TAKTIKA KRIMINALISTIKE

Titulli i origjinalit: Kriminalistika taktika Autor: Doc.dr.sc. Nedad KORAJLI

Prktheu:
Prof. Mustaf Reica

Prishtin, 2007.

Prmbajtja .......................................................................................................2 PARATHNJE......................................................................................................5 1. NOCIONI I TAKTIKS KRIMINALISTIKE -...........................................6 2. MARRDHNIA E KRIMINALISTIKS ME SHKENCAT TJERA.................................................................................................................12 3. PROCEDURAT KRIMINALISTIKE .................................................16 4. PARIMET KRIMINALISTIKE TAKTIKE......................................27 4.1. Parimi i ligjshmris.............................................................................28 4.2. Parimi i s vrtets...............................................................................28 4.3. Parimi i objektivitetit ...........................................................................28 4.4. Parimi i planifikimit dhe i metodologjis s veprimit..........................30 4.5. Parimi i opertivitetit dhe i shpejtsis..................................................31 4.6. Parimi i veprimit n kohn e duhur......................................................33 4.7. Parimi i reciprocitetit............................................................................33 4.8. Parimi i ruajts s sekretit dhe konfidencs.........................................34 4.9. Parimi i ekonomicitetit t veprimit (procedurs)..................................35 4.10. Parimi i udhheqjes unike....................................................................35 4.11. Parimi i koordinimit dhe bashkpunimit..............................................36 4.12. Parimi i kritiks dhe vetkritiks..........................................................37 4.13. Parimi i mbledhjes besnike t provave.............................................37 4.14. Parimi i plotsis..................................................................................37 4.15. Parimi i liris taktike teknike.............................................................38 4.16. Parimi i hollsis dhe kmbngulsis.................................................38 4.17. Parimi i humanitetit..............................................................................39 4.18. Parimi i specializimit dhe i profesionalizmit........................................40 5. MNYRAT E T KUPTUARIT PR KRYERJEN E VEPRS PENALE...............................................................................................40 5.1. Paraqitjet e personave t zhdukur.........................................................41 5.2. Vetparaqitja.........................................................................................43 5.3. Prfoljet publike (thashethnat)............................................................44 5.4. Personat e besueshm..........................................................................44 5.5. Praqitjet pseudonime dhe anonime......................................................45 5.6. Aktiviteti i vet policis (vetanak)..........................................................46 5.7. Paraqitja e qytetarve dhe e personave juridik....................................46 5.8. Faktet indiciale.....................................................................................48 5.9. Zbulimi i kufoms apo pjesve t trupit t njeriut................................48 5.10. Mediat masive......................................................................................49 6. BASHKPUNIMI KRIMINALISTIK NDRKOMBTAR...................49 6.1. Interpoli...............................................................................................50 6.2. Europoli...............................................................................................56 7. PRPUNIMI KRIMINALISTIK...........................................................59 7.1. Nocioni dhe rndsia e prpunimit kriminalistik.................................59 7.2. Planifikimi i aktiviteteve kriminalistike................................................65 8. VERSIONET KRIMINALISTIKE..........................................................69
2

9.

SHFRYTZIMI I METODS INDICIALE N ARGUMENTIMIN E VEPRAVE PENALE .........................................................................80 9.1. Klasifikimi i indiceve............................................................................82 10. EVIDENCAT KRIMINALISTIKE.........................................................91 10.1. Rndsia e analitiks kriminalistiks....................................................93 11. MASAT E PRGJITHSHME TAKTIKEOPERATIVE DHE AKTIVITETET E PENGIMIT DHE LUFTIMIT T KRIMINALITETIT................................................................................96 11.1. Masat dhe veprimet e prgjithshme operativetaktike t karakterit preventiv Represiv...........................................................................96 11.1.1. Verifikimi kriminalistik......................................................................96 11.1.1.1. Llojet e verifikimeve....................................................................97 11.1.2. Mbledhja e informatave..............................................................99 11.1.2.1. Planifikimi dhe prgatitja e biseds.........................................101 11.1.2.2. Hyrje n bised.........................................................................103 11.1.2.3. Prpunimi i trsive tematike...................................................104 11.1.2.4. Prfundimi i biseds.................................................................106 11.1.3. Observimet speciale.................................................................107 11.1.3.1. hyrje..............107 11.1.3.2. Vshtrimi dhe vzhgimi operativ....................108 11.1.3.3. vshtrimi dhe mbikqyrja e stacionuar.......108 11.1.4. Legjitimimi..............................................................................108 11.1.5. Prcaktimi i identitetit............................................................110 11.1.6. Kontrolli kriminalistik.....................114 11.1.6.1. Kontrolli i prgjithshm (operativ) kriminalistik...................115 11.1.6.2. Kontrolli kriminalistik i posam kriminalistik special linear................................................................................................116 11.2. MASAT DHE AKTIVITETET OPERATIVE TAKTIKE T PRGJITHSHME T KARAKTERIT REPRESIV 11.2.1. Aktiviteti krkimor.................................................................116 11.2.1.1. Nocioni i aktivitetit dhe veprimtaris krkimore..................116 11.2.1.2. Krkimi i personave t zhdukur............................................118 11.2.1.3. Prse zhduken personat........................................................119 11.2.1.4. Koha e t kuptuarit pr zhdukjen e personave.....................120 11.2.1.5. Mnyra e t kuptuarit pr zhdukjen e personit.....................120 11.2.1.6. Pranimi i paraqitjes apo lajmrimit pr zhdukjen e personit...........................................................................................120 11.2.1.7. Vlersimi i situats................................................................122 11.2.1.8. Arsimimi i policis (kriminalistve)....................................124 11.2.1.9. Veprimi menjher pas paraqitjes s zhdukjes.....................124 11.2.1.10. Masat taktike-teknike t hulumtimit t personave t zhdukur...........................................................................................125 11.2.1.10.1. Prgatitjet dhe plani i krkimit (hulumtimit)........................126 11.2.1.10.2. Kontrollimi i terrenit............................................................126 11.2.1.10.3. Kontrollimi i lagjeve.............................................................127
3

11.2.1.10.4. Kontrollimi i hapsirs s ngusht, lokaleve dhe pasuris personale t t zhdukurve..................................................................128 11.2.1.11. Mbledhja e informatave nga personat.....................................128 11.2.1.12. Vrojtimi (vzhgimi)i pikave dhe personave t caktuar............130 11.2.1.13. Verifikimi permanent i evidencave t caktuara........................131 11.2.1.14. Paraqitjet e rrejshme t zhdukjes s personave.......................131 11.2.1.15. Rndsia e prfaljeve (thashethnave) publike........................132 11.2.1.16. Zhdukja e fmijve....................................................................133 11.2.1.17. Pyetjet kriminalistike taktike lidhur me t zhdukurit................139 11.2.1.18. Kur pezullohet krkimi i t zhdukurit.......................................141 11.2.1.19. Biseda me personin e gjetur.....................................................142 11.2.1.20. Protokollimi i masave t krkimit.............................................142 11.2.1.21. Analiza e rastit..........................................................................142 11.2.1.22. Roli i moralit profesional policor.............................................142 11.2.2. Krkimi i menjhershmalarmimi pas personit t arratisu....143 11.2.3. Taktika e arrestimit t personit t dyshimt.............................145 11.2.4. Taktika e mbledhjes s informatave nga t dyshuarit me an t poligrafit.....................................................................................147 11.2.5. Prita (pusia) ..........................149 11.2.6. Shfrytzimi i qenve special t dresuar...................150 11.2.7. Prcjellja..................................................................................151 11.2.8. Racia.........................................................................................153 12. AKTIVITETET ARGUMENTUESE DHE TAKTIKE KRIMINALISTIKE, METODAT DHE MJETET E SIGURIMIT T PROVAVE 12.1. Sigurimi i vendit t ngjarjes.......................................................155 12.1.1. Prcaktimi i madhsis hapsinore t vendit t vrasjes.............157 12.1.1.1. Qasja vendit t vrasjes n hapsirn e hapur............................159 12.1.1.2. Qasja vendit t vrasjes n vend t mbyllur................................160 12.1.1.3. Klasifikimi i vendit t ngjarjes...................................................161 12.1.2. Kontrollimi i hapsirs s gjer t vendit t vrasjes...................162 12.1.3. Mbrojtja e jets...........................................................................162 12.1.3.1. Masat e mbrojtjes s pjestarve t policis...............................163 12.1.4. Komunikimi n vendin e ngjarjes..............................................165 12.2. Kryerja e shikimit (inspektimit) t vendit t ngjarjes.................166 12.2.1. Fazat e kryerjes s shikimit t vendit t ngjarjes........................167 12.2.1.1. Faza informativeorientuese dhe organizative apo prgatitore e shikimit t vendit t ngjarjes.....................................................167 12.2.1.2. Faza statike identifikuese ose faza pasive e shikimit t vendit t ngjarjes........................................................................................169 12.2.1.2.1. Ku fillon kontrolli i vendit t ngjarjes......................................170 12.2.1.3. Faza dinamike apo aktive e shikimit t vendit t ngjarjes.........171 12.2.1.3.1. Pajimet pr shikimin e vendit t ngjarjes.................................172 12.2.1.3.2. Vrejtjet krahas kontrollit t shikimit t vendit t ngjarjes.....174 12.2.1.4. Faza kontrolluese e shikimit t vendit t ngjarjes.......................176
4

12.2.1.5. Rikonstruktimi ideor....................................................................176 12.2.1.6. Faza prfundimtare e shikimit t vendit t ngjarjes....................177 12.2.2. Plotsimi i shikimit t vendit t ngjarjes.....................................177 12.2.3. Gjurmt dhe objektet n vendin e kryerjes s vrasjes.................178 12.2.3.1. Trupi i vdekur (kufoma)..............................................................180 12.2.3.1.1. Identifikimi i viktimave.............................................................184 12.2.3.2. Kontrollimi kriminalistik-teknik i pjesmarrsve t ngjarjes......186 12.2.3.3. Kontrollimi i veshjes dhe mbathjes.............................................187 12.2.3.4. Faktet negative............................................................................188 12.2.4. Dokumentimi i gjendjes n vendin e ngjarjes.............................188 12.2.4.1. Shnimet.....................................................................................188 12.2.4.2. Zbatimi praktik i shnimeve nga ana e kriminalistit..................190 12.2.4.3. Skicimi i vendit t ngjarjes..........................................................191 12.2.4.4. Fotografimi dhe videoincizimi i vendit t ngjarjes.....................193 12.2.4.4.1. Krkesat specifike t fotografimit.............................................195 12.2.4.4.2 Videofilmi nga vendi i ngjarjes.................................................196 12.2.4.4.3 12.3. 12.4. 12.4.1. 12.4.2. 12.5. 12.5.1. 12.5.2. 12.6. Procesverbali pr shikimin e vendit t ngjarjes.......................196 Kontrollimi i personave (bastisja)...........................................198 Bastisja e baness dhe lokaleve tjera......................................201 Kontrollimi i automjeteve t qarkullimit dhe i trenave............208 Kontrollimi i terrenit................................................................215 Konfiskimi i prkohshm ...............................217 Procesverbali mbi konfiskimin e prkohshm ................219 Vrtetimi pr konfiskimin e prkohshm .........................219 Vendosja e komunikimit me familjen e viktims dhe prjetimi i tyre si viktima sekondare.......................................................................221 12.6.1. Reagimet psikologjike t familjes n rastet e vdekjes....................222 12.6.2. Rekomandimet dhe orientimet pr informimin e drejt pr vdekjen, familjen e mbetur t personit t vdekur.........................................224 12.6.3. Ofrimi i informatave familjes s mbetur t t ndjerit................... 226 12.6.4. Drejtimi i familjes s mbetur n sistemin penal juridik ............227 12.7. Verifikimi dhe vrtetimi i alibis .....................................................228 L I T E R A T U R A.................................................................................231

PARATHNJE Me prmbajtjen e vet, libri universitar Taktika Kriminalistike, njkohsisht e prcjell lndn msimore t Fakultetit t Shkencave Kriminalistike me t njjtin emr. Ky libr, pr nga prmbajtja, prfshin pjesn themelore t kriminalistiks e cila iu destinohet studentve t Universitetit AAB n Prishtin pr arritjen e njohurive n sfern e Taktiks Kriminalistike dhe pr aftsimin e tyre profesional pr ti kryer ato pun t cilat bjn pjes n suazat e profesionit kriminalistik. Mirpo, i njjti mund tiu shrbej edhe gjith t tjerve, t cilt n punn e tyre profesionale apo shkencore jan duke msuar n fushn e kriminalistiks, duke u aftsuar ose iu intereson kriminalistika. Materia msimore sht prezantuar n pajtim me parimin nga e prgjithshmja drejt individuales n mnyr q studentt m leht ti kuptojn specifikat e programeve t disiplinave tjera kriminalistike. N qasje e till metodologjike sht e kuptueshme dhe e arsyeshme prmes klasifikimit trikotom t kriminalistiks. Si dhe t degve t tjera t saj, t cilat gjithashtu kan bazn e tyre teorike meqense ndarje t tilla mundsojn analizn e saj sistematike dhe themelore. Me kt rast nuk ekzistojn baza pr dhnien e prioriteteve cilsdo nga degt e kriminalistiks sepse ato jan t ndrlidhura dhe t harmonizuara n pikpamje programore midis tyre. Fundja kto klasifikime t kriminalistiks n deg ndonse n pikpamje metodologjike jan t arsyeshme, ato kan m tepr rndsi teorike dhe didaktike sesa praktike pr ka n kt tekst sidomos insistohet gjegjsisht materia shtjellohet n pajtim me nevojat praktike dhe n t cilin ngrthehen njsit n nj trsi unike praktike. Libri i taktiks kriminalistike me prmbajtjen e tij sht i drejtuar n zbulimin dhe pengimin e veprave penale duke siguruar provat qofshin ato materiale apo personale n prpjekje t vazhdueshme q ato t lidhen dhe t harmonizohen me normat e ligjit mbi procedurn penale me nj qasje kriminalistike n t gjitha fazat e procedurs. N libr vmendje e posame i kushtohet sigurimit dhe mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe lirive themelore, parimeve humane, ligjshmris dhe etiks profesionale si nj prej komponentve t domosdoshme t kriminalistiks moderne. Krahas Rregullativs pozitive ligjore dhe literaturs e cila u theksua me kt rast kemi konsultuar edhe prvojn e autorit, njohurit deri tek
6

t cilat sht arritur gjat puns n polici, duke i studiuar dhe analizuar materialet operative n kontakte t drejtprdrejta me personat e autorizuar zyrtar dhe me qytetart tjer si dhe gjat pun n fakultetin e shkencave t kriminalistiks n Sarajev. Do t ishte knaqsi e jona nse ky libr do tu ndihmoj studentve t arrijn njohurit e nevojshme dhe t aftsohen pr pun n zbulimin, ndriimin dhe argumentimin e veprave penale. Jemi t vetdijshm pr faktin se ky libr mund t ket mangsi t caktuar, por do t jemi mirnjohs secilit q na drgon vrejtjet qllimmira n mnyr q n botimet e tjera t eliminohen. Natyrisht vlersimi m i mirpritur megjithat do t jet vlersimi i studentve Prishtin, tetor 2006 Autori

1. NOCIONI I TAKTIKS KRIMINALISTIKE Taktika kriminalistike sht deg e shkencs s kriminalistiks. Prkrahsit e klasifikimit dikotom t shkencs s kriminalistiks e ndajn kt shkenc n dy deg: taktika kriminalistike dhe teknika kriminalistike t ciln kriminalistt e quajn edhe shkenc natyrore kriminalistike.

Prkrahsit e strukturs trikotome t shkencs s kriminalistiks e ndajn at n tri deg: taktik kriminalistike; teknik kriminalistike dhe metodik kriminalistike (t ciln e quajn edhe taktik t posame).

N konsiderojm se qasja trikotome n kuadr t shkencs bashkkohore kriminalistike, i prgjigjet m tepr, mu pr shkak t metodikave kriminalistike t cilat sot zn vend ky n punn e policive bashkkohore pr shkak t formave t reja t shfaqjes s kriminalitetit t organizuar, atij korporativ, serik dhe kriminalitetit tjetr i cili ka karakter global. Klasifikimin e cekur duhet vshtruar prmes prizmit t unitetit dialektik t shkencs s kriminalistiks. Kategorizimet e cekura n deg t shkencs s kriminalistiks, n praktik mund t zbatohen vetm ndaj rrethanave reale dhe ndaj situats s do rasti konkret. Situata kriminale e ngjarjes kriminale apo e veprs penale (pr ka n vijim do t flasim m tepr kur do ta theksojm rndsin e terminologjis kriminalistike) sht sistem i elementeve n t cilin sht kryer ngjarja apo vepra penale. Fjala sht pr rrethin gjeografik, topografik, teknik, social, klimatik, metodologjik dhe pr kushtet tjera t vendit ku sht kryer vepra penale tempore delicti. Me analizn e situats s vendit t kryerjes s veprs penale mund t fitohen prgjigjet pr mundsit objektive t kryerjes s veprs n rrethanat konkrete, mnyrn dhe mekanizmin e kryerjes etj. Ky kuptim taktik kriminalistik pr nga natyra n vete prmban situatn materiale (objektive) t vendit t ngjarjes si dhe rrethanat t cilat kan vshtirsuar, ndihmuar apo penguar kryerjen e veprs penale, marrdhniet psikike midis bashkpjesmarrsve t veprs, sjelljen e tyre, tregimin kronologjik t veprs, etj. Pjesa e par dhe fillestare (pjesa e ngusht) e situats kriminale sht situata e vendit t kryerjes s veprs penale.
8

Kriminalistt, teoricient, dhe prakticistt n esenc pajtohen se taktika kriminalistike sht deg e shkencs s kriminalistiks n kuadr t s cils analizohen dhe studiohen format e shfaqjes s veprave penale dhe mnyrat e kryerjes s tyre, motivet e kryerjes dhe qllimet e tyre (taktika dhe teknika kriminale delikuente), njohurit profesionale, shkathtsit, zakonet, shprehit, pikpamjet, mnyra e jetess dhe psikologjia e kryesve t veprave penale (fenomenologjia kriminale). Fenomenologjia kriminale merret si nj pjes e veant e taktiks kriminalistike. N kuadr t saj hulumtohen format e shfaqjes s veprave penale (morfologjia kriminale), karakteristikat e formave t shfaqjes jetsore t kryesve t veprave penale (kriminografia kriminale) dhe mnyra e realizimit t veprave konkrete penale (teknika e krimit). Prkufizimi negativ i taktiks kriminalistike , taktikn kriminalistike e definon si msim apo studim t rregullave themelore dhe metodave t puns s shkencs kriminalistike t cilat nuk jan t natyrs teknike kurse krkohen n studimin e saj me qllim t zbulimit dhe ndriimit apo sqarimit t veprave penale si dhe t pengimit t tyre n t ardhmen. Shprehja taktik vjen nga fjala greke taktik techne q do t thot shkathtsi veprimi. Prkufizimi m i shkurt i taktiks kriminalistike do t ishte se ajo sht deg e shkencs kriminalistike e cila merret me studimin dhe aplikimin e veprimeve t drejta dhe t dobishme n zbulimin, hulumtimin dhe pengimin e veprave penale. N kuadr t taktiks kriminalistike studiohet edhe praktika e zbulimit hulumtimit, argumentimit dhe pengimit apo luftimit t kriminalitetit n trsi me qllim t prsosjes s mnyrave ekzistuese, metodave dhe rregullave t veprimit si dhe me qllim t zbulimit, ndriimit dhe pengimit t veprave penale t cilat nuk jan t natyrs teknike. Taktika kriminalistike, praktiks kriminalistike i ofron modelet m optimale t veprimit kriminalistik t karakterit t prgjithshm, pra ato q vazhdojn pr t gjitha veprat penale. Ajo e bn lidhjen organike e mnyrs taktike dhe teknike t puns si sht e popullarizuar t thuhet, taktika ia jep shpirtin tekniks. N suaza t shkencs s kriminalistiks nuk mund t ndrmerret fardo mase apo veprimi taktik, teknik apo metodik pa zbatimin e rregullave dhe parimeve t taktiks kriminalistike. Nga kjo q u tha deri m tash, mund t prfundohet q taktika kriminalistike sht veprim korrekt dhe oportun i kriminalistve n
9

hulumtimin dhe argumentimin e veprave penale dhe n procedurn e ndjekjes dhe gjurmimit t kryesve t atyre veprave. Fjala sht pr nj proces ideor dhe eksperiencash me ndihmn e t cilit orientohet veprimtaria e kriminalistve n drejtim t qllimit t caktuar me an t aplikimit t metodave m t mira dhe m t dobishme. N rastin konkret shfaqjet dhe hulumtimet e veprave penale, rregullat e taktiks kriminalistike mundsojn q t caktohet apo konstatohet se cilat veprime taktike kriminalistike dhe cilat masa duhet t ndrmerren n rastin konkret si dhe se cilat mjete dhe metoda teknike dhe n mnyr, sipas cils radh dhe kur duhet t ndrmerren pr t pasur rezultate optimale. Ktu bjn pjes prcaktimi i llojit, prmbajtjes dhe renditjes s pyetjeve pr t cilat duhet t merren prgjigjet nga burimet e ndryshme t informatave mbi dshmit, sidomos atyre personale. Rregullat e taktiks kriminalistike t cilat bazohen n prvojat kriminalistike dhe n njohurit e shkencave t ndryshme nuk mund t njihen apriori. Format e shfaqjes s veprave penale si elemente t interesimit taktik kriminalistik kan t bjn me llojin dhe tipin e veprs penale si dhe me mnyrn e studimit t saj n kuptimin m t gjer t fjals. Ktu jan n pyetje kriteret ligjore taktike psikologjike t cilat bjn pjes n kt deg t shkencs s kriminalistiks. Objekt i rndsishm i interesimit t taktiks kriminalistike sht theksuar edhe taktika dhe teknika kriminale apo delikuente. Fjala sht pr metodat dhe mjetet e ndryshme t cilat i zbatojn kryesit e veprave penale me rastin e kryerjes dhe fshehjes t veprs penale dhe vjeljen e fryteve t veprave t tyre t kqija. Taktika kriminalistike sht mjet i kriminalistve pr kundrvniet ndaj taktiks s kriminelve apo delinkuentve, t ashtuquajturs taktik e kriminelve. Ajo sht jetsisht e kufizuar nga kjo. Taktika kriminalistike duke studiuar praktikn e zbulimit dhe hulumtimit t dukurive kriminale dhe e zbulon peshn ligjore t situatave kriminalistike, zgjidhjeve t mundshme taktike dhe kombinimeve dhe krijon studimin mbi planifikimin e procedurs kriminalistike (para s gjithash t policis dhe prokuroris), msimin mbi versionet dhe shfrytzimin e tyre si dhe provave t indiceve, ofron modele dhe rekomandime pr ndrmarrjen e masave dhe veprimeve taktike m optimale dhe t veprimeve t karakterit operativ apo procedural. Nga masat dhe veprimet operative sa pr ilustrim do t cekim: pritat, racit, bllokadat, mbledhjen e informatave nga qytetart, veprimtarin krkimore, mbikqyrjen e fsheht, shfrytzimin e informatorve etj. Nga masat procedurale n rend t par po prmendim masat anticipuese t argumentimit si jan:
10

shikimi dhe rikonstruktimi i vendit t ngjarjes, eksperimenti hulumtues, krkimi i gjurmve, konfiskimi i gjsendeve, njohja e personave etj. Po shohim se taktika kriminalistike sht proces i prvojave dhe imagjinats me ndihmn e t cilit drejtohet aktiviteti i kriminalistve n drejtim t qllimit t caktuar me rast aplikohen metodat m t mira dhe m t dobishme t veprimit. Ajo sht nj prvoj e kondensuar dhe e ndrlidhur me postulatet e shkencave bashkkohore. Taktika kriminalistike si dhe shkenca e kriminalistiks e ka terminologjin e vet. Bazn e saj e prbn gjuha e saj laike, mirpo me an t saj krijohen nocionet dhe prkufizimet t cilat i caktojn termet dhe simbolet kriminalistike. Kriminalistika e tyre sht thjeshtsi dhe konsekuenc e q sht imperativ i njohur shkencor. Krkohen prshkrimet shkencore t gjurmve dhe objekteve, terminologjia e unifikuar dhe struktura e prmbajtjes s formave t shkruara e bazuar, sidomos e procesverbalit mbi veprimet procedurale. Nocionet t cilat prdoren n kuadr t shkencs kriminalistike, prandaj edhe t taktiks kriminalistike jan form konvencionale, sistem i dakorduar i kuptimeve pr t cilin kriminalistt jan pajtuar se sht n gjendje t theksoj specifikat e objektit t shkencs s kriminalistiks. Gjuha e kriminalistit sht sistem i hapur e cila vazhdimisht ndryshohet dhe ndrtohet. Sfera e shkencs s kriminalistiks sipas objektit t interesimit t saj sht shum dinamike dhe n t ekzistojn kuptime t shumta specifike dhe pr do dit paraqiten risi. Zgjerimi rapid dhe pasurimi i gjuhs s kriminalistve sht nj nga karakteristikat e kohs son. Meqense gjuha e kriminalistve duhet t shpreh n mnyr t besueshme apo autentike zhvillimet n shoqri sidomos n sfern e preventivs dhe represionit t kriminalitetit, ather ajo edhe u eksponohet ndryshimeve permanente. Pr shkak t ksaj q u theksua gjuha e kriminalistve duhet t jet moderne dhe e hapur. Modernizimi i fjalorit t kriminalistve nnkupton aktualitetin dhe azhuritetin, kurse hapja e gjuhs e mbush zbraztirn me shprehje dhe me t folurit nga t folurit e przgjedhur deri tek zhargoni. Ndjehet nevoja edhe pr nj standardizim t fjalorit t kriminalistve, gjegjsisht terminologjis kriminalistike. Kur sht fjala pr terminologjin e kriminalistve ather duhet t paralajmrohet rreziku i till i prdorimit t sinonimeve t ndryshme. Sa pr ilustrim dhe pr ta prcjell m leht ligjratn msimore tani ktu, n kt vend do ti cekim disa nocione t taktiks kriminalistike:
11

(1) Rekomandimi taktik: sht model ideor i mnyrs s ardhshme t veprimit. (2) Mnyra taktike: mnyra m racionale dhe m efektive e ndrmarrjes s masave dhe veprimeve hetimore dhe operative. Ka karakter t dyfisht: juridik dhe shkencor empirik. Mund t jet e thjesht dhe e komplekse. N praktikn kriminalistike mnyrat taktike ndahen n dy grupe: ato t cilat nuk jan t rregulluara me normat e t drejts procedurale dhe ato t cilat jan br prmbajtje e normave t s drejts s procedurs penale; (3) Zgjidhja taktike: sht model i veprimit operativ-taktik, argumentues apo hetimor, t cilat i krijon kriminalisti me idet e tij (trupi i procedurs) t cilat dshiron ti ndrmerr n rastin konkret. Fjala sht pr definimin e qllimit, mnyrs dhe mjeteve t kryerjes s veprimit, pra pr zgjidhjen e sistemit t veprimeve operative-taktike dhe teknike, hetimore dhe argumentuese, pr mnyrat taktike dhe kombinimet t cilat veprojn n lidhje dialektike si m optimalet pr zgjidhjen e situats konkrete; (4) Operacioni taktik: sht sistem i individualizuar i masave dhe veprimeve t ashpra operative-taktike dhe teknike, t cilat i realizon ekipi i caktuar sipas planit t udhheqsit t operacionit, n situata t ndrlikuara apo komplekse kriminalistike; (5) Kombinimi taktik-operativ: sht sistem i individualizuar i masave dhe veprimeve operative-taktike, teknike dhe hetimore, t cilat i realizon ekipi i kriminalistve me planifikimin paraprak t tr operacionit, n situata t ndrlikuara kriminalistike. Operacionin e zhvillojn specialistt dhe me at rast krkohet veprim harmonik dhe i prbashkt i t gjith pjesmarrsve n kombinimin. sht i mundur kombinimi i shum mnyrave taktike, n kuadr t vetm nj mase dhe veprimi kriminalistik- taktik - teknik ose hetimor. do veprim i argumentuar n mnyr primare procedural-taktik-teknik i ka mnyrat e veta taktike. Pr kt arsye sht i pamundur ngatrrimi dhe kombinimi i tyre. N ann tjetr sht i mundur dhe i dshiruar edhe kombinimi i m shum masave dhe veprimeve operative taktike-teknike brenda veprimtaris operative t policis, si dhe kombinimi i m tepr veprimeve hetimore brenda nj hetimi. Veprimtaria joformale dhe procedurale e policis dhe prokurorit duhet t prbhet nga nj varg
12

kombinimesh taktike. Kombinimin taktik mund ta bjn nga nj apo shum lloje masash dhe veprimesh. Kombinimi i masave dhe veprimeve operative, taktike-teknike me veprimet hetimore dhe me veprimet argumentuese nuk do t thot shkrirje e tyre por ndrmarrje paralele. Delikti i kryer nuk guxon t jet piknisja e veprimtaris operative t policis. At duhet kryer sistematikisht brenda rrethit kriminal dhe rreth tij. Strategjia e re ofensive e policive evropiane, kategorikisht imponon krijimin dhe zbatimin e nj grupi masash dhe veprimesh t cekura q nnkupton mbi prpunimin e rasteve individuale. Ky sht qllimi i eliminimit t vatrave t kriminalitetit. Fokusimi i veprimtaris operative t policis nuk guxon t prfundoj n dyshime ndaj ndonj vepre penale por n raport me personat kriminal grupet dhe bandave, n grupe delikuencash, sidomos kriminalitet t organizuar. Po shohim se kombinimi taktik paraqet nj lidhje n nj sistem, n rastin konkret t mnyrave m t prshtatshme taktike dhe teknike. N kuadr t veprimit t caktuar operativ taktikteknik, hetimor apo argumentues; (6) Mnyra kriminalistike taktike: s bashku me nocionin e mnyrs kriminalistike-teknike, sht pjes e nocionit mnyr kriminalistike. Kjo sht mnyra m racionale, m e prshtatshme dhe m efektive e kryerjes s veprimit operativ, hetimor t argumentimit e cila sipas mendimit t trupit t veprimit m s teprmi i prgjigjet situats konkrete operative-taktike dhe taktike-procedurale dhe t ciln ai e zgjedh nga arsenali i taktiks kriminalistike n pajtim me vlersimin operativ-taktik ose situatn taktike-procedurale. Trupi veprues ka lirin e zgjedhjes s mnyrs kriminalistike-taktike por jo n kuptimin e zgjedhjes arbitrare, vetm se e przgjedh at mnyr e cila pr situatn konkrete taktike sht m e prshtatshme. Zgjedhja sht e kufizuar me norma ligjore dhe etike. Mnyrat taktike mbshteten n rezultatet dhe n njohurit e logjiks, psikologjis dhe organizatat shkencore t puns. Karakterin dhe prmbajtjen e mnyrs taktike e kushtzon dhe e prcakton situata konkrete operative dhe procedurale. Kto zakonisht jan situata shum plastike dhe fluide dhe vazhdimisht ndryshohen. Fjala sht pr kategorin dinamike e cila krkon mnyrat gjithnj m t reja dhe m t ndryshme n kuadr t veprimit joformal dhe formal. Nj nga nocionet m t rndsishme brenda taktiks kriminalistike sht nocioni i zbulimit t veprs penale dhe kryesit t saj. Ky sht proces krijues heuristik sidomos i karakterit dinamik i cili kalon npr shum shkall, pra veprimtari dinamike e cila ka t bj me zbulimin e informatave latente dhe potenciale mbi veprn penale dhe kryesin e saj dhe me t gjitha rrethanat e veprs dhe dekodimin (deshifrimin) e saj.
13

Kjo veprimtari karakterizohet me zbatimin e algoritmeve t shkencs kriminalistike sidomos n sfern e interpretimit t informatave. T zbulosh do t thot t prfshihesh n t ashtuquajturin zon e errt e kriminalitetit. Zona e ndritshme e kriminalitetit vetm duhet t sqarohet dhe ndriohet, kurse drejtprdrejt sht e nevojshme q disa fakte dhe rrethana n rrjedhn e saj edhe t zbulohen. Fjala sht pr veprimtarin heuristike qllimi i s cils sht shndrrimi i bazave t dyshimit n dyshim t bazuar, prve kur dyshimi i bazuar nuk ekziston q n fillim. Fjala sht pr procesin retrospektiv kriminalistik. N fazn e par t ktij procesi i cili para s gjithash sht n kompetencn e policis, zbulohen, sigurohen dhe fiksohen si dhe interpretohen informatat nga burimet personale dhe materiale (reale) t informatave duke aplikuar metodn e analizs dhe sintezs. N kt procedur rol t veant luajn rikonstruktimet ideore dhe reale, eksperimenti kriminalistik dhe aplikimi i parimit t pluralitetit t versioneve. Nj sfer t veant prbjn ktu puna me provat e indiceve. N kuadr t veprimtaris zbuluese ndahen dhe ballafaqohen informatat kundrthnse t karakterit operativ me qllim q t zbulohen dhe t hidhen ato informata t cilat jan t pasakta dhe irelevante. N zhargonin kriminalistik ktu flitet pr dy lloj informatash: informatat e gjalla me t cilat nnkuptojm pasqyrimin ideal t realitetit objektiv n vetdijen e njerzve t ashtuquajtura engrame dhe informatat e vdekura me t cilat nnkuptojm gjurmt dhe objektet lidhur me veprn penale (corpora delicti) pastaj ekzistojn edhe informatat latente me t cilat nnkuptojm informatat t cilat ende nuk jan zbuluar ose q gjithmon do t mbeten t pazbuluara. Informatat e aktualizuara jan ato informata t cilat jan t hapura. Informatat argumentuese jan informata t cilat jan t kuptuara dhe t veshura me petkun procedural. Pra, kto jan prova n kuptimin procedural. Nga sa u tha rezulton se n kuptimin kriminalistik me zbulim nnkuptojm procedurn n kuadr t s cils me hetimin dhe analizimin e informatave ekzistuese vijm deri tek informatat e reja. Fjala sht pr veprimtarin njohse-informative dhe represivepreventive. Veprimtaria zbuluese e trupit veprues, para s gjithash policis sht e determinuar nga fondin e informatave n dispozicion. Fjala sht pr nj trsi dinamike t prmasave ose dimensioneve taktike dhe teknike t ciln e kushtzojn rrethanat e do rasti konkret, rregullat aktuale e shkencs kriminalistike dhe ligjet pozitive t cilat i rregullojn disa masa dhe veprime. Ky nocion n trsin e vet nnkupton sistemin m t rndsishm aplikativ. Si u cek n kuptimin e njohjes (gnoseologjik) thellsisht e karakterizon momenti heuristik.
14

Krahas konceptit t theksuar t zbulimit t veprs penale dhe kryesve t saj pr kt sht m s ngushti i lidhur edhe koncepti apo nocioni zbulimi i esencs s shtjes penale. Esenca e shtjes penale nuk i nnshtrohet perceptimit t drejtprdrejt sepse ky perceptim ka veti q t mos e dalloj aty pr aty t shfaqurit nga esenca ndonse t dyja kto jan t lidhura n mnyr t pandashme. Zbulimi i esencs s shtjes penale arrihet me zhvillimin e veprimeve procedurale dhe interpretimin (vlersimin) e rezultateve t tyre. Perceptimi shqisor zhvillohet n kuadr t veprimeve procedurale-argumentuese. Vetm me analizn e sistemit t provave dhe me vlersimin e tyre, kuptohet esenca e shtjes penale. Njohurit pr objektin e argumentimit mund t arrihen vetm sipas provave t parapara me ligj n formn e parapar procedurale. Jasht provave dhe veprimeve t parapara me procedura dhe me ligj me t cilat zhvillohen ato nuk mund t ket vrtetim t fakteve n kuptimin penal juridik, pra nuk mund t ket zbulim t esencs s shtjes penale. N kt vend ktu do t trheqim vmendjen edhe pr dy nocione nga praktika kriminalistike sepse ato kan lidhje t ngusht me nocionet e cekura m hert dhe domosdo nevojiten pr prcjelljen e mtejme t shpjegimit t msimit. Nocioni i par sht hetimi n shkencn kriminalistike. Ky nocion nnkupton bashkimin e njohuris teorike dhe dijes apo shkathtsis t cilat n punn e tyre i aplikojn kriminalistt. Nocioni tjetr sht ai i hetimit t hetuesit. Kjo sht nj metod sistematike e hetimit t fakteve dhe e cila m tepr sht shkenc sesa shkathtsi. Logjika e metods shkencore duhet t plotsohet me nismn dhe dinamikn e hetuesit (shpirtrore dhe fizike). Procesin e hetimit, para s gjithash, duhet konsideruar si korniz shkencore-operative e cila kur zbatohet n rastin konkret, ndonjher mund t krkoj edhe improvizimin e hetuesit. Hetimi mund t jet i lidhur me nj varg procedurash apo veprimesh n raport me t cilat paraprakisht duhet br evaluimin dhe gjykimin para se t kalohet n tjetrin. Me kt rast fokusi m s teprmi vihet n qasjen induktive-deduktive. Nga sa u cek rezulton edhe prkufizimi i nocionit hetues. Hetuesi sht person zyrtar i cili zbulon, mbledh, dokumenton dhe evaluon faktet relevante lidhur me veprn penale (parimin). N ann e hetuesit si kriminalist pr shkak t natyrs s puns s tij supozohet edhe nj njohuri e caktuar mbi nocionet, teknikat dhe posedim shkathtsish. Ndr shkathtsit m t
15

rndsishme na paraqitet aftsia e komunikimit t mir me njerz t ndryshm si dhe me personat tjer zyrtar t organeve t ndryshme t represionit. Kjo shkathtsi sht sidomos kritike sepse hetimi i veprave penale n esenc sht pun me njerz. Shkathtsit e mtejme prfshijn: t hetuarit, grumbullimin, specifikimin (markimin) dhe sigurimin e provave, hartimin e procesverbalit dhe raportit etj. Njohurit dhe shkathtsit vetvetiu nuk e bjn hetuesin t mir. Karakteristika e hetuesit kompetent sht iltrsia apo mendjemprehtsia me t ciln ai mund ta dalloj raportin midis asaj q sht e kuptueshme dhe asaj q duhet br lidhur me kt. Hetimi kriminalistik sht i grshetuar me sfidat dhe kompleksitetin apo ndrlikueshmris. Hetuesi i suksesshm, para s gjithash duhet t ket nj shkall t lart dhe t qndrueshme t vetdisiplins e cila nuk sht e kushtzuar nga t tjert, por rezultat i vetkontrollit t brendshm. duhet t disponoj me njohuri t caktuar teorike, prvoj dhe metoda pune t cilat jan t pranueshme dhe t njohura juridikisht. Pastaj durimi dhe qndrueshmria jan kushtet e domosdoshme t hetuesit t suksesshm. Hetuesi i suksesshm do rasti i qaset i gatshm, me nj kujdes t madh n relacion me hollsit duke mos i ln asgj rastit. Ai duhet t jet karakteristik me objektivitetin e tij dhe t mos nxjerr prfundime t shpejta. Pra, hetuesi i suksesshm nuk e lshon rastin asnjher q t msoj di nga personat me t cilt kontakton. N kuadr t shkencs s kriminalistiks, prandaj edhe taktiks kriminalistike operohet edhe me nocionin vepr penale. N jetn e prditshme trupi i procedurs para s gjithash policia ka pun me ngjarjet e dmshme apo t rrezikshme shoqrore e pr t cilat ende nuk sht vrtetuar se jan vepra penale. Ngjarje t tilla n taktikn kriminalistike quhen ngjarje kriminale ose penale. Ky sht koncepti operativ-njohs (gnoseologjik) n shkencn e kriminalistiks me t cilin nnkuptojm shkaktimin e dmit shoqror, pasojs s rrezikshme e cila paralajmron se mund ti prshkruhet qllimit apo moskujdesit t shkaktarit t njohur apo t panjohur. Kjo sht ngjarje specifike dhe relevante kriminalistike e cila gjendet n dinamikn e zbulimit konkret t prmbajtjes s saj e cila sht e pasigurt dhe jo mjaft e definuar, pra e pasigurt. Kjo sht nj objekt i prgjithshm gnoseologjik i kriminalistit, kurse shfaqja e saj objektivisht manifestohet si ndryshim n botn e jashtme e cila sht n aspektin kriminalistik relevante. Ajo mund t transformohet ose n vepr penale ose n ngjarje t hapur t dmshme shoqrore t quajtur aksident (fatkeqsi), vdekje e befasishme dhe e papritur ose vetvrasje. Kur konstatohet ekzistimi i
16

veprs penale n nivelin e dyshimit t bazuar, ngjarja penale nuk ekziston m, sepse ajo transformohet n vepr penale. Nse sht fjala pr vetvrasje ose pr fatkeqsi, ather ngjarja penale shuhet. Pr shkak t prmbajtjes s saj ajo sht piknisje pr kriminalistin prve n rastet kur nga fillimi sht e qart se bhet fjal pr vepr penale. Ngjarja kriminale apo penale si ngjarje n t ciln ekziston vepra penale dhe kryesi i saj si dhe objekti i veprimit apo i sulmit paraqesin sistemin i cili sht i prbr nga shum nnsisteme. Me kt rast komponenta shoqrore sht vendimtare. N gjenezn dhe viktimogjenezn e veprs penale si dhe n msimin e saj gjithmon sht i pranishm substrati material dhe natyror-shkencor. Zbulimi dhe hetimi i ngjarjes penale gjegjsisht i veprs penale e ka edhe komponentin natyror-shkencor dhe teknik. Me rastin e shqyrtimit t ngjarjes penale apo t veprs penale duhet t merren parasysh edhe shkaktart social dhe kushtet, pastaj motivet dhe momentet tjera sociale psikologjike t cilat grshetohen n ato natyrore dhe teknike. Ngjarjet apo veprat penale zakonisht i hetojn personat e autorizuar t policis me ann e metodave dhe mnyrave kriminalistike me qllim t konstatimit se a jan t inkorporuara n ato ngjarje veprat penale. N rastet kur ekzistimi i veprs penale sht i pakontestueshm qysh n fillim, metodat dhe mjetet kriminalistike shfrytzohen dhe aplikohen n nj mas dhe prmbajtje m t vogl. Fokusi zakonisht vihet n aktet e anticipuara t argumentimit. Po shohim pra se ngjarja apo vepra penale sht e dmshme pr shoqrin dhe pr t supozohet se sht e lidhur pr veprn penale dhe kryesin e saj dhe e cila mund ti prshkruhet qllimit ose moskujdesit t ndonj personi. Kur sht fjala pr hetimin e personave ather zbatimi i rregullave taktike n taktikn kriminalistike shpesh quhet teknik, p.sh. teknika e marrjes n pyetje. N ann tjetr kur kriminelt zbatojn ndonj mnyr taktike kriminalistike p.sh. tek kontrolli i viktims s dhunimit ather kjo quhet teknika e kontrollimit t viktims

2. MARRDHNIA E KRIMINALISTIKS ME SHKENCAT TJERA Pengimi dhe luftimi i suksesshm i kriminalitetit krkon njohjen edhe t shkencave tjera t cilat e kan pr objekt studimin e veprave penale, gjegjsisht kriminalitetin n trsi, si jan: e drejta penale,
17

kriminologjia, politika kriminale, mjeksia ligjore, psikologjia etj. T gjitha kto shkenca duke studiuar kriminalitetin nga t gjitha aspektet i kontribuojn edhe njohjes m t mir t saj dhe qllimi i t cilave sht gjithashtu pengimi dhe eliminimi i tij. Pr kt qllim kriminalistika, duke shfrytzuar prvojat e veta por edhe prvojat e shkencave tjera, zbulon, aplikon dhe prsos disa metoda dhe mjete t mbshtetura n prvoja e me qllim q t pengohet kryerja e veprave penale gjegjsisht q veprat penale t zbulohen dhe ndriohen si dhe t kapet kryesi i veprs penale nse ai sht n arrati, t gjenden dhe t sigurohen objektet dhe gjurmt si prova me qllim t fillimit dhe prfundimit t suksesshm t procedurs penale. Ndr njohurit dhe aktivitetet m t rndsishme jan ato t njohjes s formave dhe karakteristikave t shfaqjes s disa veprave penale, prpunimi dhe ndrtimi i procedurave metodologjike me rastin e planifikimit dhe kryerjes s disa aktiviteteve me qllim t zbulimit t veprave penale dhe kryesve t tyre dhe n prgjithsi me qllim t prshtatjes s metodave kriminalistike t shkencave tjera me aktivitetet kriminalistike t veprave t ndryshme penale dhe natyrn e tyre specifike prandaj kriminalistika me veprn penale merret n nj form m ndryshe sesa shkencat tjera penale. Qasja kriminalistike fillon me rastin e kryerjes s veprs penale, prandaj kriminalistika pr kt arsye duhet t ket kujdes jo vetm pr norma t drejts materiale penale t cilat e definojn veprn n kuptimin juridik, por edhe pr kornizat procedurale t cilat i imponon ligji i procedurs penale me kto rregullativa t s drejts penale, t s drejts materiale dhe procedurale si dhe me aktet nnligjore, kriminalistika n nj mas t konsiderueshme sht e kufizuar, gjegjsisht e drejtuar. Prandaj kriminalistika sht jo vetm disiplin faktike por pjesrisht edhe juridike, s paku n kt pjes q i eksponohet procedurs penale si sht kriminalistika silogjistike. Ajo si e till realizohet n kuadr t normave juridike t s drejts procedurale penale. Disa nga kto shkenca pr nga lnda dhe qllimi i tyre pak a shum jan n lidhje me kriminalistikn. Kriminalistika sidomos ka lidhje t ngusht me t drejtn penale si materiale ashtu edhe procedurale. Ky raport midis t s drejts materiale dhe procedurale dhe shkencave tjera simotra si dhe kriminalistiks mund t identifikohet me marrdhnien e prmbajtjes, forms dhe metods.
18

E drejta penale prcakton fushn e veprimit kriminalistik n raport me shtjen konkrete penale. Zbatimi i norms s t drejts penale sht i kushtzuar me vrtetimin e gjendjes faktike t lidhur pr ngjarjen konkrete kriminale. Vrtetimi i gjendjes faktike reale me zbatimin e metodave konkrete kriminalistike sht hapi i par n zgjidhjen e shtjes s caktuar penale. Hapi tjetr sht fillimi dhe zbatimi i procedurs penale n t ciln gjendja e vrtetuar faktike zhvillohet n kuadr t normave juridike materiale dhe t s drejts procedurale penale deri n nxjerrjen e vendimit gjyqsor. Marrdhnia e kriminalistiks si shkenc dhe e shkencs s t drejts s procedurs penale m s shpeshti trajtohet si marrdhnie e kriminalistiks si disiplin praktike me procedurn penale. S andejmi kjo marrdhnie mund t vshtrohet nga dy knde, gjegjsisht, si marrdhnie e dy shkencave dhe si marrdhnie e zbatimit t forms s procedurs penale t praktiks kriminalistike. Objekti i studimit t kriminalistiks dhe i s drejts s procedurs penale shpesh sht i njjt, por metodat e qasjes jan t ndryshme. E drejta e procedurs penale merret me zbatimin e forms s procedurs penale n procedurn penale ndrsa kriminalistika n domenin e saj juridik t njjtat fakte i hulumton duke zbatuar metoda jashtligjore t cilat nuk guxojn tu kundrvihen metodave procedurale. Ekzistojn shtje t shumta t prbashkta, gjegjsisht objektet e hulumtimit t cilat kriminalistika dhe e drejta e procedurs penale i hulumtojn me metoda q jan karakteristik vetm e ktyre shkencave. Ngjashmria me parimet e s drejts s procedurs penale, para s gjithash ka t bj me parimet e kriminalistiks silogjistike t cilat jan n funksion t procedurs penale. Kriminalistika, vetm pjesrisht sht e varur nga e drejta e procedurs penale, prafrsisht aq sa edhe e drejta penale sht e varur nga kriminalistika. Me do rast, objekti i kriminalistiks sht dukshm m i ndryshm dhe m i gjer sesa lnda e s drejts s procedurs penale me rast metodologjit i kan t ndryshme. Pa kriminalistikn e drejta e procedurs penale do t ishte joefikase dhe e pafuqishme. Kriminalistika vazhdimisht u prshtatet normave t s drejts s procedurs penale, kurse njkohsisht zhvillohet vazhdimisht sikurse q zhvillohen edhe shkencat tjera me rast ajo i arrin edhe prvojat e veta. Lidhja e kriminalistiks si veprimtari praktike me procedurn penale sht shum e ngusht. N pyetje jan
19

marrdhniet e forms juridike dhe prmbajtjes s saj praktike n t cilat veprimtaria kriminalistike paraqet prmbajtjen pa t ciln format e procedurs penale do t ishin t padobishme. Me kt rast si subjekte t procedurs penale dhe t veprimit kriminalistik paraqiten organet e gjyqsis penale dhe organet e punve t brendshme. Natyrisht, roli i organeve t punve t brendshme n procedurn penale nuk sht procedural, organet e brendshme jan vetm barts t mundshm t disa veprimeve procedurale (t procesit). Kriminalistika dhe e drejta policore, gjithashtu jan n lidhje t ngusht, n at pjesn e tyre t prbashkt e cila ka t bj me rregullimin normativ t autorizimeve dhe t veprimtaris s policis n fushn e luftimit t kriminalitetit. Kto norma, sikurse edhe normat e t drejts s procedurs penale, n nj pjes t tyre do t realizohen vetm me zbatimin e disa aktiviteteve dhe masave krahas zbatimit t metodave kriminalistike. N krahasimin e kriminalistiks me shkencat tjera, m s teprmi sot polimizohet n relacionin kriminalistik kriminologji.Kriminalistika si shkenc, n debatet e disa teoriciontve ka ka marr kuptime t ndryshme t cilat i ka madje edhe sot. Mirpo, kriminalistika dhe kriminologjia, kriminalitetit i qasen nga kndvshtrime t ndryshme. Priminalistika nga kndi i kryerjes s veprave penale dhe kryesve t tyre, kurse kriminologjia nga aspekti i gjer sociologjik, gjegjsisht nga aspekti i hulumtimit t shkaqeve dhe kushteve t shfaqjes s disa veprave penale, mirpo mund t thuhet se preventiva e kriminalitetit sht emrues i prbashkt i ktyre dy disiplinave shkencore. Ndrkaq, preventiva, n kuptimin kriminologjik, kryesisht ka t bj me hulumtimin e shkaqeve dhe kushteve apo rrethanave t paraqitjes s disa dukurive kriminale (Etiologjia), si dhe formave t shfaqjes s kriminalitetit (Fenomenologjia), dhe n baz t atyre elementeve hartohen programet pr parandalimin e kriminalitetit. Kriminalistika n kuptimin preventiv, para s gjithash merret me ndrmarrjen e masave dhe aktiviteteve operative-taktike, qllimi i t cilave sht pengimi i veprs konkrete penale apo i veprimtaris s supozuar kriminale (p.sh. kontrolli kriminalistik n raport me recidivistt e shumfisht). Pra qllimi themelor sht q t mos ndo pasoja kriminale, kurse kjo krkon nj veprim t drejtprdrejt kriminalistik. Dallimet midis kriminalistiks dhe kriminologjis mund t vrehen qart me rastin e realizimit t funksionit t parandalimit dhe liftimit t kriminalitetit. Njohurit shkencore te t cilat arrin
20

kriminalistike gjegjsisht kriminologjia, mund t shfrytzohen edhe si baz themelore pr hulumtime edhe n shkenca tjera, t cilat nuk jan penale, si p.sh. patologjia sociale, mjeksia ligjore e t tjera. Njohurit te t cilat arrin kriminalistika si dhe metodat me t cilat shrbehet ajo, mund t jen t nj dobie t madhe edhe pr hulumtimet kriminologjike dhe anasjelltas, njohurit kriminologjike mund t shrbejn shum n dobi t zbulimit dhe sqarimt t veprs konkrete penale.Lidhja midis mjeksis ligjore dhe shkencave penale-juridike sht shum e afrt, sepse hulumtimi i dukurive mjeksore, me t cilat merret mjeksia ligjore, i shrbejn zbatimit t dispozitave juridike apo ligjore. Pikrisht zbatimi i dispozitave ligjore t s drejts penale, dhe t drejts procedurale dhe materiale, paraqet urn lidhse midis mjeksis ligjore dhe kriminalistiks, prve q n veprimin praktik (p.sh. shikimi i vendit t ngjarjes, ekspertiza, etj.) sht shpesh i paranishm grshetimi dhe veprimi i harmonizuar i ktyre dy disiplinave shkencore. Pra, lidhja midis mjeksis ligjore dhe kriminalistiks sht shum direkte dhe e drejtprdrejt. Mjeksia ligjore si deg e specializuar e mjeksis n prektik realizohet n sfern e delikteve t gjakut dhe atyre seksuale, zbulimi dhw sqarimi i t cilave krkon zbatimin e shum masave, aktiviteteve dhe proceduravekriminalistike. Ktu sht fjala pr koordinimin e domosdoshm n punn e kriminalistve dhe ekspertve t mjeksis ligjore, me rast t dy kto profesione shkojn n drejtim t zbulimit dhe sqarimit t gjendjes faktike. Pr kt arsye sht e domosdoshme q kkriminalistike t ket njohuri themelore nga sfera e mjeksis ligjore, kurse edhe eksperti I mjeksis ligjore duhet t ket njohuri nga kriminalistika dhe e drejta e procedurs penale. Lidhja e kriminalistiks me mjeksin realizohet permes mjeksis ligjore, ksidomos n sfern e traumatologjis dhe t fushave tjera t mjeksis humane. Pra ndrlidhje e ktyre dy disiplinave shkencore mbshtetet dhe qndron n qllimin e prbashkt t tyre, po me metoda dhe objekte t ndryshme veprimi. Mjeksia ligjore i zbaton metodat mjeksore dhe kshtu faktet e vrtetuara shfrytzohen pr luftimin e kriminalitetit, m s shpeshti n form t provave t fituara prmes ekspertizs. S kndejmi edhe jan krejtsisht t qarta dallimet midis lnds s kriminalistiks dhe mjeksis ligjore.

21

Nse e shikojm raportin midis kriminalistiks dhe psikologjis si shkenc n kuptim t ngusht, nga aspekti i zbatimit t disa masave dhe aktiviteteve kriminalistike, ather mund t vrehet se mundsit dhe nevojat e zbatimit t psikologjis n veprimin paktik kriminalistik jan shum t mdha. Pranimi i ksaj marrdhnie prmes prizmit t till sht oportune duke pas parasysh faktin se psikologjia tashm nj koh t gjat merret me problemin e pranimit t kryerjes s veprs penale dhe me shum aspekte tjera t kriminalistiks praktike, krejt kt me qllim q shoqria, duke shfrytzuar metodat e ksaj shkence, sa m me sukses ti kundrvihet krimit. Predispozita kriminale si komponent psikologjike, nuk mjafton vetvetiu, pr t arritur deri te shfaqja kriminale, por sht shum e rndsishme pr kt. Sidoqoft, n pyetje ktu jan vetit mjaft komplekse, t njohura si karakteristika psikologjike t personalitetit. Kriminalistika duhet t posedoj njohurit elementare nga kjo fush n mnyr q n situatat konkrete t mund t orientoj veprimtarin e saj kriminalistike. Psikologjia kriminalistike, sikurse edhe psikologjia e procedurs penale, s kndejmi merret me karakteristikat psikologjike t disa subjekteve (t dyshuarit dhe t akuzuarit, viktimat, dshmitart, grat, fmijt, personat e moshuar,, bartsit e disa dukurive sociopatologjike: alkoolistt, narkomant, bixhozgjinjt, prostitutat, etj.), gj q pr kriminalistikn si veprimtari praktike ka nj rndsi t posame. Shum aktivitete kriminalistike ndrmerren prmes zbatimit t drejtprdrejt apo t trthort t metodave psikologjike, sipsh.: mbledhja e informatave, marrja n pyetje e t pandhurve, vzhgimi, prcjellja,, analiza me poligraf e cila n baz t kerakteristikave psikofizike t personalitetit dhe me pjesmarrjen e analizs psikologjike i vrteton indicjet mbi dyshimin n personat e caktuar (Krivokapi V; 2005; 39-45.)

3. PROCEDURAT KRIMINALISTIKE Me procedurat kriminalistike duhet nnkuptuar hulumtimet kriminalistike t rrethanave taktike t cilat drejtprsdrejti apo trthorazi tregojn ekzistimin e veprs penale apo kryersit t saj. Me kt rast rol t rndsishm luan struktura e hulumtimit. Me struktur
22

hulumtimi n kuptimin e gjer duhet nnkuptuar lidhjet materiale informatike dhe energjike t cilat mundsojn veprimin e asaj strukture. Ndrkaq n kuptimin e ngusht ky sht sistem i hulumtimit t veprave penale i cili prfshin masat dhe aktivitetet e zbulimit t veprave penale dhe kryersve t tyre me an t zbatimit t veprimeve procedurale formale dhe joformale. Hulumtimi n shkencn e kriminalistiks sht bashkim i njohuris teorike n shkathtsin (dijen) t cilat n punn e vet i zbatojn kriminalistt. Hulumtimi kriminalistik sht proces i posam i t kuptuarit, i ngjashm me procesin e hulumtimit shkencor. Thelbi i procedurs kriminalistike (hulumtimit) sht zbulimi i risis, t panjohurs. Kjo sht veprimtari e cila karakterizohet njkohsisht me aplikimin e funksioneve njohse simultane dhe suksesive si p.sh, vzhgimi; mendimi dhe praktika. Hulumtimi kriminalistik n kuptimin e cekur zhvillohet n dy mnyra t ndryshme: n kuptimin e masave dhe veprimeve formale dhe joformale procedurale. Kornizat e prgjithshme t procedurs kriminalistike i vendos e drejta materiale penale, kurse drejtprsdrejti me kt kan t bjn dispozitat e caktuar t ligjit t procedurs penale. Kur sht fjala pr policin veprimet e saj n ligjin e procedurs penale jan vetm t cekura dhe t prpunuara me akte nnligjore. Nse sht fjala pr aktivitetet n kushtet t cilat i parashohin ligjet, gjegjsit pr veprimin formal, ku sht i theksuar karakteri argumentues (silogjistik) i veprimit, ather ajo apriori sht n kompetencn e gjykats dhe prokurorit. Kur sht fjala pr policin, por edhe pr prokurorin kjo procedur sht karakteristike pr t ashtuquajturn procedur para hetimore dhe hetimore, kurse manifestohet n zbatimin e veprimeve urgjente anticipuese t argumentimit. N kuadr t procedurave kriminalistike kur sht fjala pr policin, nj rol t madh e loz nnsistemi i njohur me emrin prpunim kriminalistik. Ky sht nnsistem i shkalls m t lart t dinamiks dhe prmbajtjes s begatshme, si dhe i lidhjeve dhe interaksioneve komunikuese. Procedurat kriminalistike mund t jen standarde dhe jostandarde. Ato nga kndvshtrimi sociologjik jan relativisht autonome me rolet e ndryshme, dhe t pavarura nga rolet tjera shoqrore. Mbshteten n karakteristikat e strukturs dhe totalitetin, transformimin dhe vet-rregullacionin. Mnyra e hulumtimit t veprave penale drejtprsdrejti sht e kushtzuar me sistemet e veprave penale si sisteme primare n
23

legjislacionin pozitiv penal (katalogun e inkriminimeve). N t vrtet, vepra penale sht dukuri reale n botn e jashtme dhe t menduar abstrakt q shpreh t gjitha karakteristikat e sistemit. Elementet e veprs penale: kryerja, vendi, koha, mnyra dhe mjeti i kryerjes, kryersi dhe cilsia e tij, viktima dhe cilsia e saj, pasoja e veprs etj. Reciprokisht jan t lidhura dhe t varura, kurse trsia e veprs penale sht e vetrregulluar dhe e vetorganizuar. Strukturn e sistemit operativ procedural t hulumtimit t veprs penale si t nj sistemi sekondar duhet prcaktuar sipas sistemit primar, gjegjsisht sipas sistemit t veprs penale dhe rrethit t saj shoqror. Parakusht pr zbatimin e suksesshm t sistemit sekondar de fakto t procedurs kriminalistike (hulumtimit kriminalistik) sht njohja esenciale e strukturs dhe funksionit t sistemit t vers penale si sistem primar. Me fjal tjera pr zhvillimin e suksesshm t procedurs kriminalistike krkohet njohje e mir e inkriminimeve nga ligjiet penale n fuqi. Krahas ksaj q u cek krkohet edhe njohje e mir e fushs kriminalistike dhe kriminologjike, sidomos t atyre elementeve q ndikojn n strukturimin e procedurave kriminalistike, gjegjsisht n sistemin e hulumtimit. Koncepti themelor sistematik i hulumtimit t veprave penale, pr t shprehur dhe arsyetuar ekzistimin e tij, duhet q nga informatat fillestare (shumics fillestare) me an t procesit t transformimit t sjell deri te informatat argumentuese (indicet) dhe te provat n kuptimin formal procedural, t cilat mundsojn nxjerrjen e vendimit n fazn kryesore t procedurs. N praktikat e zakonshme kriminalistike dallohen fazat primare, sekondare dhe terciare t procedurs kriminalistike. Faza primare prfshin ngjarjen ante delictum dhe temopora delicti. Faza sekondare prfshin veprimet post delictum kurse faza terciare sht faz rekonstruktimi. Si u tha procedurat kriminalistike jan veprime me shum faza formale dhe joformale t karakterit procedural n t cilat rolin ky e luajn shum informata nga burimet personale dhe materiale. Kjo sht n t vrtet nj varg masash dhe aktivitetesh si dhe vlersimi i rezultateve t atyre masave dhe aktiviteteve q nga njohurit fillestare mbi ngjarjen penale, deri te dhnia e diagnozs apo prognozs diferenciale kriminalistike. Nga aspekti i informats, situatat fillestare kriminalistike lvizin nga informatat modeste dhe jo t plota, d.m.th, t nivelit t bazs s dyshimit, kshtu q nganjher sht pikpyetje edhe ekzistimi i veprs penale, deri te ato t cilat menjher qartazi
24

tregojn se fjala sht pr ngjarje penale, gjegjsisht pr vepr penale (dyshimi i bazuar). Prmbajtja e hulumtimit kriminalistik t policis pa marr parasysh se a sht fjala pr veprimtarin procedurale formale apo jo formale n esenc determinohet nga faktort n vijim: (1) Nga karakteri i situats fillestare t veprs konkrete penale ose; (2) Nga rregullat e shkencs kriminalistike t cilat duhet t zbatohen n rastin konkret dhe; (3) Nga dispozitat t Kodit t Procedurs Penale dhe t akteve tjera ligjore dhe nnligjore. Karakteri i situats fillestare ndikon n prmbajtjen e veprimtaris operative t policis dhe e prcakton drejtimin e saj t mvonshm duke e kushtzuar varsisht nga rrjedhat e fazave tjera t veprimtaris, me at se cilat rregulla t shkencs kriminalistike dhe cilat norma procedurale penale duhet zbatuar n trajtimin e rastit konkret. Me kt rast duhet pasur parasysh se rregullat aktuale t shkencs kriminalistike jan t limituara me norma gjegjse procedurale. Te procedurat kriminalistike duhet t kihet kujdes n situata operative hulumtuese. Me situatat e cekura nnkuptojm se trsin e kushteve nn t cilat n momentin konkret zhvillohet procedura formale apo jo formale. Ky sht sistem dinamik i faktorve subjektiv apo objektiv, t karakterit organizativ, informativ dhe argumentues. Kjo trsi e kushteve nga aspekti taktik teknik ndikon n zgjedhjen e zgjidhjeve t mundshme taktike (mnyrave dhe kombinimeve taktike). Deliktet t cilat prpunohen n kuadr t procedurave kriminalistike, shpesh her pr nga struktura jan shum komplekse dhe krkojn nj qasje sistematike t koncipuar dhe t organizuar me plan. Pr improvizime nuk ka vend. Me kt rast zbulimi dhe shpjegimi i deliktit duhet t mbshtetet n bazat shkencore t dshmuara. Problemet t cilat paraqiten n praktikn e prditshme kriminalistike lidhur me zhvillimin e procedurave kriminalistike, gjegjsisht lidhur me hulumtimet kriminalistike jan shum t ndrlikuar dhe sht e nevojshme t prfshihet edhe pluraliteti i qllimeve dhe i nj varg veprimesh t llojllojshme, madje shpesh edhe paralelisht. Kur sht fjala pr procedurat t cilat zbatohen lidhur me grupin e caktuar apo kategorin e caktuar t veprave penale, ather mund t thuhet se fjala sht pr metodat kriminalistike. Kto jan forma
25

konkrete t veprimit (skema). Metodat kriminalistike jan model i specializuar pr zbulimin dhe argumentimin e veprave penale, pra, hulumtimet e disa kategorive t veprave penale me fokusim n karakteristikat fenomenologjike t delikteve t kushtzuara me vendin, kohn, mnyrn dhe mjetin e kryerjes, formn e fajsis dhe rrethanat tjera, si dhe masat dhe veprimet identifikuese me kndvshtrim t posam n kto t fundit. Fjala sht pr interaksionet dhe mjetet me t cilat shrbehen kriminalistt dhe t cilat paraqiten brenda ktij modeli dhe dimensioneve t tij dalse. Fjala sht pr modelin e puns n kuadr t lnds operative si sistem integral i hulumtimin t veprave penale. Fjala sht pr modelin e bazuar shkencor pr zbulimin dhe argumentimin e veprave penale. N kuadr t metodiks kriminalistike si procedur sui generis kan situatat hulumtuese si trsi e kushteve n t cilat n momentin konkret zhvillohet procedura formale apo jo formale. Ky sht sistem dinamik i faktorve objektiv dhe subjektiv t karakterit organizativ informativ dhe argumentues. N suaza t hulumtimit kriminalistik duhet pasur kujdes pr kahet e shpjegimit dhe hulumtimit t deliktit. Kahet m t rndsishme jan: (1) prpunimi kriminalistik teknik i vendit t ngjarjes penale, apo veprs penale n bashkveprim me ekspertt e profileve dhe roleve t ndryshme; (2) analizimi i bashkpjesmarrsve dhe dshmitarve t ngjarjes apo veprs penale, nse ka pasur t till; (3) organizimi dhe planifikimi i hulumtimit t ngjarjes apo veprs konkrete penale; (4) ndihma profesionale dhe ekspertizat; (5) aktivitetet dhe masat tjera t hulumtimit t situats dhe rrethanave kriminale t deliktit. Shikimi i vendit t ngjarjes sht aktiviteti qendror i prpunimit t vendit t ngjarjes. Veorit e shikimit i prcaktojn rrethanat dhe situata konkrete t do delikti. Rezultati traseologjik duhet t jet nj trsi unike sakt e prshkruar n procesverbal mbi shikimin e vendit t ngjarjes me incizime komplementare, pasqyra grafike dhe regjistrime tjera teknike. Gjithmon sht i nevojshm hulumtimit rrnjsor i sjelljes s bashkpjesmarrsve n delikt. Marrja n pyetje e bashkpjesmarrsve dhe dshmitarve sht nj veprim kompleks i cili prfshin forma shum t ndryshme t marrjes s deklaratave nga persona t ndryshm. Ktu rolin e luajn modalitetet sipas t cilave
26

realizohen marrjet n pyetje. Modalitetet e marrjes n pyetje jan t kushtzuara edhe nga teknologjia e brendshme e marrjes n pyetje. Momentet tjera me ndikim jan edhe vendi dhe koha e marrjes n pyetje. Qllimi i hulumtimit kriminalistik pr do ngjarje kriminalistike sht prcaktimi apo konstatimi se a sht fjala pr veprn penale dhe pr far vepre nga katalogu i inkriminimit t kodit penal. Ky qllim arrihet me etapa, varsisht nga fondi i informatave n dispozicion. Me kt rast rol t posam luajn situatat dhe mekanizmat e kryerjes s veprs penale, i ashtuquajturi modus operandi teknik. Objekt i hulumtimit kriminalistik sht krkimi sistematik i prgjigjes n pyetjet themelore t shkencs s kriminalistiks, me rast kalimthi gjat hulumtimit ndryshohen gjithnj prioritetet dhe radha e pyetjeve, varsisht prej rrethanave konkrete t ndonj delikti. Me qllim t kuptuarit me t leht t procesit t hulumtimit kriminalistik jepet prshkruesi i modelit t prgjithshm t hulumtimit t veprave penale. Ky prshkrues modeli n esenc prfshin: (1) marrjen e prgjigjes n pyetjet themelore t shkencs kriminalistike; (2) kategorit e aktiviteteve n mbledhjen e informatave nga t gjitha burimet potenciale n dispozicion (t krkuara) dhe burimit t informatave materiale dhe personale para se t fillohet procedura penale me nj karakter t theksuar heuristik, ktu bjn pjes edhe aktivitetet urgjente anticipuese t argumentimit dhe aktivitetet tjera t procedurs penale me karakter silogjistik; (3) rrjedha e hulumtimit e cila duhet ta ket kompozicionin e parapar me rregullat shkencore kriminalistike dhe me dispozitat e Kodit t Procedurs Penale; (4) subjektet e hulumtimit (personat e autorizuar zyrtar, prokuror); (5) subjektet e aktivitetit apo veprimtaris profesionale ekspertizn (kshilltart profesional, ndihmsit dhe ekspertt) dhe; (6) subjektet tjer si jan paditsit e autorizuar, kryersit, viktimat dhe dshmitarit. N kuadr t modelit t prgjithshm t hulumtimit t veprave penale ekzistojn prshkrues modelesh t programeve t posame aplikative t hulumtimeve t cilat jan t lidhura pr llojin apo kategorin e
27

veprave penale, pra, kan karakter t theksuar metodik. N kta prshkrues t posam modelesh bjn pjes: (1) Karakteristikat morfologjike t veprs penale, n kuptim t mekanizmit t kryerjes ( (modus operandi teknik) dhe prmbajtja e veprimit t kryerjes, radha e jashtme kronologjike e ngjarjes, identifikimi i antecedenss (pararendsit) dhe subsequensit (pasuesit), analiza e lidhjes shkakore, veprimi I kryesit brenda mekanizmit t kryerjes s veprs penale (masat e kujdesit, vrazhdsia etj..), (2) Operacionalizimi me piksynim n analizn e lidhjes shkak-pasoj t veprs penale dhe mekanizmit t viktimizimit me shpjegimin e rolit t viktims. Ky mekanizm i fundit shpesh e krkon kryerjen e ekspertizs. Pason vlersimi sintetik kauzal (shkakor). Pason vlersimi sintetik kauzal (shkakor) dhe (3) Hulumtimi i forms s fajsis, i cili prfshin: (a) Elementet e situats s kryerjes s veprs penale (gjurmt rrethanore, prmbajtja e veprimit t dnueshm, rrethanat e posame n raport me bashkpjesmarrsit tjer, faktort ambiental, etj.), (b) Vetit e kryesit (vetit e personalitetit, sidomos t karakterit, prirjet, vartsit, recidivizmi, etj.), (c) Rrethanat q e kan kushtzuar veprimin konkret t kryesit (gjendjet e ndryshme patologjike, ndikimi i alkoolit dhe drogs, gjendja fiziologjike, ndikimet tjera) dhe (d) Konstatimi se me far forme t fajsis sht kryer vepra penale. Ky sht nj problem mjaft i ndrlikuar, vlersimi i t cilit varet nga mbledhja e informatave, sidomos atyre t karakterit objektiv. Kjo veprimtari n esenc kryhet duke e kuptuar n esence problemin dhe prpunimin e prmbajtjes s t drejts materiale penale n kuadr t detyrs s ndrlikuar t proceseve t paramenduara kriminalistike. N kuadr t procedurave kriminalistike rol t rndsishm luan procesi i konstruktivizimit. Ky sht nj proces i ndrlikuar ideor drejtprsdrejti i lidhur me veprimtarin operative dhe procedurale t kriminalistit, me ndihmn e t cilit, ai, n baz t procedurs s
28

identifikimit dhe individualizimit, t dallimit, t analizs dhe sintezs, abstrakcionit dhe prgjithsimit t prafrt i prcakton kufijt midis disa objektave, vetive dhe marrdhnieve t tyre, me qllim t operimit m t leht me to. Fjala sht pr abstahimin ideor t llojit t vet dhe pr dallimin e vetive dhe t marrdhnieve t objekteve q iu interesojn kriminalistve n kuadr t procedurave kriminalistike. Gjithashtu, n kuadr t procedurave kriminalistike, rol t rndsishm luan edhe procesi i materializimit t situatave t hulumtuara. Kjo sht procedur, n kuadr t s cils, n baz t analizs dhe sintezs si dhe vlersimit t situats s hetuar, pranohen dhe realizohen zgjidhjet e caktuara lidhur me ngjarjen apo veprn penale dhe kryesin e saj. Zbatimi i suksesshm i procedurs kriminalistike, ngusht sht i lidhur me vlersimin e situats s caktuar. Fjala sht ktu pr konstatimin e gjendjes ekzistuese n vendin e veprs penale, n baz t informatave t njohura, me qllim t parashikimit t rrjedhs s mtejme t veprimit dhe prgatitjes s varianteve t zgjidhjeve me qllim t nxjerrjes s vendimit. Situata n vendin e kryerjes s veprs penale, nga aspekti kriminalistik sht pjesa e par dhe fillestare e kuptimit t gjer t situats kriminale apo penale. Situata kriminale apo situata n vendin e veprs s kryer penale sht sistem i elementeve t rrethins, kryesit dhe viktims, n momentin para, gjat dhe pas kryerjes s veprs penale. Ky sht rreth gjeografik dhe objektiv (teknik), klimatik, social dhe rreth topografik. N kt kuptim bjn pjes edhe kushtet tjera dhe vendi i kryerjes s veprs penale n situatn e dhn objektive. Deri te vlersimi arrihet me analizn e informatave dhe t dhnave, kumtimin dhe lidhjen e ndrsjell t informatave, dukurive dhe ngjarjeve. Fjala sht ktu pr shndrrimin e informatave dhe t dhnave n vendime t dobishme dhe t bazuara n ligj. Po shohin se fjala sht pr procesin e t menduarit, te i cili, varsisht nga mundsit, krkohet veprimi i drejt n pajtim me situatn konkrete, detyrat e parashtruara, dispozitat n fuqi dhe n pajtim me rregullat aktuale t shkencs s kriminalistiks. Dimensioni i vlersimit varet nga dimensioni i informatave dhe t dhnave n dispozicion, gjegjsisht nga dimensioni i t ashtuquajturit fond t t dhnave, si dhe nga ndrlikueshmria e situats dhe detyrave konkrete.Kur sht fjala pr burimet materiale t informatave n kuadr t procedurs kriminalistike duhet pasur kujdes edhe pr procesin traseologjik t hulumtimit.

29

Ky proces prbhet nga tri etapa t cilat jan: 1) Pasqyra preliminare dhe analizimi i rezultateve, 2) Krahasimi dhe 3) Prshkrimi dhe vlersimi i rezultateve apo t dhnave t fituara. T dy etapat e para dominojn metodat e vzhgimit dhe eksperimentimit kurse n t tretn shpjegohen t dhnat n dispozicion dhe rezultatet e arritura. Po shihet se objekt i prcaktimit t procedurave kriminalistike jan faktet e caktuara si dukuri t realitetit ti kuptojn organet e procedurs. N esenc dallojm aktet n vijim: 1) Ato t cilat jan t prfshira n prshkrimin abstrakt ligjor t veprs penale n kodin penal, 2) Faktet q u prgjigjen prshkrimeve abstrakte ligjore t fakteve n realitet, 3) Faktet sekondare q jan t rndsishme pr procedurn kriminalistike dhe 4) Faktet t cilat nuk kan rndsi pr procedurn kriminalistike, pra t cilat jan irelevante. Faktet prej 1-3 jan fakte relevante penalo-juridike dhe kriminalistike. N procedurn penale dhe penalo-juridike jan objekt i prcaktimit faktet relevante, faktet e indiceve dhe faktet ndihmse apo kontrolluese. Ktu mund t bhet fjal si pr faktet pozitive ashtu edhe pr ato negative. Fjala sht pr faktet kontestuese. Kategoria 4 e fakteve jan t ashtuquajturat modele komparative. Kjo sht kategoria e fakteve t pakontestueshme. N kuadr t procedurave kriminalistike gjithmon duhet t kihet parasysh dhe kujdes pr fazat e kryerjes s veprs penale, t cilat jan: 1) Faza para kryerjes s veprs penale, ante delictum 2) Faza e kryerjes penale, tempora delicti 3) Faza pas kryerjes s veprs penale, post delictum. Faza primare e cekur nn 1-2 shpesh sht e mbuluar me fazn sekondare t cekur nn 3 me veprimin e bashkpjesmarrsve t ngjarjes kriminale (fshehja, ndryshimet, asgjsimet, zhdukja e gjurmve dhe objekteve dhe t gjitha materialeve dhe shenjave tjera).
30

Pjesn sekondare shpesh e prcjell fingimi apo simulimi dhe disimulimi, gj q e vshtirson zhvillimin e procedurs kriminalistike lege artis. Pr kt arsye organet e procedurs prgjigjen n pyetjen relevante shpesh e marrin me rekonstruktim ideor dhe real, me sekuenc rekonstruktive. Struktura e rekonstruktuar e ngjarjes apo veprs penale ishte dashur q sa m tepr q sht e mundur t jet e prputhshme me strukturn primare reale. Procedura kriminalistike n pikpamje tematike prbhet nga detyrat metodologjike si vijon: 1) Prcaktimi (vendosja, perceptimi dhe formimi) i problemit (state the problem) 2) Vendosja e versioneve preliminare dhe ndihmse (hipoteza adhoc) (form the hypothesis), 3) Shqyrtimi dhe formsimi i tyre, verifikimet me an t eksperimentit apo analizs (observe and experiment), 4) Nxjerrja e prfundimeve nga versionet dhe 5) Zbatimin praktik t rezultateve t fituara. N kuadr t sistemit t procedurs kriminalistike profesionistt dhe joprofesionistt realizojn marrdhnie t ndrlikuara shoqrore. Kto marrdhnie e kan prmbajtjen, kohn dhe aspektin e tyre social. Procedura kriminalistike fillon me t vrejturit e problemit. Pr kt piknisje fillestare nga ana e kriminalistit krkohet: 1) Njohuria paraprake profesionale, 2) Perceptimi dhe 3) Hulumtimi i problemit Duhet pasur parasysh se perceptimi nuk sht proces pasiv, gjegjsisht prshkrim pasiv i ngjarjes dhe i fytyrave n kujtes, por proces konstruktiv me ndihmn e t cilit njerzit marrin nj numr t caktuar shenjash t cilat i drgon rrethina. sht me rndsi t dihet veprimi i disa faktorve n zhvillimin e ktij procesi. Kta faktor jan njfar lloj determinanti q e prcaktojn trsin, qartsin, saktsin dhe autenticitetin e perceptimit. Kushtet e perceptimit m s shpeshti ndahen n objektive dhe subjektive. Tek t vrejturit e problemit i cili duhet t hulumtohet sht e rndsishme t kihet kujdes pr renditjen e masave dhe aktiviteteve heuristike dhe silogjistike kriminalistike. Masat dhe veprimet heuristike kriminalistike e theksojn rndsin inventive. Me kt rast rol t rndsishm luan njohja e morfologjis s veprs penale. Hulumtimi i problemit brenda procedurs
31

kriminalistike de facto sht parashtrim i diagnozs preliminare diferenciale kriminalistike (prognozs de facto, gjegjsisht teoris mbi krimin). Nse fjala sht pr diagnoz pozitive ather jan plotsuar kushtet pr hulumtim t mtejm ndrkaq nse ajo sht negative ather kushtet e tilla mungojn. Lidhur me sa u cek n praktik mund t hasen situatat n vijim: A. Q nga fillimi sht e dyshimt se a sht fjala pr vepr apo ngjarje kriminale (bazat e dyshimit). Ather vendoset pr ndrmarrjen e masave dhe aktiviteteve pr zbulimin e veprs kriminale dhe nse rezultati sht pozitiv dhe ka kryes (nganjher viktim dhe pjesmarrs n ngjarje) dhe B. Nga fillimi sht e padyshimt (dyshimi i bazuar) se fjala sht pr veprn apo ngjarjen penale. Ktu dallohen situatat kur kryesi sht i njohur q nga fillimi dhe kur rasti duhet vetm t qartsohet dhe kur ai sht i panjohur duhet t zbulohet. Situata nn A sht karakteristike pr kriminalistikn heuristike kurse nn B pr kriminalistikn silogjistike. N rastin e par dominojn indicet dhe provat n kuptimin e njohjes kurse n t dytin provat n kuptimin formal. Fjala sht pr dallimin kualitativ t provave. Dallimi ekziston edhe n kuptimin kuantitativ. N rastin e dyt ekziston probabiliteti se jo vetm q sht kryer vepra penale por edhe kush e ka kryer at. Komponenti gnoseologjik i procedurs kriminalistike sht drejtprsdrejti i lidhur pr kushtet materiale organizative dhe teknike. Nga sa u cek m lart shihet qart se procedurat kriminalistike jan procese t posame t njohjes t cilat deri diku prputhen me proceset e hulumtimeve shkencore. Mirpo, hulumtimet kriminalistike pr dallim nga ato shkencore jan t kufizuara me objektin dhe qllimin e procedurs si dhe me rregullat procedurale kriminalistike. Fjala sht pr kufizimin kuantitativ t mass s hulumtimit. Ndrkaq, njohurit shkencore n procedurn kriminalistike duhet t shfrytzohen n pajtim me metodologjin shkencore lege artis. Gjithmon duhet t kihet kujdes pr t ashtuquajturn triad t procedurs kriminalistike e cila nnkupton:

32

1) Vzhgimin, 2) Mendimin dhe 3) Praktikn Vzhgimi sht nj perceptim special i organizuar me plan me t cilin zgjidhet n mnyr selektive vetm pjesa e materialit t selektuar i cili mund t perceptohet si relevant. Prcaktimi metodologjik i forms s selektimit sht pjes prbrse e do teknike t vzhgimit, kurse prbhet nga definimi i planit t vzhgimit i cili prfshin objektin e vzhgimit, instrumentet e vzhgimit dhe mnyrn e regjistrimit t fakteve t perceptuara. Vzhgimi mund t jet i drejtprdrejt dhe i trthort (me an t mjeteve), afatshkurtr ose afatgjat, i prhershm ose i prkohshm, pa ndrprer ose me ndrprerje, i prcaktuar m par apo i paprcaktuar. Sipas mnyrave t zbatimit t vzhgimit ai mund t jet edhe i lir. Duke pasur parasysh hapsirn ai mund t zhvillohet n hapsir t mbyllur dhe t hapur, dhe n baz t vzhguesit ai mund t jet individual apo grupor kurse n baz t objektit ai mund t jet statik dhe mobil, etj. Mendimi si funksion i dyt gnoseologjik n kuptimin e gjer prfshin do proces kognitiv t prpunimit t ides, parafytyrimit, figurave, simboleve dhe njohurive. N kuadr t mendimit hyjn procese t ndryshme t asocimit, kujtess dhe imagjinats, prmes formimit t konceptit deri tek gjykimi logjik dhe te mendimi kreativ. Mendimi sht operim i orientuar me shenja dhe simbole me ann e t cilve arrijm deri tek shikimi i marrdhnieve. Mendimi dallohet me proceset tjera psikike sipas 3 elementeve t cilat jan: 1) Ai sht operim me perceptime, parafytyrime, fjal, koncepte dhe rezultate tjera prvojash si jan mjetet dhe shenjat apo simbolet e q mundsojn q me an t mendimit t kuptojm m tepr sesa q japin prjetimet, 2) Orientimi i shfrytzimit t till t prvojave me detyrn me ann e s cils dshirojm ta zgjedhim problemin para s cilit gjendemi.
33

3) Shikimi i marrdhnieve dhe lidhjeve t cilat m par nuk jan vrejtur dhe vrejtja e t cilave pikrisht paraqet zgjidhjen e detyrs apo problemit para t cilit jemi ndodhur. Me an t mendimit si funksion i njohjes njihen prgjithsimet, abstraksionet dhe trsit. Kjo do t thot se arrihet njohuria pr at q i tejkalon kufijt e veprimtaris s shqisave. Ky sht proces psikik i vendosjes s lidhjeve dhe marrdhnieve midis prmbajtjes s realitetit objektiv. Mendimi fillon me nj varg operacionesh ideore. Rezultat i atyre operacioneve sht botkuptimi apo t kuptuarit e marrdhnieve dhe lidhjeve midis dukurive. N procedurn kriminalistike njsoj jan t rndsishme operacionet e njohjes dhe operacionet e krijimit. T parat bjn pjes n veprimtari analitike t mbledhjes s informatave, selektimit dhe klasifikimit t tyre, kurse t dytat bjn pjes n krijimin e bazave metodike (prfundimet dhe versionet). N kuadr t shkencs kriminalistike sht zhvilluar nj sfer e gjer e mendimit kriminalistik. Ky sht sinonim pr sjelljen dhe mendimin kriminalistik me rastin e zgjidhjes s rasteve t cilat hulumtohen n distancn prej dyshimit t par se sht kryer vepr penale deri n prfundimin e rastit. Aktiviteti i kriminalistit hulumtues ka rndsi t caktuara t cilat rezultojn nga vet detyra, mjetet dhe metodat, pikpamjet dhe marrdhniet, etj. Prmbajtja kriminalistike e objektit si jan kushtet e puns, prdorimi i mjeteve dhe metodave t posame prcaktojn specifikat e mendimit dhe paraqesin form speciale kriminalistike t mendimit. Rndsit psikologjike paraqiten n pranin e llojeve t posame t situatave dhe detyrave problematike, gjat prdorimit t strukturave profesionale n t menduar (sistemeve dhe modeleve) dhe t dimensioneve profesionale ideore t veprimit si dhe t ndrlidhjes s operacioneve ideore me veprimin specifik t disa mekanizmave t mendimit si sht versioni, bindja personale gjat zgjidhjes s detyrave hetimore apo hulumtuese. Pr zgjidhjen e problemeve hetimore jan t rndsishme dy lloje strukturash t mendimit si jan: 1) Struktura heuristike ( e krkimit t zgjidhjes) dhe 2) Struktura epistemologjike (struktura e njohurive).

34

Ekziston edhe mendimi reproduktiv, krijues dhe intuitiv. Praktika sht funksioni i tret kognitiv. Objektet e hulumtimit duhet mbledhur sistematikisht, kategorizuar ato dhe prpunuar n baz t praktikave dhe eksperiencave. N shkencn e kriminalistiks praktika sht m tepr se vrtetim i njohurive shkencore. Ajo ka funksionin kognitiv krijues. Rezultat i praktiks sht edhe strategjia praktike operative kriminalistike si projekt i aktivitetit t drejtprdrejt praktik n luftimin e kriminalitetit dhe zbatimi i saj n praktik, shfrytzimi me plan i metodave operative-taktike dhe teknike, mnyrs dhe mjeteve n hapsir dhe koh m t madhe me orientim i cili ngrihet mbi rastin individual. Ajo duhet t rezultoj nga teknikat teorike operative dhe kriminalistike. Nga sa u cek m lart rezulton se procedurat kriminalistike supozojn aftsin e zbatimit t metodave prkatse n prmbajtje t caktuar. Procedurat kriminalistike prfshijn komponentt t cilt jan pjes e do metode shkencore t hulumtimit dhe t njohuris: prshkrimi, sqarimi dhe parashikimi. Prshkrimi si piknisje e hulumtimit kriminalistik duhet ti plotsoj kushtet e caktuara themelore, q nnkupton determinimin e objektit. Kjo do t thot se me rastin e prshkrimit gjithmon duhet t prcaktohet: A. Objekti i prshkrimit. B. Mjeti i prshkrimit dhe C. Mnyra e prshkrimit Objekte mund t jen persona, objekte fizike, ngjarje, gjendje, marrdhnie, etj. N kuadr t procedurs kriminalistike rol t veant luan prshkrimi i ngjarjes kriminale. Duke filluar nga postulati i shkencs kriminalistike, do ngjarje mund t prshkruhet prmes informatave themelore (me fjali logjike apo me informata) t renditura n tri struktura t cilat jan: 1) Struktura hierarkike, 2) Shkak-pasoj dhe 3) Kronologjike. Sqarimi sht veprim logjik me t cilin objekti, ngjarja apo fakti ndrlidhet me objektin, ngjarjen apo faktin tjetr, m s shpeshti pr shkak se fakti i par sht arsye apo kusht pr ekzistimin e ndryshimit apo t gjendjes s faktit tjetr. Detyr e shpjegimit sht marrja e
35

prgjigjes n nnt pyetjet e arta t shkencs s kriminalistiks. Objekt i shpjegimit jan rrethanat q duhet sqaruar. Rol sidomos t rndsishm n procedurn kriminalistike lozin shpjegimet kauzale. N procedurn kriminalistike sht shum i rndsishm parashikimi. Ai shrben si verifikim dhe shpjegim dhe ka rol t rndsishm n raport me procedurn e trsishme dhe me disa akte. Rndsin kye e ka pr planifikimin e hulumtimit dhe pr zbatimin e disa masave dhe aktiviteteve. Po shohim se procedura kriminalistike sht e shkallzuar, sht kognitive dhe ka strukturat e saj njohse. Fillon me t vrejturit e problemit. Pason mbledhja dhe shqyrtimi sistematik i t dhnave dhe vlersimi i tyre. Procedura kriminalistike gjithmon fillon nga ndonj form e dyshimit dhe prfundon me t vrtetn. Forma fillestare apo themelore e dyshimit jan bazat e dyshimit. Pjesa qndrore e procedurs kriminalistike sht vlersimi i situats. Situata pik pr pik nnkupton vendosjen e dikujt apo t ndonj sendi n kuadr t strukturs s nj rrethine. N kuptimin e cekur situata sht njsoj si sht edhe gjendja e rrethins me t ciln ka t bj ndonj aktor apo person i cili vendos dhe e cila gjendje sht e shprehur apo e specifikuar sikurse edhe nj varg prcaktimesh strukturore dhe procedurale. do vendimi t nxjerr me vetdije t kriminalistit duhet ti paraprij vlersimi i situats. Kjo n esenc do t thot shndrrimi i informatave dhe t dhnave n vendime t dobishme dhe t mbshtetura n ligj. Vlersimi i situats sht parakusht pa t cilin kriminalistt nuk munden dhe nuk guxojn t nxjerrin kurrfar vendimi. Fjala sht pr procesin e t menduarit tek i cili varsisht nga mundsit krkohet veprimi i drejt i kriminalistit n pajtim me situatn, detyrat e parashtruara dhe n pajtim me ligjet n fuqi. Dimensioni i vlersimit varet nga dimensioni i informatave dhe t dhnave n dispozicion apo nga fondi i t dhnave dhe nga ndrlikueshmria e situats dhe e detyrave. Vlersimi i gabuar sht shpesh rezultat i vendimeve t nxjerra apriori t cilat ojn drejt manipulimit madje edhe n paragjykime. N praktikat kriminalistike m s shpeshti vlersohen: situata e veprs penale, situata e gjurmve kriminalistike, situata kriminale, etj. N kuadr t procedurs kriminalistike krkohet edhe zbatimi i kombinimit kriminalistik. Kjo nnkupton aftsin e ndrlidhjes s pjesve n nj trsi logjike e cila sht e mbshtetur n faktet e
36

besueshme kriminalistike. Pra t vrtetuara me argumente. Kjo duhet t mundsoj konstatimin e gjendjes reale faktike. Po shohim se n kuadr t procedurs kriminalistike kryhet zbulimi kriminalistik. Ky sht proces retrospektiv. Kriminalistt fillojn nga pasojat e veprave drejt shkaktarve t tyre. N fazn e par dominojn analiza dhe sinteza, zbulohen dhe fiksohen informatat q kan t bjn me provat (sigurimi i informatave), etj. Rikonstruktimi ideor dhe sipas nevojs edhe real mundson shtimin gradual t informatave relevante. Kriminalistt jan ata t cilt i ballafaqojn argumentet kundrthnse n mnyr q kshtu ti zbulojn informatat e pasakta. Zbulimi kriminalistik prcillet edhe me konkluzionin apo prfundimin kriminalistik. Ky sht vlersimi konsekuent i fondit ekzistues t informatave prmes prizmit t rregullave t shkencs s kriminalistiks. Pr kt sinonim sht obligimi kriminalistik. Gjat procedurs kriminalistike kriminalistt gjithmon duhet t ken kujdes pr mundsin e paraqitjes s gabimeve solicistike. Kto jan dukuri sipas t cilave t gjitha faktet e jashtme deprtojn n vetdijen e njerzve prmes shqisave t tyre, kurse gabimet lindin pr shkak t kufizimit t shqisave t cilat e kufizojn njohjen dhe prvojat. Kufizimeve t tilla prandaj u nnshtrohen si kriminalistt ashtu edhe dshmitart, viktimat dhe t dyshuarit. Pr zbatimin e suksesshm t procedurs kriminalistike nga kriminalistik krkohet shkathtsi. Kjo nnkupton nj trsi t koordinuar dhe mir t organizuar t aktiviteteve mendore dhe fizike t cilat jan t lidhura pr ndonj objekt apo pr ndonj informat tjetr n dispozicion q ka t bj me sqarimin apo ndriimin e veprs penale. Shkathtsia ndrtohet gradualisht gjat prsritjes, msimit apo me prvoj. Ajo paraqet nj varg dhe do pjes e saj varet nga vargu paraprak dhe ndikon n vargun vijues. Shkathtsit n esenc ndahen n shkathtsi perceptuese motorike, manuale, intelektuale, sociale etj. Varsisht nga konteksti apo nga aspekti m i rndsishm i trsis s shkathtsis konkrete. N kuadr t metodiks s hulumtimit t disa kategorive t veprave penale duhet dalluar sidomos nocionin mnyr kriminalistiketaktike. Kjo sht mnyra m racionale dhe m efikase e kryerjes s veprimeve operative taktike dhe procedurale t cilat sipas mendimit t organit t procedurs m s teprmi i prgjigjen situats konkrete
37

operative taktike dhe taktike-procedurale dhe t ciln organi i procedurs e zgjedh nga arsenali i taktiks kriminalistike. N shkencn e kriminalistiks flitet edhe pr lirin e zgjedhjes s mnyrs kriminalistike-taktike nga ana e organit t procedurs. Kjo liri do t thot obligim i organit t procedurs q ta zgjedh pr situatn konkrete taktike edhe mnyrn m t prshtatshme kriminalistiketaktike. Mnyrat taktike mbshteten n rezultatet dhe njohurit logjike, psikologjike dhe n punn e organizuar shkencore. Karakterin dhe prmbajtjen e mnyrs taktike e kushtzon dhe e prcakton apo e dikton situata konkrete operative apo procedurale. Situatat e tilla jan shum shpesh plastike dhe fluide dhe vazhdimisht ndryshojn gj q krkon edhe taktika prher t reja dhe t ndryshme dhe mnyra t ndryshme taktike n kuadr t nj procedure. Procedura kriminalistike sht e grshetuar me nj varg verifikimesh kriminale. Kshtu dallohen verifikimet t cilat zhvillohen me iniciativ personale t organit t procedurs dhe ato t cilat zhvillohen sipas krkess s organit tjetr kompetent. Objekti i verifikimit mund t jen personat, objektet, vendet, marrdhniet, kushtet, rrethanat, etj. Sipas mnyrs s zhvillimit t verifikimeve ato mund t jen publike, t hapura dhe t fshehta konspirative. Prfundimi i procedurs kriminalistike n esenc paraqitet n dy forma. E para, kur n mnyr t pakontestueshme sht konstatuar apo vrtetuar se ekziston vepra penale dhe kryesi i saj dhe e dyta kur sht i pamundur vazhdimi i mtejm i ndjekjes penale pr shkak se jan shteruar t gjitha mundsit e ndriimit t mtejm dhe shpjegimit t gjendjes faktike gjegjsisht ather kur me vazhdimin e procedurs kriminalistike nuk fitohet asgj, madje as minimumi i suksesit, sepse nuk ka gjas q t sigurohet qasje ndaj kryesit sepse sht vrtetuar se nuk sht fjala pr vepr penale ose nse ekzistojn pengesat pr zbatimin e sanksioneve penale si sht imuniteti, pamundsia e qasjes, etj.

4. PARIMET KRIMINALISTIKE -TAKTIKE Ekziston nj numr i madh parimesh t veprimit kriminalistik t cilat duhet zbatuar n punn e kriminalistve. N t vrtet fjala sht pr parimet shkencore kriminalistike t cilat n esenc bjn pjes n taktikn kriminalistike. Gjithsesi nga ato parime ka shum trsi, t cilat n disa raste mund t merren edhe si patime t pavarura t rangut
38

m t ult. Ato zakonisht jan komplekse dhe parime shumshkallshe. Kto parime t cekura dalin nga normat me t cilat sht sht rregulluar procedura kriminalistike, nga konventat ndrkombtare t ratifikuara, normat etike t kriminalistiks Si dhe nga prmbajtjet e brteta t procedurs kriminalistike. Parimet kriminalistike, mund t klasifikohen sipas prmbajtjes dhe prcaktimit t zyre. Zbatimi i tyre apriori ka t bj me disa masa dhe veprime n kuadr t procedurs kriminalistike por edhe me vet at. N kt punim do t merremi me metodn e nominimit t tyre, duke i theksuar prmbajtjet e tyre kryesore. Me rastin e prcaktimit t parimeve kriminalistike-taktike, sipas natyrs s problemit vjen deri te grshetimi i prmbajtjeve t njjta n parime t ndryshme. Fjala sht pr prputhjen organike t disa parimeve me parimet tjera t cilat duken si t ngjashme. Ato nganjher madje paraqiten edhe si mosprputhshmri e brendshme. sht vshtir t kategorizohen parimet sipas rndsis s tyre, prandaj kt edhe nuk do ta bjm n kt tekst. Megjithat parim mbi parimet sht parimi i ligjshmris. sht e nevojshme t theksohet se kto parime zbatohen ndaj t gjitha burimeve t informatave materiale dhe personale. Kto parime jan: parimi i ligjshmris, i s vrtets, i objektivitetit, parimi i planifikimit dhe i metodiks, i operativitetit dhe shpejtsis, parimi veprimit me koh, parimi i proporcionalitetit, i ruajtjes s fshehtsis dhe konfidencs, parimi i ekonomicitetit t procedurs, parimi i udhheqjes unike, i koordinimit dhe i bashkpunimit, i kritiks dhe i vetkritiks, parimi i mbledhjes besnike t provave, parimi i plotnis, parimi i racionalizimit t veprimit, parimi i liris teknike dhe taktike, parimi i hollsis, parimi i humanitetit, parimi i humanizmit, parimi i profesionalizmit dhe i specializimit.

4. 1. Parimi i ligjshmris Ky sht njeri ndr parimet themelore t veprimtaris kriminalistike i cili ka rndsi pr rrjedhn e rezultatit. sht ngusht i lidhur me parimin me t njjtin emr n t drejtn procedurale dhe n t drejtn materiale penale. N esenc ky parim do t thot q organet kompetente t represionit n punn e tyre gjat luftimit t kriminalitetit duhet tu prmbahen rreptsisht dhe me konsekuenc fryms dhe shkronjs s dispozitave pozitive ligjore. Ky parim sht parim
39

themelor, kushtetues dhe ligjor dhe do t thot se askush nuk mund t jet i dnuar pr vepr penale, nse ajo si e till nuk sht parapar paraprakisht me ligj. Me kt theksohet se masat dhe aktivitetet kriminalistike mund t ndrmerren vetm me kusht q t jen t prmbushura supozimet ligjore pr ndrmarrjen e tyre. Pra, kto ndrmerren vetm n suaza t ligjit dhe lidhur me hetimin e ngjarjes apo veprs penale. Me fjal tjera fjala sht pr parimin i cili para kriminalistve shtron krkesn q gjat puns n luftimin e kriminalitetit duhet tu prmbahen rreptsisht shkronjs dhe fryms s dispozitave ligjore pozitive. Kornizat ligjore themelore brena t cilave duhet t vendosen edhe ndrmarrjet kriminalistike jan t prcaktuara me kushtetut, me ligjin e procedurs penale, me kodin penal dhe me ligjet tjera dhe me aktet nnligjore, me t cilat prcaktohet veprimtaria e organit t caktuar t procedurs. 4. 2. Parimi i s vrtets. Me rastin e zbulimit dhe argumentimit t veprave penale dhe kryersve t tyre, organet kompetente represive jan t obliguara q t vrtetojn gjendjen e plot faktike relevante t vrtet dhe n trsi, n mnyr q n procedur t mund t nxirret vendimi objektiv. Pa marr parasysh fazn e procedurs t gjitha organet represive jan t detyruara ta respektojn kt parim, sepse veprimi i tyre edhe duhet ti shrbej t vrtets. Personat e autorizuar ligjor kur veprojn n mnyr jo formale e kan edhe nj liri t caktuar kooperative gjat przgjedhjes dhe ushtrimit t masave dhe veprimeve t caktuara kriminalistike dhe taktike, varsisht nga karakteristikat e rastit konkret. Kta veprimtar edhe gjat atij veprimi jo formal duhet ti prmbahen ktij parimi i cili rezulton nga dispozitat e KPP. Me kt rast ata jan t detyruar q para s gjithash ti ndrmarrin ato masa dhe aktivitete t cilat jan n pajtim me kreativitetin dhe invencionin e tyre personal, por q gjithashtu jan edhe m t qlluara pr prcaktimin e s vrtets. Parimi i s vrtets duhet t jet i pranishm gjat tr puns s personave t autorizuar zyrtar, q nga njohuria e par pr mudsin e ekzistimit t veprs penale. 4. 3. Parimi i objektivitetit Ky parim paraqet barriern themelore pr jo objektivitetin. Objektiviteti sht kusht pr prcaktimin e s vrtets. E vrteta mund t vrtetohet vetm nse veprimet e organeve kompetente represive
40

jan t liruara nga fardo forme e subjektivitetit, njanshmrie, dhe qndrime t ngjashme t cilat ndikojn negativisht n prcaktimin e s vrtets. Si po shohim ky parim n esenc do t thot se gjat procedurs nuk guxohet t jet i njanshm dhe subjektiv, me fjal tjera i njanshm dhe subjektiv. Kjo vjen n shprehje prmes ndrmarrjes s masave dhe aktiviteteve n procedur n mnyr sistematike t gjithanshme dhe reale. Ky parim nnkupton kritikn shum t zhvilluar ndaj puns s vet dhe t tjerve, si dhe ndaj rezultateve t puns. Realizimi i parimit t objektivitetit nga ana e kriminalistve krkon ndrgjegje, prgjegjsi vetkritik n pun, durim, maturi, korrektsi dhe marrdhnie t drejt ndaj qytetarve, veprimet dhe vetit e t cilve hetohen. fardo lloj forme subjektivizmi, irracionale dhe jokritike sht n kundrshtim me kt parim. Ky parim nnkupton eliminim e do forme t ndrhyrjes nga jasht n veprimtarin kriminalistike me qllim t shkaktimit t fardo efekti t caktuar. Ky parim do t thot edhe q kriminalisti prej fillimit deri n prfundim t procedurs duhet t jet i matur, i qet, i drejt ndaj njerzve dhe situatave. Kjo nnkupton q ai n punn e tij nuk guxon t implikoj asgj t vetn personale. Ai n vete gjithmon duhet ta zhvilloj ndjenjn pr t vrtetn dhe pr drejtsin. Kjo do t thot se kriminalisti duhet t ket karakter t pavarur, t fuqishm dhe t jet i guximshm, me fjal tjera nuk guxon t shitet pr asgj, sepse, vetm kto veti jan baza dhe garancioni i autoritetit t tij dhe i prestigjit personal. Me rastin e zbatimit t ktij parimi vije n shprehje rregulla e vjetr se t vrtetn mund ta kuptoj vetm ai i cili e respekton at. Kurr nuk guxohet t ndrmerret asgj pr shkak t ambicieve personale, ose me qllim q procedura t prfundohet me do mim, nse ajo nuk sht e mbshtetur n prova. Ky parim pra pr kt arsye edhe sht barrier apo penges e dshirs pr ta zgjidhur shpejt rastin, ose pr ti mbledhur vetm ato fakte t cilat e ngarkojn ndonj person. Ky parim krkon nga kriminalisti q informatat argumentuese ti shikoj n baz t vlers s tyre reale, q do t thot, se nuk guxon as ti mbimoj e as ti nnmoj. Njkohsisht kjo nnkupton se kriminalisti duhet ti ndrmerr masat dhe aktivitetet operative n pajtim me planin operativ dhe me nevojat reale t rastit, e kurrsesi q vetm ta prmbush formalisht zbatimin e detyrs operative. Mos prmbajtja ndaj ktij parimi ndr t tjera sjell shqetsimin e qytetarve. Pra, ky parim nnkupton zbatimin me konsekuenc t ligjit dhe t dispozitave tjera. Kjo do t thot se kriminalistt duhet ta zhvillojn objektivitetin e tyre
41

n mnyr q ti shmangen prirjes profesionale pr t krkuar dhe siguruar vetm ato fakte t cilat e ngarkojn cilindo, e jo edhe ato t cilat dikujt i shkojn n dobi. Si u cek kjo rezulton edhe nga parimi i ligjshmris. Pra, si po shohim ky parim sht edhe obligim ligjor. Ky parim zbatohet njsoj edhe me rastin e marrjes s vendimit pr ndrmarrjen e ndonj aktiviteti apo mase, sikurse edhe tek vlersimi i rezultateve t masave dhe aktiviteteve t ndrmarra. Ky parim sht n lidhje shum t ngusht me parimin e kritiks dhe vetkritiks. Objektiviteti n punn e kriminalistit sht atribut i etiks s tij. Pra sht penges i nxjerrjes dhe miratimit t vlersimeve dhe prfundimeve siprfaqsore, mendjelehta dhe t njanshme dhe n dyshimin e pabazuar ndaj qytetarve n fardo forme t simpatis apo antipatis, me vetdije apo pavetdije ndaj kujtdo apo cilitdo personi. Ky parim sht penges edhe pr shkeljet e vrazhda t objektivitetit, pr shkak t miqsis apo armiqsis, interesit apo edhe t shrbimeve tjera. Jo rrall n praktik ndodhin shkelje t ktij parimi pr shkak t ashtuquajturave gabime pavetdije t cilat rezultojn nga simpatit apo antipatit e pavetdijshme, pr shkak t simpatis seksuale.

4. 4. Parimi i planifikimit dhe i metodologjis s veprimit. Metodika n pun dhe planifikimi i masave dhe aktiviteteve operative taktike t policis jan kusht pr veprimtari sistematike t secilit kriminalist dhe njkohsisht krkes themelore e veprimit n kuptimin procedural dhe taktik. Procedura e trsishme kriminalistike q nga fillimi duhet t rrjedh n mnyr metodologjike dhe sipas planeve dhe nnplaneve t caktuara pr t qen efektive. Ky parim krkon q do veprim n rastin konkret penal t jet patjetr i studiuar dhe i planifikuar para se t ndrmerret. Arsyeja themelore e ksaj qndron n karakterin e lufts bashkkohore kundr kriminalitetit prmes zbatimit t procedurave t shumta, t ndrlikuara dhe dinamike. Zbatimit t ktij parimi n praktikn e prditshme kriminalistike i kundrvihen: 1. Humbja e kohs nga momenti i kryerje s veprs penale, deri te t kuptuarit pr t dhe ndryshimet e domosdoshme t qllimshme dhe t paqllimshme t gjendjes faktike n kuptim t burimeve materiale dhe personale t informatave;
42

2. Vet kryersi dhe dshmitari i rrejshm; 3. Bindja paraprake e kriminalistit, si dhe rrethanat e krijuara t ndryshme, objektive dh subjektive. Kriminalistt para vet shohin pasojat e veprs penale. Por edhe vet veprn shum shpesh e kan t paqart. Kur konstatohet se pr ndonj ngjarje apo ndonj vepr penale duhet t prcaktohet shkaktari i saj, t zbulohet kryersi, kur ai sht i panjohur apo t gjendet ai, kur sht n arrati dhe t dshmohet fajsia e tij. Pa planifikimin sistematik dhe pa veprimin e till kriminalistt i kanos rreziku i gabimeve t shumta. Gjithashtu rrjedha e procedurs do t ishte e pasigurt dhe do t varej nga rrethanat e paparashikuara dhe rastsit e ndryshme. Gjat veprimtaris s vet kriminalisti jo rrall has n grshetim t shumfisht t rrethanave t llojeve t ndryshme, n fakte t shumta lidhjet e t cilave do her nuk mund t kuptohen menjher. Ai n faza fillestare t caktuara t procedurs nuk di se ka duhet eliminuar, e ka t ruhet, cilat fakte jan irelevante, e cilat jan kye. Pr tu gjendur n nj situat t till konfuze dhe kaotike nganjher i ndihmon planifikimi. Planifikimi e disiplinon kriminalistin dhe ia mundson atij t vrejturit me koh dhe t drejt t zbrazsive dhe mangsive n procedur. Planifikimi sht themel i metodologjis dhe i kundrvihet ndrmarrjes spontane dhe pa plan t aktivitetit. Planifikimi kriminalistik zhvillohet n baza t posame dhe n mnyr t posame. Metodika prfshin programin e zbatimit t t gjitha komponentve teknologjike, komunikuese, informative dhe komponentve tjera. Veprimi pa plan dhe pa metod e karakterizon kualitetin e dobt dhe prfundimin e pasigurt. Pra, parimi i metodiks prfshin domosdon e plafinikimit dhe organizimit t veprimtaris kriminalistike, t ekzistimit dhe mbshtetjes s realizimit t qllimit. Nga sa u cek rezulton se qasja metodike dhe me plan ndaj veprs apo ngjarjes s caktuar penale i domosdoshm. N punn rutinore pr kriminalistin kjo do t thot se n do rast konkret duhet t parashihen pyetjet themelore n t cilat duhet t merret prgjigje dhe renditja e tyre, t parashihen masat dhe aktivitetet themelore q duhet kryer, radhitja e kryerjes s masave dhe aktiviteteve dhe afateve t tyre etj. Kto korniza duhet tu prshtaten do rasti konkret, kurse plani zbatohet n mnyr elastike, varsisht nga rezultatet e arritura. Pa plan prkats t qart t veprimit nuk mund t ket metodik n pun.
43

Pr planifikimin bashkkohor kriminalistik, rutina, shabloni, dhe recetat duhet t jen t huaja. Ato jan n kundrshtim me rolin dhe frymn e planifikimit. Ajo q sht n nj rast e drejt dhe nevojshme n rastin tjetr mund t jet fatkeqe. Plani nuk guxon t jet i ngurt, por elastik. Ai duhet n proces t psoj edhe ndryshimet e domosdoshme. Ktu qndron edhe elasticiteti i tij. Planifikimi duhet t filloj q n momentin kur disponohet me faktet e para. Ai i shrben verifikimit dhe interpretimit t fakteve t reja dhe atyre t mbledhura. Me krijimin e planit, planifikimi vetm fillon, kurse zgjat deri n prfundim t procedurs. Masat dhe aktivitetet e nevojshme t organeve t procedurs duhet t kryhen n proporcion real me rndsin e veprs penale dhe kryersit t tij, pra n proporcion me qllimet taktike dhe me vlersimin e situats kriminale. Kurriz i do planifikimi jan pyetjet e arta t shkencs kriminalistike. 4.5. Parimi i operativitetit dhe i shpejtsis. Ktu kemi formn e parimit t ndrlikuar i cili prfshin nnparimin e shpejtsis dhe koordinimit n pun, bashkpunimit, prshtatjes rrethanave reale dhe format e posame t veprimit. E quajn ndryshe edhe parimi i shpejtsis dhe i befasis, gjegjsisht i veprimit me koh. Ky parim sht ngusht i lidhur edhe pr supozimet e caktuara organizative dhe kryesisht prfshin modalitetet e zbatimit t disa masave dhe aktiviteteve kriminalistike. Operativitetit ka t bj me tr sistemin e veprimtaris kriminalistike si dhe me disa subjekte. Operativiteti n punn e kriminalistit e prsos dhe e plotson parimin e shpejtsis. Operativiteti supozon njohjen e gjendje, rrethanave, vatrave kriminale, format e shfaqjes dhe t kryerjes s veprave penale n territorin e caktuar etj. Ky parim manifestohet n veprimin e shpejt, t vendosur, por edhe t planifikuar mir. sht supozim ideal q masat dhe aktivitetet kriminalistike taktike t ndrmerren menjher me t marr t informats pr veprn kriminale. Sa m e shkurtr q sht distanca kohore midis kryerjes s veprs dhe fillimit t procedurs gjasat jan m t mdha pr sukses. Ky parim sidomos vjen n shprehje n rastet e kapjes s kryersve n vepr (in flagranti). Konsiderohet se personi i kapur n flagranc t cilin e ka vrejtur dikush n kryerjen e veprs penale, gjegjsisht personi i cili sht hasur drejtprsdrejti pas veprs penale n rrethanat t cilat tregojn se ai pikrisht e ka kryer veprn penale. N praktikn e
44

prditshme mund t paraqet problem shprehja drejtprsdrejti pas veprs penale e cila sht e kushtzuar nga shum rrethana objektive t lidhura pr disa lloje t veprave penale. N parimet tjera taktike ky parim sht parakusht i rndsishm i efektivitetit t veprimit t disa kriminalistve dhe tr sistemit ndshkuese represiv, sidomos sot n kushtet e lufts bashkkohore kundr kriminalitetit. Ngathtsia gjithmon shprehet negativisht n efektivitetin e lufts kundr kriminalitetit. Shtyrjet e panevojshme dhe vonesat n procedur pamundsojn efektivitetin e zbulimit, lehtsojn aktivitetin kriminal dhe inkurajojn kryersit potencial t veprave penale si dhe futin pasiguri ndr qytetar. Ky parim duhet t zbatohet si n raport me burimet personale t informatave ashtu edhe atyre materiale. Sidomos sht me rndsi q me rastin e krkimit t kryersve t veprave penale, ky parim nga kriminalistt krkon aftsi dhe njohuri t caktuar psiko fizike, me fjal tjera mundsi reale t veprimit n rastin konkret. Operativiteti n pun, n fakt do t thot shpejtsi dhe veprim me plan me qllim t ndriimit t veprs penale dhe t kapjes s kryersit t saj. Ky parim gjithashtu do t thot se puna n teren duhet ta ket prparsin ndaj asaj n zyre (t ashtuquajturs pun kabineti dhe administrimi). Me ndrmarrjen e masave dhe aktiviteteve t shpejta (n kohn e duhur), qofshin ato formale dhe joformale mundsohet dhe lehtsohet vrtetimi i ekzistimit t veprs penale, modalitetet e saj, kryesit etj. Parimi i shpejtsis mundson efektivitetin maksimal. Parimi i shpejtsis duhet ti grshetoj t gjitha veprimet e sidomos ato para hetimore. Te disa situata taktike shpejtsia nuk sht e dshirueshme sepse mund ta dmtoj procesin apo situatn. Fjala sht pr zbatimin e njohur t taktiks s pritjes s rastit m t mir apo m t prshtatshm n taktikn kriminalistike. N zhargonin kriminalistik kjo do t thot taktik kontaktuese. Kriminalisti duhet ta ket shpejtsin, sigurin dhe refleksin e mir, aftsin e vendosjes s shpejt dhe realizimit t vendimeve i cili gjithashtu duhet t jet mir i menduar. Duhet ta ket parasysh se shpejtsia nuk sht njsoj sikurse ngatrrimi si u cek nganjher varsisht prej situats taktike duhet ditur edhe t pritet me durim. Shpejtsia dhe vendimi i drejt, dinamika dhe operativiteti n pun ofrojn m s teprmi garanci pr sukses t sigurt. Ndrmarrja e shpejt kriminalistike vepron befasishm n kryersin, pjesmarrsin, dshmitarin e rrejshm, n ata q fshehin krimin, etj.,
45

pra i huton, i shokon, i paaftson n prdorimin e dinakris dhe t mjeteve t pandershme mbrojtse. Parimi i shpejtsis dhe i befasis sht parim i njohur kriminalistik. Ta befasosh dik do t thot t ndrmarrsh n kohn e duhur masat t cilat nuk i ka prit personi dhe n kohen kur ai m s teprmi ka shpresuar. Goditja e shpejt dhe e befasishme e siguron suksesin e plot. Befasia vlen pr t gjitha fazat e procedurs dhe pr t gjitha masat e veprimit. Kshtu policia me befasi i grabit delikuentt e rrezikshm i zbulon korpora deliktet e fshehura, i kap kryersit n vepr etj. Ky parim sidomos vjen n shprehje te masat e intervenimit t par (t policis primare), dhe t masat e ndrmarrjes s par t policis kriminalistike dhe prokurorit. Me ndrmarrjen e shpejt t masave lehtsohet vrtetimi i ekzistimit t veprs dhe ndrmarrja e masave m efektive t zbulimit t kapjes s kryersit t veprs. Vendimi i shpejt dhe i drejt, operativiteti dhe puna dinamike dhe elastike ofrojn m s teprmi garanci pr sukses. Efektet pozitive t ktij parimi duhet dalluar nga ngatrrimet eventuale. Ekzistojn situata n kuadr t procedurs kriminalistike kur mungesa e mendjemprehtsis dhe dshira pr sukses t shpejt e shkatrrojn situatn e volitshme dhe gjat t prgatitur taktike. Kriminalistt jan t detyruar ta vlersojn dhe ta shfrytzojn rastin m t prshtatshm pr zbatimin e mass dhe aktivitetit t caktuar kriminalistik taktik. Nganjher vlersimi i till nuk sht mi mundshm pr shkak t fondit t pamjaftueshm t informatave. Pa marr parasysh kt parim gjithmon duhet q n baz t informatave n dispozicion t vlersohet se a paraqet rrezik ndrmarrja e shpejt e masave dhe aktiviteteve pr vshtirsimin apo edhe pamundsimin e veprimit operativ. N kuadr t ktij parimi sidomos vije n shprehje nn parimi i befasis. Ta befasosh dik do t thot t ndrmarrsh masa dhe aktivitete t tilla t cilat ai nuk i ka prit dhe n kohn kur ai nuk ka shpresuar, gjegjsisht n vendin q nuk ka mund ta parashoh, ashtu q veprimi i till do ta hutoj plotsisht, do ta shokoj dhe pamundsoj pr qendrs dhe rezistenc t mtejme, pr luft apo pr fardo forme tjetr t kundrvnies s situats konkrete. Nj numr i konsiderueshm i masave dhe aktiviteteve operative t karakterit represiv mund t realizohen me efektivitet n momentin e befasis (grabitja, hasja n flagranc, krkimi etj.). Ndrmarrja e shpejt e befasishme siguron suksesin e plot. N zhargonin policor fjala sht pr veprimin n befasi. Ndrmarrje t tilla krkojn nj metodologji
46

thelbsore t veprimit. Praktika kriminalistike dshmon q me kushtin e veprimit t prgatitur mir dhe mir t menduar arrihet efekti i befasis, sidomos n raport me kryersit e veprave penale. Zbatimi preciz i ktij parimi sht parakusht pr luftimin e suksesshm t kriminalitetit. Si nnparim t operativitetit (shpejtsis dhe befasis) e kemi edhe parimin e shpejtsis s veprimit (parimi i urgjencs). Parimi i urgjencs sht ngusht i lidhur me parimin e veprimit n kohn e duhur. Ky parim e ka parasysh dinamikn e ndryshimeve traseologjike dhe deficitin e pritur traseologjik ( entropia traseologjike ), n vendet t cilat kan lidhje me veprn penale ky parim shpreh reagimin e organeve t procedurs ndaj ngjarjes penale apo veprs penale. Njkohsisht nuk e karakterizon edhe ngutjen e teprt dhe sht ngusht e lidhur me parimin e saktsis dhe hollsis. Ky parim sht negacion i marrdhnies burokratike ndaj puns dhe mnyrs kancelarike t saj. Me kt nn parim duhet sidomos t kihet kujdes kur sht fjala pr punn kolektive t kriminalistve q sidomos sot sht karakteristik. N rastet e tilla varsisht nga karakteristikat e rastit n t cilin punohet sidomos duhet pasur kujdes edhe pr kualitetet e kriminalistve t cilt veprojn apo marrin pjes n pun. N rastet tjera mund t paraqiten t ashtuquajturit fenomene t konvojit, gjegjsisht q shpejtsia dhe rrjedha e operacionit t zhvillohet me shpejtsin e kriminalistit m t ngatht. Rasti i till vshtirson zbatimin e parimit t udhheqjes unike dhe parimit t koordinimit dhe bashkpunimit unik t t gjitha forcave kriminalistike. 4. 6. Parimi i veprimit n kohn e duhur. Ky parim krkon q masat dhe aktivitetet operative policore dhe aktivitetet anticipuese t argumentimit duhet t ndrmerren menjher posa t ket lind nevoja pr zbatimin e tyre, gjegjsisht posa t pritet se mund ta arrin rezultatin m optimal, gjegjsisht efektivitetin dhe dobin m t madhe n kuptimin kriminalistik procedural. Zbatimi i ktij parimi pamundson humbjen e informatave relevante, entropin traseologjike, harresn, marrveshjet etj. 4. 7. Parimi i reciprocitetit Ky parim krkon nga kriminalisti q do mas dhe aktivitet ta ndrmarr n suaza t ligjit duke pasur kujdes pr domosdon dhe proporcionalitetin e zbatimit t masave dhe aktiviteteve. Me fjal tjera q veprimtaria e organit t procedurs t jet proporcionale me
47

qllimin e dshiruar. N pajtim me dispozitat kushtetuese dhe ligjore, dhe n kuadr t procedurs nuk guxohet t zbatohet ndrmarrja e pabazuar dhe e panevojshme q nuk sht n pajtim me ligjin dhe lirit e njeriut. Kjo do t thot se mund t ndrmerren vetm ato masa dhe veprime t cilat n rastin konkret e respektojn peshn e veprs penale, rrethanat reale dhe zgjidhjet alternative t cilat eventualisht ekzistojn. Qllimi i dshiruar duhet t arrihet me t njjtn veprimtari, por me prmasa m t vogla pr t drejtat dhe lirit e qytetarit. Kjo do t thot se nuk bn t shkaktohen pasoja t cilat me efektin e dshiruar nuk jn n proporcion. Kur sht fjala pr policin, ather proporcionaliteti i mangt gjithmon sjell ndalimin e intervenimit. Parimi i proporcionalitetit prfshin edhe kujdesin ndaj parimit t ekonomicitetit. Parimi i proporcionalitetit n zbatimin e mnyrave dhe mjeteve kriminalistike, krkon harmonizimin me parimet e ligjshmris, humanitetit dhe prcaktimit t s vrtets. 4. 8. Parimi i ruajts s sekretit dhe konfidencs. Ky parim n esenc ka t bj me masat dhe aktivitetet t cilat i ndrmarrin organet represive si dhe me personat t cilt jan t implikuar n raste dhe t cilt jan objekt i interesimit t atyre organeve. Ky parim njsoj ka t bj dhe n t njjtn mas me t gjitha masat dhe aktivitetet operative taktike. Disa prej tyre ndrmerren n konspiracion t rrept, ndrsa t tjerat ndrmerren n at mnyr q kan karakter publik. Zakonisht fjala sht pr sekretin shtetror, ushtarak, zyrtar dhe afarist. Ky parim para s gjithash ka t bj me ruajtjen e sekretit zyrtar. Nganjher organet e procedurs, t dhnat zyrtare me t cilat disponojn duhet ti ruajn n fshehtsi deri n momentin e fundit, sepse zbulimi (deprtimi) i disa detajeve mund t sjell deri te mossuksesi i procedurs pr shkak se mund t ndikoj n prshtatjen e mbrojtjes s rrejshme, ta vshtirsoj ose pamundsoj verifikimin e suksesshm t alibis, mund t ndikoj n mbulimin apo fshehjen dhe asgjsimin e gjurmve dhe objekteve t veprs penale, instruktimin e dshmitarve t rrejshm etj. Ky parim sht i lidhur ngusht me parimin e befasis, dhe para s gjithash m s teprmi vjen n shprehje n punn e policis. Masat dhe veprimet operative taktike t policis mund t jen publike dhe diskrete apo t fshehta. Karakteri publik i masave dhe aktiviteteve
48

operative taktike m s shpeshti ka t bj me ndrmarrjen e tyre publikisht, por jo edhe me shkakun e ndrmarrjes s tyre, qllimin dhe rezultatet. Publikimi tepr i hershm i t dhnave mund ta vshtirsoj apo paralizoj punn e organit t procedurs, dhe dukshm ta vshtirsoj mbledhjen, sigurimin, zbatimin dhe verifikimin e provave. Ky parim ka t bj si me masat dhe aktivitetet t cilat duhet ndrmarr, ashtu edhe me ato t cilat tashm jan ndrmarr, si dhe me rezultatet e tyre. Zbatimi i tyre siguron sukses n procedur dhe bashkpunim t mir me qytetart. Diskrecioni ndr t tjera pamundson kryerjen e hakmarrjes n fardo forme, etj. Ky parim sidomos vije n shprehje n rastin e zbatimit t institutit kriminalistik t hetimit t fsheht, agjentve t fsheht dhe informatorve, si dhe n rastin e ndrmarrjes s masave dhe aktiviteteve operative teknike, jo publike apo diskrete t policis, si jan operacionet diskrete (cover operations), n form t prcjelljes s fsheht, mbikqyrjes elektronike etj, vendosjes s kurtheve dhe klekave, pritave, bllokadave, racis. Duhet pasur parasysh se diskrecioni para s gjithash sht emblem e profesionalizmit, detyr ligjore dhe etike, e jo parim i veprimit. Ruajtja e fshehtsis sht detyr profesionale e normuar me norma ligjore, por edhe me standarde etike t organit t procedurs. Ky parim do t thot se pr procedurat nuk guxohet t diskutohet, madje as me koleg dhe personat t t njjtit profesion t cilt nuk jan duke punuar n rastin konkret. Ky parim duhet t jet penges pr t ashtuquajturn rrjedhje e informatave nga organi i procedurs. Ajo rrjedhje e informatave jo vetm q mund t ket pasoja t dmshme n prfundimin e procedurs, por shpesh shkon edhe dm t dinjitetit t njerzve t pafajshm, t cilt shum shpesh shpallen tepr hert fajtor apo jan t implikuar n rastin kriminal n mnyr t pabazueshme. Gjithsesi ky parim nnkupton edhe q pr shtjet zyrtare nuk duhet biseduar madje as me miqt dhe as me antart e familjes. 4. 9. Parimi i ekonomicitetit t veprimit (procedurs) Ekonomicitetit operativ dhe procedural i veprimit niset nga parimet graduale dhe kriminalistike dhe kufizimi i liris taktike teknike t veprimit.

49

Elementet themelore t parimit t ekonomicitetit jan: (1) zbatimi i shpejt i procedurs, por jo n at mnyr q t rrezikohet prcaktimi i s vrtets n kuptimin kualitativ dhe kuantitativ, si dhe mbrojtja e t drejtave dhe lirive t qytetarit; (2) zhvillimi sa m i lir dhe m i shkurtr i procedurs; (3) ndalimi i zbatimit t do gjje q n procedur paraqitet si e nevojshme; (4) shkaktimi i dmit sa m t vogl; (5) kujdesi pr at q ky parim sa m tepr t prputhet me parimin e reciprocitetit n zbatimin e masave t shtrngimit dhe t mjeteve argumentuese; (6) te rastet m pak t rndsishme duhet krkuar thjeshtsimin e procedurs dhe; (7) hedhja e informats argumentuese, apo provs, nse ajo nuk ka t bj me rastin konkret, nse sigurimi i tyre nuk sht i domosdoshm, kurse mund t shkaktoj shtyrjen e procedurs, ndikimin n dshmitart, sugjerime, nse nuk jan t prshtatshme dhe nse jan t paprdorueshme, nse nuk mund t sigurohen, nse nuk kan vlere serioze t argumentimit, nse fakti (objekti), i kontestueshm tashm sht argumentuar me prova tjera autentike, ose sht notor. Duhet gjithmon t kihet parasysh se do shpejtsi n veprim sjell me vete edhe rrezikun e shmangies nse krahasohet me parimin e s vrtets dhe proporcionalitetit. Zbatimi i ktij parimi kurr nuk guxon t shkoj n dm t interesit t procedurs dhe t t drejtave dhe lirive t qytetarit, ky parim i prket tr procedurs si dhe disa masave dhe aktiviteteve t saj. N raport me masat dhe aktivitetet ky parim nnkupton ndrmarrjen e atyre masave dhe aktiviteteve t cilat jan t nevojshme, me ka prjashtohen t teprtat. Kjo do t thot veprim restriktiv ndaj atyre fakteve t cilat nuk kan t bjn me shtjen penale pra jan fakte irelevante. Parimi i ekonomicitetit dhe i s vrtets duhet t harmonizohen n at mnyr q nacionaliteti dhe ekonomiciteti nuk guxojn t shkojn n dm t prcaktimit t s vrtets.

50

4.10. Parimi i udhheqjes unike. Ky parim krkon q puna n hetimin e veprave t rnda dhe t ndrlikuara penale e cila krkon angazhim t nj numri m t madh t veprimtarve dhe t mjeteve t jet e organizuar nga nj qendr, ashtu q me punn t udhheq shtabi. Shtabi duhet ti koordinoj dhe ti sinkronizoj t gjitha aktivitetet sipas planit paraprakisht t hartuar. Shtabi apo udhheqsi i caktuar i caktojn disa detyra i analizojn rezultatet e ofruara, bjn ndryshimet dhe prshtatjet e nevojshme t planit dhe orientojn realizimin e tij n drejtim t caktuar. Ky parim fillon nga ajo se puna moderne kriminalistike n kushtet e lufts bashkkohore kundr kriminalitetit mund t jet vetm puna kolektive me ndarjen e domosdoshme t punve n t ciln do gj varet nga veprimtaria dhe aftsia e do kriminalisti ve e ve, dhe i t gjithve s bashku. Pr kt arsye me rastin e zgjedhjes s kriminalistve duhet pasur kujdes pr karakteristikat e rastit konkret dhe pr cilsit e kriminalistve t cilt do t punojn n sqarimin e tij. 4.11. Parimi i koordinimit dhe bashkpunimit. Kt parim e quajn ndryshe edhe parim i aksionit t bashkuar t t gjitha forcave kriminalistike. Kriminaliteti bashkkohor nuk njeh as kufi hapsinor e as administrativ, gj q tashm nj koh t gjat ky parim edhe gjendet n plan t par. Ky parim krkon q puna n hetimin e veprave penale si dhe aktiviteti i trsishm n luftimin e kriminalitetit t jen t organizuara n mnyrn e cila siguron nj veprim t koordinuar t t gjith pjesmarrsve. Ky parim e ka parasysh se kriminaliteti nuk sht i kushtzuar vetm n nj vend apo hapsir. Pr shkak t karakterit lokal, jasht lokal dhe ndrkombtar t kriminalitetit, ky parim n koht e fundit sht n plan t par t puns s kriminalistve. Karakteri i cekur i kriminalitetit bashkkohor krkon gatishmri dhe aksion unik t t gjitha forcave kriminalistike. Pra, supozon shkall prkatse t bashkpunimit midis organeve penale t represionit t cilat mundsojn veprimin e koordinuar n situatat kur kjo sht e nevojshme. Koordinimi dhe bashkpunimi realizohen me kontakte t drejtprdrejta dhe prmes t ashtuquajturave lutje si form e ndihms operative dhe juridike. Kur sht fjala pr lutjet supozohet veprimi i ndrgjegjshm dhe korrekt i organit t cilit i drejtohet ajo. Koordinimi dhe bashkpunimi manifestohet edhe prmes shkmbimit reciprok t
51

informatave lidhur me format e kriminalitetit dhe prvojat n luftimin e tij, me rast duhet shmangur shkresat e panevojshme dhe format tjera t komunikimit si pr shkak t parimit t ekonomicitetit ashtu edhe pr shkak t rrezikut nga zbulimi i sekretit zyrtar. Ky parim sidomos vije n shprehje kur kryerja e veprave penale i tejkalon kufijt lokal dhe ka karakter ndrkombtar. Pr fat t keq edhe sot e ksaj dite ekzistojn nj numr i t ashtuquajturave kufij resoresh, t cilt pamundsojn ose vshtirsojn zbatimin e ktij parimi. Ky parim sht shum ngusht i lidhur me konceptin e lufts s koordinuar kundr kriminalitetit i cili nnkupton q n at luft njkohsisht dhe n t gjitha hapsirat dhe nivelet duhet t angazhohen forcat kompetente pr luftimin e kriminalitetit e t cilat mund t kontribuojn pengimin e tij. Koordinimi i organeve represive kombtare e ndrkombtare n esenc zhvillohet si n realizimin e masave dhe veprimeve konkrete operative taktike (verifikimet, veprimtaria e krkimit, mbikqyrja e shtuar, prcjellja, etj), ashtu edhe n planin e shkmbimit t njohurive pr format e reja t shfaqjes s kriminalitetit dhe pr metodat e puns s kriminalistve. Ky bashkpunim sidomos vije n shprehje n suazat e veprimtaris parandaluese. N kuadr t ktij parimi ekziston edhe nn parimi i bashkpunimit ndrkombtar n luft kundr kriminalitetit. Ai realizohet prmes organizatave t shumta policore dhe t tjera ndrkombtare, si sht sht Interpoli, Evropoli dhe Marrveshja e Shengenit, etj. 4.12. Parimi i kritiks dhe vetkritiks Fjala sht pr parimin e njohur n shkencn e kriminalistiks, pr parimin e dyshimit dhe skepsit. Ky parim sht ngusht i lidhur me parimin e metodiks, element apo pjes e t cilit sht n t vrtet dhe me parimin e objektivitetit. Megjithat, kt n taktikn kriminalistike e prpunon sidomos, sepse duhet zbatuar edhe n situatat e tilla t cilat n shikim t par duken shum t thjeshta. Me kt rast kriminalistt fillojn nga teza se pas shtjes m t imt mund t fshihen veprat e rnda penale. Pra edhe me rastin e veprimeve m t shkathta dhe m t kujdesshme ndodhin gabimet, por nse ato jan sajuar dhe jan pranuar me vetkritik, ather do ti shrbejn puns s mbar n t ardhmen. Kriminalistt n praktikn e prditshme duhet ta zhvillojn aftsin kritike dhe vetkritike t mnyrs s t menduarit. Marrdhnia kritike
52

ndaj vetvetes dhe pjesmarrsve tjer n procedur sipas provave e t ngjashme punn e kriminalistit e bn t frytshme. N esenc kjo do t thot se kriminalisti vetkritik s pari do ti mbledh provat, e pastaj n baz t tyre do t veproj, e kurrsesi anasjelltas. Qasja kritike ndaj procedurs mund ta ruaj kriminalistin nga interpretimet e gabueshme t provave dhe fakteve, pastaj nga dinakria e kryersve t veprave penale, nga rrenat e dshmitarve, nga lvizjet e rasteve etj. Ky parim sidomos vije n shprehje gjat puns me versione. Pranimi i leht i disa versioneve pa ndonj analiz dhe vlersim themelor dhe kritik on n shmangie t cilat mund t ken pasoja t dmshme dhe t paprmirsueshme. Kmbngulja n version t gabuar, gjegjsisht mospranimi i gabimit personal, me qllim q t arsyetohen disa hapa t caktuar t gabuar nuk sht vetm munges e vetkritiks, por n raste t caktuara ajo merr prmasa t keqprdorimit t besimit dhe autorizimit. 4.13. Parimi i mbledhjes besnike t provave Ky parim parasheh mbledhjen e provave n mnyrn e cila sht n pajtim t plot me postulatet dhe standardet e caktuara etike t cilat kan t bjn me t drejtat e t dyshuarit dhe t pandehurit n procedur. Ky parim ka lidhje t ngusht me parimin e provs m t mir. Ky parim supozon domosdon e nxjerrjes s provave m t mira, pavarsisht nga shpenzimet q do ti krkoj nj gj e till, p.sh, analizat e ADN-s, madje edhe n rastet m t lehta dhe m t thjeshta kriminale. Kjo nganjher sht n kundrshtim edhe me parimin e ekonomicitetit n procedur. 4.14. Parimi i plotsis Ky parim udhzon n at q gjat procedurs t prfshihen t gjitha provat dhe faktet. Sidomos vije n shprehje me rastin e shikimit t vendit t ngjarjes. Ky parim nga kriminalistt krkon nj aktivitet kreativ. Ky aktivitet kreativ si nj pasqyr e shikimit t vendit t ngjarjes tregon se organi i inspektimit prcakton dhe kryen shikimin sipas detyrs zyrtare dhe n procedurn e zbulimit dhe qartsimit t veprs penale tregon aktivitet kreativ.

53

4.15. Parimi i liris taktike teknike Ky parim sht i kufizuar n parimin e ligjshmris dhe parimin e reciprocitetit i cili n nj mas rezulton nga parimi i ligjshmris si e kemi cekur edhe m lart. do shtrngim sht ndrmarrje serioze q prek n t drejtat dhe lirit e qytetarit. Ai nuk guxon ti tejkaloj masat q jan t nevojshme pr arritjen e qllimit t procedurs. Parimi i reciprocitetit krkon q ndrmarrja t shkoj vetm deri n at mas sa vllimi i saj, prmbajtja dhe intensiteti t jen t mbuluara me qllimin e procedurs konkrete. Zgjedhja, thellsia dhe vllimi i ndrmarrjes duhet t jen t prcaktuara nga qllimi i procedurs, kurse edhe n baraspesh t saj duhet t qndroj interesi i shoqris dhe shtetit me arsyetimin e veprimtaris kundrligjore. Me rastin e przgjedhjes s mass dhe aktivitetit formal dhe jo formal t veprimit procedural, luan rol edhe sjellja e kryersit, para, gjat, dhe pas kryerjes s veprs penale. Kriminalisti duhet t przgjedh ato mjete t detyrimit t cilat sjellin deri te suksesi duke pas parasysh edhe sjelljen eventuale t mparshme t kryersit, por me sa m pak cenim t t drejtave t tij personale si dhe t drejtave t subjekteve tjera. Kriminalisti me prvoj, prakticisti, mjetet e detyrimit do ti shfrytzoj dhe do tia prshtat mjeteve argumentuese (veprimet e karakterit argumentues), si dhe provat n prmasn e cila pamundson fshehjen e s vrtets dhe n situatn konkrete paraqet cenimin m t vogl t mundshm t t drejtave personale t subjekteve t procedurs. Ky parim n esenc do t thot se masat dhe aktivitetet taktike dhe teknike si dhe veprimet hetimore duhet t jen t planifikuara n prmasn reale me rndsin e veprs s kryer penale, me qllim taktik dhe me vlersim t situats. Parimi i ekonomicitetit nuk bn t zbatohet n dm t parimit t reciprocitetit. Nuk sht e arsyeshme as juridikisht e bazuar q n rastet e ashtuquajtura t lehta t ndrmerren masa t ashpra dhe masive t karakterit represiv.

4.16. Parimi i hollsis dhe kmbngulsis Ky parim sht n lidhje t ngusht me parimin e metodiks dhe operativitetit n pun t cilat plotsohen n mnyr t ndrsjell dhe n esenc do t thot se t gjitha provat dhe informatat duhet zbuluar dhe siguruar dhe ndrmarr masa dhe veprime t hollsishme, t ngadalshme dhe kmbngulse, por jo me kokfortsi. Kjo nnkupton q organi i procedurs n punn e tij nuk guxon t kufizohet vetm n
54

ndrmarrjen e disa masave dhe aktiviteteve, si dhe vetm n mbledhjen, verifikimin dhe vlersimin e vetm disa informatave dhe provave argumentuese. Ky parim i kundrvihet puns s shpejtuar dhe siprfaqsore t kriminalistit. Krkon q me t njjtin kujdes t analizohen t gjitha faktet dhe rrethanat sikurse ato q n shikim t par duken t parndsishme, ashtu edhe ato t cilat jan t qarta. Ky parim zvoglon mundsin e paraqitjes numrit t errt. Durimi dhe kmbngulsia jan veti t mueshme t kriminalistit. Ky parim krkon vlersim t mir t asaj q sht e rndsishme, kurse sht sekondare pr prcaktimin e s vrtets. Ngutja e tepruar mund t shkaktoj punn siprfaqsore. N shikim t par lshimet e vogla t kriminalistit mund t sjellin deri te pasojat e mdha. Kriminelt zakonisht nuk bjn gabime t mdha, por lshime t vogla. Prandaj, t vrejturit e atyre lshimeve t vogla on drejt n sukses. Nuk ka madje as nj gjurm t vetme apo as indice e cila nuk duhet t verifikohet. Nuk guxohet leht t kalohet mbi imtsira . Mossuksesi fillestar nuk guxon ta dekurajoj kriminalistin. Veprimtaria apo aktiviteti kriminalistik i prgatitur n mnyr t detajuar por edhe me shpejtsi, i zbatuar me kmbngulsi dhe arsyeje, sht supozim pr prfundimin e suksesshm t aktivitetit. Gjat ktij aktiviteti duhet vlersuar dhe klasifikuar t rndsishmen nga e parndsishmja dhe do fakt duhet verifikuar me ndrgjegje t plot. Ky parim gjithashtu supozon planifikimin e mass dhe aktivitetit, zbatimi i s cils duhet t kryhet deri n fund. 4.17. Parimi i humanitetit Ky parim mbshtetet n faktin se edhe n kuadr t marrdhnieve operative dhe procedurale penale duhet deri n fund t respektohen t drejtat dhe lirit e njeriut. Ky parim nuk ka karakter para s gjithash operativ kriminalistik, por ka nj rndsi shum m t gjer n punn dhe sjelljen e kriminalistit modern. sht ngusht i lidhur me deontologjin e profesionit t kriminalistit. Ndonse n luftimin e kriminalitetit krkohet energji dhe forc, zbatimi i kufizimit t masave t detyrimit duhet t jet i drejt n mnyr q t mos preket n t drejtat dhe lirit e njeriut. Ekziston nj lidhje e ngusht midis parimit t ligjshmris dhe ktij t humanitetit. N kuadr t ktij parimi kriminalisti duhet t ket kujdes dhe t udhhiqet nga ndenja e drejtsis dhe t vrtets, siguris ligjore, e q kjo njherazi krkon edhe t prmbajturit, gjakftohtsin n do
55

situat, durimin dhe respektimin e njeriut. Gjithmon para vets duhet par njeriun, pa marr parasysh ka do t ket br, e kurrsesi t shihet vetm rasti penal. Ky parim mbron kriminalistin nga marrdhnia burokratike, zyrtare, indiferente dhe e ftoht ndaj njeriut. As edhe nj delikuent i vetm, me hyrje n zonn kriminale, nuk e humb t drejtn n trajtim njerzor. Ky parim ka hasur n shprehjen e tij n maksimn kriminalistike:mendja e ftoht, zemra e nxeht dhe gishtrinjt e pastr. Prmbajtja konkrete e ktij parimi qndron n mbrojtjen e personit t pafajshm nga dyshimi i pabazuar dhe nga detyrimi i paarsyeshm dhe i gabuar, kurse kriminelin nga eksesi n procedur dhe nga shpenzimet e panevojshme t procedurs. Gjithsesi q zbatimi i ktij parimi nuk mund t shkoj n dm t siguris dhe t s vrtets. Pr kt arsyeje n kt aspekt sht e nevojshme t vendoset baraspesha e duhur. Te zbatimi i ktij parimi duhet dalluar sfern private n kuptimin e ngusht dhe t gjer. Disa autor sfern private n kuptimin e ngusht e quajn intime. Ajo paraqet at bot t brendshme t do njeriu n t ciln ai e posedon vetveten dhe n t ciln ai e gzon t drejtn t jet i lir. Ku qndron kufizimi midis sfers private n kuptimin e ngusht dhe n kuptimin e gjer, sht pyetje faktike. Si t prcaktohet kufiri i privatsis dhe intimitetit n praktikn e prditshme kriminalistike, kjo sht br nj pyetje e kontestueshme. Gjithsesi kur sht fjala pr sferat e cekura, autorizimet ligjore duhet zbatuar n mnyr t rrept dhe precize. Pr fat t keq pr shkak t shtimit t kriminalitetit modern policit e bots jan gjithnj e m shpesh t detyruara t futen n sfern private dhe intime t njeriut. Ligjvnsit bashkkohor parashohin kufizimin e prkohshm t t drejtave dhe lirive kushtetuese t qytetarit, prandaj edhe t drejtn n privatsi n kuptimin e ngusht dhe t gjer, kur kt e krkojn interesat madhore. Kjo nuk paraqet penges pr zbatimin e parimit t humanitetit gjithsesi. Mirpo, parimi i humanitetit nuk guxon t jet qllim i vetvetes. Ky parim sidomos vije n shprehje me rastin e zbatimit t mjeteve t detyrimit. Nganjher vije deri te zbatimi i paarsyeshm i dhuns. Kto jan raste kur dhuna zbatohet tej masave t parapara apo t lejuara me ligj, pra kur ajo sht e teprt, gjegjsisht kur nuk sht e domosdoshme, sepse edhe me nj doz m t vogl t zbatimit t dhuns mund t realizohet qllimi i dshiruar. Nga kriminalistt me rastin e zbatimit t ktij parimi krkohet nj inteligjenc adekuate, profesionalizm, vetbesim n profesion, t ket nj interesim pr interesin e prgjithshm shoqror, t jet kmbnguls n pun, t jet
56

gjithnj i pranishm n mesin e qytetarve nj sjellje dhe qasje simpatike etj. Zbatimi i ktij parimi sht ngusht i lidhur me aftsimin profesional dhe psikofizik t kriminalistit dhe t ngritjes s tij morale. Parimi i humanitetit sht ngusht i lidhur me parimin e specializimit dhe profesionalizmit. 4.18. Parimi i specializimit dhe i profesionalizmit. Q t mund tu kundrvihen formave bashkkohore t shfaqjes s kriminalitetit, kriminalistt modern duhet q vazhdimisht t ngritn profesionalisht. Metodat dhe mjetet q shfrytzohen n luft kundr kriminalitetit modern vazhdimisht duhet tu prshtaten formave m t ndryshme t kriminalitetit, gjegjsisht kriminelve t cilt n veprimet e tyre i shfrytzojn mjetet dhe metodat m moderne dhe m t sofistikuara. Kriminalistt sa do q t jen t devotshm ndaj profesionit t tyre, nuk mund t jen t suksesshm po q se nuk jan t prgatitur dhe t aftsuar profesionalisht n mnyr adekuate. N ann tjetr sot sht e pamundur t jesh mjaft i prgatitur dhe profesional n t gjitha sferat e lufts kundr kriminalitetit, prandaj paraqitet nevoja edhe pr specializimin e kuadrove kriminalistike dhe pr aftsimin e tyre permanent. Nga sa u cek rezulton q perfeksionimi i profesionalistve duhet t bhet n pajtim me tendencat e zhvillimit t kriminalitetit n prgjithsi si dhe n prputhje me disa forma t shfaqjes s tij. Dinamika me t ciln sot zhvillohen disa forma shfaqse t kriminalitetit me nj specializim t kriminelve shtron nevojn dominonte pr arsimimin e prhershm profesional t kriminalistve. Pr luftimin e suksesshm t formave moderne t shfaqjes s kriminalitetit, sot nuk mjafton vetm arsimimi i prgjithshm kriminalistik. Arsimimi profesional dhe specializimi i kriminalistve jan imperativ i kohs. Me kt rast duhet pasur kujdes, sepse sht vrejtur se specializimi i kriminalistve dhe formimi i njsive speciale ojn edhe n izolimin e tyre, n konkurrencn jo lolaje t ndrsjell dhe me koh edhe n mbyllje n vetveten. Pr tiu shmangur ktyre q u theksuan ndr t tjera duhet t zbatohen t gjitha kto parime q u ceken m lart, sidomos parimi i koordinimit dhe bashkpunimit gjat puns.

57

5. MNYRAT E T KUPTUARIT PR KRYERJEN E VEPRS PENALE T kuptuarit n kohn e duhur pr ekzistimin epo prgatitjen e veprs penale duhet t jet nj nga detyrat shum t rndsishme organizative taktike t policis. Do t ishte gabim shum i madh nse policia kryesisht do t orientohej n ngjarjet dhe veprat penale t cilat i kan pasojat e dukshme. Ather me t drejt do t kritikohej policia se nuk sht operative dhe dinamike, sepse n raste t tilla ajo do t kuptonte pr ndodhjen e veprs penale vetm nga i dmtuari ose dshmitari i drejtprdrejt, kurse shum rrall prmes aktivitetit t saj operativ. Mirpo, t gjitha policit synojn q n punn e tyre t jen operative, dinamike dhe q gjat kryerjes s aktiviteteve t tyre t vijn deri te t dhnat pr ekzistimin apo prgatitjen e veprs penale. Prvoja ka dshmuar se burimi i m i shpesht pr t kuptuarit e veprs penale sht qytetari, qoft ai i dmtuari nga vepra penale apo edhe i paraqitur n ndonj cilsi tjetr, kurse m s shpeshti si dshmitar i ngjarjes. Prandaj policia duhet t synoj q n punn e prditshme t saj ta fitoj besimin e qytetarve, sepse ata jan burimi m i shpesht i njohurive, si pr vepra t kryera penale, ashtu edhe pr tentime. M n fund duhet thn se informatat dhe njohurit t cilat merren nga qytetart apo nga burimet tjera duhet t verifikohen mir, derisa t mos konstatohet saktsia e informats. N kt punim do t mbshtetemi n mnyrat e t kuptuarit e policis pr vrasje. Ato mund t jen si vijon: paraqitja e personave t zhdukur, vet paraqitja, thashethemet publike, personat e besuar, paraqitjet anonime dhe pseudonime, aktiviteti i vet policis, paraqitjet e qytetarve dhe personave juridik, faktet indiciale, zbulimi i kufoms dhe skeletit t njeriut, si dhe masmediat. 5. 1. Paraqitjet e personave t zhdukur Piknisja e aktivitetit operativ t policis kur sht n pyetje zhdukja e ndonj personi mund t jet deklarata e cila rrjedh nga gjinia e afrt apo e lart, miku, qiradhnsi, udhheqsi etj. do zhdukje e personit nuk do t thot se ka ndodhur vrasje, sepse do dit paraqitet nj numr i konsideruar i zhdukjeve dhe supozohet se fjala sht pr situata t ndryshme jetsore.
58

Kto mund t jen situata t ndryshme si jan: dalja e t miturve nga shtpia apo edhe e personave t rritur pr shkaqe dhe motive t ndryshme, vetvrasja e cila ende nuk sht zbuluar, vdekja e papritur diku n ndonj vend t vetmuar, ikja pr shkak t mossuksesit n shkoll apo pr shkak t veprs penale, aventurizmi, te t moshuarit mund t ndodh pr shkak t humbjes s memories (amnezia) q ta ken humbur rrugn, te t smurt shpirtror mund t ndodh largimi pr shkak t gjendjes s errt mendore, ku madje disa t smur n gjendje t till udhtojn edhe me qindra kilometra larg vendbanimit, fshehja e ndonj vepre tjetr penale, etj.1 I numruam vetm disa raste t cilat duhet t kihen parasysh me rastin e planifikimit t procedurs parapenale, ashtu q t mund t eliminohen versionet e prmendura por edhe t tjera t ngjashme t cilat nuk kan t bjn me vrasje dhe kur t jet vrtetuar se n rastin e caktuar nuk sht prezente asnjra nga kto versione ather mund t kalohet n versionet pr vrasje dhe t fillohet prpunimi kriminalistik n at drejtim, me rast mund t jen t rndsishme dy segmente, si jan: 1. kur me t kuptuar pr zhdukjen e personit rrethanat dhe vlersimet pr rrezikun e zhdukjes tregojn probabilitet pr vdekjen e mundshme apo vrasjen dhe; 2. kur gjendet kufoma apo pjest e mbetura t trupit t cilat trthorazi vrtetojn identitetin. Me rastin e marrjes s paraqitjes, mblidhen t dhnat themelore si
1.

Nj rast ku sht ngritur aktakuza kundr nj drejtori dhe sht caktuar sance kryesore pr shkak t kriminalitetit. Ai pr ti ikur porgjegjsis penale sht dakorduar me bashkshorten q t zhduket befasisht. Kurse ajo n brigjet e Savs ia ka sjellur rrobat, kurse ai n ann tjetr t lumit i ka ln ato, si dhe dokumentet personale, orn e dors, ka notuar deri te bashkshortja i ka marr rrobat, sht veshur dhe ka shkuar jet t re. Bashkshortja, sipas marrveshjes paraprake, e ka paraqitur zhdukjen e tij n polici. Nuk ka kaluar shum kogh dhe lumi e ka hedhur jasht ujit nj mashkull t mbytur n uj. Supruga, prema ranijem dogovoru, prijavi njegov nestanak u policiji. Nije prolo mnogo vremena rijeka je izbacila le mukog utopljenika. E veja fatkeqe e ka njohur dhe identifikuar trupin e kufoms sit bashkshortit t saj. sht konstatuar me procesverbal. Procedura penale sht ndrpre. Ndrkaq, pas ca vitesh kriminalisti I cili I ka konstatuar keqprdorimet e drejtorit, por duke e hetuar nj rast tjetr ka rastis dhe n nj rrug t Shkupit e ka takuar t mbyturin n lum duke u shetitur me partner afarist. 59

jan: kush e ka paraqitur zhdukjen e personit, t dhnat identifikuese pr personin e zhdukur, prshkrimi personal dhe fotografia, koha dhe vendi kur sht pa pr her t fundit dhe n far rrethanash, gjendja psiko somatike e personit t zhdukur, vendet e mundshme ku ka mundur t shkoj personi (familja, miqt, objektet hoteliere, etj), a ka ndodhur q t mungoj edhe herve t mparshme, rrethanat familjare, arsyeja e mundshme e ikjes nga familja motivi, etj. Me qllim t gjetjes s personit policia, do t ndrmarr nj varg masash me qllim t gjetjes s personit pr t cilin gjurmohet. Ato masa mund t jen duke filluar nga gjurmt npr institucione shndetsore, institucionet ndshkuese korrektuese, hulumtimi i kumtesave, deri te shfrytzimi i mediave dhe formave t ndryshme elektronike t komunikimit (gj q sot, ndonse sht shum e prhapur teknika kompjuterike shum pak shfrytzohen). Pas marrjes s informatave t para bhet vlersimi i rrethanave n t cilat sht zhdukur personi, tentohet t konstatohet se a sht zhdukja e rrezikshme apo jo, a sht zhdukja e kundrt me sjelljet e mparshme t personit n fjal dhe mos ai sht prgatitur pr jet jasht shtpis, dhe se mos ekziston mundsia q mbi t t jet kryer ndonj vepr tjetr penale si sht kidnapimi, delikti seksual, etj. Vmendje t posame duhet kushtuar nse personi i zhdukur sht i mitur, sepse t miturit pr shkak t sugjestibilitetit dhe papjekuris shpesh shrbejn si mjet pr kryerjen e veprave penale dhe shpesh jan objekt i shfrytzimeve t ndryshme seksuale. Nj nga problemet q hasen n situata t tilla e t ngjashme sht se familja duke pritur se personi do t kthehet, zakonisht e paraqet me vones zhdukjen e tij, kshtu q ndodh humbja e kohs s mueshme e q sikurse t ishte lajmruar me koh ka mundur t jet veprimi m efikas n drejtim t gjetjes s tij. do situat e cila orienton n sukses duhet shfrytzuar maksimalisht dhe deri n fund e me kujdes, por edhe ato fakte t cilat kan ndodhur para zhdukjes s personit, sepse sht shum m mir q n fazn e krkimit t jepet maksimumi duke prfshir t gjitha potencialet materiale dhe njerzore, si t policis ashtu edhe t bashksis s gjer shoqrore, sesa t njjtat potenciale t angazhohen me vones. N rastet kur sht gjetur kufoma, procedura dallohet dukshm, ndonse nuk sht konstatuar identiteti i personit, sepse ndodh q
60

kufoma gjendet n nj territor t administrats tjetr policore, tjetr kanton, entitet, apo shtet. N t tilla raste zakonisht kufoma paraqitet si tepric pr at territor, e q n t vrtet ai sht personi i cili krkohet n territorin tjetr. Prandaj, sht me rndsi t jashtzakonshme mbajtja dhe shfrytzimi i evidencave kriminalistike operative pr personat e zhdukur dhe pr kufomat e panjohura t gjetura. N situatat e tilla kriminalisti duhet t jet kmbnguls n krkimin e identitetit t kufoms s panjohur, sepse me vrtetimin e identitetit mund t thuhet se problemi i madh zgjidhet, kurse edhe metodika e zbulimit, shpjegimet dhe argumentimet e vrasjeve (nse sht fjala pr vdekjet e dhunshme), fillon nga identifikimi i kufoms. 5. 2. Vetparaqitja Jan raste t rralla, por ndodh, q personat e caktuar paraqiten si kryers apo pjesmarrs t veprs s caktuar penale. T tilla jan situatat: s pari, ku sht vetparaqitja e vrtet, s dyti, ku sht vetparaqitja e pavetdijshme, e pasakt (vetparaqitsi jeton n mashtrim) dhe e treta, ku vetparaqitja sht e rrejshme, (objektivisht dhe subjektivisht e pasakt). Vetparaqitjet autentike, t vrteta zakonisht i paraqesin personat t cilt e kan kryer veprn n afekt apo pa dashje, derisa ende gjendet nn veprimin psikik t veprs penale. Vetparaqitjen e vrtet mund ta paraqes edhe kryersi i cili llogarit se do t zbulohet dhe kt e bn me qllim q ta lehtsoj pozitn e vet n procedur, por nganjher edhe me qllim t fshehjes s veprimtaris tjetr kriminale (m t rnd), si pjesmarrs, apo madje edhe i organizuar. Vetparaqitjet i bjn edhe personat e shndosh dhe t smur shpirtror si pr veprat penale q nuk ekzistojn, ashtu edhe pr veprat penale t cilat i ka kryer dikush tjetr. Vetparaqitja e rrejshme mund t jet nj hap taktik me qllim q tr procedura t orientohet n drejtim t gabuar. T gjitha t dhnat duhet t verifikohen me kujdes dhe t mblidhen t gjitha provat pr saktsin e tyre. Nganjher nevojitet edhe marrja e t ashtuquajturs dshmi mostr, rekonstruktimi i ngjarjes, krkesa q vetparaqitsi ta bj me dor skicn (kroki), t vendit t ngjarjes, ta skicoj mnyrn e kryerjes s veprs, pozitn e tij, pozitn e viktims, etj. Prmbajtja e
61

vetparaqitjes gjithmon duhet t krahasohet me rezultatet e mhershme objektive dhe subjektive t vrtetuara. Personi i shndosh psikik bn vetparaqitjen e rrejshme nga motivet m t ndryshme, si p.sh, paraqitjen pr vepra m t lehta, me qllim t fshehjes s veprs m t rnd. Nganjher paraqitja e rrejshme bhet pr vendin e kryerjes s veprs apo vendin e fshehjes s korpora deliktit t motivuar me shpres se derisa t zbulohen vendet e trilluara do ti ofrohet mundsia pr tu arratisur. Paraqitja e rrejshme mund t jet e motivuar edhe nga qllimet fisnike, p.sh, mbrojtja e fmijve, e prindrve, qiftit bashkshortor, partnerit dashnorit, e deri te (personi i paaft). Mund t bhet fjal edhe pr motive ekonomike, pra, antari i ri i fuqishm i familjes mbetet ta punoj tokn, pastaj ndonj profesionist, etj. Edhe turpi mund t sjell deri te vetparaqitja e rrejshme. Vetparaqitjet e rrejshme jan probleme interesante psikologjike. Kur ndodh ndonj veprs sensacionale, ather edhe psikopatt nga dshira pr publicitet dhe sensacion vetparaqesin. Gjithashtu edhe personat histerik bjn nj gj t till. Rrenacakt patologjik (mitomant, pseudologjia phantastica), kan imagjinat t fort dhe t gjall, kurse at e paraqesin si realitet. Jo rrall rrenacaku (konfabulatori), n njrn an e di se sht duke rrejtur, kurse n ann tjetr edhe i beson rrens s vet si t vrtets. Vetparaqitja e rrejshme bhet edhe n gjendje dilerante dhe n ethet e gjendjes s dehur, n rastet e helmimit me monoksid karboni, etj. Vetparaqitja e rrejshme zbulohet zakonisht pr shkak se pranimi nuk prputhet me faktet tjera pohuese (provat gjat procedurs). Vetparaqitja e t smurve psikik sht dukuri shum e shpesht. Pr disa lloje t smundjeve shpirtrore kjo sht nj dukuri tipike. Kshtu p.sh, tipat melankolik, skizofrent, (trenimi rinor), oligofrent (me kufizim mendor), paranikt (idet e krisura), epileptikt, manikt depresiv, paralitikt dhe alkoolistt progresiv, pra, jan t prir pr vetparaqitje.

62

5.3. Prfoljet publike (thashethnat) N shkencn e kriminalistiks kjo form e t kuptuarit pr veprn penale quhet edhe prcjellje lajmesh (fama est), gjegjsisht shkon lajmi pr ndonj vepr penale, apo pr persona t caktuar si kryers s asaj vepre, kurse nuk dihet se a sht lajmi i sakt, dhe nga kush ka rrjedhur. Lajmi i till me bartje vazhdimisht transformohet, ndryshohet dhe me koh m pak ose m tepr, apo edhe plotsisht ndryshohet. Me fjal tjera te organi i represionit arrin krejtsisht i deformuar lajmi i till. Mirpo, pavarsisht saktsis apo pasaktsis s lajmit i cili prhapet prmes thashethemeve, organi represiv, pra, policia sht e obliguar t ndrmarr masat prkatse, si n drejtim t zbulimit apo gjetjes s burimit t lajmit, ashtu edhe n drejtim t verifikimit t prmbajtjes s tij. Ky lajm pr organin prkats sht shenj pr reagim. Zakonisht sht mjaft vshtir t gjendet burimi i thashethemeve publike. Shpesh fjala sht pr dshmitart anonim. Pastaj fjala sht pr personat q jan prgjegjs pr thashethemet t cilat qarkullojn pr ndonj ngjarje penale apo veprn e till dhe pr t cilat nuk dihet. Nj kriminalist shum i njohur n kohn e tij kishte thn:thashethemet publike jan sikurse guri i hedhur n ujin e qet. Guri zhytet, kurse sht vshtir t gjendet, apo edhe e pamundur, kurse valt prhapen n form koncentrike nga vendi ku sht hedhur guri n ujin e qet. Organi i represionit n rastin e thashethemeve reagon sipas thnies popullore:ku ka tym, ka edhe zjarr. 5.4. Personat e besueshm Kur sht fjala pr organet represive, para s gjithash pr policin, burim i shpesht pr kryerjen e veprs penale dhe pr kryersin jan personat e besueshm, lojalt dhe informatort. N kuptimin e gjer fjala informator sht nocion prmbledhs kriminalistik taktik pr disa kategori t personave t cilt policia her pas her, apo gjithmon, por gjithher fshehurazi, i shfrytzon pr marrjen e informatave t cilat kan rndsi kriminalistike, kurse kan t bjn me veprn penale t planifikuar apo t kryer, pr kryesit e saj, pjesmarrsit n vepr, etj.

63

Ky institut kriminalistik taktik sht i lidhur pr t gjitha llojet e observacioneve speciale t policis, mbikqyrjen e fsheht, vendosjen e kurtheve, etj. Parimisht, ky koncept i gjer prmbledhs i informatorve prfshin: informatort2, t besueshmit, vigjilentt 3, provokatort, hetuesit (zbuluesit) e fsheht 4, agjentt e fsheht (sekret) (undercover agents), etj. Informatort mund t jen qytetar me t meta dhe pa t meta. Informator, n kuptimin e ngusht sht do person i cili sht i gatshm q be bashkpunim t fsheht (sekret) me policin apo organet tjera represive t angazhohet n zbulimin, qartsimin apo evitimin e veprave penale. 5. 5. Praqitjet pseudonime dhe anonime Paraqitjet anonime jan pa shenja t paraqitsit, pa nnshkrim, pa t dhna personale, etj.). Praqitjet pseudonime jan paraqitje me t dhna apo nnshkrim t rrejshm t paraqitsit. Ato paraqitje mund t jen t shkruara me dor, me maqin shkrimi, por mund t jen edhe paraqitje n form t dokumentit kompjuterik, incizim n kaset[, disket (regjistrime teknike). Mund t jen edhe paraqitje me goj, prmes telefonit.

Emrat qortues pr informatort jan: shpicll, spiun i policis, spiun, padits, denoncues, etj. 3 Persona kontaktues t policis, t cilt i prkasin zons kriminale, ose s paku zons s errt. Ata jan si helmi n mjeksi. Me ta do gj sht problematike, por pa ta nuk mund t deprtohet n rrethin kriminalistik. Fjala sht pr formn e veant t informatve. Edhe ndaj vigjilentve, sikurse ndaj t gjith informatorve duhhet kultivuar parimin kriminalistik-taktik t dyshimit apo skepsit. Kontrolli m i mir i metods vigjilente sht angazhimi i shum paraleleve (vigjilent paralel). 4 Instituti Kriminalistik-strategjik, pa t cilin nuk ka zbulim t formave t ndrlikuara t kriminalitetit t organizuar, sidomos t atij ndrkombtar. Ky sht npuns policor, i przgjedhur special, mir i prgatitur dhe i shkolluar dhe i ngarkuar me detyr konkrete, i cili punon n luftimin e veprave penale t rnda dhe t rrezikshme, t cilat parime nuk mund t zbulohen pa futjen e hetuesit t fsheht n mjedis kriminal. Ai punon n at mjedis me legjend krimineli, me biografi t rrejshme, me dokumente t rrejshme, pra me identitet dhe adres t rrejshme, etj. Dhe gjndet n nntokn kriminale ose mban lidhje me ta.

. 64

Paraqitjet anonime e kan rndsin e tyre, sikurse edhe ato pseudonime, pr shkkak t prmbajtjes, e jo pr shkak se jan pa emr. Prmbajtja e atyre paraqitjeve mund t jet e vrtet, pjesrisht e vrtet dhe e rrejshme. Edhe paraqitjet anonime (denoncuese), sikurse edhe paraqitjet pseudonime, menjher duhet verifikuar dhe nse konstatohet se t dhnat jan t sakta, apo pjesrisht t sakta, ather gjurmohet paraqitsi i tyre. Kto paraqitje nganjher jan psikologjike, por edhe dukuri psiko-patologjike. Motivet e paraqitsve mund t jen t ndryshme, psh. Mbrojtja e miqve, etj. Por edhe instinkti seksual t cilit shoqria i bn penges, synon shfrenimin e fsheht t tij. Ky mund t jet delikt i larvuar i femrs, pastaj paraqitjet e rrejshme histerike t femrave n mnyr anonime nuk jandukuri t rralla, sidomos n fazat e pengesave t funksioneve seksuale (menstruacionet,, shtatznia, klimateriusi, etj). Nse ndodh q prmes paraqitjes pseudonime dhe anonime bhet vetparaqitja nga ana e kryesit t vrtet t krimit, kriminalistt konsiderojn se fjala sht pr kompromis midis fshehjes, dhe instinktit t ruajtjes s vetvets, duke synuar pranimin. Pr kriminalistt, motivet e anonimitetit dhe ato pseudonime jan t rndsishme, aq sa edhe shrbejn si udhrrfyes pr gjetjen e autorit. Fajsimet e rrejshme mund t paraqesin edhe vepr t caktuar penale, duke iu krijuar njerzve situata t pakndshme, etj. Aq m tepr kur personat e paraqitur mmund t jen t panjohur edhe pr paraqitsin. Nganjher vjen edhe deri te psikoza apo infektimi me paraqitje anonime, sidomos gjat lufts dhe gjat krizave ekonomike dhe politike. Qllimi i paraqitjeve anonime dhe pseudonime mund t jet edhe vshtirsimi apo shtyrja e procedurs e cila sht n vazhdim e sipr. Zbulimi i autorve t ktyre paraqitjeve sht sidomos vshtir, kur sht fjala pr ato paraqitje anonime dhe pseudonime, t cilat paraqiten prmes numrave apo shkronjave t prera nga gazetat, ose ato q jan shkruar sipas diktimit t personit gjysmanalfabet, gjegjsisht kur autori nuk sht nga rrethi jetsor i personit t paraqitur. 5.6. Aktiviteti i vet policis (Vetanak) Gjat kryerjes s punve t veta t rregullta, policia ka detyra shum t rndsishme dhe t shumfishta si n aspektin e preventivs, ashtu edhe n at t represionit t veprave penale, sepse policia me an t masave represivo dhe preventive i kupton shum vepra t prgatitura dhe t kryera kriminale apo penale. Kur jan n pyetje masat preventive, ktu para s gjithash mendojm n t gjitha llojet e
65

informatave pr dukurit e ndryshme t rrezikshme pr shoqrin, ksi dhe pr pasojat dhe shkaktart e atyre pasojve, ngjarjeve ,etj. Gjithashtu, ktu bjn pjes edhe mast e mbikqyrjes dhe t vzhgimit t puns dhe lvizjes s personave nga rrethi kriminal si dhe t personave t sjelljes s till sociale, pastaj patrullimet e prditshme, pritat, racit, etj. Prve detyrs preventive, disa nga kto aktivitete t policis mund t ken edhe karakterin represiv, prandajedhe mund ti quajm masa preventive-represive. N rastet kur policia gjat kryerjes s punve t veta vren se ka ardhur deri te kryerja e veprs penale, t vrasjes, ather me kt rast n mnyrn sa m t shpejt e lajmron qendrn operative e cila do ta koordinoj aktivitetin e sektoreve tjera t policis si dhe vet at. 5.7. Paraqitja e qytetarve dhe e personave juridik Ligji mbi rocedurn Penale i Kosovs (Neni 199. par. 1.) parasheh q paraqitja i bhet Prokurorit kompetent publik, n form t shkruar, me an t mjeteve t kounikimit teknik ose gojarisht. N pajtim me dispozitat e paragrafit 2 t nenit t prmendur; Nse vepra penale sht paraqitur gojarisht, paraqitsi paralajmrohet pr pasojat ligjore, nse ndodh q paraqitje e veprs penale t jet e rrejshme. Paraqitja me goj konstatohet n procesverbal . kurse kur paraqitja sht br me telefon apo me mjete tjera teknike t komunikimit, mbahet. Sipas dispozit[s s Par. 3 t Nenit t cituar, nse paraqitja i sht br gjykats, policis, apo prokurorit kompetent publik, ather ajo menjher do t pranohet dhe prcjellet prokurorit kompetent publik. Me paraqitje penale nnkuptojm informatn se sht kryer vepr penale e cila ndjeket ax officio, dhe eventualisht pr kryesin e saj. N ligj nuk ekziston prkufizim ligjor pr kt, por vetm sht e rregulluar procedura e pranimit t saj, paraqitjes dhe procedura e organeve kompetente, pas ksaj. Paraqitja penale, parimisht sht e liruar nga format procedurale. Pra, mund t jet gojore, me shkrim, me telefon,, telegraf, teleprinter, me E-mail, apo edhe me mjete tjera t telekomunikimit, si dhe me regjistrime dhe incizime teknike (kaseta, disketa, etj.). Nse paraqitsi krkon q paraqitje t karakterizohet si sekrete, kt nse sht e mundur sipas patimeve t diskrecionit edhe duhet respektuar. Paraqitjen mund ta bjn edhe fmijt dhe t miturit sikurse dhe t rriturit. Kur sht fjala pr paraqitjen e fmijve dhe t miturve, rregullat e kriminalistiks parashohin q t kontaktohen prindrit apo kujdestart e tyre, prve n rastet kur prmbajtja e paraqitjes ka t bj me ata vet. Kur paraqitja merret me telefon apo
66

gojarisht, ather at duhet pranuar dhe protokoluar, si dhe verifikuar n pajtim me pyetjet e arta t kriminalistiks. Paraqitsin duhet pyetur pr personalitetin e kryesit t veprs, sepse organi i procedurs duhet ta krijoj bazn faktike pr vlersim t gjithanshm t t dyshuarit (tregimi jetsor, dnimet eventuale t mparshme, prestigji, karakteri, qllimet dhe motivet eventuale t kryerjes s veprs penale, etj.).Krahas mbledhjes s informatave sa m t gjera pr kriminogjenezn, duhet mbledhur t dhnat e shumta edhe pr viktimogjenezn.Pastaj, sht e nevojshme q t vrtetohen edhe motivet e paraqitjes, sepse ato hyjn n bazn faktike pr verifikimin e saktsis, prmbajtjes s paraqitjes dhe planifikimin e procedurs. Kur kjo sht e mundur, me paraqitsin e veprs duhet gjetur vendin e ngjarjes dhe me kujdes at duhet verifikuar se a prputhen pohimet n paraqitje me gjendjen e gjetur n vendin e ngjarjes dhe se a ekzistojn kundrthnje midis dshmis s mhershme t paraqitsit dhe ksaj tashti t dhn n vendin e ngjarjes. Dshmia e dhn n[ vendin e ngjarjes sht dshmi e besueshme, prandaj si e till, duhet t jet m e besueshme. Me Nenin 197. par. 1. t Ligjit t Procedurs Penale t Kosovs, parashihet q t gjitha organet publike jan t obliguara ta paraqesin veprn penale e cila ndjeket ex officio, dhe pr t ciln kan ardhur te njohuria se ka ndodhur. Kurse n par. 2 t t njjtit lan parashihet q Me rastin e paraqitjes s kallzimit penal, organet publike nga par. 1 i ktij neni paraqesin dshmit q i kan t njohura dhe ndrmarrin hapat pr ruajtjen e gjurmve t veprs penale, si dhe t objekteve n t cilat sht kryer vepra penale, por edhe dshmit tjera. Gjithashtu n Nenin 199. par. 2. parashihet q Nse vepra penale sht paraqitur gojarisht, paraqitsi paralajmrohet pr pasiojat ligjore, nse paraqitja e veprs penale sht e rrejshme. Paraqitja gojore futet n procesverbal, kurse, nse paraqitja sht br me telefon apo me mjete tjera teknike t komunikimit, ather pr kt mbahet shnim zyrtar, Shtrohet problemi, kur paraqitja e ndonj vepre t rnd i bhet bhet subjektit juridik e jo personave t autorizuar ligjor. Ktu paraqitet problemi si pr shkak t personave t paarsimuar t cilt e pranojn paraqitjen ashtu edhe pr shkak t pajisjeve joadekuate teknike t atyre
67

subjekteve. Kshtu njra nga situatrat e mundshme sht q ka t bj kur prmes telefonit e marr krcnimin me bomb? Kjo n shikim t par sht e thjesht, por n realitet mjaft problem kompleks, jo aq sa i prket prmbajtjes, por sa i prket procedurs si duhhet vepruar n situatn konkrete? 5.8. Faktet indiciale Si njra nga mnyrat pr inicimin e procedurs parapenale sht zbulimi i fakteve t caktuara indiciale t cilat tregojn pr ekzistimin e vrasjes. Kshtu p.sh, n ndonj vend gjendet pika e gjakut, apo edhe vrushkulli i gjakut apo edhe rroba e prgjakur dhe e hedhur, ose natn dgjohet britma, rrahja, piskama ndihm, etj. Prakti ka kriminalistike njeh situata kur vrassi me dit t tra, madje edhe me jav e mban kufomn n banesn e tij, dhe pr shkak t ers s keqe, fqinjt apo kalimtart e rastit e paraqesin n polici, me rast fillon zbulimi i vrasjes. 5. 9. Zbulimi i kufoms apo pjesve t trupit t njeriut Mnyr shum e shpesht e t kuptuarit pr vrasje sht zbulimi i kufoms apo pjesve t trupit t njeriut, me rast fillon procedura parapenale. Ne ktu do ti theksojm disa nga situatat ku mund t zbulohet kufoma apo pjest e trupit t njeriut: 1. Kufoma apo pjest e trupit t njeriut t gjetura n shtpi, e cila nuk i prket personit t vrar, ose n ndonj vend tjetr, kurse i vrari aty ka shkuar rastsisht, ose ka qen i ftuar apo i mashtruar n prit dhe nga ana e kryersit bhet prpjekje q t pamundsohet vrtetimi i identitetit; 2. Kufoma apo pjest e trupit t njeriut t gjetura n banesn e viktims sht situat kur zakonisht nuk vihet n pyetje identiteti, por duhet orientuar n shtjen se a sht fjala pr vrasje apo sht n pyetje ndonj shkaktar tjetr i vdekjes; 3. Kufoma apo ndonj pjes e trupit t njeriut t gjetura n shtpin e cila nuk sht e viktims, por as vendi ku sht kryer vepra, por kufoma sht sjell n at vend apo lokal pas kryerjes s vrasjes. Kjo situat mund ta komplikoj zbulimin e kryersit, sepse ktu nuk dihet as vendi i kryerjes, kurse shpesh her shtrohet edhe
68

identifikimi i viktims. Praktika kriminalistike ka treguar se gjithnj derisa t mos zbulohet vendi i kryerjes dhe derisa t mos zbulohet viktima gjendemi n errsir t plot. Kufoma apo pjest e trupit t njeriut mund t jen t futura edhe n arkivol, valixhe, etj, qoft i tri, apo vetm pjest e tij i coptuar me qllim q pastaj t hedhet n blloqe betoni t ndrtimit, n objekte t pabanuara, n deponi t qytetit etj. Kryersi i vrasjes n kt mnyr dshiron t pamundsoj vrtetimin e lidhjes midis tij dhe veprs s kryer. Prvojat e vjetra kriminalistike kan krijuar nj rregull shum t rndsishm: nga ajo q kryersi i veprs penale tenton ta pamundsoj identifikimin duke eliminuar t gjitha gjurmt t cilat do t mund t shrbenin si baz pr identifikim, duhet nxjerr konkluzion t mueshm se midis kryersit t veprs penale dhe personit t vrar ekziston nj lidhje e caktuar dhe se me zbulimin e asaj lidhje mund t gjendet kryersi. Kjo nuk do t thot se gjithmon sht e sakt, kjo vetm sht indice eliminuese orientuese, por shum e mueshme. N situatat kur nuk haset kufoma e tr, por vetm disa pjes t kufoms dhe nuk ekziston mundsia q kufoma t kompletohet ather kemi vshtirsi identifikimi. Dikur pr policin ky ka qen problem m i madh, kurse sot ekziston mundsia q pjest e kufoms ti nnshtrohen analizs ADN, me qllim t identifikimit dhe kjo tashti nuk paraqet problem, natyrisht nse e kemi mostrn e pakontestueshme t ciln jemi duke e krkuar dhe nse pas ksaj nuk e vrtetojm identitetin e personit t cilit i kan prkitur pjest, kriminalisti do t ballafaqohet me problemin, sepse q t mund t vazhdohet prpunimi kualitativ kriminalistik, detyra e par sht q kriminalisti ta bj identifikimin. Nj nga problemet m interesante q imponohet para kriminalistit dhe para vrassit sht se a mund t lirohet fare vrassi nga kufoma? Pr vrassin problemi i par dhe i fundit sht q ta fsheh kufomn prgjithmon. Do ti cekim disa nga mnyrat e tentimit q kufoma n njfar mnyre t asgjsohet dhe t fshihet prgjithmon. Nj nga mnyrat e tilla sht: hedhja e kufoms n uj, coptimi i trupit, djegia e kufoms, prdorimi i kimikaleve, hedhja e kufoms shtazve, p.sh, n katare t derrave.

69

5.10. Mediat masive. Kto jan mjete t cilat prdorn pr komunikim pr publikun dhe pr komunikim t shpejt dhe t thjesht. Jo rrall personat nga rrethi kriminal, sidomos ai i organizuar i shfrytzojn masmediat pr drgimin e porosive t kamufluara n forma t reklamave t ndryshme, ofertave, artikujve, shpalljeve, etj. Policit moderne dhe shrbimet informative kan njsi t veanta apo sektore q detyrimisht prcjellin masmediat. Nganjher porosit e kriminelve jan t koduara, prandaj sht e nevojshme q t zhvillohet dekodimi i llojit t vet. Koht e fundit masmediat shfrytzohen sidomos pr krkimin e personave t zhdukur, tregtis me mall t bardh, prostitucionit dhe pedofilis, sidomos interneti.

6. BASHKPUNIMI KRIMINALISTIK NDRKOMBTAR Asnj vend nuk sht i kursyer nga veprat penale t cilat prmbajn elemente ndrkombtare. Shtimit shum dinamik t ktij lloji t kriminalitetit ndr faktor tjer gjithsesi i kontribuon edhe pozita gjeografike e Kosovs, prmes s cils kalojn rrugt nga Evropa Perendimore dhe e Mesme, pr Lindje t afrt dhe anasjelltas dhe prmes s cils zhvillohet nj qarkullim shum i gjall i njerzve dhe i pasuris. Mjetet bashkkohore t lidhjeve dhe transporti ua mundsojn kriminelve q shpejt t kalojn nga nj vend n tjetrin duke iu shmangur kshtu kapjes, gjegjsisht zbulimit. Inicimi i institutit t ndihms s t drejts ndrkombtare penale n rrethanat e qndrimeve shum t shpeshta subjektive ndrkombtare dhe t interpretimeve t tilla, kur sht n pyetje kjo materie e ndjeshme, pastaj dispozitat e ndryshme n t drejtn materiale dhe procedurale penale, izolimi dhe barrierat gjuhsore n komunikimin e ndrsjell nuk kan garantuar pothuaj kurrfar suksesi n cilndo faz, qoft n zbulimin e kryersit penale apo t kapjes dhe ekstradimit t tij. N kushtet e tilla bashkpunimi policor ndrkombtar n luftimin e kriminalitetit sht shum i nevojshm. Kt bashkpunim e bn t domosdoshm edhe dukuria e disa delikteve shum t rnda dhe jashtzakonisht antihumane, si sht p.sh, terrorizmi. Aktet terroriste n planin ndrkombtar n mas t konsiderueshme dallohen si sht kidnapimi i aeroplanve, prandaj edhe ekziston bashkpunimi i
70

prhershm midis Interpolit dhe organizatave ndrkombtare pr komunikacion ndrkombtar. Ndonse pr shkak t motiveve politike, terrorizmi sot nuk sht objekt i bashkpunimit policor ndrkombtar, kjo form si m e rrezikshmja e kriminalitetit ndrkombtar, doemos krkon organizim m t shpejt, prgatitje m t mir dhe shfrytzim m t mir t teknologjis bashkkohore n t gjitha policit e bots. Si rrugdalje n situatat e tilla imponohet nevoja e bashkpunimit t shpejt dhe efikas midis disa shteteve t cilat jan kompetente territoriale, organeve t tyre n territorin e t cilave momentalisht gjenden kryersit e veprave penale. sht e nevojshme q ky bashkpunim t jet i shkarkuar nga formaliteti duke shfrytzuar mjetet m efikase t komunikimit dhe me nj operativitet dhe mobilitet t organeve t zbulimit t atyre shteteve n t cilat momentalisht gjenden kriminelt. 6 .1. Interpoli Organet e policis bashkpunimin m intensiv ndrkombtar n kuadr t evitimit dhe luftimit t kriminalitetit e realizojn prmes Interpolit (Organizats Ndrkombtare t Policis Kriminalistike). Q nga themelimi i saj deri m sot kjo organizat ndrkombtare vazhdimisht zhvillohet jo vetm n aspektin e vllimit t punve, metodave dhe mjeteve, por edhe pr nga numri i shteteve policit e t cilave jan br antare t saj. Fillimi i bashkpunimit t organizuar t disa policive n planin ndrkombtar daton q nga viti 1914 kur sht mbajtur Kongresi Ndrkombtar i Policis Gjyqsore n Monako. N at kongres sht shqyrtuar mundsia e formimit t kartoteks policore ndrkombtare dhe jan harmonizuar disa rregulla t procedurave t ekstradimit. Kongresi i Dyt Ndrkombtar sht mbajtur n Vjen 1923. Asociacioni policor ka marr emrin e Komisionit Ndrkombtar t policis kriminalistike me seli n Vjen. Pas lufts s dyt botrore n Kongresin e Parisit 1946, sht prtritur Komisioni Ndrkombtar i policis kriminalistike, kurse organizata ka marr emrin dhe statutin Interpol, duke kaluar me seli nga Vjena n Paris. Komisioni Ndrkombtar i Policis Kriminalistike m 1956, ka ndrruar emrin n Organizat Ndrkombtare t Policis Kriminalistike INTERPOL. Kt titull organizata e ka mbajtur deri n ditt e sotme. Datat tjera t rndsishme t historis m t re t
71

organizats jan: m 1984, kur ka hyr n fuqi marrveshja e re pr selin e organizats me Francn n krye. Inaugurimi zyrtar i selis s re sht br n Lion, m 27 Nntor 1989, pas bartjes s saj nga Sent Klodi, ku ishte q nga viti 1966. Organizata m 1955 i kishte 50 shtete antare, m 1967, 100 t till, m 1990, 154, antar, m 1992 169 antar, kurse m 1993, i kishte 176 vende antare. INTERPOLI deri n vitin 2004 ka mbledhur 182 vende antare. Interpoli gzon statusin e organizats ndrkombtare. Organizata Ndrkombtare e Policis Kriminalistike sht e rregulluar n mnyr funksionale pa formalizm t madh, gj q edhe sht kusht pr bashkpunimin e suksesshm policor. Dinamika e bashkpunimit policor prmes Interpolit para s gjithash vart nga lvizja e delikuentve dhe kriminalitetit ndrkombtar, por q ajo sht e lejuar vetm n fushn e drejts s prgjithshme, gjegjsisht kriminalitetit klasik, kurse do veprimtari apo intervenim n rastet t cilat kan karakter politik, ushtarak, fetar, apo karakter racor, sht rreptsisht e ndaluar n organizat (Neni 3 i Statutit t Interpolit). Pr at se a sht ndonj vepr penale e prfshir me Nenin 3 t Statutit, vendos n mnyr t pavarur do shtet, dhe n baz t vendimit t vet miraton ose refuzon bashkpunimin. Korniza dhe qllimet e veprimit t ksaj organizate jan t parapara me Nenin 2 t Statutit i cili thekson se n kuadr t Interpolit sht e domosdoshme q: (a) t sigurohet dhe zhvillohet ndihma m e gjer reciproke e t gjitha organeve t policis kriminalistike n kuadr t ligjeve ekzistuese n vende t ndryshme, kurse n frymn e Deklarats s Prgjithshme pr t Drejtat e Njeriut; (b) t konstatohen dhe t zhvillohen t gjitha institutet, t aftsuara pr kontributin e suksesshm t evitimit dhe t dnimit t veprave penale t s drejts s prgjithshme. Organet udhheqse dhe ato t puns s Organizats s Interpolit jan: Asambleja e Prgjithshme, Komiteti Ekzekutiv, Sekretari i Prgjithshm dhe Sekretariati i Prgjithshm, si organe profesionale dhe administrative teknike t cilat mundsojn funksionimin permanent t organizats, t byrove nacionale qendrore. Kshilltart si
72

kolegj i prbr nga bashkpuntort profesional dhe puntort shkencor t cilt i propozon Sekretariati i Prgjithshm dhe i miraton Asambleja e Prgjithshme me mandat prej 3 vjetsh. Sekretariati i Prgjithshm sht koordinator global i bashkpunimit kriminalistik n kundrvnien ndaj kriminalitetit me ka mundsohet shkmbimi i t dhnave policore, gjegjsisht prpunimi i tyre, analiza dhe ruajtja. Synimi i bashkpunimit sht luftimi i organizatave kriminale dhe i keqprdorimit t narkotikve, i kriminalitetit financiar dhe HIGHTECH, terrorizmit, tregtis me qenie njerzore si dhe gjurmimi apo krkimi i personave ndaj t cilve sht lshuar fletarresti ndrkombtar. Neni 5 i Statutit t prmendur parasheh q Sekretariati i Prgjithshm ia procedon informatat policis n komunikim me CNB, t cilt duhet t ndrmarrin t gjitha masat pr sigurimin q ato lloje t informatave t drgohen n mnyr t sak dhe n kohn e duhur. Sekretariti i Prgjithshm mund t prpunoj edhe informatat policore t marra nga burimet publike, ose t cilat jan drguar nga shtetet q nuk jan antare, gjegjsisht nga organizatat tjera ndrkombtare t cilat nuk jan policore, por q informatat e tilla mund t jen t dobishme pr qllime policore. CNB, i cili i drgon informatat policore, konsiderohet si pronar i tyre, kshtu q informatat e tilla me krkes t tyre n do moment mund t jen t ndryshuara, t azhuruara apo t shlyera, ashtu q informatat e tilla me krkes t tyre n do moment mund t jen t ndryshuara t azhuruara apo t shlyera, kurse Sekretariatit t Prgjithshm nuk i lejohet q ti ndryshoj ato me nismn apo me ndihmn e vet. Interpoli si qendr koordinuese pr luftn kundr kriminalitetit ndrkombtar intervenenon sipas krkess s shrbimeve policore dhe t organeve gjyqsore t shteteve antare, n evitimin dhe represionin e vrasjeve, kidnapimeve, n rastet e pengjeve, kundr tregtis me njerz, kundr akteve kriminale t kryera kundr siguris n fluturimet ajrore, kundr terrorizmit, etj. pastaj kundr veprave penale t kryera kundr pasuris si jan vjedhjet, tregtia ilegale e sendeve me vler artistike, tregtis ilegale me llojet e shtazve t cilat jan t rralla, veprat penale t veprimtaris ekonomike dhe financiare, si sht falsifikimi i parave, falsifikatet tjera dhe konvertimet, mashtrimet e ndryshme lidhur me shfrytzimin e informatiks, etj. pastaj tregtia ilegale me droga dhe deliktet tjera lidhur me to, si sht kultivimi i tyre, distribuimi dhe transporti, shplarja e parave, etj.
73

Personeli udhheqs dhe administrativ i Sekretariatit t Prgjithshm t Interpolit sht i prbr nga funksionart e policis dhe nga npunsit administrativ dhe teknik t mbi 40 kombeve. N punn e Interpolit, n prdorim pr komunikim jan gjuha angleze, franceze, spanishte dhe gjuhtarabe, si gjuh zyrtare, si n komunikim me goj ashtu edhe n komunikim me shkrim. Asamblea e Prgjithshme, pr do vit i fton delegatt e shteteve antare pr nxjerrjen e vendimeve m t rndsishme q kan t bjn me punn e Organizats. Kurse Komiteti Ekzekutiv i Interpolit sht i prbr nga 13 antar t cilt i zgjedh Asamblea e Prgjithshme. Y Komitet e kontrollon zbatimin e vendimeve t cilat i nxjerr Asamblea dhe ndr t tjera, prgatit edhe konsulta dhe kshillime t caktuara. Me Sekretariatin e Prgjithshm udhheq sekretari, t cilin e emron Asamblea e Prgjithshme pr nj periudh 5 vjeare. sht i vendosur n selin e Organizats dhe i zbaton vendimet e Asambles s Pegjithshme dhe t Komitetit Ekzekutiv. Kurse kujdeset pr funksionimin e prditshm t bashkpunimit ndrkombtar. Byrot qendrore nacionale (BQN) jan shrboime kriminalistike , t clat n planin nacoonal t shteve antare si pik permanente t mbshtetjes e kan bashkpunimin ndrkombtar n fushn e policis. Ato i sigurojn lidhjet eorganeve tjera policore t vendeve t tyre me BQN t vendeve tjera dhe me Sekretariatin e Prgjithshm t Interpolit. Interpoli financohet nga participimi i shteteve antare, kurse financimi mbshtetet n njsit buxhetora. Vlera momentale e nj njsie sht 12.000., kurse secili shtet antar mund t ket m s paku 2, e m s shumti 100 njsi t tilla. Interpoli posedon nj rrjet moderne dhe autonome t telekomunikacionit dhe mbulon tr globin toksor, gjegjsisht prfshin t gjitha shtetet antare. Kjo rrjet mundson shfrytzimin e shpejt dhe sigurin e plot t shifrave t t gjitha sistemeve telekomunikuese, t teleksit sateklitor, etj. Dokumentacioni kriminalistik ruhet n arkiva, si jan prmbledhjet nominale, prmbledhjet daktiloskopike, analizat dhe sintezat e hetimeve t zhvilluara, aktet ndrkombtare t fletarresteve pr kkriminelt t cilt korkohen, ose pr t cilt krkohen t dhnat n baz t krkesave t pushteteve nacionale, shpalljet pr sendet e vjedhura me vler t rrall, prshkrimet e mnyrave t kryerjeve t veprave penale, etj .
74

Prmes Interpolit lshohen fletarrestet t silat zakonisht dallohen pr nga ngjyra e cila edhe i karakterizon aktet e tilla, si jan: 1. Fletarrestet e kuqe. Kt fletarrest e lshon Sekretariati i Prgjithshm n baz t urdhress s organeve kombtare pr privim ngaliria t personace t caktuar, e q n esenc sht krkes e shtetit tjetr pr ekstradim t personit t arrestuar. Krkesa pr flet-arrest t kuq t cilin e drgon shteti antar, pr tu konsideruar i ligjshm n pikpamje juridike, duhet ta ket prshkrimin e prmbajtjes s bashku me krkesn pr privim nga liria. Fletarrestet e tilla prbhen nga fleta kryesore dhe tri pjes tjera, si jan: t dhnat identifikuese pr personin, t dhnat ligjore dhe aksionet q duhet ndrmarr pr zbulimin e personit, etj. Pastaj n krkes shnohet emri i shtetit dhe BQN e cila inicon lshimin e fletarrestit, data dhe numri i dosjes, si dhe informata pr at se a krkohet personi pr qllime t zhvillimit t procedurs penale, apo pr vuajtjen e dnimit t shqiptuar nga ana e organeve gjyqsore. Numri m i madh i shteteve e njeh fletarrestin e kuq si baz t mjaftueshme pr arrestimin dhe vendosjen e personit t krkuar n paraburgimin ekstardues t prkohshm, por me kusht q ai t prmban t gjitha informatat e nevojshme, kurse n nj numr m t vogl shtetesh ky fletarrest sht vetm mjet pr identifikimin dhe zbulimin e personave t krkuar. Afati i fletarresteve t kuqe sht 5 vjet, pas t cilit afat, nse nuk an qen t frytshme, verifikohen dhe arkivohen, ose vazhdohen. Numri i fletarresteve t kuqe t Interpolit n vitin 1996 ka qen 739, 1997-700, kurse n vitin 2000-737. N evidencat Sekretariatit t Prgjithshm momentalisht sht 5.000 sosh t cilat ende jan n fuqi (www. interpol.int). 2. Fletarrestet e kaltra. Lshohen me qllim t mbledhjes s informatave pr identitetin e ndonj personi, t informatave gjyqsore, t informatave pr aktivitetet kriminale t personit t caktuar, dhe/apo pr vendin e ndodhjes s personit t till, gjegjsisht pr vendbanimin e tij. Kto fletarreste shfrytzohen n rastet e kriminelve t paidentifikuar ose t identitetit t pasigurt t personave t caktuar, pr gjetjen e dshmitarve t veprave penale dhe pr marrjen e tyre n pyetje nga ana e policis. Fletarrestet e kaltra shpesh iu paraprijn t kuqeve, dhe nse jepet urdhresa pr arrestim t personit t caktuar, ather ajo zvendsohet me fletarrest t kuq.
75

3. Fletarresti i gjelbr. Kto prmbajn informata pr aktivitetet kriminale t disa personave. Pr kt lloj fletarresti sht e nevojshme informata pr aktivitetet e tilla, s paku nga tri shtete t ndryshme, me prjashtim t tregtin e organizuar ilegale t Engjujve t ferrit dhe pedofilis, sepse kto i lshon Sekretariati i Prgjithshm me vetnisiativ apo me krkesn e ndonj BQN. 4. Fletarrestet e verdha. Kto kan t bjn me personat e zhdukur, si dhe me personat t cilt nuk jan n gjendje t vetidentifikohen apo me fmijt viktima t kidnapimit nga prindrit. 5. Fletarrestet e zeza. Kan t bjn me kufomat e paidentifikuara. 6. Fletarrestet e portokallta. Kto tregojn pr krcnimet e mundshme, gjegjsisht pr rrezikun nga armt e fshehura dhe nga mjetet e ndryshme t cilat mund ti lndojn njerzit, si jan psh. lapsat pishtole, arma e fshehur e kalibrit 8mm, letra bomb,, antat eksploduese, pjest e bombave dhe projektileve, etj. Zakonisht lshimit t fletarresteve t interpolit i paraprijn lshimet e t ashtuquajturave difuzione. Difuzionet zakonisht i lshojn BQN t disa shteteve antare dhe ato vendosin vet se cilave shtete duhet tu drejtohen.. Afati pr shpalljen e fletarresteve urgjente t kuqe sht 72 or, kurse difuzionet ldhohen menjher. Difuzionet nuk shpallen publikisht, por prmes sistemit t Interpolit, kurse fletarrestet shpallen n sajtin e hapur t Interpolit, prve disa prjashtimeve. Krkesat pr shpalljen e fletarresteve nga Inerpoli drgohen n mnyr elektronike dhe pranohen nga Sekretariati i Prgjithshm, i cili pastaj e bn vlersimin e prmabjtjes dhe nxjerr vendimin shpalljen e saj. Fletarresti, q n momentin e futjes s saj n bazn e t dhnave, (baza ASF Automated Search Facility) bhet i kapshn dhe i njohur pr t gjitha shtetet antare, t cilat jan t lidhura me Sistemin e Interpolit.Prgatitjet pr shpalljen e fletarresteve bhen n sektor t veant. Projekti i tekstit t aktit t krkimit prkthehet n t katr gjuht zyrtare, pastaj fletarresti shtypet dhe iu drgohet me post t gjitha shteteve antare, si dhe shpallet n sajtin e Interpolit.Nse, pas shpalljes s fletarrestit, Sekretariatit t Prgjithshm i drgohen informata t reja pr personat t cilt jan objekt i fletarrestit,
76

informatat e tilla u drgohen t gjitha shteteve antare n form plotsimi. N punt policore kriminalistike, me rastin e zbulimit t grupeve kriminale, vjen deri te ndrlidhja e aktiviteteve kkriminale me karakter ndrkombtar, kshtu q pr kt qllim mbahen edhe takime, konferenca dhe seminare lidhur me hetimet aktuale, shkmbehen prvojat dhe njohurit, teknikat dhe metodat policore, koordinohet bashkpunimi i policis midis disa regjioneve. Interpoli mban lidhje edhe me disa organizata ndrkombtare. Ndr to sidomos e rndsishme sht OKB dhe institucionet e saj, me t cilat bashk[punon Interpoli, si sht, psh. Kshilli Ekonomik, Qendra pr t drejtat e njeriut, Seksioni pr evitimin e krimieve dhe pr gjyqsi penale, Programi i KB pr kontrollin ndrkombtar t drogave. Kurse n organizata t cilat bashkpunojn me interpolin bjn pjes Organizata Ndrkombtare pr fluturimet ajrore, Unioni Ndrkombtar i Telekomunikacionit, Organizata Botrore pr pronsi intelektuale, Organizata Botrore e Shndetsis,Kshilli pr Bashkpunimin Doganor, Kshilli i Evrops, Sekretariati i Konvents pr tregtin ndrkombtare me Mostrat e Rralla t Flors dhe Fauns, t cilat jan para shuarjes. Prpjekjet e Interpolit jan t drejtuara n shkmbimin intensiv dhe me koh t informatave, me rast duhet t shfrytzohen prparsit e teknologjis bashkkohore n mnyr q ky shkmbim t shpejtohet maksimalisht. Krahas ksaj sht e nevojshme t thjeshtsohen formalitetet e komunikimit midis shteteve, t prparohet puna analitike n Interpol dhe t drgohen n mas m t madhe materiale profesionale shteteve antare. Prpjekjet e mtejme n drejtim t bashkpunimit midis policive t disa shteteve kan t bjn me reformat e strukturave organizative t cilat duhet tu prshtaten ndryshimeve politike duke pasur parasysh se aktivitetet e ksaj organizate prfshin edhe shtetet rishtazi t formuara. N pajtim me kt sht edhe prpjekja pr ndryshimin e strukturs organizative t strukturs, si dhe zhvillimin e standardit t caktuar t shrbimeve t cilat do t ofrohen n planin ndrkombtar dhe kuptohet edhe vllimit t aktiviteteve dhe azhuriteteve t disa byrove nacionale. Varsisht nga kjo edhe nj pjes t punve t Interpolit e ka karakterin e rregullt apo t veprimtaris s prhershme, kurse pjesa tjetr sht e karakterit t prkohshm. Format e rregullta t veprimtaris kan t bjn kryesisht
77

me zbatimin e disa masave represive post deliktum e q kan t bjn me privimin e kriminelve nga liria, me veprimtari hetimore dhe me shkmbim t informatave dhe materialeve, para s gjithash t rndsishme pr luftimin e atyre delikteve ndrkombtare pr ka krkohet bashkpunimi. Bashkpunimi i rregullt zhvillohet me rastin e identifikimit t kufomave t panjohura. Kur sht n pyetje veprimtaria hetimore, ather varet nga krkesa e Byros Nacionale se a do t zbatohen ndaj personit t caktuar masat e privimit nga liria, masat e kontrollit dhe e mbikqyrjes, apo megjithat vetm t konstatohet adresa e tij. Ndrkaq, procedura e privimit nga liria sipas fletarrestit ndrkombtar n aspektin juridik sht saktsuar shum hollsisht dhe parasheh nj procedur shum t rrept formale para ekstraduese. sht e qart se rndsia dhe pesha e ksaj mase represive n bashkpunimin ndrkombtar sht definuar mjaft hollsisht dhe i ka prcaktuar kushtet me t cilat ajo mund t ndrmerret si sht prndryshe rasti edhe n t drejtn e brendshme t pjess drmuese t shteteve. Shkmbimi i ndrsjell edhe informatave tjera t rndsishme midis disa byrove nacionale, gjithashtu bn pjes n bashkpunim t rregullt ndrkombtar prmes Interpolit. Informatat kan t bjn me mnyrn, mjetet dhe metodat e kryerjes s veprave penale nga ana e kryersve individual dhe t organizuar t veprave penale me elemente ndrkombtare, por gjithashtu edhe me metodat, mjetet teknike dhe pajisjet tjera, mnyrat e organizimit dhe t arriturat tjera, prmirsimin dhe prvojat e policis n luftimin e llojeve t caktuara t delikteve, objektet dhe provat materiale q jan t rndsishme pr procedurn penale, si jan fotografit, shenjat e gishtrinjve etj, kryesisht kur kundr shtetasit t huaj iniciohet procedura penale, ose ekzistojn bazat e dyshimit se ka kryer vepr penale. N bashkpunimin e vendosur prmes interpolit bjn pjes edhe veprimtaria e drgimit t krkesave pr ekspertiza t ndryshme, eksperimente t ndryshme laboratorike dhe t tjera lidhur pr vendin e kryerjes s veprs penale me qllim t mbledhjes dhe kompletimit t provave. N mesin e ktyre punve bjn pjes edhe ndrmarrja e disa veprimeve hetimore si sht bastisja e banesave dhe kontrolli i personave, konfiskimi i objekteve, kryerja e shikimit t vendit t
78

ngjarjes, marrja n pyetje e dshmitarve dhe t pandehurve, gj q varet krejtsisht nga ajo se far autorizimesh ka policia n procedurn penale. Mirpo, edhe n rastin e mungess s autorizimeve t policis dhe t organeve dhe jo kompetenc t organeve gjyqsore sht e mundur q policia, gjegjsisht byroja nacionale t ndrmjetsoj, gjegjsisht t inicioj kt aktivitet me qllim t prshpejtimit t procedurs s marrjes s krkess. Interpoli i jep rndsi shum t madhe puns n luftimin e tregtis ilegale me substanca radioaktive. Disa vendime t rndsishme nxirren edhe n takimet e shefave t byrove nacionale t Interpolit me t cilat shkmbehen raportet e grupeve punuese t cilat i formon Sekretariati i Prgjithshm si jan: Grupi punues pr identifikimin e viktimave t katastrofave t mdha; Grupi punues pr delikte viktim t s cilave jan t miturit; Grupi punues pr legalizimin e materialit argumentues, etj. N ato takime parashtrohen disa raporte t cilat i harton komisioni para se ato ti miratoj Asambleja e Prgjithshme. N Asamblen e Prgjithshme n Arub, m 1993, sht prfunduar se situata sht keqsuar sidomos n planin e tregtis ilegale ndrkombtare me droga narkotike. Gjat vitit 1992, jan regjistruar prodhime rekorde t heroins, kokains, kanabisit, dhe substancave tjera psikotrope. Prodhuesit kryesor t heroins edhe m tutje mbeten vendet e lindjes s afrt, t Azis, Juglindore dhe Jugperndimore, Meksikoja dhe Kolumbia. Rol jashtzakonisht t rndsishm n kontrabandimin ashtuquajtura rrjeta ballkanike. Vlersohet se p.sh, prmes rrjets ballkanike kontrabandohet 80% e heroins q konfiskohet n Evrop. Prodhues kryesor t kokains n mnyr konstante jan vendet e Ameriks Latine, si Peru, Bolivia, Kolumbia, Venezuela dhe Brazili, ndrkaq konsumuesit kryesor t drogave jan ShBA, dhe vendet e Evrops Perndimore (Martinoviq, 2003). 6.2. Europoli Bashkpunimi kriminalistik policor n evitimin dhe luftimin e kriminalitetit n Evrop, sidomos ka fituar pesh pas bashkimit t nj numri t caktuar shtetesh t ktij kontinenti n Unionin Evropian dhe pas eliminimit t kontrolleve kufitare brenda Unionit. Pr territorin e till unik homogjen sht e domosdoshme edhe ekzistimi i organizats policore me karakter ndrkombtar far sht edhe Europoli me rolin e saj.
79

Nxitje kryesore politike n formimin e Europolit, ka paraqitur Marrveshja e Mastrihtit. Marrveshja pr Unionin Evropian, apo Marrveshja e Mastriht sht nnshkruar m 7 Shkurt 1992, n Qytetin Holandez Mastriht. Me kt Marrveshje sht krijuar Unioni Evropian, n baz t marrveshjeve paraprake pr Union, ndrsa n ann tjetr nn mbrojtjen ndrshtetrore jan futur shum fusha t ndryshme si sht zbatimi i politiks s prbashkt t siguris dhe ai i marrdhnieve t jashtme si dhe i punve t brendshme dhe drejtsis. Si e till marrveshja sht e prbr nga t ashtuquajturat tri shtylla. Shtylla e par prmban plotsimet e marrveshjes pr Bashksin Ekonomike Evropiane dhe Marrveshjen pr Komisionin Evropian pr Energji Atomike (Eurotom), duke ua dhn emrin e prbashkt Bashksi Evropiane. Shtylla e dyt ka t bj me politikn e jashtme dhe t siguris dhe sht themeluar mbi bazat e procedurave ekzistuese ndrshtetrore pr bashkpunimin politik evropian. Shtylla e tret prfshin shtjet e drejtsis dhe t punve t brendshme. Baza historike e Europolit mbshtetet n grupin TREVI, i cili sot nuk ekziston dhe ka qen i formuar n mes t viteve t 70-ta t Shek XX, si prgjigje ndaj krcnimeve terroriste n Evrop. Ekzistimi i tij ka qen i domosdoshm pr shkak se Interpoli nuk ka pasur praktik n trajtimin e veprave penale t natyrs politike. Nismn pr krijimin e ktij organi konsultativ q u institucionalizua n kuadr t Bashksis Evropiane, e kishte ndrmarr Kshilli i Evrops n Rom m 1975. Vendimi pr formimin e tij u b edhe m i rndsishm pas n viti, por m 29 Qershor 1976 n Luksemburg, ministrat e kishin miratuar nj rezolut e cila kishte pr qllim krijimin e nj numri t grupeve studimore si pjes t organit i cili duhej t quhej TREVI. Qllimi kryesor i TREVI, ishte promovimi i bashkpunimit policor, n fillim n fushn e terrorizmit. Antarsia e ktij grupi i kishte 12 shtete antare t Bashksis Evropiane, kurse vet grupi vepronte n tri nivele. Niveli m i lart ishte i prbr nga ministrat e punve t brendshme t 12 shteteve antare t cilt kryenin kontrollin politik gjithprfshirs. Nn kt nivel ishte grupi TREVI, i prbr nga oficeret e lart, kryesisht policor, npuns civil dhe zyrtar t tjer. Ata ishin prgjegjs pr kshillime politike t ministrave si dhe pr koordinimin e puns s grupeve punuese t cilat prbnin nivelin e tret.

80

Marrveshja ministrore me t ciln u formua qendra e Europolit pr luft kundr drogs (EDU), si pararendse e Europolit, ishte nnshkruar n Mbledhjen e Ministrave n Kopenhag (1 dhe 2 Qershor 1993), me pjesmarrjen e zyrtarve t Grupit TREVI. Marrveshja duhej t kishte mas kalimtare q i paraprinte konvents e cila Europolit do ti siguronte bazn legjitime juridike n pajtim me t ciln ai do t fillonte punn. Si sht cekur n konvent qllimet e Europolit jan ta ndihmoj dhe ta prmirsoj efikasitetin e shteteve antare n evitimin dhe luftimin e terrorizmit, tregtis ilegale me droga dhe kriminalitetit t organizuar, atje ku ekzistojn prova se jan t rrezikuara dy apo m tepr shtete antare t UE-s, dhe ku prmasat e veprave penale jan t tilla q garantojn qasje t prbashkt. Detyra q i ishte caktuar qendrs Europol, pr luft kundr drogs nnkuptonte at si organizat jo operative e ngarkuar pr mbledhjen, analizn dhe shkmbimin e t dhnave informative lidhur me tregtin e drogs n Evrop, si dhe t informatave lidhur me veprat e ngjashme penale si sht shplarja e parave. Dispozitat tjera t marrveshjes prfshinin emrimin e koordinatorit i cili do t ishte n krye t Qendrs, definimin e nj apo m shum organi qendror nacional i cili do t ngarkohej me shkmbimin e informatave me kt qendr, obligimin e do shteti pr ta emruar nj a m tepr ushtarak pr lidhje i cili do t ngarkohej me komunikimet me qendrat e tyre nacionale am t organeve informative n shtetet nga t cilat vinin; procedurn e kontrollit t protokollit t informatave nga njri shtet n tjetrin. N krye t Europolit gjendet drejtori, kurse krahas tij ekziston edhe Kshilli Drejtues, oficert pr lidhje dhe njsi nacionale. Kshilli Drejtues i Europolit, sht formuar me ratifikimin e Konvents, kur vet Europoli kishte filluar operacionin. N at kshill gjendet nga nj prfaqsues i ministrive t punve t brendshme t do shteti antar. Me kshillin drejton shteti i cili njkohsisht sht edhe kryesuesi i Unionit Evropian, kurse detyrat e tij kryesore n bashkpunim me drejtorin jan hartimi i programit tre vjear pr Europol dhe i raportit vjetor. Kshilli sht i obliguar t takohet dy her n vit dhe vetm Komisionit Evropian i lejohet t marr pjes i vzhgues n ato mbledhje. Para fillimit t puns s Europolit grupi punues i Europolit i kryente funksionet e Kshillit Drejtues. N marrveshjen e ministrave do shtet antar kishte pr detyr ta caktoj
81

s paku nj organ pr t vepruar si njsi nacionale pr shtetin konkret. Njsia e caktuar nacionale ishte dhe sht i vetmi prcjells i informatave drejt qendrs s Europolit pr luft kundr droge. Qllimi i njsive t ndryshme nacionale sht t mbledhin, prpunojn, rregullojn, analizojn dhe prcjellin t dhnat informative dhe informatat me interes regjional, nacional dhe ndrkombtar, lidhur me kriminelt dhe krimet, si dhe t marrin pjes n koordinimin e aktiviteteve operative. Qllimet e njsis nacionale jan: a) Kombinimi n nivelin nacional t operacioneve pr mbledhjen e informatave, raporteve pr analizn e t dhnave dhe aktiviteteve tjera t cilat sot jan t fragmentuara apo t shkaprderdhura; b) Krijimi i bazs s prbashkt nacionale i t dhnave n bashkpunim me t gjitha organet dhe sektort policore dhe gjyqsore t prfshira n luftn kundr tregtis me drog dhe formave tjera t kriminalitetit t organizuar, ose mundsimi i shfrytzimit efikas t bazave ekzistuese t t dhnave; c) T lehtsoj aktivitetin operativ t organeve dhe sektorve t hetuesis duke siguruar t dhnat m aktuale informative; d) Krijimi i nj qendre nacionale pr kontakt dhe shkmbim informatash n nivelin ndrkombtar. Njsia nacionale e do shteti ka t drejt ta zgjedh s paku nj ushtarak pr lidhjen me qendrn e Europolit pr luft kundr drogs, me rast kshilli drejtues me vendim unanim cakton numrin e ushtarakve pr lidhje nga do vend antar. Detyr e do ushtaraku t till sht prfaqsimi i interesave t njsis s vet nacionale n Europol, prandaj pr kt arsyeje mbi ta zbatohet e drejta nacionale e shtetit am. Detyrat kryesore t ushtarakve evropian pr lidhje (ELO), q zyrtarisht pranohen jan:

82

(1) Sigurimi pr Europolin i informatave dhe shnimeve, t cilat i posedojn njsit nacionale; (2) Prcjellja e informatave nga Europoli te njsia nacionale; (3) Sigurimi i informatave dhe dhnia e kshillave lidhur me shtetin am,.gjat analizs s informatave Gjuht zyrtare t Europolit jan anglishtja, frngjishtja dhe gjermanishtja. Europoli financohet nga participimi i shteteve antare n pajtim me bruto produktin vjetor nacional t do shteti, t realizuar n vitin paraprak t caktimit t buxhetit, si dhe nga t gjitha t hyrat tjera q i vijn organizats. Koordinatori/drejtori sht i detyruar ta hartoj projekt buxhetin deri m 31, 12 t do viti dhe s pari tia paraqes Kshillit Financiar t Europolit, i cili prbhet nga nj prfaqsues buxhetor t do shteti, kurse pastaj Kshillit Drejtues pr miratim. Kshilli Drejtues pr ta miratuar buxhetin duhet t votoj me 2/3. Kur sht miratuar buxheti i drejtohet kshillit i cili gjithashtu krkon q buxheti t miratohet me 2/3 e votave. Buxheti i Europolit pr vitin 1999, ka qen 14. 999. 500 Euro + 3. 904. 500, Euro shtes t ndara pr sistemin kompjuterik t Europolit (WWW. Europol. Net). Me ratifikimin e Konvents pr Europolin, nga t gjitha 15 antart, Europoli teorikisht filloj punn m 1. 10. 1998. Mirpo ai momentalisht nuk mund t funksiononte si ishte parapar me Konvent, pr shkak t faktit se disa masa nga konventa dhe ratifikimi i protokollit pr privilegjet dhe imunitetin e t punsuarve n Europol ende nuk ishin miratuar as ratifikuar. Nj nga pengesat kryesore sht shtyrja e zbatimit t sistemit kompjuterik t Europolit. Prderisa ai t mos bhet operativ, Europoli edhe m tutje do t veproj si qendr pr luft kundr drogs, prandaj edhe nuk do t mund ti ruaj informatat personale, prderisa shkmbimi i informatave t kryhet midis njsive nacionale dhe ushtarakve evropian t lidhjeve (Krivokapiq. V- 2005/ 176-170). 7. PRPUNIMI KRIMINALISTIK 7.1. Nocioni dhe rndsia e prpunimit kriminalistik Prpunimi kriminalistik sht grup i masave t planifikuara dhe t ndrmarra metodologjike dhe i aktiviteteve t cilat i ndrmerr policia me rastin e veprs s caktuar penale, ose kryersit t saj me qllim q bazat e dyshimit te t cilat sht arritur me pun operative (kontroll
83

kriminalistik), t ngritn n shkalln e probabilitetit q do t mundsoj nxjerrjen e vendimeve t caktuara penale juridike (dyshimi i bazuar). Ajo paraqet nj nnsistem t shkalls m t lart dinamike, prmbajtjesore, dhe t lidhjeve t komunikimeve dhe interaksioneve. Fjala sht pr procesin ideor kriminalistik, punues dhe argumentues t policis sui generis, si nj skem punuese abstrakte ideore. Ajo sht kompleks masash dhe veprimesh me t cilat njohurit fillestare pr ndonj ngjarje kriminale n procesin e shqyrtimit (shndrrimi i informatave n t dhna, kurse i t dhnave n prova, ngritn deri n shkalln e caktuar pr ekzistimin e veprs penale dhe kapjen e kryersit, gjegjsisht substrati argumentues t mundsoj nxjerrjen e vendimit procedural penal. Pra, qllimi dhe prmbajtja e prpunimit kriminalistik rregullohet me Nenin 201, KPPK. Realizimi i ktij qllimi prcakton veprimin e policis me zbatim t nj varg masash dhe aktivitetesh q e prbjn esencn e prpunimit kriminalistik. Dispozitat e KPPK, nuk e kan definuar qllimin e disa masave dhe aktiviteteve, por vetm i kan prmendur disa prej tyre. Prpunimi kriminalistik zbatohet me rastin e ndonj ngjarje kriminale konkrete kur ekziston dyshimi i shkalls s caktuar. Aq m tepr ajo zbatohet n rastet e ekzistimit t bazs s dyshimit apo madje edhe t dyshimit t bazuar. Kriminalistt dallojn prpunimin kriminalistik t drejtprdrejt5 dhe t trthort 6 Prpunimi kriminalistik bhet kur vepra konkrete kriminale qartsohet n t gjitha detajet, gjegjsisht kur vrtetohet ekzistimi i veprs s caktuar penale dhe i kryersit, apo kur vrtetohet se nuk sht fjala pr vepr penale. Nse sht vrtetuar se sht fjala pr shkelje apo delikt ekonomik ndrmerren masat e nevojshme lidhur me t. Nga sa u tha, rezulton se prpunimi kriminalistik sht faz, qllimi i s cils sht zbulimi i veprave penale dhe kryersve t tyre prmes masave dhe aktiviteteve taktike teknike dhe veprimeve hetimore t shkalls s par, nga momenti kur me kontrollin kriminalistik, paraqitjen, kapjen n flagranc, ose n forma tjera sht kuptuar pr dyshimin e bazuar ad rem dhe ad personam.
Prpunimi kriminalistik, ku aktiviteti i policis sht i drejtuar n rastin konkret kriminal. 6 Prpunimi kriminalistik q zhvillohet brenda prpunimit t drejtprdrejt kriminalistik lidhur me ndonj vepr tjetr penale. 84
5

Prpunimi kriminalistik si thekson D. Modly dhe N. Korajli (2002 251), sht nnsistem i shkalls m t lart dinamike, prmbajtjesor i lidhjeve komunikuese dhe interaksioneve. Fjala sht pr procesin kriminalistik ideor, punn dhe procesin argumentues t organit t punve t brendshme sui generis, si nj skem abstrakte ideore. Ky sht nj grup masash dhe aktivitetesh me t cilat njohurit fillestare pr ndonj vepr kriminale n procesin e qartsimit (shndrrimi i t dhnave n prova), ngritt deri n shkalln e caktuar pr ekzistimin e veprs penale dhe qasjes ndaj kryersit s saj, ashtu q substrati argumentues dhe i provave t mundsoj nxjerrjen e vendimit procedural penal. Pra, fjala sht pr aktivitet e personave t autorizuar zyrtar t drejtuara n zbulimin, mbledhjen, sigurimin dhe zbatimin e provave mbi faktet relevante n zbulimin e kryersit dhe kapjen e tij. N veprimtarin zbuluese n fillim t do ngjarje penale zakonisht disponohet me informata t pakta, t pa lidhura dhe shpesh t paqarta, si pr veprn penale ashtu edhe pr kryersin e panjohur. N kt situat fillestare kriminalistike taktike nuk mund t nxirren kurrfar prfundimesh, por s pari sipas parimit t skepsit duhet filluar nga ngjarja kriminale dhe analizuar vepra penale. Nganjher kjo sht zbulim i veprs penale t fsheht, hern tjetr do t ekzistoj ngjarja penale e qart q nga fillimi, por nuk i dihet karakteri dhe kryersi. Hern e tret menjher e kemi veprn penale ekzistuese t pakontestueshme, por nuk i dihet kryersi, ndrsa hern e katrt dihet delikuenti, por nuk dihen t gjitha veprat e tij penale t cilat duhet zbuluar tashti. Nga aspekti i veprimtaris operative zbuluese, veprat penale ndahen n dy grupe themelore, si vijon: 1.Veprat penale me kryers t panjohur kto jan t gjitha ngjarjet penale veprat penale t qarta pr t cilat n fillim nuk ka informata pr kryersit e tyre dhe 2.Veprat penale me kryersin e njohur kto jan t gjitha ngjarjet penale dhe veprat e tilla te t cilat n prpunimin kriminalistik kalohet nga e caktuara, nga personi fizik i dyshuar me baz, veprimet e t cilit verifikohen me qllim t konstatimit se si e ka shkaktuar ngjarjen. Pr grupin e par t veprave penale t cilat jan m t shumtat, sht karakteristik deficiti informativ, sepse n fillim nuk ka informata t hollsishme pr rrethanat q duhen zbuluar. Dimensioni i tyre pr
85

llojet e caktuara t veprave penale pak a shum sht konstant. Informatat operative dhe provuese pr t gjitha veprat penale m s shpeshti merren nga shikimi i vendit t ngjarjes. Synimi i puns s zbulimit vihet n gjurmt materiale dhe n objektet e veprs penale corpora delikti me qllim q t dshmohet lidhja midis veprs penale dhe personit t caktuar fizik, i cili sht i dyshuar pr at vepr penale. Pr grupin e dyt t veprave penale sht karakteristik se n fillim disponohen informatat dhe rrethanat t cilat duhet zbuluar, por perimetri i informatave dhe rrethanave q duhet zbuluar dhe sqaruar gjithmon sht i ndryshm. Ktu numrohen ato ngjarje penale te t cilat n prpunimin kriminalistik fillohet nga personi i caktuar fizik, i njohur, i dyshuar me baz dhe prbhet nga verifikimi i aktiviteteve t tij q e kan shkaktuar ngjarjen penale. sht me rndsi t prmendet q zbulimi i veprs ad rem nuk mund t ndahet absolutisht nga zbulimi i ad personam, sepse me zbulimin e karakterit dhe shkakut t veprs penale nuk guxon t harrohet gjurmimi pr kryersin. Kryersi i veprs penale ndr t tjera sht i nevojshm edhe pr qllime t marrjes s informatave t plota pr natyrn dhe shkakun e ksaj ngjarje penale dhe ngjarjeve tjera, por edhe pr arsye t identifikimit t personave tjer t cilt pr shkak t t njjts vepr penale apo edhe t tjerave do t merren n prpunim kriminalistik. Zbulimi dhe ndriimi i veprave penale n parim sht proces njohs i cili fillimisht on nga informatat e paqarta dhe jo t plota pr veprn penale dhe kryrsin e saj, prmes krkimit, mbledhjes, vlersimit dhe verifikimit t fakteve dhe provave, deri te situata konkrete mbi t ciln mbshtetet vendimi pr ngritjen e aktakuzs apo vendimi pr ndrprerjen e hetimit. Pra, bhet fjal pr procesin ideor t t kuptuarit t s vrtets pr ndonj ngjarje t kaluar dhe objektivisht ekzistuese e cila ka shenjat e veprs penale dhe t ciln duhet zgjidhur edhe juridikisht, ashtu q kryersi t sillet para drejtsis. Pr zgjidhjen e disa veprave penale sht mjaft reproduktiv mendimi i cili nnkupton njohuri dhe prvoj, ndrkaq pr veprat tjera penale sht i nevojshm mendimi intuitiv, lateral, i planifikuar dhe rrept diskursiv, sikurse kur bhet fjal pr rastet e eksplodimeve. Pr disa veprime operative taktike dhe hetimore n prpunimin kriminalistik, krahas personave t prmendur, kriminalisti i suksesshm duhet t ket edhe cilsi specifike, si sht personaliteti i tij, qndrimet, motivimet, aftsia e t
86

vrejturit, e sidomos aftsia e dyshimit, gjegjsisht aftsia pr ti par gjrat m ndryshe se q dukn n shikim t par. Pr kt sht e nevojshme vetia e mendimit kritik dhe kreativ. Pa rekonstruktimin ideor t ngjarjes, modelimin ideor, pa bashkimin dhe verifikimin e versioneve t ndryshme, vlersimin e fakteve t caktuara dhe pa deprtimin n esenc t dukuris, dyshimi mund t jet vetm nj ndjenj jo produktive, madje nganjher mund t jet edhe paragjykim i personit t autorizuar zyrtar, e kurrsesi forc lvizse dhe stimulim i brendshm. N prpunimin kriminalistik personi i autorizuar zyrtar ngjashm me kundrshtarin n shah, vihet n rolin e bashklojtarit t kryersit t veprs penale duke u prpjekur q ta vrtetoj mnyrn e mendimit t vet dhe sjelljen e tij n kohn e kryerjes s veprs penale, duke u prpjekur q ti parasheh veprimet e veta dhe ti bashkoj dhe ndrlidh versionet e ndryshme, krejt kjo me qllim t sqarimit t situats kriminale, gj q gjithsesi nuk sht e mundur pa mendimin intuitiv7, logjik dhe krijues e kriminalistik8, i
Intuita, sht e njohur si suri i tret, kurse disa prap thon se ajo sht shqisa e gjasht (si pamja). Ekziston mendimi publik se ka origjin paranormale........Intuita ka t bj me mundsin. Shpesh ndodh nj dukuri n nj mjedis, faktet q nuk jan pritur.............Intuita mund t jet e ndryshme, si psh. z i brendshm , parandjen se do t ndodh dika, munges inspirimi, prfundim i mendimeve t dikujt, shqis e mpreht e drejtimit, etj (Ramsland K., 2001; 125126.) 8 Prfundimi pr vendin e ngjarjes prfshin mendime t ndryshme, shum prvoja, hetuesi do ta prdor at t vrtetin, kurse nga prvoja, memorjen dhe aftsit e konstatimit, t bazuara n shqisn e gjasht. Njerzit mund t kuptojn mnyra tjera pune, gj q mund t oj n zgjidhjen reale t rastit. Disa jan m t mir se sa tjert n kt, por dhuntia e vetme prfshin aftsin e t pamit t dshmive dhe leximin e provave (Ramsland K., 2001; 127128.)
7

87

cili sht sinonim pr aktivitetin kriminalistik. (V. Kovaqevi 2003; 109). Si konsideron Modly dhe Korajli (Modly. D; Korajli. N. 2002 /428 429) zbulimi i veprave penale dhe kryersve t tyre sht proces kreativ heuristik i natyrs sidomos dinamike i cili kalon npr shum nivele. Pra, veprimtaria dinamike e cila qndron n sajimin e informatave latente potenciale pr veprn penale dhe kryersin e saj dhe pr t gjitha rrethanat e veprs dhe deshifrimin e saj. Kjo veprimtari sht e karakterizuar me aplikimin e algoritmeve t shkencs kriminalistike sidomos n sfern e interpretimit t informatave. Zbulimi i veprave penale dhe kryesve t tyre t ciln e bjn npunsit e autorizuar t organeve t punve t brendshme sipas iniciativs s tyre, paraqet pjesn themelore dhe m t rndsishme t puns s tyre.9 T kuptuarit n kohn e duhur pr ekzistimin apo
9

Zbulimin sipas Jovasheviq O dhe Vujoviq D. (1970; 33.) mund ta kundrojm n kuptimin e ngusht dhe t gjer. Kuptimi i gjer nnkupton grupin e t gjitha aktiviteteve t t autorizuarve t organit t punve t brendshme q kan pr qllim t njohurit e veprs penale, pr t ciln, pr ndryshe nuk do t dihej, ndonse ajo sht kryer n mjedis t caktuar, sepse askush at nuk e paraqet.. Manifestohen si kontroll i posam dhe i prgjithshm kriminalistik. N kuptimin e ngusht paraqet aktivitetin e organit t punve t brendshme, t orientuar n vrtetimin e gjendjes faktike lidhur me veprn e caktuar penale apo kryesin e saj.. me kt rast, aktiviteti i trsishm i organit t punve t brendshme drejtohet n konstatimin e materialit, t vrtets pr ngjarjen e caktuar kriminale pr t ciln deri ather asgj, apo fare pak sht ditur. 10 Zona e errt-latente, fatkeqsisht, si thekson Vodineliq V., (1985; 273.) nuk mund t llogaritet statistikisht, s paku nuk mund t vlersohet n mnyr t besueshme, sepse mungojn faktort me t cilt do t mund t bhej vlersimi i till.

88

prgatitjen e veprs penale duhet t jet nj nga detyrat shum t rndsishme, organizative taktike. Nj nga kriteret pr vlersimin e vlefshmris s formave organizative, sipas mendimit ton sht pikrisht raporti midis numrit t veprave penale t zgjedhura me vetiniciativ dhe numrit t veprave penale t cilat jan n grup dhe kryersi i t cilave sht i njohur q n fillim. (Vodineli. V 1985 276). T zbulosh do t thot t prfshihesh n rripin e errt t kriminalitetit10 sepse koncepti strategjik i organeve t punve t brendshme duhet t kaloj nga vlersimi i numrit t errt t kriminalitetit, duke pasur parasysh me kt rast se kriminaliteti i zbuluar nuk sht reprezentues i kriminalitetit latent. Pa pasur kujdes pr numrin e errt organet e punve t brendshme nuk mund ta zgjedhin strategjin e mir dhe as ta zbatojn politikn e suksesshme operative dhe kriminalistike. (Modly. D Disa Aspekte t Puns Operative t Organeve t Punve t Brendshme n Dritn e Dispozitave t KPP, Sarajev). harku i ndriuar i kriminalitetit duhet vet t sqarohet dhe drejtprsdrejti n vazhdim disa fakte dhe rrethana t zbulohen. Fjala sht si sht cekur pr aktivitetin heuristik, qllimi i t cilit sht shndrrimi i bazave t dyshimit n dyshim t bazuar, prve kur bazat e dyshimit ekzistojn q nga fillimi. Fjala sht pr procesin retrospektiv. N fazn e par t ktij procesi zbulohen, sigurohen dhe fiksohen, por edhe interpretohen informatat nga burimet personale dhe reale, duke zbatuar metodn e analizs dhe sintezs. N kt procedur rol t posam luan rekonstruktimi ideor dhe real, eksperimenti kriminalistik dhe zbatimi i parimit t pluralitetit t versioneve 11. Kto informata me zbatimin e Nenit 201 t KPPK, q njherazi sht edhe baz juridike pr fillimin e prpunimit kriminalistik, transformohen n informata argumentuese relevante penale juridike. Fjala sht pr transformimin e informatave operative n prova n kuptimin procedural. Pra, aktiviteti i policis, sidomos kur sht fjala pr prpunimin kriminalistik sht i

11

Gjat akktzivitetit zbulues, dallohen dhe konfrontohen informatat kundrthnse t karakterit operativ, me qllim t zbulimit dhe eliminimit t atyre q jan irelevante. N zhargonin kri inalistik flitet pr t ashtuquajturininformata t gjalla me t cilat nnkuptojm shprehjen ideale t realitetit objektiv t njerzve dhe vetdijen e tyre (engramet). Kurse me informata t vdekura nnkuptojm gjurmt dhe objektet lidhur me veprn penale (corpora delicti), kurse me informata latente nnkuptojm informatat t cilat ose ende nuk jan gjetur ose kurr nuk jan gjetur. Informatat e Aktualizuara jan ato t cilat jan reale, kurse argumentuese jan informatat kuptuara gjat procedurs (Korajli N; 2003;178.) 89

drejtuar n mbledhjen, rregullimin dhe shfrytzimin e informatave t ndryshme t cilat i ndajm n argumentuese dhe operative.12 N situatat kur personi i autorizuar zyrtar vlerson se prpunimi kriminalistik sht i nevojshm, nuk do t thot doemos se ky sht edhe i mundur. Nse sht e mundur, personi i autorizuar zyrtar duhet t parasheh masat themelore dhe aktivitetet dhe t vlersoj se a ekzistojn arsyet pr masat e ndrmarrjes s shkalls s par dhe t parasheh minimumin e suksesit t pritur (prognozn). Gjithashtu, vlersimi i situats fillestare mund t tregoj se prpunimi kriminalistik sht i panevojshm, m sakt kur gjendja faktike sht zgjedhur plotsisht, ose megjithat kur kt mund ta bjn organet tjera (inspeksioni dogana, etj.). Pyetje shum e shpesht n praktikn e kriminalistve sht pyetja se pr rasyeje disa prpunime kriminalistike kan pasur nivel m t lart n raport me t tjerat. N nivelin e prpunimit kriminalistik ndikojn shum elemente subjektive dhe objektive, q nga profili profesional i kriminalistit e deri te prgatitja teknike 13 Prmes prvojs sime t puns n polici, por edhe prmes hulumtimeve q i kemi br sht vrejtur se n nivelin e prpunimit kriminalistik, ndikon sidomos rrethana se a sht vepra penale e kryer nga aktori i njohur apo i panjohur. N rastet me kryers t njohur niveli i prpunimit kriminalistik ka qen shum m i ult.14
12

Informatat e cekura, n esenc mund t ndahen n tri grupe :1) informata t burimeve personale, 2)informata t evidencave kriminalistike (policor) dhe 3)informata t bartsve t ndryshm material (sinjalet) si jan gjurmt dhe objektet lidhur me veprn penale (corpora delicti), pavarsisht nga kualifikimet e mvonshme procedurale t bartsve t till n kuptim t provave t vrteta, provave shkencore apo vetm indicjeve (provat indirekte). Ktu bjn pjes edhe dokumentat dhe incizimet teknike (Modly D., uperina, M., 1999; 61.) 13 (Korajli N; 2003; 186). 14 Te przgjedhja e kuadrove kriminalistik duhet pasur sidomos kujdes pr kualitetin e kriminalistit modern. Zgjedhja e kuadrove kriminalistik sht nj parakusht i rndsishm pr luftimin e kriminalitetit. Specifika e shrbimit t luftimit t krimit dhe rreziku i theksuar nga deformimet e mundshme profesionale nga kriminalistt modern krkon standarde t larta (Modly D; Neki aspekti operativnog rada organa unutranjih poslova u svjetlu odredaba ZKP-a, Sarajevo.) 15 Modly D. thekson, se mnyra e kryerjes s veprs penale (brutale, tinzare, n mirbesim, tradhti, etj..) dhe przgjedhja e viktims (e vjetr, e paaft, fmij, invalid etj.) kan ndikuar n mnyr plotsuese n stimulimin e puntorve t kriminalistiks q t angazhohen me krejt ndrgjegjen pr ndriimin e rastit. (Modly 90

Prmes prvojs sime t puns n polici, por edhe prmes hulumtimeve q i kemi br sht vrejtur se n nivelin e prpunimit kriminalistik, ndikon sidomos rrethana se a sht vepra penale e kryer nga aktori i njohur apo i panjohur. N rastet me kryers t njohur niveli i prpunimit kriminalistik ka qen shum m i ult.15
FIG. 34. Pasqyra skematike e vlersimit t situats fillestare 16 prpunimi kriminalistik prpunimi kriminalistik sht i nevojshm nevojshm masat dhe minimumi i suksesit t pritur aktivitetet fillestar arsyet pr urgjenc prpunimi kriminalistik sth prpunimi kriminalistik i pamundur sht i mundur

nuk

sht

do gj sht e qart

Mirpo, ndikim esencial n realizimin e suksesshm t prpunimit kriminalistik sht organizuar edhe puna ekipore me tr ekipin i cili punon n ndriimin e veprs konkrete penale q realizohet prmes planifikimit sistematik t aktivitetit. Gjithsesi personat e autorizuar zyrtar duhet t posedojn shkall t lart t vetdisiplins, e cila nuk
16

D; 1998;17.) Brenda prpunimit kriminalistik personat e autorizuar zyrtar i zbatojn nj varg dispozitash me t cilat preken t drejtat dhe lirit e personave fizik. Zbatimi i atyre ligjeve n mas t madhe varet nga pranimi i prgjithm i tyre nga ana e shoqris. Prandaj, personat e autorizuar duhet t jen t kujdesshm dhe selektiv n kt pun n mnyr q t mos vij deri te rrezikimi i panevojshm i t drejtave demokratike t qytetarve. (Modly D; 2005; Ligjrat n FSHK, , Sarajev)

91

guxon t jet e kushtzuar nga prania apo mosprania e t tjerave. Pra, duhet t jet i pranishm kontrolli dhe vetkontrolli i brendshm. Polict modern duhet t disponojn me njohuri t nevojshme profesionale, me praktika dhe metoda t pasura t cilat n aspektin juridik jan t krkueshme. Pra, krahas domosdos s bashkpunimit dhe planifikimit sistematik, normave t larta etike17 dhe t puns s prbashkt midis kriminalistve dhe teknikve kriminalistik, sht me rndsi q nga faza e shikimit t vendit t ngjarjes, t prfshihen edhe ekspertt prkats n ekip, specialistt e fushave t ndryshme varsisht nga karakteri i shkaktimit t eksplodimit, p.sh, n ndriimin e t cilit sht duke u punuar. 7.2. Planifikimi i aktiviteteve kriminalistike do aktivitet kriminalistik sikurse edhe puna n planifikimin e aktiviteteve n ndriimin e ngjarjes kriminale ku sht prdorur eksplozivi, nnkupton shpenzimin sa m t vogl t kohs, forcs dhe mjeteve plotsimi i ktij imperativi bazohet n kryerjen paraprake t nj varg aktivitetesh t karakterit ideor dhe kreativ n harmoni me aktivitetet e ndrlidhura dhe pr kt procesi kreativ i cili i paraprin realizimit t aktiviteteve t synuara quhet planifikim18, kurse produkti final i tij quhet plan19 (Aleksi ; kulji M; 2004; 43.) Qasja tradicionale e organizimit dhe planifikimit t aktiviteteve kriminalistike mbshtetet n konceptin e veprimit reaktiv, si t personave zyrtar t autorizuar ashtu edhe t organeve t drejtsis, sepse reagojn vetm pras kryerjes s veprs penale. Sipas ktij koncepti, si thekson Branislav Simonoviq (2004/32) vepra penale vshtrohet si nj fenomen i izoluar dhe nuk sillet n lidhje me faktort

17

Filozofi grek Aristoteli pr planifikimin ka thn: Nse sht filluar mir gjysma sht kryer. Zbatimi i parimeve bashkkohore organizative pr vlersimin e organizimit dhe zhvillimin e tij n drejtimin e dshiruar sht moment ky pr do organizat t zbatimit t ligjit dhe pr luftn e suksesshme kundr terrorizmit (The Police Executives Role in Combating Transnational Terrorism,: Strategic Planning, Diplomatic security service, SAD, Module 7. str. 1.) 18 Planifikimi ka ekzistuar edhe para 2000 vjetsh kur gjenerali kinez Sun Tsu thoshte: se fitorja arrihet me planifikim t mir dhe i ka dhn 5 elemente: 1. Do t fitoj ai q di kur t luftoj, e kur jo; 2. Do t fitoj ai q di kur me forc e kur me forc inferiore, 3. Do t fitoj ai, ushtria e t cilit sht e frymzuar me t njjtn frym pr t gjitha gradat, 4. Do t fitoj ai i cili duke u prgatitur, pret ta kap armikun t paprgatitur; 5. Do t fitoj ai q ka kapacitet ushtarak n t cilin nuk przihet sundimtari (www.kimsoft.com/polwar.htm; 11/03/2006; 19.57.) 92

social dhe faktort tjer t cilt i krijojn kushtet dhe shkaqet pr prsritjen e veprave penale nga personi i njjt, por edhe nga t tjert. Qasja e ktill nuk mund t sjelljet deri te efikasiteti i dshiruar n luftimin, zbulimin dhe dshmimin e veprave penale, sepse nj numr i madh i madh i llojeve t kriminalitetit sht pasoj e kushteve sociale t cilat i prodhojn ato. Prandaj, nse analizat kriminalistike dhe planifikimi drejtohen vetm ndaj kryersve, madje edhe pas ndrmarrjes s aktit kriminal, veprimtaria kriminalistike merret me shtje dhe dukuri margjinale dhe orientohet vetm drejt majs s icebergut. N ann tjetr mos sinkronizimi evident midis organeve t cilat jan drejtprdrejt ose trthorazi t ngarkuara me luftimin e kriminalitetit, politika e gabuar legjislative, mosekzistimi i sistemit t parandalimit20 dhe strategjive mir t menduara globale pr luftimin e kriminalitetit, mosekzistimi i bazs s t dhnave dhe i procesit kualitativ analitik ndikojn n mnyr plotsuese negativisht n efikasitetin e aktivitetit kriminalistik. Pr shkaqe t prmendura koncepti i cekur sht joproduktiv dhe i cunguar, prandaj pr kt arsye sht e nevojshme qasja ndaj strategjis proaktive t luftimit t kriminalitetit 21, i cili nnkupton analizimin e trsishm dhe sistematik dhe luftimin e tij, kurse aktiviteti kriminalistik orientohet drejt aktiviteteve kriminale, gjegjsisht merret me parashikimet kriminalistike 22 Ndrkaq qasja strategjike (sistematikisht) n analizimin dhe planifikimin e aktiviteteve kriminalistike nnkupton formimin e ekipeve t ekspertve t fushave t ndryshme, aftsimin e kuadrove pr kryerje t analizave t rasteve t prdorimit t eksplozivit, ose edhe t ndonj
19

Kuptimi etimologjik i fjals preventiv duhet krkuar n rrnjn e fjals praevantio e cila ka shum fjal dhe terme t ngjashme sipas kuptimit si jan: pengim, evitim, grabitje, thyerje vrejtjesh pr t cilat supozohet se ana e kundrt mund t'i paraqes, vrejtjet e bra m hert. Mirpo, krahas forma t prgjithshme preventiva sht shum e rndsishme dhe form e posame e parandalimit q e ndrmarrin organet shtetrore pr luftimin e kriminalitetit. Kshtu detyr ligjore e organeve shtetrore sht q ndr t tjera t ndrmarrin aktivitete pr pengimin e kryerjes s veprave penale. (Krsti O., 2005; 9-10) 20 Strategjia kriminalistike sht sfer e hulumtimit shkencor q merret me shtjet e kufizimit t kriminalitetit me an t masave dhe veprimeve kriminalistike n nivelin global duke pasur parasysh suazat kriminale-politike dhe juridike si dhe parimin e efikasitetit si t masave kriminalistike pr luftimin e kriminalitetit n trsi ashtu edhe disa pjes t tyre individuale t veprave kriminale. (Dvorek A; 2002; 75.) 22 Parashikimi brenda prpunimit kriminalistik realizohet me prcakatimin e masave dhe aktiviteteve q duhet ndrmarr dhe nga t cilat varet minimumi i suksesit. (Modly D., Korajli N., 2002; 514.) 93

forme tjetr t aktivitetit kriminal, krijimin e bazs s t dhnave t veprave penale t prdorimit t eksplozivit, shtrirje gjeografike t disa formave t kriminalitetit n mikro dhe makro nivel, bazn e t dhnave pr kryersit e veprave penale, instalimin e softuerit kompjuterik i cili mundson krkimin dhe krahasimin e t dhnave n baza dhe kritere t ndryshme, bazn e t dhnave pr resurset vetanake t shrbimeve policore dhe shrbimeve tjera t cilat mund t kontribuojn n evitimin, zbulimin dhe argumentimin e veprave penale, programeve preventive t kriminalitetit, si dhe prfshirjen e planifikuar, aftsimin dhe organizimin e qytetarve n kuadr t projekteve t ndryshme strategjike pr preventiv. (Simonoviq. B; 204/34) Q t mund t orientohet q nga fillimi prpunimi kriminalistik n ndriimin e veprs penale dhe zbulimin e kryersit t saj n t cilin sht shfrytzuar eksplozivi, pa marr parasysh se a sht kryer aktiviteti apo vetm ka filluar, sht e domosdoshme q ti paraprij plani i prpunuar hollsisht i prpunimit kriminalistik. Planifikimi i aktiviteteve kriminalistike si thekson ZH. Aleksiq dhe M. Shkuliq (2004/445), fillon n momentin kur me hapat e par t ndrmarrjeve (shikimin e vendit t ngjarjes), mblidhen t gjitha informatat relevante kriminalistike t cilat n at moment jan kapshme. Zbatimi i hollsishm i planit mundson konstatimin e fakteve n momentin e fillimit t aktivitetit kriminalistik operativ dhe procedural, disponon me at se far sht rndsia e tyre dhe n far mnyre si dhe n far kohe dhe me far aktiviteti kriminalistik duhet t mblidhen informatat e reja, si t zgjerohet baza e argumenteve. Plani ua mundson kriminalistve veprimin m t leht gjat kohs s prpunimit kriminalistik, kurse n esenc ai sht i orientuar n formulimin e prgjegjs n pyetjet e arta kriminalistike. N prpunimin kriminalistik t do rasti konkret pothuajse sht e pamundur t parashihet q n fillim dhe t numrohen t gjitha shtjet n t cilat duhet krkuar prgjigje, sepse shpesh detajet e imta dhe t parndsishme mund t jen vendimmarrse pr ndriimin e veprs penale. Pa marr parasysh n do rast, se a sht fjala pr vepr t ndrlikuar, apo t leht dhe t thjesht penale, prgjigje e plot dhe prmbajtjesore pr ngjarjen edhe kryersin nuk sht e mundur t merret pa pyetjet e arta kriminalistike. Ndonse kto pyetje e bjn alfabetin e kriminalistiks, n praktik shum shpesh ndodh q n disa prej tyre harrohet, prandaj edhe aktet prpilohen me mangsi dhe jo t plota, kurse prmbajtja e tyre sht mjaft e paqart. Pr tu prgjigjur n do pyetje dhe me do mim gjithsesi nuk sht gjithmon e
94

mundur as e nevojshme, por tek interpretimi i do segmenti t ngjarjes, pr to, gjithsesi duhet pasur kujdes. Planifikimi sht art i identifikimit, organizimit dhe zhvillimit t mendimeve dhe ideve n vargun dhe n kohn e duhur i cili fokusohet n arritjen e suksesshme t prfundimit t dshiruar. Plani sht proces i pandrprer i cili nuk pushon derisa t arrihet prfundimi i dshiruar. N t shumtn e rasteve t planifikimeve, me siguri q duhet t zbatohen prshtatjet e caktuara para arritjes s prfundimit t dshiruar. Me fjal tjera, nuk duhet supozuar se sht kryer planifikimi vetm me hartimin e planit n letr. Ndryshimet krkohen vazhdimisht. Asgj nuk mbetet e njjt gjat, pra, nevojn e modifikimit planit duhet pritur. Pr ta arritur kt qllim udhheqsit duhet t jen fleksibil. Kur mendojm me mendjemprehtsi dhe me plan, ather ndrmarrim hapa drejt realizimit t detyrave t parashtruara. Pr ta arritur kt detyr duhet ta vizualizojm fundin... kjo do t thot at se ku fillon planifikimi. Arsyeja pr planifikim sht e thjesht. Individt dhe organizata zhvillojn plane t ndryshme dhe pr arsyeje t ndryshme, por t gjith e kan nj dshir t prbashkt pr tia arritur qllimit ka thn thjesht sht edhe arsyeja pr planifikim. Kur gjrat e marrin t mbrapshtn apo shkojn mir ato nuk ndodhin vetvetiu... por jan shkaktar mu ktu. Udhheqsi policor i cili ka zhvilluar nj plan mir t menduar shpesh merr mirnjohje kur gjrat shkojn mir. Por, pa plan ose me plan t keq, zakonisht trheqet vmendja negative kur dika shkon mbrapsht. (th police executives role in combating transnational terrorism: module 7 fq. 2). Mirpo plani i puns i prket ngjarjes s caktuar dhe zakonisht mbshtet n prvojat hetimore. sht me rndsi t prmendet se duhet me nj doz maksimale t skepsit dhe kritiks t vrtetohet distinksioni ndaj motivit dhe shkaktarit: eksplodimi tekniko-teknologjik, diversioni, akti terrorist, mosdashja, pakujdesia, etj. nganjher edhe shkaktari m i paqllimshm dhe pasoja n prapavij mund t ken formn e aktit t pjesrishm terrorist apo diversionit, kurse vazhdon edhe parimi i mendimit t kundrt. Gjurmt materiale dhe rrethanat ndihmojn q ky aktivitet t kryhet me sukses, sepse nse sht karakteri i eksplodimit i qart, p.sh, thyerja e arks, ather hetimi drejtohet n prcaktimin e disa fakteve specifike si jan: lloji i eksplozivit, mnyra e inicimit, mnyra e hyrjes n objekt, gjurmt t cilat mund t ndihmojn pr identifikimin e kryersit etj. Nse karakteri i eksplodimit sht i paqart, ather do
95

t ndrmerren aktivitete shum m dimensionale. (Yallop. H. J / 3839). N praktik shpesh dominon mendimi se pr veprat e lehta penale nuk sht e nevojshme t bhen plane t aktiviteteve operative pr ndriimin e veprs penale, gjegjsisht pr zbulimin dhe kapjen e kryersit t saj. Mirpo, nuk duhet harruar faktin se nganjher puna edhe n veprat t cilat n shikim t par jan krejtsisht pa qllim t keq di t rritet nn aksionet t vshtira operative 23. Pr kt arsyeje n rastin e do ngjarje penale shtrohet nevoja e hartimit dhe plotsimit t vazhdueshm t planit t prpunimit kriminalistik. Pa planifikim sistematik n prpunimin kriminalistik ndodh shmangie nga parimet themelore t kriminalistiks dhe n t shumtn e rasteve prpunimi kriminalistik nuk rezulton me ndriimin e veprs penale. far do t jet plani i puns pr zbulimin veprs penale dhe cilat masa dhe aktivitete do t parashihen pr t varet nga rasti konkret dhe versionet e mundshme t ngjarjes. Sipas disa autorve: Zh. Aleksiq, V. Kovaeviq, D. Modly, DHE N. Korajliq, etj. si dhe n baz t prvojave t veta (Zh. Aleksiq, 1988; Praktikum 28-29; Kovaeviq. V 2003; 152 153; D. Modly, N. Korajli, 2002; 446; V. Vodineliq, 1984 31; V. Vodineliq, 1987/ 33 34). Plani i prpunimit kriminalistik duhet t prmban: 1.titullin e organit i cili sht barts i prpunimit kriminalistik dhe numrin e lnds; 2.datn e nxjerrjes s planit t prpunimit kriminalistik; 3.emrin e lnds me kualifikimin e veprs s kryer penale; 4.prshkrimin e shkurtr t veprs s kryer penale; 5.masat dhe aktivitetet kriminalistike teknike, hetimore dhe operative taktike t ndrmarrjes s par dhe sipas rendit kronologjik, t cilat jan ndrmarr menjher pas lajmit pr veprn si jan: shikimi i vendit t ngjarjes, intervistat e kryerja, verifikimet, masat e intervenimit t par, etj. me shenjn, kush dhe kur i ka ndrmarr; 6.prcaktimi i rrethanave t cilat duhet t zbulohen, qartsohen dhe dshmohen;
23

Shembull i rastit t till sht autobomba Mostar ku sht filluar me zbulimin e kryesve t veprave penale t vjedhjes s veturave, GOLF dhe sht arritur deri tek kryesit e ksaj autobombe. 96

7.formimi i versionit pr pyetjet kryesore t veprs penale; 8.masat dhe aktivitetet operative taktike, kriminalistike teknike, dhe hetimore lidhur me versionet e formuara, t cilat sipas planit t puns planifikohen t zhvillohen ndaj kryersit apo ndaj kryersve; 9.caktimi i personave t autorizuar zyrtar me detyr konkrete dhe me afat t ekzekutimit, si p.sh: lshimi i fletarrestit, verifikimi n evidencat operative, bastisja e baness, etj; 10. vlersimin paraprak t fakteve t mbledhura. Realizimi i do detyre duhet t prcillet me shnime dhe me shnime zyrtare apo t dokumentohet me procesverbal, vrtetime, dhe dokumente tjera, varsisht nga detyrat e planifikuara. Plani nuk guxon t kuptohet si i pandryshuar apo si shkronj biblike n letr, prkundrazi ai do t ndryshohet dhe plotsohet, nse nga verifikimet e bra vrtetohen ose eliminohen faktet e caktuara esenciale. Plani i prpunimit kriminalistik prmban t gjitha masat dhe aktivitetet t cilat do t ndrmerren lidhur me ngjarjen kriminale, versionin e caktuar, e t cilat mund t jen t shumta me qllim t ndriimit t gjendjes faktike.24 (Korajli N., Kriminalistika obrada kod ubistva; 181). Prkundrazi, duhet pasur n mendje se do version sht vetm supozim i cili duhet t jet elastik dhe i aft i cili gjat puns duhet t psoj korrigjime dhe prshtatet. Kjo praktikisht do t thot se versionet n planin e puns jan udhrrfyes i llojit t vet q japin vetm konturat themelore t rrugs s hulumtimit dhe n at mas ato sigurojn pun sistematike dhe me plan, meq sht krejtsisht e sigurt q gjat puns do t ket momente t reja t cilat n fillim kan qen t panjohura.

24

N fazn e planifikimit nuk i jepet shum kujdes renditjes s masave dhe aktiviteteve sikurse n kohn e zbatimit t tyre. Gjithashtu sht vrejtur se gjat prpunimit kriminalistik nse zgjat m shum vjen deri tek monotonia, kurse tjetra ndodh me planet q nuk azhurohen dhe nuk plotsohen n pajtim me informatat e freskta. Tek veprat penale ku kryesi sht i njohur planet pr prpunim kriminalistik pothuajse nuk bhen, por edhe nse bhen jan thjesht formale, gj q pr mendimin ton sht praktik e keqe. (Korajli N., 2003; 192.) 97

8. VERSIONET KRIMINALISTIKE Versionet (prezumimet, supozimet ideore punuese, hipotezat) n kriminalistik jan nj nga sqarimet e shumta t mundshme t ngjarjes penale, t veprs penale apo t ndonj fakti relevant kriminalistik, pra, form e aktiviteteve ideore t organit t procedurs. Nj numr kriminalistsh versionin e prkufizojn si prfundim t arsyetuar apo si hipotez t mbshtetur, nga shum t tilla t parashtruara, t cilat n nivelin e besueshmris e sqarojn procedurn, cilsit, lidhjet dhe raportet reciproke, prmbajtjen dhe rndsin e shtjes penale t disa rrethanave t rndsishme t ngjarjes penale apo vet asaj n trsi, me qllim t prcaktimit t s vrtets objektive. Si thekson B. Pavishiq, (2002; 47) versioni sht njra nga hipotezat e shumta q e shpjegon lindjen, vetit, lidhjet e ndrsjella, raportet dhe rrethanat e paraqitjes s veprs penale, karakteristikat, gjendjen dhe raportin e kryersit, viktims dhe rrethanat tjera lidhur me objektin e hetimit kriminalistik. Do t thot, pr rndsin e do ngjarje apo fakti penal gjithmon duhet planifikuar me shum versione, m sakt t formohen t gjitha versionet e mundshme, sepse si thot V. Vodineliq (Kriminalistika fq. 38), nj version sht si asnj. Aq m tepr q nga momenti i t kuptuarit pr veprn penale karakterizohet deficiti i informatave, gjegjsisht mosekzistimi apo humbja e informatave relevante kriminalistike, ose zbrazsit n njohurit e kriminalistit, pra versionet kriminalistike shrbejn pr plotsimin e njohurive, gjegjsisht pr njohurit e pasigurta lidhur me faktet dhe rrethanat relevante. (B. Simonoviq, 2004/43). Puna me versione sht aktivitet apo metod specifike operative taktike, ose procedurale taktike. Pra, forma e aktivitetit praktik, kriminalistik sht e karakterit ideor, prandaj edhe nuk sht e normuar juridikisht. Versioni i supozuar nuk zbatohet n formn procedurale, por bhet sipas rregullave logjike dhe psikologjike. Ndrkaq verifikimi i versioneve i cili bhet me rastin e zhvillimit t procedurave dhe t aktiviteteve operative kryhet sipas rregullave kriminalistike dhe procedurale. Prndryshe nuk ekziston ndonj aktivitet i posam q do ti shrbente formimit t versioneve. Fjala sht pr metodn strukturale logjike t njohjes. Versionet kan dimensionin logjik, ann prmbajtjesore dhe aspektin funksional. Q t tri dimensionet vijn n shprehje n prkufizimin e
98

tyre. Versionet qndrojn vetm deri ather kur njohuria pr ngjarjen apo kryersin bhet e sigurt. Versionet e orientojn rrjedhn e prpunimit kriminalistik t organit t punve t brendshme dhe t procedurs penale duke garantuar konsekuenc n procedur. Ato jan instrument i procedurs s organizuar shkencore e cila nuk zhvillohet sipas parimit t spontanitetit. (N. Korajli 2003, fq. 195). Formimi i versioneve sht faz e domosdoshme n procedurn e argumentimit. Ato jan t objektivizuara n aktivitetet operative dhe procedurale. Numri i versioneve t cilat duhet t planifikohen varet nga fondi i fakteve n dispozicion. Numri i versioneve apo shumsia e tyre na paraqitet si nj faktor i rndsishm metodologjik i zbulimit, argumentimit, dhe ndriimit t ngjarjes penale apo t veprs penale, sepse siguron gjithanshmri, qasje dhe objektivitet. Duhet pasur parasysh se pothuaj do version e ka edhe kundr versionin e vet. Versionet si forma ideore t aktiviteteve jan t lidhura n mnyr t pandashme dhe t grshetuara me ndrmarrjen e aktiviteteve procedurale dhe operative, sepse ato gjenden n themelet dhe rezultatet e tyre. N kriminalistik sipas D. Modly, dhe N. Korajliq, (2002; 714 715), versionet ndahen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. t prgjithshme dhe t veanta; tipike; retrospektive; prognozuese (parashikuese); gjyqsore; versionet e mbrojtjes dhe akuzs; versionet sipas llojit t procedurs; versionet sipas subjektit q e krijojn at; versionet sipas domethnies penale juridike.

N praktik kemi versione kundrthnse dhe jo kundrthnse. Zakonisht nj version sht jo kundrthns me rrjedhn e veprs penale, por ndodh q zgjidhja e vrtet nuk ka qen as e parashikuar. Jo rrall nj varg versionesh jan produkt i imagjinats (fiksionit). Megjithat, deri te e vrteta arrihet vetm me ndihmn e ktyre sqarimeve t mbshtetura n fakte. Versionet duhet t mbshteten n fakte e jo vetm n imagjinat e cila luan nj rol t madh n krijimin e tyre. Kshtu hedhen t gjitha versionet t cilat nuk i vrtetojn faktet,
99

kurse miratohen vetm ato t cilat e vrtetojn materialin faktik. Pr prpunimin kriminalistik sht e rndsishme sidomos klasifikimi i versioneve n vijim (D. Modly, N. Koralji, 715 716). 1. N baz t llojit t procedurs dallojm versionet: operative, t organit t punve t brendshme, hetimore, versionet e diskutueshme dhe t ekspertizs dhe versionet n procedurn e ankimit; 2. versioni i mbrojtjes dhe i akuzs ky klasifikim niset nga raporti i pjesmarrsve t procedurs apo i palve n procedur sipas objektit t argumentimit dhe rezulton nga normat e KPPK. 3. versionet sipas elementeve t qenies s veprs penale versione mbi subjektin (kryersin) dhe ann subjektive (dashja dhe pakujdesia) dhe objektit (ngjarja apo vepra penale), si dhe t ans objektive (mnyra, vendi, koha e kryerjes etj), dhe sipas motivit. 4. versionet sipas shkalls s probabilitetit. Sipas ktij kriteri ato ndahen n: pak t mundshme, t besueshme, dhe t shum t besueshme. Praktika e pasur kriminalistike tregon se versionet q jan pak t besueshme, madje edhe ato m t mundshmet t cilat kufizohen me imagjinatn, mund t jen t mira, dhe se versionet shum t mundshme nuk do t thot t prputhen me realitetin e ngjarjes penale. Pr kt arsye n esencn e planifikimit dhe verifikimit t versioneve gjendet nj rregull faktike q thot se t gjitha versionet duhet t verifikohen njkohsisht, pa marr parasysh shkalln e supozimit t besueshmris s tyre. 5. versionet sipas domethnies penale juridike sipas ktij kriteri m i qlluari sht klasifikimi i trikotom i versioneve si vijo: a) versionet e prgjithshme (supozimet pr objektin e argumentimit); b) versionet e posame (mbi faktet e dshmuara provat) dhe; c) versionet sipas elementeve t qenies s veprs penale (mbi subjektin, ann subjektive dhe objektin dhe ann objektive t veprs penale). 6. versionet sipas subjekteve q i krijojn ato kto jan versionet sipas kriterit t autorsis. Sipas ktij kriteri versionet i krijojn personat e autorizuar zyrtar, prokurort, gjyqtart, t pandehurit dhe mbrojtsit e tyre, t dmtuarit, ekspertt dhe profesionistt, varsisht prej rolit t tyre n procedur.
100

Puna me versione ka t bj me zbatimin e metods s eliminimit. Njkohsisht duhet t verifikohen t gjitha versionet. Veprimi sipas vetm nj versioni sht i rrezikshm. Gjithashtu sht njsoj i dmshm edhe zbatimi i teoris s radhitjes sipas s cils s pari punohet n baz t versioneve m t mundshme, pastaj vijn me radh t tjerat, njra pas tjetrs, sipas kriterit t probabilitetit. Kriminalisti n procesin e planifikimit dhe t verifikimit t versioneve sht i vetdijshm se m i shpeshti sht ai version i cili e prjashton tjetrin. Nuk ekziston mundsia e dy t vrtetave, apo shum versioneve t kundrta. Fjala sht pr zbatimin e metods s eliminimit e cila ka t bj me hedhjen e versioneve t ndryshme t cilat objektivisht jan t mundshme, n dritn e do fakti t porsa vrtetuar. Shpesh n procedurn e eliminimit t disa versioneve krijohen t rejat n baz t fakteve t vrtetuar. Mirpo, versioni i mbetur nuk do t thot vetvetiu se sht i vrtet. Pra, pr verifikimin dhe eliminimin e versioneve shrben metoda e eliminimit e cila nuk sht prov as argument pr prcaktimin e saktsis s versioneve t mbetura. Me rastin e krijimit dhe verifikimit t versioneve duhet marr parasysh edhe rrethanat negative (mohuese), e jo vetm rrethanat pozitive. Si thekson Boshkoviq. M (1998, 23) versionet gjithmon mbshteten n indicet e caktuara dhe pr nga esenca ato jan supozime lidhur me zhvillimin real t ndonj ngjarje kriminale dhe me at se cilt persona mund t vijn n rrethin e t dyshuarve pr veprn konkrete penale. Pr kt arsye pas formimit t versioneve, pason planifikimi i veprimtaris operative n prpunimin konkret kriminalistik q nnkupton ndrmarrjen e aktiviteteve adekuat operative teknike dhe hetimore dhe grumbullimin e fakteve t reja, verifikimin dhe analizn e tyre, vlersimin e rndsis s tyre dhe shfrytzimin e drejt t tyre kriminalistik operativ, i cili pikrisht e mundson eliminimin apo vrtetimin e versioneve t parashtruara, por, edhe e vendos bazn pr parashtrimin e versioneve t reja. Pr tu analizuar informatat e mbledhura gjat prpunimit kriminalistik V. Krivokapiq, dhe O. Krstiq, (1999, 124), konsiderojn se organi i inspektimit duhet t parashtroj shum versione t posame. Ai i hyn vlersimit t fondit t gjithmbarshm informativ n mnyr q t vendos pr procedurn e mtejme. Organi i inspektimit t vendit t
101

ngjarjes duhet t ket parasysh: 1. Informatat mbi masat e ndrmarrjes s par; 2. Vversionet tipike dhe specifike; 3. Hapsirn e definuar qart t sigurimit t provave; 4.vakumet n njohurit mbi ngjarjen kriminale. Pas ksaj organi i inspektimit krijon planin e hollsishm, kurse pr t pasur sukses n kt, duke pasur parasysh fondin e informacioneve, ai formon versionet tipike speciale. Me kt dukshm lehtsohet krkimi kur ekzistojn edhe detyrat konkrete. Kjo nnkupton edhe nj kusht i cili sht taktika e mir e verifikimit t do versioni. Krijimi dhe verifikimi i versioneve gjat shikimit t vendit t ngjarjes jan garancion i objektivitetit t tr procedurs s mvonshme. N praktikn ton ka shembuj t shumt me pasoja t dmshme pr shkak t moskujdesit t organit t inspektimit q n vendin e ngjarjes ti zbatoj versionet. Mangsia e puns me versione on n shmangie nga qllimi. Pr kt arsyeje sht e domosdoshme q organi i inspektimit t fillojn nga versionet e prgjithshme. Kurse gjat puns n vendin e ngjarjes e bn korrigjimin e tyre (metoda eliminuese), dhe planifikon versionet e posame. Shikimi n vendin e ngjarjes kriminale kurrsesi nuk guxon t prfundohet derisa t mos bhet verifikimi i atij versioni, verifikimi i t cilit gjat shikimit sht i mundur. Numri m i madh i versioneve sht i mundur t verifikohet vetm me rekonstruktimin e ngjarjes. Versionet operative konstruktohen dhe verifikohen para fillimit t hetimit; por edhe paralelisht me versionet hetimore, t ashtuquajturn kombinim i hetimit dhe aktivitetit operativ. Prve q versionet krijohen n t materialit informativ t karakterit operativ, ato krijohen edhe n baz t intuits. B. Pavishiq, (2002; 47), thekson se pr nga prmbajtja dhe shtrirja ndr t gjitha versionet theksohet versioni i prgjithshm dhe i veant, versioni i ndrlikuar metodologjik i pyetjeve elementare apo kryesore t arta, kriminalistike i cili e formon trsin e detyrave hetimore t sistemuar sipas disa pyetjeve.

102

TABELA 5. Versionet e pyetjeve kryesore kriminalistike versionet e pyetjeve kryesore t kriminalistiks vepra penale corpora delikti. 1. ka quid? kryesi actor. 2. kush quis? vendi i veprs penale locus delicti. 3. ku (ub)? koha tempus delicti. 4. kur ( quando)? modus operandi 5. si ( quomodo)? ka (quibus instrumenta sceleris 6. me motivi 7. auxiliis)? bashkkryersit 8. prse (cur)? viktima 9. me k? k apo ka?

Pyetjet e arta themelore t kriminalistike jan n lidhje me ann objektive dhe me elementet subjektive t veprs penale, n fazn e ndriimit, qartsimit dhe gjykimit. N ann objektive bjn pjes edhe pyetjet: ka ka ndodhur (vepr penale, delikt, ngjarje e zakonshme); ku ka ndodhur (vendi i aktit, si dhe do vend ku mund t gjenden gjurmt dhe objektet q kan t bjn me veprn penale); si ka ndodhur (mnyra e prgatitjes s kryerjes dhe fshehjes s veprs penale), dhe me ka sht kryer (mjetet e kryerjes). Pyetjet t cilat kan t bjn me ann subjektive t sqarimit t veprs jan: me k sht kryer vepra (u adresohet pjesmarrsve); prse sht kryer (i prket motivit); mbi k sht kryer (kush sht viktima dhe aspektet e mundshme viktimologjike), dhe kush sht kryers. Pyetjet elementare t arta t kriminalistiks n pjesn m t madhe pikrisht i prkasin zbulimit t kryersit (V. Krivokapiq, 2005/ 117- 127). Pr shkak t rndsis s pyetjeve t arta, q ato e kan gjat hetimit kriminalistik, seciln prej tyre do ta sqarojm hollsisht. a) far ka ndodhur? Fjala sht pr pyetjen shum t rndsishme e cila imponohet drejtprsdrejti, me t kuptuar pr ngjarjen dhe me t ciln mund t vrtetohet ose demantohet dyshimi se sht n pyetje vepra penale apo jo. Nga bazueshmria e fakteve t kuptuara, varet se a do t angazhohet personi i autorizuar zyrtar n rastin konkret. Gjithashtu lloji dhe karakteri i ngjarjes (vepra penale, delikti, delikti ekonomik,
103

fatkeqsia, etj.), do t ndikojn n drejtimin e angazhimit t mtejm t personit t autorizuar zyrtar, n detyrat konkrete dhe n rregullat themelore taktike t veprimit. Nse vrtetohen bazat e dyshimit pr kryerjen e veprs penale, personi zyrtar i autorizuar sht i detyruar ti ndrmerr masat e nevojshme me qllim t zbulimit t kryrsit t veprs penale, dhe t pengimit t arratis apo fshehjes s tij, t zbulohen dhe t sigurohen gjurmt e veprs penale dhe objektet q mund t shrbejn si prov, gjegjsisht t mblidhen t gjitha informatat q do t jen t dobishme pr zhvillimin e procedurs penale. Nse vrtetohet dyshimi i bazuar pr veprn penale, personi i autorizuar zyrtar do tia paraqes raportin prokurorit publik kompetent, apo kallzimin penal kundr kryersit t njohur apo t panjohur. b) ku ka ndodhur? Vendi i ngjarjes kriminale ka rndsi t shumfisht. N at vend mund t gjenden objekte dhe gjurm t kryerjes, gjegjsisht t hasen edhe persona q kan lidhje me ngjarjen (viktima, i dmtuari, dshmitari, kryrsi). Vendi i ngjarjes paraqet hapsirn ku ndrmerren nj varg masash dhe aktivitetesh kriminalistike, taktike dhe kriminalistike teknike ( sigurimi i vendit t ngjarjes, mbledhja e informatave, shikimi, rikonstruksioni i ngjarjes, ekspertiza, kufizimi i liris s lvizjes, bastisaj, legjitimimi, vzhgimi, pusia, etj. N kuadr t prpunimit kriminalistik t vendit t ngjarjes ndrmerren shum veprime n baz t cilave vije deri te indicet, apo dshmit e rndsishme pr fillimin dhe prfundimin e procedurs penale. Te disa vepra penale vendi i ngjarjes paraqet pjes t pandashme t MOS (mnyra specifike e kryerjes). Ndrmarrja e masave dhe aktiviteteve pr verifikimin e alibis s t dyshuarit apo t pandehurit e humb kuptimin nse vendi i kryerjes nuk sht konstatuar sakt. Te disa vepra penale vendi i kryerjes paraqet karakteristikat e veprs (p.sh, me rastin e shkeljes s kufirit shtetror; me rastin e shkeljes s pacenueshmris s baness, banesa e huaj apo lokali i mbyllur; me rastin e uzurpimit kundrligjor t toks me qllim t posam t mbrojtjes s pyjeve, parku nacional apo toka tjetr me destinim t posam etj.), apo rrethana e saj kualifikuese (p.sh, me rastin e shkeljes s detyrs s patrulls, rojs apo tjetr shrbimi t ngjashm si sht depoja e armve, municioni, apo materialit eksplodues, ose objektet tjera me rndsi; me rastin e shkaktimit t rrezikut t prgjithshm, vendi ku sht mbledhur numr i madh njerzish; me rastin e fyerjeve intrigave n tubimet publike, etj.) Personi i autorizuar
104

zyrtar sht i detyruar q edhe kt ta ket n mendje, kur gjat puns s tij n ndriimin e ngjarjes komplete kriminale ta kualifikoj veprn penale dhe ti paraqes raport kallzim prokurorit publik kompetent. Prmbajtja e prgjigjes n pyetjen ku ka ndodhur ka rndsi shumt madhe edhe pr faktin q ktu ka t bj me kompetencn e gjykats dhe prokurorit t bazuar n faktin se n territorin e tyre sht kryer apo sht tentuar vepra penale. c) kur ka ndodhur? Konstatimi i kohs s sakt apo t prafrt i ngjarjes kriminale sht i domosdoshm sidomos pr shkak t ekzistimit t nj varg rrethanash (rrethanat atmosferike dhe kohore, si dhe t reshurat atmosferike etj.), q lidhen pr kohn e ndrmarrjes s aktit t veprs penale. sht e mundur q t vrtetohet ekzistimi i indices pr vepr penale dhe kryersin (motivi i kryerjes, shfaqja e gatishmris pr kryerje, ndikimi psikik i veprs s kryer, posedimi i objekteve t caktuara, njohja e rrethanave t caktuara etj), nse sillen n lidhje me kohn e kryerjes. Koha e kryerjes te disa vepra penale sht element i MOS. Gjithashtu edhe verifikimi i alibis nuk mund t kryhet me sukses nse paraprakisht nuk sht vrtetuar koha e kryerjes s veprs penale, pr t ciln personi i caktuar sht i dyshuar apo i pandehur. Prgjigjja n kt pyetje i prket edhe zbatimit t ligjit penal, sepse sjelljet konkrete kriminale t njerzve grupohen n dispozitat e ktij ligji penal i cili i ka ndrlidhur ato me kohn e ndrmarrjes s tyre. Konstatimi i kohs s sakt t aktit kriminal sht me rndsi edhe pr shkak se n rastin e analizave t kushteve pr zbatimin e disa instituteve t veprave t prgjithshme (KPK), faktet e caktuara merren parasysh vetm n rastin kur kan ekzistuar n kohn e kryerjes (p.sh, mbrojtja e nevojshme, nevoja ekstreme, ekzistimi i lajthimit, etj.) Me rastin e konstatimit t moshs s kryersit, prgjegjsis s tij, si dhe momenti nga i cili fillon t rrjedh afati i parashkrimit t ndjekjes penale, gjithashtu si kriter vendimtar merret koha e ndrmarrjes s veprimit t veprs penale. Kjo koh mund t jet edhe njra nga karakteristikat e veprs penale (p.sh, me rastin e evitimit t lufts kundr armikut, koha e lufts, apo e konfliktit t armatosur; me rastin e autorizimit t blersit, koha e mungess s mallit t caktuar, apo rreziku i mungess; me rastin e paraqitjes s prgatitjes s veprs penale, koha kur ende ka qen e mundur t evitohet kryerja e veprs
105

penale). Koha e kryerjes mund t paraqet edhe rrethan kualifikuese t disa veprave penale ( me rastin e dhnies s sekretit shtetror, koha e gjendjes s lufts, apo rrezikut t drejtprdrejt nga lufta, me rastin e privimit kundr ligjor nga liria, periudha m gjat se 30 dit; me rastin e vjedhjes s rnd n momentin e zjarrit, vrshimit, apo aksidenteve t ngjashme etj). disa vepra penale mund t marrin form t privilegjuar vetm kur t jet plotsuar edhe kushti se jan kryer vetm n kohn e caktuar (p.sh, me rastin e vrasjes n afekt, drejtprsdrejti pas sulmit apo fyerjes, derisa ekziston gjendja tronditjes s fort t shkaktuar nga sulmi apo fyerja e rnd; me rastin e vrasjes s foshnjs s porsalindur, gjat kohs s lindjes, ose menjher pas lindjes.) d) si ka ndodhur? Disa vepra penale kryhen n mnyra t ndryshme, prandaj sht shum e rndsishme detyra e t gjitha subjekteve q t marrin pjes n ndriimin e ngjarjes kriminale pr prcaktimin e prgjigjes n pyetjen si sht zhvilluar ajo. Mnyra se si ka lindur dhe sht zhvilluar ngjarja kriminale mund t jet indice e besueshme pr at se n rastin konkret fjala sht pr vepr penale e jo pr ndonj ngjarje tjetr apo motiv tjetr, pr cilsi trupore, pr vjet t pleqris, interesime profesionale apo shkathtsi t kryersit dhe pr njohjen e tij paraprake t rrethanave t rndsishme. Specifika e mnyrs s kryerjes mund t tregoj edhe pr lidhjen reciproke t veprs n ndriimin e s cils punohet, me disa vepra t kryera m hert penale, gj q sht shum e rndsishme nse kryersit jan recidivist t specializuar pr kryerjen e veprave t caktuara penale. Mnyra e kryerjes te disa vepra penale paraqet elementin e tyre qensor p.sh, me rastin e rrezikimit t siguris n fluturimin ajror, si sht vendosja apo futja e eksplozivit dhe substancave tjera t ngjashme n fluturake, futja apo dmtimi i pajisjeve t navigimit apo shkaktimi i dmit tjetr n fluturake, dhnia e informatave t rrejshme lidhur me fluturimin e fluturakes, drejtimi jasht rregullave i fluturakes, lshimi i detyrs apo i kontrollit lidhur me sigurin e fluturimit ajror; kabotazhi i fsheht, mnyra tinzare apo e ngjashme; nxjerrja e dshmive me dhun duke prdor forcn apo krcnimin, ose mjeti tjetr i palejueshm, etj.). Mnyra e kryerjes mund t jet edhe n nga rrethanat e cila veprave t caktuara penale u jep form m t rnd kualifikimi (p.sh, me rastin e vrasjes mizore, apo n mirbesim; me rastin e dmtimit t kreditorit, pranimi i detyrimeve t
106

pavrteta, prpilimi i kontratave t rrejshme, ose ndonj akt tjetr mashtrimi, me rastin e dhunimit, sidomos mnyra mizore dhe sidomos prulse). e) me ka sht kryer? Me zbulimin e mjeteve t kryerjes dhe gjurmve t tyre gjat prpunimit kriminalistik t vendit t ngjarjes ose prpunimit operativ vijm deri tek prgjigjja n pyetjen, me ka sht kryer vepra penale. Pr mjetet e prdorura mund t tregojn edhe personat pjesmarrs, i dmtuari apo viktima, dshmitart dhe pjestart. Me prcaktimin e cilsis s objektit t kryerjes arrihet nj indicie shum e rndsishme mbi prgatitjen, tentimin apo veprn e kryer penale, motivin, vetit fizike dhe njohurit dhe shkathtsit profesionale t kryesit. N objektet e kryerjes mund t gjenden gjurm t ndryshme, madje edhe ato n baz t s cilave mund t kryhet identifikimi i sigurt i kryesit. Pr zbulimin e ktyre objekteve, me ligjin e procedurs penale sht parapar mundsia e ndrmarrjes s nj varg aktivitetesh: shikimi, bastisja, kontrolli i mjeteve transportuese t udhtarve dhe valixheve, kontrolli i objekteve t caktuara, shikimi i dokumentacionit, konfiskimi i objekteve dhe shpallja e fletarrestit. Kto veprime sipas ligjit mund ti ndrmarr gjykata dhe policia nse jan plotsuar kushtet e caktuara ligjore. Kto masa m s shpeshti i ndrmarrin personat e autorizuar ligjor ose pjestart e policis. Nse vepra penale ka mbetur n tentim ather duhet t vrtetohet se a jan prdorur mjetet e prshtatshme pr kryerje pr shkak se n rast kur me rastin e tentimit mjetet kan qen t paprshtatshme, kryesi mund t dnohet m leht ose t lirohet. Me rastin e ndriimit t veprimtaris konkrete kriminale nuk bn t harrohet as fakti se ndihma n kryerjen e veprs penale ndr t tjera prfshin edhe lnien n dispozicion t mjeteve t kryerjes, si dhe at se sht si vepr e pavarur penale parashihet edhe prpunimi, furnizimi dhe dhnia e mjetit t caktuar tjetrit e pr t cilin dihet se sht i destinuar pr kryerje t veprs penale. Ndihma kryesit pas kryerjes s veprs penale sht e parapar si vepr e posame penale dhe e till sht edhe ndihma pr ta fshehur mjetin e prdorur pr kryerje t veprs penale. Mjetet e caktuara t kryerjes s disa veprave penale jan element qensor i tyre (p.sh. me rastin e prgjimit t paautorizuar dhe incizimit tonik me mjete t posame; me rastin e peshkimit kundrligjor me
107

eksploziv, rrym elektrike, helm apo mjete joshse; me rastin e matjes jo t mir, tegat e rrejshme etj.) ose paraqesin kusht pr ekzistimin e forms s kualifikimit (p.sh. me rastin e lndimit t leht trupor me arm, arma e rrezikshme apo mjeti tjetr i prshtatshm pr lndim t rnd t trupit apo shndetit; me rastin e bixhozit me letra mashtruese; me rastin e furnizimit t paautorizuar t rrejshm apo mbajtjes, punimit, shkmbimit dhe shitjes s armve t zjarrit, municionit ose materieve eksploduese, plcitse ose arm gazi, t zjarrit, municion apo materie eksploduese me forc t madhe shkatrruese. f) Me k sht kryer? Kjo pyetje shtrohet ather kur dyshohet ose dihet se ngjarja kriminale q sht duke u ndriuar sht shkaktuar nga aktiviteti i m shum personave gjegjsisht bashkpjesmarrjen e tyre. Numri i pjesmarrsve mund t prcaktohet me hasjen n vendin e ngjarjes, mbledhjen e informatave nga qytetart dhe rekonstruktimin ideor t rrjedhjes s ngjarjes, t kryer n baz t njohurive t fituara dhe objekteve dhe gjurmve t gjetura gjat prpunimit kriminalistik. Pjesmarrja e shum personave n kryerjen e veprs s caktuar penale (vjedhjet e xhepave, banditizmat, mashtrimet, etj), mund t paraqes pjes t MOS-it t kryesve e me kt edhe indicie t rndsishme me rastin e ndriimit t veprave penale t delikuentve t specializuar. N rast se n vepr penale kan marr pjes m shum persona, ather sht e mundur zbatimi i dispozitave penale juridike mbi bashkpjesmarrjen, nxitjen, ndihmn dhe organizimin e bashkimit kriminal. Nse shum persona marrin pjes n aktin e kryerjes apo aktin tjetr me t cilin s bashku kryhet vepra penale, me at rast vetm pjesmarrja sht karakteristik e qenies s veprs penale te e cila ekziston bashkpjesmarrja e domosdoshme (p.sh, te rebelimi i personave t privuar nga liria, personave q kan marr pjes n rrahje me t ciln dikush sht privuar nga liria apo tjetrit i sht shkaktuar lndim i rnd trupor; me rastin e pjesmarrjes n grup i cili pengon personin zyrtar n kryerjen e detyrs zyrtare, personat t cilt marrin pjes n grup, etj. pjesmarrja e shum personave n veprn penale mund t jet edhe rrethan kualifikuese (p.sh, me rastin e dhunimit shum persona; me rastin e vjedhjes s rnd shum persona t cilt jan bashkuar pr kryerjen e vjedhjes; me rastet e rnda, t vjedhjes s dhunshme dhe banditizmave, n kuadr t grupit etj).
108

g. Prse sht kryer? Policia gjat ndriimit t ngjarjes kriminale e ka pr qllim edhe prcaktimin e motivit t kryerjes. Kjo sidomos sht e rndsishme me rastin e kryesit t panjohur kur motivi mund t shrbej si indicie e rndsishme dhe mund t jet baz pr prcaktimin e rrethit t kryesve t mundshm. Motivet e kryesve t veprs si forc e brendshme lvizse psikike e aktiviteteve t njerzve konkret vrehen n baz t nj varg karakteristikash t veprs s kryer si jan lloji i saj, objekti, vendi, koha, mnyra dhe mjetet e kryerjes. Prgjigja n kt pyetje sht e rndsishme, sepse motivet, qllimet dhe instinktet, mund t paraqesin element qensor t veprs penale (p.sh, me rastin e vjedhjes qllimi ka qen fitimi i pasuris kundrligjore; me rastin e vjedhjes s automobilit qllimi ka qen q t shfrytzohet pr ngasje; me rastin e pengimit t dshmimit, qllimi ka qen pengimi apo vshtirsimi i argumentimit, etj, ose rrethana kualifikuese (p.sh, me rastin e zbulimit t sekretit zyrtar, sht kryer nga interesi personal ose me qllim t prfitimit apo prfitimeve n botn e jashtme; me rastin e vrasjes, t kryer nga interesi, me qllim t kryerjes apo fshehjes s veprs tjetr penale, pr shkak t hakmarrjes s gjakut apo hakmarrjes s paskrupullt, ose nga motivet tjera t ulta; me rastin e lndimit t konfidencialitetit t drgesave dhe letrave t kryer me qllim q vetes apo t tjerve tu sjell fitim pasuror t kundrligjshm ose q tjetrit ti shkaktoj dme t tilla). Prve ksaj motivi kryers mund t paraqet edhe karakteristikat e forms s privilegjuar t disa veprave penale (p.sh, me rastin e veprave t vogla t hajnis, fshehjes apo mashtrimit, nse vjedhja dhe fshehja e gjerave sht kryer me qllim t konsumit apo shfrytzimit pr vete ose antart e familje, etj). a. Ndaj kujt sht kryer? Pa marr parasysh se mnyrat e t krkuarit pr vepr penale jan t ndryshme, aktiviteti i personave t autorizuar zyrtar shum shpesh ndodh q iniciohet me paraqitjen e veprs penale nga i dmtuari dhe viktima. Kta persona sidomos jan t interesuar pr zbulimin e kryesit, prandaj edhe paraqesin burim t rndsishm t t dhnave edhe kur nuk jan paraqits t veprs penale, por pr to kuptohet m von gjat puns operative. Njohurit e mara nga t dmtuarit dhe viktimat, sikurse edhe informatat tjera t mbledhura, gjithsesi duhet
109

verifikuar duke ndrmarr masa dhe aktivitete tjera. Karakteristikat specifike t objektit njohja e t cilit ka mundsuar prgatitjen, planifikimin dhe kryerjen e veprs penale si nj nga indicet e rndsishme operative, mund t tregoj pr rrethin e personave q jan kryers t mundshm dhe t jet nj nga piknisjet pr planifikimin e puns s mtejme n baz t versioneve t krijuara. Kjo do t thot se grupi i karakteristikave t njjta dhe t ngjashme t nj numri m t madh t subjekteve t sulmuara, ose personave mbi t cilt sht kryer vepra penale mund t tregoj pr modus operandi t kryersve t caktuar dhe t shrbej si baz pr planifikimin e puns s mtejme jo vetm n ndriimin e veprave t kryera penale, por edhe n evitimin e t rejave. Objekti i caktuar i aktit t kryerjes, gjegjsisht i t dmtuarit me karakteristikat e caktuara (cilsit, gjendjet dhe marrdhniet, n disa raste paraqet karakteristik qensore t veprs penale (p.sh, me rastin e dmtimit t pajisjeve mbrojtse n pun, t stabilimenteve mbrojtse n miniera, fabrika, puntori, ose n prgjithsi n pun; n rastin e prdhunimin e femrs me t ciln nuk jeton n marrdhnie martesore; me rastin e pengimit t personit zyrtar n kryerjen e detyrs zyrtare etj), ose rrethana kualifikuese (p.sh, me rastin e futjes apo fshehjes s materialit arkivor, materiali regjistrues, apo materiali arkivor i rndsis apo vlers s madhe; me rastin e vrasjes s personit zyrtar apo ushtarak, i cili ka qen duke kryer pun t siguris, ose detyrn e ruajtjes s rendit publik, kapja e kryesit t veprs penale, ose ruajtja e personit t privuar nga liria ose personit tjetr t punve t cekura n baz t ligjit ose dispozitave tjera; me rastin e mashtrimeve martesore ose marrdhnies seksuale duke keqprdorur pozitn t ndaj t miturs ma t vjetr se 14 vjet, e cila kryersit i sht besuar n ruajtje, edukim, msim apo kujdes, etj. Gjat puns n ndriimin e veprs s kryer penale, nuk bn t harrohet kurrsesi as kontributi i mundshm i personave t cilt me sjelljen e tyre n mas t6 madhe ose t vogl e kan provokuar kryerjen e veprs penale. Te disa vepra penale ligji parasheh mundsin e dnimit m t leht, ose lirimin nga dnimi t personit i cili ka qen i nxitur n mnyr kundrligjore dhe t vrazhdt na viktima apo i dmtuari pr kryerje kryerjen veprs penale (psh. Me rastin e pengimit t personit zyrtar n kryerjen e detyrs zyrtare,.Fyerjes apo intrigave, etj).

110

i. Kush sht kryesi Vepra t shumta penale kryhen n mnyrn, kohn dhe vendin q e vshtirsojn punn e zbulimit dhe ndriimit t tyre, kshtu q shum shpesh nuk sht fare leht t gjendet prgjigja n pyetjen kush e ka kryer. Kryersi i veprs penale konsiderohet i njohur n rastin kur personi i autorizuar zyrtar me befasi e z vepr gjat puns operative. Me paraqitjen e tij ose n nj mnyr tjetr e konstaton ekzistimin e dyshimit t bazuar se personi i caktuar ka kryer vepr penle. Ndrkaq, nse gjat puns s mtejme konstatohet se kryersi sht dikush tjetr, n at moment person i panjohur, ather sikurse edhe n rastin kur nuk sht konstatuar se sht me baz i dyshuar pr kryerjen e veprs penale, bhet fjal pr kryersin e panjohur. Me rastin e prcaktimit t shenjave t bazuara t disa veprave penale, t formave t tyre t kualifikuara ose t privilegjuara si kryers ceken disa kategori t personave. Ka shum vepra penale t cilat kryersit mund t jen vetm personat e caktuar, gjegjsisht te t cilat pjes e pandashme sht marrdhnia personale, gjegjsisht cilsia e kryersit (delicta propria), p.sh, me rastin e bastisjes kundrligjore personi zyrtar; me rastin e kundrshtimit t udhheqsit, personi ushtarak; me rastin e mosmarrjes s masave mbrojtse n pun, personi prgjegjs; me rastin e zbulimit t paautorizuar t fshehtsis, avokati, mbrojtsi, mjeku, ose puntori tjetr shndetsor; me rastin e mos ofrimit t ndihms s personit t lnduar n komunikacion n fatkeqsi komunikacioni shoferi i automjetit ose mjetit tjetr t transportit; me rastin e trazimit t gjakut n shkalln e caktuar t trashgimis gjinore, n rastin e dhunimit, t personit mashkull, etj.). Disa vepra penale e marrin formn e kualifikuar nse kryersit e tyre jan persona me marrdhnie t caktuara, me veti ose rrethana t tilla (p.sh, me rastin e privimit kundrligjor nga liria, personi zyrtar; me rastin e keqprdorimit t besimit kujdestari ose avokati, etj). si kryers i forms s privilegjuar t vrasjes; vrasja e foshnjs gjat lindjes, mund t jet ajo vetm nna e fmijs. pyetjet e arta t kriminalistiks, paraqesin bazn e t gjitha versioneve t cilat paraqiten nga momenti i par i ndrmarrjes s masave, deri tek prfundimi i procedurs. Aktiviteti kriminal mund t konsiderohet i zgjidhur vetm ather kur n t gjitha pyetjet e cekura i jepen prgjigjet e plota, t dshmuara me prova. Vendimi i subjektit kompetent duhet t prmbaj prgjigje sa m t sakta, t nxjerra gjat
111

procedurs s filluar me rastin e ngjarjes konkrete kriminale. N baz t prgjigjes n disa pyetje apo indiceve t fituara nga ato punohen versionet. Versionet mund t planifikohen ashtu q shum sosh lidhen pr nj element (motivi, mnyra, mjetet, kryerja, personat e caktuar si kryers). Gjat puns operative disa versione plotsohen, gjegjsisht pasurohen me fakte t reja. Me at rast nuk vjen deri te versionet e reja por deri te plotsimi dhe thellimi i atyre ekzistuese. Prjashtimisht mund t krijohen edhe t reja nse gjendja e re e krijuar krkon nj gj t till. Verifikimi i versioneve sipas rregullit vshtirsohet me kundrshtimin e kryersit i cili prpiqet ti humb t gjitha gjurmt e veprs penale dhe ti pamundsoj zbulimin e tij si kryers. Verifikimi i versioneve t cilat jan n bazn e do plani operativ, sht rezultat jo vetm i fakteve t njohura lidhur me veprn penale dhe kryersin, por edhe i njohurive t prvojave dhe praktikave, si dhe metodave t shkencave tjera t cilat i shrbejn kriminalistiks. Me pun operative nuk mjafton t dshmohet e vrteta e versionit t caktuar, por e pavrteta e versioneve tjera t planifikuara. Vetm me at rast mund t pohojm me siguri se kemi arritur ta vrtetojm prputhshmrin e versionit t planifikuar me faktet konkrete q kan t bjn me veprn penale dhe kryersin e saj. Planifikimi i puns operative sipas rastit konkret kriminal duhet t jet n pajtim me detyrn e parapar operative apo detyrn procedurale penale. Detyra sipas rregullit prbhet nga prcaktimi i rrethanave t cilat duhet zbuluar, ndriuar, pastaj dshmuar apo krijuar kushte t reja kriminalistike dhe juridike pr argumentimin e tyre n procedurn penale. Planifikimi duhet t jet i harmonizuar me versionet ekzistuese, kurse vet versionet t kushtzuara nga prmbajtja e pyetjeve themelore t arta kriminalistike. Realizimi i puns operative nnkupton prmbledhjen dhe vlersimin e informatave dhe provave t mbledhura, gjegjsisht t verifikuara t cilat s bashku me indicet dhe versionet e sajuara nga ato jan treguar t bazuara dhe lidhur me kt korrigjimet dhe orientimet q duhet ndrmarr gjat hetimit. Kur do ti hyhet planifikimit apo krijimit t versioneve, nxjerrjes s planeve operative dhe zhvillimit t prpunimit kriminalistik, varet nga numri dhe prmbajtja e indiceve, gjegjsisht nga mbledhja e njohurive q ofrojn baz t mjaftueshme pr paraqitjen e fardo supozimi punues. N kuadr t planit operativ
112

krijohen kushtet pr hedhjen e versioneve ekzistuese dhe nxjerrjen e versioneve t reja gjithnj deri n vrtetimin prfundimtar t atyre q jan m t mundshme. Pr kt arsye edhe vet plani vazhdimisht edhe ndryshohet, verifikohet dhe drejtohet n pajtim me faktet e reja, sepse edhe vet faktet n baz t cilave krijohen versionet n hetuesi nuk jan sakt t prcaktuara as t rrumbullaksuara. Disa aktivitete operative taktike q n fillim jan t prcaktuara n prmbajtje t vet versioneve. N veprimin operativ me kryerjen e tyre verifikohen edhe vet versionet. Sipas t njjts shtje penale t gjitha versionet duhet verifikuar njkohsisht, ndonse ka mendime se s pari duhet verifikuar versionet t cilat jan m t bazuarat e pastaj t tjerat sipas bazueshmris s supozuar t tyre. Konsiderojm se verifikimi i njkohshm i versioneve sht m operativ dhe ofron m shum mundsi pr zbulimin racional dhe n kohn e duhur t kryrsve t veprave dhe veprave vet. Me verifikimin e versioneve sipas natyrs s gjerave, orientohet aktiviteti dhe forcohet dinamika e prpunimit kriminalistik, me rast veprimtaria operative e lidhur pr supozimet pr kryersin e veprs penale dhe rrethanat tjera lidhur me veprn penale m s shpeshti jan konspirative. Duke pasur parasysh se fjala sht pr indicet dhe supozimet e formuara n baz t tyre, mnyra e hapur e kryerjes s disa aktiviteteve me qllim t prcaktimit t gjendjes s vrtet do t mund t dmtonte prestigjin apo dinjitetin e personave q u prket indicia apo supozimi. N ann tjetr pr pun konspirative obligojn edhe arsyet operative, meqense personat ndaj t cilve ndrmerren aktivitetet jan t interesuar pr prfundimin e prpunimit kriminalistik, prandaj do t prpiqeshin ti shkatrrojn apo eliminojn provat materiale, t ndikojn n dshmitar, apo t arratisen. Rrethi i ktyre personave n fillim t zbulimit t veprave penale dhe kryersve, zakonisht sht shum i gjer ose i paprcaktuar, gj q varet nga indicet t cilat pak a shum trthorazi tregojn pr lidhjet e tyre me veprn penale. Numri i personave n punn e mtejme operative ngushtohet dhe sillet n kufijt e tyre real, natyrisht nse versionet kan qen reale. N t kundrtn nse t gjitha versionet pas t gjitha masave dhe aktiviteteve t ndrmarra operative taktike jan treguar t pabaza, ather i obligon personat e autorizuar zyrtar n drejtim t mbledhjes s indiceve t reja, n verifikimin e tyre, ndryshimin e planit ose modifikimin e tij, gjegjsisht drejtimin e puns n versione t cilat momentalisht jan m reale.

113

Veprimet e ndryshme operative n fazn e zbulimit t kryesve t veprave penale dhe zbulimit t tyre jan t kushtzuar me ngjarje t ndryshme kriminale. Madje edhe ngjarjet t cilat pr kriminalistikn nuk paraqesin problem krkojn veprime t caktuara operative. Pa marr parasysh se nga njher sht i mundur masa dhe veprimi i caktuar si dhe versione t caktuar t planifikohen n raport me zhvillimin prfundimtar, disa dallime tregojn n nevojn e trajtimit t ndryshm t do rasti konkret. Madje edhe me rastin e zbatimit t mass s njjt operative taktike, specifika e rastit do t ndikoj n specifikn e prfundimit t tij. T gjitha kto veprime q manifestohen me ndrmarrjen e masave dhe aktiviteteve operative taktike dhe teknike e q jan prfshir me bashkimin e personave dhe ngjarjeve kriminale prbjn thelbi n e prpunimit kriminalistik.

9)

SHFRYTZIMI I METODS INDICIALE ARGUMENTIMIN E VEPRAVE PENALE

N punn e prditshme operative personat e autorizuar zyrtar zbulojn nj varg t tr t informatave operative me karakter indicial provat jo formale indiciale t cilat zakonisht n punn e mtejme shrbejn si udhrrfyes i llojit t vet. Indicet ose bazat e dyshimit (indicium shenj)25 - bazat e dyshimit jan fakte dhe rrethana t cilat m shum ose m pak tregojn pr ekzistimin e veprs penale dhe pr lidhjen e afrt apo t largt t veprave me ndonj person i cili n mnyr direkte si kryers, ose indirekte sht i lidhur pr veprn (D. Modly, N. Korajliq, 2002 / 168; V. Kovaeviq 2003/113). Ato n prpunimin kriminalistik jan udhrrfyes i domosdoshm dhe mjet n baz t s cilit me nj siguri m t vogl apo m t madhe mund t prfundohet se fjala sht pr veprn e caktuar penale dhe se personi i caktuar do t mund t ishte kryers i saj ose i veprs tjetr penale. Prve ksaj indicet e kombinuara me t tjerat, me provat direkte e plotsojn materialin argumentues, prandaj s andejmi nuk sht e rastit q policia kriminalistike nj pjes t madhe t aktiviteteve e mbshtet pikrisht n mbledhjen e informatave operative.

25

Turqizm i pranuar edhe nga gjuha boshnjake si isharet. 114

Nocioni i indices n t drjetn procedurale penale dhe n kriminalistik nuk sht i njjt. Indice n procedur sht fakti i cili vrtetohet se me ndihmn e saj si prov do t mund t konstatohej fakti tjetr. Te indicet n kriminalistik hyn t gjitha faktet argumentuese (indicet n kuptimin procedural), por edhe rrethanat tjera t cilat kriminalistika i merr si indice. Nj numr i madh i indiceve si sht poligrami, shnimet operative pr vetit e karakterit t dyshuarit, deklaratat n bisedn informative, nuk mund t shfrytzohen si prova n procedurn penale. Ato pra, mund t jen fakte argumentuese, por n kuptimin kriminalistik jan indice. B. Pavishiq, 200/70). Pr prkufizimin e nocionit indice dhe forcs argumentuese t saj sht e rndsishme lidhja e cila vendoset midis indices dhe faktit kryesor. Te indicet kjo lidhje ka rndsi t shumfisht, sepse ofron mundsin q t krkohet interpretim i ndryshm, gjegjsisht t ket m shum kuptime t mundshme. Kjo do t thot se organi i procedurs duhet t planifikoj shum versione pr kuptimin e mundshm t ksaj lidhjeje derisa t konstatohet e vrteta, kuptimi komplet. Po shohim se indicet jan provat t trthorta te t cilat sht e nevojshme t konstatohet dhe t verifikohet saktsia dhe besueshmria e argumentimit. Te provat e drejtprdrejta me vrtetimin e saktsis dhe besueshmris procesi i argumentimit prfundohet. Te provat indiciale sht e domosdoshme edhe faza e dyt e orientuar n vrtetimin e nj kuptimi t vrtet t lidhjes s ksaj prove dhe faktit kryesor nga shum lidhje t mundshme. Nga sa u tha shihet qart se faktet indiciale mund t vlersohen vetm si t mundshme, q do t thot se lidhja e tyre ekziston me objektin e argumentimit si e supozuar (e besueshme, e mundshme).26 Vetm kur t ndrtohet sistemi i indices i cili do ti prjashtoj versionet pr lidhjen e rastit midis fakteve indicale dhe objekteve t argumentimit, bie autenticiteti. Shum vepra, sidomos ato t rnda penale kryhen fsheht, ashtu q askush nuk e ka vrejtur kryersin. Pr kt arsyeje prokurort dhe kriminalistt n rastet e tilla orientohen vetm n mbledhjen dhe shfrytzimin e indiceve pr ta vrtetuar ekzistimin e veprs penale dhe pr ta gjetur dhe zbuluar kryersin. Ky aktivitet

26

Sipas B. Pavishiq, Puna me indicie sht e ndrlikuar dhe prbhet nga shum trsi. Ato trsi bhen sukcesivisht, kurse m rrall paralelisht. Zakonisht prbhen nga: 1. zbulimi, 2. krahasimi, 3. interpretimi dhe 4. krahasimi i indiceve (Pavii B; 2002; 79-80.) 115

sht i drejtuar n dy burime themelore: informatat operative t burimeve personale27 dhe informatat operative nga burimet reale 28. Mirpo, deri te indicet arrihet n mnyra t ndryshme dhe nga burimet e ndryshme (Vodineli. V; Aleksiq. ZH/ 1990 185). 1. MNYRAT: Me bised, Me prcjelljen edhe t masave tjera operative taktike, Me shikimin e vendit t ngjarjes, Kontrollin e trupit dhe rrobat e t dyshuarit si dhe me eksperimentin hetimor, Me bastisjen e baness, hapsirs s lir dhe personave, Me ekspertiz, Me marrjen n pyetje t dshmitarve, Me marrjen n pyetje t t dyhuarit, etj. 2. Burimet: Personat, Gjurmt dhe objektet, Dokumentet, Regjistrimet teknike. Kriminalistika dallon indicet t cilat na orientojn n ekzistimin e veprs penale, n formn e fajsis, n rrethanat lehtsuese dhe vshtirsuese, n ato t cilat tregojn pr personalitetin e kryrsit ose pjesmarrsit, viktimn dhe mundsojn identifikimin e tyre. Ato jan element i rndsishm te vendosja e diagnozs diferenciale kriminalistike, pra, n baz t indiceve vrtetohen faktet dhe rrethanat e rndsishme pr ndriimin e veprs penale. mirpo, vlera e tyre
Informatat operative t natyrs personale i prmbajn deklaratat e personave dhe m s shpeshti jan joformale. Personat e till zakonisht jan dshmitar ose t dyshuar presumptiv ose edhe t gjith personat tjer q kan fardo njohurish pr veprn penale dhe kryesin. 28 Informatat operative t natyrs reale i prmbajn gjurmt e gjetura dhe objektet q kan lidhje me veprn e kryer penale dhe kto pr kriminalistikn jan relevante. Kto jan prova t vrteta q nuk krkojn interpretim profesional por mund t'i shfrytzoj organi pr nevojat e procedurs n baz t njohurive dhe prvojave t veta. Nj pjes e indiceve t karakterit material krkojn ekspertiz paraprake prandaj paraqiten si objekt ekspertize. 116
27

argumentuese sht shum e kontestueshme. Metoda indiciale e argumentimit sht zbatuar edhe n t kaluarn dhe sipas rregullit ka sjell deri te mashtrimi i gjykatave. Prandaj rndsia e indiceve sht shum m e madhe n fazn e zbulimit t veprave penale dhe kryersve t tyre, gjegjsisht indicet gjenden n themelin e do prove apo gjendjeje faktike. Krivo Kapiq, V 1984/ 120). Ndrkaq, n bot, gjithnj e m t shpeshta, sidomos n vendet ku sht sistemi anglosakson, argumentimi sidomos i veprave t rnda penale pothuajse i pamundshm pa argumentimin indicial, q pr mendimin ton, sidomos kur jan n pyetje veprat penale t terrorizmit apo kriminalitetit t organizuar sht pothuaj e pamundur. Prandaj nuk do t ishte keq q t nxirret nj ligj i posam pr luftn kundr terrorizmit dhe nj pjese t kriminalitetit t organizuar, q metoda indiciale e argumentimit t pranohet si njra nga t mudshmet.29. 9.1. Klasifikimi i indiceve N praktikn kriminalistike indicet ndahen sipas kritereve t ndryshme. Nga pikpamja jon sht e rndsishme ndarja e tyre sipas veprs penale dhe kryesit t saj gjegjsisht indicet t cilat kan t bjn me veprn penale dhe ato q kan t bjn me kryesin. Sipas Krivo Kapiqit (2005-105), prcaktimi i indiceve t cilat kan t bjn me veprn penale n mas t madhe varet nga pasojat e veprs penale dhe manifestimi i tyre n botn e jashtme. Duke pasur parasysh se ekzistojn vepra penale t llojllojshme si ato pasojat e t cilave jan latente gjegjsisht t cilat n botn e jashtme jan t padukshme ashtu edhe ato t cilat duken drejtprsdrejti. N ann tjetr disa faza t veprs penale duke filluar nga aktet prgatitore deri tek lindja e pasojave pak a shum jan indikative prandaj vetvetiu organet e zbulimit m leht ose m vshtir i kuptojn. Gjithashtu indicet mund t ndahen edhe sipas elementeve themelore t veprs penale: vendit, kohs, mnyrs s kryerjes. Ato mund t paraqiten para kryerjes s veprs penale, n kohn e kryerjes s veprs penale ose pas kryerjes s veprs penale. Pr nga prmbajtja indicet mund t jen personale dhe
29

Edhepse indicet si prova e kan ann e dobt dhe mundsojn vrtetimin e fakteve trthorazi, fjala sht pr provat pjesrisht pak a shum t ndrlikuara, e kan edhe ann e tyre t mir sepse jan objektive dhe t bazuara n fakte. Ato zhvillohen me deduksion nga faketet e njohura. N fakt fjala sht pr provat me struktur dhe natyr t ndlikuar, fluide dhe gjithmon t shumfishta, reciprokisht t lidhura me shumsi faktesh tjera t ngjarjeve konkrete dhe nj varg rrethanash t veprs konkrete penale. (Korajli N; 2003; 251.) 117

reale, materiale dhe psikologjike, shkakore dhe me pasoj. Sipas rndsis mund t jen primare dhe sekondare, t prgjithshme dhe t veanta, t mundshme dhe t vrteta. Indicet kryesore tregojn pr elementet themelore t qenies s veprs penale dhe personalitetin e kryesit, kurse ato sekondare kan t bjn me rrethanat lehtsuese dhe vshtirsuese, formn e fajsis etj. Indicet e prgjithshme dallohen pr nga prcaktimi m i madh dhe paraqiten tek shumica e veprave penale kurse t veantat vetm tek disa. Kualifikimit paraprak i takon ndarja e cila indicet i sistemon varsisht nga natyra e tyre n materiale (jan t lidhura me ann materiale t veprs dhe kryesit) dhe psikologjike (jan t lidhura pr ann e brendshme psikike t personalitetit t kryesit). Sipas kohs s lindje s tyre ato ndahen n: a) N ato t para kryerjes s veprs penale (aftsia morale pr kryerjen e veprs penale; motivi i veprs si indice; shfaqja e vullnetit pr kryerje t veprs penale; sjellja e dyshimt si indice; sjellja e keqe, shoqrimi me persona me fam t keqe, mnyra e pasigurt e jetess; vagabondizmi, shprnguljet e vazhdueshme, ndryshimi i shpesht i profesioneve, etj; dnimet e mhershme30; vetit trupore dhe shpirtrore t cilat jan t prshtatshme pr kryerjen e veprs, njohurit, aftsit, prvojat mjeshtrore, shkathtsit dhe shprehit; njohja e rrethanave t caktuara t cilat nuk u jan t njohura t gjithve ose mosnjohja e rrethanave t caktuara t cilat ishte dashur t jen t njohura). b) Gjat kryerjes s veprs penale (prania n vendin e ngjarjes31;
30

Gjykimi i mparshm paraqitet si indice nse sht fjala pr vepr t njjt apo t ngjashme q sht kryer me paramendim, sidomos nse veprat e mparshme tregojn se personi i dnuar ka prirje pr kryerjen e veprave penale. N disa raste edhe kundrvajtjet mund t shrbejn si indice n raport me veprat penale sidomos nse kundrvajtja e mparshme dhe vepra penale e re kan ngjashmri. Verifikimi i evidencave penale dhe kundrvajtse pr do t dyshuar nuk sht vetm nevoj lidhur me kt por ajo sht edhe domosdo pr ta zbuluar kryesin e mundshm t veprs penale. 31 Prezenca n vendin e veprs penale gjat kryerjes s veprs penale ose para dhe pas veprs padyshim sht indicia m e madhe q tregon pr kryesin, gjegjsisht pr rrethin e mundshm t kryesit t veprs penale. Vlera e ksaj indice n rend t par varet nga arsyetimi binds dhe shpjegimi q jepet lidhur me prezencn n vendin e ngjarjes, kurse nga rezultati i verifikimit t arsyetimeve t cekura. T konstatohen dhe verifikohen personat e pranishm n vendin e ngjarjes, koha nuk sht aspak pun e leht. Duhet kushtuar vmendje dhe at jo vetm me rastin e sigurimit t 118

posedimi i mjeteve, veglave dhe armve t kryerjes s veprs penale; vetit e caktuara shpirtrore dhe fizike32, znanja njohuria, aftsit, prvojat e mjeshtris; karakteri si indice e personalitetit; njohja e rrethanave t caktuara t cilat nuk i njohin t gjith ose mosnjohja e rrethanave t caktuara t cilat ishte dashur t jen t njohura 33; motivi i veprs penale; pjesmarrja n kryerjen e veprs penale, mnyra e kryerjes s veprs 34 etj.). c) Pas kryerjes s veprs penale (gjurmt e veprs penale tek kryesi, pjesmarrja n vepr penale; prfitimi nga vepra (pasojat materiale t veprs penale); ndikimi psikik i veprs penale tek kryesi; indicet sipas sjelljes s dyshimt; indicet sipas arsyetimit t dobt (dshmit kontradiktore, alibia e rrejshme, etj. 35).

vendit t ngjarjes gjat shikimit. Kjo sht imperativ i tr prpunimit kriminalistik, sepse mbledhja e provave dhe informatave duhet t rezultoj me njohurin jo vetm kush ka qen n vendin e ngjarjes por edhe pse ka qen, koha e sakt e ardhjes, qndrimi dhe shkuarja nga vendi i ngjarjes si dhe rrethanat tjera lidhur me situatn konkrete. 32 Mnyra e kryerjes s veprs penale, bashkimi i gjurmve dhe rrethanave tjera t kryerjes s veprs shum shpesh japin baz pr prfundim lidhur me vetit fizike, profesionin, shkathtsit dhe shprehit e kryesit t veprs penale. Kshtu p.sh. udhrrfyes pr ngushtimin e rrethit t kryesve t mundshm jan gjurmt p.sh. t ngjitjes npr mur, pesha m e vogl trupore, hedhja e cigares, mnyra specifike e vendosjes s eksplozivit, etj. 33 Kjo indice udhzon se kryesin s pari duhet krkuar n rrethin e afrt t t dmtuarit ose t objektit t sulmuar ose n rrethin e shokve ose vizitorve. Kshtu p.sh. nse me rastin e vjedhjes me thyerje t baness kryesi nuk i ka rregulluar orendit dhe krkuar sendet e vlefshme i ka vjedhur nga nj vend i fshehur mund t prfundohet se i ka njohur rrethanat m hert. 34 Kriminelt profesional e kan mnyrn e vet t kryerjes s veprs penale t ciln e kan prsosur gjat karriers s tyre kriminale. Ata jan t specializuar pr nj mnyr t caktuar t puns q u duket m e suksesshmja prandaj edhe rrall e ndrrojn. N prputhje me kt edhe policia i ka formuar evidencat Modus Operandi Sistem MOS ku jan klasifikuar disa mnyra t kryerjes s veprave penale dhe aty jan regjistruar t gjith personat e till. 35 Alibi n lat. nnkupton n vendin tjetr. N praktik kjo sht dshmi q e ofron i dyshuari apo i akuzuari lidhur me mospranin e tij n kohn dhe n vendin e ngjarjes. Qllimi i dhnies s alibis s rrejshme sht fshehja e ndonj vepre tjetr penale, kundrvajtja ose ndonj vepr e palejueshme. Mirpo, kur konstatohet sakt se i dyshuari n kohn kritike ka qen n vendin e ngjarjes edhe pse jep alibi t rrejshme, shtohet indicia dhe n kombinim me provat tjera orienton n provn materiale. Kto faktikisht bashkohen dhe lidhin dy indice: prania n vendin e ngjarjes n kohn kritike dhe alibia e rrejshme. 119

Mbledhja e indiceve fillon me zbulimn e planifikuar t tyre. Zbulimi dhe analiza e indiceve prfshin komponentin real dhe ideor. Puna vazhdohet me analizn; vendosjen e raportit me indicet tjera dhe me vlersimin e rezultateve t njohurive t cilat pasojn nga analiza dhe sinteza e indiceve t vrtetuara. Fazat tjera prbhen nga veprimtaria ideore. Me indicet jan t rndsishme n procesin ideor dhe indicial, tri metoda t puns. Ato jan: metoda e eliminimit36, metoda e difundimit 37 dhe metoda e akumulimit 38. N hetimin konkret me rastin e prdorimit t disa indiceve sht e dobishme t shfrytzohen q t tri metodat sepse me at fitohet rezultati m i mir kurse mbledhja e indiceve dhe puna me to n kriminalistik sht rregull. Ky sht nj proces i vshtir, detaj, i hollsishm gjithprfshirs dhe afatgjat (Korajliq.N; 2003/425-426). Kemi vrejtur se indicet klasifikohen dhe ndahen sipas kritereve, por pr praktikn kriminalistike shum kriminalist theksojn rndsin e madhe t disa indiceve operative 39 si jan:

a) Mnyra e kryerjes s veprs penale si indice Duke ndrmarrur aktivitete t ndryshme kriminale shumica e kryesve pas vets l gjurm t cilat mund t manifestohen sipas objektit t sulmit, vendit, kohs, mjeteve dhe veprimeve t ndrmarra n fazn prgatitore, gjat kryerjes s veprs dhe pas saj. Nse vrtetohet se ekzistojn rrethana specifike q tregojn pr elementet e cekura, sht mundsi e madhe q prej tyre t rezultoj baza e dyshimit pr ndrlidhjen e e veprave t kryera, gjegjsisht pr rrethanat se i ka kryer i njjti person, gjegjsisht i njjti grup. N punn operative me at rast fillohet nga kryesit e njohur t cilt jan n evidenca kriminalistike t futur pikrisht pr shkak t shfaqjes s veorive t tilla n kryerjen e veprave penale kurse faktikisht kan qen n mundsi ta kryejn edhe
36

Metoda e eliminimit bazohet n raportin e prjashtimit, nnshtrimit njrs apo shum dukurive. 37 Metoda e difundimit bazohet n faktet negative, para s gjithash n mungesn e rrethanave t pritura (gjurmt e pashmangshme). 38 Metoda e akumulimit t provave bazohet n drejtimin argumentues t indiceve t ndryshme t pavarura me rast sht e rndsishme lidhja reciproke e indiceve t ndryshme n raport me faktin e njjt. 39 Pr punimin ton do t shrbehemi me disa indice operative t cilat i ka dhn Prof. Krivokapi V. i Korajli N. (Krivokapi V; 2005; 107-113, Korajli N; 2006; 427-433.) 120

veprn e re penale. Gjithashtu kapja n befasi e kryesit n flagranc, gjegjsisht zbulimi i tij n nj mnyr tjetr paraqet baz pr ndrlidhjen e tij pr vepra t tjera t pandiuara penale t cilat jan kryer n t njjtn mnyr si dhe pr veprn pr t ciln sht i privuar nga liria. b) Mjetet e kryerjes s veprs penale si indice N llojin dhe karakteristikat e mjeteve t kryerjes s veprs penale mund t dfton edhe mnyra e kryerjes s veprs penale, gjurmt e gjetura dhe pjest e mjeteve t prdorura, por edhe dshmit e dshmitarve t drejtprdrejt t dmtuarve, t viktims dhe t tjerve. Pas prcaktimit t prkatsis grupore t mjeteve t shfrytzuara sht me rndsi ndr t tjera t gjejm prgjigje n pyetjet n vijim: far jan ato mjete, a e sht e nevojshme profesion i posam pr prdorimin e tyre, kush i prodhon ato apo i shet, kush i ka poseduar ose ende i posedon, kush ka pasur qasje n to, a i posedon i dyshuari, etj. Mjetet pr t cilat supozohet ose pak a shum sht e ditur se jan prdorur pr kryerjen e veprs penale mund t gjenden me rastin e shikimit t vendit t ngjarjes, me an t kontrollit dhe bastisjes, me shfrytzimin e qenit zyrtar, n baz t dshmive lidhur me at se ku gjenden, kujt i jan shitur ose dhn, ku jan hedhur apo shkatrruar. Pas gjetjes s mjeteve t tilla sht e domosdoshme q t vrtetohet si vijon: pasojat e veprs s kryer a ka mundur t shkaktohen me mjetet q jan gjetur; a jan gjetur mjetet pr nga prbrja kimike dhe karakteristikat tjera identike me materialin e gjetur n vendin e ngjarjes; gjurmt n vendin e ngjarjes a jan shkaktuar nga mjetet e gjetura; n mjetin e gjetur apo ambalazhin e tij a ka gjurm nga vendi i ngjarjes dhe t kryesit t veprs; a sht e mundur prputhja me pjest e objektit t gjetur n vendin e ngjarjes; dshmitart e drejtprdrejt a mund ta njohin dhe ta identifikojn mjetin e prdorur. N baz t mjeteve t gjetura t kryerjes s veprs penale nuk bn t prfundohet leht pr identitetin e kryesit meqense kryesit mund ti prdorin edhe mjetet t cilat nuk jan pron e tyre dhe as n posedim t prhershm dhe nuk kan posedues t njohur (jan marr tinzisht), prandaj edhe lihen me qllim n vendin e ngjarjes ose futen me qllim t fingimit. N punn e ndriimit t veprs penale prve mjeteve t kryerjes mund t gjenden edhe objekte tjera t cilat mund t tregojn
121

pr bestytnin e kryesit, prkatsin e tij profesionit t caktuar, si dhe pr karakteristikat etnike dhe mikrogjeografike t regjionit nga i cili ai vjen, etj. c) Sjellja e dyshimt (si indice) e personit t caktuar Sjellja e dyshimt q paraqitet si pasoj e ngarkess psikike t kryesit e shkaktuar nga vepra penale (pr shkak t vetdijes pr veprn, ndjenjs s fajsis dhe friks nga zbulimi, gjykimit t rrethit dhe dnimit), nuk manifestohet n t njjtn mas dhe n t njjtn mnyr tek t gjith personat. Deri tek shfaqja e vogl apo madje edhe mungesa e plot e sjelljes s dyshimt e kryesit t veprs penale shfaqet shpesh edhe pr shkak se ai ka sistem krejtsisht tjetr t vlerave nga ai q sht i njohur n shoqrin e caktuar. Rasti i till zakonisht sht me kryesin e veprs penale nse ai ka realizuar nj prfitim t caktuar, e ka zgjedhur problemin shumvjear, ka realizuar ndonj qllim madhor, etj. Kryesi i veprs mund t trheq vmendjen ndr t tjera edhe: me arrati; duke u fshehur; me ndrrimin e shpesht t adress s banimit; me bartjen e dokumenteve t rrejshme; me ndryshimin e pamjes fizike, nofks dhe shprehive (duke krkuar ngushllim n alkool, duke shpenzuar tepr t holla n lojra fati dhe bixhoz, etj); duke shfrytzuar shenja bestytnie; duke u kthyer n vendin e ngjarjes; duke u paraqitur vet kinse pr kryerjen e veprs s leht penale; me marrveshje t fsheht me t dyshuarit tjer; duke krkuar blersin pr mall t caktuar; duke paraqitur veprn penale t finguar; me futjen e gjurmve t rrejshme; me shkrimin e letrave anonime n t cilat shkruan pr gjoja motivet e kryerjes s veprs dhe kryesit; me interesimin e tepruar pr rezultate dhe pr drejtimin e veprimit t organeve t zbulimit (qysh n momentin e sigurimit t vendit t ngjarjes dhe t shikimit t tij) pr paraqitjen e dshmitarve dhe pr at pr ka ata kan folur; pr nevojn e madhe q t flas pr ngjarjen (madje edhe ather kur t tjert, duke e konsideruar t zgjidhur e kan harruar at); me mosprgjigje n thirrje dhe shmangie nga takimi me policin; me ankesa t teprta apo simulim t smundjes dhe t gjendjes emocionale me rastin e intervistimit; me qndrime rezistuese dhe me arsyetime t dobta gjat biseds informative; me prpjekje q gjat biseds t kuptoj mendimin definitiv t policis pr ngjarjen; me ofrimin e alibis pr kohn e caktuar (edhe prkundr faktit se me rastin e ndriimit t ngjarjes nuk sht precizuar koha e kryerjes, gjegjsisht nuk sht e ditur pr t tjert); me paraqitjen e hollsive t
122

pakujdesshme t cilat kan mundur t jen t njohura vetm pr pjesmarrsin e veprs. N fund duhet treguar edhe at se udhtimet e shpeshta t personave pa ndonj arsye t qart paraqesin sjellje t dyshimt e cila nuk do t thot se sht pasoj psikomotorike e shqetsimit t kryesit, por kusht i rndsishm i kryerjes s suksesshme t disa veprave penale (mashtrimet, tregtia ilegale dhe kontrabanda, hajnit ose vjedhjet e dhunshme me thyerje, banditizmat, shprndarja e parave t falsifikuara, spiunazhi, etj). d) Karakteri i kryesit (si indice) Karakteri sht karakteristik psikofizike e personalitetit i cili n pajtim me parimet adekuate rregullative duhet ti kontrolloj reagimet e njeriut, pr ka paraqitet si indice e rndsishme orientuese eliminuese. Vepra e kryer pak a shum mund t jet edhe tregues i personalitetit t kryesit (brutaliteti, mizoria, sadizmi, perfiditeti, perverziteti, dinakria, indiferenca, luhatja, etj). Kjo rrethan sht shum e rndsishme me rastin e zbulimit dhe ndriimit t veprave penale t cilat ndodhin rrall, me rast objekti i sulmit, vendi, koha, mnyra dhe mjetet e kryerjes tregojn specifika t caktuara. N situata t tilla zakonisht sht m e rndsishme t jepet prgjigje e drejt n pyetjen; kush ka qen n gjendje ta kryej veprn penale n fjal? Prandaj sht e nevojshme t kihet edhe kujdes q vepra e kryer penale mund t jet edhe n kundrshtim me karakterin e prgjithshm t personalitetit dhe t sjelljes s mparshme t personit. Kjo sidomos sht e rndsishme me rastin kur kryerja e veprs sht prcjell me koincidenc t rrethanave t pazakonshme. N ann tjetr kryerja e veprave t mira dhe sjellja korrekte mund t jet vetm paravan pas t cilit dikush mund ta fsheh personalitetin e tij t vrtet dhe veprimin e fsheht kriminal. e) Vetit fizike t kryesit (si indice) Faktet q tregojn pr vetit trupore t kryesit (gjinia, prshkrimi personal, gjesitikulacioni specifik dhe ecja, ngjyra dhe format tjera t zrit) mund t jen t prcaktuara n baz t mnyrs s kryerjes s veprs penale (vrasja me asfiksi), objekti (sidomos veshmbathja) dhe gjurmt e gjetura n vendin e ngjarjes, dshmit e marra nga dshmitart, viktima, i dmtuari ose personi tjetr, si dhe n baz t rrethanave tjera relevante (pesha e madhe e objektit t marr, gavra e vogl n murin e thyer, etj).
123

f) Prania n vendin e ngjarjes si indice Konstatimi i pranis n vendin e ngjarjes paraqet baz pr dyshim. Kjo rrethan mund t konstatohet nse policia e ka hasur personin n vendin e ngjarjes, prmes objekteve dhe gjurmve t cilat ai i ka ln n vendin e ngjarjes, gjegjsisht atyre q rezultojn nga vendi i ngjarjes, por jan gjetur tek ai, me ndihmn e informatave t marra nga qytetart, n baz t njohjes s gjendjes s zakonshme n vendin e caktuar dhe me an t shfrytzimit t qenit zyrtar. N punn operative t planifikimit n baz t ktyre indiceve duhet kujdes i madh duke pasur parasysh mundsin e kamuflimit t gjurmve dhe objekteve (me qllim t orientimit n personin e gabuar, pastaj duhet pasur kujdes pr gabimet n perceptim, pr subjektivitetin e dhnies s dshmis etj. N ann tjetr, prania n vendin e ngjarjes mund t konstatohet jo vetm n baz t rrethanave q lidhen pr kohn e kryerjes por edhe pr periudhn paraprake gjegjsisht q i ka paraprir kryerjes s veprs. g) Posedimi dhe shprndarja e objekteve t veprs penale si indice Nse me rastin e ndrmarrjes s masave dhe aktiviteteve gjegjse sht gjetur tek personi objekti pr t cilin dihet apo supozohet se sht marr me kryerje t veprs penale, ather ajo paraqet indice t rndsishme pr lidhjen e poseduesit t objektit me veprn e kryer penale. N rastin e till duhet vrtetuar s pari nga cila vepr penale rrjedhin ato objekte e pastaj edhe rrethanat n t cilat ka ardhur ai objekt n posedim t personit tek i cili sht gjetur (me prodhim t paautorizuar, me marrje kundrligjore, tinzisht, me fshehje, me marrje pr meremetim, me marrje si dhurat). h) Pasurimi i pabaz dhe shpenzimi iracional i t hollave si indice Pasurimi i shpejt dhe shpenzimi i tepruar i t hollave mund t shrbej si baz pr supozim t veprimtaris kriminale t personit nse ai nuk ka ose nuk ka pasur t ardhura t mira, t prhershme ose t kohpaskohshme as burim legal. Vet karakteri i ksaj indice tregon pr personin konkret si kryes t veprs penale nga grupi i veprave me t cilat nxirret prfitimi pasuror kundrligjor dhe nse ekzistojn edhe
124

indice tjera q tregojn pr personin e njjt, ather mund t flitet edhe pr veprn konkrete penale. M s shpeshti kto jan vepra penale nga fusha e kriminalitetit pasuror, por mund t jet edhe pr veprat tjera penale me kryerjen e t cilave nxirret prfitim pasuror, si jan format e ndryshme t falsifikimeve, tregtia e palejueshme, marrja e mitos, vepra penale kundr jets dhe integritetit fizik, spiunazhi, etj. i) Shfaqja e vullnetit pr kryerje t veprs penale si indice Kjo indice mund t manifestohet me nj varg sjelljesh q para s gjithash paraqesin pasojn e shqetsimit dhe nervozs s shkaktuar pas nxjerrjes s vendimit pr kryerjen e veprs penale si dhe prpjekjet e kryesit t ardhshm pr krijimin e kushteve optimale pr nxjerrjen e vendimit pr zgjedhjen e objektit t sulmuar, vendin dhe kohn kur do t kryhet vepra, mjetet e nevojshme q do t shfrytzohen me at rast, angazhimin e pjesmarrsve nse jan t nevojshm si dhe masat q duhet t pamundsojn zbulimin e saj, gjegjsisht privimin nga liria. Kjo indice mund t shfaqet me prgatitjen pr kryerjen ose planifikimin e veprs (vrojtimin e objektit, me fotografimin e objektit, me skica dhe vizatime t objektit i cili dshirohet t sulmohet, me prcjelljen e viktims, me mbledhjen e informatave nga mjetet e informimit, me marrjen e mjeteve pr kryerje si jan veglat, maskat, mjetet e transportit dhe lidhjeve, pr ushtrime fizike, me qllim t ngritjes s fuqis dhe arritjes s kondicionit, ndryshimin e pamjes, etj.); me prgatitjen e alibis; me furnizim me dokumente t rrejshme (sidomos kur thuhet: gjysm e t hollave menjher kurse gjysmn tjetr pas kryerjes s puns); me informim pr personat q do t mund tu sigurojn strehimin, ose fshehjen e objekteve t cilat jan prdorur pr kryerjen e veprs; me interesim pr blersit potencial, me krcnim verbal ose real se do t kryhet vepra penale (ktu duhet pasur kujdes pr mundsit e ndryshme t keqprdorimeve t cilave mund tu qaset kryesi, p.sh. ashtu q pr kryerjen e veprs penale ta shfrytzoj mjetin e personit i cili sht krcnuar, ta l objektin e tij n vendin e ngjarjes, ta kryej veprn n at mnyr q motivi i finguar i kryerjes tregon pr personin i cili sht krcnuar, etj.); me forma t ndryshme t sjelljes s dyshimt (p.sh. me bartjen e dokumenteve t rrejshme, bredhjen pa qllim). Mnyrat e cekura t shfaqjes s vullnetit pr kryerje t veprs penale nse pr to kuptohet para se t ndodh vepra penale, ather trajtohen si shenja paralajmrimi (kto zbulohen me veprimtarin kriminalistike informative), kurse pas realizimit t tyre
125

tregojn pr kryesin e mundshm. j) Njohurit profesionale dhe shkathtsit si indice N disa raste mnyra e kryerjes, gjurmt dhe rrethanat tjera n t cilat sht kryer vepra penale mund t tregojn pr profesionin, shprehit dhe shkathtsit me t cilat posedon kryesi. Kshtu p.sh. mnyra n t ciln sht coptuar kufoma mund t tregoj pr profesionin e kryesit kirurg, patolog, kasap; falsifikimi kuantitativ i veprs artistike tregon se kryesi sht i shkolluar ose artist i talentuar i profilit t caktuar; vjedhja me thyerje dhe futja tinz n banes n katet e larta tregon pr shkathtsin e jashtzakonshme t kryesit; mnyra e lidhjes s nyjeve tregon profesionin ose shkathtsin e marinarit, alpinistit; etj. Me rastin e kryerjes s veprs penale kryesi mund t tregoj edhe ndrhyrje n prdorimin e arms, njohje t shkathtsive luftarake, etj. k) Njohja e rrethanave t caktuara dhe situats si indice Ekzistimi i indices se kryesi i ka njohur dhe shfrytzuar rrethanat t cilat nuk i din t gjith, mund t vrtetohet n baz t zgjedhjes s objektit t sulmuar, kohs, vendit, mnyrs dhe mjeteve t kryerjes. Kjo indice sht sidomos e rndsishme n rastet kur jan shfrytzuar rrethanat t cilat i din vetm nj numr i caktuar i njerzve identiteti i t cilve sht i njohur. P.sh. nse vrtetohet se me rastin e vjedhjes nga objekti me shum dhoma sht thyer vetm njra nga ato ashtu q n t nuk sht kryer qarkullimi ose ajo sht finguar, por sht hapur vetm tavolina n sirtarin e s cils kan qen sendet e vlefshme (dokumentacioni, t hollat, ari) realisht mund t supozohet se kryesi, nxitsi, ndihmsi, apo bashkkryesi sht njeri t cilit sistemimi i dhomave dhe objekteve i jan t njohura m hert. l) Motivi si indice do vepr penale prve nse sht fjala pr veprat pa dashje, kryhet nga ndonj motiv 40. Motivet e veprave penale mund t jen t ndryshme si sht prfitimi, hakmarrja, xhelozia, etj. Motivi sht
40

Njeriu q moti ka menduar pr motivet e veta dhe t tjerve. Q nga kohrat biblike nga miti i vrasjes s Abelit, hasim ndjekjen e arsyeve t sjelljes. Krkimi i motiveve sht shprehje e nevojs q t mendohen ngjarjet q ndodhin n bot t individit: sjellja komplekse, organizmat tjer, mund t kuptohet nse zbulohet motivi. N kt kuptim me motiv nnkuptojm at q organizmi prpiqet ta bj dhe ta kryej. (Kre D; Krefild; 1980; 273.) 126

nj instinkt i brendshm q e shtyn personin t bj dika ose t sillet n nj mnyr t caktuar. N esenc shkaku, arsyeja dhe nxitja sht ajo q e shtyn apo e shkakton sjelljen specifike. N kontestin juridik motivi shpjegon prse delikuenti e ka shkelur ligjin, p.sh. dhunimin, vrasjen apo futjen e zjarrit. Ndonse motivi sht ai pr dallim nga afekti, nuk sht element i domosdoshm kur sht n pyetje vepra penale, ai mund t ndihmoj shum. P.sh. motivi shpesh luan rolin ky n prcaktimin e shkaqeve t futjes s zjarrit s bashku me identitetin e personit i cili sht prgjegjs pr at akt. (David R. Redsicker, John J. Connor, 2000-11). Mirpo, n praktik shpesh sht i pranishm mendimi i gabuar se motivi i kryerjes s veprs penale me prdorimin e eksplozivit gjithmon sht i njjti dhe i vetmi, gjegjsisht shum mendojn se fjala sht pr terrorizm, sepse m s shpeshti kto vepra kryhen me eksploziv. sht fakt se ato m s shpeshti kryhen n at mnyr por nuk sht gjithmon i vetmi. Kur jan n pyetje eksplozivet n shum raste motivi mund t krkohet dhe t gjendet edhe n mnyrn e kryerjes s veprs, n mnyrn e sjelljes s kryesit n vendin e ngjarjes, n gjurmt dhe objektet e veprs penale apo edhe gjetiu, n baz t s cils me rikonstruktimin logjik ideor mund t nxirret versioni m i mundshm pr rrethanat n t cilat sht kryer vepra dhe eventualisht kush e ka kryer 41. Nevojat, interesi, zakonet, bindjet, tradita, instinktet, epshet, dshira dhe ndjenjat sjellin tek motivi pr veprn penale. Me an t motivit prcaktohet edhe ekzistimi i paramendimit, gjegjsisht ndahet paramendimi nga padashja ose dashja dhe mosdashja. Aktet e paramenduara jan veprime me motiv t vetdijshm. Motivi bn pjes n elementet m t rndsishme n vlersimin psikologjik t dashjes. Tek veprat penale nga mosdashja motivi ka t bj me pasojat e veprs kurse tek veprat e paramenduara edhe me veprn edhe me pasojat e saj. Motivi i veprs penale sht nxitja dhe instinkti si kategori dhe shkas i brendshm, se arsyeja si kategori e jashtme, e cila vepron n karakterin, instinktin, ndjenjn, t kuptuarit e njerzve, shoqris dhe tr personalitetit. Pr shkak t veprimit t nxitjes prkatse, arsyes n personalitetin e kryesit, ai e cakton synimin e caktuar t cilin dshiron ta realizoj me kryerjen e veprs penale. Lufta
41

Krkimi i motivit gjat analizs s veprs penale paraqet pun retrospektive t ngjarjes, rikonstruktimin e saj ideor gjat s cils motivi ndrlidhet me pasojat. Shpesh nga versionet e drejta pr motivin varet zbulimi i kryesit, kualifikimi i veprs dhe procedura. Motivi i formuar drejt nnkupton ngushtimin e rrethit t kryesit potencial. ( Modlyu D; 1998; 63.) 127

e motivit shpesh i paraprin aktit t vullnetit pr kryerjen e veprs penale dhe prfundon me nxjerrjen e vendimit q t kryhet vepra penale. Pr motiv, krahas mjedisit shoqror gjithmon sht meritor edhe personaliteti i trsishm i kryersit si koncept unik. Vepra penale rrall shkaktohet vetm nga nj motiv. N t shumtn e rasteve n t vepron tuf motivesh. Nuk ekziston nj tabel e tr motiveve. Jan t njohura motivet nxitse dhe prshpejtuese, motivet primare dhe sekondare, motivet altruiste dhe egoiste, motivet sociale dhe antisociale, motivet e ndershme dhe t pandershme. N praktikn kriminalistike jo rrall ngatrrohet shkaktari i prgjithshm me motivin special t kryerjes s veprs penale. M t shpeshtat n praktik jan motivet ekonomike, urrejtja dhe hakmarrja, motivi politik, erotik seksual, motivi religjioz, fanatik, motivi i nevojs s fshehjes s ndonj sekreti, frika nga dnimi, dashuria, solidariteti, keqardhja dhe motivet tjera fisnike, keqbrja dhe shpirtzia, bestytnia, etj. Grup t veant prbjn motivet patologjike dhe motivet e t smurve shpirtror42. Motivi i mundshm i kryersit t njohur dhe t panjohur t veprs penale parashihet n baz t rezultateve t shikimit dhe t veprimeve tjera. Duhet t formohen dhe t verifikohen shum versione pr motivin e mundshm. Motivi i vrtetuar jo rrall sht themel pr argumentimin e fajsis. N krkimin e motivit t veprs penale kriminalistt lvizin nga pasojat e veprs penale n pasim, e kjo do t thot ndr t tjera drejt motivit. N konsiderim merret lloji i veprs penale, zgjedhja e objektit t sulmuar, koha e kryerjes s veprs, vendi i kryerjes, mjeti i kryerjes, mnyra e kryerjes, veprimi i llojit t vet dhe veprimi sekondar i veprs penale si dhe rrethanat tjera t ndryshme variabile. Kur kryhet vepra penale nuk sht e domosdoshme q gjithmon t prputhem me pasojat. Me analizat e do fakti t izoluar si pjes e pandashme e pasojs, zbulohet ndonj karakteristik e rndsishme e cila kriminalistikn e sjell deri te motivi. Pas analizs kryhet sinteza, elementet e fituara, bashkohen dhe analizohen se a plotsojn njri tjetrin, apo mbase edhe nuk mund t prputhen. Elementet e pasojs n baz t s cilave vrtetohet motivi jan: lloji i veprs penale, zgjedhja
42

Nse vrasjen e ka kryer i smuri mental, dhe nuk e ka njohur m hert at, ather motivi i vrasjes ndrlidhet me smudjen mentale dhe vshtir t sillet n dyshim. Motivet e t smurve shpirtror jan: mania e ndjekjes, xhelozia e smur, mashtrimi i shqisave, idet e krisura, etj. (Bokovi M.; Banovi B; 1995; 50.) 128

e objektit t sulmuar, mnyra e kryerjes, lloji i veprimit dhe i atij sporadik si dhe rrethanat tjera ndryshuese t cilat varen nga do rast konkret. Pas formimit t versioneve pr motivin duhet analizuar mundsin e do motivi n raport me gjendjen faktike t konstatuar. Gjat analizs duhet pasur parasysh se do gj q nuk sht shpjeguar psikologjikisht n mnyr t kuptueshme dhe t pranueshme mund t jet patologjike. do her kur edhe prkundr prpjekjeve t mdha nuk mundet t gjendet motivi i arsyeshm dhe i pranueshm, duhet menduar se vepra sht kryer nga i smuri shpirtror ose psikopati, ose n gjendje tepr t shqetsuar, n gjendje t helmuar, n gjendje t dehur, nn ndikimin e hipnozs, gjumit, epsheve patologjike, etj. Me zbulimin e motivit lehtsohet zbulimi i kryersit, sidomos me rastin e kryerjes s motivit t individualizuar i cili mund ti prshkruhet nj njeriu apo nj grupi t vogl. Pr ekzistimin e motivit te disa persona mund t tregoj edhe rrethana si vijon karakteri i personit, shfaqja e vullnetit pr kryerje t veprs, mnyra e kryerjes s veprs, MOS, njohja apo mosnjohja e rrethanave, ekzistimi i shkak, se personi ka pas dobi nga vepra, indicet e ndryshme teknike, efekti dhe efekti sekondar i veprs, sjellja dhe veprimi i t dyshuarit pas veprs, etj. (Modly. D, Korajli. N. 2002/334-335). Mirpo, Aleksiq. ZH, dhe Milovanoviq. Z, (1993/ fq.157), trheqin vmendjen se me rastin e prcaktimit t motivit dhe veprimit t mtejm lidhur me t, gjithmon duhet kujdes i madh, sepse, gjithmon ekziston mundsia q nxitja e brendshme e cila e ka shtyr kryesin ta kryej veprn, ka rezultuar nga mashtrimi apo gabimi, ose sht n pyetje kamuflimi, prandaj kryersi me qllim prodhon gjurma t caktuara, ose veprn e kryer n mnyr t caktuar dhe n rrethana t caktuar duke dshiruar q motivin ta paraqes ndryshe nga ai t cilin do ta krkonin organet e ndjekjes, e me qllim q organet e ndjekjes ti shtyj n rrug t gabueshme dhe t sigurohet q dyshimi t mos bjer mbi t. Pr kriminalistin motivi sht nj shtje qendrore n prpunimin kriminalistik, sepse, ai paraqitet n rolin e zbuluesit. Sepse, n baz t fakteve n dispozicion, kriminalisti do ta formoj edhe versionin pr motivin n baz t t cilit e ngushton rrethin e kryersve t mundshm, prandaj nj nga nnt pyetjet e arta sht edhe kjo prse dhe e ka kuptimin e vet t vrtet, sepse sht e lidhur pr motivin kjo pyetje.

129

10. EVIDENCAT KRIMINALISTIKE Evidencat kriminalistike paraqesin mbledhje t planifikuar dhe t organizuar, shnim t t dhnave dhe t veprave penale t prgatitura dhe t kryera, t kryesve, t objekteve dhe t gjurmve t veprave penale, si dhe t verpimeve kriminalistike dhe t aktiviteteve t cilat jan t rndsishme pr zbulimin dhe ndriimin e veprave penale, t kryersve t tyre, identifikimin e tyre dhe n prgjithsi pr ndrmarrjen e masave preventive kriminalistike pr evitimin e kryerjes s veprave penale nga kryersit e evidentuar (Krivokapiq, V. 2005/140). Evidencat kriminalistike i takojn sfers s informatiks kriminalistike. Informatika kriminalistike e ndihmuar nga teknologjia e informatiks sht nj veprimtari informatike n sfern e luftimit t kriminalitetit. Ndr t tjera n suazat e saj kryhen edhe procese t caktuara informatike t evidentimit, pranimit, arkivimit, dhe prpunimit t t dhnave, thjesht selektimi dhe prpunimi analitik, si dhe bartja dhe pasqyrimi i informatave. Evidencat kriminalistike kan karakter t dyfisht: (A) karakter procedural juridik sepse n baz t tyre konstatohen disa fakte relevante juridike; (B) karakter kriminalistik operativ sepse ndihmojn zbulimin e kryersve t panjohur t veprave penale, caktimin e veprs s kryer penale dhe furnizimin me prova pr veprn dhe pr kryersin e saj. Sipas detyrave t tyre themelore, evidencat kriminalistike mund t ndahen n tri grupe t mdha: (1) evidencat penale n t cilat futen t dhnat pr t dnuarit dhe personat e paraqitur; (2) evidencat e posame operative n t cilat futen t dhnat t cilat mund t shrbejn pr zbulimin dhe argumentimin e veprs penale dhe kryersit t saj; (3) evidencat t cilat shrbejn pr vrtetimin e identitetit, p.sh, kartela e identifikimit me fotografi dhe evidenca daktiloskopike e 10 gishtrinjve.
130

Me evidencat kriminalistike konsiderohen evidencat n vijim: 1. kartoteka e prgjithshme me renditje ABCD, pr personat: kjo sht evidenc gjithprfshirse e personave. do person q evidentohet n fardo evidence operative duhet t shnohet n kt evidenc. 2. evidenca e veprave penale dhe e kryersve. Kjo evidenc prmban: a. evidencn e veprave penale (t dhnat pr t gjitha veprat penale pr t cilat policia ka paraqitur kallzim penal; b.evidencn e veprave penale me kryers t panjohur (t dhnat pr veprat penale pr kryesi ka mbetur i panjohur); c. evidencn e kryersve t veprave penale (t dhnat pr gjith personat kundr t cilve policia ka paraqitur kallzim penal); d.evidencn e personave t dmtuar me vepr penale dhe evidencn e sendeve t humbura apo t vjedhura (t dhnat sipas llojit t sendeve); e. evidencn MOS, (modus operandi sistem). N kt evidenc futen t dhnat pr mnyrat n t cilat kryesit e kan realizuar veprn penale. Kjo bazohet n njohurin se recidivisti parimisht shrbehet me t njjtn teknik n kryerjen e veprs penale; f. evidencn e kategorive t caktuara t kryersve t veprave penale. N t regjistrohen recidivistt, kryersit profesional dhe t specializuar t veprave penale pr t cilt, n baz t llojit, mnyrs, dhe karakteristikave tjera t veprs penale, me baz mund t supozohet se do ta prsrisin veprn penale; g.evidencn e shenjave t posame personale t kryersve (evidentohen shenjat si: ngjyra, invaliditeti, tatuazhi, etj.) t personave t cilt gjenden evidencat e caktuara t kryersve t veprave penale; h.evidencat e nofkave t kryersve. Me qllim t fshehjes s identitetit kryersit shpesh shrbehen me nofka, gj q sht edhe arsye pr mbajtjen e evidencs s ktill. 3.Evidencat penale. N kt evidenc futen t dhna pr t gjith personave t cilt n territorin e shtetit t caktuar jan dnuar me vendim t plotfuqishm dhe shtetasit e atij shteti q jan dnuar pr vepr penale n botn e jashtme, nse aktgjykimet jan drguar. Evidenca prbhet nga kartoteka dhe dosja e personave t dnuar. Pr mnyrn e shfrytzimit dhe mbajtjes s ksaj evidence ekzistojn aktet e posame nnligjore.
131

4.Albumi i fotografive t kryersve t veprave penale. N t deponohen fotografit e personave recidiv, profesional dhe t specializuar, si dhe t kryesve serik t veprave penale. Ky sht i klasifikuar n grupe dhe nngrupe. 5.Evidenca e personave t zhdukur dhe e kufomave t gjetura t panjohura. Kjo evidenc paraqet model unikat e cila mbahet ndaras pr personat e zhdukur dhe ndaras pr kufomat e panjohura. Prmban karakteristikat morfologjike, t rrobave dhe gjrave tjera t kufomave dhe personave t zhdukur; 6.Prmbledhjet daktiloskopike prmbajn prmbledhjen e prgjithshme daktiloskopike, monodaktiloskopike dhe hejroskopike. 7.Evidenca e personave dhe gjrave t krkuara. Prbhet nga evidencat e krkimeve t personave, krkimeve pr automjete dhe pr gjra. 8.Evidenca e personave t privuar nga liria.Prmban t dhnat themelore pr bazat e privimit nga lira, arsyet e tprivimint nga lira, kohn e privimit nga liria, dhe kohn kur dhe cilit organ i sht dorzuar personi. 9.Evidenca e personave t legjitimuar. Prmban t dhnat pr personat e panjohur dhe personat e dyshimt t legjitimuar. 10. Evidenca e shtetasve t huaj ndaj t cilve jan shqiptuar masa ligjore t ndalimit t hyrjes dhe qndrimit n territorin e shtetit t caktuar si dhe masat tjera. 11. Dosjet e personave prmbajn materialet dhe t dhnat mbi veprimtarin kriminale t ndonj personi. Kjo evidenc mbahet sakt pr veprat e caktuara penale. 12. Dosjet pr veprat penale t kryersve t panjohur. Kto dosje prmbajn t gjitha t dhnave t cilat kan fardo lidhje me veprn penale t kryersit e panjohur. 13. Regjistri i shikimit t vendeve t ngjarjeve. N kt regjistr evidencohen t gjitha shnimet t cilat i kryen policia lidhur me veprat e kryera penale dhe fatkeqsit e komunikacionit n territorin e caktuar. 14. Regjistri i veprave penale. N t futen t gjitha veprat penale t kryera n territorin e caktuar. Krahas rndsis pr veprimtarin krkimore, evidencat kriminalistike shrbejn pr orientimin e puns operative represive dhe preventive t personave t autorizuar zyrtar n drejtim t disa vatrave kriminale (Modly. D, Korajli. N 2002/258- 260).
132

10.1. Rndsia e analitiks kriminalistiks Me analitik kriminalistike nnkuptohet grupi i metodave me t cilat ballafaqohen veprat penale dhe kryesit e tyre, t dhnat mbi modalitetet e veprave penale, gjurmt dhe provat, organizata punuese e agjencionet pr zbatimin e ligjit, zbatimi i mjeteve dhe metodave n pun me qllim t organizimit t luftimit t suksesshm n territorin e caktuar. Analitika kriminalistike prfshin aktivitetin e gjithmbarshm t personave t autorizuar zyrtar, si sht: kontrolli kriminalistik, preventiva dhe prpunimi kriminalistik. Veprimtaria preventive pr dallim nga prpunimi kriminalistik dhe kontrolli kriminalistik, krkon qasje t gjer n mbledhjen e t dhnave t cilat mundsojn ndriimin e dukurive negative nga aspekte t ndryshme. Analitika kriminalistike ngrthen n vete mbledhjen e t dhnave me zbatimin e metods s eliminimit. (Modly. D, Korajli. N. 2002/243). Krijimi i kushteve pr prpunim kualitativ kriminalistik n baz t veprimtaris kriminalistike, para personave t autorizuar zyrtar shtron detyrat e organizimit t mir t mbledhjes s t dhnave gjat aktivitetit t prgjithshm deri n mbajtjen e evidencave kriminalistike n at mnyr q t mundsoj informim t trsishm dhe t shpejt t subjekteve t interesuara pr cilindo problem operativ, kur atyre u duhet. sht e domosdoshme t jen n rrjedhn e ngjarjeve t prditshme, jo vetm pr shkak t zbatimit t masave represive n kohn e duhur, por edhe pr shkak t krijimit t bazave pr planifikim preventiv i cili sidomos duhet t jet i drejtuar: 1.frekuencn, llojin, zhvillimin kohor t kriminaliteti, vendin dhe kohn e do vepre penale individualisht, mnyrn e kryerjes s veprs penale, motivet e kryerjes, rrezikimin e objekteve t mbrojtura; 2.mundsit e subjekteve t ndryshme shoqrore pr veprim preventiv; 3.prpjekjet pr formimin e qndrimeve n mjedisin e vet pr dobin shoqrore t masave preventive; 4.arsimimin adekuat t kuadrove profesional pr veprim preventiv; 5.informimin e npunsve t vet pr karakteristikat e prgjithshme dhe t veanta t kriminalitetit me njoftimin e tyre pr zbatimin e masave dhe aktiviteteve vetanake t subjekteve tjera.
133

Mbledhja dhe evidentimi i t dhnave operative duhet t zbatohet n baz t organizimit bashkkohor dhe teknikave adekuate, me qllim t shmangies s grumbullimit dhe dublifikimit t t dhnave shfrytzimi i t cilave sht i pamundur ose i panevojshm. Kshtu,masa e madhe e materialit operativ, si dhe ndrlikueshmria e prgjithshme e detyrave paraqet pengesn pr shfrytzimin sistematik dhe t planifikuar t informatave t shumta t cilat kan mbetur t harruara, sepse arritja e tyre sht e till q nuk mund t jen t evidentuara n kohn e duhur, t prpunuara, distribuara dhe t shfrytzuara n mnyr racionale pr ka shum prej tyre pas nj kohe t caktuar humbin aktualitetin. (Krivokapi. V. Krstiq. O, 1999/318). Prandaj sistemi klasik i evidencave glomaze vshtir mund ti qndroj kohs n t ciln gjendemi, e sidomos ksaj q po vjen, prandaj sa m par duhet t kapet hapi me metodat e reja t prpunimit t t dhnave. Kto metoda t prpunimit automatik t t dhnave me ndihmn e souftvereve kompjuterik i kan shum polici moderne. Mirpo, kto teknologji t reja ende po shfrytzohen n mnyr t pamjaftueshme n punn operative t personave t autorizuar zyrtar. Formimi i ekipit analitik me rastin e themelimit t shtabit operativ pr ndriimin e rrethanave p.sh, vrasjes s kryer t ndrlikuar, sht detyr themelore e udhheqsve t prpunimit kriminalistik. Krahas kuadrove kualitativ t arsimuar pr kryerjen e punve t tilla, sht e domosdoshme t sigurohet edhe pajisja kualitative informatike dhe lokalet e posame n t cilat mund t punohet pa penges, si dhe infrastrukturn prcjellse. Vrasjet mund ti konsiderojm si sisteme t pavarura t cilat prbhen nga shum elemente dhe t cilat jan n interaksion t caktuar me rrethin. N se i shikojm ato kshtu, ather sht i pashmangshme edhe qasja analitike ndaj problemit, duke menduar n analizn e disa elementeve t sistemit deri te nnsistemet m t vogla, kurse, pastaj me nj qasje sistemore zbulimin e lidhjeve midis disa sistemeve dhe zbulimin e r far strukturs logjike e cila on drejt kryersit t veprs penale (Korajeli. N. 2003/ 274). Varsisht nga ajo se pr far lloj vrasjeje bhet fjal, mund t shfrytzojm edhe formn e modifikuar t qasjes analitike (Pavliek. J. 2002/fq.64). vrasja ku kryesi sht i ditur menjher. Ktu zakonisht jan t gjitha elementet e veprs penale q jan t rndsishme, t ditura, dhe sht e nevojshme t thellohen vetm disa segmente n mnyr q t argumentohet m mir vepra penale.
134

 Vrasja ku kryesi sht i panjohur. Ekziston nj sasi e caktuar e t dhnave e cila varsisht nga numri i rasteve (numri i personave q jan t prfshir n prpunimin kriminalistik, numri dhe masa e aktiviteteve dhe masave t ndrmarra, sasia e informatave t mbledhura, etj.), nuk sht e mundur t vshtrohen, prpunohen dhe t nxirren detaje t rndsishme pa qasje serioze analitike. Vrasjet serike, lidhjet e shum vrasjeve ku kryersi sht i panjohur, vrasjet me elemente t kriminalitetit t organizuar krkojn qasje shum m t ndrlikuara analitike. Q t mund t lehtsohet t kuptuarit e marrdhnieve t ndrsjella n strukturn e organizats, t gjenden dhe t shfrytzohen elementet e prbashkta dhe q sa m par t zbulohet kryersi. Duke pasur parasysh kt q u cek, mund t prfundojm se fjala sht pr segmentin specifik t kriminalistiks t cilin mund ta renditin n fushn e operatives analitike, sepse zbatohet pr rastin konkret kriminal, e sidomos sht e nevojshme t theksohet aspekti individualistik i cili ia jep t gjitha karakteristikat e analitiks s rastit. Me rastin e formimit t shtabit operativ pr ndriimin e veprs penale dhe identifikimit t kryersit sht e domosdoshme t formohet ekipi analitik i cili sht nj nga detyrat themelore t udhheqjes s prpunimit kriminalistik. Krahas s przgjedhjes s kuadrove kualitative t cilt do t duhej t ishin t arsimuar pr kryerjen e punve t tilla, sht e domosdoshme t zgjedhet edhe pajisja kualitative, si dhe lokalet ku mund t punohet pa penges por edhe infrastruktura prcjellse. Mirpo, ekipi kualitativ kriminalistik sht i prpunimit kriminalistik, kurse analitika e rastit n trsin e procesit informativ t prpunimit kriminalistik paraqet: Mbledhjen e t dhnave (bisedat, shikimi i vendit t ngjarjes, ekspertizat, informatort, etj). Vlersimi i t dhnave (vlersimi i burimit t informatave dhe i prmbajtjes s tyre). Lidhja e informatave, gjegjsisht prputhja n sistemin ekzistues informativ paraqet sintezn e llojit t vet t elementeve t analizuara. Interpretimi i t dhnave paraqet nxjerrjen e prfundimeve t drejta dhe t hipotezave n baz t rezultateve t sintezs. Drgimi i prodhimeve analitike udhheqsit t prpunimit kriminalistik, etj.
135

Edhe krahas operacionalitetit ekzistues t evidencave kriminalistike t cilat ishte dashur t modernizohen, shfrytzimi i tyre kryesisht ndihmon n marrjen e shnimeve fillestare pr viktimn, aktivitetet kriminale, pjesmarrsit, ngjarjet, n t cilat ka marr pjes, shfrytzimin e mjeteve vetanake, armn e legalizuar, personat me t cilt sht takuar gjat kontakteve t ndryshme (fatkeqsit, racit, etj). adresat e vendbanimeve dhe vendqndrimeve, etj. Sistemi informativ kriminalistik nuk guxon t jet statik dhe i pandryshueshm pr nga prmbajtja e t dhnave dhe pr nga vllimi i tyre, por as edhe pr nga metodologjia e prdorur. Ai duhet ta prcjell tr ndrlikueshmrin dhe fenomenologjin e kriminalitetit bashkkohor, dhe at duhet ta azhuroj dhe ta aktualizoj vazhdimisht me t dhnat e reja t cilat jan karakteristike pr disa vepra penale dhe kryersit e tyre. Kto procese duhet t jen t prcjella me prsosjen e vazhdueshme t metodologjis s prpunimit automatik t t dhnave. (Krivokapi. V. Krstiq. O, 1999/328).

136

11. MASAT E PRGJITHSHME TAKTIKE OPERATIVE DHE AKTIVITETET E PENGIMIT DHE LUFTIMIT T KRIMINALITETIT. Kur jan n pyetje masat taktike operative dhe veprimet q ndrmerren pr pengimin dhe luftimin e kriminalitetit, nga kndvshtrimi yn sht interesant klasifikimi i veprimeve taktike kriminalistike n ato t cilat ndrmerren para kryerjes s veprs penale me qllim t pengimit dhe ato t cilat ndrmerren pas veprs s kryer penale me qllim t ndriimit t saj dhe zbulimit t kryersit. Veprimet pr pengimin e veprs penale jan preventive, ose preventive represive dhe ato kryesisht jan masa dhe veprime operative taktike. Veprimet dhe masat preventive personat zyrtar i ndrmarrin n bashkpunim me disa subjekte. Masat dhe aktivitetet represivepreventive, personat zyrtar i ndrmarrin zakonisht n mnyr t pavarur, varsisht nga disa gjendje para delikuente, ose nga kryesit potencial t veprave penale, por n kuadr t kontrollit kriminalistik. Veprime t luftimit t kriminalitetit jan aktivitetet represive pr zbulimin e veprave penale dhe t kryesve t tyre dhe ato mund t jen veprime t prgjithshme dhe hetimore, varsisht se a ndrmerren ato veprime zakonisht gjat kontrollit kriminalistik apo gjat prpunimit kriminalistik. Veprimet e argumentimit mund t ndahen n baz t asaj se a sigurohet materiali personal dhe provues prmes tyre. Sistematizimi themelor i shpjegimit t mtejm do t mbshtetet n ndarjen e veprimeve varsisht nga ajo se a ndrmerren ato me qllim t pengimit apo me qllim t luftimit t kriminalitetit. Sistematika e till mundson grupimin edhe n raport me karakteristikat dhe veprimet tjera si jan ato t prgjithshmet, veprimet hetimore, veprimet me ann e t cilave mblidhen provat personale dhe veprimet me an t cilave mblidhen provat materiale. Me kt rast duhet pasur parasysh tr relativitetin e ksaj ndarjeje, sepse nj numr i konsideruar i masave taktike operative dhe i veprimeve t tilla ndrmerret njkohsisht si pr qllime t pengimit ashtu edhe pr qllime t zbulimit t veprave penale dhe t kryesve t tyre.

137

11.2. Masat dhe veprimet e prgjithshme operative taktike t karakterit preventiv-represiv 11.2.1. Verifikimi kriminalistik Verifikimi kriminalistik sht mas dhe veprim i prgjithshm operativ taktik, qllimi i t cilit sht t vrtetohet saktsia (bazueshmria) e fakteve (indiceve, bazave t dyshimit), t mbledhura (t kuptuara), t cilat tregojn pr nj vepr t caktuar penale, kryersin e saj apo pr rrethanat tjera t rndsishme pr ndriimin e veprs penale apo t veprimtaris s caktuar kriminale. Indicet apo t dhnat bazueshmrin e t cilave duhet vrtetuar me an t verifikimit, hedhur apo plotsuar pjesrisht mund t jen t shkall s ndryshme t probabilitetit, m pak ose m shum reale dhe logjike, t marra apo t mbledhura nga burimet e ndryshme. T gjitha kto fakte duhet t verifikohen n mnyr q n baz t shnimeve dhe fakteve t vrtetuara sakt t mund t vazhdohet puna n ndriimin e veprs konkrete penale dhe n zbulimin e kryersit t saj. Pr kt arsye verifikimet dhe analizat jan baz e masave dhe veprimeve t shumta taktike operative si t atyre t prgjithshme ashtu edhe t atyre hetuese si jan: racia, prita, privimi nga liria, kontrolli etj. Mirpo, nevoja pr kt lloj t veprimit operativ taktik lidhur me veprn konkrete penale, shum her dhe shum shpesh ekziston edhe pas kallzimit penal apo raportit, madje edhe n procedurn e filluar tashm penale, sikurse edhe gjithnj kur duhet t vrtetohet probabiliteti apo bazueshmria e fakteve t kuptuara m von. Pr kt arsye verifikimi sht nj metod permanente n punn e personave zyrtar me rast zbatimi i tij aplikohet q n fillim me rastin e identifikimit t indiceve t para (baza e dyshimit) pr veprn penale apo kryesin e saj. Disponimi me shnime t pa verifikuara si t sakta jo vetm n procedurn penale, por edhe para saj n nj mas t konsideruar mund ta dmtoj prestigjin dhe nderin e personave me t cilt kan t bjn ato shnime dhe m kt njkohsisht mund t nxiten edhe pasoja t padshirueshme n kuptim t komprometimit t personave t autorizuar zyrtar e q sht e papranueshme si nga aspekti i identifikimit t gjendjes faktike, ashtu edhe nga aspekti i t vepruarit human n t gjitha fazat e procedurs. Pa marr parasysh prbrjen heterogjene t t dhnave t cilat verifikohen, shkalla e ndryshme e probabilitetit t tyre si dhe metodat t cilat shfrytzohen mund t tregojn pr disa karakteristika t tyre t
138

prbashkta q kan t bjn me llojin dhe mnyrn e verifikimit.(D. Modly; N. Korajli/ 252). 11.1.1.1. Llojet e verifikimeve N esenc, n kuadr t kriminalistiks dallojm llojet e verifikimeve si vijon: 1.personat e autorizuar zyrtar verifikimin e kryejn me : a). iniciativs personale; dhe b). krkesn e subjekteve tjera; 2.sipas objektit t verifikimit kan t bjn me: a). personat; dhe b). objektet; 3.sipas mnyrs s kryerjes s verifikimit ai mund t jet: a). i hapur (publik); b).konspirativ (i fsheht). Verifikimet t cilat i bn personi i autorizuar zyrtar n baz t iniciativs personale kan t bjn me bazat e dyshimit, indicet apo njohurit tek t cilat kta persona t autorizuar kan ardhur gjat angazhimit operativ, me perceptim t drejtprdrejt, duke ushtruar masa dhe veprime t caktuara operative taktike, n baz t informats t ciln ua kan dhn qytetart, organizatat punuese, gjegjsisht subjektet tjerat, apo n ndonj mnyr tjetr, pa marr parasysh se a ka ekzistuar interesimi pr informat t till paraprakisht apo jo. Kto verifikime jan m t shumtat dhe ato paraqesin bazn e veprimtaris s trsishme t personave t autorizuar zyrtar. Ndr to me rndsi t veant kan ato verifikime t informatave dhe shnimeve t cilat kan burimin e tyre n angazhimin personal operativ, apo kan lindur n baz t perceptimit t drejtprdrejt t personave t autorizuar zyrtar. N kt mnyr sht prezent mundsia m e madhe pr selektim t disa t dhnave bazueshmrin e t cilave duhet vrtetuar. Prve verifikimeve t cilat bhen me iniciativ t agjencis pr zbatimin e ligjit, shum shpesh ndodh q verifikimi t dhnave t caktuara krkohet edhe nga disa agjenci tjera pr zbatimin e ligjit. Ndr to m s shpeshti jan verifikimet t cilat i krkojn agjencit tjera pr zbatimin e ligjit pr shkak t nevoj s verifikimit t shnimeve t caktuara n territorin i cili pr nga kompetenca i takon pikrisht agjencis tjetr. Shnimet e tilla m s shpeshti kan t bjn me nevojn e kryerjes s masave dhe veprimeve t caktuara operative taktike si jan: verifikimi i identitetit; zbulimi i vendbanimit apo adress; kontrolli i lvizjes apo i sjelljes; regjistrimi n evidencat kriminalistike; verifikimi se personi i caktuar a ka prirje kriminale; a ka qen i dnuar m par etj. Verifikimi sipas krkess s
139

agjencis tjetr bhet konform parimit t koordinimit bashkpunimit midis disa agjencive pr zbatimin e ligjit.

Krkesn pr verifikim mund ta drejtojn edhe organet tjera shtetrore, si p.sh, organet e gjyqsis, organet ushtarake, organet prfaqsuese t bashksive shoqrore politike etj. Shum t shpeshta jan edhe verifikimet t cilat kryhen me krkesn e prokurorit publik, n pajtim me dispozitat e LPP. sht e domosdoshme q t gjitha verifikimet t cilat krkohen nga organet tjera t kryhen n kohn e duhur, n mnyr t hollsishme dhe me ndrgjegje. Vetm raporti i till n bashkpunimin ndrpersonal mund t sjell rezultate t knaqshme n pengimin dhe luftimin e kriminalitetit. Verifikimet t cilat kan t bjn me disa objekte, para s gjithash atyre ndaj t cilave m s shpeshti kryhen vepra penale ose shfaqen dukuri socio patologjike dhe si t tilla kan rndsin e objektit kriminogjen. Objektet e tilla verifikohen m s shpeshti duke mbledhur informata. Qllimi i verifikimeve t tilla sht ndrmarrja e aktiviteteve tjera operative me qllim t kontrollit kriminalistik apo t zbulimit t veprs penale. Sipas mnyrs s kryerjes, verifikimet mund t jen konspirative (t fshehta) dhe publike apo t hapura. Se kur me rastin e verifikimit t t dhnave mblidhen informata e t ngjashme do t zbatohet njra apo tjetra metod varet para q gjithash nga objekti i verifikimit p.sh, ndryshe do t bhet verifikimi i lidhjeve kriminale t t dyshuarit apo verifikimi i t dhnave pr ndonj person i cili prgatitet pr ta kryer veprn penale, gj q duhet br verifikimi n mnyr diskrete me qllim q t vendoset prita n vendin ku planifikohet vepra apo pr shkaqe t ngjashme operative, dhe ndryshe p.sh, duhet t verifikohet se ku banon dshmitari i drejtprdrejt i ngjarjes s caktuar kriminale, gjegjsisht se a e ka paguar personi i caktuar tatimin e caktuar n pasuri, me an t shikimit t librave tatimor. Mnyra konspirative e verifikimit krkon nj shkall shum m t lart t kujdesit dhe shkathtsis m t madhe, nj taktik m komplekse dhe nj koh m t gjat pr ta kryer at si dhe nj pasiguri m t madhe kur sht fjala pr rezultatin prfundimtar t verifikimit. Mirpo, pa marr parasysh kt disa informata dhe t dhna t mbledhura duhet t verifikohen n kt mnyr, kuptohet duke zbatuar rreptsisht parimin e ruajtjes s sekretit zyrtar. Arsyet pr kt jan t karakterit operativ, moral dhe ligjor.
140

Arsyet operative kan t bjn me at se verifikimi do ta humb qllimin themelor po q se personi me t cilin ka t bj verifikimi do t kuptoj pr verifikimin. N rast t ekzistimit real t veprimtaris kriminale i dyshuari do t ndrmerr veprime t caktuara me qllim t shkatrrimit t gjurmve dhe objekteve t veprs penale (provat materiale), do ti paralajmronte bashkpjesmarrsit dhe do t mund t largohej me koh apo edhe ti pengoj t gjitha masat kriminalistike operative t cilat ndrmerren ndaj veprs penale q do t thot se veprimtaria kriminale nuk do t mund madje as t dshmohej. Arsyet morale kan t bjn me ruajtjen e autoritetit dhe dinjitetit t personave me t cilt ka t bj informata apo verifikimi. Me q sht fjala pr shnime saktsia e t cilave ende sht e pavrtetuar, do t thot edhe t pasakta n aspektin e prcaktimit apo identifikimit ose vrtetimit, nj gj e till do t mund ta rrnonte prestigjin dhe autoritetin e personit, kshtu q n rrethanat e caktuara kjo do t mund t ishte edhe vepr penale. Lidhur me verifikimin e kryer prpilohet shnimi zyrtar apo raporti. T dy kto shnime kan rndsin ekskluzivisht operative, ndonse disa fakte t caktuara gjat verifikimit mund t fiksohen edhe n formn t ciln e parasheh LPP, nse ato do t kishin rndsi prove n procedurn penale. N shnimin apo raportin zyrtar duhet t shnohen mjetet t cilat jan shfrytzuar me rastin e identifikimit, prmbajtja dhe prshkrimi i t dhnave t cilat jan mbledhur gjat verifikimit, burimi i tyre dhe autenticiteti. Nse verifikimi sht kryer sipas krkess s prokurorit apo agjencis tjetr, ather shnimet dokumentohen me shkrim n form t raportit t posam n t ciln theksohet burimi i t dhnave dhe cilat mjete operative taktike jan shfrytzuar nse kjo t ishte n kundrshtim me ruajtjen e fshehtsis zyrtare. Mirpo, gjithashtu duhet theksuar se a jan verifikuar t dhnat, a jan plotsisht apo pjesrisht t sakta. Shnimet apo raporti zyrtar lidhur me verifikimin e kryer shfrytzohet pr qllime operative, kurse futen n disa evidenca varsisht nga karakteri dhe prmbajtja e tyre. Verifikimi nuk sht i lidhur vetm pr veprn penale, por ka rndsi edhe m t gjer, ai mund t kryhet me qllim t informimit t prgjithshm mbi gjendjen n nj territor t caktuar dhe jo vetm kur
141

jan n pyetje veprat penale dhe kryersit e tyre, por edhe ather kur sht fjala pr dukuri sociale patologjike. Ai mund t ket kuptim m t gjer nj mbledhjen e informatave nga ana e agjencis pr zbatimin e ligjit e q n bashkpunim me subjektet tjera ka nj rndsi jashtzakonisht t madhe operative kriminalistike dhe pr sigurin n trsi. (Krivokapiq; 2005/185-190). 11.2.2. Mbledhja e informatave Kur vshtrohet roli dhe detyrat e personave t autorizuar zyrtar n luft kundr kriminalitetit sht me rndsi q n kt aktivitet t ekzistoj dyshimi, gjegjsisht baza pr dyshim se sht kryer vepra penale. Bazat e dyshimit ekzistojn nse personi i autorizuar zyrtar ka kuptuar se ekziston probabiliteti se sht kryer vepr penale. Me kt rast pr ekzistimin e bazs s dyshimit sht irelevante se personi i dyshimt pr kryerjen e veprs penale a sht i njohur apo jo. Koncepti i till i bazs s dyshimit duhet dalluar nga dyshimi i bazuar si nj shkall m e lart e dyshimit. Kjo do t thot se pr ekzistimin e bazs s dyshimit mbi kryerjen e veprs penale krkohet nj shkall m e ult e probabilitetit sesa pr ekzistimin e dyshimit t bazuar i cili sht i nevojshm pr inicimin e procedurs penale. Me qllim t kryerjes s suksesshme t detyrave n kt drejtim, personave t autorizuar u sht ln mundsia q t krkojn informata dhe raporte t nevojshme nga qytetart (H. Sjerqi oliq, D. Vuleta, M. Haxhiomeragiq 1999/41). Fjala sht pr bisedn joformale e cila nuk sht rregulluar me norma ligjore. Krkimi i informatave t nevojshme nga qytetart n t vrtet sht mbledhje e provave n kuptimin e hetimit t dshmive (operative kriminalistike) pr njerzit dhe pr sigurimin e tyre njkohsisht. Mbledhja e informatave t nevojshme nga qytetart sht form e aktivitetit operativ-taktik e personave t autorizuar zyrtar, t cilin aktivitet ata e ndrmarrin me vetiniciativ n mnyr metodike dhe sipas planit t prpiluar m par. Kjo detyr e personave t autorizuar zyrtar para s gjithash nnkupton detyrn e krkimit t personave t cilt mund t japin informata t nevojshme dhe relevante. Pra, fjala sht pr t ashtuquajturat burime personale t informatave dhe nse informatat merren sipas forms s parapar, ather mund t ken edhe karakter prove. Pr shkak t trendve t pranishme pr sigurimin e t drejtave t qytetarve me t cilt kontaktojn personat e autorizuar
142

zyrtar me rastin e mbledhjes s informatave t cilat do t mund t ishin t dobishme pr kryerjen e procedurs penale, LPP, rregullon edhe pozitn e tyre, sepse ai qytetar pr t cilin do t mund t thuhej se sht dshmitari i supozuar n procedurn eventuale penale, nuk sht i detyruar t jap fardo deklarate apo t prgjigjet n fardo pyetje e cila i parashtrohet prve t dhnave pr identitetin e tij. Kjo do t thot se kta persona kan t drejt t heshtin pr ka edhe personat e autorizuar zyrtar jan t detyruar ti njoftojn n q n fillim. Informatat mblidhen nga t gjitha burimet n dispozicion (personat, rezultatet objektive, incizimet teknike dhe dokumentet). Parakusht themelor pr mbledhjen e suksesshme t informatave sht njohja e aktiviteteve t prditshme, njohja e disa sferave t jets s qytetarve n nj territor t caktuar etj. N rastin e mbledhjes s informatave duhet harmonizuar metoda t ndryshme n pajtim t qllimit themelor t mass dhe aktivitetit. Me kt arrihet pajtueshmria racionale dhe ekonomiciteti. Evidencat kriminalistike dhe prpunimi analitik i t dhnave kan rndsi t madhe. Mbledhja e informatave nga qytetart shikuar n trsi sht form e veprimtaris operative e personave t autorizuar zyrtar t ciln ata e ndrmarrin me vetiniciativ, me plan dhe n mnyr metodike e me qllim q t mbledhin informata t dobishme pr zbatimin e suksesshm t procedurs. Ky koncept prfshin si bisedn me persona, ashtu edhe mbledhjen e raporteve me shkrim dhe dokumenteve t ndryshme, shnimeve nga personat juridik, shnimeve nga evidencat e ndryshme dhe rezultatet tjerat t veprimtaris s zbulimit t cilat nuk jan ndrmarr n form procedurale. Mbledhja e informatave nga qytetart n kuptimin e ngusht ka t bj me deklar4atat e qytetarve dhn peronave t autorizuar zyrtar n procedurn joformale lidhur me veprn konkrete penale. Fjala sht pr formn e biseds t orientuar njkohsisht n mbledhjen e dshmive n kuptim t njohjes dhe zbulimit t dshmive dhe personave. Mbledhja apo krkimi i informatave nga qytetart si veprim operativtaktik n praktik, realisht ekziston n dy forma t ndryshme. E para, si marrje n pyetje apo bised joformale informative e t dyshuarit dhe e dyta, si intervist sistematike me dhnsit e informatave. Kjo e dyta njkohsisht sht metod m e but, sepse n t dominojn elementet psiko sociale, gj q dikton nj qasje ndryshe ndaj
143

qytetarve dhe nj taktik ndryshe t zbatimit. N prpunimet kriminalistike p.sh, pr shkak t vrasjes dallojm tri drejtime themelore strategjike n t cilat orientohet mbledhja e informatave nga qytetart si nj vijim: 1.strategjia e trajtimit t viktims; 2.strategjia e identifikimit dhe mbledhjes s informatave nga dshmitart; 3.strategjia e trajtimit t kryersit. Qasja ndaj mbledhjes s informatave nga do grup i prmendur i ka specifikat e veta. Ndonse mund t thuhet se do bised krkon qasje individuale, megjithat struktura themelore e biseds sht e ngjashme prve nj modifikimi pak a shum m t vogl ose m t madh. Modeli i prgjithshm i bisedave prbhet nga elementet n vijim: 1.planifikimi dhe prgatitja e biseds; 2.hyrje n bised; 3.prpunimi i trsis tematike; 4.prfundimi i biseds ; 5. vlersimi (Pavliek; 2002, 64.) 11.2.2.1. Planifikimi dhe prgatitja e biseds

Pjesa e fundit e prgatitjes s biseds sht krijimi i planit pr bised, bazn e t cils e prbjn nnt pyetjet e arta kriminalistike dhe veprohet hap pas hapi, nga e njohura drejt t panjohurs. Duhet t caktohet piknisja e drejt dhe ajo q dshirohet t konstatohet dhe t dshmohet me bised. Pra, t kihet edhe kujdes se masat dhe aktivitetet e parapara dhe renditja e tyre a jan t prshtatura pr kt. Gjithmon fillohet nga e pakontestueshmja d.m.th, nga faktet e vrtetuara, nga rrethi privat dhe shoqror i respondentit, nga situata e tij jetsore dhe banesore, nga rrethi profesional etj. Pra, nga anamneza sociale e respondentit. Nse kriminalistt nuk i prmbahen parimit t njohjes t s vrtets hap pas hapi, ather mund t vije deri te krcimet n krkimin e fakteve dhe n t menduarit pr to, gj q sjell deri te lajthimi apo shmangia.

144

Zakonisht plani i biseds duhet t prmban: 1. prshkrimin e rrethanave t cilat duhet t sqarohen gjat biseds dhe formimin e pyetjeve me at qllim si dhe eventualisht renditjen e pyetjeve pr kt qllim. Biseda duhet t jet e gjall dhe e orientuar drejt procesit, prandaj edhe plani i biseds n rrjedh e sipr aty pr aty ndryshohet dhe plotsohet. Plani nuk sht anket dhe biseda nuk shterohet n dhnien e prgjigjeve n anket. Situata taktike e dikton tr nj varg t pyetjeve t paparashikuara n procesin e biseds, qoft bisedn e till ta ket hapur korrensponduesi apo at ta ket imponuar respondenti. 2. t parashihet renditja e pyetjeve dhe intervalet kohore n t cilat duhet qasur qartsimit t rrethanave t ndryshme, pra n far momenti dhe sipas cils radh do t shtrohet pyetja e caktuar. 3. parashikimi i bisedave me t ashtuquajturit elementet e jashtme si sht; dita dhe ora, ku do t pritet resopondenti deri te fillimi i marrjes n pyetje etj. Plani i biseds sht i pandashm nga plani i prpunimit kriminalistik lidhur me ngjarjen penale. Ai supozon njohjen e mir t hollsive pr objektin. Kurdo q sht e mundur kriminalistt duhet ti kushtojn vmendje t posame prgatitjes s biseds. Me kt ata do ta kursejn kohn dhe do ta mundsojn planifikimin e biseds, q n fillim mund t vlersohet far dshirohet t arrihet me bisedn, t fitohet n azhuritet, por edhe respondenti e kupton dhe e prjeton si serioze etj. Gjat prgatitjeve t biseds bhet analizimi i fondit t fakteve n dispozicion, bhet plani i biseds, sigurohet vendi pr bised, sigurohen faktet t cilat duhet ballafaquar etj. Gjat prgatitjeve pr bised sidomos duhet t kihet parasysh qllimi i biseds, tema, strategjia dhe taktika, detyrat, zgjatja dhe prgatitja e nevojshme teknike. Prgatitja e drejtprdrejt e biseds prfshin informimin, argumentimin, formimin dhe konkludimin apo konstatimin. Sa her q sht e mundur duhet zgjedhur kohn e duhur, vendin, duhet t mblidhen informata pr bashkbiseduesin, t caktohen kornizat e objektit t biseds, mnyra e fillimit t biseds dhe momenti i kalimit n shtje t drejtprdrejta, prgatitjen e pyetjeve personale, renditjen apo strategjin e pyetjeve, renditjen logjike t pyetjeve, llojet
145

e pyetjeve, rrjedhn e biseds (nse sht e mundur), mnyrn e veprimit t kriminalistit n mnyr aktive t orientuar ashtu q t mos i shmanget asnjher qllimit t biseds. Sipas T. Markoviqit (1972/ 501 508) q t mund t zhvillohet biseda me sukses sht e nevojshme q t kihet parasysh: 1. elementet e vrteta, t cilat jan; vendi, koha dhe njohja e objektit. 2. elementet e karakterit psikologjik, sipas t cilave nuk mjafton q kriminalisti ti njoh vetm njerzit, por sht e dshirueshme q ai t jet n gjendje edhe tua kaloj atyre, sepse nse dshirohet t dihet se far mendojn njerzit, ather duhet ta dim se si jetojn ata, pr shkak se njerzit e ndryshm reagojn ndryshm n teknikn e biseds. T shumtn e rasteve nga teknika adekuate varet edhe vet suksesi. 3. elementet e karakterit taktik t cilat rezultojn nga dy t parat, vazhdojn me to dhe s bashku me to e bjn trsin e taktiks s marrjes n pyetje. Si thekson Z. Roso, (1995 /60 62). Zgjedhja e kohs dhe vendit pr kryerjen e biseds informative43 dhe intervists 44 sht e rndsishme pr dy arsye: S pari, shum arsye taktike psikologjike krkojn q biseda informative t kryhet sa m par dhe sipas mundsis menjher pas ngjarjes apo pasi q personi me t cilin dshirojm t bisedojm ta ket vrejtur faktin dhe rrethanat t cilat jan t rndsishme pr prpunimin kriminalistik t procedurs penale. S dyti, arsyet taktike krkojn shtyrjen e biseds pr nj koh m t shkurt apo m t gjat, nse sht e nevojshme q paraprakisht t bastiset banesa, t konfiskohen objektet e veprs penale, t bhet shikimi n dokumentacionin e nevojshm, t mblidhen shnimet shtes pr disa fakte dhe rrethana t veprs penale etj. sepse n t kundrtn rezultati i atyre veprimeve do t dshtonte nse biseda ndrmerret para se t jen kryer kto. Gjithashtu varsisht nga situata konkrete taktike mund t ndodh q t ket nevoj pr m tepr biseda n t njjtn koh, n mnyr t sinkronizuar, apo q biseda informative dhe intervista t lidhen n mnyr taktike me ndonj mas tjetr apo aktivitet operativ.
43

Biseda joformale dhe forma e procesit t komunikimit. Ky sht aktivitet i shpesht i policis mjaft i rnd dhe zakonisht lidhur me personin e dyshuar. 44 N kuptimin kriminalistik kjo sht form e mbledhjes s informatave nga qytetart me 'rast i q jep informatn njoftohet se nuk sht i dyshuar. 146

Me rastin e zhvillimit t biseds me qytetar, sht e dshirueshme q ajo t zhvillohet jasht lokaleve zyrtare, pr shkak se ne nga qytetari krkojm nj lloj sakrifice t kohs dhe komoditetit t tij. Me rastin e przgjedhjes s vendit t intervists gjithmon qytetarit duhet ln mundsin q ai ta zgjedh apo ta caktoj vendin e biseds i cili i konvenon atij, sepse qasja e till i kontribuon krijimit t atmosfers s kndshme dhe jozyrtare dhe i shrben qllimit t intervists. Vendi i intervistimit duhet ta siguroj anonimitetin e biseds dhe prmbajtjes s saj. Koha pr intervist gjithashtu sht shtje e ndjeshme e cila duhet t zgjidhet njsoj s bashku me bashkbiseduesin, sepse m s teprmi varet nga disponimi i vet bashkbiseduesit se kur m s teprmi ajo mund t zhvillohet prve nse situata krkon domosdo q biseda t zhvillohet menjher dhe sa m urgjent. Vendi pr zhvillimin e biseds me personin e dyshuar, zakonisht sht n lokalet zyrtare ku ekzistojn kushtet e nevojshme pr pun t papenges. Prjashtim nga kto rregulla bjn situatat e nxehta, kur nuk ka tjetr rrugdalje. Arsyet jan t shumta prse kjo rekomandohet, kurse disa prej tyre jan: diskrecioni, kushtet e prshtatshme, mundsia e qasjes n dokumente t ndryshme, pamundsia e arratis, lokali i posam pr biseda etj. Biseda me personin e dyshuar pr vepr penale nuk bn t zhvillohet n shtpin e tij, sepse ai atje ndjehet m i sigurt, kurse edhe mundsia e pengesave sht m e madhe, pastaj pauzat, pengesat anash, ambienti familjar, etj. 11.1.2.2. Hyrje n bised Pjesn e hyrjes n bised n kontaktin e par duhet kushtuar vmendje t madhe, sepse nga prshtypjet fillestare mund t varet tr rrjedha dhe prfundimi i biseds. Kshtu, q n fillim sht me rndsi dhe e nevojshme t eliminohen pengesat e autoriteteve t cilat ekzistojn midis kriminalistit dhe qytetarit, dhe t tentohet vendosja e marrdhnies profesionale. Kryesisht kjo arrihet si prmes komunikimit verbal, ashtu edhe prmes komunikimit jo verbal. Prshtypjet e para jan esenciale. N psikologji jan t njohura si halo efekt. Ky sht besimi i disa karakteristikave t ndonj personi n pajtim me vlersimin e prgjithshm (prshtypjen t po atij personi). Nse vzhguesi nuk ka mendim t mir pr ndonj person, ather ai do ta ket prirjen q shum karakteristika t tij ti vlersoj negativisht,
147

dhe e kundrta, nse ka mendim t mir pozitiv, edhe pse ato karakteristika individuale nuk kan kurrfar lidhje me trsin e personalitetit t atij personi. N ann tjetr, mendimi pr karakteristikn individuale t ndonj njeriu mund t ndikoj n mendimin e vshtruesit t atij njeriu n prgjithsi. Pr tu eliminuar gabimet e tilla duhet prmbajtur rregullave q ndaj qytetarve t veprojm ashtu si do t dshironim q ata t sillen ndaj nesh apo ndaj antarve t familjes son, apo ndaj miqve. Gjithashtu, kontakti i pandrprer me sy me personin, sinjalet pozitive jo verbale dhe dgjimi me vmendje ndikojn pozitivisht n vendosjen e mirkuptimit. N at faz qllimi sht q t krijohet nj reflektim pozitiv dhe nj mirkuptim reciprok, n mnyr q personi t pajtohet pr bised t sinqert. Pr kt arsye zakonisht biseda e par u besohet kriminalistve m me prvoj. Sipas disave, tre minutat e par vendosin suksesin apo mossuksesin e biseds. Qasja jo e shkatht n kontaktin e par mund ta vshtirsoj dukshm, madje edhe ta shkatrroj konceptin taktik t krijuar paraprakisht. sht mir q me at rast t fillohen temat t cilat kan rndsi pr bashkbiseduesin dhe e bjn at t rndsishm, kurse pyetjet duhet shtruar ashtu q shumica prej tyre t krkojn prgjigjen me PO. (Z. Roso, 1995/ 100 101). Pas ksaj pason sqarimi i t drejtave t cilat qytetari i ka n pajtim me LPP, dhe arsyetohet shkaku i biseds. Kuptimi i biseds duhet t jet konstatimi i s vrtets. Me at rast duhet t kurajohen bashkbiseduesit q t prshkruajn sa m hollsisht rrethanat t cilat u jan t njohura pr rastin pa ndonj zbukurim t prgjigjes, apo harmonizim me ndonj rend logjik t tij, me fjal t tij dhe ashtu si kan perceptuar. Nse fjala sht pr personat t cilt n fardo forme jan dmtuar me veprn penale, ather atyre duhet lejuar t qetsohen, koncentrohen, t freskohen, t marrin terapi, nse jan duke prdorur terapin, n mnyr q t mund tvazhdohet biseda kualitative. 11.1.2.3. Prpunimi i trsive tematike N pjesn hyrse t biseds qllimi ishte krijimi i nj ambienti sa m t afrt dhe i klims s mirkuptimit, njoftimit, gj q do t ndihmonte przgjedhjen e taktiks. Fillimi duhet t jet i qet, i durueshm dhe
148

miqsor. Qllimi i ksaj faze sht t stimulohet personi q t flas pr ngjarjen sa m hollsisht q sht e mundur sipas radhs kronologjike t zhvillimit t ngjarjes, duke shfrytzuar pyetjet e hapura dhe skicim t vendit t ngjarjes. Pyetjet duhet t jen t shkurta dhe t sakta. Gjat biseds respondentit duhet ti ofrohet situata sa m tepr q sht e mundur. Pas ksaj pason prshkrimi i par i ngjarjes, ku respondenti paraqet njohurit e tij pr ngjarjen t cilat mund t jen nga prshkrimet shum t besueshme deri te mohimi i plot i fardo lidhjeje me ngjarjen. Ky prshkrim nuk sht mjaft i hollsishm, por trason vazhdimin e biseds s mtejme. Kur sht fjala pr trsit tematike ather mendohet n elementet t cilat e prbjn ngjarjen prfundimisht. Kshtu si tema mund t paraqiten: konfliktet verbale para vrasjes, prezenca n vendin e ngjarjes, arma, i dyshuari, viktima, etj. Te bisedat e tilla dallojm dy situata themelore: e para, kur respondenti bashkpunon, dhe e dyta, kur ai refuzon bashkpunimin. N t shumtn e rasteve respondentt nga grupi i prpunimit t viktimave dhe dshmitarve jan t gatshm t bashkpunojn, kurse pjesrisht t till jan edhe t dyshuarit pr shkak t arsyes s barrs s provs e cila e lidh at me kryerjen e veprs penale. Prpunimi i trsive tematike te bisedat kooperative zhvillohet ashtu q respondentit i sqarohen trsit tematike t biseds, pastaj prshkrimi i tems deri n kufijt e t prkujtuarit. Kur respondenti prfundon me prshkrimin, kriminalisti i cili e udhheq bisedn shtron pyetje me qllim t qartsimit t mangsis s prgjigjes apo madje t zgjerimit lidhur me t kuptuarit e ndonj fakti. Gjat ksaj kohe kriminalisti tjetr i cili sht i pranishm gjat biseds e prcjell fjaln e respondentit, i shnon pyetjet me t cilat do t mund t detajohej dshmia e personit dhe kur kriminalisti i par i cili e ka filluar bisedn e prfundon pjesn e tij, ather ky i dyti kyet n bised duke i ndrlidhur pyetjet me temn. Kur t jen shtruar t gjitha pyetjet ather hartohet deklarata e respondentit n mnyr q t shmangen keqkuptimet, sidomos kjo sht me rndsi me rastin e bisedave kooperative, n mnyr q personi i cili gnjen ta vrtetoj edhe nj her gnjeshtrn e tij. Gjegjsisht m von kur ai ballafaqohet me faktet t cila e flasin t kundrtn me deklaratn e tij t par, t mos mund t thot se nuk e ka thn at, apo t thot se sht keqkuptuar, ose se nuk ka menduar ashtu. Ky sht moment shum i
149

rndsishm psikologjik i cili mund t jet shum i dobishm nse veprohet me kujdes. Kur tema t rekapitulohet, ather kalohet n trsin tjetr tematike me t njjtn metodologji derisa t mos prpunohen t gjitha temat. Para se t kalohet n trsin e dyt tematike duhet shqyrtuar varsisht prej gjendjes s respondentit mundsin e pauzs, freskimit etj. me qllim t vazhdimit t mtejm t biseds, sepse si thekson Z. Roso (1995; 101), praktika ka dshmuar se biseda pa pauz, m e gjat se dy or msimi (90 minuta) nuk mund t zhvillohet me koncentrik t plot. N fazn prfundimtare prmblidhet tr biseda nga t gjitha fazat dhe analizohet dhe plotsohet me planin e biseds me tema t reja. Pas ksaj sht e nevojshme t verifikohen thniet e respondentit, t verifikohet alibia, t lexohen deklaratat e pjesmarrsve tjer pr t njjtn shtje, sidomos nse jan zhvilluar m shum biseda n t njjtn koh n mnyr q t shkmbehen t dhnat me kriminalistt tjer t cilt zhvillojn biseda tjera. Te biseda jo kooperative zbulohen faktet t cilat i hedhin posht deklarimet e respondentit, nse supozohet se personi sht duke dhn prgjigje t gabueshme, apo po fsheh fakte t rndsishme. Ather sht e nevojshme q t nxitet pr bashkpunim. sht detyr e kriminalistit q t parashtroj pyetje, por biseda jo kooperative mund t shkoj aq larg sa q personi t refuzoj fardo bisede. (Pavliek; 2002; 64.). Tek biseda jo kooperative duhet t parashihet se si duhet t joshet respondenti pr bashkpunim. N rast se respondenti ngarkohet ather duhet ti hyjm zbulimit t disa fakteve pr ngjarjen gj q mund t jet nxitje e mir pr sqarimin e disa rrethanave, mirpo, pr kt duhet krkuar momentin e vrtet. Me rastin e qartsimit t deklarimeve kontradiktore t respondentit sht e nevojshme ti sqarohet q faktet e caktuara duhet prsri t verifikohen n mnyr q t konstatohet e vrteta. N momente t tilla duhet t krkohet edhe roli i tij aktiv dhe lihet mundsia q me bised graduale t ndryshoj apo ta plotsoj deklaratn e tij, gjegjsisht ta ruaj fytyrn. Tr kohn derisa bisedohet me respondentin, kriminalisti duhet ta prqendroj vmendjen n shenjat e tij jo verbale (reagimet) t cilat pavetdije i bn ai, sepse kjo mund ti kontribuoj vlersimit t momentit t par kur duhet t ndryshohet dika nga taktika e biseds. Informatat e marra gjat biseds nga personi me t cilin zhvillohet
150

biseda duhet t jen gjithmon t verifikuara, sepse biseda duhet t jet e zhvilluar haptazi. N situatat kur dinamika e puns imponon zhvillimin e m shum bisedave paralelisht, ather sht e nevojshme t caktohet koordinatori pr zhvillimin e bisedave, detyra e t cilit do t ishte: pranimi i udhzimeve nga udhheqsi i prpunimit kriminalistik, kmbimi i deklaratave midis grupeve dhe orientimi i aktiviteteve t mtejme t grupeve n drejtime t mundshme, harmonizimi i strategjis s bisedave midis grupeve dhe shkmbi i t dhnave me udhheqsin e prpunimit kriminalistik, bashkpunimi me kriminalistt dhe me teknikt e kriminalistiks me qllim t prjashtimit t gjurmve, t kontestueshme dhe t pakontestueshme nga personat, bashkveprimi n vendimmarrje lidhur me dhnien e informatave mediave, intervenimi n rastet kur vren gabime n intervist, intervenimi n rastet e keqtrajtimeve fizike apo psikike etj. 11.1.2.4. Prfundimi i biseds Kur prpunohet t gjitha temat q kan t bjn me prmbajtjen e ngjarjes, n fazn e fundit t kontaktit me respondentin, sht e nevojshme t sqarohet roli i tij n fazat e ardhshme t procedurs, si dhe nevoja e sigurimit t kontakteve t ardhshme rreth sqarimeve plotsuese t disa fakteve t reja. Nse sht e nevojshme, qytetart duhet t drejtohen n institucione t caktuara, qofshin viktima apo dshmitar, sepse shum qytetar nuk kan qen n mundsi t trajtohen nga ana e personave t autorizuar zyrtar, prandaj pr shum t till ky kontakt sht mjaft i pakndshm, si pr shkak t trajtimit nga policia, ashtu edhe pr shkak t vet rolit n ngjarje. N kt faz duhet t shikohet edhe njher se a jan prfshir t gjitha trsit tematike dhe i jepet mundsia respondentit q disa gjra, t cilat mendon se jan t rndsishme ti theksoj, sqaroj, ose ndryshoj, si dhe t shtroj pyetje pr shtjet t cilat i interesojn lidhur me ngjarjen. Zakonisht interesohen pr rolin e tyre procedural, sigurin e tyre dhe t familjeve. N kto pyetje duhet t jepen sa m shum q sht e mundur prgjigje t sinqerta, dhe nse kriminalisti dika nuk di, apo, nuk mund t zbuloj pr shkak t interesit t procedurs, ather at duhet ta thot qart. N shkuarje t respondentit duhet t shnohet koha sakt kur sht prfunduar biseda dhe t verifikohet se a i ka marr personi gjrat personale t tij.
151

Gjithashtu pjes e pandashme e biseds sht vlersimi i cili ka t bj me: 1.Vlersimin e informatave t marra ku pyetsi pyet se far efekti kan realizuar informatat e reja ndaj prpunimit t rndsishm kriminalistik, pr far informatash sht fjala dhe ka duhet ndrmarr shtes; 2.Shikimi i fakteve argumentuese sht gjithashtu aspekt i vshtrimit t pajtueshmris s informatave me dshmit e mbledhura dhe me informatat tjera, gjegjsisht, cilat fakte relevante e ndrlidhin personin me vrasjen, si dhe sa sht vlera argumentuese e atyre fakteve dhe ka duhet ndrmarr q t vlersohet kualiteti i tyre. N kt pjes krahas fakteve t cilat mund t jen afirmative dhe ta ndrlidhin personin me vrasjen, gjithashtu sht e rndsishm t arrihet te faktet t cilat tregojn se nuk sht vrass personi pr t cilin njohurit fillestare kan treguar se sht kryers i vrasjes, 3.Vlersimi i aftsis se pyetsit. Ktu duhet t theksohet se do bised sht prvoj e re, jo vetm pr kriminalistt e ri, por edhe pr ata me prvoj m t gjat, pr arsyeje se do bised dhe do person sht specifik n mnyrn e tij ashtu q pr t qen e rndsishme q prvojat deri te cilat arrihet gjat biseds t shnohen n mnyr q n t ardhmen nse ka pasur gabime t eliminohen q t mos prsriten, si dhe nse ka ardhur deri te njohurit e reja, metodat dhe taktikat e njjta mund t zbatohen edh n rastet n vijim (Korajli. N.2003) 11.1.3. Observimet speciale 11.1.3.1. hyrje. Niveli i organizimit ndrkombtar t kriminalitetit nnkupton shfaqjen e grupeve t organizuara me shkall t lart t internacionalizimit, profesionalizimit dhe specializimit t nj numri t krimineleve. Zbulimi, hetimi dhe argumentimi i veprave penale t kriminalitetit t organizuar s kndejmi krkon nj kuadr policor me arsimim dhe profesionalizm t lart i cili duhet t jet i specializuar pr punt e tilla. Aftsimi special gjegjsisht polict e specializuar, n kt repertor pune duhet ti shfrytzojn aktivitetet kriminalistike-taktike n mesin e t cilave observimi special sht i pashmangshm.
152

Observimi special sht veprimi kriminalistik-taktik i mbledhjes s fsheht t informatave me an t metods s perceptimit personal. Ky observim ka t bj me vzhgimin e fsheht , mbikqyrjen dhe prgjimin e personave t caktuar, automjeteve, objekteve dhe lokaleve apo hapsirave me qllim t realizimit t pamjes dhe mbledhjes s informatave pr gjendjen kriminale, aktivitetet dhe pr identitetin e atyre t cilt mbikqyren. Kjo veprimtari e ndrlikuar ka nj dobi t shumfisht pr punn policore sidomos n zbulimin dhe hetimin e veprave penale dhe t kryesve t tyre. Zbatimi i observimit n form t pavarur apo t kombinuar me aktivitete tjera kriminalistike sht e domosdoshme n t gjitha fazat e puns kriminalistike dhe hetimore duke filluar nga indicet e para t veprs dhe kryesit e deri n prfundimin e ndriimit dhe t argumentimit t veprs penale , gjegjsisht se personi i caktuar e ka kryer veprn penale. Qllimet e observimit special jan : zbulimi i veprave penale dhe definimi i vendit kritik dhe i kohs s kryerjes s veprave ; zbulimi i kryes[ve t veprave penale; konstatimi i vendbanimit, vendqndrimit, vendit t puns, vendit dhe kohs s takimeve si dhe kohs dhe drejtimit t lvizjes kryeseve t veprave penale; realizimi i pamjes s lvizjes dhe aktiviteteve kriminale t personave t mbikqyrur; prcaktimi i taktiks dhe strategjis kriminale ndaj kriminelve qe mbikqyrn ; mbledhja e informatave t rndsishme pr prgatitjen dhe kryerjen e racis, pr pusi, bastisje, dhe pr arrestimin e kriminelve; prgatitja dhe zhvillimi i aksioneve t organizuara kriminalistike me qllim t kapjes s kryeseve gjat kryerjes s veprs penale, sepse kjo sht mnyra m e mir e ndriimit dhe argumentimit t kriminalitetit, duke pasur parasysh se n vendin e ngjarjes hasen si kriminelt (kryesit) ashtu edhe viktimat dhe objektet e veprs penale. Observimi special mund t kryhet n disa mnyra qofshin t pavarura apo t kombinuara, si jan: mbikqyrja dhe vzhgimi operativ i objekteve dhe vendeve apo lokaleve; mbikqyrja dhe vzhgimi i stacionuar i personave , objekteve, apo lokaleve ku sht duke u kryer aktiviteti kriminalistik; prcjellja e fsheht n kmb, prcjellja e fsheht me automjet apo mjet tjetr transporti si dhe prmes infiltrimit apo futjes brenda grupit kriminal.
153

11.1.3.2. Vshtrimi dhe vzhgimi operativ Shikimi dhe vzhgimi i objektit dhe lokalit, para s gjithash ndrmerret me t kuptuar se n lokalitetin e caktuar po kryhen vepra penale. Krahas ksaj, kjo form e observimit special gjithsesi ndrmerret kur sht e domosdoshme t kryhen prgatitjet pr ndrmarrjen e aktiviteteve kriminalistike dhe hetimore si jan: bastisja, arrestimi, racia, dhe pusia. Qllimi sht q drejtprsdrejti t vshtrohet objekti i caktuar, si sht p.sh. narko-laboratori ilegal, depoja e fsheht e drogs, banesa e dyshimt, restoranti, diskoteka , automobili, parku apo shtitorja dhe q me vzhgim t drejtprdrejt t mbledhin informatat pr karakteristikat e objektit apo lokalit t caktuar. Rezultatet e shikimit dhe vzhgimit operativ mund t shfrytzohen si pr zgjedhjen e bazs s prshtatshme pr mbikqyrje dhe vzhgimin e veprimtaris kriminale e cila pritet dhe supozohet, ashtu edhe pr planifikimin dhe ndrmarrjen e bastisjes, arrestit, pusis dhe racis. 11.1.3.3. Vshtrimi dhe mbikqyrja e stacionuar Vshtrimi dhe mbikqyrja e stacionuar e personave, objekteve dhe lokaleve ku sht duke u kryer veprimtaria kriminale, kryhet nga baza paraprakisht e przgjedhur dhe mir e prgatitur vzhguese. Objekti apo vendi i caktuar vzhgohet kur ekzistojn indicet se do t kryhet veprimtaria kriminale. Me observim sht e mundur t vrehen dhe t identifikohen kryersit e veprave penale, koha e kryerjes s tyre, mnyra e kryerjes s tyre, dhe shkalla e organizimit dhe e kujdesit t kriminelve. T gjitha veprimtarit e vrejtura kriminale mund t dokumentohen me fotografim, video-kamer dhe incizimin tonik. Me kt form t observimit special, praktikisht kryhet prgatitja pr aktivitete tjera ndrmarrja dhe zhvillimi i t cilave dnuk do t mund t ishte as pr s afrmi efikase pa vzhgimin dhe mbikqyrjen paraprake (Petroviq. B. 2006/23-24.). 11.1.4. Legjitimimi (Lat. Legitimare legjitimim) sht mas dhe veprim operativ taktik, t ciln e ndrmarrin personat e autorizuar zyrtar dhe ka pr qllim prcaktimin e identitetit45 t ndonj personi. Legjitimimi bn pjes n
45

Vrtetimi i identitetit t personave sht konstatimi i t gjitha karakteristikave 154

grupin e atyre aktiviteteve zyrtare q shum shpesh ndrmerren dhe me an t s cilave mund t arrihet deri te t dhnat operative shum t mueshme. N situatat e ndrmarrjes s bllokadave, krkimeve, racive etj. legjitimimi sht aktivitetet i domosdoshm. Me kt rast, gjat legjitimimit duhet me qen shum i kujdesshm dhe gjithsesi duhet verifikuar rregullsin e dokumenteve t identitetit (D. Modly 1998. fq. 325), sepse sht shum e mundur q para vets ta kemi kriminelin e rrezikshm i cili n vend t dokumentit personal mund ta drejtoj armn apo ndonj mjet tjetr t rrezikshm, me ka mund ta lndoj apo ta vras policin. Nse pritet rezistenc, s pari duhet t kontrollohet personi, e mandej t kryhet legjitimimi. Prcaktimi i identitetit t personit kryhet duke shikuar dokumentet personale, para s gjithash letrnjoftimin. Vet prcaktimi i identitetit t personit prfshin t gjitha faktet dhe karakteristikat me t cilat personi i caktuar dallohet nga t tjert. Dokumentet e identitetit shpesh ndryshojn. Dokumenti elementar sht letrnjoftimi, por mund t shrbej edhe pasaporta, patenta e shoferit, matrikulli (libreza e marinarit), apo libreza e lundrimit detar, indeksi, etj. Pr ti hyr legjitimimit t ndonj personi duhet t ekzistojn arsyet e vrteta zyrtare (interesi zyrtar). Kriminalistika parasheh rregulla t veanta taktike pr zbatimin e legjitimimit t personave. Kshtu, ekzistojn rregulla t posame pr legjitimimin e personave t dyshimt t paarmatosur apo personave t armatosur, pr legjitimim n vend publik, pr legjitimim brenda lokaleve, n automjete (aeroplan, tren, anije, autobus). Personat e njohur duhet t legjitimohen vetm drejtprsdrejti kur sht e nevojshme t merren shnimet pr paraqitjen e kallzimit. T gjith personat q legjitimohen evidencohen n persona t legjitimuar. Ato t dhna mund t jen me vler shum t madhe pr punn operative, sidomos nse ata jan persona t cilat jan gjendur n afrsi t vendit t kryerjes s veprs penale. Shpesh ndodh q midis t legjitimuarve, drejtprsdrejti pas lajmit pr veprn penale hasen kryersit e veprave penale ose ndihmsit e tyre, prandaj, nuk mjafton q personi i autorizuar zyrtar, kur has n personin e dyshuar apo t panjohur, vetm ta legjitimoj, por me at rast duhet ta bj raportin pr legjitimin i cili futet n evidencn e personave t legjitimuar (Periq. V.

fizike dhe juridike me t cilat dallohet nj person nga tjetri. 155

1987). Te vzhgimi dhe marrja e prshkrimeve personale46 m e rndsishmja sht q t kihet kujdes pr shenjat personale dhe karakteristikat tjera t hollsishme, p.sh, n rroba dhe valixhe, etj. N situatat kur kryhet legjitimimi si pjes e masave dhe aktiviteteve operative taktike t ndonj vepre tjetr ose edhe si aktivitet i pavarur, por gjithnj pr shkak t kryerjes s veprs penale, kur me at rast p.sh, sht shfrytzuar eksplozivi, mund t ndrmerren edhe veprime t caktuara t cilat n nj faz t mvonshme t prpunimit kriminalistik n shumka mund t na ndihmojn n rastin e eliminimit t disa personave. Pr personat t cilt jan legjitimuar me rastin e lajmrimit pr eksplodim, si thekson Modly. D (1998. fq. 326), t merren shenjat papilare t t dyshuarve me ndihmn e pambukut, dhe t ndonj tretsi t posam si sht acetoni, uji i distiluar, etj. Marrja e strishos ka kuptim vetm n intervalin kohor brenda 24 orve pas eksplodimit, kur personat t cilt e kan prdorur eksplodimin, apo kan marr pjes drejtprsdrejti ti shtrohen ktij lloj marrjeje t strishos edhe pas ktij afati. Sot ekzistojn pajisje shum t sofistikuara transmetuese si p.sh, ion scan, (advanced chemical detecting sistem for narcotics, explosives and toxics), etj. pr detektimin e kemikaleve t ndryshme. Fjala sht pr detektorin Ion scan, t Barringerit, i cili bazohet n aplikimin praktik t teknologjis s quajtur Ion mobility spectometry (IMS)47.
46

Prshkrimi personal bhet me fjal (Portrai parle) dhe e ka dimensionin e vet statik dhe dinamik. I pari prfshin gjestikulacionin, mimikn, pantomimn, maniret, prshtypjet faciale, qndrimin e trupit, mnyrn e ecjes, t folurit, etj. Kurse i dyti prshkrimin personal m kompleks t karakteristikave t jashtme anatomikemorfologjike dhe shkathtsit e njeriut. Prshkrimi personal pr nevoja t policis prmban kategorit themelore n vijim: seksin, moshn, racn, madhsin, ngjyrn, t dhnat morfologjike, t prgjithshme, shenjat e veanta individuale, etj. Nga aspekti dinamik si u cek, kur personi sht n lvizje prshkrimi personal sht kompleksi i manifestimeve fiziologjike individuale t vetive t trupit t njeriut. 47 IMS sht mjet i fort analitik, pajisje q mund t nuhatet dhe momentalisht t identifikoj gjurmt e vogla dhe mbeturinat e kemikaleve (10-12) duke prfshir drogn, eksplozivin, helmet si dhe prodhimet e benzins. Koha e detektimit zgjat vetm disa minuta kurse n minut detektohen 10 mostra. Pajisja mund t programohet pr detektimin e tet substancave t ndryshme simulative. Pajisja mund t detektoj eksplozive t ndryshme komerciale ushtarake duke prfshir edhe ato plastike pa pasur nevoj t riprogramohet pr grupe specifike. Gjithmon vepron menjher dhe siguron identifikim pozitiv t shpejt vizuel dhe me ton t pranis s eksplozivit. Detekton eksplozivt: PENT, RDX, DNT, TNT, NG, HMX i TETRYL. Pajisja sht e leht pr tu bartur me dimensione 50x45x30 cm, pesha 27 kg. Pr 156

N situatat e tilla kur shfrytzohet cilado mnyr e detektimit t eksplozivit duhet pasur kujdes, edhe q n bised me personin t arrihet deri te t dhnat se n punn e tij t prditshme a prdor mjete eksplozive, ose a prdor medikamente t caktuara t cilat mund t ken veti t ngjashme, si jan p.sh, t smurt nga zemra t cilt prdorin nitroglicerinn dhe japin reagim pozitiv. Pr kto arsyeje dhe arsyeje t tjera, personi i autorizuar zyrtar pr do rast kontrollin e till t lokalit, personave dhe tjerave duhet t prdor dorza mbrojtse pr nj prdorim n mnyr q t mos i bart me moskujdes mikrogjurmt nga nj person n tjetrin, ose nga nj objekt n personin apo objektin tjetr dhe q t mos e kontaminoj vendin dhe objektet t cilat jan objekt i interesimit. 11.1.5. Prcaktimi i identitetit Prcaktimi i identitetit sht aktivitet operativtaktik dhe teknik i cili ndrmerret gjithmon kur paraqitet dyshimi n identitetin e personit t caktuar fizik. Identiteti prcaktohet me metodat e taktiks dhe tekniks s kriminalistike. Vrtetimi i identitetit t personit t caktuar nuk mjafton t bhet vetm n baz t disa karakteristikave, por ai sht i padyshimt dhe i sigurt vetm ather kur pr personin e till vrtetohen t gjitha ato cilsi me t cilat personi fizik dallohet nga cilido person tjetr. Kto veti apo cilsi mund t sistemohen n tri grupe themelore, si jan: a. vetit juridike (emri, mbiemri, emri i babs, emri i nns, shtetsia, gjendja martesore, vendbanimi, vendqndrimi, dhe ndryshimet gjat jets); b.vetit faktike (dita, muaji dhe viti i lindjes, vendi i lindje, kombsia, numri i amzs, i cili sht i pandryshueshm) c. vetit fizike (vetit trupore dhe gjinia, prshkrimi personal, shenjat e gishtrinjve) (Krivokapi. V. 2005. 199; Modly.D; Korajli.N; 2002/fq. 158).
gjysm ore nxehet. Mostrat mund t merren n form t pluhurit me thithse, n form t avullit aerosol dhe me frkim me filter letr, gishtrinjt, rrobat. Pr kto shkaqe dhe t tjera bastisjes s personave dhe banesave prezantojn ekspertt pr eksploziv ose t sektorit kontradiverziv, t cilt i njohin mir karakteristikat morfologjike t eksplozivit q mund t fshihen n sheqer, krip, alli, vaj, djath, etj. 157

Kriminelt gjithmon jan prpjekur ta fshehin identitetin e tyre dhe ta vshtirsojn prcaktimin e tij me qllim q t mbetn t pazbuluar si kryers s veprave penale. Kto prpjekje t kriminelve pr ti ndrruar karakteristikat e tyre fizike dhe juridike gjithmon kan qen t pranishme, prandaj shum kriminel edhe jan prpjekur t jetojn me emr t rrejshm dhe me identitet t rrejshm. Nuk jan t rrall as rastet e ndrrimit t pamjes personale dhe figurs, madje edhe me ndihmn e operacioneve kirurgjike (kirurgjia faciale), me qllim q t mbeten gjithmon ose prkohsisht t till prderisa kryhet vepra penale (maskimi me rastin e kryerjes s banditizmave t ndryshme ose vjedhjeve me thyerje, prdorimi i dorzave mbrojtse me rastin e vjedhjeve me thyerje). N histori jan t njohura dhe johumane veprimet e organeve gjyqsore me kryersit e veprave penale si: damkosja e kriminelit si shenj e prhershme, prerja e disa pjesve t trupit etj. veprimet e tilla t vrazhda, t shnjimit permanent t identitetit sot nuk ekzistojn m, por prpjeka e kriminelve q identitetin e tyre ta fshehin edhe m tutje sht e pranishme, s kndejmi edhe prpjekjet e organeve t zbulimit pr ti identifikuar ata. Prcaktimi i identitetit t personit t caktuar sht i domosdoshm n rastet kur duhet t zbulohet kryersi i panjohur ose kur ndaj disa personave (i dyshuari, dshmitari i gjall), duhet t kryhet masa dhe aktiviteti i caktuar operativ taktik, prandaj pr ndrmarrjen e till sht e nevojshme q paraprakisht t bhet kjo. Prcaktimi i identitetit ndaj personit kryhet duke ndrmarr gjithnj pr kt masat e prmendura dhe vetm ather kur ekziston interesi zyrtar. T gjitha kto situata nuk sht e mundur q t parashikohen n fillim. Mirpo, arsyet kriminalistike diktojn q prcaktimi i identitetit t personave domosdo t bhet n rastet si vijon: a. kur personi privohet nga liria; b. ndaj personit kundr cilit paraqitet kallzimi penal; c. ndaj shtetasve t cilt policit e jashtme i deprtojn; d. ndaj shtetasve t huaj t cilt kryejn vepr penale ose nse u sht shqiptuar masa mbrojtse e deprtimit nga vendi, ose largimit nga territorit t shtetit;
158

e. ndaj personit i cili nuk i jep shnime pr identitetin e vet, ose pr vete jep shnime t rrejshm; f. kur ekziston dyshimi se dokumenti personal sht i falsifikuar; g. ndaj personit i cili pr shkak t t metave psiko-fizike nuk sht n gjendje q pr vete t jap shnime, kurse nuk posedon as dokument personal dhe; h. identiteti domosdo prcaktohet edhe ndaj kufoms identiteti i t cils nuk sht i njohur. N raport me personin t cilit duhet ti vrtetohet domosdo identiteti policia mund t caktoj masn e kufizimit t liris s lvizjes deri n 24 or. Identiteti i personit apo kufoms vrtetohet me an t metodave t ndryshme kriminalistike, me rast teknika kriminalistike ka rndsi t posame. Ekzistojn tri mnyra themelore t identifikimit kriminalistik t personave si jan: 1. identifikimi evidentues48, 2. identifikimi hetimor 49 3. identifikimi i ekspertizs 50. Mirpo, sot me rastin e identifikimit rol t posam ka prcaktimi i identitetit t personave me ndihmn e analizs ADN 51. Identifikimi mund t kryhet edhe n mnyra tjera t ndryshme: n baz t gjurmve dhe objekteve t gjetura n vendin e kryerjes s veprs penale, me ndihmn e metodave t ndryshme kriminalistike taktike dhe teknike, si p.sh, me matje krahasim, profilizim52 etj. Kur sht n pyetje identifikimi i personave, n nj mas t madhe, shfrytzohen karakteristikat anatomike dhe antropologjike t trupit, para s gjithash tabanve, t cilt m s shpeshti edhe shrbejn pr identifikim meqense kto gjurm m s shpeshti mbeten n vendin e ngjarjes. Kto jan gjurm t ecjes s njeriut, vrapit, madje edhe krcimeve, por mund t jen edhe gjurmt e kpucve, kmbs s zbathur, siprfaqsore, t thelluara, t dukshme dhe t padukshme.
Identitet se utvruje putem raspoloivih evidencija. Identitet se utvruje npr. putem prepoznavanja po fotografiji ili uivo. Identitet se utvruje putem vjetaenja. 51 Daktiloskopia dhe ADN, nse jan mostrat e pakontestueshme, tash pr tash jan mnyrat m t sigurta t pcaktimit t identitetit. 52 Profilizimi kriminalistik sht procedur metodologjike e prpunimit t profilit hipotetik t kryesit t panjohur t krimit. Bazohet n dokumentacionin e trsishm kriminalistik me qllim t prcaktimit t motivit, moshs, gjinis, profesionit, profilit fizik dhe psikologjik t kryesit.
49 50

48

159

Identifikimi shum i suksesshm i personave mund t bhet edhe n baz t dhmbve, madje edhe disa dekada pas vdekjes, si dhe n baz t rezultatit t obduksionit t kufoms, madje edhe kur sht e dekompozuar. Kto veprime identifikuese kryhen me an t metods kriminalistike teknike dhe t mjeksis ligjore. (Krivokapi. V, fq. 199). Por, n rastet kur gjendet kufoma situata sht shum m e vshtir sesa kur identifikohen njerzit e gjall, sepse vetm n disa raste mund t paraqet vshtirsi identifikimi i personave t gjall, derisa te kufoma53 pothuaj q gjithmon sht detyr e vshtir dhe sht i domosdoshm obduksioni 54. Kjo do t thot se me rastin e obduksionit do t ndrmerren masat e nevojshme pr prcaktimin e identitetit t kufoms. Kjo detyr mbetet edhe ather kur sht identiteti i njohur55. Gabimet m t shpeshta gjat identifikimit bhen pr shkak t ndryshimeve n kufom, sepse fytyra nuk i ka m mimika dhe pantomimat, pra personi faktikisht sht vetm nj mask, ngjyra sht tjetr, kufoma e ka zn nj pozit t ciln nuk e ka njeriu i gjall, etj. prandaj parimi i kritiks ktu ka rndsi t madhe, pr shkak t t ashtuquajturit njeriut t tret. Pr kt arsye sht krijuar nj rregull kriminalistike teknike q do kufom pr identitetin e s cils ekziston qoft pasiguria m e vogl duhet t trajtohet si i vdekur i panjohur 56.
53

Identifikimin e kufoms mund ta ndajm n: 1. Konstatimi i identitetit t kufoms s njohur dhe 2. Identifikimi i kufoms s panjohur. (Vodineli, V; 1972; 21-25) 54 Neni 117, paragrafi 1 dhe 2. Obduksioni dhe ekshumimi i kufoms. (1) Kontrolli dhe obduksioni i kufoms ndrmerret gjithmon n rastet e vdekjes kur ekziston dyshimi se vdekja nuk sht natyrore. Nse kufoma sht varrosur, urdhrohet zhvarrosja me qllim t obduksionit dhe kontrollimit. (2) Me rastin e obduksionit ndrmerren t gjitha masat e nevojshme pr identifikimin e kufoms dhe shnohen t dhnat pr veorit e jashtme dhe t brendshme trupore t kufoms. 55 Letrnjoftimi, fotografit dhe rezultati i kufoms ende nuk jan vetvetiu pron e identitetit. Identifikimi duhet t bhet sipas parimit t shpejtsis sepse kufoma shum shpejt ndryshon. Njohja e dshmitarit nuk mjafton pr sigurin e identifikimit por duhet t ndrmerren metodat tjera identifikuese si jan shenjat individuale, daktiloskopmi, rrobat dhe lidhet pr drrase n pozit vertikale, pastaj identifikohet dhe bhet analiza e ADN-s. (Korajli N; 2003; 217.) 56 Identifikimi i kufoms s panjohur sht mjaft i vshtir dhe krkon aktivitet maksimal t policis. Tek kufomat e panjohura duhet t shikohet me kujdes garderoba dhe sendet t cilat i vdekuri i mban me vete. Notesi, dokumentet, shkresat, bileta e udhtimit sht shum e rndsishme dhe nuk bn t harrohet ndonse me kto sende duhet t kihet kujdes sepse mund t jen t simuluara nga personi i cili dshiron q t mos zbulohet identiteti i kufoms. Kto sende shfrytzohen s bashku me rrobat n fazn e identifikimit me dshmitar. (Korajli N; 2003; 218.) 160

Me at rast sht shum e rndsishme t kryhet prshkrimi sipas rregullave kriminalistike, kurse kujdes t posam duhet kushtuar karakteristikave individuale (tatuazheve, lythave, grvishtjeve). Kujdes t posam duhet pas ndaj nofullave pr shkak se dhmbt jan t qndrueshm (madje edhe n zjarr), kurse nuk mund t gjenden as dy njerz me karakteristika t njjta t dhmbve. N situata t tilla ndihma e stomatologut sht e mueshme. Fotografimi i kufoms sht i domosdoshm pr shkak t shpallje, n pajtim me dispozitat e KPP, pra pr tu shpallur n mjetet e informimit publik. Kur gjenden mbetjet e paidentifikuara t eshtrave, dhe metodat klasike t identifikimit nuk japin rezultate ekziston mundsia e shfrytzimit t tekniks tredimensionale t rekonstruktimit facial. Procedura e rekonstruktimit facial fillon me mbledhjen e informatave fillestare pr rastin ku jan gjendur t mbeturat e kufoms, rrobat e kufoms, pamja e vendit t ngjarjes, gjurmve materiale t gjetura, etj. pastaj me analizn antropologjike prcaktohet realiteti i prafrt, gjinia, shtati, dhe raca n mnyr q ti hyhet modelimit. Kafka vendoset n mbshtetse improvizohet qafa, pastaj n baz t t dhnave t marra me krijimet antropometrike n kafk vendosen markert mbi t cilt m von n tr siprfaqen e koks hedhet plastelina. N baz t ktyre t dhnave, personat profesionist, zakonisht artist q posedojn njohuri nga antropologjia forenzike, i prcaktojn konturat e fytyrs, formn, trashsin dhe thellsin e hunds, madhsin e gojs, dhe pozitn e syve. Pas prpunimit t skulpturs n kok vendoset perika, ngjyrn e s cils dhe gjatsin e cakton piktori sipas vlersimeve t tij. Pas prfundimit skulptura fotografohet dhe shpallet n media dhe shfrytzohet pr qllime operative pr identifikimin e kufoms (Pavlek. J. 2002). Duke ju falnderuar shkencs sot ekzistojn teknika t ndryshme me ndihmn e t cilave sht i mundur rekonstruktimi i pamjes s personit n baz t kafks s gjetur, gj q shum i ndihmon identifikimit t shpejt dhe kualitativ t kufomave t panjohura57. Fjala sht pr
57

Me qllim t identifikimit t kufoms n kriminalistik shfrytzohet metoda: e kontrollit t jashtm dhe krahasimi i rezultateve t fituara me evidencat e personave t zhdukur, daktiloskopimi i kufoms dhe krahasimi i shenjave t gishtrinjve, njohja pr s gjalli ose me an t fotografis, identifikimi odontologjik prmes statusit t dhmbve, analiza e eshtrave, prmes shenjave genome, animacioni kompjuterik, superimpozicioni. 161

metodat e drejtprdrejta t identifikimit dhe me rastin e zbatimit t ndonjrs nga ato nuk do t thot se nuk nevojiten edhe t tjerat, nse ndonjra prej tyre ka dhn rezultat t mir ose t besueshm. Nj nga metodat e tilla sht edhe superimpozicioni digjital, e cila ka t bj me at q antropologt shfrytzojn mundsin kompjuterike me rastin e prcaktimit t identitetit t kufoms s panjohur, ashtu q fotografia e personit e cila konsiderohet se sht e mundur t jet e sakt n mnyr kompjuterike prputhet skic pas skice, fytyra me kafkn e gjetur. Madje edhe nse nuk mund ta bjm prputhjen e plot, mund t prjashtojm disa mundsi n kt mnyr, t cilat mund t jen t rndsishme n rrugn e gjat. (Genge. N. E. 2002, fq 171). Identifikimi i viktimave t eksplodimeve t rnda paraqet vshtirsi t posame, sepse n kushte jashtzakonisht t rnda e nganjher edhe t rrezikshme duhet identifikuar numr i madh i viktimave dhe i kufomave t cilat n t shumtn e rasteve jan t gjymtuara, t karbonizuara, t coptuara, ose jan n gjendje t dekompozimit, kshtu q njohja e tyre sht e vshtirsuar, madje edhe e pamundur. Pr tu kryer me sukses identifikimi n kushte e ktilla duhet t ekzistojn ekipe speciale t prbra nga teknikt e kriminalistiks, ekspertt mjekoligjore, ekspertt e gjenetiks, antropologt dhe profesionistt tjer. Kto ekipe duhet t jen n lidhje t ngusht dhe bashkveprim me ekipet e shptimit.58 Identifikimi i kufomave t panjohura kryhet pas klasifikimi t tyre dhe prshkrimit t hollsishm nga ana e antarve t familjes. Pasi t jet br kjo dhe nse jan dhn prshkrimet personale dhe ato prputhen me kufomn e caktuar, ather i tregohet kufoma antarit t familjes me qllim identifikimi.59 Pr identifikimin e objekteve si dhe t
58

Krahas pajisjes prkatse ekipet duhet t disponojn me laborator t improvizuar, sall pr kontrollin e kufomave (kto mund t jen garazha, strehimore dhe lokale tjera t prshtatshme), me kartonat pr identifikim, me qese t mdha mundsisht t tejdukshme pr transport t kufomave t karbonizuara shum dhe me mbshtjells t vegjl pr vendosjen dhe ruajtjen e stolive dhe sendeve tjera t cilat mund t lehtsojn identifikimin. (Petrovi A.; 1981., 516.) 59 do kufom e gjetur e panjohur duhet t shnohet me numr t shkruar n karton i cili lidhet me penj n qafn e kufoms. Gjithashtu duhet q do kufome t'i hapet kartoni identifikues i cili mban t njjtin numr sikurse ai n kufom, pastaj bartet n vendin e parapar. Kur t gjitha kufomat e panjohura barten n vendin e caktuar nse sht e mundur duhet t klasifikohen sipas gjinis, moshs, madhsis, rrobave dhe 162

personave vlejn pothuaj t njjtat rregulla si sht cekur n pjesn identifikimi taktik i personave dhe objekteve. Nse sht fjala pr eksplodimin supozohet se pjest e trupit jan t shkatrruara, prandaj s pari duhet t prcaktohet forca dhe prmasa e fatkeqsis n mnyr q t rrethohet terreni n t cilin do t gjurmohet pr kufomat dhe pjest e tyre, dhe pas gjetjes s tyre t shnohet sakt lokaliteti i gjetjes. T lnduarit t cilt jan t gjall mund t ofrojn edhe t dhna pr identitetin e vet, vetm se duhet pyetur n mnyr t prshtatshme. 11.1.6. Kontrolli kriminalistik Kontrolli kriminalistik sht mbikqyrje dhe deprtim sistematik i pareshtur n t ashtuquajturat mjedise kriminale, ose mjedise potenciale kriminale, ose individ t cilt tashm jan t njohur si kriminel apo kriminel potencial. Fjala sht pr sistemin e t gjitha masave dhe aktiviteteve operative taktike me an t cilave personat e autorizuar zyrtar informohen pr delikuentet dhe delikuencn, pr fenomenet e rrezikshme shoqrore, pasojat dhe shkaktart e atyre gjendjeve dhe dukurive, pr faktort dhe mjediset kriminogjene dhe viktimogjene, etj. me fjal tjera kjo sht form e veprimtaris s personit t autorizuar zyrtar e drejtuar ndaj kriminalitetit si dukuri masive. Kto aktivitete i zhvillojn t gjith personat e autorizuar zyrtar, varsisht nga shkalla e profesionalizmit, mnyra dhe mjetet e zbatuara n kuadr t ndarjes aktuale t puns. Gjat kontrollit kriminalistik si form e prcjelljes dhe studimit t kriminalitetit dhe t gjendjeve dhe dukurive t tjera t rrezikshme shoqrore, n territorin e caktuar policia lviz n sfern e zons s errt. N t para s gjithash bjn pjes masat dhe aktivitetet operave t njohjes s informatave t ndryshme. Fjala sht pr indicet e para orientuese informative t cilat jo rrall jan shum modeste. Baz pr ngritjen e kontrollit kriminalistik sht ekzistimi i t ashtuquajturit dyshim i prgjithshm, si mas mundsie. Dyshimi i prgjithshm ka t bj me mjedisin e caktuar, vendin dhe personat n kuptimin q n at rreth ose nga personat e caktuar do t mund t kryhej vepr penale. Tek dyshimi i prgjithshm (ndonse mund t ekzistojn edhe bazat e dyshimit, madje edhe dyshimet e bazuara), kemi pun me indicet e
shenjave tjera individuale dhe me kt kursehen familjet e tyre q t mos i shohin kufomat tjera. (Petrovi A.; 1981; 516.) 163

prgjithshme t cilat flasin vetm pr mundsit e jo edhe pr probabilitetin e caktuar. Dyshim i prgjithshm gjat kontrollit kriminalistik, me koh mund t shndrrohet n baza t dyshimit ose n dyshim t bazuar, kryersin e saj ose prgatitjen e veprs penale. Ather ky aktivitet operativ taktik shndrrohet n fazn e tij t mvonshme n prpunim kriminalistik. Nga sa u tha rezulton se kontrolli kriminalistik i policis sht form e prcjelljes dhe studimit t kriminalitetit dhe gjendjeve dhe dukurive tjera t rrezikshme shoqrore n territorin e caktuar, pra, objekt i kontrollit kriminalistik jan dukurit masive me karakteri kriminal dhe me t gjitha elementet e tyre t cilat objektivisht manifestohen, si jan: elementet e veprs penale, pasojat materiale t veprs penale, sjelljet e dyshimta t personave, prcjellja e faktorve kriminogjen, si jan vatrat kriminale, gjendjet e rrezikshme, etj. dyshimi i prgjithshm, n form t indiceve t prgjithshme, karakteristike pr kontrollin kriminalistik mbshtetet n prvojat kriminalistike lidhur me mjediset e caktuara, vendet apo personat. Kontrolli kriminalistik n kuptimin organizativ nuk sht form e posame e veprimit organizativ, por vetm form e veprimit. Ekzistojn dy forma t kontrollit kriminalistik t cilat jan: kontrolli i prgjithshm kriminalistik dhe kontrolli special kriminalistik, i ashtuquajtur kontrolli linear kriminalistik. Kjo ndarje sht preliminare dhe kufiri midis tyre nuk sht shum ashpr i trhequr ndonse t parn para s gjithash e zbaton policia themelore, kurse t dytn policia kriminalistike (D. Modly; N. Korajli, 249 50 fq.). 11.1.6.1. Kontrolli i prgjithshm (operativ) kriminalistik Ky sht sistem i masave dhe veprimeve operative taktike me t cilat personi i autorizuar zyrtar n mnyr t planifikuar dhe mir t menduar vjen deri te njohuria mbi aktivitetet kriminale, vatrat kriminel dhe mjediset kriminale, si dukuri t cilat ende nuk jan evidentuar dhe konkretizuar n formn e ngjarjeve t paraqitura kriminale. Ky kontroll sht i drejtuar n ruajtjen, evitimin, dhe zbulimin e aktivitetit kriminal, para s gjithash t kriminelve profesional. Ndrmerret n baz t dyshimit t prgjithshm apo vlersimit se mund t ndodh kryerja apo prgatitja, ose ekziston apo madje sht kryer fardo vepre penale.
164

Detyr e kontrollit t prgjithshm sht evitimi dhe zbulimi i veprimtarive kriminale, dhe t gjitha formave tjera t rrezikimit t njerzve t prons dhe pasuris, t rendit dhe qetsis publike. Me kt form t kontrollit realizohet efekti preventive dhe represiv. N kuadr t tij hyn nj spektr i gjer i shtjeve t siguris. Zbatohet sipas parimit territorial n kuadr t forms s aktiviteteve paralajmruese, patrulluese dhe t prgjithshme operative. Fjala sht pr kontrollin kriminalistik t aktiviteteve paralajmruese patrulluese dhe t kontrollit kriminalistik t forms detektive por t llojit t prgjithshm. Kjo form detektive e kontrollit kriminalistik sht nj shkall ndrmjetsuese n raport me kontrollin e posam, special dhe linear. n kuptimin organizativ t kontrollit kriminalistik nuk sht form e posame e aktivitetit organizativ, por vetm form e veprimit. (D. Modly, 1999/ fq. 59). Te zbatimi i kontrollit t prgjithshm kriminalistik prdorn mjetet dhe metodat zbatimi i t cilave krkon nj nivel profesional kriminalistik, kurse zbatohen ndaj objekteve t kontrollit. Puna kryhet n mnyr rutinore me nj shkall t vlersimit analitik, me observim dhe vshtrim t drejtprdrejt t indikatorve t cilt tregojn pr ngjarjet apo sjelljet me interes kriminalistik. 11.1.6.2. Kontrolli kriminalistik i posam kriminalistik special linear. Kjo sht form e lart e kontrollit q mbshtetet n vlersimin analitik dhe zbaton metoda dhe mjetet t llojit t vet t kontrollit, prandaj edhe nj aftsim t posam profesional t policve n raport me llojin e caktuar t aktivitetit kriminal, t gjendjeve t rrezikshme, t kategorive t personave dhe t vatrave kriminale. Kjo shkall e lart e kontrollit kriminalistik zhvillohet n raport me kriminalitetin (n kuptimin penalo-juridik t ngusht sipas parimeve lineare t njsive t specializuara organizative, grupit punues apo individit. Fjala sht pr formn e specializuar t veprimtaris kundr grupeve t caktuara dhe llojeve t caktuara t veprave penale. N kuadr t kontrollit linear kriminalistik si form e specializuar e aktivitetit realizohet nj shkall e lart e prpunimit analitik, bhen vlersime mbi rrezikun e objekteve t caktuara, mjediseve, vatrave, etj, hartohet programi aksionar dhe plani operativ i kontrollit. Te ky lloj kontrolli prpunimi operativ analitik nuk guxon t bhet nga
165

personat administrativ, por nga specialistt operativ me prvoj (grup m i vogl apo m i madh) (Modly. D. 1999, fq. 600). N raport me prpunimin kriminalistik, kontrolli sht shikuar nga aspekti kohor, nj faz m e gjat. Prmes tij, personi i autorizuar zyrtar sht syri dhe veshi i shoqris (Vodineliq. V, 1990 fq. 56).

11.2. MASAT DHE AKTIVITETET OPERATIVE TAKTIKE T PRGJITHSHME T KARAKTERIT REPRESIV 11.2.1. Aktiviteti krkimor. 11.2.1.1. Nocioni i aktivitetit dhe veprimtaris krkimore. Veprimtaria krkimore paraqet sistem t masave dhe aktiviteteve operative taktike dhe teknike t cilat drejtprsdrejti i ndrmerr policia sipas urdhrit t organit tjetr ose me vetiniciativ dhe me qllim t gjetjes s personit t caktuar si dhe objekteve t cilat jan ose mund t jen t ndrlidhura me veprn penale, gjegjsisht, me qllim t prcaktimit t plot t identitetit t personave dhe kufomave, nse nuk ka qen e mundur t vrtetohen n mnyr tjetr. Veprimtaria krkimore sht vetm nj pjes e prpunimit kriminalistik dhe si e till ajo ndrmerret post delictum me qllim t: zbulimit t atyre kryesve t veprave penale t cilt jan n arrati ose nuk iu dihet vendbanimi apo vendqndrimi; prcaktimi i t gjitha karakteristikave relevante identifikuese t kryesve t veprave penale; gjetja e personave t zhdukur nse ekzistojn bazat e dyshimit se deri te zhdukja e tyre ka ardhur si rezultat i veprave penale; gjetja e objekteve t cilat kan lidhje me veprn penale, gjegjsisht mbledhja e informatave pr to; prcaktimi i identitetit t kufomave t paidentifikuar, nse ekzistojn bazat e dyshimit se deri te vdekja ka ardhur me an t veprs penale. sht me rndsi t kihet parasysh se objekt i krkimit jan personat fizik, gjegjsisht objektet dhe kufomat.

166

Veprimtaria krkimore, krahas ksaj, ndrmerret edhe jasht suazave t prpunimit kriminalistik n rastet si vijon kur duhet gjetur personin e ikur i cili sht i smur shpirtror, dhe i rrezikshm pr rrethin; kur duhet gjetur fmijn ose t miturin e arratisur nga shtpia; nse ekziston interes i arsyeshm pr gjetjen e adress s vendbanimit apo vendqndrimit t atyre personave t cilt nuk jan n lidhje me veprn penale; kur duhet t vrtetohet identiteti i personit t panjohur; nse duhet t vrtetohet identiteti i kufoms s gjetur pas vdekjes aksidentale ose t natyrshme. N qoft se rezultatet e veprimtaris operative jan t suksesshme, ather ato kontribuojn dukshm n prpunimin operativ, gjegjsisht mund t ken efekte preventive kur me gjetjen e personave t cilt jan jasht prpunimit kriminalistik (fmijt, pleqt, t smurt shpirtror), evitohen pasojat dmit t mundshm. Duke pasur parasysh se veprimtaria kriminalistike operative mund t realizohet me sukses vetm me ndrmarrjen sistematike dhe me plan t aktiviteteve procedurale dhe hetimore si t atyre jo formale, t prgjithshme operative taktike ashtu edhe procedurale dhe hetimore, sht e qart se pr realizimin e qllimeve t veprimtaris krkimore duhet t ndrmerren aktivitete t ndryshme nga secili grup i prmendur. T gjitha kto aktivitete varsisht nga qllimi i cili dshirohet t arrihet, mund ti karakterizojm si veprimtari krkimore. Shumsia e subjekteve t autorizuara pr inicimin e krkimit, llojllojshmria e objekteve, qllimeve dhe mnyrave t krkimit si dhe dimensioni i ndryshm hapsinor e kohor i akteve t krkimit ofron mundsin e kualifikimit t shumfisht t forms s veprimtaris krkimore. Duke pas parasysh objektin e krkuar, veprimtaria krkimore mund t ndahet sipas personave, objekteve dhe kufomave. Duke filluar nga qllimet e krkimit, krkimet sht e mundur t ndrmerren me qllim t mbledhjes s t dhnave pr personat dhe objektet, me qllim t gjetjes s tyre dhe t vrtetimit t identitetit t personave. Sipas fushs s krkimit dallohen krkimet lokale, qendrore dhe ndrkombtare. Aktet e krkimit me t cilat iniciohet krkimi jan fletarrestet, shpalljet dhe kumtesat pr krkimin dhe krkimet mund t jen t shpallura me iniciativn e policis dhe t subjekteve t tjera.
167

Veprimtaria krkimore mund t ndrmerret ndaj t dyshuarve, t pandehurve dhe t dnuarve me vendim t plotfuqishm adresa apo vendqndrimi i t cilve nuk dihet, gjegjsisht, t cilt jan n arrati ose jan duke u fshehur; ndaj personave q kan ikur nga mbajtja e dnimit me burg ose sanksioneve tjera lidhur me privimin nga liria; personave t dmtuar me vepr penale, dshmitarve dhe personave tjer t cilt mund t ofrojn t dhna t rndsishme pr procedurn penale apo veprimtarin operative nse adresa e tyre e banimit nuk sht e njohur; ndaj personave t zhdukur pr t cilt ekzistojn bazat e dyshimit se jan zhdukur me an t veprs penale. Krkimi mund t ndrmerret edhe ndaj personave t panjohur t cilve duhet tu prcaktohet identiteti, ose ndaj personave t cilt jan zhdukur n rrethana t ndryshme (personat e moshuar, t paaft, dhe t panjohur, personat shurdhmemec, fmijt dhe t smurt shpirtror t cilve duhet tu prcaktohet identiteti, personat e smur shpirtror, t rrezikshm pr rrethin dhe t cilt kan ikur nga shtpia ose nga institucioni shndetsor, fmijt dhe t miturit e arratisur nga shtpia, nga institucioni korrektues prmirsues, ose nga organi i kujdestaris, gjegjsisht personat tjer pr t cilt ekziston interesi i arsyeshm i gjykats, prokuroris, policis, apo organit kompetent ushtarak, pr konstatimin e vendbanimit apo vendqndrimit t tyre). Sipas KPPK, krkimet ndrmerren edhe ndaj disa objekteve t cilat kan lidhje me veprn penale dhe pr t cilat krkohen t dhna, gjegjsisht krkohet gjetja e tyre. Si objekt i krkimit me an t shpalljes ndrkombtare n aktet nnligjore ceken objektet e zhdukura dhe t vjedhura t cilat kan rndsin t madhe pr ndriimin e veprave t rnda penale, gjegjsisht ato objekte t cilat kan vler dhe rndsi t madhe. Objekt i krkimit (i shpalljes) mund t jet edhe kufoma e cila sht gjetur, kurse n mnyr tjetr nuk ka mundur t verifikohet identiteti i saj (Krivokapi, 2005, fq. 229- 230). 11.2.1.2. Krkimi i personave t zhdukur Nga praktika e prditshme kriminalistike dihet se personat e t dy gjinive, t moshave dhe profesioneve t ndryshme, t konfesioneve dhe t kombsive t ndryshme, etj. zhduken do dit, nganjher edhe n mnyr misterioze. Publikun sidomos e shqetsojn zhdukjet e fmijve. Problemi i zhdukjes s fmijve nuk sht i ri, por koht e fundit me shtimin e pedofilis, pr do dit paraqiten ndryshime n
168

skenat mediale, n perceptimin e publikut dhe n qndrimet e bashksive shoqrore lidhur me zhdukjen e fmijve. Pr shkak t ksaj n punn e policis ndjehet apo vrehet nj dallim n procedurn pas paraqitjes s zhdukjes s fmijs NN, nga paraqitja pr zhdukjen e t rriturit. Personat e moshs madhore n t shumtn e rasteve jan t punsuar, t martuar, kan mnyr t rregullt jetese, t adaptuar n rrethin n t cilin jetojn, zhdukja e t cilve zakonisht ka shkaqe t thella dhe arsyeje nga zhdukje e fmijve dhe rinjve. Pikrisht pr zhdukjet e fmijve sidomos t moshs parashkollore shkaktojn dyshime t posame t organeve t procedurs dhe n publik. Fmijt dhe t miturit, pr shkak t papjekuris psikike, kureshtjes, naivitetit dhe sugjestiveve leht bhen viktima t kryesve t veprave t ndryshme penale. Rastet m t reja t aferave t pedofilis, t kidnapimit t fmijve me qllim t marrjes s organeve t tyre pr transplantim, pr futjen n mall t bardh, pr pornografi fmijsh (pr kontakte fizike me persona t devijuar, pr fotografime t fmijve), pr eksperimente me organe t tyre, etj. flasin pr nevojn serioze pr qasje ndaj ktij problemi me t marr t lajmit pr zhdukjen e tyre, dhe pr ndrmarrjen e masave urgjente dhe t veprimtarive krkimore. Nga kto zhdukje, pr policin m t rndat jan rastet e t ashtuquajturave zhdukje serike t personave. N rastet e tilla policia sht nn presionin e posam t publikut sikurse n rastet kur paraqiten viktimizimet rituale t fmijve nga ana e sekteve t ndryshme t ndaluara apo format e ndryshme t shfrenimit mbi fmijt dhe t miturit. Jan m t rralla rastet e zhdukjes s fmijve pr shkaqe t futjes s tyre n veprimtari kriminale. Fmijt pr shkak t paprgjegjshmris s tyre penale kriminelt profesional i shfrytzojn pr kryerjen e veprave t ndryshme penale, nga shprndarja e drogave e deri te vrasja (sidomos, n disa vende t Ameriks Jugore). Likuidimi i fmijve nga ana e kriminelve profesional nuk sht raritet, ato ekzekutime shrbejn pr tmerrimin e t tjerve. Pr kto shkaqe, policia moderne sot n sistemin e vet organizativ ka njsi t cilat merren ekskluzivisht me rastet e zhdukjeve t personave, gjegjsisht t fmijve. Rastet e zhdukjeve t personave krkojn bashkpunimin m t ngusht t policis me organet e ndryshme shoqrore dhe qytetare. Pjesa m e madhe e personave t zhdukur kthehen ose gjenden t gjall dhe t shndosh, n t vrtet nganjher ata gjenden n gjendje t keqe psiko-fizike pr shkak t rraskapitjes, keqtrajtimit
169

friksimeve, etj. Kjo sht nj nga arsyet q policia nganjher nuk e fillon menjher n kohn e duhur aktivitetin dhe masat e krkimit, sepse pritet q personat e zhdukur t lajmrohen, gj q jo rrall ka pasoja t kobshme pr personat e zhdukur. Jan t shumta rastet q tregojn se po t kishte reaguar me koh policia personat e zhdukur nuk do t ishin t vrar, t gjymtuar, apo t keqtrajtuar, etj. 11.2.1.3. Prse zhduken personat Kjo sht nj shtje aktuale, jo vetm pr policin. Nj numr i madh i njerzve zhduket vullnetarisht, pr arsye t ndryshme, si sht ikja nga familja, nga bashkshorti, nga dashuria e pafat, nga shokt, nga notat e dobta n shkoll, nga alimentacioni e deri tek identiteti i ri. Nj numr i personave zhduket pr shkak t amnezionit apo edhe pr shkak t smundjes psikike t prkohshme apo t prhershme. Disa jan edhe viktima t fatkeqsive elementare, fatkeqsive alpinikemalore, t operacioneve speleologjike, zhytjes, ngrirjes, prmbytjes, etj.Nj numr i tyre kryen vetvrasje npr vende t paarritshme dhe vshtir t deprtueshme, ose n at mnyr q sht shum vshtir apo e pamundur t gjenden. Disa persona bien viktim edhe e bishave t egra, kurse disa pr shkak t veprave t kryera penale (vrasjet, madje edhe me shfaqje t antropofagis, tregtis me organe t njerzve, tregtis me mall t bardh, marrjes s pengjeve, burgosjes kundrligjore, keqtrajtimeve, etj.). Nganjher jan edhe viktima t veprave penale, madje edhe zhdukjes s informatort e t zbuluar, njrzit e shrbimit informativ, agjentt sekret, hetuesit e fsheht dhe personat tjer. Pastaj grabiten njerzit e njohur dhe t shkencs pr shkaqe shantazhimi, pr pun n laboratore, etj. Prfundimisht, arsye e zhdukjes mund t jet edhe aventurizmi ose vdekja e natyrshme e papritur, e ashtuquajtura vdekje e befasishme, e njerzve deri n t moment krejtsisht t shndosh. Nganjher zhduken edhe viktimat e fatkeqsive t komunikacionit me qllim q t mos jen pr tI akuzuar shofert e pandrgjegjshm. Kriminelt, por edhe personat tjer i zhdukun viktimat e tyre. Disa prej tyre jan t atill q pamundsojn zbulimin apo djetjen, madje edhe t eshtrave t viktimave, psh.duje i djegur n zjalle dhe furra t kazanve t ngrohjeve, duke i shkrir n acide t ndryshme, etj.

170

11.2.1.4. Koha e t kuptuarit pr zhdukjen e personave Zakonisht, zhdukjen e personave e oaraqesin t afrmit e tyre, porsa e kuptojn se jan zhdukur.Pr fat t keq nganjher t gjendur n mes t friks dhe shpress, e vonojn paraqitjen e zhdukjes s tyre dhe ajo vones e paraqitjes s zhdukjes shpesh shkakton dyshime tek polict. Kur me zemr t thyer e kuptojn se personi i humbur nuk do tu kthehet m, ather e paraqesin, kurse kjo sht von pas kohs s humbjes. Jan nj varg momentesh objektive dhe subjektive q tregojn se paraqitjen e zhsukjes sht dashur ta bjn m heret. Pastaj, me paraqitjen a sht vonuar me qllim apo pa qllim. Pra n rastin e fundit sht e qart se personi i zhdukur sht br viktim e ndonj vepre penale. do vones e paraqitjes s zhdukjes s personit, e vshtirson krkimin e suksesshm t tij, pr ka polict sidomos jan shum t ndjeshm, gj q rezulton edhe me munges mirsjelljeje t tyre me rastin e pranimit t paraqitjes s zhdukjes s personit. 11.2.1.5. Mnyra e t kuptuarit pr zhdukjen e personit N praktikn e prditshme kriminalistike, mnyra m e shpesht e t kuptuarit pr zhdukjen e personave sht lajmrimi i zhdukjes s tyre. Lajmrimi bhet personalisht, prmes telefonit, me shkrim apo n mnyra tjera me mjete teknike-elektronike. Edhe lajmrimhet e tilla mund t jen anonime dhe pseudonime. Por edhe pr zhdukjen e personave mund t kuptohet prmes prfoljeve publike, me paraqitjen e personave juridik, prmes mediave publike, shpalljeve t shtypit ditor, etj. Prfundimisht, pr zhdukjen e personit mund ta kuptoj policia edhe gjat veprimtaris s vet policore. N mjediset rurale dhe urbane, zhdukjen mund ta paraqesin postjert, inkasantt, kurirt e ndryshm, etj. Kur sht n pyetje zhdukja, vlen rregulli i prgjithsh: do shenj, apo sinjal pr zhdukjen e mundshme t ndonj personi apo t personave duhet trajtuar si lajmsim apo paraqitje t zhdukjes s personit/personave.

171

11.2.1.6. Pranimi i paraqitjes apo lajmrimit pr zhdukjen e personit Aktiviteti krkimor i policis sht veprimtari e posame e cila ndr t tjera ka pr qllim gjetjen e personave t zhdukur apo gjetjen e objektit (t gjall apo t vdekur). Duhet pasur parasysh q personi i cili krkohet nuk do t thot doemos q t jet i njohur me emr, sepse ka zhdukje t tilla pr t cilat ata q i paraqesin nuk kan t dhna, por e dijn prshkrimin e tyre dhe vendin se ku ka banuar personi i zhdukur. N rasttet e tilla prve prshkrimit t tyre, rol luajn edhe nofkat e tyre. Tendenca e disa puntorve t policis q zhdukjet e personave ti trajtojn si m pak t rndsishme, sht e rrezikshme, sepse parimi kriminalistik-taktik i urgjencs vlen edhe pr rastin e krkimit apo hulumtimit t personit t zhdukur, pa marr parasysh se far krkimi sht ai. Pr zhdukjen e personave, policia t shumtn e rasteve e kupton prmes paraqitjes s zhdukjes. Paraqitjen e bjn zakonisht prindrit, kushrinjt, miqt, shokt, kolegt, e tyre, etj. t cilt kan jetuar s bashku, kan punuar apo jan shoqruar me personin e zhdukur. N fazat e para t t kuptuarit pr zhdukjen e personave, nganjher miqt dhe shokt e tyre jan burimi i vetm i informatave relevante pr policin. Jo rrall ata q e paraqesin personin e zhdukur, jan t shqetsuar, t hutuar, t brengosur dhe n panik, sidomos nse sht zhdukja e papritur dhe e befasishme q ka indice pr mundsin e ekzistimit t veprs penale, ose kur sht n pyetje zhdukja e fmijve dhe e t miturve, prandaj n situatat apo rastet e tilla, ata t cilt i pranojn paraqitjet nuk guxojn t bien nn ndikimin e sugjerimeve emocionale e cila shpesh reflekton nga personi q e paraqet zhdukjen. Ata duhet t jen gjakftoht, por njkohsisht nuk guxojn t vrehen ose t ln prshtypjen se jan indiferent dhe t pandjenja, sepse prshtypja e till i demobilizon paraqitsit e rasteve t tilla ose i dekurajon ata dhe ua pamundson kujtesn. Pra, nse paraqitsit e rastit jan t shqetsuar, ather duhet ngadale dhe n mnyr adekuate tu ndihmohet pt tu qetsuar dhe sanuar. Duhet t mbledhen sa m shum informata pr t zhdukurin, pr mnrn dhe kohn e zhdukjes si dhe pr arsyet eventuale, etj. n t kundrten ekziston rreziku pr vendime jo oportune, t pabazuara dhe t gabueshme. Precedura me paraqitsin e zhdukjes s personit sht identike sikurse pr pranimin e kallzimit penal nga dshmitari apo i dmtuari. Kjo nnkupton q paraqitsit duhet mundsuar ta jap lirisht dshmin n
172

form t plot dhe ta thot tr at q ai e konsideron t rndsishme pr personin e zhdukur,t cilin e paraqet. Pas paraqitjes s informatave duhet mundsuar atij q lirisht t jap edhe t dhnat identifikuese personale t t zhdukurit nse i kujtohen ose nse i ka t njohura. Varsisht nga vlersimi, personi i autorizuar, i cili e pranon paraqitjen, paraqitsit mund ti thuhet se ka sht me interes t posam dhe ka i intereson policis m tepr pr q t mund t kryhet masa e krkimit m me sukse. Kjo qasje kognitive, gjithashtu nuk bn t ket karakter sugjestiv. Gjithsesi q duhet t mbledhen n mnyr t sakt sa m shum t dhna pr paraqitsin dhe pr relacionin e tij me personin e zhdukur. Pas dshmis s lir dhe spontane, sipas nevojs duhet shtruar edhe pyetjet e nevojshme t cilat mund t jen konkretizuese saktsuese, plotsuese, kontrolluese, etj. Nj nga pyetjet e rndsishme sht edhe pyetja lidhur me arsyet e mundshme dhe motivet e zhdukjes s tij. Pastaj pyeta pr vendin se ku sht par pr her t fundit personi i zhdukur, pastaj rrethanat n t cilat sht par ai, kohn n t ciln sht par dhe kush e ka par si dhe mnyra e supozuar e zhdukjes. Kto t dhna e mundsojn vlersimin e vet zhdukjes dhe t masave pr krkimin e tij (formimin e versioneve, planifikimin e masave dhe aktiviteteve t nevojshme krkimore, numrin e nevojshm t njerzve dhe mjeteve teknike, prdorimin eventual t qenit zyrtar, etj. Ns eparaqitsi nuk di prgjegjet pr pyetjet e shtruara, ather at duhet pyetur se a e di dikend tjetr q do t mund t prgjigjej. Pastaj duhet pyetur edhe p.r shprehit e mira dhe t kqia t personit t zhdukur, hobin e tij, profesionin, pr mnyrn e ardhjes dhe t shkuarjes s tij n pun apo n shkoll, pr vendet potenciale t shkuarjes s tij, a ka ndodh m hert nj gj e till me t, pr miqt dhe shokt e tij, pr kolegt, kushrinjt, pr vendet ku zakonisht ka ndejur, etj. Rol t rndsishm nganjher luan marrdhnia familjare e t zhdukurit dhe ekzistimi eventual i arsyeve t shkuarjes nga shtpia. Paraqitsin duhet pyetur edhe pr sasin dhe momentin e konsumimit t ushqimit dhe pijeve, sepse kto t dhna jan relevante n rast t veprs penale.Pastaj paraqitsin duhet pyetur se a e di grupin e gjakut t t zhdukurit dhe nse po ather duhet sgnuar edhe grupin e gjakut. Nse sht e mundur duhet siguruar edhe fotografia e t zhdukurit (sa m e re). Nse sht e mundur duhet t merret edhe mostra e flokut, e epitelit dhe e tajimeve t t zhdukurit. Preparatet kozmetike t tij, gjhithashtu duhet marr edhe shenjat e gishtrinjve nga objekti ku personi i
173

zhdukur ka prekur. Pastaj t dhnat pr llogarit bankare dhe pr kartelat kreditore, nse paraqitsi posedon t dhna t tilla. Ktu bjn pjes edhe detajet pr vendet dhe dokumentet e udhtimit, t dhnat e hollsishme pr llojin dhe ngjyrn e modelin e rrobave t cilat i ka pasur personi i zhdukur n momentin e zhdukjes si dhe t gjitha hollsit tjera q mund t jen t ndihmojn identifikimin e tij t movonshm. N baz t informatave n dispozicion polici i cili e pranon paraqitjen, duhet ta formoj edhe iden e rikonstruktimit t lvizjes s supozuar t personit para zhdukjes s tij. Nse sht e mundur duhet t bhet edhe rikonstruktimi real. Duhet konstatuar se a sht fjala pr pjanec eventual, varts t drogave, pr persom me smundje shpirtrore apo psiqikisht t smur i cili mund t ket prirje pr vetvrasje, pr person t hendikepuar, endacak, dromoman, etj. Rol t posam kan elementet e prshkrimit t cilat jan: gjatsia dhe zhvillimi trupor-fizik, forma e fytyrs, flokt, syt, hunda, vesht,goja, shenjat individuale t tij dhe elementet tjera t prshkrimit personal (rrobat, kpuct, etj.). kur sht fjala pr rrobat, duhet siguruar t dhnat pr ngjyrn dhe llojin e plhurs, prshkrimin e pullave dhe numrin e tyre, kualitetin etj. Pastaj sht i rndsishm t dihet edhe stili i t hecurit. Koka a sht e madhe, shpatuke apo trekndshe, etj. Kur sht fjala pr fytyrn, gjithashtu duhet cekur se a sht fytyra e plot, t that, fytyr t ndezur, syt t lshuar, me purra, pegat e diellit,, mollzat e qitura, me maskn e shtatzns, etj. Fytyra sot prshkruhet edhe si: form piramide, e zgjatur, romboide, katrkndshe, bikonkave, josimetrike, etj. Pastaj edhe t dhnat pr ngjyrn e flokut dhe fytyrs (teni), vetullat,erpikt, profili i hunds dhe gojs, qafa, kraht, shpina, barku, vithet, etj. Si ka ecur she si e ka mbajtur trupin, a ka qen stereotip dinamik, psh. i gjall, i shkatht, mesatarisht, pompoz, duke u luhatur, plogsht, i drejtuar,, vrtikal, i grmysur, etj. Pastaj vetit e t hecurit, si: duke i luhatur duart, duart e lshuara duke ecur, hecje re feminizuar mashkulli, hecje duke krcyer, me kok lart, t ulur, anash, etj.Kur sht fjala pr t folurit e personit t zhdukur, jan interesante t dhnat pr belbzimin, fuflimin, pengesat n t folur, pengesa n t folur, psh. Pengesa rreth shqiptimit t germs r, frshllima, etj

174

11.2.1.7. Vlersimi i situats Pr t qen krkimi pr personin e humbur i suksesshm, herasher duhet ndrmarr masa menurie; t shpejta dhe t drejta n aspektin taktik, sepse vetm krkimi pa lshime dhe gabime ka gjas pr sukses. Pra te krkimi i t zhdukurit krkohet energji dhe qndrueshmri. Te krkimi i prmasave t mdha, i ashtuquajturi krkim alarmues, merr pjes nj numr i madh i pjestarve t policis, veprimtarve tjer t shrbimeve shtetrore dhe qytetart. Pra krkimi apo hulumtimi sht nj aksion i ndrlikuar operativi sinkronizuar me masa dhe aktivitete tjera t ndrlidhura n mnyr t ndrsjell. N to bn zhvillimi i bisedave me shum persona (gjinia, fqinjt, miqt dhe shokt, etj), hulumtimi i hapsirave t lira, me an t angazhimit potencial edhe t vullnetarve, kurse pr terrene t vshtira, angazhohet edhe ushtria, qent e dresuar pr krkime t tilla, publikohen fotografit nj mjete t informimit, verifikimi i terrenit sipas parimit nga dera n der, vlersohet rreziku, informohen njsitet e posame t policive tjera, etj. planifikohen se cilat masa dhe aktivitete duhet ndrmarr, far numri i policis do t angazhohet.Pra, se pr far krkimi bhet fjal, varet nga rrethanat e do zhdukje konkrete t personit t caktuar. N kuadr t teoris s prgjithshme t shkencs s kriminalistiks sot sht zhvilluar edhe shkenca policore e hetuesis si intervenim i lejueshm ligjor dhe si intervenim i planifikuar drejt n pikpamje taktike, teknike dhe psikologjike e cila ka pr qllim gjetjen apo zbulimin e personave, objekteve etj. N kuptimin m t gjer t fjals. Midis shkencs s udhheqjes me policin dhe shkencs mbi hetimin policor ekziston nj lidhje shum e ngusht e brendshme. Pra njohurit prmbajtsore pr udhheqjen e policis, drejtprsdrejti duhet t barten n shkencn e hulumtimit policor. do vendimi t ndrmarr lidhur me hulumtimet policore, duhet ti paraprij vlersimi i situats konkrete. Kjo n esenc do t thot, shndrrimi i informatave dhe t dhnave n vendime t mira dhe t dobishme, t mbshtetura n ligje. Pra, vlersimi i situats sht parakusht i veprimit policor dhe pa t aktivistt e policis nuk guxojn t marrin kurrfar vendimi. Fjala ktu sht pr procesin e t menduarit mir, n t cilin, varsisht nga mundsit, krkohet edhe
175

veprimi i drejt i policve, n pajtim me situatn konkrete, me detyrat e parashtruara dhe me dispozitat e ligjeve n fuqi. N kuadr t vlersimit t situts krkohet edhe prgjigja n pyetjen; a mund t pritet kryrja e suksesshme e detyrave, n baz t njohurive, forcave dhe mjeteve pr krkim, n dispozicion. Informatat t cilat i posedon policia, shpesh jan jo t plota, t pasigurta dhe t dyshimta, kshtu q vlersimi prfundimtar, kjo nnkupton edhe vendimin e drejt, nuk sht i mundur. Prandaj, situatat e tilla krkojn mbledhjen e mtejshme t informatave sa m t reja. Kshtu, n kt mnyr, procesi i t menduarit t policis vazhdimisht ndrpritet me ardhjen e ardhjen e disa fazave gjat realizimit t hetimit dhe krkimit, kurse pas t kuptuarit dhe pas informatave pason vlersimi rishtazi i situats, etj. Kjo do t thot se vlersimi i situats nuk ka prfunduar me marrjen e vendimit t par, por pandrpre vazhdon, gjithnj deri n prfundimin e detyrs. Masa e vlersimit, varet nga sasia e informatave dhe e t dhnave n dispozicion (fondi i t dhnave) dhe nga ndrlikueshmria e situats dhe e detyrs konkrete. Vlersimi i gabuar, shpesh sht rezultat i bindjeve paraprake dhe i vendimeve t marra paraprakisht t cilat ojn n manipulim. Distanca kritike dhe vlersimi objektiv apo neutral i t gjith faktorve e mbrojn procesin e hulumtimit policor nga gabimet, kurse detyra konkrete prbn themelin e vlersimit t situats. Detyrat e policis drejtprsdrejti dalin nga dispozitat ligjore ose nga vendet urdhrdhnse. N rastin e par policia, para s gjithash, me an t interpretimit teleologjik t dispozitave ligjore do ta sajoj qllimin q duhet t arrihet. N ann tjetr, kur sht fjala pr detyrat e dhna sipas urdhrit t udhheqsit, policve u mbetet pak hapsir pr veprim t pavarur dhe iu lejohet shmangie nga prmbajtja e urdhress vetm n rastet kur situata ka ndryshuar dukshm. Pr kt arsye, udhheqsit, me rastin e dhnies s urdhresave pr krkimin e personave, duhet tu ln hapsir pr veprim t lir dhe pr marrjen e vendimeve sipas vlersimit personal (diskrecional).Polici, t cilit i sht besuar detyra e caktuar zyrtare, bart prgjegjsin e plot pr bazueshmrin ligjore dhe pr arsyeshmrin e aktivitetit t tij zyrtar. Mer rastin e vlersimit t situats nga aspekti taktik gjithmon duhet pasur kujdes pr t gjitha rrethanat relevante t cilat e krkojn
176

ndrmarrjen e masave t hulumtimit policor. Nganjher, n procesin e vlersimit sht e nevojshme t prfshihen edhe shtjet nga sfera politike, sociale, ekonomike dhe peikologjike. Madje duhet t merren parasysh edhe qndrimet dhe sjelljet e popullit dhe reagimi i mediave publike. Mbshtetja e publikut dhe e mediave masive mund t ndihmoj shum n suksesin e krkimit. Mirpo, edhe mundsit vetanake duhet t vlersohen n pajtim dhe paralelisht me vlersimin e situats s prgjithshme. Kushtet hapsinore dhe ato t kohs mund t ndikojn gjithashtu n mnyr vendimtare n konceptin e taktiks dhe mun t shprehen n efikasitetin e krkimit. Policis moderne, pr kryerjen e detyrave t veta i duhet edhe teknika moderne, prandaj edhe n procedurn e krkimit t personave, gjithsesi. Prandaj, edhe zhvillimi shkencor dhe teknologjik fuqishm ndikon n procedurn operative taktike t policis. 11.2.1.8. Arsimimi i policis (kriminalistve) Gjat procesit t rregullt t arsimimit t policis, me prmbajtjet msimore pr krkimin policor, studentt duhet t prgatiten pr pun dhe udhheqje me akktivitetet e hulumtimit policor, varsisht nga niveli i tyre arsimor. Me planin e zhvillimit t ushtrimeve (kriminalistika situacionale) duhet t arrihet q t qartsohet plotsisht ndrlidhja midis teoris shkencore dhe praktiks s aplikueshme. Me at rast duhet krkuar q studentt t aftsohen, sidomos pr qllimet kryesore t profesionit, si vijon: (1) Q situatat policore ti kuptojn dhe ti vlersojn drejt; ta zhvillojn aftsin pr vendime alternative; t marrin vendime dhe ti arsyetojn ato, si dhe n rolet udhheqse t marrin pjes edhe detyra t tilla; (2) Ti zbatojn vendimet duke i angazhuar me at rast forcat policore n mnyr taktike dhe t drejt dhe q n rolet udhheqse t marrin pjes edhe n zbatimin e tyre (3) Q t mund ta kuptojn dhe vlersojn rndsin dhe karakterin e ligjeve q kan t bjn me policin dhe me hulumtimet, t mbshtetura n prvojat dhe parimet e formave t ndryshme t krkimit policor;
177

(4) Q t disponojn me njohuri themelore t teknikave policore t cilat do tua mundsojn aplikimin e mjeteve t udhheqjes dhe kryerjes s hulumtimit, n prputhje me rndsin e tyre dhe me parimet e shkencs s kriminalistiks, dhe (5) Q vazhdimisht ta analizojn dhe zhvillojn njohurin e tyre taktike-teknike. Kurse, n disa prmbajtje studimore, n drejtim t qllimeve kryesore, mund t plotsohen qllimet konkrete t studimeve, gjegjsisht qllimet e msimit. 11.2.1.9. Veprimi menjher pas paraqitjes s zhdukjes N rastin e do zhdukjeje t personit, krkohet nj veprim urgjent energjik, i gjithanshm dhe intensiv, si dhe gjithprfshirje n pun q nga fillimi. Mirpo, gjithmon duhet ruajtur nga kurthet e mundshme t rrezikshme dhe t fillohet nga supozimi se shumica e personave, zhdukja e t cilve sht paraqitur, nj dit do t kthehen prfundimisht. sht kundrligjore dhe joprofesionale pritja pr disa dit q t kthehet personi, e vetm ather ti hyhet prpunimit t rastit t personit t zhdukur, madje edhe ather shpesh n mnyr rutinore, sipas shablonit pr t gjitha zhdukjet, pr ka nuk ka baz. Vet protokollimi i paraqitjes s zhdukjes s personit dhe veprimi me at rast duhet t zhvillohet sipas parimit kriminalistik-taktikt operativitetit (shpejtsia dhe befasia) n trsi. Kjo nnkupton q paraqitjen pr personin e zhdukur duhet pranuar menjher dhe t veprohet pas saj., me rast, procedura pas paraqitjes s zhdukjes s personit duhet t jet e sinkronizuar dhe pa lshime e gabime, sepse nga kjo shpesh varet jeta e njerzve dhe shndeti i tyre. Duhet t ket unitet organik t veprimeve operative-taktike dhe t masave urgjente anticipuese t argumentimit. Prndryshe, rastet m dubioze mbeten t pandriuara. Pra duhet t bhen verifikime paralele urgjente, shpesh npr spitale, burgje, morgje, strehimore, agjenci udhtimi,, n vendet e mparshme t banimit apo t qndrimit t personit t zhdukur, etj. Kjo, gjithashtu nnkupton edhe lajmrimin urgjent t t gjitha vend-kalimeve kufitare, zbatimin e kontrollit n mjetet e transportit publik (tren, anije, fluturake udhtarsh,, autobus, etj.). N rast t vlersimit pozitiv, duhet t mobilizohet edhe publiku prmes mjeteve t informimit masiv, por me kujdes q t mos shkaktohet paniku i panevojshm. Planifikimi i versioneve operative
178

pr krkimin bhet n baz t t dhnave n dispozicion. Gjat hulumtimit, duhet t formohen sa m shum q sht e mundur versione, realisht t mb[shtetura n zhdukjen e personit. Gjat prpunimit nj pjes e tyre do t hedhet, kurse nj pjes mbetet n prpunim t mtejm, s bashku me ato q paraqiten rishtazi. N kt mnyr edhe ruhet elasticiteti i planit t krkimit t personave t zhdukur. 11.2.1.10. Masat taktike-teknike t hulumtimit t personave t zhdukur Masat dhe veprimet t cilat ndrmerren n kuadr t aktivitetit krkimor duhet t jen doemos t lloj-llojshme dhe dinamike. Karakteristikat kriminalistike-taktike t veprimtaris krkimore qndrojn n zbatimin intensiv t tyre, n ritmin e tyre operandi, dhe kjo duhet t jet adekuate gjat tr veprimtaris hulumtuese pr personin e zhdukur. Kjo veprimtari, sipas natyrs s saj nnkupton nj sistem t zhvilluar t informimit dhe koordinimit n pun. Veprimtaria krkimore sht aktivitget i vrtet policor n terren. Roli i policis s uniformuar ktu sht shum i madh.por, gjithashtu edhe bashkpunimi dhe ndihma e qytetarve sht kusht i domosdoshm pr suksesin e masave t krkimit. Njohurit fillestare pr zhdukjen e nj personi duhet verifikuar urgjentisht, por edhe m von gjat krkimit duhet plotsuar ato vazhdimisht. Kusht themelor i suksesit sht veprimi i shpejt dhe operativ pr krkimin e personit t zhdukur. do bjerrje e kohs n aspektin e fillimit t krkimit dhe t tempos s zbatimit t tij, negativisht shprehet n rrjedhn dhe prfundimin e veprimtaris s krkimit. Punt e krkimit duhet t jen ashtu t organizuara, q t mundsojn dinamik dhe shfrytzim t mjeteve dhe sistemeve t telekomunikacionit bashkkohor. Edhe masat e ndrmarra duhet t jen n raport t arsyeshm me ngjarjen dhe rndsin e saj, kurse organizimi policor i krkimit duhet t jet i till q policia t mund t veproj menjher dhe n prbrje adekuate.. Rregullat e angazhimit dhe t instruimit t aktivistve t policis t cilt veprojn n rastin e hulumtimit dhe krkimit jan kusht pr suksesin e krkimit.

179

11.2.1.10.1.

Prgatitjet dhe plani i krkimit (hulumtimit)

Me rastin e prgatitjes s masave t krkimit duhet pasur parasysh se far kategorie e personave krkohen, lidhur me far procedure dhe far vllimi i mass sht i nevojshm n kuptimin territorial. Hollsia dhe vllimi i prgatitje s planit t gjurmimit, varet nga pesha dhe ndrlikueshmria e rastit konkret lidhur me t cilin organizohet krkimi, nga koha e cila sht n dispozicion, njerzit dhe mjetet teknike t cilat duhet t shfrytzohen. N situatat e befasishme t cilat nuk lejojn kurrfar shtyrje, nganjher n fazat e para t krkimit ndrmerren masat dhe aktivitetet q jan m t nevojshme. Gjat prgatitjes dhe planifikimit t masave t krkimit duhet t shfrytzohen t gjitha burimet e informatave n dispozicion. T gjitha informatat dhe t dhnat n dispozicion duhet prpiluar n mnyr t prpikt, analizuar, dhe rregulluar. Sidomos duhet pasur kujdes pr informimin e ndrsjell azhur, vertikal dhe horizontal. Kur sht fjala pr krkimin e prmasave t mdha n kuadr t prgatitjeve t planifikimit duhet t sigurohet edhe udhheqja unike me aksionin, t prpunohen n mnyr t sakt dhe t harmonizohen masat dhe aktivitetet operative t krkimit, dhe nse ekziston rreziku i shtyrjes sipas nevojs edhe masat anticipuese t argumentimit, duhet t prpunohen dhe saktsohen detyrat e disa grupeve operative dhe njsive tjera organizative. Me nnplanet gjegjse duhet t prpunohet plani i aksionit t njsive speciale t policis, ather kur prdorimi i tyre paraqitet si i domosdoshm. N planin operativ t krkimit sidomos duhet t parashikohen dhe t prpunohen masat dhe aktivitetet operative t cilat duhet t ndrmerren n kuadr t krkimit t personit t zhdukur, rendi i ndrmarrjes s tyre, kush duhet ti ndrmarr, mjetet e ndryshme teknike, etj. Me kto masa dhe aktivitete n esenc bjn pjes; kontrolli i hapsirave t hapura (terrenet), automjetet, lundrueset, legjitimimi i personave, bllokada, pusia, racia, vzhgimi, angazhimi i t besuarve, publikimi i fotografive t personit t zhdukur n mjetet e informimit, pllakatet, mbledhja e informatave nga personat, shikimi i dokumentacionit dhe evidencave t ndryshme t personave juridik, shfrytzimi i qenit zyrtar, helikopterit, poligrafi pr testim, etj. Te masat e thukta me prmasa t mdha t krkimit duhet t sigurohet mjetet e posame pr
180

lidhje dhe me plan t parashihet regjimi i shfrytzimit t tyre, mnyrat e transmetimit t lajmeve dhe urdhresave, etj. Varsisht nga konfiguracioni dhe madhsia e terrenit duhet t sigurohet numr i mjaftueshm i qenve special t dresuar, sidomos nuhatsit, si dhe udhheqsit e tyre. Nse krkimi sht duke u br npr terrene t pakalueshme, ose vshtir t kalueshme, duhet pasur parasysh se ata t cilt bjn krkimin duhet t jen t prgatitur n mnyr adekuate dhe t pajisur me rroba, kpuc dhe mjete tjera ndihmse 11.2.1.10.2 Kontrollimi i terrenit

Mnyra e kontrollimit t hapsirave t hapura, q n gjuhn operative quhen terrene, varet nga madhsia dhe konfiguracioni i tyre (topografia), kushtet pr kalim, shikueshmria dhe karakteristikat tjera. Mnyra e kontrollimit varet edhe nga mjedisi urban ose fshatar. Rol t rndsishm luan edhe numri i policve veprimtar t prfshir n krkim, prgatitja e tyre, etj. Lidhur me kt nuk ekziston ndonj shabllon. Situata konkrete e dikton mnyrn e krkimit. Nganjher sht e nevojshme t vendoset bllokad, madje edhe bllokad e thell. Me rastin e kontrollimit t terrenit nuk krkohen vetm personat e zhdukur dhe mbetjet e tyre, por edhe objektet dhe gjurmt q tregojn prezencn dhe lvizjen e tyre. Kur dyshohet n kidnapim, terrorizmi, krahas marrjes s pengjeve, etj. kontrolli kryhet me masa t kujdesit m t rrept. Mnyra e kontrollimit t objekteve t pabanuara dhe t kulmeve t shtpive kryhet n prputhje me rregullat taktike dhe me masat e posame t kujdesit, kur prdorimi i tyre sht elementar. 11.2.1.10. 3. Kontrollimi i lagjeve Tek kontrollimi i vendeve t banuara n kuadr t zbatimit t krkimit zbatohen rregullat taktike t kombinuara t krkimit t vendeve t hapura dhe t mbyllura me masat prkatse t kujdesit t shtuar. Kontrollimi i lokaleve t mbyllura dhe hapsirave kryhet n pajtim me dispozitat pozitive t KPP, dhe sipas planit t posam. Ndrkaq, rrjedhn e jets publike duhet penguar vetm n at mas sa sht e domosdoshme pr zbatimin e mass s kontrollit dhe gjithmon duhet vlersuar mir se ciln mas dhe aktivitet taktik duhet ndrmarr. Krkimi dhe kontrollimi duhet bhet n tr lagjen, ose n disa pjes t saj (kuarte, mikrorajone, blloqet e shtpive, etj). Jo rrall sht e
181

nevojshme t kryhet bllokada e furishme e territorit. Pr zbatimin e ksaj forme t krkimit pjestart e policis q marrin pjes n t duhet ta njohin mir teknikn e futjes n ndrtesa, ti njohin lokalet e mbyllura, oborret dhe hapsirat e objektet tjera dhe t ken kujdes pr kurthet eventuale t qllimshme dhe t paqllimshme t cilat i presin, dhe pr kt ti angazhojn qent. Rekomandohet veprimi i dy grupeve hetimore: njra e bn kontrollimin e drejtprdrejt, kurse tjetra vzhgon dhe bn sigurimin. Ato grupe mund t veprojn paralelisht dhe n mnyr t kombinuar, sipas rrethanave konkrete dhe planet e veprimit paraprakisht t hartuara. Duhet evituar do stihi dhe veprim t pakoordinuar. Do t kishin dashur t trheqim vmendjen q n rast t krkimit t kriminelve t rrezikshm, t cilt jan prfshir n zhdukjen e personit dhe jan n arrati, duhet pasur kujdes se ata gjithmon jan n pozit m t mir dhe n raport me policin, sepse i kan strehimoret, kurse n mesin e tyre mund t gjenden edhe persona plotsisht t pafajshm. N raste t tilla varsisht nga shkalla e rrezikut nga sulmi i befasishm, lvizja dhe kalimi i pjestarve t policis duhet t bhet rrz ndrtess, murit, etj. mirpo, ashtu q drejtimi dhe kndi i shnjestrimit ndaj kriminelve eventual t fshehur q jan n arrati, t jet gjithmon i prshtatshm, dhe t evitohet shnjestrimi eventual nga ana e tyre. Krkimi kryhet varsisht prej kohs dhe rrethanave t paparashikueshme n t cilat mund t haset. Krkimi varsisht prej kushteve konkrete mund t bhet detajisht dhe i plot, ose vetm pjesrisht. Prmasat e krkimit krkojn shfrytzim t numrit t madh t policve. Krkimet gjat nats i shtojn vshtirsit dhe sht e nevojshme t sigurohet burim i mjaftueshm i drits apo mjeteve pr vzhgim n errsir. Jo rrall paraqitet dilema se a t bhet krkimi natn me gjith rreziqet e pranishme, apo t pritet agimi. Nganjher pr kt vendos nevoja e zbatimit t momentit t befasis.

11.2.1.10.4. Kontrollimi i hapsirs s ngusht, lokaleve dhe pasuris personale t t zhdukurve. Zakonisht duhet t kontrollohet hapsira e ngusht n t ciln sht zhdukur personi ku ka jetuar dhe qndruar ai si dhe objektet t cilat i ka shfrytzuar me qllim q t gjenden fardo informatash materiale
182

q mund t ndihmojn pr krkimin e tij. Nganjher kontrollimin duhet kryer prmes qenve hulumtues special t dresuar dhe me mjetet t ndryshme teknike (pajisjet termovizuele, endoskopi, inspektoskopi, llamba UV, lluma llamba, detektor pr metal dhe detektor pr arom). Rekomandohet konservimi i gjurmve t aroms s personave t zhdukur me an t teknikave t posame, p.sh, duke futur copa t leshta ose t pambukta sterile n vendin e kontaktit t supozuar 20 minuta dhe pastaj t bhet arkivimi i atyre copave n en t qelqit hermetikisht t mbyllura duke e thithur aromn me thithse speciale n filtrin e letrs i cili sht steril dhe duke i ngrir n kontejner. Kur m von gjat gjurmimit paraqitet nevoja pr kontrollimin e vendit t caktuar apo hapsirs pr t cilin dyshohet se e ka vizituar personi i zhdukur, mund t shfrytzohen qent krkues t cilt do ta marrin aromn e konservuar. Aromat e marra policit bashkkohore i arkivojn n t ashtuquajturat banka t aromave. Duhet t merren edhe materiale biologjike t cilat i takojn personit t zhdukur pr ekspertiz eventuale t ADN-s. Kontrollimi prfshin edhe jashtqitjet npr kontejner t hedhurinave, deponit e mbeturinave t qytetit, stalla, grumbull mbeturinash, gropa septike, sepse edhe aty mund t gjenden udhrrfyesit indicial natyror q kan lidhje me zhdukjen e personit. 11.2.1.11. Mbledhja e informatave nga personat. Sipas natyrs s problemit do gjurmim pr personin nnkupton mbledhje t informatave nga personat sipas rregullave t taktiks kriminalistike. Pr cilt persona sht fjala, sht shtje vrtet e kushtzuar nga rrethanat e rastit konkret. Por, zakonisht ata jan kushrinjt, shokt dhe miqt, kolegt, dshmitart e gjall ose ata q kan fjal, mjeket, priftrinjt, avokati, inkasanti, postieri, mjeshtrit e shtpis dhe personat tjer q e kan njohur t zhdukurin dhe mund t japin informatat e dobishme pr t. Mnyra e mbledhjes s informatave varet nga ajo se a sht i zhdukuri fmij dhe i mitur, i moshuar, i popullarizuar, politikan, etj. Teknikat e mbledhjes s informatave, konform taktiks kriminalistike duhet zbatuar n form t ndonj tipi t intervistimit, biseds, apo biseds informative (nse sht nj pyetje i dyshuari potencial). Si e kemi cekur m hert, prve prmbajtjes s dshmis duhet prqendruar vmendjen edhe n lvizjet e trupit t personit me t cilin bisedohet. N lvizjet e trupit n praktikn e prditshme t kriminalistiks nuk prqendrohet vmendje e mjaftueshme. Qndrimi i trupit, lvizjet, motorika n
183

form mimike dhe pantonime, e ashtuquajtur pamje simptomatike e bashkbiseduesit l prshtypjen dhe mund t ofroj informata t llojit t vet mbi bashkbiseduesin n baz t prshtypjes q ai e l. N pajtim me rregullat e psikologjis kriminalistike lvizjet e trupitgjithmon duhet ndrlidhur me prmbajtjen e dshmis verbale. N rast se ekziston disharmoni e shkalls s caktuar, ather kjo sht shenj alarmi. Duke shikuar njerzit derisa flasin kriminalistt mund t prfundojn shumka. Pr kt arsye ata gjithmon duhet ti vshtrojn dhe prcjellin shenjat t cilat me trupin e tyre i japin bashkbiseduesit n mnyr t pavetdijshme. Mirpo, nj numr shum i vogl i shenjave mund t zbulojn shum. Me kt rast duhet pasur parasysh se si flet trupi i bashkbiseduesit, ashtu ekziston edhe t folurit e trupit t kriminalistit i cili e merr n pyetje. Ai mund ta shfrytzoj kt lvizje t trupit n mnyr pozitive, p.sh, ta liroj bashkbiseduesin kur ai sht nervoz dhe i pasigurt ose madje i friksuar me an t qndrimit t relaksuar dhe spontan t vetin. Midis bashkbiseduesve nuk bn t ket kurrfar barrierash fizike. Kriminalisti q merr n pyetje gjithmon duhet t ket parasysh disa lvizje dhe qndrime t bashkbiseduesit, midis kontrollit t tij, sado q ai t mundohet, sidomos gjat shnimit t prmbajtjes s dshmis, pra ta ket bashkbiseduesin gjithmon n kndin e shikimit. Me rastin e bisedimit me personat, kriminalisti duhet ti flet fjalit t qarta dhe t kuptueshme. Toni i ult zgjon mosbesimin, toni i pandryshuar paralajmron nnmim, toni tepr i lart, dshirn pr dominim dhe dhun, etj. Duhet folur ngadal dhe qet. Kriminalistt t cilt flasin shum shpejt dhe paqart, shkaktojn mosbesim. Bashkbiseduesin gjithmon duhet shikuar n sy. Ata q gnjejn n situat t till i shmangen shikimit direkt dhe lvizin n karrig, kurse n pyetje prgjigjen sikurse t kishin bllokad mendore, jan nervoz dhe t brengosur e q manifestohet n mnyra t ndryshme, bhen agresive dhe marrin qndrim protestues. Si sht cekur, prshtypjen e par e jep tr trupi i bashkbiseduesit, por edhe i kriminalistit. N baz t qndrimit t trupit t bashkbiseduesit, kriminalisti duhet ta nxjerr prfundimin pr gjendjen shpirtrore t tij, madje edhe pr karakterin e bashkbiseduesit. Si duhet sajuar rrenacaku? Kjo pyetje sht shum e rndsishme n momentin e pranimit t paraqitjes pr personin e zhdukur. Gnjeshtarin zakonisht nuk e
184

tradhton fjalori, sepse ai przgjedh mir at. At m par e tradhton trupi i tij, sepse i thahet goja dhe i lpin buzt, kmbt dhe duart her i ofron her i largon, i krcet gishtat e duarve, rreh dyshemen me kmb, merr nj qndrim jo t natyrshm t trupit, lviz me shikim, i fut duart n xhepa, frkon laprat e veshve, hundn apo mjekrn, dhe shikon posht, etj. sht vrejtur se personat q gnjejn bjn shum gjestikulacione. Pra, gnjeshtra prcillet me nj varg dukurish fiziologjike prej t cilave disa mund t vrehen me perceptim t thjesht pa kurrfar instrumenti. T tilla jan p.sh, frymmarrja e shpesht, t skuqurit e fytyrs, dridhja e buzve, lvizjet e kapakve t syrit, rrudhja e lkurs s ballit, zbehja, djersitja, dridhja, krkon uj, (nganjher me qllim q t fitoj koh pr t menduar), prpin pshtymn, etj. Shenjat tjera t gnjeshtrs jan: shikim i frikshm, t qeshurit e dhunshm, pasiguri e zrit, belbzim, ndryshimi i ngjyrs s zrit dhe intonacionit, lvizjet pakontrolluar t ekstremiteteve, ndreqja e kravats t frkuarit e duarve, krcet me gishta mbi tavolin shikon plafonin, etj. Simptomat e cekura nuk do t thot domosdo se sht fjala pr gnjeshtr, por gjithsesi tregojn pr nj shkall t prgjithshme t shqetsimit q meriton vmendje. Duhet pasur parasysh se disa individ, sidomos kriminelt profesional, plotsisht e mbajn nn kontroll pantomimn dhe mimikn dhe fare nuk e zbulojn jetn e tyre t brendshme psikike, pra, jan n gjendje q plotsisht rrejshm ta simulojn. Pr shkak t ksaj q u cek kriminalistt q pranojn paraqitjen e zhdukjes s personit, me kujdes dhe pareshtur duhet ta vshtrojn paraqitsin pa u vrejtur. Nga kriminalisti krkohet prvoj q t mund t gjykoj drejt dhe t vlersoj disa simptoma t trupit t cilat i jep paraqitsi. Kriminalisti mund t nxjerr prfundim se bashkbiseduesi ka frik dhe sht nervoz, i hutuar, i brengosur, etj. Pamja psiko fizike lviz varsisht se a sht fjala pr emocione pozitive apo negative. Pra, kriminalisti n baz t prmbajtjes s dshmis s personit dhe mnyrs s dhnies s saj duhet t nxjerr prfundim se a e ka treguar personi t vrtetn apo ka gnjyer. Ato prfundime jan rezultat i procesit spontan dhe shpesh t pavetdijshme. N baz t pamjes psiko-fizike mund t nxirret prfundimi edhe pr vetit e personit i cili jep dshmi. Nganjher mund t nxirret shum m tepr prfundim nga sjellja e personit sesa nga ajo q ai e deklaron. Prandaj duhet pasur parasysh se lidhja e qart e shprehjes s sjelljes dhe vetive t personalitetit nuk ekziston, dhe se njerzit dukshm dallohen si dhe se nj mnyr e t shprehurit apo e sjelljes te nj njeri mund t
185

nnkuptoj dika tjetr, kurse t njeriu tjetr dika tjetr. Me kt rast duhet pasur parasysh edhe faktin se ekzistojn disa lidhje t definuara t shprehjes s sjelljes dhe personave. Gjithmon duhet pasur kujdes edhe pr shprehit dhe zakonet e njerzve, paragjykimet e ndryshme, qndrimet jetsore t tyre dhe prkatsin fetare. 11.2.1.12. Vrojtimi (vzhgimi)i pikave dhe personave t caktuar Gjat krkimit t personave t zhdukur sidomos npr t ashtuquajturat gjurm t nxehta, (sot konsiderohet se gjurmt jan t nxehta vetm brenda nj ore nga momenti i lajmrimit t rasti), nganjher sht e nevojshme t caktohet edhe vrojtimi afatgjat, drejtprsdrejti nga policia apo nga t besuarit e ndonj pike t caktuar, ose personi, kur pr kt ekzistojn arsye t bazuara. T tilla mund t jen vendi ku qndron personi, vendet e shprndarjes s objekteve ilegale deri te mbikqyrja e bankave t organeve t njerzve. Ktu nuk sht fjala pr masat t cilat prkohsisht kufizojn t drejtat kushtetuese t caktuara qytetarit, por pr t ashtuquajturn vzhgim t prgjithshm t karakterit jo formal, me t cilin nuk preket n t drejtat kushtetuese t qytetarit. Fjala sht pr form t puns policore t ciln e shfrytzojn t gjitha policit. Shkak i vzhgimit n rastin ton mund t jet edhe zhdukja e nj personi. Detyrat e mbikqyrjes jan marrja e t dhnave q mundsojn zbulimin e personit t zhdukur. Kshtu mund t vendoset mbikqyrja ndaj farefisit t personit t zhdukur, miqve, shokve dhe personave tjer me t cilt ai ka pasur lidhje, vendeve ku ka qndruar personi i zhdukur, ose ku ka shkuar ai. Arsyeja themelore sht q t mblidhet material argumentues q do t ndrionte rastin e personit t zhdukur dhe gjetjen e tij. N pajtim me parimet e lartcekura taktike kriminalistike vzhgimin dhe mbikqyrjen, policia mund ta organizoj, ather kur n mnyr tjetr nuk mund t vij deri te t dhnat e nevojshme, sidomos, kur dyshon se personi i zhdukur ka mundur t jet viktim e veprs penale. Me vzhgim dhe mbikqyrje personi i autorizuar i policis fiton prshtypje t rndsishme personale t cilat mund t shrbejn n gjurmimin e mtejm t personit t zhdukur. Kto masa jo rrall ua kan shptuar jetn njerzve t zhdukur sidomos kur ka qen fjala pr situatat e pengjeve. Ktu nuk ka nevoj t flasim pr llojet e vzhgimeve dhe mbikqyrjen, mnyrat e zhvillimit t tyre, regjistrimin e t dhnave t mbledhura nga vzhgimi dhe mbikqyrja, etj. Me
186

rndsi sht t prmendim se vzhgimi dhe mbikqyrja do t ishin t suksesshme nse plotsohen disa kushte. Para s gjithash policia duhet t disponoj me njerz t mjaftueshm dhe profesionalisht t aftsuar, me pajisjen teknike adekuate, masat duhet t zhvillohen n mnyr permanente, etj. Vzhgimi dhe mbikqyrja zakonisht krkojn nj angazhim t nj numri m t madh policsh, e q n situatn e sotme t mungess s kuadrove hap shum probleme praktike pothuaj t pazgjidhura. Kto masa shpesh krkojn edhe pun jasht orarit. Por, kjo nuk sht arsyeje q t mos merren kto masa kur kjo sht n interesin e zbulimit personit t zhdukur. 11.2.1.13. Verifikimi permanent i evidencave t caktuara. Evidencat kriminalistike bjn pjes n mjetet ndihmse klasike t do policie. Nga evidencat ekzistuese kriminalistike (operative), kur sht fjala pr personat e zhdukur, si evidenca shum interesante jan evidencat e kufomave apo skeleteve t panjohura, t personave dhe objekteve t panjohura. Kto evidenca plotsohen n mnyr t ndrsjell, pastaj kjo mund t jet evidenca e sendeve t gjetura, e personave t legjitimuar, etj. ktu bn pjes evidenca e dokumenteve t cilat i mbajn personat tjer juridik, sidomos shndetsore. Rol t posam kan t dhnat e organeve tjera policore, sidomos ndrkombtare mbi personat e gjetur, t cilt nuk mund t japin informata pr vete, ose supozohet se kan dhn informata t rrejshme pr identitetin, si dhe evidencat pr kufomat e gjetura t paidentifikuara. Gjat krkimit t personave t zhdukur, paraqitet nevoja e ndrmarrjes edhe t masave dhe aktiviteteve tjera operative, si sht poligrafi, kontrolli i posts, etj. Si mas fillestare dhe themelore shpesh paraqitet legjitimimi i personave. 11.2.1.14. Paraqitjet e rrejshme t zhdukjes s personave. Pr paraqitjen e rrejshme t zhdukjes s personit bhet fjal kur paraqitsi e din se personi t cilin e paraqet si t zhdukur nuk sht i zhdukur. Paraqitja e rrejshme zakonisht sht e lidhur pr fshehjen e veprs penale jo rrall t vrasjes. N t vrtet edhe n rastin e till personat jan zhdukur, por n tjetr mnyr. sht e nevojshme q n praktikn kriminalistike t tipizohen rastet e paraqitjes s rrejshme t personave t zhdukur. Kriminalisti i cili e pranon paraqitjen e till, duhet q n kuadr t analizs shkencore t kompleksit t t dhnave nga paraqitja (prpunimi i informatave dhe diagnozave) t vlersoj, pra, ta formoj teorin e zhdukjes pr rastin konkret, n kuptimin se a
187

sht fjala pr paraqitje t rrejshme me t ciln do t fshehet ndonj vepr penale, apo edhe t shmanget hetimi n drejtim t gabuar, ose fjala sht pr zhdukjen e vrtet. Natyrisht, sa pr ilustrim po e cekim rastin e paraqitjes s rrejshme pr zhdukje. Me 10. 08. 1989, bashkshortja e paraqet n polici bashkshortin e saj se sht larguar nga shtpia m 09. 08, 1989, n ora 4:00, dhe nuk sht kthyer n shtpi deri n momentin e paraqitjes. Gjoja se ka shkuar me tren n Varazhdin, t marr kredi pr prfundimin e shtpis. Kjo e dhn ishte pak kontradiktore, sepse, i zhdukuri ishte i smur psikik, bredhacak dhe konsumues i madh i alkoolit. Sipas dshmis s saj ai edhe m hert deri n momentin e zhdukjes shum her sht larguar nga shtpia, dhe pas disa ditsh sht kthyer. Personi i autorizuar i policis ka dyshuar n saktsin e prmbajtjes s paraqitjes pr zhdukjen, sepse bashkshortja e tij ka treguar simptoma t pasiguris n aspektin e t dridhurit t zrit, djersitje t duarve t cilat vazhdimisht i ka frkuar: vazhdimisht ka prsritur se mund ti ket ndodhur di. Shum her e ka ndryshuar prmbajtjen e deklarats dhe ka treguar shenja nervoze, sidomos kur i sht shtruar pyetja se kur e ka par pr her t fundit, bashkshortin. sht formuar grupi i kriminalistve pr ndriimin e rastit. Me verifikimet e bra sht arritur deri te t dhnat n vijim: i zhdukuri dhe paraqitsja e rastit kan jetuar n martes 19 vjet, dhe kan pasur 4. fmij: djalin 18 dhe tri vajza 17, 13, 4 vjee. Bashkshortja gzon nj autoritet si puntore e mir n ndrmarrjen ku punon. I zhdukuri gjat vitit 1989 e ka lshuar punn e tij n Zagreb. Ai shpesh e ka rrahur bashkshorten kur ishte n gjende t dehur, e ka fyer me fjaln kurv, i ka rrahur edhe fmijt. Nga evidencat duket qart se kundr t zhdukurit n intervalin kohor 19871989, kan qen nnt paraqitje kundrvajtjeje pr sjellje t dhunshme dhe prishje t rendit dhe qetsis publike dhe shum her ka qen i paralajmruar pr sjelljen e tij dhe i dnuar penalisht pr keqtrajtim dhe prjashtim t t miturve. Me 08. 08. 89, i zhdukuri i ka ndihmuar nj njeriu t betonoj gjyshin dhe rreth ors 21/ h, ka shkuar n shtpi. Ka qen i dehur. M 14. 08, 1989, prmes prfoljeve publike sht arritur deri te informatat se bashkshortja me 09, 08. 89, n ort e mbrmjes ka ndezur disa gjra dhe shtrojn, jastkt dhe dyshekt. Hert n mngjes me 09. 08. 89, bashkshortja ka ardhur te njeriu te i cili burri i saj nj dit m par ka punuar, sipas fjalve t vajzs s saj 13 vjeare. Fqinjt kan vrejtur se paraqitsja
188

Barbara, i ka syt t njtur dhe sht pa gjum, nuk ka dashur t flas me fqinj si zakonisht. M 15. 08, 89, pjestart e policis e kan bastisur banesn e Barabara. K, me rast n dhomn e fjetjes n muri, kundruall shtratit, nn dritare kan gjetur pika gjaku. Pika t ngjashme gjaku jan gjetur edhe n tavan dhe disa vende n muri. Me kontrollin e perdeve n dritare sht vrejtur edhe njolla ngjyr t kuqe t mbyllt e ngjashme me gjakun e thar. Me ndihmn e trakes Hemastix, sht fituar rezultat pozitiv, ka do t thot se njolla ka qen e gjakut. sht kryer biseda informative me Barbara. K, pr rrethanat e analizs, pas s cils ajo shpejt ajo e ka pranuar vrasjen e burrit. M 08. 08. 89, rreth ors 21.30,/h, ka ardhur burri n shtpi nga fqinji tek i cili e ka betonuar n themelin e shtpis gjyshin e tij. Ka filluar ta fyej dhe shaj para fmijve. Kur sht fjetur kt ia ka treguar vajzs, Dragics, e cila ka fjetur n krevat afr babait n kuzhin, e pastaj edhe vajzs tjetr. Pas ksaj ka shkuar pr spat dhe dy her e ka goditur yk t spats n kok. Pas ksaj me maic ia ka lidhur kmbn t ndjerit dhe e ka trhequr deri tek plehu i stalls. E kishte zhveshur lakuriq dhe e kishte groposur afr stalls. Pak ksaj i kishte shkatrruar gjurmt e trheqjes dhe e kishte pastruar gjakun n shtpi. E kishte pastruar edhe spatn dhe ln n oborr. T nesrmen n oborr e kishte ndjekur shtrojn dhe veshmbathjen e burrit. Me 09. 08, 89, ka shkuar pr vajzn Milicn, e cila ishte te fqinji, dhe i kishte treguar pr vrasjen duke ja treguar vendin ku e ka varrosur. Gjat shikimit t vendit t ngjarjes sht gjetur kufoma n thellsi, prej 50 cm. Trupi i vdekur ka qen n brek dhe me maic t kaltr t lidhur pr kmb. N dhomn e fjetjes n vendet ku sht trhequr trupi i vdekur jan gjetur gjurmt e gjakut. 11.2.1.15. Rndsia e prfaljeve (thashethnave) publike N fillim t vjeshts s hershme 1963, policia nga prfoljet publike ka kuptuar pr zhdukjen e Mije. J, nga Fshati V. Flitej se zhdukja nuk ishte pa arsyeje, meqense kishte marrdhnie t kqija me gruan dhe djemt. Askush nga antart e familjes nuk e ka paraqitur zhdukjen. Kur i kishin pyetur ku sht Mijo, ata kishin thn se sht zhdukur n fillim t vjeshts dhe se me siguri ka shkuar, t mbledh misr te kushrinjt t cilt jetojn n tjetr republik. Policia ka vazhduar t mbledh informata i sht drguar shtres stacionit kompetent t policis n territorin e t cilit gjendej gjinia e t zhdukurit, ku ai gjoja kishte shkuar pr t mbledhur misr. Kur ka arritur prgjigja, prej
189

andej ishte e qart se n vendin ku jetonte gjinia e t zhdukurit, i zhdukuri nuk kishte qen pr nj koh t gjat. Me nj mbikqyrje sekrete t antarve t familjes, sidomos, djalit M. i cili ishte npuns i komuns n drejtori t katastrit. Ai do dit vinte dhe shkonte n pun. Mirpo, ishte vrejtur se nuk sillej si prpara. Ecte me kok ulur dhe ishte i brengosur, pak kontaktonte me kolegt n pun. sht prfunduar se kjo nuk ishte pa arsyeje, sepse, m hert ai ishte i njohur si njeri i disponuar dhe gjithmon buzagaz. Me verifikimet e mtejme ishte konstatuar se i zhdukuri dhe djali M. kishin qen n marrdhnie t kqija, sepse babai nuk i kishte lejuar atij t martohet me nj vajz t nj fshatari shum t pasur. Familja e t zhdukurit kishte qen shum e varfr. Babai i zhdukur nuk i kishte ndaluar t birit M. vetm martesn, por sjelljen e res n shtpi. Pa pajtimin e babait M. ishte martuar vetm kur ai sht zhdukur. Prandaj n jetn e prditshme ky ishte br i padisponuar dhe rrinte mendueshm. Kjo rrethan mund ti prshkruhej zhdukjes s babait, por edhe martess. Pas nj kohe bashkshortja e t zhdukurit dhe djemt e tij, kur vrejtn se veprimtart policor vazhdimisht po silleshin npr fshat dhe pyetnin pr t zhdukurin, ata kishin filluar t flisnin npr fshat se Mijo, ka shkuar n pun n Gorski Kotar, dhe Lik, duke prmendur emrat ku mund t gjendej si puntor pylli. Kjo ishte e dyshimt, sepse dihej se i zhdukuri Mijo, ishte i moshuar dhe kurr m par nuk kishte punuar si puntor pylli (ishte indice e dobt e arsyetimit t zhdukjes). Pr kt arsye kjo informat ishte pranuar me rezerv dhe ishte verifikuar prmes organeve policore n vendet ku gjoja se Mijo ka shkuar t punoj. Prgjigjet ishin kthyer negative. Askush nuk kishte par as dgjuar pr Mijon. Pas 6 muajsh ishte kuptuar se nj vit m par bashkshortja e t zhdukurit Mijo, kishte tentuar ta vras duke e djegur shtratin me kasht ku ai kishte fjetur. Mijo, n momentin e fundit ka arritur t ik nga shtrati i djegur. I zhdukuri pr kt ngjarje askujt dhe askund nuk ka folur, me siguri e ka konsideruar kt ngjarje si nj frkim familjar, pr t cilin megjithat sht kuptuar. N pyetjen e policis, antart e familjes vazhdimisht prgjigjeshin se asgj nuk kan dgjuar lidhur me Mijon. Ather ishte vendosur q t bhet bastisja e shtpis dhe toks rreth saj. Rezultatet e bastisjes, ditn e par ishin kurrfar. Ishte vendosur q t mihet m thell toka afr oxhakut t t zhdukurit. Pas prsritjes s mihjes sht zbuluar nj pllak guri e cila ishte nxjerr s bashku me dheun e przier me bajga dhe urin shtazs. Pas ngritjes s pllaks s gurit sht ndjer n arom mjaft e keqe, prandaj sht
190

vazhduar me mihjen e mtejme. Pas nj kohe ishin zbuluar pjest prgjysm t dekompozuara t trupit t njeriut dhe t coptuara, sidomos duart, ndaras kmbt, mbi dhe nn gju, pastaj trupi dhe prfundimisht koka e masakruar. Pasi q ishin zbuluar pjest e trupit ato ishin bashkuar n mnyr anatomike. sht ftuar vllai i t zhdukurit i cili e kishte vrtetuar se ato ishin pjes t trupit t vllait Mijos. Kt e kishin vrtetuar edhe fqinjit. E ka mbytur gruaja me djemt n vatrn e shtpis s tij, ku edhe e kan varrosur. Pr shkak t vendit t vogl ku sht dashur t groposur, ata e kishin coptuar trupin e vdekur n copa pr ta varrosur m leht. 11.2.1.16. Zhdukja e fmijve. Edhepse n pjesn hyrse t ktij libri sht br mjaft fjal pr zhdukjen e fmijve pr shkak se kjo e brengos m s teprmi opinionin dhe i intereson publikut, kemi vendosur q prsri n mnyr t veant t flasim m tepr pr kto zhdukje. N fund t vitit shkollor dhe gjat muajve t pushimit veror shpeshtohen dukurit e zhdukjes s fmijve dhe t miturve. Ata ikin nga shtpit e tyre n drejtime t cilat vetm ata i din. Arsye pr ikje t tilla ka shum. M t shpeshtat jan mossuksesi n shkoll, krkimi i aventurs s paharrueshme, dshira pr argtim t mir, dshira pr t dshmuar, etj. Mirpo, nj pjes e tyre kurr nuk kthehen n shtpi. Kur merret paraqitja e zhdukjes s fmijs dhe t miturit, duhet formuar versionin lidhur me at ka ka mundur t ndodh me ikjen e fmijs, nse ai e ka lshuar vendbanimin. Praktika ka shnuar raste dhe forma t ndryshme t keqtrajtimit emocional dhe fizik t t rinjve dhe fmijve. Shum prej tyre bhen mjet n duart e kriminelve profesional dhe vazhdojn me vepra penale. Nj pjes bhet viktim e prostitucionit t fmijve, pornografis, shiten pr mall t bardh, dhe prfundojn n shtpi publike, bhen pjes e fuqis puntore ilegale, viktima t grupeve t pedofilve, apo t individve, etj. Bota e nntoks i vren fmijt dhe t miturit t cilt jan t vetmuar pa mjete pr jetes dhe t cilt bredhin rreth e qark, nuk dshirojn t kthehen n shtpi, duke mos ditur ka t fillojn. N gjendje t tilla, shum t lnduar, jan edhe t gatshm t pranojn do ofert (kapen pr shkume t shptimit), vetm pr ta gjetur daljen nga situata e keqe n t ciln gjenden. Kshtu bhen viktima t veprave penale, ose n njfar mnyre hyn n zonn penale si kryers, ndihms, apo fshehs s veprave penale.

191

Ndonse praktika kriminalistike njeh plot zhdukje t fmijve, n kuadr t taktiks kriminalistike, edhe sot e ksaj dite nuk jan prpunuar mjaft format taktike kriminalistike t veprimit n rastet e zhdukjes s fmijve dhe t miturve. Pr kt arsye si detyr e domosdoshme e policis shtrohet nevoja pr prpunimin statistikor analitik t t gjitha rasteve t zhdukjeve t fmijve dhe t miturve, n mnyr q t fitohen t dhnat s bashku me prvojat e npunsve policor dhe t orientohen ato drejt nj qasjeje t organizuar dhe shkencore pr zgjidhjen e do rasti t zhdukjeve t tilla. Pr fat t keq krkimi i fmijve dhe t miturve sot, sidomos n mjediset urbane sht vshtirsuar pr shkak t tjetrsimit t njerzve, madje edhe t fqinjve m t afrt. N ndrtesa t mdha, madje nuk njihen as t gjith banort ndr veti. Pr kt arsyeje zhdukja e fmijve brenda nats sht br mistere. Pr gjurmim t suksesshm t fmijve t zhdukur krkohet rregull taktik i prpunuar mir pr veprim dhe organizimi adekuat i puns s policis dhe jo vetm kaq. Publicitetin t cilin e japin mjetet e informimit me zhdukjen e fmijve dhe t miturve, ndikon n opinionin publik, ashtu q policia n raste t tilla gjendet n presion shum m t madh t publikut sesa n rastet e zhdukjes s personave t rritur (t cilt din t kujdesen pr vete), dhe opinioni i till krkon aksione t shpejta dhe t suksesshme, prandaj edhe kjo sht nj arsyeje m tepr pr aftsim kriminalistik taktik t policve pr kt lloj pune. Tash pr tash n ligjet pozitive nuk ka dispozita t posame mbi krkimin apo gjurmimin e fmijve dhe t miturve t zhdukur. Zakonisht hulumtimet apo gjurmimet lidhur me kt prputhen n msimet apo studimet e prgjithshme taktike pr gjurmimin n rastet e zhdukjes s dyshimt i cili sht n arrati apo i ikur nga dnimi. Pr veprimtarin e krkimit t suksesshm t policis, pr gjetjen e fmijs apo t miturit t zhdukur, nuk mjafton vetm t rreshtohen evidencat dhe t caktohet mnyra e mbajtjes s tyre. Qysh m 1989, Asambleja e Prgjithshme e OKB-s, ka miratuar Konventn pr t Drejtat e Fmijve, kurse Sekretariati i Prgjithshm ka nxjerr Rezolutn Pr Veprat Penale Kundr Personave t Mitur. N konventn dhe rezolutn e prmendur fillohet nga piknisja themelore, e kjo n t gjitha aksionet t cilat i udhheq policia n bot sht n interesin e t miturve n rend t par. Lidhur me kt t gjitha iniciativat policore duhet ta ken pr qllim bashkpunimin me t gjitha organizatat tjera q merren me problematikn e fmijve si viktima dhe si delikuent. Sekretariati i Prgjithshm i INTERPOLIT,
192

rregullisht publikon shpallje pr t miturit e zhdukur npr bot, me qllim q t ndihmohet n gjetjen e tyre. Zhdukja e fmijve sht br problem botror. Bosnja dhe Hercegovina sht antare e OKB-s dhe INTERPOLIT. Para policis s saj kjo shtron detyrn q pjestart e policis s saj t jen t aftsuar n mnyr adekuate pr qasje ndaj rasteve t zhdukjes s t miturve dhe ken taktik mir t prpunuar dhe t miratuar pr nj gj t till. Konstitucioni psikofizik i fmijve dhe t miturve, sidomos theksimi i disa komponentve t tyre, krahas shprehive t fmijve dhe prirjes s tyre pr t imagjinuar, njohja e rrethit ku jetojn, naiviteti i tyre, nevoja pr tu afirmuar n mesin e moshatarve, dhe ndikimet e jashtme n ta me an t filmit, televizorit, internetit, librit, medieve, dhe t modelit t cilin fmija e gjen n mesin e bashkmoshatarve, jo rrall sjell deri te fatkeqsia me pasojat me pasojat e t cilave ballafaqohet policia. Krejt kjo sht arsye q brenda taktiks kriminalistike t msohen n mnyr t veant masat operative taktike dhe teknike t gjurmimit t fmijve dhe t miturve t zhdukur. Jo rrall dgjojm se fmijt e humbur n bot, prkundr krkimit t thukt t policis nuk jan gjetur, ndonse krkimet kan filluar me koh dhe n kohn e fillimit t krkimit ata kan qen n afrsi t vendit ku jan par pr her t fundit. Shpesh shtrohet pyetja se a sht fjala pr paaftsi t organizats, apo dobsin n udhheqjen policore, kur forcat e prdorur policore e kan nnmuar territorin ku sht dashur t krkohet fmija. Ai e kundrshtojn forcat policore pavetdije krkimin e fmijve, pr t cilt pritet se do ti gjejn t vdekur? A e fillojn forcat policore krkimin me nj bindje paraprake? A kan ra forcat policore nn ndikimin e rutin? Mbase nganjher edhe nuk mund t paramendojn pozitn e dikujt i cili prpiqet q dika t fsheh, sidomos kur sht fjala pr fmijt. Nj nga elementet kye prej t cilit varet qasja e organizats s krkimit t fmijve t zhdukur sht edhe mosha e tyre. Zakonisht me kt rast dallohen fmijt e moshs parashkollore, t rinjt e shkollave dhe ata t klasave t larta. Kshtu p.sh, fmijt deri n 7 vjet, zakonisht rrin afr shtpis s tyre m gjat dhe jan aq t lir. Pra, rolin e luan shkalla e pavarsis s fmijs dhe edhe kt t dhn duhet futur n paraqitjen e zhdukjes s fmijs. Fmijt e till zakonisht lvizin n relacionin e oborrit t tyre, nse e kan, apo n hapsirn kur grumbullohen fmijt, deri te shtpit apo oborret e fqinjve ku kan shok pr t luajtur, apo deri te erdhja e fmijve, nse sht afr,
193

tregjeve t afrta ku blejn mblsira, etj. N kto relacione fmijt vizitojn vende t panjohura pr ta dhe gjat lojs ata largohen nga rrethi i njohur dhe kshtu humbin. Pr shkak t kureshtjes pr zbulimin e t panjohurs dhe pr shkak t mosnjohjes s territorit mund t gjenden n situata t ndryshme t pakndshme. Krejt kjo q u cek pr fat t keq duket se u prket fmijve n dekadn e fundit. Fmijt sot tregojn nj zhvillim t shpejt psikik dhe fizik, prandaj duhet pasur kujdes me rastin e krkimit t tyre n raste konkrete. Ndonj fmij mund t jen m i pjekur, sesa moshatart, kurse t tjert m pak. Shum shpesh mosha kalendarike me moshn biologjike tek fmijt nuk prputhet. Lidhur me sa u tha, shtrohet nj pyetje e rndsishme, e ajo sht shkaku i zhdukjes. Krahas t dhnave q do t ceken n vazhdim vlen t prmendet si vijon: a ka sjell fmija dika n shtpi, ka ka sjell, far ka folur, k e kishte shok n loj, far shprehish ka pasur fmija, me far lodrash ka lozur. Sikurse edhe n rastet e zhdukjes s personave, edhe ktu duhet formuar versionet e mundshme pr zhdukjen dhe mnyrn e zhdukjes t cilat e diktojn edhe mnyrn e krkimit. Te krkimi n hapsirat e hapura, duhet disponuar me hartat e terrenit, t ashtuquajtura speciale. Mund t paraqitet psikoz masive e cila sht shum afr panikut dhe dyshimit pr kidnapim. Me 15. 12. 1967, rreth ors 11/h, kur nj hoteliere n Gjermani sht kthyer nga mjeku, pasi q nuk e k agjetur djalin e saj 3 vjear, e ka paraqitur zhdukjen e tij. Ajo dhe bashkshorti i saj kan mbajtur nj lokal hotelier n nj vend t vogl. N lokal kan pasur t punsuar 12 puntor, prej t cilve disa kan banuar n shtpin n t ciln ka qen edhe kafeneja. Menjher sht konstatuar se voglushi t cilin t gjith e kan dashur pr her t fundit sht par rreth ors 10; 15, n korridor, duke nga trotinetin. Trotineti atje edhe sht gjetur. Jan br verifikimet tek fqinjt, jan kontrolluar lokalt dhe hapsirat, ato kryesore dhe sporadike t ndrtess, rrethina e afrt. Krkimin e kan br prindrit dhe t punsuarit e kafenes. Krkimi ka qen i paorganizuar dhe secili ka krkuar kur ka pasur koh, sepse pr pasdite ka pasur dasma, kurse kan qen t rezervuara edhe loja me birila. Secili e ka krkuar atje ku ka menduar se fmija mund t jet. Kur deri n orn 12;15 minuta, fmija nuk sht gjetur, sht informuar policia pr zhdukjen e tij. N afatin sa m t shkurt jan vn n lvizje 60 polic, n nj mjedis t vogl rural n mnyr q t gjendet fmija sa m par. Prve ksaj n krkimin e tij kan marr pjes edhe 15
194

zjarrfiks vullnetar, askush nuk kishte besuar se fmija ende mund t jet n shtpi, edhepse ai veshur ka pasur vetm pullover dhe brek t leshta, kurse jasht ka qen lagshti dhe koh e ftoht me mjegull. T gjith kan filluar nga supozimi se fmija e ka humbur rrugn n mjegull. Nuk sht dyshuar aspak n mundsin e kidnapimit. Kush do t mund ta bnte at kidnapim t fmijs s vogl gazmor. Prkundr aksioneve t mdha krkimore n rrethin e afrt dhe t lart t kafenes, ku ishin ftuar edhe vendasit t marrin pjes n krkim, dhe pas krkimit t srishm t lokaleve fmija nuk sht gjetur. Ndr t tjera sht krkuar edhe n podrum-n ngrohtore, ku m von sht gjetur fmija i vdekur. Nj fotoreporter i gazets lokale n mbrmje derisa n sall t mysafirve po mbahej konferenca pr shtyp, me vetiniciativ ka zbritur n podrum ta krkoj voglushin, ju kan bashkuar edhe npunsit policor. Npunsit policor e kan hapur kapakun e kazanit t vjetr jasht prdorimit, dhe e kan pa kufomn n furr. Shtrohet pyetja a e kan krkuar ata seriozisht voglushin. A kan pasur ata pajisje t nevojshme pr ndriim? Gryka e furrs ka qen aq e ngusht sa q voglushi sht dashur t shtyhet me dhun n t. A ka ndikuar kjo n pun siprfaqsore. A sht marr parasysh kjo mundsi apo jo, sepse prfundimisht sht krkuar fmija i gjall. Npunsit policor dhe fotoreporteri, jo vetm se e kan nnmuar mundsin q n furr mund t gjendet trupi i vdekur i fmijs, por nuk i kan vrejtur as gjurmt e gjakut as n dysheme dhe mbi patatet t cilat kan qen afr. Pasi q policia pr shkak t errsirs, e kishte ndrpre krkimin, e gjen ai reporter, i cili thjesht nuk mund t lirohet nga t menduarit se fmija mund t jet n shtpi, rastsisht kufom n furr t ciln edhe vet para disa orve e kishtekrkuar. N ndrkoh, ora ishte 23; 43 minuta. Fmija n furr si sht konstatuar m von ka qndruar 13 or. N trupin e tij jan gjetur t djegurat. N gjak sht gjetur i pranishm monoksid karboni 33%. Helmimi me gasin e prmendur dhe lndimet e koks kan sjellur deri te vdekja e fmijs. Si kryerse e veprs ditn e nesrme sht vrtetuar t ishte ndihmsja e shtpis, e cila ishte e smur mendrisht dhe kishte banuar n shtpin t ciln fmija e kishte dashur shum. Si motiv t vrasjes e ka pohuar hakmarrjen ndaj nns s fmijs, sepse e kishte larguar nga puna. Kshtu fmijn e kishte ftuar n podrum dhe atje e kishte rrahur me lopat duke e lnduar rnd dhe e kishte futur n furr. Me qllim q fmijn ta djeg, n furr kishte
195

futur gazeta dhe i kishte djegur ato. N pyetjen se a ka mundur t shptoj fmija sikur t ishte gjetur menjher, mjekoligjort jan prgjigjur jo. Kjo nuk ka guxuar tu shrbej si ngushllim prindrve. Nga t gjitha q u ceken shtrohet pyetja; a ka mundur t ndjehet er e djegies n momentin e kontrollimit t furrs, nga ana e policve si indice, pr shkak se furra ka qen gjat jasht prdorimit. Gjithashtu, n Gjermani, nj shtpiake 61 vjeare m 07, 12, 1964, para mbrmjes ia ka paraqitur policit t nj vendi t vogl rural, zhdukjen e vajzs s saj 15 vjee, e cila kishte jetuar me t dhe t gjysm vllait t saj 31 vjear. Nna dhe fqinjt kishin verifikuar t gjitha vendet kah ka lvizur vajza e zhdukur e cila n pun dhe nga puna kishte udhtuar me autobus nga qyteti i afrt. N fund ishte kuptuar se vajza e prmendur ditn kritike fare nuk kishte hipur n autobus i cili ishte vonuar 10 minuta. As nuk ka qen n vendin e puns, dhe as n shtpi, nuk kishte ndodhur asgj q t mund t interpretohej si shkas pr zhdukje. Vajza ka qen naive dhe e papjekur. Ajo nuk ka pasur kontakte me djem. M 08, 12, policia kriminalistike ka filluar me masa t thukta t krkimit. Tashm nuk prjashtohej krimi si arsye e zhdukjes. Ndonse nuk kishte kurrfar indicesh, mendohej edhe n vetvrasje, prandaj ishte kontrolluar shtpia dhe stallat, por vajza nuk sht gjetur. Ishin shtuar forcat policore ditn e nesrme duke e kontrolluar do pjes t territorit malor, rreth 100, polic. Ishin mbledhur informatat t mdha, sidomos nga puntort e repartit t afrt. N mbrmje, n radiotelevizion ishte shpallur krkimi i vajzs s zhdukur. M 11. 12. nj hotelier tregon pr gruan e cila m 08, 12, e ka par vajzn e zhdukur. Ajo grua n bised me puntorin e hoteleris e ka vrtetuar thnien e hotelierit. Ajo e njeh vajzn e zhdukur, sepse kan udhtuar s bashku me autobus dhe krejtsisht sht e sigurt se vajzn e ka par n stacionin e autobusit n rrugn ku ajo ka punuar. I ka rn n sy se vajza kur e ka vrejtur sht fshehur pak nga ajo. sht intensifikuar krkimi n at qytet. N baz t informatave nga gazeta, kan arritur informata t zakonshme. Nj dshmitar, gjoja se e ka par vajzn n nj vetur, para nj moteli n autostrad, nj tjetr gjoja se e ka marr n autostrad si autostop. Nuk kan munguar as informatat pr t dyshuarit. Bashkbiseduesit anonim madje e kan vn n dyshim nnn dhe gjysm vllain se kan lidhje me zhdukje. Por, t gjitha informatat dhe paraqitjet jan treguar t paqndrueshme. T premten m 16. 12, 1964, gjysm vllai i t zhdukurs e ka
196

paraqitur n mbrmje von me telefon n polici se n shtpi e ka vrejtur nj buk m pak. Nna e vajzs s zhdukur ditn e dyt npunsit kriminalistik i ka thn se mungess s buks nuk i jep kurrfar rndsie, sepse me siguri bukn e kan marr qent ose macet. Meqense kriminalistt kan filluar t dyshojn ata kan vendosur edhe njher q ta kontrollojn tr shtpin. Me kt rast vllai i t zhdukurs e ka prmendur se ende nuk ka qen n tavan. Hyrja n tavan ka qen e ngusht 50cm, dhe nj korridor i gjer prpara n t cilin ka qndruar nj perde. Ai kalim deri ather ka qen plotsisht i nnmuar me rastin e kontrollimit t shtpis. Gjysm vllai sht ngjitur n tavan plot me san dhe nj npuns i kriminalistiks. Q t dy kan mbetur pa fjal, kur pas sans e kan gjetur t fshehur dhe t lodhur, por t shndosh vajzn e zhdukur. Ajo n tavanin e prindrve i ka kaluar 11. dit pa u vrejtur nga t gjitha krkimet policore. Kt vajza e ka shpjeguar se sht ndjer se rrethi nuk e ka kuptuar. E ka pasur qllimin q t ngjitet n tavan ku edhe si fmij ka kaluar shum or, dhe t vdes nga uria. Por pr shkak t dhembjeve nga uria ajo megjithat ka zbritur fshehurazi dhe e ka marr bukn. Lidhur me kt q u cek, shtrohet pyetja se a e kan krkuar vrtet npunsit policor n t vrtet vajzn e zhdukur apo n t vrtet vetm kan kryer pun rutine duke vrtetuar me bindje se vajza e ka lshuar shtpin. M 01. Maj 1964, n vendin Kevelare, n Gjermani, rreth ors 20; 50, babai e ka paraqitur zhdukjen e bijs s saj 7 vjee, Ruth Lemke. Po at mbrmje policia ka organizuar aksion krkimor. Kan marr pjes ndr t tjer edhe 200. pjestar t mbrojtjes civile, kryqit t kuq dhe zjarrfiks vullnetar. Gateri e cila ka qen pas shtpis s prindrve t vajzs s zhdukur nuk sht kontrolluar, sepse pronari nuk ka qen aty dhe puntoria ka qen e mbyllur. Mirpo, pikrisht n at vend ka qen trupi i vdekur i vajzs. Kryersi e ka gjetur mnyrn pr t hyr n terrenin e gaterit, dhe atje e ka ln trupin e vdekur. Pas tri ditsh megjithat sht kryer kontrolli i atij vendi, polict kan harruar q nj snduk me pluhur t sharrs ta zbrazin e cila ka qen e mbushur me me kanxha t hekurudhs. N at moment trupi i vdekur i vajzs ka qen nn ato kanxha. Kryersi i cili ka banuar afr shtpis s vajzs s zhdukur dhe mbi t cilin n baz t rrethanave shum shpejt sht dyshuar se ka lidhje me zhdukjen e vajzs, n kt mnyr i sht dhn mundsia q trupin e vdekur ta bart n hedhurina disa kilometra dhe atje ta varros. Me rastin e marrjes n pyetje i sht prgjigjur me arroganc hetuesit: dshmojeni kt, ose ma tregoni trupin e vdekur!. N tetor i dyshuari ka kryer dhun ndaj vajzn e
197

gruas s vet. sht arrestuar edhe paraburgosur. Me at rast ai ka pranuar se n Maj t vitit 1964 e ka vrar Ruth Lemekn. Pasi q e ka dhunuar vajzn e ka mbytur dhe t njjtn dit e ka bartur n territorin e gaterit t prmendur. M 05. Janar 1965, n Gjermani nj shtpiake e ka paraqitur zhdukjen e vajzs 7 vjeare Beata Kabla. Shrbimi kompetent krkimor i policis kriminalistike ditn e nesrme ka filluar me gjurmim. Si mas t par ka ndrmarr krkimin e shtpis s qiftit bashkshortor, Kabla. Pr kt qllim e q sht me rndsi t theksohet jan caktuar kriminalistt m me prvoj t cilt shtpin e kan kontrolluar, me rast iu ka pri, babai i vajzs dhe i cili e ka njohur do knd n shtpi dhe sidomos n bodrum. Kriminalistt nga akomodimi e kan ln pas dore krkimin e hollsishm. dhembja e madhee babait i cili aq bindshm ka vajtuar pr fmijn e zhdukur, nuk iu ka mundsuar atyre q ti formojn versionet se prindrit e kan mbytur fmijn e tyre. Mbase kriminalistt edhe e kan pritur fmijn e gjall. Prse nuk e kan formuar versionin se fmija mund t jet i mbytur dhe gjendet diku n bodrum. Si mund t shpjegohet veprimi i tyre, q vetm njher e kan ndriuar nj pjes t bodrumit t familjes Kablau, ndonse pjesa tjetr e bodrumit, pr shkak t kthesave nuk ka mundur t shihet. Fmija po t ishte i gjall gjat atij hulumtimi nse do t kishte mundur edhe do t ishte lajmruar, por jo edhe fmija i rrahur pr vdekje i cili sht gjendur n t ashtuquajturin qosh vdekje, si ka qen ky rast. N nj rast m 1967, gjithashtu n Gjermani sht zhdukur nj djalosh 4. vjear, me origjin greke. Territor malor n t cilin pas shtat ditsh nj puntor pylli e ka gjetur kufomn e fmijs t ciln paraprakisht e kishin krkuar dy sektore policore me 26 qen dhe 1 helikopter. Kush sht fajtor? Rutina, mungesa e organizimit apo e udhheqjes adekuate. Fmija ka vdekur nga lodhja dhe t ftohtit. A ka mundur t shptohet, mbetet pyetja e hapur. Dshtime t tilla pr t cilat ishte fjala ka plot dhe ka pasur gjithmon. Kto u jan t evidentuara dhe jan t analizuara, sepse fjala sht pr krijime krime kapitale n t tri rastet, kurse policia gjermane sht shum pedante dhe i kushton kujdes t veant analizimit t rasteve t zgjidhura dhe t pazgjidhura para s gjithash me qllim t zbulimit t lshimeve n pun dhe prmirsimit t puns. N raste kur fmija i zhdukur gjendet ose kthehet zakonisht askush nuk i analizon lshimet n pun sepse krejt ka prfunduar me fat. Pr fat t keq pr lshimet q jan evidentuar
198

dhe pr lshimet tjera t shumta pothuajse nuk shkruhet fare. N bised me kriminalistt t cilt do t kishin se far t shkruhet dhe nuk shkruajn, sht konstatuar se ata nuk dshirojn t hidhrohen me kolegt q kan punuar me rastin. Pr shkak t ktij solidariteti t gabuar profesional n praktik vazhdojn t grumbullohen gabime t ngjashme me kto t cekurat dhe me pasoja tragjike. 11.2.1.17. Pyetjet kriminalistike taktike lidhur me t zhdukurit. Gjat prpunimit kriminalistik q bhet lidhur me t zhdukurit parashtrohen shum pyetje kriminalistike taktike t cilat krkojn prgjigje. Kto pyetje lvizin varsisht prej rrethanave konkrete t personit t zhdukur. N vazhdim do ti cekim disa pyetje t tilla sa pr ilustrim: 1.kush, kur, ku, dhe n far rrethanash dhe kushtesh e ka par i fundit t zhdukurin; 2.ka ka punuar n at moment i zhdukuri, ka ka folur, si sht sjell, far disponimi ka pas. A ka qen vetm apo n shoqri me ndonj person apo persona (prshkruaj, numrin e personave, gjinin, moshn e prafrt, prshkruaj situatn, mnyrn e kontaktit); 3.si ka qen i veshur dhe i mbathur. far sendesh ka pasur me vete (valixhe, ombrell, mobil, ark, shkop, dokumente identiteti, stoli, apo t holla, aparat fotografik, etj, dhe prshkruaj sendet); 4.cilin qllim dhe drejtim t lvizjes i zhdukuri e ka cekur si arsyeje pr largim apo sht zhdukur papritur dhe heshtazi; 5.a ekzistojn informata objektive dhe cilat se personi vrtet sht zhdukur; 6.duhet prpjekur t bhet rekonstruktimi ideor dhe sipas nevojs edhe real, i tri n rrugn e lvizjes n ditn e zhdukjes, nse sht e mundur, sipas nevojs edhe lvizja n vendet ku ka qndruar m hert (rruga e shkuarjes dhe ardhjes n pun, n shkoll, ku ka qndruar, k dhe kur e ka vizituar, etj); 7.a ekzistojn shnime objektive pr qllimet e t zhdukurit dhe cilat n pikpamje t drejtimit t largimit dhe t vendit t shkuarjes dhe arsyet; 8.i zhdukuri a ka arsyeje t vrteta dhe cilat pr ndrrimin e papritur t vendbanimit dhe vendqndrimit. A i ka thn dikujt, kur dhe ku se friksohet nga dikush, se i krcnohet dikush, se ka ndonj
199

problem dhe cilat probleme, ose e ka treguar at n mnyr t posame, p.sh, me sjelljen dhe qndrimin e tij; 9.a ekziston fardo interesi dhe i kujt pr t zhdukurin, zhdukja e t cilit sht paraqitur (marrja e sigurimit, trashgimis, pengimi i dshmis, hakmarrja, a ka qen i zhdukuri i dyshimt, apo i dmtuar, etj). Nse personi ka qen i siguruar duhet shikuar ku, prej cils dat, kush dhe si e ka siguruar, n far shume, kush e ka t drejtn e trashgimis s sigurimit me rastin e vdekjes s tij; 10. n far marrdhniesh i zhdukuri ka qen me t afrmit dhe farefisnin (pasurore, personale, punuese, intime, zyrtare, etj); 11. varsisht nga vlersimi t rastit konkret zhdukja e t cilit sht paraqitur dhe t rrjedhs s pritur t prpunimit operativ, nganjher duhet q n fazn e par t sigurohen t dhnat pr personat t cilt n rast nevoje mund ta identifikojn veshmbathjen, stolin, dhe sendet tjera t personit t zhdukur, si dhe eventualisht kufomn dhe mbetjet e tij mortore; 12. duhet t regjistrohen t gjith personat me t dhnat e nevojshme dhe adresa pr t cilat supozohet se mund t japin informata t dobishme lidhur me t zhdukurin. Gjat gjurmimit vazhdimisht duhet t plotsohet regjistrimi me ata persona; 13. i zhdukuri a ka vizituar shtpit publike dhe t fshehta, lokale t ngjashme, sidomos ato t dyshimta dhe me k, si jan lokalet e bixhozit, shtpit e fshehta publike, sallonet e masazhit, bastoret, luftn e qenve dhe shtazve tjera, a i ka prkitur ndonj sekti dhe cilit, etj; 14. nse i zhdukuri sht zhdukur edhe m hert duhet t ceket prse, kur sa her, sa gjat, ku ka qen gjat zhdukjes, ka ka punuar, etj. Informatat pr zhdukjet dhe t kthyerit e m hershm nuk bn t ndikojn negativisht n seriozitetin e qasjes dhe t prpjekjes s prpunimit operativ n vazhdim, si sht kualiteti intensiteti, vllimi dhe tempoja e prpunimit; 15. cila sht arsyeja e ditur ose e supozuar e zhdukjes konflikti familjar, grindja, format e ndryshme t keqtrajtimit (cilat, nga kush dhe prse), prirja pr jet t rregullt dhe pr bredhje, shprehit e knaqsive, kurvria, prostitucioni dhe format tjera t jets jonormale, oroditjet, kriza e pubertetit, ndjeshmria e teprt, frika nga dnimi pr shkak t mossuksesit n shkoll, ikja nga sanksioni penal, frika nga turpi (p.sh. shtatznsia jashtmartesore), smundja e pashrueshme, smundja shpirtrore, dromomania, fatkeqsia n familje, gjendja e rnd materiale, dashuria e pafat,
200

turpi dhe prestigji, dyshimi i pabaz, kryerja e ndonj vepre difamante si incesti, etj; 16. a e ka paralajmruar i zhdukuri vetvrasjen dhe sa her, kur, para kujt dhe n far mnyre. A kan ekzistuar motivet pr vetvrasje dhe cilat (puberteti, menstruacioni, shtatznia, erotizmi, menopauza, klimakteriumi i mashkullit, ndikimi i drogs, abstinenca n rastet e prdorimit t drogave, alkoolizmi, lehonia etj.). Kujdes t posam duhet kushtuar karakterit, disponimit dhe rrethanave n t cilat ka jetuar i zhdukuri. Duhet krkuar prgjigje edhe n pyetjet: a mund t ndrlidhet zhdukja e tij, n baz t karakterit dhe temperamentit me vetvrasje. A ka vuajtur ndokush n familje nga smundjet psikike dhe cilat, alkoolizmi dhe vartsit tjera? A ka br ndokush n familje vetvrasje, tentim vetvrasjeje apo ka paralajmruar vetvrasje, ku, kur, si dhe prse; 17. motivi i zhdukjes nuk ka mundur t jet vetm i drejtprdrejt. Pr kt arsye duhet gjurmuar motivi n t kaluarn e t zhdukurit. sht me rndsi t merret prgjigje n pyetjen: a ja ka kumtuar i zhdukuri qllimin e ikjes apo vetvrasjes (me fjal, me gjeste, me letr, kujt, kur dhe si). Nse sht gjetur letr amaneti duhet t verifikohet dhe t kryhet ekspertiza; 18. a ka indice dhe far se i zhdukuri sht viktim e veprs penale dhe far vepre. Ato indice varsisht nga masa dhe lloji mund t jen baz juridike pr ndrmarrjen e aktiviteteve urgjente anticipuese pr argumentimin si sht shikimi i vendit t ngjarjes, krkimi dhe veprime e masa tjera; 19. personi i zhdukur a ka pasur borxhe dhe kujt (t mdha, t vogla, gjendja pasurore e tij, etj.), kujt i ka pasur borxh dhe prej kur. A ka pasur kredi, far dhe sa. A ka paguar alimentacion, sa dhe kujt dhe sipas cils baz ligjore, etj; 20. i zhdukuri a ka pasur pr qllim ta lshoj vendin, legalisht apo ilegalisht, kur dhe prse. Kujt, kur dhe si ia ka kumtuar. 21. far shprehish jetsore ka pasur i zhdukuri dhe karakteri i tij (oroditje seksuale, i uditshm, vartsit, prirjet avanturiste, etj); 22. nse sht fjala pr femr, a ka qen shtatzn dhe pse supozohet se ka qen dhe n cilin muaj, me k, qndrimi i saj gjat shtatznis, qndrimi i familjes s saj, i babait t ardhshm dhe t rrethit, etj. 23. kush sht gjendur n vendin e zhdukjes s tij ose n afrsi t tij sipas natyrs s puns, pr shkak t rrethanave ose rastsisht. ka kan vrejtur n momentin kritik;
201

24. a sht interesuar dhe pyetur ndokush pr zhdukjen e personit, kush, kur, te kush dhe n far mnyre ka pyetur; 25. a ka qen i grindur me dik i zhdukuri, n konflikt e t ngjashme dhe prse. A i sht krcnuar dikush, kur n far mnyre, prse, para kujt, etj. 26. far gabimesh apo kundrthniesh jan vrtetuar n situatn, dshmit e personit (sidomos t paraqitsit t t zhdukurit), reciprokisht dhe me gjendjen e konstatuar, ato gabime a mund t jen logjike, psikologjike dhe t natyrs teknike. Duhet t krkohet sqarimi dhe arsyetimi pr to. Ato jan indice t forta pr simulim; 27. kur dyshohet n vrasje, kurse me aksionin e par sht konstatuar sigurt se vrassi nuk gjendet n rrethin e shoqris s t zhdukurit, ather duhet shfrytzuar ata pr krkimin e t zhdukurit, nse vlersohet si oportune, p.sh. t pyeten kushrinjt, shokt dhe miqt e t zhdukurit. Njerzit hezitojn t japin deklarata policve prandaj duhet gjitha thniet dhe konstatimet t verifikohen; 28. gjithashtu kur dyshohet pr vrasje duhet t bhet kontrolli i t gjitha vendeve ku mund t gjendet trupi i vdekur, pjest e tij apo mbetjet mortore. Ndrmarrja e aktiviteteve lidhur me kto q u cek supozon njohjen e mir t mnyrs s fshehjes s kufomave; 29. nse t afrmit apo personat tek t cilt ka jetuar i zhdukuri ose e kan paraqitur t zhdukurin me vones t madhe, duhet t vrtetohet arsyeja e till. N rast nevoje duhet t ndrmerren veprime anticipuese t argumentimit. N praktik jan t regjistruara rastet kur n banes jan gjetur trupa t pajet (shpesh t masakruar) n kohn kur sht paraqitur zhdukja e tij; 30. kur zhduken personat q kan jetuar vetm (pleqt, femrat apo meshkujt e pamartuar, t krisurit dhe bredhsit), personat homoseksual, antart e sekteve ekstreme fetare apo t partive politike etj. Pr zhdukjen zakonisht kuptohet mjaft me vones. Kjo e vshtirson gjurmimin e tyre. N rastet e tilla krahas versioneve t shumta duhet t formohet versioni pr vrasjen apo vetvrasjen e mundshme. Ndonse kto raste jan t rralla duhet formuar versioni edhe pr viktimizimin e mundshm t personit, n kuadr t ndonj rituali t ndonj sekti ose se sht rasti pr antropofagji (kanibalizm), etj. 11.2.1.18. Kur pezullohet krkimi i t zhdukurit Krkimi i t zhdukurit guxon t pezullohet vetm ather kur personi sht i gjetur ose sht vrtetuar vdekja e sigurt e tij, gjegjsisht kur
202

sht konstatuar padyshim ku gjendet ai. Nse familja, miqt dhe shokt thon se i zhdukuri u sht lajmruar me telefon, letr apo n ndonj mnyr tjetr kjo nuk mjafton pr ndrprerjen e gjurmimit, por duhet t verifikohet.

11.2.1.19. Biseda me personin e gjetur Kur i zhdukuri gjendet ose kthehet, me t zhvillohet nj bised komplete, natyrisht kuptohet kur ai t jet psikofizikisht i gatshm pr at bised, gjegjsisht pr motivet e zhdukjes, vendet e banimit dhe t qndrimit (lvizjet), mnyrn e prjetimit, me k sht shoqruar, etj. Nga praktika kriminalistike dihet se disa t zhdukur n kohn e zhdukjes kryejn vepra t ndryshme apo vepra penale t t njjtit lloj si jan kriminelt shtegtar, shpesh serik, prandaj kt rrethan duhet pasur parasysh me rastin e biseds, sidomos nse i zhdukuri ka pasur t kaluar kriminale. Gjithashtu duhet pasur parasysh edhe mundsin se i zhdukuri ka qen i prfshir n veprimtari terroriste apo veprimtari tjera subversive informative. 11.2.1.20. Protokollimi i masave t krkimit Edhe pse me rastin e krkimit t t zhdukurve, n t shumtn e rasteve nuk bhet fjal pr zhvillimin e prpunimit kriminalistik, pr masat dhe aktivitetet e ndrmarra megjithat mbahet procesverbal apo shnim zyrtar. KPP parasheh kur duhet t mbahet procesverbal pr masat e ndrmarra. Nse faktet jan regjistruar me mjete regjistruese teknike, skica, skema, etj. ato bashkngjiten me shnimin zyrtar. N dosjen e t zhdukurit, shnimet zyrtare dhe mjetet tjera t shkruara dhe t shprehura si dhe mnyrat duhet t shnohen sipas rendit kronologjik dhe gjithmon ato duhet azhuruar. 11.2.1.21. Analiza e rastit Pas prfundimit t krkimit i cili ka rezultuar me gjetjen e t zhdukurit apo t trupit t tij t vdekur ose t mbetjeve t tij mortore, duhet kryer analizn t hollsishme t masave dhe aktiviteteve t ndrmarra pr rastin konkret dhe t konstatohet tr ajo q sht ndrmarr n kuadr t krkimit t drejtprdrejt, sidomos ajo q ka qen kye pr suksesin apo mossuksesin e krkimit. Me kt duhet t njoftohet tr struktura operative q ka marr pjes n masat e krkimit kurse n raste t
203

caktuara duhet t njoftohet edhe struktura m e gjer e npunsve policor. 11.2.1.22. Roli i moralit profesional policor Procedura lidhur me zhdukjet krkon standarde t larta punuese dhe profesionale pr polict. Parimi themelor t cilit duhet ti prmbahen sht parimi i ligjshmris. E vrteta mund t konstatohet vetm n baz t mnyrave dhe metodave t pranuara sipas ligjit dhe moralisht t arsyeshme n pikpamje taktike-teknike. Morali bashkkohor policor krkon ndr t tjera q rezultati i puns ti nnshtrohet analizs s rrept dhe t hollsishme (kontrollit). Policia duhet t veproj lege artis dhe t jet efektive, kurse mjetet dhe metodat e zbatuara duhet t jen t prshtatshme. Me kt rast duhet t ruhen nga ndrhyrjet e pabaza n personalitetin e individve dhe t drejtat e personave fizik dhe juridik. Morali profesional i policve nuk bazohet vetm n rregullat dhe veprimet e shkruara. Ai duhet t jet komponent e thurur n strukturn e mass dhe veprimit t caktuar dhe n procedurn n trsi. Ai n plan t par duhet ta ket aftsin profesionale, prgjegjsin profesionale, objektivitetin dhe kritikn n pun si dhe nj varg vetish tjera q luajn rolin ky n funksionimin e sistemit konkret preventiv-represiv t aktivitetit policor. Zbatimi i rregullit t moralit policor sht i nevojshm sidomos n situata t dyshimta pr shkak t paqartsis s dispozitave ligjore, me problemet e hapura t prdorimit t mjeteve t caktuara n procedurn e ndriimit t fakteve, etj. Domethnia e tij n punn e prditshme policore sht shum m e madhe sesa q i kushtohet kujdes atij. E pam se morali policor sht sistem i formave etike, specifike pr policin si grup profesional, sipas t cilit me rastin e kryerjes s aktivitetit t tij profesional polici duhet ta posedoj. Ky moral sht ngusht i lidhur me zakonet profesionale me policin. Zakonet profesionale me policin prcaktojn mnyrat sipas t cilave aktivitetet policore zhvillohen me qllim t kryerjes s rolit shoqror t policis n mnyr sa m efektive. Kjo do t thot se do pun policore duhet t kryhet profesionalisht dhe n kohn e duhur duke i ndrmarr t gjitha ato masa t cilat n kt profesion dhe n situatn konkrete konsiderohen t nevojshme pr t qen t kryera mir. Elementet themelore t zakoneve profesionale n polici duhet ndrtuar n planet dhe programet msimore gjat shkollimit t policve. Selektimi i drejt dhe shkollimi i mir i policve sht parakusht I rndsishm pr
204

kryerjen e suksesshme t punve policore, pr t cilat u fol. Specifik e puns policore sht dhe rreziku nga deformimet e mundshme profesionale, prandaj nga policia krkohen standarde t larta pune. Kto jan standarde t ndryshme n shtete t ndryshme por si standarde policore t ndryshme t pranuara sot vlejn standardet t cilat jan t lidhura pr vetit psikofizike, t karakterit, emotive dhe vetit tjera t policve. Nga polici krkohet njohje e mir e ligjeve, gjendjes dhe lvizjes s kriminalitetit. Polict duhet ta kuptojn drejt situatn operative dhe ta vlersojn mir problematikn. Duhet ta zhvillojn aftsin pr vendime alternative, pr marrjen e vendimeve t drejta dhe t bazuara dhe ti arsyetojn n mnyr adekuate. Ata duhet ta njohin, ta kuptojn dhe vlersojn rndsin dhe karakterin e ligjeve t cilat i zbatojn n punn e tyre e q kan t bjn me shrbimin policor. 11.2.2. Krkimi i arratisur menjhershmalarmimi pas personit t

Personi i autorizuar zyrtar q vjen n vend t ngjarjes menjher pas veprs penale, kurse kryersi i saj gjendet ende aty, sht i detyruar t ndrmarr aktivitete pr ndalimin e veprimeve t mtejme t kryersit dhe pengimin e pasojave t reja. Personin e till duhet arrestuar60, Personi i autorizuar zyrtar q vjen n vend t ngjarjes menjher pas veprs penale, kurse kryersi i saj gjendet ende aty, sht i detyruar t ndrmarr aktivitete pr ndalimin e veprimeve t mtejme t kryersit dhe pengimin e pasojave t reja. Personin e till duhet arrestuar 59 dhe t kihet kujdes pr mbrojtjen e gjurmve q gjenden n t. T njjtit duhet ti pamundsohet pastrimi i duarve dhe eliminimi i gjurmve tjera nga trupi. M s miri sht q personi i till t bartet me vetur zyrtare n lokale zyrtare ku do t vazhdohej me prpunim kriminalistik, por, duhet pasur kujdes pr transferin e mikrogjurmve (karrigat e veturs duhet t mbrohen me foli PVC). Nse duhet t kryhet shikimi i vendit t ngjarjes, personat e till duhet t mbahen aty, derisa t prfundohet puna pr shkak t informatave q i duhen organit t shikimit konform dispozitave t KPPK. N situatat kur personi i autorizuar zyrtar vjen n vend t ngjarjes, kurse kryersi nuk gjendet aty, duhet t jepet alarmi pr krkim t kryersit t veprs penale duke koordinuar veprimet me agjencit tjera. Kt koordinim do ta bj
Hapenje je in hvatanja neke osobe zbog navodno izvrenog krivinog djela ili na temelju akcije nadlenih organa. (Modly D; Korajli N; 2002; 148.) 205
60

kujdestaria operative n nivelin e administrats policore, gjegjsisht disa njsi organizative. Ndrmarrja e krkimit duhet t bhet n nj shkall t lart t organizimit dhe planifikimit. Meqense sht n pyetje aktiviteti i planifikuar paraprakisht, gjithprfshirs dhe permanent i organit t punve t brendshme, ai duhet t prpunohet deri n detajet m t imta. Ndrmarrja e tij bhet n mnyr t pavarur, por edhe mund t kombinohet me masat tjera operative taktike. (Zh. Aleksiq; Z. Milovanoviq 1993, fq. 207). Mendim t njjt ka edhe V. Periq (1987, fq. 411) i cili thot se:krkimi, si aksion i ndrlikuar operativ n t vrtet paraqet grup masash dhe aktivitetesh operative t ndrlidhura dhe t sinkronizuara reciprokisht, si jan: kontrollimi i terrenit, bllokada, racia, prita, kontrolli apo bastisja e veturave, kontrolli i personave, legjitimi, kontrolli i personave t dyshimt, etj. far masash dhe aktivitetesh nga kto do t ndrmerren, sa njerz operativ do t angazhohen n aksion, cilat hapsira do t prfshihen n aksion, etj, krejt varet nga ndrlikueshmria dhe pesha e rastit konkret. Mendim aspak t ndryshm pr kt nuk ka as D. Modly, dhe N. Korajli (2002; fq. 472), vetm se ata theksojn edhe versionet e krkimit, t cilat jan supozime pr vendin ku gjenden personat, gjurmt dhe sendet apo objektet, ekzistimi i t cilave vrtetohet. Por, me rastin e kontrollimit t terrenit n t cilin ndrmerret krkimi, duhet sidomos t prqendrohet vmendja gjat legjitimimit n grupe njerzish t cilat me disa karakteristika t tyre do t mund t silleshin n lidhje me kryerjen e veprs s till, t zhvillohet raci n vendet ku mblidhen personat e n t cilat grupe n baz t informatave t mbledhura do t mund t gjendeshin kryersit apo kryersi. N kuadr t ktij krkimi t drejtuar duhet t bhet edhe verifikimi n hotele, motele, bujtina, klube nate, n objekte tjera legale dhe ilegale, t bhet monitorimi apo mbikqyrja e mjeteve t transportit publik (autobusve dhe stacioneve hekurudhore, aeroporteve dhe limaneve, etj), dhe objekteve tjera ku shkojn personat e rrethit kriminal. Nse sht fjala pr kryersin i cili shfaq agresivitet t theksuar dhe i cili sht i armatosur dhe i gatshm t bj rezistenc, kurse zakonisht kategorit e tilla t kryrsve jan t till, ather duhet t angazhohen njsitet e policis speciale t cilat jan t prgatitura dhe t aftsuara pr kryerjen e detyrave t tilla. Angazhimi i tyre sht i nevojshm si
206

me rastin e arrestimit t drejtprdrejt, ashtu edhe me rastin e kontrollimi t terrenit, apo t lagjeve n t. Sidomos sht e rndsishme ndihma e ktyre njsiteve dhe e grupeve t tyre t posame pr kryerjen e detyrave nn uj, ose thell n zgafella dhe shpella. Te kto njsite sidomos sht e rndsishme t prmenden edhe qent krkues dhe sulmues me rastin e arrestimit. (Pavliek. J. 2002). N situatn kur kryersi nuk sht profesionalist, sht ka ndodh q kryersi ik nga vendi i ngjarjes, por pas nj kohe t shkurtr vjen vet q t paraqitet dhe ta dorzoj mjetin e kryerjes s veprs. Mirpo, n rastet tjera kur sht n pyetje krimineli i rryer, kryes i veprs i cili sht i vetdijshm se personat zyrtar do ta identifikojn shpejt, ik nga vendi i ngjarjes me qllim t humbjes s gjurmve, i hedh mjetet e kryerjes dhe e siguron ndihmn kualitative juridike. N raste t tilla kur sht identifikuar shum shpejt kryersi, bhet fjal pr krkimin e menjhershm t personit.

11.2.3. Taktika e arrestimit t personit t dyshimt Privimi nga liria (arrestimi) gjithmon ka qen nj nga elementet m t rrezikshme n punn e policis. Prpjekja pr arrestim rezulton me shum probleme ligjore, prandaj pr kt arsye pr kriminalistin sht shum me rndsi q ta dij se si ta kryej arrestimin me rrezik sa m t vogl t mundshm pr t dhe pr publikun, dhe q personin e arrestuar duke i respektuar t drejtat e tij njerzore q ia garanton KPPK. Si forma m e afrt e privimit nga liria sipas KPP, sht ndalimi n vendin e kryerjes s veprs penale ndalimi dhe mbajtja e kryersit t veprs penale. Kuptimi i dispozits qndron n at q personave t autorizuar zyrtar ua mundson q personat e hasur n vendin e ngjarjes ti mbajn nse sht e nevojshme. Arsyeja pr ndalim t personave n vendin e ngjarjes mund t jet pr qllime t mbledhjes s deklaratave nga ata njerz, nse ata persona mund t japin informata q jan t rndsishme pr procedurn penale. Krahas dshmitarve t drejtprdrejt t veprs penale, mund t ndalohen edhe personat tjer t cilt n fardo mnyre mund t ofrojn njohuri t caktuara pr veprn penale, kryersin dhe pr rrethana tjera t rndsishme. Pr mbajtjen apo ndalimin e personave, personat e autorizuar zyrtar jan t obliguar ta informojn prokurorin dhe gjithashtu jan t obliguar q personit tia kumtojn se do t mbahet dhe do ta kshillojn pr t drejtn e tij se mund ti paraqet ankes prokurorit.
207

Ndrkaq, nse ekzistojn bazat e dyshimit se personi ka kryer vepr penale dhe nse ekziston fardo arsyeje ligjore pr paraburgim, organi kompetent mund ta arrestoj personin, ose ta privoj nga liria. Arrestimi i tij nga ana e personave zyrtar t autorizuar paraqet masn e prkohshme dhe afatshkurtr. N praktik ndodh shum shpesh t shtrohet pyetja e intervalit kohor i cili llogaritet si fillim i zgjatjes s ksaj mase, sepse me norma procedurale kjo koh nuk sht prcaktuar. Mendimi yn sht se ai moment mund t lidhet me do kufizim t liris q ka kuptimin e ndalimit t detyrueshm. Nuk sht zakon, por privimin nga liria shpesh e paraprin shoqrimi si mas e dhuns pr sigurimin e pranis s t pandehurit dhe pr kryerjen e suksesshme t procedurs penale, dhe e cila sht mas m e leht sesa privimi nga liria. Kur prmendim privimin nga liria (arrestimi) dhe shoqrim nuk mund t mos prmendet prdorimi i dhuns. Me zbatimin e masave procedurale penale shtohet mundsia q personi i autorizuar zyrtar n momentet t caktuara dhe nn kushte t caktuara mund ta prdor armn e zjarrit apo mjetin tjetr t parapar me ligj, n mnyr q ta kryej detyrn e tij zyrtare. Personi i autorizuar zyrtar, n baz t ligjit sht i autorizuar ta prdor dhunn me qllim t mbrojtjes s mirqenies s qytetarve duke vn baraspesh n relacion me respektimin e t drejtave t njeriut. N t shumtn e rasteve personat e autorizuar zyrtar kan mundsi ta prgatisin dhe ta planifikojn arrestimin. Kur arrestimi planifikohet, pozita dhe prgjegjsia e do pjesmarrsi n arrestim duhet t prcaktohet q n fillim. Mungesa e planifikimit sht arsyeja kryesore q gjat arrestimit vjen deri te shkelja e autorizimeve zyrtare ashtu edhe e t drejtave t dyshuarve. Kur arrestimi planifikohet, analizohet do mundsi dhe personi i autorizuar zyrtar pozicionohet ashtu q pengon do prpjekje pr arratisje t t dyshuarit. Mjeti m i mir pr pengimin e rezistencs me rastin e arrestimit sht numri m i madh i njerzve pr zbatimin e ktij aksioni. Mirpo, n disa situata numri i madh i personave zyrtar mund t jet edhe hap i gabuar taktik, pr shkak se personat e autorizuar zyrtar me at rast mbshteten n numrin e madh t pranishm t personave zyrtar, e kjo shpesh rezulton ose me arrestim t pasuksesshm ose edhe me shkelje apo tejkalim t autorizimeve t personave zyrtar, nse vjen deri te prdorimi i arms s zjarrit.
208

Nse dihet q duhet t bhet arrestimi, ather duhet t kihet parasysh vendi, reaksion i mundshm i t dyshuarit, dhe t parashihet koha. Pra, duhet t jet nj numr i mjaftueshm por jo i teprt i personave t autorizuar zyrtar n ndihm q t zvoglohet mundsia e rezistencs s arrestimit. Kushti m i rndsishm i cili duhet t plotsohet me kt rast sht q s paku dy persona t autorizuar zyrtar duhet ta kryejn arrestimin. Nse kjo sht e mundur, ather rekomandohet q gjithmon me vete t merren personat e autorizuar zyrtar t uniformuar. Kjo pr arsye t siguris s t arrestuarit, t kriminalistit dhe t kalimtarve. Me rastin e arrestimit si thekson N. Korajli (2003; fq. 234 235), duhet t pasojn procedurat si vijon: Toni i personit t autorizuar zyrtar i cili i qaset personit q duhet ta arrestoj, duhet t jet autoritativ, i vendosur dhe i qndrueshm, duke iu prezantuar personit si person zyrtar i autorizuar, me fjal, nse nuk ka mundsi ndryshe dhe shum qart duhet tia bj personit se sht i arrestuar. Kjo sht shum e rndsishme, sepse nse personit nuk i thuhet se sht i arrestuar, ather ai nuk sht i detyruar t dorzohet pa rezistenc; Duhet dhn udhzime shum t qarta dhe t kuptueshme dhe nse sht n lvizje duhet urdhrohet q t ndaloj, dhe gjithmon duhet t prpiqet t bisedoj me t dyshuarin pa kontakte fizike; Midis personit t autorizuar zyrtar dhe t dyshuarit gjithmon duhet t ekzistojn distanca adekuate; Gjithmon duhet ekzistoj superioriteti i pozits s personit zyrtar; Arma gjithmon duhet t jet e mbrojtur; Kmbt duhet t jen pakz t hapura, kurse kmba dominuese gjithmon duhet t jet gjysm hapi mbrapa; T merret qndrim pr ant e dobta t dyshuarit (ana e dobt e t dyshuarit mund t konstatohet me shikim), si dhe t lvizet sa her q i dyshuari lviz, s paku n dy metra largsi nga i dyshuari, t qndroj ashtu q ti bllokoj rrugt eventuale pr ikje; T mos shfaqet kurrfar emocionesh dhe t jet i gatshm pr reagim t shpejt n momentin kur kapet i dyshuari; Duhet t jet me vetbesim t plot. T sillet sikurse pr do dit kryen arrestimi, sikurse kjo t ishte dika normale dhe e natyrshme, dhe sikurse t kishte pritur q i dyshuari tu nnshtrohet t gjitha krkesave dhe t krkoj falje. Asesi nuk
209

lejohet pavendosmri (luhatje). Kur fillohet me arrestimin duhet t vazhdohet t zbatohet n mnyr t qet dhe mir t ushtruar; Me rastin e kontrollit preliminar t t dyshuarit duhet t qndrohet n pozit baraspeshe dhe kurrsesi i hutuar dhe i pakujdesshm, gjithmon duke i respektuar procedurat standarde me rastin e bastisjes apo kontrollit duke i respektuar procedurat ligjore; do personi t arrestuar duhet ti vendosen prangat. Prangat shfrytzohen pr zvoglimin e rrezikut t mundshm q do t kanosej nga i arrestuari. Prangat duhet t vihen ashtu q duart ti ket mbrapa shpine. Vendosja e prangave t dyshuarit bhet ashtu q duart mund t jen edhe prpara, nse personi duhet t bartet n relacion m t gjat; Me rastin e bartjes s t dyshuarit me vetur at duhet vendosur n ulsen e sprasme pas ndihmsit t shoferit (automjeti duhet t jet me 4 dyer). M e rndsishmja sht q t mos vendoset i dyshuari n ulsen afr shoferit, kurse me rastin e hyrjes n vetur duhet ti ndihmohet t dyshuarit q t futet n vetur, n mnyr q ai t mos lndohet, dhe gjithsesi t vendoset rripi i siguris n t dyshuarin si dhe t largohet arma, gjegjsisht, t mos i lehet afr t dyshuarit; Nse i dyshuari sht i gjinis femrore apo edhe mashkull, ather duhet t shnohet koha dhe numri i kilometrit n numratorin e kilometrave t veturs, njsoj duhet vepruar edhe kur nxirret nga vetura, kjo me qllim q t eliminohen mundsit e keqprdorimit; Kur i dyshuari del nga vetura, personi tjetr i autorizuar zyrtar duhet ta kontrolloj veturn, me qllim t ekzistimit eventual t sendeve apo objekteve, t cilat i dyshuari mund ti fsheh n vetur gjat udhtimit; T shnohet gjithashtu edhe koha kur iu kan vn t dyshuarit prangat dhe koha kur iu kan hequr pranga. T shnohet gjithashtu edhe gjendja e nyjave pas heqjes s prangave.

Pas shoqrimit t t arrestuarit sht e domosdoshme q personi i autorizuar zyrtar t prgatit raportin e plot lidhur me specifikat e arrestimit dhe arsyet pr t cilat sht arrestuar personi. S kndejmi sht shum e rndsishme q personi i autorizuar zyrtar t shnoj t gjitha aktivitetet e ndrmarra dhe t gjitha llojet e komunikimeve q jan br para, gjat, dhe pas arrestimit, gjegjsisht deri n momentin kur i dyshuari sht sjell n lokalet zyrtare. N situatat kur i dyshuari
210

sht larg, ose nuk sht e mundur t konstatohet vendi i banimit t tij, ather pr t ngritt fletarrest lokal, duke drguar edhe fotografi t personit q krkohet me t cilat njoftohen personat e autorizuar zyrtar, si n nivelin lokal, ashtu edhe n at kantonal dhe shtetror, e sipas nevojs lshohet edhe fletarrest ndrkombtar prmes interpolit, por kjo gjithmon me urdhrin e gjykats n fazat e mvonshme t procedurs. N pjesn prshkruese t fletarrestit sht e rndsishme t paralajmrohet se fjala sht pr person t rrezikshm i cili prdor armn e zjarrit dhe hollsi tjera q jan t hollsishme. N momentin kur personi gjendet, ndrpritet krkimi i mtejm i tij. 11.2.4 . Taktika e mbledhjes s informatave nga t dyshuarit me an t poligrafit Testimi me poligraf, sht form specifike e biseds informative t personave t dyshuar i cili mund t kryhet nga personat zyrtar t specializuar pr prdorimin e poligrafit61. Emri poligraf, i pranuar me t madhe sot, nuk sht shum adekuat, sepse at e hasim n fusha t ndryshme shkencore edhe si term teknik. Emri i drejt do t ishte detektor i emocioneve. N esenc ky term nnkupton pajisjen e cila njkohsisht shnon shum t dhna (parametra). N psikologji, p.sh, poligrafi sht mjet apo pajisje standarde me t cilin bhen matje psikofiziologjike. N prdorimin kriminalistik, poligrafi prdoret gjithashtu edhe pr veprime t zakonshme eksperimentale psikologjike. N hulumtimin poligrafik hasim grupe kontrolluese dhe eksperimentale, prpunimin statistikor t t dhnave, prcaktimin e validitetit t testeve poligrafike, aplikimin e testeve psikologjike t personalitetit, inteligjencs, etj. T gjith poligraft e konstruksionit standard q prdorn pr qllime kriminalistike mbshteten n kontrollin instrumental t sferave fiziologjike t sistemit kardiovaskular, frymmarrja dhe pruarja e elektricitetit epidermal. Varsisht nga modeli i prodhuesit, mund t shfrytzohen me pajisje t ndryshme plotsuese pr precizimin e leximit t parametrave themelor, p.sh, regjistrimi pletizmografik i aktiviteteve periferike vazomotorike, monitori i ritmit t zemrs (cardio activity monitor, heart rate monitro). Disa modele kan sisteme ergografike pr kontrollimin e lvizjeve t muskujve dhe pajisje t tjera. Kto ndryshime t funksioneve autonome nuk jan nn kontroll t vullnetit, kurse gjat analizs me
61

Poligraf (lat. Poly-vie, Grafo-piem) 211

poligraf zbulohen duke i zbadhuar dhe regjistruar ato funksione me lakore t shumfishta t skicuara t cilat regjistrojn intensitetin e disa funksioneve fiziologjike me rastin e dhnies s disa prgjigjeve kritike. Pr analizn me poligraf sht karakteristike se i dyshuari nse sht i pafajshm dhe nuk din pr hollsit e veprs penale, ai nuk do t ket reagime adekuate fiziologjike me rastin e dhnies s prgjigjes n disa pyetje, ndonse me rastin e mohimit sht vshtir t ruhet gjakftohtsia, prandaj megjithat rezultatet e analizs me poligraf n procedurn penale nuk jan prova. Arsyetimi pr kt qndron n ndryshimet fiziologjike n organizmin e njeriut, t cilat nuk do t thot se gjithmon jan pasoj e prgjigjeve t rrejshme, por kto mund t ndodhin edhe pr fardo shqetsimesh t personave t pafajshm. Krahas ksaj pr analiz me poligraf, i dyshuari duhet ta jap edhe plqimin pr testim; duhet t jet i moshs madhe; t jet psiqikisht dhe fizikisht i shndosh dhe t mos jet shum i moshuar, gjegjsisht t mos jet i matufosur. Me poligraf nuk guxon t testohet gruaja shtatzn .62 Me poligraf nuk kryhet vetm analiza, por edhe bisedat informative dhe intervistat me bashkbiseduesit, para, gjat, dhe pas testimit me poligraf. Pr pun me poligraf duhet t posedohen njohuri ligjore dhe kriminalistike dhe krkohet specializim i veant (D. Modly; N. Korajli; 2002; fq. 456), sipas karakterit dhe emrit poligrafisti duhet t disponoj me nj fond t caktuar t njohurive teorike nga sfera e
Roso Z gjithashtu kur flet pr kushtet e testimit trheq vmendjen duke thn se testimit i nnshtrohen vetm ata persona q i plotsojn kushtet parapara t moshs, shndetit, pleqris, etj. Pr tu aplikuar poligrafi sht i nevojshm plqimi vullnetar me shkrim i personit si dhe paralajmrimi se nuk sht i detyruar ti nnshtrohet testit nse nuk dshiron dhe n do moment mund t abstenoj nga testimi i mtejm (Roso Z; 1987; 93). Shum m hollsisht pr kushtet e testimit me poligraf ka shpjeguar Modli D (Modly D.; 198; Leksikoni; 823-824) ku thot :nj prej parakushteve themelore sht paralajmrimi i personit konkret i cili duhet t testohet se nuk sht i detyruar ti nnshtrohet testimit me poligraf. Nse personi jep plqimin ose refuzon, kt duhet konstatuar me procesverbal. Refuzimi i dhnies s plqimit pr testimin me poligraf nuk bn t vrtetohet si prov e fajsis, sepse ekzistojn arsye t ndryshme q personat i shmangen ktij testimi, p.sh. frika q t mos zbulohen disa gjra intime t jets private t cilat jan t fshehta por nuk kan lidhje me veprn penale pr t ciln bhet testimi.
62

212

psikologjis s kriminelve. Fjala sht pr njohjen e njerzve nga i ashtuquajturi rreth kriminal, sepse me ta m s shpeshti kan t bjn n punn e tyre. Njohja e njerzve bazohet n zbatimin e disa parimeve t prvojave jetsore dhe t teknikave psikologjike. Si edhe vet titulli flet, analiza me poligraf sht analiz e njerzve. Pr kt arsye nga poligrafisti krkohet q tek njerzit pa marr parasysh moshn, gjinin, racn, shtresn shoqrore, etj. t zbulojn shkaktarin efektiv komunikues t sjelljes. (D. Modly 2002; Pul). Pr analizn e suksesshme me poligraf t personave t dyshuar sht e rndsishme t kihet parasysh si vijon: Q pr veprn penale, ose s paku pr detajet m t rndsishme t saj t dihet sa m pak n publik, kurse kjo nnkupton q nga vendi i ngjarjes t largohen kureshtart; Q personat e autorizuar zyrtar t mos e komentojn ngjarjen; Q pr ngjarjen t mos shkruaj shtypi; Q i dyshuari para analizs me poligraf fare t mos pyetet pr veprn penale pr t ciln do t testohet, kurse n disa raste deri n testim edhe t mos i kumtohet se do t testohet me poligraf; Q t dyshuarit n mnyr tjetr indirekte t mos i bhet me dije se cilat rrethana dhe fakte kan rndsi primare n procedur. N fund duhet thn se poligrafi sht mjet shum i rndsishm ndihms pr ndriimin e veprave penale dhe kryersve t tyre dhe se rezultatet e testimit me poligraf, pa marr parasysh q nuk sht prov n procedurn penale jan shum t dobishme pr konstatimin e s vrtets, zbulimin e t pafajshmve, dhe sht udhrrfyes i rndsishm n sajimin e provave materiale. Mirpo, ndonse, nuk sht prov n procedurn penale, nuk do t thot se prdorimi i tij nuk sht i bazuar n ligj, sepse, KPP, e ka rregulluar kt. Konsiderojm se testimi me poligraf duhet t caktohet gjithmon nse kt rrethanat financiare dhe organizative e lejojn pr ndriimin e rasteve kriminale, si krkes imperative. Me kt rast pesha dhe rreziku shoqror i ngjarjes kriminale nuk do t duhej t ishin kriter primar pr prcaktimin e analizs me poligraf. Kriter duhet t jet ndrlikueshmria dhe kompleksiteti i ndriimit t ngjarjes kriminale.

213

11.2.5. Prita (pusia) Pusia sht veprim i organizuar kriminalistik taktik, gjegjsisht vzhgim dhe mbikqyrje e fsheht e hapsirs dhe objektit me qllim t zbulimit dhe arrestimit t kryesit t veprs penale. Pr suksesin e prits sht me rndsi q kriminalistt ti prmbahen parimit kriminalistik t shpejtsis apo urgjencs, t befasis dhe konspiracionit fshehtsis. Duke pas parasysh qllimin dhe detyrn, pusia mund t ket njkohsisht karakter represiv dhe preventiv, ashtu q befasia dhe konspiracioni ta prbjn esencn e pusis. Konspiracioni sht i rndsishm gjat prgatitjes s prits, kurse prbhet para s gjithash nga vzhgimi i fsheht dhe vrojtimi i vendeve ku vendoset pusia, verifikimi i fsheht i personave interesant, dhe gjithsesi puna e fsheht e do polici ve e ve. Me rastin e vendosjes s pritave dhe t qndrimit n prit konspiracioni duhet t jet n nivelin m t madh t mundshm, sepse n t kundrtn pusia nuk do t jet efikase. Arrestimi i kryrsit t veprs penale duhet t jet i shpejt dhe i befasishm n mnyr q ai t mos mund t ofroj rezistenc, t ik, dhe ti hedh apo asgjsoj objektet e veprs penale. Prita vendoset n vend t prshtatshm, gjegjsisht n vendin ku pritet ardhja e personit t dyshuar, apo ardhja e personave t dyshuar, ose n afrsi t madhe t vendit ku p.sh, bhet strshitja e drogs n rrug. Kto mund t jen vendet si jan: parqet, shtitoret, sheshet, trotuart e rrugve, kafe baret, diskotekat, stacionet e autobusve dhe hekurudhor, ose shtpit e kriminelve t caktuar. Me prita zbulohen dhe kapen personat q merren me vepra t ndryshme penale si jan: tregtia me njerz, falsifikimi i t hollave ose dokumenteve, prostitucioni ilegal, tregtia me arm, etj. Nse sht fjala pr pritat preventive, ather bhet fjal pr vlersimin e vendeve ku planifikohet kryerja e veprave penale. N t vrtet, nse policia ka informata se kriminelt planifikojn t kryejn veprn e caktuar penale si p.sh, t vjedhin bankn, ather do ta vendos pusin pikrisht n at objekt, t cilin kriminelt synojn ta sulmojn. Qllimi sht q t evitohet kryerja e veprs penale, kurse kriminelt njherazi t arrestohen. Pas kryerjes s pusis ndrmerren edhe masa tjera dhe veprime hetimore kriminalistike, si jan: arrestimi, kontrolli i personave dhe bastisja e objekteve, shoqrimi i personave, dhe kryerja e bisedave informative, etj. (Petrovi. B. 2006; fq. 6).
214

11.2.6. Shfrytzimi i qenve special t dresuar. N shum segmente t puns policore shfrytzohen edhe qent e dresuar special, roli i t cilve nganjher ka vler tepr t mueshme pr punn policore. Nuk ka dyshim se shqisat e qenve jan shum t zhvilluara se t njerzve. Kshtu p.sh, shqisa e dgjimit sht tri her m e fort sesa e njeriut, shqisa e t pamurit, gjithashtu, sepse qeni vren lvizjet n nj largsi t madhe, kurse shum mir sheh edhe n terr, derisa shqisa e t nuhaturit sht vlera m e mueshme e qenve t till. N rinologji sht dshmuar se nuhatja e qenit ndaj disa materieve sht 1. milion her m e prsosur dhe m e fort sesa e njeriut. Duke pasur parasysh mundsit e jashtzakonshme t shqisave t tyre, me ndihmn e dresurave speciale qent mund t aftsohen pr qllimet si vijon: qen pr krkim, pr mbrojtje, pr roje, pr lidhje, dhe qent sintetik. Me kt rast do t fokusohemi vetm te qent krkues apo gjurmues. Ata mund t shrbejn pr krkimin e personave, kufomave, por edhe t disa objekteve t veprave penale si jan droga dhe eksplozivi. Duke pasur parasysh intensitetin dhe specifikat e aromave t disa drogave, qent zyrtar mund t dresohen m s shpejti pr gjetjen e p.sh, kanabisit, opiumit, etj. derisa pr zbulimin e heroins, morfins dhe kokains sht i nevojshm dresimi m i gjat. Ekziston mundsia q qent e caktuar me dresim t aftsohen pr zbulimin dhe gjetjen e disa drogave halucionegjene dhe t amfetaminave. Qent krkues gjithmon veprojn n bashkpunim me udhheqsin. Ata mund t shfrytzohen me sukses pr zbulimin e drogs me rastin e bastisjes s shtpive, t personave, veturave, trenit, aeroplanit, anijes, depove t ndryshme dhe magazinave, objekteve publike, kalimeve kufitare, si dhe t hapsirs s hapur. Hashashi, ndaj t cilit jan sidomos t ndjeshm mund t zbulohet nse sht i freskt dhe i mbuluar n dhe n thellsi deri n 30 cm nn tok. Parakusht themelor pr gjetjen e suksesshme t drogs s fshehur sht q qeni t jet i sjell n lokalitetin e ngusht t caktuar ku supozohet se ka drog t fshehur. Pra, qeni nuk mund t sjelljet n ndonj rrug dhe me kalim skaj shtpive t zbuloj drogn e fshehur, por at duhet sjell brenda objektit t caktuar i cili do t kontrollohet i tri. Natyrisht, ky kontrollim duhet t jet edhe nn syrin e zgjuar t udhheqsit t tij dhe t udhzimeve t tij, n mnyr q objekti ose
215

vendi i dyshuar vrtet t kontrollohet hollsisht. Nga kjo mund t prfundojm se sht i domosdoshm bashkpunimi midis policit specialist pr zbulimin dhe krkimin e drogave dhe e udhheqsit t qenit t dresuar me qllim q n mnyr sa m efikase t shfrytzohen shqisat e nuhatjes s qenit n do rast konkret. (B.Petrovi 2006;fq. 7). 11. 2. 7. Prcjellja Prcjellja paraqet masn dhe aktivitetin operativ taktik q ka t bj me ndjekjen e fsheht t personave t caktuar gjat lvizjes, si dhe me monitorimin diskret t atyre personave me qllim t perceptimit dhe t regjistrimit t t gjitha rrethanave q jan t rndsishme pr ndriimin e veprs konkrete penale. Kt aktivitet zakonisht e realizojn perosnat e autorizuar zyrtar, kurse m s shpeshti e kryejn me qllim t ndriimit t veprave t rnda penale dhe t zbulimit t kryersve t tyre si dhe t pjesmarrsve n veprn e kryer, sidomos kur sht fjala pr kryesit t cilt kan vepruar n mnyr t organizuar, t lidhur n grupe apo n organizata tjera kriminale. Me prcjellje m s shpeshti realizohen qllimet si vijon: 1.mbledhja e informatave themelore pr personin i cili sht objekt i ktij aktiviteti, e t cilat jan t dhnat pr vendbanimin, vendqndrimin, shprehit jetsore, punsimin, sjelljen, pr kontaktet profesionale dhe miqsore t tij, lidhjet kriminale, etj. 2.prcaktimi i identitetit pr persona t dyshimt pa legjitimim; 3.njohja e rrethit me t cilin jeton dhe vepron i dyshuari, duke perceptuar dhe identifikuar t gjith personat tjer t dyshimt t cilt jan n lidhje me t dyshuarin, dhe zbulimi i karakterit t lidhjeve t tyre kriminale; 4.zbulimi i strehimore t fshehta t t dyshuarve n t cilat fshihen ata ose i shfrytzojn pr fshehjen e objekteve t veprs penale, mjeteve t kryerjes, si sht arma, municioni, ose sendet tjera; 5.prcaktimi i prgatitjeve eventuale t t dyshuarit ose personave tjer pr kryerje t veprs s re penale; 6.identifikimi i personave t cilve do tu dorzohet objekti i veprs penale si dhe t personave q jan fshehs potencial, apo ndihms pas kryerjes s veprs; 7.kapja e disa kryersve me rastin e kryerjes s veprave penalein flagranti delicto q shpesh sht e mundur, sidomos te vjedhja e xhepave, kontrabanda, shplarja e parave, shantazhi, spiunazhi, detyrimi, etj;
216

8.konstatimi apo vrtetimi i shfrytzimit t momentit t volitshm pr bastisje t baness ose lokaleve tjerat t t dyshuarit krahas krijimit t kushteve pr arrestim t disa personave (kur pr kt ekziston baza ligjore) n vendin dhe kohn e prshtatshme; 9.mbledhja e t gjitha informatave t mundshme n form indice apo prove pr llojin, karakterin, dhe vllimin e tr veprimtaris kriminale t t dyshuarit dhe t bashkpuntorve apo pjesmarrsve t tij. Ekzistojn shum lloje t prcjelljeve, varsisht nga subjekti q e realizon, dallojm dy sosh: 1.prcjellja nga ana e personave t autorizuar zyrtar q paraqet form t rregullt apo t zakonshme t ktij aktiviteti kriminalistik dhe; 2.prcjellja nga ana e qytetarve apo bashkpuntorve policor, qllimmir, q paraqet prjashtim dhe q bhet shum rrall, vetm kur nuk ekzistojn kushte q kt mas ta kryejn personat e autorizuar zyrtar. Sipas mnyrs s kryerjes s prcjelljes ekzistojn dy lloje sosh: prcjellja kmb, dhe prcjellja me an t ndonj mjeti t transportit (m s shpeshti me automobil, kurse me rrall me biiklet, motoiklet, automobil transportues, ose automjet tjetr). Sipas vendit ku ndrmerret prcjellja, dallojm dy sosh: 1. prcjellja n vend t hapur (n rrug, autostrad, siprfaqje publike); 2. prcjellja n vend t mbyllur (n mjete t transportit publik, restorane, hotele, etj). Kto dy forma t prcjelljeve n praktik m s shpeshti kombinohen midis tyre dhe ndrrohen varsisht prej lvizjes s personit i cili sht objekt i prcjelljes, duke e vn nn mbikqyrje paralelisht personin konkret. Nj form t posame t prcjelljes e cila gjithashtu kombinohet me mbikqyrje paraqet edhe kamuflimi n grupe kriminale dhe organizata tjera kriminale t cilat m s shpeshti i formojn kontrabandistt e armve dhe narkotikve, terroristt dhe kryersve tjer kriminale.
217

Prcjellja e ktill m s shpeshti bhet ather kur t gjitha prpjekjet paraprake t zbulimit t organizats kriminale kan dshtuar, prandaj infiltrimi brenda kriminelve mbetet si mjet i fundit. Personat zyrtar q bjn prcjelljen duhet t jen t ushtruar n mnyr t veant pr ndrmarrjen e ksaj mase operative. Ata duhet t jen t aft q n kohn e duhur dhe n mnyr efikase t reagojn n t gjitha kushtet e veprimit, sidomos n momentet e ndryshimeve t shpejta t situatave p.sh, kur personi q prcjellt shpejt e ndrron mjetin ose mnyrn e lvizjes. Personat zyrtar duhet ti perceptojn shpejt edhe detajet m t imta t prcjelljes dhe t jen t aft pr reproduktimin e aft t tyre, lidhur me ka lehtsim t madh bjn mjetet teknike. sht sidomos i rndsishm kondicioni fizik i operativistit, sepse nga rezistenca fizike dhe qndrueshmria krahas koncentrimit t plot mendor drejtprsdrejti varet suksesi i prcjelljes. Kusht themelor i prcjelljes s suksesshme sht edhe fshehtsia, gjegjsisht diskretcioni. Kjo sidomos vlen pr rastet kur objekt i prcjelljes sht i dyshuari i cili sht kriminel shum i rryer, ose kryersit potencial t cilt supozojn se dikush po i prcjell. Disa kriminel n mnyr rutinore gjat lvizjes s tyre t zakonshme her pas her verifikojn a jan t prcjellur. Ata pr kt arsyeje i ndrrojn trikat; papritur dhe befasisht, plotsisht e ndrrojn drejtimin e lvizjes, kthejn majtas apo djathtas, sillen n rreth, npr kuarte t qytetit, dhe shum her e ndrrojn drejtimin e lvizjes me qllim t konstatimit se a po i prcjell dikush, ose e prdorin trikun tradicional t ndaljes pas kndit t rrugs ku e presin personin i cili i prcjell, duke vrapuar me autobus ose tramvaj, i cili sht duke u nisur, me shpejtsi marrin taksi etj. Realizimi i suksesshm dhe i fsheht i prcjelljes krkon prgatitje kualitative paraprake. Aktivitetet e tilla nnkuptojn njohjen detaje t personalitetit t cilin duhet prcjellur sidomos shprehit e tij, rrethin e personave me t cilt ai shoqrohet, si dhe mjedisin n t cilin zakonisht banon, para fillimit t prcjelljes duhet t prpunohet plani detaj, i cili duhet t prfshijm plotsisht qllimin e ndrmarrjes s ktij aktiviteti, mnyrn e kryerjes, numrin e njerzve, mjetet e nevojshme teknike, dhe t gjitha modalitetet e mundshme t reagimit n situata t ndryshme t cilat objektivisht do t mund t shkaktoheshin, kur p.sh, personi i prcjell do t reagonte me rezistenc me arm, ose do t tentonte ta largoj prcjellsin duke
218

shfrytzuar veturn e shpejt etj. prcjellja ndrpritet kur realizohet qllimi i saj, si dhe n situatat kur sht konstatuar nga personi prcjells, ndonse mund sipas nevojs t vazhdohet, por pas kalimit t nj kohe t caktuar dhe n nj mnyr m ndryshe dhe m pak t vrejtur, dhe duke i prmirsuar gabimet t cilat jan br gjat prcjelljes s par. Pas kryerjes s prcjelljes doemos hartohet raporti i hollsishm i cili ilustron shtojcat kriminalistike teknike me foto dokumentacion, ose videomaterial. (Aleksiq. Zh. 2005; fq. 86-88). 11.2.8. Racia Racia paraqet aksion t rrufeshm policor me t cilin ndrmerret bllokada e thukt e vendeve dhe siprfaqeve m t mdha (blloqeve t ndrtesave, shesheve, rrugve etj), me qllim t identifikimit t te gjith pesonave t hasur n at vend dhe t arrestimit t t dyshuarve q hasen aty ose t kategoris t caktuar t njerkve si jan prostitutat, kontrabandistt, tregtart ilegal etj. Racia , si form e reagimit t personave t autorizuar zyrtar m s shpeshti ndrmerret dhe drejtohet kundr kryesve t pa caktuar dhe t pa njohur, por pr t cilt egzistojn bazat e dyshimit ose dyagimi i bazuar se jan pjes e krupit t njohur kriminal si jan p.sh:tregtart e narkotikve, dilert e drogave narkotike, makrot e prostitutave etj. Racia ndrmerret n baz t informats se n vendin e caktuar, rregullist,shpesh,ose ne nje koh te zakonshme takohn ose gjendn persona t krkuar. sht me rndesi q per zhvillimin e racis t gjendet koha kur, me siguri, t gjith personat e krkuar, ose shumica e tyre do t jen s bashku. N raste t tilla t gjith personat e hasur aty legjitimohen, kurse, personat t cilt ndalohen dhe arrestohen jan: 1. Prsona t caktuar me emr p.sh ( antar t bandave shkatrruse t cilt jan duke u krkuar , prsona t arratisur nga mbajtja e dnimit dhe t gjith personat kundr t cilve sht lshuar fletarrest; 2. personat te cilt nuk kan letonoftim ose dokumentet e tyre jan t dyshimta si t falsifikuara; 3. Kryesit e hasur dhe ata profesional, nse eksistojn edhe imbicjet tjera q tregojn pr lidhjen e tyre n ndonj vepr penale ose me personat e grupit kriminal pr shkak t t cilve edhe kryhet racia;
219

4. Prsona t cilt mbajn ilegalisht arm zjarri ( pa leje) , ose me vete kan ndonj arm tjetr ose vegl t rrezikshme; 5. Persona t cilt posedojn mjete pr kryerjen e mjeteve penale (p.sh mjet pr thyerje ); 6. mbajtsit e sendeve t dyshimta se kan prejardhje nga vepra penale; 7. endacaket , prostitutat , lypsit e rrejshm t cilt jan t dyshimt q kan lidhje me kryerjen e ndonj vepre penale; 8. blers t sendeve t vjedhura dhe strehuesit e kryesve t veprave penale si dhe fshehsit e veprave; 9. t gjith personat tjer pr t cilt ekziston baza e dyshimit ose dyshimi i bazuar se jan kryes ose pjesmarrs t ndonj vepre penale. Suksesi i racis varet nga realizimi i drejt i: 1. prgatitjes se racis 2. zbatimit t saj Racin duhet prgatitur me kujdes pr shkak t faktit se n zbatimin e saj angazhohen forca te mdha dhe me t fuqishm prekn t drejtat dhe lirit e t gjith qytetarve t pranishm aty ku kryhet racia. Prgatitja e racis nnkupton fshehtsin e saj n t gjitha fazat, pastaj vzhgimin intensiv t vendeve t cilat duhet t bllokohen, vendosjen e lidhjeve me institucionet prkatse publike ( prokurorin, shrbimet shndetsore, etj ), zbatimin e marrveshjeve te nevojshme paraprake, prgatitjen e njerzve dhe pajimeve pr aksion, dhe prpunimin apo hartimin e planit konkret pr kryerjen e racis. Kusht themelor pr realizimin e suksesshm eshte ndrmarrja e befasishme e saj. Me t ashtuquajturin faktor i befasis arrihet paralizimi i delikuenteve t cilt n t shumtn e rasteve pamundsohen q t ofrojn rezistenc. Krahas fshehtsis absolute t prgatitjes s racis, befasia sht e kushtzuar edhe nga maskimi i mir i personave zyrtar, gjegjsisht i veprimit te fsheht t tyre drejt pr s drejti para fillimit t racis. Veprimi i ktill ka t bj me hyrjen e forcave policore ndarazi n vendin e zgjedhur apo n piknisje dhe respektimin e t ashtuquajturs radioheshtje(ndrprerja e shfrytzimit t radio lidhjeve) para se t filloj racia. Vendi apo hapsira n t ciln kryhet racia duhet t bllokohet rrufeshm, gj e cila arrihet me rrethimin dhe mbylljen e tr
220

hapsirs duke penguar lvizjet n hyrje dhe dalje .Pr kt arsye forcat e bllokads duhet t mblidhen n vende t ndara, sa m afr vendit t racis, por duhet pasur kujdes q me vetura t mos ofrohen shum afr sepse ather nuk do t kishte befasi veprimi. Racia zakonisht kombinohet me kontrollimin e personave dhe legjitimimin e tyre(identifikimin) e t gjith qytetarve qe hasen aty. Qytetarve, pers haqe etike-ligjore gjithmon duhet n pika t shkurtra, para se t legjitimohen dhe t kontrollohen, tu kumtohet shkaku i ndrmarrjes s aksionit, me ka respektohen t drejtat dhe lirit e njerzve dhe mbahet qetsia dhe kontrolli, kurse t gjitha aktivitetet operative kryhen pa rreshtur. Nj nga karakteristikat e racis sht q, pr fat t keq, por sht e pa shmangshme, edhe qytetart e pa fajshm prjetojn kufizimin e liris s plot n kohn e caktuar, e cila personave zyrtar u nevojitet pr kryerjen e racis ose pr ndarjen e kukolit nga gruri. sht e domosdoshme q mbajtja e ktyre qytetarve t reduktohet sa m shum, kurse t gjith t dyshuarit q arrestohen, sa me par t largohen nga vendi i bllokuar dhe t drgohen n stacion. Me qen se kjo n mas t madhe i godet edhe njerzit e ndershm q jan hasur n vendin e bllokuar, racin duhet kryer sa m par kurse ndaj qytetarve lypset sjellje e mir dhe korrekte. Taktika kriminalistike rekomandon q rezultatet e suksesshme t racis ( sidomos ato spektakulare) t kumtohen rregullisht sepse jan n interes t preventivs, n mjetet lokale t informimit publik. N kt menyr qytetareve u jepet shpjegimi logjik i qllimit t ndrmarrjes s ksaj mase represive-preventive operative-taktike, dhe forcohet besimi i popullats n aksionet e personave t autorizuar zyrtar, kurse njkosisht fuqishm paralarajmrohen dhe behen t pa sigurt t gjith delikuentt potencial. ).(ZH.Aleksiq,2005, fq.94-96). 12.AKTIVITETET ARGUMENTUESE DHE TAKTIKE KRIMINALISTIKE, METODAT DHE MJETET E SIGURIMIT T PROVAVE. 12. 1. Sigurimi i vendit t ngjarjes Sigurimi i vendit t ngjarjes s veprs penale sht aktivitet operativ, taktik teknik. Baz primare pr veprimin e policis n sigurimin e vendit t ngjarjes sht Neni 201, par. 1 KPPK. Kjo sht trsi aktivitetesh q zhvillohen qysh n fazn zbulimit t veprs penale, edhe vazhdohen edhe gjat kryerjes s shikimit, kurse sipas nevojs
221

edhe pas prfundimit t tij. Kjo sht gjithashtu edhe form e ndihms s llojit t vet organeve t procedurs penale. Sigurimin e vendit t ngjarjes mund ta bjn edhe personat tjer, mirpo, kur sigurimin e bn policia, ather kjo sht mas dhe aktivitet i pavarur operativ, taktik teknik. Qllimi i tij sht mbrojtja e gjurmve dhe objekteve t veprs penale dhe tr situats n vendin e ngjarjes, takimi i dshmitarve dhe ndalimi i tyre n pajtim me dispozitat e KPPK, gjegjsisht mbajtja e t t dyshuarve nse sht e pranishm dhe in njohur, si dhe ndrmarrja e masave urgjente t intervenimit t par. Vllimi i vendit t ngjarjes q duhet t sigurohet varet nga karakteri i ngjarjes, lokaliteti, lloji i veprs penale, mnyra e kryerjes, llojet e gjurmve dhe objekteve. Vendi i ngjarjes duhet t sigurohet sa m par. N rast dyshimi n aspektin e vendit i cili duhet t sigurohet, sht e nevojshme t sigurohet hapsir m e madhe. Mnyra e sigurimit diktohet nga rrethanat objektive t do rasti konkret, lokaliteti i vendit t ngjarjes, lloji dhe natyra apo karakteri i gjurmve dhe objekteve, kushtet atmosferike dhe kushtet tjera, si dhe nga modalitete tjera t ngjarjes. koha e cila kalon sht e vrtet q ikkjo idiom franceze m s miri ilustron rndsin e voness n aspektin e sigurimit t vendit t ngjarjes. Sigurimi i vendit t ngjarjes gjithmon sht shtje e shpejt dhe parsore shum e nevojshme, si pr shkak t rrezikut t deficitit traseologjik informativ (entropia traseologjike), ashtu edhe pr shkak t kohs kritike gnoseologjike kur sht fjala pr burimet personale t informatave (lakoret e harresave). arsyet e domosdos s sigurimit t shpejt t vendit t ngjarjes me gjurm dhe objekte t veprs qndrojn n vlerat e tyre informative dhe jan shprehje e zbatimit t parimit kriminalistik t urgjencs. Me vet kt sigurimi i vendit t ngjarjes (n kuptimin m t gjer t fjals), s bashku me gjurmt e objekteve t veprs hyn n kompleksin e aktiviteteve t cilat jan ngusht t lidhura me zbatimin e aktiviteteve hetimore, para s gjithash me shikimin e vendit t ngjarjes. Suksesi i shikimit t vendit t ngjarjes si dhe aktiviteteve tjera hetimore varet nga ajo q vendi i ngjarjes t jet n sa m pak i ndryshuar. Situatat n vendin e ngjarjes parashtrojn krkesat dhe prioritetet e tyre t cilat jan n kundrshtim me arsyet absolute traseologjike, p.sh, ofrimi i ndihms viktimave, apo eliminimi i rreziqeve, etj. Fjala sht pr shkaqet e pashlyeshme, pr shkak t t cilave, postulatet
222

traseologjike nuk funksionojn. Kshtu pr shkaqe humaniteti apo t rrezikut lejohen ndryshimet e gjendjes faktike n vendin e ngjarjes. Gjithashtu arsyet traseologjike jo rrall krkojn q npunsi i autorizuar policor t hyj n rrethin e ngusht t vendit t ngjarjes para ekipit t inspektimit pr arsye t mbrojtjes provizore t gjurmve, ofrimit t ndihms viktimave, etj. Aktet e sigurimit t vendit t ngjarjes prfshin edhe identifikimin e menjhershm t personave, ndarjen e dshmitarve potencial dhe t fajtorve t prezumuar, si dhe futjen e tyre nn mbikqyrjen e sigurt dhe efektive. Pason largimi i personave t paftuar dhe t kureshtarve, ndalimi i afrimit, mbledhja e informatave t t gjitha llojeve, etj. Vendi i ngjarjes duhet t shnohet dukshm, barriera psikologjike (stop policia). Rastet e sigurimeve t posame t vendeve t ngjarjes i kemi ather kur n vendin e ngjarjes ka t vdekur, duke pasur parasysh se n t tilla raste gjithmon ka trilema: vrasje, vetvrasje ose aksident, prandaj krkohet dalja e menjhershme dhe e shpejt n vendin e ngjarjes me t marr t informats. Vendi i ngjarjes duhet t prcaktohet dhe bllokohet, q nnkupton ndalimin e ofrimit n vendin e ngjarjes t gjith personave t paftuar dhe shtazve. T gjith ata t cilt nuk kan arsye specifike dhe valide t jen n vendin e ngjarjes, duhet t trajtohen vetm si t till. Asnj aspekt tjetr i hetimit t vrasjes nuk sht i theksuar n mas t till t mundsis s gabimit si sht ruajtja dhe mbrojtja e vendit t ngjarjes. Hapat e par zyrtar n vendin e ngjarjes ose do t ojn n prfundimin e suksesshm t hetimit, ose do t ken efekt negativ n hetim apo n gjykim. Zakonisht, personi i par q arrin n vendin e ngjarjes sht polici i patrullimit. Detyra e tij sht q n rastin konkret ta konstatoj a sht i nevojshm ekipi inspektues dhe menjher ta siguroj vendin e ngjarjes. Vendi i ngjarjes duhet t sigurohet duke e prdorur ditarin, barrikadn, veturn e policis, vullnetart nga masa e tubuar aty. Kt t fundit vetm nse sht e domosdoshme. Prezenca e policve t uniformuar sht e domosdoshme pr tu shnuar mbrojtja e vendit t ngjarjes q n fazn e par t hetimit. Kur t gjith personat e vdekur dhe t lnduar t jen prkujdesur dhe t gjitha situatat urgjente t ken prfunduar (shuarja e zjarrit, lirimi i pengjeve, etj.), polici i cili e ka siguruar vendin e ngjarjes, duhet ti shqyrtoj aksionet e tij ti korrigjoj ato me qllim t ruajtjes s provave shtes t cilat jan vrejtur gjat atyre momenteve t para kritike.

223

Ekzistojn pes faktor themelor q mund t konsiderohen si kontaminues t vendit t ngjarjes. Kta faktor vetvetiu, ose n kombinim me ngjarjet tjera krijojn probleme edhe dme t paprmirsueshme n vendin e ngjarjes, si jan: 1.koha; 2.miqt dhe t afrmit e viktims; 3.pjesmarrsit apo t dyshuarit; 4.shikuesit kureshtar, mbledhsit e suvenireve, hajnat, etj; 5.pjestart e agjencive tjera policore dhe zyrtart e lart, etj. Kta persona, me lvizjet e tyre n vendet e ngjarjes, me kureshtjen, dhe me lnien e qllimshme apo t paqllimshme t vendit t ngjarjes ndikojn n prova. Qllimi primar n kt faz t hetimit sht ruajtja e trupit dhe hapsirs pr rreth, n gjenden saktsisht ashtu si sht gjetur trupi. Detyra m e vshtir pr policin e par q arrin n vendin e ngjarjes, sht ruajtja e vendit nga polict shtes dhe nga njerzit t cilt punojn me ndihmn e shpejt, dhe t cilt paraqiten n vendin e ngjarjes. sht krejtsisht e qart se disa njerz duhet t futen n vendin e ngjarjes dhe polici i par i cili sht duke e ruajtur vendin e ngjarjes duhet ti identifikoj kta zyrtar dhe ta shnoj hyrjen e tyre n vendin e ngjarjes, n mnyr q ti pengoj personat e paautorizuar t futen n vendin e ngjarjes. Kjo sidomos sht e rndsishme te rastet q trheqin vmendjen e posame t medieve. Vijat e rrethit t vendit t ngjarjes, prcaktojn karakteristikave e do rasti t veant. T gjitha ndryshimet n vendin e ngjarjes para ardhjes s ekipit inspektues dhe personave t hasur aty, duhet t regjistrohen. Asgj nuk guxon t preket e as t lvizet nga vendi, deri te faza dinamike e shikimi. Sigurimi i vendit t ngjarjes nnkupton jo vetm ndalimin e qasjes aty, por n rast nevoje edhe ndrmarrjen e masave provizore pr mbrojtjen e gjurmve dhe objekteve, mbledhjen e informatave, ofrimin e ndihms viktimave penale, eliminimin e rrezikut, etj. dshmitart e supozuar konform me dispozitat ligjore duhet t ndalen dhe t ndahen (shkaqet kolizive). Nga polici i cili siguron vendin e ngjarjes krkohet shkalla e caktuar e njohurive profesionale nga sfera e traseologjis edhe e psikologjis kriminalistike. Vendin e ngjarjes penale jo vetm se duhet ruajtur, por edhe mbrojtur. N pajtim me rregullat themelore t kriminalistiks se vepra penale sht pasqyr dhe shprehje e kryersit, vendi i ngjarjes
224

sht pika fillestare dhe prfundimtare e hulumtimeve kriminalistike. Pasojat e veprs penale si dukuri reale n botn e jashtme jan n procesin e dekompozimit permanent, e jo n gjendje t pushimit. Pr kt arsye do shkelje e vrazhd e sigurimit t vendit t ngjarjes sht veprim vitium artis. Pr lehtsimin e sigurimit t vendit t ngjarjes sht e nevojshme q polici t zhvilloj procedurat standarde operative, me qllim q disa sende gjat sigurimit t vendit t ngjarjes t mos lshohen. 12.1.1. Prcaktimi i madhsis hapsinore t vendit t vrasjes Vendi i ngjarjes pikrisht mund t prfshij m shum se nj pik, ndonse zakonisht hetimi i vrasjes fillon n vendin ku sht gjetur trupi i t vrarit, gjegjsisht ku sht kryer vepra, apo ku jan shkaktuar pasojat, gjegjsisht ku sht tentuar vrasja. Ktu merren parasysh fazat e kryerjes s veprs penale, si jan: faza( ante delictum), faza e kryerjes s veprs (temporal delictum), dhe faza pas veprs (post delictum). N prgjithsi vendi n t cilin ka ndodh vepra penale konsiderohet si vend primar i ngjarjes, kurse t gjitha vendet tjera konsiderohen si vende sekondare t ngjarjes t cilat prfshin: 1.vendi prej nga sht lvizur trupi; 2.vendi ku ka ndodhur sulmi q e ka shkaktuar vdekjen; 3.vendi ku sht zbuluar fardo prove fizike lidhur me veprn penale (pjest e trupit); 4.vetura e shfrytzuar pr transportin e trupit deri te vendi ku edhe sht gjetur. sht shum me rndsi q polici i cili vjen n vendin e ngjarjes t jet i vetdijshm pr mundsin e ekzistimit t vendit t shumfisht t ngjarjes. Polici duhet ta konstatoj vendin e sakt apo vendet e sakta t cilat duhet siguruar. Mirpo, pr ti mbrojtur dhe ruajtur vendet dhe gjendjen n ato lokacione n t cilat gjendet vendi i vrasjes polici duhet ta ket iden se ka do t mund t shrbente si prov dhe ka do t mund t shrbente si prov, duke prcaktuar me at rast vijat e vendit t ngjarjes me qllim t mbrojtjes s provave. Te vrasjet, kryesisht n vendin e ngjarjes, zakonisht katr lloje t provave materiale si jan:

225

1.objektet; 2.pjest e trupit; 3.shenjat dhe; 4.prshtypjet si gjurm specifike. Me gjuhn teknike, vendi i ngjarjes fillon atje ku i dyshuari eka shndrruar qllimin n vepr, vazhdohet prmes drejtimit t ikjes dhe prfshin do lokacion ku provat dhe gjurmt fizike mund t lokalizohen. Pr tu shpjeguar rrethanat e vendit t ngjarjes, sht e nevojshme q paraprakisht t identifikohen dhe caktohen: 1. 2. 3. 4. 5. lokacionet e sakta t tij; vijat e shtrirjes; objektet q prbjn at; gjendja q dominon n vendin e ngjarjes dhe; drejtimet preliminare t qasjes s prpunimit t mtejm.

Vendi i ngjarjes paraqet psikologjin e hapur t kryersit dhe viktims s veprs penale, sepse psika njerzore shprehet n veprim. N pajtim me tezat kriminalistike se vepra sht pasqyr e kryersit, vendi i ngjarjes n t shumtn e rasteve sht pika fillestare dhe prfundimtare e t gjitha hulumtimeve kriminalistike. Prandaj, pas identifikimit t vendit t ngjarjes, duhet t prcaktohen kufijt e tij, e njra nga mundsit sht: 1.q t sigurohet hapsir sa m e madhe e mundur; 2.t bhet vlersimi i shpejt dhe objektiv i vendit t ngjarjes n baz t: a) lokalitetit t trupit; b) pranis s fardo prove fizike; c) deklarats s dshmitarit t drejtprdrejt; d) prezencs s kufijve natyral (shtpia, druri, etj), 3.t kihet n mendje mundsia e ekzistimit t m shum vendeve t ngjarjes. Qllimi sht q t vendoset pasqyra midis anve t ndryshme t vendit t krimit, viktims, provs fizike dhe t dyshuarit. T gjitha kto komponente duhet t jen t ndrlidhura me zgjidhjen e suksesshme t
226

rastit. Baza pr lidhjen e ktyre katr anve qndron n parimin e teoris s transferimit dhe shkmbimit.63 Fak.Juridik si shembull i mir pr kt mund t shrbej rasti i OJ Simpsonit64 (New York Daily News, May 12, 1995, str3). Dr. Cotton je takoe rekao da niko na licu zemlje ne moe imati istu krv koja je pronaena
63 64

Vidi biljeku broj 10. Teoria The trial of the blood e cila bazohet n analizn e ADN-s ka treguar se njollat e gjakut n vendin e krimit t dyfisht, vrasja e Nicole Brown Simpson dhe Rona Goldman si dhe gjaku n fordin bronz t OJ Simpsonit n rezidencn e tij jan identifikuar pozitivisht nga OJ Simpson si i dyshimt. Analiza e ADN-s... gjaku n ford t OJ Simpsonit ka treguar se pikat kan qen przierje t gjakut t OJ SImpsonit, gruas s tij Nicole dhe Rona Goldmanit. Dorzat e prgjakura famoze jan prezantuar si prova q kan dshmuar lidhjen kruciale. Nj dorz sht gjetur n Bundy Drive, vend i krimit t dyfisht. Dorza e djatht sht gjetur n shtpin e tij. Testi i ADN-s nga dorza e gjetur n shtpi e OJ Simpsonit ka vrtetuar lidhjen e tij me viktimat. Dorza tjetr ka vrtetuar vetm pranin e gjakut t OJ Simpsonit. Kapela e skiatorit sht gjetur afr trupit t Rona Goldmanit dhe i ka pasur t njjtat fije sikurse ato q jan gjetur n veturn OJ Simpsonit. Kmisha e Goldmanit e ka mbajtur qimen e flokut t koks e cila sht prputhur me flokt e OJ Simpsonit. Dy orapa nga dhoma e fjetjes s OJ Simpsonit kan njolla t gjakut t OJ Simpsonit dhe ish gruas s tij Nicole e cila sht viktim e vrasjes. Dr. Cotton nga kompania e cila merret me testet e ADN-s, Cellmark ka vrtetuar se mundsia q gjaku i gjetur n vendin e krimit i takon ndonj tjetri e jo Simpsonit sht 1:170milion banor (New York Daily News, 12 Maj, 1995, fq. 3). Dr. Cotton gjithashtu ka thn se askush n faqen e dheut nuk mund ta ket t njjtin gjak i cili sht gjetur n orapat e OJ Simpsonit. Eksperti tjetr i ADN-s Gary Simms e ka informuar gjykatn se mundsia q gjaku nga orapa ti takoj dikujt tjetr e jo ishbashkshorts sht 1 n 7.7 miliard. Nga perspektiva ime e konsultantit pr zbatimin e ligjit dhe pr vrasje, prova paraqet rast unikat forenzik. N t vrtet duhet t kem prov t till t pamposhtur e cila e lidh pozitivisht t dyshuarin me krimin dhe e cila sht e kundrt me deklaratat e dshmitarve. Megjithat, m 3.10. 1995 juria e rastit OJ Simpson e ka refuzuar trsisht provn shtetrore dhe kan votuar pr lirimin e OJ Simpsonit. Ky gjykim jashtzakonisht kontradiktor sht nxjerr pr m pak se 4 dit, kurse pas 9 muaj gjykimi dhe dshmije. M hert ekipi i mbrojtjes ka llogaritur me emocionet e juris t cilt shumica kan qen zezak. E vrteta e hidhur sht se rasti i vrasjes e ka shndrruar gjykimin n baza racore. Prkundr numrit t provave fizike dhe forenzike q e kan ndrlidhur OJ Simpsonin me vrasjen juria ka refuzuar provat e mira dhe t forta dhe ka vendosur nuk sht fajtor. Prokurori shtetror Gil Garcetti i zemruar e ka hudhur premtimin e Simpsonit se ai do ti gjej vrassit e vrtet dhe ka insistuar q t shpallet vrass gjakftoht n baz t provave t mbledhura. Ai hetimin pr kt vrasje e ka shpallur t mbyllur. N llogari t ksaj policia e Los Angjelosit e ka shpallur se nuk do ta rifilloj hetimin sepse hetimi i tyre ka treguar se ai e ka kryer vrasjen. N USA open sht shpallur se shefi i policis s Los Angjelosit ka pohuar se nuk ka plane pr rifillimin e procedurs. 227

na arapama OJ Simpsona. Drugi ekspert za DNA, Gary Simms je informirao sud da je mogunost da krv sa arape pripada nekom drugom a ne bivoj eni, 1 naprema 7.7 milijardi. Iz moje perspektive konsultanta za primjenu zakona i ubistva, dokaz predstavlja jedinstven sluaj forenzikog dokaza. Ustvari, volim imati takav neoboriv dokaz koji pozitivno povezuje osumnjienog sa zloinom a koji je suprotan izjavama svjedoka. Ipak, 3. oktobra 1995. porotnici sluaja OJ Simpson su u potpunosti odbili dravni dokaz i glasali za oslobaanje OJ Simpsona. Ova izuzetno kontradiktorna presuda je donesena za manje od 4 sata, a nakon 9 mjeseci suenja i svjedoenja. Ranije, tim odbrane je igrao na emocije porotnika koji su veinom bili crnci. Tuna istina je to da se sluaj ubistva pretvorio u suenje na rasnoj osnovi. Uprkos broju fizikih dokaza kao i forenzinih koji su povezivali OJ Simpsona sa ubistvom, porota je odbila vrste i dobre dokaze i donijela odluku nije kriv. Dravni tuilac Gil Garcetti je ogoreno odbacio Simpsonovo obeanje da e on pronai prave ubice i insistirao je da se objavi da je on hladnokrvni ubica na osnovu prikupljenih dokaza. On je proglasio istragu o ovom ubistvu zatvorenom. U prilog tome, policija Los Angelesa je objavila da nee ponovo pokrenuti istragu, jer je njihova istraga pokazala da je on poinio ubistva. Objavljeno je u USA open-u da je ef policije LA rekao da nema planova ponovo pokrenuti proces. Baza e teorive t transferim dhe t shkmbimit, autor i s cils sht zvicerani Sulzer Fray, i cili thot:do kontakt midis objektit dhe personit e len gjurmn e vet, qoft ajo mikro, apo makro gjurm. Fizikisht sht e mundur q kryersi t kryej vepr penale e t mos l mikrogjurm dhe njkohsisht nga vendi i kryerjes t mos bart mikrogjurmt (nga mjetet e kryerjes, nga viktima, nga objekti i sulmit, etj.). ky zinxhir i bartjes s mikrogjurms gjithmon sht i pranishm. Kto gjurm si prova t vrteta gjegjsisht si objekte t ardhshme pr ekspertiz, t cilat i bart me vete kryersi pa vetdije, ose i le ato n vendin e ngjarjes, e lidhin at pr veprn. Varsisht nga ajo se ku gjendet vendi i ngjarjes, gjegjsisht n hapsir t mbyllur apo t hapur, edhe koncepti i qasjes s sigurimit t tij, sht i ndryshm. Nse sht n vendin e hapur, prcaktimi i tij bhet n baz t llojit t lokalitetit, vijave t ecjes, qarkullimit, vendit t hyrjes dhe daljes, kushteve klimatike dhe shum faktorve tjer t cilt jan
228

specifik pr at aktivitet, ndrkaq, n hapsirn e mbyllur sigurimi sht relativisht i leht. 12.1.1.1. Qasja vendit t vrasjes n hapsirn e hapur Asgjsimi dhe kontaminimi m i madh i gjurmve ekzistuese paraqitet me rastin e qasjes vendit t ngusht t veprs penale. Pr ta shpjeguar drejt aspektin terminologjik gjendjen e vendit t ngjarjes, policia duhet q n punn e saj ti shfrytzoj edhe shprehjet prkatse lidhur me vendin e ngjarje: Vend i paprekur i ngjarjes mund t konsiderohet ai vend i veprs penale n t cilin askush nuk sht afruar deri n ardhjen e policis, ose personave tjer t cilt kan filluar sigurimin e vendit t veprs penale; Vendi i pandryshuar i veprs penale sht ai n t cilin ka hyr personi apo shtaza dhe me at e ka ndryshuar apo kontaminuar, kurse me kt rast personi asgj nuk ka prekur, e as nuk ka hedhur, etj. pra kur gjendja sht ndryshuar n raport me gjurmt n bazament (n tok). Vendi i ndryshuar i veprs penale sht ai vend npr t cilin kan lvizur personat, i kan lvizur objektet, trupin e vdekur, etj, si dhe shtazt para se t vij policia. N praktik vende t tilla mbeten drejtprsdrejti t paprekura. Nse n vendin e till t ngjarjes kriminale gjenden trupat e njerzve, ather atyre duhet ofruar pr ti konstatuar se a jan t gjall, t lnduar apo t vdekur. Nse personi sht i gjall, duhet t ndrmerren masat q ti ofrohet ndihma e shpejt dhe transporti deri te enti m i afrt shndetsor. Me kt rast njherazi duhet t ruhet edhe situata, pozita, trupi, objektet dhe gjurmt pr rreth n gjendjen e gjetur, dhe q sa m par t shnohet gjendja s bashku me ndryshimet q kan lindur. Taktika e prgjithshme e qasjes s vendit t vrasjes zbatohet n t gjitha vendet e vrasjeve. Megjithat, vendet e hapura paraqesin edhe probleme shtes pr prpunimin kriminalistik, si jan: 1.vendi nuk ka vija apo kufij t caktuar dhe t qart; 2.vendi i vrasjes sht zakonisht jo i rrafsht, mund t jet me lugje, brigje, rr, etj;
229

3.prpunimi kriminalistik sht i ndjeshm n kushtet klimatike. Shiu apo dbora mund ti asgjsoj gjurmt e provave, apo edhe rrebeshi eventual mund t krkoj procedur urgjente t mbledhjes s provave; 4.kriminalistika nuk e ka luksozin e tipit t rryms, ujit, telefonit, e luksozeve tjera, t cilat gjenden n lokalet e mbyllura; 5.drita e dits sht e limituar, duhet me qen t gatshm q t kthehemi n vendin e krimit ditn e nesrme, q nnkupton sigurimin permanent t vendit. N rast se sht e domosdoshme q t largohet trupi para ardhjes s organit t inspektimit nga vendi i ngjarjes, rekomandohet q ai t mbshtjellt n plhur t pastr, ose t futet n qese speciale t kufomave, pr tu ruajtur provat t cilat mbeten n rroba, me qllim t ekspertizs s mtejme. 12.1.1.2. Qasja vendit t vrasjes n vend t mbyllur Nse vendi i ngjarjes s vrasjes gjendet n hapsir apo lokal t mbyllur, ather duhet pyetur (nse ka k), a ka hyr kush n at vend dhe prse; kah ka lvizur, ka ka prekur apo lvizur nga vendit, etj. N mbledhjen e informatave t tilla sjellja e policit ndaj t pranishmve nuk guxon t jet tepr zyrtare, sepse ather qytetart do t refuzojn bashkpunimin, ose nga frika e pasojave nuk do t tregojn se kan qen brenda dhe se kan prekur di dhe as lvizur. Nse polici konstaton se askush nuk sht futur brenda n lokalin ku ka der, ather ai do t drejtohet ka dera, prafrsisht t njjts rrug kah kan lvizur edhe personat tjer t cilt kan kuptuar pr veprn penale. Duhet t konstatohet gjendja faktike e gjetur: dyert e hapura, t mbyllura, gjysm t mbyllura, t mbyllura me els, t mbyllura por jo me els, etj. Me rastin e hapjes eventuale t dyerve t mbyllura nuk bn t kapet me dor doreza, e as t preket me gishtrinj. Nse pr fardo qoft dyert nuk mund t hapen (kufoma i pengon ose ndonj objekt sht rrzuar n rrug dhe nuk hapet dera), nuk bn t shtyhet dera, por duhet tentuar t hyhet prmes dyerve tjera, apo edhe t shikohet mundsia prmes dritares. N rastin m t keq t mundshm duhet t shtyhet dera sado pak, sa t mund t zgjatet koka dhe t shikohet dhoma apo lokali. Nse lokali sht i mbyllur, ather duhet shikuar pr dritare se mos i duhet dikujt aty brenda ndihma, apo nse duhet t eliminohet
230

fardo rreziku aty brenda i cili mund t shkaktoj viktima t tjera, apo dme materiale, ose me kujdes t madh t ruhen gjurmt q t mos shkatrrohen npr dysheme dhe tok gjithashtu nn dritare, ose n dritare. N rastin e hyrjes prmes ballkonit duhet t ruhen gjurmt dhe sipas mundsis t shnohet kalimi deri brenda. Nse shfrytzohen shrbimet e axhustatorit pr hapjen e dyerve, ather duhet maksimalisht t ruhen gjurmt, kurse edhe dyert t hapen me sa m pak dme. N lokal brenda kurrsesi t ndizet drita, apo t preket ndrpresin! Nse sht terr, duhet shfrytzuar llambn e dors. Dyert dhe dritaret gjithmon duhet mbyllur, gjegjsisht t gjitha hyrjet dhe daljet, dhe t mos mbyllen me els, prve n rastet e jashtzakonshme, duke vendosur edhe rojn e detyrueshme. N kt mnyr e pengojm hyrjen e kandrave (insekt) dhe t shkujs (rrymave t ajrit) t cilat ndr t tjera mund ta asgjsojn letrn e djegur (hirin), etj. 12.1.1.3. Klasifikimi i vendit t ngjarjes Vendi mikroskopik65 i ngjarjes mund t renditet sipas: tipit t veprs penale (vrasje, dhunim, thyerje dhe vjedhje, etj); vendit apo lokalitetit (t mbyllur, t hapur, i dukshm, nntoksor); natyrs s vendit t ngjarjes (trupi, shtpia, treni, banka, automobili); gjendjes s hasur faktike (e rregulluar/e rregulluar, aktive/pasive, normale/ jo normale). do kualifikim sht i rndsishm dhe ndihmon, por asnjri nuk ofron prfshirjen e t gjitha elementeve t cilave e prbjn vendin e ngjarjes. Ajo q sht m e rndsishme sht nevoja q kriminalisti ti zhvilloj shkathtsit e nevojshme q vendi i ngjarjes t profilizohet dhe t prcaktohet numri i vendeve t ngjarjes n rastin e caktuar, bashk me karakterin, kufijt dhe gjendjen e do vendi t ngjarjes.
65

N kuptimin mikroskopik vendi i ngjarjes mund t'i prket ndonj vendi tjetr prve lokaliteteve fizike. P.sh. vendi i ngjarjes konsiderohet edhe trupi i viktims, i t dyshuarit, do pjes e automobilit t shfrytzuar lidhur me veprn penale. Prve t cekurave disa lokalitete tjera ose persona t prfshir n vepr penale konsiderohen superstruktur e vendit t ngjarjes. 231

Vendi mikroskopik 66 i ngjarjes, as m pak e as m shum, ka t bj me gjurmt materiale dhe aty ekzistojn shum mnyra pr klasifikimin e tij, p.sh, sipas gjendjes fizike, tipit t veprs penale dhe llojeve t shtjeve t cilat duhet t zgjidhen. sht e nevojshme q kriminalisti q e udhheq prpunimin kriminalistik t vrej edhe prkufizimin e gjurmve materiale, dhe ta kuptoj ndrveprimin midis vendeve mikroskopike dhe mikroskopike t ngjarjes, ti sajoj t gjitha format e bartjes s gjurmve dhe t posedoj shkathtsi dhe aftsi q vendet mikroskopike t ngjarjes ti vendos brenda atyre makroskopike. Klasifikimi i vendeve t ngjarjes sht shum i rndsishm pr kriminalistt t cilt duhet ta prcaktojn vendin e ngjarjes dhe ta kuptojn teorin e bartjes apo shkmbimit t gjurmve materiale. Kjo teori zbatohet n mnyrn m t efektshme kur t gjith antart e ekipit t shikimit e kuptojn se si sht klasifikuar vendi i ngjarjes dhe punojn t gjith s bashku si t ishin nj. Me prvojat dhe njohurit n vendet e ndryshme t ngjarjeve dhe me analizn sistematike t vendit konkret t ngjarjes mund t konstatoj se cili lloj i gjurmve materialeve ekziston atje, ku duhet t zbulohen gjurmt n vendin e caktuar t ngjarjes brenda klasifikimit, si duhet t sajohen, ti mbledh arkivon dhe ti prpunoj ato gjurm, kurse m n fund t dij se si ta rekonstruktoj vendin e ngjarjes. 12.1.2. Kontrollimi i hapsirs s gjer t vendit t vrasjes. sht shum vshtir t caktohet nj rregull me t ciln do t zgjidheshin t gjitha; cilat jan vijat e kufizimit t hapsirs s gjer t vendit t ngjarjes. Kjo sht hapsir npr t ciln ka lvizur kryesi i veprs dhe ka ikur nga vendi i ngjarjes. Mbase edhe gjat atyre lvizjeve n at rrug ka ardhur deri te hedhja e mjeteve t kryerjes, t ndonj objekti t cilin e ka bartur nga vendi i ngjarjes, ka ndrruar rrobat, i ka hedhur rrobat e papastrta t prlyera me gjak, etj. N at zon t lvizjes policia, duhet ti kontrolloj kontejnert e mbeturinave, mbeturinat, etj., barishtet nse ka, automjetet, grmadhat, garazhet, objektet e zbrazura dhe vendet tjera t cilat jan t prshtatshme pr fshehjen e objekteve. Gjithashtu n kuadr t kontrollimit t hapsirs s gjer t vendit t ngjarjes hyn edhe
66

U mikroskopskom smislu, mjesto dogaaja smatra se svaki komad materijala povezan s krivinim djelom koji se ne vidi ili jedva vidi okom. 232

krkimi dhe kontrollimi i objekteve t cilat gjenden n rrugn kah ka lvizur kryersi (shitoret, bankat, hotelet, postat), sepse, kto sidomos posedojn video kamera t cilat e prfshin at hapsir q sht objekt i kontrollimit dhe sipas nevojs t merren edhe video shiritat me qllim t kontrollimit. Duhet t theksohet sidomos se me rastin e gjetjes s objekteve t cilat do t mund t kishin lidhje me veprn, t njjtat nuk ishte dashur t lvizen nga vendi pa ndonj arsye t madhe, por vetm t shnohen me qllim q n fazn dinamike dhe statike t jen t prpunuara. 12.1.3. Mbrojtja e jets do rast kriminal krkon prgjegjsi dhe forma t ndryshme, por edhe detyrime, mirpo detyra e par dhe kryesore e do polici i cili ka arritur n vendin e vrasjes sht mbrojtja e jets dhe para se t futet n vendet e vrasjes duhet t ket parasysh: 1. Sigurin e vet personale, sigurin e t tjerve t cilt futen n vendin e ngjarjes; 2. Mbrojtjen e jets; 3. Mbrojtjen e vendit t ngjarjes dhe t provave. Mbrojtja e jets prfshin jo vetm jetn e viktims, por natyrisht edhe vet t dyshuarin si dhe policin. N ditt e sotme ndihma e shpejt mjeksore ishte dashur t jet e organizuar n at mnyr q t jet e gatshme n kohn sa m t shkurt t mundshme t reagoj, me t marr t lajmit pr ndihmn, sepse nuk jan t rralla rastet q ndihma e shpejt arrin pas policis, sidomos nganjher, pr shkak t arsyes q ai i cili e paraqet ngjarjen, duke shpresuar se viktima sht ende e gjall, s pari e lajmron stacionin m t afrt shndetsor. N situatat e tilla vendi i ngjarjes nuk sht i siguruar mir dhe mund t vij deri te asgjsimi i gjurmve ekzistuese dhe t krijimi i gjurmve t reja, gjat ofrimit t ndihms s par. Pr shkak t rndsis shum t madhe t gjurmve t cilat kan rndsi vendimtare pr rrjedhn e prpunimit t mtejm kriminalistik, polict duhet tua trheqin vmendjen personelit shndetsor q me rastin e ofrimit t ndihms shndetsore t ken kujdes dhe ti ruajn gjurmt e veprs penale, mirpo edhe krahas ksaj ata duhet ta prcjellin rrjedhn e intervenimit mjeksor me qllim q ti evidentojn t gjitha ndryshimet e krijuara n vendin e ngjarjes.
233

Kjo gjithashtu vlen edhe pr zjarrfiksit dhe shrbimet tjera t specializuara t cilat mund t jen t angazhuara n rastin. T msuar me kto prvoja shum polic kan ndrmarr aktivitete pr njoftimin e personelit mjeksor dhe t tjerve me gjrat themelore kriminalistike, kshtu q krahas kujdesit t shtuar pr gjurmt me rastin e intervenimit ata i arsimojn edhe me njohurit themelore t mbledhjes s t dhnave nga personat, me rastin e transportit deri te enti shndetsor dhe t cilt ndodh q vdesin gjat rrugs, kurse t dhnat t cilat do t mund t merreshin nga ata jan t nj rndsie t madhe pr rrjedhn e mtejme t prpunimit kriminalistik. Nse viktima bartet n spital, detyr e policis e cila e siguron vendin e ngjarjes sht q ti marr shnimet e personit shndetsor dhe targn e regjistrimit t automjetit si dhe emrin e institucionit shndetsor ku do t bartet viktima. Nse rrethanat lejojn, policia duhet ta prcjell viktimn deri te institucioni shndetsor me qllim t ruajtjes s kontinuitetit t gjurmve dhe t prpunimi dhe trajtimit t mtejm t viktims pas ndihms s ofruar, ose nse ajo vdes. Mirpo n situatat kur kjo nuk sht e mundur, ather prmes administrats kompetente policore duhet t organizohet q n entin shndetsor t shkojn kriminalistt t cilt do ti marrin rrobat dhe gjrat personale t viktims, ta vrtetojn identitetin, t mbledhin t dhnat lidhur me plagt e viktims, t mbledhin t dhnat pr dshmitart e mundshm, t bisedojn me personelin q e ka bartur viktimn, ta marrin gjakun e saj, etj. Nse paraqitet nevoja e transportit t personit i cili sht i dyshuar pr veprn penale, ather sht e nevojshme edhe prcjellja e policis, si pr shkak t mbrojtjes fizike t drejtprdrejt t personelit mjeksor, ashtu edhe pr shkak t sulmit eventual nga farefisi i viktims. Gjithashtu nj gj shum e rndsishme n raste t tilla sht q, nse rrethanat lejojn, t bhet sigurimi i gjurmve n kryesin q t mos vij deri te asgjsimi apo dmtimi, q ai qllimisht do ta bnte. Kt gj duhet ta bj personeli mjeksor me rastin e ofrimit t ndihms mjeksore. Pr shkaqet e prmendura, nse ekziston probabiliteti se n vendin e ngjarjes jan gjeneruar gjurm t reja, ather domosdo duhet t merren mostrat biologjike t drejtprdrejta, mikrogjurmt, shenjat e kpucve, shenjat papilare, etj. nga personeli mjeksor, kurse m von edhe nga personat tjer t cilt kan pasur kontakt me vendin e ngjarjes.
234

12.1.3.1. Masat e mbrojtjes s pjestarve t policis Nuk jan t rralla rastet kur polict duke mbrojtur viktimn dhe t dyshuarin, i ekspozohen situats e cila paraqet rrezik pr shndetin e tyre. Prandaj, polict duhet t prmbahen masave t gatishmris n vendin e ngjarjes kur ballafaqohen me gjakun dhe me fardo rrjedhash trupore. Meqense sht vshtir t prcaktohet se kush ka smundje ngjitse, t gjith ata q e bjn hetimin n vendin e ngjarjes kriminale duhet tu prmbahen masave t kujdesit t shtuar, si jan: 1.t bartin dorza t cilat jan pr nj prdorim dhe t lejuara, gjat qndrimit n vendin e ngjarjes kriminale dhe t jen t vetdijshm se gjaku dhe rrjedhat tjera nga trupi mund t bartin smundje. 2.t bartin n vendin e krimit maska pr nj prdorim, sepse aty mund t ballafaqohen me smundje ngjitse (prmes frymmarrjes), si sht meningitisi, apo tuberkulozi. 3.t bartin mbrojtset pr sy dhe mantelin pr mbrojtjen e rrobave nga smundjet ngjitse, sidomos kur n vendin e ngjarjes ka sasi t madhe gjaku dhe rrjedhje tjerat trupore. 4.pas hetimit t prfunduar, dorzat, maskat dhe mantelet e kontaminuar me gjak, ose rrjedhje tjetr t trupit ti fusin n qese mbrojtse biologjike, t lahen duart mir me substanc antiseptike. 5.para s t kthehen n stacion, prsri ti lajn duart me uj dhe mjet kundr baktereve (bacti stat). 6.ta kufizojn numrin e hulumtuesve n vendin e ngjarjes, t cilt do t mund t vinin n kontakt me burimet potenciale infektuese. 7.ti kshillojn t pranishmit tjer n vendin e ngjarjes t cilt mund t vijn me burimet potenciale t infeksionit. 8.ta bjn dekontaminimin e tr pajisjes s shfrytzuar para s t kthehen n stacion t policis. 9.menjher ta ndrrojn gardrobn e kontaminuar me gjak dhe me rrjedhje tjera trupi dhe ta bjn dekontaminimin e saj. 10. lkura paraqet barrier efektive pr pengimin e smundjeve ngjitse infektuese. Prandaj t lahen t gjitha vendet e kontaktuara sa m par me qllim t eliminimit t mundsis s kontaminimit. Plagt si jan grvishtjet, prerjet, vendet e smura, plasaritjet n lkur, pa marr parasysh madhsin, e mundsojn kalimin e infeksionit n trup, prandaj kto vendet duhet t mbshtillen mir. 11. t hartohet raporti lidhur me t gjitha mostrat e gjakut dhe t rrjedhjeve tjera trupore n afat prej 24 orsh.
235

Puntort e policis, sidomos t ekipit i cili i pari arrin n vendin e ngjarjes jo rrall jan n situat tua ofrojn ndihmn e par viktimave t veprs penale, madje edhe vet kryesit t veprs penale, me rast ekziston rreziku nga kontakti i drejtprdrejt me tajimet trupore, prandaj pas ndihms s par t ofruar, menjher ose sa m par q sht e mundur duhet t lahen duart dhe pjest tjera t kontaminuara t trupit me sapun dhe uj, ose me lngje t posame. Rastet e infektimit me HIV, gjat ofrimit t ndihms s par prmes frymmarrjes artificiale, deri tashti nuk ka pasur ose s paku nuk jan t njohura. Mirpo, megjithat ekziston mundsia teorike q smundja t bartet edhe n at mnyr, sidomos nse viktima rrjedh gjak pr goje. Me rastin e ofrimit t ksaj forme t ndihms s par masa e vetme mbrojtse q mund t zbatohet sht q me faculet t pastr ose me cop t pastr plhure, para se ti ofrohet ndihma viktims ti pastrohet goja nga gjaku. Pas ndihms s ofruar t par sht e dshirueshme q shptimtari ta shprlaj gojn disa her me uj. Sot ekzistojn pompa t posame plastike me t cilat ofrohet ndihma goj m goj, mirpo, shum polici nuk disponojn me mjete t tilla dhe t tjera, pr arsye ekziston rreziku nga infektimi. sht e nevojshme q sa m par, por m s voni n vet lokalet e policis, t gjith t pranishmit t dekontaminohen dhe ta dekontaminojn krejt pajisjen e cila ka qen e ekspozuar me gjak, ose me lngje tjera t trupit, t cilat kan mundur t barten me pajisje nga vendi i ngjarjes, si dhe rrobat t cilat jan t kontaminuar me gjak, ose ose me masn e vjelljes apo me lngjet tjera t trupit nga vendi i ngjarjes, n mnyrn si vijon: 1.sa m par t ndrrohet gardroba e kontaminuar; 2.t prdorn dorza t nj prdorimi me rastin e pastrimit t rrobave dhe pajisjeve t kontaminuara; 3.t shprlahen rrobat e kontaminuara ndaras me detergjente dezinfektuese dhe uj t vluar e pastaj t lahen n mnyr t zakonshme; 4.t prdorn qese plastike pr transportin e pjesve t kontaminuara para larjes.

236

Masat e kujdesit t shuar jan: a. shmangia nga kontakti i panevojshm me gjakun, ose lngjet tjera trupore; b.gjithmon t barten dorzat me rastin e kontaktit me personat e prgjakur ose gjat kontaktit me lngjet tjera t trupit; c. t lahen duart mir pas do kontakti; d.t pastrohen pajisjet e prgjakura, ose t prlyera me lngje tjera t trupit. Prandaj, kur tr kt e shikojm, shohim se polict me situata e rrezikshme duhet t jen shum t kujdesshm, sidomos kjo vlen pr antart e ekipit t shikimit t vendit t ngjarjes dhe pr personat t cilt i prpunojn dhe analizojn gjurmt materiale me prejardhje biologjike n laborator. 12. 1. 4. Komunikimi n vendin e ngjarjes. Komunikimi sht elsi i suksesit. Paramendoni te gjendeni n vendin e ngjarjes disa minuta pas vrasjes. Njerzit fillojn t dalin nga ndrtesat e afrta, krijohet tollovi e madhe. Ata jan t part n vendin e ngjarjes. Njerzit e zakonshm t cilt jan gjendur n afrsi, fillojn ta ndihmojn viktimn t cilit i duhet ndihma. Kta njerz gjithashtu i japin edhe informatat e para. Vrehet huti dhe panik kur vijn polict e par n vendin e ngjarjes. sht fat q policia t arrij para prfaqsuesve t medieve. Me at rast n vendin e ngjarjes, t gjith antart e ekipit i prgjigjen udhheqsit t sigurimit t vendit t ngjarjes, i cili ua prcjell t gjitha informatat e nevojshme, kshtu q edhe e kan parasysh dhe din far pyetjes t parashtrojn. Komunikimi efikas sht e qart nuk sht i mundur nse do antar i ekipit nuk di sakt se ka duhet biseduar me bashkpuntort e tij. Me at rast mund t shfrytzohen metoda t ndryshme komunikimi duke filluar nga lkundja joformale e koks, e deri te dokumentet e shkruara zyrtare. Disa nga kto metoda prfshijn: 1.gjestet, si sht lkundja e koks dhe format tjera t ngjashme; 2.shenjat me duar; 3.korriejert t cilt bartin porosi t shkruara dhe me goj; 4.toki voki, etj.
237

t gjitha kto metoda mund t shfrytzohen ose t prdorn gjat shikimit t vendit t ngjarjes si me rastin e sigurimit t vendit ashtu edhe gjat kryerjes s shikimit, por edhe gjat dhe pas prpunimit kriminalistik, sepse fakti m i rndsishm t ciln duhet mbajtur n mend sht q vetm ekipi i informuar mir sht i sigurt n punn e tij. 12.2. Kryerja e shikimit (inspektimit) t vendit t ngjarjes. Kryerja e shikimit sht nj aktivitet shum i rndsishm hetimor, kriminalistik. Pr kryerjen sa m profesionale dhe sa m t plot t tij, sht e domosdoshme prbrja e ekipit, gjegjsisht q ai t jet n pajtim me dispozitat procedurale dhe rregullat kriminalistike, prandaj at duhet ta prbj: prokurori publik, ose zvendsi i tij, kriminalisti (hetuesi), i cili punon n luftimin e delikteve t gjakut, tekniku i kriminalistiks, mjeku specialist i mjeksis ligjore dhe ekspert tjer, varsisht nga mjetet e kryerjes (eksperti i balistiks, eksperti i mbrojtjes kundr diversive, biokimisti, etj.). Personi prgjegjs i cili ka marr pjes n sigurimin e vendit t ngjarjes e informon prokurorin, gjegjsisht kriminalistin (udhheqsin e shikimit) pr faktet e mbledhura dhe rrethanat e kryerjes s vrasjes, pr gjendjen e gjetur dhe ndryshimet eventuale n vendin e ngjarjes. N vendin e rrethuar t ngjarjes n aspektin kriminalistik sht mir q t part t futen teknikt e kriminalistiks dhe ekspertt e fushs prkatse n mnyr q paraprakisht ti shnojn gjurmt dhe ndrmarrin masa q t mos shkelet mbi siprfaqen e caktuar ku logjikisht supozohet se n fazn dinamike t shikimit do t gjenden mikrogjurmt. sht krejtsisht e gabueshme praktika q vendet e ngjarjes s pari ti vizitojn antart e ekipit inspektues, kurse pastaj t fillohet me shikimin, sepse kjo mund t sjell ndryshime apo asgjsime t gjurmve dhe krijimin e gjurmve t reja jo relevante. Gjat shikimit t vendit t ngjarjes duhet prpjekur q t merren prgjigje n sa m shum pyetje t arta kriminalistike dhe t ndriohen t gjitha rrethanat dhe faktet e rndsishme. Gjithsesi, shikimi i kryer profesionalisht ishte dashur t jap prgjigje n pyetjet esenciale kriminalistike taktike si jan: a paraqet ngjarja kriminale vepr penale t vrasjes, ose fjala sht pr vetvrasje, fatkeqsi apo vdekje natyrale;
238

n koh dhe n vend sht kryer vrasja? N mnyr dhe me far mjeti sht kryer vrasja? T vrtetohet identiteti i viktims; A ka qen nj apo m shum kryers? Rruga e ardhjes, lvizjes, dhe mnyra e sjelljes n vendin e ngjarjes, si dhe rruga e shkuarjes s kryesit? Cilat jan vendet apo pikat prej nga kan mundur t shihen apo dgjohen disa manifestime t jashtme ose t dgjohen ato q e kan prcjell kryerjen e vrasjes? Cili sht motivi i kryersit; Kush jan t dyshimtit? Vmendje t posame duhet drejtuar vrtetimit t fakteve: a sht vendi i gjetjes s kufoms vend i vrtet i kryerjes s vrasjes, dhe me ndihmn e ekspertit t mjeksis ligjore t provohet prcaktimi i prafrt i kohs s vdekjes, sepse, dhnia e prgjigjes sa m t sakt n kto dy pyetje t arta kriminalistike (vendi dhe koha), e mundson edhe vrtetimin m t leht t alibis s t dyshuarit. Gjat shikimit t vendit t ngjarjes sht e rndsishme prpjekja pr sqarimin e disa pyetjeve tjera me rndsi kriminalistike si jan: Pozita e viktims dhe kryersit n momentin e vrasjes; Konstruksioni forenzik i kryersit t veprs penale dhe pamja fizike e viktims; Cilat gjurma krejt ka mundur ti l i vrari te kryersi; A sht lnduar kryersi dhe n cilat pjes t trupit; Mos iu ka grisur atij ndonj pjes e gardrobs; A ka krkuar kryersi objekte t caktuara, t holla, apo dokumente; A i ka njohur kryersi rrethanat; A ka shfrytzuar vetur, e t ngjashme. Pra, varet nga secili rast konkret i vrasjes se cilat nga kto fakte do t ndriohen dhe konstatohen ve e ve, gj q gjithsesi on n prfundim se shikimi te vrasja nuk guxon t bhet n rrethin e ngusht t vendit t ngjarjes ku sht gjetur kufoma, por sht e nevojshme t kryhet kontrollimi sistematik dhe i hollsishm i rrethins s gjer, me qllim t gjetjes s gjurmve dhe objekteve lidhur me vrasjen dhe kryersit e saj dhe t vrtetohen faktet dhe rrethanat tjera t rndsishme.
239

12.2.1. Fazat e kryerjes s shikimit t vendit t ngjarjes. Si n teorin vendore, ashtu edhe at ndrkombtare nuk ekziston unitet n aspektin e fazave t zbatimit t shikimit t vendit t ngjarjes. Qndrimet e autorve t cilt mendojn se jan faza (statike dhe dinamike), gjegjsisht tri faza (informative, statike dhe dinamike), nuk jan t pranueshme nga aspekti i shkencs moderne kriminalistike. Mirpo, shikimi i vendit t ngjarjes n kuptimin teorik mund t ndahet n pes faza, kurse n zbatimin praktik, n t shumtn e rasteve fazat e shikimit t vendit t ngjarjes, n zhvillim e sipr grshetohen reciprokisht dhe kryhen drejtprsdrejti (D. Modly, 1990; fq. 132). Kto faza jan: 1. faza informative orientuese dhe organizative apo prgatitore; 2. faza statike identifikuese apo pasive; 3. faza dinamike apo aktive; 4. faza kontrolluese dhe; 5. faza finale apo prfundimtare. Ndarja e ktill plotsisht mund t pranohet, sepse kur qndrimi i ktill teorik sjelljet n funksion me zbatimin praktik t shikimit, sht e qart se do faz teorike mban nj faz t puns s organit inspektues n vendin e veprs penale. Interaksioni i till edhe sht treguesi m i mir, gjegjsisht verifikim i qndrimeve teorike n punn praktike. 12.2.1.1. Faza informative orientuese dhe organizative apo prgatitore e shikimit t vendit t ngjarjes. Supozojm se vendi i ngjarjes sht siguruar nga policia, q sht n pajtim me rregullat kriminalistike, por ekzistojn situata kur sigurimi i vendit t ngjarjes mungon ose sht shum i rrall. Kjo zakonisht mund t ndodh kur n territorin e nj administrate policore gjat sigurimit t disa vendeve t ngjarjeve, pr shkak t ngarkess s madhe me pun, policia nuk ka mundsi q njkohsisht ti mbuloj t gjitha lokalitetet. N rastet e tilla sht vshtir t bhet selektimi se cilat ngjarje jan t rnda, e cilat t lehta, sepse ishte dashur t punohet sipas radhitjes s paraqitjes apo t kuptuarit e veprs penale. N rastet e tilla kujdestari operativ i cili pranon informatn duhet q qytetarve apo t dmtuarve t cilt e lajmrojn ngjarjen tu jap udhzime rreth sigurimit t prkohshm derisa policia arrin n vendin e ngjarjes. Pra,
240

ekziston mundsia q organi i inspektimit t vendit t ngjarjes i cili e bn shikimin, vjen n vendin e ngjarjes i cili nuk sht i siguruar n pajtim me rregullat e kriminalistiks, mirpo, n kt pun ne do t fillojm nga supozimi se vendi i ngjarjes s veprs penale ka qen i siguruar nga policia. Sipas Pavishiqit dhe Modlyt, (1990; fq. 223), me ardhjen e organit t shikimit t vendit t ngjarjes n vendin e kryerjes fillon faza e shikimit. Organi i shikimit (me duar n xhepa, apo pas shpine) orientohet pr vendin dhe kohn e shikimit t vendit t ngjarjes (orientimi pr vendin dhe kohn). N kt faz organi i shikimit pranon informatat nga policia nse jan t siguruara n vendin e ngjarjes ose kryen biseda me persona tjer t cilt e kan siguruar vendin e ngjarjes ose kan ndonj njohuri lidhur me ngjarjen penale. Parimisht duhet vizituar vendi i ngjarjes, por pa hyr n territorin e tij. Territori i vendit t ngjarjes varsisht nga vlersimi i organit t shikimit dhe antarve t ekipit mund t rritet dhe t zvoglohet. Pastaj autort e njjt theksojn se vmendje e posame i kushtohet marrjes s njohurive pr ndryshimet e mundshme n vendin e ngjarjes pas kryerjes s veprs penale (cilat gjurm dhe objekte jan dmtuar apo asgjsuar, kontaminuar, apo gjeneruar). Mblidhen t dhnat edhe pr kushtet atmosferike (koha e kryerjes s veprs dhe shikimit); Vrtetohen kushtet klimatike (lloji i t reshurave, era, temperatura dhe t dukshmria). Organi i shikimit n kt faz nxjerr vendim se si duhet kryer shikimi nga perimetri i jashtm dhe drejt qendrs dhe anasjelltas, varsisht nga situata n vendin e ngjarjes. N rastet kur ngjarja sht e ndrlikuar, sht e dshirueshme t bhet plani me shkrim pr zbatimin e shikimit t vendit, me theks t posam n radhn e zbatimit t disa masave dhe aktiviteteve kriminalistike taktike dhe prcaktimi kush dhe me ka do ti zbatoj. Gjithashtu mund t merret vendimi edhe pr zgjerimin eventual t ekipit t shikimit, ose pr pjesmarrjen e personave tjer profesional apo ekspertve. N kt faz veprojn t gjith antart e ekipit t shikimit, nn udhheqjen e t parit t ekipit, sepse organi i shikimit nuk mundet kurr vet t prcaktoj rrethin e vendit t ngjarjes. Pas prcaktimit t vendit t ngjarjes merret vendim pr kryerjen e shikimit, kurse m von edhe plani i puns s mtejme n baz t konsultimeve me antart e ekipit inspektues, me brifing t rregullt, sepse si n kt faz, ashtu edhe n fazat tjera t gjith antart e ekipit duhet t jen mish e thua. Udhheqsi i organit t inspektimit q nga fillimi shnon informatat e mbledhura n kuptim t mbajtjes s procesverbalit mbi shikimin e vendit t ngjarjes. Ky shnim mund t
241

bhet n disa mnyra si jan: diktimi procesmbajtsit, diktimi n diktafon, ose t shkruarit e t dhnave dhe tezave t caktuara. Diktimi n diktafon sht m efikas, mirpo, kjo nuk prjashton edhe t shkruarit t tezave t caktuara, pr shkak t prishjes eventuale t diktafonit. 12.2.1.2. Faza statike identifikuese ose faza pasive e shikimit t vendit t ngjarjes Kjo faz pason pas fazs organizative informative dhe n esenc ka t bj me kontrollin e vendit t ngjarjes dhe prcaktimin e kushteve t prgjithshme n t cilat ka ndodhur ngjarja. Me kt rast bhet kontrolli i vet vendit t ngjarjes, por edhe i rrethit t gjer. N kt faz caktohet vendi i sakt i ngjarjes, hulumtohen dhe krkohen gjurmt dhe objektet lidhur me veprn penale, por pa i prekur fare dhe pa i lkundur nga vendi, si dhe pa ua ndrruar pozitn. Me rastin e ardhjes n vend t ngjarjes, organi i inspektimit duhet ti prcaktoj vijat e prkufizimit pastaj si duhet tu afrohet, t konstatoj se a ekzistojn prova q mund t thyhen t cila do t krkon veprim t shpejt. Gjurmt dhe objektet shnohen n procesverbal, me numra ose fjal (markimi), maten, konstatohet largsia midis tyre, analizohen, interpretohen, fotografohen n trsi dhe n detaje. Prcaktohen marrdhnia e tyre dhe ndrlidhja me gjurmt dhe objektet tjera dhe shnohet n skicn e vendit t ngjarjes. Shnjimi i objekteve t gjurmve t identifikuara (markimi), bhet me numra ose me fjal, por sipas renditjes s caktuar logjike. Nuk bn dhe nuk guxohet q numrat dhe fjalt e tilla t shkruhen n mnyr t dyshimt. Renditja e tyre duhet t paraqitet nj rrjedh logjike t ngjarjes sipas fazave t kryerjes s veprs penale. Kjo gj arrihet vetm me rikonstruktimin ideor i cili bazohet n rezultatet e informatave t mbledhura nga t pranishmit dhe n lidhjet logjike t objekteve dhe gjurmve t identifikuara. Nganjher sht vshtir q kjo t arrihet, por gjithmon duhet t bhet rikonstruktimi ideor dhe t formohen versionet e mundshme q n t vrtet paraqet planin orientues t puns n vendin e ngjarjes. Kjo sht forma e vetme q edhe vet procedura e shnjimit t zhvillohet sipas nj renditje logjike. E konsiderojm si t vetmen t mir q procedura e identifikimit dhe e shnjimit t bhet njkohsisht n mnyr q dmtimi ose shkatrrimi i objekteve t mos ndodh nga pakujdesia, sidomos dmtimi i gjurmve
242

do t reduktohej n masn m t vogl t mundshme. Kjo pastaj nnkupton veprimin e prbashkt t udhheqsit t shikimit t vendit t ngjarjes dhe teknikut t kriminalistiks, po q se nuk sht e nevojshme prania e personave tjer n vendin e ngjarjes 67. Faktet e vrejtura duhet objektivisht t konstatohen dhe fiksohen. Vazhdimisht duhet pasur kujdes q t ndahen faktet e perceptuara nga mendimet dhe konstatimet. Duhet t prshkruhen objektivisht rezultatet e perceptimeve t ndjeshme pa gjykuar personalisht, si dhe pa mendimin e t tjerve. Rezultatet duhet t prshkruhen me nj saktsi dhe qartsi t madhe n mnyr q m leht pastaj t dallohen nga konstatimet e mvonshme n fazn dinamike t shikimit. N kt faz synohet sintetizimi i njohurive t mbledhura n fazat e mparshme t procedurs: dalja n vendin e ngjarjes dhe sigurimi i tij, masat e ndrmarrjes s par dhe faza orientuese informative e shikimit. Gjat ksaj faze krijohen nj plan i puns pr stadin dinamik q pason. Fjala sht pr kontrollin e prgjithshm gjat t cilit merren prgjigje pr morfologjin e ngjarjes konkrete penale ose pr faktet t cilat duhen t sqarohen. Fjala sht pr prcaktimin e bazs fillestare dhe t detyrave konkrete. Organi i shikimit dhe antart e ekipit t tij i parashikojn masat dhe aktivitetet konkrete t cilat duhet ndrmarr dhe prmbajtjen dhe renditjen e tyre. Me kt rast duhet pasur kujdes pr aspektet metodike t shikimit t vendit t ngjarjes. Ktu prcaktohet pika fillestare (zero) e matjes, kurse sipas nevojs vendi i ngjarjes bastiset n baz t metods e cila varet nga madhsia, lokaliteti dhe kompleksiteti i vendit t ngjarjes. 12.2.1.2.1. Ku fillon kontrolli i vendit t ngjarjes Krkimi i provave fillon me izolimin dhe mbrojtjen e vendit t ngjarjes. Personi i cili e bn kontrollin duhet t jet i sigurt se vendi sht i siguruar dhe duhet t filloj me rikonstruktimin ideor t ngjarjes e cila ka ndodhur para ardhjes s tij aty. sht e qart se vendi m i mir pr gjetjen e provave sht vendi m i afrt ku sht zhvilluar akti kritik, si p.sh, afrsia m e madhe e viktims s vrar. Megjithat nuk bn t lihen anash as vendet tjera n vendin e ngjarjes, si jan:
67

Krivokapi, V., (1997), Kriminalistika Taktika III. Beograd. 243

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

vendi i hyrjes s dhunshme; dalja pr ikje; i dyshuari (rrobat, duart, trupi, flokt...); vendi ku sht gjetur ose do t gjendet arma; vendi i banimit t t dyshuarit; vendi n t cilin ka ndodhur sulmi q ka rezultuar me vdekje; vendi prej nga sht bartur trupi.

Para afrimit vendit t krimit, organi i inspektimit duhet ti prcaktoj kufijt e tij, t definoj si tu qaset, t konstatoj a ekzistojn prova t thyhen ose shkatrrohen q krkojn veprim t menjhershm dhe pas ksaj t fotografohet dhe skicohet skena. Kriminalistt gjithmon duhet ta ken n mendje q teoria e tyre mbi krimin t jet profesionale. Nse ndonj prov tregon se duhet ndryshohet mnyra e hetimit, kriminalistt duhet t jen t gatshm ta ndryshojn apo ta prshtatin teorin e tyre mbi krimin pr shkak t paraqitjes s fakteve t reja. Teorit fillestare t krimit vazhdimisht ndryshojn. sht kryesore me qen fleksibil. sht e nevojshme q t konstatohet me mendjen e shndosh e jo tu prmbahemi teorive dhe spekulimeve hipotetike. Shpesh prgjigja sht para hundve. Problemi sht se kan ndodhur shum gjera dhe nganjher leht devijon observimi i thjesht. Nuk duhet prjashtuar instinkti, sepse ai shpesh mund t na sjell n realitet dhe t na drejtoj n situatn t ciln prndryshe do ta kishim harruar. Kriminaliteti apo dhuna sikurse edhe vrasja zakonisht prfshin ndonj lloj lufte, prdorim armsh, prdorim t forcs fizike apo ndonj kontakt midis kryersit dhe t vdekurit. Pr kt arsye ekziston mundsia q prova t gjendet dhe t zbulohet. Gjithmon duhet t kihen n mendje teorit bazike pr transferin dhe shkmbimin. N formulimin e planit t kontrollit ekzistojn vende t caktuara t cilat duhet mbuluar menjher, vetm shtrohet pyetja ka duhet t jet prov e ka nuk sht e domosdoshme. N kriminalistin nuk bn t ndikoj raporti origjinal, ftesa e policis apo fardo deklarate. Duhet t merren parasysh ato informata, por sht e dshirueshme q vet ta nxjerrin vendimin i cili do t bazohet n t gjitha informatat.
244

Duhet t mbahen n mend pyetjet n vijim: 1.a sht shkaktuar vdekja me vrasje; vetvrasje, fatkeqsi; vdekje natyrore; 2. vendi, faktet, deklaratat dhe provat materiale a e prmbajn kt sqarim? 3.nse vdekja sht shkaktuar me vrasje: me ka sht kryer vrasja? A ka qen vrasja e arsyeshme dhe a ekziston shpjegim? A sht br di aty me qllim t lajthimit t policis si p.sh, a) deprtimi i simuluar,b) vjedhja; 4.a duket vrasja si vetvrasje (rastet e sigurimeve): a ekzistojn shum shkaktar t vdekjes? A ka deklarata t dshmitarve dhe a prputhen me faktet? Elementi i kohs (motit)a prputhet me gjendjen n vendin e ngjarjes? a) a jan njollat e gjakut t thara apo t freskta? b) gjendja e trupit (e ngroht, e mavijosur,)? 5.armt/ arma? a. sht prdorur m shum se nj arm? b.N ka orienton? c. A ka qen arma e atij vendi apo lokali? d.A sht arma e zjarrit? e. A ka vrima predhash n mur, dysheme apo plafon? f. A sht arma nn trupin e t vdekurit? g.A ka qen i vdekuri i armatosur? Gjat pyetjeve t tilla kryqzore bhet evaluimi final, sepse vetm ather formohet teoria e cila ndihmon planifikimin e prpunimit t mtejm kriminalistik. Megjithat, duhet me kujdes t analizohet koha dhe vendi i krimit. Duhet pasur ide t prgjithshme pr numrin e provave q planifikohen t mblidhen. Kjo faz krkon pun t madhe, kujdes dhe prfundime t shndosha. 12.2.1.3. Faza dinamike apo aktive e shikimit t vendit t ngjarjes Faza dinamike sht faza e tret dhe pjesa qendrore e hulumtimit t vendit t ngjarjes. mnyra e zhvillimit t saj imponohet si nga dimensionet ashtu edhe nga konfiguracioni i terrenit (aspekti topografik). Kur sht fjala pr vendet e hapura ose diskontunitetin dhe dispersionin eventual t vendit t ngjarjes, dhe pr kushtet e kushtzuara me vet natyrn dhe rrjedhn e ngjarjes kriminale. Njsoj vlen edhe pr enteriert ku sht fjala pr siprfaqet e mdha, p.sh, hallat e fabrikave, etj. Mirpo, n rastet e gjurmve t prkohshme apo
245

kalimtare, shikimi fillon me fazn dinamike, p.sh, gjurma n bor e cila mund t shkrihet, gjurma e pneumatikut t lagur n asfalt gjat vers, etj. N kt faz t shikimit ekipi sht m dinamik, m aktiv, krkon, zbulon, dhe fikson disa gjurm dhe objekte pr t cilat konsiderohet se kan lidhje me ngjarjen penale dhe marrdhniet midis tyre. N kt faz lejohet t bhen ndryshimet e nevojshme dhe t zhvillohet hulumtimi i disa gjurmve dhe objekteve duke pasur kujdes q t mos shkatrrohen, kontaminohen, ose t dmtohen gjurmt ekzistuese, gjegjsisht, t mos formohen gjurm t reja. Mnyra e kontrollit zakonisht prcaktohet me teorin e krimit ose hipotezn q e prcaktojn kriminalistt e q bazohet n observimet e tyre fillestare t vendit t krimit. Fjala sht pr diagnozn diferenciale kriminalistike. Teoria e krimit krkon nj grup supozimesh t tipit t nnt pyetjeve t arta kriminalistike, p.sh: si dhe prse ka ndodhur vrasja, si dhe sekuencat e ngjarjes q kan pasuar. Prandaj do gj e gjetur n at vend duhet t trajtohet si prov derisa t mos vrtetohet e kundrta. Kjo faz ka nj karakter t theksuar hulumtues. N kt faz prcaktohet origjina e gjurmve dhe objekteve t gjetura dhe shikohet mundsia e nxjerrjes s prfundimit n baz t ksaj n raport me veprn penale dhe shkaktart e saj. Ky edhe sht qllimi dhe caku i shikimit t vendit t ngjarjes n kuptimin traseologjik. Faza statike dhe dinamike e shikimit t vendit t ngjarjes nuk mund t ndahen dhe nuk guxojn t ndahen mekanikisht n praktik, sepse jo rrall n rrjedh e sipr t shikimit grshetohen si e krkon kt edhe gjendja traseologjike n vendin e shikimit (hapsira e madhe, largsit e mdha, situata t shumta t nyjave traseologjike, etj). Prandaj, kujdesi pr kto dy faza kye t shikimit ka rndsi shum t madhe, sepse mundson q n vendin e shikimit n do koh mund t rikonstruktohet situata far ka ndodhur n kohn e kryerjes s veprs. Prcaktimi i drejt i vendit t shikimit dhe fiksimi adekuat i gjendjes faktike mundsojn krijimin e pasqyrs apo shfaqjes s gjall mbi ngjarjen. N kt faz mund t merren objektet me dor t lkundn dhe t shikohen duke pasur kujdes q t mos shkatrrohen gjurmt ekzistuese, sidomos ato latente ose t mos kontaminohen dhe t mos gjenerohen t rejat. N kt faz sidomos duhet pasur kujdes pr katalogimin e objektit t shikuar68.
68

U osnovi svodi se na uspostavljanje odnosa vanosti, sortiranju prema grupnoj 246

Hulumtimi i vendit t ngjarjes n fazn dinamike t shikimit, n t vrtet, ka t bj me prshkrimin e hollsishm me incizim paralel, sukcesiv dhe me matje paralele t distancave, dimensioneve dhe veorive t shtrirjes s gjurmve dhe objekteve. Nganjher sht e nevojshme edhe t maten me peshore objektet. Detyr qendrore e hulumtimit t vendit t ngjarjes n kt faz t shikimit sht prpunimi i gjurmve (gjetja apo mos gjetja e gjurmve t pritura, matja, analizat e strukturs dhe prkatsis, analiza e hollsishme, incizimi, skicimi, etj). Metodat dhe mjetet e tekniks kriminalistike japin prgjigje n shtjet e detektimit, konservimit, aservimit, dhe interpretimit t gjurmve apo objekteve. Kontrollimin i vendit t shikimit n fazn statike dhe dinamike t shikimit, e realizon organi i inspektimit prmes dy mundsive: q me perceptim t drejtprdrejt t prcakton 12.2.1.3.1. Pajimet pr shikimin e vendit t ngjarjes. Pr t qen kontrolli i suksesshm sht e nevojshme dhe pajisja e caktuar dhe mbshtetja logjistike. Shum pjes n vendin e krimit i sjell ekipi forenzik i cili sht i aft pr pun n krimet e rnda dhe i cili posedon pajisje t sofistikuara t nevojshme pr kontrollin detaj t vendit t ngjarjes. rekomandohet q njsitet t ken pajime t lvizshme apo mobile pr rastet e vrasjeve, me pajisje e cila sht e nevojshme pr mbledhjen dhe dokumentimin e provave. Pajisja praktike sht tepr e nevojshme. Pajisja e mir duhe t t prfshij: hartn e vendit t krimit; kompasi shkollor; qese t letrs; pambuku; metri pr matje; fshesa (shpuza); pliko (kuti); traka ngjithse; traka vetngjitse; dorzat e kirurgjis;
pripadnosti i sl. predmeta vjetaenja. Rije je o standardnom obiljeavanju uz voenje rauna o navedenim kriterijima. 247

dorzat e pambukta; litari; pasqyra; thjerrza; vazhduesi manjetik; acidi i krips dhe fasha e pambukt; nj kuti me gozhda; epruvetat pr mostra; grshrt; traka e elikt; markicat ngjitse pr prova; letra grafike, lapsi dhe markert; qeset e najlonit me mbylls me patent; kasetofon / rekorder me mikrofon dhe bateria; kaseta t zbrazta; letr e zakonshme; llamb; foto kamer; film; telefon; termometr; llamba 12 volt; kablo vazhduese e xhepit; trets; ekan; thika dhe skallper; thik me shum tehe; grshr pr tel; paloma; gasmaska; grshr t rndomta; librin e emrave t rrugve; gjilpr pr qepje; thik; ndrpres, etj.

248

12.2.1.3.2. Vrejtjet krahas kontrollit t shikimit t vendit t ngjarjes Teknika e cila konsiderohet e dobishme sht q n vendin e ngjarjes t gjendet personi i cili e njeh vendin dhe i cili do t qndroj aty, fizikisht dhe ta shoh. Kusht sht q t mos preket asgj dhe t mos punohet me dyshime. Ai person mund t pohoj pozitn e zakonshme t gjerave n vendin e ngjarjes. Pastaj mund ta bj kontrollin e vendit. sht e nevojshme t jepen instruksione dhe t dgjohen mendimet dhe t dihet a ekzistojn mosprputhje dhe a ka materiale t jashtme n vendin e ngjarjes t ashtuquajtura fakte negative. Nga ata persona krkohet q t prshkruajn pozitn e zakonshme, p.sh, perdja, roletat, fotografia, statuja, tabla e duhanit, etj. Krkoni raport t hollsishm. Mbase nevojitet q ata persona ta shikojn vendin e ngjarjes s bashku me kriminalistin me qllim q t mund t tregojn pr njollat e reja, shenjat e rregulluara dhe pr do faktor tjetr q nuk prputhet me stilin e jets s t vdekurit. Situata ideale n kontrollimin e vendit t ngjarjes sht prania e nj tekniku kriminalistik i cili ka pr obligim kontrollin dhe prgjegjsia e t cilit sht kontrolli dhe marrja e provave. Kriminalistt tjer mund t ndihmojn duke hartuar procesverbalin pr pozitn e objekteve t gjetura n vendin e ngjarjes. Megjithat, ata polic q i ndihmojn udhheqsit t ekipit operativ nuk bn ti prekin provat. N vend t ksaj ata mund t paralajmrojn udhheqsin e ekipit pr ndonj objekt t caktuar i cili mund t shrbej si prov. Kjo procedur e kufizon vargun e marrjes s provave dhe dshmit e shnuara i uniformon dhe i bn m profesionale. Meqense objektet mund t bien n tok, sidomos n situatat e dhunshme gjat mbrojtjes, dyshemeja sht edhe vendi pr fillimin e kontrollit, e pastaj trupi. Sipas renditjes logjike, kontrolli bhet nga dyshemeja drejt lartsis s shtatit t trupit dhe pastaj nga lartsia e trupit drejt plafonit. Vendi i kontrollit varet edhe nga lloji i vrasjes. Nse vrasja ka qen rezultat i grabitjes apo i deprtimit me dhun duhet ta kontrolloni tr banesn apo shtpin dhe anekset ku mund t gjenden gjrat me vler. Nse vrasja ka qen rezultat i shkrepjeve me arm, duhet t kontrollohen muret dhe plafoni q t gjenden vrimat e predhave dhe gzhojat, duhet t ngritn edhe tepiht.
249

Nse vrassi e ka pastruar terrenin pas vetes, ather mund t kontrollohen edhe lokalitetet shtes, si jan mbeturinat. Nse ekziston mundsia q t jen t prfshir edhe narkotikt, ather duhet t kontrollohen edhe vendet e fshehta. Mund t ndodh q vrassi i ka prgatitur vets di pr t ngrn, ose ka marr di nga frigoriferi. A e ka ndezur apo fikur dritn? A duket vendi sikur t ishte i prgatitur? A kan qen dyert e mbyllura me els apo jo? A kan qen dritaret t hapura apo t mbyllura? Ku sht vendi i hyrjes? Kto pra jan pyetjet t cilat kriminalisti duhet tia shtroj vets. Ta prkujtojm vazhdimisht teorin e shkmbimit apo transferit! Lokalitetet ku mund t gjenden fardo provash apo gjurmsh fizike varen nga ngjarja individuale apo nga hapat e t dyshuarit dhe mund t jen t ndryshme nga vendi n vend. Megjithat vmendjen duhet prqendruar gjithmon n vendet dhe objektet e caktuara si vijon: nn tepih dhe staza; nn draperi; dyert, llambat, pas draperis dhe perdeve; hedhurinat dhe thast me mbeturina; kontejnert e mbeturinave; grumbulli i plakave (rrobave); taketuket; plafoni; muret; nn karriga; nn krevat; pasqyra; telefoni; xhami; shkallt; kalimet; kopshti; pas kutizave dhe kartoneve t ndryshme; lifti; siprfaqet e ormanit apo kabinetit; oxhaqet (tymtart); frigoriferi; statuja; prapa pikturave dhe prapa ors s murit;
250

lavamani; kanalizimi; ventilacioni; pas tavolinave t fiksuara pr muri; ormant; furra e shporetit; brendia e ormanit; dorzat dhe fshesat e kuzhins; lavamani i tualetit dhe kada; sporteli; dritaret; vendet rishtazi t dmtuara; kutia postare.

Mundsia e zbulimit t provave n vendin e ngjarjes sht parakusht i hetimit t suksesshm. Ekspertiza e hetimit t vrasjes dhe ekspertizat tjera me siguri do t konstatojn se cilat prova jan gjetur. N kt faz t hetimit mund t paraqitet nevoja pr bashkpunim t ngusht midis kriminalistit dhe ekspertit forenziks. sht imperativ q kriminalistt t cilt e kryejn prpunimin kriminalistik t ken prvoj pune me prova (Vermon. J. Geberth 1996). 12.2.1.4. Faza kontrolluese e shikimit t vendit t ngjarjes Pak autor flasin pr fazn kontrolluese t shikimit q sht dika e pazakonshme, sepse n fazn dinamike nuk gjendet prmbajtja q i prgjigjet fazs kontrolluese, pr kt arsye vmendjen e posame duhet kushtuar punimit t profesorit D. Modly; (1999;21), ku flet pr fazn kontrolluese t shikimit t vendit t ngjarjes. esenca e fazs kontrolluese qndron n at se t gjith antart e ekipit t shikimit t vendit t ngjarjes i rezymojn rezultatet e shikimit dhe i krkojn lshimet eventuale t cilat duhet t korrigjohen duke i prsritur masat dhe aktivitetet e caktuara taktike teknike. Nga kjo fjali shihet qart se asnj shikim i vendit t ngjarjes nuk bn t kaloj pa fazn kontrolluese. Lshimet gjithmon jan t mundshme, sidomos kur sht fjala pr shikimet kompleke ku ka viktima dhe kur shpesh her duhet shmangur nga metodologjit e standardizuara. Ather nuk shihet qart dhe paraqiten lshime t ndryshme t cilat mund t eliminohen vetm para se t prfundoj shikimit. N t kundrtn mundsia e till prjashtohet. Mirpo, mund t mos jen vetm lshimet klasike n pyetje. sht e mundur q me rastin e
251

rrumbullaksimit t rezultateve t shikimit t vendit t ngjarjes t vij deri te prfundimi q vendi i ngjarjes t zgjerohet, ose personat e caktuar q jan hasur n vendin e ngjarjes, kurse paraprakisht nuk kan qen t dyshuar pr kt, megjithat duhet marr n pyetje, gjegjsisht arrestuar. Pr kt arsye n kt faz t shikimit duhet shmangur rikonstruktimit ideor t ngjarjes, gj q do t mund t ndihmonte eliminimin e lshimeve eventuale. N fazn kontrolluese praktikisht rishikohet rrjedha e deritashme e shikimit, bhet analiza e shkurtr e puns s kryer dhe eventualisht merret vendimi pr ndrmarrjen e ndonj mase dhe aktiviteti tjetr. Nganjher paraqitet nevoja pr prsritjen e ndonj aktiviteti, prandaj kjo bhet mu n kt faz. N fillim sht vshtir q t planifikohet n mnyr t sakt tr rrjedha e shikimit t vendit t ngjarjes. ky plan fillimisht sht orientues dhe fleksibil q sht krejt arsyeshme. Vetm pasi q t kryhet puna e madhe mund t vlersohet se a duhet t punohet edhe di q nuk sht planifikuar, gjegjsisht q nuk ka mundur t parashikohet si p.sh, a jan gjetur dhe mbledhur t gjitha gjurmt, sidomos gjurmt t cilat drgohen n ekspertiz; pastaj, a sht i nevojshm angazhimi i specialistve dhe ekspertve n vendin e ngjarjes. n kt mnyr jemi t sigurt se do t shmangen lshimet e shumta dhe shikimi i vendit t ngjarjes do t jet m efikas (Petroviq. B. 2001;fq. 382). Krejtsisht n fund fjala sht pr zbatimin e parimit t rndsishm kriminalistik t verifikimit t masave dhe aktiviteteve t ndrmarra me prsritjen eventuale t ndonjrs prej tyre, kur kjo sht e mundur ose e nevojshme. 12.2.1.5. Rikonstruktimi ideor Rikonstruktimi ideor sht aktivitet n kuadr t s cilit rikonstruktohet tr rrjedha e ngjarjes ose disa faza t saj me qllim t zbulimit t gjurmve dhe objekteve t veprs penale, prcaktimit t mekanizmave t shkaktimit t saj dhe rrethanave t cilat kan sjell aty, si dhe nxjerrjen e konstatimeve pr t gjitha rrethanat tjera relevante t kryerjes s veprs penale. Rikonstruktimi ideor i br mir i rrjedhs s veprs penale, rrugve hyrse dhe dalse t kryersit, lvizjes s tij npr vendin e ngjarjes, aktivitetet e tij n vendin e ngjarjes, mjetet dhe mnyra e kryerjes, etj. ka rndsi t madhe pr zbulimin e mikrogjurmve sepse me ndihmn e tij mund t vrtetohet vendi dhe objektet (bartsi i gjurmve) pr t cilat supozohet se i ka kontaktuar kryesi dhe n to gjenden gjurmt e tij. Duke filluar nga
252

mikrogjurmt e vrejtura n baz t ligjeve t natyrs dhe rregullave t prvojs mund t nxirret prfundimi pr rrethanat q i kan shkaktuar gjurmt dhe pr vendet ku mund t gjenden mikrogjurmt. N baz t rikonstruktimit ideor nxirren prfundimet pr drejtimet e veprimit t shkaktarit t gjurms, pozits, qndrimit dhe pozits s ndrsjell t kryersit dhe t objektit t sulmuar n kohn e kryerjes s veprs, pr distancn midis tyre, etj. n esenc rikonstruktimi ideor zhvillohet n dy faza. N fazn e par zbulohen t gjitha gjurmt, kurse n t dytn verifikohen provat e siguruara. 12. 2. 1. 6. Faza prfundimtare e shikimit t vendit t ngjarjes Fazn prfundimtare sikurse edhe at t mparshmen e shtjellon nj numr i vogl i autorve. N fazn prfundimtare apo finale vendoset pr fatin e corpora deliktit, n kuptim t arkivimit dhe ruajtjes s tyre, drgimit n ekspertiz, etj. Gjithashtu n kt faz duhet t shkruhet procesverbali i cili mbahet gjat tr shikimit, t bhen skicat dhe fotoelaboratet. (D. Modly; N. Korajli; 2002; fq. 752). N kt faz t shikimit udhheqsi i ekipit dhe tekniku i kriminalistiks kan shum pun. Udhheqsi i ekipit t shikimit ka pr detyr ta prpiloj procesverbalin mbi shikimin n baz t tezave, shnimeve apo vrejtjeve gjat shikimit. do vones e ksaj pune sht e papranueshme, si nga aspekti kriminalistik, ashtu edhe nga aspekti juridik ligjor. Mirpo, nse rrethanat lejojn sht mir q procesverbali po n kt faz edhe t shtypet, sepse pr kt ka shum arsye, por praktika e deritashme flet se procesverbali shtypet n lokalet zyrtare, dikur madje edhe pas disa ditsh dhe javsh, gj q gjithqysh nuk sht mir, dhe kt praktik duhet ndryshuar. Obligimet e teknikut t kriminalistiks kan t bjn me punimin e skicave t vendeve t ngjarjes, sepse kjo nuk mund t bhet n kushtet e terrenit. Ather, n t vrtet punohen t ashtuquajturat skica kroki, pr marrjen e masave t nevojshme n mnyr q n fazn finale pas t gjith parametrave t mund t bhet skica e vendit t ngjarjes penale. Pastaj n lokalet zyrtare bhet zhvillimi i filmit, punohen fotografit dhe fotodokumentacioni. Gjithashtu pr gjurmt dhe objektet e caktuara bhet krkesa pr ekspertiz dhe t gjitha s bashku i drgohen laboratorit kompetent. Shpesh n ekspertiz drgohen vetm pjest e materies s gjetur, mostrat, kurse pjest tjera ruhen n kasaforta zyrtare, frigorifer, apo lokale tjera pr kt
253

destinim. Si po shihet n fazn prfundimtare kryhen shum aktivitete pa t cilat nuk sht e mundur kryerja e drejt e shikimit t vendit t ngjarjes (Petroviq. B. 2001;fq.333). Tr kjo q u cek deri m tani rreth shikimit t vendit t ngjarjes tregon se sht krejtsisht e arsyeshme q shikimi t ndahet n pes faza, sepse koncepcioni i deritashm prej dy, gjegjsisht tri fazave sht tejkaluar dhe nuk e shpreh gjendjen reale t gjrave n terren. 12. 2. 2. Plotsimi i shikimit t vendit t ngjarjes Di t ndodh nganjher q n operacionin e par t mos kryhet shikimit n t gjitha lokacionet e nevojshme pr shkak se n momentet e para nuk kan qen t njohura t gjitha rrethanat e vrasjes, si dhe pamundsia e qasjes objekteve, personave dhe vendeve, prandaj kur paraqiten njohurit dhe gjurmt, gjegjsisht objektet e reja, ather sht e nevojshme edhe perceptimi i drejtprdrejt i organit t inspektimit. Ather bhet plotsimi i shikimit sipas rregullave t njjta, sikurse shikimi. Ka shum situata kur sht i nevojshm plotsimi i shikimit t vendit t ngjarjes. Ato jan situata kur jan gjetur disa gjurm q kan lidhje me vrasjen, me kontrollin e baness s viktims ose kryersit, kontrollimin e terrenit, lumenjve, ose ndonj vendi tjetr ku kryesi i ka hedhur mjetet e kryerjes, kontrollimit t automobilave t cilt i ka shfrytzuar kryesi pr kryerjen e veprs, ose brenda tyre ka kryer veprn penale. Ky shikim i mvonshm sht treguar si problematik, sepse pr shkak t kalimit t kohs n vendin e ngjarjes lindin ndryshime t ndryshme t cilat e zvoglojn prmbajtjen e informatave t gjurmve dhe objekteve (entropia e informatave). N shqyrtimin kryesor mbrojtja mund t paraqet kundrshtimin e saktsis s gjendjes n vendin e ngjarjes. Pr kt arsye krahas ktyre q u ceken duhet kushtuar vmendje edhe konstatimit t ndryshimeve t lindura dhe ato t futen n procesverbalin e shikimit t vendit t ngjarjes. 12.2.3. Gjurmt dhe objektet n vendin e kryerjes s vrasjes Varsisht nga mnyra, mjetet, vendi dhe koha e kryerjes si dhe lvizja dhe sjellja e kryersit para vrasjes, gjat kohs s vrasjes dhe pas saj si dhe varsisht nga fakti se a sht br rezistenc nga ana e viktims, gjegjsisht a ka pasur luft reciproke n vendin e ngjarjes, mund t gjenden gjurm dhe objekte t llojllojshme t cilat mund t rrjedhin
254

nga kryesi, mjeti i kryerjes dhe nga viktima. Se cilat gjurmt do t hasen n vendin e ngjarjes, n far gjendje dhe n far shkalle relevante varet nga kalimi i kohs prej momentit kur sht kuptuar se sht vrar ndonj njeri, pastaj nga dalja n kohn e duhur n vendin e ngjarjes dhe ndrmarrja e masave pr ruajtjen e tyre, gjegjsisht pengimin e ndryshimit t tyre dhe shkatrrimit eventual t tyre. Arsyet e cekura kryesisht ndikojn n at se cilat gjurm dhe objekte do t gjenden n vendin e ngjarjes, por, n praktik m s shpeshti mund t gjenden gjurmt e kryesit n vijim: gjurmt e gjakut; sperma; qimet; pshtyma; jashtqitja; tajime tjera (gjurm biologjike); vijat papilare; shputat dhe thonjt; dhmbt; dheu; pluhuri; ngjyra; llaku; rrobat; fijet (stofi) aroma, etj.

te veprat penale t vrasjes, sikurse edhe te veprat tjera t grupit t deliktit t gjakut m s shpeshti jan t pranishme gjurmt e gjakut t viktims, por ato mund t jen edhe t kryesit nse ai ka qen i lnduar dhe mund t gjenden n trupin e viktims, kryesit, n mjetin e kryerjes dhe n objektet tjera n vendin e ngjarjes t cilat paraqiten si bartse t tyre si dhe n rrugn nga ka shkuar kryesi, prej vendit t ngjarjes. Gjurmt e gjakut kan shrbyer si gjurm eliminuese deri n zbulimet e reja dhe futja e gjenetiks n kriminalistik, gjegjsisht zbulimi i mundsis s shfrytzimit t testit t ADN-s, i cili paraqet gjurm gjenetike t nj personi dhe mundson identifikimin e tij njsoj sikurse edhe shenjat e vijave papilare, prandaj, pr kt arsye edhe quhet shenj gjenetike e gishtrinjve. Nga mostra e gjakut ose sperma (spermatozoidet) mund t prcaktohet struktura unike gjenetike e
255

ndonj personi dhe shkenctart prjashtojn mundsin q t dy persona t paraqitet struktur e njjt gjenetike, prve n rastet kur jan binjak t nj qelize. ADN-ja, gjendet n kromozomet e do qelize trupore dhe te do njeri sht e ndryshme e q paraqet bazn q edhe gjurma e gjakut t jet gjurm e identifikuar. Prve gjurmve n vendin e ngjarjes mund t gjenden edhe objekte t ndryshme t kryesit me t cilat nuk sht kryer vepra penale por jan fakte materiale indiciale me rndsi esenciale kriminalistike, sidomos sa i prket formimit t versioneve pr t dyshuarin. Kto objekte nuk ndrlidhen me veprn penale, as me kryesin n baz t gjurmve, por n baz t vetive t posame dhe t marrdhnieve ndaj kryesit. N t vrtet kryesi n vendin e vrasjes, n t shumtn e rasteve, nganjher me vetdije, sepse e pengojn, nganjher i hedh ato me qllim ose i harron, kshtu q n kt moment ai nuk sht i vetdijshm q n disa objekte t tij kan mbetur n vendin e ngjarjes. M s shpeshti kto jan objekte q i prdor kryesi (shkopi, anta, ombrella); sendet pr prdorim personal (kamishi, sheshimi, sakoja, guna, dorzat); kpuct (patikat, izmet), (pjes t rrobave dhe kpucve), (pullat, pjes e shqyr e stofit nga rrobat, pjes t gjonit nga kpuca, lkura apo skaji), si dhe sende tjera (letra, kaseta, dokumentacioni i ndryshm, etj). Varsisht nga lloji i mjetit t kryerjes, n vendin e ngjarjes mund t gjenden edhe disa gjurm apo pjes dhe mjete me t cilat sht kryer vrasja. Nse vrasja sht kryer me arm zjarri, aty mund t gjenden gjurmt e barotit, blozs, flaks, predhs, gzhojave, kurse n disa raste edhe vet arma e zjarrit prej t cils sht shkrepur. Kto jan sidomos t rndsishme predhat e shkrepura dhe gzhojat e tyre, sepse gjurmt e brendis s tyts t cilat mbeten n predh me rastin e shkrepjes dhe gjurmt e gjilprs goditse n gzhoj t predhs, jan gjurm identifikuese, meqense me ekspertizn prkatse balistike mund t vrtetohet arma konkrete prej t cils sht shkrepur dhe me t ciln sht kryer vrasja. Gjurma e viktims n vendin e ngjarjes m s shpeshti sht gjaku q mund t gjendet n vet viktimn, n objektet pr rreth, mure, dysheme dhe plafon si dhe n kryesin. Prve ksaj n vendin e kryerjes s vrasjes mund t gjenden edhe dhmbt, qimet, fijet e ndryshme dhe shenjat papilare t cilat jan t viktims, por kan rndsi relevante t
256

posame nse ato gjenden te i dyshuari. Disa gjurm q jan t kryesit mund t gjenden edhe te viktima. Krahas gjurmve t gjakut t tilla mund t jen edhe qimet, dhmbt, thonjt, fijet e ndryshme, etj. Por ekzistojn edhe gjurmt nga mjeti i kryerjes n trupin e viktims t cilat mund t jen t ndryshme, varsisht pr far mjeti konkret sht fjala. Te viktima dhe kryesi mund t gjenden edhe mikrogjurmt specifike t cilat mbeten nn thonj, t cilat rrjedhin nga indi ose rrobat e kryesit, gjegjsisht viktims e q prap ka lidhje kauzale me mnyrn e vrasjes dhe me zhvillimin e rrjedhs s ngjarjes kriminale. Gjurmt e gjetura n vendin e kryerjes s veprs penale t vrasjes me shfrytzimin e tyre profesional dhe logjistik, duke marr parasysh edhe faktet negative q ekzistojn n vendin e ngjarjes, kan rndsi t jashtzakonshme kriminalistike operative, sepse paraqesin baz indiciale pr formimin e versioneve adekuate dhe planifikimin e rrjedhs s mtejme t prpunimit kriminalistik. Do ta ilustrojm kt me shembullin n vijim: Policis i sht paraqitur se n fshatin fqinj, n nj prrosk gjendet nj kufom e panjohur mashkulli me pjesn e prparme t trupit i zhytur n uj. Puntort e policis t cilt kan dal menjher n vendin e ngjarjes pr ndrmarrjen e masave kan vrejtur se izmet q i ka mbajtur kufoma t cilat kishin mbetura jasht ujit nuk kan qen t prllour, ndonse rruga deri n at vend ka qen mjaft me llo. Kshtu q kufoma nuk ka mundur kurrsesi t ket ardhur deri te ai vend e t mos ishin prllour izmet. Kshtu q kan formuar versionin se personi nuk sht mbytur ktu, por kufoma sht sjell dhe sht hedhur n prrosk. Gjurmt e kmbve dhe t karrocs s dors jan gjetur nga vendi ku ka qen kufoma e deri te shtpia e afrt ku kishte jetuar nj vejush e moshs mesatare. Me obduksionin e kufoms sht konstatuar se vdekja nuk ka qen e dhunshme, por shkaku i vdekjes ka qen infarkti, n baz t s cils menjher sht konstatuar se nuk sht fjala pr veprn penale t vrasjes, mirpo rasti sht dashur t ndriohet plotsisht q t mund t eliminohen t gjitha ndryshimet eventuale. Gjurmt e gjetura kan mundsuar formimin e versioneve se e veja ka pasur lidhje t caktuara me kt rast, ose ka njohuri me faktet esenciale. Versioni ka rezultuar i bazuar dhe e veja ka treguar se i ndjeri ka qen dashnor i saj dhe se natn kritike ka ardhur te ajo dhe gjat marrdhnies intime befas ka vdekur. Ajo nga
257

frika q t mos fajsohet pr vdekjen e tij dhe pr tiu shmangur turpit, kufomn ka qitur n karroc dore dhe e ka hedhur te prroska, n vendin ku sht gjetur. Versioni i saj sht vrtetuar edhe nga gjurmt e gjetura n karrocn e dors dhe n kpuct e saj si dhe n deklaratat e fqinjve t afrt. 12.2.3.1. Trupi i vdekur (kufoma) Dshmia m e rndsishme e cila padyshim tregon se sht kryer vepr penale sht trupi i vdekur dhe se me rastin e gjetjes s tij duhet kushtuar vmendje e posame. M s shpeshti kt e hasim n vendin e vrasjes, por ndodh pr shkak t ofrimit t ndihms bartet deri n entin shndetsor ku vdes rrugs ose n entin shndetsor si dhe n vendet tjera me qllim t shkatrrimit apo fshehjes s provave. Nse trupi pas ofrimit t ndihms mjeksore gjendet n spital, kjo konstatohet dhe sht e dshirueshme q ti bhet shikimi, gj q n praktik sht rast i rrall. Prandaj nga aspekti kriminalistik sht shum e rndsishme t bhet prshkrimi i hollsishm dhe kontrollimi i kufoms gjat shikimit, sepse mund t ofroj shum informata t dobishme operative. Prshkrimin e kufoms e bn mjeku specialist i mjeksis ligjore, kurse kontrollin e jashtm t kufoms me qllim t gjetjes s gjurmve dhe t prcaktimit t mnyrs dhe t mjeteve t vrasjes, krahas mjekut t mjeksis ligjore e bn edhe tekniku i kriminalistiks dhe ekspertt tjer, varsisht nga mjeti me t cilin sht br vrasja (balistiku, traseologu, biokimisti, etj). T gjitha faktet e gjetura gjat kontrollit dhe prshkrimit t kufoms fiksohen me procesverbal mbi shikimin dhe fotografohen. Sidomos sht e rndsishme q pamja e jashtme e kufoms hollsisht t konstatohet n mnyr q t mos ndodh q gjat transportit t kufoms pr obduksion t shkatrrohen ose t ndryshohen gjurmt relevante t cilat nuk jan gjetur gjat shikimit, ose madje edhe t krijohen gjurm t reja q nuk kan t bjn me veprn penale t vrasjes dhe kryesin e saj, sepse mund t shprehet negativisht n efikasitetin e rrjedhs s mtejme operative, sidomos me rastin e formimit t versioneve. N vendin e ngjarjes ndrmerren masa adekuate pr prcaktimin e identitetit t kufoms n pajtim me rregullat kriminalistike taktike dhe teknike, meqense fakti gjithashtu sht i rndsishm pr formimin e versioneve dhe planifikimin e mtejm t prpunimit kriminalistik.
258

Vendi i gjetjes s kufoms duhet t fiksohet sakt n procesverbalin e shikimit t vendit t ngjarjes, me skicim dhe fotografim t vendit t ngjarjes, n mnyr q t mos paraqitet kurrfar problemi n rikonstruimin eventual t ngjarjes kriminale. sht i nevojshm edhe prshkrimi i hollsishm i pozits n t ciln sht gjetur kufoma, duke pas kujdes pr pozitn e duarve dhe t kmbve dhe pr at se a ka mbajtur n dor kufoma ndonj send apo ndonj prmbajtje tjetr si dhe gjendjen e rrobave dhe kpucve n kufom. Pasi q t fiksohet me procesverbal pozita e kufoms, tekniku i kriminalistiks do ta fotografoj at n kuadr t tr vendit t ngjarjes. Pastaj fotografohet edhe pamja e kufoms me gjurmt e dukshme, duke pasur kujdes q gjurmt t fotografohen me profil proporcional. Prshkrimi i kufoms bhet sipas rregullave kriminalistike teknike, kurse gjithsesi prfshin gjinin, madhsin, moshn dhe formn e flokve, qerpikt, hundn, vetullat, syt dhe vesht. Qllimi i kontrollimit t kufoms sht gjetja e mikrogjurmve dhe gjurmve tjera dhe kjo bhet n fazn dinamike t shikimit. Vmendjen sidomos duhet drejtuar n gjetjen e gjurmve t kryesit dhe n gjurmt e dheut n kpuc, shuplaka t duarve dhe n rrobat e viktims, me qllim q t vrtetohet se a sht vendi i vrasjes aty ku sht gjetur kufoma. Mjeku specialist i mjeksis ligjore i prshkruan hollsisht t gjitha lndimet e dukshme n trupin e kufoms dhe gjendjen e saj n aspektin e njollave t vdekjes dhe shtangsis. Varsisht nga mnyra e vrasjes, duart e viktims mund t jen burim i rndsishm informativ, pa marr parasysh se a sht fjala pr gjurm nn thonj apo pr ndonj mikrogjurm tjetr q rrjedhin nga kryesi, e q vrteton edhe shembulli n vijim: Kryesi i panjohur e ka mbytur nj grua t vjetr. Nn thonjt e t mbyturs jan gjetur mikrogjurmt e fijeve, e q sht edhe m e rndsishme n dorn e saj t majt jan gjetur fijet t cilat kan qen t nj rndsie t jashtzakonshme kriminalistike, pikrisht pr shkak t vendit ku jan gjetur. N baz t fijeve t gjetura sht formuar versioni mbi dukjen e rrobave. Me nj pun kmbngulse operative jan mbledhur edhe faktet indiciale n baz t s cilave ka mundur t formohet versioni pr personin e dyshimt i cili ka bartur sako stofi dhe fijet i jan prgjigjur saktsisht sakos s tij, gjegjsisht me ekspertiz sht konstatuar prputhja e padyshimt e fijeve nga dora e t mbyturs me materialin e sakos. Ndonse gjurmt e fijeve nuk jan gjurm identifikuese, faktet tjera kan treguar pr shkalln e dyshimit
259

n raport me at person dhe e kan ndihmuar n eliminimin e personave tjer me sako t t njjtit material, kurse rezultatet e ekspertizs s fijeve, e kan vrtetuar bazueshmrin atij dyshimi, prandaj edhe i dyshuari sht arrestuar. Gjat biseds i dyshimti e ka pranuar vrasjen dhe ka pohuar faktin se e mbytura derisa ai e ka mbyt me dorn e majt e ka kap fort pr mangt e sakos, gj q edhe kan mbetur gjurmt e fijeve t cilat kan ndihmuar zbulimin e kryesit. N mbeturinat nn thonj mikrogjurmt jan kryesisht t mbrojtura mir, kurse n pjes tjera t kufoms mund t humben, shkatrrohen apo ndryshohen leht gjat transportit t kufoms, prandaj insistohet n kontrollimin e hollsishm t kufoms n vendin e kryerjes s veprs penale. Mjeku specialist i mjeksis ligjore, pr shkak t ndryshimeve t caktuara t jashtme n kufom mund t deklarohet edhe pr kohn e prafrt t vdekjes q ka rndsi esenciale pr planifikimin e aktiviteteve t mtejme operative. Dihet se kufoma ftohet pas vdekjes pr do or nga 1 grad celsius, por kjo ndodh deri n momentin e barazimit t temperaturs s trupit me ambientin e jashtm. Njollat e vdekjes prfshin tr siprfaqen e trupit 34 or pas vdekjes, kurse gjurmt e ndrydhjes paraqiten 10 12 or pas vdekjes. Shtangia e kufoms zakonisht paraqitet 24 or pas vdekjes, kurse plotsisht ajo sht e shprehur 8 10 or, gradualisht e lshon prej 24 48 or, kurse pas 3 deri n 4 dit eliminohet plotsisht shtangia. Me obduksionin e kufoms merren prgjigjet n kto pyetje: cili sht shkaktari i vdekjes dhe a ka qen ajo e dhunshme? far lndimesh t tjera gjenden n t, prve atyre vdekjeprurse? Me far mjeti jan shkaktuar lndimet? Cilat lndime jan br pr s gjalli e cilat pas vdekjes? Kur ka ndodhur vdekja? A ka lndime pr t cilat mund t konstatohet se jan rezultat i mbrojtjes? A ka qen i vrari n gjendje t dehur? A ka lnguar i vrari nga ndonj smundje tjetr dhe nse po ndikimi i saj n shkakun e vdekjes? A ka mikrogjurm nn thonjt e viktims dhe n duart e saj?

260

 A ka lndime specifike n viktim apo ndryshime t cila mund t jen indikative n raport me kryesin, grvishtjet me thonj, kafshime me dhmb, floku i nxjerr, fijet e mjekrs, etj? N situatat e caktuara duhet t bhen edhe ekspertiza t mvonshme nse dyshohet se vrasja sht kryer me helmim, ather me ekspertiz drgohen disa organe dhe pjes t organeve t kufoms me qllim t konstatimit t llojit t helmit dhe t fakteve tjera t hollsishme. Nga fillimi i shikimit deri n prfundimin e prpunimit kriminalistik, udhheqsi i prpunimit kriminalistik duhet ta realizoj bashkpunimin e plot me ekspertin e mjeksis ligjore si dhe me ekspertt tjer dhe me teknikun e kriminalistiks i cili duhet t jet antar i ekipit i cili sht duke br ndriimin e vrasjes konkrete. Rezultatet e prpunimit kriminalistik, konstatimet dhe mendimet e ekspertit t mjeksis ligjore dhe ekspertve tjer vazhdimisht plotsohen. Me kt ekspertiz kjo i jep sidomos dimension kriminalistik, prandaj sht praktik e gabueshme kur ky bashkpunim ndrpritet menjher pas obduksionit, a n fakt qndron konstatimi se ai duhet t vazhdoj edhe pas prfundimit t obduksionit gjat realizimit t prpunimit kriminalistik. Bashkpunimi reciprok sidomos duhet t jet i theksuar n situatat kur gjat ndrmarrjes s masave dhe aktiviteteve operative taktike dhe hetimore sht e nevojshme verifikimi i versioneve, t dhnat e mbledhura dhe informatat e tilla t cilat nuk prputhen plotsisht me konstatimin mjekoligjor ose t ndonj eksperti tjetr, ose kur obducenti gjat obduksionit nuk ka mundur t deklarohet pr mnyrn e shkaktimit t lndimeve vdekjeprurse. Para se t largohet kufoma nga vendi i ngjarjes s pari duhet me ngjyr apo me shkums, ose me ndonj material t prshtatshm n tok t skicohet pozita e trupit, me qllim q t shihen konturat e trupit dhe ekstremitetet, pastaj prshkruhet vendi ku sht gjetur kufoma, drejtimi nga ka qen koka e kthyer, kurse nse n vendin e ngjarjes ka m shum se nj trup n afrsi, ather sht mir q t ceken pozitat e trupave n vendin e ngjarjes. problem t posam paraqet, si thekson T. Markoviq, kufomat e fshehura, sepse zakonisht ato gropohen, ku praktika kriminalistike njeh raste t groposjes madje edhe nn autostrad, n themelet e ndrtesave, e vende tjera. Krkimi i kufomave t tilla jo rrall prfundon pa sukses. Meqense kufoma me rastin e dekompozimit liron temperatur prej
261

disa dhjeta grad celsius sht i mundur edhe zbatimi i termo vizionit, ose termografis. Fjala sht pr metodn e thjesht: zbulohen ekzemplar t temperaturs s caktuar dhe jepen qoft n form fotografie ose filmi. Kto ekzemplar quhet termograf dhe paraqesin profilin e temperaturs s objektit. Termografia sht deg e radiometris infra t kuqe e cila mat dhe shnon rrezet infra t kuqe t emetuara nga drejtimi i objektit. Qllimi themelor sht regjistrimi i rrezeve. Disa objekte absorbojn sasi t madhe t energjis infra t kuqe, por edhe e emetojn at energji n t njjtn mas si e absorbojn. Kjo mundson matjen e energjis s liruar dhe sjelljen e saj n lidhje me temperaturn e objektit. Me kt veprim mund t konstatohet p.sh, se a sht nxjerr rishtazi automobili nga parkingu, a gjendet n vendin e caktuar apo ka qen kufoma e larguar. Mund t krkohen siprfaqe t ujit edhe n baz t ndryshimeve t temperaturs t konstatohet se ku gjendet n fund t ujit kufoma, sepse temperatura sht m e ngritur pr shkak t proceseve t kalbjes. Si nj nga mnyrat e zbulimit t vendit ku gjendet kufoma sht edhe analiza e toks dhe analizat e shkaqeve gjeormorfologjike. Kto dy metoda varen nga interpretimi i ndryshimeve apo mungesa e ndryshimeve n strukturn e toks, kurse probabiliteti i analizs varet nga profesionalizmi i personit i cili e bn at. Gjithashtu sht e mundur edhe zbatimi i radarit nntoksor i cili sht mjet i sofistikuar i zbulimit t varrezave t fshehura. Ky sht prdorur n Britani, ShBA, dhe Australi, dhe shfrytzohet ashtu q e cakton vendin ku ka ardhur deri t rregullimi i toks. N kriminalistik rasti m i ndrlikuar konsiderohet coptimi i kufoms, e q nuk sht i shpesht dhe kryhet nga motivet krejtsisht tjera (urrejtja, xhelozia patologjike, rregullimi shpirtror). N situata t tilla mund t shtrohen pyetje t caktuara kriminalistike taktike: pjest e trupit a i takojn nj apo m shum kufomave; cili sht shkaktari i vdekjes; kur dhe ku sht shkaktuar vdekja; kur sht br coptimi i kufoms; mosha e kufoms, gjinia, me far mjeti sht br coptimi i kufoms; a e ka njohur anatomin e njeriut kryesi dhe teknikn e obduksionit; pjest e kufoms a flasin pr personalitetin e kryesit dhe specifikat tjera. N kto dhe pyetjet tjera prgjigjen na jep eksperti i mjeksis ligjore me t cilin policia q nga fillimi bashkpunon ngusht.

262

12. 2. 3. 1. 1. Identifikimi i viktimave N kt pjes do t flasim pr metodat kriminalistike t identifikimit, sidomos kur jan n pyetje katastrofat m t mdha dhe specifikat e identifikimit t viktimave 69 eksplodimet, me rast paraqitet nevoja pr identifikimin e numrit m t madh t kufomave dhe personave t lnduar. Identifikimi i personave n prgjithsi sht procedur me t ciln vrtetohen dhe krahasohen karakteristikat ligjore, faktike dhe biologjike sipas t cilave nj person e dallojn nga tjetri. Karakteristikat ligjore do person i merr n baz t dispozitave ligjore (emri, mbiemri, statusi martesor, shtetsia, vendbanimi, etj). Kto karakteristika mund t ndryshohen n t njjtn mnyr sikurse q merren, ndrkaq karakteristikat faktike njeriu i fiton n momentin e lindjes, (data e lindjes, vendi i lindjes, nacionaliteti, etj) dhe ato jan plotsisht t pavarura nga vullneti i njeriut. N kutptimin kriminalistik rolin m t madh e luan definomi apo prcaktimi i njeriut n kuptimin biologjik prmes t ashtuquajturit identitet biologjik. Vetit e karakterit biologjik jan prmbajtje materiale e identitetit t individit dhe themel i identitetit t tij. Ndonse nocioni identitet n vetvete prfshin trsin e t gjitha vetive t nj personi n procesin e identifikimit kriminalistik nuk mirren parasysh t gjitha vetit por vetm ato q jan t mjaftueshme q n mnyr t sakt t prcaktohet identiteti i nj personi, gjegjsisht ajo n baz t s cils nj person dallohet prej tjetrit. Ekzistojn tri mnyra themelore t identifikimit kriminalistik t personave si jan: 1. Evidentuese 70, 2. Hetimore 71 dhe 3. Identifikimi me ekspertiz 72. Mirpo, sotme rol t posam luan prcaktimi i identitetit t personave me analizn e ADN-s 73
69

Me viktim t ngjarjes kriminale konsiderojm t gjith personat t cilt kan psuar individualisht ose kolektivisht dm, duke prfshir edhe dmtimet fizike dhe mentale, vuajtjet shpirtrore, humbjet ekonomike ose rrezikim esencial t t drejtave t tyre me veprimet dhe lshimet q paraqesin shkelje t kodit penal. 70 Identitet se utvruje putem raspoloivih evidencija. 71 Identitet se utvruje npr. putem prepoznavanja po fotografiji ili uivo. 72 Identitet se utvruje putem vjetaenja. 73 DNK i daktiloskopija, ukoliko se imaju nesporni uzorci, su za sada najsigurniji naini utvrivanja identiteta neke osobe, a samim tih i nepoznatog mrtvaca. 263

Ndrkaq, n rastet kur gjendet kufoma situata sht shum m e vshtir sesa identifikimi i personave t gjall sepse vetm n disa raste te identifikimi i personave t gjall ky paraqitet si detyr e vshtir, derisa tek zbulimi i kufoms 74 pothuaj gjithmon sht detyr e vshtir dhe gjithmon sht i domosdoshm obduksioni. Kjo do t thot se me rastin e obduksionit duhet t ndrmerren masat e nevojshme pr tu prcaktuar identiteti i kufoms. Ky obligim mbetet edhe ather kur sht i ditur identiteti. Gabimet m t shpeshta me rastin e identifikimit shkaktohen pr shkak t ndryshimeve n kufom, sepse fytyra m nuk e ka as mimikn as pantomimn, ajo sht vetm nj lloj maske, ngjyra sht tjetr, kufoma merr nj pozit t ciln nuk e ka njeriu i gjall. Pr kt arsye parimi i kriticitetit ktu sht me rndsi t madhe pr shkak t t ashtuquajturit njeri i tret. Prandaj pr kto shkaqe sht krijuar rregulli kriminalistik taktik q do kufom pr identitetin e s cils ekziston qoft edhe pasiguria m e vogl duhet t trajtohet si kufom e panjohur. Me kt rast sht me rndsi q t bhet prshkrimi sipas rregullave t kriminalistiks, sidomos vmendje duhet kushtuar veorive (lythat, tatuazhet, grvishtjet, etj.). Vmendje t posame duhet pasur ndaj nofullave pr arsye se dhmbt jan shum t qndrueshm, madje edhe n zjarr dhe dy njerz kurr nuk i kan t njjtat karakteristika dhmb. N situata t tilla ndihma e stomatologut sht e mueshme. Fotografimi i kufoms s panjohur sht i domosdoshm edhe pr arsye t publikimit n mjetet e informimit. Kur gjenden mbetjet mortore, skeleti, etj t paidentifikuara kurse metodat klasike t identifikimit nuk japin rezultate, ekziston mundsia e shfrytzimit t tekniks s rikonstruktimit 3D facial. Procedura e rikonstruktimit fillon me mbledhjen e informatave fillestare pr rastin ku jan gjetur mbetjet postmortore, rrobat q i ka bartur personi, pamja e vendit t ngjarjes, gjurmt materiale t gjetura, etj. pastaj me analizn antropologjike prcaktohet mosha, gjinia, shtati dhe raca, pas s cils i hyhet modelimit. Kafka vendoset n shtyll, krijohet qafa e improvizuar, pastaj n baz t informatave t
74

Identifikaciju mrtve osobe moemo podijeliti na: 1. Potvrivanju identiteta poznatih mrtvaca i 2. Identifikaciju nepoznatih.

264

improvizuara me an t hulumtimeve antropometrike n kafk vendosen markert sipas t cilve pastaj n tr siprfaqen hedhet plastelina. N baz t ktyre t dhnave profesionistt, zakonisht skulptort q kan shkathtsi nga antropologjia forenzike i prcaktojn konturat e fytyrs, formn, thellsin dhe gjatsin e hunds, gjersin e gojs dhe pozitn e syve. Pas prpunimit t skulpturs n kok vendoset paruka, gjatsin dhe gjersin e s cils e prcakton skulptori sipas vullnetit t tij. Pas prfundimit skulptura fotografohet dhe shpallet n media dhe prdoret pr qllime operative t identifikimit t kufoms (Pavliek, 2002). Sot duke iu falnderuar shkencs ekzistojn teknika t ndryshme me t cilat mund t rikonstruktohet pamja e personit n baz t kafks s gjetur gj q shum ndihmon n identifikimin e shpejt dhe kualitativ t kufomave t panjohura 75. Fjala sht pr metodat e drejtprdrejta identifikuese dhe me rastin e zbatimit t ndonjrs nga ato nuk sht e domosdoshme t zbatohen edhe t tjerat nse jan fituar rezultate s sakta. Nj prej ktyre metodave sht edhe superimpozicioni digjital e cila ka t bj me prdorimin e mundsis kompjuterike nga ana e antropologve me rastin e identifikimit t kufoms s panjohur, ashtu q fotografia e personit, prmes kompjuterit bashkrenditet, vij pas vije e fytyrs me kafkn e gjetur. Madje edhe nse nuk mund ta japim prputhshmrin e plot, me kt rast mundemi n mnyr t sigurt ti prjashtojm disa mundsi t cilat jan t rndsishme n rrugn e mtejme. Identifikimi i viktimave t eksplodimeve t forta paraqet vshtirsi t caktuara sepse nganjher n rrethana jashtzakonisht t vshtira dhe t rrezikshme duhet t identifikohet nj numr i madh i viktimave, kufomave t cilat shpesh jan t gjymtuara, karbonizuara, t coptuara ose jan n gjendje t dekompozuara, kshtu q njohja e tyre sht shum e vshtirsuar madje edhe e pamundur. Pr ta br identifikimin e suksesshm n rastet e tilla jan t nevojshme ekipet speciale t prbra nga teknikt e kriminalistiks, fotograft, mjeko-ligjort, ekspertt e gjenetiks, antropologt, etj.
75

Me qllim t identifikimit t kufoms n kriminalistik shfrytzohen metodat: kontrolli i jashtm i kufoms dhe krahasimi i shnimeve me shnimet e evidencave t personave t zhdukur, daktiloskopimi i kufoms dhe krahasimi me shenjat e pakontestueshme t gishtrinjve, njohja pr s gjalli ose prmes fotografis, identifikimi ontologjik me krahasimin e statusit t dhmbve, analiza e skeletit me an t shenjave genome, animacioni kompjuterik, superimpozicioni 265

Kto ekipe duhet t jen n lidhje t ngusht t bashkveprimit me ekipet e shptimit 76 Njohja e kufomave t panjohura bhet pas klasifikimit t tyre dhe prshkrimit t hollsishm nga bashkfamiljart. Vetm kur kjo bhet dhe kur prshkrimi personal prputhet me kufomn e caktuar ather kufoma i tregohet antarve t familjes me qllim q ai ta njoh.77 N njohjen e objekteve dhe personave vlejn pothuajse t njjtat rregulla sikurse edhe n kaptinn Njohja taktike e personave dhe objekteve. Kur sht fjala pr eksplodimet supozohet se pjest e trupit jan t shkaprderdhura, prandaj s pari duhet t vrtetohet forca dhe prmasa e fatkeqsis me qllim q t prkufizohet terreni n t cilin duhet t krkohen kufomat dhe pjest e tyre dhe pas gjetjes s tyre t veohen lokalitetet e sakta t gjetjes. T lnduarit t cilt jan ende t vetdijshm dhe mund t ofrojn t dhna pr identitetin e tyre, duhet me kujdes dhe n mnyr t prshtatshme t pyeten. 12.2.3.2. Kontrollimi kriminalistik-teknik i pjesmarrsve t ngjarjes Me rastin e kontrollimit kriminalistik-teknik t pjesmarrsve n ngjarje sht me rndsi t thuhet se rrobat q ata i kan pasur veshur me rastin e shoqrimit duhet t sigurohen. Nse ka kaluar koh e gjat nga vepra penale kpuca sht e vetmja q mund t shrbej. Mirpo, nse ekziston dyshimi se rrobat t cilat i ka bartur n momentin e shoqrimit jan t njjta q kan qen edhe n momentin e kryerjes s veprs penale ather sht e nevojshme q ato t drgohen n
76

Krahas pajisjes prkatse ekipet duhet t disponojn me laborator t improvizuar, sall pr kontrollin e kufomave (kto mund t jen garazha, strehimore dhe lokale tjera t prshtatshme), me kartonat pr identifikim, me qese t mdha mundsisht t tejdukshme pr transport t kufomave t karbonizuara shum dhe me mbshtjells t vegjl pr vendosjen dhe ruajtjen e stolive dhe sendeve tjera t cilat mund t lehtsojn identifikimin. 77 do kufom e gjetur e panjohur duhet t shnohet me numr t shkruar n karton i cili lidhet me penj n qafn e kufoms. Gjithashtu duhet q do kufome t'i hapet kartoni identifikues i cili mban t njjtin numr sikurse ai n kufom, pastaj bartet n vendin e parapar. Kur t gjitha kufomat e panjohura barten n vendin e caktuar nse sht e mundur duhet t klasifikohen sipas gjinis, moshs, madhsis, rrobave dhe shenjave tjera individuale dhe me kt kursehen familjet e tyre q t mos i shohin kufomat tjera. 266

laborator pr ekspertiz. do pjes e rrobs si edhe kpuct duhet t trajtohen me kujdes dhe paketohen ndaras. Personat e dyshimt duhet zhveshur krejtsisht dhe duhet t vishen me kombinezon letre. Pas marrjes s rrobave t t dyshuarit nse diktojn rrethanat e rastit, sht e nevojshme, nse kjo mund t bhet, t mblidhen dshmit materiale dhe t drgohen n laboratorin kriminalistik-teknik, si jan mostrat e gjakut dhe qimet e t dyshuarit dhe materiali tjetr bioptik; prmbajtja e nnthonjve grimcat e barotit, nse sht e nevojshme; shenjat e t gjith gishtrinjve dhe t shuplakave t duarve. nse shenjat dhe shtypjet e shputave jan gjetur n vendin e ngjarjes ather merren edhe shenjat e shputave t t dyshuarit. Prfundimisht rezultati i prpunimit kriminalistik shpesh varet nga kualiteti i puns s teknikut t kriminalistiks i cili i mbledh provat. Fushat e mbledhjes s provave jan t ndryshme dhe shpesh i ngjajn nj mozaikut t vogl, sepse mund t ndodh q mblidhen shum pjesza t provave t dyshimta t cilat n fund nuk prputhen. Por, sido q t jet, kur shikojm ekipin e tr q prfshihet n prpunimin kriminalistik, procedurn gjyqsore, aktgjykimin, etj. kjo sht pr shkak se tekniku i kriminalistiks e ka zbuluar, siguruar, fiksuar dhe dokumentuar provat t cilat jan prputhur n at mozaik modest. 12.2.3.3. Kontrollimi i veshjes dhe mbathjes Sendet e veshjes si t viktims ashtu edhe t t dyshuarit dhe t personave t tjer jan interesant pr prpunimin kriminalistik sidomos pr zgjedhjen e mozaikut modest, sidomos kur mendojm n teorin e kontaktit, gjegjsisht teorin e transferim. Prshkrimi i veshjes n viktim nse ka qen e veshur bhet nga emri, gjendja, madhsia, ngjyra, veorit e dmtimit, a ka qen i veshur mir apo mbrapsht, si dhe gjurmt tjera t cilat gjenden n to, por gjithmon duke pasur kujdes q prshkrimi t shkoj nga koka deri n kpuc. Nse prshkruhet veshja pas kontrollimit mjeksor, kjo duhet t konstatohet, kurse sipas mundsis sht e dshirueshme t bhet edhe skica e veshjes n t ciln do t futeshin edhe pozitat e dmtimeve m t mdha t prcjella me fotodokumentacion. Kontrollimin e veshjes dhe mbathjes duhet kryer n fazn dinamike kur trupi i t vdekurit bartet n plhur t pastr ose foli PVC n mnyr q t mbeten t ruajtura gjurmt t cilat eventualisht mund t
267

jen t pranishme n viktim, predhat q do t mund t bien nga trupi apo edhe kan qen nn rroba me rast bhet kontrollimi detaj i veshjes dhe prmbajtja q gjendet n xhepa. Sendet e gjetura prshkruhen dhe regjistrohen dhe sipas nevojs i prpunon i njjti teknik i kriminalistiks me qllim t gjetjes s provave n to. Gjithashtu sht shum e rndsishme q shnimet me rastin e gjetjes s stolive t arit e stolive tjera si dhe prshkrimi i vendit ku jan gjetur duke i hequr ato. Tek prshkrimi i ors s dors duhet t shkruhet koha e cila sht n at moment me qllim t konstatimit eventual t kohs s vdekjes. T gjitha sendet e veshjes q gjenden n viktim dhe afr saj dhe n vendin e ngjarjes duhet t merren t prshkruhen pa marr parasysh a ka gjurm n to. Ato pastaj paketohen posarisht me kujdes t shtuar pr dokumentacionin i cili e prcjell ato sende, si dhe pr ambalazhin me t cilin do t transportohen. Gjithmon duhet pasur kujdes pr gjurmt n ato sende deri tek shenjat e gishtrinjve. Nse veshja ka qen e hequr nga vendi i ngjarjes ose n morg duhet t prshkruhen lndimet e dukshme, etj. me prshkrim sa m t sakt t vendeve t tyre dhe t shnohen n skic n mnyr q t mund t bhet krahasimi i plagve n trup dhe gjurmve q gjenden n gardrob. Sa pr ilustrim lidhur me bartjen e materialit argumentues mund t shrbej shtojca numr 4 Procesverbali mbi bartjen e materialit t provave. 12.2.3.4. Faktet negative Faktet dhe rrethanat negative apo mohuese jan fakte dhe rrethana t tilla t veprs penale t cilat n rastin konkret nuk ekzistojn, ndonse ishte dashur n baz t situats konkrete sipas rendit t zakonshm ose sipas versioneve t formuara ishte dashur t ekzistojn. Ky nocion prfshin edhe ato situata kriminalistike-taktike kur fakte dhe rrethana t caktuara ekzistojn, ndonse sipas rendit t zakonshm dhe rrjedhjes s ngjarjes kriminale si dhe t versioneve t formuara nuk ishte dashur t jen t pranishme. Zakonisht ekzistimi ose mosekzistimi i rrethanave t tilla tregon pr mundsin e simulimit. Fjala sht jo rrall pr gabimet e kryesit dhe pr gabimet e teknikut, gabimet logjike apo t karakterit psikologjik. Shpjegimi me metodn e difundimit sipas disa autorve me fiksimin e rrethanave mohuese dshmojm se shikimi sht br profesionalisht, saktsisht dhe n mnyr t gjithanshme pa asnj ndryshim. Sa pr ilustrim do ta cekim nj shembull: n tavan gjendet nj dalje. Sipas t gjitha gjasave kryesi ka
268

ardhur prmes asaj gavre. Nse ka ardhur andej ather sht dashur t mbahet pr tavoline, ormani dhe t krcej, mirpo n t gjitha kto ka ra pluhuri njsoj. Nuk ekzistojn as gjurmt e shputave n pluhur t cilat do t ishte dashur t jen sikur kryesi t kishte deprtuar prmes tavanit. Kjo flet pr faktin se shikimi kohpaskohe duhet t ndrpritet me qllim q t bhet pauza ideore gjat shikimit 78, si dhe pr shkak t faktit se pa ndarjen e fazs statike dhe dinamike nga shikimi, faktet negative shpesh humbin nga syt. N rastet e cekura nuk ka elemente t lidhjes s natyrshme shkakore. 12.2.4. Dokumentimi i gjendjes n vendin e ngjarjes

Dokumentimi i situats n vendin e ngjarjes sht shum i rndsishm pr rrjedhjen e mtejme t procedurs parapenale dhe penale. Kuptimi qndron n at se dikush q n ndonjrn nga fazat e procedurs do ta udhheq rastin do t jet n gjendje t fitoj nj pasqyr sa m t mir t vendit t ngjarjes si dhe q gjurmt materiale t gjetura n vendin e ngjarjes t dokumentohen drejt. Sa do t jet sasia e shnimeve t dokumentuara varet nga rasti konkret. Ktu do t prpunojm 3 aspekte kryesore t dokumentimit t situats n vendin e ngjarjes: shnimin, skicn dhe fotografin, t cilat pastaj do ti bashkngjiten procesverbalit dhe do t shrbejn si prkujtues pr hartimin e procesverbalit mbi shikimin e vendit t ngjarjes. 12.2.4.1. Shnimet Shnimet i prpilon kriminalisti n vendin e ngjarjes dhe jan perceptime personale kurse m s shpeshti t dhnat e rndsishme pr rrjedhn e mtejme t prpunimit kriminalistik. Zakonisht shnimet e paqarta ose fjalt e ndara jan prkujtues lidhur me at ngjarje dhe ather ato e marrin kuptimin e tyre t plot dhe t vrtet. Nuk ekziston asnj rregull q do t mund t zbatohej pr metodn e prpilimit t ktyre shnimeve. Mirpo, detyra themelore sht q t bhet shnimi n mnyr t qart edhe disa muaj pas ngjarjes. Shpesh ndodh q nj shnim i till menjher pas prshkrimit sht i qart
Pauzat ideore gjat shikimit t vendit t ngjarjes jan pushime n punn e organit t shikimit kur mendohet dhe analizohet intensivisht pr gjendjen faktike t deriathershme dhe masat dhe aktivitetet e ndrmarra kriminalistike-teknike. Fjala sht pr procesin permanent t rikonstruktimit ideor dhe trasimin e rrugs pr vazhdim t mtejm. Ato shfrytzohen pr ndryshimin dhe plotsimin e planit t zbatimit t shikimit t vendit t ngjarjes. 269
78

kurse pas nj kohe t caktuar i pakuptueshm. Mbajtja e shnimit fillon nga momenti i ngarkimit t kriminalistit me rastin pr prpunimin kriminalistik dhe vazhdon deri n prfundimin e tij. Natyrisht nse sht e nevojshme t gjitha kto shnime duhet t mbshteten n fotografi, skica dhe vizatime. T gjitha shnimet duhet t mbahen sipas rendit kronologjik, prandaj nuk sht e nevojshme q t jen t radhitura sipas nj logjike. sht me rndsi q ato vetm t jen t kompletuara n kt faz t procesit t dokumentimit. Kriminalisti me rastin e hartimit t raportit do ta bj domosdo ndryshimin e shnimeve. Regjistrimi i cili pason prmban elementet esenciale t informatave t cilat kriminalisti duhet ti fut n shnimet e tij. Mirpo, n kt regjistrim nuk e kemi prfshi t gjitha kategorit e t dhnave t cilat mund t jen t dobishme e t cilat ishte dashur t evidentohen data, koha dhe vendi. Data dhe koha kur kriminalisti ka filluar t punoj n rastin e caktuar, personi nga i cili e ka marr detyrn dhe mnyra se si i sht dhn detyra. Koha e sakt e ardhjes, vendi i sakt i ngjarjes, ndriimi, kushte klimatike, emrat e policve me t cilt ka kontaktuar dhe t personave tjer q jan hasur n vendin e ngjarjes kriminale n momentin e ardhjes s kriminalistit t ngarkuar me detyrn e udhheqjes s prpunimit kriminalistik: a. prshkrimi i hollsishm i viktims dhe gardrobs. Emri, mosha, madhsia, pesha, ngjyra e lkurs, ngjyra e flokve dhe syve, numri i amzs (nse sht e mundur) dhe data e lindjes s viktims. Me llojin dhe ngjyrn e rrobave nnkuptohet prshkrimi i hollsishm i t gjitha objekteve t veshjes. b.Lndimet e marra t viktims. Vendi i sakt i plags apo lndimit, natyra e lndimit, madhsia dhe ngjyra, nse sht mavijosje. P.sh. prshkrimi i plags s shkaktuar me plumb n pjesn e koks; plaga nga predha, dimensioni 6,5mm n drejtim t hunds dhe 2,5cm mbi vijn e vetullave. Rrethi i errt i dimensioneve rreth 1,75cm rreth plags. c. Prshkrimi i prgjithshm i vendit t ngjarjes. T veohet do dmtim i objektit, do pjes e luajtur e orendive ose t objektit tjetr dhe prezenca e do objekti pr t cilin ekziston dyshimi se i takon vendit t ngjarjes.
270

d.Lloji i fotoaparatit dhe filmit t shfrytzuar pr fotografimin e vendit t ngjarjes. Pas do filmimi shnohet f dhe shkruhet stop (ndjeshmri e filmit, shpejtsia e hapjes s blends, largsia, drejtimi i fotografimit, blici (nse sht shfrytzuar), objekti i fotografuar ose vendi dhe koha e fotografimit, p.sh. 1-f22,1/100: 5m., verilindje, blic, pamja e korridorit nga dyert e pasme n drejtim t dhoms s fjetjes ku sht gjetur viktima; 9.02h e. T shkruhet emri i laboratorit q e zhvillon filmin dhe i punon fotografit. f. Zbulimi i do objekti t rndsishm pr prova. Prshkrimi i objektit, koha e gjetjes personi q e ka gjetur, personi q e ka gjetur, vendi i sakt, shenja, lloji i kutis ku sht vendosur, mnyra e vulosjes dhe veimi i kutis, si dhe destinimi. P.sh.:
revolver, kalibri 0,38mm, prodhimi..., trupi dhe gypi i pistolets; i kaltr, elik dhe dorashk druri, gypi 2, numri serik...; i gjetur n kndin prej 36 shkall n veri lindje nga kndi i dhoms s fjetjes, kurse 43 shkall n perndim nga ana veriore e dyerve t lindjes. Shenja JD nga pjesa e brendshme e gavrave t cilindrit, paketuar n qeska t vogl pr prova, me trak ngjitse, shenja n qese 6JD6/6/71 n 0.23h dorzuar policit J.B. Balistikut t laboratorit, n 14h, 6/6/71 JD.

g.Mundsia e prcaktimit t vendit t objektit. Mungesa e objektit i cili zakonisht duhet t jet i pranishm n kt lloj vepre penale, me kt vend t ngjarjes ose me kt viktim. Shembull pr kt do t ishte mungesa e rrobave n trupin e viktims, lokaliteti i t cils nuk mund t vrtetohet n at vend t ngjarjes. 12.2.4.2. Zbatimi praktik i shnimeve nga ana e kriminalistit Si sht e ditur do polici, kriminalisti, shnimet i duhen shum jo vetm si mjet ndihms me rastin e ndriimit t ngjarjes n procesin e dshmimit n gjykat, por paraqesin edhe konceptin pr raportin e shkruar pr at rast. sht me rndsi t ceket se ky raport zyrtar n form t shkruar nuk prmban at nivel t hollsive dhe informatave q sht i nevojshm n gjykat me rastin e dshmimit. N praktikn e policis n territorin e FBH q e kam vrejtur edhe vet prmes prvojs sime t kaluar n polici, ekziston nj numr i policve q ka nj shprehi shum t keqe, se shum pak marrin shnime t cilat
271

si n prpunimin kriminalistik ashtu edhe n fazat e mvonshme do t kishin rndsi vendimtare pr zgjidhjen e rastit. Zakonisht jan t prir q ti mbajn n mend disa detaje t cilat me rastin e paraqitjes s informatave t reja harrohen dhe vjen deri tek ngatrrimi i t dhnave nga objektet e ndryshme. Gjithashtu kam vrejtur se shnimet dhe raporti q i prpunon polici mbajn mjaft t dhna t parndsishme, duke u prpjekur q t shkruajn sa m tepr e harrojn kualitetin dhe kuptimin e informats. Arsyeja pr kt qndron n faktin se policia nga viti 1992 sidomos ajo kriminalistike n BeH ka kaluar n nj periudh kur nuk kan pasur mundsi t arsimohen dhe aftsohen, sepse studentt e par t diplomuar t fakultetit t shkencave t kriminalistiks n Sarajev kan dal n vitin 1998, t cilt momentalisht jan m kompetentt pr pun t ndrlikuara policore, kshtu q n periudhn vijuese pritet nj prmirsim kualitativ i shnimeve, procesverbaleve, raporteve, etj. Padyshim i nj rndsie t vogl sht edhe notesi n t cilin mbahen shnime dhe pse kjo nganjher shkakton paknaqsi. Ndonse pr do rast, shfrytzohet notes i veant, shum m i prshtatshm sht ai nga i cili mund t hiqen leht flett nga ato me lidhje t fort t fletve. Nse n nj notes futen shnimet nga disa shikime dhe ai i paraqitet gjykats pr prpunim t mtejm, ather ekziston mundsia e prhapjes s paautorizuar t informatave t cilat nuk jan t lidhura pr rastin. Kurse, kush shnimet mbahen n notes nga i cili leht mund t hiqet fleta e q kan t bjn me at rast, ather edhe mundsia sht m e vogl pr prhapjen e informatave t paautorizuara. Kjo q u cek supozon faqet e numruara, pra q secila faqe nga e para deri tek e fundit ta ken numrin e vet. Kto shnime duhet t ruhen gjat n vend t sigurt sepse mbajn informata t cilat gjithmon mund t nevojiten, madje edhe nse personi sht i dnuar dhe i drguar pr vuajtje t dnimit, gjithmon ekziston mundsia q pr shkak t ankess ose t ndonj kontesti tjetr civil, ky polic t gjendet n gjykat dhe shnimet e tilla t jen t nevojshme me qllim t prkujtimit, por edhe si prov n kuptimin joformal. Pa marr parasysh tr kt, polici duhet t mbaj shnime pr t gjitha veprimet q i ndrmerr, mirpo n situatat e vshtira kur mblidhen shum prova fizike, kurse vendi i krimit sht analizuar hollsisht dhe gjat, shfrytzimi i diktafonit ka rol t posam.
272

Incizimi i tr asaj q sht perceptuar dhe zbuluar nga ana e kriminalistit mund t prfshij shum m tepr shnime sesa n notes. Mungesa e ktij prshkrimi t incizuar sht procesi i vshtir i konsultimit, gjegjsisht sht vshtir t prdoret si prkujtues. Kryesisht prshkrimi i incizuar transkriptohet dhe n at form shrben si prkujtues n gjykat. (Richard H. Fox, Carl L. Cunnigham, 1997). 12.2.4.3. Skicimi i vendit t ngjarjes Skicimi i vendit t ngjarjes sht pasqyr grafike e vendit t ngjarjes n dimensionet e zvogluara. Skica m s shpeshti dhe m s thjeshti paraqet prshkrimin e truallit (e ashtuquajtura perspektiva e zogut). Sipas nevojs punohen edhe skica diametrale ose skica t zhvilluara (t ashtuquajtura rrnim muresh). Me t parat tregohet gjersia dhe gjatsia e hapsirs s caktuar apo e objektit. Skica e diametrit tregon lartsin dhe gjersin apo gjatsin, kurse skica e zhvilluar i pasqyron t tri dimensionet (D. Modly; N. Korajliq, 2002, fq.558). Skicat jan mjet i posam i t shprehurit. Skicat e punuara drejt mund t shfrytzohen gjat marrjes n pyetje t personave n fazn e prgatitjes s raportit pr prpunimin dhe prezantimin e informatave n gjykat. Skicat jan t mbshtetura n fotografi dhe shnime t marra gjat krkimit n vendin e ngjarjes. prparsia e skics qndron n pasqyrimin e ilustruar t vendit apo ngjarjes dhe eliminojn leht detajet e panevojshme kurse i portretizojn elementet esenciale t atij vendi t krimit dhe t gjitha marrdhniet n at vend. Ekzistojn disa metoda me t cilat mund t vendosen provat dhe elementet tjera t rndsishme t ngjarjes. gjithashtu sht e rndsishme t ceket se vlera e skics sht portretizimi i sakt i informatave me rast ana artistike e skics nuk luan kurrfar roli q do t thot q kriminalisti nuk sht e domosdoshme t ket shkathtsi t mdha vizatuese q ta punoj skicn adekuate pr vendin e ngjarjes. skicat sot punohen me teknikn kompjuterike, me kamera digjitale. Skica nuk mund t ket shum informata por vetm ato esenciale, sikurse me rastin e marrjes s shnimeve dhe ato elemente nuk duhet t jen t shumta por t rndsishme, pra ato t cilat kriminalisti mund ti fut n skic. M e rndsishmja sht q skica t jet e qart pr secilin q e shikon pa ndonj analiz t hollsishme. Nse skica sht e prmbushur me detaje, ather e humb prparsin n raport me fotografin.
273

Skica duhet t prmbaj informatat n vijim: h.Emrin dhe mbiemrin e kriminalistit; i. Data, koha, klasifikimi i veprs penale dhe numri i rastit; j. Emri dhe mbiemri i personit q ka marr pjes gjat matjeve; k. Adresa e vendit t ngjarjes, lokaliteti i sakt n objekt, orientimi hapsinor dhe kompasor; l. Vizatimi me prmasat nse ekziston; m. Provat e rndsishme fizike t vrejtura dhe karakteristikat kye t vendit t krimit. T shnohet distanca e atyre provave duke shfrytzuar s paku dy orientues t fiksuar ose duke zbatuar nj prej metodave t cilat do ti cekim n tekst. n. Legjendn apo shpjegimin e simboleve t shfrytzuara n skic me qllim t kuptimit m t leht. Me laps tjetr ngjyre mund t ceken disa objekte apo veori, mirpo, prdorimi i teprt i ngjyrave mund t shkaktoj konfuzion dhe ta zvogloj dukshmrin e skics. sht me rndsi q matjet e dhna n skic t jen sa m t sakta dhe t kryera sipas nj metode, e t shnuara me t njjtn mnyr. Nse nj segment i skics sht dhn sakt, p.sh. dimensionet e lokalit n t cilin sht gjetur trupi, kurse pozita e ndonj objekti n rastin m t keq sht dhn e shtrembruar pr ngjarjen, ajo skic bhet e parndsishme. sht me rndsi q koordinatat e hapsirs t ndonj objekti t fitohen me matjet e t njjts metod. Mjeti m i mir pr matje n procesin e hetimit sht metri klasik i metalt. Nse n skic zbulohet s paku nj distanc e matur gabimisht, ather shum vshtir mund t shpjegohet dhe arsyetohet kjo dhe automatikisht t gjitha tjerat vihen n dyshim, madje edhe tr shikimi i vendit t ngjarjes. Lloji i skics e cila do t shfrytzohet n rastin konkret varet nga vendi i ngjarjes (n kuptimin topografik), pr gjurmt dhe objektet si korpora delikti n vendin e ngjarjes dhe n vet situatat e ngjarjes kriminale. Skicat mund t punohen me dor, autograf n baz t incizimeve me stereokamer dhe me kompjuter.

274

N skic futen dimensionet e matura, kurse sht e dshirueshme t inkorporohen edhe pozitat nga t cilat sht br fotografimi. N kt rast nuk guxohet t humbet pamja dhe qartsia e t lexuarit 79 Teknikat pr prpunimin e skics n vendin e ngjarjes jan: 1.Metoda e prcaktimit t koordinatave; 2.Metoda e trekndshit; 3.Metoda e vijave kryqzore; 4.Skicat e prpunuara dhe t vrazhda (D. Modly, N. Korajliq, 2002, fq. 588) Kriminalisti me kt mund t jap tr at q konsiderohet e domosdoshme, thn shkurt skica e prpunuar mir sht ajo skic e kompletuar. Zakonisht punohet me prmasa dhe n baz t skics s vrazhd, kshtu q sht e domosdoshme q me numra t shnohen largsit, mirpo, nse kjo skic nuk punohet me prmasa, ather vlerat numrike duhet t shkruhen. Kt skic t punuar mund ta bj kushdo n baz t skics s vrazhd, mirpo, kriminalisti duhet t jet personi i vetm q do ta verifikoj at. Ndrkaq, si thekson R. Maksimoviq dhe U. Todoroviq (1995, fq. 160); Plani prfundimtar i situats n baz t t dhnave nga skica, hartohet n zyr, gjegjsisht n lokalet e policis s kriminalistiks teknike. Vizatimi i planit situacional sht shum kompleks dhe pun profesionale e cila msohet n kurse e teknikve t kriminalistiks. N praktikn kriminalistike dhe gjyqsore sht vrejtur se gjendja faktike prve n proces verbal zakonisht fiksohet edhe me skic dhe fotografi. sht i gabuar mendimi q t skicohet vetm ather kur nuk mund t bhet fotografimi. T dy kto teknika t fiksimit t vendit t ngjarjes nuk prjashtohen s bashku, prkundrazi kto plotsohen, sepse do mnyr e fiksimit t fakteve i ka prparsit e veta, sikurse q i ka edhe t metat.

79

Ka t bj me incizimin e vendit t ngjarjes, e m von fotografit bashkohen n trsi, kurse sht e mundur t bhet n dy mnyra; lineare dhe qarkore. 275

12.2.4.4. Fotografimi dhe videoincizimi i vendit t ngjarjes Thnia e njohur: Nj fotografi sht m e vlefshme se nj mij fjal mund t jet e sakt por nuk sht e domosdoshme, mirpo sht e qart se fotografia e punuar drejt sht mjeti m i vlefshm ndihms pr prpunimin e vendit t ngjarjes, por edhe pr nevojat tjera operative. Fotografin e mir t vendit t ngjarjes mund ta bj edhe amatori. N kt kaptin do ti japim shkurtimisht teknikat dhe parimet e fotoraportimit pr vendin e ngjarjes, mirpo nuk do t prfshihen edhe teknikat e manipulimit me aparatet fotografike dhe pajisjet shtes. Fotografi pr prpunimin kriminalistik sht do prshkrim fotografik pr objektin dhe ngjarjen ose m sakt do mjet ndihms q shrben pr ndriimin e elementit t caktuar q i prket objektit gjat prpunimit t vendit t ngjarjes. Kryesisht fotografit pr prpunim kriminalistik punohen n laboratoret kriminalistike pasi q t jen fotografuar n vendin e ngjarjes. N to bjn pjes t ashtuquajturat regjistrime teknike. Ato duhet t jen t integruara n aktivitetet e shikimit sidomos t natyrs traseologjike, n prpunimin e makrosituats, matjes, etj., kurse, lidhja duhet t realizohet n shkall t caktuar dhe n aspektin formal ashtu q prshkrimi i fakteve me fjal n procesverbalin e shikimit duhet t prcillet me fotografi dhe do seksion duhet t shnohet qart. Fotografia e shikimit t vendit t ngjarjes sht dokument i posam procedural i natyrs teknike. Ajo sikurse edhe incizimet teknike sht e pavarur si prov procedurale sui generis. Prmbajtja e incizimeve t tilla sht burim i dshmive t argumentimit, gjegjsisht form e cila prmban faktet q jan objekt i argumentimit. Nse pranohet prmbajtja e fotografis, ather ajo bhet prov. N kuptimin e gjer, fotografia n rastin e shikimit t vendit t ngjarjes sht dokument teknik ose material argumentues sui generis. Fotografit i bashkohen procesverbalit dhe s bashku e prbjn trsin. Fotografit duhet t jen teknikisht t punuara qart, t dukshme, t kuptueshme dhe t qndrueshme (Modly; Korajliq, 2002, fq. 129). Fotografit n vendin e ngjarjes duhet t japin pamjen e vendit n pajtim me mnyrn e shikimit t njeriut, prandaj edhe filmimi duhet t jet dy llojesh: fotografi panorame (Pavishiq, D. Modly, 1999, fq. 257)
276

dhe fotografi prmasash 80 (Pavishiq, D. Modly, 1999, fq. 257). Elementi m i rndsishm tek ky lloj fotografimi sht perspektiva. Perspektiva e drejt e fotografimit realizon t njjtn prshtypje pr marrdhniet e gjrave n hapsir dhe madhsit e tyre sikurse t shiheshin me syrin e njeriut nga nj knd i caktuar. do shmangie e konsiderueshme nga kjo perspektiv do ta zvogloj apo eliminoj plotsisht vlern evidente t fotografis. Duhet theksuar se nga fotografia i shohim dy dimensione dhe skica e vendit t ngjarjes me shumka e plotson mungesn e dimensionit t tret duke i dhn rndsi t posame me rastin e shfrytzimi t fotografis. Autenticiteti i fotografis gjithmon ka t bj me shkalln e prezantimit t forms, pamjes dhe ngjyrs s objektit t kontestueshm dhe prmasave. Me shfrytzimin e objektivve special fitojm prshkrim filmik t sakt t objekteve dhe vendeve t fokusuara, mirpo nuk do t tregohen distancat e tyre reciproke dhe as n perspektivn adekuate pr shkak se jan jasht cakut t perimetrit t fokusimit. N situata t ktilla skica e vendit t ngjarjes dhe shnimet e kriminalistit luajn rol shum t madh, mirpo, zakonisht konsiderohet se negativi i filmit sht prov e mjaftueshme pr ta hedhur posht cilndo padi se fotografia sht e montuar. Pr shkak t rndsis s dimensionit, largsia dhe perspektivave me rastin e interpretimin e fotografive t bra n vendin e krimit, rekomandohet q filmi ta prfshij dimensionin apo ndonj sistem tjetr sa her q sht e mundur. Pr t pasur fotografia vlern evidentuese duhet ta tregoj n mnyr t sakt vendin e ngjarjes, personin apo objektin. Gjithashtu, rndsi t jashtzakonshme dhe vler ka stereofotogrametria 81 (Pavishiq B., Modly D., 1999, fq. 257) si dhe teknikat TV dhe teknikat kinofilmike 82 (Pavishiq B., Modly D., 1999, fq. 257). Prandaj, roli i fotografis sht i pakompenzueshm n
Predstavlja nain fotografisanja koji omoguava mjerenje pojedinih veliina na fotografiji poslije uviaja. 81 Kjo sht metod me t ciln me ndihmne stereofotogrametris bhet matja. Tr sistemi i ka dy pajisje t posame: stereokamera dhe autografi. Stereokamera sht nj komplet prej dy kamerave t sinkronizuara mes veti plotsisht t njjta t fomatit t mesm t cilat vendosen n mbshtetse t prbashkt me konstruksion t prbashkt. 82 Vitet e fundit pr fiksimin e gjendjes faktike n procedur, sidomos n rastet e rnda gjithnj e m tepr shfrytzohet teknika. Fiksimi i fakteve me kto mjete sht m i mir, m autentik dhe m plastik sesa me shkresat klasike ose magnetofont. 277
80

prpunimin e vendit t ngjarjes q do t thot se fotografia nuk guxon t uzurpohet nga prezenca e policis dhe pajisjeve. Ruajtja e fotografive duhet t bhet me kujdes. Nse filmi drgohet me post n ndonj laborator komercial ose personalisht e drgon policia (nse nuk ka laborator t vetin n kolor), domosdo duhet t ruhet vrtetimi pr drgesn rekomande me shenjn me kthes dhe fatura. Gjithashtu n teknikn kriminalistike sht e nevojshme q negativi pr vendin e ngjarjes t ruhet n vend t sigurt, gjat dhe kriminalisti n shnimet e tij ta fut do informat lidhur me aspektet teknike t fotografis e cila sht shnim afatgjat pr rastin. Nga dokumentacioni prcjells sikurse edhe tek provat tjera duhet t shihet rruga e manipulimit me negativin para s gjithash pr shkak t ruajtjes s fshehtsis t vendit t ngjarjes. Koha gjithashtu luan rol t jashtzakonshm prandaj fotografia shum shpesh i mbulon disa aspekte tjera t prpunimit kriminalistik t vendit t ngjarjes. objektet nuk mund t largohen ose t prpunohen hollsisht derisa t mos bhet fotografimi nga t gjitha kndet e nevojshme. Kjo pr shkak se ka situata n t cilat objekti me interes u nnshtrohet ndryshimeve t rndsishme nn ndikimin e kohs dhe n at rast ka rndsi q pajisja pr fotografim gjithmon t jet n dispozicion. N skicn e vendit t ngjarjes duhet t shnohen vendet prej nga sht fotografuar kurse kjo gj bhet me matjen e vijave prej objektivit deri te mjeti i fiksuar. Vendi i krimit n hapsirn e mbyllur duhet t fotografohet plotsisht, kurse kjo arrihet me sistemin e fotografive t prputhura (fotografimi segment pr segment, n mnyr q n fund t fitohet filmi i vendit t plot t ngjarjes i ashtuquajturi strip fotografi). Me rastin e ktij sistemi t fotografimit nse nuk prdoret mbshtetsi m s miri sht q aparati t mbahet n nivelin e syve. Rregulli tjetr i fotografimit sht: Kamera t mbahet n kndin e drejt n raport me muret e lokalit ose n kushtet e vendit t hapur n raport me objektet e fiksuara si jan drunjt. Me rastin e fotografimit, q t mos shkaktohet huti se si dhe n mnyr sht fotografuar ndonj pozit dhe veorit tjera, sht me rndsi t mbahen shnime pr t.

278

Pr shkak t rasteve gjithnj e m t shpeshta me gjendje komplekse faktike ku nga skicat dhe fotodokumentacioni si dhe videofilmat nuk mund t fitohet pamje e drejt si pr ngjarjen ashtu edhe pr vendin e ngjarjes, shum e dobishme sht edhe prpunimi i maketit t posam t vendit t ngjarjes. maketi e tregon situatn n vendin e ngjarjes n mnyr shum plastike. Me rastin e prpunimit t maketit duhet pasur parasysh prpjestimet ashtu q t ruhet gjendja e vrtet n vendin e ngjarjes sepse maketi prmban t tri dimensionet dhe sht shum binds. N praktikn ton kriminalistike kjo sht gj shum e rrall. 12.2.4.4.1. Krkesat specifike t fotografimit Me rastin e fotografimit t vendit t ngjarjes ekzistojn specifika t caktuara t cilat i shohim prmes fotografis, prandaj nuk sht e teprt t prmendet edhe: o. qasja e vendit t ngjarjes; p. rrethi i afrt (oborri i shtpis ku sht zbuluar vrasja, vendi rreth vendit t ngjarjes), q. fotografit e mdha duhet t bhen nga hyrja dhe dalja e vendit t ngjarjes dhe nse kto nuk mund t prcaktohen ather nga ato pika q supozohen; r. t fotografohet n makroplan viktima n raport me lokalin ose me vendin ku sht gjetur; s. s paku dy fotografi t viktims nga ana e prparme dhe nga pjesa ansore. Aparati duhet t mbahet lart rreth 1,50m me fokusin e drejtuar posht, drejt viktims; t. sa m tepr fotografi me detaje t lndimeve dhe plagve n trup dhe t armve q gjenden n afrsi dhe n rrethin e afrt; u. pas largimit t t gjith trupave dhe provave, t fotografohen vendet ku kan qndruar nse kan mbetur gjurm, njolla apo ndonj ndryshim tjetr. v. T gjitha shenjat e gishtrinjve t cilat nuk mund t merren. Siprfaqet n t cilat jan zbuluar shenjat e gishtrinjve me qllim t prcaktimit t lokalitetit nse kjo siprfaqe nuk sht fotografuar; w. Njollat e gjakut me lokalitetin e tyre. sht e dshirueshme t prdoret filmi kolor por gjithashtu t punohen edhe me teknikn bardh-zi; x. Pas fotografimit t vendit t ngjarjes, gjurmt e objektit incizohen edhe me videokamer;
279

12.2.4.4.2. Videofilmi nga vendi i ngjarjes Pas fotografimit t vendit t ngjarjes sht e dshirueshme q gjurmt dhe objektet t incizohen edhe me videokamer. Jan ideale rastet kur n prpunimin e vendit t ngjarjes marrin pjes shum teknik t kriminalistiks kshtu q paralelisht me fotografimin bhet edhe videofilmimi. Videofilmimi ofron nj pamje m reale t vendit t ngjarjes sepse fitohet ndjenja pr vendin dhe marrdhniet e disa objekteve. Krahas videoprshkrimit bhet edhe prshkrimi tonik, prandaj sht e nevojshme t kihet kujdes pr komunikimin e brendshm gjat incizimit. Gjat incizimit duhet incizuar sekuencat m t mdha me sa m pak ndrprerje sepse kshtu shmangen kalimet e mdha. Me rastin e incizimit duhet t vazhdohet npr vendin e ngusht t ngjarjes duke incizuar nga largsia e pastaj duke iu afruar detajeve e deri tek incizimet e mdha t detajeve. Videoshiriti sikurse edhe fotodokumentacioni prbn pjesn e pandashme t procesverbalit nga shikimi i vendit t ngjarjes, mirpo n procesverbal duhet t futen karakteristikat e caktuara teknike si t videokamers ashtu edhe t videoshiritit. Pr nevojat e operativs do t ishte i dobishm incizimi edhe me kamer digjitale 83 sepse ky material do t ishte shum i dobishm pr prpunimin e mvonshm planifikues t ngjarjes si dhe pr njohje me ndodhit tjera operative q do t prfshihen n planifikimin operativ. Procesverbali pr shikimin e vendit t ngjarjes Pavarsisht nga ajo se procesverbali mbi shikimin e vendit t ngjarjes sht shnim dhe dokument zyrtar ai vetvetiu nuk ka kurrfar fuqie argumentuese n procedur por as prmbajtja e tij nuk sht e prjashtuar nga procedura e rregullt e vlersimit t provave. Ai duhet ta ket forcn e dshmis s pamposhtur n baz t esencs dhe prmbajtjes s tij kurse kto jan faktet e vrtetuara objektive prmes perceptimit t drejtprdrejt t organit t procedurs dhe t antarve t ekipit t inspektimit gjat shikimit t vendit t ngjarjes. faktet e fiksuara drejt objektive dhe t konstatuara me procesverbal sht vshtir t hidhen posht prve n rastet kur ka fakte t cilat i hedhin
83

Fotoaparati digjital e ruajn filmin n memorie. Fotografit leht shikohen n ekranin e vogl t tij. Fotografit mund t fshihen dhe t lirohet memoria pr foto t reja. Kur fotografit hudhen n kompjuter menjher ato jan t gatshme pr manipulim t fardo lloji. 280

posht kto t argumentuarat fillimisht. Kjo aq m tepr nse vendi i shikimit sht fiksuar njkohsisht me mnyrat teknike, grafike dhe mnyrat tjera. Nuk ekzistojn dispozita t posame t cilat e trajtojn vetm procesverbalin e shikimit t vendit t ngjarjes. Meqense n procedurn penale ndrmerren shum aktivitete ato sht e nevojshme t fiksohen n procesverbal. Procesverbali i punuar n zyre pr shikimin, mund t prpilohet n baz t metods s pyetsorit, lists, pra shkalls s pyetjeve, formularit anketues ose n form t lir pa e rubrikuar prmbajtjen. Fjala sht pr prmbajtjen substanciale t njohjes q paraqet minimumin e pjesve formale t parapara me ligj. Nuk mund t pranohet si rregull e prgjithshme n mnyr krejtsisht t lir hartimi i procesverbalit mbi shikimin. Me kt do t zvoglohej prdorimi n procedur p.sh. pr shkak t hulumtimit t trsis tematike ku prpunohet njsia e caktuar tematike. Procesverbalet do t ishin tepr t mdha (grumbullim jo kritik i informatave regjistrimeve) ose e kundrta, t ngushtuar me mundsi t lshimeve t fakteve t rndsishme (rrethanave t dukshme). Prmbajtja e procesverbalit e drejton mnyrn e hulumtimit, t shpjegimit t llojit t caktuar t deliktit dhe dikton prmbajtjen e kallzimit penale t organit t punve t brendshme (kallzimi zyrtar penal). Kjo prmbajtje duhet t jet rezultat objektiv pr shtjet dhe faktet, gjendjet dhe lvizjet etj, gjegjsisht pr situatn n vendin e ngjarjes. n procesverbal nuk guxon t ket hipoteza (supozime, mendime, gjykime konstatime) t organit i cili e bn shikimin ose t antarve t ekipit t tij. Pr kt duhet t prpilohet shnimi i posam me shkrim (formal ose formal-procedural) si jan raportet, etj, sepse kjo q u cek mund t shrbej n procedurn e mvonshme. N procesverbal nuk futen as versionet as dyshimet pr shkalln e kontributit t bashkpjesmarrsit n delikt ose pr fajsin e tij eventuale. Procesverbali tematik duhet t prmbaj kryesisht rrethanat q jan t rndsishme pr shpjegimin e dinamiks dhe shkaqeve, rrethanave t cilat e kan prcjell deliktin, modus operandi teknik i veprs s kryer penale. Modeli i pjesve standarde t procesverbalit t shikimit t vendit t ngjarjes n esenc prbn si vijon (D. Modly, N. Korajliq, 2002, fq.
281

747): 1. Pjesn hyrse (formale) kjo sht pjes rreptsisht standarde me renditje t t dhnave t cilat jan t parapar me dispozita ligjore pr organin, rastin, personat e pranishm, kohn dhe prmbajtjen e njohurive fillestare, daljen n vendin e ngjarjes, kohn e fillimit t aktivitetit, kushtet e prgjithshme n t cilat zhvillohet shikimi dhe rrethanat e posame. Ndonse dispozitat ligjore nuk parashohin konstatime pr sigurimin e vendit t ngjarjes, pr kt insistojn rregullat kriminalistike. Ktu bjn pjes t dhnat n raport me paprekshmrin, mosndryshimin ose ndryshimin n vendin e ngjarjes para fillimit t shikimit t tij. 2. Pjesa e prgjithshme me paraqitjen e gjendjes s prgjithshme n vendin e ngjarjes konstatimin e elementeve qensore t makrosituats, gjendjes s gjurmve dhe objekteve tjera, klasifikimin e vendit t ngjarjes n disa sektor, ndrmarrja e masave urgjente pr sigurimin e gjurmve dhe t t dhnave tjera n fazn statike t shikimit. Kjo pjes e procesverbalit duhet t prmbaj lidhjen precize me incizimet prcjellse dhe pasqyrimin e gjendjes s gjetur dhe shenjat e qarta t programit t analizimit t vendit t ngjarjes. 3. Pjesa qendrore e procesverbalit prmban konstatimet e fazs dinamike t shikimit (hulumtimi i rrethanave n vendin e ngjarjes) t cilat duhet t jen t prshkruara n mnyr t thukt, t hollsishme dhe detaje me rast vmendje t posame duhet kushtuar renditjes s paraqitur. Evidentimi i objekteve t shikuara i cili sht br n pjesn paraprake, tani duhet t plotsohet me klasifikimin metodologjik dhe paraqitjen e mnyrs s matjes, veimit, sigurimit, ndrmarrjen e prkohshme t t gjitha masave n vendin e ngjarjes dhe shpjegimin e disa shtjeve. T gjitha masat duhet t merren me nj sinkronizim t rrept me incizimin, skicimin, format grafike, teknike dhe format tjera t fiksimit, por gjithsesi me plan. 4. Pjesa prfundimtare prve prmbajtjes gjegjse formale sidomos duhet ta ketprshkrimin detaj dhe pasqyrn e t gjitha shtojcave t procesverbalit pr shikimin e vendit t ngjarjes, shenjat e dukshme dhe lidhjet e tyre me disa pjes t tekstit t procesverbalit. Nse procesverbali i plotson t gjitha krkesat
282

procedurale n pikpamje t forms dhe krkesat kriminalistike n pikpamje t prmbajtjes ather ai sht prov e pamposhtur e llojit t vet n aspektin e fakteve q i prmban ai. 12.3. Kontrollimi i personave (bastisja) Kontrollimi i personave s bashku me bagazhet nga aspekti formal mund t jet aktivitet hetimor q ndrmerret me qllim t zbulimit t gjurmve dhe objekteve t veprs penale ose t objekteve t rndsishme pr procedurn penale, mirpo mund t jet edhe si mas operative-taktike e siguris ose mas preventive q ndrmerret jasht procedurs penale. Duke filluar nga supozimi se do person i autorizuar zyrtar e di dhe duhet ta dij bazn ligjore, kushtet formale dhe kufizimet lidhur me kontrollin, ktu nuk do t merremi me ann formale juridike t kontrollimit t personave dhe as me bazat ligjore (kontrolli sipas urdhrit t organit kompetent shtetror, kontrolli pa urdhres, kontrolli me pjesmarrje t domosdoshme t dshmitarve, kontrolli pa dshmitar, etj), por do t kufizohemi vetm n rregullat dhe masat taktike t kujdesit t shtuar t cilave duhet tu prmbahemi me rastin e kontrollit t personave. Duhet vetm t prkujtohemi se n aspektin formal procedural nuk konsiderohet kontroll i personave kontrollimi i jashtm i rrobave i cili bhet me qllim t vrtetimit se a bart arm ai person apo eksploziv ose mjete dhe vegla tjera t prshtatshme pr sulm, as kontrolli i bagazhit personal, prandaj ktu edhe nuk vijn n konsiderim kufizimet formale t parapara pr kontroll si mas hetimore. Mirpo, rregullat dhe masat elementare taktike t kujdesit t shtuar vlejn njsoj pr t gjitha kto forma, prandaj do ti shtjellojm n trsi duke i cekur edhe specifikat e tyre n disa situata taktike. Nga aspekti taktik, qllimi i kontrollit t personave mund t bhet: a) me qllim q t gjinden dhe merren sendet e prshtatshme pr sulm (arma e zjarrit, shpata, thika, boksi e mjete tjera shpuese); b) me qllim q t gjinden dhe merren objektet q shrbejn si mjet pr kryerjen e veprs penale apo kundrvajtje (veglat pr thyerje, arma, mjetet e ndryshme, mjetet eksplozive, pajisjet pr falsifikime, etj) c) me qllim q t gjenden dhe merren objektet e fituara me vepr penale, gjegjsisht q mund t shrbejn si prov (sendet e tjetrsuara apo t vjedhura, t hollat, monedhat e falsifikuara, narkotikt, etj);
283

d) me qllim q t gjenden, fiksohen dhe merren gjurmt e veprs penale (njollat e gjakut, gjurmt e barotit, pluhuri, pluhuri i ngjitur, zhuli, qimet, grimcat e fijeve, xhamit, ngjyrat e llakut, gjurmt e luftimit, kafshimet, goditjet, therjet, etj); e) me qllim q t gjenden dhe merren objektet t cilat do t mund t shfrytzoheshin pr ikje ose lehtsim t arratisjes s personave t arrestuar ose pr vendosjen dhe mbajtjen e kontakteve dhe lidhjeve t fshehta t t ndaluarve, paraburgosurve ose personave t dnuar qofshin ato midis tyre apo nga personat e jashtm (arma e fshehur, thika, shkresa, porosit e shifruara, e vegla t tjera t ngjashme); f) me qllim q t gjenden dhe merren objektet dhe gjrat q mund t shrbejn pr vetlndim ose vetvrasje t personave t arrestuar (zhilet, helme, mjetet pr shkaktimin e smundjeve me qllim t shkuarjes n spital me qllim t arratisjes, etj) Duke pasur parasysh shkakun, qllimin dhe prmasat e drejtprdrejta t kontrollit, nga aspekti taktik dallojm: a) kontrollin paraprak (t pjesrishm) t personave; b) kontrolli i plot i mvonshm i personave; c) kontrolli i personave n kuadr t zbatimit t regjimit t paraburgimit, ndalimit apo t mbajtjes s dnimit. Kontrolli i pjesrishm i personave sht ai me t cilin nuk hulumtohen detajisht t gjitha pjest e trupit, rrobave dhe kpucve dhe ku personi i kontrolluar nuk zhvishet i tri lakuriq, por vetm kontrollohen pjest e caktuara t trupit, rrobave dhe kpucve si dhe pjesa e jashtme e rrobave. Krejt kjo varet prej llojit dhe madhsis s objektit q krkohet. Kontrollimi paraprak i pjesrishm i personave kryhet gjithsesi dhe pa kurrfar prjashtimi edhe me rastin e arrestimit, shoqrimit dhe paraburgimit me qllim t marrjes s objekteve t prshtatshme pr sulm dhe pr zbulimin eventual dhe marrjen e objekteve dhe gjurmve t veprs penale, pastaj me rastin e bastisjes s baness dhe lokaleve tjera t mbyllura (sepse nuk do t ishte n rregull sikurse t dyshuarit ti bastisej banesa e jo edhe ai vet, gj q pr fat t keq nganjher ndodh). Pastaj n situata shum t ndryshme n rastet e zbulimit dhe t vrejturit t personave t dyshimt pr t cilt ekziston dyshimi i bazuar se mund t ken objekte t destinuara pr kryerjen e veprs penale ose objekte t fituara me vepr penale, me rastin e racis, bllokads dhe masave t ngjashme, me rastin e kontrollit t
284

sforcuar t udhtarve dhe bagazheve t trenit, n aeroporte, etj. Kur kontrolli i till ka karakter joformal t jashtm dhe kontrollimi i bagazheve dhe kur sipas prmasave i ofrohet kontrollit t plot detaj gjithmon varet nga situata konkrete me qllim t bastisjes. Bastisja jo e plot dhe e rastsishme n pikpamje taktike kushtzohet nga pamundsia e zhvillimit t bastisjes s plot (p.sh. pr shkak t vendit t paprshtatshm, urgjencs, etj) q do t thot se gjithmon duhet krkuar q bastisja paraprake e pjesrishme t jet sa m e plot nse kjo n situatn konkrete sht e mundshme dhe n aspektin taktik sht e prshtatshme dhe natyrisht nse ka baz. Qasja personave t rrezikshm t cilt duhet kontrolluar, ndalimi i tyre, armatimi, kryhet me masa prkatse t kujdesit t shtuar ngjashm me legjitimimin dhe arrestimin e personave t rrezikshm potencial dhe t armatosur. N kontrollin e personave sipas mundsis duhet gjithmon t marrin pjes s paku dy persona zyrtar t autorizuar njri bn kontrollin kurse tjetri e siguron dhe mbikqyr do lvizje t atij q kontrollohet. N baz t tekniks s zbatimit t masave t kujdesit t shtuar dallohen dy lloje t kontrollimit t personave: a) kontrollimi apo bastisja klasike dhe b) kontrollimi mbshtetur pr muri. Tek lloji klasik i bastisjes s personave me rastin e kujdesit t shtuar, urdhrohet personi q ti ngris duart mbi kok, tia kthej shpinn personit t autorizuar q e kryen kontrollin, personi tjetr i autorizuar nga largsia 3-5 metra mbikqyr. Me kt rast mund t zbatohen edhe kombinime tjera t ndryshme, p.sh. duke e urdhruar t dyshimtin q ti ngris duart lart dhe ti hap kmbt n mnyr q ta ket drejtpeshimin m labil. Kontrolli mbshtetur pr muri q zbatohet ndaj personave t rrezikshm ose pr t cilt supozohet se jan t armatosur dhe t rrezikshm ka t bj me krkesn q i dyshuari t kthehet kah muri dhe ti afrohet murit s paku 1m, t ngrihet n maje t gishtrinjve t kmbve kurse me maje t duarve t mbshtetet pr muri me ka arrihet pozit shum labile e drejtpeshimit. Personi i autorizuar zyrtar i cili e kryen kontrollin me njrn kmb mban afr kmbve t t kontrolluarit dhe pr dyshimin m t vogl t sulmit apo rezistencs ia shtyn kmbn, kshtu q ai e humb drejtpeshimin dhe bie n tok. Kontrolli mbshtetur pr muri i kriminelit t armatosur dhe t rrezikshm. Meqense kontrolli personal m s shpeshti kryhet nga 2 polic, patrullat ose mbajtsit e rendit ata duhet paraprakisht t jen
285

marr vesh pr renditjen taktike dhe ndarjen e roleve. Pa marr parasysh pozitn n t ciln sipas urdhress s prer kryhet patrullimi personi i autorizuar zyrtar i cili e kryen kontrollin duhet ti afrohet t dyshuarit, t merr pozitn nga ana e pasme ose ansore e t dyshuarit me nj hap prpara duke pasur kujdes pr pozitn e trupit q t mos e pengoj pr intervenim eventual t nevojshm shokun e tij i cili sht duke siguruar. Me rastin e bastisjes s pari konfiskohen objektet e rndsishme pr sulm (arma, thika, spata, boksi, shkopi, kama, etj) e pastaj krkohen dhe konfiskohen edhe sendet tjera. Bastisja apo kontrolli bhet sipas sistemit dhe radhs s caktuar, p.sh. prej lart posht: s pari i hiqet kapela, kontrollohet, preket pjesa e eprme e trupit deri tek brezi, kontrollohen duart mbi brryla, mbi gjunj dhe nn gjunj, s jashtmi dhe s brendshmi, nn bark kontrollohet brezi, kontrollohen dhe zbrazen gjepat e jashtm dhe t brendshm t palltos dhe pantallonave duke prfshir edhe gjepat e vogl, kihet kujdes pr gjepat e fsheht, kontrollohet me kujdes pjesa n mes t kmbve, pastaj t dy kmbt deri n zog, pjesa e poshtme e pantallonave, orapet, kpuct, etj. Dimensioni dhe intensiteti i kontrollit apo bastisjes, si u theksua gjithmon varet nga rrethanat e do rasti konkret, gjithmon duhet pasur kujdes q kriminelt prpiqen para kontrollit ti hedhin sendet komprometuese me rast disa prej tyre posedojn shkathtsi t lakmueshme, prandaj krahas vzhgimit t kujdesshm t do lvizjeje t t dyshuarit, duhet kontrolluar edhe vendin ku sht vrejtur, ndaluar dhe kontrolluar ai dhe sipas nevojs edhe afrsin e vendit. Kontrollimi i plot i mvonshm i personave bhet pas shoqrimit t personave t arrestuar ose personave tjer t dyshimt n lokalet zyrtare ose n objektet tjera t prshtatshme kur me baz supozohet se personat e till me vete mund t mbajn objekte t fshehura ose gjurm t veprs penale e q nuk ka qen e mundur t gjinden me kontroll t pjesshm. Kontrolli bhet n lokal t mbyllur n t cilin futen personat nj nga nj t cilt duhet t kontrollohen. Kontrollimin e bjn s paku 2 persona t autorizuar zyrtar dhe nse sht e nevojshme marrin pjes edhe m shum persona zyrtar me qllim t sigurimit dhe ndrmarrjen e masave t posame t kujdesit t shtuar. N rastet e caktuara, sidomos kur sht i domosdoshm kontrollimi detaj fizik, kontrollimi i zbrastsive t trupit me qllim t zbulimit eventual t objekteve dhe gjurmve sht e preferueshme t angazhohet edhe mjeku. Personi i cili kontrollohet zhvishet i tri dhe zbathet dhe vesh penjarin e prgatitur pr t, pastaj kontrollohet detajisht, do pjes e
286

trupit, e rrobave dhe e kpucve, krejt kjo varsisht nga lloji dhe madhsia e objektit i cili krkohet ose supozohet q mund t gjendet tek i dyshuari. Kontrollin e till t femrave gjithmon duhet ta bn femra. Kontrolli paraprak i pjesshm i femrave t cilin e kryejn personat zyrtar meshkuj sht i kufizuar pikrisht pr shkak t gjinis, vetm n pjest e jashtme t rrobave, me qllim t konfiskimit t armve, eksplozivit, etj., si dhe t ants personale dhe t bagazhit, prandaj edhe kjo sht arsye q ajo duhet t shkoj n kontroll t plot t mvonshm. Me rastin e shoqrimit t personit femr me qllim t kontrollit t plot duhet pasur kujdes t veant q gjat rrugs fshehurazi t mos i hedh gjrat komprometuese. Me rastin e kontrollimit t trupit dhe t zbrastsirave t trupit duhet pasur kujdes q kriminelt profesional, kryesit e specializuar t veprave penale, kontrabandistt, etj, i fshehin objektet n mnyrat m t ndryshme dhe n vendet m t zakonshme: n flok t shkarravitura (femrat) dhe n frizura t rregulluara mir, n mjekr dhe n flok (meshkujt), n zgavrn e gojs, nn bark, nn gji (grat m t plota), n grusht t dors, nn organet gjenitale dhe brenda n to, nn gishtat e kmbve, etj. Nuk duhet harruar se disa kriminel qofshin femra apo meshkuj bartin paruka dhe nn t fshehin sende. Jan shnuar shum raste q nn bandazhet ortopedike, nn flaster, nn fashn e allis s thyerjes s simuluar, fshehin armn, eksplozivin, argjendin, drogat narkotike, etj. N rast dyshimi pr heqjen e flasterve dhe fashave duhet angazhuar puntori shndetsor dhe mjeku. Rrobat e hequra kontrollohen pjes pjes. Nga rrobat nxirren dhe kontrollohen sendet (pajisjet personale, ora, kutia e cigareve, faculeta, llulla, shkrepsa, pudriera, letrat e ndryshme, noteset, llogarit, etj). Me rastin e kontrollimit t rrobave duhet pasur kujdes n brendin e kapels; mbrojtsin e kaskets apo kapels, shallit, manshetave dhe xhepave t kmishs; xhepat, tubat, rripin, kraht, patentn dhe fundi i pantallonave; brendia e kravats, astari, thembrat e kpucve, shtrojat e kpucve, brendia e kpucve dhe e izmeve, palt e ndryshme t rrobave, xhepat e fsheht, astari i fustanit, kostumi, rrobat e brendshme.
287

Kontrolli i personave me rastin e paraburgimit dhe ndalimit bhet me qllim t gjetjes dhe konfiskimit t objekteve t cilat gjat mbajtjes n paraburgim ose gjat ndalimit personat e arrestuar mund ti prdorin pr sulm (arma e zjarrit, thika, etj), pr arrati (turjelat e ndryshme, limat, elsat e ndrequr, grryesit, pajisja e ndrequr pr mihje, pr prerje, etj), objektet ose sendet me t cilat mund t bhet vetlndimi ose vetvrasja (zhileti, helmi, etj), pajisja e prgatitur pr vnien dhe mbajtjen e kontakteve t fshehta (pasqyra, llamba me bateri, letra, porosit e koduara si dhe n objekte t ndryshme) por edhe objektet dhe gjurmt t veprs penale q m par nuk jan gjetur. Pr t njjtin qllim duhet pasur kujdes ndaj kontrollimit t letrave, ushqimit, paketave, etj, t cilat personat e arrestuar i marrin, i pranojn ose i drgojn. do kontrollim siprfaqsor dhe do lshim gjat kryerjes s kontrollit, sidomos kur sht fjala pr kriminelt e rafinuar, mund t ket pasoja t dmshme t paprmirsueshme. 12.4. Bastisja e baness dhe lokaleve tjera Bastisja e baness dhe lokaleve tjera bn pjes n mesin e aktiviteteve m t rndsishme hetimore me t cilat arrihet deri tek provat dhe indicet materiale (objektet dhe gjurmt e veprs penale) ose megjithat zbulohen dhe kapen kryesit e veprave penale dhe personat tjer t cilt krkohen. Nuk bhet fjal vetm pr zbulimin e provave direkte materiale pr deliktin tashm t kryer, por mund t gjinden edhe objekte t ndryshme dhe gjurm t cilat si indice materiale mund t shrbejn si udhrrfyes pr ndriimin e veprave tashm t paraqitura dhe t regjistruara, pr zbulimin e veprave t cilat fare nuk jan t paraqitura, pr pengimin e veprave t prgatitura, etj. Me bastisjen e baness dhe lokaleve tjera mund t realizohen zbulimet e ndryshme operative pr prirjet dhe mnyrn e jetess s personit t dyshimt, pr gjendjen e tij materiale, pr planifikimin e veprimtaris kriminale dhe veprimtaris tjetr t dmshme, pr rrethin e personave me t cilt korrespondon dhe shoqrohet (kontrollimi i korrespodencave me shkrim, etj). Pr kt arsye n bastisje t baness dhe t lokaleve tjera gjithmon duhet t shkohet, kur n aspektin ekspozues arrihet baza operative (probabiliteti se me aktivitetin e till mund t gjendet objekti apo gjurma e veprs penale ose personi i cili krkohet), si dhe kur plotsohen kushtet ligjore (pr ann ligjore dhe formale t bastisjes ktu nuk po flasim pr arsye t cilat jan thn q n fillim).
288

Prgatitja e planit t bastisjes. Pr do bastisje t baness dhe lokaleve tjera duhet t bhen prgatitjet adekuate dhe t hartohet plani i bastisje, natyrisht nse kt rrethanat konkrete t rastit e lejojn (rasti urgjent nuk duron kurrfar pritje as vonese). Dimensioni i prgatitjeve dhe i planit varet nga kompleksiteti i rastit, gjegjsisht prej asaj se ka krkohet krejt nga bastisja, nga koha n dispozicion dhe rrethanat tjera, mirpo edhe n rastet urgjente nuk prjashtohet mundsia dhe nevoja q s paku pjesshm t bhen prgatitje t improvizuara dhe plani i shpejt me qllim t prshtatjes urgjente situats s lindur taktike. N t kundrtn mund t ndodhin gabime, lshime dhe shmangie t mdha. N kuadr t prgatitjeve dhe planeve t bastisjes ndr t tjera duhet t ndrmerret: a. mbledhja e sa m shum t dhnave pr objektin e bastisjes (numri, kati, sistemimi i dhomave, lokalet ndihmse, bodrumi, tavani, ndrtesat bujqsore, etj), b. sipas mundsis sigurimi i planit t ndrtess ose t bhet skica e truallit t lokaleve ku kryhet bastisja; c. mbledhja e informatave pr at se kush krejt dhe n far kohe gjendet n banes apo n objektin tjetr ku duhet t bhet bastisja; d. t mblidhen dhe t analizohen informatat dhe shnimet pr vetit e personit te i cili duhet t bhet bastisja e baness, ose lokaleve tjera dhe pr sjelljen e mundshme t atij personi (rezistenca eventuale fizike, trikat e ndryshm t mundshm) me qllim t zbatimit t masave adekuate t kujdesit t shtuar; e. t definohet k duhet krkuar (kryesi apo grupi i fshehur, pjesmarrsit, etj), gjegjsisht t bhet lista ose plani operativ ka duhet krkuar krejt (arm, eksploziv, t holla t vjedhura, monedha t falsifikuara, pajisje pr falsifikim, valuta t huaja, monedha t arit, narkotik, thika e prgjakur, veglat pr thyerje, materiali i shtypur armiqsor), kurse paraprakisht t parashihet dhe definohet ka duhet krkuar dhe cilat objekte mund t paraqiten prve atyre q krkohen;
289

f. t definohet ku duhet krkuar t gjitha (mundsia e fshehjes) dhe sa duhet shkuar larg n montimin e mobileve, mihje, etj; g. t vlersohet dhe t definohet se tek kush duhet t bhet ende bastisje e baness dhe lokaleve tjera (sinkronizimi i shum bastisjeve); h. t caktohet koha m e volitshme e bastisjes (dita, ora, minutat), t sigurohet pajisja e nevojshme pr kryerjen e suksesshme t bastisjes (pajisja pr blombim, dritat, qeset, mbshtjellsit dhe pajisja tjetr pr paketimin e gjurmve dhe objekteve tjera, shufrat e metalta, ekani, dart, elsat e ndryshme dhe pajisje tjetr pr hapje, shtypje, shpime, etj, detektor pr metale, pajisje pr shkrim, fotoaparat, etj); i. t caktohet numri dhe struktura e ekipit operativ q do ta kryej bastisjen, prcaktohet udhheqsi i ekipit, t bhet ndarja e detyrave t puns mes tyre (bllokada e jashtme dhe e brendshme, vrojtimi i antarve, t shtpis, kontrolli i menjhershm). Sidomos duhet paralajmruar se t gjitha masat dhe aktivitetet q duhet t ndrmerren n kuadr t planifikimit dhe prgatitjes s bastisjes deri n fund duhet t mbeten fshehtsi. Prandaj, t vrejturit eventual paraprak dhe shnimi i objektit t bastisjes prjashtohen nse me kt nuk mund t ruhet fshehtsia. do bastisje duhet kryer befasisht, sidomos nse me t krkohen personat ose dshirohet q ata t kapen n flagranc, si dhe kur tek kriminelt profesional dhe grupet e organizuara kriminale krkohen objektet dhe gjurmt e veprave penale), sepse n t kundrtn krimineli me prvoj i cili prcjell me vigjilenc dhe kujdeset pr do hap t personave t autorizuar zyrtar shpejt ndrmerr kundrmasa dhe e pamundson fardo suksesi t bastisjes. Me bastisjen mund t kombinohen edhe vzhgimi, prita, racia dhe masa t ngjashme q varen nga kompleksiteti i rastit konkret. Vzhgimi p.sh. mund t bhet para bastisjes (sidomos gjat kohs s prgatitjes dhe planifikimit t bastisjes), gjat dhe pas bastisjes, sidomos kur sht fjala pr grupin e organizuar kriminal t kontrabands, banditve, elementeve armiqsore, etj. Prandaj do bastisje duhet t prshtatet me planin e gjer t kontrollit dhe prpunimit operativ, sidomos me rndsi me rastin e prcaktimit t kohs s fillimit t bastisjes.
290

N aspektin e zgjedhjes s kohs s bastisjes, gjithmon duhet t kihet kujdes q bastisja t mos jet e parakohshme dhe as e vonuar. E parakohshme mund t bhet nse ekziston interesi q personi i dyshuar n asnj mnyr t mos e kuptoj se n t dyshohet (derisa gjat vzhgimit ose n mnyra tjera t mos vrtetohet rrethi i personave me t cilt ai takohet dhe vepron n bashksi). Bastisja vetvetiu paralajmron n mnyr drastike personin e till se sht i dyshuar. Bastisja e vonuar do t ishte n rastin e disa dit pas bastisjes s kryer te bashkpjesmarrsi i tij n t njjtin vend. Kjo nuk do t thot se nse sht vonuar duhet t hiqet dor nga bastisja (sepse kurr nuk mund t caktohet q n fillim mnyra e reagimit dhe sjelljes s dikujt). Mirpo, duhet prpjekur q t mos ndodh vonesa. N shembullin e prmendur sht e nevojshme bastisja e sinkronizuar e njkohshme e banesave t kriminelve t ndrlidhur reciprokisht, gjegjsisht personave t dyshuar. Sa i prket kohs s dits duhet trhequr vmendjen se nga aspekti taktik (jo vetm ligjor), zakonisht m mir sht t bhet bastisja ditn sesa natn. Ditn shihet m mir, sht mundsia m e vogl e rezistencs s fsheht dhe sulmit t papritur, sht e zvogluar mundsia e vetvrasjes, arratis, etj. Natn m leht hidhen dhe fshihen sendet komprometuese. Pastaj, natn shum fakte t rndsishme mbeten t pavrejtura. Drita artificiale (reflektort, etj) kurr nuk mund ta zvendsojn dritn e diellit, mirpo n rastet urgjente, kur do vones mund t jet e dmshme pr suksesin, bastisja kryhet edhe natn, kurse n do rast bastisjen e filluar m mir sht t prfundohet natn sesa t ndrpritet dhe t vazhdohet ditn tjetr. Mnyra e zbatimit t bastisjes. Bastisja e baness dhe lokaleve tjera gjithnj duhet t bhet sistematikisht sipas nj rendi t caktuar, n pajtim me planin e prpunuar paraprakisht me ndarje t qart t roleve t antarve t ekipit operativ i cili e bn bastisjen, mirpo pa marr parasysh dimensionin dhe hollsit e planit dhe prgatitjeve paraprake gjithmon duhet prshtatur situats konkrete q do t thot se detyrat e planifikuara dhe t prpunuara dhe renditjen dhe rrjedhn e tyre nuk duhet kuptuar si shabllone t ngushta por sipas nevojs ato duhet prmirsuar dhe duhet t krkohen mnyrat m oportune t veprimit konkret. N t njjtin kuptim duhet t kuptohen edhe kto rregulla taktike q rekomandohen me rastin e bastisjes: a. N pajtim me parimin e cekur taktik t befasis duhet befasisht pa u vrejtur ti afrohemi objektit (baness apo lokaleve tjera) t cilat kontrollohen. Kontrollit paraprak duhet ti paraprij bllokada e
291

menjhershme shum e shpejt me t ciln sigurohet vzhgimi dhe kontrolli i daljeve, daljeve ndihmse, daljeve pr nevoj, dritareve, tavaneve, bodrumeve, daljeve t pasme, objekteve bujqsore, etj. Nuk guxojm q t lejojm q ne t hyjm nga njra der kurse nga dera tjetr t arratiset personi q krkohet ose pr dritare ta hedh objektin q krkohet. Forca e bllokads varet nga rasti konkret dhe shkalla potenciale e rrezikut nga rezistenca, sulmi, arratia, fshehja ose hedhja e sendeve ose nga vet kompleksiteti dhe pesha e veprs penale me rastin e s cils bhet bllokada me qllim t sigurimit t bastisjes s suksesshme. b.Nse jan t pranishm dy qytetar t moshs madhore n rastin konkret detyrimisht ata qytetar nuk guxojn tu nnshtrohen rreziqeve fizike ose rezistencs s armatosur, gjegjsisht sulmit. Nse pritet rezistenc ose sulm dshmitart e bastisjes vijn vetm pas kryerjes s rezistencs dhe sulmit dhe kur pa rrezik mund t prezantojn. c. Kur supozohet me arsye ose pritet rezistenc apo sulm i armatosur n banesn ekriminelve t rrezikshm hyhet me kujdes t posam. Me at rast ndrtesa bllokohet sipas planit t veant. N lokal hyhet vetm pasi q t gjith pjesmarrsit e bllokads ti ken zn pozitat e veta, me rast duhet pasur sidomos kujdes q t mos gjenden n vijat e zjarrit, n rast t prdorimit t armve t zjarrit dhe njkohsisht ta dominojn situatn dhe ti mbajn nn mbikqyrje t gjitha daljet q t mos mund t ik askush. N der trokitet dhe menjher zihet strehimi pas murit nga t dy ant e ders dhe delinkuenti (banori i baness) ftohet ta hap dern ose sipas rrethanave t rastit dera hapet me ndihmn e rojs apo t ndonj personi tjetr, kurse nuk paralajmrohet ardhja e personave zyrtar. Nse n kt mnyr nuk sht e mundur t hyhet n banes ose t bastiset ajo, ather veprohet n t njjtn mnyr sikurse kur kriminelt e rrezikshm barikadohen (pr ka flitet m tepr n shpjegimin e veprave taktike t arrestit). d.Pas hyrjes n banes apo n lokalin tjetr s pari duhet t bhet kontrolli i personave t dyshimt me qllim t konfiskimit t armve dhe mjeteve tjera t prshtatshme pr sulm sa her q nj gj e till pritet, si dhe me qllim t konfiskimit t objekteve tjera q krkohen.
292

e. Dritaret dhe dyert e baness dhe lokaleve tjera me rastin e bastisjes duhet mbyllur sepse kshtu n njfar mase pamundsohet hedhja e sendeve. Rregull sht q askush t mos lejohet t dal nga banesa kurse hyrja nga jasht nuk ndalohet, por t ardhurit legjitimohen dhe mbahen nn kontroll. Sipas nevojs edhe ata kontrollohen. Nse dikush nga antart e familjes duhet t dal (fmija n shkoll, ambulanc, etj) duhet t kontrollohen dhe tu sigurohet prcjellja eventuale. N t kundrtn n t vrtet mund t ndodh q personi q del i paralajmron bashkpjesmarrsit, ndihmsit dhe t tjert q t largohen, ose t hedhin apo shkatrrojn sendet q gjenden n ndonj vend tjetr t fshehura jasht shtpis ose baness. Pr arsye t njjt personat t cilt kontrollohen dhe antart e familjes s tyre lejohen ta prdorin telefonin pr biseda mes veti, t lvizin brenda lokalit pa kontroll, etj. f. Lokalet kontrollohen nj nga nj. Nse jan m shum t tilla rekomandohet si u tha m hert t bhet skica ose t sigurohet plani i ndrtess. Lokalet e kontrolluara pas bastisjes mbyllen q t mos lejohet futja e objekteve t krkuara n to dhe fshehja e tyre. Brenda nj lokali zakonisht krkohet nga kndet prej t majts n t djathtn ose e kundrta, prej s larti posht dhe pas kontrollimit t mureve dhe objekteve (mobileve) kontrollohen edhe muret. Nga muret kontrollohet mesi i lokalit. N fund me kujdes kontrollohet dyshemeja. Renditja natyrisht mund t jet e ndryshme por sht me rndsi t mbahet nj rend i caktuar, ashtu q t mos kalohet as harrohet asgj. g.Ndonse me rastin e bastisjes e dim ka krkojm gjegjsisht ka duhet, para s gjithash gjithmon duhet pasur kujdes edhe objektet q tregojn ekzistimin e ndonj vepre tjetr penale si dhe objektet t cilat n kuptim t dispozitave t ligjit penal, duhet t konfiskohen. Sa u prket pyetjeve ku duhet krkuar t gjitha, parimisht mund t thuhet: Duhet t krkohen gjithkund, gjithsesi, me kujdes pr llojin dhe dimensionin e objektit q shrohet, por me at rast si udhrrfyes i caktuar mund t shrbej profesioni, zanati, prirjet e veanta dhe vetit personale t personit t dyshuar. do njeri n mnyr t pavetdijshme sht i ngarkuar me profesionin dhe prirjen e tij q mund t shprehet edhe n zgjedhjen e vendit pr fshehjen e objektit. Kshtu p.sh. muratori objektin sigurisht do ta fsheh n mur, zdrukthtari n tavolin apo n pjes tjera t mobileve, amvisja n rroba dhe n orman, n jastk, etj. Megjithat
293

udhrrfyesi i till nuk guxon t na shmang dhe t krkojm vetm atje ku sipas profesionit apo rrethanave t posame mund t pritet, por duhet krkuar m kmbngulsi do gj dhe gjithkund sendet e krkuara ose derisa t mos prjashtohet mundsia se ato ekzistojn n banes ose n lokalin tjetr. Me kt rast nuk duhet harruar se objektet e krkuara mund t gjenden edhe atje ku m s paku pritet. Mjaft ilustrues pr kt sht nj rast nga praktika: Ekipi i operativistve shum detajisht e ka kontrolluar banesn e personit t dyshuar pr keqprdorim t shums s madhe t t hollave. Fillimisht jan krkuar t hollat. Ekipi nuk ka gjetur asgj ndonse i ka kontrolluar t gjitha prve nj vendi t vetm i cili ka qen shum i dukshm dhe nuk sht dyshuar se aty mund t lihen t hollat. T hollat e keqprdorura kan qen n nj pliko t madhe mbi tavolinn e kuzhins! Askujt nga ekipi nuk i shkuar mendja q n at vend t krkohen ato. h.Pra, rol shum t madh me rastin e kontrollimit ka personi i autorizuar zyrtar i cili e vzhgon t dyshuarin dhe antart e tij gjat bastisjes. Vzhguesi duhet t bisedoj me personin tek i cili bhet bastisja sepse frika, shqetsimi, relaksimi apo droja mund t prcillen edhe me ngjyrn e zrit, belbzimi, ngatrrimi i fjalve etj. Ndryshimet e tilla ndodhin edhe me ndrrimet fiziologjike (zbehja, djersitja, dridhja,etj). Vzhguesi i kujdesshm do ti vrej reagimet e personave t till t pandrgjegjshm gjat do mundsie t gjetjes s objektit t krkuar. Pa marr parasysh q personat e till prpiqen ta aktrojn gjakftohtsin ata nuk mund ta fshehin shqetsimin kur vendi i nxeht sht n pikn kritike, pra ku jan sendet e fshehura, por gjithashtu nuk mund ta fshehin edhe lehtsimin e tyre kur kontrolluesi i largohet vendit t till gj q t gjith operativistve me prvoj do t mund tu lehtsohej gjetja e objekteve t krkuara. i. Midis kryesve t drejtprdrejt t bastisjes dhe vzhguesve duhet t ekzistoj nj mnyr e t kuptuarit paraprakisht e dakorduar sepse bisedat e hapura do ti kuptonin edhe personat tjer ku bhet bastisja me rast do t shkaktohej dm i caktuar taktik. j. Nse prmes informatorit kuptohet se ku gjenden objektet e fshehura (shnimi i sakt istrehimit t tyre) pr shkaqe taktike nuk bn t shkohet drejt n at vend, por bastisja fillon si zakonisht
294

sipas sistemit t rndomt n mnyr q t mos zbulohet informatori. k.Bastisja bhet n t gjitha lokalet q i prkasin t dyshuarit (pronarit ose bartsit t t drejts s banimit ose lokalit afarist). Mirpo, nse ekziston dyshimi i bazuar se objektet e krkuara jan strehuar tek farefisi, miku apo shoku ose ortaku, ather bastisja zgjerohet edhe n lokalet e tyre. Prandaj, n kuadr t prgatitjeve dhe planifikimit si sht cekur gjithmon krahas vlersimit ku duhet krkuar duhet t vlersohet dhe definohet tek kush duhet krkuar. l. Me rastin e bastisjes duhet pasur kujdes pr mundsin e fshehjes s objekteve n strehimet ekzistuese potenciale, zbrastsirat, etj, si dhe n vendet e fshehta, speciale t prshtatura. Strehimet e mundshme pa prshtatje t posame. Mundsit e fshehjes n banes dhe n lokalet tjera duke i shfrytzuar lokalet q tashm jan t prshtatshme, zbrastsirat, etj, pothuajse jan t pakufizuara e q varet krejtsisht nga aftsia e t dyshuarit dhe nga lloji dhe dimensioni i objektit q fshihet, sepse sa m t vegjl t jen objektet aq m leht sht q t fshihen. P.sh. do t cekim se n ka duhet prqendruar vmendjen me rastin e bastisjes. Objektet e ndryshme (varsisht prej veorive, madhsis dhe strukturs) mund t fshihen prandaj duhet t krkohen me kujdes t posam: N mure dhe mbi mure (pas pasqyrs, pas pikturs, pas kalendarit; etj) N kornizat e fotografive dhe pikturave, pas pasqyrave, diplomave, pikturave t shenjtve, etj; N mobile dhe n orendi (n ormane, vitrina nate, shtretr, komode, rregall, rafte, tavolina, karriga, fotele, etj.) N pjesn e poshtme t karriges, tavolins, etj, me ngjitje (me ngjits, kit, trak ngjitse, etj) N zbrastsirat e mobileve t punuara me gypa, zbrastsira t kmbve t karrigeve, tavolinave, etj. N pjest e varseve, n paradhom ose orman, n zbraztsirat e varseve, ombrella, etj;
295

 N rrobat e hekurosura, t papastra (n kofinin e rrobave ose n lavatrie), n jastk, jogi, jorgan, dhe shtroja tjera, etj; N legen t WC-s, n gypat e ngrohjes qndrore, t plinit, luster dhe t qirinjve, etj; N bombola dhe n en t kuzhins (tasat, tenxheret, bombolat e kompotit, n krip, sheqer, etj); N instrumentet muzikore (piano, kuti violine, kitar, harmonik, etj); N vendet dhe zbrastsirat e TV, radioaparatit, magnetofonit, transistorit, frigoriferit, etj; N lodrat e fmijve, N libra N vazo, tasa dhe sanduk lulesh N trofe dhe rekuizita sportive; N vende shum t dukshme, p.sh. mbi tavolin t kuzhins, nn gazetn ditore (dihet nga psikologjia se gjrat m t dukshme shpesh nuk vrehen); N shporet, kamin, tymtar, hedhurina, hi, nn dru, nn thngjill, etj; N tavan, midis ose nn rroba t vjetra, n grur, n miell, pas trarit, etj N bodrum, shup, pleme, etj. Strehimorja e ndrtuar speciale ose e prshtatur speciale e fsheht Strehimoret e fshehta mund t jen speciale t ndrtuara, t ndrequra ose t meremetuara, t kamufluara qorr, hapsirat n banes, n ndrtesa afariste ose t banimit, ndrtesa bujqsore, etj. Edhepse strehimoret e tilla n banesat dhe shtpit e sotme t ndrtuara serike dhe t tipizuara nuk prjashtohet mundsia q ndonj kriminel profesional sidomos kontrabandistt q jan prcaktuar gjat pr veprimtari kriminale ta planifikojn edhe kt veprimtari, ather ndrtojn strehimore t tilla dhe bunker. Prandaj n rast dyshimi duhet t maten t gjitha muret (gjatsia dhe trashsia e tyre) dhe siprfaqja e lokalit dhe t krahasohen me planin e ndrtess, gjegjsisht lokalit. Kjo gjithashtu vlen edhe n aspektin e ekzistimit t dyshemeve t dyshimta qorre. Dallimi n dimensione i mureve, dyshemeve dhe ndrmjetsve si n kuadratur ashtu edhe kubatur n krahasim me at q sht n prshkrim, gjegjsisht n plan e arsyetojn dyshimin se ekzistojn ndrtime t fshehta brenda ose
296

bunker. Zbrastsirat eventuale dhe daljet e kamufluara n mure mund t konstatohen duke i goditur me ekan ose objekt tjetr t prshtatshm murin, me rast zbaztsira jep tinguj kumbues. Bunkert e fsheht dhe strehimoret nganjher mund t gjenden nn shkall, mbi furrat e murosura dhe n korridor. Hyrjet e fshehta n ata bunker mund t jen t kamufluara me ndonj varse muri, orman, rrgall t fiksuar, rafte, pasqyr muri, shporet, fotografi, tapeta muri etj, prandaj mobilet dhe sendet tjera jo vetm q duhet t kontrollohen por edhe t lkunden nga muri, t largohen nga nj vend n tjetrin dhe sipas nevojs edhe shkoqen tapetat. Duhet pasur kujdes q disa objekte mund t jen edhe t groposura, t fshehura nn parket, n tok, n kopsht, n shup, etj. Me nj mbikqyrje t kujdesshme mund t vrehen shenja t caktuara dhe gjurm t fshehjeve t tilla. Nse p.sh. ka vija n drrasa ose npr knde t dyshemes ose parketit q jan t freskta, nse edhe nuk ka n to pluhur ose papastrti si n t gjitha t tjerat, nse rishtazi sht mbjell lulja jo vetm n nj vend, nse rishtazi sht glqerosur vetm nj mur ose pjes e tij, nse tapetat jan ndrruar vetm n nj pjes t murit, nse dheu n bodrum sht i shprisht dhe i freskt e i mihur, etj, krejt kjo shrben si indikator ku duhet krkuar. Strehimoret e fshehta mund t jen t ndrtuara n vende t posame dhe n skaje t mobileve dhe objekteve tjera, p.sh. (fundi i dyfisht n tavolina, ormani i nats, sandukt e ndryshm, pjest e dyfishta t mobileve, etj), pr ka me rastin e bastisjes gjithashtu duhet pasur kujdes. Vlen t kihet kujdes sidomos pr at q disa objekte shpesh fshihen duke i qepur n rroba, shtroja, tapiceri t mobileve, etj. Disa kriminel i fshehin gjrat edhe n shtrojn e krevatit ku shtrihet i smuri ose i smuri i simuluar, n rast nevoje dhe n raste t tjera duhet thirrur mjeku. Mjete ndihmse pr bastisje mund t konsiderohen detektort pr metal dhe qent gjurmues. Detektori pr metal mund t shfrytzohet me sukses pr gjetjen e objekteve t metalta me supozim se n at rreth nuk ka objekte tjera t metalta pr bastisje. Kshtu p.sh. sht e padobishme shfrytzimi i detektorit pr metal n ndrtes me armatur dhe beton (sepse n beton ka hekur), pastaj n afrsi t instalimeve t metalta, veglave, radio dhe TV antenave, enve t metalta, etj. Qeni gjurmues mund t shfrytzohet me sukses me rastin e krkimit t personave, kufomave dhe narkotikve, prndryshe rastin e bastisjes
297

shfrytzohen edhe mjetet e ndryshme ndihmse varsisht prej llojit dhe madhsis s tyre dhe prej vendeve t mundshme t supozuara: shufrat e metalta, ekan, lopat, varreza, etj. deri tek buldozert dhe eskavatort. N fund, lidhur me bastisjen e banesave dhe lokaleve tjera duhet t prmenden edhe dy gjer t cilat n aspektin taktik jan shum t rndsishme. S pari, me rastin e prgatitjes dhe kryerjes s bastisjes duhet udhhequr edhe me parimin e proporcionalitetit. Midis vlers dhe rndsis s objektit t krkuar ose personit dhe madhsis dhe gjersis s bastisjes duhet t ekzistoj baraspesh e arsyeshme. Tjetr duhet t jet dimensioni i masave dhe veprimeve nse krkohet ndonj gj e zakonshme, p.sh. biikleta ose ora e vjedhur tek kryesi i zakonshm natyror i veprs penale, gjegjsisht i dyshuari, kurse ndryshe nse bastisja bhet tek banditi i rrezikshm kontrabandisti i drogs, falsifikuesi i parave, etj. Derisa n rastin e par bastisjen mund ta bjn gjithsej 2 persona zyrtar, n rastet tjera m t ndrlikuara dhe t rnda krkohet numr m i madh i operativistve. I njjti kriter vlen edhe n raport me dimensionin dhe gjersin e bastisjes n raport me shprndarjen, demontimin e mobileve, thyerjen, mihjen, etj. Mirpo, bastisja kurr nuk guxon t bhet siprfaqsisht, sepse ather m shum mund t ket dm sesa dobi. E dyta, bastisja e kryer nj her n banes apo lokal nuk do t thot t mos prsritet m. Bastisja duhet t prsritet nse pr kt ekzistojn arsyet taktike. Shpesh konsiderohet se banesa e bastisur sht strehimorja m e mir, prandaj kriminelt e rryer i shfrytzojn me t madhe. Situatn e till duke shfrytzuar parimin taktik t befasis duhet shfrytzuar edhe personat zyrtar t autorizuar. Prve ksaj, nganjher rezultati i bastisjes sht i lodht ose gjysmak, pr arsye se nuk kemi ditur ka duhet krkuar krejt, dhe n far duhet prqendruar vmendjen, prandaj prsritja e bastisjes sht e arsyeshme. 12.4.1. Kontrollimi i automjeteve t qarkullimit dhe i trenave Mjetet e qarkullimit, t udhtarve, autobust, automjetet komerciale dhe trenat (transportues dhe t udhtarve) shum shpesh shfrytzohen pr veprimtari kriminale dhe tjetr t dmshme shoqrore. Pr bartje t shpejt, fshehje, arratisje t t dnuarve, kriminelve profesional dhe
298

tjer t rrezikshm dhe t personave t dyshimt, pr fshehjen dhe transportin e objekteve q jan fituar me vepr penale dhe kundrvajtje ose shrbejn si mjet pr kryerjen e veprs penale ose kundrvajtjen. N disa forma t shfaqjes s veprimtaris kriminale shfaqen automjetet e qarkullimit dhe trenat si shum t rndsishme dhe nganjher kan rol vendimtar (format e ndryshme t kontrabands me arm, narkotikve, valutat e jashtme, metalet e mueshme, trashgimit, pasurit kulturore, sulmet e organizuara banditeske, vjedhjet, vjedhjet me thyerje, vjedhjet e xhepave, etj, n seri t mdha dhe me bartje t shpejt nga nj vend n tjetrin).Automobilat e udhtarve, trenat dhe mjetet tjera transportuese jan t prshtatshme pr bartjen e materialit progandues armiqsor, pr bartjen e fsheht t mjeteve, pr akte terroriste diverzive, pr bartjen e fsheht t gjrave me prejardhje t dyshimt. Edhe ktu sikurse n lokale mund t shfrytzohen strehimoret ekzistuese n automjete, por mund t konstruktohen edhe strehimore t fshehta dhe bunker. Prandaj edhe bastisja e mjeteve t tilla t transportit nga paraqitet si veprim operativ taktik i ndrlikuar. Bastisja apo kontrollimi i automjeteve t udhtarve. Si sht cekur edhe n kreun pr kontrollin dhe rregullimin e qarkullimit n komunikacion, sht e mundur dhe e nevojshme q n firmn e kontrollit rutinor dhe kontrollit teknik t automjeteve si dhe t lejes s qarkullimit dhe t patent shoferit shum shpesh t realizohet njohuria operative dhe qllimi operativ tek i cili prndryshe arrihet me bastisje formale si veprim hetimor, sepse veprimi i till nuk e meriton kushtin formal dhe kufizimet q kan t bjn me bastisjen si veprim hetimor (urdhresa, prania e dshmitarve, etj). Pr kontrollin formal, pr dallim nga ai formal, bhet fjal kur kontrollimi i automjeteve duhet t kryhet shum detajisht, duke prfshir edhe montimin e disa pjesve t automjetit me qllim t gjetjes s strehimores s fsheht. Mirpo, pa marr parasysh se a sht fjala pr kontrollin joformal apo pr veprimin hetimor vlen ti prmbahemi n esenc t njjtave rregulla taktike n aspektin e renditjes dhe mnyrs s kontrollimit n raport me orientimin ku mund t gjenden strehimoret e fshehta, ku duhet krkuar, cilat jan pjes t prshtatshme pr fshehje, etj. vetm se kto rregulla t zbatohen me t njjtin intensitet. Kur bhet kontrolli detaj i automobilit kt duhet sipas mundsis ta bjm n ndonj vend t prshtatshm t mbyllur, n puntori mbi kanal, ose duke shfrytzuar vinin gjegjs n mnyr q t mund t kryhet kontrolli edhe i pjess s poshtme t automjetit.
299

Pr kontrollimin e suksesshm t automjetit t udhtarve sht me rndsi njohja e konstruksionit t tij me qllim t gjetjes m t leht t vendit dhe t zbrazsive q shrbejn si strehimore t fshehta ose mund t ndrtohen strehimore t tilla. Veorit konstruktive, zbrazsit, hapjet dhe vendet dallohen sipas llojit dhe tipit t automjetit, pr ka sht e dobishme t sigurohet prospekti i automjetit. Tek bastisjet detaje t automjeteve m s mir sht t angazhohet automekaniku i policis me pajisjet prkatse dhe mjetet pr demontim t disa pjesve t automjetit. N ciln pjes t automjetit fillon kontrollimi dhe sipas cils radh kryhet, ka krkohet, cilat pjes duhet montuar dhe kontrolluar krejt kjo varet nga situata konkrete dhe vlersimi i personave zyrtar t autorizuar. sht e zakonshme q automobili s pari t kontrollohet s jashtmi, me qllim t perceptimit t gjurmve eventuale ose fardo shenje q arsyeton dyshimin pr fshehje. Mirpo, sa her q dyshohet se n automobil mund t gjenden persona t rrezikshm (kriminel t armatosur, persona nga t cilt pritet rezistenc) s pari duhet ndrmarr t gjitha masat e kujdesit t shtuar, duke prfshir edhe kontrollimin e personave; shoferit dhe udhtarve dhe bllokimin e veturave. Varsisht se ka krkohet, far dimensioni ka objekti, a kryhet kontrollimi detaj me montim t disa pjesve t automjetit ose bhet vetm kontrollimi i pjesshm ose joformal, si strehimore t fshehta t mundshme krkohen: Me goditje t lehta me ekan gome n vende t caktuara, me lkundje t ngadalshme t automjetit, djathtas-majtas dhe poshtlart verifikohet se a gjendet dika n automjet dhe a vibrojn ato; Vlersohet se n far mase sht i ngarkuar automobili, p.sh. a sht pjesa e pasme e ulur ndonse nga ngarkesa e dukshme nuk ishte dashur t jet aq e ulur. Sipas nevojs verifikohet vjetrsia e amortizatorve dhe prcaktohet se a jan t sforcuar ata pr mundsimin e ngarkess s automobilit pa u vrejtur n pneumatik; Kontrollohen mbrojtsit nga ana e brendshme; Kontrollohet hapsira pas fareve; Kontrollohet hapsira pas dritave t pasme; Hiqen kapakt e rrotave;
300

 Derisa automjeti sht mbi kanal ose i ngritur me vin lahet dhe kontrollohet pjesa e poshtme e tij, krkohen gjurmt e mbylljes s mvonshme t podit, pragjeve, etj, sipas nevojs hiqen edhe pllakat mbrojtse dhe llamarina me qllim t krkimit t hapsirs prapa tyre; Sipas nevojs (n rast dyshimi) u lshohet ajri pneumatikve dhe kontrollohet brendia e tyre; N brendi t automjetit nxirren t gjitha karriget dhe kontrollohen, hiqen dhe kontrollohen ndrresat e karrigeve, tapiceria e dyerve dhe e kulmit dhe xhepat e ndryshm t fsheht dhe t dukshm; Nxirren dhe kontrollohen shtrojat e automobilit; Hapen dhe mbyllen dritaret me qllim t kontrollimit t zbrazsive, kontrollohet hapsira rreth e prqark dritave t brendshme dhe prapa tyre; Kontrollohen stabilimentet pran timonit dhe hapsira nn instrumente; Hiqet dhe kontrollohet shtresa mbrojtse e ers; Kontrollohen zgavrat e ngrohjes dhe ventilacionit; Kontrollohet hapsira prapa radiokasetofonit; Hiqen pjest zbukuruese t pragjeve dhe krkohen gjurmt e saldimit n ta dhe n dysheme; N vendin ku sht vendosur motori krahasohen numrat e motorit dhe shasis me numrat e librezs s qarkullimit, krkohet vendi i mbylljes s tyre, gjurmt e grryerjes dhe shtypjes s tyre dhe t gjitha zbrazsit; Kontrollohet ena pr pastrimin e mbrojtsve t ers; Kontrollohet filtri i ajrit; Rezervuari i derivatit dhe vendi pr vaj verifikohen me shufra t holla. Me ka konstatohet thellsia e tyre dhe niveli i derivatit, pas s cils krahasohet niveli i derivatit n gjendjen q e tregon instrumenti n vetur pr nivelin e derivatit n pllakn komanduese (treguesi i nivelit t derivatit) sikurse edhe me vllimin q tregohet me prospekt. Gjithsesi mosprputhja e prmasave krkon kontroll detaj; Kontrollohet dhe sipas nevojs montohet dhe analizohet detajisht bateria (pr shkak t mundsis q bateria e vllimit m t vogl vendoset n kuti m t madhe t akumulatorit me qllim t shfrytzimit t hapsirs brenda pr fshehje t objekteve t veprs penale; Lshohet ajri nga pneumatiku rezerv dhe kontrollohet;
301

 Nga hapsira e bagazhit nxirren dhe kontrollohen t gjitha gjrat; krkohet dyshemeja e dyfisht nn bagazh, si dhe eventualisht ndrtimi i dyfisht n pjesn e ulseve t pasme; Hiqen dhe kontrollohen pjest zbukuruese t dritave t frenjave, sipas nevojs nxirret tr sistemi pr ndriim me qllim t zbulimit t vendeve t fshehta; Krkohen dhe hulumtohen gjurmt e saldimit rishtazi, shpimit, kokat e vidave dhe indikatort tjer pr bunker t fsheht, etj. N praktikn e deritashme sht konstatuar se ka mundsi t mdha pr fshehje n automobilat e udhtarve t prodhimit amerikan, pastaj Mercedesi (sidomos tipi i vjetr), Citroeni, Opeli, etj. prandaj sht shum e dobishme q t prcillen rregullisht t gjitha ndryshimet dhe zgjidhjet konstruktive t disa tipave dhe llojeve t automobilave; Kontrollimi i autobusve. Kontrollimi i autobusve bhet sipas rregullave t njjta taktike q zbatohen tek kontrolli i automobilave t udhtarve, por duhet t kihet kujdes pr specifikat q rezultojn nga hapsira shum m e madhe, ndrmjet hapsirave, zbrazsive dhe elementeve konstruktive q mund t shrbejn si strehime t prshtatshme t fshehta afatgjate. Dimensioni i kontrollit varet nga vlersimi i nj varg rrethanash si sht shkalla e bazueshmris s dyshimit se n autobus fshihet dhe transportohet sasia m e vogl ose m e madhe e mallit q rrjedh nga vepra penale, objektet e destinuara pr kontraband (armt, drogat, etj), bazueshmria e dyshimit se personi q e nget shfrytzon strehime t fshehta speciale t punuara ashtu q numri m i madh ose m i vogl i udhtarve fsheh objekte t veprave penale. Sidomos jan interesant autobust e vijave ndrkombtare pr bartjen e udhtarve sepse nuk pritet q organet doganore n kalimet kufitare t jen n gjendje q do autobus t dyshuar ta kontrollojn detajisht. Duhet t zgjidhet vendi i prshtatshm pr kontroll t autobusit t dyshimt me qllim q t shmangen kureshtart dhe ndrhyrjet anash dhe pengimi i ekipit q bn kontrollin. Pr kontrollim detaj t autobusit nevojitet numr m i madh i personave t autorizuar zyrtar. Nj pjes e ekipit e kontrollon autobusin, kurse tjetra e inspekton dhe sipas nevojs i kontrollon edhe udhtart. Udhtart dhe personeli i autobusit prve shoferit duhet t dalin jasht autobusit s bashku me bagazhin e tyre (prve atij t cilin konduktori e ka vendosur n
302

hapsirn e posame t bagazhit). Edhe tek kontrollimi i autobusit sht e domosdoshme pjesmarrja e profesionistve (automekanikut) me veglat e nevojshme. Me far radhe do t bhet kontrollimi vendos udhheqsi i ekipit sipas rrethanave konkrete. sht me rndsi q kontrollimi t bhet sistematikisht sipas nj rendi t caktuar t paramenduar ashtu q asgj t mos lshohet pa u kontrolluar. Me rastin e kontrollimit, sidomos kujdes t posam duhet kushtuar karrigeve, mbulojave dhe tapiceris, dyshemes, tavanit, dyshemes s dyfisht, radiatorve, ventilatorve, dritave, tabels komanduese, pjess s prparme, timonit dhe kutis s ndrruesit t shpejtsive, zbrazsive t ndryshme, vendet pr vendosjen e bagazhit, pjesve rezerv dhe veglave. Duhet t krkohen an t dyfishta si sht dyshemeja, punimet speciale, etj. Shkurt duhet kontrolluar t gjitha ato pjes dhe vende e hapsira t zbrazta sikurse tek automobili i udhtarve, kurse pas tr ksaj edhe ato q jan karakteristike pr autobusin. Me kt rast nuk guxon t harrohet se pas pasqyrs, pikturave dhe zbukurimeve t ndryshme mund t fshihen objektet e dimensionit t vogl (t hollat, valutat e jashtme, narkotikt, argjendi, etj). Nn autobus ndonjher lidhen paketa t tra afr diferencialit t rrotave t prparme dhe t pasme, kurse nn mbrojtsit e rrotave dhe gjat kthesave lidhen thas t tr. N tavan t autobusit gjithashtu mund t gjenden strehime t punuara dhe t prshtatura me shkathtsi. Kontrollimi i frigoriferve, cisternave dhe automjeteve tjera transportuese. Kontrollimi i cisternave, frigoriferve dhe kamionve me rimorkio dhe pa t, kombibusve dhe automjeteve tjera qarkulluese (komerciale) shpesh paraqitet si aktivitet mjaft kompleks operativtaktik. N krkimin e till zakonisht duhet t marrin pjes nj numr m i madh i personave zyrtar, varsisht nga lloji dhe tipi i automjetit dhe lloji i ngarkess sht e nevojshme q t angazhohet edhe profili adekuat i profesionistve (automekaniku, pirotekniku, inspektori sanitar) me mjete dhe pajisje t nevojshme. Kur sht fjala pr transportin ndrkombtar duhet t vendoset bashkpunimi i ngusht me organet doganore. Me rastin e kontrollimit detaj t automjeteve komerciale motorike ndr t tjera sht e nevojshme t prqendrohet vmendje e posame n: - pjest e karroceris (pr shkak t mundsis s ekzistimit t nnkulmit t dyfisht dhe t strehimeve t kamufluara;
303

- vendi i motorit dhe t gjitha zbrazsit e konstruktuara, ndenjset, etj; - hapsira n kabin (pjest e dyerve, karrigeve, hapsira nn karrige, dyshemeje, kulmi, vendi nn dhe pas tabels instrumentale, pjesa e prparme rreth timonit, kutia e ndrruesit t shpejtsive, boshti i ndrruesit t shpejtsive, etj); - pjesa e poshtme e automjetit (pjesa e poshtme e dyshemes, shasia, lamelat mbrojtse, kthesat, boshti i kardonit, rrota rezerv, etj); - rrotat e automjetit; - pjesa e prparme apo kutia pr veglat dhe pjest rezerv. sht karakteristik se pjest e dyfishta t karroceris s kamionit nganjher aq mir kamuflohen nga ekspertt e ushtruar pr kontraband saq fitohet prshtypja homogjene sikurse t ishte fjala pr nj an. Kjo gjithashtu vlen edhe pr dyshemen e karroceris, prandaj n rast dyshimi ndr t tjera duhet t maten pjest ansore dhe dyshemeja (trashsia e tyre) dhe dimensionet e fituara t krahasohen me dimensionet e prospektit t fabriks. do mosprputhje e shton dyshimin q t bhet kontrollimi i hollsishm. Emblemat e doganave n automjetet komerciale (blombat), sidomos n automjetet me t ashtuquajturn TIR nuk paraqesin garanci se n automjetin e blombuar nuk ka mall t kontrabanduar dhe t rrejshm ose pjes t tij, prandaj kjo nuk sht dshmi e besueshme se n kamion gjenden mu ai mall pr t cilin shkruhet n dokumentin prcjells, kurse n ann tjetr edhe ato dokumente mund t jen t falsifikuara. N praktik ka pasur mjaft raste q transportuesit t merren krahas me kontraband, heqin blombat me kujdes dhe e ndrrojn ngarkesn ose nj pjes t saj dhe blombn prsri e vendosin n vendin e vet aq shkatht sa q nuk vrehet asnj ndryshim pa nj analiz t kujdesshme. Natyrisht n t gjitha rastet e tilla gjithashtu sht i nevojshm realizimi i bashkpunimit midis SJS-s dhe organeve t dogans. Kamiont cisterna dhe frigorifer ofrojn mundsi pr punimin e vendeve t fshehta dhe bunkerve dhe pr transport t fshehur t mallit q ka origjin nga vepra penale ose sht i destinuar pr kryerjen e veprs penale (armt, mjetet eksploduese, pijet alkoolike, kafja e narkotikt tjer). sht paradoks q nga t gjitha automjetet komerciale pikrisht ato automjete jan m t prshtatshme pr kontraband me mallra t ndryshme dhe me sasi t mdha dhe n ann tjetr automjetet e tilla shum rrall kontrollohen nga organet e punve t brendshme, madje
304

m rrall se do automjet tjetr. Kjo me siguri pr shkak se kontrolli dhe bastisja e kamionve cistern t jen t mbushur me mjete ndezse dhe frigorifert me ngarkesa q prishen leht (artikuj t prditshm) paraqet detyr t rnd dhe komplekse, kurse n an tjetr kur sht fjala pr transportin ndrkombtar ekziston iluzioni se do automjet i till do ti nnshtrohet gjithmon kontrollit detaj n kalimin kufitar. Kjo natyrisht sht gabim. Mirpo, pesha dhe kompleksiteti i detyrs nuk guxon t jet penges dhe shtytje pr pasivitet. Kontrolli i dogans megjithat pak a shum n mnyr selektive dhe t hollsishme i qaset kontrollit vetm n rastet e posame n baz t shenjave t marra t indikatorve t ndryshm dhe perceptimeve n vendin e ngjarjes. Nga aspekti i realizimit t funksionit preventiv dhe represiv t organeve t punve t brendshme, kontrollin dhe bastisjen e cisternave dhe frigoriferve sikurse edhe t automjeteve komerciale gjithmon duhet br n kuadr t kombinimit t masave tjera operative e kurrsesi n mnyr t izoluar. Prandaj, kontrollimit eventual t automjeteve t tilla duhet ti paraprij prcjellja, shfrytzimi i informatorve dhe masat dhe aktivitetet e ngjashme nga sfera e kontrollit operativ, kshtu q kontrolli eventual t kryhet vetm kur t jen pjekur bazat e mjaftueshme pr dyshim se bhet fjal pr veprn penale. Sipas rrethanave t rastit kontrollimi mund t shtyhet deri n kalimin kufitar dhe ather i hyhet kontrollit s bashku me organet doganore, me pretekstin e kontrollit doganor kshtu q doganiert t jen barts t kontrollit (sepse ata kan m tepr prvoja pr kt) sht me rndsi q t realizohen n kohn e duhur njohurit operative q udhzojn n arsyeshmrin dhe domosdon e kontrollit dhe q n organet e dogans t realizohet bashkpunimi efikas. Kamiont cistern 4 ose m tepr dhomsh t cilat lidhen me nj hapsir t vogl t prshtatshme pr fshehje. Mbulojat e tyre me qllim t barrs s tyre t lngt dhe duke pasur parasysh vendin e vendosjes, sidomos n shtrojn e cisterns dhe n muret e saj. Pr kontrollimin e zbrazsive dhe zgavrave t ndryshme sidomos pr kontrollimin e brendis s cisterns duhet shfrytzuar pasqyrat speciale me llamba t ndrtuara si dhe mjetet ndihmse t duhura (me t cilat zakonisht disponojn doganat). Kamiont frigorifer kan konstruktin e till q sht ideal pr fshehjen e sasive t mdha t mallit. Hapsira n mes mureve t dhomzs s frigoriferit sht e gjer 15cm dhe kur nxirret masa izoluese fitohet strehimi n do pikpamje. Objektet e veprs penale
305

shpesh fshihen edhe n vet instalimet termike, kanalet pr ajr dhe n hapsirn e mekanizmit komandues. Kontrollimi i trenave. Pr mundsit e ndryshme pr fshehjen e mallrave n trenat e udhtarve sht br fjal m hert. Trenat ofrojn aq mundsi pr shfrytzimin e strehimeve t fshehta sa q sht e pamundur t numrohen. Kontrollimi i trenave dukshm dallon nga kontrollimi i cilitdo mjet t transportit pr shkak t nj varg specifikash q e karakterizojn trenin si mjet shum t madh dhe t ndrlikuar pr transport t prbr nga nj numr i vogl ose i madh vagonsh. Kur n do automjet transporti gjenden sendet e fshehura kryesisht dihet ose leht vrtetohet kujt i takojn. N tren prkundrazi malli i dyshimt i gjetur shpesh mbetet mall pa pronar. Kriminelt profesional t shkatht pr kontraband pothuajse asnjher nuk rrin afr valixhes komprometuese, ata n aspektin forenzik ndahen nga barra e rrezikshme me qllim t shmangies s reagimit t vet me ndryshime psikofizike. Krijojn vend pr fshehje sidomos me qllim t shmangies s identifikimit si pronar t malli t fshehur. Kontrollimi paraprak dhe ai i vazhdueshm sht shum i rndsishm t sigurohet n prcjelljen diskrete t udhtarve. Vendimi pr kontrollimin detaj t trenit ose t ndonj vagonete apo t nj pjese nxirret vetm pas drgesave paraprake sistematike dhe prcjelljes s t gjitha specifikave t komunikacionit hekurudhor, prcjelljeve dhe vlersimeve t situats n trenin konkret ose n disa vagoneta apo pjes q duhet t kontrollohen, t caktohet shkalla e bazs pr dyshim q n trenin e caktuar apo n vagonin e tij ose n pjesn e tij gjenden objektet e fshehura t veprs penale. Dimensioni dhe dinamika e kontrollimit duhet ti prshtaten kohs s ndaljes s trenit n stacionin hekurudhor. N kt kuptim duhet t sigurohet kuadr i mjaftueshm operativ me qllim t kryerjes s shpejt t kontrollit sistematik dhe efikas, kurse pr mbajtjen m t gjat t trenit n stacion duhet t vendoset vetm n rastet e jashtzakonshme kur pr kt ekzistoj arsyetimet e bazuara (dyshimi pr prgatitjen e diversionit, ekzistimi i mjeteve pr akte diversive terroriste). Me rastin e kontrollit t trenit gjithmon duhet t bllokohet jo vetm dalja por edhe hyrja n vagonet si dhe t gjitha daljet sekondare duke pasur kujdes pr mundsin e krcimit ose t hedhjes s gjrave, t ngritjes mbi pullaz, etj. Sidomos si strehime t fshehta t mundshme duhet t kontrollohen:

306

 pjesa e rrotave dhe boshteve, hapsirat pr vaj q shrbejn pr lyerjen e rrotave (eksplozivi dhe bombat e kurdisura n vagon me 4 boshte) n mnyrn m efikase vendosen dhe fshihen mbi boshte por edhe n vendet ku gjendet bateria; Hapsirat, zbraztirat dhe elementet e konstruktuara nn dhe mbi vagon; Muret e vagonit dhe parandrtimet e mureve, t kupeve (muret e korridoreve npr t cilat hyhet n kupe kan an t dyfishta, kurse zbrazsia fitohet n tr vagonin); Tavani i vagonit; Ngjitsit e vagonve; Shkallt; Korridoret (sidomos tepiht, radiatort dhe tavane); Karriget, hapsirat nn dhe pas karrigeve; Hapsirat pas pasqyrave, fotografive, lists s inventarit, pjest e ngrohjes, lustert, instalimi i ujsjellsit, etj; Hapsirat e tualetit (ormani, lavamani, filxhani i WC-s, kova e ujit, vendi pas pasqyrs, etj); Rezervuari i ujit q gjendet n do vagon dhe mund t shrbej pr strehim; Hapsira n lokomotivn me avull (pjes t ndryshme, sandukt, thngjilli, etj). Automjeti postar dhe paketat; Vagoneta e restaurantit dhe bufes (vendi ku prgatitet ushqimi dhe pijet, banaku, raftet, frigoriferi), etj. Kusheti i fjetjes (shtretrit, shtrojat, vendi nn dhe pas shtretrve, muret, dyshemeja, pllakart, lavamani, dritat etj); Nga mjetet teknike dhe ndihmse me rastin e kontrollimit t trenit shfrytzohen garniturat e elsave gjegjs (dorezat, baterit, llambat e dors me bateri, sondniturat, llambat me kuarc, kaavidat e zakonshme dhe me bateri, detektori i vogl i dors, pasqyrat speciale pr kontrollimin e pjess s poshtme t trenit, fotoaparati, etj.) 12.4.2. Kontrollimi i terrenit Kontrollimi i terrenit ndrmerret me qllim t zbulimit t objekteve dhe gjurmve t veprs penale, zbulimit t viktims s veprs penale (kufoms s fshehur), me qllim t zbulimit t personave t humbur ose q e kan humbur rrugn, personave t cilt kan humbur jetn nga fatkeqsit elementare, etj. Kontrollimi i terrenit me qllim t zbulimit
307

dhe kapjes s kryesit t veprs penale, t dnuarve t arratisur ose personave t arrestuar dhe personave t organizuar me qllim t kryerjes s veprave penale, sht pjes e pandashme e ndjekjes si mas komplekse operative taktike, pr t ciln vlen rregullat e caktuara specifike taktike, prandaj kontrolli i till pr arsye praktike posarisht prpunohet te ndjekja, ndonse gjithmon duhet pas mendjen se rregullat themelore taktike t kontrollimit t terrenit vlen njsoj pa marr parasysh se ka krkohet me kontrollimin. Kontrollimi i terrenit (vendit t hapur) pr nga format dhe intensiteti mund t jet veprimtari operative taktike e llojllojshme, mund t ket karakter t krkimit operativ jo formal t personave dhe sendeve, mund t jet pjes prbrse e shikimit t vendit t ngjarjes si aktivitet hetimor, mund t jet pjes e pandashme e racis, e bllokads, e prcjelljes, etj, kurse mund t jet edhe aktivitet i pavarur hetimor. Pr nga dimensioni dhe shtrirja kontrollimi i terrenit mund t jet i kufizuar n hapsir relativisht t vogl (kopsht, livadh, ar, ur), kurse mund t prfshij edhe territore shum m t mdha (ara, pyje, lumenj, liqe, etj). S kndejmi sht e pamundur q pr situata t tilla t ndryshme taktike ti shkoqisim t gjitha rregullat dhe metodat taktike t veprimit, por vetm do t flasim pr disa rregulla t prgjithshme nga prvoja t cilave duhet prmbajtur me disa shmangie m t vogla ose m t mdha me rastin e do krkimi t terrenit. N raport me llojet tjera t kontrollit, kontrollimi i terrenit i cili ndrmerret me qllim t zbulimit t objekteve dhe gjurmve t veprs penale, sht specifik, pr shkak se gjithmon duhet vrtetuar dhe dshmuar se kujt i takojn objektet dhe gjurmt e tilla, gjegjsisht prej nga, ose nga kush e kan origjinn, kurse kjo do t thot se me rastin e zbulimit t objekteve dhe gjurmve t tilla duhet t kryhet edhe shikimi i vendit t ngjarjes, e pastaj t ndrmerren masa dhe aktivitete tjera operative me qllim t identifikimit t kryesit ose viktims s veprs penale. Kur krkohen viktimat e veprs penale, personat q kan psuar ose kan humbur, personat e autorizuar zyrtar mund t krkojn edhe pjesmarrjen dhe ndihmn e qytetarve pr krkimin e drejtprdrejt t tyre. Natyrisht ndihma e qytetarve krkohet edhe n raste tjera (informata t dobishme, angazhimi i njohsve t mir t terrenit), mirpo, sipas t gjitha gjasave ajo nuk mund t jet ashtu e qart dhe
308

masive sikurse n situatn e par. Kontrollimi i terrenit mund t jet sidomos i vshtirsuar me madhsin, konfiguracionin dhe llojllojshmrin e territorit i cili duhet t kontrollohet. Territori mund t jet si kemi par, tok, lum, liqe, pyll, mal, moale, kneta, etj. do vend i ka karakteristikat e veta dhe krkon qasje t ndryshme organizative dhe taktike. Ajo q n qasjen e till pak a shum sht e prbashkt dhe s cils duhet prmbajtur, ka t bj me: Duhet t sigurohen sa m shum informata dhe shnime pr karakteristikat e konfiguracionit, gjendjen paraprake, qasjen, kufijt natyror dhe artificial dhe karakteristikat tjera t territorit i cili duhet t kontrollohen. Me kt rast informatat duhet t krkohet nga njohsit e mir dhe t besueshm (rojet e pyjeve, alpinistt, barinjt, rojet e fushave, etj); Varsisht nga madhsia dhe dukja e territorit, tr territori duhet t ndahet n territore m t vogla ose m t mdha, n kuadratur, zona, etj. Me qllim q kontrollimi t kryhet sipas t planifikuar. Vetm kontrollimi i till sistematik pa tejkalime t gjrave dhe pa lshime edhe t pjess m t vogl, mund t sjell deri te rezultatet pozitive. Nse sht fjala pr territorin m t madh, kufijt e sektorve, kuadraturave apo zonave, duhet t shnohen me plan (m i miri sht pjesa e harts topografike) dhe t veohen. Pr kontrollimin e terrenit duhet angazhuar numr i mjaftuar njerzish. Persona t autorizuar zyrtar sipas rendit t caktuar, p.sh, n numrin qits, duhet q kontrollimin ta kryejn sistematikisht dhe shum me kujdes. Distanca ndrmjet personave t autorizuar zyrtar t cilt e bjn kontrollimin dhe nga madhsia e objekteve t cilat krkohen. N vendin e hapur ku dukshmria sht e mir, distanca mund t jet m e madhe, gjithsesi, nse toka nuk kontrollohet me qllim t zbulimit t objekteve t imta apo objekteve t mbuluara. N pyll, dhe kaube distanca mund t jet 4 deri 5 metra, nse krkohen personat dhe objektet e mdha, kurse n rastin e krkimit t objekteve t imta kjo distanc nuk guxon t jet m e madhe se 1 deri 2 metra. Me rastin e kontrollimit t terrenit duhet t sigurohen mjetet e nevojshme teknike dhe ndihmse (detektort, shufrat e metalta,
309

lopatat, ose qent gjurmues, etj). Nse me pamjen vizuale vrehen indikatort se objekti i krkuar sht i mihur n tok (toka e mihur rishtazi), ose indikatort e till konstatohen me an t detektorit apo qenit gjurmues, ather duhet me kmbngulje dhe me kujdes t mihet toka deri n nj thellsi t caktuar, derisa objekti i krkuar t mos zbulohet ose derisa t mos prjashtohet mundsia se sht i mbuluar me dhe n at vend. Kur n vendin e hapur krkohet kufoma e fshehur ose e mbuluar me dhe, vendi i fshehjes nganjher i trheq sorrat, qent endacak, strvinart, etj, sidomos nse kufoma sht n pyll vetm siprfaqsisht e mbuluar dhe e mbuluar me fleta ose me deg. Derrat, dhelprat dhe grabitart tjer shpesh e zbulojn kufomn, por ajo mund t zbulohet edhe pr shkak t ers s rnd. Kur kontrollimi bhet me qllim t zbulimit t objekteve t veprs penale pr t cilat supozohet se jan t fshehura dikund n vend t hapur, ose me qllim t zbulimit t trupit t vdekur t personit q ka qen viktim e veprs penale, bashk me kontrollimin duhet kombinuar edhe aktivitete dhe masa tjera t ndryshme operative, si jan pritat, prcjelljet, etj. dhe at jo vetm para dhe gjat kontrollimit, por edhe pas kontrollimit, sidomos nse kontrollimi ka qen pa rezultate pozitive. Kontrollimi i terrenit mund edhe t prsritet pr arsyet e njjta taktike pr t cilat kemi folur n kapitullin pr Kontrollimin apo Bastisjen Banesave dhe Lokaleve tjera. (Peri. V. 1987; fq. 368 388). 12.5. Konfiskimi i prkohshm Ky veprim hetimor ka t bj me konfiskimin e prkohshm, gjegjsisht me marrjen e objektit: 1) i cili sipas kodit penal duhet t konfiskohen, 2) t cilat mund t shrbejn si prov n procedurn penale; 3) t cilat jan prfitim ose pjes e prfitimit material t fituara me kryerje t veprs penale. Meqense dispozitat e KPP nuk parashohin se pr far objektesh n kuptimin fizik t fjals bhet fjal, duhet t prfundohet se fjala sht
310

para s gjithash pr sendet e luajtshme, por nuk mund t prjashtohet edhe zbatimi ideor i ksaj mase n relacion me objektet e paluajtshme. Kjo mas realizohet si kufizim i disponimit t lirshm dhe nnshtrimit t atyre objekteve rojs s veant n baz t vendimit t gjykats. Konfiskimi i prkohshm i objekteve sht veprim i marrjes n kuptimin e vrtet fizik dhe t ndrrimit t posedimit dhe marrje pr mbajtje fizike ose ruajtje n gjykat, gjegjsisht pr ndryshimin e gjendjes s posedimit n mnyrn si prmbarohet posedimi ndaj paluejtshmris dhe objekteve t ngjashme me to, duke bashkngjit at personave tjer. Pastaj, si detyr korrelative me konfiskimin e objektit parashihet edhe detyra e edicionit, gjegjsisht detyra e dhnies s objektit, i cili sipas ligjit penal duhet t merret ose i cili mund t shrbej me rastin e prcaktimit t fakteve n procedurn penale pr secilin q posedon objektet t tilla. Sipas dispozitave t KPP, de fakto mund t konfiskohen tri lloj objektesh, e kto jan: objektet e prdorura pr kryerje t veprs penale, objektet q kan qen t destinuara pr kryerje t veprs panele, ose objektet q jan fituar me vepr penale. Ksaj mund ti shtohen edhe objektet e fituara si shprblim pr vepr t kryer penale. Sipas dispozitave t Nenit 247, par. 3, personi i cili posedon objektet q mund t konfiskohen prkohsisht, sht i detyruar q ato tia dorzoj gjykats sipas krkess. Gjykata e lshon krkesn e till, n baz t propozimit me shkrim t prokurorit publik. Nse personi i till refuzon ti dorzoj objektet mund t gjobitet me t holla, kurse nse edhe pas ksaj refuzon ti dorzoj, ather mund edhe t burgoset. Burgu zgjat derisa objektet t mos dorzohen, ose deri n prfundim t procedurs penale, por jo m gjat se 1 muaj. Pastaj sipas dispozits s t njjtit Nen, parag. 5. pr objektet e konfiskuara duhet t ceket se ku jan gjetur dhe t prshkruhen. Nga kjo prfundojm se pr kt mas hetimore mbahet procesverbal, sikurse edhe pr masat tjera hetimore. Natyrisht nse konfiskimi sht kryer n kuadr t kontrollimit apo bastisjes, ather kto objekte prshkruhen n procesverbalin e kontrollimit apo bastisjes s shtpis, baness ose lokaleve tjera. Gjithashtu, nse identifikimi i ktyre objekteve sht i domosdoshm, kjo do t sigurohet n mnyr tjetr. Ktu mund t bhet fjal pr fotografimin e objektit pas gjetjes ose dorzimit, pastaj pr paketimin edhe shnimin e tij, si dhe fotografimin pas paketimit. N fund, pr objektet e konfiskuara lshohet nj vrtetim mbi konfiskimin e prkohshm.
311

Meqense sht pak e besueshme q objektet do t dorzoheshin vullnetarisht, mund t prfundohet se do t ishte oportune q kt veprim hetimor ta kryejm n kombinim para se gjithash me kontrollimin. Natyrisht se kjo do t ishte efikase edhe n kombinim me shikimin e vendit t ngjarjes, racin ose arrestimin, varsisht prej situats konkrete. Me at rast nuk do t mund t ndodhte q t mbetet dilema se a i posedon personi i dyshuar t gjitha objektet apo vetm nj pjes t ciln nuk ka dashur q vullnetarisht ta dorzoj. Me dispozitat e KPP, sht parapar q polict, pa urdhres t gjykats, n rastet e caktuara mund ta bjn konfiskimin e prkohshm t objekteve, kjo ndodh p.sh, n rastet e kontrollimit pa urdhres t gjykats. Neni 248 i KPP, ka parapar se cilat objekte nuk mund t konfiskohen prkohsisht. T tilla jan objektet n vijim: 1. letrkmbimet dhe shnimet midis t pandehurit dhe personit i cili me dshmin e tij do ta shkelte obligimin e ruajtjes s sekretit zyrtar apo ushtarak; 2. letrkmbimet apo shnimet midis t pandehurit dhe mbrojtsit t tij pr gjrat t cilat i pandehuri ia ka besuar si mbrojts; 3. letr kmbimi dhe shnimi midis t pandehurit dhe t bashkakuzuarit gjat procedurs s prbashkt; 4. letr kmbimi dhe shnimet midis t akuzuarit dhe bashkshortit/ bashkshortes, ose shokut apo shoqes jashtmartesore; 5. letr kmbimet dhe shnimet midis t akuzuarit dhe t t afrmve t tij t fajsuar, nga vija vertikale, kushrinjve n vijn ansore deri n shkalln e tret, si dhe kushrinjve nga gjinia e krushqis deri n shkalln e dyt; 6. letr kmbimet dhe shnimet midis t akuzuarit dhe njerkut t tij; 7. letr kmbimet dhe shnimet midis t akuzuarit dhe t predikuesit t tij fetar; 8. letr kmbimet dhe shnimet midis t akuzuarit dhe avokatit, kshilltarit, mjekut, puntorit social, ose psikologut, lidhur me at se ka kan kuptuar gjat kryerjes s profesionit t tyre, kurse jan t detyruar q ta ruajn at si fshehtsi profesionale; 9. shkresat dhe shnimet midis t akuzuarit dhe gazetarve. Kufizimet paraprake nuk zbatohen ndaj personave t cilt mund t mos dshmojn (Neni 159 i KPP), ose nuk jan t detyruar t dshmojn dhe kan refuzuar t dshmojn (Neni 160 KPP), nse jan t dyshuar
312

pr shtytje, pjesmarrje ose pengim t drejtsis, ose marrja t mallit t vjedhur, ose kur objektet prkatse jan fituar me vepr penale, ose jan shfrytzuar, ose sht dashur t shfrytzohen pr kryerje t veprs penale, ose kur rezultojn nga vepra penale. 12.5.1. Procesverbali mbi konfiskimin e prkohshm N dispozitat e KPP-s, theksohet se me rastin e konfiskimit t objektit do t ceket ku jan gjetur dhe do t prshkruhet ai, kurse sipas nevojs do t sigurohet n mnyr tjetr edhe identiteti i tyre. Edhepse kjo nuk sht parapar n mnyr eksplicite, mund t prfundohet pa hamendje se ligjvnsi me kt paragraf e ka parapar hartimin e procesverbalit pr konfiskimin e prkohshm t objektit. Me dispozitat e KPP, sht parapar edhe prmbajtja e procesverbalit i cili prpilohet me rastin e ndrmarrjes s aktiviteteve hetimore argumentuese. N kt kuptim procesverbali mbi konfiskimin e prkohshm t objekteve duhet t prmbaj t dhnat; kur dhe far objekti sht dorzuar, gjegjsisht ku sht gjetur me rastin e konfiskimit t detyrueshm, sipas cils shtje penale dhe me far qllimi, me prshkrimin e sakt t objektit, kurse sipas nevojs edhe me sigurimin e identitetit t tij n mnyr tjetr. Ky prshkrim hyn si n procesverbal, ashtu edhe n vrtetimin mbi konfiskimin e prkohshm, gjegjsisht marrjen e objektit i cili i dorzohet poseduesit t tij. Pastaj prshkrimi duhet t jet i till q sipas nevojs t mund t shrbej pr identifikim dhe pr pengimin e ngatrrimit t tij me objekte tjera t ngjashme dhe krejt n fund, t mund t shrbej si prov, nse personi prej t cilit sht marr krkon kompensimin material n rast t dmtimit apo humbjes s atij objekti. 12.5.2. Vrtetimi pr konfiskimin e prkohshm Nga shtjellimet paraprake padyshim rezulton se vrtetimi pr konfiskimin e prkohshm t objektit sht dokument zyrtar i cili shrben n procedur si prov, dokument, kurse lshohet kur sht n pyetje konfiskimi i prkohshm i objektit. Si kemi par objektet konfiskohen prkohsisht n kuadr t ndonj aktiviteti hetimor kur prpilohet edhe procesverbali pr veprimin e kryer. Ajo q sht e rndsishme t theksohet sht fakti se n procesverbalin pr veprimin hetimor t kryer (konfiskim i prkohshm i objektit, bastisje, shikim), gjithmon duhet t ceket numri i vrtetimit pr objektin e konfiskuar
313

prkohsisht, sepse ky n t vrtet sht dokument i cili plotsohet. Nga procesverbali pr veprimin e caktuar t argumentimit dhe vrtetimi pr konfiskimin e prkohshm t objektit duhet t shihet qart gjurma e lvizjes s objektit t konfiskuar prkohsisht si dhe te kush momentalisht objekti gjendet pr mbajtje/ruajtje. N ligin e procedurs penale sht parapar se pr objektet e konfiskuara lshohet vrtetim, por nuk flitet pr formn dhe prmbajtjen e tij. Mendimi yn sht se duhet t veprohet n mnyr analoge sikurse me procesverbalin e konfiskimin e objektit dhe ngjashm me kt duhet t shkruhet edhe vrtetimi. Meqense vrtetimi gjithmon sht dokument prcjells i procesverbalit, konsiderojm se ai nuk duhet t prmbaj t gjitha elementet e procesverbalit, sepse kjo nuk do t ishte oportune, por vetm disa prej tyre. Si theksuam tashm n rastet e bastisjes nuk mbahet procesverbal pr konfiskimin e objektit t gjetur, por procesverbal pr bastisje. N procesverbal ceken dhe prshkruhen objektet e gjetura dhe t konfiskuara prkohsisht. Njsoj veprohet edhe me objektet e konfiskuara prkohsisht (q sht e logjikshme) edhe me vrtetimin pr konfiskimin e prkohshm i cili sht dokument prcjells i procesverbalit t bastisjes, porse nj ekzemplar (origjinali) i dorzohet personit t cilit prkohsisht i konfiskohen objektet. Thelbin e vrtetimit e prbn mnyra e prshkrimit t objektit i cili konfiskohet prkohsisht. Me kt rast mendojm n individualizimin e plot t do objekti t konfiskuar. Kjo natyrisht nuk do t jet gjithmon leht t kryhet, gjegjsisht nganjher do t jet shum vshtir t prshkruhet n mnyr t sakt objekti i konfiskuar. Mendimi yn sht se as paketimet origjinale t barnave narkotike nuk duhet a priori t konsiderohen si droga. sht e mundur q n paketimet origjinale t gjenden substancat (tabletat) t ngjashme me narkotikun origjinal dhe fare t mos bhet fjal pr narkotikun. Kriminelt e rryer n kt mnyr fillimisht i mashtrojn narkomant, duke ua shitur drogn e rrejshme, natyrisht pr shumn adekuate t parave. Nuk prjashtohet mundsia q p.sh, n paketimin e morfins t gjendet heptanon, etj. Pr kt sidomos po trheqim vmendjen duke pas parasysh gjith dredhit me t cilt shrbehen kriminelt. Nse n rastet e tilla n vrtetim shkruhet se sht marr droga e caktuar, p.sh, morfin, kurse m von konstatohet se fjala sht pr tjetr drog ose nuk sht fjala fare pr drog, ather mund t vij deri te problemet e ndryshme si t karakterit ligjor ashtu edhe t natyrs kriminalistike.
314

Perceptimi i cekur paraprakisht, duhet t kuptohet si sugjerim i cili sht i domosdoshm me rastin e konfiskimit t detyrueshm t drogave dhe objekteve tjera lidhur me narko kriminalitetin, gjegjsisht me rastin e lshimit t vrtetimit pr konfiskimin e prkohshm t objektit n rastin e till t drogs. Pr kt arsye duhet t shkruhet n mnyr t sakt dhe t qart, duke ju shmangur fardo improvizimi dhe prfundimi. Objektet t cilat konfiskohen duhet t regjistrohen apo evidencohen sipas gjendjes momentale reale, duke respektuar me konsekuenc parimet kriminalistike dhe ligjore t veprimit. Natyrisht q situata sht m delikate kur n vrtetim shnohen materiet pr t cilat konsiderohet se jan droga. N rastet e tilla si e cekm m lart, kurr nuk duhet t shnohet se fjala sht pr droga, por t thuhet materie ose substanca t cilat i ngjajn, ose pr t cilat supozohet se jan droga. Pjesa m e rndsishme e vrtetimit sht pjesa prshkruese n t ciln shnohen objektet e konfiskuara. Teksti i kompletuar para s gjithash duhet t jet pa gabime dhe nse rastsisht sht prmirsuar dika, ather ajo duhet t konstatohet, shnohet, n mnyr q t eliminohet dyshimi n autenticitetin e tekstit e me kt edhe n vet dokumentin. do objekt i konfiskuar duhet t jet i shnuar me numrin e posam rendor. Pr fat t keq, n nj numr t caktuar t vrtetimeve objektet e konfiskuara evidentohen si droga, p.sh, lloji i bims kanabis; bari kanabis; marihuana, dhe disa vrtetime shnohen paqart (n mnyr t palexueshme), kurse disa t tjera jan edhe t dmtuara. Natyrisht se veprimi i till sht jo i mir, sepse vetm pas ekspertizs vrtetohet se a sht materia e konfiskuar drog dhe ka sht. Materien e konfiskuar gjithsesi duhet prshkruar dhe duhet matur. Prejudikimi identitetit t materieve t konfiskuara prkohsisht, absolutisht sht i papranueshm, sepse, nse me ekspertiz konstatohet se ajo materie nuk sht drog e caktuar ose fare nuk sht drog mund t lindin pasoja t dmshme. Situata m e vshtir sht kur n ndrkoh, n baz t fakteve se n vrtetim sht konstatuar konfiskimi i drogs, edhe pas hetimeve t filluara dhe aktiviteteve tashm t kryera t argumentimit ose veprimeve t posame hetimore, konstatohet se megjithat nuk sht drog. Nse ky sht i vetmi fakt pr veprimtari kundrligjore i t dyshuarit, sht e pashmangshme ndrprerja e hetimit. Parimisht duke shikuar objektin i cili e ka etiketn, emblemn dhe numrin, sht thjesht t shnohet, kurse shum shtje delikate sht t shnohet materia n gjendje t lngt apo t ngurt pa paketime origjinale si dhe objektet pa asnj shenj. Pikrisht
315

drogat bjn pjes n objektet e tilla dhe pr kt arsye ato duhet n mnyr shum t sakt t shnohen n vrtetimin pr konfiskimin e prkohshm. Sipas mendimit ton pas konstatimit se bhet fjal pr materie apo substanc pr t ciln supozohet se sht drog e caktuar (e jo se sht droga n pyetje), duhet t shnohen edhe karakteristikat e saj. Ato karakteristika do t ishin: sasia, gjegjsisht pesha, (t shnohet a sht matur dhe me far terezie, ose sht fjala pr vlersimin e prafrt), n far gjendje sht (pluhur- pudr, ose pluhur i kristalizuar, ose mas rrshire, ose tableta apo lng), aroma (nse ka), ngjyra, mnyra e paketimit (edhe shenjat eventuale n paketim), ose e pa paketuar, ose e przier (p.sh, przihen narkotikt n tableta me kafen e frguar), ku sht gjetur (n kazan t ujit, n lavatriqe, n piano), dhe si sht siguruar (paketuar dhe shnuar). Nse ka m tepr objekte q konfiskohen, ather midis numrave rendor nuk duhet t bhet kurrfar distance, prve rrallores s zakonshme kur shkruhet. Distanca m e madhe eventualisht do t mund t shfrytzohet pr shnim t mvonshm dhe pa marr parasysh q vrtetimit shkruhet n shum kopje, kjo do t mund t shkaktonte vshtirsi rreth autenticitetit t tekstit t vrtetimit, gjegjsisht identifikimit t objekteve t konfiskuara. Pas shnimit t t gjitha objekteve t konfiskuara, gjegjsisht pas numrit t fundit rendor duhet t shnohet konstatimi se vrtetimi prfundon me numrin e caktuar rendor me qllim t shmangies s mundsis s falsifikimit. Nse t gjitha objektet ose vetm disa prej tyre jan fiksuar n fotografim, kjo duhet t konstatohet n vrtetim. Mendimi yn sht q objektet t cilat konfiskohen prkohsisht duhet fotografuar dhe t kompletohet dokumentacioni i cili do t jet pjes plotsuese s bashku me vrtetimin. Jemi t sigurt se kjo do t eliminoj do dilem nse paraqitet dyshimi n identitetin e objektit t konfiskuar prkohsisht. Kjo nnkupton se edhe n procesverbalin pr aktin e argumentimit, me rastin e t cilit jan konfiskuar me dhun objektet, duhet t shnohet se a jan fiksuar t njjtit me fotografim apo jo. M n fund, vrtetimin e nnshkruan pronari ose mbajtsi i sendit dhe npunsi i cili i konfiskon. Konsiderojm se, sidomos kur bhet bastisja n pranin e dshmitarit, vrtetimin duhet ta nnshkruajn edhe dy dshmitar. Natyrisht, problemi lind te shikimi, mirpo, mendimi yn sht se edhe kt akt t argumentimit, n raste t
316

caktuara duhet br n prani t dy dshmitarve, qoft pr hir t ligjshmris, qoft pr hir t objektivitetit t puns s organeve shtetrore (Petrovi. B 2006; fq. 109 114). 12.6. Vendosja e komunikimit me familjen e viktims dhe prjetimi i tyre si viktima sekondare Caku dhe qllimi i ksaj vepre sht q ta theksoj prgjegjsin profesionale t kriminalistit kur e bn informatn pr vdekjen dhe koncentrohet n dinamikn e puns me viktimat sekondare t vrasjes. Viktimat sekondare jan ata persona t cilt kan mbetur pas viktims, p.sh, kur burri, gruaja, fmija, ose i dashuri tjetr, befasisht i z vdekja e hershme pr shkak t vrasjes. Kta persona i quajm persona n zi, kurse kriminalisti ka detyr dhe prgjegjsi t madhe pr sjellje ndaj familjes s t ndjerit n procesin e prpunimit kriminalistik t vrasjes. 12.6.1. Reagimet psikologjike t familjes n rastet e vdekjes Tema e vdekjes sht depresive dhe shumica e njerzve i shmanget mendimit ose biseds pr kt tem. N t vrtet vdekja konsiderohet e tmerrshme dhe e frikshme. Disa persona madje i shmangen edhe varrimeve ose ceremonive tjera t varrimit mohime . Personat q lngojn nga smundjet te pashrueshme zakonisht drgohen n spitale ose institucione t vdesin, kurse publiku sht rrall i ekspozuar prezencs ose realitetit t vdekjes. Megjithat, pjesa jon drrmuese e ka prjetuar humbjen e personit m t dashur pr shkak t smundjes apo pleqris dhe pjesa jon m e madhe ka kaluar npr periudhat e humbjeve t mdha. Megjithat, vdekja sht ngjarje e pashmangshme pr t gjith ne, mirpo, ne prap zakonisht e injorojm kt ose e mohojm se kjo mund t na ndodh neve dhe zakonisht mbetemi t paprgatitur pr t. Kur vdekja sht e befasishme, ose n ndonj mnyr tjetr e papritur t mbeturit tjer gjenden nn sulmin e emocioneve dhe n pikpamje psikologjike t dezorientuar. Reagimi fillestar sht skepsi, i prcjell me ndjenja t mrzis, dhembjes, emocione dhe hidhrime. Pastaj pason procesi i shrimit natyror dhe kthimi n procesin normal t dhembjes.
317

Procesi i dhembjes i prcjell me humbjen e personit t dashur fillon me periudhn e topitjeve dhe shokut, dhe reagimi i par zakonisht sht mohimi. Kjo faz quhet faz akute. N kt faz akute e cila pason pas lajmit t par pr vdekjen, personi zakonisht mrzitet intensivisht. Qan, brtet, mohon, ka depresion. Pr disa dit ndjenjat topiten dhe personi sht n gjendje t nj momenti gjysm t friksuar t przier me nj hidhrim dhe ndjenj t tepruar. Kjo faz fillestare zakonisht prfundon me varrimin i cili lehtsohet me vaje dhe me ndjenjat e mrzis. Prandaj, pason reagimi mjaft i theksuar i vuajtjes dhe dhembjes. T lnit qajn, mrziten, vazhdimisht digjen nga malli pr personin e humbur dhe shprehin keqardhjen q nuk jan m n mesin e tyre derisa i dashuri ende sht gjall. I mbeturi gjithashtu mund t merret edhe me kujtimet pr personin e vdekur. N periudhn prej disa ditsh, ose disa javsh, i mbeturi edhe m tutje mbetet n nj mas depresiv dhe pa vullnet duke shprehur ndjenjn e zbrazsis dhe n pikpamje shpirtrore bhet pasiv. Pas ksaj periudhe t demoralizimit personi me siguri vuan nga pagjumsia, smundjet psiko somatike t brendshme, humbjes s apetitit, shqetsim, dhe zakonisht sht i ndjeshm. Prirja pr mohim mund t zgjat disa jav. Gradualisht, i mbeturi kalon prmes riorganizimit psikologjik. Kalojn ort, ditt, javt dhe muajt dhe vetm ather i mbeturi nuk dshiron t mendoj pr humbjen e tij dhe zhduket mrzia. Prsri do t jet i aft q ti kthehet puns dhe ti prtrij aktivitetet ditore pas prafrsisht 2 apo 3 jav, por mund t vazhdoj q edhe t mos marr pjes n aktivitetet e caktuara shoqrore. Pas 1 apo 2 muaj, madje edhe simptomat m akute fillojn t qetsohen ose megjithat mund t ket ende dhembje, mall dhe mrzi t madhe gjat muajve n vijim. Megjithat, gjithmon do t ket dika q t mbeturin do ta prkujtoj pr humbjen. Kjo mund t jet ditlindja, viti jubilar, ose madje edhe ndonj ngjarje e parndsishme e cila mund ta prkujtoj. Tregimet nga gazetat, programet ose debatet papritmas mund ta kthejn prapa personin n prkujtimet e vdekjes. Mirpo, intensiteti i procesit t dhembjes bhet m i shkurt me kalimin e kohs duke u zvogluar gradualisht. Prap, mbase sht m e rndsishme karakteristika t ciln duhet ta theksojm se procesi i dhembjes prkundr edhe definimit t fazave dhe ftess pr n natyr normale, sht unikate pr do individ.
318

Njerzit shprehin dhembjen n mnyra t ndryshme dhe n periudha t ndryshme kohore. N t vrtet procesi i dhembjes shpesh sht i prfshir gjat tr jets s t mbeturit. Ekzistojn dallime kulturore dhe religjioze n t njjtt mas sikurse q sht dinamika individuale. I mbeturi dukshm e ndryshon sjelljen, kurse ekziston nj fush e gjer e prgjigjeve normale n mendime ndjenja dhe sjellje nga personi n person. Vrasja shkakton barr t fuqishme psikologjike edhe m tepr sesa vdekja e befasishme e pa dhunshme dhe e natyrshme. Familjet e mbetura t viktimave t vrara befasisht jan t shtyra n realitetin e tmerrshm t humbjes s prmotshme t antarit t familjes n rrethana t tmerrshme. Shoku fillestar sht shkatrrues dhe i mbeturi gjendet plotsisht i paprgatitur pr tragjedin. Humba e padrejt zmadhohet me lajmin se i dashuri i tyre kurr m nuk do t ket rast ti prjetoj rastet e veta n jet, as antart e familjes s tij t jen n mundsi tia thon viktims se sa shum e kan dashur at. Rrjedha e dhembjes n kto rrethana sht shum m e fort dhe zakonisht prcillet me emocione t fuqishme t hidhrimit dhe egrsimit si dhe me ndjenjn e padrejtsis dhe pafuqis. Vdekja e fmijs n fardo rrethanash sht sidomos ngjarje tragjike dhe e dhembshme. Vdekja shkakton emocione t fuqishme pr shkak se duket se po shkon kundr rrjedhave natyrore. Fmijt zakonisht nuk vdesin para prindrve dhe prindrit zakonisht nuk i varrosin e fmijt e tyre. Kur fmija sht i vrar, prindi totalisht sht i stepur. Kjo sht ashtu e papranueshme, e pazakonshme dhe e pashembullt, por, edhe e pa natyrshme sa q prindi madje nuk mund t filloj as ta kuptoj se ka ka ndodhur. Rezultat i ksaj sht stresi i fuqishm psikologjik i cili quhet humbje e madhe prindrore. Hulumtimet kan treguar se mrzia e prindit sht shum m e fort sesa mrzia e do lloji tjetr. Dhembja dhe depresioni zgjasin n periudha t gjata dhe hidhrimi sht sidomos i madh pr tu tejkaluar. Vdekja e fmijs e shkaktuar me vrasje, shpeshher shkakton fajsi te prindi i mbetur i cili fillon ta bind veten se mbase do t kishte mundur ta pengonte vrasjen ose ta mbroj fmijn e tij. Familja mbijeton vshtirsit e mdha personale t cilat mund t rezultojn nganjher edhe me ndarjen martesore. Kriminalistt ishte dashur t jen t vetdijshm se humbja e rnd prindrore dhe mrzia e pazgjidhur mund t krkojn intervenim profesional. (Verner. J. Geberth 1996).
319

Pr kt arsye sht e dshirueshme q prindrit t kshillohen me ndihmn e dikujt nga familja t vizitohen edhe institucionet e caktuara profesionale. Nga prvoja ime profesionale kam vrejtur q personat q m tepr kan besim, n nj mas t konsiderueshme kt humbe ma leht e prjetojn. Vrasja e npunsit policor ka efekt psikologjik n tr sektorin. Ndonse, vdekja dhe vrasja jan pjes e puns s prditshme, shumica e npunsve policore kur polici i afrt vritet n krye t detyrs e konsiderojn si realitet t tmerrshm vdekjen e papritur q e ka qlluar policin. Duke folur pr aspektin psikologjik, mendimi i gabuar i paprekshmris prnjher luhatet me mendimin ky kam mundur t jam edhe un. Mund t ekzistojn frik dhe konfuzin te nj pjes e caktuar e npunsve t afrt me forcat policore, sepse edhe ata kalojn prmes traums s humbjes s kolegut t puns. Familja e npunsit policor t vrar n detyr shpesh ndjehet e izoluar dhe e harruar nga sektori i policis pas varrimit pr shkak se ata paraqesin prkujtues t keq t forcave policore si viktimat m t mdha. Shpesh mund t dgjohen polict kur thon: do her kur e shoh at familje, n nj far mnyre sikur e shoh familjen time dhe rrqethen n gjith trupin. Mbrojtja m e shpesht psikologjike dhe reagimi ndaj ksaj sht shmangia. Kjo mund t funksionoj mir te kolegt, mirpo, ka me familjen e mbetur t npunsit policor? Karakteristik e rndsishme t ciln duhet ta cekim ktu sht se mashkulli apo femra n shrbimin policor nuk jan imun ndaj vdekjes dhe procesit t dhembjes. Kriminalistt q punojn n rastet e vrasjeve t policve duhet t jen t vetdijshm presionit t till dhe ishte dashur t jen t prgatitur q tu ndihmojn prmes resurseve t sektorit t mbeturve, gjithashtu sht mir q si shrbim t intervenohet. N SHBA, ekziston organizata e shklqyeshme nacionale e formuar pr tu ndihmuar familjeve t policve t vrar Concerns of Police Survivors Cops. 12.6.2. Rekomandimet dhe orientimet pr informimin e drejt pr vdekjen, familjen e mbetur t personit t vdekur. Kriminalisti i cili punon n rastin bhet pjes prbrse e rrjedhs s dhembjes familjare. Si informojn kriminalistt pr vdekjen, informata t ciln ata ia japin familjes s qlluar me tragjedi dhe far ndihme dhe mbshtetje ata ofrojn, ekspertt nga fusha e terapive t vuajtjeve
320

t tilla kan prcaktuar si m t rndsishme t mundshme procesin e shrimit. Shumica e ekspertve pajtohen se informata pr vdekjen nuk ishte dashur t prcillet me telefon, prvese nse nuk ka ndonj mnyr tjetr. Me kt rast komponent e domosdoshme e informats s till e bashkuar me ndjenjn e dinjitetit dhe respektit duhet t jet shprehja e dhembshme e ngushllimit familjes s mbetur. Ky kujdes n fund t fundit do ti ndihmoj familjes s mbetur q ta bashkprjetojn humbjen e madhe. Informata pr vdekje sht sidomos e rnd edhe pr t mbeturit n dhembje, por edhe pr npunsit policor. Praktikisht, nuk ekziston mnyr vrtet e mir pr informimin e familjes s mbetur n dhembje, se i dashuri i tyre sht i vrar. Rekomandohet q informata pr vdekjen n rastet e vrasjes duhet t prcillet nga s paku dy polic. Npunsi i cili punon me rastin mund tia kumtoj informatn, ndrsa, i dyti i vshtron me kujdes reagimet e t mbeturve. Disa mund t reagojn n lajmin pr vdekjen n mnyr t dhunshme, ose mund t prjetojn ndryshime fizike t cilat krkojn ndihmn e shpejt t par. Mund t vij deri te situata e cila krkon q t informohen dy apo m tepr pjestar t familjes s mbetur, sidomos n at mnyr q ta pranojn informatn e verifikuar dhe mund t ket indice q ndonj antar i familjes t jet i przier ose i dyshuar pr vrasje. Edhe n njrin, e edhe n tjetrin sht me rndsi ta pranojn dhe dshmojn me prova t gjitha pohimet e rndsishme. Kriminalisti i cili e kumton lajmin kshillohet q me vete ta ket nj polic me uniform kur e prcjellin informatn pr vdekje. Prezenca e npunsit n uniform mund t ket efekt qetsues i cili mund t evitoj habin. Kshillat dhe orientimet q pasojn jan bazuar n prvojn e Geberth. J. V. (1996) n krijimin e informatave pr vdekjen si vijon: 1.informata do t duhej t ishte e punuar personalisht nga ana e kriminalistit t caktuar sa m par q sht e mundur pasi q t jet vrtetuar identiteti i viktims. 2.n kurrfar rrethanash t mos krkohen kshillat e medieve pr identifikim, para se t informohet familja m e afrt e t vdekurit. 3.t sigurohet q kushriri i moshs madhore m i afrm i tij i pari ta pranoj informatn. 4.t merren sa m shum informata pr personin i cili duhet t informohet si viktim e mundshme. Informatat mjeksore si
321

sht gjendja e zemrs pr personin q duhet t informohet sidomos sht e rndsishme, nse ka mundsi. 5.ta prezantoj vetn si kriminalist t cili i sht caktuar rasti dhe ta tregoj akreditimin e vet. T krkoj leje pr t hyr n shtpin e tyre. 6.tu propozoj familjes s mbetur n dhembje t ulen dhe t uleni edhe ju kur bisedoni me ta. 7.T bindeni paraprakisht se nuk ekziston ndonj objekt i rrezikshm afr. Kjo nnkupton grshrt, thikat, objektet e rnda. 8.Informata e drejt pr vdekjen duhet t bhet thjesht dhe direkt. P.sh, kam disa lajme t kqija pr ju. Biri juaj sht i vdekur i thoni familjes s t vdekurit se na vije keq pr humbjen dhe u shprehni atyre ngushllime n mnyr profesionale t thekuar. 9.t prgjigjeni n t gjitha pyetjet ngadal dhe sinqert pa e rrezikuar hetimin kriminalistik. 10. t jeni t gatshm t shpjegoni ka ka ndodhur, ku ka ndodhur, ku ka ndodhur, dhe si ka ndodhur. Jeni t gatshm t tregoni provat pohuese dhe burimin e identifikimit t konstatuar n mnyr t qart dhe bindse, prkundr refuzimit. 11. pasi q familja e mbetur t shrohen nga shoku fillestar, tu shpjegohet se duheni ti pyetni disa pyetje t caktuar informative pr t ndjerin, sepse kjo sht mnyr q ta filloni hetimin dhe t prpiqeni t shtroni pyetjet sa m t shkurta. 12. Pastaj duhet tua shpjegoni se do t jet e domosdoshme q antari i familjes ta identifikoj t vdekurin. Ti lejoni familjes q vet ta caktojn se kush do ta bj identifikimin. 13. Tua siguroni transportin deri n spital apo morg dhe anasjelltas. 14. Ti informoni familjen se krkohet obduksioni mjeksor i trupit, me qllim t vrtetimit t shkakut t vrtet t vdekurit. 15. T koncentroheni n nevojat momentale t t mbeturve. Tu ofroni ndihm n informata dhe kontakte me t tjert, p.sh, a sht dikush t cilin do t mund ta thrrisja q ta shoh se a do t mund t vij ktu tashti. 16. t mos lihen vetm familja e mbetur, derisa t mos arrij ndonj kushri apo mik i caktuar. 17. tua shpjegoni se ju do t jeni t gatshm dhe n dispozicion pr fardo pyetjesh t tyre dhe tua jepni vizitkartn dhe numrin e telefonit t zyrs. 18. tu ofroni informatn pr shrbimin pr ndihm viktimave t kriminalitetit, duke ua siguruar numrin e telefonit.
322

19. n qoft se i mbeturi (ai ose ajo ) sht n vendin e puns, npunsi duhet ta ndrpres procedurn atje, ta kontaktoj eprorin e tij dhe t krkoj nga ai q t bisedoj n katr sy me t mbeturin me qllim q t prcillet informata gjegjse. 20. n disa raste t posame i mbeturi n rast t vdekjes s dhunshme t papritur nuk sht menjher n kontakt. N rrethana t tilla npunsit ishte dashur ti pyesin fqinjt pr ta ditur se kur kthehet familja n shtpi. Ktu shpjegohet se ka ardhur deri te intervenimi i shpejt mjeksor i t ndjerit, dhe krkohet nga fqinjt q ti kontaktojn kur t kthehen n shtpi. 21. npunsit ishte dashur t krkojn nga fqinjt q t mos i japin kurrfar informate familjes m t ngusht n aspektin e intervenimit mjeksor, derisa t kontaktojn me npunsit. 22. nse antart e familjes s mbetur nuk banojn brenda territorit t kompetencs gjyqsore pr hulumtimin e vdekjes ose brenda largsis racionale nga ky territor, ather duhet kontaktuar policin kompetente me qllim t informimit t asaj familje. Nga policia ishte dashur t krkohet q personalisht ta informojn familjen e mbetur n dhembje dhe ti jepet familjes emri i npunsit i cili sht duke punuar n rastin. Cila polici dhe numri i telefonit. 12.6.3. Ofrimi i informatave familjes s mbetur t t ndjerit Ekzistojn dallime t caktuara rreth mendimit se ciln informat munden dhe duhet tua ofrojn familjes s t nderit n rastin e vrasjes. Nse ekziston probabiliteti se ndonj antar i familjes sht i przier n vrasje, ather qart fardo publikimi i informats s hetimit n publik, do ta rrezikonte procesin e hetimit. Mirpo, n t shumtn e rasteve antart e familjes s mbetur nuk jan t dyshuar dhe ata shfaqin dshirn dhe nevojn t din detajet e caktuara. Mrzia m e madhe e t mbeturve sht lndimi fizik q i sht br viktims dhe shkallt e ndryshme t traums lidhur me vrasjen si sht vras viktima? a ka vuajtur ? ka i ka br vrassi viktims? kush e ka br at? (nse dihet). N rastet kur i mbeturi i familjes s t ndjerit ka qen dshmitar i ngjarjes, ose n lidhje me vrassin, ather dhembja sht edhe m e madhe. Mnyrat e caktuara t vrasjeve ose forma se si sht vrar viktima shkaktojn vuajtje edhe m t mdha, p.sh, vrasjet e prcjella
323

me sulm seksual, masakrime dhe mundime, mund t shkaktojn thyerje psikike dhe psikologjike te t mbeturit, derisa mendojn se far pruljesh dhe vuajtjesh viktima ka qen e detyruar t duroj. Vendimin se far informate dhe sa hollsi duhet ofruar familjes s t ndjerit duhet nxjerr vemas pr do rast. Kriminalisti i cili punon n vrasjen sht n pozitn m t mir q ta marr kt vendim n baz t natyr s rastit dhe aftsive t familjes pr pranimin e informats. N fazat e mhershme t analizave ekziston taktika dhe strategjia lidhur me ruajtjen e informatave t caktuara t cilat i din vetm policia dhe vrassi. Kriminalisti ishte dashur ta kshilloj familjen n at mnyr q ta kuptojn prse policia nuk dshiron ti informojm pr t gjitha hollsit. Numri m i madh i tyre e miratojn kt shpjegim para hetimit. Megjithat ajo q duhet t theksohet sht se si prparon rasti edhe familja ishte dashur t furnizohet me sa m shum informata. Nse arrestimi sht realizuar, familja ishte dashur t informohet menjher pas arrestimit, para se ta kuptoj nga mediet. Ather kur sht realizuar arrestimi, familjen duhet prgatitur pr procesin e gjykimit. 12.6.4. Drejtimi i familjes s mbetur n sistemin penal juridik. Sistemi penal juridik ndikon shum n familjen e mbetur. Ndonse shoqria sht plotsisht e vetdijshme pr pabarazit n sistemin penal juridik, shumica e njerzve nuk sht e gatshme pr sistemin i cili i dnon t pafajshmit pr ti mbrojtur fajtort. Sipas disa hulumtimeve t kryera nga Crime Victims and Research and Teatment Center, of the Medical University of South Carolina, (Vernerm. J. Geberth, 1996). gjasht nga dhjet antar t familjes (56%) mendon se sistemi penal juridik vepron m mir ndaj fajtorve sesa ndaj tyre (viktimave), m shum se 61% thot se ndjehen plotsisht t pafuqishm dhe mbshtetje derisa rasti sht nn hetime. Pjesa drrmuese e t mbeturve prjetojn prulje gjat procesit t gjykimit prmes sistemit i cili prpiqet t jet i ndershm ndaj t akuzuarve, kurse e injoron plotsisht viktimn. Derisa gjyqtart dhe avokatt mendojn shum pr shtjet teknike t rastit dhe pr t drejtat e t akuzuarit, familja e mbetur sht shpesh e ln padore, gj q vetm i shton ndjenjat e frustrimit dhe t pafuqis. Mund t vij deri
324

te shtyrjet ligjore q zgjasin me muaj, madje edhe me vjet. Familjes mund ti ndalohet qasja n gjykatore q t mos ndikoj n porotn, ose viktima mund t jet e prezantuar keq nga mbrojtja me qllim t minimizimit t rndsis s vrasjes. Prgjegjsia q familjen ta udhheq n kt proces penal-juridik bie mbi kriminalistin i cili e udhheq rastin e vrasjes dhe ai duhet t jet avokati i tyre. Kshtu p.sh, n Prill t vitit 1982 Stefani Roper, 22 vjee sht kidnapuar nga dy sulmues dhe sht dhunuar brutalisht, munduar dhe vrar, brenda disa orsh. Vrassit e saj jan arrestuar, sjell n gjykatore dhe dnuar. Megjithat dnimi i shqiptuar ua ka mundsuar amnistin pas m pak se 12 vjet. Publiku sht rrqethur. Ropersont kan menduar se familja e tyre do ta fitoj drejtsin nga gjykata dhe se t fajsuarit do t dnohen pr at q ia kan br Stefanis. Kan qen t thyer me t kuptuar se t fajsuarit kan pas m shum t drejta sesa viktima e pafajshme. Kan vendosur t bjn dika n aspektin e sistemit penal-juridik, q t sigurohen se t drejtat e viktims do t garantohen. Familja e ka themeluar fondacionin me emrin Stefani, dhe ky fondacion sht br njri nga m t fuqishmit pr mbrojtjen e viktimave dhe t qytetarve. Fondacioni prfshin: 1. sigurimin e mbshtetjes viktimave t kriminalitetit n procesin gjyqsor. 2. sigurimin e respektimit t t drejtave ligjore t viktims. 3. sigurimin e mbrojtjes pr viktimn. 4. sigurimin e shrimit t familjeve t mbetura dhe viktimave t mbijetuara, prmes shrbimit pr ndihm.

12.7. Verifikimi dhe vrtetimi i alibis. shum m leht sht t zgjidhet mashtrimi sesa t zbulohet e vrteta. Mashtrimi qndron n siprfaqe. Me te m leht ia dalim n krye. E vrteta nis thell, n thellsi dhe ndjekja e saj nuk sht pun e gjithkujt Gette. Hetimi i s vrtets n procedurn parapenale dhe penale sht shum i ndrlikuar dhe alibia (lat: diku tjetr), si institut procedural penal paraqet mbrojtje t rndsishme pr mbrojtjen e personave t pafajshm t dyshuar. Mirpo, alibia mund t paraqet edhe mjet shum
325

t prshtatshm dhe dinak t kryesit t veprs penale me t ciln ai dshiron ti shmanget dnimit t merituar (Baletiq. V. 1999; fq. 5). Shum ekspert t njohur t shkencave penale juridike dhe kriminalistike kan prezantuar mendime t ndryshme rreth nocionit alibi. Ndr t tjer D. Modly84 konsideron se alibin duhet konsideruar si prov t pafajsis. Me termin alibi duhet nnkuptuar si drejtimin e caktuar dhe mnyrn e argumentimit ashtu edhe kundr provn n sistemin e argumentimit brenda procedurs operative, gjegjsisht penale dhe at ekskluzivisht si prov n dobi t t dyshuarit. Ndrkaq, ZH. Aleksiq, me alibi nnkupton provn e ndonj personi se n kohn e kryerjes s veprs penale ka qen n nj vend tjetr e jo n nj vend t kryerjes s veprs penale. Pra mund t thuhet se alibia sht prov e llojit t vet t pafajsis s ndonj personi e cila vrteton se personi i caktuar n t cilin dyshohet se ka kryer vepr penale, n kohn kur vepra sht kryer ka qen n vend tjetr, e jo n vendin e veprs penale. vrtetimi i alibis ka kuptim vetm nse paraprakisht sht vrtetuar sakt koha dhe vendi i kryerjes s veprs penale. (O. Gjorgjeviq, 1986; fq. 8.). Alibia e vrtetuar sakt sht prov e pathyeshme se personi i caktuar nuk e ka kryer veprn penale, kurse n ann tjetr alibia e rrejshme ose e dyshimt nuk sht prov e fort pr t dyshuarin se nuk e ka kryer veprn penale. Alibia e rrejshme mund t jet edhe rezultat i hutimit apo harress s t dyshuarit. T pafajshmit shpesh gnjejn nga frika, sepse, konsiderojn se pafajsia e tyre nuk do t mund t vrtetohet. Megjithat, alibia e rrejshme n kontekst me faktet tjera t vrtetuara mund t jet indice e fort e fajsis. Varsisht nga faza e procedurs, mnyra dhe organi i cili e konstaton, alibia mund t jet prov direkte dhe indirekte. N suazat e taktiks kriminalistike jan vrtetuar nj varg faktesh t cilat dshmojn se alibia mund t jet e rrejshme ose pavetdije e pasakt. Polict dyshojn n saktsin e alibis, nse ajo menjher, por pas nj kohe t caktuar. sht bindse n pikpamje logjike dhe psikologjike se personi i cili n kohn e kryerjes s veprs penale nuk ka qen i pranishm n vendin e kryerjes s saj, zakonisht menjher me marrjen e par n pyetje spontanisht ofron alibin.
84

Modly, D., Kriminalni i procesni aspekti alibija, Zagreb, Prirunik. 326

Duhet pasur parasysh faktin se madje edhe m qllimmirt dhe dshmitart m t besueshm me dredhi t ndryshme dhe trika mund t jen t lajthitur dhe n mirbesim (bona fide) japin alibi t pasakt.Vlera dhe qndrueshmria e alibis s vrtetuar si prov, ndr t tjera, varet nga shkalla e saktsis me t ciln jan konstatuar koha dhe vendi i kryerjes s veprs penale. N rastin e verifikimit t alibis shfrytzohen t gjitha provat n dispozicion, sidomos: 1. dshmit e dshmitarit dhe t dmtuarit; 2. gjurmt e lna n vendin e kryerjes s veprs penale, ose vendet q kan lidhje me t; 3. gjurmt e bartura nga vendi i kryerjes s veprs penale; 4. gjurmt e lna ose t bartura n dhe nga vendi i kryerjes s veprs penale; 5. dokumentet dhe incizimet teknike; 6. dshmia e t dyshuarit, respekti i t fajsuarit; 7. markimi nga ana e qenit gjurmues. Me rastin e verifikimit t alibis duhet pasur parasysh rrethann se dshmitart mund t mashtrohen n aspektin e vendit dhe kohs dhe mund t jen t bindur pr t dhn alibi t rrejshme, por, edhe pr ta rrnuar at, q gjurmt t cilat flasin n dobi t t dyshuarit mund t jen t finguara, dhe dokumentet e falsifikuara. N suazat e taktiks kriminalistike jan zhvilluar rregullat pr prgatitjen dhe dgjimit t dshmitarit t alibis. Me vet dgjimin dhe format tjera t vrtetimit t alibis. N zbatimin e provs me alibi problem themelor sht verifikimi i saj. N verifikimin e alibis jan arritur shum prvoja mbi t cilat mbshteten rekomandimet e taktiks kriminalistike, ato jan: kur personi i dyshimt pas kalimit t nj kohe t gjat nga momenti i veprs penale deri n momentin e marrjes n pyetje menjher dhe hollsisht jep alibin e vet. Alibia e till gjithmon sht e dyshimt dhe duhet me kujdes t verifikohet. T pafajshmit shpesh vshtir e dshmojn alibin e tyre, sepse zakonisht nuk u kujtohen t gjitha hollsit, kurse fajtori i cili e ka planifikuar at menjher e jep t trn. Pr
327

kt arsye krkes themelore taktike sht q alibia t verifikohet sistematikisht dhe n t gjitha detajet. Q t mund t verifikohet alibia i dyshuari duhet t merret n pyetje hollsisht pr personat me t cilt ka qen n kohn kritike ( kush jan ata persona, si kan qen t veshur n kohn kur ka kontaktuar me ta, ka kan biseduar, ka ka ndodhur n afrsi t tyre, etj. Nse i dyshuari pohon se n kohn kritike ka qen n ndonj objekt (kino, objekt hotelier, etj), duhet pyetur pr prmbajtjen e filmit, disa skena, mimin e hyrjes, n cilin rresht ka qen ulur, kush ka qen ulur afr tij, etj. Kur sht fjala pr objektin hotelier duhet pyetur pr enteriert, shrbimin, ka ka konsumuar, a ka qen vetm apo me shoqri, kush ka qen ulur me t, ka ka ndodhur, etj. Mbshtetja e t dyshuarit n shok, farefisni, antar t familjes si dshmitar t alibis s tij, duhet t merret me dyshim.

Marrja n pyetje e dshmitarit t alibis, duhet t jet e hollsishme dhe rekapituluese. Verifikimet duhet kryer shpejt dhe n mnyr operative pr tu shmangur harresa, marrveshja dhe format tjera t ndikimit n dshmitar. Vrtetimi i alibis s rrejshme sht indice e fort pr fajsi. Mirpo, me kt rast duhet pasur kujdes pr t ashtuquajturat rrena t pafajshme. Kto jan raste kur i dyshuari vrtet ka alibi, por nuk dshiron ta thot, sepse me t do ta komprometonte vetn apo personin e tret. Kriminelt profesional dhe recidiv para kryerjes s veprs e prgatitin alibin. Zakonisht ajo alibi e tyre sht shpesh logjike dhe verifikimet siprfaqsore e konstatojn. Verifikimi i alibis mund t jet pun operative e policis, por edhe veprim procedural. Ndonse, sipas t drejts son procedurale penale barra e provave nuk bie mbi t dyshuarin dhe sipas rregullit pajtohen t japin alibi, sepse e din se n t kundrtn do t zgjojn dyshim. D. Modly, N. Koralji, 2002; fq. 16)

328

LITERATU RA Tekstet: 1. Aleksi ., 1982, Kriminalistika, Beograd. 2. Aleksi ., 1988., Praktikum iz kriminalistike, Nauna knjiga, Beograd. 3. Aleksi ., Kosti R., 1983, Poari i eksplozije, Savremena administracija, Beograd. 4. Aleksi ., kulji M., 2004., Kriminalistika, Dosije, Beograd. 5. Babi M., Filipovi Lj., Markovi I., i Raji Z., 2005. KOMENTARI krivinih/kaznenih zakona u Bosni i Hercegovini, Savjet/Vijee Evrope i Evropska komisija, Sarajevo. 6. Basari M., Vejzagi N., 1998, Kriminalistika II, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 7. Basari M., Vejzagi N., 2004, Istraivanje poara, paljevina i eksplozija, Prirunik za istraitelje, Rukopis za knjigu, Sarajevo.
329

8. Bayer V., 1978, Jugoslavensko krivino procesno pravo, Knjiga druga, Pravo o injenicama i njihovom utvrivanju u krivinom postupku, Drugo preraeno izdanje, Zagreb. 9. Bayer V., 1980, Jugoslavensko Krivino procesno pravo, Pravo o injenicama i njihovom utvrivanju u krivinom postupku, Knjiga druga, Informator, Zagreb, 10. Bayer, V., 1987. Zakon o krivinom postupku Jugoslavije, s komentarom i sudskom praksom, Zagreb. 11. Bernd G., Davor ., Siegfried P. Wulff., 2004., Taktika policijskog postupanja, Ministarstvo unutranjih poslova Republike Hrvatske, Zagreb. 12. Beulke W, 1996, Strafprozerecht, Heidelberg. 13. Bolz F, Jr., Dudonis K., Schulz D., 1996., The Counter-terrorism Handbook, Tactics, Procedures and Techniques, CRS Press, Washington, D.C. 14. Bokovi M., 1990, Materijalni dokazi u kriminalistikoj obradi, Nova prosveta, Beograd. 15. Bokovi, M., Banovi B.,, 1995, Kriminalistika metodika, Via kola unutranjih poslova, Beograd. 16. Boi B., 1998, Miniranje u rudarstvu, graditeljstvu i geotehnici, Geotehniki fakultet, Varadin. 17. Brus, H., 2000., Unutranji terorizam, Narodna knjiga Alfa, Beograd. 18. David R. Redsicker, John J. . Connor, 2000, Practical Fire and Arson Investigation CRS Pres, Boca Raton, Florida. 19. DeHan J., D., 2002, Kirk s Fire Investigation, Pearson Education, New Jersy, U.S.A. 20. Dolenc M., 1933, Teorija sudskog krivinog postupka za Kraljevinu Jugoslaviju (Sistemsko prikazivanje), Beograd. 21. Jonathan R. White, 2004., Terrorism, Alexandrija Press (prijevod s engleskog), Beograd. 22. Jesika S., 2004., The Ultimate Terrorists, Alexandrija Press, Beograd. 23. Fisher B., A., J., 2004., Techniques of Crime Scene Investiration, Seven edition, CRS Press LLC, U.S.A. 24. Fox R. H., Cunningham C. L., 1997, Prirunik za pretragu mjesta dogaaja i prikupljanje fizikih dokaza, Ministarstvo pravosua SAD, Dravni institut za pravosue, U.S.A. 25. Genge N. E., 2002, The Forensic casebook, Ballentine Books, New York.
330

26. Genge N. E., 2002, The forensic casebook, Published by The Ballantine Publishing GroupNew York. 27. Grigoleit B., trk D., Wulff S. P., 2004., Taktika policijskog postupanja, Ministarso unutranjih poslova Republike Hrvatske, Policijska akademija, Zagreb. 28. Group of Authors, 1998., The Role of Police in The Management of a crisis Guide, U.S. Department of State, Bureau of Diplomatic Security, SAD.) 29. Gruba M., 2002, Krivino procesno pravo, Uvod i opt dio, Beograd. 30. Jakovljevi D., 1997., Terorizam s gledita krivinog prava, Novinsko izdavaka ustanova Slubeni list SRJ, Beograd.) 31. Jeki Z., 2001, Krivino procesno pravo, Beograd. 32. Jovanovi K., 1966, Osnovi kriminalistike, Ni. 33. Halilovi H; 2003, Prikriveni istraitelj-kriminalistiki i pravni pristup, Magistarski rad, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 34. Kennedy P. M., Kennedy J., 1990., Explosion investigation and analysis, Investigations Institute, Chicago. 35. Kleinknecht T, Meyer-Gobner L, 1997, Strafprozebordnung Mit GVG und Nebengesetzen, Mnchen. 36. Kolar-Gregori T., 1999., Praktikum kriminalistike tehnike, Ministarstvo unutranjih poslova Hrvatske, Zagreb. 37. Korajli N., 2003, Kriminalistika obrada kod ubistva, Magistarski rad, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 38. Kovaevi V., 2003., Metodika istraivanja imovinskih deliata, Novi Sad. 39. Kre D., Krefild R., 1980, Elementi psihologije, Nauna knjiga, Beograd. 40. Krivokapi V., 1987, Kriminalistika taktika, Via kola unutranjih poslova, Beograd. 41. Krivokapi V., 1984, Kriminalistika taktika, Via kola unutranjih poslova, Beograd. 42. Krivokapi V., Krsti O., 1999, Kriminalistika taktika, drugo izmjenjeno i dopunjeno izdanje, Policijska akademija, Beograd. 43. Krivokapi, V., arkovi, Z.: 1995., "Kriminalistika taktika", VUP, Beograd. 44. Krivokapi V., 2005., Kriminalistika taktika, Policijska akademija, Beograd. 45. Krsti O., 1996., Simboli, znakovi i znaenja u kriminalistici, Zavod za ubenike i nastavna sredstva, Beograd.
331

46. Krsti O., 2002, Zanimljiva kriminalistika, Zavod za ubenike i nastavna sredstva, Beograd. 47. Krsti O., 2005, Kriminalistika prevencija i prognostika, Visoka kola unutranjih poslova, Banja Lika. 48. Lee H. C., 1998., .Materijalni tragovi, MUP Republike Hrvatske. 49. Lee., H. C., Jeri, L., 2002, Povratak na mjesto zloina, Zagreb, Nakladni zavod matice Hrvatske. 50. Lipovac K., 1994., Uviaj saobraajnih nezgoda - izrada skica i situacionih planova, Beograd. 51. Lipovac K., 2000, Uviaj saobraajnih nezgoda, elementi saobraajne trasologije, Beograd. 52. Locard E., 1928, Dust and its Analisys, Police Journal, London, pp. 177-92., navedeno prema: P. B. Weston, K. M. Weells. 53. Louwage E. F., 1939., Police criminelle, technique et tactique, Ninove. 54. Maksimovi R., Todorovi U., 1995., Kriminalistika tehnika, Policijska akademija, Beograd.. 55. Maksimovi, R., Bokovi M., Todorovi U., 1998, Metode fizike, hemije i fizike hemije u kriminalistici, Policijska akadekija, Beograd. 56. Markovi B., 1937, Udbenik sudskog krivnog postupka, Kraljevine Jugoslavije, Beograd. 57. Markovi T., 1972, Suvremena tehnika istraivanja krivinih djela (kriminalistika), Zagreb. 58. Maslea R., Terije i sistemi sigurnosti, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 59. Miloevi M., Stevanovi ., 1997., Krivino procesno pravo, Beograd. 60. Miloevi V., 1999, Naoruanje i oprema vojske i policije, Beograd. 61. Miloevi, S., 1997, Struna lica u krivinom postupku, Beograd. 62. Ministarstva pravde SAD, 1997, Kurs za strunjake u vrenju uviaja mjesta krivinog djela, izdanje, Meunarodni kriminalno istrani program pomoi u obuci (ICITAP), IG 6-1. 63. Ministarstvo odbrane SAD, 1999., DOD 6055.9-STD: DOD Ammunition and Explosives Safety Standards. 64. Ministarstvo pravde SAD, Novembar 1999, Meunarodni program pomoi u kriminalistikoj obuci, ICITAP, Sarajevo. 65. Ministarstvo pravosua SAD-a, Uviaj eksplozije bombe, FBILaboratorijska divizija/Jedinica za eksplozive/kola za uviaj eksplozija bombi, Kvantiko-Virdinija.
332

66. Ministarstvo vanjskih poslova SAD, 1998, Ured za pomo u borbi protiv terorizma, Biro diplomatske sigurnosti, Kurs za voenje istrage nakon eksplozije. 67. Modly D., 1993, Osiguranje mjesta dogaaja, Ministarstvo unutranjih poslova RH, Zagreb. 68. Modly D., 1998., Metodika istraivanja: ubojstava, samoubojstvo, nesretan sluaj, silovanje, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 69. Modly, D., 1990, Organi unutranjih poslova i primjena l. 154. ZKP-a, Zagreb, Ministarstvo unutranjih poslova Republike Hrvatske. 70. Modly, D., 2001, Osiguranje lica mjesta krivinog dogaaja, Sarajevo, Fakultet kriminalistikih nauka. 71. Modly, D.,1999., Metodika uviaja, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 72. Nei Lj., 1984., Krivino pravo, Via kola unutranjih poslova, Beograd. 73. Pavii, B., 2002., Uvod u kriminalisiku, Visika policijska kola, Zagreb. 74. Pavii, B., Modly, D., 1999, Kriminalistika, Pravni fakultet, Rijeka. 75. Pavii, B., 2001., Komentar Zakona o kaznenom postupku, drugo izdanje, knjiga I., Pravni fakultet, Rijeka. 76. Pavliek, J., 2002, Specifinosti kriminalistike obrade ubojstava poinjenih vatrenim orujem, Srtuni magistraski rad, Poslijediplomski studij iz nasilnikog kriminaliteta, MUP RH, Policijska akademija, Zagreb. 77. Peri V., 1987, Oblici operativne djelatnosti slube javne sigurnosti, Informator, Zagreb. 78. Petri B., 1988 Komentar Zakona o krivinom postupku I Knjiga, Tree izmenjeno i dopunjeno izdanje, Beograd. 79. Petrovi A., 1981, Kriminalistika metodika, Via kola unutranjih poslova, Beograd. 80. Petrovi B. 2004, Narko kriminal, Krivinopravni, kriminoloki, krivinoprocesni i kriminalistiki aspekti, Pravni fakultet, Sarajev. 81. Petrovi B., 2001, Kriminalistiki sadraji anticipiranih istranih radnji iz podruja kriminaliteta vezanog uz drogu, Doktorska disertacija, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 82. Petrovi B., 2006., Uvod u kriminalistiku s kriminalistikom taktikom, AAB Univerziteri, Pritina.
333

83. Petrovi B., Jovaevi D., 2005., Krivino pravo II, Pravni fakultet, Sarajevo. 84. Petrovi V., 1951, Predavanje iz krivinog sudskog postupka, Beograd. 85. Pfeiffer G., Fischer T., 1995, Strafprozebordnung Kommentar, Mnchen. 86. Radmilac D., Jovanov R., 2004., Rasvjetljavanje uzroka poara i eksplozija, Prirunik, Via kola unutranjih poslova, Zemun. 87. Radulovi D., 2002, Krivino procesno pravo, Podgorica. 88. Ramsland K., 2001., The forensic science of C. S. I., Published by The Berkley Publishing Group, New York, SAD. 89. Reno J., 2000., Crime Scene Investigation, U.S. Department of Justice, Office of Justice Programs, U.S.A. 90. Richard P., 2003, Crime Scene the Ultimate Guide to Forensie science, DK Publishing, London. 91. Richard, H. Fox, Carl, L. Cunningham, 1997, Istraga mjesta zloina i prirunik za prikupljanje fizikih dokaza, Sarajevo, Ministarstvo pravosua SAD-a, Meunarodni istrani program pomoi u obuci (ICITAP ) policije u BiH. 92. Roberg R., 2004, Police & Society 2ND Edition, OFFICE OF PUBLIC AFFAIRS EMBASY OF THE UNITED STATES OF AMERICA, Sarajevo. 93. Roso, Z., 1995, Informativni razgovor i intervju, Ministarstvo unutranjih poslova Republike Hrvatske, Zagreb. 94. Roso, Z., 1987., Poligraf u kriminalistici, Zagreb. 95. Saferstain, R., 1998., Criminalistics An introduction To forensic Sciencie Sixth edition, Prentice Hall, New Jersey. 96. Savi P. L., 1886, TeoriLa sudskih dokaza u krivinim delima, Beograd. 97. Seiler S., 1999. Starfprozebrecht, Wien. 98. Sijeri-oli, H., Vuleta, D., Hadiomeragi, M., 1999., Komentar Zakona o krivinom postupku, Sarajevo, OSCE - Ured za demokratizaciju. 99. Sijeri-oli H., Hadiomeragi M., ...., 2005, KOMENTARI zakona o krivinom/kaznenom postupku u Bosni i Hercegovini, Savjet/Vijee Evrope i Evropska komisija, Sarajevo. 100. Sijeri-oli H., 2005, Krivino procesno pravo, Knjiga I, Pravni fakultet, Sarajevo. 101. Sijeri-oli H., 2005, Krivino procesno pravo, Knjiga II, Pravni fakultet, Sarajevo. 102. Simonovi B., 2004, Kriminalistika, Pravni fakultet, Kragujevac.
334

103. Sokolovi S., Krajina B., 1981., Komentar krivinog zakona, Veselim Maslea, Sarajevo. 104. Stern D, 2004, Ekstremni terizam, Alexandria Press, Beograd. 105. Stevanovi T., Petrovi S., 1987, Prirunik minsko-eksplozivnih sredstava i njihova primena, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd. 106. Stjepan G., 2001, Pretraga stana prema odredbama zakona o kaznenom postupku, Hrvatsko udruenje za kaznene znanosti i praksu, MUP Republike Hrvatske, Zagreb. 107. Swanson, R..Ch,. Chamelin, N. C., Terito, R.:, 2003 Criminal Investigation: Mc Graw Hill, New York, USA. 108. kuli M., 1998., Uviaj i kriminalistike verzije, Pravni fakultet, Beograd. 109. The Police Executives Role in Combating Transnational Terrorism,: Strategic Planning, Diplomatic security service, SAD, Module 7. 110. Vasiljevi T. 1981, Sistem krivinog procesnog prava SFRJ Tree izmenjeno i dopunjeno izdanje Beograd. 111. Vernon J. Geberth, 1996, Practical homicide investigation, Boston, London, New York, Washington, D.C. CRC Press Boca Raton. 112. Vodineli V., 1984., Kriminalistika, Savremena administracija, Beograd. 113. Vodineli V., 1985, (1) Kriminalistika otkrivanje i dokazivanje Teoretski i praktini kriminalistiki i dokazni problemi, Skoplje. 114. Vodineli V., 1985, (2) Kriminalistika otkrivanje i dokazivanje, Fakultet za bezbednost i optenstvenu samozatitu, I m Skopje. 115. Vodineli V., i grupa autora, 1986, Saobraajna kriminalistika, Beograd. 116. Vodineli, V., 1977, Revidirani pojam uviaja uvjet uspjene forenzine djelatnosti. JRKK, 3. 117. Vodineli, V., 1996, Kriminalistika, Sedmo izmenjeno izdanje, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd. 118. Vodineli, V.,. Aleksi, ., 1990, Kriminalistika, Informator, Zagreb. 119. Weston P. B., Weells K. M., 1997, Criminal investigation: basic perspectives, 7th ed., Simon & Schuster, New Jersey, U.S.A. 120. Yallop H.J., 1980, Explosion investigation, The Forensic Science Society, Edinburgh, Scotland.
335

121. Zeevi D., i saradnici, 1989, Sudska medicina, III izdanje, Zagreb. 122. arkovi M., 2005, Doktorska disertacija, Beograd. 123. arkovi M. Banovi B. Stupar LJ. Ivanovi V. 1997, Kriminalistika Beograd. lanci 1. Aranelovi M., 1996. Primena fotografije u kriminalistici, Bezbednost, br. 4 Beograd. 2. Babi M., 2003.,Osvrt na neka rjeenja krivinog zakona Bosne i Hercegovine, Drugo godinje savjetovanje, Reforma krivinog zakonodavstva u Bosni i Hercegovini, Neum. 3. Barry R., Martin G., 1983., rtve zloina kao svjedoci: tonost i vjerodostojnost njihovih uskaza, Izbor, broj 3/83., Zagreb. 4. Biljeke sa kursa KDZ-a, 1985, Institut za bezbednost, Beograd. 5. Bjelovuk I; Stupar Lj; 2005; Forenzika obrada materijalnih tragova nakon eksplozje nepoznate naprane, Savjetovanje, Policijska akademija, Banja Luka. 6. Disaster victim identification guide. 7. Dvorek A., 2002., Znaaj kriminalistike strategije za prevenciju kriminaliteta, Zbornik radova Mjesto i uloga policije u prevenciji kriminalteta, Policijska akademija, Beograd. 8. Delilovi M., 2004, Specifinosti uviaja na mjestu eksplozije nepoznatog sredstva, Diplomski rad, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 9. Emergency Medicine, Fourth Edition, produced by the American College of Emergency Physicians and edited by Judith Tintinalli, M.D. 10. Fisher B., A., J., 2004., Techniques of Crime Scene Investiration, Seven edition, CRS Press LLC, U.S.A.. 11. Flasinski, S., Stenpien, T., 1986, Iz problematike uviaja mjesta zloina (prevod), Izbor, 2. Zagreb. 12. Garrison D. H., 1994, Protecting the Crime Scene, FBI Law Enforecement Bulletin, U.S.A. 13. ICITAP, 1998, Biljeke sa predavanja pripadnicima policije u BiH, od strane pripadnika Ministarstvo pravde SAD-a, Sarajevo. 14. Ili G., arkovi M., Bjelovuk I., 2003, Pojmovno odreenje uviaja u svjetlu savremenih metoda utvrivanja injenica u krivinom postupku, Expertus forensis, Godina I, Broj 1, Sveska 2, Podgorica.
336

15. Incident Response to Terrorist Bombings, produced by the New Mexico Institute of Mining and Technology Energetic Materials Research and Testing Center. 16. Jagai B., 2001., etverononi detektori za eksploziv, Vjesnik, Zagreb. 17. Jeremi R., 2004., Neki aspekti primjene razliitih metodaispitivanja eksplozivnih materija, Vojnotehniki glasnik 2/2004, Beograd, UDC: 621.1/4 :620:181.4. 18. Jim Weiss, Mary Dresser, 2002; Bomb Threat Recognitio, Criminal Justice Periodicajs, 50, 1; Law & Order. 19. Klikovac Lj., 1992, Uviaj nakon eksplozije, Bezbednost, br.5., 20. Klikovac, Lj., 1993, Detekcija eksploziva, Bezbednost, br. 1., Beograd. 21. Kolar-Gregori, T. 1993, Mjere zatite od AIDS-a za djelatnike ministarstva unutranjih poslova, Policija i sigurnost, MUP RH, broj 2., Zagreb. 22. Korajli N., 2001. Upustvo za rad inspektora koji rade na istraivanju i razjanjavanju eksplozija, Seminarski rad, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 23. Korajli N., 2003, (1), Mjere prve intervencije policije u sluaju ubistva, Perjanik, broj 1., Ministarstvo unutranjih poslova Crne Gore, Podgorica, UDC 377.5:351.74 (497.16) (082). 24. Korajli N., 2003, (2), Obezbjeenje lica mjesta kod pronalaska lea, Suzbijanje kriminaliteta-decenija poslije smrti profesora Vodinelia, pravni fakulte, Kragujevac, ..Via kola unutranjih poslova, Zemun. 25. Korajli N., Bojani N., Marjanovi D., Muratbegovi E., 2004, Zatita ivota organa postupka, Expertus Forensis 3 (II), Udruenje sudskih vjetaka Crne Gore, UDC 357.75., Podgorica, 26. Korajli, N., Bojani., N., (2003), Izvjetaji ovlatenih slubenika policije, Dnevi Varstvoslovja, Bled, Visoka policijsko-varnostna ola. 27. Krsti O., Bezbjednost, Policiska akademija, Beograd. 28. Krsti O., 1998., Neka zapaanja u vezi s obrascima kriminalistiko-operativne obrade, Bezbednost 3/98., Ministarstvo unutranjih poslova Republike Srbije, Beograd. 29. McCarvel R., T., 1995., Digital Photography as Legal Evidence, U.S.A. 30. Modly D., uperina, M., 1999., Prikaz djelatnosti redarstvene vlasti tijekom policijskih izvida kao osnovica za operativno
337

planiranje, Krimarak 7, Ministarstvo unutranjih poslova Republike Hrvatske, Zagreb. 31. Modly, D., 2001, Funkcija policijskog poligrafskog ispitivaa, Meunarodni seminar za poligrafske ispitivae, Pula. 32. Novak Z., Dejanovi R., Oevid na mjestu eksplozije, Uputstvo za rad, Policija sigurnost, MUP-a Republike Hrvatske. 33. Ostoji, N., Kneevi P., Bez alata nema zanata, Bezbednost u slubi ivota, br. 2., Dnevnik, Online. 34. Schott, J. G., Upravnik FBI slube za zdravstvo i sigurnost na radu Odjeljenje za upravu. 35. Simonovi B., 2002., Kompjuterski sistemi registracije, klasifikacije i komparacije klasinih tragova krivinih dela, Zbornik radova nastavnika i saradnika VUP-a, br.4, Beograd. 36. Skiba, B. I., 1986, Kriminalistika problematika uviaja mjesta dogaaja (prevod), Izbor, br. 1., Zagreb. 37. Stewart A., 1997., Digital Photography is the Next Best Thing, Fortune. 38. Stojanovi Z., 1998., Terorizam i srodna krivina djela, asopis Pravo-teorija i praksa, Pravo, Novi Sad. 39. Stupar LJ., Aranelovi M., 1996., Znaaj fotografisanja saobraajnih nezgoda, 3. jugoslovenski simpozijum sa meunarodnim ueem "Prevencija saobraaja na putevima" Novi Sad. 40. Vladimir Vodineli, 2004, Zaprimanje prijave o sumnjivoj ili nasilnoj smrti, Suzbijanje kriminaliteta-decenija posle smrti profesora Vodinelia, Pravni fakultet u Kragujevcu, Kragujevac. 41. Vodineli, V., 1972, Kriminalistika obrada ubistva i tekih tjelesnih povreda, SSUP-a., Beograd. 42. Vrdoljak A., Paleat R., Zori Z., 1997, Tragovi na mjstu dogaaja eksplozije eksplozivne naprave, Policija i sigusrnost, broj 1-2., MUP R Hrvatske, Zagreb. 43. Written Documentation at a Crime Scene, 44. arkovi M., Stupar LJ., orevi I., 2002., Neophodni preduslovi za izradu multimedijske uviajne dokumentacije saobraajnih nezgoda, Zbornik radova drugog nauno-strunog skupa Medicina u pravosuu, Budva. Internet 1. Internet; 2005; Mirisi tela kao indikator prisustva neprijatelja. 2. www.BombDetection.com, dostupno 4/8/2006 12:31 AM
338

3. www.cdc.gov/masstrauma/preparedness/primer.pdf, dostupno, 9.4.2006, "Explosions and Blast Injuries A Primer for Clinicians" 4. www.crimescene-investigator.net, dostupan 25.10.2004. 5. www.crime-scene-investigator.net, dostupno 24.10.2004. Ruslander H. W. "Rus", Searching and Examining a Major Case Crime Scene, 6. www.crime-scene-investigator.net, dostupno 25.10.2004. Aranelovi M., 1996, Primena fotografije u kriminalistici, Bezbednost, br. 4 Beograd.Schiro G., Examination and Documentation of the Crime Scene, posted on 7. www.crime-scene-investigator.net, dostupno 25.10.2004. Byrd M., Unearthing New Technology in Crime Scene Responses with Forensic Mapping, 8. www.crime-scene-investigator.net, dostupno 25.10.2004. Schiro G., Protecting the Crime Scene. 9. www.crime-scene-investigator.net, dostupno 25.10.2004.Schiro G., Examination and Documentation of the Crime Scene, posted on 10. www.crime-scene-investigator.net, posted 03.02.2002, dostupan 25.10.2004.Byrd M., Duty Description for the Crime Scene Investigator. 11. www.crime-scene-investigator.net, posted 05.02.2001, dostupno 25.10.2004 S. B. Staggs, The Admissibility of Digital Photographs in Court, Crime Scene and Evidence Photographer's Guide, 12. www.crime-scene-investigator.net, posted on 30.7.2001, dostupan 25.10.2004P. W. Thomas, Video guide for evidence scenes,. 13. www.crime-scene-investigator.net, posted on 30.7.2001, dostupno 25.10.2004Thomas P. W., Video guide for evidence scenes,. 14. www.crime-scene-investigator.net/hazards.html ,10.06.2003. 15. www.deaf.50megs.com 16. www.en.wikipedia.org/wiki/Alfred_Nobel, dostupno 22.12.2005. 17. www.feinc.net/biosktch, last updated 03.2000, dostupno 25.10.2004. Baldwin H. B., Crime Scene Processing Protocol, 18. www.feinc.net/biosktch.htm, dostupno 25.10.2004., H. B. Baldwin, Crime scene units: a look to the future, Created September 1990. 19. www.gomr.mms.gov/homepg/offshore/safety/acc_repo/2003-046.pdf, dostupno, 09/04/2006., "Investigation of Flash Explosion and Injuries" 20. www.indopedia.org/Suicide_bombing.html, 7.4.2006 15:58) 21. www.indopedia.org/Suicide_bombing.html, dostupno 7.4.2006 15:58. 22. www.intpro.co.uk/images/scanna.jpg, dostupno 16.03.2005. 23. www.kimsoft.com/polwar.htm, dostupno, 11/03/2006 19.57. 24. www.lawandordermag.com 25. www.medicina.hr/rjecnik/i-pojam.htm, dostupno 25. 02. 2004.
339

26. www.ojp.usdoj.gov/nij/pubs-sum/181869.htm,dostupno 01.09.2005, 27. www.ojp.usdoj.gov/nij/pubs-sum/181869.htm,dostupno 01.09.2005. Vodi za istraivanje eksplozije i mjesta bombakog napada, Ministarstvo pravde Sjedinjenih Amerikih Drava, 28. www.okruznisudbg.org.yu/content/2005/publikacije/bilten66/attachme nt, dostupno dana 26.12.2005. godine. 29. www.oqp.med.va.gov/cpg/BCR/G/Blasts.pdf 30. www.photopixel.net, dostupno 9.4.2006, Roderick T. McCarvel, 1995., Digital Photography as Legal Evidence, U.S.A. 31. www.scopes.com 32. www.znanje.org/i/i19/99iv04/99iv0425/99iv0425.htm,-dostupno 20.2.2005. Rjenici i leksikoni 1. Abazovi M., 2002., Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 2. Aleksi ., kuli M., arkovi M., 2004., Leksikon kriminalistike, Beograd. 3. Aleksi ., Milovanovi Z., 1993, Leksikon kriminalistike, Vrelo, Beograd. 4. Beridan I., Tomi I. M., Kreso M., 1996, Struni leksikon, Generaltab ARMIJE BiH, Sarajevo. 5. Duko M., Nedad K., 2002, Kriminalistiki rjenik, Centar za kulturu i obrazovanje, Teanj. 6. orevi, O., (1986), Leksikon bezbednosti, Partizanska knjiga, Beograd. 7. Modly D., 1998., Priruni kriminalistiki leksikon, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 8. Pravna enciklopedija, 1989., Savremena administracija, Beograd. Zakoni 1. Komentar krivinog zakona SFRJ, 1978., (grupa autora) Savremena administracija, Beograd. 2. Krivini zakon Federacije Bosne Hercegovine, Slubene novine FBiH, br. 36. od 29. 07. 2003. god. 3. Krivini zakon i Zakon o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, 2003, Ameriko udruenje pravnika, Pravna inicijativa za centralnu Europu i Euroaziju (ABA/CEELI), Program za karivino pravo, Sarajevo. 4.Slubeni Glasnik br:3/03. 5.Strafprozeordnung vom 1. Februar 1877 (RGBl. 253; BGBl. III 3122) idF vom 7. April 1987 (BGBl. I 1074, 1319), letztes ndG vom 11. October 2002 (BGBl. I 3970).
340

6.Zakon o krivinom postupku BiH 7.Zakon o krivinom postupku RS, Slubeni glasnik RS, br. 58/04 8.Zakon o krivinom postupku SRJ, Slubeni list SRJ, 68/02 9.Zakon o krivinom postupku SRJ, Slubeni list SRJ, br.70/01, 10. Zakon o zatiti svedoka pod prijetnjom i ugroenih svejdoka. Ostalo 1.Modly D., 2005, Predavanja, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 2.Modly D., Neki aspekti operativnog rada organa unutranjih poslova u svjetlu odredaba ZKP-a, Sarajevo. 3.Veiz A., 2006., Terorizam i BiH pogled iznutra, Seminarski rad, Postdiplomski studij, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo. 4.Dnevni avaz, 06. 12. 2005. godine, Sarajevo.

341