Anda di halaman 1dari 708

HERMANN HESSE

Escritos sobre literatura



Traduccin de Genoveva y Anton Dieterich
ALIANZA TRES
olu!en I
S"#RE S$ %R"%IA "#RA
"&iniones y !ateriales
Prlogo de un escritor a sus obras escogidas
(1921)
Un escrtor de nuestro tempo, uno de nuestros narradores
preferdos, fue nvtado a preparar una seeccn de sus obras y a
exponer en un progo os crteros segn os cuaes haba reazado
a seeccn. Despus de agunas semanas env a su edtor e
sguente
Prlogo
La nvtacn a preparar una seeccn popuar de ms escrtos me
ha obgado a dversos traba|os y refexones, pero sobre todo a
examnar ms escrtos, para ver s aguno que otro se prestaba por
mrtos especaes a ser ncudo en tan dstnguda seeccn.
Las obras que deberan consttur esta proyectada antooga
tendran que tener en prmer ugar, dentro de su gnero, un nve
decoroso y ocupar entre ms obras un ugar especa, ya sea
porque expresen m manera de ser con ms pureza que otras, ya
sea porque resuten por su forma e ntencn partcuarmente
afortunadas, satsfactoras y ben proporconadas. Estos seran os
crteros de una seeccn rgurosa.
A msmo tempo pareca ofrecerse todava una soucn cmoda:
yo poda aceptar a voz de puebo como voz de Dos y eegr
sencamente aqueas obras preferdas por os ectores. Entonces
ms me|ores bros seran os que haban sdo acogdos con ms
smpata por a crtca y de os que se haba venddo e mayor
nmero. Pero s reamente se poda creer en aquea voz de
Dos, yo era, segn demostraban os nmeros, un autor mucho
ms mportante que agunos de nuestros ms grandes maestros
que yo veneraba humdemente, y en cambo, era pequeo e
nsgnfcante a ado de os brantes xtos teraros de certos
contemporneos, con os que ser confunddo o smpemente
comparado me hubese sdo ms desagradabe que caer entre
asesnos. De modo que, ya despus de un brevsmo examen, esta
soucn resut desgracadamente mposbe y e penoso traba|o
sgu pendente. Tena a menos que ntentar y persegur o
mposbe: ergr dentro de m un trbuna que |uzgase e vaor o a
nutdad de ms ntentos teraros y dctase una sentenca.
Dos acttudes eran posbes: comparar ms reatos con os de
otros autores acredtados, o, o que era aparentemente ms
senco, desgnar a travs de una estrcta seeccn aqueas obras
que reveasen me|or y |ustfcasen con ms cardad m ser, m
carcter, ms deas sobre a vda, m taento teraro o m msn.
Haba que probar ambos camnos antes de poder eegr uno.
A ttuo de prueba nc e prmero, tomando as obras de
narradores acredtados como punto de referenca. De os
novestas de a prmera y mxma categora-nt decro-prescnd;
no poda pensar n en e momento ms ambcoso, compararme
con Cervantes, Sterne, Dostoevsk, Swft o Bazac. Pero pens
que tena que ser posbe una comparacn humde, respetuosa
con otros, con maestros venerados, de a sguente categora
todava atsma: aunque me sobrepasaban cen veces, me parec
que podra constatarse aguna reacn entre eos y e que se
esforzaba en segures. Y pens entonces en narradores venerados
y querdos como Dckens, Turgenev, Keer. Pero tampoco
encontr aqu un punto de contacto. Aparte de que estos
maestros tambn se haaban demasado por encma de m, haba
an ago que haca mposbe encontrar un crtero o una medda
de vaores.
Sempre que ntentaba estabecer una comparacn entre uno de
ms bros y una de aqueas obras admradas de os grandes,
senta que ms bros no tenan nada que ver con aquas.
Comprend que trataba de reaconar magntudes
nconmensurabes. Fataba una medda, fataba un denomnador
comn. Y a partr de ah encontr muy pronto m verdad, una
verdad profundamente humante, por certo.
Aparentemente ms noveas podan compararse con as obras de
aqueos autores anterores. Lo que tenan en comn era e ttuo
genrco de novea o cuento. Pero en readad, segn
descubr entonces con profundo enframento y sbta cardad, en
readad, ms noveas no eran noveas, ms noveas cortas no eran
noveas cortas. Yo no era un narrador, no o era en absouto. Y e
hecho de que a pesar de todo hubese escrto cosas, que tenan
todo e aspecto de narracones, era m gran cupa y debdad.
Desde no haba amado y edo mucho a aqueos magnfcos
maestros de a narratva y de ah haba surgdo una mtacn de a
que a prncpo no fu en absouto conscente y ms tarde so de
manera mprecsa. La pena concenca no a adqur hasta aque
momento.
Certo que no estaba so con m detantsmo y m mtacn. La
teratura aemana moderna de os tmos cen aos est ena de
noveas que no o son, y de autores que pretenden ser narradores
sn sero. Entre eos hay grandes, magnfcos escrtores, cuyas
supuestas noveas cortas amo, no obstante, fervorosamente; so
necesto nombrar a Echendorff. Yo me senta cerca de esos
escrtores aunque so en o que se refera a m debdad. La
narracn como poesa encuberta, a novea como etqueta
prestada para as tentatvas de naturaezas potcas, a expresn
de sentmento de yo y de mundo, eran un empeo
especfcamente aemn y romntco, aqu me senta afn y
cupabe. Y a esto se aada ago ms. Poetas como Echendorff y
otros muchos no hubesen tendo, segn creo, necesdad de
ntroducr subreptcamente poesa en e mundo ba|o a fasa
bandera de a novea; saban hacer poesa autntca, exceente, no
encuberta, y gracas a Dos, a hceron. Pero a poesa no es
soamente construr versos; a poesa es sobre todo hacer msca.
Y que a prosa aemana es un nstrumento maravoso y seductor
para hacer msca o superon muchos poetas que se entregaron a
ese pacer exqusto con frenes. Pero pocos, muy pocos fueron o
bastante fuertes o sensbes para ver as venta|as que surgan de
uso prestado de a forma narratva (y entre estas venta|as, a de un
pbco ms numeroso) y para poner en e mundo su msca-
prosa con tanto orguo como Hdern su Hyperon o Netzsche
su Zarathustra. Y as yo tambn haba nterpretado, burador
burado, nconscentemente, e pape de narrador. Oue estuvese
en compaa muy numerosa y en parte ncuso buena, no me
dscupa. De ms narracones, de eso no caba ya a menor duda,
nnguna era, como obra de arte, o bastante pura para ser ctada.
Apaga a uz, y vete! Desde ese punto de vsta a dea de aquea
seeccn de ms obras estaba |uzgada y rechazada.
Humado por este descubrmento, emprend e segundo camno.
Era posbe que ms bros fuesen mpuros como obras de arte, que
en su ntento de compagnar gneros ncompatbes fuesen
brbaros y un fracaso desde e prncpo, pero conservaban su vaor
tempora sub|etvo como ntentos de expresn de un esprtu que
senta, sufra y buscaba en nuestro tempo. Para a seeccn de
ms obras nteresaba, por o tanto, soamente qu obras eran as
ms autntcas, as menos mentrosas, en cues se expresaba m
sentr de manera ms rotunda, en cues se haba sacrfcado a a
mtacn de una forma no autntca, e mnmo de verdad y
expresn.
Comenc de nuevo, y pasaron as semanas mentras vova a eer a
menudo asombrado y sorprenddo, a menudo avergonzado y
descontento, cas todas ms antguas obras. Agunas as haba cas
ovdado, pero todas haban permanecdo en m memora de
manera dstnta a como se me aparecan ahora a reeeras. Mucho
de o que antes, hace aos, me pareca bonto o acertado, ahora
me resutaba rdcuo e ndgno. Y todas aqueas narracones
trataban de m, refe|aban m propo camno, ms sueos y deseos
ocutos, ms propas amargas mseras. Tambn os bros, en os
que entonces, con a me|or fe, haba credo representar destnos y
confctos a|enos y externos, cantaban a msma cancn,
respraban e msmo are, nterpretaban e msmo destno: e mo.
Nnguna de aqueas narracones entraba en consderacn para a
seeccn. No haba ah nada que seecconar. Obras en as que
haba estzado, dsfrazado y mentdo (naturamente de manera
nconscente) con ms empeo, me grtaban -a pesar de que
ahora as encontraba feas y maogradas- con ms fuerza a
verdad, me ponan sn pedad a descuberto, a eeras con un o|o
ms crtco. Y precsamente en as obras, que con a vountad ms
amarga haba escrto como testmono puro, encontraba ahora
rodeos, subterfugos y embeecmentos extraos, y en parte ya
ncomprensbes. No, entre aqueos bros no haba nnguno que
no fuese testmono y deseo vvo de expresar m ms profundo ser,
pero tampoco haba nnguno en e que e testmono fuese
competo y puro, en e que a expresn hubese acanzado a
beracn.
S penso en a suma de esfuerzos, renuncas, sufrmentos y
sacrfcos que sgnfc a o argo de muchos aos a reazacn d
estos bros y a comparo con os resutados que hoy veo, podra
consderar m vda equvocada y desperdcada. Sn embargo,
anazadas con rgor, pocas vdas corrern una suerte dferente;
nnguna vda, nnguna obra soporta a comparacn con sus
exgencas deaes. A nade ncumbe determnar e vaor o a
nutdad de todo su ser y todos sus actos.
Pubcar as obras escogdas carece ya de sentdo. Antes de
ncar este traba|o me gustaba a dea y en sueos vea ante m
os cuatro o cnco bontos tomos de m antooga. Pero de esos
tomos soamente ha quedado este progo.
Fragmentos de cartas
Todas ms obras han surgdo sn ntencones, sn tendencas. Pero
s busco a posteror en eas una dea comn, a encuentro
evdentemente: desde Camenznd hasta Der Steppenwof (E
obo esteparo) y |osef Knecht pueden nterpretarse todas como
una defensa (a ratos tambn como un grto de socorro) de a
persona, de ndvduo. E ser humano snguar, nco con sus
herencas y posbdades, sus cuadades e ncnacones, es un ser
frg y decado, que puede necestar un defensor. Y de msmo
modo que todas as grandes fuerzas estn en contra suya -e
Estado, a escuea, as Igesas, as coectvdades de todo tpo, os
patrotas, os ortodoxos y catcos de todos os campos, sn ovdar
os comunstas o fascstas-, yo, y ms bros, hemos tendo sempre
a todas estas fuerzas en contra y hemos sufrdo sus mtodos de
ucha, os correctos y os brutaes y runes. He poddo constatar m
veces o amenazado, ndefenso y persegudo que est en e
mundo e ndvduo, e ndependente, y a necesdad que tene de
proteccn, aento y amor. Pero a msmo tempo he comprenddo,
a travs de ms experencas, que en todos os campos y en todas
as comundades, desde as crstanas hasta as comunstas y
fascstas, exsten muchos que a pesar de as venta|as y
comoddades, no se conforman con ntegrarse y sufren ba|o a
ortodoxa. Y as, se enfrentan a rechazo y a os ataques masvos
de as coectvdades mes de preguntas y confesones ms o
menos desconcertadas de ndvduos a os que ms bros (y
naturamente no so os mos) dan ago de caor, avo y
consueo. Pero os ndvduos no sempre se senten fortaecdos y
anmados, sno a menudo seducdos y confunddos, porque estn
acostumbrados a engua|e de as Igesas y os Estados, a
engua|e de as ortodoxas, de os catecsmos, de os programas, a
un engua|e que no conoce a duda y que no espera n toera otra
respuesta que a de a fe y a obedenca. Hay entre ms ectores
muchos |venes que tras un breve entusasmo por Deman,
por Steppenwof o Godmund, desean vover a su catecsmo o
a su Marx, Lenn o Hter. Y uego estn aqueos que tras eer
esos msmos bros creen que deben sustraerse a todas as
afndades y ataduras, y a hacero se apoyan en m. Pero confo
que habr tambn otros muchos que asmarn de nuestras
obras o que es permta su naturaeza, que aceptarn a un autor
como yo, como a un defensor de ndvduo, de ama y de a
concenca, sn someterse a como a un catecsmo, una
ortodoxa, una orden de marcha, y sn trar por a borda os atos
vaores de a comundad y de a convvenca. Porque esos ectores
comprenden que no me nteresa n romper os rdenes y os
azos, sn os que es mposbe una convvenca humana, n a
exatacn de ndvduo, sno una vda, en a que renen amor,
beeza y orden, una convvenca en a que e hombre no se
converta en un anma de rebao, sno que pueda conservar a
dgndad, a beeza y trageda de carcter nco de su vda. No
dudo de que a veces me he equvocado y he cometdo errores,
que a veces he sdo demasado apasonado y habr desconcertado
y puesto en pegro con ms paabras a agn ector |oven. Pero s
Usted contempa as fuerzas que en e mundo actua se oponen a
que e ndvduo evoucone haca a personadad, haca e ser
tota, s contempa a ser humano carente de fantasa, poco
sensbe, totamente adaptado, obedente, ntegrado, que es e
dea de as grandes coectvdades y sobre todo de Estado, no e
resutar dfc tener comprensn y toeranca con os ademanes
combatvos de pequeo Don Ou|ote contra os monos de vento.
La ucha parece nt y absurda. A muchos hace rer. Y sn embargo,
hay que uchar, y Don Ou|ote no tene menos razn que os
monos de vento.
(Carta, 1954)
Iguamente me aegra que Usted haya encontrado que, a pesar
de todo, ambas narracones (a as que a fn y a cabo separan 14
aos) congenan ben. Muchos ectores han opnado o contraro, y
hay tambn un nmero consderabe que nunca ha perdonado
que e autor de Camenznd y de Knup haya degenerado en
e Deman y e Steppenwof. Y yo msmo tampoco he sentdo
sempre a undad de Camenznd y Deman, de Verobung
(Compromso) y Ken und Wagner (Ken y Wagner), y me
he rebeado nterormente contra e hecho de que no fuese
posbe vover de Deman a as nocentes narracones suabas de
m |uventud, y que hubese tendo que sacrfcar una certa
comoddad y un caor hogareo para acanzar as etapas
posterores.
(Carta, 1951)
Dce Usted que ha edo cas todos ms bros y, sn embargo,
en su carta hace como s yo hubese escrto so e Deman,
Steppenwof y Godmund, bros en os que e ndvduo se
rebea contra e peso ggantesco de deber, y donde a naturaeza
trata de savaguardar sus derechos frente a esprtu. Pero
tambn en estos bros aparece ntacto e esprtu, est a
exgenca de que e hombre haga o mxmo de s msmo o que, a
menos, respete ese mundo esprtua. Frente a Steppenwof se
haan Traktat y Lehre vom Gest und von den Unsterbchen
(La teora de esprtu y de os nmortaes), frente a Godmund,
Narcso.
(Carta, 1954)
A o argo de os sgos han exstdo m deoogas, partdos y
programas, m revoucones, que han transformado e mundo y
quzs o han hecho progresar. Pero nnguno de sus programas,
nnguno de sus dogmas ha sobrevvdo a su tempo. Los cuadros y
as paabras de agunos verdaderos artstas, y tambn as paabras
de agunos autntcos sabos y de aqueos que aman y se
sacrfcan, han sobrevvdo a os tempos y m veces una paabra
de |esucrsto o de un poeta grego ha acanzado y despertado a
as personas, an a cabo de os sgos, y es ha aberto os o|os
para e sufrmento y e magro de a humandad. Ser en esta fa
de amantes y testgos uno pequeo, uno entre mes, sera m
deseo y ambcn, no que se me consderase gena o ago
parecdo.
(Carta, 1937)
Prosa temprana
Las paabras estn hechas como de meta! y se een despaco y con dfcutad...
Sn embargo, e bro es muy poco teraro. En sus me|ores pasa|es es necesaro
y snguar. Su devocn es autntca y profunda.
Rainer Mara Rilke
De otoo de 98 a octubre de 99 he vvdo vountaramente en un
senco tota, fecundo, sn trato aguno con personas. En e nverno
de 1898/99 escrb Ene Stunde hnter Mtternacht (Una hora
detrs de medanoche) pubcado en |uo de 99... En Caw m
bro so suscta ndgnacn.
(Carta, 1899)
Prlogo a Eine tunde !inter Mitternac!t"
(19#1)
Ene Stunde hnter Mtternacht fue pubcado por a edtora de
Eugen Dederchs de Lepzg, mpreso por W. Drugun en |uno
de 1899, un bro pequeo, mpreso y adornado con
extraordnaro esmero, ben conocdo por os coecconstas de
ms prmeros bros, aunque agunos soamente o conozcan por
e ttuo, pues s de personas que o han buscado vanamente
durante aos en os antcuaros. Los pequeos poemas en prosa
que o componen, fueron escrtos entre 1897 y 1899 en
Tbngen. Yo mantena entonces correspondenca con una |oven
poetsa de Norte de Aemana; me haba escrto tras eer una
poesa ma que haba encontrado en una revsta ovdada, y se
amaba Heene Vogt. No nos conocamos personamente, pero
haca poco me haba escrto que se haba prometdo con e
|oven edtor Eugen Dederchs. Y como yo conoca de ste edtor,
cuyos prmeros bros fueron pubcados en Forenca, varos bros
nteresantes y presentados de manera nueva, especamente su
edcn en tres vomenes de as obras de |acobsen, me decd a
envare m manuscrto. E no saba nada de m, y m pequeo
bro no enca|aba de todo en a nea de su edtora, y sn duda
debo a a ntercesn de su nova y |oven esposa que se decdese,
a pesar de todo, a edtaro. En ms apuntes, como Dederchs
amaba ms escrtos en prosa, echaba de menos e eemento
berador y escrba: Aunque, habando snceramente, tengo
poca fe en e xto comerca de bro, estoy convencdo de su
vaor teraro. Me propuso una edcn de sescentos e|empares
y, despus de que yo me mostrase de acuerdo con todas sus
proposcones, escrb en una segunda carta: No cuento con dar
sada a sescentos, pero espero que ya con a presentacn
ame a atencn y compense as e nombre desconocdo de
autor.
De as pocas crtcas que obtuvo m brto tras su pubcacn, so
dos tuveron un certo peso, a una de Whem von Schoz, a otra
de Rke. E xto comerca fue reamente escaso, en e prmer ao
se venderon 53 e|empares. Agunos aos ms tarde, cuando yo ya
era conocdo por otros bros, a pequea edcn se agot
rpdamente. Pero mentras tanto haba cambado m propa
acttud con respecto a bro y propuse a edtor que no hcese una
nueva edcn, o que hasta hoy no ha suceddo.
En cuanto a ttuo de m prmer bro en prosa, su sgnfcado
estaba caro para m, pero no para a mayora de os ectores. Yo
quera audr a reno en que yo vva, a pas de ensueo de ms
horas y das potcos que se encontraban msterosamente en
agn ugar entre e tempo y e espaco, y en prncpo deba
amarse Ene Mee hnter Mtternacht (Una ma detrs de
medanoche), pero ese ttuo me recordaba demasado as Dre
Meen hnter Wehnachten (Tres mas detrs de Navdades),
de cuento. As egu a Ene Stunde hnter Mtternacht.
Oue e bro desaparecese ms tarde de a sta de ms bros y
permanecese durante aos ocuto, tuvo sus razones bogrfcas.
En os estudos en prosa de Ene Stunde hnter Mtternacht yo
haba creado un reno ensoado de artsta, una sa de beeza, su
poesa era una huda de as tormentas y os absmos de mundo
cotdano haca a noche, e sueo y a hermosa soedad. No e
fataban a bro rasgos estetcstas. Whem Schoz opnaba en su
ensayo que e bro estaba muy nfuencado por Maeternck y
Stefan George. En o que se refere a prmero tena razn, yo
haba edo Le trsor des humbes y Tntages. De George,
por e contraro, no conoca todava una nea cuando s pubc
m bro, sus prmeros versos -os poemas pastoraes- no os
egu a conocer hasta unos meses ms tarde en Basea. Y s en
aqueos poemas tempranos de Maeternck, a pesar de o mucho
que entonces me gustaban -un certo crepscuo artfca, una
forma de ntroversn geramente enfermza, enamorada de s
msma-, me nspraban a veces desconfanza, pues ese pegro
exsta precsamente tambn para m y m poesa, conoc poco
despus en e ncpente cuto a George otra case, an ms fata,
de estetcsmo: e cutvo de un pathos consprador, de un
esotersmo arrogante de dque, que rechac nstntvamente
desde e prncpo. Agunas cosas que dce Hermann Lauscher en a
narracn Luu, escrta pocos meses despus de pubcarse Ene
Stunde hnter Mtternacht, nforman a respecto. Lauscher fue
un ntento de conqustarme una parcea de mundo y de readad, y
de escapar de os pegros de una soedad en parte arrogante, en
parte temerosa de mundo. E paso sguente en este camno, un
paso que destacaba cas excesvamente o sano, natura e
ngenuo, fue Peter Camenznd, en e que encontr reamente
una espece de beracn, pero que debdo a su xto ampo e
nesperadamente rpdo, me per|udc enormemente. Hoy Ene
Stunde hnter Mtternacht me parece, para e ector nteresado
en comprender m camno, por o menos gua de mportante que
Lauscher y Camenznd. Este bro desaparecdo no se ofrece
en esta nueva edcn a a gran masa de ectores, para os que su
contendo y sus probemas, como cuando se pubc por prmera
vez, carecen de nters. Con esta nueva edcn mtada,
pretendemos ponero a acance de pequeo crcuo de amgos y
crtcos.
Prlogo a la edicin de $ermann %ausc!er"
(19&')
Por deseo de agunos amgos, pero sobre todo, sguendo a
nvtacn de Whem Schfer, va a desenterrarse a dfunto
Hermann Lauscher y se e va a mandar de nuevo entre a gente.
As que debo una expcacn, a menos bbogrfca.
Hnterassene Schrften und Gedchte von Hermann Lauscher
(Escrtos y poemas postumos de Hermann Lauscher) era e
ttuo de una pequea obra, que pubqu en Basea a fnaes de
1900, y en a que ba|o seudnmo haca e baance de ms sueos
de adoescente, que por entonces haban desembocado en una
crss. Pensaba meter en un atad y enterrar |unto con Lauscher,
que yo haba nventado y de|ado morr, ms propos sueos, en a
medda en que me parecan concudos. E brto se pubc en
una edcn muy pequea y apenas ha egado a conocerse ms
a de m crcuo de amgos. Agunos que conocan ms bros
posterores, se nteresaron despus por e pequeo escrto y
veron en una espece de curosdad terara.
Nunca pens en una nueva edcn, hasta que en e tmo tempo
unos amgos a recamaron vvamente, y eg fnamente a
proposcn de Whem Schfer. Como no veo nnguna ra(n para
negar parte de m |uventud y como, an hoy, estoy dspuesto a
defender eststcamente a Lauscher, ced.
La cuestn era en qu forma ba a resuctar e pecado de m
|uventud. Pens en una refundcn, pero comprend
nmedatamente que as deas y os estados de nmo de un |oven
de vente aos no pueden, despus de dez aos, ser retocados
por msmo, ya que su nco vaor reatvo es a expresn, e
rtmo, e ademn. Y tachar o me|orar ago me pareca cto.
E texto sgu, por o tanto, sendo e msmo, tambn donde hoy
me resuta extrao y hasta antptco. En cambo me parec
oportuno redondear e brto, fragmentaro y poco voumnoso.
Aadr ago nuevo no hubese tendo sentdo y hubese per|udcado
a con|unto. Pero posea an dos pequeos poemas de aquea
poca (Luu y Schafose Nchte (Noches de nsomno)). E
prmero ha sdo pubcado ncamente en una revsta suza, e
segundo es ndto. Ambos guardan una ntma reacn con
Lauscher y fueron escrtos en a msma poca que ste. Aad,
pues, estos dos poemas.
Ahora tengo e bro deante de m, mrndome con un are poco
fez: documentos de una |uventud hermosa y entraabe, pero
nada fc. Lo que yo quera entonces, no o he consegudo; o que
he consegudo, eg cas sn querer, y no me pesa mucho. En
cambo, en estos ntentos potcos tempranos escucho ahora
consternado y sorprenddo unos tonos y veo abrrse unos camnos
que me resutan otra vez vtaes y dgnos de ser tomados en
sero, e gnoro cmo puderon serme extraos durante aos y
egar cas a perderse. En estos ntentos hay mucho que me hace
dudar de os camnos que he emprenddo desde entonces, y que
me obga a amargas concusones.
Pero as concusones amargas son me|or que nada y e que ha
ncado una vez a pegrosa senda de a autoobservacn y de as
confesones tene que soportar as consecuencas con serendad,
aunque sean nesperadas y penosas.
No me nqueta, que vengan ahora agunos a reprocharme ms
pecados de entonces, como s fueran de hoy, y que otros pensen
que hubese hecho me|or en traba|ar en ago nuevo, en ugar de
vover a desenterrar tentatvas |uvenes. No saben, n ntuyen, o
penosa que me ha resutado esta nueva edcn y no comprenden
que a haya hecho precsamente por eso, y que haya agerado
con eo m concenca. Por o dems, tanto e Lauscher actua
como e antguo, no pretenden ser otra cosa, que una confesn
para m y ms amgos.
)el prlogo a $ermann %ausc!er"
(19**)
Hnterassene Schrften und Gedchte von Hermann Lauscher,
herausgegeben von H. Hesse (Escrtos y poemas postumos de
Hermann Lauscher, pubcados por H. Hesse), era e ttuo de un
pequeo bro, que aparec en Basea en 1901. Era m tercera
pubcacn, precedda por os Romantsche Leder (Cancones
romntcas) y a obra en prosa Ene Stunde hnter Mtternacht.
Cada vez, que a o argo de os aos, he vueto a eer e
Lauscher, me han amado a atencn pasa|es que me hubese
gustado tachar o cambar, por e|empo aqueas paabras
mprudentes, atsonantes, |uvenes sobre Tosto a prncpo de
daro. Sn embargo, no me parec cto fasfcar a posteror m
propa magen de adoescente.
A a prmera edcn seudnma de 1906 aad un progo
1
que
fgura aqu sn nnguna modfcacn.
Peter +amen(ind"
Recuerdo e Camenznd e|anamente como ago fro; pape eno de coor
otoa y sobredad.
1
Water Kmpff, n der aten Sonne.
Bertot Brecht
Fue para m una gran aegra que Usted acogese con tanta
smpata m mezca un poco agra de muchacho campesno y poeta.
La nca aegra profunda y e nco enrquecmento que puede
obtener un autor de una pubcacn, son precsamente esas tres o
cuatro cartas de amgos comprensvos...
Usted ha estudado e carcter pecuar de Peter Camenznd con
cardad y suteza extraordnaras. Me reprochan que m
descrpcn de as mpresones de a nfanca de Peter sea tan poco
nfant, y me aegra que Usted no o haya dcho tambn. Pues e
reato de estas mpresones est escrto por Peter, hombre ya
aduto y hecho. Para todos nosotros a nfanca no es o que
quzs fue en readad, sno o que entendemos por ta como
adutos, una magen de recuerdo mezcada con reveacones
posterores y nostaga.
Y poco mporta o que sea de Peter a fna. No se trataba de hacer
que egase a ser ago, sno de desarroar hasta donde pudese
sus apttudes personaes en e fuego de a vda.
Pero basta ya de habar de . Ahora queda en manos de a crtca
ofca que ya o anazar y despumar. Para m e xto de bro
sgnfca mucho. Espero que, aunque no tenga xto comerca,
eeve un poco m nombre y m crdto teraro, para que m
exstenca gane sodez e mpuso.
(Carta, 1904)
obre Peter +amen(ind"
, los estudiantes -ranceses con moti.o del tema de la
agr/gation" de este a0o1
Ustedes, |venes compaeros, han encontrado entre os temas
que es presenta esta vez e programa de a agrgaton, e tema
H. Hesse, e romancer, en partcuer: Peter Camenznd. Esto es
evar a muchos a eer por prmera vez Peter Camenznd y a
pensar sobre .
Constatarn que es sobre todo una obra temprana, de |uventud,
m prmera novea, escrta en Basea en os prmeros aos de este
sgo y pubcada en 1903 por vez prmera. Procede por o tanto de
un tempo ya egendaro, anteror a as grandes guerras y a os
cambos profundos de a poca, de a atmsfera de paz y
despreocupacn, de a que ta vez hayan odo habar a sus padres
o abueos. Sn embargo, no respra contento n satsfaccn, porque
es a obra y e testmono de un |oven, y e contento y a
satsfaccn no son rasgos de a |uventud.
E descontento y a nostaga de Peter Camenznd no se referen a
as crcunstancas potcas sno, en parte, a su propa persona, de
a que exge ms de o que probabemente podr dar, y en parte a
a socedad, a a que crtca de manera |uven. E mundo y a
humandad, a os que todava ha tendo poca ocasn de conocer,
e resutan demasado hartos, demasado autosatsfechos,
demasado escurrdzos y normazados; qusera vvr con ms
bertad, con ms nobeza, con mayor ntensdad y beeza, que ese
mundo a que desde e prncpo se sente opuesto, sn darse
cuenta de o mucho que e seduce y atrae.
Como es poeta, se vueve, en su deseo rreazado e rreazabe,
haca a naturaeza, a ama con a pasn y devocn de artsta,
encuentra temporamente en ea, en su entrega a pasa|e, a a
atmsfera y a as estacones, un refugo, un ugar de veneracn,
medtacn y exatacn.
En este sentdo, como Ustedes saben, es un tpco h|o de su
poca, a poca arededor de 1900, a poca de os Wandervge
y de os movmentos |uvenes. Trata de ae|arse de mundo y a
socedad y vover a a naturaeza, repte a pequea escaa a
reben, entre vaente y sentmenta, de Rousseau, y por ese
camno se converte en poeta.
Sn embargo, y ste es e rasgo que caracterza este bro |uven,
Peter no pertenece a os Wandervge y a as asocacones
|uvenes, a contraro, en nnguna parte se ntegrara peor que en
esos grupos tan convenconaes e ngenuos como arrogantes y
rudosos, que tocan a gutarra en torno a os fuegos de
campamento o se pasan as noches dscutendo. Su meta, su dea
no es ser hermano en un grupo, cmpce en una con|ura, voz en
un coro. En ugar de comundad, camaradera e ntegracn, busca
o contraro; no quere recorrer e camno de muchos, sno segur
obstnado su propo camno, no quere marchar con os dems y
adaptarse, sno refe|ar y vvr en su propa ama a naturaeza y e
mundo en nuevas mgenes. No est hecho para a vda en
coectvdad, es un rey sotaro en un reno de sueos, que
msmo ha creado.
Creo que tenemos aqu a dea domnante que est presente en
toda m obra. Es verdad que no me he quedado en a pecuar
acttud de ermtao de Camenznd; en e curso de m evoucn no
he euddo os probemas actuaes y nunca he vvdo, como creen
ms crtcos potcos, en una torre de marf -pero m prmer y
ms acucante probema no fue nunca e Estado, a Socedad o a
Igesa, sno e ser humano, a persona, e ndvduo nco sn
normazar-. En este sentdo se puede tomar perfectamente e
Camenznd, por nsgnfcante que pueda ser, como punto de
partda para un estudo y un anss de toda m vda.
Muchas cosas de este brto es resutarn curosas, antcuadas y
extravagantes. Peter Camenznd smpfca a menudo demasado
cuando pensa y formua, tende a sobrevaorar demasado o
natura y o prmtvo, o ngenuo y o ntutvo, frente a mundo de
nteecto y a cutura.
Con una sonrsa e sorprendern a veces hacendo aardes y
fantaseando como en a hstora nventada de su estanca en Pars.
No tengan mramentos con m Peter, anaceno ben con os
medos de su cenca. Mentras tanto se ha hecho ve|o y ha
perddo en su argo camno ya parte de su susceptbdad y de
sus manas.
(Carta, 1951)
2a3o las ruedas"
obre la no.ela 2a3o las ruedas" $1 $1 escribi en 194* en su carta circular
2egegnungen mit 5ergangenem" (Encuentro con el pasado")6 .olumen 1&6
p7gina *428*4*1 El .olumen del legado de $1 $19 :ind!eit und ;ugend .or
<eun(e!n!undert6 $ermann $esse in 2rie-en und %ebens(eugnissen
1=''81=94" (>n-ancia ? adolescencia antes de mil no.ecientos6 $ermann
$esse en cartas ? testimonios de su .ida 1=''81=94 ") puede leerse como
acompa0amiento biogr7-ico de 2a3o las ruedas"1
obre el libro de narraciones <ac!barn" (5ecinos")
(19&=)
Me gusta utzar, como por e|empo en as dos tmas hstoras de
Nachbarn, a bertad forma de nuestra novea corta para, en
ugar de dedcarme a a narracn propamente dcha, entregarme
a a contempacn de a naturaeza y de as amas humanas
snguares. E hecho de que, como en todos ms bros anterores,
predomne e do se debe seguramente, en gran parte, a m
manera de ser a|ena a todo dramatsmo; pero es en parte
tambn, una mtacn conscente a un terreno, en e que me
sento ms seguro, que en a descrpcn de certos temas nada
dcos, para os que me fata todava segurdad.
Ms no puedo decr con estas pocas paabras. ncamente aadr
que, a pesar de esta tma observacn, no opno en absouto que
un autor sncero pueda eegr con competa bertad sus temas.
Por e contraro, estoy convencdo de que os temas acuden a
nosotros, y no a revs y que, por o tanto, a aparente eeccn
no es e acto de una vountad persona ndependente, sno, a gua
que cada decsn, a consecuenca de un determnsmo
nnterrumpdo. No qusera dar a mpresn de que apruebo todas
as deas y traba|os de un poeta, pero s de que admto de buen
grado y convencdo, que aqu, como en a vda, a creenca en a
determnacn no anua en absouto a responsabdad persona.
Tenemos un punto de referenca seguro en a concenca, y a
concenca potca es por o tanto a nca ey que debe segur e
poeta; eudra e per|udca tanto a como a su traba|o.
Ross!alde"
Esta novea me ha dado mucho traba|o y sgnfca para m una
despedda a menos tempora, de probema ms arduo que me ha
ocupado. Pues e matrmono desafortunado, de que trata e bro,
no nace de una eeccn equvocada, sno, ms profundamente, de
probema de matrmono entre artstas, de a cuestn de s un
artsta o pensador, un ser que no quere vvr a vda so
nstntvamente, sno que quere sobre todo observara y
representara con a mxma ob|etvdad -s esa persona est
capactada para e matrmono-. No conozco a respuesta, pero he
tratado de puntuazar m poscn en e bro; en se concuye un
asunto, que yo espero souconar de otra manera en a vda.
(Carta, 1914)
Pensaba encontrar una espece de pastche refnado. Pero no
fue as. E bro me gust y sa aroso de a prueba; so hay
agunas frases que hoy tachara o cambara y, en cambo, hay
muchas cosas que hoy ya no sera capaz de escrbr. Con este bro
acanc e mxmo nve de ofco y tcnca de que era capaz y,
en este sentdo, no he progresado ms. A pesar de todo, fue
postvo que a guerra me sacase voentamente de esa evoucn
y que, en ugar de de|ar que me convrtese en un maestro de
buenas formas, me ntrodu|ese en una probemtca ante a cua
no poda mantenerse a pura esttca.
(Carta, 1942)
:nulp"
Los hermosos vomenes de noveas cortas de aqueos aos de transcn, sn
duda, pertenecen a a prosa narratva ms pura, y e Knup, este fruto tardo
sotaro de un mundo romntco, me parece una estampa ndeebe de a
pequea Aemana, un cuadro de Sptzweg y a msmo tempo msca pura,
como una cancn popuar.
te-an @Aeig
E escrtor descrbe o que e atrae, y persona|es como Knup son
muy atractvos para m. No son tes pero hacen muy poco
dao, mucho menos que agunos tes, y |uzgaros no es asunto
mo.
Ms ben creo que s seres con taento y sensbdad como Knup
no encuentran un sto en e mundo que es rodea, ste es tan
cupabe como e propo Knup.
(Carta, 1935)
)emian"
Sendo aemn, no es provncano. Inovdabe e efecto eectrzante que tuvo
nmedatamente despus de a Prmera Guerra Munda e Deman de aque
msteroso Sncar, una obra que con mpresonante precsn do en e nervo de
a poca y arrastr a un entusasmo agradecdo a toda una |uventud, que crea
que de sus fas haba surgdo un portavoz de su sentr ms profundo (y era un
hombre de ya 42 aos e que e daba o que necestaba).
B!omas Mann
)emian"
(1919)
)e todas partes me piden Cue eDpliCue por Cu/ no publi Cu/ el
)emian" con mi propio nombre6 ? por Cu/ eleg precisamente
el seudnimo inclair1
+omo algunos periodistas !an a.eriguado mi paternidad
literaria ? !an destruido mi peCue0o secreto6 con-ieso ser el
autor de la obra1 Pero no puedo ni satis-acer ni aceptar los
deseos de re.elacin ? eDplicacin sicolgica sobre el origen del
)emian" ? las ra(ones de su seudonimidad1 %a crtica tiene
el derec!o de anali(ar al escritor !asta donde pueda6 tambi/n
tiene el derec!o de tildar de tontera ? lle.ar a la lu( de la
discusin pEblica lo Cue para el escritor es importante ?
sagrado1 Pero a! se agotan sus derec!os1 obre los secretos6
!asta los Cue no llega la crtica6 el poeta sigue teniendo su
propio derec!o6 Cue slo /l conoce6 su peCue0o ? bien
guardado secreto1
+omo desgraciadamente se !a roto el .elo6 !e de.uelto el
premio Fontane6 Cue -ue concedido al )erritan" ? !e pedido
a mi editor Cue ponga mi nombre de autor en las -uturas
ediciones del libro1 +onsidero satis-ec!as as mis obligaciones1 F
para la prDima .e(6 ?a s/6 despu/s de esta eDperiencia6 un buen
camno, competamente seguro, para quedar en a sombra, s
vovese a tener en a vda un secreto sagrado. Pero no se o
revear a nade.
Prlogo a inclairs <oti(buc!"
(%ibro de notas de inclair)
(<ue.a edicin 19G2)
Sncar fue e seudnmo que eeg, en a poca de prueba ms
amarga de m vda, para agunos de ms ensayos escrtos durante
a guerra de 1914 y uego para e Deman, pensando en e amgo
y benefactor de Hdern en Homburg, cuyo nombre me era
querdo desde |oven, y que posea para m una maga secreta.
Ba|o e sgno de Sncar se haa para m, an hoy, aquea poca
candente, a agona de un mundo hermoso e rrecuperabe, e
despertar, en un prncpo dooroso, despus aceptado
penamente, a una nueva comprensn de mundo y de a readad,
e descubrmento sbto de a undad ba|o e sgno de a poardad,
de a concdenca de os antagonsmos, ta como os maestros de
ZEN a trataron de traducr a frmuas mgcas hace mes de aos
en Chna.
Pasa3es del )emian" de inclairs <oti(buc!"
(192*)
S no fusemos ago ms que seres ncos, sera fc hacernos
desaparecer de mundo con una baa de esco
peta y no tendra ya sentdo contar hstoras. Pero cada hombre no
es soamente ; tambn es e punto nco y especa, en
cuaquer caso mportante y curoso, donde, una vez y nunca ms,
se cruzan os fenmenos de mundo de una manera snguar. Por
eso a hstora de cada hombre es mportante, eterna, dvna, por
eso cada persona, mentras vve y cumpe a vountad de a
naturaeza, es maravosa y dgna de toda atencn. En cada uno se
ha encarnado e esprtu, en cada uno sufre a cratura, en cada
uno es crucfcado un savador.
Pocos saben hoy qu es e hombre. Muchos o ntuyen y por eso
mueren ms tranquos, como yo morr cuando haya termnado
de escrbr esta hstora.
M hstora no es agradabe, no es duce y armonosa como as
hstoras nventadas, sabe a dsparate y confusn, a ocura y sueo,
como a vda de todos os hombres que ya no queren segur
engandose a s msmos.
La vda de cada hombre es un camno haca s msmo, e ntento
de un camno, e esbozo de un sendero. -Podemos entendernos
os unos a os otros; pero so nosotros nos podemos nterpretar.
)e la in-ancia9
A veces saba que m meta en a vda era ser como ms padres,
tan caro y puro, tan superor y ordenado; pero e camno era argo,
y para egar a a meta haba que pasar por e coego y estudar,
sufrr pruebas y exmenes; y e camno ba sempre bordeando e
otro mundo ms oscuro, a veces o atravesaba y no era de todo
mposbe quedarse y hundrse en . Haba hstoras de h|os
perddos a os que haba suceddo eso, y yo as ea con verdadera
pasn. E retorno a hogar paterno y a ben era sempre berador
y grandoso, y yo senta que aqueo era o nco bueno y
deseabe; pero a parte de a hstora que se desarroaba entre os
maos y perddos sempre resutaba ms atractva y, s se hubera
poddo decr o confesar, daba cas pena que e h|o prdgo se
arrepntese y vovera. Pero aqueo no se deca, n se pensaba;
exsta de aguna manera como presentmento y posbdad en e
fondo de corazn.
La hstora de estgma de Can: e estgma fue o que exst en un
prncpo, y en se bas a hstora. Hubo un hombre con ago en
e rostro que daba medo a os dems. Nade se atreva a tocare;
y sus h|os mpresonaban. Ouzs no se trataba de una
autntca sea sobre a frente, de ago como un mataseos de
correos, as cosas no sueen ser tan burdas en a vda.
Probabemente fuera ago apenas perceptbe, nquetante: un
poco ms de ntegenca y audaca en a mrada, a as que a gente
no estaba acostumbrada. Aque hombre tena poder, aque hombre
nspraba temor. Levaba una sea. Esta no se expcaba como o
que era, es decr como una dstncn, sno como todo o contraro.
La gente d|o que aqueos tpos con a sea eran snestros; y a
verdad, o eran. Los hombres con vaor y carcter sempre resutan
snestros a os dems.
Cuando os traba|adores asesnan a os fabrcantes o os rusos y
os aemanes dsparan os unos contra os otros, so se
ntercamban os aos. Pero no ser en vano. Pondr de manfesto
a futdad de os deaes actuaes, provocar una qudacn de
doses arcacos. Este mundo, as como es ahora, quere morr,
quere perecer, y perecer.
Lo que vendr despus es nmagnabe. E ama de Europa es un
anma que ha estado muchsmo tempo encadenado. Cuando
est bre, sus prmeros mpusos no sern muy agradabes. Pero
os camnos y rodeos carecen de mportanca, s a cambo sae a a
uz a verdadera msera de ama, que desde hace tanto tempo
es ocutada y aturdda una y otra vez con mentras. Entonces ser
nuestro da, nos necestarn no como |efes, sno como
vountaros, como seres que estn dspuestos a estar donde es
ama e destno. Mra, todas as personas estn dspuestas a
reazar o ncrebe cuando sus deaes estn amenazados. Pero
nnguno est dspuesto cuando ama un nuevo dea, un nuevo
mpuso de crecmento, quzs pegroso e nquetante.
En a profunddad estaba gestndose ago. Ago as como una
nueva humandad. Yo v a muchos, y aguno mur en e frente a m
ado -que de manera ntutva descubreron que e odo y a ra, e
asesnato y a destruccn, no estaban gados a as cosas. No, as
cosas y as metas eran competamente casuaes. Los sentmentos
prmaros, tambn os ms sava|es, no estaban drgdos contra e
enemgo, su obra sangrenta era soamente un refe|o de nteror,
de ama dvdda, que quera desatarse y matar y morr para
vover a nacer.
Lo que en agunas ocasones he dcho sobre e crstansmo, no
aspra a a exacttud ob|etva absouta; sta so exste dentro de
a ortodoxa y en ea no he estado nunca. No recuerdo
exactamente o que d|e sobre este tema en e Deman, hace
ms de 35 aos que o escrb. Respeto todas as regones, pero
no a pretensn de vadez nca de os ortodoxos.
E nombre Deman no fue nventado n eegdo ( por m, o
conoc en un sueo y me gust tanto que o puse como ttuo de
m bro. Ms tarde cuando ste ya haba sdo pubcado, me
enter de que exste tambn como apedo, tambn en a forma
taana Deman.
An otra cosa: caro que e muchacho Kromer vve tambn o que
pugna por sar de . Lo hace a un nve nferor y s no consgue
eevarse, termnar como drector de banco o presdaro. A menos
sus humacones y sus nfamas dan ocasn a atormentado
Sncar para evoucones vaosas.
Su tma pregunta a consdero ft. Se puede preguntar por
todo o que fgura en un bro y que a uno e parece mportante,
pero no por o que no est escrto en . Sno no se acabara
nunca. A m me parec muy mportante o que suceda entre
Deman y Sncar. No veo o que podra haber suceddo de
provechoso entre Deman y Kromer.
(Carta, 1955)
@arat!ustras Hiederke!r
(El regreso de @arat!ustra)
:lingsors let(ter ommer
(El Eltimo .erano de :lingsor)
Estoy eyendo Kngsors etzter Sommer de H. Hesse. Esta novea corta es
muy bonta, tene ago de Edschmd, pero es mucho me|or. Hay un persona|e que
a fna so bebe vno y se arruna y que contempa as estacones de ao y de|a
que saga a una, esa es su ocupacn!
2ertolt 2rec!t
Kngsors etzter Sommer, obra que consdero conscentemente una de as
ms mportantes de a nueva prosa.
te-an @Aeig
)e un diario
(192&)
E pasado ao 1920 ha sdo seguramente e ms productvo de m
vda, y e ms trste, aunque no e de as conmocones ms graves.
Ahora, en este ao de 1921 que comenza todo sgue ms o
menos gua.
Hace cas dos aos tuve m tmo momento de auge. E ao
1919, hasta e fna de otoo, fue e ms peno, abundante,
ndustroso y ardente de m vda. En enero termn de escrbr,
an en Berna, Knderseee (Ama nfant) y en e msmo
mes, en tres das y tres noches, Zarathustras Wederkehr,
nmedatamente despus Hemkehr (Vueta a casa), y eso a
pesar de que m vda estaba muy agtada, ena de desgraca y
acosada por a penura. En abr se produ|o m separacn de a
fama, a partda de Berna; por todas partes se presentaban
preocupacones y dfcutades, nterores y exterores, pero en
cuanto tuve una habtacn y una mesa, comenc Ken und
Wagner y apenas termnada, escrb Kngsor. A msmo
tempo pntaba da a da centos de mnas, dbu|aba y mantena
reacones actvas con muchas personas, tena aventuras
amorosas, pasaba ms de una noche en e Grotto bebendo vno,
-m vea arda por todos os extremos. Y ahora, desde hace cas
ao y medo, vvo como un caraco, despaco, econmcamente,
con a ama reducda a mnmo. A excepcn de a prmera parte
de Sddhartha y e comenzo de a segunda parte nterrumpda,
no he producdo nada, en cambo he pntado y edo mucho, he
medtado, me he aproxmado nterormente ms a a Inda de os
doses y de cuto a os doos, y hacendo un rodeo a travs de
Bachofen, he estudado tambn mucho e mundo matrarca
antguo -y a pesar de estancamento y a parazacn, sento
crecer dentro de m una raz ocuta que se ama fe: fe en
Sddhartha sobre todo, a que durante agunos meses haba
consderado perddo, pero tambn fe en m y en a vda. A
menudo parece enfermza y absurda tanta medtacn, esa
ntermnabe espera, ese afn de educarse y estar dspuesto, ese
cmuo de mgenes que uno no puede pntar. Pero s tene
sentdo. He pasado por cosas ms graves y estpdas que sto, y
en genera os perodos graves y estpdos me han sentado me|or
que os sensatos y aparentemente fecundos. Tengo que tener
pacenca, no sensatez. Tengo que profundzar as races, no sacudr
as ramas.
obre @arat!ustras Hiederke!r"
(1919)
En os tmos das de enero escrb, ba|o a presn de os
acontecmentos mundaes, en dos das y dos noches e breve
escrto Zarathustras Wederkehr que poco despus se pubc
annmo y fue envado a ms amgos.
Entre as dudas que susct entre muchos ectores este
testmono de un apotco, se repteron una y otra vez as dos
sguentes. Cas todos os que haban advnado a autor (o que no
era dfc) e hacan estas dos preguntas: Por qu no dces tu
nombre? y para qu a mscara de Zarathustra, as remnscencas
de Netzsche, a mtacn de esto?
E prmer reproche, y e ms feo, que se me hzo por e
anonmato, e de a cobarda, ha quedado nvadado, espero, a
responsabzarme pbcamente de escrto. Oue surgese
repetdamente me parece caracterstco de a mentadad de
tempo de guerra. Incuso a personas de carcter es ha parecdo
perfectamente posbe y probabe que su autor tratase de eudr
posbes consecuencas ncmodas sencando su nombre. Y en
efecto, desde 1914 todo aemn que ha uchado en pbco por a
dea de una humandad supranacona ha sdo castgado de una
manera tan bruta y ha quedado tan desamparado que haca fata
un certo vaor para persstr en taes acttudes. Yo personamente
estoy orguoso de todas as ofensas que he sufrdo desde e
verano de 1914 en nuestra prensa chauvnsta y no deseo
recuperar a amstad de esos seores y de esos perdcos,
que ahora, desde novembre de 1918, aprueban con tanta
vehemenca esas msmas deas, por as que nos han apedreado
hasta este momento.
Pero, por qu pubqu entonces m escrto de manera annma,
sno fue por medo? Me sorprende que nade haya descuberto e
motvo. Ouen haya edo squera un so testmono de a actua
|uventud nteectua -es decr, de os expresonstas- conoce a
aversn, que ega hasta e despreco y e odo extremos, que
nuestros |venes senten haca todo o que conocen como
pasado, antcuado, mpresonsta; que yo pertenezca a
ese mundo me parec fuera de duda, y que un escrto frmado
con m nombre no sera edo por e sector ms vvo de a |uventud,
me parec seguro. Esa fue a ra(n para quedar en e anonmato.
Y ahora a segunda pregunta: por qu me apoy en Netzsche,
por qu mt e tono de Zarathustra?
Creo que m escrto recordar e Zarathustra a un ector con un
sentdo de doma sut, pero penso que ste descubrr tambn
nmedatamente que no pretende en absouto una mtacn de
esto. M escrto recuerda, evoca, pero no mta. Un mtador de
Zarathustra habra utzado una sere de rasgos eststcos que
yo omt por competo.
Adems tengo que reconocer que hace cas dez aos que no he
tendo e Zarathustra de Netzsche en as manos.
No; e ttuo y e esto de m pequeo escrto no surgeron por a
necesdad de una mscara o por e deseo de hacer un
expermento eststco. Por otro ado e que rechace e esprtu
de este escrto, debe ntur -eso creo- a gran presn ba|o a
que fue escrto. Fu percbendo as remnscencas de Netzsche y
a evocacn de esprtu de su Zarathustra en e msmo acto de
escrbr, cas nconscente y competamente exposvo. Pero desde
haca ya meses, ncuso desde haca ya aos, se haba formado en
m otra opnn sobre Netzsche. No sobre su pensamento, sobre
su obra. Pero s sobre Netzsche, a persona, e hombre. Desde e
penoso fracaso de nuestra nteectuadad aemana durante a
guerra, me pareca ms y ms e tmo representante sotaro de
un esprtu aemn, de una vaenta, de una vrdad aemanas que
parecan haberse extngudo precsamente entre os nteectuaes
de nuestro puebo. Acaso no e haba enseado su asamento
entre coegas enos de rresponsabe ambcn, a seredad de su
msn? Acaso su ndgnacn ante e espantoso decve cutura
de Aemana durante a poca guermna no e haba convertdo
fnamente en un antaemn? Y acaso no fue Netzsche e
enconado desprecador de dero mpera aemn, e tmo
sacerdote fervente de un esprtu aemn aparentemente
morbundo? No fue , e noportuno y asado, e que hab a a
|uventud aemana con ms fuerza que nade?
Aunque no e comprendesen y e nterpretasen ma -No sentan
todos que su amor haca Netzsche, su prmer entusasmo por e
autor de Zarathustra era o ms vaoso y sagrado que poda
expermentar su |uventud? Dnde est e poeta aemn, e sabo
aemn, e drgente nteectua aemn que desde 1870 haya
contado con a confanza de a |uventud como Netzsche, que haya
exhortado a o ms sagrado y esprtua? No exste nnguno.
A este esprtu, cuyo tmo profeta me parece ser Netzsche,
quera y tena yo que apear. S exsta an una Aemana esprtua
-poda agruparse ba|o este sgno. Y desde as entusastas,
sagradas noches de ectura de m poca de adoescente, me
egaba a voz, mentras escrba m amada a a |uventud. No
surg de a refexn, n de expermento. Surg soa sn que yo a
amase.
Ante os ataques sufrdos no consdero necesara una |ustfcacn
de m escrto, n una pomca con nterpretacones errneas.
Sobre m escrto de Zarathustra fguran como ema unas
paabras de Netzsche. S m escrto consgue que, en e caos actua
de Aemana, m o cen |venes hagan suyas con toda su ama
estas paabras de Netzsche, he consegudo todo o que |ams
podra esperar de .
Usted msmo ha notado que tambn como terato he cambado
y mudado de pe en os tmos aos. No s todava hasta qu
extremo me ncnar haca e ado de os expresonstas, pero en
todo caso, he cambado de rumbo desde a guerra,
aproxmadamente desde 1915. Escrb de manera annma e
Zarathustra para no espantar a a |uventud con e nombre
conocdo de un ve|o parente. He escrto e Deman (en 1917)
con seudnmo, pero sobre esto deber guardar todava secreto
absouto. Uno y otro, as como ms tmos cuentos, han sdo
tentatvas de una beracn que ya consdero prxma.
(Carta, 1919)
Recuerdo del .erano de :lingsor
(19*=)
Kngsors etzter Sommer y a narracn Ken und Wagner
pubcadas entonces en e msmo voumen, fueron escrtas en e
msmo verano, un verano nsto y nco para e mundo y para m.
Fue en e ao 1919. La guerra de cuatro aos haba concudo, e
mundo estaba hecho acos, mones de sodados, de prsoneros
de guerra, de cudadanos, vovan de aos de obedenca rgda,
unformada, a una bertad tan deseada como temda. La guerra, e
gran soberano unversa, haba muerto y estaba enterrada; a os
escavos berados nos esperaba vaco un mundo transformado y en
runas. Todos haban aorado ardentemente ese mundo y a
posbdad de moverse bremente y todos tenan medo a a
desmovzacn y a bertad, a terrenos ovdados de a propa vda
prvada, ante a responsabdad que sgnfca toda bertad, ante os
mpusos, posbdades y sueos de propo corazn, tanto
tempo reprmdos y cas convertdos en enemgos. Para muchos
a nueva atmsfera actu como una droga. En e momento de a
beracn muchos tenan so deseos de destrozar aqueo por o
que haban uchado y sufrdo durante esos aos. Todos tenan a
sensacn de haber perddo y de|ado escapar ago, un trozo de a
vda, un trozo de su yo, un trozo de su evoucn, de su ntegracn
y de arte de vvr. Haba hombres |venes que vvan an en e
mundo de a nfanca, cuando se es ev a a guerra, y que ahora
encontraban e mundo y a readad a os que vovan,
competamente extraos e ncomprensbes. Y muchos opnaban
que a nosotros se nos haban arrebatado precsamente os aos
ms mportantes, ms decsvos y que ahora era demasado tarde
para vover a empezar y competr con os ms |venes, que
tampoco eran de envdar, pero que a menos, tenan a venta|a
de haber despertado a a vda en un mundo duro y reasta, n
sentmenta n deasta, mentras que nosotros, os ve|os,
provenamos de pocas y conocamos mgenes de mundo, que
haban sdo para nosotros os mxmos vaores y que ahora eran
curosdades de pasado, un poco rdcuas. Los perodos de tempo
se haban vueto extraordnaramente cortos; os ms |venes ya
no contaban por generacones o squera ustros, sno por quntas,
y os de 1903 se sentan separados de os de 1904 por un gran
absmo. Ahora todo era cuestonabe y eso resutaba nquetante y
a menudo angustoso. Pero en un mundo tan probemtco
pareca, en os buenos momentos, que todo era posbe y eso
abra horzontes ampos. A m, por e|empo, a escrtor degradado
y utra|ado, que vova ahora a a vda prvada, me pareca a ratos,
que as cosas ms nverosmes eran posbes, como por e|empo
que e mundo regresase a a razn y a a fraterndad, que se
produ|ese un redescubrmento de ama, una nueva aceptacn
de a beeza, una nueva amada de os doses, en os que
habamos credo hasta e derrumbamento de nuestro mundo
pasado. En todo caso, yo no vea otro camno, que vover a a
teratura, a necestase o no e mundo. S pude evantarme una
vez ms y dar un sentdo a m exstenca despus de as
conmocones y prddas de os aos de guerra, que haban
arrunado cas por competo m vda, so fue posbe gracas a una
toma de concenca y a un gro radcaes, gracas a a despedda de
pasado y a ntento de enfrentarme a Ange.
Cuando por fn, en a prmavera de 1919, e servco de asstenca
para prsoneros de guerra, donde yo estaba destnado, me
cenc, a bertad me encontr soo en una casa vaca y
abandonada, sn uz y caefaccn desde haca un ao. De m
antgua exstenca quedaba muy poco, as que a d por concuda,
recog ms bros, m ropa y m mesa de escrbr, cerr a casa
desoada y busqu un ugar donde comenzar de nuevo, soo y en
competo senco. E ugar que encontr, y en e que todava sgo
vvendo desde hace muchos aos, se amaba Montagnoa, un
puebo en e Tesno.
Tres crcunstancas concderon para convertr aque verano en
una experenca extraordnara y nca: a fecha 1919, m vueta
de a guerra a a vda, de yugo a a bertad -fue o ms
mportante-; pero adems a atmsfera, e cma y e doma
merdonaes, y como regao de ceo, un verano, como he vvdo
muy pocos, de una fuerza y un caor, de una fascnacn y un
fugor, que me exataba y penetraba como vno fuerte.
Ese fue e verano de Kngsor. En os das caurosos recorra os
puebos y os bosques de castaos; sentado en una sa pegabe
trataba de retener con acuareas ago de a maga fuctuante; en
as noches cdas, me quedaba hasta atas horas en e paacete
de Kngsor con as puertas y as ventanas abertas y ago ms
experto y prudente que con e pnce, trataba de cantar con
paabras a cancn de aque verano nsto. As surg a hstora
de pntor Kngsor.
Cuando se pase e |aeo pasa|ero se consderar Kngsor |unto
a Deman m me|or bro.
(Tar|eta posta, 1920)
)e una rese0a
(1921)
En varas ocasones he sentdo deseos de escrbr a vda de
Vncent van Gogh; esa vda tan fantstca como e|empar de un ser
apasonado, e ms grande deasta y e mrtr ms conmovedor
de arte moderno; extrao vagabundo, ser pacente que se vov
sotaro por amar demasado a as personas, que se vov oco por
exceso de cordura, creyente devoto que termn en e mancomo
y e sucdo.
Sabemos mucho sobre a vda de van Gogh, muchsmo, ms que
sobre cuaquer otro artsta de as tmas dcadas, porque os que
e rodeaban, descubreron pronto a snguardad de este ser
asombroso y de su vda ncrebe y coecconaron y pubcaron sus
cartas y se empearon en conocer a eyenda de esa vda...
A ho|ear este voumen ustrado, destaca en seguda
sensbemente e esprtu apasonado de Vncent, su amor fantco
a Dos, a os hombres, a a verdad, y a msmo tempo su
determnacn a a ucha ms dura y a sufrmento ms grande. La
cagrafa de cada cuadro, e rtmo de caro y oscuro, e trazo de
pnce, dan testmono en voz ata, a grtos cas, de os xtass y de
sufrmento de este extraordnaro ser. No se trata aqu soamente
de arte y pntura, a contraro, se trata para e autor, no tanto de
una vda de pntor y sus resutados, como de un destno e|empar,
de a vda de un gran sufrente, de un ncondcona, que ncapaz
de nnguna concesn es destrudo por a mecnca de nuestro
mundo y nuestra vda. Ecce homo, podra escrbrse sobre esta
vda, como sobre e testmono de Netzsche, su poo opuesto. Lo
que sentmos en agunas narracones de Tosto y ms todava en
Dostoevsk, esa vtadad e ncondconadad sava|e y |ugosa de os
seres humanos que creemos conocer y entender con e corazn y
con as que no nos encontramos nunca en a readad, esa es a
vda de van Gogh, en pena Europa occdenta cvzada, hecha
readad y terrbe martro. La hstora de su vda es uno de os
pocos egados de nuestro tempo que sobrevvrn en e futuro.
idd!art!a"
Este bro extraordnaro es, por e gran mensa|e que encerra, m bro
favorto.
$enr? Miller
Tras as sombras meancoas, os purpreos desgarramentos de bro
Kngsor, a nquetud ogra una espece de descanso: parece haberse
acanzado una etapa desde a que se ofrece una vsn e|ana de mundo. Pero se
presente que todava no es a tma.
te-an @Aeig
Comenc Sddhartha en nverno de 1919; entre a prmera y
a segunda parte hubo un ntervao de cas ao y medo. Hce
entonces a experenca -naturamente no por prmera vez, pero
con ms dureza- de que es absurdo querer escrbr sobre ago
que uno no ha vvdo, y en aquea arga pausa, cuando haba
desstdo ya de escrbr Sddhartha, tuve que recuperar un trozo
de vda asctca y medtatva antes de que e mundo de esprtu
ndo, sagrado y afn desde m adoescenca, pudese ser de nuevo
una patra rea. Oue no me quedase en ese mundo, como un
converso en a regn eegda, que abandonase una y otra vez
ese mundo, que a Sddhartha sguese Steppenwof, es ago
que a menudo me reprochan con pesar os ectores que aman
Sddhartha, pero no han edo a fondo Steppenwof. No tengo
nada que decr, respondo tanto de Steppenwof como de
Sddhartha; n vda y m obra consttuyen para m una undad
natura, que me parece nnecesaro demostrar o defender. (De
epogo a Weg nach Innen (Camno haca e nteror).)
)e un diario
(192&)
Desde hace varos meses m poema ndo, m hacn, m graso, e
hroe Sddhartha est detendo en un captuo maogrado.
Recuerdo perfectamente e da en que v que no poda segur, que
tena que esperar, qur deba surgr ago nuevo. Empez tan ben,
creca tan derecho, y de repente se acab. Los crtcos y bgrafos
haban en estos casos de una dsmnucn de fuerzas, de a
parazacn de a mano, de una dspacn por causas externas -
Lase cuaquer bografa sobre Goethe con sus torpes
comentaros!
M caso es smpe y tene expcacn. Todo ba espnddamente
en m obra nda mentras escrba sobre o que yo haba vvdo: e
estado de nmo de |oven brahmn que busca a sabdura, que
se mortfca y dscpna, que ha aprenddo a humdad y que ahora
a descubre como obstcuo en su camno haca e Ben supremo.
Cuando acab con Sddhartha, e pacente y asceta, con
Sddhartha, e uchador y sufrente, y quse escrbr sobre
Sddhartha e vencedor, e afrmador, e domnador, no pude. Sn
embargo, un da vover a , e da de das, tarde o temprano, y
ser por fn un vencedor.
Creo que tene Usted toda a razn en sus ob|econes contra a
evoucn de Sddhartha, s ve en m hstora ago paradgmtco
y pedaggco, una espece de gua de a sabdura y a vda
e|empar. Pero esa no es m hstora. S hubese querdo descrbr a
un Sddhartha que acanza e nrvana o a perfeccn, hubese
tendo que magnarme ago que so conozco a travs de os
bros o de ms ntucones, pero no por m propa experenca.
Pero no quera n poda; yo so pretenda descrbr en m eyenda
nda as evoucones y stuacones que conoca y haba vvdo
reamente. No soy n un der, n un maestro, sno un ser que da
testmono, que se afana y busca, que no tene otra cosa que dar,
que e testmono ms autntco de o que ha suceddo y ha
adqurdo mportanca para en su vda. Cuando escrb
Sddhartha, en una poca sera e ntensa de m vda, m
profundo deseo era que e pequeo bro fuese edo y |uzgado
tambn en a Inda. Han pasado trenta aos antes de que se
cumpese m deseo.
(Carta, 1953)
, los lectores persas de Iidd!art!aJ
(194=)
Esta hstora fue escrta hace cas cuarenta aos. Es e testmono
de un hombre de orgen y educacn crstanos que abandon
pronto a Igesa y se esforz mucho en comprender otras
regones, especamente as formas de fe ndas y chnas. Yo trat
de averguar a reacn que exste entre todas as regones y
todas as formas de fe humanas, o que est por encma de todas
as dferencas naconaes, o que puede ser credo y venerado por
cada raza y cada ndvduo.
:urgast"
(Forastero")
<Krnberger Reise"
(5ia3e a <uremberg")
(Eplogo 19#G)
En e ntento de restabecer, a menos en parte y a menos para
nuestra pequea Suza, m obra tan reducda durante os aos de
nacona-socasmo y anquada totamente por as bombas
amercanas, he consderado dgnos de ser guardados tambn os
dos escrtos reundos en este voumen, no por un vaor ob|etvo
que no tenen, sno como ntentos de sncerdad y humor, y como
testmonos de m vda y m traba|o durante os aos que
transcurreron entre Sddhartha y e Lobo esteparo.
La acttud autornca de estos escrtos, especamente a de ms
dco Nrnberger Rese, evaron a agunos ectores a
aprovecharse, con ms o menos torpeza, de esta m acttud de
entrega y a aegrarse con demasada ngenudad de ms enormes
errores y debdades, a sentrse excesvamente satsfechos de su
propa saba superordad y a escrbrme, para aumentar an ms
ese pacer, cartas buronas y condescendentes, enas de buenos
conse|os. Agunas de estas cartas eran tan cmcas, que de vvr
an en e mundo nocente de aqueos aos, as hubese pubcado
aqu.
Pero os venttantos aos que hay entre aqueos apuntes y hoy,
os ha mutpcado a hstora unversa: os Um, Augsburgo,
Munch, Nurenberg de antao, son ahora runas, de a Suaba y de
a Aemana de entonces ha quedado poco. Precsamente por eso
no he querdo cambar nada, excepto agunas mnscuas
correccones puramente ngstcas, en unos testmonos de un
tempo ya terrbemente remoto.
Kurgast fue escrto en 1923, Nrnberger Rese en 1925.
)er teppenAol-"
(El lobo estepario")
Es precso decr que Der Steppenwof es una novea que en cuanto a
audaca expermenta puede guaarse a Uysses y os Faux Monnayeurs?
B!omas Mann
Hemos auado con os obos, que deberamos haber despedazado. Nos
hubese do me|or a todos, s hubsemos auado con e Lobo esteparo.
Rudol- $agelstange
Eplogo a la edicin sui(a de )er teppenAol-"
(19#1)
Las obras teraras pueden sufrr muy dversos maentenddos e
nterpretacones errneas. En a mayora de os casos, e autor de
una obra no es a nstanca a a que corresponde decdr dnde
acaba en os ectores a comprensn y empeza a ncomprensn.
Hay autores que se han encontrado con ectores para os que su
obra era ms transparente que para eos msmos. Adems,
tambn os maentenddos pueden ser fructferos en agunos
casos.
Creo que e Steppenwof es e bro mo que ms a menudo y
con ms vehemenca ha sdo ma nterpretado y muchas veces
han sdo precsamente os ectores partdaros de bro, e ncuso
os que estaban entusasmados con , y no os adversaros, os
que han habado de a novea de una manera para m extraa. En
parte, pero soamente en parte, a frecuenca de estos casos se
debe a que este bro est escrto por un hombre de cncuenta
aos y que tratando precsamente de os probemas de esa edad,
ha cado muy a menudo en manos de ectores muy |venes.
Pero tambn entre os ectores de m edad, me he encontrado a
menudo con agunos a os que haba mpresonado m bro, pero
que curosamente so captaban a mtad de su contendo. Creo
que estos ectores se han encontrado a s msmos en e
Steppenwof, se han dentfcado con , han sufrdo y soado con
sus penas y sus sueos, y han ovdado por competo que e
bro sabe y haba de otras cosas que de Harry Haer y sus
dfcutades; que por encma de Steppenwof y su vda
probemtca, se aza un segundo mundo, ms ato, eterno, y que
e Traktat y todos aqueos pasa|es de bro que tratan de
esprtu, de arte y de os Inmortaes, oponen a mundo de
sufrmento de Steppenwof un mundo de fe postvo, aegre,
suprapersona y supratempora; que e bro haba de sufrmento y
penas pero que no es en absouto e bro de un desesperado,
sno de un creyente.
Yo desde uego no quero n puedo prescrbr a os ectores cmo
deben entender m hstora. Oue cada uno haga con ea o que e
parezca convenente y e resute t. Pero me gustara, que
muchos se desen cuenta de que a hstora de Steppenwof
reata una enfermedad y una crss, pero no una enfermedad que
conduce a a muerte, no un desastre, sno o contraro: una
curacn.
)e la <eue Rundsc!au"
(192G)
)er teppemool-"
Fragmento de un diario en .ersos
DESALIENTO
S hubese segudo sendo aque sotaro y asceta
En ugar de sumergrme en este mundo coordo,
Enamorarme de nuevo ardentemente,
Consumrme de nuevo en amas!
Ahora, ve|o, comprendo entrstecdo
Oue este hacer es rdcuo y vano,
Oue he empezado demasado tarde,
N squera s baar ben e onestep!
Pero ya que he empezado
A hundrme en e fango caente,
Esta vda me tene enredado por competo,
Ya no se puede contener n apacar.
Bao, sgo baando, cago y me hundo,
Entregado a |uego, a a bebda y a pacer,
Cada da me perdo y me ahogo ms
En este agradabe desenfreno.
VELADA MALOGRADA
Me haban nvtado aquea noche
Pero no estaba anmado,
Tena resaca y door de cabeza
esos doores en as pantorras que
Nada bueno pueden sgnfcar.
uego aquea gente haba cogado
Unos cuadros tan estpdos en su casa,
Una cabeza de Goethe y otros ob|etos de arte,
A fna aguen toc e pano,
Con mano enrgca pero gnorante,
Y en fn, de pronto no pude aguantar ms
En aquea casa, por desgraca tan respetabe.
Le d|e cuaquer mpertnenca a a anftrona,
Y como un maeducado me fu correndo despus de a cena,
D|eron que o sentan,
Pero se vea que era mentra.
Me fu trste de a,
A comprar en agn sto una muchachta
Oue no tocase e pano y no se nteresase por e arte,
Pero no encontr nnguna y empec a beber de nuevo
Aunque haca un rato haba presumdo
De que o ba a de|ar para sempre.
Decdme ests todos tan terrbemente soos,
O soy e nco que tene que estar
Tan soo, furoso y trste en este hermoso mundo?
Por qu os nvts os unos a os otros?
Por qu cogs esas bobadas en vuestras paredes?
Por qu no pons un fn rpdo y dgno
A esta vda de perros
Oue a nade puede satsfacer,
En ugar de tocar e pano y habar de Thomas Mann?
No puedo comprendero,
Tanto coac no es sano,
Se arruna uno a saud,
Pero no es ms nobe sucumbr?
NOCHE ALEGRE
Es terrbe no poder dormr cuando se est afgdo
Y todas as aas cuegan trstes.
Es hermoso no poder dormr cuando uno est enamorado
Y empu|an todas as fuentes de deseo.
Por a noche en e bar, desusonado y soo, quse rme,
Pagu m whsky y me fu cansno y trste de a,
Pero en a escaera me detuve fascnado,
Dspuesto a vover a empezar a noche.
Vneron Gsea y Emmy, y en ese momento
Los mscos ncaron arrba e ms dvno onestep.
Oh, qu |ubosos y rpdos fuan os aados compases!
Todos vovmos a nfamarnos, baamos enoquecdos y en
amas.
Ahora amanece y estoy tumbado en a cama,
Forecente todava e perfume de Gsea en todos os
sentdos,
Canturreo e Shmmy, penso en Emmy, y no me
mportara
Vover a empezar esa noche.
TRAS LA NOCHE EN EL CIERVO

Dormtbamos en e bar, geramente borrachos,
M me|a apoyada, contra tu cueo banco,
Tu abrgo de pe tena un oor decado y denso tu peo
negro,
De pronto tuve medo de tu |uventud.
Ou quero aqu en estos hermosos brazos,
|unto a este pecho, sobre estas rodas |venes,
Yo, e ve|o a que nunca sonr a suerte?
T eres demasado |oven para m, demasado hermosa,
demasado cda.
Ou busco aqu |unto a estas mesas de mrmo,
Donde corre e |erez y hay cubetes de dados?
Ouero rme con e geno de agua y os peces,
A casa, a a msera de sempre.
Lrgate, payaso, de este crcuo aegre,
Donde forece a frvodad y re a beeza,
Toma tu sombrero, hace rato que sonaron as campanas
de medanoche,
Corre a casa, ve|o oco y hndete!
Entonces me puse en pe, eos no se deron cuenta,
Fuera en e cana fotaban as estreas.
Deante de m casa haba un perro extrao,
Me o y huy de desconocdo,
Sub as escaeras, cada zapato pesaba cncuenta kos.
En e espe|o v ms prpados enro|ecdos,
Y e peo grs, marchto y arrunado.
O|a me hubese morddo y devorado e extrao perro!
Voy cuesta aba|o, a |uventud no vover.
FIESTA DEL SABADO POR LA NOCHE
Hoy estuvo a hermosa manesa,
Baamos poco, estuvmos mucho rato sentados habando,
A as cnco egu a casa,
En e ceo se vea que e da ya estaba cerca.
Ouerda, no debes rerme n rerte,
La manesa pareca un sueo,
Sus o|os y su boca tenen un trazo tan caro,
Durante dos horas estuve enamorado de ea,
Y no e ped ms
De o que cada mu|er entrega vountaramente a cua quer
hombre.
Ahora vuevo a mrada a a noche de festa,
Oue me tra|o ago as como fecdad,
Y sueo con tu peo negro,
Ama querda, s estuveses aqu!
M deseo so est drgdo a t,
Nunca r a Mn,
Aunque o promet sn pensaro mucho,
La maana de domngo se asoma a m habtacn,
So he dormdo un nstante y en sueos v
Fundrse a a manesa contgo.
Mu|er y serpente deba|o de rbo de a vda,
Abrazndome con a fuerza y e ardor
Oue senta antao en ms sueos de |uventud,
Oue nnguna readad desusona n enfra.
E paraso estaba en amas
Y vosotras dos apretabas m corazn
Con tan duce y morta amor
Oue me consum en e door de un pacer frentco.
Dnde fue a parar?
Estoy tumbado, desde hace horas esperando e sueo,
Cansado, cansado, pero un poco contento todava.
Lo s, no segur as mucho tempo.
CADA NOCHE
Cada noche a msma caamdad,
Prmero bao, ro y bebo,
Luego ego cansado a m habtacn
Y me de|o caer en a cama fresca.
Breve sueo y arga vga,
Escrbo versos sobre e pape,
Dos mo, es para rerse!
Tumbado entre runas de sueo,
Deseo e fn de este tormento,
En amohadas deshechas hundo
Ms me|as ardentes, ms manos hmedas,
De|o correr e whsky por a garganta,
Y en os absmos perddos
Lora e ama ahogada.
De agn ugar nferna
Vene despaco a maana,
Y e da con terrbes
O|os se queda mrando ms pecados.
DE NOCHE TAN TARDE
Vover a casa tan tarde por a noche,
Enamorado, desdeado, sn un beso reconfortante,
contempar os pdos campos ceestes,
Donde Oron avanza trste haca a terra!
uego en casa, acogdo por a uz y a cama,
Tumbarse sotaro y defraudado,
Agtado por pesados deseos,
Desear en vano e sueo, e consueo,
Abrumado por una vda magastada,
Cavar en os tnees de recuerdo
Y saber que so nos queda un consueo
Poder morr despus de tener que vvr!
LOBO ESTEPARIO
Yo, e obo esteparo, camno y camno,
E mundo est cuberto de neve,
En e abedu aetea e cuervo,
Pero no veo por nnguna parte un cone|o o un cervo.
Estoy tan enamorado de os cervos,
S encontrase uno!
Lo cogera con os dentes, con as manos,
No hay nada ms hermoso.
Sera tan bueno con ese ser encantador,
Le dara un mordsco profundo en sus ancas,
Me enara de su sangre ro|a,
Para uego auar toda a noche.
Hasta con un cone|o me contentara,
Duce sabe su carne caente en a noche,
Es que se ha ae|ado de m
Todo o que aegra un poco a vda?
En m rabo e peo ya est grs,
Tampoco puedo ver ya caramente,
Ya hace aos mur m querda esposa.
Y ahora camno y sueo con cervos,
Camno y sueo con cone|os,
Ogo a vento sopar en a noche de nverno,
Refresco m garganta ardente con a neve,
Levo a dabo m pobre ama.
LA FLAUTA MAGICA EN UN DOMINGO POR LA TARDE
Hoy comet un error.
Sguendo un deseo ngenuo
Fu a ver La Fauta Mgca.
En a noche de teatro
Estuve escuchando emoconado os tonos demasado
querdos,
Las grmas corran ardentes por ms me|as,
Lena de encanto me saud a bea nmorta,
Oue una vez fue m cob|o y ahora me era extraa.
Oh, cmo cantaban aqueos ngees!
Cuan decadamente sonaba a fauta de Tamno!
Todas as emocones de arte que me han hecho fez aguna
vez,
Atravesaron de nuevo m corazn asustado,
Se encresparon y se convrteron en door furoso.
A m arededor, en a nube de hedores y cru|do de
programas,
Los satsfechos burgueses domngueros
Apauderon a obra y se fueron a casa.
Pero yo, que no conozco n patra n descanso,
Oue so he sabdo recoger sempre as espnas,
Camno errante por a noche cavndome .
Profundamente todas as anzas de deseo en e pecho,
Echo a correr, para pegarme un tro cuanto antes,
Pero como detante que soy de nacmento
Termnar ms tarde, cuando haya camnado hasta e
sudor y e agotamento
En aguna parte donde corra e vno y e coac.
ANTE EL ESPE|O
Tantos aos he vvdo e|os de mundo,
Extrao en este mercado de mu|eres y paceres,
Sava|e, descudado, ndependente,
Hermano de os rboes, amgo de os agos y ros.
Ahora aprendo a magastar as tardes
Cudando e penado, a corbata, a camsa y a pe.
A sar en smokng y zapato de charo,
Aprendo a pasar |unto a botones haca a msca de bae.
En e espe|o veo sonrer m cara,
Un poco cansada, un poco ms grs, ms pda,
Un poco ms depravada tambn y con ms arrugas,
En otro tempo a mrada era cara, a frente umnosa,
Me|as y abos ms rsueos y suaves,
Entonces no necestaba povos n pomada.
Ahora ve|ecto, penate con prmor a raya,
Afetate ben y ponte a camsa de gaa!
Seguramente todo tu esfuerzo ser nt,
Segurs sendo un extrao en este mundo.
Y un da te recamarn e bosque,
E arroyo, a uva, as estreas, as montaas, os agos,
recorras e|os de t as bontas barat|as
recorrers otra vez os ve|os camnos,
Podrs camnar de nuevo, vagar, mrar,
Beber hasta e fondo e cz de a soedad
morr sn ser vsto en e deserto.
FIEBRE
Fu en tren a ver a m amada,
Vov por a noche, aterdo ba|o a uva y e granzo,
Me met en seguda en a cama con febre,
Pues a fdedad no es una usn vana.
Ahora he cogdo una buena grpe,
Sueo cosas horrbes, nmagnabes,
A veces cuando trunfa a razn,
Me preparo un ponche.
Maana por a maana me dar un bao caente
De unos sesenta grados,
Pero s ya no tengo remedo,
Tendr que morrme,
Pero antes qusera escrbr,
Lo que an creo que tengo que decr,
Y no me mporta s aegra o nteresa todava
A ms amgos o enemgos.
A m amada e beso
Los o|os, a boca, e cueo, as rodas, os pes,
La he querdo ms de o que ea magna
Y me hzo sufrr ms
De o que |ams haba sufrdo en este mundo.
Sus beos dedos, su pe, su grc andar
Merecen devocn, grattud y eogo.
Amgos mos, querdos compaeros,
Ests nvtados a una copa de despedda,
Os nvto a una ronda de cen boteas de vno de Borgoa.
Habad de m como quers,
Pero hacedo con vno, con a rsa en os abos!
Os doy as gracas en esta hora de angusta;
De todo o que me deron os seres humanos,
Lo me|or fue vuestra amstad,
Una y otra vez persegu e amor,
Una y otra vez e agradecdo en vuestros o|os,
Oue para m tambn forece a for de a vda,
Oue para m tambn arde a amta de amor.
Ay, ventos, montaas, mundo mutcoor de mgenes,
De|ad que os abrace y estreche una vez ms,
Lagos azues, nubes espumosas que me fascnaron
Y aegraron tantos das de verano!
Tambn de t me despdo y te doy as gracas,
Duce msca, |uego dvno,
Bosque de tonos, arabescos de meodas
A nnguna otra dosa debo
Tantas aegras reconfortantes, doorosas, profundas!
Pero ms que todas vosotras, querdas espumas,
La oscura hermana sencosa,
Es ms entraabe para m que e amor, ms querda
que todos os sueos,
S benvenda muerte, deseada profundamente.
Corro haca t, a travs de door y a febre;
M corazn te desea hace tempo
Ante t me consumo en amor rsueo:
Tmame! Apgame! He vvdo bastante.
LIBERTINO
Ro|a forece a for de pacer,
Rosa sonre e capuo sobre tu pecho,
Se estremece trmuo ba|o m engua.
Antes era un no que
Aprenda grego e ba a a confrmacn,
E h|o prometedor de un padre padoso.
Pero poco he cumpdo
De o que entonces promet,
Sa de vuestro |ardn y
Vago errante por e deserto,
Persegudo y atormentado por aquea magen de a |uventud,
Oue trato de borrar y asesnar entamente.
Ouzs a asesne, muchacha, en tu corazn,
Ouzs, antes de que se apague esta hora de pacer
Aprete as manos arededor de tu garganta paptante.
Oh, qu oscura forece a sonrsa de tus abos!
Bsame! Murdeme! Y quzs dentro de una hora
Todo haya pasado y concudo:
Extnguda a magen, vueta a pgna moesta.
Sangre forece en a cama y a poca busca a autor.
Ro|a forece a for en tu pecho!
Amar a personas como t no es bueno.
Oue t me hayas tendo que amar,
Lo pagamos nosotros, pequeo tormento,
Lo pagamos nosotros dos
Con nuestra sangre.
PRESAGIOS
A veces sento haber comenzado
Esta vda de obo esteparo demasado tarde.
S me hubese dedcado a ea ms |oven,
Hubese sdo una fuente de muchos paceres.
A veces presento detrs de toda esta confusn,
Detrs de as mscaras que an tenen que caer,
Un pacer de bertad sn mtes,
E saudo e|ano de un futuro refrescante:
Me veo atravesar con una rsa a pared
Oue me separa de espaco estreado,
Y pasar a donde estn os grandes
Pecadores, cuyos hechos no nombra ya nnguna paabra,
Me veo cavado por e puebo a a cruz,
Coronado de espnas sobresar entre a masa desconocda,
Veo acercarse e so y as estreas,
Me sento transportado a espaco.
Pero esos espacos estreados heados,
Esos escaofros de nfnto,
Son por desgraca so sueos querdos!
Nunca me he berado de verdad,
Nunca he abandonado en sero a os
Habtantes de estas trstes cae|ueas,
So he probado a bebda de os doses!
Por eso me encuentro taas veces sumdo en e espeso povo,
Arrodado y desgarrado por e door,
Ocupo e banquo de os pobres pecadores,
Escucho aterrado m concenca,
En cuya voz ya no creo.
POETA BORRACHO

Ousera ser catco,
Para que e Redentor hubese muerto por m,
M vda est competamente arrunada,
Lo noto en os o|os y en a nuca.
La muerte est nstaada en m corazn
Como un fantasma en una casa abandonada,
Despaco apaga as uces,
Una tras otra, todas as veas vacantes:
Vea de amor, ucecta de a nfanca,
Lama de a poesa, de hada maravosa,
Antorcha de pacer y de a ceguera dchosa
Ay, que tenga que veros vacar y apagaros todas!
Pronto cuando est otra vez borracho,
Legar un automv a toda veocdad,
Dentro r agn rco panadero,
Me conducr con mano segura a a muerte.
O|a se parta tambn a cabeza,
Ese catco fez,
Dueo de casa, fbrca y |ardn,
A que esperan dos h|os y una esposa,
Y que hubese ganado an ms dnero
y hubese engendrado ms h|os
S un poeta borracho
No se hubese cruzado deante de os faros de su coche.
Ante a muerte hasta e panadero se ncna.
Pero por mur e Redentor en a cruz,
Yo, en cambo, no sgnfco nada...
AL POETA INDIO BHARTRIHARI
Como t, antepasado y hermano, voy yo tambn
Por a vda zgzagueando entre e nstnto y e esprtu,
Hoy sabo, maana neco, hoy entregado con fervor
A Dos, maana febrmente a a carne.
Con ambos fageos de pentente me azoto os costados
Hasta sangrar: u|ura y pentenca:
Mon|e o bertno, pensador o anma,
La cupa exstenca en m cama perdn.
En ambos camnos tengo que pecar,
En ambos fuegos destrurme ardendo.
Los que ayer me veneraron como a un santo,
Me ven hoy convertdo en un bertno.
Los que ayer estaban conmgo en as acantaras,
Me ven hoy ayunar y rezar,
Y todos escupen y huyen de m,
Amante nfe, ndgno,
Trenzo tambn a for de despreco
Entre as rosas sangrentas de m corona de espnas.
Hpcrta, camno por e mundo de a aparenca,
Odoso para m como para vosotros,
un espanto para cuaquer no,
Y sn embargo, yo s que todos os actos, os vuestros y os
mos,
Pesan menos ante Dos que e povo en e vento,
Y sn embargo, yo s que en esta senda pecadora sn gora
Me ega e aento dvno, debo soportaro,
Debo segur, endeudarme an ms profundamente
En e dero de pacer, fascnado por a madad.
No s cu es e sentdo de esta vda,
Con as manos manchadas, depravadas,
Me quto e povo y a sangre de rostro
Y so s que tengo que egar a fna de este camno.
AL FINAL
De repente se extngue a trmua uz,
Oue me atraa con tantos paceres,
En os dedos rgdos cha a gota,
De repente me encuentro de nuevo en e deserto,
Lobo esteparo, y escupo sobre os acos
De as festas apagadas sn fecdad,
Hago m maeta, vuevo
A a estepa, porque tengo que morr.
Ads, aegre mundo de mgenes,
Baes de mscaras, mu|eres demasado duces;
Detrs de ten que cae ahora con estrpto,
S esperar e conocdo horror.
Despaco voy haca e enemgo,
E pegro me estrecha ms y ms.
E corazn, asustado, con fuertes atdos,
Espera, espera, espera a muerte.
En 192= $1 $1 public en una edicin peCue0a ? Enica estos poemas 3unto a
otros 299 el ttulo del libro9 :risis6 ein tKck Bagebuc! .on $ermann $esse"
(+risis6 un tro(o de diario de $ermann $esse")6 Presentamos a continuacin
otros dos poemas ? un pasa3e del eplogo1
HERMANN EL BORRACHO DI|O A |UAN BAUTISTA
Todo me parece ben,
D|anos segur camnando!
Las cosas han segudo su curso,
Nada se puede cambar ya.
Mra, soy una casa vaca,
Abertas a puerta y as ventanas,
Los esprtus entran y saen dando trasps,
Todos estn borrachos.
T, en cambo, tenes an dnero.
Paga una copa,
E mundo est eno de aegras, es una pena que huean
ma.
Otros poetas beben tambn,
Pero escrben sobros,
Yo sueo hacero a revs,
Sobro soy tmdo.
Pero egando a dcma copa
Se esfuma a gca,
Entonces me dverte hacer poesas.
Sn sonro|arme,
Eogo e tempo que nos toca vvr,
Aabo sn reservas,
Un especasta de a afrmacn,
Como queren os burgueses.
E que conozca os paceres de a vda,
Puede reamerse
Adems tenemos derecho
A reventar maana.
ESOUIZOFRNICO
Se acab a cancn,
Haga e favor de voverse,
Af|ese e cnturn
Como s estuvese en su casa!
De|e a un ado su estmabe personadad
Y e|a como tra|e de noche
Cuaquer encarnacn,
Don |uan o e H|o Prdgo,
O a Gran Prosttuta de Babona,
So es para un me|or engao,
E vestuaro est a su competa dsposcn.
Conoc quzs a ms padres?
Formaban parte de os sencosos de pas,
Pero tambn eos estaban persegudos por e pecado orgna,
S no no me hubesen puesto en e mundo,
Caro que esto carece aqu de mportanca,
Para a procreacn me srvo de bubo,
Es a mxma dcha de a terra,
Y tambn puede acconarse ectrcamente.
As que permta que nos fecundemos amabemente,
Como debe ser entre padre e h|o:
Usted podra ocuparse de gramfono
Mentras yo pago en a saa de |untas
Los mpuestos ofcaes de fecundacn.
)el Eplogo a mis amigos"
Sn embargo, e probema de hombre que enve|ece, a cebre
tragcomeda de hombre de cncuenta aos, no es en absouto e
nco tema de estos versos. No so se trata de a reaparcn de
sus mpusos vtaes, sno ms ben de una de esas etapas de a
vda, en as que e esprtu se cansa de s msmo, se autodestrona y
cede e sto a a naturaeza, a caos, a o anma. En m vda han
aternado sempre perodos de submacn febr, de ascetsmo
drgdo haca una esprtuazacn, con tempos en que me
entregaba a una sensuadad ngenua, nfant, nsensata, o a a
ocura y a pegro... Yo entenda o esprtua, en e sentdo ms
ampo, me|or que o sensua; a a hora de pensar o escrbr poda
competr con un certo nmero de contemporneos prestgosos,
en cambo baando e shmmy y en as artes de vvdor era un
brbaro, aunque saba que estas artes tambn son vaosas y
forman parte de a cutura.
Con os aos, y ahora que en readad ya no me hace usn
escrbr cosas bontas, y que so me mpusa a escrbr un certo
amor apasonado y tardo por e conocmento de m propo yo y
por a sncerdad, haba que sacar a a uz de a concenca y de a
forma esta mtad de a vda ocuta hasta ahora. No me fue fc...
Muchos de ms amgos me d|eron con toda cardad que ms
tmos ntentos en a vda y en a poesa eran desvaros
rresponsabes... Pero no se trata aqu de opnones y acttudes;
para m se trata de necesdades!
El lobo
2
Nunca haba hecho un nverno tan fro y tan argo en as
montaas francesas. Desde haca semanas e are era caro, spero
y fro. Durante e da as ampas aderas nevadas se extendan
ntermnabes con su bancura mate ba|o e desumbrante ceo
azu, de noche a una pasaba por encma, cara y pequea, una
una terrbe, de heada, de bro amaro, cuya fuerte uz se vova
azu y sombra sobre a neve y pareca a heada msma. Las gentes
evtaban todos os camnos y especamente as aturas; aptcas y
mahumoradas permanecan en as cabanas de puebo, cuyas
ventanas ro|as parecan por a noche turbas de humo a a uz azu
de a una y se apagaban pronto.
Fue aqu un tempo dfc para os anmaes de a regn. Los ms
pequeos se hearon en gran nmero, tambn os p|aros
sucumberon a as headas, y os consumdos cadveres fueron e
botn de hacones y obos. Pero stos tambn sufreron
terrbemente con a heada y e hambre. Vvan a so agunas
famas de obos, y a necesdad es empu| a formar grupos ms
undos. De da saan soos. Aqu y a vagaba aguno por a neve,
degado, hambrento y aerta, sencoso y hudzo como un
fantasma. Su degada sombra se deszaba |unto a sobre a
superfce nevada. Husmeando vova e morro afado a vento y
emta de vez en cuando un audo seco, atormentado. Por a
noche saan todos y se agrupaban con audos roncos arededor de
os puebos. A e ganado y as aves estaban ben guardados y
detrs de sdas contraventanas esperaban as escopetas. So
2
Besnnung (Refexn).
de vez en cuando caa una presa pequea, quzs un perro, y dos
de a |aura ya haban muerto a tros.
Las headas contnuaron. A menudo os obos permanecan
tumbados en senco, pensatvos, caentndose os unos a os
otros, escuchando angustados a morta soedad, hasta que uno,
atormentado por os cruees sufrmentos de hambre, se
evantaba de pronto con un bramdo espantoso. Entonces os
dems vovan su morro haca y tembando prorrumpan en
audos terrbes, amenazadores y astmeros.
Por fn a parte ms pequea de a manada decd emgrar. A
prmeras horas de a maana abandonaron sus guardas, se
reuneron y ofatearon exctados y asustados e are heado. Luego
echaron a andar deprsa y ordenadamente. Los que se quedaron
atrs os mraron con grandes o|os vdrosos, camnaron unos
cuantos pasos tras eos, se detuveron ndecsos y perpe|os y
voveron despaco a sus cuevas vacas.
Los emgrantes se separaron a medoda. Tres de eos se
drgeron haca e Este, haca e |ura Suzo, os otros sgueron haca
e Sur. Los tres eran anmaes hermosos, fuertes, pero
terrbemente demacrados. E ventre caro, hunddo, era degado
como una correa, en e pecho destacaban penosamente as
costas, as fauces estaban secas y os o|os abertos y
desesperados. Los tres |untos penetraron profundamente en e
|ura, capturaron a segundo da un carnero, a tercero un perro y
un potro y por todas partes fueron persegudos por e campesnado
furoso. En a regn, rca en puebos y pequeas cudades, cund
e medo y a aarma ante os desacostumbrados ntrusos. Los
trneos de correo fueron armados, nade ba de un puebo a otro
sn escopeta. En aquea regn desconocda, os tres anmaes se
sentan, despus de haber hecho tan buenas presas, temerosos y
a gusto; se voveron ms audaces de o que haban sdo en sus
terrtoros e rrumperon de da en e estabo de una gran|a.
Mugdos de vacas, creptar de vaas de madera que se astan,
rudo de cascos y un aento caente, vdo, enaron e estrecho y
cdo espaco. Pero esta vez se nterpuseron os hombres. Se
haba puesto preco a os obos, eso mutpc e vaor de os
campesnos. Y mataron a dos obos; a uno e pas un tro de
escopeta.por e cueo, a otro e deron muerte con un hacha. E
tercero escap y corr hasta que cay medo muerto en a neve.
Era e ms |oven y hermoso, un anma soberbo de enorme fuerza
y formas ges. Largo tempo permanec tenddo |adeando.
Deante de sus o|os graban crcuos ro|os de sangre y a ratos
anzaba un gemdo sbante y doordo. Un hachazo e haba dado
en e omo. Pero se recuper y pudo evantarse de nuevo.
Entonces vo cunto haba corrdo. Por nnguna parte se vean
personas o casas. Cerca se ergua una gran montaa nevada. Era e
Chassera. Decd rodearo. Como e atormentaba a sed, com
pequeos trozos de a costra heada de a neve.
A otro ado de a montaa se encontr en seguda con un
puebo. Estaba anochecendo. Esper en un bosque espeso de
abetos. Luego camn sgoso arededor de as vaas de os
|ardnes sguendo e oor de os estabos caentes. No haba nade
en a cae. Temeroso y ansoso mr entre as casas. Entonces
son un dsparo. Levant a cabeza e ntent correr cuando son e
segundo. Estaba herdo. Su ba|o ventre banquecno estaba
manchado en un ado de sangre que caa espesa en gruesas
gotas. A pesar de todo ogr escapar con grandes zancadas y
acanzar e bosque e|ano. A esper escuchando un momento y
oy voces y pasos que venan de dos ados. Leno de medo
contemp a montaa. Era pendente, con bosque, dfc de subr.
Pero no tena otra sada. Con respracn |adeante trep por a
adera pendente, mentras aba|o se extenda un tumuto de
basfemas, rdenes y uces de nternas. Tembando, e obo
herdo fue trepando por e bosque semoscuro de abetos, mentras
a sangre caa entamente de su costado.
E fro haba dsmnudo. E ceo de oeste estaba cuberto de
nebna y pareca prometer una nevada.
Por fn e agotado anma acanz a cma. Se encontraba sobre un
gran campo de neve, geramente ncnado, cerca de Mont
Crosn, encma de puebo de que haba escapado. No senta
hambre, pero s un door turbo y atenazador procedente de a
herda. Un audo db, enfermo, sa de su boca aberta, su
corazn doordo ata pesadamente y senta a mano de a muerte
como una carga nmensamente pesada. Un abeto sotaro de
anchas ramas o atra|o, a se sent y se qued mrando con o|os
trstes a noche grs de neve. Transcurr meda hora. Ahora caa
una tenue uz ro|a sobre a neve, 'extraa y suave. E obo se
evant con un gemdo y drg su hermosa cabeza haca a uz.
Era a una que saa por e sudeste, ggantesca y ro|a como a
sangre, eevndose entamente en e ceo turbo. Haca muchas
semanas que no haba sdo tan ro|a y tan grande. Con trsteza e
anma morbundo contemp e dsco unar, y de nuevo un gemdo
db sa a a noche, dooroso y apagado.
Se acercaron uces y pasos. Campesnos con gruesos abrgos,
cazadores y muchachos |venes con gorras de pe y toscas
poanas avanzaban por a neve. Sonaron grtos de |bo. Haban
descuberto e obo morbundo, hceron dos dsparos y ambos
faaron. Veron que ya estaba mundose y se anzaron sobre
con paos y estacas. Ya no snt nada.
Con os membros rotos o ba|aron hasta St. Immer. Rean,
aardeaban, esperaban gozosos e aguardente y e caf, cantaban,
basfemaban. Nnguno vo a beeza de bosque nevado, n e bro
de a atpance, n a una ro|a sobre e Chassera cuya uz db se
quebraba en os caones de sus escopetas, en a neve, y en os
o|os vdrosos de obo muerto.
En a coeccn Traumfhrte, vo. 6, pgna 445 de a edcn aemana de
Obras Competas exste una varante narratva nteresante.
E contendo y e ob|etvo de Steppenwof no son a crtca de
tempo, n nervossmos personaes, sno Mozart y os nmortaes.
Pensaba acercrseos a os ectores, ponndome yo
competamente a descuberto -a respuesta ha sdo e despreco
y e sarcasmo-. Los msmos ectores que tomaron a rsa o
atacaron a Steppenwof estaban uego entusasmados con
Godmund, porque no transcurre hoy, no exge nada de eos, y
no es confronta con a cochambre de su propa vda y de su
manera de pensar. Esa es, en m opnn, a dferenca entre
ambos bros; exste en e ector, no en m.
La msn de Steppenwof era mostrar a fata de esprtuadad
de as tendencas de nuestro tempo y su efecto destructvo sobre
e esprtu y e carcter superor, savando agunos de os
postuados eternos para m. .Prescnd de as mascaradas y me
puse a descuberto para poder ofrecer e escenaro de bro en su
totadad y con autentcdad mpacabe: e ama de un ser con un
taento y una cutura superores a promedo, que sufre ba|o su
poca pero que cree en vaores ntemporaes. E ector aemn se
ha dvertdo con e sufrmento de Harry y e ha dado gopectos en
e hombro; ese ha sdo todo e xto de esfuerzo.
(Carta, 1931 1932)
Usted ha descuberto en Kngsor a poesa que echa de menos
en Steppenwof. Pero o que sucede es que no ha sabdo
encontrara a. E Steppenwof est construdo con tanto rgor
como un canon o una fuga, y e he dado forma hasta donde me ha
sdo posbe. |uega e ncuso baa. Pero a aegra con a que o
hace tene sus fuentes de energa en un grado de fradad y
desesperacn que Usted no conoce. No hay forma sn fe, y no
hay fe sn desesperacn preva, sn conocer antes (y tambn
despus) e caos.
(Carta, 1932)
Tome Usted de Steppenwof o que no es so crtca y
probemtca de tempo: a fe en e sentdo, en a nmortadad. En
Morgenandfahrt
(Va|e a Orente) son os amantes y srventes. Es o msmo.
Cuanto menos creo en nuestro tempo y ms veo que a
humandad se estropea y se reseca, menos opongo a esta
decadenca a revoucn, y ms creo en a maga de amor.
Guardar senco sobre o que est en boca de todos, ya es ago.
Sonrer sn hostdad sobre personas e nsttucones, uchar contra
a fata de amor en e mundo con un poco ms de amor en o
pequeo y prvado: con mayor eatad en e traba|o, con ms
pacenca, renuncando a certas venganzas baratas de a bura y a
crtca: stos son os pequeos camnos que se pueden segur. Me
aegro de habero escrto ya en e Steppenwof: e mundo no ha
sdo nunca un paraso, no es que antes fuera bueno y hoy sea un
nferno, sempre, en todas as pocas, ha sdo mperfecto y suco y
necesta para ser soportabe y vaoso, e amor y a fe.
(Carta, 1933)
En su tma carta ha ovdado Usted por competo o que e
mov a escrbrme y a o que reaccon en ms dos prmeras
contestacones. Usted preguntaba s en e Steppenwof yo
tomaba ago en sero o s propona smpemente un
adormecmento agradabe en borracheras de opo. E hecho de
que con ms bros y m vda no haya consegudo que a gente
comprenda que me tomo as cosas en sero, consttuye para m no
so una desusn persona, sno tambn una fundamenta
desusn. Por su tma carta veo, adems, que tambn conoce
Sddhartha. As que cuando estaba eyendo e Steppenwof
pens quzs: quen ha escrto Sddhartha, dce ahora a parecer
todo o contraro... E Steppenwof no es matera adecuada para
nuestra dscusn, porque tene un tema que Usted no conoce: a
crss vta de hombre que ronda os cncuenta aos. De ah venen
seguramente os maentenddos.
(Carta, 1933)
He segudo e dudoso camno de a confesn, hasta
Mongernandfahrt; en cas todos ms bros he dado testmono
ms de ms debdades y dfcutades que de a fe que a pesar de
aquas ha hecho posbe y fortaecdo m vda.
S Usted pudese emancparse de s msmo por una hora
comprendera por e|empo, que e Steppenwof no trata
ncamente de Haer, sno en a msma medda de Mozart y de os
Inmortabes. Y descubrra en ms reatos anterores, en e Knup,
en Sddhartha, etc., una fe no formuada dogmtcamente, pero
de todos modos una fe. He ntentado formuara por prmera vez
potcamente en Morgenandfahrt y, de manera drecta, en a
poesa que fgura a fna de m brto de poesas de a edtora
Inse
3
. Desde hace cas cuatro aos estoy medtando un pan que
me ha de conducr ms e|os y que consttur un testmono ms
caro.
(Carta, 1935)
Lo sento, pero no e puedo expcar e Steppenwof. En e
epogo que pubqu hace agunos aos en a edcn de a
Bchergde ya esboc o que pretenda. Sn embargo, e
probema que tene que vencer Harry Haer no podr nunca ser
entenddo en toda su compe|dad por os ectores muy |venes.
Tampoco es necesaro. Usted ha poddo comprobar por s msmo
que uno puede querer un bro y compenetrarse con , aunque no
3
Texto escrto e 2 de dcembre de 1928 durante e traba|o en <ar(iss
und Loldmund1
pueda anazaro exactamente. Usted ya ha encontrado e acceso
a Steppenwof y a todos ms bros, a comprensn se r
formando ea soa.
Sn nmo de dare eccones, me permto un conse|o: s otros
rechazan un bro o una obra de arte que Usted ama, es nt
oponerse o querer defenderos. Hay que dar a cara por su amor y
no renegar de , desde uego, pero no hay que dscutr sobre e
ob|eto de ese amor. No conduce a nada. Los bros de os poetas
no necestan expcacones, n defensa, son muy pacentes y
pueden esperar, y s vaen ago, pueden vvr ms que todos os
que dscuten sobre eos.
(Carta, 1951)
I<ar(iss und Loldmund"
(<arciso ? Loldmund")
La reacn de este rco e dco suabo con a esfera de a scooga profunda
erotogca venesa, ta como se manfesta por e|empo en Narzss und
Godmund, novea nca por su pureza e nters, consttuye una parado|a
esprtua de mayor atractvo.
B!omas Mann
Mna noc!e de traba3o
#
(192=)
La tarde de sbado era mportante para m, aquea semana haba
perddo varas tardes, dos dedcadas a a msca, una a os amgos,
otra por una enfermedad, y en m traba|o a prdda de una tarde
sgnfca generamente, a prdda de un da, ya que cuando me|or
traba|o es durante as tmas horas de da. Una obra mportante,
con a que vvo desde hace cas dos aos, ha entrado tmamente
en a fase en a que se decde o esenca de un bro. Recuerdo
hace agunos aos (fue en a msma poca de ao) cuando e
Steppenwof se encontraba precsamente en esta fase
pegrosa y emoconante. En a case de teratura que yo hago no
exste apenas un verdadero traba|o racona, que dependa de a
vountad y que pueda reazarse con a constanca. Para m una
nueva obra nace en e nstante en que vsumbro un persona|e,
que durante un tempo puede convertrse en smboo y en
4
Esta es a nueva versn escrta en 1954 de ensayo de 1918.
portador de m experenca, ms deas, ms probemas. La aparcn
de ese persona|e mtco (Peter Camenznd, Knup, Deman,
Sddhartha, Harry Haer, etc.) es e nstante creatvo de que nace
todo. Cas todas as obras en prosa que he escrto, son bografas
de ama, nnguna trata en e fondo de hstoras, ntrgas y
tensones, sno de monogos en os que se contempa a una soa
persona, precsamente esa fgura mtca, en sus reacones con e
mundo y su yo. Estas obras as aman noveas. En readad no
son noveas, gua que tampoco o son sus grandes modeos,
sagrados para m desde m poca de adoescente, como Henrch
von Ofterdngen de Novas o Hyperon de Hdern.
Estoy vvendo de nuevo e tempo breve, hermoso, dfc y
exctante, en e que una obra atravesa su crss, momento en e
que todos os pensamentos y os sentmentos vtaes que tenen
de agn modo reacn con a fgura mtca aparecen ante m
con a mxma ntdez, cardad y fuerza. Todo e matera, toda a
masa de experencas y de refexones que e bro ncpente trata
de reducr a una frmua, se encuentran en ese momento (que no
dura mucho!) en un estado de fudez, de cuacn -ahora o
nunca es cuando hay que coger e matera y dare forma,s no, es
demasado tarde-. En todos ms bros ha habdo ese momento,
ncuso en os que nunca egu a termnar n pubcar. En stos
de| pasar a hora de a cosecha y, de repente, eg e momento
en e que e persona|e y e probema de m obra empezaron a
ae|arse y a perder urgenca e mportanca, de msmo modo que
hoy ya no tenen actuadad para m Camenznd, Knup o
Deman. Varas veces he perddo y tendo que desechar as e
traba|o de muchos meses.
As que aquea tarde de sbado me perteneca a m y a m
traba|o y haba dedcado a mayor parte de da en prepararme
para . Haca as ocho fu a a fresca habtacn contgua a buscar
m cena, un tarrto de yogurt y un ptano, uego me sent |unto a
a pequea mpara de traba|o y cog a puma.
Por necesaro que fuera no tena ganas de escrbr. Aqueas horas
de traba|o as haba estado esperando desde anteayer no con
aegra, sno con temor. M reato (trataba de Godmund) estaba
en un punto decado, cas e nco de bro, en e que os
acontecmentos msmos tenen a paabra, donde hay emocn. Y
yo tengo verdadera aversn a as stuacones emoconantes,
sobre todo en ms bros, en os que sempre he tratado de
evtaras. Pero aquea no a poda evtar: a experenca que yo
tena que contar de Godmund no era nventada, n superfua, sno
que formaba parte de as prmeras y ms mportantes deas de as
que haba surgdo e persona|e: formaban parte de su sustanca.
Estuve sentado tres horas detrs de m mesa de traba|o uchando
con a pgna emoconante, tratando de formuara de a
manera ms ob|etva y breve y menos emoconante posbe, y no
s s o consegu. Generamente eso no se descubre hasta mucho
ms tarde. Luego me qued agotado y trste mucho tempo
deante de a ho|a de pape escrta, persegudo por deas ben
conocdas y poco agradabes. Aque traba|o vespertno, aquea
creacn enta de un persona|e que se me haba aparecdo como
en una vsn haca dos aos, aque esfuerzo desesperado,
estmuante y extenuante tena reamente sentdo y era necesaro?
Era necesaro que a Camenznd, Knup, Veraguth, Kngsor y a
Lobo esteparo sguese ahora otro persona|e, una nueva
encarnacn en a paabra de m propo ser, combnada y
dferencada de una manera un poco dstnta?
Lo que yo haca y o que yo haba hecho toda m vda se amaba
en tempos pasados poesa y nade dudaba que tuvese a menos
e msmo vaor y sentdo que va|ar por Afrca o |ugar a tens. Pero
hoy se ama romantcsmo y adems con un acusado despreco.
Por qu es e romantcsmo ago de poco vaor? Acaso no era
romantcsmo o que hacan os me|ores esprtus de Aemana,
Novas, Hdern, Brentano, Mrke y todos os dems aemanes
desde Beethoven pasando por Schubert hasta Hugo Wof? Agunos
crtcos modernos empean para aqueo que antes se amaba
poesa y uego romantcsmo, e nombre estpdo, pero dcho con
ntencn rnca, de Bedermeer. Con este nombre se referen
a ago burgus y antcuado, a una extravaganca sentmenta,
ago que en medo de espnddo mundo actua resuta estpdo y
caprchoso y rdcuo. As haban de todas as manfestacones de
esprtu y de ama, que van ms a de o cotdano. Como s a
vda nteectua aemana y europea de un sgo, como s a
esperanza y a vsn de Schege, Schopenhauer y Netzsche, e
sueo de Schumann y Weber, a poesa de Echendorff y Stfter
hubesen sdo una moda de nuestros abueos, fugaz, rdcua y ya
afortunadamente perctada! Pero ese sueo no tena nada que
ver con modas, meosdades y bagateas eststcas, era una
pomca con dos m aos de crstansmo, con m aos de cutura
aemana; trataba de Humansmo. Por qu sto se respetaba hoy
tan poco, por qu era consderado rdcuo por as cases drgentes
de nuestro puebo? Por qu se gastaban mones en e
fortaecmento de nuestros cuerpos y bastantes tambn en a
rutnzacn de nuestra ntegenca y so haba mpacenca o rsas
para cuaquer esfuerzo dedcado a cutvar nuestra ama?
Reamente se haba desechado, superado, susttudo, qudado y
convertdo en ago rdcuo e esprtu que haba dcho: De qu te
vadra conqustar todo e mundo, s tu ama sufre daos? Ese
esprtu era verdaderamente romantcsmo o Bedermeer? Era
reamente a vda actua en as fbrcas, en as Bosas, en os
campos de deporte y as ofcnas de apuestas, os bares y os
saones de bae, era esa vda reamente me|or, ms madura, ms
ntegente, ms deseabe que a de as personas que haban
creado e Bhagavad-Gta o as catedraes gtcas? Es certo que a
vda y a moda actuaes tenen tambn su razn de ser, son
buenas, son un cambo y un ntento de ago nuevo Pero, es |usto y
necesaro consderar estpdo, antcuado, superado y dgno de
bura todo o anteror, desde |esucrsto hasta Schubert o Corot?
Ese odo voento, sava|e y sucda de un tempo moderno haca
todo o anteror es reamente una prueba de su fuerza? No
son acaso os dbes, os profundamente amenazados, os
temerosos os que tenden a esas exageradas meddas defensvas?
Y mentras me de|aba nvadr nuevamente durante as horas
nocturnas por todas esas preguntas -no para contestaras, pues
conozco a respuesta desde que vvo- sno para de|ar entrar en
m su door, para probar una vez ms su sabor amargo, vea a
Knup, Sddhartha, a Lobo esteparo y a Godmund, hermanos,
parentes prxmos y, sn embargo dstntos, todos eos seres
que preguntan y sufren y para m o me|or que me ha dado a
vda. Los saud y acept, y supe, una vez ms, que e carcter
probemtco de ms actos no me mpedra nunca reazaros. Supe
de nuevo que toda a dcha de os dchosos, todos os records y
toda a saud de os deportstas, todo e dnero de os rcos, toda a
fama de os boxeadores, no sgnfcaban nada para m, s a cambo
tuvese que dar o ms mnmo de m obstnacn y m pasn. Supe
tambn que carecan de mportanca todas as |ustfcacones
hstrcas e nteectuaes de vaor de ms afanes romntcos y
que yo me dedcara a ms |uegos y creara ms persona|es, aunque
tuvese en contra a a ra(n6 a mora y a sabdura.
Con esa certdumbre me fu a a cama, fuerte como un ggante.
Para m, Knup y Deman, Sddhartha, Kngsor y e Lobo esteparo
o Godmund son hermanos, cada uno una varacn de m tema.
No tengo a cupa de que haya ectores que soamente encuentran
en e Steppenwof datos sobre e |azz y os baongos, y no
vean n e teatro mgco, n a Mozart, n a os Inmortaes, que
consttuyen e verdadero contendo de bro; que otros ectores
so advertan a Narcso en Godmund o parezcan haber edo
ncamente as escenas de amor. Y haca os bros que a mayora
aprueba con tanto entusasmo, a costa de ms otros bros, sento
a mayor desconfanza.
(Carta, 1930)
E ob|etvo de Godmund era nfntamente ms senco y su
ectura no presupone grandes cuadades por parte de ector.
E aemn ee e bro, o encuentra bonto y sgue saboteando a su
propo Estado, sgue cayendo en aventuras y sentmentasmos
potcos, y sgue vvendo su ve|a, mentrosa, ndecente e nmunda
vda. No necesto ser aprecado n rehabtado por . Encuentro
detestabe y deseara ver desaparecer esa case de ser humano a
que pertenece e aemn medo actua, especamente e
nteectua.
(Carta, 1931 1932)
E arte trata de densdades, de mgenes. Pero en ugar de
mgenes vosotros quseras conceptos -ago que nosotros os
artstas no consderamos mportante-. Pero s que voy a tratar
de dar una respuesta breve. No tengo nada que ob|etar a que
Usted quera amar naturaeza a a madre prmgena.
De|moso as! Pero a pregunta de s Godmund encuentra su
perfeccn como ser humano, y a otra ms ampa, de s es
posbe ser grande como artsta, pero pequeo como persona, no
as puedo contestar e ncuso dudo de a competenca de os
profesores de segunda enseanza para seme|ante respuesta. En
readad, este probema tambn me ha preocupado a m en aguna
ocasn. He admrado obras de artstas que a no conoceros ms
de cerca resutaban ser medocres. La obra era sn duda hermosa,
pero a personadad de artsta no a confrmaba, sno que ms ben
a haca dudosa. Ouzs debamos de aceptar, ta como hcera e
poeta, que Godmund tenga debdades humanas, y no debemos
exgr de que su vda prvada responda a un determnado dea
mora. Yo en todo caso penso as.
(Carta, 1956)
Narzss und Godmund no se vov a pubcar en Bern ya aos
antes de a guerra y de a escasez de pape, porque apareca en
una |uda que hababa de un pogrom. S yo hubese acceddo a
suprmr esa pgna, se habra mprmdo an aguna edcn.
(Carta sn fecha)
E comentaro ms extenso de Hesse sobre Narzss und Godmund fgura
en e voumen 10 de as Obras Competas, cartas, Engadner Erebnsse
(Aventuras en a Engadna) pgnas 342-346.
)ie Morgenland-a!rt"
(El .ia3e a Nriente")

ncamente a forma expresva es tempada en Hesse, pero en absouto e
sentmento y e pensamento. Y o que modera a expresn de sentr y de
pensar es una sensbdad exqusta para o convenente, para a dscrecn,
para a armona y -en reacn con e unverso- para a coherenca nteror
de as cosas. Y adems una espece de rona atente -un don que creo que
poseen muy pocos aemanes-. Hay cases de rona amargas: emsones
de bs y de humores magnos. La otra, a rona sugestva de Hesse, me
parece ser un resutado de a capacdad de ovdarse de uno msmo, de ser
conscente de su ser, sn contemparse, de comprenderse sn
autocompacenca. Esta case de rona es una forma de humdad, una
acttud que parece tanto ms vaosa cuanto mayores son os dones y os
vaores que a acompaan.
Prlogo a una traduccin -rancesa del Morgenland-a!rt"1
,ndr/ Lide
uc!en nac! Lemeinsc!a-t"
(2EsCueda de comunidad")
(19*2)
Crtcas pbcas y cartas de ectores me demuestran que m
cuento sufre nterpretacones muy dversas, y estoy contento de
que as sea, pues toda obra terara es susceptbe de muchas
nterpretacones; sta es ncuso una de sus caracterstcas
fundamentaes.
Lo que yo pueda decr sobre a narracn, tan poco tempo
despus de su creacn, no puede ser mportante. So puedo
decr que Morgenandfahrt, como Deman, Sddhartha y e
Steppenwof, fgura entre ms obras mportantes, entre aqueas
cuya experenca y creacn fueron vtaes para m. He tardado
cas dos aos, con argas pausas, en escrbr este breve cuento.
Sobre e sentdo o a tendenca de m narracn no puedo habar.
Me gustara que e nmero de opnones fuese muy grande. Sobre
o que es reamente e tema he vsto hasta ahora que todos os
ectores estn de acuerdo. E tema es e asamento de hombre
nteectua en nuestro tempo y a dfcutad de ntegrar su vda y
sus actos personaes en un con|unto suprapersona, en una dea y
una comundad. E tema de Mongenandfahrt es: deseo de servr,
bsqueda de comundad, beracn de vrtuossmo estr y
sotaro de artsta.
En esta pequea obra, es nuevo para m y quzs tambn en
genera, e ntento de no resover a margen as trabas y as
dfcutades creatvas, sno de convertras en tema de a obra.
Ignoro en qu medda o he consegudo, pero he aprenddo
mucho, ms para m vda que para a teratura. He aprenddo no
so a esperar y vencer con pacenca os perodos de esterdad,
de ucha, de rgdez y de nhbcn, sno tambn a convertr en
ob|eto de medtacn esas msmas dfcutades, a encontrar a
travs de eas nuevos smboos y nuevas orentacones-, en este
sentdo creo haber avanzado un paso.
La atmsfera de Morgenandfahrt y de Bund (Unn) -esa
comunn con un mundo esprtua ntempora, esa convvenca con
deas y conceptos de muchos tempos y cuturas, de muchos
pases, de muchos poetas y pensadores- es acogda con
extraeza por agunos ectores que a nterpretan como e |uego
de un ermtao, en certo modo, de que vve retrado y susttuye
e mundo por su bboteca. Es posbe que fuesen nnecesaras
agunas de as ausones a bros y obras de arte. Pero en readad
esa posbdad de vvr en un reno ntempora no me parece en
absouto una debdad, sno ms ben una fuerza, quzs a nca
de hombre actua. Lo que nos fata por a ausenca de una cutura
todava pu|ante y forecente, nos es compensado en parte, por a
posbdad de convertr en nuestra atmsfera vta a humandad,
por encma de as cuturas, o eterno, por encma de hoy. De
mundo ntempora de as regones, as fosofas y as artes no se
vueve debtado a os probemas cotdanos, aunque sean
prctcos y potcos, sno tempado, armado de pacenca, con
humor, con una nueva vountad para entender, con un nuevo amor
haca a vda, sus dfcutades y errores.
De os |ucos que he odo sobre m cuento so me ha
desconcertado y entrstecdo uno. Agunos ectores se
preguntaban y me preguntaban, s reamente ba en sero o s por
e contraro todo aqueo so era un |uego agradabe de a
fantasa y en e fondo una gera bura de os ectores. E hecho de
que este maentenddo haya sdo posbe me parece un verdadero
argumento contra m obra. Nunca tuve una ntencn ms sera
que a escrbra.
)as Llasperlenspiel"
(El 3uego de abalorios")

Esta obra pura y audaz, soadora y a msmo tempo atamente nteectua,
rebosa tradcn, fraterndad, recuerdos, ntmdad, sn de|ar de ser orgna.
Eeva o entraabe a un nuevo nve esprtua, ncuso revouconaro; no en
un sentdo drecto potco o soca, sno en un sentdo sentmenta, potco:
de una manera autntca y fe es proftca y sensbe a futuro.
B!omas Mann
Sobre a ntencn de Gasperenspe no te puedo decr ms
que o que ya sabes por e progo; quzs aadra que m
ntencn es smpemente escrbr a hstora de un maestro de
|uego de abaoros que se ama Knecht y vve ms o menos en
e tempo en que acaba e progo. No s ms. La creacn de una
atmsfera purfcada me fue necesara; sta vez no me trasad a
pasado o a un mundo ntempora fabuoso, constru a fccn de un
futuro con fecha. La cutura matera de ese tempo ser a msma
que hoy, pero exstr una cutura esprtua en a que merecer a
pena vvr y a a que merecer a pena servr -esa es a magen
dea que qusera pntar. Pero no habemos ms de eo para que
no muera a dea germna. No debera haber dcho nada sobre m
proyecto, pero no me arrepento porque me nteresaba que
tuveras una dea de tpo de vda que hago y de ms actvdades y
de a productvdad atente o como queras amaro. En una
paabra: me avergenzo en e fondo de m arga mproductvdad y
te quera demostrar que detrs haba ago.
(Carta, 1933)
Desde que escrb e progo e he aaddo agunos detaes, como
a versn de ema en atn que, naturamente, es una fccn.
Encontr a a persona que me tradu|o a un atn eegante y
correcto e ema de un autor magnaro nventado por m; es un
compaero de coego, y en 1890 ramos os dos os me|ores
atnstas de case y nuestro atn tena un nve consderabe. Hoy
so o domna, yo he ovdado nueve dcmas partes.
(Carta, 1933)
E Regenmacher (E fabrcante de uva) aparec en e Neue
Rundschau donde se pubcar en dcembre otro pequeo
fragmento de que, de momento, so estn escrtas dos pequeas
partes. E traba|o avanza esta vez muy despaco, con pausas de
medo ao y de un ao. He reazado agunos estudos para
amentar m proyecto que me ocupa y preocupa desde que
termn e Morgenandfahrt; precsaba mucha ectura de sgo
XVIII de que me gust sobre todo e petsta suabo Oetnger,
tambn estudos sobre msca csca, en os que me ayud m
sobrno que es organsta y conocedor y coecconsta de msca
antgua. Estuvo aqu unas semanas y durante ese tempo tuve un
panto aquado en casa que aparte de esto es una casa corrente
y moente.
(Carta, 1934)
|osef Knecht nace de a dea, no de a contempacn, es en gran
parte abstracto, o que potcamente es una mposbdad. As
que he tratado de aadr un poco de sangre a a abstraccn. S o
he ogrado, tambn debera notarse en Legende (Leyenda).
En a medda en que a corrente crcua entre ambos poos de
manera abstracta y smbca, podra amarse a con|unto en ugar
de abstracto, por e|empo, paradgmtco. Pero eso no es
mportante.
(Carta, 1934)
OPor Cu/ no aparecen mu3eres en el Llasperlenspiel"P
Esta pregunta me a han hecho a menudo en cartas y hasta ahora
no he tendo ganas de contestara. En genera os ectores que
hacen esta case de preguntas no respetan a prmera rega de
|uego de a ectura: eer y aceptar o que est escrto y no medro
por o que uno ha pensado o esperado. E que ante un croco de
a pradera se pregunta por qu no crece a, en su ugar, una
pamera, seguramente no es un gran amgo de as fores.
Pero para todas as regas exsten casos en os que stas ya no
son vdas. Y as me suced que precsamente aquea pregunta
entre curosa y reprochadora acerca de a ausenca de mu|eres en
e Gasperenspe, fue hecha por una ectora, cuya carta
deataba por o dems un fno ofato nteectua. En todo caso a
tom tan en sero, que me fue mposbe eudr a pregunta. Le d
una respuesta breve y como a pregunta se ha repetdo ms de
una vez, cto aqu e pasa|e de m carta:
Su pregunta no tene cas respuesta. Yo podra naturamente dar
agunas razones, pero seran superfcaes. Una obra no es
soamente e fruto de a refexn y de a vountad, en muchos
aspectos es e fruto de razones ms profundas que e propo autor
no ve, o a o sumo, ntuye. Yo e aconse|ara que o nterpretase as:
E autor de Gasperenspe era un hombre maduro y a
concur e traba|o de muchos aos, un hombre ya ve|o. Cuanto
ms ve|o se hace un autor, mayor es su necesdad de ser exacto y
escrupuoso y de habar soamente de cosas que reamente
conoce. Las mu|eres son una parte de a vda que se ae|a y se
vueve msterosa para e hombre que est enve|ecendo y para
e ve|o, aunque antes a haya conocdo ben, y de a que no
pretende n se atreve a saber nada verdadero. En cambo, os
|uegos de os hombres, en a medda en que son de tpo
esprtua, os conoce perfectamente y e resutan famares.
Un ector con fantasa ntroducr e magnar en m Castaa a
todas as mu|eres ntegentes y esprtuamente superores desde
Aspasa hasta hoy.
(Carta, 1945)
Sn duda ha encontrado Usted en m bro cosas de as que yo
msmo no s nada. Por otro ado, y de acuerdo con su edad, no
ha entenddo seguramente otras, por e|empo, e sacrfco fna
de |osef Knecht. A pesar de su enfermedad hubera poddo
sosayar con ntegenca y astuca e sato a torrente. Sn
embargo, da e sato, porque en hay ago ms fuerte que a
ntegenca, porque no puede defraudar a ese muchacho tan dfc
de conqustar, y de|a atrs a Tto para e que a muerte de un
hombre tan superor a ser toda a vda una advertenca y una
gua y e ensear ms que todos os sermones de os sabos.
Confo en que con e tempo Usted tambn o entenda.
Pero, en defntva, no es tan mportante que egue a entendero,
quero decr: comprender y aceptar con a razn a muerte de
Knecht. Pues esta muerte ya ha hecho su efecto sobre Usted. Le
ha de|ado, como a Tto, un agu|n, un avso que ya no puede
ovdar, ha despertado o confrmado en Usted un deseo y una
concenca esprtua que segurn actuando, aunque egue e da
en que ovde m bro y su carta. Escuche so esa voz que ahora
ya no haba desde un bro, sno desde su propo nteror; ea e
guar.
(Carta, 1947)
La pregunta acerca de a naturaeza de |uego de abaoros, en
qu medda exste, ha exstdo aguna vez o es utopa, en qu
medda cree en e autor, etc.. a encuentra Usted contestada
con mucha precsn en e ema que precede a prmer voumen.
Como autor de a bografa de |osef Knecht y como nventor de
Abertus Secundus, he contrbudo un poco a pauuum
appropnquant. De msmo modo contrbuyeron y contrbuyen as
personas que han penetrado en a esenca de a msca y que han
creado a cenca musca de as tmas dcadas, o aqueos
fogos que ntentan medr as meodas de un esto en prosa, y
otros ms. A estos defensores de non ens, a aqueos que o
acercaron a a facutas nascend, pertenec tambn m sobrno
y amgo Caro Isenberg, e Ferromonte de m bro. Caro era
muscogo, tocaba e cmbao y e cavcordo y era organsta,
drga un coro y estud en e Sur y Sudeste de Europa os restos
de a msca ms antgua. Desaparec a fna de a guerra y s
vve an, est prsonero en Rusa.
Por o que a m se refere, no he vvdo en Castaa, soy ermtao y
no he pertenecdo nunca a una comundad, excepto a aquea de
os va|eros a Orente, un grupo de fees cuya forma de exstenca
es muy parecda a a de Castaa. Pero desde hace doce aos,
desde que aqu y a se conoceron partes de m bro sobre |osef
Knecht, me han aegrado a menudo os saudos, as amadas y
preguntas de personas que traba|an y pensan sencosamente en
aguna parte y para as que o que yo he amado |uego de
abaoros exsta como para m. Esas personas o aceptan con su
ama, o han sabdo e ntudo mucho antes de que aparecese m
bro, o han vvdo como exgenca nteectua y mora y empezan
a descubrr su fuerza creadora de comundad. Contnan o que he
esbozado en m bro pauuum appropnquant. Y me parece que
Usted tambn pertenece a eos y que vve ms cerca de Castaa
de o que crea.
(Carta, 1947)
En e Gasperenspe he descrto e mundo de esprtu
humansta que respeta as regones pero que vve fuera de eas.
De msmo modo descrb hace trenta aos en Sddhartha a
h|o de brahmn que busca, fuera de a tradcn de su casta y
regn, su propa forma de pedad o sabdura.
(Carta, 1949)
Su pregunta esttca sobre |osef Knecht tendra que ponerme en
un apreto, pues no soy tan afortunado como Usted de dedcarme
a estudos tan bontos y castcos. Desde su pubcacn hace sete
aos no he vueto a eer e Gasperenspe porque cada da me
trae ms traba|o nmedato de que puedo reazar.
No obstante e debo una contestacn, porque entre as
preguntas de ms ectores sobre Castaa y Knecht, que sempre se
repten y a menudo son de un nve espantosamente ba|o, a suya
destaca por su agudeza y su bea precsn, tanto que por un
momento se convrt tambn para m en una pregunta.
A a hora de contestar tengo que farme de m memora, pero
con a ayuda de m mu|er he estudado os pasa|es a os que aude
y que en certo modo cuestona. Su opnn es que e bgrafo de
|osef Knecht habra tratado de dar a os ectores su descrpcn de
a vda desde a perspectva de Knecht, es decr, de narrar so
aqueo que tene su orgen en a esfera vvenca y perceptva de
Knecht. Y esa perspectva Usted a encuentra rota en os pasa|es
que cta porque stos auden a hechos, paabras o pensamentos
de otros, que Knecht no poda conocer.
Es posbe, desde uego que m bro, escrto a o argo de once
aos (y qu aos!) tenga a pesar de toda a concentracn y todo
e esmero, seme|antes errores de construccn. Pero a
perspectva segn a que Usted consdera escrto e bro no fue
a ma. Ms ben m perspectva camb geramente varas veces
durante os tres prmeros aos. En un prncpo me nteresaba cas
excusvamente descrbr Castaa, e Estado de sabos, e convento
dea profano, una dea, o como pensan os crtcos, una utopa,
que exst y actu, a menos desde a poca de a academa
patnca, uno de esos deaes que estuveron presentes como
modeos efcaces a o argo de toda nuestra hstora esprtua.
Entonces comprend que a readad nterna de Castaa so poda
mostrarse de manera convncente a travs de una persona
domnante, de un persona|e heroco y pacente, y as es como
Knecht pas a ocupar e centro de reato; e|empar nco y no
tanto como castao dea y perfecto, pues de stos exsten
agunos, sno porque a a arga Knecht no se contenta con Castaa
y su perfeccn a|ena a mundo.
E bgrafo que magn era un aumno avanzado o auxar de
Wadze, que por amor a a fgura de gran renegado se dspuso a
escrbr a novea de su vda para un crcuo de amgos y
admradores de Knecht. E bgrafo dspone de todo o que posee
Castaa, a tradcn ora y escrta, os archvos y naturamente
tambn a propa capacdad magnatva e ntutva. De estas
fuentes bebe, y creo que no escrb nada que fuese mposbe
dentro de ese marco. La tma parte de su bografa, cuyo entorno
y cuyos detaes no son controabes desde Castaa, a ttua
expresamente a eyenda de desaparecdo magster ud, como
pervve entre sus dscpuos y en a tradcn de Wadze.
Agunos persona|es de bro han recbdo su rostro ndvdua de
persona|es reaes, agunos fueron reconocdos por ectores
atentos, otros consttuyen m secreto. Sobre todo fue reconocdo
e persona|e de pater |akobus, que es un homena|e a m querdo
|akob Burckhardt. Me permt ncuso poner una frase suya en a
boca de pater. E pertenece con su reasmo resgnado a os
antagonstas de esprtu castco.
(Carta, 1949/1950)
Me nvta Usted a que mte a |osef Knecht y pase de Castaa a
gran mundo. Me quere cazar con m propo azo. Pero ovda por
competo que |osef Knecht no sae a mundo a me|oraro y
reformaro, sno a aprender y a educar, a prncpo ncuso a educar
a un soo dscpuo, a un dscpuo vaoso y amenazado. Hace o que
yo he ntentado hacer tambn mentras he poddo e|ercer m
ofco; pone su taento, su personadad, su energa, a servco de
ndvduo -a contraro que su amgo Desgnor, que como potco,
se ha dedcado a os programas y a nfur sobre as masas y que en
esa empresa perde a confanza de su nco h|o.
(Carta, 1950)
En |osef Knecht no veo, como Usted sugere, un hermano de
Crsto. En Crsto veo una manfestacn de Dos, una teofana,
como as que hubo y sgue habendo. En Knecht veo ms ben a
un hermano de os Santos. Tambn de stos hay muchos,
nfntamente ms que teofanas, eos son a /lite de as cuturas y
de a hstora unversa, y se dferencan de os seres humanos
vugares porque no se entregan a o suprapersona por una fata
de personadad y orgnadad, sno por una sobreabundanca de
ndvduadad.
(Carta, 1955)
Un pasa|e extenso de una carta que haba de as reacones
potcas que nfuyeron sobre a concepcn de Gasperenspe,
se encuentra en e voumen o, Potsche Betrachtungen
(Refexones potcas) pgnas 578-580.
obre los poemas 2esinnung"
(Re-leDin") ? tu-en"
(Etapas")
En aque poema (Besnnung) de dcembre de 1933, trat de
esbozar con e mayor rgor posbe, en prncpo para m msmo, os
fundamentos de m fe. A parecer, Usted ha tomado e poema
menos a pe de a etra de o que fue m ntencn: en e poema
cafco a esprtu de paterno, mentras que Usted ey
materno.
Supone correctamente que e poema se basa en un cambo, en
una refexn ncpente sobre m orgen, que es crstano. La
necesdad de formuara surg de confcto actua entre os puntos
de vsta bocntrco y ogocntrco, y yo quera decararme
expresamente partdaro de segundo.
(Carta, 1935)
Eche tambn una mrada a Deman y a a tma poesa en
Baum des Lebens (Arbo de a vda) (Inse-Bchere). De estas
dos confesones que en parte parecen contradctoras, y a as que,
por certo, pertenece tambn Sddhartha, puede Usted coegr
aproxmadamente m dea sobre a vda. Reducra a un sstema
conceptua y dar a a vda un sentdo dogmtco ob|etvo, como
Usted espera de m, es ago que me mpde m sentdo de arte.
Entre os credos que ha formuado a humandad admro sobre
todo e de os antguos chnos y e de a Igesa catca. En stos e
ndvduo, destnado a a personadad, no encuentra soamente
tranqudad, pues su sentdo no es a tranqudad; su sentdo
requere que tenga que crearse mucha ntranqudad.
(Carta, 1934)
Sobre Stufen habra que decr que es un poema que pertenece
a Gasperenspe, un bro que entre otras cosas trata de as
regones y fosofas de a Inda y de a Chna. A predomna a
dea de una nueva vda para todos os seres, aunque no en e
sentdo de un ms a crstano con paraso, purgatoro e nferno.
La dea me es competamente famar, y o es tambn para e
autor magnado de ese poema, |osef Knecht. En efecto, he
pensado en una exstenca o un prncpo despus de a muerte,
aunque no creo de una manera absouta y matera en a
reencarnacn. Las regones y os mtos son como a poesa, e
ntento de a humandad de expresar en mgenes esos msteros
ndescrptbes que vosotros trats ntmente de traducr a un
raconasmo pano.
(Carta, 1957)
ENSAYOS
Romanticismo ? neorromanticismo (19&&)
Nade sabe en readad o que sgnfca a paabra romntco.
Nuestro engua|e corrente a apca a muchas cosas, a bros, a
msca, a cuadros, vestdos, pasa|es, a amstades y reacones
amorosas, y a entende ya como reproche, ya como eogo o como
rona. Un pasa|e romntco es un pasa|e con barrancos y
despeaderos y runas, cuya contempacn provoca a msmo
tempo pacer y ansedad. Msca romntca es una composcn en
a que hay ms sentmentos que cardad, ms suavdad que
tectnca frme, en a que hay ago contendo, veado, una msca
con muchas dsonancas semdsuetas y compases tmdos,
borrosos que deben tocarse rubato. Ago parecdo se pensa, por
fn, cuando se haba de un amor romntco, de una vda romntca
-a msmo tempo se aude a ago nsensato y cautvador, a ago
extravagante y aventurero, con una tendenca a a mprovsacn,
ago que entusasma a as coegaas y suscta a desaprobacn de
as personas sensatas, pero que en todo caso es especa e
nteresante. En a vda se ama romntco a todo o que aparece
sn forma y sn ey, que no descansa sobre un fundamento
reconocbe y que tene contornos fugaces como as nubes.
A nosotros e trmno so nos nteresa a partr de momento en
que se converte en e nombre de aquea escuea aemana de
escrtores cuyo rpdo auge y enta decadenca ocupan ms de un
terco de sgo 19 y cuya hstora se repte curosamente en todas
as teraturas europeas mportantes. Como esta escuea no recb
su nombre n de contemporneos n de hstoradores de teratura,
sno que fue ea msma a que o nscrb con orguo en su
bandera, es nteresante preguntarse qu sgnfca e trmno
romntco para os prmeros romntcos.
La respuesta es: ago dstnto para August Whem o para Fredrch
Schege, para Novas o para Teck. Mentras Scher, a defnr
como trageda romntca su |ungfrau von Oreans (Doncea
de Oreans) trataba de hacer soamente |ustca a os eementos
mstcos que en ea concurran, en os ttuos de as obras de
Schege y Teck a paabra sgnfca exactamente o msmo que
para una obra actua e cafcatvo moderno. Novas empea a
paabra raramente con ntencn y nunca como una frmua cara,
envueve en ea como en una capa mgca sus deas ms
profundamente personaes; a Teck, e no aegre, e gusta |ugar
con ea y se nota que e dverte a oscura y sonora paabra. Desde
e da en que e Athenum fund una doctrna romntca, puso a
nueva etqueta a cas todas sus novedades. Los hermanos Schege
eran ms conscentes y congruentes en su manera de ver as
cosas, de ta modo que e mayor cafcaba de romntcos os
vaores formaes y Fredrch en cambo os vaores fosfcos. Sn
embargo, tanto eos como Novas tenan en mente sobre todo e
concepto de novea (Romn), desde uego con un recuerdo
evocador de romntco (noveesco).
La novea era e Whem Mester de Goethe cuya prmera
parte, a ms mportante, acababa de pubcarse. Era a prmera
novea aemana en e sentdo moderno y e gran acontecmento
de aqueos aos. Nngn otro bro aemn ha nfudo tanto sobre
a teratura de su tempo como ste. Con W. Mester aparec a
novea como expresn de una sere de cosas hasta entonces
ndecbes. Lo nuevo, maravoso, profundo y audaz, fue para os
Schege, especamente para Fredrch, en e fondo su aspecto
romntco. F. Schege y Teck apcaron entonces e trmno a
sus propos bros como subttuo y de este modo de| pronto de
expresar ago concreto. En ugar de romntco podan haber
dcho tambn a a manera de Whem-Mester, y de hecho,
todas as obras en prosa mportantes de aqueos aos, e Ttn
tanto como Sternbad y Lucnde son mtacones drectas y
conscentes de aque gran modeo.
Esto no quere decr que e trmno romntco no sgnfcase ya
entonces tanto como no-csco, e ncuso antcsco, porque
Goethe an no estaba rodeado de a fra aureoa de csco. Lo
que en a hstora de a pntura es e nters excusvo por a uz y
e are, en a hstora de a teratura es paso conscente de a
estzacn a o rreguar, de verso a a prosa rtmca, de ensayo
acabado, a fragmento. No se buscaba ya forma y perf, sno
aroma y ambente. No se tenda a pasar de o unversa a o
ndvdua artstcamente demtado, sno que se ntentaba vover
a a fuente, a a undad prmgena de as cosas y as artes. Se
acompaaba a Scheermacher en su contempacn de unverso.
Vamos a estudar ahora e contendo en ugar de a paabra.
Inmedatamente sata a a vsta que exsten dos cases de
romantcsmo -una profunda y una superfca, una autntca y una
que soamente es mscara. En e gusto de pbco trunf en su da
a tma, a fasa. Novas cay pronto en e ovdo, mentras que e
noveero Fouqu acanzaba xto tras xto. As es como e prmer
romantcsmo perec nternamente y uego tambn de una
manera manfesta, desaparecendo de a escena entre ptos y
sbdos. En readad ya estaba muerto cuando Fouqu escrb sus
prmeras cosas. Forec y mur con Novas. Es certo que e
postromantcsmo mostr en Echendorff un pcdo taento rco y
en Hoffmann un profundo taento demonaco, pero stas son
manfestacones que so guardan con e antguo prncpo
romntco una reacn sueta. E autntco romantcsmo debe
buscarse ncamente en Novas, pues os Schege, a pesar de sus
profundos conocmentos y submes percepcones, eran
mpotentes como poetas.
Novas mur a os 28 aos. En e recuerdo de sus amgos pervve
admrado en rresstbe beeza |uven: e amado nsusttube,
sobre cuya obra nacabada fota un perfume nco de encanto
secreto. De os oropees y dsfraces que necestaron sus
segudores no encontramos n rastro en , a no ser aquea
apooga |uven de catocsmo que fgura en un extrao ensayo, y
que suena en boca de aque pensador profundamente protestante
como una parado|a desafortunada. Pero se me puede ob|etar que
su obra prncpa se desarroa en a Edad Meda, en aquea cebre
Edad Meda de romantcsmo. No puedo aceptaro. E
Ofterdngen es ntempora, se desarroa hoy, nunca y sempre,
es a hstora no de un ama, sno de ama en genera. Como obra
terara es muy dscutbe. A excepcn de a magnfca prmera
parte es ncompeta y a contnuacn esbozada dscurre por
perspectvas mposbes. Como dea, como proyecto, como acerto
creatvo, e Ofterdngen tene un vaor ncacuabe -no es a
obra de un adoescente, sno una refexn soadora de ama
humana, a eevacn desde a msera y a oscurdad haca as
aturas de a dea, de a eterndad, de a beracn.
De manera ms papabe que a travs de aque sueo potco, se
nos revea a dea romntca fundamenta, a travs de os ensayos
y aforsmos de Novas que sgnfcan mucho ms que parfrass
sobre a fosofa de Fchte. Su ema y su resutado es
prondzacn por nterorzacn. Oue ms a de os mtes de
tempo y espaco rgen eyes eternas; que e esprtu de estas
eyes eternas dormta en cada ama; que toda a formacn y a
profundzacn de hombre se basa en conocer ese esprtu en su
propo mcrocosmos, en adqurr concenca de s msmo y en
extraer de s a medda para todo nuevo conocmento; esa es en
breves paabras a doctrna de Novas. No es nada raro que esta
dea fundamenta se fuese perdendo ms y ms en e
romantcsmo posteror hasta extngurse. No serva a os
escrtores de moda, n a os vrtuosos de a forma, era en prncpo
una doctrna sn reacn terara. No es a cupa de romantcsmo
que a teratura de aqueas dcadas permanecese a|ena a a
vda, que vvese en un desdchado asamento. Esto que ya afect
a a creacn de os grandes de Wemar, estaba fundamentado en
e esprtu de tempo. Se comprende que Novas fuese un
fenmeno excepcona. Pero a pregunta era: qu acttud
adoptar a teratura de una poca nueva, dstnta, ante su
doctrna?
Comenza as a hstora de un neorromantcsmo. La poca
nueva, dstnta ha egado. La teratura fue derrbada de trono de
que no era dgna haca tempo, -|unto con a fosofa cuyo destno
haba compartdo femente durante medo sgo. Y a gua que
sta, se vov revouconara, democrtca y mordaz. E
movmento |unges Deutschand, cuyo nco gran taento fue
Hene, enterr con bombo y pato a a ve|a generacn y su
teratura. Exceptuando un par de hermosos versos y agunos
chstes buenos de Hene, aquea |oven Aemana no nos de|
muchas cosas postvas. Por eso no es extrao que e romantcsmo
recn dado por muerto vovese a resuctar -caro que no e
autntco-, sno aquea mscara funesta a o Fouqu. En una
poca en a que en Aemana todo o que tena que ver con
romantcsmo estaba desprestgado, se produca y venda
contnuamente ba|o toda case de etquetas e romantcsmo ms
barato. Hasta e propo Hene deba muchos admradores a ve|o
manto con que se arropaba de vez en cuando. Pero no todo se
deba a manto. Precsamente , e profanador de tempo, e
rnco gena, conoca ben y aoraba secretamente a For Azu,
y o me|or que escrb como poeta tene resonancas de
Ofterdngen.
Pero prmero tuvo que desaparecer e romantcsmo de Hene.
No tuvo segudores dgnos de mencn. E sguente gran
movmento teraro barr todas as hueas de pasado. E
naturasmo e|erc un domno severo e ntrodu|o de repente
escuea y dscpna en una teratura a a derva. No necestamos
detenernos en -todos saben a nfuenca tan radcamente
educatva que e|erc sobre e engua|e y a potca. Y ahora que
ha hecho su obra, no necestamos, os |venes, mataro, n
desprecaro. Como a un maestro severo que se ha hecho ve|o, e
vemos acercarse a su fn, sn grmas, pero enos de
agradecmento y dspuestos a guardar de un buen recuerdo.
Como herenca nos de|a una manera de observar, una scooga y
un engua|e refnados y ben desarroados. Nos de|a muy pocas
obras extraordnaras y asombrosas por su grandeza, pero en
cambo enormes cantdades de estudos, ntentos y traba|os
premnares vaosos. Ou acttud ha adoptado frente a e
eemento romntco de a generacn ms |oven surgda de su
escuea?
No me gusta eegr e|empos de a teratura aemana actua. Pero
tampoco es necesaro, pues como exponentes tpcos de a
evoucn seguda por a teratura neorromntca tenemos a dos
grandes autores extran|eros sobre os que puede habarse con
ms ob|etvdad que sobre coetneos. Uno mur prematuramente
y ya por su trgco destno suscta nuestra smpata. Es e dans
|acobsen. En encontramos e e|empo ms temprano y nobe
de un escrtor que con|ug con una enorme fantasa y una
sensbdad suave y soadora todo e refnamento de reasmo
ms desarroado. Encuentra paabras enas de pastcdad
concsa para cada fenmeno de a naturaeza, para cada tao
de herba que crece |unto a camno, para cada beeza vsbe. Y
trata de trasadar en un oscuro mpuso esa poderosa capacdad
descrptva, esa tcnca refnadsma de a expresn a a vda
esprtua. No como scogo reasta, sno como soador y
descubrdor en e mar sn camnos de nconscente. Con un afn
conmovedor se sumerge en todas as profunddades de ama
femenna (Mare Grubbe). Y en Nes Lyhne emprende a tentas y
con sensbdad, e descubrmento de ama nfant. Keer ya o
haba hecho en su nmorta Grner Henrch. Pero |acobsen
posee una tcnca nueva: renunca conscente o
nconscentemente a toda sntess y estzacn, y construye enta
y penosamente su reato con mnscuos detaes. Y es e
prmero que ogra ser sempre poeta, que ege en o que es
aparentemente ms nsgnfcante sempre o mportante,
caracterstco y que da a su traba|o de fgrana a sodez y e
esto de una obra panteada con undad y armona. Sus dos obras
ms mportantes son autntcamente romntcas. En ambas un
ama ndvdua, db, es e centro de toda a accn y portadora
de todas as soucones. Y en os dos casos no descrbe con
anss rguroso una vda ndvdua, sno que conqusta un terreno
neutra sobre e que resuena poderosamente todo o humano.
Pronto se comprend que no eran estudos de un nvestgador;
e msteroso veo de a poesa autntca fotaba sobre eos como
un aroma nexpcabe pero poderoso. En |acobsen, e reasta se
haba convertdo en poeta sn renuncar a as conqustas de su
escuea. Su e|empo tuvo una nfuenca extraordnara sobre e
surgmento de un neorromantcsmo aemn.
Estudemos por tmo a un romntco de hoy, todava |oven que
crec ya a margen de credo naturasta y en a actuadad puede
ser consderado un tpco neorromntco. Me refero a M.
Maeternck. En no encontramos ya aparentemente nngn
vestgo de naturasmo. Estza, compone, adorna sus obras
aparentemente con a bertad de un Brentano o un Hoffmann.
Pero so aparentemente. Tambn ha aprenddo a ver y
descrbr de manera reasta, pero no se nota nmedatamente
porque haba cas excusvamente de cosas nvsbes. Con a
eufora de nnovador nc su camno como soador y ermtao
apartado de mundo. Pero uego rrump en e tempo y a vda.
Maeternck es e prmero en segur mpertrrto a doctrna de
Novas. Para todos os acontecmentos mportantes se
desarroan en e nteror, descubr a trageda de o
cotdano. Ve que e ama vve escondda y asustada en cada ser
humano, y a nvta a sar con paabras decadas y comprensvas,
e da nmos y trata de devovere e poder perddo.
No es necesaro estudar aqu en detae sus obras. Desde hace
aos Aemana o conoce tanto como su pas nata. Audr
soamente a uno de sus bros, e ms snguar. Demuestra que
tanto Maeternck como |acobsen rnden cuto a a naturaeza y a
smpe verdad. Se trata de su Ve des abees. Una descrpcn
cudadosa centfcamente mpecabe de a vda de as abe|as,
ob|etva, senca y rgurosa como un manua, y sn embargo, en
cada frase a obra de un poeta. Aqu, y no en e dsfraz de sus
cuentos, es donde hay que buscar e verdadero
neorromantcsmo. Ignoro s a Novas e hubera gustado a
Prncesse Maene, pero estoy seguro que e hubese
entusasmado a Ve des abees. Tratar un trozo de a
naturaeza, pequeo y mtado con e amor de nvestgador y
descubrr con asombro |uboso dentro de este crcuo estrecho e
unverso, eso es regosdad romntca. Descubrr en una comena
as eyes profundas de a vda y e espe|o de a eterndad, ese es
e esprtu de Novas.
He aqu e mstero y e sentdo profundo de nuevo esprtu
romntco. No se trata de escrbr unos cuantos poemas bontos,
sno de buscar una profundzacn de a vda y de conocmento en
todos os terrenos. E hecho de que un bro como Ve des
abees haya sdo posbe consttuye un avance, no so en a
obra de Maeternck. Es de esperar que a gran masa de ectores
comprenda tambn poco a poco que un bro no puede ser nunca
romntco por su tema y su engua|e, sno ncamente por ese
esprtu. Los autores de noveas de a Edad Meda, de dramas
fabuosos y de rca |ugaresca no estn n un paso ms cerca de
esprtu de romantcsmo que Zoa o Dostoevsk. Pero que sea
benvendo todo poeta que tenga ago de ama de Ofterdngen.
%a corona de -lores de an Francisco de ,ss
(19&4)
Acaba de pubcarse una notabe edcn aemana de as Forett
d San Francesco. Ante e consderabe nters de a pasada
dcada por a persona y a mportanca de Santo, nters que sn
duda sgue crecendo me parece oportuno comenzar e
comentaro de bro con agunas notas orentadoras sobre
Francsco.
Francsco de Ass, en readad Govann Bernardone, nac en e
ao 1182, h|o de acaudaado comercante Petro Bernardone. No
recb una educacn centfca, pero s en cambo una educacn
mundana a travs de trato amstoso con os h|os de a nobeza y
os crcuos ms dstngudos de a burguesa. Es probabe que as
cuestones regosas no fuesen de todo a|enas a su crcuo; e
padre reaz en varas ocasones argos va|es de negocos,
especamente a os mercados de Sur de Franca y tuvo que estar
forzosamente nformado sobre os grandes movmentos de su
tempo. Con e forecmento de as cudades y de a cutura
urbana y burguesa surgeron nuevas y poderosas necesdades que
a Igesa no supo satsfacer, entre otras cosas porque su
enconada ucha con e Emperador a mantena constantemente
ocupada. Exsta en todas as amas un fervente deseo de
doctrna y consueo, de comuncacn e nterpretacn de
Evangeo y precsamente e sermn estaba competamente
abandonado y en ugar de pan ofreca pedras. Y entonces
surgeron aqu y a hombres de a accn y de verbo,
predcadores segares y apstoes de puebo; haba profetas y
magreros, here|es y grandes oradores popuares. Agunos se
perderon en o fantstco y desapareceron sn de|ar rastro, otros
s consumeron en uchas estres, pero a mayora, os me|ores
fueron apastados por a Igesa ceosa. Por todas partes hubo de
repente here|es y mrtres, movmentos apasonados agtaban a
puebo exatado.
Sn embargo, nada sabemos con segurdad sobre a nfuenca que
tuvo e esprtu de este tempo sobre a prmera |uventud de
Francsco. En cambo otras correntes e afectaron profundamente.
En aque tempo se escucharon as prmeras cancones de
trovadores y Francsco conserv durante toda su vda su fraganca;
a necesdad de una certa exatacn potca y artstca de a vda
y de su sgnfcado no e abandon nunca de todo. De momento
aque mpuso se manfest de un modo tpcamente |uven:
Francsco se entreg con pasn a una espndda vda de
dversn, tratando de superar a sus camaradas en todos os
terrenos y gastando e dnero de su padre. Daba festas y
partcpaba en eas, e gustaban as armas, as gaas, os cabaos;
su dea era ser un cabaero perfecto, y es notabe e entusasmo y
e ahnco que dedc a este empeo. En estos |uegos cas
nfantes se revea ya una personadad que no puede hacer nada
a medas y que necesta en a vda un deseo profundo, un dea a
que segur con entrega tota. Ouere saborear o ms profundo y
nobe de a vda y cuando descubre e camno no conoce a duda.
Pero posee e don naprecabe de a aegra ndestructbe, ago
de a naturaeza de p|aro cantor; sempre con una sonrsa, una
cancn, una paabra carosa. Esos dos rasgos -a bsqueda
apasonada de a perfeccn y a msmo tempo a nocenca y a
graca de no- expcan todo su ser y su vda.
Cuando todava no haba cumpdo os vente aos, Francsco tom
parte en a ucha defensva contra Perusa. Tras a cada de duque
de Spoeto, admnstrador mpera de Ass, se produ|eron en a
cudad evantamentos cada vez ms amenazadores de puebo
contra a nobeza, y ante e pegro agunos barones cometeron a
tracn de pedr ayuda a a poderosa Perusa. Esta acud a a
amada y tras una rpda bataa derrot por competo a as tropas
de a cudad vecna ms db. Francsco que haba uchado con
entusasmo fue hecho prsonero y evado con muchos otros a
Perusa. A permanec en prsn un ao entero, por certo |unto
con os nobes gracas a sus modos educados y dstngudos. Pero e
argo cautvero no e dobeg en absouto, por e contraro, era
e ms anmoso y aegre, trataba de consoar por todos os medos
a sus compaeros de nfortuno y hababa constantemente de su
esperanza de convertrse pronto en un sodado y cabaero
e|empar.
Puesto en bertad en 1203 y de vueta a Ass, vov rpdamente
a su antgua vda aegre, fue e prmero en e |uego y en os
festnes y derroch su dnero como un arstcrata; uno de sus
bgrafos ms antguos e ama prnceps |uventuts. Una
enfermedad grave, a a que crey sucumbr, e obg a hacer un
examen de concenca eno de remordmentos y a ntentar un
cambo. Pero sus buenos propstos no duraron mucho. A poco
tempo vov a arder poderosamente su pasn por una vda
mundana de gora y espendor. E anheado camno haca as
aventuras y proezas, haca e prestgo y e honor pareca abrrse
por fn.
En e Sur de Itaa Water de Brenne, e famoso genera y
cabaero a servco de Papa, preparaba un e|rcto y de todas
partes acudan vountaros de os me|ores estamentos. Tambn en
Ass varos |venes y hombres dstngudos decderon
ncorporarse a ese e|rcto y en cuanto Francsco o supo, se un a
eos. Una eufora febr e mpetuosa se apoder de , se vst y
arm con ms rqueza y abundanca que nnguno y a todos
hababa de sus panes y de sus esperanzas. Ebro de expectacn
ardente y de deseos de actuar, se vea ya en e camno haca a
reazacn de sus sueos |uvenes de ambcn desbordante, y
aseguraba que vovera como prncpe y vencedor coronado. Sobre
un espnddo cabao se un a sus compaeros e da de a
partda y con su magnfco equpo susct a envda de sus
camaradas y e asombro de os que quedaron atrs.
Dos das despus Francsco vova soo a Ass, transformado,
derrotado, humde. Haba regaado su armadura a un hdago
pobre. No se sabe exactamente o que e ev a regresar;
quzs.,sus compaeros e castgaron por su acttud arrogante,
quzs e debt una sbta enfermedad. En todo caso pas por un
trance en que su ama uch con a muerte, en e que Dos toc su
corazn y en aque nstante msteroso a ambcn y a sed de
aventuras se desprenderon de como un caparazn, una
envotura vaca. Regres a casa donde fue recbdo con bura y
asombro. Poco e mport; ago ms profundo e atormentaba. Su
dea, sus esperanzas, sus panes haban perddo su vaor y estaban
destrudos. Ou ba a hacer ahora? Necestaba un dea nuevo,
una forma nueva en a que verter su sentmento ardente de a
vda, un nuevo Dos y una nueva fe y en ese deseo y esa
bsqueda apasonada se consum durante mucho tempo. No
prest odos a as nvtacones que voveron a hacere pronto sus
antguos amgos, pero un da os nvt nesperadamente a un
banquete. Estuveron comendo y bebendo hasta a noche, uego
os nvtados se evantaron aegremente para r a aborotar y a
cantar por as caes. Francsco se ae| soo, sumdo en profundos
pensamentos, porque aquea noche haba tendo una prmera
ntucn de su nuevo dea. Sus camaradas e encontraron, e
rodeaon con rsas y e preguntaron o que urda, que s estaba
pensando en tomar esposa. Entonces d|o que haba encontrado
una nova ms nobe y hermosa de o que podan magnar.
Rndose se ae|aron creyendo que so estaba bebdo. Aque fue
su tmo banquete y e tma da de su antgua vda.
Esa es a hstora de a |uventud de Santo; tene un encanto
noveesco cas seductor. Pero aqueos atractvos rasgos de |oven,
su buen humor dspuesto sempre a canto y a a broma, su aegra
ante a beeza, su cabaerosdad unas veces entusasta otras
frgmente |uguetona, no e abandonaron nunca. Sobre a base de
una seredad vta, generosa, poderosa, y senca, adqureron una
hermosura nueva, ms ata, ms esprtua y rodearon a fgura de
santo con un are de nocenca y de encanto, sempre |oven, que
conqust a mes de corazones.
Francsco comenz su nueva vda en a soedad y e rezo, en e
trato con os necestados y pobres. Los afanes regosos
nsatsfechos, sedentos de todo aque tempo, os vv sumdo en
una nquetud atormentada que e mpus a reazar una
peregrnacn a Roma. A no encontr o que buscaba. Pero
pronto, despus de su regreso, empez a amanecer en y
encontr e camno senco haca Dos que as amas angustadas
buscaban por todas partes en vano y que a y a sus nnumerabes
segudores es ofrec a savacn. Su proeza consst en que -
vovendo a texto orgna de evangeo atno- decd segur a
pe de a etra as paabras con as que |ess haba envado a sus
apstoes a mundo. Es certo que muchos o haban ntentado
antes que , pero se haban convertdo en ascetas, ermtaos,
ocos. Francsco nterpret as paabras de |ess con su manera
ngenua drgda sempre a a vda presente y actva, sn nngn
ntento de exgess dogmatzante, acentuando a mportanca que
tenan para a vda cotdana, prctca.
Y as, con una vsn nstntva de o fundamenta, vov a
precepto de a pobreza apostca. En a absouta carenca de
propedad vo a nca posbdad de bertad nteror, y sn
pensaro mucho se desprend de todos sus benes. De msmo
modo nstntvo, por e camno de a conversacn en a cae y de a
chara amstosa, se convrt con e tempo en orador popuar. Fue
decsvo que no predcase nnguna amonestacn y nngn
precepto que no cumpese msmo a daro, de manera que su
e|empo evaba y apoyaba su doctrna. Pero ms mportante
todava fue que no aparecese con e hbto gubre de predcador
de cuaresma presto a condenar, n con a acttud de mrtr de
asceta, sno aegre y humde, sn amenazar n fumnar, atrayendo
a sus oyentes con toda su encantadora aegra. |ocuatores Domn,
|ugares de Dos, se amaba a s msmo y a sus prmeros dscpuos;
no trataba de aterrorzar a sus oyentes con e nferno, sno que es
enseaba a amar e mundo y e ceo como cantor y apsto
entusasta a servco de Dos.
Las dfcutades y as penuras fueron enormes. Muchos ectores de
as bografas de Francsco pensarn, a pesar de toda su
admracn, que s aguen ntentase hacer hoy o que hzo,
estara oco. Pero tampoco entonces era ms fc. En un tempo en
que, con e fortaecmento de as cudades y e comerco, e dnero
posea un poder consderabe, e evangeo de a pobreza no era
ago corrente n atractvo. Y Francsco no era e h|o de un
campesno o de un pobre dabo, sno un cudadano h|o de
comercante adnerado y compaero de |uego de a |uventud
dstnguda. Cuando vend su cabao y do e dnero a cura de San
Damn, cuando se puso a tratar con mendgos y mserabes, y
abandon sus costumbres de |oven patrco, no so e
abandonaron todos os amgos. Su padre o matrat en pbco y e
encerr, uego o ev ante os trbunaes, o repud y deshered
vergonzosamente. Su hermano se buraba y avergonzaba de , y
toda a pobacn arremet en contra suya con bura y despreco.
Se haba convertdo en e hazmerrer de a cudad. Pero no
ced. Sn ra soport as afrentas e ba vestdo con un saya que
un crado de obspo e haba regaado por compasn. La dea de
fundar una comundad e era e|ana y como no quera estar ocoso,
sno traba|ar en honor de Dos, se puso soo a restaurar una
capa abandonada. Sempre que o necestaba ba a a cudad y
peda a todos con os que se encontraba un donatvo, pedras para
a construccn o acete para a mpara sagrada. Y poco a poco su
constanca mpertrrta y su carcter corda y humde e fueron
gran|eando un respeto que fue crecendo entamente. En aqueas
vstas a a cudad, entre humacones sn nmero, habando con
a gente, se fue convrtendo sn darse cuenta en un gran orador.
Pronto acud su prmer dscpuo, un |oven rco que e pd
conse|o en matera esprtua. Da tu fortuna a os pobres, no
guardes nada y vve como un hermano conmgo, e aconse|
Francsco, y e |oven rco rega todo y fue durante toda su vda
uno de os segudores ms fees de povereo -ese fue e
nombre caroso que e puebo do poco despus a Santo.
En 1210, cuando Francsco ya tena un pequeo nmero de
dscpuos, fue a Roma y pd a Papa que dese su aprobacn a
a |oven comundad. Despus de muchas demoras obtuvo a
regaadentes a aprobacn y as a Igesa ganaba a predcador
ms grande de sgo. Su orden fue durante sgos a fuente y e
hogar de sermn popuar autntco y uno de os pares ms
seguros y poderosos de a Igesa romana.
Con e rpdo crecmento de a nueva orden, cuyo nmero de
dscpuos acanz pronto os centos y os mes, pasa a vda
persona de fundador a un segundo pano. La dreccn de un
crcuo tan grande, e contro y a responsabdad, a creacn de
una rega para a orden -todo eso e fue creando cada vez ms
preocupacones y cargas y tambn aguna desusn. Con
redobado caro se senta undo ahora a os pocos compaeros de
os prmeros aos y con as cargas y as dfcutades crec en a
necesdad de buscar en e senco y en e campo a tranqudad y
de descansar |unto a aquea profunda fuente de su ser que nunca
se agotaba y a a que debemos su maravoso Canto de so, as
audes creaturarum. En ese profundo sentdo de a naturaeza
resde e msteroso encanto que tene Francsco todava hoy,
ncuso para personas ndferentes a a regn. E sentdo aegre y
agradecdo de a vda con que sauda y ama a todas as fuerzas y
craturas de mundo como seres hermanos y afnes, est bre de
cuaquer smbosmo de tnte ecesstco y consttuye con su
humansmo y su beeza ntempora uno de os fenmenos ms
extraordnaros y nobes de todo aque mundo de a Ba|a Edad
Meda.
Sobre a vda de os hermanos, sobre a orden de regosas que
estaba crendose y sobre os tmos aos de a vda de Francsco,
su estgmatzacn y su muerte, nos nforma ampamente a
Corona de fores; aqu daremos ncamente os datos. En 1224
reaz e famoso va|e a Averno, ya enfermo y presntendo a
muerte, y a fue donde vv precsamente e mstero de a
estgmatzacn. E 3 de octubre de 1226 mur despus de
grandes sufrmentos y nnguna vta sanctorum reata una muerte
ms conmovedora y hermosa que a suya. Sobre ea hay tambn
en a Corona de fores un reato. Cuando an no haban
transcurrdo dos aos desde su muerte, en |uo de 1228, se
produ|o su beatfcacn por Gregoro IX, y a msmo tempo a
coocacn de a prmera pedra de a Igesa de San Francsco de
Ass, que en certo modo puede consderarse a cuna de gran
arte taano. Sobre a reacn exstente entre as artes pstcas y
San Francsco y su enorme mportanca cutura para os sgos
posterores, ha escrto Henry Thode en su famosa obra sobre e
Santo una de as monografas de arte ms penetrantes e
mportantes de os tmos tempos.
Cuando an vva San Francsco crcuaban ya entre e puebo
agunas ancdotas y reatos egendaros sobre su vda. Despus de
su muerte, como os datos sobre su vda y su personadad se
transmtan por tradcn ora, crec e nmero de esas eyendas,
recreatvas y edfcantes que ban de boca en boca en os
conventos y as casas, en a Corte y en as caes. Estas hstoras
cas sempre popuares e ngenuas, frescas y vtaes, fueron
recogdas por prmera vez en Umbra en e sgo catorce y amadas
Forett d San Francesco. La coeccn fue aumentando poco a
poco con un nmero de reatos bogrfcos y anecdtcos de a
poca de os prmeros hermanos francscanos y ya antes de a
mprenta fue o que es todava en a actuadad: e bro popuar
favorto de Itaa. Las Forett, un precursor de a novea taana,
a pesar de contendo padoso, consttuyen e monumento ms
hermoso e mperecedero que haya poddo encontrar |ams un ser
humano grande en a teratura de su puebo. No son testmonos
hstrcos sobre a vda, as obras y as paabras de San Francsco,
pero hasta en sus ms mnmos detaes estn enos de candor y
a seredad de su personadad y representan a Santo como vv
durante sgos y hoy sgue vvendo en e recuerdo padoso de
puebo.
El trato con los libros
(19&')
No hay nnguna sta de bros que sea mprescndbe eer y sn a
cua no exstan savacn y cutura. Pero para cada uno hay un
nmero consderabe de bros en os que puede haar satsfaccn
y pacer. Encontrar esos bros poco a poco, estabecer con eos
una reacn duradera, asmaros graduamente, s es posbe
como una propedad externa e nterna, consttuye para e
ndvduo un esfuerzo propo, persona, que no puede descudar
sn reducr de manera fundamenta e crcuo de su cutura y de sus
paceres, y con eo, e vaor de su exstenca.
Igua que no se egan a conocer a travs de un bro de botnca
e rbo o a for que se ama especamente, no se conocern n
encontrarn os bros favortos propos en una hstora de a
teratura o en un estudo terco. E que se ha acostumbrado a ser
conscente de verdadero sentdo de cada acto de a vda cotdana
(y sa es a base de toda formacn), aprender muy pronto a
apcar tambn a a ectura as eyes y as dferencacones
esencaes, aunque en un prncpo so ea revstas y perdcos.
E vaor que puede tener para m un bro, no depende de su
fama y popuardad. Los bros no estn para ser edos durante
agn tempo por todo e mundo y consttur un tema fc de
conversacn y ser ovdados despus como a tma notca
deportva o e tmo asesnato: queren ser dsfrutados y amados
en senco y con seredad. So entonces revean su beeza y su
fuerza ms profundas.
Sorprendentemente e efecto de muchos bros aumenta cuando
son edos en voz ata. Pero eso so es vdo para poesas, reatos
breves, ensayos cortos de forma depurada y obras parecdas.
Leyendo ben en voz ata se puede aprender mucho, sobre todo se
agudza e sentdo de rtmo secreto de a prosa, base de todo
esto persona.
E bro que ha sdo edo una vez con pacer, debe comprarse sn
fata aunque no sea barato.
E que dsponga de escasos recursos har ben en comprar
ncamente aqueas obras que e hayan recomendado
encarecdamente sus amgos ms ntmos, o as que ya conozca y
aprece, y que sepa que vover a eer aguna vez.
E que tenga con agn bro una reacn ntma, e que pueda
eero una y otra vez y encuentre sempre nueva aegra y
satsfaccn, debe confar tranquamente en su ntucn y no de|ar
que nnguna crtca estropee su pacer. Hay quen prefere ms
que nada eer bros de cuentos y quen ae|a a sus h|os de esa
case de ectura. La razn a tene e que no sgue una norma n un
esquema f|os sno su sensbdad y as necesdades de su corazn.
Sobre os grandes (como Shakespeare, Goethe, Scher) debe
eerse poco o nada, a menos hasta conoceros a travs de sus
propas obras. Cuando se een demasadas monografas y
descrpcones de a vda, es fc estropearse e maravoso pacer
de descubrr a personadad de un autor a travs de sus obras, de
crear uno msmo su magen. Y |unto a as obras no debe perderse
uno as cartas, os daros, as conversacones, por e|empo as de
Goethe. Cuando as fuentes estn tan cerca y son tan fcmente
accesbes no hay que contentarse con regaos de segunda mano.
En todo caso deberan eerse soamente as me|ores bografas; e
nmero de os medocres es egn.
%eer ? poseer libros
(19&=)

Es muy habtua entre nosotros consderar cada trozo de pape
mpreso como un vaor, y que todo o mpreso es fruto de un
traba|o nteectua y merece respeto. De vez en cuando se puede
encontrar uno |unto a mar o en as montaas a aguna persona
asada cuya vda no ha sdo acanzada todava por a marea de
pape y para a que un caendaro, un foeto o ncuso un perdco
son benes vaosos y dgnos de ser conservados. Estamos
acostumbrados a recbr en casa gratutamente grandes
cantdades de pape, y e chno que pensa que todo pape escrto
o mpreso es sagrado nos hace sonrer.
A pesar de todo se ha conservado e respeto a bro. Aunque
tmamente se dstrbuyen gratutamente y empezan a
convertrse aqu y a en matera de sado. Por o dems, parece
que precsamente en Aemana, est crecendo e afn de poseer
bros.
Caro que todava no se sabe o que sgnfca reamente poseer
bros. Muchos se negan a gastar en bros n a dcma parte de o
que dedcan a cerveza y otras banadades. Para otros, ms
antcuados, e bro es ago sagrado que acumua povo en a saa
de estar sobre un manteto de tercopeo.
En e fondo, todo ector autntco es tambn amgo de os bros.
Porque e que sabe acoger y amar un bro con e corazn,
quere que sea suyo a ser posbe, quere vovero a eer, poseero
y saber que sempre est cerca y a su acance. Tomar un bro
prestado, eero y devovero, es una cosa senca; en genera o
que se ha edo as se ovda tan pronto como e bro desaparece
de casa. Hay ectores, especamente as mu|eres desocupadas,
que son capaces de devorar un bro cada da, y para stos a
bboteca pbca es a fn a fuente adecuada, ya que de todos
modos no queren coecconar tesoros, hacer amgos y enrquecer
su vda, sno satsfacer un caprcho. A esa espece de ectores,
que Gottfred Keer supo retratar tan ben en una ocasn, hay
que de|ara con su vco.
Para e buen ector, eer un bro sgnfca aprender a conocer a
manera de ser y pensar de una persona extraa, tratar de
comprendera y quzs ganara como amgo. Cuando eemos a
os poetas, no conocemos soamente un pequeo crcuo de
personas y hechos, sno sobre todo a escrtor, su manera de
vvr y ver, su temperamento, su aspecto nteror, fnamente su
cagrafa, sus recursos artstcos, e rtmo de sus pensamentos
y de su engua|e. E que qued cautvado un da por un bro, e
que empeza a conocer y entender a autor, e que ogr
estabecer una reacn con , para se empeza a surtr
verdaderamente efecto e bro. Por eso no se desprender de ,
no o ovdar, sno que o conservar, es decr, o comprar, para
eer y vvr en sus pgnas cuando o desee. E que compra as, e
que sempre adquere ncamente aqueos bros que e han
egado a corazn por su tono y por su esprtu, de|ar pronto
de devorar ectura a cegas, y con e tempo, reunr a su
arededor un crcuo de obras querdas, vaosas en e que haar
alegra y sabdura, y que sempre ser ms vaoso que una
ectura desordenada, casua, de todo o que cae en sus manos.
No exsten os m o cen me|ores bros; para cada ndvduo
exste una seeccn especa de os que e son afnes y
comprensbes, querdos y vaosos. Por eso no se puede crear una
bboteca por encargo, cada uno tene que segur sus necesdades
y su amor y adqurr entamente una coeccn de bros como
adquere a sus amgos. Entonces una pequea coeccn puede
sgnfcar un mundo para . Los me|ores ectores han sdo sempre
precsamente os que mtaban sus necesdades a muy pocos
bros, y ms de una campesna que soamente posee y conoce a
Bba ha sacado de ea ms sabdura, consueo y aegra que os
que ogre extraer |ams cuaquer rco mmado de su vaosa
bboteca.
E efecto de os bros es ago msteroso. Todos os padres y
educadores han hecho a experenca de creer que daban a un
no o a un adoescente un bro exceente y escogdo en e
momento adecuado y uego han vsto que haba sdo un error.
Cada cua, |oven o ve|o, tene que encontrar su propo camno
haca e mundo de os bros, aunque e conse|o y a amabe
tutea de os amgos puede ayudar mucho. Agunos se senten
pronto a gusto entre os escrtores y otros necestan argos aos
hasta comprender o duce y maravoso que es eer. Se puede
comenzar con Homero y acabar con Dostoevsk o a revs; se
puede r crecendo con os poetas y pasar a fna a os fsofos o
a revs; hay cen camnos. Pero so exste una ey y un camno
para cutvarse y crecer nteectuamente con os bros, y es e
respeto a o que se est eyendo, a pacenca de querer
comprender, a humdad de toerar, escuchar. E que soamente
ee como pasatempo, por mucho y bueno que sea o que ea,
eer y ovdar y uego ser tan pobre como antes. Pero a que
ee como se escucha a os amgos, os bros e revearn sus
rquezas y sern suyos. Lo que ea no resbaar, n se perder,
sno que se quedar con y e pertenecer y consoar, como
so os amgos son capaces de hacero.

obre el escritor (19&9)
E que por uno de os m azares de a vda tene que vvr o
puede vvr de un taento teraro nnato, tendr que tratar de
conformarse con un dudoso ofco, que no es ta. La actvdad
de amado escrtor bre es actuamente o que nunca fue en a
hstora unversa, un ofco, probabemente porque o e|ercen
profesonamente muchos que no tenen nnguna vocacn. En
readad, escrbr de vez en cuando y espontneamente cosas
bontas, que en su con|unto se aman teratura, no me parece
que sea e traba|o de una vda, n que merezca e nombre de
ofco en e sentdo habtua. E escrtor bre, en a medda en
que es una persona honesta y un artsta, no tene ofco, por e
contraro, es un ser ocoso, un partcuar que so produce de vez
en cuando y segn e humor y a nspracn de momento.
A cuaquer escrtor bre e resuta ben dfc aceptar su poscn
ambgua entre ndvduo partcuar y escrtor no bre, es decr
perodsta. Tener un ofco que no o es, no es sempre dvertdo.
Agunos, por necesdad de actvdad contnua aumentan su
produccn ms a de os mtes de su taento natura y escrben
demasado. A otros a bertad y e oco es conducen a a
comoddad, porque un hombre sn ofco se echa fcmente a
perder. Y todos eos, os traba|adores y os vagos, padecen a
neurastena y a hpersensbdad de as personas
nsufcentemente ocupadas y demasado dependentes de eas
msmas.
Pero no quera habar de esto, cada cua ha de resover su caso
personamente. La nterpretacn que os propos escrtores dan a
su ofco es cosa suya. Ago competamente dstnto a as deas tan
a menudo mezcadas con amarga autorona que tenen os poetas
y teratos de su traba|o, es e concepto de a opnn pbca
sobre e ofco de escrtor.
La opnn pbca, a prensa, e puebo, as asocacones, en una
paabra, todos os que no son escrtores, consderan que e ofco y
e crcuo de obgacones de stos son mucho ms sencos. Y de
esta manera e terato, gua que cuaquer mdco o |uez o
funconaro, descubre a esenca y e carcter de su ofco a
travs de as exgencas que se e hacen desde fuera. Cuaquer
escrtor medanamente famoso aprende a daro por e correo o
que quere y pensa de e pbco, os edtores, a prensa y os
coegas.
E pbco y os edtores sueen estar competamente de acuerdo y
sueen ser muy modestos en sus exgencas. De autor de una
comeda que ha tendo xto esperan nuevas comedas que
tengan xto, de escrtor de una novea rstca, nuevas noveas
rstcas, de autor de un bro sobre Goethe, ms bros sobre
Goethe. A veces e propo autor no pensa n desea otra cosa,
entonces rena para sempre a unanmdad y a satsfaccn
recproca. E creador de Muchacho tros contna con a
Muchacha troesa, e autor de as escenas de sodados con as
escenas de cuartees, y a Goethe en su cuarto de traba|o
sguen Goethe en a Corte y Goethe en a cae.
Los autores que escrben as tenen reamente un ofco, e|ercen
reamente una profesn. Expotan sus recursos y poseen e
atrbuto y e sgno secreto de gremo de os verdaderos
escrtores: a ustre puma.
La ustre puma es un nvento de aque redactor
desgracadamente annmo que hace varas dcadas descubr en
e amado eemento persona e ma cancergeno de
perodsmo. Como es sabdo, en ugar de a personadad cooc e
nombre y conced a cada nombre una ustre puma, de a
que respetando a vandad de autor saba obtener despus
encargos. Esta tcnca domna hoy todo e foetn perodstco
cuando no rnde trbuto a cuto de o mpersona ba|o a forma
ms nobe de anonmato absouto.
As sucede, por e|empo, que a autor de una novea con xto e
sorprenda e sguente teegrama de un perdco de crcuacn
munda: Ruego enve de su ustre puma chara sobre, probabe
evoucn tcnca area; honoraros mxmos garantzados. Para
e redactor os autores medanamente conocdos so cuentan
como nombre y cacua de a sguente manera: os ectores
desean ttuares nteresantes y actuaes, adems desean nombres
famosos, de modo que combnaremos ambos. Lo que dce uego e
artcuo encargado es o de menos: cuando se tene una puma
ustre se puede ncar una chara sobre Gerhart Hauptmann
con una decoratva frase de ntroduccn sobre Zeppen. Exsten
pumas sumamente ustres que vven cmodamente de este
tra|n frauduento.
As se caracterzan ms o menos as exgencas de a prensa
respecto de os escrtores bres. Hay que aadr an as
encuestas, en as que como en una festa de mscaras, os
profesores haban de teatro, os actores de potca, os poetas de
economa, os gnecogos de a conservacn de monumentos. En
tota, una actvdad nocente y dvertda que nade toma en sero y
hace poco dao. Peores son as exgencas de a prensa que
cuentan con a vandad y a necesdad de pubcdad de os
teratos ba|o e ema manus manum avat. Entre estas cosas tan
poco eegantes cuento tambn os pequeos artcuos de
pubcdad y autobografas adornados con fotos en muchos
perdcos y supementos domncaes.
E escrtor enfrentado a estas ofertas e nvtacones comprende
poco a poco su ofco, y s de momento no tene nada que hacer,
puede ocupar a menos su vda atendendo a toda esta
correspondenca en e fondo nt. Luego egarn an muchas e
nesperadas cartas prvadas aumentando y varando con os aos.
No voy a decr nada de as cartas que soctan favores, todo e
mundo as recbe. Pero en una ocasn me sorprend que un
preso recn puesto en bertad con 35 condenas anterores, me
ofrecese a hstora de su vda para que a utzase a m gusto a
cambo de una compensacn nca de m marcos. Oue cada
pequea bboteca y agunos estudantes sn medos supongan
que un autor dsfruta regaando sus bros por docenas es ya
menos dvertdo. Tambn es extrao que cada ao todos os
cubs de Aemana y todos os aumnos de tmo curso de
bacherato queran para sus anversaros y para sus festas de
fn de estudos, coaboracones teraras de todos os escrtores
aemanes. Comparado con esto, poco mportan os deseos de os
coecconstas de autgrafos, aunque obguen a contestar
envando e franqueo de vueta.
Pero todos os edtores, redaccones, estudantes de bacherato,
adoescentes y cubs de mundo |untos no dan a un escrtor tanto
traba|o como sus coegas, desde e escoar de decss aos que
enva para que sean sometdos a examen y a en|ucamento
rgurosos varos centenares de poemas dfcmente egbes,
hasta e ve|o terato con rutna, que pde con toda amabdad
una crtca favorabe de su tmo bro y que a msmo tempo da
a entender de manera cara y prudente que tanto en caso
postvo como negatvo no de|ar de devover e favor. Se
puede conservar a tranqudad y e humor frente a os edtores
y os perdcos, os pedgeos y os ngenuos pero, a menudo,
e afn comerca y a nsstenca egosta de os pumferos
superfuos no susctan ms que asco y dsgusto. E |oven
superamabe que hoy enva sus poemas con una carta enftca
ena de aduacn y que quere someterse por competo a m
|uco y conse|o, puede contestar pasado maana a m carta
ponderada, amabe pero negatva, con un artcuo furbundo eno
de n|uras en e semanaro oca. He conocdo personamente y he
sdo amgo de un gran nmero de escrtores a os que estmo
mucho, y todos han hecho as msmas experencas y nnguno de
nosotros ha segudo nunca ese camno de pedgeo y de
chanta|sta. Por o tanto se puede deducr que esos
ndestructbes coegas de a espece de os aduadores y
pedgeos, son reamente medocres y seguramente no
cometeremos nnguna n|ustca contra nngn hombre de honor,
n contra nngn geno, s hacemos caso omso de esa muttud
de mpertnencas que se renuevan a daro, arro|ndoas a
msmo cesto en que termnan as cartas de petcones no teraras.
Y a fna de cco se ve que o que parece un ofco y un empeo
consste para e escrtor en un con|unto de necedades y paabras
ntes, mentras que su verdadero traba|o, a pesar de todas as
opnones opuestas, no puede reguarse n convertrse en ofco.
Nuestro ofco es estar caado, abrr os o|os y esperar a que
egue e momento favorabe, y entonces, aunque e traba|o ex|a
sudor y noches en vea, es decoso y de|a de ser traba|o.
Relatos eDc/ntricos
(19&9)
Por excntrco no debe entenderse aqu ago artstco o
teraro, o romntco, o grotesco, o que depende de a
vountad y a eeccn de escrtor. Fouqu con todas sus hstoras
de hadas y de encantamentos es un amanuense, Teck con sus
ncrebes ocurrencas fantstcas es un no que |uega.
Excntrco es Hoffmann, porque en sus obras no mezc con
ntencn artstca evocacones de o nsto y sobrenatura, sno
que vv en ambos mundos y durante agn tempo, a menos,
estuvo competamente convencdo de a readad de mundo
fantasmagrco o de a rreadad de o vsbe. Escrtores como
ste son verdaderamente excntrcos, contempan e mundo
desde otro centro y ven as cosas y os vaores descentrados. A
eos pertenece sobre todo Poe, e refnado y meancco
amercano, que en sus obras muestra cas todas as gamas de
excntrco, desde a asombrosa obra maestra perodstca, hasta
e testmono apasonado de here|e. Tambn es un autntco
excntrco |uo Verne, aunque dfcmente se e pueda amar un
poeta. E deseo de despazar as fronteras y a bsqueda de
nuevos puntos de vsta no son menos fuertes en que en Poe
o Hoffmann. A este grupo pertenecen adems todos os
ocutstas, mstcos y esprtstas convencdos, en a medda en que
se han expresado como narradores. Ms cerca de a frontera de o
habtua estn os soadores potcos, os creadores de utopas, de
as que nnguna se puede tomar tampoco en sero como obra
terara, a excepcn, caro, de Guver de Swft, y
precsamente en ste a forma excntrca no es esenca, sno
mscara sabamente eegda.
Por su carcter os excntrcos se pueden dvdr fcmente en
dos grupos: os soadores y os fantcos. Uno se puede entregar
a a bebda por comoddad y por necesdad de ovdar de una
manera agradabe, o fantcamente por descontento y por afn
desesperado de autodestruccn. Entre os excntrcos hay
naturaezas ms nfantes que se encuentran a gusto dentro de su
crcuo fantstco, y hay terrbes desesperados a os que no basta
nnguna borrachera y que gaopan sn parar por zonas sempre
nuevas, porque son ncapaces de una fecdad humde o de una
resgnacn serena. Unos tenden a a autocompcenca y es
gusta ronzar a sus ectores, otros son autodestructores
mpacabes.
Pero para un estudo teraro esta dvsn no es sufcente. Las
especes se mezcan y a menudo se srven de os msmos medos.
Es me|or separar a os pensadores de os |ugadores, a os fsofos
de os rncos. Nos encontramos entonces con e descubrmento
smpe y de momento cas aarmante, de que os excntrcos
fantcos no son otra cosa que deastas perfectos, que sus obras
se basan sn excepcn en a dea fundamenta, puramente
deasta, de veo de Maya, de a nfabdad de nuestra
percepcn senstva. ncamente estos excntrcos fosfcos,
son, a pesar de todas sus ambgedades, nterormente
consecuentes, y so eos crean a veces mgenes y mtos afnes
a a esenca de os mtos popuares. Los otros, quzs
tomndoseo con a msma seredad, construyen hstoras
nteresantes con espuma de |abn. A stos pertenecen todos os
tcncos, todos os Verne y Wes, e ncuso cuando producen cosas
asombrosas y postvas, no son ms que teratos de
entretenmento, aveces muy dvertdos. Su ngenudad y su orgen
no fosfcos se manfestan a menudo en optmsmos audaces,
como en todos os utopstas, como en Wes en su tmo bro In
the days of the Comet
(E ao de cometa) donde a perversa humandad es me|orada
y purfcada por competo gracas a un cambo de a atmsfera. E
msmo optmsmo muestran os tcncos como |uo Verne, cuyos
nventos so son nteresantes mentras se quedan en o
puramente tcnco. Todos eos suean con transformacones y
me|oras que han de egar con sus nuevas mqunas, pvoras y
motores. E ector se cansa y pensa: s a tcnca puede me|orar e
mundo por qu no notamos nada? Un aparato voador y un
cohete a a una son sn duda cosas dvertdas y maravosas, pero
no podemos creer a a vsta de a hstora unversa que con eas
se puedan cambar de manera fundamenta os seres humanos y
sus reacones. Todos os escrtores de esta espece nofensva
pertenecen a su poca y desaparecen con ea, pues se ocupan
de cosas temporaes y casuaes.
Los otros, os excntrcos fosfcos, ofrecen un nters mucho
ms profundo y son cas sempre persona|es trgcos. No porque
sean a menudo seres enfermos -a enfermedad no es nada
trgco. Sno porque dedcan su esprtu y su pasn a ago que en
tma nstanca es mposbe. Comprender y crear, ser pensador y
artsta, son contradccones que se excuyen. Predcar e deasmo
puro, negar a readad de o vsbe y ser a msmo tempo artsta,
es decr, tener que contar con a readad de o vsbe, son
contradccones amargas. Para e artsta creador, a readad de o
que percben os sentdos, e tempo, e espaco y a causadad
tenen que estar fuera de duda como ago esenca, ya que para
son os ncos medos de expresarse, de convencer. E escrtor
repte y potenca e msmo proceso, por e que todos percbmos e
mundo exteror a nosotros, y e engua|e es, en a medda en que
o utza e escrtor, no tanto medo de expresn de
conocmentos como de conceptos. Cmo voy a descrbr y
representar a un perrto grs s estoy convencdo de que no es un
perro, de que so es un producto dudoso y engaoso de m razn
debdo a un estmuo de a retna? A habar de perros, de grs y
negro, de cerca y e|os, me muevo ya en medo de reno de as
usones y sn todo eso no se puede escrbr. E arte es una
afrmacn de esas usones; cuando as quere negar se contradce
a s msmo. En este sentdo, aqueos escrtores son sn excepcn
persona|es trgcos y, sn embargo, sus obras nteresan, cautvan y
conmueven como e vueo audaz de Icaro a pas de o mposbe.
La opnn de que escrbr y pensar es cas o msmo y que a
msn de a teratura es exponer deas sobre e mundo no es ms
que un error. Para e escrtor e pensamento abstracto es un
pegro; e ms grave, ncuso, porque en su consecuenca nega y
mata a creacn artstca. Eso no mpde que un poeta tenga su
vsn de mundo y que en sus pensamentos sea un fsofo
deasta. Pero en e nstante en que os conocmentos abstractos
se converten para en o prncpa, de|ar de ser un artsta. Las
obras ms hermosas y conmovedoras de todos os tempos son
aquas en as que a resgnacn de pensador condu|o a creador
a a contempacn serena, desapasonada de a vda, y en as que
e escrtor se sumerge en a contempacn pura prescndendo de
|ucos de vaor y de cuestones fosfcas fundamentaes.
Precsamente esto es o que no consguen os excntrcos. En eos
e nters por s msmos, e sufrmento persona debdo a
confctos de deas es demasado fuerte para que puedan egar
|ams a una contempacn ob|etva pura. Seme|an a os
exttcos fascnados por as vsones, aunque segn todos os
documentos e tmo, verdadero encuentro de os mstcos con
Dos es sempre abstracto. E camno de artsta conduce a as
mgenes, e de pensador mstco a a abstraccn, e que ntenta
recorrer ambos camnos a a vez se enreda forzosamente en una
contradccn nterna.
Exsten, sn embargo, muchos grados ntermedos. Pero todos
conducen fuera de crcuo de arte, su forma es casua y
defcente. As as noveas ocutstas son teraramente fo|as. Es
caracterstco de os ocutstas que no puedan abandonar su
reducdo terreno sn caer en e ma gusto; de msmo modo as
manfestacones de os esprtus que con|uran os esprtstas son
por desgraca cas sempre terrbemente pueres. Entre os bros y
pensamentos conceptuados como ocutstas, hay muchas cosas
maravosas, y es amentabe que arededor de este terreno se
ace un muro de presuncn y fraude.
Una autntca novea ocutsta con acusados tntes teosfcos es
Fta de Mabe Cons. Este extrao bro so es egbe para
aqueos que a menos conocen os conceptos fundamentaes y
prncpaes de a doctrna teosfca. En este sentdo a ectura es
nteresante y reamente aecconadora; caro que no es una novea,
o en todo caso, como ta, de muy escaso vaor. Los ocutstas no
tenen todava escrtores. Mentras sus obras no superen
artstcamente e nve de Fta es preferbe dsfrutar de a
extraodrnara doctrna hnd de a reencarnacn y de karma en
os autntcos mtos antguos de os que estos ntentos modernos
son copas dbes y amentabes. Con todo o magnfca que es a
teora de a reencarnacn (e hermoso recurso mtco ante a
ncapacdad de comprender e tempo como no esenca, como una
forma de conocmento) en os antguos documentos sagrados, y a
pesar de que an hoy puede ser para muchos un puente y un
apoyo, os escrtores teosfcos no saben comprender su
encanto profundo.
Entre os escrtores contemporneos de a espece excntrca se
podran ctar agunos, ncuso muchos ntentos y arranques, pero
pocos ogros y resutados vdos. Los dos taentos ms acusados
son sn duda Pau Scheerbart y Gustav Meyrnck, aunque poco
tenen en comn. S Scheerbart es ms poeta, Meyrnck posee a
ntegenca ms fuerte y es un artsta ms sereno, ms seguro de
sus medos. Scheerbart ama os sueos orentaes y as fantasas
csmcas, oda e sentmentasmo europeo y se bura de y tene
ms afcn a o grande y desmesurado que cas nngn otro
escrtor actua. En cambo se desmanda a menudo y sente un
amor absoutamente desgracado por o grotesco, cuya esenca
desconoce y en a que nunca acerta. Sus eones azues que hacen
restaar sus rabos, comen enormes cantdades de ensaada de
pepno y se ren a menudo sn medda, y por desgraca tambn
sn razn, son nvencones dbes y moestan en sus me|ores
bros. Scheerbart no es un humorsta grotesco como cree a ratos,
sno un humorsta sero, y sus captuos ms bontos son os seros,
meanccos, ncamente amortguados por extraos drapeados.
En Thod der Barmekden (Muerte de os Barmekdas) e pasa|e
en que e cafa cena en a terraza con su vctma y ofrece vno y
man|ares a que ha de morr una hora despus, es grandoso y
hermoso. E brto ms bonto de Scheerbart que nade conoce,
Seeschange (Serpente de mar) est eno de meancoa y
desesperacn, y contene una conversacn sobre potesmo que
rebosa ntucones profundas y desteos de verdad.
A ado de Scheerbart, Gustav Meyrnck parece fro y moderado.
Aunque es sn duda un ocutsta y procede de a fosofa nda,
parece haber descuberto e escoo ante e que naufragan todos
os escrtores ocutstas, y aude so superfcamente a o esenca
mentras cooca en prmer pano sus ntencones satrcas. Agunos
de sus reatos breves que estn traba|ados con sumo cudado y
agudeza, tenen esa gera dstorsn de as neas en a que e
ector que pensa puede ver una ronzacn de mundo vsbe, es
decr, de a fe habtua en su readad. Pero eso queda ocuto, y
como nceo y meta de as noveas cortas se revea una ntencn
rnca, pomca drgda contra toda nuestra manera de pensar y
nuestra cutura centfca europea, contra a arroganca y as
nfuas de certas castas, contra a dgndad cacqu mtar y
acadmca. Este segudor ntegente de a doctrna de Veda sabe
perfectamente que con pathos y ademanes sacerdotaes se
consgue poco, en ugar de eso afa dardos, mpacabemente
agudos y dspara magstramente. Y uego tene, como Poe, una
gca gaca a fantasear, ntenta o ms sava|e y audaz pero
nunca sn cacuar exactamente os medos, nunca como un
sonmbuo o un soador, sno sempre con concrecn y agudeza.
Su bura tene a ferocdad crue de vengador que apunta ocuto y
cas nunca faa.
Entre os escrtores excntrcos, como entre os otros, os hay
grandes y pequeos, honestos y tramposos, artstas y artesanos.
Debemos tener sempre en cuenta a esos pocos que no sgnfcan
un desbarre sno una conqusta y unos horzontes nuevos.
El escritor 3o.en
Mna carta dirigida a muc!os
(191&)
Ouerdo seor:
Le doy as gracas por su hermosa carta y e envo de sus
poemas y ensayos en prosa que he ho|eado con nters y en os
que he encontrado agunas hueas perddas de ms propos
comenzos teraros. Su amabe carta y e envo de sus poemas me
muestran una confanza que me avergenza, ya que
desgracadamente tengo que decepconare.
Usted me presenta o que ha escrto hasta ahora, sus versos y
otras tentatvas teraras, y me pde que despus de a ectura de
estas pgnas e dga o que opno de su taento teraro. La
pregunta parece senca e nofensva, tenendo en cuenta que no
quere or nngn cumpdo sno a estrcta verdad. Nada me
gustara tanto como poder contestar de manera escueta a su
pregunta escueta, s pudese. La verdad no es tan fc de
haar. Creo ncuso que es competamente mposbe aventurar
agn |uco sobre e taento de un prncpante a que no se conoce
muy ben personamente a travs de a ectura de sus ntentos
teraros. Por sus versos puedo ver s ha edo a Netzsche o a
Baudeare, s Lencron o Hoffmannstha son sus favortos, quzs
tambn s tene ya un gusto formado conscentemente por e
arte y por a naturaeza, pero eso no tene que ver o ms mnmo
con e taento teraro. En e me|or de os casos (y eso habara en
favor de sus versos) puedo descubrr hueas de sus vvencas y
tratar de hacerme una dea de su carcter. Ms es mposbe; y e
que e prometa vaorar su taento teraro a travs de sus
manuscrtos de prncpante como un grafogo |uzga e carcter de
un ector en a seccn de cartas de perdco, es un hombre
bastante superfca o un farsante.
No es muy dfc decarar que Goethe es un escrtor mportante
despus de eer Whem Mester y Fausto. Pero se podra
reunr perfectamente un cuadernto de poemas de sus aos de
prncpante de que nade sera capaz de decr sno que e |oven
autor haba edo afanosamente a Geert y a otros modeos, y que
tena habdad para hacer rmas. Cuando Goethe ya haba escrto
Werther y Gtz se e atrbuyeron durante mucho tempo
agunos escrtos de poeta Lenz y vceversa. Es decr que, ncuso
en os escrtores ms grandes, a etra de os prmeros ntentos no
es sempre verdaderamente caracterstca n caramente orgna.
En os poemas |uvenes de Scher pueden encontrarse ncuso
convenconasmos y banadades sorprendentes.
De modo que es mposbe en|ucar os taentos |venes aunque a
Usted e parezca senco. Como no e conozco ben, no s en qu
nve se haa de su desarroo persona. Sus poemas pueden
contener ngenudades que dentro de medo ao ya habr
superado, pero de msmo modo, puede cometer todava dentro
de dez aos os msmos errores. Hay poetas |venes que a os
vente aos escrben versos de extraordnara beeza, y a os
trenta ya no escrben o, o que es ms grave, contnan
escrbendo os msmos versos. Y hay taentos que no despertan
hasta que tenen trenta o cuarenta aos.
En una paabra, a pregunta que me hace sobre as probabdades
de acanzar en e futuro fama como poeta es como s una madre
preguntase s su h|o de cnco aos ser agn da grande y
esbeto o pequeo. E chco puede ser hasta os catorce o qunce
aos un pequea|o y dar de repente un estrn.
Me ha parecdo agradabe que no me haya hecho cargar, como
hacen muchos de sus estmados coegas, con a responsabdad
de su futuro potco. Muchos que acuden a un escrtor con
experenca con a msma pregunta que Usted hacen, no sn
afectada soemndad, depender de su decsn y respuesta, e que
vuevan a escrbr |ams un verso. De esta manera egara uno a
pasarse a vda con a sensacn de haber prvado a a teratura
aemana quzs por un pequeo error, de Faustos y Cantares de
os Nbeungos.
Con esto quedara contestada su carta. Me ha peddo un favor que
desgracadamente no puedo hacere porque est ms a de o
posbe. Pero no qusera despedrme con una sentenca que no e
satsfaga y que en e fondo nterpretar como una negatva
sutmente dsfrazada. Permtame por eso todava unas paabras
amstosas.
No puedo saber s Usted ser un poeta mportante dentro de
cnco o dez aos. Pero que o egue a ser no depende en
absouto de os versos que escrbe hoy.
Y por tmo: es precso que sea escrtor? Para muchos |venes
con taento ser escrtor es un dea, porque en e escrtor ven a ser
humano orgna, de corazn puro, sensbe, con sentdos refnados
y una vda sentmenta purfcada. Todas estas vrtudes se pueden
tener sn ser escrtor; y es me|or teneras que tener en su ugar e
dudoso taento teraro. Pero e que so se nteresa por a carrera
de escrtor para egar a a fama, es me|or que se haga actor.
E hecho de que actuamente tenga a necesdad de escrbr
versos no es en s n un honor n una vergenza. La costumbre
de acarar en su concenca as experencas de su vda y de
reteneras en una forma concsa puede favorecere y ayudare a
convertrse en un hombre caba. Pero escrbr tambn e puede
per|udcar, y per|udca a muchos a nducres a de|ar rpdamente
atrs y a archvar as experencas, en ugar de saborearas
puramente. Agunos escrtores |venes se acostumbran a en|ucar
sus experencas segn su aspecto teraro y se converten as en
decoradores sentmentaes, que a fna so vven para escrbr
sobre eo.
Mentras tenga a sensacn de que sus ntentos potcos e son
provechosos y que e ayudan a acanzar una mayor cardad sobre
s msmo y e mundo, a aumentar su vtadad, a agudzar su
concenca, contne con eos. Sea o no sea escrtor Usted ser un
hombre t, desperto y perspcaz. S sta es su meta, como
espero, y s a dsfrutar con a teratura potca o a producra
sente a ms mnma dfcutad y a ms mnma tentacn de
segur as sendas de a fasedad y de a vandad y tema que se
debte su sentdo ngenuo de a vda, deshgase de toda a
teratura, a suya y a nuestra.
Le sauda con buenos deseos su
H. H.
obre la lectura
(1911)
La mayora de as personas no sabe eer, y a mayora no sabe ben
por qu ee. Los unos ven en a ectura un camno dfc aunque
neudbe haca a cutura. Los otros consderan a ectura una
dversn fc, con a que matar e tempo y en e fondo es es
ndferente o que een con ta de que no es aburra.
Herr Mer ee e Egmont de Goethe o as memoras de a
margravna de Bayreuth, porque espera hacerse as ms cuto y
comar una de as muchas agunas que presente en sus
conocmentos. Ya e hecho de que senta y controe con tanto
temor esas agunas es un sntoma de que sabe abordar a cutura
desde fuera y que a consdera como ago que hay que adqurr con
traba|o, es decr que por mucho que estude, toda a cutura
permanecer en muerta y estr.
Herr Meer ee por dversn, es decr por aburrmento. Tene
tempo, es rentsta, tene ncuso mucho ms tempo de que es
capaz de ocupar con sus propas fuerzas. As que os escrtores e
tenen que ayudar a matar su argo da. Lee a Bazac como fuma un
buen cgarro, y ee a Lenau como ee e perdco.
Sn embargo estos msmos Herr Mer y Herr Meer, gua que
sus mu|eres e h|os, no son tan arbtraros y tan poco
ndependentes en otros asuntos. No compran n venden vaores
de Estado sn tener buenas razones, han comprobado que as
comdas pesadas sentan ma por a noche y no reazan ms
esfuerzo fsco que e que es parece absoutamente necesaro
para adqurr y conservar a saud. Agunos de eos hacen ncuso
deporte y tenen una gera dea de secreto de este curoso
pasatempo por e que una persona ntegente no so se puede
dstraer, sno tambn re|uvenecer y fortaecer.
Pues ben, gua que Herr Mer hace gmnasa o rema debera
eer.
No debera esperar de as horas que dedca a su ectura menos
ganancas que de aquas en as que atende a sus negocos y no
debera de|arse mpresonar por nngn bro que no e
enrquezca con un nuevo conocmento vvdo, que no e haga un
poco ms sano y un da ms |oven. Debera preocuparse de a
cutura tan poco como se preocupa por consegur una ctedra y
debera avergonzarse de trato con adrones y rufanes de novea
como se avergonzara de trato con ndeseabes reaes. Pero e
ector no pensa de una manera tan senca; o ve e mundo de a
etra mpresa como un mundo absoutamente superor donde no
rgen e ben y e ma, o o despreca en su fuero nterno como un
mundo rrea, nventado por especuadores, en e que se adentra
por aburrmento y de que sae con a sensacn de haber pasado
un par de horas reatvamente agradabes.
A pesar de este en|ucamento errneo y negatvo de a
teratura, tanto Herr Mer como Herr Meer, een demasado.
Sacrfcan a ago que en e fondo de su ama no es mporta nada,
ms tempo y atencn que a agunos negocos. Sospechan
vagamente que en os bros tene que haber esconddo ago
vaoso. Pero muestran con eos una dependenca pasva que en
os negocos es evara pronto a a runa.
E ector que busca pasatempo y recreo y e ector que se
nteresa por a cutura, presenten que en os bros hay fuerzas
secretas de soaz y estmuo nteectua que no conocen n saben
vaorar exactamente. Por eso hacen como un enfermo mprudente
que sabe que en a farmaca hay muchos remedos buenos, y que
se ponen a probar estante por estante, y frasco por frasco. Sn
embargo, tanto en a farmaca rea, como en a brera y a
bboteca cada uno podra encontrar a herba adecuada y en
ugar de envenenarse y empacharse podra sacar de a fuerzas y
estmuos.
Para nosotros os autores es agradabe que se ea tanto y quzs
sea estpdo que un autor pense que se ee demasado. Pero a a
arga satsface poco un ofco que por todas partes es vctma de
ma entenddos y abusos, y dez buenos ectores agradecdos son
preferbes, -a pesar de que os derechos de autor sean ms
pequeos- y dan ms aegras que m ectores ndferentes.
Por eso me atrevo a afrmar que por todas partes se ee
demasado, y con ese exceso de ectura no se e hace nngn
honor a a teratura sno una n|ustca. Los bros no estn para
hacer an ms dependentes a as personas dependentes, y
mucho menos estn para proporconar a as personas ncapaces de
vvr, una vda barata de mentra y evasn. A contraro, os bros
so tenen un vaor s conducen haca a vda y e srven y son
tes, y cada hora de ectura es nt s no proporcona a ector
una chspa de fuerza, un atsbo de re|uvenecmento, un hto de
nuevo frescor.
Ya desde un punto de vsta externo, a ectura es un motvo, una
obgacn para concentrarse, y no hay nada ms faso que eer
para dstraerse. E que no est enfermo no debe dstraerse sno
concentrarse y dedcar sempre, en todas partes y a todo o que
haga, pense o senta, todas as fuerzas de su ser. Por eso a eer
hay que notar antes de nada que todo bro honesto consttuye
una concentracn, una sntess y una smpfcacn ntensa de
cosas compcadas. Cuaquer pequea poesa es ya una
smpfcacn y una concentracn de sensacones humanas, y s a
eer no tengo a vountad de coaborar y partcpar con atencn soy
un ma ector. La n|ustca que cometo as con un poema o una
novea, puede serme ndferente. Pero a eer ma cometo sobre
todo una n|ustca conmgo msmo. Dedco tempo a ago nt,
empeo fuerza vsua y atencn a cosas que no me son en
absouto mportantes y que ya de antemano estoy dspuesto a
ovdar rpdamente, fatgo m cerebro con mpresones que no me
srven para nada y que no puedo dgerr.
Se dce a menudo que os perdcos tenen a cupa de esta
manera de eer equvocada. Yo o consdero competamente faso.
Se puede eer todos os das un perdco o varos y hacero
concentrado y con entusasmo y hasta se puede reazar un
e|ercco sano y vaoso en a eeccn y rpda combnacn de as
notcas. Y se pueden eer as Wahverwandschaften
(Las afndades eectvas), como un pedante de a cutura o
como un ector que busca e pasatempo, de una manera que
carece absoutamente de vaor.
La vda es breve y en e ms a no preguntan a nade por e
nmero de bros que ha edo. Por eso es mprudente y per|udca
pasar e tempo con ectura ft. No estoy pensando squera en
bros maos sno sobre todo en a cadad msma de a ectura. De
a ectura, como de cada paso y cada respracn que se hace en
a vda, hay que esperar ago, hay que dedcar fuerzas para
cosechar fuerzas ms rcas, hay que perderse para encontrarse
ms conscentemente. Es nt conocer a hstora de a teratura,
s de cada uno de os bros edos no hemos obtendo aegra o
consueo, fuerza o paz de esprtu. La ectura superfca, dstrada,
es como camnar por un pasa|e bonto con os o|os vendados.
Tampoco debemos eer para ovdarnos a nosotros y nuestra vda
cotdana, sno a contraro, para vover a tomar con mano frme y
con mayor concenca y madurez nuestra propa vda. Debemos
acercarnos a os bros no como coegaes asustados a profesores
fros, n como desesperados a a botea de aguardente, sno como
montaeros a os Apes, como guerreros a arsena, no como
fugtvos y desganados de vvr, sno como personas de buena
vountad a os amgos y savadores. S as fuese, apenas se eera
a dcma parte de o que se ee ahora y todos estaramos dez
veces ms contentos y seramos dez veces ms rcos. Y aunque
eso condu|ese a que nuestros bros no se comprasen, y evase a
su vez a que nosotros os autores escrbsemos dez veces
menos, para e mundo no sera nnguna prdda. Porque hay que
reconocer que no se escrbe me|or de o que se ee.
+on-erencia literaria (1912)
Cuando haca medoda egu a a pequea cudad de Ouerburg
me recb en a estacn un hombre de anchas patas grses.
M nombre es Scheveben, d|o, soy e presdente de cub.
Encantado, d|e yo. Es estupendo que aqu en a pequea
Ouerburg exsta un cub que organza conferencas teraras.
Bueno, aqu hacemos muchas cosas, asnt e seor
Scheveben. En octubre, por e|empo, hubo un concerto y en
carnava esto se anma mucho. De modo que usted nos va a
recrear esta noche con una ectura? S, eer agunas de ms
cosas, breves escrtos en prosa y poesa. Espnddo,
espnddo. Cogemos un coche?
Como usted dga. No conozco esta cudad; quzs me pueda
ndcar un hote donde ao|arme.
E presdente de cub examn entonces a maeta que traa
detrs de m e mozo de equpa|e. Luego su mrada recorr
detendamente m cara, m abrgo, ms zapatos, ms manos, una
mrada tranqua y escrutadora, como se mra quzs a un va|ero
con e que se va a pasar una noche en e tren.
Su examen estaba empezando a amarme a atencn y a
resutarme moesto, cuando a smpata y a amabdad voveron a
umnar sus rasgos. Ouere hospedarse en m casa? pregunt
sonrente. Estar gua de ben que en e hote y se ahorrar os
gastos de ao|amento.
Aque hombre me empezaba a nteresar; su are de patrn y su
dgndad acomodada eran cmcos y smptcos, y detrs de
carcter un poco domnante pareca ocutarse mucha bondad. De
modo que acept a nvtacn; nos sentamos en un coche aberto
y entonces pude ver |unto a qun ba sentado, porque en as
caes de Ouerburg no haba cas nade que no saudase a m
anftrn con respeto. Constantemente tena que evarme a mano
a sombrero y comprend cmo deben sentrse agunos monarcas
cuando tenen que pasar saudando entre su puebo.
Para ncar una conversacn pregunt: Cuntas ocadades
tendr a saa en a que voy a habar?
Scheveben me mr cas con reproche: Lo gnoro por competo,
querdo seor; yo no tengo nada que ver con esos asuntos.
Pensaba que como usted era e presdente...
Caro; pero es so un cargo honorfco, sabe usted. De a parte
admnstratva se encarga nuestro secretaro.
Supongo que ese es e seor Gesebrecht, con e que he
mantendo correspondenca.
S, e msmo. Mre ah tene e monumento a os cados en a
guerra y a a a zquerda e nuevo edfco de correos. Maravosos
verdad? Por o que veo en esta regn no tenen una soa
pedra, d|e yo, o hacen todo con adro.
E seor Scheveben me mr con os o|os muy abertos, uego
rrump en carca|adas y me do una fuerte pamada en a roda.
Pero hombre, es que esa es nuestra pedra. No ha odo habar
nunca de adro de Ouerburg? Es famoso. De vvmos todos.
Legamos a su casa. Por o menos era tan bonta como e edfco
de correos. Ba|amos y encma de nosotros se abr una ventana y
una voz de mu|er d|o: De modo que te has trado por fn a seor.
Est ben. Entrad, que comemos en seguda.
Poco despus aparec a seora en a puerta de entrada; un ser
redondo, aegre, eno de hoyueos, con pequeos dedos nfantes
y gordos como sachchas. S todava abrgaba aguna duda sobre
e seor Scheveben, aquea mu|er a dspaba, pues respraba a
ms dchosa nocenca. Encantado estrech su mano cda y
muda.
Me examn como a un anma de fbua y uego d|o medo
rendo: De modo que usted es e seor Hesse! Ben, ben. Pero
no me magnaba que evase gafas.
Soy un poco mope, seora.
A pesar de todo, pareca encontrar muy cmcas ms gafas, o que
no comprend ben. Pero por o dems a seora me gust mucho.
Aqu haba una burguesa sda; sn duda habra una comda
exceente. Por e momento me condu|eron a san donde haba
una pamera sotara entre fasos muebes de robe. Toda a
decoracn presentaba consecuentemente ese esto medocre
burgus de nuestros padres y de nuestras hermanas mayores que
se encuentra ya raramente en ta estado de pureza. M vsta
qued f|ada en un ob|eto brante que pronto reconoc como una
sa pntada de arrba aba|o con pntura dorada.
Es usted sempre tan sero? me pregunt a seora despus
de una pausa un poco nguda.
Oh, no!, excam rpdamente, pero perdone; por qu ha
de|ado usted dorar esa sa?
No o haba vsto nunca? Estuvo muy de moda durante agn
tempo, naturamente so como muebe decoratvo, no para
sentarse. Yo o encuentro muy bonto.
E seor Scheveben tos: En todo caso ms bonto que as
ocuras modernas que se pueden ver ahora en as casas de os
recn casados. Pero no podemos comer todava?
La anftrona se evant e nmedatamente entr a crada a
anuncar que a comda estaba servda. Ofrec m brazo a a seora
de a casa y pasamos por otra habtacn de aspecto pomposo
hasta e comedor, un pequeo paraso de paz, senco y cosas
maravosas que me sento ncapaz de descrbr.
Comprend pronto que a no exsta a costumbre de moestarse
en conversar durante a comda y m temor a posbes
conversacones teraras se vo agradabemente defraudado. Es
una ngrattud por m parte, pero no me gusta que os anftrones
me estropeen una buena comda preguntndome s he edo ya a
|rn Uh, y s encuentro me|or a Tosto o a Ganghofer. Aqu
renaban paz y segurdad. Commos concenzudamente y ben, muy
ben, y adems tengo que eogar e vno; entre vanas
conversacones en torno a os vnos, as aves y as sopas
transcurr fezmente e tempo. Fue maravoso y so una vez
hubo una nterrupcn. Me haban preguntado por m opnn
sobre e reeno de ganso que estbamos comendo y d|e ago
as como que eso eran terrenos de a cenca de os que nosotros
os escrtores soamos ocuparnos demasado poco.
Entonces a seora Scheveben de| caer e tenedor y se qued
mrndome con grandes y redondos o|os nfantes:
Pero es que tambn es usted escrtor?
Naturamente, d|e, asombrado. Es m ofco. Ou crea
usted?
Oh, pensaba que va|aba por e mundo dando conferencas. Una
vez vno uno, -Em cmo se amaba? Sabes aque que cantaba
as cancones bvaras.
Ah, aque de os Schnadahpfern... Pero tampoco se
acordaba de nombre. Y tambn me mr asombrado y en certo
modo con ago ms de respeto y entonces se domn, cump su
obgacn soca y pregunt prudentemente: Y qu escrbe en
readad? Ouzs para e teatro? No, d|e yo, nunca haba
probado ese gnero. So poemas, noveas y cosas parecdas.
Ah, bueno, suspr avado. E seor Scheveben todava
abrgaba aguna duda.
Pero, vov a empezar ttubeante, no escrbr bros enteros
verdad?
S, tuve que reconocer, tambn he escrto bros enteros. Eso
e puso muy pensatvo. Durante un rato estuvo comendo en
senco, uego eev su copa y excam con una anmacn un
poco forzada. Bueno, a su saud.
Haca e fna de amuerzo os dos se fueron quedando vsbemente
caados y abotargados; varas veces suspraron profunda y
gravemente. E seor Scheveben acababa de cruzar as manos
sobre su chaeco y se dspona a echar un sueo cuando su mu|er
e avs: Prmero vamos a tomar e caf. Pero a ea tambn se
e estaban cerrando os o|os.
Srveron e caf en a habtacn contgua; nos sentamos en
sones azues entre numerosas fotografas de fama que nos
mraban en senco. Nunca haba vsto una decoracn que se
a|ustase tanto a carcter de os moradores y o expresase tan
perfectamente. En medo de a habtacn haba una enorme |aua
de p|aros y dentro estaba sn moverse un gran papagayo.
Sabe habar? pregunt yo.
La seora Scheveben dsmu un bostezo y asnt con a
cabeza.
Ouzs e oga enseguda. Despus de comer es cuando suee
estar ms anmado.
Me hubese gustado saber cmo estaba en otras ocasones pues
nunca haba vsto un anma menos an mado. Tena os prpados
medo cados sobre os o|os y pareca de porceana.
Pero despus de un rato cuando e seor de a casa se qued
dormdo y a seora tambn daba cabezadas sospechosas en su
sn, e papagayo de pedra abr reamente su pco y d|o en un
tono de bostezo, con una voz nguda y muy parecda a a
humana, as paabras que saba: Ay Dos, ay Dos, ay Dos, ay
Dos...
La seora de Scheveben se despert sobresatada; crea que
haba sdo su mardo y yo aprovech para decre que deseaba
retrarme a m cuarto. Ouzs pueda darme ago para eer,
aad.
Ea se evant y vov con un perdco. Pero e d as gracas y
d|e: No tendr agn bro? No mporta e que sea.
Entonces sub entre suspros conmgo a escaera hasta a
habtacn de os nvtados, me ense m cuarto y abr con
gran esfuerzo un pequeo armaro de paso. Por favor srvase
usted msmo, d|o y se retr. Yo cre que se estaba refrendo a un
cor, pero deante de m se encontraba a bboteca de a casa,
una pequea fa de bros povorentos. Me anc sobre eos; a
menudo se encuentran en estas casas tesoros nsospechados. Pero
so haba dos bros de msa, tres ve|os tomos de ber Land und
Meer, un catogo de a exposcn munda de Bruseas de no s
qu ao y un dcconaro de boso francs.
Estaba avndome despus de una corta sesta, cuando
amaron a a puerta y a crada hzo pasar a un seor. Era e
secretaro de cub que quera habar conmgo. Se que| de que a
venta antcpada de entradas era muy maa, que apenas cubran e
aquer de a saa. Oue s me contentaba con unos honoraros ms
ba|os. Sn embargo, no quso saber nada de m propuesta de
suspender a conferenca. Suspr preocupado y uego opn:
Ouere que organce un poco de decoracn?
Decoracn? No, no es necesaro.
Hay dos banderas, trat de seducrme sumso. Por fn se fue y
ms nmos voveron a eevarse tomando e t con ms anftrones
que ya haban despertado. Tomamos pastas hechas con
mantequa, ron y cor benedctno.
Por a tarde fumos os tres a Anca de oro. E pbco acuda en
masa a oca y yo estaba asombrado; pero todo e mundo
desapareca detrs de as puertas batentes de una saa de a
panta ba|a, nosotros en cambo, submos a segundo pso donde
renaba mucha ms tranqudad.
Ou es o que sucede ah aba|o? pregunt a secretaro.
Ah, a banda de msca como todos os sbados.
Antes de que os Scheveben me abandonasen para r a a saa, a
buena seora tom m mano en un sbto mpuso, a apret
entusasmada y d|o en voz ba|a: Cuantas ganas tena de que
egase este momento.
Pero, por qu? fue o nco que pude decr, pues m estado de
nmo era competamente dstnto.
Bueno, excam cordamente, no hay nada ms bonto que
rerse de vez en cuando a gusto.
Con esas paabras se ae| contenta como un no en su da de
cumpeaos.
S que empezaba ben a cosa.
Me precpt sobre e secretaro. Ou es o que espera a gente
de m conferenca? excam aarmado. Me temo que esperan
ago competamente dstnto a una conferenca de autor.
En fn, babuce nseguro cmo ba a sabero! La gente supona
que contara cosas dvertdas, que quzs cantara, o dems era
asunto mo- y de todos modos, con aquea psma entrada...
Le ech fuera y me qued esperando apesadumbrado en un
cuartucho fro hasta que e secretaro me vno a buscar y me
condu|o a a saa. Haba a unas vente fas de sas, de as que
estaban ocupadas tres o cuatro. Detrs de pequeo estrado haba
una bandera de cub cavada a a pared. Todo era horrbe. Pero
yo estaba a, a bandera uca trunfa, a uz de gas braba en m
botea de agua, as pocas personas estaban sentadas y esperaban,
deante de todo, e seor y a seora Scheveben. No haba nada
que hacer, tena que comenzar.
Entonces, resgnndome a m suerte, me puse a eer una poesa
ya que no me quedaba otro remedo. Todos escuchaban
atentamente -pero cuando egu fezmente a segundo verso
esta ba|o ms pes a gran msca de a cervecera con bombo y
pato. Me puse tan furoso que derrb m vaso de agua. E
pbco ceebr con rsas a broma.
Cuando termn de eer tres poesas ech una mrada a a saa.
Una fa de rostros sonrentes, perpe|os, decepconados, furosos
me mraba, unas ses personas se evantaron turbadas y
abandonaron aque penoso acto. De buena gana me hubese do
con eas. Pero so hce una pausa y d|e, en a medda en que
pude mponerme a a msca, que a parecer exsta un
desafortunado maentenddo, que yo no era un rectador
humorstco, sno un terato, una espece de tpo raro, un poeta, y
que ahora quera eeres una novea corta, ya que estaban a.
De nuevo se evantaron agunas personas y abandonaron a saa.
Los que se haban quedado se acercaron ahora a podo desde
as fas dezmadas; an haba unas dos docenas de personas y yo
segu eyendo y cump con m deber, so que acort m reato
generosamente, de manera que despus de meda hora haba
termnado y nos pudmos r a casa. La seora Scheveben empez
a apaudr vehementemente con sus manos rechonchas, pero as,
en sotaro, no sonaba ben y se nterrump avergonzada.
La prmera conferenca terara de Ouerburg haba termnado.
An tuve con e secretaro una breve y sera entrevsta; e hombre
tena grmas en os o|os. Ech una mrada a a saa vaca donde
braba sotaro e oro de a bandera, uego me fu a casa con ms
anftrones. Estaban caados y soemnes como s vnesen de un
enterro, y de repente, cuando bamos camnando |untos, tan
atontados y sencosos, me puse a rer a carca|adas y despus de
un rato a seora de Scheveben tambn se puso a rer. En casa
nos esperaba una pequea cena seecta, y despus de una hora
os tres estbamos de me|or humor. La seora me d|o ncuso que
ms poemas eran muy emotvos y que hcese e favor de copare
aguno.
No o hce, sn embargo, y antes de rme a dormr, me fu
sgosamente a a habtacn contgua, encend a uz y me puse
deante de a gran |aua. Ouera or una vez ms a ve|o
papagayo, cuya voz y tono parecan expresar de manera smptca
toda aquea amabe casa burguesa. Porque o que est esconddo
quere mostrarse; os profetas tenen vsones, os poetas hacen
versos y aquea casa se haba hecho sondo y se manfestaba en a
voz de aque p|aro, a que Dos do voz para que ceebrase a
creacn.
E p|aro se asust cuando encend a uz y con o|os somnoentos
me drg una mrada f|a y vdrosa. Luego se recobr, estr e
aa con un extraordnaro ademn de sueo y con una voz
fabuosamente humana bostez: Ay Dos, ay Dos, ay Dos, ay
Dos...
%a lrica de los m7s 3.enes
(191#)
No hay duda: desde hace agunos aos exste una nueva
teratura de engua aemana, o a menos se est gestando y
anuncando. Aparece con a audaca y a segurdad propa de a
|uventud y apenas se moesta en hacer a revoucn contra a
teratura tradcona; a poesa que era vda hasta hoy, no es
atacada sno rechazada con ndferenca desprecatva. No se e
reprocha so que carezca de hombres mportantes, sno sobre
todo que se dedque de una manera estr y profesona a a
produccn de obras potcas cmodas en ugar de crear con a
fuerza vocnca prmgena y e respeto sagrado que caracterzan
verdaderamente a poeta... Poco se puede repcar a esto, y sera
un error competo confrontar a os ms |venes con sus propos
versos y ensayos y demostrares que, en gran parte, son tambn
mtacn y escuea, rutna y fbrca. Porque o mportante no es o
que han hecho estos |venes hasta ahora, o decsvo es e nuevo
sentmento, a nueva vountad, a ruptura con e ayer. Sera
demasado fc escoger entre as obras de esta |uventud
e|empos por os que e pequeo burgus (y no so ) es
consderase perfectos dotas o anarqustas absurdos y
destructvos. Sera un error y una n|ustca, sera tambn una
tontera, porque a nosotros os mayores o que nos mporta, no es
rebatr o rechazar a a nueva |uventud, sno comprendera y, en a
medda en que podamos, aprender a querera entendndoa.
Lo nmedato sera buscar os nombres que ya conocemos y que
os nnovadores reconocen como sus |efes y padres. Para eo
tomar, de una manera un poco sumara, como rgano y
expresn de as tendencas ms recentes as Wesse Btter
pubcadas en Lepzg, y de as que poseo os prmeros nmeros, y
no me detendr en personas n en opnones asadas, buscando
un trmno medo, una nea meda, una atmsfera genera ms o
menos vda para todos. Sn embargo, o que prmero ama a
atencn es e reducdo nmero de autores ya conocdos por
nosotros que coaboran o estn admtdos en as Btter de os
|venes. La |uventud, a pesar de o que suee que|arse de
esprtu de cuerpo y de os monopoos de os consagrados,
suee, como es sabdo, tener una acttud ntoerante, excusva y
purtana. Por eso encontramos muy pocos nombres famares en
as Btter de os nuevos, y no son os me|ores sno os que
haca afuera son ms destacados, ms amatvos, os que ms se
apartan de a norma. Ouzs e cebre Herbert Euenberg sea e
me|or. Adems de a |uventud admra por sus dvertdas
artes de dsfraz a agunos artstas que nosotros, os mayores,
consderamos ya estreas pdas de un mundo morbundo, y con
asombro vemos como nuestros sucesores consderan que
Hauptmann es por competo ve|a escuea, Dehme cas por
competo y Wedeknd en parte, y en cambo aceptan a Afred Kerr
y a Franz Be. Son errores manfestos. Sera una stma que a
seredad y e entusasmo de os |venes actuaes se convrtese
de nuevo en un carnava que utza dsfraces y teones. Sn
embargo, apenas exste ese pegro. Vemos que as Wesse
Btter constatan con pesar que a poca ms recente no ha
tendo escrtores y se decaran partdaros de Dostoevsk,
Faubert, Whtman. Aaden a Hdern y as vemos a os nuevos
rezar ante os msmos doses que nos eran sagrados a nosotros.
Esto nspra confanza. En os poemas de os actuaes
encontramos de hecho una tendenca a pathos, ? a la e|ana
musca, que se contradcen con un gusto ocasona por o
nsoente, mtacn de a rca bernesa de Dehme, y en agunos
una ndscpna pubertara en as magnacones ertcas. Estos
son agunos de os aspectos en os que empeza a dsgustarme e
nuevo camno recn empezado con tanto bro. E empeo de as
expresones cae|eras bernesas ms desgarradas, no en e
dogo, sno en medo de poema rco, verso con verso con e
pathos y a cudada armona, es para m -y aqu me sento
antcuado, como un afconado a a msca premoderna- una
cada en e caos y un retroceso cutura. Las sadas de tono
ertcas me moestan menos. De todos modos a personadad y
a cutura de a personadad so se forman por e camno de a
esprtuazacn de os mpusos anmaes y ya desde ese punto
de vsta, no parece que tenga mucho porvenr a coprofa en a
poesa.
Pero esos son excesos asados. La cuestn es: as deas de estos
nnovadores tenen en tota agn vaor? Son me|ores que o
anteror? Enazan con eementos vaosos de pocas anterores?
Prometen un futuro? Nos debemos enfrentar a esta teratura
ncpente como s fuese un enemgo odoso, o como s fuese un
no extravado, o ms ben como s fuese un poder rea ante e
que nos descubrmos gustosamente?
La duda acerca de a razn profunda y de vaor rea de o nuevo
que se avecna, puede acaarse rpdamente. Basta eer agunos
de os me|ores poemas, agunos de os ensayos y testmonos ms
vaosos de os |venes para ver que aqu hay vda, hay sncerdad
y hay futuro. No so hay |uventud, |uventud con su terquedad, sus
|uegos, su amnesa y su amarga capacdad de tomar as cosas en
sero; hay tambn ago reamente nuevo, e presentmento de una
nueva sensbdad, de una nueva aegra por a vda, de un
nuevo humansmo.
Es e msmo humansmo que persegumos tambn nosotros, e
msmo paraso que ntumos y buscamos tambn nosotros, pero
en os sueos de os ms |venes ha re|uvenecdo, bra con
nuevos co, res, atrae con nuevos tonos. Tenen razn nuestros
actuaes vanguardstas e conocastas y tenen razn tambn en
agunas de sus acusacones contra a poca en que creceron,
contra a teratura que eva hoy e tmn. Pero se exceden, no
queren ver n reconocer a pedra precosa ocuta en a obra de
Hauptmann, e fuego y e profundo deseo de beracn de
Dehme, e fugor de Hofmannstha, a bondad y a decadeza, a
honestdad y e traba|o de nuestra teratura, caro que tampoco
es asunto suyo: eos, os |venes, no tenen a msn de
|ustfcarnos a nosotros, sus predecesores, sno a de mponerse
eos msmos y berarse de todo o que es ve|o, podrdo y
parazante. Oue hayan do a escueas por as que han uchado y
derramado sangre otros antes que eos, que sean herederos y
que ms tarde debern pensar en eo, no es nteresa hoy, no
sgnfca nada comparado con a sensacn de estamos aqu,
somos |venes, queremos o bueno, o me|or, o nco! Oue otros
hayan sentdo o msmo en su tempo, que muchos sgan eaes a
sus deas y que a pesar de tener e peo canoso contnen
mrando con fe haca as estreas, que a nosotros os mayores,
buenos o maos, no nos entusasme a dea de ceder e puesto
n de reconocer nuestro escaso vaor, consderar todo esto, e|ercer
|ustca, guardar a medda, no herr nnecesaramente, no es
msn de a |uventud. A nosotros en cambo nos corresponde
e|ercer no so esa mesura y esa |ustca, sno advnar e futuro
en e ahora efervescente y dare a razn, aunque pase por
encma de nuestras tumbas. E reproche que hacen a nuestra
teratura de ser demasado profca es merecdo y os |venes no
necestan saber que agunos de nosotros hemos escrto ms de o
necesaro porque so una constante y frentca aborosdad poda
consoarnos de as mseras de tempo; no necestan pensar en
eo. Deben demostar que han descuberto errores y
enfermedades y que queren evtaros, tenen que demostrar que
estn enos de buena vountad. No debemos reprochares que
eos msmos hayan producdo ya muchas cosas superfuas.
Pero tampoco debemos trbutares reconocmento so aparente
y ahogares en eogos amabes. E que est seramente
nteresado en a teratura de nuestro tempo, e que ve en sta e
gesto y e puso de ama humana en transformacones sempre
nuevas y est dspuesto a vvros, encontrar en os poemas de
os |venes mpusos y sondos que haban de sueos, tormentos,
afanes nuevos, vagas expresones de un renovado sentmento de
a vda. Sera un crmen estropearo con esceptcsmo, rechazaro
por comoddad.
Me resutara dfc entrar aqu en un comentaro de os dversos
autores y sus obras. M |uco, m esperanza, m smpata se
basan en una mpresn genera, no en haazgos asados. Pero
precsamente a exstenca de una fuerte afndad, de una tpca
acttud comn es a mpresn ms acusada que transmten as
Wesse Btter y, os bros de poemas de Pau Zech, Franz
Werfe, Rene Schckee, Ernst Stader. En a edtora de Kurt Woff
de Lepzg se han pubcado adems una sere de vomenes
pequeos, degados, baratos, con poemas de Werfe, Bodt,
Sternhem, Mathas y otros. A menudo encontramos en sus
poemas eementos nsoentes, ntenconadamente estrdentes,
vountaramente grotescos, pero tambn encontramos en todos
estos poetas, y sobre todo en Franz Werfe, tantos eementos
hermosos que nmedatamente, y a pesar de toda su novedad,
captamos en Franz Werfe, en Schckee, en Kurt Her y en otros,
os rasgos postvos de futuro teraro. La nueva poesa no tratar
de otra cosa que a antgua, eogar a vda, dudar de ea,
exatar e esprtu como vencedor de os sentdos y a stos
como fuentes eternas de esprtu; tratar de guardar os
nstantes de a experenca de ama. Pero a nueva poesa ama
a vda de otra manera y por otras sgnfcancas que nosotros y
nuestros padres, oye en a naturaeza otras voces, procede de a
tcnca, de a gran cudad, de a comuncacn unversa con una
|uventud dstnta, de una capacdad de observacn
acostumbrada a o nuevo. Su canto tene tonos nuevos,
hermosos, extraos, encantadores y fascnantes, feos e rrtantes,
y es posbe que todava est absorta en su propa sensacn de
novedad. Pero e nuevo canto suena fuerte y autntco, y brota
de fuentes a as que no podemos negar e respeto profundo.
La nueva teratura no ha egado todava, es an futuro a medas,
va todava a a escuea, se enamora an de rostros que
decepconan ms tarde, pero ha acanzado concenca y da sus
prmeros pasos en un mundo asombrado y es tan hermosa y
dvertda, tan rdcua y tan terrbemente grave como so puede
sero una persona muy |oven e da en que escrbe su prmera
poesa y en que se enamora por prmera o segunda vez de un
vestdo azu o de un rostro radante.
Saudemos a a teratura de a nueva generacn, pero no a
crtquemos, todava no exste para e ector de bros cmodos,
todava no se regaa en Nochebuena. Como precursores de todo
e movmento ctaremos aprecatvamente, adems de Wedeknd
y Dehme, a Robert Waser, Max Brod, Aphons Paquet. Para e
que desee adentrarse por su cuenta en terra desconocda,
recomendo adems de as Wesse Btter y a pequea
coeccn de bros Der |ngste Tag" (edtado por Kurt Woff),
os sguentes bros de rca: Franz Werfe, "Der Wetfreund"
("E amgo de mundo"); Ren Schckee, "Wess und Rot"
("Banco y ro|o"), Pau Zech, "De eserne Brcke" ("E puente
de herro"); Ernst Stader, "Der Aufbruch" ("La partda").
<arradores alemanes (1914)
La poca de a guerra nos obga de nuevo a tomar concenca
cara de nuestra propa esenca. No para extrpar con e cucho
cuaquer vestgo de nfuenca extraa, sno para ver sobre qu
bases descansan en readad nuestras pretensones de coaborar
en a determnacn de a hstora unversa. De paso, podemos
hacer tambn un expermento y comprobar en qu medda
nosotros, os aemanes, podramos subsstr en e terreno
esprtua en e caso de tenernos que mtar a nuestra propa
produccn.
En e campo de a msca no resutara dfc, aunque no quedara
tampoco mucho de a autonoma de a msca aemana s se
gnorase a prehstora, os maestros taanos. Sempre fue, de
todos modos, un dea aemn acoger soctamente as correntes
extraas y aproparse de eas, no so externamente sno tambn
asmaras nternamente. La vrtud o debdad aemanas de
sumergrse por competo en estas correntes sempre me ha
parecdo a sea de superordad y toeranca menta, es un rechazo
muy orguoso de os mtes aduaneros y racaes en e terreno
puramente esprtua.
Cunto de Itaa hay en Mozart, y qu aemn es, sn embargo! Lo
msmo sucede con Durero y Goethe. Pero seguramente a msca
es e nco arte en e que un aemn exgente podra subsstr sn
tener que recurrr a otras nacones, y desde uego, no vamos a
renuncar a as exgencas. En a teratura resutara mposbe; e
esprtu aemn fue sempre demasado cosmopota, tuvo
demasado respeto a a me|or tradcn, a Homero y a Roma. No
obstante a teratura aemana es o sufcentemente rca. No tene
nngn Arosto, nngn Swft, nngn Dostoevsk; pero no dara a
Goethe a cambo de nnguno de eos, n tampoco por os tres
|untos. Oueda Shakespeare, e esprtu afn, que Aemana ha
hecho suyo ms profundamente que a propa patra de poeta.
Hagamos una prueba e magnemos que durante agn tempo
dependemos en nuestra ectura cotdana excusvamente de
nuestra teratura, es decr, de os narradores aemanes, pues as
noveas y os cuentos son a fn y a cabo, as que domnan, por su
voumen, nuestra ectura. De|emos aparte a produccn
moderna, ya que an no puede en|ucarse defntvamente, y
tomemos ncamente os autores y as obras que tengan un vaor
ntempora ndependente de cuaquer moda. Tambn tenemos
que prescndr aqu desgracadamente de a teratura ms
antgua, en a medda en que su engua ya no es a nuestra y no es
drectamente comprensbe para e hombre cuto actua. Oueda
entonces ms o menos e perodo comprenddo entre a Guerra de
os Trenta Aos y a guerra de 1870.
Me magno esta seeccn de obras como una bboteca partcuar
y despus tratar de caracterzar brevemente esta bboteca dea
que naturamente no pretende ser competa. Habar de agunos
bros famosos como s nade os conocese y tratar de ovdar a
vergenza que es que reamente cas nade os conozca. Y me
dverto magnndome a un cutvado ector a a moda, encerrado
en esta bboteca y obgado a orentarse asombrado en e edfco
de a teratura aemana de que hasta ese momento so conoca
prctcamente e tmo pso.
Narrar no tene en un prncpo otra fnadad que descrbr o
me|or posbe un hecho vvdo, odo o soado. De cuando en
cuando e arte muy desarroado y refnado vueve, aunque sea
raramente, a este tpo competamente ob|etvo de narracn, y
entonces en a supresn conscente de todo sub|etvsmo, de toda
parcadad, resde una vountad artstca atamente depurada y
eaborada. Sn embargo, a narracn artstca suee surgr
precsamente cuando prevaece o sub|etvo, para empezar en a
eeccn de os temas. Ese sub|etvsmo crece tanto, sobre todo en
a teratura aemana, que para e ector no ngenuo, a ntrga se
converte en ago secundaro, en un nuevo recurso de autor para
expresar su acttud persona frente a mundo, su sentmento de a
vda y su temperamento. De aqu parten mes de camnos dstntos
y orgnaes y se pone de manfesto que a forma que va a adqurr
a ntrga depende por competo de a personadad de escrtor, de
su esprtu, de su taento, de su ama. Ahora comprendemos
tambn que no exste eeccn de temas competamente bre,
que e narrador adopta frente a os ob|etos, en gran medda una
acttud pasva. Es mposbe que Kest hubese eegdo nunca
e tema de una narracn de Stfter. Es mpensabe que Mrke
hubese escrto a hstora de Mchae Kohaas.
Cmo vaoramos entonces una obra? Segn qu medda, ey o
sentmento encontramos que una novea o un cuento son ms
vaosos que otros?
Inmedatamente nos encontramos con as dos ncas vaoracones
posbes: a ngenua-humana y a esttco-forma. Podemos amar
una hstora y atrbure un vaor porque nos entusasma e taento
de autor, porque desde un punto de vsta puramente artstco
consttuye un con|unto armnco reconfortante. O a amamos
porque e escrtor nos atrae e mpone como persona, porque su
concepto de hacer y de acontecer nos parece grande, bueno,
ntegente y caro y nos promete ayuda en nuestra manera de ver
a vda. Entre personas medanamente sanas que no conocen a
duda, e apasonado amar en e escrtor e apasonamento, e
ntegente a ntegenca, e bondadoso a bondad; entre ectores
peor equbrados, se producr a menudo o contraro: e
nteectua buscar a sensuadad ngenua, e mpusvo e fro
domno. Y tambn en os escrtores vemos que sus persona|es son
o su refe|o y su confrmacn, o tpos opuestos de sus deseos. Pero
por encma de estos puntos de vsta ndvduaes se encuentra en
cada uno, de manera nconscente, o suprandvdua, desde e
carcter raca y famar, a humansmo nternacona.
Para nosotros ocuparn sempre e ugar ms ato aqueas
obras que nos fortaecen humanamente y nos satsfacen
esttcamente. E autor dea sera aque que tuvese un mxmo
de taento y de carcter. Pero a nade e es dada a capacdad
de potencar esencamente su naturaeza. E nco camno que
conduce a esa potencacn es para e artsta a ucha por a mayor
aproxmacn de taento y e carcter. E autor br ante de
que creemos que podra haber hecho de todas sus obras
tambn o contraro, nos resuta sospechoso y pronto nos repee.
Y a fna e |uco humano trunfa sempre sobre e esttco. Nos
resuta dfc perdonar a taento que se echa a perder, pero
estamos dspuestos a perdonar en a obra humanamente vaosa,
certos errores formaes notoros. No |uzgamos con dureza e
fracaso forma de una obra paneada con grandeza (aqu
debemos ncur muchas grandes obras nconcusas), n e gesto
torpe de un sentmento sncero, en cambo a autor brante
nunca e perdonamos que trate de dar en e terreno esprtua e
nteectua ms de o que tene.
Esa armona entre taento y carcter se puede cafcar
sencamente como eatad a propo ser. Donde a encontramos
tenemos confanza. Nos dsgusta que un narrador convencona
trate de ser gracoso sn necesdad. Pero amamos y admramos en
un escrtor fuerte su capacdad de humor y nos resuta smptco
y vaoso e autor ms db, desbordado nteectuamente, cuando
e vemos acanzar a sada de emergenca de a rona. Nuestra
confanza se afanza sobre todo cuando encontramos en un
escrtor rasgos que reconocemos como patrmono de puebo o
de a raza.
Nuestro nstnto, que no se de|a engaar desea sempre en a
teratura una concordanca secreta con a vountad de vvr. Esto
no se debe mtar de una manera partdsta como hacen os
admradores sub|etvos de arte popuar, de sabor a terruo y de
a saud. La vda tene en todas partes ra(n6 y a naturaeza no
acepta menos a vastago, refnado y cansado de una estrpe
antgua que a muchachote rebosante de energas, n tampoco
est menos cerca de . S no, cuaquer hstora de muchachos
campesnos sera ms vaosa que e Hyperon y cuaquer
musqua arosa estara por encma de Chopn. S rechazamos
estos maentenddos eementaes, nos quedamos con a dea de
que todo e arte que nega a vda es dscorde en s y
profundamente sospechoso. No hay nngn acontecmento que no
sea narrabe. Kest y otros han contado cosas terrbes de ta
manera que es estamos agradecdos. Pero e hecho espantoso,
cruemente casua, que no est umnado por e amor y a
comprensn de poeta, resuta fro y devastador. Un e|empo
csco es a hstora ms espantosa que conozco de nuestra
teratura premoderna, a novea corta De Kuh (La Vaca),
artstcamente construda por Hebbe. No sera necesaro
embeecer, atenuar, fasfcar n una nea, pero s habra que
percbr e sentmento de autor, aunque ste no se comuncase
expresamente, sno de manera atente e ndrecta. Este
sentmento fata, y a obra que podra ser trste y grandosamente
terrbe, resuta soamente espantosa.
Por o dems, cuando un escrtor |oven eno de vtadad eoga a
vda de una manera entusasta, y un meancco vunerabe e
extrae suaves matces y observa con amor temeroso azos que ya
se dsueven, hacen ambos ben, hacen o que a naturaeza es
pde. Cuando un amante ngenuo abra(a6 e rbo y a roca y un
hombre de vountad vta decnante sonre con decado respeto
ante os beos |uegos de a ve|a Maya, hacen ambos o que es
corresponde; ambos son capaces de ser artstas, ambos son fees
a su esenca. Y hasta en e grto de desesperado que no qusera
haber nacdo nunca, trunfa a vda, gme e oscuro pacer de ser.
Todo escrtor nos da ms cuanto me|or expresa su tpo. E
meancco no desperta ms optmsmo por reprmr sus grmas
y e que posee un sentmento de a vda crepuscuar y nostgco
es tanto ms afrmatvo cuanto ms profundamente presente en
cada pacer a espna y sobre toda beeza a sombra angustosa. E
escrtor de optmsmo faso no es me|or, y s ms pegroso (por ser
ms frecuente) que e detante que sn necesdad tae a ra de a
trsteza. Ambos son necos y nada ms. Cuaquer sentmento
artcuado de a vda, cuaquer pathos, cuaquer rsa, cuaquer
meancoa tenen sn embargo sentdo y vaor y un efecto
consoador. Caro que, e vaor y a mportanca de todo escrtor
crecen con a dmensn de su ama; e que adems de Werther
puede ser tambn Whem Mester es ms que so uno de os
dos. Pero e que escrbe ago a a manera de Whem Mester y
podra escrbr de msmo modo ago parecdo a un Werther es a
o sumo un taento.
Oue un escrtor cause mpacto no depende nunca de una facutad
asada, de a tcnca, a ntegenca y de gusto, sno, a fn de
cuentas, de su casta, de a perfeccn y a fuerza con as que
expresa su tpo. Una cara acttud frente a a vda, un
sentmento profundo para o que es necesaro, una armona
con a vountad vta de a naturaeza, ntuda y no
premedtada, eso es o decsvo.
En e perodo hstrco que aqu nos ocupa, a prosa aemana
ha hecho una evoucn fructfera, mucho ms fructfera que
por e|empo e verso cuya cutura fue hace sgos ms ata que
hoy. Sn haberse muerto a engua de os sgos XVI y XVII, n
resutarnos extraa, nuestra prosa ha acanzado una fexbdad
y una rqueza de matces que en a apcacn ofca de nuestra
engua han conducdo desde hace tempo a una extraa
nsegurdad y confusn, pero que permte a taento una
nfnta ndvduazacn expresva. Esta dferencacn de
doma escrto e ha servdo de poco a a tcnca de a pura
narracn que en Itaa, Espaa y Franca ya estaba atamente
desarroada. En cambo a os escrtores es ha permtdo una
ductdad, una consonanca y una muscadad de doma sn as
que nuestras obras ms refnadas, an permanecendo guaes
as otras premsas, perderan sus encantos ms profundos. Aqu
se abr un camno para afrmar o ms persona en e doma,
que fue a menudo una desvacn, y a menudo ev a errores,
pero muchas veces tambn a nuevas formas de beeza. As
como a regosdad potca huy de a teratura ecesstca a
a teratura mundana, a poesa ms tmda se refug en a
prosa. A fna de este camno se encuentra o que podra
amarse a novea puramente musca, un producto que nunca
podr ser norma, en e que muchos han fracasado trstemente,
pero de cuyo vaor y beeza excepconaes nade que haya
edo verdaderamente e Hyperon y os Hymnen an de
Nacht (Hmnos a a noche) puede dudar. Y an ms a
surge de ah a prosa potca ensmsmada y exuberante de
Zarathustra. Ya antes de Goethe vemos en Gessner y otros,
uego sobre todo en os romntcos, cmo a rca penetra en a
narratva, cmo a forma sda de a narracn es destruda una
y otra vez por exatados, y como una y otra vez es reformada
con mano segura por purtanos asados. La novea, como e
gnero ms |oven de arte potco, estaba e|os de evouconar
haca una forma frmemente demtada y as, as puertas
quedaban abertas a todo aque que receaba de as exgencas
de una forma determnada. En otras partes, por e|empo en
Ingaterra, se cre en a novea, |unto con una mora burguesa
y una norma potca, una forma cara, que an mpera hoy y
que favorece como entonces a taento dc pero no toera a
geno ndmto. Entre nosotros Goethe en su ntento,
proyectado con tan maravosa amptud, de expresar todo e
mundo en un bro, romp os mtes de drama con Fausto y
os de a novea con Whem Mester. S a pesar de todo no
hemos perddo de todo a cutura de a novea, y s os
escrtores nuevos, ms modestos en su ambcn, han sabdo
cutvara de nuevo, como forma artstca, ha sdo gracas a a
novestca de extran|ero. Las grandes noveas aemanas
anterores a a poca moderna, hasta Grner Henrch, no
son modeos, sno cas sempre varacones de esta forma
narratva. Pero qu varacones! Whem Mester,
Hyperon, Fege|ahre, Henrch von Ofterdngen, Maer
Noten!
Las grandes obras aemanas en este terreno tenen
formamente muy poco en comn, a menudo as unas no
parecen haber aprenddo de as otras ms que os errores. Pero
tenen en comn o prncpa: a eatad de poeta a s msmo, a
amptud de su ambcn y a vountad, a menudo evada hasta
un extremo trgco, de crear un mundo segn su magen,
segn su rtmo.
No debemos ovdar que |unto a os escrtores traba|a tambn
un gremo de artesanos y fabrcantes. Sus bros han sucumbdo.
A excepcn de |ean Pau, nnguno de os grandes prosstas
aemanes fue muy popuar en su tempo, n squera Goethe, que
nunca vov a acanzar un xto tan rpdo y grande como e de
Werther, Hyperon, Noten y Grner Henrch
encontraron sus ectores dcadas ms tarde.
Debemos deducr de todo sto que nuestros me|ores autores no
son en readad narradores? Oue nuestras me|ores noveas son
rca ocuta, fosofa dsfrazada, orgas de doma que dsfruta
consgo msmo? La cosa no es tan grave. Entre as orgas as hay de
tpo sagrado, entre os monstruos formaes hay verdaderos
prodgos, y adems exsten tambn agunos maestros que no
perderon nunca a ob|etvdad de a narracn pura y con os que
haramos un buen pape, ante os franceses e ngeses, aunque
todo e mundo se rese de os exatados. Caro que no quero decr
que en e extran|ero se ran de Goethe o de Novas, aunque es
consderan soadores. A se descubren respetuosamente ante
eos y reconocen que se trata de ago que nunca ega a entender
e que no es aemn, pero que debe admrarse profundamente. De
nuestros romntcos, que para e ector no sempre resutan
fces, Hoffmann tuvo a forma narratva ms extrema y fue
francamente popuar en Franca. Eso puede bastarnos. De agunos
de os me|ores franceses e ngeses, de Gerard de Nerva, de
Carye y otros, podemos aprender a respetar ms as obras
sagradas de nuestra teratura. En nngn terreno conqustar
Aemana permanentemente e mundo con barat|as de sere, sno
so con actos y obras como Grner Henrch, Hesperus o
Whem Mester. En e extran|ero nos consenten y aceptan estas
obras hoy con menos toeranca que antes cuando Aemana no era
un rva. Una razn ms para mponernos. Tenemos que admtr
que nuestra teratura narratva no es un vvero de pantas con
orden sdo y desarroo sstemtco, sno un |ardn svestre eno
de casuadad y vegetacn vountarosa. Anarqua y
autodestruccn, rebeda e doatra fantca, exsten tambn
entre nosotros, y no tenemos nnguna dscupa, como no a
tenemos para e tamao de nuestras narces. Hemos heredado
esta teratura de generacones de escrtores para os que e
pbco soa ser competamente secundaro. Tampoco exsta una
Academa sno que cada uno haca o que poda y s aguno recba
una condecoracn de a Corte, os otros e amaban ambcoso.
Nuestra nueva teratura no ha tendo una buena educacn. Pero
no es esta carenca a que parece querer vengarse en os tmos
tempos.
Basta ya de progo. Sobre todo esto se puede pensar de dstnta
manera. Tambn podemos ver en nuestra teratura de os tmos
dos o tres sgos una evoucn competamente nea, deseada
evdentemente por Dos, s es precso. Pero no o es, y poco
mporta a nterpretacn que demos. Las fosofas han vueto a
perder vaor desde a guerra. Nada mportan as neas que vemos
o construmos en a hstora de nuestra teratura. Pero s mporta
mucho s estamos dspuestos a cudar y mantener ustroso e
tesoro heredado con e agradecdo respeto que debemos a as
proezas de os antepasados o s, como unos parvenus, vamos a
dar unas pamadtas condescendentes en e hombro a estos ve|os
seores escrtores. La teratura no es un cutvo de setas, como
pensan os ectores de o eternamente nuevo, aqu a respracn
de un puebo es arga, e atdo de su corazn ento. E que supera
su receo y respra un rato e desacostumbrado aroma de pasado,
ver que a teratura de dos sgos no es so ms respetabe sno
tambn mucho ms nteresante que a de una dcada. Y
comprobar que agunos, ncuso muchos bros de os aos
ochenta, de os aos noventa, son ya vetustos y hueen a
putrefaccn, mentras que e ve|o Grmmeshausen, e ve|o
Goethe, y otras fguras ggantescas se han conservado ntactos y
sanos y fabuosamente vvos deba|o de una gera capa de musgo
y verdn.
E arte narratvo aemn moderno comenza con obras de esa
perfeccn ngenua que so producen pocas prmtvas: con os
maravosos Voksbcher (bros popuares) annmos. En eos
se cuenta en buena prosa popuar cas todo o que se haba
transmtdo antes en os grandes poemas pcos y en os bros de
hstoras en atn. Mageone y Genoveva, y os
Heymonsknder y Fortunatus, sguen sendo hstoras
famares para e puebo aemn y han sdo dfunddas a travs de
adaptacones sempre nuevas. Entre as ms recentes -agunas
de eas bastante medocres- as de Rchard Benz, son sn duda as
ms sdas. Como os cuentos popuares, cas todas estas hstoras
contenen temas tpcos ve|smos, que responden a os mpusos
prmtvos y a os sueos deaes de ser humano y ya por esa razn
tenen asegurada una certa eterndad. Agunas estn contadas y
presentadas adems de forma admrabe, tenen -para nosotros,
un perfume tan nostgco!-, a atmsfera medeva de
recogmento regoso que se extende tambn tranquzadora
sobre cuaquer cuento rabe, extraa y querda como un paraso
que hemos abandonado vountaramente sn ovdar por eo de
todo a capacdad de soaro.
A os bros popuares sgue sn embargo en nuestra hstora
apenas empezada un gran vaco. Desde e fna de sgo XVI hasta
e prncpo de XVIII, deben haber proferado en Aemana gruesos
noveones que uego han desaparecdo con sorprendente
radcadad, ttuos no fatan, y suenan bastante dvertdos, un
pesado Barroco de conftera domna esta marea de bros, todos
eos medocres mtacones de modeos espaoes y de otros
modeos extran|eros. Para agunos vaentes e Phander von
Sttewad de Moscherosch es an potabe: a nca de todas
aqueas noveas de as que hubo mes. Se amaban por e|empo
Der chrstchen kngchen Frsten Hercuscus und
Hercuadsa, auch hrer hochfrstchen Geseschaft anmutge
Wundergeschchte (Hstora maravosa y gent de os monarcas
crstanos Hercuscus y Hercuadsa y de su serensma Corte) o
Asatsche Banse oder das butg doch mutge Pegu, aes n
hstorscher und mt dem Mante ener annehmchen Hedenund
Lebesgeschchte bedeckten Wahrhet beruhend (Banse astca
o e Pegu sangrento aunque vaeroso, basado en a verdad
hstrca cuberta por e manto de una eyenda de hroes y de
amor). Este accaado mundo de cabaeros y Seadones, de
astutos ayudantes de cmara y audaces va|eros a as Indas
orentaes, es bastante encantador s so se een os ttuos
rmbombantes y se contempan os grabados correspondentes que
a menudo son muy sugestvos. Pero eer estos bracos de varos
tomos es ago a o que hasta os hstoradores de teratura se
ressten.
Mucho, quzs a mayor parte, desaparec en a guerra de os
Trenta Aos. En aquea poca se perderon cosas me|ores. Pero
donde a necesdad es mayor, Dos est ms cerca, y as de aquea
enorme desgraca para Aemana surg uno de nuestros me|ores
bros e ndscutbemente a me|or de todas as noveas aemanas
antguas, e Smpzssmus de Grmmeshausen. Hay que
echarse encma de esta obra, pasarn cen aos antes de que se
escrba ago seme|ante. Sodadesca y msera campesna,
cantneros y penadades de puebo, despreocupados y brutaes
guerreros y e gemdo secreto de a terra psoteada, todo eso se
puede encontrar en e Smpzssmus y mucho ms, y tambn un
vendava de engua aemana, trunfamente renovada.
En seguda egaron os mtadores y de cadver de hroe saeron
os gusanos. Y as surge o cmco: e sguente bro extraordnaro
despus de Smpzssmus es una paroda de ste, en readad
un ataque aegre contra as smpezas, e dvertdo
Schemuffsk de Reuter. En se exorcza a dabo con Beceb
y se e despeza y srve tan |ugoso sobre a mesa con por m
honor y que me eve e dabo que todo e mundo tene que
rerse. Detrs de bufn hay sn embargo un tpo ntegente de
caros o|os azues con e corazn en su sto.
Por o dems de sgo XVII so habra que ctar as descrpcones
extcas de va|es a Amrca, Afrca y a Inda. He dsfrutado
eyendo agunas; hay descrpcones modernas que son ms
aburrdas. Tambn se pueden aadr os va|es fantstcos y as
robnsonadas de os que e afconado a pasado puede eer an
con gusto Inse Fesenburg de Schnabe.
Las noveas que entonces se pubcaban a menudo en e ms
soemne formato de cuarto rea, han sucumbdo todas; e ector
encontrar an en bbotecas ms antguas Lohensten y as
noveas de condesas de Geert, as ho|ear, haar agunas
frases acertadas y uego as de|ar y ovdar. Mentras Votare
escrba su exqusto Candde, Dderot e ngenoso |acques y
Rousseau Heose, mentras en Ingaterra se pubcaba una sere
de noveas vaosas enas de esprtu nnovador scogco, en
Aemana se escrben verstos gaantes o epopeyas bbcas
ddctcas. Federco e Grande ee en francs. Pero Lessng,
vaente sucesor de Lutero, afa combatvamente un nuevo, tenaz,
acerado aemn de que vvmos an hoy.
Por su |ugosa prosa popuar y por su humandad ea y honrada, no
hay que ovdar a Matthas Caudus. No escrb verdaderas
narracones sno como escrtor popuar de caendaro, una mezca
de ensayos pedaggcos, sermones, ancdotas y foetn, en
readad una mezca brbara, pero que gracas a su aemn
genuno, es encantador y est eno de pequeas beezas y
acertos. (Exste una pequea seeccn bastante buena de Fx
Gross.)
De amgo de nfanca de Goethe, Henrch |ung (|ung-Stng)
tenemos a hstora de a nfanca y adoescenca ms hermosa que
se ha escrto en Aemana entre Grmmeshausen y Goethe. Los
bros posterores de |ung-Stng Lebensgeschchte (La
hstora de |ung-Stng) tambn son dgnos de ser edos, pero e
pequeo voumen nca es seguramente a obra ms sugestva de
a prosa anteror a Goethe. Un aroma de entraabe sencez
domstca envueve cada paabra y descrbe un trozo de a
pequea vda cotdana aemana, cuya nocenca y sda pureza
no encontraremos expresada tan perfectamente hasta |ean Pau
y, ms tarde, Stfter. Como un documento de a vda aemana
prmtva, como una |oya de doma aemn sano e ngenuo, esta
senca narracn perdurar aunque e resto de a obra de autor
egue a ovdarse un da, de una manera an ms tota que hoy. Y
sn embargo aquea vda era actva e mportante, rqusma en
efectos, reacones, xtos, pero e arte es mpacabemente ea a
s msmo: en perdura un mnmo de contendo, que ha
encontrado una vez expresn tota, y desaparece todo o que so
es contendo y vda, artcuada parcamente.
Ahora tenemos terra frme ba|o os pes. E sguente bro
aemn en prosa se ama Leden des |ungen Werther (Penas
de |oven Werther). Como a expresn ms fuerte de un
sentmento |uven apasonado, como prmer fruto perfecto de
doma |uven de Goethe, e que fue bro de moda, sgue sendo
hoy un favorto de a |uventud. Goethe hzo cosas ms grandes,
pero nunca ago pequeo tan perfecto, nunca vov a escrbr un
bro en prosa tan de un soo mpuso ardente, n vov a enar sus
frases, hasta en sus errores, con ese torrente arroador de
nspracn totazadora. Nunca he tendo que defender a
Werther contra |ucos desdeosos. Pero a menudo me he
encontrado con un rechazo duro, cas despectvo de Whem
Mester y de Wahverwandschaften, sobre cuya fradad
humana e nsufrbe tono pedante os |venes de taento opnan
a menudo demoedoramente. Estos |ucos son competamente
nexactos en o que se refere a a prmera parte de Whem
Mester, que comenza con una vehemenca muy parecda a a
de Werther y que rebosa de detaes de vva sensuadad. Los
bros posterores perden ese entusasmo y esa cautvadora
naturadad, se vueven fros y espesos, es gusta detenerse en
abstraccones y de|an que sus persona|es aparezcan aqu y a cas
como aegoras. A menudo se percbe caramente a mano que
enve|ece y que con desgana y adusta severdad toma de nuevo as
rendas, despus de fatgosas ocupacones secundaras. Entonces
un captuo puede empezar por e|empo as: Para haagar a
costumbre de querdo pbco... o Con e fn de no |uzgare
equvocadamente, hemos de drgr nuestra atencn a orgen, a
devenr de esta honorabe persona, ya entrada en aos. No
cabe duda, estas frases podran ser ms vvas, respran un certo
cansanco, ncuso anquosamento. Pero ntentemos aproxmarnos
a a gran obra, eyendo con parsmona os Lehr|ahre (Aos de
aprendza|e), hasta donde conservan toda su frescura |uven
sensua para uego detenernos y esperar a que sur|a
espontneamente a curosdad, e nters secreto por a trama
restante que tene que resutar de tantos hos enhebrados. E
ector descubrr entonces, con emocn crecente, que dsueve
toda hostdad, a fdedad perseverante que vueve una y otra
vez a a empresa ggantesca, de pasmar e proceso formatvo de
hombre, ncada en a exuberanca |uven y que ha do crecendo
con os aos y as dcadas. Crtcar e detae, censurar partes de
andamo que han quedado en pe, se converte en una n|ustca
contra a dea de a ggantesca torre. Pero con os aos, encuentro
en a eatad consecuente de a obra nacababe ago que est por
encma de toda habdad y taento: uno de os ms grandes
esfuerzos de esprtu por domar a vda y ordenar e caos. De
todos modos no pretendo convencer a nade de que ea e
Mester: se necestan aos para que ste d frutos. En cambo
no puedo perdonar a una persona cuta que rehuya as
Wahverwandschaften. Pues no so son de Goethe y estn
enas de su profundo saber, de su eevada tca y de su robusta
vountad. Son adems una novea e|empar, una obra
perfectamente modeada, y por o que se refere a a fradad
tan a menudo aducda, sta nunca es fra, exange o sen, sno
so a atmsfera crstana, pura y rgurosa de una concentracn y
un domno enormes. E bro rebosa caor secreto! Cmo podra
ser de otro modo estando tan eno de amor. No ya amor de
adoescente, no ya entusasmo amabe y beo, sno e amor ms
profundo, sufrdo, adqurdo con esfuerzo, de sabo que
comprende y acepta. Es destno y necesdad profunda que as
generacones sguentes de escrtores tomasen como mxmo
e|empo e Whem Mester y no as Wahverwandschaften.
Como novestas habran poddo aprender ms de stas. Pero no
quseron aprender a construr noveas, sno recorrer ampos
camnos y medrse con o nconmensurabe. E e|empo de as
Wahverwandschaften, e bro en prosa ms perfecto de nuestra
poca csca, aparece asado y extrao entre creacones
probemtcas. E nco narrador vvo, cuyo nombre qusera ctar
con agradecmento en estas pgnas, recuerda a veces en sus
me|ores obras aque e|empo sotaro, como o pequeo recuerda
o grande: Em Strauss.
Como sabemos, tambn Scher escrb una novea,
Gesterseher (Vsonaro). Es hermosa, o me|or dcho, est
escrta brantemente y su prmera parte desperta ago de
entusasmo que sentmos ante un bro ameno muy bueno y
emoconante. Pero qued sn termnar y e ama de Scher no est
de todo en ea.
Podemos prescndr tambn de refnado Weand como prossta,
aunque ocupa un ugar en a hstora de a novea. Es un pacer eer
sus buenos pasa|es tcos, una dversn segur su ngeno. Pero no
rrada una naturaeza esenca, a fn de cuentas fue un vrtuoso
y o me|or que escrb se encuentra en e Oberon y en otros
versos.
Lo msmo puede decrse de Musus, un narrador de gusto
exqusto, que estza con segurdad, pero su suavdad no sugere
so e roce hbmente evtado, sno a menudo tambn un
mpuso vta db. Una excepcn a consttuyen sus cuentos,
donde a fuerza de os temas arranca a su esto de su comoddad,
aunque sn egar a desbordar su habdad. As crea ago que tene
mucho encanto, ms autntco que e resto de sus escrtos, pero
a pesar de todo nada ngenuo; os temas estn vertdos en una
forma f|a, aunque no adecuada a eos y resutan extraamente
ntdos como una mosca en una gota de mbar.
Bueno es Antn Reser de Mortz, a prmera novea
scogca. Una autentcdad hasta entonces naudta en a
descrpcn detaada de as experencas hace vaoso este bro
que es uno de os ms fees apuntes sobre os prmeros
recuerdos de a vda.
An sendo muy rca a teratura aemana de entonces, a prosa
narratva de nuestro sgo XVIII es reducda. Podramos ctar a
Hermes y Thmme, y durante unos nstantes retengo en ms
manos con caro os Lebensufe de Hppe. Un bro destnado
quzs tambn a ovdo, pero un bro amabe, sero y sdo.
Cas ovdo una obra que debe fgurar aqu, una aegre broma, un
fruto tardo de a fama Schemuffsk: Mnchhausens
wunderbare Resen und Abenteuer (Los fantstcos va|es y
aventuras de Mnchhausen). Nunca se supo qun fue e padre de
este bastardo tan vta y parece pausbe, ncuso como eyenda
que esperamos sea perdurabe, que e bro fuera urddo arededor
de 1785 en Gotnga por e escrtor Brger y e profesor Lchtenberg
como un caprcho de estos cebres vvdores. Sn embargo a
atrbucn no parece ser de todo exacta, como expuso Pau
Hozhausen hace poco en e epogo de una bonta edcn de
Mnchhausen. Brger no nvent estas fanfarronadas, aunque a
versn aemana s es suya. Y as este pobre hombre, cuyas obras, a
pesar de toda su genadad, sempre se estancaron en a ucha y
que so haban a que penetra en eas profunda y pacentemente,
as pues este desdchado Brger do forma a una obrta que pronto
pas de dudoso san de honor de a teratura a cuarto de estar
famar de puebo, convrtndose en un bro popuar annmo,
como e Euenspege y os Schdbrger.
Nace un nuevo esprtu, amentado por Goethe; e famoso
romantcsmo. Podemos enamorarnos de hasta a ocura y e
hasto, podemos dstancarnos de nuevo y superar a borrachera.
Pero despachare smpemente como una enfermedad tonta, sera
como s aguen consderase a exstenca de sus abueos un error
amentabe. Adems e debemos a a enorme fecunddad de
aqueas dcadas una maravosa sere de obras exceentes.
Segn a hstora, ahora vendra Hdern. Pero su Hyperon no
es uno de esos bros que se recomendan Dchoso aque que no
sente en e ama a tentacn de este supremo canto nostgco!
Los dems vovemos una y otra vez a su dvna meancoa y
conservamos e pathos de su naudta msca para sempre en e
corazn.
Con tanta mayor aegra se recomenda a |ean Pau, para pacer de
os potcos, estmuo nagotabe de os pensatvos y extraordnara
catapasma para os pedantes. |ean Pau es e nco poeta aemn
a que no fatan nngn encanto, nngn taento, nnguna acttud
de romantcsmo y que sn embargo se yergue ba|o e enorme y
fro frmamento de humansmo aemn csco. Aemn en todas
as vrtudes, en todos os vcos, deaes supremos, psmos
modaes, no que |uega y hombre feroz -qun sno |ean Pau,
nuestro ms grande detante y maestro, podra |ustfcar toda a
hstora cas perversa de a novea aemana, que no es ta, y
gorfcara con a uz de so y de a una? A una novea de cuatro
tomos con cas cen persona|es aade, en broma, un epogo
cmco de dos tomos, que a menos es tan bonto como
superfuo. Y cuando nos hemos hecho amgos de este magnfco
tpo y nos remos de su graca nagotabe, este ser nquetante se
evanta de repente sema|ante a Dos Todopoderoso o a menos a
|uan Sebastn Bach, y nos anza desde sus grandes o|os una
mrada ena de ma|estuosa humandad. En cen pgnas no se e
descrbe me|or que en vente neas. Para qu adems? Cuando
a razn se ncna ante aqueo que es superor a toda a razn.
Conocer ben un bro suyo supone un gran enrquecmento,
nunca se termna de conocero de todo. En prmer ugar os
Fege|ahre (Adoescenca), Ountus Fxen, Sebenks,
Wuz.
Despus de su abundanca, Novas resuta cas pobre. Sn
embargo fue quen comprend ms profundamente e Whem
Mester y quen uch con ms vaor, cas hasta odare, con este
pegroso modeo. Es ndspensabe e gran fragmento de este
adoescente tubercuoso que fue tan vaente, de este mstco tan
dscreto: Henrch von Ofterdngen. Comenza como e Whem
Mester a msmo tempo cdo y decosamente narratvo, uego
crece como aqu, ms y ms, y desaparece sn contornos en as
nubes: a obra ms mgca y padosa de verdadero romantcsmo.
S fuera tan conocdo como Maeternck seramos quzs dgnos de
.
No penso nunca en a obra narratva extraamente ambvaente
de Ludwg Teck sn recordar nmedatamente e Bonde Eckbert
(E rubo Eckbert). A pesar de haber escrto cosas tan bontas,
tan refexonadas y ben dspuestas, este cuento de Teck es su
me|or narracn. En pocas obras narratvas, ncuso dentro de
crcuo romntco, se expresa tan profundamente y con tanta
fuerza nvountara e fundamento secreto de nuestra vda nteror,
ese absmo de nstntos, herencas squcas y recuerdos tempranos
a os que amamos e nconscente. E cuento posee ms fuerza
vta que nnguna de as otras obras, ms comprensbes y reastas,
de este narrador nfatgabe que ha de|ado vente tomos de prosa
pca. Adems de Eckbert deben fgurar en nuestra bboteca
otras obras de Teck, aunque prescndamos de sus dos noveas
ms grandes, e probemtco Lowe y e ms atractvo
Sternbad. Absoutamente ndspensabe es su Aufruhr n den
Cevennen (Reben en as Cevennes), desgracadamente
nconcusa, y tambn ncuremos a decosa novea corta
Vtora Accorombona. E marco con que rode en Phantasus a
coeccn de su obra |uven, es muy amabe e ngenoso: una sere
de conversacones, cuya afabe agdad y graca son quzs ncas
en nuestra teratura. Teck, a que debemos tambn agunas
poesas ncomprensbemente ovdadas, ha sdo an ms que
|ean Pau, a vctma de una enorme fama tempora. Hoy no es cas
ms que un nombre y posbemente fue en readad ms
nstrumento que fuerza, ms taento que personadad. No
qusera pronuncarme sobre eo. Escrtores que so son
habdosos (y o fue tambn, entre otras cosas) no escrben
bros como Eckbert.
Brentano, ese geno trgcamente descarrado, no escrb
apenas nada donde no brase aqu o a de manera encantadora
e ngeno y a profunddad de pensamento. Ouen se atenga sn
embargo a a obra, no a a personadad de escrtor, ver
desvanecerse e bro en un desconcertante chsporroteo. Ouen
ame una vez a Brentano se enrquecer, ncuso con su cebre
Godw, pero sobre todo con sus cuentos. A ector que se acerca
a eos como un desconocdo e cansan y decepconan
rpdamente. Para nosotros quedan como obrtas vdas so a
Geschchte vom braven Kasper (Hstora de vaente Kasper),
De mehreren Wehmer (Los varos Wehmer) y quzs e
fragmento Chronka enes fahrenden Schers (Crnca de un
escoar vagante).
Tambn es compe|o e caso de Arnm. En sus obras voumnosas y
cada vez ms dfces de encontrar, se ocutan cosas decosas.
Fue una suerte que (como estuvo a punto de suceder), Grmm no
es cedese en su da a y a Brentano e matera para os
cuentos. Lo me|or de Arnm es tambn un fragmento:
Kronenwchter. A que e guste eer tambn Isabea y
Doores, y segur buscando en as noveas cortas. E esto de
sus bros es una extraa abundanca, un barroco espnddo y
recargado; prmero nteresan y uego empachan. Saboreadas
despaco estas bebdas pesadas y duces resutan gratas a os
afconados secretos.
Chamsso, a que recentemente un ngenoso comentador
nterpret de manera cas convncente como gran superador de a
confusn romntca, pervve no obstante en nuestro afecto, sobre
todo por una obra de |uventud competamente romntca, su
decosa novea Peter Schemh. Lo sorprendente es que
Chamsso era francs de nacmento, que Aemana, a prncpo su
patra forzosa, se convrt ms tarde, con os aos, en su
autntca patra adoptva y que Peter Schemh a pesar de eo,
no so tene e esprtu romntco aemn, sno que est escrto en
un aemn sensbe, persona y vvo. La extraa hstora de a
sombra perdda ha sdo nterpretada reteradamente, su
smbosmo se acerca curosamente a de os cuentos popuares,
aunque en stos est ms enrazado. tmamente Thomas Mann
ha dcho cosas tan convncentes y hermosas sobre este autor que
puedo ahorrarme a parfrass.
En muchas narracones aemanas han fgurado poemas, baste
recordar Mgnon, e Harfenspeer (Arpsta) y Phne. Pero
que noveas y cuentos cumnasen en os momentos gdos de
manera competamente orgnca en versos hermosos, era ago
nuevo cuando Echendorff o hzo con toda naturadad ya en su
prmer bro. Probabemente era ncorrecto pero resuta
maravoso. Ouzs e mundo de Echendorff es pequeo e nfant,
pero es radante, perfecto y refe|a a Dos como e bro mgco de
aa de una marposa, decddamente hermoso, sn preguntas, sn
probemas. E Taugenchts (Int) es famoso. Muchos gnoran
que exsten otras |oyas parecdas como sobre todo Schoss
Drande (E casto Drande). No quero nducr expresamente
a nade a que ea tambn as dos noveas de Echendorff. E que o
haga recorrer camnos nfantes, tranquos, sn
responsabdades, por |ardnes y bosques, y no averguar otra
cosa sno que e mundo es conmovedoramente hermoso y a vda
maravosa, sn comentaros. Y de vez en cuando e ector nota
con emocn que no camna de a mano de un no, sno que e
conduce un hombre seguro y, en caso de necesdad, nexorabe.
Pero dnde se queda a escuea de poetas suavos de a que
nos habaron cuando ramos estudantes y cuya muerte a manos
de Hene aprobamos tan snceramente a os decsete aos?
Acaso no escrberon todos aqueos poetas nnguna narracn?
Hago memora, pero hay poca cosa, muy poca. Una |oya (no
narratva, pero s potca): os Reseschatten (Sombras de
va|es) de Kerner. Muy refnado y beo tambn su Bderbuch
aus de Knabenzet (Lbro de a nfanca). Y uego Gustav
Schwab, por o dems competamente ovdado, se ha construdo
una nmortadad sencosa sobre a base ms segura; e amor de
a |uventud. Sus bros popuares y especamente sus Sagen des
Kassschen Aterrums (Leyendas de a antgedad csca) son
todava frescas y |venes.
E. T. A. Hoffmann, e tmo autntco narrador de romantcsmo,
e mago demonaco, e escrtor ardentemente amado de
apasonadas noches de ectura |uven. Int sorprendere a
menudo en pequeos truqutos tcncos, en vano destronare por
sus ambgedades scogcas. E ector que o consdere por
e|empo equvaente a Poe, y o susttuya ncuso por escrtores
modernos de fantasas de terror, no ha entrado nunca en su
santuaro ms ntmo. La fuerza de su personadad sumamente
orgna, ha creado un doma partcuar, nmtabe, muscamente
sensbe, cas sempre geramente apremante en su rtmo:
Enoquecdo sa correndo a a noche oscura y tempestuosa,
ovdando sombrero y abrgo. La nca gran novea, Exre des
Teufes (Exres de dabo), no es su me|or obra, pero debe
fgurar en nuestra seeccn. Tampoco deben fatar Der godene
Topf (E puchero de oro), Fruen von Scuder (Seorta
von Scuder), Nussknacker (Cascanueces), Prnzessn
Bramba (Prncesa Bramba), Der Sandmann (E
hombreco de sueo), Rat Krespe, Rtter Guck (E
cabaero Guck), Mester Martn (Maestro Martn). Y en
muchas narracones y en muchos fragmentos a os que fata a
tma modeacn, que estn escrtos cas drectamente sobre e
pape, en muchos de estos trozos pequeos, respandece e ama
de Hoffmann maravosamente pura y poderosa. No es ambgua,
no puede ser de una manera y tambn de otra, como sucede
con muchos romntcos, tene por e contraro una acttud cara e
nequvoca: despreco y odo a pequeo burgus pedante, a
rcacho, a uttarsmo y amor ardente para e arte, a beeza,
cuaquer dea. E hecho de que Hoffmann eve dentro de s
hasta a enfermedad y a dstorsn, una veta de a me|or
sensbdad aemana como ben nnato, ha contrbudo mucho a
que su arte, tan expuesto, haya sobrevvdo vctoroso varos
cambos profundos de gusto. Agunos de os caprchos de su
tcnca y su sntaxs empezan a resutarnos ago antcuados, pero
apenas notamos en eos ago ms que a dstanca de tempo. Lo
esenca de Hoffmann, por mucho que sus manfestacones
tuvesen antes e coor provocante de un tempo y una cque,
perdura, eno de vda. Un perdco aemn pubc hace pocos
aos una narracn de Hoffmann, despus otra de un buen autor
moderno; uego preguntaron a os ectores qu hstora era me|or.
Los ectores egeron con ta unanmdad a moderno que ya esto
demuestra as cuadades de Hoffmann.
Entre os aos 1808 y 1819 e drector de ceo y preado |ohann
Peter Hebe de Badn pubc en su caendaro popuar
Rhenndscher Hausfreund una sere de artcuos y narracones
breves que desde hace cen aos consttuyen para e ector atento
unas obras de arte ncrebemente perfectas, mentras que e
puebo y a |uventud as dsfrutan hoy como ayer ngenua y
aegremente. Su bro de cuentos, e famoso Schatzksten (E
|oyerto), que cuaquer campesno de a Seva Negra ee con
pacer, es de hecho e me|or y ms perfecto regao que haya hecho
|ams un escrtor popuar a su patra, es una cumbre y una |oya de
arte narratvo aemn. Hebe sera, sn reservas, nuestro me|or
narrador, s su personadad, su humandad estuvesen a a atura
de su arte. Pero no es e caso. Hebe es una persona amabe y
encantadora, adems ntegente, pero no es grande, y os nobes
recpentes de sus obras de arte nunca estn enos de a matera
rebosante y extraordnara que rompe as formas. Es un maestro
menor, pero de prmer orden, nco e nguaado en a teratura
aemana. No e nfuyeron |ean Pau n e romantcsmo; sotaro y
ae|ado de as grandes correntes de su tempo, este escrtor
bucco escrb para os habtantes de as pequeas cudades y
os campesnos sus narracones cscas, que tornean, abran y
engarzan nfabemente su tema como una |oya que nngn
maestro de mundo sabra hacer me|or. Para e aemn de
sudoeste sus hstoras respran e autntco are de a patra, so
en Gottfred Keer haar ste una expresn tan fez de sus
propedades racaes. En as obras de Keer mperan e ngeno, e
desparpa|o y e caprcho, a os que hay que aadr una ntma
reacn con a naturaeza de a patra, nacda de un antguo
esprtu campesno, y un nters bondadoso por o humano, un
sentdo de a comprensn compasva, compensada, cuando hace
fata, por una astuta maca. En todas partes domna e narrador, e
artsta soberano, e escrtor hb, nunca se abandona a a
compasn o a ra, en todas partes conserva a dstanca segura y
a hstora ms expresva de as guerras napoencas est rodeada
de tono concuyente, dstancador y acredtado de narrador, e
tono de escrtor de caendaro, que dsfruta descrbendo |unto a
su estufa caente as aventuras de headas noches de nverno.
Oue as facutades de dramaturgo no tenen por qu nhbr a
narrador, que e pueden potencar sustancamente, o demuestra
e gran e|empo de Kest. Su esto narratvo refe|a a orentacn
de dramaturgo, separa y caracterza todos os persona|es de a
manera ms pucra, busca sempre stuacones caras, efcaces y no
se aparta nunca de con|unto; cada parte tende en nea recta
haca e centro. No podemos ovdar nnguna de sus narracones,
muchas de eas prxmas de os antguos novestas taanos y
que a veces recuerdan por su ob|etvdad no sentmenta a
Stendha. La obra maestra de este mxmo dramaturgo entre
nuestros narradores, es Mchae Kohhaas. Desde a prmera
pgna, e ector se encuentra de gope en medo de a trama, y
tendr que segura en su vertgnosa evoucn hasta e fna. Las
argas frases, hermosas y rcamente construdas, sentdas con a
mayor pureza gramtca, resutan extraamente cortas, su rtmo
es un aegro fuerte, subrayado por a abundante y escrupuosa
puntuacn. La hstora cuenta cmo en tempos de Lutero, e
tratante de cabaos Kohhaas, busca en vano hacer vaer sus
derechos psoteados por un seor feuda que e arrebat dos
cabaos negros, y a no poder satsfacer su sentdo de a |ustca,
se converte en agtador e ncendaro. Todo, desde e ato de
guarda en a barrera y a ncautacn de os cabaos, hasta a
muerte de Kohhaas en e patbuo, est contado con todos os
detaes de compcado proceso, de manera sucnta y ob|etva,
crecendo desde e pequeo caso |urdco hasta e asunto de
Estado, con a scooga escuetamente nea. Y sn embargo e
reato carece de dureza, es suave, |usto, humano y profundamente
conmovedor. Porque detrs de a ob|etvdad ate e gran corazn
de narrador, que sente con su pobre hroe y que no ovda
nngn rasgo que srva para expcare y |ustfcare... Y qu
mgenes, qu stuacones! Nunca se ovdar cmo Mchae a
entrar en a saa de seor feuda es recbdo por as rsotadas de
os a reundos. Y en ese momento e presentmento de desastre
nos atenaza cruemente e corazn. Y cuando enterra a su mu|er.
Por todas partes hay, a pesar de a concsn, sto para un detae
que forece sensuamente y que se graba profundamente: e pene
de pomo que e desoador se pasa por e peo -a fruta con que
e prncpe obsequa a os h|os de Kohhaas- y a hstora mgca
de a carta de a advna. O cuando Kohhaas arrunado y preso
-a muerte en e sembante- ofrece a sodado que e vga e
resto de su buena comda. Todo es autntco, vgoroso, est
captado con mano frme y sentdo con decadeza. Leer una novea
moderna despus de a ectura de Kohhaas es mposbe
durante una temporada.
Whem Hauff es un escrtor contra e que habra que ob|etar
muchas cosas y sn embargo es edo desde hace aos
afanosamente. Lteraramente no rreprochabe, con una fuerte
tendenca perodstca, este persona|e vta, squcamente sano, ha
expresado e sentmento de su naturaeza |oven y aegre con tanta
fuerza que sus obras se conservan ndestructbes. Sus amabes
cuentos son sufcentemente conocdos.
Bastante sotara se haa una gran novea cmca, e
Mnchhausen de Immermann. Oberhof se ha savado como un
fragmento separado arbtraramente de con|unto; e hace honor
pero no nos da una magen de a novea. Aparte de |ean Pau
tenemos tan pocos narradores humorstcos mportantes (a rona
de os romntcos no es humor) que no deberamos de|ar que
desaparecese seme|ante curosdad. E Mnchhausen, un
sobrno de ve|o barn de as mentras, no es so gracoso, es
reamente cmco y despega un cuadro tan varopnto de mundo
que merece, a pesar de ser un poco argo y fatgoso, unas cuantas
noches de ectura.
Fredrch Hebbe no debe fatar aqu, aunque no es un narrador.
Para e gnero pco e fata o prncpa, e sentrse a gusto, e
saber demorarse, e tener tempo. E msmo dce en una ocasn
que termna sempre en seguda y que en readad todo e resuta
poco mportante. No obstante este ser nqueto cre tambn cosas
buenas como narrador. Pero sus me|ores noveas cortas no son en
e fondo narratvas, sno cuadros de carcter, descrpcones de
ama humana snguar, captada cruemente en su mtacn y
pntadas con os ms fnos pncees.
Todas estas creacones son curosas y dgnas de ser edas, pero
para nuestra bboteca savo ncamente Schnock. Es a
descrpcn de cobarde compuesta por centenares de rasgos
ndvduaes como un mosaco, una pequea obra cmca con
esprtu y pastcdad, pero sn verdadero humor, mpregnada de
fro rgor de anatco; sn embargo espndda como e|empo de
mxma dscpna artstca.
Hemos descuberto que en o que se refere a gnero
puramente narratvo, os escrtores popuares ngenuos son a
menudo superores a os grandes escrtores artstcos. Una
pequea hstora de pastres de Hebe est contada me|or,
enfocada con ms sabdura, combnada ms econmcamente
que a Novee de Goethe o cuaquer cosa de Brentano o
Novas. Keer ater ms tarde esta stuacn y por o menos para
dos generacones hzo penamente popuar a ms nobe prosa
artstca. Antes surg una vez ms un narrador ngenuo de
prmer orden que sobrepas toda a teratura artstca con su
verdad y cardad mpacabes: |eremas Gotthef. Cuando e amo
ngenuo me refero so a su gran taento teraro, que
permanece cas en e subconscente, mentras que como
predcador, educador y potco acta de manera penamente
conscente, tanto que a menudo maogra durante captuos
enteros toda su veta potca. Pero sea como fuere no podemos
prescndr de Gotthef, sn prvarnos de ago grande. Ah tenemos
verdadero arte popuar, y oor a terra! Y un engua|e
aemn de Berna que suena como aemn medeva, tan rco y
con tanta fuerza orgna. S no fuese por una certa mtacn
oca de doma (no podemos habar aqu de daecto, pero
Gotthef satur su aemn con paabras y formas de engua|e de
su patra) hubera sdo para e puebo campesno de su sgo, a
menos tan csco como o fue en su tempo Grmmeshausen.
En e tmo estante de nuestra bboteca cooco a mano, para
utzaras a menudo, as obras de tres autores. No hay un broche
ms hermoso para esta coeccn varopnta que Stfter, Mrke y
Keer. De eos so Stfter necesta quzs un comentaro corda,
pues creo que se e cta ms que se e ee. Todo aque que quera
habar de esprtu y a prosa aemanes debe conocer ben sus
Studen (Estudos). En eos se manfestan de nuevo e
esprtu de dbu|ante, temerosamente fe de Durero y a padosa
vncuacn con a naturaeza de Echendorff, a honestdad de a
observacn y a honestdad extrema de traba|o, nada exctante,
nada nteresante, pero ms que eso.
No sento a necesdad de habar de Mrke y no hace fata. Por
fn es conocdo y nosotros os suabos nos aegramos, aunque no
podemos evtar sentr certos ceos de nuestro favorto. Su
Noten es como un puente construdo en una bsqueda
profunda desde e romantcsmo a mundo umnoso y satsfecho,
cuyo guardn es Keer.
Hay quen se magna todava a Keer como una espece de
pequeo burgus mtado y satsfecho, gua que agunas personas
superfcaes magnan a Mrke como un aegre cura de adea. O
como agunos coegaes se magnan a Mozart: fez y
eternamente sonrente. Errores, nada ms que errores. Nngn
arte nace de a fecdad. Pero poco mporta. Las obras perduran. Y
a hermosa Lau y a hermosa |udth gnoran sobre qu absmos de
deseos sotaros ha surgdo su duce evdenca.
Con respeto debemos ctar an agunas obras asadas que han
demostrado su vgenca a o argo de as dcadas. En prmer ugar
e conmovedor y exqusto Arme Spemann (E pobre msco)
de Grparzer y a |udenbuche de Droste, uego Hetherete de
Ludwg. Hago memora. He ovdado ago mportante? Me suenan
agunos nombres. Smrock? Saet? Pero no. He prescnddo
ncuso de Hene porque su narracn ms bonta qued
nterrumpda a prncpo y as otras me parece que estn
demasado cerca de perodsmo, aunque de perodsmo bueno.
Pero Hermann Kurz de Teutngen no debe fatar.
Y ms mportante que todo, os cuentos de Grmm. La nobe
fdedad con que estn escrtos debe fgurar en e bro de honor
de os aemanes. Se podran deducr de contendo de os cuentos
propedades popuares especfcamente aemanas, pero no es
posbe. Precsamente a teratura de os cuentos y as eyendas
nos remte poderosamente con concdencas a menudo
sorprendentes a una supradmensonadad, a concepto de a
humandad, a a que en tma nstanca debe servr tambn
cuaquer corrente nacona mportante.
%engua3e
(191')
La carenca ms mportante, e barro terrena ms pegadzo, ba|o
os que sufre e escrtor, es e engua|e. A veces puede egar a
odaro, condenaro y madecro -o ms ben quz se madga a
s msmo por haber nacdo para traba|ar con tan mserabe
nstrumento. Con envda pensar en e pntor cuyo doma -e
coor- haba de manera comprensbe a todo e mundo desde e
Poo Norte hasta Afrca, o en a msca cuyos tonos tambn
haban cuaquer doma humano y a que desde a meoda
unsona hasta a orquesta de cen voces, desde e cuerno hasta e
carnete, desde e von hasta e arpa, tenen que obedecer tantos
domas nuevos, ndvduaes, decadamente dferencados.
Pero hay ago por o que e escrtor envda a daro y
profundamente a msco: que posea su doma para soo,
excusvamente para hacer msca. E escrtor en cambo, tene que
utzar e msmo doma con e que se ensea en a escuea y se
hacen negocos, con e que se teegrafa y evan procesos. Es tan
pobre que no dspone para su arte de un nstrumento propo, de
una vvenda propa, de un |ardn propo, de una ventana propa
para contempar a una; tene que compartro todo con a vda
cotdana. S dce corazn refrndose a o ms vvo y paptante
que hay en e ser humano, a su capacdad y debdad ms ntmas,
a paabra sgnfca a msmo tempo un mscuo. S dce fuerza
tene que uchar con e ngenero y e fsco por e sentdo de su
paabra, s haba de benaventuranza aparece en a expresn de
su dea un matz teogco. No puede utzar una soa paabra que
no mre a msmo tempo haca otro ado, que no recuerde en e
msmo nstante deas extraas, moestas, hostes, que no
contenga nhbcones y mtacones y que no se estree contra s
msma como contra paredes demasado estrechas, de as que
vueve a voz, ahogada y sn resonanca.
S reamente es un beaco e que da ms de o que tene, un
escrtor no es nunca un beaco. Pues no da n a dcma, n a
centsma parte de o que qusera dar, y estar satsfecho s e
que e escucha e entende superfcamente, desde e|os, de
pasada, y por o menos no e nterpreta demasado ma en o que
es ms mportante. Generamente no consgue ms. Y por todas
partes donde un escrtor cosecha apauso o crtca, donde causa
agn efecto o es ob|eto de bura, donde se e quere o condena,
no se haba de sus deas y sueos, sno so de a centsma parte
que pudo pasar por e estrecho cana de doma y e no ms ampo
de entendmento de ector.
Por eso a gente se rebea con tanta vehemenca, tan a vda o
muerte, cuando un artsta o toda una |uventud de artstas, prueban
nuevas expresones y engua|es y tratan de romper sus penosas
cadenas. Para e cudadano, e engua|e (todo engua|e aprenddo
con esfuerzo, no so e de as paabras) es ago sagrado. Para e
cudadano es sagrado o comn y coectvo, o que comparte con
muchos, quzs con todos, o que nunca e recuerda a soedad, e
nacmento y a muerte, e yo ms profundo. Los cudadanos tenen
tambn, como e escrtor, e dea de un doma unversa. Pero e
doma unversa de os cudadanos no es e que suea e escrtor,
una |unga de rqueza, una orquesta nfnta, sno un engua|e de
sgnos, smpfcado, teegrfco, con e que se ahorran esfuerzo,
paabras y pape y que no estorba a a hora de ganar dnero. Ah,
a teratura, a msca y cosas parecdas estorban sempre cuando
se quere ganar dnero!
Cuando e cudadano por fn aprende un doma que consdera
e doma de arte, se sente satsfecho, cree comprender y poseer
e arte, y se enfurece cuando descubre que ese doma que ha
aprenddo tan penosamente so es vdo para una provnca
dmnuta de arte. En a poca de nuestros abueos haba gente
apcada y cuta que haba ogrado aceptar en a msca |unto a
Mozart y Haydn tambn a Beethoven. Hasta ah egaban. Pero
cuando apareceron Chopn y Lszt y Wagner y se exg de eos
que vovesen a aprender un nuevo doma, que abordasen con un
esprtu revouconaro y |oven, estco y entusasta ago nuevo, se
eno|aron profundamente, descubreron a decadenca de arte y a
degeneracn de a poca en a que estaban condenados a vvr.
Hoy es sucede a muchos mes de seres o que es suced a
aqueas pobres gentes. E arte muestra nuevos rostros, nuevos
engua|es, nuevos sondos y ademanes babuceantes, est harto
de habar sempre e msmo doma de ayer y anteayer, quere
baar una vez, quere cometer excesos, quere ponerse una vez e
sombrero adeado y andar hacendo eses. Y os cudadanos se
enfadan, se senten burados, y cuestonados fundamentamente,
anzan denuestos a destro y snestro, y se tapan con a manta de
a cutura. Y e msmo cudadano que por e roce y a ofensa ms
eves de su dgndad persona corre a |uez, nventa ahora ofensas
terrbes.
Pero precsamente esa ra y esa exctacn estr no beran a
burgus, no descargan n mpan su nteror, no dspan de nngn
modo su nquetud y su desgana nternas. E artsta en cambo, que
no tene menos motvos de que|arse de cudadano que ste de ,
e artsta hace un esfuerzo y busca, nventa y aprende un doma
nuevo para su ra, su despreco, su raba. Sente que as n|uras no
vaen de nada y comprende que e que as usa est equvocado.
Como en nuestro tempo no posee otro dea que e de s msmo,
como no quere n desea otra cosa que ser totamente msmo,
y hacer y expresar o que a naturaeza ha creado y depostado en
, converte su hostdad contra os cudadanos en ago
sumamente persona, beo y expresvo. No expresa su ra con
saa, sno que escoge, tamza, construye y traba|a, y amasa una
forma, una nueva rona, una nueva carcatura, un nuevo camno,
para convertr o desagradabe y a desgana en ago agradabe y
hermoso.
Ou nfndad de engua|es tene a naturaeza, y qu nfndad han
creado os hombres. Esos mes de gramtcas smpes que han
fabrcado os puebos entre e snscrto y e voapuk, son
productos reatvamente pobres. Son pobres porque sempre se
han contentado cor. o ms ndspensabe y o que os cudadanos
consderan sempre o ms ndspensabe es ganar dnero, hacer
pan y cosas parecdas. De esa manera no forecen os domas.
Nunca ha acanzado un doma (me refero a a gramtca) e
mpuso y a graca, e espendor y e esprtu que derrocha un gato
en os movmentos de su coa o un ave de paraso en e povo
pateado de sus gaas nupcaes.
Sn embargo, en cuanto e hombre ha sdo msmo y no ha
pretenddo mtar a as hormgas y as abe|as, ha superado a ave
de paraso, a gato y a todos os anmaes o pantas. Ha nventado
engua|es que comuncan y permten vbrar nfntamente me|or
que e aemn, e grego o e atn. Ha creado como por arte de
maga regones, arqutecturas, pnturas, fosofas, ha creado
msca cuyo |uego expresvo y rqueza cromtca superan
ampamente a todas as aves de paraso y marposas. Cuando
penso pntura taana; cunta rqueza y varedad veo, qu
coros enos de devocn y duzura e nstrumentos de todo tpo
escucho! Huee a frescor devoto en gesas de mrmo, veo
mon|es arrodados y mu|eres hermosas renar en pasa|es cdos.
O penso Chopn: os tonos surgen como peras en a noche,
suaves y meanccos, a nostaga suspra sotara en a e|ana a
son de a ra, os sufrmentos ms decados y personaes se
expresan en armonas y dsonancas de una manera ms ntma,
nfntamente me|or y ms precsa que por medo de todas as
paabras, nmeros, curvas y frmuas centfcas.
Oun pensa seramente que Werther y Whem Mester
estn escrtos en e msmo doma? Oue |ean Pau ha habado e
msmo doma que nuestros maestros de escuea? Y fueron so
poetas! Tuveron que traba|ar con a pobreza y a ardez de
engua|e, con un nstrumento que estaba hecho para ago
competamente dstnto.
Pronunca a paabra Egpto y ors un engua|e que aaba a
Dos con poderosos acordes de bronces, mpregnados de una
vsn de a eterndad y de un temor profundo a o perecedero:
reyes que mran con o|os ptreos, mpacabes sobre mones de
escavos y por encma de todos y de todo so ven os negros o|os
de a muerte; anmaes sagrados que mran f|amente, graves y
terrenaes-fores de oto que hueen decadamente en as manos
de baarnas. Este Egpto es un mundo, un frmamento de
mundos, puedes tumbarte boca arrba y fantasear durante un mes
sobre esta paabra. Pero de repente se te ocurre otra cosa. Oyes
e nombre Renor y sonres y ves e mundo dsueto en generosas
pnceadas rosadas, umnosas y aegres. Y dces Schopenhauer
y ves ese msmo mundo descrto con os rasgos de as personas
que sufren, que en noches de nsomno convrteron e sufrmento
en su dvndad y que con rostros graves recorren un camno argo y
duro que conduce a un paraso nfntamente queto, nfntamente
modesto y trste. O recuerdas as paabras Wat und Vut y e
mundo entero se ordena como as nubes, dct a a manera de
|ean Pau en torno a un ndo de pequeos burgueses aemanes,
donde e ama de a humandad, dvdda en dos hermanos camna
ndferente a travs de a pesada de un testamento extravagante
y as ntrgas de un hormguero enoquecdo de pequeos
burgueses.
E burgus suee comparar a soador con e oco. E burgus no se
equvoca cuando pensa que se transtornara nmedatamente s,
como e artsta, e regoso o e fsofo, descendese a su absmo
nteror. Podemos amar a ese absmo ama o subconscente o
como queramos, de procede todo mpuso de nuestra vda. E
burgus ha coocado entre y su ama un guardn, una
concenca, una mora, una ofcna de segurdad y no acepta nada
que venga drectamente de ese absmo de ama, sn que
prevamente haya recbdo e vsto bueno de esa entdad. E
artsta, en cambo, no drge constantemente su desconfanza
contra e mundo de ama, sno precsamente contra cuaquer
autordad fronterza y se mueve en secreto entre e aqu y e a,
entre e conscente y e subconscente, como s en ambos se
sntese en casa.
Cuando vve en este ado, en e ado conocdo de da, donde
tambn vve e burgus, a pobreza de todos os engua|es pesa
nfntamente sobre , y ser poeta e parece una vda espnosa.
Pero s est ms a, en e mundo de ama, as paabras vuean
como por encanto una tras otra haca , evadas por todos os
ventos, as estreas cantan y as montaas sonren y e mundo es
perfecto y es engua|e dvno donde no fata nnguna paabra, n
etra, donde todo puede decrse, donde todo resuena, donde todo
est berado.
obre los poemas (191=)
4
Cuando yo tena dez aos emos un da en e coego un poema
en e bro de ectura que se amaba, creo, Speckbachers
Shnen (E h|to de Speckbacher). Hababa de un no
heroco, que uchaba en una bataa y recoga baas de sueo para
os mayores o reazaba agn otro acto heroco. Nosotros
estbamos entusasmados y cuando e profesor nos pregunt
despus con un certo tono rnco: Era una buena poesa?
todos excamamos con vehemenca: S! Pero mov sonrente
a cabeza y d|o: No, es una poesa maa. Tena razn, segn as
regas y e gusto de nuestro tempo y nuestro arte, a poesa no
era buena, no era eegante, no era autntca, era artfca. A pesar
de todo nos haba arrebatado con una maravosa oa de
entusasmo.
Dez aos ms tarde, cuando yo tena vente aos, hubese poddo
decr sn a menor dfcutad s una poesa era buena o maa,
despus de a prmera ectura. Nada ms senco. Bastaba una
mrada, eer a meda voz dos neas de versos.
Desde entonces han transcurrdo agunas dcadas y entre ms
manos y ante ms o|os han pasado muchas poesas y hoy vuevo a
estar competamente nseguro sobre e vaor que debo o no
atrbur a una poesa que me ensean. A menudo me muestran
poemas, en genera de personas |venes, que desean una opnn
y buscan un edtor. Y sempre os poetas |venes se asombran y
se senten decepconados cuando ven que ese coega mayor en
5
De <euen Rundsc!au sobre un ensayo de Kasmr Edschmd:
EDpresionismus in der )ic!tung1
cuya experenca haban confado, no tene nnguna experenca y
que ho|ea ndecso os poemas sn atreverse a decr nada sobre su
vaor. Lo que yo a os vente aos hubese hecho en dos mnutos
con una sensacn de segurdad absouta, es ahora dfc, no so
dfc, sno mposbe. Por certo que en a |uventud uno pensa
que a experenca es una de esas cosas que vendrn por s
msmas. Pero no vene as. Hay personas que tenen capacdad
para a experenca, tenen experenca, y a tenen ya desde que
van a coego, ncuso desde que estn en e ventre de su madre,
y uego hay otros, entre os que fguro yo, que pueden vvr
cuarenta o sesenta o cen aos y morrse por fn sn haber
aprenddo, n comprenddo ben o que es reamente a
experenca.
La segurdad que yo tena a os vente aos para en|ucar
poemas se basaba en que entonces amaba agunos poemas y
poetas con tanta fuerza y excusvdad que nmedatamente
comparaba cada bro y cada poema con eos. S se parecan a
eos eran buenos, en caso contraro, no vaan nada.
Hoy tambn tengo unos cuantos poetas a os que amo
especamente y agunos son todava os msmos de entonces.
Pero hoy desconfo precsamente de os poemas que me
recuerdan nmedatamente por e sondo a uno de esos poetas.
Sn embargo no quero habar de poetas y poemas en genera, sno
soamente de os poemas maos, es decr de aqueos que
prctcamente todo e mundo, a excepcn de propo autor,
consdera sn ms, medocres, nferores y superfuos. A o argo de
os aos he edo muchos de estos poemas y antes saba
perfectamente que eran maos y por qu o eran. Hoy ya no estoy
tan seguro. Tambn a segurdad, e saber se me han mostrado
aguna vez, como toda costumbre v todo saber, ba|o una uz
dudosa; de repente este saber era aburrdo, seco, no estaba
vvdo, tena huecos, se rebeaba dentro de m y a fna no era ta
saber sno ago caduco, superado, cuyo vaor pasado ya no
comprenda...
Ahora me sucede con os poemas que sento un deseo de
aprobar, ncuso de eogar os ndudabemente maos, mentras
que os buenos, ncuso os me|ores me parecen a menudo
sospechosos.
Es a msma sensacn que se tene a veces ante un profesor o un
funconaro o un demente: normamente uno sabe perfectamente
y con toda segurdad que e funconaro es un cudadano
ntachabe, un egtmo h|o de Dos, un membro de a humandad
correctamente numerado y t, y que e demente es un pobre
dabo, un enfermo desdchado, a que se toera, a que se
compadece, pero que no tene nngn vaor. Sn embargo, hay
das o a menos horas, por e|empo cuando uno ha tratado ms
que de costumbre con profesores o dementes, en que de pronto
es verdad o contraro: entonces e demente resuta un ser fez,
caado y centrado en s msmo, e profesor o e funconaro resutan
en cambo superfuos, de carcter medocre, ndvduos sn
personadad y sn naturadad de os que hay doce por docena.
Ago as me sucede de vez en cuando con os poemas maos. De
repente ya no me parecen maos, de repente tenen un aroma,
una snguardad, una ngenudad, precsamente sus debdades y
errores manfestos son conmovedores, orgnaes, amabes y
encantadores, y a su ado e poema ms hermoso que uno soa
querer, resuta un poco pdo y rutnaro.
Entre nuestros poetas |venes sucede, por certo, ago parecdo
desde os das de Expresonsmo: por prncpo han de|ado de
hacer poemas hermosos o buenos. Pensan que ya hay
bastantes poemas hermosos y que eos no han nacdo n estn
en este mundo para fabrcar nuevos versos hermosos, n para
segur |ugando e |uego pacente ncado por generacones
anterores. Probabemente tenen toda a razn y sus poemas
poseen a veces ese tono conmovedor que so se encuentra en as
poesas maas.
La razn es fc de haar. Una poesa es en su orgen ago
competamente unvoco. Es una descarga, una amada, un grto,
un suspro, un ademn, una reaccn de ama vva, con a que
sta trata de defenderse o adqurr concenca de un mpuso, de
una experenca. En esta prmera funcn, a prmorda, a ms
mportante, no se puede en|ucar nnguna poesa. En prmer ugar
haba so a propo poeta, es su desahogo, su grto, su sueo, su
sonrsa, su manera de debatrse. Oun va a en|ucar os sueos
nocturnos de os hombres por su vaor esttco y nuestros
movmentos de manos y de cabeza, nuestros ademanes y
maneras de andar por su utdad? E beb que se mete e pugar o
e dedo de pe en a boca, acta con a msma |ustfcacn y
sabdura que e autor que mordsquea a puma o e pavo rea que
extende su coa. Nnguno acta me|or que e otro, nnguno tene
ms razn, nnguno menos.
A veces sucede que una poesa adems de avar y berar a
poeta, aegra, conmueve y emocona a otros: es hermosa.
Probabemente ese es e caso cuando o que expresa es comn a
muchas personas, ago posbe en todos. Pero no es
absoutamente seguro.
Aqu comenza un proceso probemtco. Como os poemas
hermosos hacen popuar a poeta, nacen muchos poemas que
so queren ser hermosos, que gnoran por competo a funcn
orgna, prmtva, nocente, sagrada de a poesa. Estos poemas
estn hechos desde e prncpo para otros, para oyentes, para
ectores. No son sueos o pasos de bae o grtos de ama,
reaccones a hechos vvdos, deseos babuceados o frmuas
mgcas, e ademn de un sabo o a mueca de un demente, son
productos ntenconados, fabrcados, bombones para e pbco.
Han sdo hechos para ser propagados y venddos y para ser
dsfrutados por os compradores, para su dversn, eevacn o
dstraccn. Y precsamente esta case de poemas encuentra
apauso. Con eos no hay que compenetrarse seramente y con
caro, no atormentan n conmueven, con sus vbracones bontas y
comeddas se puede vbrar cmodamente y a gusto.
Los poemas hermosos pueden dsgustar y resutar dudosos
como todo o que est domestcado y adaptado, como os
profesores y funconaros. Y a veces, cuando e mundo correcto se
nos hace odoso, tenemos ganas de romper faroas e ncendar
tempos, y os poemas hermosos, ncuso os de os cscos
sagrados, nos parecen censurados, castrados, demasado
aprobados, demasado mansos, demasado oos. Entonces nos
drgmos a os poemas maos. Y nnguno nos resuta o bastante
mao.
Pero aqu tambn acecha a desusn. La ectura de poemas
maos es un pacer muy efmero, en seguda harta. Adems para
qu eer? Acaso no puede escrbr cada cua poesas maas? Oue o
haga y ver que escrbras hace ms fez todava que a ectura de
as ms hermosas.
obre EDpresionismo en la poesa" (191=)
G
La redaccn de a Neuen Rundschau me nvta a contestar a
ensayo de Edschmd en e nmero de marzo de esta revsta.
Motu propro no o hubese hecho. Le este ensayo con pacer y
estoy de acuerdo con .
Pero de a acttud que adoptan muchos frente a artcuo de
Edschmd y frente a todas as manfestacones de os
expresonstas, deduzco un certo dsgusto, una espece de temor y
desagrado. Esta acttud se drge contra a pomca actuacn de
os |venes y a ndferenca con que desechan, desprecan o
gnoran obras y vaores que soamos aprecar y querer.
Desde uego es fc contestar. La vsn hstrca de a grave
poca de decadenca terara que acaba de concur y a a que
aude Edschmd, es corregda en parte por msmo. Evoca os
tempos rdos de mpresonsmo y encuentra agunas pgnas ms
adeante paabras carosas para Faubert. En a pgna qunta de
su ensayo, escrbe as hermosas paabras sobre e sentmento
unversa que suenan como s ste fuese cosa excusva de
expresonsmo y como s no hubese exstdo ago parecdo mucho
tempo antes -unas neas despus recuerda sn embargo e
nombre de Hamsum.
Edschmd es n|usto por omsn o gnoranca en todo o que dce
sobre a recente teratura aemana. Comprendo perfectamente
que no pueda tomar en sero os crteros y probemas burgueses.
Pero de verdad nuestra teratura no ha sdo desde e
romantcsmo ms que una acumuacn de hstoras de
matrmonos, de tragedas surgdas de choque entre a convencn
y a necesdad de bertad, de cuadros de costumbres etc., ta
como o expone? Y es reamente Stefan George e nco poeta
aemn entre Novas y Wedeknd cuyo nombre debe recordarse en
una rpda vsn de con|unto?
Aqu a Edschmd e sucede segn sus propas paabras: La
dscusn suee fracasar por cosas secundaras, como cuestones de
esto y a tcnca de a expresn ndvdua, no por os ob|etvos.
De toda a teratura de as tmas dcadas e ha mpresonado
soamente George porque so se dstngu de su poca en os
6
Abert Langen edt a novea de Hesse Gertrud. En sus revstas Mrz y
Smpzssmus se pubcaban reguarmente artcuos de H. H.
aspectos externos de a eeccn de as paabras etc. S Edschmd
vese e corazn deba|o de ropa|e, no encontrara a
desconsoadora teratura de esas pocas tan vaca y muerta.
Cmo , precsamente , no tene comprensn para Rchard
Dehme! Edschmd dce sobre a poca de Impresonsmo: E
autor que aspraba a o csmco no o acanzaba, se quedaba en e
babuceo. Puede ser certo, ncuso en e caso de Dehme,
Mombert y otros. Pero a pesar de toda m smpata, no encuentro
en absouto que entre os expresonstas (pnsese en |. R. Becher)
e sentmento de o csmco se manfeste de otra manera que en
babuceos exttcos.
As podramos prosegur ndefndamente. Edschmd es en cada
pgna n|usto con a hstora.
Pero hay que preguntarse s con esta afrmacn no cometemos
nosotros tambn una terrbe n|ustca con . Acaso ha
pretenddo dar una magen ob|etva de a readad? Es que desea
y debe hacer otra cosa que expresar su fe, procamar su Dos,
propagar su amor?
Edschmd o ha hecho. Segn e Expresonsmo est en
cuaquer arte, est en a accn.
Para Edschmd a paabra expresonsmo tene un vaor sagrado.
Ouzs supone que para otros e trmno mpresonsmo tene e
msmo vaor y quzs sea certo. En todo caso esta manera
ardente y devota de dentfcarse con un concepto es una
manfestacn de |uventud. Y de a |uventud, s a amamos,
soamente exgmos que sea |oven. E ataque contra paabras y
construccones hstrcas fabrcadas por uno msmo es ago |uven,
no soamente una vrtud o un vco, sno un derecho, un nstnto
de a |uventud (|uventud que no hay que medr necesaramente
por aos de caendaro). Oue yo ame a Goethe e gran padoso
o e gran pagano o e expresonsta o como quera, es
soamente cuestn de ms sentmentos. Yo puedo decr de arte
que me conmueve que es dvno o expresonsta, es m
derecho.
Y de msmo modo Edschmd tene tambn perfecto derecho a
rechazar, desprecar y desconocer un arte de que sospecha que
eva os rasgos de a poca burguesa. A msmo e ha suceddo
que para gran asombro suyo amaran en su da a sus prmeras
noveas expresonstas. Entonces no saba nada de
expresonsmo. A muchos artstas anterores es suced o msmo
-hacan arte mpresonsta- sn saber nada de mpresonsmo.
Pero aparte de todo esto, exste en e arte de todos os tempos un
esprtu ntempora, un sentmento unversa que no est marcado
por e tempo y no tene edad. Cuando un da, dgamos en cen
aos, aguen recope as obras de a poca de 1850 a 1910, en as
que encuentre ese sentmento unversa ntempora, quzs no
fgurarn obras de Stefan George, n de os ms |venes de hoy,
pero quzs s aguna que otra obra de os autores consderados
hoy mpresonstas.
Me parece que en este momento a dferenca prncpa entre
mpresonstas y expresonstas en a teratura es que a
mpresonsta e ha sdo mpuesto su nombre desde fuera, y que e
expresonsta o ege msmo.
En a controversa sobre e arte sucede como en todas as
controversas sobre opnones. Las personas no se entenden
mentras no se queren. So se puede querer a os dems, s se
vve e mundo dentro de uno msmo y no fuera. No se aman os
ob|etos, sno que stos son un motvo fez para que e ama de|e
fur y |ugar sus fuerzas ms cdas, as de amor. Nunca he
comprenddo que no se pueda amar una poesa porque sea de un
francs o de un |apons, o que se pueda rechazar a una persona
porque sea catca, |uda o conservadora. A m me gusta
Dostoevsk de otra manera que Goethe, y Kornfed de otra
manera que Mrke, pero me sera mposbe decr qun me
gusta ms. Cada uno me gusta en e nstante en que me afecta,
en e que puedo pertenecere y escuchare, en otro momento no
podra, no sera un cauce para m corrente.
Y as he aprenddo a travs de muchas horas de ectura que a uno
e puede gustar Gottfred Keer y tambn Werfe. Puedo pasar un
da fez con Hdern en e |ardn y encontrar en Benka de
Schckee pgnas que me enrquecen.
Yo tambn encuentro expresonsmo sempre donde e arte
me ama con voz profunda y grande. Porque, en m teooga y
mtooga partcuares, amo expresonsmo a resonar de o
csmco, a recuerdo de a patra prmgena, a sentmento
unversa ntempora, a dogo rco de ndvduo con e mundo,
a aceptarse y vvrse a uno msmo en cuaquer parboa.
Este es e expresonsmo que propugna Edschmd en a parte no
pomca de su ensayo. Nade es bueno por ser nuevo. Nngn
arte es mao por ser dstnto, dce Edschmd.
Tambn es un derecho de su |uventud, no actuar en todas as
ocasones de acuerdo con o que dce. La |uventud tene muchas
dfcutades, est ena de fuerzas y se choca por todas partes
contra normas y convencones. No hay nada que e h|o ode ms
que as regas y convencones en as que ve atrapado a su padre.
Un puetazo en e rostro de respeto es una de as accones
necesaras para berarse de as fadas de a madre. Y a
generacn |oven se aegra con razn, cuando ve hundrse un
mundo burgus de muchos decenos ba|o cuya mezquna frua
crec.
Oue en medo de este mundo que desaparece exste o bueno y o
snguar, que esos ndvduos morbundos y muertos no eran en
absouto persona|es de comeda desprecabes, que durante todo
ese tempo burguesamente mpresonsta, arda en cen corazones
e fuego ntempora, saber eso, reconocero, estar agradecdo, no
es asunto de os |venes.
Pero ndudabemente s es asunto de os que han vvdo aque
tempo y aque arte no de|arse confundr ahora. Es asunto de os
mayores proceder de manera ms bre, dca, experta,
bondadosa con su propa capacdad de amar, que o pueda hacer a
|uventud. La madurez pensa a menudo que os |venes son
precoces. Pero tambn suee mtar os ademanes y maneras de a
|uventud; es fantca, n|usta, excuyeme y se ofende con
facdad. La madurez no es peor que a |uventud, Lao Tse no es
peor que Buda, e azu no es peor que e ro|o. La ve|ez so es
nferor cuando |uega a ser |oven.
Hay oradores brantes y atetas que sempre queren estar en a
cumbre. Los que venderon su Bckn para tener un Lebe, y
cambaron e Lebe por un Pcasso. E que pertenece a stos es
ncorregbe. Arro|ar fuera de su bboteca hoy a Hauptmann,
maana a Ibsen y pasado maana a Goethe y reenar
pdcamente e hueco.
Y otros no soportan que hoy r|a otra cosa que ayer. Sotarn
terrbes |uramentos y drn que preferen que se es pudra a
mano antes que eer un bro de Werfe o r a ver una obra de
Kornfed.
Otros, entre os que me gustara ver a ms amgos, se rern de
ambos. No renegarn de amor que senten por Storm, Keer,
Dehme o Hermn Bang y, por eso msmo, escucharn gustosos a
msca de mundo de os |venes que ega hasta eos, admontora
y conmovedora. Por qu no? Con e amor sucede como con e
arte: e que es capaz de amar un poco o ms grande es ms pobre
y mtado que e que se entusasma con o ms pequeo.
E amor es extrao, tambn en e arte. E amor ogra todo o que
no ogra a cutura, e nteecto, a crtca; rene o separado, |unta
o ve|o y o nuevo. Supera e tempo refrndoo todo a su propo
centro. So da segurdad, so tene razn porque no quere
tenera.
Nada e es sagrado -hasta que o ama. Nada e es sospechoso,
hasta que o ama. Tanto vae, para e ve|o noven como e
panfeto voento de un da- mentras en eos habte e esprtu.
A todos, de muchachos, nos han entusasmado a msmo tempo
Scher y e bro de aventuras de ndos. Luego revsamos
espontneamente nuestras preferencas. Cada dez, cada cnco
aos hemos vsto y amado de manera dstnta a Shakespeare, a
Goethe, sn mayor probema. S nos guamos por e corazn no nos
haaremos desamparados ante e rtmo dstnto de una poesa
competamente nueva. No porque tengamos un programa de o
humano, no porque consderemos nuestro deber no sucumbr a
nnguna mora. Por qu no sucumbr ante una mora, ante un
esto artstco? Pero so mentras sean ob|eto de nuestro amor.
Nunca sern otra cosa que pretextos, nunca esencas. Para nuestra
ama ncamente es esenca a chspa de a vda que arde en
nosotros, su fuego sgnfca a graca, sgnfca que somos h|os de
Dos; su fuego es para nosotros sempre e ncondconamente
mportante.
Por eso no me parece grave a n|ustca hstrca que comete un
ensayo como e de Edschmd. E que hasta hoy haya amado a
Keer o Fontane, Storm o Ibsen, no os rechazar ahora, n por
todos os ms hermosos artcuos de mundo |untos. S o hace, que
o haga, e per|uco ser para . Y quen no pueda soportar a
parcadad y e esprtu audazmente subversvo de estas opnones,
quen prefera que a |uventud sea saba, bondadosa, comprensva,
en ugar de fantca y purtana, que a rechace. Ser en su propo
per|uco.
La cuestn candente traer consgo quzs nuevos panteamentos
y perspectvas en a crtca. E crtco que sguendo a receta
csca comentaba hasta ahora os bros edos y no edos, que
tene ntucn y un sentdo de a moderndad, que conoce o ve|o
y sente venr o nuevo, que nunca quere ser n|usto, que quere
estar por encma y ser sempre sabo, tene ahora una papeeta
muy dfc... Pero por qu no han de tener dfcutades os
crtcos? Para eso estn, a fn y a cabo.
5ariaciones sobre un tema de Hil!elm c!Q-er (1919)
Cuando os pntores examnan un cuadro, no so o coocan ba|o
una buena uz, se aproxman y ae|an y o observan desde dstntos
nguos, sno que muchos gran e cuadro, o cuegan a revs, con
e ceo haca aba|o y so estn satsfechos cuando e cuadro
soporta esta prueba, cuando tambn entonces sus coores vbran
y se reaconan mgcamente os unos con os otros.
Eso es o que he hecho sempre con as verdades, de as que soy
un gran amgo. Una verdad buena, autntca, tene, as me parece,
que resstr que se a vueva de revs. De aqueo que es verdad
tene que ser tambn verdad o contraro. Porque toda verdad es
a frmua breve de una vsn de mundo expresada desde un
determnado poo y no exste un poo sn poo opuesto.
Un escrtor a que tengo mucho apreco, Whem Schfer, me d|o
hace agunos aos una frase sobre a msn de escrtor que
haba descuberto y que ms tarde expuso en uno de sus bros. La
frase me mpreson, era sn duda buena y certa, y estaba muy
ben formuada, ago en o que Schfer es un maestro. Durante
mucho tempo su frase sobre e escrtor estuvo resonando en m,
en readad nunca a he ovdado, sempre resurga. Las verdades
con as que estamos absouta y totamente de acuerdo nunca o
hacen. Esas se tragan y se dgeren rpdamente.
La frase deca: La msn de escrtor no es decr o senco de
manera mportante, sno decr o mportante de manera senca.
Durante mucho tempo, y a menudo, he pensado por qu no
termnaba de comprender a famosa frase (que an admro hoy);
por qu de|aba en m un resto de vaco y contradccn? Ms de
cen veces a he anazado en e curso de ms refexones. Lo
prmero que ha fue una eve dsonanca, un error nsgnfcante,
una greta dmnuta en e crsta caro de esta frmua expresada
con tanta pureza. Decr o mportante de manera senca -no o
senco de manera mportante- pareca un paraesmo
mpecabe y, sn embargo, no o era de todo. Porque e sentdo
de a paabra mportante no era exactamente e msmo en as
dos mtades de a frase. Lo mportante que debe decr e
escrtor, tena un sentdo drecto y unvoco; mportante
sgnfcaba aproxmadamente tanto como categrcamente
vaoso. En cambo e otro mportante, tena un fondo de
despreco. S un escrtor expresa o senco, o que es
evdentemente nsgnfcante, de manera mportante, comete
en e sentdo de aquea frase, un error y a manera mportante
con que se defne su manera de actuar es en readad vana y
tene un sentdo rnco.
Es curoso que tard en hacer a prueba senca de aproxmarme
a probema nvrtendo a frase a modo de ensayo. Esta deca
entonces: La msn de escrtor no es decr o mportante de
manera senca, sno o senco de manera mportante. Y he aqu
que tuve una nueva verdad ante m. La nversn me|oraba
formamente a frase, porque a expresn de manera
mportante conservaba ahora e msmo vaor en ambas mtades
de a frase en ugar de perder, como antes, secretamente su
sentdo. Y de repente descubr que a nversn de a verdad de
Schfer era para m mucho ms autntca, mucho ms vaosa que
sta. Ahora todo estaba caro. La frase de Schfer segua sendo
certa y bonta como antes desde su poo, desde e poo de
Schfer. Desde m poo opuesto a frase nvertda respandeca con
una fuerza y un caor competamente nuevos.
Schfer haba dcho que a msn de escrtor no era exponer una
cosa cuaquera e nsgnfcante de ta manera que parecese
mportante, sno eegr para sus descrpcones o que era
reamente vaoso e mportante y decro con a mayor sencez
posbe. M frase nvertda deca sn embargo: La msn de
escrtor no es decdr s esto o aqueo es sgnfcatvo e
mportante, su msn no es hacer, como tutor de futuro ector,
una seeccn en e marasmo de mundo y de comuncare o que
es vaoso y reamente mportante. No, a contraro! La msn de
escrtor es precsamente conocer en cada nsgnfcanca, en cada
nmedad, o eterno y prodgoso y manfestar y comuncar una y
otra vez este tesoro, esta certeza de que Dos est en todas
partes y en cada cosa.
De esta manera encontraba una frmua para e sentdo o a
msn de escrtor, que desde m poo se vova mucho ms
vaosa y autntca que a frase orgna, que una vez haba
aceptado adaptndome a ea. No, e poeta, as como o entendo
en m fuero nterno, no tene a msn de dstngur entre as cosas
mportantes e nsgnfcantes que hay en a terra. Tene, as
como o magno, a contraro, a msn, a msn sagrada, de
mostrar una y otra vez que mportanca es soamente una
paabra, que nnguna o todas as cosas tenen mportanca en a
terra, que no exsten cosas que hay que tomar en sero, y cosas
que no hay que tomar en sero. Evdentemente Schfer haba
querdo decr otra cosa. E escrtor que rechaza, es un hombre
que con arte y habdad hace de una nmedad, que tambn o es
para , ago aparentemente mportante, que nfa as cosas hasta
convertras en ago trascendenta, que, en una paabra, hace
teatro. Yo tambn renego de esa case de escrtores. Pero dfero
de Schfer en que no creo en absouto en una frontera entre o
mportante y o senco.
Partendo de aqu ogr con os aos comprender me|or un
fenmeno de a teratura y de a hstora de as deas que sempre
me haba resutado oscuro y agobante y que en m opnn, no
haba sdo comentada nunca satsfactoramente por nuestros
profesores e hstoradores de a teratura.
Me refero a os autores probemtcos, por un ado, y a os
pequeos maestros y autores dcos, por e otro. Hay una sere
de escrtores, cuyas obras no nos entusasman en absouto, pero
que tenen un msteroso are de grandeza e mportanca porque
han eegdo enormes temas humanos y han tratado tremendos
probemas de a humandad. Por otro ado hay certos escrtores
menores que no han pronuncado n un soo pensamento
grande, poderoso, unversa, que nunca se han preocupado de
orgen y de futuro de a humandad y de sus probemas, que han
preferdo cantar y soar sobre destnos pequeos, sobre
sentmentos de amor y amstad, sobre a trste fugacdad de as
cosas, sobre pasa|es, anmaes, p|aros que cantan y nubes de
ceo y a os que queremos mucho y eemos una y otra vez.
Sempre me ha sdo dfc stuar y vaorar a estos poetas, amas
sencas que en readad nunca tuveron nada grandoso que decr
y que sn embargo nos son tan querdos. Los escrtores como
Echendorff, como Stfter pertenecen a eos. Y por otro ado estn
en su sombra fama os grandes autores probemtcos, os
panteadores de grandes preguntas, os Hebbe, os Ibsen (no cto
con eos a os pocos verdaderos grandes profetas: Dante,
Shakespeare, Dostoevsk) os extraos ggantes en cuyas obras
resuenan as cuestones ms profundas pero que en tota nos
aegran tan poco.
En fn, os Echendorff, os Stfter, y todos os dems, son
escrtores que dcen o senco de manera mportante, porque no
notan a dferenca entre senco e mportante, porque vven en un
pano competamente dstnto y contempan e mundo desde un
poo dferente. Y precsamente eos, os dcos, os h|os de Dos,
sencos y de mrada cara, para os que a brzna de herba se
converte en reveacn, precsamente eos, a os que amamos
menores, nos dan o me|or.
No nos ensean e qu sno e cmo. A ado de os grandes
pensadores, son como as buenas madres a ado de os padres, y
cuntas veces necestamos ms a una madre que a un padre!
Sempre se sente uno ben despus de dare a vueta a una
verdad.
Sempre se sente uno ben despus de cogar dentro de uno
msmo os cuadros a revs. Los pensamentos egan con ms
facdad, as deas se asocan ms deprsa, nuestra barca se
desza ms gera por a corrente de mundo. S yo fuese un
profesor y tuvese que dar case, s tuvese aumnos que
escrbesen redaccones y cosas parecdas, apartara de vez en
cuando durante una hora a os que quseran segurme y es dra:
querdos aumnos, o que os enseamos est muy ben. Pero
probad de vez en cuando a nvertr nuestras regas y verdades,
so como expermento, como |uego. Incuso a nvertr cuaquer
paabra, etra por etra surge a menudo una sorprendente fuente
de enseanza, dversn y buenas deas.
Pues en este |uego surge a atmsfera en a que as etquetas se
desprenden de as cosas y stas nos haban de manera nueva y
sorprendente. E db |uego de coores de un crsta de ventana
se converte en un mosaco bzantno, as teteras en mqunas de
vapor. Y precsamente esa atmsfera, esa dsposcn de ama a
no conocer ya e mundo conocdo, sno a descubrre de nuevo de
manera ms trascendenta, precsamente esa dsposcn a
encontramos en esos escrtores que haban de a mportanca de o
nsgnfcante.
Mna seleccin de libros (1919)
Hace poco tuve que someter de nuevo ms bros a examen.
Forzado por crcunstancas externas tuve que desprenderme de
una parte de m bboteca. As que me v deante de as
estanteras recorrendo paso a paso as fas de bros mentras
pensaba: Necestas este bro? Le queres? Ests seguro de
que vovers a eero? Sentras mucho perdero? Como soy una
de esas personas que no han poddo aprender nunca e
pensamento hstrco, tampoco en as pocas en que ste era
preferdo con mucho a pensamento humano, comenc por os
bros hstrcos y sent pocos escrpuos. Beas edcones de
memoras, bografas taanas y francesas, hstoras cortesanas,
daros de potcos -fuera con eos! Acaso os potcos han
tendo aguna vez ra(nP No tena para m un verso de Hdern
ms vaor que toda a sabdura de os poderosos? Fuera con eos!
Les sgu a hstora de arte. Bontas obras especazadas sobre
pntura taana, hoandesa, bega, ngesa, e Vasar. Coeccones
de cartas de artstas -no me do mucho. Fuera!
Leg e turno de os fsofos. Necestaba e dcconaro de
Mauthner? No. Vovera a eer aguna vez a Eduard v. Hartmann?
Oh no. Pero Kant? Ah dud. Nunca se sabe. Y o de| en su sto.
Netzsche? Imprescndbe, sus cartas ncudas. Fechner? Sera
una pena; se queda. Emerson? De|emos que se vaya.
Kerkegaard? No, o retendremos todava. Schopenhauer tambn,
desde uego. Las antoogas y recopacones tenan buen aspecto
-Deutsche Seee (Ama aemana)-Gespensterbuch
(Lbro de fantasmas) -Ghettobuch (Lbro de ghetto) -Der
Deutsche m Spege der Karkatur (E aemn en e espe|o de a
carcatura), eran necesaras? Fuera! Fuera con eas!
Ahora os escrtores. De os ms modernos no quero habar.
Pero y a correspondenca de Goethe? Una parte fue condenada.
Ou hacer con todos os vomenes de Grparzer? Son
necesaros? No; no o son. Y toda a obra de Arnm? Creo que o
sentra. Se queda. Lo msmo Teck y Weand. Herder qued
bastante esqumado. Ante Bazac me nvad a duda, pero uego
se qued en su sto. Anatoe France me hzo pensar. Con os
enemgos hay que ser cabaeroso; se sav. Stendha? Muchos
vomenes pero mprescndbes. Montagne tambn. En cambo
Maeternck qued dezmado Cuatro edcones de Decamern de
Boccacco! Soamente me qued con una. Luego a estantera con
os escrtores de Asa orenta. Despdo agunos vomenes de
Lafcado Hearn, todos os dems se quedan.
Ante os ngeses surgeron agunas dudas. Tantos vomenes de
Shaw? Agunos tenan que caer. Y toda a obra de Thackeray? La
mtad basta. Fedng, Sterne, Dckens permanecen, a excepcn de
agunas obras menores.
Tambn de os rusos conserv cas todo. Con Gork y Turgenev
hubo dudas e ndecsones. Arremet duramente contra os
tratados de Tosto. Entre os escandnavos se produ|eron agunos
corrmentos. Herman Bang se qued, Hamsun tambn y
Strndberg. B|rnson qued reducdo, Ge|erstam desaparec.
Oun coeccona teratura bca? Vendo agunos quntaes
baratos. Pocas obras he comprado de este gnero, a mayora vno
por su propo pe a casa. No habr edo n a venteava parte. Y
qu pape tan bueno haba todava en os aos 15 y 16!
Cuando a cabo de agunos das termn con m seeccn,
descubr cunto haba cambado en esos aos m reacn con os
bros. Haba gneros enteros de a teratura que antes haba
toerado con amabe ndugenca y de os que ahora me desprenda
con una rsa. Hay autores que ya no es posbe tomar en sero.
Pero qu consoador que Knut Hamsun vva todava. Ou ben que
exsta |ammes. Y qu bonto haber acabado con todas as gruesas
bografas de autores con su aburrmento y su scooga superfca.
Ahora hay una mayor cardad en as habtacones. Han quedado
tesoros que ucen con ms ntensdad. Estn Goethe, Hdern, a
obra competa de Dostoevsk. Mrke sonre, Arnm bra con
audaca, as Isndersagen (Leyendas de Isanda) sobrevven
cuaquer preocupacn. Los cuentos y bros popuares sguen
sendo ndestructbes. Y os ve|os noveones, os de as cubertas
de pe y su aspecto teogco, sueen ser mucho ms aegres que
todos os bros nuevos; tambn sguen en su sto. No nos
mportara que nos sobrevveran agn da.
;o.en literatura alemana
(191982&)
Con e deseo de hacerme una dea sobre a stuacn esprtua de
a |uventud aemana he edo durante agunos meses un gran
nmero de bros de os autores ms |venes. A pesar de que ha
sdo muy nstructvo no ha consttudo un gran pacer y no tengo
a ntencn de segur mucho tempo con este traba|o. La magen
que despus de toda esta ectura he obtendo de a teratura ms
|oven es ms o menos a sguente.
Los escrtores |venes y novees de Aemana, en a medda en
que no pertenecen a os epgonos y entonan ve|as meodas,
pueden dvdrse por a forma terara en dos grupos. Uno se
compone de aqueos que creen haber susttudo as ve|as formas
teraras por formas nuevas. Aqu vueve a forecer, tras estos
pocos aos, un extrao afn de mtacn y de conformsmo
crduo. Los pocos precursores y deres de a revoucn terara,
con Sternhem a a cabeza, son mtados en sus nnovacones y
pecuardades gramatcaes y sntctcas con una fdedad
dogmtca ms escava y anodna que a de os rcos que
copaban a os cscos en os aos 80. Toda esta teratura huee
a moho y a ve|ez, se muere, ncuso antes de que sus autores
hayan acanzado a mayora de edad.
E segundo grupo, sn embargo, e ms fuerte, a que hay que
tomar en sero, camna vacante, pero ms o menos conscente y
decddo haca e caos. En exste un sentmento mprecso de
que en ugar de una cutura y una forma que se han derrumbado
no se pueden poner smpemente otras dstntas, nuevas. Estos
escrtores senten, o a menos parecen sentr, que prmero hay
que acanzar a dsoucn y e caos; que prmero hay que recorrer
e amargo camno hasta e fna, antes de que puedan crearse
nuevas eyes, nuevas formas, nuevos vncuos. Agunos de estos
autores se srven an, en certo modo por ndferenca, y porque
en e derrumbamento genera ya no mporta a forma, cas por
competo de doma y a forma antguos y tradconaes. Otros
empu|an mpacentes y tratan conscentemente de aceerar a
dsoucn de engua|e teraro aemn -agunos con a trsteza
obstnada de hombre que derrba su propa casa, otros con e
humor negro y con e esprtu apocaptco superfca de a
dspacn. Estos tmos queren, ya que e arte no promete
satsfaccn, burarse a menos de os pequeos burgueses y rerse
y dvertrse un rato antes de que se hunda e sueo que es
sostene. Todo e dadasmo teraro forma parte de esta
tendenca.
Los dferentes grupos de a teratura ms |oven vueven a
consttur un con|unto homogneo, cuando renuncamos a a
bsqueda poco fructfera de a nueva forma y nos atenemos a
contendo esprtua. Este es sempre exactamente e msmo. Dos
temas prncpaes ocupan e prmer pano: a reben contra a
autordad y a cutura autortara decadente y e erotsmo. E padre
acorraado y |uzgado por e h|o y e muchacho hambrento de
amor, que quere expresar su sexuadad en formas bres, ms
hermosas y autntcas, son os dos persona|es que vueven una y
otra vez. Sern representados an muchas veces porque
consttuyen de hecho os dos ntereses centraes de a |uventud.
La experenca y e mpuso que nspran estas revoucones e
nnovacones son dos grandes fuerzas caramente dferencabes:
a Guerra Munda y a scooga de subsconscente fundada por
Sgmund Freud. La experenca de a gran guerra, e coapso de
todas as formas antguas, e fracaso de as moraes y cuturas
hasta entonces vdas no parece haar en nnguna parte su
nterpretacn savo a travs de scoanss. Europa se muestra
a a |uventud como un neurtco gravemente enfermo a que no
se puede ayudar ms que rompendo os vncuos compe|os
creados por msmo y que e ahogaban. Y a tambaeante
autordad de padre, de maestro, de sacerdote, de partdo, de a
cenca, se encuentra con un nuevo y terrbe enemgo en esta
scooga que umna tan despadadamente todos os ve|os
pudores, medos y precacucones. Los profesores que durante a
guerra se desenmascararon con sus servsmo ante sus gobernos
y con grotescos y senes exposones de obcecacn naconasta,
son reconocdos ahora por a |uventud como os msmos ba|o cuya
dreccn a burguesa se empeaba en nvadar a obra de Freud y
en de|ar que sguese renando a oscurdad en a terra.
Estos dos eementos de a vda nteectua de a |uventud -a
ruptura con a cutura de a autordad (que en muchos se
manfesta ncuso en un odo sava|e contra a gramtca
aemana) y a ntucn de a posbdad de nvestgar
centfcamente e nfur raconamente nuestra vda esprtua-
estos dos eementos domnan toda a teratura ms recente. No
fata aqu o que e scoanss ama a transferenca a mdco y
que se manfesta en un sometmento cego y entusasta de
enfermo a a persona que consdera beradora, ya sea Freud o
Sternhem. Y aunque haya aqu tambn poca cardad, mucho
radcasmo y mucho aspavento, os dos eementos en e
pensamento de os |venes exsten y no son programas n
doctrnas: son fuerzas.
La concenca de hundmento de a cutura de preguerra; a
aceptacn resueta de a |oven scooga, que por fn se converte
en cenca, son os fundamentos sobre os que empezan a
construr os |venes. Los fundamentos son buenos. Pero a |uzgar
por a teratura ms recente an no se ha consegudo nada. N de
a experenca de a guerra, n de a experenca de Freud se
extraen consecuencas enrquecedoras. Por e momento prevaece
un sentmento muy comprensbe pero a a arga estr, de
satsfaccn, ms ocupado en e gesto revouconaro, en grtar y
en darse mportanca que en avanzar y en pensar en e futuro. Una
gran parte de os |venes da exactamente a msma mpresn que
un scpata anazado a medas, que conoce a prmera gran
experenca de scoanss pero no sus consecuencas. La ruptura
y a beracn ega en a mayora hasta e descubrmento de su
personadad y a revndcacn y procamacn de os derechos de
esa personadad. Ms a, renan a oscurdad y a fata de
ob|etvos.
Es nt exctarse como hacen muchos con tanta vehemenca, por
a desaparcn de artcuo y a dstorsn de a sntaxs en as
nuevas noveas aemanas. Los artcuos, en a medda en que son
tes, vovern rremsbemente. Y nade mpde a os partdaros
de a gramtca y a beeza antguas que sgan eyendo a Goethe y
que no se ocupen de as obras de a |uventud. La |uventud que a
sus decss, decsete y vente aos fue arrancada de sus |uegos
y sus estudos para r a a guerra, tene derecho a unos aos de
adoescenca especamente ntensos. Ya comprender que a a
arga no basta con cargarnos a os mayores toda a cupa de a
desgraca. Aunque tenga m veces razn -so con tener razn
no se ha hecho prosperar nada en e mundo. Cuando os |venes
comprendan, vern que hasta ahora no han sabdo aprecar n
sacar provecho de sus dos grandes experencas. N a guerra n e
scoanss se han manfestado como experenca ms que en una
acttud pubertara medo astmera, medo frentca.
Yo no creo en una rpda recuperacn de a teratura aemana.
No creo en pocas doradas nmnentes. A contraro. Pero tambn
exsten otras metas que escrbr poemas y se pueden escrbr
poemas maos o no y no obstante segur vvendo con sentdo y
pacer.
Las dos grandes experencas revouconaras de a |uventud estn
muy e|os de haberse agotado.
La guerra, tarde o temprano, de|ar a que regresa de ea a
eccn de que con voenca y con tros no se consgue nada, que
guerra y voenca son ntentos de resover cosas decadas y
compcadas de una manera demasado sava|e, estpda, bruta.
Y a nueva scooga cuyos precursores fueron Dostoevsk y
Netzsche, y cuyo prmer arqutecto es Freud, ensear a a
|uventud que a beracn de a personadad, a santfcacn de os
nstntos naturaes son soamente e prncpo de camno y que
toda bertad persona es rreevante y pobre en comparacn con
aquea bertad suprema de ndvduo: consderarse conscente y
dchosamente membro de a humandad y servra con fuerzas
beradas.
)i7logo sobre los nue.os autores
(192&)
El ciudadano :ebes6 enriCuecido escandalosamente durante la
guerra6 !a contratado al acad/mico Be-ilo como pro-esor para Cue
le instru?a sobre asuntos del espritu ? cuestiones del gusto1
KEBES: No, Tefo hoy no te escapas! Bastante tempo me has
rehudo y tendo en suspenso. As que ahora expcate. Ouero
saber de una vez o que sgnfcan todas esas nnovacones y esos
|venes en a teratura que de repente o hacen todo de manera
dstnta que antao y s hay que tomaros en sero o no.
TEOFILO: Sempre preguntas con a msma graca, querdo Kebes.
Sempre me pdes recetas que te convertan en un cudadano
mpecabe, en un papagayo sabo. Ests dspuesto a aprender
todo, oh uso, a soportar y aventurar todo, so tenes medo a una
cosa: ser Kebes. M obgacn es, ya que me he encargado de tu
persona, conducrte por e nco camno en que creo: e camno
haca t msmo. Pero t, Kebes, me pdes a daro nuevos rodeos
arededor de tu persona.
KEBES: qu tene eso que ver con m pregunta? No te estoy
preguntando sobre m, n sobre m vda, sno sobre os |venes
poetas. TEOFILO: No. Lo que t queres saber es a acttud que
debes adoptar frente a eos. S es debes tomar en sero. Pero
qu me mporta a m? Se pueden tomar en sero o en broma
todas as cosas de este mundo. T, por e|empo amgo, tendes a
tomar todo muy en sero, excepto a t msmo y por eso sempre
tenes medo a que os otros no te tomen sufcentemente en
sero. Pero recapacta qu sera de nosotros, s te tomramos en
sero? -Pero adeante! Haba, dme! Recbo de Kebes un suedo
mensua, vvo de Kebes, que a m y a ms hermanos que estuvmos
en a guerra nos rob o nuestro y mutpc tanto o suyo. Estoy a
tu servco, as que dspon de m, estmado Kebes.
KEBES: No consgues rrtarme, Tefo. En prmer ugar, so
queres que eche a correr y que no tengas que hacer e traba|o
por e que te pago. En segundo ugar, no soy cego a tus vrtudes
y confeso que, desde un punto de vsta puramente nteectua,
ests agunos pedaos por encma de m y que, por o tanto,
tenes derecho a burarte de cuando en cuando. No, no me
penso enfadar, entre otras cosas para no darte esa satsfaccn.
Pero adeante de una vez! -Sabes que en parte me dedco a
cutvarme so por razones burguesas, para resutar agradabe a
otros burgueses cutos, para entender me|or sus
conversacones, para quzs poder habar en e msmo
Paramento. No obstante, y t o sabes, sento tambn un amor
autntco, nnato y desnteresado por a beeza, aunque t te
bures. Cuando era un muchacho devoraba con verdadero furor
as poesas de Scher y hace poco, cuando estuve enfermo, e
en ms ratos de oco una sere de poemas de maravoso
Emanue Gebe que ms de una vez estuvo a punto de hacerme
verter grmas de emocn. Adems no carezco de sensbdad,
ncuso tengo seguramente ms que t, que acostumbras a
burarte de todas as cosas de mundo. Hay cosas que me son
sagradas, entre eas a poesa.
TEOFILO: Muy ben. Ya saba que eres ms sentmenta que yo y
que todos os poetas. Confundes e sentmentasmo con a
sensbdad. Te repto m conse|o: vete a un especasta y
somtete a un scoanss; quzs es e nco medo de savarte
todava.
KEBES: D|ate de bromas, querdo, no te ae|es de tema. Estamos
habando de a poesa. Desde que exste e mundo a poesa ha
persegudo sempre a msma meta, aegrar y ennobecer a ser
humano. Ea nos ha recordado a os hombres correntes, una y
otra vez, o subme y o hermoso, en una paabra, e mundo de os
sentmentos e deaes sn os que nuestra vda sera tan pobre y
vana. Pero qu sucede hoy? Ou hacen os poetas |venes de
estos das? No so han ovdado a beeza y os deaes, sno
ncuso e doma aemn, escrben como mstcos enoquecdos o
como mozabetes nmaduros. Ou pensar de eos? Porque os
crtcos o a menos una gran parte, no parecen querer negar todo
e vaor a esta espantosa actvdad, se expresan con tanta
prudenca, de|an entrever que a ocura de hoy podra ser
perfectamente a norma de maana y que sempre convene
camnar con e tempo. Cu es, en fn, tu opnn, oh Tefo?
TEOFILO: M opnn ya a conoces. Opno que por tu parte es poco
ntegente y que so te crea moestas ocuparte de estas cosas.
Aprende a |ugar a tens, aprende a dstngur afombras persas de
sras, s no queda otro remedo. Pero por qu te obsesonas con
os poetas? Te dgo que se buran de t.
KEBES: Tambn yo tengo esa sensacn a menudo. Los poetas
|venes no so son rrespetuosos con e doma, con a hstora,
con a nacn, con os deaes, sno tambn con sus ectores, a os
que despus de todo se drgen y de os que queren vvr.
TEOFILO: Ya o ves! Mra, sempre es a msma hstora: tomas a
os dems demasado en sero e n|ustamente exges de eos que
tambn te tomen en sero y cuando no o hacen te enfadas. Pero
por qu han de tomarte en sero os poetas |venes, querdsmo
Kebes? Por qu eres tan rco? Porque eos estuveron en a
guerra mentras t amontonabas aqu tus mones? O por qu s
no?
KEBES: No me ofendas, es nt. Sabes perfectamente que as
cosas no son as. Cuando espero que un poeta tome en sero a sus
ectores o hago porque ese ector no so paga a poeta por sus
bros y revstas, sno porque acude sero, confado y de buena fe
a , est dspuesto a escuchare, a de|arse ensear, emoconar y
eevar. S e poeta no estma en nada esa confanza y esa buena
vountad, y se bura de eas, me pregunto, o ms ben te pregunto:
acaso es todava un poeta?
TEOFILO: Eres competamente bre de tachare de a sta de os
que consderas poetas. Pero , s es un poeta a pesar de todo, se
rer de tu sta. Adems se rer de t.
KEBES: De eso se trata. Por qu? Por qu se re de m, s yo me
acerco con confanza?
TEOFILO: Se re de t porque te despreca. As es. No so
despreca tu dnero y tus esfuerzos por comprarte una cutura con
. Despreca precsamente o que amas errneamente confanza
y buena fe.
KEBES: Eso es o que me preocupa. No que me desprece. E poeta
suee ser pobre, as que despreca a rqueza. Est en su derecho.
Pero por qu despreca a confanza que e ofrezco, por qu se
bura de m? Y por qu negas t esa confanza y dces que yo e
doy errneamente ese nombre?
TEOFILO: Ouerdo Kebes, s vas a peuquero y e pdes que te
mpe as botas se rer de t. Pero, mra, precsamente es o que
haces con os poetas. Acudes a eos y dces: por favor enseadme,
eevadme y cutvadme, por favor conmovedme hasta as grmas y
fortaeced m fe en o que yo amo ms deaes. Cmo sabes que
ese es e ob|etvo y a vountad de poeta? Ah, te puedo asegurar
que nnguno de esos poetas tene a ntencn de me|orarte, de
consoarte o de conmoverte! En a medda en que exstes para ,
tene a o sumo a ntencn de desenmascararte, y de burarse de
t. E poeta se carca|ea de tus deaes, oh Kebes, que no te
mpden ser rco y gordo en medo de hambre. Se carca|ea de tu
emocn, de tu confanza y de tu buena vountad, con as que so
pretendes abusar de poeta para tus fnes, aprovecharte de su
fuerza y de sus deaes. E poeta |oven no te quere y haras ben en
devover ese odo y arro|ar a fuego toda esa teratura
extravagante.
KEBES: Eres una angua, sempre te escabues. Pero no cedo.
As que escchame; no se trata ya de a reacn de esa poesa
conmgo, sno de a propa poesa. Te har agunas preguntas
porque s no, no termnaremos nunca.
TEOFILO: Ah, tus dchosas preguntas. Preguntas tan ma! En e
fondo es tu nco error. Pero pregunta, ntroduce tu moneda en a
mquna de m nspracn.
KEBES: M prmera pregunta: a qu se debe y qu sgnfca que
os |venes poetas ateren tanto a engua aemana? Por qu
nverten e orden de as paabras? Por qu omten os artcuos?
TEOFILO: Los artcuos omtdos son como os sombreros que os
|venes ya no evan desde hace aos. Vas por a cae y ves a un
hombre |oven que no eva sombrero. Te asombras, o
compadeces, pensas que ha ovdado su sombrero y que no o
sabe. Pero maana te cruzas con dos que no evan sombrero y
uego con dez. Entonces descubres que no prescnden de
sombrero por ovdo, n por pobreza, sno expresa e
ntenconadamente. Y eso te rrta porque es ago que rompe con
a costumbre. Los |venes pueden tener muchas razones para no
evar sombrero. Pueden hacero por motvos de saud, o sea por
una razn muy oabe. Pueden hacero por segur a moda, o sea
por una ra(n ncomprensbe, aunque de sobra conocda. Pueden
hacero tambn para ucrse, para amar a atencn de as
mu|eres y muchachas, para decr: mrad, no soy un muchacho
estupendo, no tengo un peo hermoso, un rostro saudabe y
bronceado? En este caso os que van sn sombrero tenen como
enemgos a todos os ve|os, dbes, cavos y feos. Pero todo esto
es soportabe. Oue por una cuestn de saud se cambe a moda
puede pasar. Oue a a gente |oven e guste exhbrse un poco y
que a hacero puedan permtrse cosas que os ve|os ya no
pueden, tampoco es, fnamente, nsoportabe. La cosa se compca
en e desdchado nstante en que e ve|o, e conservador, e cavo,
e partdaro de a moda antgua ven en e sn-sombrersmo de
os |venes un ataque persona y dcen: sn duda o hacen para
fastdarnos! Desde ese nstante a stuacn se vueve ntoerabe
y e enemgo de os que van sn sombrero est perddo. Y me
parece que t, Kebes, haces o msmo. Cuando os |venes omten
os artcuos en sus frases puedes acompaares o no, puedes
ncuso oponerte y utzar en tus dscursos y en tus cartas e dobe
de artcuos. Puedes rerte de eos, protestar, puedes aabar o
censusrar esa costumbre, pero tu acttud se vueve estpda y
funesta cuando te asustas y te preguntas: o harn quzs para
fastdarme? En ese nstante tu pregunta ya est contestada
afrmatvamente. Porque no cabe duda de que os poetas hacen
todas as nnovacones, entre otras cosas, con este fn; para que e
que sea o sufcentemente bobo se rrte con eas.
KEBES: O sea que t tampoco conoces a verdadera razn por a
que os poetas omten os artcuos?
TEOFILO: Por desgraca no exste en e mundo n un soo
fenmeno cuya ra(n sea conocda. Yo acepto a gnoranca. Pero
es posbe que os poetas |venes dgan durante cuntos aos y
sgos se han escrto una y otra vez todos estos artcuos, que en
readad no son mprescndbes? Acaso no hay muchas enguas
que carecen de artcuo? Hasta e atn no o tene. As que vamos
a ntentaro, a menos es una novedad y nosotros ceebramos
cuaquer ruptura con o que es ya ve|o y aburrdo. Penso que
eso es o que ha poddo suceder con os artcuos.
KEBES: Bueno, parece aceptabe. Pero qu sgnfcan as poesas
que nade entende? En as que as paabras parecen as pezas
desordenadas de un rompecabezas undas por un no. Aqu tengo
un cuaderno de uno de esos poetas, tomemos cuaquer frase:
Empeados va|an cuchos ra|an temban entraas. A ver qu
quere decr? O s no quere decr nada y es una tontera por qu
o escrbe un poeta y o eva a un edtor, por qu o edta ste y
o vende como bro, qu razn tene este dsparate, esta
espantosa ocura?
TEOFILO: Veo que tenes en tu mano e cuaderno con os poemas
para Ana Bume. He edo agunos y me han parecdo muy
dvertdos. Recuerdo que uno est compuesto so de anuncos de
perdco. Reamente muy dvertdo!
KEBES: Ou avo! As que pensas que toda esta poesa es
smpemente una broma? Un chste? Un pasatempo gracoso?
TEOFILO: Eso es.
KEBES: Gracas a Dos: ahora s a qu atenerme. De modo que
os |venes escrben estos dsparates porque se senten eufrcos,
sn pretender en absouto nada sero.
TEOFILO: Ato, Kebes! No he dcho eso, y adems sera
competamente faso. He dcho que de vez en cuando eo esos
poemas de forma babuceante para dvertrme. No me atrevo a
afrmar que os poetas os hayan escrto en broma. Muchos de
eos toman sn duda muy en sero o que hacen. Pero qu me
mporta a m? Yo tomo as cosas como venen, como as trae e
tempo y a hora. De un bocado se puede hacer un prmer pato o
todo un amuerzo, segn e gusto y a necesdad. De msmo modo
puedo hacer de una poesa aqueo que necesto en ese momento.
S necesto ago para rerme entonces me ro con una de estas
poesas, s necesto ago para orar, oro con eas Caro que se
puede orar con eas! Con cuntas cosas se puede orar en e
mundo, Kebes! T msmo has orado con os versos de Emanue
Gebe. Te aseguro que s os poetas |venes queren pasar un rato
verdaderamente dvertdo so necestan eerse os unos a os
otros a Gebe para morrse de rsa. As son de varadas as cosas
de a vda.
KEBES: Por Dos, Tefo, tu nhsmo me espanta. Pero dme: os
poetas que pensan como t, creen an en agn aspecto sagrado
de arte, en una dgndad de a poesa?
TEOFILO: No, no creen. Para eso son demasado humdes y
padosos.
KEBES: Me desmayo! Demasado humdes! Demasado
padosos? Escucha amgo, s me puedes expcar esas paabras te
perdono todas as buras que me has hecho sufrr hoy.
TEOFILO: Nada ms senco. Deca que os poetas |venes son
demasado humdes y padosos para creer an en a dgndad de a
poesa, para tomar a poesa en sero en e sentdo tradcona. Y o
dgo teramente. Mra Kebes, desde que nos conocemos has vsto
a travs de muchos ndcos que se estn producendo cambos
profundos en e mundo, o ms ben en a |uventud. Uno de estos
cambos es a desaparcn de a fe en e poder y a autordad. Los
poderes y as autordades de pasado no han hecho as cosas muy
ben, no han sabdo evtar a msera, a guerra, e hambre y
mes de asesnatos, su reputacn est resquebra|ada. Y antes de
que sur|a un mundo nuevo con autordades nuevas (porque a
nerca de os seres humanos vover a exgras) tenemos que vvr
una poca en a que os vaores se extnguen, os nombres se
ateran, as contradccones se ntercamban. E arte es uno de os
vaores que caern y se extngurn en esa poca.
No para sempre, pero para hoy y maana. E poeta como
hombre nobe y venerado que conduce a sus ectores por os
camnos seguros de a nobeza de ama y a exatacn no exste
ya para a |uventud de nuestros das, so exste como carcatura.
Ahora que se ha vueto tan dudoso o sagrado, tan probemtca
a bondad, tan sospechoso e dea, cmo haba de tener an
vadez o que antes se amaba nobeza de ama y cosas
parecdas? Acaso t y os tuyos no habs credo en a nobeza
de ama que procamaban os poetas antguos y no habs hecho
con esa hermosa y nobe fe vuestros espnddos negocos? No
habs obtendo rqueza de a guerra que ha arrunado y torturado
hasta a ocura a todos os dems? Todos estos |venes han
hecho a guerra, aunque no fuesen todos sodados. E uno fue
herdo en e campo de bataa y perd un brazo, un o|o o una
perna, e otro estuvo metdo en una trnchera o en una ofcna y
conserv a ntegrdad de su cuerpo, pero durante tantos aos
prest servco odoso, obedec a superores desprecabes y
uch por deaes aborrecdos, que ahora ya so sente raba y
amargura haca todo e mundo. Otro pas a guerra en Zurch
como desertor, aparentemente a savo, pero tembando mes tras
mes ante a posbdad de ser expusado. Se puede pensar de
manera muy dferente sobre estas personas y ver dferencas
muy grandes entre eas, se puede uno entusasmar ms con os
hroes de as bataas o ms con os hroes de esprtu que
tuveron e vaor de no sumarse a a guerra, pero nade negar
que todos estos |venes han sufrdo durante aos o ndecbe,
mentras e seor Kebes comercaba con pees y cebada y se
haca cada ao ms rco y rozo. S e rco y rozo seor Kebes
cree todava en os deaes y en os poetas de su |uventud, est en
su derecho. Pero no tenen menos razn esos |venes que ya no
creen en eos. La guerra es a madre de aqueos bontos poemas
de que habbamos. -O sea vovendo a nuestro tema: nuestros
|venes no creen en a dgndad de a poesa. No creen en
nnguna dgndad. Cmo van a exgr para eos autordad y
sacerdoco s e poeta ya no es n autordad n sacerdote?
Precsamente ah resde su pedad y humdad, su fata de fe en e
vaor excepcona de poeta se expresa en que eos no recaman
para s e pape de drgentes y nobes ancanos sno que so
queren ser |venes.
KEBES: Y t crees que tenen razn?
TEOFILO: Caro que tenen razn! Tenen toda a ra(n que puede
tener un |oven de vente aos. Tenen e derecho de tener vente
aos y de cometer todas as genadades y tonteras de esa aegre
edad. Tenen ncuso e derecho de tomarse an ms en sero de o
que sueen hacero en genera. Tambn tenen ra(n cuando
coocan en ugar de arte a ocurrenca ms estpda de momento,
cuaquer caprcho y cuando consderan sus versos toscos tan
hermosos como os antguos perfectos. En todo eso tenen ra(n1
En dez aos tendrn derecho a hacer otras cosas, quzs
contraras. Pero de todos modos quero expcarte an por qu
encuentran tan hermosos sus poemas ncomprensbes.
KEBES: Hazo, Tefo.
TEOFILO: No o ovdes: s todava queres savarte, vete a un
scoanasta. S hubeses do, ya me podra ahorrar esta expcacn
como tantas otras, y no tendras necesdad de un maestro.
Veamos: cuaquer expresn, sea o smboo pueden ser
enormemente mportantes y sgnfcatvos para aque a qun e
ataen, no es as? Imagnate que fueses un crstano recn
convertdo y fervente de a Roma Impera; a magen de pez, que
contene as etras de nombre de |ess, te sera nfntamente
sagrada. Coocaras por todas partes a magen de pez crstano, a
saudaras sempre que a veses con muestras de devocn. Pero
otro que no fuese crstano y te vese obrar de esa manera te
tomara por oco porque no conoce tu smboo y e carcter
sagrado que tene para t. Comprendes?
KEBES: Perfectamente. Contna!
TEOFILO: Pues o msmo sucede con os smboos en e arte y en a
poesa. Cada cua tene smboos que venera, que sgnfcan ago
sagrado para . S por casuadad has vvdo en Rxdorf una
nfanca muy fez, e nombre Rxdorf ser para t en e futuro un
smboo que sgnfca tanto como paraso y fecdad. Los |venes
poetas empean en sus poesas os smboos como s fuesen
comprensbes para os dems. S dces en un poema: Ouerda
Rxdorf de m ama, podr sgnfcar para t o ms entraabe y
sagrado, pero os dems o consderarn una estupdez. Y
exactamente eso es o que hacen hoy os poetas |venes. Estn
tan sumamente hartos de os smboos ve|os, de as formas
gastadas, de os deaes caducos que preferen ser nnteegbes
que demasado comprensbes, convenconaes, antcuados. Cada
uno exhbe os sgnos que pueden ser sagrados para , como s o
fuesen para todos. Y a eso hay que aadr que esta gente |oven ha
pasado ago as como un scoanss (o que t no has hecho,
desgracadamente). Todos han aprenddo a tomar tremendamente
en sero as manfestacones de su subconscente. Han egado
hasta ah y consderan que su scoanss es tan perfecto como un
|oven de vente aos consdera perfecta su vsn de mundo. La
segunda mtad de scoanss es fata -como a t que n squera
tenes a prmera.
KEBES: OF qu sgnfcan esas dos mtades?
TEOFILO: La prmera mtad de conocmento pscoanatco,
sgnfca, oh amgo, que te ves a t msmo como persona, con
derechos, fuerzas e nstntos que estn en contradccn con o
que exgen de nosotros os padres y egsadores. Esta mtad nos
converte en rebedes. La segunda mtad sgnfca reconocerse a s
msmo como parte de a humandad y comprender que a mayor
satsfaccn, tambn en e aspecto persona, se encuentra
soamente cuando uno no se opone a a humandad y sgue de
buen grado su curso.
KEBES: Yo tambn tengo esa vountad. Para qu voy a r
entonces a scoanasta, s estoy sano en e cuerpo y en e ama?
TEOFILO: Ouerdo Kebes, haz o que queras. Pero ests muy
equvocado s crees que ests sano. Y s pensas que ya te
encuentras en a segunda mtad de conocmento ests an ms
equvocado. Desde e prncpo has dcho s a Estado, a Orden y a
a Tradcn, y has sacado venta|a de eo. Te equvocas, sn
embargo, s crees que ests ms avanzado que aque que arremete
contra cuaquer orden y ms an s pensas que tenes a
sabdura de aque que ntegra su vda ndvdua conscentemente
en a humandad. Tu ama, oh amgo, que consderas tan sana, no
ha egado squera a a experenca de propo yo, con que
comenzan todos estos |venes a os qunce aos. Corregr esto,
sn embargo, est ms a de ms deberes por os que me pagas y
por eso me despdo por hoy. Permteme retrarme porque quero
escrbr e contendo de nuestra conversacn ya que tambn a m
me han amado a atencn agunas cosas notabes.
obre la lectura de libros
(192&)
Es una necesdad nnata de nuestro esprtu estabecer tpos y
dvdr segn eos a a humandad. Desde os caracteres de
Teofrasto y os cuatro temperamentos de nuestros abueos, hasta
a ms moderna scooga se percbe esa necesdad de ordenar a
ser humano por tpos. Tambn de manera nconscente cada ser
humano casfca a as personas que e rodean por tpos, por
anaogas, con aqueos caracteres que fueron mportantes en su
nfanca. A pesar de o postvas e nteresantes que son estas
casfcacones, ndferentemente de que partan de una
experenca puramente persona o que pretendan crear tpos
centfcos -a veces es muy bueno y fructfero hacer e corte
transversa por e reno de a experenca de manera dferente y
comprobar que cada persona eva rasgos de todos os tpos y que
os dversos caracteres y temperamentos tambn se pueden
encontrar como estados que aternan dentro de una personadad
ndvdua.
A estabecer ahora tres tpos, o me|or dcho, tres grados de
ectura de bros, no pretendo que e mundo de os ectores se
dvda en tres rdenes y que uno pertenece a ste y e otro a
aqu. Sno que cada uno de nosotros pertenece temporamente
a uno u otro grupo.
Tomemos prmero a ector ngenuo. Todos eemos a ratos de
manera ngenua. E ector ngenuo toma un bro como e que
come una comda, es so un receptor, come y se ena, como
hace e muchacho con e bro de ndos, a crada con a novea
rosa o e estudante con Schopenhauer. E ector no se reacona
con e bro como con una persona, sno como e cabao con e
pesebre o como e cabao con e cochero: e bro gua, e ector
sgue. La trama se toma ob|etvamente, se acepta como readad.
Pero no so a trama! Exsten ectores muy cutos, ncuso
refnados, sobre todo de teratura, que pertenecen sn duda a a
case de os ngenuos. Estos no se detenen en a trama, no
|uzgan una novea por e|empo, por as muertes o os
casamentos que se producen en ea, pero toman a autor,
toman e aspecto esttco de bro de manera competamente
ob|etva, dsfrutan con as vbracones de autor, se dentfcan
por competo con su acttud frente a mundo y asumen
totamente as nterpretacones que ste da a sus nvencones.
Lo que para os esprtus sencos es a trama, e ambente y a
accn, para estos ectores cutvados, es e arte, e engua|e, a
cutura de autor, su nteecto -o toman como ago ob|etvo,
como tmo y supremo vaor de una obra terara, gua que e
|oven ector acepta as proezas de Od Shatterhand de Kar May
como vaores ob|etvos reaes, como readad.
En su reacn con a ectura e ector ngenuo no es en absouto
persona, no es msmo. Vaora o que sucede en una novea por
su emocn, su pegro, su erotsmo, su espendor o msera, o por
e contraro, vaora a autor mdendo su obra por os crteros de
una esttca que, en tmo trmno, no de|a de ser una
convencn. E ector admte sn mas que un bro srve nca y
excusvamente para ser edo fe y atentamente y ser aprecado
en su contendo o su forma. De msmo modo que e pan est para
ser comdo y a cama para dormr en ea.
Pero como con todas as cosas de mundo, tambn con os bros
se puede adoptar una acttud competamente dstnta. En cuanto e
ser humano sgue su naturaeza y no su cutura, se vueve no y
empeza a |ugar con as cosas, e pan se converte en una montaa,
en a que puede hacer tnees, y a cama en cueva, en |ardn, en
campo nevado. E segundo tpo de ector tene ago de este
esprtu nfant, de este geno dco. No consdera e tema o a
forma os ncos y prncpaes vaores de un bro. A gua que os
nos, e ector sabe que cada cosa puede tener dez y cen
sgnfcados. Con una sonrsa contempa cmo e autor o e fsofo
se esfuerzan en convencerse a s msmos y a os ectores de su
nterpretacn y vaoracn de as cosas, y a aparente arbtraredad
y bertad de escrtor e parecer nada ms que compusn y
pasvdad. Este ector sabe ya o que os profesores y crtcos de
teratura sueen gnorar: que no exste a bre eeccn de tema y
de a forma. Cuando e hstorador de teratura dce: Scher eg
en ta ao ta tema y decd trataro en yambos pentasabos, e
ector sabe que n e tema n os yambos se ofrecan a a bre
eeccn de autor, y e dverte ver que e tema no est en manos
de su autor, sno que ste se haa ba|o e domno de su tema. Ba|o
este punto de vsta, os amados vaores esttcos desaparecen cas
por competo y os errores y as vacacones pueden tener
precsamente e mxmo encanto y vaor. E ector no sgue a
autor como e cabao a cochero, sno como e cazador e rastro, y
una sbta mrada detrs de a aparente bertad de escrtor, sobre
su compusn y su pasvdad, puede entusasmare ms que todos
os encantos de una buena tcnca y de un doma cutvado.
En esta nea y en un grado superor, encontramos e tercer y
tmo tpo de ector. Vuevo a nsstr en que nade pertenece
permanentemente a uno de es.tos tpos, que cada uno de
nosotros puede pertenecer hoy a segundo, maana a tercero y
pasado maana de nuevo a prmer grado. Pasemos ahora a
tercer y tmo tpo. A prmera vsta es o contraro de o que se
entende normamente por un buen ector. Tene tanta
personadad, es tan msmo que se enfrenta con competa
bertad a su ectura. No pretende cutvarse, n dstraerse, no
utza un bro de manera dstnta que cuaquer otro ob|eto de
mundo, para es punto de partda y estmuo. En e fondo e da
gua o que ee. No ee a fsofo para creere, para adoptar sus
teoras o para atacaras o crtcaras, no ee a poeta para que e
nterprete e mundo. E msmo se o nterpreta. Es, en certo
modo, competamente no. |uega con todo y desde un certo
punto de vsta, nada es ms fecundo y productvo que |ugar con
todo. Cuando este ector encuentra en un bro una sentenca
hermosa, una sabdura, una verdad, prueba antes que nada
vovera de revs. Desde hace tempo sabe que cada opnn es
un poo con otro poo opuesto, tan bueno como . Es un no
porque vaora e pensamento asocatvo, aunque tambn
conoce e otro. Y as este ector, o ms ben todos nosotros en e
momento en que acanzamos este grado, podemos eer todo o
que queramos, una novea, una gramtca, un horaro de trenes,
pruebas de mprenta. En e momento en que nuestra fantasa y
capacdad de asocacn acanzan su mxma atura no eemos ya
o que tenemos deante, escrto sobre e pape, nadamos
evados por a corrente de sugerencas e deas que recbmos.
Surgen de texto o soamente de as etras. E anunco de un
perdco puede convertrse en una reveacn. E pensamento
ms fez, ms postvo puede brotar de una paabra
competamente ndferente que e ector nverte y con cuyas
etras |uega como con un mosaco. En ese estado e cuento de
Caperucta ro|a puede eerse como cosmogona o fosofa o
como exuberante obra ertca. Tambn se puede eer a marca
Coorado Maduro sobre una ca|a de cgarros y |ugar con as
paabras, as etras, as asocacones y recorrer nterormente os
cen renos de saber, de recuerdo y de pensamento.
Agunos ob|etarn -es esto an eer? Es todava ector e que
ee una pgna de Goethe sn preocuparse de as ntencones y
opnones de Goethe, como un anunco o como un con|unto casua
de etras? No es e nve de ector que amas e tercero y tmo e
ms ba|o, nfant y brbaro? Dnde se queda para ese ector a
msca de Hdern, a pasn de Lenau, a vountad de Stendha, a
grandosdad de Shakespeare! La ob|ecn es |usta. E ector de
tercer grado no es ya un ector. La persona que pertenece a este
grado permanentemente de|ara pronto de eer, porque e dbu|o
de una afombra o e orden de as pedras de un muro tendran
para e msmo vaor que a ms hermosa pgna de etras
perfectamente ordenadas. E nco bro sera para una pgna
con as etras de abecedaro.
As es; e ector de tmo grado ya no es un ector. Se carca|ea
de Goethe. No necesta a Shakespeare. E ector de tmo grado
no ee en absouto. Para qu os bros? No tene todo e
mundo dentro de s?
E que sempre permanecese en este grado no eera nada. Pero
nade permanece sempre en este grado. Sn embargo, e que no
o conoce es un ector mao e nmaduro. No sabe que toda a
teratura y fosofa de mundo se encuentran tambn dentro de
msmo, que n e poeta ms grande bebe de otra fuente que a
que posee cada uno en su propo ser. Oudate aunque so sea
una vez en a vda durante una hora, o un da, en e tercer grado,
en e que ya no se ee, y despus (e regreso es tan fc!) sers
un ector me|or, un oyente e nterpretador me|or de todo o
escrto. Basta con que una soa vez hayas conocdo e grado en e
que a pedra de camno sgnfca tanto como Goethe o Tosto y
despus extraers de a vda y de t msmo ms vaor, ms |ugo,
ms me y ms estmuos que nunca. Porque as obras de Goethe
no son Goethe, y os bros de Dostoevsk no son Dostoevsk, son
so su ntento, dudoso y nunca reazado, de con|urar e mundo
compe|o y heterogneo cuyo centro fue.
Intenta retener una soa vez una sucesn de deas que se te
ocurra durante un paseo. O, o que aparentemente es ms fc,
un sueo senco que hayas tendo esa noche. Soaste que un
hombre te amenazaba prmero con un bastn y que uego te
conceda una condecoracn. Pero qun era e hombre? Haces
memora, descubres en rasgos de tu amgo, de tu padre, pero
tambn hay ago en que es dstnto, que es femenno, tena no
sabes qu, ago que te recordaba a una hermana, una amada. Y e
bastn, con e que te amenazaba tena un puo que te recuerda
e bastn que evaste en tu prmera excursn como coega, y
entonces rrumpen cen m recuerdos, y s queres retener y
escrbr e contendo de ese senco sueo, aunque so sea
taqugrfcamente o con muy pocas paabras, habrs escrto antes
de egar a a condecoracn un bro entero, o dos, o dez. Porque
e sueo es e agu|ero por e que contempas e contendo de tu
ama y ese contendo es e mundo, n ms n menos: e mundo
entero desde tu nacmento hasta hoy, desde Homero hasta
Henrch Mann, desde e |apn hasta Gbratar, desde Sro hasta a
Terra, desde Caperucta Ro|a hasta Bergson. -Y as como e
ntento de escrbr tu sueo se reacona con e mundo que tu
sueo abarca, as se reacona a obra de autor con o que ste
quera decr.
La segunda parte de Fausto de Goethe ha sdo nterpretada
durante cas cen aos por erudtos y afconados que han dado as
nterpretacones ms hermosas y ms estpdas, as ms profundas
y as ms banaes. En cada obra terara exste, aunque
veadamente escondda ba|o a superfce, a povaenca
ndefnda, esa superdetermnacn de os smboos, como dce
a nueva scooga. S no a comprendes, aunque sea una soa vez
en su nfnta rqueza e mpenetrabdad, te sentrs mtado ante
todo poeta y pensador, tomars por e todo o que so es una
pequea parte, creers en nterpretacones que apenas hacen
|ustca a a superfce.
Las evoucones de ector entre os tres grados son, se
sobreentende, posbes en todos os terrenos. Puedes adoptar os
msmos tres grados con m grados ntermedos frente a a
arqutectura, a pntura, a zoooga y a hstora. E tercer grado, en
e que eres ms t msmo, sempre superar tu condcn de
ector, dsover a poesa, e arte, a hstora unversa. Y sn
embargo, sn conocer ntutvamente este grado eers sempre os
bros, as cencas y as artes como un coega su gramtca.
Poetas incomprendidos
(Respuesta a una encuesta)
(192G)
No me tome a ma que no conteste drectamente a su pregunta
sobre os poetas ncomprenddos. He estado una hora ntentando
recordar nombres, pero m memora es maa. Remontndome a
pasado pens en os poetas que en su tempo fueron
ncomprenddos y hoy o sguen sendo, en |ean Pau, en Arnm, en
ste y aqu y descubr de repente que no exsten otros poetas que
os ncomprenddos. E poeta, ya de por s un fenmeno
probemtco, parece tener dentro de rebao humano e destno
fata de ser ncomprenddo; sta parece ser su verdadera y
prncpa msn.
Naturamente e destno no se cumpe sempre en a forma
eementa y e|empar de hambre y a soedad en buhardas sn
caefaccn, o en a no menos popuar forma de a ocura. Para
agunos poetas, a ncomprensn consste en que no son edos -
todos os grandes poetas aemanes pertenecen hoy a este grupo.
Otros tenen a suerte de que sus bros acancen docenas y
centenares de edcones, aunque no por eso sean menos
ncomprenddos. Porque un verdadero conocmento, un
verdadero reconocmento de poeta por e hombre corrente, no
exste, es una fccn de os hstoradores de teratura. E poeta es
sempre, o sepa o no, un metafsco, y nunca tene nada que ver -
o sepa o no- con a readad. Su msn, su ser, consste en ver
a ser humano en su contngenca y mutabdad y en coocar en
ugar de a readad, en ugar de a humandad contngente, su
propo sueo de a humandad, su vsn de destno de ser
humano. As o hzo Dante, as o hzo Goethe, as o hzo Hdern,
as o hacen todos os poetas, o queran o no, o sepan o no. E
poeta que toma concenca de a esenca de sus actos, que perde
su ngenudad, tene por eso so dos sadas de su stuacn
nsostenbe: e fna trgco, e abandono de o humano -o a
huda a humor. Todos os grandes poetas han segudo uno de
estos dos camnos; no exste un tercero.
Es una de as ocuras profundas y trgcas de nuestra vda que a
humandad neceste a os poetas, que ncuso os quera y
aprece, que en a mayora de os casos os sobrevaore y que
nunca pueda entenderos, segur su amada, n tomar nunca en
sero o que hacen. S a humandad no tuvese poetas, e |uego de
a vda perdera sus encantos ms duces. Pero s a humandad
entendese a sus poetas, s os tomase en sero y os sguese,
perdera astre y sucumbra. Hace fata mucha vncuacn, mucha
seredad, mucho deasmo superfca, mucha mora, mucha
estupdez, para conservar a exstenca de a humandad y asegurar
su permanenca. Por eso os poetas tenen que ser una y otra vez
os ncomprenddos, aunque tambn os famosos y os querdos,
por eso tene sempre que qutarse a vda un Stffter y voverse
oco un Hdern.
Hay muchos poetas que no son taes. Hay muchos que so
tenen una gota, a dcma parte de una gota de poesa. Pero
todos, ya es conceda e mundoe honor de a fama o e honor de
morr de hambre, son ncomprenddos y tenen que sero.
+on-esin del escritor (1929)
En nuestro tempo e escrtor, como expresn ms pura de
hombre esprtua, se encuentra empu|ado por e mundo de as
mqunas y e mundo de a|etreo nteectua a un espaco sn are,
condenado a a asfxa. Porque e escrtor es precsamente e
representante y defensor de esas fuerzas y necesdades de
hombre a as que nuestro tempo ha decarado fantcamente a
guerra.
Echare a cupa a nuestro tempo sera una necedad. Este tempo
no es me|or n peor que otros. Es e ceo para e que puede
compartr sus metas e deaes, y e nferno para e que tene que
uchar contra eos. Es decr, que para nosotros os escrtores, es
un nferno. S e escrtor quere ser fe a su orgen y a su vocacn,
no debe sumarse n a mundo trunfasta de domno sobre a vda
a travs de a ndustra y a organzacn, n a mundo de
esprtuadad raconazada que mpera hoy en nuestras
unversdades. Y como a nca msn de escrtor es ser servo,
defensor y cabaero de ama, en e momento actua se ve
condenado a una soedad y a un sufrmento que no todo e mundo
es capaz de soportar. Europa tene actuamente muy pocos
escrtores y todos eos tenen ago trgco, ncuso qu|otesco. En
cambo, abundan esos escrtores que e ector burgus ama y
que con taento y buen gusto gorfcan sempre os deaes y as
metas que fguran en e programa de burgus: hoy a guerra,
maana e pacfsmo, etc.
Sn embargo, muchos de os que pueden amarse reamente
escrtores perecen en senco en e vaco de este nferno.
Otros asumen e nfortuno, o aceptan, se someten a destno y
no se rebean contra cuando ven que a corona que otros
tempos reservaban a escrtor se ha convertdo en corona de
espnas. M amor est con esos escrtores, os admro y amo,
quero ser su hermano. Sufrmos -pero no para protestar y
denostar. Nos ahogamos en e are rresprabe de mundo de as
mqunas y de a msera brbara que nos rodea, pero no nos
asamos de con|unto, aceptamos a asfxa y e sufrmento,
como nuestra parte en e destno de mundo, como nuestra
msn, como nuestra prueba. No creemos en nngn dea de
este tempo, n en e de os generaes, n en e de os
bochevques, n en e de os profesores, n en e de os
fabrcantes. Pero creemos que e ser humano es nmorta y que su
magen puede recuperarse de cuaquer deformacn, que
puede resurgr purfcada de cuaquer nferno. No pretendemos
expcar nuestro tempo n me|oraro, n adoctrnaro; tratamos de
abrro una y otra vez a mundo de as mgenes y de ama,
descubrendo nuestra propa msera y nuestros sueos. Los
sueos son a veces terrbes pesadas, as mgenes son a veces
vsones espantosas -no debemos embeeceras, n taparas con
mentras. Eso ya o hacen os escrtores amenos de os
burgueses. No ocutamos que e ama de a humandad est en
pegro y cerca de absmo. Pero tampoco debemos ocutar que
creemos en su nmortadad.
Magia del libro (19*&)
De os muchos mundos que e hombre no ha recbdo como
regao de a naturaeza sno que ha creado con su propo esprtu,
e mundo de os bros es e ms grande. Cada no que pnta as
prmeras etras sobre su pzarra y hace sus prmeros ntentos de
ectura, da e prmer paso haca un mundo artfca
extremadamente compcado, con eyes y regas de |uego, que
nnguna vda humana es o sufcentemente arga para conocer de
todo y utzar perfectamente. Sn paabras, sn escrtura, sn bros,
no hay hstora, no exste e concepto de a humandad. Y s aguen
ntentara guardar en un espaco pequeo, en una soa casa o en
una habtacn, a hstora de esprtu humano, so podra
conseguro con una seeccn de bros. Hemos vsto que e
estudo de a hstora y que e pensamento hstrco tenen sus
pegros y hemos vvdo en as tmas dcadas una reben
vgorosa de nuestro sentmento de a vda contra a hstora. Pero
precsamente a travs de esa reben hemos aprenddo que a
renunca a a conqusta contnua y a a posesn de a herenca
nteectua, no devueve en absouto a nocenca a nuestra vda y
a nuestro pensamento.
En todos os puebos, a paabra y a escrtura son ago sagrado
y mgco, e acto de nombrar as cosas y de escrbr son
orgnamente actos mgcos, con os que e esprtu toma
posesn de a naturaeza, y sempre se e ha atrbudo a don de a
escrtura un orgen dvno. En a mayora de os puebos escrbr y
eer eran artes secretas sagradas, reservadas ncamente a os
sacerdotes; que un |oven se decdese a aprender esas artes
prodgosas era ago grande y extraordnaro. No era fc, estaba
reservado a unos pocos y tena que adqurrse con dedcacn y
sacrfco. Vsto desde nuestras cvzacones democrtcas, e
esprtu era entonces ms raro pero tambn ms nobe y sagrado
que hoy, estaba ba|o proteccn dvna y no a acance de
cuaquera, arduos camnos conducan hasta , no se obtena
gratutamente. So nos podemos magnar vagamente o que
sgnfcaba en cuturas de orden arstocrtco y |errquco y en
medo de un puebo de anafabetos, conocer e secreto de a
escrtura. Sgnfcaba dstncn y poder, sgnfcaba maga banca y
negra, era un tasmn y una vara mgca.
Aparentemente ahora todo es dstnto. E mundo de a escrtura y
de esprtu est hoy, a parecer, aberto a cuaquera, e ncuso se
hace entrar a a fuerza a que quere escaburse. Saber eer y
escrbr sgnfca hoy, aparentemente, poco ms que saber resprar
o a o sumo montar a cabao. Hoy, aparentemente, escrtura y bro
estn despo|ados de cuaquer dgndad especa, de cuaquer
hechzo, de cuaquer maga. Es certo que en as regones exste
an e concepto de bro sagrado reveado; pero como a nca
organzacn regosa an verdaderamente poderosa de
Occdente, a Igesa catca-romana, no pone excesvo nters en
dfundr a Bba como ectura profana, no exsten en readad
bros sagrados, excepto en e grupo pequeo de os |udos
padosos y entre os segudores de agunas sectas protestantes.
Aqu y a exste a norma de que e |uramento ofca se preste
con a mano sobre a Bba, pero este gesto es so un resduo
fro y muerto de fuerzas que un da fueron ardentes y, a gua que
a propa frmua de |uramento, no tene para e hombre medo de
hoy nngn vaor mgco. Los bros han de|ado de ser msteros;
son, a parecer, accesbes a todos. Desde e punto de vsta
democrtco-bera, sgnfca un adeanto y un fenmeno norma,
pero desde otros puntos de vsta, tambn una degradacn y
vugarzacn de esprtu.
No queremos renuncar a a agradabe sensacn de un progreso
acanzado y nos aegramos de que eer y escrbr no sea ya e
prvego de un gremo o de una casta, que desde a nvencn de
a mprenta e bro se haya convertdo en un ob|eto de prmera
necesdad y de u|o dfunddo en masa, que as grandes
edcones permtan precos baratos y que de este modo cada
puebo pueda ofrecer sus me|ores bros (os amados cscos) a
os que son menos pudentes. Tampoco vamos a amentar
demasado que e concepto bro haya perddo cas toda su
antgua superordad y que a causa de cne y a rado parezca
haber perddo tmamente an ms vaor y fuerza de atraccn a
os o|os de a gente. No obstante, no debemos temer un futuro
extermno de bro, a contraro, cuanto ms se satsfagan con e
tempo certas necesdades popuares de entretenmento y
enseanza a travs de otros nventos, ms recuperar e bro su
dgndad y autordad. Porque ncuso a eufora de progreso ms
puer se ver obgada a comprender pronto que escrtura y bro
tenen funcones que son eternas. Se demostrar que a
formuacn por medo de a paabra y a transmsn de esta
formuacn a travs de a escrtura no so son un medo
mportante, sno e nco por e que a humandad puede tener
una hstora y una concenca contnuada de ea msma.
No hemos acanzado todava e punto en e que os nuevos
nventos rvaes, como a rado, e cne, etc. descarguen a bro
de esa parte de sus funcones que no merecen a pena. No hay
nnguna razn para que a novea amena sn vaor teraro, pero
rca en stuacones, mgenes, emocones y estmuos
sentmentaes, no sea dfundda por sucesones de mgenes
como en e cne o por transmsn en a rado o por una
combnacn futura de ambos, en ugar de que mes de personas
derrochen gran cantdad de tempo y fuerza vsua en taes
bros. Pero a dvsn de traba|o que todava no vemos
reazada en a superfce, se produce ya desde hace tempo en e
terreno secreto de os aboratoros. Hoy omos a menudo que este
o aque escrtor ha de|ado e bro o e teatro por e cne. En
taes casos se ha evado a cabo a necesara y deseabe
separacn. Es un error pensar que escrbr e nventar
pecuas es o msmo, o que tene mucho en comn. No quero
cantar aqu as aabanzas de escrtor y hacer ver que en
comparacn e nventor de pecuas es nferor, nada ms e|os
de m ntencn. Pero e hombre que trata de comuncar una
descrpcn o una hstora por medo de a paabra y a escrtura,
reaza ago competamente dstnto que e que se dspone a
contar a msma hstora con a ayuda de personas coocadas y
fmadas. E escrtor puede ser un amanuense nfame, y e que
hace pecuas un geno, esa no es a cuestn. Lo que a gente
no sospecha y quzs tarde an tempo en descubrr, ha
empezado a decdrse en e crcuo de os creadores: a
dferencacn fundamenta de os medos por os que se ntenta
acanzar un ob|etvo artstco. Despus de esta separacn
segur habendo, sn duda, noveas ramponas y pecuas curss
cuyos creadores son taentos mprovsados, pratas en terrenos
donde carecen de competenca. Pero a separacn ayudar
mucho a acarar os conceptos y a descargar tanto a a teratura
como a sus actuaes rvaes. E cne no per|udcar a a teratura
ms de o que e haya per|udcado, por e|empo, a fotografa a a
pntura.
Pero vovamos a nuestro tema! D|e arrba que e bro haba
perddo aparentemente su fuerza mgca, que aparentemente
os anafabetos escaseaban. Por qu aparentemente? No
exstr quz en aguna parte e prmtvo hechzo, no exstrn ta
vez bros sagrados, bros dabcos, bros mgcos? Ouz e
concepto maga de bro no pertenece de todo a pasado y a a
eyenda.
En efecto. Las eyes de esprtu se transforman tan poco como as
de a naturaeza, y a gua que eas, tampoco se pueden abor.
Se pueden suprmr castas de sacerdotes y gremos de astrogos
o suspender sus prvegos. Se puede hacer que os conocmentos
y as obras teraras que hasta ahora eran a propedad y e tesoro
secreto de unos pocos sean accesbes a muchos, se puede ncuso
obgar a esos muchos a que conozcan esos tesoros. Pero todo esto
sucede en a superfce, y en readad no ha cambado nada en e
mundo de esprtu desde que Lutero tradu|o a Bba y Gutenberg
nvent a mprenta. Todava exste a maga, e esprtu sgue
sendo e secreto de un pequeo grupo de prvegados ordenado
|errqucamente, so que ahora e grupo es annmo. Desde
hace agunos sgos a escrtura y e bro se han convertdo en un
ben comn a todas as cases. De msmo modo tras a supresn
de as normas estamentaras sobre e vestdo, a moda se ha
convertdo en patrmono comn. Pero a creacn de a moda sgue
reservada a unos pocos y e vestdo que eva una mu|er bea de
buen tpo y gusto refnado tene sorprendentemente un aspecto
competamente dstnto que e msmo vestdo evado por una
mu|er corrente. En e terreno de esprtu se ha producdo adems
desde su democratzacn un proceso muy dvertdo y
desconcertante: a dreccn se es ha escapado de as manos a os
sacerdotes y sabos y ha do a parar a un ugar desconocdo donde
no se a puede |uzgar n hacer responsabe, pero donde tampoco
podra egtmarse, n apear a nnguna autordad. Ese sector de
esprtu y de a teratura que parece estar a a cabeza porque
conforma a opnn pbca, o a menos da as consgnas daras,
ese sector no es dntco a sector creatvo.
No queremos adentrarnos demasado en e terreno abstracto.
Tomemos un e|empo cuaquera de a ms recente hstora
nteectua y terara. Imagnemos por e|empo a un aemn cuto,
muy afconado a a ectura entre 1870 y 1880, a un |uez, mdco,
profesor de unversdad o a un partcuar amante de os bros.
Ou ha edo? Ou sabe de esprtu creador de su tempo y de su
puebo? Cundo ha partcpado en as correntes vvas y con
futuro? Dnde est hoy a teratura que entonces fue reconocda
por a crtca y a opnn pbca como a buena, a deseabe y a
dgna de ser eda? Prctcamente no ha quedado nada. Mentras
Dostoevsk escrba sus bros y Netzsche deambuaba sotaro,
desconocdo y menosprecado por a Aemana enrquecda y
hedonsta de aqueos aos, os ectores aemanes ve|os y |venes,
rcos y pobres ean a Spehagen y Martt, o en e me|or de os
casos, os amabes poemas de Emanue Gebe que acanz
edcones que no ha vueto a acanzar nngn poeta rco o e
famoso Trompeter von Sckngen que super en dfusn y
popuardad aqueos poemas.
Podramos acumuar centos de e|empos. Aparentemente e
esprtu est democratzado, y os tesoros nteectuaes de una
poca pertenecen a todos os contemporneos que han aprenddo
a eer, pero en readad, todo o mportante sucede en secreto y en
agn ugar deba|o de a terra parece exstr un grupo msteroso
de sacerdotes o conspradores que desde a oscurdad annma
drge os destnos esprtuaes, dsfraza a sus envados, equpados
ron poder y fuerzas exposvas para varas generacones y os
manda sn egtmacn a a terra, cudando de que a opnn
pbca, satsfecha de sus conocmentos, no se percate de a
maga que se hace ante sus o|os.
Pero en un crcuo ms pequeo y senco observamos cada da
os extraos y fantstcos destnos de os bros, como tenen tan
pronto e poder de mxmo hechzo, tan pronto e don de hacer
nvsbe. Los escrtores vven y mueren, conocdos por pocos o por
nade, y despus de su muerte vemos a menudo dcadas ms
tarde, resuctar de repente su obra, desumbrante como s no
exstese e tempo. Hemos vsto asombrados cmo Netzsche,
rechazado unnmemente por su puebo, se converta, con aos
de retraso y una vez cumpda su msn entre unos pocos, en un
autor favorto que se edtaba frentcamente, o cmo os poemas
de Hdern entusasmaban de repente a a |uventud estudosa
ms de cen aos despus de haber sdo escrtos o cmo a Europa
de posguerra despus de mes de aos descubra en e
antqusmo tesoro de a sabdura chna a nco y snguar Lao-Tse,
ma traducdo y mar edo: una moda como Tarzn o e foxtrot,
pero enormemente efcaz en e sector vvo y productvo de
nuestro esprtu.
Vemos cmo cada ao acuden mes y mes de nos por prmera
vez a a escuea, cmo escrben as prmeras etras, descfran as
prmeras sabas y vemos una y otra vez cmo para a mayor parte
de os nos e saber eer se converte rpdamente en ago natura
y subestmado, y cmo otros, de ao en ao y de dcada en
dcada, utzan cada vez ms fascnados y asombrados a ave
mgca que es ha dado a escuea. Porque aunque a enseanza
de a ectura se mparta hoy a todo e mundo, muy pocos se dan
cuenta de poderoso tasmn que es ha sdo entregado. E no
orguoso de sus nuevos conocmentos conqusta a ectura de un
verso o de un refrn, uego a ectura de una hstora pequea, de
un prmer cuento, y mentras os no eegdos e|erctan su
capacdad de ectura soamente en a
seccn de notcas y economa de sus perdcos, os otros
contnan embru|ados por e extrao magro de as etras y as
paabras (que en otros tempos fueron cada una una frmua
mgca). De entre estos pocos surgen os ectores. De nos
descubren en su bro de ectura un par de poesas e hstoras, un
verso de Caudus o un cuento de Hebe o Hauff, y en ugar de
dar a espada a estos haazgos una vez acanzada a habdad de
eer, se adentran en e mundo de os bros y descubren paso a
paso o ampo, dverso y gratfcador que es. A prncpo tomaron
ese mundo por un pequeo estanque con peces de coores, y
uego e |ardn nfant se vov parque, se convrt en pasa|e,
contnente, mundo, paraso y Costa de Marf, que atrae con
encantos sempre nuevos y forece con coores sempre nuevos. Y
o que ayer pareca un |ardn, un parque o una seva, aparece hoy
o maana como tempo, con m saas y patos, en os que habta e
esprtu de todos os puebos y tempos, a a espera de un
sempre nuevo despertar, dspuesto a vvr como undad a
mtpe dversdad de sus formas. Para cada ector autntco, e
mundo nfnto de os bros es dstnto, cada uno se busca y se
vve a s msmo en . Uno busca su camno a tentas desde e
cuento nfant o e bro de aventuras de ndos hasta
Shakespeare o Dante, otro desde a prmera eccn de bro de
coego sobre e frmamento, hasta Keper o Ensten, un tercero
desde a padosa oracn nfant hasta a bveda sagrada y fra
de Santo Toms o Bonaventura, as audacas submes de
pensamento tamdco o as metforas prmaveraes de as
Upanchadas, a conmovedora sabdura de os Chassdm o as
enseanzas apdaras y a msmo tempo tan amabes, tan
bonancbes y aegres de a Chna antgua. M camnos conducen
por a seva a m metas y nnguna es a tma, detrs de cada
una se abren nuevas e|anas.
De a sabdura o de a suerte depende que uno de estos
autntcos adeptos se perda y asfxe en a |unga de sus bros o
que encuentre e camno de convertr sus experencas de ectura
reamente en experencas y conocmentos tes para a vda. Los
que no tuveron acceso a os encantos de mundo de os bros
pensan sobre como os que no tenen odo sobre a msca, y
acusan a menudo a a ectura de ser una pasn enfermza y
pegrosa que nutza a ser humano para a vda. Es certo que
tenen un poco de razn; aunque antes habra que determnar o
que entenden por vda y s sta es reamente so magnabe
como contraposcn a esprtu, sn ovdar que a mayora de os
pensadores y maestros desde Confuco hasta Goethe han sdo
personas sorprendentemente aptas para a vda. De todos modos
e mundo de os bros tene sus pegros y os educadores os
conocen perfectamente. Hasta hoy no he tendo tempo de ducdar
s estos pegros son mayores que os pegros de una vda sn a
amptud unversa de os bros. Pues yo tambn soy un ector, soy
uno de os que estn embru|ados desde a nfanca y s me
sucedese como a mon|e de Hesterbach, me perdera durante
agunos sgos en os tempos y aberntos, cuevas y ocanos de
mundo de os bros sn notar una dsmnucn de tamao de este
mundo.
Y n squera penso en e constante aumento de bros que
expermenta e mundo. No, aunque no se pubcase n un soo bro
nuevo, todo ector autntco podra segur estudando, uchando y
dsfrutando durante dcadas y sgos con e tesoro exstente. Cada
nueva engua que aprendemos nos trae una experenca nueva-y
hay muchsmas enguas, muchas ms de as que nos ensearon en
a escuea. No exste so un doma espao o un doma taano o
un doma aemn o os tres domas aemanes: hay tantos domas
aemanes, espaoes o ngeses como exsten en cada uno de estos
puebos maneras de pensar y matces de sentmento de a vda,
exsten ncuso tantos domas como pensadores y poetas orgnaes.
|ean Pau escrb a msmo tempo que Goethe, y por desgraca
poco aprecado por , su aemn, tan competamente dstnto y tan
genuno. En e fondo, nnguno de estos domas es traducbe. E
ntento de agunos puebos de nve cutura eevado de hacer
suya toda a teratura unversa a travs de traduccones (y en
este aspecto os aemanes estn entre os prmeros) es ago
maravoso y ha dado frutos espnddos pero en fn de cuentas e
ntento no so no se ha ogrado nunca por competo, sno que en
prncpo no es reazabe. Todava no se han escrto os hexmetros
aemanes que suenen reamente como Homero. E gran poema
de Dante ha sdo traducdo desde hace cen aos varas docenas
de veces a aemn-con e resutado de que e poeta traductor ms
|oven y ms mportante, ante a evdenca de que todos os
ntentos de traducr una engua de a Edad Meda a una engua
actua eran nsufcentes, ha nventado una engua propa, un
aemn de una Edad Meda potca para su Dante aemn,
excusvamente para este fn y no podemos por menos que
admrare por eo.
Aunque un ector no aprenda nuevos domas o conozca nuevas
teraturas, puede prosegur ndefndamente su ectura, puede
segur dferencndoa, potencndoa y formndoa. Cada bro de
cada pensador, cada verso de cada poeta mostrarn a ector con
os aos nuevos rostros, sern nterpretados de manera dstnta,
susctarn nuevas resonancas. Las Wahverwandschaften de
Goethe que e por prmera vez como adoescente entendndoas
so parcamente era un bro competamente dstnto a as
Wahverwandschaften que eo ahora, quzs por qunta vez. Lo
msteroso y grande de estas experencas de ectura es que a
medda que eemos de una manera ms sensbe y ms densa,
vemos cada dea y cada obra en su carcter nco, en su
ndvduadad y en su estrecho condconamento y vemos que
toda a beeza, todos os encantos se basan precsamente en esa
ndvduadad y en ese carcter nco. A msmo tempo creemos
ver cada vez con mayor cardad cmo todas esas cen m voces de
todos os puebos tenden haca e msmo ob|etvo, como nvocan
con otros nombres a os msmos doses, suean os msmos sueos,
sufren as msmas penas. De te|do ntrncado de nnumerabes
domas y bros de varos menos, contempa en momentos
umnados a ector una qumera subme y suprarrea: e rostro de
ser humano, en una undad mgca de m rasgos contradctoros.
<otas sobre el tema literatura ? crtica
+rticos buenos ? malos
(19*&)
E ndvduo con vocacn, nacdo para su profesn, es sempre un
fenmeno agradabe y poco frecuente: e |ardnero nato, e mdco
nato, e pedagogo nato. Ms raro todava es e escrtor nato. Puede
parecer ndgno de su dotes, puede que se contente con su
taento, sn acanzar nunca a eatad, e vaor, a pacenca y e
esfuerzo que capactan a taento para a obra. Sn embargo
sempre fascnar, ser un favorto de a naturaeza y poseer
dones que nngn esfuerzo, nngn traba|o constante, nnguna
ntencn bondadosa |ams susttuyen.
Seguramente menos frecuente an que e escrtor nato es e
crtco nato: es decr aque que no toma su prmer mpuso para e
traba|o crtco de estudo y de a erudcn, de a apcacn y de
esfuerzo, de esprtu de partdo o de a vandad o a madad, sno
de un estado de graca, de una agudeza nnata, de una capacdad
menta anatca, de una responsabdad cutura sera. Este crtco
agracado puede tener adems propedades personaes que
adornen o desfguren su taento, puede ser bondadoso o mavado,
vandoso o humde, ambcoso o cmodo, puede cudar su taento
o abusar de -sempre tendr frente a crtco que so es
apcado y erudto a graca de a creatvdad. Evdentemente en a
hstora de a teratura, a menos en a aemana, se encuentran
ms a menudo os poetas natos que os crtcos natos. En a
poca que va de |oven Goethe a Mrke o Gottfred Keer,
podemos aducr docenas de nombres de autntcos escrtores.
Entre Lessng y Humbodt es ms dfc enar e espaco con
nombres de peso.
Mentras que e escrtor, desde un punto de vsta reasta, parece
nnecesaro para su puebo, una excepcn y un caso asado, a
evoucn de a prensa ha hecho que e crtco sea una nsttucn
permanente, una profesn, un factor mprescndbe de a vda
pbca. Ouzs no exsta sempre una necesdad de produccn
terara, una necesdad de teratura -pero s parece exstr una
necesdad de crtca, a socedad necesta rganos que asuman
como especastas e tratamento nteectua de os fenmenos de
a poca. La dea de ofcnas de escrtores nos dara rsa, pero
estamos acostumbrados y aceptamos que exstan en a prensa
centenares de puestos f|os de crtcos pagados. Contra esto no
habra nada que ob|etar. Pero e crtco nato y autntco es poco
corrente, a tcnca quzs se puede refnar, y e ofco se puede
aprender, pero no pueden mutpcarse os verdaderos taentos y
as vemos a muchos centos de crtcos estabecdos e|ercer toda
su vda un ofco cuya tcnca quzs hayan aprenddo
razonabemente, pero cuyo sentdo ms profundo es es extrao -
de msmo modo que vemos e|ercer esquemtcamente su ofco,
aprenddo someramente, a centos de mdcos o comercantes sn
vocacn profunda.
No s s este estado de cosas es per|udca para a nacn; para
un puebo con pretensones teraras modestas, como es e
aemn (en e que entre dez m no hay n uno que a a hora de
habar o de escrbr domne reamente su propa engua y donde
se puede egar a ser mnstro o profesor de unversdad sn saber
aemn) -para un puebo seme|ante carece probabemente de
mportanca que exsta un proetarado de crtcos como exste un
proetarado de mdcos y maestros.
Para e escrtor es una desgraca depender de un aparato crtco
nsufcente. Es un error creer que e escrtor teme a a crtca, que
por vandad de artsta prefere cuaquer aduacn estpda a una
crtca autntca y penetrante. A contraro: e escrtor, como
cuaquer ser busca amor, pero en a msma medda busca
comprensn y reconocmento y a conocda bura de os crtcos
medocres sobre e escrtor que no soporta una crtca, procede de
fuentes turbas. Para cuaquer escrtor autntco es una aegra
encontrarse con un crtco autntco -no porque aprenda mucho
de para su arte, porque eso es mposbe, sno porque sgnfca
una acaracn y correccn muy mportante verse nsertado a s
msmo y a su traba|o de manera ob|etva en e baance de su
nacn y de su cutura, en e ntercambo de taentos y
resutados, en ugar de fotar en una rreadad parazante
ncomprenddo en su traba|o ya sea sub o sobre estmado.
Los crtcos ncapaces (os que son agresvos por nsegurdad,
porque tenen que opnar sobre vaores que no entenden en su
esenca o a os que so saben acercarse a tentas con manobras
esquemtcas) sueen acusar a escrtor de vandad e
hpersensbdad frente a a crtca, ncuso de hostdad contra e
nteecto, hasta que a fna e ector ncauto no sabe ya dstngur
entre e escrtor autntco y e escrtorzueo estpdo de peo
argo de as Fegende btter. En varas ocasones he hecho
personamente e ntento de tratar con crtcos de segundo rango
(naturamente no en m propo nters, sno en favor de autores
que me parecan abandonados), no para nfur en sus |ucos de
vaor, sno para anmares a opnar a travs de nformacones
ob|etvas y nunca me he encontrado con una verdadera
dsposcn, con una acogda ob|etva o squera con ago como
nters por e tema de esprtu. La respuesta de estos profesonaes
conssta sempre en un ademn que sgnfcaba: D|anos en
paz! No te tomes e asunto tan en sero! Ya tenemos bastante
todos os das con nuestro odoso traba|o de escavos: a dnde
ramos a parar s tuvsemos que mrar con upa cada artcuo
que escrbmos! En resumen, e crtco profesona de segunda o
tercera fa sente por su ofco a msma fata de caro y
responsabdad que puede sentr por e|empo un traba|ador medo
de fbrca por su traba|o. Se ha apropado de uno de os mtodos
crtcos que estaban de moda cuando era |oven y an estaba
aprendendo; tene e mtodo de burarse de todo con suave
esceptcsmo, o de ensazaro con superatvos vehementes, o de
evtar de otras maneras a msn de su ofco. O n squera entra
en a crtca de un traba|o teraro (esto es o ms frecuente) sno
que en vez de nteresarse por e resutado o hace por e orgen, a
acttud o tendenca de autor. S e autor pertenece a un partdo
contraro se e rechaza, ya sea combatndoe o burndose de .
S pertenece a propo partdo, se e eoga o, a menos, se e
respeta. S no pertenece a nngn partdo se e suee gnorar pues
no e respada nnguna fuerza.
La consecuenca de estas costumbres no es so a desusn de
os escrtores, sno tambn e faseamento contnuo de espe|o
en e que e puebo cree poder observar a stuacn y os
movmentos de a vda nteectua y artstca. De hecho, entre a
magen que da a prensa de a vda nteectua y a vda msma,
encontramos dferencas enormes. Encontramos, a menudo a o
argo de muchos aos, que se toman en sero y comentan
detendamente nombres y obras que no tenen e menor efecto
sobre nngn sector de puebo, y vemos que se gnoran autores y
obras que tenen una gran nfuenca sobre a vda y e ambente
genera de cada da. En nngn terreno de a tcnca o a economa
un puebo toerara una nformacn tan arbtrara e gnorante. En
a pgnas de deporte y economa de un perdco medo, se
traba|a con mucha ms ob|etvdad y rgor que en as pgnas
cuturaes; desde uego hay aqu y a agradabes excepcones
que merecen apauso.
E autntco crtco con vocacn puede tener toda case de
defectos y vcos, pero a pesar de todo, su crtca ser sempre
ms acertada que a de coega honesto y rguroso que carece de
creatvdad. E crtco autntco tendr sobre todo una ntucn
nfabe para a autentcdad y a cadad de doma, mentras que
e crtco medano confunde fcmente e orgna y a copa y cae
en as trampas de buff. Por dos rasgos mportantes se dstngue
a crtco autntco: en prmer ugar escrbe ben y con vtadad,
conoce e doma perfectamente y no abusa de . En segundo
ugar, no tene a necesdad n e deseo de reprmr su sub|etvdad,
n su ndvduasmo, y os expresa con tanta cardad que e ector
puede utzaros como una cnta mtrca; aunque no comparta os
crteros y as preferencas sub|etvas de crtco, e ector sabe eer
fcmente os vaores ob|etvos de as reaccones de crtco. O
ms senco: e crtco bueno tene tanta personadad y se expresa
con tanta cardad que e ector sabe o sente perfectamente con
qun est tratando, a travs de qu case de ente han pasado os
rayos de uz a sus o|os. Por eso es posbe que un crtco gena
rechace toda su vda a un autor gena, se bure de y e ataque y
que, a pesar de todo, se pueda adqurr una dea correcta de a
esenca de autor por a manera de reacconar de crtco ante e
escrtor.
En cambo, e defecto prncpa de crtco db es que tene poca
personadad, o que no sabe expresara. Las paabras ms
vehementes de eogo o censura de una crtca son ntes
cuando as dce aguen a que no vemos, que no sabe
presentarse, que es un cero para nosotros. Precsamente e crtco
ncapaz tende a menudo a smuar una ob|etvdad y a hacer como
s a esttca fuese una cenca exacta; desconfa de sus nstntos
personaes y os dsfraza con equbro (e s pero no) y
neutradad. La neutradad en e crtco es cas sempre sospechosa
y denota una carenca: una fata de pasn en su experenca
nteectua. E crtco no debe ocutar su pasn (s a tene), sno
que debe precsamente mostrara, no actuar como s fuese un
aparato de medcn o un mnstero de cutura, sno responder de
su propa persona.
La reacn que exste entre os autores medocres y a crtca
medocre, es ms o menos sta: nnguno se fa de otro -e crtco
no apreca mucho a autor, pero teme que a fna se revee como
un geno. E autor no se sente comprenddo por e crtco, no se
sente reconocdo, n en su vaor, n en sus defectos, pero se
aegra de no haberse encontrado con un conocedor devastador y
espera egar a hacerse an buen amgo de crtco y sacar
provecho de . Esta mserabe reacn de mercanchfes rena
entre e promedo de os escrtores aemanes y a crtca aemana, y
a prensa socasta no se dferenca en este aspecto de a
burguesa.
Sn embargo, para e verdadero autor no hay nada ms odoso
que ser amgo de esta crtca medana, de esta mquna terara
gnorante. Trata por e contraro de provocar a esta crtca, prefere
verse escupdo y destrozado, que recbr gopectos amstosos en
e hombro. Haca e crtco autntco, tambn cuando se presenta
como enemgo, tene sempre un sentmento de sodardad.
Verse reconocdo y dagnostcado por un crtco potente es o
msmo que haber sdo examnado por un buen mdco. Es dstnto
a tener que or as tonteras de os chapuceros. Uno quzs se
asustar, se sentr herdo, pero sabr que e toman en sero,
aunque e dagnstco sea una sentenca de muerte. Y en e fondo
nade cree nunca de todo en as sentencas de muerte.
)i7logo entre el escritor ? el crtico
Escrtor: Inssto: a crtca tuvo en Aemana en certas pocas un
nve ms ato.
Crtco: Por favor, dme un e|empo.
Escrtor: Est ben. Ctar e ensayo de Soger sobre as
Wahverwandschaften y a crtca de Whem Grmm sobre
Berthod de Arnm. Estos son hermosos e|empos de crtca
creatva. E esprtu de que proceden es dfc de encontrar hoy.
Crtco: Ou esprtu?
Escrtor: E esprtu de respeto profundo. Dga snceramente:
cree que hoy son posbes entre nosotros crtcas de nve de
aqueas dos?
Crtco: No s. Los tempos han cambado. Una pregunta: cree
que hoy son posbes entre nosotros obras de a categora de as
Wahverwandschaften o de as obras de Arnm?
Escrtor: Ah, usted cree que segn es a teratura as es a crtca.
Usted opna que s hoy tuvsemos una teratura autntca
tendramos tambn una crtca autntca. Es posbe.
Crtco: S, eso es o que opno.
Escrtor: Puedo preguntar s conoce esos artcuos de Soger y
Grmm?
Crtco: A decr verdad, no.
Escrtor: Pero supongo que conocer as Wahverwandschaften
y Berthod.
Crtco: Las Wahverwandschaften s, naturamente.
Berthod, no.
Escrtor: Pero cree que Berthod tene un nve ms ato que
nuestra teratura actua?
Crtco: S, o creo por respeto a Arnm, y ms an por respeto a
a fuerza que tena entonces e esprtu aemn.
Escrtor: Pero por qu no ee entonces a Arnm y a todos os
dems escrtores autntcos de aque tempo? Por qu dedca
toda su vda a una teratura que usted msmo consdera
medocre? Por qu no dce a sus ectores?: Mrad, sta es a
verdadera teratura, de|ad esa morraa actua y eed a Goethe, a
Arnm, a Novas.
Crtco: Esa no es m msn. Es posbe que no o haga por a
msma razn por a que usted no escrbe obras como as
Wahverwandschaften.
Escrtor: Eso me gusta. Pero cmo se expca que Aemana
produ|ese entonces aqueos autores? Sus obras eran oferta sn
demanda, nade as quera. N as Wahverwandschaften, n
Berthod fueron edos por sus contemporneos, y tampoco hoy
as ee mucha gente.
Crtco: E puebo no se nteresaba entonces mucho por a
teratura y hoy tampoco. Nuestro puebo es as. Ouzs todos os
puebos sean as. En a poca de Goethe haba muchos bros
amenos, agradabes, esos s se ean. Y hoy sucede o msmo. Los
bros amenos son edos, son crtcados, no son tomados
demasado en sero por e ector n por e crtco, pero responden
a as necesdades. La gente ee y paga a os escrtores amenos y
tambn a sus crtcos, os ee y vueve a ovdar pronto.
Escrtor: Y as obras teraras autntcas?
Crtco: Se supone que estn escrtas para a eterndad. Su poca
no se sente por o tanto obgada a tomar nota de eos.
Escrtor: Usted debera haber sdo potco.
Crtco: Exacto, eso es o que quera, me hubese gustado
dedcarme a a potca exteror. Pero entonces, cuando entr en a
redaccn, no haba nnguna seccn potca bre, so me podan
dar as pgnas teraras.
%a llamada eleccin del tema"
La eeccn de tema es un concepto habtua de muchos
crtcos, para agunos es ncuso mprescndbe. E crtco medo
se enfrenta a daro a un tema que e es mpuesto desde fuera.
Aunque so sea por eso, envda a escrtor por su aparente
bertad en e traba|o. Adems e crtco de da trata cas
excusvamente con teratura de evasn, con teratura mtada y
un novesta hb, aunque tambn con una certa arbtraredad
y por razones puramente prctcas, puede eegr su tema, aunque
su bertad est tambn muy mtada. E vrtuoso de a evasn,
eegr bremente su escenaro, y sguendo as tendencas de a
moda trasadar su nueva novea a Poo Sur o a Egpto, de|ar
que se desarroe en crcuos potcos o deportvos, tratar en su
bro probemas actuaes de a socedad, de a mora, de derecho.
Pero detrs de esta fachada de actuadad hasta e mtador
teraro ms astuto representar una vda que corresponda a sus
deas ms profundas, estabecdas forzosamente, no podr evtar
una predeccn por certos caracteres, por certas stuacones, y
una ndferenca por otros. Hasta en a obra ms nsusa se
manfesta un ama, e ama de autor, y e peor escrtor que no
sabe dbu|ar n un soo persona|e, n caracterzar caramente una
soa stuacn humana, acertar en ago en que no haba
pensado: sempre desvear su propo yo a travs de su artefacto.
En a teratura autntca no exste una eeccn de tema. E
tema, es decr os persona|es prncpaes y os probemas
caracterstcos de una obra terara, no es eegdo nunca por e
escrtor, en readad es a sustanca orgna de toda teratura, es
vsn y experenca squca de escrtor. Este puede sustraerse a
una vsn, hur de un probema vta, de|ar a un ado por
ncapacdad o comoddad un tema vvdo autntcamente. Pero
nunca puede eegr un tema. No puede dar a un contendo que
por razones puramente raconaes y artstcas consdera apropado
y deseabe, a aparenca de que es e fruto de un estado de
graca, que no ha sdo pensado, sno vvdo en e ama. Es certo
que escrtores autntcos han hecho a menudo e ntento de eegr
temas, de mandar sobre a poesa: para os coegas os resutados
de estos ntentos son sempre extremadamente nteresantes e
nstructvos, pero como obras teraras nacen muertas. En una
paabra: cuando aguen pregunta a autor de una obra autntca:
No deberas haber eegdo otro tema? -es como s un mdco
preguntase a pacente que tene una pumona: Por qu no se
ha decddo usted me|or por un catarro?
%a !uida !acia el arte"
Se suee decr que e artsta no debe hur de a vda para
refugarse en e arte.
Ou quere decr sto? Por qu no debe hacero e artsta?
Acaso desde e punto de vsta de artsta, e arte no es otra cosa
que un ntento de compensar as nsufcencas de a vda, de
satsfacer en a fccn os deseos rreazabes, de satsfacer en a
teratura as exgencas rreazabes -en una paabra: de submar
en e esprtu a readad nasmabe?
Por qu se e pantea ncamente a artsta esta neca exgenca?
Por qu no se e exge a estadsta, a mdco, a boxeador o a
campen de natacn que haga e favor de superar prmero as
dfcutades de su vda prvada antes de refugarse en os
probemas y as satsfaccones de su cargo o deporte?
Oue a vda tenga que ser forzosamente ms dfc que e arte,
parece ser un axoma entre os crtcos pequeos.
Y contempemos a os nnumerabes artstas que constantemente
y con tanto xto huyen de arte a a vda, que pntan cuadros tan
mserabes y escrben bros tan nfames, pero que son personas
tan encantadoras, anftrones tan amabes, padres de fama tan
buenos, patrotas tan nobes!
No, s aguen cree ser un artsta, es me|or que uche y d a cara
a donde estn os probemas de su ofco. Hay mucho de verdad
(ms ben de semverdad) detrs de a suposcn de que cada
perfecconamento en a obra de un escrtor es pagada con
sacrfcos en su vda prvada. De otra manera no se producen
obras buenas. Oue e arte nace de a abundanca, de a fecdad,
de a satsfaccn y a armona es una suposcn neca e
nfundada. Por qu habra de consttur precsamente e arte una
excepcn, cuando cuaquer otra empresa humana se eva a cabo
con dfcutad, ba|o dura presn?

%a !uida al pasado"
Otra huda que goza actuamente de pocas smpatas en a
crtca cotdana es a amada huda a pasado. En cuanto un autor
escrbe ago que se ae|a demasado de reporta|e de moda o de
reporta|e de deporte, en cuanto pasa de as cuestones de
momento a os probemas de a humandad, en cuanto busca un
perodo de a Hstora o una atemporadad potca suprahstrca,
se e hace e reproche de hur de su tempo. Goethe huye a
Goetz y a a Ifgena en ugar de nformarnos sobre os
probemas de as casas burguesas de Frankfurt o Wemar.
%a sicologa de los diletantes
Ya se sabe que os atavsmos ms crasos son os que tenen a
necesdad ms vehemente de dsfrazarse de modernos y de
progresstas. As a corrente de crtca terara ms barbrca y
ms host a esprtu se ocuta hoy ba|o a armadura de
scoanss.
Es necesaro que antes me ncne ante Freud y su obra? Oue
reconozca a geno Freud e derecho de estudar a cuaquer otro
geno de mundo con su mtodo? Es necesaro recordar que
cuando a teora de Freud era an mucho ms dscutda, yo ayud
a defendera? Tengo que pedr expresamente a ector que no
quera ver ataques contra e gena Freud y sus descubrmentos
scogcos y scoterpcos, en e hecho de que yo encuentre
rdcuo e abuso que os crtcos nanes y os fogos desertores
hacen de os conceptos bscos freudanos?
La dfusn y e desarroo de a escuea freudana, a cua sgue
reazando, hoy como ayer, una abor mportante, tanto en e
scoanss, como en a curacn de as neuross, y que desde
hace aos ha conqustado e merecdo reconocmento cas
unversa -a dfusn de esta teora entre as masas y a crecente
penetracn de sus mtodos y termnooga en otros terrenos de
esprtu ha dado ugar a un subproducto nefasto y repusvo: a
scooga seudofreudana de os ncutos y una espece de crtca
terara detante, que anaza as obras teraras segn e mtodo
que empea Freud para e anss de os sueos y otros fenmenos
squcos de subconscente.
E resutado de estas nvestgacones es que estos teratos sn
formacn mdca, n scogca, no so descubren que e poeta
Lenau es un hpocondraco, o que de todos modos no consttuye
nnguna reveacn, sno que reducen as obras ms mportantes
de este autor y de otros escrtores a os sueos y as fantasas de
cuaquer enfermo menta. Estudan os compe|os y as obsesones
de un escrtor a travs de sus obras y constatan que pertenece a
esta o aquea case de neurtcos: expcan una obra maestra
dervndoa de a msma causa que a agorafoba de Sr. Mer o
os trastornos gstrcos nervosos de a Sra. Meer.
Sstemtcamente y con un certo deseo de venganza (e de no-
eegdo frente a esprtu) apartan a atencn de as obras
teraras, as reducen a sntomas squcos, caen a nterpretar as
obras en os errores ms burdos de a bografa raconazante y
morazante, de|ando atrs un montn de runas sobre as que
yacen sangrentos y sucos os contendos despedazados de as
grandes obras teraras -y todo eso no parece hecho con otra
ntencn que e afn de demostrar que tembn Goethe y
Hdern eran nada ms que seres humanos, que Fausto o
Henrch von Ofterdngen so son dsfraces estzados de amas
competamente correntes, con mpusos absoutamente
correntes.
Se senca todo o que es creacn en estas obras, se converte en
matera nforme o ms dferencado que han hecho os hombres.
Se senca e curoso fenmeno de que e msmo contendo que e
neurtco converte en doores gstrcos nervosos, es
transformado por otros seres en grandes obras de arte. No se ve
e fenmeno, a forma, o nco, vaoso e rrecuperabe, soamente
o nforme, a matera prmtva. Pero no necestamos tantos n tan
arduos estudos para saber que as experencas materaes de os
escrtores son aproxmadamente as msmas que as de os dems
seres humanos. Y de eso que tanto nos gustara conocer me|or, de
magro asombroso, que de vez en cuando a experenca anodna
se converte en drama unversa en e ndvduo creatvo, o
cotdano en magro espendoroso, de eso no se haba, de eso se
dstrae e nters. Entre otras cosas consttuye tambn una ofensa
contra Freud, cuya genadad y dferencacn es ya hoy un
obstcuo para muchos de sus aumnos afconados a smpfcar. E
concepto de a submacn creado por e propo Freud ha sdo
ovdado hace tempo por os aumnos medocres pasados a
terreno teraro.
En cuanto a posbe vaor que estos anss de autores puedan
tener en e aspecto bogrfco y scogco (despus de todo
podran tener agn nters, s no para a comprensn de as
obras de arte, s para estas especadades auxares) es
extremadamente pequeo y dudoso. E que aguna vez en su vda
se haya sometdo a un scoanss o o haya reazado sobre otra
persona o smpemente haya partcpado como espectador atento,
sabe qu cantdad de tempo, pacenca y esfuerzo requere y con
qu astuca y tenacdad se ocutan a anasta as prmeras causas
que est buscando, os orgenes de as represones. Sabe tambn
que para penetrar esas causas hay que estudar pacentemente as
manfestacones squcas espontneas, hay que estudar
cudadosamente os sueos, os actos fados etc. S un pacente
d|ese a su anasta: Ouerdo seor, no tengo tempo n ganas
para todas estas sesones, pero aqu e entrego un paquete que
contene ms sueos, deseos y fantasas escrtas en forma
resumda; tome este matera y haga e favor de descfrar en o
que neceste saber. Cmo se rera e mdco de tan ngenuo
pacente! Es certo que e neurtco tambn puede pntar cuadros
o escrbr poemas, e scoanasta os estudar, y tratar de
utzaros -pero pretender eer en taes documentos a vda
squca subconscente y a hstora squca de una persona e
parecera a cuaquer scoanasta una pretensn sumamente
ngenua y detante.
Pues ben, os crtcos de teratura ncutos no hacen otra cosa que
engaar a os ectores, an ms ncutos, asegurando que se
puede reazar un scoanss con taes documentos. E pacente
est muerto, no hay que temer contro aguno, as que se puede
dar renda sueta a a fantasa. Se obtendra un resutado muy
dvertdo s un autor hb anazase a su vez esas nterpretacones
aparentemente anatcas y revease os nstntos eementaes de
os que nutren su afn esos fasos scogos.
No creo que Freud tome en sero esta teratura de sus fasos
aumnos. No creo que nngn mdco o centfco sero de a escuea
scoanatca ea esos ensayos y traba|os. Pero sera convenente
que os drgentes se dstancasen caramente de estas actvdades
detantes. Lo grave no es que as reveacones aparentemente
profundas sobre os genos de pasado, as nterpretacones
aparentemente agudas de obras de arte se pubquen en revstas y
bros, que exsta un nuevo gnero teraro, que es poco edo,
pero en e que os autores ambcosos pueden cosechar aurees.
Lo desagradabe es que con este anss detante, a crtca
cotdana ha aprenddo un nuevo camno de smpfcar su traba|o,
de hacrseo todo ms fc smuando un certo centfsmo. S
descubro en a obra de un autor que no me es smptco rastros de
compe|os y confctos neurtcos, e denunco ante e mundo como
scpata. Pero aguna vez se agotar esta tendenca. Legar e da
en que a paabra patogco perda su sgnfcado actua. Legar
tambn e da en que en e terreno de a enfermedad y a saud se
descubra a reatvdad y se vea que as enfermedades de hoy
pueden ser a saud de maana y que permanecer sano no es
sempre e sntoma ms nfabe de saud. Tambn se descubrr
agn da a senca verdad de que para una persona de esprtu
eevado y sensbdad decada, para una persona extraordnara e
ntegente, puede ser ta vez abrumador, ncuso espantoso, vvr
en medo de as actuaes convencones sobre e ben y e ma, a
beeza y a feadad. Netzsche y Hdern de|arn entonces de ser
scpatas para a gente y se convertrn de nuevo en genos y se
descubrr, que sn haber consegudo n me|orado nada, nos
encontramos de nuevo donde estbamos antes de que aparecese
e scoanss y que nos tenemos que decdr a cutvar as cencas
de esprtu con sus propos medos y sstemas s as queremos
hacer avanzar.
,l leer una no.ela (19**)
Hace poco e una novea, obra de un autor de taento que tene
un certo nombre, una obra bonta, |uven que me nteres y gust
en agunos momentos, aunque trataba de personas y cosas que en
readad me nteresan poco. Trataba de personas que vven en as
grandes cudades y que se dedcan apasonadamente a enar su
vda con experencas, dversones y sensacones, porque s no
su vda carecera de vaor y no merecera a pena ser vvda n
contada. Exsten muchas noveas como sta y a veces eo una,
porque a m, que vvo retrado y en e campo, me gusta de vez en
cuando nformarme sobre a vda de ms contemporneos,
especamente sobre a vda de aquos de os que me sento
separado por grandes dstancas, que me son muy extraos,
cuyas pasones y opnones tenen por o tanto para m e encanto
de o snguar, extco e ncomprensbe: en una paabra, a vda de
os habtantes de as grandes cudades y de os vdos de pacer.
Por a vda de esta case de ndvduos sento no so e nters que
sente e europeo por os eefantes y cocodros, sno tambn un
nters muy fundamentado y egtmo: porque no gnoro que
aunque uno est vvendo tan tranquo en su terruo bucco, su
vda y su destno estn nfudos por aqueas grandes cudades y a
menudo cunto y cuan ntensamente! Porque a, en aque
hormguero, en aquea atmsfera de vda agtada, drgda por os
nstntos, y por eso, mprevsbe, a se decde a guerra y a paz, e
mercado y os vaores, no por personas, sno por a moda, por a
bosa, por estados de nmo, por a cae. Lo que e habtante de
as grandes cudades ama vda, se desarroa cas excusvamente
en aquea capa y, aparte de a potca, entende por eo os
negocos y a socedad, y por socedad entende a su vez, cas
excusvamente esa parte de su vda, que est dedcada a a
bsqueda de sensacones y paceres. Esa gran cudad cuya vda no
comparto y que me es extraa decde sobre agunas cosas que
tenen tambn en m vda una certa mportanca. Tampoco gnoro
que os ectores de ms bros son en su mayor parte habtantes de
grandes cudades, aunque yo no escrbo en absouto, n soy capaz
de escrbr, para habtantes de grandes cudades, ya que so es
conozco muy de e|os y o poco que veo de ado externo de su
vda o tomo ms o menos tan en sero como m monedero o a
actua forma de goberno: es decr, so un poco.
No pronunco con eo un |uco de vaor, n sobre a gran cudad, n
sobre as noveas que tratan de ea. Me resutara ms smptco y
afn eer obras que tratasen de personas ms seras y e|empares.
Pero yo msmo soy escrtor y s desde hace tempo que os
escrtores que egen sus temas, no son escrtores y que nunca
vae a pena eeres, es decr que e tema de una obra no puede
ser nunca ob|eto de un |uco de vaor. Una obra puede utzar e
tema ms maravoso de mundo y carecer de vaor y puede
tratar de una nadera, de una agu|a perdda o de una sopa
quemada y ser teratura autntca.
De modo que e a novea de aque autor sn especa respeto
por su tema; e respeto a tema debe tenero e autor, no e
ector. E ector debe tener en cambo respeto a a teratura, a
ofco de escrtor y debe |uzgar, sn tener en cuenta e tema,
una obra terara, sobre todo por a cadad de su traba|o. A eso
estoy sempre dspuesto, y cada vez tendo ms a coocar a
cadad de traba|o artesano por encma de todas as deas o
todos os contendos emoconaes. Porque en varas dcadas de
m vda y de m traba|o como escrtor, he hecho a experenca
de que se pueden mtar y smuar fcmente deas o
sentmentos, pero no a cadad de traba|o artesano. As que e a
novea con nters y respeto, no entendendo todo, sonrendo a
veces y aprobando muchas cosas snceramente. E hroe de
bro es un |oven terato a que aparta mucho de su actvdad
profesona e hecho de dvertrse con sus amgos y tenerse que
dedcar a as mu|eres, que se enamoran de y que consttuyen
su fuente de ngresos. E autor sente gran aversn por a gran
cudad, a socedad, e sensaconasmo de reporta|e perodstco,
ntuye que a brutadad y cruedad, a expotacn, a guerra tenen
a sus races. Pero su hroe no es o sufcentemente fuerte para
dar a espada a este mundo, sno que huye de en crcuo,
va|ando, cambando constantemente de dversones y de
aventuras amorosas.
Este es e tema. Sgnfca que hay que descrbr entre otras cosas,
restaurantes, vagones de ferrocarr, hotees, menconar os
mportes de as facturas de as cenas, etc16 y quzs estas cosas
tengan su nters. Pero entonces egu a un pasa|e que me choc.
E hroe ega a Bern, se ao|a en e hote, en a habtacn
nmero once, y a eero (nteresado por a tcnca y deseoso de
aprender en cada nea como coega de autor) penso: Para qu
necesta especfcar e nmero de a habtacn?. Espero, estoy
convencdo de que e once tendr agn sentdo, quzs uno muy
sorprendente, bonto, sugestvo. Pero me veo defraudado. E
hroe vueve una o dos pgnas ms tarde a su hote -y ahora
ocupa de repente e nmero doce! Reeo as pgnas, no me he
equvocado, antes deca once y ahora doce. Y no es nnguna
broma, nngn |uego, nngn encanto, n mstero, es smpemente
un descudo, una nexacttud, una pequea neggenca tcnca. E
autor escrb una vez doce y otra once, uego no vov a eer su
traba|o, por o vsto tampoco ey as gaeradas, o as ey con a
msma ndferenca y superfcadad con que escrb aqueos
nmeros: porque, a dabo! os detaes mportan poco, a
teratura no es e puptre de a escuea donde a uno e pden
expcacones por errores de razonamento y de ortografa, porque
a vda es breve y a gran cudad agotadora y de|a poco tempo a
un autor |oven para su traba|o. De acuerdo con todo, y sgo
tenendo todo e respeto por a aversn que sente e autor haca
todos os sensaconasmos perodstcos escrtos sn
responsabdad, por a superfcadad y frvodad con as que a
gran cudad pasa por encma de todas as cosas. Pero de repente,
a partr de ese nmero doce, e autor ya no tene m pena
confanza, tene que contar con m desconfanza, empezo a eer
mnucosamente, encuentro a neggenca con que escrb ese
doce tambn en otras partes y en e recuerdo a descubro en
pasa|es que e anteayer todava con toda a buena fe. Y de
pronto e bro perde peso, responsabdad, autentcdad y
sustanca, todo por ese estpdo nmero doce. De repente tengo
a sensacn de que este bonto bro ha sdo escrto por un
habtante de gran cudad para habtantes de gran cudad, para e
da, para e nstante, e autor no se o ha tomado tan en sero, as
que tampoco ese door que e causaban a dureza y superfcadad
de os habtantes de as grandes cudades sgnfcaban ms que
una buena ocurrenca de perodsta.
Mentras penso sto recuerdo un pequeo epsodo de ectura de
hace ya agunos aos. Otro autor |oven de nombre ya conocdo,
me env una novea pdndome m opnn. Era una novea de a
Revoucn Francesa. En ea se descrban entre otras cosas un
verano de gran sequa y caor: a terra se mora de sed, os
campesnos estaban desesperados, a cosecha se haba agostado,
n una brzna de herba en todo e pas. Pero pocas pgnas
despus e hroe o a herona, camnan en e msmo verano, por e
msmo pas, dsfrutando con as fores rsueas que forecen en un
exuberante campo de trgo. Le escrb a autor que esa fata de
memora y esa chapucera me haban estropeado todo e bro. E
autor, sn embargo, no entr en dscusn sobre este asunto, a
vda era demasado corta y ya estaba en otros traba|os que
tambn urgan. Soamente contest que yo era un maestro de
escuea mezquno y que en una obra de arte reamente
mportaban otras cosas que esas bagateas. Afortunadamente no
todos os autores |venes pensan as. Me arrepent de m carta y
desde entonces no he vueto a escrbr nnguna parecda. Pero que
en una obra de arte, precsamente en una obra de arte, no
mporten a verdad, a fdedad, a eeganca, a pucrtud! Ou
ben que hoy exstan tambn autores |venes que saben expresar
bagateas con eeganca y pucra mnucosdad, con una gracosa
agdad que, como as habdades de os acrbatas, deben su
graca a un traba|o rguroso y una.escrupuosdad en e ofco.
De todos modos es posbe que yo sea un refunfun y un Don
Ou|ote ranco de a mora artstca. Acaso no sabemos todos que
e noventa por cento de todos os bros son escrtos y edos
rpdamente y sn responsabdad? Y que pasado maana todos
nuestros papees mpresos, ncudas ms crtcas, sern papeotes?
As que Por qu tomar as pequeneces tan en sero? Y por qu
cometer con un autor que escrbe cosas bontas para un da a
n|ustca de eero como s hubese escrto para a eterndad?
Sn embargo yo ya no puedo cambar de opnn sobre este
asunto. E comenzo de toda decadenca es dar por supuesto que
hay que tomar en sero as cosas grandes y no tomar en sero as
pequeas, que hay que respetar profundamente a a Humandad,
pero fastdar a os subaternos, consderar sagrados a Patra, o a
Igesa o e Partdo, pero hacer e traba|o de cada da ma y
chapucero; as comenza toda corrupcn. Contra eso so exste un
remedo pedaggco: de|ar de momento competamente a un
ado, en uno msmo y en os dems, as amadas cosas seras y
sagradas, como as convccones, as deoogas y e patrotsmo, y
drgr toda a seredad a o pequeo y mnmo, a traba|o de
momento. E que de|a reparar su bcceta o su cocna por un
mecnco, no pde de ste n amor a a humandad n fe en a
grandeza de Aemana, sno un traba|o decente y nca y
excusvamente por ste |uzga a hombre y hace muy ben. Por
qu habra de aer dstnto precsamente en e terreno nteectua?
Por qu un traba|o, por amarse obra de arte, no habra de ser
exacto y concenzudo? Y por qu habramos de pasar por ato os
pequeos errores tcncos en aras de as deas bontas? No;
vamos a dar a vueta a esta anza. Tambn en otras ocasones os
grandes gestos, acttudes o programas son a menudo anzas que a
dares a vueta nos sorprenden ya sea por e soo descubrmento
de que son de cartn.
+risis mundial ? libros
Respuesta a una encuesta
(19*')
Naturamente que exste una gran cantdad de bros buenos y
hermosos a os que deseo una gran dfusn. Pero no exsten bros
de cuya nfuenca se pueda esperar una me|ora de a stuacn y
una confguracn ms amabe de futuro. La crss que sufre
nuestro mundo ser, me temo, muy seme|ante a un ocaso y
aunque no egue a sero por competo, en desaparecern para
sempre, adems de otras muchas y querdas cosas, tambn
nnumerabes bros. Lo que ayer era todava sagrado, o que hoy
es todava respetabe y tene autordad para un pequeo crcuo
de hombres de esprtu, estar pasado maana socavado y
ovdado de todo, a excepcn de ese resto que es ndestructbe y
que consttuye a evadura de cada nueva creacn. Nunca
desaparecer mentras exstan seres humanos, es o nco
eterno que posee e hombre.
Este patrmono supremo de a humandad se encuentra
depostado en dversas formas y enguas. La Bba y os bros
sagrados de a Chna antgua, e Vedanta hnd y agunos bros
y coeccones de bros ms, son recpentes en os que ha
encontrado forma o poco que hasta hoy se ha descuberto. Esta
forma no es unvoca y estos bros no son eternos, pero contenen
a herenca esprtua de nuestra hstora. Toda a teratura ha
partdo de eos y no exstra sn eos: a teratura crstana hasta
Dante y hasta hoy es una emanacn de Nuevo Testamento y s
desaparecese toda esa teratura pero se conservase e Nuevo
Testamento, podran surgr de sempre nuevas teraturas.
ncamente os pocos bros sagrados de a humandad tenen
esa fuerza generatva y so eos sobrevven a os sgos y a as
crss mundaes. Es un consueo que no mporte su dfusn. No
necestan ser mones, n centos de mes os que toman
nternamente posesn de este o aque bro sagrado -o ms ben
son tomados en posesn por stos-, bastan unos pocos.
%ectura -a.orita (19#4)
Muchsmas veces me han preguntado: Ou es o que ms e
gusta eer?
Para un amgo de a teratura unversa a pregunta es dfc de
contestar. He edo varas decenas de mes de bros, agunos
varas veces, agunos muchas, y en prncpo estoy en contra de
excur de m bboteca y de crcuo de m smpata o nters
cuaquer teratura, cuaquer escuea o autor. Y sn embargo, a
pregunta est |ustfcada y hasta certo punto puedo contestara.
Se puede ser un omnvoro agradecdo y no rechazar nada desde
e pan negro hasta e omo de cervo, desde a zanahora hasta a
trucha, y sn embargo tener sus tres o cuatro patos favortos. Y
cuando un afconado pensa en a msca puede venre a a
cabeza Bach, Hnde y Guck, sn que por eso quera renuncar a
Schubert o Stravnsk. Y s me f|o ben, yo tambn me encuentro
en cada teratura con terrenos, tempos, tonadades que me son
ms afnes y querdos que otros: de os gregos me gusta por
e|empo Homero ms que os trgcos. Herodoto ms que
Tucddes. Tambn tengo que reconocer que m reacn con os
pattcos no es de todo natura y que me cuesta traba|o: en e
fondo no es quero y m profundo respeto haca eos no est bre
de un sentmento de obgacn, ya se trate de Dante o Hebe, de
Scher o Stefan George.
La regn de a teratura unversa que he vstado ms a menudo
en m vda y que seguramente he egado a conocer me|or, es esa
Aemana, hoy aparentemente tan ae|ada y convertda en eyenda,
de sgo entre 1750 y 1850, esa Aemana de a que Goethe es
centro y cumbre. A este terreno en e que me sento tan a savo
de decepcones como de sorpresas, a esos poetas, escrtores de
cartas y bgrafos, que son todos buenos humanstas y sn
embargo tenen cas sempre e aroma de a terra, de o popuar,
regreso sempre de todas ms excursones a o ms antguo y
e|ano. De una manera especamente drecta me haban
naturamente os bros en os que e pasa|e, a gente y e doma
me son famares desde m nfanca, aqu dsfruto esa dcha
especa de entender e matz ms decado, a ausn ms
escondda, a remnscenca ms eve; pasar de uno de estos bros
a otro que tengo que eer en traduccn, o que no posea en
absouto ese engua|e y esa msca orgncos, autntcos y
forecentes, me cuesta cada vez una conmocn y un pequeo
sufrmento. Naturamente dsfruto sobre todo con e aemn de
Sudoeste, e aemn y e suabo, so necesto nombrar a Mrke o
Hebe, pero me sento fez con cas todos os escrtores aemanes
y suzos de aquea poca afortunada, desde e |oven Goethe hasta
Stfter, desde Henrch Stngs |ugend Hasta Immermann y
Droste -Hshoff, y e hecho de que a gran mayora de estos
maravosos y querdos bros se encuentre hoy soamente en un
reducdo nmero de bbotecas pbcas o prvadas, consttuye
para m uno de os sntomas ms perturbadores y desagradabes
de nuestra terrbe poca.
Pero sangre, terra y engua materna no son todo, tampoco en
a teratura; exste adems a humandad y exste a sempre
sorprendente y gratfcadora posbdad de encontrar una patra
en a e|ana ms extraa, de amar o aparentemente hermtco e
naccesbe y de famarzarse con eo. Yo a descubr en a
prmera mtad de m vda en os testmonos de esprtu hnd y
despus en os de esprtu chno. Haca os hndes exstan, para
m por o menos, camnos y predestnacones, ms padres y
abueos haban estado en a Inda, haban aprenddo enguas
ndas y probado ago de esprtu de a Inda. Pero que exstese
una teratura chna maravosa y un humansmo y un esprtu
chnos que pudesen egar a ser para m no so querdos y
vaosos, sno o que es ms, un refugo esprtua y una segunda
patra, no me o haba magnado hasta ben pasados ms trenta
aos. Entonces suced o nesperado; yo que hasta entonces
haba conocdo de a Chna terara soamente e Sch Kng a
travs de a traduccn de Rckert, egu a conocer a travs de
as traduccones de Rchard Whem y otros ago sn o que ya no
sabra vvr: e dea chno-taosta de hombre sabo y bueno.
Savando a dstanca de 2.500 aos, tuve a suerte, yo, que no
s una paabra de chno y que nunca he estado en Chna, de
encontrar en a antgua teratura chna una confrmacn de
ntucones propas, una atmsfera y una patra esprtuaes que
hasta entonces so haba posedo en e mundo a que estaba
destnado por nacmento y engua. Estos maestros y sabos chnos
que nos descrberon os maravosos Dschuang Ds, La Ds y Mong
Ko, eran o contraro de os pattcos, eran sorprendentemente
sencos y estaban cerca de puebo y de o cotdano, no se
de|aban engaar y vvan vountaramente retrados y de manera
modesta; su expresn sempre es motvo de admracn y aegra.
Kung Fu Tse, e antagonsta de Lao Tse, e sstemtco y morasta,
e egsador y conservador de a costumbre, e nco sabo un
poco soemne de a poca antgua, es caracterzado en una
ocasn as: No es acaso aque que sabe que ago no es posbe
y sn embargo o hace?. Esta defncn revea una serendad, un
humor y una sencez para as que no conozco un e|empo parecdo
en nnguna teratura. A menudo penso en esa frase y en agunas
otras, tambn cuando contempo os acontecmentos mundaes y
as decaracones de aqueos que pretenden gobernar y
perfecconar e mundo en os prxmos aos y dcadas. Hacen
como Kung Tse, e Grande, pero detrs de sus actos no est su
certeza de que no es posbe.
Tampoco puedo ovdar a os |aponeses, aunque no me han
ocupado y enrquecdo tanto como os chnos. Pero exsta y exste
en e |apn, a que so conocemos -a gua que Aemana-
como pas guerrero, desde hace muchos sgos ago tan
grandoso y a msmo tempo dvertdo, tan profundamente
esprtua y a msmo tempo decdda y hasta rudamente orentado
haca a vda prctca como e Zen, una for en a que partcpa a
Inda budsta y a Chna, pero que so pudo desenvoverse en e
|apn. Penso que e Zen es uno de os benes me|ores que haya
popdo adqurr |ams un puebo, una sabdura y una praxs dgnas
de Buda o Lao Tse. Tambn me ha fascnado, con argas pausas, a
rca |aponesa, sobre todo su afn de sencez y concsn. No se
debe eer rca aemana moderna s se vene drectamente de a
|aponesa, porque nuestros poemas nos parecern
desesperadamente presuntuosos y rgdos.
Los |aponeses han hecho descubrmentos tan maravosos como
e poema de decsete sabas y sempre han sabdo que un arte no
gana por ntentar evtar a dfcutad, sno por o contraro. Una
vez, un poeta |apons escrb una poesa en dos versos en a
que deca que en e bosque an nevado haban forecdo agunas
ramas de crueo. E poeta do a eer su poesa a un entenddo y
ste e d|o, una soa rama de crueo es sufcente. E poeta
comprend hasta qu punto tena e otro razn y o e|os que
estaba an de a verdadera sencez, y sgu e conse|o de su
amgo y su poema es hoy an novdabe.
A veces a actua superproduccn de bros en nuestro pequeo
pas es ob|eto de bura. Pero s yo fuese hoy un poco ms |oven y
tuvese an fuerzas, no hara otra cosa que pubcar y edtar bros.
No debemos esperar con este traba|o en favor de a contnudad
de a vda esprtua hasta que os pases de a guerra se
recuperen, n debemos reazar ese traba|o como un negoco
coyuntura a corto pazo en e que no hay que ser demasado
concenzudo. La teratura unversa est en pegro por as nuevas
edcones hechas deprsa y ma, no menos que por a guerra y sus
consecuencas.
obre la palabra pan"
(1949)
Nosotros os escrtores dependemos de doma, es nuestro
nstrumento, y nade ega |ams a domnaro por competo; a
menos puedo decr de m, que desde que entr en a escuea hace
ms de setenta aos, no he hecho otra cosa ms tenaz y
contnuadamente que tratar de conocer y domnar a engua
aemana y que en eo me sgo sntendo como un prncpante
asombrado, que se de|a ntroducr maravado y medo asustado,
medo dchoso en os aberntos de afabeto, donde de un
pequeo montn de etras se pueden componer paabras, frases,
bros e mgenes grfcas de todo e unverso.
La base y os eementos prmordaes de engua|e son as
paabras. En e trato con eas descubrmos pronto que cuanto
ms antgua es una paabra, ms vtadad y fuerza evocatva
contene. Los nombres que Adn do en e paraso a os rboes y
as fores poseen otras y ms profundas fuerzas que os que ms
tarde es do e venerabe Lnn.
Nuestras enguas son todas bastante antguas, pero su
vocabuaro camba constantemente. Las paabras enferman,
mueren y desaparecen para sempre y en cuaquer engua nuevas
paabras venen a aadrse todos os das a fondo antguo. Pero
con este crecmento sucede como con cuaquer progreso:
podemos asombrarnos admrados de a capacdad que tene e
doma de nventar nuevas expresones para cosas nuevas, nuevas
condcones, funcones y necesdades de a vda humana, pero a
mraras detendamente notamos pronto que de cen paabras
aparentemente nuevas noventa y nueve son so combnacones
mecncas de fondo antguo, que en readad no son paabras
verdaderas y autntcas, sno soamente denomnacones
provsonaes. E nmero de vocabos nuevos que han engrosado
en os tmos sgos nuestros domas es enorme y asombroso,
pero su peso y su fuerza expresva, su sustanca ngstca, su
beeza y su autntco vaor son amentabemente pobres, a
aparente rqueza es una espece de fenmeno de nfacn.
S tomamos una pgna cuaquera de un perdco, nos
encontramos en seguda con docenas de estos vocabos que hasta
hace poco no exstan y de os que no sabemos s exstrn an
pasado maana. Esas paabras extradas a azar de una pgna de
perdco pueden ser: sucursa reparto de dvdendos oscacn de
rentabdad bomba atmca exstencasmo. Son vocabos argos,
compcados y pretencosos, pero todos tenen e msmo defecto,
carecen de una dmensn, cafcan pero no con|uran, no venen
de aba|o, de a terra y de puebo, sno de arrba, de as
redaccones, de as ofcnas de a ndustra, de os despachos de
as autordades.
Las paabras autntcas, desarroadas, ureas, perfectas son:
padre, madre, antepasados, terra, rbo, montaa, vae. Cada una
de eas es entendda tanto por e pastor como por e profesor o
conse|ero federa, cada una apea no so a nuestra razn, sno a
nuestros sentdos, cada una sugere una nube de recuerdos, deas
y evocacones, y cada una se refere a ago eterno, mprescndbe,
nsusttube.
A as paabras buenas, cargadas de sgnfcado, pertenece tambn
a paabra pan. So hace fata pronuncara y de|ar que penetre
en nosotros su contendo para que todas nuestras fuerzas vtaes,
as de cuerpo y as de ama, se sentan apeadas y movzadas.
Estmago, paadar, engua, dentes, manos haban tambn y en
e ama despertan m recuerdos; pensamos en a mesa de
comedor de a casa paterna, arededor estn sentados os querdos
y famares persona|es de nuestra nfanca, e padre o a madre
cortan os trozos de pan, cacuando su tamao y grosor, segn a
edad o e apetto de cada uno, de as tazas sube e aroma de a
eche caente de desayuno. O con una sensacn ntensa nos
asata e recuerdo de oor que vena a prmeras horas de a
maana, cas an de noche, de a casa de panadero, cdo y
nutrtvo, estmuante y tranquzador, despertando e hambre y ya
cas sacndoo. Vemos de nuevo a a ve|a crada poner a mesa,
coocar e grueso pato de madera sobre e mante y poner e pan
encma, e pesado pan con e suave bro de su redondez marrn
oscura y e mate povo de a harna en su ado pano, y |unto a
coocar e cucho grande con e sdo mango de madera y a
ho|a ancha.
Y tambn recordamos a travs de toda a hstora unversa as
mes de escenas e mgenes en as que e pan |uega un pape,
surgen ante nosotros as paabras de os poetas y muchas paabras
de a Bba, y en todas partes e pan tene |unto a sgnfcado
nutrtvo prosaco de a vda cotdana, uno ms ato, que ega
hasta a metfora de Savador a nsttur a Eucarsta. No podemos
enumerar todas as evocacones y todos os recuerdos, brotan de
os cuadros de os grandes pntores y de todos os mbtos de a
grattud y pedad humanas, hasta a msca mstca de a pasn
de |uan Sebastn Bach: Tomad, comed, ste es m cuerpo.
En ugar de una refexn tan breve se podra escrbr sobre a
paabra pan todo un bro.
E puebo, creador y conservador de engua|e, ha encontrado para
e pan expresones de caro y grattud de as que so necesto
nombrar dos para despertar de nuevo una sere de evocacones. E
puebo haba a menudo de querdo pan y cuando os taanos y
tessnos queren cafcar y eogar a aguen que es
verdaderamente bueno, dcen que es buono come pane.
%a palabra
(19G&)
Es una buena y agradabe notca que en e futuro una revsta
para a poesa acompae a a revsta ustrada. Le damos a
benvenda y e deseamos una arga vda.
La engua y a teratura aemanas tenen una extraa vda. Por su
rqueza de vocabuaro, sus formas gramatcaes y posbdades
artstcas de expresn, se encuentran con todo derecho |unto a
as enguas ms nobes de mundo, comparten penamente su
orguo y su modesta, su utdad y su obstnacn; han sdo
probadas, desarroadas, enrquecdas y refnadas por poetas y
pensadores de ms ato rango. Pero a dferenca de ruso, de
ngs y de a mayora de as enguas romncas, no tene detrs a
un puebo de afconados, crtcos, conocedores y entusastas, su
puebo y su espaco de accn no son propcos, su cudado, su
cuto, sus posbdades de nfuenca ms dferencadas y decadas,
estn mtadas a una degada capa cutvada que, por certo, no
es necesaramente sempre a ms vaosa de puebo. En os
pases de haba aemana se puede egar no so a acade y
mnstro, sno tambn a maestro, profesor y escrtor, sn saber
aemn, es decr sn tener una reacn autntca, natura, aegre y
segura con e propo doma. Tanto ms necesaro y deseabe es
por o tanto para os que pertenecemos a esa degada capa,
cuaquer refugo que se nos conceda, cuaquer apoyo que se nos
brnde.
Sobre a revsta patrocnada por DU no se podr formuar un
|uco hasta que haya superado un certo perodo de prueba. Lo que
ya me gusta hoy, antes de habera vsto, es sobre todo su nombre.
Se ama Das Wort (La paabra). As nscrbe una de as
paabras ms antguas y respetabes, autntcas y cargadas de
sgnfcado de doma aemn sobre su prmera pgna. Porque as
paabras no son guaes as unas a as otras por su contendo,
peso, antgedad, sentdo y fuerza, sno que exsten paabras
buenas, fuertes, profundamente enrazadas y paabras |venes, no
probadas, dudosas, fo|as que nacen y mueren con a moda. A a
paabra que consttuye e nombre de esta nueva pubcacn,
dedc e dcconaro de Grmm ms de 75 coumnas. Desde
tempos nmemoraes pertenece a todas as enguas germncas,
escandnavas y angosa|onas y tene ms sgnfcados que a
mayora de as paabras de nuestro doma. Tene ncuso una
rqueza rara y pecuar, dos puraes. Y sus sgnfcados van desde a
esfera sacra (en e prncpo era e verbo o a paabra, que no a
toquen) hasta e otro extremo, donde e doma, en una fase
tarda se refe|a a s msmo, se crtca y censura (paabras vanas
paabrero paabrera etc.).
Vamos a nterpretar esta hermosa cabecera como en as
expresones empear su paabra, cumpr su paabra,
comprometerse con a paabra dada, como una promesa que
obga y que nos promete mucho, sobre todo tomar en sero a
paabra y e engua|e desde su aspecto sagrado y sero, hasta su
aspecto dco y dvertdo.
SOBRE SUS EDITORES
,lbert %angen
'
(19&9)
En a noche de tmo abr mur, nesperadamente para todos,
e edtor Abert Langen en Munch a a edad de cuarenta aos.
Como edtor y fundador de Smpzssmus era ben conocdo y
os perdcos pubcan ahora artcuos y necrogcas, vueven a
decr o que todos ya sabemos y recaentan cosas pasadas.
Vovemos a or que Langen era e yerno de B|rnson, que durante
agunos aos vv persegudo en e extran|ero por ofensas a a
Corona, que tena buenas reacones con Pars, etc. Agunos
enemgos aprovechan a ocasn para reprochare de nuevo haber
pubcado una edcn francesa de Smpzssmus y de haber
venddo os defectos secretos de Aemana a su eterno enemgo.
En readad, se dstrbuyeron durante unos aos semanamente,
por deseo sobre todo de os artstas parsnos, as cuatro pgnas
prncpaes de Smpzssmus con una traduccn francesa de os
chstes, en agunos centenares de e|empares, o que produ|o
seguramente ms gastos que ganancas. As sucede con todas as
eyendas y sn duda podran mnmzarse os mrtos de Langen
atrbuyndoos en gran parte a a suerte y a casuadad. Pero a
suerte y a casuadad no acuden a cuaquera y no todos saben
hacer ago con eas, y ms de un |oven edtor aemn ha hecho o
mposbe por crear ago reamente nuevo y audaz sn que de sus
esfuerzos saese un Smpzssmus.
He odo decr muchas cosas de Abert Langen, agunas
exageradamente buenas, otras exageradamente maas y no voy a
dscutras ahora. Durante agunos aos he tratado mucho con ,
personamente y a travs de cartas, y he egado a conocer a un
hombre competamente dstnto a todo o que haba odo de .
Ahora que se ha do y que penso en y trato de recordar os
encuentros que tuvmos, todo se reduce a unos cuantos
momentos, a unos cuantos ademanes. Recuerdo unas veadas en
a casa de Langen en Munch, unos va|es en automv, unas
7
Eine tunde !inter Mitternac!t fue edtada por Eugen Dederchs.
entrevstas en su ofcna y, curosamente, recuerdo perfectamente
e da en que v a Langen por prmera vez. Vno desde Constanza
con una ancha motora un da que duvaba y estuvo una hora
conmgo y a pensar en vuevo a vere exactamente como era
entonces, actvo y dnmco, de una aegra cas nfant y a msmo
tempo obedente y hasta dc en a conversacn. Este hombre de
fc entusasmo y g esprtu de empresa, estaba hecho para
vvr entre personas creatvas con taento, para estmuar y
reazar, para empu|ar y ser empu|ado. Levaba a cabo sus negocos
con e afn mpusvo de deportsta, tenaz o tranquo, nteresado o
|uguetn, como o hacen as personas nervosas, pero en todo caso
con sncerdad y entrega. Hoy poda abandonar un proyecto de
ayer, pero e que consegua retenere e nteresare
personamente, poda traba|ar con maravosamente. Dos veces
ntentamos ser dpomtcos cuando surgeron pequeas
dferencas, y en ambas ocasones vovmos a qutarnos a mscara
con una sonrsa comprendendo que era una tontera perder por
pequeas cuestones a naturadad y espontanedad de contacto
persona.
Langen no tena un sstema. Daba tempo a tempo y tena a
sufcente ntucn para eegr a menudo o me|or entre a gente y
as ofertas que se e presentaban. Era capa( de despachar en
unos mnutos cuestones de mportanca que no e nteresaban
personamente, y pensar y medtar ncesantemente sobre asuntos
aparentemente pequeos una vez que haban despertado su
nters. Poda concur un negoco con mucha rapdez y facdad, y
dscutr argo y tenddo sobre a forma ms adecuada de ayudar a
un escrtor o artsta necestado que e nteresaba. Y ayud a ms
de uno. Cuando se despertaba su afecto e nters poda ser de
una sorprendente decadeza. Caro que cuando ese nters fataba
o desapareca, de|aba que as cosas sguesen su curso. De este
modo todos sus negocos y empresas nunca marchaban de una
manera sstemtca y reguar, segn prncpos y fundamentos
mpersonaes, sno ms ben de manera apasonada, rpda y
temperamenta, en todo caso de una manera absoutamente
persona y vva.
Haca e arte y a teratura Langen tena reacones entraabes,
no como edtor y pubcador, sno como afconado y conocedor de
taento. E msmo escrba a veces, en varas ocasones tradu|o
ben artcuos y bros franceses y pubc agunos artcuos ges y
ben escrtos. Sus empresas edtoraes, sobre todo sus dos
perdcos, formaban parte de su vda y tenan mucho ms que
una mera mportanca comerca, pero nunca quso hacero todo
msmo, n corregr a todo e mundo como sueen hacer, a
parecer, os edtores detantes. Tena confanza en sus
coaboradores y a veces ntervena con sugerencas y deseos, pero
nunca con correccones y rdenes. Y eso que como edtor
reazaba una actvdad vaosa. Su rpda fantasa y sensbdad no
toeraban e estancamento y sus buenas reacones con Pars
fueron muy tes tanto para e Smpzssmus como para
Mrz. La dea de a paz, y especamente a de un acercamento
amstoso con Franca, era para una cuestn prmorda. Esas
reacones francesas fueron an ms vaosas y querdas que as
noruegas y no so tradu|o y edt con entusasmo a B|rnson,
Hamsun y Lagerf, sno tambn a muchos franceses. Y s entre
stos hubo escrtores de evasn de poco peso, Langen msmo no
es conceda mucha mportanca y tena una reacn mucho ms
ntma con os bros fnamente rncos de Anatoe France.
Abert Langen poda ser muy sugestvo e nteresante en as charas
anmadas de su casa hosptaara o en as exctadas reunones de
redaccn, pero donde me resutaba ms atractvo, era fuera, en
os va|es y as excursones. Entonces este hombre g, nervoso,
actvo, de as grandes empresas y a fama pegrosa, poda dsfrutar
con aegra nfant de buen tempo, a prmavera, e otoo y a
foracn de os frutaes. Le veo sentado en su automv, tocando
con bro e caxon, radante de aegra, o descansando un cauroso
da de prncpo de verano en una pradera de a montaa. No
dsfrutaba a naturaeza sentmentamente, sno con frescura y
agradecdo como un no, y en sus dos tmos aos gozaba entre
preocupacones, traba|o y negocos con su nuevo |ardn y a casta
que haba construdo en . Con e msmo entusasmo haca obras y
modfcacones en su casa, y en cada vsta a Munch me encontraba
as habtacones decoradas de manera dstnta y os muebes
cambados de sto. Compraba cosas antguas, as mandaba
restaurar, tena sempre traba|adores en casa, enseaba aegre
un reo| o una taza ve|os, dsfrutaba cambando y transformando,
y sn embargo senta apego a todo o que amaba, sobre todo a os
hermosos pasa|es de Seck, de os que tena cogados en sus
habtacones ms que nngn coecconsta.
Me resuta extrao que este hombre ncrebemente actvo,
estco, ectrco, est muerto y todava no me puedo magnar
Munch y a edtora y as redaccones sn . Seguramente se ver
que muchas cosas segurn funconando ben sn . Pero tambn
veremos o que nos fata y no ser poco.
Recuerdos del impli(issimus"
(192G)
He edo e Smpzssmus desde e prmer da de su
pubcacn. En aquea poca, a segunda mtad de os aos
noventa, desempe un certo pape en m vda, en e sentdo de
que yo, que no tena nngn nters por a potca, me vov
gracas a crtco y revouconaro. Esta nueva revsta satrca fue
en a Aemana de 1896 un fenmeno exctante y magnfco.
Recuerdo cmo me agt y entusasm, sobre todo una sere de
ustracones de Hene ttuadas Durch das dunkeste
Deutschand (A travs de a Aemana ms oscura). En readad,
e esprtu de a pubcacn no era aemn, vena de Pars y
conssta en aquea maravosa mezca, tpcamente parsna, de
arte y potca que en Pars hzo que muchos |venes artstas y
teratos vvesen a vda potca tambn de una manera
conscente y crtca.
A prncpo fueron sobre codo as ustracones de Hene, de Bruno
Wke y Bruno Pau, as que me atra|eron; especamente Hene me
caus una profunda mpresn. Luego me gust desde e prncpo
a guerra decarada a a hpocresa y sobre todo a ucha
consecuente y dnmca contra a persona de Emperador. Porque
a m tambn me haba resutado sempre snestro y
profundamente antptco ese persona|e.
Personamente entr en contacto con a revsta satrca que
mentras tanto ya era famosa, en e ao 1905. Abert Langen vno
a verme un da a ago de Constanza a ofrecerme que coaborase
en a pubcacn. Poco despus partcp tambn, |unto con
Ludwg Thoma, en a edtora de Langen en a fundacn de
Mrz, cuya seccn potca, nfuencada fuertemente por
Conrad Haussmann cumnaba tambn en a ucha contra e
rgmen persona de Guermo II.
Con varos fundadores y coaboradores permanentes de
Smpzssmus mantuve durante aos estrechas reacones
amstosas y as, en aqueos aos entre 1905 y e comenzo de a
guerra, mentras fu un coaborador frecuente de a revsta, pude
conocer bastante ben as fuerzas y os resortes nternos de a
redaccn. Dos cases de esprtus creaban a revsta y e daban
su fuerza. Uno era nternacona, aberto, pacfsta, y a msmo
tempo cutvado y ago hedonsta -este esprtu formado en Pars,
estaba representado por Abert Langen. E otro esprtu de a casa,
representado por Ludwg Thoma, era nacona, eno de entusasmo
haca o popuar-nacona, a menudo poco crtco en e terreno
artstco, pero sano, aegre, |uven, vta, sempre dspuesto a a
mpertnenca contra todas as autordades y tambn a a mera
provocacn.
Con a muerte de Abert Langen empez a morr aque esprtu
nternacona de Smpzssmus y, a comenzar a guerra, trunf
Thoma frente a as tendencas orgnaes y me|ores de a revsta.
Desde e prmer da ament profundamente esta vctora, aunque
tena mucho apreco a Thoma. En e verano de 1914 e
Smpzssmus debera haber suspenddo su pubcacn o haber
contnuado con todos os medos posbes -ncuso se poda haber
pensado en un trasado a Suza- su ve|a ucha contra e
emperador, contra e esprtu de os subofcaes y a |ustca
cassta. No o hzo y as desaparec de a escena como fuerza
europea. Sgu pubcando dbu|os encantadores, adqur
tambn vaosos coaboradores artstcos, pero aque poder de a
verdad, de a acusacn e ndgnacn autntcas, que me haban
hecho eer un da sus me|ores pgnas con ansedad, se haba
perddo. Certo que Thoma no fue un cobarde caudcante, se
tomaba absoutamente en sero su patrotsmo y su esprtu bco,
pero a revsta haba reazado a funesta adaptacn a a guerra,
haba renuncado a a crtca contra e propo goberno en favor de
una afortunada campaa satrca contra os enemgos externos.
E Smpzssmus no ha encontrado un sucesor, hoy sgue
sendo, desde e punto de vsta artstco, a me|or revsta satrca
de Aemana y aunque no posee ya aquea fuerza, n rrada
aquea fascnacn que me cautvaba en su prmera aparcn, e
deseo an muchos aos de xto. O|a tenga a fuerza de hacer
rer pensando a otra nueva generacn.
%a editorial de Eugen )iederic!s
(19&9)
Hace agunos aos estaba sentado a atardecer en e bacn de un
hote de Basea con e edtor Dederchs escuchando sn ntervenr
su entrevsta con uno de sus autores. Dederchs entr en caor y
empez a habar de su edtora, pero no de a que exsta, sno
con a que soaba y a que deseaba construr. Era un bonto
atardecer de prmavera y yo oa con asombro y satsfaccn como
aque hombre hababa de sus negocos y proyectos como s fuesen
asuntos de corazn.
Desde entonces este edtor ha pubcado un nmero mportante
de bros y ampado su edtora de una manera muy persona. Con
su modo temperamenta de actuar ha encontrado amgos y
detractores, ha tendo xtos con agunos autores y graves
fracasos con muchos, pero ha segudo mperturbabe su
programa, y hoy como ayer, sgue edtando soamente bros de
cuyo vaor no duda, y que de agn modo e parecen mportantes
y tes para nuestro tempo. Como en su abor no es en absouto
partdsta y no traba|a para una comundad mtada pero segura,
como hacen muchas edtoraes regosas, consttuye entre sus
coegas un fenmeno sorprendente y reamente grandoso y
merece sn duda una atencn especa.
Eugen Dederchs tene sn duda e dea de reunr en su edtora
a todos os autores que prometen ser un estmuo para a cutura
aemana. Y como no es mezquno, y adems tampoco est
sometdo a a parcadad de pensador y de autor orgnaes, sno
que est eno de ncatvas y entusasmo espontneo, ha hecho de
su edtora no tanto un estrecho camno savador y una senda de
conocmento, como un |ardn que so contene cosas bontas y
buenas, pero que no necesta renuncar a as contradccones y a a
varedad. Parece ncuso que a este edtor deasta e atrae dar a
cada bro o, a menos, a cada orentacn de su edtora un
contrapeso o un antpoda. Cutva a os mstcos, su contempacn
sn mgenes y su conocmento drecto esprtua, pero opone a
este mundo nmedatamente un contraste, a predcar a cutura
vsua, a aegra mundana y as artes pstcas. Estos
antagonsmos, de os que se podran encontrar muchos en su
edtora, no nacen a parecer de a casuadad de a oferta terara
y de as nfuencas de os autores, sno de a necesdad persona
de edtor de coecconar y aceptar generosamente e mayor
nmero posbe de fuentes de conocmento y documentos de a
cutura.
De todos modos as pubcacones de a edtora se encuentran,
en su totadad, ba|o e sgno de un optmsmo aegre. Con enormes
sacrfcos ha edtado en aemn toda a obra de Ruskn, uego a
Emerson, a Whtman, a muchos humanstas. Y o que encontramos
en fosofa nueva, actua, sgue sempre camnos anogos. La
orentacn de Schopenhauer y a de os hndes eran hasta ahora
extraas a a edtora. Pero ahora que proyecta una coeccn de
os documentos regosos ms mportantes de a Hstora, tendr
que abordar tambn este terreno.
De esta coeccn espero mucho. Por o dems tambn me
parece, para decro en seguda, que e gran mrto de este edtor
no est en su nfuenca sobre a produccn actua, n en a
seeccn que hace de sta, sno sobre todo en sus nuevas
pubcacones. Los Wege zur deutschen Kutur que Dederchs
nos ofrece a travs de agunos pensadores modernos, me parecen
en parte cae|ones sn sada y sueos, y a sus autores no es
hubese vendo ma una ectura de exceente tratado de
Schopenhauer sobre a cudrupe raz de a ey de a causa.
Naturamente que hay aqu tambn excepcones, ncuso agunas
muy bontas y dgnas, entre as que hay que nombrar con respeto
agradecdo sobre todo a Arthur Drews. Pero a restante fosofa
optmsta postvsta de esta tendenca tene un ntenso oor
escostco y recuerda a veces mucho a os humanstas cuyos
me|ores conocmentos aparecen sempre envuetos en una
espesa capa de retrca.
Me parece, repto, que e gran mrto de a edtora de Dederchs
resde en su traba|o en favor de as buenas obras antguas. En
este terreno tene evdentemente gusto y buenos conse|eros, y
hace, a menudo con grandes sacrfcos, un traba|o oabe y dgno
de apauso, a que hay que conceder y desear toda case de xtos.
E nuevo catogo de su edtora ha aparecdo ba|o e ttuo
Wege zur deutschen Kutur. Da una vsn vaosa de as
ntencones y a acttud fundamenta de a edtora, y se encuentra
en todo caso muy por encma de muchos productos aemanes
parecdos. Certo que hace propaganda de sus bros, tambn de
os que no son mpecabes, pero o hace en un tono y en una
forma que excuyen ya de entrada a pbco reamente mao.
Haba de sus bros no como un comercante de su mercanca,
sno como e predcador de sus deaes, como e dscpuo de sus
maestros. Y Dederchs puede hacero. Ya externamente ha tratado
sus bros sempre con respeto y ha hecho muchas edcones de
e|empar beeza sn pedr por eas os precos descarados de as
edcones para bbfos que estn ahora de moda y generamente
son edtadas con menos esmero. Tambn ha descuberto a
tempo antes que otros edtores, y so se e puede comparar en
este aspecto con a edtora Inse, a feadad de as
encuademacones modernas y ha hecho cosas buenas en e
aspecto forma y matera. Es uno de os pocos edtores que
saben que en un bro encuadernado e ado prncpa y ms vstoso
es e omo (a mayora de os edtores hace sus encuademacones
para e escaparate y no para a bboteca) y que para
encuademacones, que han de durar, hay que empear materaes
que a enve|ecer no se vuevan feos, sno a ser posbe ms
bontos.
Como muestra e catogo, Dederchs ha creado en os trece aos
de su actvdad una edtora mportante. E nceo o consttuyen
os fsofos en e sentdo ms ampo, y en nmero y vaor
predomnan as nuevas edcones de tesoros antguos.
Recordemos brevemente a Patn, Potno y Gordano Bruno. Ms
mportantes, ncuso reamente sgnfcatvas e nestmabes, son
as edcones de mstcos aemanes. Mester Eckhart y a Deutsche
Theooga son obras que esta edtora ha recuperado para
nosotros y tenemos motvos de no estare menos agradecdos que
o estuvo Schopenhauer en su da por a edcn de Pfeffer. Para
os sectores ms ampos, tan mportantes para os edtores,
Eckhart no ser nunca egbe, para as personas pensantes e
nteectuamente vvas, es como os Vedas, Patn y e Nuevo
Testamento, una obra mperecedera.
En con|unto, a edtora de Dederchs ofrece a magen de una
empresa comerca drgda de una manera competamente
persona que renunca a atraerse a pbco de una manera barata
y que est basada por competo en a confanza en os buenos
nstntos y as necesdades reaes de os ectores. Estos no
concdrn sempre con os crteros e ntencones de edtor, cuyo
optmsmo puede evar a agunas decepcones, no so
comercaes. No obstante, y a pesar de todas as dudas sobre a
posbdad de educar a puebo y sobre a segurdad absouta de
estos Wege zur deutschen Kutur, nos aegramos no so de a
exceente abor reazada ya por a edtora, sno tambn de a
frescura persona y a fe audaz de toda su acttud. Es orgna y su
reacn con as ve|as cuturas es corda, postva y no es esa
bsqueda cansna entre trastos ve|os y ese rastreo mpotente tras
nuevos estmuos que mperan actuamente en muchos catogos
de edtores.
+on moti.o del '& ani.ersario de 1 Fisc!er
(1929)
No creo que m edtor y yo tengamos muchos rasgos parecdos.
Sera adems una pena. Tenemos funcones tan dstntas. Pero ago
s tengo en comn con : a tenacdad, a matcuosdad, e no
sentrme en seguda satsfecho, e buscar cnco pes a gato. A eso
se aade e cumpr a paabra, a formadad en os acuerdos y de
este modo he tendo durante 25 aos no so una reacn
agradabe con m edtor, sno que tambn he aprenddo a querere
y admrare.
Recuerdo de 1 Fisc!er
(19*#)
Durante trenta aos he conocdo a Fscher como edtor y con a
experenca crec m respeto y se convrt con os aos en un
afecto autntco y corda.
Nuestra reacn empez en m poca de Basea, cuando yo
escrba m prmera novea. Aguen ense a Fscher m pequeo
bro basense, Hermann Lauscher. E ey m bro y me nvt
en una breve nota a que e presentase agn nuevo traba|o. Yo era
un |oven autor desconocdo, y me aegr mucho que ago mo
hubese egado a as manos de tan famoso edtor y que e hubese
anmado a probar suerte conmgo. Fscher tuvo que esperar
agn tempo hasta que pude presentare Peter Camenznd y,
como este prmer bro mo que se pubcaba en Fscher fue para
m y para un xto, a ambos nos resut fc estar contentos
e uno con e otro. Con os aos egu a conocer tambn e
sentdo de responsabdad de Fscher haca aqueos de sus
autores cuyo xto matera era ms escaso; he habado varas
veces con sobre Em Strauss y e v preocupado, tratando muy
seramente de descubrr as causas por as que un autor tan
mportante y reconocdo por a crtca, no encontraba a
popuardad que segn nuestra opnn mereca. Tambn me
gustaba or sus prudentes |ucos, sempre tratando de ser
ecunme, sobre otros autores que e present o recomend.
Entonces yo no comparta sempre su opnn, n estaba sempre
conforme, a menudo me pareca que tena una acttud
excesvamente fra haca m manera de ver as cosas y ms
preferencas, me pareca que era demasado dfc provocar su
estusasmo. A veces pareca exstr entre y yo una dferenca de
edad mayor que a de os aos. Poco a poco fu adqurendo una
mayor experenca y fu comprendendo por encma de ms
deseos personaes a funcn de edtor. V que Fscher tena de
su edtora, tanto de a que ya exsta como de a que se estaba
formando, una dea determnada, que persegua con un gran
sentdo de deber, pero tambn con un nstnto desperto. Con e
tempo conoc a otros edtores que me gustaron o mpresonaron
por un momento, pero nunca me he arrepentdo de haberme
quedado con Fscher. A no se e poda arrastrar en un rato de
eufora y con un vaso de vno a proyectos audaces, como suceda
con Abert Langen o Georg Mer. Pero en e trato con Fscher
haba una constanca y una confanza que no he encontrado en
nngn otro. En cuestones comercaes e he moestado poco y
hubo pocas desavenencas entre nosotros. En agunos asuntos
esencaes, cuya mportanca descubr ms tarde, a comprobar
cmo eran tratados por otras edtoraes, a edtora Fscher era
de una confanza e|empar que nunca defraudaba. Sempre
agradec sobre todo e esmero y a atencn con que a edtora
trataba os textos. Cuando se estaba mprmendo un nuevo bro o
una nueva edcn no so se respetaban ms deseos y correccones
con a mxma exacttud, sno que tambn se me consutaban
paabras o sgnos dscutbes. Aunque nunca estuve en a casa
edtora de Fscher en Bern, puedo atestguar que en ea se
traba|aba con pucrtud e|empar. Cartas no contestadas o edas
sn atencn, retrasos en pequeas nformacones, dsgustos por
respuestas poco amabes e mprecsas, todo eso no suceda a.
A travs de esta reacn de confanza y respeto entre e edtor
mayor y e autor |oven, y de a satsfaccn de autor con e buen
orden de a casa a a que se haba confado, surg poco a poco,
con a ayuda de encuentros personaes no demasado frecuentes,
ago as como una amstad. Lentamente descubr e aspecto
entraabe de aque hombre que tan ben evaba ms asuntos y
que me qutaba traba|os fatgosos de os que no me quera ocupar
yo msmo, egu a conocer ms a fondo su carcter equbrado,
pero en readad de una naturaeza decada y vunerabe, y en os
tmos aos vv agunas horas en as que su conversacn y su
mera presenca me aegraron y enaron de caor. En os tmos
aos era a veces conmovedora a sonrsa amabe y ago ndefensa
con a que renuncaba, por su sordera, a entender penamente o
que se deca en una conversacn. Aquea sonrsa poda ser un
poco meancca, pero a ratos tena tambn un are de pcarda
como s nsnuase que esa retrada a a sordera era a veces un
avo y un refugo.
Con esa sonrsa ha quedado pap Fscher en m recuerdo.
+arta de -elicitacin a Peter ubrkamp
(2= de mar(o de 1941)
Ouerdo amgo:
Cuando hace poco estuvste en Badn y Zurch y vovmos a
habar un par de veces, ya me haban encargado agunos amgos
comunes que aadese a nuestro regao de cumpeaos una
fectacn, y sent este encargo, como cuaquer encargo
seme|ante, como un peso agobante. Porque s ben es certo que
me gusta desear a ms amgos toda case de parabenes y de
estrechares a mano o nvtares a un vaso de vno cuando se
presenta a ocasn, tambn es verdad que no me gusta hacero
pbca y ofcamente: entonces me sento sempre un poco
dsfrazado y rdcuo y deseara mandar a dabo toda a comeda
de a festa y de as fectacones. A eso se aade que cada vez
me cuesta ms traba|o escrbr en parte por os achaques propos
de a edad, en parte por un resto de vandad de autor; e que en
su da utz con gusto y pacer de artsta e engua|e y a puma
pero ha perddo a aegra de hacero y ha expermentado e peso
cada vez ms grande de carcter dudoso de esta actvdad no se
sube ya sn sensacn de angusta y vrtgo a a cuerda fo|a y as
me tenes sentado detrs de m mesa de traba|o, apurado por
este encargo que me atosga desde hace unas semanas como
unas angnas y trato de averguar o que en readad debo decrte.
Lo humano y prvado entre t y yo, e hecho de que seamos
amgos, que nos aprecemos y nos deseemos a fecdad es ago
que se sobreentende. Es, como dcen os fsofos, un hecho y
habra que ser ms |oven, ms gero, tener ms taento que yo,
para expresar esto de una manera ms ampa y decoratva que
con un apretn de manos. Amstades entre hombres,
especamente aqueas que han surgdo entre hombres de edad
avanzada son tanto ms secas y acncas cuanto ms cordaes
son, y hay pare|as de amgos de sesenta, setenta y ms aos cuyos
sentmentos no necestan otra expresn que un En fn... o un
Bueno, a tu saud.... Tambn para nosotros sera sufcente, y
sobre todo en un acto soemne, un anversaro, un ensayo genera
para a corona de aure y a necrogca. Suponendo ncuso que
aguna vez nos dsemos e gusto de expresarnos mutuamente
nuestra smpata y amstad, no se o daramos a os otros, a os
testgos, oyentes y espectadores que asstran dvertdos,
emoconados o tambn asqueados a ntercambo de sentmentos
y paabras bontas entre dos ve|ectos. No, nosotros nos
abstendremos, amce, y no so por prudenca.
Otra posbdad ya ms atrayente de saudo y efusn en un
anversaro sera de|ar caer a mscara de pudor y decr todo o
que uno sente, dar renda sueta a a crtca y a a ra sempre
reprmdas. Eso sera otra cosa; e ntercambo de opnones tendra
ms nteresantes resutados que os abrazos emoconados con
fondo musca. Pero tampoco me atrae. Y o esenca de
seme|ante crtca y controversa ya me fue arrebatado
desgracadamente hace tempo por a Gestapo de Hter, que tras
a nvasn de Hoanda, en medo de os combates y as vctoras,
se tom, en su escrupuosdad y metcuosdad, a moesta de
fotocopar cudadosamente y presentarte agunas paabras de
crtca y censura que yo
1
haba escrto una vez sobre t a una
edtora hoandesa, en un momento de ma humor; en aqueos
momentos es hubese vendo muy ben enemstarnos. No recuerdo
ya, gracas a Dos, as paabras textuaes de m crtca, pero estoy
seguro de que tenan pes y cabeza. Los artfces de a Hstora
tambn nos han estropeado esta dversn, como tantas otras. Y
s ntercambsemos nuestras opnones sobre eos, os artfces
de a Hstora, querdo Peter, nterpretaramos un bonto y
armonoso do, pero no sera a msca de festa dnea para tu
sesenta anversaro.
Mordsquear a puma, que antguamente soa dar tan buenos
resutados, ha cado desgracadamente en desuso debdo a as
poco sabrosas y caras estogrfcas, s no ahora sera e
momento de echar mano de este recurso eststco. De modo
que tengo que prosegur y o hago avanzando haca a pregunta
que me moesta desde que hce a promesa precptada de
escrbr esta fectacn, a pregunta es: en qu se basa e
afecto que sento por t? Ou e da ese sondo pecuar que se
dferenca perfectamente de de ms otras amstades? Hace vente
y hace trenta aos cuando todava era scogo, o a menos se
me tena por ta, no hubera poddo n hacer n contestar esta
pregunta, porque entonces an no nos conocamos. No nos
conocmos personamente, n hcmos amstad hasta dos o tres
aos antes de comenzar a segunda guerra munda, durante m
tma y breve estanca en Aemana. Te v entonces en una
stuacn amenazada, pero reatvamente brante, como sucesor
y ugartenente de querdo S. Fscher, dspuesto a sacrfco y a a
ucha como un cabaero y a pesar de que pensbamos de manera
parecda sobre o que se avecnaba, an no habbamos de as
terrbes uchas n de os sacrfcos a os que te evara tu eatad
quzs demasado nobe. De todos modos eras ya entonces un
partsano de a resstenca contra os mtodos y as deoogas
de terror mperantes y debo haber tendo agn presentmento,
una vaga dea de as pruebas y sufrmentos que te esperaban,
porque en m afecto por t haba ya en aque bonto encuentro
en Bad Esen ago as como temor y compasn. Tus
experencas durante tu va|e nferna por as crcees y os
campos de concentracn de Hter demostraron agunos aos
ms tarde cuan fundamentados estaban m compasn y m
preocupacn. Y cuando saste destrozado pero vvo de aque
nferno, comenz pronto a nueva prueba y e nuevo tempo de
sufrmento que an hoy no est superado y que quzs sea ms
amargo que aqu, porque no te enfrentabas a enemgos y dabos,
sno a antguos amgos que, a excepcn de unos pocos, te
abandonaron y pagaron tu eatad con ngrattud. Entonces a
menos tuve a posbdad de ayudarte y mostrarte m eatad.
Tenamos en aque tempo otras preocupacones que hoy, y en
parte eran preocupacones que a pesar de su reatva trvadad,
ncuso rdcuez, tenan que sustraerse a a comuncacn escrta
y a os o|os de a censura aemana. Los nazs no se panteaban n
a prohbcn forma de ms escrtos n a desnaconazacn de m
persona aunque tanto os escrtos como a persona es resutaban
muy antptcos. Pero ya haca tempo que yo no era subdto
aemn y aunque ms bros fguraban en a sta de a teratura no
grata, yo gozaba de a smpata de certos crcuos en Aemana, a
os que no se quera provocar; adems ms bros se vendan en e
extran|ero y producan a os todopoderosos un pequeo dnero de
boso en dvsas. De modo que todo se reduca a repetr
constantemente a comerco brero y a a prensa o poco agradabe
que yo era y por o dems hacer a vsta gorda cuando as breras
no exponan ms bros en e escaparate o en e mostrador, pero os
vendan con una sonrsa de cupabdad. En ugar de a prohbcn
se haba encontrado otro medo de presn: no se conceda pape
para as nuevas edcones de bros no gratos. Por esta razn haba
desaparecdo desde haca agunos aos e bro Betrachtungen
que contena ms ensayos sobre a guerra anteror, y uego
surgeron cuestones y probemas extraos con bros que
necestaban una nueva edcn. Ya he ovdado a mayora de
estas cuestones, pero me acuerdo an de dos. En m voumen de
poemas Trost der Nacht (Consueo de a noche) muchos
tenan dedcatoras a amgos, y entre eos haba tambn |udos y
emgrantes. Me preguntaron s estaba dspuesto a emnar esos
defectos. Senta afecto por aque bro y quera savaro, as que
suprm as dedcatoras, naturamente no so as ndeseadas, sno
todas. Con Godmund e probema fue dstnto. Este bro
contena agunos prrafos sobre antsemtsmo y persecucones de
|udos en a Aemana de a Edad Meda, y surpmr esos prrafos
hubese sdo una concesn a os nazs a a que no podamos
prestarnos. As que este bro desaparec gua que as
Betrachtungen y no vov a edtarse hasta despus de a
segunda guerra perdda.
S a compasn y preocupacn |ugaron y |uegan sempre un
pape en nuestra reacn, no fue nunca a compasn de segunda
categora que puede sentr ocasonamente e fuerte frente a
db, e que est seguro frente a pobre dabo. En nuestro caso
suceda ms ben que en todas as ocasones en as que parecas
amenazado, acosado y desamparado, yo senta en tu ser y en tu
pacenca una case de amenaza y vunerabdad afn a m propo
ser. A menudo te deseaba, cas con raba, ms dureza, ms
capacdad de defensa y ms agresvdad y menos toeranca,
menos resgnacn y, sn embargo, eran precsamente esa fata de
dureza, esa toeranca y esa resgnacn as que yo entenda y
senta en e fondo de m corazn, y as que despertaban m afecto.
Peter, s ms fuerte he excamado aguna vez y te he querdo
precsamente porque no eras ms duro. Pero no quero hacer
scooga y anazar hasta qu punto nuestra amstad se basaba en
as dferencas y hasta qu punto en as seme|anzas de nuestras
naturaezas. No vamos a segur nsstendo en eo. Con un egosmo
puro te deseo hoy que tus fuerzas no decagan en mucho tempo.
Hay edtores de sobra que pueden vvr sn autores, pero no
sucede o contraro.
La vda que evas es competamente a|ena y poco parecda a a
ma, una vda sn descanso, ncmoda, repeta de gente, va|es,
vstas, amadas teefncas, arrastrada como por e torbeno de
una centrfuga. Lo hacen muchos, o hace a mayora. Pero t a
pesar de todo rradas tranqudad, nunca me resutas nquetante,
raramente te he vsto de otra manera que acosado y cargado y,
sn embargo, nunca mpacente. Tenes dentro de t ago
profundamente crstano y a msmo tempo sereno, orenta, un
sopo de Tao, una unn ocuta con e nteror, con e corazn de
mundo. Sobre este mstero pensar an a menudo.
,migo Peter
(1949)
E 28 de marzo fue e 68 anversaro de Peter Suhrkamp. Lo
ceebr en un hospta de Frankfurt, enfermo de muerte. Yo e
rega Morgenstunde m tma poesa, adornada con una
acuarea. Ense m regao a os amgos que e vstaban y beb
tambn un poco de champn. Tres das despus, en a maana de
31 de marzo, mur. He perddo a ms fe amgo y a ms
necesaro.
Cuando se muere un amgo, nos damos cuenta de en qu medda
y con qu matz especa o qusmos. Y hay tantos grados y
matces de amor. En genera suee demostrarse entonces que
querer y conocer es cas o msmo; que a a persona que ms se
quere es tambn a a que me|or se conoce. E grado de door
que se sente en e momento de a prdda no es decsvo,
depende demasado de nuestro estado de nmo en ese nstante.
Hay pocas, das, horas en que aceptamos a fugacdad de as
cosas y a ey de enve|ecmento y a muerte, en esos momentos
a notca de una muerte nos afecta como afecta en otoo un
sopo de vento a rbo; se estremece geramente, suspra un
poco, de|a caer suavemente un puado de ho|as marchtas y
vueve a sumrse en su paz soadora. En otros momentos, e door
por a msma muerte ardera como fuego o sera como un hachazo.
Tampoco es o msmo que una muerte nos sorprenda o que a
hayamos esperado, temdo a menudo o antcpado en a fantasa.
As suced con m amgo Peter. Durante aos sus amgos e
quseron como a un ser sufrente, gravemente amenazado,
stuado en permanente proxmdad de a muerte. An poda en
una conversacn anmada, a veces apasonada, rradar vda y
energa, pero cuando uego e veamos deante de su casa dar un
par de pasos nseguros de enfermo, e cuerpo ato geramente
ncnado haca adeante, os brazos cogando sn fuerza, e rostro
rgdo mrando con o|os cansados e pasa|e, o cuando en medo de
una chara anmada e sobrevena un ataque de tos, esa tos
terrbe, spera, estremecedora que todos temamos, una tos en a
que su querdo rostro se desfguraba y congestonaba, cuando se
evantaba entamente y con dfcutad de a sa y nos abandonaba
con un gesto de resgnacn, entonces sabamos a qu atenernos y
en cada despedda temamos que fuese a tma.
Por eso a notca de fna de Peter no me sorprend n aarm.
E door no me sacud, n quem, se tom tempo, y todava no
he termnado de sufrro. Pero muy pronto a magen de amgo ha
expermentado dentro de m esa transformacn, esa
consodacn y carfcacn propas soamente de as mgenes de
os seres perfectos que son muy vaosos e mportantes para
nosotros, ncuso que converten en nuestra memora y galera6
nteror de mgenes a os muertos en seres perfectos. Porque
hay muertos a os que nunca consderamos n amamos
perfectos. M amgo haba camnado desde haca aos a mte de
a vda y en agunos momentos haba adqurdo para m esa
dstanca que normamente so a muerte confere a nuestros
seres querdos. Peter haba regresado de nuevo de esa e|ana,
de a dgndad de condenado a muerte a a vda cotdana de ser
vvo y actvo, de a superordad de aque que ha sabdo
sobreponerse, a a atmsfera de nstante y a casuadad. Pero
ahora que ya no era posbe ese regreso, yo vea y senta que
Peter haba pertenecdo desde haca tempo ms a os seres
perfectos, suprarreaes (no me gusta decr transfgurados), que
a os que vvan conmgo en e msmo nve. Infuy tambn e
hecho de que yo conocese a poca de su gran prueba, pues en a
ms gubre poca de Aemana fue condenado a muerte y, como
Dostoevsk, so se sav poco antes de a e|ecucn. A eso se
aada su enfermedad desesperada.
En cada despedda nos mrbamos con a pregunta tcta en os
o|os: Nos voveremos a ver de nuevo? y: Sers t o ser yo
e que desaparezca antes?. Pero en m fuero nterno sempre e
haba vsto a , que era mucho ms |oven, ms cerca de a
muerte. A pesar de ser ms |oven y de tener a menudo una
aparenca adoescente, cas demasado |oven, haba sdo e ms
maduro y mayor de nosotros dos. De as dos acttudes y
temperaturas vtaes que haban determnado aternatvamente su
vda audaz y cas aventurera, a pasva y resgnada se haba
mpuesto. Porque toda su vda se desarro entre os dos poos de
una acttud audaz, de una vountad de accn creatva y
pedaggca y de deseo de asamento, senco y soedad.
Desde e martro de Peter Suhrkamp en a crce y e campo de
concentracn, de que so escap por casuadad y en e caos de
derrumbamento aemn, su saud ya muy quebrantada en a
prmera guerra se haba roto e corazn estaba gravemente
daado y so una parte de pumn estaba sana. S a pesar de
todo no se mt a vegetar durante agunos aos, sno a vvr
ntensamente y a reazar cosas mportantes, fue gracas a a ve|a
y perdurabe raza campesna que haba heredado. Cuando ya
estaba gastado y consumdo, esa herenca tenaz mantuvo a
sombra an en pe y e permt reazar esfuerzos cas ncrebes.
Esta reserva de tenacdad, de proxmdad a a terra, de sentdo
de orden y de fuerza pacente, estuvo toda su vda en confcto
con su temperamento y su carcter ndvduaes que e evaron a
rechazar a herenca paterna, a evtar a patra, a cambar a
menudo de profesn, y a conqustar, soo e ndependente, e
mundo como profesor, sodado, ofca, dramaturgo, redactor,
edtor y escrtor. Cuando vova aguna vez de vsta a as terras
paternas como o descrb en un reato de beeza e|empar, era
a un extrao y un ncomprenddo. Pero cuando estaba habando
con un |oven terato exctado, un hombre de negocos nervoso, un
drector de escena o un actor, su engua|e ento odemburgues,
tena un efecto domestcador, tranquzador, que apeaba a a
refexn y en sus horas buenas, toda a sabdura campesna
pacente y tenaz de sus padres hababa por su boca.
Su entusasmo por eer y escrbr sufr mucho en os tmos
aos y se extngu cas ba|o a presn de traba|o permanente de
su profesn. Su pasn por a pedagoga y e teatro permanec
vva hasta e fna. Su nters ardente por e escenaro, por hacer
vsbe y audbe a teratura, estaba tan prxmo a mpuso
creatvo de educador apasonado como a de edtor empeado en
producr a beeza, producra convncentemente, senca y
duraderamente.
En nuestra amstad, como en todas as amstades, haba una
base de afndad, de seme|anza en as apttudes y en a acttud
ante a vda: os dos tenamos a sensbdad y obstnacn de
artsta, a necesdad poderosa de ndependenca, a ambos nos
haban egado nuestros antepasados un orden y una mora
exactos y severos, que despus de su transgresn beradora
seguan actuando en secreto pero con fuerza. Sn embargo,
como en toda amstad, eran as dferencas as que sobre esta
base comn encendan una y otra vez e nters y e amor. Cada
uno tena pecuardades, tendencas y costumbres que e otro
deseaba sempre crtcar, y que, a pesar de todo, e resutaban
atractvas, dvertdas o conmovedoras. Exsta entre nosotros un
respeto mutuo que no permta que se produ|ese nunca otra
crtca que a amstosa y toerante. Cuando Peter me conoc yo
era e mayor, e que haba trunfado, e autor que haba edo
cuando era muchacho y, uego, ms tarde, en e punto crtco de
su carrera despus de a guerra, cuando dudaba entre a
resgnacn competa y a dsposcn vacante a comenzar de
nuevo, yo fu su ms poderoso apoyo. Yo en cambo admraba en
, an ms que a edtor y escrtor de taento, a persegudo y a
hroe, a hombre que haba sufrdo y soportado cosas
nfntamente ms terrbes y adversas que todos ms dems
amgos.
A amgo Peter se e quera mucho, su encanto era grande y no
so cuando |ugaba conscentemente con . Tambn en sus
horas negras y sucdas, cuando quzs se e regaaba o a menos
se tena ganas de hacero, haba que querero. Sobre todo me
gustaba vere cuando traba|aba por a maana en m bboteca o
en a terraza. Tena entonces sus papees y gaeradas, a puma y
e pz coocados con tanto decoro y sentdo de orden sobre a
mesa y estaba tan sencoso, atento, concentrado e nmerso en
su traba|o como un San |ernmo. Mucho dara por poder vover a
vero as.
Despus de su muerte recb de os amgos, coegas y ectores
muchas cartas de condoenca, a ms bonta de Rudof Aexander
Schrder. Me envaron tambn agunos perdcos con
necrogcas todas enas de eogos tanto para e edtor e|empar
como para e vaente uchador y mrtr de os aos de horror. De
su obra como escrtor y poeta se hababa ya mucho menos,
desgracadamente demasado poco, y con demasado
desconocmento. Su obra terara no es muy ampa. Nosotros, sus
autores y amgos hemos edtado sus Escrtos escogdos en dos
bontos vomenes con motvo de su 60 y de su 65 cumpeaos,
fue un hermoso regao y e hzo usn. Pero esos dos vomenes
fueron pubcados en una pequea edcn no comerca, sus
escrtos no estn por o tanto a vuestro acance, a no ser que
ses propetaros de as tmas coeccones de a Neue
Rundschau.
Afortunadamente anmamos a Suhrkamp a que edtase en e ao
1957 sus escrtos ms bontos y potcos en una edcn
econmca. Entonces rega a agunos de vosotros e pequeo y
entraabe bro. Se ama Munderoh, ttuo de una novea que
Suhrkamp empez a escrbr durante su prsn preventva como
preso potco a fna de 1944. La obra qued como fragmento,
pero as aproxmadamente cen pgnas de esta obra mportante
que reatan a vda de Peter como |oven maestro de puebo, me
son ms gratas que agunos bros famosos de nuestro tempo y
que agunos bros vanguardstas a os que Peter se dedc como
edtor con entusasmo conmovedor. E vaoso voumen contene
adems agunas obras en prosa que consdero decddamente
cscas y que deberan fgurar en todos os bros de ectura
aemanes, especamente Besuch (Vsta) y Apfegarten
(Manzanar). Me|or prosa no ha escrto nade en nuestro tempo.
No es dfc hacer |ustca a a obra de un hombre que ha actuado
sobre rodo en pbco. Mucho ms ocuto y, en tmo trmno,
soamente accesbe a a ntucn afectuosa, queda su
sufrmento. Y cuanto mayor y ms profundo, menos habar de
. Sn embargo Peter cont tambn parte de sus numerosas
vvencas horrbes a sus amgos cercanos, con buen humor y
serendad, por e|empo e hundmento de su bonta y querda
casa bernesa en una noche de bombardeo o a fantstca odsea
de su regreso de campo de concentracn. Eran sufrmentos,
prddas y pruebas que haba superado, un captuo concudo.
Raramente y con tmdez auda a as peores experencas y
tormentos sufrdos en e nferno hterano, hasta a so poda
segure a fantasa de afecto compasvo. Todos conocemos e
grave sufrmento fsco de sus tmos aos.
Pero eso no es todo. E, que era tan querdo, que saba
conservar a autordad con tan poco esfuerzo, vv os aos
despus de a tma guerra en una gran soedad, sn fama, sn
comoddades, sn cudados, en un prmtvsmo asctco, so
parcamente deseado, en un asamento desesperadamente
obstnado. Y a soedad y e abandono, a fata de hogar, tenan
un equvaente nteror que en aguna conversacn ntma
tocamos. E haba vvdo a snestra hstora aemana, os
atsonantes tempos de grandeza, as guerras, as derrotas, a
revoucn, a barbare, as destruccones y a fna a
reconstruccn, y en a Aemana afanosa, trunfa, amercanzada
haba partcpado en reconstrur, en producr e magro, en tener
xto. Y sn embargo, pronto penetr con su mrada cara y trste
hasta e fondo de aquea fera de traba|o, de ovdo, de a
ambcn y de os deros de grandeza, haca ya tempo que no
crea en a readad nteror, en a autentcdad de mundo en que
vva y desempeaba un pape mportante. Aque mundo e
de|aba fro y no se senta a gusto en . Sendo un hombre que
dsfrutaba tanto con a vda y estando tan ben consttudo para e
pacer, mur probabemente contento de de|ar detrs de s toda
aquea msera.
Me permto a ndscrecn de ctar una frase de una carta de R. A.
Schrder: En qu soedad ha padecdo Suhrkamp e nferno de
sus tmos doorosos aos, en os que, a pesar de todo, fue capaz
de reunr e vaor para mantener una acttud toerante, generosa,
dgna, tambn en sus errores.
Cuando en a conversacn o ectura me encuentro con a frase
ya estereotpada de a Aemana verdadera o autntca o
secreta, veo a fgura ata, degada de Peter. Y tambn veo a
Schrder.
INTRODUCCIONES A ENSAYOS LITERARIOS
obre literatura narrati.a moderna
Prlogo a -uturos artculos mensuales literarios
)e $ermann $esse desde Laien!o-en am 2odensee
(19&4)
Desde hace agunos aos Aemana y a prensa aemana se han
vueto tan teraras que es moda tomar terrbemente en sero y
anazar con e mayor detenmento as correntes ms recentes
de nuestra teratura y tomare e puso a todas horas como a un
enfermo grave. Como s se tratara de movmentos burstes se
observa y descrbe cuaquer pequeo movmento que vaya de
reasmo a neorromantcsmo, de estetcsmo a a nueva fe, de
Netzsche a Hcke. Podra pensarse que nuestros poetas traba|an
dvddos rgurosamente en escueas y que para e ndvduo es
de nfnta mportanca a corrente a a que se ha adherdo.
En a readad as cosas son afortunadamente dstntas. Los
escrtores, en a medda en que vaen ago, no se preocupan -hoy
tan poco como ayer- de as correntes y os grupos. Los drgentes
y portavoces de as nuevas sectas teraras no sueen ser
escrtores, sno empresaros, y su empeo es que se habe de
eos durante un par de meses o aos.
Ve|os y sdos autores, como e maestro Whem Raabe y otros,
vveron toda su vda tranquamente a margen, vean nacer y
desaparecer de a escena una escuea sacrosanta tras otra, y
seguan creando sus exceentes obras sn nmutarse. Y entre os
artstas pstcos, entre os que forece un esprtu sectaro
parecdo, se han retrado an ms enrgca y decddamente os
me|ores. A fn y a cabo cuando me encuentro con una persona
trato de eer en su mrada, en su manera de habar, en su
expresn y sus gestos, su verdadero ser, su temperamento, su
esprtu y carcter y no pregunto prmero por su regn, su
opnn potca, por e cub a que pertenece etc. Por qu
habramos de actuar de otra manera con os escrtores y sus
bros? Lo que es dstngue y hace vaosos no es precsamente a
corrente y a manera que tenen en comn con tantos otros,
sno a novedad, orgnadad y personadad. De qu me srve
saber que ste o aqu es un smbosta, un naturasta, un aumno
de Maeternck o un amgo de Stefan George? Ouero saber s
tene una manera propa de vvr y ver, s es un artsta o
soamente un vrtuoso, s crea seres vvos o pompas de |abn, s
su engua|e tene un perfume y un rtmo personaes. Ouero saber
s tene ago que decrme, s su bro puede ser un amgo y un
consueo o soamente un pasatempo, s tene sangre y ama o s
so es un bro.
De|emos entonces para os parsnos y berneses a casfcacn
segn etquetas de moda, y tambn a muttud de hbes
vrtuosos y especastas, cuyo arte consste en pesar as paabras
como povo de oro y verter vno medocre en recpentes vaosos.
No renuncamos por eo a a ordenacn y a a comparacn,
tampoco a a observacn eventua de nfuencas amatvas que a
menudo pueden tener e mxmo nters. Observamos asmsmo
con desconfanza a os autores que en ugar de un programa de
partdo muestran a fasa sncerdad de os artstas naconaes y que
con orguosa modesta se aman meckenburgueses, hessenses o
suabos. En un escrtor autntco se descubrr fcmente su
naconadad sn su ntervencn conscente; no har de o
provncano y oca o ms mportante, por e contraro buscar os
aspectos humanos ms profundos y destacar as partcuardades
so como acentos decados, como matz y medo para aumentar a
verosmtud.
Contempadas desde estos puntos de vsta habr ceebrdades
teraras que perdan quzs mportanca y vaor, pero en tota
nuestra teratura narratva -que es aqu nuestro tema- no es
pobre en nuevas fguras esperanzadoras. Los dstntos nombres y
obras quedan reservados para os prxmos nformes mensuaes.
Aqu so hago agunas observacones generaes.
Como resutado de as dos correntes prncpaes ms |venes de
nuestra teratura, a naturasta y a esttco-artstca, observamos
en a ms recente narratva, |unto a una ampacn de terreno
temtco, sobre todo un mayor esmero en e aspecto tcnco,
prncpamente en e doma y en e arte de a composcn. E
nve medo se ha eevado consderabemente -en tota, es un
resutado saudabe, con e que sn embargo est reaconada
nuestra superabundanca en reatos tcncamente buenos y
humana y cuturamente sn contendo.
La ampacn de campo temtco consttuye una venta|a nada
desdeabe. Especamente en a novea resuta reconfortante
observar que a supremaca de as hstoras de amor empeza a
tambaearse. Los autores se atreven de nuevo a narrar ms a
menudo vdas enteras y a escrbr noveas cuyo contendo no es una
hstora, sno a evoucn de una personadad, una vda humana
entera, e crecmento y a ucha de un ama. Tambn es un
terreno cas competamente nuevo a hstora nfant profundzada
scogcamente. En todos |os tempos grandes escrtores se han
sentdo atrados por este maravoso tema, pero eran casos
asados y en genera se mtaban a a autobografa. Desde que a
vda de no es observada con tanto cudado y entusasmo por os
pedagogos y scogos (Preyer, Suy, etc.) a teratura se ha
adentrado tambn con nueva aegra en e mundo proftco de
os nos.
En e tmo tempo se oa decr a os estetas que a novea estaba
enve|ecendo como forma artstca y que dentro de poco estara
antcuada. Estos orcuos gustan por o vsto a os tercos y de vez
en cuando parecen necestaros. En readad, no conozco nnguna
dcada de a hstora de a teratura en a que se hubesen
escrto tantas noveas buenas como en a tma. Pero aunque no
fuese as, y aunque a paabra novea se pasara de moda, qu
ms da? Ta vez otro terco descubra pronto que eer bros es
ago antcuado que no tardar en desaparecer de todo. Oue
sgan as! Pero mentras haya vda sobre a terra, as personas no
de|arn nunca de contarse o que han vvdo y o que a experenca
es ha egado. Y entre eas habr sempre agunas para as que o
vvdo se converte en expresn y smboo de remotas eyes
unversaes, que ven en o mudabe y casua a huea de o dvno y
perfecto. Oue estos escrtores amen a sus obras noveas o
reveacones o hstoras de ama o como queran, no es demasado
mportante.
Caro que s por novea entendemos prncpamente a novea
de evasn, a hstora nventada de manera arbtrara, a teora
de enve|ecmento tene ms sentdo. En este aspecto han
me|orado reamente mucho as cosas. En comparacn con os aos
ochenta, no tenemos quzs una teratura me|or pero s un pbco
me|or formado, ms teraro. En os tmos aos as noveas de
puro entretenmento no han conocdo xtos ggantescos. Cas
todas as narracones con xto tenan por e contraro vaor
teraro y humano. Otro probema es que Frenssen y Beyeren
tengan dez veces ms edcones que Keer y Mrke. E gran
pbco no quere buscar sus bros, prefere tomar as novedades
que e egan a casa y cuanto ms contemporneo es un bro,
ms o apreca.
En os tmos tempos no han escaseado este tpo de obras. La
mayora de as noveas modernas nuevas se han ocupado
ampamente de as correntes de tempo y de as cuestones
cuturaes contemporneas, y certos autores deben seguramente
agunos xtos teraros a su nters temperamenta por as
cuestones y necesdades de tempo. Tambn abundan os bros
con tendenca manfesta y no son os peores. Ms oabes y nobes
son sn embargo os pocos cuyos autores buscan menos o actua
que o eternamente humano. E que soamente es terato,
observador y narrador, hace ben en no traspasar e crcuo de o
actua, de o nteresante; e verdadero escrtor nos conmover
sempre ms profundamente y nos enrquecer ms cuando
entone e antguo canto de a creacn y as usones humanas.
En a produccn novestca ms recente fueron reatvamente
raras as obras de fantasa pura, esa case de teratura tan bea
como pegrosa que renunca a a reacn drecta con a vda
cotdana, e ncuso en certo modo, a tempo y a espaco, y cuyos
maestros fueron nuestros prmeros romntcos. Parece como s
despus de una poca de sobrevaorar e eemento puramente
teraro hubese surgdo un nuevo gusto por o postvo y rea que
se manfesta tambn de una manera muy notabe en una afcn
a o popuar.
En e terreno de a novea corta y de cuento descubrmos
fcmente dos correntes esencamente dstntas. Una tende a a
dsoucn de a forma estrcta de a novea corta, a mpresonsmo
de boceto, de fragmento, de a magen nstantnea. La otra, por e
contraro, se nteresa por a perfeccn, a conservacn y e
desarroo de a tcnca csca de a novea corta, por una rgurosa
economa de os recursos de a ntrga; en una paabra, por a
composcn. En ambos gneros podemos admrar a artstas
extraordnaros de engua|e, pero e pegro de vrtuossmo
artstco est demasado cerca y estropea agunos buenos
taentos. Hay agunos maestros en este terreno decado, agunos
buenos novestas y dos o tres buenos narradores de ancdotas,
pero son muy pocos. E nve medo no es muy ato y a mayor
parte de o que se hace hoy en este esto, no es ms que
perodsmo teraro.
Srvan estas notas como progo a ms futuros nformes
mensuaes. En eos no qusera crtcar, sopesar paabras, sno
escoger en cada caso o me|or de o nuevo y caracterzaro. En a
medda en que sea posbe este traba|o, ser apoyado a msmo
tempo por a pubcacn de prueba de ecturas. Comenzo esta
actvdad con a aegre convccn de que cada ao no se pubcan
tan pocas obras teraras buenas como se supone a menudo y que
en nuestro puebo a afcn a o autntco, reamente bueno se
encuentra en manfesto crecmento.
Besoros desconocidos
(19&')
En os tmos aos se ha producdo repetdamente e hecho
asombroso de que obras teraras aemanas hayan acanzado
edcones atas y en poco tempo se hayan venddo por decenas de
mes de e|empares. A pesar de o esperanzador que fue y es este
fenmeno, para e puebo que ee no sera deseabe que se
convrtese en una moda permanente eogar, comprar y eer todos
os aos uno o dos bros de moda. Nuestra teratura narratva
actua, que es a que nos nteresa aqu cas excusvamente, no
produce so una o dos obras nuevas notabes a ao.
Los breros y os crtcos pueden comprobar cas a daro o
mprevsbes que son os caprchos de azar y e favor de a
muttud. Se pubcan smutneamente dos noveas, ambas por
buenos edtores, ambas ben presentadas y de msmo preco,
ambas son comentadas favorabemente en muchos perdcos -y
mentras una no se vende, a otra alcan(a6 una edcn tras otra.
Por qu? Nade o sabe. En todo caso e vaor teraro y humano
de bro no es decsvo, porque precsamente as obras muy
buenas sueen marchar ms despaco. Y cmo es posbe que
un autor sea conocdo y acance ncuso a fama con un soo bro,
habendo pubcado otras obras guamente buenas que pasaron
nadvertdas?
E crtco profesona contempa una y otra vez con door os
escasos resutados que produce su traba|o. Lbros haca os que
toda a crtca dstnguda ha adoptado una acttud negatva
acanzan, a pesar de todo, e xto gracas a a pubcdad y otras
astucas comercaes. Y otras obras, sobre as que os crtcos
conocdos escrben en os grandes perdcos en os trmnos ms
eogosos, permanecen cas ovdadas. E crtco profesona, a que
esperan todas as semanas bros nuevos, tene raramente tempo
y ocasn de vover sobre esas obras n|ustamente ovdadas por e
pbco y de nterceder de nuevo por eas. Y sn embargo sera
necesaro. S sobre cuaquer pubcacn nueva se nforma y |uzga
a menudo con demasada puntuadad por qu no se puede
escrbr de vez en cuando sobre un bro que ha sdo pubcado
hace cnco o dez aos, pero que para os grandes crcuos de
ectores es an desconocdo, es decr, nuevo? S en su da no se
escucharon os |ucos que o recomendaban, quzs hoy sean
tendos en cuenta. Por eso audremos en nuestra revsta de vez en
cuando a estos bros buenos, especamente de a teratura
novestca, no para especastas y crcuos teraros estrechos,
sno para todos. No se tendrn especamente en cuenta
exqusteces potcas para sbartas mmados, n prmeros ntentos
de |venes prncpantes. Los prmeros consguen sus compradores
sn nuestra ayuda, para os otros traba|a a crtca dara.
No me atrevo a estabecer yo soo una sta de os bros buenos
aparecdos en os tmos aos con a que nuestro puebo pueda
reparar un pecado de omsn. Pero recordar de vez en cuando
estas obras es cto y no hace dao. Comencemos hoy con
agunas.
He amado a os bros en cuestn tesoros desconocdos
porque e pbco no os conoce todava n os ha hecho suyos.
Hay an otros tesoros que permanecen ocutos o se ovdan, pero
no por cupa de pbco, sno de os edtores. Hay escrtores de
pocas anterores de os que no exsten edcones o so edcones
nsufcentes. Cunto tempo pasar an hasta que encontremos
una edcn de |ean Pau? Novas, Hdern y Hoffmann han sdo
reedtados de manera convenente tmamente. Aparte de |ean
Pau, fata Arnm, fata Wabnger, fata una buena versn nueva
de os bros popuares aemanes y agunas cosas ms.
Mentras nuestros edtores derrochan tanto saudabe u|o en
pape, tpos, ornamentacn y encuademacn, tenemos a agunos
escrtores querdos e mportantes en edcones competas, pero
baratas y medocremente mpresas. Por qu no puedo regaare a
m mu|er una bonta edcn de Echendorff, un Lenau ben
presentado, un Grmm de aspecto agradabe (pero no ustrado)?
Conozco a muchos que a cambo de estos bros renuncaran
gustosamente a as numerosas novedades de muchos escrtores
actuaes mpresas en pape hecho a mano y en pergamno.
%ibros baratos
(19&=)
Poco a poco va habendo bastantes bros baratos, y en genera
aqueos que necestan ecturas econmcas os encuentran y
utzan. Otra cosa son os regaos. La gente de dnero regaa de vez
en cuando bros a nos, famares y amgos, a menudo
e|empares caros e nnecesaros, como a teratura para |ovenctas
que se regaa para a confrmacn etc. Regaar, sn embargo,
bros a gente de escasos medos, especamente a empeados y
srventes, es todava poco frecuente. Porque e reparto de escrtos
propagandstcos regosos o potcos, de teratura padosa
nstructva y cosas por e esto est muy extenddo, y
seguramente se hace con a me|or ntencn, pero cas nunca
acanza su ob|etvo, ms ben suscta a bura y crea maa sangre.
Utmamente se persgue con empeo y quzs con certo xto a
teratura barata y pornogrfca. Pero a teratura padosa de os
foettos no es a menudo mucho me|or, y desde e punto de vsta
esttco, es por o menos tan maa como esas noveas pocacas y
de sucesos, desacredtadas con razn. En todo caso, para e ector
bre de pre|ucos, es aburrda, anodna y repusva, rrta por su
ntencn excesvamente subrayada y causa ms dao que
provecho. S doy a m crada un brto edfcante, La padosa Ida
o a bendcn de Seor en a vda de una srvente, pensar
prmero que pretendo educara como a una coegaa y no eer
nunca ta cosa o o har a dsgusto. En segundo ugar dr con
razn: seguro que no ee esto. Pero s e doy un bro de
Gotthef, Keer o Raabe, a menos no ver nnguna ntencn
avasaante, probabemente o eer y uego no se sentr educada
y tuteada, sno ncuda entre os que son mayores de edad.
Precsamente as navdades son un buen momento para regaar
un bro a os srventes. Se es regaa ropa, vestdos, cgarros,
quzs sn escatmar dnero; y por unas monedas se es podra
aadr agn brto que en e peor caso ser gnorado y en caso
favorabe podr dar mucha aegra y frutos. Prestar bros no hace
e msmo servco: Por un ado e que ha recbdo e bro prestado
sente e deber de eero en un pazo no demasado argo o a
menos de devovero; adems sempre hacen ms usn as cosas
propas que as prestadas. E que recbe un bro regaado o ee
mucho antes que e que o recbe prestado.
Regaar bros se ha convertdo hoy en ago reamente senco.
Por poco dnero se pueden adqurr cosas buenas. Agunos de ms
amgos tenen a bonta costumbre (que yo tambn practco a
veces) de de|ar en sus va|es, en os ugares donde se hospedan
su ectura de va|e sempre que se trate de bros baratos. Los
srventes que descubren uno de estos brtos de Recam o
contempan no so con a curosdad de que encuentra ago, sno
tambn con a certeza de que no es ago sn vaor y destnado
expresamente a eos: es a ectura de os seores...
A menudo omos ob|etar que as obras de os grandes autores no
son para a masa, como as margartas no son para os cerdos.
Pero eso son tonteras. E pegro que pueda tener una buena obra
para un ser ngenuo no es n a mtad de grande que e de os
perdcos que egan a manos de todos, e ncuso que e de a
Bba. Y aunque un ector poco cutvado no descubra en a
Fhnen der seben Aufrechten (La bandera de os sete
ntachabes) todas as beezas y no capte todos os encantos,
dsfrutar en cambo con ms bertad e nters con o concreto, se
alegrar76 y aprender y a fna quedar ago de efecto
nconmensurabemente refnado de a teratura autntca.
Robnson y hasta Guver, que nuestros h|os aman y een, fueron
en su tempo bros puramente teraros para ectores cutvados
teraramente. Tambn es fc equvocarse sobre a capacdad de
as personas sencas para captar a beeza. En arqutectura y
|ardnera hemos vueto en muchos casos despus de todos os
refnamentos, a modeos campesnos, reconocendo as que e
sentdo de a beeza no resde necesaramente en o que
amamos cutura. Por eso podemos de|ar tranquamente a un
poeta en manos de os ectores sencos. Agunos bbfos que
tenen grandes bbotecas dsfrutan a sus poetas con menos pacer
y entusasmo que cuaquer hombre senco que se encuentra
casuamente con e Fausto o Don Ou|ote. Las hstoras de
caendaro de Hausfreund (E amgo de a casa) de Hebe
han perdurado tenazmente entre d puebo, a menos en a patra
de autor, y ms de uno que se consdera muy cuto, no sabe que
esas hstoras son quzs o me|or que haya escrto |ams un
narrador aemn.
Tambn habra que regaar ms bros a os nos. Aqu e pegro
de que so ean por obgacn es an menor; porque un no
sano, con padres medanamente sensatos, de|ar a un ado muy
deprsa y sn dudaro todo o que e resute extrao e mpropo. No
quero decr que haya que atborrar a os nos con ectura. Hay
que dares bros so cuando se desperta a necesdad y e deseo.
A menudo se regaa a un muchacho por navdades, o e da de su
cumpeaos, uno o dos bros, e|empares caros ustrados, que
deben bastare para unos meses, ncuso para un ao. Sn
embargo se puede satsfacer en cada caso as necesdades con a
ayuda de edcones popuares econmcas. Caro que con os nos
sempre hay que cudar que as edcones que ean no es
estropeen a vsta.
Braducciones
(19&=)
La hermosa dea de una teratura unversa en traduccones
parece que se est convrtendo entre nosotros poco a poco en
una carcatura.
Tanto entre os fabrcantes dedcados a satsfacer as necesdades
de as masas como entre os estetas y bbfos est cada vez
ms de moda evar a mercado productos extran|eros de todos os
tempos, remotos y generamente medocres, con mucho rudo y
aspaventos. Agunas de estas traduccones tenen seguramente
vaor y sentdo y se comprende que a agunos escrtores con un
acusado taento forma es atraga traducr a aemn poesa
francesa, espaoa, taana. Entre as numerosas traduccones de
Verane, Baudeare, Carducc, Hereda, Verhaeren, Brownng hay
agunas de gran nters aunque con estos traba|os dsfrutan cas
ncamente os escrtores, ya que todo su vaor es forma y su
encanto resde en contempar a ucha entre dos domas cuyas
compe|dades y tensones entende en readad so e que traba|a
con e doma. Lo esenca de un poema se suee perder ncuso en
a me|or traduccn, sobre todo a traducr as enguas romncas:
en e me|or caso surge ago nuevo que so tene con e orgna
una afndad genera. Traducr, por e|empo, un buen soneto
taano a aemn sn perder a forma estrcta, n voentar as
paabras es prctcamente mposbe. Un poeta puede aprender
mucho en este empeo y quzs sur|a ago bueno, pero o esenca
de orgna se perde.
A estas traduccones de artstas se aaden as nnumerabes
traduccones de noveas medocres francesas y de otros pases
que son en todos os sentdos danas y perncosas. La fbua de
a teratura unversa resuta rdcua cuando se contempa a
bbografa de nuestras traduccones, donde se pueden encontrar
cantdades de teratura barata y semartstca, pero nunca a obra
competa ben traducda de Gog, Faubert, Turgenew, etc. Esto
hay que reprochrseo a os edtores que precsamente en este
terreno traba|an muy ma aconse|ados y desorentados.
%ectura de .acaciones
(191&)
Sn duda nade se va de veraneo para eer bros. No obstante hay
muchas personas que so en esta poca tenen tempo para una
ectura tranqua, y e que no tena ntencn de eer se ve
obgado a hacero por os das de uva y otras crcunstancas.
Segn m experenca, no hay para as vacacones propsto me|or
que no eer n una soa nea y uego nada ms agradabe que
apartarse de ese propsto con un bro nteresante cuando se
presenta una buena ocasn.
Los seores que va|an con nos, mu|eres y srventes a mar o a
as montaas, sueen pensar ben o que han de evar consgo. No
suee suceder que una dama no se d cuenta hasta Ostende de
que e fata su nuevo vestdo de noche, y desde a maeta de cuero
hasta os povos dentfrcos, se prev metcuosamente todo o
necesaro. Tambn se busca compaa y se prefere va|ar a
msmo ugar de descanso con un prmo o amgo que con un
enemgo morta. Luego se ege con cudado e hote y con todo
esmero una habtacn, y pronto se sabe dnde se srve e me|or
caf y e Psener ms fro.
Taes precaucones me parecen perfectas. Pero a msma dama
que desde e sombrero hasta os botnes ha sopesado ben o que
eva, que es tan prudente a a hora de eegr a sus amgos y que
no se conformara en absouto con ventanas de orentacn norte,
esa msma dama pasa sus das de uva bostezando con bros
maos porque, naturamente, no ha evado bros consgo y
depende de os que e ofrezca e brero oca. Pero ste no se
somete a as fatgas de traba|o de temporada con fnes ddctcos,
y de todos modos no dspone de un stock demasado grande. Su
nters es vender e mayor nmero posbe de e|empares de
agunos pocos bros comercaes. De este modo e banquero y a
nsttutrz, e |uez y e chfer compran as msmas memoras de una
prncesa que se fug, a msma novea pocaca y a msma stra
de cuarte, porque esos son os bros de a temporada. Las
msmas personas que tenen en casa sn eer as obras competas
de Goethe, no se evan nunca un voumen o dos cuando se van de
vacacones y compran todos os aos de nuevo os bros de a
temporada que, con pocas excepcones, son en e fondo
exactamente os msmos y varan ncamente en sus ttuos y
cubertas.
Para nosotros os crtcos sta es, como antes de navdad, a poca
de a esperanza en a que afamos a puma y nos dsponemos a
educar a nuestro puebo, Y as voy a tratar de nformar de agunos
bros nuevos de buena case, con a secreta esperanza de
arrebatar quzs agunos centes a as memoras prncpescas y a
as noveas pocacas. Pero antes doy a os veraneantes de todo
corazn ese buen conse|o: no eer nada esta vez. Porque os
enemgos de os bros buenos y de buen gusto no son os que
desprecan os bros o os anafabetos, sno os que een
demasado.
UNA BIBLIOTECA DE LA LITERATURA UNIVERSAL
(1929)
Esta pequea gua para crear una bboteca est hecha de una manera
francamente encantadora. Es una gua competamente sub|etva y so as se
puede acanzar en este nmenso terreno una certa ob|etvdad. E que se gue
por este brto har ben. Est muy por encma de as hstoras de teratura
habtuaes...
En resumen: comprad por unas monedas e brto de Hesse y estars ben
servdos. E que ea de verdad o que en propone, habr hecho un buen
camno.
:1 Buc!olsk?
La verdadera cutura no es una cutura con un fn determnado,
sno que como todo deseo de perfeccn, tene su sentdo en s
msma. As como e deseo de fuerza fsca, habdad y beeza no
tene nngn ob|etvo fna, por e|empo, hacernos rcos, famosos y
poderosos, sno que eva su recompensa dentro de s a potencar
nuestra vtadad y nuestra confanza en nosotros, a hacernos ms
aegres y feces y a darnos una mayor sensacn de segurdad y
saud, de msmo modo e deseo de cutura, es decr, de
perfeccn nteectua y esprtua no es un camno penoso haca
una meta mtada, sno una ampacn gratfcadora y
fortaecedora de nuestra concenca, un enrquecmento de
nuestras posbdades de vda y fecdad. Por eso a verdadera
cutura, gua que e verdadero deporte, es reazacn y estmuo
a msmo tempo, sempre est en a meta y sn embargo no se
detene nunca, es un camnar por e nfnto, un vbrar con e
unverso y partcpar en o ntempora. Su meta no es potencar
determnadas capacdades y energas, sno ayudarnos a dar un
sentdo a nuestra vda, a nterpretar e pasado, a enfrentarnos a
futuro sn medo.
De os camnos que conducen a a cutura, uno de os ms
mportantes es e estudo de a teratura unversa, e egar a
famarzarse poco a poco con e nmenso tesoro de
pensamentos, experencas, smboos, fantasas e deaes que nos
ha de|ado e pasado en as obras de os poetas y pensadores de
muchos puebos. E camno es nfnto, nade puede recorrero
hasta e fna, nade podra estudar y conocer por competo a
teratura de un soo gran puebo cvzado y mucho menos de
toda a Humandad. En cambo, a ncursn ntegente en a obra
de un pensador o de un poeta mportantes es una satsfaccn,
una experenca gratfcadora, no de saber muerto, sno de
concenca y conocmento vvos. Lo fundamenta no es haber
edo y conocer e mayor nmero de bros, sno acanzar a travs
de una seeccn persona y bre de obras maestras, a as que
nos entregamos por competo en horas de asueto, una dea de a
amptud y rqueza de o que e hombre ha pensado y deseado y
estabecer con a propa totadad, con a vda y e puso de a
Humandad, una reacn vvfcadora y armonosa. Ese es en fn
de cuentas e sentdo de toda vda en a medda en que no est
a servco de a necesdad desnuda. La ectura no debe
dstraernos, sno ms ben concentrarnos, no ayudar a
evadrnos de una vda sn sentdo y aturdmos con un faso
consueo, sno por e contraro, ayudar a dar a nuestra vda un
sentdo cada vez ms eevado y competo.
La seeccn a travs de a cua conocemos a teratura unversa,
ser dstnta para cada uno; no depende ncamente de tempo y
de dnero que un ector pueda sacrfcar a esta nobe necesdad,
sno de muchas otras crcunstancas. Para uno Patn ser e sabo
admrado, Homero e poeta ms querdo, y ambos sern e centro
de a teratura desde e que ordenar y |uzgar todo o dems; para
otro este ugar estar ocupado por nombres dstntos. Uno ser
capaz de dsfrutar formas de verso nobes, de partcpar en os
|uegos de fantasa ngenosos y en a msca vbrante de engua|e,
otro se quedar en un terreno estrctamente racona; uno dar
sempre a preferenca a as obras de su doma materno y no
desear eer otras, otro tendr una especa predeccn por os
franceses, os gregos o os rusos. A esto se,aade que hasta e
hombre ms sabo que podamos magnar, conoce so unas pocas
enguas, y que todas as obras mportantes de otros tempos y
puebos no so no estn traducdas a aemn, sno que muchas
son ntraducbes. La poesa autntca, a que no se mta a
acumuar en versos agradabemente construdos temas hermosos,
sno a que converte en smboo vbrante de mundo y de a vda a
msca de una engua creatva, esa poesa permanece sempre
gada a a engua nca de poeta, no so a su engua materna,
sno a su engua de poeta, persona, posbe ncamente para y,
por o tanto, ntraducbe.
Agunas de as obras potcas ms nobes y vaosas -recordemos
os poemas de os trovadores provenzaes- pueden ser
comprenddas y dsfrutadas por muy pocas personas pues su
engua ha desaparecdo con a comundad cutura de a que
proceden y so se as puede revvr a travs de a erudcn y e
estudo devoto. De todos modos tenemos a suerte de dsponer
de un tesoro extraordnaramente rco de buenas traduccones de
enguas extran|eras y enguas muertas.
Lo mportante para que e ector estabezca una reacn vva con
a teratura unversa es sobre todo que se conozca a s msmo
y con eo as obras que nfuyen especamente sobre y que no
sga cuaquer esquema o programa cutura. E ector debe
segur e camno de amor, no e de deber. Obgarse a eer
cuaquer obra maestra, so porque es famosa y porque uno se
avergenza de no conocera todava, sera un error. Cada uno
tene que empezar a eer, conocer y amar o que e resuta
natura. Uno descubrr en sus prmeros aos de coego e amor
haca os versos bontos, otro e amor a a Hstora o as
eyendas de su patra; otro, quzs, e entusasmo por as
cancones popuares y otro, por fn, encontrar que a ectura es
sugestva y gratfcadora a donde os sentmentos de nuestro
corazn aparecen estudados detendamente e nterpretados por
una ntegenca superor. Hay m camnos. Se puede partr de
texto escoar, de caendaro y termnar en Shakespeare, Goethe o
Dante. Cuando tratamos de eer una obra que nos han eogado,
pero que no nos gusta, que nos opone resstencas, que no nos
de|a entrar en ea, no debemos tratar de domnara n por a
fuerza n con pacenca, sno . de|ara a un ado. Por eso tampoco
debemos anmar n nctar demasado a os nos y os |venes a
una determnada ectura; as podemos estropeares as obras
ms hermosas y qutares para toda a vda e nters por a
verdadera ectura. Oue cada uno sga eyendo a partr de poema,
a cancn, e reato o a medtacn que e haya gustado y que
desde ah busque ago parecdo.
Basta ya de progos! La venerabe bboteca unversa est
aberta a todo e que busca, nade debe de|arse asustar por su
rqueza, porque o mportante no es a cantdad. Hay ectores que
tenen bastante con una docena de bros para toda su vda y
que, a pesar de todo, son ectores autntcos. Y hay otros que se
tragan todo, que saben habar de todo y su esfuerzo es nt.
Porque cutvarse presupone un su|eto cutvabe, un carcter,
una personadad. Donde sta no exste, donde a cutura se
reaza sn sustanca, en e vaco, puede crearse saber, pero no
amor, n vda. Leer sn amor, saber sn respeto, ser cuto sn
corazn, son os peores pecados contra e esprtu.
Incemos ahora nuestro traba|o. Sn nngn dea erudto, sn
pretender ser exhaustvo, sguendo esencamente m experenca
persona de a vda y de ector, voy a ntentar descrbr en estas
pgnas una pequea bboteca dea de a teratura unversa.
So quero dar an agunos conse|os prctcos sobre e trato
con os bros.
E que haya recorrdo e prncpo de camno y se haya
acomodado un poco en e mundo nmorta de os bros,
estabecer pronto una nueva reacn, no so con e contendo
de bro, sno con e propo bro. Una exgenca predcada a
menudo es que no so hay que eer os bros, sno tambn
compraros, y como ve|o afconado y propetaro de una
bboteca bastante grande, puedo asegurar por experenca, que
a compra de bros no srve ncamente para amentar a os
breros y os autores, sno que a posesn de bros (no so su
ectura) tene sus aegras y su mora partcuar. Puede ser una
aegra y un deporte encantador crearse una bonta bboteca con
muy poco dnero, utzando as edcones popuares ms baratas y
estudando muchos catogos, con ntegenca, tenacdad y astuca
y contra todas as dfcutades. Para a persona cutvada y con
medos, una de as aegras ms exqustas, es encontrar a me|or y
ms bea edcn de cada bro favorto, coecconar bros antguos
raros y dar uego a sus bros encuademacones propas, bontas,
deadas con caro. Desde a cudadosa nversn de agn ahorro
hasta e u|o ms ato se ofrecen aqu muchos camnos, muchas
aegras.
E que comenza a crear una bboteca propa tratar sobre todo
de adqurr buenas edcones. Por edcones buenas no
entendo as que son vaosas, sno as que ofrecen textos
tratados con e autntco cudado y respeto que se merecen as
obras nobes. Hay agunas edcones caras, encuadernadas en
cuero, adornadas con ustracones, e mpresas con etras de oro
que sn embargo estn hechas sn caro, psmamente, y hay
edcones popuares econmcas cuyos edtores han traba|ado fe
y e|emparmente. Una maa costumbre, bastante generazada
es que cada edtor de un autor anunce su edcn con e ttuo
Obras competas cuando sta so abarca una seeccn
modesta Y de qu manera tan dstnta pueden seecconar os
edtores a un autor! Desde uego no es o msmo que una
persona haga una seeccn saba partendo de una admracn y
un amor profundos haca un autor, a que ha edo una y otra
vez a o argo de muchos aos, o que cuaquer terato a que
han hecho ese encargo por casuadad, haga esa seeccn en un
traba|o sn caro y precptado. En todas as buenas reedcones
hay que estudar cudadosamente os textos. Hay, y haba, una
muttud de obras teraras popuares que os edtores han
copado os unos a os otros sn consutar as edcones orgnaes
y a fna, e texto est pagado de errores, deformacones y otros
faos. Podra ctar e|empos sorprendentes. Pero
desgracadamente no es posbe dar a ector recetas en este
sentdo, por e|empo enumerar edtores y sus edcones
e|empares o censurabes. Cas todas as edtoraes aemanas de
cscos poseen edcones buenas y edcones menos afortunadas;
en una encontramos a obra ms competa de Hene con os
textos me|or controados, pero en cambo a otros autores
nsufcentemente traba|ados. Adems esto vara
constantemente. Hace poco una prestgosa edtora cuya
coeccn de cscos haba tratado durante aos a Novas con
una sorprendente fata de caro, present una nueva edcn de
este autor que satsface as ms severas exgencas. Pero a a hora
de eegr una edcn hay que guardarse de mrar ms e pape y a
encuademacn que a cadad de os textos, y hay que evtar
comprar todos os cscos de a msma edcn por a unformdad
externa. Hay que buscar y preguntar hasta descubrr a me|or
edcn de escrtor cuyas obras se queren comprar. Agunos
ectores son ya o bastante ndependentes como para decdr eos
msmos de qu autores desean edcones o ms competas
posbes y de cuaes es bastan seeccones. De agunos autores no
exsten actuamente edcones competas satsfactoras o hay
edcones competas que estn desde hace aos a punto de
pubcarse sn que exsta nnguna esperanza de veras termnadas.
En esos casos o me|or es conformarse con una edcn moderna
menor o adqurr a travs de os antcuaros as edcones antguas.
Exsten tres, cuatro edcones exceentes de agunos autores
aemanes, de otros una soa, de agunos, desgracadamente,
nnguna. Fata an un |ean Pau competo, fata un Brentano
sufcente. Los escrtos de |uventud tan mportantes de Fredrch
Schege que msmo no ncuy en aos posterores en sus
obras, fueron edtados de nuevo e|emparmente hace varas
dcadas y estn agotados desde hace muchos aos y nunca se
han reedtado. Nuestra poca ha reazado despus de un ovdo de
decenas de aos, edcones maravosas de agunos poetas (Hene,
Hdern, Droste). Entre as edcones popuares econmcas, en
as que se pueden encontrar obras de todos os puebos y tempos,
a bboteca unversa de Recam sgue ndscutbemente en
cabeza. Poseo de agunos autores que amo y de os que no quero
prescndr de nnguna obra, por pequea y desconocda que sea,
dos y hasta tres edcones dstntas de as que cada una contene
ago que fata en as dems.
S esto ya sucede con nuestro patrmono, con as obras de
nuestros me|ores autores aemanes, a cosa se compca an ms
cuando se trata de traduccones de otras enguas. E nmero de
traduccones cscas no es precsamente grande; a eas
pertenecen obras como a Bba aemana de Martn Lutero, y e
Shakespeare aemn de Schege-Teck. En estas traduccones
magstraes nuestro doma se ha apropado de obras de una
engua extran|era por argo tempo, pero no eternamente. Ese
tempo argo se acaba una vez y a Bba de Lutero por
e|empo, no sera comprendda por a mayora de nuestro
puebo s no fuese refundda ngstcamente y adaptada
constantemente a os tempos nuevos. Est a punto de pubcarse
una Bba aemana competamente nueva cuya traduccn ha sdo
drgda por Martn Buber y en a que apenas reconocemos e
bro famar de nuestra nfanca, tanto ha cambado su forma. E
aemn de a Bba de Lutero est muy cerca de mte de edad
que pueden acanzar obras de nuestra engua. E aemn de 1500
ha quedado ya muy e|os de aemn actua. Una excepcn
snguar es a reacn de puebo taano con Dante, de cuyo
poema muchsmos taanos conocen an hoy de memora
argos pasa|es. Nngn otro autor ha acanzado en Europa esa
edad sn haber sufrdo muchas transformacones o haber sdo
traducdo. Pero para nosotros a cuestn de qu traduccn eer
de Dante no tene respuesta, cuaquer traduccn es so una
aproxmacn y precsamente donde nos sentmos conmovdos
por agn pasa|e de una traduccn buscamos ansosos e orgna
y tratamos de penetrar en e taano antguo de os venerabes
versos.
Nos dsponemos, pues, a construr una pequea y buena
bboteca unversa y ya nos topamos con un prncpo fundamenta
de toda hstora cutura que as obras ms antguas son as que
menos enve|ecen. Lo que hoy est de moda y causa sensacn
puede ser rechazado maana; o que hoy es nuevo e nteresante
ya no o es pasado maana. Pero a obra que ha sobre vvdo
varos sgos y no ha sdo ovdada o ha desaparecdo, no sufrr
probabemente ya grandes atba|os en su vaoracn en nuestra
poca. Comencemos con os testmonos ms antguos y
sagrados de esprtu humano, os bros de as regones y os
mtos. Aparte de a Bba, conocda por todos nosotros, pongo a
prncpo de nuestra coeccn de bros esa parte de a antgua
sabdura nda amada Vedanta o fna de Veda, en forma de
una seeccn de as Upanshadas. Tambn hay que ncur aqu
una seeccn de os dscursos de Buda, sn ovdar e poema de
Ggams procedente de Babona, e mponente canto de gran
hroe que ucha con a muerte. De a antgua Chna tomamos as
conversacones de Confuco, e Tao-te-Kng de Lao-Tse y as
maravosas parboas de Ds-chuang Dse. As hacemos sonar os
acordes bscos de toda a teratura humana: e afn de norma y
ey, ta y como est expresado e|emparmente en e Antguo
Testamento y en Confuco; a bsqueda premontora por
acanzar a beracn de a nsufcenca terrena ta como a
anuncan os hndes y e Nuevo Testamento; e conocmento
secreto de a eterna armona ms a de mundo rea, ncansabe,
mutforme; a veneracn de as fuerzas de a naturaeza y de
ama en forma de doses y cas smutneamente e saber o a
ntucn de que os doses so son smboos y que a fuerza y a
debdad, a aegra y e door de a vda han sdo puestos en
manos de hombre. Todas as especuacones de pensamento
abstracto, os |uegos de a poesa, e pesar por a fugacdad de
nuestra exstenca, e consueo y e humor encontraron ya
expresn en estos pocos bros, Tambn debe fgurar aqu una
seeccn de a poesa csca de os chnos.
De as obras posterores de Orente es mprescndbe a gran
coeccn de cuentos Las m y una noches, una fuente de pacer
nfnto, e bro de cuentos ms rco de mundo. Aunque todos os
puebos de mundo han escrto cuentos maravosos, de momento
nos contentamos para nuestra coeccn con este csco bro
mgco, a que aadremos ncamente nuestros propos cuentos
popuares aemanes en a coeccn de os hermanos Grmm. Nos
gustara dsponer de una buena antooga de a rca persa, pero
desgracadamente no exste nnguna versn potca aemana,
soamente Hafz y Omar Khayam han sdo traducdos a menudo.
Legamos a a teratura europea. De mundo rco y grandoso de
a teratura antgua, eegmos sobre todo os dos grandes poemas
de Homero, con eos tenemos todo e are y e ambente de a
Greca antgua. Incumos tambn a os tres grandes trgcos
Esquo, Sfoces y Eurpdes, a os que aadmos a Antooga, a
seeccn csca de os autores rcos. Nos adentramos en e
mundo de a sabdura grega y nos encontramos de nuevo con un
hueco dooroso: Scrates, e sabo ms sgnfcatvo y quzs ms
mportante de Greca; tenemos que buscaro en os fragmentos de
otros autores, sobre todo de Patn y |enofonte. Un bro que
recopase de manera cara os testmonos ms vaosos sobre a
vda y doctrna de Scrates sera una autntca dcha. Los fogos
no se atreven a emprender ese traba|o que de hecho sera muy
decado. En nuestra bboteca no ncuyo a os verdaderos
fsofos. En cambo Arstfanes es mprescndbe, sus comedas
ncan dgnamente a gran sere de humorstas europeos. Tambn
acogemos a menos uno o dos vomenes de Putarco, e maestro
de a bografa heroca. Lucano, e maestro de as fbuas
satrcas, tampoco debe fatar. Nos fata an ago mportante: un
bro que narre as hstoras de os doses y hroes gregos. Los
bros popuares exstentes de as mtoogas son nsufcentes. A
fata de otra obra recurrmos a as Sagen des kassschen
Atertums (Leyendas de a Antgedad csca) de Gustav
Schwab, que descrben correc tamente a mayora de os mtos ms
bontos. En nuestro tempo Schwab ha haado por certo un
segudor mportante: Abrecht Schffer ha ncado un bro de
eyendas gregas cuya prmera parte ha aparecdo y promete
mucho.
Entre os romanos sempre he preferdo os hstoradores a os
poetas, no obstante, ncuremos a Horaco, Vrgo y Ovdo, pero
coocaremos |unto a eos tambn a Tcto a que aadr a
Suetono, as como e Satrcn de Petrono, esa dvertda
novea de costumbres de a poca de Nern, y e Asno de oro
de Apueyo. En estas dos obras vemos a decadenca nteror de
mundo antguo en a poca mpera romana. |unto a estos bros
mundanos y ago |uguetones de a Roma decadente, cooco una
mpresonante obra antagnca, escrta tambn en atn, pero
procedente de otro mundo, e mundo de crstansmo: as
Confesones de San Agustn. La temperatura ago fra de
antguo mundo romano cede a otra atmsfera ms ampa, a de
prncpo de a Edad Meda.
E mundo esprtua de a Edad Meda, conocda entre nosotros
hasta hace poco como a oscura Edad Meda, ha sdo
estudado muy poco por nuestros padres y abueos, y por eso
poseemos de a teratura en atn de aqueos sgos pocas
edcones y traduccones modernas; una excepcn honrosa a
consttuye a extraordnara obra de Pau von Wnterfed:
Deutsche Dchter des atenschen Mtteaters (Autores
aemanes de Medevo atno) que ncuyo gustosamente en
nuestra bboteca. Como sntess y cumbre de magnfco esprtu
medeva pervve en a teratura a Dvna Comeda de Dante,
una obra que fuera de Itaa y de os crcuos erudtos so es
eda seramente por agunos pocos, pero que sgue rradando
una fuerte nfuenca, uno de os grandes bros menaros de a
humandad.
Como bro de a antgua teratura taana que e sgue en e
tempo eegmos e Decamern de Boccacco. Esta famosa
coeccn de cuentos, que entre os purtanos goza de maa fama
por sus audacas, es a prmera gran obra maestra de arte
narratvo europeo, est escrta en un taano antguo
maravosamente vvo y ha sdo traducda muchas veces a todas
as enguas cvzadas. Pero hay que tener cudado con as
edcones maas que son muchas. Entre as edcones aemanas
modernas, recomendo a de a edtora Inse. Nnguno de os
numerosos segudores de Boccacco que durante tres sgos
escrberon muchas noveas famosas, e acanza, pero una
seeccn de eos (exste una de Pau Ernst en a edtora Inse, y
recentemente una voumnosa seeccn de tres tomos en a
edtora Lamben Schneder) no debe fatar en nuestra sta.
No podemos prescndr entre os narradores en verso de
Renacmento taano de Arosto, e autor de Orando furoso,
un abernto encantador, romntco, eno de mgenes fascnantes
e deas exqustas, modeo para numerosos segudores, de os que
Weand fue quzs e tmo y me|or. Cooquemos cerca os
sonetos de Petrarca y no ovdemos os poemas de Mgue Ange,
cuyo pequeo y austero bro aparece sotaro y orguoso en
medo de su poca. Como testmono de tono y ambente de a
vda de Renacmento taano ncumos tambn a autobografa
de Benvenuto Cen. La teratura taana posteror nteresa ya
poco para nuestra seeccn, quzs ncuremos an dos o tres
comedas de Godon y cuentos romntcos de Gozz, y uego en e
sgo XIX os extraordnaros rcos Leopard y Carducc.
Entre o ms hermoso que ha producdo a Edad Meda fguran
as eyendas herocas crstanas de Franca, Ingaterra y Aemana,
sobre todo as de a Taba Redonda de rey Arturo. Parte de estas
eyendas, extenddas por toda Europa, se encuentra recogda en
os Deutsche Voksbcher que merecen un sto de honor en
nuestra coeccn. La me|or edcn moderna es a que ha hecho
Rchard Benz. Debe fgurar |unto a Nbeungened y e
Gudruned, aunque no son como stos poemas orgnaes sno
versones traducdas de dstntas enguas de temas ampamente
dfunddos. Los poemas de os trovadores provenzaes ya se
menconaron. Sguen Wather von der Vogewede, Gottfred von
Strassburg, Wofram von Eschenbach, cuyas obras (es decr os
poemas de Wather, e Trstan de Gottfred y e Parcva de
Wofram) acogemos agradecdos en nuestra bboteca, a gua
que una buena seeccn de os cantares de os Mnnesnger.
Hemos egado as a fna de a Edad Meda. Con a decadenca de
a teratura crstano-atna y de as grandes fuentes de as
eyendas surge en Europa, en a vda y a teratura, ago nuevo.
Las dstntas enguas naconaes susttuyen pauatnamente a
atn y en ugar de una teratura monaca annma, aparece una
teratura cudadana e ndvdua (como suced en Itaa con
Boccacco).
En Franca forece entonces, sotaro y sava|e, un poeta
extraordnaro, Von, cuyos mpresonantes poemas son ncos.
Sgamos con a teratura francesa y encontramos agunas obras
mprescndbes para nosotros: por o menos necestamos un
voumen de os ensayos de Montagne, uego Garganta y
Pantagrue de Francos Rabeas, e rente maestro de humor y
fustgador de os medocres, uego os Penses y quzs tambn
as Provncaes de Pasca, e padoso sotaro y asctco
pensador. De Cornee tenemos que quedarnos con Le Cd y
Horace; de Racne con Phdre, Athae y Berence, as
reunmos a os padres y cscos de teatro francs, pero an
fata e tercer astro, e autor de comedas Moere, cuyas obras
maestras aadmos en un voumen antogco. Pensamos
consutar a menudo a este maestro de a stra, e creador de
Tartufo. Las fbuas de Lafontane y Tmaque de refnado
Feneon tampoco deberan fatar. Podemos prescndr creo de os
dramas de Votare, gua que de sus poemas, pero necestamos
uno o dos vomenes de su brante prosa, sobre todo e
Candde y Zadg cuyo sarcasmo y buen humor fueron para e
mundo durante agn tempo un modeo de amado ngeno
francs. Franca tene muchas caras, tambn a Franca de a
Revoucn, y as aparte de Votare necestamos e Fgaro de
Beaumarchas y Les Confessons de Rousseau. Ahora me doy
cuenta de que he ovdado e G Bas de Lesage, a maravosa
novea pcaresca, y Manon Lescaut, conmovedora hstora de
amor de Abb Prvost. Sgue e romantcsmo francs y su
heredera, a sere de os grandes novestas. Aqu ctara centos
de ttuos! Pero atengmonos a o reamente nco e nsusttube.
Ah estn sobre todo as noveas Le Rouge et e Nor y La
Chartreuse de Parma de Stendha (Henry Beye), en a ucha
entre un ama ardente y una razn superor, desconfada y aerta,
producen un tpo competamente nuevo de teratura. No menos
nco es e bro de poemas de Baudeare Les feurs du ma.
|unto a estos autores as amabes fguras de Musset y de os
narradores romntcos enos de encanto como Gauter y Murger,
resutan pequeos. Sgue Bazac de cuyas noveas debemos
poseer por o menos Le Pre Gorot, Eugne Grandet, La
Peau de Chagrn y La Femme de trente ans. A estos bros
voentos, aadmos as magstraes y nobes noveas cortas de
Mrme y as obras prncpaes de Faubert, e prossta francs
ms sut, Madame Bovary y L'ducaton sentmentae. De aqu
ba|amos agunos pedaos hasta Zoa que, sn embargo, tambn
debe estar presente, por e|empo con L'assomor o La faute de
'abb Mouret y tambn Maupassant con agunas de sus bontas
noveas cortas, geramente mrbdas. As egamos a a frontera
de tempo moderno que no queremos traspasar, s no tendramos
que enumerar an agunas obras nobes. Pero no debemos ovdar
os poemas de Pau Verane, quzs os ms nsprados y decados
de toda a poesa francesa.
En a teratura ngesa comenzamos con The Canterbury Taes
de Chaucer (fna de sgo XIV), en parte nsprados en Boccacco,
pero con un tono ms moderno; es e prmer autor ngs
propamente dcho. |unto a su bro coocamos as obras de
Shakespeare, no en forma de seeccn, sno en su totadad.
Nuestros maestros han habado con mucho respeto de Paradse
Lost de Mton, pero o ha edo aguno de nosotros? No. De modo
que renuncamos a , quzs n|ustamente. Las cartas de
Chesterfed a su h|o no consttuyen un bro vrtuoso, pero o
ncuremos. De Swft, e gena rands, e autor de Guver,
tomamos todo o que podemos; su gran corazn, su amargo
humor, su genadad sotara compensan sobradamente todas as
extravagancas de su extrao carcter.
Entre as numerosas obras de Dane Defoe nos mportan
Robnson Crusoe y The Fortunes and Msfortunes of the Famous
Mo Fanders, con eas comenza a espndda sere de as
noveas cscas ngesas. Nos quedamos quzs tambn con
Tom |ones de Fedng y The Adventures of Peregrne Pcke de
Smoet, pero sn dudaro con Trstram Shandy de Sterne y su A
Sentmenta |ourney, dos bros autntcamente ngeses que
pasan de sentmentasmo a humor ms pecuar. De Ossan, e
bardo romntco, tenemos bastante con o que haamos en e
Werther de Goethe. No debemos ovdar os poemas de Sheey
y de Keats que forman parte de o ms hermoso que hay en
poesa. De Byron, en cambo, a pesar de o mucho que admro a
este superhombre romntco, nos contentamos con uno de sus
grandes poemas, preferbemente con Chde Harod. Tambn
ncumos por pedad una de as noveas hstrcas de Water
Scott, por e|empo Ivanhoe. Y de desdchado Ouncey tomamos,
aunque es un bro muy patogco, Confessons of an Engsh
Opum-Eater. No debemos ovdar un voumen de ensayos de
Macauay y de Carye, e amargo, adems de On Heroes quzs
Sartor Resartus por su humor tan tpcamente ngs. Luego
venen as grandes estreas de a novea: Thackeray con Vanty
Far y The Book of Snobs, y Dckens, a pesar de su
sentmentasmo ocasona, e ms grande narrador ngs con su
corazn bondadoso y su espnddo humor, de que debemos
ncur por o menos os Pckwck Papers y Davd Copperfed.
Entre sus segudores nos parece especamente mportante
Meredth, sobre todo por The Egost y quzs tambn Rchard
Fevere. Las hermosas poesas de Swnburne (aunque
extraordnaramente ntraducbes) no deben fatar, tampoco uno o
dos vomenes de Oscar Wde, sobre todo su Doran Gray y
agunos ensayos. La teratura amercana puede estar
representada por un voumen de noveas cortas de Poe, e poeta
de medo y de horror, y os audaces poemas pattcos de Wat
Whtman.
De Espaa escogemos sobre todo e Don Ou|ote de Cervantes,
uno de os bros ms grandosos y a msmo tempo ms
encantadores de todos os tempos, a hstora de cabaero errante
y sus uchas con seres mavados magnaros y de su rozo
escudero Sancho, dos fguras nmortaes. Pero tampoco
renuncamos a as noveas cortas de msmo autor, verdaderas
|oyas de un arte superor de a narratva. Tambn necestamos una
de as famosas noveas pcarescas espaoas, precursoras de buen
G Bas. La eeccn es dfc, me decdo por La vda de Buscn
de Ouevedo y Vegas, una obra sabrosa ena de aventuras
voentas y bromas ncrebes. De os autores dramtcos
espaoes de os que hay un nmero consderabe y nobe, me
parece mprescndbe Cadern, e gran autor de Barroco, e
mago de un escenaro tanto mundano y pomposo como esprtua
y edfcante.
Nos quedan todava por recorrer dversas teraturas, como a
hoandesa y famenca, de a que eegmos e Ty Uenspege de
Coster y Max Haveaar de Mutatu. La novea de Coster, una
espece de hermano tardo de Don Ou|ote, es una obra pca de
puebo famenco. Haveaar es e bro prncpa de mrtr
Mutatu que hace agunos decenos dedc su vda a a ucha en
favor de os maayos expotados.
Los |udos, e puebo dsperso, han de|ado en muchsmos pases y
en muchas enguas de mundo obras que no debemos ovdar. Hay
que ncur aqu os poemas e hmnos hebreos de |udo espao
|ehuda Haevy, y as eyendas ms bontas de os |udos chassdcos.
Las encontraremos en a traduccn csca de Martn Buber en
sus bros Baaschem y Der grosse Maggd (E gran Maggd).
De mundo nrdco nos quedamos para nuestra coeccn con os
Leder de aten Edda (Cantares de a ve|a Edda) traducdos por
os hermanos Grmm, y con una de as sagas sandesas, por
e|empo a de escado Eg o una seeccn y versn como e
Isnderbuch (Lbro de os sandeses) de Bonus. De as
teraturas escandnavas ms modernas escogemos os cuentos de
Andersen, as narracones de |acobsen, as obras prncpaes de
Ibsen y varos vomenes de Strndberg, aunque estos dos tmos
no tengan quzs en e futuro tanta mportanca. La teratura rusa
de sgo pasado es especamente rca. Como Pushkn, e gran
csco de a engua rusa, pertenece a os autores ntraducbes,
comenzamos con Gogo, cuyas Amas muertas y reatos
menores ncumos en nuestra bboteca. De Turgenev tomamos
Padres e H|os, una obra maestra ya un poco ovdada y
Obomov de Gontcharov. De Tosto, cuyo enorme taento
artstco ha sdo ovdado a veces ante a probemtca de sus
sermones y esfuer zos reformstas, necestamos por o menos as
noveas Guerra y paz (quzs a novea rusa ms hermosa) y
Ana Karenna, pero tampoco queremos prescndr de sus
cuentos popuares. Y de Dostoevsk no debemos ovdar n os
Karamazov, n Crmen y castgo, y tampoco su obra ms
esprtua E dota.
Hemos estudado as teraturas de agunos puebos desde Chna
hasta Rusa, desde e prncpo de a Edad Antgua hasta e mte
de nuestros das, y hemos encontrado una gran cantdad de obras
dgnas de ser admradas y querdas. Sn embargo, no hemos
pasado an revsta a nuestro mayor tesoro, a teratura aemana.
ncamente hemos auddo a Nbeungened y a agunos
fenmenos de a Ba|a Edad Meda. Ahora queremos estudar con
especa caro este mundo, a teratura aemana desde 1500
aproxmadamente y escoger as obras que creemos querer ms, y
con as que creemos estar ms dentfcados.
De Lutero hemos nombrado ya a prncpo a obra capta: a Bba
aemana. Pero queremos tambn un voumen de sus escrtos
menores, ya sea agunos de os que contenen sus panfetos ms
popuares o una seeccn de os dscursos o un bro como e
pubcado en 1871 Lutheras deutscher Kassker (Lutero como
csco aemn). Durante a Contrarreforma aparece en Bresau
un hombre y poeta snguar, de cuya obra nos nteresa soamente
un degado brto de versos, uno de os frutos ms submes de a
regosdad y poesa aemanas: e Cherubnsche
Wandersmann (E camnante querubnco) de Angeus Sesus.
Por o que se refere a a rca anteror a Goethe, nos puede
bastar una de as muchas seeccones exstentes. En a poca de
Lutero, e popuar poeta de Nuremberg, Hans Sachs, nos parece
absoutamente dgno de fgurar en nuestra coeccn. A ste sgue
e Smpcssmus de Grmmeshausen, que refe|a sava|e y feroz
a poca de a Guerra de os Trenta Aos, una obra maestra por
su vtadad y orgnadad exuberante. Ms modesto, pero sn duda
dgno de nuestro amor, e acompaa Schemuffsky de Chrstan
Reuter, humorsta eno de vda. En esta zona de nuestra bboteca
coocamos tambn as aventuras de barn de Mnchhausen,
escrtas en e sgo XVIII. Y ahora nos encontramos en e umbra de
gran sgo de a teratura aemana moderna. Con aegra
coocamos os vomenes de Lessng; no hace fata que sean as
obras competas, pero deben contener agunas cartas. Kopstock?
Sus odas ms bontas as encontramos en nuestra antooga; con
eas nos contentamos. Con Herder a cosa es dfc, est muy
ovdado y seguramente no ha termnado an de |ugar su pape.
Vae a pena ho|earo y eero de vez en cuando, aunque nnguna
de sus obras mportantes se mantenga en su totadad. En Recam
exste una buena antooga y tambn en Krner.
Tambn en e caso de Weand es absoutamente nnecesara una
edcn competa de sus obras, pero su Oberon y quzs a
hstora de os abdertas (De Abderten) no deben fatar. Amabe,
ngenoso, un cagrafo nco de a forma, nsprado en e mundo
antguo y os franceses, partdaro de a Iustracn, pero no a
costa de a fantasa, Weand es una fgura snguar demasado
ovdada.
Incuremos en nuestra coeccn a edcn ms bonta y competa
de Goethe que nuestros medos nos permtan. Podemos prescndr
de os dramas menores y de agunos ensayos y crtcas, pero
debemos poseer as dems obras, tambn os poemas en su
totadad. En estos vomenes se expresa e destno de ama y
muchas cosas se formuan de manera defntva. Ou camno
desde e Werther hasta a Novee, desde os prmeros poemas
hasta a segunda parte de Fausto! Adems de as obras
necestamos tambn os documentos bogrfcos ms mportantes,
as conversacones con Eckermann y parte de a correspondenca,
sobre todo a que mantuvo con Scher y a seora von Sten. E
crcuo de amgos de |oven Goethe produ|o agunas obras, a ms
bonta es quzs Henrch Stngs |ugend (La |uventud de
Henrch Stng) de |ung-Stng. Coocamos este aprecado bro
cerca de Goethe y tambn una seeccn de escrtos de Matthas
Caudus, e Wandsbecker Bote (E mensa|ero de Wandsbeck).
En e caso de Scher tendo a hacer concesones. Aunque no reeo
cas nunca sus escrtos, este hombre, su esprtu y su vda me
resutan grandes y subyugantes. Prefermos sus escrtos en prosa
(os hstrcos y os esttcos) y sus grandes poemas de a poca
arededor de 1800 y aadmos e bro Schers Gesprche
(Conversacones de Scher) de Petersen. Me gustara ncur an
otras obras de esa poca, bros de Musus, Hppe, Thmme,
Mortz, Seume, pero tenemos que ser rgurosos y en una bboteca
que prescnde de Musset y de Vctor Hugo, no podemos ntroducr
dsmuadamente gentezas de menor formato. De todos modos
an tenemos que ncorporar de a poca snguar de 1800, a
poca esprtuamente ms rca de Aemana, una sere de autores
de prmer rango que debdo en parte a certas correntes de
tempo y a una hstorografa terara muy mtada, estaban
ovdados o ncrebemente subvaorados. En hstoras popuares de
a teratura que srven de manuaes a mes de estudantes,
encontramos, an hoy, sobre |ean Pau, uno de os esprtus
aemanes ms grandes, |ucos copados de una crtca ya caduca
en os que no queda nada de a magen de este autor. Nosotros
nos vengamos ncuyendo en nuestra bboteca a edcn ms
competa que podamos encontrar de |ean Pau. E que o consdere
excesvo, que senta a menos a apcacn de poseer sus obras
prncpaes: Fege|ahre, Sebenks y Ttan. Tampoco
podemos ovdar e Schatzksten y os poemas aemanes de
narrador de ancdotas csco, |. P. Hebe.
Exsten actuamente varas edcones buenas y competas de
Hdern y coocamos con devocn una de eas en nuestra
bboteca; a menudo con|uraremos esta nobe sombra y
escucharemos esa mgca voz. Las obras de Novas y de Cemens
von Brentano e harn compaa, aunque por desgraca fata una
edcn reamente satsfactora de Brentano. Sus narracones y
cuentos no han cado nunca de todo en e ovdo, pero so unos
pocos han descuberto a profunda msca de engua|e de sus
poemas. Cemens Brentanos Frhngskranz (La corona
prmavera de Cemens Brentano) es un monumento comn
dedcado a y su hermana Bettna. Des Knaben Wunderhorn
(E muchacho y e cuerno maravoso), a antooga de cancones
popuares aemanas reazada por y Arnm, debe fgurar
naturamente en nuestra bboteca como una de os bros
aemanes ms bontos y orgnaes. De Arnm nos quedamos con
una buena seeccn de sus noveas cortas en a que no debern
fatar obras espnddas como De Ma|oratsherren (Los
mayorazgos) e Isabea von gypten (Isabe de Egpto).
Sguen agunas narracones de Teck, sobre todo Der bonde
Eckbert; Des Lebens berfuss (La abundanca de a vda) y
Aufruhr n den Cevennen, as como Der gestefete Kater (E
gato con botas), probabemente a obra ms dvertda de
romantcsmo Aemn. De Grres fata desgracadamente una
edcn adecuada. Tampoco ha vueto a edtarse desde hace
muchos aos una obra maestra como a Geschchte Merns (La
hstora de Mern) de Fredrch Schege. De Fouqu nos nteresa
soamente a sugestva Undne.
Las obras de Henrch von Kest deben fgurar en su totadad,
tanto os dramas como as narracones, os ensayos y as
ancdotas. Tambn este autor fue descuberto tarde por su
puebo. De Chamsso nos contentamos con Peter Schemh,
aunque a este brto e corresponde un ugar de honor. De
Echendorff tomamos a edcn ms competa: aparte de sus
poemas y de popuar Taugenchts (E vagabundo) deben estar
presentes as restantes narracones; en cambo sus obras de teatro
y sus escrtos tercos no son mprescndbes. De E.T.A. Hoffmann,
e narrador ms brante de romantcsmo, deberamos tener
varos vomenes, no so sus hstoras cortas ms popuares, sno
tambn a novea Exre des Teufes (Los exres de dabo).
Los cuentos de Hauff y os poemas de Uhand no son
obgatoros, ms mportantes son os poemas de Lenau y de
Annette Droste, dos extraordnaros mscos de engua|e. De os
dramas de Fredrch Hebbe, uno o dos vomenes, adems de
sus daros, a menos en forma de seeccn; tampoco debe fatar
una edcn decente, no demasado breve, de as obras de Hene
(tambn su prosa!). Luego una edcn bonta, abundante de
Mrke, sobre todo os poemas, despus Mozart y
Hutzemnnen (Duendeco) y quzs tambn Der Maer
Noten. Podemos segur con Adabert Stfter, e tmo csco de
a prosa aemana, con Nachsommer (Verano), Wtko,
Studen (Estudos) y Bunte Stene (Pedras de coor). En
Suza nacen en e tmo sgo tres narradores mportantes para a
teratura en engua aemana: |eremas Gotthef de Berna, e
magnfco autor pco de os campesnos Gottfred Keer y C. F.
Meyer de Zurch. De Gotthef nos quedamos con as dos noveas
de U, de Keer con e Grne Henrch, De Leute von
Sedwya (La gente de Sedwya) y tambn e Snngedcht;
de Meyer con |rg |enatsch. De ambos exsten tambn poemas
notabes como otros nombres de poetas que no hemos
menconado os buscaremos en una de as buenas antoogas de
rca mo derna que exsten. E que quera podr quedarse
tambn con Ekkehard de Scheffe. Tambn quero nterceder
en favor de Whem Raabe: no deberamos ovdar su Abu Tefan
y Schderump. Pero aqu termnamos, naturamente no para
cerrarnos a mundo moderno de os bros, no, tambn debe
haber sto para en nuestros pensamentos y en nuestra
bboteca, pero consttuye un tema aparte. A nuestro tempo no e
corresponde |uzgar sobre o que ha de fgurar en e patrmono
que sobrevva a as generacones.
A contempar m traba|o a fna de m perpo, no puedo ocutar
su carcter ncompeto y desgua. Es correcto ncur en una
bboteca unversa as aventuras de barn de Mnchhausen y
prescndr de a Bhagavad-Gta hnd? Es acaso |usto omtr a os
maravosos autores de comedas de a Espaa antgua, as
cancones popuares de os serbos y os cuentos de hadas
randeses y tantas otras cosas? Acaso pesa un voumen de
noveas cortas de Keer ms que Tucddes, y Maer Noten ms
que e Panchatantra hnd, o e bro de orcuos chno I Gng?
Es fc entonces tachar m seeccn de teratura unversa de
extremadamente sub|etva y caprchosa. Pero ser dfc, por no
decr mposbe, susttura por otra absoutamente |usta y ob|etva.
Para eso tendramos que ncur a todos aqueos autores y obras
que estamos acostumbrados a encontrar desde nos en todas as
hstoras de a teratura y cuyos resmenes aparecen una y otra
vez en todos os manuaes; porque para eeras reamente es
demasado breve a vda. Y para ser sncero, un bonto verso de
un poeta aemn cuya meoda puedo dsfrutar hasta en sus
tmas vbracones, me puede dar mucho ms que a obra ms
venerabe de a teratura snscrta, s a sta so puedo acceder a
travs de una traduccn rgda e ndgesta. Adems e
conocmento y a vaoracn de os autores y sus bros estn
sometdos a menudo a un destno n certo. Hoy admramos
autores que hace vente aos era mposbe encontrar en una
hstora de a teratura (Por Dos! Ahora me doy cuenta de una
omsn grave: ovd a Georg Bchner (muerto en 1837), e
autor de Woyzeck, de Danton, de Leonce und Lena.
Naturamente este autor no puede fatar!). Lo que hoy nos
parece mportante y vvo de a teratura aemana de a poca
csca no es en absouto o msmo que o que un buen conocedor
de esta teratura hubese consderado mperecedero hace so
ventcnco aos. Mentras e puebo aemn ea e Trompeter
von Sckngen (E trompetsta de Sckngen) y os erudtos nos
recomendaban en sus manuaes a Theodor Krner como csco,
Bchner era desconocdo, Brentano haba sdo competamente
ovdado y |ean Pau fguraba en a sta negra como geno catco.
As nuestros h|os y netos encontrarn os crteros y vaoracones
actuaes muy antcuados. Contra eso no se puede hacer nada, n
squera con a erudcn. Pero e vavn eterno de as
vaoracones, este ovdo de esprtus que vueven a ser
descubertos y ceebrados aos ms tarde, no es debdo
ncamente a a debdad e nconstanca humanas, depende
tambn de eyes que no podemos formuar exactamente, pero
que podemos ntur y sentr. Los benes esprtuaes que han
demostrado su vadez y han perdurado ms a de un certo
pazo, pertenecen a patrmono de a humandad y pueden ser
descubertos y examnados de nuevo y despertar a una nueva
vda en cuaquer momento segn as correntes y necesdades
esprtuaes de cada generacn. Nuestros abueos no so
tuveron una dea de Goethe competamente dstnta a a
nuestra, no so ovdaron a Brentano y sobrevaoraron a Tedge
y Redwtz y a otros autores de moda, sno que tampoco
conoceron e Tao-te-Kng de Lao-Tse, uno de os grandes bros
de a humandad, porque e redescubrmento de a antgua Chna
y de su sabdura fue cosa de nuestro mundo y nuestro tempo,
no cosa de nuestros abueos. En cambo hoy hemos perddo de
vsta agunas grandes y maravosas regones de mundo de
esprtu que eran ben conocdas por nuestros antecesores y que
tendrn que ser redescubertas por nuestros netos.
No cabe duda de que a construr nuestra pequea bboteca
dea, hemos actuado de una manera bastante burda, hemos
pasado por ato tesoros, hemos omtdo mportantes mbtos
cuturaes. Ou sucede por e|empo con os egpcos? Esos
menos de una cutura tan eevada y homognea, esas dnastas
espendorosas, esa regn con sus poderosos sstemas y su
mpresonante cuto a a muerte? No sgnfcan nada para nosotros,
no han de|ado en nuestra bboteca nnguna huea? Y, sn
embargo, as es. La hstora de Egpto pertenece para m a terreno
de os bros ustrados, una case de bros que he omtdo por
competo en nuestro examen. Sobre e arte de os egpcos exsten
varas obras, especamente as de Stendorff y Fechhemer, con
ustracones maravosas, que he tendo a menudo entre ms
manos y de eas s o que creo saber sobre Egpto. Pero no
conozco nngn bro que nos acerque a teratura de Egpto. Hace
aos e con mucho nters una obra sobre a regn de os
egpcos en a que fguraban fragmentos de textos, eyes,
nscrpcones funeraras, hmnos y oracones, pero por mucho que
me nteres e bro, en su con|unto me de| poco; era bueno y
correcto, pero no era un bro csco. Por eso fata Egpto en
nuestra coeccn. Ahora vuevo a percatarme de un ovdo
nconcebbe y de una omsn amentabe. La dea que tengo sobre
Egpto no se basa, pensndoo ben, soamente en esas obras
ustradas, n en ese bro de a hstora de a regn, sno sobre
todo en a ectura de un escrtor grego a que quero mucho,
Herodoto, que era un enamorado de os egpcos, a os que tena
en mayor estma que a sus compatrotas |ncos. Y haba ovdado
competamente a Herodoto. Hay que subsanar ese error pues
merece ocupar un sto de honor entre os gregos.
Cuando contempo y estudo a sta que hemos eaborado de
nuestra bboteca dea, veo que es bastante ncompeta y
defectuosa, pero no es esta caracterstca a que ms me moesta
en ea. Cuanto ms trato de magnarme como con|unto esta
coeccn de bros hecha de manera sub|etva y sn pedantera,
pero partendo de certos conocmentos y experencas, tanto ms
me parece que adoece, no de sub|etvdad y arbtraredad, sno
ms ben de o contraro. Nuestra pequea bboteca dea es a
pesar de sus defectos, en e fondo, demasado dea, me resuta
demasado ordenada, se parece demasado a un cofrecto de |oyas.
Es posbe que haya ovdado esto o aqueo, pero as peras ms
bontas de a teratura de todos os tempos estn presentes; en
cadad y vaor ob|etvo no puede superarse nuestra coeccn. S
deante de esta bboteca deada por nosotros trato de
magnarme qun podra ser su creador y propetaro me resuta
mposbe, no es n un ve|o obstnado erudto de rostro asctco y
de o|os hunddos de no dormr, n es un hombre de mundo en su
bonta casa moderna, n un mdco rura, n un regoso, n una
dama. Nuestra bboteca es muy bonta y muy dea, pero
demasado mpersona; su catogo est hecho de ta manera que
en sus fundamentos podra haber sdo magnado por cuaquer
ve|o amgo de os bros. S tuvese ante ms o|os nuestra bboteca
pensara: una coeccn exceente, todo pezas que han
demostrado su vadez, pero es que e propetaro de estos bros
no tene nnguna afcn, nnguna predeccn, nnguna pasn, no
tene en e corazn nada ms que hstora de a teratura? S tene
dos noveas de Dckens y dos de Bazac, ser porque se as ha
de|ado endosar. S hubese eegdo verdaderamente de una
manera persona y espontnea e gustaran os dos autores y
tendra de ambos e mayor nmero de obras, o preferra uno a
otro, e gustara ms e smptco, amabe y encantador Dckens
que e a veces bruta Bazac, o por e contraro e gustara poseer
todos os bros de ste y echara de su bboteca a Dckens por
demasado duce, bueno y burgus. Para que una bboteca me
satsfaga, debe tener un carcter persona de este tpo.
No veo por o tanto otro camno que vover a desordenar nuestro
catogo demasado correcto, demasado ob|etvo, para mostrar
cmo es e trato persona, espontneo y apasonado con os bros
y confesar agunas de ms pasones de ector. Me acostumbr muy
pronto a convvr con os bros y sempre aspr a una ectura de a
teratura unversa que egese de una manera ntegente y |usta.
He bebdo de muchas fuentes y me he mpuesto a obgacn de
conocer y entender cosas que eran extraas para m. Pero esa
ectura como estudo, ese afn de conocer teraturas
desconocdas por un deseo de ecuanmdad y de cutura, no
respondan en absouto a m naturaeza; dentro de mundo de os
bros he tendo sempre aguna pasn especa, me ha
entusasmado un nuevo descubrmento, me ha enardecdo una
nueva pasn. Muchas de stas fueron susttudas, agunas
voveron en determnadas pocas, otras eran ncas y se
perderon. Por eso m bboteca prvada no se parece en absouto
a modeo anteror, aunque contenga prctcamente todos os
bros que se enumeran a. M bboteca tene aqu y a
protuberancas y anexos, ta como sucede con todas as
bbotecas creadas de acuerdo con necesdades autntcas:
agunas seccones estarn atenddas con un sentdo de a
obgacn y sern escudas, pero otras sern como h|os favortos
y tendrn un aspecto mmado y cudado.
M bboteca ha tendo agunas de estas seccones especaes
cudadas con un amor muy partcuar; no puedo habar aqu de
todas pero audr a as ms mportantes. Ouero habar un poco
de cmo se refe|a en un ser humano a teratura unversa,
cmo e atrae de un ado o de otro, cmo tan pronto nfuye y
forma su carcter, tan pronto es drgda y atropeada por .
M entusasmo por os bros y m afn de eer comenzaron pronto,
y en os prmeros aos de m |uventud a nca gran bboteca que
conoc y pude utzar fue a de m abueo. La mayor parte de esta
nmensa bboteca de muchos mes de vomenes no me
nteresaba y nunca me nteres, no comprenda cmo se podan
acumuar en aqueas cantdades seme|antes bros: argas fas de
anuaros hstrcos y geogrfcos, obras teogcas en ngs y
francs, escrtos para |venes y bros edfcantes ngeses con
canto dorado, ntermnabes estanteras enas de revstas erudtas,
encuadernadas cudadosamente en cartn o atadas por aos en
paquetes. Todo aqueo me pareca muy aburrdo, povorento y
poco dgno de guardarse. Pero aquea bboteca tena, como
descubr poco a poco, tambn otras seccones. A prncpo me
atra|eron agunos bros asados y me ndu|eron a exporar toda
aquea bboteca aparentemente tan aburrda y a buscar o que
para m era ms nteresante.
Haba sobre todo un Robnson Crusoe con encantadores dbu|os
de Granve y una edcn aemana de as M y una noche, dos
pesados tomos en cuarto de os aos 1830, tambn ustrados.
Esos dos bros me ensearon que en aque turbo mar se podan
encontrar tambn peras y no de| ncuso de rebuscar en as
estanteras atas de a saa. As pasaba a menudo muchas horas
sentado en o ato de una escaera o tumbado boca aba|o en e
sueo donde se amontonaban por todas partes nnumerabes
bros.
A, en aquea bboteca msterosa y povorenta, hce e prmer
descubrmento vaoso en e terreno de as etras; descubr a
teratura aemana de sgo XVIII. Estaba representada en aquea
extraa bboteca con snguar rqueza. No fguraban so e
Werther, a Messade y agunos amanaques con grabados de
Chodoweck, sno tambn tesoros menos conocdos: os escrtos
competos de Hamann en nueve tomos, a obra competa de |ung-
Stng, toda a obra de Lessng, os poemas de Wesse, de
Rabener, de Ramer, de Geert, os ses tomos de Sophens Rese
von Meme nach Sachsen (E va|e de Sofa de Mme a
Sa|ona), agunas revstas teraras y dversos vomenes de |ean
Pau. Por certo, recuerdo haber edo entonces, tambn por
prmera vez, e nombre de Bazac; haba a agunos pequeos
vomenes en cartn azu, en decsesavo, de una edcn
aemana, pubcada an en vda de Bazac.
Recuerdo cmo tuve a este autor por prmera vez en ms manos,
y o poco que o entend. Empec a eer uno de os vomenes y
en se exponan detendamente os recursos econmcos de
hroe, os ngresos mensuaes que percba de su fnca, su
herenca materna, sus perspectvas de recbr nuevas herencas,
sus deudas, etc. Me sent profundamente decepconado. Haba
esperado or habar de pasones y probemas, de va|es a pases
sava|es o de duces aventuras amorosas prohbdas, pero me vea
obgado a nteresarme por a cartera de un |oven de que todava
no saba nada. Asqueado devov e pequeo bro azu a su sto y
durante muchos aos no vov a eer un bro de Bazac hasta que
vov a descubrre mucho ms tarde, esa vez en sero y para
sempre.
Pero a gran experenca con aquea bboteca de m abueo fue
para m a teratura aemana de sgo XVIII. A egu a conocer
maravosas obras ovdadas: Noachde de Bodmer, os Idyen
(Idos) de Gessner, os va|es de Georg Forster, a obra
competa de Matthas Caudus, e Tger von Bengaen (E tgre
de Bengaa) de Hofrat von Eckartshausen, a hstora
conventua Segwart, Kreuzund Ouerzge) de Hppe y
muchas otras. Entre aqueos bracos haba sn duda muchos que
eran superfuos, muchas obras |ustamente ovdadas y
desechadas, pero haba tambn maravosas odas de Kopstock,
pgnas de Gessner y Weand de una decada y eegante prosa,
conmovedores y maravosos desteos de ngeno de Haman. No
me arrepento de haber edo obras menos vaosas porque tene
sus venta|as conocer un certo perodo hstrco ampa y
exhaustvamente. En resumen, egu a conocer a teratura
aemana de un sgo ms profundamente que muchos
especastas erudtos, y de os bros en parte rancos y
extravagantes brotaba e esprtu de una engua, de m querda
engua materna, que precsamente en aque sgo preparaba su
apogeo csco. En aquea bboteca, en aqueos amanaques,
en aqueas noveas povorentas, en aqueos poemas pcos,
aprend e aemn y cuando poco despus conoc a Goethe y a
toda a for de a teratura aemana moderna, m odo y m
sentdo de doma estaban agudzados y educados y e esprtu
especa de que provenan Goethe y e cascsmo aemn me
eran prxmos y famares. An hoy sento predeccn por
aquea teratura y agunas de aqueas obras perddas se
encuentran todava en m bboteca.
Agunos aos ms tarde, durante os que haba vvdo y edo
mucho, me atra|o otra regn de a hstora de esprtu: a Inda
antgua. No egu hasta ea por un camno drecto. Por otras
personas conoc certos escrtos, que entonces se amaban
teosfcos y en os que fguraba una supuesta sabdura ocuta. Los
escrtos, en parte gruesos mamotretos, en parte mnscuos y
mseros cuadernos, eran un poco trstes, desagradabemente
doctrnaros y sabhondos, tenan un certo deasmo y una le3ana6
de mundo que no eran antptcos, pero tambn una fata de
vtadad y un tono edfcante que yo encontraba absoutamente
repusvos. Sn embargo, me cautvaron durante agn tempo, y
pronto descubr e secreto de esa atraccn. Todas as doctrnas
secretas, que segn os autores de estos bros sectaros es haban
sdo transmtdas por drgentes esprtuaes nvsbes, se remtan
a un orgen comn, hnd. A partr de ah segu buscando y pronto
hce un prmer descubrmento, con emocn e una traduccn
de Bhagavad-Gta. Era una traduccn espantosa, y hasta hoy no
he edo una que fuese reamente buena, a pesar de haber edo
varas, pero en aquea traduccn encontr por prmera vez un
grano de oro que haba ntudo en m bsqueda: descubra e
pensamento untaro astco en su forma hnd. A partr de
entonces de| de eer os escrtos atsonantes sobre e karma y a
teora de a reencarnacn y de| de rrtarme por su estrechez y
su pedantera; en cambo trat de apasonarme por as fuentes
autntcas que estaban a m acance. Conoc os bros de
Odenberg y Deussen y sus traduccones de snscrto, e bro de
Leopod Schrder Indens Lteratur und Kutur (Lteratura y
cutura de a Inda) y agunas traduccones ms antguas de
poemas hndes. |unto con e mundo de as deas de
Schopenhauer que haba adqurdo mportanca para m en
aqueos aos, a sabdura y a manera de pensar de a Inda
antgua nfuyeron durante aos sobre m pensamento y m vda.
Sn embargo, sempre haba un resto de descontento y desusn.
En prmer ugar as traduccones que pude encontrar de fuentes
hndes eran cas sempre muy defcentes; soamente os
Sechzg Upanshaden (Los sesenta upanshadas) de Deussen
y os Dscursos de Buda traducdos a aemn por Neumann,
me proporconaron un sabor y un pacer puros y penos de
mundo hnd. Pero a cupa no a tenan so as traduccones.
Yo buscaba en e mundo hnd ago que no poda encontrar a,
una espece de sabdura, cuya posbdad y exstenca, ncuso
exstenca forzosa, yo ntua, pero que no encontraba por
nnguna parte reazada en a paabra.
Varos aos despus, una nueva experenca bresca satsfzo ms
deseos en a medda en que se puede habar de satsfaccn en
estas cosas. Gracas a m padre conoc a Lao-Tse, en a
traduccn de Gr. Despus empez a pubcarse una sere de
bros chnos que consdero uno de os acontecmentos ms
mportantes dentro de mundo nteectua aemn actua: a
traduccn de Rchard Whem de os chnos cscos. Una de as
cumbres ms nobes y excesas de a cutura humana que para os
ectores aemanes haba exstdo hasta entonces ncamente
como curosdad desconocda y un poco rdcua, eg hasta
nosotros, no a travs de os rodeos habtuaes de atn y de
ngs, no de tercera o cuarta mano, sno traducda drectamente
por un aemn que haba vvdo meda vda en Chna, que conoca
perfectamente a Chna esprtua, que saba chno y tambn
aemn, y que haba expermentado en su propa persona a
mportanca de esprtu chno para a Europa actua. La sere de
bros que se edtaba en a edtora Dederchs de |ena, se nc
con os dogos de Confuco, y no ovdar e asombro y e
fascnado entusasmo con que e este bro; qu extrao y a
msmo tempo exacto, qu ntudo, qu deseado y maravoso me
sonaba todo aqueo! Desde entonces esta sere de bros ha
crecdo: a Confuco sgu Lao-Tse, Dschuang Ds, Mong Ds, L
We y os cuentos popuares chnos. A msmo tempo varos
traductores se nteresaron por a poesa chna y, con mayor xto,
tambn por a teratura narratva popuar chna. En este sentdo
Martn Buber, H. Rudesberger, Pau Khne, Leo Grener y otros
han hecho un traba|o exceente y han competado a obra de
Rchard Whem.
Desde hace aos estos bros chnos son para m una fuente
nagotabe de aegra, sueo tener uno de eos |unto a m cabecera.
Lo que !aba echado de menos en os hndes: a compenetracn
con a vda, a armona entre a esprtuadad nobe, decdda a as
mayores exgencas moraes, y e |uego y encanto de a vda
sensua y cotdana, a tensn entre una esprtuazacn eevada
y a ngenua satsfaccn vta, todo eso exsta aqu en abundanca.
S a Inda haba acanzado en e ascetsmo y en a renunca
monaca a a vda nvees atos y conmovedores, a Chna antgua
acanzaba nvees no menos maravosos en a dscpna de una
esprtuadad para a que a naturaeza y e esprtu, a regn y a
vda cotdana no sgnfcan contradccones hostes, sno amabes,
y en os que se hace |ustca a ambos eementos. S a sabdura
asctca hnd era purtana y |uven en e radcasmo de sus
exgencas, a sabdura de Chna era a de ser experto, ntegente,
conocedor de humor, a que a experenca no decepcona, a que
a ntegenca no hace frvoo.
Los me|ores esprtus de mbto ngstco aemn se han de|ado
nfur durante as dos tmas dcadas por esta corrente
benefactora. Comparado con agunos movmentos cuturaes
voentos y rudosos y rpdamente extngudos, a obra de Rchard
Whem sobre Chna ha do adqurendo cada vez ms mportanca
e nfuenca.
De msmo modo que m afcn por e sgo XVIII aemn, a
bsqueda de a doctrna hnd, e conocmento pauatno de as
doctrnas y a teratura chnas cambaron y enrqueceron
profundamente m bboteca, otras experencas y pasones
esprtuaes hceron otro tanto. Hubo una poca en que tena por
e|empo a cas todos os novestas taanos en edcones orgnaes,
Bandeo y Masucco, Base y Poggo. Tambn hubo una poca en
que todos os cuentos y eyendas de otros puebos me parecan
pocos. Estos ntereses se extngueron entamente. Pero otros
permaneceron, y creo que aumentan con a edad en ugar de
dsmnur. Entre estos hay que contar m entusasmo por as me
moras, cartas y bografas de personas que me han mpresonado
aguna vez. Ya en m prmera |uventud coeccon y e durante
agunos aos todo o que poda encontrar sobre a persona y a
vda de Goethe. M amor por Mozart me ev a eer todas sus
cartas y todo o que se haba escrto sobre . Un amor parecdo
sent en su da por Chopn, por e poeta francs Gurn autor de
Centaur, por e pntor venecano Gorgone y por Leonardo da
Vnc. Lo que he edo sobre estas personas no eran bros muy
mportantes y vaosos, y sn embargo, me enrqueceron porque
detrs haba amor.
E mundo actua tende un poco a subvaorar os bros. Hay
muchos |venes que consderan rdcuo e ndgno amaros en vez
de amar a propa vda; pensan que a vda es demasado corta y
vaosa, y sn embargo tenen tempo para pasar ses veces por
semana muchas horas en e caf con msca y bae. En a
unversdad y en os taeres, en a bosa y en os ugares de
dversn de mundo rea renar toda a anmacn que se
quera; sn embargo, en estos ugares no nos encontramos ms
cerca de a vda autntca que cuando dedcamos una o dos horas
daras a os sabos y a os poetas de pasado. Es verdad que a
excesva ectura puede causar daos y que os bros pueden
hacer una competenca desea a a vda. Pero yo no pondr a
nade en guarda contra su pasn por os bros.
Todava habra que decr muchas cosas. A as afcones que acabo
de descrbr, debo aadr an otra: a bsqueda de a vda secreta
de a Edad Meda crstana. Su hstora potca me era ndferente
en sus pormenores, so me nteresaba a tensn entre as dos
grandes potencas: a Igesa y e Emperador. Y de modo especa
me resutaba atractva a vda monaca, no por su aspecto asctco,
sno porque en e arte y a teratura monacaes encontr tesoros
maravosos, y porque as rdenes y os conventos me parecan
envdabes como refugos de una vda contempatva y padosa, y
e|empares como centros de cutura. En ms correras por a Edad
Meda monaca he encontrado agunos bros que no pertenecen a
nuestra bboteca dea y que sn embargo he egado a querer
mucho, y tambn encontr otros que consdero muy dgnos de
ser acogdos en nuestra sta, por e|empo os sermones de Tauer,
a vda de Suso, os sermones de Eckhart.
Lo que hoy es para m e paradgma de a teratura unversa,
agn da e parecer a ms h|os tan parca e nsufcente, como
rdcuo a m padre o abueo. Nos tenemos que resgnar a o
nevtabe y no debemos creer que somos ms ntegentes que
nuestros antepasados. E afn de ob|etvdad y |ustca es
hermoso, pero seamos conscentes de carcter rreazabe de
todos os deaes. En nuestra bonta bboteca unversa no
queremos convertrnos por medo de a ectura en sabos o en
|ueces unversaes, sno smpemente penetrar, a travs de as
puertas ms accesbes, en e mundo sagrado de esprtu. Oue
cada uno comence por aqueo que pueda entender y amar. No
se puede aprender a eer en un sentdo eevado con os
perdcos n con a teratura cotdana y casua, sno so con as
obras maestras. A menudo tenen un sabor menos duce y pcante
que a ectura de moda. Oueren que as tomemos en sero,
queren que as conqustemos. Es ms fc asmar una peza de
bae amercano tocada con dnamsmo, que as meddas aceradas y
estcas de un drama de Racne o e humor decadamente
matzado y pofactco de Sterne o |ean Pau.
Antes de que as obras prueben su vaor en nosotros tenemos
que haber probado nuestro vaor en eas.
olu!en '
Sempre he contempado con desconfanza a segurdad con que actan os
crtcos y hacen a crtca de a poca y de a cutura, y en e fondo nunca me
he permtdo hacer verdadera crtca en pbco. Ouzs un nstnto de
economa squca me aconse| no excederme demasado en
exterorzacones puramente nteectuaes para no secar e sueo sobre e
que crece a teratura.
($ermann $esse6 19296 en una carta a $ugo 2all)
Lilgames
La obra ms grandosa que he edo en e tmo tempo se ama
Ggames, un reato de antguo Orente. E orgna se conserva
so en fragmentos escrtos en caracteres cuneformes. Sobre e
aspecto fogco ase en otra parte. De a propa obra hay que
decr que es uno de os grandes poemas prmtvos, como os mtos
hndes y os me|ores captuos de Antguo Testamento.
Ggames es un gran canto sobre a muerte. E gran hroe y
rey Ggames posee todo o que puede soar un corazn heroco,
posee fuerza y poder, os poderosos besan sus pes y a beeza e
corte|a. En combate conqusta su ms precado ben, su amgo
Enkdu. Pero su amgo es vctma de os maos esprtus, terrbes
pesadas o persguen, y a fna a febre envueve y consume a
magnfco hroe de a estepa. Ya todo esto est narrado de manera
profunda y conmovedora, pero a partr de aqu e poema acanza
todo su espendor. E hroe Ggames ha vsto a muerte, ha vsto
cmo su amgo se convrt en terra, cmo se convrt en barro
de campo. Y su corazn heroco se rebea y se enfrenta a a
muerte que e ha rozado, se defende furoso y desesperado, y e
hroe tocado en o ms profundo de su ser por a mano de os
esprtus, parte y recorre e mundo y e nferno hasta e |ardn de
os doses y hasta as aguas de a muerte y, despus de mortaes
va|es y horrores, conqusta a herba que da a vda eterna. Pero
mentras se baa, vene una serpente y se come a herba.
Ggames tene que morr, no hay eterndad para , no exste
otro destno para , e hroe, que e destro de todos os pobres
seres humanos. Consgue con|urar a sombra de amgo muerto y
e pregunta por a ey de a terra.
No te o puedo decr, amgo, no te o puedo decr. S te revease
a ey de a terra te sentaras y oraras.
Ggames pregunta de nuevo, y e amgo muerto e haba de os
horrores de a putrefaccn. Entonces vueve a casa, con a
muerte en e corazn.
Ggames se tumb a dormr y a muerte se apoder de en a
saa reucente de su paaco.
Este brto es un tesoro sacado de nuevo a a uz, despus de
mucho tempo, de as profunddades de a humandad.
(1916)
Bemas !indEes
=
Las regones de carcter purtano-protestante tenen en genera,
a parecer, una pastcdad y una capacdad de adaptacn menor
que as catcas. As e budsmo despus de cas deshancar y
susttur durante sgos a a antgua regn de os brahmanes en
toda a Inda, se ha vueto a extngur desde hace tempo y ha
desaparecdo cas por competo y e hndusmo, es decr a
regn popuar de antgua base brahmnca ha trunfado. No
exste una dogmtca de hndusmo, sera mposbe escrbra,
porque esta regn de a Inda, de puebo ms regoso de
mundo, es en efecto de una pastcdad, de una capacdad de
adaptacn, de una fexbdad y productvdad eterna que no tene
parangn.
Hay hndustas que so veneran un dos esprtua, supremo, y
otros que adoran un snnmero de doses e doos, hndustas que
creen en esprtus y maga, y que rnden cuto a as tumbas y a
os demonos, y otros cuya fe est ena de remnscencas de
deas smcas y crstanas.
Esta regn de hndusmo no es un sstema, no se basa en deas
determnadas, no posee un canon dogmtco, y sn embargo no se
ha perddo o dsueto a travs de os sgos, sno que con capacdad
de transformacn creatva ha estabecdo m nuevos vncuos, ha
encontrado sempre formas nuevas, ha adoptado con nfnta
generosdad y toeranca eementos extraos. A gua que os
rostros y as fguras de os doses ndos de mtpes brazos, esta
8
Los textos Temas hndes e Hndusmo proceden de dos comentaros
de bro: Hemut v. Gasenapp Der Hndusmus (E hndusmo).
regn tene m caras, prmtvas y refnadas, nfantes y vres,
duces y cruees.
Gasenapp da una vsn asombrosamente rca sobre a hstora y
os contendos de hndusmo, no trata de defnr o ndefnbe, sno
que comprende que a undad secreta no vsbe desde fuera que
amenta y mantene unda a esta regn, no es otra cosa que a
propa estructura de ama nda, y que e fundamento y e nceo
de hndusmo no resden n en uno de os muchos cutos, n en os
Vedas, n en os sacerdotes, sno en a vda nda, en a vda
prctca, cotdana de os puebos ndos con su estructura soca
tan rgurosamente dferencada: e sstema de castas.
(1923)
$induismo
E budsmo y as deas de amado Vedanta, son entre nosotros tan
conocdos y cas popuares como poco conocda, temda y evtada
por os erudtos y regosos es aquea regn prncpa que se
ama hndusmo. Se trata de aquea regn cuyos doos de
mtpes brazos y cabezas de eefante Goethe rechaz
voentamente en una hora de ma humor, en contra de su
ntucn ms profunda. Pero estos doses e doos vueven de
nuevo, vneron ya hace dez aos por e camno de arte, porque
Occdente haba notado de pronto que o que vaa para e |apn
vaa para a Inda, y as tambn se descubr e arte ndo. Y
ahora e mundo de os doses ndos, con sus doos de mtpes
brazos, con sus dosas de mtpes senos, con sus dvndades y
sus santos de pedra y sonrsas ancestraes ega ncontenbe por
muchos camnos, por os camnos de ocutsmo y de as sectas,
por os camnos de os coecconstas y de os amantes de arte y
os ob|etos raros, por os camnos de a cenca.
Hemos contempado hasta ahora a puebo regosamente ms
gena de a terra cas so a travs de anteo|os fosfcos, cas
conocamos so aqueos sstemas y teoras de a Inda antgua
que tratan de resover os probemas regosos nteectuamente.
Poco a poco empezamos a ntur ahora en su grandeza y
snguardad a verdadera regn de puebo, e hndusmo, esa
regn gena de pastcdad sn gua.
Aque probema que ms moesta y desconcerta sempre a
hombre occdenta que estuda o ndo, y segn e cua Dos puede
ser a msmo tempo trascendente e nmanente, consttuye e
verdadero corazn de a regn nda. Para e ndo, que es tan
snguarmente gena en e sentmento regoso como en e
pensamento abstracto, no exste ta probema, desde un
prncpo est caro y demostrado que todo e conocmento y arte
de razonar humanos so pueden satsfacer a mundo nferor, a
mundo humano, que en cambo so podemos acercarnos a o
dvno con entrega, con fervor, con medtacn y con devocn. Y
as e hndusmo, que hoy como hace tres m aos es a regn
domnante de a Inda, aberga pacfcamente en varedad
paradsaca os contrastes ms extraordnaros, as formuacones
ms contradctoras, os dogmas, rtos, mtos y cutos ms
opuestos, a mayor decadeza |unto a a mayor tosquedad, a
mayor esprtuadad |unto a a ms masva sensuadad, a
mayor bondad |unto a a cruedad y ferocdad..
La verdad, o eterno no est en estas formas, tampoco en as ms
fnas y nobes, a verdad se haa muy por encma. Y as e
brahmn puede dedcarse a a teooga, o amar sensuamente a
frt Krschna, o a adorar sencamente e fetche de pedra
embadurnado de boga de vaca: ante Dos, todo es o msmo, so
exste una aparente dversdad, os antagonsmos so son
aparentes.
(1923)
2ra!manas ? Mpanis!adas
La fosofa de Vedanta, de fna de Veda, nos muestra e
mutforme esprtu ndo seguramente en su expresn ms vva,
a menos esta fosofa se haa especamente cerca de nosotros os
occdentaes. Sabemos cuan emoconante y reconfortante fue en
su da e prmer conocmento de agunas Upanshadas para
Humbodt y Schopenhauer. E edtor de a presente antooga, sn
embargo, prevene contra una sobrevaoracn.
Sn duda tene razn cuando consdera as Upanshadas muy
ae|adas de esprtu de nuestra fosofa centfca y as sta ms en
a proxmdad de as frmuas de sacrfco y as bendcones
mgcas prmtvas. Habra que panteare a cuestn de s a
sabdura so puede acanzarse con os medos de a fosofa
profesora, y s a poesa prmtva no es ago ms que teratura.
La obra contene en a prmera parte agunas Brahmanas,
precursoras de as Upanshadas, como muestras de pensamento
antguo nmerso an por competo en e esprtu rtua vdco,
uego una bea seeccn de Upanshadas. Su doctrna centra es a
de Atman, de uno msmo en e yo. E encuentro de uno msmo
y a dstncn de yo (ndvdua, egosta) de uno msmo, es para
nosotros a esenca de toda a doctrna nda, y tambn e
fundamento de a doctrna de Buda.
(1920)
%os discursos de 2uda
9
La oa esprtua procedente de a Inda que ha actuado desde
hace cen aos en Europa, especamente en Aemana, se sente y
se ve ahora de manera genera; se puede pensar sobre Tagore y
Keyserng como se quera, a aoranza de Europa por a cutura
esprtua de antguo Orente es evdente.
Habando desde un punto de vsta scogco, Europa empeza a
notar a travs de certos sntomas de decadenca, que a
unateradad extrema de su cutura esprtua (que se manfesta
con toda cardad por e|empo en a especazacn centfca)
necesta una rectfcacn, una renovacn desde e poo opuesto.
La aoranza genera no est drgda a una nueva tca o a una
nueva manera de pensar, sno a una cutura de aqueas funcones
squcas que nuestro nteectuazado mundo esprtua ha ovdado.
La aoranza genera no est drgda tanto a Buda o Laots como a
yogusmo. Hemos descuberto que e ser humano puede cutvar
su nteecto hasta mtes asombrosos y no egar a ser dueo de su
propa ama.
En ocasones agunos teratos aemanes se han burado de as
traduccones de Neumann por su sentdo tera en as repetcones
aparentemente ntermnabes. A agunos estas seres de
contempacones tranquas, fuyendo sn fn, es recuerdan as
etanas de oracones.
Esta crtca, por |ocosa que pueda ser, parte de una acttud que no
es capaz de hacer |ustca a probema. Los dscursos de Buda no
9
Recensn de a traduccn de Kar Eugen Neumann.
son manuaes de una doctrna sno e|empos de medtacones, y e
pensamento medtante es precsamente o que podemos
aprender de eos. Es nt preguntarse s a medtacn puede
conducr a otros resutados ms vaosos que e pensamento
centfco. E ob|eto y e resutado de a medtacn no son un
conocmento en e sentdo de nuestro pensamento occdenta,
sno un despazamento de estado de concenca, una tcnca cuya
mxma meta es una armona pura, una coaboracn smutnea y
equbrada de pensamento gco e ntutvo. Sobre a posbdad
de acanzar ese ob|etvo dea no podemos formuar nngn |uco,
en esta tcnca somos nos y prncpantes. Sn embargo, para
penetrar en a tcnca de a medtacn no exste un camno ms
drecto que e estudo de estos dscursos de Buda.
Hay numerosos profesores aemanes nervosos que temen ago
as como una nundacn budsta, un ocaso de Occdente
esprtua. Sn embargo Occdente no sucumbr y Europa no se
convertr nunca en un reno de budsmo. E que ea os dscursos
de Buda y se vueva budsta por eos, habr encontrado un
consueo -en ugar de camno que nos pueda mostrar quzs
Buda-, pero habr escogdo una sada de emergenca.
La dama a a moda que |unto a buda de bronce de Cen o Sam
cooca ahora os dscursos de Buda, haar tan poco aque camno
como e asceta que se refuga de a msera de a monotona
cotdana en e opo de un budsmo dogmtco. Cuando os
occdentaes hayamos aprenddo ago de medtacn, obtendremos
resutados competamente dstntos a os de os hndes. La
medtacn no ser para nosotros opo, sno un conocmento
profundzado de nosotros msmos, como a prmera y ms
sagrada exgenca que se haca a os dscpuos de os sabos
gregos.
(1921)

10
Tan nt sera habar ya hoy acerca de a regn de futuro,
como t y vaoso que os buscadores de hoy se mdesen con os
pocos grandes deaes de pasado. Inevtabemente ta
confrontacn termna con una derrota terrbe. Nuestro tempo y
nuestra cutura se encuentran pobres y desamparados en cuanto
se comparan con pocas de autntca regosdad. Sabemos
10
Recensn de a traduccn de Hermann Odenberg.
mucho, y nuestra aoranza es autntca, tambn es autntca
nuestra dsposcn a menosprecar nuestro saber y a empezar
esprtuamente desde e prncpo. Pero precsamente ah nos fata
toda tradcn, toda tcnca, toda educacn.
Nuestra posesn de conocmentos sobre a vda nteror, de
domno sobre os nstntos, de recursos para e cutvo de ama es
nua.
Aqu est e punto donde hay motvos para aprender de hroes de
tempos e|anos, de |ess y os santos crstanos, de os chnos, de
Buda. Hasta a mnma rega de a orden monstca ms humde
de a Edad Meda nos puede ensear, a nosotros que estamos tan
desvados en este terreno, ms sobre a dscpna y e cutvo de
ama que toda a pedagoga de nuestro tempo.
En este terreno os dscursos de Buda son una fuente y una mna
de rqueza y profunddad naudtas. En cuanto de|amos de
contempar a doctrna de Buda de una manera puramente
nteectua y nos contentamos con sentr una certa smpata por
e remoto pensamento untaro de Orente, en cuanto de|amos
que Buda nos habe como reveacn, como magen, como e
despertado, como e perfecto, encontramos en , cas
ndependentemente de contendo fosfco y de nceo
dogmtco de su doctrna, a uno de os grandes modeos de a
humandad. Ouen ea atentamente, aunque so sea un pequeo
nmero de os nnumerabes dscursos de Buda, or pronto
una armona, una quetud esprtua, una sonrsa y una
superordad, una frmeza competamente nconmovbe, pero
tambn una bondad nconmovbe y una toeranca nfnta. Y os
dscursos estn enos de conse|os, de nstruccones, de
sugerencas sobre os medos y camnos que conducen a esta
sagrada tranqudad de ama.
E pensamento de a doctrna de Buda es so una mtad de su
obra, a otra mtad es su vda, es vda vvda, traba|o evado a
cabo, actos reazados. Aqu se ensea y se practca una dscpna,
una autodscpna esprtua de mxmo orden, de a que
aqueos gnorantes que haban de quetsmo y de
ensoacn nda, de fata de actvdad, a vrtud cardna
occdenta, y de cosas seme|antes en Buda, no tenen n dea.
Nosotros ms ben vemos a Buda y a sus dscpuos reazar un
traba|o, practcar una dscpna, poner en prctca una tenacdad
y consecuenca ante as cuaes os autntcos hroes de a fuerza
de vountad europea so pueden sentr respeto. Sobre os
contendos de aquea regn o regosdad nueva que
sentmos egar o deseamos, dfcmente podremos averguar y
aprender mucho en Buda, e contendo de su doctrna ya se
nos ha hecho accesbe por e camno fosfco, aunque so sea
por e rodeo no de todo puro de Schopenhauer. En una regn
nueva tampoco se trata tanto de contendo de deas como de
nuevos smboos vvos para cosas ancestraes. Las regones
egan en certo modo sn nosotros, por encma de nuestras
cabezas. A nosotros nos ncumbe ncamente estar preparados,
mantener preparadas as mparas.
Una parte de esta buena dsposcn ser a capacdad de
respeto profundo. S trbutamos tambn a Buda e respeto que
merece o sagrado, s escuchamos agradecdos tambn esta voz
reamente sagrada, no s en verdad qu dao podra nacer de eo,
as advertencas que omos actuamente tan a menudo contra e
pegro de Orente provenen todas de sectores que son partdo,
que tenen que proteger un dogma, una secta, una receta.
(1922)
2!aga.adgita
En su muy nteresante progo Schroeder
11
trata de orentar
acerca de a dversas opnones de nvestgadores emnentes sobre
e Bhagavadgta y de encontrar una soucn pausbe para
aquea dscrepanca que rena en este espnddo canto entre a
fosofa regosa-vdca y a fosofa samkhya, entre a fe ngenua
y e atesmo crtco.
Exsten entre os fogos dversas opnones sobre este aspecto,
pero a profano que dsfruta de poema esta controversa e
resutar competamente ft. Porque en readad no es nada
extraordnaro que en una epopeya, cuyo autor no es profesor de
fosofa, puedan convvr en proxmdad o ve|o y o nuevo, a fe y
e modernsmo, a ustracn y a pedad; sera mucho ms extrao
que e poema tuvese una tendenca ddctca fosfca expresa.
No a tene, pero s una tendenca tca, y precsamente sa es a
que fue venerada desde Schege, Humbodt y Schopenhauer. La
11
Leopod Schroeder en Dederchs Verag, |ena.
proxmdad ngenua, ncuso fusn de deoogas dstntas, a
menudo drectamente opuestas, no es una excepcn, sno
desgracadamente quzs a rega; e europeo medo resutara
dvertdo s o anazsemos en este sentdo. Oue por tmo en un
autor ndo agunas fosofas se utcen fragmentadas y
confunddas como un mosaco, no es en absouto extrao; hoy
todava cuaquer hnd cutvado es capaz de ntegrar a travs de
un dscurso brante a Buda y Kant, a Crsto y as Upanshadas en
un mosaco seme|ante. Lo maravoso de Bhagavadgta no es que
se puedan encontrar representados en dos o tres sstemas
fosfcos, sno que por encma se manfeste una sabdura vvda
no erudta como bondad auxadora. Esta hermosa reveacn,
esta sabdura de a vda, esta fosofa transformada en regn,
son o que buscamos y necestamos, y en e camno que conduce a
eas estaremos agradecdos a cuaquer gua.
(1912)
Por certo, desaconse|amos e Bhagavadgta y tambn a Laots a
aqueas personas que en grupos organzados ceebran e cabeo
rubo y os o|os azues como mxmas vrtudes de ser humano.
N e poeta de Bhagavadgta, n e autor de bro de Tao fueron
rubos n tuveron o|os azues.
(1919)
Bemas c!inos
Lo que pueden decrnos os sabos de a antgua Chna es quzs
ms de o que pensa aguno de nosotros; sn embargo, o esenca
encuentra cabda en pocos bros. De stos, agunos de os ms
mportantes, seguramente os ms mportantes en trmnos
absoutos, estn ya a nuestro acance.
E sabo chno ms famoso es desde hace tempo Confuco, y
con razn, en cuanto que de todos os pensadores e|erc a
nfuenca ms fuerte sobre a vda y a hstora de su pas. En
tota nos o fguramos correctamente, cuando o magnamos
totamente chno, es decr, formasta hasta a pedantera, pero
no hacemos |ustca a os chnos cuando de acuerdo con este |uco
consderamos e esprtu chno rgdo, no fosfco y externo,
pues en contra de ese |uco exsten en Confuco sufcentes
pruebas. Pocos saben todava que en Chna exsteron grandes
fsofos y tcos cuyo conocmento no es para nosotros menos
vaoso que e de os gregos, e de Buda y |ess. No hay que
ovdar que e sabo ms grande de Chna no fue nunca de todo
popuar en su propa patra y que a ado de Confuco, su
contemporneo ago ms |oven, sempre qued en a sombra. Me
refero a Laots, cuya ense anza nos ha quedado recogda en e
bro Tao-te-kng. Su enseanza de Tao, e prncpo de todo ser,
podra sernos ndferente como sstema fosfco, o a o sumo
atraer a afconados nteresados, s no poseyese una tca tan
fuerte, persona, grande y hermosa que su tmo adaptador
aemn (por certo un profesor de teooga), estabece entre Laots
y |ess un paraesmo drecto. Sobre nosotros, profanos, este
chno desde uego no podr de momento e|ercer una nfuenca
tan poderosa, ya que su obra haba para nosotros un engua|e
extrao, dfc que so podemos egar a conocer con apcacn y
verdadero esfuerzo. No se trata aqu de una curosdad n de una
rareza teraro-etnogca, sno de uno de os bros ms seros y
profundos de toda a Antgedad.
Los dogos nos hacen accesbe a Confado. De os pensadores
chnos posterores podemos eer a uno de os ms orgnaes y
expresvos ahora tambn, a menos en una seeccn, en aemn:
Reden und Gechnsse des Tschuang-Tse (Dscursos y
parboas de Chuang Tse).
Chuang Tse es trescentos aos posteror a Laots, y Gr compara
su reacn con aqu a a de Patn con Scrates. No quero hacer
aqu comentaros ntegentes sobre os bros chnos o sobre e
traba|o de sus traductores; so quera decr que estos bros
extraos me han transmtdo, a m que de antguo Orente so he
conocdo como profano as fosofas budstas y afnes a budsmo,
vaores competamente nuevos. Asa orenta tuvo entre Buda y
Crsto una fosofa que nunca se convrt en regn popuar,
cuya tca actva, hermosamente vva est mucho ms cerca de a
crstana que de a budsta hnd.
A veces he amentado que veamos tan pocos frutos de traba|o de
nuestros orentastas acadmcos. Aqu so hay agunos y es de
desear que puedan actuar y segur crecendo. Su conocmento
no tene por qu conducrnos por camnos desconocdos, sno
consttur una aegre confrmacn de o que aprecamos desde
hace tempo como nuestro me|or ben.
(1911)
E fsofo chno Laots, desconocdo a o argo de dos m aos en
Europa, ha sdo traducdo en os tmos qunce aos a todas as
enguas de Europa, y su Tao-te-kng se ha convertdo en un bro
de moda. En Aemana ha sdo Rchard Whem quen con sus
traduccones e ntroduccones ha dado a conocer a teratura
csca y a sabdura chnas en una medda hasta ahora
desconocda. Y mentras Chna es potcamente db y est
desgarrada y aparece ante as potencas occdentaes cas
ncamente como un nmenso y rco terrtoro a expotar y a tratar
con a mxma cautea, a antgua sabdura chna, e antguo arte
chno no so penetran en os museos y as bbotecas de
Occdente, sno tambn en os corazones de a |uventud
nteectua. Sobre a |uventud estudosa de Aemana, trastornada
por a guerra nngn otro esprtu, excepto Dostoevsk, ha nfudo
tanto en os tmos dez aos como Laots. E hecho de que este
movmento se desarroe dentro de un crcuo bastante
mnortaro no e resta mportanca; a mnora captada por es
precsamente a que mporta: a parte ms dotada, ms
conscente y ms responsabe de a |uventud estudosa.
Lo chno es tan opuesto a nuestros deaes de cutura occdenta,
que deberamos aegrarnos de poseer en a otra mtad de gobo
un poo opuesto tan frme y venerabe. Sera neco desear que con
e tempo e mundo entero fuese cutvado a a manera europea o
a a manera chna; pero deberamos sentr por ese esprtu extrao
ese respeto sn e que nada se puede aprender n asmar, y
deberamos contar a Extremo Orente a menos tanto entre
nuestros maestros como o hemos hecho (pnsese en Goethe)
desde hace tempo con e Orente astco occdenta. Y cuando
eemos os dogos de Confuco tan sugestvos y tan chspeantes
de sabdura, no debemos contemparos como una ovdada
curosdad de tempos remotos, sno tener en cuenta que a
doctrna de Confuco no so ha conservado y apoyado este
ggantesco mpero durante dos m aos, sno que an hoy os
descendentes de Confuco vven en Chna, evan su nombre y o
conocen con orguo; a su ado hasta a nobeza ms antgua y
cutvada de Europa resuta nfantmente |oven. Laots no debe
sustturnos a Nuevo Testamento, pero s mostrarnos que ago
smar se produ|o tambn ba|o otro ceo y en tempos anterores,
y esto debe fortaecer nuestra fe en que a humandad, dvdda en
razas y cuturas extraas y hostes entre s, es, a pesar de todo,
una undad y posee unas posbdades, unos deaes y unas metas
comunes.
Sgue domnando entre nosotros en crcuos muy ampos, pese
a este recente entusasmo por Chna, a opnn de que e ama
chna es en e fondo competamente extraa a a nuestra. Oue
sus vrtudes, sobre todo su pacenca ncansabe y su aborosdad
caada y tenaz, son en readad de naturaeza pasva, y que sus
vcos, sobre todo a famosa cruedad chna, nos son en e fondo
a|enos y totamente ncomprensbes. En readad son pre|ucos
tontos. E chno puede ser crue, como puede sero e occdenta,
y puede ser padoso y atrusta como puede sero tambn en
ocasones, e europeo. Cuando extraemos de a hstora e|empos
de cruedad chna, deberamos coocar a ado aqueas hstoras en
as que Chna y su herosmo nos tenen que parecer tan
e|empares como os reatos herocos y nobes de a Bba o de a
Antgedad csca, habtuaes en nuestros coegos.
(1926)
%aots/9 BaoRteRking"
...Comparado con a dea que tene e europeo medo de a
fosofa chna, Laots resuta a un observador superfca poco
chno en su vvacdad. E traductor o compara comprensbemente
con |ess, y en todo caso no hay entre os pensadores ms
conocdos de Extremo Orente nnguno cuyos deaes tcos estn
ms cerca y sean ms afnes a nosotros, os aros occdentaes,
que os de Laots. A ado de a fosofa de a Inda, apartada de
mundo, a menudo sutmente profunda, tan estudada de nuevo
entre nosotros tmamente, esta sabdura chna resuta
absoutamente prctca y senca y a ado de os desvaros
decadentes de acrobatsmo menta de Occdente puede tenerse
a mpresn bochornosa de que este chno ancestra conoc
me|or os vaores eementaes y traba| en e desarroo de a
humandad de una manera ms efcaz, que tantos occdentaes
prvados de nstnto en su anrquca fosofa especazada.
Ousera presentar como muestra os tmos prrafos de Tao-te-
kng en a versn aemana de Rchard Whem:
Las paabras snceras no son bontas,
as paabras bontas no son snceras,
a efcaca no convence,
a convccn no es efcaz,
E sabo no es erudto,
e erudto no es sabo.
E eegdo no acumua benes.
Cuanto ms hace por otros, ms posee.
Cuanto ms da a otros, ms tene.
E sentdo de ceo es bendecr sn per|udcar,
e sentdo de os eegdos es obrar sn peear.
(1910)
+on-ucio
...La ectura no es fc y constantemente tenemos a sensacn
de resprar un are extrao, de una naturaeza y una composcn
dstnta a as que necestamos para vvr. A pesar de todo no me
arrepento de os das dedcados a estos dogos. Aunque e
esprtu chno nos mpresone como a contempacn de ago
procedente de un astro desconocdo, es reconfortante y es un
exceente e|ercco asomarse a ms que de una manera
superfca. Pues eso nos obga a contempar tambn nuestra
propa cutura ndvuasta, no como ago ncuestonabe, sno en
comparacn con su contraro. Y no so eso, en e ector surge
a veces por unos nstantes a dea de a posbdad de una
sntess entre ambos mundos. Pues como nceo ms profundo
de ser de gran extrao Confuco descubrmos as msmas
propedades que conocemos desde hace tempo en os grandes
hombres de a hstora occdenta. Sentmos como naturaes cosas
que a prncpo nos pareceron errores grotescos y nos resutan
encantadoras, ncuso hermosas, cosas que a prncpo nos
parecan espantosamente rdas. Y nosotros os ndvduastas
envdamos a este mundo chno por a segurdad y grandeza de su
pedagoga y sstemtca, a as que so podemos oponer nuestro
arte y nuestra quzs mayor modesta ante a naturaeza
extrahumana.
Concuyo m recomendacn profana de esta sabdura orenta con
agunos aforsmos escogdos de os dogos.
er desconocido ? conocer1 No me preocupa que os hombres no
me conozcan. Me preocupa no conocer a os hombres.
%a estrella polar1 E que domna gracas a su ser, es como a
estrea poar que permanece en su ugar y todas as estreas
gran a su arededor. Etapas de la e.olucin del maestro1 E
maestro d|o: tena qunce aos y m vountad era aprender, a os
trenta estaba frme, a os cuarenta ya no tena dudas, a os
cncuenta conoca a ey de ceo, a os sesenta estaba aberto m
odo, a os setenta poda segur os deseos de m corazn sn
rebasar a medda.
(1909)
+uentos populares c!inos
Cuanto ms necesara nos parece una confrontacn profunda con
Asa orenta, cuanto ms se hace actua, desde un punto de vsta
puramente potco, a necesdad de una comprensn de Orente,
ms mportante es conocer a os puebos de Asa orenta a travs
de su propo pensamento y de su esenca, y para eo no hay otro
camno que e arte y a teratura. Los cuentos popuares |uegan
aqu un pape mportante porque ah est, |unto con e teatro, a
verdadera fuente de amento esprtua de puebo. Lo que eo en
estos cuentos concde por competo con a mpresn que me
hceron os chnos de Sngapur. Encontramos mucha ngenudad,
canddez y |uego, una gran sensbdad para o esttco, una
acentuacn de eemento potco, una aegra por e detae, |unto
a una certa ndferenca por a construccn narratva (excepto en
os cuentos artstcos); domnan a creenca en os esprtus y otras
deas anmstas, raramente trunfa e poder persona sobre estas
fuerzas demonacas. Frente a a amenaza y a prmtvsmo de taes
deas se opone un sstema de domno potco mora de a vda,
una autordad de as costumbres, una dscpna de a cortesa, una
santdad de a autordad soca construda sobre a fama que
admramos enos de respeto.
(1914)
%rica c!ina
...Hasta hoy a esenca y e sentdo de a rca chna son para
Occdente gua de extraos que a esenca y e sentdo de a
pntura chna. La rqueza de matces con una paeta reducdsma,
a perfeccn de a cagrafa, e empeo sagrado de expresar o
subme con e mnmo de medos exterores, e |uego
nfntamente decado de as ausones, evocacones y reacones,
en fn ese fabuoso arte de nsnuar, de de|ar advnar, de ahorrar y
retener, todo eso resuta extrao a europeo actua; para dsfrutar
estas artes hay que e|erctar prmero os odos, os o|os y as
puntas de os dedos y acostumbrarse a os matces ms fnos.
(1922)

%i 2u He9 Prima.era ? oto0o"
L Bu We no fue uno de os grandes pensadores chnos, entre os
teratos chnos goza de una fama reguar, fue mnstro e ntrgante
potco hace ya cas dos m aos, y no escrb msmo su gran
obra Prmavera y otoo, sno que de| que a escrbesen os
erudtos que protega. A nosotros no debe moestarnos esto y
estamos muy agradecdos de que Rchard Whem haya traducdo
esta obra a aemn. Toda a sabdura de a Chna csca, cuyas
fuentes autntcas se perderon en gran parte en as quemas de
bros, ha encontrado cabda, |unto con un gran nmero de reatos
y ancdotas, en esta compacn. Su ectura es un gran pacer.
Paso buenas horas con este bro sabo y querdo. E hecho de que
actuamente su sabdura se haya perddo para e mundo y que
so exsta en os bros, me moesta tan poco como e hecho de
que esta sabdura se encuentre en una contradccn tan tota
con as deoogas, tan poco sabas y tan fantcas, de nuestro
tempo (ya sean amercano-burguesas o ruso-bochevques). E
tempo pasa y a sabdura permanece. Camba sus formas y rtos,
pero descansa en todos os tempos sobre e msmo fundamento:
sobre a ordenacn de hombre en a naturaeza, en e rtmo
csmco. Los tempos ntranquos podrn persegur una y otra
vez a emancpacn de hombre de estos rdenes, esta beracn
aparente conduce sempre a a escavtud, como tambn hoy e
hombre actua muy emancpado es un escavo sn vountad de
dnero y de a mquna. De msmo modo que uno vueve de
asfato umnado y mutcoor de a gran cudad a bosque, o de a
msca aegre y exctante de as grandes saas, a a msca de
mar con a sensacn de grattud y de retorno, vuevo sempre de
todas as aventuras fugaces y emoconantes de a vda y de
esprtu a estas sabduras antguas, nagotabes. En cada regreso
no han enve|ecdo, permanecen tranquas y nos esperan y sempre
son nuevas y reucentes como e so cada da, mentras a guerra,
e bae de moda, e automv de ayer han enve|ecdo y aparecen
hoy tan marchtos y rdcuos.
(1929)
> +!ing"
Hay bros que no se pueden eer, bros de o sagrado y a
sabdura, en cuya compaa y atmsfera se puede vvr durante
aos sn eeros nunca como se een otros bros. Agunas partes
de a Bba pertenecen a estos bros y e Tao-te-kng. Basta una
frase de estos bros para enarse durante mucho tempo, para
estar ocupado y empapado durante mucho tempo. Se os tene a
mano o se os eva en e boso cuando se va a bosque, y nunca
se een durante horas enteras, sno que cada vez se extrae so
una frase, una nea, para medtar, para ergr |unto a todas as
bagateas de da, tambn as de a restante ectura, una y otra vez
a medda de o grande y sagrado.
Consdero que es una suerte que a estos pocos bros se haya
aaddo uno nuevo. Es naturamente, gua que os otros, un bro
de edad remota, de mes de aos, pero hasta ahora no exsta e
ntento de una traduccn aemana. Se ama I Chng, e bro de
as transformacones, y es un antqusmo bro de sabdura y
maga de os chnos. Podemos utzaro como bro de orcuos
para obtener conse|o en stuacones dfces de a vda. Tambn
podemos amaro y utzaro ncamente por su sabdura. En
este bro que nunca podr entender ms que de una manera
ntutva y por agunos nstantes, hay construdo un sstema de
anaogas para todo e mundo, basado en ocho propedades o
mgenes de as cuaes as dos prmeras son e ceo y a terra, e
padre y a madre, a fuerza y a entrega. Estas ocho propedades
que estn expresadas cada una por un sgno senco, estabecen
combnacones entre s y dan ugar a 64 posbdades, sobre as
que se basa e orcuo. Preguntas a orcuo y obtenes por e|empo
a frase: Verdad nteror: cerdos y peces. Save! Es favorabe
atravesar e gran agua. Favorabe es a perseveranca. Sobre esto
puedes medtar. Adems exsten comentaros.
Este bro de as transformacones se encuentra desde hace
medo ao en m dormtoro y nunca he edo ms de una pgna
seguda. Cuando se contempa una de as combnacones de
sgnos, se sumerge uno en Kan, o creatvo, en Sun, o duce: no es
eer, tampoco es pensar, es como mrar e agua que corre o as
nubes que pasan. A est escrto todo o que se puede pensar y
vvr.
(1925)
2>RF,E<R%M9 Escrito del maestro FuanRHu de la roca de
esmeralda"
E zen chno, esa forma orentada totamente a a praxs, a a
dscpna de ama, que e budsmo egado a Chna desde a Inda
adopt a, es en readad, por su esenca y a contraro que e zen
ndo, competamente host a a teratura, a especuacn, a
dogmtca y a escostca. Se podra decr que e budsmo ndo y
chno se reaconan entre s como e snscrto y e chno. A una
engua de tpo ndogermano, nstrumento de un pensamento
abstracto dferencador, erudto, tambn de una escostca
forecente, aqu en Orente, sn embargo, una engua de fuerza
expresva, sueta, que renunca a a mayora de as sutezas y
argucas gramatcaes que nos son famares, una engua generosa,
ambgua, cuyas paabras son ms ben mgenes o ademanes que
paabras en nuestro sentdo. A pesar de todo tambn e zen ha
desarroado una espece de teratura y en este ao 1960 uno de
sus bros ms venerabes (de momento so un terco de su
totadad) ha sdo pubcado, en una versn aemana que ha
costado a su autor Whem Gundert ms de una docena de aos.
E bro BI-YAEN-LU, e escrto de maestro Yuan-Wu de a roca de
esmerada, fue escrto a prncpos de sgo XII y es una coeccn
de cen ancdotas y sentencas de mportantes maestros de zen,
|unto con hmnos y comentaros dedcados a eos. De os cen
e|empos a traduccn de Gundert ofrece os prmeros trenta
y tres.
Esta snguarsma obra es ago as como una summa zen-
budsta, pero no en e sentdo de una dogmtca, sno en e de un
manua de e|erccos esprtuaes. A travs de sentencas de
maestros y patrarcas famosos se ensea a os novcos y mon|es de
qu manera ste o aqu de sus predecesores acanz a meta, es
decr, a umnacn, e descubrmento de a readad, que no
debe magnarse como ago esttco sno como e desteo de una
chspa entre dos poos, e poo samsara, e mundo vsbe, peno,
mutcoor, y e poo nrvana, e vaco y a beracn absoutos. En a
mayora de estos e|empos de a praxs de os maestros, un
aumno hace una pregunta que e ector occdenta puede
comprender a menudo, mentras que a respuesta de maestro
nos cooca ante un snnmero de engmas y que por certo a
menudo no consste en paabras sno en un ademn o una accn,
y muchas veces esa accn es una bofetada o un pao. Estos
e|empos, recopados de a tradcn de varos sgos haca e ao
1100, consttuyen hoy todava, ochocentos aos despus, un
medo de enseanza csco de os maestros de zen. Oue os
podamos eer ahora en aemn ya es mucho, pues cada e|empo
nvta a ensmsmamento asombrado.
No es un bro que se pueda eer sn ms; hay que avanzar a
tentas en su espesura, pamo a pamo, vover a menudo atrs, y
en agunas de esas vuetas e texto nos muestra de repente un
rostro competamente dstnto. Es una obra muy extraa,
compcada, dfcmente accesbe. Es una nuez con una cascara
trpe, cudrupe, bastante dura. E contemporneo medo, norma
dr quzs que a antgua Inda, a antgua Chna, e nrvana y e
zen son asuntos concudos, y que a vueta a eos, es decr, a
traduccn y e estudo de esta obra de a Edad Meda de Extremo
Orente, es nt, es una bsqueda de tesoros hstrca, o un |uego
romntco.
A eso se podra responder prmero que e zen exste y se practca
hoy todava en e |apn como entre nosotros e crstansmo, que
adems a doctrna de Shakyamun, en sus dstntas formas
orentaes, no so fascna a Schopenhauer y a sus dscpuos, sno
que tambn se ha ganado e nters de Occdente actua, que as
conferencas y os bros de os budstas zen actuaes, en prmer
ugar os de Suzuk, encuentran en Europa y Amrca a mxma
atencn, que desgracadamente ya exste ncuso ago parecdo a
una moda zen.
(1960)
Hang +!i +!ong (P)9 :in Ping Me!6 o la -ant7stica !istoria de
$si Men ? sus seis mu3eres"1
Aqu no nos encontramos con a Chna sagrada de os sabos y
hroes, sno que esta antgua novea popuar pnta con un gusto
rudo escenas de a vda cotdana chna. Los pasa|es obscenos son
numerosos, no son ms gracosos que os de os bros popuares
de otros puebos. En cambo esta gran novea, popuar durante
muchos sgos en Chna, es un bro rco y varado de puebo y de
su vda domstca.
(1931)
Pu sungR%ing9 $istorias c!inas de -antasmas"
En este bro sumamente extrao no se trata n de un |uego
potco erudto, n de una de as aportacones ntrascendentes
usuaes a amado fokore, sno de descubrmento de un mundo
de cuentos que no conocamos todava y que despus de Ch-Kng
y as parboas de Chuang-Tse, es o ms vaoso que he conocdo
de a teratura chna.
E autor que do su forma a estas extraas hstoras ancestraes,
fue Pu Ssung-Lng, un pobre estudante y sabo fracasado de sgo
XVII y es una stma que no tengamos ms cosas de , porque sus
eyendas de fantasmas estn contadas tan homogneamente y en
un tono tan hermoso, que se pueden comparar perfectamente
con os cuentos y ms an con as Leyendas aemanas de os
hermanos Grmm. Son hstoras popuares de aparecdos que, gua
que sus hermanas europeas, tratan de esprtus de dfuntos y
demonos, de sueos y vsones. So que e mundo de da y de os
hombres no se opone a mundo de a noche y de o demonaco de
una manera absouta, os esprtus se mueven como en os cuentos
de Hoffmann a a uz de da y en medo de os quehaceres
cotdanos, cruzan os camnos de os hombres y estabecen
constantemente reacones estrechas con eos que no se basan
en e temor y e espanto, sno en e afecto y en a vecndad ms
amabe.
De msmo modo que e amado y hermoso cuerpo de una
muchacha es anmado msterosamente y devueto a amor,
mgenes, anmaes, ob|etos, e ncuso sueos y poemas se
converten en beos y fnos seres esprtuaes que penetran todas
as partes de a vda de hombre y se mueven con graca y nobeza
entre os vvos.
A estudante sn taento acude e esprtu de un |uez faecdo con
e que aqu fue amabe y e ensea a sabdura. En e |ardn de
ermtao as fores se converten en mu|eres hermosas y
transfguran su vda. Una consteacn de ceo se enamora de un
ser humano y descende a a terra para probar a fecdad y e
door. Seres humanos son transformados en aves, y encantadores
esprtus hacen comda de terra, vestdos de ho|as. Y todo sucede
como debe suceder en as hstoras de fantasmas, de manera
confusa y pesada como en os sueos; tambn e gusto chno por
o grotesco hace a veces pruetas gcas, pero en tota no hay
nada neco en eo, exste una reacn entre as cosas y un
despazamento de o posbe exactamente como en e sueo, y e
esprtu de con|unto desemboca, de una manera que a nosotros
extran|eros podra avergonzar, en a |ustca y a bondad, no en a
madad y a cruedad sava|e, como en tantas de nuestras hstoras.
Sucede todo decada y gentmente: Vo a una dama |oven con
su crada. Acababa de romper una rama de crueo en for y su
rostro sonrente era rresstbe. La mr f|amente sn tener en
cuenta e decoro; y cuando haban pasado, ea d|o a su crada:
Ese |oven tene o|os ardentes como un adrn. Cuando
prosgueron su camno rendo y paroteando, ea de| caer a for;
Wang a recog de sueo y se qued desconsoado como s su
ama e hubese abandonado. Entonces vov a casa en un estado
de nmo muy meancco; y despus de haber coocado a for
deba|o de su amohada se acost. -Oun ba a pensar que esa
muchacha hermosa era un esprtu, una raposa. Pero o es, y
ms tarde es conqustada por Wang e umna su vda con su rsa
aegre.
La manga de sacerdote trata de un sacerdote mgco, y desde
que v en Sngapur a famoso mago chno Han Peng Chen e|ercer
sonrente su arte, me puedo magnar perfectamente a este
sacerdote que hace subr a su manga a a gente, a creen
encontrarse en una casa grande y escrben versos de amor en a
pared que uego, cuando despertos de sueo deambuan en a
vda cotdana, encuentran con asombro escrtas con etras
mnscuas, pero caras en e nteror de a manga. Ms beo, quz
e ms beo, sn embargo E sueo. En un hombre se acuesta
un rato por a tarde y de repente se e aparece un seor con un
vestdo de coor me que e comunca a nvtacn de su prncpe.
E hombre o acompaa, ega a paaco de prncpe, bebe vno, oye
msca y dsfruta os man|ares, ve y ama a a h|a de prncpe, se
converte en su esposo y se haa en pena fecdad cuando un
terrbe monstruo amenaza con destrur toda a corte. Todo e
mundo huye pero quere quedarse |unto a su amada y debdo a
tumuto y a susto morta se desperta y vueve a estar tumbado
en e banco donde !aca6 tempo nmemora se haba tumbado a
descansar. Pero en e odo sente un zumbdo cuyo sondo e es
extraamente conocdo de sueo, y cuando mra son abe|as que
e rodean, y cuando sgue observando ve que es todo un en|ambre
de abe|as que huyendo de una serpente que se ntrodu|o en su
comena, ha acuddo a supcando ayuda. Acoge a as abe|as y
con eo no hace ms que dar as gracas por todo o hermoso que
ha vvdo con eas, pues su corte era a de su sueo, su rey era su
anftrn y e monstruo era a serpente. En esta hstora e sueo y
a readad estn entrete|dos tan decada, tan dct y
smbcamente como se entreazan en un bordado de tempo as
mgenes mgcas y os sgnos.
(1912)
Es uno de os bros de cuentos ms bontos de mundo, ngenuo
y natura como Grmm y extraordnaro y fantstco como os
dbu|os y bronces grotescos que se encuentran en Chna. Estas
hstoras respran horror y duce encanto en una unn tan ntma,
mezcan e sueo y a vda, o demonaco y o cotdano de una
manera tan estrecha e ngenua que so sabra compararas con
sueos hermosos. Ta como nos sucede en os sueos, pasan ante
nosotros esprtus y dfuntos, fguras de a readad y a fe,
deambua o posbe y o deseado, o duce y o espantoso de a
mano en a caada uz crepuscuar, agunas cosas se esfuman en a
oscurdad, otras se potencan en a expresn hasta e smboo.
Ousera tener todas as noches esos sueos y qusera consegur
todos os aos un nuevo bro como ste. Pero son raros.
(1912)
Panorama sobre el %e3ano Nriente
Los dos puebos de coor de os que ms he aprenddo, y a os
que tengo e mayor respeto, son os ndos y os chnos. Ambos han
creado una cutura esprtua y artstca que, superor a a nuestra
en edad, es gua en contendo y beeza.
Sto e apogeo de pensamento hnd aproxmadamente en a
msma poca que e europeo, os sgos entre Homero y Scrates.
En aquea poca se eaboraron en a Inda y Greca os
pensamentos hasta ahora ms eevados sobre e mundo y e
hombre, y se desarroaron en grandosos sstemas fosfcos y
regosos, que posterormente no han conocdo un
enrquecmento sustanca, pero que seguramente tampoco o
necestaban, pues hoy perduran con toda su vtadad ayudando a
centos de mones de seres humanos a vvr a vda. A a ata
fosofa de a Inda antgua se contrapone una mtooga muy
pofactca, rca en profunddad y humor, un mundo popuar de
doses y demonos y una cosmooga de a ms exuberante
pastcdad, que subsste forecente tanto en a teratura como
en a escutura, pero tambn en a fe popuar. Sn embargo, de
este mundo ardente y coordo surg tambn a gran fgura
venerabe de Buda que supera renuncando, y e budsmo, tanto
en su forma orgna como en a forma chno-|aponesa de zen,
demuestra hoy no so en su patra, sno tambn en todo e
Occdente, Amrca ncuda, ser una regn de a ms ata mora y
de gran atractvo. Desde hace cas doscentos aos e
pensamento occdenta ha sdo nfuencado a menudo y con
fuerza por e esprtu hnd. Su tmo gran testgo es
Schopenhauer.
S e esprtu hnd es predomnantemente anmco y regoso, a
bsqueda de os pensadores chnos se drge sobre todo a a vda
prctca, a Estado y a fama. Para a mayora de os sabos chnos,
como para Hesodo y Patn, o prncpa es saber qu se requere
para gobernar ben y con xto para e ben de todos. Las vrtudes
de a serendad, de a cortesa, de a pacenca, de a mpasbdad
se aprecan tanto como en a escuea estoca. Pero a msmo
tempo exsten tambn pensadores metafscos y eementaes, en
prmer ugar Laots y su dscpuo potco Chuang-Tse, y tras
penetrar a doctrna de Buda, Chna desarroa entamente una
forma sumamente orgna, extremadamente efcaz de a
dscpna budsta, e zen, que gua que a forma hnd de
budsmo e|erce en e Occdente actua una nfuenca notabe. Oue
a esprtuadad chna est acompaada de un arte pstco muy
desarroado y refnado, o sabe todo e mundo.
E mundo actua ha cambado todo en a superfce y ha destrudo
muchsmo. Los chnos, en otro tempo e puebo ms pacfco y rco
en manfestacones antmtarstas de a terra, se han convertdo
hoy en a nacn ms temda e mpacabe. Han nvaddo y
conqustado de manera brbara e Tbet sagrado, |unto a a Inda e
puebo ms regoso, y amenazan constantemente a Inda y otros
pases vecnos. Nosotros so podemos constataro. S
comparamos, por e|empo, a Franca o Ingaterra potcas de sgo
XVII con as actuaes, se demuestra que e aspecto potco de una
nacn puede transformarse enormemente en pocos sgos sn
que eso sgnfque un cambo en e nceo de carcter nacona
Tenemos que desear que tambn en e puebo chno se conserven
por encma de estos tempos de confusn, muchos de sus
maravosos rasgos y taento.
(1959)
F7bulas ? cuentos
F7bulas
Las hstoras de anmaes heredadas desde tempos
nmemoraes de os cuartos nfantes de os puebos, formadas
por os gregos, y a menudo de manera defntva, han crecdo, se
han adaptado y transformado a travs de os sgos, y sn
embargo, sguen tenendo e msmo carcter, a menudo ms
refnado, a menudo foszado, y sn embargo sempre renovado y
savado por una necesdad secreta de a humandad de este
gnero teraro orgna e ngenuo. La densdad y pastcdad de
as buenas fbuas es para quen est acostumbrado a eer so
teratura moderna, una sorpresa cas consternadora. Len y
zorro, gao y cervo, oso y cervo actan y haban con una
ngenua ntegenca prctca, se converten en hermanos y
aegoras de os hombres, en carcaturas y modeos, e ncuso
donde a conexn popuar con a vda anma parece duda y
perdda, mpera sempre un sentmento senco por o
eementamente necesaro, bueno y deseabe, un sentdo comn
prctco mperturbabe, cuya exstenca es decddamente
consoadora. Y he aqu, que esa sabdura no es en absouto
aburrda, tene esa sana aegra de a que nacen e |uego y a
broma, e ngeno y a parboa, y as este bonto bro de fbuas
respra pura aegra y frescura que nosotros hombres cansados
debemos agradecer.
(1913)
%os cuentos de la literatura uni.ersal
Los cuentos popuares teraramente vaosos y orgnaes de
todos os puebos encontraran sto en uno o dos vomenes. Pero
como documentos de ama de os puebos, como confrmacn
sempre nueva de a estructura sempre gua de ama humana en
todas as razas y pases, como e|empos de orgen de ama, de a
poesa, de os mtos, estos nnumerabes cuentos de todos os
contnentes tenen e vaor de una coeccn bogca, en a que
preparacones de orgen ms dverso ustran as msmas eyes. La
constante repetcn de os msmos temas, smboos y ocurrencas
no destruye en absouto a mpresn de varedad de os puebos,
pues a manera de enfocar y narrar aportan an sufcente |uego y
novedad, y no so se revean dversos grados de gusto y taento
teraro en os puebos, sno tambn certos tpos de acttudes
esprtuaes frente a mundo.
(1919)
+uentos orientales"
La necesdad por a que nos apartamos de vez en cuando de os
modernos y vovemos ansosos y agradecdos a os cuadros de
antguos maestros umbros o aemanes, por a que vovemos a a
senca msca de sgos pasados o a as obras teraras de tempos
y puebos pretrtos, es exactamente a msma por a que e
hombre aduto o adoescente se refuga a veces en a memora de
su nfanca. A que se encuentra atrapado en e devenr, e cambo
y os probemas de su evoucn, os tempos pasados se e
aparecen con una aureoa de fecdad, de vez en cuando se
refuga en eos como en una sa frme de a ntemporadad,
cansado de a vda actua y de a ucha cotdana, como e
cudadano que huye a a naturaeza por a necesdad nstntva
de verse por un nstante fuera de cambo, a exctacn y e
|uego de os vaores y fenmenos efmeros, y haarse frente a o
seguro, ntempora, aparentemente eterno. Certo que tambn a
msca de tempos pasados no es otra cosa que vountad y
ambcn, a pntura ms antgua no es ms que a ucha por a
expresn y a savacn, a teratura de os puebos ms antguos
es tambn so e conocmento y a expresn de a ucha, as
dfcutades y a pasn. Las ms beas noveas taanas antguas,
os ms maravosos poemas franceses antguos, os ms
admrabes dramas gregos, tratan de penas, cupas y cargos de
concenca, de sufrmentos y deseos de beracn, exactamente
gua que nuestras obras actuaes, pero aqueas son
preocupacones y angustas e|anas, a|enas, no son actuaes y as
eemos como s nunca hubesen sdo reaes y trgcamente seras,
y est ben que podamos hacero.
En a teratura sobre todo en a narratva, os hombres de hoy
mran haca tempos pasados como haca una terra nfant
dchosa, enos de ngenuo pacer contempatvo. Nosotros ya no
tenemos una narratva ngenua, un reato que dsfrute con a
accn, un arte de a ancdota despreocupado y aegre. En su
ugar tenemos a novea moderna que debdo a sus eyes
formaes nestabes se converte tan fcmente en espe|o de o
actua y se refe|a as en sus me|ores representantes,
ndvduasmo e nteectuasmo, se aparta de a pura narratva, ha
perddo e gusto por a accn, por a combnacn de destnos
externos y persgue medtabundo a vda esprtua sotara de
sensbe nteectua moderno. Y por mucho que nos fascna y
conmueve a actuadad de esta case de teratura, a veces
estamos terrbemente cansados de tanta scooga e ntegenca, y
nos anzamos sobre as hstoras de otros tempos ms feces e
ngenuos como sobre fuentes frescas. Los propos autores senten
sn duda e encanto profundo de una forma antgua, sodfcada y
a veces |uegan con ea. Ya Bazac escrb sus contes drolatiCues6 y
entre nosotros, por nombrar so uno, Pau Ernst, ha evouconado
a travs de su estudo de antguo arte narratvo taano y aemn,
a un tono arcazante que parece absorber a fuerza de su propo
engua|e.
Tambn e ector tende precsamente hoy a degustar de vez en
cuando, como cambo agradabe y como bebedzo efmero para
ovdar, ago antguo, reconfortante-, a cantdad de traduccones y
reedcones as o demuestra. Eso en s no es n oabe n
censurabe, porque e ector o suee hacer por un maentenddo.
Generamente no tene a habdad n e tempo para escoger de a
produccn actua o reamente bueno, y a menudo recurre por un
equvocado afn de cutura, a o antguo que ya so por su edad e
parece ms dgno y csco. Adems pocos ectores entenden
en una obra terara moderna a vountad y e verdadero arte de
os autores que consste en convertr en forma y beeza
crstazada a vda y e entorno de su tempo. En momentos de
cansanco y de necesdad de recreo, preferen una ectura que ya
por su ttuo y tema conduce a o e|ano, pasado, nactua.
Caro que cuando uno oye a os ectores as cosas son
competamente dstntas. Recurren a Boccacco y acuden a
Bottce en aras de a amada cutura, que segn eos nuestro
tempo no posee, mentras que en pocas antguas se encontraba
de manera natura por todas partes. Son banadades en as que no
qusera entrar; porque o que |ustfca ta acttud es precsamente
o que os denostadores de nuestro tempo no queren entender.
A m por otro ado no me parece ma vvr en una poca que
desde a escuea hasta e enterro no encuentra adecuada n
sufcente nnguna forma tradcona y antgua de actuar y pensar, y
precsamente en e hecho de que despus de un cambo radca
de todas as condcones de vda, est dspuesta a crearse un
nuevo vestdo y una nueva fe y unos nuevos doses, busca su
orguo y una va competamente nueva para su ambcn.
Por eso no soy de a opnn de que debamos aceptar como
forzosamente superor a nosotros e arte de sgos pasados y de
puebos e|anos. Por e contraro, conozco y apreco perfectamente
esa necesdad que a atardecer de un da nqueto nos nvta a
pensar en nuestra nfanca, a recordar e |ardn de nuestro padre y
os |uegos de muchachos y a robar a hoy una hora que pertenece
a pasado ntempora. Y quen desde esa necesdad contempa
cuadros antguos, escucha msca antgua y ee bros antguos,
so puede benefcarse.
Pero vayamos a grano. Yo qusera recomendar hoy a estos
amantes de as cosas bontas de pasado una ectura que es o
bastante bea y fuerte como para conducrnos durante horas y
durante das desde o cotdano a un mundo extrao, e|ano y sn
embargo humano, en e que vemos como en un espe|o mgco
nuestras pasones y preocupacones, nuestras aegras y nuestras
penas transfguradas, de modo que nos haban de una manera ms
entraabe y se nos hacen ms comprensbes que nuestro mundo
ms cercano, sn moestarnos n qutarnos a paz.
Se trata de os numerosos cuentos e hstoras antguos que ba|o
m nombres y ropa|es han egado hasta nosotros a travs de os
sgos y os puebos. La coeccn ms grande, homognea y
hermosa es Las m y una noches que todos hemos conocdo de
nos aunque en una forma acortada, debtada, muy pda. No
exste una redaccn orenta de esta ggantesca coeccn de
patrmono antguo que pueda consderarse de agn modo
autntca y autorzada...
Ah tenemos ahora, surgdos en e curso de unos aos, os doce
pequeos, bontos y prometedores vomenes, y por donde
abrmos y empezamos a eer, hay varedad y coor, con aventuras y
un gusto ngenuo por a narracn, y tambn nos encontramos a a
querda cutura, no so a de as afombras hermosas y a
cortesa formuada, sno a cutura grandosamente rgda,
poderosa de Isam, de una fe y una fosofa que saben domnar a
varedad de a vda. Negocos y va|es, pacer y sufrmento,
sensuadad espendorosa y perversdad oscura, todo arde en
amas, pero sobre todas as cosas est A y dspone, y uno puede
estar comercando, amando o asesnando: cuando ega e
momento de rezo, de|a todo o terreno y se drge en oracn
haca orente. Y por grande que sea e desenfreno, por sava|e y
vda que se agte a vda, estos seres humanos mueren sempre
resgnados y sn rudo. Dan a a vda sus derechos mentras dura;
pero uego mueren como sabos o como anmaes, en senco y
con naturadad, sn maravarse de que a ey de a causadad no
haga nnguna excepcn con eos como tanto e gustara a
europeo ndvduasta. Ah podemos aprender de Orente, tanto
de os hndes como de Isam.
Desde uego se puede dsfrutar con estas hermosas cosas
desprecando e mundo y a cutura propos y en ese dsfrute puede
haber mucho amor y door. Pero seguramente dsfruta de una
manera ms hermosa y pena y quzs comprensva aque que
haa pacer en as aventuras -porque se sabe a s msmo
aventurero- y en cuturas extraas porque tene e vaor de
sentrse copartcpe en a creacn de a cutura de su tempo.
Los m y un das. No es un db recueo de obras menores, sno
una coeccn de hstoras parecdas que fatan por casuadad en
as antguas redaccones de aquea gran coeccn famosa.
Ambas obras merecen una atencn especa. Y e que as ea de
una manera ntegente dsfrutar, no a costa de nuestra
teratura contempornea, sno que aprender a fortaecer su
sentmento por o nuevo y propo a travs de o antguo y a|eno
bueno.
(1909)
Una case de teratura que he amado entraabemente desde
no y cuya proferacn me parece sempre como e
descubrmento de un tesoro, es a de os reatos y cuentos
orentaes. Toda esta teratura generamente apcrfa, en todo
caso annma, de as aventuras y sabduras de os coores y
destnos voentos, de as snuosdades y os caprchos, pero
tambn de a mora mahometana y de fatasmo caado a
menudo depurado cas rncamente, es ago tan
sorprendentemente rco, nagotabe, y posee tantos efectos
satsfactoros, suavamente exctantes, entamente
tranquzantes como nnguna farmaca posee. Se camna sn
rumbo por pasadzos subterrneos extraos, preparado a
sorpresas de todo tpo y sn embargo sorprenddo sempre de
nuevo, envueto en una fna nube mgca, e|os de a vda
cotdana, entregado por competo a asombro sobre a varedad
de os hechos y a sencez nterna de as compcadas cosas
humanas.
(1909)
El libro del papaga?o"
E Lbro de papagayo que exste en Orente desde hace sgos
en dversas versones y en varas enguas, procede de a Inda.
poca y autor de a prmera transcrpcn hnd son desconocdos,
o que por certo no tene tampoco mucho nters para e profano,
ya que e bro nos nteresa sobre todo por su tema. Se trata de
una coeccn de hstoras, ancdotas, eyendas y noveas cortas,
generamente muy antguas, que poseen una apcacn prctca
mora. Recbe su nombre de a hstora que enmarca e con|unto:
un comercante posee un papagayo sabo. Un da se va de va|e y
o de|a con su |oven y hermosa mu|er como guardn y conse|ero.
Pasado agn tempo a mu|er se sente aburrda y trama
nfdedades, e papagayo se muestra aparentemente de acuerdo
con sus ntencones, pero noche tras noche a dsuade de
abandonar a casa contndoe muchas hstoras emoconantes.
Estas pequeas hstoras son cas sn excepcn espnddas,
cada una un trozo de ve|o patrmono de puebo y muchas de
eas han egado a Europa pasando por Bzanco e Itaa de Sur.
tmamente han sdo reedtados a Gesta Romanorum, E
Apoono de Tro, as Cento Novee Antche y otros
monumentos de ve|o arte narratvo; esperemos que ahora
tambn se conceda ms nters y comprensn a as fuentes
orentaes. Reamente o merecen.
(1905)
omadeAa9 +uentos !indEes"
Cuando uno camna por os bazares de una cudad astca
orenta o trata de segur con o|o atento as fguras de os bordados
sobre una hermosa seda antgua nda o chna, e o|o y e
pensamento sucumben pronto a una extraa sugestn de rqueza
e nfndad, de eterna repetcn y eterna renovacn de as formas
de maravosa pentud e nagotabdad. Cabezas de dragones y
fguras de doses, dvndades de mtpes brazos y estzados
cuerpos de anmaes, decadas formas vegetaes y msterosas
fguras tentacuares, producen una ornamentacn
fantstcamente hermosa, en a que o ms maravoso resuta
norma, o ms estrdente suave, o ms remoto natura. A admrar
e con|unto, e europeo no sabe ben s ha de tomaro por as
formas caprchosas de a fantasa prvegada pero sn educar de
un puebo prmtvo, o a expresn de una cutura nteectua y
esprtua superor a a que nos enfrentamos como seres nferores
entendndoa a medas.
Ago parecdo sucede cuando eemos e antguo bro de cuentos
hnd que se ama Kathasartsagara u Ocano de os ros de
os cuentos y que fue escrto por Somadewa aproxmadamente
haca a mtad de sgo XI. Naturamente se basa en modeos ms
antguos y agunas de sus hstoras habrn sonado en a Inda
ms antgua quzs ms puras y nobes, pero precsamente en a
varedad de sus mezcas y en su combnacn ya refnada, ya
brbara de ngenudad y mxma cutura esprtua, es
autntcamente hnd.
Lo que dferenca nmedatamente a estos cuentos de os de otras
nacones, es e matz tpco de esprtu hnd, su tendenca
ancestra a a regosdad y a erudcn. As como a regosdad de
os hndes consste en genera en a renunca y a abnegacn,
tambn su sabdura se ae|a de a vda haca un pas extraamente
rrea de puro formasmo. Ambas cosas se expresan con fuerza en
os cuentos. A msmo tempo vemos a tca hnd, a convccn
profundamente enrazada en e pensamento hnd, de escaso
vaor de mundo vsbe, de a posbdad de una savacn a travs
de a mortfcacn y a pentenca, unda ntma y grotescamente
con una mtooga fabuosa y un dogmatsmo abstruso. Las deas
ms puras de as doctrnas hndes de savacn se arropan en
hstoras de doses contadas con toda seredad, enas de
smbosmo voento y arbtraro; o ms ngenuo y o ms profundo
se encuentran en estrecha proxmdad. Ya por eso, y porque esta
extraa proxmdad es an hoy caracterstca de pensamento y de
a vda de os hndes no mahometanos, me parece e bro de
cuentos de Somadewa una fuente de conocmentos vaosos.
No obstante no soy un erudto, y de qu me srve un bro de
cuentos cuya ectura so me proporcona conocmentos
scogco-cuturaes? No, de un bro de cuentos exgo mucho ms,
exgo os ms atos vaores teraros, vsones de ntensdad
autntca, stuacones de profunda verdad nterna, fantasas de
graca aada armnca.
Estos cuentos hndes dan tambn mucho teraramente. Ya e
doma aegra ncuso a travs de a traduccn, con muchos
detaes cautvadores. Para ctar agunas mgenes: una notca es
para un amgo agradabe, para e otro demoedora; as como a
prncpo de a poca de as uvas se aegra e ave acutca y se
entrstece e ave de paso. En un sm tpcamente orenta sobre
a separacn de dos amantes: a cera de a vda se derrte en e
fuego de a separacn. De un persona|e cuya msn es dar a
conocer un poema a a mayor cantdad de personas se dce: Lo
propagar por todas partes como e vento e aroma de as
fores.
La antgua pregunta de cuento: Oun es a ms bea de todo
e pas? a encontramos en una forma transfgurada
maravosamente. Un demono eva a centos de personas a a
perdcn preguntndoes: Oun es a ms bea de esta cudad?
Por fn encuentra a sabo que e da a bonta soucn: Neco, cada
una es hermosa para e que a ama.
E ermtao de bosque que vve de ho|as, e peregrno, e rey
ansoso de saber, e comercante astuto y muchos otros tpos
caracterstcos de a Inda aparecen en buenas hstoras, y entre
eos mgenes grotescas de sorprendente efecto: por e|empo e
pez en e mercado que a ver a prncpe cometer una tontera
prorrumpe en grandes rsotadas.
Tambn un persona|e en e fondo poco hnd ama a atencn
por su grandeza reamente bbca. Es e mnstro Sakataa que
|unto con sus cen h|os es arro|ado por e rey a a crce. A daro
recben para comer ncamente o que un soo hombre necesta
para conservar sus fuerzas, entonces e mnstro pde a sus h|os
que e|an entre eos a aque que se senta o sufcentemente
fuerte para vengarse agn da de rey. Pero todos egen a padre
y as mentras sus h|os mueren de hambre recbe a comda
dara y se conserva durante aos para a futura venganza. Y
cuando despus de os aos est bre y a venganza es posbe,
busca a un ayudante dgno. Ege a un brahmn a que ve
desenterrar de sueo seco una herba con sus races profundas
como venganza porque una de sus ho|as e ha pnchado e pe. Y
este hombre de ra tenaz consgue derrbar a rey.
Encontramos despus como ago natura una sere de hstoras
que aparecen uego en muchos bros de cuentos y ancdotas en
Europa y en a Edad Meda hasta Boccacco. A msmo tempo
agunas que so son posbes en a Inda como a famosa de a
paoma que se refuga |unto a pecho de rey bueno y que es
protegda por ste de hacn hasta perder a vda, ese
equvaente de a hstora de buen pastor que nos revea e
corazn de pensamento hnd ms nobe.
Las hstoras estn undas entre s por reatos de una compe|dad
sn gua, como un bordado astco enmarcado por arabescos
ancestraes y mtcos.
O|a Aemana, que hasta ahora se ha adeantado a todos os
puebos a a hora de reconocer sn envda os ogros a|enos y de
sentr e humansmo supranacona en as teraturas, reanude
pronto su traba|o en as obras de a paz y de a comprensn. No
a obra ndvdua, pero s e esprtu de esos traba|os en genera
ser e que mpuse a a humandad enta y pacfcamente, quzs
en un futuro soado a donde as guerras sean nnecesaras.
(aprox.1915)
%e?endas de los 3udos
(Edit1 por Mic!a ;ose- 2in Lorion)
De esta coeccn sumamente rca recogda de toda a teratura
|uda se ha pubcado e tercer voumen que contene as eyendas
y os mtos sobre as doce trbus. La parte que trata de |os es
especamente atractva. Ouen busque ms profundamente
encontrar en os apndces apcrfos y cabastcos y en a
bbografa agunas cosas snguares. Una yuxtaposcn extraa
entre ensoacn y pensamentos gco-constructvos, ncuso
sutes domna en estos vomenes, a mayora de estas eyendas
est rodeada de nterpretacones de dversas tendencas, hay
detrs mucha teooga. En estas eyendas e ve|o puebo |udo no
so ha guardado os monumentos de su hstora, sno tambn
una gran cantdad de ve|a sabdura y experenca, en parte
ocutsta y escondda en mgenes f|as.
(1914)
%a -uente de ;ud7" (Edit1 por Mic!a 2in Lorion)
|unto con as eyendas de os |udos, esta Fuente de |ud es e
regao sorprendente y quzs todava no sufcentemente
aprecado de un |udo orenta a doma aemn. En poca
recente exste so un regao y un ogro parecdos: a obra
traductora de Martn Buber. Las hstoras, fbuas y ancdotas
|udas de La fuente de |ud son posterores y estn ms e|os de
a Bba y de a teooga csca que a coeccn de as Leyendas.
Proceden de poca post-tamdca y en su mayor parte pertenecen
a a Edad Meda tarda, as ms recentes son as de a poca de
Chassdsmo (hasta 1700). Hay cosas conmovedoras,
regoc|antes, edfcantes en este tesoro de hstoras popuares
que son unas autntcas m y una noches |udas. La dea
domnante de toda esta tradcn y teratura es e concepto de
doctrna, a fgura reamente caracterstca de estas hstoras
es e estudoso, e |oven posedo por a maga de a doctrna, que
renuncando a mundo y a su dsfrute se entrega a su estudo y
que converte a Tora, e Tamud y a Cabaa en os ob|etvos de su
vda. Con este persona|e e |udasmo ha hecho su contrbucn
ms sgnfcatva a tesoro de eyendas de os puebos. Ouen
quera conocer o verdaderamente caracterstco de as eyendas
de doctrna postbbcas procedentes de Tamud y Mdrasch,
nceo de a coeccn, que comence con e tercer bro (Sobre
a doctrna ora). Aqu nos encontramos con as
representacones ms antguas de persona|e ms venerabe
de |udasmo posThbco, de ese persona|e por e cua nosotros
os nteectuaes de todas as confesones tenemos motvo de
estar agradecdos a os |udos y estar a ben con eos: e servdor
de esprtu, que se consume en aprender, nvestgar y pensar, y
que eva una vda asctca ba|o a ey de a ms estrcta recttud
esprtua. Desde He y Akba hasta Baruch Spnoza, esta fgura
ha sdo una de as encarnacones cscas de concepto de a
vocacn esprtua, y de servco desnteresado a esprtu.
De ea tratan muchas hstoras y constantemente nos
encontramos, tambn en a teratura unversa, con esa fgura
humde, resumda, sencosa de |oven que dedca su vda a
estudo de a doctrna y hace frente a a presn de a pobreza y a
as tentacones de a vda mundana. Por esta fgura, en a que se
evoca para nosotros e |ess de os doce aos en e tempo, y por
e dea cuya metfora es esa fgura, tenemos tanto respeto a os
|udos. Tenen defectos y vcos de sobra, han perddo y ovdado
muchas veces su propo dea, mentras Moss hababa con Dos
en a montaa han ergdo muchas veces sus becerros de oro.
Pero en esta fgura caracterstcamente |uda han creado uno de
os tpos fundamentaes de sabo, y o han regaado a mundo para
sempre como aegora y modeo. Hay que emprender e camno a
travs de esta fgura s se quere penetrar en o me|or de
|udasmo.
(1934)
+uentos 7rabes" (Recopilados por Enno %ittmann)
Los cuentos de este hermoso bro a que damos aqu a
benvenda no proceden de fuentes escrtas y antguas sno que
han sdo recopados en nuestro tempo segn os trmnos en que
se narran todava hoy aqu y a, sobre todo segn os reatos de
una mu|er de |erusan, una autntca narradora, comparabe a
aquea mu|er de Nederzwehren a a que oyeron os hermanos
Grmm contar tantos cuentos. No fueron escrtos en una engua
terara, sno en e rabe vugar que se haba hoy en |erusan. En
esta forma Lttmann coeccon os cuentos arededor de 1900 y
poco despus pubc un prmer tomo en texto orgna
(Leyden, 1905); fue e prmer bro mpreso en rabe de |erusan.
S comparamos estos cuentos, por e|empo, con os de as M y
una noches, cuyos motvos vueven aqu en parte, notaremos
|unto a un ncremento temtco de mgenes y conceptos que
datan de tempos recentes, tambn una certa decadenca y
descomposcn de arte narratvo; aquea antgua coeccn
csca muestra e esto narratvo orenta en su cnt, e ngenuo
pacer de narrador undo a una cutura terara y regoso-
nteectua muy eevada. Los cuentos de |erusan de Lttmann no
tenen ese carcter csco. Pero han conservado en un ropa|e
menos rco y menos cudado a autntca tradcn de a narratva
orenta, bro tan de as msmas fuentes antguas y han
conservado tambn o esenca de a autntca pca antgua,
son descendentes tardos y ms pobres, pero absoutamente
egtmos de a pca que tuvo su espendor desde a Inda hasta
e Medterrneo, y que a travs de agunos canaes ament
tambn e |oven arte narratvo occdenta desde Boccacco. Ouen
ame este mundo de cuentos hnd-persa-rabe y conozca su
profundo encanto (dnde est a novea actua que posea ago
de maga?), sabr aprecar e regao de Lttmann. No queda
mucho de aque Orente haca e que parteron os cruzados, que
reuce una y otra vez en a teratura occdenta desde as eyendas
de Caromagno hasta Arosto y e Oberon de Weand, y que en e
romantcsmo aemn y francs vov a convertrse hace ago
ms de cen aos en smboo y meta soada. Aque Orente de
cuento de a aegra por a mgenes, de a contempacn, ha
sdo destrudo de una manera ms radca por os bros y
perdcos, por as prctcas comercaes y a mora abora de
Occdente que por sus e|rctos y ametraadoras. Sn embargo,
no so pervve en as bbotecas, sno que de vez en cuando
tambn en una fama, en un crcuo de amgos de Orente,
cas despazado por e cne y e perdco, vueve a revvr en a
boca de un narrador e ve|o arte mgco.
(1935)
Nbras celtas ? galesas
%as cuatro ramas de Mabinogi"
De os sgos XI y XII han egado hasta nosotros, conservadas en un
manuscrto de a poca posteror a 1300, agunas eyendas cetas y
obras en prosa gaesas, que hace agn tempo fueron traducdas a
ngs y de as cuaes as ms vaosas acaban de ser pubcadas
ahora en una traduccn aemana de Martn Buber. E extrasmo
bro se ama Las cuatro ramas de Mabnog.
Estas cuatro hstoras maravosas son, a parecer, e resto de todo
un mundo de eyendas, proceden de as races enmaraadas de
patrmono de eyendas ancestraes, que se remonta a a poca
pagana de os doses terrenaes. Por eso no estn nfudas por e
todopoderoso cco de eyendas de rey Arturo, de as que toda a
Edad Meda tom sus temas pcos, desde Trstn hasta Parsfa.
Estas Cuatro ramas son un tesoro raro, testgos de
forecmento de un tronco hace tempo seco. Cuando fueron
escrtos estos mtos ya no estaban vvos, eran temas heredados de
a teratura de os bardos amacenados desde haca tempo, y
nade conoca ya os doses de cuyas proezas hababan. En parte
desfgurados, en parte embeecdos y suavzados, estos mtos
aparecen en una forma brdca como en ropa|es extraos, pero
rcos y hermosos. Mabnog es e nombre de os dscpuos
bardos, y Mabnog es e nombre ceta de su doctrna, de
antguo patrmono de eyendas, mtos e hstoras que eos
tenan que conservar.
Tomo estos datos de breve progo de Martn Buber a que no
so tenemos que estar agradecdos por a nformacn, sno por
una traduccn muy bonta y expresva. Este bro Mabnog es
como una petrfcacn maravosa en cuyas formas snguares
eemos con emocn un trozo de hstora remota, y es ms que eso,
porque cuenta en sus mgenes egendaras fabuosas, un trozo de
a hstora que ms nos nteresa, a hstora de ama humana. E
estudo de os mtos, as eyendas y os cuentos es para e eprtu
de hombre actua como e cutvo de recuerdo de a propa
nfanca. So e medocre no conoce a necesdad profunda de
vvr de cuando en cuando en esos recuerdos y so e medocre o
e ncuto puede, con a superordad barata de hombre moderno
desechar como fantstcas qumeras as formas mtcas de pocas
pasadas, o as de os puebos prmtvos. Se podra r ncuso ms
e|os y decr que con a muerte de mto toda a poesa ha perddo
contendo y que nuestra teratura desde hace sgos no hace ms
que |ugar cas so con os restos de tempos ms rcos.
A veces a eer e bro de Buber nos venen a a memora os
cuentos randeses de efos que tradu|eron os hermanos Grmm,
pues a exacta toponma recuerda a menudo aqueos cuentos.
Sn embargo estas hstoras, como todas as obras enas reamente
de a maga de o mtco, recuerdan ms a ago soado que a ago
edo. Aqu est e umbra donde e hoy se toca con o que fue
hace sgos. En nuestros sueos vovemos a encontrar aque
mundo de as asocacones y de os smboos desprenddo de a
gca de que un da surgeron as eyendas y os cuentos de
todos os pue bos. Ese carcter de sueo e tenen
nequvocamente as cuatro hstoras de Mabnog y e perfume
mgco que exhaan recuerda a atmsfera de autntco mto
creador de doses. Lteratura, sabdura de deas, regn, camnan
aqu todava |untas como en as Vedas, por eso forece esta
teratura tan rca y mgca, porque provene an de ama no
dvdda, soadora y todava no depende ncamente de
nteecto. Toda teratura es expresn de un sentmento
pantesta, y todo e mundo de a maga, por fantcamente que
aparezca undo a menudo a nombre de doses o demonos,
descansa en prncpo tambn sobre este fundamento. La fantasa
de os puebos ngenuos y |venes no conoce an a trgca
renunca de nteecto a tmo conocmento, sno que se nutre
canddamente de pozo de os sueos, en e que yace o ms
extrao y en e que son posbes transcones de un nve de
exstenca a otro.
Nosotros os hombres actuaes tampoco hacemos en nuestros
sueos otra cosa que practcar a maga, escapando durante horas
a contro de a razn, concedendo a travs de mgenes
deseadas permso a nuestros nstntos.
Taes sueos mgcos os encontramos a menudo en nuestro
bro. Aparece un monte encantado sobre e que e seor de
Arberth ve cabagar a una bea dama, a a que no puede acanzar
sobre su ms rpdo corce, hasta que e supca en nombre de a
persona que ms quera que o espere y e habe. Entonces ea
sonre y espera y e haba, porque es e ser que ea ms
quere. No conozco un sueo ms hermoso que ste.
Podran sacarse muchos bontos detaes de este bro. Pero e que
ame a autntca teratura de eyendas, sentr deseos de
conocer e con|unto y adqurr e bro. Se puede eer en un da,
pero no se termnara de degustar en semanas. Para dar una
pequea muestra de esto y de a manera de narrar presento
aqu a hstora de cmo Lew tom venganza de Gronw Pebyr.
Gronw Pebyr here con su anza a Lew mentras este se baa en e
arroyo. Cuando Lew est fuera de pegro y tene fuerzas para
vengarse, e asesno e ofrece regaos que Lew rechaza.
No acepto nada, Dos es m testgo. Lo menos que puedo
aceptar de es esto, que se dr|a a ugar donde yo estaba
cuando me hr con su anza y que yo est donde estaba y que
yo o hera con una anza. Esa es a mnma reparacn que puedo
aceptar. Taes paabras e fueron comuncadas a Gronw Pebyr.
Est ben, d|o ste, estoy obgado a hacero. Ms eaes
guerreros, ms crados, ms hermanos de eche, no hay entre
vosotros nnguno que quera recbr ese gope por m? No hay
nnguno, contestaron. Por esa razn, porque se negaron a recbr
un gope en ugar de su seor se os ama desde entonces a
tercera trbu desea. Est ben, d|o , yo e recbr. Ambos
se drgeron a as oras de ro Cynvac. Gronw se encontraba en e
ugar donde haba estado Lew cuando o hr y Lew ocup su
ugar. Gronw Pebyr d|o entonces a Lew: Seor, como fueron as
maas artes de una mu|er as que me mpusaron a o que hce, te
pdo en nombre de Dos, que me de|es coocar entre m y e gope
esta osa que veo aqu en a ora de ro. Certamente,
contest Lew, no te o quero negar. Dos te o pague, d|o
Gronw, tom a osa y a su|et entre su cuerpo y e gope. Lew
arro| su anza y atraves a pedra de ado a ado y a Gronw
tambn perforando su espada. As fue muerto Gronw Pebyr.
(1914)
De os poetas gregos Homero es a que ms quero, de os
hstoradores es Hesodo, y de os pensadores a aqueos que se
aman presocrtcos. Pero e persona|e humano que quero y
respeto ms es e de Scrates.
(1957)
Plutarco
(aproD1 #GR124 d1 +1)
Han sdo pubcados en dos vomenes os poco conocdos
dscursos de banquetes y os tratados menores de Putarco, en a
ve|a traduccn de Katwasser que se ee ben y con gusto. Y con
curoso pacer paseamos por os |ardnes de este mundo nteectua
antguo y refnado y socabe, a veces asombrados ante temas
abstrusos y demostracones sofstas, sorprenddos a veces por a
agudeza de pequeas observacones asadas. La gca soberana
de a escuea arstotca y a ngenua escostca de una venerabe
fe en a autordad resutan a menudo un poco cmcas, pero a
nosotros hombres teraros nos debe aegrar a vvacdad y a
frescura comuncatva de estos bros, cuya sabdura hemos
superado sn poder sentrnos de todo contentos porque en otros
aspectos nos hemos empobrecdo tanto.
(1915)
+asarius .on $eisterbac! 11=&R12#4
Entre as fuentes ms mportantes de a hstora ecesstca y
cutura de sgo XIII fguran os escrtos de mon|e Casarus von
Hesterbach. Hstoradores de a cutura, fogos, teogos
catcos y protestantes o han estudado a menudo y de vez en
cuando a fondo. Pero fuera de a estrecha repbca de os
erudtos nade, savo agunos admradores acos caados, conoce
a modesto mon|e. Como una de esos admradores qusera habar
de . No conozco as cencas o sufcente como para poder dar
una caracterzacn y crtca profundas. Pero en horas de ectura
decosas e nstructvas he aprenddo a querer a predcador y
fabusta de Hesterbach, y para m fgura entre os tesoros ocutos
de nuestra teratura antgua, es ms, o consdero un poeta, y es
amentabe que nade o conozca y ms amentabe an que no e
de|asen escrbr otra cosa que sermones y tratados para conventos
cstercenses.
Casarus nac haca 1180, probabemente en Coona, que era
entonces una de as cudades ms rcas y grandes de Aemana.
Mur haca 1245 sendo pror de monastero de Hesterbach. En
su |uventud estud en St. Andreas de Coona y acumu una
erudcn bastante consderabe; no so aprend e atn trgco
estereotpado, sno que ey tambn a agunos autores cscos y
se famarz ntmamente con a engua. A pesar de su naturaeza
modesta y pasva deambu por a espndda y becosa Coona de
entonces con os o|os ben abertos, y adems de trato con
teogos, sacerdotes y semnarstas observ ben a vda ndustrosa
de a rca cudad. A menos sabe habar expresvamente de
comerco y as costumbres, de os comercantes y os orfebres, os
sodados, artesanos y abogados.
Pero pronto e aegre cero segar de Coona e resut demasado
rudoso a sencoso y probo |oven que, persona senca y
bondadosa sn gran ambcn n afanes de accn, era ms ben un
observador caado y refexvo, tambn un poco soador. Le
gustaba preparar e nventar tranquamente fbuas e hstoras, su
fosofa de a vda se basaba en e deseo de no dsover a
mutpcdad de acontecer daro en a teora, sno de concaro
naterado con os prncpos de su fe. Como sta no era una fe
transformada fosfcamente, sno sencamente una aceptacn
de dogma de a Igesa con agunos adtamentos escostcos, no
sorprende que Casarus tendese precsamente por su fuerte
sentdo de a readad a creer en magros. S reamente exsta un
Dos persona que era todopoderoso, s reamente exsta un
dabo, s reamente os santos actuaban de medadores entre e
ceo y a terra, entonces nada ms natura que e magro.
Pero nada era tambn ms natura que a vda monaca para e
|oven estudante. Entr en Hesterbach sendo Gevard abad, y
durante su vda fue un hermano contento, aegre y padoso.
Hesterbach era una fundacn muy recente de a orden
cstercense, pobado por hermanos de Hmmerode so dez
aos antes (1189). Sobre su conversn escrbe e propo Casarus:
Cuando e rey Fepe arras nuestro convento, me fu con e abad
Gevard a Coona. Durante e va|e me nsst en que me hcese
mon|e, pero no me persuad. Entonces me cont aque decoso
magro de cmo una vez en Carvaux en a poca de a cosecha,
cuando os mon|es cortaban e trgo en e vae, descenderon a
vrgen Mara, su madre Ana y Mara Magdaena de a montaa
envuetas en una maravosa cardad, secaron e sudor a os
mon|es y os abancaron, como se cuenta. Esa aparcn me
conmov tan profundamente que promet a abad no eegr nunca
otro convento que e suyo s Dos me egaba a dar aguna vez a
vountad para eo. Entonces no estaba an bre, pues haba
prometdo una peregrnacn a Nuestra Seora de Rocamadour.
Despus de tres meses cump m promesa, y sn que n uno de
ms amgos o supera, me fu a Hesterbach.
Savo agunos va|es a servco de a orden, Csarus permanec
desde entonces (haca 1198) sempre en Hesterbach que ama
tambn Petersta (Vas Sanct Petr). Con e tempo fue
nombrado maestro de novcos y obtuvo quzs tambn a
dgndad de pror ba|o os abades Gevard y Henrch, hasta que
mur medados os cuarenta aos.
En Hesterbach comenz seguramente bastante pronto sus
traba|os teraros y encontr mucha aceptacn. Adems de
tratados teogcos y homas reputadas escrb una vda de San
Engebert de Coona, una vda de Santa Ezabeth, un escrto (no
mpreso) sobre os abades de Prm, una obra Dversarum
vsonum seu mracuorum br octo, su obra prncpa, de a que
habar aqu.
Este es en resumen e contendo de su vda. Parece poco, pero
resuta rco y sorprendentemente decoso y pofactco cuando
se ee e Daogus.
La mportante obra surg de a praxs de maestro de novcos.
Fue escrta haca 1122. Es una espece de manua para os novcos
de a orden, a os que trata de ensear a fosofa y teooga de
sta. Por desgraca hoy ya no se escrben bros seme|antes; por o
menos entre os de m poca de coego no hay nnguno que
procure a su autor honra y respeto en sgos venderos. Csarus da
defncones concenzudamente formuadas sobre a conversn, a
contrcn, a confesn, as recompensas y os castgos ceestaes,
etc., pero no se as hace tragar a sus dscpuos con cruedad y
sequedad ndgesta, sno que as ofrece en certo modo, de paso,
en pequeas doss dgerbes.
Su Daogus tene doce partes, que constan a su vez de breves
captuos, y cada parte trata una cuestn prncpa dogmtca o
teogco-prctca. E bro tendra por o tanto que ser para
nosotros un monstruo de aburrmento. Pero es o contraro. Es a
obra de un conversador ameno, de un soador sotaro, a
creacn de un poeta, e espe|o de un tempo movdo, y a msmo
tempo, de un ser bueno y puro.
Pues os captuos no contenen axomas n tratados, sno una
hstora pequea muy ben contada, ya cmca y dvertda, ya
amarga y sera, ya conmovedora y refnada.
La forma de dogo es so una mscara. Las personas de dogo
son un mon|e y un novco. E mon|e ensea, e novco aprende,
aqu expca, ste pregunta o recaptua. Pero a manera en que
ensea e mon|e hace nnecesaro e dogo. Ensea a travs de
e|empos, de hstoras a as que se aaden uego dos, tres breves
preguntas y respuestas teogcas, a veces nnguna. Se comenza
con una distinctio6 se parte de un tema que hay que aprender, pero
e mon|e se acaora contando hstoras, e novco ovda hacer
preguntas y so despus de un buen rato, recuerdan su tema y e
mon|e expca posterormente en qu medda sus narracones se
referen a tema teogco panteado.
A pesar de todo, e tratado es tambn exceente como ta; pues
e autor puede dvagar cuanto quera, pero sempre es e msmo
persona|e honrado, benvo y bueno, cuyo carcter resuta en s
educador, y sempre es tambn un convencdo creyente y mon|e.
Cuando a veces ega hasta o buresco, se presente caramente
detrs de narrador a hombre sero, mpertrrto, y cuando cuenta
magros de a Vrgen, acanza |unto a a descrpcn sempre
domnada, profundamente expresva, una emocn potca
conmovedora.
E contendo de a obra, como dce su ttuo, o consttuyen sobre
todo hstoras de magros. E autor est, s cabe, an ms
dspuesto a creer en magros que su tempo, y nunca os crtca.
Para a ntervencn dara de fuerzas sobrenaturaes buenas y
maas en a vda humana es ago demostrado, ncuso norma. Pero
no pnta formas esquemtcas, no dsueve sus fguras en nubes,
tampoco en nubes de ncenso, sno que de|a que os hombres
sean humanos y representa a santos, ngees y demonos con
aspecto humano. Y sus descrpcones son sdas, sus
representacones no son fccones sno recuerdos y observacones.
Haba de a vda de os mon|es, de os comercantes, de os abates,
de as guerras y as cruzadas, de mercado y a navegacn, de os
sabos y os necos, cuenta hstoras de amor, hstoras de
crmenes, hstoras de adrones. Tampoco ocuta a exstenca de a
msera y de hombres maos en a Igesa y os conventos, a veces
acusa ncuso seramente a a Igesa, y cuando tene que contar
ago mao de sus hermanos, quzs de hermanos de propo
convento, o hace con vergenza y pesar y con toda dscrecn,
pero o hace honrada y ob|etvamente. As nos da vaosas
mgenes de a vda de todos os estamentos, de a hstora de
a Igesa, y sempre da a mpresn de una veracdad ndudabe.
Comparte a fe y a superstcn de su tempo, no conoce so os
magros, os ngees y as aparcones, sabe tambn de
ngromantes, advnos, hechceros, demonos y artes dabcas.
Es certo que tambn parte de a Aemana en que vva era
especamente frt en este terreno, y que produ|o entre otras
cosas e cebre Hexenhammer (Marto de bru|as). Se e ha
reprochado a Csarus credudad y excesva ngenudad. Se e ha
acusado ncuso de haber favorecdo a superstcn y de haber
contrbudo ndrectamente a os terrbes procesos posterores
contra as bru|as. No o voy a defender de esta acusacn, pero
me parece ago exagerada, consderando que para e conocmento
de mundo deogco de entonces en aqueos pases e propo
Csarus es una de as fuentes prncpaes.
Otra cuestn es consderar a Casarus como escrtor. Entonces se
vueve secundaro o que e parece prmorda a teogo o
hstorador. Y contempando as, e ya de por s smptco, honrado
y amabe autor gana consderabemente.
Sobre todo escrbe un atn que en su tempo y su patra nade
escrba me|or. No es csco, pero est tan e|os de atn medo
esquemtco de a Igesa como de atn aemanzado torpe y
voento de agunos cronstas. Esencamente su engua|e est
pensado y sentdo en atn, por eso es caro y concso, sobre todo
as construccones de as frases son sencas. Excesos sntctcos
fatan por competo, y os recursos retrcos so son empeados a
veces, de manera dscreta.
Como narrador podemos consderar a Casarus un artsta. Agunas
de sus hstoras son guaes a os buenos traba|os de os prmeros
novestas romncos. No obstante tene por su tendenca y sus
fnes ddctcos unos mtes que raramente rompe.
Ms mportante que a composcn es a pastcdad, a honestdad
terara y segurdad de os reatos. Cas sempre se nforma a
prncpo muy brevemente de qun y cundo e autor obtuvo a
hstora, y a veces ya esta frase ntroductora tene una eve fuerza
sugestva, ntrga y predspone. Luego sgue a propa hstora
breve y cara. Los momentos cumnantes de os desenaces
nternos, que en a novea corta artstca consttuyen os puntos de
crstazacn, no hay que buscaros aqu, ya que a as hstoras que
son ndependentes y redondas, sgue una expcacn de os
procesos nternos decsvos, pero en forma de dogo. Todos os
acontecmentos y hechos tangbes estn representados con a
mayor segurdad y convccn. E escenaro, os persona|es que
actan, sus reacones, e orgen, a evoucn y e desenace de
confcto, surgen con pucrtud, brevedad y a veces con emocn. A
menudo a aocucn drecta tene, a pesar de atn, un tono vvo y
popuar: frases cortas a menudo sn verbo, y a veces gros
cmcos.
La ancdota predomna: e|empos breves de una conversn o un
castgo, pequeos rasgos de a vda mundana y monaca, frases
ngenosas, respuestas agudas, tambn ustracones vvas de
pasa|es de a Bba. A menudo no pasan de dez neas, brotan
nagotabes de una memora extremadamente segura y cudada, y
de una observacn cara, reasta de o cotdano, son un tesoro de
expresones, ocurrencas y sentencas. Casarus asegura
soemnemente no haber nventado o modfcado arbtraramente n
una soa hstora. Podemos creero sn vacar, aun cuando ocuta
con gran dscrecn ugares y nombres propos. Tambn suee ctar
sus fuentes, y muchas de as personas a as que deba sta o
aquea ancdota, vvan an en e momento de escrbras y en su
ms cercana proxmdad. Agunas hstoras tratan tambn
fenmenos que para e autor eran scogcamente
ncomprensbes, por o que se atene con mayor fdedad a os
hechos reaes y as acanza a menudo sn querer, un efecto
dobemente fuerte: as en os reatos conmovedores y ob|etvos de
sucdos de mon|es y mon|as, cuyas dudas de fe y trbuacones e
parecen a tan aegre y contempatvo narrador, extraas y
espantosas.
(1908)
anto Bom7s de ,Cuino
1224R12'#
umma contra gentiles"
La Summa contra gentes fue escrta dez aos antes que a
Summa teogca y su necesdad nac para Santo Toms de su
actvdad docente en a unversdad de Pars, porque no se drge
tanto a os verdaderos paganos sno a os pensadores crstanos
nfudos por e pagansmo, y que no crean en a reveacn,
sobre todo os averrostas, pero por encma de esto se drge
contra e ncpente esprtu de Renacmento y de Naturasmo.
Santo Toms trata de exponer su magen crstana medeva de
mundo -a ms grandosa y homognea que se haya creado |ams
en Occdente-, no teogcamente, n con as pretensones de a
autordad ecesstca, sno de manera fosfca, excusvamente
con os medos de a gca aca. Por eso, donde e crstansmo y e
pagansmo se enfrentan, habr hoy an paganos que rechacen
a Summa teogca, pero que tomen e tema o bastante en
sero como para no eudr a obra puramente fosfca de gran
teogo.
(1935)
umma teolgica"
Como en todos os tempos agtados donde se persgue una nueva
orentacn y por o tanto e patrmono de egado esprtua de
ms ato rango acanza as un nuevo vaor y nuevas posbdades
de nterpretacn, se estuda de nuevo y examna a fondo desde
muchos nguos en a Europa actua, que hace en parte ntentos
competamente extracrstanos y antcrstanos, e egado de
sabdura catca. En ese sentdo se comprende e renovado
nters por os dos grandes autores crstanos, San Agustn y Santo
Toms de Aquno. En os ntentos de una nueva aproxmacn a
estos honorabes padres, se procede a menos con seredad y
ob|etvdad, mentras que, por e|empo a revndcacn que hacen
de Mester Eckhart todas as partes enemgas, es una comeda
satrca.
La va haca a escostca, y especamente haca a umma de
Santo Toms, es bastante dfc para os ectores modernos,
aunque conozcan a fosofa moderna; por otro ado, sn Santo
Toms no se puede entender a Edad Meda n Roma. Como
construccn, como sstema de una vsn goba de mundo
teocntrca, esta Summa es ncomparabe, no hay un ntento ms
grande y homogneo de superar e probema eterno; por eso
nngn esfuerzo empeado en su comprensn, en e aprendza|e
de su doma es nt. S merece a pena aprender chno por Kung
Fu Tse y e contrapunto por Sebastn Bach, tambn merece a
pena reazar por a umma e traba|o que exge penetrar en su
engua|e.
(1935)
Por e|ana que parezca haarse a escostca y a obra de
serfco Santo de Aquno de nuestro tempo exctado y tan poco
centrado esprtuamente, esta poca, como tantas pasadas, se
ve tambn forzada a acercarse a esta uz, y a buscar una reacn
con ea. Es ms: se o toma ms en sero y o hace desde una
mayor necesdad y ba|o una presn mucho mayor que hace un
sgo e romantcsmo que dedcaba ms amor y esfuerzo a ado
externo decoratvo de a Edad Meda, que a sus momentos
esprtuaes cumnantes...
Santo Toms, a gua que toda a Edad Meda, pens y escrb en
atn, y en su atn cre un engua|e extremadamente sensbe y
csco, desde uego un engua|e de dscusn y de bro, fro,
conceptua, abstracto, desprovsto cas de todo atractvo sensua
y, no obstante, un engua|e csco, ya que para un determnado
pensamento extremadamente eaborado, e pensamento crstano
de a Edad Meda, ofrece a expresn dea, perfecta,
absoutamente fexbe y t. En este engua|e, una vez domnado,
se puede segur pensando, creando y fantaseando, este atn tan
muerto y abstracto aparentemente posee a curosa cuadad de
de|arse ampar: pensadores catcos posterores, como Nkoaus
von Kues consttuyen e|empos espnddos en este sentdo.
Parece cas mposbe traducr este atn a aemn, a no ser a
aemn de aguna escuea de erudtos en e que todos os
conceptos prncpaes conservan sus nombres atnos, y se
converten en extran|ersmos cuyo conocmento se presupone...
Sn embargo, detrs de esta pared fra y crstana de engua|e
escostco hay tesoros que vae a pena conqustar. Estas
partturas no se pueden eer de una sentada como foetones.
Expresan una msca nteectua cuyo conocmento merece agn
esfuerzo.
(1934)
Meister Eck!art
!acia 12G&R1*2'
A as grandes fguras de a Edad Meda aemana pertenece Mester
Eckhart, y es amentabe y un sntoma de agotamento de nuestra
capacdad nteectua que su fgura se haya convertdo en poca
recente en un ob|eto de controversa entre catcos y
protestantes, e ncuso entre crstanos y paganos. E motvo de
esta pomca en e fna trgco de Eckhart: despus de una
carrera fecunda y brante como teogo, predcador, profesor y
vcaro de a orden de os domncos, tuvo que defenderse en a
ve|ez de una acusacn de here|a, acanz so una excupacn
parca y no vv e fna de proceso, que tras su muerte se
decd en contra suya. Tambn parece seguro que a acusacn
surg menos de a preocupacn ecesstca por agunas frases
audaces de predcador mstco, que de a ntrga de os
francscanos envdosos. Desde entonces e gran ncador de a
mstca aemana no so es venerado como mrtr por os
enemgos de Roma, sno que se e converte tambn en e hroe
de una fe no so antcatca, sno tambn antcrstana, ms o
menos en e sentdo de una transmutacn de todos os vaores de
a fe. Ambas partes han empeado mucha pasn en esta peea por
un esprtu que se encuentra muy por encma de estas uchas, y s
en agunas ocasones Eckhart fue convertdo por os catcos en un
dscpuo nocuo de Santo Toms, gua de superfca y faso fue
que e ado contraro hcese de un furoso rebede. No es dfc
demostrar que por su vountad era catco, domnco y admrador
creyente de Santo Toms. No me parece menos certo que en a
apasonada parcadad de su mstca y de su experenca regosa
rompera as fronteras dogmtcas y se aproxmara a o demonaco
en a ucha por expresar o nexpresabe.
(1935)
$einric! euse
1294R1*GG
Este no es un bro
12
para todo e mundo, sno que ser sempre un
estudo y documento e|ano para quenes e ascetsmo, e xtass y
a mstca regosa no son un probema hstrco, sno
antropogco, y para os que tenen un odo para a afndad de
todas estas voces sotaras de todos os sgos y todas as
regones. E que consdere esto mportante se aegrar de que
este Seuse traducdo haya egado.
Aunque sea una sombra ms pda y db, debe fgurar |unto a
su gran hermano Eckhart.
(1912)
;o!annes Bauler
!acia 1*&&R1*G1
ermones"
Esta ectura mpresonar a cuaquer ector sero, pero no tan
fuerte y drectamente como a de Eckhart o a de ms bando y
potco Suso
13
. Tauer es, de os grandes hombres regosos de
aque tempo, e que se queda ms cerca de a Igesa y de su
dogmtca; vve e mstcsmo dentro de as formas ecesstcas o
a menos su expresn queda nmersa en estas. As sus sermones, a
pesar de caor y a profunda personadad, revean que a veces
tenen ago antcuado, una certa nhbcn ecesstca, brotan de
un corazn que tenemos que admrar, pero dscurren en as formas
de un mundo a que no debe conducrnos de nuevo nnguna
aoranza.
(1913)
Lio.anni 2occaccio 1*1*R1*'4
,lgunas consideraciones sobre Lio.anni 2occaccio como autor
del )ecamern
Como Petrarca, tambn Boccacco debe a a opnn unatera
segn a cua e Renacmento taano es un resuctar de a
12
Schrften (Escrtos) Dederchs Verag.
13
Henrch Seuse.
Antgedad csca a ago dudosa fama hstrco-erudta de ser
un precursor de este resuctar, pues ey y coeccon a os
autores romanos con entusasmo y adqur agunos mrtos, por
certo no demasado grandes en a resttucn y e cutvo de a
ectura de os fsofos gregos. E propo Boccacco estaba
orguoso de sus traba|os fogco-hstrcos, mentras que pareca
estmar en poco su Decamern e ncuso hubera renegado de
en sus tmos aos. Y a cenca que se ha nteresado hasta
pocas recentes mucho por sus obras en atn ha evtado a
menudo con receo su Decamern.
Podra pensarse que e forentno tuvo razn fnamente a preferr
sus numerosos escrtos en atn a bro que es en readad su obra
prncpa, y uno de os bros ms mportantes y vaosos de sgo
XIV. Afortunadamente a conservacn y a fama de obras teraras
extraordnaras no han dependdo nunca de |ucos erudtos y
gracas a Dos se ha conservado sempre espontneamente o que
es bueno y capaz de vvr, mentras que a afanosa gavanzacn
de ceebrdades muertas ha tendo raramente o nunca xto.
As hace mucho tempo que ha desaparecdo cas por competo de
a escena a totadad de os escrtos erudtos y as obras |uvenes
de Boccacco y para nosotros pertenecen hoy a a morraa o en e
me|or de os casos, a as obras curosas, mentras que su
maravoso bro de noveas cortas sgue sendo edo por mares y
sgue actuando con toda su ve|a rqueza, fuerza y frescura. Y quen
consdere que e concepto de Renacmento no es una abstraccn
erudta, sno a magen vva de a cutura cudadana de Itaa de os
sgos XV y XVI, podr prescndr acaso de a geneaoga Deorum
o de a carae mueres, pero nunca de nmorta Decamern.
Parece nnecesaro extenderse sobre a naturaeza y e carcter
de famoso bro. Todo e mundo o conoce, a menos por su
nombre, y todo e mundo sabe que dentro de marco de un
senco reato, contene una coeccn de cen noveas cortas
cuyos temas eran (haca 1350) especamente popuares en a
socedad y e puebo de Itaa. Tambn es sabdo que este
decoso bro goza ya desde hace sgos de maa fama por su
tono bre y a veces rudo. A esta maa reputacn debe sobre todo
sus grandes xtos, su enorme dfusn por toda Europa; pues sn
sta no se e hubese ocurrdo |ams a nade dfamar tan
sstemtcamente una obra cuyas obscendades ms rudas
superan ampamente numerosos productos de a teratura
contempornea de todos os pases (especamente de Aemana y
de Franca). La represn y persecucn de Decamern que,
sobre todo, parte de cero, no se drga, por certo, en su tempo
en prmer ugar contra a rudeza y expresvdad sensua de sus
noveas cortas, sno contra a franqueza descarada con que
Boccacco soa habar de a vda y de carcter de os crgos de su
poca. As es por e|empo dvertdo ver en qu sentdo eran re
dactadas en os sgos XV y XVI as numerosas edcones de
Decamern ma corregdas por censores ecesstcos. Una
novea corta, por e|empo, en a que se cuenta cmo un
cudadano o un nobe seduce a una mu|er o es engaado por su
propa esposa no sufre cambo aguno, pero donde crgos y
fratres reazan faenas seme|antes y poco decadas, no se suprme
a noveta o se suavza su expresn n ma|orem eccesae goram,
sno que se transforma sencamente a crgo en cabaero, a
frter en conde, a a mon|a en muchacha burguesa, y entonces
todo est ben y correcto.
Pero de eso no vamos a habar aqu. De as nnumerabes
preguntas que tenen que asatar a cada ector atento de
Decamern, eegremos esta vez soamente una: en qu
medda e autor de esta famossma coeccn de noveas cortas es
autor creador espontaneo e nventor, y cunto ha dado de su vda
y carcter persona a bro?
Desde e punto de vsta de contendo as cen noveas cortas de
Decamern contenen probabemente poco o cas nada
bremente nventado por Govann Boccacco. Estn consttudas
por ancdotas, fbuas, bufonadas, frases ngenosas, vdas
snguares y otras pequeas hstoras, que procedentes de todos os
pases y sgos, pertenecan a patrmono de puebo y de as
cortes, y que fueron recontadas por e coecconsta, en parte
sguendo a tradcn ora, en parte sguendo fuentes manuscrtas
ms antguas. Muchas de eas se encuentran en bros de cuentos
orentaes, en os fabaux franceses y en otros stos. Pero en
cuanto no contempamos os temas sno a forma en que estn
escrtos, e bro se revea como obra terara perfectamente
ndependente y persona, a unr e coecconsta y autor a
mutcoor masa de temas en un obra homognea en esprtu y
expresn. E poderoso nstrumento que hzo posbe esta fusn y
recreacn de ve|os tesoros, fue e engua|e de Boccacco. La
extensa obra haba desde e progo hasta a tma paabra de a
tma novea e msmo engua|e vvo, eegante y fresco cuyo
encanto entusasma y fascna a todos os ectores. Ya se entregue
a grandes y sonoros dscursos, ya reate con sencez y aparente
descudo, o |uegue consgo msmo en gros gracosos y travesos,
sempre posee a msma frescura, pureza y movdad borboteante,
nunca es db, marchto, sno en cada nstante estco, |uven, y
a pesar de toda su decadeza, reco y orgna. En muchos pasa|es
no puede gnorarse que e autor es conscentemente un dscpuo
de os cscos atnos, especamente de Ccern; as e gustan,
por e|empo, os perodos ben construdos, argos, estructurados, y
a menudo, cas coquetamente entreazados. Pero s Ccern fue su
modeo para a tectnca de sus frases, para e engua|e msmo
Boccacco recog as paabras e mgenes drectamente de a
ngua parata vva de a socedad, de as cae|ueas, y de os
mercados. Y a esto se un su nnata y gena sensbdad, esa
cuadad que converte a su autor en poeta: e rtmo secreto, a
bertad persona y soberana frente a a convenenca y pedantera,
a nspracn y matzacn de as paabras, as nnovacones
certeras, e esto hermoso y seguro que descansa en s msmo a
pesar de toda su dversdad.
|unto a engua|e est a forma que quta aqu a un traba|o de
coecconsta su aspecto norgnco y casua y hace de una obra
nueva y homognea. No es e propo Boccacco e que nos cuenta
as cen noveas. Se as de|a contar a dez |venes de Forenca -
sete muchachas y tres muchachos- que fugtvos de a cudad
agonzante durante a gran peste de ao 1348, pasan agn
tempo |untos en e campo, y como pasatempo predecto se
dedcan a contarse hstoras beas e ngenosas. Todos os das es
eegdo rey uno de grupo que se ocupa de entretenmento de os
dems y estabece tambn e tema genera para as noveas que
deben contarse ese da. Ya este enmarcamento, esta ordenacn
de matera heterogneo estn reazados magstramente, y tanto
como do decado y estzado por su engua|e y su atmsfera,
como en cadad de descrpcn autntca de a vda forentna en
e campo y en a socedad de trecento, tene su mportanca
ndependente y extraordnara. Adems cada novea gana
mucho en coor y encanto por e hecho de ser contada por una
persona determnada y en un contexto determnado.
Interrupcones en as que e grupo conversa por e|empo sobre a
tma hstora contada, bromas, chstes y cancones rompen a
rueda de os reatos de una manera vvfcante y eegante pero sn
proferar demasado n moestar.
Tanto en e detae de a hstora enmarcadora, como en a
composcn gena, e Decamern demuestra ser a obra
maestra de un poeta gena, aunque a muttud de sus temas haya
sdo trada por todos os ventos. Es natura preguntarse s e poeta
de| |unto a a concepcn, ordenacn y engua|e hueas
partcuares de su personadad, de su vda y de sus estados de
nmo en e Decamern.
Antguamente se dscuta mucho s toda a hstora de a aegre
estanca en e campo de os dez |venes era una pura nvencn,
o s sus persona|es eran quz retratos. Entre Forenca y San
Domenco se muestra a va|ero a va Pamer, stuada sobre un
monte sobre e vae Mugnone, como supuesto escenaro de
aque do. Sn embargo, por seductor que sera conocer
reamente ese escenaro, y aunque Boccacco descrbe con
seredad y de manera verosm como un hecho rea a excursn
de os que huyen de a peste, poco se puede determnar sobre
eo. Porque e autor evta cautamente dbu|ar un ugar reconocbe
cerca de Forenca. Lo que dce sobre e empazamento y e
pasa|e de su va, es apcabe a cuaquer casa de campo
cercana a Forenca, y no permte extraer concusones concretas.
Tambn es seguro que Boccacco no estuvo en Forenca durante
a poca de a peste. Su famosa y detaada descrpcn de a
pestenza mortfera no perde por eo e vaor de un testmono
autntco, porque en Npoes, donde vv e autor probabemente
en e ao 1348, a paga venda de Orente, caus no menos
estragos. S creemos reconocer a propo Boccacco en uno de
aqueos tres |venes forentnos que acompaaron a campo a as
sete muchachas, a suposcn de que se trata de un suceso rea
perde mucha verosmtud. Es natura querer ver en e |oven
Doneo, que es rey e sptmo da, rasgos de poeta. No so est
dbu|ado este Doneo con mucho ms amor y esmero, y est
provsto de muchos ms rasgos ndvduaes que todos os dems
persona|es de grupo, sno que nterpreta tambn e pape de
guasn, conversador y anmador que e propo Boccacco adopt
como escrtor de Decamern, y que asume expresamente en e
progo. Pero adems, por vagas que sean aqu tambn as
ausones, parece haber pensado en Doneo como amante de
Fametta, a rena de qunto da, y con eo se habran dspado
muchas dudas. Pues sabemos con bastante segurdad a qun
debemos magnarnos ba|o esta Fametta.
E hecho de que una de as gentes narradoras de Decamern
eve este nombre, se remonta a una de as ms profundas
experencas |uvenes de autor. Boccacco pas en Npoes a
mayor y ms mportante parte de su |uventud. Contra su afcn y
taento estaba destnado por su padre a ser comercante, y como
comercante eg despus de argos aos de aprendza|e forentnos
a Npoes, donde camb pronto de carrera ncando e estudo de
derecho cannco, en e que desde uego no eg nunca muy e|os.
Introducdo por su nfuyente compatrota Nccoo Acca|uo en a
opuenta corte napotana, se enamor de Mara, h|a natura de
rey Roberto, a a que vo por prmera vez en una msa de Pascua
en San Lorenzo (1334 ?). Ofcamente era condesa de Aquno, y
estaba casada con un cortesano dstngudo. E amor corresponddo
de |oven poeta ocup todo su tempo napotano, y es e tema
centra de cas todas sus obras |uvenes. Ceebraba a su dstnguda
amada, cuyo nombre no poda pronuncar por supuesto
pbcamente, sempre ba|o e nombre de Fametta y Fametta
es tambn e ttuo de una de sus noveas escrtas antes de
noveno. A este amor rco en experencas aegres y amargas
erg Boccacco un tmo monumento a dar e nombre de su
amada a una de as |venes damas de Decamern, cuya beeza
y naturaeza amabe aaba con hermosas paabras (a fna de a
cuarta |ornada). Aunque cuando escrb esto su reacn con Mara
ya estaba deshecha y a antgua pasn apagada, su recuerdo
segua sendo e ms fuerte de su vda. Este tardo homena|e pudo
ser un tmo, meancco y reconcante ads, porque, a parecer,
aquea Mara-Fametta mur en Npoes durante e ao de a
peste.
E que quera segur este ho, encontrar en pequeos rasgos y
ausones, agunas hueas de aquea experenca en esta obra
mantenda en un tono tan aparentemente mpersona. Datos
mportantes sobre e carcter, as afcones y opnones de poeta
proporconan tambn sus progos, cuyo tono gaante y
decadamente dvertdo es roto a menudo por una seredad
nconfundbe. Las descrpcones de aquea estanca en e campo
cerca de Forenca son un buen espe|o de su manera de vvr y de ver
y dsfrutar a naturaeza. Por mucho que en ocasones recuerden e
esto de os dcos romanos y agunas cartas de Pno, son
evdentes un fno aroma persona sobre estos encantadores
cuadros de a naturaeza, y a veces un sentmento de a naturaeza
cas moderno. La tercera |ornada de Decamern comenza con
una descrpcn de hermoso ugar de recreo que a creenca
popuar dentfca hoy con con a Va Pamer y sus arededores.
Sobre todo e |ardan contguo apaaco est descrto con amor y
entusasmo hasta e tmo detae: os camnos bordeados de rosas
y |azmn, a pradera rodeada de moneros y naran|os cuya herba
es verde oscuro (quas era parea) y est sapcada de fores de
coores, a fuente, os canaes, os p|aros en as ramas y en os
ares. Todo esto est descrto con un sentmento entusasta por a
beeza de a naturaeza para e que a pntura de aque tempo no
posea an medos de expresn sufcentes. Y no hay que ovdar e
perfume de os moneros y e fno aroma, duce, aromtco de a
for de a vd que nunda decosamente todo e |ardn. Ouen en un
hermoso da de prncpo de verano haya hecho aguna vez un ato
en e vae de Mugnone, de Greve o de Esa no puede magnar
una descrpcn ms encantadora y etrea de ese pasa|e de
|ardn frt y rco, y no hay nada ms decoso que eera a a a
sombra de os moneros y cpreses, entre os vergees y as
praderas de as conas toscanas cubertas de grandes y
mutcoores anmonas.
De esta manera a hstora ntroductora y enmarcadora de os
dez narradores y narradoras se presenta como una hermosa
obra bre de Boccacco, en a que no e mport entrete|er en
eve ausn estados de nmo y recuerdos de su propa vda.
Otra cosa son as cen noveas en s, a menos e autor subraya
en e extrao progo de cuarto da que haba tratado de
abstenerse de todos os cambos y que haba reatado todas as
hstoras como haban sdo, es decr, como as haba odo de os
narradores dgnos de confanza. Sn embargo, no cabe duda de
que do aqu mucho de msmo. Es posbe que no hubera
cambado nada o cas nada en e contendo ob|etvo de as
hstoras, pero as embeece con descrpcones, ntroduce
dscursos argos, as comenza o concuye con consderacones
generaes que extrae de su propa experenca y conocmento de
a vda. En a narracn ora cada hstora adquere un carcter
anecdtco, no se demora en descrpcones, no cta dscursos
argos, corre haca e desenace. As haba odo Boccacco contar
sus noveas. Pero cuando as escrb con tranqudad,
redondendoas, reaconndoas beamente y estzndoas con
cudado, de| necesaramente mucho de s msmo mentras
dsfrutaba dndoes forma; desde uego no en per|uco de as
noveas.
Cuando se trata de negocos, va|es y aventuras de comercantes
forentnos, e autor debe seguramente, en gran parte, a precsn
y a pastcdad de su reato a sus propas experencas. As en a
dcma novea de octavo da encontramos una descrpcn
detaada de as costumbres y normas de trfco portuaro.
Averguamos cmo y dnde guarda y asegura sus mercancas e
comercante extran|ero, cmo os asentadores se nforman a
travs de os bros de contabdad de a case y de preco de as
mercancas egadas, cmo compran e ntercamban, etc. Datos
smares pueden encontrarse en muchas otras pgnas de bro.
Con menos frecuenca y cardad se manfestan as deas y as
experencas potcas de Boccacco. En as numerosas noveas que
se desarroan en a corte su repubcansmo fantco so hubese
moestado. En cambo se percbe varas veces caramente su
entusasmo por os tempos y os caracteres de a Roma antgua. Y
o que menos ocuta es su menospreco de cero. Lama desde
uego a atencn que e guste tanto contar hstoras donde
sacerdotes, abades, mon|es y mon|as desempean un pape feo o
rdcuo. Caro que esta case de ancdotas se deban contar por
todas partes y con frecuenca, tenendo en cuenta a decadenca
de as nsttucones monstcas y de cero (era a poca de exo
de papa en Avgnon) y a crecente bertad de pensar y de vvr de
as cudades. No obstante, Boccacco no se contenta con eso. Con
evdente pacer ntercaa en sus noveas y sus progos ndgnadas y
detaadas acusacones sobre todo contra os mon|es (a ms
sgnfcatva es a sptma novea de tercer da).
Y sn embargo es pecsamente una de as noveas sobre mon|es
(da 6, novea 10) donde conocemos a autor en su faceta ms
smptca. Es a regoc|ante hstora de hermano Zpoa y su
sermn de as requas, una pera de Decamern. No fatan a
Boccacco nunca e ngeno fogoso, o as ocurrencas agudas,
chspeantes o burescas, pero en este reato magstra acanza a
atura de un humor rea, profundo y puro que en vano buscamos
en os nnumerabes autores taanos de noveas posterores. La
manera con que e astuto mon|e mendcante que va|a con
requas fasas, engaa a os que e haban engaado, cmo sabe
sar de una stuacn muy apurada, cmo se aegra vsbemente,
ms de su propa astuca que de dnero consegudo con trampas,
y cmo fnamente sae de decado asunto reconocdo como
maeante pero mpune y cas con una pequea aureoa dabca,
todo eso Boccacco no o pudo tomar n de sus fuentes n de
Ccern, eso o extra|o de su ms profundo ser. Por su graca
dvertda, autntcamente toscana, esta novea fue sempre a
favorta de os forentnos y hoy o sgue sendo. Y cuando en
1570 se organz una vez ms ba|o supervsn ecesstca una
edcn purfcada de Decamern, es decr mutada hasta ser
rreconocbe, os forentnos exgeron expresamente que a
menos esta hstora de hermano Zpoa quedase sn cambos en
su antguo texto orgna.
Una soa novea, quzs tambn basada en un modeo antguo,
representa, segn varos testmonos, una experenca de escrtor.
Es a sptma novea de octavo da: un estudante es engaado e
gnomnosamente burado por una vuda de a que est
enamorado, por o cua se venga cruemente de ea.
Sabemos de a boca de propo Boccacco, que cuando tena ago
ms de cuarenta aos, se enamor de una hermosa vuda. Esta se
mostr durante agn tempo compacente, aunque ya tena otro
amante ms |oven. Inct a enamorado a una ardente
correspondenca, y a sus espadas se buraba no poco de y de
sus cartas con su |oven amgo. Esta fue a tma aventura amorosa
de poeta.
En a ctada novea cuenta a hstora de aque estudante a que a
dama haba de|ado esperando en nverno toda una noche en un
pato, en a neve, expuesto a vento, mentras ea, habendo
cerrado as puertas se rea y buraba dentro de a casa con su
amante de admrador que estaba pasando fro. Pero e estudante
decd vengarse a concenca. Esper a que egase e verano y
encontr a ocasn de atraer a a vuda soa a una torre e|os de a
cudad, para evar a cabo con ea una supuesta con|uracn
mgca. Sn ropa n echo, sn comda n bebda y sn nnguna
proteccn contra e so, a de| despus consumrse y tostarse
encerrada en a pataforma de a torre durante todo un da muy
cauroso, y estuvo a punto de sucumbr cas por e caor y as
pcaduras de os mosqutos.
Podra parecer que a crue rudeza de esta nnobe venganza
haba en favor de que a hstora es antgua y una nvencn de
Boccacco. Y s ste no hubese escrto nada ms despus de
Decamern, habra que sumarse decddamente a esta opnn.
Pero desgracadamente tenemos muchos motvos para suponer
que a pesar de todo tene en su concenca esta odosa escena, y
que a travs de ea quera expresar su mpotente sed de
venganza contra a bea y frvoa vuda.
Porque fue e destno tragcmco de Boccacco que , que haba
dedcado su |uventud a un amor apasonado, que en e
Decamern se ttua admrador, amgo y servo ardente de as
mu|eres, y cuyas prmeras obras no conocen apenas otro tema que
e de amor a eas, que ese msmo poeta tuvese que convertrse
con os aos en un detractor mpacabemente host de as
mu|eres. Una prmera y asada manfestacn de este despreco
a encontramos en aquea novea.
Aquea experenca desusonante con a vuda parece habere
dado e gope defntvo. Y poco despus escrb , autor de tantos
poemas y noveas de amor, su terrbe Corbacco, uno de os bros
ms aevosos e nfames que se hayan escrto contra as mu|eres. Est
pagado de os nsutos ms desmeddos y sucos. Pero con su tono
ba|o y odosamente ncrepante, nos da tambn e derecho de
rernos de a tarda condena que hzo e autor de su obra maestra y
de defender a |oven Boccacco frente a ve|o.
Lo que fataba despus de esta grave transformacn para que e
autor renegase y se arrepntese de su Decamern, o consgu
en e ao 1361, unos cnco aos despus de concur e
Corbacco, e mon|e cartu|o Can. Aunque Boccacco se haba
arrepentdo de su antgua admracn por a mu|er y se haba
retractado de sus hmnos a as mu|eres, segua sendo todava e
macoso satrco de sacerdotes y mon|es. Pero entonces
aparec e ao 1361 en su casa aque mon|e Govachno Can,
y este ogr -probabemente en contra de o que msmo poda
esperar- engaar con un burdo y voento ntento de conversn
basado en una cara estafa, a sto, ngenoso y astuto pcaro y
enemgo de os mon|es. Boccacco se asust y crey que su fn
estaba cerca, pas por e aro, y renunc defntvamente a su
tmo y ms grave vco.
Afortunadamente todo esto suced ya hace ms de qunentos
aos. E Corbacco ha sdo ovdado, nade recuerda a mon|e
Can, a magen de Boccacco ve|o se ha desvanecdo y est
e|ana. E Decamern sn embargo y su autor, vr |uvens
Boccatus Certadenss, sguen sendo hoy tan |venes y forecentes
y vvos como entonces, y e decoso bro depara hoy a
nnumerabes |venes y ve|os no menos pacer que en su da a os
forentnos de trecento.
(1904)
%as Lesta Romanorum
1#
Las Gesta romanorum son una coeccn de reatos, eyendas y
ancdotas de crgos, acompaados de morae|as que en a Edad
Meda tarda estaban muy extenddas en toda Europa como ectura
recreatva y edfcante. Orgnamente todas estas hstoras fueron
tomadas seguramente, como dce e ttuo, de a hstora y eyenda
romanas y con e tempo se aaderon ancdotas y eyendas de
santos.
E autor o compador, as como a patra de este extrao e
nfuyente bro, son desconocdos. No hay muchas obras
mportantes en a teratura antgua sobre as que se haya
nvestgado y escrto tanto, y de as que se sepa tan
sorprendentemente poco. No es este e ugar para estabecer
hptess; por eso comuncaremos con breves paabras o poco que
sabemos reamente de as Gesta romanorum.
E manuscrto atno ms antguo de as Gesta romanorum es
de orgen ngs y data de ao 1342. Desde entonces hasta e
prncpo de sgo XVI se encuentran numerosos manuscrtos,
generamente en atn que dferen mucho, adems agunas
traduccones o versones ngesas y aemanas que contenen en
parte eementos nuevos, mentras que as traduccones en otras
14
Introduccn de una coeccn escogda por Hesse de as Gesta Romanorum.
enguas so son reproduccones de os textos atnos. Se supone
que as Gesta fueron escrtas despus de 1300 en Ingaterra o
Aemana; sobre e autor no se sabe nada, as escasas hptess
erudtas no son convncentes. So es seguro que e bro de
ancdotas morastas gozaba por todas partes, pero sobre todo en
Aemana, de gran popuardad y que fue copado, adaptado e
mpreso muchas veces. Con a Reforma desaparece poco a poco, y
una parte de sus temas ms popuares se ncorpor a as prmeras
versones de os amados bros popuares aemanes. A partr de a
mtad de sgo XVI, s no antes, as Gesta parecen haber cado
rpdamente en e ovdo.
De a teratura atna de a Edad Meda aemana e ngesa no se
sabe mucho ms. Agunas veces he tratado sn pedad en ms
resmenes as morae|as de os adaptadores monacaes; m
amor a este rco mundo medeva no se drge en absouto a as
tendencas ecesstcas y cercaes, sno a sus temas, a su
profunda fantasa y expresvdad umnosa, a su humandad
hermosa y cda. Todava est e|os e tempo en que vovamos a
hacer nuestras en su pureza as maravosas eyendas de medevo
francs, ngs y aemn; conocemos demasado a Sgfrdo y
Parsfa, a Trstn y Lohengrn, ncamente a travs de teatro.
Pero voveremos a encontraros, vovern a ser propedad de os
ectores,temas de poetas, y cuanto ms decddamente nos
apartemos de oor de ncenso y de a hoguera, antes vovern a
ser nuestros os vaores esprtuaes ntactos de aqueos sgos
oscuros y de su teratura.
(1915)
<ikolaus +usano
1#&1R1#G#

Nkoaus de Kues o Nkoaus Cusano pertenece a os grandes
esprtus catcos de Aemana. Hombre de Renacmento y de
Humansmo, cutv todas as cencas magnabes con e
entusasmo y e optmsmo de aque tempo en que un nuevo
esprtu y un nuevo sentmento de mundo mpusaba a os sabos.
Pero en contra de muchos esprtus afnes de aque tempo, estaba
caramente de parte de a Igesa y de Roma, y nos de|a sentr en
su pensamento, por moderno que parecera entonces, todo e
egado de a Edad Meda.
5om Hissen des <ic!ti.issens"
()el saber del no saber")
En os tempos en que a vda nos resuta dfc de soportar no hay
nngn refugo ms vaoso que os probemas de pensamento
abstracto, de os que no obtenemos cuaquer consueo barato,
sno cuya ocupacn esforzada con vaores ntemporaes nos
refresca e corazn y fortaece e esprtu. Estudar en esas horas
esta traduccn de a Docta Ignoranta es ago que aconse|o
amstosamente a cuaquer pensador |oven. Procedente de
Potno, educado en a matemtca, e gran Cusano no nos conduce
en absouto, como podra deducrse de ttuo de su escrto (uno de
os prmeros), a un esceptcsmo resgnado, sno un buen trecho
haca os pensamentos que poseen a ms ata readad. E hecho
de que Cusano srvese en su tempo a os esfuerzos cuyo ob|etvo
fna era un entendmento pacfco entre todas as confesones
regosas, o aproxma de modo especa a nuestro tempo.
(1920)

+artas de msticos alemanes de la Edad Media
Aunque a esenca de a mstca sea penetrar en e ser a travs de
a forma, en o dvno a travs de a persona, nuestro amor y
nuestro deseo se drgen con especa entusasmo precsamente a
os autntcos mstcos, porque son, sn excepcn, personas
extraordnaras y de fuerte empu|e, para as que a experenca
mstca es a meta de a vda.
Las cartas de Suso, por e|empo, son |oyas, y no son menos
potcas que sus escrtos conocdos hasta ahora. Descubrmos aqu
a grandes hombres como sobre todo Nkoaus de Kues, en a
varedad de sus afanes, estudos, preocupacones y cargos, y de
nuevo se produce a ve|a experenca de que precsamente os
esprtus que pugnan por sar de tempo a a ntemporadad
nunca son soadores confusos, sno que estn undos con fuertes
races a su tempo y comprometdos con , y cuanto ms
averguamos sobre eos, ms vvos y ms e|empares devenen. En
agunas de estas cartas se manfesta tambn a desconfanza
haca e ascetsmo, ben conocda desde Buda y recurrente, es
decr, e autntco santo, aunque se exge a s msmo atos grados
de ascetsmo, es moderado, ncuso ndugente a a hora de exgr
ascetsmo de os dems. Nngn camno que euda e ascetsmo
conduce a a santdad, pero este es so una etapa de este camno
y so con no se puede acanzar a graca.
Las Cartas de os mstcos, son una |oya, en eas se nos abre
una corrente de vda esprtua que hasta ahora so era conocda
por pocos.
(1932)
2Kc!lein .om .ollkommenen %eben"
(%ibrito de la .ida per-ecta")
Recomendado en su da por Lutero, despus cas negado por
ste, fue, correspondendo a su enorme vda nteror, mprmdo
una y otra vez, pero desgracadamente tambn purgado, y en
parte desfgurado. Acta con una desconcertante orgnadad y
fuerza, y hace que nos asombremos de que e esprtu aemn,
despertado a fnaes de a Edad Meda (desde Eckhart) a una
prosperdad madura y gorosa, pudese degenerar de una manera
tan competa. Porque aqu, ms que en otro ugar, puede
encontrarse e esprtu aemn en e ms ato sentdo regoso,
que ndependentemente de dogma e Igesa emprende audaces
camnos de pensador haca Dos y e sentdo de a vda. Aqu
exste a ms ata bertad porque hay una concenca muy
desarroada y una orguosa y audaz orgnadad aada a a ms
padosa humdad. Aqu se encuentra tambn e orgen de aguna
emocn contempornea moderna (recuerdo por e|empo e
Stundenbuch (Lbro de horas) de Rke, y quzs tambn a de
una futura regn aemana. En todo caso este brto, |unto a
Eckhart, Tauer y Suso, consttuye para cuaquer persona sera
acostumbrada a pensar (no necesta poseer una formacn
fosfca sstemtca) una exhortacn y confortacn de vaor
ncacuabe. Se pueden de|ar tranquamente sn eer os
numerosos manuaes, compendos e hstoras de a fosofa, pues
cada obra de un pensador orgna nos da ms porque nos obga a
pensar por nuestra cuenta, y educa y potenca nuestra concenca.
(1907)
Miguel Sngel
1#'4R14G#
Poemas"
Hasta hoy os poemas de Mgue Ange son conocdos, ncuso en
Itaa, ncamente por hstoradores y fogos. Despus de todo no
hace mucho que fueron coecconados por fees nvestgadores y
reconsttudos en a medda de o posbe en su forma orgna.
Ouz comencen ahora a surtr efecto sobre sectores ms
ampos, y quz a actua tendenca de os escrtores de a cutura
haca e Renacmento taano se haga cargo de este baga|e
pesado |unto a otros ms geros.
Para quen tenga aguna reacn con Mgue Ange sus poemas
sern una experenca. Es posbe que su mpresn sobre nosotros
no sea tan fuerte como a de sus otras obras, ya que estos poemas
tenen eementos nfntamente ms mtados temporamente -
en e fondo es a msma mpresn desconcertante, aunque ms
duda, y ms rca en matces que expermentamos ante as
grandes obras de Mgue Ange. Un hombre apasonado corre
sotaro por una vda oscura, en eterna huda e nsatsfaccn,
entregado ardentemente a todas as usones de pensamento y
de amor, y por encma de todo este torbeno, fota sagrado un
esprtu cercano a Dos que eeva a pasn a a grandeza y a
trsteza a a devocn.
(1908)
Martn %utero
1#=*R14#G
ermones"
Hace poco e agunos sermones de Martn Lutero y de nuevo me
sent fascnado y cautvado por e mpetu de esta naturaeza, por e
vaor de Lutero, por su agresvdad, por su vtadad exuberante y
fresca. Y de nuevo me sent tambn sorprenddo por o contraro,
por e recuerdo de a potca de Lutero, por su rechazo de os
mpusos fuertes y entraabes de su |uventud, e egado fata que
as Igesas protestantes actuaes no ogran qudar, y entonces en
su fuerza y su debdad, en o bueno y en o mao, Lutero me
parec ser a magen orgna de esprtu aemn, de a
genadad, de desgarramento y as nhbcones aemanes.
(1925)
B!omas MKnt(er
1#=9R1424
De coegaes y estudantes Thomas Mntzer so nos era
conocdo como cabeca de a Guerra turngense de os
Campesnos, una espece de rebede, cas un antcrsto, que a
fracasar e evantamento fue decaptado (1525). Luego, haca e
fna de a guerra munda nos o voveron a recordar Ernst Boch
y Hugo Ba que o vean como comunsta y aababan su oposcn
a Lutero. Entre tanto varos nvestgadores han estabecdo de una
manera bastante cara su verdadera poscn tanto en a Guerra
de os Campesnos como en a teooga reformsta y ahora ega a
nosotros esta obra hermosa e mportante: una edcn
aproxmada con mano respetuosa a aemn actua de os escrtos
de Mntzer -muchos de eos mprmdos de nuevo por prmera
vez desde su prmera pubcacn hace cuatrocentos aos.
Muestran un esprtu reformador pero fuertemente antuterano.
En su apasonada pomca y a menudo mpetuosdad voenta
seme|an a muchos panfetos de a poca de a Reforma, pero por
sus deas y por su matzacn nteror, son muy personaes y
orgnaes, sobre todo en su ucha contra cuaquer fe dogmtca
como fasfcacn de trato persona, autntco, vvdo con Dos.
Lase por e|empo a Protestakton (Accn de protesta) de
1524. Mntzer aparece como un mstco con e sentmento de
eegdo que no se consder un profeta de Dos para su poca,
pero s se senta mbudo de a nspracn dvna drecta. Su ucha
contra Lutero fue tan poco vctorosa como su ucha potca. Pero
no est derrotado tampoco hoy.
(1933)
FranTois Rabelais
1#9#R144*
LargantEa ? Pantagruel"
E muy renombrado pero poco edo Rabeas es puesto as de
nuevo a acance de os ectores aemanes en una versn ntegra, y
os pantagruestas aemanes podrn aegrarse. La fama de
Rabeas como porngrafo, basfemo mpo y grotesco botcaro
nmundo, podr ser psma, y e gusto burgus podr ndgnarse
con toda razn ante sus obscendades a veces reamente
escandaosas; sn embargo, es certo que nunca un escrtor ha
aabado y amado a vda con ms fuerza y ms embraguez que
este terrbe Rabeas. Contra todo o que parece enemgo de a
vda y destructor de a fecdad drge su stra voenta y rca en
mgenes. En cambo todo e gusto, todo e pacer, toda a vtadad
que se manfestan fuertes y audaces en a sensuadad y e
nteecto tenen en a un admrador y predcador ardente. Por
desmeddo que sea su panegrco a a vda, por basto que sea su
humor, por embragador que sea su entusasmo por as
|ugosdades y turgencas, sgue estando, a pesar de todo,
maravosamente vvo y un captuo de Garganta puede servr a
un ector actua perfectamente para reponerse de a resaca que
produce a ectura de a probemtca teratura actua.
(1910)
;o!annes :epler
14'1R1G*&
:osmisc!e $armonie" (,rmona csmica")
E hombre cuto actua est orguoso de no burarse ya como
anteayer de os pensamentos y sstemas de as pocas
premodernas, precrtcas, de haber aprenddo a ntur detrs de
eos vaores vtaes. Cuando contempamos un bro como este de
Keper, nos asustamos de nuestro vaco, y nos asombramos
sobrecogdos de a rqueza de vda, de conocmento, de profundo
respeto, de a devocn, a aegra y regosdad con que un sabo
de a poca de 1600 poda escrbr seme|ante bro. Se trata de
una teora de a armona, que ncuye como una parte, a teora de
a armona musca. E con|unto no se refere a a msca humana,
sno a a msca csmca, a concerto de a creacn, y tene como
fundamento a fe aegre en a undad y armona de pan unversa,
una fe en a que congenan perfectamente remnscencas de
Ptgoras y fuertes nfuencas patncas con una fe crstana
ngenua. A menudo suena como msca de Hnde, tan orguosa
como cda, tan soberana como ngenua, as de espndda y
gorfcada.
(1925)
;akob 2U!me
14'4R1G2#
|akob Bhme no so es dfc de eer como o es, por e|empo,
Kant en muchos captuos. No se o puede eer en absouto cuando
fata a acttud dnea. Las mayores dfcutades as tene e ector
cuto y pofactco. Su ectura exge, por as decro, as msmas
condcones que a experenca mstca; requere un vacarse
prevo, una atencn competamente bre, y una quetud de ama.
En as horas en que stas nos fatan, Bhme no nos haba, nos
resuta muerto y rdo, porque no da nada a a curosdad y a
smpe nstnto de |uego nteectua. Pero en as horas en que
estamos receptvos, vemos grar as estreas en su magen mstca
de mundo, y nos ntegramos vtamente en su cosmos. La
tradcn de Bhme, profundamente vva entre os esprtus ms
cutvados de Aemana de a poca de Novas, y sobre todo de
Franz Baader, se ha conservado cas excusvamente en crcuos
cerrados, petstas, e|os de a vda nteectua de tempo. Ahora
parece que amanece para ea un nuevo da.
(1920)
$1 ;1 +!risto--el 5on Lrimme!bausen
antes de 1G2&R1G'G
impli(ius impli(issimus"
Me cooqu sobre a mesa e Smpzus Smpzssmus como
ectura. Le bastante, unos dos tercos de bro que en m |uventud
am mucho, y de que tengo en casa varas beas edcones. Esta
vez, despus de una pausa de dos aos, de| a ectura a os dos
tercos de bro, entonces me cans. Guerra y msera, hambre y
asesnatos, casas y puebos quemados, cudades ba|o e fuego de
a artera, no son ya temas nteresantes para nosotros. Lo que
hoy todava mantene vvos estos reatos, en parte extraordnaros,
es su humor, una aegra a menudo comedante, bufonesca que a
menudo tambn ega hasta e fondo, sn a que e famoso bro
subsstra tan poco como e Don Ou|ote sn Sancho Panza. Y
uego e engua|e. Est repeto de vocabos, gros, refranes y
metforas, en parte de orgen campesno, en parte de orgen
sodadesco, en brota un aemn vvo, aromtco, que tende
sempre un poco a a carca|ada y que seduce a ea, y este
aemn reco est embeecdo y entreverado de ornamentos
estrdentes y coordos de doma de a erudcn y de a guerra.
Este engua|e marcha como un dragn o un mosquetero de a arga
guerra, un rudo sodado westfco, con una buena cabezota
westfca, y o|os de muchacho buenos e ngenuos, pero con
bgote enhesto y pantaones bombachos y mangas de faro
acuchadas.
(1959)
Sngelus ilesius
1G2#R1G''
Tres correntes esprtuaes concderon para revestr a persona y
a obra de padoso escrtor Angeus Sesus de un nuevo y fuerte
nters: a tendenca haca a mstca, e redescubrmento de a
teratura aemana de Barroco y, fnamente a poderosa corrente
catca.
As surge de nuevo ante nuestra mrada uno de os fenmenos
ms snguares de nuestra teratura, un fenmeno fascnante, y en
muchos aspectos nquetante. Angeus Sesus, en readad
|ohannes Scheffer, es ben conocdo por a hstora ecesstca,
mentras que os amgos de a teratura so conocen su nombre y
agunos maravosos dstcos de su Cherubnscher
Wandersmann (Camnante querubnco).
S contempamos a vda y obra de este Angeus Sesus, que
estud medcna y fue mdco de cmara de un duque
protestante, que uego se hzo catco y escrb nnumerabes y
voentos panfetos (vv de 1624 a 1677), descubrmos que esta
vda y obra muestran un punto cumnante y a partr de ah una
ruptura morta, una enfermedad profunda. Schefer deb de tener
una vda extraordnaramente desgracada. Como este destno no
es en casuadad n superfce, sno nceo y corazn de una
vda mportante, merece sn duda a pena contemparo de cerca.
La Igesa catca consdera a converso Scheffer, con razn,
como uno de sus h|os ms mportantes; durante a
Contrarreforma de Sesa, o utz como nstrumento potco, y
una parte de su fama recae de hecho en ea. Y sn embargo, fue
precsamente a conversn de Scheffer, su paso a catocsmo, a
maa accn de su vda, una tracn de esprtu por a que nunca
obtuvo perdn. Oue vovese a espada a a comundad uterana,
profundamente desengaado y decepconado por su eterna
nsufcenca, a o que se aaderon agunos fenmenos nefastos de
a poca, es absoutamente comprensbe y correcto. En e
momento de su apostasa de uteransmo Scheffer estaba bre y
maduro para este paso. Sn embargo, que por medo terrbe y por
debdad no dese e paso a a bertad y a nobe martro de a
soedad nteectua, sno que pasase soamente de una Igesa a
otra, aunque a recn eegda fuese a me|or, esa tracn contra e
esprtu tuvo que pagara con una angusta que dur toda su
vda.
La beracn de uteransmo de entonces, como se practcaba en
una Igesa ya foszada, no a deb Angeus a a doctrna catca,
sno a una doctrna esotrca aemana que e haba sdo reveada
por amgos, especamente por e venerabe (naturamente
ovdado) Abraham Franckenberg, y cuyo mxmo maestro es |akob
Bhme. Mes de ectores entusasmados se han embragado con e
esprtu audaz de Cherubnscher Wandersmann y o sguen
hacendo hoy, sn saber que estos maravosos poemas a Dos son
un fruto de esprtu de Bhme. Es e sno aemn que a os
grandes esprtus es est a parecer negada su nfuenca sobre e
puebo.
As que en ugar de dar e paso fuera de a estrecha comundad
uterana haca a bertad de Dos, y haca e pegro de una bertad
sotara, este pobre peregrno se refug en a Igesa catca que
era ms ampa, grande y hermosa que a que de|aba, pero que
no poda susttur a a verdadera patra para este esprtu ampo y
apasonado. Scheffer fue fe a a Igesa catca, pero no a srv
aegre, con corazn berado, sno con un corazn abatdo,
fantcamente y en a oscurdad, con a vountad excesva de
nsatsfecho, con a exageracn compusva de que se sente
condenado. En esta testura, este nfortunado escrb gran
cantdad de escrtos pomcos antuteranos, panfetos enos de
aevosa y hasta de brutadad, que por fortuna ya estn
ovdados hace tempo.
Sobre e destno persona de este snguar aemn sabemos muy
poco, sobre todo no vemos caramente os mves que o evaron
a aquea seudo-conversn. Se ocuta aqu un engma que quzs
encuentre aguna vez un ntrprete.
Pero un trozo de destno suprapersona, ntempora y humano se
expresa caramente en a vda de Scheffer: e pegro de que
poda expresar y transmtr a muchos un conocmento profundo.
La expresn de o ms sagrado no se produce sn un terrbe
pegro. La sabdura de camnante querubnco exga de hombre
que saba expresara de una manera tan brante, ncuso vrtuosa,
una vda cas sobrehumana, s no quera sucumbr a a
responsabdad de ta acto. Sucumb y su servco humde, a
veces voento y autodestructvo ante e nuevo atar, fue una
pentenca terrbe de muchos aos, terrbe como a pentenca de
Robert e dabo. Nuestro tempo est ma preparado para
comprender taes msteros, pero Franz Werfe, por e|empo, ha
habado en muchos de sus poemas de uchas seme|antes.
La vda y a obra de gran Angeus no son so un fenmeno
curoso o una |oya terara. Son una advertenca profunda.
(1925)
)aniel )e-oe
1GG&R1'*1
Defoe que con su Robnsn escrb uno de os bros ms edos y
bontos de mundo, fue un hombre ncrebemente productvo y
vta. No so escrb e magnfco Robnsn, as cuatro noveas
pubcadas aqu de nuevo y otras muchas ms que fueron
devoradas todas en su tempo, sno que adems es e autor de
una arga sere de escrtos potcos, econmcos y pedaggcos.
Todo esto habra comado una vda de setenta aos |unto a
fuego de a chmenea de una habtacn de erudto, pero este
curoso Defoe no estuvo sentado en absouto |unto a a estufa,
estuvo metdo de eno en a vda potca de su poca, fue durante
un tempo persona de confanza de Guermo de Orange, fue
sodado, hzo va|es, estuvo varas veces en a crce. Mucho de su
vda repeta, cas rebosante, pena, ha pasado a sus noveas, que
tambn estn enas, rcas y trufadas de sucesos, mgenes y
aventuras. Son tan dvertdas como nstructvas de eer, y so as
conversones de sus hroes, a menudo tan sava|es, con que
termnan nvarabemente sus bros, nos resutan un poco
extraas y forzadas.
(1919)
Encuesta de la %iterarisc!e Helt"6 19299 O+u7l -ue el libro
-a.orito de su adolescenciaP
Respuesta de Hermann Hesse: Robnsn Crusoe
;onat!an Ai-t
1GG'R1'#4
%os .ia3es de Lulli.er"
Hace doscentos aos se escrberon en Ingaterra a poca dstanca
e uno de otro, dos bros que se dfunderon rpdamente por todo
e mundo, y que desde entonces consttuyen en m adaptacones,
traduccones y versones os bros ms dvugados de mundo. Son
e Robnsn de Defoe, y e Guver de Swft, dos noveas de
va|e semfantstcas, escrtas en un prncpo para adutos y ambas
convertdas con e tempo en bros para nos, extremadamente
durabes e nmensamente nfuyentes.
Los Va|es de Guver de |onathan Swft tuveron un destno muy
especa. Se pubcaron prmero en e ao 1726 de manera
annma, y a parecer, ya as prmeras edcones ngesas
estuveron enas de errores, omsones y aaddos a|enos.
Uterormente e bro que rpdamente se haba hecho muy
famoso, fue reedtado, traducdo y adaptado nnumerabes veces
y aque Guver que conocmos de nos en versones y
abrevacones es so una sombra, un recuerdo de orgna. S ben
es verdad que esta extraa obra terara conqust e mundo as,
tambn desaparec cas por competo en su sentdo y forma
orgnaes, y tuvo que ser redescuberta y reconqustada una y
otra vez. Por conocdo que es para todos e nombre de Guver, y
por famar que nos suenan os nombres de Lput y Brobdngnag,
so muy pocos conocen e Guver autntco, competo y orgna.
Y este verdadero Guver tene un aspecto competamente dstnto
que e Guver m veces aterado y desvrtuado de nuestros bros
nfantes.
Su autor, |onathan Swft nac en Dubn e ao 1667. Todo su
ser e empu|aba a estudo de nuestros mecansmos squcos y
socaes, y a a potca; pero por pobreza emprend e estudo de
a teooga, y comenz su carrera como pequeo pastor pasando
hambre. Como necestaba proteccn se vo a menudo
defraudado terrbemente por e benefactor de turno y a
convertrse ms y ms en escrtor potco, se manfest tambn
en sus estudos y traba|os teraros e afn de crtca de oprmdo.
Durante un tempo voento defensor de a Igesa angcana,
durante un tempo e uchador ms conocdo y ardente de
Iranda contra Wapoe, acab soo, hurao y profundamente
amargado en un estado menta que os bgrafos antguos
amaban demenca pero que segn todos os testmonos,
nosotros ya no podemos amar as. Era ms ben e asamento de
un neurtco que sufra profundamente pero que no estaba
trastornado mentamente, de un hombre cuya vda y cuyo
pensamento se haban asado fatamente y egado a un grado de
sensbdad nsoportabe.
Como testmono de este hombre, de este pensador gena,
agudo, ngenoso, sensbe y poco pertrechado ante a vda, nos ha
quedado e Guver, su obra ms grande y pura. La humandad
ha sdo frvoa con este Guver. Prmero o tom como ectura
grata, emoconante, de aventuras, pero como por agunas
amarguras y durezas mortaes se haca dfcmente dgestbe,
redu|o a fabuosa obra que era demasado vva como para poder
desaparecer, a un encantador bro nfant de cuentos.
Reprochare a desdchado Swft a amargura de su |uco sobre os
asuntos humanos, sera tan errado e nt como reprochare a as
numerosas generacones de ectores que de a fabuosa rqueza de
su obra entresacasen soamente os bocados ms dgestbes,
pacfcos y cmodos, y ovdasen poco a poco e con|unto. La
protesta y exasperacn ardente de ndvduo angustado contra
a humandad y e curso de mundo, y a manera fc con que a
gente mut a obra de este ndvduo gena para acomodara a su
gusto, estaban profundamente fundamentadas, ambas eran
necesaras. Pero no es menos necesaro que de tempo en tempo
a humandad recuerde una advertenca tan tremenda como a que
aberga e Guver, y trague de nuevo e bocado amargo, pues
pasar por ato y engaarse so ayuda poco tempo. Por eso e
gena y terrbe bro de Swft se encuentra hoy de nuevo ante
nosotros y azar sempre su voz contra nuestra comoddad,
porque dce cosas que naceron en e cerebro de un ndvduo que
sufra gravemente y que fueron vvdas y formuadas por con
una pasn, quzs patogca, pero que nos atraen todava a todos
nosotros. Basta eer en as tmas pgnas de bro as frases sobre
e sstema coona y as anexones, para encontrar un probema de
nuevo terrbemente actua, reducdo a una frmua humana cuya
crtca acusadora no ha perddo en doscentos aos nada de su
|ustfcacn.
A |onathan Swft se e ha hecho una y otra vez e grave reproche
de que su amargura por as stuacones n|ustas potcas y socaes
o condu|ese a odar a ser humano. Pero es neco condenar su
supuesto odo a a humandad. No se puede exgr de pensador
que subordne sus resutados a una ey, que cooque un amor dea
a a humandad por encma de a verdad. Y para e pensador a
verdad es aqueo que resuta de su experenca y su pensamento.
Para e ve|o Swft esta verdad es amarga: e hombre es en e
fondo un anma nsensato. Nuestra msn no es rernos y
rechazar como enfermza esta amarga verdad de un ndvduo.
Me|or es que nos preguntemos: cmo es posbe que un hombre
de tan enorme ntegenca, de tan rco conocmento de a vda,
egase a esta trste concusn? Ou sufrmentos pas? Ou
|ustca se manfesta? Ou sgnfca esa aparente venganza de un
ser humano atormentado contra a humandad?
S contempamos e bro as, nos ama sobre todo a atencn que
tantos de sus |ucos y acusacones puedan hoy, despus de
doscentos aos, mpresonarnos todava tanto, mentras que as
experencas y as stuacones de as que tomaba e autor sus
e|empos nos son extraas y e|anas. E rey o mnstro de Lput
o Laputa, o como se amen os fantstcos nombres que
aparecen en e Guver, fue en su da una carcatura que deba
recordar a ste o aque potco o prncpe ngs de a poca de
Swft. Pero nosotros que no sabemos ya nada de aqueos
mnstros y de aqueas stuacones y preocupacones potcas,
nos nteresamos por estos mnstros y acontecmentos
nventados, ardente y apasonadamente, como por hechos
prxmos y actuaes. Hay en este bro cosas ntemporaes, cosas
humanas que nos afectan a todos, hoy como entonces.
Y cuando fnamente |onathan Swft, de puro odo a ser humano,
nventa un pas en e que gobernan nobes cabaos que
practcan a razn y a vrtud, cuando representa a os hombres de
aque pas de fbua convertdos en horrendas mofetas a as que
un certo desteo de ntegenca capacta so para e crmen y
e egosmo cnco, cuando confa todos os ob|etvos de a
comundad humana, e orden, a razn y a fraterndad a aqueos
cabaos, y se avergenza ante eos de su propa humandad
como de una tara -cunto amor a hombre, cunta profunda
nquetud por e futuro de nuestra espece, cunto secreto y
candente amor por a humandad-, e estado, a mora, a
socedad arden en esta dea fantstca. No, precsamente este
tmo bro de os va|es de Guver, este famoso y tembe
documento de una msantropa extraordnara y feroz, no es otra
cosa que un amor voento aunque ya pervertdo. La humandad
de nuestros das, a humandad conmovda y desconcertada de a
poca despus de esta espantosa guerra, est maravosamente
preparada para e Guver, y puede recbr y aprender de
ms que cuaquer tempo pasado. Por eso es oportuno, y por eso
ceebro de todo corazn que Car Seeg pubque hoy una nueva
traduccn competa de este bro hermoso, terrbe, pegroso.
(1945)
,lainRRen/ %esage
1GG=R1'#'
Lil 2las"
G Bas, quzs a nca de as muchas noveas pcarescas
espaoas y francesas de os sgos XVH y XVIII que an hoy se ee
mucho, es e bro csco de aquea fosofa de a vda, ruda,
egosta, astuta, resabada, de os crados ntegentes y tramposos,
de os charatanes y acahuetes. Por poco e|empares que sean a
adna mora y a scooga de G Bas, por mucho que e fate
profunddad, y por mseramente materasta que e persona|e se
muestre a menudo, a obra entusasma sn embargo una y otra
vez, porque est profundamente empapada de |ugosa vtadad y
robusto ngeno. E e|ano antepasado de estos vvdores ngenuos
es Sancho Panza, su tmo neto y heredero es Fgaro.
(1923)
5oltaire
1G9#R1''=
Votare ha descansado en nuestro pas mucho tempo en un
tota ovdo para reaparecer y actuar de nuevo y con fuerza. Aparte
de as arduas ecturas en as cases de francs de coego, o
conocmos so como a una ceebrdad prehstrca, sus dramas se
consderaban obras e|empares fras y rgdas, oamos habar de
vez en cuando de Candde o de a Pucee, como de obras
precosas e ngenosas, pero que se e pudese eer reamente y
en sero no o pensaba, aparte de os fogos, cas nade.
Tambn a m me suced o msmo.
Cuando compr una vez e Votare francs, e y am entre os
muchos vomenes, ms de cncuenta, sempre as hstoras y
farsas pequeas y as dos grandes noveas. Estas han sdo
pubcadas ahora en su totadad, en parte (no sempre) ben
traducdas.
En estas hstoras de as que e +andide sgue sendo seguramente
a ms encantadora, emerge e ve|o Votare de a nube de povos
de taco y de a hstora de a teratura, y se converte en un ser
humano, un ser humano vvo, tremendamente ntegente,
sorprendentemente audaz, a msmo tempo cauroso,
profundamente esprtua. Y de paso, se descubre con regoc|o o
refnadas y artstcas que son estas narracones.
(1912)
Votare se acerca de nuevo a nuestro tempo por a recttud,
dgndad y frmeza de sus convccones humanstas. En e fondo
Votare se hzo escrtor por estas convccones y por razones
potcas. Y a eero de nuevo descubrmos de pronto tambn otra
cosa: e refnamento, a ntegenca y e domno magstra de esta
forma artstca en a que Votare no fue nnovador, sno
perfecconador de ve|as y sofstcadas formas. En estas
narracones no so hay graca y stra, ngeno y agudeza, tampoco
hay so scooga e rona saba y caada, sno adems una
cardad y perfeccn de a expresn que no nos haba desde os
dramas de Votare, pero que precsamente en sus narracones nos
conmueve de nuevo y regoc|a meanccamente a nosotros, os
hombres de hoy. Porque un rebede no ha roto aqu formas
antguas en favor de deas nuevas, sno que as ha enado de un
esprtu nuevo y conducdo a a perfeccn.
(1911)
$enr? Fielding
1'&'R1'4#
Bom ;ones"
Aparece as de nuevo uno de os bros ms vvos de a Ingaterra
de sgo XVIII, uno de os antepasados de todo e reasmo
moderno. E expsto Tom |ones no so no da a conocer un trozo
de a hstora de costumbres ngesas, sno tambn un buen trozo
de corazn humano y de necedad humana, y nos aegra que un
bro seme|ante sga actuando y vvendo. Uno se aegra por a
causa en s, y especamente por e estupendo Fedng sobre e que
Lady Montague escrb: Su temperamento fez, ncuso despus
de que con gran esfuerzo o echase cas a perder, e haca ovdaro
todo ante una empanada de caza y una botea de champn, y con
segurdad ha dsfrutado ms momentos feces que nngn prncpe
de esta terra. (1914)
)enis )iderot
1'1*R1'=#
Para encontrare de nuevo e gusto a a teratura francesa de a
poca de a Iustracn, basta con dedcarse durante un tempo a
a teratura aemana actua. Como reaccn a a nformdad e
nsufcenca humana de nuestra teratura actua parece haber
surgdo una nueva reacn con a prosa francesa de sgo XVIII,
cuyos probemas son en parte afnes a os actuaes. A menos en e
tmo ao han sdo traducdos entre nosotros sorprendentemente
muchos franceses antguos: Votare, Lacos, Rousseau, Rtf de a
Bretonne. Y ahora e ha tocado e turno a Dderot.
En readad no fue un escrtor. Fue ms un pensador, y orador, un
artsta de a chara y un conversador, un crtco y propusor que un
creador. Desde un punto de vsta teraro, o ms beo de su obra
recuerda con fuerza a otros modeos, a Rchardson y tambn a
Sterne.
A pesar de todo Dderot perdura como autor y ceebramos que por
fn se haya pubcado una edcn aemana de sus obras teraras
en prosa. Detrs de a ncapacdad de ser de todo poeta, de
expresarse por competo en a creacn potca, se encuentra en
cada pgna e hombre Dderot, este ser humano maravoso,
ntegente, bondadoso, vaente y querdo, nfntamente ms puro
y smptco que Votare, e nfntamente ms puro y vr que
Rousseau. Lo que en tma nstanca ha hecho que a Aemana
actua se aproxme despus de un argo dstancamento a os
escrtores cscos de sgo XVIII, es quzs precsamente a
aoranza de tpo humano que representa Dderot con mayor
pureza. E es e precursor de buen europeo, e nteectua
ntegro, crtco, desconfado pero vaente, de buena vountad. No
vamos a dscutr aqu s este tpo de dea responde a as
exgencas de nuestros das. Lo mportante es que nos atrae y
ocupa de nuevo. Porque sn duda no es un |uego e que produce
estas reedcones, sno una profunda necesdad, una autntca
urgenca.
(1921)
%aurence terne
1'1*R1'G=
B!e sentimental 3ourne?"
(El .ia3e sentimental")
Aun cuando e bueno de Yorck es extremadamente sensbe y
verte ms grmas de emocn que as que vertera un va|ero
sentmenta actua en un va|e arededor de mundo, en Versaes
o consderaron e bufn ofca de rey de Ingaterra; y aunque su
va|e a travs de Franca e Itaa termna ya mucho antes de Turn,
este fragmento basta para mostrarnos o poco que mportan en
taes va|es sentmentaes e pas y a gente, y os nombres de
cudades desconocdas, pues os va|eros sensbes vven sempre
so e propo corazn nsensato y decado, tanto a orar por
pobres mendgos o enfermos como a dsfrutar pequeas aventuras
ertcas.
(1909)
Una y otra vez surge este bro, que desde Lessng y Goethe ha
gustado tanto en Aemana, este brto, querdo, dvertdo,
meancco, benvoo, caprchoso, encantador de extrao ngs
que sgue pertenecendo a os seres ndestructbes.
Por qu escrbra e cura ngs este brto? Sn duda por su
propo gusto, por e gusto de un hombre sencoso, ago sotaro
y pecuar. Pero Yorck no dce eso; dce ms ben: M ntencn
era ensearos a amar an ms e mundo y vuestro pr|mo -y
resuta que tambn eso es certo.
(1922)
+asano.a
1'24R1'9=
Cuando era |oven no saba de Casanova nada ms que oscuros
rumores. En as hstoras de teratura ofcaes no fguraba este
gran escrtor de memoras. Su fama era a de un seductor y
bertno naudto, y de sus memoras se saba que eran una
verdadera obra satnca de ubrcdad y frvodad. Exstan una o
dos edcones aemanas, ve|as y agotadas edcones en muchos
vomenes que haba que buscar en antcuaros s se nteresaba
uno por eas y e que as posea as guardaba esconddas en un
armaro cerrado. Cump ms de trenta aos antes de egar a ver
estas memoras. Hasta entonces saba de eas so porque en a
comeda de Grabbe |uegan e pape de seueo dabco. Luego se
pubcaron varas nuevas edcones de Casanova, tambn dos
edcones nuevas en aemn, y e |uco de mundo y de os
erudtos sobre a obra y su creador camb mucho. Ya no era una
vergenza, n un vco secreto poseer y eer estas memoras; a
contraro, era una vergenza no conoceras. Casanova, antes ma
vsto y sencado, se convrt en a opnn de os crtcos, ms y
ms en un geno.
Aunque apreco mucho a espndda vtadad de Casanova y su
obra terara, no o amara un geno. A este vrtuoso de os
sentmentos y gran prctco de arte de amor y a seduccn, e
fata a dmensn heroca, e fata sobre todo por competo a
atmsfera heroca de asamento, de a soedad trgca sn a que
no nos magnamos a geno. Casanova no es una personadad
muy dferencada n snguar, n squera muy orgna. Pero s es un
ser humano de taento fabuoso (y en todo taento autntco
comenza y radca en o sensua, en buenas facutades de
cuerpo y os sentdos), es un tpo capaz de todo, y as con su
agdad, su exceente cutura, su dct arte de vvr, se converte
en e representante csco de eegante de su tempo. E ado
eegante, mundano, frvoo y brante de a cutura de sgo XVIII
y de as espnddas dcadas anterores a a Revoucn aparece
encarnado con una perfeccn cas magrosa en Casanova.
Va|ero, ocoso eegante y sbarta, agente y empresaro, |ugador
y a veces mpostor, a msmo tempo de una sensuadad tan
fuerte como cutvada, un maestro en a seduccn, eno de
ternura, de cabaerosdad con as mu|eres, amante de cambo y
sn embargo afectuoso, este hombre brante muestra una
unversadad sorprendente para nosotros. Pero todas estas
facetas estn vuetas haca afuera, y eso produce de nuevo una
unateradad. E dea humano de un pensador prestgoso de hoy
no sera n e geno n e hombre mundano, n e hombre vueto
excusvamente haca dentro, n e hombre vueto haca afuera,
sno e que aterna con domno y soberana entre e mundo y e
recogmento, entre a extraversn y a ntroversn. Pero toda
a vda de Casanova, que no careca reamente de ngeno, se
desarroa excusvamente en a esfera de o soca y hacen fata
gopes de destno muy voentos para ntrovertre por unos
momentos, en os que se vueve sentmenta y deprmdo.
Lo que es sobre todo sorprendente y extrao es para nosotros a
unn estrecha de vrtuossmo e ngenudad en este avezado
vvdor. E vrtuossmo o debe |unto a su naturaeza robusta y
energa, sobre todo a a crcunstanca d que se ahorrase os
ntermnabes, parazantes y entontecedores aos de coego que
hoy consderamos mprescndbes para domestcar a a |uventud.
Muy pronto, como todos os hombres de su tempo, sae a a vda,
se hace ndependente, tene que vaerse por s msmo, es formado
e nstrudo por a socedad y os avatares de a vda y no en tmo
ugar por as mu|eres, aprende a acomodacn, e |uego y a evar
dsfraz, aprende a astuca, e tacto, y como todos sus dones e
nstntos se drgen haca afuera y so pueden satsfacerse en a
vda exteror, se converte en un vrtuoso de arte de vvr gaante.
Pero a msmo tempo se mantene totamente ngenuo, y an e
ancano Casanova, que no sn ascvdad emprende e reato de as
muchas aventuras amorosas de su vda, es -comparado con un
ama probemtca de hoy- un cordero nocente. Seduce a
docenas de muchachas y mu|eres, y nunca e asata e medo de
amor, su metafsca, nunca sente vrtgo de sus absmos. So
muy tarde en su ve|ez, cuando se encuentra en nvountara
soedad y sn bro, sn mu|eres, sn dnero, sn aventuras, en Dux
de Bohema, ya no e parece a vda tan perfecta, e resuta un
poco probemtca.
Y as nos cautva, con esos dos encantos, con su vrtuossmo de a
vda nacanzabe por nosotros que estamos estropeados por e
coego y nuestras profesones, y con su extraa nocenca, su
smptca y bonta ngenudad. De vez en cuando sta e vene
muy ben, porque no so carga su robusta concenca con
vrgndades arrebatadas y matrmonos rotos, sno tambn con
sonadas estafas, trampas y abusos de dverso tpo con que hace
ms dvertda su vda y con que fnanca sus va|es, paceres y
amoros. Y a todas estas ob|econes sobre su honradez, a todos
estos cargos de concenca, no responde con sofsmas o cnsmo,
sno con una sonrsa nfant. Reconoce que de vez en cuando hzo
|ugadas un poco atrevdas y que enga a a gente en toda rega,
pero sabe Dos cmo fue posbe, sempre suced con buena
ntencn o soamente por un ovdo momentneo, y sempre ogra
|ustfcarse fcmente ante s msmo y ante e mundo.
Hoy tambn exsten estafadores astutos y negocantes sn
escrpuos en cantdad y tambn tamados don |uanes que no
ogran nteresarnos. A hombre de este tpo de mayor taento e
fataran, s e comparsemos con Casanova, as dos grandes
cuadades: e e|empo vvo, sempre efcaz de una vda
arstocrtca sofstcada, y e gran taento teraro. No creo que as
cartas de amor de un don |uan o de un estafador berns actua
muestren una cutura esprtua y un engua|e superores a os de
as revstas a que estn abonados estos seores.
Por o dems es a base de una cutura de a vda externa, de un
esto sdamente formado, o que hace que Casanova sea superor
a sus coegas actuaes. La hermosa nea eegante de su vda nos
resuta tan cautvadora y desperta tanta aoranza como cuaquer
arqutectura nsgnfcante, como e tmo muebe de aquea
poca; exste en eos una armona y beeza que fata por
competo a nuestra vda. Precsamente por eso no es vdo e
temor de os morastas de que os ectores actuaes puedan
estropearse con a ectura de Casanova. Oh no, no hay nnguna
razn para este temor, por desgraca. E barco en que navega
nuestro hroe no es tanto su genadad o su nmoradad persona,
como a educacn y a cutura de su tempo. Sobre un sueo y un
nve seme|antes basta un pus persona pequeo para actuar
formdabemente.
Cuando hoy eemos a Casanova con una certa meancoa sta se
refere sobre todo a ese ambente de su vda, a esta hermosa
cutura modeada de a vda externa. Este sentmento poda
tenero ya hace varas dcadas un ector cutvado. Pero hoy
parece haber desaparecdo y haberse convertdo en pasado an
otra cosa que posey Casanova y que an poseyeron nuestros
padres, y que posey nuestra propa |uventud, y e daba mucho
encanto: e respeto a amor. Aunque so sea e amor de
Casanova, ese eterno enamoramento gaante, ago |uguetn y
adoescente, tambn ste parece estar retrado de a crcuacn,
gua que e amor sentmenta de Rousseau y Werther, gua que e
amor profundamente ardente de os hroes de Stendha. A
parecer hoy ya no exsten n e amante trgco n e vrtuoso,
so embaucadores banaes o scpatas. Oue un hombre
ntegente, de taento y vrdad dedque todas sus facutades y
fuerzas a ganar dnero o a servco de un partdo potco, parece
hoy a todo e mundo no so posbe, sno perfecto y norma; que
pueda dedcar esas facutades y fuerzas a as mu|eres y a
amor, no se e ocurre hoy a nade. Desde a Amrca meda ms
burguesa hasta e socasmo sovtco ms ro|o, en nnguna vsn
de mundo reamente moderna desempea e amor otro pape en
a vda que e de nsgnfcante factor de pacer secundaro para
cuya reguacn bastan agunas recetas hgncas.
Pero es posbe que a moderndad de hoy tenga e destno de
todas as moderndades, durar so un efmero nstante hstrco. E
probema de amor en cambo, por o que conozco a hstora,
puede, despus de momentos de dstraccn, voverse actua.
(1925)
%essing
1'29R1'=1
Ou sucede hoy con Lessng?, es decr: qu sgnfca hoy para e
puebo aemn? Sgnfca un nombre en os catogos de os
edtores de autores cscos, sgnfca un tema de redaccn
mpopuar en os nsttutos, y poco ms. Nuestro puebo, de todos
modos, nfntamente ms afconado a a msca que a arte de
verbo, esquvo y reservado con sus escrtores, haba todava de
sus cscos, que comenzan con Lessng y termnan con Scher,
pero de estos cscos han cado totamente en e ovdo Herder y
Kopstock, y en gran medda Lessng y Weand. Es una pregunta
dfc s Herder podr ser resuctado y cundo o ser; por de
pronto es e ms ovdado de os grandes aemanes de su sgo. En
cambo para Lessng parece haber egado poco a poco e tempo
de una revsn. Hay ndcos de que detrs de Lessng aprenddo
en e coego y nunca edo de nuevo, exste otro que tene an
mucho que decrnos, no un escrtor, no un fsofo, sno un esprtu
extremadamente audaz, pucro y caro, un hombre de as deas
ms puras, posedo de a ms nobe pasn por a verdad, y un
autor de mxmo formato, un gran precursor de Netzsche. Para a
Aemana actua Lessng, todava no de todo redescuberto, podra
ser muy t, ms necesaro que todos os crtcos de a cutura
edos actuamente.
(1931)
alomn Lessner
1'*&R1'==
Poemas de alomn Lessner
14
E rostro de sgo XVIII es hoy para nosotros mtpe como e
rostro de cuaquer poca. Aparentemente una poca ena de
esto y forma, aparentemente un tempo de a eeganca y a
graca, fue tambn e tempo de a gran Revoucn, y o que nos
parece tan exqusto en as creacones de aque tempo, sus
cuadros, modas, arqutecturas, e esto, a forma, e carcter
homogneo de a poca, es quzs ago que podemos encontrar
en cuaquer poca de a hstora en cuanto ya no est demasado
cerca de nosotros. Detrs de esto homogneo que tenen para
nuestra sensbdad os productos cuturaes de sgo XVIII, se
encuentra, como detrs de todo ropa|e tempora, a nfnta
dversdad de a vda. Los productos artstcos y u|osos de aque
tempo cuya contempacn nos proporcona a usn de una
bonta undad de esto y de sentmento de a vda, son
soamente una pequea parte de a expresn de a vda de
entonces, muestran a superfce arstocrtca y eegante. La
encantadora, caprchosa y u|osa graca de aqueas creacones en
que pensamos nmedatamente cuando se haba de sgo XVIII,
es superfce sobre una vda extremadamente movda,
combatva, dspuesta a ocaso y a un nuevo comenzo. Desde e
punto de vsta de a teratura, aque tempo es a poca de
Votare y Goethe, e tempo de desarroo de un nuevo
concepto de humansmo cuya meta y cumbre puede consderarse
a vsn de mundo de un Whem Mester. Contempada as toda
a poca muestra tambn esprtuamente un rostro homogneo,
una nea cara: e hombre y a socedad se separan de una
manera nueva, con un esto nuevo, se despegan de a
naturaeza y desarroan un sentmento de a vda nuevo,
basado en a razn, a cutura soca y a autodetermnacn. En
esta nea enca|an Votare y Dderot, e Goethe maduro y Scher.
Para estos esprtus se trata de estabecer nuevos deaes
humanos, de crear una nueva concenca de a comundad, a
15
Introduccn a voumen de msmo ttuo pubcado en 1922 con poemas
escogdos de Saomn Gessner.
socedad, de estado y a socadad. Pero a msmo tempo exste,
e|ercendo su nfuenca desde e poo opuesto, una tendenca no
menos vva haca un nuevo sentmento de a naturaeza que no
ve en e ser humano e resutado fna desgado de a naturaeza,
sno que o comprende de manera pantesta como una parte de
unverso y a naturaeza. En este mbto se encuentran muchos
de os pensamentos y sentmentos de Rousseau, Kopstock y de
|oven Goethe. Por todas partes vemos actuar ambos poos: frente
a deseo de una forma de vda conscente, basada en a razn,
se haa a aoranza de caos y de mundo prmtvo, frente a afn
de crtca y de mora racona, un deseo de bertad de os
sentmentos, de arrebato e ngenudad paradsaca.
Ambas dreccones se cruzan y confunden en a obra de
Saomn Gessner como en muchos otros. No pertenece a os
fundadores y drgentes, sno a os mscos y cmcos que sempre
os acompaan; no es un pensador, sno un soador; ms no
que hombre, ms msco que compostor. Sus obras potcas
tenen dversos ttuos, pero son todas sn excepcn dos, su tono
y sentmento de a vda ms profundo y determnante es una
msca sencosa, aegremente resgnada, nterorzada, e
contento abandono de pastor sotaro en e sondo meodoso de
su pequea fauta de |unco, que posee pocos tonos y nnguna
pofona. Pero suena encantadora a atardecer.
Aquea agradabe magen de sgo XVII que obtenemos de a
contempacn de arte menor de entonces, no necestamos
abandonara n ampara por Gessner, es o bastante ampa
como para acogero tambn a . Entre as muchas cosas y
costas bontas, refnadas, sugestvas de aque tempo |uegan un
pape mportante os cuadrtos suaves, as acuareas decadas y
gracosas, os dbu|os estzados con gereza y segurdad, os
pequeos grabados de cobre y aguafuertes potcos y coquetos.
Hay pequeos pasa|es de suaves vaes con pacfcas fuentes
remansadas en petas cscas donde agunos rboes se agrupan
en un agradabe bosqueco, donde una muchacha campesna o
una nnfa enan su cntaro y se asoman pensatvas o
presumdas a agua cara, o una dama hermosamente vestda
espera eyendo a su amado a que vemos aproxmarse a a
sombra de os troncos. Resonancas de este tpo de arte se
encuentran todava hoy en os dbu|os de agunas porceanas y
en ngenuas cortnas campesnas. En ugar de a fuente aparece a
veces una paya o una cascada, en ugar de a nnfa a veces un
cabaero gaante o un fauno, en ugar de cntaro un cordero o
un cuerno de a abundanca, pero e con|unto responde sempre a
msmo tono duce e dco. En este pequeo mundo de mgenes
vemos recuerdos de mundo antguo y pagano, pero tambn
remnscencas de a armona de os pasa|es chnos, cuyas
meddas y arqutecturas cutvadas nfuyeron tan profundamente
e rococ francs desde que en Pars se conoceron as prmeras
notcas y ob|etos artstcos de aque mundo marav oso e
hceron as decas de os coecconstas. Pero todos estos ob|etos,
grabados y pnturas, fuentes, pastores y grupos de rboes
eegantemente compuestos, tenen en comn un ambente dco
e rrea, respran e encanto de decorado, su vda est sometda a
as eyes de a pera, no a as de a readad. Esta vda, efmera,
gentmente nfant de estas nnfas y pare|as enamoradas a a
ora de un meodoso arroyo, ba|o copas de rboes meanccos,
con sus eegantes vestdos, toda esa vda es pera, es |uego, es
fbua y sueo. Todas estas creacones no han surgdo de un afn
de copar a vda cotdana, de penetrar y estzar a readad, sno
de deseo de |uego y sueo. Pensan en a vda y a srven so
como regaos que se dan os enamorados, como decadas
nctacones a erotsmo. Con todo su ser tratan de hur de a vda
cotdana, todo e sentdo e mpuso de os que han nacdo es a
huda de o rea.
Estas cosas eegantes que nducen decadamente a sueo y a a
huda de mundo as hzo tambn Saomn Gessner. Pnt
acuareas, dbu| y grab beos cuadros, y en estas artes no fue
un afconado chapucero, sno uno de os muchos pequeos
maestros de aque tempo. Y as como pnt y dbu|, tambn
escrb. Sus dos potcos son hermanos de sus ho|as pntadas y
grabadas, se corresponden y se contnan. Todo o que traba|
Gessner en su vda se encuentra ba|o este sgno. Toda su vda se
content con tocar sus suaves meodas con a msma fauta de
pastor, sempre apartado de mundana rudo, sempre orentado
haca e reno de |uego eterno, de os pastores, de as nubectas
umnosas de atardecer, de a graca ntempora y sn probemas.
E hombre de hoy tende a consderar muy absurda e ndgna esta
ocupacn de toda una vda con bagateas y |uegos. Le|os queda
para aque mundo de pera rsueo, rrea, sn probemas. Pero
o que os hombres consderamos absurdo e ndgno so es vdo
sempre por un corto tempo y hoy hacemos con profunda
seredad y sagrada convccn toda case de cosas sobre as que
nuestros netos sonrern como nosotros sobre e seor Gessner y
sus bontos dos. Oue para su propo tempo no haca ago neco
o nt o vemos en que este tempo o necest mucho, o recb
con os brazos abertos y devor ansosamente sus dos.
Hombres y mu|eres ntegentes y actvos haaron en este mundo
de |uego, pacer y dstraccn, consueo y aegra. Pero sobre todo
o encontr e propo pntor y poeta Gessner. Pues toda su vda
tene este esto, no se dedcaba a sus |ugueteos pastores de
paso o como smpe negoco y gananca (aunque tambn os ha)
sno que toda su vda, no so su obra creatva, persegua e msmo
ob|etvo, se ae|aba de a ucha y de a actuadad y buscaba e
do, a tranqudad contenta, a rustcdad y a paz.
Saomn Gessner nac e 1 de abr de 1730 en Zurkh, su padre
era brero y perteneca a gran conse|o zurguense. E |oven
Saomn no entusasm en absouto a sus padres con rpdos
progresos y xtos, en e coego no pas de curso y se e
consderaba un muchacho cmodo, apacbe pero de medano
taento con e que no haba mucho que hacer. Probabemente su
ama ya estaba desde e prncpo apartada de a readad y
atrada magntcamente por aque duce mundo de |uego. Ya
fuera esta acttud ante a vda buena o maa, nt o vaosa, ya
fuera una vrtud o una enfermedad;, en todo caso e fue ea con
una tenacdad que es e rasgo ms mportante y fuerte de su
carcter y de su vda. Poco aprecado por os profesores, afgendo
a sus padres por su pereza en e coego y sus maas notas, e
muchacho sgu mpertrrto su afcn, su voz y deseo nterores.
Descubr que con cera podan modearse magnfcas fguras de
anmaes y personas, muchachas y muchachos, csnes y obos,
ancanos y ngees, hroes y damas, y ahorraba cada Kreutzer
para comprarse cera. Probabemente fue toda su vda, tambn
entonces, un ser extraordnaramente fez, un ser de gran
modesta, pero entregado cega y totamente a su snguardad y
sus afcones. Ovd e coego y con a agradabe cera tan
dchosamente banda y modeabe, cre a su arededor un mundo
de |uego como otros muchachos bran bataas o suean con hacer
fez a mundo. Impasbe ante os fracasos, mperturbabe ante e
confcto que sus afcones e creaban con e mundo, sgu su
camno como un sonmbuo. Puede que este camno fuese un
|uego, una debdad, una extravaganca - o sgu con una
despreocupacn conmovedora ante a opnn de| mundo, ante
os reproches de os profesores, ante a bura de os compaeros,
ante os amentos de os padres. Pronto empez tambn a
escrbr, pero sus ntentos estaban enos de fatas ortogrfcas y
gramatcaes, y so e gran|earon despreco. Los profesores o
deron por perddo, os padres optaron resgnados por envaro a
campo a una casa de prroco.
A e |oven Gessner conoc a un poeta que e mpreson
profundamente. En aquea casa de prroco tenan y ean os
escrtos de hamburgus Barthod Henrch Brockes, sobre todo su
bro de poemas Irdsches Vergngen n Gott (Pacer terrena
en Dos). Este poeta Brockes, despus de haber sdo e favorto
de un tempo, fue, gua que e propo Gessner, ovdado,
desprecado y satrzado, pero tmamente, en os tmos dos o
tres aos vueve a surgr, vueve a ser edtado, suscta de nuevo
amor y admracn. Brockes fue un cantor de padoso
entusasmo por a naturaeza, especamente por o pequeo,
gracoso y conmovedor que hay en ea, un amante y rapsoda de
as aves, de a aurora, de as fores, un poeta eno de profunda y
entraabe emocn y de nagotabe aegra por pntar e mtar.
Gessner, ms pequeo y de naturaeza ms db e era sn duda
afn en rasgos esencaes. Aqu e muchacho Gessner vea a un
escrtor, a un seor famoso y reconocdo, hacer precsamente o
que tanto e gustaba hacer, o que msmo haba hecho con sus
fguras de cera y sus prmeros ntentos con a puma. Vea cmo
este escrtor Brockes despertaba y dsfrutaba una y otra vez con
una fecdad caada, padosa y ensmsmada, sentmentos en os
que encontraba su satsfaccn y su pacer, y vea cmo as se
haba hecho grande y un artsta. No s o que pensan os erudtos
de a nfuenca terara que e|erc Brockes sobre Gessner; yo no
a consdero grande, pues e arte teraro de Brockes y su taento
rco-musca son fundamentamente dstntos de os de Gessner.
Sn embargo, fue enorme, no puede ser de otro modo, a
nfuenca mora, e apoyo y a confrmacn nteror que tuvo que
encontrar Gessner a travs de Brockes. E vea surgr aqu de un
nstnto dco potencado hasta a mxma devocn, un arte que
no so e arrabataba y haca fez, sno que tambn era
reconocdo y ceebrado por e mundo. Nnguna experenca
exteror es para e artsta |oven ms mportante, fortaecedora y
estmuante que ver os brotes que se despertan en ,
convertdos en for en un contemporneo, que ver que eso que
hace de manera nfant y para a ms ntma y sotara necesdad
de sus sentmentos, ha sdo convertdo en arte por otro. Gessner
hzo esta experenca a travs de su encuentro con os bros de
Brockes.
Despus de dos aos e |oven vov a a cudad y a a casa de sus
padres, pero no haba progresado mucho en o que esperaba e
mundo de . Le fataba a apcacn, e fataba a aegra por os
conocmentos, e fataba a ambcn. Nngn estudo e gustaba,
nngn ofco e atraa. Como su padre era brero, o ntrodu|o en
su negoco, os aos fueron pasando, pero tampoco e comerco
brero haca fez a |oven. Sgu practcando e arte de sustraerse
a a vda y a traba|o y a entregarse por competo a sus
ocupacones sencosas, a escrbr y dbu|ar. Para empu|aro a a
vda, su padre e env como aprendz a una famosa brera de
Bern -ste fue e nco va|e mportante en a vda de Gessner.
Pero Saomn abandon muy pronto a su patrono y se puso a
vvr su vda bernesa. Vva en una habtacn aquada y haca
o que e vena en gana. Y cuando desde e e|ano Zurch su
padre tr de nco ho de que tena cogando a su h|o y de| de
mandare dnero, ste do e paso decsvo y opt por hacer una
profesn de sus afcones y probar a abrrse paso con sus taentos.
Compr pnturas de eo y estuvo pntando hasta que en su
habtacn de cuadros que mostr a un pntor amgo. Este e am
a atencn sobre muchos errores y equvocacones de
prncpante, pero encontr notabe su taento y o anm. E padre,
por o que se ve un hombre bondadoso, no aguant mucho
tempo en su pape de Dos castgador, y vov a envare dnero,
y entonces Gessner se dedc decddamente a cutvar y
desarroar en Bern su taento, como pntor y escrtor. Una
excursn a Hamburgo y poco despus e regreso a Zurch fueron
os tmos va|es de esta vda modesta. Desde su regreso (en e
ao 1750) hasta su muerte (1788) no vov a abandonar su terra.
Pero no haba hecho una paz cmoda con e mundo. Sgu
vvendo como e peda su ama, y con e tempo hzo de a pntura
un ofco y se gan e pan con ea, pero no se de| atrapar por e
mundo y os negocos, sgu sendo fe a sus ncnacones y se
retr todo o que pudo de a cudad a una casa de campo
apartada. La brera paterna que hered ms tarde a de| en
manos de su mu|er, pues mentras tanto haba encontrado una
mu|er que a parecer e saba de|ar pena bertad y cuando haca
fata compensar con su propa efcaca su fata de sentdo de a
readad.
Gessner ea en francs y aemn, pero so tuvo reacones vvas
con sus contemporneos y con a teratura contempornea de
Aemana. Conoca a Kopstock y Hagedorn, recb e conse|o
paterna de Ramer en cuestones potco-mtrcas, y fue un
amgo prxmo e ntmo de Weand que hab sempre de con
corda afecto y admracn. Weand, este esprtu dct y fno,
este brante eststa e nventor, hoy poco conocdo, fue como
escrtor ms pofactco y ms grande que Gessner, pero
comprend profunda y agradecdamente su msca y a tonadad
de sus sentmentos ms entraabes.
E tempo en que Gessner so mantena con sus amgos poetas
aemanes una reacn de agradecmento receptvo haba egado
a su fn. Tras varas pubcacones de poco xto ha con sus
Idyen (Idos) (pubcados por prmera vez en 1756) una
acogda entusasta y entr en e frmamento de a teratura
aemana de entonces, fue traducdo adems a francs y muy
ceebrado en Franca. Zurch era entonces una de as captaes de
a teratura aemana, desde Bodmer exstan entre a Suza
aemana y a Aemana potca, reacones estrechas y vvas. Es
posbe que e entusasmo desmesurado, a profunda smpata
con que fueron acogdos en Aemana os modestos poemas de
Gessner nos parezcan actuamente extraos; entonces e mundo
esttco y sensbe encontr en sus formas ago que no haba
escuchado an con esa pureza y que nosotros ya no podemos
comprender en su fuerza orgna. Pues en aque mundo no exsta
todava o que es para nosotros a expresn csca de aquea
acttud anmca sensbe y decada, de aquea huda de mundo
y de aque cutvo de sentmento dco. Todava no exstan os
poemas de Goethe. Aquea atmsfera tan bea, entraabe,
decada de canto a a una de Goethe con e Dchoso e que se
cerra a mundo sn odo que estrechamente unda a a
maravosa msca de Schubert somos capaces de sentr hoy an
como ago nfntamente duce, no haba sdo expresada an, era
todava presago y decado amanecer de os sentmentos, y uno
de sus anuncadores ms tempranos y meodosos fue Gessner.
Ya famoso Gessner goz de gran prestgo en Zurch, fue eegdo
membro de conse|o mayor y menor, recba a menudo nvtados
de extran|ero, especamente amgos teratos aemanes y
perteneca, a parecer, totamente a mundo ofca y correcto con
e que en sus aos de |uventud no haba encontrado nunca a
acttud apropada. Pero su verdadera vda no camb nunca, a
fama y os cargos e egaban de fuera y su acttud haca todo
aqueo era ms pasva que actva, de|aba que e mundo sguese
su curso, sn odo, pero no perteneca a . Ouerdo y famoso
como escrtor no poda vvr de producto de sus escrtos y se
ganaba e pan como pntor. En a pntura y a poesa, en una
senca vda de campo con agunos amgos y en entraabe
amstad con todos os nos de su crcuo, ha su verdadera vda.
Esa sencez y esa vda estrecha e dca nos parecen hoy ms ben
debdad y comoddad, pero estas vaoracones son -como
decamos- muy efmeras, y con no menos razn podemos
magnarnos a Gessner como a un verdadero sabo que en e |usto
medo entre rqueza y pobreza, entre pertenenca a mundo y
huda de , te|a una vda contenta y reazada.
Sobre e ambente que renaba en a casa de verano de Gessner
en Shwad nos haba Gottfred Keer en e Landvogt von
Grefensee (E gobernador de Grefensee), una de sus noveas
zurguenses. De a persona de Gessner, Keer dce a as
smptcas y bontas paabras: Como haba comenzado e verano
Saomn Gessner se trasad a su domco ofca en Shwad, cuya
vganca e haba sdo encomendada por sus compatrotas. No
sabemos ya s reamente e|erca msmo e cargo; o que es
certo es que en aquea casa de verano escrba y pntaba, y se
dverta con os amgos que e vstaban a menudo. Estaba
entonces en a for de su vda y de su fama que ya se haba
extenddo por todos os pases; evaba o que de esta fama era
merecdo y |usto con a modesta y amabdad propas de aqueas
personas que saben reamente hacer ago. Los poemas dcos no
son en absouto obras dbes y anodnas, sno dentro de su tempo
de que nade que no sea un hroe puede escapar, pequeas
obras de arte acabadas y eegantes. Nosotros ya no as mramos
cas y no pensamos o que se dr en cncuenta aos de todo o
que se crea ahora a daro. Sea como fuere a atmsfera en torno
a este hombre en su casa de bosque era muy potca y artstca,
y su aegre taento pofactco undo a su humor natura creaba
sempre una dorada aegra.
A a edad de 58 aos mur Gessner, en marzo de 1788, querdo
y orado por todos.
No es asunto nuestro decdr o que de esta fama era merecdo
y |usto. Por mucho que queramos esforzarnos nunca nos
dentfcamos de todo con e estado esprtua de otro tempo. Y
en e tempo de Gessner a stuacn esprtua en as cases
cutas era ta que sus poemas concdan en aqueas personas con
una profunda necesdad y un deseo vvo, que expresaban ago que
sentan mes. De esta manera su poesa es uno de esos regaos
vaosos que Aemana ha recbdo de Suza en e terreno
nteectua. Por m parte confeso que agunos de os dos de
Gessner, que conoc en a bboteca de m padre ya de muchacho
|unto con otra numerosa teratura de a poca de os bsabueos,
me causaron entonces una mpresn sumamente hermosa,
conmovedora y pura, exqusta y decada y que desde entonces
me acompa un pequeo y caado amor haca este poeta
ovdado.
Soamente me moest sempre un poco e ropa|e antguo,
csco grego, os nombres mtogcos y a nvocacn de Tecrto
y otros modeos gregos. Cuando, muchos aos despus, averg
por una bografa de Gessner, que este poeta teocrtco no saba
grego, n poda eer bros gregos, respr avado y dvertdo,
pues aparte de os nombres no haba notado en sus dos nunca
una atmsfera grega. No, a poesa de Gessner tene muy poco
que ver con Tecrto o Anacreonte u otros poetas antguos. Su
poesa, su mundo sentmenta no fue para su tempo un
redescubrmento de agn esprtu hstrco, sno ago totamente
moderno. Eran sentmentos y sueos de su tempo, de tempo
arededor de 1750 os que en os poemas en prosa de Gessner
fascnaban a sus contemporneos. Y e ropa|e, a decoracn, e
escenaro fabuoso operetstco, a ntemporadad musca que
respran estos poemas me parece absoutamente afn a otro
mundo competamente dstnto de grego, e mundo de a
verdadera poca. La pera de sgo XVIII, me parece, respra a
msma atmsfera que Gessner, fota en a msma ntemporadad,
trasada con a msma manera |uguetona, un poco meancca,
todo e nters de a vda rea a un mundo de fantasa y maga. Y
o que en a poesa ha desaparecdo y nos resuta ahora extrao y
caduco, ha conservado en a msca contnudad y vadez, pues,
acaso aquea obra que nos contempa desde este sgo XVIII de
una manera tan ncrebemente |oven e nmarchtabe, a Fauta
mgca de Mozart, no es a tma, ms ata, nobe e ntempora
manfestacn de todo aque estado esprtua, de toda a
necesdad de transfguracn de a vda cotdana, de huda de
tempo, de smpfcacn e deazacn dca?
Toda poca tene su readad, su transfguracn de o cotdano, y
cada tempo tene su huda de a readad. Cada tempo tene su
tendenca a a raconazacn y a progreso, y cada tempo tene
su aoranza de sueos paradsacos y de |uego rresponsabe de
os sentmentos. Nnguno de esos deseos tene razn, nnguno se
equvoca. Hubo para as personas de hace cento cncuenta aos
un nstante en que Saomn Gessner responda con sus dos a un
deseo y una necesdad vvos, necesaros y autntcos. Otros
competaron su cantar, os poemas |uvenes de Goethe
perfecconaron a meoda de Gessner. Gessner ha perddo
aparentemente as e derecho a perdurar, aparentemente est
superado y ya no es necesaro. Pero no fue soamente un
nstrumento, sobre e que aque tempo hzo sus ntentos
muscaes, fue tambn un hombre, una personadad, una obra
nca, termnada con e encanto y e carcter rrevocabe de todo o
nco y perecedero. Y quzs o me|or de su vda no o escrb,
sno que o pnt, y quzs tampoco o pnt, o vv drectamente.
Sea como fuere su persona me es querda donde me encuentre
con ea. Y para m, que desde no he pertenecdo tanto a
Aemana como a Suza, sempre fue una aegra conocer a este
hombre en cuya poesa Suza cre ago tan decado y caroso. Fue
una aegra saber que entre ms dos patras no haba una cara
dvsn de traba|o, que por e|empo Suza no produca soamente
os escrtores sdos, ms rudos y vgorosos como Gotthef y
Keer, sno que entre eos surgan tambn tonos fnos y etreos
como so acostumbramos a oros de os suavos, francos y
austracos.
(1922)
+!ristop! Martin Hieland
1'**R1=*1
Sn haber edo precsamente mucho de a voumnosa obra de
Weand, conozco bastante ben agunas de sus obras y tengo,
para m uso domstco, una dea muy precsa de este autor. No se
refere a |oven sno a ve|o Weand, y se basa en m amor por
agunas de sus obras en as que me parece e portavoz ms nobe
de aquea teratura cuyo prmer representante fue Votare, y no
es a mtacn de Votare y de os franceses a que yo admro en
Weand, sno a pucrtud y graca con que refe|a os modeos
franceses en e doma aemn. Este aemn de Weand,
especamente a prosa de os Abderten y de Agathon tene
ago e|emparmente caro y domnado. A esto se aade e humor
de Weand, un humor un poco escptco y crtco, pero grc y
fuerte. Este humor ntervene en todas partes, tambn en e
Oberon, obra que consdero a ms ograda y smptca de
Weand. S os Abderten tenen ago voterano, sobre Oberon
bra a estrea de Arosto, y admro en muy especamente e
equbro dscreto entre a creacn y a recreacn, e esprtu de
|uego y de vrtuossmo, que es o bastante orgna y conscente
como para no tener que ocutar sus modeos.
(1933)
;1 :1 ,1 MusQus
1'*4R1'='
5olksmQrc!en der )eutsc!en"
(+uentos populares de los alemanes")
Los cuentos de Musus se mponen una y otra vez
asombrosamente a pesar de os muchos ataques drgdos contra
eos. Musus fue e prmero que ntent coecconar y recontar os
cuentos popuares aemanes. Lo hzo espnddamente, con una
fuerza creatva y un arte forma que no se pueden admrar
bastante, pero competamente en e esprtu y esto de sgo
XVH. Ms tarde, despus de que Brentano y Arnm pubcasen sus
cancones popuares y os hermanos Grmm sus magnfcos cuentos,
cuando e mundo se haaba ba|o e sgno de romantcsmo,
Musus perd su mportanca y adqur a fama de ve|o pedante
que haba voentado os cuentos antguos para meteros en sus
decados modes rococ. Sn embargo, tambn e romantcsmo se
pas un buen da de moda y se vo que aqu y a se segua
eyendo a ve|o Musus y as vov a surgr de nuevo hasta
nuestros das de aparente ovdo. Sus hstoras de Rbezah y su
Rchde son adems creacones reamente decosas y uno se
aegra de ver cmo se mponen as cosas vvas y da a benvenda
a ve|o Musus.
(1921)
+1 F1 )1 c!ubart
1'*9R1'91
Eplogo a c!ubart
1G
Ya en m poca de muchacho e y me resut extrao e poeta
suavo Schubart, y desde hace tempo he deseado ergr un
monumento a este hombre asombroso y a su nsto destno. Aqu
est por fn, y me parece que nade podr eer estas confesones
sn sentrse desde as prmeras pgnas mpresonado por e sondo
de esta voz extraordnara, por e mpetu y e caor de este
hombre y poeta, aunque su engua|e sea e de otro tempo. Pero
sera muy de desear que no se vovesen a ofrecer a a curosdad y
a nters de os ectores actuaes so os documentos de este
emoconante destno, como os recoge nuestro bro, sno tambn
as obras de poeta. Una breve seeccn actuazada de as obras de
Schubart y no so de sus poemas, sno tambn de su espndda
prosa rehabtara quzs de nuevo a este autor desgracadamente
ovdado.
Conoc a Schubart en uno de nuestros bros suavos de ectura de
coego, donde fguraban poemas suyos, y poco despus me
contaron tambn por prmera vez a amentabe hstora de su
16
Schubart, Documente senes Lebens (Schubart, documentos de su
vda) 1926.
cautvero que, aunque haban pasado ms de cen aos,
perteneca en Wutemberg an a as eyendas popuares. A os trece
aos vst Sotde, e encantador paacete de caza de
archduque Har Eugen cerca de Stuttgart, que no so fue e
caprchoso patrn de |oven Scher, sno tambn durante un
tempo e prncpe de Schubart y su mavado soberano y carceero.
Desde as exuberantes y eegantes saas de Sotde se
contempaba Ludwgsburg y e Asperg en cuya fortaeza estuvo
cruemente preso Schubart tanto tempo.
Pasaron de todos modos agunos aos hasta que supe y averg
ms cosas de Schubart que e fuerte aroma de poesa y
obstnacn que exhaaban aqueos pocos poemas, y a
conmovedora hstora de su gnomnoso cautvero potco que a
m, an un muchacho, me hzo tomar por prmera vez partdo por
os pobres que sufren contra os prncpes y e poder pocaco.
Comprend e con|unto de a vda y obra de Schubart mucho ms
tarde cuando conoc muchos de sus poemas ardentes y pattcos
y partes de su prosa tan sumamente fresca, popuar y magnfca.
E pbco o haba ovdado, ncuso en as escueas suavas apenas
se aprenda ago ms sobre que e nombre, y especamente su
perdco, a verdadera !a(a0a terara de su vda, pareca
competamente ovdado. En as hstoras de teratura se ctaba su
nombre |unto a os de Brger, Lenz y Knger, pero averguar ago
ms sobre era dfc, y s no se hubesen pubcado
afortunadamente sus poemas, habra sdo ovdado por competo.
Yo ya tena cerca de trenta aos cuando eg a ms manos a
edcn de as cartas de Schubart. Y varos aos despus conoc
tambn e bro en e que e h|o de Schubart cuenta e snguar
cavaro de su padre.
Desde entonces he deseado conservar, resuctar y hacer habar
para nuestros das, sn una redaccn moderna faseadora, a
memora de este meteoro, de este hombre fogoso, voento y
terno y de su sava|e, trste y snguar destno. Ahora se ha
cumpdo m deseo.
Ouen ea as prmeras pgnas de nuestro bro con e reato de
os aos de |uventud de Schubart, se sentr nmedatamente
fascnado por a maga de esta personadad desumbrante, nfant
y a msmo tempo pegrosa, por e geno de este ser
extravagante. Indmto y rudoso, arrogante y sentmenta, amgo
de os grandes gestos y de as expresones voentas, en su
engua|e como en su vda de una |ugosdad turbuenta, sugestva,
a veces dvertdamente hperbca, aparece no desprovsto de
una genadad ago teatra, ncuso de una certa fanfarronera, un
temperamento sanguneo rebosante, un hombre de vda
nstntva forecente, smptco y fascnante ya so por e caor de
su vtadad, un no eterno, pero con fuerzas extraordnaras,
sempre sobrecargado de pasones, sempre buscando a expresn
voenta e mpresonante para estas pasones, pero tambn en
esta expresn sempre gena. Ou tono tan bando, oroso y
sentmenta hay por e|empo en su sospechosa regosdad
contrta, y sn embargo, tambn aqu, tambn en este rncn
quzs menos sncero de su rca ama nfant, hay a veces un
desteo y una fuerza vta, una |ugosdad pena y un caor creatvo
de sentmento que en s ya tene vaor.
Y sn embargo este Schubart ta como o conocemos a travs de
os documentos conservados, no es n mucho menos e Schubart
competo. En eos so conocemos a poeta y terato. Todas esas
mpresones de una personadad fuerte, sava|e, mpetuosamente
vta, de un carcter potencado hasta a genadad y a patooga,
muestran so una mtad de su vda y su geno. Porque Schubart no
fue so poeta y escrtor, tambn fue msco. As como se
desfogaba aternatvamente como profesor, predcador, perodsta
y poeta, se dedcaba tambn a ser adems fecundo compostor,
drector de orquesta, vrtuoso de rgano y de pano, profesor de
msca y drector de orquestas de afconados, una vda rca ena
de atos y ba|os, ena de ambcones, vandades, xtos, ena de
espendor y msera de a que so nos ha egado una pda
eyenda. Era uno de esos mscos profundamente muscaes,
posedos por e geno, que surgan entonces aqu y a y que
encontramos en a teratura a menudo hasta e fna de
romantcsmo. E drector de orquesta Kreser de Hoffmann es a
ms bea de estas creacones y a tma manfestacn de este
tpo.
No carece de mportanca que Schubart fuese tambn msco,
que quzs o fuese prmordamente. En una vda externa ms
ben pobre, como tambn en e mbto de su teratura que
consste en gran parte en unos poemas ocasonaes, no poda
expresarse penamente a cda abundanca, a ductdad y e
optmsmo torrenca de este temperamento vocnco. E Schubart
de os poemas entusastas y de os artcuos de perdco enrgcos,
|unto a Schubart de os aos mserabes de cautvero y de a
conversn petsta exatada, sgue sn ser e Schubart competo. La
otra mtad, e Shubart musca, e fascnante msco, compostor,
cantante, organsta, pansta y drector que nadaba en msca,
eno de recursos, se nos perd. Penso que aqu en su vda
musca forec y se despeg brantemente todo aqueo que
exste en a obra terara de Schubart so como remnscenca y
que su bografa externa no puede reproducr o squera evocar. Y
precsamente sus propas confesones, sus pocos comentaros sobre
su vda musca compensan aqu y a o nsusttube.
Aque tempo estaba eno de genos, fue e tempo de un dero
esprtua pubertaro, e tempo de os Lenz, Mer, Knger y de
|oven Goethe. Pero nnguno de eos, n squera Lenz, est tan
saturado de una vda derrochada, posee esa voenta trageda
persona, nnguno muestra con tanta pureza a fata y grandosa
scooga de que se anza como un sucda contra a medocrdad
y o cotdano. Todo esto, desarroado en os poemas de Schubart
so de manera fragmentara, arde nmarchtabe en a
conmovedora eyenda de geno que nace espendoroso, se quema
rpdamente y se consume trstemente.
Reconstrur esta extraa y desgarradora eyenda en su pureza a
partr de os documentos autntcos no se haba ntentado, que yo
sepa, desde Strauss. Nosotros o hemos hecho en este bro.
Una novea hstrca escrta de manera amatva y
sensaconasta, una bografa popuar de Schubart, aduterada con
romantcsmo cnematogrfco, podra ser hoy un xto munda.
Confo que tambn este ntento sero de revear con medos ms
puros a readad snguar de esta vda apee a muchos corazones.
(1926)
;ames 2osAell
1'#&R1'94
)iario londinense (1'2GR1'G*)"
E famoso bgrafo de Dr. |ohnson, un escocs sanguneo, que en
readad no era n un hombre n un autor verdaderamente
mportante, y que sn embargo consgu que os ngeses e
aprecasen y qusesen tanto que e descubrmento de sus
daros que se crean perddos, cas cento cncuenta aos
despus de a muerte de autor, consttuy una enorme
sensacn. Una parte muy caracterstca de estos apuntes de un
persona|e orgna, smptco y ago pecuar, es e daro de aque
ao ondnense, en e que e |oven y temperamenta Boswe, a
que su desconfada fama ata corto, trata de abrrse camno en
a capta. Encontramos ah muchas cosas curosas y dgnas de
saberse sobre as costumbres, ancdotas de a socedad y a
teratura, aventuras amorosas, pgnas de entusasmo y de una
aegra ngenua por a vda y e propo yo, pgnas de duda y de
depresn, y o encantador es precsamente a caprchosa
varedad y dversdad. Este |oven eno de vda era tan terato que
opnaba que vvr ms de o que se puede escrbr es tan nt
como sembrar ms trgo de que se puede recoger.
(1952)
Mat!ias +laudius
1'#&R1=14
)er Handsbecker 2ote"
(El mensa3ero de Handsbeck")
E Wandsbecker Bote no so permanece en e recuerdo por e
efecto que produ|o en su tempo a muchos, sno por su esprtu en
e que una parte consderabe de carcter aemn adqur forma y
personadad. Padoso en o ms profundo de ama, con una
tendenca crecente con os aos haca un corda aunque estrecho
petsmo, bastante versado en as cencas, eno de necesdad de
trato constante con os bros, con e arte y os hombres de
esprtu, sgu sendo sempre un no y parte de puebo. Y de os
dos eementos dspares de esta ama vvaz, de a ucha entre e
sentdo esttco y a rudeza, entre e afn de cutura y a
naturadad, entre e esprtu pedaggco y a poesa, surg un
humor tpcamente aemn, un prmo cercano y precursor drecto
de humor csco aemn, de |ean Pau. Contemporneo de
Goethe, Caudus a gua que Stng y otros, se un en su |uventud
a a revoucn de a teratura aemana, recens en su esto de
caendaro as odas de Kopstock y e Gtz de Gothe desde un
ama afn aunque sn segur e gran camno. Como persona era un
hombre ea, cdo, corda, muy de acuerdo con su fe bbca. La
msma ngenudad y candda saud popuar de un esprtu
senco que a pesar de su abundante ngeno natura, nunca e
permt hacer una crtca sera de s msmo n de os otros, e
conserv en cambo un corazn eno de buena y entraabe fe
que se sabe amparada en e seno de Dos, y cuyos nstntos no
tenden a o abstracto sno a a vda cda.
Y as de paso, entre hombre senco escrb agunas de as
cancones aemanas ms beas; mentras que se canten
cancones aemanas, no desaparecer nunca su Abended
(+ancin del atardecer")1
(1915)
$einric! tilling
1'#&R1=1'
;ungRtillings ;ugend"
(%a 3u.entud del 3o.en tilling")
...Sn embargo, este brto no necesta a encuademacn, a
mpresn antgua n e grabado de Chodoweck, con todo o
encantadores que son, para merecer de nuevo una corda
recomendacn. Aparte de as prmeras obras de Goethe no
se escrb en aque tempo, en toda Aemana ago ms
snceramente cdo, ms espontneamente persona. La
graca entraabe y a msmo tempo a cardad fe, nada
afectada de esta hstora de |uventud, causar sempre aegra
y despertar admracn.
Las tmas partes de a autobografa de Stng muestran
parcamente a otro hombre dstnto a de este comenzo
forecente, y desde e punto de vsta artstco, e autor no
vov a escrbr ago equparabe a esta |oyta. De todos
modos hay an muchos que se nteresan por Stng como por
una de as personadades regosas ms snguares de a
poca de y posteror a Lavater. A stos aegrar que haya
sdo pubcada una seeccn de cartas de Stng. E bro es
sn duda a pubcacn ms nteresante y caracterstca de
Stng, y contene muchos eementos orgnaes y vvos, y
tambn muchas aportacones a a hstora de ama de aque
extrao tempo cuyos profetas nos parecen hoy ago
grandocuentes pero no totamente antcuados. Y sempre nos
ena de asombro que se escrbesen tantas cartas argas y
concenzudas entonces, cuando no exsta an e muy seor mo
y a depurada ortografa ofca.
(1907)
Leorg +!ristop! %ic!tenberg
1'#2R1'99
Es grato vover a echar mano por unas horas de fno y gracoso
Lchtenberg que de tanto traba|o mnucoso y pequeo no eg
nunca a escrbr un obra mayor. Se encuentra cerca de Lessng,
pero es menos pedante y su stra tene a menudo ago perfecto,
asombroso.
(1907)
;ob1 Lott-ried $erder
1'##R1=&*
Herder e csco ms ovdado, es evocado una y otra vez, y con
ra(n pues pertenece a os esprtus que como nctadores,
profetas, amonestadores y maestros vvfcantes, ayudaron a
educar a a Aemana de a poca de espendor de Wemar y de
romantcsmo
Los escrtos |uvenes de Herder causan ms mpacto que os
posterores. La acttud tempestuosa gena y prmavera de su
ucha contra e esprtu morazante convertdo fcmente en
esquema degenerado de a ustracn, ser sempre e tono
fundamenta que sentremos cuando se cte e nombre de
Herder. Y su fosofa esbozadora y premontora de engua|e,
|unto con su avance y e|empo como traductor, han nfudo y
fecundado sn duda profundamente a poca gena de a
fooga aemana hasta Humbodt. Hoy contempamos con ms
esceptcsmo su vountaroso concepto de a hstora y os
pensamentos fundamentaes de sus deas, aunque
precsamente entonces actuaron de manera nnovadora. Su
entusasmo por o vvo y o dnmco en a hstora y su aversn
a a raconazacn ustrada de a hstora no e mpderon
fosofar a veces con bastante parcadad sobre a hstora.
Agunos de os prmeros escrtos de Herder, especamente e
daro de va|e, son fces y encantadores de eer y no requeren
nnguna gua para e ector; penetrar hasta e con|unto de esprtu
de Herder es sn embargo para todo e que o ntente una empresa
muy ardua. Exste una pecuar contradccn, a menudo
estmuante, a menudo tambn decepconante entre e Herder
que e benntenconado ector se magna despus de a ectura,
de daro de va|e por e|empo, y despus de os recuerdos de
Goethe sobre Herder en Strassburg, y e Herder muy dfcmente
accesbe de as obras competas, y a dfcutad no se encuentra
soamente en e gran nmero de vomenes de estas obras.
(1936)
Hil!elm $einse
1'#GR1=&*
Puede dscutrse s a exhumacn y reedcn de antguas obras
teraras y e arduo traba|o fogco empeado en este empeo
son reamente vaosos, o s so son vandad y ocuras de
hstorador. Yo no consdero que un erudto sea dgno de
admracn por e hecho de dedcar meda vda o a vda entera a
descfrar y a pubcar con varantes, aparato crtco y posbe
comentaro os garabatos de un escrtor muerto hace cen aos
que msmo n squera consder dgnos de pubcacn. A
contraro, en e fondo todo este afn de hurgar en e pasado me
parece una tarea de especasta trva e ndgna de un hombre.
Pero por otro ado, cuando veo cmo nuestro conmovedor puebo
gasta mones en una teratura cotdana ncrebemente
medocre, me parece en comparacn un u|o muy cto mantener
agunos fogos y extraer de cuando en cuando de pasado una
ectura un poco ms nobe. Ya que nuestro puebo tene a
nextngube afcn de eer basura en ugar de eer a sus
verdaderos poetas, y de menosprecar y hacer pasar hambre a sus
esprtus fuertes (a mayora de os puebos tene por certo esta
tendenca nfant, Aemana no es a nca), me parece tambn
conmovedor, ncuso encantador, que e msmo puebo, cuando e
autor hambrento eva cen aos muerto, no escatme nngn
esfuerzo n gastos en desenterraro, so porque e ocupado y
remunerado no es esta vez un poeta moesto, sno un erudto,
funconaro y conse|ero. Me parece bonto y estoy de acuerdo
aunque aparentemente es tan absurdo, pertenece a os profundos
absurdos y a as encantadoras contradccones que consttuyen a
vda. Y tambn yo me permto a contradccn de admrar poco y
consderar amentabes a os fogos que se pasan aos
estudando a un ve|o escrtor, y en cambo ceebro e resutado de
su traba|o.
Hay que ctar una vez ms e caso de un autor que ha sdo
desenterrado y presentado en una nueva edcn competa y
exceente, despus de que nade se haba acordado de durante
decenos. Esta vez se trata de escrtor Whem Hense, un
contemporneo de Goethe que en as hstoras de teratura suee
aparecer ba|o a etqueta Sturm und Drang, y para decro en
seguda, es una suerte que se hayan puesto de nuevo a nuestro
acance -en gran parte por prmera vez- as obras de este
esprtu espnddo, fogoso y pofactco.
La persona medanamente cuta, cuando oye e nombre de
Hense no o confunde con Hene n con Heyse, recuerda que
Hense es e autor de Ardngheo, una novea que en su tempo
fue consderada gena pero por desgraca sumamente ndecente.
Tambn recuerda que e msmo Hense tradu|o a guamente
ndecente Petrono. En as hstoras de teratura ms antguas as
pocas neas sobre Hense comenzan generamente con estas
paabras: E gena pero amentabemente ndscpnado Hense y
tan censurabe en e aspecto mora. As que este Hense tan
dscutbe, e cebre autor de Ardngheo, ha sdo reedtado en
dez gruesos vomenes tras un traba|o de varas dcadas, sus
cartas y todo su egado manuscrto estn recogdos en esta gran
edcn, ha acanzado e mayor hoor que una nacn educada
fogcamente puede trbutar a un escrtor y que numerosos
escrtores y genos de su poca sguen esperando en vano
(recordemos a |ean Pau, Teck, Fredrch Schege y muchos
otros).
S contempamos ahora ms de cerca a obra de Hense para
corregr quzs e |uco de os antguos hstoradores de a
teratura, tenemos que constatar que Ardngheo es reamente
su me|or obra, a ms ograda, ms bre y bea, que en este
sentdo a eeccn hecha por a mpacabe posterdad es
rreprochabe. Tambn es certo que a obra, magnfca y gena en
su vsn, tene por su fata de concsn y dscpna ago de
confusa y decepconante. Tambn es certo que Ardngheo, a
gua que a mayora de os escrtos de Hense, extrae su
genadad excusvamente de a sensuadad, de una sensuadad,
de un deseo y una capacdad de pacer fuertes y desbordantes, as
que e |uco de os crtcos antguos, ncudo Scher, sera ms o
menos acertado? S y no. Nosotros no somos Scher, no tenemos
para nuestros |ucos a medda de una esttca csca en a que
creemos. Somos mucho ms modestos, ms nseguros en nuestros
|ucos, y a travs de a teratura contempornea estamos tan poco
acostumbrados a meddas exatadas, estamos tan poco mmados,
que nos sentmos ya satsfechos y nos asombramos agradecdos
cuando un autor nos sorprende y conqusta con a fuerza de su
sentmento, con e mpuso y e mpetu de su naturaeza, con a
espontanedad de sus ocurrencas; eso ya es tanto que no
pensamos en exgr ms. Y uego hay que aadr adems ago que
hemos consegudo desde os tempos de Scher: ya no somos
mo|gatos. Es comprensbe que aquea mentadad tan
extraordnaramente mo|gata y purtana rechazase a Hense
aunque su sensuadad fuese profundamente sana, |uven y nada
pervertda o enfermza. Sus manfestacones en Ardngheo y
otras obras so son un poco forzadas porque a sensuadad de
Hense extraordnaramente sensbe, decada e ntensa, apenas
poda, en medo de convenconasmo de entonces, expresarse de
otra manera que con estas exageracones |uvenes, provocadas
por a coaccn de una mora purtana.
Y as contempamos toda a obra de Hense de una manera
competamente dstnta que nuestros bsabueos, y tenemos ms
comprensn y agradecmento haca sus cuadades
extraordnaras que as que tuvo entonces a crtca ofca.
Admramos sobre todo esa suteza, saud y vvacdad |uguetona de
o sentdos, esa receptvdad y capacdad de entusasmo de a
vsta, de odo y de tacto, ta como se expresan en sus
descrpcones de obras de arte y en sus apuntes a menudo
ngenuos y genaes sobre a msca. Y como hoy ansamos as
noveas o dramas ben y correctamente construdos menos que as
manfestacones de naturaeza autntca y fuerte, aprecamos
tambn os escrtos formuados geramente, os apuntes
mprovsados de Hense ms que en os tempos pasados. Sus
cartas a |acob y Gem desde Suza e Itaa, son quzs as ms
beas de todo e sgo XVII, estos dos vomenes de cartas son, a
gua que sus apuntes aforstcos escrtos a modo de daro,
autntcos tesoros.
Hemos ganado un escrtor. Y eso no supone soamente a
reedcn de sus obras prncpaes que un estudoso poda
encontrar tambn antes en as bbotecas. No, supone muy
fundamentamente a pubcacn de sus cartas y sus pequeos
apuntes, porque de eos parte a atraccn ms fuerte para os
ectores actuaes, y so desde ah, entusasmados y asombrados
de esa fuerza, frescura y agdad, redescubrmos tambn as
obras prncpaes ya conocdas antes, sobre todo Ardngheo,
que todava est eno de vda y tambn Hdegard von
Hohentha. En a vaoracn, y ms an en a descrpcn
expresva de obras de arte pstcas, Hense ya era famoso en vda,
esa era a especadad que se reconoca y eogaba en . Pero
tambn d|o cosas muy esencaes sobre a msca, tanto en os
extraos Muskasche Daoge (Dogos muscaes) como
especamente en sus cartas desde Itaa; su comprensn de a
msca parte de a sensuadad de sondo, y no hay nada ms
bonto que eer sus ntentos entusastas de expresar con paabras
a mpresn de una bea voz.
Todo o que parece haber desaparecdo puede vover aguna vez.
Hoy eemos y amamos agunos autores antguos de os que
nuestros padres apenas conocan os nombres y que es eran
ndferentes, y nosotros hemos ovdado autores, y tambn nos
son ndferentes, que hace soo una generacn fguraban en prmer
ugar en os catogos de os cscos. E tesoro de una nacn en arte
y teratura es como e tesoro de ndvduo en recuerdos y
experencas: nnguno desaparece de todo, todos pueden devenr
actuaes y nuevos en cuaquer momento aunque o que se refe|a
momentneamente en a concenca es sempre so una
monsma parte de todo. As ha resuctado hoy e escrtor
ovdado Hense, ha expermentado una espndda edcn
competa, y encuentra ectores pensatvos y agradecdos.
(1925)
Loet!e
1'#9R1=*2
,gradecimiento a Loet!e
Entre todos os escrtores aemanes Goethe es a que ms debo, e
que ms me ha ocupado, nquetado, anmado y obgado a a
emuacn o a rpca. No es e autor que ms haya querdo y
dsfrutado, n a que haya opuesto as menores resstencas, no,
otros vendran antes: chendorff, |ean Pau, Hdern, Novas,
Mrke... Pero nnguno de estos querdos autores se convrt
|ams para m en un probema profundo, n en un obstcuo mora
mportante, con nnguno de eos necest a ucha y a pomca
mentras que con Goethe he tendo sempre que mantener
dogos y combates mentaes (uno de eos fgura en e Lobo
esteparo, uno de centos). Por eso qusera tratar de mostrar o
que Goethe sgnfca para m y cues son os aspectos ba|o os
que se me ha reveado prncpamente.
Lo conoc cuando cas era un muchacho, y sus poemas |uvenes
|unto con e Werther me conqustaron por competo. Entregarme
a poeta Goethe me fue fc, pues traa e aroma de a |uventud y
e aroma de bosque, prado y campo de trgo, y en su engua|e, a
travs de su madre, toda a profunddad y e |uego de a sabdura
popuar, os sondos de a naturaeza y a artesana, y adems un
grado eevado de msca. Este Goethe, e poeta puro, e cantor, e
eternamente |oven e ngenuo, no fue nunca un probema para m,
n se me ecps.
En cambo, me encontr durante ms aos de adoescente con
otro Goethe, e gran escrtor, e humansta, deogo y educador,
e crtco y programtco, e terato de Wemar, e amgo de
Scher, e coecconsta de arte, e fundador de revstas, e autor
de nnumerabes ensayos y cartas, e nterocutor de Eckermann, y
tambn este Goethe fue tremendamente mportante para m. A
prncpo tambn o admraba y veneraba ncondconamente y a
menudo defenda frente a ms amgos hasta sus escrtos ms
burocrtcos. Aunque su aparenca era de vez en cuando ago
burguesa, anodna, burcrata y demasado ae|ada de as |ungas
de Werther, e formato segua sendo grande y sempre persegua
una meta ata, a meta ms nobe de todas: a posbdad y
fundamentacn de una vda regda por e esprtu, no so para ,
sno para su nacn y su tempo. Tambn en sus desvacones
exsta e ntento de apoderarse de saber y de cuaquer
experenca vta de su tempo y de poneros a servco de un
esprtu persona eevado y, por encma de todo, a servco de una
esprtuadad y mora suprapersona. E escrtor Goethe cre para
os me|ores de su tempo una magen humana, un modeo humano
que para os ndvduos de buena vountad eran e dea a que
haba que parecerse y segn e cua haba que cutvarse.
En Goethe, e poeta, haba mucho que dfrutar, pero nada que
aprender. Lo que saba era naprendbe y nco. Por eso no fue
para m modeo n probema. En cambo e terato, e humansta e
deogo Goethe se convrt muy pronto en un gran probema.
Nngn otro escrtor, excepto Netzsche, me ha ocupado, atrado,
atormentado y obgado tanto a anss. Durante un tempo este
Goethe terato pareca r competamente paraeo con e Goethe
poeta, y eran cas uno, pero de repente se dstancaban,
poemzaban y se per|udcaban e uno a otro. Aunque e poeta era
ms smptco y proporconaba ms pacer, haba que tomar muy
en sero y no se poda eudr a Goethe terato, eso ya o not a ms
vente aos, pues fue e ntento ms generoso y a parecer ms
ogrado de basar en e esprtu una vda aemana. Fue adems un
ntento nco de estabecer una sntess entre a genadad aemana
y a razn, de reconcar a hombre de mundo con e ttn, a
Antono con Tasso, a exatacn rresponsabe, musca y donsaca,
con a fe en a responsabdad y e compromso mora.
A parecer este ntento no trunf de todo. Cmo ba a trunfar!
Y sn embargo tena que ser ntentado una y otra vez, pues me
pareca que precsamente persegur sempre o ms ato e
mposbe era e rasgo caracterstco de esprtu. Goethe no haba
ogrado de todo en su propa vda concar a poeta ngenuo con e
hombre de mundo ntegente, e ama con a razn, e admrador
de a naturaeza con e predcador de esprtu, aqu y a se abra
un absmo, aqu y a se producan confctos penosos e
nsoportabes. A veces a razn y a vrtud adornaban a cabeza de
poeta como una gran peuca, y no pocas veces su genadad
ngenua se ahogaba en una rgdez que haba surgdo de afn de
conscenca y domno.
Y adems tampoco pareca que Goethe ograse mponer su
modeo y que de|ase ago as como una verdadera escuea o
doctrna. Tampoco aqueos poetas y escrtores, que hceron todo
o posbe por emuar su e|empo, ograron acanzar a undad
buscada, se quedaron ncuso muy por detrs de precursor. Un
e|empo de muchos fue Stfter, un poeta querdo, de prmer rango,
que en su maravoso Nachsommer escrb a veces, como un
autntco Goethe menor, pedantes ugares comunes sobre e arte
y a vda en un engua|e de pape y espantaba que puderan
encontrarse tan cerca de as beezas ms decadas. E modeo era
caramente reconocbe y uno recuerda que tambn en e
Whem Mester haba pgnas potcas maravosas |unto a
otras de ardez desesperante.
No, Goethe no o haba ogrado de todo, y por eso me resutaba a
veces reamente desagradabe y penoso. Era, a fn de cuentas,
como opnaban os ngenuos marxstas que no o haban edo, so
un hroe de a burguesa, un creador ms de una deooga
subaterna, efmera, hoy marchta?
Poda habero ovdado y haberme resgnado a m desusn. Pero
eso precsamente me era mposbe. Eso era precsamente o
maravoso, hermoso y atormentador: no poda brarme de ,
tena que acompaaro en sus ntentos, sufrr sus fracasos,
encontrarme en sus dsonancas.
Esto era cautvador y grande; que no se contentase con metas
pequeas, que buscase o grande, que estabecese deaes que no
se podan cumpr. Pero, sobre todo, fue decsva a convccn que
fue nacendo en m con os aos, de que e probema de Goethe no
era e suyo so, n e de a burguesa, sno e de cada aemn que
se tomaba en sero e esprtu y a paabra. No se poda ser un
escrtor aemn e gnorar e modeo y as tentatvas de Goethe,
ndependentemente de que hubesen fracasado o no. Es posbe
que otros teratos hubesen ogrado mucho me|or representar a
travs de a paabra e esprtu de su tempo, es posbe que por
e|empo Votare expresase con ms pureza y perfeccn su sgo y
su case soca; pero acaso no estaba Votare precsamente
antcuado por eso, acaso era para nosotros ago ms que un
recuerdo, e nombre de un gran vrtuoso? Compartamos corda y
responsabemente sus mpusos y opnones? No. Pero Goethe no
haba muerto con su era, todava nos nteresaba, todava era
tremendamente actua.
Muchos aos me he atormentado as con Goethe y he de|ado que
se convrtese en a nquetud de m vda esprtua: y Netzsche.
S no hubese egado a guerra munda, hubera pensado an m
veces os msmos pensamentos y hubese vacado en as msmas
vacacones. Pero eg a guerra y con ea se me mostr ms
doorosamente que nunca e ve|o probema aemn de escrtor, e
trgco destno de esprtu y de a paabra en a vda aemana. Se
puso de manfesto a ausenca de aquea trbuna en que Goethe
haba traba|ado. Hzo su aparcn una teratura medocre,
rresponsabe, en parte ebra y entusasta, en parte sencamente
comprada, una teratura patrtca, pero neca, mentrosa y burda,
ndgna de Goethe, ndgna de esprtu, ndgna de puebo aemn;
ncuso erudtos y autores famosos escrban de pronto como
sargentos, no so parecan haberse roto todos os puentes entre
e esprtu y e puebo, pareca no exstr nngn esprtu. No voy a
anazar aqu en qu medda este fenmeno no es excusvamente
aemn, sno una caracterstca de muchos o todos os pases en
guerra; para m fue mportante en a forma aemana y me am a
a ucha en esa forma. M obgacn no era anazar s Franca e
Ingaterra estaban abandonadas por e esprtu, n poneras en
guarda contra e pecado que creca a daro contra e esprtu, sno
hacer eso en m propo sueo.
A parecer, aqu, desaparec por argo tempo e probema
Goethe de m vda, ahora ya no se amaba Goethe, sno guerra, y
cuando termn sta se am Europa, y ahora sucede que en
todos os pases de Europa a pequea mnora de os que pensan
ha comprenddo perfectamente e probema y a exgenca de
momento, mentras que todo e comportamento y a potca
ofca sguen uchando a borde de absmo por as banderas
mutcoores de deaes ya muertos.
Haba guerra y de momento no pareca exstr nngn Goethe, sn
embargo su gran probema -e goberno de a vda humana por e
esprtu- era e nco probema acucante en e mundo. Nosotros
os teratos, en a medda en que no ramos venaes o estbamos
emborrachados por a guerra, nos vmos obgados a recorrer a
tentas, paso a paso nuestros propos fundamentos y acararnos
nuestra propa responsabdad. Ms preocupacones esprtuaes
haban entrado en una fase ameante. Pero tambn en medo de
a guerra haba de cuando en cuando dscusones con Goethe y, a
veces, e confcto actua con|uraba de repente su fgura que se
converta para m de nuevo en smboo. E probema esprtua y
mora, que en a prmera fase de a guerra convrt m vda en
ucha y tormento, era e confcto aparentemente nsoube entre e
esprtu y e amor a a patra. S se hubese querdo entonces dar
crdto a as voces ofcaes, desde e gran erudto hasta e charsta
de perdco, entonces e esprtu (es decr a verdad y e servco a
ea) era e enemgo morta de patrotsmo. S se era patrota no se
tena, segn a opnn pbca, nada que ver con a verdad, no
se estaba obgado en absouto a ea, era un |uego y una qumera;
e esprtu dentro de patrotsmo estaba so permtdo en a
medda en que se poda abusar de para apoyar a os caones.
La verdad era un u|o, y a mentra era permtda y oabe en
nombre y a servco de a patra. Yo no poda adoptar a mora de
os patrotas, por mucho que amara Aemana, pues no vea en e
esprtu un nstrumento cuaquera o un arma de ucha, y yo no
era n genera n cancer, sno que estaba a servco de esprtu.
Entonces y en este contexto, me encontr de nuevo con Goethe.
Los patrotas, que trataban entonces de expotar cuaquer ben
de a nacn como recurso bco, descubreron muy pronto que
Goethe era nservbe para este fn, no era un naconasta y
agunas veces se haba atrevdo ncuso a decre a su puebo
verdades bastante desagradabes. A partr de verano de 1914
Goethe, y con agunos otros esprtus buenos, descenderon en
su cotzacn, y para reenar e hueco (pues para a repugnante
propaganda cutura se necestaban grandes esprtus) se
redescubreron y promoconaron otros nombres que servan me|or
para |ustfcar e naconasmo y a guerra: a exhumacn ms
afortunada se am Hege.
Cuando en aqueos das Roman Roand me descubr en uno de
sus ensayos sobre a guerra como corregonaro suyo y cafc m
punto de vsta de goethano, sus paabras me afectaron como una
honda advertenca: me recordaron a Goethe, a estrea de m
|uventud, y me confrmaron en todo o que me era sagrado. A
msmo tempo no se me escapaba que desde e punto de vsta
ofca aemn e cafcatvo goethano era cas un nsuto.
Tambn esta fase pas. Y tampoco aque voento ncso en
nuestra vda haba poddo separarme de Goethe, n hacrmeo
ndferente.
Cues eran as razones? Acaso era Goethe ago ms que e
escrtor e deogo parcamente fracasado, era acaso ago ms
que so e poeta gena y eocuente? Por qu tena que vover a
s, despus de haber uchado tanto con , me haba separado
de su modeo en aspectos mportantes?
Cuando trato de anazar esto, surge ante m otro Goethe, menos
ntdo, semnvsbe y msteroso: Goethe e sabo. Por cara y
smptca que me parece a magen de poeta mgco Goethe, por
cara que creo ver tambn a magen de terato y maestro
Goethe, detrs de estas fguras se transparente otra. En sta, para
m mxma fgura de Goethe, se unen as contradccones, no
concde con e cascsmo unateramente aponeo, n con e oscuro
esprtu fastco en busca de as madres, consste precsamente en
esa bpoardad, en estar en todas partes y en nnguna.
Encontramos frases y obras asadas de este msteroso sabo, sobre
todo en sus escrtos de ve|ez, en poemas, en captuos tardos de
Fausto6 en cartas, en a Novee. Pero ese msmo Goethe
maduro, suprapersona, nos contempa, una vez que o
conocemos, desde agunas obras y testmonos de su poca de
|uventud y madurez. Exst sempre, aunque a menudo se ocut
durante argo tempo. Es ntempora, pues toda sabdura es
ntempora. Es mpersona, pues toda sabdura supera a a
persona.
La sabdura de Goethe, que msmo ocuta a menudo, que
msmo crey haber perddo, ya no es burguesa, ya no es
Sturm und Drang o cascsmo, o Bedermeer, n squera es
goethana, sno que respra a unsono con a sabdura de a
Inda, de Chna, de Greca, ya no es vountad n nteecto, sno
regosdad, devocn, deseo de servr: Tao. Todo poeta autntco
posee una chspa de esta sabdura, n e arte n a regn son
posbes sn ea, y sn duda bra hasta en e poema ms
pequeo de Echendorff, pero en Goethe se condens unas
cuantas veces en paabras mgcas que no exsten, que no
surgen en todos os puebos, n en todos os sgos. Esta sabdura
se haa por encma de toda teratura. No es ms que
veneracn, respeto a a vda, so quere servr, y no conoce
pretensones, exgencas o derechos. Es a sabdura de a que as
eyendas de todos os puebos nobes saben que exst una vez
en os tempos de os grandes monarcas, y que os monarcas y sus
servos e fueron nfees, y que a vueta a ea es e nco camno
para vover a concar a a terra con e ceo.
A m, que tengo un amor especa a os autores cscos chnos, me
parece que esta sabdura tene tambn en Goethe un rostro
chno. Por eso es para m una pequea aegra saber que, en
efecto, Goethe se ocup en varas ocasones de a cutura chna, y
que un pequeo y maravoso cco de poemas de tmo
Goethe (de ao 1827) eva e ttuo Chnessch-deutsche |ahres-
und Tageszeten (Caendaro chno-aemn). En as teraturas
modernas no encontramos muchas manfestacones de esta
sabdura ancestra. En Aemana se ha expresado raramente a
travs de a paabra. Aemana es ms regosa, madura y saba en
su msca que en su paabra.
E hecho de que Goethe acanzara6 de cuando en cuando, a
travs de su teratura y de su poesa esta cma, a serendad
sobre os torbenos, eso es o que sempre me ha atrado a , o
que me ha evado a examnar tambn agunos de sus escrtos
dudosos o maogrados. Pues no hay espectcuo ms subme que
e hombre que ha egado a a sabdura, que se ha desprenddo de
a confusn de o tempora y persona. Y cuando conocemos a un
hombre de que creemos que o ha ogrado entonces acanza para
nosotros un nters ncomparabe. Y cuando desesperamos de toda
fe y toda sabdura, puede ser un consueo segur os camnos de
un sabo y ver o humano, db e nsufcente que poda ser a
veces.
Por agunos ndcos deduzco que a |uventud aemana apenas
conoce ya a Goethe. Probabemente sus profesores han
consegudo hacero aborrecbe. S yo estuvese a frente de un
coego o una unversdad, prohbra a ectura de Goethe, y a
reservara como mxma recompensa a os me|ores, ms maduros
y vaosos. Descubrran con asombro cuan drectamente enfrenta
a ector actua a a gran cuestn de hoy, a a cuestn de Europa.
Y en e esprtu que nos pudese savar y en a dsposcn de servr
a este esprtu con todos os sacrfcos, no encontrara nngn
drgente y compaero me|or que Goethe.
(1932)
obre los poemas de Loet!e
Los poemas competos de Goethe pertenecen a os bros ms
snguares de a teratura unversa: cas m qunentas pgnas
con centos y centos de poemas, escrtos por e msmo hombre,
desde su adoescenca hasta sus ochenta aos. A prmera vsta,
esta masa de poemas cas monstruosa no tene otra undad que
e ttuo comn, y apenas se comprende que todo esto proceda
de msmo autor, parece una mezca encantadora pero catca de
todo o que se pueda uno magnar en cuanto a poesa: desde e
apunte escrto con mpetu voento y e suspro decadamente
sugerdo, hasta a ms depurada mnatura, desde e babuceo
emoconado, hasta e |uego fro y vrtuoso, desde a ocurrenca
dvertda hasta a fosofa de a vda ms concentrada, desde a
frase amabe artfcosa, hasta e enmudecmento aterrado ante
e mstero unversa. Encontramos versos sos como a porceana
y otros de mpacabe aspereza, versos de sabhonda maestra y
otros enos de mstero y duce espanto, a menudo |uguetones
y caprchosos cas hasta a nsensatez, uego de nuevo graves y
enos de profunda maga, versos como de mtador detante de
e|anos modeos cscos y otros en os que cada nea contene
agn grano de oro, un magro, un acto de creacn. Este poeta
parece haber hecho y probado todo o magnabe aguna vez,
parece haber adorado e mtado todos os modeos aguna vez,
con as formas de os versos y poemas |uega ya sereno, ya
enamorado como un muchacho que ha descuberto un ba eno
de mscaras y dsfraces y os prueba eufrco, doma e ncna e
engua|e y e verso aemanes haca e grego, e atn, e persa, e
francs, e snscrto, con un afn mtado de expermentar
extremadamente caprchoso, a menudo cas nsoportabemente
pedante, a menudo rresstbemente nfant, a menudo
sobrehumanamente sabo, recorrendo una y otra vez todas as
etapas entre a ocura creadora y a pedantera, entre a entrega
gena y a autoconservacn temerosa. Es un espectcuo nco
e que se ofrece a ho|ear, a recorrer con a vsta os m ttuos de
os poemas, y s Goethe no nos hubese de|ado un Werther, un
Fausto, una Ifgena, una teora de os coores n un Whem
Mester, estaramos, a pesar de todo, nformados a travs de sus
poemas, de todas as evoucones, os contendos y afanes,
traba|os y transformacones de su arga vda. Estos poemas o
contenen por competo.
Y su personadad es e e|e que mantene unda a desconcertante
dversdad de estos poemas. Es a personadad de un hombre
capaz de cambar, ambcoso, curoso, nteresado por os hombres,
por os pases y os domas; de un va|ero y erudto pofactco
que tambn es un hombre de mundo y un admrador de as
mu|eres, que a veces parece degenerar en un mero coecconsta
que se contenta con casfcar y etquetar. A veces, os subaternos
entre sus exgetas han admrado y aabado precsamente a este
apcado coecconsta Goethe. Pero ms ben hay que admrar y
ceebrar que este esprtu propenso a a dversdad y a dspersn
recupere sempre su genadad, que ese ser aparentemente fc
de seducr vueva sempre de a puradad a a sencez. M veces
se perd en os |uegos de esprtu, se enamor de os veos de
Maya, m veces vov a a madre prmgena. Y reconocemos
todos estos regresos de va|ero en e refugr de a chspa materna,
en e reampagueo de a genadad ngenua y creatva de
engua|e, que ya posea su madre, Frau Rat, en Francfort.
Esta fuerza creatva de engua|e fuye en os poemas de amor de
|oven Goethe, sobre todo en os de a poca de Estrasburgo,
poderosa como un torrente, ms tarde decae y se cega, una y otra
vez, en erudcn, y |uego, en ntermnabes e|erccos de esto, y
esfuerzos de vrtuoso, pero sempre vueve a brar nueva y
trunfante -an en su rca ms tarda, en a de octogenaro,
encontramos de repente entre muchos poemas sabos y
venerabes, pero desde e punto de vsta n gstco poco
genaes, una |oya como E crepscuo descend de as aturas
en donde rrumpe de nuevo amortguada, pero an con profunda
maga, toda a fuerza magnatva creadora de |oven Goethe. A
veces, e geno y e vrtuoso, a naturaeza y a educacn, e
nstnto y a concenca son uno, se converten en maestra
perfecta, en esa segunda nocenca e ngenudad, ms ata que e
smpe geno no posee. En estos poemas, os ms hermosos de a
engua aemana desde hace dos sgos, Goethe es perfecto, su
rca es ms csca que a de cuaquer otro poeta aemn.
A ntentar una seeccn de estos poemas hacemos as
experencas ms extraas. Sobre todo, descubrmos numerosos
poemas que como totadad son mperfectos, a veces ncuso
medocres, pero que contenen agunas mgenes encantadoras.
Aqu se pantearan probemas nsoubes; gracas a Dos son
nsoubes porque s no tendramos ya hace tempo una seeccn
csca, mpecabe de os poemas de Goethe, un |ardn
maravosamente nobe para deambuar, pero no a seva. No,
afortunadamente e grandoso caos de os poemas competos es
para e que ha camnado mucho tempo en su |unga, nfntamente
ms querdo que cuaquer seeccn y nnguna puede susttur con
su pureza e secreto de a |unga.
A pesar de todo, he ntentado varas veces una seeccn y he
repetdo e ntento hace poco. Me gusta magnara en manos de
gente |oven, que todava sabe poco o nada de Goethe, que se
enfrenta por prmera vez a este astro. A os que son sensbes a a
maga de engua|e, es es deparada una experenca subme.
Otros, menos capaces de verdadero pacer potco, se sentrn
atrados por a voz de corazn nmenso, pues amor, entrega y
profundo respeto son os eementos de a poesa de Goethe. Y
agunos ectores |venes, naccesbes hoy a a paabra de Goethe,
a expermentarn un da por e duce camno ndrecto de a
msca. Pues cas todos estos poemas se han convertdo en
cancones y perduran como msca, todos os autntcos
compostores de cancones han amado y mostrado su
agradecmento a Goethe. Y en nuestros das Othmar Schoeck no
ha sdo mpresonado menos profundamente por a paabra de
Goethe y no a ha asmado a su arte menos entraabemente que
hace cen aos Franz Schubert.
En vda de Goethe, sus poemas y a mayora de sus obras so
surteron efecto y acanzaron fama en un crcuo muy pequeo de
ectores. Los poemas |uvenes que sgueron a Werther se ganaron
muchos corazones pero a rca de sus tmas dcadas no eg
hasta e puebo y, n squera, hasta muchas personas cutas.
Cuando a Aemana cuta devoraba por docenas y centenas de
edcones os poemas de Emanue Gebe, e Weststcher Dwan
de Goethe segua, tras varas dcadas, todava en su prmera
edcn, nvenddo e nvendbe en manos de edtor.
En cambo, sus poemas han sobrevvdo desde entonces
vctorosos un sgo, una mna para fogos y bgrafos, nmeros
brantes para cantantes, deca de adoescentes y enamorados,
ob|eto de reverente medtacn para os ms sabos de su puebo.
Durarn an mucho tempo, gracas a su sncerdad y cordadad, y
gracas a su engua|e. Para e poeta e doma no es funcn y
medo de expresn, sno sustanca sagrada, como os tonos para e
msco y os coores para e pntor.
En os poemas de Goethe hay muchos eementos condconados
por e tempo, pasa|eros. Agunos rasgos son mero rococ, mero
raconasmo, mero cascsmo, mero Bedermeer, y con e
tempo nos de|an de nteresar. Pero queda una cosecha de poemas
que, a medda que aumenta su edad, parece revearse ms y tener
mayores repercusones, poemas que no podemos magnarnos que
puedan ser ovdados aguna vez.
(1932)
Primera .ersin de Hil!elm Meisters t!eatralisc!e endung"
(%a misin teatral del Hil!elm Meister")
E haazgo teraro ms grande y hermoso de os tmos aos, a
prmera versn de Whem Mester, ha sdo pubcado ba|o e
ttuo orgna Whem Mesters theatrasche Sendung.
Parece que un haazgo seme|ante tendra que agtar a toda
Aemana, y que durante agn tempo no se podra habar entre
hombres y mu|eres cutvados de otra cosa que de este magnfco
haazgo. Pero a stuacn de nuestra cutura es dstnta, y cmo va
a preocuparse un puebo de ectores que devora cantdad de
teratura de pacota, pero que cas no conoce e Whem
Mester en su forma antgua, que exste desde hace cas cen
aos, cmo ha de nteresarse este puebo de ectores por a
versn orgna de a novea aemana ms grande. En fn, habr a
menos agunos mes para os que este Urmester (Mester
prmgeno) sgnfque una experenca y una profunda aegra. Se
ha dscutdo s es ms beo y vaoso que a versn posteror de
Goethe, pero eso es como dscutr s a prmavera es ms bonta
que e verano. Aqu, en este Urmester, hay prmavera goethana
rca y forecente, pero no me gustara dar a cambo a Mester
posteror; ya so su comenzo, aqueas pocas pgnas
ncrebemente sugestvas, subyugantes, es muy superor a
comenzo de a obra redescuberta. Lo que e Urmester trae de
nuevo, es sobre todo a hstora de a |uventud de Mester, y uego
sobre todo un soberbo e nsusttube fragmento de prosa |uven
de Goethe; o me|or que podemos hacer es no comparar y sobre
todo no combnar, sno tomar e nuevo haazgo como una obra en
s. Adquere tambn bogrfca y scogcamente un nters por
ser e traba|o secreto de aqueos dez aos de Wemar en os que
Goethe crea tener que renuncar cas por competo a traba|o
potco. Para e Goethe de a poca entre e Werther y os
Lehr|ahre (Aos de aprendza|e) est Sendung (Msn)
que es decddamente e documento ms mportante.
(1912)
Hil!elm Meisters %e!r3a!re"
(%os a0os de aprendi(a3e de Hil!elm Meister")
E sgo XVIII fue a tma gran poca cutura de Europa. En as
artes pstcas, sobre todo en a arqutectura, produ|o obras
menores que os grandes tempos anterores; tanto mayor es su
mportanca terara, y en su esprtuadad nternacona, que
abarca a toda Europa, acanz un poder y una amptud de cuyo
espendor y recuerdo nos amentamos an nosotros,
empobrecdos descendentes. Una forma nobe generosa de
humansmo, un respeto profundo, ncondcona a a naturaeza
humana y una fe dea en a grandeza y e futuro de a cutura
humana nos haba de todos os testmonos de aque tempo,
tambn de os de os satrcos y burones. E hombre ha pasado a
ocupar e ugar de os doses, a dgndad de a humandad es a
corona de mundo y e fundamento de toda creenca. Esta nueva
regn, cuyos comenzos revouconaros se encuentra en
Ingaterra y Franca, cuyo profeta ms profundo fue Kant, y cuya
tma apoteoss fue Wemar, este humansmo dea es a base de
una cutura ncrebemente rca, que a nosotros, os descendentes,
nos cega ya con e bro mgco de o ncomprensbe, y de cuya
superordad montora tratamos a menudo de defendernos con a
bura, creyendo descubrr en e ado externo, decoratvo de aque
esprtu ago hueco y caprchoso. Nos hacen sonrer os setos
recortados de os |ardnes, os arqueados te|ados chnos y as
fguras de porceana de adornos caprchosos de aque sgo,
aunque nuestros |ardnes y nuestras casas no sean me|ores n ms
beos desde entonces, y sempre nos gusta habar ncamente de
a peuca de aque tempo formasta que fue vencdo por a
revoucn parsna, por os Ruber y e Werther, y denuncaba
en su vaca rdcuez.
En readad deberamos pensar en ese tempo y ese esprtu con
respeto avergonzado. No fue a poca de as noveas gaantes y de
os bbeots, se es e ado externo, tampoco fue a poca de a
burguesa sometda y de as ventas de vasaos o a poca de os
povos de taco y a coeta. Todo eso no pudo ser tan fundamenta
para aqueos das como queren hacernos creer agunos
hstoradores y autores de noveas hstrcas; porque todo esto,
que por certo consttuye ya una cutura externa bastante
consderabe y homognea, se vueve nfntamente pequeo y
desaparece cas por competo en cuanto drgmos a mrada
seramente a aquea poca. Somos n|ustos cuando tratamos de
demostrar a nferordad de sgo XVIII por su cutura externa. Sera
me|or que abandonsemos ese pre|uco que no ve en Scher y
Herder herederos y perfecconadores, sno revouconaros e
conocastas. S fuera as, a mportanca de Scher se agotara con
os Banddos y a de Goethe con Werther, y Schubart y Lenz
estaran a su msma atura.
Este pre|uco es en parte un fruto de romantcsmo, en parte
nac tambn de patrotsmo de a guerra de beracn, y sera
convenente que desaparecese pronto. S evantamos sn
pre|ucos a peuca de sgo XVIII para ver o que hay detrs de a
mscara, encontramos despegados, nombre tras nombre y obra
tras obra, una rqueza cutura y un nmenso cuadro de honor de
ms ato humansmo ante e que enmudecemos avergonzados. En
todos os terrenos de esprtu, en todas as cencas y artes vemos
que exste un gran apogeo, y no so una acumuacn casua y
fortuta de taentos asados, sno una atura de promedo que es
precsamente a sea de un nve cutura generazado y que
aparece drgda en todas partes haca e msmo centro. Fsofos y
centfcos, poetas y artcustas, potcos y oradores muestran no
so un eevado nve de cutura y una hermosa tradcn forma,
sno que, a contraro que nuestra poca de traba|o especazado,
todos tenen en comn que, partendo de o pequeo e ndvdua
persguen a totadad, y que con un mpuso nstntvo se orentan
haca un so nco, unversa, haca e dea humansta. Y cunta
maravosa abundanca de taento, traba|o, capacdad, sodardad
y armona. Ou muttud de hombres grandes y dgnos de os que
cas todos nos parecen una personfcacn de aque dea. No, e
sgo XVIII no es e rncn de amor perfumado o e extravagante
mercado de vandades, es ms ben un panten ante e que
deberamos detenernos enos de grattud y de mayor respeto. Ah
est a teratura refnada, ntegente, domnada y puda hasta a
transparenca de Votare y Dderot cuya frvodad ocasona hace
que e dea a que srveron con vehemenca parezca ms ato. Ah
est e grupo de os teratos ngeses, creadores de a novea y a
scooga moderna, desde e morasta Addson, hasta e mordaz
satrco Swft, una teratura ena de sabdura y aguda perspcaca,
afnes a aqueos franceses en e msmo afn de estudar a
hombre y competar su magen. Ah est e sotaro Kant que
ndag as eyes de pensamento humano y que, por otra parte,
cooca con toda su humdad a ser humano como un rey ante
tremendas obgacones y perspectvas. Ah est Mozart a que e
mporta un comno a fosofa y que, sn embargo, erge en a
Fauta mgca un tempo a humansmo, ms ato, puro y dvno
que cuaquer otro. Ah est Federco de Prusa que, a margen de
sus guerras, trata de susttur en e pecho de os hombres a
destronado dos de os padosos por a fe en e propo destno, e
escptco ms concenzudo, amgo de Votare y constructor de
Sanssouc. Ah est Lessng, que con a esgrma ms honrada y
mpa quda a teooga acentfca y conduce mpertrrto e
doma aemn a pegroso terreno de esprtu francs. Ah est
Scher que entre sufrmentos ocutados con dgndad crstaza a
mpetuosdad de su |uventud gena en e deasmo ms puro y
admrabe, y por fn Goethe, e heredero nato e h|o prvegado
de toda esta poderosa cutura que recbe y domna, y que en su
vda e|empar transform y desarro sn ruptura n convusn
hasta a ms asombrosa moderndad.
De este tempo y de esta cutura, que entre otras cosas han
creado tambn a novea moderna, nos han egado dos grandes
noveas e|empares y genaes que tenen asegurada a eterndad:
Robnson Crusoe y Whem Mester. Robnson, escrto y pubcado
en e prmer cuarto de sgo xvm, presenta a hombre que
desnudo y pobre se enfrenta a a naturaeza host y que con su
taento tene que procurarse a subsstenca y segurdad, os
fundamentos de una cvzacn. E Whem Mester, pubcado
en os tmos aos de msmo sgo, haba de hombre que por su
orgen y su educacn burguesa, por su fortuna y su carcter,
servra perfectamente para ser un cudadano satsfecho en una
cvzacn medocre, pero que mpusado por un deseo dvno,
sgue a estreas y cometas aorando una vda superor de
esprtuadad ms pura, de humansmo ms profundo y maduro.
Entre estos dos bros se extende e sgo XVIII, y desde ambos
ega hasta nosotros e msmo are puro de un deasmo vvo, en
e autor ngs, ms curoso, ngenuo y mtado, en Goethe, ms
bre y potco.
As como a novea de Goethe fue heredera y fez sucesora de una
tradcn y cutura rcas y buenas, de msmo modo se convrt,
ms que cuaquer otra novea aemana, en modeo, mpuso y
motor para toda una teratura posteror, sn haber sdo superada
n guaada hasta ahora. Apenas se pubc Whem Mester, e
asombroso bro que por prmera vez una poesa y prosa,
descrpcn y sentmento de una manera tan entraabe y
decosa, se convrt en e evangeo de una nueva generacn. En
e Mester se cre una obra de arte que brotaba enteramente
de un taento rco-potco y que sn embargo ofreca a a totadad
de mundo una partcpacn, una eatad y un arte descrptvo
ob|etvo desconocdos hasta entonces; todos os gneros teraros
parecan haberse con|ugado aqu y haber creado un extrao
mcrocosmo, un refe|o dea de mundo.
Entusasmados y fascnados hasta e dero os |venes de
entonces estudaron una y otra vez esta obra formdabe. Para e
|oven Novas fue durante aos como un sno. Sobre os hombros
de Whem Mester descansan e Ofterdngen, e Ttn de
|ean Pau, Sternbad y Godw de Brentano, y hasta e Maer
Noten y e Grne Henrch sgu sendo modeo e dea,
mtado, estudado, renterpretado m veces, nunca acanzado y
hasta a poca de os epgonos conserv este poder y esta
dgndad; as a famosa novea So und Haben (Haber y
deber), nos parece haber sdo escrta competamente ba|o e
encanto de este gran modeo.
E naturasmo abandon y destron en e segundo terco de sgo
XIX a Whem Mester como modeo. Apareceron nuevos
contextos esprtuaes, nuevas formacones hstrcas; de |venes
teraturas extran|eras, sobre todo a rusa, surg nueva matera
prma. En ugar de amado Bdungsroman (novea educatva)
cuyo e|empo ms grande era e Mester aparec a novea
scogca y soca. E hombre fue umnado por prmera vez de
ado anma e hstrco, de nuevo era un engma y probema, tena
que ser reconqustado. Mentras que en a ucha por nuevos
vaores os autores seros ograban cosas grandes y vaosas, a
novea convertda en teratura de entretenmento medocre,
perda atura y se convrt en a forma predecta de
especuadores y detantes.
S un ector actua de cutura meda, que de as noveas
mportantes de a poca premoderna apenas s conoce e Grue
Henrch, quere nformarse sobre a forma novestca y e nve
esprtua de que surg en su da a necesdad de esta forma, no
tene otro camno que e Whem Mester.
Los Lehr|ahre tenen una arga hstora. Goethe nc e traba|o
de esta novea dos, o a o sumo tres aos despus de concur e
Werther. La obra se ttuaba en su prmera versn Whem
Mesters theatrasche Sendung (La msn teatra de Whem
Mester), y se haba perddo y ovdado hasta que una fez
casuadad descubr hace pocos aos una copa zurguense de os
prmeros ses bros de este amado Urmester.
La forma defntva en a que exsten os Lehr|ahre en as
breras desde su prmera pubcacn, fue escrta agunos aos
ms tarde que aquea theatrasche Sendung. Los
Wander|ahre (Aos de va|e), a contnuacn a duras penas
concuda de a novea, fueron termnados dcadas despus y en
tota Goethe se debat con e traba|o de Whem Mester que
por fn qued como un grandoso torso, ms de cncuenta aos. En
esta obra se pueden estudar, an ms, y con ms cardad que en
e Fausto, as fases y os estratos de esta vda de escrtor tan
nmensamente rca, gua que un experto de a naturaeza ee en
un pasa|e de morenas os movmentos y as transformacones de
a hstora geogca. Todo Goethe se refe|a en esta obra snguar;
e esprtu fogoso y a mpetuosdad arroadora de os das de
Werther se apagan entamente en ea, se revean os frutos de
a amstad con Scher, as hueas de as nfuencas taanas, toda
a atmsfera de os me|ores aos de Wemar se despega pena y
cara, y se presente en os Wander|ahre a fgura cas mtca de
ancano Goethe, msterosa en su grandeza y soemndad
monumenta.
Los Lehr|ahre, de os que nos ocupamos aqu excusvamente,
apareceron en e comerco brero por prmera vez en os aos
1795 y 1796; sta es a obra cuya ectura conmov tan
profundamente a os me|ores esprtus de aque tempo, en a que
se soaz y sufr Novas como un sno, y sobre a que Scher
escrb sus cartas ms beas a Goethe.
Comparar a prmera versn con a segunda, es decr a
theatrasche Sendung con os Lehr|ahre, es tan seductor y
tan mposbe como comparar e Goethe |oven con e Goethe
ve|o. Por un ado una obra de concepcn y vountad audaces y
caras ms armonosa que e Mester posteror, ena de fuerza y
humor en e detae, chspeante y desbordante; por e otro, un
bro ms queto, fro, domnado, en agunos captuos ms pobre
en expresvdad y genadad momentnea, pero en tota tan
tremendamente eevado y ampo, tan unversa y por encma de
o persona, que cuaquer comparacn perde su sentdo. La
theatrasche Sendung es un espnddo tesoro nagotabe;
pero tenemos que dsfrutaro como fragmento, como e
documento maravoso de os aos de una |uventud que se
extngua y de una madurez ncpente, y no debemos de|ar que
a magen de Whem Mester, ta como e propo Goethe a
cre y pubc, se tambaee a comparara con este traba|o
anteror. Oue Goethe, cerno pensan agunos entusastas,
debera haber conservado a prmera versn y habera ntegrado
sn modfcacones en os Lehr|ahre, es una exgenca neca e
mprocedente. A travs de a ectura de manuscrto de Zurch
conocemos me|or e sstema de traba|o de Goethe y o vemos,
sacrfcando muchos pequeos encantos y beezas, superar e
traba|o de a |uventud con e rgor de gran maestro. La dea
fundamenta de Whem Mester y a undad ndudabe en esta
obra es a propa gran dea de a vda de Goethe. En sta
partcpa e |oven Goethe, pero sn acanzar a perfeccn en ea.
Los Lehr|ahre no son pues e desarroo de una obra |uven,
de|ada a un ado anterormente, sno que son gua que e
Fausto y que Dchtung und Wahrhet un tremendo ntento
de escrtor por crstazar potcamente dcadas de una vda
fabuosamente varada y actva. En e Whem Mester, se
ntenta o ms ato, o mposbe, eso o converte en modeo de
as noveas ms grandes de medo sgo, y eso o separa de as
obras de una generacn ms modesta de as cuaes as me|ores
superan a Mester en forma aparente pero de as que nnguna
se puede squera comparar con en grandeza y rqueza nteror.
De os contemporneos nnguno sgu a creacn de os
Lehr|ahre con tanto afecto y tanto esprtu crtco como
Scher. En nnguna de sus obras estaba Goethe tan ae|ado de
como en e Whem Mester, nnguna rompa de una manera
tan persona y nueva con as eyes formaes reconocdas y
dscutdas por ambos y, sn embargo, nnguna, excepto e
Fausto, contena y encerraba de una manera ms perfecta y
conscente e dea de cutura comn. Scher crtc duramente e
Whem Mester en varas cartas, y en una ocasn nega a a
novea e vaor de una verdadera forma de arte, a cafca de
apotca, ya que trata soamente de satsfacer a razn, y
constata con maestar una extraa fuctuacn entre e
sentmento potco y e prosaco en e Whem Mester.
Comparndoo con Hermann und Dorothea dce: y sn
embargo Hermann me conduce (por su pura forma potca)
a un mundo dvno de poeta, ya que e Mester no me de|a sar
de todo de mundo rea. Luego encuentra demasada trageda
en e Mester y termna: En una paabra, me parece que se ha
ser vdo de un recurso para e que no e autorza e esprtu de a
obra.
Pero a pesar de todo, e severo Scher concuye precsamente
esta msma carta crtca reconocendo cas en contra de su
vountad: Por o dems no puedo decre cunto me ha
enrquecdo, anmado y encantado e Mester en esta nueva
ectura; en fuye una fuente en a que encuentro amento para
todas as fuerzas de ama y especamente aqua que es e
efecto undo de todas.
S sta es a opnn fna de Scher, s , e esteta mpacabe y
admrador de as formas puras, confesa por encma de todas as
dudas y desavenencas ta amor y agradecmento a Whem
Mester, nosotros no tenemos nnguna razn para sustraernos a
ese amor y agradecmento. En o que respecta a a esttca no
estamos ms mmados y s aguna vez tenemos motvo de
abandonar a esttca de Scher es precsamente frente a esta
novea, que podemos consderar un expermento, un grandoso
fragmento, pero que ha aberto a a teratura aemana tambn
como forma nuevos y fructferos camnos.
Ouz Goethe no fue un maestro absouto de a narratva en
prosa. Parece que cada vez que abandonaba as formas potcas
ms estrctas y se mova en a paabra bre, e venan a encuentro
a pentud de mundo y de su propo nteror de una manera tan
arroadura que desde e prncpo comprend o ntuy a
mposbdad de una representacn artstcamente demtada y se
content con persegur como narrador o humano en todas sus
formas, utzando, segn a necesdad, con pocos escrpuos, e
dogo, a epstoa, e daro, tambn a menudo a amonestacn
drecta. Incuso su obra en prosa ms perfecta desde e punto de
vsta forma, as Afndades eectvas, no est bre de estas
defcencas o neggencas tcncas. Tras pgnas de una narratva
pura, expresva, sensuamente presente que nade ha superado,
sguen a veces frases y pgnas suetas cooquaes, comuncatvas
o ddctcas, se produce a veces una reacn drecta con e ector
nesperada e ngenua. Exgr de a prosa de Goethe a
automtacn humde de narrador puro que reprme cuaquer
emocn, cuaquer necesdad de comuncacn, cuaquer deseo
de ntervencn drecta y persona, en favor de una
representacn puramente ob|etva, sera como exgr de
Fausto una estrcta subordnacn a as eyes teatraes. Goethe
fue en certo modo, y en e ms ato sentdo de a paabra,
sempre un detante; a teratura no fue para so tempo y
cuto dvno, escenaro y ropa|e de festa, fue para , que era
unversa, e rgano ms unversa con e que se drga a exteror
para expresar y comuncar a sabdura de su nteror, su
enseanza de amor m veces vvda. As como e Fausto no
es en su con|unto una obra de teatro, tampoco es e Whem
Mester una narracn pura. Es mucho ms. Y sn embargo, es
curoso, tambn estas creacones de un ama extraordnara
estn repetas de arte, de maestra drecta, y de una profunda
ntucn de formas mayores, an sn reazar, y quzs
rreazabes. Cuaquera buena novea actua respeta certas
regas que Goethe nfrnge tranquamente; en os aspectos
pequeos y asados de a tcnca se e puede superar, ha sdo
superado. Pero no so a amptud y a grandeza de a humandad
que encontramos en Whem Mester no se ha vueto a
acanzar |ams, sno que tampoco se ha vueto a domnar y
resover de una manera forma tan hermosa y magstra una
vountad parecda en a novea. E que e Whem Mester
quedase a fna como una espece de fragmento, no se debe a
una fata de perfeccn tcnca de Goethe, sno ncamente a a
nmensa amptud de horzonte que trat de trazar en una soa
obra.
De a theatrasche Sendung de Whem Mester surgeron os
Lehr|ahre, de a novea sobre e artsta, a novea de hombre. E
teatro ocupa en os Lehr|ahre todava un gran espaco y tene
una mportanca profunda, pero a carrera teatra de Whem
desemboca, sn que su fracaso sea amentado en absouto, en una
carrera ms grande, unversa, y en ugar de mcrocosmo teatra
mtado rodea a hroe e mundo rea. E hroe no es un
hombre de contornos ntdos, nco, amatvo, e hroe eres t y
soy yo, as como cada uno de nosotros era en as ecturas de a
adoescenca e hroe de Robnson. La afcn |uven conduce
a h|o de comercante a escenaro, y hay aqu sn duda un poco
de vandad |oven, un deseo de brar, pero so como eemento
secundaro y trbuto de a debdad humana, no como fuerza
motora. La fuerza que o mpusa, que o conduce a teatro, y por
encma de teatro a a vda y por a vda, es e nobe anheo de
un ser y actuar puros y perfectos, de crecmento y desarroo
haca formas cada vez ms perfectas, ms puras, ms vaosas.
Ese anheo es e que tenemos que admrar en e |oven Whem
Mester, y se es e que tenemos que comprender y compartr y
vvr s su vda ha de sernos vaosa y t. Nngn taento, n
squera e de teatro, est desarroado en de una manera
domnante, y fue una dea de Goethe nfntamente fecunda y
hermosa e ntroducr a este hroe de una Bdungsroman no
como taento educador, sno como una espece de geno en e
proceso de ser educado. En e fondo Whem es un hombre
medo en cuanto a sus taentos, pero no en cuanto a sus
necesdades esprtuaes y vountad mora. Es db y sucumbe
fcmente a estmuos e nfuencas externas, cree drgr y es
drgdo, sobrevaora a as personas y no es nngn hroe en o
que se refere a a sabdura de a vda y a a fuerza de a
personadad en a accn. Es un buen modeo para todos y se e
podra consderar perfectamente un representante vdo de
hombre medo que eva una vda ms pasva que actva como
|uguete de fuerzas propcas y hostes.
Sn embargo, no es as. Es certo que comparte con e hombre
medo as facutades nteectuaes, pero est por encma de por
una capacdad decdda de amor haca e ser humano y de
comportamento mora. Ouzs no represente en fn de cuentas
un e|empar humano cuaquera, sno un e|empar poco dstngudo
personamente, poco dferencado de hombre bueno, ben
ntenconado, cuturamente t. Y por esto se vueve vaoso y
profundamente nteresante para e autor, pues a teratura no se
nteresa por e hombre anma sno por e hombre en su capacdad
cutura, e que est dspuesto a a vda con sus seme|antes, a a
actuacn y a a subordenacn, a a actvdad y a a convvenca
vaosa. Whem Mester es un adoescente como exsten agunos y
como deberan ser muchos: ntrgado por a vda, aceptabemente
pertrechado para ea, dspuesto a no de|arse regaar a dcha sno
a conqustara; sucumbe a encanto de a aventura, sgue as
tentacones de a e|ana, pero o que busca e ntuye, suea y
pretende en su ndefnda aoranza, no es botn n fortuna
ndvdua, se encuentra en e camno de a humandad, es e dea
de una vda cara que srve bremente y se ntegra vaosamente
en e con|unto.
Grattud, respeto, |ustca son os dones de este hombre cuya
esenca es e amor. Su naturaeza nnata se manfesta en
cuaquer crcunstanca de a vda como grattud, respeto o
vountad de |ustca, no sn uchas y amor propo reaco, pero
sempre drgdo y domnado por aque amor superor. As es e
hombre que deseaban y esperaban os grandes y buenos esprtus
de aque tempo, que aspraban a formar, de que esperaban a
reazacn de sus hermosos deseos para a humandad. A drg
Scher sus cartas y ensayos, sobre cant Mozart en su Fauta
mgca.
Con grattud recuerda Whem Mester su nfanca de a que haba
a su prmera amada, hasta atas horas de a noche mentras ea
ucha con e sueo. Con conmovedora grattud quere a su amada
y cuando descubre que es nfe y a perde, ucha desesperado
por su magen e ncansabe recorre camnos penosos para
recuperar a magen enturbada en su pureza.
Con veneracn Whem cutva os recuerdos de su pasado, con
profundo respeto acepta e rango y e poder de os superores, con
e mxmo respeto y a ms grande grattud ama e geno que se
e presenta en as obras de Shakespeare por prmera vez
espnddo y arroador. Y o que queda como tmo fruto de todos
sus esfuerzos teatraes, hoy an un decoso regao para
nosotros, es e resutado de su amorosa devocn por Hamet.
Con un deseo puro de |ustca vve entre seres humanos ba|os y
desagradecdos, trata de ser |usto con os actores poco nobes y
poco amabes de su crcuo. Con respeto reconoce e taento de
otros. Y o que e queda de amor nsatsfecho no o consume en un
narcssmo wertherano, se o da a os desdchados, se o da a a
desventurada Auree, a arpsta arrunado, a a morbunda Mgnon.
La atmsfera de este amor que descansa sobre una fe devota en
a humandad, envueve toda a obra como un are dorado y
cdo. E precavdo y ahorratvo comercante, e pobre dabo de
pequeo comedante, e pedante y presuntuoso conde, e barn
detante, e vandoso y bdnoso drector de teatro, a bea y
frvoa Phne, e descarado e nfant Frederch, todos poseen
adems de a debdad e ngenudad acentuadas un desteo de
naenabe vaor humano, una genteza y beeza secreta, en
todos bra una pequea ama de gran fuego de amor, todos
tenen |unto a su msera su parte de respeto de poeta por a
vda, y nnguno es condenado. Sn embargo nnguno se parece a
otro, a cada carcter y a cada fata de carcter se es hace
|ustca, a necedad humana bra en todos sus coores y en cen
pequeos rasgos decosos re bremente e humor. Soamente a
totadad queda ntacta, e destno de hombre que e ndvduo
puede confundr y traconar cen veces y a que sn embargo tene
que servr y obedecer de agn modo y en senco.
Y de nuevo os nobes y vaosos, os portadores de dea son,
como e propo Whem Mester, sempre seres humanos y mtados
en sus partcuardades. Cada persona|e eva escrto su vaor en
a frente, pero e mundo no se dvde en buenos y maos. Y as
como e ms nsgnfcante es capaz de emoconarnos y
reconcarnos aguna vez, e ms nobe eva an os sgnos de a
mperfeccn humana. N un soo nstante vemos vvr a Whem
Mester sn amor. Ya e vaya ben o ma, ya est Heno de
esperanza o de trsteza, nunca se aparta en soedad egosta,
nunca e abandona e deseo de partcpacn, amstad y cardad.
De os arrogantes actores se de|a robar y engaar, o que a
veces ega cas a ndgnar a ector, y cuando por fn os
abandona, no amenta que sean ngratos e ncorregbes; sno que
haya hecho tan poco por eos. Como va|ero sotero une
destnos a|enos a suyo y eva consgo toda una pequea fama
de menesterosos. A menudo perde a pacenca, a menudo se
sente con ndgnacn y vergenza burado y confunddo, pero
en nngn momento duda de derecho que tenen sobre os
que e rodean, en nngn momento cree que su destno y su
benestar persona sean o nco que mporta en e mundo. Es
posbe que parezca a veces un bondadoso smpe, pero no puede
actuar de otra manera. Y por fn descubrmos con a ms aegre
emocn, cmo a tcta |ustca en a que cree y a que ayuda a
practcar, tambn es |usta con y e resarce de sus sacrfcos
y esfuerzos. De as muchas personas que encuentra vemos que
os ms refnados y nobes e brndan sempre su smpata y su
amstad y enrquecen su vda; vemos cmo Frau Mena y Phne,
esprtus poco nobes, e muestran su rostro ms puro y decado.
Y a fna cuando cree tomar su vda en sus propas manos y
emprende con a petcn de mano de Therese, e prmer paso
aparentemente bre y ponderado de su vda berada, comete a
fondo su prmer dsparate fata, cuando a fortuna parece burarse
de y su stuacn se vueve reamente crtca, entonces es como
s sus propas buenas obras y sentmentos vovesen haca , como
s e mundo refe|ase ago de amor que derroch y a travs de
personas buenas su destno reaza e tmo gran gro haca una
nueva fecdad y nuevas perspectvas ampas sobre maravosas
posbdades vtaes.
Esta novea es un mundo, pero un mundo drgdo por eyes
humanas, razonabe, no un caos de fuerzas confusas, sno una
dversdad ordenada evemente y en cuyo acorde a bruta
necesdad aparece suavzada por e esprtu y a bondad. Aqu no
se procama a eatad de a vountad, sno e derecho y e trunfo
de a ra(n y a bondad humanas. En este mundo camnan e
ancano y e no, e hombre de mundo y e sotaro, e devoto y e
ncrduo, no dentro de msmo orden y vaor, pero s en
fraterndad e umnados por a uz de msmo amor, por a ey de a
msma humandad. Y e mstero y e encanto de esta obra es que
su armona y profunda undad nteror brotan de una rqueza de
persona|es ntuda de una manera tan mtpe, descrta de una
manera tan fresca, expresva y sensua. No se presupone nnguna
creenca u orden unversa determnados, no se procama nnguna
ey para a socedad, a undad y cardad de con|unto no surgen de
nngn esquema, de nngn programa, no tenen otra base que e
amor, e amor de poeta a todos os seres humanos y su fe en a
capacdad de cutura de os hombres.
En medo de este mundo totamente racona, a pesar de su
dversdad, as fguras sotaras de arpsta y Mgnon resutan
extraas y conmovedoras. De cuando en cuando se ha anazado
su sgnfcado y fnamente se ha optado por ver en Mgnon una
personfcacn de a aoranza que senta Goethe por Itaa. Esta
expcacn en su desnudez smpsta es burda y exagerada, y s
se qusera apcar a otras fguras resutara una degradacn de
estos persona|es vvos en muecos aegrcos con o que se
destrura cuaquer reacn pura con a teratura. Es certo que
en e persona|e y en as cancones de Mgnon puede
reconocerse e amor de Goethe por Itaa, pero a Itaa de
Goethe es tambn nfntamente ms que un concepto geogrfco
o hstrco, y una evdenca tan pobre se opondra a toda a
cambante rqueza de as reacones y os sgnfcados que enan
msterosamente e bro. E arpsta y Mgnon son as ncas
fguras de a novea puramente potcas, as ncas que fuera de
mundo razonabe fotan en a penumbra coorda de as
exstencas puramente potcas. Son as creacones ms
hermosas y entraabes de todo e bro, y sn embargo,
precsamente en eas se venga aquea ambgedad de a
orentacn que reprocha Scher a a novea. La dsoucn de
estos dos destnos en e con|unto de a novea, a expcacn de
as dos beas sombras y su regreso a reno de a razn y a
readad, es uno de os momentos ms fo|os de toda a obra. Aqu
no se unen as exgencas de a poesa a as de a razn, y en
cada nueva ectura de Whem Mester nos acercamos con un
certo temor desengaado a as pgnas en as que se
desenmascara a engmtca fgura de Mgnon, y se descubre su
destno terrena. Aqu aparece uno de esos momentos en os que
e poderoso edfco de esta obra terara nos muestra a desnuda
obra de carpntera, as toscas ensambaduras. An hay otros
momentos parecdos, agunos de una sncerdad beradora, otros
ms dsfrazados y me|or dsmuados; no s s esto so me
sucede a m, pero precsamente en estas pgnas, en estos
pasa|es decados, me gusta Goethe de manera especa, su gran
fgura se vueve humana y parece sonrer, y e con|unto de su
gran novea, a enormdad cas sobrehumana de o ntentado,
deseado y ogrado, me resutan ante estos pasa|es fracasados
dobemente respetabes y grandes. As como no hay obra de arte
grande que no haya nacdo de amor, so exste una reacn
nobe y postva con as obras a travs de amor, y e que en
aqueos momentos en os que hasta en as grandes obras
teraras aparece un resto de debdad humana, so sabe
crtcar o aegrarse con maca, se ae|ar sempre pobre y
hambrento de estas mesas opuentas. Cada resquco por e
que podemos contempar a formdabe obra de Whem
Mester, e nteror de su construccn, revea con ms cardad
an a asombrosa perfeccn de a obra termnada. Y a descubrr
en estos pasa|es traconeros a muttud y magntud de os
pegros, a fragdad y penosa puradad de esta decada
construccn, enmudecemos y contempamos con nueva y
aguzada grattud, con nueva y ms desperta aegra as m
dfcutades y pegros superados por e poeta y en os que no
habamos reparado y que empezamos a comprender. Hasta qu
extremos se reaconan os defectos externos de a obra con sus
mrtos no o muestra nngn e|empo ms caramente que e
bro sexto que contene os Bekenntnsse ener schnen Seee
(Las confesones de un ama hermosa). La novea se
nterrumpe aqu con as memoras de una dama padosa y se
supone que e vaor nterno de esta hstora dscupa a
transgresn narratva. En a prmera ectura a aceptamos con
certa resstenca porque por bonta y profunda que sea esta
peza de scooga, nterrumpe e curso de a novea que segumos
con curoso nters en un momento mportante, y no por agunas
pgnas o por un breve captuo ntermedo, sno a travs de todo
e bro. Por fn uno se rnde, renunca a sus derechos a a
contnudad de a hstora de Whem y atravesa asombrado y
fascnado e hermoso y sencoso |ardn de estas decadas
confesones. Ms tarde, cuando e ector sgue de nuevo e destno
de Whem penetra e contendo de aqueas memoras
ntercaadas, se revea una y otra vez de manera ms mperosa
como un eemento mprescndbe para e contexto, y a fna,
agunos ectores se vern obgados a eer otra vez atentamente
aqueas confesones, a menos en parte, para no perderse hos
mportantes. En una segunda ectura y en ecturas repetdas (pues
hay que reeer e Whem Mester cada par de aos) esta
nterrupcn aparentemente torpe se converte en un encanto ms
que esperamos gozosos y a fna no habr nngn ector que
quera prescndr de a |oya de estas confesones tan ben
acabadas, en favor de una contnuacn de a novea ms unforme
y tcncamente ms senca.
Y a medda que aguzamos a vsta, ms snguares y admrabes
destacan as beezas de reato en sus detaes. Cunta cda
atmsfera, cunta penumbra y encanto amoroso hay en os
prmeros captuos: Cmo bra a prncpo de va|e de Whem un
pasa|e goroso, rco, vsbe hasta en cen detaes. A veces o
recordamos, o buscamos en e bro, esperamos encontrar tres,
cuatro pgnas enas de pntura detaada porque tenemos a
memora ena de remnscencas e deas, y encontramos
sorprenddos y cas extraados dez o qunce neas. Estas dez
neas edas en su contexto son tan sugestvas y despertan tantas
mgenes que despus de meses y aos |uraramos recordar cas
con exacttud cen detaes hermosos y querdos de os que en
verdad no aparece nnguno en .
Taes efectos so os ogra a maga de a teratura autntca.
Despus de todo no hay crtero ms seguro n ms pegroso para
e vaor puramente potco de as obras teraras que e recuerdo
de os detaes. E Whem Mester en su msterosa maga,
supera cada vez sorprendentemente ben a prueba. E ector
recuerda escenas, personas, encuentros, dogos y donde abra y
compruebe e bro, encontrar, o que en su memora fguraba
ampa y detaadamente, con precsn y mxma economa. As
sucede con a aparcn de esprtu en Hamet, con a msterosa
noche de amor sguente, con a escena en a que e herdo
Whem ve a amazona; y cada una de estas escenas es magstra,
tene ese fuerte efecto onrco, ncontroabe de arte supremo. Las
paabras de Goethe son a menudo como semas que empezan a
germnar y crecer despus de eeras. Eso se debe a que no son
formas caprchosas de momento, sno frutos de una experenca
tamzada y de una profunda concentracn. E propo Goethe dce
cuando en marzo de 1795 se dspone a escrbr as Bekenntnsse
ener schnen Seee: La semana pasada me asat un extrao
nstnto que afortunadamente perdura todava. Sent ganas de
desarroar e bro regoso de m novea, y como todo se basa
en as usones ms nobes y en as equvocacones ms decadas
de o sub|etvo y ob|etvo, requera quzs ms ambente y
concentracn que otra parte. Y sn embargo, como ver en su
momento, ese reato hubese sdo mposbe s antes no hubese
reundo os estudos de natura. En estos estudos de natura
se basa cas cada frase de Whem Mester, as como
precsamente esos pasa|es que actan sobre nosotros con un
encanto fuerte momentneo como s huberan brotado de un
caprcho, esconden a menudo una perspectva tremendamente
profunda de espera, constanca y pacenca. Lo que se dce en esas
frases fue coecconado y revsado durante aos, fue agtado y
decantado, carfcado y concentrado. Por eso tene todo tanto
esto, es tan ntangbe, tan frme y egtmo. Haca e fna de a
obra os persona|es y grupos de persona|es de a obra convergen
con sentdo crecente, mayor sgnfcanca y mayor emocn,
Scher d|o: Aparece ante nosotros como un beo sstema
panetaro.
E mstero de geno es que en sus manos padosas o evdente,
as sencas cosas y os hechos de a vda resutan sempre nuevos,
vvos y sagrados. E, que escrb e Werther, se convrt en e
mayor profeta de carcter sagrado de a vda, nada est ms e|os
de , nada e es ms a|eno y odoso e ncuso ncomprensbe que
cuaquer case de ndferenca, de ndoenca, de asamento
cansado, que en e Whem Mester so permte en ocasones a
que est verdaderamente enfermo menta. Todo persgue e
reconocmento y e apoyo de a vda, a veneracn y e
agradecmento, e respeto por e mrto a|eno, a dsposcn a
reconocer a necesdad y e derecho a|enos. A veces se haba con
bastante sncerdad sobre a arstocraca y e derecho de a sangre,
pero sempre se presupone e reconocmento de superor, a
cortesa y e cudado de as buenas costumbres. A veces e afn
de tomar en sero as dferencas de rango causa cas una
mpresn conmovedora, como cuando e ve|o guardabosques,
que uego se porta bastante ma, a entrar en e teatro de
afconados de Hochdorf, es saudado con e mayor respeto.
Whem, cuya exstenca y vda descansan en e amor, est
rodeado constantemente de amor femenno. En os brazos de su
prmera amada desperta a a aegra de ncar una nueva vda
propa, y desde a prdda de esta amada hasta encontrar a a
verdadera nova, trata constantemente con mu|eres, es atrado y
seducdo, e recuerdan a su amada perdda o e hacen presentr a
futura, y hasta e tmo nstante, cuando ya es cas demasado
tarde, camna errante entre mgenes seme|antes, afnes, seguro
de su ntucn pero confunddo por os |uegos de a readad. E
caprcho de sus enamoramentos da a curso de su vda a nea
caracterstca, |uguetonamente caprchosa, pero e |uego no es
nunca ncamente |uego, sempre se encuentra detrs
papabemente a seredad profunda. Whem no tene nada que
aprender de a pequea y aegre artsta de amor Phne, para e
amor es a corona de a vda que no puede tener nngn defecto.
Se enamora de a condesa, y as comenza e extrao rodeo por e
que encuentra por fn a a verdadera amada que es a hermana
de a condesa, y aunque e prmer encuentro e toca y here en e
corazn como un rayo, sgue an durante mucho tempo errante,
buscando y vacando en un oscuro sueo de amor, nseguro de su
camno de ta manera que su beracn fna por Natae no es ya
una fez casuadad n un beo haazgo, sno e ms ato destno y
a unn fna de fuerzas que desde haca tempo se buscaban
oscuramente.
Basta de detaes! No pretendemos agotar n expcar e Whem
Mester, tampoco ntentamos deshacer a compe|dad de este
te|do de m hos. Vamos a tratar de dsfrutaro agradecdos, de
aprender de y comprendero. Este bro grande y extrao tene
para cada ector una voz, para cada uno una dcha, una
advertenca, un vaor profundo que nunca se puede abarcar de
una vez, para todos, excepto para e egosta, e ncrduo y e
mavado. Ouen se senta atrado ms por e hombre anma que
por e hombre cutvado, e que prefera a beeza de caos a a
beeza de orden humano, no haar nada sagrado en e Whem
Mester. Para ste ser a o sumo un bro hermoso, ntegente,
superor, nteresante por su aguda observacn de a vda, a
varedad de sus mgenes, dgno de ser edo por sus detaes
hermosos y verdaderos. Ouen sea en cambo capaz de
dentfcarse con Whem Mester, de amar, errar, creer con en
a humandad, de cutvar con a grattud, e respeto, a |ustca,
para se esta novea ya no es un bro sno un mundo de beeza y
esperanza, un documento de ms nobe humansmo y una
garanta para e vaor y a contnudad de a cutura esprtua. Un
ector seme|ante encontrar en cada frase aegra y confrmacn
de sus me|ores mpusos, pero no dar mportanca prmorda a
una frase o un detae, no contar n sopesar vcos y vrtudes de
a obra, sno que aprender a querer y venerar e con|unto en su
undad. Esta undad no exste en a forma, tampoco en una fe o un
credo formuabes, sno ncamente en un amor profundo,
desprenddo de todo egosmo. Este amor es a vrtud de Whem
Mester y a podemos sentrnos afnes y parecemos aunque nos
sepamos nfntamente e|os y trstemente dstntos de gran
esprtu de Goethe.
E Mester no es una obra de arte cuya perfeccn nos
desconcerte y abrume. Es absoutamente humano, puede ser
nuestro amgo y acompaante, no exge de nosotros nada ms
que a sncerdad de nuestro amor. S a tenemos podemos
renuncar a todos os detaes de Whem Mester; podemos dar
a razn a Scher y no ver en a novea nnguna forma artstca
eevada, podemos sonremos tranquamente ante pequeas
torpezas de a obra y sn embargo, seremos en cada ectura os que
recbmos, os obsequados, os fascnados. No vemos en una de
esas obras de arte de una beeza eevada, sotara, a as que so
podemos aproxmarnos en horas festvas. Vemos en un consueo
y una aegra para cada da, camnamos por sus campos como
sobre e sueo de a patra, con respeto, pero sn temor, seguros
de nuestros derechos, de nuestra pertenenca.
Es una caracterstca de este bro que no se abra de todo n a a
ntegenca que busca determnados conocmentos, n a a
sensbdad que so busca a satsfaccn esttca. Nade puede
agotar de una vez a ectura de Whem Mester, nade puede
en agn momento durante o despus de a ectura sentr y
saborear de una vez toda a rqueza de bro. Camnamos sobre su
sueo como sobre a terra buena, frt y ea, mramos haca
como haca e ceo eterno y dchoso, nos sentmos confrmados y
fortaecdos por en nuestros mpusos y nuestras esperanzas
buenas, vaosas y nobes, y censurados aunque no condenados en
nuestras debdades y errores. En e Whem Mester, como en
nnguna otra parte, puede encontrar a regn todo aque que ya
no es capaz de aceptar un credo heredado y que a pesar de todo
e resuta nsoportabe a nquetante soedad de esprtu sn fe.
Aqu no se ensea nngn Dos, no se derrba nngn Dos, no se
rechaza nnguna reacn pura de ama con e mundo. No se exge
heensmo n crstansmo, so a fe en e vaor y e hermoso
destno de hombre de amar y actuar.
(haca 1911)
+artas de Loet!e
Han egado de nuevo as tardes de nverno, as argas tardes a
caor de a estufa y a a uz de a mpara en as que apetece estar
sentado, descansando y eyendo ago, pero nada voento y
ardente, sno cosas tranquas, ben hechas. Las tmas semanas
estuve ocupado con a traduccn de Don Ou|ote de Teck, cada
noche ea una docena de pgnas, a menudo dos, y cas me
entrsteca que e bro hubese egado ya a su fn. Ou eer
ahora?
Entonces eg de a edtora Cotta un envo,, as cartas escogdas
de Goethe.
As que empec a eer. A prncpo no sn desconfanza. Porque
reconozcamos snceramente, estamos reamente hartos de os
moestos aspaventos en torno a Goethe, a que no nos podemos
magnar ya cas sn una aureoa de maestro de escuea. Y esto es
tanto ms penoso cuanto ms se e quere. A fn y a cabo podr
ser un semds, pero no es Dos Padre, y eva en agunos
aspectos os rasgos acusados de su poca, e sgo XVIII y ms de
una vez ha cometdo agunos errores de buto. O, dcho de otra
manera, en a cenca y e arte hay terrenos en os que no hay
que tomar a Goethe demasado en sero. Le fat por e|empo un
verdadero entendmento musca, y su reacn con as artes
pstcas es para nosotros antcuada y cas rdcua.
S, as se rebeaba m esprtu tan contraro a os deaes de os
maestros de escuea; pero no me dur mucho. Me puse a eer y en
menos de tres semanas e os tres tomos, sosegadamente y
saborendoos, y ahora aguardo con mpacenca e cuarto. Lo que
hay en estas cartas no o ha dcho an nngn bgrafo y no o dr
nnguno, es un canto a a vda decado y fuerte, sonoro y suave,
beo y caudaoso, muy por encma de cuaquer comparacn. En
e prmer voumen se encuentran as cartas de Lepzg, Estrasburgo
y Francfort, y de a prmera poca de Wemar (hasta 1779). Hay
mucho |ugueteo y mucha puerdad encantadora |unto a as
prmeras grandes ntucones, mucha hermosa ocura y mucho
espnddo romantcsmo |uven, muchos errores, mucha mscara
tambn; todo momentneo, todo fruto de nstante, de humor,
de caprcho. |unto a sabduras recaentadas y sabhondas forecen
aegremente tonteras bontas y en as cartas de amor
encontramos gaanteras perfumadas |unto a pasones vbrantes. Es
tan dvertdo y reconfortante ver qu cachorro, gooso y payaso
era este Goethe en sus aos |venes.
Pero esto ya termna en e prmer voumen, y desaparece en e
tomo de Wemar de a prmera poca que tene an mucho de
|uven e nofensvo pero que busca ms y ms o autntco, que
ama y busca a vda y respra os prmeros paceres de
conocmento y de domno. A partr de ah se vueve
externamente ms sereno, ms caado, ms fro y por dentro ms
cdo, ms codcoso, ms anheante, hasta descansar en a
atura. Estas cartas son de oro, un cmax maravoso desde a
bsqueda hasta e encuentro, desde e deseo hasta a posesn.
A msmo tempo son cada vez ms modestas, ms ob|etvas, os
momentos brantes son raros, pero a travs de con|unto suena
un maravoso proceso de crecmento y madurez. Recaptuo en
senco m vda desde estos cnco aos y encuentro hstoras
maravosas. E hombre es como un sonmbuo que camna por os
rscos ms pegrosos en sueos. Nos tene que fortaecer que nos
acerquemos y afancemos en o bueno, mentras que o dems se
desprende cada da como cascaras y escamas (7 de novembre
1780). En as cartas de 1779 hasta aproxmadamente 1795 se nota
a msmo tempo que una dversdad externa cada vez ms grande
de as reacones y os ntereses, una crecente y espndda
concentracn en o esenca, a msmo tempo que una progresva
fradad y ob|etvdad, una partcpacn y un nters cordaes cada
vez ms consodados. Centos de persona|es y acontecmentos,
hazaas, destnos y bros aparecen y Goethe se encuentra en
medo, sabe encontrar sempre e nceo y a me, encuentra
sempre e camno hasta e corazn de as cosas, crece y madura.
Es un espectcuo sn par ver cmo absorbe de m ados, tambn
de os hostes, rayos y fuerzas, cmo no somete n voenta a
vda, sno que a vve y sufre, pero persgundoa con mrada
segura y so tomando frutos maduros de a rama. Y a msmo
tempo observacones decosas: Comparo a os profesores de os
prncpes |venes que yo conozco con hombres a os que
estuvese confado e curso de un arroyo por e vae, o nco que
es mporta es que en e espaco de que son responsabes todo
vaya con perfecta cama, evantan dques ante e arroyo y
contenen e agua en un bonto estanque. Cuando e muchacho
acanza a mayora de edad, se produce una ruptura y e agua
prosgue con voenca y causando dao su camno,
arrastrando pedras y odo. (11 abr 1782).
Hasta esta fecha han sdo pubcadas as cartas. E punto
cumnante es a mtad de a dcada de os noventa, hay cama y
un mecerse en e equbro de fuerzas domnadas, un mrar haca
todos os extremos de mundo y de conocmento, y por dentro
una grattud y bondad modestas y graves. Es hermoso y decoso
ver cmo Goethe conserva en medo de tantas personas, negocos
y preocupacones su sentdo de a naturaeza. Constantemente
aude, a menudo con paabras vgorosas y expresvas, a o
atmosfrco, a as estacones, a vento y a cma, y tene un
contacto ntmo con e con|unto terrena y csmco. Nosotros ya
sabamos haca tempo estas cosas, estaban en todos os bros de
Goethe, pero desde estas cartas haban de una manera
competamente dstnta, menos exgente y ms poderosa. Los
errores y as asperezas no fatan, pero no prosperan |unto a agudo
sentmento de con|unto que posea este ser extrao cuya vda
ofrece en aqueas dcadas e aspecto de un astro que gra seguro
y respandecente por nmensos espacos.
(1904)
El matrimonio de Loet!e en cartas
En ugar de a correspondenca entre Goethe y su mu|er
Chrstane pubcada en 1916 en dos vomenes, aparece ahora
esta seeccn en un grueso voumen. La pubcacn de aquea
correspondenca encontr entonces aqu y a oposcn como s
se tratase de un chsmorreo ertco sn vaor. Goethe mantuvo sn
embargo correspondenca con personas ms aburrdas que
Chrstane, as cartas de esta mu|er resueta, vaente y aegre nos
a hacen de nuevo smptca, y as cartas de Goethe drgdas a ea
demuestran caramente cunto afecto e tena. Las reacones
amorosas y e matrmono con Chrstane Vupus han sdo muy
crtcados, durante mucho tempo era de buen tono consderar
este matrmono una desgraca y una ndgndad. No exste
verdadera razn para eo, y hacemos me|or en contempar a
Goethe y su vda como fueron y no como nosotros hubsemos
deseado que huberan sdo. En esta correspondenca, en parte
encantadora, en a que tambn partcpa e no August,
obtenemos de a mu|er de Goethe una magen absoutamente
smptca y muy vva. No fue n ntegente n muy cuta, pero s
una persona sana, ngenua, actva y devota a su mardo con
aquea eatad de ama de casa que necestaba.
(1921)
+orrespondencia entre Loet!e ? @elter"
Es sorprendente que esta correspondenca, a ms rca y quzs
ms nteresante de Goethe, haya acanzado una popuardad tan
escasa. Se puede comparar perfectamente con a que sostuvo con
Scher. Tambn se proonga a o argo de ms de trenta aos y
nos muestra a ve|o Goethe ms pofactco y ms prxmo que
apenas otro documento. Por certo que as cartas de Zeter no son
so en su reacn con Goethe curosas y dgnas de eerse, en
gran parte estn enas de nters, ntegenca y carcter y de una
fuerza descrptva y aegre, a menudo decosamente fresca,
especamente as cartas de os va|es argos. Ya e ntercambo de
deas e nquetudes muscaes de Goethe con uno de os
representantes ms sdos de una buena escuea de entonces es
de mxmo nters. Recuerdo an perfectamente cmo en ms
aos de adoescenca estaba convencdo de que Goethe no haba
tendo n dea de msca, e reprochaba que no conocese a
Beethoven de todo y a Schubert en absouto. Desde entonces he
vsto caramente que era un error esperar de Goethe conservador
otros crteros, y cmo su reacn con a msca era, a pesar de
todo, estrecha y entraabe, y cunto entenda de ea.
(1919)
Loet!e ? 2ettina
Las eyendas sobre a reacn entre Goethe y Bettna Brentano,
de as que exsteron muchas desde Goethes Brefwechse mt
enem Knde (Correspondenca de Goethe con un no) han
termnado desde que hace agunos aos fue pubcada a
correspondenca orgna entre Bettna y Goethe. De hecho ahora
se pueden eer, paabra por paabra, as cartas que a
apasonada Bettna escrb a Goethe y as respuestas que recb
de ; y e edtor ha reundo, con a ncusn de otras
correspondencas y os extractos de os daros de Goethe, todos
os documentos de esta extraa reacn. Vemos por eos que
desde a prmera vsta de Bettna a Wemar en abr de 1807,
exsta una correspondenca, que sta era muy unatera, pues a
numerosas, argas y carosas cartas de a dama seguan en
genera so respuestas breves, acncas y poco carosas, y muy
a menudo nnguna, y que Bettna estuvo en aos posterores
varas veces en Wemar, tambn como husped en casa de
Goethe, que en una de estas vstas, a fna de verano de 1811,
una fea y voenta escena, una ofensa que hzo Chrstane, a
mu|er de Goethe, a Bettna puso durante mucho tempo fn a as
reacones que ya nunca acanzaron e caor prmtvo. En as
cartas de Bettna hay mucha beeza, apasonamento y caro,
en as de Goethe pocas cosas dgnas de eerse, hay mucha
trsteza en este bro snguar, o ms trste a fradad y hasta
madad con que Achm von Arnm -desde e momento de
aquea ofensa de Chrstane- haba de Goethe que hasta
entonces haba venerado como a un dos.
No hay nnguna duda de que as cartas de Bettna a Goethe son
nfntamente ms hermosas que sus respuestas, tampoco hay
duda de que Bettna am hasta su muerte a escrtor con un
amor conmovedor, fe, maravoso y entusasta, y que Goethe
no so no correspond a este amor, sno que tampoco reconoc
n entend de todo que en e fondo aquea eterna Bettna con
sus argas cartas y su eocuente entusasmo, e resutaba moesta
y que su cortesa y amabdad tenan sempre un sabor adusto. S
Bettna no hubese sdo recomendada a Goethe por su ancana
madre, quz a habra rechazado ya en su prmer encuentro y
nunca a habra anmado a escrbre. Su error y fata con Bettna
fueron que no pudo decr no, n squera cuando no quera decr
s, y de este modo arrastr esta reacn, que por parte de su
admradora sempre fue sncera, a travs de os aos y as
dcadas: una cosa a medas y fra, una reacn en e fondo
nt y por su parte fctca. S se quere buscar cupa, sta es de
Goethe.
Pero s contempamos e bro que contene esta correspondenca
tan pecuar, no con o|os de |uez y o segumos en toda su
extensn, durante ms de vente aos, vernos a fna no so e
amor de una |oven escrtora haca un escrtor mayor admrado, y
sus acttudes recprocas de ao en ao, sno meda vda por
ambas partes. Vemos a Bettna convertrse de |oven descarada
en mu|er y madre, cmo todo e bro termna con un verso que
e ve|o Goethe escrbe a un h|o de Bettna en su bum, y que
es e tmo que escrb Goethe antes de su muerte. Pero a
, a Goethe, o vemos evouconar a contraro de este bro,
contempamos su enve|ecmento, su agotamento, su progresvo
anquosamento y su soedad y toda su agona, y s
contempamos esto sn os pre|ucos de Arnm que so se bura
de enve|ecmento de Goethe, entonces e espectcuo es
conmovedor y grande. Me parece mportante dedcarse a esta
con tempacn; s de|amos descansar a mrada durante un rato
sobre este extrao espectcuo, no vemos so un trozo de vda
en su grandeza y rgor, sno que e amado ve|o Goethe se nos
aparece ba|o una nueva uz.
Contempada as, a correspondenca se converte en un argo
dogo smbco entre a |uventud y a ve|ez donde os tonos
nctantes de a |uventud uchan soctos contra e cansanco de a
ve|ez. Goethe es corte|ado, es envueto en una nube de
veneracn y amor, se e recomenda que ovde e pape de ve|o
y que se de|e contagar de a |uventud amorosa. Y todo ese
esfuerzo no es de todo nt, de ancano consgue aguna paabra
amabe, aguna sonrsa, aguna mrada benevoente, e mxmo de
amabdad se acanza muy deprsa y a partr de ese momento se
produce e descenso ento y seguro, as en e ataque de Chrstane
no sorprende ya que Goethe no sea ncapaz de amentar a fata
de contro de su mu|er, n de un soo gesto concador. Ms tarde,
despus de a muerte de Chrstane, Bettna reanud su
correspondenca con Goethe en un tono nuevo, conmovedor a
que no se hubese resstdo e Goethe |oven, pero e de entonces
ya no poda correspondera y no a vov a escrbr, aunque a
recb en Wemar en sus vstas posterores e ntercamb an
agunas cartas con su mardo.
Y esta segunda mtad de a correspondenca, que ha de|ado de
ser un dogo, esta nueva sere de soctudes, decaracones de
amor y regaos de ama que no recberon respuesta, haba de una
manera ms eocuente de aque proceso en e ama de Goethe,
que con as paabras enve|ecmento y decadenca so es
cafcado negatvamente, y que sn duda fue un proceso de
cansanco, pero a msmo tempo una transformacn profunda.
Mentras a voz |oven de dueto sgue cantando y se derrocha en
tonos duces, a otra voz ya no exste, ya no es un Goethe a que
Bettna drge sus magnfcas cartas, es un msteroso hombre
ve|o que est a punto de despersonazarse ms y ms, y de
desaparecer en e annmo. No est en absouto caduco, eso o
sabemos por sus estudos y traba|os de aqueos aos, pero ya no
es una persona, se pueden eevar cancones de amor y oracones
ante su trono, pero no se puede obtener nnguna respuesta de ,
ya no se sabe s su odo es acanzado por as voces de este mundo.
Pero s se va|a a Wemar a vstaro, entonces e ser grandoso se
ha convertdo en un ancano un poco pequeo y grun, y se
pueden vvr con pequeas escenas como aquea pattca sobre
a que escrbe en otoo de 1824. E ser ompco, mentras Bettna
est con , tene una botea de vno en a habtacn de a ado, y
muchas veces desaparece a en e transcurso de a tarde, y a
vsta que se ha quedado soa oye en e cuarto contguo e go g
de a botea cada vez que Goethe se srve un vaso. Y a fna de
esa noche e ve|o y ago descudado bebedor drge a su nvtada
agunas paabras que mpresonan a a mu|er que est orando y
que escrbe a una parente que e geno de Goethe est ahora a
punto de durse por competo en bondad. Esa noche recbe
todava una respuesta de venerado, es e tmo tono de a boca
de amado que oye Bettna en vda; pero ya no es , ya no es
Goethe e que haba, de os abos de ancano humedecdos por e
vno haba e ser sn nombre, ya mpersona en que se ha
convertdo. Su casa est desoada, su mu|er muerta hace muchos
aos, pronto e egar tambn a notca de a muerte de su nco
h|o, a su arededor reventan as habtacones con as coeccones
acumuadas de decenos, que rodean como una corteza esta vda
que se apaga, en os armaros amarean os mes de cartas
regstradas, todo huee ya a decadenca y putrefaccn, todo se
despde ya, y en e centro se encuentra |unto a a botea vacada,
o que queda de Goethe, y de su boca marchta saen paabras, as
me|ores que ha drgdo |ams a esa amante y que a msmo
tempo estn tedas de una eve bura de s msmo.
Con todo o sorprendentemente rcas y potcamente hermosas
que son as cartas de Bettna a Goethe, a pgna que escrbe a
su sobrna sobre esta tarde de Wemar es ms conmovedora que
todo o dems. De repente se descubre que toda esa reacn de
varas dcadas, a menudo tan atormentada entre Goethe y
Bettna no fue una reacn humana, no fue persona, y sn
embargo fue buena y vaosa. Por un nstante se descubre e
contrasentdo coherente de a vda de Goethe, e sentdo de una
rdgez de as formas, e sentdo de sus coeccones acumuadas, e
sentdo de su fantstca aborosdad que no e ho rechazar e
fenmeno Bettna aunque no e resutase cmodo, sno que e
ndu|o a aceptara en su gabnete de cencas naturaes. Se
descubre a tendenca de ve|o Goethe: sar de a recusn de una
personadad cas supercutvada para morr y crecer haca o
mpersona, annmo. De pronto, por un momento, sentmos que
este Goethe ve|o, tardo, no se enfrenta a Bettna como un
nterocutor, que ya no es e amado, que recbe sus cartas y su
admracn, sno que ea es una parte, una creacn, una
emanacn suyas.
Esa sensacn tuve cuando egu en m ectura de su
correspondenca a aque pegroso e novdabe pasa|e donde
Bettna reata su tma vsta a Wemar. Acaso no haba
desangrado y derrochado durante muchos, muchos aos, cas sn
grattud n correspondenca, su corazn y su esprtu con ese
Goethe? Acaso no haba proyectado recentemente su
monumento, no haba concentrado toda su capacdad artstca en
e ntento de ergr a doatrado un recuerdo dgno, un ntento
sobre e que Goethe no se manfesta en absouto ante Bettna, y
ante otros so con paabras bastante despectvas? Pero no. Todas
as cen extensas cartas, ncudo e monumento, eran tanto obra
de Goethe como de Bettna, su centro creador, su so
conservador era , no ea -pero no a persona Goethe, sno
aque Goethe que desde haca tempo se trascend a s msmo.
La dea de contempar a Bettna o a menos todo su bro sobre
Goethe soamente como una emanacn o una funcn de Goethe,
puede parecer un poco pretencosa. De hecho Bettna, una
persona tocada por e geno, posee a sufcente snguardad y
creatvdad. Pero e hecho de que se vovese fecunda, que
aprendese a amar profundamente, a estar profundamente soa, a
sufrr profundamente, que conocese e sentmento de a
veneracn y e sentmento de su nsufcenca, todo eso est
determnado tambn por Goethe, no exstra sn . Cuando
eemos su bro de cartas nos parece a prncpo como s un
barquto aegre se drgese vaeroso y anheante haca una
montaa e|ana. Todo parece caro: e barco navega, a montaa
permanece en su ugar, e barco es accn, a montaa pasvdad.
Pero en cuanto reconocemos a montaa como montaa
magntca, esta reacn se nverte. Y es e mstero de ve|o
Goethe, que , e extrao y dstancado ancano, produzca en su
gran morada ena de trastos y coeccones, en torno suyo, como
un mago chno, aquea atmsfera mgcamente ambgua, aque
are de Laots en e que ya no se pueden dstngur e hacer y e no
hacer, e crear y e sufrr. De Leonardo da Vnc emana un mstero
parecdo, pegrosamente seductor como e encanto de un
hermafrodta, eso ya se ha dcho a menudo.
En personas menos actvas e mportantes que Bettna esta
atraccn por Goethe se manfesta con una cardad nfntamente
mayor. Ounes son esos Remer, Eckermann, Mer y Meyer,
ncuso e msmo Zeter, qunes son? Por qu vven? Por qu
edtamos y eemos hoy sus cartas? Por qu an despus de cen
aos bra esta uz fantasma sobre estas fguras tan poco
mportantes, tan poco grandes? Porque en cada una reuce un
pequeo desteo de Goethe. Reamente s Goethe hubese vvdo
120 aos, habra hecho de Aemana entera un caparazn y una
tea de araa tan fantasmagrca arededor d su persona en
trance de dsoucn como o era e caparazn de sus coeccones
de arte y de cartas, archvos y vtrnas con ob|etos de a
naturaeza. So que aqu y a haba personas con peso y
movmento propos que no se de|aron devorar por a moma.
Tenan que desprenderse con door de so Goethe o de fantasma
Goethe o sucumbr, y a hacero vengarse a menos de doo
hacendo que en os o|os de os burgueses parecera cupabe
de su runa. Sabemos cmo sufreron por su cupa Kest, Novas y
Beethoven.
Este efecto fata, nquetante y cas espantoso de un geno
enorme, es una prueba ms de as m que exsten para a
probemtca de ser humano, de a compe|dad y quzs fracaso
de este ntento ms nteresante de a naturaeza. E geno, a
donde aparece, o es estranguado por e entorno, o acaba
tranzndoo; es consderado unnmemente a for de a
humandad y, sn embargo, crea por todas partes caamdad y
confusn, aparece sempre asado, condenado a a soedad, no es
heredtaro y tene sempre una tendenca a a autodestruccn. As
muere Novas ba|o unos fuegos de artfco de esprtuadad
forecente, as se sucda Kest, y huyen Hdern y Netzsche a a
ocura. Y os genos aparentemente postvos y optmstas, aqueos
burgueses sanos, trunfadores, que egan a ve|os, muestran a
enve|ecer toda esa tendenca a a despersonazacn que puede
adoptar tanto e rostro de una defcacn como e de
autodesgarramento. Contmpese a ve|o Goethe, a ve|o
Leonardo, a ve|o Rembrandt, por no habar de ve|o Federco de
Prusa, e ms terrbe de estos ancanos -son persona|es
afrmatvos? Son seres humanos? Oh, s, todos eos afr man a
vda, a naturaeza, pero se negan a s msmos, negan a hombre.
Cuanto ms se perfecconan, ms tende su vda y su obra a
dsoverse en pos de una e|ana posbdad ntuda que ya no se
ama hombre, sno a o sumo superhombre, en pos de una nueva
forma de vda de a que nade tuvera que avergonzarse, que
enorguecera a a naturaeza.
Es necesaro decr que estas refexones ante e espectcuo de
ve|o Gehemrat con su botea de vno, no son hstrcas, que
nada es ms fc que rebatras con pruebas vdas y
concuyentes? Y, por qu Bettna que fantase, nvent y mnt
tanto habra de decr precsamente aqu, en esta escena
nteresante, a verdad? Ou fc es demostrar que gentes como
Remer y e cancer Mer, etc., aparte de su goethzacn fueron
personas honradas y dgnas de recuerdo. Ou fc demostrar que
Goethe cuando estaba enamorado o furoso poda mostrarse an
en su ve|ez extraordnaramente persona, ambcoso y egosta.
No hay dscusn, todo eso es certo. Pero s uno se de|a nfectar
una vez por aqueas deas, por e|empo de s Bettna mnt o no,
perde toda su mportanca. No da gua o que dce Bettna, no
es ea msma, toda su reacn con Goethe, sus oros y
aspaventos en su habtacn |unto a aquea botea de vno, acaso
es todo esto un mundo propo, con eyes propas, con vountad
propa para mentr o decr a verdad, o es ms ben un crcuo de
are arededor de Goethe, un ho de su red esprtua, una
emanacn de su centro?
Aqueas deas de carcter fantasmagrco de ve|o Goethe, de
ve|o Rembrandt, de ve|o Federco, aqueas deas de a
tendenca de geno a a autodestruccn, aunque sea en a forma
submada de a despersonazacn por a autosuperacn mora
(se es e camno de geno Buda, uno de os ms grandes) y
aquea tma dea que nterpreta esa pegrosa tendenca de
geno como a consecuenca de autoconocmento de aqueo que
tene que desesperar de hombre como un expermento de a
naturaeza; todas esas deas no tenen a posbdad de
demostrarse, n a capacdad de defenderse ante pruebas
contraras. Nos venen sn ser amadas en horas contempatvas, se
nstaan y tenen a tendenca snestra, nquetante de vover a
reaparecer tozudamente despus de cada e|ecucn por muy
concenzudamente que se haya evado a cabo.
(1924)
Loet!e ? lo nacional
Cas cada opnn sobre Goethe aparentemente exacta y
documentada, nos da a sorpresa de que a nvertra y dare a
vueta, es en e fondo tan certa y correcta, a pesar de ser o
contraro. Goethe fue para os aemanes e gran csco y
antrromntco y fue a msmo tempo para muchas teraturas no
aemanas e gran precursor y representante de o que entendan
por romantcsmo. Fue para os crstanos padosos de su tempo
e pagano audaz y pegroso amora, y para generacones
posterores se convrt en maestro de respeto profundo y de
humansmo. Y tene an muchos rostros, y cada uno es un rostro
de |ano con una cara opuesta no menos cara y evdente. La
teratura aemana en as dcadas despus de su muerte vo en
a menudo a conservador superado, ncuso a reacconaro, pero
so para ser descuberto por ectores posterores como agtador y
revouconaro. Por todas partes su fgura es demasado grande y
su nfuenca demasado ampa como para ser reconocda de
todo por una soa generacn y ya est en |ena cuando os
nterpretadores creen que est en Wemar. As sucede tambn
con a reacn que tene Goethe con o nacona. E, como amante
y admrador sensbe de todas as snguardades y todas as
proezas naconaes en e terreno esprtua, era o contraro de un
patrota, y por eso se e ha hecho hasta hoy m veces e reproche
de no haber tendo un verdadero sentdo de os destnos potcos
de su puebo y de haber admrado a Napoen y no a marsca
Bcher. Hoy, cuando os esprtus abertos ven en a superacn
de naconasmo, es decr de a desconfanza y a ncapacdad de
coaboracn fraterna entre as nacones, a msn potca
prncpa de nuestra poca, hoy, a acttud de Goethe vueve a ser
de nuevo e|empar y o contraro de anacrnca. Benefcara a
mundo no ovdaro, y benefcara en gran medda a Aemana y a
su readmsn en a comundad de os puebos tener en Goethe a
un maestro que respeta as proezas de esprtu de puebo y a
msmo tempo est dspuesto a entendmento y a a coaboracn
entre os puebos.
(1949)
%as cartas de Frau Rat! Loet!e"
Es nnecesaro e mprocedente decr nuevas paabras sobre e
antguo tesoro que no debe ser desconocdo por nngn aemn
cuto. E bro es de os que se een varas veces a ao durante
unas horas, sempre con a sensacn de beber de una fuente de
|uventud que nunca puede agotarse.
(1907)
;1 M1 R1 %en(
1'41R1'92
De autor |. M. R. Lenz aprendmos en e coego que fue un
amgo de a |uventud de Goethe y un taento grande pero sava|e
y desenfrenado. Cuando buscbamos en as hstoras de teratura
encontrbamos a descrpcn que hzo Goethe de Lenz y nos
quedbamos con a mpresn de que os propos hstoradores
haban edo poco a este autor. Reamente no era fc conocero,
exsta (a excepcn de as prmeras edcones perddas y muy
raras) soamente a edcn de Teck, cara, ena de errores y uego
tambn muy rara. As se de|aba con descontento a famoso pero
desconocdo persona|e en manos de os fogos, que de cuando
en cuando se dedcaban a con vehemenca pero sn
aventurarse a una nueva edcn.
(1909)
Aqu tenemos en un pequeo y bonto voumen toda a magen de
rco Lenz. En un progo muy temperamenta e edtor ntercede
caurosamente por su poeta subestmado y ega as a un ataque
grave y voento contra Goethe a que responsabza de a muerte
temprana de Lenz. A m esta acusacn me parece en su forma
voenta cuando menos aventurada. Para nosotros es fc ver que
e pobre Lenz, entonces, cuando esperaba en Wemar de Goethe a
ayuda o a menos a toeranca, estaba tan cerca de
desmoronamento, que a dureza no de todo |ustfcada de Goethe
tuvo que aceerar necesaramente su fn. No sabemos s aque
hombre sensbe y ya enfermo hubese sucumbdo tambn a
cuaquer otra tempestad de a vda ms casua y externa. En fn,
que e propo edtor se responsabce de su progo. Lo que e
sobra de anmosdad contra Goethe es compensado por su gran
amor a Lenz y a fn y a cabo e asunto no va a daar a Goethe
pero s benefcar a Lenz. En todo caso recomendamos
encarecdamente esta antooga potca a os que queren conocer
a snguar representante de Sturm und Drang.
(1909)
F1 M1 :linger
1'42R1=*1
Fausto"
Este Fausto, curoso contemporneo de Fausto de Goethe,
muestra de nuevo caramente e parentesco de esprtu de a
poca de geno y e de |oven romantcsmo que fueron ambos
apadrnados por Shakespeare. E fogoso bro de Knger con su
gena anarqusmo y pesmsmo decoratvo es uno de os muchos
homena|es de os autores aemanes a ambente sepucra de
Yorck. E dabo conduce a Fausto por todos os pases y todas as
cortes, fnamente como postre a a corte de Ae|andro Borga
con e resutado de que Fausto, pesmsta desesperado, espanta a
propo nferno con a monstruosdad de su fata de fe, y es
desterrado sn esperanza y soo, a un rncn de nferno, en e
que no habtan nnguna esperanza, nngn consueo y nngn
sueo.
(1911)
c!iller
1'49R1=&4
Conse|o con motvo de anversaro de Scher: Scher debera ser
tachado de pan de estudos de os nsttutos e ncuso ser
prohbdo a os coegaes. Entonces vovera a ser pronto
tremendamente popuar y efcaz. A todos nos o han estropeado
os maestros de escuea y o hemos tendo que reconqustar
penosamente ms tarde, a menudo demasado tarde.
(1905)
Poemas"
Los ttuos y prmeros versos famares me traen e ambente de
aqueas horas de ectura en as que conoc de no os poemas de
Scher, recuerdo e entusasmo de aqueas horas con grattud.
An sgue tenendo este poeta su pecuar fuerza de atraccn
dobe: a nteectua para hombres maduros (cuya fuerza notamos
en as conversacones de Scher) y a sentmenta para
muchachos.
(1925)
;o!ann Peter $ebel
1'G&R1=2G
La magnfca hstora de Car Burckhardt sobre e asombro de Rke
cuando en Pars, a travs de un asacano, que hababa francs,
descubr a exstenca de un maestro de a engua aemana para
desconocdo hasta entonces, no es so una ancdota bonta.
Nuestra teratura aemana de hoy, con su potenca potca y
ngstca tan escasas y su vrtuossmo tan aburrdo en a
abstraccn y en a atsonanca, est an ms ae|ada de a
grandeza de Hebe y de su ngeno y seguramente a conoce tan
poco como e pobre Rke.
(1952)
2iblisc!e Er(d!lungen"
(Relatos bblicos")
Este ve|o e ntegente hombre de caendaro no persgue o
mstco, es ms ben un raconasta, y su teooga no tene grandes
profunddades, pero su tono posee una maravosa frescura
cutura y narratva y sus pequeos e|empos y sentencas moraes
brotan de un corazn bondadoso y experto. Se pueden por certo
eer durante aos autores modernos sn encontrar un reato que
se grabe tan profundamente y que an mucho despus de su
ectura ofrezca tanto como cada uno de estos reatos bbcos.
(1920)
:alendergesc!ic! ten
($istorias de calendario")
Las hstoras de caendaro de Hebe de Hausfreund han
sobrevvdo tenazmente en e puebo, a menos en a patra de
autor, mentras que agunos nteectuaes no saben que estas
hstoras son quzs o me|or que ha hecho |ams un narrador
aemn.
(1910?)
Hebe ocupa como escrtor daecta un ugar aunque venerado
an ago margnado en as hstoras de teratura. Todava se
reconoce poco que sus reatos (e amado Schatzksten) en su
smpcdad popuar y fuerza, son, tambn desde un punto de vsta
artstco estrcto, |oyas snguares y que con segurdad en a
composcn y e engua|e son decddamente cscas y superan a
toda a novestca moderna.
(1907)
Lauden( .1 alisReeAis
1'G2R1=*#
Poemas"
Estos cantos decados, afnados con pureza, de una poca ms
sensbe, ms nsprada y cutvada no estn en a superfce y son
poco conocdos, a excepcn de agunos poemas que desde hace
tempo han pasado a os bros de texto escoares como sobre
todo e conocdo Das Grab st tef und ste (La tumba es
profunda y caada).
Para stuarse dentro de esprtu y e mundo sentmenta de estos
poemas de tmo cuarto de sgo xvm basta eer as prmeras
neas de progo que e msmo poeta antepuso en 1880 a sus
cancones. E hecho de que este progo reamente conmovedor,
testmono de una humandad maravosamente nobe, acompae
este pequeo voumen, aumenta su vaor. Tambn aqueos
ectores para os que supone certo esfuerzo de compenetracn
acceder a decado sondo y a a meoda pura de estos poemas
antcuados, se encuentran a eer estos dos progos, tocados
drectamente por e esprtu de otro tempo, por e esprtu de un
humansmo dea ta como se expresa por e|empo en e trunfa
We schn, o Mensch, mt denem Pamenzweg de Scher
(Ou hermoso, oh ser humano, con tu pama). E vaor y e
encanto maravoso de os poemas de Sas radca en a
con|uncn de un ama competamente rca e dca con aque
esprtu csco e deasta. Se funden ah dos mundos, no bres de
contradccones, como en agunas obras arqutectncas de a
poca napoenca se mezca decosamente un sentmento
eststco cascsta y severo con una aegra ngenua por o
pequeo y duce. Ouen ea atentamente hoy estos amabes
poemas or detrs de a fachada csca y a veces ago antcuada
un cdo sondo de amor, un hto de nocenca y autentcdad,
que hacen que estos poemas estn hoy an vvos.
(1924)
;ean Paul
1'G*R1=24
obre ;ean Paul
S en un examen me preguntaran en qu bro de a poca
moderna se expresaba con ms fuerza y carcter e ama de
Aemana, nombrara sn pensaro Fege|ahre (Aos de
adoescenca) de |ean Pau. En aquea Aemana msterosa
que an perdura, aunque desde hace agunas dcadas a ocuta
otra Aemana ms rudosa, ms nqueta, ms desamada, ha
producdo su esprtu ms snguar, ms rco y estrambtco, uno
de os taentos teraros ms grandes de todos os tempos, cuyas
obras consttuyen una verdadera |unga de a poesa. Y en su
asombrosa rqueza y su asombrosa fata de memora, Aemana ha
ovdado a este msmo escrtor, despus de haber sdo durante un
tempo un autor de moda. Agunas de sus obras, sobre todo
Fege|ahre, son conocdas an aqu y a en famas con
buena tradcn, por o dems so o conocen os teratos. Hay en
Aemana, tambn en a Aemana ms recente de despus de a
guerra, edcones competas de as M y una noches, de Votare
y Dderot, pero no hay un |ean Pau competo.
|ean Pau, h|o de un maestro y organsta, se amaba en readad
|ohann Pau Fredrch Rchter y vno a mundo e 21 de marzo de
1763 en Wunsede.
No se de|e, d|o ms tarde en una ocasn, no se de|e nacer n
educar un poeta en una capta, sno a ser posbe en un puebo, a
o sumo en una cudad pequea. La opuenca y e exceso de
estmuos de una gran cudad son para e ama exctabe de un
no una comda a base de postres, como beber aguardentes y
baarse en vno caente. La vda se e agota en a nfanca y
despus de haber conocdo o ms grande, so desea a o sumo o
pequeo, os puebos. S penso en o ms mportante para e
poeta, e amor, en a cudad ve arededor de contnente cdo de
sus amgos y famares as grandes zonas fras de sostco y de
os heos de as personas no querdas con as que se encuentra
como un desconocdo y por as que sente tan poco amor y
entusasmo como a trpuacn de un barco que se cruza con a
trpuacn de otro barco. Pero en e puebo se ama a todo e
puebo y nngn recn nacdo es enterrado sn que todos
conozcan su nombre, su enfermedad y su trsteza, y ese magnfco
nters por todo o que tene un rostro humano y que trascende
ncuso a forastero y a mendgo, ncuba un amor humano
condensado y e puso verdadero de corazn.
Dos aos despus de su nacmento a fama se trasad a |odtz y
a pas |ean Pau a mayor parte de su nfanca. Avdo de
conocmentos, dspuesto a aprendero todo, recb poca
enseanza y no encontr un maestro bueno y socto. Una vez
cuenta cmo de no tuvo por prmera vez concenca de s
msmo, cuando me ha ante e nacmento de m concenca, de
que s decr exactamente e momento y e ugar. Su padre, un
buen hombre, parece habero entenddo y apoyado poco. Pas os
tmos aos de su nfanca en Schwarzenbach, y en 1779 ngres
en e nsttuto de Hof. E msmo ao mur su padre. En Hof e
|oven ardente no encontr personas mportantes pero s bros, y
penetr con mpetu en e reno de esprtu. A prncpo beb con
comprensbe entusasmo a teratura de a ustracn, como
corresponde a un h|o de un pastor protestante, y se en con
aque esprtu revouconaro, crtco, mpacabe, propo de una
|uventud como es debdo, que a veces suena sabhondo y
mahumorado, y que en |ean Pau tampoco estuvo bre de acdez.
Len muchos cuadernos con apuntes, ensayos, tratados y
programas; a parecer tambn escrb o a menos comenz
entonces una novea. Y pronto encontr tambn dos, tres
amgos, entre eos a |ohann Rchard Hermann que parece haber
sdo un hombre audaz, frme o a menos se e consdera e
modeo de os persona|es ms vres y audaces de as obras
posterores de |ean Pau, como Schoppe, Lebgeber y Ganozzo.
En 1781 e escrtor eg a Lepzg como estudante de teooga y
estud con e mayor entusasmo, pero no teooga, sno todo o
que e atraa de aguna manera, y que no oa a cenca para
ganarse a vda. Sgu escrbendo con vehemenca. Y pocos de
nuestros escrtores se han entregado a goce de a propa
productvdad como |ean Pau. Sendo estudante se estren con
un bro, Grnndsche Prozesse (Los procesos de
Groenanda), que fue pubcado en e ao 1783. Aque esprtu
crtco revouconaro de a poca de a adoescenca se expresa
aqu ngenoso y satrco en comentaros audaces, a menudo
agudos sobre todo o humano y dvno, sobre e so, a una y as
estreas. So un ao ms tarde escrb un Andachtsbchen
(Lbrto de medtacn), en e que sgue camnos agustnos y
refexona sobre s msmo, a crtca se converte en autocrtca, e
cnco se converte en morasta. A fnaes de otoo de 1784 e
|oven |ean Pau tuvo que de|ar Lepzg, pues no tena ya nada que
evarse a a boca y so posea un saco eno de deudas. En Hof
pas con su madre dos aos bastante descorazonadores, en un
mundo sn acentes n bro, tempranamente descarrado, hunddo
en s msmo, ncapaz de adaptarse a mundo ngrato y de
conqustarse un ugar en . E hermano de uno de sus amgos de
coego o tom por fn como profesor partcuar en un puebo cerca
de Hof; a vv dos aos, uego encontr un puesto como
profesor partcuar en Schwarzenbach, sobrevvendo
mseramente de ao en ao, sempre bordeando e hambre, pero
sempre apcado a a hora de escrbr y adems rodeado de vez en
cuando de a veneracn apasonada de muchachas a as que
supo atraer toda su vda con especa maga aunque, a pesar de
ser un gran enamorado, nunca fue un buen amante. Para eso era
demasado voube e nfe y estaba demasado entregado a
esprtu y a amstad. En os aos arededor de 1790 escrb y se
pubcaron os prmeros escrtos mportantes, entre eos e
Schumesteren Wuz (E maestrto Wuz). Y entonces forec
rpdamente, estrea tras estrea, este rco frmamento,
sgueron De unschtbare Loge y Hesperus, en 1794 Ountus
Fxen, en 1795 e Sebenkas, ese bro maravoso. En a fgura
de Lebgeber aparece por prmera vez caramente modeado uno
de os poos de a personadad de |ean Pau.
En Wemar, a donde peregrn e |oven terato en 1796, se snt
bastante decepconado. La desusn fue e destno eterno de
este esprtu nsacabe, exgente, que buscaba por todas partes e
dea y encontraba sempre e perfume fata de a amada readad.
Soamente en as mu|eres, en as damas sensbes, afconadas a a
ectura encontr a menudo comprensn, amor y admracn, pero
por agradabe que fuera esto, sempre e hartaba pronto. E
descontento, e hambre esprtua e hacan prosegur su camno.
Ya como profesor, ya como maestro vv en esos aos en Hof,
Lepzg, Bern, Wemar, Menngen y Coburg. Rpdamente
famoso, respetado y protegdo por os prncpes, entusasm a os
soadores y espant a os burgueses con a manera de vvr de un
verdadero excntrco, que eva e corazn en a punta de a
engua, que no pregunta por a etqueta y tonteras seme|antes,
que ofrece a pr|mo su corazn o e da un psotn segn o
dctase e momento. Se e ha reprochado a menudo como defecto
y debdad su escasa adaptacn a mundo. Pero habra que
consderar que para e desengaado de mundo, para e poeta e
deasta host a a readad, sgnfcaba una proeza consderabe
enfrentar su pobre y hambrenta persona a mundo y persstr
tozudamente en su manera y en sus manas costara o que
costara. Y a esto se atuvo toda su vda.
Cuando |ean Pau, e escrtor ya famoso, se promet y cas en
Bern con a h|a de un ato funconaro, haba escrto e
Sebenkas haca tempo y deba saber cmo es e amor y e
matrmono para personas que sueen evar a cabeza en as
nubes. E o hzo a pesar de todo, y e matrmono fue tan
desgracado y fue soportado con tanta dgndad como caba
esperar de . Y de nuevo surgeron obras, ms grandes, ms
nspradas, ms formdabes: sus dos obras maestras, e Ttn y
Fege|ahre. Aqu se encuentra e apogeo evdente de esta vda.
E cnt ya haba sdo rebasado cuando se nsta en 1804 en
Bayreuth donde soa encerrarse en a famosa Rowenzee con su
matera de escrbr y su tarro de cerveza y trataba de ovdar en
os paceres de pensamento y a creacn o que no funconaba en
a vda. Y haba muchas cosas que no funconaban, aparte de
agunas amstades y correspondencas, aquea vda no tena una
readad, se deshaca en dos mtades, a que transcurra en a
mesa de traba|o, con cerveza y vrtgo creatvo y otra anodna de
rostro grs y cotdano. |ean Pau no consgu nunca |untar ambas
partes por o que sueen crtcare mucho os msmos maestros de
escuea que, sn embargo, reconocen que sus obras son as
ggantescas obras de un geno. Pero nnguna de stas se hubera
escrto s |ean Pau hubese tendo a suerte de entenderse me|or
con e mundo y consgo msmo. Todas eas han nacdo de esta
dscrepanca; esta nsufcenca, este vaco entre e aqu y e a
son reamente a fuente de toda su creacn. En sus aos de
Bayreuth |ean Pau escrb an agunos bros, nnumerabes
artcuos, progos, recensones, dscursos, refexones, aforsmos,
entre os que hay muchas cosas decosas pero a gran fuente
estaba o pareca agotada, e enorme afn de produccn se haba
convertdo en una obsesn, y so a fna vov a brotar
espnddamente ago de a antgua fuerza en a novea Der
Komet (E Cometa) que no eg a termnar. |ean Pau mur e
14 de novembre de 1825.
Sobre |ean Pau se ha escrto mucho. E, que fue amado en toda
Aemana como cas nngn otro escrtor, e|erc su nfuenca hasta
a |uventud de nuestros padres, y cas en todas as autobografas
hasta ms a de sgo pasado se encuentra e agradecmento a
|ean Pau, e testmono de a fascnacn, e embru|amento, a
seduccn o atraccn y a con|uracn por .
Ouzs o ms bonto que se haya dcho |ams sobre este escrtor
procede de otro gran aemn tambn hoy ovdado que sgue
e|ercendo todava subterrneamente su nfuenca y que como e
propo |ean Pau vover un da a ser vsbe y vgente cuando cen
ceebrdades de hoy y ayer se hayan apagado: |osef Grres. Para ,
como para todos os ectores de poeta, a mayor mpresn fue a
de a abundanca y a rqueza exuberante. Agunas de sus frases
sobre |ean Pau son tan hermosas que sera una stma no
ctaras aqu.
Pateadas, reucentes y puras como copos de neve se acumuan
as deas en e azu de ceo que nos abre, y ba|o este ceo a
terra se extende como un mar pacfcado y hunde a mano en as
oas transparentes y extrae como |ambchos de a fuente de
matera terrena e ceesta amor en a fgura de un muchacho
gent, beo y extremadamente amabe. Pero no sempre e
eemento caprchoso e concede su tesoro tan fcmente, a
menudo aparece turbo y removdo hasta e fondo; os trtones
suben |uguetones a a superfce, as srenas cantan en corros, os
acrbatas defnes baan, todos os monstruos de a profunddad
acuden nvtados a bae de bru|as, a estrpe obstnada de os
peces, de mrada extraa, pupos de m brazos, estreas de mar,
gusanos enroscados, y os mouscos encerrados en sus torres de
porceana: y cuando e poeta vuea bramando sobre a festa, e
mar ascende a su nube tormentosa como una tromba de agua y a
extraa muchedumbre sube y ba|a en e meteoro que es como e
saco de apsto que va de ceo a a terra con todos os anmaes
y todas as fores de mundo y compacdo camna e creador de a
vsn como e ggante de apocapss cuyas pernas son dos
coumnas, cuya cabeza es e so. Y en otro ugar de msmo
ensayo De Romantk und hr Nachha fguran as paabras:
Sus obras seme|an a aquea magen nda de Gownda, en a que
e dos cabaga sobre un eefante que est compuesto por muchas
muchachas entreazadas y os abancos de estas bayaderas son
pumas de pavo rea y sus cabeos termnan en Madhavs
serpenteantes cuyos zarcos rodean como serpentes de carmes
a cooso y os o|os de as serpentes se converten en ros de
agua, en cuyos cces se mecen cobres, y amngos brantes
reucen entre as ho|as, pero muchachas, fores y aves estn
formadas por aas de marposas y poen, conchas y gemas
mutcoores, fuego ectrco y desteos y sn embargo todo o une
e mn ocuto de arte en un con|unto vvo, cerrado.
La magen de fondo de mar removdo, que empu|a haca arrba
odo y conchas, a magen de aque saco en e que se ofrecen a
apsto anmaes puros e mpuros, a magen de dos hnd en e
que toda a creacn fuye en eterno cambo de formas, en eterno
cambo de sgnfcado, cambando eternamente, nacendo de s
msma, donde e ser y a aparenca, a forma y a esenca, a
muerte y e nacmento tenen e msmo sgnfcado fundndose e
uno en e otro, todas estas mgenes nos son hoy de nuevo
famares, podran encontrarse en un poema expresonsta o en
una obra centfca, por e|empo de |ung o Sberer, y todas estas
mgenes sgnfcan o que a scooga ama e nconscente. Este
es e secreto de a rqueza de |ean Pau, de su exuberanca, su
capacdad creatva tropca: a reacn con e nconscente se
produca en fcmente como en un |uego, so necestaba
atravesar una degada pe y ya se encontraba en e fondo de os
recuerdos donde estn nscrtos a nfanca ms temprana e ncuso
e mundo anteduvano de hombre y as pantas, en este fondo
que contene toda a hstora de que han surgdo y surgen
constantemente todas as regones, todas as artes. Y para decro
de una vez (pues naturamente cada poeta se nutre de
nconscente), |ean Pau no so posey esta fez dsposcn, esta
facdad para e |uego de as deas, a presenca constante de todo
o aparentemente ovdado, sno que as conoca, ntua e secreto
de esa fuente, expres deas que son afnes a a teora scoanatca
actua y conoc aque puente de coor entre o conscente y o
nconscente -e sueo- y o estud y cutv como cas nngn
otro escrtor, a excepcn quzs de Dostoevsk. |ean Pau tuvo
una profunda ntucn de o que nosotros buscamos actuamente
como fecdad, como perfeccn, como armona de ama ba|o
nuevas mgenes y con nuevas teoras, una ntucn de
equbro de as funcones de ama, de a armona pacfca y
fecunda de saber e ntur, de pensar y sentr.
S estudamos a fama que tene hoy |ean Pau como poeta, vemos
que en a opnn de os hstoradores y erudtos ms edos se e
consdera un autor gena, sumamente dotado, pero catco, y
sobre todo nsoportabemente sentmenta. S contradecmos esta
opnn se nos recuerda a cantdad de grmas que se derraman
en as obras de |ean Pau, as emocones y meancoas que
descrbe en amas mascunas y fguras femennas que cre tan
decadas como os hos de una tea de araa, untcas,
hpersensbes, emoconadas hasta as grmas por cuaquer
nadera. Todo esto es certo. A |ean Pau e gustaban mucho as
grmas y os sentmentos bandos, y e entusasmaban as
muchachas ternas, duces, gentes, decadas como hadas, pero
tambn am y do forma a o contraro. Invent persona|es que
son como arpas ecas, bandos, pasvos, que se derrten en una
eterna emocn y a su ado cooc otros persona|es de una
dureza, de una fradad, de una vrdad spera, de un despreco a
mundo y de una soedad nteror como se encuentran en pocos
autores. Entonces |ean Pau no es sentmenta? Naturamente que
o es, y desde uego no conoce ese temor cobarde de os |venes
teratos de hoy a manfestar una emocn, a aparentar
sensbdad. Pero tambn es o contraro de sentmenta, es un
pensador, un satrco, un Prometeo sotaro, conscente de a
mposbdad de un verdadero entendmento entre os seres
humanos, encerrado en una grandeza sotara, fro y
doorosamente spero.
Porque |ean Pau no es un hombre de cerebro o un hombre de
corazn, no es un pensador o un vsonaro o un sensbe: o es
todo, y como cuaquer ser humano rene cada una de esas
capacdades. |ean Pau es un tpco geno que no ha cutvado una
especadad, sno cuyo dea es e |uego bre de todas as fuerzas
de ama, que qusera decr s a todo, probar, amar y vvr todo. As
vemos a autor en cada una de sus obras (excepto en os pocos
dos pequeos como Wuz o Fbe) r y venr contnuamente
entre e caor y e fro, entre o bando y o duro, entre os cen
poos de su naturaeza, e vavn, a chspa ectrca entre todos
esos poos es reamente a vda de su obra.
Parece, sn embargo, que en este reconocmento de a
mutpcdad de |ean Pau hay una contradccn con respecto a o
que d|e ms arrba sobre su nsufcente adaptacn a a readad.
D|e que fue un pobre soador eternamente desusonado y ahora
dgo en cambo que fue un esprtu que |ugaba extremadamente
bre y gero, que ba y vena vvaz entre os antagonsmos. La
contradccn entre estas dos afrmacones es precsamente a
contradccn entre a teratura y a vda. S |ean Pau hubese sdo
en a vda e hombre que fue como poeta, s hubese poddo saber
y apcar tambn a su vda os conocmentos profundos, a honda
sabdura y os secretos ms entraabes de a vda que posea
como poeta, hubese sdo un hombre e|empar, fez, un h|o de os
doses. Pero probabemente no hubramos sabdo nada de eo,
porque no habra tendo motvo aguno de cargar con e esfuerzo
de todas estas obras compcadas y voumnosas.
Lo que |ean Pau no pudo en a vda, aceptar o contradctoro,
decr s a todo, a os sueos y tambn a a vda cotdana, o
ntent en su teratura y ah eg ms e|os que a mayora de os
autores aemanes. En esta tarea se convrt en un gran
humorsta y su humor descansa en gran parte en un
autoconocmento secreto, en una concenca secreta de as
propas debdades de autor que tras su escrtoro es un dos, pero
en a vda cotdana un pobre, nervoso y atormentado ser. E
tmo conocmento que era quzs posbe por esa va, e
descubrmento de a esenca en e yo, de yo supratempora en e
yo tempora, no o expres nunca con paabras caras, pero exste
como presentmento en todas sus obras.
Nuestro tempo, aunque os guardanes de orden o neguen
desesperadamente, se encuentra ba|o e sgno de caos. E ocaso
de Occdente tene reamente ugar, so que no de una manera
tan teatra como magnan os burgueses. Tene ugar porque cada
uno, en a medda en que no pertenece a mundo agonzante,
encuentra dentro de s un caos, un mundo que no est reguado
por nnguna ey, en e que ya no se dstnguen e ben y e ma, a
beeza y a feadad, a uz y a oscurdad. Dstnguros de nuevo,
dstrburos de nuevo, es hoy e deber de cada ndvduo. Por eso
surgen de nuevo en e arte y a teratura de nuestros das e caos
y e demurgo, porque e caos quere ser reconocdo, quere ser
vvdo antes de de|arse someter a un nuevo orden.
Por eso |ean Pau ha sdo comprenddo precsamente por este
tempo. E que conoca tan profundamente e pensamento de a
poardad en todos os terrenos tene hoy mucho que decrnos. No
es n debe ser para nosotros un der, pero s un corrobador y
tambn un consoador, porque nngn autor predca con tanto
ahnco como que o ms mportante para e poeta, amar no
sufre con e reconocmento de os antagonsmos, que a armona
entre fuerzas esprtuaes dvergentes es una meta vva y
estmuante.
(1921)
iebenkQs"
Cuando una persona empeza a sentrse ve|a y enferma, cuando
su ambcn se debta y sus ob|etvos perden poco a poco su
bro, entonces surgen ante ea en horas de cansanco y en
noches de nsomno as mgenes de su |uventud, a contempan
desde m o|os vvos, e traen e recuerdo de ambcones ovdadas,
de pasones apagadas, de fuegos extngudos de pasado,
despertan e recuerdo de amor que forec, de a fuerza que
ard, de a aegra que br. Es posbe que este recuerdo sea
dooroso, es posbe que est eno de meancoa y reproche, sn
embargo es bueno, pues aunque todo o pasado sea rrecuperabe
e rrepetbe, desde su e|ana nos mra eno de consueo y
admoncn: consueo porque todo sufrmento pasa, admoncn
porque tambn os doores y os medos de hoy han de ser
vvdos, sufrdos y probados y tambn eos darn fruto. As
tambn en tempos de esfuerzo agobante y enfermedad doorosa
un puebo vover a as mgenes brantes de su pasado en busca
de consueo y admoncn, para encontrar e sentdo de su esenca,
a segurdad de sentmento, a confanza en s msmo. Muchos
aemanes ho|ean hoy e bro de pasado de su puebo con otra
acttud que hace dez aos y os me|ores no o hacen para hur de
as mseras de hoy y de maana, n para descansar nostgcos a
a sombra de o rrecuperabe, sno para ceebrar a fuerza pasada
de su puebo y oponerse con ms vaor a ocaso aparente. Donde
quera que un aemn actua busque agradecdo y con amor as
proezas, os pensamentos, as formas y as obras teraras de
pasado, exste a posbdad de una refexn, de una toma de
concenca, de un consueo, de una renovacn.
Con un bro especa, con un encanto ncontestabe, aparece en
esas horas ante nosotros esa edad de oro de a engua y a
teratura aemanas, en a que adems de muchas otras obras
maestras, surg tambn e Sebenks de |ean Pau. En a poca
en que se escrb y ey por prmera vez este bro maravoso,
Goethe se haaba en a cumbre de su vda, Hdern escrba sus
poemas submes, Kest medtaba sobre sus prmeros ntentos
apasonados, Novas te|a os hos crstanos de su poesa mgca,
Brentano ncaba su fugurante carrera, Teck tocaba su decada
msca de cuento, y an vvan Scher, Wean, Herder. Nunca
despus de esos cen aos forec a teratura aemana con tanto
coordo, nunca tuvo e mundo nteectua aemn un mpuso tan
audaz y |uven, y no hay que ovdar que este apogeo no crec
sobre e sueo de una grandeza potca n de un poder
econmco, sno en medo de pobreza y pegro.
En aquea fabuosa cohorte de escrtores, |ean Pau fue uno de os
ms fabuosos. E puebo aemn, sobre todo e mundo femenno o
am ms que a nngn otro de su tempo, a |uventud estaba
embragada de su obra y su nombre, sobre sus bros se vertan
grmas, se hacan amstades y se pronuncaban |uramentos
sagrados, y sobre su persona se contaban nnumerabes eyendas.
Aquea fama, aquea atmsfera apasonada de amor y aversn
que Goethe vv soamente en a poca de Werther, se form
rpdamente arededor de |ean Pau ascendente, y e fue fe
hasta mucho despus de su muerte. Innumerabes ectores,
especamente mu|eres, o adoraban con verdadero fanatsmo,
poetas |venes buscaban su reconocmento, os edtores, as
revstas y amanaques o soctaban. Ouzs nnguno de nuestros
grandes escrtores haya estado tanto y tan argo tempo de moda
como .
Mucho despus de a muerte de escrtor, esa ama de
entusasmo y amor empez a extngurse, tanto que cuando yo era
un muchacho nade conoca ya a |ean Pau, y hasta sus obras ms
hermosas tenan a fama de ser bros de mucho taento, pero
nformes, confusos y absoutamente nsoportabes. Los o|os de m
madre fueron a causa de que yo o eyese a pesar de todo. M
madre era una mu|er padosa y en sus tmos aos ea ya pocos
bros profanos, pero una vez cuando yo era un muchacho e o
habar de os escrtores que haba admrado en su |uventud, y
entonces pronunc e extrao nombre de |ean Pau, y sus o|os
braron con un amor tan cdo que e nombre desconocdo y a
mrada de m madre se me quedaron grabados en e recuerdo, de
manera que cuando ms tarde v por prmera vez en e extran|ero
un bro de |ean Pau o compr y e enseguda. Recuerdo que en
aquea ectura ago que es hoy so una vaga evocacn, me
moestaba y estorbaba; me costaba un certo esfuerzo penetrar
en su nteror y comprender a autor. Pero a mrada de m madre
estaba conmgo, una fe secreta en este autor ovdado vva en m,
y pronto desaparec a prmera excraeza y desde entonces este
autor me es querdo e mprescndbe, y pertenece a ms ms
caros tesoros como Goethe, Echendorff y Stfter. Cuando aos
despus conoc en Munch a un admrador de poeta Stefan
George, me resut memorabe y hermoso ver cmo en e crcuo
de aqueos dscpuos y amgos de George se hababa de |ean Pau
con e tono de a mayor admracn. Lo que ha suceddo desde
entonces en Aemana para traer a fgura y a obra de |ean Pau a a
concenca de presente part en su mayor parte de aque crcuo.
Hoy se reconoce de nuevo a grandeza de |ean Pau, y nngn
hstorador de teratura se atrevera a repetr as paabras
estpdas y desdeosas que se pueden encontrar sobre |ean Pau
en hstoras de teratura ms antguas. Pero aunque se o
reconozca, no se o ha vueto a conocer n a eer reamente, exste
an ago entre y su puebo, un obstcuo, un absmo.
Ou es o que separa a ector actua de |ean Pau? Los
hstoradores de teratura de dcadas pasadas e reprochaban
sobre todo dos cosas: un sentmentasmo desmesurado y una
fantasa demasado ndmta, demasado bre e nforme, que se
ahogaba en su propo exceso. Pero s stos fueron reamente os
errores de |ean Pau cmo podran ser un obstcuo para os
ectores modernos? En a teratura de moda de nuestro tempo,
que es eda por mes de personas, nngn sentmentasmo n afn
nventvo ascvo es sufcente, precsamente eso satsface una
necesdad en a vda esprtua secreta de nuestro puebo y de
este tempo.
Debe ser otro obstcuo e que se eeva entre nuestro poeta y sus
ectores actuaes. Y s recordamos que a a mayora de os ectores
actuaes no so es repee |ean Pau, sno tambn muchos otros
grandes poetas de su tempo, sobre todo Novas, entonces nos
quedaremos pensatvos y nos pantearemos a pregunta
fundamenta: no son todos o cas todos os autores de a poca
terara aemana ms forecente un poco extraos, un poco
arduos, un poco antptcos a as generacones actuaes? Y a esta
pregunta tenemos que responder afrmatvamente. Todos
aqueos escrtores de a poca arededor de 1800 son para os
ectores actuaes un poco ndgestos y hermtcos, cansan,
exgen demasado. Tenen una dmensn ms a a que no est
acostumbrado e ector. Presuponen una compenetracn,
tomaros en sero, seguros, una capacdad de |ugar y de ser
no, que resuta dfc o se ha perddo ncuso en os ectores
rutnaros de perdcos y bros de entretenmento modernos. Es
certo que |ean Pau tene tambn manas y rarezas, tambn
comete descudos y tene defectos. Pero no son stos os que o
hacen sobre todo dfcmente accesbe a os ectores actuaes. E
verdadero defecto y e verdadero descudo estn en e ector que
ya no est acostumbrado a aceptar una obra terara pura y
seramente, a soctar sus secretos, a vvr su tensn esprtua.
Este defecto es grave, es muy grave, tanto como e defecto de
un estmago que estropeado por venenos o sucedneos, no
toera ya e pan y a eche. Pero este defecto no es
desesperado, es curabe.
Cuando un ector moderno trata de eer por prmera vez a |ean
Pau, o suee hacer de una manera moderna, deprsa, mpacente,
dspuesto nmedatamente a a crtca y a repusa, no acude a
escrtor como a un mdco, sacerdote o berador, sno como a un
acrbata, deseoso de dstraccn rpda, de sensacn nmedata. Y
entonces a teratura se cerra, sus fores, sus o|os eocuentes se
cerran, su aroma huye, su vaor empadece. Pasar de un foetn
moderno a |ean Pau, es como egar de una msca de caf a
Mozart. Se necestan sentdos ms puros, sentmentos ms
educados, una entrega ms cda, una dsposcn ms desperta.
Sn embargo, e defecto es curabe. Ms de uno ha vvdo,
actuado, pensado y edo cega y superfcamente y ha sdo curado
por a necesdad y os tempos dfces. Tampoco qusera en
absouto hacer propaganda para que os bros de |ean Pau sean
edos ahora por mes. La curacn, e recogmento, a refexn y
e renacmento de un puebo no se reazan en a superfce, n en
as masas, sno que se producen caada y ocutamente en agunos
ndvduos. La ntencn de ms neas es ganar un nmero de
ectores ndvduaes, buenos para |ean Pau, y me dara por
satsfecho s ganase un soo ector pero fecundo, un esprtu capaz
de recoger y hacer germnar en s as semas. Pero cada uno de
estos ectores, como cada ector desperto y fe de Goethe o de
Novas, Echendorff o Stfter, reaza en s una vueta a a esenca
aemana de a que os potcos han habado mucho en os tmos
tempos, pero que no han conocdo, n representado n expresado.
E Sebenks es una de as obras maestras de escrtor, y todos
os regstros de su magnfco rgano resuenan en esta obra. Como
todas as obras de |ean Pau, tambn sta es pofnca, no
dscurre pana en una voz, una meoda, una dmensn, sno que
so a travs de entreazamento, a penetracn y e roce de
varas meodas prncpaes se ogra una armona. E mundo es
contempado aqu con e corazn ngenuo y bueno de Lenette, con
e humor y a amarga sncerdad de Lebgeber, con e esprtu afn,
pero ms bando y potco de Sebenks, adems con e caor y
a abundanca amorosa, con e ngeno y a agdad de esprtu de
|ean Pau. La entrega ms senca a a vda, como es, susprante
resgnacn ante su gravedad, goce rsueo de sus aegras,
carosa devocn patrarca por o pequeo, se puede encontrar
aqu e nmedatamente |unto a humor caado, cas fro de que
sufre conscente y soo. E autor forma y contempa con caro y a
ms profunda smpata cada persona|e, cada fgura se vueve
entraabemente querda y sn embargo con un rgor terrbe sus
reacones y consteacones producen e destno nexorabe, y entre
penas y grmas se concuye o que comenz como un duce
|uego. Se ora, se suea, e amor y a amstad ceebran festas
sentmentaes, pero cada uno de estos sentmentos tene que
pasar por e mono de a vda y mentras e autor pnta con
sensbdad desbordante e nstante duce en os m coores
decados de amor, tene ya presente e fn, a prueba dura, e
amargo destno y nngn sentmento, nngn estado de ama es
sagrado, n es prvegado, todos tenen que pasar por e fuego,
tenen que demostrar su vaa o morr. Desps de eer este bro
amargo y autntco hay que romper con a eyenda de
sentmentasmo de |ean Pau, no exste seguramente nngn
narrador ms exuberante, y vouptuoso de os sentmentos, pero
tampoco nnguno ms duro, experto y sabo examnador de eos.
Esa es a grandeza de este escrtor que, como so hacen os
grandes, sabe sempre magnar e poo opuesto de cada cosa, que
como un demurgo se sente cmodo en e mundo ms a de os
antagonsmos, y que por eso nunca aaba e caor para denostar e
fro, o ensaza e corazn para denuncar a razn.
En Sebenks esta msca extraa y audaz de os antagonsmos
suena cada nstante, y o maravoso y reamente potco es que
no se converta en un |uego ngenoso y gracoso sno que e
pequeo mundo de Sebenks, hasta e asado de vaca y e pato
de estao conserven sempre su propo vaor y sean para e
escrtor prxmos y querdos como a propa pe. E banquete de
boda con e conse|ero Stefe enamorado de a nova de su amgo,
e reato de os mendgos e nvdos que acuden a a fera, a
crnca de gran concurso de tro de Kuhschnappe, son cuadros
de a vda pequea, nacdos de un amor nfnto. E autor puede
soazarse m veces en comparacones sutes, perderse en
abstraccones magnfcas o emprender excursones semrncas a
reno de a erudcn, sempre vueve femente a ho y nade e
puede reprochar que prefera a ocurrenca propa ms profunda y
dvertda a afer que tene Lenette entre sus abos. Ou decr de
esta Lenette! La vrtuosa muchacha de puebo, traba|adora,
casera, ena de respeto a a cutura y a a erudcn y, sn
embargo, ena de despreco nstntvo a a mentadad pedante,
ena de encanto en medo de toda a mezqundad domstca,
hecha para hacer reamente fez a un hombre como ea y presdr
una hermosa fama, pero desdchadamente casada con un geno
que escrbe bros, que e vende su va|a de estao y se dedca
demasado a profesones poco ucratvas, y tras a prmera poca
fez, e extraamento progresvo, e ento enframento -esta
mu|er y a hstora de su matrmono es seguramente una de as
me|ores |oyas de nuestro autor.
Toda teratura autntca es afrmatva, surge de amor, tene
como base y orgen a grattud a a vda, es canto a Dos y su
creacn. Ese amor agradecdo, esa humde y vaente afrmacn
de a vda, de sus sufrmentos, sus compcacones, su terrbe
rgor brota en cen meodas de a hstora de Sebenks, e
abogado de os pobres, y de su mu|er Lenette, de sotera
Egekraut. Agunas de estas meodas vuean ngenuas como fores,
muchas travesas y provocadoras, otras profundamente
deprmdas, como headas en e vento gdo de destno, otras
ardentes en entusasmo exttco, otras soozando caadamente
en e sufrmento de o ncomprensbe pero necesaro, y todas
estas meodas |untas, as aegres y as doorosas, as contendas y
as que fuyen bremente, cantan e sentdo de a vda, cantan a
profunda, entraabe regosdad de un corazn grande, que no se
cerra a nngn pacer y nngn door de este mundo, que ha
probado e amor y a soedad, a amstad y a desusn, a
segurdad en s msmo y a autodestruccn, y est dspuesto a
escuchar en todo a voz de o eterno. Y as desde e cuartto
estrecho y pobre de Sebenks, desde su sn de cuero y su
sueo fregado con arena parten por todos ados escaas de |acob a
todos os ceos y todos os nfernos de a vda, a todas as
conmocones de ama, todas as eevacones y desengaos de
esprtu. En nuestra teratura aemana actua no tenemos nada
que recuerde n e|anamente esta pofona, esta
mutdmensonadad. Y s para penetrar en este mundo y
comprender toda su msca no so hcese fata un poco de
buena vountad, sno grandes sacrfcos y esfuerzos, merecera a
pena asumros.
La nuez se haa en a mano de ector. Dentro hay un pequeo
mundo. S hacemos nuestro este bro muchos otros se hacen
nnecesaros.
(1925)
Fran( X. 5on 2aader
1'G4R1=#1
Lrund(Kge der o(ietdtsp!ilosop!ie"
(Rasgos -undamentales de la -iloso-a de la sociedad")
Tras un argo ovdo surge a fgura de Baader, e fsofo
romntco, y agunos ndcos haban de una nueva y posbe
nfuenca de este esprtu. E presente escrto, pubcado en 1837,
en su da un panfeto contra e berasmo de os aos trenta, basa
a esenca de toda socedad humana en e amor a Dos. De este
amor nace toda evoucn autntca, de su retroceso toda a
foszacn y subversn. E ser humano se encuentra con os
dems seres humanos en reacones de espaco y tempo, pero
smutneamente se encuentra con os seres humanos, con as
dems ntegencas y con Dos en reacones esprtuaes,
supratemporaes y supraespacaes que dan orgen a a
coexstenca de dos socedades y dos autordades, una tempora y
una ntempora. Consecuentemente e autor desarroa este
concepto regoso de a socedad y o expca desde a especuacn
teogca. Baader reconoce con suma cardad os prncpos de o
que amamos hoy captasmo, y que amaba argocraca, y ve
os orgenes de a msera proetara me|or y ms profundamente
que os potcos de entonces. E ensayo parece en agn aspecto
estar escrto para nuestros das. Pero no so por eso es vaosa
su reedcn. E coapso de berasmo burgus y de socasmo
mayortaro grema est acompaado de un certo coapso
esprtua de toda nuestra poca y parece que en e pensamento
ovdado de Baader y su tempo hay puntos mportantes para e
comenzo de una nueva reconstruccn.
(1920)
Mme. de Sta
1766-1817
Este bro
17
es una combnacn de os dos bros de Mme de Sta:
Dez aos de desterro y Refexones sobre a Revoucn
francesa.
La nqueta e ntegente h|a de mnstro Necker, a escrtora
popuar y potca detante, ha de|ado en estos apuntes un
documento muy snguar, e documento de un odo contra
Napoen, basado en gran parte en patrotsmo y crteros
potcos, pero mucho ms en amor propo ofenddo y vandad. E
hecho de que Napoen no respondese a su admracn fantca,
que evtase su san, que no sntese smpata por ea y por fn a
desterrase de Pars, fue e gran door en a vda de esta mu|er
extraordnara y su bro de memoras se converte por eso en un
apasonado panfeto contra Napoen, su decdda parcadad no
carece de grandeza.
(1912)
Friedric! 5on c!legel
1''2R1=29
...Me vene a a memora aque pasa|e en una de as ms
hermosas noveas de cabaeras de a Edad Meda, en e Loher
und Maer, donde e cabaero de Aemana preso en e e|ano
Orente y sumdo en a ms amarga msera, sufrendo hambre,
enfermedad y sucedad, contempa y haba a su camsa, o nco
que e queda de su patra y su pasado benestar y que tambn
est a punto de convertrse en andra|os, y e drge a paabra:
Oh camsa, camsa ma! excama astmero y e hermoso pasado
o umna desgarradoramente en a amarga msera de
extran|ero. (Nota: S se tratase de una novea amercana o
uruguaya nt, neca, ovdada despus de una temporada, tres
edtores aemanes se dsputaran e derecho de hacer una
edcn. Pero como so se trata de una maravosa obra
antgua aemana que ha sobrevvdo agunos sgos
honestamente, no se nteresa naturamente n un soo edtor
aemn por ea. La edcn moderna ms bonta de Loher und
Maer, de Fredrch Schege, se encuentra en e sptmo tomo de
17
De Memoren der Frau von Sta (Las memoras de Mme. de
Sta), Morawe & Scheffe Verag, Bern.
su obra, agotada desde hace aos y dfc de encontrar, y en e
msmo voumen se encuentra a maravosa adaptacn de
Schege de Mern; dos |oyas por as que desde hace cuarenta o
cncuenta aos no se ha nteresado ya nngn edtor).
(1928)
$Ulderlin
1''&R1=#*
obre $Ulderlin
Desde hace cen aos exste un poeta aemn que atrae una y
otra vez a os me|ores, un favorto y rey secreto de a |uventud
deasta que nunca fue conocdo por a mayora: Hdern. Su
obra, un pequeo voumen de poemas, en parte de gran fuerza
hmnca, en parte de ms decado ensmsmamento rco,
concordaba con extraa beeza, exctante y trgca, con su vda
que despus de una |uventud breve y espendorosa se perd en a
confusn y a ocura, pero tambn en una atmsfera
suprapersona y mtca. Fue e prototpo de poeta escogdo y
persegudo por os doses, desumbrante en su pureza
sobrehumana, eno de nobeza y beeza doorosa, de poeta que
se ha de estrear en a vda norma y que de| a memora de un
breve espendor esprtua, que so acompaa a os que mueren
temprano.
Y ahora en os tmos aos este Hdern ha sdo redescuberto
por a |uventud aemana, su amada a os aemanes ha acanzado
un nuevo y ms fuerte sgnfcado, y una vez ms e astro de este
beo extran|ero reuce poderoso, aunque en una poca y una
atmsfera que converte todo entusasmo fcmente en moda. En
efecto, ha habdo una moda Hdern, y e poeta tan poco
accesbe fgura hoy en as mesas de agunas damas |unto a os
dscursos de Buda y os escrtos de Tagore. Esta moda ya cas ha
pasado y nos ha de|ado ago postvo: que os fogos y edtores
se han nteresado por Hdern, y ahora exsten edcones buenas y
bontas de su obra y de sus cartas.
Aunque Hdern no haya sdo entenddo de todo, como creo, por
os que o han exatado, ago rudosamente, en os tmos aos,
no ha sdo una casuadad que a gente se acordase precsamente
ahora de , en e ambente revueto escatogco de a Aemana
derrotada. No fue so e xtass de sus hmnos ardentes que
adqureron en a poca de a revoucn ago de manfesto; fue
sobre todo a persona de poeta, e aura de nobe esprtuadad y
arstocrtca sobrehumandad, o que caus un efecto tan profundo
en ese tempo de profunda corrupcn y de estar
rremedabemente a a merced de as mseras materaes. Pues
Hdern no es so un poeta, y su obra y su personadad no son
dntcas a a esenca de su obra escrta, es ms, es e
representante de un tpo heroco.
En uno de sus curosos ensayos aparece una dea, segn a cua
e poeta parece ntur su propo destno y descubrrse a s msmo
en o ms profundo. Dce: Es muy mportante que os me|ores no
aparten demasado de s o nferor, n os ms beos o brbaro,
pero que tampoco se mezcen con eos, que conozcan a dstanca
que exste entre eos y os otros con segurdad y sn pasn, y que
desde este conocmento acten y sufran. S se asan demasado se
perde su efcaca y sucumben en su soedad. Hdern, que
pertenec desde uego a os ms beos, tuvo aqu una profunda
vsn. Pues no se debe nterpretar esta frase sobre a dstanca y
sus exgencas en e sentdo de que e hombre ms nobe no debe
asarse de sus congneres ms vugares con demasado rgor, su
verdadera profunddad a demuestra a frase cuando a
entendemos en un sentdo sub|e tvo, como a exgenca de que e
ser nobe debe saber reconocer y aprender a respetar o comn y
natura e ngenuo no so en e mundo, sno tambn en s
msmo, en a propa ama. Sn duda con esta nterpretacn no
voentamos e pensamento de Hdern, pues toda su vda fue
profundamente conscente de este probema y o expres
muchas veces; conoca su pegro, su pertenenca unatera a
a case de os sentmentaes como deca Scher, y sufr
toda su vda ba|o fata de ngenudad. Traducda a doma de a
scooga actua, a exgenca de Hdern sera: e nobe no debe
someter su vda nstntva a domno de esprtu enemgo de os
nstntos, pues cada parte de nuestra vda nstntva, cuya
submacn no se ogra, nos acarrea graves sufrmentos a travs
de a represn. Este era e probema ndvdua de Hdern y a
sucumb. Cutv en s msmo una esprtuadad que
voentaba su naturaeza; su dea era dstancarse de todo o
vugar, pero no posea a naudta tenacdad de Scher, que en
una stuacn muy parecda, do un e|empo mxmo de
autodomno esprtua, consumndose y agotndose por
competo en ese empeo. Tan sentmenta como Scher, su
admrador y dscpuo Hdern, se destroz en as exgencas que
msmo se mpona, persgu un e|empo de esprtuadad y
fracas en e ntento. Y s contempamos a teratura de Hdern,
encontramos que precsamente aquea esprtuadad de
Scher, que tan ben e sentaba a a cara, e estaba mpuesta,
en e fondo, a su naturaeza. Pues o que admramos en esta
extraordnara teratura como nco e nmtabe no es n su
conscente maestra, por ata que sea, n su contendo en deas,
sno e cauda subterrneo de msca, mstero rtmco y sonoro,
nco, a menudo cas apastado por e modeo de Scher.
Este cauda maravoso, msteroso y creatvo que habta en e
subconscente, se haa en muchos poemas de Hdern
drectamente en ucha con su dea potco conscentemente
cutvado, y por haber voentado esa fuerza creatva secreta y
sagrada sucumb. Hdern, en ese nobe afn, pero en per|uco
de su ms profunda personadad, se convrt ba|o a nfuenca de
Scher cas en un nteectua.
Estos pensamentos sobre a scooga ndvdua de poeta no
agotan, sn embargo, e probema Hdern. Su destno es ante
todo e de un hroe, y stos son suprandvduaes. Por eso vemos
cmo seres dotados sucumben tan a menudo ante obstcuos que
e pequeo supera sn dfcutad, y a sana ntegenca meda
cafca fcmente de scpatas a os dotados, ya sea con o sn
aparato scoanatco. Es certo que aqueos hroes son tambn,
entre otras cosas, scpatas. Pero por encma de eso son hroes,
son ntentos de a humandad, respetabes y pegrosos, de
ennobecerse, y su destno se encuentra en a atmsfera heroca y
trgca, hasta en e caso en que ta hroe no termne por
casuadad de manera terrbe. A Hdern e fue dado representar
monumentamente este destno trgco de dotado. La trageda
que recorre a vda de Scher con consderabe fuerza, ega en
Hdern a una expresn snguarmente cara y conmovedora. Eso
o dstngue a -e hroe autntco para e sentr de cada cua-
de todos os poetas cuya esenca e magen nos parecen expresadas
de manera exhaustva en su obra.
(1924)
En e voumen 4 de a edcn se encuentra en a pgna 387 e
reato Im Presseschen Gartenhaus (En a casa de |ardn de
Presse). En , H. H. descrbe a Hdern enfermo.
<o.alis
1''2R1=&1
Este esprtu audaz, maravosamente rco y estco, este
autntco profeta y scogo se antcp cen aos en sus sueos
de dea de a cutura aemana, form y desarro tan
mpetuosamente, como so Goethe, e dea de una sntess de
pensamento centfco y a experenca squca. En omos a voz
de aquea Aemana ya egendara de esprtu y a devocn, que
hoy es negada por muchos, porque ya no domna a superfce de
a vda aemana. Esta persona, cas por competo esprtuazada,
posee en su teratura, en a fuerza de su engua|e, una beeza y
rqueza sensua absoutamente ncas, una armona de o
esprtua y matera que so se encuentra en esos raros seres
que mueren pronto. Con agradecmento y profunda emocn
segumos sus pasos aados, y conmovdos recordamos su
humandad, de a que d|o su prmer bgrafo estas hermosas
paabras: Le gustaba vvr, como deca msmo, en e pas de os
sentdos no en e de a sensuadad, pues su sentdo nteror drga
e exteror. Y as se cre en e mundo vsbe uno nvsbe. Ese era
e pas de su anheo. A vov, tempranamente consumado.
(1919)
Hay certos nos caados con grandes y esprtuaes o|os cuya
mrada es dfc de soportar. No se es profetza una vda arga y se
es contempa como extraos dstngudos, con tanto respeto
como compasn.
Novas fue uno de esos nos. La gente conoce de so e
nombre y uno o dos bros de cancones. En os crcuos
nteectuaes tambn se e conoce poco; una prueba es e hecho
de que a presente reedcn de sus obras sea a prmera desde
hace medo sgo.
Profundamente smptca y cautvadora es a fgura de este
poeta, cuyas cancones y cuyo nombre contnan sonando con
decada msca en e puebo aemn, sn que a obra de
tempranamente desaparecdo sea conocda, n acte ms a de
os estrechos crcuos teraros. Novas mur a os ventocho aos,
y se ev a a tumba os me|ores grmenes de romantcsmo
temprano aemn. En e recuerdo de sus amgos pervve,
admrado en su rresstbe beeza |uven e muy amado,
nsusttube, sobre cuya obra nacabada fota un perfume de
encanto secreto, como apenas sobre otra obra terara. E fue e
fundador ms gena de a prmera escuea romntca, que
desgracadamente es confundda todava muchas veces con e
medocre forecmento posteror, y que con ste ha cado en e
descrdto y e ovdo. En readad, a hstora de a teratura
aemana conoce pocas pocas tan nteresantes y cautvadoras
como a romntca temprana. E destno de esta poca puede
descrbrse fcmente con pocas paabras: es a breve hstora de
un crcuo de poetas |venes que sucumberon artstcamente ante
a corrente de su tempo, e predomno tremendo de a fosofa.
Pero o reamente trgco de destno de esta escuea es que su
mayor esperanza, su nco poeta de prmer rango, murese cuando
an era un adoescente. Este adoescente era Novas.
Aemana no ha tendo seguramente una |uventud terara ms
nteresante, ms actva que en aque tempo, en que Whem
Schege ncaba su organzacn, en que Fredrch su hermano
gena, pero no dueo de s msmo, convva en Bern con e tenaz
y traba|ador Scheermacher, en que e fcmente nfamabe e
nfatgabe Teck arrastraba y converta en poeta a ttubeante
Wackenroder. Scheermacher evaba sus memorabes
Dscursos en su ama entusasta, e hermano mayor de os
Schege perfecconaba a fgrana de sus crtcas magstraes y
comenzaba con a ntegente Karone su nestmabe traduccn
de Shakespeare, Fredrch Schege escrba, entre m proyectos y
xtass contradctoros, su muy evocada y para nosotros ya no
soportabe Lucnde, Goethe empezaba a f|arse en os dos
hermanos, Novas extenda, despus de una evoucn
espectacuar, su decada mano a os aurees ms atos y |unto a
Fchte, Scheng, de nmo profundo, surga nuevo e mportante.
Aparte de Dthey (Leben Scheermachers), (La vda de
Scheermacher) y Haym (De romantsche Schue n
Deutschand) (La escuea romntca en Aemana), nngn
hstorador de a teratura ha comprenddo a rqueza y e encanto
snguar de este tempo. Durante dcadas se ha reundo y de|ado
a un ado sn sentdo crtco todo un cmuo de teratura ba|o a
etqueta de romntco.
Y sn embargo, e abuso de a paabra romntco y e conocmento
defcente de as ctadas obras exceentes de Dthey y Haym sobre
aquea poca no son a nca razn, n squera a ms mportante
de ovdo cas competo en que cayeron as obras de Novas.
Novas es dfc de eer, ms dfc de eer que cuaquer escrtor
aemn de poca recente. No poseemos ms que fragmentos de
su obra en os que, por encma de a especuacn, e poeta
empez a encontrar e camno de a poesa pura. No obstante,
para os buenos ectores a ectura de sus escrtos es sumamente
provechosa. Despertan e sentmento de una beracn artstca
nmnente, aquea beracn que necestaba su tempo y escuea y
que en haba egado ms e|os. Uno se sente nvaddo por un
sentmento doorosamente vvo: un paso ms, an dez aos de
vda y tendramos un poeta nmorta.
As nos tenemos que contentar con fragmentos, en cuya ectura
aparece ante nuestros o|os doorosamente amabe a cabeza
hermosa, sonrente de |oven que nos fue arrebatado demasado
pronto. Es muy amentabe que en e fondo no poseamos nnguna
obra competa de poeta. Una obra seme|ante sera de
ncacuabe vaor. Teck, por e|empo, escrb en su prmera
poca agunos cuentos romntcos de un refnado encanto, pero
una nea de Novas, que por ser fragmento nos satsface menos,
posee nfntamente ms de a maga de a suprema poesa. En sus
dversas obras, tambn en sus cancones, hay un ndescrptbe
aroma de decadeza y ama; hay paabras suyas que nos
acarcan y otras ante as que qusramos contener a respracn
para entregarnos por competo a su beeza pura, cas
sobrenatura. A msmo tempo, sus pensamentos tenen e hto
cdo de una personadad |uven, cautvadoramente amabe.
Porque por poco sensua y ensmsmado que parezca a menudo,
no fue nngn asceta n vsonaro. De todos modos su persona
tene ago maravoso, nexpcabe, como su vda y su fna, cuya
breve descrpcn se ha conservado y que nos resuta
extraamente conmovedora.
En sus tmos das, Novas estaba, aunque enfermo, eno de vda
y curosdad; ba de un ado a otro, charaba, traba|aba y una
maana mentras aguen toca e pano, escucha, se senta, sonre
adormecdo y se muere. No es acaso como s esta ama decada,
tremendamente profunda y vva hubese pasado sn door n
despedda, sguendo os tonos geros, en os compases de aquea
msca, a pas de as cancones no cantadas, a as montaas
azues de su nostaga? E engma humano de Novas es su
sonrsa caada, su aegra umnosa, detrs de as que una grave
enfermedad atormentaba en secreto su cuerpo y su ama. As o
descrben sus amgos, y as aparece desde sus escrtos ante
nuestra mrada nteror, una sueta degada, eegante, de
sorprendente dgndad, sn un rasgo vugar en su manera, pero
tambn sn nngn patetsmo. Cuando penso en , veo su rostro
benvoo y sero ncnado haca a msca de su muerte, con e
rasgo cautvador de una ternura caada, y veo en aquea
sonrsa cuya duzura aegre es e encanto ms secreto de su obra
y su vda nacabadas.
Los escrtos de Novas, ta como se nos presentan, se dvden
caramente en dos partes: fosofa y poesa. Pero creo que no se e
hace |ustca a poeta s se toma, por e|empo, como fosofa a
mstca y a fosofa natura de os Lehrnge von Sas (Los
aprendces de Sas) o de os Hymnen (Hmnos). Son mucho
ms vaosas como atmsfera, como poesa, y agunos aforsmos
de poeta permten suponer que en e tmo tempo se
aproxmaba conscentemente a su meta. A ado de sus
fragmentos potcos, hasta famosos egados potcos resutan
terrbemente prosacos y artfcaes. En habtaba un ama de
poeta tan espndda, que su traba|o parece ms e encauzamento
y a modeacn de una maravosa abundanca esprtua que una
eaboracn, una nvencn y una construccn. Reamente
ncomprensbes |unto a tantos detaes refnadamente teraros de
su traba|o, resutan a rqueza, a pureza e ngenudad
absoutamente no teraras de sus verdaderas creacones. Ouzs
nngn otro aemn posey un ama potca tan desbordante, y
ste fue vctma de esprtu destructvo de su tempo. Pues
aqueos aos son e verdadero momento de nacmento de
nuestra teratura moderna. Sobre todo Teck es e prmer escrtor
moderno; nngn sgo anteror conoc en Aemana esprtus tan
ges, dgentes y dctes. Con a fundacn de Athenum y
con e surgmento de os saones berneses, comenza a
extenderse entre nosotros a teratura como ago ndependente,
a escrtura como ofco; desde entonces tenemos novestas,
perodstas, charstas, foetonstas y todos esos esprtus grandes
y pequeos, especfcamente teraros. E decado brote de
romantcsmo fue a prmera vctma de este afn de hacer
teratura, os decados comenzos de Novas fueron usados sn
consderacn por os romntcos de moda de os aos vente y
trenta; de este grupo excumos naturamente as naturaezas ms
puras como Echendorff.
Hoy se ha de|ado de escuchar este romantcsmo marchto y no se
conoce ya a enconada ucha contra e romantcsmo como
eemento reacconaro. Pero cuando se observa a aorante
nostaga de nuestros modernos por e arte nuevo, encontramos
precsamente en os crcuos teraros ms |venes acttudes y
afanes, que recuerdan con sorprendente cardad aquea exctada
|uventud terara de 1800.
Ahora tenemos por fn una nueva edcn de Novas. So puede
ser benefcoso que nuestros neorromntcos mdan su fuerza y
su honestdad potca con a obra de este muerto ovdado. O|a
tuvsemos agn poeta que pudese soportar a mrada de esos
grandes y expresvos o|os nfantes! Y o|a muchos ectores
abandonaran toda esa tcnca moderna de ectura y
superfcadad, y se atreveran a sumergrse en esta msterosa
profunddad. Les resutara duce y doorosa como a meoda de
una cancn oda en a nfanca o como e aroma de una for que
amamos de nos en e |ardn paterno y ovdamos durante muchos
aos.
(1900)
Eplogo a <o.alisR)okumente seines %ebens und terbens"
(<o.alisRdocumentos sobre su .ida ? muerte")
Sempre han susctado e nters ms profundo de as
generacones posterores os destnos extraordnaros de hombres
esprtuaes en os que se pone de manfesto que e geno no so
es un asunto de a hstora de pensamento, sno tambn, y sobre
todo, una cuestn bogca. En a hstora de pensamento aemn
moderno as fguras ms nobes de este tpo son Hdern, Novas
y Netzsche. Mentras que Hdern y Netzsche se refugaron en a
ocura cuando a vda es resut mposbe, Novas se refug en
a muerte, y no en e sucdo que en e geno se mpone tan a
menudo, sno que muere, consumndose conscentemente desde
dentro, una muerte mgca, temprana, forecente y
tremendamente fecunda, pues precsamente de este extrao fna
de poeta, de su reacn postva, mgca, excepcona con a
muerte, rrada su nfuenca ms fuerte. Y sta es mucho ms
profunda de o que permte suponer a superfce de nuestra vda
nteectua. Novas so fue entenddo en su tempo por agunos
pocos, y tampoco ms tarde, ncuso hasta hoy, fue grande e
nmero de sus ectores, pero cada ector sero se ha nfamado
profundamente en e contacto con este esprtu maravoso, vta
hasta e pegro, con a nspracn ardente de esta vda: e
conocmento ms ntmo de Novas sgnfca para cuaquer
esprtu destacado una experenca profunda y mgca, a
experenca de a ncacn, de a consagracn a mstero.
Cuando habo de geno como de un asunto bogco, quero decr
que e geno, e hombre extraordnaro en sus e|empares ms
ogrados, tene cas sempre una vda trgca y vve en a uz vda
de ocaso nmnente, o que no tene nada que ver con a teora
pequeo-burguesa de que e geno sempre est reaconado con
a ocura. No, e geno, a vda potencada a mxmo, cae con tanta
facdad en su poo opuesto, en a muerte o a ocura, porque en
a exstenca humana se reconoce como una terrbe desventura,
como un proyecto grande y audaz, pero no de todo ogrado, de a
naturaeza. E geno, reconocdo sn dscusn como e fruto ms
deseado y nobe de rbo de a humandad, no est protegdo de
modo aguno por os mecansmos bogcos, y mucho menos
propagado, ega a mundo en medo de una vda para a que se
converte en uz y meta aorada, y a msmo tempo tene que
ahogarse en ea. Ese es e sentdo de todas as m hstoras y
eyendas de geno que muere |oven, de favorto de os doses
arrebatado prematuramente.
Cuando eemos os recuerdos de poeta Teck y os recuerdos
sencos y conmovedores de Acade |ust sobre e |oven faecdo
Novas, haamos en e tono de estos reatos e eco profundo de
una experenca grande, sagrada y msterosa. Eos ntuyeron que
a, a su ado, haba vvdo y muerto un hombre que en certos
aspectos no consderaban como uno de os suyos, sno segn e
momento como un nge dvno, o como un espectro, pero en todo
caso como un ser marcado por un destno excepcona.
Fredrch von Hardenberg nac en 1772 en a propedad de su
fama y mur en 1801, despus de que agunos aos antes
hubera perddo una nova de qunce aos y de que segura en a
muerte se hubese convertdo para en una dea famar. Mur
de tubercuoss, pero qu nos dce esto? Tambn otras personas
mureron |venes de tubercuoss, os propos hermanos de Novas
tuveron este destno, pero so de , so de su tumba emana
esa mgca atraccn, so no sufr a muerte, sno que ngres
en ea como un rey desterrado que regresa a su paaco desde
e|anas y grses terras.
Novas ha de|ado a obra ms extraa y msterosa que conoce a
hstora de esprtu aemn. As como su vda breve e nactva
haca afuera da a mpresn de una extraordnara rqueza y
parece haber agotado toda sensuadad y toda esprtuadad, as
runas de esta obra muestran ba|o una superfce caprchosa,
encantad oramente forda todos os absmos de esprtu, de
a defcacn a travs de esprtu y a desesperacn. Novas
sufr su destno conscente y con fe, conocedor de su trageda y,
sn embargo, por encma de ea, ya que su regosdad creatva e
permta vaorar a muerte en poco.
Han quedado sus obras, sempre edas por pocos, sempre para
estos pocos una puerta haca o mgco, sgnfcando ncuso e
enrquecmento de una nueva dmensn, y agunos de sus
poemas se han vueto ncuso popuares y son cantados por a
comundad an hoy os domngos en as gesas protestantes.
Pues a travs de Scheermacher agunos de os poemas regosos
de Novas han entrado en os bros de canto de a gesa, y an
hoy agn pastor protestante predca sus paabras domncaes
habtuaes sn sospechar a cercana de pegroso fuego de estos
versos.
Ha quedado, adems de su obra terara, a conmovedora y
apasonante eyenda de su vda como a snteron agunos amgos.
Presentar os documentos autntcos de esta vda en una buena
seeccn es e ob|eto de nuestro bro.
(1924)
Hil!elm $einric! Hackenroder
1''*R1'9=
$er(ensergiessungen eines kunstliebenden :losterbruders"
(E-usiones de un mon3e amigo del arte")
Las Efusones tenen por autor a Whem Henrch
Wackenroder, nacdo en 1773 en Bern y muerto a e 18 de
febrero de 1798, amgo predecto y tempranamente desaparecdo
de Teck. Wackenroder, de que no poseemos, aparte de a
pequea obra ctada, ms que agunos ensayos en as
Phantasen ber de Kunst (Fantasas sobre e arte) de Teck y
agunas cartas, es |unto a ms mportante Novas, seguramente
e fenmeno ms tpco de romantcsmo temprano aemn. Su
carcter rco, decado, dct, demasado bando y sensbe, su
|uventud corta, transcurrda en un sufrmento y una renunca
nteror estres, su amstad carosa ardente, sentmenta, cas
femenna con e ms frvoo y g Ludwg Teck todo esto es
especfcamente romntco y nos muestra tanto e ado grato,
profundo y fno, como e ado enfermzo y db de un carcter y
una vda romntcos.
Las Efusones tenen para nosotros, |unto a a personadad
extremadamente encantadora de Wackenroder, su prncpa
nters y vaor como documento de esprtu romntco en
contraposcn a esprtu de sgo XVII. En ugar de a razn
aparece e sentmento persona, en ugar de a teratura artstca
fogca-antcuara, e entusasmo de una contempacn ena de
amor. A eso se aade como eemento mportante a afcn a a
msca como arte ms absouto, unversa, es decr ms
romntco, y e amor fervente a pasado aemn, a gtco y a
Durero, undo con una ncnacn ena de ntucn a esprtu
medeva y una smpata cas coqueta por e perfume de ncenso y
por a paz monaca. Pero o que ms tarde, especamente con
Fouqu se vueve nsoportabemente artfca y anodno, est
sentdo aqu con frescura y decadeza y respra e aroma emotvo
de un prmer amor.
Las notas postvas sobre artstas y obras en a medda en que as
de Wackenroder, apenas tenen vaor para nosotros,
comprensbemente, pues exste entre y nosotros un sgo de
hstora de arte. Pero e sentmento, e sumergrse personamente
en obras de arte antguas, a convccn de que e goce artstco no
sgnfca un conocmento racona, sno una experenca y un acto
creatvo son absoutamente modernos. Tambn es nteresante y
sugestvo ver cmo Wackenroder sucumbe a poder mgco de
Leonardo da Vnc, como nosotros, y cmo trata a tentas de
abarcar admrado e mstero de esa enorme personadad.
(1904)
E querdo, decadamente aromtco, brto de Wackenroder
procede de una buena y umnosa poca de a teratura aemana,
se encuentra fraternamente |unto a Novas y Teck. Para nosotros
resuta esto ya como un paraso e|ano: aque tempo de
entusasmo, de os sueos y a entrega fervente, aquea
esprtuadad entusasta de romantcsmo |oven. Y sn embargo, se
remonta mucho ms e|os, es so un refe|o, y e que sgue su
amada angustada es conducdo desde toda nuestra teratura
faaz a as correntes esprtuaes de a Edad Meda. Donde
encontramos todo o que nos fata hoy: fe, mora, orden, cutvo de
ama. Y a, en nnguna otra parte, tenemos que enazar para
acanzar o nuevo que buscamos. La Edad Meda crstana es como
e esprtu de Asa, una de as fuentes orgnaes que buscamos por
camnos seputados, por a tnta de mprenta y as paabreras
profesoraes.
(1924)
E1B1,1 $o--mann
1''GR1=22
Va mucho de hoy a aque tempo en que e nombre de Hoffmann
estaba en a boca y sus bros en as manos de todos. Se ha
perddo a sensbdad para e esto brante, superor, rnco y
a mezca sut de o cotdano y fantstco, cuyos grandes
maestros fueron Ludwg Teck y E.T.A. Hoffmann. De todos modos
se comprende me|or a prdda de nters por Teck que e
abandono de Hoffmann. Pues mentras que aqu, a pesar de toda
a suteza, carece de fuerza, y su decada rona so saben
entendera en toda su pureza os verdaderos entenddos, as obras
de Hoffmann combnan con tanta fuerza y acerto a fantasa
encendda y e arte narratvo reasta, que a ectura ofrece raros
paceres a os ms ampos crcuos de ectores. Teck es
conversador e rnco, Hoffmann es narrador y humorsta. La
comparacn termna aqu, pues para a fuerza demonaca con que
Hoffmann rena sobre o fantasmagrco y terrbe, o espantoso y
emoconante, sobre todos os horrores de un mundo fantstco
pavorosamente dstorsonado y, sn embargo, orgncamente
vvo no ofrece Teck equvaentes n squera parecdos. De autor
de os Nachtstcke (Pezas nocturnas) se cuenta que, a veces,
cuando escrba de noche sus nquetantes obras, os demonos
creados por msmo o asataban con ta espanto que, huyendo
de su propa fantasa, tena que taparse os o|os e nterrumpr e
traba|o.
(1900)
%ebensansic!ten des :aters Murr"
(%as opiniones del gato Murr")
Este ncrebe Kater Murr es hoy todava muy regoc|ante y su
fosofa no est antcuada. Como es sabdo, e Kater Murr es un
bro dobe, no so contene as fantstcas opnones de fosfco
gato, sno tambn, en casuaes ho|as de macuatura, a hstora
de drector de orquesta |ohannes Kreser, y ste es sn duda e
persona|e ms asombroso, msteroso, e nsprado de toda a obra
terara de Hoffmann. Todo o que e romantcsmo aemn ha
dcho sobre a msca es superado por e esprtu musca sagrado
de este persona|e, de este magnfco Kreser a que nunca
podremos amar bastante. E |oven Robert Schumann y e |oven
Rchard Wagner se entusasmaron y haaron en una nagotabe
fuente de consueo, comprensn y entusasmo. Aunque Hoffmann
no hubese escrto ms que as casuaes ho|as de macuatura,
que aad en fantstco desorden a su Kater Murr, sera uno
de os ms grandes escrtores aemanes. Hubo dcadas en as que
nade hubese pensado que cosas como e Kater Murr podan
sobrevvr agn da a e|rcto, a a monarqua y a a ndustra
bca aemanes; y sn embargo as ha sdo.
(1923)
BagebKc!er"
()iarios")
Estos apuntes descubren sentmentos extraordnaramente
decados y, a veces, su pubcacn nos mpresona como una
profanacn. Pero quen ame reamente a autor de Godene
Topf (E puchero de oro), amar de todo corazn este voumen
de daros. Prmero hay que famarzarse con e texto, porque
estas ho|as no fueron escrtas verdaderamente para ser
pubcadas. Las notas ms secas sobre asuntos de dnero, cartas,
vstas a teatro, todo resumdo en un esto de agenda, aparecen
con a msma prsa, abrevacn, desorden y despreocupacn,
|unto con as experencas sentmentaes ms decadas de hombre
y de artsta, efusones voentas, amentos conmovedores. A veces,
brando framente sobre e torbeno de as pasones a
autoobservacn extraamente cara de gran artsta, fro y severo
hasta e cnsmo aparente. A scogo estas ho|as e dan, en su
breve sncerdad, muchsmo.
(1916)

Estos daros desusonarn a ector gooso, no estn en absouto
escrtos para o|os de ectores o para un pbco, y con su brusca
brevedad y su esto teegrfco eno de ausones, se sustraen a
nters superfca. Tanto ms encontrarn en eos e nvestgador y
e verdadero amgo, pues contenen en su rpdo y voento
babuceo a conmovedora hstora de un corazn y un artsta.
Hoffmann es una naturaeza que sempre es mportante y
seductora para aqu que se sente atrado por ea, contene
absmos sobre os que nos detenemos una y otra vez en
afectuosa medtacn. Por certo, estos rcos apuntes demuestran
caramente en muchos pasa|es, e artsta tan conscente que era
Hoffmann, y pgnas que en prncpo parecen de un nters
competamente prvado, nforman sobre cuestones
mportantsmas de a pscooga de artsta. Este bro no es nada
para os ndferentes, para os amgos es un tesoro.
(1919)
,c!im .on ,rnim
1'=1R1=*1
+lemens 2rentano
1''=R1=#2
)es :naben Hunder!orn"
(El cuerno encantado del muc!ac!o")
Des Knaben Wunderhorn, a coeccn ms popuar e nfuyente
de cancones popuares aemanas que se haya hecho nunca, ha
cumpdo unos cen aos. La famosa recopacn se pubc como
traba|o con|unto de os poetas Achm von Arnm y Cemens
Brentano en tres vomenes entre 1805 y 1808, y fue a prmera
recopacn mportante de este tpo en Aemana; de os
coecconstas de cancones popuares anterores nos nteresa
so Herder, cuyos Vokseder haban sdo pubcados en
1778/79, pero en su mayor parte contenan transcrpcones de
cancones popuares extran|eras.
E estudo entusasta de os monumentos de pasado aemn se
haba convertdo desde Herder y desde os estudos de
Estrasburgo de Goethe en un eemento cutura de que se
decaraban partdaros con apasonada concenca os poetas de
|oven romantcsmo. As como Arnm y Brentano rastrearon as
cancones popuares, Teck estud os antguos cuentos popuares
aemanes y os hermanos Grmm coecconaron con centfca
concentracn sus eyendas y cuentos. E Wunderhorn y a
coeccn de cuentos de os hermanos Grmm son os resutados
ms sgnfcatvos de este nters por e pasado y e ama popuar
aemanes. Los frutos ndrectos no son menos vaosos, son ncuso
nconmensurabes, pues en aque nuevo nters despertado por e
esprtu de medevo aemn estn as races de as ms beas
obras teraras aemanas de aquea poca, desde e Fausto de
Goethe, hasta as cancones de Uhand y Echendorff.
E Wunderhorn no puede ser hoy o que fue para a poca de
hace cen aos. E traba|o de os dos |venes edtores se basaba en
entusasmo y autntca entrega, pero a redaccn de os textos y
a seeccn de as cancones de|aba mucho que desear.
Especamente Arnm no traba|aba con sufcente rgor. Desde
entonces se han pubcado numerosas coeccones vaosas basadas
en un traba|o centfco, en prmer ugar a gran antooga de
cancones popuares de Uhand, uego os bros mportantes de
Bhme, Lencron, Schade y muchos otros. Pero sgue fatando
una seeccn reamente popuar de me|or patrmono rco de
puebo, un Wunderhorn moderno con a frescura de antguo,
pero con textos verdaderamente rreprochabes y una seeccn
rgurosa. Hace agunos aos se pubc en Bern e Lndenbaum
(E to), e bro me|or traba|ado de este gnero. Una seeccn
de cancones popuares ms ampa, reazada segn os prncpos
estrctos de Lndenbaum no exste todava. Numerosos ntentos
de este tpo se han hecho de una manera ms o menos detante.
As que e Wunderhorn sgue sendo ndspensabe y no ha sdo
susttudo por nada. Aunque muchos de sus textos estn
deformados, aunque de muchos hemos conocdo versones ms
antguas, ms puras y beas, e bro como con|unto sgue eno de
vda
18
.
(1913)
Espero no tener que decr nada sobre a propa obra a os
ectores. Se trata sn duda de uno de os bros ms beos que
exsten en engua aemana, y cuanto ms se ha nteresado a
cenca desde entonces por estas cancones popuares, pubcando
edcones y antoogas ms perfectas, ms tranquamente
podemos dsfrutar no so de as cancones, sno tambn de os
magnfcos autores Arnm y Brentano, que con tanta frescura y
entusasmo se puseron manos a a obra, que vveron a pasn y a
pcarda, que ntervneron en a redaccn de as cancones y que
competaron audazmente o que no comprendan o o que es
pareca ncompeto. La |uventud sopa por todo este bro
maravoso encabezado a cabao por e gero muchacho con su
cuernecto; todo parece brotar y germnar y nos parece or a os
dos |venes autores rerse y cantar en su aegra de
descubrdores.
(1909)

18
De epogo a una seeccn de Des Knaben Wunderhorn.

+lemens 2rentano
1''=R1=#2
%as obras de 2rentano

Hay grandes poetas que son desconocdos y otros que son
ncomprenddos. La dferenca es esta: os poetas desconocdos son
edtados y edos poco, pero sobrevven comprenddos y querdos
en un pequeo crcuo de dscpuos fees. A estos poetas
pertenece Novas, perteneceron hasta hace poco Hdern y |ean
Pau. Los poetas ncomprenddos tenen nombres famosos, pero no
so no son edos por e puebo, sno que tampoco son
saboreados n comprenddos verdaderamente por os conocedores
profesonaes, os hstoradores y fogos; sobre eos se een en
as hstoras de teratura paabras crcunstancaes que unos
copan de os otros.
Entre estos ncomprenddos se cuenta desde hace cen aos
Cemens Brentano. Su vda y su obra se dvden en dos mtades
desguaes entre as que se encuentra su conversn. N a vda
regosa de Brentano tardo y devoto fue entendda por nuestros
crtcos, n a atente, pervertda de su prmera poca profana,
gena. Tambn Afred Kerr ha fracasado en este aspecto en su
cebre bro sobre Godw. Cosas ms acertadas e ntegentes
que y que todos os hstoradores protestantes d|o e |esuta
|.B. De sobre e ama de Brentano, pero a e fat e verdadero
nters por e creador y artsta Brentano.
Los dos Cemens, e |oven mpetuoso y e ve|o devoto, sguen
conservando sus rostros que a pesar de toda a cas grotesca
dversdad tenen en comn e rasgo ms mportante: tanto e
comedante gena Cemens como e rgdo y desusonado
pentente contempan e mundo con profunda y fantasmagrca
extraeza, nnguno de os dos se sente a gusto en . Uno se
bura de , e otro o huye pero ambos vven en otra readad que
a nuestra, y entre nosotros no encuentran patra.
(1921)
Friedric! Lottlob Het(el
!acia 1''9R1=19
)ie <ac!tAac!en des 2ona.entura"
(%as .igilias de 2ona.entura")
Ba|o este ttuo ha crcuado durante unos cen aos en a
teratura aemana, pubcada en 1804 por prmera vez y sn haber
penetrado nunca en crcuos ms ampos, una pequea curosdad
de romantcsmo temprano, que os amgos ms apasonados de
nuestro romantcsmo conocan desde haca agunos aos ba|o
una forma geramente mutada a travs de os
Lteraturdenkmer des 18 und 19 |ahrhunderts (Monumentos
teraros de os sgos 18 y 19). Desde sempre se consder
como autor a fsofo Scheng en vrtud de suposcones ms
antguas y debdo, en un prncpo, a pseudnmo Bonaventura
(utzado una vez por Scheng en 1802). Fue Dthey e que puso
enrgcamente en duda esta paterndad terara y ahora Franz
Schutz ha descuberto a verdadero autor en e ovdado Fredrch
Gottob Wetze, poeta y perodsta aprecado por Hene y que
mur en 1819 en Bamberg.
Todo esto no es precsamente exctante y poco nos nteresara a
os que no somos centfcos, s as Nachtwachen des
Bonaventura no fuesen una pequea peza muy caracterstca y
vgorosa de romantcsmo temprano aemn. Se encuentra por
competo ba|o e sgno de Shakespeare, respra ya
conscentemente e are, entonces nuevo, de Ofterdngen y
de Godw, y recuerda a|ean Pau, aunque tene todo e bro y e
temperamento de a poca de Sturm und Drang y Ugono.
Esta mezca, aunque quz no sea un caso nco, es en todo caso o
bastante nteresante y expresva como para cautvarnos, una
mezca de pasn e rona, de extravaganca y seredad anheante.
Sueos y fantasas nocturnas de un esprtu gena y desgarrado
que |uega con as mscaras hasta que en e espe|o descubre os
propos rasgos con a rgdez de a mscara. Su hstora (que
caada y ocuta serpentea como un ro estrecho entre as rocas y
os bosques que amonton arededor) es a de un perodsta que
es poeta, y es tambn a hstora de rnco, en cuya ama se
amenta una voz ovdada por a nocenca perdda de pensamento
ngenuo y nea.
(1910)
tend!al
1'=*R1=#2
Como pred|o e escrtor francs Stendha (Henry Beye) hace cas
cen aos, sus obras han vvdo en nuestro tempo una
resurreccn. La resurreccn de Stendha de ovdo est unda, a
menos en e rea de a engua aemana, a nombre de Netzsche
que vo en Stendha un precursor congena. Netzsche amaba y
aprecaba en este escrtor sobre todo a acttud romnca, a
concsa fradad de a forma, a acttud domnante y orguosa, su
empeo en evtar e sentmentasmo. Tena con Stendha una
reacn parecda a a que ste tena con e Renacmento taano,
una reacn de amor ntenso muy sobrev a orador, nutrdo de un
profundo rechazo de todas as manfestacones de propo pas y
de propo tempo. De msmo modo que en su susceptbdad y
soedad Netzsche se convrt en antcrstano y antaemn,
Stendha, e hpersensbe, se convrt por antpata a a Franca de
su tempo, especamente apostnapoenca, en un detractor de os
franceses. Ambos tenen en comn sobre todo a nostaga ardente
de o heroco, nacda en parte de resentmento.
Stendha escrb mucho sobre s msmo; exsten voumnosas
confesones suyas; como Netzsche, snt que su dstnta manera
de ser era tanto una dstncn como una trageda y se esforz en
de|ar en cen formas una |ustfcacn de su manera de ser y de
pensar a a posterdad.
Con razn sus dos grandes noveas E ro|o y e negro y La
Cartu|a de Parma son sus dos obras ms conocdas y querdas.
ncamente uno soo de sus otros bros, Sobre e amor ha
encontrado en e ms estrecho crcuo de os stendhaanos
ectores que o preferen ncuso a aqueas obras. Estas se pueden
coocar ba|o un trmno genrco, son os tres bros en os que
Stendha defne un dea de amor. Y e reato de amor de Sore
por Mme. de Rena en E ro|o y e negro y e de Fabrco y Cea
en a Cartu|a son, de hecho, dos de as hstoras de amor ms
beas, entraabes y conmovedoras de a hstora unversa,
Stendha e romntco secreto, e sensbe desconfado, a que e
gustaba ocutarse detrs de a rona y a fra razn, no tene en su
vda otra fe que a fe en e amor, en a posbdad de una pasn
heroca, sn mtes entre e hombre y a mu|er. De msmo modo
que buscaba ardentemente esta pasn en su vda, a buscaba en
as obras teraras de todos os tempos, sobre todo en os
documentos de Renacmento taano, y esta pasn dea, este
amor que devoraba todo o dems, capaz de cuaquer sacrfco,
fez en cuaquer sacrfco, o represent dos veces en aqueas
dos grandes noveas con fuego y con una pureza maravosa. Estas
dos hstoras de amor consttuyen a cumbre de su arte y su
sentmento. Una tercera hstora seme|ante estaba preparada e
ncada maravosamente en Lucen Leuwen, pero se qued en
fragmento.
En cambo Lucen Leuwen se convrt en una novea potca de
a Franca de despus de a revoucn de |uo, a cuyos numerosos
paraesmos con a stuacn actua de Aemana aude uno de os
edtores, y con razn. Sn embargo, a poeta Stendha e fata frente
a a potca o que hace tan ardentes, a pesar de su engua|e fro,
sus narracones puramente scogcas: a fe. En a Franca potca y
soca de su tempo Stendha so vea decadenca y
descomposcn, e pensamento de a revoucn, a soberana de
puebo nunca cobraron vda para . Por eso Leuwen se estanca
en una descrpcn de tempo, pesmsta aunque muy ngenosa.
Caracterstca de Stendha, este sotaro desconfado y
desdeoso, es tambn su reacn con Napoen a que dedc un
bro maravoso. Descubr su entusasmo por Napoen despus
de su cada y no o reconoc pbcamente hasta mucho despus
de su desaparcn. Vea en , en cuanto se retr de escenaro
munda, una encarnacn de su dea secreto, ardente, vea en
o que e fataba tan doorosamente a su tempo y a mundo que e
rodeaba: a posbdad de herosmo.
Por encma de os vaores permanentes, cscos de aqueas dos
noveas, a obra de Stendha contene para e ector
scogcamente desperto una nfnta cantdad de eementos
sorprendentes y decosos. Estas obras escrtas ba|o numerosos
seudnmos estn enas de confesones secretas, de auto
|ustfcacones; son un mcrocosmo sumamente orgnco,
rgurosamente equbrado, en cuyo centro se encuentra e ama de
Stendha, ama sumamente sensbe, sumamente voube,
temerosa, desconfada, secretamente orguosa de un
ncomprenddo y neurtco que constantemente tena que
defenderse de mundo y de s msmo, para que su dstnta manera
de ser, su snguardad no fuesen tomadas smpemente como
enfermedad y extravaganca. Ouz nunca un sotaro gena haya
te|do e mto de su ama con tantos hos y tantas caves como
Stendha, en esto recuerda a menudo a Netzsche y tambn a otro
sotaro que por o dems es su antpoda: Kerkegaard.
La vda tene sempre razn. La hstora de|a aparentemente
desaparecer sn pena n gora mes de vaores, pero tambn
arrebata sempre o vaoso a ovdo. As e ovdado Stendha es
hoy uno de os grandes autores europeos y conoce gran cantdad
de reedcones, traduccones y bografas. Una parte de su obra
ser nmorta.
(1922)
>talienisc!e <o.ellen und +!roniken"
(<o.elas ? crnicas italianas")
Aqu conocemos un ado sumamente caracterstco de gran
escrtor Stendha pues e profundo entusasmo por e humansmo y
e modo de ver as cosas de Renacmento, nace en , e
desusonado partdaro de Napoen, de un sentmento ms
profundo, de un conocmento de su ser ms ntmo que se senta
asqueado de esprtu francs a a moda en su tempo. La forma
que tena Stendha de estudar y utzar ve|os manuscrtos de
crncas taanas, es caracterstca de toda su creacn, y sempre
se anza, en rotunda dscrepanca con e esto y a moda de
entonces sobre as manfestacones ms crudas, y menos
sentmentaes de un sentmento de a vda ngenuo y domnante.
Agunas veces domn este esto magstramente como novesta,
como en e desgracadamente nacabado Chevaer de Sant-
Ismer, una de as noveas ms audaces y vvas de toda a
teratura francesa. Pero tambn en aqueas obras, que soamente
son traduccones y adaptacones de antguos manuscrtos, se
manfesta a msma vountad eststca nfexbe. A travs de este
voumen se ampa de manera esenca nuestro conocmento
actua de Stendha.
(1921)
2ettina 5on ,rnim
1'=4R1=49
La hermana de Brentano, Bettna, uno de os temperamentos ms
extraos y apasonados de toda a teratura aemana, tambn ha
estado a punto de ser ovdada. Ahora acanza una edcn
competa de sus escrtos, que promete pubcar cosas
competamente desconocdas. Los cuatro vomenes aparecdos
hasta ahora contenen a Gnderode, e Frhngskranz
(Lacorona de prmavera) y Goethes Brefwechse mt enem
Knde, as tres obras ms famosas de esta escrtora caprchosa. En
estos maravosos y chspeantes bros de cartas, en os que cada
pgna nace de nstante ardente, vvo y exctado, se puede
aprender ms sobre e amado esprtu romntco, que en os bros
de muchos profesores. Pero este esprtu romntco no es para
nosotros en absouto una cuestn hstrco-erudta, sno en
cuestn sumamente actua, porque a, en e romantcsmo,
vemos e tmo gran mpuso de esprtu aemn antes de tempo
de a materazacn y trvazacn, y con aqueos |venes,
ardentes y nostgcos esprtus de os autores romntcos a
|uventud nteectua de a Aemana actua se sente unda por
numerosos vncuos. Bettna, desde uego, no tene a grandeza de
su hermano, n a profunddad de Novas, pero posee todo e
aroma de aque tempo y aquea atmsfera, refuge y chspea
haca todas partes y cada pgna de sus bros est ena de
|uventud, de entusasmo, de duce ocura, de eufora.
(1921)
)ie LKnderode"
(%a LKnderode")
Karone von Gnderode (muerta en 1806) es famosa por e
trgco destno amoroso y su fn. E sucdo de a bea e
ntegente muchacha fue e fna de una reacn amorosa
scogcamente compcada con Fredrch Kreuzer, e fogo de
Hedeberg. En su poca ocup, como escrtora y personadad
ena de temperamento, nqueta y cuta, una poscn snguar y
destacada en e trato con sus ms destacados contemporneos.
Pero a amstad ms profunda y entraabe de su vda fue a que
tuvo con Bettna Brentano, y sta e erg a su manera un
monumento en e bro De Gnderode. Es certo que este bro
curoso nos permte conocer ms a Bettna que a Gnderode.
Como en Goethes Brefwechse mt enem Knde. Bettna
converte de manera muy persona e matera epstoar exstente
en un ntercambo potco-nteectua, en una hstora epstoar de
ama y de a amstad medo rea, medo nventada. En estas cartas
no se deben buscar, a menos que se haga con mucha precaucn,
hechos reaes. En cambo son rcas en nspracn y beeza, y
tambn en verdad nteror vaente; pues a correspondenca
potca no so era e medo expresvo que ms e gustaba a a
naturaeza nquetamente mpusva de a escrtora, sno que
tambn posea un nstnto muy fno, cas advnatoro de o
esenca, o mportante y o caracterstco de as personadades de
su trato.
As De Gnderode es una espece de novea, una expresn
poetzada y gorfcada de a esenca y a beeza de aquea vda
breve, apasonada y apagada en crcunstancas desdchadas.
(1904)
Lo que est eno de vda puede permanecer ocuto durante
mucho tempo, pero no puede ser destrudo, sempre vueve a
sar a a uz. Y as obras de Bettna estn enas de vda, ms que
a mayora de as obras que se escrben y een hoy. Su fantasa
desenfrenada, rca y ma|estuosa, su ntensa capacdad de
entusasmo y de amor, su vaor ntrpdo, su profundo sentdo de
a bondad, su sed de entrega, de autosacrfco arden con ta
veracdad en todas sus obras que a su ado podran ovdarse por
fn as extravagancas y os |uegos de su caprcho. Tampoco es una
casuadad que a obra de esta mu|er gena resucte precsamente
en a Aemana actua, porque en esta obra y precsamente en
escrtos cas ovdados como os Dmonengesprche (Dogos
demonacos) trata de probemas de os hombres y a humandad
que hoy vueven a tener una actuadad paptante.
(1923)
;osep! .on Eic!endor--
1'==R1=4'
La fama de os barones von Echendorff, procedentes de Bavera,
se haba extngudo cas en e sgo XVII, cuando uno de sus
descendentes se estabec en Sesa. A, en e casto de
Lubowtz en Ratbor, vno a mundo e escrtor |oseph von
Echendorff, segundo h|o de sus padres, e 10 de marzo de 1788.
Su padre, sdo y respetado propetaro, posea a cutura de a
arstocraca de su tempo, vst a unversdad, hzo va|es
bastante ampos, srv unos aos como ofca y deb de ser una
persona y un padre bueno, ntegente y cabaeroso, sus h|os se
sentan undos a por un caro eno de respeto. De a madre se
dce que era una beeza y que braba en casa y en socedad por
su agdad nteectua, esprtu emprendedor y energa, amaba a
aegra, a vda soca, os nvtados. E escrtor deb de pensar en
ea a crear agunas de as gentes dueas de casto de sus
noveas.
Lo que determn ms tarde su carcter provene de esta fama y
esta patra campestre rca en bosques: e amor a a ensoacn y a
a poesa, a pasa|e y sobre todo a bosque, a fe catca y a
pureza de un corazn decado, ben educado y dstngudo.
Adqur ya en edad temprana conocmentos ngstcos y
teraros ms que ordnaros, estud atn, poaco, francs y
espao, y mostr ya cuando era muchacho en daros, cartas y
agunos poemas un taento forma gero, agradabe, que tenda a
|uego y que no hubese estado desprovsto de pegros, s su
carcter nobe, cabaerosamente puro no e hubese preservado de
a vandad y ambcn terara.
Echendorff estud en Hae, donde entr en contacto con e
crcuo romntco de os Steffens y Teck, dsfrut pronto a dcha
de va|ar con desahogo qut como pocos entend y cant, y en
sus aos ms mpresonabes vo una buena parte de mundo. En
Hedeberg, donde prosgu sus estudos, conoc a Arnm,
Brentano y Gorres, y fue pronto un membro de este grupo
gena, pero nfuencas teraras fuertes no e|erceron sobre
ms que Arnm y as cancones de Wunderhorn. Vsta desde
fuera, a poca de estudante que e toc vvr era ms |uergusta
que erudta. En os apuntes sobre aqueos aos se encuentran
pasa|es como este: Era reamente conmovedor ver cmo en os
audtoros repetos, en a atmsfera sofocante de ms terrbe
aburrmento, profesores y aumnos uchaban desesperadamente
con e sueo... o E vaor ntrpdo sempre dspuesto era a
vrtud cardna de estudante, a musa era su dama, e pequeo
burgus e dragn de m cabezas que a mantena
gnomnosamente su|eta, y contra e que sempre estaba en
guerra con e puo, a astuca y a bura. Y as como
precsamente entre parentes estaa a menudo a ms feroz
rvadad, todo e odo se drga aqu especamente contra os
aprendces artesanos. Sempre que stos aparecan en a amada
pedra ancha (a modesta precursora de a acera actua) o
ncuso se atrevan a entonar cancones estudantes eran
puestos a a fuga nmedatamente. S consttuan una mayora
demasado mportante, sonaba e grto de guerra: Burschen
heraus! (Burschen fuera). Entonces saan de todas as puertas,
sn preguntar por e motvo n a causa, estudantes con espadas y
garrotas, y con e auxo, que acuda de a parte contrara no
menos pendencera, creca a refrega paso a paso, una densa
povareda ocutaba a amgos y enemgos, os perros adraban; as
os contendentes se revocaban a menudo en pena noche por
caes y cae|as y por todas partes se asomaban gorros de dormr a
as ventanas y a veces se vea tambn detrs de os crstaes
aguna cabecta de cabeos ensort|ados asomada con temerosa
curosdad.
Un va|e a Pars puso fn a a poca de estudos. Durante aqueos
aos Aemana estaba revueta y Prusa haba sdo cas destruda,
s no e |oven poeta se hubese ncorporado a servco de Estado
prusano, o tradcona y natura. Ya conoca Bern, haba asstdo
como nvtado a as conferencas de Fchte y haba conocdo e
teatro.
En cambo se fue a Vena, hzo sus exmenes de Estado y vv
a durante agn tempo en contacto con Fredrch Schege, Con,
Krner y e pntor Phpp Vet, hasta que en febrero de 1813 a
movzacn de rey de Prusa o am tambn a a as armas.
Durante a guerra de beracn pertenec a cuerpo de
vountaros de Ltzow. En e ao 1814 se trasad, recn casado,
a Bern y poco despus pubc su prmera novea Ahnung und
Gegenwart (Presentmento y presente). Caadamente, pues e
bro apenas fue tendo en cuenta, se cooc |unto a os romntcos
ms destacados. E maravoso y fantstco bro, por certo su
narracn ms prxma a a readad de su tempo, no acanz
nunca a popuardad, pero en a hstora de a teratura e ao de
su pubcacn es una fecha mportante, pues e prmer bro de
Echendorff contene un gran nmero de poemas, entre eos
agunos de os me|ores. La msca de estas prmeras cancones se
proonga a travs de toda su obra terara: un mundo cabaeroso
e dco, modesto pero puro y entraabe en e que a meoda
pesa ms que e pensamento, y cuya tca es a pedad.
Echendorff nunca sgu una moda, nunca ntent reazar proezas
mpropas de su taento, nunca se hzo e nteresante. Entre os
temperamentos genaes y voentos de agunos de sus
compaeros romntcos se encuentra amabe, sencoso y
sonrente como un nvtado de campo, un poco desconcertado por
e tra|n, pero seguro de su propo ser y su propo vaor, y fe a su
amor nnato, e amor a a paz, a a naturaeza y a una vda como a
que haba conocdo en su |uventud en e casto de Lubowtz. As
fue sempre, y como en a segurdad ensoada de su corazn
nfant haba encontrado, ya en sus prmeras obras, su propo
tono totamente puro, apenas se puede habar en su caso de una
evoucn terara. A aque prmer bro sgueron con os aos
noveas cortas y poemas, una segunda novea y agunos ntentos
dramtcos, y poco a poco o que en a nmedatez de a |uventud
haba brado, sonaba ms cansado y veado por a nostaga de
pasado; a regosdad adqur tambn ago ms de mportanca,
no fue nunca una regosdad conscente y cudada, tampoco fue
mstca o asctca, armonzaba fraterna e ngenuamente con su
amor a bosque y as excursones.
Cuando Echendorff, tras una arga actvdad de funconaro, mur
en 1857, era un ser anacrnco, aunque muchas de sus cancones
vvan en os corazones de a |uventud. Y ms tarde fue archvado
y ovdado con todos os romntcos y desaparec en a marea de
pasado, de a que so puede vover a surgr o vvo y de agn
modo perfecto. Pero he aqu que a obra de este humde era
vva, era perfecta, y resurg de povo y de ovdo, vve entre
nosotros y tene an e ve|o, duce y puro sondo mentras que
tantas ceebrdades ms brantes de ayer y anteayer han
desaparecdo sn de|ar huea.
Ya antes se pona raras veces en duda que as cancones de
Echendorff perteneceran a patrmono mperecedero de a
teratura aemana. Yo as he odo de muchacho cantar cen veces
por coegaes y muchachas de puebo, por estudantes y sodados,
y tambn as he cantado, se haban convertdo en cancones
popuares: O Ter wet, o Hhen (Oh ampos vaes, oh
aturas), In enem khen Grunde (En un vae fresco) o
Wer hat dch du schner Wad (Ouen te tuvera hermoso
bosque). Nuestros grandes compostores de cancones desde
Schumann hasta Hugo Wof y os mscos actuaes han dsfrutado
una y otra vez con sus cancones. Entre os compostores de hoy
nnguno ha escrto cancones de Echendorff tan bontas como
Othmar Schoeck.
Con os aos y as generacones se ha demostrado que tambn
a prosa de Echendorff es nmorta, que sobre nosotros acta de
manera dferente pero con a msma fuerza y e msmo encanto
que sobre a generacn de 1820 y 1840, que posee una maga
aegre, vvfcante y una beeza musca ndestructbe. Los |ucos
de os hstoradores de teratura sobre Echendorff eran hace
sesenta, setenta aos mucho ms escptcos que hoy. Nosotros
estamos convencdos hace tempo de que pertenece a os cscos
y vemos que a gua que sus tambn modestos hermanos Uhand
y Mrke ha ngresado en aquea nmortadad que nnguna crtca
puede conmover.
(1945)
,rt!ur c!open!auer
1'==R1=G&
Empec a dedcarme a Schopenhauer ya en aqueos aos de
adoescente en os que Netzsche era m ectura prncpa. A
medda que Netzsche pasaba a un segundo pano me senta
atrado ms por Schopenhauer, sobre todo porque, con
ndependenca de , yo haba adqurdo agn conocmento de a
fosofa hnd.
M dedcacn posteror ms ntensva a esprtu hnd y uego a
chno fue seguramente o que me dstra|o de eer tantas cosas de
Schopenhauer como hubera edo en otro caso; as he tendo en
ms manos muchas veces De Wet as We und Vorsteung (E
mundo como vountad e dea), pero soamente o he edo una vez
en su totadad y consecuentemente. En aos posterores, cuando
empez a atraerme ms y ms a hstora, me encontr a menudo
con hueas de Schopenhauer y con os resutados de su nfuenca;
especamente en aque autor a que admro como a mayor
hstorador aemn, |acob Burckhardt.
(1938)
LesprQc!e"
(+on.ersaciones ")
Muchas de as ancdotas sobre Schopenhauer se han convertdo
cas en patrmono popuar, por e|empo aquea de cmo una
maana no e caban os zapatos. De pronto e resutan demasado
pequeos, furoso ama a zapatero que os haba hecho, se que|a
y protesta, y ste se re de , pues ha confunddo smpemente e
zapato derecho con e zquerdo. Ancdotas parecdas, y chsmes,
abundan en e bro, pero tambn conversacones enas de datos
vvos sobre a fuerte personadad de Schopenhauer, sobre su vda
cotdana, sus ecturas, sus recuerdos de Wemar y Goethe, su
admracn por Kant. |ucos drstcos y groseras, ocurrencas
dvertdas, rona gruona y a veces humor puro y beo, una
memora exceente, tambn para cosas nsgnfcantes, un poco
de teatradad temperada por una doss de autorona: stos son
os rasgos prncpaes de estas manfestacones de su vda.
(1933)
Lustar c!Aab
1'92R1=4&
agen des klassisc!en ,ltertums"
(%e?endas del mundo antiguo cl7sico")
Aqu podemos deambuar tranquamente por e pas de os gregos
y troyanos sn de|arnos confundr por as pendencas y as ntrgas
de os fogos, y eer en buen aemn, sn notas n comentaros a
descrpcn de a ra de Aques y a desgraca de Icaro. E poeta
suavo cuyos poemas hemos de|ado a un ado y ovdado
expermenta en este hermoso bro de eyendas, que todo
estudante de atn debera poseer y conocer me|or que e Ptz
grande o pequeo, una nmortadad ganada a puso, sn rudo,
confortabe, que muchos no hubesen credo posbe en este poeta
demasado apcado y que, a pesar de todo, se confrma en
senco.
(1910)
,nnette .on )rosteR$Kls!o--
1'9'R1=#=
... Ouen haya contempado una soa pgna de un manuscrto de
Droste magnar a magntud y compe|dad de esta obra
19
, os
manuscrtos de a poetsa estn todos corregdos una y otra vez.
Pero para e que haya sentdo verdadera curosdad por esta
mu|er extraordnara, esta varantes estn enas de acaracones y
sugerencas. En sotaro aparece esta seorta arstocrtca
soadora y enfermza, en sotaro y an hoy engmtca e
ncomprendda en muchos aspectos. Pero a todo e que tenga
sentdo para a poesa autntca fascnar profundamente esta
ama tmda y a menudo desorentada; por e profundo secreto de
todo arte grande, por a con|uncn de una esprtuadad
extraordnara con una sensuadad guamente extraordnara. La
rqueza sensua de sus poemas, su capacdad para recbr y
transmtr as ms decadas vbracones, os ms fugaces coores,
son tan genaes, tenen una fuerza tan prmtva y una sensbdad
tan depurada que a poetsa se converte en creadora de engua|e
y nuevos sondos y nuevas paabras. Sobre e nstrumento de un
refnamento de os sentdos y una fuerza de doma poco
comunes toca esta ama amenazada, profundamente sufrente,
e canto de su vda, eno de que|a y desafo, de desesperacn, de
eufora y desorentacn. E carcter probemtco de toda a
humandad, a acusacn contra a creacn se haan esconddos
en estos espnddos poemas.
(1925)
;eremas Lott!el-
1'9'R1=4#
19
Se refere a una edcn de Droste reazada por Georg Mer Verag tras
muchos aos de traba|o mnucoso, utzando todos os manuscrtos
dsponbes.
... S queremos comprar en una buena edcn cuaquer obra rara
hstrco-terara, agn bro ertco perddo, o una
correspondenca pubcada ndscretamente, podemos hacero sn
nngn esfuerzo,podemos adqurr esas cosas en cuero y en
pergamno, en pape de tnta y en pape |apons. En cambo, una
sere de grandes autores no ha sdo honrada an por nuestros
edtores con una edcn buena, bonta y sera.
Uno de os que nunca tuvo suerte en este sentdo es |eremas
Gotthef. E cura de Berna, Btzus, aunque no era en absouto
ngenuo, no saba, a escrbr sus hstoras de campesnos, que era
un gran escrtor, pero hoy podramos sabero, a menos por
Gottfred Keer.
Las dfcutades persstrn, a ector extran|ero segur dando
probemas e daecto y a ector moderno, a veta predcadora de
Gotthef, y a ms de uno espantar por competo. Otros, sn
embargo, tendrn ms perseveranca; de msmo modo que suavos
y bvaros een a Frtz Reuter, pueden aprender a eer a Gotthef,
y creo que no cometo nnguna here|a cuando, a pesar de todo m
entusasmo por Reuter, veo en e berns a un hombre de mucho
mayor cabre. Desde uego no es embragador, no da facdades a
sus ectores; es un cura a que no se e pueden escapar os
campesnos de a gesa y que por eso tene tempo para decr
sus cosas detendamente. E hecho de que sea un narrador de
prmer rango y que posea cas cuadades homrcas e mporta
poco; sobre todo es cura y educador de puebo, y donde se
presenta una ocasn frunce e ceo y anza sus sermones en os
que e tono de as frases con os snnmos acumuados o deatan
nmedatamente. Ya a prncpo de Ged und Gest (Dnero y
esprtu), uno de sus bros ms equbrados, a breve y bonta
frase nca degenera en un pequeo sermn nnecesaro, pero a
cabo de dez neas vueve a acordarse de su comenzo: En a
regn de Berna hay agunas gran|as bontas, y as se nca una
de as ms beas obras narratvas de sgo pasado. Ouen sga
eyendo y tenga un sentdo para as obras ben hechas persstr
aunque de cuando en cuando e daecto sea un tanto brbaro o e
cura se perda de nuevo en sermones. Tendr que amar estas
dfcutades y tambn os errores manfestos como es e secreto
de un amor verdadero, y egar a dsfrutar hasta con |akobs
Wanderungen (Las peregrnacones de |akob).
(1912)
Gotthef no es, como se pensa a menudo, un extrao persona|e
de adea con buenas y |ugosas ocurrencas, n un ser especa, un
orgna caprchoso de un rncn perddo de mundo; sno que
Gotthef es uno de os pocos poetas pcos aemanes, uno de os
muy escasos escrtores de sgo pasado, en os que se ha
expresado de una manera perfecta y pura y rca un trozo de
mundo, una undad popuar. Sus escrtos son ndestructbes y
perdurarn, cuando nuestras obras actuaes so sean ctadas
como especadades. Por estos bros pasan e aento y as races
de todo un puebo, de un puebo aemn, y en sus pgnas no haba
un ndvduo soo, sno e esprtu de una coectvdad, de una
engua y una manera de ser, como en os poemas de Homero no
haba un ndvduo, sno un puebo y una terra con su regn y
sus costumbres, su mar y su bosque.
(1919)
$onor/ de 2al(ac
1'99R1=4&
+on moti.o del '4 ani.ersario de su muerte
En marzo de 1850 Bazac haba ogrado, a os cncuenta y un
aos, despus de ntermnabes aos de ms tenaz asedo
cumpr e gran deseo de su vda, casarse con a seora Hanska.
Una vda ncrebemente voenta, ansosa, ena de traba|o,
|adeando constantemente, a toda mquna, pareca haber
encontrado a cama, un barco fantstco pareca haber haado
fezmente e puerto despus de cen tormentas y cargado de
tesoros de todas as regones. Pocos meses despus, e 18 de
agosto de 1850 mur.
No haba puerto, no haba descanso para este terrbe ggante,
para este geno de afn, de a ambcn y de traba|o.
Pertenece a os grandes escrtores que se pueden eer de
muchas maneras. Se e puede, de hecho, eer, o que en a
mayora de os grandes escrtores es mposbe, en cuaquer
etapa de a vda, de |oven o de ve|o, como srventa o como
pensador, como gourmet teraro o brbaro devorador de bros.
Las portentosas cuadades y energas teraras que se esconden
detrs de a enorme y mutcoor fachada de sus numerosas obras
no se muestran sn ms, Bazac parece a menudo ncuso bastante
bana, trva, poco refnado y a menudo hasta aburrdo. So a
ntentar magnar como undad, como a obra de un cerebro nco
que crea conscentemente, a envergadura de su obra, e mundo
de estos vomenes nnumerabes enos de numerosos persona|es
y destnos, comenzamos a ntur a segunda fuerza de este ateta,
e poder de a seeccn, ordenacn y composcn. Su prmera
fuerza, a de engendrar, a de crear a borbotones, se manfesta sn
ms a cuaquer ector ngenuo.
Su obra huee a fecunddad e rrada rqueza como a de nngn
otro escrtor, Shakespeare excudo. A menudo, esta fecunddad
parece derramarse y derrocharse, y a menudo este nstnto
creatvo ndmto parece brotar sn dreccn y cas sn sentdo,
buscando cegamente como una fuerza de a naturaeza terrbe.
No sempre sgu a esta creatvdad cega e sentdo ordenador, a
este afn creatvo e gusto purfcador. Pero a veces no se produce
soamente a armona entre e nstnto y e esprtu, e mpuso
natura y a conscenca, sno que por encma de esto se ntuye a
un tercer Bazac, msteroso, a un sabo que reconoce y ve a
ngenudad de su quehacer ttnco, e snsentdo de su segunda
creacn de mundo, pero os acepta y se contempa a s msmo
sonrendo, mentras ntenta una y otra vez o mposbe.
Tambn a mora de Bazac que adopta un are tan senco y caro
cuando procama afanoso y eocuente, y a ratos tambn un poco
pedante, su programa, e programa de un egtmsta, catco y
arstcrata, tambn esta mora se revea una y otra vez como una
fccn, como una pared sa que qusera presentar e mundo
cbco como pano, y detrs de esta mora de panos se presente
a menudo con horror una afrmacn de mundo amora y
entregado, para a que no exste n e ben n e ma, n a beeza
n a feadad, sno so e respeto a a vda, a a exstenca, cuyos
msteros no acanzan nuestros haremos e ntentos de crtca.
Oue e creador brbaro e ngenuo Bazac nos de|e ntur sempre
a msterosa profunddad detrs de a pared sobre a que nos
muestra su mundo de mgenes abgarrado, amatvo, eno,
rudoso, exuberante, que sus persona|es y stuacones
aparentemente tan reaes, tan sangrentamente vvos se
convertan una y otra vez en smboos, que este demurgo venere
tanto e esprtu como su poo opuesto, a naturaeza que genera
cegamente, eso e converte para nosotros en poeta, eso hace
de caos de su obra un cosmos. S no sera soamente un
fenmeno, un Ngara o un Gaursankar. S no tuvese esa tercera
dmensn, ya habra padecdo su mundo de mgenes o
padecera y morra dentro de pocas generacones, pues qu
nos mporta a readad que exsta hace noventa o cen aos en
Pars, en e puebo francs, en a potca francesa de entonces?
Pero esta readad, por mucho que nos cautve, nos fascne y
hasta oprma con su magen externa, se dsueve sempre en un
sstema de smboos en e que Pars no es Pars, 1840 no es 1840,
Franca no es Franca, a potca no es potca, n e dnero es
dnero. Precsamente e dnero, ese dnero eterno que domna
hasta e exceso e mundo bazaquano, sera para nosotros desde
hace tempo ndferente y aburrdo s en sus noveas no fuese
sempre e gran smboo de a dependenca que exste entre e
esprtu y a matera, y de toda a sere de antnomas eternas.
Y as Bazac, cuando eguen e cen y e doscentos anversaro de
da de su muerte, segur estando vvo a pesar de todos os
defectos de su obra. Cuando o recordamos (a m me sucede a
menos cada vez que o hago) no vemos so a Bazac que hemos
edo o a Bazac hstrco de os bgrafos, sno que se nos aparece
a vsn de otro gran creador y mago: a escutura de Bazac de
Auguste Rodn.
En esta escutura, en esta vsn de un Bazac supratempora,
gtco y demonaco, est crcunscrto y se hace patente, a menos
para nosotros, e mtpe fenmeno que este maestro representa
para os hombres de hoy.
(1925)
En e caso de agunos poetas extran|eros se podr dscutr s su
traduccn a aemn es posbe y deseabe, o s, por e contraro,
e pequeo crcuo de ectores nteresado o acanza y ee en e
orgna; en Bazac no exsten estas dudas. Es un narrador y
escrtor de fccn para todas as cases y crcuos, y en dcadas
anterores adaptacones voumnosas aemanas de sus obras
tuveron una gran dfusn. Desde entonces ha cado entre
nosotros un poco en e ovdo. Es a reaccn natura a un xto de
moda extraordnaramente fuerte y persstente en toda Europa,
que en su da compart con Water Scott y Buwer. Entre ectores
ms refnados Bazac, desde uego, ha ocupado sempre un ugar
de honor, ncuso ha sdo vaorado ms desde un punto de vsta
puramente teraro a medda que empadeca su fama de moda.
Se ha demostrado que no so era e narrador de taento de su
tempo, sno adems un conocedor y representador de o humano.
En a pastcdad y en a enorme rqueza de persona|es de sus
obras, en su fecunddad y fuerza magnatva nagotabe ha su
poca un espe|o en que se contempaba desumbrada o
dvertda, y Bazac fue edo con pacer y admracn por todo e
mundo desde e prncpe hasta e crado. E ector actua se
encuentra a prncpo confuso y perpe|o ante este mundo,
asombrado por su tamao y rqueza, echa de menos agunos
encantos de una engua refnada que desde entonces se ha vueto
ms pctrca y ms matzada, encuentra aqu y a esquemas y
traba|o descudados. Luego e cautva e rgor de un naturasmo,
que se encuentra ms en e sentmento que en a tcnca, y a
medda que prosgue a ectura, enmudecen todos os reparos
ante e bro y a rqueza de esta cabeza en a que tuveron cabda
m vdas y cuya obra es un mcrocosmo cas perfecto.
(1908)
Con verdadero pacer he vueto a resprar despus de muchos
aos este are ntenso que huee tan fuerte y caente a Pars, a
dnero, a mu|er, y donde es sempre tan extrao y conmovedor
encontrar detrs de a fachada mutcoor a autor sotaro y
perddo en una medtacn cas monaca. Intenconadamente,
para hacer e expermento, tom a tempo un bro de Zoa, pero
no me fue posbe eero, a ado de Bazac todo resutaba a
msmo tempo tosco y bando, ben vsto pero no recreado,
anmado pero no esprtuazado, y as vov rpdamente a
Bazac, como en otras ocasones, hechzado por a rqueza y
vtadad de su mcrocosmo y, a msmo tempo, por a
penetracn o carvdenca con que estas pesadas y |ugosas
masas estn ordenadas y dstrbudas. No tenemos una esttca
de a novea, se pueden escrbr buenas noveas de muchas
maneras, pero de agn modo tenen que exstr medda y
proporcn, de agn modo cada descrpcn, ya est hecha con
trazo ancho o afado, tene que guardar con e con|unto una
armona. No podra demostrar que eso sucede sempre en as
obras de Bazac, que a menudo se perden en a smpe pntura,
pero o ntuyo.
(1925)
,leDander Pus!kin
1'99R1=*'
De os grandes poetas rusos, precsamente e ms amado por os
rusos, Pushkn, ha acanzado entre nosotros menos popuardad.
Su ruso, msca nagotabe para cuaquer conocedor de doma,
es apenas ms dfc de traducr que e de Gogo o Dostoevsk,
pero de agn modo e vaor y encanto de a teratura de Pushkn
estn undos a doma ruso de una manera ms ntma e
ndsoube que en cuaquer otro escrtor ruso. Es posbe que este
|uco que decara a Pushkn ntraducbe sea sobre todo acertado
en sus poemas. Su prosa, por mucho que perda en a traduccn
nos es tambn accesbe a os que no somos rusos, y su eegante
arte narratvo, e decado romantcsmo y a probemtca de sus
reatos que recuerda a tempo de Byron no han perddo an su
eevado encanto y su
duce meoda.
(1924)
+1+1 Lrabbe
1=&1R1=*G
Cuando yo era muchacho posea agunos cuadernos desgastados
de a bboteca Recam con aqueos autores por m querdos, que
no fguraban en a hstora de a teratura: eran e Godener
Topf de Hoffmann, os poemas de Hdern y e Taugenchts
de Echendorff. A este tesoro teraro amado y medo prohbdo
pertenecan tambn dos extraas pezas de teatro, Napoen
y Scherz, Satre, Irone und tefere Bedeutung (Broma, stra,
rona y sgnfcacn profunda), de Grabbe y de este autor no se
saba nada n se poda averguar nada en nnguna parte, excepto
que haba sdo desdchado y que haba bebdo hasta morr. Tena
mucho caro a estos dos bros aunque todos ms favortos se
haaban entre os rcos y os narradores. En eos sopaba un are
subme, prohbdo, eno de pasn, arbtraredad, caprcho, en
estos bros respandecan rayos, y detrs de |uego fugurante se
esconda profunda y oscuramente una meancoa desesperada.
An hoy amo aqueos bros que devor como coega y de os
que extra|e, a pesar de coego, una hstora de a teratura
aemana vda. Y cuando resurge uno de aqueos poetas,
cuando vueve a moverse y a mostrarse vvo uno de aqueos
ovdados e ncomprensbemente perddos, se aegra m corazn
de muchacho. Cas todos aqueos poetas que en m adoescenca
estaban prohbdos por os profesores y ovdados por e pbco,
han vueto a surgr, vueven a respandecer hoy: |ean Pau,
Hdern, Hoffmann, Brentano y ahora e toca e turno a Grabbe.
(1924)
,le3andro )umas
1=&2R1='&
Memorias
Es un pacer eer estos reatos de un hombre ncrebemente sano,
vta, convencdo de s msmo, de un muchacho espnddamente
ngenuo que no so es un fanfarrn dvertdo y un bromsta, sno
tambn un brante terato. Ya e destno de su padre, e genera
napoenco, con que comenza e prmer voumen, est contado
con una pasn y una convccn audaces, que nos conmueven
tanto como nos dverten. O a hstora de cmo e |oven Dumas
emprende como pobre ayudante de notaro e va|e a Pars,
subsstendo como cazador furtvo y pagando sus francacheas con
perdce, ebres y codornces, cmo ega uego a Pars, conoce a
Tama, e ve en uno de sus papees esteares, y cmo fnamente
es bendecdo por aqu y consagrado poeta en e nombre de
Shakespeare, Cornee y Scher.
(1919)
5ctor $ugo
1=&2R1='&
%V!omme Cui rit"
(El !ombre Cue re")
... Recuerdo haber edo sendo muchacho, en parte con nters y
en parte con ncredudad, esta hstora de un mutado, en muchos
aspectos un pendant y hermano gemeo de Ouasmodo de
Notre-Dame. Tambn hoy habr |venes a os que ante e
nters y a emocn de una novea sensacona, voumnosa y
escrta con vrtuossmo, es merezca a pena e esfuerzo de a
ectura. La fuerza y a maestra de este escrtor extraamente'
pattco y tambn sentmenta y vugar es admrabe. La
concepcn de su obra es grande y sus coores respandecen
suntuosamente; so que todo es un poco exagerado y a veces se
ven tambaearse un poco os decorados.
(1925)
<ikolaus %enau
1=&2R1=4&
O|a no e fatasen a este poeta os ectores! A prmera vsta
nuestra poca parece ser a|ena y host a estos maravosos
poemas enos de pasn y meancoa. Pero a generacn que ha
descuberto a Bchner y que ha vueto a entusasmarse por
Hdern, tena que tener tambn odos para Lenau. Este no es
soamente e cantor sombro de meancoa ncurabe, e neurtco
que choca y fracasa por todas partes. Es adems un poeta, uno
de os grandes, y como ta ha probado su eegante orgnadad, su
maestra nguaabe cas en cada nea. Su engua|e es ms
apasonado, sensua y ardente que e de nngn otro rco aemn
y a msca de sus versos tene una pentud medca a menudo
afn a a de |oven Goethe. Entre os mscos actuaes hay uno,
uno so que ha cumpdo penamente con e sondo pecuar de
verso de Lenau: Othmar Schoeck. En su adaptacn musca de
os Dre Zgeuner (Tres gtanos) y en as maravosas
cancones de Lenau en su Eege ha demostrado que esta poesa
apasonada y meancca e|erce an sobre os esprtus de nuestro
tempo toda su fascnacn.
(1923)
Prosper M/rim/e
1=&*R1='&
111 Record de pronto a maestro de a novea corta francesa,
Mrme, cuya Venus de Te habr edo desde ms aos de
|uventud cada cnco aos ya en francs, ya en aemn.
Despus de Bazac fue un pacer exqusto. No o hubera
esperado; es posbe que despus de as pgnas ardentes y
sobrecargadas de Bazac e severo y ago rgdo Mrme
resutase fro y escueto. Suced o contraro, nunca he admrado
tanto e reasmo y a superordad de gran novesta, nunca he
notado de una manera tan cara y convncente as proporcones de
sus narracones como esta vez. Ou maestro!
(1925)
Eduard MUrike
1=&#R1='4
Para crear desde dentro una obra bea, para saturara con
nuestras fuerzas ms ntmas, se requere -t o sabes como yo-
sobre todo tranqudad y una exstenca que nos permta esperar a
nspracn.
As escrba Mrke e 26 de |uno de 1888 a su amgo Hermn
Kurz, y a carta est escrta en Cerversuzbach, un pacfco
puebecto suavo, cuya modesta casa de prroco se ha hecho
desde entonces famosa y que como patra de Turmhahn (La
veeta) y de otras obras maestras de Morke es para nosotros un
ugar dchoso de a quetud contempatva y e ensmsmamento.
Podra parecer que e poeta dsfrut reamente aquea
tranqudad y exstenca agradabes pues no so su vda
exteror transcurr, despus de breves tormentas de |uventud, sn
catstrofes n exctacones voentas, sno que tambn muchas de
sus obras haban de sentmento reamente dco, sosegado de un
benestar satsfecho, de manera que a ectura de estas pezas
acta sobre nosotros como en os va|es o hace pasar por puebos
anochecdos y |ardnes que suean despreocupados ba|o e so. Dan
a mpresn de que su creador fue un hombre fez,
desapasonadamente aegre, un hombre de paz radante,
geramente mtada.
En todos os tempos han crecdo en as casas de prroco
suavas pantas snguares, y Morke fue una de as ms decadas,
fnas y recatadas. Ouen o observe de cerca puede averguar a
travs de sus obras, ncuso sn conocer a vda y a personadad
de poeta, que no fue en absouto una persona de benestar
satsfecho y a satsfaccn barata. Su Vor aem Ruhe! (Ante
todo a cama!) nace ms ben de una aoranza profunda y de
una prvacn doorosa. E fondo de a personadad de Morke es
una sensbdad, exctabdad y vunerabdad extraordnaras, y su
vda fue una bsqueda constante aorante de aquea
tranqudad que era para una necesdad vta.
En cas todos sus poemas encontramos mpresones de este tpo.
Cmo nos ega beradoramente a corazn e canto matna de
gao en medo de a pacdez aegre de Turmhahn! No
resuena, se eeva brante. Hay que tener sentdos fnos para
decr ago seme|ante. O cmo dce de ro en e que se baa: Ya
me sube tanteando hasta e pecho, me refresca con e pacer de
estremecmento amoroso. Desde que conozco este verso o
recuerdo todos os aos en m prmer bao fresco a are bre.
|unto a sentmento decado de tan ternas sensacones a que as
creacones de Morke deben sus detaes vvos y sensuamente
cautvadores, vva dentro de otra fuerza, nfntamente ms
poderosa: una compenetracn profunda con a vda de a
naturaeza, con as amas de os anmaes, de as pantas, as
pedras, as estreas y un presentmento respetuoso mezcado con
temor, de o dvno, de as msterosas fuentes de toda vda. Sus
poemas y narracones podran estar escrtos con a msma pureza
y nobeza, poseer tantas o ms beezas asadas, pero sn aque
sentmento seran so beos y agradabes, no tendran ese tono
subterrneo de o ndecbe, secreto, vsonaro que os transfgura
sempre y es da e efecto profundo, novdabe de os sondos de
a naturaeza. De cuando en cuando, este sentmento se acerca a
o demonaco que, especamente en Maer Noten, bra como
un reampagueo pdo desde e fondo pesado, angustado y
nubado de ambente genera. Noten es un bro asombroso, en
os persona|es dbu|ados con pureza y cudado se mueven en
una atmsfera de presentmento y fatadad que en nnguna parte
parece unda a paabras y que, sn embargo, sempre es papabe y
perceptbe. Una tormenta e|ana hace tembar e ceo an azu y,
a acercarse, empapa e are que se oscurece con sencosa
pesadez y con e presentmento angustoso de os rempagos que
acechan.
E pcdo pastor protestante de adea, dco, afabe y dco, en
que una opnn muy extendda ha querdo convertr a poeta
gnorado durante mucho tempo, es una fbua bonta,
competamente fasa. Mrke no poda estar ms e|os de
benestar bana de una vda fez, que de todos modos no
forece tan a menudo, como pretende a eyenda, en as casas de
cura ruraes de Suava. Vva en una soedad que a veces egaba a
a desoacn y que nvountaramente rodea a verdadero crador, y
a uz profunda y dorada que ha convertdo sus obras en una fuente
de |uventud y en un mananta de a aegra de vvr para
nnumerabes ectores ha nacdo de gran sufrmento y ucha.
Aunque no exstesen otros testmonos de esto que aqueos
pasa|es graves, sombros, cargados de fatadad de Noten y os
Peregrnaeder a nngn conocedor de ama humana se e
escapara que e creador de estas frases y de estos versos
tormentosos tena que estar tremendamente famarzado con os
absmos de a vda. Luego parece otras veces como s, de repente,
hubese sentdo horror a su propa mrada proftca, o como s
estremecdo hubese notado que a mano de un desconocdo, ms
grande, ntervena en a creacn de a obra. Asustado se
nterrumpe, se refuga desconcertado en a duzura y a beeza
mesurada e ntenta una sonrsa que se apaga en os abos. Poco
despus su engua|e dscurre de nuevo como un rachueo de
verano que suena ducemente, |uega con herba y fores, refe|a
amorosamente umnosas nubes de medoda y so permte a
ector sero, a experto ntur a profunddad ocuta ba|o su |uego y
su refe|o. E poeta respra avado, a savo de fuerzas terrbes, y
como a no tranquzado despus de un susto profundo, e entra
una aegra desbordante, hace bromas y |uegos, se perde en un
|uego berador nconscente.
Mrke se nos muestra como una persona muy sensbe,
decadamente organzada, cuyo sentmento se aventura a tentas
ms a de as fronteras de o cotdano y perceptbe a a regn
de os presentmentos y de os grandes contextos. Sufre ba|o su
sensbdad hperdecada, se asusta con facdad, es muy
vunerabe, ncuso desconfado, accesbe a a meancoa, y se
refuga de a ensordecedora mutpcdad de as mpresones en e
arte, forzando cada mpresn grande o pequea , con traba|o
ncansabe, y gracas a un esprtu creatvo gena, en formas
caras, nobes y cscas.
Aqu se encuentran os dos extremos y as dos fuerzas prncpaes
de su obra: a sensbdad receptora, extremadamente terna, que
reaccona con tempestades a as ms decadas vbracones, y e
cudado mpacabemente rguroso, escrupuosamente apcado de
a reazacn forma. Advna con una comprensn ncrebemente
fna a snguardad de cada coor, de cada sondo, de una
umnacn, de un aroma, de un vueo de nubes pero no nos o
descrbe copndoos sno que os traduce, os recrea. As
surgeron versos como:
5eo .agar la nube ? el ro6
El beso dorado del sol
Penetra !asta mi sangreW
%os o3os mara.illosamente embriagados
,parentan dormir6
lo el odo escuc!a el (umbido de la abe3a1
Esto no es reasmo mezquno, tampoco es sentmentasmo, es
so arte puro. No es acaso e suave retardamento de rtmo en a
pentma nea como un parpadeo agradabemente pesado,
somnoento? Y este odo que se soaza con e pacer de a msca
de as abe|as ha odo otras cosas competamente dstntas. Est
atento a sondo de a terra, oye fuerzas y destnos ocutos como
profundas y sencosas correntes, compone armonas de
concerto de os sondos de a profunddad y de as voces de are:
X+uan dulce ro(a el .iento nocturno el prado6
F recorre a!ora sonoro el bosCue 3o.enY
,l callarse el insolente da6
e o?e el rumor susurrante de las -uer(as de la tierra6
Zue asciende !acia los delicados c7nticos
)e los aires templados con pure(a1
En estos versos hay ago, un encanto que no se puede expresar
con paabras, tan especa que so certos versos de Goethe y
agunos versos de Netzsche (Auf md gespannten Fden spet
der Wnd sen Led (Sobre hos dstenddos toca e vento su
cancn) ressten a comparacn.
|unto a profundo sentmento por o smbco y os paraesmos
sgnfcatvos entre a naturaeza y e hombre, |unto a a tendenca a
a soedad y a concentracn ensmsmada, Mrke posea -en
vrtud de una ey de equbro- un refugo y un remedo en su
capacdad extraordnaramente desarroada de dsfrutar con as
cosas pequeas y una espece de deseo dco que cudaba
conscentemente. Como artsta desarro, partendo de ah, su
maestra en o gracoso, dvertdo y buresco. Como hombre hua
a menudo cuando e perseguan e pesar y e cansanco a reno de
o agradabe, gratuto, de |uego e ncuso de |ugueteo.
Sacrfcaba horas de esfuerzo en copar a mpo pequeos
poemas humorstcos con etras y adornos mpecabes, a veces
ncuso en escrtura nvertda. Invent para famares, amgos,
crados y coegas muchos motes dvertdos. Dbu|aba, cutvaba
su gran taento mmco, coecconaba mneraes, compona
nnumerabes poemas de ocasn, generamente muy hbes,
ngenosos y de forma bonta, acompaaba cada pequeo regao
a sus amgos con una msva potca. Y todo esto o haca con
una constanca y un vrtuossmo que seran cas rdcuos, s no
os reconocsemos como una huda nstntva de esprtu
exatado a o pequeo y estrecho. Pues ante os grandes reveses
y rgores de a vda posea tan poco de aquea perserveranca y
aegre tenacdad, que como tpco neurastnco renunc ya en
sus aos |venes a su vcara para de|arse r durante aos a a
derva sn ofco, con o que su actvdad potca no gan nada.
Tomar decsones pequeas e resutaba a menudo dfc,
durante meses no reuna e vaor y e entusasmo para hacer ago
sero, y as, que depuso pronto su cargo y que sempre saba
habar de proyectos, escrb en su arga vda so cuatro bros
de tamao medano.
En as pgnas en as que esta aegra por e |uego, enrazada
profundamente en su carcter, se manfesta teraramente no
como arte forma, sno en a nvencn, Mrke acanza quzs su
mayor snguardad. Ah se converte en romntco, sopa pompas
de |abn doradas a os ares y navega con eas, berado de a
pesadez de a exstenca durante un breve momento de ensueo.
Y as se construye, a prncpo en un |uego eno de presagos,
uego cada vez ms conscente, entre su mundo cotdano, que no
e basta o e asusta, y e msteroso pas de as fuerzas
mpenetrabes, a que tampoco es capaz de pertenecer de todo,
un tercer mundo, un espaco fantstco umnoso, un decoso en
nnguna parte en e que se sente en casa, y donde berado de
toda pesadez, reaza vueos sn esfuerzo, hermosos y
gratfcantes.
Aqu, en e espaco bremente nventado, puede sacar
mpunemente cuaquer caprcho de su ama nqueta, aqu su
meancoa se envueve en oscuros y densos ropa|es, aqu su
humor respandece en m chspas brantes, su decada
necesdad de beeza |uega con as formas etreas ms esbetas y
vaporosas. Aqu vven efos, srenas, duendes, habtan e hombre
seguro, e barbero Wspe, y e rey de Orpd.
Orpd! Una sa de cuento, habtada por persona|es de cuento,
rudos y decados, que ofrece espaco sufcente para m bromas,
suspros y presentmentos, pero que est trasadada a a uz de
en nnguna parte, de cuento, de o que nunca fue, que nos
hace ncorpreos y nos bera.
XBE eres Nrplid6 mi tierra6
Zue resplandece a lo le3osY
)el mar e.apora tu soleada pla?a
%a niebla Cue !umedece la me3illa de los dioses1
,ntiguas aguas suben
Re3u.enecidas !asta tu cintura6 ni0o
,nte tu di.inidad se inclinan
Re?es Cue son tus guardianes1
Aqu se mezca o mtco prmtvo con o ms persona en una
fusn nca, ntma que da ugar a una pecuar y muy decosa
case de romantcsmo. Remnscencas de a Greca homrca y de
Ossan se unen con antguas eyendas ocaes suavas, con a
naturadad de una experenca soada, y e engua|e de Mrke
adquere una cardad de ncomparabe trasucdez. Su geno se
nutre sempre de a abundanca y, a ratos, se rza hasta a
fgrana coqueta, hasta cas a tota desmaterazacn.
Sobre este sueo creceron os cuentos de Mrke. Creo que e
ms bonto de stos, e Stuttgarter Hutzemnnen (E enanto
de Stuttgart), so puede ser saboreado hasta sus tmas fnezas
por os suavos. Es a peza de poesa suava ms subme y pura que
conozco. Pero so a tma comprensn de as fuentes profundas
de a tradcn popuar de as que beb nos est reservada a
nosotros sus compatrotas, e con|unto es arte puro, comprensbe
para cuaquer sensbdad refnada.
E destno de sus obras ha sdo e ms decoso y nobe.
Pasaron por e mundo enta y caadamente y haaron por
doquer personas para as que e encuentro sgnfcaba un mundo
y que a partr de entonces no saban vvr ya sn Mrke. As
segur sendo, y e modesto autor suavo de cancones y cuentos
segur camnando a travs de os tempos ms vvo y ms
seguro que muchos, cuyos nombres braron una vez con ms
fuerza y respandor y que fueron pregonados por admradores
ms rudosos. No se necesta habar mucho de , pertenece a a
case de fuentes duces y fuertes que encuentran su camno y
reazan su traba|o benhechor, vvfcante en a oscurdad e ncuso
subterrneamente. Agunas cosas revearn poco a poco su
carcter tempora y se perdern, pero e nceo de su obra es
nmorta y enrquecer an a mes de esprtus. Sempre ardern
o|os |venes y sonrern feces o|os ve|os ante estas pgnas
mgcas, personas aegres y trstes as eern y bendecrn toda
su vda e momento en que as eyeron.
(1904, reescrto en 1911)
$ans +!ristian ,ndersen
1=&4R1='4
%os cuentos de ,ndersen"
Cuando ramos pequeos y acabbamos de aprender a eer,
tenamos, como todos os nos, un bro favorto que se amaba
Los cuentos de Andersen, y por muchas veces que o
hubsemos edo vovamos a una y otra vez. Nos ha
acompaado femente hasta e fna de nuestra querda nfanca
con sus tesoros y sus hadas, reyes y comercantes rcos, nos
mendgos y audaces buscadores de fortuna. |unto a
ncomparabe to Oe Luk Oe, e cuento de a srenta era m
favorto, aunque sempre me pona trste. Ou msteroso y
sugestvo era ya e prncpo con e paaco y os |ardnes en e
fondo de mar. Cuando e mar estaba tranquo se poda ver e
so, era como una for de prpura de cuyo cz brotaba toda a
uz. Y qu ben, con qu concsn y cardad empezaba a
maravosa hstora de a maeta voadora: Erase una vez un
comercante que era tan rco que hubera poddo empedrar toda
a cae y hasta una cae|uea con monedas de pata; pero
nunca o hzo, saba empear su dnero de otra manera; cuando
daba un chen, recba un taer; as era este comercante y un da
se mur.
Estas frases no se me haban quedado en a memora,. as acabo
de vover a eer ahora. En a memora no se me haban quedado
frases n paabras, sno as cosas msmas, todo e mundo coordo,
sugestvo de ve|o Andersen, y estaba tan ben guardado en m
recuerdo y era tan bonto que tuve buen cudado de no vover a
abrr este bro que de todos modos pareca haberse perddo.
Porque ya pronto descubr y aprend que no debemos eer ms
tarde os bros de os que extraemos en os prmeros aos de
nuestra nfanca y |uventud todos os paceres porque perden e
ve|o bro y fugor y parecen transformados, trstes y rdcuos.
Pero a hstora que e era buena, no era tan fantstca,
exagerada y artfca como haba temdo en secreto, sno que
mraba con o|os ntegentes e mundo rea y no o tapaba con su
bro fantstco por vandad y atoondrado desenfado, sno por
experenca y resgnacn compasva. Y e bro era autntco y
cuando segu eyendo y vov a estudar tambn muchas de as
ve|as hstoras, era de nuevo e msmo hermoso bro mgco de
otros tempos y a temda decepcn se convrt en aegra y
enrquecmento y s fataba ago y no resonaba con a antgua
rqueza, a cupa era ma y no de ve|o Andersen.
Ahora eer a menudo con aegra sus bros, estn en un buen
sto donde no se empovan. Y s vuevo a encontrarme a ve|o
Andersen, no so me qutar e sombrero, sno que me nteresar
por en agradecda admracn: porque fue, segn creo, un
hombre snguar, senco y puro. Lo poco que se sabe enca|a
perfectamente con e hombre de os cuentos. Crado en a
pobreza, pronto protegdo y dependente, afconado a va|ar,
ambcoso, pero sempre como e h|o de os cuentos que se va de
casa, por fn famoso y acomodado, pero nunca con caor y
abundanca, sno sempre con sufrmento en e corazn y
desdchado en todos sus amores as vv este hombre snguar. Y
era tan no que en su desusn y soedad se sentaba |unto a os
pequeos e nventaba cuentos para eos y por fn so estos
cuentos, que tenen e esprtu de as cosas eternas han quedado
de , que deba su fama a otras obras.
(1910)
Biranos escolares en ,ustria

Segn os perdcos exste para os coegos austracos un ndce
especa de bros prohbdos que competa amabemente e ndce
romano. As por e|empo, estn prohbdos en todas as bbotecas
escoares austracas os cuentos de Andersen, porque segn un
decreto de conse|o de enseanza de Sazburgo, su contendo es
de escaso vaor. Oueremos suponer, en honor de conse|o, que
no ha edo aqueos cuentos por pereza. En otro caso se debera
apcar e rgor de sus prncpos a estos msmos seores y decarar
sus cabezas nservbes, pues reamente su contendo es de
escaso vaor.
(1910)
,dalbert ti-ter
1=&4R1=G=
2unte teine"
(Piedras de colores")
Aparentemente nada est hoy ms e|os de a |uventud actua,
nada e es ms a|eno, antcuado e ndferente que Adabert Stfter
con sus mnaturas eaboradas con tanto amor. Pero basta eer su
progo a as Bunte Stene, y basta de|arse nsprar una vez por
e esprtu de su arte, para desear que estas |oyas eguen tambn
a as manos de as personas |venes de hoy. Porque con todo o
dcas y mnaturstas que parecen a prmera vsta as obras de
Stfter, por e|os que sus probemas estn de os que hoy son
actuaes, en ago fundamenta y profundamente esenca es
moderno, exctante y e|empar, este modesto y ve|o poeta:
busca, ms a de os probemas temporaes suyos y nuestros,
sempre con e ama ardente, a esenca de a verdadera
humandad y comenza su buscar y termna su encontrar en e
esprtu de respeto profundo. Y es precsamente a fata de
respeto a que hace parecer tan pobre y estr a generacn
agonzante. Leer una de as narracones detastas, ben
compuestas, reverentes de Stfter es en medo de os taantes
actuaes, tan fructfero, montoro y carfcador como e estudo de
as prmeras obras de Tosto o as parboas de Chuang Tse.
(1922)
Hitiko"
Por fn e ve|o y extravagante Hermann Bahr, e Cabezota con
ares de pensador y espnddo y |oven corazn ha hecho tanto
rudo y ha areado tanto a vergenza que e Inse-Verag, a que
debemos ya a me|or reedcn de Nachsommer (Verano),
se ha hecho cargo de Wtko. Y ahora tenemos en as manos esta
obra ovdada de querdo poeta, que durante aos fue
competamente ovdada y desconocda, mentras ceebrdades
teraras surgan y desaparecan cada da. Y ahora este bro
conmovedoramente beo, competamente nco, nos haba y nos
revea un Stfter que est ms e|os de conocdo autor de as
bontas noveas cortas que e Stfter de Nachsommer, que con
os dentes apretados ucha por a forma de manera ms sobra,
ms tenaz, ms vountarosa, ms ea y cerrada. Y pensar que
esta obra fue pasada por ato, desprecada y ovdada por nuestros
padres y abueos! Certo que no es un bro para muchos, para a
muttud; es, como ya e Nachsommer, un bro para personas
que saben saborear o nco y autntco, aunque no sea servdo
en porcones y envases usuaes. Wtko, una narracn de a
hstora medey| de Bohema, es a nca novea de tempo
moderno que yo consdero una epopeya. Construda sobre una
base ampa, tan e|os de cuaquer tendenca como de todo rsmo
y fasa ambentacn, esta gran obra respra desde a prmera
frase un are fresco, sano, de montaa, camna con paso ento,
soemne, maravosamente acompasado. E ector de esta obra no
debe ser curoso, no debe tener prsa, s no se e escapar todo e
encanto, s no as beezas ms snguares de esta obra se e
convertrn en obstcuos. Hay que tomarse tempo, hay que poder
esperar, hay que permanecer en a frase que se est eyendo, no
hay que antcparse, entonces se descubre a forma ncrebemente
nobe, e doma dchosamente vr y dstngudo de esta gran
obra.
(1922)
E1,1 Poe
1=&9R1=#9
La teratura aemana actua est ena de obras fantstcas de
as que ncamente as de Meyrnck tenen una certa profunddad.
E padre de este gnero, Poe, no ha vueto a ser acanzado nunca.
Poe, e perodsta amercano sotaro y pobre, era un ser reamente
marcado, un Can con a marca de geno. Toda a teratura
fantstca y de horror que e sgue vover a desaparecer pronto.
Poe es seguramente e escrtor ms grande de Amrca anteror a
Whtman.
(1922)
H1M1 B!ackera?
1=11R1=G*
Con asombro nos enteramos de que tesoros como os reatos de
crado Yeowpush han sdo traducdos ahora por prmera vez a
aemn. Thackeray no es un escrtor por e que se entusasme a
|uventud, es, con sus observacones mpacabes y su rona
sempre desperta, e amgo de os sencosos y e consoador de
os desusonados. Dsfruta destruyendo usones, es para un
pacer, no sempre dsmuado, sorprender debdades y descubrr
deseatades, pero eso no e ha convertdo nunca en un sarcstco
pesmsta de profesn, para eso tena demasado humor y
demasado respeto a os verdaderos vaores, so hay que recordar
a decadeza con que haba de as experencas y as amas
nfantes. Se haba ovdado demasado en a poca de naturasmo
moderno y, ms an, en os aos de a teratura de os estetas que
Thackeray es un maestro en caracterzar tpos y en umnar
absmos scogcos; ahora e ve|o maestro reaparece fresco e
ndestructbe y agradecemos a fuerza de su reato y e
esceptcsmo confortante y sabo de su fosofa ntda y fra.
(1912)
oren :ierkegaard
1=1*R1=44
Kerkegaard es uno de esos escrtores que rrtan a menudo a sus
ectores, y estos autores son fecundos a su manera. No se es
ama, con nade se es tan crtco como con eos. Pero sempre se
es vueve a eer con rrtacn, y reconocendo que este ser
desagradabe escrbe sobre cosas que a uno e afectan
terrbemente. Ou vandoso, qu nervoso, qu desconfado, qu
medoso es este Kerkegaard, que deca que estaba tan vueto
sobre s msmo como un pronombre refexvo! Pero es nt, sus
probemas son os nuestros, aunque su camno no tenga por qu
ser e nuestro. No, prefermos no tomar ese camno, no queremos
adorar e tmo fruto de esa vda amarga y mserabe, a ms
rda, seca y, en e fondo, despadada versn de crstansmo con
a que termn Kerkegaard. Pero sobre e argo, arduo y estr
camno cunto esprtu ha derrochado este meancco, cmo
bra a energa y e afn de ucha de su ama combatva
eternamente dspuesta, y con qu brantez conduce sus armas,
con qu brantez e ngeno, y con qu profundo e rnco
presentmento de a nutdad de todas as uchas! Kerkegaard y
su me|or ntrprete y paadn aemn, Chrstof Schrempf,
pertenecen a esos esprtus nagotabemente fructferos para
nuestra |uventud.
(1919)
El concepto del elegido"
Cuantas veces me ha asombrado durante a guerra e senco de
os crstanos. E Papa exhortaba amabemente desde su segura
e|ana, pero as gesas naconaes respadaban afanosamente a
guerra, no exhortaban, no advertan, no se avergonzaban, y en a
crmna teratura bca ocupan un ampo espaco os conse|eros
consstoraes y os curas. Posterormente descubr no obstante, a
un crstano que s haba opuesto resstenca. Se trata de Theodor
Haecker en su apasonado epogo a esta edcn de agunos
escrtos de Kerkegaard. En , un esprtu radca que sufre hasta e
paroxsmo ba|o a ncrebe ocura de a poca, da en e ao 1917
un testmono, formua una acusacn y crtca de nuestro Estado,
de nuestra cutura, de nuestro esprtu, tomando a Kerkegaard
como punto de partda. Una acusacn ena de fuerza, despadada
como so es posbe a hombre regoso y consecuente. No saba
yo que haba an crstanos; en as decaracones de os profesores
y crgos sobre a guerra haba edo e reconocmento cansado
de que exsten crstanos de nombre, pero pocos creyentes, pocos
ncondconaes. Aqu tenemos a uno y su escrto, a pesar de
agunos rencores y nervossmos, resuta berador y profetce Le
deseo muchos ectores especamente |venes. Y no so a epogo
de Haecker, sno a todo e bro que rene tres escrtos esencaes
de Kerkegaard, entre eos e muy actua. Debe de|arse matar
unapersonaporaverdad? Yo no qusera convertr a Kerkegaard o
a Haecke en deres de nuestra |uventud, yo estoy en otro terreno
y no me parece mportante saber qu fe tene un hombre, sno
saber que tene una fe, que conoce a pasn de esprtu, que est
dspuesto a defender su fe, su concenca frente a todo e mundo,
frente a a mayora y a autordad, y sobre todo esto este beo,
grave y nada fc bro dce cosas fundamentaes. Tene fe, tene
concenca, tene pasn profunda -amas que parecen apagadas
en nuestro mundo grs y tbo.
(1919)
B!eodor torm
1=1'R1===
Lott-ried :eller
1=19R1=9&
+orrespondencia"
Para esos atardeceres de domngo otoaes evemente dorados,
cuando se ega a casa y se tenen todava recentes en a memora
os rboes cargados de manzanas ro|as y amaras, no sabra de
ectura ms bonta que a correspondenca, pubcada hace poco,
entre Theodor Storm y Gottfred Keer. Dos ve|os zorros, que se
conoceron tarde, charan y ren y refunfuan sobre s msmos y
sus obras, sobre as rosas en |uno y a neve en nverno, se dcen
mutuamente amabdades corteses y amabes verdades y aaden
en ocasones un comentaro sobre a vda, sobre e destno, e arte
y a creacn, y se que|an de vez en cuando de os achaques de a
ve|ez, y en tota estn satsfechos con sus vdas. Y con toda a
razn, pues ambos son hombres admrabes, traba|adores y
sbartas, sanos e nfatgabes, y no son teratos chapuceros, sno
poetas fnos y puros, para os que e mundo de Dos no es una
ocasn para razonar, sno un hermoso |ardn paradsaco con
rboes, fores y anmaes que haban sgnfcatvamente.
Pero uno de estos zorros es un hombre apacbe, educado,
moderado, posee casa y |ardn, tene mu|er e h|os querdos,
ceebra pequeas festectas y recbe a menudo amgos y
parentes, y e otro es un sotero que se ha vueto custco con os
aos, que habta en psos de aquer, que no tene parentes y en
readad tampoco amgos, que sabe poco de benestar y una vda
domstca ordenada, que ms ben pasa muchas noches en as
tabernas y a menudo no encuentra e camno a casa sn trasps y
madcones.
Una correspondenca es sempre una hstora, y as vamos a
contempar tambn sta. Comenza en 1877 cuando Storm pens:
Oh vosotros eegdos que camns a msmo tempo sobre a
terra, aunque un apretn de manos no sea posbe, s debera
sero de cuando en cuando, un saudo desde a e|ana! Y as e
manfesta a zurguense su admracn y demuestra e buen
conocmento de sus obras pdndoe que conceda a su Hadaub
un fna un poco dstnto, en e que e ector no se senta tan
defraudado en su expectatva de ver a dcha amorosa de Hadaub.
Y se produce o asombroso, que Keer, que en otras ocasones
tardaba a menudo muchos meses, y a veces hasta aos en
contestar, escrbe ya a os tres das amabemente, y en seguda
con una autntca carta suya, una de as ms dvertdas de toda a
coeccn. E conse|o ea y amstoso, escrbe, no me extraa,
pues a hstora es a fna verdaderamente precptada y no est
de todo desarroada. En cuanto a comportamento amoroso
propamente dcho, no consdero muy apropado para a edad
avanzada detenerse demasado en taes cosas etc. De todos
modos voy a refexonar an sobre e asunto, pues e hecho de
que un |uez uterano de Husum, que tene ya h|os mayores, nvte
a un ve|o cancer de confesn hevtca a un mayor esmero en a
descrpcn ertca es bastante nustado.
Y ms tarde amp efectvamente a descrpcn ertca. La
correspondenca comenza as de manera aegre y cas
desenfadada. Durante un tempo os dos cabaeros ntercamban
toda case de opnones, not cas y bromas que nos hacen
sentrnos a gusto. Luego ama a veces a atencn que Keer
tarda mucho tempo en contestar, y tambn que sus cartas
resutan breves y secas. A uno e extraa y trata de averguar a
qu se debe. Y pronto encuentra e punto confctvo. E pater
famas y dueo de casa Storm vve constantemente muchas cosas
pequeas, carosas, caseras y haba de eas con una aegra y
mnucosdad nfatgabe, a veces conmovedora. Y Keer o ee y
asente, pero qu va a contestar? No puede ofrecer nada
parecdo, excepto a notca de un trasado fatgoso en e que por
evar unas pantufas demasado grandes se cae de a escaera con
os brazos enos de bros y cas se rompe a cabeza. Y qu va a
decr Storm a eso? En su casa no hay pantufas demasado
grandes, n escaeras que se caen, porque hay una mu|er que se
preocupa de todo, y en a casa renan e orden y a fecdad. Y
aunque quzs nota a veces e ado trgco en esas pequeneces,
cuando e da pena a soedad y e carcter nhspto de a vda de
Keer, no puede decr nada. As que prosgue amabe y ocuaz en
e tono de sempre; pero Keer se vueve seco y fro, y en una
ocasn ega ncuso a no escrbr durante todo un ao.
Exstan desde uego razones ms profundas. Keer, para e cua a
vda exteror transcurra en a renunca, se reazaba en su obra con
fervor y pasn extraordnaros. Pero en este aspecto no se
produ|o entre y Storm una profunda compenetracn. En o que
dce Storm sobre as obras de Keer, no toca cas nunca su esenca
profunda, y e sotaro Keer que aprecaba poco as amabdades
corteses se fue retrando entamente con una caada desusn. A
fna Storm, que sn duda no sospechaba o que e haca a su
amgo, despach os poemas competos de Keer, a obra de una
vda, con pocas paabras y con eso termn por dstancar de todo
a maestro tan dfcmente accesbe. E resto fue senco.
No se puede dsmuar: a tma mpresn que esta coeccn de
cartas causa sobre e ector ms perspcaz es trste, amargamente
trste.
Pero a veces, en uno de esos atardeceres de un domngo de
otoo, puede ser hermoso ponerse trste. Pues as cartas de as
que habamos no so contenen una cantdad de cosas
espnddas, sno que a mpresn fna y doorosa no desemboca
en superfcadades, n en una cupa, sno en a renovada
experenca de una verdad profunda y trgca. N Storm n Keer
tuveron cupa. La razn por a que qusramos orar no son os
maentenddos n as pequeneces, sno ms ben a experenca de
que entre os seres humanos, sean grandes o pequeos, exsten
tan pocos puentes y que cuando se perde una vez e nco
puente, n as ntencones ms nobes n as paabras ms hermosas
conducen ya a una comprensn ntma, n a a amstad. Dos amas
espnddas, ncas, se encuentran, se sonren, no haan a paabra
mgca decsva y se separan en senco. Esto es mucho ms
dooroso por ser ambos hombres ancanos que tenen ya pocas
esperanzas.
Pero cuntas cosas decosas hay en e bro que tene un
resutado tan dooroso! Es otoo y os rboes estn repetos, y,
aunque nngn vento os toque, os frutos duces y maduros caen.
Mentras ambos ve|os sguen sus camnos, que se acercan y
cruzan y vueven a separar, haban muchas paabras buenas y
fuertes, y para uno que no quere ver e fondo su conversacn
puede ser hasta e fna edfcante y amena, ncuso dvertda. E
escrtor de Husum regaa a de Zurch por una travesura en una
de sus narracones, segn demasado pcante, y e de Zurch se
caa, carraspea y aguarda e momento en que sonrendo
macosamente pueda dare a de Husum as gracas por haberse
permtdo en su obra ms recente una audaca an ms |ugosa. A
msmo tempo verdades escrtas geramente, pero
profundamente vvdas, frases espnddas que bran de
repente, nsnuacones decadas, sencos an ms decados.
Podemos -a pesar de todo- estar contentos y profundamente
agradecdos de que ambos maestros se escrbesen un par de
docenas de cartas desde a e|ana, de cuando en cuando.
Pero como sucede con as correspondencas, no se converten por
s msmas en bros, sno que tenen que ser edtadas.
Y cuando se edta una cosa suee tambn estropearse. As estas
decosas cartas nos egan no en un orden sosegado, sno
adornadas e nterrumpdas y con a coa de un comentaro que no
es mao, pero que no era necesaro. Y como escrbr cartas so es,
en fn de cuentas, un pacer, pero comentar y acarar es un traba|o
sero y un asunto mportante, as cartas han sdo mpresas en una
etra estrecha y pequea, y e comentaro con etras ampas,
bontas, y grandes. Es posbe que sea una sea de modesta de
gosador, que supuso que as cartas tambn se eeran en etra
estrecha, pero no e comentaro. Tambn esta modesta era
nnecesara.
(1904)
;acob 2urck!ardt
1=1=R1=9'
+ultura del Renacimiento"
...Lo ceebramos, no so porque de esta manera un bro csco
(una obra que ha nfuencado a os me|ores esprtus profunda y
durabemente durante dos generacones) se hace accesbe
tambn a os que carecen de recursos, sno sobre todo, porque
Burckhardt es, segn nuestra opnn, e representante ms nobe
de una acttud nteectua a a que debemos ms de o que se sabe
y reconoce. S hoy exsten an entre os maestros y autores de
gran ocaso cutura esprtus que ven su msn y obgacn en
egar como acttud e|empar, por encma de as conmocones y
tentacones de cada da, a os descendentes una esprtuadad
nsobornabe, no nfuencabe por o actua, dependente
ncamente de a propa responsabdad, s a ndependenca, a
no venadad y a concenca sguen sendo hoy todava deaes
vdos para e esfuerzo nteectua, nuestro tempo se o debe a
esprtus e|empares como Burckhardt. Es certo que sus
maravosas obras seran nmagnabes sn su tremenda erudcn,
sn su ggantesca ustracn y sn a fuerte doss de arte en toda su
persona y obra; pero e fundamento de todo es su carcter, a
forma rgurosa, cas asctca de su mora nteectua. Por esa ra(n
deseamos a mxma dvugacn para aqueas de sus obras que
pueden ser entenddas tambn por os que no son erudtos, en
prmer ugar sus Wetgeschchtche Betrachtungen (Refexones
sobre a hstora unversa) y su Kutur der Renassance
(Cutura de Renacmento). Es posbe que estas bontas
edcones, que hoy se pueden adqurr cas regaadas, sean para
muchos smpes bros de estampas, pero sempre agn |oven que
busca encontrar e camno hasta eas, aprender con eas y
buscar en eas modeos y drectrces y ver confrmado y
aentado o bueno en su persona.
(1935)
:arl MarD
1=1=R1==*
El capital"
...Le tambn e Capta de Marx que ha sdo pubcado en
edcn popuar y que se ha convertdo en un bro de boso nada
pegroso y muy barato. Ahora ya no se tene dscupa s no se ha
edo. Pero ahora, como otras veces, no he edo ms que
fragmentos y, por mucho que admro a Marx, tengo que
reconocer que no sento afecto por , que no comparto su credo
n su manera de ver as cosas. Ya su modeo y maestro, Hege, no
me gusta mucho, su ocuacdad desumbrante me hace poca
graca y su sabhondez profesora menos. Reconozco que Marx es
ms ob|etvo y su crtca de capta es en o esenca ndscutbe.
En Hege aprend a aversn a esprtu que se representa y
saborea a s msmo de perodo hegeano y por desgraca ha
transferdo tambn ago de sta a esprtu en genera. S tomase
e esprtu en s y as apttudes y necesdades de ama humana con
so a mtad de seredad que toma os fenmenos de capta, o
eeramos con ms agrado, y nos sabra decr cosas ms
convncentes sobre o que est ms a de capta y de traba|o.
Su comprensn de a mecnca de a economa es decddamente
gena y, a menudo, proftca; su fosofa y su concepto de a
hstora son estrechos y no superan mucho e nve de a
ovdada teratura de dvugacn de a poca de Darwn a
Haecke.
(1932)
Lott-ried :eller
1=19R1=9&
Re-leDiones sobre Lott-ried :eller
Hace trenta y dos aos, con motvo de centenaro de poeta,
hubo agunas refexones dedcadas a , enas de meancoa y
pesmsmo. Los deaes, que os ectores de Gottfred Keer haban
compartdo con su poeta, parecan estar a punto de extngurse.
No so a guerra munda haba demostrado o poco que quedaba
en vda de os deaes cosmopotas y beraes, tambn a sbta
oeada de socasmo vctoroso tuvo entonces un |uego fc a a
hora de barrer todos os artcuos de fe de deasmo burgus,
ndvduasta. Haba egado e fn, as pareca, de todas esas beas
paabras e mgenes, de ese benestar y esa probdad
modestamente burguesas, de ese raconasmo de una burguesa
nada heroca, que haba tratado de susttur a prdda de una
vsn de mundo, regosa y mtca, por a fortura un poco
superfca de una fe en a cutura y en a razn y por e espendor
de as festas patrtcas. Tambn haba egado e fna defntvo,
as pareca entonces, de os querdos dos de mundo de Keer
con a encantadora aegra por o pequeo, e cutvado entusasmo
por a naturaeza; todo o que haba parecdo, an ayer, tan
posbe y bonto y que quzs estaba pasndose entamente de
moda, apareca de repente remoto, pareca tan e|ano como os
bsabueos, pertenecente a aguna poca egendara de crnonas,
no pareca ya en absouto gado a hoy.
Y en efecto, aunque e panorama ha vueto a cambar mucho
desde e ao 1919, e absmo no se ha cerrado, e cambo es
patente en todo e mundo. Agunos sentmentos y experencas
de ama, que nosotros amamos y prefermos en nuestros aos de
|uventud y que fueron sanconados por a teratura de varas
generacones, resutan a as personas de hoy caducos, sn vaor,
sentmentaes y necos. Agunas de as deoogas burguesas han
sufrdo un descaabro rreparabe y as fuerzas todava vgorosas y
vvas de a burguesa se ven, por su ben, obgadas a revsar y
renovar enrgcamente su mundo de deas y su termnooga.
En cambo, ya que a hstora unversa pareca haber aceerado su
paso, todos os nuevos programas e deoogas parecan tener un
certo esceptcsmo y mopa nnatos, as modas de esprtu
parecan gastarse y sucederse ms deprsa que nunca y, mentras
os vaores y as paabras de ayer sucumban a una nfacn
nteectua demoedora, vovan a resurgr todos os vaores de
anteayer, geramente dsfrazados y cubertos con a ptna gent
de a edad nspradora de confanza, como mnstros derrocados
que contempan con dsmuo a cada de a generacn actua y
que estn dspuestos a quzs ganar en ea. Las cosas haban
empezado a tambaearse y a rodar, sobre todo en os puebos
derrotados en a guerra de 1914 a 1918 (pero no so en eos), y
aunque este tempo revueto pareca estar aberto a todos os
puntos de vsta y panteamentos nuevos, probabemente so
saeron ganando en e fondo as pocas potencas con tradcn y
dscpna ancestra, en prmer ugar a gesa catca.
De aqueas deoogas que hace so trenta aos mraban desde
arrba a dco e deasta burgus Keer, han cado hoy a
mayora, han sdo ovdadas y se pudren rpdamente con e pape
de os aos de a posguerra sobre e que estaban mpresas,
mentras que a obra de Gottfred Keer, durante un tempo quzs
poco dscutda, sgue estando ah y sgnfca para un gran nmero
de seres humanos o que e arte representa en nuestro tempo
para os hombres: consueo, fortaecmento frente a as
dfcutades de a vda, apertura de una puerta a a eterndad. Y
cuando tratamos de recordar aqueos autores que fueron sus
contemporneos y a os que entonces pertenecan a fama, e
xto, as revstas y os ectores, vemos que a mayora de estos
escrtores y narradores que eran entonces mucho ms famosos y
conocdos que Keer ahora estn cas competamente ovdados.
De os novestas de a Aemana de entonces uno soo, Whem
Raabe, sgu un camno parecdo. Se han do a pque y han sdo
ovdados os versos bontos de Gebe y as noveas de Heyse, os
bros de os autores de moda de a poca de 1870 a 1890, y os
autores como Spehagen y Hacknder y otros. De os prosstas
suzos de todo e sgo pasado so Gotthef, vente aos mayor que
Keer, se ha hecho an ms grande que ste, ms |oven o ms
ntempora.
S era exacto que a hstora de a teratura era un snnmo de a
hstora de as deas, entonces a caada duracn de una obra
como a de Keer sera nexpcabe. Las deas de Keer, sus deas
burguesas y suzas, tanto como sus deas deastas y
cosmopotas, han enve|ecdo en efecto y perddo su ugar, no
sabemos por cuanto tempo, entre as fuerzas que domnan e
mundo, y sn embargo sgue brando con a msma fuerza e
sereno caor de su paabra y a dorada aegra de sus mgenes.
E mstero que habta estas obras es sencamente e de su
maestra. Sera de desear que e anss moderno de a teratura,
fecundado, pero tambn desvado, por a gran oa de a scooga
freudana, se dedcar ms a estos msteros. No son n a rqueza
n a novedad de as deas as que hacen duraderas as obras
teraras, n es e mero mpetu de a personadad nca de artsta,
sno que es e grado de maestra, de eatad y responsabdad en a
ucha con as dfcutades de traba|o artstco, en a ucha tambn
con as tentacones de xto barato y a acomodacn a as
modas de a poca. Donde se acanza esta maestra, basta ea
para con ndependenca de su contendo deogco, hacer tan
duraderas as obras teraras que ncuso despus de argas
pocas de ovdo se vueven otra vez actuaes y pueden hacer
feces a nuevas generacones.
E scoanss es capaz de desvear profundamente os
mecansmos y as estructuras de ama potca, pero no es capaz
de decr ago sobre o que reamente es mportante en cada obra
de arte: e grado de maestra acanzado. Aqu precsamente habra
que recurrr a un concepto freudano que |uega en a praxs de os
scogos un pape muy pequeo: e concepto de a submacn.
Caro que para eso se requerra agn dea de cutura y sobre todo
una fe en ea, es decr a fe en que tene un sentdo y un vaor
cuando un escrtor, desde as dfcutades y angustas de sus
condconamentos personaes, toma e mpuso para berar a
mperfeccn de su vda por medo de a perfeccn de su obra. E
scoanss no conoce nngn dea cutura y, segn sus crteros,
e poeta que desdea e argo y penoso rodeo haca a submacn
de sus tensones a travs de a obra y que prefere en cambo una
cura de adaptacn y se vueve norma, tendra que ser ms
vaoso que cuaquer otro.
En Gottfred Keer vemos arrancada de una vda acosada y pobre,
de una vda de sotern y bebedor, poco desarroada, mantca,
pobre y terca, una obra que no parece saber nada de apuros y
mezqundades, vemos cmo ese ser frustrado y amargado acanza
en su obra una armona, una atmsfera de superordad y de
contempacn pura, un sacrfco de yo en favor de a beeza que
no so entusasma, sno que como proeza artstca es e|empar en
sumo grado, mentras que a vda rea de este poeta parece ser
tan poco e|empar. Pero so parece tan pobre y poco e|empar,
porque e bgrafo so muestra o que queda cuando se resta a a
vda de un poeta as horas de traba|o creatvo. Pero o me|or de esta
vda, y de a vda de cuaquer maestro, se ev a cabo precsa y
excusvamente en aqueas horas cuyas stuacones y tensones
magnamos e|anamente, mentras que poseemos sus frutos para
sempre.
La consecucn de a maestra, a ucha tenaz y sotara, renovada
una y otra vez a o argo de as dcadas, por aquea submacn,
os sacrfcos y esfuerzos dfcmente magnabes de artsta en
favor de su obra, ese es e espaco msteroso en e que cada vda
de artsta, cuando conduce a a maestra, se vueve trgca. Aqu
e Keer burgus e dco, e Keer bebedor grun y sotern
desastrado se vueve tambn trgco.
No, no son as deas por as que exsten as obras teraras. S
pudsemos reconstrur ob|etvamente en sus contendos a
regn Bedermeer de un Schubert o un Stfter, nos parecera
muy superfca, muy barata, muy antcuada y con ra(n1 Pero as
maravosas narracones de Stfter y os Leder mgcos de
Schubert no muestran nada trva n antcuado. Lo msmo sucede
con as obras de Keer.
(1930, reescrto 1951)
%e?endo )er LrKne $einric!"
Der Grne Henrch es una novea en forma de autobografa. Un
hombre que an no es ve|o, escrbe sobre su vda, se erge en
centro de mundo, y desde os enseres domstcos de su madre
hasta Dos, descrbe todos os recuerdos de su vda como aguen
que escrbe para s msmo y que no necesta una ob|etvdad
mpuesta. A pesar de a naturadad con a que pone en reacn
su vda y su persona con su tempo y su pas, este escrtor de
memoras es un persona|e asombrosamente modesto que no se
contempa en absouto con e nters emoconado que sueen
tener os autobgrafos por su persona. Por e contraro, se
enfrenta snceramente a todas sus nsensateces y fatas, ncuso
as de su nfanca y procede severamente consgo msmo, pero sn
darse mportanca..
Ou es o que hace a esta novea mportante e novdabe? Ou
a hace csca? E tema, en e sentdo usua, no, tampoco e
domno vrtuoso de tema y una tendenca no exste. E tema es
una vda meda en a que fatan todos os hechos extraordnaros,
a composcn es despreocupada y bastante sueta, os
acontecmentos mportantes ocupan una pgna y as
descrpcones puras se extenden a o argo de captuos. Apenas s
se encuentran deas fundamentaes nuevas, y no se predca
nnguna fosofa sorprendentemente orgna.
Cu es entonces e secreto de esta obra? Cu es su
mportanca? Ou nos obga a coocara |unto a obras que han
sobrevvdo muchas generacones?
E secreto de Grne Henrch es e msmo de Homero, Dante,
Boccacco, Shakespeare y Goethe. Se basa en dos fuerzas que no
son medos artstcos, sno e propo geno. Una que yo amara a
eterndad de tema, a otra e engua|e.
Una novea cuaquera de os aos setenta, ncuso ochenta, es
hoy ve|a, y tanto ms ve|a cuanto ms moderna fue en su da. E
contendo ya no nos nteresa, as nuevas deas, ya no o son, os
tpos de socedad y as costumbres han cambado, e doma es
ranco, ya no se escrbe as. Por qu no tenemos esa sensacn
con Whem Mester n con Der Grne Henrch?
Un persona|e de novea que despus de trenta aos parece
antcuado fue en su da so una curosdad, no un smboo. Los
persona|es cuya esenca es tempora, desaparecen. Los smboos
cuyo aspecto tempora so es un ropa|e de o eterno,
permanecen. E conde de Montecrsto mur, pero Uses vve.
Tambn vven an Don Ou|ote, Whem Mester, Hamet, vven
hoy todava Ountus Fxen, Sebenks y e Grne Henrch, e
pequeo e nofensvo Taugenchts de Echendorff no menos que e
gran Waensten de Scher. Porque todos eos no son en prmer
trmno representantes de su tempo, sno smpemente seres
humanos. Lo que consttuye su destno, exste en todos os tempos
y es posbe en cuaquer momento. Esto es a eterndad de
tema.
Con ea se puede unr perfectamente eso que se ama coordo
de poca, ambente etc. Aunque Uses sea un smboo de a
humandad, a Odsea ofrece os detaes ms mportantes y fnos
de a vda de a Greca antgua. E Grne Henrch es todo menos
ntempora, su Munch no es e de hoy, y su Suza no es
smpemente Suza, sno a de su tempo. Tambn en as obras
ms grandes hay eementos que no estn a savo de enve|ecer. En
as Wahverwandschaften se haba mucho de parques que
apenas nos nteresan ya, y en Keer se haba de un arte pctrco
que hoy nos resuta antcuado y pasado. Pero a verdad eterna de
con|unto provoca que no encontremos estos aspectos, como en
otras ocasones, rdcuos sno conmovedores. Lo que vve e Grne
Henrch ser vvdo por muchos, hoy y maana y dentro de cen
aos.
Y ahora e engua|e. En todo autor est enrazado en su tempo, y
ms de un pequeo rasgo resutar en e futuro ncomprensbe,
extrao y quzs rdcuo. La prosa de Keer es, seguramente
desde Goethe, a nca creacn consstente en este terreno. E
ha bebdo en as profundas fuentes de engua|e patro y as se ha
brado de a unversadad aparente de aquea beeza de
engua|e sn patra y sn puebo que es muy fc aprender y que
enve|ece muy deprsa. Pero no ha escrto en daecto, n ha tratado
de causar efecto con una orgnadad no refnada. Como nngn
otro prossta aemn, aparte de Lutero y Goethe, Keer sav de
engua|e popuar, a que estaba undo su ser y que e hababa y oa
habar a daro, e coordo expresvo y a contundenca,
ncorporndoos a un engua|e artstco eaborado con trmnos
tradconaes y personaes.
De ah a |ugosdad y frescura de a expresn asada, a
expresvdad proverba de as frases. Esto est aprenddo de
engua|e de puebo. Sn embargo, a construccn de sus frases y
su unn e nterreacon no pudo aprenderas de puebo. Sn un
sentdo extremadamente fno para e rtmo y a tectnca, y sn
un aprendza|e agradecdo y humde en os antguos no hubese
sdo posbe. Le grandes fragmentos de Grne Henrch en voz
ata y en muchos centos de pgnas encontr apenas dos neas
que a habaras no sonasen meodosas, naturaes y perfectas.
Eso es ago que, en e afn de orgnadad de tantos autores
modernos, no se encuentra cas nunca. Ya exterormente e
engua|e de Keer muestra a tranquzadora segurdad de su
fudez, no se encuentran frases sn verbo como estn ahora de
moda, no hay una yuxtaposcn de brevedad sorprendente o de
retrca mpetuosa y rca. Por e contraro se encuentran frases y
eementos sntctcos de ongtud proporconada, de bea fudez,
acordes a a respracn natura y a atdo de corazn que
cuaquera puede eer sn preparacn ben y cmodamente, y
una unn de as frases por medo de con|uncones sencas
apenas perceptbes, cuya fna eeccn y agradabe encanto se
toman como ago natura aunque en toda prosa son nfntamente
mportantes. Y por fn, o ms sgnfcatvo es quzs a renunca a
crcunoquo dfumnador, a rqueza de verbos y sus tantvos
en|undosos, sobre todo. Nuestro engua|e teraro adoece de una
grave tendenca a poner e coordo y a suteza de a expresn
sobre todo en os ad|etvos y adverbos, en ugar de en os
sustantvos y de contentarse con os verbos ser y haber
evtando os verbos ms vaosos. E engua|e de Keer no muestra
rastro aguno de este empobrecmento.
Ouzs suene esto un poco mezquno y pedante. Pero no vendr
ma que se dgan estas cosas de vez en cuando. Observando a
tcnca de Goethe y Keer, un poeta pequeo nunca podr
convertrse en uno grande, pero tambn nosotros os pequeos
podemos aprender, y probabemente e msmo Keer no
mprovs, sno que camb y desech repetdamente ms de una
frase y ms de una paabra antes de decdrse por a adecuada.
Porque e Grne Henrch, ta como se nos presenta, es a obra
de meda vda, su adaptacn y redaccn actua surgeron entre
esfuerzos y dsgustos, y sn embargo e con|unto es, para e que no
conoce a prmera versn, una creacn fresca y espontnea.
Una vez ms comprendemos cuan pocas novedades hay. Aparece
una nueva fosofa, un nuevo pensamento soca, un nuevo gnero
artstco que resutan tan nuevos y dstntos que a su ado o de
ayer parece ve|o. Pero muy pronto surge un hstorador que
demuestra que a ms recente fosofa fue ya concebda por un
pensador de medevo, que descubre que a exstenca y e
conocmento de pensamento soca ya exstan entre os fencos y
que e nuevo gnero artstco ya era conocdo en a Chna antgua.
En a teratura sucede o msmo. Lo nuevo so se manfesta
donde nace uno de os raros ggantes o donde un puebo, que ha
permanecdo hasta entonces en senco, empeza a expresarse
como sucede desde hace cncuenta aos en Rusa. Y tambn esta
novedad se ntegra con rapdez y segurdad a o ve|o an vvo, en
cuanto ha pasado a sorpresa de prmer contacto. Porque so
perdura e smboo, no a rpca. No podemos magnar o que
hara un novesta de moda ovdado de os aos trenta con Ibsen y
Dostoevsk s se es pudese confrontar. Sn embargo, e |oven
Goethe y quz tambn Shakespeare encontraran sn duda
muchas cosas de que habar con estos nuevos.
Gottfred Keer no est quz o bastante e|os de nosotros como
para que podamos coocaro, por as buenas, a ado de os
consagrados a o argo de os sgos. Pero me parece que |unto a
cabaero Don Ou|ote, Whem Mester y otros querdos persona|es
ntemporaes e Grne Henrch tambn tene su ugar.
(1907-corregdo 1917)

Halt H!itman
1=19R1=92
%ea.es o- grass"
$ierbas"
Whtman es conocdo desde hace tempo en Europa, pero todava
poco en Aemana. Pronto probabemente se e evantarn atares,
se coronar su efge y sus escrtos sern procamados como
evangeos. Ya ahora hay agunos dspuestos a hacer de o que
no es, por e|empo un gran fsofo y profeta de eyes nuevas de a
vda. Nuestro tempo no cutura, no fosfco no tene ya crteros
y corre entusasmado detrs de cuaquer profeta autntco o
faso. Ou se ha hecho con Netzsche, Emerson y hasta
Maeternck! La posterdad podr rerse an mucho tempo. Ya
andan por ah Comundades whtmananas y otras empresas
parecdas de un entusasmo desorentado.
E autor de Leaves of grass no es e que tene e mayor taento
teraro, pero s a mayor humandad de todos os poetas
amercanos. En readad habra que amare e nco o, a menos,
e prmer poeta amercano. Porque fue e prmero que no se
ament de tesoro o de desvn de a ve|a cutura europea, sno
que estaba ancado con todas sus races en e sueo amercano.
Entona os prmeros hmnos de ama de |oven puebo ggantesco,
canta y exuta desde un sentmento de fuerzas enormes, no
conoce nada ve|o que haya quedado detrs de , sno
soamente un presente esperanzado, orguosamente agtado y un
futuro nmenso, rsueo. Predca saud y fuerza, es e portavoz de
un puebo |oven y fuerte que prefere an soar con sus netos y
bsnetos que con sus padres. Por eso sus dtrambos recuerdan
tan a menudo as ancestraes voces de os puebos, a Moss por
e|empo, y tambn a Homero. Pero a pesar de todo es de hoy,
por eso predca con no menos ardor e yo, e hombre bre y
creatvo. Con a orguosa aegra de hombre peno,
nquebrantado haba de s msmo, de sus hazaas y va|es, de
su patra. Canta cmo ben concebdo y crado por una madre
perfecta sa de Paumanok y recorr as sabanas merdonaes
y vv como un sodado en tendas de campaa, cmo vo e
Ngara y as montaas cafornanas, os bosques y as manadas
de bfaos de su patra, y dedca entusasmado y agradecdo sus
cantos a puebo de Amrca, su puebo, a que sente como una
undad tremendamente poderosa.
Ouen ea e bro en un momento apropado encontrar en ago
de mundo prmtvo y ago de as atas montaas, de mar y a
pradera. Mucho e resutar estrdente y cas grotesco, pero e
con|unto e mpresonar, como nos mpresona Amrca, aunque
no a queramos.
(1904)
)ostoie.ski
1=21R1==1
Sobre Dostoevsk no hay nada nuevo que decr. Lo que puede
decrse de ntegente y acertado sobre , ya ha sdo dcho, fue
todo una vez nuevo e ngenoso y ya est pasado, mentras que a
fgura querda y terrbe de escrtor se nos aparece sempre
rodeada de mstero y engma cuando en momentos de desamparo
y recogmento acudmos a .
E burgus que ee Crmen y castgo y que echado en e sof
extrae un agradabe escaofro de este mundo fantasmagrco, no
es e verdadero ector de este escrtor, tan poco como e erudto y
sabo que admra a scooga de sus noveas y escrbe buenos
ensayos sobre su vsn de mundo. Tenemos que eer a
Dostoevsk cuando nos sentmos afgdos, cuando hemos sufrdo
hasta e mte de nuestra capacdad de sufrmento y cuando
sentmos a vda como una soa herda ardente abrasadora, cuando
respramos desesperacn y hemos padecdo muertes de
desesperanza. Entonces, cuando mramos desde a msera a vda,
sotaros y parazados y ya no a comprendemos en su cruedad
sava|e y hermosa, y ya no queremos nada de ea, entonces
estamos abertos a a msca de este poeta terrbe y espnddo.
Entonces ya no somos espectadores, no so mos sbartas n
|ueces, somos hermanos pobres entre todos os pobres dabos de
sus obras, padecemos sus sufrmentos, contempamos con eos,
fascnados y sn aento, e torbeno de a vda, e mono
eternamente moedor de a muerte. Y entonces omos tambn a
msca de Dostoevsk, su consueo, su amor, so entonces
expermentamos e maravoso sentdo de su mundo aterrador y, a
menudo, tan nferna.
Dos fuerzas son as que nos conmueven en estas obras; de r y
venr y de contraste de dos eementos y poos opuestos crece a
profunddad mtca y a mpresonante amptud de su msca.
Uno es a desesperacn, e sufrmento de ma, a aceptacn y e
no oponer resstenca a toda a crue y sangrenta brutadad y
ambgedad de ser humano. Hay que padecer esa muerte, hay
que pasar por ese nferno antes de que nos pueda acanzar
reamente a otra voz, a voz ceesta de maestro. La premsa es a
sncerdad, e descaro de a confesn de que nuestra exstenca y
humandad son un asunto msero, dudoso y quzs desesperado.
Tenemos que habernos entregado a sufrmento y a a muerte,
toda a mueca terrbe de a verdad desnuda tene que haber
heado nuestros o|os antes de poder entender a profunddad y
verdad de a otra voz.
La prmera voz afrma a muerte, nega a esperanza, renunca a
todos os eufemsmos y avos deogcos y potcos con os que
acostumbramos a de|arnos engaar por poetas agradabes sobre
e pegro y e espanto de a exstenca humana. La segunda voz
sn embargo, a autntcamente ceesta de esta obra terara, nos
muestra en e otro ado ceeste un eemento dstnto a a muerte,
otra readad, otra esenca: a concenca de hombre. Es posbe
que toda vda humana sea guerra y door, nfama y atrocdad, pero
adems exste otra cosa: a concenca, a capacdad de hombre de
enfrentarse a Dos. La concenca nos conduce tambn, a travs
de door y a angusta conduce a a msera y a cupa, pero
conduce fuera de absurdo sotaro, nsoportabe, nos conduce a
reacones con e sentdo, a esenca y a eterndad. La concenca
no tene nada que ver con a mora, con a ey, puede egar a
estabecer con eas os antagonsmos ms terrbes y mortaes,
pero es nfntamente fuerte, ms que a nerca, que e egosmo,
que a vandad. Muestra sempre, aun en a ms profunda msera,
en a tma confusn, un estrecho camno aberto, no de vueta a
mundo consagrado a a muerte, sno por encma de haca Dos.
Y e camno que conduce a hombre a su concenca es dfc, cas
todos vven sempre contra esa concenca, se ressten, se cargan
ms y ms, perecen de una concenca asfxada, pero a cada uno
se e ofrece aberto ms a de sufrmento y a desesperacn, e
caado camno que da sentdo a a vda y hace gera a muerte.
Uno tene que uchar y pecar contra su concenca hasta haber
pasado todos os nfernos y haberse manchado con todas as
atrocdades, para por fn con un suspro comprender e error y vvr
a hora de a transformacn. Otros vven con su concenca en
buena amstad, seres raros, feces e nocentes, y es suceda o
que es suceda, todo es afecta so desde fuera, nunca es ega a
corazn, sempre permanecen puros, a sonrsa no desaparece de
su rostro. Uno de esos seres es e prncpe Mshkn.
Esas dos voces, esas dos enseanzas as he escuchado en
Dostoevsk en os tempos en que fu un buen ector de sus bros,
en as horas en que a desesperacn y e sufrmento me haban
preparado. Hay un artsta con e que he expermentado ago
parecdo, un msco a que no amo n quero escuchar sempre, as
como tampoco qusera eer sempre a Dostoevsk. Es Beethoven.
E tene ese conocmento de a dcha, a sabdura y a armona que
no encontramos en camnos fces, que so respandecen en
camnos que bordean os absmos, que no acanzamos con una
sonrsa sno soamente con grmas, agotados por e sufrmento. En
sus snfonas, en sus cuartetos hay pasa|es donde entre tanta
msera y desamparo bra ago nfntamente conmovedor, ngenuo
y decado, una ntucn de mstero, una segurdad de savacn.
Estos pasa|es os encuentro de nuevo en Dostoevsk.
(1925)
Re-leDiones sobre el >diota" de )ostoie.ski
A menudo se ha comparado a Idota de Dostoevsk, a prncpe
Lew Mshkn, con |ess. Naturamente puede hacerse. Se puede
comparar con |ess a cuaquer ser humano, que rozado por una
de as verdades mgcas no separa ya e pensamento de a vda y
que, de esa manera, se queda soo en medo de os que o rodean,
y se converte en enemgo de todos. Aparte de eso, a seme|anza
entre Mshkn y |ess no me ama precsamente a atencn, so
un rasgo, mportante desde uego, me parece propo de |ess en
Mshkn: su tmda castdad. E temor dsmuado a sexo y a a
procreacn es un rasgo que no poda fatar en e |ess hstrco,
en e |ess de os evangeos, y que pertenece caramente a su
msn unversa. Hasta una magen de |ess tan superfca como
a de Renn no carece de este rasgo.
Pero es extrao que -por poco smptca que me resute a eterna
comparacn entre Mshkn y Crsto- yo tambn veo ambas
mgenes undas nconscentemente. Me am a atencn tarde y
en un rasgo mnscuo. Un da en que pensaba en e Idota, me
choc que m prmer pensamento sobre sempre es
aparentemente secundaro. Cuando penso en este persona|e o
veo, en e prmer momento respandecente de a magnacn, en
una escena secundara determnada, en s nsgnfcante. Lo msmo
me sucede con e Savador. Cuando una asocacn cuaquera me
conduce a a dea |ess o a paabra |ess me acanza a travs
de odo o de os o|os, entonces nunca veo en e prmer desteo a
|ess en a cruz o a |ess en e deserto o a |ess como autor de
magros o a |ess resurrecto, sno que o veo en e momento en
que, en e |ardn de Getseman, bebe e tmo cz de a soedad,
cuando os sufrmentos de a muerte nevtabe y de nuevo y
ms ato renacer desgarran su ama, y en un tmo y
conmovedor deseo nfant vueve a cabeza haca sus dscpuos,
busca un poco de caor y proxmdad humana, una usn duce
fugaz, en medo de su soedad desesperada- y os dscpuos
duermen! Ah yacen y duermen, e buen Pedro, e guapo |uan,
todos |untos, toda esa buena gente, sobre as que |ess est
acostumbrado a equvocarse una y otra vez con buena vountad
y amorosamente, a os que comunca sus pensamentos, parte
de sus pensamentos, como s eos entendesen su engua|e,
como s de hecho fuese posbe comuncar sus pensamentos a
esa gente, despertar en eos ago as como vbracones afnes,
encontrar en eos comprensn, afndad y sodardad. Y ahora,
en e momento de nsoportabe tormento, se vueve a estos
compaeros, os ncos que posee, y est tan aberto, es tan
humano, sufre tanto que sera capaz de aproxmarse ms que
nunca a eos, que en cuaquer paabra bana, en cuaquer gesto
ms o menos amabe de eos haara ago como consueo y
apoyo -pero no, no estn ah, duermen, roncan. Este espantoso
momento se me ha quedado grabado profundamente ya en muy
temprana |uventud, no s por qu razn, y ya dgo que cuando
penso en |ess, surge sempre nmedatamente e recuerdo de
este nstante.
E paraesmo con Mshkn es ste. Cuando penso en , en e
Idota, tambn es un momento aparentemente poco
mportante e que me vene prmero a a memora, se trata
tambn de momento de un asamento tota, ncrebe, de una
soedad trgca. La escena a a que me refero es aquea noche en
Pavovsk en a casa de Lebedeff, donde e prncpe, pocos das
despus de su ataque epptco, recbe an convaecente a toda
a fama Yepantchn, cuando de repente en este crcuo aegre y
eegante, aunque ya cargado de secretas tensones y tormentas,
aparecen os |venes seortos revouconaros y nhstas, cuando
e ocuaz muchacho Hppot rrumpe con e supuesto h|o de
Pavtchev, con e boxeador y os otros; esta desagradabe,
sempre odosa, ndgnante y repugnante escena cuando estos
|venes mtados y equvocados se presentan en su torpe madad,
tan estrdentes y expuestos y desnudos como sobre un escenaro
demasado umnado, cuando cada paabra nos duee dobemente,
una vez por su efecto sobre e pobre Mshkn y uego por a
cruedad con que descubre y desenmascara a propo nterocutor -
a este pasa|e extrao, novdabe aunque no mportante n
acentuado en a novea me refero. Por un ado a socedad, os
eegantes, a gente de mundo, os rcos poderosos y
conservadores, por otro ado a |uventud furosa, mpacabe, que
so conoce a rebeda, su odo a a tradcn, sn escrpuos,
rreverente, crue, sava|e, nfntamente estpda en su
nteectuasmo terco; y entre estos dos bandos, e prncpe, soo,
expuesto, observado por ambos ados de manera crtca y con
extrema expectacn. Y cmo termna a stuacn? Termna con
que Mshkn, a pesar de agunos errores que comete en su
exctacn, se comporta de acuerdo con su naturaeza buena,
decada e nfant, que sufre o nsoportabe con una sonrsa,
contestando a as mayores mpertnencas con generosdad, que
est dspuesto a cargar con cuaquer cupa, a buscara en s
msmo, y que con eo fracasa por competo y es desprecado, no
por este bando o por e otro, no por os |venes contra os ve|os
o vceversa, sno por todos, por todos! Todos se apartan de , a
todos ha ofenddo, por un nstante se han borrado por competo
os antagonsmos ms extremos de a socedad, a edad y a
deooga, y todos estn de acuerdo, competamente de acuerdo,
en apartarse con ndgnacn y fura de aque que es e nco puro
entre eos.
En qu consste entonces a mposbdad de este Idota en e
mundo de os otros? Por qu no e entende nade, a , a que
cas todos aman de agn modo, cuya duzura resuta a todos
smptca a menudo e|empar? Ou e separa a , e ser mgco,
de os otros, os seres correntes? Por qu tenen razn cuando
o rechazan? Por qu tenen que hacero, rremsbemente? Por
qu tene que sucedere como a |ess que a fna no so estaba
abandonado por e mundo, sno tambn por todos sus dscpuos?
Porque e Idota tene una manera de pensar dferente a a de os
otros. No es que pense de una manera menos gca, ms nfant
y asocatva que eos, no es eso. Su manera de pensar es a que
yo amo mgca. Este bondadoso Idota nega toda a vda, todo
e pensamento y sentmento, todo e mundo y a readad de os
otros. Para a readad es ago competamente dstnto que para
eos. Su readad es para como una sombra. A ver y exgr una
readad competamente nueva se converte en su enemgo.
La dferenca no es que os unos aprecen mucho e poder y e
dnero, a fama y e estado y cosas parecdas y no. No es que
defenda o esprtua y eos o matera, o como se quera
formuar. No es eso. Tambn para e Idota exste o matera,
reconoce por competo a mportanca de esas cosas, aunque as
tome menos en sero. Su exgenca, su dea no es e ascetsmo
hnd, no es morrse para e mundo de as readades aparentes,
en favor de esprtu satsfecho consgo msmo que cree ser a
nca readad.
No, sobre os respectvos derechos de a naturaeza y de esprtu,
sobre a necesdad de su nterreacn, Mshkn podra ponerse
fcmente de acuerdo con os dems. So que a smutanedad y
equvaenca de ambos mundos son para eos un prncpo
racona, para a vda y a readad. Esto an no est caro,
ntentemos expresaro de otra manera.
Mshkn se dstngue de os dems en que, como Idota y
epptco, es a msmo tempo una persona muy ntegente, posee
reacones ms cercanas y drectas con e nconscente que
aqueos. La mxma experenca es para aque medo segundo
de mxma sensbdad y comprensn que ha vvdo agunas
veces, esa capacdad mgca de poder por un momento, por e
respandor de un momento, ser todo, sentr todo, sufrr todo,
comprender y afrmar todo o que exste en e mundo. Ah est a
esenca de su personadad. La maga y a sabdura mstca no as
ha edo y reconocdo, estudado y admrado, sno que (aunque
tambn so en muy raros momentos) as ha vvdo reamente. No
so tuvo deas y ocurrencas raras e mportantes, sno que una o
varas veces se encontr en e mte mgco, donde todo se acepta,
donde es verdad no so a dea ms remota, sno tambn o
contraro.
Eso es o terrbe, con razn temdo por os dems en este ser. No
se encuentra competamente soo, no todo e mundo est contra .
Hay agunos seres muy dudosos, muy amenazados y pegrosos que
a veces o comprenden emoconamente: Rogoshn y Nastasa. E,
e nocente, e no apacbe, es comprenddo por e crmna y por
a hstrca. Pero este no no es, desde uego, tan pacfco como
parece. Su nocenca no es nofensva y con razn espanta a a
gente.
E Idota, deca yo, se encuentra a veces cerca de mte, donde se
sente tambn como verdadero o contraro de cada pensamento.
Es decr, que tene una sensbdad para saber que no exste
nngn pensamento, nnguna ey, nnguna forma y creacn que
sean autntcos y certos, excepto desde un poo -y para cada
poo hay uno opuesto. La determnacn de un poo, a aceptacn
de un ugar desde e que se contempa y ordena e mundo son a
base de cuaquer creacn, cutura, socedad y mora. Ouen
consdera ntercambabes, aunque so sea por un nstante
esprtu y naturaeza, ben y ma, es e ms terrbe enemgo de
cuaquer orden. Porque ah comenza o contraro de orden, ah
comenza e caos.
Una manera de pensar que vueve a nconscente, a caos,
destruye cuaquer orden humano. A Idota e dcen una vez en
una conversacn que so dce a verdad, nada ms, y que eso es
amentabe. As es, Todo es verdad, a todo se puede decr s. Para
ordenar e mundo, para acanzar ob|etvos, para hacer posbe a
ey, a socedad, a organzacn, a cutura, a mora, hay que
aadr a s e no, hay que dvdr e mundo en antagonsmos, en
bueno y mao. La nsttucn de cada no, de cada prohbcn puede
ser competamente arbtrara, pero se vueve sagrada en cuanto se
converte en ey, en cuanto tene consecuencas, en cuanto se ha
hecho base de una deooga y de un orden.
Esta dvsn de mundo en caro y oscuro, en bueno y mao, en
permtdo y prohbdo es, en e sentdo de a cutura humana, a
mxma readad. Para Mshkn a mxma readad es, sn embargo,
a experenca mgca de carcter reversbe de todos os dogmas,
de a exstenca equparabe de os poos opuestos. E Idota
nstaura en sus tmas consecuencas e matrarcado de
nconscente, suprme a cutura. No rompe as tabas de a ey,
so as vueve de revs y muestra que en a parte posteror est
escrto o contraro.
E secreto de este bro terrbe es que este enemgo de orden,
este terrbe destructor no aparece como crmna, sno como una
persona amabe y tmda, ena de ngenudad y encanto, ena de
buena fe y bondad generosa. Dostoevsk ha dbu|ado desde un
sentmento profundo a este hombre como enfermo, como
epptco. Todos os portadores de o nuevo, de o terrbe, de
porvenr ncerto, todos os anuncadores de un caos presentdo,
son en Dostoevsk enfermos, seres dudosos, tarados: Rogoshn,
Nastasa, ms tarde os cuatro Karamazov. Todos eos estn
dbu|ados como extraos y excepconaes persona|es
descarrados, de ta manera que sentmos por su descarramento
y su ocura ago de respeto sagrado que e astco cree deber a
demente.
Lo nteresante y extrao, o mportante y fata, no es que en agn
ugar de Rusa en os aos cncuenta y sesenta un epptco gena
tuvese taes fantasas y crease taes persona|es. Lo mportante es
que estos bros sean consderados desde hace tres dcadas por a
|uventud de Europa mportantes y proftcos. Lo extrao es que
mremos a estos crmnaes, hstrcos e dotas de Dostoevsk de
una manera competamente dstnta a como mramos a otras
fguras crmnaes o dementes de otras noveas, que os
comprendamos de una manera tan nquetante, que es amemos
de una manera tan rara, que encontremos en nosotros ago que
es afn y smar a eos.
Esto no se debe a casuadades y, menos an, a aspectos externos
y teraros en a obra de Dostoevsk. Por asombrosos que sean
agunos de sus rasgos -so hay que pensar en a antcpacn de
una scooga de nsconcente muy desarroada- admramos su
obra no como a expresn de conocmentos y habdades muy
eaborados, no como a trasposcn artstca de un mundo en e
fondo conocdo y famar, sno que a sentmos como proftca,
como e refe|o antcpado de una descomposcn y un caos que
desde hace agunos aos vemos que se aduea de Europa
tambn externamente. No se trata de que e mundo de estos
persona|es teraros suponga una magen futura en e sentdo de
un dea, nade o sentr as. No, en Mshkn y en todas estas
fguras, no sentmos e|empardad en e sentdo de Debes ser
as, sno a necesdad en e sentdo de: Tenemos que pasar por
esto, es nuestro destno!
E porvenr es ncerto, pero e camno que se muestra aqu es ben
caro. Sgnfca: una nueva acttud esprtua. Conduce a travs de
Mshkn, exge e pensamento mgco, a aceptacn de caos. La
vueta a desorden, e regreso a o nconscente, o nforme, a
anma, y ms a de ste, a vueta a os orgenes. No para
permanecer a, no para convertrse en anma, en barro
prmgeno, sno para orentarnos de nuevo, para encontrar en as
races de nuestro ser nstntos y posbdades de evoucn
ovdados, para poder reazar de nuevo a creacn, vaoracn y
dvsn de mundo. Nngn programa nos ensea cmo encontrar
este camno, nnguna revoucn nos abre as puertas a . Cada
cua o recorre soo. Cada uno de nosotros tendr que encontrarse
una vez en su vda en e mte de Mshkn, donde termnan as
verdades y pueden empezar otras nuevas.
Cada uno de nosotros tene en un nstante de su vda que
expermentar ago parecdo a o que experment Mshkn en sus
segundos carvdentes, como o experment e propo Dostoevsk
en aqueos mnutos cuando estuvo muy cerca de a e|ecucn y de
os que sa con a mrada de profeta.
(1919)
El 3o.en"
La novea E |oven no era hasta ahora desconocda entre
nosotros, pero estaba poco dvugada en engua aemana, o que
es extrao, pues pertenece a as grandes noveas de Dostoevsk, y
se encuentra cronogcamente entre Los demonos y os
Karamazov.
A fn y a cabo haba sdo pubcada ya hace dez aos una
traduccn muy buena de Korfz Hom. La e entonces con ese
voento y agudo nters con que se ee todo o de Dostoevsk, y
ahora me sorprende haber ovdado desde entonces toda a
novea, es decr a hstora, e te|do de reacones, ntrgas y
acontecmentos. No haba ovdado e ambente genera, as
mgenes de os persona|es prncpaes, e tono de os dogos
ms mportantes, y sobre todo, agunos pasa|es de estos dogos,
pasa|es de carvdenca scogca, y pasa|es enos de
reveacones testmonaes sobre e ama rusa. Es de todos modos
extrao que se me pudese ovdar todo e aspecto exteror de un
bro de cerca de m pgnas. Pero encuentro confrmada ah m
propa aversn nteror a todas as hstoras voentas, a todas
as accones estrdentes, ambguas, precptadas, a todas as
stuacones demasado estrdentes, mutcoores y vertgnosas.
Estas se encuentran sempre en Dostoevsk, y e profano une a
eas un |uco sobre , as consdera e sgno de su grandeza.
Es certo que a tcnca externa de a narracn es sempre en este
ncrebe maestro reamente asombrosa. Sera competamente
equvocado pensar que a manera estrdente, a acentuacn ago
excesva de sus ntrgas, es ngenua o casua y que se debe a una
subestmacn de a novea en favor de contendo esprtua. Todo
este aparato terrbe, tremendamente efcaz, pero sempre un
poco mpuro, de as ntrgas en Dostoevsk, esta manera
voenta, estrdente, fascnante en a prmera ectura, de operar
con msteros, tracones, ntucones, documentos secretos,
revveres, crce, asesnato, veneno, sucdo, ocura, con
con|uras espadas y habtacones contguas aquadas; todo este
aparato no es en Dostoevsk nada externo, no es en absouto
mscara detrs de a que esconda sus verdaderas ntencones, es
absoutamente sncero y, precsamente por eso, tambn tan
efcaz. Dostoevsk no es soamente e poeta gena, e soberbo
domnador de a paabra rusa y e ntrprete profundo de ama
rusa; es tambn e aventurero sotaro, e hombre marcado de
una manera extraa y amatva por e destno, e preso ndutado
en e tmo momento antes de ser fusado, e mrtr sotaro.
A pesar de todo creo que e aparato todava tan efcaz de sus
hstoras emoconantes ser o prmero que enve|ecer con e
tempo en su obra. Ya esta guerra contrbur a que no aprecamos
tanto e vaor de a aventura, e acente de pegro sava|e. Con
tanta mayor fuerza actuar entonces e esprtu de estos bros
prodgosos. Y cuanto ms pertenezcan a pasado, ms se
demostrar que han retendo para a posterdad (mucho ms
profundamente que Bazac) en mgenes eternas uno de os
tempos ms pattcos y extraos de a Hstora. Lbros como e
Idota, Crmen y castgo y os Hermanos Karamazov
aparecern ante nosotros en su totadad, cuando todo o externo
en eos haya enve|ecdo, como Dante, apenas comprensbes en
cen detaes, pero en tota eternamente efcaces y conmovedores
como pasmacn de toda una poca hstrca.
E |oven se dstngue de as otras grandes noveas de maestro
por dos razones. Por un ado, por una accn que es bastante
movda, ncuso voenta, pero que se restrnge cas por competo
a crcuo de o domstco, de a fama. Luego por un tono
extraamente teraro, cas rnco en su esto. E |oven es un
muchacho de vente aos que escrbe sus propas experencas, un
muchacho extrao, sotaro, hurao, pero tambn ambcoso y
muy orgna y mentras a propa hstora nos cautva, abarcando
una gran parcea de a vda rusa en a que no fatan ntrgas y
emocones, vemos smutneamente, cas con extraeza, con qu
maestra superor, con qu serendad, con qu habdad se
mantene e tono, e taento un poco desencantado, a sabhonda
nexperenca de este adoescente. S a forma de narracn en
prmera persona ofreca una facdad para e agrupamento de as
personas, de os acontecmentos y de su vaoracn-
scogcamente compcaba todo nfntamente ms, e vova
nfntamente ms pegroso y ms arresgado. En agunos pasa|es,
cuando, entre os emoconantes acontecmentos de a vda,
recuperamos durante agunos momentos e aento, nos sentmos
estupefactos, como ante una hazaa ncrebemente audaz,
ncuso nsoente. So que aque aparato se mpone aqu
tambn con toda su crudeza, as puertas fasas y as escenas de
sorpresa no han sdo evtadas aqu tampoco. Nos rrtamos, pero
nunca vemos a Dostoevsk, n por un nstante, como e hombre
entre bastdores que manpua a os persona|es. Porque no se
trata de persona|es sno de seres humanos. Y de nuevo estos
seres se vueven tan mportantes y conmovedores por e hecho de
que (unos sn sospecharo, os otros conscentes) no vven so
sus propas dfcutades y sufrmentos personaes y ncos, sno, a
travs de eos, as dfcutades tpcas, os sufrmentos
condconados y enrazados profundamente de su generacn, as
mseras de todo un puebo, que se atormenta entre e sueo y e
despertar en terrbes pesadas.
Es un mundo voento, mpacabe, crue, espantoso, un autntco
nferno, a que nos conducen estos bros. En eos exste e crmen
y a ocura, e dero de grandeza y a nfanca, a perversdad de a
gran cudad y a arstocraca degenerada y todo en una atmsfera
de apata agobante, ba|o una pesada de oscura desesperanza. En
este bro de m pgnas apenas s uce una vez e so, no forece
apenas en aguna ocasn un rbo, no crece a herba, no canta
otro p|aro que e ruseor en|auado en una taberna desoada de
suburbo. No hay estacones de ao, no hay pasa|e, estos seres
humanos vven asados en a neba de San Petersburgo. No
parecen resprar e are o psar a terra, nadan desesperados y
abandonados en a corrente de sus destnos. Este mundo parece
carecer de toda bea y cda naturadad, de toda sonrsa buena,
de so. Pero no, a pesar de todo s est ah. E so de este mundo
es a regn, es a aegra de a fe, es a smpcdad de padoso.
En medo de este mundo de San Petersburgo eno de personas
descarradas y a a derva, que han perddo toda buena tradcn,
toda comundad de a fe, de deseo y de a accn, en medo de
estas personas pobres, enfermas, mavadas, surge bueno y amabe
e peregrno Makar, tan nocente y tan astuto, aegre y bueno
como aque santo maravoso de os Karamazov, sonrente como un
no y eno de sabdura como un ancano. Es sabo pero no
erudto, es puebo, es Rusa y, a adqurr concenca y expresarse,
su profunda sabdura se vovera pana y sn vaor porque no
descansa en a razn sno en a vda.
Y tambn en os otros bra esta capacdad rusa, a veces ena de
presentmentos y concadora, esa capacdad de sonrer en e
sufrmento, esa profunda bondad, ese don de perderse uno
msmo. Omos a ve|o Verssov, e tpco representante de a
nobeza rusa enferma en su raz, decr en una ocasn: S,
muchacho, te o repto, no puedo por menos que respetar m
nobeza. Entre nosotros, en Rusa, se ha desarroado a o argo de
os sgos un certo tpo de cutura superor desconocdo hasta
ahora y que no exste en todo e mundo: e tpo de sufrmento
unversa por todos. Es excusvamente ruso y, como se ha
desarroado en a capa superor de a cutura, tengo
automtcamente e honor de pertenecer a . En su mano est e
futuro de Rusa. Y este msmo Verssov, este msmo
representante de una nobeza desarragada pobre, exceente en
agunos aspectos, enfermzamente supercutvado, este hombre de
concenca db, ncapaz de decsones, este hombre sentmenta,
mprevsbe y eocuente nteectua expresa a veces un
pensamento de a tca prctca, tan senco, hermoso y natura
como este: E deber de hacer fez en a vda a menos a una
persona, y de manera prctca, rea, o convertra yo smpemente
en una obgacn para cuaquer hombre cvzado, as como,
tenendo en cuenta a desforestacn de Rusa, obgara
egamente a cada campesno a pantar en su vda a menos un
rbo.
La consecuenca de a guerra actua ser probabemente una
aceeracn de a europezacn de Rusa, de msmo modo que a
obgacn de dscpna, de organzacn, de una espece de
mtarsmo esprtua es a prmera advertenca de nuestro tempo
a todas as potencas que queran sobrevvr y determnar e
futuro. La Rusa pasva, crstana, pacente, atrusta, tendr que
refugarse ms que nunca en e ama de puebo ngenuo. Con
tanto ms cudado tenemos que escuchar as voces de esa Rusa
ocuta y secreta. En todo o que es europeo Rusa ha aprenddo
de Occdente y tene an mucho que aprender. En todo o que
concerne a as vrtudes pasvas, astcas, poco aprecadas en este
momento en e mundo, os rusos vovern a ser nuestros maestros,
hasta en a potca prctca. Pues tambn e otro poo vover a
aproxmarse aguna vez, tambn aquea cutura esprtua que
rechaza a accn para practcar a pacenca vover a recuperar su
mportanca. En este arte, en e que os europeos han sdo sempre
nos, os rusos segurn sendo durante mucho tempo
medadores entre nosotros y nuestra prmera madre Asa.
(1915)
%os !ermanos :arama(o.
o El ocaso de Europa
Re-leDiones en la lectura de )ostoie.ski
No me ha sdo posbe ofrecer en una forma coherente y eegante
as deas presentadas aqu. Me fata e taento para eo, y adems
o consdero una espece de arroganca cuando un autor, como
hacen tantos, construye a partr de agunas ocurrencas un ensayo
que da a mpresn de totadad y gca, cuando so en una
pequea parte es pensamento y en una parte mucho mayor
reeno. No, yo creo en e ocaso de Europa, y precsamente en
e ocaso de a Europa esprtua, soy e que menos razn tene de
esforzarse por una forma que tendra que consderar mascarada y
mentra. Yo dgo como e propo Dostoevsk en e tmo bro de
os Karamazov: Veo que o me|or es no dscuparme en absouto.
Lo har como s hacero, y os ectores comprendern que o hce
as como saba hacero.
En as obras de Dostoevsk, y de manera muy concentrada en os
Hermanos Karamazov me parece expresado y anuncado con
tremenda cardad o que yo amo e ocaso de Europa. Parece
decsvo para nuestro destno que a |uventud europea,
especamente a aemana, consdere a Dostoevsk su gran autor y
no a Goethe o n squera a Netzsche. S contempamos a
teratura ms |oven, encontramos por todas partes un
acercamento a Dostoevsk, aunque a menudo sea so mtacn y
resute nfant. E dea de os Karamazov, un dea ancestra,
astco-ocuto, empeza a europezarse, empeza a devorar e
esprtu de Europa. Eso es o que amo e ocaso de Europa. Este
es un regreso a a madre, es un regreso a Asa, a os orgenes, a as
madres fustcas, y como toda muerte sobre a terra conducr
naturamente a un nuevo nacmento. So nosotros, os
contemporneos, sentmos estos procesos como ocaso, as
como so os ve|os tenen sensacn de trsteza y prdda
rremedabe a abandonar una ve|a y querda patra, mentras que
os |venes ven ncamente a novedad y e futuro.
Pero cu es ese dea astco que encuenro en Dostoevsk y
que creo que est a punto de conqustar Europa?
Es, en pocas paabras, e abandono de toda tca y mora
estabecdas en favor de una comprensn y toeranca unversaes,
de una nueva santdad pegrosa, terrbe, como a que anunca e
ancano Sosma, como a vve Aosha, como a expresan Dmtr, y
ms an Ivn Karamazov con a ms cara concenca.
En e ancano Sosma predomna an e dea de a |ustca, para
exsten e ben y e ma, pero e gusta regaar su amor
precsamente a os maos. En Aosha este nuevo tpo de santdad
se vueve mucho ms bre y vvo, con una despreocupacn cas
amora pasa por a sucedad y e fango que e rodean, a menudo
me recuerda aquea nobe promesa de Zaratustra: |ur una vez
renuncar a toda repugnanca. Pero he aqu que os hermanos de
Aosha desarroan esa dea an ms, sguen ese camno de una
manera ms resueta y a menudo parece como s a o argo de os
tres tomos de grueso bro, a reacn de os hermanos Karamazov
se vovese entamente de revs, como s todo o frmemente
estabecdo se vovese ms y ms dudoso, y como s e santo
Aosha se hcese ms mundano, y os hermanos mundanos, ms
santos, como s Dmtr, e hermano ms crmna y dsouto, se
convrtese en e ms santo, en aque que presente con ms
sensbdad y profunddad una nueva santdad, una nueva mora,
una nueva humandad. Eso es muy extrao. Cuanto ms
karamasovano es todo, ms vcoso y borracho, ms
desenfrenado y bruta, ms cerca respandece a travs de os
cuerpos de estas manfestacones, de estos seres humanos y de
estos hechos brutaes e nuevo dea, y ms esprtuazados, ms
santos se vueven por dentro. Y a ado de Dmtr borracho,
homcda y agresvo, y de cnco nteectua Ivn os probos y
decentes persona|es de fsca y de os otros representantes de a
burguesa, se vueven ms runes, huecos y ftes cuanto ms
trunfan externamente.
E nuevo dea que amenaza a esprtu europeo en sus races,
parece ser una manera de pensar y sentr competamente amora,
una capacdad de ntur o dvno, necesaro y fata ncuso en a
mayor madad y en a mayor feadad, y de ofrecer respeto y
veneracn a stas, precsamente a stas. E ntento de fsca de
presentar en su gran dscurso esta acttud de os Karamazov,
exagerndoa rncamente, y de exponera a a bura de os
cudadanos, este ntento no exagera en readad, es ncuso muy
moderado.
E dscurso descrbe, desde un punto de vsta burgus
conservador, a Hombre ruso, que desde entonces se ha
convertdo en tpco, e Hombre ruso pegroso, conmovedor,
rresponsabe y a msmo tempo de concenca decada, bando,
soador, crue, profundamente nfant, a que todava hoy
amamos as, aunque, como creo, est ya desde hace tempo en
trance de convertrse en hombre europeo. Pues precsamente
ste es e ocaso de Europa.
Contempemos durante unos nstantes a este hombre ruso.
Tene muchos ms aos que Dostoevsk, pero ste e ha
presentado defntvamente ante e mundo en toda su terrbe
sgnfcacn. E hombre ruso es Karamazov, es Fodor Pavovtch,
es Dmtr, es Ivn, es Aosha. Pues estos cuatro van
necesaramente |untos, por dstntos que parezcan, son Karamazov,
son e hombre ruso, son e hombre futuro, ya prxmo, de a
crss europea.
Por certo, ntese ago muy curoso: cmo Ivn, en e curso de a
narracn, se converte de persona cvzada en un Karamazov, de
europeo en ruso, de tpo hstrco formado, en matera futuro
nforme. Este ae|arse de Ivn de un mundo nca de forma,
prudenca, serendad y cenca, esta transcn progresva,
angustosa, tremendamente emoconante precsamente de
Karamazov aparentemente ms sdo a a hstera, a o ruso, a a
karamasovano sucede con a fabuosa segurdad de sueo.
Precsamente , e escptco, es e que a fna mantene
conversacones con e dabo. Sobre eso habaremos ms tarde.
As que e hombre ruso (a que ya tenemos tambn en
Aemana desde hace tempo) no se defne en absouto como
hstrco, borracho o crmna, n como poeta y santo, sno
ncamente por a yuxtaposcn y smutanedad de todas estas
propedades. E hombre ruso, e Karamazov, es asesno y |uez a
msmo tempo, brbaro y ama decada, es e egosta ms perfecto
y e hroe de autosacrfco ms competo. No podemos
comprendero desde un punto de vsta europeo f|o, mora, tco y
dogmtco. En este hombre se unen o externo y o nterno, e ben
y e ma, Dos y Satans.
Por eso de cuando en cuando, surge de estos Karamazov a
necesdad de un smboo supremo que haga |ustca a su ama, de
un dos que sea a msmo tempo demono. Este smboo expresa a
hombre ruso de Dostoevsk. E Dos, que a msmo tempo es
demono, es e demurgo ancestra. E es e que fue desde un
prncpo; , e nco, est ms a de os antagonsmos, no
conoce e da n a noche, e ben n e ma. Es a nada, y es e todo.
Es rreconocbe para nosotros, pues so sabemos reconocer a
travs de antagonsmos, somos ndvduos, estamos undos a da y
a noche, a fro y a caor, necestamos un dos y un dabo. Ms
a de os antagonsmos, en a nada y e unverso, vve ncamente
e demurgo, e dos de unverso que no conoce e ben n e ma.
Podran decrse muchas cosas a respecto, pero esto basta.
Hemos descuberto a hombre ruso en su esenca. Es e hombre
que huye de os antagonsmos, de as cuadades, de as moraes,
es e hombre que est a punto de dsoverse y de vover detrs de
ten, detrs de prncpum ndvduatons. Este hombre no ama
nada y o ama todo, no teme nada y o teme todo, no hace nada y
o hace todo. Este hombre es de nuevo matera prmgena, es
matera esprtua sn forma. No puede vvr en esta forma, so
puede sucumbr, so puede pasar de argo fugazmente.
Dostoevsk ha con|urado a este hombre de ocaso, a este terrbe
fantasma. Se ha dcho muchas veces que fue una suerte que no
termnase sus Karamazov porque s no, no so hubese expotado
y voado por os ares a teratura rusa, sno tambn Rusa y a
humandad.
Lo que se ha dcho una vez, aunque e que o dce no haya sacado
as tmas consecuencas, no puede ya sencarse. Lo una vez
exstente, pensado, posbe no puede ya borrarse. E hombre ruso
exste desde hace tempo, exste mucho ms a de Rusa, rena en
meda Europa, y una parte de a temda exposn se ha producdo
con sufcente extruendo en estos tmos aos. Se demuestra que
Europa est cansada, se demuestra que quere regresar,
descansar, ser recreada y renacer.
Aqu me venen a a memora dos frases de un europeo que
seguramente es para todos nosotros e representante de ago ve|o
y pasado, de una Europa desaparecda o a menos dudosa. Me
refero e emperador Guermo. Una de estas frases a escrb una
vez ba|o un cuadro aegrco un poco extrao nstando a os
puebos de Europa a defender sus benes ms sagrados frente
a pegro procedente de Este.
E emperador Guermo no era desde uego un hombre muy
ntutvo n profundo; sn embargo, como ardente admrador y
protector de un dea antcuado, posea una certa capacdad
ntutva frente a os pegros que amenazaban este dea. No era
un hombre esprtua, no soa eer bros buenos, y estaba
demasado dedcado a a potca. As que aque cuadro con a
advertenca a os puebos de Europa no surg, como podra
creerse, despus de una ectura de Dostoevsk, sno seguramente
motvado por un vago temor a as masas humanas de Este, que
podran ser puestas en movmento contra Europa por a
ambcn de |apn.
E emperador so saba muy parcamente o que deca con su
frase, y o tremendamente certa que era. Seguramente no
conoca os Karamazov, senta una aversn por os bros
buenos y profundos. Pero ntuy con snguar agudeza.
Exactamente e pegro que presenta exactamente ese pegro,
exsta y se acercaba ms cada da. Tema a os Karamazov. Tema
con razn e contago de Europa por e Este, e regreso vacante
de cansado esprtu europeo a a madre astca.
La segunda frase de emperador que me vno a a memora y que,
en su da, me hzo una tremenda mpresn es sta (gnoro s a
d|o reamente o s so fue un rumor): La guerra ser ganada por
a nacn que tenga os nervos ms fuertes. Cuando o, todava a
prncpo de a guerra, esta frase fue para m como e sordo
presago de un terremoto. Estaba caro que e emperador no
quera decr eso, crea ms ben decr ago muy haagador para
Aemana. E msmo tena probabemente nervos exceentes, y sus
compaeros de caza y de desfes tambn. Conoca tambn e
ve|o e nsuso cuento de a Franca vcosa y contamnada, y de os
germanos vrtuosos y profcos, y se o crea. Pero todos os
dems, os que saban o ms ben ntuan, os que tenan antenas
para e maana y e pasado maana, para eos aquea frase fue
terrbe. Porque todos eos saban que Aemana no tena en
absouto os nervos ms fuertes, sno ms dbes que os
enemgos occdentaes. Aquea frase, en boca de drgente de a
nacn, sonaba como una terrbe y fata arroganca que corre
cega a desastre.
No, os aemanes no tenan en absouto os nervos ms fuertes
que franceses, ngeses y amercanos. A o sumo, ms fuertes que
os rusos. Porque tener nervos dbes es a expresn popuar
para hstera y neurastena, para mora nsanty y todos esos
maes que se pueden vaorar de dstnta manera, pero que en su
con|unto son exactamente equvaentes a karamasovsmo.
Aemana estaba aberta, ms predspuesta y db a os
Karamazov, a Dostoevsk y a Asa, nfntamente ms que
cuaquer otro puebo europeo, excepto Austra.
A su manera e emperador presnt y hasta profetz dos veces
e ocaso de Europa.
Una cuestn competamente dstnta es cmo vaorar este ocaso
de a ve|a Europa. Ah se separan os camnos y os esprtus. Los
partdaros resuetos de o pasado, os fees admradores de una
forma y cutura sagradas y nobes, os cabaeros de una mora
probada, todos eos so pueden tratar de detener este ocaso o
oraro desconsoados cuando se produce. Para eos e ocaso es e
fn, para os otros e prncpo. Para eos Dostoevsk es un
crmna, para os otros un santo. Para eos Europa y su esprtu
son ago nco, consodado, ntocabe, ago sdo y vvo; para os
otros, ago en trance de ser, cambante, eternamente mudabe.
E eemento karamasovano, o astco, catco, sava|e, pegroso
y amora se puede, como todo en este mundo, vaorar
postvamente y negatvamente. Aqueos que rechazan, madcen
y temen nfntamente todo este mundo, este Dostoevsk, esos
Karamazov, esos rusos, esta Asa, estas fantasas de demurgo,
tenen ahora una stuacn dfc en e mundo, pues Karamazov
domna ms que nunca. Pero cometen e error de querer ver en
todo eso so o ob|etvo, manfesto y matera. Ven venr e
ocaso de Europa como una catstrofe espantosa, con truenos y
tmbaes, como revoucones enas de matanzas y voenca, o
como una oa de crmen, corrupcn, robo, asesnato y todos os
vcos.
Todo eso es posbe, todo eso se encuentra en Karamazov. Nunca
se sabe con qu nos sorprender en e momento sguente un
Karamazov. Ouzs con un asesnato, quzs con un hmno
conmovedor a Dos. Entre eos hay Aoshas y Dmtrs, Fodors e
Ivanes. Como hemos vsto, eos no se caracterzan por cuadades,
sno por a predsposcn a asumr cuaquer cuadad en cuaquer
momento.
Pero a os temerosos no debe servr de consueo que este
mprevsbe hombre de futuro (ya est aqu en e presente!)
pueda hacer tanto e ben como e ma, fundar tanto un nuevo
reno de Dos, como un nuevo reno de demono. Poco es
mporta a os Karamazov o que se pueda fundar o derrbar sobre
a terra. Su secreto est en otra parte y e vaor y a fecunddad
de su carcter amora tambn.
En readad, estos hombres se dferencan de os otros, de os
hombres anterores, ordenados, prevsbes, caros y honrados,
so porque vven tanto haca dentro como haca fuera de eos
msmos, porque estn ocupados constantemente con su ama. Los
Karamazov son capaces de cuaquer crmen, pero so cometen
excepconamente uno, pues en genera es basta habero
pensado, soado, haberse famarzado con su posbdad. Ah est
su secreto. Nosotros buscamos su frmua.
Toda modeacn de hombre, toda cutura, toda cvzacn, todo
orden descansa sobre un compromso acerca de o permtdo y
prohbdo. E hombre, entre e anma y e e|ano futuro humano,
tene sempre mucho, nfntamente mucho que reprmr, que
esconder y negar para ser un muchacho decente y capaz de
socabdad. E hombre est eno de anma, eno de anma
prmtvo, eno de tremendos nstntos, de un egosmo anma y
crue apenas domabe. Todos estos nstntos pegrosos estn ah,
estn sempre presentes, desde no se aprende a esconderos y
negaros. Pero estos nstntos vueven a surgr aguna vez. Sguen
vvendo, nnguno es matado, a a arga nnguno es transformado y
ennobecdo para sempre. Y todos estos nstntos son en readad
buenos, no son peores que otros, so que cada poca y cada
cutura tene nstntos que teme ms que otros, que trata de
evtar ms. Cuando estos nstntos despertan de nuevo, como
fuerzas de a naturaeza encadenadas, so domadas
superfcamente y con gran esfuerzo, cuando estos anmaes
vueven a bramar y a moverse con e amento de escavos
oprmdos y azotados durante mucho tempo y con e ardor
ancestra de su naturaeza, entonces surgen os Karamazov.
Cuando una cutura, uno de os ntentos de domestcacn de
hombre, se agota y empeza a tambaearse, entonces as personas
se vueven en un nmero cada vez mayor extraas, hstrcas,
tenen deseos pecuares, se parecen a os |venes en a pubertad o
a as embarazadas. En e ama se despertan urgencas para as
que no hay nombre, a as que, desde e punto de vsta de a cutura
y a mora antguas, hay que cafcar como maas, pero que haban
con una voz tan fuerte, tan natura e nocente que e ben y e ma
se vueven dudosos y a ey se tambaea.
Los hermanos Karamazov son hombres as. Con facdad toda ey
es parece una convencn, todo hombre |usto un fsteo,
fcmente sobrevaoran cuaquer bertad y extravaganca,
demasado enamorados escuchan as numerosas voces en su
propo pecho.
Pero e caos de estas amas no tene que producr forzosamente e
crmen y a confusn. S se da a nstnto prmtvo una nueva
dreccn, un nuevo nombre, una nueva vaoracn se estabecer a
raz de una nueva cutura, de un nuevo orden, una nueva mora.
Pues sucede con cada cutura: no podemos matar os nstntos
prmtvos, e anma dentro de nosotros, ya que con eos
morramos nosotros msmos, pero podemos drgros,
apacguaros, haceros hasta certo punto utzabes para e ben,
como se engancha a un ma cabao ante un carro bueno. So
que, de tempo en tempo, e bro de ese ben enve|ece y se
marchta, os nstntos no creen ya de todo en , no se de|an
someter ya de buen grado. Entonces a cutura se derrumba en
genera entamente, como tard sgos en morr o que amamos
Mundo antguo.
Antes de que a cutura y a mora ve|as y morbundas puedan ser
susttudas por otras nuevas, en esa fase angustosa, pegrosa y
doorosa, e hombre debe asomarse de nuevo a su ama, ver surgr
de nuevo e anma, reconocer de nuevo a exstenca de as
fuerzas prmtvas que estn ms a de a mora. Los seres
humanos condenados y eegdos, os seres maduros y
predestnados para esto son Karamazovs. Son hstrcos y
pegrosos, se converten con a msma facdad en crmnaes que
en ascetas, no creen nada ms que en a enoquecedora
ambgedad de cuaquer fe.
Cada smboo tene cen nterpretacones que pueden ser todas
eas correctas. Tambn os Karamazov tenen cen
nterpretacones, a ma so es una de eas, una de cen. La
humandad, en un momento de cambos profundos, ha creado en
este bro un smboo, ha creado una magen, as como e ndvduo
crea en os sueos un refe|o de os nstntos y as fuerzas que
uchan y se equbran dentro de .
Es un magro que un hombre soo pudese escrbr os
Karamazov. En fn, e magro se produ|o y no hay nnguna
necesdad de expcaro. Pero s exste una necesdad, y muy
profunda, de nterpretar este magro, de eer su etra, en o
posbe, en su totadad, de una manera unversa, en toda su
umnosa maga. M escrto no es nada ms que un pensamento,
una aportacn, una dea.
No debe creerse que presupongo de una manera conscente en
Dostoevsk todos os pensamentos e deas que expreso sobre
este bro. A contraro, nngn profeta o poeta grande podra
nterpretar nunca sus vsones hasta e fna.
Para termnar qusera seaar que en esta novea mtca, en este
sueo de a humandad, no so se representa e umbra que est
pasando Europa, no so e momento angustoso y pegroso de
fotar entre a nada y e unverso, sno que tambn se notan y
presenten por todas partes as rcas posbdades de o nuevo.
En este sentdo a fgura de Ivn es especamente
sorprendente. Se nos presenta como un hombre moderno,
adaptado, cutvado, un poco fro, un poco decepconado, un poco
escptco, un poco cansado. Pero cada vez se vueve ms |oven,
ms cdo, ms sgnfcatvo, karamasovano. E es e que escrbe
e Gran Inqusdor. E es e que desde e rechazo fro, desde e
despreco a su hermano, a que consdera un asesno, es evado a
fna hasta e profundo sentmento de su propa cupa y a
autoacusacn. Y es , tambn, e que vve e proceso esprtua
de confcto con e nconscente (Arededor de esto gra todo!
Ese es e sentdo de todo e ocaso, de todo e renacmento!) de
a manera ms cara y extraa. En e tmo bro de, a novea hay
un captuo muy curoso, en e que Ivn, de regreso de habar de
Smerdakov, ve a dabo sentado en su habtacn y conversa con
durante una hora. Este dabo no es otra cosa que e
nconscente de Ivn, os contendos agtados de su ama hace
tempo sumergdos y aparentemente ovdados. Y o sabe
tambn, Ivn o sabe con una certeza asombrosa y o expresa
caramente. Y sn embargo, haba con e dabo, cree en porque
o que est dentro est fuera, se enfurece con , o ataca,
arro|a un vaso contra un persona|e que, como msmo sabe, se
encuentra dentro de . Nunca se ha representado en a teratura
e dogo de una persona con su nconscente de una manera
ms cara y sugestva. Y este dogo, esta aceptacn de dabo (a
pesar de toda a ra) es precsamente e camno que os Karamazov
estn amados a mostrarnos. Aqu, en Dostoevsk, e
nconscente est representado como dabo. Con razn, pues
para nuestra mrada nteror domada, cutvada y mora, todo o
reprmdo que evamos dentro, es satnco y odoso. Pero una
combnacn de Ivn y Aosha dara aquea acttud superor,
fecunda que tene que consttur e sueo de futuro. Entonces e
nconscente ya no sera e dabo, sno dos-dabo, e demurgo,
aque que fue sempre y de que provene todo. Estabecer e ben
y e ma de una manera nueva no es asunto de Eterno, de
demurgo, sno cosa de hombre y sus doses menores.
Podra escrbrse un captuo aparte sobre un qunto Karamazov
que |uega en e bro un nquetante pape prncpa, aunque queda
cas sempre semocuto. Se trata de Smerdakov, un Karamazov
egtmo. E que asesna a ve|o. Es e asesno convencdo de a
omnpresenca de Dos. E que aeccona ncuso a sabo Ivn
sobre as cosas ms dvnas e nquetantes. Es e ms ncapaz para
vvr y a msmo tempo e que ms sabe de todos os Karamazov.
Pero no hao espaco en esta refexn para hacere |ustca
tambn a , e ms nquetante.
E bro de Dostoevsk es nagotabe. Podra estar das y das
buscando y encontrando rasgos nuevos que seaan en a msma
dreccn. Uno muy bonto, encantador se me ocurre an: a hstera
de as dos Kokakov. Aqu tenemos en dos fguras e eemento
Karamazov, a nfeccn con todo o nuevo, enfermo y perverso. La
prmera, a madre Kokakov, so est enferma. En ea, cuya
personadad est todava arragada en o ve|o y tradcona, a
hstera es so enfermedad, so debdad, so estupdez. En su
magnfca h|a no se trata de cansanco que se converte y expresa
en hstera, sno de exceso de fuerzas, por venr. En as dfcutades
entre a nfanca y a madurez para e amor, ea desarroa sus
ocurrencas y vsones mucho ms haca e ma que su
nsgnfcante madre, y sn embargo en a h|a hasta o ms
asombroso, perverso y escandaoso posee una nocenca y una
fuerza que seaan totamente haca un futuro fructfero. La
madre Kokakov es a hstrca, madura para e sanatoro, nada
ms. La h|a es a nervosa, cuya enfermedad es so e sntoma de
as fuerzas ms nobes pero nhbdas. Y estos procesos en e
ama de persona|es de novea nventados han de sgnfcar e
ocaso de Europa?!
Desde uego. Lo sgnfcan, como cada brzna de herba
contempada en prmavera por una mrada sensbe sgnfca vda y
eterndad, y cada ho|a que cae en novembre, a muerte y su
necesdad. Es posbe que todo e ocaso de Europa se desarroe
nternamente, en as amas de una generacn, en a
renterpretacn de smboos desgastados, en a nueva vaoracn
de vaores esprtuaes. E mundo antguo, aquea prmera y
brante creacn de a cutura europea, no sucumb por cupa de
Nern n de Espartaco, n de os germanos, sno so por aquea
dea ncpente procedente de Asa, aque pensamento senco,
ve|o y smpe que exsta desde haca tempo, pero que entonces
adopt a forma de a doctrna de |ess.
Naturamente, s se quere, podemos consderar a os
Karamazov tambn teraramente como obra de arte.
Cuando e nconscente de todo un contnente y de una era se ha
condensado en a pesada de un soador soo, proftco, cuando
ha cua|ado en su terrbe grto agonzante, entonces se puede
contempar este grto tambn desde e punto de vsta de profesor
de canto. Sn duda Dostoevsk fue tambn un escrtor de gran
taento, a pesar de as monstruosdades que se encuentran en sus
bros y de as que est bre un autor excusvamente poeta como
Turgenev. Tambn Isaas fue un poeta con taento, pero es eso
mportante? En Dostoevsk, y de manera especa en os
Karamazov, se encuentran agunas de aqueas fatas de gusto
descomunaes que no e suceden nunca a artsta y que so
aparecen donde se est ms a de arte. De todos modos,
tambn como artsta, se manfesta aqu y a este profeta ruso
como un artsta de rango unversa, y uno pensa con extraos
sentmentos que a Europa de una poca en a que Dostoevsk ya
haba escrto todas sus obras consderaba a otros artstas como
os grandes escrtores europeos.
Pero aqu entramos en otro terreno. Ouera decr que cuanto
menos obra de arte es un bro unversa, ms autntca es quzs
su profeca. Pero a pesar de todo, tambn a novea, a hstora,
a nvencn de os Karamazov haba tanto, dce cosas tan
sgnfcatvas; esto no me parece arbtraro, nventado por un
ndvduo soo, no me parece una obra de escrtor. Por e|empo,
para decro todo de una vez, a cuestn centra de toda a novea:
os Karamazov son nocentes!
Estos Karamazov, os cuatro, e padre y os h|os, son personas
sospechosas, pegrosas, mprevsbes, tenen extraos accesos,
extraas ocurrencas, extraas fatas de concenca, uno es
bebedor, e otro mu|erego, uno un ser fantstco que huye de
mundo, otro un poeta de secretos poemas basfemos. Estos
hermanos extraos consttuyen un gran pegro, tran a otra gente
de a barba, magastan e dnero a|eno, amenazan con matar a
otros, y sn embargo son nocentes, no han cometdo nngn
crmen. Los ncos homcdas de toda esta arga novea, que trata
cas so de asesnatos, robo, cupa, os ncos homcdas, os
ncos cupabes de asesnato son e fsca y os |urados, son os
representantes de orden bueno, ve|o y acredtado, son os
burgueses y os nteectuaes. Eos condenan a nocente Dmtr,
se buran de su nocenca, son |ueces, |uzgan a Dos y a mundo
segn su cdgo. Y precsamente eos se equvocan, precsamente
eos cometen una terrbe n|ustca, precsamente eos se
converten en asesnos, en asesnos por mezqundad, por medo,
por estrechez.
Esto no es nnguna nvencn, no es nada teraro. No es n e
afn nventvo vdo de efectsmo de terato detectvesco (y
Dostoevsk tambn o es), n es e ngeno satrco de un autor
ntegente que, desde e fondo, |uega a crtco de a socedad. Eso
ya o conocemos, ese tono nos es famar, en no creemos ya
desde hace tempo. Pero no, en Dostoevsk a nocenca de os
crmnaes y a cupabdad de os |ueces no es en absouto una
construccn astuta, es tan terrbe, nace y crece tan secretamente
y en un sueo tan profundo que cas de repente, cas a fna de
tmo bro de a novea se encuentra uno ante ese hecho como
ante un muro, como ante todo e door y a ocura de mundo,
como ante todo e sufrmento y todos os errores de a
humandad.
Deca que Dostoevsk, en readad, no era un escrtor, o que o
era so de una manera secundara. Lo am profeta. Dfc decr
o que esto sgnfca reamente: un profeta! Me parece que podra
ser ago as: un profeta es un enfermo, de msmo modo que
Dostoevsk era tambn un autntco hstrco, cas un epptco.
Un profeta es un enfermo que ha perddo e sano, bueno y
benfco nstnto de a conservacn, a esenca de todas as
vrtudes burguesas. No debe haber muchos hombres as, s no e
mundo se hara pedazos. Un enfermo de esta case, ya se ame
Dostoevsk o Karamazov, posee aquea capacdad extraa,
secreta, enferma, dvna, cuya posbdad admra e astco en
cada demente. Es un mntco, es un sabo. Es decr que en un
puebo, una era, un pas o contnente han desarroado un rgano,
una antena, un rgano raro, extremadamente decado, nobe,
capaz de sufrr que no tenen os otros, que en todos os dems,
para su ben y su dcha, qued sn desarroar. Esta antena, este
tacto mntco, no debe entenderse burdamente como una espece
de teepata estpda y como nmero de maga, aunque e don
puede manfestarse perfectamente tambn en estas formas
asombrosas. Ms ben sucede que e enfermo de este tpo
renterpreta os movmentos de su propa ama haca o unversa
y humano. Cada ser humano tene vsones, fantasas, sueos. Y
cada vsn, cada sueo, cada ocurrenca y cada pensamento de un
ser humano pueden, en e camno de nconscente a conscente,
sufrr m nterpretacones dstntas, de as que cada una puede ser
correcta. E vdente y profeta no nterpreta su hstora de una
manerapersona,apesada que e agoba no e anunca a
enfermedad persona o muerte persona, sno a enfermedad o
muerte de con|unto, como cuyo rgano o antena vve. Puede ser
una fama, un partdo, un puebo, puede ser tambn a
humandad entera.
En e ama de Dostoevsk eso que soemos amar hstera, una
certa enfermedad y capacdad de sufrmento, ha servdo a a
humandad como rgano, como ndcador y barmetro. La
humandad est a punto de notaro. Ya meda Europa, a menos
meda Europa orenta, se encamna haca e caos, anda ebra en
una ocura sagrada a borde de absmo y canta arrebatada y ebra
como Dmtr Karamazov. E burgus se re ofenddo de estos
cntcos, e santo y vdente os escucha con grmas.
(1919)

)ostoie.ski descrito por su !i3a"
Oue una h|a de Dostoevsk vva an, que e conocese a menos
an cuando era pequea y tenga recuerdos drectos y caros de
y que nos os trasmta ahora, es ago que debemos agradecer y
aceptar como un regao y dsfrutaro. Y de hecho aprendemos a
travs de este bro agunas cosas nuevas sobre Dostoevsk, no
muchas, pero s agunas mportantes y adems un nmero de
recuerdos pequeos, no esencaes en s, pero enos de vda.
S a autora de este bro no fuese a h|a de gran escrtor nos
sentramos tentados a a crtca y, a menudo, a a ms enrgca
protesta, pues e bro muestra una case de esprtuadad muy
contradctora y traba|a con teoras muy extraas, ncuso
fantstcas, que nctan a a crtca por presentarse con a
pretensn de ser una espece de prueba centfca. Sn embargo,
se trata de a h|a de Dostoevsk, y s, en ugar de ser una mu|er
ngenosa y especa, fuese una nvda o una dota me segura
descubrendo ante ea y me aegrara de tener ocasn de mostrar
m apreco a aguen que est tan prxmo a Dostoevsk y por
cuyas venas corre su sangre.
Las teoras con as que defende a seorta Dostoevsk sus
argumentacones requeren para a mayora de os ectores una
expcacn, y ms an una traduccn. Se trata de teoras racaes.
Dostoevsk no es expcado a travs de su vda y sus obras, sno a
travs de su sangre, su orgen, y entonces resuta que no es un
ruso, sno medo tuano, medo ucranano y que tambn esto son
so mezcas, o esenca, nobe, vaoso en es una gota de
sangre normanda. Para Ame Dostoevsk Tosto es un aemn,
Turgenev un mongo. Naturamente estas frases son estres e
nquetantes s as tomamos a pe de a etra como pretende desde
uego su autora. Pero tenemos que recurrr a traduccones y
conservar tranquamente toda a escaa de vaores que a autora
denomna normando, sueco, fnands, europeo, aemn, mongo,
etc., pero susttuyendo os nombres. Cuando se refere a ago
bueno, nobe, dstngudo dce normando, cuando se refere a ago
db, |oven e ngenuo dce esavo, cuando oda dce mongo
etc., y s traducmos razonabemente estas fantasas racaes,
obtenemos una geografa de ama bastante fecunda y
comprendemos que a h|a tene que sentr esto y aqueo en
Dostoevsk como ucranano, poaco, etc1
Con esta mtacn, con e conse|o de tomar estas teoras racaes
so smbcamente, recomendo encarecdamente e bro de esta
mu|er snguar, vaente y obstnada. Hasta en , en su
pecuardad y hasta en sus rarezas ate e recuerdo de su gran
padre.
(1919)
Lusta.e Flaubert
1=21R1==&
%V/ducation sentimentale"
(%a educacin sentimental")
Toda a escuea moderna parsna no ha producdo nada que sea
aproxmadamente tan grande. Esta snguar novea, cuyo engua|e
de beeza extraordnara no es traducbe, naturamente, podra
atacarse fcmente desde dversos puntos de vsta, e ncuso
rdcuzarse, pues sobre todo no est bre de |uegos noveescos
baratos. Y, sn embargo, no a podemos eer sn asombro y
profunda emocn. Los franceses han repetdo m veces a frase
aburrda de que a novea tene a msn de dar un trozo de
hstora de a cutura, de ser un espe|o de a socedad y as
costumbres. Pero con os franceses sucede o msmo que con todos
os dems puebos: as obras ms grandes son, tambn entre
eos, sempre aqueas en as que -aunque se mantengan con a
mayor exacttud dentro de ropa|e de una determnada poca- e
ser y e acontecer externo se converten en una mscara
transparente de a que surge a mrada de medusa de antguo
engma de a vda. Ou nos mporta e sgo de Uses o de
Hamet? Uses no es un grego de ta o ta tempo, de ta y ta pas:
es sencamente e ser humano que entre as aegras y os
horrores de un va|e ntermnabe, busca a patra con un deseo
nsacabe en e corazn, ya anmoso ya desesperado.
Es dudoso y, en e fondo, carece de mportanca s Faubert en
ugar de un cuadro de as costumbres y de a socedad cre
conscentemente una magen de a propa vda. Su hroe, Frdrc
Moreau, que en 1840 tene decocho aos y se propone estudar
Derecho, no es mportante para nosotros. Es bastante
nsgnfcante, con certas facutades, pero no es un taento n un
carcter, y sus opnones sobre a vda, os estudos, a amstad, a
potca y e amor no son en absouto nteresantes. E que herede
una mportante fortuna, que termna por parazar de todo su
capacdad de decsn y de accn, nducndoe a abandonarse sn
rumbo, es ago que contempamos sn nnguna emocn. Sus
amgos, con una soa excepcn, no son persona|es smptcos n
mportantes. N e |oven Moreau, n os que o rodean, hacen ago
exctante, cometen un crmen o vven ago extraordnaro, nnguno
merece por s so a descrpcn de un escrtor. La trama consste
smpemente en que e hroe vaca bastante desorentado entre
agunas mu|eres y agunos amgos.
Dgamos que a trama consste so en que e seor Moreau se va
hacendo ms ve|o, que pasan meses y aos y ms aos. Y aqu
resde o msteroso, conmovedor y subyugante de este bro:
vemos cmo a un ser humano se e escapa a vda enta e
mperceptbemente pero de manera nexorabe e rremsbe,
cmo guado por un afn ndefndo espera un destno, una
reveacn de engmas, un amor verdadero, arrebatadoramente
ardente, una beracn, una saturacn, una |ustfcacn de su
exstenca, un destno. Y en su bsqueda semconscente, oscura,
no ve que su destno est encma de , y que o enreda, que su
destno es esperar e ntur y buscar y no encontrar.
Dedca su vda a amar una mu|er, a ovdara por una segunda, a
vover a ea, a de|arse rechazar y vover a de|arse atraer por ea,
y cuando despus de dez aos ega e da en que ea est
dspuesta a ofrecrsee, sente que ya es demasado tarde y que
es preferbe sacrfcar a dudosa satsfaccn a recuerdo de
deseo de tantos aos. Esto es de una beeza maravosa, decada
y trste que no se ovda nunca. Y uego a fna este Moreau chara
con un amgo de a |uventud sobre os ve|os tempos, sobre e
coego y as vacacones, y recuerda una pequea hstora rdcua
de su prmera aventura amorosa de cuando era un muchacho.
Dce: Es o me|or que hemos vvdo. Y su amgo asente: S,
quzs sea o me|or que hemos vvdo.
(1904)
+orrespondencia con Leorge and"
Faubert e hombre db, decado, frg, vandoso, convusvo,
que se saba esconder tanto en sus obras, se veng despus de su
muerte duramente de Faubert escrtor fro, ob|etvo,
desapasonado. Hoy e mundo conoce ya cas ms a hombre
desvado y enfermo que a escrtor. Esta correspondenca con
George Sand, pubcada ahora tambn en aemn, renueva y
profundza este conocmento. Nosotros vaoramos de manera
dstnta que Faubert, amamos os testmonos de su humandad y
de su debdad tanto como aqueas obras en as que so es e
gran maestro y vrtuoso. Nosotros no consderamos ya tanto a os
maestros y vrtuosos y otras autordades, hemos vsto
desmoronarse demasada autordad, revearse fctcos
demasados nombres brantes. Agradecemos todo o que confrma
nuestra humandad, nuestro sufrmento, nuestro medo, nuestra
pena, nuestra temerosa esperanza.
Es trste y conmovedor eer estas cartas. Y dobemente
conmovedoras as de os tempos de a guerra de 1870. Cmo e
nteectua, a for de a Europa esprtua, se aparta estremecdo
ante a estupdez y brutadad de os puebos que uchan, cmo
comprende que cuaquer predcador de a paz sera apdado en
ese momento, cmo sn embargo comete e gran error y espera
sn motvo, ansosa y desesperadamente que no obstante y a
pesar de todo a guerra produzca ago bueno, una nueva
humandad, un nuevo deasmo. Cmo espera prmero ago
postvo de a derrota de Prusa y uego de un castgo de Franca!
Cmo cae entre as pedras de mono de amor a a patra y a
razn! Como hoy, como sempre, Faubert no encontr, no
vsumbr e camno haca a savacn. Era demasado europeo,
era demasado racona, demasado materasta. No saba que a
desgraca a aceptara se converte en dcha. Nunca pudo
decdrse de todo, gua que dos terceras partes de Aemana no
pueden hacero an hoy, a buscar e destno en su propo pecho y
no en as estreas.
(1919)
+1F1 Me?er
1=24R1=9=
En ms aos de |uventud as obras de Meyer me hceron sempre
una profunda mpresn, sobre todo os poemas y agunas de as
noveas cortas. Una de eas Leden enes Knaben (Penas de un
muchacho) a vov a eer ms tarde, as como Der Hege, (E
santo).
Una novea corta, que confeso no haber edo desde entonces,
me mpreson profundamente a a edad de 19 20 aos. Se trata
de De Hochzet des Mnchs (La boda de mon|e), y es posbe
que a mpresn so fuese tan poderosa porque esta novea corta
era a prmera peza de a prosa de Meyer que yo ea. Y e hecho
de que no a reeyera |ams se debe sn duda de una manera
semconscente a deseo de no devauar una experenca grande,
ncuso sagrada, con a repetcn y e anss posteror.
La acttud de aquea novea corta, sobre todo su engua|e frme,
ago voento, atnzante, me mpreson entonces y |ug un pape
en m propa formacn y autoeducacn artstcas. Sn embargo,
cuando hago memora, he ovdado e contendo de aquea
hstora en su mayor parte. Lo que qued de aquea prmera
mpresn son en readad agunas pocas mgenes, y e sondo de
aque engua|e rgurosamente estzado, traba|ado. Cuando trato
de recordar a experenca de aquea prmera ectura veo sempre
o msmo, una magen profundamente grabada: a de en|uto
Dante que en Verona, en e desterro, reata |unto a fuego de a
chmenea, sombro y severo su hstora. E perf frme, duro de
esta fgura que encerra tanta soedad, amargura, resgnacn y
vountad tempada, es para m smboo y |erogfco de esto y arte
de C.F. Meyer.
(1923)
5ctor 5on c!e--el
1=2GR1==G
Comenzamos a eer en cuaquer parte. En e Trompeter o
Ekkehard, en Gaudeamus o donde sea. Y uno recuerda haber
cantado una vez con entusasmo estas cancones en noches
pasadas de |uventud, y que para a |uventud de 1870 y despus,
Scheffe fue |unto a Gebe e gran poeta aemn.
Respeto a patrmono de nuestros padres, y respeto a as cosas
que amamos en os das de nuestra |uventud! E taento de
Scheffe para a forma, a rma y a modeacn es sempre
sorprendente, posee un bro y una segurdad que nosotros ya no
conocemos n buscamos hoy en a poesa. Y a menudo tene deas
ante as que nos quedamos sorprenddos y atntos.
Caro que hoy nos parece so anecdtco que, en su da, nuestros
corazones atesen con estos aegres versos de cervecera, que
nuestros padres dsfrutaran con a sabdura de Hdgege. No
se despreca o que una vez se ha querdo, y en e museo, |unto a
faso renacmento de os aos setenta y e faso gtco de os aos
cuarenta, debe tener un sto tambn e medeva Scheffe, un
sto como abueo e magen venerada de un tempo
desaparecdo. Pero nuestros h|os, as o esperamos, crecern y
dsfrutarn con otras cancones y ba|o otros sgnos, y os
estudantes que han partcpado en esta guerra, qudarn, an
ms deprsa que as generacones precedentes, a fasa vrdad
de camarada de cerveza y peeas y e faso sentmentasmo de
teutonsmo. Y con eo e ao 1914 sonar tambn en a teratura
con ms seredad que e ao 1870.
(1915)
+!arles de +oster
1=2'R1='4
B?ll Mlenspiegel"
E escrtor bega Chares de Coster, muerto hace trenta aos
desconocdo y pobre, escrb un Ty Uenspege.
Es un bro asombroso: por un ado una obra de arte eegante,
pntada con maravosa autentcdad, que recuerda os contes
droatques pero por otro ado tambn una epopeya de puebo
famenco, te|da de manera muy snguar y grandosa con a aegra
de vvr y a pcarda de a Ba|a Aemana y e sava|e y vr amor a
a bertad y a a patra. Guardemos tranquamente a nuestro
Gustav Freytag y a otros autores parecdos y reconozcamos que
desde Grmmeshauen no ha habdo nada seme|ante en Aemana.
E Uenspege refe|a a su puebo con maravosa fdedad, y
mentras reata a guerra de os Gueux y a beracn de Espaa y
de a Inquscn, nos presenta magen tras magen a vda y a
personadad de su puebo. No es una ectura de pasatempo y
foetn, sno un bro para hombres.
(1910)
$enrik >bsen
1=2=R19&G
Precsamente Ibsen, e autor dramtco ms profundo de nuestro
tempo, se merece que sus obras no so sean escuchadas, sno
tambn edas. So entonces se reconoce a este escrtor sotaro,
orguoso, que sufre con a mpacabe autocontempacn de
hombre de concenca, y se sente penamente a gran seredad de
su personadad. No es sempre una aegra eero, pero tampoco
fue sempre para una aegra escrbr, y a menudo o hzo con
sufrmentos que ocutaba detrs de a correcta superfce de su
vda y tambn de muchas de sus cartas. Su rgor estaba drgdo
sobre todo contra s msmo. So cuando reconocemos eso de
todo conocemos a Ibsen.
(1907)
%eo Bolstoi
1=2=R191&
>n-ancia6 adolescencia ? 3u.entud"
La novea de Tosto (que en readad no o es) sobre as tres
edades de a |uventud se qued en fragmento, a menos se sabe
que estaba proyectada una segunda parte concuyente de a
|uventud. Pero este fragmento es una de as obras ms beas de
Tosto, y una de as ms beas y admrabes de a teratura rusa.
En nnguna parte, excepto en os pasa|es ms hermosos de
Guerra y paz est ograda a caracterstca armona de a
descrpcn pura, de a pura narracn artstca, cas dra pctrca,
y a nterpretacn scogca y mora de a vda de una manera tan
sugestva, ntensa y encantadora como en esta obra tan decada
que contene ya a todo Tosto, tanto a artsta como a pedagogo y
morasta, pero an n nuce, an estco, ncpente, sn as
asperezas y convusones posterores. Captuos asados,
descrpcones como a de va|e de no pequeo en coche por e
ntermnabe pasa|e ruso pertenecen a as pgnas ms hermosas
que ha producdo a teratura rusa. A pesar de todo, esta obra no
es muy conocda (en una edcn aemana anteror evaba e ttuo
ms acertado de Lebensstufen (Etapas de a vda).
(1923)
)iario"
E pensador Tosto, no e hombre Tosto, parece, en un examen
superfca, haber escrto estos daros. Contenen muy pocos
eementos bogrfcos, nnguno anecdtco, aparentemente
contenen so a transcrpcn de sus pensamentos de momento,
de sus esfuerzos por comprender e mundo. Y s so vemos en
eos o que soemos amar pensamentos, muchos de esos
apuntes decepconan por e carcter nseguro, tanteante,
mprecso y nada agudo de su expresn. Pero os pensamentos
de Tosto no son pensamentos de erudto y terato; no se trata
aqu de a tarea puramente forma de comprender
nteectuamente o de descrbr con a mayor precsn posbe este
o aque aspecto de mundo, en Tosto se trata de una ucha
tremenda, e|empar, dgna, por a verdad msma, no por
conocmentos, sno por hacer posbe una vda desde a propa
verdad, una vda desde Dos. Por eso a expresn de sus
pensamentos es a veces tan tanteante y vacante, por eso se
que|a msmo en constantes notas margnaes de que se expresa
con poca cardad, de no egar a meoo de a cuestn pues este
meoo es a vda msma. Tambn os pensamentos en aparenca
puramente abstractos, secuencas de pensamentos de terreno de
a fenomenooga y de a crtca de conocmento, aparecen aqu
so como ntentos ardentes, apasonados, pomcos de expresar
de una manera sugestva o descuberto de manera abstracta, de
convertr a verdad en sabdura, e conocmento en vda. A
menudo, estos ntentos se agotan en una resgnacn trste, e
hombre ya ve|o renunca desaentado a penetrar e mundo
comprendndoo, pero no para cruzarse de brazos, sno para
emprender con mayor eatad, con ms caor e camno de a
accn, e camno de amor actvo, cotdano, combatente, que
sucumbe y vueve a evantarse. No se ha vueto a manfestar en
pocas modernas de una manera tan vva, tan doorosa y sn
embargo tan trunfante, conmovedora y ena de grandeza como en
este maravoso daro, que e amor es e fn de toda sabdura y e
sentdo de a vda.
(1923)
Bolstoi ? Rusia
Ya pas e tempo en que nuestra concenca nacona
sobresatada por e pegro sbto, mraba o extran|ero con rechazo
y hostdad, en e que se dudaba s proceda todava representar
entre nosotros as obras de ngs Shakespeare, y en e que
agunos exatados denuncaban a me|or vrtud de Aemana, e
respeto a todo vaor y esfuerzo en a terra, como una debdad
que haba que superar rpdamente. Mentras protestaban de que
a Ingaterra egosta se foszaba en un egosmo desoador,
pretendan aconse|ar a esprtu aemn que sguera e msmo
camno de estrechez sn amor y a fn estr. Esto pas a a hstora,
ahora ya no se arresga nada a eogar a Faubert o Gogo.
Tambn se puede habar otra vez sobre e hecho de que, despus
de esta guerra, Aemana tendra que vover a coaborar con os
vecnos y buscar con eos ob|etvos comunes, segur mtodos
comunes, respetar doses comunes. tmamente se ha habado
ms que nunca de Europa y un fortaecmento de sentmento
europeo, de respeto profundo a esprtu de Europa, tene que
convertrse tambn, segn m opnn, en e fruto supranacona
ms hermoso de este tempo. Sn embargo, muchos formuaron
su Europa con fronteras tan precsas que daban que pensar, y
sobre todo muchas de nuestras me|ores cabezas (como Scheer en
su bro espnddo y apasonado Der Genus des Kreges (E
geno de a guerra) excuyen por competo de su Europa a Rusa.
Adems e europesmo de nuestros das respra mucha agresvdad
y parece entenderse, menos como una unn, que como una
separacn. La dea de que Europa, como una undad dea de
futuro, pueda consttur un prmer paso haca una humandad
unda, es rechazado actuamente de manera rotunda, como
cuaquer cosmopotsmo, y reegado a reno de os sueos
potcos. Yo estoy de acuerdo, pero apreco mucho os sueos
potcos y no consdero en absouto que a dea de una undad de
toda a humandad sea e sueo amabe de agunos esprtus
hermosos, como Goethe, Herder y Scher, sno una experenca
esprtua, es decr o ms rea que puede exstr. Esta dea es
tambn a base de toda nuestra manera regosa de sentr y
pensar. Toda regn superor y vta, toda vsn de mundo
artstco-creatva tene como uno de sus prncpos fundamentaes
a convccn de a dgndad y de destno esprtua smpemente
de hombre. La sabdura de chno Lao-ts, a sabdura de |ess o
de as Bagavadgta hndes revean, con a msma cardad que e
arte de todos os tempos y puebos, a smtud de as bases
esprtuaes a travs de todos os puebos. E ama de ser humano
en su santdad, en su capacdad de amar, en su fuerza de sufrr,
en su deseo de savacn, nos contempa desde cada
pensamento, desde cada obra de amor, en Patn y en Tosto, en
Buda y San Agustn, en Goethe y en Las m y una noches. De
esto no debe deducr nade que crstansmo y taosmo, fosofa
patnca y budsmo deban unrse ahora o que de una fusn de
todas as deoogas separadas por os tempos, as razas, e cma y
a hstora resute una fosofa dea. Oue e crstano sea crstano,
e chno chno y que cada uno uche por una manera de ser y
pensar. Saber que so somos partes separadas de Uno eterno no
hace nnecesaro n un soo camno, n un soo rodeo, n un soo
actuar o sufrr sobre este mundo. E conocmento de m
determnacn tampoco me bera. Pero s me hace humde, me
hace pacente, me hace bondadoso; pues me obga a ntur,
respetar y toerar tambn a determnacn de cuaquer otro ser.
De msmo modo, e conocmento de que exste en todos os
contnentes a msma santdad e guadad de ama humana srve a
un esprtu, que tenemos que consderar ms nobe y ampo que
cuaquer creenca de una doctrna: un esprtu de respeto y amor.
Y so ste tene por deante un camno de perfeccn y afn puro.
S en nuestro programa futuro excumos a Rusa y a carcter ruso
de o que amamos europeo, tapamos una fuente profunda y
poderosa. E esprtu europeo ha tendo dos grandes experencas:
e mundo antguo y e crstansmo. Nuestra Edad Meda fue e
tempo de una ucha vctorosa entre e crstansmo y e mundo
antguo, e Renacmento fue e nuevo trunfo de a Antgedad, a
msmo tempo e nacmento de nuestro mtodo esprtua europeo,
defntvamente crstazado. Rusa no ha vvdo esta ucha, esto a
separa de nosotros, a hace medeva, en e sentdo ms tera.
Pero de Rusa nos ha egado tmamente una corrente tan
poderosa de esprtuadad, de amor crstano antguo, de
necesdad de savacn mperturbabe e ngenua que nuestra
teratura europea nos parece, de repente, estrecha y pequea
ante esta avaancha de mpetu emocona y espontanedad
nterna.
Leo Tosto posee os dos rasgos caracterstcos de ruso, posee e
geno ruso ngenuo e ntutvo y posee tambn e esprtu ruso
anteuropeo doctrnaro y conscente, y ambos rasgos en sumo
grado. Aprecamos y admramos en e ama rusa y crtcamos y
hasta odamos en e doctrnarsmo ruso moderno, a nmensa
parcadad, e voento fanatsmo, e superstcoso afn de dogmas
de ruso desarragado que ha adqurdo concenca. Cada uno de
nosotros ha sentdo ante as obras de Tosto e estremecmento
puro y profundo, e respeto ante e gran geno y todos hemos edo
ya os escrtos programtcos dogmatzantes con sorpresa y
angusta, y fnamente con rechazo y aversn.
(1915)
Vase pgna |467| Roman Roand Das Leven Tosto (La vda
de Tosto).
,1E1 2re!m
1=29R1==#
2re!ms Bierleben"
(%a .ida de los animales de 2re!m")
Todos os hogares en os que crecen nos poseen en esta gran
obra un autntco tesoro, pues para os nos y os mayores no hay
nada me|or que observar a naturaeza y comprendera amndoa.
E bro de Brehm no srve naturamente para proporconar a
ectores empederndos conocmentos tercos cuantosos, sno
que hay que ensear a a |uventud a conocer ms de cerca en sus
contextos ms grandes aqueo que ve fuera todos os das,
preguntando y buscando en esta rca fuente, comenzando por e
corro|o en e aero y por e gorrn de a cae. De ah nace
automtcamente en aqueos cuya naturaeza tende a eo, e
deseo de aprender y e entendmento. De m poca de muchacho
se me han quedado grabados f|a y femente en a memora
agunas descrpcones de gran Brehm que posea un to mo, y
ahora sento no haber edo ms en sus pgnas en os das de uva
de m |uventud. Ahora repaso e bro de vez en cuando y
encuentro, especamente en os pasa|es en os que e cdo amor
y a fuerza creatva de ve|o autor no han sufrdo an nnguna
revsn, descrpcones estupendas, buenas y acertadas que
superan ampamente a sabdura unversa de enccopedas
popuares.
(1911)
Hay que decr a os que an no o saben, que a as personas
ntegentes da ms una buena descrpcn de a cerceta,
acompaada de un dbu|o, que certos armaros enos de
teratura, y que en una casa medanamente acomodada con
nos, e bro de Brehm es ms necesaro y puede producr
me|ores resutados que toda una bboteca de escrtos para a
|uventud, moraes e nstructvos.
(1911)
Hil!elm Raabe
1=*1R191&
No hay nngn narrador aemn de as tmas dcadas, sn excur
a Freytag, que personfque para nosotros tanto e puente entre a
Aemana antgua y a moderna. En as obras de Raabe e ector
que no as aprece ncamente por su grandeza y verdad humanas
encuentra expresada en cen mgenes nuestra Aemana y toda a
aoranza aemana de os aos cuarenta, a Aemana potca y a no
potca, y nunca a Aemana ofca sno sempre a Aemana ocuta,
|oven, dea. Nuestro puebo tene en os bros de este ve|o sabo
un monumento sn gua, un espe|o que nduce a regoc|o y a a
autocrtca y s aquen pretende reamente en sero eer a partr
de ahora so bros aemanes, encontrar en Raabe un tesoro
nagotabe. Ate Nester (Ve|os ndos), Der Drumng,
Horacker, Stopfkuchen, Abu Tefan y Prnzessn Fsch;
qu hermosos y rcos son estos bros, qu confusos son por su
mucha abundanca, qu aemanes son!
(1919)
Todo e mundo conoce su nombre, su Hungerpastor ha sdo
edo por mes. Por qu se habr dado a preferenca
precsamente a este bro a costa de os otros? Nade o sabe. Ya
no es necesaro expayarse sobre a manera de Raabe. Pero de
vez en cuando hay que decr ben ato que, aparte de
Hungerpastor y de Sperngsgasse, escrb cuatro tomos de
Cuentos, entre os que hay obrtas decosas, y que tambn
exste de un Horacker, uno de os bros ms aemanes y
encantadores de as tmas dcadas. Raabe ha creado adems en
e Drumng una novea humorstca tan aegre, tan ena de rsa
nteror que no se comprende por qu este brto no est en
todas as casas. Decado, eno de aroma de pas y de caor
entraabe es Pfsters Mhe (E mono de Pfster), magnfco
y conmovedor e Schdderump, De Akten des Vogesangs y
De Leute aus dem Wade (Gente de bosque) son sembanzas
que nos conducen espnddamente desde o pequeo, o mtado
y pequeo-burgus a o grande y a a dversdad desconcertante
de a vda.
(1907)
Le haba tomado un profundo respeto a este hombre, e nco
narrador potco de a Aemana entre 1850 y 1880, e fabusta
soador y crtco tenaz, e amante severo y tan corda de su
puebo. Y ms an que estas propedades dgnas me haban
mpresonado su humor msteroso, sus tenaces afcones y |uegos,
su predeccn por os rodeos y camnos argos, su gusto por os
caracteres snguares y dfces, su scooga, detrs de cuya
agudeza y sarcasmo ocasona pareca exstr una gran fe, un gran
amor a a humandad.
La hstora de a teratura haba de con respeto, o conoce, ha
tomado nota de , pero o rrepetbe y ms entraabe de su
teratura, e verdadero magro de su personadad y su paabra no
ha sdo descuberto todava, n ha sdo reconocdo como vaor
eterno. Ouzs se e descubra en una Aemana futura: tene
posbdades Porque posee ese pus que desconcerta a a
crtca, esa dmensn ms que es tan dfc de encasar y que con
e tempo suee mponerse.
En e tomo 10, pg. 163 se encuentra ba|o e ttuo Besuch be
enem Dchter (Vsta a un escrtor) un recuerdo de Whem
Raabe, a que H.H. vst en 1909 en Braunschweg.
Hil!elm 2usc!
1=*2R19&=
2ildergesc!ic!ten -Kr :inder"
($istorias ilustradas para ni0os")
Aqu aparecen todas as hstoretas que antes estuveron
dspersas en dversas edcones y formatos, |untas y en buena
armona; prmero Bderpossen, despus Der Fuchs und de
Drachen (E zorro y os dragones), uego Sechs Geschchten
fr Neffen und Nchten (Ses hstoras para sobrnos y sobrnas)
y por fn Psch und Pum, Der Affe Fpps (E mono Fpps), y
Der Mauwurf (E topo). La vsn de mundo de Whem Busch
no es, desde uego, a me|or para a educacn de os nos, pero su
humor, sus ocurrencas drstcas, y sobre todo su puma de
dbu|ante gena son vaores que compensan aque posbe defecto.
La manera de tocar a fauta de mono Fpps y e amentabe
congeamento de Espeter son novdabes: y adems hay entre
os dbu|os en coor de as Sechs Geschchten mnas de un
ambente de cuento tan profundo que hasta os mayores
ovdamos por competo e crue pesmsmo de querdo maestro.
Para nos con taento para e dbu|o estas mnas son
nfntamente sugestvas, mucho ms que todos os bros
ustrados recentes. Y o refrescantes que son tambn para
nosotros, os grandes, es ago que acabo de comprobar en agunas
dvertdas horas de ectura.
(1919)
:arl Ma?
1=#2R1912
Yo saba antes bastante ben o que era ectura buena y ectura
maa. Antes se soa saber en tantos terrenos o que era, por
prncpo, correcto que era una aegra vvr y pensar. Ahora es
todo tan dudoso, y o msmo me sucede tambn cada vez ms
con os bros.
Durante os aos de a guerra estuve muy a menudo obgado a
pensar sobre ectura buena y ectura maa, pues era m ofco
seecconar bros para cas medo mn de personas. Comenc
con ms exqustos prncpos de antao y fracas, y todos os das
os m deseos de os ectores (eran nuestros prsoneros de guerra
en Franca) me enseaban que e ser humano no escoge su ectura
sguendo prncpos tcos n esttcos. La persona cuta
certamente conoce y tene prncpos, apreca muchas cosas que
en e fondo e atraen poco y renunca a otras por as que se sentra
atrado s a cutura no hubese creado nhbcones.
De esta manera ndrecta conoc a un escrtor de que hasta
entonces so haba odo e nombre, a pesar de ser uno de os ms
edos de nuestro tempo. Apareca una y otra vez en as stas de
petcones de os prsoneros. Se trata de Kar May. Yo recordaba
que agunos muchachos que yo conoca o ean con entusasmo;
por o dems no se me ocurra nada mertoro que hubese sabdo
de , sno ms ben cosas negatvas. Oue haba sdo un carcter
dudoso y un autor sn escrpuos, un fabrcante de bros funesto,
sn dea n fuego sagrado. Sabe Dos de dnde saba yo todo
aqueo, pero o saba. Haba ove|as y chvos, eso era as, y este
Herr May perteneca a os chvos. Entonces, cuando por
curosdad e por fn dos bros suyos, me qued sorprenddo.
Porque no es nngn tramposo, sno un autor de una honradez
pura nsta. Es e representante ms brante de un tpo de
teratura que pertenece a as ms antguas y que se podra amar
por e|empo teratura como reazacn de deseo. En gruesos
bros satsface todos os deseos que no reaz en su vda, en eos
es poderoso, rco, respetado, cas un rey, manda sobre aados
eaes y poderosos; se muestra superor a cada enemgo, hace
prodgos de fuerza, ntegenca y nobeza. Sava a perddos, bera
a prsoneros, restabece a paz entre enemgos mortaes,
converte a pecadores a a fe en a bondad, apasta a os mavados
ncorregbes. Con os deseos adoescentes, guerreros y rapaces
de una naturaeza ngenua y pura, se entreazan otros ms
compcados; e autor no soamente quere ser fuerte y poderoso,
ncrebemente ntegente y hb, sno tambn fabuosamente
bueno y as surg e hroe de todas sus noveas, que so camba
de nombre pero que sempre encarna e msmo dea. Oue ba|o
bondad entenda una bondad europea y crstana con una doss de
naconasmo, y que se haga a usn de que a mora europea y
crstana es tan superor a todas as dems, como as armas de
fuego europeas a as de os puebos prmtvos, es rreevante,
tambn en este aspecto tene buena fe y persgue su ob|etvo
con una espontanedad envdabe. No dr que sea un gran
escrtor, para eso su engua|e es demasado esquemtco y e
vueo de su ama demasado mtado. Pero representa con sus
obras coordas y amatvas dentro de nuestra teratura, que se
ha vueto rda y aburrda, un tpo de teratura que es
mprescndbe y eterna. No es cupa suya que os otros autores
me|ores de este tempo carezcan de fantasa, es cupa de eos s
un hombre con medos dudosos consgue o que eos no acanzan
con sus medos ms refnados.
(1919)
Sempre se aprende ago nuevo. Hace poco e por prmera vez
dos bros de un autor que desde hace dcadas es quzs e ms
edo de Aemana y a que an no conoca. Es Kar May. Gentes
que entenden ago me haban dcho sempre que era un psmo
autor, un chapucero. Una vez hubo una pomca en torno suyo.
Ahora o conozco y recomendo de todo corazn sus bros a os
tos que queran regaar bros a os |venes. Son fantstcos,
exorbtados e naudtos, de una estructura sana, espndda, ago
competamente fresco e ngenuo a pesar de toda su tcnca
habdosa. Cmo tene que actuar sobre os |venes! O|a
hubese vvdo an a guerra y hubese sdo pacfsta! Nngn
muchacho de decss aos se. hubese astado!
(1919)
,natole France
1=##R192#
%es dieuD ont soi-"
(%os dioses est7n sedientos")
Lo que en e tmo bro de este fsofo escptco y eststa atno
haca y deca e Abb Cognard, o hace y dce con ms bertad y
cas con ms eeganca e cudadano Brotteaux que antao fue
contratante de aduanas y gran cabaero gaante, pero que,
despus de abandonar su ttuo nobaro, vve de fabrcar
pequeos nuecos en una buharda. Como antagonsta e
acompaa e mon|e Longuemare, y cuando Brotteaux procama su
atesmo fosfco epcreo tan eegante, y convncentemente, se e
opone sempre con duzura y frmeza e nobe regoso eno de
carcter aunque mtado. Esto da ugar a un |uego maravoso,
Anatoe France no es un creyente, y as como antao envova e
esceptcsmo de Cognard en a fe de Abb, ahora e atesmo de
cudadano Brotteaux es secundado y compensado por a fe de
barnabta Longuemare. Y as queda, como ya una vez en a Tas
y como en os prmeros bros de este francs tres veces pudo,
como tmo eemento postvo una admracn meancca y
resgnada de a ntegenca humana que so e srve a ector para
reconocer con ms o menos resstenca a nobeza y fuerza nteror
de una fe persona y vva. Esta ve|a ucubracn de una vda ena
de erudcn no ha sdo nunca expcada por e querdo sabo con
tanta decadeza y matz. Esta vez su monogo pensatvo est
arropado en una hstora de a gran revoucn, y tambn
contempa esta hstora grande, voenta y terrbe con su mrada
ntegente un poco meancca, que est tan ena de ntegenca
asada como de amor cdo y secreto por a vda.
(1913)
Paul 5erlaine
1=##R1=9G
Los escrtos en prosa de Verane no ressten una comparacn
con sus maravosos versos, estn enos de pequeas
superfcadades y vandades, pero no obstante revean a ector
atento mucho sobre a naturaeza en e fondo senca e nfant de
este poeta. E prmer voumen
20
contene os poemas de Verane
de sus aos buenos, esos poemas maravosamente muscaes,
entraabes, soozantes, os ms decados y conmovedores que
se han escrto en Franca desde hace medo sgo. Y es ms que
nteresante ver de qu manera tan dstnta os dversos
traductores aemanes han nterpretado y trasadado estos
poemas y cmo, a pesar de a muttud de traductores, no han
perddo apenas ago de su undad nteror. Desde uego han
perddo -ese es e sno de todas as traduccones- muchos
eementos nsusttubes, sondos duces, sombras decadas,
meoda secreta, en agunas traduccones no se puede pensar en e
orgna aunque a traduccn es tambn muy bonta. So que
es otra cosa, de msmo modo que unos cuantos compases de
msca pueden resutar extraos y quedar desfgurados hasta ser
rreconocbes a cambar evemente e tempo. Porque os
poemas son msca y son esencamente ntraducbes,
competamente ntraducbes. Oue a pesar de todo se trate una y
otra vez de hacero es tan dsparatado y maravoso como o es a
poesa msma que desde un prncpo es sempre un ntento de
hacer ago mposbe. De expresar o nexpresabe.
(1922)
,ugust trindberg
1=#9R1912
E 22 de enero August Strndberg ceebra su sesenta anversaro.
A pesar de su fama europea, sgue estando entre nosotros
proscrto por os fsteos y sgue sendo ncrebemente poco
conocdo. Se dce que en parte se debe a a defcenca de as
edcones aemanas. Yo no o puedo verfcar, pero s que ao tras
ao se een en nuestro pas masas de bros nferores, en
traduccones mucho peores. La gente no ama os orgnaes,
prefere todo de segunda mano. De os rusos e ha tocado a Gork
ser famoso entre nosotros, a sus modeos mucho ms mportantes
no se es conoce. As sucede cas sempre, so gusta o nuevo,
cuando ya se srve dgerdo y transformado, reba|ado y adornado.
Ba|o esta madcn sufre tambn Strndberg, e para y mrtr de
20
De una edcn competa de as obras de Pau Verane en Inse Verag.
a teratura sueca, que entre nosotros suee gozar de bastante
popuardad. Hombres aprecados y renombrados ntentaron
nterceder por , tmamente con mucho caor y fuerza Knut
Hamsun, pero fueron paabras a vento. Pero no hay que cansarse
de pronuncaras y as pronuncamos tambn aqu unas cuantas.
Dgamos, una vez ms, que este nquetante sueco pertenece a as
grandes ntegencas de nuestro tempo, que ha escrto bros
beos, ngenosamente fnos y tambn bros terrbes y
conmovedores. Es posbe que sea un ser extrao, un
neurastnco y aventurero, ante todo es un ser persegudo y
acosado y o es porque su cabeza es demasado ntegente y
audaz e mpacabe, porque prefermos e agua azucarada.
Este escrtor y pensador sotaro que pone a descuberto y
anaza su persona con a msma naturadad y hasta fanatsmo
que todos sus dems asuntos, empeza a enve|ecer y, aparte de
una reputacn sava|e y egendara en Europa, no ha ganado n
sufrdo ms que persecucn y rechazo. No necesta nnguna
apooga aunque su maa fama est ben ganada. Pero no so ha
vvdo y quzs dsfrutado su vda, sobre todo su vda nteectua,
de una manera soberana y sn consderacn, tambn a ha
padecdo con gua audaca y vaor. Le ha gustado sentarse en e
banco de os burones, pero nunca en e de os cmodos y
satsfechos de s msmos, no se han nstaado sobre nngn
pequeo haazgo o pequea adquscn nteectua para dsfrutar
sus rentas, sno que ha roto un veo tras otro, no ha respetado
os pensamentos sno que os ha repensado, no ha de|ado de ser
revouconaro hasta a ve|ez. Certo que de vez en cuando se ha
tomado venganza y escrto atgazos, pero no sento necesdad
aguna de dscuparos, no qusera prescndr de eos. De sus
bros quero ctar especamente: Ef Enakter (Once pezas en
un acto), Am offenen Meeer (|unto a mar aberto), Das
rote Zmmer (E cuarto ro|o), Hstorsche Mnaturen
(Mnaturas hstrcas).
(1909)
>n memoriam trindberg
No he conocdo en un orden cronogco hstrco a os grandes
autores probemtcos de a segunda mtad de sgo XIX.
Netzsche fue e nco que conoc pronto, en os aos de m
adoescenca. Ms de una dcada ms tarde se produ|eron
tambn encuentros con Dostoevsk y Strndberg y mucho
despus egu a conocer un poco a Kerkegaard.
Cuando hace aproxmadamente cuarenta aos tuve e prmer
encuentro con os bros de August Strndberg, ste pas pronto a
formar parte de a pequea fa de os poetas-mrtres, de
aqueos profetas sotaros que no so percban de manera crtca
y vvan nteectuamente os aspectos dudosos, enfermos y
amenazados de su poca, e tempo aparentemente fez de a
arga paz europea y de berasmo progressta, sno que tambn
os sufran bogcamente en sus propos cuerpos y para os que
esta probemtca de subconscente se convrt en dfcutad y
enfermedad personaes, fscas y squcas. A eero ntu
sobrecogdo, como o haba ntudo con Netzsche, que ah estaba
uno de os grandes profetas y mrtres, un eegdo y a msmo
tempo marcado, un sesmgrafo decado de futuras
conmocones, un hermano nrdco de Netzsche. No se me pas
por ato que este fantco de a verdad y de a humandad
amenazada, sufrente y uchador, ncuso deseoso de ucha,
acusador, obseso y encarnzado, era adems un artsta mportante
y en agunas de sus obras de pequeo formato, como as Pezas
en un acto y as Mnaturas, un brante vrtuoso.
Pero no por eso me dedqu durante varos aos una y otra vez a
, atormentndome sobre todo con sus bros autobogrfcos y
testmonaes, entre os que durante agn tempo prefer os de a
poca parsna. No, no me emocon y fascn entonces como
artsta sno como autor de aqueos bros terrbes, doorosos, un
poco monomanacos, en os que en a entrega de su propa persona
y de su propa bografa acanzaba una nobe desvergenza que
ms tarde se hzo a travs de scoanss famar a muchos, pero
que entonces, sotara y desafame como una ama snestra e
nqueta, traa un nuevo, macabro y amenazante tono a ambente
cansno y eegante de aquea poca saturada de a preguerra. Sus
bros voentos expresaban y grtaban mucha pomca, mucho
odo, mucha amargura, muchos maentenddos fagrantes, y de
cuando en cuando tambn madad vengatva, pero ms que todo
eso yo ntua en eos e sufrmento profundo, devorador y no so
e sufrmento sotaro y enamorado de s msmo de un scpata,
sno e sufrmento unversa: un sufrmento que ncumba a todos.
Eso e gan m afecto.
(1949)
R1 %1 te.enson
1=4&R1=9#
E novesta ngs Stevenson que mur en 1894 en una sa de os
Mares de Sur, me era conocdo por su Isa de tesoro, un bro
de aventuras para muchachos. Hace poco conoc tambn otras
obras de . Encontr en eas un romantcsmo coordo,
secretamente meancco y he pasado agunas buenas veadas de
ectura en su mundo. Los dos tomos con narracones sobre as
sas de os Mares de Sur estn enos de beeza decada y
mrbda.
(1925)
Sus noveas y reatos, muy edos en Ingaterra y Amrca,
empezan a ntroducrse poco a poco entre nosotros. E autor
ngs, nacdo en 1850, muerto en 1894 en Samoa donde se haba
estabecdo unos aos antes, pertenece a a brante sere de os
grandes narradores angosa|ones. Padeca una enfermedad de
pumn y pas en su |uventud argas temporadas en Davos. En su
obra se nota ago de a atencn y probemtca desconfada de
enfermo, y adems un amor cas datra a mar y os va|es, a
aventura y o noveesco, con un humor autntco, refnado y
dstancado. Como narrador recuerda a veces en su ngenosa y
|uguetona fantasa a Chesterton.
(1924)
,rt!ur Rimbaud
1=41R1=91
Rmbaud, e cebre amgo de Pau Verane, despus de
asombrar y fascnar a a |oven Franca con versos sorprendentes,
de|, como es sabdo, a puma y se dedc a a vda de
aventurero, va|ero y hombre de negocos. Es e prmer y ms
poderoso modeo de a fgura, desde entonces frecuente, de
hombre cansado de Europa que huye de refnamento de nuestra
cutura a os estmuos fuertes y prmtvos de una vda actva
extra-burguesa. Desgracadamente su bografa, sobre todo a de
os tmos aos, no es o bastante abundante como para
reconcarnos con a prdda que sgnfca a renunca de Rmbaud
a a teratura. Sus cartas extcas muestran ms a un sentmenta
descontento, que a un vencedor bruta. Sus poemas, sn embargo,
os poemas de un |oven de vente aos, tenen una grandeza y
una vtadad que nngn francs ha vueto a acanzar.
(1921)
Eduard 5on :e?serling
1=44R191=
2unte $er(en"
(+ora(ones de colores")
So son dos hstoras, por desgraca so dos, a prmera ms rca
como cuadro, a segunda ms entraabe y profunda en os
sentmentos, y ambas contadas con a maestra caada, humde,
conmovedora de este narrador cudadoso y nobe. En su tma
obra, a novea Dumaa, Keyserng ha ntentado escrbr una
autntca novea, con accn y emocn, y ha resutado un bro
bueno e nteresante. Pero estas dos noveas cortas nos muestran
de nuevo a ve|o Keyserng que no necesta temas y apenas
una accn, que sabe descrbr una tarde de verano de ta manera
que su fuego y su ocaso nos dan toda a sensacn de a vda.
Ouzs e fate o que suee amarse fuerza, pero no es
despreocupado n campechano. Tene a fuerza tranqua de un
sentmento fe, profundo, mpacabe a que se somete su
ntegenca aguda y fra con tendenca a esceptcsmo. Tene o
que en readad no tenen nunca os novestas popuares y de
xto, no so e sentdo de gesto humano, sno tambn e sentdo
sut de ademn de as cosas nanmadas, de o especa de un
aroma de una maana, de un maczo de fores a so. Por eso en
sus bros, como en os de todo poeta verdadero, os hombres y su
entorno se funden con a ms senca naturadad, en ugar de
moverse en , como sucede n os novestas, como entre
decorados.
(1909)
igmund Freud
1856-1939
En a cenca aemana de as tmas dcadas encontramos muy
pocas fguras que puedan compararse por a mportanca y
profunddad de su nfuenca con Freud. Y en a teratura de os
scoanatcos, que poco a poco ha acanzado a mayora de edad,
sgue sendo, aparte de |ung en Zurch, e nco cuya obra
convence, tambn fera de gremo, por cuadades humanas y
teraras muy atas. Lo bonto y extraamente sugestvo de os
escrtos de Freud es ese nters de un nteecto
extraordnaramente fuerte por preguntas que conducen todas a o
supra-racona, e ntento sempre renovado, pacente y a msmo
tempo audaz de un esprtu dscpnado de atrapar a vda msma
con a red sempre demasado burda de a cenca pura. Freud, e
gco estrcto, e nvestgador cudadoso se ha creado un
exceente nstrumento en su engua|e totamente nteectua, pero
maravosamente agudo, exactamente defndor, a veces tambn
pomco y sarcstco, de cuntos centfcos nuestros podra
decrse o msmo?
(1925)
>ntroduccin al psicoan7lisis "
Este bro tan esperado es verdaderamente o que uno esperaba
de , es a prmera exposcn sstemtca de a teora de Freud,
de a scooga de nconscente y de a tcnca de anss,
presentada no como hasta ahora en agunos ntentos menores de
aumnos y segudores de Freud, sno por msmo, con su pena
responsabdad y toda a seredad de descubrdor y precursor por
e terrtoro descuberto. Todas as vrtudes de su esprtu aparecen
en este bro, su cardad, su don para combnar pacentemente,
su capacdad precsa de expresn, su humor. Las tres seccones
tratan de os actos fados, e sueo y a teora de a neuross. Los
dos prmeros temas ya haban sdo desarroados sstemtcamente
por Freud en su Psycho-pathooge des Atags (Pscopatooga
de a vda cotdana) y su Traumdeutung (Interpretacn de os
sueos), pero no exsta an una teora suya genera de a
neuross en forma unfcada. Por eso nteresa sobre todo sta,
que se revea como una obra perfecta. Es un pacer observar a
consecuenca y a prudenca, con as que Freud busca su camno y
saca sus concusones, a segurdad de su formuacn en haazgos
frmes ya ndscutbes y e cudado y a modesta cuando se trata
de suposcones, de tanteos y bsqueda. Con este bro se ofrece a
todo e mundo, sobre todo a os mdcos, una autntca
ntroduccn a orgen, ob|etvos y tcnca de scoanss.
La pomca en torno a anss prosgue, mentras sta en
senco ya se ha conqustado hace tempo a a |uventud y e
pertenece e futuro. La scooga como cenca queda as fundada y
se obtene una prmera comprensn mportante de as eyes de
acontecer squco, pero sobre todo se nca una prmera
nvestgacn sera en este terreno que hasta ahora haba
quedado a margen de a cenca. E determnsmo nnterrumpdo
de proceso squco, a transmsn de prncpo de a causadad y,
con eo, a posbdad de a nvestgacn centfca sobre este
terreno, sobre a scooga, nos parece hoy ya natura, pero hace
poco todava susctaba e escndao y a bura de muchos
burcratas, de msmo modo que hoy se negan entre profanos y
mdcos hechos como a exstenca de una sexuadad en a
nfanca. En fn, esta ucha se ha brado, y as verdades
fundamentaes de scoanss se han mpuesto. Todava se as
combate, pero ya no podrn ser nvadadas.
Otra cosa es e scoanss como fundamento de una vsn de
mundo, nueva, ms ampa y profunda. Parece nevtabe que a
scooga de nsconcente vaya a |ugar un pape de esa ndoe.
Aqu egamos a punto en e que un nmero de aumnos de
Freud se han separado de maestro. E propo Freud sgue sendo
mdco y fsco, anaza os mecansmos de os procesos squcos sn
querer dar una deooga, evtando cudadosamente cuaquer
pretensn metafsca.
Otra cosa son aqueos aumnos que han ntentado en dstntas
dreccones y, en parte de una manera bastante detante, hacer
de scoanss una espece de regn. De hecho, una parte de
estos empeos es tan superfca que se comprende a oposcn
de Freud a estos segudores. Otras, sn embargo, con |ung en
Zurch a a cabeza, han reazado unos prmeros ntentos muy
notabes de convertr a nterpretacn scoanatca, por encma
de a medcna, en fundamento de una fosofa cuya formuacn
desde uego no exste an.
Sera mprocedente aceptar certas nterpretacones suavzadas y
concadoras de a scooga freudana, rechazando a verdadero
creador de esta cenca. Este es y sgue sendo Sgmund Freud, a
que se puede crtcar o corregr en agunos detaes, pero cuyo
gran mrto (|unto a de Breuer que ha quedado reegado
extraamente a un segundo pano) ha acanzado e
reconocmento defntvo.
(1919)
obre el psicoan7lisis6 cinco con-erencias en Horcester"
Las conferencas de Freud de ao 1909 sguen sendo a me|or,
ms breve y cara ntroduccn a pscoanss, es decr a a |oven
cenca de a scooga de nconscente y de a curacn de
enfermedades squcas a travs de a toma de concenca de os
nstntos reprmdos. E esto fro, a menudo dvertdo y
extremadamente caro de Freud es conocdo, a ectura de cada
uno de sus escrtos es un pacer. A parecer est crecendo
tambn en as unversdades aemanas poco a poco una
generacn que est madura y dspuesta a encontrar una acttud
postva con respecto a a gran proeza de Freud, despus de que
durante vente aos a cenca aemana ha rehudo cas
unnmemente un anss ob|etvo y se ha contentado con
nsutaro o gnoraro. E que busque una prmera y breve
ntroduccn a pensamento de Freud no a encontrar en nngn
sto me|or que en estas conferencas.
(1919)
$ermann udermann
1=4'R192=
)as !o!e %ied"
(El cantar de los cantares")
Ouerdo Seor Langen:
Usted esqua en e Tro y se dverte, y porque no e apetece eer
hasta e fna a novea de Sudermann me a manda a m para que
yo o haga y me exaspere con ea.
Por desgraca no soy e hombre apropado para eo. Prmero
tengo poco taento para a exasperacn y uego yo tambn estoy
sentado ba|o un te|ado de vdro. Probabemente o que a usted e
rrta en a novea de Sudermann no es tanto que sea maa, sno
que e autor sea tan famoso, y que su psmo bro haya acanzado
ya tantas edcones. Yo msmo me encuentro en a amarga y duce
stuacn de un autor que ha tendo suerte. Usted sabe que soy un
rco apacbe, no reconocdo como ta, pero muy sobrevaorado
como escrtor ameno. Y ahora pretende que arremeta contra un
coega mayor que yo y con mucho ms xto, y que exprese a
ndgnacn de usted sobre su bro.
Pues ben, no estoy ndgnado. Creo frmemente que nada n nade
est en e mundo ntmente y que tambn o aparentemente
mao tene facetas vaosas. Desde uego a novea de
Sudermann, no as tene, pero es tan mportante que
Sudermann no sea un gran novesta? Acaso no puede Sudermann
ograr cosas magnfcas en otros terrenos? M manera de pensar
me exge creero. Yo no o puedo demostrar, pero o contraro
tambn es ndemostrabe. Por desgraca, no entendo nada de
drama n de teatro, s no podra quzs demostrar en a actvdad
dramtca de Sudermann su ado fuerte. Tengo a necesdad de
hacero pero me fatan os medos. Pero en e caso de que a
actvdad dramtca de Sudermann defraudase m aegre
esperanza -o que no puedo |uzgar- exste, sn duda, otro aspecto
de este autor, ocuto para nosotros, que compense todas as
sombras y que |ustfque penamente su exstenca. Pues cada
exstenca tene que poderse |ustfcar.
Pero atengmonos a a novea msma. Antes se oa decr sempre
a os crtcos que como dramaturgo Sudermann era fo|o y
superfca, pero que tena un gran taento como narrador y que
haca muchos aos haba escrto una novea extraordnara, Frau
Sorge, que haba acanzado merecdamente ms de cen
edcones. Bueno, pens, esta novea a tengo que tener, a
compr y a e.
Es mprudente habar de esto. Es sabdo que todo autor de un
bro con xto es un geno, pero so hasta e mte de as cen
edcones. Cuando se supera ste, e geno descende en a opnn
de a crtca a a categora de zoquete. Como e Frau Sorge
cuando ya haba acanzado e pegroso mte, es posbe que e
pre|uco y as maas costumbres de os teratos me ndu|esen a
eer a obra con escasa benevoenca, aunque no soy conscente de
eo. En todo caso -ya fuese debdo a as cen edcones o a
cuaquer otra razn- de| Frau Sorge con amarga desusn y
v destrudo un sueo querdo. Haba esperado vagamente que m
manera de pensar y sentr fuese afn a todo e mundo o a menos
no host, pero ahora vea cuan desnaturazado y mao era yo. La
famosa Frau Sorge me resutaba un paste de escaparate, por
arrba azcar y por aba|o cartn, un fraude amentco cometdo
cas nvountaramente, que en e terreno nteectua no suee
castgarse. Me asust y senc m mpresn, ncuso ante ms
amgos ms prxmos, pues tema consecuencas graves para m s
me deataba. M |uco sobre Frau Sorge me resutaba como un
utra|e a un santuaro nacona, cas como una basfema. Todos os
crtcos, hasta os ms cruees que haban atacado duramente as
obras de teatro de Sudermann se haban descuberto ante e
autor de Frau Sorge, y yo, que amo a paz por encma de todo,
ba a arrancar tambn esa aureoa? No, permanec en senco.
Cuando hace agn tempo todos os perdcos superon que e
gran Sudermann estaba traba|ando en una novea, cuando os
comentaros sobre ea se acumuaron de manera aarmante, y
cuando eg por fn a novea, no me atrev a ponere as manos
encma. Pero tampoco me decd a gastar dnero en ea y a de|
como ncgnta. Empec ncuso a pensar amabemente sobre esta
novea, seducdo por os perdcos y por m corazn. Frau Sorge
era quzs un poco burda y teatra, era una obra de |uventud. Pero
ahora en aos ya no |venes, despus de agunas experencas
extraordnaras, despus de decenos de fama y aos de hostdad,
este hombre ya maduro -pens yo- sente una vez ms e deseo
de escrbr una novea, de dedcarse a esa tarea, querda y
seductora, afn a recuerdo y a confesn. Aunque no sea una gran
obra de arte, tendr a menos a honradez, quzs tambn e
cansanco de a ve|ez, nos reconcar y conmover, pedremos
perdn a tan dfamado autor, aparecer por fn ante nosotros con
paabras y gestos humanos.
Ouerdo Seor Langen, por qu me ha destrudo esta fe? Ben
entenddo, no se trata de m fe en a vda! Esa es ndestructbe y
sgue exgendo que tambn Sudermann srva a fnes buenos y
cumpa a vountad de Dos sobre a terra. De eso sgo
convencdo; pero usted me ha robado a esperanza de que o
hubese hecho en su novea. Ay, esta novea con ese ttuo bonto
y faaz no es sncera,.no est cansada, no es un recuerdo n una
confesn, no es conmovedora, es ncapaz de reconcar o reparar
ago. Es devergonzada y arrogante como nnguna de as
anterores, persgue con poco arte y modesta e xto de pbco y
su temperamento es temperamento de teatro.
S perfectamente que todo o que dgo aqu se vover contra m
y se me reprochar en a prxma ocasn, ya s que estoy
sentado ba|o un te|ado de vdro. Pero que se haga acos; una
vez puesto a decr m opnn sobre este cantar de os cantares
voy a hacero snceramente y decr que me parece un bro frvoo
y mao. Prescndendo de arte, prescndendo de engua|e burdo y
atsonante, tampoco en a nvencn hay ago reamente
autntco, todo est nventado, nada est vvdo y retendo con e
rgor de a vda. Los pocos rasgos autntcos estn estropeados por
e maqua|e y a exageracn. No me atrevo a crtcar detaes y a
dar e|empos, pues no encontrara e fn.
Y debo encontraro, que no es bueno detenerse en cosas
desagradabes. S por propa experenca que escrbr noveas no
es un puro pacer. Hay nhbcones y absmos, se perde a menudo
e vaor y hasta a segurdad y a frmeza de sentmento. Ante
taes escoos hay dos posbdades de savacn: esperar, acarar
su sentmento y no prosegur hasta que ste vueva a estar seguro
de s msmo. En este caso se pueden cometer an m errores y se
puede escrbr e peor bro, pero uno ha sdo honrado y no ha
pecado contra e Esprtu Santo. Pues tambn bros ma hechos y
maogrados pueden ser snceros. O s no, a segunda posbdad de
savacn: magnar ante a obra medo termnada a un ector, a
querdo ector conocdo, a abonado y a comprador de bros, y
tratar con todas as fuerzas de dar gusto a este querdo ector.
Sudermann ha segudo este camno ahora y antes.
Como d|e, de teatro no entendo nada. Pero he odo decr que
para e teatro se requere una certa audaca nconscente,
tambn unos coores ms burdos, que todo es ms masvo y tosco
que en os otros gneros teraros. S es as, quzs Sudermann sea
un buen dramaturgo. Eso me aegrara, pues en caso contraro
este autor no srve en absouto a pan dvno con sus obras.
Entonces tene su vaor y sentdo en otra parte, en a vda
prvada: pero sera una stma que en a vda de un autor tan
famoso sus obras fuesen precsamente su punto db.
Con saudos
Su Hermann Hesse
$ermann 2ang
1=4'R1912
ommer-reuden[
(,legras esti.ales")
Con trsteza tomamos entre as manos Sommerfreuden e
tmo bro de Hermann Bang. Con ha muerto e artsta quzs
ms cutvado y e poeta ms entraabe que tena todava e
mundo; y ahora en e nuevo y tmo bro que nos ha de|ado
vueve a sonar tan ben, tan decadamente su voz duce y veada,
tan ena de comprensn y de sencoso door de a comprensn,
que nuestro amor haca este maestro maravoso vueve a arder
ntensa y doorosamente. De nuevo Bang nos haba de ago
nsgnfcante y aqueas personas que sempre buscan en as
noveas probemas o tramas emoconantes u otras cosas extra-
artstcas, se sentrn de nuevo defraudadas por este bro de gran
escrtor. No, en este bro no sucede nada, tan poco como en a
mayora de os otros bros de Hermann Bang, no sucede nada
ms que a una pensn pequea y un poco pobre, a oras de mar
egan os veraneantes, un grupo de personas con sus necesdades,
preocupacones, debdades, sus vandades y sus cuadades; no
sucede nada, y durante toda a novea transcurre so un da, un
soo da de verano de a maana a a noche. Pero no so
conocemos a trenta personas, cada una adornada, a pesar de
todas as prsas, con pecuardades pequeas y totamente
caracterstcas, no so penetramos en as preocupacones de
dueo de a pensn y en as preocupacones ms graves de su
buena y traba|adora mu|er; no soamente vemos surgr un
novazgo y un odo morta -todo eso sera ndferente. Vemos -
esa es a ve|a maga de Hermann Bang una vez ms con todos
os duces y meanccos encantos de su profunddad y
msterosa maestra- vemos un trozo de vda humana, un trozo
de veo mutcoor de Maya, con todo e bro y toda a confusn
de coores de aa de una marposa. La eeccn nos es cas
ndferente, o que mporta es e sentdo por e con|unto que exste
en Bang en cada rasgo ndvdua, por pequeo que sea. En a
fgrana fna, a menudo cas caprchosamente fna, de su arte
descrptvo, tremendamente expresvo, a menudo cas
asombrosamente cnematogrfco, o mportante no es a enorme
maestra tcnca, sno e sentdo sempre vvo por e con|unto, e
corazn de poeta atendo ba|o a bonta superfce; un corazn
que posee un profundo sentmento proftco para a beeza y
vandad de todas as cosas humanas y que por eso no soamente
ama a beeza sno que ntuye por doquer o conmovedor de su
presenca frg y efmera.
(1915)
;osep! +onrad
1=4'R192#
Mnder Aestern e?es"
(2a3o la mirada de occidente")
E fenmeno |oseph Conrad ha sdo comprenddo hasta ahora
enta y vacantemente por os ectores aemanes que en genera
sueen tener pocos pre|ucos y un taante nternacona.
No sabra por qu razones, pero una es sn duda e hecho de que
aqueos crcuos que en Aemana tendran que conocer a Conrad
y entusasmarse por , me refero a a gente de mar, no son
ectores apasonados de bros. A pesar de todo, se abre camno
poco a poco en Aemana este estupendo escrtor que, adems de
su vaente vrdad y sus conceptos de honor ngs y
cabaeresco, tene an en su ama snguar tantas compcacones y
mezcas secretas y ocutas. En e fondo, todas estas mezcas
pueden reducrse a a gran mezca y transformacn en a persona y
vda de Conrad; a a transformacn de poaco Conrad en e
marnero y escrtor ngs Conrad. En todo caso, e gran atractvo
de arte narratvo asombroso y nco de Conrad resde en que su
mora senca, recta y mpa, su concepto de honor ngs, de
ofca marno, se enfrenta a poo opuesto de una scooga
extremadamente compcada, decadamente matzada, ncuso a
un gusto cas mantco por o ocuto, por a ntrga, por e
descubrmento ento, astuto y perseverante de reacones
secretas. Eso es precsamente o especa en Conrad: que domna
con mora nfexbe su afcn curosa por o compcado y
conspratvo, que su gusto por o subterrneo sea tan puro, que su
nstnto detectvesco no e conduzca nunca a a novea pocaca.
En este sentdo tenen razn aqueas voces que o comparan con
Dostoevsk. Sn embargo, a comparacn so es acertada hasta
certo punto, y Dostoevsk sgue superando a Conrad exactamente
en a msma medda en que su fe mstca crstana supera e
concepto ngs de genteman de Conrad. Un encanto especa
para e ector con ofato tenen ese par de noveas potcas de
Conrad que se ocupan de a potca y scooga de stuacones
confusas, conspradoras, revouconaras y subterrneas.
Nostromo y, ms an, The secret agent (E agente secreto)
son en ese sentdo muy sustancosas, en menor grado The arrow
of god (La fecha de oro). E bro potco ms profundo y
emoconante de Conrad, y a msmo tempo e bro en e que e
poaco Conrad se enfrenta ms abertamente a Conrad ngs, es
Under western eyes. La novea se desarroa en e ambente de
os emgrantes revouconaros rusos de a poca zarsta. Puedo
magnarme que quzs agunos de os ectores y admradores de
Conrad, rubos, de o|os azues y nrdcos (tene admradores
entusastas no so entre os teratos, sno tambn entre os
ofcaes de marna ngeses y hoandeses) se encontrarn
desconcertados ante este bro, cuyo demonsmo y cuyas
profunddades seran nmagnabes sn a naturaeza dobe de
Conrad. A eer un bro como ste, se vueve a sentr con espanto
a poca ntucn y fantasa que tenen os autores de as noveas
pocacas. S fuesen capaces de aprender ago, deberan r aqu a
a escuea.
(1933)
elma %agerlU-
1=4=R19#&
La sueca Sema Lagerf nac en e ao 1858 y hasta e prncpo
de a dcada de os noventa no empez a destacar teraramente.
Con su prmera obra Gsta Berng, a escrtora se hzo famosa
en Sueca y pronto en todo e mundo. Aquea prmera obra ya era
perfecta, contena todo o esenca de taento de Lagerf; a
escrtora se reveaba como una personadad hecha y madura y
desde entonces ha permanecdo nvarabe en todos sus rasgos.
Ouen ante o beo senta tambn a necesdad de crtcar, podr
encontrar en esto a mtacn de su taento. En Sema Lagerf no
vvmos e espectcuo de una evoucn, sus obras aparecen como
hermanas y aparentemente coetneas, no separadas por nngn
absmo. Ouzs sea este e rasgo femenno de su taento: un
descansar en s msma cas nmv, un echar races y agarrarse, un
ser y crecer sn dsonancas n sobresatos. E que quera puede
deducr de esta fata (aparente o rea) de confcto, de ucha y
evoucn, que Sema Lagerf no es un geno. Pero por otro ado
posee e rasgo quzs ms esenca de a persona gena, su
afndad entraabe con todo o exstente, su rqueza de reacones
con todas as cosas y craturas de mundo, undas a una memora
extraordnaramente vva y poderosa, sn as que nngn geno n
arte son posbes.
En a teratura moderna sueca esta escrtora aparece soa y
snguar como un curoso anacronsmo. So Verner v.
Hedenstam, e autor eegante y demasado poco conocdo,
muestra a veces en su me|or obra Kar XII rasgos afnes. Los
autores modernos suecos, desde Strndberg hasta Ge|erstam no
tenen nada de pco, son artstas que traba|an de una manera
sumamente sub|etva, que son muy dferencados a sentr y
nervosos a anazar, hasta os ms perspcaces y unversaes estn
desde e punto de vsta temtco y ngstco estrechamente
undos a su tempo y sus probemas, hacen scooga y estabecen
tess, en una paabra, son modernos, tenen e profundo respeto
tpcamente moderno a a cenca y e afn de acanzar en sus bros
un certo nve centfco. Precsamente de todo esto est bre
Sema Lagerf.
No sabemos y o|a no o sepamos nunca cunto traba|o, cuntos
expermentos y esfuerzos han preceddo a Gsta Berng. Ya sea
como fruto de ntentos y e|erccos de muchos aos, ya sea como
obra nsprada, creada con maravosa facdad, Gsta Berng
tene a pesar de tono y enfoque cdo y persona una faceta
mpersona, ntempora, mtca, nacda en as eternas
profunddades de un puebo. Sus persona|es, su pasa|e, sus
acontecmentos son teratura, son obra de arte, tenen ago
observado conscentemente, pero adems tenen una readad,
una vda propa que hace que veamos a autor no como creador,
sno como ser nsprado. Esto es esprtu de a terra y de puebo
que quso hacerse paabra y que escog a esta escrtora como
nstrumento. Como e pobre muchachto de cuento que se va de
casa y encuentra en su camno un enano sabo y de a noche a a
maama se hace rco y poderoso y se converte en rey y mago,
Sema Lagerf, una maestra sueca, se encontr una vez en
cuaquer hora con e esprtu de su terra y se convrt en una
gran escrtora umnada por a graca.
Escrbe con un esto que no pertenece a nngn tempo, cuyos
matces son a veces muy femennos, que a veces resutan cas
caseros. Como en un sueo camna constantemente sobre e fo
pegroso que separa a cama dca de patetsmo, a chara de a
eyenda. En as narracones ms mportantes se aparta de camno
para coger una cuantas fores y para mostrar un amor cas
femenno-sentmenta por o pequeo. Pero so roza e pegro
que apenas magna. Cuando e admrador angustado teme
temboroso que abandone e ropa|e mgco y que aparezca de
repente ante nosotros como una pobre muchachta provncana
envueven de nuevo ares de eterndad su frente y dce paabras
que son tan seguras, |ugosas y mgcas como as de as cancones
popuares y de a Bba.
Lo msmo sucede con a nvencn. Los persona|es son todos de un
reasmo y de una vvacdad sn gua; pero a msma maga que os
ha creado e|erce sobre eos una |ustca noveesca, recompensa y
castga segn una mora sda y pedaggca, y tene a veces un
deseo optmsta de sacrfcar a poesa a su dea un tanto estrecha
de un orden mora unversa. Tendencas y errores artstcos que
romperan a crsma a nuestros escrtores ms mportantes, y que
en esta extraa mu|er no son ms que pequeas perturbacones.
Sn embargo, no qusera que a moradad de a escrtora se
confundese con su regosdad. Su moradad es escoar, pero su
regosdad es oro puro, es profundo candor e ngenudad, es fe
vaente y entrega sn reserva.
As es Gsta Berng. No es un hroe, es ms ben un pobre
dabo, pero para muchas personas ha sdo un hroe, ha
entusasmado muchos corazones, ha encenddo muchas uces
desumbrantes, ha fascnado a muchachas y drgdo a hombres. Es
a fgura de hroe de una provnca convertda en mto, mtad
persona|e hstrco con rasgos ndvduaes, mtad smboo. Las
aventuras, herocdades, grandes sentmentos y dversones,
acontecmentos y arte narratvo que varas generacones de un
pequeo puebo han coecconado, guardado y utzado como
pequea moneda, se han convertdo en este bro en una obra
terara coorda, rca y grandosa.
Gsta Berng ha conqustado e mundo entero en poco tempo.
Las personas ngenuas o een ngenua y aegremente como un
espnddo bro de hstoras, ectores ms refnados o dsfrutan
como obra de arte, as personas mayores se deetan con sus
hstoras, y os |venes o een conmovdos y entusasmados. S
Sema Lagerf fuese soamente e recpente casua de una
reveacn, s so hubese desenterrado os tesoros de a tradcn
de su patra con nconscenca despreocupada, s debese a
beeza y e efecto so a tema maravoso, su arte estara agotado
en esta gran obra, o a o sumo so e segura una segunda
cosecha.
Sn embargo, ha segudo un nuevo bro eno de fuego y
espendor Antkrsrus mraker (Los magros de Antcrsto).
Aqu as vrtudes y os defectos son ms amatvos que en Berng.
La nvencn, a envotura y a composcn de con|unto es
nsgnfcante, cas detante. Y sn embargo, e bro es maravoso.
Se desarroa en Sca en una cudad de montaa de Etna y est
eno de so merdona como pocos bros nrdcos. La vda
popuar de esta cudad es e verdadero tema de a obra, dsueto
en una rca sere de mgenes ndvduaes, pntado con un amor
maravoso y una cardad an ms maravosa. Con gereza y
bertad estas hstoras espnddas se suceden y confunden
sguendo e ho sueto de un contexto apenas segudo, cada
hstora una |oya.
Smutneamente surgeron muchas pequeas narracones,
agunas magstraes, y uego sgu e bro ms poderoso de Sema
Lagerf, e prmer tomo de |erusaem. Seguramente o ms
hermoso y grande que ha producdo a teratura sueca moderna,
un bro sobre e ama de Sueca, pofactco y sn embargo
armonoso, terno e mponente, reasta y vsonaro. En se
descrbe a vda de puebo campesno sueco y no conozco nngn
otro bro moderno en e que se haya expresado tan ben e ama
de un puebo. Tampoco conozco nnguna obra terara en a que a
vda regosa y as vvencas de una comundad estn descrtas de
una manera tan cara, ob|etva y eegante.
La segunda parte de a gran obra que se desarroa en |erusan (a
donde ha segudo a comundad daecarsta a un sectaro) no tene
ya esa perfeccn prmtva absouta. Es an hermosa y magnfca y
supera a muchas noveas famosas. Pero gua que as pobres
gentes de montaa vendas de Sueca se encuentran extraas y
sufren ba|o e fuego de so de a pedregosa cudad de Paestna,
aunque es a cudad prometda, a escrtora perde ago de su
nquebrantabe fuerza y segurdad. La confrontacn con a hstora
unversa, a necesdad de refexn hstrca tenen ms cupa que
e terreno extrao. Pues tanto e pasa|e como a vda cudadana de
Orente estn descrtos de manera bea, caracterstca, a veces
gena.
S no fuese por a prmera parte, a nade se e ocurrra crtcar tan
duramente a segunda. Pero e prmer tomo es una obra tan
maravosa que e segundo se ee y |uzga con exgencas
nfntamente acrecentadas. Sn embargo, no ovdemos a beeza y
emocn que contene.
En esta segunda parte de |erusan se evoca en agunas
mgenes beas y sorprendentes a reacn de a escrtora con
Crsto, que en una obra posteror, as Krstusegender
(Leyendas de Crsto), encuentra fnamente su pena expresn.
Esta reacn es ago decoso, bueno y refrescante. E Crsto de
Sema Lagerf no es hstrco n dogmtco, sno e querdo y
popuar Savador germnco, a que hay que querer como se
quere e so, cuyos rasgos han conservado de door so a gora.
De nos cuenta senca e nagotabemente como una madre
padosa a sus h|os, as hstoras de Savador, y para poder contar
muchas cosas con detae, ha edo todas as eyendas antguas que
pudo encontrar. Y as vueve a contar, conocdas y e|anas,
orentaes e taanas o atnas, y de sus abos de narradora brotan
frescas y entraabes, apacan a tormenta y a duda en e oyente y
despertan en su ama todo o que desde a nfanca es puro,
sncero y ureo.
Aunque aguen me habara de manera crtca de Sema Lagerf
y a eera pequeos detaes me susctaran dudas, fu sempre
agradecdo creyente. Y dnde hay en todo e mundo actua un
autor que pueda atreverse a contarnos hstoras de |ess? No
smbcamente con ausones socaes, no hstrcamente con
detaes crtcos, tampoco hacendo propaganda a a manera de
E|rcto de Savacn, sno con naturadad, como s e tema no
tuvese dfcutades y absmos? Sema Lagerf se atrev.
De os dems bros de Lagerf -todos me resutan hermosos e
nsusttubes para m- Herr Arnes pennngar (E tesoro de
seor Arne) me merece an especa atencn. Una novea corta
dentro de esto grande y severo de as baadas, mponente e
mpresonante como una autntca eyenda antgua. E seor Arne
de Soberga es asesnado con su mu|er, su h|o y sus crados por
mercenaros vagabundos que e roban su tesoro de oro. E crmen
se comet de noche, y se sav una h|a adoptva de a casa que
despus encuentra cob|o en casa de un pobre pescadero.
Seguramente no sera capaz de reconocer a os mahechores y
tampoco se sente amada n capaz para ayudar a escarecer y
vengar e crmen. Tambn parece que os asesnos se han ahogado
con e tesoro robado en su huda sobre e heo de a baha. Pero
as vctmas nocentes no encuentran a paz, vsbe e
nvsbemente actan, crean sueos y buscan coaboradores, aqu
despertan espanto y a compasn, te|en a os asesnos hudos
una red nvsbe de trampas. La hurfana Esa que se haba
puesto a savo y que entretanto ha ncado sn sospechar nada un
|uego amoroso an vacante con uno de os asesnos, ayuda a
descubrr sn querer, cas a a fuerza as pruebas, hasta que se
encuentra a os adrones y ea muere. Los crmnaes persegudos
ogran refugarse en un barco que de momento est atrapado en
e heo, pero espera de un momento a otro e desheo y a
deseada posbdad de partr. E destno es nevtabe. Todas as
ensenadas de a costa quedan bres y navegabes, por todas
partes as barcas y os barcos saen a mar, so una ensenada y un
barco estn boqueados por un muro de heo y os que se haban
escapado varas veces astutamente pagan en e tmo momento
su cupa. Esto es de un efecto poderoso, senco y puro e
mpacabe como una gran trageda, eno de mpero de fuerzas
egendaramente sobrenaturaes y a pesar de todo consecuente y
evdente.
Se podran decr an muchas frases agradecdas y eogosas sobre
a extraordnara En Herrgrtssgen, e encantador Nes
Hogersson, pero para qu. E que se haya dedcado una vez
seramente a una obra de Lagerf y se haa hecho amgo suyo
tendr que desear y desear eer ms de ea.
(1908)
Peter ,ltenberg
1=49R1919
Una vez ms omos a voz de que en tantas ocasones nos ha
amonestado, que tantas veces nos ha rrtado, que tantas veces
nos ha conmovdo y nos ha hecho rer. Ahora ha muerto y s
pensamos o que ha sdo de Vena, no se o reprochamos. Y eemos
una vez ms estas obras, vountarosas, cordaes, enamoradas de
a vda, y cuando vovemos de eas a a vda, eso que amamos
vda nos resuta bastante trste e nspdo. Mucho antes de a cada
de arte tradcona, mucho antes de a guerra, mucho antes de
revearse e marchtamento genera de nuestra cutura, este
Peter Atenberg recorr a su manera e camno haca o senco,
haca s msmo. Lo recorr quzs de una manera extraa, quzs
extravagante, pero era su manera, nade se a haba enseado. Y
as se ahorr e sno mserabe de agunos autores |venes de
sobrevvrse a s msmos.
(1920)
$enri 2ergson
1=49R191#
Esta vez qusera audr a as edcones aemanas de as obras de
un fssofo que actuamente est desacredtado en Aemana,
como puede suceder en tempos de guerra. Se trata de Henr
Bergson, e fsofo de moda francs.
Bergson est e|os de cuaquer moda aunque ha comprenddo y
expresado correntes nteectuaes fundamentaes de nuestro
tempo. Ouen haya egado a aprecar a Netzsche, tambn
aprecar a Bergson. Como aqu es un defensor de a vda contra
a doctrna, un uchador por camnos nuevos de conocmento
contra os dogmas sacrosantos de a escuea kantana. Bergson
nega a a razn, a a ntegenca que opera con conceptos y gca,
a capacdad de verdadero conocmento, a verdadera
comprensn de o vvo. Para os dscpuos de Kant y para os
nteectuaes de todo tpo es nada ms que un romntco y poeta.
Bergson renunca a a demostrabdad y a vadez unversa de
traba|o centfco gco, pero no porque no as conozca o domne,
sno porque toda su naturaeza de taante artstco e empu|a a
camno de a ntucn y de a comprensn supragca, proftca.
Oue os fsofos de profesn decdan hasta que punto aceptan a
Bergson como pensador. Para nosotros no exste razn aguna
para rechazar sus magnfcos bros. Estn tan enos de
sagacdad y vtadad, estn escrtos de una manera tan fresca y
persona, y a msmo tempo tan extraordnara y estn tan enos
de deas y comparacones acertadas y brantes, que su ectura
tene que consderarse vaosa y postva tambn donde pueda
ser pegrosa para e fsofo que traba|a centfcamente. Con
Netzsche nos ha suceddo o msmo, en un momento
empezamos a eero con hambre fosfca y con os aos sus
obras se fueron convrtendo para nosotros en un caso nco,
grandoso, en e documento vgoroso de un esprtu audaz,
poderoso, orgna; conocer su acttud persona frente a mundo
era t y decoso, mentras que os resutados propamente
fosfcos nteresaban menos. Es posbe que con Bergson nos
suceda un da o msmo, aunque su naturaeza es menos fuerte
que a de Netzsche. En todo caso sus bros enos de ngeno nos
ofrecen a espndda magen de un pensador, a que no bastan
todos os camnos ya probados para comprender e mundo vvo,
que con afn nstntvo, pero que con un esprtu perfectamente
formado, persgue e engma de a vda. As como venera en a
capacdad de a ntucn nuestra capacdad suprema, contempa
a vda como proceso esprtua y encuentra en a hstora de a
naturaeza una hstora de ama. Un profundo conocmento de
as cencas naturaes e mpde convertrse en deogo, y as se
encuentra mucho ms cerca de Scheng que de Hege. Es un
buscador en cuyas hueas nos resuta decoso e nuevo hecho de
estar de camno, e andar y buscar. Y cuanto ms vemos que su
obra dsta an mucho de estar concuda y que necesta an
muchos aaddos, que es capaz de muchas concusones, tanto
ms tenemos que aprecaro como una fuente de a mxma
nspracn.
(1916)
:nut $amsun
1=49R1942
2orn a. Bi den"
($i3os de su tiempo")
Hace un ao se pubc un bro de Knut Hamsun que sus amgos
eyeron con profunda emocn. Se amaba Den rdste Gaede
(La tma aegra) y trataba, como tantas obras de este escrtor
obstnado y magnfco, de s msmo en una confesn drecta, y esta
vez su confesn era que por fn tambn se haba hecho ve|o.
Sn cumpr todava os setenta, n os sesenta, sn sentr cansadas
sus nfatgabes pernas de camnante, n agotados os serenos e
nsobornabes o|os de observador, pero cansado y ve|o en a
vountad, ya despo|ado de deseos y sueos voentos, sn fe ya en
o nverosm. A menudo se me encoga e ama a eer en este
bro resgnado cmo e ve|o Hamsun se contentaba con
contempar a otros en a fecdad de su amor, cmo se haba
contentado con observar a otros y deseares dcha, y cmo de vez
en cuando mra a su arededor con eve desconfanza temendo
que se o desprece y no se o tome en sero por ser ve|o. Caro
que a pesar de que e bro era trste, hababa e engua|e de
Hamsun, e ve|o, estco y soberano engua|e de este aventurero
y poeta, y s ya no tena e esprtu demonaco de Sut
(Hambre) y de os Mysterer (Msteros), n a msca
novdabe, duce y secreta de Vctora, posea en cambo un
tono de madurez y sonrsa y sabdura de a ve|ez que e ector
amaba en seguda y que reconoca como no menos autntco. Pero
en tota era una confesn desconsoadora y cuando a termn de
eer estuve vagando un da entero sntndome ve|o y sn querer
resgnarme a que ahora este favorto de ms me|ores aos
empezase a habar de ve|ez y decreptud. En readad no deba
hacero. Hamsun no poda hacerse ve|o. Poda caerse
nesperadamente de una roca o morr en una peea, ahogarse en
un e|ano fordo sotaro o sufrr un ataque de apope|a en una
orga en Crstana; pero estar sentado en sus bosques, observar
os renos y confesarse que estaba acabado y que no vaa para
nada, era ago que no queran admtr m antgua admracn y
m amor por este poeta.
Sn embargo, ya no poda evtaro, e tempo pas, y e nuevo tono
ms caado y cansado de Knut Hamsun resonaba dentro de m, se
me vov famar, natura, querdo, de msmo modo que despus
de a prmera resstenca se ega a querer e otoo y cuando hace
poco se pubc un nuevo bro de escrtor, no tuve medo, n
preocupacn n pre|ucos, sno que me puse a eero con a msma
esperanza que en sus bros anterores. En e fondo me atreva a
esperar que en este nuevo bro se vovese a habar de os ve|os
amgos de Hamsun, de Benon, de comercante Mack y de
Hartvgsen, pero no sent n rastro de desusn cuando v que e
supuesto ancano te|a esta vez un ho competamente nuevo. A
contraro, o tom por una buena sea y tuve razn.
E bro se ama Born av Tden, un ttuo no demasado bueno. S
se quere se puede extraer de esta novea un probema, e de
esprtu mercant moderno que penetra en una antgua y
recndta regn campe sna y a transforma y descompone
rpdamente y sn resstenca hasta que es como e resto de
mundo. Pero qu nos mportan os probemas, y qu e mportan
a Knut Hamsun! No, antes hay que buscar otro pensamento,
otro aspecto de a fe de Hamsun, a fe en una arstocraca sn
nobes, a fe en hombres domnadores sn egtmacn, como o
es e propo autor. E bro haba de a gran fnca Segefoss y de su
tmo propetaro. Su abueo, que compr a fnca y a arreg
tan eegantemente, haba sdo a parecer crado. Su padre, sn
embargo, ya era un seor, un derrochador generoso y un tpo
anmado para quen e dnero era una bagatea y converta en
readad cuaquer caprcho. En su poca surgeron en Segefoss
nstaacones de u|o, construccones, egaron cuadros, pezas de
mrmo, bros y m cosas fnas y raras. Pero e neto ya hered
una buena cantdad de deudas y aunque posea mucho bosque, y
una serrera, una fbrca de adros y un mono, ya tena
preocupacones. Caro que no se poda habar de eas. E seor
Watz Homsen no toeraba que un pensamento extrao se
ntrodu|ese en sus asuntos, no toeraba squera que as
preocupacones crecentes se convrtesen para en ago ms
que un asunto secundaro moesto. No toeraba squera que su
mu|er supese de estos asuntos, o sus campesnos, y donaba y
regaaba, prestaba y perdonaba y era seor y Dos, y cabagaba
sotaro por su enorme fnca todos os das. Sn embargo, os
persona|es de Knut Hamsun no son tan sencos. No, e seor
Watz Homsen no es una naturaeza senca, no es soamente
uno de esos hdagos terratenentes cuya raza se mpone a todo.
Es ms ben una persona extremadamente decada, vve en
estados de nmo e magnacones extraos y sotaros, e cuesta
traba|o domnarse, y paga cada da su acttud mpecabe, su
seora dnmca con cara energa vta. La mayor dfcutad exste
entre y su mu|er; entre eos no todo va ben, ncuso muchas
cosas van fata, un extrao dra ncuso que ambos vven en un
nferno. Pero nada de eo trascende, ambos caan, se domnan,
son nobes hasta a muerte y ocutan cudadosa y profundamente
su bandura, su debdad y su sentmentasmo. Cuando se trata de
cosas desagradabes, entonces Watz Homsen sabe permanecer
caado y cambar de tema, pero e cuesta esfuerzo y en secreto
cerra e puo hasta que os nudos se ponen bancos.
En este ambente aparece en Segefoss e seor Homengraa que
ha hecho fortuna, modesto y socabe, eno de respeto haca as
maneras arstocrtcas. Se construye so una casta y desea
adqurr un bosque y una parte de ro que se e ceden de buen
grado. Pero Homengraa es de as personas en cuyas manos todas
as empresas crecen, y a a casa se e aade pronto un puerto y un
carretera, un muee y una tenda para os traba|adores, y un gran
mono de trgo, y una ofcna de tegrafo y un mdco y un
abogado y muchas otras cosas, una tras otra y cada una de por s
no demasado mportante. Pero de pronto todo ha cambado a su
arededor, y Watz Homsen est cargado de deudas por todas
partes y aunque todo sucede con buenas formas y con cortesa,
sente a soga a cueo. Naturamente esto tene como
consecuenca una acttud an ms naccesbe, que se vueva an
ms caado y orguoso, y e monaro Homengraa envda a
pobre Watz por su arte de ser seor y de exgr obedenca, de
mrar a travs de as personas noportunas como s fueran are y
de despacharas con un movmento de mano. E seor
Homengraa no sabe hacero pero su mono marcha ben y sus
traba|adores nvaden a regn y cuando tras extraas vcstudes
a mu|er de Watz se va con su h|o a extran|ero, Watz se vueve
an ms atvo, pero renunca a montar a cabao y se retra de a
casa seora a su antgua fbrca de adros. Es magnfco cmo
apreta os dentes. A medda que a msera crece a su arededor
parece ms ma|estuoso. Y a fna no muere como un vencdo, y
no hubese sdo necesaro que en e tmo momento encontrase
e tesoro de abueo.
No hay n una soa frase en este bro que no recuerde a ve|o
maestro Hamsun, a ve|o, audaz y caprchoso observador y
creador, y todas sus cuadades reaparecen, su rona, su despreco
por os seres vugares, su sensbdad nervosa en asuntos de cma
y de amor, su aegra por o autntco y su meancoa ocuta.
Pero a esto se aade aque are de ve|ez, aquea sabdura
suavzada, aquea gera sonrsa de bura, esa mayor aversn a
todo o sentmenta. En agunos momentos es por competo e ve|o
cabaero, con ago de ve|o Fontane, de ve|o Raabe, y sn
embargo ms de una vez reuce detrs de ademn superor e
Hamsun de antes, e ardente, e nsacabe. Ouzs se haya
resgnado, quzs est a veces cansado, quzs cerre ya menos a
menudo e puo en e boso, pero a vda no ha acabado con Knut
Hamsun, no se de|a dgerr por e destno y por eso e gustan tpos
como Watz Homsen, ese pobre dabo a que no se puede
compadecer n un nstante, este hroe secreto que a veces tene
todo e aspecto de un don Ou|ote, este tenaz pacente para e que
sufrr consttuye un pacer feroz. Esa es a raza de Hamsun.
Una vez ms hemos edo un Hamsun. Y una vez ms no hemos
termnado con ; nos hemos propuesto eer pronto agunas de sus
obras ms tardas como a maravosa hstora Vctora o
Benon o Under Hoststgaernen (Ba|o as estreas de otoo).
Y esperamos con aegra e momento de eer cada uno de esos
bros y cas nos avergonzamos de no haber pensado en Pan que
a fn de cuentas es cas ms bonto que os dems.
Ou cantdad de cosas hemos edo antes de esta espantosa y
arga guerra! Cosas seectas, cosas ntegentes, pequeas noveas
encantadoras, buenas noveas modernas pero acaso no se ha
vueto todo nnecesaro? Acaso no vovemos cada mes ms
convencdos a Raabe, a Heer y Goethe? Pero exsten agunos
contemporneos y favortos, de sus copas hemos bebdo
demasado para poder seres nfees aguna vez. A eos pertenece
Knut Hamsun.
(1915)
Maurice Maeterlinck
1=G2R19#9
Les Serres chaudes se ama sgnfcatvamente e prmer bro
que pubc Maeternck en 1889. Una coeccn de poesas en a
que un gran taento se muestra con |uven, nsegurdad en a pose
de dcadent, cansado, dstrado, nervoso y vdo de estmuos
extravagantes y sensacones raras y artfcaes. Pero ya e msmo
ao se pubc su Prncesse Maene en a que an sn purfcar y
exagerado aparece vvo cas todo e encanto de a teratura de
Maeternck. Aqu aparece tambn por prmera vez esa mu|er
pda y hermosa de os pesados, argos y rubos cabeos de cuento
que ms tarde vueve cada vez ms hermosa, egendara y
cautvadora en sus obras. En Maene e horror y a fantasmagora
estn exagerados cas hasta e rdcuo y sn embargo a o argo de
toda a obra se manfesta y sente una fuerte veta de arte
verdadero. A partr de ah se decanta esta poesa meancca
cada vez ms nobe y bremente, en 1890 se pubcan Les
aveuges y L'ntruse, en 1892 ega Peas et Msande, a
prmera obra de escrtor en a que su engmtca personadad se
abandona a un fur hermoso y bre. A msmo tempo epoeta se
dedc a estudo de Potono y de os mstcos medevaes, y en
1894 se cerra su prmer perodo con a mort de Tntages.
En este pett drame pour maronettes se acanzan efectos de
fuerza demonaca. Aquea escena en a que a hermana se agota
en esfuerzos desesperados ante a pesada puerta cerrada mentras
que a travs de ea resuena hasta ahogarse a db voz de
pequeo Tntages con angusta morta; esta escena es como e
espantoso horror de una pesada febr. Luego sguen os dos bros
fosfcos de Maeternck entre os que aparece Agavane et
Sysette como prmera obra de su poca de va|es. Curosamente
as edcones aemanas de sus obras se een como s fuesen
orgnaes, un caso nco en toda a teratura francesa. Maeternck
no dedc en vano meda vda a Novas. Sus poemas no tenen
esprit6 nnguna eeganca, nnguna composcn refnada; todo en
eos es ama, magro, fbua.
En e tmo tempo se ha habado mucho de a fosofa de
Maeternck tambn en Aemana. Le trsor des humbes (E
tesoro de os humdes) se ttua e prmer bro de fosofa de
Maeternck. Es una espece de mtacn de os mstcos
medevaes y procama a doctrna de a sabdura nconscente y
que e ms pequeo movmento sooento de nuestra ama
nconscente es ms mportante y verdadero que os productos
ms nobes de pensamento y a accn conscente. E bro
contene captuos de beeza ensmsmada, soadora; a padosa
meancoa de ermtao y e ama decada y temerosa de mstco
buscador de a verdad surgen de eos como de as ho|as de
pergamno de brevaros y medtacones de fna de a Edad Meda.
A ado de esta sabdura tmda y babuceante, Novas resuta
como un fsofo de coego y sn embargo a afndad de a mstca
de Maeternck con sus Fragmente sata a a vsta. Lo que en e
romntco aemn ascende como una ama cara y recta,
superando ncuso en mpetu y consecuenca a Fchte, aparece en
e soador famenco en una dspersn matzada y decada de
tonos crepuscuares y atmosfrcos. Novas es como fsofo ms
mportante, es caro, seguro, aegre e nfexbe, Maeternck es
ms vacante, cas temeroso, es ms decado y musca, ms
bando y ms saturado en e tono emocona, es ms mportante
como poeta. E tmo captuo de Le trsor des humbes trata de
a beeza nteror. E ama, dce e mstco, es nsacabe en su
deseo de comarse de beeza, pero nosotros no escuchamos su
voz supcante. En cuanto no estamos soos, en cuanto habamos,
cerramos nuestra ama con ms temor que de costumbre, nos
avergonzamos de su decadeza y beeza y tratamos de mantener
ae|adas de ea as mradas de os dems. Por qu no tener e
vaor de oponer a una pregunta ba|a una respuesta nobe? Yo no
creo que nada sobre a terra embeezca e ama de una manera
ms natura e mperceptbe que a segurdad de que en aguna
parte no e|ana exste un ser puro y hermoso que pueda amara sn
segundas ntencones. Por eso hay que recordar que uno no est
soo, os buenos tenen que vear.
Hay que recordar os acordes duces y suaves de este captuo
extraordnaramente eegante y grave a eer a pentma obra de
poeta, Agavane et Sysette. Este drama est competamente
purfcado de todo o casua y externo que pesa en as prmeras
obras de autor; ncuso e escenaro y e fondo, factores
mportantes de a ambentacn en otras ocasones, carecen cas
de coor. E contendo no es nada ms que e efecto de a
casuadad y a desgraca sobre tres amas que se encuentran en
tres dstntos grados de concenca. A a casa de Meeandro y de su
esposa Sysette egan Agavane, a |oven vuda de hermano de
Meeandro. A travs de una autorrefexn temprana y de
sufrmento ha desarroado una dgndad y beeza nteror
excepcona y encuentra en e soador Meeandro un amgo y
aumno agradecdo. Desde e punto de vsta artstco y scogco
e momento cumbre de a obra es cuando e amor de Meeandro
se ncna en oscacones contnuas haca a amga extraordnara y
cara, o haca a ngenua, nconscentemente hermosa Sysette.
A toda a profunddad madura de un ama y un amor nobes y
conscentemente actvos, aqu a rqueza atente an desconocda
de no puro. La evoucn se produce cuando Agavane desperta
a Sysette de a ngenua armona y e nfunde a aoranza de esa
beeza artstca, bre y conscente. E despertar de esta ama que
empeza a ntur su propa profunddad, sus prmeros aeteos
nseguros haca e pas de a sabdura y de arte de vvr estn
presentados con un arte absoutamente nuevo, con una poesa
ncomparabemente decada, dct y pura. Agavane dorma en a
herba a borde de estanque profundo. Sysette que pasea por e
|ardn atormentada por os ceos a ve, a desperta y ahora as dos
beas mu|eres se mran a os o|os por prmera vez sn veos y sn
reservas.
Una vez ms se percbe a profunda dferenca de ambas amas
femennas. Agavane pregunta cada vez ms temerosa, Sysette
sn embargo sonre soamente sn conocer a verdad.
|e sus tombe en me penchant,... repte una y otra vez y
muere.
De msmo modo que en esta obra Maeternck representa por
prmera vez cara y vaerosamente e destno no como una fuerza
superor extraa que sobrevene sno que o trasada a as amas
de os que actan, da en su tmo bro fosfco La sagesse et a
destne (La sabdura y e destno) (1898) e msmo paso
decsvo. A aparecer e bro se d|o en Aemana que Maeternck
smpatzaba ahora con a doctrna de Netzsche. Una prueba de o
ngenuo que es nuestro tempo en asuntos fosfcos y de a
manera tan anodna como se utza a Netzsche como baremo
fosfco. En readad e bro no tene nada en comn con
Netzsche savo a paabra Lebensbe|ahung (Afrmacn de a
vda); es, por e contraro, a evoucn gca de Trsor, sobre
todo de su tmo captuo. Ms ben recuerda a Montagne,
aunque tomando a ambos ensaystas como antpodas.
La sagesse et a destne no es tan rco en detaes potcos
beamente engmtcos como e Trsor des humbes, pero
posee un aroma tan armonoso y puro de bondad y consueo que
ha fortaecdo an ms que Agavane a fe genera en a
capacdad de evoucn y e futuro de Maeternck. La nfuenca de
Emerson sobresae a menudo, y Novas han conocdo e msmo
dea a que ha egado aqu e dgente buscador famenco. E
destno y a desgraca, en contra de as deas anterores de autor,
no estn ya como adrones a acecho detrs de mpenetrabe
muro de futuro; e ama conscente se goberna a s msma y as
cosas, no hay nnguna fuerza que pueda arrebatar a sabo a
armona nterna que es a fecdad. E punto esenca de esta
doctrna se encuentra en e prncpo de que a domno sobre as
cosas no se ega por a dureza y e abuso, sno por e respeto que
es e prncpo de toda sabdura, bondad y beeza. Tener respeto
a todos os encuentros, honrar tambn o desconocdo con
consderacn y amor, preguntar a cada cosa por su propa manera
y su propo engua|e, as e sabo se hace amgo tambn de o
oscuro y reaco, y aprende que nnguna dcha o desdcha venen de
fuera y que so a acogda que deparamos a todo o que acontece
decde su efecto sobre nuestra vda.
Precsamente en a acogda de este bro se pudo ver de nuevo que
nuestra era es en e fondo absoutamente afosfca. Pero es esto
necesaramente un defecto? Yo creo que no, y se puede egar sn
mstca a preferr e sabo de Maeternck a fsofo.
(1900)
,rno $ol(
1=G*R1929
Ahora va a ser popuarzado. En buena hora! No se consegur,
pero por qu no gastar pape y hacer pubcdad por un poeta
autntco. La edtora comunca en as tapas de bro, en un eogo
ma redactado, que nuestro pueboderrotado potca y
econmcamente necesta una nueva concencacn esprtua con
ms urgenca que nunca. Pero no hay que de|ar que estos
mane|os nos quten e gusto de eer a escrtor. E bro msmo est
muy ben hecho, a travs de se conoce cas toda a obra escrta
hasta ahora por Arno. Para m a obra de su prmera poca
naturasta, por mucho que aprece su energa es poco dgerbe
21
,
so con a Bechschmede (Ho|aatera) y sobre todo con
Phantasus me dentfco. Ah un poeta recuerda e ve|o secreto
de que en su ama, s a escucha smpemente, est contendo todo
e mundo. E ncesante fur de as mgenes de cosmos de
susbconscente es un espectcuo que nuestro mundo ya cas no
conoca. Sorprenddo y un poco perpe|o recbe esta sava|e rqueza
de a mano de escrtor pero sgue extrandoe aunque e escrtor
no hzo otra cosa que o que produce e ector cada noche en sus
sueos con a msma abundanca.
(1920)
Entre os escrtores aemanes de as tmas dcadas e ms
extrao y dscutdo es seguramente Arno Hoz, tan pronto
consderado como fundador prncpa de naturasmo aemn, o
como un neorromntco o tambn expresonsta. Nunca eg a
puebo (o que naturamente no haba contra ) y sn embargo
nfuy fuertemente en varos de os poetas y teratos ms
conocdos de su tempo, en prmer ugar Gerhart Hauptmann y
Rchard Dehme. E msmo Arno Hoz no era nfuencabe, era
ms ntegente que a mayora de sus coegas afortunados y fue
toda su vda un hombre totamente obsesonado por su obra y su
msn, enormemente traba|ador e nquebrantabe a pesar de
que no fue comprenddo -o ma entenddo- durante decenos.
Fata aqu espaco para exponer a teora de su nueva forma
rca y con eo a esttca de su obra prncpa Phantasus.
Seguramente es habrn contado a ustedes, ectores, aguna vez
21
Das ausgewahte Werk (La obra escogda de Amo Hoz, Bong
Verag, Bern.
cosas extraas acerca de Arno Hoz: que nvent una nueva case
de versos y escrb frases de muchas pgnas. Todo esto es
certo, este escrtor tena una tendenca a o monstruoso e
dotrco. Pero con eso so no se e puede despachar n mucho
menos, es ms que un monstruo, en a teratura ms recente
forma e gran poo opuesto de Stefan George y esperamos que no
sea ovdado.
(1935)
Ricarda $uc!
1=G#R19#G
Mic!ael 2akunin und die ,narc!ie"
(Miguel 2akunin ? la anarCua")
Sn querer recomendar tambn os otros bros ms recentes de
esta autora nteectuamente g, qusera ctar aqu este bro
sobre Bakunn que es dgno de eerse. En a hstora de a
revoucn soca de sgo XIX as dos grandes personadades Marx
y Bakunn son a msmo tempo antagonstas: Marx e mpersona, e
cerebro sempre absorbente que se adhere a todo, un cerebro
sn cuerpo, y Bakunn su poo opuesto, para nosotros os poetas
nfntamente ms smptco, todo persona y fgura, una
personadad ena de carcter. Bakunn tene una parte creatva en
as revoucones que se han suceddo en Europa desde hace
setenta aos. Su vda, fantstca y sn embargo ena de a sangre
ms caente, tena que nctar precsamente a esta autora a
descrbra, y ha sabdo dare forma a este hermoso tema. Su bro
es a prmera bografa aemana y egbe de Bakunn.
(1924)
$ugo 2all
1=GGR192'
No hay muchas personas que hayan conocdo de cerca a Hugo
Ba. Y entre as pocas nnguna que no haya conservado de una
mpresn profunda y grande. Cas todos o amaron, agunos o
admraron y respetaron ardentemente, otros o temeron. Dbu|ar
su retrato me hubese resutado mucho ms fc hace cnco o ses
aos que hoy, que a dversdad de su personadad, de su obra, a
versatdad de su carcter empezan a reevarse ms y ms. Y eso
que an hoy no conozco apenas a mtad de su obra (a mayor parte
no se mprm, muchas cosas se pubcaron sn su nombre) y no
s demasado de su vda. Dr aqu o poco que s.
Ba nac en 1886 en Prmasens, h|o de una fama catca
burguesa y crec en un ambente crstano creyente. Toda su vda
fue crstano, quzs sobre todo en as pocas de duda y soedad en
as que pareca seguramente a muchos una persona de mundo y
sn fe. E no de excepcona taento, no menos fascnado por a
msca que por a poesa, atrado por a cenca rgurosa y sn
embargo eno de fantasa, vst hasta os decss aos e
nsttuto humansta y durante toda su vda sentra afecto por e
atn y e grego. E deseo ardente de Ba, estudar, no fue
satsfecho de moment por sus padres, que envaron a muchacho
a una tenda de curtdos como aprendz, a sufr terrbemente
durante dos aos, pero a msmo tempo cump sus deberes con
su caracterstca escrupuosdad. Dos aos ms tarde, como su
condena a os curtdos e condu|o a una crss nervosa, sus padres
cederon; en muy poco tempo termn e bacherato y fue a
Munch a estudar. A se anz con pasn sobre dstntos terrenos
de estudo, prepar una dsertacn sobre Netzsche, pero
abandon ya a os pocos aos a unversdad, profundamente
desusonado de ambente centfco. Profundamente dedcado a
Netzsche en aque tempo no so comprend sno que tambn
vv doorosamente e probema ante e que cooca nuestra poca
a hombre nteectua. Con a caada pasn y a pucrtud propas
de todas sus decsones abandon os estudos (pero no su dea de
cenca e nvestgacn) y entreg todo su amor a teatro. Ya de
muchacho haba escrto dramas y se ha conservado un Nern a
esto de Shakespeare. Con este paso Ba perd e respado que
haba tendo hasta entonces en su fama, a partr de ese
momento no vov a poseer en toda su vda nngn apoyo,
nnguna segurdad, nngn vncuo n refugo burgus. Desde
aquea despedda de Munch hasta su muerte, durante muchos y
duros aos camn soo como un santo, como un posedo,
nsobornabe por e sentmentasmo, naccesbe a nnguna
tentacn matera, heroco y fantco, sumdo cas sempre en a
extrema pobreza, a menudo pasando hambre, pero sempre
traba|ando, sempre un cabaero de esprtu, fe servdor de a
paabra. Con e teatro comenz esta dura carrera, pues en e
teatro, as crea e |oven de vente aos, haba ms que en otra
parte dea y pasn, entusasmo y entrega. La estrea que e atra|o
fue Wedeknd, uno de sus prmeros amores fueron as obras
tempranas de Sternhem. Ba se form con muchas dfcutades
|unto a Renhardt en Bern, encontr uego un ugar como
dramaturgo y actor en e teatro de Pauen, conoc a prosa
escnca hasta e fondo aunque sn perder a fe, pas uego como
dramaturgo a os Mnchner Kammerspee donde estabec una
estrecha reacn con Wedeknd cuyas obras nterpret, a msmo
tempo escrb obras de teatro y ha sempre tempo y
concentracn para reazar estudos fosfco-teraros hasta que e
comenzo de a guerra do un nuevo gro a su vda. Astado como
vountaro y rechazado a poco tempo, profundamente
decepconado de cuarte, y an ms de a superfcadad y
frvodad de entusasmo bco de as masas se stu -
sacrfcando de nuevo sn mramentos todas as perspectvas y
reacones- a margen de aque tra|n, de a guerra, de su patra, de
su tempo. En Suza a donde e acompa su futura mu|er Emmy
Hennngs se mantuvo a fote, vaente y en pobreza, fue pansta de
un pequeo grupo ambuante, recorr, pasando fro y sn medos
as cudades grandes y pequeas de Suza y erg a este tempo un
monumento en su novea Famett. E mecansmo de a guerra,
a mentra sstemtca de as opnones pbcas y de a
propaganda potca, todo eso se poda observar muy de cerca en
os pocos pases neutraes de Europa. Ba vo e aquearre y
reaccon con apasonada rebeda. Se convrt en fundador y fgura
destacada de dadasmo, un movmento artstco cuya
sorprendente y agresva manera de actuar esconda no so
|uventud y deseo de nnovacn, sno tambn mucha
desesperacn ante a msera de a poca. Fue e prmer ntento de
Ba de una Huda fuera de tempo. Oue en su senco y profunda
modesta d|ese huda y no ucha contra e tempo o
superacn de tempo, permt ms tarde a muchos, que e
nterpretaron ma, ver en Ba un fugtvo romntco de a readad.
Sn embargo, Ba no pudo nunca cosechar, ver frutos y acanzar
xtos. Predc y vv su dadasmo con a fe profunda y a
entrega tota con que haca todo. Nunca |ug con a bura
despadada de as convencones burguesas, moraes, esttcas, n
con sus ntentos mgco-fantstcos de una nueva poetzacn de
a escena y de arte, sno que se entreg por competo a eo. Pero
cuando e movmento se mpuso y e dadasmo se convrt en
una marca de moda nternacona, su ms mportante fundador ya
no perteneca a . Ba pas una fase de ntroversn, una
orentacn de toda su vda haca dentro que desde entonces
so se nterrump una soa vez seramente por su actvdad
potco-pubcsta corta pero ntensa en Berna. Durante os dos
tmos aos de a guerra Ba estuvo dedcado de manera
snguar a a crtca de su tempo y a su actvdad como escrtor
potco-fosfco, so nterrumpdo por estancas contempatvas
en pequeos puebos de Tessno. Fue e coaborador ms
fecundo de Free Zetung pubcado entonces en Suza, en e
que adqur mportanca sobre todo con su sensacona sere de
artcuos Krtk der deutschen Integenz (Crtca de a
ntegenca aemana) que posterormente fue pubcada como
bro y consttuye en m opnn e ntento ms grande, honrado y
profundo de Aemana de tomar concenca de as fuerzas
funestas que condu|eron a a degeneracn esprtua y mora de a
Aemana moderna y a su cupabdad nteror en a msera y en
a guerra mundaes. E bro es de una parcadad grandosa, de
un ardente fervor testmona que os ectores de hoy ya no
comprenden, esta ncandescenca so se poda acanzar en un
sufrmento extraordnaro ba|o a sangrenta ocura de aquea
espantosa guerra. Entonces en Suza (yo fu testgo pacente) en
medo de una actvdad febr y ya absurda de espas, sopones,
propaganda potca, venadad y corrupcn, este ntento cas
sucda, de mrtr, de comprender y expar con profunda mora,
era un fenmeno que soamente muy pocos veron y
comprenderon, pero que para esos pocos fue una de as grandes
experencas de aqueos aos. La acusacn que se e hzo
entonces y tambn ms tarde a Ba, de que , como todo e
Free Zetung estaba a suedo de os enemgos de Aemana y
que haba dsfrutado una buena vda a costa de su patra, no fue
tomada seguramente nunca en sero por estos acusadores, sno
que fue utzada soo como un poderoso recurso potco. En
readad Ba vv precsamente en aque tempo de su actvdad
potco-terara en Berna en una estrechez matera an mayor
que a a que soa estar acostumbrado, en a Berna de entonces,
donde os hotees y ocaes de u|o rebosaban de egacones que
|unto con sus espas y confdentes haban crecdo hasta un nmero
absurdo, vv en una pobreza monaca, pasando fro en os duros
nvernos. No me parece necesaro habar aqu ms sobre a vda
exteror de Ba. Despus de a guerra su vda transcurr
absotuamente a margen de a vda pbca, a margen de
mundo, ndferentemente de que sus etapas se desarroasen en
Aemana, en e Tessno o en e Sur de Itaa. En Agnuzzo cerca de
Lugano escrb Bytantnsches Chrstentum (Crstansmo
bzantno) su bro ms hermoso e mperecedero. Recordemos de
paso que e escrtor crstano Ba fue nterpretado ma, expotado y
arrnconado por a opnn pbca catca gua que o haba sdo
antes e Ba teatra, dadasta y potco. Poco a poco se haba
convertdo en una personadad egendara, en una ceebrdad
secreta. Haba personas de u|o que entre afombras y muebes
caros ean y admraban entusasmadas Byzantnsches
Chrstentum. Haba |venes que hababan sobre a vda monaca
de Ba con profundo respeto. Fue conocdo por poqusmos, en
readad so por su mu|er. En os tmos ses aos de su vda fue
para m un amgo cercano. En septembre de 1927 mur, hasta e
tmo da nquebrantabe en su esprtu y vountad. Su
enfermedad morta pudo cambare y obgare a adaptarse tan
poco como os muchos aos de traba|o ncesante, de soedad,
ncomprensn y pobreza constante.
Esta es para m ms o menos a vda de Ba. Pero fata en este
cuadro precsamente o ms snguar y vvo: e magro. Esta vda
asctca estaba ena de amor, este nteecto que arda con ama
pura estaba maravosamente acompaado de cordadad e
ngenudad potca. Todos os que fueron aguna vez amgos de
Ba, snteron ago de ese encanto, pero so a compaera de su
vda, su mu|er, o entend y vv de todo (porque contrbuy a
crearo). E amor y e matrmono de esta pare|a fue e magro en
a vda de Ba. De eos crecan en medo de a ardez de as
preocupacones y de os sufrmentos una y otra vez as fores de a
graca, os duces |uegos de un ama que era tan nocente e nfant
como su esprtu era vr y su concenca crstana.
Pero no me puedo permtr habar de eso. Para competar e
desnudo cuadro de su vda y para dar quzs an aguna cave a
nteror de ea, aado a m descrpcn ob|etva agunos rasgos
personaes. Aunque Hugo Ba tuvera para m dversos rostros y en
nuestras reacones cordaes nos mostrsemos muchos aspectos
cambantes, m nters por a personadad de Ba en a medda en
que era afn u opuesta a a ma, sempre estuvo desperto y como
nco amgo ntmo suyo de sus tmos aos creo no equvocarme
sobre su naturaeza y sus mpusos ms mportantes a pesar de
muchos engmas.
Ba era un hombre muy dotado y pofactco. Tena taento y una
reacn entraabe con a msca, e teatro, a poesa y an ms
con a fosofa, pero de cuando en cuando saba penetrar con
facdad y entrega en terrenos aparentemente apartados,
aprend domas, se dedc ntensamente a a potca y a a
potca soca, y adqur a tcnca de una concenzuda
nvestgacn de archvos. Escrb dversos dramas, a novea
Famett, una novea fantstca ndta, muchos poemas, a
Krtk der deutschen Integenz, Byzantnsches Chrstentum,
Fogen der Reformaton (Consecuencas de a Reforma),
Fucht aus der Zet (Huda de tempo), y e bro sobre m. En
sus tmos aos aprend adems a teora y tcnca de
scoanss. Los estudos y proyectos de su tma poca estuveron
dedcados a una obra sobre a demonooga de catocsmo
medeva, en a que , que conoca y amaba profundamente os
encantos de pensamento monaca y de a dactca escostca,
segua a psta de una scoterapa crstano-monaca, de una
scooga y scoterapa, cuyos mtodos exorcstas comparaba con as
scoterapas actuaes, especamente e scoanss.
Lo ms profundo de carcter de Ba, su mpuso prmorda, que
guaba todos sus pasos, que o opuso rremedabemente tanto a a
tcnca centfca como a teatro actuaes, a os potcos como a os
catcos de a Igesa ofca, fue su regosdad. No una case de
regosdad o de fe cuaquera, no una determnada case de
crstansmo o de catocsmo, sno regosdad smpemente: a
necesdad sempre desperta, sempre brotante de una vda
dvna, de dar sentdo a nuestros actos y pensamentos, de una
norma de pensamento y a concenca por encma de tempo,
ae|ada de a ucha y de a moda. Este mpuso prmtvo ha su
expresn mora en a potca y en su vda persona,
e|emparmente desnteresada. Su expresn nteectua a encontr
en a bsqueda ncesante de una norma esprtua, de una
egtmdad de pensamento y en e examen y e contro sempre
despertos, agudos de medo: a paabra. Su dea nteectua fue
un mtodo centfco resstente a cuaquer crtca y e hecho de
que dentro de nuestras normas, mtodos y convencones
acadmcos y teraros no vese nnguna posbdad de reazar su
dea, o condu|o de nuevo a as fuentes esprtuaes de su nfanca,
a as fuentes catco-ecesstcas, eso o convrt en un
enamorado y admrador entraabe de atn, en enemgo morta de
toda a charatanera nteectua, de os teratos y de perodsmo.
Una vez, en su poca monaca y atna, consgu formuar en un
aemn vvo y actua cosas y reacones que antes so eran
accesbes a atn ecesstco; este es e encanto de su bro
Byzantnsches Chrstentum.
M reacn persona con Ba, m respeto y admracn
transformados con os aos en amstad entraabe, tuvo dos
puntos de apoyo, dos afndades. A pesar de a nfnta dferenca
de nuestras naturaezas, nuestros orgenes y nuestros ob|etvos
haba dos cosas mportantes que nos eran comunes: a
procedenca regosa y a educacn en os deaes crstanos
(aunque os mos fuesen de matz protestante) y en segundo ugar:
a experenca de a guerra. Los dos habamos heredado de
nuestros padres y nuestra nfanca tradcones antguas, deaes
eevados, admoncones profundas, conceptos eevados de a
exstenca, ambos vvmos en a guerra e desmoronamento
manfesto, a exposn desesperada de un estado esprtua y
squco de Europa y ambos vvmos este desmoronamento de
manera muy anoga: no so como conmocn ante tanto
asesnato y sufrmento, sno como amada a a propa concenca.
Los dos estbamos de acuerdo, no en acusar a mundo, no en
formuar exgencas haca fuera, sno en comenzar con os cambos
en nuestro propo corazn, en apurar e sufrmento hasta e fna, en
hacer de as dfcutades nuestro mxmo estmuo -ambos
habamos sentdo de msmo modo durante a guerra aunque
entonces no nos conocsemos. De esta afndad tambn nuestras
dferencas y nuestras pomcas adqureron su ntensdad y
renovada frescura. En e fondo en todos esos aos no habamos, n
dscutmos, n dsputamos ms que sobre una cuestn: dnde est
e punto desde e que se puede abarcar y superar todo ese nferno
de guerra, corrupcn y deshumanzacn? Dnde hay que enazar
para hacer posbe sobre a terra ago de esprtu, de dgndad, de
sentdo y beeza? La pregunta nos era comn. Los camnos por os
que buscbamos a respuesta nos ae|aban. En este sentdo
conversbamos durante noches ante nuestros fuegos de chmenea
en e Tessno sobre os fenmenos de tempo, sobre e scoanss,
sobre as nuevas tentatvas en e arte, sobre as afcones y os
estudos medevaes de Ba y ms afcones y estudos hndes.
Ms a de todas as dferencas personaes y fundamentaes
acanzbamos sempre un terrero pacfco, foreca para nosotros
tambn en os tempos en os que a desesperacn estaba cerca,
un |ardn de dcha y descanso: a aegra por e |uego, a fe sagrada
de vover a acanzar a nocenca en aqueos fondos de ama donde
nacen e sueo y e arte. Ese mon|e severo, ese hombre de
concenca Ba que constantemente se autoexamnaba y
sacrfcaba, abergaba un no en su ama, poda haar consueo e
nocenca en as fores, en as amadas de as aves, dbu|ando
pequeos dbu|os extraos, escrbendo y rectando versos
fantstcos. Recuerdo poemas suyos, poemas sn sentdo, es
decr en certo modo dadastas, en os que una beeza supra-
rracona foreca a veces como una for cautvadora, como agunas
ho|as de dbu|ante y acuaresta Pau Kee, donde en medo de su
cansanco unversa tan |uguetn como desesperado, resuenan a
menudo esos tonos de cuento. Es nnegabe que Emmy, a mu|er
de Ba, partcpaba en este mundo.
He egado a fna. Pero a os que se nteresen en sero por
conocer a este pensador y regoso es vuevo a pedr que en ugar
de decr Huda de su tempo dgan otra cosa, y no den a a
paabra huda ese sentdo estrecho y mserabe, como s este
hombre heroco, ncrebemente vaente y abnegado hubese sdo
una espece de cobarde y desertor. E ugar a que deseaba hur
desde a readad, no era a rreadad, e sueo, a
rresponsabdad o e |uego nfant con formas pasadas de a vda y
de pensamento, e |uego teatra con a Edad Meda y e
romantcsmo de convento. Ba trataba ms ben de acanzar
precsamente a mxma readad, a vda ms ardente, e ugar
donde nace Dos, donde e ser humano en ucha por a reazacn
ms vaente de sus posbdades, se despo|a de todos os |uegos y
vandades y ofrece su vda para renovara.
Sus cartas son tan bontas porque no o muestran de una manera
unatera. No tena una correspondenca de terato y a carta que
escrba a su h|ta de dez aos no era para menos sera e
mportante que aquea en a que manfestaba su opnn sobre e
tema ms esprtua. Ouzs, as o espero, estas cartas contrbuyan
con su frescura y beeza a que se haga patente a magen de esta
vda y esta ucha nstas, que e e|empo de Ba srva para
muchos de modeo y parboa confortante, como nuevo mpuso
para no perder a fe ncuso en stuacones desesperadas.
(1930)
Introduccn a bro de Emmy Ba-Hennngs: Hugo Ba. Sen
Leben n Brefen und Gedchten
(Hugo Ba. Su vda en cartas y poemas).
Romain Rolland
1=GGR19##
5ie de Bolstoi"
(%a .ida de Bolstoi")
Todo e que conozca un poco a vda de Roman Roand, sabe
tambn e pape tan mportante que |uega Tosto en esa vda.
Roand era un estudante |oven en Pars cuando un da,
atormentado por profundas dudas, ndecso entre a vocacn por
e arte y e deber tco, drg una carta a Tosto, una carta que
quzs no esperaba nnguna respuesta, que era ms confesn e
ntento de autocarfcacn, ms testmono y grto de socorro que
pregunta. Y entonces suced o conmovedor: e ve|o y
mundamente famoso ruso env a |oven y desconocdo
estudante de Pars una respuesta, uan respuesta afectuosa,
bondadosa, mnucosa, preocupada, reconfortante, un escrto de
muchas pgnas. Esta experenca fue extremadamente mportante
para a vda de Roand. Y cuando, hace unos dez aos, escrb su
Ve de Tosto, cuya traduccn se pubca ahora, no fue so un
bro, no fue so un buen estudo teraro, sno tambn a
expresn de un profundo agradecmento, de un amor y una
admracn entraabes de toda una vda. E que Roand pudese
escrbr ese bro sobre Tosto, un bro tan humano, caroso,
ntensamente vvo, fue tambn una consecuenca de aquea carta
que recb un da de Tosto. Pues aquea e haba demostrado a
|oven Roand que Tosto no so era un gran artsta y predcador
revusvo, sno una persona bondadosa, cartatva y fraterna. De
eso haba sobre todo e bro de Roand sobre Tosto: de hombre
Tosto, de a ucha ncesante, doorosa de esa vda dura y sncera,
que sn duda conoc mucho door y mucho desengao, mucho
desaento y mucha mortfcacn, pero que no conoc a mentra.
Sn embargo, este bro sumamente hermoso no es una bografa
pura, parte enteramente de as obras de Tosto y e efecto
teraro de estas obras, sobre todo de as tempranas, de os
Cosacos, Guerra y paz y Anna Karenna, es una obra
maestra. Las pgnas en as que comenta Guerra y paz
pertenecen a o me|or que escrb Roand. Es una aegra ver en
este bro o que puede e amor. Consttuye un raro y
extraordnaro pacer eer cmo e francs entend a ruso, e
cutvado experto en arte a denuncador ngenuamente
estreptoso de arte, e europeo occdenta socasta a mstco
orenta, cmo e hace |ustca, cmo no tropeza nunca en
doctrnas, cmo sgue a Tosto ncuso en os arrebatos ms
exagerados de su temperamento a menudo conocasta, y cmo
percbe y descubre no os errores n as frases asadas, sno a vda
nteror.
A pesar de que as preferencas de Roand se drgen caramente a
as obras tempranas de Tosto no comparte en absouto a opnn
usua de ver e perodsmo tco-regoso de ruso como una
aberracn, como a amentabe actvdad de un geno en un
terreno equvocado. A esta superfcadad todava muy extendda
entre nosotros, se opone Roand vaentemente y encuentra as
tambn e camno de hacer |ustca con e ms decado amor a a
obra tarda de Tosto. En su anss de Resurreccn, sn
embargo, Roand me parece resatar demasado poco aque error
artstco capta que consste en que e hroe Nek|udow eva a
cabo una msn, para a que est negado todo su carcter.
Precsamente en este punto hubese deseado un anss ms
profundo de a compcada scooga de Tosto y una ausn a a
dvsn nterna que obg a autor a poner sus deas y probemas
ms ntmos y ms vvdos en as manos de un persona|e que
dbu| poco de acuerdo con su propa magen. La manera con que
Tosto se dbu|a a s msmo aqu y a tambn en sus obras
prmeras, esa manera un poco temerosa de mostrarse y ocutarse,
de no ndentfcarse nunca de todo con un persona|e y de tener a
necesdad de poner en os abos de todos os persona|es
confesones muy personaes, esta espece de necesdad de
confesar y de hur a msmo tempo de eo, no es so un |uego
teraro de Tosto, sno una cave de toda su scooga en a
medda en que aparece anorma y excntrca.
No fata de comprensn, sno amor y admracn es o que mpde
a Roand no so mostrar sno nterpretar a profunda dvsn
nterna, e profundo sufrmento en a vda de Tosto. En un pasa|e
mportante de su bro Roand nos dce que para a ardente
necesdad de amor de Tosto hasta a exgenca ama a tu pr|mo
como a t msmo era nsufcente porque tena un fondo de
egosmo. Pero precsamente aqu resde e probema de Tosto -
no e de su esprtu n e de su arte, sno e probema dooroso de su
vda persona-, que so encontr con dfcutad y raramente e
verdadero amor a s msmo, mentras que supo satsfacer e amor
a pr|mo con ms facdad aun cuando exga sacrfcos y
sufrmentos.
Audo aqu a ago que echo de menos en e bro de Roand. Con
eo no e|erzo a crtca, eso me sera mposbe ante este bro
maravoso, so seao una nea, expreso una dea. Por o dems
no sabra manfestar sobre a obra de Roand ms que aegra y
grattud y e deseo de que este bro encuentre una ampa
dfusn. Los probemas con os que se debat Tosto ya no son en
parte actuaes pero son nmortaes y pueden voverse acucantes
para cada persona en cuaquer momento.
(1922)
;o!ann +!risto-"
En obras tan extensas sucede con facdad que e prncpo nos
fascne pero que e con|unto no pueda mantener esa atura.
Naturamente tampoco |ohann Chrstof es gua en cada pgna.
Desde e punto de vsta artstco y teraro a prmera parte, a
hstora de a nfanca y de a prmera |uventud me parece a ms
mportante. Pero en todo caso no habra nngn ector que no ame
tambn a totadad de esta obra, que |unto a acerto y a
ntucn de as pgnas ms ogradas no admre tambn a
pacenca y e traba|o ea, a ntegenca y e sentdo de |ustca de
os restantes captuos. Pues una obra como esta no es teratura
pura. Es ms y es menos. Desde un punto de vsta excusvamente
artstco un beo poema rco de cuatro neas es ms perfecto y
vaoso que cuaquer novea, ncudo e Whem Mester. Una
novea como |ohann Chrstof no es so arte, no es so
expresn de un ama, es adems e ntento de un esprtu de
captar nteectuamente y en certo modo con un sentdo coectvo
de a |ustca, a estructura de un tempo, de una cutura, de un
trozo de humandad. E msco |ohann Chrstof no es so un
persona|e, una antgua vsn de poeta, es a msmo tempo una
abstraccn, un portador eno de sgnfcacones, cas un mto. Es
e esprtu de a msca, e esprtu de a genadad y de a pesada
snuosdad aemanas para e cua e Pars duce, querdo,
estropeado, ntegente, nfant, demenca y espnddo
esfatamente espe|o, estmuo, accate y tentacn paradsaca.
Roman Roand, e francs, dbu| a su hroe aemn con un amor
aparentemente ms grande que su amor a su Pars. A travs de
m pgnas nuestra compasn afectuosa est sempre de ado de
msco que ucha contra e Pars cego, mavado y mentroso.
Aparentemente as costumbres, e arte, os modos y os vcos
parsnos son tratados sempre con crtca mpacabe, mentras que
e hroe Chrstof goza sempre e msmo amor. Aparentemente
Chrstof tene razn y Pars no. En readad no es as, y ese es uno
de os mayores encantos de este bro. En readad este Pars
superfca, mavado, corrompdo es ob|eto de un amor profundo y
sagrado, stuado mucho ms ato de o que pueda coocaro
cuaquer crtca o amor, exste fro y poderoso y se converte en
destno para todo e que o toca. Los franceses, especamente os
de perodo de a guerra gnoran todava e hmno que se canta
aqu a su vaor ms sagrado.
Para muchos franceses Roand fue consderado hasta a guerra un
autor que haba convertdo su pequea debdad por e esprtu
aemn en su fuerza. Entre nosotros se e |uzgaba de una manera
parecda. En readad Roand es profundamente francs, un
verdadero prototpo de esprtu francs y precsamente por eso es
dobemente sgnfcatvo e mportante que este Roman Roand
pertenezca a os pocos que durante a guerra se toman en sero e
amor a pr|mo y os deaes nternaconaes aceptados de una
manera tan genera en a paz. Este hombre no so escrb
agunos bros extremadamente ntegentes y bondadosos, no so
renunc a partcpar a cambo de aurees baratos, en e grtero y
a agtacn de momento. As como sn amar a atencn ced a
a Cruz Ro|a de Gnebra e premo Nobe que e haba sdo
conceddo, dedc su fama, sus amstades, su rqueza en amor y
patra, para segur sendo fe a su corazn... Legar e da en e
que os vaores de estos persona|es y estos actos, que hoy
parecen puramente pasvos, muestren su vtadad. Entonces se
ver que a acttud de RoUand durante a guerra fue a ms
crstana que se pueda magnar. Y en su gran novea sobre a
msca se admrarn no so e sentdo crtco y a gran maestra,
sno tambn ese amor en abouto desapasonado a a |ustca, e
amor vaente y reverente a ser humano.
(1915)
Emil trauss
1=GGR19G&
En este momento no es una tarea agradecda prestar servcos a a
teratura aemana, su superfce actua est ena de dsputas
rencorosas, y ambos campos, a teratura de Tercer Rech y a de
a emgracn aemana, no estn dspuestos n son capaces de una
dscusn coega n de reconocmento de puntos de vsta por
encma de os partdos. No obstante nuestra msn, a msn de
os neutraes, sgue sendo guardar por encma de a guerra
nteectua de gases venenosos, a fdedad una tradcn ms
nobe y a ser posbe savara.
Em Strauss cumpe hoy setenta aos, y en este da nos
acordamos de y de su obra con grattud. Sempre un sotaro,
pero enrazado mucho ms profundamente en a tradcn popuar
y en e engua|e que todos os representantes de a teratura
nacona a a moda, ha ergdo, a veces poco reconocdo, en su
obra un monumento a puebo de sudoeste aemn que
sobrevvr a nuestro tempo. Nosotros no compartmos todas sus
opnones sobre todo su odo a os |udos expresado en su tma
obra, pero amamos y veneramos en a escrtor aemn ms
mportante de este tempo, a uno de os admnstradores ms
concenzudos y vgorosos de doma aemn, y a un carcter
nsobornabemente fe a s msmo. Desde Engewrt hasta
Resenspezeug (|uguete ggantesco) ha hecho exactamente
o contraro de o que persguen os fasos poetas de a patra.
Estos venen de escrtoro y se esfuerzan en dar un are popuar a
su doma y pensamento teraros. Strauss, en cambo, un h|o de
puebo y conocedor de su doma autntco hasta todos sus
recovecos, se ha esforzado toda su vda de manera e|empar en
eevar con a ms rgurosa dscpna este doma autctono a
doma teraro.
Como escrtor muy vr tene aqu y a una certa dureza, ncuso
una tendenca a a cruedad aunque ha creado en sus noveas y
reatos una sere de novdabes persona|es femennos. Su obra es
una exatacn de a mu|er, una aabanza de as fuerzas terrenaes
y maternas, y un panegrco a a terra, a campo y a bosque, a as
estacones y as cosechas, a a pacente abor de campesno que
msmo e|erc y comprende. Pero no es un eogador de
corazn a costa de a razn, de o terrena a costa de a cutura
esprtua, pues asum y defend a probemtca de su
generacn con no menos honradez y ahnco que George o Rke,
por e|os que parezca estar de eos.
De sus bros me gustan sobre todo Engewrt y Spege
(Espe|o).
(1936)
te-an Leorge
1=G=R19**
Un bro pequeo pero transcendenta con tres ensayos, de os
que cada uno es mportante y dce ago nuevo, escrto por Car
Muth, y con e ttuo Schpfer und Mager (Creador y mago).
Este bro causar sn duda sensacn pues su tmo ensayo
contene a prmera crtca mportante de Stefan George, un ataque
ben fundamentado y profundo contra e ado pegroso e
rresponsabe de poeta que en e crcuo de sus cegos
admradores se ha convertdo en una espece de maa regn:
nos refermos a a exatacn de muchacho Maxmn en a obra
de George. Oue e prmer gran ataque contra George, e semds
de dos generacones, venga de ado catco y se dr|a sobre todo
contra e aspecto basfmco de estetcsmo de George es natura.
Car Muth no nega e gran taento de George n e hechzo que
e|erc. Pero mde a persona y a obra de George con e mxmo
rgor y ega a su rechazo.
(1935)
Lo que echo de menos es soamente una cosa: e arte de George
es consderado musca por as personas ngenuas, es ago que
omos todos os das, y sn embargo sus versos son absoutamente
amuscaes. Aqueos ectores confunden e patetsmo de a
monotona (que tambn posee e deserto o e traqueteo de un
tren exprs) con muscadad. Los georganos han descuberto
especamente para a ectura de os poemas de George y de os
suyos propos un tono soemne de cantnea que proonga
especamente as sabas fnaes sn vaor de as rmas femennas,
o contraro de a msca! Los versos de George soportan o que
no soportara nngn poema de Goethe, Echendorff, Hdern
pero aqueos s eran muscaes! Y ahora habemos de George.
En m |uventud no o soportaba, sobre todo porque en Basea
conoc una de sus sectas ms devotas. La arroganca teatra de
George y as formas de devocn de sus dscpuos me repugnaban
profundamente. De todos modos senta respeto por agunos de
sus prmeros poemas. Y ms tarde comprend tambn con
crecente reconocmento su nfuenca pedaggca, que desde
uego entre sus dscpuos no do frutos potcos, pero que e|erc
una nfuenca buena y notabe sobre a acttud y e sentdo de
responsabdad ngstcos de a teratura aemana de entonces.
En certo sentdo me recuerda a fgura tambn pattca,
sacerdota y pedaggca de Kopstock.
Una soa vez tuve un sentmento cdo y corda haca George:
cuando a subda de Hter a poder abandon Aemana para
morr en otro pas.
(1962)
MaDim Lorki
1=G=R19*G
Sus noveas cortas contenen agunas peras, agunas pezas de a
poesa ms drecta aparecen |unto a otras medocres. No entendo
de todo por qu razn os socastas y comunstas propagan a este
escrtor. Como todos os poetas de mundo es reamente poeta y
se encuentra a a atura de su vocacn donde es un procamador
de secretos de ama, un procamador de secreto de ama en e
que vve encerrado todo ser humano y de que no tene n dea e
superfca coectvsmo optmsta. Exsten sn duda pensamentos y
sermones coectvstas pero no exste una teratura coectvsta.
(1928)
,ndr/ Lide
1=G9R1941
M prmer encuentro con escrtos de Andr Gde tuvo ugar entre
1900 y 1910. Fue La porte trote (La puerta estrecha) que
con taante ms ben hugonote, me record mperosamente a
atmsfera regosa de m nez, que a m que me haaba en una
controversa de muchos aos con ea, me atra|o y me repe.
Luego vno L'mmoraste (E nmorasta) que me atra|o an
ms. Este bro estaba dedcado a su amgo Henr Ghon, uno de
aqueos amgos ntmos cuya conversn e afect ms tarde
doorosamente. Y adems haba un tomo muy degado, a que e
traductor de| su ttuo francs: Paudes, un brto muy snguar,
vountaroso, rebede, |uven, precossta, que me confund y
desorent, ya fascnndome ya rrtndome, y que en os aos
posterores en os que me ae| de Gde y cas o ovd, actu
subterrneamente en m. Mentras tanto haba rrumpdo con a
guerra de 1914 a hstora unversa en m pequea exstenca de
terato, y haba que hacer frente a nuevos probemas, terrbes,
mortferos. Pero poco despus de termnar a guerra, a prncpo de
m vda en e Tessno, aparec e bro de R.E. Curtus De
terarschen Wegbereter des neuen Frankrech (Los
precursores teraros de a nueva Franca); su epogo estaba
fechado en novembre de 1918, y como durante os aos de
guerra me haba hecho amgo de Roand y haba conocdo
recentemente a Hugo Ba que estudaba a Pguy y Lon Boy, y
smpatzaba actvamente con os ntentos de amstad entre os
nteectuaes de Franca y Aemana, a ectura de este hermoso
bro cay en terra frt; busqu a manera de hacerme con
bros de Pguy y de Surez, pero sobre todo vov a recordar
ntensamente a Andr Gde, y no so en e sentdo de una
curosdad y un afn de aprender, sno en e sentdo de una
revsn y de una rectfcacn de m reacn con este autor, de
que guardaba un recuerdo tan fascnante y ambguo y cuyos
Inmorasta y Paudes vov a eer con entusasmo. En aque
tempo, nsprado por e bro de Curtus, nac y se afrm m
amor a este autor seductor, que abordaba de una manera
dferente sus probemas, tan parecdos a os mos y cuya nobe
obstnacn, cuya tenacdad y cuyo constante autocontro de
ncansabe buscador de a verdad me gustaban y me parecan
tan extraordnaramente afnes. La evoucn de Gde sgu
prncpamente e camno de a beracn de aque mundo de
creencas e deas regosas, fue e camno de un superdotado
educado de una manera demasado severa y estrecha, que no
soporta ya a estrechez y que sabe que e mundo o espera, pero
no est dspuesto a renuncar a a sensbdad de a concenca
adqurda en aquea educacn. Desde uego su afn de bertad
no afecta so a a esfera nteectua; tambn os sentdos
recaman sus derechos y de a reben de os sentdos contra
e contro y a tutea resuta y se expca ese rasgo de enfant
terrbe, ese gusto por desvear y desnudar, por sorprender a
os padosos en sus apettos y vcos etquetados como regosos,
en una paabra, ese componente de madad y afn de agresva
venganza que sn duda forma parte de a magen de este escrtor
y que sn duda es para muchos de sus ectores o ms fascnante y
seductor de su personadad. Pero por mportante que fuese este
mv en a vda de Andr Gde, por mucho que e
desenmascaramento de os |ustos y e engao de pequeo
burgus e pudesen atraer y seducr, pugnan en este nobe
esprtu ms y mayores mpusos por acanzar su apogeo y madurez
que a capacdad y e pacer de asombrar o chocar a sus ectores.
Gde se haaba en e pegroso camno de todo geno, que despus
de romper una tradcn y una mora nsoportabes, se encuentra
ndescrptbemente soo y sn gua frente a mundo y busca de
nuevo en un nve superor un susttuto de a segurdad perdda,
modeos o normas que puedan corregr y subsanar e desarrago
demasado expuesto de ndvduo. As o vemos durante toda su
vda afconado y dedcado a as cencas naturaes y o vemos
estudar e mundo de as cuturas, enguas y teraturas con una
dedcacn y una tenacdad que nos sorprenden y admran. Lo
que gan en esta ucha ncesante, dfc y cabaerosa es una
nueva case de bertad, una bertad de dogmas y grupos, pero
sempre a servco de a verdad, en constante afn de
conocmento. En este aspecto Gde es un autntco hermano de
gran Montagne y de aque autor que escrb e Candde.
Sempre ha sdo dfc servr a a verdad como ndvduo, sn a
proteccn de un sstema de creencas, sn una Igesa, una
comundad. Andr Gde recorr cabaerosa y e|emparmente este
duro camno.
(1951)
+or?don"
En os cuatro dogos que comenzan con una hstora natura de
amor y termnan con su metafsca de amor, Gde procama su
amor a os muchachos. Estos dogos son a msmo tempo o
ms mportante que ha expresado nuestro tempo sobre este
tema. No so |ustfcan e amor a os muchachos negndoe e
carcter de especadad o vco, despo|an todo e tema de ese
faso patetsmo y morasmo en que o han coocado a burguesa y
os cdgos, y se converten adems en una teora de amor.
(1933)
$einric! Mann
1='1R194&
)ie ,rmen"
(%os pobres")
Una hstora de banddos escrta con a ve|a fuerza constructva
de Mann, mpusada en muchos pasa|es por su vertgnoso
temperamento, umnada aqu y a fantasmagrcamente por su
ve|o y voento gusto por a carcatura. Insatsfactora y estrdente,
pero exctante y persuasva. Y en e fondo a grave ntucn actua
de que a guerra que no nos de|a respro no hace a.an(ar e
mundo, que soamente apaza, soamente ofrece nuevos ob|etvos
pasa|eros a as pasones, y que despus, tarde o temprano, a gran
msera soca vover a aparecer grande y terrbe como antes.
(1917)
Berna, 19 de septembre de 1917
Estmado Seor Woff:
Sobre De Armen de Henrch Mann escrb agunas neas en
Mrz. A pesar de todo e bro es una desusn. Tene usted
me|ores bros en a edtora.
De aspecto tcnco, que en parte es otra vez brante, no quero
decr nada. Pero es grave y una pena que Mann, ya que aborda un
probema tan caramente defndo, smpfque e asunto como un
autor de comedas, degradando uno de os bandos hasta e
rdcuo. Interesante y dfc es a ucha entre traba|adores y
captastas, cuando en ambos ados hay ago como buena
vountad, cuando e captasta es rco pero una persona decente.
Cuando ha robado su dnero como en e bro de Mann, todo e
probema perde su seredad, y un asunto esprtua se converte
en una novea pocaca. Es una stma, hay cosas grandes en
este bro, pero so en e aspecto teraro. Como dea no es
grande.
;ugend $einric!s >5"
(;u.entud de $einric! >5")
La obra se desarroa en una poca y en un ambente de os que
se ha conservado un extraordnaro nmero de apuntes
contemporneos escarecedores. De estos hace uso e autor
dbu|ando a vda en e Louvre parsno ba|o os reyes Caros IX y
Enrque III y a regenca efectva de a terrbe Catana de Mdcs,
con gran cantdad de ncrebes y pcantes detaes en su esto
vrtuoso, ntegente y un poco enamorado de o grotesco y a
carcatura. E erotsmo |uega aqu un pape mportante, quzs
demasado pues es soamente un erotsmo matera y bruta, de
todos modos o sensua en e carcter y a vda de gran Enrque
IV fue o bastante mportante como para |ustfcaro. La parte
prncpa de a emoconante novea a consttuye e argo cautvero
de Enrque en e Louvre despus de a noche de San Bartoom,
ba|o a vganca de a ve|a envenenadora, y su asombrosa
habdad para nterpretar e pape de demente y de muchacho
nofensvo sn perder e |uco.
(1935)
+!ristian Morgenstern
1='1R191#
Es cas una espece de dogma que e mundo, y especamente e
mundo aemn, vv hasta e ao 1914 en una fecdad beatfca a
a que se puso fn por pura frvodad en a guerra munda. Desde
un punto de vsta matera puede ser certo, aunque so en parte.
En e sentdo cutura y esprtua no es en absouto certo. Cuando
eo cartas o bografas de m propa generacn, sempre que
recuerdo ms comenzos, veo o ncerta, sotara y apurada que se
encontraba entonces toda a |uventud nteectua en e mundo, veo
cmo cas todos tenamos que empezar con a protesta o a huda,
y ergr entre nosotros y nuestro tempo agn tpo de dstanca
voenta, de dscpna, de ascetsmo y de ae|amento de mundo.
Por e msmo trance pas Chrstan Morgenstern y tambn para
fue tremendamente dfc egar hasta una readad esprtua,
superar a fata de sustanca de mundo, de a moda, de ambente
de a poca. Y aquea parte de su obra a a que debe en readad
a fana y e nombre -sus poemas humorstcos-, no es otra cosa
que protesta y huda, protesta contra a debdad y a pobreza
de a atmsfera nteectua en a que nos cramos y huda de
esta atmsfera a regones de sueos potcos romntco-
rresponsabes.
Esta msera ocupa a prmera mtad de a bografa de
Morgenstern y e orgen de sus cancones y de su humor
patbuaro podra haberse formuado de manera ms cara
22
.
Ouen ea a bografa de Morgenstern en sero, sn ser parte,
obtendr de esta vda una mpresn no so postva sno
subyugante y radante. As como e |uego humorstco-rnco de
sus cancones patbuaras se opone a sus poemas seros, as
corresponde a a bsqueda sotara y doorosa de |oven
Morgenstern un encontrar y ascender un camno duramente
22
Bauer, Meer, Morgenstern: Chrstan Morgenstern, Leben und Werk
(Chrstan Morgenstern, vda y obra), Pper Verag.
conqustado haca a armona y e sentdo. Oue e tmo tramo de
esta evoucn no se evase a cabo en soedad y desamparo, que
tuvese a suerte de desembocar con su ucha sotara en una
comundad, no e resta a esta vda nada de su orgnadad y
snguardad. Y aqu a estructura y a exposcn sencas de bro
tenen una gran venta|a: a conversn de Morgenstern a a
doctrna y a comundad de Dr. Stener no se reba|a a a categora
de magro, sno que se produce orgncamente y en senco y
convence ncuso a ector que no pertenece a esa doctrna y
comundad. Seguramente Morgenstern cuando eg hasta Stener
traa cosas ms grandes y raras que a mayora de os dscpuos,
pero tambn recb vaores nsusttubes, y a su vda e fue
deparado un tmo auge cuyo hermoso bro puede ver y
expermentar ncuso e ector que no es partdaro de Stener.
Parece ser que Morgenstern a pesar de su escasa dote de
tradcn regosa, fue un ama esencamente padosa, y que por
encma de a experenca sotara de mstco debe su tma y
mxma experenca, a de a comundad, a Dr. Stener.
He tratado de dar una dea de a nea nteror de esta vda. La
experenca regosa, tanto a mstca como a comuntara, es una
experenca tpca, genera y absoutamente suprapersona; pero es
un hecho que a pesar de todo, en sus formas superores so es
reazado por e ndvduo, por a personadad muy desarroada,
por e geno. Chrstan Morgenstern es un e|empo de eo.
(1933)
Hay personas nsoportabes que ctan a cada paso a sus
humorstas, ya se trate de Busch o Morgenstern o Rngenatz,
porque es gusta rerse y no tenen humor. A pesar de eos nos
gustan Morgenstern y sus poemas burescos, que a menudo son
tan |uguetones, tan sotaros y meanccos.
(1933)
PalmstrUm"
Pamstrm es un brto eno de esos versos caprchosos y
dvertdos que entre os artstas se aman chanzas, y que hasta
hace poco se amaban entre os estudantes estupdez fosfca.
Habados, mprovsados y rectados de madrugada con cerveza,
estos versos son sempre buenos, son a expresn ms pura y
aegre de una ntegenca superor y rsuea que escapa
pasa|eramente a as nhbcones de a convencn. Pero escrtos o
ncuso mpresos resutan, en genera muy nsgnfcantes y
decepconantes. Pamstrm es dstnto. La chanza es aqu
competamente autntca, pero e poeta no perde nunca a
concenca de su pape rnco. Prmero |uega con a tcnca y
muestra en agunos poemas de forma extremadamente bea y
contendo absoutamente demenca que os versos hermosos
pueden causar gran efecto como taes. Desde aqu e camno
conduce a as fantasas ngstcas que |ue gan con as paabras,
cuyo mxmo exponente es a cancn de ro Ester (Ester =
urraca) que recordando su orgen ngstco sae voando como un
p|aro. Aqu e esprtu de doma aparece como en agunos
fosofemas |uguetones, como creador soberano, a que tenen que
someterse as cosas.
Pero an ms bontas, ncuso espnddas son as verdaderas
fantasas de Pamstrm, sus deas fantstcamente caprchosas,
desde a chaqueta evada durante e da que descansa por a
noche y por cuya manga sae e ratn, hasta e perro absma y e
cabao nferna, y e encantador ratn de medanoche. Pero con
eo ya estoy ctando as Gageneder (Cancones patbuaras),
un brto anteror de Morgenstern que pertenece necesaramente
a Pamstrm. Y cuando ho|eo aqu y saudo reconocendo
rpdamente a gnomo-nomo, a a comadre|a esttca, a a
roda sotara, y a suspro sobre patnes, cuando eo e
Intento de una ntroduccn con sus tonteras perodstco-
erudtas que rrtan a burgus para haar quzs a frmua pura y
hermosa de todo eso, me sonre detrs de ttuo a dedcatora de
brto, a ms bonta que ha adornado |ams un bro humorstco
a no en e hombre. Con eo queda dcho todo de manera
magstra y a hermosa frase nos mra desde e extravagante bro
como un o|o querdo y sero desde una mscara grotesca.
(1910)
,lie Lalgenlieder"
(Bodas las canciones patibularias")
Ms de un poeta se ha entregado en horas de oco a |uego con a
paabra, a rma, a asonanca y a asocacn, ha |ugado con deas y
paabras, y ha for|ado con eas versos cuya forma era cas sempre
tanto ms perfecta cuanto ms se nternaba en o aparentemente
absurdo. En agunas pocas este |uego estuvo de moda entre os
estudantes y hasta e dscreto y decado poeta Mrke escrb
agunos poemas de este tpo, su Katergedcht vom Wendehas
ya nos gust cuando ramos adoescentes. En as tmas dcadas
e poeta sero Morgenstern pubc |unto a sus verdaderos
poemas sus poemas humorstcos y fnamente se hzo con eos
ms famoso que con os otros.
Estos versos-dad, predadastas, han ganado merecdamente su
popuardad, son autntcamente cmcos y agunos tenen formas
tan decadas, ben construdas y conmovedoramente puras que se
es toma caro ya so por e sondo.
(1933)
Marcel Proust
1='1R1922
Muy dstnto de (Gde), pero a pesar de todo, gua a en a
cadad y profunda eatad artstca de su traba|o, Marce Proust, e
meancco mmado que desde e echo de enfermo y de muerte,
fascnado con os recuerdos, descrbe su vda pasada, sus
escenaros y persona|es con e amor pacente y tenaz de que ha
renuncado y perddo, de que est dspuesto a morr y que sn
embargo est obgado a pntar con e enamoramento ardente de
artsta cada coor fugaz de a vda que se escapa. Los franceses
ms |venes haban hoy de este autor muerto hace apenas dez
aos, con una certa condescendenca, como s se tratase de una
moda de ayer. Pero Proust no fue una moda, fue un gran poeta,
un gran artsta y amante y no desaparecer.
(1931)
Sn duda e representante ms mportante de a generacn de a
teratura que sgue a Gde y Verane. E scogo ms carvdente
y profundo, e creador ms orgna, e maestro ms gena de a
expresn terara. La amptud de su obra pca o converte en e
portavoz y narrador de una poca como o fue Bazac en su da... La
obra de Marce Proust, una obra maravosa, por a que sento
ms afecto que por nnguna otra nueva amstad terara de a
tma dcada.
(1926)
, lVombre des 3eunes -ilies en -leurs"
(, la sombra de las muc!ac!as en -lor")
Hace so tres aos cuando se empez por fn en Aemana a
tener en cuenta a Proust, nuestros crtcos hababan de en voz
ba|a y msterosa como de un tesoro esconddo; hoy ya estn de
vueta y opnan que a fn y a cabo so es un hombre db y
extenuado, con sentmentos de segunda categora. O|a es
crecese a estos tpos moho sobre a engua. Su opnn me
nteresa ben poco, y estoy contento de que exsta ago tan vvo y
hermoso, tan cdo, fordo y amabe como as ucubracones de
este decado poeta.
(1927)
$ugo .on $o-mannst!al
1='#R1929
Hofmannstha mur desusonado y cas ovdado despus de
haber sdo durante un tempo e nombre ms brante de nuestra
teratura. En , e conocedor y conservador de a forma, e
procamador de a tradcn, e cudador de una prosa nobe, se
veng con especa dureza a confusa generacn de a posguerra;
e Ouerschntt berns ncuso se permt entonces burarse
mpunemente con motvo de a trgca muerte de Hofmannstha.
Pero esos que se buraron a costa de vaores tan eevados no
estarn ya maana, mentras que de Hofmannstha y su dscpna,
de su respeto, de su vountad nobe quedarn an hueas vvas
por mucho tempo. En un argo y escrupuoso traba|o no so
cud su teratura sno que manfest su conocmento, su
reacn vscera con e arte nobe y a poesa, recop os bros de
ectura aemanes ms hermosos de su tempo y escrb ensayos
vaosos sobre e doma aemn y agunos de sus maestros. E
traba|o ms bonto o encontramos en Berhrung der Sphren
(Contacto de as esferas).
(1931)
Esta obra nacabada es quzs a peza ms espndda de prosa
aemana de as tmas dcadas, y tambn como nvencn o
vsn, aunque amentada totamente de as fuentes de a
erudcn, tradcn e hstora, es de una maravosa densdad y
atmsfera mgca.
Tambn a Nachese der Gedchte (Recopacn de poemas)
fue un obsequo de vaor duradero. Y ahora se hace e ntento de
una seeccn representatva de as cartas de Hofmannstha. E
tomo presente comenza en e ao 1890 y ega hasta 1901,
abarca por o tanto toda su |uventud hasta os 27 aos. Estas
cartas de |oven no prodgo, brante, ago mmado y a veces
tambn amanerado, evocan una cutura cas ovdada entre
nosotros, a Vena terara de fn de sgo, a poca de Sonnentha y
Kanz y e barn von Berger, a poca de as prmeras
pubcacones de Schntzer y Bahr, y a atmsfera de a Vena
mpera tarda, cutvada y entregada a a buena vda. Nos
muestran a escrtor, a prudente sabo y asceta en sus pocas
de arroganca y de pentud. La mayora de os ectores eer
sobre todo a correspondenca terara, as cartas drgdas a Bahr,
a Schntzer y (especamente hermosas) a Beer-Hofmann. Sn
embargo, as cartas no teraras, a sus padres y parentes,
especamente as drgdas a barn Karg von Bebenburg y a
barn Oppenhemer dan quzs ms datos sobre e |oven autor
y sobre su sentmento de a vda en medo de a socedad y e
mundo artstco un poco decadente de a Vena de entonces.
Nosotros os |venes estbamos, como toda generacn |oven,
convencdos naturamente de que ahora comenzaba una poca
competamente nueva, grande, forecente, y entre as personas
a as que escuchbamos estaba e |oven Hermann Bahr con sus
versos meanccos y etreos y sus prmeros ensayos que podran
pasar tan curosamente de foetn agradabe a a verdadera
contempacn. Este tomo de cartas evoca esta poca y su
ambente. E Hofmannstha de estas cartas no es an e
Hofmannstha maduro, es todava e |oven Lors. Confamos eer
pronto en otros tomos cmo e |oven y fascnante geno con sus
sabhondeces y caprchos se convrt en e Hofmannstha sufrente
y desusonado, maduro, nobe, superor y conocedor de amor
autntco.

(1935)
:arl :raus
1='#R19*G
prKc!e und HidersprKc!e"
(,-orismos ? contradicciones")
Kar Kraus, a que e burgus ha conocdo y aprenddo a odar a
travs de De Facke y Smpcssmus, ha pubcado una
coeccn de sus aforsmos ba|o e ttuo Sprche und
Wdersprche. S os habtuaes gestos vandosos de os seores
nteectuaes fuesen autntcos, este bro tendra que ser tan
conocdo como a Vuda aegre. Sn embargo, nunca gozar de
esta venta|a porque para eso es demasado exgente. Requere
que se e tome en sero y se e comprenda y nade podr reazar
en estas pgnas a carrera sn obstcuos de ector rutnaro. As
que no pasar de a pequea comundad o os cent ecteurs
con os que os crtcos benevoentes consuean a os genos
ncmodos.
Es una stma porque e bro es terrbemente sero. Tene a
seredad de bufn que toma e oro por oro y a basura por basura,
y no est dspuesto a creer a os perodstas y aceptar que a
basura es oro. Esta seredad, a pesar de o trgca que es, no
mpde que e bro est eno de dabca aegra y s dez ectores
tuvesen a pacenca o ncuso a comprensn, comentara yo con
mucho gusto e arte y a maestra forma de os aforsmos. En ugar
de eo quero ndcar que os ectores dvertdos encontrarn aqu
muchas ocasones de exctarse con a vandad demenca de un
artsta que n squera es muy famoso, de un hombre para e que
nada es sagrado excepto su arte, de un Don Ou|ote cuya mana
es emprender o mposbe y crearse enemgos mortaes en un
gremo poderoso en e que podra nterpretar fcmente e pape
de maestro. S una dcma parte de estas deas se srvesen un
poco ms en su punto y con ms sasa en un tomo eno de argos
foetones, Kraus sera consderado uno de os prmeros
humorstas aemanes.
Me haba anotado meda docena de aforsmos para ctaros aqu.
Pero prefero recomendar encarecdamente e bro msmo que no
es so una coeccn de ocurrencas y ancdotas, sno que en su
con|unto, en sus cen refe|os y coordos muestra a ector atento
uno de os autorretratos ms audaces y curosos de nuestra ms
recente teratura. Est vsto que e asombro de ndo sava|e
que a cvzacn manfesta ante os ogros de a naturaeza se
repte cada vez que abrmos os o|os seramente ante una
personadad svestre.
(1910)
+1L1 ;ung
1875R19G1
Hirklic!keit der eele"
(Realidad del alma")
Entre os scogos actuaes ocupa una poscn snguar e
squatra zurguense C. G. |ung, uno de os dscpuos ms
brantes de Freud, que en su da, poco antes de a guerra, caus
sensacn como autor de as genaes Wandungen der Lbdo
(Transformacones de a bdo), que uego se enemst con
Freud y se separ de , y que por fn fund una scooga en cuyo
centro se encontraban sus dos haazgos: e nconscente
coectvo y os tpos scogcos. Su teora de os tpos es
seguramente a que e ha hecho ms famoso. No obstante no es
fc hacere |ustca desde e|os, pues |ung no es excusvamente,
y n squera en prmer ugar, un terco, es sobre todo mdco y
maestro de su comundad, y su obra ms recente, Wrkchket
der Seee, aparece con coaboracones de agunos de sus
aumnos y amgos. Desearamos de |ung una obra sstemtca, sus
Conferencas adaptadas a as necesdades foetonstcas de
pbco y otros cumpdos a esprtu de tempo, aunque
rncos, son un poco decepconantes. No obstante e bro
contene os sufcentes eementos vaosos, nuevos y buenos,
como para merecer nuestra atencn sera. Un ensayo nos
orenta sobre a postura actua de |ung respecto a Freud, y todas
as conferencas y ensayos se esfuerzan en encuadrar a scooga
de |ung en a cenca y a vda nteectua de hoy. Desde un punto
de vsta prctco y mdco esta scooga con su adhesn a a
readad de o squco y su respeto a a sabdura de
nconscente suprapersona, tene ya desde hace tempo su ugar
f|o en e mundo, y no se puede gnorar; sn embargo su
ncorporacn a a cenca actua no se ha evado an de todo a
cabo, y de eso tratan precsamente estos vomenes de ensayos.
E tono es quzs un poco ms profesora que antes, |ung tene
ahora sesenta aos y ya no es un outsider menosprecado, sno
una emnenca reconocda ofcamente, y con todo o bonto que
esto es, echamos un poco de menos e carcter snguar y
excntrco de ocuto |ung de aos pasados. En fn saudemos
cordamente su bro y a msmo en su 60 anversaro. Despus
de Freud nngn squatra actua ha mpusado ms que a
comprensn de a esenca de a sque, |ung no se detene en sus
mecansmos y no a trata como cenca natura, sno como fosofa.
Pero su experenca como mdco o sava de una tendenca haca
e academcsmo; una y otra vez, tambn en estos nuevos traba|os,
extrae de su praxs squtrca una desconfanza ante a teora pura
y una espontanedad orgna de su manera de ver as cosas. Y a
veces, como en e ensayo sobre Uysses de |ames |oyce, acanza
una atura y una puradad mgca de a contempacn por as que
o admramos.
(1931)
En un ensayo sobre Freud, C. G. |ung se bura a veces de
trmno formuado por Freud de a submacn. Para nosotros
que no somos scogos, y para os que e respeto profundo no es
ago rsbe, no hay en a hstora de a humandad nada ms
nteresante, ncuso nada que fuera ms mportante que
precsamente e proceso de a submacn. Oue en certas
crcunstancas e ser humano sea capaz de poner sus nstntos a
servco de ob|etvos supraegostas, esprtuaes, regosos,
cuturaes, que se entregue a esprtu, que exstan santos y
mrtres, es para nosotros o nco consoador y postvo en a
hstora unversa, y es o nco que queda de ea. Oue a
submacn no es, como dce |ung por rencor haca Freud, una
paabra vaca sn sentdo, sno que exste, acta y merece nuestro
mayor respeto como posbdad, dea y exgenca, de eso nos
haban desde tempos remotos todos os mtos, todas as eyendas
y todas as hstoras, y a aportacn |uda a esta hstora secreta de
a capacdad de submacn de os nstntos humanos es enorme.
(1934)
,nnette :olb
1='4R19G'
)ie c!aukel"
(El columpio")
Annette Kob, a sexagenara, es entre as escrtoras femennas
aemanas de nuestro tempo, a ms snguar, orgna e nmtabe.
Es h|a de una francesa, ha vvdo mucho tempo en Franca e
Ingaterra, es profundamente musca y escrbe en un aemn que
es tan gena y estco como para permtr a su personadad
vountarosa cuaquer expresn, y que sn embargo parece correr
en cada momento e pegro de cometer errores, es decr de
trasadar a aemn demasada sntaxs francesa. De cuando en
cuando una frase suya posee a encantadora genadad que so
puede tener un doma en boca de un extran|ero, y en momentos
de nspracn, una genadad que yerra y da en e banco a
msmo tempo, que consgue con un pequeo defecto un naudto
pus en a expresn. Vountarosos, franco-aemanes,
temperamentaes, caprchosos e nquetos son tambn su vda
nteectua, su amor por a msca y e nteecto, su deasmo
potco (en 1914 emprend con un vaor que nunca ovdaremos
en Aemana a ucha contra e fanatsmo y a scoss de odo). A
mes de ectores ha aegrado que se haya pubcado su nuevo
bro, uno de os me|ores, de esta mu|er tan decada como
combatva, tan meancca como temperamenta. Incuso en este
momento de profunda depresn econmca y terara su nueva
novea De Schauke ha tendo un xto rpdo. Ya as dos
noveas anterores de Annette Kob contenan mucho de
autorretrato y autobografa y esta nueva obra nos cuenta su
orgen y |uventud, descrbe con encantador reasmo a casa
paterna de Munch, sus padres, su hermanos, os aos de a
nfanca y de a prmera |uventud. No s en absouto cunto es
fccn, mscara nvencn en esta novea, y tampoco o deseo
saber. La vda y a persona de esta escrtora son para nosotros,
sus ectores agradecdos, autntcas, nteresantes e mportantes,
exactamente en a medda en que ea as cuenta, en que nos de|a
partcpar en eas. Las mgenes de este bro tan eno de vda
parecen haber sdo pntadas como en un |uego con maravosa
naturadad y gereza, pero en readad este arte eevado ha sdo
adqurdo y eaborado con gran esfuerzo. E fondo de esta obra y
de todas as noveas de Kob es en readad a meancoa, a
nostaga de recuerdo, a concenca de a muerte y de a vandad
de as cosas. Pero esta meancoa no es nunca db o pasva, no es
sentmenta, es a base oscura y natura de una vaenta vta, de
una dsposcn a a aegra, a |uego y a broma, una dsposcn a
amor, a compaersmo y a a bondad. Incuso ah donde a
narradora est cerca de as grmas, su reato es sempre como
debe ser una buena msca; vaente, domado, actvo, dspuesto a
satar a un tono aegre y umnoso. Eso da a a escrtora y a su bro
a graca y a orgnadad: su aegra sempre est dspuesta a
acordarse de a trageda y su door sempre dspuesto a coger por
e camno una for, a percbr un detae dvertdo. La fuente aegre
de esta narracn, brota de profundos caudaes.
(1934)
B!omas Mann
1='4R1944
Bristan6 sec!s <o.ellen"
(Bristan6 seis no.elas cortas")
Cas podra creerse que Thomas Mann tene a ambcn de un
prestdgtador. En os Buddenbrooks era e ateta que
traba|aba mpasbe y seguro con e peso abrumador de un
tema ggantesco, en Trstn se muestra como decado
maabarsta, como un maestro de a bagatea. En e fondo ambos
bros son muy afnes, so que o que aparece en Trstn como
una pantomma fugaz, crece en os Buddenbrooks por a fuerza
y a undad de tema hasta convertrse en un gran gesto trgco.
Su nuevo bro nducr a ms de uno a contemparo smpemente
como e traba|o mpo de un artsta muy refnado; parece cas
coquetear con su propa graca dstancada. Sn embargo, es ms
que una obrta maestra tcnca. Las ses noveas cortas, de as que
so una Luschen de|a permanentemente nsatsfecho, rozan en
genera e mte de o buresco y recuerdan a veces ve|os e
ncrebes 'songes droatques'. S se mran ms de cerca, os
monstruos no son monstruos, as carcaturas no son carcaturas, se
trata soamente de a umnacn aparentemente casua, muy
pensada y estudada: en cuanto despazamos un poco a nterna,
reconocemos en a vsn a nuestros amgos, hermanos, prmos,
vecnos, y a veces tambn rasgos famares de nosotros msmos.
Este descubrmento nos da una sensacn que es mtad susto,
mtad avo, mtad satsfaccn y mtad desusn, y en readad ya
fue esa a tnca en os Buddenbrooks. Hay das en os que
contempamos e mundo con una mezca de crtca sobra y
meancoa no confesada; en esos das as personas y as cosas nos
muestran rostros como os pnta Thomas Mann, tan seros que dan
rsa y tan cmcos que hacen orar. E que hace seme|antes
mezcas nunca es soamente un artsta, sno que tene que haber
bebdo ya profundamente de as copas de a nsatsfaccn y de
deseo sn as que nngn artsta se converte en poeta. Trstn es
un bro en e que pueden encontrarse cosas muy dversas y que
se puede eer de muy dstntas maneras, un bro excusvamente
para ectores teraros, para conocedores; para estos pertenecer
a as cosas ms decadas que haya ofrecdo e ao que est
termnando.
(1904)
Thomas Mann es quzs e nco de nuestros nteectuaes en as
beas etras en e que una gran capacdad narratva est guaada
por una ntegenca escptca experta. Sus noveas cortas son
menos narracones que estudos de carcter, pero todas son,
hasta en a paabra asada, orgnaes, concsas e nfntamente
pensadas, un verdadero arte, sn fasedades, para sbartas.
(1909)
:oniglic!e $o!eit"
(,lte(a real")
Una nueva y extensa novea de Thomas Mann es en nuestra
teratura sn duda un acontecmento. Nade espera desde uego
sorpresas, de , pues apenas nngn otro de nuestros escrtores
contemporneos ha aparecdo con su prmer bro ya como autor
consumado y nos ha dado desde e prncpo su magen con todos
os rasgos esencaes: a magen de un hombre nobe, ntegente,
dferencado, de un observador mpacabe, que domna con
refnamento su engua y que a msmo tempo cas se avergenza
de su maestra, de ta manera que tende a a meancoa y como
hombre ntegente y dspuesto a a defensa, tambn a a rona.
Todos estos rasgos aparecan ya en Der Kene Herr Fredemann
(E pequeo seor Fredemann) y se mostraban, desarroados
pena y armncamente en consonanca asombrosa en os
Buddenbrooks.
Kongche Hohet, a nueva gran novea de Thomas Mann, no
supone reamente nnguna sorpresa. Ouzs sgnfque una espece
de desusn para aqueos que en estos aos han estudado
repetdamente con satsfaccn os Buddenbrooks; pues bros
como este no os escrbe un maestro todos os aos n tampoco
cada dez aos. Aparte de agunas pequeas snguardades y
|uegos os Buddenbrooks eran una obra de esas que con e
paso de tempo se pueden confundr con experencas propas, as
como pasa con agunas grandes creacones de Bazac, Faubert,
Tosto, Bang. Son tan poco deberadas, tan poco nventadas, tan
naturaes y convncentes como un trozo de naturaeza, ante eas
se perde e punto de vsta esttco y uno se entrega como a a
contempacn de un fenmeno natura. Comparada con eas
Kongche Hohet es una novea, una novea en e buen sentdo
y en e mao, una nvencn y un traba|o artstco, ago
premedtado que segumos con nters, amor, admracn, pero no
con aquea entrega absorta.
Ouzs esto se deba a que en este nuevo bro se notan con ms
fuerza agunas pecuardades moestas. A fatar aquea fuerza
que nos entusasm en os Buddenbrooks, somos |ueces ms
rgurosos y fros, y nos maravamos de que este gran artsta
tenga un rasgo tan nefasto y que toda su segurdad no e pueda
savar sempre de errores y fatas de gusto manfestos. Suena cas
rdcuo: Thomas Mann y fatas de gusto y, sn embargo, as es.
Thomas Mann tene a segurdad de gusto que se basa en a
mxma cutura, pero no a segurdad sonmbua de geno
ngenuo. Con esto est dcho todo: es un escrtor, un escrtor de
taento y quzs grande, pero en a msma medda y quzs ms,
es un nteectua. Tene e taento pero no a ngenudad de un
Bazac o ncuso de un Dckens. Por eso sente tambn su gran
taento ms como una pecuardad que o asa que como una
dstncn orguosa. Por eso tende a ronzar y desgarrar a veces
a forma artstca.
E escrtor ngenuo, puro, no pensa en absouto en os
ectores. E autor mao pensa en eos, trata de gustares, os
adua. E nteectua desconfado, o sea Thomas Mann, trata de
mantener a ector a dstanca, ronzndoe, mostrndose
aparentemente compacente, brndndoe facdades y
subterfugos. A estos pertenece a mavoa y fea mana de de|ar
que cada persona|e muestre sempre que aparece sus atrbutos
estereotpados para que e ector dga: a|a aqu est! Con taes
bromas pesadas Thomas Mann sabe unas veces atraer y otras
engaar a ector, ncuso ega a hacer un |uego nfant, y hasta
puer con nombres y mscaras como en as ms ve|as y funestas
comedas. Presenta un doctor berben de tez verdosa y barba
ro|a, una seorta Unschtt (h|a de un |abonero) de cavcuas
pronuncadas, y tambn e seor Schustermann con sus recortes
de perdco y otras fguras parecdas que no son ms que
mscaras. Y cuando eemos uno de os estudos de a naturaeza
ncrebemente decados de Mann, o una de sus brantes frases
sobre e arte, por e|empo sobre msca, no entendemos cmo
puede abusar as de su arte.
Todo esto suena un poco ma humorado y represvo. Pero so
porque aprecamos y admramos a Thomas Mann tenemos que
tomar en cuenta tan rgurosamente sus amaneramentos. Un
autor ms pequeo podra desde uego ucrse e mponer con
estos trucos y |ueguectos que nos rrtan en Mann. Pero a
nosotros nos parece que un artsta como , que nteectuamente
se encuentra tan por encma de todos os pre|ucos y |ucos,
que sabe observar y crear con tanta pureza, tendra que prescndr
en obras grandes, panteadas y emprenddas con todo rgor, de
estas provocacones a pbco, tan dvertdas sn duda y tan
satsfactoras en e fondo para . Otorga as, naturamente con
ntencn, una espece de superordad a ector corrente para
ocutare a msmo tempo todo o fno, sero y dgno de decrse,
porque esto o expresa de una manera tan decada y a margen
que aque no o nota. Tambn su engua|e parece e de un buen
perodsta, y parece no tener otra ntencn que a de ser caro,
precso y, sn embargo, est tan eno de pcarda, rona, nobeza
y bro dscreto, que en a ectura recbmos constantemente fnos
estmuos y sorpresas.
E burgus puede eer estos bros y sentrse reamente
entretendo (y ms porque en esta nueva novea ntervene una
fbua muy noveesca) mentras se e escapa un efecto tras otro. Y
uno que s tene e ofato para os efectos, os dsfruta so a
medas, y cas con maa concenca porque a pesar de todo e
ngeno y toda a graca so tenen que ver externamente con e
arte. Nos gustara eer una vez un bro de Thomas Mann en e
que no pensara en absouto en os ectores, en e que no tratase de
seducr n de ronzar a nade. Nunca obtendremos este bro,
nuestro deseo es n|usto pues aque |uego con e ratn forma
parte de a naturaeza de Mann, pero quzs , que parece asprar
a una certa ob|etvdad, se obgue aguna vez a ob|etvar an un
poco esa tcnca demasado sub|etva. Pues ese |uego constante
con e ector presupone pensar en , y esto no es una premsa
para ograr una obra de arte pura.
Mentras tanto dsfrutemos con Knngche Hohet y con todo
o que escrbe este hombre admrabe. Su obra ms nsgnfcante
se haar de todos modos muy por encma de o habtua.
(1910)
%eiden und Lrsse der Meister"
(Penas ? grande(a de los maestros")
Cada reencuentro con este esprtu estco, pero enrgco, nos
hace sentr que no so es un escrtor brante y un hombre
muy ntegente e ngenoso, sno tambn un carcter ea,
frme, que no defrauda, un hombre que se es fe a s msmo.
Nunca quso ser e geno antburgus, no quere darse
mportanca, no quere derrbar |ucos de vaores tradconaes,
es un heredero e h|o agradecdo y perfecto de a cutura
burguesa aemana, de una cutura premoderna, menosprecada
actuamente por una parte de a |uventud, pero no obstante de
aquea cutura que ha producdo no so a Goethe, Humbodt,
Scher, Hdern, Keer, Storm y Fontane, sno tambn a
Netzsche y Marx. Podemos ncuro y casfcaro entre aqueos
maestros cuyas Penas y grandeza conoce e nterpreta como
hermano menor. Lo burgus en e sentdo beo y dgno, se
expresa en Thomas Mann seguramente con especa pureza en os
ensayos sobre Goethe, sobre Wagner y Storm. Un ensayo
snguarmente cautvador y vdo es e dedcado a August v.
Paten, probabemente tampoco mprovsado sno femente
eaborado y, sn embargo, parece como e rayo de una fez dea.
Por e ensayo sobre Wagner, Thomas Mann fue atacado y
denuncado de una manera tan fea como neca en Munch por su
antguos coegas y amgos, os nteectuaes ocaes, porque a
pesar de su amor profundo y permanente, su comprensn de
carcter probemtco y patogco de este geno, ega un poco
ms e|os que e de os drectores de orquesta. No comparto e
profundo amor de Thomas Mann por Wagner, pero tengo que
eogar de manera muy especa este ensayo sobre .
Para no apoyar a dea errnea que sueen dfundr os enemgos
de Mann qusera decr an una paabra sobre o burgus en
Thomas Mann. Es un burgus en e sentdo postvo y nobe pero
desde uego no es un pequeo burgus. Los entusastas |venes o
rechazan a veces por consderaro demasado sensato, demasado
nteectua e rnco, y ovdan por competo en qu medda este
esprtu es tambn geno, o ndvduazado y amenazado que
est, o conocedor que es de as penas de os maestros, o
mucho que partcpa de herosmo y de demonsmo de que est
posedo por su obra y se sacrfca a ea. Ouen no haya descuberto
esto a travs de sus obras podra descubrro a travs de muchas
frases espnddas y reveadoras de este ensayo.
(1935)
,l-red Polgar
1='4R1944
\>n der @Aisc!en(eit"
(En el intermedio")
Sus pequeas refexones, narracones y gosas rncas han
ocutado sempre tras su superfce eegante y gera una caada
meancoa que se ha reforzado y vueto un poco amarga en su
nuevo bro. La cupa de eo no a tene so a emgracn. E
terato que desempea una abor perodstca y que depende de
aparato de os perdcos, podr acanzar un nve ato en e
desarroo de su especadad, podr domnar su arte con enorme
eeganca, pero a a arga e quedar una nsatsfaccn y ago de a
envda que sente e msco haca e compostor. Pogar expresa a
veces este sentmento abertamente y es tan n|usto como e que
hace |ucos generaes desde una stuacn persona de desnmo o
ncuso de trageda. Pero sgue conservando sus brantes
propedades y una y otra vez da en sus artcuos ese tono de
ngeno y meancoa, entre broma y sabdura, que nos gusta en
.
(1935)
Rainer Maria Rilke
1='4R192G
La muerte de Rke fue para a pequea comundad de a
teratura aemana e ocaso de una estrea, una de as pocas que
quedaban en e turbo ceo de este tempo.
Ahora que se pubcan sus obras competas, e ector vve con
aegra y trsteza a ho|earas por prmera vez un reencuentro
fantasmagrco; abre tomo tras tomo, y vueve a encontrar todos
os estados y as etapas en os que ha conocdo, amado y
acompaado a este poeta a travs de as dcadas, a menudo sn
dstngur s se trataba de etapas y evoucones en a propa vda
(de ector) o en a vda de poeta. Con frecuenca Rke pareca
cambar para aqueos que o ean desde haca tempo, pareca
mudarse de pe, a veces dsfrazarse. Ahora a edcn competa
muestra una magen sorprendentemente untara, a eatad de
poeta a su propo ser es mucho ms grande, a energa mucho
ms fuerte que o que ambamos en su da capacdad de
transformacn o ncuso voubdad.
Tomamos tomo tras tomo, ho|eamos, susurramos as paabras
ncaes de poemas amados, buscamos agunos poemas favortos y
nos perdemos de nuevo en su bosque ampo y umnoso. Y en
cada tomo encontramos cosas eternas, autntcas, tanto entre
os prmeros poemas ndecsos, como entre os ms tardos. En e
prmer tomo reencontramos aquea duce msca que hace trenta
aos nos cautv tan suave y profundamente, aqueos versos
sencosos, sencos, enos de ama asombrada y tmda, aqueos
versos como:
Me conmue.e tanto
la cancin del pueblo bo!emio6
cuando entra sua.emente en el cora(n6
? lo apesadumbra1
Y as cancones de Advent (Advento). En e segundo tomo,
en e Buch der Bder (Lbro de as mgenes) recordamos a
fuerte mpresn de nmo y fuerza creatva que nos hzo este bro
y permanecemos mucho tempo con e Stundenbuch (Lbro de
horas) que en su da fue nuestro favorto y e de nuestras amgas.
En e tercer tomo, e tmo de poemas, ate a devocn csca
de os Neue Gedchte (Poemas nuevos) que acanza a
cumbre de a obra en a Duneser Eegen (Eegas de Duno).
Curoso, este camno desde e sondo |uven popuar, bohemo
hasta aqu y hasta os Sonette an Orpheus (Sonetos a Orfeo),
curoso cmo este poeta comenza tan consecuente con o ms
senco y descende con a crecente maestra de a forma ms y
ms a os probemas. Y en cada pedao ogra cada vez e
magro, su persona decada, dubtatva, necestada de cudados,
se extasa y es penetrada por a msca de mundo, se
converte como a pa de a fuente en nstrumento y odo a
msmo tempo. Los dos tomos sguentes contenen os escrtos en
prosa, entre eos e querdo e novdabe Mate Laurds
Brgge. Y pensar que este Brgge exste ya desde hace vente
aos, desde uego no de todo desconocdo, pero s en a sombra,
mentras que entre tanto pasaron de argo docenas de xtos
efmeros, rpdamente forecdos, rpdamente agostados de
nuestra prosa tan fugaz y de maa raza. Mate Laurds Brgge de
Rke mpresona como e prmer da.
E tmo tomo contene as traduccones y aqu forecen una vez
ms todas as grandes vrtudes de este poeta: a maestra de a
forma, e nstnto seguro en a eeccn y a fdedad en persegur
a tma comprensn. En fguran |oyas como a traduccn de
Le centaure (E centauro) de Gurn, Le retour de 'enfant
prodgue (E regreso de h|o prdgo) de Andr Gde y os
poemas de Pau Vary, y uno pensa cmo su amor a Pars y a
engua francesa, |unto con e sufrmento ante a decadenca de
doma aemn y a superfcadad ngstca aemana ndu|o
ncuso a poeta en os tmos aos a corte|ar a doma amado y a
escrbr poemas franceses.
(1928)
Cuando hace unos meses mur e poeta Rke, pudo verse
caramente por a acttud de mundo nteectua -en parte por su
senco, en parte ms an por sus decaracones- cmo en nuestro
tempo e poeta, a expresn ms pura de hombre esprtua, est
reegado entre e mundo de as mqunas y e mundo de tra|n
nteectua, a un espaco sn are y condenado a a asfxa.
No tenemos derecho a acusar a este tempo por eo. No es un
tempo peor n me|or que otros. Es un ceo para e que comparte
sus ob|etvos, y un nferno para e que se opone a eos. E poeta,
s quere ser fe a su orgen y su vocacn, no puede unrse n
entregarse a mundo trunfasta de a domnacn de a vda por a
ndustra y a organzacn, n a mundo de a esprtuadad
raconazada que domna nuestras unversdades, sno que ha de
tener como nco deber y nca msn ser servo, cabaero y
defensor de ama y se ve condenado en e momento actua a una
soedad y un sufrmento que no son de gusto de todo e mundo.
Todos nos rebeamos contra e sufrmento, a todos nos gusta
tener un poco de dcha y caor , y vernos comprend dos y
confrmados por os que nos rodean. Y as vemos que a mayora
de os poetas actuaes (su nmero es de todos modos pequeo)
se adapta de agn modo a tempo y a su esprtu, y
precsamente estos poetas cosechan xtos en a superfce. Otros
enmudecen y sucumben caados en e espaco vaco de este
nferno.
Pero otros -a eos pertenece Rke- asumen e sufrmento,
se someten a destno y no se rebean cuando ven que a
corona que otros tempos reservaban a poeta se ha convertdo
hoy en corona de espnas. M amor est con estos poetas, os
admro, y qusera ser su hermano. Sufrmos, pero no para
protestar y denostar. Nos ahogamos en e rresprabe are de
mundo de as mqunas y de a msera brbara que nos rodea,
pero no nos separamos de con|unto, asummos este sufrmento y
esta asfxa como nuestra parte en e destno de mundo, como
nuestra msn y nuestra prueba. No creemos en nngn dea de
este tempo, n en e de os dctadores, n en e de os
bochevques, n en e de os profesores, n en e de os
fabrcantes. Pero creemos que e hombre es nmorta y que su
magen puede resurgr de cada desfguracn y sar purfcado de
cuaquer nferno. Creemos en e ama, cuyos derechos y
necesdades por mucho y duramente que estn reprmdos, no
pueden morr nunca. No tratamos de expcar n me|orar, n
aecconar nuestro tempo, sno que descubrendo nuestro propo
sufrmento y nuestros propos sueos, tratamos de abrre una y
otra vez e mundo de as mgenes, e mundo de ama, e mundo
de a experenca. Los sueos son en parte terrbes pesadas,
as mgenes terrbes mgenes de espanto, no debemos
embeeceras, no debemos omtr nada. No debemos ocutar que
e ama de a humandad est7 en pegro y cerca de absmo. Pero
tampoco debemos ocutar que creemos en su nmortadad.
(1927)
+artas de los a0os
19&'R191#
No es una casuadad, aunque a veces pueda parecero, n
tampoco un probema meramente esttco, que a fgura de
poeta Rke haya acanzado seme|ante mportanca en nuestro
tempo, que no so una comundad de ectores eaes ame y
admre sus obras, sno que tambn a fgura y a vda de Rke,
sus cartas, su egado, sus recuerdos se tomen tan en sero y se
coecconen y cuden con tanto respeto. Certo que en Rke y su
atmsfera hay tambn una pequea doss de esnobsmo, y que
hay mucho esnobsmo en a case de admracn de que dsfruta
en certos crcuos. Pero esto es superfca, y eso que podramos
amar e cuto a Rke no es sostendo en absouto por todas
aqueas damas de a me|or socedad, para as que fue una
cuestn de honor admrar a este poeta, protegero y coecconar
padosamente sus beas y a menudo haagadoras cartas. E
fenmemo Rke no tene nada que ver con eso. Se trata de que
en una poca de voenca y de adoracn bruta de poder, un
poeta se converte en favorto, ncuso en profeta y modeo de una
hte esprtua, un poeta cuya esenca parece ser a debdad, a
decadeza, a entrega y a humdad, pero que de su debdad
hzo un estmuo haca a grandeza, de su decadeza una fuerza,
de su ncertdumbre squca y de su angusta vta un ascetsmo
heroco. Y por eso as cartas de Rke, su vda persona y su
eyenda pertenecen en tan gran medda a su obra, porque en su
esenca es tan tpco de aspecto desamparado, apatrda,
desarragado, amenazado, ncuso sucda de hombre nteectua
de nuestro tempo. No vence porque fue ms fuerte, sno porque
fue ms db que a mayora, e carcter enfermo y amenazado de
su naturaeza movz y fotaec poderosamente en as fuerzas
savadoras, con|uradoras y mgcas. Y as se ha convertdo en una
magen, un modeo querdo y consoador de nteectua y artsta
que no rehuye e sufrmento, que no se ae|a n renega de su
tempo n de sus angustas, de sus propas debdades n pegros,
sno que a travs de eos conqusta como un ser pacente su fe, su
posbdad de vvr, su vctora. Como poeta este camno e condu|o
a una forma nueva, padecda, conqustada, a menudo vbrante de
esfuerzo. Como persona su destno e hzo humde y bondadoso y
con toda a razn sus adeptos consderan sus numerosas y
magnfcas cartas una parte nprescndbe e mportante de su
obra.
E nuevo voumen de cartas comprende os aos cuya
experenca y resutado ms destacados fue Mate Laurds
Brgge. En torno a este centro ate todo e bro. Pero a msmo
tempo abundan por doquer pequeos regaos y |oyas...
Descrpcones (de cuadros, casas, |ardnes) de extraordnara
maestra, o a pgna escrta a Brandes sobre a La porte trote
de Andr Gde.
E opscuo ber Gott (Sobre Dos) rene dos cartas, una rea
de tempo de a guerra y una magnara, terara de sus tmos
aos: cada una consttuye un credo.
(1933)
,lbert c!Aeit(er
1='4R19G4
Como Abert Schwetzer so es tres aos mayor que yo, no es
de os que me han enseado y formado: yo segua ya desde haca
tempo m propo camno cuando e por prmera vez ago suyo.
Pero no so necestamos maestros y educadores, tambn
necestamos aegra y estmuo, aento y confrmacn de esprtus
amgos que persguen os msmos ob|etvos. Para e que en e
deserto de a vda actua y de a hstora unversa actua desee a
bondad, a paz, a cardad, a fraterndad, a renunca a a voenca,
sgnfca mucho saber que aqu y a exste en e mundo un
hermano y compaero. Eso sgnfc un da para m Roman
Roand, eso sgnfca para m Abert Schwetzer. Estoy e|os de
haber edo toda su obra, pero me he encontrado una y otra vez
con su esprtu desperto y su corazn nobe. Su crtca de a
cutura, su bro sobre e esprtu hnd, su bro sobre |ohann
Sebastan Bach fueron mportantes para m. Pero de todo o que
ha escrto e gran compaero me gustan sobre todo sus recuerdos
de a nfanca y a |uventud. En estas pgnas novdabes en as
que Schwetzer escrbe sencamente sobre sus orgenes y sus
prmeros aos, se sente concentrada toda a herenca que asum
y admnstr tan e|emparmente. Y en eas ate una ternura y una
cordadad que recuerdan as hstoras de a nfanca ms beas
de doma aemn, como a de |ung-Stng.
(1955)
,us meinem %eben und )enken")
()e mi .ida ? mi pensamiento")
En esta vda todo es accn y energa y a saud, robustez y fuerza
de vountad de este hombre hubesen bastado para un marsca de
a guerra munda, pero este pastor protestante as puso a
servco de amor crstano. Fue pastor protestante, profesor,
organsta famoso, muscgrafo, teogo erudto, todo con
entusasmo y entrega, pero a os 30 aos o de| todo para
estudar medcna e rse a Congo con os negros que vven en una
gran msera. Hay una doss de exceso |uven, hasta de qu|otsmo
cuando e cebre msco, e predcador popuar, e gran exgeta
de |ohann Sebastan Bach, este no prodgo de grandes taentos
vueve a espada a mundo dferencado de su traba|o y su xto, y
se va precsamente con os negros enfermos de ecuador, donde su
msca, su erudcn, su gran taento se consumen en un servco
de asstenca prmtvo. Pero vsto de cerca, este sato a Congo no
so estaba eno de grandeza y responsabdad sno que fue
ncuso ntegente y gena, pues fue e sato de a nmovzacn y
de enve|ecmento en una profesn esprtua, a o contraro: a
traba|o drecto con e pr|mo que se reaza no con paabras, sno
con hechos, con a entrega de cada da y de cada hora. Creo que
nade sabra comprender y aprecar me|or su metamorfoss en
mdco msonero que nosotros sus coegas, artstas, erudtos y
escrtores que conocemos tan ben e pegro de servco a a
paabra. No s en qu medda os traba|os teogcos de
Schwetzer han mpusado a cenca y no puedo |uzgar su
mportanca como autor y pensador, tengo ncuso ob|econes a
agunas de sus deas y en su obra encuentro ms pasn vgorosa
que sabdura e|empar, pero precsamente con e paso a a
entrega, con a renunca a a actuacn por a paabra en favor de a
actuacn por os actos de amor, do en e banco e hzo o ms
sabo que se pueda magnar. Ouzs sus taentos y sus xtos so
nos habran enrquecdo con aguna especadad; sn embargo, e
con|unto de su vda sgnfca ahora para nosotros una don de
mxmo vaor, un modeo y un consueo.
(1932)
Martin 2uber
1='=R19G4
)ie Er(a!lungen der +!assidim"
(%as narraciones de los +!assidim")
Martn Buber es, en m opnn, no so uno de os pocos sabos
que vven actuamente en e mundo sno que es tambn un
escrtor de muy ato rango, y adems ha enrquecdo como nngn
otro autor vvo a teratura unversa con un autntco tesoro.
Con estos cuentos chassdcos Buber ha aberto a mundo, |unto a
su gran obra restante, una fuente hasta ahora desconocda fuera
de a cutura |uda orenta, ha reveado un espaco hstrco-
regoso-teraro donde se nos presenta en una ata tensn,
muy parecda a a de petsmo protestante, una vda regoso-
nteectua-mora de maravosa rqueza y vtadad. Ahora
conocemos a tradcn ora y escrta de este espaco ocuto a
mundo en a forma que e da Martn Buber en sus eyendas escrtas
en aemn, y es msteroso, magnfco y emotvo que este vaoso
regao de |udasmo a mundo actua se ofrezca en a engua de sus
persegudores y verdugos. Eso est de acuerdo con e mundo
chassdco y es uno ms de sus smboos profundos.
De as nnumerabes hstoras chassdcas no todas me gustan en
a msma medda, y agunas no as he entenddo. Me gustan y
entendo sobre todo aqueas pequeas, mnscuas ancdotas de
a vda de maestros padosos y sabos en as que se cuenta agn
dcho o agn suceso de su vda cotdana. Por e|empo que un
rabno padoso emprende un va|e para vstar a un famoso
coega, un gran teogo, maestro e nterpretador de as escrturas.
A a vueta de esa peregrnacn de amor y devocn, e preguntan
con nters qu paabras e haba dcho e gran sabo, qu opnn
haba expresado sobre esta o aquea cuestn mportante. Pero e
hombre padoso no trae nada de todo eso. Ha vsto a gran
hombre, ha vsto cmo ataba os cordones de su zapato, y eso e
basta. Esta hstora poda haber sdo escrta, no en Podoa en e
sgo XVn sno en a antgua Chna en e crcuo de os dscpuos
de Kung Fu Tse o de Mong Tse.
(1950)
$ans +arossa
1='=R194G
Le!eimnisse des rei-en %ebens"
(ecretos de la .ida madura")
En e rea ngstca aemana se ha subrayado y anazado muchas
veces a dferenca entre poeta y escrtor, en genera con poca
fortuna, pues os defensores de o puramente potco caan
fcmente en e error de ncur a un autntco poeta
errneamente entre os escrtores o teratos a causa de
certos rasgos y acttudes, o por e contraro procamaban como
grandes poetas a poetas menores, ncuso nsgnfcantes so por
su ndferenca e ncuso hostdad a o nteectua. Los tpcos
sguen an hoy en vda. S qusramos buscar en a Aemana
actua un poeta que fuese poeta en e sentdo ms puro de a
paabra y nada terato, e nombre de Hans Carossa aparecera
seguramente en prmer ugar en cuaquer encuesta. Desde hace
tempo es amado por nosotros sus coegas, ha acanzado bastante
tarde a verdadera fama y e xto, y es hoy sn duda una de as
fguras ms nobes y puras de a Aemana esprtua.
Gehemnsse des refen Lebens son otra vez, como a mayora
de os bros de Carossa apuntes, esconden su mundo de
mgenes profundamente radante en a envotura ms senca,
no queren narrar n ser novea. Son mucho ms. Carossa no es un
narrador, es un vsonaro, un mago y zahor de as mgenes de
ama, conoce ben a zona ms caada y msterosa de ama, es un
receptor y creador de vsones de mgca fuerza orgna. No tene
nada que ver con a obtusa ndferenca a o nteectua de
cuaquer case de carvdenca y como artsta empea, escrupuoso
y concenzudo, so os medos ms autntcos, probados y
genunos y, sn embargo, e |ardn encantado de su mundo de
smboos est muy cerca de a esfera de o demonaco: sus
mgenes, sus formas no estn decantadas y destadas, sno
con|uradas. Dentro de a teratura aemana actua este poeta so
podra compararse con Stefan George o con su contrafgura y
antagonsta Rke; so que estos dos han dado a sus mundos de
mgenes su densdad a travs de te|do de os versos, mentras
que Carossa, aunque sempre cerca de verso y a veces pasndose
a , renunca cas por competo a rtua de con|uracn tradcona
de vsonaro. Para haar un parente y antepasado de poeta
Carossa hay que acudr a Goethe, y precsamente a Goethe de
os Wander|ahre y tambn a Goethe de Novee. Aunque no
ovdamos que ste no es todo e Goethe y que a Goethe
vsonaro y con|urador de mgenes corresponde tambn e
Goethe terato, mentras que no exste un Carossa terato. Su
base es mucho ms estrecha, est mucho ms expuesto. Pero a
umnosdad y a rqueza de sgnfcados de sus mgenes no son
menores que as de su maestro. Las mgenes no son sempre
amabes y smptcas, pero son autntcas y venen de a
profunddad en cuya oscurdad no pueden dstngurse e pacer y
e horror.
(1936)
Egon Friedell
1='=R19*=
:ulturgesc!ic!te der <eu(eit"
($istoria de la cultura de la edad moderna")
La Kuturgeschchte der Neuzet de Egon Frede forma parte de
os pocos bros bscos de a tma dcada. Su exposcn tene,
|unto a una gran rqueza y escrupuosdad, orgnadad e dentdad
propa, no es un foetn n un bro nstructvo de san, es
reamente una exposcn armonosa, fuda y cautvadora de gran
tema, una hstora de devenr y de a ambgedad de a magen
moderna de a vda y de mundo, a obra de un humansmo nobe,
una fosofa de a hstora construda sobre una ampa base,
absoutamente persona y desarroada en bertad. No comparto
muchas de sus opnones y, sn embargo, he edo todas con
provecho y gran nters (1931). E esprtu de esta obra es gero y
fresco. No es una mera acumuacn de matera con etquetas
erudtas, no es uno de esos bros ustrados de moda en as
buenas famas, en os que texto e mgenes se apoyan e uno en
e otro y as esperan dscuparse mutuamente. Con esta obra no se
aburrr nade, aunque carezca de ustracones.
(1928)
Roben Halser
1='=R194G
Desde hace un par de aos exste una teratura suza |oven que
no parece tener nada en comn con a teratura tradcona, y que
no merece o necesta, n en e buen sentdo n en e mao, e
nombre de arte nacona. Han surgdo agunos nuevos autores, con
nuevas maneras y nuevos rostros, una |uventud audaz y atractva
que sera neco e n|usto querer poner ba|o un denomnador
comn. Sn embargo, estos nuevos escrtores suzos tenen
sorprendentemente y dentro de a gran dversdad de
personadades, muchos rasgos comunes. Son modernos, parecen
ms bres de a humanstca y de a esttca escoar que os
tmos autores de a generacn anteror, tenen un amor especa
a mundo vsbe y son urbanos. Es decr aman, conocen y
descrben no tanto e antao predecto mundo de os puebos y
de as cabanas apnas, como e de as cudades y a vda moderna,
y su hevetsmo no surge ntenconadamente y subrayado, sno que
se manfesta nvountara aunque caramente en a manera de
pensar, en a eeccn de vocabuaro y a sntaxs. A estos suzos
|venes, de os que so nombrar aqu de paso y con respeto a
|akob Schaffner y Abert Steffen, pertenece tambn Robert
Waser. Su prmer brto, una obra coqueta y eegante con
dbu|os dvertdos de su hermano Kar Waser, se pubc hace
cnco aos. Yo o compr entonces por su aspecto smptco y
orgna, y o e durante un pequeo va|e. Se ttuaba Frtz
Kochers Aufstze (Los ensayos de Frtz Kocher). En un prmer
momento estos ensayos extraos, medo adoescentes, parecan
tratados y e|erccos eststcos caprchosos de un |oven rnco
con taento retrco. Lo que amaba a atencn y cautvaba era
su dscurso eegantemente fudo y descudado, a aegra por
coocar frases y partes de oracn geras, amabes y bontas,
que en os escrtores aemanes se encuentra tan pocas veces.
Tambn aparecan agunos comentaros sobre asuntos
ngstcos. Por e|empo en un ensayo muy dvertdo sobre e
ofcnsta, as frases: A dsponerse a empuar a puma un buen
ofcnsta duda agunos nstantes como para concentrarse
debdamente o como para apuntar como un cazador experto.
Despus dspara y, como sobre un campo paradsaco, vuean as
etras, as paabras, as frases, y cada frase tene a propedad
encantadora de expresar mucho. A a hora de escrbr cartas e
ofcnsta es un autntco pcaro. Inventa en vueo rpdo frases
enteras que despertaran e asombro de muchos sabos
profesores. Pero |unto a esta coquetera y esas ganas de habar,
ese |uego con paabras y esa gera ronzacn, apareca ya en
aque brto de vez en cuando un desteo de amor a as cosas, de
autntco y hermoso amor de hombre y artsta por todo o
exstente, y echaba sobre geras y umnosas pgnas de prosa
retrca, e bro cdo y corda de a verdadera poesa.
Sn embargo, e bro se qued en e armaro y se fue ovdando
poco a poco. Dos aos ms tarde o en Zurch dscutr a os |venes
acaoradamente sobre un bro nuevo, dscutan con tanto
entusasmo y tanto encono que sent curosdad y me de|
mandar e bro. Se trataba de a novea Geschwster Tanner
(Los hermanos Tanner) de Waser. No me acordaba ya de su
nombre; pero cuando e as encantadoras prmeras pgnas
record en seguda aque brto, y era reamente e msmo autor.
Todo o que a me haba gustado y dsgustado, estaba expresado
en este nuevo bro, una novea consderabe, con ms fuerza y
ms coordo. Esta vez e ya con una cda smpata, no so con
nters eststco, sno cautvado por a personadad de propo
autor, que pareca brar ya en agn rpdo rasgo nsprado, ya
ocuto sem-ntenconadamente en gestos dstancados. De nuevo
dsfrut con e fur decado, natura de a prosa que os escrtores
aemanes sueen menosprecar tanto, de nuevo ha |untas cosas
encantadoramente dvertdas y entraabemente conmovedoras, y
de nuevo me rrtaron ferozmente certas neggencas e
nsoencas. Unas veces se trataba de ngenudades nsoentes en
a contempacn de as cosas msmas, otras descudos ngstcos.
Por o dems e bro era un hstora de a |uventud senca,
suavemente contada, y a gua que en Kochers Aufstze no se
haba tratado aqu un tema cuaquera, sno que e autor no
deseaba otra cosa que expresarse a s msmo y a su manera, y
encontrar e gesto para su ser ms profundo. Legu a querer tanto
este bro que tuve que pensar mucho sobre sus vrtudes y sus
defectos, sobre todo sobre os defectos, o o que consderaba como
taes, y a fna no saba ya s reamente deseaba que
desapareceran esos defectos.
Con este bro de os Geschwster Tanner Waser se gan una
espece de fama terara y un xto de estma que han crecdo
desde entonces sn que sus bros hayan acanzado verdadera
dfusn.
A pesar de a aparente movdad y ob|etvdad artstca de os
ensayos e segundo bro reveaba ya a su autor como rco y
sub|etvo que trata sobre todo de representarse y expresarse a s
msmo, y cuyas deas y pensamentos no sueen abandonar e
terreno de experencas y recuerdos propos. E ofcnsta de
Frtz Kochers Aufstze se haba convertdo en smboo. Era e
hroe de os Geschwster Tanner y reaparec en a sguente
novea de Waser Der Gehfe (E ayudante).
No s decr s este ayudante es mucho me|or y ms maduro que
os Tanner o s desde entonces se ha consodado y acarado m
reacn nteror con e escrtor. En todo caso he renuncado a
ocuparme de os defectos de estos bros, aunque agunos me
pueden rrtar todava. Esta rrtacn ocasona no es ms que e
reverso y compemento necesaro de un amor. A os bros de
Waser, en e caso de que a uno e gusten y os aguante, hay que
quereros de verdad.
En e Gehfe observamos de nuevo durante meses a un pobre
dabo de ofcnsta en a conmovedora estrechez de su vda y sus
preocupacones, donde sonren, sn embargo, su amor a mundo y
su corazn nfant.
La propa hstora sgue de nuevo su paso sencoso y gero con
caada maestra. Durante a ectura so se presta atencn a as
pezas, a os pasa|es y detaes hermosos y so despus aparece e
con|unto como una construccn mportante. Entonces nos
maravamos y aegramos de que os persona|es medos y
cotdanos de bro puedan sernos tan querdos e mportantes, y
por fn nos descubrmos ante e escrtor a que durante a ectura
creamos a menudo poder dar gopectos en a espada como a su
ofcnsta. Ay, y cmo bra y camba y respra a aegra de vvr tan
g de este rco secreto. Y qu ben conoce a expresn y e coor
y e oor de as estacones, de os das y de as horas de da. Ou
ben dstngue os das, cmo exata cada verano y cada prmera
neve. Eso no se e puede expcar a nngn profesor s no o eva
dentro, ese asombro ante o cotdano, esta admracn de o
natura, este fotar y resprar entregado en e azu o e grs, en e
caor o a humedad refrescante. Cmo con e aroma de un ve|o
muro hmedo surgen aos pasados y vueven a estar presentes,
cmo con e sondo metco de una regadera vocada emergen
ttubeantes argas y rcas cadenas de mgenes recamando sus
derechos. Eso es ago que conoce y comprende Robert Waser con
curosa fnura y esto e converte en un escrtor mportante, no su
bonta segurdad eststca y todas as dems exterordades que se
pueden aprender o copar de otros. La comprensn y e afecto
haca e Gehfe, a partcpacn en su vda no se reducen a
pasa|e, a a estacn de ao y a cma, sno que abarcan a as
personas de su proxmdad, a as que no puede odar en nngn
caso y a as que encuentra curosas e nteresantes, y de agn
modo amabes. En este sentdo he egado a querer
profundamente e dogo de ayudante con su predecesor
borracho y arrunado.
Ya Kochers Aufstze estaban adornados con dbu|os de Kar
Waser, e hermano de escrtor, mnas orgnaes,
despreocupadas, dvertdamente excntrcas, de gran frescura, y
que en toda su manera acompaaban exceentemente a bro. Se
notaba caramente que procedan de a msma fama. Tambn
eran soadoras y despreocupadas, un poco rncas, con sentdo
para e gesto caracterstco y de una certa graca enta. Este
hermano ha hecho un nmero pequeo de grabados para os
poemas de Waser. Fueron mprmdos coqueta y audazmente en
e texto y deron como resutado un bro bonto, dvertdo,
entretendo, gracoso y eegante, en formato pequeo de cuarto,
un autntco pacer para bbmanos y coecconstas. Lo curoso y
verdaderamente bonto de este bro es que e texto y as
ustracones no so congenan pasabemente, como sucede a
veces en otros casos, sno que demuestran y prueban su
fraterndad y convven en concorda. As dsfrutamos con e bro y
tambn reencontramos con aegra a poeta con todos sus rasgos
esencaes en sus poemas. Por o dems hay poco que decr sobre
eos. Son orgnaes, sentdos, vvdos, pero no son buenos. Ya que
se hacen versos, me|or haceros buenos. Aqu no basta e dea de
ofcnsta que escrbe con facdad. Con esto no quero decr que e
bro no contenga poemas hermosos. Pero no abundan y s nos
magnamos e puado de poemas sn ustracones, mpresos
sencamente en octavo, o que desde uego es una barbare, dan
una mpresn un poco pobre. A este hombre, cuya prosa est tan
ena de rsmo, no e brotan os versos con gereza y convccn.
E rtmo resuta desde uego autntco, as cosas parecen como
susurradas a pasear. Tambn encontramos ya en a prmera
pgna con regoc|o a ve|o conocdo ofcnsta, cuya prmera
estrofa aparec en Frtz Kocher:
%a luna nos contempla6
me .e como pobre o-icinista6
suspirando ba3o la mirada se.era6
de mi 3e-e6
apurado me rasco el cuello1
En su ngenudad desenvueta o pose ngenua tan waserana
estos versos son dvertdos y smptcos.
Acaba de sar e nuevo bro de Waser, |akob von Gunten. Nos
trae a ve|a hstora, |akob es Kocher, es Tanner, es e ayudante
Mart, es Robert Waser. Y tambn e tono es e msmo. De nuevo
esa aegra astuta de poder contempar e mundo refe|ndoo, y
sentr a msmo tempo o nnecesaro y u|oso de esa actvdad. Y
de nuevo ese autntco asombro de poeta por a manera tan
especa con que e mundo nos contempa, por o varada y
eocuente que es su expresn, y cmo en a propa persona
convve tranquamente o bonancbe y natura, y o terrbe y
demenca. Todo o que en os bros anterores sonaba ms bonto
y amabe, se ha vueto ms profundo y acerbo, as personas nos
mran deformadas y, sn embargo, terrbemente reaes como en
fotos tomadas demasado cerca, donde cada pegue y arruga de
un movmento nvountaro, momentneo, aparecen terrbemente
profundos, frmes y sgnfcatvos. La forma de daro corresponde a
a necesdad de confesn de poeta, que en a repetcn y en e
rodeo cas crmna de puntos oscuros en su propa persona,
recuerda a menudo a Knut Hamsun.
Waser posee a orgnadad de a expresn y a manera generosa
de presentarse, o que habra que darse por supuesto en un
escrtor, y adems trata e engua|e con respeto como un amgo
aprecado, pero de confanza y a pesar de su nsoente
despreocupacn ser mposbe pasaro por ato an mucho
tempo. Podemos amaro, podemos rernos de , rrtarnos y
reconcarnos con ; con cuntos de nuestros poetas famosos
podemos hacero?
(1909)
Poetenleben"
(5ida de poetas)
Exste un pequeo bro antguo que se ama Aus dem Leben
enes Taugenchts de Echendorff. Los hstoradores de a teratua
que durante agunas dcadas o eogaron y uego desprecaron a
msmo tempo, reconocen hoy con reservas que es en e fondo un
bro muy bonto. Los |venes sguen eyendo todava (como
dcen os edtores de as edcones nuevas) e brto con
entusasmo y o evan en e boso de a chaqueta cuando van de
va|e. Agunos profesores de nsttuto haban con smpata de esta
pequea obra encantadora, agunos crtcos a defenden, agunos
ensaystas encuentran paabras emoconadas cuando haban de
ea.
No se ha dcho an en nnguna parte que este Taugenchts es
una de as pocas |oytas de a teratura unversa, uno de os
frutos ms maduros, decados y decosos de rbo de a
humandad y, sn embargo, es as.
De modo que cuando dgo de un poeta y de su bro que sus
paabras me recuerdan a veces a Echendorff y a Taugenchts
sgnfca mucho, muchsmo. Pero como constantemente surgen
os maentenddos, ms paabras pueden susctar deas errneas.
As que cuando comparo e decoso brto Poeteneben de
Robert Waser con e Taugenchts, no quero decr que Robert
Waser sea un romntco o un neorro-mntco n que empee
con taento y fortuna ve|as recetas potcas. Sencamente
quero decr que este Robert Waser que ha nterpretado ya
encantadoras mscas de cmara tene en este nuevo brto un
sondo an ms puro, ms duce, ms etreo que en os
anterores. S poetas como Waser pertenecesen a os esprtus
drgentes, no habra guerras. S tuvese cen m ectores, e
mundo sera me|or. Este, sea como fuere, est |ustfcado por e
hecho de que en hay hombres como Waser y cosas bontas y
querdas como su Poeteneben.
(1917)

)er Le!Kl-e"
El a?udante"
Vover a eer ahora una obra que nos entusasm hace trenta
aos, hoy que e mundo se ha transformado tan profundamente,
consttuye una experenca snguar; de as noveas famosas
entonces no hay muchas que resstan esta prueba. E Gehfe de
Waser a resste maravosamente. Aunque ena de atmsfera de
prncpo de sgo, esta narracn nos vueve a con qustar
nmedatamente por su graca ntempora, por a maga decada y
dca con que trasada o cotdano a a esfera de a nspracn y
de mstero, y hoy vemos con mucha ms cardad que hace
trenta aos que no son en absouto os probemas y su
comprensn o que nos ha gustado en esta obra, sno su
atmsfera, su sustanca potca, su ntemporadad y |uego y su
fbua.
E Gehfe es un hombre |oven, |osef Mart, que vene de a
gran cudad y probabemente de haber pasado msera, y
consgue un puesto de traba|o en e campo; e ugar se ama
Brensw y recuerda a Wdensw o a cuaquer otro ugar de
ago de Zurch. E |oven ha sdo contratado por un ngenero
amado Tober, un hombre empeado antes en una fbrca pero
que ahora, como nventor de un reo| pubctaro, de una
mquna taadradora, de un dstrbudor automtco de cartuchos,
y de otras novedades ngenosas trata de hacer fortuna. Es
prmavera y acompaamos a ayudante hasta e nverno, hasta e
momento en que de|a su puesto de traba|o y abandona a casa
Tober, y a msmo tempo vvmos e curso de ao en e beo
pasa|e de ago, y un ao en e destno de a fama Tober, que
en prmavera evaba an un tren de vda espnddo y seora,
pero que cada vez est ms acosada por as etras, as rdenes de
pago, as preocupacones y os desveos. E ayudante pasa ese ao
en medo de una casa en pena dsoucn, de un negoco y una
fama cada vez ms enredados y destartaados, y o encantador
y smptco de este ayudante y de este poeta Waser es que en
toda a decadenca, preocupacn, mentra y fasedad de esta
casa y de esta vda bra por todas partes una uz, nos aegra
sempre un sondo, un coor. E ayudante no recbe su suedo que
se e queda a deber, pero s tene su pan, y e pan no es escaso n
trste, sno abundante y aegre, se come ben y a gusto en casa
de os Tober, en a ofcna e ayudante puede fumar sus purtos
durante e traba|o, y a anochecer todos se renen, beben un vaso
de vno y |uegan a as cartas; e prmero de agosto se ceebra por
todo o ato y a tozuda fanfarronera de seor Tober, que cuando
e agua e ega a cueo manda construr una ostentosa gruta
artfca en e |ardn para dar una eccn a os habtantes de
Brensw, es por competo ngenua.
E Gehfe, como toda a obra de Waser, no est exento de
|uego; a Waser e gustan as cosas ben dchas, escrtas
cagrfcamente, hay dbu|os suyos que recuerdan en su pucrtud,
su aegra y graca |uguetona a artesana |aponesa. Ese |uego, ese
contentarse con o esttco, hasta donde o tco se vueve
probemtco, no es so un cmodo dstancarse de o mora, sno
una renunca modesta y carosa a |ucos y sermones. Detrs de
una aparenca de |uego aparecen aqu y a no ya e estetcsmo
|uguetn sno e estetcsmo autntco, a acttud que dce s a toda
a vda, porque como espectcuo es grandosa y hermosa en
cuanto se contempa desapasonadamente.
Este bro novdabe est escrto en un doma snguar empeado
con gran segurdad y arte. Nngn otro suzo de a generacn de
Waser ha escrto un aemn tan beo y de un esprtu tan suzo. E
engua|e es e gran amor de Waser, un amor que reconoce e
ronza a veces, escrbe por gusto a doma, un msco puro, y eso
da a cada una de sus obras e encanto de un arte reconvertdo cas
en naturaeza, de un vrtuossmo empeado cas de manera nfant
e ngenua. Sn duda nuestro tempo es ms sensbe a este
encanto que aque de 1900 en e que fue escrto e bro. Una
razn ms para que os amgos de poeta estemos agradecdos y
orguosos de .
(1936)
Lrosse kleine Helt"
(Lran peCue0o mundo")
Hace aproxmadamente trenta aos hubo un tempo en que a
teratura aemana recb de Suza una nota nueva y muy
sugestva; cas a msmo tempo que e Trstn de Thomas Mann
se pubc a prmera novea de Abert Steffen; a novea de C.A.
Bernous sobre a guerra autonomsta de Sonderbund apareca
en e msmo catogo edtora que Peter Camenznd, y as
prmeras pubcacones de Bruno Frank, Whem Speyer, Stefan
Zweg se codeaban con os prmeros bros de Waser y Schaffner.
Entre estos |venes suzos amaba a atencn, |unto a Steffen,
sobre todo Robert Waser. Era una aegra muy especa eer sus
obras, resutaban tan nuevas, tan pecuares, tan eegantes, unas
veces aegres, otras tmdas, conmovedoras, rncas, y eran bros
tan bontos y agradabes, tambn externamente con as beas
cubertas coordas de Kar Waser, e hermano de escrtor.
Agunos aos despus de os Aufstze Frtz Kochers con os que
haba empezado Waser, y de su prmera novea, se pubc
tambn aque bro extco y encantador de poemas con grabados
de su hermano; a travs de os trasados, as bancarrotas y
conmocones de os tmos aos os he conservado y no regaara
tampoco nnguno.
Waser es uno de os escrtores que han aportado a a teratura
aemana coores y matces de a sntaxs suza pues muchos de sus
gros y frases son nconfundbemente suzos, agunos
nconfundbemente berneses. Este escrtor snguar estmado
desde e prncpo por os compaeros de gremo no se present
como autntco confederado y robusto artsta nacona sno que a
pesar de o suzo que era, destac precsamente por o contraro
de o que normamente pareca formar parte de as propedades
caracterstcas de suzo aemn y sobre todo mostr desde e
prncpo un enamoramento mgco por e doma y en pocos aos
se convrt entre e Frtz Kocher y os Geschwster Tanner en
maestro de a prosa aemana ms eegante y decada que se
escrba entonces, y hasta hoy no ha sdo superado, n ha
enve|ecdo o ms mnmo. Certo que a graca de estas pezas en
prosa pequea, grces, aparentemente ngrvdas, so poda ser
ograda por un hombre que ba por e mundo con un equpa|e
gero, a que no nteresaban demasado n os probemas potcos
n os scogcos de su poca, que no quera despertar, n
convertr, n aecconar y de hecho exste una sere de pequeas
prosas de Waser que son de as ms bontas, en as que e
contendo, que a prncpo pareca estar presente o a menos
anuncado, se perda y esfumaba totamente ba|o una fgrana
gracosa de dvertmentos ngstcos. Eso fue tambn o que
mpd que muchos de sus compatrotas se entusasmaran por
este autor. No se percataban de que en medo de estos |uegos
artstco-teraros se encontraban por todas partes, cas en cada
pgna, vsones potcas autntcas, que este ocoso y frvoo era
un autntco poeta, a menudo caprchoso y soador, pero que a
menudo tambn mostraba con un gesto nco novdabe,
premontoro, a beeza de mundo, a emocn de a naturaeza, a
pena y a gora de hombre.
En tota su patra no e ha hecho hasta hoy |ustca. Nunca se
que|, sgu tranquamente su camno, sn darse mportanca, un
camno dfc, ncado con e paso despreocupado, |uven de
camnante aegre que ms tarde e condu|o a travs de agunos
nfernos ben cadeados.
Sera reamente cosa de dabo s no egara e momento en que
este poeta fuera no so querdo por ectores asados, ensazado
por os conocedores, sno tambn reconocdo en su vaor por sus
compatrotas. La cupa no ha sdo de a crtca, Waser fue conocdo
y aprecado pronto, tambn en Suza. Pero fue demasado un
poeta de os cutos, de as damas burguesas acomodadas, de as
gentes de buen gusto. Sus posbdades no se agotan ah.
(1937)
$ermann Lra- .on :e?serling
1==&R19#G
Reisetagebuc! eines P!ilosop!en" ()iario de .ia3e de un
-ilso-o")
Desde hace cas un ao haba odo habar de Resetagebuch
enes Phosophen de Keyserng, en genera en un tono
entusstco, pero hasta ahora no consegu e bro. Inc a ectura
con gran nters y con e gero temor con que echamos a prmera
mrada a una obra que nos ha sdo recomendada caurosamente
por nuestros amgos. Las prmeras pgnas, a decsn de reazar
e va|e, a travesa a a Inda, exctaron ms expectatvas y m
nters, pero a msmo tempo tambn aque gero temor, pues
contenan cas demasado esprtu, una capacdad de
compenetracn en mundos extraos cas aarmante, cas
demasado brante. Apenas ega Keyserng a Kandy vve y respra
e budsmo ceands como un ve|o mon|e, o conoce y comprende
desde e fondo, y o dsfruta. Y apenas vueve a contnente y de|a
atrs Tutkorn se nstaa en e hnd y se compenetra con con a
msma rapdez, y desde e prmer momento comprende por qu e
budsmo de que estaba entusasmado an ayer ha fracasado en a
Inda. Y poco despus se enfrenta a samsmo con a msma
graca, con a msma ecuanmdad, con a msma ntu cn cas
hstrnca. A eso se aade a forma gera en que est escrto e
bro en gran parte, y es que admrada mucho por a mayora de
os ectores, pero que para e autor se converte fcmente en un
pegro. Este fsofo chara en agunos pasa|es tranqua y
amabemente sobre mpresones externas de ambentes de va|e y
de a naturaeza, y estas descrpcones son ngenuas y bontas pero
son superfcaes pues Keyserng no tene taento potco y su
expresn se vueve db y foetnesca cuando trata de escrbr
otra cosa que pensamentos y experencas nteectuaes.
Todas estas ob|econes se desvaneceron con e tempo. Son
certas en os detaes, pero en tota este bro de va|es es una
obra tan extraordnara que estas debdades no sgnfcan nada.
En su con|unto este bro es e ms mportante que se ha pubcado
en Aemana desde hace aos. Keyserng, para decr en seguda o
esenca en pocas paabras, no es e prmer europeo, pero s e
prmer erudto y fsofo europeo que ha comprenddo reamente
a Inda. Y es certo aunque esta opnn suene abrupta y duea a
recordar a hombres admrabes como Odenberg y Deussen.
Lo que agunos artstas y sobre todo muchos amados ocutstas
saban desde haca tempo de a Inda, o que buscaban y
practcaban a, o para nosotros especa de a Inda esprtua, eso
para m asombro no haba sdo nunca contempado n estudado sn
pre|ucos, n squera haba sdo vsto por nnguno de os muchos
profesores que va|aban a a Inda. Los profesores no o percban
porque es estaba prohbdo. Porque aque hndusmo que
reamente mportaba era ocutsmo, era maga, era mstcsmo,
trataba de ama, no estaba sufcentemente mortfcado y
neutrazado para poder ser reconocdo o squera notado
seramente por profesores europeos, especamente aemanes.
So era tomado en cuenta, estudado, buscado e mtado por
ocutstas, por entusastas y fundadores de sectas, por tesofos o
por trotamundos vdos de sensacones. Esta Inda ha sdo
descuberta ahora para a cenca por Keyserng. Entre todos os
centfcos europeos ha sdo e prmero que ha vsto y expresado
sencamente o senco, conocdo haca tempo: que e camno
hnd haca e conocmento no es una cenca, sno una tcnca
squca, que se trata de un cambo de estado de a concenca y
que e que est formado en e camno hnd no cacua n estuda
sus conocmentos, sno qu ve as verdades con e o|o nteror, as
escucha con e odo nteror, y as percbe drectamente, no as
refexona.
E descubrmento y reconocmento de esta verdad senca por
un pensador europeo nfuyente e mportante tendr grandes
consecuencas. Keyserng, a que fatan as represones y os
pre|ucos de os coegas acadmcos, concde con todos os
ocutstas en reconocer y recomendar e yoga. Lamenta, como
con agunos buscadores en Europa, nuestra absouta fata de
tradcn y mtodo en e desarroo de a capacdad de
concentracn, y ve con una perspcaca segura que e nco
mtodo parecdo que ha producdo a Europa de os tmos sgos
y que por desgraca no es practcabe, son os e|erccos genaes
de Ignaco de Loyoa.
De todo o que dce Keyserng sobre a Inda esto tendr os
efectos ms mportantes aunque en readad sea ago que se
sobreentende. Tendr efectos enormes pues e yoga es
precsamente o que Europa ms ansa.
A pesar de o mertoro que es e descubrmento de vaor
absouto de yogusmo y de sus formuacones efcaces en este
bro, a pesar de que para a mayora de os ectores ser un
resutado prncpa de bro, no es nuevo n pertenece a su
contendo ms profundo. Esta es a comprensn de a regosdad
hnd, a comprensn de a fe de hnd y de sus doses, a
comprensn de aquea pedad nda a a que no pantea nngn
probema a parado|a de cuaquer fe verdadera, para a que
cuaquer dos, cuaquer doo, cuaquer mto es sagrado, sn que
por eo tome nnguno de eos en sero en nuestro sentdo.
Keyserng ogra aqu o extraordnaro a acanzar y vvr como
europeo y pensador de escuea crtca a profunda ngenudad de
hnd que parece tan prxma a esceptcsmo y que, sn embargo,
es todo o contraro. Esta capacdad de Keyserng extraordnara y
reamente entusasta so se comprende en agunos pocos pasa|es
testmonaes de bro, donde haba de paso de s msmo, de su
orgen y su |uventud. S segumos atentamente a esta ama
extraordnara, nos enteramos de que ya en su nfanca se snt
como Proteo, de que nstntvamente se sustra|o a toda tentacn
de crstazacn prematura, y que sempre vov a dea de a
pastcdad nfntamente pomorfa. No me gusta reconstrur con
trazos burdos e retrato de esta ama a partr de sus pocos
testmonos en parte nvountaros, pero esta ama dstnguda,
estca, curosa y proteca es a que da su maga a toda a obra de
Keyserng.
Ousera decr an agunas paabras sobre e resutado fna tco,
pedaggco de este bro mportante. Tambn aqu a formuacn
de Keyserng me encontr en un camno paraeo, tambn aqu
agunas de sus paabras me beraron con su formuacn
afortunada. Desde hace cuatro aos no he rumado n ntentado
expresar pofactcamente nnguna otra dea, nnguna otra
creenca con tanta ntensdad en m otro mundo de poeta que a
de Dos en e Yo, y a de dea de a autorreazacn. En nngn
momento estoy tota y competamente de acuerdo con Keyserng
en a tma formuacn, pero sempre me ha fortaecdo,
confrmado, a menudo guado, apoyado y aentado en o esenca
y vvo con una paabra resueta.
E Daro de va|e tendr sn duda una enorme repercusn. Ser
quzs |unto a a de Bergson a nfuenca ms fuerte de un
pensador en a Europa actua.
(1920)
Robert Musil
1==&R19#2
)er Mann o!ne Eigensc!a-ten"
(El !ombre sin atributos")
Tras un argo senco aparece Mus, de que hace
aproxmadamente qunce aos conocmos una prosa novdabe,
con esta novea de m pgnas. Esta obra curosa, sut y muy
contempornea es mucho ms austraca que son ngesas as
noveas de Huxey, es austraca en todo su esprtu, no so en e
matz, y sn embargo va ms a, se converte en un gran
ntento de acanzar Europa a travs de Austra. La duadad de
todo e bro, a constante y vvaz aternatva entre una manera
potca de ver e mundo puramente ndvdua, bre, caprchosa e
rresponsabe y una mora racona, suprandvdua, responsabe
es nca y ms orgna y profunda que en Huxey.
Constantemente un nvestgador muy concenzudo,
extremadamente exacto, est a punto de escapar
caprchosamente de su traba|o haca e nfnto, y un poeta que
constantemente busca desde a caprchosa bertad de su fantasa
as ataduras y races en o soca parece respondere. Oue un
bro tan archnteectua pueda ser a msmo tempo tan potco!
(1930)
La gran novea cuyo prmer voumen se pubc hace ms de un
ao, tene por autor a uno de os hombres ms caros y orgnaes
de a teratura aemana actua, y adems a uno de os ms
brantes eststas. En e fondo tene e msmo tema que e
Radetzkymarsch de |oseph Roth. Pero mentras Roth, con una
ob|etvdad magstra, admrabe y neutra, de|a camnar haca e
desastre como pobres maronetas a os hombres de a Austra de
1914, Mus nos gana para su hroe que no representa un tpo,
sno que es una personadad totamente vvda y nca. Puede que
un amgo admrado haya servdo de modeo a su Mann ohne
Egenschaften, puede que sea autorretrato o dea de autor, en
todo caso es un hombre poco frecuente, stuado fuera de su marco
socogco, un hombre con carcter y destno propos que despus
de a ectura no recordamos como un persona|e de bro, sno como
un ser vvo, con e que nos ocupamos y a que estudamos.
Naturamente que este bro es tambn, como e de Roth, un
cuadro de a poca, pero se encuentra ms cerca de os
Schafwander (Sonmbuos) de H. Broch con e que tene en
comn e reproche scogco-mora y en parte e mtodo anatco.
So que Mus es ms poeta y eso da sustanca e ncuso caor a
su mundo un poco vtreo; frente a nteecto anatco se aza
domador e arte. La stuacn y as costumbres austracas de 1914
estn dbu|adas con una puma geramente carcaturzante, en e
persona|e de Arnhem est trazado con brante rona e ndustra
aemn dferencado de tpo Rathenau, que propugna e
matrmono de ama y a economa, pero tambn esta fgura se
queda fuera de a esfera de snguardad y trageda que est
reservada a hroe, a hombre sn cuadades. En este persona|e no
confuyen so taento e ntegenca, cutura y vrtuossmo, sno
tambn sangre, tambn amor, es experenca, probabemente a
gran experenca decsva de propo autor.
(1933)
NsAald pengler
1==&R19*G
)er Mntergang des ,bendlandes"
(%a decadencia de Nccidente")
Se escrbe mucho y podemos comparar perfectamente a
actvdad de os teratos con a de os cacuadores y fnanceros,
ambos se pasan e da escrbendo ceros. En ugar de cacuar con
undades, cacuan con mes de mones y bones; eso fomenta e
consumo de pape. Por o que se refere a as deas en su mayor
parte no son expresadas por os poetas y os verdaderos teratos,
sno que o ms nteresante y satsfactoro vene de provncas
perfrcas, de as zonas fronterzas entre teratura y cenca. En
ese terreno fgura en prmera fa, por a amptud de su nfuenca
y a fuerza de su taento, Oswad Spenger, e autor de La
decadenca de Occdente. A este autor o atacan cas todos os
dems teratos de pas con tanta vehemenca y fura que ya por
eso e he tomado caro. Y de hecho su bro es e ms ntegente
e ngenoso de os tmos aos. E error y e defecto de Spenger
no consste en que se equvoque aqu y a, o que saque
concusones mprudentes. Por qu no ba a e|ercer este derecho
de todos os seres humanos? Su error no es tampoco que no sea
potcamente bre, y que sea un prusano un poco furbundo. Su
error es soamente una certa fata de humor y eastcdad, un
certo exceso profesora de seredad e mportanca que se
manfestan aqu y a tambn en su doma cudado y de
agradabe ectura.
(1924)
%eopold @iegler
1==1R194=
]berlie-erung"
(Bradicin")
Leopod Zeger es un crtco y fsofo de rango, y adems un
escrtor eno de temperamento; una nueva obra suya consttuye
sempre un acontecmento nteectua. Su nuevo bro se ama
bereferung y es un ntento ambcoso de dar una panormca
de toda a tradcn nteectua y esprtua de a humandad con e
ob|etvo de resumr esta herenca desde e punto de vsta
occdenta y crstano. Zeger postua una undad de as
experencas esprtuaes humanas de todos os tempos, una
nueva conqusta y penetracn de as fuerzas de ama perddas y
descudadas, y postua un crstansmo catco, es decr un
crstansmo unversa, vdo en todo e mundo, un crstansmo
que no reprme n ucha contra as tradcones paganas, sno que
as acoge en su seno. Con gran comprensn e ntucn sugestva
desarroa en e prmer bro de su obra e rto, es decr e enorme
sstema de cutos, costumbres, sortegos y rtuaes de a etapa
prmtva de a humandad, es decr e mundo de a maga; e
segundo bro se ama Buch des Mythos (Lbro de mto) y e
tercero Buch der Doxa (Lbro de a doxa). Defende e
derecho de esprtu a aproparse as experencas, os e|erccos y
mtodos de modos de vvr esprtuamente de todos os tempos,
puebos y cuturas, y con eos construr a nueva sabdura
unversa para hoy y maana. La cuestn es s esto es posbe, s
puede consegurse y evarse a cabo en a prctca. Con su afn de
unversadad, con su postuacn de un denomnador comn
supratempora y supranacona para toda experenca esprtua y
arte de vvr, Zeger tene ms de un antecesor; su maravosa y
verdaderamente creadora utopa de una gnoss unversa atra|o
mgcamente ya antes de , en sgos pasados, a grandes
esprtus, e ncuso s su resutado so fuese una obra terara,
sera un resutado nobe y dgno de nuestra atencn ms
profunda. Pero es ms. No es so una acumuacn de
conocmentos sobre maga, yoga, cuto, mto y costumbres de
todos os tempos, es una verdadera con|uracn, una verdadera
amada y una vsuazacn de un mundo ocuto, sempre
presente, nunca borrado de a concenca humana. Aqu radca e
vaor vvo y e gran atractvo de su bro; su autor es un verdadero
vsonaro, no so un sabo y coecconsta. Su conocmento de a
sabdura de Orente (hace aproxmadamente doce aos escrb
su bro sensacona sobre Buda) e permte contempar |untas
cosas separadas, detenerse sempre en a fuente orgna vva, no
en as manfestacones efmeras. Ser atacado y rechazado por os
crstanos dogmtcos; su unversasmo rompe barreras que as
Igesas y comundades regosas de Europa han consderado
sempre sagradas. Y de hecho es ms que dudoso que o que a
fna entende por crstansmo se pueda concar con e
verdadero crstansmo hstrco. Pero as utopas no estn para
ser reazadas de una manera escava, sno para poner en tea de
|uco a posbdad de o dfc y, sn embargo, deseado, y para
fortaecer a fe en esa posbdad. Un esprtu dstngudo y vta
con|ura aqu en a magen de pasado e esprtu de futuro. No
fatar a crtca de todas partes, un bro de esta case tene que
encontrar forzosamente oposcn. Pero tampoco e fatarn
ectores en os que segur actuando y a os que ayudar a
construr e porvenr por m camnos nvsbes. Hace poco e
taano Guo Evoa pubc su obra Azamento contra e mundo
moderno que trata cas e msmo con|unto de preguntas, pero con
menos bertad y frescura, con ms petuanca y no sn vcos
ocutstas. Consderamos a Zeger ms dgno de confanza.
te-an @Aeig
1==1R19#2
)ie %iebe der Erika EAald"
(El amor de Erika EAald")
Stefan Zweg, que hzo mucho por dar a conocer a Verane en
Aemana y que hace poco pubc una seeccn de Verhaeren en
una traduccn, aparece en as cuatro noveas cortas de presente
bro por prmera vez como narrador. Noveas cortas no es de
todo a expresn correcta para estos fnos estudos de ama, cas
temerosos en su escrupuosdad. Lo narratvo no aparece
domnante, sno que se amoda, como s buscase un apoyo, en as
soucones scogcas extremadamente decadas y en a cadez de
a expresn ocasonamente rca y trascda.
Con esto estn ndcados os defectos y as beezas de este bro
curoso y prometedor. Todava e fatan a aegra y fuerza ngenuas
y robustas de gran narrador. En cambo os acontecmentos
surgen perfectamente preparados de profunddades de ama
caramente umnadas, senca y gravemente; no asombran n
conmueven pero son comprensbes y sguen actuando
subterrneamente durante mucho tempo. No es desde uego una
casuadad que precsamente a tma y extensa hstora cuyo
tema tene aspectos verdaderamente noveescos est tambn
ms mpregnada de medtacn refexva, de scooga vacante de
modo que e tema que en s es efcaz y coorsta (creacn y
destruccn de un retabo de Amberes) se vueve ms decado y
bando, pero tambn ms pdo y borroso. Uno deseara aqu un
ataque ms osado, una mano ms ruda y audaz.
Pero como sempre, aqu as beezas tambn estn undas
nseparabemente a os defectos, y a fna uno no desea que e
con|unto sea dstnto y sgue de buen grado hasta e fna a poeta
que observa con tanta suteza y que es tan decado a abordar as
cosas. Pues Zweg, aunque como narrador no est todava maduro
n hecho, es un persona|e especa, smptco, y eso vae ms que
toda a tcnca. Por eso deseo a esta prmera obra no so buenas
sucesoras, sno tambn buenos y atentos ectores y amgos.
(1904)
Briump! und Bragik des Erasmus .on Rotterdam"
(Briun-o ? tragedia de Erasmo de Rotterdam")
En su manera dct, pero con gran caor Zweg descrbe no tanto
a bografa prvada como a poscn y e destno esprtuaes de
gran humansta en su tempo. A a gran ucha fna con Lutero, e
uchador fuerte y furoso, dedca Zweg un captuo
verdaderamente emoconante, sn gnorar a grandeza de Lutero.
Pero e verdadero antagonsta de gran sabo, de amgo de a
razn y a |ustca, de procamador de una doctrna de paz y
humandad, no fue Lutero, sno e no menos ntegente
Maquaveo, e raconasta y terco de a potca de poder. Zweg
o confronta en e tmo captuo con e humansta y ega a a
concusn de que a pesar de todas as guerras y todos os trunfos
de a potca de poder, e dea de una |ustca supranacona y de
una humanzacn de a humandad sgue sempre vvo y acta
como contrapeso esprtua en a educacn de a humandad. E
famoso pero ya apenas edo Erasmo, e amgo de gran Toms
Moro, en cuya casa escrb en 1509 su Laus stuttae adquere
en este reato una actuadad snguar y e ector que aprende a
ver con nuevos o|os esta fgura e|empar de un hroe nteectua
apreca tambn a autor de bro.
(1935)
Fran( :a-ka
1==*R192#
Ouen penetra por prmera vez e mundo de este autor, una
combnacn muy su geners de especuacn |udeo-teogca y de
teratura aemana, se encuentra perddo en un reno de vsones
que se caracterzan ya por una rreadad fantasmagrca, ya por
una suprarreadad ardente parecda a sueo, y sn embargo este
|udo checo-aemn escrb una prosa aemana magstra,
ntegente y g.
Estas obras parecen pesadas (como muchas cosas en os bros
de francs |uen Green, e nco contemporneo con e que se
puede comparar un poquto Kafka). Todas estas obras descrben
con a ms precsa fdedad, ncuso con pedantera, un mundo en
e que a persona y a cratura se saben sometdas a eyes
sagradas, pero oscuras, .nunca totamente comprensbes, |uegan
un |uego pegroso e neudbe con regas de |uego extraas,
compcadas, probabemente muy profundas y sgnfcatvas, pero
cuyo conocmento competo no es acanzabe en a vda de un
hombre y cuya vadez fucta constantemente segn e caprcho
de as fuerzas domnantes desconocdas. Constantemente nos
encontramos en a mayor proxmdad de os secretos ms grandes
y dvnos y, sn embargo, so os podemos ntur, no os podemos
ver n comprender. Y tambn os seres humanos se entenden ma
de una manera trgca, e maentenddo parece ser a ey
fundamenta de su mundo. Tenen una ntucn de orden, patra y
segurdad, pero vagan sn esperanza en un mundo extrao,
quseran obedecer y no saben a qun, quseran hacer e ben y
encuentran cerrado e camno, oyen como un dos ocuto os ama
y nunca o pueden encontrar. Este mundo est consttudo por
maentenddos y medos, es rco en persona|es, rco en
acontecmentos, rco en encantadoras deas potcas y en
metforas profundamente conmovedoras de o nefabe, porque
sempre este Kerkegaard |udo, este buscador tamdco de Dos,
es a msmo tempo un poeta de gran potenca y sus
especuacones se vueven carne y sangre, sus pesadas se
converten en obras de arte beas y a veces totamente mgcas.
Ya hoy ntumos que Kafka fue un precursor sotaro que mucho
antes que nosotros vv e nferno de a gran crss esprtua y
vta que nos rodea ahora y o ev dentro de s y con|ur en obras
que so hoy podemos entender por competo.
(1935)
S nos preguntamos por as razones que puderon nducr a
escrtor en a poca anteror a su muerte a abandonar tan
despadadamente su propa obra, traba|ada con extraordnaro
cudado y amor, no son dfces de encontrar. Kafka pertenece a
os sotaros y probemtcos de su poca para os que a veces su
propa exstenca, su nteectuadad y su fe parecan
profundamente dudosas. Desde e borde de un mundo que ya no
as consdera de os suyos, estas exstencas contempan e vaco,
ntuyen certamente ms a e mstero de Dos, pero a veces
estn profundamente mbudas de carcter dudoso e nsoportabe
de a propa exstenca y ms an: de a fata de fe en a exstenca
humana. De ah hasta a autocondena radca so hay un paso
pequeo, y ste o do e escrtor enfermo cuando dct a
sentenca de muerte de su propa obra.
No dudamos tampoco que habr personas que aprobarn esta
sentenca y que pensarn que es preferbe mantener ae|adas de
a humandad creacones de esprtus tan desarragados y
probemtcos. Pero aqu damos razn a amgo y abacea que sav
esta obra maravosa a pesar de toda su fragdad y todo su
carcter probemtco. Ouzs sera me|or que no hubese
personas como Kafka, n pocas n stuacones en e mundo que
producen taes exstencas y taes obras. Pero extrpando os
sntomas no me|oraramos a poca n a stuacn. S a obra de
Kafka hubese sdo destruda reamente, agunos ectores que se
han dedcado a esta obra por una necesdad cutura, se hubesen
ahorrado a contempacn de absmos. Pero e futuro no ega a
travs de os que cerran os o|os ante a vsn de cada
desesperado. Una de as msones de a teratura es hacer vsbes
y conscentes os absmos ocutos.
Y Kafka no fue so un desesperado. Sn duda o fue a menudo
como o fueron en su tempo Pasca o Kerkegaard (conoc a
ambos). Pero no dud de Dos, n de a suprema readad, sno
so de s msmo, so de a capacdad de hombre de estabecer
con Dos, o como dce a veces con a ey, una reacn
autntca y ena de sentdo. Todas sus obras tratan de eso, y
especamente a novea Das Schoss (E casto). En esta un
ndvduo que quere servr e ntegrarse trata ntmente de
obtener audenca de os amos a cuyo servco se sabe, pero sn
egar a veros nunca. La hstora de este cuento terrbe es trgca
como o es toda a obra de Kafka. E srvente no encuentra a su
amo y su vda no tene sentdo. Pero por todas partes presentmos
sempre que exste a posbdad de encuentro, que en agn
ugar esperan a msercorda, a savacn, aunque e hroe de
cuento no as acanza, no est maduro, se esfuerza demasado,
msmo se cerra una y otra vez e camno.
Un autor regoso de a teratura edfcante tradcona hubese
permtdo a este pobre hombre encontrar su camno, e ector se
hubese atormentado y hubese sufrdo con y o hubese vsto
atravesar con avo a puerta acanzada. Kafka no nos gua tan
e|os, en cambo nos conduce a as profunddades de desconcerto
y a desesperacn como as encontramos entre os autores
actuaes, por e|empo en |uen Green.
Este buscador y desesperado que quso deshacerse de su propa
obra, fue un escrtor de gran potenca, cre un engua|e propo,
cre un mundo de smboos y metforas con e que expres o que
hasta entonces no haba sdo expresado. Aunque no exstesen
todas as cuadades que nos o hacen querdo e mportante, su
taento artstco bastara para hacrnoso querdo e mportante.
Muchas de sus hstoras cortas y parboas poseen una densdad
de a vsn, una maga aberntca, una graca, que hacen que
durante agunos momentos ovdemos su meancoa. Es una
suerte que estas obras hayan egado hasta nosotros.
(1935)
Estas obras a menudo tan nquetantes, a menudo tan
reconfortantes, quedarn no so como documento de nuestro
tempo de una rara esprtuadad, como expresn de as
cuestones ms profundas y tambn ms probemtcas de
nuestra poca, sno tambn como obras, como frutos de una
fantasa creadora de smboos y de una fuerza de engua|e muy
cutvada y tambn orgna y autntca. Incuso os contendos de
su obra que pueden parecer rreaes y exagerados o sencamente
patogcos, todos esos camnos de su fantasa sotara totamente
probemtcos y en un sentdo profundo dudosos, recben a travs
de a fuerza de engua|e y de a potenca potca de Kafka a
maga de a beeza, a graca de a forma.
E escrtor era |udo y sn duda hered conscente e
nconscentemente un gran patrmono de tradcones, costumbres
mentaes y ngstcas de |udasmo de Praga y en genera de
|udasmo orenta; su regosdad tene rasgos nconfundbemente
|udos. Pero su evoucn conscente parece ms nfuda por as
fuerzas crstano-occdentaes qu por as |udas y probabemente
snt mayor predeccn y devocn por Pasca y Kerkegaard
que por a tora y e Tamud. |unto a a cuestn exstenca de
Kerkegaard nngn probema e ocup tanto y tan
profundamente, nnguno e hzo sufrr y ser creatvo como e de a
comprensn; toda a trageda en -y es un autor
profundamente trgco- es a trageda de a ncomprensn, de
maentenddo entre e hombre y e hombre, entre e hombre y a
socedad, entre e hombre y Dos. En este prmer tomo a pequea
obra en prosa Vor dem Gesetz (Ante a ey) muestra quz en
su mayor concentracn esta probemtca y trageda; podemos
medtar muchos das sobre esta eyenda. Las dos noveas postumas
E proceso y E casto te|en e msmo ho.
Entre os testgos de nuestro tempo desgarrado y sufrente, entre
os hermanos ms |venes de Kerkegaard y Netzsche segur
vvendo a asombrosa obra de escrtor de Praga. Tena taento
para a ucubracn y e sufrmento, estaba aberto a toda a
probemtca de su tempo, a menudo proftcamente aberto, y a
msmo tempo -este favorto de os doses- a pesar de todo
posea en su arte una ave mgca, que no nos reve so
desconcerto y vsones trgcas, sno tambn beeza y consueo.
(1935)
)er Pro(ess"
(El proceso")
Ou bro tan extrao, emoconante y fantstco, y qu
reconfortante! Como todas as obras de este autor es un te|do de
os ms decados hos de sueo, a construccn de un mundo
ensoado, creado con una tcnca tan pucra y una fuerza
vsonara tan ntensa que surge una readad magnara snestra,
dstorsonada que resuta a prncpo como una pesada,
agobante y angustadora hasta que e ector descubre e sentdo
secreto de estas obras. Entonces as obras vountarosas y
fantstcas de Kafka rradan savacn, pues e sentdo de eas no
es -como podra parecer en un prncpo por e extraordnaro
traba|o mnaturesco-, artstco, sno regoso. Lo que estas obras
expresan es regosdad, o que despertan es devocn, es
profundo respeto. As tambn e Proceso. Un hombre es
detendo una maana en su habtacn, desprevendo e nocente,
es sometdo a un snfn de fantstcas formadades, es
nterrogado, es ntmdado, es puesto en bertad, es ctado de
nuevo, una autordad nvsbe, terrbe parece estar detrs de este
proceso atormentador que comenza como una tontera y como un
|uego y que adqurendo poco a poco mportanca absorbe y ena
toda a vda. Porque no es esta o aquea cupa por a que
comparece e acusado ante e trbuna, es a cupa orgna,
neudbe de toda vda. La mayora de os acusados son
condenados tras un proceso ntermnabe, agunos pocos
afortunados fueron absuetos a parecer en tempos pasados, a
otros se es concede a menos a bertad condcona que puede
dar ugar en cuaquer momento a un nuevo |uco, a una nueva
detencn. En una paabra, este Proceso no es otra cosa que a
propa cupa de a vda, y os acusados son entre os dems
seres nofensvos, os abrumados y enos de presentmentos a os
que atenaza e ama a comprensn ncpente de a angusta de
toda vda. Pero pueden haar savacn a travs de a resgnacn,
de a sumsn devota a o nevtabe.
Esta fosofa de a vda se predca en e Proceso, pero no con
expcacones o aegoras burdas, sno so con os medos de a
teratura autntca. E ector es , atrado a a atmsfera de un
mundo rrea onrco envueto en hos enredados e ntuye sempre
e|anamente, sn despertar nunca por competo, que en a magen
de este fantstco mundo de sueo ve y vve a terra, e nferno y
e ceo.
(1925)
E Proceso: bro estremecedor que contene tambn aquea
pequea hstora novdabe conocda ba|o e ttuo de Ante a
ey. A eer E proceso podemos magnar perfectamente e
estado squco en e que Kafka tom a decsn de prvar a mundo
de toda su obra y de destrura. Rena aqu una atmsfera de
medo y soedad que no so resuta nsoportabe a burgus, sno
que tambn es dfcmente resprabe para e que sabe, y una
tendenca a fatasmo que mpde a ndvduo cuaquer acceso a
o dvno excepto e camno de a vaente captuacn ante o
nevtabe. No es raro que una persona tan ntegente, decada y
responsabe como Kafka egase a pensar en agunos momentos
que sus propas obras eran destructvas y nocvas. Pero estamos
muy agradecdos a que no se produ|ese su destrucccn y que esta
obra nca, terrbe, amonestadora y muy dgna de amarse de una
persona que sufra mortamente se haya conservado para
nosotros. Ouemando manuscrtos y extrpando sntomas no se
curan as enfermedades de una poca, con eo so se srve a os
subterfugos y a as represones y se mpde a maduracn y
aceptacn vaente de os probemas. Se sabe hace tempo que
Franz Kafka no fue so un autor de rara ntensdad vsonara,
sno tambn un ser padoso, un regoso, aunque de os
probemtcos que pertenecen a tpo Kerkegaard. Su fantasa es
una con|uracn ardente de a readad, una formuacn
apremante de a cuestn exstenca regosa.
(1933)
E probema orgna de Kafka, a desesperada soedad de
ndvduo en a vda, e confcto entre a aoranza profunda de un
sentdo de a vda y e carcter probemtco de cuaquer ntento
de dare un sentdo, es tratado en esta novea grandosa y
emoconante hasta a desesperacn; es una obra angustosa y
cas crue.
Pero en esta narracn oprmente y en e fondo desoadora vbran
en e detae tanta beeza, tanta decadeza maravosa, tanta
observacn admrabe, ate secretamente tanto amor y tanto arte
que a maga maa se converte en buena, a trageda consecuente
de absurdo est empapada de tanto presentmento de a graca
que no resuta basfema sno padosa.
(1935)
,merika"
(,m/rica")
La edcn competa de as obras de Kafka progresa y a parecer a
nfuenca de este escrtor muerto hace once aos, reducda hasta
ahora a un crcuo restrngdo, empeza a extenderse ms y ms.
De as tres noveas o fragmentos de novea de Kafka que tenen
todas e msmo tema esprtua, a soedad y a e|ana de Dos de
hombre actua, de estas tres noveas de a soedad y a bsqueda
de a savacn, Amerka es a ms aegre, amabe y concante.
Su hroe no es un hombre, sno cas un muchacho, y en esta
obra, que Kafka amaba especamente, todo tende a una
superacn de as dsonancas, a una acaracn y reconcacn.
Desde uego tambn en esta obra hay captuos y pgnas en os
que respramos una atmsfera de sueo profundamente opresva y
angustosa, tambn e hroe se encuentra aqu en medo de un
mundo pegroso, a menudo muy host, dfcmente comprensbe
y en e fondo nsensato. E prmer captuo (edtado ya en vda de
Kafka) en e que e muchacho de decss aos, que tene que
desembarcar en Nueva York y que espera con su maeta en a
cuberta e momento de ba|ar a terra, descubre de repente que
de| su paraguas en a cuberta nferor, confa a maeta a un
extrao para r rpdamente por e paraguas, se perde en e barco
ggantesco, rrumpe en ugares y vdas extraas y da por perdda
su maeta, todo esto recuerda as pesadas y escenas de Goem
de Meyrnk. Pero a |uventud y a nocenca, a bondad y amabdad
de muchacho amenazado que ha de abrrse paso soo en Amrca,
hacen que todo sea ms umnoso, agradabe y aegre que en
nnguna otra obra de Kafka.
(1935)
)as c!loss"
El castillo"
De as obras en prosa ms extensas de Kafka (as tres son
fragmentos; aunque dos, entre stas tambn E casto, estn
concudas) E casto ser seguramente a preferda de os
ectores. A contraro que e terrbe Proceso renan en esta
novea extraordnara, en este magnfco cuento, a pesar de toda a
angusta y probemtca, una atmsfera de caor y suave coordo,
ago de |uego y tambn ago de pedad; toda a obra vbra
suavemente en una tensn e ncertdumbre en as que e
desaento y a esperanza se suceden y compensan
maravosamente. Las obras de Kafka son paradgmtcas en sumo
grado, a veces son hasta ddctcas; en sus creacones ms
afortunadas a estructura crstana fota en una uz pctrca,
cambante, y a veces su engua|e muy puro, en genera fro y
severo, acanza tambn encanto y as es e Casto. Tambn
aqu se trata de gran probema de Kafka, de carcter ambguo de
nuestra exstenca y de mstero de sus orgenes y causas, de a
nasequbdad de Dos, de a fragdad de a dea que tenemos de
, de nuestros ntentos de encontraro o de de|arnos encontrar
por . Pero o que en E proceso era duro e mpacabe, aparece
en E casto ms g y aegre. Cuando una dcada posteror
contempe y estude a teratura de 1920, esa teratura
probemtca, exctada, exttca y frvoa de una generacn
profundamente conmoconada y herda, as obras de Kafka
pertenecern, |unto a m uces apagadas, a o poco que habr
sobrevvdo.
(1935)
A parecer hay en Aemana an agunas personas capaces de
hacer |ustca a una obra terara dsfrutando con ea. Puede que
so sea una eyenda pero yo me dr|o a esa comundad egendara
y e prometo que en E casto de Kafka encontrar una |oya
verdadera. S aqueos pocos ectores exsten reamente todava,
haarn en esta novea no so a maga pofactca de sueo, con
a verdadera gca de sueo, sno tambn una prosa aemana de
cardad y rgor ncos.
(1935)
)er $ungerkKnstler"
(El a?unador")
E Hungerknster es una de as obras ms bontas y
conmovedoras de Kafka, etrea como un sueo y exacta como
un ogartmo. Desde e Landarzt (Mdco rura) y
Strafkoone (Coona de castgo), aqueas narracones
magstraes que hace agunos aos nos amaron a atencn, e
Hungerknster es seguramente a obra ms autntca,
entraabe y vaporosa de este soador y regoso que a msmo
tempo fue un maestro y rey de a engua aemana.
(1925)
5or dem Leset("
(,nte la le?")
Kafka, este |udo de Praga, faecdo en 1924, ha rrtado y
fascnado seguramente a todo e que haya edo por prmera vez
ago de . A muchos desde uego negatvamente,
desconcertndoos y rependoos. A m me ha preocupado
profundamente una y otra vez desde que e por prmera vez
hace decocho aos una de sus hstoras mgcas. Kafka fue un
ector y hermano menor de Pasca y Kerkegaard y fue un profeta y
una vctma. Sobre este fantasoso |udo de Praga que escrb un
aemn e|empar, sobre este soador exacto hasta a pedantera
que fue mucho ms que so soador y profeta, se refexonar y
dscutr cuando se haya ovdado a mayora de as obras que hoy
aprecamos en a teratura aemana de nuestro tempo.
(1935)
BagebKc!er und 2rie-e"
()iarios ? cartas")
Aunque este voumen no ofrecese cas excusvamente textos
ndtos, sera un acontecmento teraro: cuando a morr Franz
Kafka tempranamente en e ao 1924 su amgo Max Brod se
dspuso a pubcar parcamente una parte de egado aqueo fue
una gran sensacn: hasta entonces Kafka haba sdo para os
pocos que o conocan un maestro menor, un vrtuoso de gran
taento y un poco extrao de a narracn corta, fantstca y
paradgmtca, un eststa extremadamente cudadoso, sut y un
esprtu contempatvo; pero entonces se pubcaron segudas as
grandes obras postumas, una novea concuda y dos noveas
fragmentaras, obras de una fuerza y una grandeza sotara, de
una ucha por os secretos de arte y os secretos de a vda, de os
que para muchos part una conmocn fructfera y una uz que no
vover a extngurse. Todas estas obras grandes y msterosas,
repetas de sufrmento de toda a humandad estaban destnadas
por su autor a a destruccn; prohb su pubcacn y s Max
Brod no hubese hecho por Kafka ms que tener e vaor de
pubcar e egado a pesar de esa prohbcn, merecera ya so
por eso e agradecmento de su generacn. Poco despus de a
pubcacn de as tres noveas nc una edcn competa de as
obras, y sta, prohbda en Aemana ega a su fn con e tomo
sexto ba|o as crcunstancas ms desfavorabes que puedan
magnarse.
Los daros darn que hacer durante mucho tempo a os bgrafos
e nterpretadores futuros. |unto con e breve epogo de Brod y os
datos bogrfcos que o acompaan, e prmer tomo ofrece a
ector atento cas os contornos defndos de una bografa, tanto
nterna como externa. Por todas partes e ector encuentra
testmonos autntcos. En e borrador de una carta a padre de
una amada dce por e|empo: M empeo me resuta nsoportabe
porque se opone a m nco deseo y m nca profesn que es a
teratura. Como no soy nada ms que teratura y no puedo n
quero ser otra cosa, m empeo nunca me absorber, pero s
me podr trastornar por competo. No estoy e|os de eo. Para a
scooga de autor y de a creacn en genera, agunos pasa|es de
os daros y de as cartas sern mportantes en e futuro, frases
como aquea sobre a ob|etvacn de door y a asombrosa
Skzze ener SebsThographe (Borrador de una autobografa)
o a que|a en una carta a Poak. A dce entre otras cosas: Por
certo hace tempo que no he escrto nada. Me sucede o sguente:
Dos no quere que escrba, pero yo, yo tengo que escrbr. Es un
eterno tra y afo|a, y fnamente Dos es e ms fuerte, y en todo
eo hay ms desdcha de a que puedas magnar. S, haba mucha
desdcha en aquea manera de escrbr fantstca, grandosa,
mortfcante, sucda: fue una dcha que conoc todos os
nfernos.
De as cartas drgdas a Max Brod quero ctar una frase, una
manfestacn apdara de a escrupuosdad terara de Kafka, de
su afn de perfeccn, de su eterno corregr, tachar, destrur y
vover a empezar. La frase que nngn autor podr eer sn
emocn, dce: De|ad que as cosas maas sean defntvamente
maas so se puede en e echo de muerte.
(1937)
>nterpretaciones de :a-ka
Entre as cartas que me escrben ms ectores, exste una
determnada categora que crece cada vez ms y que observo
como sntoma de a crecente nteectuazacn de a reacn
entre e ector y a obra. Estas cartas que proceden en genera de
ectores ms |venes muestran un esfuerzo apasonado por as
nterpretacones y expcacones, sus autores pantean cuestones
ntermnabes. Oueren saber por qu e autor ha eegdo aqu esta
magen, a aquea paabra, qu ha querdo y pretenddo con
su bro, cmo se e ha ocurrdo precsamente eegr este tema.
Oueren que es dga cu de ms bros me parece e me|or, cu
me resuta ms querdo, cu expresa con ms cardad ms deas e
ntencones, por qu me expres sobre certos fenmenos y
probemas de manera dstnta a os trenta aos que a os setenta,
qu reacn exste entre Deman y a scooga de |ung o de
Freud etc., etc. Agunas de estas preguntas proceden de
estudantes de Unversdad y parecen estar nfudas por os
profesores, pero a mayora parece nacer de una necesdad
autntca y propa, y todas |untas muestran ese cambo en a
reacn entre bro y ector que se mpone en todas partes y
tambn en a crtca pbca. Lo agradabe de eo es a
partcpacn de os ectores; ya no queren dsfrutar pasvamente,
no queren tragarse smpemente un bro y una obra de arte, o
queren conqustar y aproprseo anazndoo.
Pero e asunto tene tambn su aspecto negatvo: e decr
sabhondeces y e habar por habar sobre e arte y a teratura se
han convertdo en deporte y fn en s msmo, y ba|o as ansas de
domnaros a travs de anss crtco ha sufrdo mucho a
capacdad de entrega, de contempar y escuchar. S uno se
contenta con arrancar a un poema o una narracn su contendo
en deas, en tendencas, en eementos ddctcos o nstructvos, se
contenta uno con poco y e secreto de arte, o autntco y
esenca se escapa.
Hace poco un |oven coega o estudante, me escrb una carta
pdndome que e contestase una sere de preguntas sobre
Kafka. Ouera saber s yo consderaba e Casto de Kafka, su
Proceso, su Ley smboos regosos -s comparta a opnn de
Buber sobre a reacn de Kafka con su condcn |udas- s crea
en una afndad entre Kafka y Pau Kee y agunas cosas ms. M
respuesta fue esta:
Ouerdo Seor B.
Lamento tenere que decepconar por competo. Sus preguntas y
toda su manera de enfrentarse a a teratura no me sorprenden;
tene usted mes de coegas que pensan de manera parecda.
Pero sus preguntas, sn excepcn nsoubes, provenen de a
msma fuente de errores.
Los reatos de Kafka no son tratados sobre probemas regosos,
metafscos o moraes, sno obras teraras. E que es capaz de eer
reamente a un escrtor, es decr sn preguntas, sn esperar
resutados nteectuaes y moraes, sencamente dspuesto a
recbr o que da e escrtor, a ste esas obras e dan en su engua|e
todas as respuestas que pueda desear. Kafka no tene nada que
decrnos como teogo n como fsofo, sno ncamente como
escrtor. E no tene a cupa de que sus formdabes obras estn
hoy de moda y que sean edas por personas que no tenen taento
y que no estn dspuestas a recbr teratura.
Para m que pertenezco desde as prmeras obras de Kafka a sus
ectores, nnguna de sus preguntas sgnfca ago. Kafka no da
respuestas a sus preguntas. Nos da os sueos y as vsones de su
vda sotara y dfc, parboas de sus experencas, sus
dfcutades y aegras, y estos sueos y estas vsones
excusvamente, son o que tenemos que buscar en y recbr de
, no as nterpretacones que nterpretadores agudos dan de
estas obras. Este afn de nterpretar es un |uego de nteecto,
un |uego a veces muy bonto, bueno para personas ntegentes
pero a|enas a arte, que saben eer y escrbr bros sobre
escutura afrcana o msca dodecafnca, pero que nunca
encuentran e camno a nteror de una obra de arte, porque
estn ante a puerta probando cen aves y no se dan cuenta de
que a puerta est aberta.
Esta es ms o menos m reaccn a sus preguntas. Crea debere
una respuesta porque escrba usted en sero.
(1956)
;os/ Nrtega ? Lasset
1==*R1944
%a rebelin de las masas"
No todos os traba|os de este espao, muy dgno de ser edo, me
han cautvado, a veces asoma detrs de a vaenta y combatvdad
de autor ago as como burguesa y profesorasmo. Pero
recomendo encarecdamente este bro de a Reben de as
masas, porque es uno de esos bros en os que una poca ucha
por tomar concenca y trata de dbu|ar su propo rostro. Ortega y
Gasset ege para hacer vsbe a estructura esprtua de nuestro
tempo, e|empos popuares a menudo banaes, pero ha dbu|ado
hasta e fna agunos de eos, especamente a centfco medo
y a aque tpo, a que ama e seorto satsfecho, con una
cardad y expresvdad, necesaramente revusvos. En fn de
cuentas e bro es un avso de nteectua a os aptcos, de
arstcrata a os abanderados de os deaes coectvos, una
protesta de a personadad contra a masa, y en este su sentdo
ms mportante, so puedo apaudro y aegrarme de que estas
deas pensadas desde hace tempo por mes de personas, hayan
encontrado esta expresn concsa y experemos que tambn
popuar.
(1931)
Un poco demasado popuar -pues en e fondo es un bro para
pocos- y a veces un poco retrco, este bro exceente es, sn
embargo, obra de uno de os pocos hombres que tenen un
conocmento verdadero de a esenca de a hstora y con eo de a
stuacn de a humandad actua. Estoy de acuerdo sn reservas
con a descrpcn y e anss de hombre masa ta como os da
Ortega porque no se han expresado nunca de una manera tan
untara y cara. No menos de acuerdo, y actvamente de acuerdo,
estoy con su dea de Estado, y con eo con su dea de que a
nca posbdad de Europa para e futuro es convertrse en un
Estado europeo. Nos ofrece adems una sere de e|empos de a.
Hstora caramente formuados y vstos con orgnadad y en
partcuar aguna buena frase acertada y dvertda, como aquea
sobre os hstoradores: De pasado se ve aproxmadamente tanto
como se ntuye de futuro. En con|unto: una obra exhortadora,
vountarosa, que hace tomar concenca, de mportanca europea.
La mayora de a |uventud aemana, en ugar de dscutr sobre os
probemas de da de su generacn deberan eer estos bros, no
con a vountad de habar uego sobre eos con atsonanca e
nsoenca, sno para aprender.
(1932)
;oac!im Ringelnat(
1==*R19*#
Los aos pasan deprsa, ahora e |oven y aegre Rngenatz ha
cumpdo ya cncuenta aos, hay que fectaro y nos ofrece,
generoso y dspuesto, esta pequea antooga de sus poemas, un
brto de boso, smptco y econmco. Nosotros o aceptamos
de buen grado pues este obo marno y vagabundo nos ha
aegrado ms de una vez, es un hermano menor de Knup, y
aunque sea ms moderno, ms astuto e nsoente, es verdad que
no puede contestar de otra manera a este mundo que o rodea.
Va por e mundo resueto y conmovedor, ntrpdo, con su camsa
azu aberta, geramente obnubado, con e pesado camnar de
marnero, con chstes en os abos y voentas emocones en e
corazn; y con e tempo esta mscara ngenua se ha convertdo
en un mstero, detrs de ea parecen suceder a menudo cosas
competamente dstntas a ese ngeno avezado y ese
sentmentasmo borracho y marnero. Detrs de esa conocda
mscara de nmero popuar de cabaret, parece haberse
acumuado mucha experenca, refexn, sufrmento, mucha
sabdura de bufn y resgnacn, superordad y humor sabo, ms
de o que ea puede decr. Rngenatz sgue e camno obgado,
estabecdo, de actor secundaro, no puede voverse atrs,
tampoco puede r ms a, e pape secundaro es frreo,
nquebrantabe, hay que segur en , hay que nterpretaro,
evaro, de|arse acosar por , hay que escupr quzs con an ms
descaro, hay que rebearse an un poco ms rudamente, pero
mentras e actor pequeo se endurece y seca en , para e
artsta autntco se converte en destno y fatadad. Esto es o
que sucede con Rngenatz. Sn duda a mscara de marno
borracho y e nterpretar papees secundaros e han cerrado
agunos camnos bontos, no han de|ado forecer agunas fores
rcas, dgnas de ser amadas. En cambo, este destno e ha hecho
sabo y as rompe una y otra vez a mscara rgda, por un
momento vvo, paptante, nos ega a corazn con una sonrsa de
payaso, mezca nuestra rsa con espanto, y por eso e somos eaes,
tambn cuando nos da stma, tambn cuando nosotros msmos
nos damos stma por rer sus gracas. Leemos su nuevo brto,
eemos con ms afecto y ms seredad que os que sueen
dedcarse a poemas humorstcos, nos detenemos un poco ms en
os versos seros, por e|empo en Led um Pasen (Pena por
Pasen). Es certo que en Echendorff un poema parecdo sonara
de otra manera, mucho ms bea y termnara por e|empo as:
Y me estremezco en e fondo de corazn. Pero tambn aqu
notamos e estremecmento. Benvendo Rngenatz!
(1933)
Su persona|e teatra, e marnero, fue una buena encarnacn
de su carcter: fuerte, mpusvo, como un chco a pesar de sus
canas, un marnero borracho en terra, rudo hasta a sava|ada y
sn embargo bando, ncuso muy sentmenta, un camarada y
compaero bueno y honesto; as queda dbu|ado su carcter. Este
dbu|o smpfcado no abarca a gran rqueza de sus ocurrencas,
extravagancas y |uegos, a agdad y e rgor de su arte, porque
no fue so e geno borracho, tambn fue un artsta consderabe
que saba |ugar creatvamente con e engua|e, a rma, a meoda,
en medo de un mundo de ambcosos de dnero y honores
obsesonados con a efcaca, fue un no y un sabo con su aegra
por e |uego de sus pompas de |abn.
(1935)
...Las asocacones que despertaron en m e nombre de Rngenatz
y a pgna con su bea escrtura, extraamente precsa fueron
ms fuertes que a ustracn de Daumer
23
. Era a fgura fantstca
de humorsta y |ugar que me haba encontrado agunas veces con
compaersmo smptco, y detrs de ea a atmsfera de aque
Munch de a preguerra en e que pas temporadas en ms aos de
|uventud como coaborador de Smpzssmus y cofundador de
Marz. No conoc entonces a Rngenatz, pero s su mundo y su
cma, un mundo dvertdo aparentemente despreocupado de un
carnava eterno, que en a poca anteror a 1914 y anteror a
23
Hesse haba recbdo como obsequo una edcn de Don Ou|ote de
Cervantes que haba pertenecdo a |oachm Rngenatz. En as tmas
pgnas encontr un poema ndto de a mano de Rngenatz.
Hter no so era bonto y agradabe, sno durante poco tempo
encantador y fascnante. Ms tarde, sn embargo, cuando conoc
personamente a cabaretsta y humorsta de varet Rngenatz,
este encanto ya estaba roto haca tempo. Tanto ms fc me fue
comprender que este humorsta sa|n con tra|e de marnero tena
poco en comn con aque Munch epcreo de a preguerra. Ms
ben era una espece de Don Ou|ote, un soador arstcrata con
un corazn de poeta y un pequeo p|aro en su cabeza de
cabaero, un hombre con deaes de muchacho, un rapsoda
humorstco que quera dvertr a un pbco sacado y vdo de
dversn pero tambn hacere tragar pdoras amargas. En a vda
cotdana nunca o v sobro, sempre estaba en un estado de sem-
borrachera, una borrachera ms trste y terca que aegre, mrando
un poco f|amente, como un funmbuo sobre a cuerda que
camna sero en su tra|e de coores por encma de a muttud
fascnada, soo y en pegro.
(1956)
Hace cas dos aos que mur, poco antes habamos organzado
entre os amgos una coecta para que se tratara en Suza, pues
haca poco sabamos que padeca una grave tubercuoss. La
coecta se ev a cabo, pero Rngenatz prefr no hacer uso de
ea, pues estaba muy db y haba perddo e apetto y mur en
novembre de 1934. En e presente bro
24
se pueden eer os
tmos apuntes de daro de su tma enfermedad. Adems e
voumen contene un nmero de poemas postumos, e fragmento
de una novea comenzada, y -una aegra para sus amgos-
vente reproduccones de sus cuadros en os que e reasmo y e
romantcsmo se superponen y mezcan como en sus escrtos.
Rngenatz se retr de a escena antes de agotar su nmero.
Porque fue un nmero, un humorsta excntrco y no sempre
escap a pegro de quedarse en papees secundaros. Pero a
travs de todos os argos aos de su arte pegrosamente
especazado, no so tuvo una y otra vez momentos buenos y
gestos cautvadores, sno tambn ocurrencas verdaderamente
vvas y sempre perf y potenc su forma rco-humorstca.
En su poca no fataron humorstas y excntrcos pero os otros
vneron y se fueron sn de|ar huea. E nterpret aque pape de
24
|. Rngenatz Nachass (Obras postumas) Rowoht 1935.
marnero no soo en e cabaret sno en toda su obra, aque r y
venr mas o menos ebro entre e romantcsmo sentmenta y a
concenca sobra, entre un esprtu soador y a astuca, a
regosdad y a basfema y an en este bro postumo que
recomendamos a sus amgos, resuena e tono famar de
marnero.
(1935)

Heisse 2latter
Tras una nterrupcn de varos meses as Wesse Batter de
Lepzg han ncado, a pesar de a guerra, su segundo ao, y e eco
de a poca sangrenta suena en esta pgnas de a ms nueva
|uventud terara de Aemana, tan sero y con tanta esperanza y
nobe vountad que hacemos ben en prestar atencn a su voz.
Puede que hoy haben os caones, maana o pasado maana e
esprtu de os puebos tendr que vover a habar de cosas ms
decadas y compcadas, y egr e sueo de a |uventud, de a
confanza y a esperanza, tambn a donde todava este sueo
fermente y sea terra vrgen ncerta.
Las Wesse Batter, revsta mensua de a |uventud terara
aemana (e pasado verano fue comentada en varas ocasones.
Oueremos nsstr de nuevo en a obra de teatro de C. Sternhem:
1913 de nmero de febrero), nauguran en medo de a
Aemana begerante su segundo ao con una decaracn a os
ectores que contene as sguentes paabras: La comundad
europea parece hoy competamente destruda. No debera ser e
deber de todos os que no evan armas vvr hoy con concenca
como ser a obgacn de cada aemn despus de a guerra?.
Y en e nmero de febrero as Wesse Batter pubcan sn
omsones aque ensayo memorabe de un ofca austraco, aque
ensayo hermoso y vaente que en su anonmato parece ser a voz
de todo un grupo de hombres de buena fe y que contrasta tan
nobemente con o que escrben tanto en Aemana como en
todos os estados begerantes a prensa y os teratos. Dce
textuamente: Esa otra guerra ncruenta (de a puma y a tnta) a
hacen personas que superon poner sangre y benes a buen
recaudo, que conocen e estrpto de os caones so por as
rmas de os patrotas que escrben versos y cuyo trbuto a esta
guerra ha sdo nuo. Y ms adeante: Esta guerra perodstca
carece de todo vaor. S os perodstas pensan que degradando a
os enemgos nos nfunden vaor y confanza hay que decres que
prefermos tomar nuestro entusasmo de otras fuentes.
Renuncamos aegremente a estos estmuos, pues hasta ahora e
menospreco de enemgo so ha causado daos y nunca
provechos.
En medo de a oeada de odo que se evanta ahora a daro entre
os puebos begerantes, sta es una voz de a razn y
honestdad pura y buena, y es sgnfcatvo que os escrtores
|venes, e futuro teraro de Aemana, queran poner a acance
y dfundr estas paabras. Oue eos vven a guerra seramente y
que no queren dsover a vda paptante en teratura, o
demuestran otras de sus manfestacones y an con ms cardad
os nombres de os que pertenecan a este crcuo de os |venes
y que ya han cado en a guerra. Entre eos merece especa
atencn desde nuestro punto de vsta e asacano Ernst Stader,
autor de bro de poemas Der Aufbruch (La partda). Stader
cay como ofca aemn de a reserva; pero era ector de a
unversdad bre de Bruseas, amgo y traductor de poetas
franceses, mantena estrechas reacones con Ingaterra, y s no
se hubese nterpuesto a guerra, se hubese do en septembre
a Canad como profesor de germanstca. Tena trenta aos.
Oue no se dga ahora que es una exstenca excepcona,
destnada por nacmento, orgen, reacones especaes, facutades
y destno a un nternaconasmo nteectua. No careca de nacn,
s no no hubese sdo ofca de a reserva aemn, n hubese cado
en e frente. Sera una equvocacn consderar este europesmo
de un aemn a que corresponde en Franca un esprtu como
Roman Roand, como una casuadad asada. Es mucho ms, es
una for temprana, an asada de un esprtu europeo, de un
deseo de amstad entre e esprtu germano-gtco y e esprtu
romnco-csco. Es un fruto de msmo esprtu por e que desde
hace dos y ms dcadas muchos de os |venes de ms taento y
ms rgor, han buscado en Aemana y Franca una armona
amstosa, corda y fecunda de ambos puebos. Poco mporta s se
trata so de teratura y arte, o tambn de tendencas
potcas, y que o potco no fataba puede verse por a reazacn
de as dos conferencas nterparamentaras de Berna y Basea.
Lo que escrben os autores de as Wesse Btter no ha egado
todava hasta e pbco. Sn embargo, tenen poder y actan
ba|o a superfce, como por e|empo actan y e|ercen nfuenca en
as artes pstcas os tremendos esfuerzos de as tendencas ms
|venes, mentras que e burgus con ms o menos ma humor se
re de eos o es nsuta, y se sente muy por encma de sus
ocuras. Ya por a manera como se mantenen ahora en e tempo
de guerra ae|ados de un patrotsmo verba barato y presenten
as tareas de futuro, ya de eso se puede deducr que en estos
escrtores an desconocdos exste y vve ago de me|or esprtu
aemn y no podemos ms que desear que tambn en Franca y
Rusa exsta mucha |uventud de esta case. No creemos que sea
bueno y fructfero dear ya ahora programas de futuro para a vda
de os puebos, pero s creemos y sabemos con segurdad que una
nueva reacn dgna y fructfera de as nacones agtadas so
puede surgr de una vountad postva y sera de os nteectuaes,
vountad que ya tene que estar hoy atente. A os e|rctos que
estn ahora en e campo de bataa podrn mportares un bedo
a teratura y as poesas y as deas humanstas: estn en su
derecho. Nosotros en casa no tenemos este derecho, como
tampoco tenemos e derecho a una actvdad de odo que segn e
derecho de os puebos so corresponde a os que evan unforme.
Ser un canaa e que no se decare ahora partdaro de su patra,
pero que uno pueda amar su patra de todo corazn sn renuncar
a a dea de una coaboracn eterna de a razn y a vountad
cutura humanas en todos os puebos es ago que debera
sobreentenderse. Nade cree en a duracn eterna de as aanzas
potcas: cmo ba a creer aguen en a duracn eterna de odo
nacona!
Ouen quera conocer as deas de a |uventud aemana ms
vaosa no puede pasar de argo ante su teratura. Por eso remto a
as Wesse Btter. Yo he subrayado aqu, por razones
mportantes, o actua. Sn embargo, no hay que pensar que esto
es o prncpa, y que esta |uventud pretende un |uego estetzante
con grandes deas. Es caracterstco que precsamente e rgano
de a |uventud terara ms fresca, ms mpetuosa, de|e or as
voces de a moderacn y de a prevsn de futuro. Estos |venes
escrtores se |ustfcan as mucho antes de que sus poemas
acancen a pena madurez y haen e camno de puebo. Oue una
pubcacn mensua tan seramente terara, absoutamente
mpopuar pueda con sus aspracones puramente esprtuaes
reemprender ahora su camno en medo de a guerra es ya un
hecho que desperta confanza.
Esta confanza se ver puesta a prueba en agunos ectores por
as obras que contenen as Wesse Btter. Agunos no as
entendern, agunos as encontrarn artfcosas y descaradas, y
hasta certo punto tendrn una pzca de razn. Aqu se manfesta
a |uventud y a ea no e preocupan os buenos modaes, sno a
expresn de su mpuso vta, a veces tambn e a|uste de cuentas
con a tradcn paterna y, como en todas partes, os mtadores
corren |unto a os autntcos. Entre os autntcos, sn embargo, a
os que pertenec Stader, a os que pertenecen Werfe,
Sternhem, Schckee, Ehrensten y otros, se encontrarn, cuando
se supere e prmer ttubeo, ante muchas tradcones formaes
rotas, sondos de ama, poemas y ensayos enos de seredad y
energa cuyas formas y camnos momentneos no es precso
aprobar sempre para poder amar y respetar a vda de a
generacn ascendente que os anma.
(1915)
MaD 2rod
1==#R19G=
)as grosse Hagnis"
(El gran riesgo")
Nosotros os escrtores hemos pasado grandes dfcutades
durante esta guerra. Los que puderon refugarse en a borrachera
coectva sgueron ese camno y con eo se sentencaron.
Propagaron a borrachera, sembraron e odo, doatraron e poder.
Nosotros no encontramos, aparte de convusones mpotentes de
rebeda, otro camno que e que conduce a nuestro propo
nteror. Nosotros tratamos de construr desde e esprtu un mundo
nuevo, desde nosotros msmos, desde nuestros sueos, desde
nuestra fe que a pesar de todo estaba an vva. Muchas obras que
an se encuentran ocutas se habrn creado as.
Una de eas, que despus de a guerra y a censura ha
encontrado e camno haca a uz, es e nuevo bro de Max Brod.
Una novea fantstca, pero no de as que construyen o fantstco
con tcnca experta, framente, desde fuera, sno una descrpcn
de experencas nterores, una secuenca de mgenes de os
aberntos de nconscente, guada por e amor; por o dems,
voenta y estrdente, un verdadero daro de sueo. Lo que nos
dan estos bros no es o que recama hoy todo e mundo. E
mundo recama cardad, nuevas pautas, nuevas eyes, nuevas
aternatvas de comundad y de vda para a perturbada
humandad. Pero as nuevas uces y eyes sern sombras, como o
fueron as antguas de poder y de a guerra, s so surgen de a
tcnca y a necesdad externa. Tenen que nacer de
autoconocmento. Y so e camno haca e propo corazn nos
eva a cada uno de nosotros a autoconocmento. E caos de
nuestros sentmentos, despus de hundmento de os deaes
antguos es una stuacn con a que tenemos que contar, que
tenemos que conocer, cuya msera y orgen tenemos que
comprender. Para eso os escrtores sguen sendo nuestros guas.
La obra desesperada de Max Brod muestra, como un e|empo
entre muchos, e estado actua de nteectua, su anheo ardente,
su amarga desusn, su mpotenca angustosa. Todos tenemos
sueos parecdos a os suyos. Todos buscamos camnos parecdos
para avanzar. Por eso damos a benvenda a su bro. No es una
gran obra de arte. No es una gua haca nuevas stuacones caras.
Pero ate en un corazn, un gran amor desesperado.
(1919)
Fran( :a-ka6 eine 2iograp!ie"
(Fran( :a-ka6 una biogra-a")
E escrtor Franz Kafka, uno de os fenmenos ms sorprendentes
de su poca como hombre, poeta y regoso, tuvo un destno
snguar: so una parte muy pequea de sus escrtos eg a a
uz pbca en su vda; a mayor parte de su obra, entre ea sus
tres noveas, qued a su muerte como manuscrto, y con a orden
expresa a abacea de destrur estos manuscrtos. Este abacea es
Max Brod, uno de os amgos ms ve|os y fees de escrtor, y
asum a responsabdad de no e|ecutar a orden de muerto y
entreg a pbco a obra de Kafka prmero en vomenes suetos,
uego en os ses bontos tomos de a edcn competa. Lo hzo
despus de seras uchas con su concenca, y nosotros tenemos
motvos de sobra de estare agradecdos por su accn. Desde
entonces se ha escrto mucho sobre Kafka, su obra ha encontrado
nterpretacones mtpes, en parte contradctoras, especamente
en e aspecto regoso. E efecto de sus escrtos ncomparabes
durar argo tempo, an est en sus prncpos.
E prmer paso de una bografa, a margen de agunas pequeas
pubcacones en revstas etc., se hzo en e sexto tomo de sus
obras competas que, pubcado por Brod, contene mucho
matera bogrfco. Y ahora se pubca a prmera bografa
verdadera de escrtor, una obra de a amstad y a admracn, un
bro que permte correccones y ampacones, pero que as
como se nos presenta ahora sgnfca ago nco y precoso, ya so
porque provene de me|or amgo de Kafka, porque nos trae e
recuerdo drecto de a presenca y de a manera de escrtor, e
sondo de su voz, a respracn de su personadad. An se
escrbrn agunas bografas de Kafka, pero todas tendrn que
nsprarse en este bro de Max Brod y sus anexos (agunas fotos,
as como notas de Kafka y necrogcas de amgos).
En este bro rena un esprtu smptco, amabe, un esprtu
nsprado por e msmo Kafka, un sentdo amoroso por o vvo y
nco. Max Brod da tambn una nterpretacn de fenmeno
Kafka, pero o hace con cudado, sn nnguna voenca, y frente a
as nterpretacones anterores de Kafka, a as que sn duda
segurn an muchas, Brod subraya con nsstenca afectuosa
sempre o postvo, o vta y optmsta en e arte y a vda de su
amgo. Con eo no so honra e recuerdo de amgo desaparecdo,
sno que tambn tene ob|etvamente razn. Es fc construr a
partr de os escrtos de Kafka a un ser absoutamente pesmsta,
demonaco, obseso y sn duda Kafka fue un hombre que sufr y
dud en sumo grado, un hermano de |ob, pero o asombroso y
cautvador de sus obras no es que sufrese y dudase tanto y tan
profundamente, que captara a ambgedad de hombre y a
ambgedad de ben tan radcamente, o extraordnaro es que o
hzo totamente como escrtor, que en todo e dema y a trsteza
fue sempre un escrtor, un amante y exatador de a vda, un
devoto, un amgo de a beeza y un maestro de as mgenes.
Brod ha captado precsamente este aspecto maravosamente y ha
aaddo a o que nosotros ectores de Kafka ya sabemos sobre su
humor, su vocacn por e arte puro, por e |uego encantador, una
cantdad de pequeos rasgos novdabes, cautvadores,
fascnantes de a vda prvada de Kafka.
A todo o que ha hecho Max Brod por su gran amgo y su obra, se
aade esta bografa como un vaoso regao.
(1937)
Nskar %oerke
1==#R19#1
Prin( und Biger"
(Prncipe ? tigre")
Cuando de ceo cuberto cae un rayo de so en una cae|uea
oscura, da gua donde cae: en e casco de botea en e sueo, en
e carte desgarrado de a pared, o en os cabeos rubos de un
no: trae uz, trae un efecto mgco, transforma y transfgura. As
es a mrada de poeta Loerke sobre a vda cotdana de personas
pobres que vven una vda dfc: se umnan, respran uz, exhaan
ama, en cuanto a mrada de poeta cae sobre eas. Pues esta
mrada es amor. Y e poeta sonre satsfecho pues no desea otra
cosa que este hechzo efmero de ama. No desea otra cosa que,
como dce msmo, recoger caracoas aqu y a, y or en eas e
rudo de mar.
(1920)
BagebKc!er 19&*R19*9"
()iarios 19&*R19*9")
Este bonto y espnddo tomo, qunta pubcacn de a
Deutsche Akademe fr Sprache und Dchtung (Academa
aemana de a engua y a teratura) edtado por a entdad que
representa e conocmento y a concenca teraros de Aemana
occdenta es, sn duda, un ntento de reparar una gran n|ustca y
desgraca. Pues para Aemana, exceptuando a un pequeo crcuo
de coegas y erudtos, Oskar Loerke no so es un autor
momentneamente ovdado, sno un autor que en su vda -vv y
escrb en e centro de mundo teraro aemn- tampoco
encontr reconocmento y xto. Se puede decr sn exagerar que
e puebo de os escrtores y pensadores ha de|ado una vez ms
vvr, escrbr y morr desconocdo y desaprovechado a un taento y
un carcter de mxmo rango.
Oskar Loerke nac en 1884 y mur en 1941 e nfuy sobre a
teratura aemana de su poca, que so e conced una
mportanca margna, de ma|era ntensa y fructfera, como poeta,
crtco, ector y coedtor, esprtu de a edtora bernesa S. Fscher.
Como fuerza rca creatva ms fuerte |unto a Trak y Benn, fue
durante aos un rey secreto de a poesa moderna vanguardsta,
un nnovador cen veces mtado, modeo y padre de os me|ores
de su generacn y de a sguente. Sn embargo, e fue negado e
xto pbco, haba egado demasado pronto para ser entenddo
ms a de pequeo crcuo de una /lite1 De su gran obra rca en
sete tomos, se puede decr que hoy es an un tesoro por
descubrr. De estos sete tomos de os que part en secreto un
efecto tan grande, no exste hoy nnguno. So una seeccn muy
breve en un tomo degado, recopada por H. Kasack ha sdo
pubcada recentemente por S. Fscher y consttuye uno de os
bros aemanes ms mportantes de pasado ao.
Aparte de sus poemas y de agunas narracones Loerke escrb
sobre todo ensayos crtcos y especuatvos; ctemos |unto a su
bro sobre Bruckner e maravoso bro Hausfreunde (Amgos
de a casa), una coeccn de sembanzas, entre eas as de
Stfter, |ean Pau y Rckert que me resutan especamente
querdas. Tampoco este bro exste ya, y parece ovdado. Uno se
asombra y avergenza.
Oskar Loerke encontr como autor y poeta e amor y a
admracn de os me|ores de sus coegas, pero nunca acanz
xtos n edcones. En ugar de escrbr con tranqudad sus nobes
bros y vvr de eos, srv durante toda su vda como ector,
conse|ero, crtco y precursor a otros autores, que raras veces
estaban a su atura. Fue ector de a poderosa edtora S. Fscher
que tuvo a asombrosa suerte de tener como coaboradores, en
Mortz Henemann y Loerke, a os dos observadores, asesores y
promotores ms atentos, sensbes y concenzudos de a teratura
aemana.
Con todo o vaosa y benefcosa que fue esta actvdad crtca de
tantos aos, a pesar de que e proporcon tantos y tan vaosos
amgos, para un esprtu no so crtco, sno sobre todo creatvo,
fue una carga tremenda, ncuso un martro. En sus notas de daro
o expresa una y otra vez, ya como suspro mahumorado, ya como
que|a conmovedora. Por e|empo: E tone de as Danades de a
ectura es desesperante. Sempre egan manuscrtos nuevos. No se
puede dar abasto. Das, noches, todo e traba|o propo es
devorado. (30 de novembre de 1931.)
A travs de nnumerabes anotacones de sus daros puramente
prvados, escrtos sn nnguna ntencn de pubcacn, egan
hasta e ector de manera conmovedora y angustosa a msera y a
trageda caada de esta vda. Fue una vda dfc, dura y a menudo
desesperada, a que tuvo que sufrr este nobe escrtor entre as
exgencas de su taento creatvo, as pesadas cargas y
responsabdades de su ofco y os sufrmentos de una
enfermedad de corazn.
Este bro conmovedor nos cuenta cmo sa aroso de esta ucha.
A menudo e sufrmento, a renunca, a decepcn parecen
predomnar sobre todo o dems, pero una y otra vez este hombre
pacente, resgnado en su dfc camno aparece aberto y
agradecdo a as amadas de a beeza de esprtu, de a msca,
de a naturaeza, de amor y hasta e fna su sentmento y su
pensamento permanecen fees a s msmos, vaentes e
ncorruptbes.
Hermann Kasack, amgo, dscpuo y coaborador de Loerke, e ha
ergdo con este bro (en e que se pueden encontrar cas todos
os nombres famosos de a teratura y de arte aemanes de su
tempo) un monumento. |unto con a ctada seeccn de os
poemas de Loerke consttuye e egado de un gran corazn y un
gran esprtu, a que su poca no hzo |ustca. Pero a cosa no
debera quedar ah. Deberan segur por o menos otro voumen
de poemas y un voumen con ensayos escogdos.
(1956)
Romano Luardini
1==4R19G=
)er Mensc! und der Llaube"
(El !ombre ? la -e")
S contempamos os ntentos de nuestro tempo de refexonar,
de|ando a un ado as desdchadas especazacones y os partdos,
sobre os fundamentos de a humandad, a fe, e esprtu y a
mora, vemos que os ogros notabes y fundamentaes no parten
de os mtadores, n de os neutros, no de os predcadores
egtmados y responsabes de una humandad unversa e deasta,
sno por e contraro de os representantes de a ms antgua
tradcn. Exsten agunos pocos esprtus en a Europa de hoy cuya
tarea no es dsover os vaores tradconaes de a regn hstrca
en bontos artcuos de foetn, sno restabeceros precsamente
en sus rasgos caracterstcos, no para separarse humanamente y
para procamar un crstansmo so para catcos o para
protestantes etc., sno para revear y recordar a a humandad de
manera nueva y responsabe, a travs de a exposcn rgurosa, os
rasgos ms profundos y esencaes de cada fe. Hoy qusera audr
en este contexto, a bro de un catco destacado, Romano
Guardn: Der Mensch und der Gaube. Este bro mportante y
profundo se subttua Notas sobre a exstenca regosa en as
grandes noveas de Dostoevsk. Opno que es e nco de os
muchos bros sobre Dostoevsk que brota de fondo de estas
obras prodgosas e nquetantes, y que capta e secreto profundo
de su esenca. Est escrto desde a pena responsabdad de
catco y, sn embargo, hace |ustca con admracn y amor a
aspecto ruso e ncuso astco de autor; o ms vvo en este bro
emoconantemente vvo es a ucha entre as formuacones caras
y exactas de a fe catca, y e respeto a mstero y su gran escrtor.
E mundo agtado y peno de profeta no es aprsonado
voentamente en as categoras de engua|e conceptua romano,
sno que es umnado e nterpretado desde eas.
(1933)
+!ristlic!es 2eAusstsein1
5ersuc!e Kber Pascal"
(+onciencia cristiana1 Ensa?os sobre Pascal")
Entre os autores catcos que anazan os candentes probemas
regosos y que tratan de umnaros en e sentdo de a Igesa,
quz sea Romano Guardn e que ms me gusta. Los ectores
recuerdan su bro sobre Dostoevsk (Der Mensch und der
Gaube); ahora se ha pubcado uno nuevo: Chrstches
Bewusstsen. Versuche ber Pasca. Un bro cuya esprtuadad
no so busca a netet de a que haba Pasca, sno que a
posee, un bro de gran mpeza y tacto. Lo que me gusta de
Guardn sobre todo es a manera eegante con que une su nters
por os probemas actuaes y protestantes, ncuso una certa
debdad por estos probemas, con a acttud frme de que est
comprometdo con a Igesa. Tende menos que nngn otro de os
autores afnes a a arroganca esprtua. Y me gusta
especamente en que por e|empo sea capaz de entender, e
ncuso de sentr a desesperacn de a actua teooga dactca,
sn renuncar por eo a su fe en e hombre, esa fe antgua,
autntcamente catca en e hombre que dce que ste no so
es pecador y mao, sno tambn cratura de Dos y desde su
orgen orentada haca . Sabemos de sobra de qu madades es
capaz e hombre y cunta razn habra para desesperar de ; se
puede expermentar esta desesperacn sn abandonar e mbto
de o terrena. Pero hacer de esta desesperacn e centro y a
condto sne qua non de toda a exstenca crstana, es ago que a
m como protestante tambn me repugna profundamente, y s no
me confrmase en eo cada encuentro con a bondad humana (no
crstana sno natura), o hara cada comps de una msca de
Bach o Hnde. Pero ese es otro tema. E bro de Guardn trata
de uno de os fenmenos ms emoconantes: e ntento de
conqustar e conocmento de Dos, de evar a cabo a entrega a
Dos por e camno de conocmento puro. Para asgnar a Pasca su
ugar en a hstora de estos ntentos cta dos ntentos parecdos
de otros sgos: a prueba ontogca de Ansemo, y a parado|a
absouta de Kerkegaard, e punto de partda de a teooga
dactca. Me gustara reproducr aqu en su totadad e captuo
en e que se comparan estos dos ntentos apasonados. E que
consdere mportantes estos probemas, no debe perderse e bro
de Guardn.
(1935)
)1 $1 %aArence
1==*R19*&
Tres bros me recordaron tmamente a Lawrence, e escrtor
decado y fogoso que se vo en un confcto tan grave con su
Ingaterra y su tempo, y que unas cuantas veces do forma a
este confcto morta en obras teraras maravosas, y que otras
veces o document en voentas datrbas. Entre as obras
teraras (de as que prefero sobre todo The ranbow |E arco
rs| y St. Mawr) este fuerte esprtu haba a os hombres de
todas as cuturas, sus escrtos pomcos son ms mtados,
muestran e aspecto persona, ngs y bogrfco de gran confcto
de Lawrence. A estos pertenece e muy extrao bro
Apocaypse que acusa a os sectaros ngeses y a su bro
favorto, La reveacn de San |uan. Con pasn y agudeza, con
a razn de que se sente mortamente agreddo y ofenddo, pero
tambn con a mtacn de a pasn, desmtfca este bro con e
que os beatos satsfacen sus afanes de poder. Tampoco yo he
amado nunca a Reveacn de San |uan y puedo prescndr
fcmente de ea para sempre, pero aunque conozco muy ben e
confcto con os orgenes petstas, nunca me he debatdo tan
apasonadamente con ea, y no creo que |uegue entre nosotros
un pape tan mportante como entre os seudocrstanos de
Lawrence. Pero aun as, nos conmueve su ucha, a ucha de a
naturaeza y de ama contra a mecnca y as etras, es un bro
pomco sumamente sub|etvo, pero maravosamente ardente y
sncero, a tma defensa de un morbundo frente a un mundo en
e que tena que asfxarse.
The pumed serpent (La serpente empumada), a novea
mexcana de Lawrence, no me ha dcho mucho, pertenece a os
bros de este vountaroso autor que se me han cerrado hasta
ahora, me resuta artfcoso y construdo.
En cambo acabo de conocer (en a nueva edcn reducda y
castrada) Lady Chatterey's Lover (E amante de Lady
Chatterey). Hasta ahora e bro estaba prohbdo y proscrto por
sus detaes ertcos, so exsta una edcn prvada para
profesores y coecconstas de teratura ertca. No conozco a
edcn competa, y no s cunto se ha perddo, n en qu meda
es de amentar. Pero ncuso cortado Lady Chatterey es uno de
os bros grandes, ogrados y encantadores de Lawrence, rrada
graca y pasn naturaes y esprtu de ucha contra os enemgos,
contra o mezquno, e dnero, e mundo de o muerto, abstracto,
exange. Ahora que esta asombrosa hstora de amor pertenece
por fn a a opnn pbca, proporconar sn duda, tambn en
Aemana a este poeta Lawrence tan vountaroso como dgno de
ser amado, una gran cantdad de ectores nuevos. La traduccn de
Hertschka es exceente; so os pasa|es argos en daecto,
probabemente ya fastdosos en e orgna, resutan cansados. E
escrtor defende e amor, a ternura, a sensuadad, defende a
naturaeza y a sangre contra todo o que sgnfca ortodoxa,
organzacn, ndustra, teora, mora abstracta. Su novea es a
hstora de cmo una mu|er ngesa cuta de case ata se bera de
a parss producda por a mo|gatera y e nteectuasmo cnco,
es un canto a amor. La voz de poeta faecdo suena en nosotros
trste, y en e fondo consoadora y reconfortante; nosotros no a
ovdaremos.
(1933)
Entre Hamsun y Lawrence hay tanta afndad como dferenca. E
pagansmo ngenuo de Hamsun es nferor en esprtuadad -pero
no en vtadad- a pagansmo dferencado, fundamentado
nteectuamente, a ratos ago neurtco de Lawrence, y as a
afrmacn de Hamsun no se converte cas nunca en pomca,
mentras que Lawrence va sempre armado hasta os dentes. E
camno de Hamsun conduce con agunas rupturas con cardad y
naturadad crecentes a a pca pura, mentras que as noveas
cortas de Lawrence se converten a menudo cas en ensayos: su
pagansmo no tene a nocenca de Hamsun. Esto no quta que
Lawrence nos guste, no tanto por su probemtca pomca, sno
sobre todo como escrtor, como creador de persona|es y
stuacones. The vrgn and thegpsy (La vrgen y e gtano)
contene agunas fguras y parboas de escrtor faecdo, por
e|empo en a narracn The captan's Do (E mueco de
captn) por as que o amamos y admramos de nuevo. Cuando
este autor de nstntos de cazador y |nete no est dsparando
contra curas u ocupado con uno de sus ataques de ra (o que no
e reprochamos en absouto) puede crear mgenes de novdabe
decadeza y transparenca.
(1934)
t1 Mai.r"
Todava no hace un ao que mur Lawrence, e escrtor ngs
ms orgna y autntco de hoy. Esta tma novea suya me
parece a ms bea, e bro rezuma vda y sangre. Su smboo, e
cabao sava|e y pegroso que dsfruta descaabrando a sus |netes,
smboza toda a personadad de este escrtor, su proxmdad a a
naturaeza cas faunesca, su ntento rebede desperto. Y es
extrao y, ben mrado, tambn gco que en a msma Ingaterra
esprtua que produce por e|empo as noveas sabas,
omnscentes y desapasonadas de Huxey, pudese vvr este
escrtor Lawrence.
(1930)
Lott-ried 2enn
1==GR194G
...Tambn podra recordarse o que e poeta aemn ms
avanzado nteectuamente e ntrpdo de nuestro tempo,
Gottfred Benn, d|o en Ptoemer (Los Ptoomeos), una de sus
tmas obras. A se haba de tema favorto de Benn, a
decadenca y e prxmo ocaso de a raza banca. E sgo prxmo
dce a, permtr so dos tpos, dos consttucones, dos formas de
reaccn: os que actan y queren ascender, y os que esperan en
senco a transformacn: crmnaes y mon|es, ya no habr otra
cosa. Las rdenes, os fraes vovern a resuctar antes de su
extncn. Veo camnar a oras de as aguas y por as montaas
hbtos negros con paso sencoso y absorto. Ms a de os
antagonsmos de conocmento y de o conocdo, fuera de a
cadena de nacmento y e renacmento, y en un mudo y sereno
tat twam as -t tambn eres as- se evar a cabo a unn
con e mundo matera perddo.
Y Benn no es e nco vsonaro de este tpo. En qu se basara
a sed convertda cas en moda, de oto, de nrvana y de zen, s no
en e presentmento angustoso de ocasos y transformacones
futuras, y en a dsposcn de os que no tenen taento o vountad
para a accn y e crmen, de trasadarse ms a de os
antagonsmos?
(1961)
+artas escogidas"
En os aos en os que este poeta era an desconocdo, segu
durante un tempo sus obras no con amor, pero s con smpata, sn
saber de su vda ms de o que poda advnarse a travs de sus
escrtos. Ahora, como hasta hace poco Rke, no so es reconocdo
como verdadero astro y maestro, sno que como aqu, se ha
convertdo en un modeo desumbrante y no desprovsto de
pegro para os taentos mtadores de sus dscpuos. Hay poemas
suyos maravosos que no pueden mtarse tan fcmente como su
prosa con sus ataques vountarosos contra a sntaxs aemana. E
tomo de cartas pubcado despus de su muerte descubre muchos
aspectos de su persona y de su vda. Su esto est por certo bre
de todos aqueos expermentos y voencas. Es un bro
mpresonante, a menos para m.
Este poeta tuvo una vda extremadamente dfc y dura, una vda
de traba|o y pobreza, y pobreza no so en a esfera econmca,
sno tambn en a squca e nteectua. Poca suerte y paz encontr
esta vda dura, y as como e mdco y e mdco mtar vv en
constante servdumbre y estrechez, as e hombre y poeta vv
tambn esprtuamente en un espaco demasado estrecho. De
saud robusta, pero sumamente sensbe a a atmsfera de a
poca, barruntando y antcpando e desastre y a dsoucn, sn fe
n esperanza, poco accesbe a os consueos de a msca, odando
francamente a regn, a hstora y e humansmo, encontr so
en su traba|o potco y en as cencas naturaes respro
nteectua. No sera sorprendente que sus cartas o mostraran
como un ermtao adusto y amargado. Pero no, sus cartas o
muestran como un carcter a pesar de todo humano, en ato grado
capaz de amor y fdedad, smptco y admrabe e nsobornabe.
E nhsta, cuando ms se o conoce, se converte en un
genteman, e mrtr en hroe. Y para m o bueno de a ectura
de as cartas es que en e futuro podr eer a Benn sn aque
maestar que antes me rrtaba.
(1960)
$ermann 2roc!
1==GR1941
)ie c!la-Aandler"
(%os son7mbulos ")
Un esprtu mportante ntenta en estas tres noveas mostrar en
smboos e nterpretar de manera crtca a enfermedad actua de
nuestra cutura, a desntegracn de os vaores. La prmera
novea se desarroa haca e ao 1888, Pasenow oder de
Romantk (Pasenow o e romantcsmo), a segunda haca 1903,
Esch oder de Anarche (Esch o a anarqua), a tercera 1918,
Huguenau oder de Sachchke (Huguenau o a ob|etvdad).
Son tres bros enos de deas, escrtos con ntegenca y buen
gusto, que en e fondo no son reamente obras teraras. Las
narracones sn hroes son un recurso extremo y su autor tene
que susttur su fata con un exceso de ngeno. Esto o ha hecho
Broch ampamente y es emoconante y hasta exctante ver cmo
trata de reazar e aspecto teraro de su gran empeo. La
prmera de as tres noveas es an una verdadera novea, en a
segunda empeza a dsoverse a forma y a desvanecerse ba|o os
dctados de os contendos, en e tercer tomo se usurpa por fn a
bertad de todo y a narracn no so se desarroa en mgenes
suetas sn contnudad, sno que se nsertan en ea pgnas
enteras y captuos de medtacn y de crtca drecta de a poca.
Y sn embargo (as de decadas son hoy an as eyes de a forma)
esta bertad no evta que e autor se esfuerce con un poco de
maa concenca por dar a sensacn de que narra una novea, y
precsamente en e tercer tomo, e ms nteresante e mportante,
aparecen unas cuantas docenas de pgnas de traba|o
francamente mao, prxmo ya a a novea de entregas: toda a
narracn de novembre de 1918 se encuentra teraramente
muy por deba|o de a obra restante.
Y sn embargo es precsamente este tercer tomo e que nos
obga a eer y a tomar en sero esta obra voumnosa. Pues a
defcenca de aqueas descrpcones es so esttca, terara,
producda por e pecado contra a forma. S renuncamos a a
forma y nos atenemos a contendo msmo, a a ntegenca, a a
energa y a a combatvdad nteectua de autor se produce e
panorama contraro: a obra se vueve de prmer a tercer tomo
progresvamente ms rca, persona, responsabe y apremante. La
dscusn de a dsoucn de os vaores en e tercer tomo, una
pequea obra de ntensa crtca de a poca, desgracadamente
dvdda en muchos fragmentos que por todas partes se aparta
de terreno puramente scogco en busca de metafsco, es
nteectuamente e nceo de a obra. Estos captuos sobre e
esprtu y e rostro de a poca que tenden haca a formuacn
reposada, pero que estn cadeados por a actuadad y a pasn,
as beas pgnas sobre e esto en as matemtcas y a gca, as
pgnas enas de coor sobre e carcter de Renacmento, a
nterpretacn de a Reforma y de a fosofa deasta aemana, son
una ectura extraordnaramente sugestva.
No obstante, e recuerdo de estas pgnas ntegentes, fosfcas
especuatvas, se mezca extraamente despus de a ectura con
e recuerdo de persona|es y stuacones de a novea, de manera
que de un modo no racona a eeccn de esta forma terara, a
pesar de os atentados contra ea, es necesara y convenente. En
e recuerdo no quedan con tanta fuerza as partes bontas y desde
e punto de vsta tcnco de a novea ntachabes, especamente
de prmer tomo, sno precsamente agunas fguras e mgenes de
tmo tomo confuso, as fguras de Esch y Huguenau sobre todo
que tenen ago de smboos autntcos.
E contendo narratvo de a troga es cmo entre 1888 y 1918
as tendencas de un tpo de esprtu cutvado durante sgos, se
desfogan yendo haca e ocaso, cmo en ugar de a undad y e
catocsmo perddos, os esprtus y as moraes partcuares se
destrozan; e tratado sobre a dsoucn de os vaores
dsemnados en e tercer tomo es su msca. E resutado no es n
pesmsmo puro n rgurosa adhesn a pasado, a a Igesa y a a
escostca, sno un gesto de respeto a a vda y un recuerdo cas
tmdo a a doctrna de ama.
As esta obra sera no quere ser gua n programa, sno refexn
ena de amor, mrada pensatva sobre e caos, cuya amenaza
vemos y sufrmos cada vez a travs de nuevos aspectos, pero que
contene os grmenes de un nuevo orden, de una nueva
humandad.
(1932)
$ans ,rp
1=='R19GG
)er P?ramidenrock"
(%a -alda de la pir7mide")
Este bro de poemas con a dvertda cuberta no encontrar
probabemente muchos amgos y por esa razn, como uno de
eos, qusera nterceder por . En tanto que manfestacn
dadasta este bro no me nteresa. Pero os poemas de Hans Arp
no son soamente dadasmo. Tenen una msca muy persona, son
en certo sentdo rca verdadera y nacen de una stuacn
esprtua caracterstca de nuestro tempo.
Para entender estos poemas absurdos, no se necesta nnguna
sagacdad; so se necesta un certo amor y una certa atencn.
Lase uno de estos poemas en voz ata, sn nfass, sn bura,
rectese artcuando caramente, como se cantan as notas de un
e|ercco de canto, y en seguda se encontrar e ector en medo
de sentdo de estos poemas sn sentdo. Se ve que aqu se
haba un engua|e rracona, que se yuxtaponen paabras, no
segn a gca, sno segn deas puramente asocatvas, segn
cuadades sonoras, de una manera puramente dca, como un
no que cooca pedrectas de mosaco, unas |unto a as otras. Esta
composcn de trozos de engua|e se rge tambn por una
corrente subterrnea, una muscadad secreta. Adems e autor
descompone as paabras, as deforma y as estra y |uega con as
sabas, como un no |uega con pedrectas y ptaos de for, y as
ordena en estreas, neas y crcuos arbtraros pero bontos. E
du de kakadu es tomado y utzado como du (du = t), e
ver en Kaver (Kaver = pano) como nmero (ver = cuatro),
etc.
En fn, se puede decr que esto es muy bonto pero no es esto o
msmo que e arte de os nos pequeos y de os dementes? No
es este |uego con paabras y sabas, sn consderacn a su sentdo
tradcona, smpemente a actvdad nofensva de un
esquzofrnco? Indudabemente esto es certo. Pero que no se
ovde que hay garabatos de nos pequeos y de enfermos
mentaes que son encantadores y ms beos, atractvos y
msterosos que muchas obras mpecabes pero nada genaes de
seres normaes. Y os versos ocos de Hans Arp tenen a
pecuardad de que a travs de su ocura resuenan una meoda
nnata y una beeza meancca. E que hace esta msca demente
puede que est oco, pero es un msco nato. De agn modo
tambn aprecamos este arte como arte: s so fuese ocura y
producto casua, nos nos gustaran agunos de os poemas y versos
de Arp ms que otros. O cmo es posbe que agunas de sus
estrofas me resuten especamente redondas y maduras y otras
so semogradas?
Pero tene este tpo de poesa agn vaor, est permtdo,
merece atencn? Por supuesto que s y precsamente en a
medda en que es enfermedad merece ncuso una atencn
cudadosa, como cuaquer enfermedad. Los mdcos sabos no
estudan os sntomas para haceros desaparecer, sno para eer
en eos e nve de a vountad de vvr. S os poemas dadastas de
Arp son una enfermedad, qu nos dce a nosotros? De dnde
provene? Haca dnde seaa?
Indca sensacn de ocaso, meancoa y decepcn ante aqueo
en o que e poeta debera creer con ms fuerza: e engua|e.
Cuando un poeta empeza a desmenuzar as paabras y a dsover
a gramtca, o hace como un no que dseccona a su mueco:
por curosdad y afn de |uego, sn duda, pero tambn por una
experenca terrbe, una gran desusn. Ha empezado a dudar de
a vda de su mueco, de a autentcdad de sus medos, ntuye
podredumbre deba|o de a epderms. Y esto no o sente
cuaquera que est dotado de una sensbdad por e engua|e?
Acaso podemos eer una revsta o un perdco o ncuso un bro
centfco de nuestros das sn asustarnos profundamente ante a
vacedad, rgdez y fata de coordo de este engua|e? No est
marchto y enfermo? Puede compararse cuaquer frase moderna,
ncuso a me|or, con una de Wofram von Eschenbach sn sentr un
are otoa y decrpto?
Este engua|e, en cuya vtadad autntca, vgorosa y natura no
cree nade, es deshachado por e no poeta meancco que
renunca a a posbdad de hacer an buena msca con este
nstrumento caduco, pero que sgue |ugando con as formas
querdas, descubre aqu y a en as sabas descoyuntadas
resonancas mgcas de magro que fue una vez este engua|e, y
compone en un |uego demente as partes desmembradas de una
manera puramente ornamenta, sonre aqu ante a rqueza |ugosa
de una voca, ronza a a rgdez de mscara de una paabra de
moda sn vda, acopa con una trste y perversa aegra cosas
competamente extraas.
Este proceso es e msmo que e desmenuzamento y a
deformacn y dsoucn fna en eementos formaes abstractos
que aparecen en muchos pntores y dbu|antes actuaes. Ou
aspecto tan demenca, trste y feo tenen muchas de estas obras!
S se aade una sonrsa meancca, una muscadad ocuta, que
cas se avergenza de su ternura, como en as ho|as de Pau Kee,
tenemos napendant perfecto a os poemas de Hans Arp.
Aunque me gusten agunos de estos versos, aunque su danza
grotesca con a trste meoda me mpresone y conmueva a veces,
no deseara una bboteca con taes bros de poemas.
Con pocos basta. Pero prefero estos pocos que breras enas de
teratura amena sensata, norma y sana cuya mentra es mucho
ms depravada que a perversdad de as fadas de a prmde.
Y a fna s escuchamos atentamente, esta rca derante, con su
mecansmo absurdo, con su forma sn contendo, su dscurrr
nfnto que a veces parece automtco, muestra una tma,
terrbe seme|anza y un sgnfcado. Acaso no refe|a e mecansmo
de a vda moderna, sus movmentos obsesvos, convusos en
medo de un aparato ggantesco, tcnco, forma, metdco, un
aparato ggantesco, de que no nos aegra ser os creadores
porque somos en a msma medda sus escavos.
(1925)
Leorg $e?m
1=='R1912
Georg Heym, uno de os precursores, anmadores y deres
secretos de a poesa aemana ms |oven, se ahog patnando
sobre heo en e ao 1912 cuando a penas tena 24 aos. A eer
hoy de nuevo sus poemas, resuta cas ncrebe que Heym
murese antes de a guerra munda, porque en su rca presente
o que va a venr, con ms fuerza que nngn otro de os |venes
de entonces (Trak quzs excudo). Como un barmetro
sensbe, esta ama que senta profundamente revea as msmas
conmocones, as msmas catstrofes que fueron vvdas despus
por mones de seres humanos. Georg Heym se merece esta
edcn en homena|e de su obra poco extensa, sobre todo porque
en os dez aos desde su muerte nnguno de sus
contemporneos, a pesar de os poderosos taentos que hay entre
eos, ha acanzado una espece de derazgo, n se ha convertdo
en representante de esta generacn. Tambn hoy a poesa de
Heym haba sobre todo a os |venes de vente aos. Ms que
muchas manfestacones rudosas y aparentemente actuaes de os
ms |venes me parece nacda de nceo de a |uventud y de
futuro aemanes.
(1922)
Leorg Brakl
1=1'R191#
Georg Trak pertenece de una manera ms entraabe que e
nteectua Stader a aque grupo de poetas |venes que e
burgus ama con rona, futurstas, y de os que Werfe y
Schckee me parecen ser os ms mportantes. Sus dos bros
Gedchte (Poemas) y Sebastan m Traum (Sebastn en e
sueo) han sdo pubcados. Este esprtu decado, cansado, eno
de ternura meancca y de tempranos presentmentos de
muerte, se quebr en a guerra, mur en un hospta de sodados
de Cracova.
(1915)
E rco ms smptco, ngenuo y fno de este crcuo mur
vctma de a guerra. Se trata de Georg Trak. Su pequeo
voumen Gedchte y su Sebastan m Traum no son obras de
una vountad, sno os respandores ngenuos e nfantes de un ser
profundamente potco, ago hpersensbe e ncuso enfermo,
pero nobe y dgno de ser amado. Hay que haber conservado e
sentdo para a poesa pura, para os tonos orgnaes, para e
babuceo de sueo, para aprecar estas pgnas admrabes. En
Sebastan m Traum hay un par de pgnas de prosa potca,
tan bea y profunda como a de Novas.
(1916)
:at!erine Mans-ield
1===R192*
B!e Larden part?"
(%a -iesta de 3ardn)
Katherne Mansfed mur hace catorce aos de tubercuoss con
so 35 aos, y pubc ncamente dos bros que tenen un rostro
tan asombroso y son tan magstraes desde e punto de vsta
teraro que |unto con as cartas pubcadas tras su muerte han
hecho famosa a a escrtora. E presente tomo contene catorce
reatos que |unto con e bro pubcado hace un ao Bss and
other Stores (Dcha y otras hstoras) rene a mayor parte de
a obra de a escrtora.
Entre estos reatos os ms geros son estudos rncos evemente
carcaturzantes de a vda cotdana, a vda de as cases cutas de
Ingaterra con una fuerte componente coona (a escrtora nac
en Nueva Zeanda). Con una certa predeccn Katherne
Mansfed nos muestra a sus persona|es en stuacones en as que
a convencn y a naturaeza, o pattco y o cmco uchan entre
s, donde o soemne, venerado y respetabe se desmorona de
repente y se converte en mscara. En estos reatos estn
dbu|ados os nos con especa encanto y autentcdad,
especamente en a tma hstora de voumen que |unto con un
reato de prmer bro consttuye una espece de fragmento de
novea de a patra de a escrtora, un fragmento cuyo carcter
nconcuso amentarn profundamente todos os ectores. La
narradora acanza en agunas hstoras (especamente en e
fragmento Hstora de un casado) ms a de su crcuo
acostumbrado zonas demonacas cuya atmsfera recuerda a |uen
Green. La teratura ngesa moderna debe mucho a as mu|eres, y
uno de os taentos ms snguares y smptcos fue Katherne
Mansfed.
(1937)
MaD Picard
1===R19G4
)ie Fluc!t .or Lott"
(%a !uida ante )ios")
Por dversas razones hay que amar a atencn con toda seredad
sobre este bro esenca. E mundo est hoy eno de
nterpretacones de nuestra poca y de bros apocaptcos en os
que se comenta con ms o menos seredad, y ms o menos fuerza
de convccn e fn de mundo que ha egado ya o es nmnente.
Esta avaancha no cesa desde e fna de a guerra y desde a
aparcn de tpco de a decadenca de Occdente, y como
sntoma ha de tomarse muy en sero. Sn embargo, estos bros
sueen pecar de una certa verborrea e rresponsabdad o tenen
(como Das ate Wahre |Lo autntco ve|o| de Theme) un
carcter papsta y una trbuna dogmtca desde a que |uzgan a
hstora unversa correctamente y a menudo con graca, pero sn
amor, y por eso en tmo trmno sn seredad.
Entre os bros en os que un ndvduo contempa e nterpreta a
crss de mundo esprtua y mora, se encuentran os bros de
Max Pcard soos en un gran senco, y este nuevo bro es quzs
e ms beo, e ms sero y a msmo tempo e ms consoador. Es
un bro regoso, porque refere e mundo humano y su stuacn
a Dos, pero no est afado a una fe que se mte a una
determnada Igesa y a un dogma: Pcard es catco y cuando
haba de mundo de a fe se refere en prmer ugar a a fe romana,
pero no de manera excusva, sno que concede a cada persona
regosa, aunque no sea catca, ncuso aunque so tenga una
fe natura ngenua, a partcpacn en e mundo de a fe. Y en e
captuo grandoso que trata de engua|e y en e que compara e
engua|e de a fe con e de a huda, e nco e|empo que aduce
como muestra de un engua|e creyente en oposcn a engua|e
degenerado de una novea actua, es de escrtor |ean Pau.
Por su naturaeza e bro de Pcard es una obra proftca, su
magen de a Huda ante Dos no es una magen en e sentdo de
una metfora, sno una verdadera vsn. Pcard contempa e
mundo rudoso, angustado, apresurado de nuestra cutura
enve|ecda, e mundo de nuestras grandes cudades, de nuestros
negocos, nuestros cnes, nuestras formas de vda a corto pazo y
neutras ba|o a magen de a huda: a huda ante Dos. E ector
que trata de aproparse a magen por medo de a medtacn a
vve nfabemente: puede magnarse a huda como a huda de
un e|rcto, de un puebo, de toda una humandad, o como un
proceso mecnco espantoso, como un mundo atomzado, cuyos
restos se forman y mantenen undos por a fuerza cega de un
movmento centrfugo: es a huda ante Dos. Est acompaada y
empapada por e medo, e medo a persegudor, a Dos. Est
organzada y convertda en un mecansmo poderoso con todos os
medos de a tcnca, de nteecto, de a cenca. La estructura de
esta huda, de este fenmeno que comprende a toda a
humandad actua es anazada y reveada detaadamente en doce
captuos; e fenmeno de a huda es anazado en su engua|e, su
arte, su tcnca, su economa, se descubre en a tendenca a
una mtacn de Dos y se demuestra en e|empos. E seudo Dos de
a huda se crea un seudo mundo, un mundo sn sustanca, un
mundo sn readad, cuyo nco contendo es e medo de a huda.
S e mundo de a fe ocuto por a gran huda no exstese a pesar
de todo en secreto, y s E no fuese e persegudor en esta huda,
esta magen sera o ms desconsoador que se puede uno
magnar. Pero e vsonaro de a magen, aunque acucado y
arrastrado tambn por a huda, aunque sufrendo ba|o ea, no a
contempa a a manera como o hacen os profetas apocaptcos,
no se permte n e pesmsmo pattco n e sentmenta, sno que
a contempa desde e mundo de a fe y desde a su bro adquere
sustanca y readad. Este bro terrbe y consoador no est en
absouto caracterzado con ms paabras. Yo no qusera comentaro,
ha de habar msmo.
(1934)
:labund
1=91R192=
Poemas
Hace ya ms de una docena de aos que cay en ms manos e
prmer bro de poemas de Kabund, con e ttuo Morgenrot,
Kabund, de Tage dmmern! (Aurora, Kabund, os das
amanecen!). Y recuerdo an ben cmo e rtmo de este ttuo me
resut aegre, amgabe y a msmo tempo un poco |uguetn.
Entonces, con sus prmeras pubcacones, Kabund asust con su
tono nuevo a os ectores rrtando profundamente a muchos,
apareceron a toda case de buras |uvenes y agunos sondos
nuevos atrevdos, era e tempo en que daban seaes de vda en
Aemana os precursores de un expresonsmo potco. Hoy un
bro de Kabund tene precsamente un efecto contraro, e ector
cuto no encontrar en nnguna parte e atrevmento, a novedad o
o chocante en a expresn como una caracterstca prncpa de
esta rca, sno por e contraro su profunda consonanca con a
tradcn. E hecho de que Kabund beba de muchas fuentes
cuturaes, que , que como escoar no rnd en absouto trbuto
a anafabetsmo, sno que fue un buen estudante de atn y
grego, se compenetre fc y hbmente con os modos de pensar
y as formas de cutura extraas y pasadas, que ncuso sea un
vrtuoso de estas cuadades, no es o decsvo. Es so e ado
externo brante de su gran taento y que aqu y a retene a
poeta en a superfce. No, o esenca es su unn entraabe,
corda con nuestro pasado potco, es a meoda de su verso, es a
reacn con a msca de nuestros grandes rcos romntcos.
Este enfermo eternamente |oven, enfermo de pumn de rostro
adoescente y de a aegra tan aprecada por su amgos que vve
sempre con una gera febre y que ha estado a menudo a borde
de a muerte, respra como e poeta e are de aqueos tmos
grandes rcos que sn duda am ardentemente cuando era
muchacho, Echendorff y Brentano, y su moderndad no es un fn
en s, n esnobsmo, sno que forece a partr de una sncerdad y
una entrega sempre |venes, ncuso adoescentes. Es certo que
tambn hzo expermentos, |ug, pens a escrbr socto o burn
en e ector, es un verdadero terato. Pero o que e gana nuestro
amor es su otra cara, a de verdadero poeta, hoy un don raro y
cada vez ms raro. Todos sus poemas tratan de amor, todos
soctan amor, todos tenen esa mrada |oven, hermosa, un poco
supcante.
(1926)
Fran( Her-el
1=9&R19#4
Franz Werfe ha acanzado rpdamente a ceebrdad y reamente
es tambn e ms fuerte de os rcos nuevos. Su bro de poemas
Wr snd (Nosotros somos) o muestra con a mayor pureza:
vacando entre una entrega rrefexva a a vda y un afn proftco
eno de patetsmo, a veces enamorado, nocente, a veces profeta
y predcador, en e tmo pape no sempre de todo puro y
autntco, aunque precsamente e patetsmo de Werfe tene
mucha beeza. Pequeas bromas naturastas nos desconcertan
de vez en cuando y entre versos beos sn ntencn surge de
cuando en cuando aguna feadad aegremente anzada a are, una
patada contra e burgus. Nade dudar de a autentcdad de este
taento n de su profunda regosdad nteror, agunos versos de
Werfe se aman desde a prmera ectura como a amgos. Es
dudoso que con e tempo se confrme su nuevo gro haca o
abstracto y a o conscente e ntenconado. Pero eso o dr e
tempo. En todo caso a |uventud actua tene en Werfe a un poeta
cuya nfuenca se puede comparar perfectamente con a de os
prmeros bros de Rchard Dehme sobre a |oven generacn de
entonces.
(1916)
)er Leric!tstag"
(El da del 3uicio")
E nuevo bro de poemas de Werfe, cnco bros de cantos y un
poema rco dramtco, muestra e rostro de Werfe ms defndo,
ntenso y vvo que cuaquer otro anteror. Muestra tambn su
dema, e dema entre e sentmento y a paabra, e ve|o dema
morta entre a vountad de sentmento puro, ms fuerte y
profundo, y un taento para a paabra para e cua hasta o ms
regoso y sagrado se converte en seguda en |uego y en ob|eto
rpdamente formado. Este dema forma parte de bro. E gran
taento forma de Werfe se hace de nuevo patente, a menudo nos
asombra e sentdo de a forma con e que sabe abordar os temas
ms rdos como a un enemgo, a menudo nos recuerda a os
maestros de a poesa aemana de Barroco, a Hofmannswadau.
Otro dema profundo en e ama de poeta se expresa a menudo
de manera conmovedora, aparecendo de manera menos cara
como tema de bro y egando de manera menos cara a a propa
concenca de poeta. No es fc de formuar. Werfe se haa
constantemente entre dos poos, entre e caos y a forma, entre a
entrega tota a nconscente y e entusasmo refnado de artsta
por o formuado de manera persona. No en vano muchos o
toman o o tomaron por un revouconaro y un destructor de a
forma. Pero hay que ver estos cantos, esta profunda aegra por a
forma y descubrra tambn en e pacer de haar a expresn que
se aparta de o habtua, de destrur e esquema forma. Esta forma
es a que conserva a Werfe, a que o protege de fuego, que es su
msera y reproche a msmo tempo. Porque en este bro ms que
nunca, Werfe est eno de reproche contra s msmo. En est
un dea crstano profundamente arragado, no europeo-
ecesstco, sno ancestra, astco-crstano, muy cercano a
Laots. Le atrae profundamente hurgar en s msmo, buscar e
caos, amar a muerte, a menudo ve cerca y concreta como una
vsn aquea santdad orenta para a que todo sobre a terra
es tan querdo como dvno. E hecho de que e deseo de
savacn europeo, que desde hace un sgo busca por camnos
sempre nuevos retornar a Orente, busque en un poeta con
un taento forma tan emnente e camno haca o amorfo es a
grandeza y fatadad de este poeta. Una y otra vez cerra sus o|os
ntegentes, una y otra vez se vueve no, nconscente, regoso, y
una y otra vez a regosdad se converte en arte, paabra y forma
que a despertar arro|a madcendo a sueo. En este dema
Werfe es un esprtu verdaderamente europeo, uno de os
condenados de a gran recesn, uno de os desesperados de a
savacn, un cantor para e que cada canto se converte a fna en
autodestruccn. Hasta hoy no es un savador, pero s un precursor
y orentador. Su aoranza persgue a duce pero vaente santdad
para a cua en paabras de a Bba todo es vuestro, persgue
una superacn de os antagonsmos, una amoradad sagrada. Pero
e camno es argo y oscuro, y e esprtu que huye cae ante m
contngencas, y e poeta para e cua todo es sagrado se consdera
a s msmo mpo, profundamente sospechoso, sente temor ante s
msmo. Es a crss neurtca de nuestra Europa enve|ecda. No
puede pasarse por ato, n negarse con mentras. Hay que andar
e camno hasta e fna. Es e camno de Fausto a as madres. Werfe
recorre este camno, este camno dfc. Imposbe cantar en
cancones aegres. Lo que canta suena spero y voento pero
aqu y a forece en muchos ugares una nueva y decada
duzura de sentmento.
(1919)
)er piegelmensc!"
(El !ombre espe3o")
Der Spegemensch es un drama de redencn que va ms a
de os no pocos ntentos smares de nuestro tempo. Su
entronque en e Fausto de Goethe es evdente; a ste recuerda
tambn e rtmo gero, muy fudo de os versos rmados. E
Mefsto de hroe es e hombre espe|o, e yo faso, aparente que o
perde, que o eva una y otra vez a a cada y de que se tene que
brar con e sacrfco ms grande. La stuacn esprtua en a que
se debate actuamente a nteectuadad europea no poda
encontrar para este momento una expresn ms acertada que
este |uego hermoso y mgco en e que tambn ntervenen con
fuerza o grotesco, e humor y a rona. E camno de todo hombre
esprtua, e dfc camno desde e yo superfca, pequeo,
vandoso y nco haca e yo eterno, grande, atempora no ha
encontrado en nuestro tempo una expresn ms rca que en este
grandoso drama. Tambn es mportante a acttud de Werfe
haca e Orente, pues e ntento de encontrar, a travs de un
retorno parca a esprtu de a Inda y de a ve|a Chna, una
esprtuadad y regn nuevas y superores (un ntento que ya se
nc en Europa antes de Schopenhauer) no es n un |uego n una
ocura de agunos erudtos y snobs, sno un proceso squco de
mportanca emnente. Werfe ha tomado tambn eementos
esencaes de a doctrna de Buda y de os Vedantas, pero no se
contenta con recurrr a esquema orenta, sno que persgue una
sntess, una tca orenta-occdenta. No es e Mesas, no hay que
buscar en , como tampoco en nngn otro bro de os autores
actuaes, a soucn, o defntvo. Pero es un hombre que ntuye y
presente, que pertenece a os que se adeantan un da a as
paptacones de su tempo.
(1921)
Halter 2en3amin
1=92R19#&
Einba!nstrasse"
()ireccin Enica")
En medo de a oscurdad y a gnoranca que parecen
caracterstcas de nuestra teratura ms recente, me asombr y
entusasm encontrar ago tan rguroso, coherente, caro y
perspcaz como a Enbahnstrasse' de Water Ben|amn.
(1955)
Ernst Pen(oldt
1=92R1944
:leiner ErdenAurm"
(PeCue0o gusano")
Desde hace dez aos a teratura aemana tene de nuevo un
humorsta, no un autor de chstes, sno un humorsta
verdaderamente aemn romntco, con a grma rsuea como
dvsa, se ama Ernst Penzodt. Ha escrto a Powenzbande (La
banda de Powenz), una hstora encantadora ena de buen
humor, y sobre todo Armer Chatterton (Pobre Chatterton).
Ousera recomendar aqu de nuevo ambas obras pues a teratura
aemana de hoy no es tan rca como para que puedan ovdarse
taes cosas.
Kener Erdenwurm, e nuevo bro de Penzodt, cuenta de una
manera romntca y pcaramente fanfarrona, con eves
remnscencas de Schemuffsky de Reuter, a |uventud de un
|oven aemn de mucho taento que no se adapta de todo a
mundo normazado, un soador que en agunos rasgos se parece
mucho a un autorretrato de autor. Este humorsta no es de os que
ren rudosamente sus propas gracas, es ms ben un ser tmdo,
temeroso, que no confa demasado en s msmo, cargado adems
con a scoss de ntmdacn que ha de|ado a guerra
precsamente en e sodado |oven fantasoso. A partr de mundo
de magnacn, sueo y fantasmas de su |uventud ha construdo
una narracn gera; hace uso de derecho de os Schemuffsky de
torcer a readad, rehuye os probemas evadndose haca o
fantstco, pero o hace con mucha graca, de una manera
meodosa, fascnante. Esta obra no tene nada que ver con os
programas actuaes, tampoco con os teraros, y probabemente
os que |uegan ahora en a Aemana terara e pape de deres no
sabrn qu hacer con os vaores de esta hstora romntca, n
squera a vern. Kener Erdenwurm es un bro smptco,
encantadoramente anacrnco.
(1934)
$ans Fallada
1=9*R19#'
:leiner Mann6 Aas nunP"
(PeCue0o !ombre6 Oa!ora Cu/P")
Entre os escrtores |venes que no nterpretan e deazan de
cuaquer manera a vda actua aemana, sno que a descrben con
reasmo, fgura Hans Faada en prmer ugar. Su prmera gran
novea Bauern, Bonzen und Bomben (Campesnos, prebostes y
bombas) era un con|unto de estampas estrdentes de a vda en
una pequea cudad aemana de Norte de hoy, ena de detaes
|ugosos, vvdos, nmtabes, no retrocedendo ante nada, a
menudo de un reasmo bruta, sempre rebosando vda. La nueva
novea es parecda, pero ms ntma, ms corda, yo dra cas
ms dca. Cuenta os avatares de un |oven matrmono, prmero
en una cudad pequea, uego en Bern; e hombre es empeado,
vendedor, a mu|er, h|a de traba|adores; a su arededor, a
escasez, e probema de a vvenda, e paro. Pero os dos se
queren y son |venes y esperan y tenen su prmer h|o con alegra6
y vaor. En medo de un mundo bastante bruta, ncuso nfame, a
pequea pare|a temerosa ve forecer su pequea, humde pero
encantadora prmavera. E reasmo en a descrpcn de ambente
y de tempo, e amor a o pequeo, a detae, sn perder a vsn
de con|unto, a nfnta rqueza de escenas bontas, dbu|adas
exacta y mpamente y observadas con caro convrteron e bro
en teratura, no so en documento de una poca.
(1932)
Un crtco comunsta dr sobre este bro: Por qu no extrae as
consecuencas? Por qu no conduce a su hroe y a sus ectores
haca a nca meta que se derva de su reato: a revoucn?
Usted no es nada ms que un burgus, cobarde, comprado, que o
desva todo haca o humano. Eso dr sobre esta hstora
conmovedora y magstra, sobre a msera y a fecdad de un
pequeo empeado, y tendr tanta razn como puedan tenera os
|ucos de un partdo sobre a teratura. Sera ms ntegente
agradecer a escrtor su descrpcn tan ob|etva, verdca y fe, y
no reprochare que de|e trasucr detrs de empeado un ser
humano, detrs de a stuacn una vda, detrs de a msera y a
porquera una dea de humandad. Es un bro sobre e parado
pobre y pacente que de vez en cuando cerra e puo, pero que
no hace a revoucn, que entre a msera de su vda agobada y
a propaganda de os partdos se atene y aferra a o nco que
reconoce como verdadero, como vda, como ob|eto y vaor en
medo de tanto pape y fraude: su amor, su mu|er, su h|o, su poca
dcha y humandad amenazadas. La msera y a fecdad de
hombre pequeo estn contadas con gran segurdad y fuerza, con
una rqueza y pastcdad en e detae que me han encantado.
(1932)
Her einmal aus dem 2lec!nap- -risst"
(Zuien come una .e( del plato de !o3alata")
Este bro con e feo ttuo nos haba de un mundo feo, de
mundo de os presdaros, de a crce, de presdo, de a
puesta en bertad y de ntentos desesperados por vover a
mundo burgus, ordenado, cmodo, decente. Faada, uno de os
pocos autores aemanes de hoy cuyo traba|o tene e aspecto
de una autntca funcn soca, nos haba sempre de hroes que
no o son, de pobres dabos, no ms tontos n ms runes que e
mundo que os rodea, pero tampoco ms ntegentes n ms
nobes; nos haba de gente pequea, y en eso se ha convertdo en
un maestro a que hay que escuchar. De os muchos ntentos de
representar teraramente a a masa, de dbu|ar a proetaro sn
nombre, a pobre hombre que puede ser tan encantadoramente
smptco y tan ncrebemente run, que apenas tene un rostro,
de todos estos ntentos de a |oven teratura aemana me parece
que adems de os bros de Faada so En Mann zog n de
Stadt (Un hombre fue a a cudad) de Water Bauer avanza por
nuevos terrtoros. Faada dbu|a a hombre pequeo, en este
caso a crmna pequeo, con un conocmento y un cudado tan
decados, sgue su |ornada con tanta atencn, ama su carcter
mpersona popuar tan profundamente que a veces cas o
deaza, recuerda un poco a Dckens, pero apenas te ha
conmovdo un poco su hroe antheroco ya te saca a engua y te
sueta una paabra obscena a a cabeza, y se re de t. Est
maravosamente ben estudado este hombre pequeo; aqu se
ama Kufat, sae despus de cnco aos de a crce, ha
aprenddo a obedecer y a ponerse frme, a mentr y a aduar,
apenas s conoce en sueos un mundo sn voenca y chanta|e,
pero aora a vueta a hogar, a orden, a a mpeza, a a
segurdad. Honrado y decente, a menudo asombrosamente
pacente y bondadoso, o ntenta, sufre a suerte de expresdaro,
se de|a empu|ar de un ado a otro y grtar por esos padres de
fama beatos, por curas severos o acetosos, por a poca y e
mundo burgus, aora a bertad y a msmo tempo a teme,
corte|a aqueos espanta|os, as fuerzas de orden, aprende a
conocer de nuevo su fradad e hpocresa y se resgna a ser
expusado para sempre de este mundo de orden o a menos a ser
ntegrado en so como presdaro y a ser toerado y utzado
so como ta. Termna en a crce como cas todos os que han
estado a e tempo sufcente.
Esta hstora estpda, cotdana, terrbe y angustosa no tene
aparentemente nada que ver con aquea case de teratura a a
que estamos acostumbrados y que amamos, con aquea teratura
cuyo sentdo y funcn es mostrarnos a posbdad de una vda
hermosa, ms autntca y nobe que a que vvmos reamente.
Faada no nos muestra nada de eso, nos muestra una vda
perversa, mecanzada, dabca, una vda sn vueos que ha
perddo todo e bro, cuya aegra ha sdo ensucada y psoteada, y
tenemos que aceptaro, tenemos que reconocer que es certo, que
es as, que mes y mones de seres vven as y que yo tengo a
suerte de vvr de otra manera, debo esta suerte so a una
casuadad que no me exme de a compcdad en a exstenca de
todo este mundo, de un orden que es mantendo por
guardanes, crcees, por a ms cruda brutadad y a ms ba|a
nfama. En Faada a nevtabdad, a espeuznante necesdad de
estas stuacones es adems mucho ms evdente que en autores
peores, ms romntcos (tambn e famoso Sncar Lews escrb
una novea ben ntenconada sobre crcees que est muy por
deba|o de a de Faada), y a pesar de todo no abandonamos este
bro trste sno que o segumos hasta e fna, no so
atormentados, sno a pesar de todo agradecdos. Pues cuando
este escrtor renunca a pntarnos personas y formas de vda que
podran actuar como modeos o beos sueos, cuando en ugar de
eso haba e doma de os vagabundos y crmnaes y nos senta
deante de pato de ho|aata, su bro no carece en absouto de
uz. Tene a uz de amor, de amor a ser humano y de amor a a
bertad, tene e vaor de querer ver as cosas y a fdedad de
dbu|o que no quere omtr n embeecer nada y est eno,
apretadamente eno de aoranza de o otro, de o hermoso, o
nobe, de a readad ms ata, de a humandad ms profunda.
Estos crmnaes y sus guardanes y verdugos representan en su
totadad un mundo, un contramundo dabcamente depravado,
cuya readad mecanzada y organzada cama a ceo y est
saturado hasta un mte nsoportabe con e deseo de expotar,
destrur y reconstrur.
Hay conocedores ms profundos de a depravacn de a
humandad actua y narradores ms nquetantes de sus nfernos
que Hans Faada, recordemos a |uen Green. Comparado con
Faada es burguesamente modesto. Pero como narrador ob|etvo,
exacto, de a vda cotdana de os ba|os mundos Faada no so es
un escrtor smptco, sno tambn mportante y necesaro.
(1934)
$arr? Frank
5agabundeando por el mundo"
E estudante amercano Harry Frank ha va|ado sn dnero
arededor de mundo como vagabundo, trotamundos y traba|ador
eventua. E astuto estudante ensea o que un amercano g y
entrenado es capaz de hacer con sus brazos y sus pernas, con su
estmago y sus nervos, y como proeza deportva su va|e
arededor de mundo es notabe, orgna y dvertdo; e bro est
escrto de una manera |ova, nocente, y hay en muchas cosas
que no cuentan otros va|eros. Agunos pasa|es me parecen un
poco fantasosos, por e|empo agunas hstoras audaces de a
Inda y de Cen, pero en todos os bros de va|es se exagera un
poco, y aqu sucede de una manera dvertda y bonta. Hay
tambn un gran nmero de fotografas. La ngenudad de |oven y
dnmco amercano frente a a cutura antgua, especamente a
regosa, es de una grandosdad documenta, empezando por su
amentabe vsta a Wemar, hasta sus observacones ntrpdas
sobre as regones y castas de os hndes.
Los amercanos son e puebo que nos va a devorar agn da y
convene conocer antes a enemgo. Para eso puede servr este
bro que nos muestra a amercano tanto en su astuca mponente
como en su nferordad nteectua y cutura.
(1911)
,ldous $uDle?
1=9#R19G*
2rie- +andles"
A veces ha sdo n|usto con Huxey a eer sus bros ngenosos.
Su reato es a menudo tan rguroso y vta, est tan cerca de a
poesa que o meda con a medda de poeta y uego me
desusonaba a escontrar so a un nteectua en ugar de un
poeta. Era n|usto. No es que Huxey sea despus de todo un
poeta, para eso es demasado conscente y crtco, en nunca nos
encontramos con esa capa subterrnea en a que |unto a as
runas aparecen os tesoros de oro guardados por dragones. Pero
tampoco es so un terato pues con sus observacones y su
rona descende a profunddades consderabes y de vez en
cuando posee ago de a eegante meancoa de sabo que o sabe
todo y que so por a necesdad de conservar a forma prefere
sonrer a orar. Es sabdo que e pbco prefere, por razones
desconocdas, eer noveas gruesas a noveas cortas, tambn
suee preferr noveas maas a noveas cortas buenas. Eso es una
stma en e caso de Huxey, pues sus noveas cortas son como
composcn ms bontas y orgnaes que sus noveas.
(1932)
2ra.e <eA Horld"
(Mn mundo -eli(")
Esta novea utpca de Huxey tene todas as propedades
agradabes de sus bros anterores, as buenas ocurrencas, e
humor atdado, a ntegenca rnca; su efecto so perde fuerza
por a utopa msma, por a rreadad de sus persona|es y
stuacones. Se descrbe con agudeza e rona un mundo
competamente mecanzado, en e que os hombres han de|ado
hace tempo de ser hombres para convertrse, de acuerdo con as
funcones esperadas de eos, en maquntas normadas. So dos
no son de todo mqunas, un superdotado y un subdotado, eos
tenen an restos de humandad, de ama, de personadad, de
sueo y pasn. Aparece tambn un sava|e, un hombre competo
que perece rpdamente en e mundo cvzado normado: e tmo
ser humano. Ouedan os dos semhombres, y uno de eos podra
ser e smboo de a propa trageda de Huxey: a fgura de
terato ntegente, con taento, con xto y brantez, demasado
devorado por a cvzacn como para ser e poeta que su
ambcn desea, pero que conoce perfectamente a maga y e
magro de a poesa, quzs ms que muchos verdaderos poetas
porque ve con competa cardad que a poesa vene de races
dstntas que a tcnca que a gua que a regn y a autntca
cenca se nutre de sacrfcos y pasones que son mposbes sobre
e asfato de un mundo superfca normado con su fecdad barata
de gran amacn. En este bro no se produce a trageda, no se
pasa de a rona geramente meancca, pero amamos a Huxey
por ese persona|e, amamos su profundo amor a Shakespeare y su
gesto de resgnacn ducemente rnco.
(1933)
+!arles Morgan
1=9#R194=
Portrait in a Mirror"
(Retrato en un espe3o")
Por fn aparece a prmera de as tres noveas de Morgan en
traduccn aemana. La tma cuya edcn aemana se ttua
Sparkenbroke (La ama) ha hecho famoso a autor ngs y es
seguramente a novea de artsta ms mportante de nuestros
das. Portrat n a Mrror es tambn una novea de artsta, su
hroe es un pntor |oven. Es una novea escrta en prmera
persona. Ya ve|o, e pntor cuenta a hstora de amor de su
|uventud, e amor a una mu|er cuyo retrato deba y no poda pntar
porque a amaba demasado, porque no poda dentfcar su
verdadero ser, su esenca, su dea con su presenca fsca. La
hstora de este retrato que no pudo ser pntado ena e prmer
terco de bro y est contada maravosamente; a gua que
Sparkenbroke, esta novea est ena de profundos
conocmentos de a scooga y mora de artsta. A ector que ee
prmero Sparkenbroke, a novea de un poeta, y despus
Portrat n a Mrror, se e mpone nevtabemente una
observacn: as como e retrato de a amada no fue pntado sno
trazado por e artsta en su ve|ez en forma de escrto, de
confesn y recuerdo, en a evoucn de Morgan e camno
conduce de Portrat n a Mrror a Sparkenbroke, de a novea
de pntor de taento a a novea de poeta nsprado, un camno de
a sensuadad a a esprtuadad. La evoucn no es so
scogcamente gca sno que responde tambn a un orden
secreto de vaores y categoras.
E que no haya comprenddo Sparkenbroke de Morgan no debe
esperar comprender Portrat n a Mrror. Pero quen ame
Sparkenbroke ser tambn un ector bueno y agradecdo de
este bro anteror. Es reamente asombroso, pero muy aentador
que bros as se convertan en xtos mundaes.
(1937)
;osep! Rot!
1=9#R19*9
Barabas"
|oseph Roth ha sentdo sempre predeccn por e mundo a
margen de orden, e mundo de os fugtvos o paras, de os que
no se de|an ntegrar, de os persegudos y de os crmnaes, de os
mpusvos y de os apatrdas. Y ahora nos cuenta -en uno de sus
bros ms bontos- esta baada de corone Tarabas, h|o de un
terratenente ruso que ya pronto se perd en un mundo
margnado y pegroso, y roz e crmen, a que uego a gran
guerra parec ntegrar y rehabtar, que ascend a comandante y
corone, y que no pudo resgnarse a que termnase a guerra.
Tarabas sgu sendo sodado, se encarg de formar y drgr un
regmento en a nueva Rusa, a guarncn estaba en una pequea
cudad pero os regamentos, as rdenes burocrtcas, todo e
aparato admnstratvo no estaban hechos para , a fataba a
guerra y de nuevo se vo envueto en apretos y extravagancas, de
nuevo eg a borde de todos os rdenes y ms a a desorden, y
esta vez fue arrastrado hasta a autntca y santa msera, a a
verdadera fata de patra, a a pentenca. Termna como
vagabundo y santo, encuentra e camno haca e absouto.
No s s esta eyenda de corone Tarabas contada como una
baada tene su orgen en una readad, s (como fnge e bro)
exst un hombre as en aguna parte de a gran Rusa y en e caos
de a guerra y a posguerra, o s todo es |uego e nvencn de
autor. Poco mporta. La obra es autntca. Tene ago de a rgdez
y monomana de dervche, ago obseso y embru|ado, y s se
desarroa en as ndes de orden humano y s tene una tendenca
a caos y o sava|e ega en cambo hasta os rdenes superores,
a donde hay pentenca y santfcacn.
(1934)
Hilliam Faulkner
1=9'R19G2
%ig!t in ,ugust"
(%u( en agosto")
Como e bro de Wofe
25
, a que de todos modos consdero ms
mportante como narrador, esta novea cautva por a fuerza y
rqueza de sus mgenes, por e gran reasmo y a |uventud
sensua con que haba tambn aqu e Sur amercano; a pesar de
a teooga purtana degenerada, torcda, que cae en o desoado
y hasta en o dabco que aparece aqu y a
fantasmagrcamente, e mundo de este bro no resuta ve|o o
cansado, sno perfectamente |oven y forecente. E tema es atroz:
a vda pobre y desdchada de un negro banco, y su terrbe fn.
Tampoco a scooga detaada e ntegente, pero no superor de
autor satsface. En cambo en su bro aparecen mgenes, formas
de una capacdad ngenua de observacn que se pueden
comparar muy ben con as de Wofe: todos os sentdos
ntervenen en eas, reucen profundamente y saturan como obras
de un gran pntor, y en su beeza ntemporamente nocente se
encuentran en extraa contradccn con a mucha sabdura y a
mucha tcnca narratva cnematogrfca de autor. Estas mgenes
como otras de Lagerf surgen de una capacdad de observacn
|uven y popuar, eas nos hacen amabe a narracn con su
mundo rudo, combatvo, vsto competamente desde e punto de
vsta de hombre.
(1935)
Ernst ;Knger
1=94
,n der @eitmauer"
(;unto al muro del tiempo")
...E bro que me ha ocupado ms tmamente es An der
Zetmauer de |nger. Para decro en seguda: es un bro
sumamente ntegente y bueno que he edo con e pacer con e
que se ven confrmados sentmentos e deas propos por un
hombre ms competente. Con o que no quero decr, desde
uego, que yo hubese tendo tambn as deas prncpaes y
fundamentaes de |nger.
E bro es un anss sobre e maestar de a humandad actua,
especamente a occdenta. Ouero ndcar prmero en qu medda
25
Thomas Wofe Look Homeward Ange
comparta as deas de |nger sobre a stuacn actua de a
humandad antes de a ectura de su bro. Para , como para m,
a hora de mundo se expca como fna de una era, a de herro
segn a mtooga antgua, que en este punto concde cas con a
nda. Vvmos en e otoo tardo de un en, en un mundo a punto
de desaparecer, que se dsueve, que para muchos se ha
convertdo en un nferno, que para cas todos es desapacbe y
cuyas amenazas aumentan constantemente. No mporta que e
pazo hasta que concuya este proceso dure an sgos, dcadas o
aos, que a catstrofe fna se produzca como sucdo de a
humandad en una guerra atmca, como naufrago de a mora y
a potca, como apastamento de ser humano por su mqunas:
nos haamos de camno haca ese momento en e que segn as
deas hndes e dos Shva destruye e mundo en una danza para
hacer sto para una nueva creacn. Vemos consumrse a hstora
unversa, es decr a hstora de nuestra era, en formas estataes
hpertrfcas, en bataas de matera absurdas, en e extermno de
nnumerabes especes anmaes y vegetaes, en e marchtamento
de o que es beo y reconfortante en as cudades y os pases, en
e hedor de as fbrcas, en a enfermedad de as aguas y en a no
menor enfermedad y desecacn de as enguas, de os vaores, as
paabras, de os sstemas deogcos y regosos. Y que a esta
descomposcn que se aceera sencosa y rpdamente se
enfrente un desumbrante desarroo de a ntegenca y de as
conqustas tcncas, que prxmamente nos podamos de|ar anzar
por a centrfugadora de nuestra exstenca mecanzada a espaco,
parece consoar ms a as masas que a os fsofos.
Hasta ah yo y mes hemos sentdo e nterpretado e cma de
nuestro tempo y ahora vemos nuestro maestar y nuestros
ntentos de entendero confrmados por |nger, que con gran
ntegenca y sensbdad y con as herramentas de su erudcn
pofactca, especamente de as cencas naturaes, observa
todos estos sntomas, os ordena e nterpreta. Pero mentras
nosotros, os hndes que creen en Shva tanto como nosotros os
artstas y poetas de hoy, ncudos esprtus como Netzsche y
Spenger, contempamos a stuacn de mundo de una manera
hstrca y absoutamente antropocntrca, |nger -y eso es o
nuevo y sorprendente de su gran vsn- no a ve de una manera
hstrca, es decr hstrco-humana, sno geogca. Para as
cosas buenas y maas que a humandad hace hoy no son ncadas
n promovdas por ea, sno que son dc tadas por e esprtu de a
terra, ncuso de unverso. Para nos encontramos a a sada
de a hstora.
E rco matera de a geooga, paeontooga, zoooga y otras
dscpnas de as cencas naturaes que aporta e autor ha sdo
nstructvo para m, pero me ha resutado ncontroabe. Sn
embargo, he poddo comprobar e matera que ha recogdo de
mundo de a hstora y de esprtu para enrquecer y apoyar su
reato, y aqu no so muestra una erudcn mportante, sno
adems una sensbdad aentadora, y un sentdo de a cadad
dgno de confanza. Agunos ectores podrn sorprenderse de que
|nger parta de un sntoma de a poca como a aparcn de a
astrooga en os perdcos y que o persga a travs de todo e
bro. Yo tomara otros sntomas ms en sero. Pero obtene a
venta|a de que sn deatar una fe en e vaor de os pronstcos
astrogcos se puede servr de bonto engua|e smbco de este
venerabe arte. De hecho una fecha corrente, un punto sn
caracteres especfcos en una nea sn fn, son ago muy dstnto y
mucho ms nsgnfcante que un momento determnado
astrogcamente, que est cargado desde e sstema panetaro y
e zodaco con mgenes y sgnfcados. Haca ah apunta todo e
bro: en vez de una manera de ver y de vvr abstracta y
excusvamente nteectua propone a ector una vsn snptca y
e nvta a contempar sus actos y sus sufrmentos tambn
determnados desde a terra y e cosmos. Esto conduce tambn a
refexones muy beas sobre e |uego entre a bre vountad y a
determnacn y as buenas paabras sobre a bertad humana. La
refexn que en parte es una despedda de nuestra era hstrca
y de toda hstora, en parte una ausn premontora a o que
ha de venr, no termna en absouto en un nhsmo de cuaquer
tpo. Sn embargo, sera excesvo cafcar de optmstas os
exceentes captuos fnaes, pero son afrmatvos y creen en e
futuro, y basan su acttud mora en e egado humano y humansta.
No me afecta en qu medda as obras y os pronstcos de |nger
son acertados o o que pueda aducrse contra eos desde este o
aque punto de vsta. La dscusn sobre eso sera teratura y
paroteo. Me basta competamente haber partcpado en esta
exhbcn y haber pasado das fecundos con ea. La bea obra me
ha nstrudo y corregdo en os terrenos de as cencas naturaes y
de a tcnca en os que estoy atrasado. En o humano y mora no
me ha cambado, pero s fortaecdo agradabemente.
(1960)
Liuseppe Bomasi di %ampedusa
1=9GR194'
>> Lattopardo"
(El gato pardo")
Su autor es un arstcrata scano, un prncpe de Lampedusa. Ya
es coment anterormente que os scanos son exceentes
narradores y es present a Verga y Prandeo. Ambos fueron
teratos de profesn. E autor de Gattopardo fue ofca hasta
a poca de Musson, uego se retr y no empez a escrbr hasta
sus tmos aos, de|ando e manuscrto de esta magnfca novea.
La hstora se desarroa en e seno de una fama de a ata
arstocraca cuyo anma herdco es e eopardo, comenza en a
poca de as uchas por a undad de Itaa y tene dos hroes: e
prncpe Fabrzo, amado Gattopardo y a sa de Sca. II
Gattopardo es una magnfca encarnacn de arstcrata, de
gran seor, extraordnaro y generoso, en todo o que hace y
vve, grande tanto en o sensua como en o esprtua, grande en
a pasn, y grande en a pacenca, poderoso como esposo, cabeza
de fama y terratenente, querdo por muchos, temdo por
muchos, observador rnco de as exctantes transformacones
potcas, de os entusasmos y patrotsmos autntcos y fasos.
Durante sus argos aos de estudos astronmcos aprend entre
otras cosas a contempacn, e ccuo y a refexn. Con feroz
rona contempa cmo e roban y cmo a su arededor crecen os
ambcosos y os especuadores, y os nuevos gobernantes de
Pamonte e mponen tan poco como e tmo y decrpto rey de
Npoes. Pertenece a as fguras que como os hroes de mto
entran en nuestro tesoro nteror de mgenes como Robnson,
Tom |ones, Werther, Kutusov y Obomov. Pero presten atencn
durante a ectura tambn a otro hroe no persona de a novea:
Sca y su puebo.
(1960)
Man-red $ausmann
1=9=
alut gen $immel"
(al.a !acia el cielo")
Saut gen Hmme es, segn m opnn, hasta hoy a expresn
ms fuerte y autntca de aque sentmento |uven de a vda que
ena a a |uventud aemana nqueta y buscadora de bertad desde
hace una generacn. Es una |uventud voenta, un poco obstnada
y a menudo desconsderada y tememos por ea pues cuando sea
ve|a tendr que expar muchas cupas. Pero no es en absouto so
nsoenca y puerdad o que mpde a estos |venes creer en e
enve|ecmento. Es tambn desesperacn. Estos |venes
aventureros y rebedes no se creen de todo que un da
enve|ecern porque se senten muy prxmos y expuestos a a
muerte. E bonto bro de va|es de Hausmann dce todo esto con
ms fuerza y beeza que otros bros parecdos de a |uventud de
hoy que tan a menudo tenen un detantsmo tan desagradabe. Un
bro magnfco, sero e mportante.
(1930)
Ernest $emingAa?
1=9=R19G1
ln our time"
(En nuestro tiempo")6 relatos
Hemngway es famoso y popuar entre nosotros como un tpo
endemonadamente audaz, un verdadero bo? dnmco de
Amrca, vr, aventurero, repeto de aventuras bcas, un gran
bebedor, y uego de repente, cuando pensa en su patra o haba
de amor, bando hasta e sentmentasmo ms desaforado. Todos
estos rasgos aparecen tambn en este tomo de reatos y adems
estn ordenados e nterrumpdos por una sere nforma de
hstoras cortas, segn a receta de Dos Passos, que acaba por
aburrr. A esto se e puede amar modas o manas, no hace fata
tomaras en sero. Pero e brto contene unas cuantas buenas
hstoras y adems agunas descrpcones de a naturaeza, as ms
beas que he edo nunca de un amercano. La ms bonta se
encuentra en a pgna 153 ss
26
. Un gran pacer.
(1932)
Eric! :Qstner
1=99
Fabian"
En este reato smptco y grc e autor de|a pasear en medo de
Bern demenca de hoy a un hombre, n muy fuerte n muy hb,
pero que es una persona: uno que an no ha enoquecdo, que
posee an un corazn y un |uco sano. Tambn est ya un
poco dobegado y desfgurado pero a donde ega respandece a
humandad, bra un recuerdo remnscente de cuadades que an
hace poco exstan por todas partes y que ahora so posee uno
entre un mn. Su retrato y as muchas estampas bernesas
dbu|adas gera y decadamente han sdo creados con puro
entusasmo de artsta, con certa buena ntencn, con certa
mora, pero no desfgurados por eas. Lo actua no poda decrse
de una manera ms atempora que aqu, se haba de nferno y
mancomo, pero suena como msca: ha pasado por e ftro de
arte, y se ha enado de graca.
(1932)
,nna eg!ers
19&&
,u- dem Heg (ur amerikanisc!en 2otsc!a-t"
($acia la emba3ada americana")
Anna Seghers obtuvo hace tres aos e premo Kest por una
narracn y entre as mu|eres de a |oven generacn de escrtores
aemanes es seguramente a fgura ms curosa, ms snguar e
mpresonante.
26
Es a hstora "Bg Two-hearted Rver"
Sus reatos sobre a vda de os pobres carecen de tradcn y
amaneramento, y su andar es pesado y vacante, como
encadenado, y estas cadenas se senten como carga de
contendo vvdo y como ucha tenaz por a forma. Estas nuevas
narracones confrman todas as esperanzas que despert aquea
prmera obra, nacen de a msera y de a sorddez y egan hasta a
teratura pura, superando ampamente a a novea programtca
de un Henrch Mann o un Leonhard Frank.
(1931)
;ulien Lreen
19&&
%e .isionnaire"
(El .isionario")
Y uego he edo an otra novea, a novea de un escrtor a que
quero y admro desde m prmer encuentro con : Le
vsonnare de |uen Green. Est muy ben traducda, pero e
ttuo no es de todo exacto: e hroe de esta obra no es en
readad un esprtsta (ttuo aemn: Der Gesterseher = E
esprtsta) sno un vsonaro, un profeta. Ve vsones, no esprtus.
De nuevo esta obra ardentemente ntensa que se queda grabada
y acta sobre e ector como un sueo de profundos sgnfcados
se desarroa en a provnca francesa en una atmsfera de
conservadursmo sofocante, de beatera fata, de burguesa
arrogante y de una moradad muy degenerada y ranca, pero
severa y consecuente. Ouen conozca y aprece a escrtor de Praga
Franz Kafka recordar ya en as prmeras pgnas de a novea de
Green e Casto de Kafka y a medda que vaya eyendo pensar
a menudo tanto sobre a afndad como sobre as grandes
dferencas de estos dos grandes autores. Le vsonnare es un
|oven hurfano que es recogdo por su ta, una vuda severa y
beata que a pesar de toda a severdad o quere mucho pues su
padre fue e amor de su |u ventud. E |oven traba|a en una brera
y en a casa de a ta crece |unto a una prma ms |oven con a
que e adoescente tmdo y enfermzo vve todos os pegros,
tentacones, seduccones, convusones y uchas de un
enamoramento pubertaro, y no es so un muchacho tmdo,
asustado y educado en a beatera cuya pubertad es un nferno
para su concenca, sno que est adems enfermo, mortamente
enfermo. Tene un pumn enfermo y febre dara, y tene que
traba|ar duramente, se encuentra adems en e fuego de as
experencas sexuaes y amorosas, y en a ucha esprtua por una
fe que ha de sustture a fe en a Igesa que se desvanece.
Cuando a enfermedad o asata con mayor voenca, su ta o
mete en a cama, se senta a su ado, e ee oracones, e hace
beber t y sudar; no cree en cosas como tubercuoss y se re de
os mdcos. Este pobre |oven nventa en su nferno un casto,
un casto kafkano magnaro en e que vve aventuras y
evoucones magnaras y smbcas: e tema en dversos
ropa|es, es e encuentro temdo y deseado con a muerte: toda a
hstora de casto y e bro entero son una con|uracn ardente
de a muerte. Pero e |oven no so suea estas aventuras de
casto: tambn as escrbe. En a escuea de su desgraca ha
aprenddo a escrbr su daro que es su refugo y su consueo, su
|ustfcacn y su apoyo en a crue soedad y angusta morta de
su |uventud. Se ha acostumbrado a descrbr exacta y
sobramente su vda cotdana, con e deseo de ob|etvdad y
expresn precsa anota da, hora, tempo, temperatura etc., con a
msma cudadosa exacttud que as ofensas que e hace su patrn
y os nsutos de os chcos de a cae. Y entonces apca esta
tcnca de un detasmo pedante, de unas anotacones de daro
empeadas concenzudamente en a perfeccn y a ob|etvdad, a
ago competamente opuesto a Casto y e mundo de sus
sueos, fantasas febres, deseos de ama y vsones de os
sentdos. Lo fantstco es domnado con a tcnca de e|ercco
cotdano, o que parece aparentemente mponderabe es meddo
con a baanza. Es como una vsn de mstero sagrado, tan
ob|etvo como demenca| de traba|o teraro. Y o que se crea es
de una superreadad terrbemente ntensa, penetrante, es una
vsn que resste a comparacn con as obras ms fuertes de a
teratura fantstca y ocuta. Este francs |uen Green, de nombre
ngs, es un mago ob|etvo, y cada obra suya parece descubrr
con ms exacttud y maga e nceo amargo de su fosofa vta:
que e sufrmento es e corazn y e ama de a vda.
(1935)
aintREDup/r?
19&&R19##
5ol de nuit"
(5uelo de noc!e")
Un bro bonto y sero, y sn embargo o rechazo por razones
contraras por as que o eoga A. Gde. E beo bro defende,
ncuso dvnza, a hombre que es o sufcentemente frreo como
para precptar noche tras noche a personas |venes a pegros
mortaes, a servco de una socedad, de una mquna de ganar
dnero, a o sumo a servco de una dvndad prmtva amada
tcnca o progreso. Yo rechazo esas dvndades y consdero
dsparatado haceres sacrfcos, sacrfcos humanos, apeando
precsamente a as cuadades nobes en e ama de as vctmas, a
su vaor, su herosmo, su capacdad de entusasmo. A. Gde,
consecuente con su acttud y su aegra por os hombres frreos,
se ha hecho bochevque, otros sguen otros camnos. Veo que o
hacen en parte por motvos nobes, pero rechazo e engao hoy
como ayer.
(1942)
B!omas Hol-e
19&&R19*=
%ook $omeAard ,ngel"
Sncar Lews, que es ms agudo a descrbr a scooga de
pequeo burgus que a caracterzar a geno, d|o a parecer sobre
este bro asombrosamente bonto y rco que era una creacn
coosa ena de profunda vtadad. Y tene razn porque esta
novea es coosa y naturamente tambn est ena de
vtadad, porque como cuaquer obra terara autntca tene
races profundas que se nutren de a sensuadad, es decr que ama
y exata a vda. Pero ya e subttuo hstora de una vda
enterrada, que e propo autor ha dado a su bro no suena a esta
eogada afrmacn y a esas ganas de vvr, y a os muchos
aspectos subterrneos y nocturnos de esta obra pertenece en
prmer ugar esa sensacn de que a vda est enterrada, de a
rreadad de a readad, de a soedad y de asamento de cada
ser humano, tambn en medo de toda a aparente compaa. La
vtadad adopta aqu a menudo a forma de a desesperacn
extrema, y desde este punto de vsta, nos nteresa especamente
este amercano aparentemente tan robusto de os estados de
Sur.
E asamento, a desesperacn de autor que echa sus races tan
profundamente en o sensua, en a entrega a a magen, e sondo,
e sentmento y e ofato que surgen de una afrmacn y
embraguez de os sentdos tan demencamente hermosas, cas
rabeasanas, como una for embru|ada y sombra, parecen ser a
consecuenca de una fata tota de fe, de regn, de autordad y
tradcn. E hroe de bro hereda de sus antepasados una
sensuadad fuerte, sana, exuberante, una fantasa forecente,
una robusta hambre de vvr y tambn bondad y mucho taento,
pero nnguna paabra mgca, nnguna frmua para con|urar e
caos, nngn nombre de Dos, nngn refugo para a oracn, a
medtacn, e recogmento. Entre su sensuadad y sus deseos
de escrtor que rodean exuberantes su escasa formacn escoar,
se encuentra soo, sn gua, n squera tene una fuerte
superstcn: e mundo ngenuamente forecente, respandecente
de a aegra de sus sentdos se enfrenta ndefenso a a crtca de
a razn, a as seduccones de esprtu, ante eas se encoge,
aparece de repente absurdo, perddo, trste, sn meta, sn
duracn, un pantano rdscente.
No esperamos e prxmo voumen de este querdo poeta porque
estemos ansosos de vover a eer agunos centos de pgnas de
sus arrebatadores y magnfcos cantos a a naturaeza, a a comda
y a bebda, a a u|ura, a a embraguez, a oor de as fores, de
os anmaes, de as comdas, de as mu|eres, sno porque este
prxmo tomo tene que conducr a |oven e ngenuo Sgfrdo a
donde a beeza y a soedad de mundo no son ya soportabes,
donde tene que abrrse entre sufrmentos un camno haca a
submacn. Lo esperamos con gran nters, pues esta prmera
novea despde a su hroe como adoescente y sn duda ste es e
propo escrtor. Hasta a tma pgna de extraordnaro bro e
hroe se ha dferencado tanto y ha adqurdo de s msmo tanta
concenca, que ya so exsten dos camnos para , a dsoucn
en a nueva sensuadad, por e|empo como bebedor, como o fue
su padre, o a submacn doorosa, a meta responsabe. Estas
sern dfces por su orgen, por sus padres, por su sensuadad,
ncuso por su taento.
M ntento ob|etvamente abstrayente de ndcar a nea de esta
obra terara so hace ntur cunta beeza y genadad contene
e bro aunque se pase por ato su probema profundo, aunque se
prescnda de . Como un bebedor gena este entusasta bebe
todo e |ugo de a terra y de a vda, sempre enamorado,
sempre artsta, y qu artsta!
(1933)
E |oven hroe de este magnfco bro, Eugen Gant, no tene a
fna de a novea squera vente aos y su novea verdadera est
an por escrbr. Este prmer bro de Thomas Wofe con e extrao
ttuo haba de orgen de Eugen, de su fama, de su nez y
prmera |uventud. Suceden cosas extraas y voentas en a fama
Gant, su vda es una mezca catca de constrastes, de xto y
futdad, de vco y magnanmdad, de fantasa y esprtu
comercante mezquno. La vda enmaraada voenta y rudosa de
a fama Gant se desarroa en os estados de Sur de
Norteamrca, en una pequea cudad de as montaas, en una
atmsfera exuberante y efmera. E rtmo de forecer y de
marchtar, de a proferacn u|urosa y de a agona mserabe,
ate trste y exctante a travs de todo e gran bro, canta a
vandad, fucta apasonado entre e pacer y a muerte. Todos os
membros de esta fama se recortan maravosos en a tensn de
as contradccones caracterstcas de a fama, parecen ser tan
fundamentamente dferentes y sn embargo todos tenen e
msmo extrao medo vta. E padre, e ve|o Gant, es un gran
bebedor y comedor, a su arededor se hueen e whsky y a
comda buena, fuerte y sabrosa, pero a vda de este hombre
vouptuoso, a que desprecan y queren su mu|er y sus h|os, est
traspasada hasta os tmos mtes de a sorddez por a fantasa
y a aoranza, y en medo de sus dscursos grandocuentes y
pattcos, de su teatradad, de su mora suntuosa, se encuentra
msterosamente soo y perddo. Durante toda a segunda parte
de bro, a o argo de varos centos de pgnas, esperamos su
muerte, est destrudo y hunddo, e ggante est db, se
arrastra oroso e mpotente, enfermo de cncer haca a muerte,
pero no se muere, vve y vve, como una sombra, semrrea,
sempre presente, permanece, no se resgna a fn de |uego. Y a
madre que manda a todos sus h|os muy pronto a traba|ar, que se
agota como madre de fama, patrona de pensn, y que nunca
tene tempo para dormr, especua y acapara en senco, compra
y vende soares y posee ya una fortuna consderabe mentras sus
h|os pequeos corren como repartdores de perdcos
cogndose una tubercuoss. Una fortuna que ea dara de buena
gana cuando ega o peor, cuando muere uno de os h|os, cuando
se demuestra que es demasado tarde para a sensatez,
demasado tarde para e amor y a bondad. Vemos morr a dos
h|os, a smptco, guapo y pequeo Gover, a degado,
ntegente y severo Ben, y cada una de estas escenas de muerte
es a su manera espantosa y nca.
En medo de as tormentas paternas, de as orgas retrcas de
padre borracho (que en a votacn de a prohbcn vota soemne
y muy mora contra e acoho, y uego sgue bebendo), en medo
de os muchos hermanos, de os muchos reaquados y huspedes,
crece e pequeo Eugen; evdentemente e autor cuenta aqu su
propa hstora. Cargado por ambos padres con dones y pegros,
eterna presa de a soedad nteror, crece con una certa educacn,
pero sn fe, sn crteros, sn consueo, y a os vente aos se
encuentra, sano y eno de esprtu, no menos perddo y expuesto
en e mundo sava|e y host que su padre enfermo que muere
desde hace aos, que sgue bebendo desde hace aos. Aqu, en e
umbra a a vda ndependente o de|a e bro, con as
posbdades de ser un geno o un canaa. Esprtuamente se
encuentra a mes de pasos de su padre, pero est tan
amenazado, tan perddo como aque.
Esta epopeya de a fama Gant es a obra terara ms fuerte
que conozco de a Amerca actua.
(1933)
N- Bime and t!e Ri.er"
()el tiempo ? del ro")
E novesta amercano Wofe nac e ao 1900 en una cudad
pequea de os estados de Sur: su padre descenda de coonos
aemanes. Est obsesonado por descrbr e fenmeno Amrca
en todas sus dmensones, todos sus estratos y matces en una
ggantesca sere de grandes noveas, cuyo pan ya est
estabecdo y de as que ya se han pubcado dos. Hace dos aos se
pubc a prmera novea Look Homewar Ange, ahora se
pubca en dos gruesos vomenes a segunda que contna a
hstora famar de a prmera.
Se puede sucumbr a encanto de o ggantesco de pan pues e
encanto de a cantdad pertenece despus de todo a Amrca. Y
Wofe dedca a a gran empresa una fura de traba|o, un hambre
voraz, una energa y un entusasmo que pueden compararse con
os de un Zoa o un Bazac. Est fascnado por su terra y su
puebo, su grandeza, su carcter sava|e, su rqueza, sus encantos,
su Norte y su Sur, Este y Oeste, sus rudezas y sus decadezas, sus
cudades ggantescas y sus va|es en tren de varos das, su gento
y sus reservas de soedad y mundo prmtvo, por a fuerza de sus
gentes y tambn por su soedad en e ggantesco pas en e que
todos eos son an |venes y con e que todava no estn
competamente famarzados, en e que una nquetud y un
dnamsmo voento os eva de un ado a otro. Exsten noveas
ms cutvadas y me|or hechas de Amrca, pero no conozco a
nngn autor que represente en su persona y en su vountad hasta
ta punto a dversdad y compe|dad nqueta de amercano. Y as
es en todo caso fructfero y gratfcante observar cmo este
Garganta trata de reunr y estru|ar en su gran puo os Estados
y as regones, os cmas y as capas socaes, os ros, os bosques,
as anuras, as montaas y as grandes cudades de su pas.
La cuestn es saber s o que surge es una obra de arte; aunque
no o sea no se e podr negar e rgor. Confeso que me sent muy
fuertemente atrado por aquea prmera novea de Wofe, e
Ange. Y no puedo ocutar que esta segunda novea e es gua
en maestra y energa y amptud, pero no en arte y no en
sustanca autntca, nteror. En aque Ange e autor hababa de
su casa paterna y de su nfanca, y aunque no o haca de una
manera dca, o ayudaba a fuerza mgca de a nfanca, a
densdad y frescura de os recuerdos y sobre todo a mtacn a
un entorno ms reducdo. La cudad en a que se ha crecdo se
conoce de una manera dferente y ms profunda que cuaquer
otra, y a atmsfera de a patra y a fama se evoca con ms
facdad que os esprtus de un ambente nuevo. La segunda
novea despega una mponente sere de mgenes, presenta
docenas de personas y famas y destnos, pero no poseen a
maga de aqueas prmeras mgenes, no so es todo ms fro, es
tambn menos denso y ms forzado, y de os persona|es de a
nueva novea os ms vtaes y autntcos son aqueos que
conocmos en Ange, sobre todo os de padre y a madre. La
nueva obra conduce a hroe Eugen Gant a a unversdad de
Norte como estudante, uego como profesor y escrtor ncpente:
vve a gran cudad, vve a grandeza de Amrca (os grandes
va|es en tren consttuyen as partes ms fuertes de bro), vve e
mundo de nteectuasmo y a amarga ucha de a supervvenca,
tambn a esprtua y mora. Adems conoce muchas personas y
stuacones, famas pobres y rcas, cutas y prmtvas, se abre
camno a travs de un buen trozo de Amrca y un buen trozo de
sgo vente. E resutado nteectua, creo, es ms grande que e
teraro. Wofe no acanza a fuerza expresva de a prmera
novea. Eso produce una certa desusn pues nosotros os
ectores no esperamos de a gran obra de Wofe una enccopeda
amercana, sno una obra terara. Pero no sabemos cmo se
ntegrar ms tarde esta novea en e con|unto tota, es posbe
que o que ahora nos de|a nsatsfechos demuestre tener entonces
un sentdo. Tomemos e bro no como contnuacn de Ange,
sno smpemente como descrpcn de una vda amercana de un
|oven estudante y terato de os aos vente; as proporcona
sufcente nters y atractvo.
(1936)
;oac!im Maass
19&1
)ie unAiederbringlic!e @eit"
(El tiempo irrecuperable")
Consdero a hamburgus |oachm Maass como e ms dotado y
satsfactoro entre os novestas aemanes ms |venes. Hace poco
se pubc su tercera novea: De unwederbrngche Zet. Un
bro exceente, a hstora de una fama burguesa de Hamburgo
de prncpos de sgo, vsta desde a perspectva de un no. La
cutura terara de esta novea, y tambn de as dos noveas
anterores de Maass, es muy eevada. Exste hoy una opnn
ncuso manfestada a menudo por autores y edtores segn a
cua en un bro no mporta en absouto o teraro y basta una
buena ntencn, una manera de pensar decente y tener e
corazn en su sto para poder escrbr buenos bros. Nosotros no
compartmos esta opnn tan neca como perncosa. Se
requeren muchas cosas para escrbr un bro decente y s a
deooga y a buena vountad bastasen para eo, e mundo estara
eno de autores de prmer rango. La novestca aemana no tene
un nve medo muy eevado a pesar de obras asadas
mportantes, porque se da ms vaor a a deooga (que por certo
se puede fngr ms fcmente que a maestra terara) que a
ofco teraro. Exste a tendenca a vaorar os amados bros de
a vda ms que os bros teraros, pero s o teraro ha de ser
reamente secundaro en un bro, es como s se qusese decarar
secundaro en un cuadro o pctrco, en un edfco o
arqutectnco. Es certo que exste un exceso de teratura, un
concepto artstco de a teratura para e que e e|ercco vrtuoso
de ofco se converte en un fn en s msmo. Pero que un bro
escrto con tcnca, un bro teraro, con un eevado nve
artstco es ago competamente dstnto que os bros de a vda
ma escrtos, o demuestra precsamente una novea como a de
Maass. Su tcnca es, s se quere, mpresonsta o pctrca, y s
comparamos una frase cuaquera de su novea con cuaquer frase
de una mera novea deogca, vemos caramente dnde es
mayor a vda y e reasmo. En |oachm Maass cada frase da una
vsn, magen tras magen, percbda con agudeza y condensada
artstcamente, saturada competamente de vda vvda, de
readad observada exacta y concenzudamente. Y a deooga?
Esta no se ha atrofado en absouto por a fdedad y e e|ercco
escrupuoso de ofco teraro: detrs de te|do denso y sdo de
esta sere de mgenes exste un sentdo de o mora
omnpresente pero que nunca se expresa drecto y sermoneador.
Este narrador tene e corazn tan en su sto como cuaquer autor
de popuarsmo fc, y adems sabe su ofco, e|erce a mora vva
de su arte, y nos fascna con ea de una manera que no ogran
nunca os predcadores y que es precsamente a manera de a
autntca teratura. Esta novea sobrevvr a a mayora de os
bros antteraros y antnteectuaes que pueban actuamente a
superfce de a teratura.
(1935)
,rno c!midt
191&
%e.iatan"
Aqu tenemos a dferenca de cas todos sus coegas a un |oven
nteectua y poeta que no so est snceramente de acuerdo con
a decadenca de Occdente sno que tambn desea
ardentemente a desaparcn de a humandad en un prxmo
futuro. Y o hace en e tono mpertnente de desesperado
moderno que ha vsto y probado a guerra y todas as
perversdades de nuestro mundo actua, es decr, con un
pesmsmo |ustfcado y egtmo y una agresvdad comprensbe.
Eso so no sera en s nteresante pues a a resaca unversa no e
fatan medos de expresn. Pero aqu un verdadero poeta nos
anza a a cara su asco y ya e ttuo Levathan, saturado de
asocacones de |ob e Isaas, pero tambn de |. Green, promete
ser ms que un foetn exstencasta. Este |oven e nsoente
poeta de mucho taento, que ya en preexstencas mtcas acab
con Patn, reconoc a demono Levathan y se dedc a ccuos
sobre a qudacn de a humandad, es un verdadero vsonaro un
poco amenazado y quzs pegroso. Y tampoco su amor
subrayado un poco coquetamente por o aparentemente exacto,
a matemtca y a astronoma es e amor ngenuo de gco
creyente, sno e ardente y nervoso amor de soador y here|e.
(1949)
MaD Frisc!
1911
tiller"
Dr de entrada que ms paabras sobre este bro no pueden n
queren ser un anss, una crtca. Eso deben hacero otros, o han
hecho ya quzs, pues no se puede pasar de argo ante una obra
como sta. Obtendr crtca eogosa y negatva, amstosa y host.
Yo, que vengo de otra generacn y de otro mundo, me sento un
poco extrao ante os probemas de esta notabe novea. Muchas
de as cosas que son mportantes para Ster que nos cuenta su
vda, no o son para m, tengo ncuso que decr que me parece un
error de esta hstora pro|a e que se presente como una espece
de novea de probema matrmona moderno. Los dos
matrmonos de os que trata a hstora, uno fracasado y uno
curado fezmente despus de una arga enfermedad, me parecen
o menos nteresante de ea. E bro trata de cuatro personas,
dos matrmonos, pero so una de as cuatro, e persona|e de
Ster, me ha nteresado rea y seramente. Las otras tres son
persona|es de novea ben dbu|ados que ovdaremos
probabemente pronto con cen otros. A Ster, en cambo, a
fgura prncpa, no o ovdaremos, no es una fgura de novea, sno
un ndvduo, un carcter vvdo y convncente en cada rasgo:
escutor poco mportante, pero pena y puramente sensbe a todo
o artstco, esposo ncapaz, pero casado con una mu|er frgda,
repatrado, amargado despus de argos aos en e extran|ero y
afortunadamente un narrador y fabuador de gran taento. Pero no
so su arte descrptvo y narratvo ngenoso y dco es o que
hace que e extrao y sotaro Ster nos resute mportante, sno
que sentmos sus apuros y su probemtca cas morta como ago
suprandvdua, tpco, representatvo para muchos. E hecho de
que no exponga su profundo maestar segn un esquema
exstencasta sno de una manera competamente ndvdua, e
da ese mayor vaor por encma de o teraro. Este Ster que de
vez en cuando resuta rrtante es, detrs de sus mscaras y artes
de fabuador, un hombre muy entraabe a que deseamos que
encuentre comprensn y amor tambn en su propa generacn
y su propo entorno.
(1954)
;1 )1 alinger
1912
B!e +atc!er in t!e R?e"
Agunas cartas de muy |venes ectores amercanos de Lobo
esteparo, a veces arrogantes, a veces desesperadas, se me han
acarado por competo tras a ectura de esta mportante novea.
En ea se narran as aventuras de pocos das de a vda muy
probemtca y amenazada de un amercano de decss aos. No
es un ambente bonto e que se contempa aqu: padres
demasado rcos y demasado ocupados, e padre abogado, a
madre nervosa dedcada a a vda soca, con cen cgarros a da,
e h|o envado a coegos dstantes vueve a ser expusado como
en otras ocasones de su coege, y se encuentra sn nngn apoyo
en medo de os probemas acucantes de a pubertad. Todos os
persona|es, adutos y nos, aumnos y profesores son como en
todas as hstoras amercanas de coege, bebedores, beben a
todas as horas de da y de a noche, haban un engua|e
artfcamente spero, artfcamente audaz, cada dez paabras un
|uramento: en una paabra, parece ser un mundo
desesperadamente corrompdo, suco y desconsoador, en e que
estos pobres y madtos persona|es vven su pobre, estpda y
condenada vda (ese es e esto que se usa en e bro). E
muchacho de decss aos no sabe nada de su padre excepto
que gana mucho dnero y que probabemente o matar s vueve a
casa expusado tambn de este tmo coego; con su madre
tene reacones vagamente sentmentaes, en nnguno de os dos
confa. Pero adems de un hermano muy querdo tempranamente
muerto, tene an un hermano mayor que escrba buenas
hstoras cortas pero que se vend y prosttuy a Hoywood, y
uego una hermana pequea, una na an a a que dedca toda su
ternura. Y detrs de a fachada de muchacho precoz endurecdo y
arrogante forece, mentras o vemos va|ar por noches terrbes
de cubs y hotees dudosos, en un desarroo ento y constante un
ama, un ama extremadamente bea, pura, smptca y capaz de
amar, ena de mpusos nobes y de buenas cuadades
desaprovechadas y en a ectura esta Amrca corrompda, bruta y
vcosa se vueve una fachada como a manera de actuar y de
habar de estos escoares. Detrs de a desagradabe mscara se
esconde apenas tocada por a sucedad, humandad nobe, caente
y dotada. Ouzs agn da este smptco muchacho desamparado
escrba obras teraras, quzs sucumba tambn agn da y se
venda a Hoywood. De momento es, a pesar de todos os vcos y
exagerados ademanes, un no, un no perddo, muy amenazado,
eno de fuerzas esprtuaes nuevas, forecentes, eno de
aoranza por a bondad y beeza, eno de nobeza y bondad.
Ya se ea esta novea como hstora ndvdua de un muchacho
dfc, ya se ea como smboo de toda una nacn y de un puebo,
e autor nos conduce por e hermoso camno de a extraeza a a
comprensn, de rechazo a amor. En un mundo y en un tempo
probemtcos, a teratura no puede acanzar nada ms eevado.
(1953)
Peter Heiss
191G
,bsc!ied .on dem Eltern"
,dis a los padres" (de una carta a Peter Heiss)
E hecho de que vovamos a or ago de usted es ya de por s una
aegra, pues entre nosotros no se o ovda y que suceda con este
magnfco bro de a hstora de su |uventud redoba m alegra1
Usted tuvo una nfanca dstnta a a ma, una nfanca mucho ms
pobre, sotara y ms ae|ada de mundo nteectua, y cuando
penso en e Peter Wess que conoc en Montagnoa me sorprende
o reatvamente ntacto que estaba o pareca estar entonces. Y
ahora ha hecho usted este bro con a hstora de su nfanca y su
|uventud, un bro tan magnfco como terrbe que tene que
cautvar y conmover profundamente a todos os ectores. Desde
un punto de vsta puramente teraro es perfecto, memora y
capacdad de observacn de extraordnara precsn concden
con una concenca de engua|e cuya cardad e ntensdad
tenemos que amar. S tengo aguna ob|ecn se refere
excusvamente a una parte de su contendo, a hstora de su arga
nhbcn sexua. Ese es un asunto patogco prvado y su reato
so tendra vaor, segn m opnn, s a ector se e expcara
tambn e proceso exacto de su curacn.
La cuestn sobre e vaor de tema se me pante ya con ocasn
de Der Schatten des Krpers des Kutschers (La sombra de
cuerpo de cochero); me hubese gustado escrbre entonces
pero aunque a mpresn fue grande no pude aprobar e con|unto
tan categrcamente como su nuevo bro, me pareca demasado
taento y demasado traba|o derrochados en una banadad, y os
coages no me gustaron en absouto.
En a teratura aemana ms recente hay muy pocas obras de
seme|ante fuerza y e hecho de que seamos ahora ambos autores
de a msma edtora me alegra1
(1961)
Final de la recensin de un libro
Leo estos bros decosos, encerrado en m ceda, mentras afuera
forecen as prmuas y as anmonas y se mueve por e pasa|e e
oscuro en|ambre de os turstas. Estn aqu porque hoy est de
moda pasar a Pascua en Lugano. En dez aos estarn en Mxco u
Honduras. S estuvese de moda eer poesas e hstoras bontas se
anzaran sobre os ctados bros. Pero ese asunto o deegan en
m, yo funcono como ector para mones. A cambo vover a
tener espaco en verano cuando estae aqu e terrbe caor y
podr camnar y resprar en nuestros pequeos camnos por
bosques y prados. Entonces os forasteros estarn en casa en
Bern o en a ata montaa o Dos sabe dnde, pero sempre a
donde tengan que uchar con sus seme|antes por a tma cama
vaca y toser y guar os o|os en e povo de sus propos
automves.
(1926)
Eplogo
Los |ucos so son vaosos cuando aprueban. Cada |uco negatvo
de censura, por acertado que sea como observacn, se converte
en una equvocacn cuando es expresado. Las dos terceras
partes de o que dcen unas personas sobre otras son |ucos
seme|antes. S dgo de una persona que me resuta antptca se
trata de una decaracn sncera. E que a oye decdr s atrbuye
a cupa de esta antpata a m o a otro. Pero s dgo de aquen que
es vandoso o avaro, o que bebe, cometo una n|ustca. As
podramos despachar rpdamente a cuaquer persona
|uzgndoa. Para esta case de |ucos |ean Pau fue un bebedor de
cerveza, Feuerbach un artsta y Hdern un oco. Dce esto ago
sobre eos, nos da ago sobre eos? De msmo modo se podra
decr que a terra es un paneta en e que hay pugas. Esta case
de verdades son a quntaesenca de toda a fasedad y mentra.
So decmos a verdad cuando afrmamos y aprobamos. La
constatacn de errores, por eegante e nteectua que
suene, no es |uco sno chsmorreo.
Hermann Hesse

Anda mungkin juga menyukai