Anda di halaman 1dari 60

Misalkan n adalah bilangan rasional, c adalah

konstanta, u(x) dan v(x) masing-masing menyatakan


fungsi aljabar dalam variabel x yang turunannya
masing-masing adalah u(x) dan v(x), maka untuk
menentukan turunan suatu fungsi y = f ( x ) dapat
digunakan rumus-rumus turunan fungsi aljabar sebagai
berikut :
B. RUMUS-RUMUS TURUNAN FUNGSI ALJABAR
1. Turunan Fungsi
Konstan
Fungsi konstan mempunyai bentuk y = f(x) = c dengan c = sembarang
bilangan real.
f(x) = c
f( x + h ) = c
=
dx
df
h
x f h x f
Lim
h
) ( ) (
0
+

=
h
c c
Lim
h

0
=
h
Lim
h
0
0
=
0
0 h
Lim
=
0
Teorema 1 :

Jika f(x) = c ( c = konstanta ), maka turunan fungsi f(x)
adalah f (x) = 0

10
15
Contoh :
1) f(x) =
8
2) f(x) =
3) f(x)
=
4) f(x) =
0 ) ( ' = x f
0 ) ( ' = x f
0 ) ( ' = x f
0 ) ( ' = x f
5) f(x) =
o
Sin35
0 ) ( ' = x f
6) f(x) =
35 log
5
0 ) ( ' = x f
10
2. Turunan Fungsi
Identitas
Fungsi identitas mempunyai bentuk y = f(x) = x. Turunan fungsi identitas
berda-sarkan definisi turunan dapat diperoleh dengan cara sebagai berikut
:
f(x) = x
f( x + h ) = x +
h
=
dx
df
h
x f h x f
Lim
h
) ( ) (
0
+

=
h
x h x
Lim
h
+

) (
0
=
h
h
Lim
h 0
=
1
0 h
Lim
=
1
Teorema 2 :
Jika fungsi f(x) = x, maka turunan fungsi f(x) adalah f ( x ) = 1
3. Turunan Fungsi Berbentuk
0 , ) ( = e = = a R a dengan ax x f y
f(x) = ax
f( x + h ) = a ( x + h ) = ax + ah
=
dx
df
h
x f h x f
Lim
h
) ( ) (
0
+

=
h
ax ah ax
Lim
h
+
0
=
h
ah
Lim
h 0
=
a
Teorema 3 :
Jika fungsi y=f(x) = ax ( a e R, a = 0 ), maka
turunan

fungsi f(x) adalah f (x) = a.















Contoh :
1)
f ( x ) = 8x f ( x ) = 8
2) f ( x ) = -10x f ( x ) = -10
f ( x ) = 3) 10 x f ( x ) = 10
4) f ( x ) =
) 10 log (
2
x
f ( x ) =
10 log
2
5) f ( x ) =
o
xSin10 3
f ( x ) =
o
Sin10 3
4. Turunan Fungsi Berbentuk
0 ) ( = e = = n A n dengan x x f y
n
f(x) =
n
x
f( x + h ) =
n
h x ) ( +
=
dx
df
h
x f h x f
Lim
h
) ( ) (
0
+

=
n n
n
n
n
n n n n n n n
h C x C h x C h x C h x C x C + + + + + +


1
3 3
3
2 2
2
1
1 0
...
=
n n n n n n
h nxh h n
n n n
h x
n n
h nx x + + +

+

+ +
1 3 3 2 2 1
...
! 3
) 2 )( 1 (
! 2
) 1 (
h
x h h x
n n
h nx x
Lim
n n n n n
h
+ +

+ +

...
! 2
) 1 (
2 2 1
0
=
=
h
h h x
n n
h nx
Lim
n n n
h
+ +

...
! 2
) 1 (
2 2 1
0
=
1 n
nx
Jika fungsi y = f(x) = dengan n sembarang bil asli,
maka
turunan fungsi f(x) adalah
1 n
nx
n
x
Teorema 4 :
1) f ( x ) = x
2) f ( x ) = x
3) f ( x ) = x f ( x ) = 8 x
f ( x ) = 6 x
f ( x ) = 4 x
Contoh :
4) f ( x ) = x
f ( x ) = 12 x
=
dx
df
Turunan fungsi yang berbentuk y = f(x) = dengan n semabarang
bilangan asli ( n A ), dapat ditentukan dengan cara sebagai berikut :
n
ax
f(x) =
n
ax
f( x + h ) =
n
h x a ) ( +
) ... (
1
3 3
3
2 2
2
1
1 0
n n
n
n
n
n n n n n n n
h C x C h x C h x C h x C x C a + + + + + +


=
) ...
! 3
) 2 )( 1 (
! 2
) 1 (
(
1 3 3 2 2 1 n n n n n n
h nxh h n
n n n
h x
n n
h nx x a + + +

+

+ +

=
Turunan Fungsi Berbentuk f(x) =
n
ax
5.
=
dx
df
h
x f h x f
Lim
h
) ( ) (
0
+

h
ax h h x
n n
h nx x a
Lim
n n n n n
h
+ +

+ +

) ...
! 2
) 1 (
(
2 2 1
0
=
=
h
x h h x
n n
h nx x a
Lim
n n n n n
h
) ...
! 2
) 1 (
(
2 2 1
0
+ +

+ +

=
1
. .
n
x a n
Teorema 5
:

Jika fungsi f(x) = ax dengan n sembarang bilangan asli ( n
A ),
a sembarang bilangan real ( a R ), dan a 0, maka
turunan fungsi f(x) adalah f (x) =

1
. .
n
x a n


















Contoh :
1.
f ( x ) = 6x
f ( x ) = 3 . 6 x
= 18x
2.
f ( x ) = - 10x f ( x ) = - 7 . 10 x
= - 70x
Untuk selanjutnya pada teorema 4 dan 5, berlaku pula
:


Jika fungsi f(x) = ax dengan n sembarang bilangan rasional ( n
Q ), a sembarang bilangan real ( a R ) 0, dan a 0, maka
turunan fungsi f(x) adalah f (x) =


1
. .
n
x a n
f ( x ) =
4
6
x
f ( x ) = 6 x
f ( x ) = - 4 .6 x
= - 24 x
Contoh :
1.
f(x) =
x x
2
3
= ) (x f
=
2
1
2
. . 3 x x
2
1
2
3x
2.
= ) ( ' x f
2
1
1
2
1
7 x
x x
2
1
7 =
5
24
x

=
3.
4
5
1
x
f ( x ) = f ( x ) =
4
5
1

x
5
5
1
. 4 ) ( '

= x x f
5
5
4

= x
5
5
4
x

=
4. f ( x ) =
x x
2
4
3
f ( x ) =
2
5
4
3

= x
f ( x ) =
2
7
4
3
.
2
5

x
2
1
2
. 4
3
x x
=

=
2
7
8
15
x
=

2
1
3
8
15
x
x x
3
8
15
5.
6.
f ( x ) =
f ( x ) =
x x
3
6
x x
4
3
2
f ( x ) =
2
1
3
6x
f ( x ) =
2
1
2
6 .
2
1
3 x
= x x
2
21
f ( x ) =
2
1
4
3
2

x
f ( x ) =
2
1
5
3
2
.
2
1
4

x
=
2
1
5
3

x
=
x x
5
3
Turunan Fungsi Berbentuk y = f(x) = u(x) +
v(x)
Turunan fungsi yang berbentuk y = f(x) = u(x) + v(x) dapat ditentukan
berdasar- kan definisi turunan fungsi yaitu dengan cara sebagai
berikut :
f(x) = u(x) + v(x)
f ( x + h ) = u ( x + h ) + v ( x + h )
=
dx
df
h
x f h x f
Lim
h
) ( ) (
0
+

=
h
x v x u h x v h x u
Lim
h
) ( ) ( ) ( ) (
0
+ + +

=
h
x v h x v x u h x u
Lim
h
) ( ) ( ) ( ) (
0
+ + +

=
( )
h
x v h x v
Lim
h
x u h x u
Lim
h h
+
+
+

) ( ) ( ) (
0 0
= ) ( ' ) ( ' x v x u +
6.

Jika fungsi f(x) = u(x) + v(x), maka turunan fungsi

f(x) adalah f(x) = u(x) + v(x)

Teorema 6 :
Dengan cara yang sama akan diperoleh juga :

Jika fungsi f(x) = u(x) - v(x), maka turunan fungsi

f(x) adalah f(x) = u(x) - v(x)

Contoh :
Tentukan turunan masing-masing fungsi berikut ini !
1.
f ( x ) = 5x 10
f ( x ) = 5
2.
f ( x ) = 3x 10x + 20
f ( x ) = 6x 10
3.
f ( x ) = 4x 8x + 6x 8
f ( x ) = 12x 16x + 6
4. f ( x ) = 3x ( 5x + 6 ) f ( x ) = 15x + 18x
f ( x ) = 45x + 36x
f ( x ) = ( 2x 3 )( 5x + 6 ) f ( x ) = ( 2x 3 )( 5x + 6 )
= 10x + 12x - 15x -18
= 10x - 3x -18
f ( x ) = 20x 3
5.
6. f ( x ) =
x
x x
3
9 6 2
2
+
f ( x ) =
x x
x
x
x
3
9
3
6
3
2
2
+
1
3 2
3
2

+ = x x
f ( x )
2
3
3
2

= x
2
3
3
2
x
=
2
2
3
9 2
x
x
=
7. f ( x ) =
x
x x
3
) 5 )( 3 2 ( +
f ( x ) =
x
x x
3
15 7 2
2
+
x x
x
x
x
3
15
3
7
3
2
2
+
=
=
1
5
3
7
3
2

+ x x
2
5
3
2

+ x
=
2
5
3
2
x
+
=
2
2
3
15 2
x
x +
f ( x )
=
Soal-soal :
1.
Tentukan hasil dari bila diketahui :
dx
df
F(x) = 100
2. F(x) = 5x + 8
3. F(x) =
25 15 10
2
x x
4. F(x) =
10 5 8 10 3
2 3 4
+ + x x x x
5. F(x) =
2
) 5 2 ( x
6. F(x) =
3
) 2 3 ( x
7. F(x) =
2
) 3 2 ( x x
8. F(x) = ) 5 3 )( 3 2 (
2
x x x x
9.
10.
11.
12.
f ( x ) = 3x ( 5x - 6x )
x x
f ( x ) = ( 4x - 2x )( 5x + 6
)
x
f ( x ) = ( 5x - 2x )
x
f ( x ) =
x x
x x x
2
8 5 3
2
+
14. f ( x ) =
x x
x x x x
2
2
2
) 6 4 )( 5 3 ( +
x
13. f ( x ) =
x x
x x x x
2
) 8 5 ( 3
2

Turunan Fungsi Berbentuk y = f(x) = u(x) .


v(x)
7.
f(x) = u(x) .
v(x)
Turunan fungsi yang berbentuk y = f(x) = u(x) . v(x) dapat ditentukan
berdasar- kan definisi turunan fungsi yaitu dengan cara sebagai
berikut :
f ( x+h ) = u ( x + h ) . V ( x + h )
=
dx
df
h
x f h x f
Lim
h
) ( ) (
0
+

h
x v x u h x v h x u
Lim
h
) ( ). ( ) ( ). (
0
+ +

=
h
x v x u x v h x u x v h x u h x v h x u
Lim
h
) ( ). ( ) ( ). ( ) ( ). ( ) ( ). (
0
+ + + + + +

=
h
x v x u x v h x u
Lim
h
x v h x u h x v h x u
Lim
h h
) ( ). ( ) ( ). ( ) ( ). ( ) ( ). (
0 0
+
+
+ + +

=
=
h
x u h x u
Lim x v
h
x v h x v
Lim h x u
h h
) ( ) (
). (
) ( ) (
). (
0 0
+
+
+
+

=
) ( ' ). ( ) ( ' ). ( x u x v x v x u +
Teorema 7 :
Jika fungsi f(x) = u(x) . v(x) , maka turunan fungsi
f(x) adalah f(x) = u(x).v(x) + u(x) . v(x)

Atau dapat disingkat :

Jika fungsi f = u . v , maka turunan fungsi f(x) adalah
f( x ) = u.v + u . v
=
h
x u h x u
Lim x v
h
x v h x v
Lim h x u
h h
) ( ) (
). (
) ( ) (
). (
0 0
+
+
+
+

f ( x ) =
' ' uv v u +
) 8 5 ( 3 + = x
30 15 24 15 + + = x x
6 30 = x
Cara 1 :
Cara 2 :
f ( x ) = ( 3x 6 )( 5x + 8 )
= 15x + 24x 30x + 48
= 15x 6x + 48
f ( x ) = 30x 6
1. f ( x ) = ( 3x 6 )( 5x + 8
)
) 6 3 ( 5 + x
f ( x ) =
' ' v u
2. f ( x ) = ( 5x 4 )( 4x + 6 )
f ( x )
=
= 40x + 60x + 60x 48x
= 100 x 48 x + 60 x
10x ( 4x+ 6 ) + ( 5x 4 ).12x
Dikerjakan menggunakan rumus jika f ( x ) = u(x) v ( x ) f ( x ) = u
v
f ( x ) = ( 5x 4 )( 4x + 6 )
Dikerjakan menggunakan rumus jika f ( x ) = u . v f ( x ) = u. v + u .
v
f ( x )
=
=
20x 16x + 30x 24
100 x 48 x + 60 x
f ( x ) = ( 3x - 2 )( 4 x - 5 ) x x
f ( x )
= ( 3 - 2 )( 4 - 5 )
2
1
2
x
2
1
1
x

f ( x ) = 7,5 ( 4 - 5 ) + 6 ( 3 - 2 )
2
1
1
x
2
1
1
x
2
1
x
2
1
2
x
= 30 x - 37,5 + 18 x - 12
2
1
1
x 2
1
x
= 48 x - 37,5 - 12
2
1
1
x
2
1
x
= 48 x - 37,5 x - 12 x x
3.
f ( x ) = 48 x - 37,5 - 12
2
1
1
x
2
1
x
= 48 x - 37,5 x - 12
x x
= 12x - 15 - 8 + 10.
2
1
2
x
2
1
1
x

= ( 3 - 2 )( 4 - 5 )
2
1
2
x
2
1
1
x
f ( x ) = ( 3x 2 ) ( 4x - 5 )
x x
Dikerjakan menggunakan rumus jika f ( x ) = u(x) v ( x ) f ( x ) = u
v
Jika fungsi f(x) = u(x).v(x).w(x), maka turunan fungsi
f(x)

adalah f(x) = u(x).v(x).w(x)+u(x).v(x)
.w(x)+u(x).v(x).w(x)

Teorema 8 :
Atau :
Jika fungsi f(x) = u.v.w, maka turunan fungsi f(x)
adalah

f(x) = u.v.w + u.v .w + u.v.w
Dengan cara yang sama seperti pembktian teorema 7 di atas, akan diperoleh pula
Teorema no. 8 seperti berikut ini :
Contoh :
Tentukan turunan dari masing-masing fungsi berikut
ini !
f ( x ) = ( 3x 5 )( 2x + 6 )( 4x 7
)
1.
f ( x ) =
= 3(8x + 10x 42) + 2(12x 41x + 35) + 4( 6x + 8x 30
)
= 24x + 30x 126 + 24x - 82x + 70 + 24x + 32x - 120
= 72x - 20x - 176
3(2x + 6)(4x 7) + 2(3x 5)(4x 7)
+ 4(3x 5)(2x + 6)
2. f ( x ) = ( 3 5x )( 2 + 6x )( 4 7x
)
F ( x )
=
= 5 ( 8 + 10x 42x ) + 6 ( 12 41x + 35x ) 7 ( 6 + 8x 30x
)
= 40 50x + 210x + 72 246x + 210x 42 56x + 210x
= 630x 352x 8
5 ( 2 + 6x )( 4 7x
)
+ 6 (3 5x)( 4
7x)
7 (3 5x )( 2 + 6x )
9. Turunan Fungsi Berbentuk y = f(x) =
) (
) (
x v
x u
Turunan fungsi yang berbentuk y = f(x) = dapat ditentukan
berdasar-

kan definisi turunan fungsi yaitu dengan cara sebagai berikut :
) (
) (
x v
x u
f(x)
=
) (
) (
x v
x u
f(x+h) =
) (
) (
h x v
h x u
+
+
=
dx
df
h
x f h x f
Lim
h
) ( ) (
0
+

=
h
x v
x u
h x v
h x u
Lim
h
) (
) (
) (
) (
0

+
+

=
h
x v h x v
h x v x u x v h x u
Lim
h
) ( ). (
) ( ). ( ) ( ). (
0
+
+ +

=
h
x v h x v
h x v x u x v h x u
Lim
h
) ( ). (
) ( ). ( ) ( ). (
0
+
+ +

=
) ( ). ( .
) ( ). ( ) ( ). (
0
x v h x v h
h x v x u x v h x u
Lim
h
+
+ +

) ( ). ( .
) ( ). ( ) ( ). ( ) ( ). ( ) ( ). (
0
x v h x v h
x v x u x v x u h x v x u x v h x u
Lim
h
+
+ + +

=
) ( ). ( .
) ( ). ( ) ( ). ( ) ( ). ( ) ( ). (
0
x v h x v h
x v x u h x v x u x v x u x v h x u
Lim
h
+
+ + +

=
=
) ( ). (
) ( ) (
). (
) ( ) (
). (
0
0
x v h x v
h
x v h x v
Lim x u
h
x u h x u
Lim x v
h
h
+
+

=
) ( ). (
) ( ' ). ( ) ( ' ). (
x v x v
x v x u x u x v
=
} {
2
) (
) ( ' ). ( ) ( ). ( '
x v
x v x u x v x u

Jika fungsi f(x) = , maka turunan fungsi


f(x) adalah f(x) =


) (
) (
x v
x u
{ }
2
) (
) ( ' ). ( ) ( ). ( '
x v
x v x u x v x u
Teorema 9 :
Atau :


Jika fungsi f(x) = , maka turunan fungsi f(x)

adalah f(x) =


v
u
2
' . '.
v
v u v u
f ( x )
=
1.
5 6
4 3
+

x
x
f ( x ) =
2
) 5 6 (
) 4 3 ( 6 ) 5 6 ( 3
+
+
x
x x
2
) 5 6 (
24 18 15 18
+
+ +
=
x
x x
2
) 5 6 (
39
+
=
x
Contoh :
Tentukan turunan tiap-tiap fungsi berikut ini !
2. F ( x ) =
5 4
3 6
2
2

x
x
F ( x ) =
2 2
2 2
) 5 4 (
) 3 6 ( 8 ) 5 4 ( 6


x
x x x x
2 2
3 3
) 5 4 (
24 48 30 24

+ +
=
x
x x x x
2 2
) 5 4 (
18

=
x
x
3. f ( x )
=
x x
x
6
4 3
2

Cara 1 :
f ( x )
=
2
1
1
2
6
4 3
x
x
f ( x )
=
3
2
2
1
2
1
1
36
) 4 3 ( 9 6 . 6
x
x x x x
=
3
2
1
2
1
2
2
1
2
36
36 27 36
x
x x x +
=
3
2
1
2
1
2
36
36 9
x
x x +
=
2
1
2
2
36
36 9
x
x +
=
x x
x
2
2
4
4 +
Cara 2 :
f ( x )
=
x x
x
6
4 3
2

f ( x )
=
2
1
1
2
6
4 3
x
x
=
2
1
1
2
1
1
2
6
4
6
3
x x
x

=
2
1
1
2
1
3
2
2
1

x x
f ( x )
=
2
1
2
2
1
4
1

+ x x
=
x x x
2
1
4
1
+
=
x x
x
2
2
4
4 +
Turunan fungsi berbentuk f(x) = u, dengan u = g(x) dan n bilangan rasional
Dipelajari lebih dulu untuk n sembarang bilangan asli :
Untuk n = 1, f(x) = u f (x) = u
Untuk n = 2, f(x) = u = u.u
f (x) = u.u + u.u
= 2u.u
Untuk n = 3, f(x) = u = u.u f (x) = 2u.u.u + u.u
= 2u.u + u.u
Untuk n = 4, f(x) = u = u.u
= 3u.u
f (x) = 3u.u.u + u.u
= 3u.u + u.u
= 4u.u
10.
Untuk n sembarang bilangan asli dan f(x) = u, maka berlaku f (x) = nu.u
Teorema 10

Jika fungsi f(x) = u dengan u = g(x) dan n sembarang bilangan asli,

maka akan berlaku f (x) = nu.u

Dan selanjutnya akan berlaku
pula :

Jika fungsi f ( x ) = u dengan u = g(x) dan n sembarang bilangan

rasional, maka akan berlaku f (x) = nu.u

Contoh :
1. Tentukan turunan pertama dari fungsi f(x) = ( 3x 6
)
Cara 1 :
f(x) = ( 3x 6 )
Misal : u = 3x 6 u = 3
f(x) = u
f (x) = 2u.u
= 2 ( 3x 6 ) .3
= 6 (3x 6 )
= 18x 36
Cara 2 :
f(x) = ( 3x 6 )
= 9x 36x + 36
f (x) = 18x 36
Tentukan turunan pertama dari fungsi : 2.
2
) 4 3 ( 2 ) ( = x x F
2
) 4 3 ( 2 ) ( = x x F
Cara I :
) 16 24 9 ( 2
2
+ = x x
32 48 18
2
+ = x x
48 36 ) ( ' = x x F
Cara II :
2
) 4 3 ( 2 ) ( = x x F
3 . ) 4 3 ( 2 . 2 ) ( '
1
= x x F
48 36 = x
3.
4.
6
) 8 4 ( 10 ) ( = x x F
= ) ( ' x F
5
) 8 4 ( 240 = x
8 3
) 6 5 ( ) ( = x x F
= ) ( ' x F
7 3 2
) 6 5 ( 120 = x x
4 . ) 8 4 ( 10 . 6
5
x
2 7 3
15 . ) 6 5 .( 8 x x
5. Tentukan turunan pertama dari fungsi f(x) = ( 2x + 6
)
Jawab :
f(x) = ( 2x + 6 )
u = 2x + 6 u = 2
f(x) = u
f (x) = 8u.u
f (x) = 8 ( 2x + 6 ). 2
= 16 ( 2x + 6 )
6.
Tentukan turunan pertama dari fungsi f(x) = ( 2x + 6 ).(4x-3)
f(x) = ( 2x + 6 ).(4x -3)
5.( 2x + 6 ).2 5.(4x -3).4 + .(4x-3) .(2x+6)
10.( 2x + 6 ). + 20.(4x -3). (2x+6) (4x-3)
10.( 2x + 6 ).(4x -3). ( (4x - 3) + 2 ( 2x + 6 ) )
10.( 2x + 6 ).(4x -3).
( 4x - 3 + 4x + 12
)
10.( 2x + 6 ).(4x -3).
( 8x + 9 )
( 2x + 6 ).(4x -3).
( 80x + 90 )
f (x) =
=
=
=
=
=
7. Tentukan turunan pertama dari fungsi f(x) =
6 2
) 4 3 (
1
x
Jawab :
6 2
) 4 3 (
1
) (

=
x
x f
u = 3x -
4
u = 6x
6
1
) (
u
x f =
f ( x ) = u
f ( x ) = 6u. u
= 6 ( 3x - 4 ). 6x
7 2
) 4 3 (
36

=
x
x
8.
3
) 6 3 (
8
x
F( x ) =
2
3
) 6 3 (
8

=
x
2
3
) 6 3 ( 8

= x
F( x ) = 3 . ) 6 3 .( 8 .
2
3
2
5

x
2
5
) 6 3 ( 36

= x
2
1
2
) 6 3 (
36

=
x
6 3 ) 6 3 (
36
2


=
x x
9. Tentukan turunan pertama dari fungsi f(x) = 10 2
3
x
Jawab :
10 2 ) (
3
= x x f
2
1
3
) 10 2 ( = x
U = 2x - 10 U = 6x
2
1
) ( u x f = ' .
2
1
) ( '
2
1
u u x f

=
2
2
1
3
6 . ) 10 2 (
2
1
) ( ' x x x f

=
2
1
3
2
) 10 2 (
3
) ( '

=
x
x
x f
10 2
3
) ( '
3
2

=
x
x
x f
10. Tentukan turunan pertama dari fungsi f(x) =
8 3 5
2
x x
Jawab :
2
1
2
) 8 3 .( 5 ) ( = x x x f
x x x x x f 6 . ) 8 3 (
2
1
. 5 ) 8 3 .( 5 ) ( '
2
1
2
2
1
2

+ =
( Berbentuk f(x) = u . v
,
maka f (x) = u. v + u . v
)
8 3 2
30
8 3 5
2
2
2

+ =
x
x
x
8 3 2
30 ) 8 3 ( 10
2
2 2

+
=
x
x x
8 3 2
80 30 30
2
2 2

+
=
x
x x
8 3 2
80 60
2
2

=
x
x
8 3
40 30
2
2

=
x
x
11. Tentukan turunan pertama dari fungsi f(x) =
7 5 3
2
2
x
Jawab :
7 5 3
2
) (
2

=
x
x f
2
1
2
) 7 5 (
3
2

= x
U = 5x - 7
2
1
3
2
) (

= u x f
U = 10x
' .
3
1
) ( '
2
3
u u x f

=
x x x f 10 . ) 7 5 (
3
1
) ( '
2
3
2

=
7 5 ) 7 5 ( 3
10
) ( '
2 2

=
x x
x
x f
12. Tentukan turunan pertama dari fungsi f(x) =
10 2 ) 10 2 ( 5
3 3
x x
Jawab :
10 2 ) 10 2 ( 5 ) (
3 3
= x x x f
2
1
1
3
) 10 2 ( 5 = x
2
2
1
3
6 . ) 10 2 ( 5 .
2
1
1 ) ( x x x f =
2
1
3 2
) 10 2 ( 45 = x x
10 2 45
3 2
= x x
13. Tentukan turunan pertama dari fungsi f(x) = 6 3 ) 4 3 (
2
x x
Jawab :
2
1
2
) 6 3 )( 4 3 ( ) ( = x x x f
x x x x x f 6 . ) 6 3 (
2
1
). 4 3 ( ) 6 3 ( 3 ) ( '
2
1
2
2
1
2

+ =
2
1
2
2
1
2
) 6 3 (
) 4 3 ( 3
) 6 3 ( 3

+ =
x
x x
x
6 3
) 4 3 ( 3
6 3 3
2
2

+ =
x
x x
x
6 3
) 4 3 ( 3 ) 6 3 ( 3
2
2

+
=
x
x x x
6 3
12 9 18 9
2
2 2

+
=
x
x x x
6 3
18 12 18
2
2


=
x
x x
Rumus-rumus turunan fungsi aljabar :
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Jika f(x) = C ( C = konstanta
)
Jika f(x) = x
Jika f(x) = ax ( a semb bil real 0 )
Jika f(x) = x ( n semb bil rasional 0 )
Jika f(x) = ax ( a semb bil real 0 dan n semb bil rasional 0
)
Jika f = u v
Jika f(x) = u . v
v
u
Jika f(x) = u . v . w
Jika f(x) =
Jika f(x) =
n
u
( n semb bil rasional 0 )
f (x) = 0
f (x) = 1
f (x) = a
f (x) = n x

f (x) = n.a. x
f (x) = u.v + u . v
f (x) = u v
f (x) = u.v . w + u . v . w + u . v . w
2
' . '.
'
v
v u v u
f

=
f (x) = n u .
u
Soal :
Tentukan turunan masing-masing fungsi berikut ini !
4
) 6 3 (
5
) (

=
x
x f
4)
3
5
) 4 5 ( 8 ) ( + = x x f
8 2
) 3 2 ( 5 ) ( x x f =
2)
3)
8
) 8 3 ( ) ( = x x f
1)
5)
5 6
4
) (

=
x
x f
6)
5 8 6 ) ( = x x x f
7)
4 3
6
) (

=
x
x
x f
8)
6 6
) 2 3 ( ) 5 4 ( ) ( = x x x f
Soal-soal :
Tentukan turunan / diferensial / derivatif dari fungsi-fungsi berikut ini !
1)
f ( x ) = 2x - 3x + 10
2)
f ( x ) = ( 10 - 2x )
3)
f ( x ) = ( 8 - 5x )
4)
f ( x ) = ( 2 - )
x x
2
3
5) f ( x ) =
x
x x
3
6 3 2
2
+
6) f ( x ) =
x x
x x x
3
6 3 2
2
+
f ( x ) = 7)
2
3
4
2
|
.
|

\
|

x
x
8) f ( x ) =
2
2
3
4
5 |
.
|

\
|

x x
x x
9) f ( x ) = ( 2x 6 )( 4 3x
)
10) f ( x ) = ( 5x 6 )( 2 3x )( 4 7x )
11)
f ( x ) =
( )
4
4
) 2 6 ( 5 3 x x
12)
f ( x ) =
1 6
5 3

x
x
13)
f ( x ) =
14)
f ( x ) = ( 5x 6 )
15)
f ( x ) =
4 3 5
2
x x
( )
5
1 6
3

x
16) f ( x ) =
5 2
4 3

x
x x
17)
5 3
3

x
) 5 3
3 2
2

+
x
x
) 5 3 ) 5 3 ( 5
2
2 2
x x
f ( x ) =
f ( x ) =
f ( x ) =
18)
19)
Turunan Kedua, Ketiga, sampai Turunan Ke-n
Notasi-notasi turunan pertama, kedua, ketiga, sampai ke-n
dari fungsi y = f(x) adalah :
Turunan Notasi yang digunakan
Turunan pertama y atau f(x) atau atau
Turunan kedua y atau f(x) atau atau
Turunan ketiga y atau f(x) atau atau

. .
Turunan ke-n atau atau atau
dx
dy
dx
df
2
2
dx
y d
2
2
dx
f d
3
3
dx
y d
n
n
dx
y d
3
3
dx
f d
n
n
dx
f d ) ( n
y
) (
) (
x f
n
( )
2
1
4 3 x
( ) 3 . 4 3
2
1
2
1

x
2
1
) 4 3 (
2
3

= x
3 . ) 4 3 )( (
2
1
1
2
1
2
3

x
2
1
1
4
9
) 4 3 (

= x
3 . ) 4 3 )( 1 )( (
2
1
2
2
1
4
9

x
4 3 ) 4 3 ( 8
81
2

=
x x
Contoh :
Carilah turunan ke-4 dari fungsi f(x) =
4 3 x
f(x) =
f (x) =
f (x) =
f (x) =
f (x) =
4 3 ) 4 3 ( 8
81
2
x x
=
2
1
2
) 4 3 (
8
81

x
= ) (
) 4 (
x f
3 . ) 4 3 (
8
81
.
2
1
2
2
1
3
x
3 .
4 3 ) 4 3 (
1
.
8
81
.
2
5

x x
=
=
4 3 ) 4 3 ( 16
1215

x x

Anda mungkin juga menyukai