T.C.

MLL ETM BAKANLII

EL SANATLARI TEKNOLOJS

AA BASTON YAPIMI

Ankara, 2013

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak renc ilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. AA BASTON.................................................................................................................. 3 1.1. Tarihesi ........................................................................................................................ 4 1.2. Kullanm ekline Gre Baston eitleri ....................................................................... 4 1.2.1. Ortopedik Bastonlar ............................................................................................... 4 1.2.2. Asalar ..................................................................................................................... 5 1.2.3. Yuvarlak Sapl Bastonlar ....................................................................................... 5 1.3. Baston Yapmnda Kullanlan Aa eitleri ............................................................... 5 1.4. Baston Sapnda Kullanlan Ham Maddeler ................................................................. 12 1.4.1. Aa Trleri......................................................................................................... 12 1.4.2. Deerli ve Yar Deerli Madenler ....................................................................... 12 1.4.3. Kemikler .............................................................................................................. 13 1.5. Baston Yapmnda Kullanlan Ara ve Gereler ......................................................... 13 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 24 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 25 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 26 2. BASTON GVDES YAPIMI .......................................................................................... 26 2.1. Aa Dallarn Dorultma Dzeltme .......................................................................... 26 2.2. Dallarn Ularn Budama Kesme ............................................................................... 28 2.3. Dal Tornalamak ......................................................................................................... 28 2.4. Aa Baston rnekleri ................................................................................................ 29 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 53 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 54 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 55 KAYNAKA ......................................................................................................................... 56

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLLK El Sanatlar Teknolojisi Dekoratif El sanatlar Aa Baston Yapm Aa baston yapmn reten renme materyalidir. 40/32 n koulu yoktur. Aa baston gvdesi hazrlamak Genel Ama Gerekli ortam salandnda aa baston yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar 1. Aa baston yapmnda kullanlan ara gereleri renebileceksiniz. 2. Aa baston yapabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Ortam: Aydnlk ve temiz ortam Donanm: Aydnlk ortam, grsel basl kaynaklar, makas, cetvel, boyalar, kalem, aa baston tezgh, makas, ivi, deterjan, trpler, zmpara, buhar ve kurutma dolab, keskiler vb. Modln iinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modln sonunda, size lme arac ( test, oktan semeli, doru-yanl, vb. ) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

ii

GR
Sevgili renci,

Milletlerin kltr hayatlarnn en anlaml belgeleri el sanatlardr. El sanatlar her insann dnya ve toplum ile kurduu renkli balardr. nsanlarmzn sevgilerini, tutkularn sergiledii el emei gz nuru ile ortaya konan bu eserler ayn zamanda yapld yerin duygu ve dncelerini yanstr.

Sizin iin hazrlanm olan bu modlde ok eski el sanat olan aa bastonu yapmn renip baston yapabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Geleneksellie, yresellie ve yeniliklere uygun aa baston yapm hakknda bilgi sahibi olabileceksiniz.

ARATIRMA
Aa baston nedir aratrnz. Aa baston yapmnda kullanlan ara gereleri hazrlaynz. Aa baston modellerini aratrnz. Aratrmalarnz snfta arkadalarnz ile paylanz.

1. AA BASTON
nsanlarn genellikle yrmesini kolaylatran ve dayanak, destek olarak yararlandklar, sslemecilikte de aksesuar olarak kullanlan aralardr.

Resim 1.1: Aa bastonlar

1.1. Tarihesi
Latince babtum, talyanca bastone, spanyolca baston, Franszca baton, Almanca stock ve ngilizce stick denilen gerekten muntazam bir sopa olan bastonun gemii ok eskiye dayanmaktadr. Baston ou kez asa ile kartrlm ve her ikisi de e anlamda kullanlmtr. Oysa asa eski devirlerde krallarn, kumandalarn, filozoflarn, din adamlarnn ve peygamberlerin elinde, dayanak olmaktan karak kudret ve kuvvet sembolne dnmtr. Antik alarda baston ve asann olduka yaygn olduu grlmektedir. Yunan vazol arnda bastonlara dayanm figrlere ok sk yer verilmitir. Bunun yan sra mit olojideki tanrlarn ounun da ellerinde birer asa veya baston vardr. Romallar Zeusun olduunu kabul ettikleri asay, zafer kazananlara vermilerdir. Ayrca Romallar, barbar diye nitele ndirdikleri kavimlerin krallarna da zel asalar gndermilerdir. Eski Msrda da asa veya baston dini, siyasi ve idari gcn bir simgesi olarak kabul edilmitir. Baston Osmanl devletin de kendilerini halktan ve ayak takmndan ayrmak isteyen kiilerce klk gstergesi olarak da kullanlmtr. Osmanl Devletinde baston moda olduu tarihlerde fesle birlikte kullanlm, II. Abdlhamit zamannda fesle baston aydn snfn aksesuarlar arasnda yer almtr. Bu kullanm biimi apka inklbna kadar srmtr.

1.2. Kullanm ekline Gre Baston eitleri

1.2.1. Ortopedik Bastonlar
Yallarn, ortopedik zrllerin ve hastalarn yrmesine kolaylk salamak iin yaplm bastonlardr.

Resim 1.2: Ortopedik Baston

Resim 1.3: Oturakl baston

1.2.2. Asalar
Sopann ucunda tutma yeri olmayan bastonlara asa denir.

Resim 1.4: Aa asalar

1.2.3. Yuvarlak Sapl Bastonlar

Bastonun sap, yarm ve daire biiminde ise buna yuvarlak sapl baston denir.

Resim 1.5: Yuvarlak sapl bastonlar

1.3. Baston Yapmnda Kullanlan Aa eitleri

Kzlck aac: En fazla 58 m boy yapar. Yapraklar koyu yeil, her iki yz tyl; damarlar paralel, damarlar boyunca tyldr. ubat-mart aynda aan sar renkli kk iekleri vardr, meyveleri krmz renkli, eliptik ekillidir. Kzlck aac kuru, balkl topraklarda yetiir. Aacn oalmas tohumlar yardmyla gerekleir.

Resim 1.6: Kzlck aac

Akaaa: Akaaagiller familyasndan olan bir bitkidir. Donlara dayankldr. Scak ve serin iklimlerde rahatlkla yetitirilir. Kn yapran dken bir bitkidir. Yapraklar sonbaharda dklmeden nce sar renk alr.

Resim 1.7: Akaaa aac

Akgrgen: Olgun odunlu aalar grubundandr. Yl halkalar ak ve belirli grnmez. Gzenekleri plak gzle grlmeyecek kadar kktr. Yl halkalar bazen dalgaldr. ok belirgin olmayan z nlar vardr.

Resim 1.8: Akgrgen aac

Ceviz: Cevizgillerden, ok deerli, kerestesinden ve meyvesinden yararlanlan uzun mrl aatr.

Resim 1.9: Ceviz aac

am: amgillerden olan aalarn genel ad. Kozalakllardan ine gibi uzun yapraklarn yaz k dkmeyen, meyveleri kozalak biiminde reineli aalardr.

Resim 1.10: am aac

Gl aac: Glgiller familyasndan ilek, armut, elma trlerini iine alan ayr ta yaprakl iki eneklilerden rnei gl olan bir ss bitkisidir.

Resim 1.11: Gl aac

Dngel (mumula): Glgillerden, gvdesi eri br, dall budakl meyvesi rdkten sonra yenen bir aa trdr.

Resim 1.12: Dngel (mumula)

nar: ki eneklilerden, otuz metreye kadar uzayabilen, uzun mrl, geni yaprakl bir aatr.

Resim 1.13: nar aac

Kayn aac: Kerestelik bir orman aacdr. ki eneklilerden kozalakllar takmndan olan bir bitki trdr.

Resim 1.14: Kayn aac

Fndk aac: Basit, yuvarlak yapraklarn kenarlar ift dili, ucu sivridir. iekler yapraklardan hemen nce ilkbaharda aar. Bir evciklidir. Erkek iekler kedicik eklinde 5-12 cm uzunluunda sar renklidir. Dii iekler ok kk, k boyunca tomurcuklarda gizlenir. 1-3 mm uzunluunda krmz renklidir. Nuks meyve 1-2-3 cm uzunluunda 1-2 cm apndadr. Kabuun etrafn tamamen veya ksmen kuatan bir kadehcik bulunur.

Resim 1.15: Fndk aac

Mee: Kerestesi dayankl olan bir orman aacdr.

Resim 1.16: Mee aac

10

Kiraz aac: Glgillerden krmz renkte, etli, sulu, tek ekirdekli meyvesi bulunan bir aa trdr.

Resim 1.17: Kiraz aac

Porsuk aac: Avrupa, Akdeniz lkeleri ve Kafkasya'da yayl gsteren porsuk aac lkemizde kuzeyden gneye birok yrede grlr. Kendi bana byk ormanlar oluturmaz. Kayn, gknar, ladin ormanlarnda tek tek veya kk gruplar halinde bulunur. Bazen kk bir al, bazen sk dall yuvarlak tepeli bir aa formunda grlr. Esnek odunu, eski alarda yay yapmnda kullanlmtr. Yaprak ve gen srgnlerinde "taksol" adl zehirli bir alkoloid vardr. Buna karn tohumunun krmz renkli kap zehirsizdir ve yenir.

11

Resim 1.18: Porsuk aac

1.4. Baston Sapnda Kullanlan Ham Maddeler

1.4.1. Aa Trleri
Sap yapmnda kullanlan aalar, kzlck aacnn tersine, sert aalardan seilir. Bunun nedeni, gvde ve sapn her ikisinin de esnek aatan yaplmas durumunda kullanm srasnda esnemenin artarak sapn bastondan kma riskini ykseltebilmesidir. Bu riski en aza indirmek amacyla sap sert aatan yaplr.

1.4.2. Deerli ve Yar Deerli Madenler

Bu grup ierisinde altn ve gm saylabilir. Tercih edilen ise gmtr.

Resim 1.19: Gm baston sap

12

1.4.3. Kemikler
Boynuz, baz hayvanlarn banda bulunan ve savunmaya yarayan, trnaks maddeden oluan sert ve sivri kntdr. Bastonun sap ksmnda genellikle manda boynuzundan yaralanlr.

Resim 1.20: Boynuz

1.5. Baston Yapmnda Kullanlan Ara ve Gereler

Istma dzenei: Baston dallarnn stlmas ilemi srasnda kullanlan stma dzenei tp, ocak, su tenekesi ve buhar kazan olmak zere drt paradan oluur. Buhar kazan 110 cm uzunluunda, 25 cm apnda boyutlar olan; 2 mm kalnlnda tenekeden yaplm; silindirik ekli olan bir dzenektir.

Resim 1.21: Buhar kazan

13

Dorultma-dzeltme tahtas: Aa baston saplarnn dzeltilmesinde kullanlr.

Resim 1.22: Dorultma-dzeltme tahtas

Baston tezgh: Bastonun retim srecinin dorultma-dzeltme, sap ve pabuca kavela deliinin almas ve trp aamalarnda kullanlan; el yapm bir dz enektir.

Resim 1.23: Baston tezgh

Rende: Ana gvde zerindeki delikten geen elik ban, ayar demiri ile sktrma tahtas arasnda sabitlenmesi ile olumu kesici-dzeltici, ahap bir alettir. Tornalama srasnda tornann yuvasna smayan dallarn rendelenerek inceltilmesinde kullanlr.

14

Resim 1.24: Rende

erit testere: 75 cm uzunluunda, 120 cm yksekliinde ve 45 cm geniliinde bir erit testeredir. Tornalanmam dallarn ularnn kesilerek dzeltilme si ve sap yaplmas ileminde kullanlr.

Resim 1.25: erit testere

El tornas: Demirden yaplm, bastonluk daln kabuklarndan soyulup dzeltilmesinde ve kavela almasnda kullanlan zel yapm bir alettir. Standart tornalardan fark aynann arkasnda daln girebilecei 5 cm genilikte bir delii ve bu deliin iinde bastonluk daln sabitlenmesine yarayan bir borunun bulunmasdr.

Resim 1.26: El tornas

Minyatr torna: Daha ok hobi almalarnda kullanlan, birden fazla fonksiyonlu, 100 cm boyunda, 60 cm geniliinde, 90 cm yksekliinde, tezgh zerinde kullanlan, metalden yaplm, elektrikli, manel tip bir tornadr. zerinde durduu tezghn ykseklii 70 cm, uzunluu 100 cm, genilii 60 cmdir. Pabuluk manda boynuzunun tralanarak konikletirilip pabu haline getirilmesinde kullanlr. 15

Fra: Bastonu boyama ileminde, bastona kezzap srlmesi aamasnda kullanlan sap aa veya plastik, ular kl veya naylon olan resim frasdr. Dii frezesi: Tornaclkta, bir deliin azn geniletmeye yarayan elik alettir. Dii frezesi denen aletin ucuna taklan ufak ularla deseni oyma ileminde kullanlr.

Resim 1.27: Dii frezesi

Mengene: 28 cm uzunluunda, 18 cm yksekliinde kk tip marangoz mengenesidir. ki ekilde kullanlr: Mengeneye tahta paras sktrlr ve zerinde figr almas yaplan baston bu tahta paras zerine konularak alma yaplr. kinci olarak kavela delii alacak olan sapn sabitlenerek delik almas ilemine uygun hale getirilmesinde kullanlr.

Resim 1.28: Mengene

Kl testere: 16 cmlik kk tip kl testeredir. Testere ksm, 14,3 cm uzunluundadr ve kk elik dilerden oluur. Baston ve sapn birbirine tam birlemesini nleyen przlerin giderilmesinde kullanlr.

16

Resim 1.29: Kl testere

Balksrt trp: Souk demire, zerine mh kalemiyle diler alarak andrc zellik kazandrlm alettir. Uzunluu 40 cm, genilii u tarafta 2 cm, dip tarafta 3 cm olup trpnn gen bir grnm vardr. Bir yzeyi dz, dier yzeyi oval ekildedir. Kenarlar ince, keskin ve figr amaya uygun bir yapdadr. levi figr amaktr. Standart bir kullanm ekli yoktur. Yaplacak ekle gre apraz, dz, eik, yatk, dik vb. ekilde istenen biimde uygulanr.

Resim 1.30: Balksrt trp

Dz trp: Souk demire, zerine mh kalemiyle diler alarak andrc zellik kazandrlm alettir. Uzunluu 47 cm, genilii u tarafta 2 cm, dip tarafta 4 cmdir ve trpnn gen bir grn vardr.

Resim 1.31: Dz trp

Balksrt ee: Souk demire, zerine mh kalemiyle trpye oranla daha kk diler alarak andrc zellik kazandrlm alettir. Uzunluu 31 cm, genilii, u tarafta 2 cm, dip tarafta 2.5 cmdir ve trpnn gen bir grnm vardr. Bir yzeyi dz, dier yzeyi oval ekildedir. Kenarlar ince ve keskindir. levi, balksrt trpnn di izlerini ortadan kaldrmak ve figr belirginletirmektir. Dz ee: Souk demire, zerine mh kalemiyle trpye oranla daha kk diler alarak andrc zellik kazandrlm alettir. Uzunluu 37.5 cm, genilii 3 cmdir. Eenin dikdrtgen bir grnm vardr. Kenar kttr ve keskin deildir.

17

Resim 1.32: Dz ee

Dz trpnn di izlerini gidermek ve figr belirginletirmek iin kullanlr. Kullanm ekli dz trp gibidir. Torna ba: Manel tornada, aacn kabuundan arndrlmas ve merkezlenmesi ileminde kullanlr. Genellikle eski dz ee ve dorama atlyelerinde kullanlan konik iskarpilelerde yaplr. Konik iskarpile, demirci ustasnn elikleme ileminden sonra yal tata bilenerek torna ba olarak kullanma hazr hale gelmi olur. Dz ee, az ezilerek inceltilip bak haline getirilir. elikl eme ve yal tata bileme ileminden sonra torna ba haline gelmi olur. K onuk iskarpilelerden yaplan baa yuvarlak bak, dz eeden yaplana ise dz bak ad verilir. Yuvarlak bak, kabuun soyulmas, fazlalklarn alnmas ileminde dz bak ise dzgnletirme ve yuvarlaklatrma ileminde kullanlr. Bak: Oyma ve ssleme ileminde kullanlr.

Resim 1.33: Dz ee

Sistire: Genelde erit testere parasndan yaplma elik bir alettir. Uzunluu 12 cm, genilii 4.5 cm olup dikdrtgen bir grnm vardr. Sistire haline getirilecek elik testere paras istenilen lye uygun olarak teneke makasyla kes ilerek kltlr. Bu kesme ilemi srasnda testerede bulunan diler de kesilmi olur. Daha sonra dz eeyle kenarlar dik olarak eelenip andrlarak apaklandrlr. Andrlarak apaklandrlan sistire, baston zerinde bir nevi zmpara gibi andrma grevi yapar. Sistirenin ilevi dz ve balksrt eenin gideremedii kk kymklar temizlemek, dz balksrt eenin meydana getirdii di izlerini ortadan kaldrmak ve zmparay kolaylatrmaktr. Hem dz eeden hem de balksrt eeden sonra kullanlr.

18

Resim 1.34: Sistire

Zmpara: Sanayide (mobilyaclk, oto kaporta, vb.) kullanlan standart zmparadr.

Resim 1.35: Zmpara

Bulak bezi: Mutfaklarda kullanlan normal bulak bezidir. Zmpara yerine de kullanlr. Grevi 180 zmparann di izlerini gidermektir.

Resim 1.36: Bulak bezi

Yak kalemi: 120 voltu 1820 volta indirgeyen basit bir dzenleyicidir. Aletin ucuna bal olan krom-nikel tel elektik akmyla sndrlr. Bylece yakc zellik kazanr ve ylan figrnn iziminde, isim yazmada, iek motifi yapmada, hayvan vb. figr yaplmasnda kullanlr.

19

Resim 1.37: Yak kalemi

Dik freze makinesi: Bastonlarn saplarnn kavislerinin dzeltilmesinde kullanlan aratr.

Resim 1.38: Dik freze makinesi

Vernik borusu: 5,5 cm apnda, 100 cm boyunda, galvanizden yaplm alt kapal bir borudur. Bastonun gvde ksmnn verniklenmesi ileminde kullanlr. Dolgu vernii iin bir boru, parlak vernik iin de ayr bir boru olmak zere iki adettir. Vernikleme kovas: 30 cm apnda, 50 cm boyunda metal bir kovadr. Bastonun sap ksmnn verniklenmesinde kullanlr. Dolgu vernii iin bir kova, parlak vernii iin bir kova olmak zere iki kova gerekmektedir. Dolgu vernik: Bastonun verniklenmesi ileminde kullanlan, marangoz ve mobilya atlyelerinin kulland sellozik tip dolgu verniidir. Parlak vernik: Bastonun verniklenmesi ileminde kullanlan, marangoz ve mobilya atlyelerinin kulland sellozik tip parlak verniktir. Boyalar: Cisimlere renk vermek ya da onlar d etkilerden korumak iin kullanlan renkli madde boyalar, kimyasal yaplarna ve boyama zelliklerine gre snflandrlr (ebru, kuma boyalar, ceviz, toz ve oto boyalar vb. gibi).

20

Resim 1.39: Boyalar

inko: Kezzaba sar renk verilmesi ileminde kullanlan 1-2 mm kalnlnda inko levhadr. Ayrca renk verme zelliinin yan sra kezzabn zarar verici zelliinin de giderilmesinde kullanlr.

Resim 1.40: inko

21

Tiner: Verniin akkanln salamak iin kullanlan sellozik tip tinerdir.

Resim 1.41: Tiner

Tutkal: Deri ve kkrdak gibi hayvan maddelerinden karlr ve tahta, kt vb. eyleri yaptrmada kullanlr. Marangoz ve mobilya atlyelerinde kullanlan aa tutkaldr.

Resim 1.42: Tutkal

Kezzap: Kimyada asetik asit ya da nitrik asit adyla anlan sv durumda dalayc asittir. Bastona renk vermede kullanlr.

Resim 1.43: Kezzap

Mrekkep: Yaz yazmakta kullanlan trl renklerde sv boyadr. Bastonda daha ok siyak ini mrekkebi kullanlarak boyama tekniinde sslemeler yaplr. 22

Resim 1.44: Mrekkep

Sedef: Birok deniz hayvannn kabuunda bulunan, sedefilikte kullanlan sert, beyaz gkkua prltl maddedir. Sslemede kullanlr.

Resim 1.45: Sedef

23

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilem basamaklarnda ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak aa bastonlar ve kullanlan ara gereleri hazrlaynz.

lem Basamaklar
Aa baston yapmn aratrnz. Aa baston tekniklerini aratrnz. Aa baston eitlerini aratrnz. Aa baston modelleri aratrnz. Aa baston yapmnda kullanlan ara gereleri aratrnz. Aratrmalarnz bir dosya iersinde toplaynz.

neriler
Grsel ve basl kaynaklardan faydalanabilirsiniz. Atlyelerden aratrma yapabilirsiniz. Grsel ve basl kaynaklardan faydalanabilirsiniz. Grsel ve basl kaynaklardan faydalanabilirsiniz. Atlyelerden aratrma yapabilirsiniz. Dosyanzn dzenli olmasna nem veriniz.

24

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. ( ) Baston, insanlarn genellikle yrmesini kolaylatran ve dayanak, destek olarak yararlandklar, sslemecilikte de aksesuar olarak kullanlan aralardr. ( ) Antik alarda baston ve asann kullanlmad grlmtr. ( ) Baston Osmanl Devletinde kendilerini halktan ve ayak takmndan ayrmak isteyen kiilerce klk gstergesi olarak da kullanlmtr. ( ) Bastonlar yallarn, ortopedik zrllerin ve hastalarn yrmesine kolaylk salamak iin yaplmtr. ( ) Baston dallarnn stlmas ilemi srasnda kullanlan stma dzenei tp, ocak, su tenekesi ve buhar kazan olmak zere drt paradan oluur. ( ) Dorultma-dzeltme tahtas aa baston saplarnn kesmesinde kullanlr.

2. 3.

4.

5.

6.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. C evaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

25

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA

Aada verilen bilgiler dorultusunda aa baston yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Aa baston yapm konusunda aratrma yapnz. Aratrmalarnz snfta arkadalarnzla paylanz.

2. BASTON GVDES YAPIMI

2.1. Aa Dallarn Dorultma Dzeltme
Dallar genelde ok dzgn olmaz. Aa baston yapmnda kullanlan aacn en nemli zellii 180-240C scaklkta 30 dakika frnlandnda yumuamas ve istenilen ekilde dzeltme tahtasnda dzeltilmesi ve soutulmasdr. Bastonluk daln kullanma uygun hale getirilme ilemine ustalar dorultma- dzeltme adn verirler.

Resim 2.1: Aa dal

Dallar dorultma-dzeltme ilemine tek tek deil 1015 adetlik gruplar halinde alnr. Dallarn dorultma-dzeltmesi ilemine balamadan nce dallarn stlmas gerekir. Dorultma-dzeltme ilemi uygulanacak dallar stma dzeneindeki buhar kazanna yerletirilir, kapak kapatlr. Teknede bulunan su stlp kaynatlarak buharlama salanr.

26

Resim 2.2: Buhar kazan

Teknedeki buhar, hortum araclyla buhar kazanna gemeye balayp kazan doldurduunda stma ilemi balam olur. Dallar 30 dakika boyunca stlr. Bu stma sreci sonunda lifleri yumuayan dallar kolayca dzeltilebilecek konuma gelmi olur. Istma ilemi bittiinde dallar kazandan karlp yukarda da bahsettiimiz gibi dzeltme tahtasndaki deliklerden birine sokularak tersine esnetme yani eik olan tarafn tersine doru bastrlmas yntemiyle dzeltilir.

Resim 2.3: Dorultma-dzeltme tahtas

Dorultma-dzeltme aamasnda, dzeltme tahtas baston tezghnn n ksmna ucu yere gelecek ekilde dayanr. Dorultulup-dzetilmi olan dal, gze yakn mesafeye kadar kaldrlr, bir gz kapatlp dier gzle baklarak eri yerler saptanr. Eri yerler saptandktan sonra sol ayan ucuyla dzeltme tahtasnn yerle temas ettii ksma baslarak tahtann kaymas nlenir. Sa ayak sol ayaktan yaklak 40 cm geridedir. Dzeltilecek dal sol el nde sa el arkada olacak ekilde u ksmdan tutularak dorultmadzeltme ilemi yaplr. lem srasnda ustann as 30 ile 60 arasnda deiir. Usta bastonu aaya bastrdnda a 60yi bulmaldr. Bu ilem ortalama 34 dakika srer. Dorult27

ma-dzeltme ilemi tamamlandnda d grn olarak erilik gsteren dallar dzgn bir duruma getirilmi olur. Dorultma-dzeltmeden sonra dallarn ularnn kesilmesi ilemine geilmi olur.

2.2. Dallarn Ularn Budama Kesme

Tornalanacak daln ular erit testere ile kesilir. Bunun nedeni, daln el tornasna ye rletirilip sabitlenirken dzgn bir ekilde sabitleme yaplabilmesi iin u ksmnn dzgn olmasnn gerekliliidir.

Resim 2.4: erit testere

Dalda bulunan budaklar erit testere ile budanr. Bu ilemde fazla derine inmemeye dikkat edilmelidir.

2.3. Dal Tornalamak

Bastonluk dal kabukludur ve ekil olarak dzgn deildir. Dal kabuunu almak ve trplemeye hazr hale getirmek iin el yapm basit el tornasnda tornalanr.

Resim 2.5: El tornas

28

Tornalanacak dal tornann yuvasndan ieriye sokulur sabitleme koluyla sabitlenir. Dal sabitlendikten sonra torna yatanda tornaya balantl bir durumda bulunan, saa sola hareket edebilir zellikte olan sehpa, daln u ksmnn bulunduu yere sabitlenir. Daha so nra konik torna ba, sa ve sol elle tutulur. Bak sehpaya dayanr ve elektrik motoruyla dndrlmekte olan dala hafife temas ettirilerek tornalama ilemine balanr. Bu ilem sras nda ustann vcudu dik, ba hafife ne eik durumdadr. Konik bakla daln kabuu tral anr ve ileme dz bakla devam edilir. Dz ban kullanl konik bak gibidir. Dz bakla yaplan tralama ilemiyle daln przleri giderilip dal yuvarlaklatrlr. Bu ilem srasnda daln u ksm daln dier blmnden daha fazla tralanr. Fazla tralanan bu blm bir sonraki aamada sap ksmnn kavelas haline getirilecektir. Daln ilk blmnn tornalama ilemi tamamlandktan sonra dal 1015 cmlik u ksm darda kalacak ekilde geriye ekilir, dz bakla kavela ama ilemi yaplr. Kavela ama ilemi tamamlandktan sonra alan kavelann sapnn deliine uygun olup olmad kontrol edilir. Uygunsa ilem tamamlanm olur. Eer uygun deilse tralama ilemine kavela saptaki kavela deliine uygun hale gelinceye kadar devam edilir. Birinci blmn torn alanmas ilemi tamamlandktan sonra dal yuvadan karlp ters evrilerek yeniden yuvaya yerletirilir ve ayn ilem tekrarlanr. Dal, tornalama ileminin sonucunda daln kabuklar soyulmu, przleri giderilmi, kalndan inceye giden dzgn bir grnm kazanm olur. Tornalama ilemi bittikten sonra tornalanm dallar 2530luk paketler halinde balanr ve dinlenmeye braklr. Bu dinlendirme en az ay ve etraf kapal, kuru bir ortamda yaplr. Dallarn ay dinlendirilmesinin nedeni dzeltilen dallarn deformasyona uramas (yani erilme) olasln ortadan kaldrmaktr. Bu sre sonrasnda deformasyona uram dallar ayrlp tekrar dzeltme srecine alnr ve tekrar ay dinlenmeye braklr.

2.4. Aa Baston rnekleri

Resim 2.6: Aa baston

29

Resim 2.7: Aa baston ssleme

Resim 2.8: Aa baston rnekleri

Resim 2.9: Aa baston rnekleri

30

Resim 2.10: Aa baston rnekleri

Resim 2.11: Aa baston rnekleri

31

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklarnda ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak baston gvdesi yapnz.

lem Basamaklar
Aa baston yapmnda kullanlan ara gereleri hazrlaynz. Aa baston yapm iin sopalarnz hazrlaynz.

neriler
Eksiksiz malzeme hazrlaynz.

Sopalarn dzgn ve salam olmasna dikkat ediniz.

Sopalarnz buhar makinesine yerletiriniz.

Sopalar dzgn ekilde yerletiriniz.

Makinenin kapasitesine gre sayy arttrnz.

Deterjanl suda ykamay unutmaynz.

32

 Kazann azn skca kapatnz.

Vidalarndan skca kapatnz.

Sopalar iyice ykayarak buharda 30 dakika tutunuz.

Sopalarn dmemesine dikkat ediniz.

Kurutma dolabna alnz.

Dikkatli yerletiriniz.

Yay biimindeki kola taknz. engel ksmn yapnz.

Dzgn olmasna dikkat ediniz.

33

 Tutamak ksmn oluturunuz.

Dzgn olmasna dikkat ediniz.

Tutamak ksmn balaynz.

Salam balaynz.

Dorultma aletine taknz. Eik ksmlarn tamamen dzeltiniz.

Dzgn olmasna dikkat ediniz.

34

 Eik ksmlarn tamamen dzeltiniz.

Dzgn olmasna dikkat ediniz.

Bastonlar hazrlaynz.

Salamln kontrol ediniz.

Kurutma dolabna alnz. ki ya da gn bekletiniz.

Fazla bekletmeyiniz.

35

 Aa bastonlar istenilen boylarda kesiniz.

Boyutlarn keserken dikkatli olunuz.

engelli kalemtra ile parol yerlerini hazrlaynz.

Bastonun boumlarn temizleyiniz.

Dzgn ve przsz alnz.

36

 Bastonu tamamlaynz.

Son kontrollerini yapnz.

Bastonlar kimyasal kullanmadan renklendiriniz.

Renklendirme ilemini tamamlaynz.

Son kontrollerini yapnz.

37

 Basit sslemeler yapnz.

Dikkatli alnz.

Fazlalklar kesiniz.

Dzgn ve przsz alnz.

Sap ksmnn ucunu tralaynz.

Dzgn ve przsz alnz.

38

 Bastonlar tamamlaynz.

Son kontrollerini yapnz.

Cilalama ilemini yapnz.

Cam gibi parlak grnm kazandrnz.

Bir saat bekletiniz.

Tam kuruduundan emin olunuz.

Kapak ve parollar hazrlaynz.

Modele uygun seiniz.

39

 Kapak ve parollar taknz.

ivileyiniz.

ivileri salam taknz.

Son kontrollerini yapnz.

Bozukluklar kontrol ediniz.

40

41

UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklarnda ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak tek tip aa baston yapnz.

lem Basamaklar
Aa baston yapm iin gerekli malzemeleri hazrlaynz. Aa baston modelini ve boyutlarn seiniz.

neriler
Malzemelerin eksiksiz olmasna nem veriniz.

Bastonun kullanmna ve modele uygun aa seiniz.

Bastona uygun boyda tahta seiniz.

Tahtann boyutunun nemini unutmaynz.

Bastonun en ve geniliine uygun tahtay kesiniz

Keserken boyutlarna dikkat ediniz. Kesici aletler kullanrken ok dikkatli alnz.

42

 Kesim yaparken izginin stnden kesiniz. Keserken boyutlarna dikkat ediniz.

Tahtann st ve alt ksmn keserek dzeltiniz.

Keserken boyutlarna dikkat ediniz. Kesici aletler kullanrken ok dikkatli alnz.

43

 Modele uygun baston kalbn iziniz.

izerken dikkatli iziniz. Boyutlarn tam olmasna dikkat ediniz.

Kalp izgisinin zerinden kesiniz.

izginin tam zerinden izmeye dikkat ediniz.

44

 Kalp izgisinin zerinden kesiniz.

Bastonun dzeltme ilemini yapnz.

Boyutlarn nemini unutmaynz.

Erilik olup olmadn kontrol ediniz.

Erilik varsa dzeltiniz.

45

 Baston yuvarlakln rende ile veriniz.

Tam yuvarlak eklini veriniz.

Baston eklini veriniz.

Sap ksmndaki oyuntulara dikkat ediniz.

Kalnln ve boyutlarn kontrol ediniz. Sap ksm iin boynuzlar seiniz. Sap ksmna uygun olmasna dikkat ediniz.

46

 Sap ksmna uygun kesiniz.

Dikkatli kesiniz.

Sap ksmna uygun ekil veriniz.

47

 Baston modeline uygun alnz.

Boynuzdan saplarn yapnz. Ssleme ilemini yapnz.

Boyama ilemini yapnz.

Dikkatli ve temiz alnz.

Vernikleme ilemini yapnz.

Przsz olmasna dikkat ediniz.

48

 Kurumaya braknz.

Dikkatli kurutunuz.

49

UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklarnda ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak basit aa baston yapnz.

lem Basamaklar
Aa baston yapm iin gerekli ara gereleri hazrlaynz. Aa baston yapm iin gerekli aa dalnz seiniz. Dal starak kvrmaya hazrlaynz.

neriler
Malzemelerin eksiksiz olmasna dikkat ediniz. Kvrmak iin salam olmasna dikkat ediniz.

Daln yanmamasna dikkat ediniz.

Balayarak sap ksmn yapnz.

Sk balaynz.

Istarak ekil veriniz.

Sap eklini verdirmeye alnz.

50

 Erilikleri dzeltiniz.

Dzgn olmasna dikkat ediniz.

Erilikleri dzeltiniz.

Dzgn olmasna dikkat ediniz.

Kabuklarn soyunuz.

eklini bozmamaya alnz.

Renklendiriniz. Vernikleyiniz.

stenilen renkte yapabilirsiniz.

51

 Deiik modellerde alabilirsiniz.

52

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. ( ) Dallar, genelde ok dzgn olur. Aa baston yapmnda kullanlan aacn en nemli zellii, 280-540C scaklkta 80 dakika frnlandnda yumuamas ve istenilen ekilde dzeltme tahtasnda dzeltilmesi ve soutulmasdr. ( ) Dallarn dorultma-dzeltmesi ilemine balamadan nce stlmas gerekir. ( ) Dallar 50 dakika boyunca stlr. ( ) Tornalanacak daln ular erit testere ile kesilir. ( ) Bastonluk dal kabukludur ve ekil olarak dzgn deildir. ( ) Dal, tornalama ileminin sonucunda daln kabuklar soyulmu, przleri giderilmi, kalndan inceye giden dzgn bir grnm kazanm olur.

2. 3. 4. 5. 6.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. C evaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

53

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. ( ) Baston tezgh, bastonun retim srecinin dorultma-dzeltme, sap ve pabuca kavela deliinin almas ve trp aamalarnda kullanlan el yapm bir dzenektir. ( ) Fra bastonu boyama ileminde, bastona kezzap srlmesi aamasnda kullanlan, sap aa veya plastik, ular kl veya naylon olan resim frasdr. ( ) Torna ba, manel tornada aacn kabuundan arndrlmas ve merkezlenmesi ileminde kullanlr. ( ) Parlak vernik, bastonun verniklenmesi ileminde kullanlan, marangoz ve mobilya atlyelerinin kulland sellozik tip mat verniktir. ( ) inko, kezzaba mavi renk verilmesi ileminde kullanlan 1-2 mm kalnlnda inko levhadr. ( ) Tutkal, deri ve kkrdak gibi hayvan maddelerinden karlr ve tahta, kt vb. eyleri yaptrmada kullanlr. ( ) Kezzap, kimyada asetik asit ya da nitrik asit adyla anlan, kat durumda dalayc asittir. ( ) Sedef, birok deniz hayvannn kabuunda bulunan, sedefilikte kullanlan sert, beyaz gkkua prltl maddedir. ( ) Dallarn ay dinlendirilmesinin nedeni dzeltilen dallarn deformasyona uramas (yani erilme) olasln ortadan kaldrmaktr.

2.

3.

4.

5. 6.

7.

8.

9.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. C evaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

54

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 Doru Yanl Doru Doru Doru

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 Yanl Doru Yanl Doru Doru Doru

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 Doru Doru Doru Yanl Yanl Doru Yanl Doru Doru

55

KAYNAKA KAYNAKA
YAZICIOLU Yahi, Trkiye de El Sanatlar Gelenei ve ada Sanatlar indeki Yeri Sempozyumu Bildirileri S1, Ankara, 1997. ARSEVEN Celal Esad, Sanat Ansiklopedisi S182, stanbul, 1983. Metin SZEN, Uur TANYEL, Sanat Kavramlar ve Terimleri Szl, stanbul, 1985. ZTRK S., Dnden Bugne El Sanatlar Kltr Sanat Dergisi, Ankara, 1997.

56