STATUS BEDAH RUMAH SAKIT UMUM DAERAH BUDHI ASIH

IDENTITAS PASIEN Nama Umur Jenis kelamin Alamat Agama #uku $angsa #tatus perka&inan Peker'aan Masuk rumah sakit N+. rekam me(is : M.Husein : 68 tahun : laki-laki : Prumpung, RT 08 0!, Jatinegara : "slam : %eta&i : menikah : pe(agang : )* Maret )0!! : *,6,-6

ANAMNESA .iam$il se/ara aut+anamnesa (an all+anamnesa pa(a tanggal )- Maret )0!!. a. 0eluhan utama Jatuh (i kamar man(i se'ak ! hari #MR#. $. 0eluhan tam$ahan 0aki (an tangan se$elah kanan ti(ak (apat (igerakkan. #ulit $er$i/ara.

11

/. Ri&a1at pen1akit sekarang Pasien (atang ke "2. R#U. %u(hi Asih pa(a pukul )!.00 3"% (engan keluhan 'atuh (i kamar man(i se'ak ! hari #MR#. Pasien mengaku, 'atuh karena merasa lemas namun kepalan1a ti(ak ter$entur keras. #etelah 'atuh pasien sa(ar penuh (an $isa $i/ara $aik (engan keluargan1a. Namun ti(ak lama setelah itu $a(an pasien se$elah kanan, $aik kaki maupun tangan kanan ti(ak (apat (igerakkan. %e$erapa 'am kemu(ian, pasien sulit untuk $er$i/ara. Hal ini $erlangsung sampai pasien (atang ke "2.. Ti(ak ter(apat ke'ang, mual, muntah, pan(angan gan(a, sulit menelan, (an n1eri kepala. Pasien memiliki ke$iasaan mer+k+k, $isa sampai ! $ungkus sehari, 'arang +lahraga, (an ter$iasa makan makanan $ersantan. Namun pasien men1angkal minum minuman keras atau mengk+nsumsi +$at 4 +$atan tertentu.

(. Ri&a1at pen1akit (ahulu Pasien ti(ak pernah mengalami hal 1ang sama se$elumn1a. Pasien memiliki ri&a1at hipertensi. Ri&a1at ken/ing manis, pen1akit hati, ri&a1at +perasi (isangkal. e. Ri&a1at pen1akit keluarga Ti(ak a(a keluarga 1ang pernah mengalami hal 1ang sama. Namun pasien mengaku ti(ak tau apakah a(a keluarga 1ang (arah tinggi, sakit gula, ataupun keganasan. 5. Ri&a1at peng+$atan Pasien $elum melakukan peng+$atan untuk keluhann1a saat ini (an ti(ak se(ang mengk+nsumsi +$at apapun.

PEMERIKSAAN FISIK

11

#tatus 2eneralis 0ea(aan umum 0esa(aran Tan(a 6ital Tekanan (arah Na(i #uhu Perna5asan : !*0 !00 mmHg : -) 7 menit : 869,:; : )< 7 menit : tampak sakit se(ang : /+mp+s mentis

0epala Mata

: n+rm+/ephali : +e(em palpe$ra - -, k+n'ungti6a anemis - -, s/lera ikterik - -, pupil is+k+r = =, re5le7 /aha1a = =

Hi(ung Telinga Mulut @eher

: (e5+rmitas >-?, (arah >-?,se/ret >-?. Memakai N2T : kelainan $entuk >-?, se/ret >-?, (arah >-? : sian+sis >-?, anemis >-?, kering >-?. 2igi geligi ti(ak tampak kelainan : ti(ak tera$a pem$esaran 02%, kelen'ar tir+i( ti(ak tampak mem$esar

Th+ra7

"nspeksi : %entuk (a(a simetris pa(a kea(aan statis (an (inamis.

11

2erak pernapasan simetris pa(a ke(ua hemit+rak #ela iga ti(ak mele$ar atau men1empit Ti(ak tampak a(an1a retraksi sela iga Ti(ak tampak a(an1a pele$aran atau pen+n'+lan 6ena kulit "ktus k+r(is ti(ak terlihat (an ti(ak tampak a(an1a pulsasi a$n+rmal

Palpasi : Ti(ak a(a n1eri tekan, ti(ak tera$a $en'+lan, suhu tera$a hangat (an kelem$apan /ukup. A+/al 5remitus: tera$a sama keras pa(a ke(ua hemit+rak "ktus /+r(is: tera$a pa(a ";# , me(ial (ari garis mi(/la6i/ula kiri

Perkusi paru : %atas paru 4 hepar ";# , garis mi(/la6i/ularis kiri, peran'akan paru hepar p+siti5 ! sela iga. %atas paru 4 lam$ung ";# 6 garis a7ilaris anteri+r kiri

Perkusi 'antung : %atas 'antung kanan pa(a ";# < garis sternalis kanan %atas 'antung kiri pa(a ";# , me(ial (ari garis mi(/la6i/ularis kiri

Auskultasi paru : #uara napas 6esikuler simetris kanan (an kiri, ti(ak a(a &heeBing, r+nkhi (an krepitasi Auskultasi 'antung:

11

%J " (an %J "" regular, irama regular, ti(ak ter(engar $un1i 'antung tam$ahan, murmur atau gall+p

A$(+men "nspeksi :

%entuk a$(+men simetris, men(atar pa(a kea(aan statis (an (inamis, ti(ak tampak $un/it, ti(ak a(a smiling um$ili/us, ti(ak terlihat gerak peristalti/, ti(ak tampak pele$aran 6ena kulit, ti(ak ikterik (an ti(ak tampak e5l+resensi.

Palpasi : #upel, ti(ak a(a n1eri tekan atau n1eri lapas, $all+ttement negati6e, hepar (an lien ti(ak tera$a. Un(ulasi >-? Perkusi : Timpani (iseluruh a$(+men, ti(ak a(a n1eri ketuk, shi5ting (ullness >-?

Auskultasi : %ising usus <7 menit, ti(ak ter(engar arterial $ruit atau 6en+us hum

C7tremitas : Tangan (an kaki kanan ti(ak (apat (igerakkan Akral hangat, u(em >-?, (e5+rmitas >-?

#tatus Neur+l+gis 2;# : C<M6A,

11

Rangsang meningeal : >-? Ner6us /ranialis : N.A"" parese (e7tra tipe /entral N.D"" parese (e7tra tipe /entral Re5leks 5isi+l+gis :

Re5leks pat+l+gis :

M+t+rik :

PEMERIKSAAN PENUNJANG !. @a$+rat+rium >tanggal )8 Maret )0!!?

Jenis pemeriksaan Leukosi H# H Trom#osi GDS Koles erol o al Koles erol $ HDL %irek Koles erol LDL Gliseri%a Fun&si 'a i SG(T SGPT

Hasil !" !<.8 <) 80! !<6 ))* <-0 !0* !* )8

Nilai normal ,-!0 ri$u El !)-!< g (l 8*-<8F !,0-<00 ri$u El G !80 mg (l G)00 mg (l H8, mg (l G!60 mg (l ,0 4 !,0 mg (l G8) U " G)< U "

11

Fun&si &in)al Urine ,rea inin Asam ura Elek roli Na rium Kalium Klori%a

*+ !.8 * !<* <.) !!-

!0 4 <0 mg (l 0., - !., mg (l 8-* !8, 4 !,8 mCI @ 8., 4 ,.8 mCI @ -8 4 !0- mCI @

). C02 Ti(ak (itemukan kelainan 1ang $erarti 8. ;T s/an .ilakukan tanggal 80 Maret )0!!

11

.eskripsi : e7trakranial tak tampak kelainan. Peri5er sul/i, s1stem g1ri, /1sterna n+rmal. Tampak lesi hiper(ens (engan $agian hip+(ens (isekitarn1a pa(a (aerah $asal ganglia kiri. Aentrikel lateral kiri tampak ter(esak. Tak tampak mi(line shi5t. 0esan : Per(arahan intra /ere$ri $asal ganglia kiri

DIAGN(SIS KERJA .iagn+sa 0linik .iagn+sa T+pik : hemiplegi (e7tra (engan parese N.A"", (an N.D"" sentral : lesi $asal ganglia sinistra 11

.iagn+sa Cti+l+gik

: per(arahan intrasere$i

DIAGN(SIS BANDING ;ere$r+6askular (isease n+n hem+ragik suspek ater+skler+tik

PENATALAKSANAAN "n5us asering !) 'am "n'eksi talulin ) 7 ,00 mg ;apt+pril 8 7 ), mg #+/e5 ) 7 ! g

PR(GN(SIS

A( 6itam A( 5un/ti+nam A( sanati+nam

: (u$ia a( $+nam : (u$ia : (u$ia a( malam

F(LL(. UP

11

Tan&&al )8 8 )0!!

Su#)ek i/ (#)ek i/ %a(an terasa 0U : ;M lemas #ulit $i/ara #akit kepala T : !*0 !00 N : 80 # : 8*., P : )) A5asia m+t+rik N.A"" (e7tra /entral n. D"" parese (e7tra Re5leks 5isi+l+gis: Re5leks pat+l+gis: M+t+rik : parese tipe

Analisa Pena alaksanaan ;A. str+ke "A. #uspek iskemik asering !)'am "n' )7,00mg ;apt+pril 87),mg #+/e5 )7!g talulin

)- 8 )0!!

#ulit $i/ara #akit kepala

0U : ;M T : !<0 -0 N : 80 # : 8*., P : )) A5asia m+t+rik N.A"" (e7tra /entral n. D"" parese (e7tra Re5leks 5isi+l+gis: parese tipe

;A.

str+ke "A. asering !)'am "n' )7,00mg ;apt+pril 87),mg "n' )7!g An'uran ;Ts/an /e5triaks+n talulin

#uspek iskemik

11

Re5leks pat+l+gis: M+t+rik : 80 8 )0!! #ulit $i/ara 0U : ;M T : !<0 -0 N : 80 # : 8*., P : )) A5asia m+t+rik N.A"" (e7tra /entral n. D"" parese (e7tra Re5leks 5isi+l+gis: Re5leks pat+l+gis: M+t+rik : 8! 8 )0!! %i/ara >=? Menelan >=? Makan >=? 0U : ;M T : !60 !00 N : 80 # : 8*., P : )) A5asia m+t+rik N.A"" (e7tra /entral n. D"" parese (e7tra 11 parese tipe ;A. hem+ragik "A. asering !)'am "n' )7,00mg ;apt+pril 87),mg "n' )7!g /e5triaks+n talulin parese tipe ;A. hem+ragik "A. asering !)'am "n' )7,00mg ;apt+pril 87),mg "n' )7!g @epas N2T $ila intake su(ah $aik /e5triaks+n talulin

Re5leks 5isi+l+gis: Re5leks pat+l+gis: M+t+rik :

TINJAUAN PUSTAKA

I0

ANAT(MI DAN FISI(L(GI ".!. JTA0 Ter(iri (ari sere$rum, (iense5al+n, $atang +tak (an sere$elum. Sere#rum1 ter(iri (ari sepasang hemis5er 1ang tersusun +leh 8 hal, 1aitu k+rteks sere$rum > su$stansia grisea?, massa putih >su$stansia al$a? (an ganglia $asal. 0+teks ter(iri (ari $e$erapa l+$us : lobus frontalis, terletak (i 5+sa anteri+r, mempun1ai 5ungsi akti6itas m+t+rik 1ang (iekspresikan melalui k+rteks s+mat+-m+t+rik primer >$r+a(mann < area?, k+rteks prem+t+r (an suplemen >$r+a(mann 6 area?, 5r+ntal e1e 5iel( >$r+a(mann 8 area? (an pusat $i/ara $r+/a >$r+a(mann << area?. 0+ntr+l ekspresi5 (ari em+si (an m+ral (ilaksanakan +leh k+rteks pre5r+ntal. Lobus parietal, mempun1ai (ua sulkus

11

utama 1aitu sulkus p+st/entralis (an sulkus intra-parietal, sulkus terse$ut mem$agi l+$us ini men'a(i : girus p+st/entralis >$r+a(mann 8,),! area? 1ang merupakan pusat integerasi seluruh sensasi, l+$us parietalis superi+r (an in5eri+r >$r+a(mann ,,* area? (an girus supramarginalis >$r+a(mann <0 area?. Area pusat rasa ke/ap terletak (i $agian (alan girus p+st/entralis, l+$us 5r+ntalis (an parietalis (ipisahkan +leh sul/us /entralis. Lobus temporalis, merupakan l+$us 1ang letakn1a paling (ekat (engan telinga,ter$agi atas 8 girus 1aitu girus temp+ralis superi+r, me(ius, (an in5eri+r. .i permukaan atas l+$us ini a(a girus trans6ersum l+$us temp+ralis >$r+a(mann <!,<) area?1ang merupakan l+kasi ra(iasi+ akustik. Pengertian kata-kata suatu pem$i/araan meli$atkan peranan girus angularis >$r+a(mann 8- area?. Lobus oksipitalis, ter(iri (ari $e$erapa area 1ang mengatur penglihatan >$r+a(mann !* area? (i sulkus kalkarinus (an 'uga se$agai pusat as+siasin1a >$r+a(mann !8 (an !- area?. Massa putih mempun1ai 8 tipe sera$ut s1ara5 1aitu : asosiasi, penghu$ung antar area pa(a hemis5er 1ang sama. Komisura, penghu$ung (ari ! hemis5er ke hemis5er 1ang lain. Proyeksi, merupakan aks+n 1ang $erpr+1eksi (ari k+rteks sere$ri ke struktur +tak lainn1a. 2anglia $asal, merupakan kumpulan sel neur+n untuk mem$antu k++r(inasi gerakan +t+t (engan mekanisme pen1ampaian segala in5+rmasi 1ang (iper+lehn1a (ari k+rteks sere$ri (an kemu(ian (ikem$alikan lagi ke k+rteks m+t+rik, ter(iri (arigl+$us pali(us (an putamen, $agian ek+rn1a 1aitu nukleus au(atus 1ang $er'alan mengikuti k+ntur 6entrikel lateral.

11

".). Tekanan "ntra 0ranial >T"0? Tekanan intrakranial a(alah tekanan relati5 (i (alam r+ngga kepala terha(ap atm+s5er 1ang (i hasilkan +leh ke$era(aan 'aringan +tak >!<00 gr?, /airan sere$r+spinalis >;##? >*, ml?, (an 6+lume sirkulasi (arah +tak >*, ml?, nilai n+rmal T"0 $erkisar !0-!, mmHg. %ila pa(a suatu kea(aan (imana (i(apatkan a(an1a suatu penam$ahan massa intrakranial, maka se$agai k+mpensasi a&al a(alah penurunan 6+lume (arah 6ena (an @;# se/ara resipr+kal, kea(aan ini (ikenal se$agai (+ktrin Monro-Kellie Burrows. 0+mpensasi pertama, sistem 6ena akan segera men1empit $ahkan k+laps (an (arah akan kepala. ke (iperas ke luar melalui 6ena 'ugularis atau melalui 6ena-6ena emisaria (an kulit 0+mpensasi selan'utn1a a(alah ;## 'uga akan ter(esak melalui 5+ramen magnum arah su$arakhn+i( spinalis.

".8. AA#0U@AR"#A#" .arah mengalir ke +tak melalui (ua arteri kar+tis (an (ua arteri 6erte$ralis. Arteri kar+tis interna, setelah memisahkan (iri (ari arteri kar+tis k+munis, naik (an masuk ke r+ngga tengk+rak melalui kanalis kar+tikus, $er'alan (alam sinus ka6ern+sus, memper/a$angkan arteri untuk ner6us +ptikus (an retina, akhirn1a $er/a$ang (ua : arteri sere$rianteri+r (an arteri sere$ri me(ia.8 Ar eri karo is in erna mem$erikan 6askularisasi pa(a regi+ sentral (an lateral hemis5er. Ar eri sere#ri an erior mem$erikan 6askularisasi pa(a k+rteks 5r+ntalis, parietalis $agian tengah, k+rpus kal+sum (an nukleus kau(atus. Ar eri sere#ri me%ia mem$erikan 6askularisasi pa(a k+rteks l+$us 5r+ntalis, parietalis (an temp+ralis

11

#istem 6erte$ral (i$entuk +leh arteri 6erte$ralis kanan (an kiri 1ang $erpangkal (i arterisu$kla6ia, menu'u (asar tengk+rak melalui kanalis trans6ersalis (i k+lumna 6erte$ralisser6ikalis, masuk r+ngga kranium melalui 5+ramen magnum, lalu memper/a$angkan masing-masing sepasang arteri sere$eli in5eri+r. Pa(a $atas me(ula +$l+ngata (an p+ns, ke(uan1a$ersatu men'a(i arteri $asilaris (an setelah mengeluarkan 8 kel+mp+k /a$ang arteri, pa(a tingkatmesense5al+n, arteri $asilaris $erakhir se$agai sepasang /a$ang arteri sere$ri p+steri+r.8 Ar eri 2er e#ralis mem$erikan 6askularisasi pa(a $atang +tak (an me(ula spinalis atas. Ar eri #asilaris mem$erikan 6askularisasi pa(a p+ns. Ar eri sere#ri pos erior mem$erikan 6askularisasi pa(a l+$us temp+ralis,

+ksipitalis, se$agian kapsula interna, talamus, hip+kampus, k+rpus genikulatum (an mamilaria, pleksus k+r+i( (an $atang +tak $agian atas

II0

STR(KE HEM(RAGIK

11

""".!. .CK"N"#" #tr+ke a(alah pen1akit 1ang ter'a(i aki$at terganggun1a aliran (arah ke +tak se/ara ti$a-ti$a sehingga men1e$a$kan kerusakan neur+l+gis. #tr+ke hem+ragik (ise$a$kan +leh pe/ahn1a pem$uluh (arah +tak. Hampir *0F kasus str+ke hem+ragik ter'a(i pa(a pen(erita hipertensi.)

""".). 0@A#"K"0A#" #tr+ke hem+ragik a(a ) 'enis, 1aitu:!,) !. Perdarahan Intraserebral: pen(arahan 1ang ter'a(i (i(alam 'aringan +tak. Per(arahan intrasere$ral merupakan $entuk ter$an1ak ke (ua (ari str+ke >!, 4 80 F (ari kasus str+ke? (an 1ang paling 5atal. #e$agian $esar ter'a(i aki$at hipertensi (imana tekanan (arah (iast+likn1a mele$ihi !00mmHg. Hipertensi kr+nik (apat men1e$a$kan pe/ahn1a arteri+l sehingga ter'a(i per(arahan (i (alam parenkim +tak. Pen1e$a$ lain (ari per(arahan ini a(alah +leh karena a(an1a mikr+aneurisma Miliar1 pa(a arteri+l 1ang pe/ah.! ). Perdarahan Subaraknoid: pen(arahan 1ang ter'a(i pa(a ruang su$arakn+i( >ruang sempit antara permukaan +tak (an lapisan 'aringan 1ang menutupi +tak?. Pen1e$a$ ter$an1ak a(alah rupture aneurisma intra/ranial. >*, 4 80F?.

""".8. CT"J@J2" .AN KA0TJR RC#"0J Pen1e$a$ per(arahan intrasere$ral :! Hipertensi

11

0elainan 6askuler : AAM, aneurisma Trauma 2angguan pem$ekuan (arah Per(arahan tum+r +tak "n5ark sere$ral hem+ragik @eukemia J$at 4 +$atan : antik+agulan, am5etamin, k+kain, aspirin

Ka/t+r resik+ ter'a(in1a per(arahan intrasere$ral :! Usia "nsi(ensi meningkat setelah usia ,, tahun @elaki le$ih sering (i'umpai (aripa(a &anita Ri&a1at str+ke se$elumn1a meningkatkan resik+ )8 :! Pen1alahgunaan al/+h+l (an +$at Mer+k+k Pen1akit hati pa(a $e$erapa k+n(isi pen1akit hati 1ang men1e$a$kan tr+m$+sit+penia, gangguan pem$ekuan, (an hiper5i$rin+lisis. Per(arahan intrasere$ral sering ter'a(i pa(a l+kasi :!,, 2anglia $asal ><0-,0F? %er$agai l+kasi (i su$stansia al$a

11

Thalamus >!0-!,F? Hemis5er sere$ri P+ns >,-!)F? #ere$elum

""".<. PATJK"#"J@J2" %ila tekanan (arah meningkat (engan signi5ikan, maka arteri (apat s+$ek, sehingga ter'a(i per(arahan pa(a 'aringan +tak. Ter'a(in1a ekstra6asasi (arah akan menggumpal (an mem$entuk massa 1ang (apat menekan 'aringan +tak sekitarn1a. %ila $ekuan massa per(arahan /ukup $esar (apat menim$ulkan pergeseran struktur- struktur tengah +tak >terutama per(arahan (i hemis5er sere$ral? serta menim$ulkan herniasi r+str+kau(al. -0F per(arahan sering kali pe/ah (an menem$us s1stem 6entrikel sehingga liku+r akan men'a(i merah. Jarang sekali per(arahan 1ang menem$us keluar k+rteks (an masuk ke (alam r+ngga su$ara/hn+i(.!

11

""".,. MAN"KC#TA#" 0@"N"0 Per(arahan intrasere$ral ka(ang (i(ahului +leh $e$erapa ge'ala pr+(r+mal seperti n1eri kepala atau pusing, namun hal ini ti(ak $egitu laBim (i'umpai, ke$an1akan kasus mengalammi serangan saat (alam kea(aan akti5 (an 'arang ter'a(i se&aktu pen(erita se(ang ti(ur, (alam hal ini +nset ge'ala (e5isit neur+l+gis $erlangsung (alam $e$erapa menit (an kemu(ian pasien men'a(i ti(ak sa(ar.! 2e'ala $iasan1a pr+gresi5, (engan perkem$angan se$agai $erikut : + Peru$ahan tingkat kesa(aran >sekitar ,0F? + Mual (an muntah >sekitar <0-,0F? + #akit kepala >sekitar <0F? + ke'ang >sekitar 6-*F? + (e5isit neur+l+gis K+/al

""".6 PCMCR"0#AAN K"#"0 2lasg+& ;+ma #/ale

11

Mani5estasi klinis (ari per(arahan intrasere$ral (itentukan +leh ukuran (an l+kasi per(arahan, tetapi (apat men/akup se$agai $erikut: , L Hipertensi, (emam, atau aritmia 'antung L kekakuan L per(arahan retina L tingkat kesa(aran L Anis+/+ria L K+/al (e5isit neur+l+gis

putamen - k+ntralateral hemiparesis, kehilangan sens+ri k+ntralateral, k+n'ugasi k+ntralateral tatapan paresis, hemian+pia h+m+n1m+us, aphasia, kelalaian, atau apra7ia

Thalamus

11

kehilangan sens+ri k+ntralateral, hemiparesis k+ntralateral, tatapan paresis, hemian+pia h+m+n1m+us, mi+sis, aphasia, atau ke$ingungan

@+$ar k+ntralateral hemiparesis atau kehilangan sens+ri, k+n'ugasi k+ntralateral tatapan paresis, hemian+pia h+m+n1m+us, a$ulia, aphasia, kelalaian, atau apra7ia

nukleus $erek+r

hemiparesis k+ntralateral, k+n'ugasi k+ntralateral tatapan paresis, atau ke$ingungan

$atang +tak Mua(riparesis, kelemahan &a'ah, penurunan tingkat kesa(aran, tatapan

paresis, tera1un-a1un +kular, mi+sis, atau keti(aksta$ilan +t+n+m

;ere$ellum

Ataksia $iasan1a (imulai (i $agasi, kelemahan &a'ah ipsilateral, kehilangan sens+ri ipsilateral, tatapan paresis, pen1impangan miring, mi+sis, atau penurunan tingkat kesa(aran

""".*. PCMCR"0#AAN PCNUNJAN2 """.!. @a$+rat+rium,

hitung (arah lengkap M+nit+r untuk in5eksi (an menilai 'umlah hemat+krit (an tr+m$+sit untuk mengi(enti5ikasi risik+ hem+ragik (an k+mplikasi.

PT (an APTT 11

"(enti5ikasi a(a atau ti(akn1a k+agul+pati

kimia (arah termasuk elektr+lit (an +sm+laritas menilai a(an1a hip+natremia, (an mem+nit+r +sm+laritas untuk pe(+man (iuresis +sm+tik.

T+ksik+l+gi (an ka(ar alk+h+l atau k+nsumsi alk+h+l $erle$ihan "(enti5ikasi ra/un eks+gen 1ang (apat men1e$a$kan per(arahan intrasere$ral.

""".). ;T #/an Merupakan pemeriksaan (iagn+stik terpilih untuk mem$e(akan

per(arahan ptak (an in5ark, (i samping itu 'uga (apat menun'ukkan a(an1a k+mplikasi lain pa(a +tak seperti e(ema (an hi(r+se5alus sekun(er.! ;T s/an (apat memperlihatkan tan(a ter'a(in1a 5raktur, per(arahan pa(a +tak >hem+ragi?, gumpalan (arah >hemat+m?, luka memar pa(a 'aringan +tak >k+ntusi+?, (an u(em pa(a 'aringan +tak.8 ;T angi+graph1 Nsp+t signN ma1 $e use( t+ pre(i/t gr+&th +5 intra/ere$ral hemat+mas.,

11

2am$ar .< """.8. MR" %erguna untuk i(enti5ikasi atau men1ingkirkan apakah ter(apat per(arahan intrasere$ral pa(a str+ke akut. #elain itu pemeriksaan MR" (apat men(eteksi per(arahan ke/il 1ang (apat men'a(i resik+ per(arahan.,

Hemorr'a&e T! H1pera/ute hem+rrhage >0 - ! Is+intense (a1? A/ute hem+rrhage >! - 8 (a1s? Is+intense Carl1 su$a/ute hem+rrhage >< Bright - * (a1s? @ate su$a/ute hem+rrhage >H Bright * (a1s? ;hr+ni/ &eeks? 2am$ar * hem+rrhage >H ) Dark

T3 Bright Dark Dark Bright Dark

11

""".<. Aessel imaging,

-

;T angi+graph1 : untuk menilai ukuran pem$uluh (arah $esar. #eperti AAMs, 6askulitis

MR angi+graph1 : untuk menilai ukuran pem$uluh (arah se(ang. #eperti AAMs, 6askulitis

kateter angi+graph1 k+n6ensi+nal : untuk menilai ukuran pem$uluh (arah $esar, se(ang, maupun ke/il.

Pertim$angkan angi+graph1 kateter untuk pasien mu(a, pasien (engan per(arahan l+$ar, pasien tanpa ri&a1at hipertensi, (an pasien tanpa se$a$ 1ang 'elas per(arahann1a. Angi+graph1 (apat (itangguhkan untuk pasien 1ang le$ih tua (engan (ugaan per(arahan intrasere$ral hipertensi (an pasien 1ang ti(ak memiliki kelainan struktur pa(a ;T s/an atau MR". """.A. C02 Pa(a pasien 1ang (i/urigai a(an1a kelainan pa(a 'antung.,

""".8. 0JMP@"0A#"8 a. .ini >0 4 <8 'am pertama? C(ema sere$ri. .e5i/it neur+l+gis /en(rung mem$erat, (apat mengaki$atkan peningkatan tekanan intra/ranial, herniasi, (an akhirn1a menim$ulkan kematian. "n5ark mi+kar(. Pen1e$a$ kematian men(a(ak pa(a str+ke sta(im a&al. $. Jangka pen(ek >! 4 !< hari pertama? Pneum+nia aki$at im+$ilisasi lama "n5ark mi+kar(

11

Cm$+li paru. ;en(erung ter'a(i *- !< hari pas/a str+ke, sering kali ter'a(i pa(a saat pen(erita mulai m+$ilisasi.

#tr+ke rekuren, (apat ter'a(i setiap saat

/. Jangka pan'ang >H!< hari? #tr+ke rekuren "n5ark mi+kar(

""".-. ."A2NJ#"# %AN."N2 ;ar(i+6as/ular (isease n+n haem+rraghi/ Merupakan pen1akit 1ang men(+minasi kel+mp+k usia menengah (an (e&asa tua 1ang ke$an1akan $erkaitan erat (engan ke'a(ian arter+skler+sis >thr+m$+sis? (an pen1akit 'antung >em$+li? 1ang (i/etuskan +leh a(an1a 5a/t+r pre(ip+sisi hipertensi. Pa(a arter+skler+tik ge'ala sangat $er6ariasi, $iasan1a (ia&ali (engan serangan gangguan neur+l+gis seperti kelumpuhan men(a(ak sementara kesa(aran $aik (an (isertai n1eri kepala. Untuk $e$erapa saat (e5i/it intermittent, lalu $erakhir (engan (e5i/it 1ang persisten. #e(angkan str+ke 1ang (i(ahului +leh T"A >transient "s/hemi/ Atta/k? menan(akan $ah&a ia merupakan kel+mp+k tr+m$+ em$+li. T"A a(alah (e5i/it neur+l+gis 5+kal sesaat 1ang $erlangsung kurang (ari )< 'am.8

11

""".!0. PCNATA@A0#ANAAN Karmak+l+gi Antihipertensi Manit+l : menurunkan tekanan intra/ranial Antipiretik (an analgesi/ : untuk mengurangi hipertermia 1ang (apat memper$uruk /e(era neur+l+gis (an meringankan sakit kepala -

Antik+n6ulsan : apa$ila ter(apat ke'ang Aitamin 0 (an pr+tamine (apat (igunakan untuk mengem$alikan parameter k+agulasi n+rmal

Tin(akan pem$e(ahan untuk e6akuasi

aspirasi $ekuan (arah pa(a sta(ium

akut kurang menguntungkan. "nter6ensi $e(ah pa(a kasus (emikian : Pasien 1ang masih tetap (apat $ertahan setelah $e$erapa hari (imana pa(a saat itu $ekuan (arah su(ah mulai men/air >likui5raksi? (an

11

memungkinkan untuk (i aspirasi sehingga massa (esakan (apat (ikurangi. -

(e5i/it

Hemat+m intrasere$eler, mengingat mu(ah untuk segera (ikeluarkan (an ke/il lemungkinan menim$ulkan (e5i/it neur+l+gis. .alam hal ini (apat segera (ilakukan +perasi pa(a hari pertama.!

Hemat+m intrasere$ral 1ang letakn1a super5i/ial seperti (i k+rteks sering kali mu(ah (iangkat (an ti(ak memper$uruk (e5i/it neur+l+gis. Untuk kasus ini, perlu (iperiksa angi+gra5i sere$ral untuk men1ingkirkan kemungkinan a(an1a mal5+rmasi 6askuler.!,8

Tin(akan +perasi terha(ap kasus per(arahan intrasere$ral a(alah hemat+m 1ang terletak 'auh (i (alam +tak >(ekat kapsula interna? ti(ak mem$erikan hasil keluaran 1ang $er$e(a (engan tanpa tin(akan +perasi, $egitu pula pa(a semua kasus intra kranial hemat+ma, $ila hemat+man1a ke/il, peng+$atan k+nser6ati5 (apat (ipertim$angkan tanpa memerlukan tin(akan +perati5.8 Hal ini le$ih $aik (an men/akup upa1a menurunkan tekanan (arah, penggunaan +$at-+$at (ehi(rasi untuk mengurangi e(ema sere$ri, hip+termi arti5i/ial.!

Ti(ak semua pen(erita /e(era kepala harus (ira&at (i rumah sakit. "n(ikasi pera&atan (i rumah sakit antara lainO 5asilitas ;T s/an ti(ak a(a, hasil ;T s/an a$n+rmal, semua /e(era tem$us, ri&a1at hilangn1a kesa(aran, kesa(aran menurun, sakit kepala se(ang-$erat, int+ksikasi alk+h+l +$at-+$atan, ke$+/+ran liIu+r >rhin+rea-+t+rea?, /e(era pen1erta 1ang $ermakna, 2;# G !,. >Nara1an. 0. Ra': !--<?

- l+kasi : 80F --0F (i temp+ral (an 5r+ntal - "n(ikasi +perasi : !. penurunan 5ungsi neur+l+gis ). 6+lume (arah H ,0 /m8 11

8. 2;# 6-8 (engan per(arahan 5r+ntal atau temp+ral H )0 /m8 (engan pergeseran mi(line shi5t P ,mm (engan atau penekanan /isterna $asal. >2reen$erg M#. Han($++k +5 Neur+surger1 )0!0? - krani+t+mi se/ara prinsip sarna (engan per(arahan intrakranial lainn1a - per(arahan (ira&at (engan $ip+lar, surgi/el (urameter (i'ahit 3aterpr++5

""".!!. PRJ2NJ#"# Angka m+rtalitas keseluruhan a(alah 80 F (iaman ke$an1akan kasus meninggal (alam $e$erapa hari. 0asus per(ahan intrasere$ral 1ang le$ih ke/il, masih (apat tert+l+ng (an pemulihan 5ungsi+nal 'uga $aik, ke/uali $ila a(a per(arahan ulangan atau k+mplikasi lain seperti serangan 'antung.!

DAFTAR PUSTAKA

!. #at1anegara. "lmu %e(ah #ara5. C(isi "A. PT 2rame(ia Pustaka Utama. Jakarta. )0!0. )), 4 ),8

11

). #at1anegara. "lmu %e(ah #ara5. C(isi "A. PT 2rame(ia Pustaka Utama. Jakarta. )0!0. !, 4 )8 8. #'amsuhi(a1at, R, (eJ+ng, 3im. %uku A'ar "lmu %e(ah. C(isi ). C2;. Jakarta. )00,. 88, 4 886
4. http: u&me(i/ine.&ashingt+n.e(u 5. @ie$eskin(, .a6i(. "ntra/ere$ral Haem+rrage. Uni6ersit1 +5 ;ali5+rnia. @+s Angeles. J/t )8,

)0!0. .iun(uh pa(a tanggal 8! Maret )0!! (i :

http://emedicine.medscape.com/article/1163977-overview 6. Fisher. Journal o !eurolo"# . $niversit# o %assachusetts %edical &chool. 'orcester. %arch (5) (**4. .iun(uh pa(a tanggal 8! Maret )0!! (i : http://neurology.jwatch.org/cgi/content/full/2004/325/1

7. .http://www.radswiki.net/main/index.php?title Intra!ranial"hemorrha#e"on"M$I"mnemoni!

11