ALICE EVR DYARINDA: KLTREL MOTFLER AISINDAN KARILATIRMALI BR EVR ELETRS

ALICE IN TRANSLATIONLAND: A COMPERATIVE TRANSLATION ANALYSIS WITH REGARD TO CULTURAL MOTIFS Alper KUMCU*, z: Yazn evirisi pek ok bakmdan engebelerle dolu, hatta topik bir edimdir. Kltrlere zg
motifler ise bu edimi gletiren unsurlarn banda gelmektedir. ocuk yazn sz konusu olduunda kltrel alglar ve deneyimleri snrl olan hedef okuyucu iin kltrel motifleri evirmek btnyle karmak bir hal almaktadr. Hedef okuyucunun yalnzca ocuklar olmad, kaynak ve hedef metinler arasnda uzamsal uzakln yan sra zamansal uzakln da bulunduu durumlarda ise evirmenlerin kltrel motiflere ilikin seimleri byk nem kazanmaktadr. Bu almada ngiliz yazar Charles Lutwidge Dodgsonn (Lewis Carroll) Alices Adventures in Wonderland adl nl yaptnn Osman akmak ve Nihal Yeinobal tarafndan dilimize aktarlm evirileri, metindeki kltrel motifler ve evirmenlerin ortaya koyduu zmler nda incelenmitir. almann amac, sz konusu yapt ocuk yaznnn tesindeki boyutlarda deerlendirmek, yaptn eviri balamndaki ok katmanl yapsna ve metnin, sz gelimi szck oyunlar vb. gibi dier zelliklerinin arasnda ou kez gz ard edilen kltrel motiflerine dikkat ekmek ve evirilerden seilen rneklerle evirmenlerin farkl eviri stratejilerini tartmaktr . Anahtar szckler: eviri eletirisi, kltrel motifler, eviri yntemleri, yerliletirme, yabanclatrma

Abstract: Literary translation is a utopia-like activity which is full of obstacles in various terms.
Culture-specific motifs are being the leading source of the obstacles concerned. As of childrens literature, translating culture-specific motifs for target reader whose cultural perceptions and experiences are limited becomes a totally complicated task. Translators choices with regard to cultural motifs gain specific importance in cases where target reader is not children per se and where temporal distance as well as spatial distance exists. In this study, English author Charles Lutwidge Dodgsons famous novel Alices Adventures in Wonderlands translations into Turkish made by Osman akmak and Nihal Yeinobal and the solutions provided in their translatio ns are studied with regard to the cultural motifs in the texts. The aim of the study is to evaluate the book beyond the scope of childrens literature and within the framework of translation to draw attention to the multi-layered structure and cultural motifs in the novel, which are mostly ignored and to discuss different translation strategies of the translators with the translation samples. Key words: translation criticism, cultural motifs, translation methods, domestication, foreignizing

Ar. Gr. Alper Kumcu, Hacettepe niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Mtercim-Tercmanlk Blm, ngilizce Mtercim-Tercmanlk Anabilim Dal alperkumcu@hacettepe.edu.tr
*

Giri
ocuk yazn, en bata hedef okuyucu kitlesinin kendine zglnden tr, evirisi dier yazn trlerine kyasla daha fazla duyarllk gerektiren bir metin trdr. Yazn evirisinin doasnda bulunan ve eviriyi neredeyse olanaksz hale getiren tm unsurlar bir yana, yalnzca ifadenin bandaki ocuk szc bile trn evirisini gletirmektedir. Gerekten de, ocuk kitabn okuyacak ya da dinleyecek olan ocuk ve bir dnem olarak ocukluk kavram karmak konu ve srelerdir. En bata, ocukluk bir ynyle bireyin kendi kiisel gemiine bal, dolaysyla benzersiz, bir dier ynyle ise tm topluma ait ortak bir kavramdr (Oittinen, s.45). te yandan ocuk kitaplar yalnzca ocuklar iin yazlr demek, gereki bir bak as sunmad iin ou kez hedef okuyucu kitlesine ilikin sorunu zmez. ocuk yazn balamnda ele alnmasna karn yetikin okuyucuya (da) seslenen yaptlar bulunmaktadr. Wall (1991), ocuk kitaplarnda okuyucu kitlesini (1) tek okuyucu (2) ift okuyucu (3) ikili okuyucu olmak zere e ayrr. Buna gre, srasyla, yazarlar ocuk kitaplarn yetikinlerin de okuyabileceini dnmekle birlikte tek bir hedef okuyucu grubu (ocuklar) iin yazabilirler. Farkl olarak, ocuk okuyucularn yan sra, aka ya da st kapal bir ekilde, yetikin okuyuculara da seslenebilirler. Burada yazar ocuklarn snrl bilgisinden faydalanarak (ya da bunu ktye kullanarak), metne yalnzca yetikinlerin anlayabilecei ve srf bu nedenle bile komik olabilecek unsurlar yerletirir. nc ekilde de yazar hem ocuklarn hem de yetikinlerin ayn anda keyif alabilecekleri metinler oluturabilir (s.35). Aslnda tm yaznsal yaptlar byk ounlukla yetikinler tarafndan kaleme alnd iin birinci durum, yani yalnzca ocuklara seslenen bir ocuk kitabnn sadece kuramsal olarak var olabileceini de aklda bulundurmak gerekmektedir (Hunt, 1994, s.13). ocuk yazn evirmenlerinin, kaynak metnin hedef okuyucusunu belirledikten sonra karar vermeleri gereken ikinci e, kaynak ya da erek kutuplardan hangisine ve ne oranda yaknlaacaklardr. Bu karar da kukusuz belirlenen okuyucu kitlesi ile yakn bir iliki iindedir. Bu anlamda, ocuk yazn evirisinin daha temelinde bir eliki yatar: ocuk kitaplar ounlukla ocuklarn hem hedef dildeki yetilerinin gelimesi hem de ocuklara kaynak (yabanc) kltrlerin tantlmas amacyla evrilir. Ancak ayn zamanda evirilerden kaynak kltre ilikin yabanc unsurlar ocuklarn anlayamayaca gerekesiyle ou kez olabildiince ayklanr (OSull ivan, 2005, s.64). te, ocuk yaznndaki kltrel motiflerin ve evirilerinin nemi de tam bu noktada ortaya kmaktadr. nk evirmenin hangi hedef okuyucu grubunu gzettii ve bu erevede kaynak ve erek odakllk kutuplarndan hangisine yaklat kendisini en belirgin ekilde kltrel motiflerin evirisinde gsterir. eviri sreci boyunca evirmen iin hedef okuyucunun eitlilii ve kltrel motifler olmak zere birbirine bal iki deike sz konusudur ve evirmenin grevi bu ikisi arasnda bir denge tutturmaktr. Bu durum ocuk yazn evirisinde bir sorun, dolaysyla incelenmeye deer bir durum olarak karmza kmaktadr. Yaznn devamnda ksaca Alice olarak geecek Lewis Carrolln yapt Alices Adventures in Wonderland (Alice Harikalar Diyarnda, ev. Osman akmak/Alice Harikalar lkesinde, ev. Nihal Yeinobal, 1865), yukarda sz edilen tm bu

glklerin tartlmas iin uygun bir rnek niteliindedir ve bu almada kitabn iki farkl evirisi karlatrmal eviri eletirisi yntemiyle incelenmitir. Alice, ngiliz toplumuna ait saysz kltrel motif iermektedir. Sz konusu uzamsal uzakln yan sra gnmz ngiliz okuyucusu iin bile var olan zamansal uzaklk da metni evirmen asndan zorlayc klmaktadr. kinci olara k Alicein, Walln snflandrmasna gre ift okuyucu kitlesine sahip bir yapt olduu sylenebilir. Carroll metnin pek ok yerinde Viktorya dnemine ait deerler ile dnemin ocuklara ynelik kat bak asn, hatta ngilterenin smrge politikalarn eletirir ancak tm bunlar doal olarak ancak yetikin okuyucularn anlayabilecei dzeyde yapar . Kitabn nc blm olan A Caucus- Race And A Long Tale (Kurultay Yar ve Bir Ylan Hikayesi, ev. Osman akmak/Politik Bir Yar ve Bir Kuyruklu Yalan, ev. Nihal Yeinobal) daha balyla bile bu durumun en belirgin rneklerinden biridir. Tm bunlara karn metin, yazld gnden bugne dein ocuk okuyuculara da seslenebilmi ve bu haliyle ocuk yazn bal altnda yer almtr. Trim (2004) bu durumun nedenleri arasnda gerekd olann bilindik zerinde temellenmesini, zorluklara kar cesur kalabilen ocuk kahraman ile onun imgesel eylemlerini ve yolculuk izleini gsterir (s.88). Tm bunlara ek olarak rvigin (1973) de ifade ettii gibi zgn metinleri eviri ve adaptasyonlaryla karlatrmak ocuk kitaplar zerine yaplabilecek deerl i bir alma olacaktr. Bunun iin de pek ok lkede yaynlanm bir yapt iyi bir balang noktas oluturabilir. (s.188)

Yazar
Bir bakma Charles Dodgson, Lewis Carroll ve Alice hakknda bir eyler yazmak artk yersiz grlebilir. Alice kitaplar pek ok eletirel yorum ve aklamaya halihazrda fazlasyla konu olmutur (Hunt, 1994, s.78 -79). Ancak yine de, Dodgsonn yaptlarn anlayp, inceleyebilmek ve bylelikle evirilerini eletirebilmek iin ncelikle yazarn yaptlarnda izleri derin olarak grlen, ilgin yaam yksne ksaca deinmekte yarar vardr. Alice; ngiliz yazar, Anglikan din adam, akademisyen, fotoraf, matematiki, biimsel mantk ve mucit olan Charles Lutwidge Dodgson (18321898) tarafndan Lewis Carroll takma adyla kaleme alnmtr. Yazn yaamna eitli dergilere mizahi, yergisel iirler ve ksa ykler yazarak balayan Dodgson asl nn kukusuz Alice ile Alicein devam ve bir bakma aynadaki yansmas niteliinde olan Through the Looking Glass and What Alice Found There (Aynann inden, ev. Osman akmak, 1871) ile kazanmtr. Ardndan yine fantastik/absrt yaznn iyi rneklerinden biri saylan The Hunting of the Snark (Kpan Av, ev. Bar Pirhasan, 1874) adl iiri kaleme almtr. Dodgson, takip eden yllarda verdii dier yaptlarnn yan sra, ok sayda matematik kuram kitabnn da yazardr. ocukluu krsal bir blgede geen Dodgson, yaam boyunca hi evlenmemi ve srasyla aile, kilise ve niversite evresinde, bir anlamda d dnyadan neredeyse btnyle yaltlm bir biimde, matematik problemleri,

paradokslar ve oyunlarla dolu ve tamamen kendisine ait harikalar diyarnda yaamn srdrmtr. Dodgsonn, u anda adna Alice Harikalar Diyarnda Sendromu denilen ve hastann grsel algsnda bozulmalara yol aan bir rahatszlktan muzdarip olduu ve dahas kitab da bu rahatszln etkileri altnda kaleme ald dnlmektedir (Hustvedt, 2008). lgi alanlar olduka eitli olan Dodgson, zellikle szck oyunlarna son derece dkndr. Hatta kendi takma ad Lewis Carroll bile gerek adnn Latince'si olan Ludovicus Carrollustan tretmitir. Aslna baklrsa Charles Lutwidge Dodgson ile Lewis Carroll arasnda Dr. Jekyll-Mr. Hyde trnden bir iliki kurulabilir. Dodgson matematik ders kitaplar yazan ciddi bir akademisyenken; Carroll, yaramaz, tuhaf ve tekinsiz bir d gcyle ocuklar iin ykler ve iirler kurgulayan, sra d zevklere sahip, hayli renkli bir kiiliktir. Knoepflmacher, bu durumu hi de ilgin olmayan C. L. Dodgson kar batan karc Lewis Carroll eklinde ifade eder (1998, s.152).

Yapt
Alice ilk olarak Alices Adventures in Underground adyla Carrolln, o dnemde Christian College (Oxford) dekan Canon Henry George Liddellin kzndan biri olan on yandaki Alice1 Pleasence Liddell elendirmek iin Thames Nehri zerindeki kayk gezintilerinden birinde anlatt yklerden ve yazarn arkada olan nl masal yazar George MacDonaldn destei ile ortaya kmtr. lk basmn yapt tarih olan 4 Haziran 1865ten bu yana, sinema, tiyatro, opera, bale, TV yapmlar, bilgisayar oyunu gibi ok farkl mesaj iletim ortamlarna uyarlanm, sanatn neredeyse her trnde yzlerce yapt etkilemi, bir o kadar yaptta kendisine atfta bulunulmu, iinde geen kimi deyiler ngilizceye yerlemitir (curioser and curiouser gibi). Ksacas, The Wonderful Wizard of Oz (Oz Bycs, ev. Grol Koca, 1900) ile birlikte Alice, ada popler kltrn evrensel ilham kayna haline gelmitir denebilir. Dolaysyla, metinleraraslk balamnda dnldnde Alicein dier metinlerle ilikileri son derece gldr ve yaptn kendisi de Franszcaya, klasik dillere, matematie ve tarihe eitli gndermeler ierir. Alicede tek bir izlekten bahsetmek olduka gtr. Yaptn klt seviyesine erimesiyle beraber, Alice pek ok eletirmen tarafndan farkl okuma srelerinden geirilmi, yaptn ne anlama geldii zerine ok sayda kitap ve makale yazlmtr. Bunlarn sonucunda ve yazarn yukarda sz edilen yaam yksnden de hareketle, yapt hakknda Carrolln bir tr yaknlk duyduu Alicee gzellemesi, hayaller grmeye neden olan maddeler etkisinde yazlm bir samalk, matematik kodlaryla rl son derece sistematik bir yk, Viktorya dnemi ngilteresini eletiren politik ve simgesel bir yapt, bir tr materyalizm ve kapitalizm talamas olduu gibi eitli yorumlar ne srlmtr. Kitapta Carrolln Viktorya dnemde okullarda retilen tekerlemeleri deforme ederek dnemin eitim anlayn ve yine ayn dnemdeki aristokrasinin ekilcilie ve abartl
1

Karkl nlemek adna alma boyunca kitap Alice, gerek dnyadaki ve kitaptaki karakter ise Alice eklinde geecektir.

nezaket kurallarna dayal davran dizgesini eletirmesi, ocuklarn yetikin dnyasndaki rollerinin betimlenmesi, byme olgusunun mercek altna alnmas gibi derinlemesine inceleme gerektirmeyen izlekler de bulunmaktadr. Carroll, bymenin yaratt karmaa, boyut ve kimlik deitirme, kiinin kendiyle uzlamas, lm ve cinsellik gibi konular da kitabnda ele almtr (Hunt, 1994, s.79). Tr snflandrmas olarak Alice yalnzca ocuk yazn deil ayn zamanda absrt yazn trne de girmektedir. ou kez bir izlein bile bulunmad absrt yazn, gerek dnya koullarnda geerli olan mantksal ve tutarl yapnn yazar tarafndan estetik kayglarla ortadan kaldrlmas ile ortaya kar. te yandan Alicede bu tr yalnzca mantn yokluu deil fakat mantkla oynanmas anlamna gelmektedir (Spink, 1989, s. 25). Kimlik bunalmlar da kitapta nemli bir yer tutar. Ergenlik ncesi dnemden geen Alice, zamannn ounu kim olduunu aramaya ayrr (rn., Ben kimim? Ah ite byk bulmaca (Carroll, 1865, s. 18). (Spink, 1989, s. 37). Yapttan yola karak yaplan bu karmlar, bir noktadan sonra ister istemez ar yorum2 snfna girse de, Alicein yalnzca bir ocuk yazn yapt olmad varsaym byk oranda hakllk payna sahiptir. Alice bilindik ocuk yazn yaptlarnn aksine ahlaki ders vermek gibi bir ama da gtmez. Tam tersine, Carroll yaptn pek ok yerinde byklerin retici dnyasn alayc bir anlatmla eletirir. Elbette Alicei incelediimizde onun Pilgrims Progress (armh Yolcusu, ev. Umut Alper Ceylan, 1678) ya da Gullivers Travels (Gliverin Gezileri, ev. Glten Suveren, 1726) rneklerinde olduu gibi tamamen simgesel bir yapt olduunu syleyemeyiz (Smith, s.154, 1953). Ancak buna ramen yukarda da sz edildii zere, neredeyse her sayfada yer bulunan gizli anlamlara ilikin sezdirimler, kitab okuyan ocuk iin deildir. Kitapta yetikinlerin zevk ald parlak ve alayc zeka ou zaman ocuklar tarafndan fark edilmez (Smith, 1953, s.155). zgn metnin biemsel yapsna baktmzda ise, Carroll'n yukarda sz edilen gemiiyle paralel bir ekilde, sz, mantk, matematik oyunlar ve bilmeceler ile dolu bir yaptla karlarz. Alicein belki de en nemli biemsel zellii ok sayda iir ve tekerleme iermesidir. Bunun yan sra, Carroll, karakterlerini birbirleriyle, bu mmkn olmadnda da kendileriyle bolca konuturmu, bunu yaparken de yer yer dille oynayarak lnl ngilizcenin dna kmtr. Sz konusu sapma noktalama iaretleri iin de geerlidir. Atayman (2004) bu durumu yle ifade eder: Metinde ska (:) ya da (-) ile dengelenmi uzun cmlelerle karlayoruz. stelik tire dediimiz bu izgiler duruma gre farkl yerlerde kullanlyor. Bir konumaya geici ara verildiinde ise tire iftleiyor (- -). (Carroll) konuma dilinin zelliklerini ne karp sk sk bir nly atlyor: rnein, "can not," "can't" yerine "ca'n't" eklinde ksaltlyor (s. 153).

Terimin kayna iin bkz. Eco, Umberto. Interpretation and Over Interpretation (Yorum ve Ar Yorum, ev. Kemal Atakay, 1997)

Alice'in ocuklar iin kaleme alnan boyutunu dndmzde dil d eler, yani en az metnin kendisi kadar nlenen John Tenniel'n izimleri de n plana kmaktadr. Carroll metnin baz blmlerinde bu izimlere atfta bulunur (s.138: If you dont know what a Gryphon is, look at the picture). Bu adan Alice resimli bir kitap olarak da deerlendirilebilir. Resimler ocuk kitaplar iin kritik neme sahiptir. Hatta Lanese (1971) gre resimli kitaplar siyam ikizlerine benzer, nk resimli ocuk kitaplarnda ne resimler metinsiz, ne de metinler resimsiz olabilir (s.46).

eviri ve evirmenler
ocuk yazn evirisi, zellikle de kltrel eler ieren ocuk yazn evirileri sz konusu olduunda, temel sorun, evirmenlerin kltrel elerin evirisinde yerliletirme ya da yabanclatrma ularndan hangisine daha yakn duracadr. Yaynevlerinin eviri politikalarn gz ard edersek, bu seim byk oranda hedef okuyucu kitlesine gre belirlenmektedir. Ne var ki, genel olarak tek bir okuyucudan sz edemediimiz gibi, sz konusu kitle ocuklar olduunda, kavram olarak tek bir ocuk okuyucudan da sz edemeyiz. Her ocuun yazna ilikin yeterlii; byk oranda olgunlama srecine ilikin unsurlar, sosyal artalan, eitim dzeyi vb.den etkilenen kendi duyusal ve bilisel geliimine baldr (OSullivan, 2005, s.79). Tam bu noktada ocuk yazn evirisinde yerliletirmenin hangi noktada adaptasyon snrlarndan ieri girecei sorusu karmza kmaktadr. Oittinenin (2000) de belirttii gibi ocuk yazn evirisinde eviri ve adaptasyon arasnda bir ayrm yapmak son derece gtr (s. 75). stne stlk Alice, yukarda da sz edildii gibi, iinde yetikinler iin yazlm birden fazla kitap bulunduran, yalnzca ocuk kitab grnmnde bir yapttr. Alicein bu ok katmanl yaps evirmen iin ek bir glk meydana getirmektedir. Alice tm bu glklere karn, aralarnda Esperanto'nun da bulunduu 125 dile, hem de pek ok kez evrilmi, bu youn eviri edimi ile de dnyada en fazla evrilen kitaplardan biri olma sfatn kazanmtr (Olin, 2009, s.48). Kitabn Braille alfabesinde yazlm bir sunumu dahi bulunmaktadr. oul dizge kuram nda dndmzde, ocuk edebiyatnn tarih iinde ounlukla evre k onumda bulunduunu syleyebiliriz. Ancak yaynland dnemde Alice, tad yeniliki ve devrimci karakteriyle saygn yaznn merkez konumunu zorlamtr. Dizgenin oluumunda ekinin iinde bulunan yelerin pay olduu kadar dardan ekine giren, rnein eviri gibi ithal rnlerin de etkisi olur (Yazc, 2005, s. 126). O halde Alice dnya apnda kazand bu baary, hi kuku yok ki, youn eviri edimine borludur. Alicein Trkedeki serveni de dier dillerdekinden ok farkl olmamtr. Yapt 1932 ylndan bu yana pek ok farkl evirmen tarafndan dilimize kazandrlmtr (Balc, 2005, s. 31). Dier dillerde olduu gibi, Trkeye yaplan Alice evirilerinde de, yaynevlerin farkl hedef okuyuculara farkl eviriler yaklam dorultusund a, evirmenler kimi zaman kaynak metni zetleyerek ya da ksaltarak eviri edimini gerekletirmilerdir. Bu durum, yani okuyucunun elinde tuttuu kitabn kaynak metnin birebir evirisi deil, ksaltm ya da zetlenmi bir evirisi olduuna ilikin bilgi, nadir durumlarda kitapta yer almtr.

Bu eletiride yaptn Osman akmak3 tarafndan yaplan ve 2004 ylnda Bordo Siyah Yaynevinden kan evirisi ile Nihal Yeinobal tarafndan yaplan ve 1991 ylnda Engin Yaynclktan kan ksaltlmam evirileri, kltrel motiflerin evirisi odanda, karlatrmal eviri eletirisi yntemi ile incelenmitir. Eletiri iin zellikle bu iki evirinin ve evirmenin seilmi olmasnn nedenleri unlardr: (1) her iki evirmenin de evirmenlik dnda yazarlk/airlik kimliine sahip olmas, (2) iki evirinin yaymlanmas arasnda geen 13 yllk srenin evirilere yanstabilecei farkllklar (3) akmaknn evirisine ait hedef okuyucu kitlesinin (ocuklar yetikinler), Yeinobalnn evirisine ait hedef okuyucu kitlesinden (ocuklar) farkl olmas. Gerekten de Bordo Siyah Yaynevinden kan Osman akmaknn Alice evirisi 7den 70e etiketi tamaktadr ve dolaysyla hedef okuyucu kitlesini nceden tanmlamtr. Ayn yaynevinin ocuklar iin ksaltlm bir Alice evirisi de bulunmaktadr. Ancak Engin Yaynevinden kan Nihal Yeinobalnn evirisinde hedef okuyucu kitlesi nceden tanmlanmamtr. Yine de kitabn yalnzca kapak resmi evirinin yalnzca ocuklar hedeflediini dndrmektedir. evirmenlerin metin boyunca gttkleri eviri stratejilerini de gz nnde bulundurursak ; akmaknn kitabn ocuk ve yetikin okuyucu kitlesini, te yandan Yeinobalnn yalnzca ocuk okuyucu kitlesini hedefledii sonucuna varabiliriz. Bu aamada her iki evirmenle ilgili ksaca bilgi vermek de aldklar kararlarn daha isabetli ekilde anlalmas ve yorumlanmas asndan yararl olacaktr. Osman akmak 1956 ylnda Trabzonda domu, lisans renimini stanbul niversitesi Felsefe Blmnde tamamlamtr. Ardndan zellikle air kimlii ile n plana km, ancak airliin yan sra gazete ve dergilerde editrlk yapm, Gebe isimli iir dergisini kartmtr. Zakkum Av (1991), Uuan Aa (1996), Konumann mknszl zerine Bir Diyalog (2000), Kr Yaz 1996-2004 (2005) kitaplar arasnda saylabilir. evirmen kimlii ile Osman akmak, gerek Bordo Siyah Yaynevi bnyesinde gerekse Babil, Altkrkbe, Metis gibi yaynevlerinde dnya yazn tarihi asndan nemli yaptlarn evirilerinde evirmen ya da editr olarak grev almtr. Kendisinin evirdii yaptlarn arasnda hem Define Adas, Pamuk Prenses, Pocahontas gibi ocuk kitaplar hem de Ana, Salome, Notre Damen Kamburu, Bir Alkoliin Anlar, Dnm, Ademden nce, Hitler'in Psikopatolojisi gibi yetikinler iin yazlm kitaplar bulunmaktadr. Uzun sredir yazn ve eviri dnyasnda yapt veren Nihal Yeinobal da yazar kimliine sahip bir evirmendir. 1927 ylnda Mersinde doan Yeinobal, 8 yandayken Mersinden stanbula gitmi, o zamanki ad Arnavutky Kz Koleji olan Robert Kolejinden mezun olduktan sonra New York niversitesinde edebiyat renimine balam ancak yarm brakmtr. lk evirisi Robert Hichensin Allahn Bahesi (The Garden of Allah) adl kitab 1946 ylnda yaymlam, sonrasnda saysz eviriye imza atmtr. Byk yank uyandrm olan ilk roman Gen Kzlar (1950) ise, dnemin sansr anlay nedeniyle Vincent Ewing takma adyla yaynlayan
3

Kitabn kapak sayfasnda evirmenin ad Grol Koca olarak gemekteyse de i sayfada evirmen Osman akmak olarak belirtilmektedir. Doru bilgiye ulaabilmek iin yayneviyle tm grme abalarnn sonusuz kalmas dolaysyla bu almada evirmen Osman akmak olarak kabul edilmitir.

Yeinobal, bu ekilde szde eviri (pseudo-translation) kavramnn Trkiyede en bilinen rneklerinden birini vermitir. Sz konusu kitap Can Yaynlar tarafndan halen Vincent Ewing ad ile yaynlanyorsa da, 2004 ylndan bu yana Yeinobalnn ad da kitabn kapanda yer almaktadr. Yazarn dier kitaplar Eflatun Kz (1964), Mazi Kalbimde Bir Yaradr (1988), Sitem (1997), Cumhuriyet ocuu (1999), Belki Defnedir. (2008) Yeinobal, kitaplarnda erotizm temasn son derece estetik kullanmasyla dikkat eken bir yazar olagelmitir. Yeinobalnn eviri anlayn ise, yazar kimliinden tr, erek dizge ekinine ve yazl geleneine, dier bir deyile kabul edilebilirlik kutbuna yakn ve grece serbest olarak nitelendirebiliriz.

Eletiri
eviribilim alannda uzun sredir yaanan gelimeler sayesinde, eviri eletirisi hata avcl ve znel yorumlardan, bilimsellie doru hzla evrilmektedir. Bu anlaya paralel bir ekilde bu eletirinin amac en iyi eviriyi semek deil, evirmenlerin verdii kararlarn arkasnda yatan nedenleri anlayabilmek, zmleri n tatmin edici olmad durumlarda da alternatif zmler nermektir. Kltrel Motifler lk blmde de sz edildii gibi Alice ngiliz kltrne ait ok sayda motif iermektedir ve bu motiflerin bir ksm zaman am ve tarihsel uzaklk etmenlerinden tr gnmz ngiliz okuyucusu iin bile yabancdr. imdi evirmenlerin bu motiflerle nasl baa ktklarn rneklerle inceleyelim: l Birimleri KAYNAK METN Miles (s.4) Fifteen inches (s.8) Gallons of tears (s.17) Four inches (s.17) Three inches (s.67) Four feet (s.75) A mile high (s.180)
Tablo 1

AKMAKININ EVRS Mil (s.19) Yarm metre (s.22) Kovalarca gzya (s.29) Bir kar (s.29) Alt santim (s.63) Yirmi be santim (s.68) Bir mil (s.144)

YENOBALININ EVRS Kilometre (s.9) Otuz krk santim (s.11) Litrelerle gzya (s.16) On on be santim (s.29) On santim (s.48) Yirmibe santim (s.52) Bir kilometre (s. 114)

Alicein boyu sk sk deitiinden metinde pek ok uzunluk ls gemektedir. rneklerde de grld gibi akmak ok da tutarl bir yaklam benimsemeyerek yalnzca mile szcn mil olarak karlam, dier yabanc birimleri ise yerliletirmitir. Buna karn Yeinobal tm birimleri yerliletirme yoluna gitmitir. akmaknn evirisinde four inches iin bir kar ve gallons of tears iin kovalarca gzya kullanlmas konuma diline yakn bir etki uyandrmaktadr.

Para Birimleri KAYNAK METN A hundered pounds (s.27) One shilling (s.64) Shillings and pence (s.168) Sixpence (s.184)
Tablo 2

AKMAKININ EVRS Yz pound (s.35) Bir ilin (s.62) Lira ve kuru (s.134) Alt peni (s.146)

YENOBALININ EVRS Yz altn (s.22) Yz para (s.45) Lirayla kurua (s.107) ki buuk lira (s.116)

rneklerde de grld gibi, akmak bu noktada da tutarl bir yaklam benimsemeyerek yalnzca bir ifadenin evirisinde birimleri yerliletirmitir. Dier yandan Yeinobal ok daha serbest ve konuma diline yakn bir tutumla yabanc birimlere yz altn, yz para gibi parann miktar ve birimini vurgulamaktan ok okuyucuda edeer etkiyi yaratmaya yarayan ve yaptn masals atmosferinin altn izen karlklar bulmutur. Kald ki, karakterler de ou yerde (s.168) para biriminin kendisini kast etmez. Yeme-imeye ilikin kavramlar KAYNAK METN Hot buttered toast (s.11) Comfits (s.34) Suet, goose (s.65) Treacle (s.106) Pie (s.159) Game (s.160) Run into your tea (s.189)
Tablo 3

AKMAKININ EVRS Scak yal tost (s.24) ekerleme (s.40) ya, kaz (s.62) (eker) pekmezi (s.89-91) Pasta (s.127) Oyun (s.128) ayn i (s.148)

YENOBALININ EVRS Tereyal kzarm ekmek (s.12) Bonbon (s.27) Helva, hindi (s.46) Pekmez (s.70) Pide (s.101) Av eti (s.102) Kahvaltn et (s.120)

Aslnda akmaknn hot buttered toast sz beine bulduu karlkta kltr aktarmndan ziyade yanl bir eviri sz konusudur. Zira bu yiyecek scak yal tost deil Yeinobalnn da nerdii gibi, Trk kltrnde de kahvaltlarda sklkla tketilen tereyal kzarm ekmektir. Comfit rneinde ise evirmenlerin kendilerinden beklenen farkl tercihlerini gryoruz. Yeinobal ekerleme yerine yine konuma ve ocuk diline daha yakn bir karl, bonbonu tercih ediyor.

akmak iirde geen suet szcnn dilsel edeerini kullanmken, Yeinobal helva karl ile yerliletirme yoluna gitmi bu sayede szcnn metin balamndaki ilevini evirmi, yani biimsel edeerlik oluturmutur. ocuk okuyucunun iyan ok da iyi bilememe ihtimali dnlrse, bu tutum burada kabul edilebilir. Ancak goose szcnn Trkede hindi deil kaz anlamna geldii aktr. Dolaysyla burada hatal bir eviri sz konusudur. Treacle szcn akmak nce pekmez sonra eker pekmezi, Yeinobal ise yalnzca pekmez olarak evirmitir. Gerekten de, metinde sz edilen, sofrada tketilen pekmez deil, esmer eker yapmnda kullanlan, karamel ve mineralden oluan eker retiminin yan rn, melas ya da eker pekmezidir. Szck Latincede panzehir anlamna gelen theriaca szcnden tremitir. Zira akmaknn dipnotta da belirttii gibi, eker pekmezi 19.yy ngilteresinde ifaclar ve eczaclar tarafndan ylan ve bcek sokmalarna kar merhem olarak kullanlyordu. Aslnda Fndkfaresi/Kakrcann anlatt ykde geen karakterlerin hastalanmalarnn bir nedeni de Carrolln panzehir ve hastalk gibi iki kart kavram kullanarak ztla dayal ironi yapmak istemesidir. Ne var ki bu Yeinobalnn evirisinde herhangi bir sezdirim ya da aklama olmad iin ortadan kaybolmutur. Yeinobal yine erek odakl bir anlayla yerliletirme yoluna giderek pie szcn pide yapm, akmak ise pasta olarak szc dz anlamyla ve szlkteki ilk karlyla evirisine yanstmtr. Yeinobalnn bu tercihinin ardnda, kltrel aktarmdan ok, szcn getii iirde uyak salama kaygs vardr (istiridyeyi-pideyi). Bu kayg son derece hakl nedenlere dayanmaktadr nk Landersin (2001) de belirttii gibi ocuk yazn evirisinde uyak olmazsa olmazdr. ocuklar, zellikle de kk ocuklar, uyaksz iir ya da serbest uyak gibi daha karmak iir biimlerinden keyif alma konusunda donanmszdr (s.107). Yine iirde geen game szcn ise akmak oyuna ya da baka bir yemee dizesinde oyun olarak karlamtr. Ancak elbette kastedilen oyun deil, Yeinobalnn evirisine olduu gibi av etidir. Alicein ablas Alicee run into your tea; its getting late derken ngilizlerin geleneksel alkanl olan ay saatine ge kaldndan bahsediyor. Yeinobal bu cmleyi eve ko da kahvaltn et; saat ge oldu. eklinde evirmi. Tea konusunda kolayca anlalabilecek anlamsal bir kayma sz konusu. nk kaynak metinde kastedilen kahvalt deil. akmak ise cmleyi ko da ayn i. olarak eviriyor. Anlamsal hata barndrmamakla birlikte kastedilenin bir bardak ay imenin tesinde bir tr gelenek olduunu bu cmlede gremiyoruz. Oysa evirmenler yalnzca ...ay saati yaklayor. ya da be ayna ge kalma gibi bir karlkla bile bu sorunu zebilirlerdi.

Kutlama ve Bo Zaman Faaliyetlerine likin Kavra mlar KAYNAK METN Christmas (s.16) Croquet (s.112) Bathing machine (s.23)
Tablo 4

AKMAKININ EVRS Ylba (s.27) Kriket (s.95) Deniz arac (s.32)

YENOBALININ EVRS Noel (s.16) Kroket (s.74) Plaj kulbeleri (s.20)

lk rnekte evirmenler bir bakma kendilerinden beklenenin tam tersini yapyorlar. akmak Ylba ile yerliletirme yoluna giderken, Yeinobal szc Noelle karlyor. Yeinobalnn evirisi her ne kadar anlam bakmndan doru bir eviri olsa da, metnin genelinde yapt hedef odakl seimleri dndmzde tutarsz diyebileceimiz bu tercihinin yannda, akmaknn evirisinde farkl bir durum gze arpmaktadr: Kaynak metinde geen Christmas kavram Hristiyanlar tarafndan her yl 25 Aralkta sann douunun kutland dini bir bayram ifade etmektedir. Oysa akmaknn Christmas iin ne srd karlk olan Ylba kavram, dini bir referansa sahip deildir ve 25 Aralk deil, miladi takvime gre yln son gn olan 31 Aralk ifade eder. Dolaysyla bu noktada kaynak ve hedef metinler arasnda anlam asndan bir uyumsuzluk sz konusudur. 19. yyda ngilterede olduka popler olan croquet oyununu akmak kriket eklinde Yeinobal ise kroket eklinde karlamtr. Ne var ki, kroket bir oyun deil; peynir, patates, balk gibi yiyeceklerin ufak paralarnn un ve yumurta ile kaplanarak kzartlmalaryla hazrlanan bir yiyecektir ve tp dilinde ise erilmi, arpk anlamlarna gelmektedir Dolaysyla burada yanl bir eviri sz konusudur. Ancak bu durum bir matbaa hatasndan da kaynaklanm olabilir. nc rnekteki ifade Viktoryan ahlak anlaynn geerli olduu dnemde zellikle aristokrat ngiliz kadnlar arasnda son derece yaygn olan bir tr tekerlekli soyunma kabinini ifade etmektedir (bkz. ekil 1). Sz konusu dnemde kadnlarn kar cins tarafndan plaj kyafetleri ile grlmeleri ho karlanmad iin kadnlar denizin iine kadar tayan bu kabinler yaygnlk kazanmtr. akmak, kavram metinde deniz arac ile karlayp sayfann altnda dipnotla aklarken, Yeinobal plaj kulbeleri karln tercih etmitir. ki ekil 1zm de n tanml hedef okuyucular http://www.flickriver.com/photos/petervanallen/915882390/ dnldnde mantkldr. Ancak akmaknn evirisindeki deniz arac karl dipnot olmadan yanltc olabilir. Nitekim deniz arac sz bei gnmz okuyucusunun zihninde denizde ulama yarayan feribot, kayk, deniz otobs gibi kavramlar canlandrabilir.

Ders isimleri KAYNAK METN Washing (s.143) Laughing and Grief (s.145)
Tablo 5

AKMAKININ EVRS Ykanma (s.116) Glme ve Alama (s.117)

YENOBALININ EVRS amar (s.93) merle Hadise (s.94)

Dokuzuncu blmde Yalanc Kaplumbaa Alicee deniz altndaki okulunu anlatrken pek ok dersten bahseder. Bu dersler tamamen sz oyunlar zerine kuruludur ve gerek hayattaki derslerin bozulmu biimleridir. Ykanma/amar ile Latince ve Yunanca (Laughing and Greek) haricindeki dersler hedef, dier ifadeyle Trk ekininin eitim sisteminin ilk basamaklarnda gnmzde de bulunmaktadr ve dolaysyla yalnzca sz konusu ders isimleri kltrel motif kapsamnda girmektedir. Bu nedenle yine yalnzca Tablo 5teki ders isimleri incelenmitir. Washing, 19. yy ngilteresinde rencilerin zel okullarda elbiselerinin ykanmas anlamna gelmektedir ve ek crete tabi olduu iin de ek ders olarak gemektedir. Yalanc Kaplumbaa, bu hizmetten faydalanmad iin bunu gerek bir ders zanneder. akmak bu durumu dipnotta aklamasna ramen bulduu karlk szcn ieriini tam olarak yanstmamakta ve hatta akla rencilerin kendilerinin ykanmasn getirmektedir. Bu adan Yeinobalnn bulduu karlk ok daha isabetlidir. Laughing and Grief ise Latin and Greek (Latince ve Yunanca) szcklerine karlk gelmektedir. Carroll bu sz beinde Latince ve Yunanca szckleri ile oynaya rak onlar deitirmitir ancak bununla kalmayp yeni bulduu szckler arasnda da zt anlamllk ilikisine dayal bir szck oyunu kurgulamtr. O halde, evirmenlerin nnde iki hedef bulunmaktadr: Bulduklar szckler (1) hem Latince ve Yunanca szcklerini bir ekilde artracak (2) hem de kendi aralarnda anlamca zt olacaklardr. akmak sz beini szc szcne evirerek ( Glme ve Alama), 2 numaral hedefi gerekletirmi ancak 1 numaral hedefi yerine getirememitir nk bulduu karlk Latince ve Yunancay hibir ekilde artrmamakta, okuyucunun aklna bu ders isimlerini getirmemektedir. Yeinobal ise merle Hadise karl ile ne 1 ne de 2 numaral hedefleri gerekletirebilmitir.

Deyim ve Ataszleri KAYNAK METN A cat may look at a king (s.125) Take care of the sense and, the sounds will take care of themselves (s.133) Birds of a feather, flock together (s.133) The more there is of mine, the less there is of yours (s.134) Be what you would seem to be (s. 134)
Tablo 6

AKMAKININ EVRS Kediler krallara bakabilir (s.103) Herkes kendi kapsnn nn sprse, btn mahalle tertemiz olur. (s.108) Ayn cins kular sr halinde uarlar (s.109) Benim ne kadar ok eyim varsa, senin de o kadar az eyin olur (s.109) Grndn gibi ol (s.109)

YENOBALININ EVRS Kediler de krallara bakabilir (s.81) ki gnl bir olunca samanlk seyran olur (s.86) Her kuun eti yenmez (s.87) Gl seven kiinin eline diken batar (s.87) Ya olduun gibi grn ya grndn gibi ol (s.87)

lk rnek olan A cat may look at a king, tarih boyunca farkl ekillerde sylenegelmi (The cat can look at a king gibi), kayna 16. yzyla kadar dayanan ve alt konumda olan kiilerin de kendilerinden konumca daha stte olanlarla kyaslandnda, bir takm ayrcalklara sahip olduunu, insanlarn hangi snftan olursa olsun yine insan olduunu, kibirlenmenin doru olmadn anlatan bir ngiliz deyiidir. Zaten Alice de kitapta bu ataszn bir yerlerde okuduundan sz eder. Atasznn evirisine geldiimizde her iki evirmenin de szc szcne evrilmi karlklar tercih ettiini gryoruz. Trkede Kediler de krallara bakabilir eklinde bir atasz ya da deyim bulunmamaktadr. Bu ngiliz deyiinin tad anlamn yalnzca bir ksm Trkede Bbrlenme padiahm, senden byk Allah var, szyle karlanabilir. Ancak Carroll burada sz konusu ataszn hem gerek hem de mecazi anlamyla kullanmtr. nk gerekten de Kralie kedinin baklarndan holanmamtr ve Alice bu nun zerine bu sz syler. Dolaysyla evirinin ideal artlarda her iki anlam da karlamas gerekmektedir. Ancak bu mmkn olmad iin, her iki evirmen de tercihini yabanclatrmadan yana kullanm, kedi ifadesini deyi iinde tutmutur. Bylece eviride grece daha az kayp yaanmtr. Ancak Yeinobalnn bulduu karlkta grlecei gibi dahi anlamnda kullanlan de ile yaplan farkl bir vurgu sz konusudur. Dolaysyla anlam da deiiklie uram, dierlerinin yan sra kedilerin de krallara bakabilecei sonucu kmtr. kinci rnekte ise ilkinden farkl bir durumla karlarz. Bu cmle Carrolla ait bir deyitir. evirmenler bu kez ifadeyi szc szcne evirmemitir. Her iki evirmen de yerliletirme yntemini izlemekle birlikte birbirinden son derece farkl karlklar ne srmlerdir ve her iki karln da kaynak metinle anlamsal balar zayftr. Kaynak metinde, Des rnekteki cmleyi sylemeden nce, Alice, somebody said that its done by everybody minding their own bussiness (herkes kendi iine baksa dnya daha hzl dner (akmak, s.108), dnyay dndren herkesin kendi

iiyle ilgilenmesiymi (Yeinobal, s.86)) der. Buna bal olarak, ilk bakta akmaknn bulduu karlk yerinde ve btnleyici gzkebilir. nk bylelikle Alicein ilk cmlesi ve rnekte syledii cmle birbirine benzer hale gelmitir ( herkes kendi iine baksa/herkes kendi kapsnn nn sprse... ). Ancak Carrolln burada yaratmak istedii etki uyum deil, aksine absrt yaznn bir un suru olan uyumsuzluktur. Gerekten de Des, Alicein rnekteki cmlesinin ardndan, benzer bir ey sylemesi beklenirken tamamen konudan ilgisiz bir ders karmtr. Bu durumda evirmenlerden beklenen de ayn uyumsuzluu ve dolaysyla anlamszl evrilerinde yanstmalardr. Bu adan bakldnda Yeinobalnn karl (ki gnl bir olunca samanlk seyran olur) kaynak metnin yaratt etkiyi vermeye daha yakndr. Ancak bu karln kaynak cmle ile anlamsal ba zayftr. Bir sonraki rnekte Alice ve Des, Alicein o srada kucanda tad flamingodan bahsetmektedirler. Des Alicein flamingosundan ekindiini, bu nedenle Alicein beline kolunu dolamadndan ancak yine de bir denemek istediinden sz eder. Alicein, Desi, flamingonun cann yakabilecei konusunda uyarmas zerine Des de rnekteki cmleyi syler. Birds of a feather, flock together, birbirine benzer insanlarn birlikte zaman geirme eiliminde olmasn ifade eden olduka yaygn bir ngiliz ataszdr. Bu deyiin evirisinde akmaknn yine kaynak metne biimsel olarak bal kaldn, buna karn Yeinobalnn yerliletirme yntemini benimsediini gryoruz. Ancak Yeinobalnn evirisi kaynak kutupla anlamsal ba gz nnde tutulduunda hatal olarak deerlendirilebilir. Yine de iki evirmen de evirilerinde kularla ilgili balamdan uzaklamayarak metnin btnsellii asndan yerinde karlklar ne srmtr denilebilir. Drdnc rnek aslnda yalnz bana bir deyi deil, ncesi ile var olan bir diyalog dizininin sonudur. Carroll bu ksmnda mine szc ile bir oyun kurgular: Des, flamingolar ve hardaln kiiyi sracan syler ve Alice de buna karlk olarak hardaln bir ku olmadn bir tr mineral olduunu syler. Des buna, yaknlarda bir hardal madeni (mustard-mine) olduunu syleyerek yant verir. Devamnda da rnekteki deyii (The more there is of mine, the less there is of yours) syler. Bu ifadeyi ve diyalogdaki dier kilit ifadeleri akmak szc szcne evirmi ve dolaysyla tm diyalog boyunca devam eden szck oyununu evirisinde yanstmamtr. te yandan, Yeinobal diyaloun banda hardal yerine diken szcn kullanm ve dolaysyla kendi szck oyununu bu temelde yaratmtr. Buna gre tm ifadeler u ekilde deiir: Flamingolar da dikenler de can actr., Yalnz dikenler ku deildir diken bir tr iektir sanyorum., Bu dolaylarda kocaman bir diken seras var Gl seven kiinin eline diken batar. Her ne kadar Yeinobal dikeni farkl cmlelerde farkl anlamlarda kullanp, mine szc ile yaplan oyunun edeerini yaratamasa da belli bir dzeyde risk alarak okuyucuya bir oyunun varl sezdirmi ve absrt diyaloun unsurlarn evirisinde yanstmtr. akmaknn evirisindeki diyalog da kendi iinde benzer etkiye sahip olmakla birlikte, karlkl konumalar szc szcne eviri dolaysyla birbirinden tamamen kopuk ve anlalmazdr. Oysa Carroll kaynak metinde bir noktaya kadar diyalou belli szckler etrafnda dndrmtr ve aslnda konumalar birbirinden tamamen bamsz deildir.

Son rnekteki ifade yerliletirmeye son derece uygun olduu iin evirmenler bu potansiyeli gz ard etmemilerdir. Elbette yerliletirme dereceleri evirmenlerden beklenenlerle paralel ekilde deikenlik gstermektedir. Yeinobal dorudan Mevlana Celaleddin Rumiye ait deyii evirisinde kullanmtr. iirler ve ocuk tekerlemeleri ngiliz ocuk yaznnda dz yaz ile iir i iedir. Alice Harikalar lkesinde olduu gibi iir ile dz yaz birbirini takip eder (Barda, 1998 , s. 123). Bununla birlikte Alicedeki iir ve tekerlemeler yalnzca ocuklarn ilgisini ekmek iin deil, dnemin ahlak ve retici eitim anlayn da eletirmek iin metne dahil edilmitir. rnein, metindeki ilk iir Isaac Wattsn, ilk msras How doth the little busy bee olan, ocuklar iin yazd tekerleme Against Idleness And Mischiefin bir parodisidir. Alice iiri hatrlayamad iin uydurma baka bir iir okur. akmak, Carrolln, ocuklarn dnyasndaki srekli t veren yetikin roln eletirmek olan amacna ynelik aklamay dipnotta vermitir. Fakat akmaknn evirisinde Alice nce okumak istedii zgn iirin adn deil de bir sre sonra uyduraca iirin ilk msrasn syler (s.30). Bu nedenle okuyucu Alicein iiri yanllkla bu ekilde okuduunu anlayamaz, zaten sz konusu iiri okumaya niyetlendiini dnebilir. Yeinobal ise nce Alicee iirin esinlenildii zgn iirin ilk msrasn ( acep nasl o kk alkan ar) syletmi (Carroll zellikle zgn iirin ilk msrasn ak ak yazmaz), daha sonra iir acep nasl kk timsahla balamtr. Bu ekilde Alice'in kafa karkl verilebilmitir ancak Carrolln asl amac zgn iiri bilmeyen okuyucu iin ortadan kaybolur. Benzer ekilde, metindeki ou iir, o dnemde popler olan iirlerin ya da ocuk tekerlemelerinin birer parodisidir ancak akmak, yine ok da tutarl olmayan bir ekilde, son iirin haricinde zgn iirlerin ne olduunu (hatta baka ekilde var olup olmadklarn) dipnotla aklama gereksinimi duymam, Yeinobal ise kaynak metinde iirlerle ilgili bir n konuma gemedii iin yalnzca iirleri evirmekle yetinmitir. Grld zere daha nce yerliletirme yntemini benimsemi olan Yeinobal dahi, iirler ve tekerlemeler sz konusu olduunda yerliletirme ynetimini terk etmi, kaynak metne ballk gstermitir. Bu durumda kaynak metindeki tekerlemelerin hedef okuyucuda, kaynak okuyucuda uyandrd etkiyi uyandracan beklememiz yanl olur. Daha nce baka kavramlar dipnotlarla aklayan akmaknn okuyucusuna yine dipnotla iirler ve tekerlemelerin kurgusal olmayan dnyadaki asllarnn ne olduuna dair bilgi vermesi, ayn ekilde Yeinobalnn da sz konusu iir ve tekerlemeleri erek ekinden edeerleri ile karlamas yerinde olurdu.

Dil Her ne kadar bu almann snrlarn kltrel eler oluturuyorsa da , dilin ve hatta evirinin kendisini de kltrn bir paras olarak deerlendirebiliriz. Dolaysyla evirmenlerin genel eviri seimlerine ve dil kullanmlarna ksaca deinmekte fayda vardr. Bu anlamda, iki evirmenin de sz konusu eviri yaklamlarnda kimi zaman

ar ulara gittiklerini syleyebiliriz. rnein, akmak, metnin btnselliinde kritik nem tamayan noktalar, okuyucuyu ynlendirecek ve okuyucunun hayal gcn snrlandracak dipnotlarla aklamtr (s.22, 49, 61, 108, 117, 135, 150). te yandan dipnot kullanm evirmenin tasarrufunda olan bir durumdur ve bu yaklam hedef okuyucu kitlesi dnldnde savunulabilir. Ancak Yeinobal da konuma diline yakn ve kabul edilebilir bir eviri meydana getirebilmek ya da sadece farkllk yaratmak iin kimi zaman kulaa tuhaf gelen, kimi zaman da Trkede olmayan ya da anlatm bozukluu ieren ifadeler ile ( dar kurtuldum (s.19), merak ekici (s.23, 34), kaz herif (s.36), yeyip (s.41) kvl kvl (s.50), anszdan (s.53), ten daha ok kiiler iin hazrlanm da (s.64), nerden ekiyorlarm pekmezi? Su kuyusundan su ekildiine gre, pekmez kuyusundan da pekmez ekilir elbet. (Oysa soru kuyudan ne ekiyorlarm deil, vurgu yanl yerde s.71), hm gibi yerinden kalkt (s.72), bargan (s.85), ks eneni (s.92), ekmek kr (s.99), lgnleen (s.103), kvldamaya, yrek vermi (s.107), taslamayn (s.111), sesindeki tnlam (s.120), eskidenki (s.121)), ocuklar iin uygun olmayan ya da onlara ar gelebilecek ifadelere (nledi (s.15) ayrmlayarak, imledii (s.32), NAH inerim (s.37), srfe (s.43), taciz edildiiniz iin zgnm (s.50), lenger (s.55), ona meheldir (s.74), tene olmayan Alice (s.87), ltfen bizi yuunuz (s.99), yetkesi (s.100), yadsyorum (s.109), tafsilat (s.113)) yer vermitir. Ayrca Yeinoabalnn bu erek odakl eviri yaklamnda da ok tutarl olduunu syleyemeyiz. Alicee ayol (s.13), kuzum (s.16), vallaha (s.22), iallah (s.33), anacm (s.40) dedirttikten sonra, Allahm ya da amann gibi daha yerel bir karlk yerine ah tanrm (s.19) dedirtmek bunun tipik bir rneidir.

Sonu
eviri eylemi, dilsel bir eylem olmann tesinde, kltrel boyutuyla dnldnde kltrleri ve toplumlar birbirine yaknlatran bir etkinliktir. Dolaysyla, zellikle de kltrel eler ieren yaptlar sz konusu olduunda evirmenlerin zerindeki sorumluluk artmaktadr. Bu eksende ocuk yaznn ve kltrel kimlik edinen ocuk imgesini dndmzde evirinin oynad rol bsbtn artar. rvigin daha 1973 ylnda ifade ettii gibi hi kuku yok ki, eviri alannda zellikle de ocuk yazn evirisinde yeni giriimlere ihtiya vardr. Farkl lkeler arasndaki kltrel dei toku srecinde ocuk kitaplar byk oranda gz ard edilen bir unsur olmaktadr ancak bu tutum elbette son derece yanltr. (rvig, s.186) Yer darlndan tr ngiliz hukuk sistemi ve kar akterlerin isimleri gibi ekinin ayrlmaz birer kltrel paras olan unsurlara deinilemeyen bu eletiride kltrel elerin evirisinin son derece nemli, bir o kadar zor bir ura olduu yeniden grlmtr. nk koullar her eviriye gre deimektedir ve dolaysyla evirilerin, zgn metinlerin kaynak okuyucu zerinde yaratt etkinin aynsn yaratmalar da olas deildir. eviri her koulda zgn metinden farkl bir yerde, farkl bir dilde, farkl bir lkede, farkl bir kltrde meydana getirilmitir (Oittinen, 2000, s. 9). akmak ve Yeinobalnn bu zorluk karsndaki yaklamlarna, dier deyile, yapttaki kltrel motiflerle baa kma yollarna genel olarak baktmzda, farkl yntemlere bavurduklarn gryoruz. akmak, metnin 7den 70e okuyucu kitlesine

gvenerek, evirisinde altndan kalkamad ve mutlaka aklanmas gerektiini dnd kavramlar dipnotla verirken, Yeinobal kltrel kavramlarn erek ekindeki edeerlerini bulmaya alm, genel anlamyla yerliletirme ynetimini benimsemitir. Bu noktada Yeinobalnn yerliletirme yaklamnn, hedef okurun snrl dnya bilgisi gz nnde bulundurduunda, yaptn doasna ve okuyucu kitlesine uygun olduu ne srebilir. te yandan, akmaknn yaklamnn tek bana yabanclatrma olduunu da syleyemeyiz. Ancak yabanclatrma yntemine bavurduu noktal arda dahi sz konusu tutum ocuk yazn evirisi balamnda savunulabilir. (Elbette ayn durum Yeinobalnn bu yntemi kulland yerlerde de geerlidir). nk her ne kadar ocuklarn dnya bilgisi snrl olsa da, evirmen yabanclatrma yntemi ile metnin yabanc bir lkede getiini vurgulamakta ve bylelikle ocuk okurlarn yeni kltrler hakknda yeni eyler renmelerine imkn tanmaktadr (Oittinen, 2000, s. 89 -90). Her iki eviride de, hi kuku yok ki, kimi sz oyunlarnn ve kltrel motiflerin evirisinde zorunlu kaymalar nedeniyle kayplar yaanmtr. te yandan, her iki evirmenin de son derece yaratc bulular bulunmaktadr. Burada evirmenlerin vermesi gereken karar, neyin hangi oranda gzden karlabileceidir. evirmenin bata vermesi gereken karar, kaynak ya da erek odakl yaklamlardan, yerliletirme ya da yabanclatrma yntemlerinden hangisinin benimseneceinden nce hedef okuyucunun seimidir. nceden belirlenen hedef okuyucu kukusuz evirmenin kararlarn ynlendiren balca referans noktas olacaktr. Ne var ki, hangi okuyucu iin evrilirse evrilsin, kltrel kavramlar gz nnde tuttuumuzda, Alicei evirmek ciddi aratrma gerektiren ve hafife alnmamas gereken bir sretir. ncelikle evirmenlerden kaynak dil ekinine hkim olmalar beklenmektedir. Bununla birlikte, kaynak dil ekinine ilikin bilgi, evirmen ne denli uzman olursa olsun, okunabilir bir eviri meydana getirmek iin tek bana yeterli deildir ve evirmenlerin hedef dile ait gemi ve bugnn eitli kltrel sylemleri hakknda da bilgi sahibi olmalar gerekmektedir (Venuti, 1995, s. 309). Bu da dolaysyla ok detayl almalar eviri srecinin n koulu olarak beraberinde getirecektir. Her iki eviriyi bu adan karlatrdmzda, istisnalar olmakla birlikte ne akmaknn ne de Yeinobalnn kaynak metindeki kltrel elere yeterince hassas olduunu ya da yaptklar almalar hedef metinlerinde yansttklarn syleyebiliriz. Oysa Alice dier ocuk kitaplarndan yalnzca bu nedenle bile keskin bir biimde ayrlmaktadr.

Kaynaka
Atayman, V. (2004). Alice Harikalar Diyarnda Edebiyat ve Kltr Tarihindeki Yeri. V. Atayman (Ed.). Alice Harikalar Diyarnda. (s.153-159). stanbul: Bordo Siyah. Balc, A. (2005). A Comperative Analysis on Pun Translation in Alice in Wonderland. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Dokuz Eyll niversitesi, zmir. Barda, Zuhal T. (1998). Alice Harikalar lkesindeki Kltrel Gerekliklerin Fransz ve Trk Kltrlerine Yansmas. eviribilim ve Uygulamalar, 8, s.119-127. Carroll, L. (1866). Alices Adventures in Wonderland. [Elektronik Srm]. New York: D. Appleton and Co. Eriim: 25 Aralk 2008, http://www.gasl.org/refbib/Carroll__Alice_1st.pdf. Carroll, L. (1991). Alice Harikalar lkesinde. (N. Yeinobal, ev.). stanbul: Engin Yaynclk. Carroll, L. (2004). Alice Harikalar Diyarnda (O. akmak, ev.). stanbul: Bordo Siyah. Hustvedt, S. (2008). Curiouser and Curiouser. Eriim: 28 Ocak 2009, New York Times A Sitesi: http://migraine.blogs.nytimes.com/2008/02/24/curioser-and-curiouser/#more-17. Hunt, P. (1994). An Introduction to Childrens Literature. Oxford & New York: Oxford University Press. Knoepflmacher, U. C. (1998). Ventures into childland: Victorians, fairy tales, and femininity. Chicago and London: The University of Chicago Press. Landers, Clifford E. (2001). Literary Translation: A Practical Guide. Clevedon, Buffalo, Toronto & Sydney: Multilingual Matters Ltd. Lanes, Selma G. (1971). Down the Rabbit Hole: Adventures & Misadventures in the Realm of Childrens Literature. New York: Atheneum. Oittinen, R. (2000). Translating for Children. New York & London: Garland Publishing, INC. Olin, K. (2009). 101 Famous Quotes from Alice in Wonderland (2nd Edition). New York: Digital Publishing. rvig M. (1973). Childrens Book in Translation: Facts and Beliefs. Issues in childrens book selection. A school Library Journal/Library Journal Anthology. (s.185-189) New York&London: R. R. Bowker Company. OSullivan, E. (2005). Comperative Childrens Literature. [Elektronik Srm]. (A. Bell, ev.). London & New York: Taylor & Francis E-Library. Smith, Lilian H. (1953). The Unreluctant Years. Chicago: American Library Association. Spink, J. (1989). Children as Readers: a study. London: Clive Bingley. Trim, M. (2004). Growing and Knowing A Selection Guide for Childrens Literature. Mnchen: K. G. Saur.

Venuti, L. (1995). The Translators Invisibility: A History of Translation. London & New York: Routledge. Yazc, M. (2005). eviribilimin Temel Kavram ve Kuramlar. stanbul: Multilingual. Wall, B. (1991). The Narrator's Voice: The Dilemma of Children's Fiction. New York: St. Martin's Press.