Sveti kralj Milutin

Vladar loze Nemanjine

Vlada Stankovi | 21. maj 2013. 18:55 | Komentara: 0

Novi vladar srpskih zemalja vezao se za Vizantiju uprkos dogovoru sa papom. Dragutin i Milutin pod budnim okom majke Jelene Anujske SA Stefanom Uroem II, kako je glasilo zvanino vladarsko ime mnogo poznatijeg kralja Milutina, nastupa jedna od velikih, presudnih promena u srpskoj srednjovekovnoj istoriji, od onih koje u popunosti menjaju pravac kojim e se kretati budui razvoj drave Nemanjia, ali i karakter samog srpskog drutva tog i dolazeeg doba. Pola stolea posle smrti kralja Milutina 29. oktobra 1321. godine pa do 2. decembra 1371. godine, kada se smru cara Uroa rod Nemanjia praktino u svojoj osnovnoj grani ugasio, na prestolu srpske drave nalazili su se neposredni potomci kralja Milutina, njegov sin, unuk i praunuk, Stefan Uro III Deanski, Stefan Uro IV Duan i Stefan Uro V. Duboko svesni znaaja Milutinove uloge, nastojali su da se na njegova dela najtenje nadoveu, na emu je naroito insistirao kralj, kasnije i car Stefan Duan. Svi oni su potvrivali prelomni znaaj Milutinove vladavine, doba koje je srpsku dravu odvelo u novom pravcu. Promena se oitovala u vrstom, gotovo potpunom vezivanju za Vizantijsko carstvo, uprkos brojnim diplomatskim vezama, dogovorima, obeanjima i manevrima koje je kralj razvijao sa papskom kurijom, zapadnim vladarima i plemiima. Kao zet cara Rimljana, za koje su se Vizantinci uporno smatrali, kralj Milutin je od prolea 1299. godine, kada je na Uskrs venanjem sa princezom Simonidom savez sveano sklopljen, snano zakoraio u drugi period svoje vladavine. Bio je to potpuno drugaiji period od prethodnih dvadeset godina zajednike vladavine sa starijem bratom Stefanom Dragutinom, obojica pod pokroviteljskim okom njihove mone majke, kraljice Jelene Anujske.

DUBROVNIK UZ BUGARENA dan svetoga Vita, 15. juna 1253. godine nastala je neobina i zanimljiva
zakletva Dubrovana bugarskom caru Mihailu Asenu, iz koje se otkriva zajednika namera - da Bugari zavladaju srpskom zemljom, Dubrovani pomorskom. Cilj je bio da proteraju zajednikog neprijatelja (vraga), srpskog kralja i njegove roake, pre svega njegovog brata, prethodnog kralja Vladislava. Zakletva potvruje napete odnose izmeu srpske i bugarske drave i nesiguran poloaj samog kralja Uroa, u godinama koje su neposredno prethodile roenju njegovog mlaeg sina Milutina.

Stefan Uro Milutin je roen 1254. ili 1255. godine, u burno, turbulentno i savremenim izvorima izuzetno slabo osvetljeno vreme sredinjih decenija 13. veka. Iako naizgled solidno uvreni na vlasti u srpskoj zemlji i pomorskoj, sinovi Stefana Prvovenanog su bili suoeni sa mnogim izazovima, izloeni unutranjim sukobima i napadima ili pretenzijama spoljanjih neprijatelja. Potomci Stefana Nemanje vladali su irokim i raznolikim prostorom od dalmatinske jadranske obale sve do predela Draa na obali Jonskog mora i u unutranjosti kopna teritorijama od Zapadne Morave na severu preko Rasa i obronaka Kopaonika do severnih obronaka ar planine i doline Ibra. Ovim geografski, morfoloki, klimatski, ali i politiki i verski izuzetno raznovrsnim prostorom gospodario je nominalno kralj Srbije i pomorskih zemalja, sa brojnim lokalnim gospodarima, lanovima sopstvene blie ili dalje porodice. Iako nominalno vrhovni vladar svih srpskih zemalja i pomorskih, vladajui kralj iz loze Stefana Nemanje bio je okruen monim roacima, koji su ograniavali njegovu stvarnu vlast. U oblastima

u staroj Duklji - Zeti, dolini Morae, jo su znatni uticaj imali potomci starijeg brata Stefana Nemanje, kneza Miroslava, dok su potomci najstarijeg Nemanjinog sina Vukana nastavljajui stare dukljanske tradicije poneli i kraljevsku titulu. Preuzevi silom vlast od oca, Dragutin je nastojao da se pokae kao neosporni gospodar srpskih zemalja i pomorskih. Novi kralj je isticao snano svoj novi poloaj povezivanjem neposredno sa Stefanom Nemanjom - svetim Simeonom, postavi drugi ktitor u Nemanjinim urevim stupovima, zidanjem jo nedovoljno razjanjene kapele. Dragutinova samosvest vidljiva je i na njegovom portretu u urevim stupovima, na kome je prikazan slino kao to su prikazivani sami vizantijski carevi. Ovakvim svojim delovanjem i stavovima Dragutin je jasno pokazao da ne moe biti govora o slaboj i nesigurnoj linosti, neaktivnom kraljeviu koji nije imao velikih politikih ambicija u pogledu jaanja ili irenja svog otaastva. Time se u navodnoj suprotnosti sa agresivnijim, ambicioznijim i sposobnijim Milutinom, oko koga se okupila progresivna vlastela slinih osobina, ni na koji nain ne mogu traiti uzroci neminovnosti smene brae na prestolu. Milutinov status nakon svrgavanja kralja Uroa i problem meusobnog odnosa brae samo su neka od do sada neprouavanih pitanja ovog vremena. Dragutinov pad sa konja pod Jeleom i njegova povreda, odnosno prelom noge, koji se po Danilovim vestima, dogodio ne mnogo vremena posle dolaska na presto, predstavljao je presudni uzrok za njegovu predaju vlasti mlaem bratu. Ovaj dogaaj je, po Danilovoj naraciji, izazvao veliko komeanje u zemlji, koje je oigledno potrajalo odreeno vreme, sve dok kralja Dragutina nisu ubedili da je opasno i gotovo nemogue da ostane na prestolu. Sve to se desilo, on je potom pripisao Bojoj kazni za bezakonje koje je poinio, odnosno pobunu protiv oca. Razvoj dogaaja ukazuje na prijateljske i saveznike odnose dva brata, koja su, to ne moe biti bez znaaja, bili oenjeni dvema sestrama, ugarskim princezama Katarinom i Jelisavetom, pa i time bili u istom statusu kada je re o odnosima sa uticajnim susedima. Dragutinovo kobno povreivanje spominje i Georgije Pahimer jo u prii o dogovoru oko sklapanja saveza i braka mladog Milutina i Ane Paleolog, izriito rekavi da je on povredio nogu i da je eleo da ivi ne radei nita. Po vizantijskom piscu, Dragutin je bio povreen jo pre 126970. godine, kada je sklopljen savez i dogovoren brak Milutina i Ane Paleolog, a mlai srpski kraljevi bio odreen kao oev naslednik na prestolu. (Nastavie se)

Savez dvojice brae

Vlada Stankovi | 22. maj 2013. 19:47 | Komentara: 0

enidbom sa erkom bugarskog cara Milutin stekao novog saveznika. Ugarski kralj nagradio Dragutina darivajui mu Beograd VELIKO komeanje koje je nastupilo u Srbiji okonano je sastankom brae u mestu Deevu, u oblasti upe raskije (kako navodi Danilo II), na kome je Dragutin Milutinu predao vlast, uz Danilov opis Milutinovog preuzimanja oruja i konja starijeg brata, ali i brojnog drugog blaga. U itiju kralja Milutina o predaji vlasti, ili bilo kakvom politikom odnosu meu braom u ovo vreme, nema ni spomena. Po svojoj osnovnoj ideji, Milutin je izabrani vladar, pozvan boanskim

promislom da spasi svoju otadbinu, te stvarne istorijske okolnosti i politiki dogaaji i obrti za pisca nisu bili ni od kakvog znaaja. Nepoznanice se tiu i pitanja kraljevih ena, odnosno koja je od njih (i da li je) krunisana tom prilikom za kraljicu. Milutin je po svoj prilici 1282. godine bio oenjen Jelisavetom Ugarskom, kraljicom iji se portret, vrlo je mogue nalazi i u Dragutinovoj kapeli u urevim stupovima. Potpuno preutkivanje Milutinove ene u trenucima kada je on postajao prvi kralj, moglo je imati uzroka u Milutinovom mnogoenstvu. Izuzetno znaajan podatak Niifora Grigore da se srpska crkva snano protivila Milutinovom braku sa Jelisavetom Ugarskom, doprinosi nesigurnosti poloaja kako Milutinove ene prilikom njegovog dolaska na presto, tako i samog novog vrhovnog kralja. On je tek svojim prvim vladarskim brakom sa Anom, erkom novog bugarskog cara Georgija Tertera leta 1284. godine mogao da zauzme svoj novi poloaj u punom kapacitetu. Svojom vladarskom enidbom i naputanjem ugarske princeze Milutin se u odreenoj meri odvojio i od svog starijeg brata Dragutina, koji je od tada - upravo od 1284. godine - i gospodar Beograda i Mave.

KTITORKA MANASTIRA GRADACOBA brata kralja, i Dragutin i Milutin, bili su u senci svoje mone
majke Jelene, ktitorke vladarskog kompleksa manastira Gradac, izgraenog nesumnjivo pre svrgavanja kralja Uroa 1276. godine, ali zadugo, uz Sopoane, jedinom pravom vladarskom zadubinom ovog perioda, sutinski razliitoj od kapele u urevim stupovima ija je obnova, takoa, morala imati dozvolu mone kraljice -majke.

U prvih gotovo dve decenije Milutinove vrhovne vladavine, ne moe se govoriti o suprotstavljenosti dve razdvojene elite, okupljene oko kraljeva Dragutina i Milutina, zato to je tokom svih tih godina odnos meu braom bio blizak, savezniki i prijateljski. Saglasje dva brata vidljivo je kako u brojnim njihovim zajednikim akcijama, tako i u pitanjima ktitorstva, toliko znaajnog za vladarsku ideologiju i u nemanjikoj Srbiji, jer je samo stariji brat podizao zadubine, sve do presudnog srodstva kralja Milutina sa vizantijskim vasilevsom 1299. godine. Nepoznanice o stvarnim odnosima meu braom ne mogu oslabiti poznate injenice o njihovoj saradnji i prijateljstvu, vrstom savezu i miru u kome su iveli sve do Milutinovog potpunog okretanja Vizantiji 1299. godine, pa time ni iskljuiti mogunost o zajednikom pohodu Milutina i Dragutina u kome su vizantijske oblasti i zauzete. Ma u ijim rukama se Skoplje od 1282. godine stvarno nalazilo, kralj Milutin je tek nakon razlaza sa bratom i sklapanja saveza sa carem Andronikom II brakom sa njegovom petogodinjom erkom Simonidom, formalno postao gospodar ovog grada. Nain na koji su braa Dragutin i Milutin delili vlast jedinstven je u istoriji srednjovekovne Srbije, iako je ve u generaciji njihovog oca postalo uobiajeno da vie brae nosi kraljevsku krunu. Zagonetan sluaj Dragutinove predaje vlasti mlaem bratu ne moe dovesti u sumnju njihove dobre odnose, koji su se nastavili gotovo dve decenije posle smene na prestolu. U zajednikoj vladavini kraljice Jelene i kraljeva Dragutina i Milutina, izbijanje potonjeg ispred starijeg brata unelo je, ipak, novu dinamiku pre svega u odnosima sa dravama, vladarima i monicima u okruenju. Odranije upleten snano u vizantijsku diplomatiju, Milutin je bio nesumnjivo mnogo spremniji za velike promene koje su potresle vizantijski svet posle smrti cara Mihaila VIII Paleologa 11. decembra 1282. godine od starijeg brata, koga su Vizantinci upadljivo pokuali da zaobiu u planovima za uspostavljanje dominacije nad Srbijom.

NARUDBENICAKNjIGA Kralj Milutin u izdanju Izdavake kue Freska moe da se kupi u beogradskim
knjiarama ili da se narui na telefon 069/620-182 i mejl: www. freska.rs

Zajednitvo sa bratom Dragutinom nije bilo, uprkos tome, nimalo narueno. U prvim godinama posle Milutinovog preuzimanja vrhovne vlasti, on je i dalje bio u braku sa ugarskom princezom Jelisavetom, sestrom Dragutinove ene, ali je sve komplikovanija politika situacija u centralnom i jugoistonom delu Evrope polako postajala sve prisutnija i u unutranjoj srpskoj politici. Tokom 1283. i u prvoj polovini naredne godine, kralj Milutin se pribliio novom bugarskom caru Georgiju Terteru (1280-1292), koji je - uprkos svom kumanskom poreklu - vlast osvojio ne kao tienik monog tatarskog kana Nogaja, ve kao predstavnik bugarske struje u zemlji duboko razdiranoj podelama i snanim tatarskim i vizantijskim uticajima. Razumevajui potrebu sklapanja novih politikih saveznitava, kralj Milutin je nainio svoj prvi samostalni diplomatski potez enidbom sa Terterevom erkom Anom u leto 1284. godine. Kada se inilo izvesnim, da e mo Tatara biti unitena, Ugarska e se odluiti da, zajedno sa Dragutinom, ali i sa kraljem Milutinom, konano suzbije vlast lokalnih kumansko-bugarskih monika u Branievu, Kudelina i Drmana. Pobedom nad Drmanom i Kudelinom, najvie je dobio Milutinov stariji brat i od tog vremena u Dragutinovoj vlasti se nalazi i Beograd, koji dobija neposredno od ugarskog kralja, moda i kao nagradu za savezniku vernost, kao i Usora, Soli i Mava, ime je njegova drava znatno uveana i teritorijalno zaokruena. Mirne godine, nakon Milutinovog obezbeivanja trenutne zatite svog poloaja unutar saveza sa Dragutinom - Ugarskom i Georgijem Terterom - Tatarima, uz nesumnjivu podrku majke, velike kraljice Jelene, kralj nije iskoristio za izgradnju, ideoloku i stvarno politiku, svog poloaja unutar srpskih zemalja. (Nastavie se)

Razvod od kraljice Ane

Vlada Stankovi | 23. maj 2013. 18:07 | Komentara: 0

Brak Milutina i bugarske princeze Ane Terter nije bio dugog veka. Srpski vladar naputa brata i okree se Vizantiji VIE od jedne decenije poto je preuzeo vrhovnu vlast od brata Dragutina, 40-godinji kralj Milutin, predstavljen u ovo vreme i na fresci u zadubini svog brata Dragutina u Svetom Ahiliju u Arilju, nalazio se na poetku novog perioda svog ivota. Poto je svog najstarijeg sina Stefana poslao kanu Nogaju kao taoca i obezbedio saveznitvo sa imanom udajom erke jednog od svojih saradnika Dragoa za vidinskog gospodara, a zatim ovog monika u potpunosti povezao sa sobom udavi erku Anu-Nedu za njegovog sina Mihaila imana, kralj Milutin se naao u jednoj novoj politikoj situaciji. Smene na prestolima okolnih drava izazvale su i utisak da su kraljeve line, brane veze, u politikom smislu gubile sve bre na svom znaaju, dok je sklapanje sporazuma preko brakova njegove dece odavalo jedan utisak nedovoljnog politikog znaaja linosti samog kralja i njegovu postepenu, ali primetnu istroenost u ovom pogledu. Sam, bez kraljice, Milutin je predstavljen i na fresci u Arilju, ija je, meutim, osnovna zamisao bila da prikae njegovu vrhovnu vlast nad starijim bratom u njihovoj jo zajednikoj vladavini nad itavim srpskim prostorom, podjednako tradicionalnim srpskim i pomorskim zemljama, tako i srpskim, ili sremskim Dragutinovim zemljama.

Donatorski prikaz kralja Dragutina i njegovog mlaeg brata Milutina, prikazanog u jedva primetnom, ali ipak uoljivom drugom planu kompozicije, predstavlja i jednu vrstu vizuelne potvrde da Dragutin svoju zadubinu podie uz saglasnost mlaeg brata, kome pripada prvenstvo u zajednikoj vlasti.

KRALJICA DO UGOVORAIAKO je Georgije Terter stradao 1292. godine, njegova erka Ana je ostala
kao kraljica i ena kralja Milutina u Srbiji sve do samog sklapanja sporazuma sa Vizantincima s prolea 1299. godine, bez obzira na to kakav je mogao biti odnos srpskog kralja prema bugarskoj princezi iji je politiki znaaj naglo smanjen svrgavanjem njenog oca sa carskog trona susedne drave.

Na ovoj predstavi zajednike, iako ne potpuno ravnopravne vladarske simfonije dva brata, nije ni bilo mesta za jednostavnu simetriju dva para, koja bi zahtevala da se uz samog kralja Milutina predstavi i njegova ena, kraljica Ana Terter. Tako se na osnovu ove vizuelne kompozicije ne mogu donositi zakljuci da se srpski kralj ve u ovo vreme razveo ili razdvojio od erke nekadanjeg bugarskog cara. Znaaj koji je kraljica Ana Terter uprkos svemu zadrala, ne samo u Milutinovoj Srbiji, ili u unutarsrpskim odnosima dva brata i njihovih odvojenih drava, ve i u irim politikim odnosima na Balkanu, postao je posebno vidljiv nekoliko godina poto je predstava u Arilju naslikana. Vizantijski izvori, nesumnjivo najznaajniji u ovom pogledu kao najbolje obaveteni o stvarnim politikim odnosima vidljivim u diplomatskim akcijama raznih strana, donose zanimimljive i vane podatke o Ani Terter, njenom znaaju i ulozi u Milutinovim pregovorima sa vizantijskim carem. Donatorska kompozicija u Arilju specifina je i po odsustvu naslednika sa bilo koje strane nasuprot predstavama u Dragutinovoj kapeli u urevim stupovima - po toj specifinoj izdvojenosti dva brata kralja od sopstvenog potomstva i njihove nespremnosti da problem naslea, nesumnjivo prisutan u odnosima ovog doba do kraja odluno razree, i time narue predstavu idilinog zajednitva. Zajednitvo brae i njihov savezniki odnos istaknuti su i gotovo istovetnou njihovih likova na ovoj fresci, sa Dragutinom umeno tek za nijansu predstavljenim starijim, ali i viim od Milutina, kralja sve srpske zemlje i primorske, zbog poloaja kralja u jedva primetnom drugom planu u odnosu na starijeg brata i njegovu enu Katarinu. Ulazak u zrelo ivotno i politiko doba kralj Milutin je potvrdio i time to je svoj poloaj mogao da osnai sklapanjem politikih saveza brakovima sopstvene dece, usmerenim iskljuivo prema susednoj bugarskoj dravi, kroz koju se prelamala i borba za nadmo nad irokim balkanskim prostorima izmeu Tatara, Ugara i Vizantije. Posle opasnosti da e se snaga tatarskog kana Nogaja osetiti snanije i unutar Srbije, kralj Milutin je pourio da se osigura od moguih ambicija gospodara Zlatne horde da se proiri na jug. Ratujui poetkom poslednje decenije 13. veka na severu zajedno sa starijim bratom, a zatim utvrdivi lino, bez Dragutina, savez sa Nogajem i kanovim tienicima, kralj Milutin se u godinama na izmaku ovog stolea okree jugu svoje drave, ka skuenim krajevima svoje zemlje, spremajui se za potpuni politiki preokret i naputanje dvodecenijske zajednike, saveznike i usaglaene politike sa starijim bratom.

NARUDBENICAKnjiga Kralj Milutin u izdanju Izdavake kue Freska moe da se kupi u beogradskim
knjiarama ili da se narui na telefon 069/620-182 i mejl: www.freska.rs

O odluci kralja Milutina da na izmaku 13. veka u potpunosti promeni ne samo sopstvenu politiku, ve i dotadanje odnose sa starijim bratom samostalnim okretanjem ka Vizantiji, kao i o njegovim razlozima za takav postupak, srpski izvori u potpunosti ute, dok vizantijske pisce line dileme i odluke srpskog kralja u ovom pogledu ni najmanje ne interesuju, a ak i u Srbiji odlino

organizovani Dubrovani ne donose nikakve vesti o prekretnikom potezu srpskog vladara. Kao i u mnogim drugim sluajevima iz srpskog srednjeg veka, nae znanje o vanim dogaajima koji su se odvijali na kraju 13. stolea poiva u potpunosti na vizantijskim izvorima, koji uprkos svrstavanju Srbije na periferiju svog interesovanja, zapravo jedini opisuju tok dogovora srpskog kralja sa vizantijskim carem. Uz izuzetno istorijsko delo Georgija Pahimera, i jedan kratak opis dogaaja u Istoriji Niifora Grigore, od posebne je vanosti Poslaniko slovo uenog, a tada veoma mladog carskog inovnika Teodora Metohita, koje je sastavio sa svog petog, poslednjeg poslanstva kralju Milutinu poetkom 1299. godine, kojim su svi detalji sporazuma potvrenog brakom sa Simonidom konano ugovoreni. (Nastavie se)

Ma velikog vladara
Vlada Stankovi | 24. maj 2013. 18:53 | Komentara: 0

Vizantija sklopila savez poto nije mogla da uniti srpsku gerilu. Odlazak carice IrineJolande u Solun izazvao silne nevolje U GODINAMA koje su usledile posle sklapanja saveza sa tatarskim kanom Nogajem 1292. ili najkasnije godinu dana kasnije, a zatim i sa tatarskim tienikom, vidinskim vladarem imanom, obeleenim i skladnim odnosom sa starijim bratom vidljivim i na ariljskim freskama zavrenim pre 1296. godine, Milutinu se oigledno otvorio prostor za okretanje ka delovanju na jugu svoje drave. Tome je doprinosila i mirna unutranja situacija u samoj Bugarskoj, ali i nedovoljno snana delatnost carske vlasti na prostoru Makedonije, posebno kada se ima na umu da je Carigrad bio upravo u godinama kada se Milutin okree ka jugu posveen naporima da konano ugui samostalnost Tesalije, i same nedovoljno mone da zadri primat u nekadanjim zapadnim vizantijskim oblastima. Time su Milutinova osvajanja velikim delom i omoguena - pre svega, kraljevo kratkotrajno zauzimanje Draa 1296. godine. Milutinov brak sa Anom Terter uprkos velikim promenama u Bugarskoj nije bio bez politikog znaaja, kako se to esto smatra u literaturi, s obzirom na to da je Anin brat Teodor Svetoslav bio na Nogajevom dvoru kao talac, kao uostalom ranije i Milutinov sin Stefan. Ova veza je ponovo postala vana kralju Milutinu posle smrti bugarskog cara Smileca 1298. godine - upravo u vreme kraljevih pregovora sa Carigradom - kada je njegov urak Svetoslav postao jedan od ozbiljnih kandidata za bugarski presto. Uprkos svemu tome, kralj Milutin je oigledno imao snanih linih razloga da krene drugim putem i svoju sudbinu u potpunosti povee sa vizantijskim carem, svestan iz linog iskustva prednosti saveza sa Carigradom, koji je uvek podravao svoje saveznike u nameri da osvoje ili zadre vlast u svojim dravama.

GARANCIJA CAREVE SESTREOD samog poetka pravih dogovora dve strane bilo je jasno da srpski
kralj trai upravo carevu sestru za enu, kao zalogu vrstine budueg saveza, to je bilo sasvim nemogue pre njenog povratka u vizantijsku prestonicu poto je ostala udovica. I sam intenzitet pregovora, uostalom, tokom kojih je glavni vizantijski pregovara pet puta dolazio u diplomatska poslanstva Milutinu, kao i kraljeva urba da se savez to pre sklopi, ukazuju da se pregovaralo mesecima, nikako ne godinama.

Vizantijski izvori priu o pregovorima kralja Milutina i cara Andronika II Paleologa donose u iskrivljenoj vizuri celine njihovih dela, u kojima ova za srpsku srednjovekovnu istoriju izuzetno

vana odluka srpskog vladara postaje samo uzgredna epizoda iz arolike istorije carstva i njegovih odnosa sa raznim narodima. Iako je Poslaniko slovo Teodora Metohita jedini zaista savremeni izvetaj, ono je upravo zbog karaktera dela ponajmanje informativno kada je re o dogaajima koji su neposredno prethodili pregovorima. Metohitov podatak da je ideju za pregovore dve strane prvi izneo neki Georgijeore, koji je ranije kao zarobljenik u Vizantiji upoznao svu nadmo Romeja, treba razumeti kao zanimljivost, kojom je autor eleo da pomalo i fascinira primaoca svog izvetaja, uenog Niifora Humna, tada prvog oveka carske administracije. Najopirniji prikaz dogaaja nalazi se u Istoriji Georgija Pahimera. On je svoj opirni prikaz pregovora Milutina i Carigrada dao u punih devet poglavlja svoje Istorije, ali je itavu ovu pripovest uklopio u unutarvizantijske prilike i probleme. Dve niti povezuju Pahimerovu priu o vizantijskom savezu sa Milutinom sa prethodnim poglavljima njegove Istorije, uklapajui odlino pripovest o pregovorima sa srpskim kraljem u kontekst celine njegovog dela: careva sestra Evdokija, koja se vratila u Carigrad posle smrti svog mua, trapezuntskog cara Jovana II Velikog Komnina, i ponovno pojavljivanje upornog vizantijskog odmetnika Kotanica u pograninom podruju sa Srbijom. Uz ova dva osnovna elementa Pahimerove prie, kao iri motiv u pozadini provlai se pripovest o ivotu i podvizima Mihaila Tarhaniota Glavasa, Pahimerovog prijatelja i jednog od autorovih privatnih junaka. Tarhaniot Glavas je, upravo zbog toga, zapravo najvanija linost Pahimerovog prikaza poetka pregovora sa srpskim kraljem, neko kome pisac pripisuje potpunu inicijativu za savez sa Milutinom, posle shvatanja da srpske pljakake pohode nije mogue u potpunosti zaustaviti. Prikazujui Tarhaniota kao odlinog vojskovou - koji nije kriv za nemogunost unitenja srpske gerile, ali i kao izuzetno odgovornog visokog funkcionera, Pahimer zapravo plete pohvalu svom prijatelju, pripisujui mu zasluge za savez sa kraljem Milutinom, savez koji se u godinama kada je on pisao, poetkom 14. veka, nesumnjivo pokazao kao odlian politiki potez vizantijske strane i samog cara Andronika II Paleologa. Pahimerovo delo prestaje upravo sa godinom 1308, a po svemu sudei i sam je nedugo potom izdahnuo, pre nego to su poeli unutranji problemi u carstvu odlaskom carice Irine-Jolande u Solun i njenim posebnim bliskim vezama sa kraljem Milutinom kojima se zaobilazila vizantijska prestonica. Iako su Vizantinci imali razloga da ele mirne saveznike odnose sa kraljem Milutinom, izvori jasno ukazuju da je srpski kralj eleo da ugrabi priliku, koja se ukazala poto je careva sestra Evdokija ostala udovica i da se neposredno povee sa vizantijskim carem. Ono to se ne moe razjasniti, poto to vizantijske pisce nimalo ne zanima, jesu Milutinovi motivi za potpuni politiki preokret i taan redosled i datovanje dogaaja koji su doveli do poetka pregovora sa Carigradom. Ukoliko se kao sasvim nepouzdano odbaci shvatanje o Milutinovim ranim - a potpunim - osvajanjima vizantijskih teritorija na samom poetku njegove vrhovne vlasti, onda se odgovor na Milutinove uspehe mora traiti u godinama koje su neposredno prethodile poetku pregovora u drugoj polovini 1298. godine. (Nastavie se)

Osvaja i bez bitaka

Vlada Stankovi | 25. maj 2013. 19:56 | Komentara: 0

U savezu za Kotanicom Milutin irio granice svoje drave. Vizantiji odgovaraju stabilni odnosi sa Srbijom USPESI kralja Milutina na jugu, kao i bolje razumevanje unutarvizantijskih odnosa u oblastima susretanja dve drave, ali i u samom sreditu carstva, bili su u velikoj, ini se presudnoj meri posledica delovanja i uticaja Kotanica na pogranine vizantijske oblasti. Sa monim vizantijskim prebegom srpski kralj je oigledno sklopio sporazum koji je i omoguio srpska osvajanja vizantijskih gradova bez stvarnih bitaka. Zahvaljujui prikazu Georgija Pahimera u njegovom istorijskom delu poznate su nam opte okolnosti pregovora srpske i vizantijske strane, koji e dovesti do uspostavljanja vrstog saveza izmeu dve drave i odrediti dalji tok srpske srednjovekovne istorije, dok Poslaniko slovo Teodora Metohita dodatno oslikava pojedine segmetne ovih dogaaja. Pritom donosi detalje iz poslednje faze neposrednih pregovora sa kraljem Milutinom, tokom februara 1299. godine. Iako smo i u ovom sluaju oslonjeni iskljuivo na vizantijske izvore, anrovska razliitost dva navedena najvanija i najopirnija iskaza prua mogunost da se itav proces detaljnije istrai, a uporeivanjem prikaza Pahimera i Metohita utvrde osnovni elementi konanog dogovora i puta ka njemu. Ni Georgija Pahimera, niti Teodora Metohita nisu previe zanimala unutranja srpska pitanja, ali su obojica, svako na svoj nain, doneli vane i zanimljive, iako posredne podatke o problemima sa kojima se kralj Milutin suoavao u nastojanjima da sebi - i svom potomstvu - obezbedi potpuni primat na srpskom prostoru, u sopstvenoj i dravi svog starijeg brata Dragutina. Dok Pahimer uvek sagledava iru istorijsku sliku, iako prenosi samo one podatke koji se njemu ine vanim, ili iz nekog razloga zanimljivim, dotle Teodor Metohit podnosi zvanini izvetaj o trenutnoj situaciji u Srbiji i toku pregovora sa Milutinom, pomalo birokratski, uprkos svoj uenoj retorici kojom je njegov sastav bio obavijen. Iako ni Pahimer ni Metohit ne objanjavaju motive kralja Milutina za okretanje ka Vizantiji, oni se mogu velikim delom razaznati iz njihovog izlaganja i okolnosti tog vremena. Istovremeno, od gotovo podjednakog znaaja kao vesti vizantijskih pisaca jeste potpuno utanje arhiepiskopa Danila II o ovim dogaajima, o zapravo najvanijem, prekretnikom trenutku vladavine njegovog glavnog junaka. Siguran od napada sa severa savezom sa tatarskim kanom Nogajem, Milutin se u drugoj polovini poslednje decenije 13. veka okrenuo Vizantiji, iskoristivi uticaj vizantijskog prebega Kotanice da pohara pograninu vizantijsku teritoriju i zauzme pojedine vizantijske gradove u oblasti izmeu dve drave - najpre prihvatanjem lokalnih vizantijskih monika da je korisnije prihvatiti njegovu vlast umesto naelne potinjenosti udaljenom Carigradu. Tada su upravo dogaaji na severu, u Bugarskoj i u tatarskom kaganatu, primorali srpskog kralja da donese odluku kojom e se nepovratno opredeliti za potpuni savez sa Vizantijom. Vizantijsko carstvo, sa svoje strane, imalo je velikog interesa da posle viegeneracijske nesigurnosti u podruju Makedonije i u pograninim oblastima sa Srbijom, predelima u kojima se

odslikavala nadmo Carigrada ne samo u odnosu na susedne drave, ve i prema samim Romejima u tamonjim krajevima i vizantijskim gospodarima Tesalije i Epira, sporazumom sa Milutinom obezbedi svoju potpunu premo. Savez sa kraljem Milutinom bio je, na taj nain, ogroman uspeh vizantijske diplomatije - srpski kralj najneposrednije je povezan sa samim carem i time je osnovni pravac njegove, ali i politike njegovih naslednika bio vrsto usmeren prema Vizantijskom carstvu.

UZDANICA SIN STEFANDUBOKO u petoj deceniji ivota, sa erkom udatom za naslednika vidinskog
gospodara Mihaila imana, kralj Milutin je mogao u osvit novog doba u odnosima sa Vizantijom i na Balkanu biti uveren da e i njegov sin Stefan imati znaajnu ulogu u borbi za prevlast sa Dragutinom, koja j e neumitno predstojala i koja se odslikavala i u diplomatskim odnosima brae kraljeva sa drugim dravama i njihovim vladarima.

U nameri da se okrene Vizantiji, koja uprkos nesumnjivom opadanju, nije bila na izmaku 13. veka izgubila svoju snagu, bogatstvo i uticaj u meri u kojoj e se to desiti posle velikih potresa i gotovo stalnih graanskih ratova od 1321. godine nadalje, Milutin je bio velikim delom voen eljom da narui viedecenijski zajedniki princip vladavine sa starijim bratom Dragutinom i da za sebe i svoje potomstvo izbori nesumnjivu nadmo u okviru srpske vladarske porodice. Upravo Milutinovu brigu i strah za sopstvenu vlast Georgije Pahimer navodi kao osnovni motiv srpskog kralja da to pre doe do dogovora i saveza sa Vizantijom. Svedoanstvo ovog pisca o Milutinovoj velikoj elji da sklopi saveznitvo sa carstvom potvreno je podacima Teodora Metohita iz njegovog Poslanikog slova, iako Metohit ne ulazi dublje u Milutinove motive, bar ne u izvetaju sa poslednjeg, zakljunog petog putovanja srpskom kralju. Kao to je istaknuto vie puta, Georgije Pahimer je bio odlino upoznat sa politikim prilikama u dravama vizantijskih balkanskih suseda, ali je to saoptavao na nain koji je smatrao najprikladnijim za njegovu, vizantijsku publiku, u odreenoj meri iskazujui i nadmo nad savremenicima u carstvu zbog svog uvida u dogaaje unutar varvarskih drava. Zbog toga treba prihvatiti i njegov stav da je Milutin snano eleo savez zbog odnosa sa starijim bratom i sopstvenih ambicija, prigrlivi priliku da se povee sa vasilevsom, im je saznao za carev pristanak na dogovor i spremnost da mu ponudi svoju sestru Evdokiju, skoranju udovicu, kao potvrdu budueg sporazuma. Kralj Milutin je u pregovore sa vizantijskom stranom, kao to je reeno, uao vrsto reen da svoju porodinu granu izdvoji iz ire srpske vladarske porodice. (Nastavie se)

Istok blii Srbiji!

Vlada Stankovi | 26. maj 2013. 18:03 | Komentara: 0

Milutin se okree Androniku Drugom i uvruje poloaj svoje drave. Savez sa Vizantijom morao je izazvati otpor starijeg brata DOK je kralj Dragutin bio vrsto usmeren na povezivanje sa zapadom, oenivi svog sina Vladislava 1293. godine neakom ugarskog kralja Andrije III Konstancom Morozini, dotle je Milutin bio u isto ovo vreme u potpunosti okrenut istoku i jugu. Milutinov sin Stefan, poslat tatarskom caru Nogaju - po reima Danila II - na slubu, zajedno sa velikoimenitom vlastelom zemlje srpske neposredno pre ovog braka svog brata od strica Vladislava, ubrzo je u oevim

planovima zadobio vano mesto, podjednako onom koje je, oigledno, najstariji Dragutinov sin imao u oevoj politici. Mo kana Nogaja bila je u tim godinama presudna za dogaaje u istonom delu Balkana, posebno u Bugarskoj i, neto posrednije, u Milutinovoj Srbiji i ne moe biti dileme da je volja tatarskog kana bila kljuna za ostvarenje politikih saveza na ovom prostoru. U takvom odnosu snaga, Milutinov sin Stefan bio je oenjen erkom bugarskog cara Smileca (1292-1298), Nogajevog tienika, uvrujui kako uticaj samog tatarskog kana, tako i povezanost Bugarske i Milutinove Srbije, koje su sve vie bile upuene jedna na drugu. To je postalo potpuno jasno jo s brakom erke srpskog kralja Ane-Nede sa Mihailom imanom, sinom gospodara Vidina. Vreme sklapanja braka Stefana i Teodore, erke Smileca, u izvorima se ne navodi, ali je na osnovu istorijskih okolnosti mogue priblino utvrditi kada je Milutin ovim srodstvom sklopio savez sa bugarskim carem. Najpre treba istai da se ne zna koliko je trajao Stefanov boravak na Nogajevom dvoru, te se ne moe smatrati da je Milutinov sin tek nakon Nogajeve pogibije poetkom 1300. godine pobegao nazad u Srbiju, odnosno to ne moe biti hronoloka odrednica nakon koje je sklopljen brak sa Teodorom. U politikim prilikama kraja 13. veka u kojima je uticaj kana Nogaja bio presudan, brak Stefana i Teodore mora se datovati u vreme pre smrti bugarskog cara Smileca 1298. godine, odnosno u godine koje su prethodile 1298, pre nego to je unutar same Bugarske zavladalo nesigurno stanje, a zatim se nastavilo i borbom za prevlast u kaganatu posle Nogajeve pogibije poetkom 1300. godine.

NERASKIDIVE VEZEBEZ obzira na sve sitnije promene ili kolebanja koja su karakterisala dve decenije
Milutinovog ivota i vladanja posle sporazuma sa Vizantijom, kao i politiku njegovog sina Stefana Deanskog i unuka Stefana Duana, od trenutka kada je srpski kralj postao zet cara Andronika II, njegova i drava njegovih naslednika bila je neraskidivo povezana sa Vizantijom, na nain drugaiji od svih prethodnih veza tokom stolea.

Nema nikakvih podataka da je kralj Milutin uestvovao u ovim sporovima, niti da je bio umean u borbu za prevlast u susednoj Bugarskoj, u kojoj je Teodor Svetislav, brat u to vreme njegove supruge Ane Terter, pokuavao da osvoji vlast uz pomo Nogajevog sina ake. Kakva je bila uloga Stefana i gde se Milutinov sin Stefan u vreme oevih pregovora sa Vizantijom uopte nalazio, nije poznato. Jasno je samo da on u oevim planovima za povezivanje sa carstvom nije imao nikakvu ulogu, te da stoga nije ni spomenut u vizantijskim izvetajima o ovim dogaajima. Poeci Milutinovih pregovora sa Vizantijom odvijali su se u atmosferi nesigurnosti koja je kralju pretila sa raznih strana, bez obzira na to da li je bila uslovljena njegovim politikim odlukama ili se radilo o irim dogaajima sa kojima srpski vladar, zapravo, nije bio neposredno povezan. Kralj Milutin je nesumnjivo bio svestan da e njegov savez sa Vizantijom izazvati otpor starijeg brata, to je bilo jasno i samim Vizantincima, koji su, sa svoje strane, Milutinov strah koristili kao diplomatsko sredstvo u svoju korist, pokuavajui da od kralja dobiju to vee ustupke. Okolnost da se Milutinov strah od reakcije brata Dragutina sree u istorijskom delu Georgija Pahimera, dok Teodor Metohit u svom Poslanikom slovu o tome ne govori, posledica je karaktera izvetaja vizantijskog poslanika sa njegovog poslednjeg dolaska srpskom kralju. On zapravo najpre istie one elemente koji su predstavljali novinu u odnosu na ranije poznate uslove, kada je vizantijski car pristao da srpskom kralju umesto obudovele sestre Evdokije da za enu svoju malu, petogodinju erku Simonidu.

Sporazumom koji se spremao izmeu kralja Milutina i Vizantije, menjala se postojea ravnotea snaga u Srbiji i na itavom balkanskom prostoru. Deavalo se to upravo u godinama u kojima nije bilo nimalo jasno koja strana e prevagnuti u svom uticaju na Balkanu, kako unutar Bugarske, tako i u odnosima sa srpskim dravama, Tesalijom, Ugarskom i zapadnim zemljama. Milutinovo okretanje caru Androniku II odigralo se u vreme kada je velika borba u susednoj Bugarskoj tek poinjala, dok je kralj svojim vezivanjem za Carigrad, i ne znajui to, utvrdio geopolitiki poloaj svoje drave u raznorodnom balkanskom politikom mozaiku neposredno pre nego to se, tada jo moni tatarski kaganat, raspao Nogajevom pogibijom poetkom 1300. godine. Upravo zbog znaaja same Milutinove odluke da se sutinski vee za Vizantiju nije potrebno detaljno ulaziti u politiki sofizam vizantijske strane, kojima su se sluili sam car, odnosno njegovi bliski saradnici, kako bi pokazali da je faktiki etvrti brak srpskog kralja - brak u koji je trebalo da stupi sa carevikom Simonidom - zapravo sa kanonske take posmatrano bio tek druga Milutinova zakonita veza. Argumente kojima se posluila ova strana unutar Vizantije, naklonjena sporazumom sa srpskim kraljem, izloio je jasno dobro upueni Georgije Pahimer: s obzirom na to da je legitimnom smatrana jedino prva Milutinova verenica/ena, Ana, erka cara Mihaila VIII Paleologa, sve kasnije kraljeve veze bile su nelegitimne, te je planirani brak, ovako posmatrano, bio dozvoljen.

(Nastavie se)

Kralj klei pred mladom

Vlada Stankovi | 27. maj 2013. 18:27 | Komentara: 0

Jelena Anujska imala presudan uticaj na sinove. Da bi dobio carevu ker za enu, bio je spreman na velike ustupke ARGUMENTI cara i njegovih saradnika bili su, pre svega, usmereni na to ubede carigradskog patrijarha Jovana Kozmu i crkvu da podri budui brak i savez sa srpskim kraljem i predstavljali su, u svojoj sutini, u potpunosti unutarvizantijski problem. To je upravo bio i nain na koji su sve okolnosti dogovora dve strane opisane u Istoriji Georgija Pahimera, koji je potpuno iskljuio kralja Milutina iz osnovnog toka svoje naracije, u elji da pokae da ak ni srpski kralj, iako moan i vaan za carstvo, kao varvarin, nije mogao biti ravnopravno postavljen uz Romeje i njihovog vasilevsa. Vanost politikog preokreta koji je Milutin sprovodio, razaznaje se iz navoda Teodora Metohita o ivoj i uurbanoj diplomatskoj aktivnosti na dvoru srpskog kralja, koga su zainteresovani susedi iz Bugarske i Tesalije eleli da odgovore od povezivanja sa Carigradom. Uz protivljenja neimenovanih domaih zlobnika, Bugari i Tesalci su, po izvetaju vizantijskog poslanika, pokuavali da spree Milutinovo istinito ujedinjenje sa carem, kako se budui savez na ovom mestu tehniki precizno oznaava. Vrlo je znaajna Metohitova karakterizacija i Tesalaca i Bugara kao zajednikih suseda i Srba i Vizantinaca, ime se njihov poloaj na Milutinovom dvoru dovodi u snanu vezu sa irim politikim kretanjima koje je okretanje srpskog kralja Vizantiji izazivalo. Metohitovi navodi o

predlozima pre svega Tesalaca za ponovni brak Milutina sa njihovom sestrom dobijaju u njegovoj prii ironine i pomalo groteskne oblike, kojima se odslikava i nepostojani karakter carigradskih protivnika u Tesaliji. Jasno je, ipak, da je kralj Milutin vrsto drao sve konce politikih pregovora sa srpske strane u svojim rukama i da je, donosei odluku da sklopi savez sa vizantijskim carem, njenom ostvarenju posvetio sve svoje napore. Ono to, meutim, najsnanije karakterie poslaniki izvetaj Carigradu Teodora Metohita jeste njegovo dosledno insistiranje na Milutinovom stalnom strahu da se Vizantinci na kraju ipak ne predomisle i odustanu od sporazuma. Otuda i naglaena spremnost srpskog kralja da ispuni i neke dodatne vizantijske uslove. Jedan od vizantijskih zahteva koji je nesumnjivo bio osnaen injenicom da se bliskost srodstva sa vizantijskim vasilevsom osetno pojaala pristankom cara da se za Milutina uda njegova petogodinja erka Simonida, ticao se predaje carstvu odreenih, neimenovanih teritorija, ukljuujui i pojedine gradove. Kao i u svim drugim tehnikim pitanjima dogovora sa Vizantijom, ukljuujui i problem taoca koje je srpski kralj morao da preda Carigradu, podjednako lanova velikakih srpskih porodica i uticajnog vizantijskog prebega Kotanica, Milutin nije mnogo oklevao da vizantijske zahteve ispuni, uprkos detaljnim i ponekad tekim pregovorima. Milutinov strah da se Vizantinci na kraju ipak ne predomisle proistie iz neodreenih i nedovoljno jasnih vesti koje su u Srbiju dolazile iz Carigrada, kada je poetni dogovor izmeu dve strane zastao zbog odbijanja sestre cara Andronika II da se uda za Milutina. Podozriv prema ovom oklevanju Romeja, srpski kralj je s nestrpljenjem oekivao konanu potvrdu reenosti Vizantinaca da se sporazum u potpunosti ostvari i, ini se, sa velikim olakanjem primio vesti koje mu je Metohit doneo da je vasilevs prevaziao unutranje probleme i neslaganja po ovom pitanju, te da je princeza Simonida odreena za njegovu buduu nevestu i srpsku kraljicu. Dva pitanja su bila od posebne vanosti za obe strane: saglasnost kraljice majke Jelene Anujske, odnosno njena zakletva kojom se Milutinov sporazum sa Vizantijom potvruje, i predaja kraljeve tree ene Ane Terter Vizantincima i time kraljevo potpuno lino raskidanje veza sa susednom Bugarskom, potresanoj borbama za presto i prevlast izmeu raznih pretendenata.

VENANjE U OHRIDUCELOKUPNI Pahimerov prikaz razmene talaca, pre svega Kotanica i Ane Terter
kao preduslova dogovora, a zatim i proslave venanja u Ohridu, koje je izvrio ohridski arhiepiskop Makarije, opisan je pomalo uzgred, sa svesnim nepridavanjem preteranog znaaja ovom dogaaju koji e promeniti tok istorije srpske srednjovekovne drave

Vizantijski zahtev da Milutinovu odluku potvrdi i njegova uticajna majka proisticao je iz odlinog vizantijskog uvida u odnose unutar ukupnog srpskog prostora i uticaja koji je kraljica Jelena imala na svoje sinove i njihova politika opredeljenja. Ovaj uslov Vizantinaca bio je dobro promiljen, posebno kada se ima u vidu oigledno ve tada svima jasna neizbenost sukoba budueg zeta vizantijskog cara sa starijim bratom. Kada su Vizantinci odustali od zvanine zakletve kraljice Jelene Anujske da podrava novi brak svog mlaeg sina - ime bi se svrstala otvoreno na njegovu stranu protiv Dragutina, emu ona nesumnjivo nije bila sklona - sve ostale prepreke sklapanju sporazuma i braku sa Simonidom su nestale i obe strane su eljno pristupile konanom ostvarenju dogovora. U svom prepoznatljivom stilu, u okviru prie o konanom ostvarenju dogovora, Georgije Pahimer stoga jezgrovito istie snagu elje srpskog kralja da doe do braka sa Simonidom, koja je

nadvladavala sve ostale vizantijske uslove. Za jednu stvar - da bi dobio carevu erku za enu bio je spreman Milutin da na sve pristane. Iz njegovog, i iz ugla posmatranja mnogih Vizantinaca, srpski kralj i nije mogao drugaije razmiljati, s obzirom na ast koja mu se ukazivala enidbom sa carevom erkom. Pahimer je, zapravo, vizantijsko shvatanje itave stvari sveo na svest srpskog kralja o uzvienosti poloaja vizantijskog cara i njegove idejne premoi u hrianskom svetu, svest koju je Milutin pokazao nainom na koji je doekao svoju nevestu siavi sa konja, postupajui na taj nain prema njoj vie kao prema gospodarici nego kao supruzi.

(Nastavie se)

Ljubljeni zet carstva

Vlada Stankovi | 28. maj 2013. 20:27 | Komentara: 0

Savez Srbije i Vizantije potvren hrisovuljom cara Mihaila. Ana Terter posle razvoda zadrala kraljevske poasti OPISUJUI sveano goenje koje je car Andronik II priredio u Solunu za svog zeta i njegove brojne velikae, Pahimer istie vrednost ovog politikog saveza za samog Milutina, kome je tastvasilevs odmah dodelio vojne trupe kako bi se borio protiv brata Stefana. Dobro obaveteni o prilikama u susednoj zemlji, Vizantinci su nesumnjivo kao deo saveznikih obaveza preuzeli i pomaganje Milutina u nameri da sebi, a zatim i svojim buduim naslednicima iz braka sa Simonidom, obezbedi naslee srpskog prestola - u skladu sa pravilima vizantijske diplomatije, koja je na taj nain esto uspevala da proiri uticaj carstva. To je, uostalom, bilo predvieno jo prvim dogovorom Vizantije sa Srbijom kralja Uroa u vreme Milutinove mladosti. U ovakvim okolnostima i novim odnosima dve drave i namerama samog Milutina nije vie bilo mesta za kraljevu treu enu Anu Terter. Bugarska princeza, meutim, nije izgubila u potpunosti politiki znaaj u sloenim prilikama unutar samog carstva, niti u politici Carigrada. Poto je poslata u Vizantiju, Ana Terter je bila udata za despota Mihaila (Dimitrija) Anela Kutrula, istog onog izdanka epirskih Anela za koga se 1278. godine udala Ana Paleolog, sestra cara Andronika II i verenica kraljevia Milutina. Slino prii o prvom braku ovog neobinog pripadnika porodice Anela sa Anom Paleolog, Pahimer istie posebnu dozvolu cara i crkve koja je bila neophodna da bi do braka sa Anom Terter dolo, istiui kako je Mihailo svojoj nevesti, razvedenoj od kralja Srbije, pridodao i despotsko dostojanstvo, koje je sam nosio, uz njeno dostojanstvo kraljice, koje je ve imala. U vreme kada se Teodor Metohit spremao da krene na svoju petu i, pokazae se, poslednju poslaniku misiju kralju Milutinu, monasi manastira Hilandara su osetili pravi trenutak bliskog dogovora srpske i vizantijske strane, priavi vasilevsu Androniku II sa molbom da potvrdi odreene posede i privilegije srpskog manastira na Svetoj gori. Januara 1299. godine hilandarski monasi su dobili od cara Andronika II sveanu hrisovulju - zlatopeatno slovo - kojom vasilevs izlazi u susret zahtevima srpskog manastira, potvrujui njihove posede na Atosu, u gradu

Solunu i oko njega, oko reke Vardara, kao i prava na oslobaanje od pojedinih dabina u solunskoj temi i u temi Voleronu i Strimonu. Iako se u carevoj hrisovulji ne aludira na politike dogaaje koji su se upravo odvijali, niti se nagovetava budue blisko srodstvo srpskog kralja i vasilevsa, ton arenge povelje i isticanje srpskog etnosa, svedoi o specifinosti trenutka u kome su se srpski monasi obratili Androniku II za potvrdu svojih imanja i prava upravo u oblastima koje su bile ugroene ratovanjem na granici. Krajem 1298. godine stanje u Makedoniji i na srpsko-vizantijskoj granici je oigledno delovalo dovoljno stabilno da se Hilandar odluio da mirne prilike iskoristi i dobije potvrdu svojih prava i pre konanog dogovora Romeja sa srpskim kraljem. Dok se sigurnost polako vraala na vizantijskosrpsku granicu i saradnja i meusobno poverenje zavladali odnosima Romeja i Milutina, izazovi u unutranjoj borbi za prevlast u Srbiji su tek poinjali, a srpski kralj je u ovu borbu uao odluan, ojaan uspehom svog prekretnikog saveza sa vizantijskim vasilevsom. Istinito ujedinjenje kralja Milutina sa carem, dovelo je, ubrzo poto je postalo stvarnost, do znaajnih posledica u irim odnosima na Balkanu, ali i u namerama samog kralja da uspostavi potpunu dominaciju nad starijim bratom Dragutinom. Nesumnjivo neposredno poto je brak Milutina i Simonide sveano sklopljen posle Uskrsa 1299. godine (19. aprila) i sveanosti u Solunu koje su usledile, srpski kralj je, kao zet vizantijskog vasilevsa, dobio od careva potvrde svog novog statusa. Hrisovulja cara Mihaila I, koji je zajedno sa svojim ocem, carem Andronikom II i maehom, caricom Irinom-Jolantom Monferatskom, stigao u Solun krajem marta ili poetkom aprila 1299. godine i u drugom gradu carstva ostao sve do novembra sledee godine, potvruje politiko ujedinjenje kralja Milutina sa vizantijskim vasilevsom: Poto je najvii kralj Srbije i ljubljeni brat i zet mog carstva gospodin Stefan Uro uao u jedinstvo sa mojim carstvom...

DAR HILANDARUMILUTIN je postao novi ktitor manastira Svetog Georgija - Gorga kod Skoplja, dok je
manastiru Hilandaru darovao kapelu Svete Petke u selu Tmorani, kao to je od vizantijskih careva dobio potvrde za imanja, koja su, najverovatnije, ostala pod neposrednom vlau Carigrada, ili su se nalazila na samoj gra nici sa Vizantijom.

Tehniki karakter termina koji su upotrebljeni u povelji cara Mihaila I, a bez sumnje i u gotovo istovetnoj, sada izgubljenoj hrisovulji njegovog oca cara Andronika II, otkriva sutinu i vrstinu sporazuma Vizantinaca i kralja Milutina i nain na koji je bliska povezanost, obezbeena novim savezom, shvatana na obe strane. Kao to je Teodor Metohit oznaio sporazum srpskog kralja sa carem kao ujedinjenje (jedinstvo), tako je i sastavlja prvih povelja vizantijskih careva posle uspostavljanja saveza osnaio njegov znaaj upotrebom istog termina u najsveanijim carskim dokumentima. Ovim izrazom u uvodnim reenicama povelja kojima se, na Milutinovu molbu, potvruju dobra manastira Svetog Nikite kod Skoplja naglaeno je i skoranje uspostavljanje jedinstva dve strane. Ve u narednim hrisovuljama Andronika II i Mihaila I iz juna, odnosno jula 1300. godine, nije bilo potrebe da se uspostavljeni savez posebno istie, ve se samo navodi srodstvo srpskog kralja i njegov uzvien poloaj. Istovremeno sa dobijanjem potvrda svog novog statusa od vizantijskih careva, kralj Milutin je uspostavljao sopstveni autoritet pre svega u okolini Skoplja, u oblastima koje je, po sopstvenim

reima iz hrisovulje manastiru Hilandaru, dobio od svog roditelja, odnosno oca, previsokog i svetog cara Grka. (Nastavie se)

Kreu turske ordije

Vlada Stankovi | 29. maj 2013. 19:35 | Komentara: 0

Posle dva poraza Vizantija nije imala snage za odbranu od Turaka. Kako je Milutin osigurao premo nad bratom Dragutinom U povelji Svetom Georgiju kod Skoplja, ija je rukopisna tradicija izuzetno problematina, jer je sauvana samo u tri fragmenta u arhivi manastira Hilandara, kralj Milutin ne spominje srodstvo sa vizantijskim vasilevsom, ali su tu i jo neke neobinosti, koje ukazuju da je njenom sadraju potrebno pristupiti sa posebnom opreznou. U nabrajanju pravovernih careva i kraljeva koji su izdavali povelje Svetom Georgiju, poevi od samog prvog ktitora, cara Romana III Argira, kralj Milutin se, kao novi ktitor koji je naao manastir zapusteo i potpuno razoren, poziva na sve prethodne hrisovulje, a meu njima i povelje svetog Simeona Nemanje, Stefana prvovenanoga kralja i roditelja kraljevstva mi kralja Uroa. Nain na koji su spomenuti otac, deda i pradeda kralja Milutina, svaki za sebe, vrlo je neuobiajen, a posebno udi da srpski kralj ne naglaava neposrednu rodbinsku povezanost sa utemeljivaem dinastije Nemanjia. Iako se u poveljama kralja Milutina nastalim, barem neke od njih, nedugo nakon sklapanja saveza sa Vizantijom 1299. godine spominje njegov sin kao prvi naslednik, Stefan nije imao nikakvu ulogu u kraljevim dogovorima sa Vizantijskim carstvom. Stefanov status u ovim godinama ostaje potpuno nepoznat, kao to se nee spominjati ni u borbama koje e Milutin zapoeti sa starijim bratom Dragutinom. Sukob izmeu brae kraljeva bio je oekivan i sasvim izvestan u vreme Milutinovih dogovora sa vizantijskim carem, ali na isti nain kao to nije mogue sagledati aktivnosti i dogovore izmeu Dragutina, Milutina i njihove majke, koji su prethodili savezu sa Vizantijom, potpuno je nepoznato i kada i kako su sukobi poeli, niti se moe pratiti njihov tok, ak i u najoptijim crtama.

VELIKA OBNOVA HILANDARAMILUTINOVO zadubinarstvo, kao to arhiepiskop Danilo posebno

istie, daleko je prevazilazilo granice drave svog otaastva, irei se po celoj velikoj Romaniji, i u samom novom Rimu, Konstantinopoli, kao i u svetom gradu, slavnom Jerusalimu. Povezujui se i na taj nain sa Svetim Simeonom i Svetim Savom, ije zajedniko proslavljanje naglaeno poinje upravo u Milutinovo vreme, kralj je, ipak, posebnu panju u ovom smislu usmerio na veliku obnovu manastira Hilandara, verovatno nedugo posle ujedinjenja sa vizantijskim carem, do kraja svog ivota uveavajui posede srpskog manas tira na Svetoj gori. Upravo od 14. veka, verovatno od vremena Milutinove obnove, u manastiru Hilandaru poinje da se u veoj meri upotrebljava papir, ukazujui i na posebnu brigu da se manastirska arhiva sauva i uredi.

Iako su se borbe nesumnjivo vodile, a neprijateljstvo potrajalo dui niz godina, konani dogovor najbliih srodnika ukazuje da se u meusobnom sporazumevanju nije ilo putem mnogo drugaijim od onog kojim se njihov odnos kretao prethodnih decenija. Sve troje, Milutin, Dragutin i kraljica Jelena, a posebno dva brata kralja, bili su izuzetno oprezni i izbegavali iskljuivost koja bi vodila u potpuni sukob, svesni svoje upuenosti jednih na druge. Ova svest e na najbolji nain biti potvrena prilikom zajednikog, porodinog zidanja manastira Banjske, uz jasno isticanje da Dragutinova kraljevska vlast i ambicije vezane za nju pripadaju prolosti.

Milutinova nadmo nad starijim bratom bila je potvrena, ukoliko ne i potpuno obezbeena vizantijskom podrkom i vojnom pomoi, koja je u najmanju ruku predstavljala logini produetak sporazuma dveju strana, ukoliko nije bila izriito u njega ukljuena, i uz vizantijske trupe Milutin je poetak sporova sa bratom preokrenuo u svoju korist, osnaujui svoju stvarnu, politiku, ali sada i ideoloku premo nad Dragutinom. Svedoanstva o ratu brae su malobrojna i dobro poznata: - u novembru 1301. godine grad Rudnik se nalazio u posedu kralja Milutina, koji je zatim vodio kratkotrajni rat protiv Dubrovnika; - 8. maja 1302. godine dubrovaki trgovci iz Brskova se ale knezu i Optini dubrovakoj da ne znaju kako e se vratiti u svoj grad jer su ratovi, ali ve septembra iste godine kralj Milutin izdaje povelju Dubrovniku, ime je mir ponovo utvren; - sledee, 1303. godine, Dubrovanin Bogdan kae da je trenutno rat u Brskovu i po celoj Rakoj; - konano, da rat izmeu Dragutina i Milutina traje do danas, spominje Anonim u svom izuzetno vanom i zanimljivom opisu prilika u Vizantiji, na Balkanu i u centralno-istonoj Evropi. Nepoznati autor, koji podatak o ratu brae donosi navodei da kralj Milutin vlada ve dvadeset est godina, od posebnog je znaaja za razumevanje novih prilika u balkanskom zaleu Vizantije, poto su planovi Karla Valoa, brata francuskog kralja Filipa IV i, preko ene Katarine Kurtene, nominalnog latinskog cara Carigrada, poeli da dobijaju konkretnije obrise. Odnosi kralja Milutina i sa bratom Dragutinom i prema sinu Stefanu, ali i prema Vizantiji i namerama Karla Valoa, odslikavali su politike potrese koji su se odigravali u ovim godinama, potvrujui, na kraju, jo jednom, diplomatsku vetinu srpskog kralja, ali, takoe, i opreznost i delimino neodlunost, kao osobine koje su inile osnovu njegovog karaktera. Anonimni autor opisa istone i centralne Evrope putovao je ovim predelima u osvit novih priprema za veliko suprotstavljanje zapadnoevropskih plemia i Vizantije, iji su vladar i svi podanici smatrani izmaticima, otpadnicima od prave hrianske vere. Iako je sporazumom sa srpskim kraljem Milutinom prolea 1299. godine Vizantija mogla kratkotrajno da se okrene istoku u pokuaju da se odupre turskom prodoru, ubrzo je, nakon dva vea poraza, postalo jasno da carstvo nema dovoljno snage za ozbiljniji i dugotrajniji rat.

(Nastavie se)

Presuda pape Klementa

Vlada Stankovi | 30. maj 2013. 19:35 | Komentara: 0

Vatikan ne bira sredstva u nametanju katolike vere. Sinu Stefanu Milutin ustupa primorske oblasti NAJMLjUJUI takozvanu Katalansku kompaniju, vojnu druinu koja je mirom na Siciliji 31. avgusta 1302. godine ostala praktino bez posla, car Andronik II se nadao da e uspeti da se suprotstavi Turcima, previajui mnoge probleme koje je ovaj dogovor nosio. Jedan se krio u snazi samih Katalanaca koja je nadmaivala snagu vizantijskih trupa, te je time njihovo delovanje postalo potpuno nezavisno od Carigrada, da bi zatim preraslo u otvoreno neprijateljsko prema Vizantincima, i pljakako, posebno prema Svetoj Gori, time i prema manastiru Hilandaru.

Drugi problem svodio se na postepenu izolaciju Vizantije, i na sve uspenije planove Karla Valoa da okupi to vie saveznika u nameri da zavlada Carigradom i uniti izmatiko carstvo. Nizom sporazuma, pozicija pretendenta na carigradski tron postajala je sve snanija, a njegov uticaj sve vei, posebno od januara 1305. godine kada je papa postao Klement V, Francuz naklonjen idejama svog sunarodnika vie od svojih neposrednih prethodnika. Novi papa je ve posle dve godine, juna 1307. godine, ekskomunicirao vizantijskog vasilevsa Andronika II i zapretio svim katolicima ekskomunikacijom i oduzimanjem imovine ukoliko sarauju sa carem, koji samo prihvatanjem prave, rimsko-katolike vere, moe moliti da se vrati u krilo crkve. Upravo je ovim postupkom Karlo Valoa dobio snanu politiku polugu za irenje svog uticaja kako meu italijanskim pomorskim republikama i gospodarima, zapadnim baronima koji su vladali grkim provincijama i Katalancima, moda jo u veoj meri meu vladarima u balkanskom zaleu vizantijskog carstva, pre svega u Srbiji kralja Milutina, vizantijskog saveznika i carevog zeta. Svestan velike bure koja se spremala, posebno zbog majke Jelene i brata Dragutina i odnosa sa njima, ali i kraljevih katolikih podanika u junodalmatinskom primorju, kralj Milutin je nastupao oprezno i pragmatino i u odnosu prema Karlu Valoa, i prema rimskoj kuriji. U godinama posle sporazuma sa Vizantijom, Milutin se naao u sukobu sa starijim bratom, tienikom katolike Ugarske, ali i sa dubrovakom optinom. U tom sukobu podrka kraljice majke Jelene sigurno nije bila na njegovoj strani to se videlo po nesigurnosti koja je vladala u dubrovakom zaleu. Unutar same kraljeve porodice prilike su se brzo, ponekad i neoekivano menjale. U godinama u kojima je trajao sukob brae nemamo ni najmanjih nagovetaja u izvorima o ivotu kralja Milutina. Reenost carice Irine-Jolante da se otvoreno suprotstavi svom muu, caru Androniku II - unela je dodatne dileme, i u velikoj meri doprinela mnogim odlukama koje e kralj Milutin donositi u godinama koje su usledile posle cariinog odlaska iz Carigrada i uspostavljanja sopstvenog dvora u Solunu 1303. godine. U sve intenzivnijim politikim vrtlozima, na istoku kao i na zapadu, koji su obuhvatali i tanane odnose izmeu vizantijskog cara i carice, Karla Valoa, pape, Mleana i Katalonaca u Vizantiji, kralj Milutin je u vremenu oko 1308. godine - godine sklapanja sporazuma sa Karlom Valoa - morao da bude otvoren prema razliitim politikim zamislima, svejedno odakle one dolazile. Poto je cara Andronika II napustila carica Irina-Jolanta, a zatim vasilevs bio i ekskomuniciran i suoen sa savezom Katalanaca sa Karlom Valoa i ostalim suparnicima na zapadu, Carigrad nije izgledao ni izbliza onako snaan kao pre samo par godina. Pritom je pozicija cara mogla delovati zaista beznadeno. Milutin se sigurno nije okrenuo od Vizantije, ali je izvesno da se oprezno udaljio od Carigrada upravo u godinama posle papine ekskomunikacije Andronika II juna 1307. godine. Simonida je tada imala tek trinaest godina i njihov brak jo nije doneo onu sigurnost koja se uvek potvrivala raanjem potomaka, naslednika prestola.

OBNOVA BOGORODICE LjEVIKEVELIKI, gotovo opsesivni graditelj u poslednjoj deceniji svog

ivota posle konane pobede u borbi za prvenstvo nad Dragutinom, kralj Milutin se posle dogovora sa Vizantijom pre svega okrenuo obnavljanju crkava u graninom pojasu prema carstvu. Tako je verovatno u drugoj polovini prve decenije 14. veka obnovio sedite Prizrenske episkopije Bogorodicu Ljeviku, povezujui u natpisu na crkvi svoje poreklo (praunuk svetog Simeona) i svoj novi visoki poloaj zeta cara grkoga gospodina Andronika Paleologa, a takoe i crkvu Svetog Nikite kod Skoplja i Svete Apostole, najstariju crkvu Peke patrijarije.

U novim prilikama koje su polako zadobijale oblike u ovim godinama kraljev najstariji sin Stefan, ve tridesetogodinjak, morao je na neki nain biti ukljuen u vlast kako ne bi sasvim ostao bez znaaja u oevim politikim planovima, to, ini se, jo nije bilo u Milutinovim zamislima, eljnog

da to solidnije uvrsti svoju premo nad bratom Dragutinom. U ovim namerama Milutin je morao pokazati potpunu otvorenost prema Katolikoj crkvi i namerama tienika pape Klementa V, Karla Valoa, i uz pomo svojih katolikih podanika iz Dubrovnika i Kotora Milutin je uspeo da, moda neto kasnije nego to bi bilo najsvrsishodnije, ali svakako u dobro vreme, sklopi ugovor sa monim bratom francuskog kralja 27. marta 1308. godine, odnosno da ga potvrdi 27. jula iste godine. Istovremeno, kralj je ovim ugovorom obeao preko Karla Valoa papi Klementu V da e se vratiti u okrilje rimske crkve, traei u tom sluaju za sebe posebnu zatitu Svete stolice. Zauzvrat je Milutin osigurao nesmetano preuzimanje oblasti kojom je upravljala kraljica majka Jelena i neutralisao podrku koju je u ovom smislu imao njegov stariji brat, ugarski tienik, u trenucima proklamovanog krstakog pohoda na istok. Kraljev sin Stefan je, najverovatnije, ve 1306. godine zavladao primorskim oblastima dobivi moda samo dve godine kasnije i zvanje mladog kralja. Time je pokazao porodine namere srpskog kralja, da razrei na najbolji nain problematini Stefanov status - kao i status erke Zorice, koja je trebalo da se uda za sina Karla Valoa.

(Nastavie se)

Diktat rimske crkve

Vlada Stankovi | 31. maj 2013. 18:45 | Komentara: 0

U ugovoru kralja Milutina sa Karlom Valoa porodini planovi srpskog vladara se uopte ne spominju, kao to na njih ne aludira ni Anonim U ugovoru kralja Milutina sa Karlom Valoa porodini planovi srpskog vladara se uopte ne spominju, kao to na njih ne aludira ni Anonim, koji je svoj izvetaj o stanju u Istonoj Evropi sastavljao upravo u ovim godinama. Uprkos injenici da je Stefan dobio na upravu nekadanje oblasti njegove bake, kraljice Jelene, nije nimalo sigurno da je u oevim namerama vaio kao neosporni naslednik itave drave. Sutinski elementi ugovora kralja Milutina sa Karlom Valoa se mogu precizno odrediti: - Kralj Milutin (koga Karlo naziva jednostavno Uro po Boijoj milosti kralj Rake, dok se sam Milutin u svojoj potvrdi titulie, pomalo razmetljivo kao Uro po Boijoj milosti Dalmacije, Hrvatske, Duklje, Srbije i Rake kralj i gospodar pomorskih zemalja, priznaje prava Karla Valoa na carigradsku krunu i poloaj cara Carigrada i upravitelja Romeja, protiv Andronika II, koji se dva puta izriito spominje - sam car, kao uzurpator, a ne svi Vizantinci. - Milutin e prihvatiti pravu veru i vratiti se u okrilje rimske crkve, to e biti potvreno i brakom kraljeve jedine erke Zorice (ili Carice) sa sinom Karla Valoa; - Zauzvrat, kralj e dobiti jasno definisane teritorije u svoj posed izmeu Prilepa i Proseka, Ove polje do grada tipa, Kievo, i od Debra do reke Mat u severnoj Albaniji. U svojoj potvrdi ugovora Milutin e samo kratko istai da je tip sa oblau u njegovom posedu, iako se u ugovoru sam grad - tvrava tip ne spominje izriito. Planovi Karla Valoa postepeno su gubili na snazi u sve kompleksnijim odnosima unutar Vizantije i okolnim dravama, dok je opasnost od Katalanaca i njihovog pustoenja nesumnjivo doprinela

opredeljenju kralja Milutina da dogovoru sa pretendentom na carigradski presto pristupi krajnje pragmatino. Vojna pomo koju je Milutin poslao opsednutom Hilandaru, ijom odbranom je rukovodio iguman Danilo - budui arhiepiskop Danilo II - uspevi da odbrani manastir od napada koji su trajali vie od tri godine, uz potvrdu kraljevog zatitnitva srpskog manastira na Atosu, ukazivala je i na njegovu snagu i nesumnjivo uticala i na njegov ukupni stav prema Vizantiji, odnosno zapadu. Upravo u ovim godinama, kada su svetogorski manastiri trpeli napade Katalanaca, saveznika Karla Valoa, Anonim donosi izrazito negativan opis kralja Milutina, kome u svemu, a posebno u brizi prema katolicima suprotstavlja brata Dragutina. Anonim spominje i savez Milutina sa Karlom, ali istie i ovom prilikom pretvornost srpskog kralja, koji je dogovor sa bratom francuskog kralja sklopio iz straha od Karlove vojske i njegovog uticaja pre svega u primorskim krajevima u kome preteno ive katolici. U skladu sa potpisanim ugovorom, pritom istie legitimnost Milutinove erke, nasuprot nelegitimnosti kraljevog sina - koji nije spadao, to je jasno i iz samog teksta ugovora, u planove nesuenog latinskog cara Carigrada. Upuenost Anonima u trenutnu unutranjopolitiku situaciji u Srbiji, ali i u diplomatske odnose srpskih kraljeva, kao i njegovo potpuno negativno raspoloenje prema Milutinu, kao da ukazuju da je njegov iskaz mogao nastati posle najvie nekoliko godina, kada je poelo da biva jasno da planovi pretendenta na carigradski tron nee biti lako ostvarivi. Time je iskrena privrenost srpskog kralja Karlovim planovima bila sve dalja od stvarnosti. U vrlo problematinih prvih deceniju i po 14. stolea kralj Milutin je dokazao svoju politiku vetinu uspevajui da uravnotei sopstvene ambicije ka spoljanjem svetu i svoj odnos prema unutranjim pitanjima srpskog prostora, kojim je vladao zajedno sa bratom Dragutinom i majkom kraljicom Jelenom. Milutin je potvrdio svoju nameru da se nepovratno povee sa carstvom Romeja i samim vasilevsom, iji je idejni presti u hrianskom svetu i dalje bio snaan, ali je pokazivao i svest o znaaju razliitih elemenata unutar samog carstva, koji bi mogli pomoi u ostvarivanju konkretnih politikih ciljeva.

KRUNA SINU STEFANUOSIM Grigorinog iskaza, u Danilovom zborniku, u okviru itija kralja Milutina,
nalazi se znatno kasnije umetnuta pripovest o pobuni Stefana Deanskog protiv Milutina, a sa istim motivom i u slinom narativnom stilu zapoinje i samo itije Deanskog, dok su od posebne vanosti predstave Milutina i Stefana u Bogorodici Ljevikoj (1309-1313), odnosno izbrisan prikaz kralja i Konstantina u Graanici (1319 -1321), oito Milutinovog poslednjeg izbora u dugotrajnim dilemama oko naslednika prestola.

Istovremeno, srpski kralj je odnosom prema katolikom zapadu i, najpre, prema sopstvenim katolikim podanicima iji je uticaj bio veliki, ostvario ogroman iskorak prema svetskoj politici, razumevanju i nainu voenja politike i diplomatije po ugledu na mone zemlje, pa i na samu Vizantiju, iskorak koji e na najbolji nain nastaviti njegov unuk, Stefan Duan. U godinama kada je njegov poloaj postajao sve sigurniji a nadmo nad starijim bratom sve izvesnija, kralj Milutin je bio suoen sa jedinim pravim problemom ovog perioda njegovog kraljevanja: pitanjem naslednika prestola. Milutinova neodlunost u ovom pogledu ne moe biti posmatrana iskljuivo kao opreznost u odnosu na prava Dragutina, odnosno njegovih naslednika, ve se, najpre, ini da e sam kralj do kraja ivota ostati nepoverljiv prema svim potencijalnim naslednicima, nesiguran u njihovu vrednost ili vernost. Nikada se do kraja i nepovratno, nije odluio za jednog od svojih sinova, ili jednoga od brae svoje ene Simonide, barem ne dovoljno jasno ili na vreme da bi osigurao ostvarenje svoje volje.

Upravo je okolnost da iz braka sa porfirogentinom carevikom nije mogao imati dece, bio jedan od osnovnih uzroka Milutinovih nedoumica, ije je razreenje i sam kralj morao videti u ovom braku sklopljenom prolea 1299. godine. Sled dogaaja otkriva, meutim, odreenu logiku u postupcima kralja Milutina u ovom pogledu, i prosuivanje koje potvruje nain na koji je kralj postupao i u drugim problematinim pitanjima tokom svog ivota.

NARUDBENICA KNjIGA Kralj Milutin u izdanju Izdavake kue Freska moe da se kupi u beogradskim knjiarama ili da se narui na telefon 069/620-182 i mejl: www. freska.rs (Nastavie se)

Progon sina Stefana

Vlada Stankovi | 01. jun 2013. 19:30 | Komentara: 0

Kada je postalo jasno da Simonida ne moe imati dece, Dimitrije je poslat u Srbiju kako bi bio hirotonisan za naslednika KADA se, uz sve nepoznanice, svi podaci sagledaju i, naroito, uzmu u obzir prilike vremena ali i namera izlaganja Niifora Grigore, sled razmiljanja i postupaka kralja Milutina postaje veoma smislen: - Poto je Stefanu dao na upravu nekadanju oblast kraljice Jelene, Milutinov najstariji sin je postao mladi kralj, ali je ve krajem 1313. ili poetkom 1314. izbio sukob izmeu oca i sina, nakon koga je Stefan sa porodicom poslat u Carigrad, caru Androniku II Paleologu. Ne moe se nita blie rei o eventualnom vizantijskom uticaju - pre svega uticaju carice IrineJolante - na ovaj dogaaj, koji se u vizantijskim izvorima uopte ne spominje: oktobra 1313. godine car Andronik II na zahtev najvieg kralja Srbije i najdraeg sina i zeta poklanja Hilandaru selo Kue na Strimonu, u povelji sa uvenom dugakom, retorskom arengom Niifora Humna. Na slian nain car i njegovi sacarevi ispunjavaju i ostale Milutinove molbe 1317, odnosno potvruju imanja Hilandara 1319. godine. - Jo u vreme povremenih sukoba sa bratom Dragutinom, kralj Milutin je pomagao svog tasta cara Andronika II, posebno u borbi sa turskim odredom koji je napustio Katalance i pustoio Trakiju, koji je predvodio neki Halil.

NARUDBENICAKNjIGA Kralj Milutin u izdanju Izdavake kue Freska moe da se kupi u beogradskim
knjiarama ili da se narui na telefon 069/620-182 i mejl: www. freska.rs

Kada je postalo jasno da Simonida ne moe imati dece, Dimitrije je poslat u Srbiju kako bi bio hirotonisan za naslednika. Okolnost da je ambiciozna carica Irina-Jolanta umrla 1316. godine pre konanog ostvarenja dogovora da njen sin nasledi srpskog kralja doveli su neumitno do naputanja te ideje, a Milutina okrenuli ka sinu Konstantinu, kao jedinom nasledniku. Srbija Milutinovog vremena, posle kraljeve odluke da se povee sa Carigradom i u potpunosti uklopi u vizantijsku kulturu, postajala je postepeno jedna nova istorijska tvorevina, a kraljevo opredeljenje dobilo je na znaaju poto je izborio prevlast nad starijim bratom Dragutinom. Milutinova odluka uslovila je dalji razvoj drave kojom je zavladao, a povezivanje sa vizantijskim carskim rodom u potpunosti odredilo i poloaj njegovih naslednika. Teite drave bilo je

pomereno ka jugu, a kralj Milutin, zet cara Romeja, povezao je njen razvoj sa deavanjima unutar vizantijskog carstva, udaljivi je od jednog od tradicionalnog pokrovitelja ranijih vladara, ugarske kraljevine. Posle smrti brata Dragutina 21. marta 1316. godine, kralj Milutin je iskoristio svoju stvarnu nadmo da zauzme sredinji deo nekadanjih zemalja starijeg brata i da zarobi njegovog naslednika, svog bratanca Vladislava. Iako je ugarski kralj Karlo Robert posle dva pohoda 1319. i 1320. godine uspeo da osvoji pre svega Mavu i delove nekadanje Dragutinove drave, uticaj severnog suseda na Srbiju u promenjenom odnosu politikih snaga ipak je postao znatno manji. Godine 1315. - u vreme kada je bio posveen traenju naslednika prestola meu vizantijskim careviima, poto je sina Stefana poslao u Carigrad - kralj Milutin je zakoraio u sedmu deceniju ivota. Posle mnogo promena i predomiljanja, kralj je odredio sina Konstantina - kraljevia koji je morao poticati iz braka sa Anom Terter, za svog naslednika, ali je, oigledno, njegova volja bila nedovoljno snana i jasno izraena, da bi se porodina vlast nastavila upravo tim putem. Jedine vesti o smrti kralja Milutina donosi arhiepiskop Danilo II u svom narativu o svetakom proslavljenju svog junaka, kojim se zavrava kraljevo itije, nastalo 1324. godine. Danilo je pripovest o kraljevoj smrti, odnosno njegovom svetiteljstvu podelio na sledee narativne celine: - izbor Nikodima za arhiepiskopa (jo 1324. godine), - Milutinova bolest u Nerodimlju, Danilov dolazak kralju iz Banjske i kraljeva smrt, - mete i rat koji je izbio odmah po smrti kralja i Danilova briga da se Milutinovo telo prenese u grob koji je kralj spremio u crkvi Svetog Stefana u Banjskoj. Uz mnogo napora, nevolje i stalni mete Danilo je uz pomo igumana Banjske Save i sahranio kralja na mesto bezmeteno, - posle dve i po godine i mnogo znamenja svetosti, otkopana je zemlja i kraljevo telo je naeno potpuno ouvano, tako da nijedna vlas nije otpala sa glave; kraljevo telo je premeteno u kivot pred Hristovom ikonom gde lei i do danas izvan oltarskih dveri, - ova dobra vest proula se svuda i sve do slavnog grada Konstantina, jo za ivota tasta blagoestivog, blagovernog cara gospodina Andronika, i ene njegove blagoestive kraljice Simonide, koja se zajedno sa ocem velikom radou obradovala, poslavi skupo kandilo od zlata i platna skupocena i zlatna za pokrov rake svog mua, a sama se zamonaivi u velikom manastiru Svetog Andrije. (Kraj)