PERENCANAAN PEMBANGUNAN NASIONAL TERHADAP TANTANGAN GLOBALISASI 1. Pendahuluan a. Latar belakan !

a"alah

Perke!ban an #a!an keh$du%an !anu"$a telah "a!%a$ %ada ke!a&uan 'an !(dern dan )an $n*(r!a"$ 'an
%erda an an

"an at %e"at. Tekn(l( $ de!$k$an

$h terleb$h tekn(l( $ k(!un$ka"$ dan tak terbendun $nterak"$

!el$%ut$

t$dak !en enal bata" +$la'ah dan +aktu. beba", aru" $n*(r!a"$, antar

Gl(bal$"a"$ !en&ad$ tren 'an

$nd$-$du, bahkan k(!un$ka"$ dan $nterak"$ antar ne ara dan ban "a. Tantan an l(bal$"a"$ lan "un d$ra"akan (leh $nd(ne"$a "e)ara real time, bebera%a d$antaran'a adalah %en aruh tekn(l( $ %(la $n*(r!a"$ hubun an 'an "an at d(!$nan 'an %erann'a "eba a$ a en tran"na"$(nal, l(bal$"a"$, ek"%an"$ k(r%(ra"$ antar ne ara d$n $n dar$ b$%(lar

!en ala!$ %erubahan %a")a %eran dan b$dan .b$dan "trate $" la$nn'a. Gl(bal$"a"$ "eba a$ "ebuah

!en&ad$ !ult$ %(lar ba$k "e)ara d$%l(!at$k, %erda an an

keterka$tan

dan

keter antun an antar ban "a dan antar !anu"$a d$ "eluruh dun$a !elalu$ %erda an an, $n-e"ta"$, %er&alanan, buda'a %(%uler, dan bentuk.bentuk $nterak"$ 'an bata".bata" "uatu ne ara !en&ad$ la$n !en&ad$kan "e!ak$n "e!%$t.

Gl(bal$"a"$ adalah "uatu %r("e" d$ !ana antar $nd$-$du,

antar kel(!%(k, dan antar ne ara "al$n

ber$nterak"$,

ber antun , terka$t, dan !e!en aruh$ "atu "a!a la$n 'an !el$nta"$ bata" ne ara1. B. Herr' Pr$'(n( !en art$kan l(bal$"a"$ bukan "ekedar "(al %erda an an beba". Gl(bal$"a"$ "eba a$ %erentan an )ara h$du%, )ara ber%$k$r, )ara !era"a, dan )ara bert$ndak ke l$n ku% "elua" b(la dun$a. Bukan han'a "elua" l$n ku% "uku atau ne ara ban "a atau l(bal$"a"$. Dala! hal $n$, l(bal$"a"$ d$%aha!$ "eba a$ "uatu )ara %andan 0way of life). Melalu$ %en ert$an d$ ata", ne ara !elalu$ *un "$n'a "eba a$ terhada% d$hara%kan "trate $" "tab$l$tat(r %en aruh 'an dan dan %r(tek"$ da!%ak ke%ada ne at$* !a!%u !a"'arakat l(bal$"a"$ !en (ntr(l

!a!%u !e!buat "ebuah arah keb$&akan !en&ad$kann'a

keh$du%an berne ara teta% dala! "$tua"$ k(ndu"$* d$ "et$a% a"%ekn'a, "ela$n *un "$n'a !elak"anakan %e!ban unan "eba a$ bentuk %elak"anaan a!anat !a"'arakat untuk !e!enuh$ ke"e&ahteraan dan %erl$ndun an. Hal ter"ebut d$+u&udkan %eren)anaan (leh Ne ara !elalu$ %e!er$ntah "ebuah "eba a$ keran ka %elak"ana %en'elen araan ne ara den an !en'u"un dala! $deal dan berkelan&utan. 1a$tu !e!%er"$a%kan ne ara !en hada%$ "$"te! "e)ara tantan an. ad!$n$"tra"$ 'an !a!%u k(!%rehen"$* untuk

%e!ban unan

"$"te! ad!$n$"tra"$ 'an dala! keadaan "$a%

"ebuah "$"te! ad!$n$"tra"$ 'an

tantan an %erke!ban an dan ke!a&uan #a!an ter!a"uk l(bal$"a"$ !e+adah$ d$dala!n'a. "eluruh Sebuah %eren)anaan %e!ban unan &an ka %an&an kebutuhan !en h$!%un antara %(ten"$ dan kekuran an.

Hal ter"ebut !en haru"kan Ind(ne"$a "eba a$ "ebuah ent$ta" dun$a !e!%er"$a%kan d$r$ dar$ "e ala a"%ek. D$antaran'a %ertahanan a"%ek ek(n(!$, dan %(l$t$k, 'an "("$al buda'a, adalah kea!anan ter%ent$n

%arad$ !a kene araan dan %e!er$ntahan Ind(ne"$a. Dala! %r("e" ad!$n$"tra"$, %eren)anaan %ada hak$katn'a adalah %r("e" %en a!b$lan ke%utu"an ata" "e&u!lah %$l$han !en ena$ "a"aran dan )ara.)ara d$lak"anakan d$ !a"a !endatan 'an %erke!ban an %en ert$an !en)a%a$ 'an tu&uan ha"$l 'an akan una !en)a%a$ tu&uan 'an d$lakukan %r("e" ren)ana

d$kehendak$, "erta %e!antauan dan %en$la$an ata" %elak"anaann'a, %eren)anaan dan

"e)ara "$"te!at$" dan berke"$na!bun an. Atau dala! la$n, $tu, adalah !ende*$n$"$kan tu&uan (r an$"a"$, !e!buat "trate $ untuk !en e!ban kan akt$-$ta" ker&a (r an$"a"$. Dala! hal 'an la$n %e!ban unan adalah hal 'an !utlak haru" d$lakukan (leh "et$a% ban "a dala! u%a'a !e!%ertahankan ek"$"ten"$n'a d$ dun$a. S$a $an 013345 !e!ber$kan %en ert$an tentan %erubahan 'an %e!ban unan "eba a$ 6Suatu u"aha atau ran ka$an u"aha %ertu!buhan dan beren)ana dan d$lakukan "e)ara "adar (leh "uatu ban "a, ne ara dan %e!er$ntah, !enu&u !(dern$ta" dala! ran ka %e!b$naan ban "a 0nation building57.

Pe!ban unan 'an ant$"$%at$*

berkual$ta" dan berkelan&utan "erta tantan an l(bal haru"lah

terhada%

d$%er"$a%kan "e)ara d$n$ dan k(!%rehen"$*. Aru" l(bal$"a"$ !enuntut "et$a% ban "a dan ne ara berubah "e)ara d$na!$" dan "trate $" a ar da%at !en'e"ua$kan den an k(nd$"$ l$n kun an l(bal 'an teru" terbuka !enan untuk dala! !e!buka k(!%et$"$ ke"e!%atan dan %eluan

l(bal dun$a, ba$k "e)ara $nd$-$du, k((r%(rat,

k(!un$ta" !a"'arakat !au%un antara ne ara. Dala! hal $n$ !en ut$% %enda%at S$n h,8a-al&$t. 0/99:5 dala! bukun'a ;D(e" Gl(bal$#at$(n S%ell the End (* Nat$(n. State<; "e)ara &ela" !en'atakan dukun ann'a terhada% ek"$"ten"$ ne ara d$ era l(bal$"a"$, ne ara "eharu"n'a l(bal$"a"$ ke!ud$an da%at d$lakukan (leh d$ba+a bentuk %ada !ene!%atkan %("$"$n'a untuk !en atur "$"te! "e)ara ke"eluruhan. Da!%ak ne at$* d$kuran $ le+at keb$&akan.keb$&akan 'an (leh

ne ara. Ne ara da%at !ere"%(n kerentanan 'an re%re"$* t$dak han'a 'an d$!an$*e"ta"$kan (t(r$ter na!un dala! &u a

l(bal$"a"$ den an adan'a re.re ula"$. Re ula"$ 'an b$"a

%e!er$ntahan

%e!bata"an l$beral$"a"$ k(!(d$ta" dan ak"e" terhada% %a"ar 0S$n h, /99:=1>35. Dala! hal $n$, ne ara beru"aha untuk !e!%erbaru$ aturann'a den an tu&uan untuk t$dak !en h$lan kan l(bal$"a"$ na!un !e!bata"$n'a "eh$n a d$hara%kan tata n$la$ ne ara dan ban "a teta% bertahan bahkan da%at berk(!%et$"$ d$ t$n kat l(bal. Meru&uk %ada %en&ela"an $"t$lah.$"t$lah tentan l(bal$"a"$,

%eren)anaan dan %e!ban unan d$ ata", %e!baha"an

!en ena$ "$"te! %eren)anaan %e!ban unan ne ara atau na"$(nal b$la d$hada%kan den an aru" tren l(bal$"a"$ be"erta tantan an, ha!batan dan %eluan n'a !en&ad$ rele-an untuk d$ka&$. Pe!baha"an "e%utar %arad$ !a dan %r("e" "erta d(ku!en %eren)anaan %e!ban unan na"$(nal d$t$n&au dar$ keran ka "$"te! ad!$n$"tra"$ ne ara ke"atuan Re%ubl$k Ind(ne"$a ke!ud$an d$anal$"a a%akah telah !e+adah$ tantan an l(bal$"a"$. b. P(k(k %er!a"alahan latar belakan 'an d$ura$kan, da%at terda%at d$&ad$kan

Berda"arkan bebera%a

%(k(k

%er!a"alahan

'an

%e!baha"an, d$antaran'a adalah = 15 A%akah 'an ne ara $deal telah dan !en'u"un berkelan&utan "ebuah 'an

keb$&akan na"$(nal

"$"te!

%eren)anaan

%e!ban unan

!en&ad$kan tantan an l(bal "eba a$ "alah "atu a"a" dan a)uann'a. /5 A%akah keb$&akan "$"te! %eren)anaan

%e!ban unan na"$(nal telah ber(r$en"ta"$ !a"a de%an "eh$n a !a!%u !en'ela!atkan Ind(ne"$a dala! %er"a$n an l(bal. /. 8eran ka 8(n"e%tual a. T$n&auan k(n"e%

>

Undan .Undan 134: !en 'an %en'elen n$la$ 'an %en'elen 'an

Da"ar Ne ara Re%ubl$k Ind(ne"$a Tahun !eru%akan ne ara, landa"an k(n"t$tu"$(nal telah dala! %e!bukaann'a

araan

ar$"kan )$ta.)$ta dan tu&uan berne ara, "erta n$la$. terkandun dala! bentuk ne ara dan "$"te! araan %e!er$ntahan ne ara den an "e ala $n$ d$kenal "eba a$ n$la$ dan %r$n"$%

$!%l$ka"$n'a dala! "$"te! dan %r("e" ad!$n$"tra"$ ne ara de+a"a %e!er$ntahan 'an ba$k 0good governance5. Dala! +aktu

relat$* "$n kat 01333./99/5, UUD 134: telah !en ala!$ e!%at kal$ %erubahan. Den an berlakun'a a!ande!en UUD 134: 15 ter"ebut, telah ter&ad$ %erubahan dala! %en el(laan %e!ban unan, 'a$tu = Pen uatan kedudukan le!ba a le $"lat$* dala! An aran Penda%atan dan Belan&a %en'u"unan

Ne ara 0APBN5? /5 D$t$adakann'a 0GBHN5 Gar$".Gar$" Be"ar Haluan

Ne ara

"eba a$

%ed(!an

%en'u"unan

ren)ana %e!ban unan na"$(nal? dan 25 D$%erkuatn'a (t(n(!$ daerah dan

de"entral$"a"$ %e!er$ntahan dala! Ne ara 8e"atuan Re%ubl$k Ind(ne"$a@. Da!%akn'a terhada% %eren)anaan %e!ban unan adalah adan'a %erubahan %ada $n"tru!en d(ku!en %eren)anaan %e!ban unan. Dala! keran ka S$"te! Ad!$n$"tra"$ Ne ara 8e"atuan Re%ubl$k Ind(ne"$a 0SAN8RI5 k(n"e%

"$"te! ad!$n$"tra"$ %eren)anaan ne ara d$&abarkan dala! e!%at k(n"e% 'a$tu = 15 Art$ dan *un "$ %eren)anaan

Dala! k(n"e% S$"te! Ad!$n$"tra"$ Ne ara 8e"atuan Re%ubl$k Ind(ne"$a !end$*$n$"$kan hak$kat %ada %eren)anaan %e!ban unan "eba a$ "uatu %r("e" !en ha"$lkan ren)ana %e!ban unan 'an %(k(kn'a ber$"$kan arah dan ra"$(nal dan "$"te!$" dala! %en da'a %e!ban unan 'an e*ekt$*. D$t$n&au dar$ lan kah.lan kah unaan "u!ber

terbata" untuk !en)a%a$ *un "$n'a adalah den an

tu&uan !a"a de%an ban "a "e)ara leb$h e*$"$en dan %eren)anaan da%at d$lakukan %e!$l$han berba a$ alternat$* terba$k, %en'u"unan "kala %r$(r$ta" ba$k "a"aran !au%un ke $atan, dan da%at d$h$ndarkan keb()(ran.keb()(ran atau %e!b(r("an "u!ber da'a %e!ban unan. /5 Pr$n"$% %eren)anaan 'an ba$k ba$k, "e"ua$ d$!en"$.d$!en"$ n$la$ Ne ara 8e"atuan 'an ba$k, Re%ubl$k %r$n"$%. 'an 'an !e!%erhat$kan

Peren)anaan 'an S$"te! %r$n"$% Ind(ne"$a adalah

Ad!$n$"tra"$

ke%e!er$ntahan

!en ak(!(da"$kan d$na!$ka %erke!ban an dan $nterak"$ "("$al %(l$t$k !a"'arakat ban "a? d$dukun %arad$ !a %e!ban unan 'an te%at, k(n"e% 'an

&ern$h, dan anal$"$" 'an dan $nte rat$*.

akurat dan k(!%rehen"$*

Peren)anaan !en a)u %ada tu&uan na"$(nal 'an d$ru!u"kan "e)ara real$"t$" dan ra"$(nal. Peru!u"an tu&uan %e!ban unan !eru%akan lan kah %erta!a dar$ "uatu ren)ana %e!ban unan. Tu&uan %e!ban unan la#$!n'a !en)aku% hal.hal %(k(k, "e%ert$ = a5 b5 )5 d5 e5 *5 5 h5 Pen$n katan %e!erataan, Tran"*(r!a"$ dan %ertu!buhan ek(n(!$, M(b$l$"a"$ dan dan $n-e"ta"$, Pen$n katan ke"e!%atan ker&a, Penan ulan an ke!$"k$nan, SDM dan IPTE8 Pen$n katan kual$ta"

"erta %e!an*aatann'a, Pen$n katan ke"e&ahteraan "("$al, "erta Pen$n katan ketahanan, ke!and$r$an,

dan da'a "a$n na"$(nal. A ar %eren)anaan !en ha"$lkan ren)ana 'an

k(n"$"ten dan real$"t$k, ke $atan %eren)anaan %erlu !e!%erhat$kan = a5 b5 )5 8eadaan "ekaran , 8eberha"$lan dan ke a alan d$ +aktu P(ten"$, tantan an dan kendala 'an

la!%au, ada, dan

d5 ada. Untuk dan

8e!a!%uan !en ata"$ tantan an dan

kendala, "erta !en (%t$!alkan %(ten"$ 'an

!en ha"$lkan

ren)ana teta%$ &u a

'an

ba$k, aran

%eren)anaan t$dak han'a !eren)anakan an %en eluarann'a,

!eren)anakan

"u!ber da'a !anu"$a dan "$"te! kele!ba aan, "erta "u!ber da'a la$n dala! ran ka !en$n katkan akuntab$l$ta" dan k$ner&a ber(r$enta"$ %ada %en)a%a$an ha"$l 0outcomes5 "e"ua$ den an "a"aran 'an telah d$teta%kan ba$k *$"$k !au%un n(n *$"$k. 25 L$n ku% %eren)anaan

L$n ku% %eren)anaan d$%en aruh$ d$!en"$ +aktu, d$!en"$ "%a"$al, dan t$n katan tehn$" %eren)anaan. Ma"$n .!a"$n d$!en"$ ter"ebut !el$%ut$ %(k(k. %(k(k "eba a$ ber$kut = a5 D$!en"$ +aktu = 015 Ban ka %an&an 19 tahun "a"aran 0Long term plan5. ke ata", dala! ber"$*at

Peren)anaan $n$ !e$%ut$ &an ka %an&an +aktu d$"a&$kan %eren)anaan &an ka %an&an 'an $n$, belu!

kuant$tat$*, teta%$ leb$h ke%ada %r('ek"$ atau %er"%ekt$* ata" keadaan $deal 'an

19

d$$n $nkan dan %en)a%a$an keadaan 'an ber"$*at *unda!ental. 0/5 plan5. +aktu Ban ka !enen ah 0Medium term Peren)anaan antara t$ a !el$%ut$ "a!%a$ &an ka den an

dela%an tahun? d$ Ind(ne"$a u!u!n'a l$!a tahun. Peren)anaan $n$ d$ka$tkan den an %eren)anaan &an ka %an&an "a"aran Pr(%eda. 025 tahun Ban ka %endek 0Short term plan5. dar$ "atu tahun. "a!%a$ den an dua 'an d$%r('ek"$kan Pr(%ena" dan !a"$h ber"$*at u!u!, ta%$ telah d$"a&$kan "e)ara dan kuant$tat$*, !$"aln'a

Ban ka +aktun'a antara kuran

Terda%at dua !a)a! ren)ana ren)ana &an ka %endek, 'a$tu ren)ana &an ka %endek %er$(de "eten ah, "atu atau dua tahun. B$a"an'a untuk keadaan 'an ber"$*at !ende"ak !$"al, "$tua"$ %eran , %enan ala!. 1an "er$n kedua adalah ren)ana plan5 &an ka atau ulan an ek(n(!$ atau ben)ana

%endek

tahunan d$"ebut

0annual "eba a$

%eren)anaan

(%era"$(nal tahunan 0annual operational plan5 'an leb$h k(nkr$t, "%e"$*$k, ber"$*at

11

(%era"$(nal,

ter%er$n)$

dan

terukur,

!$"aln'a Re%eta 'an APBN atau APBD. b5 D$!en"$ "%a"$al.

!e!uat ren)ana

Peren)anaan d$l$hat dar$ d$!en"$ "%a"$al adalah %eren)anaan 'an bata"an d$kenal +$la'ah. adan'a terka$t den an ruan Dar$ d$!en"$ "%a"$al %eren)anaan dan $n$

na"$(nal,

%eren)anaan re $(nal, %eren)anaan tata ruan . )5 D$!en"$ t$n katan tekn$" %eren)anaan 015 Peren)anaan Makr(. Peren)anaan hubun an 'an antara -ar$abel !el$%ut$ %enda%atan (leh t$n kat

!en ena$ ek(n(!$ t$n kat

na"$(nal 'an %e!er$ntah

akan d$t$n katkan, bera%a $n-e"ta"$ "+a"ta, !au%un

k(n"u!"$,

ek"%(r, $!%(r, %a&ak, bun a bank, dan -ar$abel la$nn'a 'an ter%el$hara $nd$kat(r %ertu!bahan %erke!ban an k(n"$"ten"$ antar ek(n(!$ d$ren)anakan a ar den an "e%ert$ dan Serta *$"kal, %(k(k ek(n(!$ "ekt(r r$$l. keb$&akan ke"e$!ban an

!(neter dan nera)a %e!ba'aran, "erta keb$&akan %e!ban unan la$nn'a %ada "ekt(r r$$l.

1/

0/5

Peren)anaan "ekt(ral. 1a$tu !e!. "a"aran."a"aran telah

%r('ek"$kan

%e!ban unan "ekt(r dala! %en)a%a$an "a"aran %enda%atan na"$(nal 'an d$tentukan. 025 Peren)anaan ka+a"an. Meru%akan 'an !e!%erhat$kan

%eren)anaan

keadaan dan l$n kun an %erke!ban an l(ka"$ tertentu "eba a$ %u"at ke $atan 'an !e!%erhat$kan keun ulan k(!%arat$* dan keun ulan k(!%et$t$*

tertentu d$l$hat ba$k antar "ekt(r ata%un antar ka+a"an d$ "uatu daerah atau antar daerah. 045 Peren)anaan %r('ek. Meru%akan 'an ran ka tu&uan %r('ek

%eren)anaan dan

(%era"$(nal dala! dan

!en'an kut (%era"$(nal$"a"$ keb$&akan %e!ban unan "a"aran !en)a%a$ "ekt(r

%e!ban unan. r$n)$

Peren)anaan a%a,

!eru%akan %eren)anaan $n-e"ta"$ 'an !en'an kut ba a$!ana, bera%a, ka%an dan d$!ana %r('ek atau $n-e"ta"$ $tu d$lakukan. Sela$n e!%at kate (r$ d$ ata", %eren)anaan da%at d$l$hat dar$ %endekatan %eren)anaan

12

"trate&$k dan dar$ aru" $n*(r!a"$. Aru" $n*(r!a"$ b$"a ber"$*at %eren)anaan "entral$"t$k 0Top down planning5 atau %eren)anaan de"entra. l$"t$k 0Bottom up planning5 atau )a!%uran keduan'a. 45 8((rd$na"$ %eren)anaan %eren)anaan %e!ban unan

8((rd$na"$ d$"elen b$dan

arakan dala! dua d$!en"$, 'a$tu !e!uat %enan anan 0"ekt(ral, daerah "erta dun$a

u"aha dan !a"'arakat5, dan !e!uat t$n katan +$la'ah ad!$n$"trat$* "e&ak dar$ l$n ku% na"$(nal 'an d$lakukan "e)ara bertaha% dan berke"$na!bun an "erta !e!$l$k$ keterka$tan antara "atu b$dan den an b$dan la$nn'a. Se"ua$ den an l$n ku% dan taha%an %eren)anaan, k((rd$na"$ "takeh(lder" d$lakukan antara den an la$n !el$batkan %ara DPRCDPRD, le!ba a una atau

%e!er$ntahan, (r an$"a"$ %r(*e"$ dan !a"'arakat, LSM, dun$a u"aha, "erta !a"'arakat %en kel(!%(k "a"aran. b. T$n&auan keb$&akan %eren)anaan Ind(ne"$a "eba a$ a)uan

S$"te!

%e!ban unan "ebuah ban "a telah !en ala!$ %r("e" %erubahan dan %erke!ban an %arad$ !a $n"tru!en dan d(ku!en %eren)anaan %e!ban unan na"$(nal,

14

%erke!ban ann'a "e)ara bebera%a %er$(de 'akn$ =

ar$" be"ar da%at d$l$hat dala!

D(ku!en %eren)anaan %er$(de 13:@.13>A Pada !a"a %e!er$ntahan %re"$den S(ekarn( 0Orde La!a5 antara tahun 13:3.13>A, MPR Se!entara 0MPRS5 !eneta%kan "ed$k$tn'a t$ a keteta%an 'an tentan tentan !en&ad$ da"ar

%eren)anaan na"$(nal 'a$tu TAP MPRS N(.ICMPRSC13>9 Man$*e"t( P(l$t$k re%ubl$k Ind(ne"$a "eba a$ Gar$". Gar$".Gar$" Be"ar P(la Pe!ban unan Na"$(nal Ped(!an.Ped(!an Pelak"anaan Ne ara dan Haluan Gar$" Be"ar Haluan Ne ara, TAP MPRS N(.IICMPRSC13>9 Se!e"ta Beren)ana 13>1.13>3, dan 8eteta%an MPRS N(.IDCMPRSC13>2 tentan Gar$".Gar$" Be"ar Pe!ban unan. D(ku!en %eren)anaan %er$(de 13>@.133@ Landa"an GBHN. ba $ %eren)anaan !en&ad$ %e!ban unan huku! na"$(nal Haluan

%er$(de 13>@.133@ adalah keteta%an MPR dala! bentuk GBHN landa"an %eren)anaan %e!ban unan ba $ %re"$den untuk !en&abarkann'a dala! bentuk Ren)ana Pe!ban unan L$!a Tahunan 0Re%el$ta5, %r("e" %en'u"unann'a "an at "entral$"t$k dan ber"$*at T(%. D(+n, ada%un le!ba a %e!buat %eren)anaan "an at d$d(!$na"$ (leh %e!er$ntah %u"at dan ber"$*at ek"lu"$*. Pe!er$ntah Daerah dan !a"'arakat "eba a$ "ub&ek uta!a (ut.%ut %eren)anaan d$buat kuran "e)ara d$l$batkan "era a!, "e)ara daerah akt$*. haru" Peren)anaan

1:

!en a)u

ke%ada

%eren)anaan

'an

d$buat

(leh

%e!er$ntah %u"at +alau%un ban'ak keb$&akan ter"ebut t$dak b$"a d$lak"anakan d$ daerah. Sebenarn'a adalah %(la hal %eren)anaan 'an "an at !elalu$ ba$k, %endekatan na!un %(la

"entral$"t$kCt(%.d(+n d$a+al !e!ban un "ebuah ban "a "e"uatu "entral$"t$k ter"ebut terla!bat untuk d$re%("$"$ +alau%un "e!an at %erubahan dan (t(n(!$ daerah telah ada &auh "ebelu! d$na!$ka re*(r!a"$ ter&ad$. D(ku!en %eren)anaan %er$(de 133@./999 Pada %er$(de $n$ 'an !elah$rkan %erubahan dra!at$" dan d$"ebut

"trate $" dala! %er&alanan ba "a Ind(ne"$a 'an be"ar dala! %r("e" %en'u"unan

den an !(!entu! re*(r!a"$, &u a !e!ba+a k(n"ekuen"$ %eren)anaan %e!ban unan na"$(nal, "eh$n na"$(nal 'an da%at a d$ %er$(de $n$ b(leh %e an an dala!

d$katakan t$dak ada d(ku!en %eren)anaan %e!ban unan d$&ad$kan %e!ban unan ban "a, bahkan "e+aktu %e!er$ntahan Pre"$den Abdurrah!an Eah$d terber"$t +a)ana dan $"u !en'an kut Pe!ban unan re*(r!a"$. D(ku!en %eren)anaan %er$(de /999./994 %e!bubaran Na"$(nal, le!ba a Peren)anaan le!ba a karena d$a"u!"$kan

ter"ebut t$dak e*$"$en dan e*ekt$* la $ dala! k(ntek"

1>

Pada

"$dan

u!u!

tahun

1333, tentan

MPR

!en e"ahkan Be"ar

8eteta%an

N(.IDCMPRC1333

Gar$".Gar$"

Haluan Ne ara Tahun 1333./994. Berbeda den an GBHN. GBHN "ebelu!n'a, %ada GBHN tahun 1333./994 $n$ MPR !enu a"kan Pre"$den dan DPR untuk ber"a!a."a!a !en&abarkann'a dala! bentuk Pr( ra! Pe!ban unan Na"$(nal 0Pr(%ena"5 dan Ren)ana Pe!ban unan Tahunan 0Re%eta5 'an Undan .Undan Pe!ban unan 0Re%eta5, 'an Undan .Undan !e!uat APBN, "eba a$ real$"a"$ keteta%an N(!(r /: Tahun /999 tentan Na"$(nal /999./994. Pr(%ena" Pr( ra! !en&ad$ ter"ebut, Pre"$den dan DPR ber"a!a."a!a !e!bentuk

a)uan ba $ %en'u"unan ren)ana %e!ban unan tahunan d$teta%kan t$a% tahunn'a "eba a$ ba $an tentan APBN. "edan kan Pr(%eda

!en&ad$ a)uan ba $ %en'u"unan Ren)ana Pe!ban unan Tahunan Daerah 0Re%etada5. D(ku!en %eren)anaan terk$n$ UU N(!(r /: tahun /994 tentan S$"te! Peren)anaan %e!er$ntahann'a

Pe!ban unan Na"$(nal 0SPPN5. D$u&un UU 'an n(!(r /:

Pre"$den Me a+at$ S(ekarn( Putr$ !enandatan an$ "uatu )uku% "trate $" dala! %enataan %er&alanan tentan S$"te! Peren)anan Pe!ban unan "ebuah ban "a untuk !enata% !a"a de%ann'a 'akn$ UU Na"$(nal. Dan ba a$!ana%un UU $n$ akan !en&ad$ landa"an huku! dan a)uan uta!a ba $ %e!er$ntahan Pre"$den Su"$l( Ba!ban 1udh('(n( untuk !e!*(r!ula"$ dan %eren)anaan !en a%l$ka"$kan "e"ua$ den an a!anat UU ter"ebut. UU $n$ !en)aku% landa"an huku! d$ b$dan

1A

%e!ban unan d$"ebutkan

ba$k

(leh S$"te!

%e!er$ntah Peren)anaan

%u"at

!au%un

%e!er$ntah daerah. Dala! UU $n$ %ada ruan bah+a

l$n ku%n'a

Pe!ban unan

Na"$(nal adalah "atu ke"atuan tata )ara %eren)anaan %e!ban unan untuk !en ha"$lkan ren)ana %e!ban unan dala! &an ka %an&an , &an ka !enen ah dan tahunan 'an d$lak"anakan (leh un"ur %en'elen ara %e!er$ntahan d$ %u"at dan daerah den an !el$batkan !a"'arakat. Int$n'a d(ku!en %eren)anaan %e!ban unan na"$(nal 'an terd$r$ dar$ ata" %eren)anaan %e!ban unan 'an d$"u"un "e)ara ter%adu (leh ke!enter$anCle!ba a dan %eren)anaan %e!ban unan (leh %e!er$ntah daerah "e"ua$ den an ke+enan an'a !en)aku% = 015 Ren)ana Pe!ban unan Ban ka Pan&an 0RPBP5 den an %er$(de /9

0dua %uluh5 tahun, 0/5 Ren)ana Pe!ban unan Ban ka Menen ah 0RPBM5 den an %er$(de : 0l$!a5 tahun, dan 025 Ren)ana Pe!ban unan Tahunan 'an d$"ebut den an Ren)ana 8er&a Pe!er$ntah dan Ren)ana 8er&a Pe!er$ntah Daerah 0R8P dan R8PD5 untuk %er$(de 1 0"atu5 tahun. Seba a$ aktual$"a"$ dan %en&abaran dar$ UU n(!(r /: tentan S$"te! Peren)anan Pe!ban unan Na"$(nal, Pre"$den Su"$l( Ba!ban tentan 1udh('(n( be"erta den an DPR Na"$(nal

%ada tahun /99A !en ha"$lkan UU N(!(r 1A Tahun /99A Ren)ana Pe!ban unan Ban ka Pan&an Tahun /99:./9/:. Pada UU N(!(r 1A Tahun /99A "ela$n teta% !en a)u %ada %(la "$"te! %eren)anaan %ada UU N(!(r /: Tahun /994, terda%at %erhat$an terhada%

1@

!a"alah.!a"alah l$n kun an

"trate $"

"e%ert$

%erke!ban an

l(bal d$ "et$a% d$!en"$ ne ara dan ban "a, (leh UUD 4: d$bata"$

&u a "e)ara det$l !en atur %eren)anaan %ada !a"a tran"$"$ "ebuah %e!er$ntahan 'an kekua"aann'a han'a "ela!a dua %er$(de, atau dala! art$an han'a !elak"anakan dua RPBM. 1a$tu den an d$+a&$bkann'a Pre"$den 'an !a"a %e!er$ntahann'a Pe!er$ntah 0R8P5 'an !en&abat %ada akh$r tahun !e!buat Ren)ana 8er&a

ke!ud$an R8P ter"ebut !en&ad$

a)uan !en'u"un APBN untuk tahun %erta!a %er$(de %erta!a %e!er$ntahan ber$kutn'a. 2. Anal$"$" Dar$ t$n&a$an k(n"e% a%ab$la SAN8RI dan t$n&auan den an keb$&akan %(k(k

!en ena$ %eren)anaan %e!ban unan dala! %en&ela"an "ebelu!n'a, d$hada%kan %er!a"alahan, da%at d$lakukan "ebuah anal$"$". Se)ara "ederhana dan r$n ka" a%ab$la d$baha" dar$ $"$ dan +a)ana 'an ter!uat %ada d(ku!en a)uan %eren)anaan %e!ban unan 'a$tu UU N(!(r /: Tahun /994 dan UU N(!(r 1A Tahun /99A, d$"$!%ulkan "e)ara "trate $" %ada UU /: /994 %e!er$ntah atau ne ara belu! !en'$a%kan "ebuah a a"an %eren)anaan %e!ban unan T$dak 'an !en ant$"$%a"$ de!$ %a"al 'an ter"ebut %en'elen han'a araan %en aruh l(bal$"a"$. terda%at

%en'ebutan de*$n$"$ l(bal$"a"$ dala! %en&ela"an dan %a"al tertuan . Dala! $"$ undan .undan !en&ela"kan %eren)anaan tekn$" tata )ara dala! %e!er$ntah

!en'u"un ren)ana %r( ra! ker&an'a. Ada%un %ada BAB II

13

%a"al

1/

a'at

han'a

!en'atakan

6Peren)anaan

Pe!ban unan Na"$(nal d$"u"un "e)ara "$"te!at$", terarah, ter%adu, !en'eluruh, dan tan 'an !un k$n "a&a a% terhada% %erubahan7. l(bal$"a"$ da%at Se)ara har*$ah kal$!at d$ ata" "an atlah u!u! dan lua", %e!aknaan teran ku! dala! kata 6%erubahan7, na!un teta% belu! d$ra"akan adan'a "e!an at ant$"$%a"$ terhada% %en aruh l(bal$"a"$ (leh %e!er$ntah dan ne ara. 8arena t$dak terda%at %en&ela"an 'an "eh$n a !en&ad$kan &ela" dan berke"$na!bun an l$n ku% %e!ban unan l(bal$"a"$ "an at antara a"a" dan tu&uan "erta ruan "ekt(ral. Pada UU 1A Tahun /99A "eba a$ turunan dan %en&ela"an UU /: Tahun /994 "e!ak$n kuat !en e"ankan bah+a ne ara atau %e!er$ntah !ende*$n$"$kan "eba a$ "ebuah k(nd$"$ 'an "ekt(ral. Dala! la!%$ran Undan .undan ban'ak !en'$n %en&ela"an da!%ak %eru!u"an 'an dan tu&uan un !en ena$ l(bal$"a"$ han'a $n$ %ada BAB II !e!$l$k$ %en aruh "e)ara

%e!aknaan

tentan k(nd$"$ u!u! terda%at %en&abaran k(nd$"$ "aat $n$, l(bal$"a"$ dar$ bebera%a !en ena$ na!un d(ku!en de*$n$"$, %ada $n$ a"%ek dan d$!en"$n'a, +alau%un ban'ak %ende*$n$"$an dan !en a!barkan tantan an t$dak l(bal$"a"$, !en'$ratkan

ant$"$%at$* terhada% %en aruh l(bal$"a"$. 4. 8e"$!%ulan dan Saran a. 8e"$!%ulan

/9

Dar$ ha"$l anal$"$" 'an d$"$!%ulkan bah+a

r$n ka" dan "ederhana d$ ata", $n"tru!en d(ku!en "$"te!

dar$

%eren)anaan %e!ban unan na"$(nal d$hada%kan den an %(k(k %er!a"alahan 'an d$ un ka%kan, a%akah ne ara $deal dan berkelan&utan< ba$k "e"ua$ d$!en"$. Ne ara ba$k, 8e"atuan 'an !e!%erhat$kan %r$n"$%. 'an telah !en'u"un "ebuah keb$&akan "$"te! %eren)anaan %e!ban unan na"$(nal 'an d$!en"$ %r$n"$% n$la$ S$"te! Se"ua$ %r$n"$% %eren)anaan 'an Re%ubl$k Ind(ne"$a adalah 'an ke%e!er$ntahan

Ad!$n$"tra"$

!en ak(!(da"$kan d$na!$ka %erke!ban an dan $nterak"$ "("$al %(l$t$k !a"'arakat ban "a? d$dukun 'an %arad$ !a %e!ban unan 'an te%at, k(n"e% 'an &ern$h, dan anal$"$" akurat dan k(!%rehen"$* dan $nte rat$*. Peren)anaan d$ru!u"kan haru" !en a)u %ada tu&uan na"$(nal 'an

"e)ara real$"t$" dan ra"$(nal. Pal$n t$dak Peru!u"an tu&uan %e!ban unan la#$!n'a !en)aku% hal.hal %(k(k, !$"al dala! hal %en$n katan ketahanan, ke!and$r$an, dan da'a "a$n na"$(nal. D$!ana da'a "a$n na"$(nal "an at ter%en aruh %ada k(nd$"$ l(bal$"a"$. 8e!ud$an 'an !en ha"$lkan ke $atan ber$kutn'a adalah a ar %eren)anaan ren)ana 'an %erlu k(n"$"ten dan real$"t$k, keadaan !e!%erhat$kan

%eren)anaan

"ekaran 'an d$hada%kan den an ke!a!%uan !en ata"$ tantan an dan kendala, "erta !en (%t$!alkan %(ten"$ 'an ada, "alah "atun'a adalah tantan an dan %(ten"$ l(bal$"a"$.

/1

Seh$n

a ke!ud$an a%akah telah terda%at $n"tru!en da"ar "$"te! %eren)anaan Ind(ne"$a ada %e!ban unan a %er"a$n an a!barkan telah ber(r$en"ta"$ !a"a de%an "eh$n dala! !en

keb$&akan !a!%u karena

na"$(nal 'an

!en'ela!atkan $n"tru!en 'an

l(bal. Da%at d$katakan belu! terda%at hal ter"ebut, belu! %e!enuhan k(nd$"$ dala! "et$a% d$!en"$n'a. Maka d$"$!%ulkan ne ara da"ar atau %e!er$ntah belu!

!en)$%takan

"ebuah

$n"tru!en

%eren)anaan l(bal dala!

%e!ban unan na"$(nal 'an %er"e%"$ l(bal$"a"$. b. Saran

$deal dan berkelan&utan "erta

!en'ela!atkan Ind(ne"$a dala! %er"a$n an

Bah+a $n"tru!en "$"te! %eren)anaan %e!ban unan 'an $deal "ela$n d$b$n ka$ dala! "ebuah "$"te! ad!$n$"tra"$ 'an baku na!un &u a haru" *aktual, -$"$(nal dan k(n"e%tual. Faktual dala! art$ !el$hat %ada k(nd$"$ "aat "ekaran atau kek$n$an dar$ "et$a% "$"$n'a. D$"$(nal dala! !ak"ud ant$"$%a"$ dan l( $" %ada "et$a% d$!en"$n'a, "erta k(n"e%tual den an teta% %ada "ebuah %r$n"$% kuat 'an da%at d$ter&e!ahkan "e)ara ra"$(nal dan $l!$ah. Se)ara k(nkr$t adalah %e!er$ntah da%at !eru!u"kan $n"tru!en da"ar %eren)anaan %e!ban unan na"$(nal 'an &ela" dan terarah !ak"ud, tu&uann'a "erta terukur. Bukan han'a !en unakan $"t$lah u!u! dan lua"

//

%e!aknaann'a, teta%$ n'ata !en'ebutkan a%a hara%an dan lan kah 'an haru" d$lak"anakan. Sela$n !en&ela"kan det$l tekn$" %en'elen haru" haru" dar$ t$t$k !eran ku! a%a 'an !en&ad$ arann'a, &u a a)uan ruan

ker&an'a. Dala! %en ert$an *aktual $n"tru!en ter"ebut !en k(nd$"$kan !ana, $n $n dan ba a$!ana a%a "erta ad!$n$"tra"$ ba a$!ana -$"$(nal $n $n $tu %eren)anaan !e!ban un "ebuah %er"e%"$ n'ata keadaan den an %erubahan d$lakukan. Dala! %er%ekt$*

%e!er$ntah !eru!u"kan a)uan tentan d$)a%a$ dan tantan an a%a 'an k(n"e% 'an !en&ad$kan landa"an

a%a 'an %erubahan

haru" d$ant$"$%a"$, "erta

d$lakukan, dan "e!ua hal ter"ebut d$b$n ka$ dala! k(ntek" l(bal$"a"$. B$ka ada %ertan'aan kena%a dala! k(ntek" l(bal$"a"$, karena 'an ken'ataan. :. 1. Da*tar Pu"taka An(n$! 0/91/5. Peren)anaan %e!ban unan. Fr(! l(bal$"a"$ adalah "ebuah ken$")a'aan !au t$dak !au haru" d$hada%$ "eba a$ "ebuah

htt%=CCtka!%u". /. Badrudd$n,

bl( "%(t.)(!C/91/C91C%eren)anaan. 0/9935. Te(r$ dan $nd$kat(r Fr(!

%e!ban unan.ht!l, 1@ Bun$ /912 S'a!"$ah %e!ban unan. %e!ban unanC, 1@ Bun$ /912 2. Ne ara, Le!ba a Ad!$n$"tra"$ 0/9925. S$"te! Ad!$n$"tra"$ Ne ara 8e"atuan Re%ubl$k Ind(ne"$a 0SAN8RI5 Buku I

htt%=CC%r(*"'a!"$ah.+(rd%re"".)(!C/993C92C13C%en ert$an.

/2

Pr$n"$%.Pr$n"$% Pen'elen Ad!$n$"tra"$ Ne ara. 4.

araan Ne ara. Bakarta= Le!ba a l(bal$"a"$. bal$"a"$

Perdana, R$#k$ 0/9125. Ek"$"ten"$ ne ara dala! Fr(! *$"$%11.+eb.una$r.a).$dCart$kelGdeta$l.A>>>4.Gl( H/9Strate $.Ek"$"ten"$H/9Ne araH/9dala! H/9Gl(bal$"a"$ .ht!l, 1@ Bun$ /912

htt%=CCr$#ka%erdana.

:.

Rud$an', D$ta 0/9125. Gl(bal$"a"$ = 8arena ne ara !a"$h %un'a kedaulatan. Fr(! htt%=CC-$taGrud$an'. deta$l.A>AA1.Gl(bal$"a"$ 8arenaH/9Ne ara S$"te! Ren)ana *$"$%11.+eb.una$r.a).$dCart$kel

H/9danH/9Strate $.Gl(bal$"a"$=H/9 >. A. Undan .Undan Undan .Undan Bakarta @. 3. 19. E$k$%ed$a 0/9125. Gl(bal$"a"$. Fr(!

H/9Ma"$hH/9Pun'aH/98edaulatan.ht!l,1@ Bun$ /912 N(!(r /: Tahun /994 Tentan N(!(r 1A Tahun /99A Tentan Peren)anaan Pe!ban unan Na"$(nal. Bakarta Pe!ban unan Ban ka Pan&an Na"$(nal Tahun /99:./9/:.

htt%=CC$d.+$k$%ed$a.(r C+$k$C Gl(bal$"a"$, 1@ Bun$ /912 E$k$%ed$a 0/9125. Peren)anaan. Fr(! htt%=CC$d.+$k$%ed$a.(r C+$k$C Peren)anaan, 1@ Bun$ /912 1ul$an$, Sr$ 0/9115. Gl(bal$"a"$ dan ad!$n$"tra"$ ne ara. Fr(! htt%=CC"r$'ul$an$."ta**.*$"$%.un".a).$dCart$kelC l(bal$"a"$. dan.ad!$n$" tra"$.ne araC, 1@ Bun$ /912