ATIKSU ARITIMINDA ENERJ VERMLL REHBER

Ankara, Ekim- 2010

indekiler

1 2 2.1 2.2 3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.3 3.4 3.4.1 3.4.1.1 3.4.1.2 3.4.2 3.4.3 3.4.4 3.4.5 3.4.6 3.4.7 3.4.8 3.4.9 3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.5.4 3.5.5 3.5.6 3.5.7 3.5.8 3.5.9 3.5.10 3.6 3.6.1 3.6.2 3.6.3 3.7 3.7.1 3.7.2 3.7.3

GR ............................................................................................................................ 1 ATIKSU ARITMA TESS-GENEL TANIM ................................................................... 2 Atksu Artma Tesisinin Genel Tanm ......................................................................... 2 letmede Enerji Ynetimi ............................................................................................. 5 ENERJ VERMLL NLEMLER ............................................................................ 6 Giri ............................................................................................................................... 6 nlemlerin Etkisi ........................................................................................................... 7 Yatrmlar....................................................................................................................... 8 Geri deme Sresi ........................................................................................................ 8 nlemlerin Snflandrlmas.......................................................................................... 9 Suyla lgili nlemler ...................................................................................................... 9 amurla lgili nlemler................................................................................................ 11 Havann Temizlenmesine Ynelik nlemler............................................................... 13 Karar Vermede Kullanlacak Yntem.......................................................................... 13 Genel nlemler........................................................................................................... 18 Havalandrma Sistem Trleri ...................................................................................... 18 Yzey Havalandrma................................................................................................... 18 Kabarckl havalandrma ............................................................................................. 19 Havalandrmann Kontrol .......................................................................................... 20 Tesis Tasarm ............................................................................................................ 22 Ekipman ...................................................................................................................... 23 Kartrma ve Tahrik.................................................................................................... 24 Hidrolik Sistem ............................................................................................................ 25 Egzozdan Gelen Havann Temizlenmesi.................................................................... 27 Hava ekme ............................................................................................................... 27 amur Sistemi ............................................................................................................ 28 rtme ...................................................................................................................... 29 Donanm...................................................................................................................... 30 Enerji retimi............................................................................................................... 31 Biyogaz ....................................................................................................................... 33 nktrme................................................................................................................. 34 amurun n-Artlmas ............................................................................................... 34 letme......................................................................................................................... 35 nc taraflar............................................................................................................ 36 Younlatrma ............................................................................................................. 36 Yan akmlarn Artlmas.............................................................................................. 37 Isnn Tekrar Kullanm ................................................................................................ 38 Susuzlatrma ............................................................................................................. 39 Ekipmanlar/Konfigrasyon .......................................................................................... 39 Kontrol......................................................................................................................... 40 amur Beslemesi........................................................................................................ 41 Nutrient (N, P) Giderimi............................................................................................... 41 Tesis Konfigrasyonu ................................................................................................. 42 Proses Kontrol ............................................................................................................ 43 leri Artma Teknikleri .................................................................................................. 44

GR

Trkiye-Hollanda ikili ibirlii, G2G projesi erevesinde yrtlen Atksu Artmnda Enerji Verimlilii Projesi kapsamnda Trkiyedeki atksu artma sektrnde enerji verimliliini salamak amacyla hazrlanm olan bu rehber, atksu artma tesislerinde enerji verimliliinin nasl arttrlabilecei konusunda bilgi kayna olmay hedeflemektedir. Rehber kapsamnda teknolojik en iyi uygulama rnekleri, kentsel atksu artma alanndaki enerji tketimine ynelik tasarm ve iletim kriterleri ve belediyelerin enerji verimliliini arttrarak CO2 salnmlarn azaltmalarna ynelik tavsiyeler yer almaktadr. Yllarca yaplan uygulamalar ve iletme tecrbeleri erevesinde artk biliyoruz ki; atksu artma tesislerinde enerji verimlilii konusu gelecek yllar iin de ciddi nem arz etmektedir. Bu dokman bu amala bir nevi yol gsterici bir misyon stlenirken, dier taraftan da tm atksu sektrnden gelecek olan geri dnler ile yaayan ve gncellenebilen bir klavuz halini alacaktr. nmzdeki srete Trkiyede kk, orta ve byk lekli atksu artma tesisleri tasarlanmaya devam edilecektir; bu dorultuda asgari masrafla enerji verimliliinin salanabilirlii gz nnde bulundurulmaldr. Sorun ve zorluklarla karlalmas beklenen alanlar :
Karar mercilerinde atksu artma alannda enerji verimliliinden elde edilecek frsat

ve kazanmlar konusunda bilin oluturulmas;

Atksu artma tesislerinin enerji verimlilii esaslarna uygun, etkili bir ekilde ile-

timinin salanmas (iletmecilerin eitimi);

Atksu artma tesisleri alannda faaliyet gsteren tasarm ve mhendislik firmalar-

nn konuyla ilgili olarak bilgilendirilerek etkin ve verimli enerji kullanmnn gelecek projelere dahil edilmesinin salanmas. eklinde zetlenebilir.

I&M-1016744-BG Sayfa 1 / 49

ATIKSU ARITMA TESS-GENEL TANIM

2.1

Atksu Artma Tesisinin Genel Tanm

Tipik bir atksu artma tesisi (bundan sonra tesis olarak ifade edilecektir), Biyolokimyasal Oksijen htiyac/Kimyasal Oksiyjen htiyacn (BO/KO) giderimi, biyolojik, kimyasal ya da karma yntemlerle fosfor (P) giderimi ve nitrifikasyon ve denitrifikasyon yoluyla da biyolojik azot (N) giderimi yaplan iletmeyi ifade eder. Tipik bir tesiste bulunan niteler aadaki gibidir:

Kaba zgaralar Kum tutucu n ktrme havuzu Anaerobik tank Selektr tank Anoksik havuz Aerobik havuz Son ktrme Geri devir pompa istasyonu Fazla amur pompa istasyonu amur younlatrma (birincil ve ikincilamur) amur rtme (digestion) amur susuzlatrma

I&M-1016744-BG Sayfa 2 / 49

Kaba zgaralar Yaprak, sa, kat vs. kaba malzeme sistemin devamnda herhangi bir tkankla neden olmamas iin kaba eleklerde tutulur. Kum tutucu Sudaki kum muhtevas kum tutucuda toplanarak sistem pompa ve borularna zarar vermemesi salanr. n ktrme havuzu n ktrme havuzunda atksu iindeki toplam kuru kat madde ierii yaklak olarak %50 ve organik yk de (BO/KO) %30 orannda tutulup keltilerek birincil amur elde edilir. nktrme havuzu kullanldnda:
Havalandrma tank hacmi azalr amur rtme safhasnda yksek oranda gaz oluumuna neden olan birincil amur

elde edilir
Denitrifikasyon iin gereken BO miktar azalacandan denitrifikasyon daha zorla-

abilir. Dolaysyla, n keltme havuzu kurulmas kullanl olmas veya olmamas, yerel artlara baldr. Anaerobik tank Havasz ortamn saland bu havuzlar fosfor gideren bakterilerin sistemde geliebilmesi iin kullanlr Bu bakterilerin nemli bir zellii bymeleri iin gerekli olan fosfor miktarndan daha fazlasn bnyelerine alabilmeleridir. Uygun artlar olutuunda kuru arlklarnn %2 si kadar fosfor yerine %3,5 orannda fosforu bnyelerine alabilmektedirler. Uygun artlarn olumas iin deien aerobik ve anaerobik ortam gerekmektedir. Anaerobik artlar altnda bakteriler suya fosfor brakr ve aerobik artlardaysa sudan fosfor alrlar. Anaerobik havuza atksuya ilaveten anoksik havuzdan dnen isel geri devir de katlr. Selektr tank Selektr, anaerobik tank k suyunu ve ksmen de geri devir amurunu alan nispeten kk boyutlu ve anaerobik bir havuzdur. Bu havuzun bir atksu artma tesisi asndan nemli olmasnn nedeni flamentli bakteri trlerine kyasla flok oluturan bakteri trle-

I&M-1016744-BG, Sayfa 3 / 49

rinin gelimesi asndan daha uygun artlara sahip olmasdr. Filamanentli bakteriler anoksik artlarda ya hi BO gideremez ya da BO giderme kapasiteleri yok denecek kadar azdr. Bu durum flok oluturan bakteriler iin tam tersidir. Dolaysyla, selektrdeki anoksik ortamdaki BO byk lde kflok oluturan bakteriler tarafndan giderilir bylece aerobik artlara sahip aerobik havuzdaki flamentli bakteriler gelimeleri iin gereken BO yi bulamaz Anoksik (havalandrmasz) havuz Selektr k suyu ve aerobiik havuzun sonundan gelen nitratl isel geri devir suyu anoksik havuza alnr. Atksu artma tesisinin bu aamasnda heterotropik bakteriler zlm oksijen yerine nitrat kullanmak suretiyle KO/BO oksidasyonunu salar. Bu denitrifikasyon srecinde nitrat azota (gaz) indirgenir. Aerobik havuz Sonraki aamada, anoksik havuz k aerobik tanka verilerek geri kalan KO/BO de burada heterotropik bakterilerce oksidasyona urar. Sisteme gerejen znm oksijenkabarckl ya da yzey havalandrma yntemiyle verilir. Ototrofik bakteriler amonya okside ederek srasyla nitrit ve nitrata dntrr. Bakterilerin bymesi sonucu oluan fazla amur ikincil amur olarak fazla amur pompa istasyonunda bertaraf edilir. Son ktrme havuzu Sonktrme havuzunda amurun sv ve kat faz birbirinden ayrlr. ken amur geri devir amur pompa istasyonu vastasyla selektre aktarlrken savaklanan su da alc ortama dearj edilir. amur younlatrma Birincil ve ikincil amur, kuru kat madde oran %0,8-1,0dan %3,5-6,0 seviyesine kadar younlatrlr. Bunun iin graviteli younlatrc ya da mekanik younlatrclar kullanlr. amur rtme Younlatrlm olan amur rtcye (digester) pompalanr. Yaklak olarak 33C derecede ve anaerobik koullar altnda amurun organik kuru kat ierii yaklak olarak %35-50 orannda azalr. Anaerobik bakteri, organik malzemeyi metan, CO2 ve suya dntrr. Burada elde edilen metan bir kojeneratrde elektrik ve s elde etmede kullan-

I&M-1016744-BG Sayfa 4 / 49

labilir. Ayn ekilde, elde edilen s enerjisi rtcnn ve tesis ierisindeki binalarn stlmasnda, elektrik enerjisi de tesisin iletmesinde kullanlabilir. amur susuzlatrma rtlen amur bir santrifjden ya da beltpresden geirilerek susuzlatrlr. Bu ilem sonrasnda toplam kat konsantrasyonu %20-25 seviyelerine ular. Susuzlatrlm olan amur yakma frnna gnderilir. 2.2
letmede Enerji Ynetimi

Enerji verimlilik nlemlerinin baaryla uygulanabilmesi asndan iletim kademesinde baz nemli hususlar bulunmaktadr. Ilk olarak, alnacak nlemlerin nceliklendirilmesinde artma ileminin farkl bileenlerindeki enerji tketiminin izlenmesini salamak esastr. kinci olarak, iletmecilerin enerji verimlilii konusunda bilgili olmas ve ilgili nlemlerin operasyonlara uygulanmas konusunda da eitimli olmalar nemlidir. Bu rehber, proses mhendisleri iin nlemler sunmaktadr. Bu nlemlerin sahada uygulanmas srasnda, iletmecilere den grevlerin de kesinletirilmi olmas operasyonlarda enerji ynetiminin salanabilmesi asndan nemlidir.

I&M-1016744-BG, Sayfa 5 / 49

ENERJ VERMLL NLEMLER

3.1

Giri

Atksu artma tesisleri byklk, tip ve proses konfigrasyonu asndan farkllklar gsterir. Bu adan, ele alnan enerji verimlilik nlemleri genel bir rehber olarak tasarlanmtr. Bu rehber, ncelikli olarak uygun nlemlerin seilebilmesine olanak tanyan bir yol haritas grevi grmektedir. Rehber kullancs olarak ilk dnlen hedef kitle Atksu artma tesislerinin tasarm ve optimizasyonundan sorumlu olan proses mhendisleridir. Rehberin her bir durum ve tesisin kendi zel gerekleri nda yeniden deerlendirilmesi gerekir. Bu nedenle, enerji verimlilii almalarnn etkisi ve geri deme sreleriyle ilgili belirli sreler belirtilmitir. Yerel artlarn olanak tanmad baz durumlardaysa bu sreleri belirlemek mmkn olmamtr. Rehber, herhangi bir uygulama/sistem ierisinde yer alan enerji verimlilii nlemleriyle ilgili gr oluturmakta kullanlabilecei gibi, enerji verimlilii nlemlerinin herhangi bir tasarm ierisinde yeterince yer alp almadnn kontrolnde de bir kontrol listesi olarak kullanlabilir. Bu rehberde zel art ve teknik ayrntlar yer almamaktadr. Bunun nedeni bu ayrntlarn her bir atksu artma tesisinin byklk, tip ve dier parametrelerine bal olmasdr. Bu noktadan hareketle, rehberde zel art ve teknik ayrntlara girilmemitir. Rehberin nasl kullanlabilecei adm adm u ekilde ifade edilebilir: 1. Rehberden muhtemel nlemlerin seilmesi 2. nlem ieriinin sahadaki zel artlara/ihtiyalara gre ayrntlandrlmas;
Enerji verimliliine etkiler Ek maliyetler, maliyet-fayda analizi

3. nlemin uygulanmas ynnde karar alnmas Yukarda yer alan ilk aamayla ilgili olarak rehberde ilgili nlemleri ieren kapsaml bir liste yer almaktadr. 2. ve 3. aamalardaysa ilgili tesisin kendine has mhendislik imkan ve kabiliyetleri gz nne alnmaldr.

I&M-1016744-BG Sayfa 6 / 49

3.1.1

nlemlerin Etkisi

nlemlerin enerji verimlilii asndan etkisi be enerji tasarruf aralyla ifade edilir: < %1 %1-5 %5-10 %10 -20 > %20 Bu nlemler iki ekilde kullanlabilir: 1. Hal-i hazrda iletimi sorunsuzca devam eden bir tesiste enerji verimlilii salamak. Bu durumda deiikliklerden kaynaklanacak masraflar gz ard edilmemelidir. 2. Mevcut ya da yeni kurulmu olan bir tesiste ekipman, proses vs. konularda tercih/karar yapmak. Sz konusu olan mevcut bir atksu artma tesisiyiyse sre yeniletirme (renovasyon) odakl, sz konusu olan yeni kurulacak bir tesis ise sre tasarm odakl olacaktr. Her iki durumda da arzu edilen enerji verimliliini elde etmek iin bir miktar yatrm yaplmas gerekecektir. Bu durumda, bu gibi ek masraflar olaca gz nnde bulundurulmaldr Sorunsuz iletilmekte olan bir atksu artma tesisinde bahsedilen trde deiiklikler yapldnda (ekipman yenilemek ihtiyac olmayacandan) uygulanan nlemlerin geri demesi iin uzun bir sre gemesi gerekecei gz nne alndnda rehber asndan uygulanabilir olan ikinci ktr. Yksek oranda enerji verimlilii elde edebilmek asndan ilave yatrmlar yapmak daha gereki bir dnce tarzdr. Aadaki rakamlar hazrlanrken 100.000 edeer nfusa hizmet verecek bir referans atksu artma tesisi esas alnmtr. rtmeyi de kapsayan nlemler iin 250.000 edeer nfus baz alnabilir. W2. % Etki 10 20% ladr. % Etki 5 10% Geri deme sresi 5 15 lave yatrm < 500.000 1.500.000 Geri demedeme s- lave yatrm resi 5 - 15 < 500.000 1.500.000

Kabarckl havalandrclarn (disk, tp ya da plaka) oksijen transfer kapasitesi daha faz-

Santrifjl kompresrlerin nispi enerji sarfiyat daha dktr.

I&M-1016744-BG, Sayfa 7 / 49

3.1.2

Yatrmlar

lave yatrm masraflarnn tespitinde aadaki kategoriler kullanlmaktadr (rakamlar -AVRO cinsinden ifade edilmitir) < 10. 000 < 50.000 < 100.000 < 250.000 < 0,5 milyon 0,5-1,0 milyon > 1,5 milyon Bu tercih nedeni u ekilde aklanabilir: Hollandada edeer nfus bana atksu artma masraf ortalama 35 dur. Bu, 100.000 edeer nfusa hizmet veren bir artma tesisinde yllk masrafn 3.5 milyon olaca anlamna gelir. Yaplacak 1 milyon luk bir yatrm ylda yaklak olarak 100.000 luk sermaye maliyeti anlamna gelir ki edeer nfus bana 35 tutarndaki toplam masrafla kyaslandnda 1 luk ilave masraf nemli grlmektedir. Burada belirtilen ilave yatrm tutarlarnda Hollanda fiyatlar temel alnmtr. Hollandadaki yatrm rakamlar Trkiyedeki duruma gre yeniden dzenlenmemi olmakla birlikte ilave yatrmlar ile geri deme sresi olarak ifade edilen ilave yatrm ve tasarruf oranlarnn Hollanda ve Trkiye rnekleri zerinden karlatrlabilir olduu dnlmektedir. 3.1.3 Geri deme Sresi

Geri deme sresiyle ilgili olarak 3 zaman aral tanmlanmtr. Ksa: < 5 yl Orta: 5-15 yl Uzun: > 15 yl Geri deme sresi yatrmn yllk tasarrufa blnmesiyle elde edilir. Geri deme sresi ksa nlemler mali olarak daha ilgi ekicidir ve sratle uygulanabilirler. Bu durumda, geri deme sresi kullanm mrnden daha ksadr. Ortalama geri deme sresi ngren nlemler, geri deme sresi kullanm mr ile ayn aralkta olduunda, mali olarak ilgi ekicidir. te taraftan, uzun vadeli geri demeler ngren nlemler mali olarak ilgi e-

I&M-1016744-BG Sayfa 8 / 49

kici olmadklar gibi maliyetten baka bir fayda bekleniyorsa ya da gelecekte yksek enerji fiyatlar uygulanacak olmas halinde uygulanabilirler. 3.2 nlemlerin Snflandrlmas

Atksu artma alannda enerji verimlilii nlemleri balca snfa ayrlabilir:

1. Suyla ilgili nlemler; atksu artma tesisinde su artlmasna dair nlemler. 2. amurla ilgili nlemler; su artmndan gelen amurun artlmasna dair n-

lemler.
3. Hava artmyla ilgili nlemler; atksu artma tesisinin farkl ksmlarndan

gelen havann kt kokular nlemek maksadyla artlmasna dair nlemler. 3.2.1 Suyla lgili nlemler

Atksu artma sistemini ilgilendiren enerji verimlilik nlemleri daha ok biyoktlenin havalandrlmasyla ilgilidir. Ekipman ve proses kontrol nlemleri de kendi aralarnda alt kategorilere ayrlabilir. Ayrca, havalandrma dnda baka nlemler de tanmlamak mmkndr. Atksu artmayla ilgili tm nlemler Tablo 3-1de gsterilmitir. Tablo 3-1: Atksu Artma Suyla lgili Enerji nlemleri No. W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 W8 W9 W10 W11 W12 W13 W14 W15 W16 W17 W18 nlem Havalandrma ve sv tahrik ekipmanlarnn ayrlmas Yzey havalandrma yerine kabarckl havalandrma Yksek verimlilikle alan yzey havalandrclar Yzeysel havalandrclarda sramay nleyici kapaklarn kaldrlmas Yzey havalandrclarda batma derinliinin ayarlanmas Tp ya da disk havalandrma yerine plaka havalandrma Deplasmanl tip (deitirmeli) ya da roots tipi kompresr yerine santrifj tipi kompresr Optimal havuz derinliinin tespit edilmesi Kesikli havalandrma kontrol stenen oksijen konsantrasyon ayar deerinin drlmesi amur yana gre proses operasyonu Alfa-faktrn gelitirilmesi Beklenmeyen dzeyde yksek havalandrma oranlarn raporlanmas Konfigrasyonun optimizasyonu Yukar Akl amur Yatakl Filtreleme (USBF) Ardk Kesikli Reaktr (SBR) Kaynakta artma Termal enerji deiimi geii

I&M-1016744-BG, Sayfa 9 / 49

W19 W20 W21 W22 W23 W24 W25 W26 W27 W28 W29 W30 W31 W32 W33 W34 W35 W36 W37 W38 W39 W40 W41 W42 W43

Ekipmanlarn sk aralklarla ON/OFF yaplmamas Ekipmanlarn istenmeyen ayar deerlerinde almasn nlemek ktrme nitelerinde syrc alma eklinin ayarlanmas leri dzey n-artma (elekler) Ak salamak ve kartrma iin yksek verimlilikte kartrc kullanm Kartrc pervanesinin periyodik ayar Kartrclarn tipi ve kabarckl havalandrma sistemiyle uyumlu olarak konumlandrlmas Ak ynnde kompartmanlar aras gei Kartrc yerine havalandrma sistemiyle karmn salanmas Havalandrma srasnda kartrclarn kapatlmas Suyun Cazibe ile iletilmesi Yamur suyunun devre d braklmas Szmalara dikkat edilmesi Hidrolik sistemin optimizasyonu Nutrient giderimi lave anoksik hacim oluturulmas Enerji asndan en uygun tasarmn tercih edilmesi Geri devir debisinin ayarlanmas Anoksik blgede nitrat geri devrinin dzenlenmesi Havalandrma hznn proses parametreleriyle eletirilmesi Sensr konumunun ve saysnn optimizasyonu Sensrlerin dzenli olarak kalibrasyonu Fosfor gideriminin optimizasyonu Deamonifikasyon Aerobik granl amur (Nereda)

I&M-1016744-BG Sayfa 10 / 49

3.2.2

amurla lgili nlemler

amur hattn ilgilendiren enerji verimlilik nlemlerini younlatrma, susuzlatrma, rtme, biyogaz kullanm ve dier nlemler olarak ayrntlandrmak mmkndr. Bu nlemler Tablo 3-2de gsterilmitir. Tablo 3-2: AtkSu Artma amurla lgili Enerji Verimlilik nlemleri No. S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 S9 S10 S11 S12 S13 S14 S15 S16 S17 S18 S19 S20 S21 S22 S23 S24 S25 S26 S27 S28 S29 S30 S31 S32 S33 S34 nlem Solucan patlamas (worm bloom) amur tama srelerinin ayarlanmas Cannibal (fazla amur miktarnn azaltlmas) amur rtme ve kojenerasyon oklu aamal termofilik rtme Mevcut rtme kapasitesinin kullanm Eski rtclerin yaltlmas amur artmadan nce kum tutulmas Kompresrlerin dorudan gaz motoruyla altrlmas Kk gaz trbinleri ya da gaz motorlaryla enerji retme Kk bir gaz trbini ya da ekstra biyogaz depo tank ilavesi Yksek verimlilikte s enerji eleimi Is enerji eletirmesinin optimizasyonu Is enerji eletirmesinden nce gazn artlandrlmas Yksek verimlilik iin yakt hcreleri kullanlmas rtcnn s tamponlama kapasitesinin kullanlmas Biyogazn doal gazla kartrlmas Biyogazn nc taraflara ulatrlmas Biyogazn metana evrilerek tekrar gaz ebekesine verilmesi Gaz depolama iin (ilave) tank kurulumu Yksek verimlilikte nktrme rtme ncesinde ultrasonik/hidrodinamik amur paralama teknikleri rtme ncesinde yksek basnl, termik, hidroliz, cambi amur paralama teknikleri rtcnn srekli olarak beslenmesi rtc ierisinde dzgn kartrma rtcye gaz verilerek kartrma yerine mikser kullanarak kartrma yaplmas rtcden kumun bir kerede temizlenmesi rtcden kumun dzenli olarak temizlenmesi evredeki artk enerjisinin kullanlmas Atk snn nc taraflara verilmesi Polielektrolit dozlama amurun graviteli yerine mekanik olarak younlatrlmas Yan akmlarn sabit ve yksek miktarda amonyak nitrit zerinden dntrlerek (SHARON) artlmas Kimyasal kullanlarak azotun struvite olarak ktrlmesi

I&M-1016744-BG, Sayfa 11 / 49

S35 S36 S37 S38 S39 S40 S41 S42 S43 S44 S45 S46 S47

Anaaerobik deamonifikasyon Iki reaktrl iki aamal Sharon-Anammox prosesi Dk deerli snn yeniden kullanm Gaz motoru egzoz gazlarndan elde edilen snn tekrar kullanm Susuzlatrma fizibilitesi Younlatrmadan sonra santrifj yerine belt pres kullanm Dorudan amur susuzlatrma iin basamakl kaskat hizalama ve belt pres rtmeden sonra belt presle amur susuzlatrma Susuzlatrmada kuru madde ierii amur depolarndan su tahliyesi Santrifj geri hareketi Santrifj operasyonu iin kontrol sistemi Susuzlatrmaya un iyi kartrlarak beslemesi

I&M-1016744-BG Sayfa 12 / 49

3.2.3

Havann Temizlenmesine Ynelik nlemler

Havann temizlenmesiyle ilgili enerji verimlilik nlemleri k/egzoz havas artma ve hava ekme olarak iki bala ayrmak mmkndr. nlemler Tablo 3-3de gsterilmektedir. Tablo 3-3: Atksu Artma Havann Temizlenmesiyle lgili Enerji Verimlilik nlemleri No. nlem A1 Artma prosesinde egzozdan gelen havann havalandrma havuzuna ynlendirilmesi A2 Kompost filtre yerine lav filtre koyulmas A3 flemeli filtre A4 Hava ekiminin optimizasyonu A5 ekilen hava hacminin azaltlmas A6 H2S lmlerine gre hava ekiminin dzenlenmesi A7 Havalandrma havuzu stnde ventilasyon debisinin arttrlmas 3.3 Karar Vermede Kullanlacak Yntem

Evsel atksu artmada enerji verimliliiyle ilgili uygulanmas dnlen nlemlerin seimini kolaylatrmak adna bir karar aac oluturulmutur. Buna gre Tablo 3.1, 3.2 ve 3.3de gsterilen nlemler balca baz kategorilere ayrlmtr. Bu kategoriler u ekildedir
Tm atksu artma tesisleri iin uygulanabilirlii olan genel nlemler rtmeyle ilgili nlemler amur susuzlatrmayla ilgili nlemler Ntrient giderimiyleilgili nlemler Havann temizlenmesiyle ilgili nlemler

Karar aac kategorileriyle ilgili aklamalar aadaki tablolarda yer almaktadr. Tablolarda yer alan nlemler ksa tanmlaryla birlikte ve her bir nlemin enerji tasarrufu, gerekli ilave yatrm masraflar ve geri deme sresi asndan etkileri aklanmak suretiyle daha ayrntl bir ekilde ele alnmtr. nlemler sralanm olmakla birlikte sra numaralarna baklarak nlemler arasnda bir hiyerari aranmamaldr.

I&M-1016744-BG, Sayfa 13 / 49

General Genel nlemler measures

Go to Bkz. Blm page chapter 3.4 5.4

Tesiste rtme yaplyor mu?

HAYIR EVET

amur tesiste susuzlatrlyor mu?

HAYIR

(N, P) tesiste giderilmeli mi? W33

HAYIR

rtme fizibil mi? S4

EVET

Susuzlatrma fizibil mi?

EVET

EVET

EVET

S39
EVET

rtme
Bkz. Blm 3.5 Go to chapter 5.5

Dewatering Susuzla trma

Go to Bkz. Blm chapter 3.6 5.6

Nutrient (N, (N, P) P)giderimi removal Ntrient

Go to Bkz. Blm chapter 3.7 5.7

I&M-1016744-BG Sayfa 14 / 49

General Genel nlemler measures

Havalandrma kontrol
W9: Kesikli havalandrma kontrol W10: Oksijen konsantrasyon ayar deerinin azaltlmas W11: amur yana gre iletme W12: Alfa-faktrnn gelitirilmesi W13: Beklenmeyen dzeyde yksek havalandrma oranlarnn raporlanmas

Ekipman
W19: Ekipmann sk aralklarla ON/OFF yaplmamas W20: Ekipmanlarn istenmeyen ayar deerlerinde almasn nlemek W21: ktrme havuzlarnda syrc operasyonunun dzenlenmesi W22: leri dzeyde n-artma (elekler)

Hidrolik sistem
W29: azibeli iletim W30: Yamur suyu balantsnn kesilmesi W31: Szntnn engellenmesi W32: Hidrolik sistem optimizasyonu

amur sitemi
S1: Solucan patlamas S2: amur nakliye ileminin zamanlanmas S3: Cannibal

Egzoz havas artma

A2: Kompost filtre yerine lav filtre A3: flemeli filtre

Kartrma ve tahrik Tesis tasarm

W14: Konfigrasyonun optimizasyonu W15: USBF W16: AKR W17: Kaynakta artma W18: Termal enerji deiimi

W23: Kartrma ve tahrik iin yksek verimli mikserler

Nasl bir havalandrma sistemi var/istersiniz

W24: Tahrik pervanelerinin dzenli olarak ayarlanmas W25: Kabarckl havalandrmayla birlikte iletim iin pervane tip ve konum seimi W26: Ak ynnde kompartmanlar aras gei W27: Pervgane yerine havalandrmayla kartrma W28: Havalandrma srasnda tahrik pervanelerinin kapal konuma getirilmesi

Hava ekimi
A4: Hava ekiminin optimizasyonu A6: ekilen hava miktarnn azaltlmas A6: ekilen havann H2S miktarna gre dzenlenmesi A7: Havalandrma havuzu zerinde ventilasyon debisinin arttrlmas

Yzey havalandrma
W1: W2: W3: W4: Havalandrma ve sv tahrikini ayr Noktasal havalandrma yerine kabarckl hav. Yksek verimli yzey havalandrma Yzey havalandrmada srama nleyici kapaklar kaldr W5: Yzey havalandrma yaplarnda su derinliini ayarla

Kabarckl havalandrma
W6: Tp ya da disk havalandrma yerine plaka W7: Deplasman ya da roots tipi kompresr yerine santrifj tipi kompresr W8: Optimal havuz derinlii A1: Artma prosesinde egzozdan gelen havann havalandrma havuzuna ynlendirilmesi

I&M-1016744-BG, Sayfa 15 / 49

Digestion rtme

Donanm

Biogaz
rtcnn s tampon kaS16: pasitesinin kullanm

amurun n artm
rtme ncesinde S22: ultrasonik/hidrodinamik amur paralama teknikleri S23: rtme ncesinde yksek basnl, termik, hidroliz teknikleri, cambi

nc ahslar
S29: evredeki atk snn kullanm S30: Atk snn nc ahslara aktarm

S37: Dk deerli snn tekar kullanm S38: Isnn tekrar kullanm

Isnn tekrar kullanm

S5: ok aamal termofilik rtme S6: Mevcut rtme kapas. kullanm S17: Biogazn doalgazla kartrlmas S7: Eski rtclerin yaltlmas S18: Ek gaz deposu yapm S8: amur artmadan nce kum tutulmas Biogazn metana evrilip S19: ebekeye verilmesi S20: Biogazn nc ahslara ulatrlmas

Younlatrma n ktrme Enerji retimi

S4: amur rtme ve kojenerasyonu S9: Gaz motoru vastasyla dorudan iletilebilen blover/kompresr S10:Kk gaz trbinleri ya da gaz motorlaryla S10: enerji retme S11:Kk bir gaz trbini ya da ekstra biyogaz deposu ilavesi S12: Yksek verimlilikte kojenerasyon S13: CHP kurulumunun optimizasyonu S14: CHP kurulumundan nce gazn artlandrlmas S15: Daha yksek verim iin yakt hcreleri S21: Yksek verimlilikte n ktrme S31: Graviteli yerine mekanik younlatrma S32: Poliektrolit dozlanmas

letme
S24: rtcnn srekli beslenmesi S25: rtc iinde tam karmn salanmas S26: rtcnn mikserle kartrlmas kumun bir kerede temizlenmesi S27: rtcden S28: rtcden kumun dzenli olarak temizlenmesi

rtc geri devir akmnn artm

S33: SHARON S34: Azotun kimyasal yntemle struvite ktrlmesi S35: Anaerobik deamonifikasyon S36: ki aamal 2 reaktr Sharon Anamox Prosesi

I&M-1016744-BG Sayfa 16 / 49

Dewatering Susuzla trma

Ekipman/Konfigrasyon
S40: Younlatrma sonras santrifj yerine belt press kullanm S41: amur susuzla - trma iin basamakl (kaskat) hizalama ve belt pres S42: rtme sonras santrifj yerine belt press kullanm S42: Susuzlatrma sonras yksek kuru madde ierii S44: amur depolarndan suyun drenaj

amur beslenmesi
S47: Susuzlatrcya iyi karm amurun beslenmesi

Kontrol
S45: Santrifj alma hznn drlmesi S46: Santrifj iletimi control sistemi

Nutrient (N, P) giderimi Ntrient removal

Configuration of plant
W34: Ek anoksik hacim yaratlmas W35: En yksek enerji verimine sahip tasarmn seilmesi W36: amur geri devir debisinin ayarlanmas W37: Anoksik blgeye azot geri devrinin ayarlanmas

leri artma teknikleri

W42: Yan - akmlarn deamonifikasyonu W43: Aerobik granler amur (Nereda) W44: drarn ayrtrlmas

Proses kontrol
W38: Havalandrma orannn proses parametreleriyle eletirilmesi W39: Sensr yerleiminin ve saysnn optimizasyonu W40: Sensrlerin dzenli kalibrasyonu W41: Fosfor gideriminin optimizasyonu

I&M-1016744-BG Sayfa 17 / 49

3.4

Genel nlemler
Generalnlemler measures Genel

Havalandrma kontrol

Ekipman

Tama sistemi Egzoz havas artma amur sistemi

Nasl bir havalandrma sistemi var/istersiniz

Tesis tasarm

Kartrma ve tahrik

Hava ekme

Yzey havalandrma

Kabarckl havalandrma

Bu blmde, atksu artma tesislerinde enerji verimlilii elde edebilmek iin kullanlabilecek genel nlemler aklanmaktadr. Bu nlemler tesis konfigrasyonundan bamsz olarak kullanlabilir. ncelikle, farkl tip havalandrma sistemleri iin havalandrma sistemiyle ilgili nlemler, ardndan havalandrma kontrol, tesis tasarm, ekipman, kartrma ve tahrik, tama sistemi, egzozdan gelen havann temizlenmesi, ventilasyon ve amur sistemiyle ilgili nlemler aklanmtr 3.4.1 3.4.1.1 Havalandrma Sistem Trleri Yzey Havalandrma

W1. Havalandrma balantsnn kesilmesi ve sv tahriki % Etki Geri deme sresi lave yatrm < %1 > 15 < 250.000 Havalandrma ve sv tahriki birbirinden ayrlarak aeratrler sadece oksijen girdisi iin kullanlabilmektedir. Bunun neticesinde, sistemde yeterli oranda sv debisi oluturmak iin aeratrlerin srekli olarak almasna gerek kalmamaktadr. W2. Yzey havalandrma yerine kabarckl havalandrma % Etki Geri deme sresi lave yatrm %10 20 5 15 < 500.000 1.500.000 Kabarckl (disk, tp, plaka) aeratrlerin yzey havalandrmasna (rotor veya yzey aeratrleri) kyasla oksijen transfer kapasitesi daha fazladr ve bu nedenle havalandrma iin gereken enerji miktar da daha az olmaktadr. lave kartrma ekipmanlar gerekebilecei gzden karlmamaldr ki bu da ilave enerji tketimi demektir. AnI&M-1016744-BG Sayfa 18 of 49

cak, toplamda bir enerji tasarrufu sz konusudur. Havuz su derinlikleri de bu durumda nemli bir parametredir. W3. Yksek verimle alan yzey havalandrclar % Etki Geri deme sresi %5 10 5 -15 lave yatrm < 250.000

Eski tip (konvansiyonel) yzey aeratrleri yerine yksek verimlilik salayan modern yzey aeratrleri kullanmak oksijen transfer verimini arttrlabilir ve havalandrmadaki enerji sarfiyat azaltlabilir. Bu durumda, havuz su derinlii nemli bir parametredir. W4. Yzey havalandrclarda sramay nleyici kapaklarn kaldrlmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm < %1 > 15 < 50.000 Yzey aeratrleri zerindeki bu kapaklar oksijen transferini olumsuz ynde etkilemektedir. te yandan, bu kapaklarn kaldrlmas halinde suyun srad alan artacaktr. W5. Yzey havalandrclarda batma derinliinin ayarlanmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 10 > 15 < 50.000 Yzey aeratr arkasna bir engel tabakas (baffle) yerletirmek ya da havuz (yksekliini arttrarak aeratrn batma derinliini arttrmak daha verimli bir oksijen transferi salayacaktr. te yandan, engel tabakas kullanlmas halinde ek diren oluacak, kartrma iin daha fazla enerji gerekecektir. Havuz yksekliinin arttrlmas daha eski bir yntemdir. 3.4.1.2 Kabarckl havalandrma W6. Tp veya disk havalandrma yerine plaka havalandrma % Etki Geri deme sresi lave yatrm %5 10 > 15 < 500.000 1.500.000 Plaka havalandrma, oksijen transferi asndan tp veya disk havalandrmaya kyasla daha verimlidir. Plakalar zerinde ykleme daha dk olduunda verim artmaktadr. Saha fazla sayda tp veya disk aeratr kullanlmas halinde de dk yklerde benzer bir verimlilik elde edilebilmektedir.

I&M-1016744-BG, Sayfa 19 / 49

W7. Deplasmanl (deitirmeli) ya da roots tipi kompresr yerine santrifj tipi kompresr % Etki Geri deme sresi lave yatrm %5 10 5 15 < 500.000 1.500.000 Santrifj tipi kompresrlerin enerji tketimi deplasmanl ya da roots tipi kompresrlere kyasla daha dk olabilmektedir. Burada elde edilecek enerji kazanm byk oranda duruma, zellikle de ihtiya duyulan oksijen miktarna gre deimektedir. Santrifj tipi kompresrlerin sadece yksek havalandrma oranlar ve nispeten byk lekli tesisler sz konusu olduunda kullanmlar ekonomik olamaktad W8. Optimal havuz derinliinin tespit edilmesi % Etki Duruma gre deiiklik gsterir Geri deme sresi Duruma gre deiiklik gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Havann daha uzun mesafe kat ettii hallerde (rn. havuzun daha derin olduu hallerde) oksijen transfer verimi de daha fazla olmaktadr. te yandan, artan su derinliinden kaynaklanan ilave basnc aabilmek iin kompresrlerinin de daha yksek kapasiteyle almas gerekmektedir. Tasarmda maksimum enerji ve oksijen transfer verimleri temel alnmaldr. A1. Artma prosesinde egzozdan gelen havann havalandrma havuzuna ynlendirilmesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm < %1 > 15 Duruma gre deiiklik gsterir Egzozdan gelen hava lava veya kompost filtreden geirilmeksizin bir blover vastasyla havalandrma havuzuna gnderilebilir. Bu nlem sadece srekli havalandrlan sistemler iin (ksmen) uygulanabilirdir. 3.4.2 Havalandrmann Kontrol lave yatrm < 250.000

W9. Kesikli havalandrma kontrol % Etki Geri deme sresi %1 5 5 15

Kesikli veya aamasz bir havalandrma kontrol araln arttrarak sisteme verilen havann sistemin oksijen ihtiyacna gre (%0-100) daha kesin bir ekilde ayarlanabilmesini kolaylatrr.

I&M-1016744-BG Sayfa 20 / 49

W10. stenen oksijen konsantrasyon ayar deerinin drlmesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 10 Yatrm gerektirme- mektedir Sistemdeki arzu edilen zlm oksijen konsantrasyon ayar deeri aa ekilerek havalandrma hz da drlebilir. Havalandrma hznn drlmesi neticesinde sistemdeki oksijen transfer hznda veya dier sistem bileenlerinde herhangi bir olumsuzluk (amur kabarmas) grlmez. Genel kural itibaryla, tam olarak havalandrlm ve iyi kartrlm havalandrma havuzlarnda yaklak minimum 0,8 mg/llik ve yaklak maksimum 2,0-2,5 mg/l oksijen konsantrasyon deerleri uygulanabilir. W11. amur yana gre iletme % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 10 Yatrm gerektirme- mektedir Sistemin oksijen ihtiyac amur konsantrasyonu azaltlmak suretiyle drlebilir. Yaz dneminde amur konsantrasyonunu (MLSS) daha fazla drmek de mmkndr. Bu ekilde, daha yksek oranlarda organik ykleme yaplabilir (F/M oran), daha fazla amur elde edilir ve amur ya der. Artma veriminin izin gereklerine uygunluuna dikkat edilmelidir. nk, amur retimi ve dolaysyla amur hattndaki enerji tketimi artaca iin toplam enerji dengesi gzetilmelidir. W12. Alfa-faktrnn gelitirilmesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 10 Yatrm gerektirme- mektedir Alfa-faktr, oksijen transfer verimi asndan nemlidir. Havalandrma havuzunda yksek amur konsantrasyonu bulunmas alfa-faktrnn genellikle belli bir kritik deerin zerine (yaklak olarak 6-8 g/L) karakbozulmasna neden olmaktadr. Alfa-faktrne etki eden, biyoktle zerindeki gerilim ya da kesme/paralanma hz gibi baka etmenler de vardr. Ayn zamanda, standart amur konsantrasyonlarnda da dk alfa-faktr seviyeleri grlebilir ki bu gibi durumlarda ayn artma verimini elde edebilmek iin daha yksek havalandrma oranlarna ihtiya vardr. Alfa-faktr lmleri nerilmektedir. W13. Beklenmeyen oranda yksek havalandrma olmas halinde alarm % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 <5 < 10.000

I&M-1016744-BG, Sayfa 21 / 49

Havalandrma orannn beklenen deerden yksek olmas halinde havalandrma sisteminde sznt gibi bir terslik olduu dnlebilir. Bu durum takip edilerek ar havalandrma nlenmelidir. 3.4.3 Tesis Tasarm W14. Konfigrasyonun optimizasyonu % Etki Geri deme sresi %5 10 Duruma gre deiiklik gsterir

lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Bir atksu artma tesisinin tasarm aamasnda (yeni inaat olabilecei gibi renovasyon projesi de olabilir) pompa basma ykseklii ile geri devir ve yanakmlarn minimizasyonu bir arada yaplmaldr. Artma tesisi konfigrasyonun akllca tasarlanmas halinde hidrolik enerji kayplar da (akm direnci ve su ykseklii) en aza indirilebilir. W15. Yukar Akl amur Yatakl Filtreleme (USBF) % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik lik gsterir gsterir USBF prosesi, V-ekinde bir yap ierisinde bir tr amur/su ayrma tekniidir. Bu sistemde syrya ihtiya yoktur ve geri devir amur pompas iin konvansiyonel artma aygtlarna kyasla daha dk basma yksekliine seviyesine ihtiya vardr. Bu iki farkllk neticesinde daha az enerji harcanmakla birlikte konvansiyonel ktrme opsiyonlar ciddiyetle deerlendirilmelidir. W16. Ardk Kesikli Reaktr (SBR) % Etki Geri deme sresi %1 10 Duruma gre deiiklik gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Atksu artmada kesikli yntemin kullanlmas halinde geri devirde enerji tasarrufu elde edilebilir. Bu tr iletim sadece yamur suyunun gelen debiyi etkilemedii veya ok az etkilediidurumlarda uygulanabilir.. SBR sistemleri modler olarak ina edilebilmektedir. Daha byk tesisler iin daha fazla niteye ihtiya olacaktr. W17. Kaynakta artma % Etki Duruma gre deiiklik gsterir Geri deme sresi Duruma gre deiiklik gsterir lave yatrm > 1.500.000

Konsantre dearjlar olmas halinde (hastane veya toplu konut/ofis gibi alanlarda) atksuyun o blgede artlmas temin edilerek atksu artma tesisi zerindeki yk azaltlabilir. lalar gibi problemli mikro kirleticilerin olduu durumlarda konsantre

I&M-1016744-BG Sayfa 22 / 49

akn seyrelmi aka kyasla degradasyonu daha kolay olaca dnldnde artmada yerel zmlere ynelmek tercih edilebilir. Enerji karll byk oranda mevcut ve referans alnan durumlara baldr. W18. Termal enerji deiimi % Etki Geri deme sresi < %1 > 15 lave yatrm > 1.500.000

Yer alt suyunun ss yl ierisinde kabul edilebilir oranda sabittir. Bu su ofisler ya da atksu artma tesislerinde stma/soutma maksadyla kullanlabilir. Atksu artma tesisleriiinin giri suyu scakl ayarlanabilir. Bu ilemin enerji tketimi zerindeki etkisi atksu artma tesisindeki baz dier artlara da baldr. Bu alanda ayrntl aratrma yaplmasna ihtiya olduu gibi termal enerji deiimi atksu artma tesislerinde henz gerekletirilmi bir uygulama deildir. 3.4.4 Ekipman

W19. Ekipmanlarn sk aralklarla ON/OFF yaplmamas % Etki Geri deme sresi lave yatrm < %1 5 15 < 100.000 Tesisin devreye alnmas aamasnda ekipmanlar sk sk alp kapanmakta ve bu nedenle nmeli enerji sarfiyat olumaktadr. Proseste kk ayarlamalar yaplmak suretiyle bu durum giderilebilir. Bu tr ekipmanlara rnek olarak kompresr ve aeratrler gsterilebilir. W20. Ekipmanlarn istenmeyen ayar deerlerinde almasn nlemek % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 5 15 < 100.000 Byk ekipmanlarn (pompa, blover vs. gibi) istenmeyen ayar deerlerinde iletilmesi sonucunda gereksiz enerji sarfiyat olumaktadr. Bu gibi durumlarda prosesin ayarlanmas gerekmektedir. W21. ktrme nitelerinde syrc alma eklinin ayarlanmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm < %1 > 15 < 50.000 n ve Son ktrme havuzlarndaki syrclarn almas dzenlenerek enerji tasarrufu salanabilir. Bu dzenleme sabit giri debisine (pik) gre syrc alma hzn ayarlamaktansa , tesise atksu giri debisi ve geri devir amurunun debisi ya da havalandrma havuzundaki veya geri dnen amurdaki askda kat madde konsantrasyonu temel alnnarak yaplmaldr. Bu adan, sistemdeki syrclarn hz ve dier

I&M-1016744-BG, Sayfa 23 / 49

zelliklerinin ayarlanabilir olmas ve proses kontrol ekipmannn bulunmas gerekmektedir. W22. leri dzey n artma (elekler). % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik gsterir lik gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

n ktrmeyerine ince elek/filtreler kullanlarak atksu ierisinden daha fazla BO giderilerek rtmeyle biyogaza dntrlebilir. Bunun iin su ierisinde azot giderimine yetecek miktarda BO bulunmas gerekir. amur rtme verimi arttrld zaman yan akmlardakii azot miktarnda bir art gzlenebilir. Bu durumda, yan akmlara ileri dzeyde artma uygulanabilir. 3.4.5 Kartrma ve Tahrik

W23. Tahrik ve kartrma iin yksek verimlilikte kartrc kullanm % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 5 15 < 250.000 Yksek verimlilikte kartrclar kullanlmas daha dk enerji sarfiyatndan tr koivansiyonel mikserlerle kyaslandnda daha ok tercih edilir. Farkl tedarikiler arasnda bir tercih yapmaldr. W24. Tahrik pervanesinin periyodik ayar % Etki Geri deme sresi < %1 5 15 lave yatrm < 10.000

Havuzda llm olan sv akm hzna gre pervane iletiminin optimizasyonuyla enerji tasarrufu salanabilir. Havuzdaki sv akm hz profilinin lm kolay olmadndan srekli lmleme yapabilmek ok ekonomik deildir. Hzlar, periyodik olarak llebilir ve pervanenin almas buna gre ayarlanabilir. Bu dorultuda, pervanelerin eitli tahrik veya iletim ayar olmas ve sistemdeki ayuarlamalarn buna gre yaplabilmesi lazmdr. W25. Pervanelerin tipi ve tahrik iin kabarckl havalandrmayla koordineli olarak konumlandrlmas % Etki < %1 Geri deme sresi > 15 lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Pervane tipinin seimine gre parvaneler aras mesafe ve havalandrma alan da deiiklik gsterir. Pervanelerin ok yakn konumlandrld hallerde havalandrlan

I&M-1016744-BG Sayfa 24 / 49

alan bozularak arzu edilen sv ak hzn elde edebilmek iin daha fazla enerji harcamak gerekebilir. Pervanelerin havuzlarda kvrml alanlarda bulunmas da nerilmemektedir. W26. Ak ynnde kompartmanlar aras gei % Etki Geri deme sresi < %1 > 15 lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Atksu artma tesisindeki kompartmanlar arasnda sklkla bir sv al verii vardr. Bu gei akmlarnn ana akma dik deil de ayn ynde konumlandrlmas halinde sv ak iin gereken enerji ihtiyac da azaltlabilecektir. W27. Pervane yerine havalandrmayla kartrma % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 Yatrm gerektirme- mektedir Oksijen transferinin gerekmedii periodlarda ok ksa sre ierisinde youn havalandrma yaplarak neredeyse hi oksijen transferi salanmamakla birlikte amur kartrlm olur. Bunun neticesinde pervane kullanmna gerek kalmadndan enerji sarfiyat der. W28. Havalandrma srasnda tahrik pervanelerinin kapal konuma getirilmesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 Yatrm gerektirme- mektedir Tam havalandrmal havuzlarda pervaneler kapatlmak suretiyle sv karmnda enerji tasarrufu salanabilir. 3.4.6 Hidrolik Sistem Geri deme sresi Duruma gre deiiklik gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

W29. Cazibe ile iletim % Etki Duruma gre deiiklik gsterir

Yeni tasarlanan atksu artma tesislerinde cazibeli iletim olanaklar mmkn olduunca deerlendirilmelidir. Bylelikle, pompa istasyonlarnda enerji tasarrufu elde edilebilir. Zaman zaman, baz zel projelerde yer altndan iletim yaplar da kullanlabilir ve bu ekilde su hattnn ykseklii en uygun ekilde ayarlanabilir. Daha uzun kullanm srelerinde, daha dk enerji masraflarna karlk, naat srasnda yer alt

I&M-1016744-BG, Sayfa 25 / 49

sularnn pompalanmas da dnldnde daha yksek masraflar kabilecei de deerlendirilmelidir W30. Yamur suyunun ayrlmas % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik gsterir lik gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Yamur suyunun atksudan ayrlmas halinde atksu artma tesisine gelen su miktar da azalacaktr. Bylelikle, tesisteki birok ekipman ve havuzun daha kk boyutlarda olmas ve eitli aygtlarn daha seyrek ya da daha az younlukta kullanlmas salanabilir. Bu erevede esnetilemez k suyu kriterlerinin karlanmasnda (rn. Ntot = 10 mg/L) zorluklar olabilir ve (yamur suyunun seyreltici etkisi de deerlendirildiinde) tesis artma veriminin arttrlmas gerekebilir. Bu, zellikle de havalandrma safhasnda daha fazla enerji harcanmas anlamna gelir. Dolaysyla, yamur suyunun ne oranda ayrlaca konusunda sahadaki artlar ve zel durumlar esas alnmal, zelikle de giri debisindeki deiimlerin artma zerindeki etkisi gz nnde bulundurulmaldr. W31. Szmalara dikkat edilmesi % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik gsterir gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Kanalizasyon sistemine yer alt sularnn szmasna msaade edilmemelidir. Aksi takdirde hem kanalizasyon hem de atksu artma sistemleri zerindeki debi artacak ve her iki sistemde de daha fazla enerji ekilmesine neden olacaktr. Yer alt sularnn sisteme karmas engellendiinde atksu artma tesisine de daha az su tanacak, bunun neticesinde daha kk boyutlarda ekipman ve havuzlar kullanlabilecei gibi pek ok aygtn da daha az sklkta veya daha dk younlukta kullanlmas salanabilecektir. Ancak, dk debi nedeniyle atksu ierisindeki konsantrasyonlar artacak ve esnetilemez k suyu kriterlerininkarlanmasnda (rn. Ntot = 10 mg/L) zorluklar kabilecek ve tesisin artma veriminin arttrlmas gerekebilecektir ki bu da zellikle havalandrma da daha fazla enerji gereksinimi olaca anlam tamaktadr. W32. Hidrolik sistemin optimizasyonu % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik gsterir gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Hidrolik sistemindeki pompa istasyonlarnda gerek zamanl kontrol gibi proses kontrol optimizasyonuna gidilerek atksuyun tesis ierisinde daha eit datlmas

I&M-1016744-BG Sayfa 26 / 49

salanabilir. Toplam artma srecinde enerji tasarrufu salanabilmesi asndan bu tr uygulamalarn olumlu etkisi olacaktr. 3.4.7 Egzozdan Gelen Havann Temizlenmesi lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

A2. Kompost filtre yerine lav filtre konulmas % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik gsterir gsterir

Kullanlan filtre tipi, filtredeki basn kaybyla balantl olarak fanlardaki enerji tketimini etkiler. Lav filtrelerinde zaman ierisindeki basn farklar daha sabittir. Ayrca bu tip filtrelerin koku giderim verimleri de yksektir. Yeni imalatlarda egzozdan gelen havann temizlenmesi iin lav filtreler tercih edilmelidir. A3. flemeli filtre % Etki < %1 Geri deme sresi Duruma gre deiiklik gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Egzozdan gelen havann ksmen de olsa dk oranda H2S konsantrasyonu ihtiva etmesi halinde bu noktada flemeli filtre kullanlabilir. Bu tip filtreler ak havaya balants yaplarak fansz olarak kullanlmaktadr. Filtredenhava geii doal vantilasyonla salanr. Bunun neticesinde lav filtrelere daha az hava tanarak daha fazla verimlilik elde edilebilir. te yandan, flemeli filtre iin ek bir yatrm ve iletim masraf olaca unutulmamaldr. 3.4.8 Hava ekme A4. Hava ekiminin optimizasyonu % Etki Geri deme sresi < %1 5 - 15

lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir fanlar kullanmak, frekans

Egzozdan gelen havann hacmini azaltmak iin baz tasarm unsurlar yeniden gzden geirilebilir. Kurulumda daha kk konvertrleriuygulamak veya zaman ayarl anahtarlar (switch) kullanmak gibi teknik ayarlamalar yaplarak elektrik tketimi azaltlabilir. A5. ekilen hava hacminin azaltlmas % Etki Geri deme sresi < %1 > 15 lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

I&M-1016744-BG, Sayfa 27 / 49

Havalandrlacak alann hacmi azaltlmak suretiyle egzozdan gelen hava miktar da azaltlabilir. Ancak minimum gereklilikler yerine getirilmelidir. A6. ekilen havann H2S lmlerine gre dzenlenmesi. % Etki Geri deme sresi lave yatrm < %1 5 15 Duruma gre deiiklik gsterir lmlenen H2S konsantrasyonlarna gre ekilen hava miktar dzenlenerek hava akn azaltmak mmkndr. A7. Havalandrma havuzu zerinde ventilasyon debisinin arttrlmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik gsterir gsterir gsterir Bu nlem sadece noktasal olarak uygulanan yzey havalandrmada uygulanabilir. Havalandrma havuzlarnn st kapal olduu durumlarda egzoz gaznda ak havaya kyasla daha dk oksijen bulunabilir. Bunun sonucu olarak, daha youn ve uzun sreli havalandrma gerekir. Havalandrma havuzu zerindeki ventilasyon orannn arttrlmasyla birlikte havadaki oksijen konsantrasyonu artacak ve bu ekilde havalandrma iin gereken enerji miktar azalacaktr. Ancak, bu nlem ventilasyonu arttrmakta kullanlan bloverlerin fazladan enerji tketimini de etkileyecektir. 3.4.9 amur Sistemi S1. Solucan patlamas (worm bloom) % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik gsterir gsterir

lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Solucanlar atksu artma tesislerinde amur miktarn azaltarak amur hatt, tama ve amur son-ilemindeki enerji tketimini etkiler. Saha zelliklerine gre enerji kazanmnn ne olacann aratrlmas gerekir. S2. amur nakliye ileminin zamanlanmas % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik gsterir gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Atk amurun nakliyat saatleri uygun biimde tespit edilmek suretiyle trafik tkanklklarnda etkilenmeden tama iin harcanacak yaktta tasarruf salanabilir. S3. Cannibal (fazla amur miktarnn azaltlmas) % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik gsterir lik gsterir lave yatrm > 1.500.000

I&M-1016744-BG Sayfa 28 / 49

Cannibal prosesinde aktif amur ayr bir havuzda belirli bir sre boyunca a braklrak amurun kendi kendini yemesi salanr ve sonu olarak elde edilen net amur miktarnn daha dk olmas salanr. Bu ekilde, amur hatt, tama ve amur son-ilemindeki enerji tketimi etkilenir. Bunun iin de ilave havalandrma yaplmas gerekecektir. Her uygulamann kendine has toplam su zincirindeki enerji kazanmlarnn ne olaca aratrlmaldr. 3.5 rtme
Digestion rtme

Donanm Enerji retimi Biyogaz n ktrme amur n-artma letme nc taraflar Younlatrma

Isnn tekrar kullanm

rttc geri devir akmlarnn artm

Bu blmde, rtme srecine zg enerji nlemleri tanmlanmaktadr. ncelikle amurun atksu artma tesisinde rtlmesinin fizibilitesi allmal ve bunu izleyen srete ekipmanlar, enerji retimi, biyogaz, n ktrme, amur n-artmas, rtc iletimi, nc taraflarla ibirlii, amurun younlatrlmas, yan akmlarn artlmas ve snn yeniden kullanm gibi konular deerlendirmeye alnmaldr. S4: amur rtme ve kojenerasyonu % Etki Geri deme sresi >%20 > 15 lave yatrm > 1.500.000

Atksu artma tesisinde rtme olmamas durumunda bir rtc kurulmas dnlebilir. Bu durumda, ilave birleik s-g (CHP) kurulumlar s ve elektrik retimi iin gerekebilir. Ayn zamanda, biyogazn kullanlabilir enerjiye dntrlmesinde kullanlabilecek (stc veya biyogazn doal gaz ebekesine tanmas gibi) dier ekipman ve uygulamalar da deerlendirilebilir. rtcnn uygulanabilirlii masraflar ve/veya enerji gibi kriterlere ve sahadaki zel artlara gre deiecektir. amurun rtlmesi halinde amur miktar bu amurun tama/bertaraf masraflar da decektir. Ayrca, biyogaz retilmesi halinde elektrik tedarik masraflar da azalacaktr. Ekonomik fizibilite ayn zamanda yatrma, iletim masraflarna ve yatrm geri deme hzn ilgilendiren mali kstaslarada baldr. rtmenin ekonomik anlamda uygulanabilir olmas asndan retimle doru orantl bir ekonomik lek uy-

I&M-1016744-BG, Sayfa 29 / 49

gulanmas da nemlidir. Bu nedenle, rtclerin byk lekli tesislerde uygulanabilirlii daha fazladr. Ancak, kk lekli tesislerden byk tesislerdeki rtclere amur tanacak olmas da deerlendirilmelidir.

3.5.1

Donanm lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

S5. ok aamal termofilik rtme % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik gsterir gsterir

rtmenin daha yksek slarda gerekletirilmesi (termofilik rtme) ya da ok aamal bir rtme uygulanmas halinde prosesteki dnm verimi arttrlabilir. Prosesin dzenli ve istikrarl bir ekilde ynetilmesi gerekmektedir. Uygulamada amur karakteristii ve amonyaktan kaynaklanan inhibisyongz ard edilmemelidir. S6. Mevcut rtme kapasitesinin kullanm % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik gsterir gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Yksek rtme kapasitesi olmas halinde dier atksu artma tesislerinden veya nc taraflardan amur veya rtme iin uygun zellikte organik atk tedarik edilebilir. amurun paralanmas asndan bunun olumlu katklar olacak, daha byk miktarlarda biyogaz elde edilecektir. Bu olaslklarn gereklemesi, byk lde alnacak izinlere ve sahadaki zel artlara baldr. S7. Eski rtclerin yaltm % Etki Geri deme sresi < %1 5 15 lave yatrm < 100.000

eitli yaltm nlemlerinin uygulanmas halinde rtcdeki yksek s korunabilecek ve daha byk miktarlarda biyogaz retilebilecektir. Ayrca, rtcnn arzu edilen sda tutulmas iin gereken scaklk da daha az olacaktr. Biyogaz uygulamalarndan yarar salayabilmek asndan bu nemlidir. Bu nlemin zellikle eski tip rtme havuzlarnda uygulanabilirlii daha fazladr. S8. amur artlmadan nce kum tutulmas % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik gsterir gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Zaman ierisinde rtc ierisinde kum birikmektedir. Bu durumu nleyebilmek iin amur veya su hatlarnda biriken kumun rtcye ulamadan nce tutulabil-

I&M-1016744-BG Sayfa 30 / 49

mesi gerekmektedir. Kumun rtcye ulamasnn engellenemedii hallerde birikecek kumun miktar byk oranda su ve amur hatlarndaki kumun tutulmasna, rtcdeki kartrma srecine ve atksu ile birlikte gelen kum miktarna baldr. rtcde kum bulunmas neticesinde havuzda amur bekleme sresi verimli olmaktan uzaklaarak amur dnm orannn azalmasna neden olacaktr. Ayn ekilde, biyogaz retiminde de kayplar meydana gelecektir. rtme srecine kum karmasn engelleyebilmek iin kumun, rnein kum siklonlar kullanlarakamur rtmeden nce ayrlabilmesi gerekir. 3.5.2 Enerji retimi

S9. Kompresrlerin dorudan gaz motoruyla altrlmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik Duruma gre deiiklik gsterir gsterir gsterir Konvansiyonel birleik s-g (CHP) kurulumlaryla kombine olarak kullanlmalar haline kompresrler dorudan retilmi olan biyogaz ile alan gaz motorlar vastasyla altrlarak dk oranda havalandrma arzu edilen durumlarda gazn kullanlmas salanabilir. CHP kurulumlarndan elde edilen elektrik enerjisi tesiste tketilebilecei gibi ebekeye de beslenebilir. S10. Kk gaz trbinleri veya gaz motorlaryla enerji retilmesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- > 15 Duruma gre deiiklik lik gsterir gsterir Tek bir byk gaz trbini yerine birka tane kk trbin kullanlarak enerji elde edilmesi halinde biyogaz retimindeki dalgalanmalar daha kolay ynetilebilecektir. Ancak, byk trbinlerin daha verimli iletilebildii de gz ard edilmemelidir. S11. Kk bir gaz trbini ya da ekstra biyogaz depo tank ilavesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik lik gsterir lik gsterir gsterir Geici olarak bir gaz fazlas olmas halinde ilave bir gaz trbini kullanlmak suretiyle tesisteki enerji retiminde daha fazla biyogaz kullanlabilir. Ayrca, bu ekilde biyogaz temininde karlalan dalgalanmalar da daha esnek bir ekilde ynetilebilecektir. Biyogaz iin ilave depo kapasitesi de kullanlabilir. Bylelikle, biyogazn yaklmas ya da depolanmasna olan ihtiya da azaltlm olacaktr. Ancak, ilave bakm almalar gerekecei unutulmamaldr.

I&M-1016744-BG, Sayfa 31 / 49

S12. Yksek verimlilikte s ve enerji eleimi % Etki Geri deme sresi %5 10 5 15

lave yatrm < 250.000

Tasarm aamasndakiatksu artma tesislerinde yksek verimlilikte kombine s veg kurulumlar kullanmak iyi bir yatrm olabilir ve bu yolla %38-42 orannda elektrik verimi elde edilebilir. Is veg kurulumlarna ilaveten ORC (Organik Rankine Dngs) teknolojisinin kullanlmas halinde elektrik verimi %45e ulaacaktr. ORC teknolojisi organik solventlerin buharlama ve kondansasyonuna dayaldr. Maliyet asndan verimlilik elde edebilmek iin nispeten byk (> 1 MW elektrik) s veg kurulumlarna gerek vardr. S13. Is enerji eletirmesinin optimizasyonu % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik gsterir lik gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

CHP kurulumunun maksimum verimde kullanlabilmesi iin gerekli bakmlarn zamannda yaplmas arttr. Ekipmann performansn tedarikinin belirttii artlara uygun olup olmadklar asndan deerlendiriniz. S14. Is enerji eletirmesinden nce gazn artlandrlmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik lik gsterir lik gsterir gsterir Gaz kalitesi arttrlmak (daha temiz gaz kullanmak) suretiyle CHP kurulumlarnn verimi de arttrlabilir. zel komponentler iin tedarikinin artlarn gz nnde bulundurun. S15. Yksek verimlilik iin yakt hcreleri kullanlmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm %10 20 > 15 > 1.500.000 rtc ve gaz trbinler/kojeneratr kullanlan atksu artma tesislerinde genellikle fazla miktarda s retilmesine karn kayda deer miktarda da elektrik ayla karlalmaktadr. Yakt hcreleri kullanlmak suretiyle gaz motorlar veya gaz trbinlerine kyasla nemli oranda daha fazla enerji retilebilmektedir. Ayrca, biyogaz kullanlarak elde edilen s ve elektrikte de verim artmaktadr. Biyogazla alan yakt hcreleri piyasada bulunmakla birlikte bu alanda ARGE almalar devam etmektedir. Yakt hcresi kullanlarak %45e varan oranlarda verimlilik art elde edilebilmektedir.

I&M-1016744-BG Sayfa 32 / 49

3.5.3

Biyogaz

S16. rtcdeki s tampon kapasitesinin kullanlmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 Yatrm gerektirmemektedir Havuz ss genellikle 33C 2C civarnda tutulur. Is fazlas olmas halinde scakln 36Cye ulamas halinde kantlanm bir negatif etki olmamakla birlikte biyogaz retiminde art olmaktadr. Arzu edilen scakln salanamad dnemlerde ilave stma ihtiyacyla daha az karlalmaktadr. S17. Biyogazn doal gazla kartrlmas % Etki Geri deme sresi >%20 > 15 lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Biyogaz retimibaz dnemlerde debilir, gaz motoru tam kapasiteyle kullanlamayabilir. Bu gibi durumlarda biyogaz-doal gaz karmlar kullanlmak suretiyle gaz motorunun srekli almas salanarak kabul edilebilir oranda verim elde edilebilir. S18. Biyogazn nc taraflara ulatrlmas % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik gsterir lik gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Kk apl bir n-ilemi takiben biyogaz bir boru hatt zerinden yksek verimde s veya elektrik fazlas temin edilebilecek bir baka lokasyona iletilebilir. Atksu artma tesisinde biyogazdan elektrik enerjisi elde edildii hallerde elektrik teminiyle ilgili alternatif dzenlemelere ihtiya vardr. Maliyet asndan mesafe nemli bir kstastr. En iyi uygulama iin komple enerji dengesinin hesaplanmas gerekir. S19. Biyogazn metana evrilerek tekrar gaz ebekesine verilmesi % Etki Duruma gre deiiklik gsterir Geri deme sresi Duruma gre deiiklik gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Biyogaz iyiletirilerek doal gaza dntrlebilir ve doalgaz ebekesine beslenebilir. Bu biyogaz ksmen rtc iin s retiminde kullanlabilir. Bir nce ele alnan durumda, tesiste biyogazdan elektrik elde edilmesi halinde ilave bir elektrik kaynana gereksinim vardr. Elektriin (primer enerji kaynann) muhafaza edilip edilemeyeceiyle ilgili karar verebilmek asndan, enerji retimi ve tketimiyle ilgili konularn kapsaml bir ekilde gzden geirilmesi lazmdr.

I&M-1016744-BG, Sayfa 33 / 49

S20. Gaz depolama iin ilave depo tank kurulumu % Etki Geri deme sresi %1 5 > 15

lave yatrm < 250.000

lave depo kapasitesi yllk ortalama biyogaz kullanmn iyiletirebilir. Bu adan, dzenli olarak biyogaz fazlas bulunmasna ve gazn gerekli biimde tketilebilir olmasna gerek vardr. 3.5.4 nktrme lave yatrm < 100.000

S21. Yksek verimlilikte nktrme % Etki Geri deme sresi 5 20% <5

nktrme havuzundaki birincil amur retimini, polimer (PE) veya metal tuzu dozlamas yaplarak arttrmak mmkndr. Birincil amur rme zellikleri bakmndan ikincil amura kyasla daha uygundur ve bunun da bir sonucu olarak daha iyi bir rme ve daha fazla miktarda biyogaz retimi elde edilir. Ancak, metal tuzlar katlarak elde edilen kimyasal zellikleri daha yksek olan amurun bertarafnda ilave masraflarla karlalacaktr. Daha iyi bir n artmann su hatt zerindeki azot giderimine etkilerine dikkat edilmelidir. Yksek verimlilik neticesinde genellikle istenmeyen seviyelerde BO/N oranlarna ulalmakta ve bu nedenle denitrifikasyon aamasnda sorunlar yaanabilmektedir. Enerji tasarrufu salayan yan akm artma teknikleri kullanlarak azot giderimine bir zm uygulanabilir. Ayrca, daha dk BO yklemesi biyolojik fosfor giderimine giderimine etkileri olabilir. 3.5.5 amurun n-Artlmas

S22. rtme ncesinde ultrasonik/hidrodinamik amur paralama teknikleri % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- Duruma gre deiik- < 500.000 lik gsterir lik gsterir rtme ncesinde ultrasonik/hidrodinamik amur paralama teknikleri kullanlarak rtme safhasnda etkili bir paralanma salanabilir. Ayrca, biyogaz retimini de arttrmak mmkndr. amurun paralanmasnda gerekecek ilave enerji biyogazdan elde edilmi olan enerjiden karlanacak ekilde optimize edilmelidir. Son amur miktarnda elde edilecek azalma ile maliyette d elde edilebilir.

I&M-1016744-BG Sayfa 34 / 49

S23. rtme ncesinde yksek basnl, termik, hidroliz, cambi amur paralama teknikleri % Etki Geri deme sresi lave yatrm 1 10% > 15 > 1.500.000 rtme ncesinde yksek basnl, termik, hidroliz, amur paralama teknikleri kullanlarak rtme safhasnda etkili bir paralanma salanabilir. Yksek s ve basn, amur ierisindeki biyoktleyi bozarak rtlebilir bileenlerin aa kmasn salar. Ayrca, biogaz retimi de artabilir. amurun paralanmasnda gerekecek ilave enerji biyogazdan elde edilmi olan enerjiden karlanacak ekilde optimize edilmelidir. . Son amur miktarnda elde edilecek azalma ile maliyette de d elde edilebilir. ayrca, susuzlatrma karakteristikleri iyileir. 3.5.6 letme lave yatrm < 250.000

S24. rtcnn srekli olarak beslenmesi % Etki Geri deme sresi < %1 > 15

rtcye sabit besleme salamak suretiyle sabit biyogaz retimi elde edilebilir. Bunun sonucu olarak, gaz motorlarnn sabit hzda almas salanarak biyogaz yaklmasn gerektiren pikler azaltlabilir. Sabit besleme elde edebilmek asndan pbirincil amur n artma anitelerinde, younlatrcda veya yeni bir depo havuzunda depolanabilir ve ilk ykamada (flush) pik gaz olumas nlenebilir. S25. rtc ierisinde dzgn miksaj % Etki Geri deme sresi %1 5 5 15 lave yatrm < 50.000

Havuzda tam karm elde edebilmek asndan rtcde uygun ekilde kartrma yaplmas gereklidir. Kartrma skl veya younluu gibi kartrmasreleri ihtiyaca gre yeniden dzenlenebilir ve bu ekilde optimum dzeyde gaz retimi elde edilebilir. Kartrma ileminin ilave enerji gerektireceinden hareketle maliyetler ve kazanlar deerlendirilmelidir. S26. rtcye gaz verilerek kartrma yerine kartrc kullanarak kartrma yaplmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 <5 < 100.000 Gaz girdisi yerine kartrc koyulmak suretiyle kartrmada da enerji tasarrufu salanabilir. Enerji verimi rtc ebadna gre deiir. zel tasarm yaplmaldr.

I&M-1016744-BG, Sayfa 35 / 49

S27. rtcden kumun bir kerede temizlenmesi % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik gsterir lik gsterir

lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Aklamalar iin bkz. S8. Bu zel nlem rtcden kum atlmasyla ilgili bir nlemdir ve uygulanabilmesi iin rtcnn devre d braklmasn gerektirir. Kumun bu sekilde temizlenmesi iin byk miktarlarda birikmesi beklenebilecei gibi istenmeyen miktarlarda kum birikmesini nlemek iin rtcnn dzenli olarak temizlenmesi de salanabilir. S28. rtcden bakm srasnda kumun temizlenmesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- Duruma gre deiik- < 500.000 lik gsterir lik gsterir Aklamalar iin bkz. S8 ve S27. 3.5.7 nc taraflar lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

S29. evredeki atk s enerjisinin kullanlmas % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik gsterir lik gsterir

evredeki bir sanayi tesisinden vs. alnacak atk s enerjisi binalarn, rtclerin, giri suyunun stlmasnda veya amur susuzlatrma ya da kurutulmasnda kullanlabilir. S30. Atk snn nc taraflara verilmesi % Etki Geri deme sresi Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik gsterir lik gsterir lave yatrm Duruma gre deiiklik gsterir

Kojenerasyondan gelen ve atksu artma tesisinde bir kullanm alan bulunmayan atk snn sanayi kurulular ya da kentsel yerleimler gibi kullanm alanlarna beslenmesi salanabilir. Tedarik taahht vs. yasal konular gz ard edilmemelidir. 3.5.8 Younlatrma

S31. amurun graviteli olarak deil mekanik olarak younlatrlmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm Kalma sresi ve - Kalma sresi ve - < 500.000 rtme prosesine gre rtme prosesine gre deiiklik gsterir deiiklik gsterir Graviteli younlatrma yerine mekanik younlatrma uygulanmak suretiyle daha fazla younlatrma elde edilebilir. Bunun neticesinde, rtcye giren amurda

I&M-1016744-BG Sayfa 36 / 49

daha yksek miktarlarda askda kat madde konsantrasyonu bulunur ve tutma zaman artabilir; byle olmas halinde biyogaz retimi de artacaktr. S32. Polielektrolit dozlama. % Etki Geri deme sresi Kalma sresi ve - Duruma gre deiikrtme prosesine gre lik gsterir deiiklik gsterir lave yatrm < 10.000

Graviteliamur younlatrma srasnda polimer (PE) dozlamak suretiyle askda kat madde konsantrasyonu arttrlabilir. Sonu olarak rtcde bekleme sresi ve retilen biyogaz miktar artar. PE dozlamayla elde edilebilir olan askda kat madde konsantrasyonu mekanik amur younlatrmaya kyasla daha azdr. te yandan dozlama ekipman iin gereken yatrm miktar da dktr. 3.5.9 Yan akmlarn Artlmas

S33. Yan akmlarn sabit ve yksek oranda amonyak nitrit zerinden dntrlerek (SHARON) artlmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm %5 10 5 15 Giderilen 0,5 1,5 / kg N SHARON (yan akmlarnsabit ve yksek oranda amonyak nitrit zerinden dntrlerek artlmas) prosesinde ilk olarak aaerobik artlarda amonyak okside olarak (nitrifikasyon nitrit) halini alr ve ardndan anoksik artlarda karbon kayna eklenerek (denitrifikasyon) azota dntrlr. Denitrifikasyon sreci, nitiritin kolaylkla denitrifiye olmasndan hareketle zellikle proses pH deerini dzeltmeyi hedefler. Konvansiyonel Azot giderim srecine kyasla enerji tasarrufu sz konusudur. 3040Clik bir s gerekir. S34. Azotun kimyasal olarak strvite ktrlmesi % Etki Geri deme sresi < %1 5 15 lave yatrm Duruma gre gsterir

deiiklik

Strvit prosesinde geri dnen likr ierisindeki fosfor, fosfatn Imagnezyum ve azot ile strvite keltilmesiyle giderilir (MgNH4PO4, Magnezyum-Amonyak-Fosfat (MAF)). MAF gbrede kritik neme sahip bir etmendir. S35. Anaerobik deamonifikasyon. % Etki Geri deme sresi %10 20 5 15 lave yatrm Giderilen 0,5 1,5 / kg N

I&M-1016744-BG, Sayfa 37 / 49

Deamonifikasyon, atksudaki amonyan indirgendii biyolojik artma yntemidir. Bu yntemle, amonyak, anaerobik atlarda nitrit kullanlmak suretiyle azota dntrlr. Bu, ototropik bir sre olup herhangi bir karbon kayna eklenmesini gerektirmez. Proses iki admdan oluur: amonyakdan nitrit oluumu ve nitrit ve amonyan birleerek azot oluumui. Bu ilem ancak yan akmlar gibi fazlasyla konsantre atksular iin geerlidir. Dk C/N oran ve yksek s arttr. (Teknikler: Anammox Anaerobik Amonyak Oksidasyonu, DEMON Deamonifikasyon) S36. ki reaktrl ve iki aamal Sharon-Anammox prosesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm %10 20 > 15 Giderilen 1,0 3,0 / kg N Ayr bir SHARON prosesinde denitrifikasyon olmadan oluan nitrit, ANAMMOX prosesindeki amonyak ile anaerobik reaksiyona girerek azot gazna dnr. Amonyan anaerobik oksidasyonunda zellikle ANAMMOX bakterileri de srece dahildir. SHARON prosesinde amonyak nitrite dntrlr ve bu sre, amonyak ve nitrit arasnda uygun bir oran tutturuluncaya kadar devam eder. Bu srecin kullanld byk lekli bir rnek bulunmaktadr. Prosesler gnmzde 1. admda (bkz. S19) gerekletirilebilmektedir. 3.5.10 Isnn Tekrar Kullanm lave yatrm < 250.000

S37. Dk deerli snn yeniden kullanm % Etki Geri deme sresi < %1 > 15

k suyu, rtlm amur ve amur fazlas ierisinde dk s deeri bulunmaktadr. Grece dk seviyedeki bu s genellikle 80Cden azdr. Bu s rtcye beslenecek amurun n-stmasnda kullanlabilir. Byk bir akm ierisindeki dk s deeri s pompas kullanlmak suretiyle kullanlabilir sda kk bir aka dntrlerek binalarn veya giri suyu ya da susuzlatrlacak amurun stlmasnda veya amurun kurutulmasnda kullanlabilir. S38. Gaz motoru egzoz gazlarndan elde edilen snn tekrar kulanm % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- Duruma gre deiik- Duruma gre deiiklik gsterir lik gsterir lik gsterir rnein bir gaz motorunda retim fazlas bir s olumas halinde bu s rtcde arzu edilen snn tutturulmasnda, giri suyunun stlmasnda veya susuzlatrma nitesindeki amurun stlmasnda kullanlabilir. Giri suyunun stlmasnn enerji

I&M-1016744-BG Sayfa 38 / 49

tasarrufuna etkileri byk oranda durum artlarna baldr. Yksek scaklklarda daha az amur gerektiinden tr olumlu ve daha yksek sda fazla oksijen gerektiinden tr de olumsuz etkileri bulunmaktadr. amur ne denli scak olursa susuzlama zellikleri de o kadar artmaktadr. Ayn susuzlatrma yzdesinde bu durum daha dk enerji ve polimer tketimine neden olur. Bu deerler son susuzlatrma yzdesinin yksek olmas iin sabit de tutulabilir. Bunun neticesinde son amurun depolanmasnda maliyetler drlebilir. Son aamada herhangi bir enerji tasarrufu yer almamakla birlikte srecin ardk ve etkili bir ekilde ynetimi asndan nemlidir. 3.6 Susuzlatrma

Dewatering Susuzlatrma

Ekipman / Konfigrasyon

Kontrol

amur Beslenmesi

S39. Susuzlatrma fizibilitesi amuru susuzlatrlmak suretiyle, rnein kuru kat ierii %20-25 dolaylarna getirildiinde bu, tama masraflar asndan bir tasarrufu da beraberinde getirir. Ayn ekilde, amur iindeki su muhtevas azalm olacandan amurun kalorifik deeri artar. Susuzlatrmann ekonomik anlamda uygun olup olmadn grmek iin sahann kendine has koullar deerlendirilmeli, nakliye ve amur bertaraf masraflar gz nne alnmaldr. Ekonomik olmas asndan susuzlatrma belirli blgelere hizmet veren byk lekli artma tesislerinde yaplabilir. Kk tesislerden gelen amur sahada younlatrlarak merkezi susuzlatrma tesislerine nakledilebilir. Farkl amurlarn farkl susuzlama karakteristikleri olacaktr. amur karakterine gre gerekli kuru-kat yzdeleri ile enerji gereklerine uygun mekanik susuzlatrma alternatifleri kullanlabilir. 3.6.1 Ekipmanlar/Konfigrasyon

S40. Younlatrmadan sonra santrifj yerine belt pres % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 > 15 < 250.000

I&M-1016744-BG, Sayfa 39 / 49

amurun susuzlatrlmasnda younlatrma safhasndan sonra santrifj yerine belt pres uygulanmas enerji sarfiyatn olumlu ynde etkileyecektir. Elde edilecek olan kuru madde ierii gz nnde bulundurulmaldr. S41. Dorudan amur susuzlatrma iin basamakl (kaskat) hizalama ve belt pres % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 > 15 < 250.000 Tek aamal santrifj yerine belt kalnlatrcl kaskat hizalama ile belt pres veya susuzlatrma band uzatlm bir belt pres kullanlmak suretiyle dorudan amur susuzlatrmas yapld zaman enerji tketimi olumlu ynde etkilenmektedir. S42. rtmeden sonra belt presle amur susuzlatrma % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 > 15 < 250.000 rtmeyi takiben amurun santrifj yerine belt pres kullanlarak susuzlatrlmas enerji tasarrufu salayacaktr. Elde edeceiniz kuru madde ierii gz nne alnmaldr. S43. Susuzlatrma nitesinde kuru madde ierii % Etki Geri deme sresi Duruma gre Duruma gre deiiklik gstermektedir deiiklik gstermektedir lave yatrm Duruma gre deiiklik gstermektedir

Yksek oranda askda kat madde ieriine ulaacak tipte amurlarn nasl susuzlatrlaca (rn. membran filtre pres gibi) konusunda karar verilirken nakliyede kat edilecek mesafe ve amur son-ilemi de gz nnde bulundurulmak suretiyle enerjiden tasarruf etmek mmkndr. Susuzlatrma, amurun nakliyat ve amur son-ilemi iin gereken enerjiler optimize edilebilir. S44. Aktif amur depolarndan su tahliyesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- Duruma gre deiik- < 50.000 lik gstermektedir lik gstermektedir Nakliye masraflar ve nakliye srasnda harcanan enerji miktar aktif amur aamasnda suyun tahliye edilmesiyle birlikte daha da decektir. Bu anlamda, ktrme tanklar /depolar ve yeterli bekleme sresi gerekecektir. 3.6.2 Kontrol

S45. Santrifj hznn drlmesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm < %1 Yatrm gerektirme- None mektedir

I&M-1016744-BG Sayfa 40 / 49

Enerji geri kazanm birimi kullanlmak suretiyle santrifjn alma hz ya valadnda elektrik retilebilir. S46. Santrifj operasyon kontrol sistemi % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- Duruma gre deiik- < 50.000 lik gstermektedir lik gstermektedir Sabit bir kuru madde ieriine ulalmaya allrken, santrifje beslenmekte olan amur ierisindeki askda kat madde konsantrasyonunda karlalan dalgalanmalar kontrol etmek amacyla bir debi kontrol sistemi tasarlanabilir. Bu dorultuda, besleme debisi ve/veya gelen amur ierisindeki askda kat madde miktar llebilir. Besleme debisinde yaplan lmler ve/veya santrifj operasyon ayarlarna gre iletim ayarlanarak sabit deerde bir son kuru madde ierii elde edilebilir. Bunun neticesinde, son amur ileme safhasna nakledilecek miktar azaltlarak zincir ierisinde enerji tasarrufu salanabilir. Bu tip operasyonda susuzlatrma aamasnda daha az enerji ve daha az polimer tketilir. 3.6.3 amur Beslemesi

S47. Susuzlatrma kurulumuna iyi karm amur beslemesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm < %1 > 15 < 250.000 Susuzlatrma kurulumuna iyi karm bir amur gndermek suretiyle tm prosesin daha sabit artlarda ilerlemesi salanabilir. yi karm amur kullanlmas amur son-ileme nakledilen amur miktarnn azalmasna ve genel itibaryla tm zincirde daha az enerji tketilmesine yardmc olur. Benzer ekilde, susuzlatrma safhasnda da daha dk enerji ve daha az polimer dozlamas gerekecektir. n ktrme havuzunda, younlatrma tanknda ya da yeni depolama tanknda birincil amur depolanarak dzenli bir besleme elde edilebilir. 3.7 Nutrient (N, P) Giderimi
Nutrient (N, P) Giderimi removal

Tesis Konfigrasyonu

leri Artma Teknikleri Proses Kontrol

I&M-1016744-BG, Sayfa 41 / 49

W33: Ntrient giderimi (Azot, fosfor) gibi ntrientlerin gideriminin gereklilii konusunda zel mevzuat hkmleri veya alc ortamla ilgili yerel artlar belirleyici etmenler olarak karmza kmaktadr. Bu besin maddelerinin giderilmesi nemli oranda masraf ve enerji sarfiyatn da beraberinde getirmektedir. Tarmsal alanlar ve zellikle de kurak blgelerde bu besin maddeleri tutularak suyun tarmsal sulama amacyla kullanlmas bir seenek olarak deerlendirilebilir. Bu ekilde hem su hem de besin elementleri tekrardan kullanlm olacaktr. 3.7.1 Tesis Konfigrasyonu

W34. lave anoksik hacim oluturulmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- Duruma gre deiik- < 10.000 lik gsterir lik gsterir Daha ileri dzeyde denitrifikasyona olanak verecek ekilde ilave anoksik hacim oluturmak suretiyle, nitrat dnm srasnda oksijen geri kazanm olacandan havalandrma iin gereken enerjiden tasarruf etmek mmkndr. W35. Enerji asndan en uygun tasarmn tercih edilmesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- Duruma gre deiik- Duruma gre lik gsterir lik gsterir gsterir

deiiklik

Hidrolik ve teknolojik alardan en uygun sistemin tespit edilmesi enerji tasarrufu, ve zellikle de yan akmlardaenerji tasarrufu salamak asndan nemlidir. Bunun bir rnei Phoredox prosesinde grlebilir. Bu proses enerji asndan nemli olmakla birlikte teknoloji perspektifinden bakldnda M-UCT prosesinin genellikle daha ok tercih edildii grlmektedir. Bu nlem, zellikle kompartman, havuz (tank), hidrolik yk kaybn azaltacak borularn konumu ve pompaj, gerievrim ve kartrma iin gereken enerji miktarnn en aza indirilmesi gibi hususlara baldr. W36. Geri devir amur debisinin takibi % Etki Geri deme sresi %1 5 5 15 lave yatrm < 100.000

Geri devir amur debisinin ynetimi, amur seviyesi ve ktrme havuzundaki bulanklk, giri suyu debisi, havalandrma havuzundaki askda kat konsantrasyonu llerek veya ktrme havuzundaki ktle dengesi temel alnarak yaplabilir. Geri devir amuru, gerektii kadar pompalanr. Basma ykseklii fazla olan sistemlerde ilgin

I&M-1016744-BG Sayfa 42 / 49

bir olaslk son ktrme havuzundan dnml olarak amur geri devrettirmek olabilir ki bu ekilde geri dnen amurun daha youn olmas salanabilir. W37. Anoksik blgede nitrat geri devrinin dzenlenmesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm %1 5 5 15 < 100.000 Havalandrlan blgeden anoksik blgeye olan isel geri devir nitrat konsantrasyonuna gre ve ilave bir nitrat veya redox sensr kullanlarak dzenlenerek enerji tasarrufu salamak mmkndr. Sensr(lerin) nereye yerletirilecei sahadaki zel artlara gre kararlatrlmaldr. 3.7.2 Proses Kontrol

W38.Havalandrma hznn proses parametreleriyle eletirilmesi % Etki Geri deme sresi lave yatrm %10 20 (oksijen) <5 < 100.000 %1 5 (redox) <5 < 100.000 %1 10 (amonyak/nitrat) < 5 < 100.000 Blowerlardan gelen oksijen beslemesi hattaki znm oksijen konsantrasyonu, redox lmleri veya amonyak/nitrat lmlerine dayanarak yapld takdirde sistem gerek oksijen ihtiyacna gre iletilebilir. Bu dorultuda, proses kontrol iin bir veya birka sensr kullanlabilir. W39. Sensr konumu ve saysnn optimizasyonu % Etki Geri deme sresi %1 5 (konum) <5 %1 5 (say) <5 lave yatrm < 10.000 < 100.000

Sensrlerin konumlar veya saylar ayarlanmak suretiyle sistemin gerek oksijen ihtiyacna gre havalandrma girdileri daha doru bir ekilde takip/kontrol edilebilir. Sensrlerin konum ve saysn en doru ekilde belirleyebilmek iin proses modellemesi yaplabilir. Sensr konumlar havuzlarn konfigrasyonuna baldr. Genellikle, amonyak, fosfat ve nitrat sensrleri sonktrme havuzuna ak hatt zerine yerletirilir; oksijen sensrlerinin konumu sahadaki duruma gre tespit edilir. W40. Sensrlerin dzenli olarak kalibrasyonu % Etki Geri deme sresi %1 5 <5 lave yatrm < 10.000

Oksijen, amonyak, nitrat, redox gibi sensrlerinin hassasiyeti zamanla decektir. Bu anlamda, sensrlerin dzenli olarak kalibrasyonu salanarak sistemin gerek oksijen ihtiyacna gre en uygun ekilde iletimi salanabilir.

I&M-1016744-BG, Sayfa 43 / 49

W41. Fosfor gideriminin optimizasyonu % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- Duruma gre deiik- Duruma gre lik gsterir lik gsterir gsterir

deiiklik

Fosforun mmkn olduu kadar biyolojik olarak giderilmesi gerekir ki bu ekilde fosfor giderimi iin kimyasal dozlama en aza indirilebilir. Kimyasal fosfor giderimi neticesinde daha fazla miktarda (kimyasal) amur elde edilecei gibi amur artmada kullanlacak enerji miktar da artacaktr. Bunun sonucunda, denitrifikasyon iin gerekenden daha dk miktarda BO olaca deerlendirilmekteyse de bu konuda kesin bir karar bulunmamaktadr. Kimyasal amur, amurun susuzlama kabiliyetini olumlu ynde etkiler. Fosfor gideriminde kimyasal dozlarnn minimize edilmesiyle ortaya kacak avantaj/dezavantajlarn neler olaca tesis zelliklerine gre deiecektir. Bu nedenle optimizasyon almalar duruma (tesise) gre ayr ayr ele alnmaldr. 3.7.3 leri Artma Teknikleri Geri deme sresi nceleniyor lave yatrm Bilinmiyor (inceleniyor)

W42. Deamonifikasyon % Etki nceleniyor

Anammox (deamonifikasyon) bakterileri atksu ierisindeki amonyak ve nitriti azot gazna dntrr ve bu ekilde azot giderimine kyasla nemli oranda enerji tasarrufu salanr. Bu konuda teknoloji gelitirilmektedir. Daha yksek slar ve konsantrasyonu yksek atksular (rnein amur susuzlatrmadan dnen yan akmlarn artmas) iin kapsaml uygulamalar bilinmektedir W43. Aerobik granl amur (Nereda). % Etki Geri deme sresi nceleniyor nceleniyor lave yatrm Bilinmiyor (inceleniyor)

Nereda, evsel atksularnn aerobik granl amur kullanlarak artld kesikli beslemeli bir prosestir. Pilot uygulamalar ve hesaplamalara dayanarak elde edilen veriler bu uygulamayla konvansiyonel atksu artma sistemlerine kyasla enerji tasarrufu elde edilebileceini ortaya koymaktadr. Bunun balca nedeni, daha fazla su ykyle alabilme ve havalandrma avantajdr. Ancak, bu verilerin kesinlikle dorulanabilmesi asndan daha kapsaml almalara ihtiya olduu deerlendirilmektedir. n artma oranna gre ince paracklarn giderilmesi iin tambur elek kullanlmas gerekmektedir.

I&M-1016744-BG Sayfa 44 / 49

W44. drarn ayrlmas % Etki Geri deme sresi lave yatrm Duruma gre deiik- Duruma gre deiik- Duruma gre lik gstermektedir lik gstermektedir gstermektedir

deiiklik

drar ve dk ayrlmak suretiyle daha verimli atksu artmas gerekletirmek mmkndr. Artmann lei bu anlamda nemli olmakla birlikte ciddi analizler yaplmas da gerekmektedir. Bu proses ayn zamanda kanalizasyon ebekesi bulunmayan krsal alanlarda da uygulanabilir. Kentsel alanlarn yeni yerleim alanlarna doru geniledii durumlarda ve toplu konut, hastane, i merkezleri vb. byk lekli uygulama alanlarnda kullanm da deerlendirilebilir.

I&M-1016744-BG, Sayfa 45 / 49