Ynus Emre Rif, Hac Bekta Vef

Prof. Dr. Necdet Tosun

Yunus Emre ve Hac Bekta Velnin an!i tarikata mensu" olduklar konusu# akademik aratrmalardan u$ak %evrelerce !enellikle Hac Bekta konu olan Vilyetnmedeki menk&elerden 'ola %klarak ksa 'oldan ve 'eterince aratrlmadan netice'e &a(lanmaktadr. Bu eserde Hac Bekta 'a do(rudan 'a da )okman Perende isimli me% ul &ir a s vastas'la * med Yesevnin m+rid ve alifesi olarak !,sterilmekte# Yunus Emre de Ta&duk Emre vastas'la Hac Bektan 'olunda &ir sufi olarak ka&ul edile!elmektedir. *ncak Vilyetnmeden da a eski ve da a !+venilir ka'naklar incele'en akademis'enler durumun &,'le olmad(nn farkndadrlar. *'rca m+ellifi me% ul olan &u Vilayetname# tari en !e% d,neme ait olmasna ek olarak# *nadoludaki &ir%ok me ur mutasavvf Hac Bektaa m+rid !i&i !,sterme !a'reti'le +retilmi menk&elerle doludur. Dola's'la tasavvuf tari i aratrmalarnda kullanlrken %ok dikkatli olunmal ve da a eski ka'naklar i mal edilmemelidir. Bu 'a$da# Yunus Emre ve Hac Bekta Velinin tarikat silsileleri farkl ve mute&er ka'naklar (nda# akademik deta'lara !irilmeden# erkesin anla'a&ilece(i sade &ir +slu"la ele alnacaktr. Ynus Emrenin Tarkat SilsilesiYunus Emrenin e' i# Ta&duk Emredir. Ba$ ka'naklara !,re Ta&duk Emre &ir ./dir e' idir0. Ba$ ka'naklara !,re Bu aral 1e' 2inan isminde &ir $/tn m+rid ve alifesidir 3. Ba$ ka'naklara !,re ise Barak Ba&ann alifesidir. Y4nus Emrenin &ir iirindekiYnus'a Tapdug u Saltug u Barak'dandur nasb n gnlden c k ld ben ni!e pin"n alam.5

6 0

7armara 8n. 9la i'at :ak+ltesi# 9stan&ul. Bk. 7e med ;ifat ./dir# #e$"at%r&riy'i%l&liye $ beyni tarkati%l&(diriyye # 7illet .t".# *li Emir 1eri''e# nr. 003<# vr. 3<=&>3<?a@ *dalet Aakr# )e"met *i$+at ,$endi%nin #e$"at%r&riy'i%l&liye -dl ,serinin . / nda -nad0lu%da (dirlik# 7armara 8n. 2os'al Bilimler Ens.# 9stan&ul 3BB? Cdoktora te$iD# s. 500>530.
3 5

:uad .,"r+l+# Trk ,debiyat nda 1lk )utasa22 $lar# *nkara 0EF0# s. 3??>3?<. Y4nus Emre# 3i2an& *islet%n&nus"iyye Cnr. 7ustafa TatcD# 9stan&ul- H Ya'nlar# 3B00# s. 30F.

ifadeleri onun silsilesi akknda &il!i vermektedir. Ta&duk Emrenin e' i olan Barak Ba&a Tokat 'aknlarndaki &ir k,'de do(mu# farkl e irlerde &ulunduktan sonra <B< C05B<D tari inde !itti(i 9randa ,ld+r+lm+ olu" ka&ri 2ult/ni'ededirG. Barak Ba&ann e' i 2ar 2altuktur. Nitekim Barak Ba&a at i'e tar$ndaki s,$lerinde- HHe' /te e' 4t# 2altuk *ta# miskn BarakI s,$leri'le e' inin 2ar 2altuk oldu(unu ifade etmitir=. 2ar 2altuk *nadoludan Balkanlara !,% etmi ve ?E< C03E<D senesinde mu temelen C&u!+n ;oman'ann Do&ruca &,l!esindekiD Ba&ada( kasa&asnda vefat etmitir. Bir%ok 'erde makam ka&irleri vardr ?. Saltuknme isimli esere !,re# 2ar 2altukun Jsman Ka$i'e s,'ledi(i u s,$ler# onun karakterini ve din anla'n orta'a ko'maktadr- HLlem/ ve sule /' sev+n# ra(&et id+n ve erate &o'un tutun# ilm u i&/dete ur4M e'len. ;/f$'e ve H/ric'e ve m+n/fka ra m itmen ,ld+r+n# oda urun. Ve &u Hanef me$ e&in d/im !,$et ki cemM me$ e&+n akdem ve akv/s ve "/kid+rI<. 2ar 2altukun e' i 7a m4d Ha'r/ndir C,. ??<N03?EDF. 7a m4d Ha'r/n .on'a 'aknlarndaki *ke irde 'aam ve orada vefat etmitir. 9&n+s>2err/cn C,. <G<N05G?D T$$"u%l&er2" ve E&4 Bekr el>*'der4sun C,. E0GN0=BFD en&#ecm%s&s+ isimli eserlerine !,re 7a m4d Ha'r/nnin e' i * med er>;if/dir C,. =<FN00F3D. Bu ka'naklardan en& #ecm%s&s+de 7a m4d Ha'r/nnin ;4m 'ani *nadoludan Orak &,l!esindeki 8mm+ *&de'e !itti(i# orada * med er>;if/'e intisa" ile oniki sene i$met etti(i# sekr ve vecd e li oldu(u# sonra ic/$et al" *nadolu'a d,nd+(+# *nadoluda 2ar 2altukun kendisine intisa" etti(i anlatlrE.

Barak Ba&a i%in &k. *&d+l&/ki K,l"narl# Yunus ,mre 2e Tasa22u$# 9stan&ul 0EE3# s . 0<>3?@ * met Yaar Jcak# HBarak Ba&aI# 31- 43iyanet 1slm -nsikl0pedisi5# 9stan&ul 0EE3# V# ?0>?3.
= ?

*&d+l&/ki K,l"narl# Yunus ,mre 2e Tasa22u$# s. 3?=.

2ar 2altuk i%in &k. K,l"narl# a!e# s. 3<>G0@ 7ac iel .iel# H2ar 2altukI# 31-# 9stan&ul 3BBE# PPPVO# 0G<>0=B.
<

E&+l>Ha'r> ;4m# Saltuk&#me Cnr. 1+kr+ Haluk *kalnD# *nkara 0EEB# OOO# 3<5. 2ar 2altukun &u s,$lerinin sadeletirilmi ekli ,'ledir- HQlimleri ve s/li leri sevin. ;a(&et ve +rmet edin. 1eriate u'un# ilim ve i&/dete &ala'n. ;/f$ C1iD# H/ric &e m+n/fklara mer amet etme'in# ,ld+r+" 'ak". Ve &u Hanef me$ e&ini d/ima !,$et CdestekleD %+nk+ o# &+t+n me$ e"lerin en ,ndeki# en !+%l+s+ ve en temi$idirI.
F

7a m4d Ha'r/n akknda &k. *&d+l&/ki K,l"narl# Yunus ,mre 2e Tasa22u$# s. 5<# G=>G?@ Et em Re&ecio(lu# H7a m4d> Ha'r/nI# 31-# 9stan&ul 3BB5# PPVOO# 5?<>5?F. 9stan&ulda T+rk 9slam Eserleri 7+$esinde 0E5 envanter numaras'la ka'tl olan 7a m4d Ha'r/nnin me$ar sandukasndaki 'a$da &a&asnn isminin 7esM4d oldu(u &elirtilmitir. E&+l>Ha'r ;4mnin Saltuknnesinde de 2ar 2altukun 2e''id 7a m4d>i Ha'r/na intisa" edi" d,rt terkli t/c !i'di(i anlatlr.
E

E&4 Bekr &. *&dulla el>*'der4s# en&#ecm%s&s+ $ menk bi%l&kutbi%l&kebr er&*i$+ Cnr. *li Hasan el>*r$D# ./ ire 3BBE# s. 5G>5<. *'n &il!iler i%in a'rca &k. *&dulla Aakr# ,l Ya'mas 1ki )enk b& Seyyid -"med er&*i$ &1nceleme 2e (ar lat rma# 7armara 8n. 2os'al Bilimler Ens.# 9stan&ul 3BB< C'a'mlanmam '+ksek lisans te$iD# s. 0B<>0BF# 30=>30?.

*ncak * med er>;if/nin vefat tari i . =<F# 7a m4d Ha'r/nnin vefat tari i ise . ??<dir. Yani ;if/nin vefatndan sonra Ha'r/nnin 'aklak EB 'l da a 'aam olmas !erekir ki $or &ir i timaldir. Bu "ro&lemi %,$en ka'nak ise 9&n+s>2err/cn T$$"u%l& er2"dr. <0=te C050=D kaleme alnan &u olduk%a eski ve !+venilir ka'nakta u &il!iler 'er alrHBil ki# 1e' 7a mud CHa'r/nD 8mm+ *&de'e !itti. Efendimi$ 2ult/n+l>/rifn 2e''id+s>sddkn * med &. E&il>Hasen er>;if/nin C*lla nurunu takdis etsin# me$arn nurlandrsnD t+r&esinin karsnda durdu. Bu &ekle'i# kendisine se%kin &ir al a%lnca'a# &ol nasi" ve "ak t/li !elince'e kadar# ikisinin arasnda v/stas$ &ir ekilde s+rd+. * med er> ;if/nin C aset%ilerin ve mu /liflerin ,fkesine ra(men *lla onun /nn '+celtsinD erefli revaknda Cder!/ ndaD vaktin sa i&i Ce' iD de vard. 1uras /ik/rdr ki# efendimi$ 1emseddin * med el>7+staMcil Cr.aD $amannn !avs'd. 1e' velli(e ulat( ve keramet nurlarnn 'a'ld( $aman 1e' 7a mud CHa'r/nDnin el>7+staMcil ona &ir adam e"si

!,nderdi. *dam e' e ,'le dedi- HNasi&inden &i$e ne &raktnSI 1e' ceva&en- HD,rtte &irI ve'a &u anlamda &ir s,$ s,'ledi. Denilir ki@ H1a'et &,'le demese'di nasi&inin !idecektiI. 1e' 7a mud onun /lini kesin olarak ka&ul etti ve e' te i'i tesirler &rakt. 2onra 1e' 2altuk onun 'olda oldu# ondan nasi&ini ald ve $amannn se%kinlerinden oldu. .+ff/r di'arnda &+'+k 'ol kat etti. Jrada %esitli !ru"lar kendisine teslim oldu. *lla onun sa'esinde "ek %ok insana ida'et verdiI0B. Bu "ara!raftan anlald(na !,re 7a m4d Ha'r/n tasavvuf e(itimini * med er> ;if/den 8ve's 'olla almtr00. Ha'r/n# Oraktaki 8mm+ *&de'e !itti(inde * med er> ;if/ vefat etmiti ve der!/ ta mu temelen 1emseddin * med 7+staMcil "ostniin idi 03.
0B

9&n+s>2err/c C7u ammed &. *li ed>DmakD# T$$"u%l&er2" 2e mi$t"u%l&irb"# *BD Princeton 8niversit' )i&rar' Kift of ;o&ert Karrett# nr. E<# vr. 0EF&>0EEa@ 7e met 2affet 2arka'a# 7e met Necmettin Bardak% ve NeTdet K+rkan# 1bn%s&Serrc% n ,serleri er!e2esinde 6...7 Y'y lda 8neyd0/u -nad0lu%da 3in& Tasa22u$ 9ayat# Os"arta 3B03 C'a'mlanmam %almaD# s. 3G?. 7etnin terc+mesi &u %almadan alnmtr. Hen+$ 'a'nlanma'an &u %almadan istifade etmemi$ i%in &ir ko"'a !,nderen +% aratrmac dostumu$a m+teekkirim.
00

8ve'slik &ir kiinin $/ iren !,rmedi(i &ir $/ttan r+'a !i&i manev 'ollarla e(itim almasdr. &k. Necdet Tosun# H8ve'slikI# 31-# 9stan&ul 3B03# c. G3# s. GBB>GB0.
03

1emseddin * med ismindeki &u $/t# * med er>;if/ der!/ nn d,rd+nc+ "ostnini olan 1emseddin 7u ammed &. *&durra min C,. ?0EN0333D o(lu olan 1emseddim * med olmaldr. Bk. 9$$eddin E&ul>*&&/s * med el>:/r4s# er&*ee"t%l&"aseniyye ale%n&#e$"ati%l&miskiyye Cnr. 1eref+ddin HasanD# Dmak 0EEE# s. 305. ;if/ der!/ nn * med er>;if/den sonraki ilk +% "ostnini unlardr- 2e''id *li &. Jsman# 2e''id *&durra m# 2e''id 9&ra im *M$e&. Bk. Hac H+s/m 9&r/ m el>./$er4n# :i$%l&eskm $ sreti 8a2si%l&enm; -"med er&*i$ )enk beleri Ctrc. Nurettin Ba'&urtlu!il>Necdet TosunD# 9stan&ul- Kelenek Ya'nclk# 3BBG# s. 0=# 05<>0=E. 9&n+s>2err/cn tarikat silsilesinde 1emseddin * med 7+staMcil ,'le $ikredilir- * med er>;if/# 2e'feddin *li C&. JsmanD# 1e' *&durra im# 9&ra im *M$e&# 1emseddin 7u ammed &. *&durra im# .ut&+ddin E&ul>Hasan *li# 1e' Necmeddin * med &. *li# 1e' 1emseddin 7+staMcil * med &. 7u ammed. Bk. 7e met 2affet 2arka'a ve d(r.# a!e# s. 0B>00.

Ha'r/n# ;if/nin t+r&esinde 8ve's 'olla ondan fe'$ ald( !i&i# anlalan o d,nemde e' olan 7+staMcilden de $/ iren istifade etmi ve manev /lini ona ona'latmtr. Netice iti&ari'le 7a m4d Ha'r/n *nadolu'a d,nd+(+nde artk &ir ;if/ e' idir. 7a m4d Ha'r/nnin torunu 2e''id *linin 9stan&ulda T+rk 9slam Eserleri 7+$esinde &ulunan me$ar sandukasnn Cenvanter numaras- 0EGD a'ak tarafndaki kit/&ede me/len- HBu temi$ t+r&e# saMd# e d# ;if/ 7a m4dun o(lu 7u ammedin o(lu 2e''id *linindirI if/delerinin 'er almas# 7a m4d Ha'r/nnin ;if/ oldu(una &aka &ir delildir 05. 2ar 2altuk da *nadoluda Ha'r/n'e m+rid olmutur. 2ar 2altukun m+ridi# Barak Ba&a# Barak Ba&ann m+ridi Ta&duk Emre# Ta&duk Emrenin m+ridi de Y4nus Emredir. Yani Y4nus Emre &ir ;if/ tarikat mensu&udur ve silsilesi ,'ledir* med er>;if/M 7a m4d Ha'r/n 2ar 2altuk Barak Ba&a Ta&duk Emre Y4nus Emre. 2el%uklu devletinin son d,nemleri ile Jsmanl devletinin &alan!% 'llarnda *nadoluda ;if/ dervi ve e' lerinin &ulundu(u &ilinmektedir. Bu e' lerden &iri * med .4%ek er>;if/ idi0G. ;if/i''enin kurucusu olan * med er>;if/ ise o d,nemlerde mu temelen &u a sla kartrlmasn di'e H* med .e&rI di'e anl'ordu. Y4nus Emre de &ir iirinde H* med .e&rI ad'la 2e''id * med er>;if/'i ,'le '/d etmitirOl Seyyid Ahmed Kebr myesserdi ana nr Iylleri cmle r ol hulk merdn kan15.

Hac Bekta Velnin Tarkat Silsilesi-

05

7etnin oriTinali *ra"%a olarak ,'ledir- HH/$i t+r&et+l>muta ara lis>saMd e>e d 2e''id *li &. 7u ammed &. 7a m4d er>;if/MI. Bu konuda a'rca &k. *li .o$an# HT+rki'e 2el%uklular D,neminde *ke irde Bir 2ufi- 2e''id 7a mud Ha'r/n ve U/vi'esiI# Vak $lar 3ergisi# C*ralk 3B03D# s'. 5F# s. G5>?G.
0G

Bk. 2adi Ba'ram# H2amsun>)adik ve 2e''id * med>i .e&r Ha$retleriI# <nd0ku' )ay s =ni2ersitesi ,/itim >akltesi 3ergisi# s'. = C2amsun 0EEBD# s. 00>33.
0=

Y4nus# a!e# s. 5G3.

Vilyetnme !i&i &a$ ka'naklarda Bekt/i''e tarkatnn "ri Hac Bekt/> Velnin C,. ??EN03<0D# * med Yesevnin m+rid ve alifelerinden &iri oldu(u 'a da Yesevinin tale&esi oldu(u iddia edilen )okman Perendenin m+ridi oldu(u ka'dedilmitir0?. )enk bu%l&ri$n ve ? kpaa'de Tri"i !i&i da a eski ve mute&er ka'naklarda ise Hac Bekta# *nadolu 2el%uklu Devleti ale' ine &ir is'an terti"le'en ve ?5< C03GBD senesinde idam edilen Ba&a ;as4l n/m'la me ur Vef/ e' i Ba&a 9l'/s> Horas/nnin m+ridi ve alifesidir 0<. Ba&a 9l'/sn &alatt( Ba&aler is'anna katlma'" in$iv/'a %ekildi(i anlalan Hac Bekt/ sonralar tarkat faali'etine &alamtr. *ncak !,r+len o ki# &u d,nemde devletin ve to"lumun te"kisinden %ekinen ilk d,nem Bekt/leri# tarkat silsilelerinin Cis'ann lideri olanD Ba&a 9l'/s 'olu'la Vef/i''e tarkatna &a(land(n s,'lemekten ka%n" Hac Bekt/n * med Yesevnin alifesi oldu(unu iddia etmi# &,'lece em is'an t, metinden u$ak kalma' em de Yesevnin , retinden istif/de etme'i nme'i nere edeflemi olmaldrlar. Bu s,$l+ "ro"a!anda $amanla semeresini veri" sonraki d,neme ait 'a$l ka'naklara da intikal etmitir. Vilyet& a$rla'an *&d+l&/ki K,l"narlnn eserin sonuna ekledi(i a%klamalar &,l+m+ndeki u c+mleleri# onun da &u kanaatte oldu(unu !,stermektedir- HH/sl &i$ce * med>i Yesev nasl , reti '+$+nden Bekt/ !elene(ine sokulmusa# )okm/n V> PerendeW da , reti '+$+nden &u !elene(e sokulmu ve &u $/ta# Hac Bektaa ocalk ettirilmitirI Cs. 0B5D. 1unu da &elirtmek !erekir ki# Hac Bekta Veli ??E C03<0D senesinde vefat etmitir. * med Yesevinin vefat tari i olarak ise =?3 C00??D senesi ka&ul edilmektedir. Yani &u iki mutasavvf arasnda &ir asrlk $aman fark vardr ve !,r+meleri t/ri en imk/ns$ !i&idir. Bu tari "ro&lemini amak i%in ara'a )okman Perende isminin 'erletirilmi olmas da mu temeldir. Xte 'andan Hac Bektan !er%ek e' i olan Ba&a 9l'asn m+rid ve alifelerinden &irinin ismi de )okman Ba&adr. -masya Tari"i isimli ka'na(a !,re Hac Bekta Vel# &u )okman Ba&ann m+rid ve alifesidir0F. Hac Bekta# e' i Ba&a 9l'asn vefatndan sonra )okman Ba&adan da fe'$ alm ola&ilir. Uamanla !er%ek tari unutulu" efsanev menk&eler +retilirken &u )okman Ba&a# )okman Perende ad'la * med Yesevi ile Hac Bekta arasndaki tari i &olu(u doldurmak i%in 'erletirilmi ola&ilir.
0?

&k. *nonim# Vilyet&nme; )ank b& 9nkr 9ac Bekt& Vel Cnr. *&d+l&/ki K,l"narlD# 9stan&ul 0EE=# s. 0?# 0E.
0<

* med Efl/k# )enk bu%l&ri$n C:ars%a nr. Ta sin Ya$cD# *nkara 0E<?# O# 5F0@ Qk"aa$/de# ? kpaa'de Tr"i Cnr. Ql Be'D# 9stan&ul 0553N0E0G# s. 0# 3BG>3B=@ * met Yaar Jcak# Babaler 1syan # 9stan&ul 0EE?# s. 0<3>0<G.
0F

H+se'in H+s/meddin# -masya Tr"i# 9stan&ul 053<>055B# OO# 5E=>5E?.

Bu konuda :uat .,"r+l+ 'aklak &ir asr ,nce ,'le 'a$mt- HBektalikle Yesevlik arasnda i%&ir akik &a( mevcud de(ildirI 0E. Bu konuda 'a"lan son aratrmalar# .,"r+l+'+ destekler m/ i'ettedir3B. 7ute&er ka'naklara !,re Hac Bektan e' i Ba&a 9l'as Horas/ndir. Ba&a 9l'asn e' i de 7ardin Dedek,'de medfun olan Dede Karkndr. Dede Karkn# Ba(datta .+rt asll &ir mutasavvf olan T/c+l>/rifn E&+l>Vef/ Ba(d/d C,. =B0N00B<D30 tarafndan kurulu" $amanla ku$e' Orak ve *nadolu'a 'a'lan Vef/i''e tarkatnn &ir e' idir33. Dede Karkn ile E&+l>Vef/ Ba(d/d arasnda 'aklak &ir asr $aman vardr. Bu s+re i%inde Vef/i''e tarkat silsilesinde &irka% e' da a !e%mi olmaldr. *ncak onlarn isimleri ka'naklarda ka'tl de(ildir. Bu durumda Hac Bektan silsilesi ,'le olmaktadrE&+l>Vef/ Ba(d/d Y Dede Karkn Ba&a 9l'/s Horas/n Hac Bekta Vel. Netice olarak Bekt/li(in Yesevi''e ile silsile ',n+nden &ir al/kasnn olmad( ve Orakta kurulan Vef/i''enin &ir kolu durumunda &ulundu(u anlalmaktadr. Yunus Emrenin silsilesi de ;if/i''e tarikatna ulamaktadr. Yani mute&er ka'naklara !,re Yunus Emre ;if/# Hac Bekta Vef/dir.

0E 3B

Bk. :uat .,"r+l+# Trk ,debiyat nda 1lk )utasa22 $lar# *nkara 0EE5# s. 003.

Bk. * met Yaar Jcak# HT+rki'e 2el%uklular D,neminde ve 2onrasnda Vef/ Tarkat CVef/i''eDI# Belleten# )PPN3=< CNisan 3BB?D# s. 00E>0=G.
30 33

* met Yaar Jcak# HE&+l>Vef/ el>Ba(d/dI# 31-# 9stan&ul 0EEG# P# 5G<>5GF. Bk. Haim 1a in# HVef/i''eI# 31-# 9stan&ul 3B03# c. G3# s. ?BB>?B5.