ωmt )
u (t ) = U 0 cos(ω0t + ϕ (t )) {
u ( t ) = U 0 cos (ω0t + ϕ ( t ) ) = Re U 0 e ( ) e jω0t
jϕ t
}
ϕ (t ) = m sin (ωmt ) e jϕ (t ) = e jm sin (ω m t )

Fazna modulacija

ϕ (t ) = kϕ um (t ) = kϕU m cos(ωmt ) = ∆φ0 cos(ωmt ) +∞

e jm sin ωmt = ∑ J (m)e n
jnω m t

uΦM (t ) = U 0 cos(ω0t + ∆φ0 cos(ωmt )) m = ∆φ 0 n = −∞

J − n (m ) = (− 1) J n (m )
n

Frekvencijska modulacija

δωi (t ) = kω um (t ) = kωU m cos(ωmt ) = ∆ω0 cos(ωmt ) ⎧ +∞ ⎫

u (t ) = Re ⎨U 0 ∑ J n (m )e j (ω0 + nωm )t ⎬
( )
u FM (t ) = U 0 cos ω0t + ∆ω0 ∫ cos(ωmt )dt = ⎩ n = −∞ ⎭
⎛ ∆ω0 ⎛ π⎞ ⎞ ∆ω 0 ∆f 0 Beskonačno širok spektar!
ωm ∫ ⎝
= U 0 cos⎜⎜ ω0t + cos⎜ ωmt − ⎟dt ⎟⎟ m= =
⎝ 2⎠ ⎠ ωm fm

Karsonov obrazac Demodulacija

• Snaga je koncentrisana oko nosioca ΦM ϕ (t ) = kϕ um (t )

– Zadržavamo komponente koje nose više od 1% snage
nemodulisanog nosioca – značajne komponente ΦD ud (t ) = k d ϕ (t ) = k d kϕ um (t )

J n (m ) ≥ 0.01 J 0 (0 )
2 2
n ≤ m +1 FM δf i = k f um (t )

FD ud (t ) = k dδf i = k d k f um (t )
• Snaga je koncentrisana oko nosioca FM=integrator+ ΦM
– Širina spektra ugaono modulisanog signala (značajne • FM demodulator: FD= ΦD+diferencijator
komponente)
B = 2(m + 1) f m

• Dva tipa modulacije:

BΦM = 2(∆φ0 + 1) f m = 2(kϕU m + 1) f m
BFM = 2(∆f 0 f m + 1) f m = 2(∆f 0 + f m ) = 2(k f U m + f m )
 Nekoherentna detekcija
Premodulacija - animacija
(slope detection)

FM i TV radio sistem
(snimljen spektralnim analizatorom)
• VHF TV ch., CH's 2 – 13, FM broadcast ch. (5MHz/div).
• UHF TV ch., spectrum channels 14 - 41 (20MHz/div).
Literatura
1. Miroslav Dukić, Principi telekomunikacija,
Akademska misao, Beograd, 2008.
2. Ilija Stojanović, Osnovi telekomunikacija,
Građevinska knjiga, Beograd, 1971.
3. Zorka Stojanović, Miroslav Dukić, Zoran
Petrović, Zoran Dobrosavljević, Osnovi
telekomunikacija – zbornik rešenih problema,
Građevinska knjiga, Beograd, 1998.
4. Web strana: http://www.williamson-
labs.com/480_am.htm.