Επίπεδα Γλωσσικής Ανάλυσης

Κατάκτηση Γλώσσας
Εβδομάδα 2
Μαρία Μπαλτατζάνη
Οι ομιλητές γεννιούνται ή γίνονται;
… ή, αλλιώς, η γλωσσική κατάκτηση είναι θέμα
βιολογίας ή περιβάλλοντος (nature or nurture);

Παλιότερες θεωρίες υποστήριζαν είτε τη μία είτε

την άλλη πλευρά ως καλύτερη εξήγηση για την
γλωσσική κατάκτηση.

Οι περισσότερες σύγχρονες θεωρίες

αναγνωρίζουν το ρόλο και των δύο.
 Θεωρίες κατάκτησης
Μίμηση
Διόρθωση και επιβράβευση
Κατ’ Αναλογία
Υπόθεση έμφυτης ικανότητας για
κατάκτηση
 Μίμηση
Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι τα παιδιά
μιμούνται ότι ακούν. Αυτό είναι αλήθεια σε
κάποιο βαθμό, αλλά δεν εξηγεί τα πάντα.

Οι φράσεις που παράγουν τα παιδιά δείχνουν

ότι τα παιδιά δεν μπορεί να μιμούνται:
‘δύο πόδι’, ‘παιδιά δεν έκανε μπλουμ’
 Μίμηση
Τα προηγούμενα παραδείγματα δείχνουν ότι τα
παιδιά ακολουθούν κανόνες που έχουν
δημιουργήσει τα ίδια.

Ακόμη και όταν τους ζητήσουμε να μιμηθούν ότι

λέμε, δεν το κάνουν αν δεν συμφωνεί με τους
κανόνες που έχουν δημιουργήσει:

ΕΝΗΛΙΚΑΣ: Πές ότι λέω: Δύο πόδια

ΠΑΙΔΙ: Δύο πόδι
 Διόρθωση και επιβράβευση
Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι τα παιδιά
μαθαίνουν επειδή οι γονείς τους τα διορθώνουν
όταν κάνουν λάθη και τα επιβραβεύουν όταν
μιλούν σωστά.

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι γονείς δεν διορθώνουν

τα γραμματικά λάθη των παιδιών, αλλά μόνο τα
λάθη στο περιεχόμενο, δηλαδή την αλήθεια όσων
αναφέρουν.
 Διόρθωση και επιβράβευση
Π: Θέλω άλλο γατούλα
Ε: Πες ‘άλλη γατούλα’
Π: Άλλο ... γατούλα
Ε: Πες ‘άλλη’
Π: Άλλη
Ε: Γατούλα
Π: Γατούλα
Ε: Άλλη ... Γατούλα
Π: Άλλη ... Γατούλα. Τώρα δώσε άλλο γατούλα
(Συνομιλία ανάμεσα σε γλωσσολόγο και το παιδί
του)
 Κατ’ Αναλογία
Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι τα παιδιά
μαθαίνουν να κατασκευάζουν φράσεις
και προτάσεις τοποθετώντας τις λέξεις
την μία δίπλα στην άλλη κατ’ αναλογία
με κάποια πρόταση που χρησιμοποιούν
σαν πρότυπο.
 Κατ’ Αναλογία
Πρόβλημα:
Σωστή αντικατάσταση:
Έβαψα το φούρνο μπλέ  Έβαψα το φούρνο
μωβ

Λάθος αντικατάσταση:
Έβαψα το φούρνο μπλέ  Επισκέφτηκα το
φούρνο μπλέ
 Έμφυτη ικανότητα
Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι η γλωσσι-κή
ικανότητα είναι έμφυτη στους ανθρώ-πους.
Οι άνθρωποι έχουν γενετική προ-διάθεση να
μαθαίνουν και να χρησιμοποι-ούν γλώσσα.
Τα μωρά γεννιούνται
• με τη γνώση ότι τα γλωσσικά συστήματα
είναι δομημένα βάσει νόμων και
• με την ικανότητα να ανακαλύψουν και να
μάθουν αυτούς τους νόμους
 Έμφυτη ικανότητα
Υπόθεση ότι οι άνθρωποι έχουν έμφυτη γνώση
κάποιων χαρακτηριστικών/αρχών, κοινών
διαγλωσσικά, (π.χ., οι έννοιες ‘ουσιαστικό’ και ‘ρήμα’).
Αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά ονομάζονται γλωσσικά
καθολικά.
κάποιων παραμέτρων, κοινών διαγλωσσικά, που
μπορούν να λάβουν ορισμένες τιμές (π.χ. +/- «0
υποκείμενο»)
Με αυτή τη γνώση τα παιδιά μπορούν να συμπεράνουν
ποια είναι η δομή της μητρικής τους γλώσσας χωρίς να
χρειάζεται τίποτε περισσότερο από «απλή έκθεση» στη
γλώσσα.
Ενδείξεις 1: γλωσσικά λάθη
Τα λάθη που τα παιδιά κάνουν:
«Μπάλλα Νίκο»
«Χέλω μπάλλα»
«Μπάλλα μου»

και τα λάθη που δεν κάνουν:

«Χέλω μου»
Ενδείξεις 2: Νοηματική γλώσσα της Νικαράγουα
Πληθυσμός με κώφωση στη Νικαράγουα: Μέχρι το 1986
δεν υπήρχε εκπαίδευση ούτε νοηματική γλώσσα για τους
κουφούς.Το 1986 ξεκίνησε εκστρατεία για βελτίωση.
Συμπεράσματα έρευνας:
Παιδιά μεγαλύτερα από κάποια ηλικία είχαν δυσκολίες
στην εκμάθηση γλώσσας.
Νεαρότερα παιδιά χρησιμοποιούσαν χειρονομίες για
επικοινωνία μεταξύ τους. Γλωσσολόγος του ΜΙΤ (Judy
Kegl), ανακάλυψε ότι τα παιδιά είχαν αναπτύξει τη δική
τους νοηματική γλώσσα με πλήρη φωνολογία και
συντακτικό.
 Ενδείξεις 3: Πίτζιν και κρεολικές γλώσσες
Η Πίτζιν γλώσσα των μεταναστών στη Χαβάη (Derek
Bickerton):
Η πρώτη γενιά μεταναστών μιλούσε μη γραμματική
«Πίτζιν-Αγγλική». Η δεύτερη γενιά μιλούσε μια
γραμματικά πλούσια δομημένη γλώσσα, διαφορετική από
τα Αγγλικά, αλλά με δικό της γραμματικό σύστημα,
γνωστή ως «Χαβανέζικη Κρεολική Αγγλική».

Ισχυρό επιχείρημα ότι τα παιδιά διαθέτουν έμφυτο

μηχανισμό παραγωγής γλώσσας.
 Έμφυτη ικανότητα
Το σύνολο όλων των κοινών
χαρακτηριστικών σε όλες τις γλώσσες
ονομάζεται Καθολική Γραμματική. Δεν
ξέρουμε ακόμη τι ακριβώς περιέχει η
καθολική γραμματική. Αυτή είναι μια από
τις περιοχές της γλωσσολογικής έρευνας.
 Έμφυτη ικανότητα
Τα παιδιά ανακαλύπτουν τους νόμους που διέπουν
τη γλώσσα του περιβάλλοντός τους.
Χρησιμοποιούν τους νόμους αυτούς για να
δημιουργήσουν προτάσεις, ακόμη και προτάσεις
που δεν έχουν ακούσει ποτέ τους.
Σε κάθε στάδιο κατάκτησης, η γραμματική τους
πλησιάζει όλο και περισσότερο αυτή των ενηλίκων
 Τι ξέρουμε για την κατάκτηση
(ανακεφαλαίωση)
Τα παιδιά κατακτούν γλώσσα
Χωρίς συνειδητή απόφαση ή προσπάθεια
Χωρίς έναυσμα από εξωτερικά γεγονότα
Χωρίς άμεση διδασκαλία
Ακολουθώντας μια σειρά από ‘ορόσημα’,
δηλαδή στάδια στην εξέλιξή τους που συνήθως
συνδέονται με την ηλικία τους
Κατά τη διάρκεια μιας ‘κρίσιμης περιόδου’,
δηλαδή μέχρι κάποια ηλικία, μετά την οποία η
κατάκτηση γίνεται πολύ δύσκολη
Κρίσιμη ηλικία
 Κρίσιμη ηλικία
Η έννοια ‘κρίσιμη ηλικία’ ισχύει για πολλά είδη
και φαίνεται να αφορά συγκεκριμένες
συμπεριφορές, διαφορετικές για κάθε είδος, που
έχουν βιολογικό έναυσμα.
Παράδειγμα: παπάκια 9-24 ωρών

Ανάλογη κρίσιμη ηλικία φαίνεται ότι υπάρχει και

για την κατάκτηση γλώσσας. Υπάρχει ένα
‘παράθυρο’ από τη γέννηση ως την εφηβεία.
 Κρίσιμη ηλικία
Έχουν ανακαλυφθεί παιδιά τα οποία δεν είχαν
εκτεθεί καθόλου σε γλώσσα στα πρώτα χρόνια της
ζωής τους.
Όταν τα ανακάλυψαν, δεν μπορούσαν να
μιλήσουν. Ερευνητές προσπάθησαν να τα
βοηθήσουν να κατακτήσουν γλώσσα. Η επιτυχία
της προσπάθειας ήταν συνάρτηση της ηλικίας που
είχαν τα παιδιά όταν ανακαλύφθηκαν.
 Η ιστορία της Genie
Ανακαλύφθηκε το 1970.
Κλεισμένη σε ένα δωμάτιο μόνη της, δεμένη
και χωρίς ανθρώπινη επαφή μέχρι τα 13.
Όταν την ανακάλυψαν φυσικά δεν μιλούσε.
Μετά από εντατική διδασκαλία, έμαθε πολλές
λέξεις, αλλά η συντακτική και μορφολογική
γνώση της δεν εξελίχθηκαν ποτέ αρκετά.
 Η ιστορία της Genie

Οι προτάσεις της Genie μοιάζουν με αυτές των

παιδιών στο τηλεγραφικό στάδιο ή με αφασικών
ασθενών. Παραδείγματα:

Man motorcycle have

Genie full stomach
Open door key
 Isabelle
Ανακαλύφθηκε όταν ήταν 6 ½ ετών.
Μητέρα κουφή, την κρατούσε απομονωμένη
Επιστήμονες την βοήθησαν και σε δύο χρόνια
δεν ξεχώριζε από άλλα παιδιά της ηλικίας της

Τα παιδιά είναι ‘προγραμματισμένα’ για γλώσσα

μέσα σε κάποιο χρονικό περιθώριο
Άνθρωποι και ζώα
 Ιδιότητες της ανθρώπινης γλώσσας
Σύμφωνα με τους γλωσσολόγους, αυτές διαχωρίζουν τη
γλώσσα από τα συστήματα επικοινωνίας μεταξύ ζώων:

Αυθαιρετότητα (σελ. 63): Δεν υπάρχει λογική σχέση

μεταξύ φθόγγων και σημασίας.
Πολιτισμική μετάδοση (σελ. 333): Η γλώσσα
μεταδίδεται από ομιλητή σε ομιλητή μέσω διεργασίας
μάθησης (συνειδητής ή υποσυνείδητης)
Ασυνέχεια (σελ. 62): Η γλώσσα συντίθεται από διακριτά
τεμάχια ο συνδυασμός των οποίων δημιουργεί νόημα.
 Ιδιότητες της ανθρώπινης γλώσσας
4. Μετάθεση (σελ. 256): Η γλώσσα αναφέρεται και
σε πράγματα ή καταστάσεις που δεν βρίσκονται
κοντά στον ομιλητή είτε από χρονική είτε από
τοπική άποψη.
5. Δυϊκότητα (σελ. 133): Η γλώσσα είναι
οργανωμένη σε δύο επίπεδα: μια ακολουθία
τεμαχίων χωρίς σημασία και μια ακολουθία
μονάδων που έχουν σημασία.
6. Μεταγλώσσα (σελ. 254): Η ικανότητα να
αναφερόμαστε στην ίδια τη γλώσσα.
 Ιδιότητες της ανθρώπινης γλώσσας

7. Παραγωγικότητα (σελ 306): Η ικανότητα

να παράγουμε άπειρο αριθμό προτάσεων
χρησιμοποιώντας μικρό αριθμό
τεμαχίων/μονάδων.
Ζωικά συστήματα επικοινωνίας

Η Κόκο με την εκπαιδεύτριά της

 Νοηματική γλώσσα

Νοηματική και πληκτρολόγια υπολογιστών

χρησιμοποιούνται στην έρευνα για τη
γλωσσική επικοινωνία των πρωτευόντων
θηλαστικών επειδή τους λείπουν τα
φωνητήρια όργανα.
 Kanzi
Ο Kanzi, πυγμαίος χιμπατζής θεωρείται ο καλύτερος μη
ανθρώπινος ομιλητής. Ο Kanzi έμαθε παρακολουθώντας
τα μαθήματα πληκτρολόγησης που έδινε η ερευνήτρια Sue
Savage-Rumbaugh στη μητέρα του. Όταν η Rumbaugh τον
ρώτησε μέσω υπολογιστή ‘Μπορείς να κάνεις το σκύλο να
δαγκώσει το φίδι;’ ο Kanzi έψαξε για παιχνίδια (σκύλο και
φίδι), έβαλε το φίδι στο στόμα του σκύλου και πίεσε το
στόμα του σκύλου με το χέρι του. Στην έρευνα που
ακολούθησε ο Kanzi απάντησε κατά 74% σωστά σε πάνω
από 600 σύνθετες ερωτήσεις.
 Washoe
Χιμπατζής που αιχμαλωτίστηκε το 1966. Την
ανέλαβαν οι Beatrix T. Gardner και R.
Allen Gardner όταν ήταν 10 μηνών.
Οι χιμπατζήδες εξαρτώνται απολύτως από
την μητέρα τους μέχρι τα 2 και εν μέρει
μέχρι τα 4. Ενηλικιώνονται μεταξύ των 12
και 16. Οι Gardners προσπά-θησαν να
κάνουν το περιβάλλον της Washoe όμοιο με
ενός ανθρώπινου βρέφους με κωφούς
γονείς.
 Αποτελέσματα
Λεξιλόγιο: (Κατάκτηση νοήματος = 3
παρατηρητές, κάθε μέρα για 15 ημέρες) Μέχρι
το τέλος του 22ου μήνα είχε κατακτήσει 34
νοήματα.
Μεταβίβαση: Αν και παρουσιαζόταν το ίδιο
αντικείμενο για την εκμάθηση κάθε νοήματος
(π.χ. κάποιο συγκεκριμένο καπέλο) η Washoe
χρησιμοποιούσε το νόημα και για άλλα
παρόμοια αντικείμενα
 Αποτελέσματα
Συνδυασμοί: Η Washoe μπορούσε να
συνδυάσει δύο ή τρία νοήματα με δικό της
πρωτότυπο τρόπο. Π.χ., ‘άνοιξε φαγητό
ποτό’ σήμαινε ‘ανοιξε το ψυγείο’ και
‘παρακαλώ άνοιξε βιάσου’ σήμαινε
‘παρακαλώ άνοιξέ το γρήγορα’.
 Κριτική
Xρησιμοποιούσε γλώσσα ή σύμβολα; Οι
Gardners έμαθαν μήπως στην Washoe να
χρησιμοποιεί αντανακλαστικά κάποιες
εκφράσεις σε ορισμένες περιστάσεις;
 Nim Chimpsky
Αντιδρώντας σ’ αυτή την πρόκληση, ο
Herbert S. Terrace και η ομάδα του
ανέλαβαν να διδάξουν το χιμπατζή Nim
Chimpsky νοηματική.
Nim Chimpsky

Ο Nim Chimpsky με μία εκπαιδεύτριά του

 Nim Chimpsky
Μέσα σε 44 μήνες ο Nim Chimpsky έμαθε 125
νοήματα. Η γλωσσολογική ανάλυση όμως της
επικοινωνίας του Nim κατέδειξε ότι η χρήση των
νοημάτων ήταν συμβολική και δεν υπάκουγε σε
κανόνες. Ο μέσος άνθρωπος με πανεπιστημιακή
μόρφωση έχει λεξιλόγιο περίπου 100,000 λέξεων,
δηλαδή οι άνθρωποι μαθαίνουν περίπου 14 λέξεις
την ημέρα από τα 2 μέχρι τα 22. Ο χιμπατζής
μάθαινε περίπου 0.1 λέξεις την ημέρα.
 Κριτική

Υπάρχει σκεπτικισμός για τους ισχυρισμούς

της έρευνας γύρω από την ικανότητα των
χιμπατζήδων να μάθουν γλώσσα: σε
αντίθεση με τα ανθρώπινα όντα, οι
χιμπατζήδες έχουν δυσκολίες.
Οι χιμπατζήδες καταλαβαίνουν πραγματικά
γλώσσα ή εκτελούν κάποιο έξυπνο κόλπο
για να πάρουν την ανταμοιβή τους;
 Τραγούδια πτηνών
Οι αφρικανοί γκρίζοι παπαγάλοι είναι γνωστοί
για την ικανότητά τους να μιμούνται την
ανθρώπινη γλώσσα. Ιδιαίτερα ένας παπαγάλος
ο Alex ήταν ικανός να απαντά πολλές απλές
ερωτήσεις. Υπάρχει ο ισχυρισμός ότι ο Alex
καταλαβαίνει το νόημα πολλών λέξεων και έχει
ίσως και την ικανότητα να δημιουργεί
πρωτότυπες εκφράσεις με απλή σύνταξη.
 Ζωικά συστήματα επικοινωνίας:
Σύνοψη
Oι πίθηκοι (όπως η Koko www.koko.org)
μπορούν να χρησιμοποιήσουν κάποιο είδος
γλώσσας. Η αξιοπιστία των αποτελεσμάτων έχει
αμφισβητηθεί.

Στο φυσικό τους περιβάλλον, οι χιμπατζήδες

επικοινωνούν μεταξύ τους, προειδοποιώντας π.χ.
για κινδύνους.

Πολιτισμική μετάδοση ανάμεσα σε πιθήκους που

διδάχθηκαν γλώσσα και τα παιδιά τους.
 Ζωικά συστήματα επικοινωνίας:
Σύνοψη
Οι χοροί των
μελισσών έχουν
στοιχεία τοπικής
μετάθεσης.
Ζωικά συστήματα επικοινωνίας:
Σύνοψη

Παρ’ όλα αυτά, οι παραπάνω μεμονω-μένες

ιδιότητες δεν επαρκούν για να χαρακτηριστεί
η επικοινωνία πραγματική γλώσσα.