LITAR ELECTRIK & ELECTRONIK

Principle of Electrical and Electronic

Maksud Litar
Satu sambungan lengkap sumber elektrik (sel) dan beban elektrik (mentol) dengan menggunakan pengalir (wayar)

SAMB
i. ii. iii. iv. Sumber (sel kering) ii. Beban (mentol) iii. Pengawal (suis) Punca positif (wayar mereh) v. Punca negatif (wayar hitam)

Lukisan skimatik litar mudah

Jenis-jenis Litar
1. Litar mudah
Litar yang mengandungi satu sumber satu beban dan satu pengalir Litar tanpa beban Litar yang mengandungi wayar pintasan Litar yang mengandungi beban elektrik yang disambung secara siri

2. Litar pintas

3. Litar siri
4. Litar selari

Litar yang mengandungi beban elektrik yang disambung secara selari

Litar yang mengandungi beban elektrik yang disambung secara siri dan juga selari

5. Litar siri selari

Litar Asas A = Beban , B = Pengalir , C = Sumber elektrik

Litar siri

Litar selari

Litar selari

Litar siri selari

LITAR SESIRI
V1 I1 IJ VJ R1

I2 R2 V2

Ciri-ciri ;

RJ = R1 + R2 + R3 + ..... VJ = V1 + V2 + V3 + ..... IJ = I1 = I2 = I3 Pj = P1 + P2 + P3

R3 V3

I3

LITAR SELARI
IJ I1 R1 V1 R2 I2 I3 V2 R3 V3

Ciri-ciri ; 1/RJ = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3....... VJ = V1 = V2 = V3 = ..... IJ = I1 + I2 + I3 + Pj = P1 + P2 + P3

LITAR SIRI-SELARI GABUNGAN LITAR SIRI & SELARI

R3

R2 R1

CONTOH

VJ

Rj = R1 + R2//R3 Ij = I1 = I2 + I3 Vj = V1 + V2 V2 = V3

Pj = P1 + P2 + P3

Litar Siri

Perbezaan litar siri dan litar selari

Litar Selari
Voltan Voltannya sama disemua tempat Vj=V1=V2=V3..... Arus Arusnya semakin kurang apabila semakin banyak beban Rintangan Jumlah rintangan adalah lebih kecil daripada nilai perintang yang paling kecil

Voltan Voltannya adalah semakin kurang apabila beban bertambah Vj=V1+V2+V3.....

Arus Arusnya sama disemua tempat

Rintangan Semakin ditambah beban semakin banyak jumlah rintangan

Apabila satu mentol terbakar, mentol Apabila satu mentol terbakar , mentol yang lain tidak akan menyala yang lain akan terus menyala Jika ditambah satu mentol, mentol yang Jika ditambah satu mentol, nyalaan lain akan menjadi malap kerana bebanan mentol yang lain tidak akan berubah bertambah

SAMB
LITAR SIRI NILAI VOLTAN LITAR SELARI

V V V V
J 1 2

V V V V
J 1 2

NILAI ARUS

I1 I 2 I 3
R1 R 2 R 3

I1 I 2 I 3

NILAI RINTANGAN

1 1 1 1 ... RJ R1 R2 Rn

Voltan, Arus dan Rintangan

Definisi
Voltan ialah daya yang menggerakkan elektron di dalam pengalir elektrik Unit sukatan bagi daya tersebut ialah Volt (V) Arus ialah sejunlah elektron yang bergerak di dalam pengalir elektrik Unit sukatan bagai arus ialah Ampere (A/I) Rintangan ialah halangan terhadap pergerakan arus Unit sukatan bagi rintangan ialah Ohm

Hukum Ohm
Hukum ohm ialah hukum yang menyatakan hubungan di antara Voltan, Arus dan Rintangan menyatakan bahawa arus berkadar terus dengan voltan dan brkadar songsang dengan rintangan Hukum ohm diperjelaskan oleh lencana hukum Ohm

Voltan

Rintangan

Arus

V=IXR
DIMANA ; V - ADALAH VOLTAN (V) I - ADALAH ARUS (A) R - ADALAH RINTANGAN (OHM)

Hukum Kirchoff
Hukum Kirchoff merupakan satu daripada kaedah yang digunakan untuk menghitung kuantiti elektrik. Arus dan voltan dapat ditentukan daripada persamaan yang diterbitkan. Hukum ini terbahagi kepada 2 bahagian iaitu
a) Hukum Arus Kirchoff dan b) Hukum Voltan Kirchoff.

Hukum Kirchoff
Arus dan voltan dapat ditentukan daripada persamaan yang diterbitkan

Hukum Arus Kirchoff (HAK)

I2

nod A
I1 I3

Oleh itu persamaan berikut dapat diterbitkan :

I1 + I2 = I3

Nilai arus yang masuk pada satu titik adalah sama dengan jumlah arus yang keluar dari titik (nod) tersebut Dalam rangakaian bercabang, jumlah kekuatan arus yang masuk suatu titik percabangan sama dengan jumlah kekuatan arus yang keluar dari titik percabangan tersebut imasuk = ikeluar

Samb..
Perhatian
Arus masuk nod adalah positif, + I I

Arus keluar nod adalah negatif, - I

Contoh
Rujuk kepada rajah 12.8, hitung nilai arus I5.
I5=? I1=2A I4=5A I2=4A I3=6A
Rajah 12.8

Penyelesaian :
Arus masuk nod : I1 = 2A I2 = 4A I3 = 6A Arus keluar nod : I4 = 4A I5 = ?

I1 + I2 + I3 = I4 + I5 2 + 4 + 6 = 4 + I5 12 = 4 + I5 I5 = 12 4 I5 = 8 A

Hukum Voltan Kirchoff (HVK)

Takrif : Jumlah susut voltan dalam satu litar tertutup sama dengan voltan yang dibekalkan pada litar itu.

R1 E R2

V1

persamaan yang diberi.

V1 + V2 = E

V2

Samb
Sebelum ini kita telah membincangkan mengenai litar yang mempunyai satu punca voltan sahaja. Terdapat juga litar yang mempunyai lebih daripada satu punca voltan seperti rajah 12.10. Oleh itu, litar tersebut boleh diselesaikan dengan menggunakan Hukum Voltan Kirchoff.

Samb

R1 E1 Gelung 1 R3

R2 E2 Gelung 2

Rajah 12.10

 Hukum II Kirchoff : jumlah aljabar perubahan tegangan mengelilingi suatu rangkaian tertutup (loop) sama dengan kosong V = 0 atau E + i.R = 0

Contoh
Tentukan kuat arus antara b dan c pada rangkaian di bawah? (R1 = 5 ohm, R2 = 5 ohm, R3 = 10 ohm, E1 = 20 volt, E2 = 12 volt).

Penyelesaian
Diketahui: R1 = 5 ohm, R2 = 5 ohm, R3 = 10 ohm E1 = 20 volt, E2 = 12 volt Ditanya: i dan Vac ? Jawab: Andaikan abcd merupakan arah loop dan arah arus yang searah dengan arah loop. Kekuatan arus yang melalui rangkaian (i): E + i.R = 0 -E1 + E2 + i (R1 + R2 + R3) = 0 -20 + 12 + i (5+ 5+ 10) = 0 -8 + 20 i = 0 i = 0,4 A

Contoh
I1 R1=4 E1 12V Gelung 1 B R3 2 Gelung 2 A I 2 I3 R2=4 E2 6V

Rajah di atas menunjukkan litar arus terus yang mengandungi dua gelung dengan 2 punca voltan. Hitung arus I1, I2 dan I3 dan jumlah kuasa yang dilesapkan dalam litar.

Penyelesaian :
Mengikut Hukum Arus Kirchoff, persamaan arus bagi nod A ialah : I1 + I2 I3 = 0 I1 + I2 = I3 ..................... HAK Dengan menggunakan Hukum Voltan Kirchoff persamaan voltan bagi gelung 1 dan gelung 2 dapat diterbitkan.

Samb
Pada gelung 1 E1 = VR1 + VR3 E1 = I1R1 + I3R3 12 = 4I1 + 2I3 ..........................(1) Gantikan persamaan (1) dengan HAK pada nod A E1
12V R1=4 R3 2 Gelung 1 B I1 A I3

Jadi, 12 = 4I1 + 2(I1 + I2) 12 = 4I1 + 2I1 + 2I2

12 = 6I1 + 2I2 ...........................(2)

Samb
Pada gelung 2
E2 = VR2 + VR3 E1 = I2R2 + I3R3 6 = 4I2 + 2I3 ..........................(3) Gantikan persamaan (3) dengan HAK pada nod A Jadi, 6 = 4I2 + 2(I1 + I2) 6 = 4I2 + 2I1 + 2I2 6 = 2I1 + 6I2 ...........................(4)
B R3 2 Gelung 2 A I 2 I3 R2=4 E2 6V

Kaedah
Apabila dipermudahkan, maka persamaan-persamaan berikut diperolehi : 12 = 6I1 + 2I2 ...........................(2) 6 = 2I1 + 6I2 ...........................(4) Selesaikan persamaan (2) dan (4) bagi mendapatkan nilai I1, I2 dan I3 dengan menggunakan persamaan serentak. (4) x 3 18 = 6I1 + 18I2 (5)

(5) (2) 6 = 16I2 I2= 0.375 A

Samb..
Gantikan I2 = 0.375 A dalam persamaan (2) untuk mendapatkan I1 12 = 6I1 + 2(0.375) 12 = 6I1 + 0.75 6I1 = 12 0.75 6I1 = 11.25 I1 = 1.875 A Untuk mendapatkan I3 , gantikan I1 dan I2 dalam Hukum Arus Kirchoff (HAK) pada nod A.

I3 = I1 + I2 I3 = 1.875 + 0.375 I3 = 2.25 A

KOMPONEN, SIMBOL DAN DIAGRAM

Nama Komponen Simbol

Diod pemancar cahaya
A K

Fungsi
Membenarkan arus mengalir satu arah sahaja Memancarkan cahaya sebagai tanda kehadiran arus eletrik Mengurangkan arus dalam alir elektrik Mengawal arus dalam litar Mempunyai nilai rintangan yang dapat dilaraskan Menutup dan membuka litar

Perintang tetap

Perintang boleh laras

Suis togel

Buzzer

Menukarkan gelombang elektrik ke geombang bunyi yang berfrekuensi tinggi Suis tekan buka

Suis tekan

Transistor

c c b e b e PNP

Suis tekan tutup Membesarkan arus, voltan dan kuasa dalam litar Suis dalam litar
Menyimpan dan membuang cas elektrik Menyimpan dan membuang cas elektrik

NPN

Kapasitor berkutub Kapasitor tidak berkutub

Relays(Geganti)

A2

A1

coil
2 1 4

Geganti digunakan untuk menukar arus dan output yang agak kecil.

Starter Contactor (sesentuh) Sesentuh adalah untuk menukar arus dan output yang agak besar.
14 13

Litar bersepadu (IC) Mengandungi elemen komponen seperti transistor, diod, perintang dan sebagainya

Satu litar yang lengkap dan ringkas. Dipanggil litar terkamil atau cip atau IC (Integrated circuit)

Soalan
Tentukan arus yang melalui E1, E2, dan R3? (E1 = 6 V, E2 = 9 V, R1 = 4 ohm, R2 = 6 ohm, dan R3 = 10 ohm)

ADA SOALAN?