ATA ISHIN NJ

N Kosov t gjitha stint jan dimr e pushtimi sjell plumba q godasin rinin- lulkuqet e gjakut t popullit ton. Po rrezet e diellit t liris do t shndrisin n do skaj t atdheut ton, ku do t lulzojn fusha e male e do t rrjedhin lumenjt, pas dasms s kuqe, Pranver e madhe vjen 8 Mars 1988 Xhev Krasniqi Lladrovci *** Pjes nga intervista e David Loyd, BBC-i me Fehmi Lladrovcin :

Idriz Mehmeti
Idriz Mehmeti

ATA ISHIN NJ

Shoqata e t burgosurve politik e Kosovs Prishtin, 2013

Idriz Mehmeti

David Loyd: Meq i keni rrokur armt, a kishe me vdekur pr Kosovn? ATA Fehmi Lladrovci: Me dshirn m t madhe, ky do t ishte fati m i ISHIN NJ madh i jets time, m e shtrenjt sht liria se jeta. Ai ka qen Shqiptari q m s shumti i ka ngjar Sknderbeut, n shikimin e tij vrehej ashprsi e burrri David Loyd *** Fehmi Lladrovci ishte njri nga ata q nuk u largua kurr nga lufta, meritat e tij jan t mdha pr shtetin e pavarur t Kosovs. Vetm kur ta krijojm Kosovn ashtu si e deshi Ai, vetm ather mund t themi se e kemi krye detyrn ton. Nuk kam pas dshir ta mendoj Drenicn pa Fehmi Lladrovcin, mirpo lufta i ka ligjet e veta. Drenica heroike do t dij ta ruaj Prmendoren e Fehmi Lladrovcit Adem Demai

Shoqata e t Burgosurve Politik e Kosovs Prishtin, 2013

Botues:ShoqataetburgosurvepolitikeKosovs Redaktor LebitMurtishi Lektor&Redaktorteknik BedriTahiri Recenzent AdemDemai&IbishNeziri Realizimikompjuterik

Jehona&DardanMehmeti

Shtypi NGBGRAFOPRINT

Idriz Mehmeti

ATA ISHIN NJ

Prishtin 2013

DYKOLOSTELIRISSON

Nj ushtar besnik i kryengritjes son heroike, Idriz Mehmeti,rrfenkujtimetevetathjesht,drejtprdrejt,tnxjerra nga zemra e bardh e nj atdhetari t kulluar e pa shibla. Sa simpatik rrjedh rrfimi i ktij ushtari t vogl q sillet rreth dy kolosve t rrall t kryengritjes son heroike dhe me sa lehtsi e dashuri prshkruan do imtsi q i bie n sy dhe do fjal q i bie n vesh. Ky rrfim i sinqert jep nj kronologji t rrits e zhvillimit t kolosit e heroit t lufts son lirimtareFEHMI LLADROVCITSHKABS. Por rrfyesi yn simpatik nuk e le t vetm kolosin ton. Krahas tij rrfen, po me aq ngrohtsi e prkushtim edhe pr kolosen e lufts son heroike lirimtare, XHEV KRASNIQIN LLADROVCIN. Gjat rrfimit t vet ky ushtar besnik i lufts son Madhshtore nuk ngurron q nga kta dy HYJ (YJE) t pashueshm t historis son t lavdishme t marr ngapak drit edhe pr veten e vet. Ani, sepse dija e drita sa m shum t ndahen rriten e shumzohen. Edhe ata q do ta lexojn kt rrfim t shkurt, por t sinqert do ti ndriojn zemrat e mendjetetyre. ADEMDEMAI
5

Historitbardhezi...

Ata ishin Nj!..Kaq thjesht i jep kuptim dhe i hap udht e drits vargut t gjat t kujtimeve autori dhe miku im i rrall,Idriz Mehmeti; kaq thjesht provokon shpirtin,lotin, dashurin, dhe gjith mallin q mban t fsheht pr miqt e tij t lufts, t jets dhe t vdekjes!..Por nganjher, vet pesha e thjeshtsis mund t lkund edhe kodrat, shkmbinjt, malet!..Kushmundtzgjidhtenjsimbolizmkaqtnatyrshm, kaq madhshtor pr dy EmraLapidar, dy Emra Simbol t paqes,dashuris,sakrifics,njerzoredhekombtare!.. Fehmiu dhe Xheva Dy Emra t shkrir n Nj!.. Personifikim i mjaft q t kujton Shpirtin Shptimtar t miteve e legjendave,Shpirtin e Prndritur q flijonte veten n luft me bajloz pr t`i dhn pak uj e pr t`i shuar etjen dheut t t parve...Askush s`mund ta gjej mekanizmin prvijues t ktij dimensioni, t ksaj force mbimorale q i buzqesh secils vdekje pr hir t jets s njerzimit...Prandaj, heronjt, dshmort, prve dheut q i rriti, i takojn gjith njerzimit; heronjt s`kan kufij kohor, racor a kulturor, heronjt jan t githkohshm, heronjt jan t njerzimit...Fashizmi serb ishte krcnim, ishte model krcnues jo vetm pr shqiptart. Dhe ata q i bn varrin, ata q vun gjakun, zemrat, dhe jetn e tyre prball murtajave serbe, jan emra t prbotshm, jan Dritatnjerzimit...

Pavarsishtpeshsavolumittvepravehistorike,pavarsisht vendeve q zn npr rafte librash n mijra biblioteka, pavarsisht ngjarjeve e trmeteve q fshihen n to, jan personazhet ato fenomene, q i japin ngjyr dhe frym historis...Pa Emrat Lapidar, pa gjurmt e lavdishme t bijve tlavdis,secilahistoridoshkruhejbardhezi,secilakryevepr do t`ishte pa struktur, pa nj kryefjal, pa emr e mbiemr, pa fillepambarim...Thuhetedheshkruhet:,,EpokaeSknderbeut", nuk thuhet as shkruhet:,,Sknderbeu i epoks"...Se tingllon vrazhd, tingllon panatyrshm; se njerzit bjn epok dhe njerzitivnemrinsecilsepok... Ne kemi privilegjin t themi me respekt:,,Epoka e Jasharve" ,,Epoka e Lladrovcve",,Epoka e Zahirit" ,,Epoka e Ismetit", dhe eshumeshumemravetmdhenjqpersonifikojnUshtrin lirimtaretKosovs,emrinmtshenjtqdolingagjakudhe gjiriiToksMm... Por ngjarjet q ln gjurm, epokat q drejtojn prmbytjet historike, detyrimisht hedhin n sken dylloj personazhesh: kur njrapaltshtyjproceset,njtjetrt`itrheq!..Dhehistoria e pamshir, secilit i ka br vendin, secilit i ka dhn hakun sipasakteveqzgjodhi... Thuhet se fatkeqsia bhet m fatkeqe, kur filozofia e jets bhetprivilegjimendjevetvarfra;imendjeveqprjashtojn, imendjeveqinjorojn,imendjeveqnukpranojnfilozofine vetme t rrugve t liris; filozofi kjo, q jetn edhe vdekjen i
8

mban nn nj streh...N kt pik ze fill ndeshja e revolucioneve me faktor t brendshm e t komprometuar, t shtyr e t prkrahur nga t gjitha ,,kndet"...N kt pik do ndeshen dy lloj personazhesh! Por n fund mbesin n sken vetmfitimtart... Nukedisashtfatprnjpopulltlashtetvoglt ushqej seciln gjm dhe periudh historike me bijat dhe bijt m t mir t gjakut dhe t gjirit...Por nuk e di si do t mbijetonte nj popull i vogl, q egrsit e historive, t lashta e t reja, s`e lejuan as t rritet!..Dhe ai, si kundrpesh ndaj egrsivehistorike,rritilavdindheemrinevetprmesEmrash Lapidar, t cilt lindn, u rritn edhe ikn Lapidar...Idrizi thot:,, Kemi Bjeshkt prpara, Vargmalet ngarkuar me bor", dhe ka t drejt!.. Por un, ktyre Bjeshkve njerzore, q vetm trualli im i lindi, do t`u shtoja mijra kng, balada dhe elegji, q vetm Bjeshkt e mia mundn t`i mbajn, q vetm VargmaletShqiptareditnt`ikndojn... Figuratqtrajtonmeshumkujdesdhedisiplinautori,tashm kaviteqjanshndrruarnsinonimeBjeshksheVargmalesh, n sinonime lisash e shkmbinjsh, prher t paprkulshm prball rrebesheve t kohs...Dhe largsit kohore, gjithnj e m shum riafrojn legjendat, mitet e rrfimet, q brez pas brezitkndohensikodmbijetese!.. LebitMurtishi

10

ATAISHINNJ
Tanim,kurunvendosatshpalosnjsrkujtimeshe ngjarjesh nga libri im i jets, nga ato faqe t pashlyeshme t gjurmve t mia, edhe krismat e lufts t Ushtris lirimtare t Kosovs, ndonse larg pas krahsh, duken sikur s`heshtin...Sikur prap gjmojn koht e Vendimit t Madh pr,,JetapoVdekje". Ka kaluar nj periudh e gjat dhe lufta mbaroi. Mbaroi me nder; me nder e me fitore. Por koht nganjher qenkan t uditshme! Sado larg t iksh nga ngjarje a prmbysje t orve historike, koht t rrin pran, m afr se vetja. Kt s`e them un, e thot ajo shtytje e fsheht a e mistert q flet brenda qenies. Edhe mua, si qenie njerzore n radh t par, t njjtatmotivemafrojnmekohtqdukenaqlarg.Dheposa prek nj cep historie, t kujtdo limiti kohor qoft, n kokn time fillojn e radhiten ngjarje e kujtime q s`u dihet fundi. N mnyr t veant m ngacmojn kujtesn personalitetet q kishin dhe mbajtn peshn m t madhe t historis son t fundit; histori, q kishte pr qllim lirin dhe bashkimin e Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare me shtetin am, Shqiprin. Dhe, natyrisht, pa dashur t dal nga kornizat e prcaktuara t ksaj vepre modeste, shumica e mendimeve dhe kujtimeve, si do lufttari q pati fatin dhe nderin tim t njoh dhe t luftoj me Komandantin e orve t para t UK
11

s, Adem Jasharin, m sillen rreth tij. Nganjher, m duket se ngujohem rreth ksaj figure me prmasa mitike e gjigante, rreth ktij emri t lavdishm q fjals lavdi i dha kuptimin e plot, dhe ndihem i privilegjuar. Dhe sht privilegj t njohsh ngaafrktmonumenttgjalletpavdekshm,qqndron e do t qndroj n ball t emrave m t lavdishm t ksaj dhegjithepokavetmdhahistorike... Por, Qielli i prgjakt i Atdheut ton, pati dhe yje t tjer, pati gjigant t tjer, q vazhduan rrugn e tij...Ndaj, shpirtrisht e detyrimisht ndiejm t njjtn krenari, kur kujtojmdhenderojmderinpruljetgjithpasuesiteksaj legjende. Pashmangshm shtrohet pyetja: si do t zhvillohej lufta pas rnies s Komandant Ademit, poqe se nuk do ndiqej rrugadheshembulliisakrificavesublimettijdhetfamiljess tij! `drejtim do merrte kryengritja, poqe se nuk do ndiqej shembulli i bmave t tij dhe shembulli i familjes s tij, q shkuan gjer n vetflijim me kng n goj! Komandant Ademi sigurisht q kishte shok, bashkmendimtar e bashklufttar, t cilt hapronin n rrugt e liris, dhe pr kurrfarmiminukiushmangnKushtrimittMadhttij... Dhe Shembulli m i plot i sakrifics s tij sht ifti i dyt historik, pas Azem e Shot Galics, sht Dyshja e Legjendave Drenicare: Fehmi Lladrovci dhe Xhev Krasniqi Lladrovci,tcilveudedikohetkylibr... Thuhetsevdekjashtdshmitareegjurmvetnjjete!
12

Dhelibrimbylletnjast,njditanjkoh.Dhepikrishtfaqja e fundit sht m prmbledhse, sht rrfimtare e mijra faqeve t para...Fjalt e shenjta: Hero dhe Dshmor, gjithmon shnojn hapin e fundit t vargut t heroizmave t jets s heronjve...Prandaj, librit t faqeve heroike nuk ka nevoj t`i shfletohen faqet e mparshme, mjafton faqja e fundit, mjafton pikaendarjesmesjetsdheprjetsis...
13

14

TtillishinFehmieXhevLladrovci
Fehmiu dhe Xheva Intelektual, Politikan, t prndjekur Politik, t burgosur Politik; Fehmiu dhe Xheva n luftprlirinepopullitkroat,nluftprlirindhebashkimin e Atdheut; Fehmiu dhe Xheva Dshmor, Fehmiu dhe Xheva Heronj, Fehmiu dhe Xheva kishin lindur, ishin rritur, ishin ngritur,ishinpjekur,ishinedukuar,ishinbrumosur,ishinbetuar pr njri tjetrin, ishin betuar pr lirin dhe bashkimin e Atdheut!.. T marrsh prsipr t flassh a t shkruash pr jetn dhe veprn e Fehmi dhe Xhev Lladrovcit, pr bmat dhe pr rnien heroike t tyre, sht edhe prgjegjsi edhe krenari. Prgjegjsi dhe krenari njkohsisht. T dyja bashk gjithsesi! Ngaq pesha dhe dimensioni i jets dhe veprs s prbashkt t Fehmiut dhe Xhevs sht aq kuptimplot, dhe me aq shtrirje hapsinore dhe kohore, detyrimisht shtron dilemn:,,t hyshatmoshyshnatder"! Dhe un zgjodha t parn, hyra! Hyra me vetdije, se prve trajtimit real dhe konsekuent, veprs q i hapa udht e dritsiduhetedhetrajtimprofesionaldhegjithprfshirs.Jam shum i vetdijshm se as un dhe as kushdoqoft nuk do t mund t prmbledh n nj libr,sido q t duket ai, gjith at prmas kolossh dhe gjith at lavdi t iftit heroik Lladrovci. Por meq pata fatin, dhe me kto dy figura madhore t kombit bra nj cop rrug dikur, i dhash vetes t drejt, natyrisht,
15

brenda kapaciteteve t mia intelektuale dhe njerzore, q t bj detyrn time n raport me kto figura t mrekullueshme qiufalnAtdheutmejetnetyre. Pavarsishtdilemavefillestare,setrajtiminprofesionale shumdimensional s`do t arrij ta realizoj si e sa duhet, megjithat, vendosa q edhe un t jem pjes e atyre q mtojn t ln gjurm n kt rrugtim t gjat studimesh e prpjekjesh, pr t plotsuar gjithanshmrisht shmblltyrn e ktyre dy viganve m t rrall q rriti ndonjher Shqipria, pr kto dy Emblema t lufts s lavdishme t Ushtris lirimtare t Kosovs. Pr Fehmiun dhe Xhevn nuk do mjaftonintshkruheshinvepraevepra.Letshkruajseciliat q di vet, ashtu si e di vet, mjafton vetm aq! Dhe kur t mblidhen n nj lum gjith ato pika t florinjta rrfimesh historike, do dalin para nesh dy Bjeshk Kreshnike, do shquhen para nesh Vargmalet me bor; dy emra t mdhenjt sa vet historit, q toks i dhan emr e toka u dha emrat: Fehmi edheXhev! Duke filluar nga shokt e fmijris s tyre, nga ata q patn fatin t jen gjenerat e tyre, pse jo edhe nga msimdhnsit e tyre, marr t drejtn t apeloj: t shkruajn e t shnojn secili nga kndi i vet pr kta heronj t kombit...Gjithashtu, mendoj q e kan detyr t shkruajn ashtu si din ata q studiuan bashk me ta, dhe q u organizuan n veprimet ilegale bashk me ta; ata q u gjykuan
16

nga gjykatat e okupatorit bashk me ta, dhe ata q vuajtn dnime t rnda npr kazamatet serbe, poashtu bashk me ta!..T njjtin apel ua drejtoj edhe zrave t shumt e t heshtur, q krahprkrah u gjendn npr llogoret e lufts n Kroaci me ta; edhe atyre q dallgt e jets i gjetn n mrgim meta,edheatyreqbashkpunuannngritjeneformacioneve luftarake t UKs me ta, edhe atyre q u bashkuan gjat lufts s UKs me ta, edhe atyre q i deshn, edhe atyre q nukideshn!.. Nuk u lejohet t shkruajn vetm atyre q u hodhn balt n jet, vetm atyre q u solln pengesa n rrugn e tyre t ndritur. Para dy tre vjetsh e pata lexuar librin ,,Prjetsia e Dyfisht t veprimtarit, politikanit, publicistit, shkodranit t nderuar, Bedri Islamit, i cili n mnyrn m t duhur e trajton at pjes t jets e t veprs s Fehmiut e t Xhevs, pr t ciln ka informacionin e nevojshm. Ndrsa vern e kaluar, pata fatin q m ra n dor, dhe e lexova monodramn ,,Kosova Nuk Di T Vdes t mikut tim t nderuar, veprimtarit t paepur t shtjes kombtare, poetit, dramaturgut, shkrimtarit, publicistit, struganit, Lebit Murtishi. M duhet t sqarojlexuesinenderuar,semeBedriIslaminnjihemifarepak, pr t mos thn nuk njihemi. Ndrsa me Lebit Murtishin ka vite,jovetmqnjihemi,poredhejemimiqshumtmir.

17

Kurelexovalibrin,,PrjetsiaeDyfishttz.Islamit,e urova nga zemra pr punn e tij t mrekullueshme, pr librin e tij shum t muar, q sinqerisht them, m`u duk si dhurat e shenjt. Tnjtn ndjenj e pata posa e lexova Monodramn e Lebit Murtishit ,,Kosova Nuk Di T Vdes. Mjeshtria e zotrinjve, Islami dhe Murtishi, sht e mrekullueshme. Por ama,ishinbmateFehmiutetXhevsqautorvetnderuar iu dhan mundsin, q me talentin e tyre t hedhin n letr, secilinstilinevet,gjithatovepra,metcilatdotmburren, jo vetm ata q foln e shkruajtn pr ta, jo vetm ata q patnfatineinjohn,jovetmataqpatnfatindhebnnj cop rrug me ta, por edhe ata q vetm kan dgjuar pr ta. Me vete thash: Ju lumt dora, o Bedri Islami e Lebit Murtishi! Zotiukadhnnjkohsishtdydhunti!
BedriIslami LebitMurtishi

Po pra, dhunti t dyfishta. Dhunti e par sht koka juaj, t ciln Zoti ua ka dhn dhurat pr t mirn tuaj e t bots shqiptare, ndrsa dhuntin e dyt e keni edhe nga Zoti edhe nga vetja juaj. Ajo sht njohja dhe ecja juaj nj copz rruge
18

me kto figura t ndritura, q shtruan me gjak e nder rrugt e bashkimit. Ndaj, e gjith madhshtia qndron tek fakti, se kto dydhunti,aqsaeplotsojnnjratjetrn,aqedheishrbejn njra tjetrs. Pr fat t keq, ka edhe t atill q kokn e kan plot, ndrgjegjen e kan bosh...Dhe ajo dije q s`i shrben progresit, q s`i shrben t mirs, sht arm q vret veten...Porkaedhetatillqkoknekanplot,pors`epatn fatin t rrugtojn me ta, si e pata fatin un dhe shum t tjertbjmrrugtgjatmektaheronj.Mundtmungoj talenti, dhe kjo sht e natyrshme, por kur mungon vullneti t jesh nj rrfyes, t jesh dshmitar i vet jets tnde, kt s`e kuptoj... Nuk m vjen keq ta them botrisht, se xhelozova talentin e miqve t mi; xhelozova trajtimin aq t bukur q u bjn ata ktyre dy figurave madhore t kombit!..Dhe kjo m zgjoindjenjn,kjomzgjoimotivin,qedheuntradhismir emmirgjithatvargbmashttyre,dukeiubrtrajtimin e duhur real, profesional e shumdimensional. Sigurisht, si e kamtheksuaredhemlart,brendakapacitetevetmia... Megjithat, jam prpjekur ndershmrisht, q edhe un tshprehopinionetemiarrethveprimtarisatdhetarettyre. Kngtari i mirnjohur, rapsodi i kngve t bukura t odavetona,imadhiSefMleqani,babaiidshmorittUshtris lirimtare t Kosovs, Beqir Gashi, mjeshtrit t pushks e t iftelis, nuk dinte t shkruaj libra, drama e monodrama. Por,
19

ai me mjeshtrin e tij t rrall, la gjurm t pashlyeshme n historin ton kombtare; la vargjet e DheutMm, sa t dhimbshm, aq krenar. Ai diti prmes kngs t prcjell mesazhe Dheu, t prcjell amanetet n do od e n do zemr. Ai diti, n nj koh domosdoje,me at nektar lirie, t ushqej si me barut zemrat kryengritse...Duke knduar pr luftrat pr liri, pr emrat e heronjve dhe atyre t legjendave, Baca Sef si nj artist i vrtet, (kam pasur fatin qindra her t dgjoj kngt e tij) ringjallte me mijra her zrat e Kushtrimit... Sa bukur i prshkruante betejat e ndryshme t kohve t ndryshme. Gjithmon fitues nxirrte ata q ai i identifikonte si dalzots t popullit ton, si e thash edhe m lart, qofshin Heronj, qofshin Legjenda. Sa her i kndonte Mujs e Halilit, n shumicn e kngve prsriste Refrenin, epilogun e betejs dhe nnshtrimin e pruljen e krajlive n kmbteMujs,pashumbjessbetejs. N mnyr shum artistike ai do ta prshkruante mnyrn, se si krajli do t`i lutej Mujs q t`ia falte jetn, pavarsisht dredhis e tradhtis q ai m par i kishte ngritur Mujs. Zakonisht kngt ishin t gjata, u ngjanin tregimeve si n prralla. Do t prpiqem q pr lexuesin e nderuar t sjell disa fragmente shum origjinale t prfundimit t kngve t tij, ku pothuaj secila kng pas prshkrimit t detajuar t ngjarjes, pas fitores s Mujs dhe nnshtrimit t krajlit, prafrsishtprfundontekshtu:

20

... Nisi shkau Mujs tuj thn, Aman Muj, t`lutna ia ban,, Mos ban ti o Muj, un ka kam b, Hi mos tut, kurgja s`jam tuj t`b, Kadal-dale ngat tij rras ish kn, Dorn grusht, babloku pe ban. N`palc t`kres, ngoup, shkaut kur po i mshon, Bash si pjepn kryet po ja shkatrron. U shku t`vllain Muja pe shliron, Hapa hapa n`der t`Hanit po shkon, Vrr, qibritin Hanit ia ka dhan, Duman dreqi, tim e flak ish b, Edhe shnosh e mir me t`vllain n`shpi po shkon. ... Mos t`ke Muja, mrapa pr mei ra Liln, shkaau more e paat nxaan, e pat nxaan, eheee. Krejtnfundaieprfundontekngnkshtu; Nashta gat kjo kang o qillu, Jam plak zani mir sum ka punu, Ren si prralln o jau kam kallxu,Eheee eehallall bamna, nashta u kam shurdhu eee

Po aq bukur e me porosi kndonin edhe t bijt e Sef Mleqanit, Osmani e Beqa me vllezr. Ata me mjeshtri t rrall ndiqnin rrugn e babait, por n repertorin e tyre dgjonim edhe kng t reja q u kushtoheshin dshmorve t kohve m t vona si: Hasan Prishtins, Ismail Qemalit, Is
21

Boletinit, Avni Rrustemit, Luigj Gurakuqit, Bajram Currit, Haxhi Zeks, Azem e Shot Galics, Ibe Palikuqit e shum e shum dshmorve t tjer. Shum her m shkon ndrmend, po t ishin gjall Muja e Beqa, sa bukur do t`i kndonin Komandant Shkabs, Fehmiut e Xhevs, Azem e Shot Galics t ditve tona. Mirpo, Beqa e Muja nuk arritn t`ikndojn Fehmiut e Xhevs, ata lakmuan lavdin e tyre, dhe iu bashkuan atyre n altarin e liris pak muaj m von. Megjithat, Fehmiut e Xhevs, Mujs e Beqs, edhe dshmorve t tjer, lavdis e prjetsisstyreuknduanepoukndojnkngtartmt njohur nga t gjitha viset Shqiptare, si Arif Vladi, Ilir Shaqiri, Shkurte Fejza, Shaqir Crvadiku, Mahmut Ferati, Xhemail Murtishi,NikollNikprelaj,SknderHasiekngtarttjer.
TbijteSefMleqanit

22

N kt zinxhir t pafund autorsh, shkrimtarsh e artistsh,doprpiqemedheuntjemnjhallkshtes... Por un, uditrisht, paraplqej gjithnj mesin, aty ku ndihem m mir; diku mes Bedri Shkodranit e Lebit Struganit, nnjrn,,an",dheSefMleqanitntjetrn,,an".Nmest t shkruarit dhe t knduarit. Aty dua t shpreh edhe un ndjenjat e mia, dhe nderimin tim gjer n prgjunje pr Komandantintim,KomandantShkabndheprShotnetijdhe tonn,Xhevn!

23

24

NjohjameFehmiun
Fehmi Lladrovcin (pata fatin) e njoha q nga fmijria e hershme, diku nga klasa e pest e shkolls fillore, ndrsa Xhevn shum m von. Fehmiu vinte nga fshati Shkab, ish Gllanasell e Drenasit. Ishte nxns i shkolls fillore ,,Rilindja" t Dritanit, ish Dobrashevc, ndrsa un isha nxns i shkolls fillore n Gradic. Shkolla jon ishte e ciklit t ult; paralele e ndareShkollsFilloreRilindja"eDritanit. XhaxhaiiFehmiut,JahirLladrovci,dhexhaxhaiim,Ismet Mehmeti, ishin msues dhe koleg t s njjts shkoll, po ishin edhe shok t mir. Prve msuesve t tjer, t dy kishim msues Hysen Fejzn e Rrahman Ademin, t cilt n mas t madhe ndikuan n formimin ton. Poashtu msues i Fehmiutishteedhemsuesidshmorikombit,FazliGreiqevci, njrindrbashkpuntortmtafrttbacsAdemDemai, t cilin UDBja me tor tura e pati mbytur n vitin 1964. Fazliu ishte nip i yni, ma sakt i kushririt, Ibish Miftari, por shoqrohej m shum me xhaxhain tim Ismetin. Kshtu q, kto lidhje kishin ndikuar fuqishm q Feha dhe un t jemi paksamafrmenjritjetrinsesamefmijtetjer.
25

BashknShkollnTeknikenPrishtin
Pasmbarimittshkollsfillore,bashkrishtshkuamdhe u regjistruam n Shkolln e Mesme Teknike n Prishtin. Dy vite e pata shok banke Fehmiun. Gjat vitit t par dhe t dyt un banoja n Konviktin e shkollave t mesme n Prishtin, ndrsa Fehmiu banonte te disa t afrm (te babai i Shaban Mujs ,,Magjupit nga Gradica). Shpesh her vinte pr vizit, prgatisnim msimet bashk, dhe n shum raste kemi fjetur nnnjbatanie. M kujtohet dhe kurr nuk e harroj profesorin e gjuhs dhe letrsis shqipe, Dr.Sadri Fetiun, t cilin e patm msimdhns n vitin e par dhe t dyt t Shkolls s Mesme Teknike n Prishtin. Profesor Fetiu ishte njri ndr profesort m t prkushtuar. Ai prve njsive msimore tek nxnsit e tij, mbillte edhe atdhedashurin, dhe kur recitonte poezit e shkrimtarve shqiptar, t onte shpirtin pesh. E prjetonte thellpoezinqrecitonte,eprjetontedheprcilltefuqishm n ndrgjegjet tona t gjith at kushtrim t brendshm q bluante n shpirtin e tij... Ndaj s`kishte si t mos ndikonte, q nenxnsitetijtkuptonimqllimindhedshirneprofesorit t nderuar, t cilit edhe sot e ksaj dite, personalisht i jam mirnjohs pr punn e madhe q aso kohe bnte me ne, si dhemesazhetqprcilltetekne.

26

Nj dit t zakonshme, por t paharruar, shoku yn i klass, Xhafer Humolli nga Lupqi i Poshtm i Besians,(ish Podujev) ma solli librin m t krkuar t kohs: romanin ,,Gjarpijt e gjakut t bac Adem Demait. Librin e kemi lexuar disa shok: Fehmiu, Xhafer Humolli, Behxhet Thai, IljazZariqidheun.Tanimendoj un, dhe them me vete: Bac Adem Demai pr t`u br Fehmi Fehmi Lladrovci,prvefamiljesstij,msuesvetshkollsfilloredhe profesionale, themelet e forta t Atdhetarizms ia ngriti i madhi Adem Demai. Sepse Fehmi Lladrovci, q nga viti 1973, kur bashkrisht e kemi lexuar romanin,,Gjarpijt e gjakut e deri n rnien e tij heroike, kurr nuk iu nda bacs Adem. Kshtu filloi formsimi i Atdhetarit Fehmi Lladrovci,dhe i t gjith atyre q shoqroheshin me t. Prderisa baca Adem dergjej npr kazamatet serbojugosllave, rinia e Kosovs frymzohej me qndresn dhe heroizmin e tij. Kshtu ngjau edhe me Fehmiun. Baca u shndrrua n Legjend pr t gjith ata, q kuptuan se jemi Shqiptar e jo jugosllav, se vllaznim bashkimi ishte vetm fars, se jemi popull i robruar e i ndar padrejtsishtngashtetiam.

27

FehmiLladrovciIdrizMehmeti

Megjith shfrenimin e propagands shtetrore,t shprehur e t mbuluar nn parullat pompoze pr ,,vllazrim bashkim dhe pr barazi kombtare, nuk ishte fare e vshtir t prekej e t kuptohej shtypja e pabarazia, nn t ciln jetonte gjysma e popullit shqiptar dhe viset shqiptare t okupuara nga Jugosllaviatitiste.Kjoishteetejdukshmentgjithaporetejets, ndonse me Kushtetutn e 1974ts u b me mjeshtri njfar ,,avancimipolitikistatusittKosovs. Me kto ,,ndryshime paksa pozitive", n mnyr shum t ,,rafinuar dhe ultramafioze manipulohej opinioni i brendshm dhe ai i jashtm, se gjoja kishte nisur faza e korrigjimit t t gjitha padrejtsive (s`prmendeshin krime) ndaj popullit shqiptar n jugosllavi, veanrisht n Kosov si vatr m ,,e nxeht". Strukturat shtetrore vazhdonin propagandn me t gjitha mjetet emundshme,prtproklamuartarriturateveantanfushne barazis, si e quanin ata, t kombeve dhe kombsive. Por populli
28

shqiptar, veanrisht rinia studentore, nuk manipulohej dhe as nuk trhiqej nga rruga e liris q s`kishte kompromis dhe as alternativ!

Si sht e ditur, pas burgosjes s dyt t bacs Adem me shok, n vitin 1964, pas vrasjes me tortura t Fazli Greievcit, dhe pas burgosjes s organizatorve t demonstratave t 1968ts ,(grupit t Osman Dumoshit me shok) n fillim t viteve t shtatdhjeta do t dalin n sken grupeilegaletorganizuaramirngariniastudentore. Fillimisht ,,Grupi Revolucionar" i prbr nga Kadri Osmani, Mehmet Hajrizi, Xhafer Shatri, Binak Ulaj, Jashar Alijaj, GaniSylaj,MustafAdemi,RexhepMalajetj.Edhepsegrupido t psoj goditje mjaft t rnd, (disa nga antart e grupit: Kadriu, Xhaferi, Binaku, Jashari e Met Shatri u burgosn) aktivitetin atdhetar do ta vazhdoj pjesa e mbetur e pazbuluar, duke sjell energji t reja n radht e organizimit. Po shnoj disa nga emrat m t spikatur: Kadri Zeka, Hydajet Hyseni, JakupKrasniqi,BeratLuzha,SaliKabashietj. M von grupi i riorganizuar do t quhej (OMLK) Organizata Marksiste Leniniste e Kosovs". Konsolidimi i Organizats do t jap rezultate shum konkrete duke kryer aksione shum t shpeshta dhe t guximshme n t gjitha ant eKosovs.

29

Grupiiatdhetarvet(OMLKs)nsallnegjyqittokupatorit

Aktet e tyre heroike do t`i tregojn popullit dhe pushtetarve, se e vrteta ka tjetr fytyr nga ajo q propagandohej. Prmes shprndarjes s trakteve, ofroheshin shembujtmbshteturnfakte,prshtypjendheshfrytzimin eegrtpushtuesvesllavmbipopullindhepasuriteKosovs dhetvisevettjerashqiptarennjugosllavi. Ndonse t shkputura dhe pa ndonj koordinim t mirfillt, pr arsye t rregullave konspirative, kishte edhe celula t veprimtarve t tjer: si ato t dshmorve Metush Krasniqi e Jusuf Grvalla etj. t cilt m prkushtim t pashoq bnin detyrn e kohs, duke iu kundrvn ball pr ball planeve e kurtheve t reja, q i prgatiteshin Kosovs pr ta shndrruar at n nj kamp edhe m t errt se ishte aso kohe.Kshtuqsynimeveterrtathegjemonissllavedita
30

dits po iu zhvishej petku demagogjik i kastave politike serbomdha, dhe i satelitve t tyreshqipfols. Sidomos brezi i ri, tashm kishte kuptuar, dhe ishte i gatshm t prballet me t vrtetn e hidhur, e cila prekej e ndihej n do pore t jets son.
JusufGrvallaKadriZekaBardhoshGrvalla

MetushKrasniqiRexhepMalaNuhiBerisha

Pas disa aksioneve shum t suksesshme t grupeve ilegale, do t pasoj edhe reagimi i pushtetit: do t burgoset grupi i njohur si ,,Grupi Kosova 75, i prbr kryesisht nga student e t rinj t moshave t ndryshme. Po ashtu, do t riburgoset edhe baca Adem Demai pr her t tret, si edhe
31

zemra e OMLKs, Rexhep Malaj, me shum shok dhe un Idriz Mehmeti. Gjat hetimeve kundr ktyre veprimtarve do t ushtrohet terror i vrtet. N dy procese t ndara, ai i grupit t par me Bacn n krye (vet i nntmbdhjeti), dhe grupi i Drenics me n krye Adem Rukiqin (vet i dymbdhjeti). Kshtu,,me faj" e pa faj, do t shpallen fajtor e do dnohen me burgim t rnd 31 veta. Mirpo pushtetit nuk i doln llogarit sipas planit t sajuar. Veanrisht riburgosja e Bacs do t`i kushtonte shtrenjt regjimit, sepse pjesa e pazbuluar e veprimtarve t organizuar do t`i prvishej puns edhe m me prkushtim. Grupet ilegale do shtoheshin e do rriteshin mu si orteku i bors. Dhe kur orteku filloi rrokullisjen, gjithka t quajtur Jugosllavi q i doli prpara, e mori me vete e bri cop egrim,dheefshiuprfundimishtngahartatgjeografikeat krijes artificiale, e cila ushqehej me lirin dhe me gjakun e popujve josllav, e kurban i par prher ishin shqiptart. Pra, shqiptarve po u ngulfatej frymmarrja, shqiptart kishin n pikpyetjesubstancnbiologjikettyre. Veprimtaria ilegale e grupeve t organizuara mir, ishte sa intensive aq edhe gjithprfshirse. Veanrisht aksionet e shprndarjes s trakteve dhe shtypit ilegal, q n Kosov shtypej dhe shprndahej n rrethana tepr t jashtzakonshme, si edhe furnizimi me libra e gazeta q aso kohe botoheshin n Shqipri (si Zri i Popullit e ndonj tjetr), jan dhe mbeten kaptina t hapura historike q krkojn studime m t gjra dhe m kompetente. Pastaj programetme
32

prmbajtje t pastr atdhetare t RadioTelevizionit Shqiptar, sidomos Kinostudio ,,Shqipria e Re,, do t bnin efekt t jashtzakonshm, n veanti te rinia studentore. Kshtu do t arrihen rezultate konkrete, sidomos n pranvern e vitit 1981. Prishtina dhe t gjitha qytet e banuara me shqiptar do t dridhen nga demonstratat gjith popullore, n mnyr t veant ato studentore. Bota do t kuptoj m n fund se Kosova po zgjohej. Fatkeqsisht, klasa politike shqipfolse dhe aparati shtetror i instaluar n Kosov me prpikri po zbatonteurdhrateBeogradit.Riniastudentorepokositej, burgjet srish po mbusheshin me t rinj e t reja. Por a kishte fuqitandalteortekunenisurngabijatdhebijtefrymzuart nga bac Ademit! Beogradi nuk kishte kapacitet t frenoj shpirtin kryengrits t rinis shqiptare, q n nj t ardhme jo shum t largt do t`ia bnte varrin Jugosllavis s Titos! Historia e dshmoi se popujt q luftojn pr liri nuk mund t mbahentlidhurprjetsisht.

33

34

NZagrebtKroacisstudentdheushtar
Pas mbarimit t shkolls s mesme, Feha do t`i vazhdonte studimetnZagrebtKroacis.Gjatkohssstudimeveaidot krijonte kontakte me shum t rinj q aso kohe studionin atje. T gjith ata student dhe t rinj shqiptar q shoqroheshin me Fehmiun, pr nj koh t shkurtr do t frymzoheshin e do t pajiseshinmeat,,armatim"qkrkontekoha. Aktivitetinetijatdhetar,nmnyrtveant,Fehadota shtrinte tek Shoqria Kulturore Shkndija". Ndikimin e Fehmiut tek t organizuarit n ShKA ,,Shkndija", pata fatin dhe e msova n kohn, kur gjat vitit 1983/84, u takova srish me t n armatn Jugosllave n Zagreb. Nj vit ishim bashk. do fundjave vinin pr vizit shok t Fehmiut, student shqiptar t ,,Universitetit t Zagrebit". Dhe kur na lejonin organet prgjegjse tushtris,dilnimbashknqytet,zakonishtshkonimnqendrn e studentve, prkatsisht n Shoqrin Shqiptare, ShKA ,,Shkndija, ku zhvilloheshin aktivitete patriotike dhe atdhetare. Aso kohe kryetar i shoqris ishte Ton Marku. Mbaj mend shum mir forcn e ndikimit t fjals s tij tek studentt shqiptar. Gjat gjith asaj kohe sa qndruam bashk n ,,Ushtrin Jugosllave", Fehmiu me shum vmendje prcillte zhvillimet n Kosov e pr Kosovn. Ishte gjithnj krkues, q t shtrihet organizimi ilegal kudo q gjendemi, dhe t prgatiteshin masat pr sfidat q afroheshin. Sidomos rinia studentore duhej t jet vigjilente.

35

Ishte diku gjysma e Janarit t 1984s, s`e mbaj mend datn, kur mediat njoftuan se n Prishtin kishte ndodhur,,Betejae12Janarit"nmesforcavetpolicisdhedy t rinjve shqiptar. Bhj fjal pr rnien heroike t Dshmorve:RexhepMalaeNuhiBerisha. Versioni zyrtar, se gjoja kan br vetvrasje, ishte nj tentim i njohur i kriminelve pr vrasje t dyfisht t dshmorve, por popullit shqiptar nuk i shiteshin m turpe t tilla; populli ishte msuar me kto pafytyrsi t prditshme t qenieve t pafytyra. Shqetsimi yn ishte i madh, ishte njra ndr goditjet m t rnda, pas goditjes q kishim marr nga rnia e vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks n afrsi t Shtudgartit. Kemi biseduar hapur, dhe ishim t bindur se versionizyrtarishteedhenjatentatkundrshokvetrn. Pr nj koh shum t shkurtr, nprmjet lidhjeve q kishte ai n Kosov, ishte njoftuar me saktsi pr rezistencn, rnien dhe heroizmin q treguan shokt tan n ,,Betejn e 12 Janarit. Dhe m informoi thuajse n detaje se si kishte ndodhur ajo betej. Madje m ka folur edhe pr qndresn burrrore t xha Mehmetit (babait t Rexhs) para satrapve vrass t t birit dhe Nuhiut. M fliste me shum respekt dhe admirim pr t gjith trimat dhe trimreshat q i kishin vn gjoksetetyreprballmurtajsfashiste.

36

Pavarsisht rrethanave n t cilat gjendeshim, m ka folur hapur se ishte i organizuar n ilegale, dhe krkonte gjithashtu edhe angazhimin tim n ato struktura. Ai kishte besim tek un, ne njiheshim prej kohsh. Megjithat, i krkova pr njfar kohe t m kursej. S paku gjer n prfundim t afatit ushtarak t mos hapej shum me mua, ngaq prgjohej. Sidomos n ambientet e kazerms ushtarake ku prcillej secila lvizje, secili hap q bja dhe secili kontakt imi me ushtart shqiptar. Pothuaj t gjith ushtart shqiptar ishin marr n biseda informative, duke i porositur dhe krcnuar, q gjithka qdodgjonin,traportonintekoficertesigurimit(njriishte Kroat, quhej Franjo Horvat dhe nj tjetr ishte serb, dhe quhej Saviq). Shumica e ushtarve shqiptar, ngaq ishin t rinj n mosh dhe pa ndonj prvoj t gjat n kto makinacione, natyrshm,edhefriksoheshin,prandajedheifshihninngaun bisedatetyremeeprort. Unkishaprvojntimengakjofush,ndajevrejame keqardhje largimin e vllezrve t mi n at koh. M dhimbte shpirti kur mendoja, q edhe prkundr dshirs, q s paku kohnelirtakalojmbashk,prannjritjetrit,atafilluant mbajn distanc. Her i kuptoja, her s`desha t`i kuptoj. Por, kur kujtoja fjalt e arta t Migjenit t madh:,,Mos shaj mkatarin, por shaj at q krijoi errsirn pr t`u br mkati", filloja t`i kuptoj e t bj t pamundurn q edhe ata t m kuptojnmua.

37

Kishte ndonj rast t rrall, q ndonjri merrte guxim dhe m tregonte fshehtas se si ishte porositur nga njerzit e sigurimit t m prgjoj mua, dhe t prcjell kontaktet e mia meushtartshqiptar.Nktmnyrmvintendijeniqt kem kujdes. Nuk ishte kurrfar sekreti q prgjoheshim t gjith,sidomosishtburgosuritpolitik.Edhemuammerrnin shum her n biseda informative, natn e ditn, her tinz e her hapur. Ishin koh shum t vshtira. Kishin ndodhur shum procese t kurdisura politike kundr t rinjve shqiptar nprkazermatndryshme,meakuzavrtetbanale:jopaskan tentuar ta helmojn ushqimin, jo ta hedhin kazermn n ajr etj. Aspaknukishteeleht!Nnjrnannukkishevullnet t ishe ushtar i atij shteti q kishte okupuar vendin tnd, n ann tjetr kishe kurthet ,,misterioze" n do hap. Vrtet ishte e vshtir dhe tejet e rrezikshme jeta n shrbimin ushtarak jugosllav. Sidoqoft, ishte nj mundsi q s paku t msohet pak a shum arti ushtarak, n mnyr q nj dit t`i shrbeje vendit tnd. Kt Fehmiu e bnte me prkushtim do dit. Rregullisht prsriste mendimin q po citoj:,,Duhet t`ua vjedhimktzanat,jamisigurt qnjditdotnaduhet. Edhe un i kisha folur pr shum gjra, madje edhe pr trajtimin mizor t hetimeve, kur edhe vet isha prball me to. Ndaj sa ma pak q do t dija,do ishte m mir pr t dy. Megjithat,ai ma dha lidhjen me shokt e tij n Klin (me Gani
38

eHamdiVeselin),metcilt,pasmbarimittushtris,njkoh kam qen n lidhje dhe kemi vepruar bashkrisht, sidomos n ngritjen e vetdijes atdhetare tek njerzit me t cilt shoqroheshim. Kemi kmbyer edhe ekzemplar t shtypit ilegal, si ishin gazetat ,,Zri i Kosovs, Bashkimi, ,,Liria", dhe disa komunikata q aso kohe botoheshin n perndim. Ndrsa mua m`i sillte vllau im Halili. Ka qen Gani Veseli ai, t cilit me dorn time ia kam dhn disa numra t Zrit t Kosovs,nmnyrqaipastajt`ishprndantetekttjert.

Fehmiu, gjithashtu m kishte folur edhe pr disa shok metciltishtenlidhje,tciltkishinnjshtrirje,pothuaj,n t gjitha viset shqiptare nn sundimin e Jugosllavis titiste. Mirpo, si e theksova pak m hert, mua m kishte lidhur me njrn nga celulat q vepronte n Klin t Dukagjinit. Arsyeja ishte e thjesht; un aso kohe isha punsuar n nj fabrik t zhavorrit n Volljak t Klins, dhe krahas puns t mundesha t veproj me lidhjen q m kishte dhn. Prve vllezrve
39

Veseli, gjat kohs sa isha n Klin jam shoqruar dhe kam zhvilluar aktivitete edhe me miqt e tyre, Hysni e Nazmi Elshanin. Prndryshe Hamdi Veseli ishte dhndr i Nazmi Elshanit. Pas mbarimit t shrbimit ushtarak, n vjeshtn e vitit 1984 e gjer n arrestimin e tij n vjeshtn e 1985s, edhe pse studionteedhemtutjenZagreb,ndisarastejemitakuarn Drenas,e nj rast t vetm n Klin. M kishte folur se kishte filluar nj lidhje me t bijn e atdhetarit Abdyl Kraniqi Xhev Krasniqin, dhe q kishin n plan t fejohen.Tek Xheva gjeti shoqen e idealit e t pushks, me t ciln nuk do t`i ndaj as asti m sublim i jetsrnia e prbashkt heroike n ofensivn e njohur t shtatorit t 98ts, q bandat serbe zhvilluan kundr UKs. Kisha dgjuar mjaft pr bacn Abdyl dhe pr gjith veprimtarin patriotike t tij; pr bijt dhe bijat e tij dhe prfamiljennprgjithsi. Por, Xhevn, fizikisht, akoma nuk e kisha njohur. Me nj rast e patangacmuar Fehmiun: tani ti do marrsh shprnguljen nga Zagrebi e nga Drenica dhe do bhesh banor i Klins! Ai qeshi, dhe vet ajo buzqeshje e ngroht sikur m tha: ktu m ke,edhepotmosishtekjolidhje.Interesohejdhepyestesipo ecn bashkpunimi me vllezrit Veseli. Gjithnj krkonte angazhim dhe zgjerim t radhve, t shokve t organizuar; nukiplqentepasiviteti!...
40

BurgosjaeFehmiut
Nuk e mbaj mend datn e sakt, por kujtoj se ishte vjeshtae1985ts.AtykupunojaunerdhiGaniVeselidhem njoftoi se policia serbe sht n krkim t Fehmiut dhe t disa shokve t tij. Meq isha n orar pune, i thash shefit tim t puns, Rrustem Sferks, se nuk ndihem mir me shndet dhe krkovatmajapatdittlir.Rrusta,paasnjhezitimm lejoi t dal nga puna. U konsultuam shkurt e shpejt me Ganiun,dhe jemi nisur menjher ta gjejm e ta njoftojm Fehmiun se po e ndjek policia. Koha nuk priste. Vendosm, q posa ta gjejm, me makinn e Hysni Elshanit, ta drgojm gjer n Vuthaj t Malit t Zi, te miqt e Nazmi Elshanit, prej nga do t organizohej prcjellja e tij pr n Shqipri. E krkuam Hysniunpornukegjetm.Udetyruamtshkojmmetaksigjer n fshatin Grabanic t Klins. Atje e morm nj shokun ton, me t cilin aso kohe shoqroheshim,i cili kishte nj makin, (Hazir Syln ) dhe morm udhn pr Drenic bashkrisht; ma sakt, drejt shtpis s Fehmiut n fshatin e tij t lindjes, n Shkab(ishGllanasell)tDrenasit. N momentin q iu afruam lagjes s Lladrovcve, andej nga ana perndimore e lagjes, befas jemi ndeshur me rrethin e hekurt, q i kishin br forcat policore lagjes s Fehmiut. Meq makina kishte regjistrim t Pejs, na duhej nj alibi pr ndodhjen ton at dit n ato an. Ndaj u morm vesh, q n rast se do na ndalonin, Ganiu do prezantohej si mekanik, i cili
41

vinte tek un t ma rregulloj traktorin, ndrsa Haziri ishte vetm shofer. Pr fatin ton t mir, nuk na njohn dhe nuk na ndaluan. Kaluamqetasfareprantyredhe,prtmoslnndonjdyshim, deshms`deshm,vazhduamrrugndrejtfshatitGradic. Posa arritm n Gradic, gjithmon pr t humbur gjurmt, parkuam makinn n oborrin e shkolls. Madje krkuam prej kuririt, duke i dhn sqarimet tona, t na lejoj ta lm makinn, eventualisht gjer ditn e nesrme; aq sa i duhej ,,mekanikut" t ,,riparoj "traktorin tim. Kshtu sajuam nj alibi pr ndodhjen ton n ato an. Pastaj m kmb kemi shkuar n shtpin time, n fshatin Krasmirovc. Edhe aty kemi br nj ,,teatrmetraktorin.Dikurvon,nmbrmje,jemikthyerprap. E kemi marr makinn dhe jemi nisur srish pr n shtpin e Fehmiut. Tani pr shkaqe sigurie, e lam makinn m larg lagjes dhe kemi shkuar m kmb tek familja e Fehmiut. Sa jemi afruar n dritare t Kulls, kam hedhur nj gur t vockl n xham, dhe doli vllai i Fehmiut, Ramizi. U futm brenda, por `t shihje! Gjithka e shkaprderdhur, gjithka e kthyer mbrapsht. N kull, baca Tush dhe xhaxhai i Fehmiut, Jahiri, mbaheshin burrrisht...Tanimshumkishinhallinton,semosnakadiktuar ndonj faqezi, q pr fat t keq nuk ishin t pakt, se sa pr ngjarjen q kishte ndodhur... Kemi qndruar afr dy or aty, dhe sinanjoftoiivllaiRamizi,Fehaishteakomailir.Pra,nukkan mundur ta arrestojn gjat aksionit policor, q kishte ln gjurm barbarshnsecilinkndtkullsstij...

42

Sipas supozimeve t Ramizit, Feha duhej t ishte i shtrir n spitalin e Prishtins me nj librez shndetsore t nj shoku, dhe se pret momentin dhe ndihmn e shokve t trhiqet nga andej. T nesrmen, ,,Mekaniku Gani Veseli, do bhj ,,Mjek me mantel t bardh dhe nuk do linte dhom pa e krkuar Fehmiun, por nuk do ta gjente dot. At para nesh e kishte gjetur UDBja famkeqe dhe e kishte prangosur. Po! duarteFehsishinprangosur,porkurrnukmundtprangosej shpirti dhe ideali i tij. Bashk me Fehmiun u burgosn edhe shumveprimtar,shokeatdhetar.Qndresastoikeetijdhe e shokve t tij ishte br ferr pr hetuesit dhe pr langonjt e UDBs. Gojn e heronjve nuk e hapte dot gjaku q skuqte kmishtetyre.Ataheshtnkurduhejtheshtindhefolnkur duhej t flitet. Kshtu e kan zakon heronjt, kshtu e kan adettrimatqiprkulenvetmAtdheutdherrugvetliris. Me vmendje e me shum kujdes kam ndjekur zhvillimet rreth gjykimit t tyre. Fehmiu n mesin e shokve qndronte si bajrak; i rrinte karshi gjyqit dhe veglave t okupatorit pa e luajtur as qerpikun. N ann tjetr, n popull, sa vinte e shtohej admirimi pr t. Qarkullonin thnie e komentegjithandejprqndresnetijdhetshokvettij. Me rastin e shpalljes s aktgjykimit, Fehmiut pr veprat e tij ,,armiqsore, gjyqi i instaluar nga pushtuesit do t`i shqiptoj dnimin me dhjet vjet burgim t rnd. Nuk do kalonte koh e gjat dhe ai pr vuajtje t dnimit do t
43

transferohejnburgjetfamkqijatKroacis(nLepoGlave n Stara Gradishk). Atje, prve shum shokve t idealit do ta takonte edhe Krye ideologun e Lvizjes Son Kombtare, bacnemadh,AdemDemain.Kshtuq,ngatakimiiparme bacn, Fehmiu s`e konsideronte m veten t burgosur, por vetmsinjpuntorimir,icilibndetyrnqkazgjedhurme dshirn e tij. Ndonse i prcjellur n secilin hap, Fehmiu edhe pas grilave t hekurta, pa frik e pau lodhur,vazhdoi aktivitetin patriotik, duke ngritur moralin tek shokt, si dhe duke organizuar greva e protesta t shumta. Kshtu dukej Feha i kazamateve,prhernveprim,prhervigjilent. Ishte vjeshta e 1986ts, s`e mbaj mend datn! Milici Sherif Haxhijaj nga Ua e Burimit, ish Istogu, punonte n stacioninpolicortKlins.Parasetbhejpolicishtenjdjali mrekullueshm, por i till mbeti edhe m pas. Kisha raporte shum t mira me t. Dhe duke qen n dijeni pr raportet e mia me Hamdi Veselin, m njoftoi se policia kishte arrestuar Hamdiun dhe se dhunshm do ta drgonin n Zagreb, ku po zhvillohej nj gjykim kundr disa ish studentve shqiptar t Universitet t Zagrebit. Akuza kishte t bnte me nj prleshje, e cila vite m par kishte ndodhur n mes t dy grupeve rivale studentsh n qendrn Universitare t Zagrebit. Prkatsisht, nj grup studentsh i przier serbo kroatsh kishin sulmuar disa student shqiptar. Me t dgjuar pr prleshjen, Fehmi Lladrovci dhe Hamdi Veseli u shkojn n ndihm studentve shqiptardheeshpartallojngrupinnfjal.Taniatjezhvillohej
44

gjykimi pr kt ngjarje, prandaj e drgonin dhunshm edhe Hamdiun n Zagreb. T gjitha informatat e sakta m`i kishte dhn Sherifi. E dija edhe kohn e sakt, kur suita e policis do t prcillte Hamdiun nga stacioni i trenit t Klins pr n Zagreb. E kam shfrytzuar rastin dhe, me mbshtetjen e Sherifit, kam dal edhe un bashk me vllain e Hamdiut, Haki Veselin, n stacionin e trenit dhe jemi takuar me Hamdiun. Meqense e dinim se do takoheshin me Fehmiun, kemi komunikuar n mnyr shum t kujdesshme, aq sa m mjaftoi q t prcjell informatat m t nevojshme, pr t cilat mendoja se sht me interes t informohetFeha. Pas dy muajve sht kthyer Hamdiu dhe n detaje na ka folur (mua, Hysni e Nazmi Elshanit) pr qndresn stoike t Fehmiut. Na mrekullonte qndresa e hekurt e vllait ton t paharruar, Fehmi Lladrovci: na mbushte me ajr lirie...sht me interes t theksohet, prve t tjerash, kundrshtimi i tij ndaj urdhress s policis q me Hamdiun dhe shokt e tjer t komunikojnserbisht!.. `kujtoni ju zotrinj! u kishte thn preras milicve serb e kroat! Mendoni se mund t na detyroni me vllezrit tan t flasim serbisht! Kurr nuk do ta ndieni at knaqsi, Kurr"!. Dhe kan komunikuar vetm n gjuhn shqipe, gjersa i kan ndar dhe i kan vendosur n lokale t veanta. Kurr s`e harrojsameadmirimnaflisteHamdiuprtakiminmeFehmiun.

45

Mbaj mend, kur nj mbrmje, von, me propozimin e Hamdiut, vendosm t`i bjm nj vizit familjes s Fehmiut. Un prve q e kisha vendas, e kisha edhe shok Fehmiun, dhe e njihja mir terrenin, ndaj vizitn e kemi br natn. Ksaj herekemishkuarbashk:Un,HamdiVeselidheHysnieNazmi Elshani. Qndruam disa or me familjart e Fehs, dhe pastaj jemi kthyer kemi bujtur n banesn e djalit t xhaxhait tim(n banesneXhezit)nDrenas.TnesrmenjemikthyernKlin. Fehmiu bri burg t rnd npr shum kazamate serbojugosllave. Sidomos n burgjet famkqija t ,,Lepogllavs"dhe,,StaraGradishks".
AsktohekuranukarritntindajnFehmiuneXhevn

46

XhevabhetNuse
Po `bri Shota e dyt e Drenics pas burgosjes s Fehmiut! Ajo, duke qen e vetdijshme pr nevojn e madhe q kishte familja e shokut t saj t jets, t lufts e t idealit, pr prkrahje morale n ato koh, do t krkonte nga familja e saj, nga baca Avdyl dhe nga baca Tush, q edhe pa dhndr t bhej nuse Drenice. Legjendat filluan t prsriten! Ishte koh trmetesh e ringjalljesh, kur toka nga dhimbjet e lindjes hidhte mbi syprin mitet e fjetur n jatak motesh e shekujsh t larmegjak... E kush mund ta ndalte Xhevn n rrugn e saj t ndritur,q edhe nj her t ringjall legjendat! q edhe nj her, kush e di pr t satn her, t`i tregonte toks e nntoks se besa e dhn sht pesh Atdheu, sht pesh XhevdheFehmiLladrovciKosove?!.
47

Gjersa Fehmiu shprfillte hasmit, Xheva shprfilli t gjitha koht. Heroina shkoi e u b Nuse Drenice n shtpin e bacs Tush. Ishte m shum se mesazh qndrese veprimi i saj Sa her do ta shoqronte bacn Tush pr vizit tek Feha, sa her do t krcnohej nga zagart e UDBs; sa krcnime, sa shantazhe, spiunazhe, ndjekje, prcjellje! Por, kurr nuk do ligshtohej, prkundrazi, rruga q kishte przgjedhur e bnte m kryelart, e bnte dhe m krenare. Ajo n do hap dshmonte forcn q i Xheva qndis Flamurin faln vuajtjet. Dhe prmes letrave q drgonte, drgonte dhe porosin e vetme,drgonte mesazhin e maleve, q u jepte zemr e qndres Fehmiut dhe shokve. Saher do t`i shkruante Fehs letra, ajo i drgonte urime edhe simbolit t qndress, bacs Adem dhe shokve t tjer, t cilt qndronin si heronj t vrtet npr kazamatet serbojugosllave. Xheva nuk do ndalej s vepruari! N mnyr t mrekullueshme shfrytzonte kohn e hapsirn, rrethanat dhe ngjarjet, dhe gjith potencialin e vet intelektual dhe njerzor,prngritjenevetdijeskombtaretektrinjtdhet rejat. Meqpunonte si msimdhnse n gjimnazin e Drenasit, dhe ishte n kontakt t vazhdueshm me nxnsit, me brezin
48

q n nj t ardhme t afrt do t` i dilte zot Kosovs, pronte me prkushtim n zemrat dhe n mendjet e tyre porosit e Rilindsve, porosit e Naimit dhe t Samiut, pr vlerat e armvetdijes... Ilegalja, me gjith goditjet q psonte gjat rrugtimit, shtohej e forcohej gjithnj e m shum. Masat e gjra, duke par vendosmrin e bijave dhe bijve t vet q s`i ndalte kurrfar furtune, filluan ngadal t lvizin si ret, dhe t bashkohen sup m sup me gjith ato karvan lirie q po ia mbyllnin shtigjet robris. Nuk kalonte nj dit e vetme pa u kryer nj aksion prpara hundve t pushtetarve. E smura e Ballkanit, Jugosllavia titiste, dalngadal, por pakthyeshm, rrshqiste drejt vdekjes... Rinia studentore, vemas grupet ilegale, po bnin punn e tyre. N kt kuadr kontributi i Xhevsishteipazvendsueshm.Ajofillimishtkishtengriture mobilizuargjithfamiljnLladrovcidheatKrasniqimevllezr emotra.Kishtevnnshrbimtlirissvenditshumtrinj e t reja, nxns e student, gjithandej nga kishte kontakte. Kam par me syt e mi t rinj e t reja t mobilizuar prej Xhevs, t cilt rregullisht dilnin n ball t demonstratave, si n Prishtin e n shum qytete t tjera t Kosovs, ashtu edhe n Drenicn e Adem Jasharit e t Fehmi Lladrovcit. Vllezrit dhe motrat e Xhevs ishin gjithnj n ball. Edhe vllai i Fehmiut, Ramizi,me shoqen Shemsijen (akoma ishin t pa fejuar), me kushririn Sabitin dhe disa t rinj e t reja ishin shumaktiv.
49

As vrasjet, as burgjet, as shtetrrethimi, nuk do ta shptonin nga shkaprderdhja Jugosllavin moniste. Prfundimisht, ajo u detyrua t prqafoj pluralizmin, njkohsisht edhe shkaprderdhjen, zhbrjen e asaj katrahure q aq shum dhimbje i kishte shkaktuar gjysms s Shqipris t robruar prej saj. Kshtu u krijuan rrethana paksa m t favorshme edhe pr ne shqiptart q t konsolidojm radht tona,pakashum,dhetprgatitemiprsfidateradhs. Meqense n Jugosllavi u lejua pluralizmi politik, edhe nKosovdotketlvizjenktdrejtim.Nukshtkurrfar sekreti, me lejen e shtetit filloi krijimi i partive politike gjithandej npr hapsirat e ish Jugosllavis, po ashtu edhe te ne n Kosov. U formuan parti, shoqata e sindikata. Ato tanim, realisht nuk e pengonin funksionimin e pushtetit okupator, ndaj edhe lejoheshin t merren me veten e tyre. Kshtu, fillimisht qe formuar LDKja (Lidhja Demokratike e Kosovs), UJDi (njfar unioni demokratik jugosllav), BSPKja (Bashkimi i Sindikatave t Pavarura t Kosovs) e m von edhe ndonj satelit i t parave. Por, q t gjitha pr nj koh relativisht t shkurtr,megjith shrbimet q i bn pushtuesit me (jo) veprimet e tyre, edhe vet kohs iu bn barr...Fatkeqsisht ata vazhduan t`i fryjn ,,fyellit t shejtanit" (ironi e Petro Markos) gjat gjith kohs s lufts, madje nuk heshtnaspaslufts.

50

Protestatpaqsore Kosova, si kryevatr e krizave ballkanike, shprtheu n protesta. Kjo ishte e pritshme t ndodhte prball gjithasajdhunetpadurueshme,qmbantembisupete saj shum koh. Risi e vetme n kto protesta ishte pjesmarrja e veprimtarve t ktyre subjekteve" pa subjektivitet n organizimin e protestave. M von, vet rrjedha e ngjarjeve demaskoi qllimet e mbrapshta t tyre kundrejt asaj Lvizje t Madhe Gjithpopullore. Padyshim q me urdhra t pushtuesit filluan ta amortizojn zemrimin popullor dhe ta kanalizojn (gjithnj sipas direktivave t armikut) gjith at energji shprthyese t popullit drejt qasjeve" t reja politike q ofronin kto subjekte". sht n interes t kontinuitetit t ngjarjeve t theksoj se n t gjitha protestat, ku kam marr pjes, kam takuar Kryepersonazhin e Drams Kombtare, Adem Jasharin. Ademi, me t gjith shokt e pushks, q nga vjeshta e vitit 1988, merrte pjes aktivisht n shum demonstrata paqsore. Do t kalonin gati tri vite e protestat nuk do t ndaleshin, po ndryshime t shtjes s pazgjidhur shqiptare nuk do t kishte. Ndaj, Ademi do

51

t vlersonte se koha e protestave kishte pernduar, se kohakaardhurtkalohetnnjfaztjetrtorganizimit. sht e ditur tashm se diku, nga vjeshta e vitit 1991,AdemJasharimeshokdotmarrinrrugndrejtatij vendi ku gjithmon i kishte shpresat, drejt asaj toke ku mund dhe duhej t mbshtetemi. Ai do t shkonte n Shqipri dhe, si sht e njohur, me lejen e ishpresidentit Ramiz Alia do t strviten ushtarakisht, do t ngarkohen me pajisje luftarake (me aq sa mund t bartnin n shpin) dhemedisashok(jometgjithgrupin,sikishinshkuar) dotfutennKosov. uditrisht, shumica e tyre, pas strvitjeve ushtarake, m tepr do t lakmonin shtetet e Evrops se sa vendlindjen e robruar, pr t ciln ishin nisur pr n Shqipri. Me arsyetimin tejet banal se ende sht hert pr rezistenc t armatosur, ia kthyen shpinn Atdheut dhe ikn...Mirpo, prAdem Jasharin dhe shoktetijnuk ishte hert, madje ishte br von, ashtu si e vrtetuan katrciprishtngjarjeteprgjakshmeqpasuan.

52

TanimejdanideshteZeusin!
Koha s`kishte m koh pr lutje e prgjrime, koha krkonte t tjer burra t qes n ball; koha vajtonte pr t zotin,kohapristetzbresZeusi...Heshtjaegrykavetpushks s`ikishtehijemDrenics...Kosovaegjakosurgjernfytpriste nsheshgjeneralin... Gjenerali plismnjanAdem Jashari, me grupin e tij prej gjeneralsh kthehen dhe vendosen n Drenic, saktsisht n Prekaz. Shum shpejt, policia serbe do t ket n dor, thuaja gjith informatat pr lvizjet e tyre, dhe m 30 dhjetor, n prpjekje q t kapin Ademin, do ta sulmojn KomandantGjen.AdemJashariPrekazin.Pordotndeshn n zjarrin e tytave t pushkve t Ademit e t Hamzs me shok, t cilat nuk do t pushojn deri sa izme e ushtarit dhe policittfunditserbtmosdbohetngaKosova.Nndrkoh, aktiviteterezistencsdotndryshojn;tanidotaplikohetnj strategji tjetr. Ademi me shok, koh pas kohe do t ndrmarrin aksione guerile mbi uniformat e okupatorit. Kshtu q,dotndodhindisasulmetarmatosuradhetsuksesshme
53

mbi policin kriminale serbe. N Drenas, n afrsi t hekurudhs dhe n afrsi t Stacionit t Autobusve, n raste t ndara, u kryen me sukses dy sulme t organizuara nga djemt e armatosur, me `rast, n t dyja rastet vriten e plagosendisapolicserb. Pas sulmeve n t dyja rastet, policia serbe, n pamundsi pr t kapur sulmuesit, ndrmori nj fushat t papar terrori mbi popullatn civile. N mnyr q terrori serb kundr popullats civile t Kosovs t mos kaloj n heshtje, dhe duke ditur peshne informimittopinionitndrkombtar, i vllai i Fehmi Lladrovcit, Ramizi, erdhi tek djali i xhaxhait tim (XhezairMehmeti),icilibanontennjbllokbanesashprball Stacionit t Autobusve dhe Hekurudhs, dhe incizoi me kamergjithatterrorqpoliciaserbeushtrontembicivilte pafajshm. Pra, lufta lirimtare, dalngadal, por pashmangshm po merrte dimensionin e vet t vrtet. Hapur dukej se ashtu dhunshm si ishte aneksuar Kosova dhe viset e saj,dhunshmdothyninnluftprlirim. Rrugtjetrs`kishte!
54

Lirimingaburgu,rreshtimiprkrahlufttarvekroat, emigriminGjermani...
Si sht e njohur, kryesia e federats s t ashtuquajturs Jugosllavi, prbhej nga tet subjekte ,,autonome", aq sa ishte numri i njsive prfaqsuese brenda saj. Dhe me njfar automatizmi ligjor, kryetari ndrrohej do vit; domethn n krye t kryesis s saj, vinte me radh nga njprfaqsuesisecilsnjsifederale.Kshtuq,metardhur n krye t shtetit jugosllav, slloveni Drnovshek, t gjith t burgosurit politik n ish jugosllavi do t amnistoheshin. Kjo amnisti do prfshinte edhe shqiptart, dhe natyrisht do prfitonteedheFehmiu.Mektrastuliruampothuajtgjith t burgosurit politik, me ndonj prjashtim eventual, ku edhe mtejSerbiakishtendikimtdrejtprdrejt. Pas daljes s Fehmiut nga burgu, vrshimi i vizitorve nga aneknd viseve shqiptare, mund t them se prngjante me atokolonatgjataqvizitoninbacnAdemkurdolingaburgu. Edhe un e kam vizituar disa her, dhe kemi shqyrtuar dhe analizuarsimiqtvjetr,problemetegrumbulluarametcilat prballejasokohevendi. N vitin 1990 ishim bashk n Galic, n prurimin e Pllaks prkujtimore t heroit t Kosovs, Azem Galics. At dit, m 25 korrik 1990, n Arbrin e Vogl, n Galic, kishte arritur e gjith shqiptaria. Referatin kryesore pr jetn dhe
55

veprimtarin patriotike t kryeheroit t Drenics e lexoi veprimtari galicas, Bedri Tahiri. Ndrkaq poemn Shpella, kushtuar Azem Galics, e lexoi ai q e kishte ringjallur pr s dyti, duke e nxjerr nga varri m i thell n bot, nga uku q krcet,bacaAbdylKrasniqi.Fjalaetij,siprherishtekushtrim, ishte thirrje, q rruga e Azem Galics t jet udhrrfim pr t zgjith ata q dshirojn t jetojn t lir nga izmja e pushtuesvesllavokarpatjan.

AbdylKrasniqiObeliskunGalic,25Korrik1990

Pak nga emocioni, pak nga koht e rikthyera prmes fjals s bac Abdylit, sikur m`u shfaqn prball sysh Azemi e Shot Galica, sikur m thoshin: ktu jemi, mes jush, me ju, veshur e ngjeshur me barut me barut!..Dhe pr udi, n fytyrat qiellore t Fehmiut dhe Xhevs, her shihja Azemin e Shotn, her shihja ata t dy...`mrekulli. O Zot, thash heshtas! Dhe m iku
56

nj z i brendshm:,,po kush sht ai ift q i ngjet Azemit e ShotsmshumsedhndriytebijajoteobacaAbdyl! M duhet t theksoj se edhe me kt rast, teksa fliste baca Avdyl pr Azem e Shot Galicn, ishim t rrethuar nga falangat serbe q kishin ardhur nga Vushtrria t pengojn aktivitetin ton, dhe t pamundsojn nderimet q i bnte populli kolosit t Lvizjes Kaake. Por kot, ne i kryem ceremoniteparaparaderinfund.
Bedri Tahiri duke lexuar referatin n Galic, 25 korrik 1990

57

58

LidhjameAdemJasharin
Fehmiu, kishte munguar gjat, dhe jo vetm malli pr shokt dhe miqt, por n radh t par ishte detyra ndaj Atdheut q nuk i jepte koh pr gjum. U mall aq sa mund t mallej pr disa dit, dhe pr t njohur gjendjen m mir, prmes t vllait, Ramizit, do t kontaktoj me njeriun q aq shum e admironte, me Kryetrimin e orve t para t UKs, KomandantAdemJasharin. E cili burr s`e kish pr nder t takoj Qenien Legjend!ta shoh e ta ndiej nga afr at zemr prej luani q hynte n njmij zjarre dhe shkilte mbi bandat serbe pa iu dridhurqerpiku! Ja,thoshte,ttilldjemiduhenvendit!Ishteaqibindur se e vetmja rrug q do sjell lirin sht lufta e armatosur. Dhe lufta kundr serbit, kudo q t bhet, prshpejton lirimin edhetKosovs. Me kto bindje t paluhatshme dhe pa hezitimin m t vogl, shkoi e iu bashkua lufttarve kroat, duke ln prjetsishtemrindhenderinedhenfronteteKroacis.

59

Atje,me disiplin spartakiane dhe nn kujdesin prindror, Fehmiu do t organizonte shum t rinj shqiptar, do t`i sistemonte e do i prgatiste t ndeshenme zjarret serbe. Shqiptart dhe Feha, morn pjes n shum beteja pr lirin e Kroacis...N shum beteja derdhn gjak pr tokn q i dha burgun pak vite m par...Angazhimi i Fehmiut dhe Xhevs n luftn e Kroacis kishte dy qllime: N radh t par ishte liria, shenjtrimi i ksaj fjale n kngt shqiptare, dashuria pr t deri n flijim, dhe respektimi i saj n do knd t bots. Ishte prsritjeeMarkoBoarve,eAsimittVokshve,dheegjith atyre emrave t mdhenj shqiptar q ndihmuan botn t fitojnlirin
FehmiuufletushtarveshqiptarnllogoreteluftsnKroaci

Fehmiu dhe Xheva s`ishin vetm shqipe q s`e njohin frikn, ata kishin dritn n sy e n zemr, kishin arsimimin, kishinedukatn,pastajkishinpushknqliruanvendin!
60

Dhe motivi i dyt, po aq i fuqishm, ishte nj murtaj, ishte nj fashizm, nj shtet kriminal q quhej Serbi!..Dhe at duhej luftuar kudo q t shfaqej...Pak m von, t rinjt shqiptar q luftuan me bacn e tyre Feh Lladrovcin dhe me Xhevn n Kroaci, t gjith at prvoj lufte do ta derdhin mbi bandat serbenprfronteteKosovs... Sa ishte largpams Feha i paharruar, e vrtetoi koha, kur edhe vendet q dikur e ushqyen kt shtet monstrum, me forcaushtarakeiubashkuanUKs... Megjithat, rrethanat tashm t njohura, e detyruan Fehn dhe Xhevn t kalojn prkohsisht n mrgim, prkatsisht n Gjermani. Gjith kohn sa qndruan n Gjermani, ata bashk me Ibrahim Kelmendin, Bedri Islamin, me t vllan Ramizin, q e pati gjithmon prkrah, me Sami Lushtakun, Iljaz Kodrn dhe shum veprimtar t tjer q vepronin n kuadr t LPKs, dhan kontribut t mueshm dhe t jashtzakonshm n ngritjen e vetdijes politike dhe kombtare tek bashkatdhetart e mrguar. Me emrin dhe prvojn q kishin krijuar udhve t jets,u bn frymzuesit e shpirtrave kryengrits t t gjith atyre t rinjve e t rejave q dot`iprgjigjenthirrjessAtdheutnluftprliri.Ishinshum aktiv,sinGjermaniashtuedhejashtsaj. Fehmiu ishte njri ndr drejtuesit e LPKs, Dega jasht vendit, ndaj mbante lidhje me veprimtar gjithandej npr Evrop e m gjer. Kur vinte n Zvicr takonte dhe vizitonte
61

edhe shok t tjer. Respekt t veant kishte pr veprimtarin Gani Sylaj, por as mua nuk m harronte. N disa raste jemi takuar n qytete t ndryshme t Zvicrs. Pavarsisht se ai ishte njri nga drejtuesit e strukturave t LPKs, ndrsa disa prej nesh ishim akoma aktiv n LDK,asgj nuke pengonte t ishim shok e miq si gjithmon...Kishte besim tek ne; at e pengonin sabotatort,dhevrtetishteshumirrepteiprerndajtyre. Kemi biseduar dhe bashkrisht kemi vlersuar se sht nevoj edomosdoshme,qmedokushtt`imbshtesimdjemtqpo qndrojn me arm n dor maleve t Kosovs, dhe se sa m shpejtduhett`ubashkohemiedhefizikisht. Me rastin e nj vizite q na bri n Zvicr, prve t tjerash, i pata treguar se aso kohe me disa bashkvends po prpiqeshim,qprmesnjshoqatetmrgimtarvedrenicas, t ndihmojm djemt e lufts. `sht e vrteta, Fehmiu nuk i plqente lokalizmat, (organizimet lokale) megjithat m ka mbshtetur, duke thn se: m mir sht q ajo pjes e mrgimtarve q nuk jan t organizuar n forma t tjera, t msohen t organizohen e t mos jen pasiv, se sa t lihen anash e t dezorientohen. Kshtu, q edhe ata nj dit do t jen t gatshm, q n mnyrn e vet t japin kontributin e tyre. Ndr t tjera, Fehmiu e Xheva ishin ndr bartsit kryesor t ngritjes s fondit ,,Vendlindja thrret pr Gjermani. Pavarsisht se kontributi i tyre ishte i domosdoshm
62

n Gjermani, ata nuk mjaftoheshin me aq, thn m shqip, dshironin t ktheheshin n Kosov e t rreshtoheshin me arm n dor prkrah Komandant Ademit. Atje e kishin mendjen dhe shpirtin. Pr asnj ast nuk i kputn lidhjet me vendin e me djemt e lufts, me t cilt Komandant Adem Jashari do t qndroj maleve t Kosovs deri n rnien Heroikemegjithfamiljendhenjpjestlagjesstij. Gjat tr kohs, sa qndruan n Gjermani, ndrr t vetme kishin Kosovn dhe kthimin sa m t shpejt n vijat e sajtfrontit,bashkmeKomandantAdemin. Dhenjditataunisn...
XhevKrasniqiLladrovciFehmiLladrovci

63

64

UkthyennKosov,iubnDritAtdheut
Si dihet, m 5 mars t vitit 1997 plasi lufta n Prekaz. Po at dit, Komandant Shkaba bashk me Xhevn dhe me nj grup bashklufttarsh t tyre, prfundimisht lshojn Gjermanin dhe nisen drejt kufirit q ndante Atdheun prgjysm. Tentimi i tyre i par, n pranvern e 1997s, q t futn n Kosov, me `rast ra dshmor Luan Haradinaj dhe qen plagosur gati t gjith, dshtoi. sht e njohur tanim, se kjo prpjekje, pr shkak t shum vshtirsive objektive rezultoi me mossukses. Por, ata nuk hoqn dor, s`u dorzuan, gjersashkeln,,shtegun"endarjesqkullontegjakmeshekuj. Dhe, vetm m 12 mars, Fehmiu i prgatitur pr jet a vdekje, do t arrinte n Drenic; n tokn e tij t dashur, t shkrumbuar e t gjakosur nga falangat serbe (nga hordhit etnike,siiquanteai). Pas betejs s Jasharve Legjendar, Ushtria lirimtare e Kosovs kishte marr goditjet m t rnda, ndaj ishte i domosdoshm forcimi i kapaciteteve ekzistuese, riorganizimi dhe fuqizimi i mtejm i tyre, dhe ngritja e njsive t reja t UKs. MetardhurnDrenic,Fehafillimishtdot`ubntenj vizit lufttarve t plagosur n betejn e njohur t Likoshanit
65

nvendinequajtur,,Gjashtlisat"(MusJasharit,SabitGecite Sabit Lladrovcit), dhe menjher, bashk me Xhevn dhe me shokt q e shoqronin, filluan organizimin pr ngritjen e istikameve gjithandej ku kishte njsite t Ushtris lirimtare t Kosovs. Ky ishte koncepti i prvojs luftarake t Komandantit tim, q nj dit jo aq t largt, u kurorzua me fitore. Punonin me prkushtimin m t lart pr ruajtjen dhe forcimin e moralitushtarak,sidheprshtrirjendhezgjerimineradhvet UshtrislirimtaretKosovs.Tpartqdotmobilizonin,si ai, si Xheva, ishin vllezrit e tyre. Ata donin t jepnin shembullinpersonalnsecilinhapqbnin.Tgjithvllezrit eXhevsishintsistemuarnpikatndryshmedhemedetyra tcaktuaranradhteUKs. Me formimin e Njsis Speciale n kuadr t ,,Brigads 111`` do t sistemohen, prve Kushtrimit, vllait t Xhevs edhevllaiiFehmiutEmriu,ndonseshumiri.Pastajdjemt exhaxhallarvettij,MehmeteBakiLladrovcietj. Ndrkoh, sipas strategjis ushtarake, do t ngriheshin pika t reja luftarake kudo ku kishte kushte dhe nevoj pr to...Dotbllokoheshingjithashtu,thuajatgjithaaksetrrugore qkaloninnprDrenic,LlapusheDukagjin.Menismnetij, pas hapjes s istikameve, do t bhet rregull do mngjes ngritjaeFlamurit. Hern e par n disa fshatra t Drenics, ai vet, n mungesttelitekishtengriturFlamurinmenjfillspangoje.
66

PrvojaefituarnluftneKroacis,autoritetidhepuna vetmohuese e iftit Lladrovci, dita dits po jepte rezultatet e pritura. Megjithse ishte humbje e madhe rnia e Komandant Ademit,e Hamzs dhe e t gjith atyre q ran bashk me ta, dhe me gjith goditjen q kishte marr UKja, radht e saj u shtuannmnyrtrrufeshme.Njprocesitillikrijimitdhei ngritjes m kmb t nj ushtrie relativisht me mosh t re, s`kishte ndodhur asnjher n asnj vend t bots. Kjo dukuri nuk po e linte t qet Milosheviqin, po ja dridhte dheun nn kmb edhe n Serbi. Ndaj, si atu t fundit, do t urdhronte hapjenmedokushttdisaakseverrugore,edheattGryks s Llapushnikut. Pas urdhrit t satrapit t Ballkanit, falangat e Sheshelit e t Arkanit do t`i vrsulen srish Drenics; m sakt Gryks s Llapushnikut, duke harruar se aty i priste Komandant ShkabameXhevnemeRasimKiqinnmeshok(Taisoninsie quanin shokt). Dhe iu vrsuln Gryks me gjith arsenalin e armatimitmmodernqkishin. PoathyhejmoraliiShkabsmeshok! Kurr!Kurr! Natyrisht, nuk ishte pa humbje as kjo betej, po ama edhe armiku mori nj msim t mir. Ndrsa Gryka vazhdonte t rrinte Krenare, at e mbronte, n ball t ushtarve trima, Azemi e Shota e ditve tona. Duke vlersuar rezultatet e arrituratFehsetXhevs,ShtabiiPrgjithshmiUKs,do ta autorizonte Komandant Shkabn q t bnte strukturimin e
67

Organiks Ushtarake n nivel Brigade, e cila do t kontrollonte dhe do t operonte mbi nj hapsir mjaft t gjer, afrsisht mbi gjysmn e Drenics. Me shkathtsi t jashtzakonshme, Fehmiudotaprmbushtebesimineshokve.Dotngristedisa Pika Ushtarake prgjat akseve rrugore, nga SllatinaVasileva Komarani Drenasi Polluzha Polaci Prekazi KlinaTernafci Lubaveci Galica dhe Dubovci. Mandej, prgjat gjith majs s Qyqavics,nga Dubovci n perndim, pr t`u mbyllur rrethi prap n lindje, n Sllatin. N kt hapsir prfshiheshin shumicaefshatravetDrenicsveriore. KshtuqBrigada114qdotformohejmvon,do toperontengjithhapsirnqprshkrovamlart.Nkt kuadr operonte edhe ,,Pika Arra" me Komandant Jakup Nurn. Ishte fundi i qershorit t vitit 1998, kur edhe vet isha futurnKosovdheishasistemuarnradhteUKs. Ishte fundi i qershorit i vitit 1998, kur isha futur n KosovdheishasistemuarnradhteUKs.Ditneparkur kam arritur n Likoc, e kam takuar Komandant Shkabn. Posa m pa, m thirri me z t lart: ,,O Idriz Mehmeti, e kam dit se do vish. Jemi prqafuar dhe jemi ulur nn hijen e nj lisi, kemi biseduar gjat, dhe jemi marr vesh se si do t bashkpunojm. Prve t tjerash, duke qeshur m ka thn: Koh t gjat kemi kaluar bashk, paske ardhur edhe vdekjen ta bjm bashk. N ato momente m dukej se nuk e thithte, por e hante cigaren. Nuk sht dobsi ta pranoj para
68

lexuesit,siepranovaparavetesatndjesituditshmenato aste t paharrueshme. Nuk e shihja m Fehmiun q isha msuar ta shoh gjithher!.. Qysh at dit, at or, at ast, kisha nj Dshmor prball. Nuk e prshkruaj dot at mall t prziermedhimbjekrenarieqkaploitrqenientime...Fehn e shihja Dshmor!. Me at figur kreshnike n sy u nisa drejt fshatit tim t lindjes t mallem dhe me familjen...Kisha marr katrpes dit t lira, dhe pas shum vitesh t gjata e t lodhshme arrita n vatrn e ngroht familjare. Kjo sht nj kaptinmvete,qkrkonkohdhefaqettjerarrfimesh. Koha kaloi shpejt dhe u ktheva n detyr. Sipas urdhress s tij dhe t Komandant Sylejman Selimit, edhe pse koh pas kohe kam qn i ngarkuar me detyra t tjera drejtprdrejt nga Shtabi i Prgjithshm i UKs, jam sistemuar n ,,Pikn Arra" me Komandant Jakup Nurn. E kisha pr nder qedheuntjemushtariKomandantShkabs,ishshokuttim tfmijrisshershme. T qenit ushtar i komandant Shkabs, pr mua ishte privilegj. Kam pasur fatin t jem prezent shpeshher gjat inspektimit t pikave ushtarake, si i quanim vendndodhjet e efektivave t UKs aso kohe, dhe ta dgjoj Fehn e Madh tek jepte kshilla e urdhresa, t cilat do her i mbyllte me kto fjal:,,T derdhim sa m shum djers, q t derdhim sa m pak gjak. Hapja e bunkerve dhe kanaleve t mirfillta, jep

69

rezultate t mira thoshte ai! Gojmbl dhe pran ushtarit n secilnkohgjendejAi... Njdit,pasikishabrpakprvojlufte,mthasepo prpiqej t m siguronte nj minahedhs dore t vendosur n nj makin Jeep, ngaq nj t till e kam pasur kur ishim me shrbim n armatn jugosllave. Kshtu q, do t mund t lvizja n t gjitha pikat ushtarake t Brigads 114t, e cila ishtenprocesinestrukturimit.Porqdotlvizjaedhejasht Brigads son. Fatkeqsisht, kjo prpjekje mbeti vetm dshir eFemiut,dheeimjanatyrisht.Prshkaqetnjohura,nukarriti t m siguronte at mjet shum t nevojshm dhe t domosdoshm, do t thoja un. Megjithat, jam shum i lumtur,q edhe me ato mjete q posedonim (q ishin shum largkrahasimitmetekniknluftaraketokupatorit)medshir dheprkushtimtitanikikryenimdetyratqkishimparavetes. Prve detyrave t caktuara, kishim koh edhe pr ndonjvizittlir.Aigjentekohdhevizitontenganjhern shtpi edhe babain tim, t cilin e deshi shum. Edhe bacn Nezir Rezalln, (babain e Bedri Deliut) n disa raste do ta vizitonte bashk me bac Adem Demain, Shaban Shaln, Ramadan Gashin, Murat Musliun etj. Fehmiu n shtpin e bacs Nez ka pasur edhe takime zyrtare pr shtje t caktuaramebacAdemDemain. Nuk m kujtoht saktsisht koha, mund t ishte fundi i korrikut,apofillimiigushtit1998, pormbajmendqsbashku
70

meveprimtarinBeratLuzha,shkuamnfshatinTrstenikdhee takuam Fehmiun. Vizita njkohsisht kishte edhe karakter pune.MeqBeratiishtecaktuarngaShtabiiPrgjithshmqta udhheq Drejtoratin pr Informim, ai kishte nevoj ta takoj Fehmiun. Qndruam aty nj koh t caktuar dhe n t kthyer, Berati filloi t m flas pr prshtypjet q i kishte ln atij personaliteti i Fehmiut: Kam pasur dijeni pr personin e tij!. E dija kush sht Fehmi Lladrovci, edhe si veprimtar, edhe si i burgosur politik! Por se sht i lindur nga natyra edhe si ushtarak,ktnukekamditur!thaBerati. Ishte fascinuar miku im, Berati, me qndrimin dhe pritjen q na bri Fehmiu. Fehmiu, vrtet, prve q ishte politikan i mirfillt ishte edhe ushtarak i lindur. Mirpo gjat luftsmshumplqentetqndrojnvijatfrontitsesat bntepolitik,edhepsepolitikaekishtebrushtarak.
71

72

FehaesolliShtypshkronjnnshtpintime
Fshati im, po edhe vet shtpia ime, ndodhen mu n Gryk t Qyqavics; n nj pozit tejet strategjike. Pr kt arsye, Fehmiu e Xheva shpesh kan ardhur n shtpin time; edhe takonin familjart e mi, edhe vzhgonin terrenin. Por, kurr nuk harronin ta marrin me vete edhe Fatime Hetemin, bijn e Bistrics s Shals s Bajgors, e cila ishte br si bij e vrtetetyre. N nj rast erdhi edhe baca Tush (babai i Fehs) me ta. Prndryshe, babai im dhe babai i Fehs, si t rinj, kan qen shok. Madje kan punuar bashk nj koh n xeheroret e Kastriotit (ish Obiliqi). Ndaj kishin muhabet dhe shum respekt pr njri tjetrin. Por i gzoheshin edhe raporteve tona vllazrore, t mbetura e t forcuara qysh nga fmijria e largtegjerndittefunditkurnandandallgtelufts. Feha dhe Xheva vinin edhe me bashkpuntor t tjer;medisangadrejtuesitkryesortlufts. Nj mbrmje von, Fehmiu bashk me Halim Krasniqin, vllain e ish zdhnsit t UKs, Jakup Krasniqit, me Shaban Shaln dhe Fatmir Mehmetin nga Gjilani, do ta sjellin n shtpin time Shtypshkronjn e UKs, me t ciln ishte e ngarkuar Drejtoria pr Informim pran Shtabit t Prgjithshm t UKs. Ndrsa n krye t saj, si e thash edhe m lart, ishteemruarveprimtariinjohur,BeratLuzha.
73

Disa dit m par, para se ta sillte shtypshkronjn n shtpin time, bashk me Shaban Shaln kishin ardhur t m takojn mua. N ndrkoh Fehmiu do t kalonte n bised me babaintim,dhedot`ithoshte: BacaIsmail!nekemiardhurmepunsonte! Hajlikjoft,orbirthababa! Poprkashtfjala? Keminevojprnjlokalkumundtavendosim Shtypshkronjn e ushtris, o bac! Po ashtu, do t na duhejnj hapsir edhe pr Spitalin Ushtarak! Kemi menduar gjer e gjatdhetgjitharrugtnapruntekti,obac!.. Pauhamendurfare,iapritibabai: FehmiLladrovci,aqsaduhettmpyesIdrizi,aqduhet t m pyessh edhe ti, or bir! Gjersa t prfundoj lufta, shtpia sht e juaja, pr fardo q t`ju duhet: Shtypshkronj, Spital, pr fardo nevoje q ka UKja. Mundeni lirisht dhe menjhertaprdorni. Un e kam ditur prgjigjen, o baca Ismail, po rendi e dontet`jupyes,ithaFehababs! Dhe vrtet,prve qepatn sjellShtypshkronjn, m von nj pjes e asaj shtpie shrbeu edhe si Spital Ushtarak,
74

ku jan mjekuar shum plag t liris, ndr ta edhe Muj Krasniqi (Komandant Kapui). Vendosja e Shtypshkronjs dhe e Spitalit Ushtarak n shtpin time ishin shprehje e besimit t parezerv q kishte Fehmiu tek un dhe tek familja ime. Pr mbikqyrjen dhe sigurin e segmenteve n fjal ka qen i ngarkuar vllai im Sknderi. Mirpo, pr do situat rreziku sht mbshtetur nga nj skuadr e UKs, e prbr nga vllezrit e mi Besimi e Skenda, nga djemt e xhaxhallarve: Januzi e Arsimi, nipat: Abedin Nura nga Prellovci, Agim Morina nga Qikatova dhe Nezir Neziri (nj bashkfshatar imi) etj. Pa modesti m duhet t them se, sa her sht rrezikuar Shtypshkronja e UKs, skuadrs s ngarkuar pr ta mbrojtur at, i sht bashkuar edhe babai im, Ismail Mehmeti, me pushkn e vet M 48t, t ciln e ka ruajtur mbi tridhjetvjet. Shtpia ku ndodhej Shtypshkronja dhe Spitali Ushtarak, sht raketuar e granatuar nga nj distanc relativisht e largt, por fizikishtasnjherforcatserbenukulejuantfutenbrenda. Pasprfundimittlufts,dhepastransformimittUK s n TMK, Shtypshkronjn ia kam dhn n dorzim Komands t Zons s Par t TMKs. Jam shum i lumtur q kamgzuarbesimaqtmadhtekshokuimiidealit,tekimadhi FehmiLladrovci. Gjat gjith kohs s lufts, gjer n rnien e tij, kemi pasurtakimeekonsultatrregullta,sipasrastitdhenevojs.

75

Kemi pasur aste t mira, por nuk mungonin as t kundrtat, si i ka rregullat lufta. Na gzonin shum sukseset e UKs, na mbushnin me forc pr fitore t reja, por kishim edhe momente shum t vshtira. Pa dashur t hyj n detaje e t merrem me to, m duhet t them se kishim vshtirsi nga m t ndryshmet. sht e ditur tashm, se kishte edhe sabotime, kishte edhe prpjekje pr devijim, kishte edhe element destruktiv, edhe pse mbanin uniformat e UKs dhe thirreshin n emrin e saj. Megjithat, pr Komandant Shkabn nuk kishte problem q s`kishte zgjidhje. Thjesht, ai ishte vet zgjidhja. Kam n kujtesn time shum ngjarje e ndodhi q lidhen me imazhin e Fehs, t cilat kurr nuk mund t`iharroj.

76

Ranprtmosvdekur,fituanprjetsin,seprjetsia utakonvetmatyreqemeritojn...
Ishte 22 shtatori i 1998ts. E gjith hapsira ku operonte komandant Shkaba, dhe ku kishte prgatitur n detaje planin e strukturimit konkret t Organiks Ushtarake q tmarrformndefinitivetBrigads,ishtevnnshnjestr t armikut. Mirpo, edhe Komandant Shkaba ishte betuar se vetmmbitrupinetijtvdekurmundtprsritnLikoshanie Qirezi. Ndaj n t gjith hapsirn q kishte ai n mbikqyrje, lvizja e forcave serbe ishte e ndaluar. Ai kishte ngritur gjithandej istikamet, q secils lvizje t trupave serbe t`i prgjigjet me zjarr. Pr kurrfar mimi nuk do lejonte Komandanti deprtimin e tyre, q t ndshkojn popullatn civile. Sulmi i forcave serbe do t nis nga t gjitha ant: N annjugperndimore,qngaKroniiMretit,Drenas,Skenderaj egjernVojteshtMitrovics,dotmsyjnmbi100mjetet blinduara; prfshir ktu tankse, autoblinda, pizgauer, topa, gryka artilerie , gjer tek raketat m moderne q posedonte ushtriaserboetnike.Poashtugranatohejngaanaverilindore, (nga Mitrovica) Vushtrria, Kastrioti, Bardhi i Madh, dhe rrethi mbyllejpraptekKroniiMretit. Atdit,meurdhrtKomandantShkabs,ishacaktuar me detyr n vijn e zjarrit n ,,Pikn Arra", n mes t
77

fshatrave: Polac, Prekaz, Mikushnic, Dubovc, Bei dhe Prellovc. Hert n mngjes duke u gdhir, vzhguesit tan na njoftuan se kishin filluar lvizje t shumta t forcave serbe nga t gjitha drejtimet. Komandanti i Brigads ton, Komandant Shkaba, u kishte dhn urdhr gjith vartsve t tij (Komandantve t Pikave), q t hapet zjarr kudo q forcat serbe tentojn t kalojn. Dhe zjarri t hapet vetm nga distanca q siguron goditjen e cakut. Pra kishte krkuar q t mos shtihet nga distanca t mdha. Ishte kjo luft frontale, prballje e fuqishme e moralit dhe idealit n njrn an dhe e tekniksluftarakemodernenanntjetr. Meq teknikn luftarake e kishin, forcat serbe kishin marr urdhr nga lart q m do kusht t deprtonin n pozicionet e UKs. Komandant Fehmiu personalisht do t`i inspektonte vijat e zjarrit. Sikur e ndiente se `do t ndodhte m pastaj. Lvizte si rrufeja mes resh t mbushura, duke mbajtur lart moralin e ushtarve dhe duke gjmuar me kto fjal: Erdhi dita, o trima! A ka dit m t mir se t vdesim me nder sot pr lirin e ktij vendi. Ju e dini betimin tim, se vetm mbi trupin tim t vdekur mund t kalojn armiqt kndejpari. Dhe do t`i puth t gjith me radh n ball, do t`u uroj suksese, dhe do t prshndetet pr her t fundit me ta.

78

Ndrsa vet do t pozicionohet n at kodrn e vogl e cila, uditrisht,kangjashmritipikemeplisinebardh. Aty, prball rrugs, ku do provonin t deprtojn falangat serbe,kishtengriturvetistikaminKomandanti. Filluan granatimet nga t gjitha pozicionet e armikut. KolonatetankevefilluanlvizjenngaFabrikaeFeronikelitntri drejtime. Tri tentime t falangave serbe do t`i sprapste Komandanti,dukeqndruarvetnvijnepartzjarrit. Plumbi i par q do godiste armikun ishte nga dora e snajperistes Xhev LladroviKrasniqi. Tankun e par prball pozicionit t tij, do ta ndalonte vet komandant Shkaba. Tri tankseve do t`ua ndalte hovin Jasha (kshtu e quante Feha Sabit Lladrovcin). Aty afr vendit t quajtur ,,Shavarinat", afr Trafostacionit Elektrik t Feronikelit, nj tanks do ta ndalte HaxhiGjeliiLikoshanit. Komandant Fehmiu me Xhevn, Fatimen, Asllanin, Sabitin (Jashn), Rushitin, Sknderin, Behxhetin, Islamin, Hazirin, Haxhiun, Mehmetin, Jahirin, Fahriun, Avniun, Agimin etj.Dot qndrojnprorttratpatundurngapozicionet. Si e thash edhe m lart, nga t katr pozicionet sulmohej,,Shkaba,, Pika e binjakzuar me pseudonimin Legjend t vet Komandantit; Pika e ngritur fare afr dhe ball pr ball Miniers s Feronikelit; Pika q s`tundej prball
79

zjarrit e murtajave q villte artileria serbe; Pika ku i priste vet Komandant Shkaba me Xhevn e me shok. Ndrsa nga ,,Shavarinat" tek fshati Qikatov, rezistonte Jasha me grupin e tij, nga Dritani (ish Dobrashevci) nj grup ushtarsh me n krye Jahir Hajdarin, si dhe nga Trafoja elektrike e Feronikelit, rezistoninAsllanFazliudheHaxhieMehmetGjelimeshok. Gjat shkmbimit t zjarrit, e para iu fal dheut t Kosovs, bija e Bistrics s Shals, Fatime Hetemi. Pastaj n pozicionin tek Trafoja do t bijn heroikisht studenti nga Prishtina, Shefqet Zeka, si dhe Sknder e Behxhet Karagja. Shkmbehej zjarr i furishm! N nj moment, nga krahu i majt, forcat serbe me autoblinda arrijn t deprtojn n oborrin e shkolls s fshatit Dritan, prej nga pozicioni i,,Shkabs" ishte krejtsisht i pambuluar. Dhe gjat shkmbimit t zjarrit, Komandant Shkaba do t qllohet me dy predha nga autoblinda e vendosur mu n oborrin e shkolls; n vendin, ku vitemparFehakishtemsuarsemeshtrenjtshtliriase jeta.EdheXhevadotplagoset!Gjakushkonterrkentdyja ant e frontit: ktej mbrohej nderi, jeta, liria, Atdheu, andej mbrohejkrimi,djalli,vdekja,mesjeta... Komandanti jep urdhrin e tij t fundit:,,Trhiquni n drejtimtQyqavicsdhevazhdoniluftn!Unduat`ipresktu shkiet, dua t ndrroj plumba nga afr me ta"... Disa nga ushtart refuzojn urdhrin!.. Si mund t t lm ktu Komandant!..
80

Ai thrret rishtazi: ,,Trhiquni dhe vazhdoni luftn, mosm`iharxhoniminutat,trima...dshiraimeefunditshtt ndrrojplumbangaafrmeta". N ato aste historike, kur mbinjerzorja zbret n tok, kur vdekja i z vendin jets dhe merr formn e legjends, Xheva u drejtohet shokve: Trhiquni, zbatoni urdhrin e komandantit! Dhe qielli derdhi ca pika lot n syt e legjends, dhe toka rnkoi rnd nn kmbt e legjends, dhe vdekja humbi kuptimin nn kmbt e riciklimit t legjendave t Drenics! Urdhrizbatohet!
81

82

DrenicashtkraharorikuflezemraeShqipris...
Te koka e Komandantit, qndrojn si roje e vdekur: Xheva, Asllan Fazliu dhe Shefqet Morina. Pas pak astesh, Komandanti sypatrembur mbyll syt! Lot s`derdhi askush, pos qiellit, lot s`pranon Komandanti, lott nuk i shkojn Drenics; Drenica nuk pati lot ktu e mijra vjet t shkuar. Drenica di t kndoj, edhe kur malet ulrijn, edhe kur djepat flak i shkojn; Drenica s`ka koh pr lot...se loti i saj lndon Atdheun...Drenica sht kraharori ku fle zemra e Shqipris...Drenicakurrs`dotlotoj!..
SabitLladrovciAsllanFazliu

Asllani do t`i drejtohet Xhevs: T trhiqemi, duhet ta ojm n vend Urdhrin e Bacs Feh!.. Do vazhdojm Luftn, sipasporosisstij. Xheva mendohet gjat, pastaj thot: po, do trhiqemi dhe luftn do ta vazhdojm! Nisuni ju t dy, se kam nj porosi
83

pr Fehn dhe menjher do t`ju bashkohem. Kshtu u morn vesh! Xheva urdhroi trheqjen e bashklufttarve, vetm e vetm q ata ta vazhdojn luftn. Por vet, nuk zbriti, qndroi tekodra;vendosit`iaplotsojdshirnefunditbashkshortit, bashklufttarit. Mbushi karikatort me fishek, u ul pran koks s Fehmiut, i priti forcat etnike gjersa erdhn, dhe nga afr, n vend t Fehs, ndrroi plubat e fundit me hordhit e Milosheviqit, t Sheshelit e t Arkanit. Kot e pritn Asllani e Shefqeti. S`i kishin n mes m shum se 100 metra distanc. PorXhevanukerdhimasnjher.Ajozgjodhirilindjen,zgjodhi prjetsin. Se si u zhvillua beteja e saj e fundit vetm Zoti e di. Dihet vetm nj gj: Xheva e oi n vend dshirn e fundit t Fehmiut. Goditja ishte tepr e rnd pas rnies s Fehmi e Xhev Lladrovcit, pas rnies s Fatimes, Shefqetit, Sknderit e Behxhetit. Vargut t dshmorve do t`u bashkohet edhe dshmori Hamit Lladrovci plaku mbi 70 vje, i cili, vetm pas disa astesh t rnies s Fehs, Xhevs dhe t t tjerve, mu si OsoKukadotbjerheroikishtnkullnetij.Edheaingaafr, nga frengjit e kulls, ka ndrruarplumba mehordhit etnike. Nuk i ishte prgjigjur lutjes s t birit, Sabitit, pr t`u trhequr. Kishte vendosur t`i pres n kull shkiet! Dhe i priti, i priti sipas zakonit,meplumbaemebarut.

84

Pak or para se t binte plaku, i biri Sabiti, duke e ditur se i ati ishte vetm n kull, shkon dhe i lutet q t`i bashkohet edhe ai popullats civile, q po trhiqej n drejtim t Qyqavics. PlakuekishtepyeturSabitin: As`mujttmimajtpikata"? Jobab,ikishtethnSabiti!. Poauvrakushprejnesh? Jobab!ithotsrishSabiti. Ndrsannvetethot:mshtvrarzemra,obab! Ishte vrar Komandanti vet i gjashti, por si t`i tregonte, si ta lndonte edhe m shum zemrn e plakutqdigjejflak! Hajde bab se shkiet jan ngat i thot! Kan hyr te Bunjakt,s`kemikohprbised! Jo, thot plaku shkurt e prer! Ec ti, shko bashkohu me shoktetu,unshkietdot`ipresktu! Sabiti ia lexonte syt plakut. Ata kishin zjarret brenda, kishin dhimbjen, kishin gjmn, por mbi t gjitha kishin nderin, krenarin...Dhe plaku s`mund t pranonte t lshohen
85

istikamet pa u derdhur nj grusht gjak. Plaku s`dinte `kishte ndodhur, prandaj iu ndezn motet, koht e luftrave t mhershme, dhe hop, solli vendim:,,at gjak e jap untha!..Po foli vetm me veten, ashtu si fliste i biri...Nuk i zgjatn m tej fjalt,burratdintmerrenveshedhepafjal...Medhimbjet thell shpirti, ia l nj pushk prpara, ca fishek, tri bomba dore, dhe shkon e u bashkohet shokve. Plaku i priti hordhit n kull. Pa e ditur se sht vrar Feha, ia merr hakun disa her...Po edhe vet kishte marr mbi tridhjet plumba n gjoks. Dhe iu bashkua prjetsis, nuk i la vetm Fehn e Xhevn, Fatimen e Shefqetin, Sknderin e Behxhetin. Gjat gjith dits, gjer n ort e vona t mbrmjes, n t gjitha Pikat q kishte ngritur Shkaba, u zhvilluan luftime t prgjakshme. Fatkeqsisht, kishim edhe humbje t tjera: si n ushtar e n njerz t paarmatosur, (civil) po ashtu edhe n hapsir. Humbm nj territor bukur t gjer, t cilin deri at dit e Dr.LecUkaGradicakishimnnkontroll.Porshumshpejt do t`i rimarrim pozicionet e mparshme, dhe prsri do t`i vendosimPikatUshtarakesiedhempar. Prve t vrarve kishim edhe shum t plagosur. Spitali q kishim ngritur n shtpin time nuk i zinte t plagosurit, prandaj n mbrmje, n rrethana tepr t jashtzakonshme,
86

kemi improvizuar edhe tri shtpi t kushrinjve si spitale. Mjekt e UKs, Dr. Lec Uka Gradica, Fadil Beka, Naim Bardiqi dhe i gjith personeli i Spitalit Ushtarak, luftonin pr shptimin e atyre jetve q mund t shptoheshin. Ishin rrethana m se t jashtzakonshme. Prve shum t vrarve kishim po ashtu t plagosur rnd edhe komandantin e ,,Piks Arra,, Jakup Nurn. Situata ishte tepr e rnd, luft ishte, por ajo ishte e vetmja zgjidhje, ndaj edhe duhej prballuar, q nga ushtariegjertekkomandanti. KishtedisaditqnjpjeseShtabittPrgjithshmt UKs, (Hashim Thai, Jakup Krasniqi, Ram Buja e Berat Luzha) ishin vendosur me qndrim n fshatin Fortes (ish Verbovc), n shtpin e Taf Rukiqit. Kisha marr detyr personalisht nga udhheqsi i Drejtoris Politike z. Hashim Thai, q nse do t detyrohen t lvizin nga Fortesa, ata do t sistemoheshin n shtpin time. Ndaj von n mbrmje m sht dashur, q me vllain tim, Besimin,dhe djemt e xhaxhallarve, Arsimin e Xhezin, t organizojm vendosjen dhe rojnpratpjestShtabittPrgjithshmtUKs.Pastaj gjat gjith ofensivs serboetnike, bashk me vllain, Besimin, kemi qen n shoqrim t Jakupit, Rams e Beratit. Pas prfundimit t ofensivs i kemi shoqruar srish gjer n fshatin Fortes, dhe i kemi ln n shoqrim t ish shokut tim t burgut, Ajet Rrukiqi, (tani edhe ai dshmor i Kombit, ra heroikishtnofensivneprillittvitit1999).

87

Humbja e Komandantit dhe e bashklufttarve t tjer ishte tepr e rnd, por akoma m i rnd ishte fakti se trupat e tyre t pajet nuk mundnim t`i trhiqnim e t`u bnim nderimet e fundit. Bashklufttart e Shkabs nuk mund ta pranoninktfaktttmerrshmprta. Dhe, prderisa nuk do t trhiqen trupat e tyre t pajet, t gjith ndiheshim prgjegjs, t gjith kishim humbur paqen me veten. Njeriu i fundit q ishte ndar prej tyre ishte Asllan Fazliu, dhe vetm ai e dinte saktsisht vendndodhjen e trupave t pajet t Fehs dhe t t tjerve. Tentimi pr t`i trhequr ishte me shum rrezik. Megjithat, ata do t organizohen, dhe nn terrin e nats dhe me nj guxim t papar,realizuanmesuksestrheqjenetyrenganjafrsidisa metrshengatdehuriteMilosheviqit. Personalisht nuk kisha marr pjes n trheqjen e trupave t t rnve, por m patn treguar n detaje Asllani e Sabiti. Ndrsa n varrimin e tyre kam qen prezent edhe vet. Dhibmja ishte vrtet shum e madhe, e paprshkruar. Edhe unuhodhangapakDhKosovemeduartemia;Dh,ngaicili mbin,urritndheiafalngjakun!..Nukubesojasyvetmise mund t vriteshin Fehmiu e Xheva! Por pr fat t keq, kjo ishte e vrtet. Ata vet kishin zgjedhur udht e Prjetsis; ato udhqvetmnjerztzgjedhuretcaktuarngaZotimundt`i ndjekin gjer n amshim. As fjal pr t ngushlluar veten nuk gjejadot.Mundtthemseditnqikemivarrosurkomandant
88

Shkabn dhe bashklufttart e tij, m`u duk se e kam varrosur edhe gjysmn e zemrs sime. Baca Tush, derisa udhtonim t heshtur me kufomat drejt varrezave, m sht afruar te veshi dhemkathn:Tanimosmemardhmarre,thonhallku shttranuTushi,jakishanismekndu. Dhe figura e tij prej kreshniku sikur m`i veshi syt me diell, sikur ndjeva nj lehtsim n kraharor. Eh, more baca Tush,thash me vete, po t mos ishe kaq zemrmadh nuk do tkishimnjFehtMadhsot!.

MuhametLladrovci(bacaTush)ShefkijeLladrovci(nnaeFehmiut)

NdrsaSabiti,ibiriiHamitLladrovcit,pasdisaviteshm patthn:Elashbabnvetmnkull,posidotagjejakurt kthehem (nse kthehem)!..Pa sy, pa hund, pa vesh, pa duar, pa kok"! ka nuk m sillej n mendje! Kur jam kthyer pas ofensivs dhe ia kam par gjoksin shosh nga plumbat, m`u b sikur me duart e mia e ova, n Xhehnet!!! Ishte e rnd pr Sabitinkjodhimbje.

89

Brigada 114t e Komandant Shkabs, pr tri dit rresht t ofensivs s Shtatorit, luftoi dhmb pr dhmb me armikun. Luftoi dhe qndroi, ndonse kishte prball vetes nj armik shum her m mir t armatosur. Morali q kishte ngritur Shkaba tek lufttart e tij ishte shum m i fort se teknika luftarake e falangave serbe. Megjithat, patm shum lufttar e civil t vrar e t plagosur. Por si e thash edhe m lart, ideali pr lirin e vendit kurr nuk u vra e kurr s`do tvritej,edhepotvriteshintgjithlufttartebrigads114 t. Kshtu i kishin msuar dhe edukuar lufttart e liris FehmiueXheva. Brigada jon mori goditje shum tforta, por porosit e Shkabs, q luftn duhet vazhduar me do mim, do t bhen nj motiv m shum pr lufttart e tij trima. Si luftn ashtu edhe angazhimet pr konsolidimin dhe riorganizimin e Brigads, nuk do t`i ndrpresim kurr. Kshtu, srish do t konsolidohet Organika Ushtarake e Brigads dhe do t ngritet sipasrregullaveushtarake:ngaSkuadra,Togje,Kompanintri Batalione, gjer n Brigad. Komandant Brigade emrohet Iljaz Kodra, njri ndr bashklufttart m besnik t Fehs. Komandant Iljaz Kodra, me seriozitet, me shum prkushtim e me guxim legjendar do ta udhheq Brigadn 114t, e cila tani e tutje, me krenari do ta mbante emrin e komandant Shkabs: Brigada 114 Fehmi Lladrovci. Deri n rnien e tij heroike n ofensivn e prillit t 1999ts, Komandant Kodra ishte n krye t Brigads; deri ather kur edhe ai shkoi n prjetsi e iu
90

bashkua bacs Feh t tij. Brigada 114 Fehmi Lladrovci karakterizohet me rnie t shum dshmorve. Shum nga ata ishin ndr bashklufttart m t afrt t Fehmiut, si Xheva, FatimeHetemi,IljazKodra,AsllanFazliu,AdemLushtaku,pastaj Dr. Lec Gradica e shum e shum t tjer. Brigada 114 Fehmi Lladrovcigjithsejdha163dshmor. Po ashtu, e gjith ajo hapsir ku operonte Brigada 114 t, pati edhe shum martir; n mesin e tyre edhe gjasht pjestar nga familja ime e gjer: t gjith djem e nipa t xhaxhallarve t babait tim. T rn t tjer n ofensivn e prillit ishin: Eshref Mehmeti vllai i babait, Ali, Sherif e Habib Mehmeti,(djemt e xhaxhait t babait tim) Hasan Mehmeti, pastaj Adem e Bedri Bunjaku, nipat e xhaxhait Bejt Bunjaku. Prndryshe,baciAdemeBedriBunjakukanqenedhefqinjt afrt me bacn Tush babain e Fehmiut. Ata nuk ishin vetm fqinj,atakishinrespekteraporteshumtmiramestyre. Jam shum i lumtur q n Brigadn 114 Fehmi Lladrovci, para e pas rnies s Fehmiut, kush nga fillimi e kush mvon,kanshrbyeredhevllezritemi:Besimi,Skenderie Selim Mehmeti. Gjithashtu kan shrbyer djemt e xhaxhallarve t mi: Januz, Arsim, Gzim e Rrustem Mehmeti. Pastaj kushrinjt: Ramiz, Islam e Behxhet Mehmeti, Ekrem Hajra, Murat Bajrami, dhe Avni, Fahri e Agim Bunjaku, e t tjer.
91

92

Luftadotvazhdoj
UshtrialirimtareeKosovsnprgjithsi,dheBrigada 114 Fehmi Lladrovci n veanti, sipas porosis s Komandant Shkabs, nuk do ta ndalin luftn deri n fitore. Kshtu, betej pas beteje do t zhvillohen prleshje t ashpra ndrmjet falangave t armikut dhe Ushtris lirimtare t Kosovs, do t ket edhe rnie t tjera t dshmorve. Do ket edhe masakra tshumtatpopullatscivilenshumfshatratKosovs.Pas Likoshanit,pasheroizmittJasharve,pasEpopessPrekazit, do t ndodhin Obria, Reaku, Rezalla, Qyshku, Meja, dhe do t ketrnieemasakrattjeraanekndKosovs. Por, vetm pas deportimit t gati nj milion shqiptarve nga Kosova, filloi pak a shum kndellja e faktorit ndrkombtar. Si sht e njohur tanim, do t organizohet Konferenca e Rambujes; Konferenc kjo, q ia hapi dyert e ndrhyrjes ushtarake Aleancs Veriatlatike (NATOs), superfuqis s vetme botrore, kundr forcave serbe. Thelbsor sht fakti, se Ushtria lirimtare e Kosovs u pranua si faktori i vetm bashkpunues dhe bashkluftues i forcave t NATOs n terren. Bombardimet nga ajri mbi caqet serbe zgjatn 78 dit, aq sa mjaftoi t ngrihet flamuri i bardh mbi makinerinkriminaleserbe. M duhet t theksoj faktin, se n kndelljen e faktorit ndrkombtar ishte i pazvendsueshm edhe kontributi i Komandant Shkabs. Prve shum angazhimeve t
93

vazhdueshme n terren, sht mir e njohur pr opinionin shqiptar paraqitja shum dinjitoze e tij n media; sidomos intervista q i dha BBCs. Gjithnj m bhet se e kam para sysh at paraqitje t Komandant Shkabs. sht i paprsritshm ai imazh madhshtor q mbuloi faqet e ekraneveprdisaditrresht.Kishteedhettjerzraeimazhe q paraqiteshin aso kohe n shtypin dhe n mediat elektronike t huaja, edhe ata prpiqeshin t bnin ndikimin e tyre, por FehmiuishteShkab!!! Edhe kjo Sekuenc ,,e vogl" e atij imazhi dinjitoz do t vuloset prjetsisht n historin m re t kombit shqiptar. Do mbahet mend dhe do jetoj gjat n syt e popullit qndrimi i tijprejushtaraku,pamjaetijkreshnikedheaqseriozeprball kamerave t BBCs, si dhe mbajtja e gishtit tregues vazhdimisht n kmbzn e arms! Simbolizmi sht i teprt! Fehmiuprgjigjejshkurteprer,dheherhermeakuza...Nuk ngurroi t prmend shtrign plak q coptoi trojet shqiptare! Fehmiu i tregoi gazetarit se shqiptart nuk e pshtyjn, po as nuk e puthin dorn e mikut. Lufta mund t zgjerohet tha, poqe sevazhdojnhiletefuqivetmdhambitdrejtntonprt qentliretbarabartmeju!... Po `fliste vall ajo buzqeshje e shpejt, kur gazetari i BBCsepyetiseaishteigatshmtvdesprKosovn!

94

T vetmen prgjigje ua dha duke buzqeshur: Me dshirn ma t madhe; ky do t ishtefatimimadhijetstime!Dhe ashtu si u prgjigj, ashtu edhe ra n fushnenderit. Nndrkoh,ndrkombtartishinkudonprKosov; kryesisht si gazetar e humanitar t kamufluar. Dhe kur ata panngaafrseriozitetineorganizimittstrukturaveluftarake tUKs,kuratanvijatefrontittakuanKomandantShkabn, u bindn prfundimisht se lufta q kishte filluar mund t prhapte shum shpejt flakt e vdekjes npr Ballkanin e trazuar,dhevshtirdotmundtkontrollohej.Asnjhernuk duhet harruar se, (megjith falnderimet pr ndihmn e Nato s) grushtin vendimtar Milosheviqit dhe regjimit gjakatar t Serbis ia dhan vajzat dhe djemt m t mir, t rreshtuar n radht e Ushtris lirimtare t Kosovs. Pra ishin ata djem e vajza, ishin ato pushk t bashkuara nga t gjitha viset shqiptare: singa Kosova, Shqipria, Shqipria Lindore (Ilirida), Malsia e Madhe (Viset shqiptare n Malin e Zi), Lugina e Preshevs, nga amria e nga diaspora Shqiptare, q shembn e varrosn piramidat mesjetare t ndrrave ortodokseserbe pr Kosovn...Zjarri i pamshir i pushkve tona t bashkuara dhe goditja e forcave t NATOs nga ajri, n fillim t qershorit tvitit1999dotagjunjzojnprfundimishtSerbinfashiste.
95

96

farthandisangashoktmtafrttFehmiut! Nukmundtmosiprekkalimthiedheprshtypjetedisa shokve t Fehmiut, me t cilt edhe vet kisha lidhje e kontakteshoqrore. S pari, baca Adem Demai pati thn:,,Nuk kam pas dshirtamendojDrenicnpaFehmiLladrovcin"!Mirpolufta i ka ligjet e veta. Fehmi Lladrovci ishte nj njeri q t gjitha sendetnjetnetijikuptonteshumseriozisht. Fehmi Lladrovci ishte njri nga ata q nuk u largua nga lufta kurr. Edhe n luftn ilegale edhe n luftn e armatosur, ishtenvijnepartfrontit. Meritat e Fehmi Lladrovcit jan t mdha pr shtetin e pavarur t Kososvs. Vetm kur t krijohet Kosova e pavarur, vetm ather do t jet Prmendorja q e meriton Fehmi Lladrovci,vetmathermundtthemiseekemikryedetyrn ton. Drenica heroike do t dij ta ruaj Prmendoren e Fehmi Lladrovcit. Ndrsa, me rastin e shnimit t 14t vjetorit t rnies heroike t Fehmiut e t Xhevs, q u organizua n Bern t Zvicrs, baca tha edhe kto fjal:,,Pr Fehmiun dhe pr XhevnedhemkmbdoiamsyjaZvicrs"! BashkmeBacnnprkujtimineFehsetXhevsn BerntZvicrsishteedheveprimtariebashklufttariiliriss KosovsBeratLuzha.Jafarthaaimeatrast:
97

SienjohaFehmiLladrovcin?

Shkruan:BeratLuzha

Pr Fehmi Lladrovcin kisha dgjuar hert; si veprimtar i ilegales,siiburgosurpolitik,sipjesmarrsnluftnnKroaci, si grevist urie n Gjermani, si Figurn e tij prej lufttari e komandanti t UKs e kisha parpothuaj do dit n faqen e dyt t nj gazete t prditshme t Prishtins. Portreti i tij simbolizonte dhe identifikonte lufttarin e liris, t asaj lirie q po vinte ngadal, q po vinte me gjak, e prgjakur nga armiq barbar dhe e bekuar me gjakun e bijve m t mir t popullit ton. Madje, kisha dgjuar edhe se ka i kishte deklaruar, n intervistnetijhistorike,njtelevizionithuaj. PrFehmiunkishadgjuarshumfjaltmiraedhenga lufttarteliris,ngaushtarteUKs;prguximinepashoq, pr trimrin epike, pr prkushtimin atdhetar, pr ndjenjn e tij liridashse Kisha dgjuar se ai ndodhej dokund, si n mesin e lufttarve t liris, ashtu edhe n frontet e lufts, ku kristepushkaeliris. Nj dit t nxeht gushti t vitit 1998, bashk me Ramadan Gashin, kisha shkuar n Likoc, n fshatin, i cili at koh paraqitej si nj kryeqendr e Kosovs. Derisa Ramadani hyri n Shtabin e Zons s UKs pr ti kryer detyrat e prditshmezyrtare,unmbetataprisjannjrnngakafenet
98

e improvizuara aty, afr Shtabit. N ndrkoh para kafenes, bashk me dy tre lufttar tjer, u ndal edhe nj ushtar i uniformuar, me nj pamje gjigante. Shikoi nga kafeneja dhe sakaq u nda nga shoqruesit e tij, duke u krkuar falje: Pritni pak, ju lutem, se due me e takue at burr! Nuk e njihja dhe nuk kisha iden se kush ishte ky ushtar i gjat, i that, i madh, sa nj bjeshk. Se si m shkoi mendja te kreshnikt, ashtu si prshkruhen ata n kngt e eposit t kreshnikve. Shikova hapsirn e kafenes, duke kujtuar se mos ushtari donte ta takonte dik tjetr aty, por n kafene nuk ndodhej askush, pos kamerierit. Por ai u drejtua dhe erdhi drejt tek un, duke m folur me shum dashamirsi, n emr e mbiemr. U ngrita dhe spontanishtiazgjatadorn,pormbetainemiturparatij.Mezii thash, duke i krkuar falje, se nuk po e njihja. Po, Fehmiu jam, Fehmi Lladrovci, ma ktheu miqsisht. O, m fal, pash besn! ia ktheva dhe e prqafova edhe njher, si t takohesha me vllan pas nj ndarjeje t gjat. Biseduam pak dheaishkoirrugsstijtpandalshme,drejtliris. Njditprejditve,bashkmeIdrizMehmetin,shkuam n Likoc. Pasi vizituam personat e caktuar atje, Idrizi m propozoi t shkonim te Fehmiu. Kshtu, mu krijua edhe nj rast pr ta takuar at lufttar vigan, kreshnikun e UKs. N nj pik ushtarake t UKs n fshatin Terstenik e gjetm Fehmiun, bashk me shoqen e tij t jets, t idealit dhe t lufts, Xhevn, t ciln po e takoja pr her t par dhe t fundit. Nj bised me qiftin Lladrovci, me Idrizin dhe me nj
99

ushtar tjetr, i cili ndodhej aty, pr situatn e lufts, e przier edhemehumor,edhepseegjat,kaloishumshpejt. Nj her tjetr, prsri me Idrizin, shkuam n Dobroshec, me qllim q ta takonim Fehmiun. Nuk e gjetm aty, por i gjetm, duke e ndrtuar nj bunker lufte, bashklufttart e tij. Ndejtm dhe biseduam gjat me ta. Aty takova, pas shum vjetve, edhe djalin e axhs, Bashkimin dhe dy bashkvends tjer, t ardhur n luft, n njsitet q i komandonte Fehmiu, nga Gjermania. Ata i gjetm n pun, dukendrtuarnjbunkerlufte. Nj dit shtatori t vitit 1998, fshatrat e Drenics; Verbocin, Gllanaselln, Dobroshecin, Likoshanin, Qirezin, Krasmirocin e t tjera, i kishte prfshir nj ofesnsiv e egr e armikut, me arsenal t madh t armve. Ishim n Verboc, n lagjen e Rukiqve, n shtpin e msuesit Taf, duke e kaluar natn. U zgjuam n mngjesin e hershm t 22 shtatorit nga krismat e gjuajtjeve t granatave. Kuptuam se tanket e armikut ishin shum afr nesh. Nga asti n ast pritej vrshimi i tyre drejt nesh,pr ti shkatrruar e djegur edheato shtpi qende qndronin n kmb. Nn zhurmimet e makineris s rnd luftarake t armikut, bashk me Jakup Krasniqin e Ram Bujn, po udhtonim kmb nga Verboci drejt Krasmirocit e malit t Qyqavics,kurmormlajminekobshmprvrasjeneFehs,t Xhevsdhetlufttaressre,FatimeHetemit.

100

Biografia e Fehmiutsht e veantdhe specifike,e cila mund t identifikohet pr veorit e jets s tij, t veprs dhe tluftsstij. Ishteveprimtaridalluarpolitikiilegalesshqiptare

sht arrestuar dhe dnuar me 10 vjet burg, pr veprimtariatdhetare Ishte student n Zagreb, kur Kroacia po ballafaqohej me agresionin serb. E ka prkrahur dhe ndihmuar, edhe me pushk n dor, luftn e drejt t popullit kroat, sht detyruar t emigronte n Gjermani, ku u prfshi dhe u angazhua n veprimtarin atdhetare, q zhvillohej n emigracionin shqiptar n shtetet evropiane. EbraktisiGjermanin,sapofilloiluftanKosovdhe iu bashkngjit radhve t para t lufts lirimtare t UKs, Ishte nga komandantt m t suksesshm t lufts sUKs, Fehmiun, n luft, si n jet, e shoqroi gjithnj gruajaetij,XhevKrasniqi, Portreti i tij u mbajt muaj t tr n faqet e nj gazete ditore, si personifikim dhe identifikim i lufttarittliris. Ra heroikisht, bashk me gruan e tij, Xhevn, n frontineluftsprliri.

101

sht i njohur pr thnien e tij lapidare: Vdekja pr lirin e Kosovs do t ishte fati im m i madh i jets, - Jeta, vepra dhe rnia e Fehmiut e Xhevs paraqesin nj shembull unik n historin ton kombtare dhe mgjer, - Xhev Lladrovci ishte nj bashklufttare besnike e HeroittKombit,FehmiLladrovcit, - Xheva u b nuse n shtpin e Fehmiut, edhe pse dhndrriendeishtenburg, - Xheva ishte bij e atdhetarit t madh, Avdyl Krasniqit dhe e familjes s madhe, Krasniqi, e cila dhashumprlirineKosovs, - Ishtemotradinjitozeeveprimtarveelufttarvet liris, t cilt personalisht dhe familjarisht dhan kontributtmuarprlirineKosovs, - Mori pjes n t gjitha betejat e lufts dhe ra heroikishtnllogoreteluftsprliri. Fehmiu e Xheva jan br simbol dhe shembull kombtarsesiluftohetdhesivdisetprliri. Me propozimin e Shoqats s t Burgosurve Politik t Kosovs, Fehmi Lladrovci dhe Xheva Krasniqi Lladrovci, n qershor t vitit 2012 u dekoruan nga kryetari i Republiks s ShqiprismeMedaljeneArttShqiponjs. BeratLuzha,Prishtin

102

Me rastin e organizimit t konferencs shkencore, Kontributi i Gruas n lvizjen ton Kombtare pr lirim, pr jetn dhe veprn e Xhevs, me nj kumtes, doli veprimtari Bedri Islami. Ve tjerash ai tha:

XhevLladrovcingalvizjailegalenUK

Pa as m t voglin dyshim, figura mitike e Xhev Krasniqit, Lladrovcit, sht njra nga staturat m t jashtzakonshme n historin e kombit ton. Do t doja t prcaktoja q n fillim bindjen time t thell, se n ajo personifikon shembullin m t jashtzakonshm, unik do t thoja, jo vetm t gruas n trevat e Shqipris veriore, t njohura si Kosov e Rrafshi i Dukagjinit, jo vetm n historin e Shqipris londineze n kufijt e vitit 1913, jo vetm t trojeve t mbetura nn regjime t tjera, por t tr rrafshit ton kombtar. Ajo, e them me vetdije t plot, sht shembulli m unikal, jo vetm i dekadave t fundit nhistorinshqiptare,porprmbledhjamheroikeefigurss gruas n shum e shum brezni. Vitet q ikin nuk bjn asnj tjetr, vese shpalosin m shum dhe n drit m t madhe, figurn e ksaj gruaje, e cila e nisi rrugn e saj ilegale ende gjimnaziste, e vazhdoi si studente e pedagoge, ishte pjes e demonstratavetmdhatvitit1981dhe1989,shtriuaktivitet n Kosov, n Kroaci, n Perndim, n Shqipri, n viset shqiptare n Maqedoni ; u b pjes e vizioneve t mdha dhe ideatoreetyre;derinprmbushjenendrrsssaj,lufttarja epareUshtrislirimtaretKosovs.

103

Q nga dita kur nisi rrugn e ilegalitetit e deri m 22 shtator 1998, kur heroikisht prgjaku trojet e Kosovs, ajo kishte 23 vite aktivitet, pa u ndal asnjher, pa u thyer n asnj moment, sado i vshtir t ishte ai, pa u prkulur edhe nga vuajtjet m t mdha, pa e trembur burgimi i t atit dhe vllezrve; nuse, njkohsisht lufttare n vatrn tepr t dshmuar atdhetare t Lladrovcve, duke mos u fshehur pas mureve nga mrzia se bashkshorti i saj, Fehmi Lladrovci i legjendshm ishte dnuar me 10 vite burgim, por duke thn, pikrisht n kt koh, fjalt e saj lapidare : " Zri i popullit t Kosovs q krkon liri, sht m i fort se krisma e gjith topavetSerbistzbrazursbashku". Kaq i veant ishte personaliteti i ksaj gruaje fisnike, sa q edhe pas 28 viteve, ish drejtuesit e lvizjes ilegale t kohs, i mbanin mend kto fjal t shkruara prej saj e t lexuara n Demonstratat e Drenics. Jo vetm i mbanin mend fjalt, por edhemnyrnetshkruarit,mebojtkuqe,germatevoglae t rrumbullakta, llojin e fletores ku ishin shkruar m par. M pas, kur punoja pr librin "Prjetsia e dyfisht", kushtuar Fehmiut dhe Xhevs , dhe me ra n duar kjo fletore, do gj kishteqenesakt. Tani n Kosov askush nuk mund t pyes se kush ishte Xhev Lladrovci. Ajo sht gruaja, monumenti i s cils i mungon Kosovs, prmendorja e s cils do tu bnte nder t gjith shqiptarve.
104

AjoshtgruajaeparshqiptarenKosovdhengjithtrojet shqipfolse, thellsisht e emancipuar, tepr e shkolluar, dy her e diplomuar, e cila n lvizjen ilegale lirimtare, u b nj nga figurat m t rndsishme dhe domethnse, q, megjithse ishte, si t thuash, nn "hijen" e nj njeriu me prmasa t mdha, si ishte Fehmi Lladrovci, krijoi portretin e sajpolitik,figurnegruasqitakonteeardhmja. XhevaKrasniqiishtenrasteterralla,prtmosthnivetmi, qbashkoinnjshoqeneidealit,bashkshortenejets,bijn e sprovuar, motrn e jashtzakonshme, ren e dhembshur dhe stoike, lufttaren dhe ilegalen, drejtuesen e lufts dhe heroinn. Askund nuk jan shfaqur kto tipare t mdha, n ktstatur,nnjgruatvetmedhenktoprmasa. XhevaishtemotraemshumesemotraeTeutaHadrit,tciln e falnderoj przemrsisht pr ftesn dhe nderin q m bri dukemcaktuarnjtemttill;poaqsaishtemotreshkuar motr e Ilaz Kodrs, Abedin Rexhs, Luan Haradinajt, ajo ishte motrebijnjkohsishtnfamiljenJashari;nnshembulline saj si msuese do t nisnin rrugn e ilegalitetit dhe do t shndrroheshin n heronj t Kosovs, nxnsit e saj Muj Krasniqi,KapuieGaniPaarizi,ajongelnmemorieneHashim Thait si lufttarja dhe njeriu i paprkulshm n kalimin e kufiritShqipriKosov.TgjithataqkanqenmeXhevn n dy tentimet pr kalimin e kufirit, n maj t vitit 1997 dhe n mars 1998, e mbajn mend n uniformn e lufttares dhe fakti
105

sht se ajo kt uniform e barti e para, shum vite para fillimit t lufts, n prballjen me pushtuesit serb , e mbajn mendsinjeriunqijepteforceshpresprtmosulodhur. Askush nga ata q e kan njohur nuk mund t harrojn mirsin e saj. sht rast i rrall, ndoshta i paprsritshm, kur pesha e lufttares sht n raport t drejt me mirsin e saj. Askushnukmundtharrojseajoishtegruajadhelufttarja,e cila, thjesht, pa fjal t mdha, por me gjithka q rridhte przemrsisht, hapi dyert e njerzve t thjesht, u b njeriu i mirpritur, fjala e s cils, qoft si profesoresh, si ilegale, si lufttare, si drejtuese lufte apo si motr, kishte t njjtn butsidhenjkohsisht,gjerrallkjo,edhetnjjtnpesh. Ajo sht gruaja q merr pjes aktive n Njsitin e par shqiptar t Armatosur, i njohur si njsiti luftarak pr mbrojtjen e Gospiqit, do t ket detyrn prgjegjse pr moral e ksaj brigade, sht e uniformuar, njkohsisht do t jet edhe lufttarjaevetme. Ajo sht gruaja q me 22 shtator 1998, pr aq koh sa ishte jetike,moriprsiprdetyrnekomandantessbrigadss114 t Ushtris lirimtare t Kosovs, nxori nga rrethimi e njkohsisht nga vdekja e sigurt, lufttart e tjer q ishin n pragun e rnies, i urdhroi, me rreptsin q jepte momenti sublim dhe bri detyrn e saj, ashtu si i ishte prbetuar Fehmiut, n letrn e saj t dats 28 nntor 1988, se " edhe jetn,edhevdekjenikemibashk".
106

Jo m kot ajo do t jet edhe lufttarja e vetme nga radht e Ushtris lirimtare t Kosovs q do t ket gradn e gjeneral majorit. Kjo sht grada m e lart q ka marr n luft nj grua shqiptare dhe gjithkush sht i bindur se, askush tjetr, nukdoekishtemerituarmshumseajo. KjoishterrugaqbriXhevKrasniqi,ngailegalengjeneralee Ushtris lirimtare t Kosovs, nga msuese e popullit, si i thonte n letrat e tij nga burgu Fehmiu, n Heroin e Kosovs. Ajo ishte ilegalja q frymzoi njerzit dhe njkohsisht komandantja e par dhe e vetme e Ushtris lirimtare t Kosovs, q u vra n ballin e luftimeve dhe e gjith kjo ndodhi kaq natyrshm, saq t gjith e kishin t qart se nuk mund t ndodhtendryshe. Xhev Krasniqi nuk mund t kuptohet pa Fehmi Lladrovcin, ashtu si Fehmiu nuk mund t jet i njjt pa Xhev Krasniqin. sht nj binom i shklqyer, t cilt plotsojn tek njeri tjetri gjithka q mund t mendohej se duhej plotsuar; prmes t cilit rrjedhin ngjarje t njohura dhe prgatiten shum nga ngjarjet q do t vijn; rreth t cilve mblidhen edhe shum t tjer, si pas dikaje t domosdoshme, t cilin , vitet q do t shkojnnukdoezbehin. Ata besonin verbrisht tek njeri tjetri, sepse ishte nj dashuri thuajse e paprsritshme, e cila kishte kaluar prmes provave t vshtira, q kishte si busull idealin e prbashkt dhe flijimin pr hir t ktij ideali; ve e ve ata ishin prijsit e nj Kosove t
107

re, s bashku ata ishin siguria dhe vazhdimi, sakrifica sublime dhe ndrra e ndrprer, flijimi pr hir t ndrrs, duke qen njkohsisht parafjala e qndress q do t vinte dhe epilogu i prkryer i ksaj qndrese. S bashku ata ishin urtsia, nse Fehmiu ishte stralli, zjarri ku prndritej urtsia, Xheva ishte njra ndr aktet e mdha t realizimit t portretit t gruas shqiptare, e cilanjrnanekanlegjendndrsatjetrnnbotnmoderne. N 25 vite gjithka ishte e frikshme rreth tyre, por ata nuk kishin frik. Ata e donin arsyen, t drejtn dhe t ardhmen dhe t tri kto,arsyeja,edrejtadheeardhmjaioninpashmangshmdrejt lirissKosovsdhesakrificsprt. Fehmiu dhe Xheva jan ndoshta shembulli m uinkal n bot, q pas m shum se 25 viteve qndrese dhe prpjekjeve, luftuan s bashku dhe u vran s bashku, n t njjtn dit; n t njjtn llogore,mbshteturnshpatullatenjritjetrit,dukeqeneqart pr t gjith se ata do t luftonin s bashku, do t jetonin s bashku dhe, nse do t binin n fushn e betejs, ather do t bininsbashku. N historin e lvizjeve ilegale atdhetare nuk ka nj shembull tjetrtksajqndrese. Shpesh her m plqen t mendoj se far do t ndodhte nse Fehmiu dhe Xheva do t ishin ende mes nesh. Edhe kur punoja kt material, mendimi im ishte pikrisht rreth ksaj ideje. Do t kisha dashur t dija se far do t kishte thn Xheva n nj Konferenctshnuarsikjo,ntoknelirtKosovs,nshtetin
108

e saj t Kosovs, t ciline sendrtuant till dhee prjetsuan t till gjaku q u derdh dhe mendimi vizionar i ilegalve t dikurshm,qsotdrejtojnshtetinmtritEvrops. Prafardotkishtethnajo: Merdhinmendjenjfragmentngaditariisaj,me8mars1988: "N Kosov t gjith stint jan dimr e pushtimi sjell plumba q godasin rinin lulkuqet e gjakut t popullit ton. Po rrezet e diellittlirisdotshndrisinndoskajtatdheutton,kudot lulzojn fusha e male e do t rrjedhin lumenjt; pas dasms s kuqe,pranveremadhevjen.Dshmortelirispopullikurrnuk iharronprjet,rrezedrite,yjeimbanngjirinevet.Mjaftmt robruar, t vrar, t coptuar. Nuk sht koha t luftojm pr pushtet,shtkohatmblidhemitok,tlidhemimebesabes,t luftojm pr liri. Pastaj t prcaktohemi pr demokraci, n suazat e jets dhe t tradits shqiptare, pa pranin e asnj ideologjie t huaj, q me vullnetin e popullit, me vetvendosje, t zgjidhet shtjajonkombtare.Dheatherdotlulzojedhemendimi i gruas shqiptare, fisnikria e saj e njohur, mendimi logjik e zemra ezjarrt.Liriafillonngazemraenns..." Me kto fjal t Xhevs un e mbyll edhe fjaln time. Edhe po t doja,nukdotkishaditurtthojadikamtsakt.
Jufaleminderit! ( Ishte kjo fjala e veprimtarit shkodran, Bedri Islamit )

109

110

Kyburrimadhishqiptaris
ShkruarngaBedriDeliu

Kur pr her t par u poqn syt e mi me syt e t madhit Fehmi Lladrovci, ishte dit e madhe pr mua. Ishim ne ambientet e burgut famkeq t Lepogllavs, kur vazhdoja t vuajadnimineshqiptuarprKryengritjene'81s. Gjurmt e ksaj njohjeje mbeten t pashlyeshme n jetn time, njohje e cila sikur e shkurtoi edhe kohzgjatjen n ato kazamate t errta, ku do t qndroja me kt Kolos t pathyeshm q qndroi n ball t do fronti, kundr pushtuesve t trojeve shqiptare. Ky burr shtatlart dhe me shikim shqiponje do t mbes prjetshm n zemrn dhe kujtesntime.Pamjaetijprejgjiganti,mmallngjeuttrin. Qndrimetaqteqarta,largpamsedheshumkonkrete pr shtjen kombtare dukeshin si stoli q bartin n shekuj gjeneralt e atdheut. Me ndrrimin e fjalve t para shfaqi qndrimin e tij t prer: do dit duhet t ndrmarrim veprime konkrete, q nga ktu, n mnyr q edhe autoriteteve t burgut tua bjm me dije se jemi aq t vendosur se me do kusht do ta vazhdojm rrugn ton t lirimit kombtar n do rrethan, pa marr parasysh fuqin shummtmadhetarmikut. I tille ishte Fehmiu pr armikun, i ashpr dhe i pa kompromis,ndrsaprshoktishteiafrt,gojmbl,gjithnji disponuareirespektueshm.Kynjeriguximtardheintelektuali
111

muar kishte nj vizion t qart pr shtjen e pazgjidhur t shqiptarve dhe njkohsisht ishte nj optimist i papar n vizionin e tij. I till, gjithnj aktiv, ishte Fehmiu edhe gjat qndrimit n mrgim (sipas fjalve t shokve). Ai nuk u ndal kurrdhenukepenguanaskufijtevendevekuvepronte.Kt po e them vetm sa pr kontuinitet t veprs s tij q nuk njohundalje. Nj dit e madhe pr mua ishte edhe prballja me Heroin n Likoc, i veshur me uniformn e UKs, q aq shum i kishte hije dhe aq shum e kishte dashur dhe ndrruar. U prshndetm prmallshm, u shtrnguam si dy vllezr, dhe ngaemocionetsegjejadotfjaln. Komandanti m shpjegoi se n Shtab i kishin ofruar pozita udhheqjeje n strukturat qendrore, por ai u kishte thn: Un ndihem me se miri n front t drejtprdrejt me ushtart e mi n prballje me armikun. Dhe, u dshmua si i till, kur edhe ra ky Heroi i Kosovs pr t mos vdekur kurr, porprtmbeturprjetemotfiguremblematikeshqiptare. Fehmiu dhe Xheva ktheheshin shpesh tek ne, n Rezall, n shtpin time, pr ndonj lodhje t shkurtr. Kur hyninatandertoborritgzoheshinedhegjethetepemve. Ataishinnjdhetpandashm,ktedshmoirniaetyren Altarineliris. do takim me ta (me Fehmiun dhe Xhevn) ishte i veant,porvlenttheksohettakiminortepasmesnatsn
112

kulln ton bashk me simbolin e rezistencs son kombtare, Bacn Adem, t cilin e respektonte shum. Pas nj qndrimi dhe bisede t ngroht, vazhduan rrugn n rrethana t rrezikshme lufte. Ai e prcolli Bacn Adem deri afr Prishtins. Forcatserbeishinkudoprreth,poratanuktrembeshin! Me insistimin e autorit t librit q tanim e keni n dor, t respektuarit z. Idriz Mehmeti, un i thash vetm ca grimca,pornukpretendojqtkemthneasedhenjprqind t veprs se madhe te Heroit, Fehmi Lladrovci. Bazat me respekt po i v autori i veprs (Ata ishin Nj), por un mendoj se n t ardhmen e afrt do te lexojm shum t zbrthyer veprnemadhetFehmiutdheXhevs. N vlersimin e librit aq thekshm e prmbledhin recensentt e librit, q drejtprdrejt njohn, punuan dhe vepruan me t, Legjendn Fehmi Lladrovci komandant Shkaben,BacaAdemdheIbishNeziri,icilikakrijuarnjbagazh solidmekontributinetij,pikrishtnktlmi. Ky njeri i madh i Kosovs, mendoi un, i kalon kufijt e t qenit Hero Kombtar, shkon larg n botn internacionale t lirimtarve. S bashku me Komandantin Legjendar dhe Familjen e tij, kan rrmbyer gjith zemrat e shqiptarve kudo, dhe jo vetm t tyre. Vet ua kam lakmi pr veprn e tyre, prkulemparashklqesissetyre. LAVDI!
BedriDeliu,KlnGjermani

113

*** Pr Fehmiun flasim me admirim t madh shokt m t afrm, veanrisht disa shok t Fehmiut t cilt un kam pas fatin t njoh, shok nga rinia e hershme, shok t studimeve n universitetineZagrebit,shoktorganizuartilegales,siedhe drejtues t lufts s Ushtris lirimtare t Kosovs: Jakup Krasniqi, Gani Syla, Sylejman Selimi, Idriz Hyseni, Shaban Shala, Xhevat Zeka, Hamdi e Gani Veseli e shum tjer. T gjith pa prjashtim i kam dgjuar t shprehn me admirim dhe respekt tveantprFehmiun. Pr Fehmiun nuk foln vetm vendort, foln edhe ndrkombtart, foln t gjith ata q patn fatin t kishin, qoftedhevetmnjkontaktmet.Vetpersoniitijibntet tjerttflasinetshkruajn,prkreshnikuneditvetona,pr KomandantShkabnFehmiLladrovcin.
Gazetari i BBCs, David Loyd, Pr Fehmiun,ve t tjerash tha: Ai, ka qen Shqiptari q m s shumti i ka ngjar Sknderbeut; nshikiminetijvrejeashprsieburrri!...

FehmiLladrovciKomandantShkaba

114

Fotoalbum

115

116

XhevdheFehmiLladrovci

117


HasanPrishtina IsaBoletini

118

AzemdheShotGalica

119

XhevKrasniqidheFehmiLladrovci(AzemeShotGalicatditvetona)

120

KomandantAdemJashari

121

HamzJashari

122

FehmiLladrovcikom.ShkabaMehdi,AsllandheMilazimFazliu

123

IlazKodraAjetRukiqi

KomandantiAdemJashari,paraMuzeutKombtarnTiran

Gjuhaevetmeqekuptonokupatorifashist

124


HamzJashari

125

JakupNura,MilazimMiftari,AdemJashari,IlazKodra,SamiLushtaku mbrapa,FadilKodra,SahitJashari,BajramMiftari(Kruj,1991)

FehmiLladrovcimetvllan,Ramizindhedisashok

126

XhevdheFehmiLladrovci

127

XhevKrasniqiLladrovcidheKomandantShkabaFehmi Lladrovci

Dshmort,TahirSinanidheIsmetJashariKumanova 128

SheshiAdemJashari,Sknderaj

129

 ShkollafilloreXhevKrasniqiLladrovcinShkabtDrenasit

ShkollaeMesmeTeknikeFehmiLladrovcinDrenas(objektiiri)

130


ShkollaeMesmeTeknikeFehmiLladrovcinDrenas(objektiivjetr)

131


MuhametLladrovci(BacaTush),mbannbronzdhuratnmtbukurtjetsstij.

SelimKrasniqi(vllaiiXhevs)RamizLladrovci(vllaiiFehmiut)

EmriLladrovci(vllaiiFehmiut)KushtrimKrasniqi(vllaiiXhevs)

132

KomandantShkabaFehmiLladrovcidheXhevKrasniqiLladrovci luftuandheranprktShqipri.

133

Bien Gjeneral me Nur Shqiprie... (Kushtim heronjve: Fehmi e Xhev Lladrovci dhe Fatime Hetemit) Trokitn Pranverat si motesh njher, Tek mateshin fjalt me peshn e dheut, Tek mateshin koht me gjak e me nder, Tek tundej mbi Kruj shpat e Sknderbeut. Trokitn rrufeshm Pranvera harrimi, Trokitn n der, n shpirt e n zemr, Trokitn frngjive me kng Kushtrimi, Tek ndezi fitilt Drenica e vjetr... Hapn xhamadant dy Shote Galica, Nj Shkab n ball me Kreshta Lirie Hamz e Adem mbushur Qyqavica, Bien Gjeneral me Nur Shqiprie... Hamit Lladrovci... (plaku q priti hordhin etnike n prag t ders) Ti nisu bir, i the tt biri, Se sot jam un e fundit fjal, Dhe po t vdes do dal prej hiri T pres t hasmit gjeneral... Nj grusht barut dhe hutn plot, I mbaj prej motesh nn ati, N prag t kulls sot e mot Kam qn prher e jam Shqipni... Dhe sy m sy ti me hordhin, N prehr hutn me fishek, Si Oso Kuka n Vranin, Q iku lart mbi nj legjend... Lebit Murtishi Bern, 11.06.2013.

134

Sfidateradhs
Nntorin q lam pas, gjysma e Shqipris shnoi 100 vjetorin e Pavarsis. Jo vetm un, autori i ktyre rreshtave, por besoj se shumica absolute e shqiptarve, kudo q jetojn, gzoninefestonin.Porkambindjeneplotsenzemratetyre ndjenin nj pesh, nj breng, nj dhimbje. Dhe kjo pesh, kjo breng,kjodhimbjekaqenatyrshme,kurshehqedhenkto koh,,moderne" populli yn mbetet i ndar n pes gjasht shtete,dhemeshumsfidaprballtnesrmes,merrformn e nj akuze, merr formn e nj gjykimi pr t gjith faktort vendimmarrsqembajnpengbashkiminton. Kujtipaskemikaqborxh?! Kujtikemihyrnhak?! Me far t drejte na mohohet bashkimi me trungun Am?! Po, i kemi nj ,,borxh`` Evrops plak, i kemi ,,borxh" se prishim ,,paqen", nuk shtrohemi, luftojm e prgjakemi, ka dymijvjet.Historianamson,sepopulliyn,njrindrpopujt m t vjetr n Ballkan e n Evrop, njri ndr popujt m t civilizuar, n vazhdimsi luftoi pr t drejtat e veta dhe n trojet e veta, pa i rn askujt n qaf. Megjithat, n tavolina bisedimesh, n vazhdimsi, padrejtsisht u ndshkua. Shum gjak sht derdhur, pors`kishim rrug tjetr! Lufta e UKs,q
135

ishte dhe mbeti si domosdo e kohs; si mjet i fundit pr dbimin e falangave serbe nga trojet tona strgjyshore, duhet t bhet msim, duhet t bhet shkoll pr brezat q vijn, se gjuha e vetme q kupton shkau, greku e dreqi, sht gryk e pushks! Vetm pushka dboi serbt nga Kosova, vetm pushkandryshoipakashumpozitneshqiptarvenBallkan, dhe vetm pushka do bj realitet ndrrat dhe porosit e Fehmiut, t Xhevs dhe t t gjith t rnve pr liri dhe BashkimKombtar! Ka mbetur akoma shum pun pr t`u br. Thn tro, Fehmiu e Xheva, dhe t gjith dshmort e Ushtris lirimtare t Kosovs luftuan e ran pr liri e Bashkim Kombtar, jo pr ktgjysmlirie,qsotgzongjysmaetrojeveshqiptare. Aktualisht n t gjith gjeografin shqiptare q gjendet jasht kufijve administrativ t Shqipris, ka zhvillime vrtet dramatike. Kosova ka vite q sht shpallur Shtet, megjithat nj e katrta e territorit t saj (pjesa veriore) kontrollohet nga strukturat kriminale serbe. Pr Kosovn dhe t ardhmen e saj akoma zhvillohen bisedime. Fati i saj edhe m tutje vazhdon t jetntavolinateshumfaktorvemendikim. Jo rrallher n bisedime ka ndodhur t mohohet e drejta; t shkelet drejtsia prball interesave gjeopolitike dhe gjeostrategjike t fuqive t mdha. Prvoja na ka msuar se drejtsiantshumtnerastevekaqennannetfortit. ShqiptartnIlirid(,,Maqedoni"),poashtukancaprparime
136

t vogla, por realisht ata jan shum larg t drejts q u takon. Ataedhemtutjetrajtohensipopullirendittdyt;atyrenuk u njihet, s paku e drejta t jen element shtetformues, e t mosflasimprtdrejtnprvetvendosje. Tanimduhettpyes,adotpajtoheshinmektfakt FehmiueXheva?! Kurr jo! Kurr, pa ia qit flakn Shkupit!!!. Pashmangshm m duhet, po ashtu shkaras, t konstatoj se edhetdrejtateshqiptarvetMalsissMadhe(tMalitt Zi), jan tepr t kufizuara. Thua se jan ardhacak e jo popull autokton. Edhe atje n mnyr drastike shkelen t drejtat e njeriut, qoft individuale, qoft kolektive. Burgjet e sllavo malazezve jan po ato t mparshmet: burgjet e Spuzhs, Podgorics e Kotorrit... Sikur nuk munden pa t rinj shqiptar burgjetektijminishtetiqukrijuamendihmnton!. PofatiishqiptarvenKosovnLindore!Atjepolitikae Serbis fashiste pr asnj milimetr nuk ka ndryshuar nga Serbia e Garashaninit, ubrilloviqit, Rankoviqit, Millosheviqit, Sheshelit e Arkanit! Atje, edhe n mes t dits,,ditn pr diell" si thot populli, ushtrohet gjenocid sistematik nga strukturat kriminale t Milosheviqit ,,t vogl"; aluzion ky i qlluar pr kryeministrin aktual t Serbis fashiste, Ivica Daiqin. Terrori shtetror serb kaq i hapur dhe pa u penguar nga Bashksia Ndrkombtare, duket se po legjitimohet. Dhe natyrisht,

137

Evropaplak,siequanteFehmiu,njsoisiparaardhsitetyre, dofajsojnsrishshqiptartkurt`ibesojnvetmpushks... Ndrsa amrin, plagn m t dhimbshme kombtare, as q e z kush n goj. Atje kan mbetur vetm varret e amve t masakruar nga Greqia fashiste dhe dheu i djegur i njpjesetShqipris... Ndaj jam shum i sigurt, se po t trokas n zemrat tona ritmi i zemrs s Fehmiut, dhe po t frymoj n qenien ton fryma mitike e Xhev Lladrovcit, kurr nuk do t lejonim turpedhekrimembipopullintonnganjdorgrekrishpasoj dhe nga bandat serbo malazezo maqedone... Kurr nuk do pranonimzgjidhjegjysmake,kurrnukdolejonimoroditjenn ktniveltshoqrissontpaslufts! Me keqardhje m duhet t konstatoj, se shum shok t Fehmiut t Xhevs, e t dshmorve t tjer, po edhe shok t mi, sikur kan harruar cili ishte misioni yn. Asnjher nuk kam besuar se disa sish do t verbohen aq shum pas dukurive m t shmtuara, kurr nuk kam besuar se aq shpejt do t harrojn se sht derdhur shum gjak pr kt dit t sotme, kurr nuk kam besuar se aq leht do t hiqet dor nga parimet themelore,kurrnukkambesuarsejankaqturitur!.. Ndoshta, nga shqetsimet e mia, dikujt edhe mund t`i dukem pesimist, por e vrteta aq sa sht e prekshme, aq shtedhedhimbshme.
138

Edhenseshqetsimetemiajanvetmdyshime,sepo harrohet gjaku i derdhur, shkakton dhimbje, pa lre q tanim kto nuk jan vetm dyshime. Fatkeqsisht dyshimeve do dit emshumpoubienmaskat. Tanim sht konstatim i shumics s veprimtarve t mirfillt, po edhe i njerzve t thjesht, por t sinqert, se fenomenetnegativekanmarrprmasashqetsuese.
139

UrimiiMikuttpanjohur
Edhe vitin e kaluar, edhe kt vit, nga nj mik, i panjohur, por q tanim e respektoj dhe e vlersoj jashtzakonisht pr sheqetsimet e tij t tanishme, t njjta sikur edhe t para nj viti. Mora t njjtin Urim, me t njjtn prmbajtje,kunfundthot: Prderisa gjendja n shoqri nuk do t ndryshoj pr mir, nuk do t ndryshoj as Urimi im; ai do t jet i dovitshm, deri kur t ndryshoj gjendja n shoqri. Ja prmbajtjaeURIMIT: Uroj q, m n fund, t shfaqet Zoti dhe t na dshmoj ekzistencn e tij. Pr faktin se Ai lejon q injoranca t mohet si menuri, gryksia si vyrtyt, grabitja si zotsi, cubnia si trimri, anarkia si rregull, imoraliteti si norm, pabesia si shkathtsi, hipokrizia si iltrsiun do t vazhdojtbesojseainukekziston!!!!! Nfundturimitkathn:,,Epaagabim! EminHalimi,GurElez,Sknderaj.Dhjetor,2012

Autori i ktij urimi, Emini, deri von ishte anonim pr mua. Arsyet i di vet miku im i vjetr famijljar deri tek gjyshrit. Por prmbajtja e tekstit m jepte t kuptoj, se megjithat,mikuim,,anonimshtirrugssimedhes`kisha gabuar!.. IdrizMehmeti,BernCH.Shkurt,2013
140

LibriAtaishinnj,librqpasuronmemoaristikn shqiptaretpaslufts
Jo shum koh pas librit t dyt, Kshtu e njoha Adem Jasharin, memoaristiks shqiptare, sidomos t paslufts, e cila edhe prkundr disa librave t botuara prap se prap ka mbetur e varfr, Idriz Mehmeti ia jep edhe nj libr tjetr kujtimesh, librin Ata ishin nj, n t cilin autori paraqet kujtimet e veta nga puna dhe bashkveprimi me gjeneralin FehmiLadrovci. Autori Mehmeti kt libr e ndrton kryesisht mbi kujtimet e veta,porherpashereprtaportretuarsammirkryeheroin e librit t tij, njrin ndr ushtart m emblematik t UKs, Fehmi Lladrovcin Komandant Shkabn, merr edhe nga kujtimet apo rrfimet e t tjerve, marrje kjo q e pasuron librin. Libri i ka gjithsej 16 kapituj n t cilt kronologjiokisht, por n miniatur behn prpjekje t paraqiten paralelisht tri biografi, dy prej t cilave nuk mund t mendohen pa njra tjetrn sepse jan nj, ashtu si e thot edhe autori; t kryeheroit t librit, Fehmi Lladrovcit Komandant Shkabs dhe t Xhevs n njrn an dhe n ann tjetr t autorit t librit, IdrizMehmetit. Autorin me kryeheroin e librit e lidhin kujtimet nga shoqrimi dhe bashkveprimi, si del n libr, q nga fmijria e hershme,
141

qysh kur kan qen nxns n shkolln fillore, pastaj n shkoll t mesme e n shrbimin e detyruar ushtarak n Zagreb, burgosjeneFehmiut,tcilnautorikishtebrprpjekjepraq sa kishte mundur, ta pengonte, por pa sukses me q Fehmiun e kishin zbuluar dhe arrestuar, para se ti arrinte lajmi. Pr ta paraqitur qndresn e familjarve, t babait, Tushit dhe t xhaxhait t Fehmiut, autori shkruan: Sa jemi afruar n dritare tkulls,kamhedhurnjgurtvocklnxham,dhedolivllaii Fehmiut, Ramizi. U futm brenda, por `t shihje!.. Gjithka e shkaprderdhur, gjithka e kthyer mbrapsht. N kull, baca Tush dhe xhaxhai i Fehmiut, Jahiri, mbaheshin burrrisht...Tani m shum kishin hallin ton, se mos na ka diktuar ndonj faqezi,qprfattkeqnukishintpakt,sesaprngjarjenq kishte ndodhur... ndrkaq pr qndresn e Fehmiut dhe t shokve t tjer t burgosur autori thot: Qndresa stoike e tij dheeshokvettijishtebrferrprhetuesitdheprlangojt e UDBs. Gojn e heronjve nuk e hapte dot gjaku q skuqte kmisht e tyre. Ata heshtn kur duhej t heshtin dhe foln kur duhejtflitet.Kshtuekanzakonheronjt,kshtuekanadet trimatqiprkulenvetmAtdheutdherrugvetliris. Duke folur pr rrugtimin e heroit Lladrovci npr burgjet e ish Jugosllavis dhe takimin e tij me simbolin e rezistencs son kombtare, Adem Demain, autori Mehmeti Shkruan: Kshtu q, nga takimi i par me Bacn, Fehmiu s`e konsideronte m veten t burgosur, por vetm si nj puntor i mir, i cili bn detyrn q ka zgjedhur me dshirn e tij.
142

Kapitulli q e shpalos historin e martess s Fehmiut me trimreshn, apo si e quan autori Shote Galica e ditve tona, Xhev Krasniqin, sht kapitulli Xheva bhet nuse. Duke shkuar nuse n shtpin e burrit, n kohn deri sa burri nuk ishte n shtpi, por mbante dnimin n burgjet jugosllave, Xheva shprfilli t gjitha koht. Pos ksaj martese t pazakonshme, n kt kapitull flitet edhe pr krijimin e partive politike, t cilat gjithsesi nuk u krijuan pa lejen e pushtetit okupues, pr veprimet, por edhe goditjet e ilegales, si dhe pr kontributin e Xhevs i cili ishte i pazvendsueshm. Ajo fillimisht kishte ngritur e mobilizuar gjith Familjen Lladrovci dhe at Krasniqi me vllezr e motra.... Nj kapitull tjetr n libr sht Protestat paqsore, n ball t t cilave ishte, n njrn an edhe vllai i Fehmiut, Ramizi, e n ann tjetr vllezrit e motrat e Xhevs, por edhe shum t rinjetreja,tmobilizuarprejXhevs,thotautori. Kapitulli Tani mejdani deshte Zeusin! n kt libr kujtimesh hyn si intermexo mes veprimtaris s paraburgosjes s Fehmi Lladrovcit, kohs s kaluar n burg dhe daljes nga burgu q e paraqet fundin e nj periudhe pr ta nisur periudhn e dyt me Lirimi nga burgu, rreshtimin prkrah lufttarve kroat, emigrimin n Gjermani..., Lidhja me Adem Jasharin..., U kthyen n Kosov, iu bn Drit Atdheut, Ai e solli shtypshkronjn n shtpin time, Ran pr t mos vdekur, fituan prjetsin, se prjetsia u takon vetm atyre q e
143

meritojn..., Lufta do t vazhdoj, far than disa nga shokt m t afrt t Fehmiut!, Sfidat e radhs dhe Urimi i mikut t panjohur, kapituj kta q e plotsojn njri tjetrin duke e nxjerr para lexuesit nj portret t mir t Fehmi Lladrovcit, portret i cili secilit i duket disi i afrt, i njohshm, sikurtakishtedgjuarndokng,sikurtaishtelexuarndo libr,sikurtakishtetakuardodit... Autori Idriz Mehmeti q n fillim t librit shkruan: T marrsh prsipr t flassh a t shkruash pr jetn dhe veprn e Fehmi dheXhevLladrovcit,prbmatdheprrnienheroikettyre, sht edhe prgjegjsi edhe krenari dhe kur autori e thot kt, sht i vetdijshm plotsisht, sepse nuk sht edhe aq e lehttshkruhetprnjerzitqmluftndheqndresnetyre i thyen prmasat e njerzve real, duke marr prmasa kreshniksh nga legjendat tona aq t shumta sa q edhe bjeshktdukentvoglaprballtyre. Kthimi i Fehmi dhe Xhev Lladrovcit n Kosov, vizita ushtarve t plagosur n Betejen e Likoshanit, angazhimi i menjhershm pr prgatitjen e istikameve, puna dhe prkushtimi i lart i Komandantit Lladrovci n ruajtjen dhe forcimin e moralit ushtarak, shtrirja dhe zgjerimi i radhve t UKs, ngritja e pikave t reja gjithkund ku ishte e nevojshme, bllokimi i akseve kryesore rrugore si dhe ngritja e prditshme e flamurit jan vetmdisangaveprimeteshumtatprditshmetKomandant ShkabsqautoriisjellnlibrinAtaishinnj...
144

Ofensivn serbe t gushtit dhe shtatorit t vitit 1998 dhe heroizmin e ushtarve t Ushtris lirimtare t Kosovs, t rreshtuarnBrigadn114,tkomanduarngaFehmiLladrovci Komandant Shkaba t treguar n mbrojtjen e territorit t lir Drenics heroike, autori e paraqet n kapitullin Ran pr t mos vdekur, fituan prjetsin, se prjetsia u takon vetm atyreqemeritojn.Vetmmbitrupintimtvdekurmundt prsritenLikoshanieQirezi,ishtebetuarKomandantShkaba dhe nuk kishte si t ndodhte ndryshe! Pr kurrfar mimi nuk do lejonte Komandanti deprtimin e tyre q t ndshkojn popullatn civile. Luftimet ishin t ashpra. Sulmi i forcave serbe do t nis nga t gjitha ant: N ann jug perndimore, q nga Kroni i Mretit, Drenas, Sknderaj e gjer n Vojtesh t Mitrovics, do t msyjn mbi 100 mjete t blinduara; prfshi ktu tanke, autoblinda, pizgauer, topa, gryka artilerie, gjer tek raketat m moderne q posedonte ushtria serboetnike. Poashtu granatohej nga ana verilindore, (nga Mitrovica) Vushtrria, Kastrioti, Bardhi i Madh, dhe rrethi mbyllej prap tek Kroni i Mretit, i prshkruan zhvillimet e 22 shtatorit t vitit 1998 autori Idriz Mehmeti. Erdhi dita, o trima!.. A ka dit m t mir se t vdesim me nder sot pr lirin e ktij vendi! Ju e dini betimin tim, se vetm mbi trupin tim t vdekur mund t kalojn armiqt kndej pari do tu ket thn sa her komandanti Fehmi Lladrovci ushtarve n inspektimet q ua bnte n pika. N prshkrimin e ktyre luftimeve, autori Idriz Mehmetieprdorgjithmjeshtrinevetmekakonsiderojse
145

edhe ia ka arritur qllimit t tij pr ta pasqyruar sa m t mir figurn e komandantit t tij, por edhe t bashklufttares s tij Xhevsdhegjithlufttarvetjertksajbrigade.Pokaqmir n kt kapitull edhe pse personazhe episodike, jan t realizuara edhe figurat e lufttarve Sabit Lladrovci, Fatime Hetemi, Haxhi Xheli, Rushiti, Skenderi, Behxheti, Haziri etj, t cilt gjithandej vijave t frontit me vetmohim luftojn n komandn e Fehmi Lladrovcit pr t mos ln kmb shkau t deprtoj n territorin e lir t Drenics, por edhe t plakut 70 vjear,HamitLladrovcit. Komandant Fehmiu me Xhevn, Fatimen, Asllanin, Sabitin (Jashn), Rushitin, Sknderin, Behxhetin, Hazirin, Haxhiun, Fahriun, Avniun, Agimin, Jahirin, Mehmetin etj., do qndrojn pr or t tra t patundur nga pozicionet , shkruan autori. Komandanti jep urdhrin e tij t fundit:,,Trhiquni n drejtim t Qyqavics dhe vazhdoni luftn! e sjell para lexuesve autori Mehmeti urdhrin e fundit t Komandantit. Komandantidoqtipresarmiqtdhetkmbejplumbame ta: Un dua t`i pres ktu shkiet, dua t ndrroj plumba nga afr me ta" dhe gjithka tjetr tanim dihet. Komandanti ra ashtu si kishte dshiruar duke ndrruar plumba nga afr me shkijet,ashtusidotbjedheXhevKrasniqiLladrovcivetm disa aste m pas. Ata nuk mund ta mendonin jetn pa njri tjetrin sepse sikur n legjenda u martuan, bashkvepruan, bashkluftuan dhe s bashku kaluan n prjetsi Rruga e tyre
146

jetsore ishte e till, prandaj edhe autori nuk e thotkot Ata ishinnj! Pr fund, botimin e ktij libri me kujtime t Idriz Mehmetit e konsiderojbotimmjafttrndsishmprvetfaktinsekrahas nj kronologjie miniaturiale t rrugtimit t njrit ndr heronjt m t mdhenj t historis son, Fehmi Lladrovcit dhe bashkshortes, bashkveprimtares dhe bashklufttares s tij, XhevKrasniqitLladrovcitesjelledhenjpjestrrugtimitt vet jetsor afr ktij kolosi t madh t fundshekullit t kaluar. Prandaj,punaeIdrizMehmetitduhettushrbejsishembullt gjith atyre q kan pr t thn dika, q kan pr t kujtuar dika,qkanprttreguardika,sepsegjeneratatndrrohen, dshmitart e shum luftrave dhe sakrificave ikin ndrkaq botimet e ksaj natyre mbeten si dshmi t luftrave t prgjakshme q populli i yn dhe Ushtria lirimtare e Kosov, e dal nga gjiri i tij dhe e komanduar nga njerz t mdhenj si FehmiLladrovciibriprliri!

IbishNeziri

147

148

SHNIMPRAUTORIN
Idriz Mehmeti sht i lindur m 26.06.1956 n Krasmiroc t Drenics, komuna e Sknderajt. N Gradic dhe Qirez ka mbaruar shkolln fillore, Shkolln e Mesme Teknike n Prishtin dhe ka vazhduar studimet n Fakultetin Xehtar Metalurgjik nMitrovic.

IshteveprimtarilvizjeveilegalenKosovdheiburgosurpolitik, veprimtar i organizimit t Ushtris lirimtare t Kosovs, veprimtar i Lidhjes Demokratike, dega n Sknderaj, veprimtar i Kshillit pr Mbrojtjen e t Drejtave dhe Lirive t Njeriut, veprimtar i lvizjes kombtare n mrgat Zvicr, nga janari i vitit 2004 deri n fillimin e Lufts lirimtare n Kosov, pjestar i Ushtris lirimtare t Kosovs nga 1 qershori i vitit 1998 deri n lirimineKosovs,nqershortvitit1999. N prill t vitit 2006 prfaqsoj Organizatn e Veteranve t Ushtris lirimtare t Kosovs n Asamblen e Konfederats Evropiane t Veteranve t Lufts, t mbajtur n Perpignan t Francs. Pas Pavarsis s Republiks s Kosovs, Idriz Mehmeti filloj t merret me shkrime. sht autor i dy librave t botuara nga ShoqataetBurgosurvePolitiktKosovs: 1. Rrfimenvetnepar(prshkrimkujtimesh)2010,dhe 2. SienjohaAdemJasharin!..2012. Librin q e kemi n duar Ata ishin Nj (2013), sht libri i tret i autorit Idriz Mehmeti, i cili jeton m familje n Bern t Zvicrs.

149

150

PRMBAJTJA Dykolostelirisson ............................ Historitbardhezi... ............. AtaishinNj.......................................... TtillishinFehmieXhevLladrovci........................... NjohjameFehmiun ........................................... BashknShkollnTeknikenPrishtin....... NZagrebtKroacisstudentdheushtar.................. BurgosjaeFehmiut................................................... XhevabhetNuse............................................... Protestatpaqsore............................................ TanimejdanideshteZeusin!............. Lirimingaburgu,rreshtimiprkrahlufttarvekroat, emigriminGjermani..................................................... LidhjameAdemJasharin.............................................. UkthyennKosov,iubnDritAtdheut ......................... FehaesolliShtypshkronjnnshtpintime................... Ranprtmosvdekur,fituanprjetsin,seprjetsiau takonvetmatyreqemeritojn....... DrenicashtkraharorikuflezemraeShqipris.............. Luftadotvazhdoj ............... farthandisangashoktmtafrttFehmiut!........ Fotoalbum.... Sfidateradhs. Urimiimikutt panjohur. Fjalaerecensentit...... Shnimprautorin..
151

5 7 11 15 25 26 35 41 47 51 53 55 59 65 73 77 83 93 97 115 135 140 141 150

152

Autori falnderon vllezrit e tij q e mbshteten financiarisht n botimin e ktij libri.

153

154

IdrizMehmeti

ATAISHINNJ
Tirazhi:1000cop Formati:A5 Shtypi:NGBGRAFOPRINT Katalogiminbotim(CIP) BibliotekaKombtaredheUniversitareeKosovs Mehmeti,Idriz AtaishinNj:IdrizMehmeti.ShoqataetBurgosurvePolitik eKosovs,2013.156faqe.:ilustr.;___cm. Shnimeprautorin:f.149 ISBN:
155

156