ASAS GEOLOGI

DALAM PERTANIAN

Tuan Rusli Mohamed

Timbalan Pengarah Geosains
JMG Perak
05-5485219
rusli@jmg.gov.my
BUMI KITA
 STRUKTUR
DALAMAN BUMI
 Pergerakan perolakan dalam
mantel menolak kepingan tektonik
(kerak bumi) menjauhi atau
merapati antara satu sama lain dan
aktiviti tektonik ini menjadi punca
utama pembentukan batuan
Pergerakan kepingan tektonik global sehingga
kepada pembentukan dunia sekarang..
SIFAT FIZIKAL KERAK BUMI
Sifat-sifat
Kerak benua Kerak lautan
fizikal
Ketebalan 25 - 40 km 5 - 10 km
Purata
2.8 g/cm3 2.9 g/cm3
ketumpatan
Felsik (asid) Mafik (basik)
Komposisi silika dan silika dan
kimia alumina magnesia
(SIAL) (SIMA)
Batuan cerah Batuan gelap
(granit, migmatit, (basalt dan
Jenis batuan
pelbagai batuan pelbagai
utama
sedimen dan batuan
metamorf) ultrabasik)
 PENGENALAN KEPADA MINERAL
• Berpunca daripada magma;
• Unsur/sebatian bukan organik semulajadi
yang mempunyai struktur dalaman dan
komposisi kimia tertentu serta bentuk
hablur dengan sifat fizikal khusus;
• Mineral atau gabungan mineral tertentu
akan membentuk batuan.
TINDAKBALAS PEMBENTUKAN MINERAL
MENGIKUT PENYEJUKAN MAGMA
 PENGELASAN MINERAL
• 2 kumpulan berdasarkan kandungan unsur
SiO2

– Mineral Silikat (kandungan SiO2)

– Mineral Bukan Silikat (tiada kandungan SiO2)

 Mineral Silikat
Kumpulan Nama Komposisi Kimia
Mineral
Kuarza Kuarza SiO2

kuarza

Feldspar Ortoklas KAlSi3O8

Plagioklas CaNa(AlSi)4O8
ortoklas
plagioklas

Mika Muskovit/ KAl2(Si3Al)O10(OH)2

Biotit biotit
muskovit
 MINERAL BUKAN SILIKAT
Kumpulan Contoh Komposisi
mineral kimia

Karbonat Kalsit CaCO3

kalsit
Dolomit CaMg(CO3)2
Oksida Magnetit Fe3O4
Kasiterit SnO2
Klorida Halit NaCl
halit
Sulfat Gipsum CaSO4. 2H2O
Barit BaSO4
Sulfida Galena PbS
Sfalerit ZnS
galena
Logam Emas Au
asli emas
 PENGENALAN KEPADA BATUAN
• Jasad pejal yang terbentuk daripada susunatur mineral
atau kumpulan mineral, di mana jenis dan kandungan
mineral tersebut akan menentukan jenis batuan.
• Kebanyakan batuan dibentuk oleh agregat beberapa jenis
mineral yang saling bercantum antara satu sama lain, eg.
batuan granit
• Sebahagian dibentuk oleh satu jenis mineral seperti batu
kapur (kombinasi mineral kalsit)
• Setengahnya terdiri dari bahan bukan mineral seperti
obsi di an (sebatian kaca tidak berhablur) dan pu mi ce
(abu gunung berapi) dan arang batu (pecahan organik
pepejal)
 PENGELASAN BATUAN
• 3 kumpulan utama berdasarkan
cara pembentukan:

– Igneus

– Sedimen

– Metamorf
KITARAN BATUAN
 BATUAN IGNEUS
• Pembentukan hasil daripada
penyejukkan magma atau lava
gunung berapi.
• Merupakan batuan utama yang
membentuk kerak bumi
• Kandungannya terdiri daripada
agregat pelbagai jenis mineral yang
saling mengunci antara satu sama
lain.
• Saiz, jenis dan peratus kandungan
mineral serta ragam kewujudannya
menjadi penentu kepada jenis batuan
igneus tersebut.
 BATUAN IGNEUS
• Semasa penyejukan magma, proses
penghabluran mineral berlaku dengan
kandungan ion-ion akan membentuk
susunan tersendiri;
• Penyejukan perlahan menghasilkan
hablur bersaiz besar manakala
penyejukan cepat menghasilkan jasad
mass berhablur halus yang saling tumbuh
(intergrown) antaranya;
• Sekiranya magma panas menyejuk
dengan pantas, ia akan membentuk jasad
yang mempunyai atom-atom tidak teratur
dipanggil kaca (glass);
• Pengelasan batuan igneus dilakukan
melalui tekstur dan komposisi mineral
yang terbentuk
 Pengelasan Batuan Igneus
Batuan igneus terbentuk apabila
magma menyejuk dan mengeras

2 jenis:

i) Batu an ekstru sif atau volkanik:

terbentuk apabila lava (magma tanpa
komponen gas) menyejuk pada
permukaan bumi

ii) Batuan intr us if atau plutonik:

terbentuk apabila magma menyejuk
dan mengeras di bahagian bawah
permukaan bumi
 Kepelbagaian Jenis Batuan Igneus
• Bergantung kepada jenis dan komposisi magma yang menerobos

Jenis Magma Mineral Utama Komposisi Kimia Batuan

Ultramafic Olivine Mg2SiO4 to Fe2SiO4 Pyroxinite

Pyroxene Ca(Mg,Fe,Al)(Al,Si)2O6 Peridotite

Mafic Olivine Mg2SiO4 to Fe2SiO4 Basalt

(basaltic) Pyroxene Ca(Mg,Fe,Al)(Al,Si)2O6 Gabro
Plagioclase CaAlSi3O8 to NaAlSi3O8
Intermediate Plagioclase CaAlSi3O8 to NaAlSi3O8 Andesite
Amphibole NaCa2(Mg,Fe,Al)5(Si,Al)8O22(OH)2 Diorite
Muscovite/Biotite KAl2(Si3Al)O10(OH)2
Quartz SiO2
Felsic Potash Feldspar KAlSi3O8 Granit
(granitic) Quartz SiO2 Rhyolite
Muscovite/Biotite KAl2(Si3Al)O10(OH)2
Amphibole NaCa2(Mg,Fe,Al)5(Si,Al)8O22(OH)2
 BATUAN IGNEUS
• Tanda pengenalan utama

– Batuan bersifat masif

– Butiran saling mengunci dan saling
tumbuh (intergrow) antara satu sama
lain
 BATUAN SEDIMEN
• Merupakan sedimen terpadat yang
membentuk batuan melalui proses
pemadatan dan penyimenan
• Dikenali sebagai batuan sekunder
kerana terbentuk hasil proses
pengangkutan dan pengenapan
semula pecahan/sepihan halus
daripada batuan asal.
• Agen pengangkutan boleh daripada
air, angin atau glasier.
• Saiz butiran dan kandungan bahan
yang membentuk batuan akan
menentukan jenis batuan sedimen.
 BATUAN SEDIMEN
• 3 punca utama
i. Bahan detrital - hasil proses
luluhawa kimia dan mekanikal
yang diangkut dan diendapkan
semula dan mengalami proses
litifikasi membentuk batuan
seperti konglomerat, batu pasir,
syal, batu lodak dll.
ii. Bahan terlarut - hasil luluhawa
kimia yang termendak
membentuk batuan sedimen
kimia cth, batu kapur, enapan
garam dan gipsum
iii. Bahan organik – serpihan bahan
organik yang dienapkan dan
mengalami litifikasi membentuk
batuan, cth. batu arang
PENGELASAN BATUAN SEDIMEN
KLASTIK/DETRITAL
Contoh batuan sedimen
(detrital)

– Syal: bahan bersaiz

lodak dan liat
– Batu pasir: butiran
bersaiz pasir
– Konglomerat: butiran
pelbagai saiz berbentuk
membulat tersimen
dalam matrik yang lebih
halus
– Breksia: butiran
pelbagai saiz bersudut
tersimen dalam matrik
yang lebih halus
 BATUAN SEDIMEN
• Tanda pengenalan
– Bersifat kurang padat dan mudah dipecahkan
– Butiran tersimen antara satu sama lain
– Mempunyai struktur pengenapan/primer
seperti perlapisan, perlapisan silang, kesan riak
dll.
– Sering mengandungi fosil

Kesan riak Perlapisan silang Perlapisan Mud crack

 BATUAN METAMORF
• Asal daripada perkataan:
“meta” – perubahan
“morf” – bentuk
• Semua batuan boleh
termetamorf apabila mengalami
tekanan atau suhu atau kedua-
duanya sekali.
• Proses metamorfisme berlaku
dalam kerak bumi melalui
perubahan ke atas batuan asal
dalam keadaan pepejal.
• Perubahan berlaku terhadap
tekstur batuan dan kandungan
mineralogi menghasilkan suatu
bentuk batuan yang berlainan.
 BATUAN METAMORF
• Terbahagi kepada 2
– Metamorf sentuh: batuan
yang berkedudukan hampir
atau bersentuhan dengan
jasad magma
– Metamorf rantau: batuan
yang mengalami canggaan
secara rantau akibat aktiviti
magma atau tekanan yang
bertindak.
• Gred metamorfisma dicirikan
oleh tekstur dan kandungan
mineralogi batuan yang
terbentuk
 PENGELASAN BATUAN METAMORF
• Gred metamorf ditentukan mengikut jenis mineral dan
tekstur (susunatur mineral) yang berlaku

Metamorf sentuh (hornfels)

Gnies Makin rendah
Syis darjah/tahap
metamorfisme
Filit
Sabak (slate)
Batuan
metamorf
berfoliasi

Batuan
metamorf
tidak
berfoliasi
• Tanda Pengenalan
– Batuan menjadi lebih padat dan
lebih keras
– Bersifat secara relatifnya rapuh
dengan gaya pecahan bersudut
dan tajam
– Berlaku penghabluran dan
penyusunan semula mineral
membentuk tekstur tertentu

• Contoh Batuan Metamorfik

– Slate
– Honfels
– Syis: Syis kuarza-mika
– Gneis
– Migmatit (berasal dari granit)
– Marmar
 PEMBENTUKAN BAHAN TANAH
• Bahan tanah/tanih terbentuk hasil
penguraian/pereputan batuan yang disebabkan
oleh tindakan luluhawa dan proses eksogen yang
lain.
• Proses eksogen:
– proses yang berlaku pada permukaan bumi yang
menyebabkan jasad batuan menjadi lemah, pecah dan
terurai seterusnya diangkut dan dienapkan semula.
• Proses eksogen meliputi
– Luluhawa, hakisan, susutan darat, angkutan
– Pengenapan: mekanikal (bahan detrital);
penyejatan/pengenapan kimia; bahan organik
(gambut)
– Tindakan organisma (termasuk manusia)
 PROSES LULUHAWA
• Proses utama yang mengubah jasad batuan kepada bahan tanah.
• tiga proses utama:
– fiz ika l: perubahan mekanikal sebenar, seperti proses pengecilan saiz.
– kim ia : mengoksidkan dan melarutkan juzuk atau butiran mineral
sesuatu batuan.
– biol ogi: disebabkan tindakan organisma terhadap batuan.
• Butiran batuan yang longgar akan mengalami proses hakisan,
pengangkutan dan pengenapan semula di kawasan yang lebih
rendah.
• empat egen utama hakisan, pemindahan dan pengangkutan
sedimen:
– Graviti
– Tindakan glasier
– Air mengalir
– Angin
 FAKTOR YANG MEMPENGARUHI
PROSES LULUHAWA

• Kandungan batuan

Lebih tahan
terhadap
luluhawa
kimia
 FAKTOR YANG MEMPENGARUHI
PROSES LULUHAWA
• Struktur batuan
• Iklim
– tropika lembab: luluhawa
kimia/biologi aktif
– Arid/gersang: luluhawa fizikal
• Topografi
– Kawasan rendah membentuk
lapisan tanah tebal, jasad timbul
tinggi menyebabkan hakisan
mudah berlaku meninggalkan
batuan dalam keadaan segar
• Masa
– Meningkat mengikut masa
• Tumbuhan dan haiwan
– Pemangkin luluhawa kimia/
biologi
APA YANG BERLAKU APABILA BATUAN
GRANIT TERLULUHAWA?
 PERUBAHAN SAIZ BATUAN
BATUAN

• JASAD BATUAN
• PECAHAN BATUAN PROSES
LULUHAWA
• GRAVEL/KELIKIR
• PASIR
• LODAK
• LUMPUR
• LEMPUNG

TANAH
PROFIL LULUHAWA
PROFIL LULUHAWA DI MALAYSIA

GRED V - VI

GRED IV
GRED II - III

GRED I
 HASIL LULUHAWA BAHAN BATUAN
• Oksid as i (Oxid atio n)
– Unsur oksigen bersatu
dengan mineral silikat
berbesi seoerti olivine,
pyroxene, amphibole dan
biotite membentuk batu besi
seperti limonite, hematite
dan goethite.
• Hid ro li sis ( Hyd rol ysis )
– Mineral silikat eg feldspar
bertukar menjadi lempung.
– Mineral silikat berbesi
menjadi mineral lempung
dan besi oksida
 HASIL LULUHAWA BAHAN BATUAN
• Umumnya, hasil terakhir membentuk mineral lempung
yang terdiri daripada
– Kaolinit Al2 (Si2O5 (H2O))
– Illit KAl2 (AlSi3O10 (OH)2)
– Smektit (AlMg)4 Si8 O20 (OH)10)
– Klorit (MgFe)6-x (AlFe)x Si4-x Alx (OH)10

Ortoklas illit

plagioklas
amphibol smektit
piroksin
Mineral Lempung

brick/common clay
Mineral Lempung

kaolin
Mineral Lempung

serisit clay (mika)

 HASIL LULUHAWA BAHAN BATUAN
Batuan Kandungan Hasil Luluhawa
Asal Mineral
Gabro silika • lempung dan tanah liat yang berwarna
Basalt berbesi,fedspar merah(limonite) akibat berlakunya pengoksidaan.
Dunit (Olivin, piroksen,
amfibol, biotit)
Tuf feldspar • feldspar akan mengalami hidrolisis dan membentuk
Pumis tanah liat (kaolinite) yang berwarna cerah.

Granit kuarza, • kuarza kekal sebagai mineral residual kerana tahan

Riolit feldspar luluhawa
Gneiss • feldspar akan mengalami hidrolisis dan membentuk
tanah liat (kaolinite) yang yang kaya dengan ion Na,
Ca dan K.
Filit Mika • lempung dan tanah liat yang berwarna cerah yang
(muskovit/biotit) kaya dengan K.
• muskovit yang tahan luluhawa kekal sebagai mineral
residual.
Serpentinit serpentin • talkum (banyak digunakan dalam industri kosmetik)
 SEKI AN

TERIMA KASIH