DY FJAL T AUTORIT Gjat vitit 1997, n Prishtin e qendra tjera Shqiptare u botuan shum libra me tematik historike n t cilat

pretendohet t jen prfshir t gjith atdhetart nga t gjitha trojet etnike shqiptare. Si per cudi, nga Krahina e Plav-Gucis me rrethin, n ato libera gjenden fare pak trima, per mos me thn aspak, kur dihet se cfar ka ndodhur atje gjat shekujve e sidomos q nga e ashtuquajtura Kriz Lindore e kn-dej...1. Andaj ia vura vehtes per detyr, detyr aspak t leht t prpiloi nj tekst t ngjajshm me librat n fjal, ku do t zbutej sadopak mungesa q e gjejm atje, duke i prfshir figurat dhe familjet m eminente, m t dalluara, q s'kursen asgj, madje as jeten e vet, per mbrojtjen dhe bashkimin e trojeve etnike shqiptare. Kta njerz, kta trima, ia vun gjoksin kufirit t Arbrit duke u br dig e pathyeshme n ndaljen e pansllavizmit tejet agresiv q t mos vrshej kah jugu i Ilirikut. Dihet se, duke e mbrojtur Pllavn me Guci, ata e mbro-jtn edhe Shkodrn, Pejn dhe Gjakovn me malsit e tyre, kuptohet, cdoher t ndihmuar nga trimat e atyre krahinave e m gjr..

. Shkaku i dyt, q m shtyri t'i hy ksaj pune sht: q nga viti 1993 e kndej

(q nga botimi i librit tim t par: "Krahina e Plav-Gucis npr shekuj") jane botuar edhe shum libra, m tepr se dhjet sosh, q bjn fjal vetm per at krahin apo per ndonj fshat t saj, kuptohet n gjuhn shqipe, Pothuajse n t gjitha ato libra, per mungese te fakteve autentike, jane verejtur leshime, kuptohet, te paqellimta, kur eshte fjala per trajtimin dhe paraqitjen e figurave qe do t'i perfshijme ne kete tekst. Sa per ilustrim po permendim se ne librin tim te larteper-mandur, duke u bazuar ne nje liber te botuar para tij, eshte thene gabimisht se kryetrimat Nuro Kurti e Kurt Asllani ishin nga Podguri, e ne baze te te dhenave te botuara me vone del se ata ishin autokton, nga Nokshiqi legjendar, qe u linden, jetuane dhe u vrane per te e ne te. Ose, ne ndonjeren nga librat e botuara s'e voni rastis te lexojme se Ali Pashe Gucia ishte pasardhes i Rexhepagajve te Plaves, kuptohet, edhe ky eshte nje kon-statim i gabuar, etj. Andaj duke i pasur te gjitha ato libra perpara, dhe shume libra te tjera te botuara ne dekaden e fundit ane mbane trojeve shqiptare dhe ne diaspore, duke bere kra-hasime dhe verifikime te nevojshme, po i vendosim gjerat ne vend te vet-si thot populli. Gjithenje duke e lene mundesine per verifikime, plotesime dhe prefeksionime te metejshme. d.m.th. pa pasur pretendime asesesi qe ta them fjalen e fundit nga kjo lami... Ne baze te asaj qe dihet gjer me tani, ne baze te asaj qe eshte thene e eshte shkruar, personat dhe familjet e rradhitura ne kete tekst, jane ata qe bene sakrificat me te medha, sidomos keto 100 vjetet e fundit dhe mbeten faqebardhe para krahines dhe kombit, duke mos kursy-er asgje per te... Kjo s'do te thote se s'ka edhe te tjere si keta. Sigurisht ka, edhe shume bile. Por, fatkeqesisht nuk hasem ne shenime te nevojshme qe do te mundesonin t'i rradhit-nim ketu; Jam plotesisht i vetedijshem se nuk ishin me pak trima, as me pak atdhetar: Ajdin Kurti, Bilall Shehu, Nuh Kastrati, Abdyl Merkuli me vllezer, Ismajl Sharkinaj, Deli Fehrati, apo Bashulajt, Sinanajt, Canajt, Medynajt, Cekajt e te tjere si keta, por si per cudi, mungojne edhe te dhenat gojore. Kjo s'do te thote se me kalimin e kohes, me zbulimin e hulumtimin e arkivave te pagjurmuara deri me sot, s'do te plotesohen keto shenime edhe me shume e shume figura nga kto familje malsore q n asnj moment nuk u ndan nga vllezrit dhe fqinjt e vet, nga toka e ksaj krahine legjendare n kufi... Figurat atdhetare n kt punim, jane rradhitur sipas kohs dhe ngjarjeve n t cilat kan marr pjes por edhe sipas meritave, gjegjsisht, dekoratave q ua ndau Shteti Shqiptar me rastin e 80 yjetorit t shpalljes s pavarsis s Shqipris. Krahas ktyre trimave, biografive e figurave t tyre apo pasardhsve t tyre, jane vendosur edhe shum fotografi t trimave nga Rugova, Malsia e Gjakovs, e Dukagjinit apo e Shkodrs, t cilt luftuan apo e dhan edhe jeten n kt krahin e per kt krahin, gjegjsisht per Shqiprin Etnike. Me kt sht dasht t thuhet se t gjith kta bashk-luftuan, bile edhe vdiqn s bashku, prandaj, s bashku do t gjinden edhe n kt libr, si shenj prkujtimi permanent per t gjith. Si shenj mirnjohje. Aq patm mundsi

t bnim per ta, duke ditur se s'do tu dalim kurr hakut. Sic do ta shihni, tekstet s'do t prcjelln cdoher me fotografi, kuptohet se nuk mund i siguruam. Pra nuk egzistonin. Apo mund edhe t'egzistonin por si gjetm! Le tjete edhe ky shkrim si nxitje per zbulimin e tyre dhe me rastin e ribotimit t ktij libri, dhasht zoti e ti kemi... REXHEP DEDUSHAJ New York, janar 1998 LIDHJA E PRIZRENIT Atje posht n Prizrend Kenkan mbledh Shqiptar nTcuvend, Pr me fol me bisedue, Shqiptarin se si m'e pshtue, Prej apojvet t Malit t Zi, i kan dynd top e ushtri, Me hy n Plav, me hy n Gusi...

Ali Pashe Gucia Sanxhakbeu i Shkodres, Sylejman Pashe Bushati, kah fundi i viteve te pesedhjeta apo ne fillim te viteve te gjashtedhjeta te shek. XVII e dergoi per sundimtar ne Guci dhenderrin e vet Shaban Agen, nga Gruemira e Shkodres. Shabani u caktua Kapedani i pare i keshtjelles se Gucise ku sundoi deri ne fund te viteve 90-ta te ati shekulli. Pas kryengritjeve kryenece, te njepasnjeshme te kelmendasve gjate viteve

1684-1689, Sulltani e largoi nga Shkodra Sylejman Pashe Bushatin (me 1695). Kjo solli edhe largimin e dhendrrit te tij nga Gucia-Shaban Ages. Ne fronin e Gucise u sollen agallaret e rinj nga Plava-Rexhepagajjt.1 Ne vitin 1724 komandant ne kalane e Gucise kthehet djali i Shaban Ages-Ali Beg Shabanagaj. Pastaj i vellai i tij Mehmet Pasha, per t'ia lene te birit -Gjyl Begut.2 Gjyl Begu Shabanagaj, u dallua me se shumti dhe sundoi me gjate ne krahasim me paraardhesit e vet. Ne kohen e tij Nahia e Gucise u shendrrua perseri ne kapedani, ndersa vet e muarr titullin Kapedan i Gucise. Nga kjo periudhe datojne edhe "kershllahet" (Keshtjellat) e reja te Gucise, te ndertuara ne breg te lumit Vruja. Gjyl Begu sundoi ne kohen kur Sanxhaku i Shkodres ishte ngritur ne pashallek dhe ne te sundonin pothuajse ne menyre te pavarur nga Stambolli, Bushatlinjte. Ai ishte mik dhe krahu i djathte i Mustafa Pashe Bushatit, me te cilin mori pjese ne te gjitha betejat kunder ushtrise osmane dhe kunder pashallareve rival ne Shqiperi (si ishte rasti f.v. me Ali Pashe Tepelenen). Gjyl Begu ra bashke me renjen e Pashallekut te Shkodres ne vitin 1831. Ky eshte viti kur Gucine e nda-jme nga qendra mijevjegare e saj - Shkodra. Dhe Kelmendin e ndajne ne dysh: Qendren e tij-Plave-Gucine me rethine e ndajne nga Kelmendi i Gurit dhe e bashko-jne me Sanxhakun e Dukagjinit, gjegjesisht te Pejes-sic u quajt me vone.

Pas nje sundimi te shkurter te djalit te Gjyl Bagut, Hasanit, kajmekan (nenprefekt) ne kalane e Gucise emrohet i biri i tij, Ali Beg Gucia, i cili ne vitin 1881 merr titullin pashe.3 Sundimi i Ali Pashe Gucise (per rye periudhe pesed-hjetevjecare) eshte nje periudhe kerkimi, zhvlllimi, vepri-mi e levizje i tere popullit shqiptare (ne kete kuader edhe i Krahines se Plave-Gucise) per ringjalljen e tij. Gjate kesaj periudhe fillon Rilindja Kombetare Shqiptare per formimin e identitetit kombetar dhe fitimit te pavaresise nga sundimi turk. Kto ngjarje ndikuan dhe shihen qart edhe n jeten e veprimtarin me kundrshti t Ali Pash

Gucis. Ai e filloi veprimtarin si sundimtar i caktuar nga turqit dhe u shqua si nj udhheqs popullor. Ai u shqua si organizator e strateg ushtarak n mbrojtje t tokave shqiptare, por edhe si njeri i meneur e diplomat q bn kompromis (marrveshje) me Porten e Lart kur sht per interesin e Atdheut dhe t tij. Gjat ksaj peri-udhe hordhit sllave, fillojn msymjen drejt jugut, me qllim t coptimit t tokave shqiptare, q Turqia i kishte nxjerrur n treg si malle pa zot, per t paguar haraein e humbjes s lufts ndaj Rusis dhe per t shptuar vetveten. Ndeshjen e par me pansllavistet Aliu e pati me 9 shkurt t vitit 1854. N shpatijet veriore t Vizitorit Shqiptart nn komandn e tij i shpartalluan totalisht m se 3000 ushtar malazes t komanduar nga serdari i Cetinjes Jle Piletiq. Aftsit udhheqse si strateg ushtarak t Aliut u spikatn edhe gjat viteve 1875-1877. N kt periudh u zhvilluan beteja t ashpra per mbrojtjen e Plav-Gucis. Njra ndr betejat m t prgjakshme shqiptaro-sllave t asaj kohe sht ajo e Moraees (1876).4 M 10 qershor 1878 u formua Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Ali Pash Gucia ishte njri ndr kryesort q me pune t pandrprer u be njri ndr organizatort e drejtuesit kryesor t ksaj lvizje gjith shqiptare. Per rolin e tij Ali Pash Gucin e caktuan Komandant t Shtabit Ushtarak per mbrojtjen e kufirit verior t Shqipris. N vitin 1879, n krye t 8000 vullnetarve t ardhur nga t gjitha krahinat shqiptare, Aliu arriti q n betejat e prgjakshme n Gerear, Vizitor, Pepaj e Velik t'i gozh-doi me se 12000 ushtar t Malit t Zi t drejtuar nga Mark Milani. Beteja, prfundimtare u zhvillua me 8-11 janar 1880 n Pepaj dhe Nokshiq. Ushtria barbare malazeze u shpartallua plotsisht. U desht t ndrhyjn fuqit e mdha dhe t krkojn nga shqiptart t ndr-presin luftimet, sipas lutjes s Knjaz Nikolls... ka do t thot se populli i Plav-Gucis i udhhequr nga Ali Pash Gucia i thyen vendimet e Kongresit t Berlinit. Mbas Lufts s Nokshiqit t 11 janarit 1880, malazazt asnjher tjetr nuk patn guxim t hapnin lufte frontale me shqiptart.3 Humbja, shpartallimi e paniku q psuan malazezt shprehet edhe n vargjet e kngs popullore: Ndor tjuve krente Shqipnin, Den rate rreth t'iqinis Sa t kcej Qqfn e Previs, Be po bqj n kryq t kishs Po u bqj n krejt shkieni Kurr nuk geli sefer me Ty. "Edhepse komandoi forca vullnetare civilsh, Aliu arriti t korrte Atore kundr ushtris s rregullt, t disciplin-uar t Malit t Zi, t armatosur me mjetet moderne t lufts dhe t komanduar nga ushtarak t zote si: Serdar Bllazho Petroviq, Vojvoda Mark Milani, i Kucit dhe Vojvoda Todor Milani i Vasoviqit"...6. Sipas kujtimeve t Hoxh Nokshiqit, q thot se i ka treguar sekretari personal i Ali Beg Gucis-Mulla Jah Plava kuptohet se: "Pas shprndarjes s Lidhjes Shqiptare t Prizrenit Ali Gucia u detyrua per nj koh t fshihej npr shpellat e Rugovs q t mos binte n duart e forcave ushtarake t gjeneralit

mizor, Dervish Pashs(...) Ndrhyrja e Haxhi Zeks pran Portes s Lart, ku u sigurua edhe prkrahja e ministrit t Jashtm t Perandoris, shqiptarit Abedin Pash Dinos, emri i Aliut u hoq nga lista e armiqve t shtetit".7 Sulltani Abdyl Hamidi e thirri n Stamboll dhe pr-shkak t interesit "q kishte Stambolli per t pasur n kufirin me Malin e Zi dhe Serbin nj element antisllav t vendosur e emroi mytesarif (prefekt-R.D.) n Peje".8 Kt ngjarje e shnoi edhe shtypi i huaj. Gazeta "L'Osservatore Romano" e nntorit t vitit 1881 shkruante: "Pr ta ruajtur edhe m tutje ndikimin e saj mbi Ali Pash Gucin, dhe pr ta shkputur at nga ndiklmi i fiseve kryengritse t Gjakovs, Porta e lart e emroi mytesarif t sanxhakut t posaformuar t Pejs (duke i dhn edhe titullin Pash -R.D.)" Por, gjithnj sipas kujtimeve t Mulla Jahos, prapseprap Ali Pasha "trthorazi e ndihmonte Haxhi Zeken t organizonte lvizjen pr pavarsin e Shqipris(...). Ishte i vendosur n mendimet e tij se armiq kryesor ishin dhe do t mbeteshin me shekuj qeverit e shtetev fqinj t Ballkanit. Aliu prjashtonte gdo aleanc me ta. "Me Serbo-malazezt, bullgart dhe me Junanistanin (vendin e grekve) thoshte ai, nuk duhet t kemi lidhje dhe prej tyre t mos presim "medetin". Ata kur tu vij dita Shqipnin kan pr ta coptue dhe Exhnebija (Evropa) nuk ka pr t bzajt fare." Mulla Jaha ka treguar se e ka dgjue Ali Pashn t thot se "Fati i Shqipnis nse donte t dilte shtet n vete duhej t mbshtetej t nj mbretri katolike psh. n Austro-Hungarin. Ajo mund ta prkrahte Shqipnin dhe t njihte kufijt etnik n rast se Perandoria Osmane psonte dekadenc t plot..." Lvizja kombtare shqiptare ato vite e kishte qendrn n Pej, dhe Aliu jovetm se nuk e pengonte po si tham m lart edhe e ndihmonte Haxhi Zeken, u shkaktua nj "shqetsim i ri n Stamboll. Shpejt aty u thurn planet pr likuidimin e lvizjs dhe t krerve kryesor q e drej-tonin ate". N bashkpunim edhe me Serbin, u "gjetn edhe njerzit q do t qllonin mbi Ali Pash Gucin dhe Haxhi Zeken. I pari u vra Ali Gucia. (...) Qetsia me t ciln e prcollen krimin autoritetet osmane, q nuk ndoqen as atentatort, provoi przierjen e tyre n t"...Kurse "n Malin e Zi dhe n Serbi me kt rast u bn festime. Prtej vij es s kufirit edhe me sy dal-loheshin zjarre e drita, vecanrisht n postbloqet ushtarake, ku nga gzimi ngriheshin ndolli e zbrazeshin pushk (...) duke knduar: "U zhduk armiku i ser-bizmit". T shtojm se ata q e prgatiten vrasjen e Aliut e vran edhe Haxhi Zeken ca vite m von... N baz t ksaj q u eek m lart del se Shabanagajt e Gucis n nj ndrprerje t shkurt sunduan n kt krahin rreth 200 vjet - fundi shek. XVII - fundi shek. XIX.

Jakup Ferri Ferrajt e Plavs jane t fisit Kuc. N t gjitha kryengrit-jet shqiptare kundr Tanzimatit, t viteve 1845-1868, krahas udhheqsve t tjer plavian, sht edhe Zeqo Ferri. Trimria e tij shklqeu edhe n luftrat per mbrojtjen e Plav-Gucis t viteve 1854-1875. Beteja kto t zhvil-luara Lugins s Limit, kundr hordhive Serbo-malazeze, ku edhe u vra rae 1875. Bashk me Zeqon n cdo betej merrte pjes edhe Jakupi, vllai i tij m i ri. Per aftsit e tija organizative dhe luftarake, Ali Beg Gucia e cakton Jakupin komandant per mbrojtjen e Plavs. Jakup Ferri zbatonte taktikn luftarake t trheqjes s shtir t forcave shqiptare dhe me kundrsulme t befa-sishme fuste lmri n radht e armikut. Me 4 dhjetor, 1879 n rrafshin e Veliks dhe me 11 janar, 1880 n fshatin Nokshiq afr Plavs, bri shpartallimin e plot t ushtris malazeze. Para betejs i asgjsonte t gjitha urat dhe trapat mbi Lim, i ftete ushtrin e

Mark Milanit n kurth dhe sul-monte rrufeshm duke i shkaktuar dme aq t mdha, saq vet Marku mezi arriti t kaloj Limin i kapur per bisht t kalit t vet pa ditur asgj se ku i mbeti shtabi as ushtart q ia bante Limi si duajt e talles. Beteja prfundimtare u zhvillua n Nokshiq, me 11 janar, 1880 dhe kishte qen shum e ashpr. Kt e kon-firmon edhe ky citati: "Sipas thnjes s pleqve q e kishin prjetuar at, kaq e egr kish qen prleshja saq ndodhte qe kundershtaret kapeshin per flokesh ose per fytit me njeren dore dhe njeheresh ia prisnin koken shoku-shokut ne doren tjeter". Ne fund ta saj mbeten te vrare apo te mbytur ne Lim 3000 malazaz dhe 1000 deshmor shqiptar, ne mesin e te cileve edhe komandanti i tyre - Jakup Ferri bashk me zavendesin e vet ele Shabanin e Rugoves.

Jakup Ferri 1832-1880 Per Ferrin populli kendoi: Ndiset flake Plav e Guci, Tuj ba lufte me dymbdhet mi, Jakup Ferrit, tuj dal fryma Na i ka pre tridhjete kaptina. Armet e Jakupit i ngjeshi i bin i tij, Hasan Ferri. Shume shpejt ashtu si edhe i jati, Hasani e fitoi besimin e popullit dhe u be nje udheheqes i vertete popullor. Ai merr pjese ne kuvendet shqiptare ne Peje, me 1899, te Verrat e Llukes me 1910 dhe ne Junik me 1912. Udhhoqi rrezistencn antiosmane n Plav e Guci n vitet 1900-1905, kryengritjet e viteve 1909-1912 dhe mbrqjtjen e ksaj krahine nga sulmet malazeze t tetorit 1912. Me 19 tetor t vitit 1912 (sipas kalendarit t ri) malaza-zt e pushtojn Plavn dhe menjher i pushkatojn Emin, Agan, Beqo, Haki, Elmaz dhe Shaq Ferrin, kurse Osmanin dhe Mehdiun i internojn n Nikshiq. Hasan dhe Mehdi Ferri vazhdojn t udhheqin n Plav edhe gjat Lufts s par Botrore. Sidomos pas largimit t Austro-Hungaris, n fillim t vitit

1919, kur krahina bnte jet asnjnse (neutrale), pothuajse t pavarur. Gjat sundimit t Karagjorgjeviqve Hasan dhe Mehdi Ferri udhheqin cetat e kacakve q luftonin per clirim-in e vatrave shqiptare.

. Hasan Ferri Me 1941, djemt e tyre Shaban dhe Riza Ferri, kthehen nga Shqipria n Plav. Ata menjher organizojn mbro-jtjen e krahins kundr hordhit cetnikokomuniste malazeze deri me 1944. Ndrsa Shemsi Ferri ishte njri nga udhheqsit e Lidhjes s Dyt t Prizrenit. Me datn 3-4 gusht, 1945 u mbajt Kuvendi i Dobrdollit i organizuar nga Rezistenca Popullore e njo-hur me emrin N D SH, q luftonte pr bashkimin e tro-jeve Shqiptare. N kt kuvend morren pjes 158 delegat dhe udhheqs t rrezistencs n krye me prof. Ymer Berishn. Ktu u ndan detyrat e secilit dhe Shemsi Ferri u caktua prgjegjs pr Plav e Guci. Pas lufts Shemsiu dhe Riza Ferri pr t mos rn n dore t armiqve bjn vetvrasje, kurse Rrustem Ferrin e vrasin dhe Hilmiun e dnojn me shum vjet burg. etniko-komunistt malazez e shkatrruan dhe e asim-iluan pothuajse pjesn m t madhe t ksaj familje plaviane, q pr njqind vjet nuk e ndali luftn n mbro-jtje t toks shqiptare pr t mos lejuar q atdheun t coptohet nga barbart sllav. N baz t gjith ksaj q u tha, dalin tepr cinike dhe plotsisht t pavrteta e tejet tendencioze ca thashth-naja q i gjejm aty ktu npr botime dhe emisione dokumentre televizive apo radioprograme q u paraqitn viteve t fundit, ku thuhet se gjja: "Feroviqt e lshuan (ose edhe m keq: e shitn) Plavn e Gucin. Kur dihet se Ferrajt e Plavs (apo Feroviqt - sic u thon sllavt), tri gjenerata t tra jan shkrir si udhheqs t luftrave pr liri dhe pr bashkimin e ktij visi me nnn Shqipri, duke filluar - sic u pa edhe m lart, q nga viti 1875, kur vritet n luft me malazez Zeqo Ferri, e deri n vitin 1946 kur kto vise i mbyti n gjak slavokomunizmi. N historin e popullit shqiptar duhet t zn vend t merituar Zeqo, Jakup, Hasan, Mehdi, Shemsi, Riza, Shaban dhe Hilmi Ferri. Pa harruar ktu edhe dhjetra t tjer

dshmor nga kjo familje shqiptare q i pushkatuan serbo-malazezt, n koh dhe rrethana t ndryshme his-torike. Dihet mire se viset e Plavs dhe t Gucis i jan dhn Malit t Zi nga konferenca e Ambasadorve mbajtur n Londr dhe at n seancn e 14 prillit 1913 kur Eduard Grey-i, ambasador i Anglis n kt Konferenc del me propozomin prfundimtar: "Kufri i Shqipris do t niset nga bregdeti Adriatik ne Gryken e derdhjes se Bunes... Pastaj ai bashkohet me kufirin e sotem midis fiseve malazeze te Kucit, nga njera ane dhe fisit te Kelmendit, nga ana tjeter, gjer ne territorin e Gucise dhe te Plaves. Ai i len keto dy qytete se bashku me rrethinat e tyre Malit te Zi, duke e ndjekur vargmalin kryesor dhe vijen e ndar-jes se rrjedhave midis Limit, nga njera ane dhe Drinit nga ana tjeter... "dhe c'faj kane Ferrajt apo ndokush tjeter ketu? Pasardhes i kesaj vellazerie sot eshte krijuesi yne i tal-entuar, Rexhep Ferri...

Mulla Jaha - Musaj Musajt e Plavs jane Nike, t fisit Kelmendi.1 Mulla Jaha sht njri ndr veprimtart me t palodhur t Krahins s Plav-Gucis. Ai ishte pjesmarrs n cdo organizim e veprim per mbrojtjen e krahins dhe per t shpallur t

pavlershme vendimet e Kongresit t Berlinit me 1878, q synonin coptimin e tokave shqiptare. I shkolluar dhe msuar m s miri per kohn, luante rrolin e sekretarit personal (kadiut vendas) t Ali Beg Gucis. Luajti rrol t madh edhe n organizimin e pjes-marrjes n luft t femrave shqiptare t krahins, per ti prballuar mizoris s armikut. "Edhe gruaja e ka per borxh me luftue me dushman per vatan e sibijan. Asht farz (detyr) edhe me Kuran-shtonte ai. Pra jemi n luft e hiqni carshafin, terlikun, ferexhen si dhe percen prej fytyres. Hidhuni n luft!" 2 Pas shprndarjes s Lidhjes s Prizrenit, Mulla Jaha bashk me Hasan Ferrin, mobilizojn forcat vullnetare per mbrojtjen e kufijve t krahins q rrezikoheshin prdit e m shum nga cubat malazez. Ata vihen n krye t rrezistencs antiosmane n fillim t shek. XX duke e organizuar kryengritjen e vitit 1903 q kishte prfshir rrafshin e Dukagjinit dhe shum krahin t tjera t Shqipris s veriut. Shemsi Pasha erdhi me shum batalione osmane dhe e shoi kryengritjen n fjal. Mulla Jaha me 25 malsor nga Plav-Gucia dhe 47 drejtues t tjer t kryengritjes nga Peja e Gjakova u internuan n Selanik. Atje Jaha, takohet me nj nnpuns q kishte mbaruar shkolln me t dhe me ndihmn e tij lirohet dhe kthehet n Plav. Per kt ngjarje shkroj, prvec gazets Shqiptare "Drita" edhe gazetat greke t kohs, duke e botuar edhe fotografin e Mulla Jahs.

Posa Malazezt e pushtuan Plavn, me 19 tetor 1912, Mulla Sadon, t birin e Rllindasit tone Mulla Jahs, e pushkatuan s bashku me vllezrit Ferri e dhjetra shqiptar t tjer i interrnuan n Nikshiq. Pas vitit 1919 Serbomalazezt i prdoren t gjitha mnyrat per ti gjunjzuar e zhdukur shqiptart e n mnyr t vecant familjet m t shquara. Edhe familja e ktij patrio ti, nuk mundi ti rrezistoi egrsis sllave dhe humbi rrugn e trungun shqiptar t saj.

Hysen Rexhepagaj Familja e Rexhepagajve te Plaves eshte e ardhur nga Gruemira e Shkodres. Nga kjo familje shqiptare dolen njeri pas tjetrit patriots qe luftuan me trimeri te rralle. E shume nga keta rane ne fushe te luftes ne mbrojtje te tokes Arberore. Hysen Beg Rexhepagaj ishte njeri nder me te shquarit e kesaj familje patriotike. Ai qe veprimtar e organizator i spikatur ne mbrojtje te Plaves, gjate viteve 1878-1880. Ishte kryetar i Nendeges se Lidhjes Shqiptare te Prizrenit ne kete qytet.1 Veprimtarine ne mbrojtje te interesave te kombit, Rexhepagajt e vazhdojne pa nderprerje. Per kete gjate viteve 1912-1913 malazazet u hakmuarren mizorisht duke i pushkatuar e syrgjyrosur me dhjetra pjesetar te kesaj familje si: Halil, Emrullah, Shaban, Jakup, Emin, Ismaili, Ejup, Abdullah e Sylejman Begun dhe i shpern-gulen dhjetera te tjere...2 Terrori malazez mbi kete familje plaviane ishte aqe i madh sa desh i cfarosi, si dhe shume te tjera si kjo. Kete e konfirmon edhe nje leter e pushtembajtesve t'instaluar ato vite ne Plave: "Bashkia e qytezes" - Plave. Drejtorise Mbreterore Krahinore - Guci Shkresa Nr. 617 e dat. 9 (22) VII, 1913 Brenda bashkise se kesaj qyteze gjenden disa shtepi, dyqane dhe banesa familjare te te arratisurve si jane Feroviqet, Rexhepagiqet, Omeragiqet, si dhe te arratisurit e tjere. IMga koha e hyrjes se ushtrise sone ne Plave, ne disa shtepi dhe dyqane qendronin njerzit (malazezet-R.D.) qe ngapak punonin dhe tregtonin gje qe

vazhdon dhe sot, ndersa disa shtepi dhe dyqane jane edhe tani te mbyllu-ra. (...) Prandaj lusim ate Drejtori per urdherese si te veprojme ndaj pronave ne fjale te te arratisurve..." 3 Shaban Beg Rexhepagaj, antar i Komitetit te Kosoves me seli ne Shkoder, ishte njeri nga udheheqesit me aktiv te kesaj krahine ne ruajtjen e sigurimin e kufijve te Shqiperise Etnike te krijuar pas vitit 1941. Gjate dhe pas Luftes se Dyte Boterore nga kjo vellazeri dalin mesuesit e pare shqiptar te kesaj krahine, Ragip dhe Ahmet Rexhepagaj. Keta te rinje se bashku me Shaban Ferrin (drejtor), Esat Mekulin, Fejzullah Canaj, dhe Qeba Rexhepagaj, gjate viteve 1941-1944 drejtuan shkollen shqipe ne Plave dhe Vonosele. Pas luftes punuan edhe ne Vuthaj e Guci... 4

Ahmet Rexhepagaj Ne Lften Antifashiste Clirimtare (LAG) aP SK quriej atbote, Levizjen partizane, nga kjo familje marin pjese: Jusuf, Ibrahim, Omer, Emin, Niman dhe Mustafa Rexhepagaj. Disa prej tyre u vran n kt luft. Megjith kontributin q dhan n'at luft, prapseprap, shokt e tyre t lufts, cetniko-komunistt malazez, e vazhduan plqjen e fllluar n vi tin 1913 mbi ta. Terrori i kuq filloi n nntor t vitit 1944. N Zall t Kocis (Krushev) Brigada e 25 e Shqipris, e pushkatoi nacionalistin e mirnjohur - Shaban Beg Rexhepagajn s bashku me disa udhheqs t tjer t Plavs. Pak m von malazezt i vrasin Malen e Halilin dhe burgosin Huso, Haki dhe Omer Rexhepagajn. Dhe, mbas ca vitesh arritn q nj pjes t ksaj vllazrie zmadhe t thyejn dhe ta asimilojn prfundimisht

Nuh Shahmanaj Shahmanajt e Plavs jan trieshjan. Njri ndr orga-nizatort e rezistencs pr mbrojtjen e Plav-Gucis n vltet 1878-1880 sht edhe Nuh (Nue) Shahmani. Jakup Ferri e zgjodhi edhe komandant t forcave t Plavs q s bashku me Mulla Jahn e Bilall Shehun duhesh ta mbronin kt qytet nga hordhit e Mark Millanit, detyr q e kryen me sukses t plot, Forat e tyre bashk me ato t Rugovs, Rrafshit t Dukagjinit dhe t Gashit e Krasniqes, u renditn prgjat kufirit Shqiptaro-malazez q nga Bjelluha e akorri e deri n Lumin Lim. 1 Traditn luftarake kundr okupatorve t yjetr (turqit) dhe atyre t rinj (serbo-malazez) e vazhduan edhe pasardhsit e tij.

Hajro Shahmani e Hysni Zajmi

Gjat Lufts s Dyt Botrore Hajro Shahmani mon pjes n LA. At bashk me msuesin gjakovar, Hysni Zajmin i pushkatuar n Plav n nntor t vitit 1943. I vllai i Hajros - Bejto Shahmani ishte njri nga t kater delegatt e Plav-Gucis q n emr t popullit t ksaj Krahine nnshkruan Rezolutn e Konferencs s Bujanit dhe u zgjodh antar i KA t Kosovs. Ajo rezolut, sic dihet, popullit Shqiptar n ish Jugosllavi ia garntante t drejtn pr vetvendosje deri n shkputje dhe bashkimin me Shqiprine... Pr kt, Bejto, fiiste me krenari dhe gjith jetn ka qen i menjanuar nga jeta politike dhe i prbuzur nga autoritete moniste t sistemit ortodoks bolshevik Jugosllav. 2 Nga kjo der doli intelektuali e avokati i mirnjohur -Idriz J. Shahmani. Ai ishte njri prej atyre patriotve shqiptar q e hetuan me koh rrezikun q po u kanosej trojeve shqiptare nge Qetniko-komunistt serbosllav dhe s'bashku me Ymer Berishn, Shahsivar Aliun, Abdyl Hencin, Lun Gashin, Fuat Dibrn, Salih Valen, Shefqet Shkupin, Selman Rizn, Ibrahim Kelmendin, Bedri Pejanin, Mulla Idrizin, Adem Gllavicen dhe intelektual e udhheqs t tjer popullor e politik shqiptar, u tubuan n Gjimnazin "Sami Frashri" t Prishtins (n shtator t vitit 1944) dhe formuan Komitetin e Rinis Nacionaliste pr Mbrqjtjen e Kosovs.

Idriz Shahmani Statutin e programit politiko-ushtarak t ksaj organzate nacionaliste e prpiloi Idriz Shahmani, Ky dokument mbantye titullin: "Dishiplinari i Rinis Nacionaliste Shqiptare per mbrojtjen e atdheut dhe Kombit". Edhe t kjo vllazri patriotike shqiptare, sikurse t t gjitha familjet plaviane, rregjimi komunist serbo-malazez e bri punen e vet. Vrau Idriz dhe Sahit Shahmanin, i persekutoi e nprkmbi t tjert dhe arriti ti prkul deri n at mas saq sot asnjri prejt tyre sendien m veten shqiptar...

Zhuj Selmani i Rugovs Avdyl Pepa Pepajt e Plavs jane t fisit Berish. Fshati Pepaj ishte skaj kufirit me Malin e Zi dhe pothuajse cdo dit duhej t luftonin me t. Kur u kthye Ali Beg Gucia nga lufta e Gjakovs, pasi e zhdukn "mur-tatin" - Maxhar Pashn nga kjo tok, Jakup Ferri e njoftoi me sa vijon: "Nuk pata dert hic pse cernagort kishin pas djeg xhamin n Pepaj, as pse e kishin vra hoxhn Mulla Osman Celen, kryet e t cllit ja kishin pas var n nj hu e ngul maje nj pirmide n hudutin e atij sektori, q ti shihej prej s largu, por nuk mund t duroj grabitjen me forc nga nji band malazeze t 3 gikave shqiptare prej katundeve t Pepajt e Arzhanics, t cilave ia kishin pre sisat e la gjall prgazep".1 Gryka e Limit qe nga Pepajt e deri nn Murin, nuk sht e quajtur me kot Gryka e dyt e Kacanikut apo Kacaniku i Plav-Gucis. N "Lahutn e Malcis" t At Gj. Fishts e gjejm me emrin: Gryka e Sutjesks... N kt gryk dhe npr arat e fshatit Pepaj, vojvoda i Vasivoqit Todor Milani, me 8 janar 1880 i la "t vdekur e mbet mbi dhe", hic m pak se 2000

ushtar. Si dhe 500 kuaj, nj top e shum arm t tjera, me dy flamuj rus. Me cka dshmohej se populli i ksaj krahine po luftonte jo vetm me Malin e Zi, por me Rusin Cariste e cila Serbin dhe Malin e Zi e kishte shndrruar n ambasa-da t veta n Ballkan. N betejat e viteve 1879-1880 Pepajt i udhheqi i par i tyre Avdyl Pepa, malsor trim e sypatrembur. Kto humbje dhe turpin q i mbuloi ather n Pepaj, malazezt nuk i harruan dhe prisnin ditn q t hak-merreshin. N tetor t vitit 1912, Radomir Veshoviqi i dogji jo vetm 15 shtpit e kti fshati por edhe ato t Arzhancs e Nokshiqit, gjithsejt 127 shtpi. Populisme e ktyre fshatrave i detyroi t shprnguln n brendi t krahins n fjal.2 Pa i permndur ktu vrasjet e atyre ditve: Jakup Arifin, Shaban Hasanin, Haki Smajlajn etj. T njjtn gj e prsrit Punisha Raiqi n shkurt t vitit 1919, kur Pepajt qndruan heroikisht si gjithmon gjat liistoris: Shpend Smajlaj bashk me Emin Muminin e l'laves e dhjet shok t tjer e mbajti "pozicionin n Pepaj deri sa u vran t gjith". 3 Masakra t papara ushtruan serbo-malazezt mbi popullin e kti fshati gjat gjith sundimit t Mbretris Jugosllave. Kjo i detyroi pjesn m t madhe t trimave t tij tu ngjitn maleve dhe tu bashkohen Lvizjes kaake t'udhhequr nga Met e Sadri Smajlaj, Ram e Rexhep Faku, Bacaj, Azem Bacaj dhe Tom e Lek Lekaj. Kt e konfirmon edhe vdekja e shum trimave t till, me pushk n dore, sic ndodhi rasti me Halil I. Shabajn e Arzhanica, Niman e Hasan Bacajn dhe Gjon Lekajn, t vrar n bjeshkn Vali, prmbi Martinaj. 4 Gjat Lufts s dyt botrore, kta malsor jovetm q u bn dig e pathyeshme n ruajtje t kufirit Etnik Shqiptar, por u bn edhe mbajtsit e ushqyesit e qindra vullnetarve shqiptar t ardhur nga krahinat e ndryshme t veriut pr mbrojtjen e ati kufirit. Fshati Pepaj u shndrrua n aren prleshjesh midis mbrojtsve t Trojeve Etnike Shqiptare dhe etniko-komunistve malazez. Nga fundi i vitit 1944 e gjith pop-ullsia u detyruan t trhiqen ta braktisin fshatin t cilin malazezt e dogjn ku me dijt pr t satn her gjat 50 yjetve t para t shekullit q po e lame pas. U shprnguln duke i ln pas dhjetra t vrar e t masakruar midis t cilve ishin edhe Ibrahim e Bajaze Bacaj dhe Bjeshk Lekaj, pastaj burgosn: Ali e Ram Smajlaj dhe Lek Lekaj etj. Terrori sllavo-komunist bri at q se kishin br luftrat 100 vjeare: I shprnguli pothuajse q t gjith. Sot aty jetojn gjithsej 4-5 veta dhe at vetm t moshuar. Ndrsa t rinjt e kan marr botn n sy, si zogjt shtegtar. N shtpiat e braktisura shqiptare jan vendosur malazezt dhe pothuajse do gjurm shqiptare sht fshir n ato an...

Bali Dema - Martinaj Vendbanimi me i vjeter shqiptar ne trevat e Plave-Gucise, Trepca, qe nga fillimi i shek. XVIII njihet me emrin Martinaj. Eshte ky erarin i nje kryetrimit selciane te quajtur Martin, traditen luftarake te se cilit e ruajten edhe pasardhesit e tij. Bali Dema, u shqua si udheheqes i suksesshem i kryengritjeve ku nder Tanzimatit ne keto ane dhe mu per kete Ali Beg Gucia e zgjodhi per zavends te vetin gjate lufterave per mbrojtjen e Plaves me Guci ne vitet 1879-1880. Shkelqeu sidomos ne betejat qe u zhvilluane ne Gricor (Gercar), Martinaj dhe Vizitor, duke e mbrojtur Gucine nga hordhite e Todor Milanit, ne ato dite te ftofta dimri. Si cdo kund ne Malesi edhe ne Martinaj ruhen emrat e heronjeve. Keshtu ndodhi edhe me Bali Demen, emri i te cilit u shendrrua ne patronim te nje vellazerie te tere -Balidemajve. Per disfatat e tyre gjate shek. XIX vasoviqasit kishin mbajtur shenime te hollesishme dhe posa e pushtuan kete krahine, ne tetor te vitit 1912 i vrane dhe i masakruane hie me pak se 700 veta. Shumicen prej tyre i pushkatuane masovikisht ne Qafe te Previse, ne mesin e te cilave ishin edhe dy nipa te Bali Demes: Bajram Haxhia dhe Arif Avdyli. Fshati Martinaj ne kete kohe i kishte 60 shtepi, shu-micen e te cilave i dogjen okupatoret malazez. Masakrat e Avro Cemoviqit i perseriti ne mars te vitit 1919 Punisha Raciqi duke lene keshtu gjurme te thella te pezmatimit te te

gjithe ata qe mbeten gjalle dhe te pasardhesit e tyre. Njeri nder te pezmatuarit dhe te torturuarit qe ne ditet e femirise se tij, ishte edhe pinjolli i shtepise Balidemaj -Deme Reku, i lindur ne vitin 1915 ne kete fshat.

Dem Reku Ai qe ne rini u aktivizua ne levizjen antiserbe per clir-imin e trojeve tona te mbetura nen Mbreterine Jugosllave. I ndjekur nga xhandarmerija e saj, ne vitin 1937 detyrohet te braktise vendlindjen dhe te shkqj ne Shkoder. Si trim dhe i shkathte qe ishte arrine te pune-sohet ne suiten e Sylco Begut - si truproje personale e tij, per 3-4 vjet me radhe. Pas kapitullimit te Jugosllavise mbreterore, ne pran-vere te vitit 1941 kthehet ne Martinaj. Tre vjet rrjesht Dema bashk me Iber Hysin, Selman Fakun, Avdi Smajlin e djem tjer te Martinajve, nuk e hoqen pushken nga dora (1941-1943) Ishte i pari ne betejat qe zhvilloheshin kunder cetnikeve e komunisteve jugosllav. "As plumbi s'e donte" - me thoshte njehere ne N.Y. Jakup Jahelezi (Metaliaj), 100 vjecar dhe shtonte: "Kurr s'kame pare asi trimit", Derisa ne yjeshte te vitit 1943 ne moshen 28 vjecare ne Cecun afer Previse, veritet ne krye te detyres nga dor e cetnikeve te Gjorgje Llashiqit. Edhepse gjate nates se gjate komuniste, 50 vjecare, u ndalua te permendet emri i Derne Rekut, si edhe shume trimave te tjere qe dhane jeten ne perpjekje me bishat gjakatare serbo-malazeze, prapseprap rrapsodet popul-

lor ku munden e ku guxuan i kenduan kenget e tyre qe i ruajten den me sot. Njera nga keto u kendua nga nipi i tij - Labinot Bali Dema: 'jane keto gjame qe po vijne bregut Thone se ashte pushka e Dem Rekut Krejt Goleshi tuj gjimue Thone Martina]t n'kame Jane ue Kercet bumja ne llogore Keshtu e ka Shqiptari prore Malazez, e more qyqe Nuk ka mbete Shqipnia, ne gjyshe, Avdi Smajli si sokol S'shkel per toke por fluturon Halil Hamzi s'e ndale vrapin Ka nja e vret sa here qet hapin Bajraktari trim si zana Iber Hysi t'u kendofte kanga Shume qendruat si Shqiptaret prore Me Derne Rekun ne llogore Shume qendruat pa fije frike Per me mbrojte Shqipnine Etnike. Pyet Flamuri per Dem Rekun Ashte i gjalle, nuk din me vdekun.1 I gjenerates se Derne Rekut ishte edhe Isaf Syla njeri nder mesuesit e pare shqiptar, pas Luftes se dyte boterore ne kete krahine.

Isuf Syla 1910-1993 Edhe ky i ndjekur nga dhuna serbo-malazeze, ne vitin 1931, detyrohet te ike ne Shqiperi. Shkollen fillore e kryen ne Korce, ate te nenoficereve ne Tirane. Se pari punesohet ne Pogradec e pastaj ne Korce, ku punoi si nepunes ushtarak dhe doganor deri ne pushtimin fashist, me 7 prill 1939. Kur u pushtua Shqiperia, Isufi refuzoi te sherbente okupatorit, per cka deshmon dokumenti i leshuar me shkrim nr. 3/51314 i dat. 25.07.1939. Kalon ne Shkoder ku lidhet me bashkevendesit e vet ne Levizjen Antifashiste. Me sygjerimin e tyre, kalon ne Guci, dhe prej majit 1941 punon si nepunes i komunes deri me 1944. E burgosin per shkak se e kishte ndihmuar La. Pas lufts, Isufi angazhohet per hapjen e shkollave shqipe n Vuthaj, Guci e Martinaj. Puna e tij patriotike u ra n sy UDB-s, me t ciln ai vec filloi t kacafytej. DemonstratMsht, s bashku me t'kusherinin Rexhep Galin dhe Shaban Salihin, Hasangjekaj, n nj tubim n Martinaj, ju kundrvun udbashit Drobnjak, kur ua keqtrajtonte bashkfshatart e tyre. Pushteti malazaz e mbylli shkolln shqipe n Martinaj, Isufi filloi t punoj n Vuthaj n shkolln e vetme shqipe q kishte mbetur asokohe n Mal t Zi. Pa mbaruar vitin shkollor, me 1957, ia vun prangat n dor dhe e dr-guan n ferrin e Goli Otokut, ku e mbajtn dy yjet. Pasi kthehet nga burgu, detyrohet ta lr vendlindjen dhe shkon n Kosov. N vitin shkollor 1960/61 sht msues n Dragobil t Malishevs, ku punon deri me 1966, kur del n pensin. N librin e Dr. Palok Gj. Berishs: "Zhvillimi i shkollave dhe arsimi i Shqiptarve n Mal t Zi 1878-1988" - Ulqin 1997, n faq. 189, sht dhn n detaje biografa dhe puna arsimore e ktij msuesi t popullit. Por jane shnuar gabimisht data e burgosjes (1947) dhe e ripunsimit t tij (1950/51)?! Pastaj, nuk qndron kon-statimi i autorit se: "...prsri ktijohen kushtet per t punuar n vendlindje"?! Isuf Syla, asnjher nuk punoi n vendlindje pas dal-jes nga burgu, asnjedit nuk u pajtua me ata q e syrgjy-rosn n Goli Otok. Prkundrazi ka qen i ndjekur dhe i prciellur gjat tr jetes, deri n vdekje.2 N fillim t lufts n rrethin e Tuzit nga malazezt u vra edhe Din Salihi. E prvec ktyre, nga vllazria Balidemaj, pushtuesit cetniko-komunist malazez, bur-gosin dhe mbajn gjith jeten n burg (mese 20 yjet) edhe Elez Hysenin, me akuz se gjat lufts kishte vrar shum malazez per t'u hakmarrur per vrasjen e babait t tij-Hysenit? Derisa, Sadik Bajramin e dnuan me vdekje dhe e ekzekutuan n Bjello Poj. Rexhep Gali intelektuali kryengrits dhe i paprkulur, u lind n janar t vitit 1925. Shkolln fillore dhe nj shkoll t mesme dyvjecare i kreu n gjuhn serbe.

Autori (R. Dedushaj) me Rexhep Galin n New York me 1995 "N yjeshtn e vitit 1941 - tregonte vet Rexhepi, nj del-egacin i Qeveris s Mustafa Krujs, kishin ardhur per vizit n tokat e cliruara nga Jugosllavia. Ata erdhn nga Peja n Guci per t vizituar kullat e Ali Pash Gucis. Qellova at dit n Guci. Po kthehesha rrugs s ngusht per n Martinaj. Para meje ndaloi nje kerr. U ndala ti shiqoj. Nga kerri m pyeti se ku shkoj? - Per Martinaj - u prgjigja. - Sa mir po llafoska shqip - tha nj tjetr, - A kalon kjo rrug npr katundin tnd? - Po - i thash. - Urdhero ne kerr, dhe u ula me ta. Ishte hera e pare ne jete qe vositesha me automobil. Pasi u njoftuem shkur-timisht se kush isha e sa shkolle kisha me pyeten: - A kishe ardhe me ne ne Tirane? Pyeti njeri prej tyre, qe me vone e kuptova se ishte Kole Bibe Mirakaj. Me dha edhe nje leter t'ia coja Prefektit ne Peje, e qe te me der-gonte te ministri pa portofol, (meqe s'kishte pranuar t'i sherbej Italise) te prof. Qazim Koculi ne Tirane. Me pelqimin e vellait Idrizit, pas dy ditesh shkova te Prefekti - Xhelal Preveza ne Peje, i cili me percolli per ne Tirane. Udhetova bashke me deputetet e rrethit te Pejes "si djal nga trojet e Ali Pashe Gucise" - sic u shpreh Prefekti. Pas dy dite udhtimi me dorzuan te prof. Koculi ne Tirane. Pas disa ditesh ministri me regjistroi ne vitin e dyte te gjimnazit. Meqe nuk dinja te shkruaj shqip, cdo dite vinte nje mesues te ministri e me mesonte shkrim-lex-imin. Qazim Koculli, komandant i forcave shqiptare per clir-imin e Vlores me 1920, me vone minister i Qeverise Shqiptare ne Stamboll dhe Kairo, qe pas vrasjes se Avni Rrustemit, emigroi ne France. Ne Pariz njihet me Mustafa Krujen dhe

mbas pushtimit italian kthehen ne Shqiperi. Ai ishte njeri me kulture te gjere dhe patritot. Me 1943 vritet nga italianet ne Vlore. Ne Gjimnazin e Tiranes Rexhepi njihet me Qemal Stafen, Kaja Karajfilin, Behar Shtyllen, Spiro Koleken, Nako Spiron ete. Te eilet thuaja se do t'ia caktojne kah-jen jetesore, keti te riu malesor i cili deri atehere men-donte se Italia ia ka cliruar vendlindjen e tij te shumevuajtur nga shkjau. Nga dita festimit te 28 nentorit 1942. Kur nxenesit e Tiranes i kishin qitur ta shiqojne parakalimin e ushtrise fashiste italiane dhe Rexhepi detyrohet nga shoket e lartepermendur antifashist ta gjuaj per toke nje flamur italian qe ia kishin dhene ta mbaj. Ky ishte akti i tij i pare kunder pushtuesve dhe organizohet ne Rinine Antifashiste Shqiptare. Merr pjes pastaj n shum aksione q zhvillohen asokohe n Tiran. Ja njra prej tyre: "Duke m njohur si "djali i Qazim Kocullit" me besonin thot Rexhepi dhe arrita t hy edhe n zyrn e Ministrit t'arsimit (Koliqit) dhe t marr makinn e shkrimit, q nevojitej per lvizjen tone antifashiste". Pasi Italiant e vrasin Koculin, dshprohet shum dhe kalon i tri n LAC. Ai kthehet n Martinaj dhe menjher lidhet me antifashistt vendas si: Alo Hotin, Xhafer Nikocin, Jusuf Rexhepagajn, Fazli Ulajn etj. Puna dhe veprimtaria e tij bie n sy t okupatorit dhe pas ikjes s Qerkezve (ushtarve t siellur nga Gjermania ktu) filloi burgosja e t dyshimtve vendas. E burgosin dhe drgojn n Peje. Me ndrnjetsimin e njrit prej nacionalistve t shquar t Martinajve-Ibr Hysit, e lirojn. Rexhepi bashk me Fazli Ulajn dhe Selim Pepn, pastaj del partizan. Rjeshtohen ne radht e Qets t sapofor-muara t Plav-Gucis, e pastaj n at t Berans.N vjesht t vitit 1944 mobilizohet n Brigadn e peste Malazeze, div. i tret, i cili vazhdoi luftimet deri n Triesht. Gjat ksaj kohe mbaron edhe kursin e deshifruesve. Si deshifrues i suksesshm n vitin 1945 e drgojn n Berln me nj komision ushtarak. Me 1946 kthehet dhe fillon t punoj n Gardn e Titos n Beograd. "Isha n roj, n sigurim te ura e Zemunit tregonte, kur kaluan atypari Tito dhe Enver Hoxha". Fjala sht per vitin 1946 kur ky i fundit e vizitoi Beogradin... I mrzitur nga disciplina e madhe krkon t shkoj n shkollim t mejshm, mbaron nj kurs kualifikim n Banjic. N vjesht t vitit 1946 kalon n shkolln e pilotve n BRSS n Kiev. Aty gjen edhe 30 kadett shqiptar nga Shqipria dhe luajti rrolin e prkthyesit t tyre. Pas kryerjes s akademis dyvjecare me 1948 kthehet n Zagreb. Ndodhi IB-a dhe pothuajse t gjitha kuadrot shqiptare qe kishin dale nga lufta i burgosen. Ky fat e gjeti edhe pilotin e ri shqiptar Rexhep Balidemajn qe denohet me 6 vjet brg dhe dergohet ne Gergur te Goli Otokut. Aty takohet me Qamil Brovinen e shume udheheqes te LAC nga Kosova. "Ne ishim themeluesit e atij ferit" - deklaron Rexhepi. Posa lirohet nga burgu, ne nje duel me Mirko Drobnjakun ne Kder te Bajraktara, i cili kerkonte te licitej Lan Hasangjekaj ne nje tubim te Martinajve e bur-gosin. Per kete e denojne me 3 vjet brg, me akuze te rreme per "tentative aratisje ne

Shqiperi". I percellur nga Vojo Maziqi, Nikolla Colloviq, Millan Stevoviq, Radomir Serdanoviq e udbash te tjer detyrohet te leshoj fashtin e shkon te banoj ne Guci. Ai s'u perkulet dhe nuk pranon te bashkpunoi me udben e dergojne perseri ne Goli Otok. Akuza: Ne shtepi ia gjejne Lahuten e Malecise dhe ne vend te "sabahajrolla" u thot njerzve miremengjez. Denimi: 1 vit brg e 2 internim... Kur del nga burgu e leshon vendlindjen dhe shkon te banoj ne Kosove. Punon se pari ne Gjakove e pastaj ne Prishtine. Merr pjese ne demostratat e vitit 1981, i biene ne adrese, ringjalle kujtimet e UDB-se per te, dhe e izolojne 2 muaj ne burgun e Lipjanit. Meqe nuk ndale Propaganden e burgosin perseri me 1983 ne Prishtine dhe e denojne me 4,5 vjet brg. Si te papermiresueshem, ne vitin 1990 e burgosin dhe e dergojne ne burgun e Dubraves se Istogut edhe 2 muaj... Qe nga viti 1948 e deri ne vitin 1990, Rexhepin e bur-gosin 6 here, e denuan me 16 vjet e 9 muaj brg, prej te cilave ndejti plot 14 vjet e 6 muaj. Andaj me te drejte e quajne edhe Demaci i Plave-Gucise. Nje veteran tjeter i LAQ nga Balidemaj ishte edhe Zymer Halili. Ka marre pjese dhe i ka nenshkruar dokumentat e Konfereneces se Bujanit me 2 janar 1944, ku zgjedhet edhe antar i Keshillit Antifashist per Kosove dhe Dukagjin. Ne ate kohe ishte Sekretr i Byrose se Partise Komuniste pran batalionit "P. Rexhepi" e me vone ne arradhen "CurriRexhepi". Si nenshkrues i dokumentave te Bujanit, ate e izoluan heret monistet e Shqiperise dhe pjesen me te madhe te jetesa e kaloi ne Tirane, i perbuzur, i ndjekur dhe i per-ciellur nga sllavo-komunistet dhe agjentet e tyre.

Ismail Omeraga Njra ndr familjet m n z, t Krahins Plav-Gucis, q ka luajtur rrol historik gjat periudhave t ndryshme sht edhe familja shaliane - Omeragajt e Gucis. N historin e ktij vendit prmenden q nga filliumi i shek. XVIII. 1 Njri ndr zavendsit e pare t Ali Beg Gucis n kohn e Lidhjes s Prizrenit ishte Ismail Omeraga. N nntor t vitit 1879 me forat q i komandonte vendoset n Qaf t Previs, prball trupave t Todor Milanit i cili me furi ia kishte msyr Gucis. Ndrsa sek-torin e Gerant e mbronte zavendsi tjetr i Ali Begut -Bali Dema i Martinajve. "Konfrontimi vazhdoi pr 24 or pa ndrperje dhe ishte shum i prgjakshm. N sektorin e Gucis pati m shum se 140 t vrar e t plagosur, nder t cilt mbeti edhe vet udhheqsi shqiptar Ismail Omeragaj. Banditt malazez i pren atij kokn dhe si shenj t suksesit e drguan n Cetin". 2 Knjaz Nikolla nuk knaqet vetm me kokn e plakut t Omeragajve por krkon edhe koka t tjera, prej tyre. Soldateska e tij n Qaf t Previs me 1913 i pushkaton edhe: Mulla Sheqin, Muj Agen, dy djemt e Talit, Hako Alin, Avdi Hasanin, Iber Ahmetagen, Avdi Omeragn etj.3 Gjith kto persekutime dheato q vijn m von, bjn q Omeragajt, shkall-shkall t humbin jovetm tehun e rrezistencs por edhe shqiptarizmen e tyre.

Qafa e Previs msheh shum varre masive t Shqiptarve

Alush Smajli i Hotit Haxhajt e Hotit jane nder familjet me ne ze te Krahines s Plaves. Alush Smajli i Haxhajve ishte antar i Shtabit per Mbrojtjen Kombetare te PlaveGucise, ne vitet e Lidhjes se Prizrenit. Fishta ne "Lahuten e Malecise" i pershkruan t'bemet e ketij trimi ne Lften e Nokshiqit, me 11 janar 1880, ku u prini bashkfshatareve te vet: Alush Smajli i Hotit t'Kujt, Sot mbi Shkja m'ashte cue lugat Sjell m'tagana sa ashte tue mujte Si po t'nxierrte huj neper shpat" Rrugen e Alushit e vazhduan edhe femijet e tij: Caku, Backu dhe Badja, qe bashke me Bajram Tafilin Haxhaj "sa here qe Plava luftoi kunder ushtrise turke dhe malazeze u ndodhen ne balle te betejes". Malazazet e kishin ne sy kete familje dhe sahere qe u jepej mundesia shfrynin mllefin e tyre mbi te. Keshtu ndodhi me 25 mars 1945. Pernjeher i pushkatuan perm-bi Degan: Ali Cakun, Shpend dhe Rexhe Backun, Niman e Haxhe Currin, Halil e Rexhep Tishukun (te bijt e Tishuk Asllanit), Gjero e Mehmet Medin dhe Shaqe

Rexhen. Me vone i vrane ne Hot edhe Ymer Currin, Mete Rexhen dhe Zenel Mehmetin. Ndersa e burgosen, e denuan me vdekje dhe e exekutuan Shaban Asllanin. Kurse Zeqir Daku, ishte vrare ne lfte si partizan... Nga Hotjanet tjere i burgosin edhe: Muje A. Mustafaliaj, Sharo I. Mujaj etj.

Smajl Meta Ahmetaj Ahmetajt e Vuthajve jane pasardhesit e Nike Nrel Nikcit. Smajl Meta caktohet Bajrakar i Vuthajve ne kohen e sundimit te Mustafa Pashe Bushatit. Ai u prine Vuthajve ne cdo beteje qe e kerkonte pashaj shkodrane, ne lufte kunder shkjaut apo Turkut. Ne lufterat per mbrojtjen e Plave Gucise 1878-1880 Smajl Meta eshte anetar i Shtabit per Mbrojtjen e Cucise.1 Ne keto luftera ai merr pjese me te gjithe Ahmetajt qe ishin per pushke. U dalluan sidomos: "Rexhe Meta, Met Hyseni, Veli Hysa, Ali Velia, Hajdar Velia, Plave Smajli. Halil Smajli, Bali e Xhok Halili, Selman Haxhku, Rexhep Fazlia, Hamez Beqiri, Hime Delia, Iber Demiri etj. 2 But Smajli, ne cilesine e Bajraktarit te Vuthajve, i shoqeruar nga Ali Hima dhe Zeqir Smajli-Ahmetaj, bashk me Hasan Ferrin marrin pjese ne tubimin gjithepopullor te Verrat e Llukes me 1910.

Pas arritjes ne Malsi te Gjakoves me 1919 e gjejme ne kontakt te perhershem me Komitetin e Kosoves me seli ne Shkoder. Ne gusht te vitit 1920 u prine Vuthajve ne Lften e Koplikut kunder invadueseve serbosllav. 3 Hordhite pushtuese te Veshoviqit me 1913 e damtojne per se tepermi vellazerine e Ahmetajve duke i pushkatu-ar: Rame, Deli, Hysen e Beke Smajlin, Hamez, Sadri e Cene Ademin, Xhok e Bali Halilin, Etem, Beke e Ali Zeqirin, Hysen, Xhuk e Azem Nimanin, Ahmet Fazline dhe Mete Smajlin. 4 Gjat Lufts s Dyt Botrore, shum djem t Ahmetaj ve i bashkohen Arradhs Partizane "Perlt Rexhepi"nga Shkodra. Komandant i ktij formacioni partizan ishte Sadik Bekteshi-Ahmetaj. N radht e ktij batalioni ishin edhe Syl Buti, Azllan e Abdyl Bekteshi etj. 5 Ndrsa n forat nacionaliste q luftonin kundr etniko-komunistve malazez u dallua veanrisht Pulec Hima dhe Rexhep Buti - i cili u vra ne njr nga ato beteja.

Rexhep Buti Pas Lufts terrori i kuq, komunist, nuk i kurseu asnj nga kta. E vran: Pulec Himn dhe e burgosen: Sadik Ramn, Zenel e Sherif Mehmetin. Ndrsa msuesi: Syl Buti u detyrua t ikte n Shqipri e Imer Alia i kaloi disa vjet n ferrin e Goli Otokut... N Shqipri m von, n vitet e 70-ta u burgos Sadik Bekteshi - ish komandant i arradhs partizane "P. Rexhepi" t Shkodrs dhe i deleguari i Shtabit t Prgjitheshm t UN t Shqipris n Bujan, dhe nnshkrues i dolkumentave te Bujanit. Nga kjo vellazeri sot veprojne krijuesit: Dr, Ibrahim dhe Ali Muzlia, Syle Buti (Sulejman Ahmeti) Ismail Aliu me te bijen Mimoza Ahmeti e vellaun Sadriun dhe Dr. Halil Ukshini e Mehmet Rama.

Rrustem Isi - Hysenaj Hysenajt e Hotit kane bere emer kahere ne Krahinen e Plave-Gucise. Rrustem Isi, ishte njeri nder antaret me aktiv te Shtabit per mbrojtjen e Plaves gjate viteve 1854-1880. Bashke me te vellane Etem Isin, treguan trimeri te rralle ne fushe te luftes. Aty ku sulmi i armikut ishte me i eger e rreziku me i madh, aty ishin edhe vellezerit Rrustem dhe Etem Isi. U vrane si heronje ne fushen e betejes me lljanar, 1880. Rrugen e tyre e vazhdoi Met Rrustemi, i cili krah-perkrah me Hasan Ferrin luftoi kunder Osmaneve dhe shkijeve ne dhjeteyjecarin e fundi te shekullit XIX dhe vitet e para te shek. XX. Ne nje ndeshje te pergjakshme me taborret e Xhafer Tajarit qe kishin rrethuar Plaven, ne gusht te vitit 1904 u vra heroikisht. Dhe populli e per-jetoi ne vargjet e kenges: Hasan Ferri po pisket Thirrma Metin shpejt e shpejt Binqj thaste meflsheke Ketij asqerit me ia shkrepe Ci kane ardhe me ne me deke

Met Rrustemi ne ka deke. Traditen luftarake dhe atdhetare te kesaj familje e vazhdoi Ali Etemi qe mori pjese ne perpjekjet kunder Serbo-malazezeve te viteve 1912-1919. Me vone dallohen Mai Rrustemi e Naso Sejdia - qe bashke me disa hotjane te tjere e zhduken nga kjo toke gjakpiresin e madh dhe antishqiptarin e perbetuar, Stanisha Turkoviqin dhe te tjere si ky. Pas Luftes se Dyte Boterore e burgosen dhe denuan me 20 vjet burg. % Fdhe hotjanet qe jetojne ne Guci u shquan shume. Nuro Hoti - bashkeluftetar i Ali Pashe Gucise. Osman Halil Hoti - ra deshmore ne Lften e Nokshit. Jusuf Hoti - u dallua ne Lften kunder A.H. e me vone kunder Serbise deri ne vitin 1919. Rexhe M. Hoti - u dallua gjate "Kohes se Shqipnise" si dhe Rasho Hoti - qe veproi po ne kete kohe por ne anen e LAC-it bashke me Alo Hotin...

Ahmet Zeneli - Gjonbalaj Gjonbalajt e Vuthajve jane t njohur, n krejt malsin e veriut prkah veprat burrrore dhe atdhetare, q i la gjat shekujve n'ato troje... N shek. XVII dallohej vet Gjon Bala, emrin e t cilit e mban sot nj katund i tr. U dallua edhe i biri i Gjonit, Tunxh Gjoni... 1 Njri ndr kshilltart e Ali Pash Gucis gjat luftrave per mbrojtjen e

Plav-Gucis ne vitet 1850-1880, ishte edhe duka i Vuthajve - Ahmet Zeneli. 2 Ka mbetur n kujtesn e popullit se pa marr edhe mendimin e Ahmet Zenelit, Pashai i Gucis nuk ndrmerrte asnj veprim. Dhe shpesh vepronte ashtu sic kshillonte ai..

. Ne ato vite u dalluan edhe Mul, Mehmet e Arif Kurti, Sali Jaha, Zymer Selmani, Rexhep Fazlia - qe i doli zeri per trimeri e burreri. U vra pas Luftes se Nokshiqit, ne Velike, ne perleshje me kusaret malazez qe kishin mesyr kufirin tone. Pastaj: Mel Selmani, Niman Syla dhe Mal Ahmeti - qe u dallua per menguni, atdhetarizem e bujari.3 Ndaj trimerive te ketyre burrave malazazet u hak-muerren shume keq ne vitin 1913. I masakruane: Syla Istrefin, Kamer Nezirin, Cele Shabanin etj. Gjate dhe pas Luftes se pare boterore nga vellazeria Gjonbalaj dallohen: un Mula dhe Avdyl Hysa. Qe te dyte keta i gjejme anetar te Komitetit te Kosoves qe nga viti 1937. Gjate Luftes se Dyte Boterore bashke me Mustaf Haxhine Jane udheheqes te Lidhjes se dyte te Prizrenit ne kete krahine. U dalluane ne betejat kunder etniko-komunisteve malazez. Ka mbetur ne kujtesen e popullit te Gucise nje veprimi i mencur i Mustaf Haxhise, pas kapitullim.it te Italise, ne shtator te vitit 1943. Propaganda malazeze arrine te frik-soi popullin e Gucise dhe i udhezon te shperngulen (per here te pare ne historine mijvjecare te ketij vendi antik) jo ne drejtim te Shqiperise por ne drejtim te "territorit te lire" - sie e quanin komunistet malazez rrethin e Andrevices? Mustafa e kupton pabesine e malazezeve dhe u tregon se atje gj enden cetniket e Gjorgje Llashiqit, me thika ne dore per t'i prere te gjithe ne fyt, sie e kishin dhe kane edhe sot zakon keto bisha te Karpateve. I bindi qe te kthehen pas dhe se asnje e keqe nuk do tu ndodhe nga Gjermanet, te eilet po vinin nga drejtimi i Pejes.

Mehmet Dermani Gjonbalaj, eshte nder intelektualet e pare te krahines dhe vuri te gjitha aftesite e tij ne sher-bim te atdheut. U lind ne Vuthaj, u shkollua ne Shkoder dhe studioi artin ushtarak ne Itali. Punoi ne Puke, Kukes dhe Rahovec. Mori pjese ne LA. Perfaqesoi Vuthajt ne Konferencen e Bujanit dhe u qendroi besnik deri ne vdekje vendimeve te saj. Ky qendrim nga stalinistet e I ii anes u vleresua si anti-Jugosllav e armiqesor. Per kete kaloi vite te tera ne internim dhe kampet e punes, ku edhe vdiq. 5 Pas luftes, terrori i kuq komunist e perfshiu edhe kete vcllazeri vuthjane: Mustafa mbeti ne mal i ndjekur kiinba-kembes nga OZN-a Jugosllave derisa e gjeti vdek-|in ne Iqinat te Rugoves. I burgosen Avdyl Hysen,Shaban Sadrine, Adern Shabanin, Brahim Shabanin etj. Kurse Cuf Sokoli vdiq ne rethana misterioze. Sot nga kjo vellazeri dallohen krijuesit: Hasan Isufi, Dr. Muje Halili, Murat Gjonbalaj dhe profesori atdhetare, Rexh (Rexhep) Mustafa...

Toske ne roje te kufirit afer Gucise me 1879 (sipas A. Mayhew) Hysen Efendi Gjonbalaj Rexhajt e Gjonbalajve jan ndr ato familje n Vuthaj q nuk jan nshtruar askujt dhe s'kursyen asgj pr lir-in e trojeve tona. Sadik Rama e vazhdoi rrugn e Kuk Lui Nikes, Derne Gjek Vuks e trimave t tjer vuthjan, q ia kishin sjel-l shpirtin n fyt Vezirit t Shkodrs. Ata s'bashku me trimat tjer kelmendas sulmonin pa ndrprerje kasermat e karvant e turqve. Pushteti osman prdori t gjitha mnyrat e mjetet pr t zhdukur donjerin prej tyre. N pabesi u vra Kuk Lula, ndrsa Dem Gjeka pr t'u shp-tuar ndeshjeve e humbur gjurmt shprngulet n Krelan t Gjakovs, ku jan edhe sot pasardhsit e tij. N Vuthaj kan mbetur pak nipa t Vuk Nrelit (Qerimajt). sht poeti Imer Shpendi... Sadik Rama Gjonbalaj, la nam t madh edhe n Bjellopoj,n nj prleshje t pabarabart me bandt plakitse t Sanxhakut dhe hapi rrugn e tregtarve midis Gucis dhe Bjellopojs. 1. Nga familja e Sadik Rames m von dallohet Adem Hima dhe Jakup Hoxhaq bashk me Rexhn e Vogl nga Gucia e Myftar Galin e Martinajve, vazhduan veprimtarin kundr pushtuesve Serbe. Ali Meta i Rexhajve ishte bashklufttar i Bajram Currit, pjesmarrs n Luftn e Gomsiqes dhe burr i prmendur n Vuthaj. Me respekt prkujtohet edhe Niman Syla: Ai gjat Lufts s II Botrore n pazarin e Pejs qndroi si burrat. Mbrojti fytyrn dhe pasurin e vet e t shokve q ishin me t. Pr kt e burgosen dhe e mbajtn n Kulln e Sheremetit deri n ditn e shkuarjes s Gjermanve nga ky qytet. Personi q shquhet vecanrisht nga kjo familje ishte llysen Vuthi, intelektuali i par vuthjan, njri me kul-lur e dinjitet, i respektuar e me influenc. Ai per

shum vite punoi si myfti i Shkodrs. Jetoi dhe veproi n Shkodr por asnjher se qiti pas mendje vendlindjen, Vuthajt dhe mbajti lidhje t vazh-dueshme me popullsin e ksaj Krahine. Mu per kt populli i Plav-Gucis e zgjodhi bashk me Ismail Nikocin prfaqsues t vetin ne Komitetin e Kosovs q nga formimi i tij me 1 maj t vitit 1918 (u legalizua me 7 nentor t atij viti). 2. Hyseni ishte njri ndr antart m aktiv t ati komiteti i cili luajti rrolin e nj qeverie t Kosovs me seli n Shkodr. Korrespondenca e tij me Parin e Plav-Gucis ishte e prditshme. Kt e konfirmojn letrat e shumta q i shkembeu me ta e q ndodhen sot n arkivat e Shqipris. Sa per ilustrim po e shnojm njern prej tyre: Letr turqisht Popullit dhe Paris Plav me Guci: Shkodr 15.1.1919 Edh kt her si hert tjera, me trimni, burrri dhe guxim q keni trege, me t njejat cilsi, mburret Atdheu i yn. Nev jemi t bindun per kt. Por duhet t jemi t bashkuem si mishi me thojt, pse ky asht kusht i domosdodhm kundr Serbve e Malazezve. Gra, burra dhe fmijt, q nga 12 vjecare e deri ke pleqet 70 vjecar, t jemi gati per t mbrojtur nderin dhe Atdheut. Ta sakrifikojn jeten dhe granija e t mos dorzohen gjall, ma mir t vdesin me nder n fushn e lufts. Nuk duhet t'i dorzohemi kurr nji bishe t'egr malazeze, nji egersi t Serbve. Sic e dini tash 12 vjet barbarizmat e masakrat q kan ba ata n popullin e pafajshm t'asaj krahins s'on dhe n Podgoric, Tergovisht dhe n Peje jane t panumrta. Pra prej atyre ngjarjvet t merrni msimet e duhuna. Nev jemi t bindun q do t jeni gati q "t sakrifikoni jeten per mbrojtjen e nder-it e t'Atdheut". Komiteti Kombtar pr Mbrojtjen e Kosovs, ashtu edhe parsija e populli i Shkodrs, kan ba protesta dhe vazhdojn t bajn protesta t'ashpra pran Fuqive t Mdha. Gjthashtu besojm se do t vendosin gjith shtet e mdha. Prfaqsuesit e atyne shtetev q ndodhen sot n Shkodr njoftuan qeverit e veta. Ne kemi shpres n emnin e Zotit, se do t fitojm, por juve n do rast t jeni n gjendje gaditshmri-je, pr kt ju lutemi fort e fort. Ismail efendija dita dites po paraqitet pran Komandantve q pr-faqsojn Shtet e Mdhaja ktu n Shkodr. Pra kemi shpres do t dalim "fituesa". Prsri ju lutemi t mbani rendin e qetsin, t keni diciplin t mire, t shndosh e t forte. T mos ndodhij pran juve ndonji veprim t paplqyeshm, sepse mund t drgohen nga Shtetet e Mdha "elementa zbulimi dhe hetuesije". Pra n rast se ndodh ndonji vrasje ose gja e paligjshme, pa dyshim do t humbasim.

Hysen Vuthi Zoti Ju ndihmoft: Myderisi i Shkodrs (Hysen Efendi Vuthi) d.v. Vula

Adem Bajraktari - Radonaj (Radoniqi) Njra nga degt e fisit Ku jan edhe Radoniqet e Gucis. Me vendosjen e tyre n Guci, me kalimin e kohs ata ndruan besimin, nga ortodokx kaluan n islam. N kohn e Lidhjes s Prizrenit nga kjo familje dolen lufttar t rrept si: Huso, Halil e Syl Radomciqi t cilt bashk me kryetrimin Adem Bajraktarin e Bali Demn e Martinajve dhe Binak Alin e Krasniqes, u bn dig e pathyeshme n kufirin Shqiptaro-Malazez, n zonen e Gerant. 1 Nga Radoniqet, Avro Cemoviqi pushkatoi: Haxhi Hasin, Haxhi Beqin, Ibrahim Halilin dhe vllezrit: Halil e Murat dhe Adem e Din Talin. N jugosllavin Mbretrore ata ishin t ndjekur e prndjekur. E gjat Lufts

s Dyt Botrore, ata u rreshtuan n dy fronte: n LA dhe etat Vullnetare ven-dore. Luftuan pr mbrqjtjen e krahins s Plav-Gucis prej do t huaji q vinte ta shkelte e ta poshtronte...

Pas lufts edhe mbi ta, filloi "gjuajtja e shtrigave" sllavo komuniste. Nacionalisti Sejdo Beqi i kaloi dhjetra vjet n kazamatet ndshkuese t Jugosllavis Titiste...

Gal Kolina Fshati Kolin shtrihet buz lumit Vruj, sht ngjitur fshatit Vuthaj, me bjeshk e me vrri. N hyrje t tij sht ndrtuar kshtjella (krshllajet) e Shabanagajve, qendra e pushtetit lokal t Gucis. Kjo ndihmoi q Kolinasit t ishin gdoher n gadishmri pr mbrojtjen e Gucis. Gjat viteve t lufts 1875-1880 njri ndr ata q se hoqn shpatn nga brezi ishte edhe Gal Kolina. Ai merite pjes n cdo kuvend burrash dhe n front me shum djem e nipa kolinas. Vasoviqasit posa e pushtuan Gucin i nxorrn n "strelisht" n Qaf t Previs: Ram Zeqirin, Hasan Alkun, Hasan Smajlin dhe i pushkatuan. N Jugosllavin e Karagjorgjeviqve u strndoqn. M von u bashkohen

forcave Vullnetare Shqiptare dhe luftuan n thepat e Grebenit, me mbrojtje t Kufijve Etnik, Shqiptar. N kto luftime ra dshmor Zeqo Kolina. Edhe Kolinajt morren pjes n t dy frontet. Si pjes-marrs i LAC u vra edhe Shaban Kolina etj.

Mushak Haxhia - Selimaj Selimajt e Vuthajve jane pasardhsit e Pretash-Gil-Ded-Nilit t Kelmendit. Nga i njejti trung edhe Gocajt. 1 N Luftn e Nokshiqit me trimri t rrall luftuan: Smajl, Haxhi e Jusuf Ali, Bree Alia, Elez Isufi, Rexh Breca., Mushak Haxhia dhe Etem Selimaj. 2 N fjalimin e Ali Pash Gucis, n prcjelljen e pr-motshme t martirve t rn n luft n mbrojtje t vatanit u prmend me nderim t vecant edhe emri i Selim Breces Selimaj. Ndrsa n Shtimje, n mbrojtje t Lidhjes Shqiptare t Prizrenit bashk me Mic Sokolin u flijua edhe Elez Selimaj. Dhe populli kndoi: Hqj medet po ba miletl Na u vra Elezi e Smqjl Hyseni U vra Mici e Smqjl MehmetL.. Fshati Valbon shtrihet buz kaltrsis s lumit Valbona, midis Alpeve. Madhshtija e maleve dhe liria e natyrshme n t ciln ishin msuar malsort e vecanr-isht banort e ktij fshati, Selimajt, u jipte krenari e lir-in a zogjve t malit. Kjo duket n trimrin e pathyesh-mrin e tyre n beteja kundr armiqve. Veshoviqi, n vitin 1912 erdhi ta digjte Valbonn, ate kshtjell kresh-niksh. Malazezt si kriminel dhe kok trash nuk e kuptonin se liria kurr s/mund t venitet. N nj betej t pabarabart midis disa qindra

malazezsh dhe nj grusht banorsh, q zgjati 12 or, n kt qndres mbinjerzore, ran dshmor t pes djemt e Haxhi Alit-Selimaj: Mushak, Brahim, Sherbet, Prrok dhe Abdyl Haxhia. U vran edhe: Col Sherbeti (14 vjecar), Shkurte Sherbeti (18 Vjecare) dhe Halil Brahimi.

Shkurte Sherbeti Kt e dshmon edhe knga popullore: Veshoviq klysh i Serbis, Se ke njoft djemt e Shqipnis, S'njeh Shqiptar e s'njeh Shqipnin Se ke njoft Mushak Haxhin N Valbon ushtrtn e Kralit, E han korbat gurve t'zallit... Edhe sot n Valbon, shkmbi pas t cilit luftoi dhe ra heroikisht trimresha e Valbons, e mban emrin: Guri i Shkurte Shrbetit.4 Gjat gjith Jugosllavis Mbretrore, asnjher Selimajt e Valbons, se pranuan kufirin q ndante vllezrit dhe t njejtn tok, Valbonn nga pjesa tjetr e Vuthajve. Per kt dshomjn shum prpekje t armatosura me "granicart" Jugosllav t asaj kohe... GjatLufts s Dyt Botrore, n shtpin e Ram Ethemit ishte vendosur shtabi Partizan i Kosovs dhe udhheqs m t rndsishm t lvizjes antifashiste nga Kosova e Malsia. 5 N mesin e ktyre udhheqsve shklqente edhe Sali Rama Selimaj. Derisa shum trima t ksaj vllazrie t udhhequr nga Ali Shabani, u rreshtuan edhe n njsit vullnetare n mbrqjtje t kufirit etnik, q i ndante trojet tona nga Mali i Zi. Si shpr- , blim pr patriotizmmin e bujarin e tyre, ata u ndoqn, burgosn e persekutuan nga regjimi komunist, n t dy ant e kufirit shqiptaro-shqiptar. Komunistt qen t pamshirshm edhe me ata q ishin n ann e tyre gjat lufts si Rame Ethemi me t bijt.

Hasan Haxhiu, n ann tjetr, e burgosin dhe vdiq n burgun e Bjello Poles nga torturat

Sadik Halili - Qosaj Qosajt e Vuthajve jan pasardhsit e Satnish Nrel Bals. Ata moren pjes n t gjitha ngjarjet e betejat q u bn n mrojtje t liris dhe t kufinjve shqiptar.

Burra n z e t kuvendit ishin Syl Hajdar Qosi dhe Sadik Halili. N luftn e Nokshiqit moren pjes Bajram Kurti, Halil Etemi, Tahir e Bucak Qosi etj. N fillim t shek. XX rrol t rndsishm luajti Sadik Halili. Kur vllazria Qosaj ishte n shnjestr t "gjuetis s shtrigave", n periudhn e Avro Cemoviqit 1912-1913, i cili i masakroi: Plak Tahirin, Shaban Hasanin, Mehmet Shabanin, Hajdar Osmanin, Mane, Jusuf e Alush Qosin dhe vllezrit: Adem e Avdyl Zeken. Gjet territ t Mbretris s Karagjorgjeviqve, mbi kto familje si edhe mbi t gjith shqiptart ra shtypja m gjith egrsin e urrejtjen q kan sllavt ndaj nesh. N periudhn 1941-1944, n kohn e Shqipnis - sic quhej atbot, Qosajt ishin prkrah forcave vullnetare pr mbrojtjen e kufirit Shqiptar. Me 1946 nacionalistin, Man Zeken, e pushkatuan n hyrje t shpells dhe i arrestuan, torturuan e burgosn shokt e tij. Ponjoll i ksaj vllazrie vuthjane sht edhe akademiku yn i mirnjohur: Rexhep Qosja dhe i vllai -regjisori i famshm Isa Qosja. Juristi Ali Cubi dhe skulptori, Smajl B. Qosaj.

Ded Gjo Luli Shog dhe Hul Sokoli - Goaj Goajt e Vuthajve jan pasardhsit e Vuk-Ded-Nilit (Nikit). Njra ndr vllazrit me kryengritse t Kelmendit. Gjat kryengritjeve antiosmane t vlteve 1684-1689, edhe m von, pa ndrprerje, ata ishin n balle t do lvizje antiosmane. Pr kt Hydaverdi Pash Begolli, me 1703 i shprnguli me force n Peshter, ku jetojn edhe sot (n Ugell, psh.) I shprnguli si t pabindshm dhe shum t rrezikshm pr Perandorin Osmane. Disa nga ata u kthyen prsri n Vuthaj. Goaj jetojn edhe n Junik... Ata q u kthyen u integruan prsri n jetn e vendit dhe vazhduan traditn e

tyre t lufts e veanrisht n ruajtjen e kufijve nga msymjet malazeze. Shquhen veanrisht: Zek Selimi, Dem Mehmeti, Sokol Velia etj. Avro Cemoviqi, pasi e pushtoi Gucin i arrestoi, i lidhi dhe i nisi pr n Previ trimat: Hul dhe Shog Sokolin. Gjat gjith rrugs ata shkuan duke knduar kng malsore, pr t'u dhn zemr shokve e pr t'u shti inat kriminelve: Shogf Sokoli shkon tuj knue, Afrou vlla me m'nimue (ose i thot Hulit me i nimue) Tztfsha kangn cije tuj knue, A s'po sheh c kem marue? "Kur u kthyen n Vuthaj ushtart malazez q kishin marr pjes n pushkatimin e vuthjanve n Previ, takuan Raz Balijn, nnn e Shogut dhe t Hulit. Kta xhelat prpara asaj nene q e la krcune, i hoqn pushkt nga krahu dhe ia cuan tytat e tyre te hunda, duke i thn: "Na arbanashka, merru ere se me kto pushk t'i kemi vra Shogun dhe Hulin tend". N erem i pushkatuan edhe: Beqir Z. Zymer H. dhe Sadri H. Goajn... Prve pr pushk dhe kng, Gojat jan shquar edhe si fanatik n ruajtjen e tradits, burrris dhe nderit n Vuthaj. Isuf Abazi ishte njri nga hokatart m t respek-tuar n Vuthaj. Ai bashk me Hamz Beqirin e Greth Aline Ahmetaj, jan ndr m t shquarit q ruajtn e prcol-ln humorin e krijuar me aq menuri brez pas brezit n Vuthaj. Kurse Sadri Alia - Goaj, ishte njri ndr msuesit e pare Vuthjan pas Lufts II Botrore, q pecolli me dhje-tra gjenerata n shtigjet e dituris dhe atdhetaris...

Kta burra t'udhhequr nga atdhetari Hoxh Kadri Prishtina, me 1 Maj 1918 e formuen n Shkodr Komitetin e Mbrqjtjes Kombtare t Kosovs (KMKK) apo sic quhej shkurtimisht Komiteti i Kosovs. Duke i ven vetes 3 detyra kryesore: Me u prpjekur para fuqive t mdha t Antants dhe me krkuar bashkimin e Krahinave t Kosovs - prej Shkupit e deri n Tivar, n nj Shqipri t lir dhe vetadministruese. Me njoftuar opinjoni ndrkombtar me veprimet genocidiste t pushtuesve serbo-malazez, veprime kto te filluara qe nga vlti 1878, duke i perzene shqiptaret nga trqjet e veta stergjyshore. Me formuar dhe me derguar delegacione neper bote per realizmin e dy kerkesave te me siperme sic qe rasti me dergimin e delegacionit 3 antaresh te kryesuar nga Hasan Prishtina ne Konferencen e Versajit me 18 janar 1919. Por KMKK nuk luftoi vetem per clirimin e tokave te pushtuara nga serbomalazezet por luftoi edhe per mbrojtjen e teresise shteterore te Shqiperise se cunguar dhe forcimin e ruajtjen e pavaresise se saj.. Ismail Nikoi Nikoajt e Gucise jane me prejardhje nga Trieshi i Mbishkodres. Ne Guci jane familje e njohur dhe atdhetare. Ne kohen e Lidhjes se Prizrenit, Fehrat Nikoi ishte njeri nder antaret me te shquar te Shtabit per mbrojtjen e Gucise. Hasan Bajri u shqua ne periudhen e pavaresise, ashtu edhe kunder pushtuesve te rinj - malazezeve. Ata sapo e pushtuan krahinen fjale, i lidhen qindra patriot shqiptar dhe i deuane ne "strelishte" (vendpushkatim) ne Qafe te Previse. Me 9 (22, sipas kalendarit te ri) mars 1913, perpara pushkatimit shqiptaret qendruan si burra, shqiptar te vertete. Ata s'pranuan asnje nga kerkesat mashtruese te malazezeve qe te pranonin pushtimin e krahines dhe ndryshimin e fese. Qe te fusnin panike midis shqiptareve, ata bene masakrat me cnjerzore ndaj tyre, duke treguar barbarine e qyteterimin e tyre, qe s'ishte larg egersise se bishave te terbuara. Midis ketyre trimave shqiptare, populli ne vargjet e kenges se tij, ka dhene qendrimin burreror te Hasan Bajrit Nikoaj:

Hasan Bqjri n'kame a ue, Largou shkja, gejat je afrue, 500 vjet t'kena sunue, Asnji here n'xhami s'te kem ue, S'te' kena thane fene me nrrue. Ato dite ne Previ nga Nikoajt, perve Hasanit u pushkatuan edhe: Mala i Haxhi Sejdit, Adem Bashi, Haxhi Shabani, Ali Frei, Bajr Zeqiri, Ibrahim Rrustemi, Syle Istrefi etj. Kurse intelektualin e shquar dhe atdhetarin e kesaj vellazerie dhe te mbare Gucise - Ismail Nikoin, e syrgjyrosen ne Nikshiq. Veprimtaria atedhetare e ketij intelektuali duket qarte nga "telegrami urgjent" qe Komanda e Qarkut Ushtarak - Guci, ia drgonte Ministrit t Lufts, z. Brigadierit J. Vukotiq n Cetine: Nr. Sekret 10.XII.1913 Para kater ditve ktu erdhi fshehtasi Smak Nikogeviqi (Nikogaj), gucian, i cili u largua s ktejmi tash tre muaj dhe qndronte n Podgoric (si duket, pasi e kan lshuar nga kampi i Nikshiqit - R.D.) duke shrbyer si lidhje ndrmjet Gucis, Shkodrs dhe Cetins per punt e tyre? Megense myslimant turq (lexo: Shqiptart - R.D.) dhe Serbt e ktushm na paraqesin n ngjyra m t errata si ndrsyes dhe kryeneq, n fakt, duket se sht njri shume i keq, turbullues dhe luftnxits (...) Sipas raportit t njerzve t mi, posa erdhi ktu nisi mbledhja n fshehtsi e disa myslimanve n kuvendim duke prgatitur nj delegacin per Cetin. Ai i nxit myslimant q t mos i drgojn fmijt n shkoll, duke i br kshtu sfid pushtetit. Delegacioni sht mask sepse qllimi i agjita-cionit t tij nn rogoz sht pergatitja e fsheht e myslimanve t bjn urgjanc nprmjet legatave gjermane, austrohungareze dhe italiane q Plava dhe Gucia me rrethin t'i takojn Shqipris autonome dhe jo Malit t Zi. Ju lus per urdhres veprimi ndaj ktij turbulluesi, t cilin e kam mbyllur deri n marrjen e urdhrimeve Tuaja. Per Komandn: B. Bozhoviq Ndrsa n prgjigje nga Cetina thuhej: "Q n marveshje me Kapitenin Gjuro Vujoviq t informoheni saktsisht se far agjitacioni zhvillon personi per t cilin lajmroheni, me k e zhvillon kt agitacin dhe per c'qllime dhe m drgoni raportin pas, n t njejtn koh, t krkoni nga Drejtoria Krahinore e Podgorics tju informqjnse me k kontaktonte prsoni n fj al densa ishte n Podgoric, c'bnte dhe me cilin, rreth punes per t ciln m njoftoni. (...) Personin e prmndur lirone njher per njher nga paraburgimi me kusht q t jet nn mbikqyrjen e rrept, por t padiktushme t policis".4 Ismail Nikoi, lindi n Guci n vitin 1876. Shkolln fil-lore e kreu n vendlindje, t mesmen (medrezen) n Peje dhe fakultetin e drejtsis n

Selanik. N moshn 24 vjecare diplomohet dhe n vitin 1900 kthehet n Guci. Punon n bashkin e Gucis, derisa e burgosin n vitin 1906 dhe e internojn n Manastir. Ktu qendron 6 muaj dhe pati fatin t takohet me atdhtart m t shquar t Kosovs si: Hoxha Kadri Prishtinn, Fehrat Dragn, Dervish Himen etj. Me 1909, turqit e arrestojn prsri per shkak se iu gjeten disa pako me abetare shqip t botuara nga "Komisija e gjuhs shqipe n Manastir". Abetart ja kishte dhn shoku i tij i jetes, msuesi patriot pejan -Sali Gjuka, me t cilin e kishte kryer fakultetin n Selanik dhe gjat gjith jetes mbeten shok t pandar. Gjat sulmeve malazeze-tetor 1912, ai sht n front, per mbrojtjen e krahins. M von e internojn n Nikshiq s bashku me shum patriot t tjer t krahins.5 Elmaz Plava n librin e tij shkruan se ato dit I. Nikoci shkoi n Vlor per t marr pjes n shpalljen e Pavarsis me 28 Nntor 1912. Sipas tij, n Nikshiq ia internuan familjen derisa Nikoci ishte n Vlor?! N dokumentat e malazezve, n ato q i njohim, kuptohet se ai nuk arriti t shkoj n Vlor. Megjithat mbetet t hulumtohet edhe m tej per t patur nj njohje t plot t veprimtaris s spikatur t ktij patrioti... Me 1914, pasi u lirua nga burgu i Gucis - sic u cek m lart, per shkak se ishte i prciellur dhe i rrezikuar n cdo moment, shkon n Durrs dhe bashk me Bajram Currin e atdhetar t tjer merr pjes n pritjen e Vilhem Vidit. Nga Durrsi kalon n Malsin e Mbishkodrs. Aty e arrestqjn dhe e sjellin n Guci. N vitin 1916, mbas kapitullimit t Malit t Zi, ai liro-het nga burgu i Andrievices (Sudnices). Populli i Gucis i besoi postin e kryetarit t komuns. Ai proteston pse Krahina e Plav-Gucis mbeti juridikisht e lidhur me Cetinn e jo me Shqiprin? Ate e larguan nga detyra e m von e internuan n Hungari, prej kah kaloi n Viene. Ktu takohet me Bajram Currin (q ndodhej poashtu n Internim) dhe i organizojn e i ndihmojn studentt shqiptar n kt qendr evropiane. Me kapitullimin e Austro-Hungaris, me 1918, kthehet n Shkodr e m von n Guci. Organizon mitingje dhe bashk me Hasan Ferrin i mobilizojn popullin per mbrojt-jen e vendit nga sulmet e ushtris Serbo-malazeze. Ismajlin e zgjodhn edhe prfaqsues t krahins n Komitetin e Kosovs s bashku me Hysen Ef. Vuthin dhe u tregua shum aktiv.6 "Ismail Efendia, dita dits po paraqitet pran komandve q prfaqsojn shtetet e mdha ktu n Shkodr" - u shkruante paris s ksaj krahine Hysen Ef. Vuthi, n nj rast. Per cdo dit Nikoci kacafytej me prfaqsuesin ushtarak francez n Shkodr, mikun e Serbve - Bardi de Fortu. Ai n shtator t vitit 1919 e urdhronte ti mbledh refugjatt e Plav-Gucis e t kthehet mbas. Per kt Ismaili i prgjigjet: "Zotni ju po na flisni me gjuhn "e tehit t shpats". Ju e keni marr vesh se mbi popullatn e krahins son u ba nji kasaphane e tmershme e par dhe

tashti po na dety-roni per t'u dorzue q t'aplikohet mbi nev kasaphane e dyt. Kjo do t thot se popullata e viseve t'asaj krahin t cfaroset, sepse nev i njohim serbo-malazezt". "Ju jeni vet fajtor, pse kundrshtoni dhe nuk po nn-shtroheni. E pse e refuzon ti, Ismail, origjinn tnde? A nuk e ke edhe ti llagapin sllav?" - "U vet personalisht kam luftue dhe do t luftoj opet per t shlye llagapin me "v i q" (q ia kishin ngjitur mbiemrit t tij malazezt me 1912 - R.D.) sepse prejardhjen teme e kam nga fisi Dukagjin (...) Nik-Kocajt ishin nga Nikajt e Merturit".7 Fatkeqesisht sot asnjeri nga Nikoajt qe jeton ne Guci se dine kete gje dhe nuk dine te flasin as te lexojne me ne gjuhen tone - shqipe. Por me krenari e mbajne mbiemrin Nikoeviq "Pasi u pa se Ismail Nikoi ishte nje atdhetar i paperkulshem, agjentura jugosllave pergatiti vrasjen e tij. Me pare u blene shqiptare te korruptuar qe do te kryenin krimin. Largimi i Ismajlit nga Shkodra ne Barbullush nuk i ndali gjaksoret. Ne nje raport te komitetit nga Shkodra, te 2 nentorit 1919, ne te eilin behet fjale mbi intrigat e te huajve ne Shkoder, ndermjet te tjerash thuhet: "Beligradi i ka dhene Zyres Jugosllave ne Shkoder nje subversion prej Fr. 500.000. Veprimi i pare (...) ishte te vramunit e Ismail Efenise, kryetar i perlimtarise (bashkise) se Gucise". E wane me 25 tetor 1919 ne Barbullush. "Ne shenje zie per humbjen e Ismail Nikocit, Komiteti i Kosoves mbajti zyrat e mbyllura per 3 dite dhe flamurin e uli ne gjysem shtize". Gjate Jugosllavise se pare dhe gjate Luftes se fyte Boterore, nga vellazeria Nikocaj u dallua Sali Hasan Nikogi (djali i Hasan Bajrit te famshem). Ky ne eilesine e kryetarit te komunes ne Guci i ndihmonte kaeaket, rezis-tencen antisllave dhe me vone anti-fashiste ne keto ane. U ndihmoi edhe patrioteve e demokrateve shqiptar qe ishin strehuar ne kete krahine n'ikje nga ndekja hakmar-rese e Ahmet Zogut pas renjes se Revolucionit Demokratik te Nolit ne Shqiperi. Ne nje rast: "Hasan Prishtina bashke me Mustaf Krujen ishin strehuar te Keri i Sadri Bardhit, ne Bradozhnice - ku banonte pas ikjes nga Rugova me 1919. Pasi i rrethojne, Keri arriti t'i largonte nga shtepia, por i harruan do libra. E bija e Kerit - Safia, duke e dite se librat do te zbulojne rastin, i merr ato dhe u shkon pas e iau dorzon diku ne mal. Kur kthehet, xhandaret i kishin lidhe djalin e Kerit, Haxhen dhe vellaun e keti, Mikin. Duke iu kerenue e pyeten Safine se ku ishte dhe ku jane kaeaket, se ti duhet ta dishe? Ajo, me zgjuetsi pergjigjet: "Me leni vetem tu tregoi" Ata i largojne te lidhunit dhe ajo u pergjigjet: "Isha ne takim me nji jaran (dashnor) nga Rugova, u lutem mos me zbuloni se me mbyte Haxha". Ata mbasi nuk gjejne asgje te dyshimt e leshojne dhe keshtu e shpeton rastin. Ushtria shkojne duke i liruar edhe meshkujt e shtepise. Mbas largimit te xhandarve Prishtina dhe Kruja kthehen te Keri dhe bashk me te kalojne ne Qafe te Vranices te Celajt. Ata i kalojne ne Vuthaj. Ne kete kohe Hasan Prishtina i perciellur nga Avdyl Shabani - elaj dhe vellau i Sali Nikoit Zeqiri, bashk me Ker Sadrine,

kalojne te Dede oku dhe neper Vermosh biene ne Linaj e Shengjin... Novica Popoviq e zbulon rastin dhe done ti rrethoj e tl farose me gjithe elaj. Nderhyrja me zgjuaresi dhe kembengulja e kryetarit te komunes te Gucise, Sali Nikocit e ndalon Popoviqin. Ai i thot se jane njerezit e mi dhe pa me vra mua s'ban ti cartish. U premton se do tja dorzoj vet Popoviqit. Novica niset per Beograd qe ti jap si hariq Pashiqit, se e ka ne dore Hasan Prishtinen. Kur kthehet e kupton se s'ishte ai aty. Mustafa Krujen, per hire te Salit me nje pasaporte fallce e kalojne ne Zare, qe atehere ishte ne Itali. "Sal Nikoci ka qene burre burrash" - me thot Sadik Bekteshi (ne Tirane me 1971), komandant i AP. "Perlat Rexhepi" te Shkodres, te eilin Saliu e kishte lejuar te qendronte ne Vuthaj, gjate vjeshtes se vitit 1943. Pas Luftes se II Boterore Salin e burgosin "kuqaloshet". Edhe pse njeri nder themeluesit e LAit ne Guci kishte qene edhe Xhafer Nikoi, emrin e te cilit e mban sot Shkolla e Gucise...

Mulla Agan Koja

Agan Koja n kujtimet popullore t krahins krahaso-het me emrin Azem Glica i Plavs, Luani i Krshit t Ujkut ose Skifteri i Dobrdollit. Kto epitete ia dha veprimtaria e tij luftarake dhe aksionet e guximshme q i zhvilloi rreth Dobrdolit e n Shkmbin e Ujkut (Mujkut). Qaf t Diellit, Qakorr e vnde t tjera t ksaj krahine... Ai sht pasardhsi i trimit Ali Koja, njrit nga kryetri-mat dhe udhheqsit e spikatur t luftrave pr mbrojt-jen e Plav-Gucis n vitet 1875-1880

Agan Koja Agan Fehrat Koja lindi me 15 prill t vitit 1892 n Prgjavor t Plavs. N Plav e kreu mejtepin (4 klas Shkoll), medrezn (Shkolln e mesme fetare) e kreu n Pej dhe vazhdoi n Shkup shkollimin e mtejshm. Okupimi malazez, t cilit iu kundrvu n tr fuqin e vet, e gjeti imam n nj xhami t Plavs. N vitin 1917 kapi pushkn dhe u vu n krye t nj cete kacaksh pr t'i przn Austro-Hungarezt nga krahina jon. N vjeshtn e vitit 1918, n afrsi t Plavs, i carmatosi tre batalione ushtarake A-H dhe vrau kapitenin e tyre Haufraun Gustav Hashor, duke i armatosur kshtu pjesn m t madhe t popullsis s Plavs e t Gucis. Ceta e tij e pngonte trheqjen e trupave t ushtris s mundur A-H, q vinte nga Fronti i Selanikut. E pasi Azem Glica s'i lejonte t kalonin kah Mitrovica e Peja, drejtoheshin kah Decani e Plava ku binin n pritat e Azem Galics II Mulla Agan Kojs. Kjo cet bashkpunonte me ato t Sanxhakut, t'ud-hhequra nga kryetrimatdsuf Mehani, Rek Bisheva, Hysen Boshkoviqi dhe me cetat kacake t Rugovs t'ud-hhequra nga Keri i Sadri Bardhit, Sali Rama etj.3 Pjestar t cets s tij ishin shum Plavian, por m t njohur ishin: Xhemal Koja, Ismail Sharkini, Ram Mazi, Beqir Arifi, Jusuf (Jule) Metku, Haxhi Nimani, Mulla Xhema, Beq dhe Emin Lluka, Vejsi e Deli Shahmani etj. Kjo cet i zhvilloi m se 40 sulme kundr ushtris Jugosllave duke u br tmerr pr t. Aksionet m t njohura tAgan Kojs ishin: Lufta n Doberdol ku ndr bandave plackitse t Millosh Popoviqit me 10 qershor 1919. N kt betej Popoviqit i mbetn 30 ushtar t vrar dhe 11 t plagosur si dhe iu muarrn krejt bagtia e plackitur dhe iu kthyen bleg-torve t Rrafshit t Dukagjinit

q gjindeshin n ato bjeshk e q ishin mbajtsit kryesor t lufttarve t Mulla Aganit. Sidomos Haxhi Nimani e Msli Syla nga Dobroshi i Gjakovs. Pastaj blegtort nga Batusha, Nivokazi, Molliqi etj. Nj aksion tjetr u zhvillua n korrik t vitit 1920 t Kershit i Ujkut n afrsi t Liqenit t Hridit, kundr 3 batalioneve Jugosllave t armatosura deri n dhmb, bile edhe me artileri malore. Me nj aksion t rrufeshm u zun rob 13 oficer t lart Jugosllav n mesin e t cilve edhe komandanti i operacionit me graden kolonel. Pasi i larguan ushtrin nga ajo zone, i armatosi dhe i lshoi t turpruar t kthehen n Plav.5 Pastaj n Qaf t Diellit, n nj rast Agan Koja i vrau 4 oficer malazez dhe i carmatosi 50 ushtar. T gjitha pushkve t tyre ua hoqi shulat dhe ua dha pronarve bashk me nj letr ku thuhej: "Kshtu kemi urdhr praj Hasan Ferrit". Me akuzn se s'po tregojn aftsi pr likuidimin e Mulla Agan Kojs dhe cets s tij u ndrruan shum "nacallnik" e oficer ushtarak t Plavs. Por "sishte faji i Millosh Popoviqit, Bogdan Shoshkiqit ose i Novica Popoviqit etj. qe zvendsuan njeri tjetrin (...) por egzistenca e luft-tarve plavian t liris. Shkaqet duheshin krkuar n frymn e pashuar t qendress, e cila ekzistonte n pop-ull, dhe n pjekurin e nj drejtuesi t aft guerrilas si Mulla Agani. sht pr t'u theksuar se Mulla Agani nuk kreu aksione vetm n viset kufitare ose n qafat malore (...) Kur ishte e nevojshme ai zbriste deri brnda qn-drave t banuara malazeze. Prmndet psh. Atentati q iu b n Velik Todor Mikiqit...".6 Pr Mulla Aganin dhe trimrit e tij, Bajram Curri deklaronte mse nj her: "Mulla Agan Plava i ka shokt e rral ndr ata ci kam njoft un deri sot." Ndrsa Hasan Ferri shtonte: "Mulla Agan Plava me shokt e tij, jan porsi kreshnikt e dikurshm t cets s Mujs e t Halilit". Kurse vet Mulla Koja u shprehte: "Une s'bj asgj tjetr vee po i zbatoj urdhnat e Komitetit t Kosovs".7 Pr t gjitha kto, Novica Popoviq i kishte vu n qarkul-lim m se 100.000 dinar pr zhdukjen e Mulla Aganit. T holla kto q i hngri njefar Ali Hysku nga Plava, por ia zun n fyt t vllezrit q e dnuan me vdekje dhe e ekzekutuan pas vrasjes s Aganit n shtator t vitit 1930, n shtpin e vet n Tropoj. Pr vrasjen ktij trimi plavian shkroi edhe gazeta "Rilindja e Arbrit", viti I, nr. 69 dt. 18 shtator 1930. Njri ndr trimat m t njohur t cets s Mulla Agan Kojs ishte edhe Ram Rexha i Plavs i njohur me emrin Ram Mazi. Po shenojm ktu nj shkrim t gazets Kosova t Tirans t botuar n shtator t vitit 1995, t'autorit Dr. Can Mulaj nga Durrsi: Ram Rexha "lindi n Plav me 14 shator 1898, n nj familje t prmendur pr bujari e pr tradita patriotike. (...) Filloi aktivitetin e vet patriotik nga vitet 1918 deri n vitin 1944, kur u vra tradhtisht nga OZN-a n Plav. (...)"

Pas trimrive q tregoi n prleshje me Serbo-malazezt n vitet 1918-1919 "pushteti Serb kishte vn n dis-pozicion sasi t madhe parash dhe spiunsh pr kapjen gjall t tij, dhe ia arritn qllimit n vitin 1922, n shkurt, n shtpin e tij. (...) E drgojn n Pej, e dno-jn 20 yjet, por me ndihmn e bashklufttarve t vet arratiset nga burgu e del kacak." I bashkohet cets s "Mulla Agan Plavs deri n vitin 1930, koh e cila prkon me vrasjen tradhtisht t Mulla Aganit, bashkluftetarit te Bajram Currit. Vitet 1930-1940 ishin vitet ku ai me ceten e vet bente inkursicione spastruese ndaj krimineleve dhe bandave te pushtuesit Serb ne Plave-Guci, Rrafsh te Dukagjinit, Drenice e deri ne Peshter. (...) Vitet e pushtimit italian poashtu qene vite plot perp-jekje si ndaj fashisteve edhe ndaj sllaveve. Kishte simpati ndaj partizaneve qe luftonin fashizmin por si besonte parulles "Bashkim-vellazerim" qe lansonin ata. Simpatine ndaj partizaneve e tregoi me "8 Nentor 1943, kur krenet komunist Hajro Shahmani, Hysni Zajmi, Qamil Brovina e Xheladin Hana u rrethuan nga forcat naziste ne klubin e Plaves, ai me nje sulm te befasishem cau rrethimin dhe i shpetoi keta te rinj, ndersa me vone tradhtisht te nipin Hajro Shahmanin dhe Hysni Zajmin i kapen gjermanit e i pushkatuan." Por duke e ditur mire biografine dhe duke ia pasur friken OZN-a "vuri ne levizje levat e tij dhe e vrau tinzisht ne pusi ne afersi te Plaves ne vitin 1944."

Sali Bashi Hasangjekaj Vellazeria Hasangjekaj e fshatit Martinaj, jane Vukel te fisit Keimend. Gjeke Vuku ishte i besimit katolik, ndersa i biri Hasani kaloi diku kah fundi i shek XVII apo fillimi i shek. XVIII ne islam... Pas masakrave qe ushtruan serbo-malazezet mbi Krahinen e Plave-Gucise, ne mars te vitit 1919, Sali Bashi kaloi ne Shqiperi dhe u vendos me gjithe familje ne Baallek te Shkodres se bashku me qindra refugjate te tjere nga fshati Martinaj. Perve puneve te perditshme qe i bente per ta mbajtur familjen gjalle, ai u pergjegj edhe zerit te Atdheut sahere qe e kerkon te Komiteti i Kosoves. Me 1920 mori pjese ne lften e Kopilikut kunder hegjemonisteve Jugosllav qe kishin mesyre Shkodren. Qe nga kjo kohe ai u be si te themi ushtar i negullt 1 Bajram Currit. Mori pjese edhe ne Revolucionin Demokratik te Qershorit te vitit 1924, ne Shqiperi. Bente pjese ne grupin e Kosovareve qe furnizonin me ushqime e armatim Hysni Currin, qe ndodhej ne Puke me 4-500 luftetar kosovar e dukagjinas. Nje dite karvani i gjate i kuajve te ngarkuar ngjitej neper malet e Miredites dhe kur arriti ne Gomsiqe u nethua nga nje bnde e madhe plackitesish. Me kot u munduan Ali Meta dhe Adern Myftari-Gjonbalaj ti bindin kusaret tiu hapnin rrugen. Pa pritur ia filluan pushkes. Pas nje lfte te pabarabarte, qe zgjati mbi dy ore, mbeten te vrar qe te gjithe perciellsit e karvanit (7 sish), Ali Meta e Adern Myftari u zune rob!? Aty mbeten deshmor: Sali Bashi-Hasangjekaj se bashku me Vuthjanet: Isuf Etemin, Ali Cubin-Brucaj dhe katr rugovas...1 Nj tjetr pinjoll i ksaj vllazrie q u dallua pr vepra atdhetare ishte edhe

Avdi Smajli Thell n zemrn e mendjen e Avdiut t ri mbeti e pash-lyer vrasja e mixhss tij, Shelko Hakut n luftn pr mbrojtjen e Krahins, te Ura e Plavs. Shelku ishte plagosur n njren kemb dhe nuk mund t lviste. Rrethimi nga malazezt ngushtohej. Shokt provojn t bartin, por ai u tha jo. M leni mua ktu, dua t qndroi deri n vdekje. Pushka e tij u ndgjua deri n ort e vona t dites. Derisa i nehte edhe daman i fundit i gjakut. Nj zot e di sa plage n trup mori dhe ku e groposen malazezt?

Kanga per Avdi Smajlin Heroizmi i axhs, tek Avdiu kishte nxit krenari por edhe unejtje ndaj pushtuesve. Ai si do i ri i fshatit Martinaj, shkollohej npr odat e burrave universitetet shqiptare, duke u pajisur me bunri, trimri e bujari... Bujaria e tij binte n sy sidomos kur i qethte dhnt: "Nesr i ka t qethunat e dhnve Smajl Haku burra - u thonte bashkfshatarve t vet n Kodr te Bajraktar (ku mblidheshin e mblidhen edhe sot Martinajt pr do mbrmje) dhe sejcili nga ju duhet t marr nga nj lug n xhep e t dal n Qaf t Vizitorit. Kush nuk del sht anmik i shpis son". E me qnarmik i shtpis s Smajl Hakut ather s'ishte leht. Dimrit i mungonte ushqimi pr t gjitha ato dele dhe detyrohej t dimronte n Peshter. Atje n kohn e Karagjorgjeviqve, harombasht (cetnikt) srb bnin kerdin ndr vendasit, shqiptar. Nj nat, nj harambash i till i erdhi n tban edhe Avdiut, i armatosur deri n dhmb, dhe pr tia falur jetn atij dhe dy shokve t vet, krkoi nj shum t madhe t hollash. Avdiu me gjakfoftsi i premtoi t hollat, dhe e fton t ulet derisa njri nga shokt t shkoi ti marr parate gjoja te nj mik i ty re n fshatin Ugell. N bised e sipr Avdiu i hidhet shkjaut n shpin, ia ngjet pr fy ti me dhmb dhe e shtrin nn vete. Me ndih-mn e shokut e mbyti dhe e groposi n tban (stan), por pa vonuar zbulohet nga xhandart dhe detyrohet q t bashkohet me etat kaake n mal. Kalon jet t vshtir, meq as n Shqiprin e Zogut

s'gjen strehim, prshkak se axha i tij - Sali Bashi ishte vrar n Revolucionin antizogist n betejn e Gomsiqes, pr t ciln kemi br fjal m lart... Ndrkoh Avdiut, shkijet ia vran edhe dy mixhallart, Syl dhe Sadri Mehmetin, vetm pr ti shtuar varret e Shqiptarve - sic thonin ata. Kjo i shtoi edhe m shum vrerin kundr tyre... Pr kater yjet me rradh Avdiu se hoqi pushkn nga dora, gjat viteve 19411944. Ishte nder t part n do betej q e thirrte Atdheu, n luft kundr cetniko-komustve Jugosllav. 'As plumbi se donte" - m thoshte njher n NY Jakup Jahelezi (Metaliaj 92 vjear), i cili prve ktij i aikonte edhe Selman Fakun e Dem Rekun e Martinajve. "Skam pa djem ma trima n jetn time". Vjeshta e vitit 1944 ishte mot i zi, me nj shtrngat q shkulte lisat me rrnj, shkatronte dhe shkretronte gjithcka znte prpara. Nat mesjetare e thikave t gjata - kur viktimat groposeshin si kafsht e ngordhura. Ishte koh e nj ere t keq, koh e krrakams s korbave dhe ulurimave t qenve t trbuar nga t ushqyerit me kufo-mat e njerzve. Kjo t prkujtonte Qafn e Previs t vitit 1913. Shqipria shkelej vandalisht nga thundra sllavo-komunist, ndrsa Kosova dhe viset e tjera shqiptare mbyteshin n pellgje gjaku. Masakrohej pa mshir ajka e Popullit Shqiptar, nj brez i tr atdhetarsh t flakt dhe veprimtarsh t Lidhjes s II t Prizrenit, q s'ishte gj tjetr vese vazhdim i asaj t pars, t vitit 1878. Avdi Smajli, si edhe shum nacionalist t tjer mbeti duke u sjellur npr Alpet e Shqipris, npr folet e Shqiponjave duke u ushqyer me bare dhe mish kali: "Dhet dit kemi jetue n Roshkodol, me mishin e nji kali t coft" m thoshte njher n New York, bashkluft-tari i tij, Elez Myrta i Botushs. Me Dem Ali Pozharin e shum t tjer e gjejm edhe n ngujimin e Junikut, dhe lufton me heroizm t papar kundr etniko-partizanve q vepronin n kto an. Ishin edhe n Kuvendin e NDSH q u mbajt n Dobrdol n veren e vitit 1945. Shpresonin se nj dit do ti pra-nonte Shqipria mm, por... Duke e pare se dogj e mori lumi, detyrohen t trhiqen q t mos zihen t gjall. I braktisin trojet e veta dhe kalojn n Greqi. Prej andej pa iu ndar Derne Ali Pozharit shkojn n Turqi, ku i bashkangjitet lvizjes nacionaliste dhe antikomuniste - Partis Agrare -Demokratike "Ballit Kombtar" t udhhequr nga Prof. Abas Ermenji dhe burra t tjer t kombit ton. Gjat gjith sundimit t Rankoviqit, familja e tij n Martinaj, duke filluar prej babait plak e deri te Halili i mitur (i cili npr qelit e kazamateve serbo-sllave e fiton tuberkulozin dhe vdes shum i ri) i prjetojn t gjitha mizorit e sistemit sllavo-komunist. Ca vite para vdekjes n Belgjik Avdiut i bashkangjitet edhe e shoqja-Shefka, e cila stoikisht e kishte pritur tr jetn. Vdes n mrgim dhe duke e shfrytzuar at fare autonomie q e kishim para vitit 1989, niprit e tij e sol-ln n Atdhe. Sot i pushqjn eshtrat bashk me ndrrat e tij, n Prishtinn kreshnike, duke pritur lirin s'bashku me mijra martir kosovar t rinj e t yjetr t rn theror pr at tok arbrore...2

Nga vllazria Hasangjekaj, kemi edhe nj familje trime, nga e cila tri gjenerata djal pas djalit u shkrin pr mbrojtjen e ktyre trojeve dhe bashkimin e tyre me Nnn Shqipri. N ceremonin e varrimit t dshmorve t rn n luftrat pr mbrojtjen e Plav-Gucis, n janar t vitit 1880 Ali Beg Gucia i prmendi me pietet edhe Dysh Gjerin e Brahim eln e Martinajve.

Rrugn e babait - Dysh Gjerit, Hasangjekaj e vazhdoi me vendosmri i biri i tij Gjero Dyshi. "N muajin prill 1919 u msua se Komandantt Italo-francez n Shkodr, caktuan njfar komisioni prej 10 ofi-cersh t prbashkt dhe krkuan disa shqiptar pr kallauza (pr vezhgimin e kufirit t Shqipris t caktuar n vitin 1914 - R.D.) t cilt edhe u caktuan, bile pr krahin e Rugovs ishin Keri i Sadri Bardhit dhe Sali Rama, kurse pr Plavn me Guci, Gjero Dyshi me Shaqir Mushin (...). Kur komisioni mbrriti n veri n Qafn e Diellit, u ndalua prej autoriteteve Jugosllave. Ato i krkuan komi-sionit italo-francez dorzimin a atyre shqiptarve q ndod-heshin me ta, me pretekstin se pandeheshin pr kriminela ilegal dhe n vend t Shqiptarve iu ofruan t shoqroheshin m tej nga malazez. Sic u msua nga vet malazezt m pas, as francezt e as italiant nuk patn ndonj kundrshtim ndaj krkess dhe ran dako-rd t'i dorzonin shoqruesit shqiptar. Megjithse nuk e dinin gjuht italiane ose franceze, shqiptart kuptuan se ka po sillej rrotull tyre, prandaj t katr u larguan disa hapa. Edhe komisioni u largua n drejtim t nj postko-mande serbe aty afr. Ndrmjet Serbve roje dhe 4 shqiptarve filloi pushka q zgjati pr 2 a 3 or. S fundi Gjero

Dyshi kishte mbetur plagosun mbi dbor, kurse shokt e tij kishin mundur t largohen. Prej rojeve malazeze aty kjen vra 5 veta dhe plagos 5 t tjer. Gjero Dyshi i plago-sun rend u zbrit prej rojeve malazeze n Plav dhe u vendos n xhamin e lagjes Rexhepagaj. Ktu populli i Plavs e pa me sy Gjero Dyshin t plagosun, q mizorisht rrihej prej xhandarve. Ai lebetitej dhe renkonte - xhandart kinse do ti krkonin llogari per veprimet e tija, q kish pas zhvillue kundra pushtetit jugosllav, e tortur-onin per t trembur popullin. Viktima, ndonse me shpirt n dhmb, rrihejn xhami lakuriq prej xhandarve. Trimi vdiq nn tortura, kufoma iu ekspozua gjat dits n shesh, q populli ta vshtronte. Askush nuk guxonte t fliste. N mbrmje kufoma e Gjero Dyshit u gropos. Gjero Dyshi ishte nj patriot shqiptar i flakt, nga katundi Martinaj i Plavs. Shpesh ka ndodh ndr aksione t cetave t armatosura kontra okupatorve serbo-malazez dhe austro-hungareze. Ay edhe nji her desh t'i sherbej atdheut tue u ndodhun prkrah t nji komisioni evropiansh (...). Kuptonte se jeten e kish t sigurueme. Por ja, doli e kundrta, evropiant e dorzuan te anmiqt..." 3 I biri i Gjero Dyshit, Elez Gjeri u vra nga Nazi-fashistt n Luftn e II Botrore n Peje... Edhe Bajraktarajt e Martinajve jane shquar per trimri dhe atdhetari n Malsin e Madhe. N Nnkomitetin per organizimin e mbrojtjes s Gucis nga ushtria Jugosllave n vitin 1918-1919 krahas Jusuf Hotit, Shaqir Musliut, Adem Omerags, Shaqir Halilit, Cun Muls, Adem Smajlit, bajraktarit t Gucis, ndodhej edhe Bajraktari i Martinajve-Azem Bajraktari, Hasangjekaj, t cilin e vran malazezt m von...4 Shaban Ibishi-si Kapoband vendas s bashku me Iber Hysin-Balidemaj, u prini djemve t Martinajve gjat gjith Luft II Botrore dhe n cdo betej doln faqebardh: "Bajraktari trim si zana, Iber Hysi t'u knoft kanga" - kndoj rrapsodi popullor m vone. Ne kete lufte, ne anen e partizaneve (Rexhep Haka, Rame Myftari, Rexhep e Rrustem Ethemi, Istref Salihi etj.) si edhe - ne ate anti slla-vo-komuniste, u ren-diten pothuajse te gjithe djemte e Hasangjekajve. Ne fushen e nderit mbeten: Rame Cubi, Muc Isufi dhe Imer Muji (haben e te cilit - Muje Galin, e pat pushkatuar Avro Cemoviqi ne Qaf te Previse, ne mars te vitit 1913). Kurse si partizan ishin vrare: Rame Myftari e Rrustem Ethemi... Pas luftes u burgosen vellazerit: Halil e Rame Tola-qe e denuan me vdekje dhe e ekzekutuan. Ndersa gjate kohes se Rankoviqit, perve Smajl Hakajve, per te eilet kemi folur me larte, disa here u malltretua dhe u mbajt ne brg edhe Brahim Haxhia....

Sadri Keqi Bruaj Edhe Bruajt (Brunajt) jan pasardhs t Nrel Bal Nikit t Vuthajve. Nrel Bala ishte njri nga trimat e Kelmendit q u vra n kryengritjen antiosmane t vitit 1684. Gojdhna thot: "Thon se lufta ma e madhe ish kn ba n Luginn e Gucis, ku pushtuesit osman u nalen pr shum koh. Kelmendasit, e klshin pas damtue shum pushtuesin osman tue msy naten n cadrt e tyne, tue vra shum ushtar osman e pa u damtue vet, tue u kthye n shpati-jet e maleve. (...) N kt luft asht vra nji mashkull yn ei ish kn boll trim. Emnin e ka pas Nrel Bala, bash vllau i Gjon Bales". Ndrsa Sulejman B. Ahmeti n librin e tij "Vuthajt dhe Vuthjant" vazhdon: "Qysh n'at koh kan met emrat: Guri i Gjon Baies (n Baleine t Luzhs). Ashti i Nrelti (pyll midis Zarunics e Fushs Sirme). Kta emra jan edhe sot. (...) Fakti qe njri nga t part e Vuthjanve t sotm Nrel Bala, sht vrar n luft kundr pushtuesve osman, pikrisht duke mbajtur kto troje vrte-ton se ai ishte banor kelmendas i ksaj treve". Ka mundsi bile, q kryetrimi Nrel Bala ta ket edhe var-rin diku n Ashtin e Nrelit? Pr her t pare Bruajt, prmndn n histori kah fundi i viteve 50-ta t shek. XIX, kur autoritetet osmane e for-muan n Shkodr nj komision t posam t "Xhibalit" (Malsis), t cilin e prbnin 26 prfaqsuesit e 26 bajraqeve t rrethit t Shkodrs dhe n secilin bajrak e caktuan nga nj "bylykbash". Bylykbash n bajrakun e Vuthajve u caktua Smajl Ujka-Bruaj, i cili ishte shum i afrt me Kajmekamin e Gucis-Ali Begun, t cilin e shoqronte n do udhtim jasht krahins n fjal, bile edhe kur shkonte n Stamboll. Nga periudha osmane prmndet edhe Ibish Bruni, i cili luftoi kundr Vezirit t Shkodrs rreth bjeshks Rokope, t eilen Veziri donte t'ua grabit

vuthjanve, por pa sukses... Rrugn e Ibishit, e vazhdoi edhe i biri i tij Daut Ibishi, i cili u vra nga turqit n fillim t ktij shekullit. N luftrat shqiptaro-malazeze t viteve 1879-1880 nga vllazria Brunaj u dalman: Smajl Ujka, Sejdi Selmani, Smajl Mehmeti, Qerim Sadiku me t birin Keqin, Selman Fazlia, Uke Rrusta, Syle Istrefl, Iber e Bektesh Bruni. Pas okupimit t krahins n fjal nga malazezt, njri nga paria e Vuthajve q informon Komitetin e Kosovs me ka ka ndodhur n Guci me 1919 sht edhe Cub Maxhuni i Brunaj ve. Shum dj em t ksaj vllazrie q ishin vendosur n Shkodr me rrethin, moren pjes n Luftn e Koplikut kundr invaduesve Jugosllav me 1920 dhe n Revolucionin Demokratik t Qershorit t vitit 1924, n t cilin ra edhe trimi Ali Cubi-Brunaj, n nj prleshje t pabarabart n Gomsiqe t Mirdits. Gjat gjith sundimit t Karagjorgjeviqve shum djem t Vuthajve u renditn n etat kaake antijugosllave. M t njohur nga Brunajt kan qen: Sadri Keqi, Ram Smajli, Bajram Zeneli, Gal Muzlia etj. Sadri Keqi i Brunajve , i vendosur aso kohe n Shkodr, ishte njri nga jatakt kryesor t etanikve t Plav-Gucis. Shtpia e tij ishte shndrruar n nj bujtin t vrtet pr "muhaxhert" e ksaj krahine. Gjat lufts II Botrore pothuajse t gjith djelmia e Brunajve ishin n shrbim t'atdheut. Shumica n etat vullnetare n mbrojtje t kufijve etnik shqiptar. Ndrsa pas lufts terrori i kuq sllavo-komunist nuk i kurseu as ata. N vitet e pesdhjeta, pas shum reprezaljesh q u ushtruan mbi ta e syrgjyrosn dhe e mbajtn me vite n burg Binak Avdin...

Rexha i Vogel - Bekteshaj Bekteshajt e Gucise jane me origjine nga Trieshi. Ne Guci njihen si vellazeri e ndershme dhe atdhetare... Abdullah Bekteshaj ishte njeri nder perkrahesit me te zellshem te Ali Pashe Gucise ne lufterat per mbrojtjen e Plave-Gucise. Ne shenje hakmarrje Avro Cemoviqi posa e mori Gucine i pushkatoi dy intelektual te kesaj vellazerie: Mulla Eminin dhe Mulla Hasin. 1 Qe nga kjo kohe ne Guci na paraqitet nje pinjoll i Bekteshajve, i vogel me trup por i madh me trimeri, e ky ishte Rexhep Selman Haxhia, apo sig filluane ta thrrasin: Rexha i Vogel. Duke i hetuar cilesite dhe shkathtesite e ketij te riu, Ismail Nikoci filloi ta mbante gjithenje skaj veti, derisa ate e internuane A-H. Qe atehere Rexha del kacak, viti 1917. Per tu bere perseri korier dhe perciells i Nikocit, pasi ai kthehet nga Viena. Ia mbajti lidhjet ketij te deleguari ne Komitetin e Kosoves, me vendlindjen e tij -Gucine. Pas vrasjes se Ismail Nikogit, nga agjentet franko-jugosllav me 1919, Rexha u ngjitet maleve te Gucise duke e formuar nje gete shume te rrezikshme antijugosllave. Ne geten e tij u renditen perveg gucianeve edhe shume trima nga Vuthajt si: Zog Binaku-Celaj: Bube Binaku-Ulaj, Sadri Keqi, Rame Smajli, Bajram Zeneli e Gal Musliu-Brungaj, Jakup Hoxha, Meme Shabani, Ali Meta e Bajram Ibra-Gjonbalaj, Pulec Hima, Sadik Xhuka, Dash Rexhepi e Zeqir Smajli-Ahmetaj, Avdi Qosi, Rame Cubi-Vugetaj dhe Sokol Sadria-Dedushaj. 2

Edhe pse Rexhes ia internuan gruan me dy femije, ai nuk dorzohej, por krahas Mulla Agani ne Plave, iu shtinte tmerrin autoriteteve t instaluara jugosllave n Guci, duke i shtang patrullat ushtarake dhe policore t tyre. Ka mbetur n kujtesn e popullit lufta e ksaj cete n vitin 1920 kundr forcave serbo-malazeze n Qaf t Godis afr Vermoshit, ku prvec 20 xhandarve mbeti i vrar edhe udhheqsi i tyre, kapiteni Savo Gjurashkoviq. Me 1924, n muajin maj e lajmrqjn se Serbt ia kishin burgosur 3 shok t tij: Sali Ibren e Gucis, Col Isufin, Hasangjekaj dhe Sokol Sadrin, Dedushaj, qe sherbenin aso kohe si gj indarm t shttit Shqiptar n kufi. Nj muaj m von Rexh Bekteshaj, i ndihmuar edhe nga Ismail Gali, Prelvukaj-q aso kohe e udhhiqte nj cet kacaksh me Martinaj dhe komandanti i postes shqiptare t kufirit n Grabon t Kelmendit-rreshteri Rrustem Ademi Ulaj, i rrmben tregtart malazez q ktheheshin me duhan kontraband nga Shkodra per n Mal t Zi: Millutin Shutin, Peter Lloncareviqin dhe nj tjetr. "Tre per tre - tha Rexha. T lirohen 3 vllaznit ta t'arrestuem n Plav (gjat prcielljes t nj komisioni ndrkombtar per kufij - R. D.), q t lirohen kta 3 jugosllav..." U shkmbyen shum demarshe dhe akuza reciproke n mes t Qeveris s Pashiqit dhe asaj t Tirans dhe m n fund me ndrhyrjen e Rexhep Shals, komandant i Grupit III t Armats Shqiptare me seli n Shkodr, u b ndrrimi. T gjitha kto kokcarje t autoriteteve shqiptare n Shkodr, q ua shkaktoi Rexha i Vogl, i pagoi m n fund rreshteri vuthjan-Rrustem Ademi, t cilin e likuidoi eprori i vet i shitur te tregtart malazez, kapiteni Vas Kiri? Derisa "nacallniku" i Plavs, Novica Popoviq i vuri n lvizje 20.000 diar per ta zhdukur Rexhn e Vogl, ashtu sic i zhduki edhe Mulla Agan Kojen, Ismail Galin e shum udhheqs e kacak t Plav-Gucis me rrethe n fund t viteve 20-ta. Trima kta q i patn prur shpirtin n fyt ati nacallnikut famkeq. Gazeta "Ora" e Tirans nr. 480 dt. 24 nntor 1931 e dha n detaje vrasjen e Rexhep Selman Bekteshajt: "Me tradhti "nacallniku" i Plavs N. Popoviq e pagoi Ndue Lleshin dhe vrau ne Bregmat t Lezhs njrin prej komandantve m t spikatur t cetave komite t Gucis - Rexhn e Vogl. Se krimineli, ishte i paskrupull u pa kur populli e rrethoi dhe ia gjeten atij kokn e prer t trimit gucias n nj teneqe me shllin, qe donte t ia gonte Popoviqit n Plav, si dshmi per t'i marr prate e premtuar. Kuptohet, populli patriot i Bregmatit e denoi dhe e ekzekutoi tradhtarin".

Haxhi Meta - Prelvukaj Njra ndr vllazrit e njohura t Plav-Gucis, sht edhe vllazria Prelvukaj e Martinajve. Kta bashk me Lecajt dhe Hasangjekajt e keti fshati, jan Vukel t fisit Kelmend. 1 Pothuajse, t gjith trimat e Prelvukajve u dalluan n luftrat pr mbrojtjen e Plav-Gucis n vitet 1854-1880, dhe 1912-1913, prka edhe u hakmuerrn Vasoviqasit mbi ta duke i vrar: Brahim Kasamin me dy t tjer "q nuk pranuan ndrrimin e fes". Pastaj: But e Sali Kasemin, Hys Deliun etj. dhe duke iu djegur shtpit me pretekst se ishin shtpi komitsh. 2 Pr shkak t veprimeve luftarake antiserbe gjat viteve 1915-1919, shum familje t asaj vllaz'rie nuk guxuan t kthehen n Martinaj. N fillim t viteve t 20-ta u ven-dosn n Gurz, ku jetojn edhe sot pasardhsit e tyre. Prej andej, gjat gjith sundimit t Karagjorgjeviqve Haxhi Meta me vllazr e kusherinjt: Ismail e Myftar Galin, vepruan n etat kaake duke mos i ln t qet pr asnj dit xhandart e tyre n Martinaj. N muzeun e Tirans sht nj medalon Serb, prej bronzi e punuar me 1912. Kt medalon e coi n muzeun veterani kaak, Haxhi Meta Prelvukaj (Martini) nga Gurzi, i cili n vitet e 20-ta e kishte marr nga gjoksi i nj oficeri malazez "q u vra n prpekje me nj et kryengritsish kosovar, lufttar t lvizjes pr lirimin, kundr politiks shkob-tarizuese antishqiptare, t regjimit t Karagjorgjeviqve". N kt medalje sht shkruar "Osveqeno Kosovo" (U hakmuarm pr Kosovn" !! Me Haxhi Meten ka pasur rast t bisedoi njri

ndr mbledhsit m t shquar t folklorit tone, Ismail Ahmeti. Ktu po shnojm nj pjes nga biseda e tij e zhviluar n vitin 1974, kur Haxhiu i kishte 72 yjet dhe jetojnte n Gurz t Krujs: "Haxhiu m foli pr grupet kaake t Martinajve - thot Ismajli, q luftonin kundr kriminelve serbomalazez, q slan gj pa br mbi popullin shqip-tar t Plav-Gucis. N grupin e kaakve ku bja pjes une, tregonte Haxhiu, vepronin Smajl Meta, Smajl Gali, Zek Haxhia, Rame Faku, Isuf Veseli, etj. Ngajher me grupin ton vinte edhe Rame Mazi, Rek Bisheva etj. N do aksion q banim, synimi yn kryesor ishte shfarosja e krim-inelve serbo-malazez... N ver t vitit 1926 ishte hera e katrt q etoja. Ksaj radhe n grupin ton prve meje etonin edhe Rame Mazi, Smajl Meta, Rek Bisheva dhe Vllau i tij. Ndoqm kt rrug malore: Valbon-erem-Vranic-Krshi i Ujkut-Qaf e Diellit-Qaf e Dasmorve. Aty zum prit, pikrisht aty ku do t kalonin shkijet e Shekullarit pr t br pazar n Pej. Ishte dite e premte. Rreth dreks 10 shekullaras hipun n kuaj ran n pritn ton. Atyre u printe vojvoda i Shekullarit me 3 djemt e tij. Vojvoda dhe shokt e tij kishin br krime trnda kryesisht n Rugov, prandaj u gzuam q na erdhn n thumb t pushks. Kur hyn n mes t prits son, Rek Bisheva, q ishte veshur si oficer jugosllav, u dha urdhr t ndalonin dhe t zbrisnin nga kuajt. Ata, duke menduar se jemi patrulle ushtarake u binden. Pastaj Reku krkoi q ti dorzojn t gjitha armt. Ata dorzuan 3 revole, dhe nj thik. Pasi i armatosi, Rame Mazi u tregoi se kush jemi dhe u tha se do t pushkatohen pr krimet q kishin br mbi popullin shqiptar. Aty pr 2-3 minuta i pushkatuan t gjith, me prjashtim t nj plaku 70 vjear, q e falm pr shkak t moshs..." 4 Pas shkatrrimit t Mbretris Jugosllave, me 1941, t gjith kta trima u kthyen n shtpit e veta n Martinaj, prve Ismail Galit, t cilin e kishte vrar Novica Popoviq - naallniku i Plavs me para diku n Shqipri. T gjith u aktivizuan me t gjitha forat n mbrojtjen e vendlindjes nga msymjet etniko-komu-niste jugosllave, ku u vra edhe i riu Bajram Mani. Disa t rinj t ksaj vllazrie u aktivizuan edhe n LAC, ku disa prej tyre edhe u vran si psh: Selim Mani, Adem Myftari etj. Pas ripushtimit t Plav-Gucis, etniko-komunistt serbomalazez u hakmuerrn prsri mbi kta trima. E vran Selman Fakun dhe i burgosn Haxhi Metn, Halil Shpendin e Zymer Brahimin. Haxhi Meta, si sokol q ishte, arrin t ik nga burgu dhe pas vitit 1948, kur u kurorzua E. Hoxha me Titon, u vendos prsri n Gurez. Gjat t ashtuquajturs luft e ftoft, aktivizohet dhe vazhdon kariern e vet prej kaakut (diversantit). Ai erdhi shpeshher n krahinn e lindjes dhe u nxorri shum telashe pushtuesve t instaluar Jugosllavdhe policve t tyre. Madje kta t fundit i vrante, sic qe rasti f.v. me 18 korrik 1951 n Zarunic prmbi Vuthaj...5 Dshmort m t rinj t fshatit Martinaj jan vllezrit: Beqir dhe Gani Prelvukaj t cilt u vran me 12 ma] 1999 nga forat barbare etniko-serbe

duke i mbrojtur famil-jet dhe shtpit e tyre n fshatin Vitomiric afr Pejs. Duke e mbrojtur Nnn Kosov. 6 - /// Ti gjith kta patriot trima q u prmndn m lart dhe t gjith ata q sjan prmndur ende apo sdo ti prmendim fare, sepse nuk kemi shnime pr ta dh t gjitha etat kaake t krahins s Plav-Gucis e m gjr, vepronin sipas t njjtit program t hartuar n vitin 1918 ng audhheqja e Plav-Gucis dh t aprovuar nga Komiteti i Kosovs. Ky program q njihet me ermin: "Programi i prgjithshm pr veprimtarin e kryengritjes" prf-shinte kto pika: 1. Cetat ose komitat shqiptare nuk do t'i japin shkas askujt prvec se me serbo-malazezt, t cilt nxjerrin pengesa pr ?shtjen e Shipnis. 2. Cetat ose komitat shqiptare nuk kan kompetenc m djeg shtpi-ja, kisha dhe t tjera ndrtaesa. 3. Placka asht e ndalueme kryekput pr cetat dhe komitat shqiptare. 4. Cetat dhe komitat shqiptare jan t ndalueme me mbajt qendrim t keq kundra t vramvet dhe t plagosunve anmiq dhe jan t urdhnueme q t sjelln mir me robrit e lufts (me jesirt). 5. N qoft se edhe anmiku mban po at qndrim q numrohet n pikat 1, 2, 3 dhje 4 kundrejt Shqiptarve, prvec ushtris e gjindar-mris sanmikut, popullsia civile n asnji mnyr nuk do t preket. 6. Ay shqiptar q do t prdoroj armt kundra qllimit t popullsis shqiptare, cilido kjoft, do t vritet ose t varet pa gjyq. Gjithashtu ata shqiptar q do t sjellin pengesa cetavet dhe komitavet shqiptare, pr pa prdor armt, do t nxierren para gjyqit. 7. Hakmarrjet kundrejt gjaqevet n mes Shqiptarve jan krejtsisht t ndalueme. 8. Malli, pasunia e popullit nuk cenohen por do t ruhen. 9. Cetat dhe komitat Shqiptare tue mos e humb kohn npr qytete ose katunde, duhen ta ndjekin anmikun kamba-kambs. 10. Atje ku nuk asht nevoj nuk duhet t derdhet gjaku kot. Vetm mato vnde qe lyp nevoja. Cdo urdhr q jepet nga udhheqja duhet respektue. 11. Europiant dhe shtpit e trupit diplomatik konsullar t sigurohen nga komitat ose cetat shqiptare. 12. Shqiptart q do t vriten nga Qeveria Serbe dhe damet q do t shkaktohen nga ajo qeveri nuk do t mbulohen dhe kufomat e t vramvet shqiptare nuk do t vorrosen pr pa ardh komisioni hetimor Evropian. 13. Spitalet e anmikut dhe kryqi i kuq do t mbahen nn mbrojtjen e shqiptarvet. 14. T ruhet nderi i grave dhe i varzave srbe njisoj si i shqiptarve. 15. N qoftse vin ushtrit europjane, asnji komite nuk do t bisedoj me ata, prvec udhheqavet dhe parsis ose t deleguemve t tyne. 16. Cdo komit shqiptar n cetn Shqiptare mund tu flasi ushtarve europjan

mbi damt q ka ba serbi, vetm nuk do t bisedohet asnji fjal n lidhje pr cshtjet politike. 17. Npr karakollt (sogjet) shqiptare t drguemve t huej (delega-cionve) pr marveshje (nga pala serbe) do tiau mbyllni syt. Kjo pun t bahet edhe sikur delegacioni t prbahet nga shqiptart. 18. Pikat r rreshtohn ma sipr duhet zbatue prpiknisht nga cetat ose komitat shqiptare. N qoftse ndodh q ndonji antar cete ose komite vepron prkundra ktyne udhzimeve, t varet n cast nga udhheqja dhe parsija...

KOHA E SHQIPNIS 1941-1944

Delegacioni i Plav-Gucis n Tiran, n veren e vitit 1941: Avdyl H. Gjonbalaj, Ibr H. Balidemaj, Rexh Mazi, Avdyl Q. Mulosmanaj, Isuf S. Balidemaj, Avdo Avdiqi dhe Isuf K. elaj Kta burra shkuan n Tiran n at ver t bukur t vitit 1941 dhe nga atje e sollen sihariqin e bashkimit t Plavs e Gucis me Nnen Shqipri dhe e vendosn kufirin atje ku ishte n vitin 1912-n Qafn e Previs. Kjo u b n baz t "Planit orientues" t komands gjer-mane t 27 marsit 1941 q u aprovua n prill t ati viti n Vien. Ndrsa ratifikimin e bri Mkmbsi i Mbretit t Italis n baz t Dekretit nr. 264 t dt. 12.08.1941. Dmth. U realizua de fakto e de juro ideali i shum breznive t ksaj krahine e m gjer, q kishin br nj luft t pandrprer shekullore pr bashkimin e t gjitha trqjeve shqiptare n nj shtet t prbashkt. Koha prej vltit 1941-1944 u quajt pra me t drejt "Koha Shqipnis". N kt koh Krahina e Plav-Gucis apo Malet e Kosovs - sic quhej atbot, ishte Nnprefektur e Prefekturs s Pejs, sic kishte qn n t gjitha periudhat q nga viti 1831, q kur e ndan nga Shkodra... Prvec krahins n fjal, n kt koh m Shqiprin u ribashkuan edhe shum krahina dhe qytete shqiptare t Kosovs e trqjeve tjera q sot jan nn Maqedoni e Mal t Zi. Pavarsisht nga synimet e pushtuesit fashist dhe nazist,

apo nga se ky bashkim ishte i shkurtr, i rnd-sishm sht fakti se filloi t qarkulloj gjaku n mbar arterin kombtare duke e ngjallur iden e bashkimit n nj shtet t vetm, ide kjo q sdo t shuhet kurr m. Ribashkimi i Plav-Gucis me Nn Shqipri e vuri n lvizje nj llav t tr shkiesh q ia msyn ksaj krahine dhe arritn deri n Nokshiq, ku e dogjn xham-in e ktij fshati, korriku i vitit 1941. Pr pak pa e marr edhe Plavn. paria e ktij qyteti dhee mbar krahins e qiti kushtrimin n Rek e n Malsisic thuhet atje. Kt e ilustron edhe knga popullore: Shemsi Ferri n kam a ua, t part e Plavs na i ka bashkua a po shihni se kern mama? Maili i Zi na ka rrethua, I kan marr letrat e nai kan shkrua NDukagjin na i kan ua, N,Dukaqjin kush e men ma i pari Se n Junik AU Bqjraktari Sadik Dula, Ahmet Krqjki E n Isniq Selim Shabani, Bqjraktar Jonuz Bilali Dem Alia prej Pozhari NVranoc Haxhi Bqjraktari N Vranoc kti Haxhis. Prej Rugovs Sak Fazlis, Riz Zymerit e Zhuk Haxhis Sali Rams e Ker Sadris Ni selame krejt paris, Binu mrapa Plas e Gucis, Bqjraktart nkam jan ua, Pr tri gryka jan fillua Drejt n Plav paskan shkua.

Imer Maliqi i Nokshiqit Nokshiqi i Plavs shte njeri nder fshatrat me te njohu-ra dhe me te vjetra kelmen-dase ne kete krahine. Vet fakti se ne kete fshat u zhvlllua beteja me e perg-jakshme shqiptaromalazeze qe mban mend ndonjehere historia-Beteja e Nokshiqit, me 11 janar 1880, tregon se te gjithe banoret e atehershem te ketij fshati legjendar ishin pjesemarres te saj. Tragjedine qe perjetuan ata njerez gjate muajve dhjetor 1879-janar 1880, me se miri na paraqet Homeri shqiptar - At Gjergj Fishta, ne epopene e vet "Lahuta e Malcise". Ku pershkruhen situata rrenqethse si ajo e Curr Ules f. v. Ne perleshjet me shkije u dalluan sidomos vendasit: Nuro Kurti e Kurt Asllani duke rene heroikisht ne arat e Nokshiqit bashk me qin-dra deshmor te tjere shqiptar... Ne librin tim: "Krahina e Plave-Gucise neper shekuj" eshte thene gabimisht se Nuro Kurti e Kurt Asllani ishin nga Podguri.

Kete te dhene gabimisht e gjejm ne librin e Xh. Gosturanit "Jakup Ferri..." te botuar ne Tirane ne vitin 1982... ? Ndrsa n librin e Elmaz B. Plavs t botuar poashtu n Tiran n vitin 1995 f. 69 e 77 thuhet: "N bashkveprim me forat e Rugovs dhe t Nokshiqit t drejtuara nga el Shabani (i RugovsR.D.), Nuro Kurti e Kurt Asllani ( t Nokshiqit-R.D.) t zbritura nga Jemishta, i vun mudis dy zjaresh t tri bandt e Mark Milanit..."

Dhe rrapsodi popullor kndoi: "Kush e nisi luftn ma i pari? Jakup Ferri e el Shabani Nuro Kurti e Kurt Asllani". Pastaj, dihet se Kaj Selmanja i preu shtat shkije me sakic, ndrsa Hata e Nokshiqit i kishte prer 8 t tjer poashtu me sakic.

Nj femr tjetr - ika e Nokshiqit i shptoi 100 burra q digjeshin n nj kull, prka Jakup Ferri ia pati dhuruar nj pushk me 100 fishek etj. 1

Imer Maliqi me t birn, Zymerin - kuririn e tij Pas ksaj beteje, pas 11 janarit 1880, saher q malazezt ia msynin Plavs, piksynim t pare e kishin Nokshiqin (pr tiu hakmarrur pr 3000 lufttart e vet q i patn ln atbot n t) kullat e t cilit nuk pushtoheshin leht, pa u br rrafsh me tok sic ndodhi rasti me Kulln e Zymer Maliqit me 1919 f.v. Edhe Veshoviqi me 1912 e pati prvluar do gj mbi tok t ktij fshati, ashtu sic bn edhe nipat e tij - et-nikt e Gjorgje Llashiqit me 1941, kur ktyre kullave u doli zot Imer Maliqi-Buaj. Imeri u lind n Nikshiq n vitin 1900. sht i biri i Maliq Hakut q ishte dalluar n luftrat pr mbrqjtjen e kt yre trqjeve n vitet 1854-1880 dhe i Kaj Selmanit motres s kryetrimit rugovas - Zhuj Selmanit, e cila la nam t madh n Luftn e Nokshiqit n janar t vitit 1880. N luftrat me serbo-malazezt duke i mbrqjtur kufijt etnik t Shqipris, n periudha t ndryshme kohore Imerit iu vran 3 vllezr: Deliu, Zymeri dhe Alia. Gjat viteve 1919-1930 Imeri luftoi n cetat kacake kundr torturave cnjerzore t Karagjorgjeviqve. Bashk me Bajrush Hazirin ishte pjestar i cets kacake q e kishte krijuar m hert Ujkan Ahmeti i Nokshiqit. Ajo cet cdoher i numronte 30 burra nga Nikshiqi, Arzhanica e Pepajt dhe pr shum vjet "rresht u nxorri telashe t mdha autoriteteve malazeze t pushtimit me aksione t guximshme e befasuese. (...) Thuhet se Ujkan Ahmeti ka pas me vete n cet edhe vajzn 17 yjecare, t vetmen nga familja q i kish mbetur pa u masakruar nga malazezt. Vajza quhej Rabie dhe vishej n kostume burrash saq nuk njihej se ishte femr. E armatosur me nj maliher t shkurtr grek, ajo luftonte gjithnj pran t jatit. Ishte betuar t luftonte pa pushuar prderisa t merrte gjakun e nns, vllezrve dhe t afrmve t tjer..." 2 Gjat viteve 30-ta Imer Maliqi fshihet n Rugov t e motra, Bege Maliqi, q poashtu njihet si "bashklufttare e Shote Galics e cila prkrah vllezrve, burrave e pri-jsve t tjer t Rugovs (ku ishte e martuar-R.D.) mori pjes me arme n dor n luft kundr Serbve e malazezve. "3 Gjat viteve 1941-1945 Imer Maliqi bashk me Shemsi Ferrin e organizojn populsin e Plavs me rrethin n mbrojtje nga hordhit cetnike malazeze Kt e dshmojn edhe kto vargje: Imer Maliqi n kam asht cue Duel kufinin me kontrollue... Pas lufts n fillim t vitit 1945 ai kaloi n Shqipri por kur e pa se as atje skishte shptim u kthye dhe u vra nga OZN-a n vitin 1946 n Rugov... Gjat Lufts s Dyt Botrore, Nokshiqi humbi shum banor t vet. Ca njerz i vran gjermant t yshtur nga kuislinget malazez t Veliks e ca t tjer i vran hordhit cetniko-komuniste malazeze. Gjat asaj periudhe u vran kta persona: Hazem I. Bucaj, Reko B. Bucaj, Elez M. Bucaj, Ujkan Z. Bucaj, Seko M. Bucaj, dhe dy vajza t reja nga kjo vllazri; e bija e Dan Zeqit dhe e Reko Beqit. Pastaj: Mehmet N. Mehaj, Selman I. Meha, Brahim K. Mekuli, Bali B.

Mekuli, Islam B. Mekuli, Shem A. Mekuli, Xhem A. Mekuli etj. 4

Akad. Esat Mekuli Pas lufts terrn i kuq komunist skishte t ndalur mbi kta malsor. I burgosn: Shaqir Z. Bucaj, Zymer I. Bucaj, Uk D. Mekulin etj. Dhe nga presioni permanent i cetniko-komunistve malazez deri n fund t viteve 60-ta smbeti pothujse asnj familje shqiptare n kt fshat historik shqiptar: "Banori i fundit shqiptar vdiq ne vitin 1989. Pra, Nokshiqi legjendar (...) tash eshte pa shqiptar, ndersa aty jane vendosur malazez, te eilet "u kujdesen" qe ti ndrrojne edhe formen burimore te toponimit, duke e quajtur Novshiqe. Nga kjo del se sipas tyre Noka (kelmendas-R.D.) na u be Novo, ku cdo koment eshte i tepert". Nga ky fshat jane doajanet e letersise sone: Esat Mekuli, Hasan Mekuli dhe Qerim Ujkani. Kur jemi te Esati (Sat Nokshiqi) duhet shtuar se ai ishte pjesemarres i LAC dhe njeri nder mesuesit e pare dhe themeluesit e Shkolles Shqipe ne Plave gjate Luftes se II Boterore. Ndersa poeti Qerim Ujkani bashkfshatareve te vet-Nokshiqaseve, ua kushtoi edhe keto vargje: Me nuse ve nj not e bnin Darken sarrinin ta hanin Gotn e linin prqjysm E merrnin fushn E merrnin malin Se dikush prekte token Me shpat n dor Frente vatanin

Npr flak e tym Shkonin syrqjyn ...

Ibish el - Rugova Nje pjese e banoreve te Plave-Gucise qe e mbajne mbiemrin Rugova, jane te vellazerise Gjevukaj. Te tjeret jane Lajc, Nike etj. Por, sic dihet, qe te gjithe jane Kelmendas, ashtu si edhe shumica e banoreve te kesaj krahine. 1 Si kelmendas, asnjehere nuk kane mbetur pas kel-mendasve te tjere te ketij regjioni, por sahere qe i ka thirrur Atdheu e kombi jane rreshtuar ne radhet e te pareve. Kjo shihet me se miri pas vitit 1919, kur nje pjese e mire e burrave te tyre mbeten neper male dhe iu bashkuan cetave kacake. Nder ta u dalluan sidomos Ibish Cela dhe Isuf Haku, qe vepruan pothuajse gjate gjithe sundimit teasaj fare Jugosllavie. Me entuziazem e priten bashkimin e Plave-Gucise me Nenen Shqiperi me 1941, dhe u angazhuan ne cetat vull-netare per ruajtjen e kufijve etnik te saj. Ne krye te tyre u zgjodh Ibish ela si Nenkapobande - sic quheshin aso kohe. Pas ardhjes se getniko-komunisteve ne pushtet, filloi "gjuajtja e shtrigave"

edhe mbi keta atdhetar te mirenjo-hur: E vrane Shaban Ibishin dhe e burgosen Ibish Celen e me vone edhe Avdi Ramen... Ndersa prej Lajcve ishte burgosur Rrustem Salihi - etj. 2 Nga vellazeria Gjevukaj, te rugovaseve te Plave-Gucise koheve te fundit u dallua profesori i Universitetit te Prishtines, ing Zeqir Syla-Rugova, i cili derisa punonte ne Mitrovice dhe me vone, u ndihmoi pamase shkollareve te krahines sone, padallim, te gjithe Shqiptareve qe ia kerkuan ndihmen...

Xhem Bajraktari i Arzhanics Arzhanica e Plavs sht fshati m verior shqiptar i ksaj krahine. Por edhe fshati m i rrezikuar nga Vasoviqasit dhe Velikasit ortodoks, q m von u shn-drruan n malazez dhe si t till u bn armiqt m t mdhenj t shqiptarve.? 1 Sa i madh, dhe sa hert filloi presioni malazez mbi arzhanicasit tregon edhe ky citt: "A. P. Rovinski shkru-an se: "N janar t vitit 1858 n fshatin Arzhanic e Poshtme u kryqan (kaluan me dhun n fen pravosllave R.D.) m se 250 shqiptar meshkuj e ferma".2

Edhe sot ka mjaft arzhanicas t vllazris Novaj q jetojn si malazez, me mbiemr, kuptohet, Novoviq... Pozita gjeografike dhe rreziku permanent ua imponoi q doher ta mbanin pushkn n dore dhe ate duke fil-luar q nga viti 1860, qekur u vu kufiri i ri Turko - (lexo: Shqiptaro) Malazez n Qafn e Previs". N Luftn e Moraes me 1876, ra heroikisht Zenel Shabaj i ktij fshati. Ndrsa n at t Nokshiqit ran Uk Shabaj, Rame Veseli e Osman Mehmeti. 3 Veshoviqi, me 1912 i shprnguli q t gjith nga fshati, ua plakiti pasurin dhe ua dogj shtpit. Gjat Jugosllavis s pare, t pakt qen ata burra q vdiqen n dyshek, por t gjith nga pushka apo torturt e xhandarmris serbe. 4 Lufta e Dyt Botrore i gjeti me pushk n dore, duke e mbrojtur vijn e kufirit t Shqipris Etnike, t udhhe-qur nga Bajraktari i tyre - Xhem Arifi Tahiraj. E mbronin at kufi t cilin e pranuan edhe Fuqit e boshtit - RomBerlin-Tokio, n negociatat e Viens t dates 23 prill t vitit 1941, kur u arrit marrveshja pr ndarjen e Ballkanit n mes t Hitlerit dhe Musolinit. 5 Jo vetm se Arzhanica u angazhua e tra n'at luft mbrojtse por ishte e detyruar t'i mbaj edhe dhjetra e vullnetar t'ardhur nga krahinat shqiptare pr-reth. Me dhjetra beteja u zhvilluan gjoks me gjoks npr ato ara t bregut t Limit. Kt e ilustron edhe knga popullore: Kur jan dal n t'shkretn Arzhanic, Arzhanicn e mbuloi tymi, Aty met qqj Lan Selimi, Lan Selimi shehit ka met do shqiptar i on rahmet Ka luftue pr uatan t'vet...

N kto prpjekje ra Azem Mehmeti e shum burra t tjer t'Arzhanics, s'bashku me udhheqsin e tyre leg-jenadar-Xhem Bajraktarin. Sikurse me 1912 dhe m 1919, arzhanicasit u detyru-en t'ikin edhe me 1944 kur erdhn etniko- Xhem Bajraktari komunistt malazez. Nj pjes e tyre u kthyen m von ndrsa pjesa tjetr s'u kthye kurrm. Mbeten npr maie t ndjekur kmba-kmbs nga OZN-a dhe simotra e saj Sigurimi i Shqipris deri me 1948?

Azem Mehmeti Gjat asaj periudhe u likuiduan kta trima: Man A. Shabaj dhe Sokol I. Shabaj. Ndrsa u bur-gosn: Idriz S. eliqi, Sali Zh. Tahiraj, Cen A. Gjelaj, Halil U. Novaj, Smajl H.Shabaj, Idriz B. Gjelaj, Shaban U. Shabaj dhe Arnaut Rama e Haxhi S. Novaj - t cilit i dnuan me vdekje dhe i ekzekutuan s bashku me Malush Bajramin, Emrush Llukn etj.

Kulla e Bajraktarit t'Arzhanics T gjitha kto dhunime, masakra, shprngulje, bur-gosje, pushkatime, djegeje e pjekje, duke filluar q nga viti 1858 e deri n vitin 1958 dhe duke vazhduar edhe sot e ksaj dite, bn q n Arzhanicn shqiptare t mbeten vetm edhe 56 shtpi...

LIDHJA E DYT E PRIZRENIT Kta burra "me ndihmn e aleances gjermane i redigjuen kufijt e Shqipris, t caktuar padrejtsisht nga fuqit e mdha n vitin 1913 (...) E organizuan me sukses luftn kundr sulmeve gra-bitqare serbo-malazeze dhe mbrojtjen e trqjeve etnike shqiptare. Lidhja e Dyt e Prizrenit bri c'ishte e mundur n ato rrethana kohore per ta mbrqjtur dhe realizuar konceptin e shtetit Etnik Shqiptar. (...) U prpoq per krijimin e Shqipris Etnike, as t vogl as t madhe, por aq sa duhej t ishte n kufijt e saj natyror. 1 Dika t ngjajshme konstaton edhe Dr. Muhamet Shatri kur thot: "Me formimin e Lidhjes s Dyt t Prizrenit (16 nntor 1943), mbrojtja shqiptare u b m e organizuar (...). Repartet e organizuara prej saj deri n gjysmn e dyt t nntorit 1944, u vendosn kryesisht gjat vijs etnike shqiptaro-serbo-

malazeze. (...) N Plav e Guci, q ishin ndr trevat m t rrezikuara forat vullnetare u bn bail me sukses repartve t Veliko Bojoviqit dhe etnikve t Sanxhakut. Vullnetart furnizoheshin me ushqime, veshmbathje e municin nga nj komitet i prbr nga Mete Jupa, Selim ehaja dhe B. Gashi. Per mbrojtjen e Plavs dhe t Gucis u angazhua edhe prefekti i Pejes, Nexhip Basha, kryetari i Lidhje s Dyt t Prizrenti Bedri Pejani, Xh. Begolli, Emrush Myftari dhe Shababn Basha-q t dy pjesmar-rs t lufres s Spanjs etj. (...) Fort vullnetare t Plavs dhe t Gucis nn komandn e Shemsi Ferrit, pas kapitulimit t Italis ishin t gatshme t bashkpunonin me forat partizane shqiptare n at sektor. Por kto prpjekje nuk u mirpritn nga drejtuesit komunist malazez, t cilt hodhn posht oferten e tij, me pretekstin se ai kishte bashkpunuar me okupatort italian. N kto rrethana, forat vullnetare shqiptare ishin t detyruara t angazhoheshin n luftime kundr forcave etmike, por edhe atyre partizane, kur bashkpunonin n sulmet kundr trevave shqiptare. 2 Verte t, Bashkpunimi i forcave partizanre shqiptare me ato malazeze i iritonte banort e Plav-Gucis dhe ata t Malsis s Gjakovs, t cilt filluan t reagonin ashpr pr kt: "Rame Muja, i cili ishte shkputur nga eta partizane "Bajram Curri" (q kishte qen njri ndr themeluesit e saj - R.D.) dhe kishte formuar nj et vullnetare prej 40 vetash, krkonte largimin e parti -zanve kosovar nga Malsia dhe theksonte se Lvizja nuk ishte pr lirimin e shqiptarve, por vetm pr lirimin e sllavve.3. Nga ana e saj popullsia shqiptare e Plavs dhe Gucis ishte e irituar nga prania e partizanve shqiptar, t cilt n vend t shkabs dykrenare t Skenderbeut mbanin yllin partizan, njllqj si partizant serbo-malazez. Kshtu ata u konsideruan se element nacional q nuk luftonin pr lirimin kombtar dhe q nuk i respektonin traditat e popullit t vet. Duke prftuar nga kjo, krert dhe paria e vendit grum-bulluan fora t shumta pr t'ia kundrvn batalionit "Bajram Curri" e "Perlat Rexhepi" (q ndodheshin aty qe nga te tori i vi tit 1943, sipas marrveshjes s Shtabit t Prgjithshm t UNSH me udhheqsit komunist Jugosllav-R.D.) dhe reparteve t Korparmates II t UNJ. Me 8 nntor 1943, eta vullnetare e Pergjavorit sulmoi batalionin "Bajram Curri". N kto luftime ndrshqiptare (!) u vran tre partizan nga Plava dhe u zun udhheqsit ushtarak e politik t Lvizjes Antifashiste, Hajro Shahmani dhe Hysni Zajmi, t cilt u pushkatuan n qendr t ktij lokaliteti."

Rexh Meta - Ulaj Ulajt e Vuthajve jane pasardhsit e Ul Nik Nrelit. Ata sot i mbajn tre mbiemra: Ulaj, Celaj apo Hakaj - sipas fshatit ku jetojn (n afrsi t Plavs). Kjo tregon se vl-lazria n fjal sht rritur shum. 1 Brahim Jakupi Ulaj, e gjejm n t gjitha listat e udhheqjes krahinore per mbrojtjen e Plav-Gucis n kohn e Lidhjes s Prizrenit. 2 N ato luftra u dalluan edhe: Ali Brahimi, Shpend Halili, Hysen Mashi etj. Bub Binaku ishte shum aktiv n lvizjen antiosmane n fillim t shek. XX. Si ushtar i Isa Boletinit mor pjes edhe n ngritjen e Flamurit n Vlor me 28 nntor 1912.3 Oxhaku i Celajve n Vuthaj e dha buken pa e kursye, brez pas brezit, per shum udhtar e hallexhinj q i solli rruga npt t'katr grykat e Vuthajve... Prej Celajve n luftrat per mbrojtjen e Plav-Gucis n vitet 1879-1880 u dalluan: Isuf e Oruc Zeqiri, Lush e Binak Isufi, Januz Zeneli - q mbeti n luft etj. 4 Pas asaj kohe dallohet Zog Binaku i cili n vitet 1915-1924 iau solli shpirtin n fyt A-H dhe serbo-malazezve si kacak i rrafinuar i ktyre anve. Djemt e Celajve treguan trimri t rrall edhe n luftn mbrojtse t Grebenit n tetor t vitit 1912. Prcka u hakmuarren Veshoviqi dhe Cemoviqi duke i pushkatuar: Hasan Celen, Vesel Selimin, Reko Demin, Beqir Demin (17

vjecar) dhe Mem Osen me t birin - Syln dhe me nip, Halil Nimanin 12 vjecar. Kt tragjedi e konfirmojn edhe kto vargje: Djali i Memes a ngushtue 'jane keto voire, babe, qejane ta] marue? Nuk jane voire, porjane llogore Me luftue me Cernogore. Pas pak burrat ujane rreshtue Me i batareja u kane leshue Shtatqin vetejane pushkatue Asry'i gjalle nuk ka pshtue... Serbo-malazezet i vrasin edhe Avdyl Shabanin, Xheme Sylen dhe Bajram Kasamin. Kete te fundit e vrasin ne Gercar duke i perciellur dy meshkuj te Preke Calit per ne Vermosh. Per kete me vone shkojn 17 vuthjane dhe e vrasin Gjukiqin ne Nakut. Isuf Kameri ishte njeri nga delegatet e zgjedhur te Plave-Gucise qe shkuan ne Tirane, ne vere te vitit 1941 dhe ia bashkuan kete krahine Nenes Shqiperi. Bashkeudhetarit te tij, Isuf Syles-Balidemaj, i kujtohej mire, kur ishin duke pritur me dhjetra delegacione ne koridor per te hyre te Mustafa Kruja. Ky i fundit "e hetoj Isuf Kamerin dhe na shtini pa rend brenda, percka reaguane ata qe pritshin para nesh, ku me dijte se sa kohe"? - shtonte Balidemaj. Kruja e njihte Isuf Kamerin qysh ne kohen kur e kishin strehuar Celajt ne Vuthaj s'bashku me Hasan Prishtinen e Ker Sadrine, percka kemi folur me larte. Lexuesi do t'jete kurioz ta dij se cka pati ndodhur me ta pastaj. Derisa Mustafa pati kaluar neper Jugosllavi ne Itali dhe Hasani arriti nga Shen Gjini atje, Kerin e Sadri Bardhit e paten diktuar dhe e ndalen ne Shen Gjin. Duke e ditur Cano Beg Kryeziu se po ta vriste Zogu Ker Sadrine, do te prishej me te gjithe Kosovaret, per cka deshmonte edhe nje telegram kercnues i Hasan Ferrit, atehere, edhe pas intervenimit te Nenes se Zogut e liru-an me kusht qe te jetonte ne Gurz dhe qe te mos merrej me me politike. Aty me intrervenimin e Mark Mirit dhe Abaz Kupit ia lidhin edhe nje pension. Meqe Keri nuk pranon te vihet as ne sherbim te italianeve okupator ne vitin 1939, e

Rexh Meta 1906-1985 vrasin tradhtisht para shtpis s vet, n Gurz, n vitin 1941!! Isuf Kameri pas kthimit nga Tirana vihet n mbrojtje t kufijve etnik t Shqipris derisa ra dshmor n fron-tin e Murines, n prpjekje me bishat karpatoike t Gjorgje Llashiqit. Kshtu u vra edhe Mehmet Rama-Hakaj. Me 1946 vritet edhe Niman Uka. "N gupin e tij bnin pjes edhe Shaban IbishiRugova, Bek Hyseni-Vuetaj, Ujkan Ali Cela, Budak Hyseni-Vuetaj. Ky grup u rrethua nga forat e ushtris jugosllave por nuk u dorzua. Lufta vazhdoi e rrept dhe i gjall mundi t dal vetm Budak Hyseni Vuetaj, i cili u zhduk pa ln gjur-m n dimrin e madh t atij viti." 7 N ann tjetr n LAC, ishin t nagazhuar dhe u vran: Brahim Mushaku, Ahmet Elezi dhe Ali Sadra, ndrsa Fazli Rexhepi ishte njri ndr kuadrot udhheqse t batalionit "P. Rexhepi" t Shkodrs. M von vritet edhe Xhem Sadria... Por, njeriu m i dalluar i ksaj vllazriue, bile n pr-masa gjthkombtare, ishte intelektuali i mirnjohur Rexh Meta-Ulaj, i lindur me 1906 n Vuthaj. Babai i tij, Met Fazlia, sikurse edhe shum fshatar t tjer t Vuthajve, detyrohet me 1913 t kaloj n Malsi t Gjakovs me tr familje pr t'i shptuar gjenocidit t Avro Cemoviqit q bente krdin n kto an. Kthehet atje me 1914 e detyrohet prsri t ik n Shkodr me 1919. Ksaj here pr t

mos u kthye kurr m n Vuthaj. Vdes n adrat e Barbullushit duke e ln Rexhn e mitur me nn e nj motr. Mbeten gjall me ndihmat e kryqit t kuq ndrkombtar, prkatsisht atij anglez. Rexh Meta i vijoi msimet n Shkodr, ku e msoi mire gjuhn angleze dhe filloi t'i shoqronte ekipet turistike dhe ekspeditat e ndryshme angloamerikane q e vizitionin Shqiprin ato vite. Zgjuartsia e tij i ra n sy amerikanes Mis Roza, e cila e regjistroi n shkolln teknike "Fultz" t Tirans duke ia siguruar edhe nj burs. Pasi e kreu me sukses shkolln e mesme, Mis Roza ia siguroi bursen dhe regjistroi n Universitetin e Kembrixhit n Angli, ku studioi ekonomin financiare dhe e kreu me sukses t lart, gj q dshmon emri i tij i shnuar n librin e arte t Universitetit n fjal. Merr titullin e doktorit t ekonomis dhe kthehet t shrbej n Tiran. Emrohet drejtor i Drejtoratit t kon-trollit finansiar pran Ministris s Finansave t Shqipris, q ishte i vetmin organ shtetror i kontrollit finansiar pr gjith Shqiprin. N kt post e gjeti edhe okupimi fashist i Shqipris dhe n vitin 1940 Rexha nuk pranon t aprovoj likuidimin finansiar pr ndrtimin e rrugve me karakter ushtarak n Shqipri, duke krkuar q kto investime t bhen me fondet italiane e jo t zbrazen ato t shtetit shqiptar. Pr kt shkak dhe pr shkak t dyshimit se e kishte kryer shkolln n Angli e mund t punoj tani pr ta, e pushojn nga puna e pas pak koh e internojn me gjith t shoqnarsimtare, nga Shkodra, n Itali ku e mbajn deri n kapitullimin e saj. Kthehet n Shqipri dhe meq ishte patriot i vendosur dhe njohes i mire i problemit te Kosoves kaloi te punoj atje. Se pari punoi ne arsim e pastaj ne administrate. "Kapitullimi i Italise fashiste, ndezja e luftes civile ne Shqiperi, forcimi i sllavo-komunizmit, shkallzimi i akteve terroriste dhe anarkise me nje ane dhe rrezikimi i Kosoves dhe viseve te tjera shqiptare nga sulmi sllav cet-nikopartizan, te cilat ishin prelude e ripushtimit pas perfundimit te Luftes se Dyte Boterore, nga ana tjeter-sic thote ne nje rast Dr. Zekiria Cana, sollen si rezultat formimin e Lidhjes se Dyte te Prizrenit." Ne mbledhjen themeluese te saj te mbajtur ne Prizren prej 16-20 shtator 1943 merr pjese edhe Rexhe Meta, qe e gjejme te nenshkruar nen nr. Rend. 37, "si delegat i Vuthaj". Nenshkroi ne emer te vendlindjes se vet per ta "mbrojtur token e vet, me lufte diplomatike, me propa-ganda intensive", por edhe fizikisht me te gjitha forcat e mundeshme dhe per "krijimin e nje shteti etnik shqiptar" - sic thuhej ne vendimet e ketij kongresi. Dhe jo vetem kaq, por Rexha, eshte edhe njeri prej per-piluesve te Statutit dhe rregullores te Lidhjes II te Prizrenit. Ndersa ne kongresin e II te saj, te mbajtur prej 17-20 janar 1944, zgjidhet edhe antar i Komitetit Qendror te Organizates, si delegat i Maleve te Kosoves -sic quhej Plave-Gucia me rrethine ne ate kohe. Madje ne kete kongres Rexha insiston dhe vendoset qe ne kete

krahine te forcohet administrata civile, e ushtarake, duke krijuar depo te ndryshme armesh dhe ushqime. Pastaj te lidhet e njejta me Shkodren nepermes Shales dhe me Podgoricen, duke i ndertuar rruget Theth-Guci, neper Vuthaj dhe Guci-Tuz. Por sic dihet situata politiko-ushtarake ndryshoi shpe-jt dhe kah fundi i vitit 1944 Rexha, ndoshta i terhequr edhe nga vendimet joshse te Bujanit, filloi t'i afrohet LNC, ku e angazhojne si njohs i gjuhes angleze, t'i shoqeroi misionet anglo-amerikane qe ndodheshin aso kohe ende neShqiperi. Kjo nuk i zgjati shume, pasi ky si intelektual dhe patri-ot i shquar, i interesuar prore per fatin e Kosoves, gjegje-sisht vendlindjes se tij, e arrestuan dhe duke i mveshur akuza t llojllojshme e dnojn me 25 vjet burg, dhe e katandisn n burgun e Burrelit!! Mbas burgut per t siguruar kafshatn e gojs detyro-het t punoj si llogaritar i thjesht n nj kooperative t nj fshati t largt t Shkodrs. I moshuar, vdes me 1985 n Shkodr... Sot nga vllazria Ulaj n Vuthaj, dallohen krijuesit: Zenun Halili (elaj), Idriz Xhema, Binak Sadiku dhe Visar Idrizi - Ulaj.

KONFERENCA E BUJANIT 31 dhjetor 1943 dhe 1 e 2 janar 1944

Ishte kjo nj prpjekje tjetr e rinis kosovare q ishin t'angazhuar n LA (Luftn Antifashiste lirimtare), pr t;i treguar botes s pr ka dhe pse po luftonin: Pr liri dhe vetvendosje... Ishte ky nj variant tjetr i vendimeve t Lidhjes Dyt t Prizrenit t marrura n nntor t vltit 1943: Mbrqjtja e Shqipris Etnike... Mirpo fatkeqsisht, patriott dhe antifashistt koso-var, pjesmarrs t Bujanit, nuk e dinin se "PKSH-ja dhe PKJ-ja ishin aktort e mosrealizmit t vendimeve t Konferencs s Bujanit, e cila u organizua per t bindur masen e gjr popullore kinse PKSH-ja dhe "vllezrit Jugosllav" luftonin per bashkimin e tokave shqiptare me qllim q ta arsyetonin luftn kundr Ballit Kombtar dhe organizatave tjera q luftonin per bashkimin kombtar. M1 Kjo del plotsisht e verter, kur dihet se n Konferencn e V-t vendit t PKJ t mbajtur n Zagrb t vitit 1940, ishte vendosur se: "Cshtja Kombtare e Kosovs n thelb sht cshtje e Shqiptarve t atjeshm dhe se ky problem duhet t zgjidhet me formimin e republiks s lir puntore - fshatare t Kosovs m an t rrugs s prmbysjes revolucionare t regjimit serbomadhfashist-imperialist." Cka len me kuptuar se disa udhheqsa komunist shqiptar nga Kosova kishin hyr n luft, jo per bashkimin kombtar, sic ishin prcaktuar forcat nacionaliste shqiptare, por per nj republik brenda Jugosllavis, sic ishin marr vesh me komunistt Jugosllav q nga viti 1940, prcka ishte njoftuar edhe PKSH, q nga formimi i saj me 8 nntor 1941. Kt e konfirmon m s miri edhe ky rast: "Ka dsh-mitar okular q e kan par Milladin Popoviqin q i grisi marrveshjen e Mukjes E. Hoxhs (...) duke i thn: "Ne luftojm per nj bot internacionale, ndrsa ti bien n prehr t

nacionalizmit... " Dhe, q nga ajo dit (gusht 1943) E. Hoxha e shpalli "Shqiprin Etnike, tez q e mbron vetm fashizmi dhe reaksioni", duke i shpallur luft t pakomromis asaj "teze" dhe nacionalizmit shqiptar. Vetm Koco Tashko ishte ngritur: "hapur kundr pik-pamjes s Milladinit se cshtja e Kosovs "s'na prket nev, por PKJ". Ai krkoi q LA n Kosov t udhheqin vet shqiptart, pasi "fjala e PKJ atje nuk mund t ngrej kandar"... Mu per kt Popoviqi i akuzonte K. Tashkon e Mustafa Gjinishin "se kishin mbrritur shum larg n cshtjen e Kosovs" e cila sipas tij i prkiste PKJ dhe se "ky prob-lem do t zgjidhej vetm m von, kur t Atonte revolu-cioni komunist n Jugosllavi e n Shqipri!... Kjo u b fatkeqsisht platform e KQPKSH i cili i "urdhronte komunistt shqiptare q erdh n Kosov dhe n trevat e tjera shqiptare t viheshin nn urdhrin e KK t PKJ per Kosovn" si dhe nn ato n Serbi, Maqedoni ose Mal t Zi. KQ i PKSH nuk pranoi asnj krkes per lidhjen e organizatave partiake t Kosovs dhe t trevave t tjera shqiptare me KQ t PKSH. Per kt nuk u mor n konsiderat as fakti, se shum prej ktyre organizatave ishin ngritur n saj t punes s komu-nistve t ardhur nga Shqipria (...)" "Prcaktimi i till i PKSH ishte thellsisht i gabuar e thellsisht antikombtar dhe per rrjedhoj ai nuk u aprovua kurr nga bijt m t mir t popullit shqiptar. Kjo qasje u dha krah atyre forcave politike, t cilat men-donin se vetm me prkrahjen e Italis dhe t Gjermanis do t arrihej bashkimi i Shqipris" Prandaj, Lufta e Dyt Botrore per Shqiptart mbetet vetm nj "periudh e prpjekjeve t shqiptarve, q pati nj fund tragjik, sepse shpresat e t gjitha forcave politike shqiptare, me orientime t ndryshme politike u shendrruan n zhgnjime..." U zhgnjye edhe plaku nga nj fshat i rrethit t Gjakovs i cili iu drejtua njrit prej komandantve t Brigades s peste t UNCSH (fundi i vitit 1944) me kto fjal: "Nj djal q pata, mu vra n mal. E nisa vet partizan sepse nji agjitator prej Gjakove na premtoi se n fund t lufts do t bashkohemi me Shqiprin. Tashti q po i yjen fundi lufts dua t dgjoi prej teje dhe njher. Kuadri Shaban R. ishte munduar t'i shpjegonte se bota do t ishte internacionaliste dhe se Shqiptare e Serb do t jetojn n miqsi. Plaku kishte tundur kokn e kishte then: "E pakam humbur at djal kot". Per t'iu prshtatur situates s krijuar, por edhe duke vepruar n prputhje me qndrimet e PKJ q nga viti 1940 - q i kemi prmendur m lart, qndrime q kishin per detyr ruajtjen e kufijve t Jugosllavis "PKSH-ja dhe PK e Kosovs i zhduken fytyrat m eminente dhe brenda radhve t veta, sidomos ata q i kundrshtojn dhe krkonin sqarime rreth zbatimit t vendimeve t Bujanit"!! U zhdukn me pabesi: Z. Hajdini, E. Duraku, A. Presheva, Xh. Doda, H. Dushi, S. Pozhegu, R. Deda, M. Gjinishi, E. Myftari, Veli Nimani-Doci, Alo Hoti, J. Rexhepagaj, Xh. Nikoci, ose u eliminuan nga politika m von: F. Rexhepi-Ulaj, Z. Halili-Balidemaj, M. Dermani, Z. Rexha, Xh. Vokshi, Koco

Tashko, Y. Dishnica etj. Ndrsa pjesa e mbetur e kuadrove komuniste shqiptare, me nj ngritje t ult teorike e politike, robr t verbr t dogms komuniste e internacionaliste iu nnshtruan presioneve ndr m t paskrupullta dhe vi] es politike t PKJ dhe ndrrat per bashkimin e trojeve shqiptare" prsri do t'i tkurrin n kufijt e 1913-tes. Trojet shqiptare u coptuan prsri. Shqipria shkelet vandalisht nga thundra sllavo-komuniste e Kosova e viset tjera shqiptare injorohen e martirizohen per t satn her. (...) Populli Shqiptar e prjeton Mathauzenin e Aushvicin. Bashk me dhjetra mijra viktima zhduket nga faqja e dheut ajka shqiptare, tr nj brez atd-hetarsh, gati t gjith pjestart dhe veprimtart e Lidhjes s Dyt t Prizrenit, t thuash, tr kuadri i administrats shqiptare t Shqipris Etnike (1941-1945) dhe shumica e ushtarakve q u rreshtuan n mbrojtjen e Kosovs. N kto krirae t pa para t shovnistve jugosllav moren pjes edhe komunistt shqiptar (q kishin mbetur gjall-R.D.) nga i par deri tek i fundit, kndej e andej kufirit. " T jemi t qart, aktet e tilla antikombtare s'kan t bjn me qendrimin e popullit shqiptar brenda dhe jasht kufijve t rivendosur me dhun prsri prmidis t trojeve tona. Shembujt dhe faktet e kundrveprimit dhe t rezistencs ndaj ktij kufirit t mallkuar jane me mijra, por sic dihet jane goditur pa mshireshm nga UDB-ja Jugosllave dhe Sigurimi i Shtetit Shqiptar (S.E.M.P-i). Numri i t vrarve, persekutuarve, internuarve dhe i atyre q ishin n prpunim e n ndjekje zor se do t gj endet pende q do t shkruaj at dhmbje e gjm dhe ato qndresa titanike... Prvec atyre q jane prmendur deri ktu, do t pr-piqemi ti paraqesim edhe disa shembuj tipik gjenocidi karpatian, stalinisto-ortodoks, q i ndrmorn ata n Malet e Kosovs-sic kmi thn quhej Krahina e Plav-Gucis n at koh... M. Hoxha d. v. (kryetar i keshillit) Pavle Joviqeviq (nnk. ) . R. Berisha, d.v. (nnkryetar i keshillit) Xhevdet Doda d.v Fadil Hoxha d.v Hajdar Dushi d.v Zekeria Rexha d.v Nqa proklamata shihel se n kryesi jane zgjedh edhe: Millan Zear, nga Ratkoeri rrethi i Nerodimes e Ali Shukrija,. student, nga Milrovica, por nnshknmet nuk kan, pse nuk kan mujt me mbrrijt n konferenc. ANETAREf IKSHIILIT: Ismail Gjinali, d.v. Telik Canga, d.v. Qamil Luzha, d.v. Xheladin Hana, d.v. Halil Haxhi|a, d.v. Ismet Shaqiri, d.v. Adem Mittari. d.v. Ismail Isufi, d.v. Sabrije Vokshi, d.v. Velisha Mickoviq, d.v. Ljubomir Caniq, d.v. A. Kerim Ibrahim, d.v. Spira Velkoviq, d.v. Xhevat Tahiri, d.v. Ymer Pula. d.v. Et'hem

Zurnaxhiu, d.v. Ingj. N. Basha, d.v. Ajdin Bairaktari, d v. Bejto Shahmanoviq, d.v. Millan A. Mickoviq, d.v. Zymer Halili, d.v. Mehmet Dermani, d.v. Qamil Brovina, d.v. Gani S. avdarbashi, d.v. Syl B. Alaj, d.v. Shaban Kajtazi, d.v. Ferid Perolli, d.v. Haxhi Morina, d.v. Xhavid Sh. Nimani, d.v. Reshat Isa, d.v. M. Bajraktari, d.v. Veli Niman Doci, d.v. Rasim Cokli, d.v. S. Bekteshi, d.v. Jaho Bajraktari, d.v. Shaban Haxhija, d.v. Alush Gashi, d.v. Beqir Ndou, d.v. Xhater Vokshi, d.v. Sima H. Vasileviq, d.v. Enver Dajci, d.v. Maxhun Doci Nimani, d.v.

Prei Kol Shyti - Niki Ne fshatin Doli te Gucise jetojne pasardhesit e Lekeve te Kelmendit: Nike e Vukel, te Shales, Trieshit dhe Grudes. Burrat e ketij fshati ishin te paret ne lufte kunder oku-patoreve te vjeterosmaneve dhe atyre te rinj -serbo-malazezeve. U dalluane sidomos Prele Kole Shyti dhe Gjon Dede Vukli me trimat e tyre... Me kreni te pashoqe dhe me sakrifica te medha, male-soret e Dolit dhe ata te Vishnjeves (Curanajt) e ruajten fene dhe zakonet e te pareve te vet. Ne mes te katundit Doli zbardhon kisha katolike e cila luajti nje rrol te rendesishem ne ngritjen e vetedijes kombetare shqiptare te banoret e ketyre aneve. 1 Prel Kole Shyti u dallua ne Luften e Rzhanices kur me shume djem e nipa duel ne mbrqjtje te Malesise nga mesyrjet e hordhive te Mark Milanit ne pranveren e vitit 1880, ishte edhe ne Luften e Tamares me 1912 duke e mbrqjtur Shkodren nga Mali i Zi. Ne kohe te Shqipnise 1941-44, si Kapobande u prini djelmise se Dolit ne sigurimin e kufijve t'asaj Shqiperije. Me 1947 dorzohet ne Vermosh, ne Qafe te Perdolecit vet i pesti dhe

komunistet e Shqiperise ua dorzuane "vellezerve Jugosllav" te cilet e denuane me burgim te perjeteshem. Poashtu i denuane me shume vjet burg edhe shoket e Preles.

Gjon Ded Vuklil. komunistt ia vrasin 3 djemt: Deden, Nikn dhe GJergJin, la plagkitin krejt pasurin qe se kishte t paki... Nga fshati Doli sllavokomunistt i vrasin edhe: Ded L. Nikcin, Ujk C. Nikciii. Gjekot U. Nikcin, Lazer D. Nikcin, Kol P. Nikcin, Nik L. Nikcin dhe Gjona V. Nikcin. Nga vllazria Shala i vrasin: Mark e Shpend Vocerr Shaln, Mark P. Shaln, Pjetr L. Shaln, Zef C. Shaln dhe vllezrit: Pal, Lek, Mark dhe Lulash Marashin-Vuksanaj.

Nga Trieshianet e Dolit i vrane: Gjeke Marash Gjekajn. Kurse nga Vishnjeva mbeten te vrar: Kolec U. Curanaj dhe Luke Torna Curanaj.

Hasan Isufi Kukaj Kukajt jan pasardhsit e Lui Nik Nrelit t Vuthajve. Djali i Lulit - Kuk Lula ishte njeri nga kaakt m n z n malsit e Alpeve Shqiptare. Ia kishte prur shpirtin n fyt Vezirit t Shkodrs-Ibrahim Pashs, i cili "filloi t krkonte taksa (hara) dhe nizam... Kto krkesa i kundrshtoi Kuk Lula, q ishte jo vetm njeri me fuqi t jashtzakonshme, por edhe trim i mash (...) Njerzit e kohs at e quanin dragoi i Lekve... Me tradhti ose rastsisht, Kuka u kap dhe n ikje e sipr nga duart e zaptive, u vra. Po at dit turqit ia pren koken dhe ia drguan Vezirit n Shkodr". 1 Veziri e zhduki fizikisht at, por emri i tij mbeti i pr-jetshm n Vuthaj. Nj vllazri e tere sot e mban emrin e tij-Kukajt. Djemt e Kukajve ishin pothuajse t part n do betej q zhvillohej kundr Turkut dhe shkjaut. U dalluan edhe n kohn e Lidhjes s Prizrenit: Sadri Murseli f. v. n nj dyluftim, n dhjetor t vitit 1879, ia preu koken me gjith njrin krah "harambashit" malazias-Nenadit. Ather u dalman edhe Ethem e Asilan Murseli, Isuf Sadria etj. 2 Si gjithmon edhe ksaj rradhe shkijet mbanin shn-ime dhe t parin njeri e pushkatuan n Guci me 1913, Ram Isufin e Kukajve. 3 Mbretrin Jugosllave e mbijetuan me shum vuajtje, t ndjekur e t prndjekur dhe mezi e pritn vitin 1941 -bashkimin e Plav-Gucis me Shqiprin. Mbar djelmija e Kukajve u renditn n forat vull-netare shqiptare dhe n krye me Hasan Isufin - antar t Komitetit t Kosovs q nga viti 1937, ia vun gjoksin kufirit etnik shqiptar duke u konfrontuar pr kater vjcl me rradh me hordhit etnike dhe komunistl malsLzeze. Lufta n fjal i pati gjetur t'armatosur pothuajse t gjith Kukajt, me armt q iau muarr ushtris Jugosllave n shpartallim, Zeqir Bajrami, n vigjilen e shprbrjes s Jugosllavis fallce t Versajes. Hasan Isufi, n cilsin e Kapobands, s bashku me t vllain Sadikun, brenda nj koh t shkurtr arritn t renditn ndr ushheqsit m t shquar popullor dhe m autoritativ t Plav-Gucis.

"Hasan Isufi, ishte njani ndr burrat ma t spikatun dhe ma patriot q i ka pas Mimleqeti n'at koh" - m thoshte shpesh daja im - Shaban S. Hasangjekaj, i lindur me 1910. "Kur hyri parta" - si thon ndr ne, Hasani me krejt trimat e vet mbeti i sterpikur npr malet e krahins n fjal... S'ishte ky i vetmi: "N yjesht t vitit 1946 sipas pohimeve t Rrustem Mules, n Livadh t Derzhans kan qen t tubuar rreth 600 nacionalist nga t gjitha ant e truallit shqiptar. (...) Grupi i Sali Nikoit, u kap n Valbon dhe iu dorzua n Kuks organ-eve t UDB-s. Nga ky grup u pushkatua Hasan Isufi, ndrsa pjestart e tjer t tij u dnuan me shum vite burgim". S bashku me Hasan Isufin, Sigurimi i Shqipris Komuniste, n pabesi i lidhi dhe ia dor-zoi UDB-s n Kuks edhe kta trima t vllazris Kukaj: Halil Memen, Zymer Haxhine, Sadri Rexhepin, Tahir e Nezir Sokolin dhe Sali Bajramin. Pervec ketyre, ato dite te zymta u syrgjyrosen dhe u mbajten ne burg me vite te tera edhe: Mehmet Mustafa, Zeqir Baj rami e te tj. Te shtojme ketu se Zymer Haxhine pasi i vuajti 12-13 vjet burg ne Goli Otok e u kethye ne shtepi, e marrin perseri, e qesin afer kufirit dhe e vrasin me arsyetim se gjeja ka dashtur te ike ne Shqiperi?! E qesin pastaj ne nje grope, po aty ku e mbyten, pa e lene familjen as te shohe e lere me ta varrosin, perkun-drazi e lecitin nga fshati e vellazeria. Cka do te thote se jo vetem qe ia muarren jeten. Por edhe vdekjen, duke la mohuar keshtu te drejten per ta pasur, se pakut nje varr ne token e lindjes. Zakon ky teper i shemtuar i rregjimeve komuniste ne Ballkan. Zakon i bishave karpatoike, qe gjate 50 vjeteve te sundimit te tyre ne tro-jet etnike shqiptare, duke e perfshire edhe Shqiperine e Londonit, ne kete menyre i vrane s'pakut 150.000 shqiptare, ndersa numri i te burgosurve e te malltretuareve as qe

mund te llogaritet ... Nga vellazeria Kukaj u dallua me vone edhe prefesori i Universitetit te Prishtines Dr. Sherif Kuka i cili e ndihmoi shume shkollimin dhe perparimin e rinise shqiptare nga keto vise...

Ram Cubi - Vuetaj Vuetajt e Vuthajve jan poashtu, pasardhsit e Nik Nrel Bales. Dmth, jan t nj barku me Ahmetajt, Ulajt dhe me Kukajt. Q t gjith, pasardhs t Nik Nrelt, njrit ndr djemt e kryetrimit kelmendas Nrel Baies, q sic dihet pat rn heroikisht n mbrojtjen t atyre tro-jeve. Sikurse edhe vllazrit tjera t Vuthajve, edhe Vuetajt doher ishin aty ku i krkonte vatani. T till ishin edhe n kohn e Lidhjes s Prizrenit dhe n luftrat e m vonshme kundr turqve dhe shkijeve. Prmenden sidomos: Bejto Syla, Brahim Syla, Mustaf Arifi, Bajram Mustafa, Muzli Kurti, Bek Muzlia, Halil Balia, Syl Alia, Ram Cubi, Ujkan Alia etj. Avro Cemoviqi i ndoq si t gjith vuthjant tjer duke e vrar edhe Bek Muslin. N mesin e paris vuth-jane q i shkruanin letra Komitetit t Kosovs, e gjejm t nnshkruar n to edhe Hysen Sylen. Ram Cubi Vuetaj N fillim t ktij shek. u dallua sidomos Ram Cubi, me trimrit e tij n prleshje me kusart malazez.

Gjat mbretris Jugosllave, sikurse do vuthjan edhe Vuetajt ishin t persekutuar. Kt e ilustron edhe vrasja e Arif Takes... N Luftn e Dyt Botrore, pjesa m e madhe e tyre i bashkohen Lvizjes vullnetare pr mbrojtjen e Kufijve etnik Shqiptare. Por kishte edhe ca t rinj n LA si f. v. Isuf Sokoli, Taf Haxhia etj. Isufi atje edhe u vra... Pas lufts terrori etniko-komunist e fryu mllefin edhe mbi kta trima. N nj prleshje ran heroikisht: Ahmet, Bek dhe Shaban Vuetaj. Ndrsa Budak Hyseni i cili s'bashku me t vilain Beken, kishin ln nam nkto an "u zhduk pa ln gjurm n dimrin e madh t vitit 1946". Kah fundi i viteve 60-ta, pas rnjes s Rankoviqit dhe liberalizimit t jets politike n ish Jugosllavi, n komunn e Plavs flloi grindja n mes t Malazezve dhe Shqiptarve q se folnin m gjuhn shqipe e q filluan ta quajn vehten Musliman (tani Boshnjak). Meq s'mund ran dakord pr zgjedhjen e kryetarit t komuns, organet moniste t Republiks Malazeze, ndrhyn duke krkuar q kryetar i asaj komune t zgjidhet prkoh-sisht nj shqiptar, derisa t qetsohen mosmarrveshjet n mes t'atyre q e folnin sllavishtn! T gjendur para aktit t kryer, malazezt vendas u pr-poqn ta gjejn nj shqiptar me sa m pak shkoll, n kohn kur kishte mjaft t til edhe me fakultete t kry-era nga kto an. Qllimi ishte q aty ta siellin nj njeri t paaft me t cilin do t luante si t donte sekretari i komuns-Misho Turkoviq, nj shqiptarofobias. "Fati i buzqeshi" kshilltarit (delegatit) komunal nga Vuthajt, Hasan Melit Vuetaj. Ky prkundr dshirs s M. Turkoviqit, posa e pranoi detyrn udhtoi pr n Prishtin dhe u takua me Fadil Hoxhn. I mbshtetur nga udhheqja shqiptare e Kosovs dhe i prkrahur nga intelektualt vuthjan Hasani i ndrmor-ri ca aksione q dokushi q pre tendon t jet real n shkrime ska are pa i evidentuar. N kohn e "sundimit" t tij n Plav, u hapn prher t pare shkollat shqipe n Vishnjev dhe n Hot, q ishin nj baz solide pr hapjen e gjimnazit shqip m von. Kontribuoj n heqjen e prapashtesave "VIQ" nga mbiemrat e shqiptarve etj. Vuetaj, jo vetm se e prkrahi por edhe e ndihmoi palosjen e flamurit Shqiptar n ato gryka, posa u lejua prdorimi i tij nga organet federative t'ish Jugosllavis. U dallua edhe n aksionet pr pajtimin e gjaqeve dhe at duke dhn shembull personal, n familjen e vet... Nga kjo vllazri sht edhe msuesi veteran Avdullah Rama (63) q u vra nga "bandat kriminale sllavo-etnike n shtpi t vet n Pej me 29 mars t vitit 1999...

ung Tahiri Dedushaj Djali me i madh i Nrel Bales, ishte Deda, q n traditn popullore njihet me emrin Dedush Nreli. Kt trim t Kelmendit e vrau Veziri n Shkodr, pse nuk pranoi t heq dor nga Kanuni i Maleve... Por ai nuk vdes. Emri i tij shndrrohet n patronim iv nj vllazrie t tr vuthjan. Ky mbiemr do t'i tmerro-j pushtuesit e vjetr dhe t rinj. Pasardhsit e Dedushit i ruajtn me xhelozi besen, bujarin dhe trimrin. Duke i kombinuar kto per hire t nderit dhe ruajtjes s katundit-Vuthajve, fisit dhe Atdheut. Per kto ka prova t shumta: N nj rast, duke rn malsort e rrethit t Tropojs (Gash e Krasniqe) n Guci, nga qafa e nj mali t afrm e vrejn minaren e posandretuar t xhamis n Vutha) (shek. XIX) dhe njri pyeti: "Zo c'asht ajo?" Tjetri prgjigjet: "Oxhaku i Syl Hasanit", t cilit i kishlc shkuar zani larg n Malsi. Shala dhe Malsia e Gjakovs e kishin "hanin" e par, duke shkuar e duke u kthyer nga Gucia. (M tregonte plaku 90 vjecar, Jakup Jahelezi i Dragobis, NY 1991). Tymin lart t ktij oxhaku e mbajti edhe djali i Syls, Isuf Syla, dhe nipat e tij: Zymer, Arif dhe Cung (Jah) Tahiri. Nuk ishte Cungu i pari i ksaj familje, q duke ua dhn bukn kacakve dhe atdhetarve t shumt dhe duke e mbajtur besen, e humbi edhe jeten. Tradit kjo e kahershme e vuthjanve, gjegjsisht e kelmendasve. Sadri Brahimi, Dedushaj, figurn n t gjitha listat e paris s Plav-Gucis, q s bashku me Ali Pash Gucin e Jakup Ferrin, t prir nga Lidhja e Prizrenit, e organizuan dhe mbrojtn kt krahin kreshnike. Ndrsa nipi i tij, Bajram Musa, tregoi trimri t rrall n luftn e Nokshiqit, me 11 janar 1880. Prcka edhe u dekorua nga presidenti i Shqipris, me rastin e 80 vje-torit t pavarsis s saj. N luftrat per mbrojtjen e Gucis n at koh u dal-luan edhe Myftar Muli, Tahir Syla, Bardhec Hyseni etj. Por si edhe n raste tjera, ndr shqiptar, armiqt mbanin shnime dhe

hakmerreshin rend ndaj familjeve t tilla, kur u vinte dita: Avro Cemoviqi, jo vetm se e cfarosi familjen e Bajram Muses, por e pushkatoi n Qaf t Previs bashk me qin-dra t tjer edhe Bajram Xhukun. M von e vrasin edhe Sadik Myftarin... Gjat Lufts Ii Botrore n ndeshje me cetnikt e Malit t Zi bien dshmor Xhem e Zeqir Sadra, Imer Huti dhe Ram Bajrami. Kur t vijn n pushtet cetniko-komunistt malazez, do ta nxjerrin nga sirtart edhe njher dosjen e vllazris Dedushaj, per ta pasuruar me emra t rinj. I pari do ta psoj Sokol Sadra, emrin e t cilit e kishin n dosje q nga maji i vitit 1924, kur, sic kemi thn m lart, bashk me Col Isufin e Hasangjekajve dhe Sali Ibren nga Gucia shoqronin Komisionin Ndrkombtar per caktimin e kufirit n sektorin e Vermoshit, gjegjsisht e prciellnin Mehdi Frashrin, prfaqsues t ktij komi-sioni nga ana e Shqipris. Komisioni n fjal ishte prit-ur mir nga autoritetet jugosllave n Plav, por i arrestu-an tre prciellsit e lartprmendur, duke i quajtur "nn-shtetas jugosllav"!! Ky incident ishte br problem ndrshtetror, por kryetrimi gucian, kacaku me flet, Rexh Bekteshaj, i njohur si Rexha i Vogl, i ndihmuar edhe nga post Komandanti i kufirit n Grabon t Kelmendit, vuthjani Rrustem Ademi-Ulaj, i liroi me dhun, duke i shkmby-er me ca tregtar malazez q i zun rob duke u kthyer nga Shkodra. Ngjarje kjo q gati pati prishur ditt e mjaltit t Zogut me Pashiqinj Prcka at koh e psoi duke e paguar me jet Rexha me rreshter Ademi. Sokolit i kaloi jeta n burg... Por hakmarrja m barbare nga UDB-ja u b me 18 kor-rik 1951. Kur pas nj incidenti n kufirin shqiptaro-shqiptar, vendosi ta shkatrroj njher e prgjithmon kt familje. Brnda dy orve i lidhi dhe i pushkatoi ung Tahirin (60) me t nipin Isuf Zymerin (26) dhe i drgoi n Goli Otok, Ibrn dhe Brahimin. Ndrsa t tjert i leitn dhe i mbajtn nn kon trolle nga ajo dit e deri me sot. 1

Vrasja e milicit sllav kishte ndodhur n Zarunic, prm-bi fshat. Zarunica

kishte qen pothuajse varr i xhan-darmris Serbo-malazeze nga ardhja e tyre n kto treva. Kt e konfirmon edhe ky citat: "... N Zarunic mbi Vuthaj u afru-an disa kaak muhamedan (lexo: Shqiptar) dhe, kur patrulla jon doli nga nj pyll i dendur prball nj ung Tahiri prrocke, shtin me arme dhe vran tre ushtar (...) Kaakt ikn fill... " - Kshtu e lajmronte Ministrin e Lufts n Cetin, Brigadiri e Gucis M. Bozhoviq, me 27.VII 1913. 2 Kso ndodhish n Zarunic ka pasur me dhjetra e dhjetra, q nga ajo koh e deri me 1951... Me ras tin e 45 vjetorit t rnjes s ungut e Isufit, rrapsodi popullor, Shefqet Ademaj, nga Skivjani i Gjakovs ua kushtoi nj kng me titull:

"Martirve t Malsis": Shum ka vuqjt kjo Shqiptari Prej se erdhen shkijet kojshi Kriminel e t'pa burrni Tmsuem me Iajka e me dredhi Tlidhur me France e me Angli E coptuan t'shkretn Shqipni Fatkeqsia vjen e rritet Historia na prsritet Kshtu pas Lufts nacionale Prap u ndan trqjet shqiptare Ma se gjysma e Shqipnis Mbet n kthetra t Shkijenis Prap e ndan vilain me vlla

Nj Shqipni tjetri nn Shkja . Kurr ndarje s'e pranuem" Npr breza e luftuem Zot me i dal toks shqiptare Vazhduen luftn Kaakt n'male Haxhi Meta, trim i vrtet I shoqruem nga dy njerz t'vet N'Korrik t'vitit pesdhjet e nji Kceu kufinin n'Vuthaj ka hi Me takue nji burr me bes ung Tahirin at trim me flet. Jeta n' mal s'ka siguri Mbas tri dite prfat t'zi Dy milic shkije tue kalue Nj krism t'gurve kan dyshue Dhe merr turr i zi Milani Si me vrap u nis prej mali Kris breshana e Brahim Smajlit E muer n'shok deri n'iul t'ballit N pamundsi kaakt me i zan Prej Dedushaj katr vet kan marr Dy jet n'burg e dy i vran : Me frksue popullin n'kto an E vran ungun dhe msues Isufin Rrafshuen vorrin gjurmt tua hupin N'Shqiptari Iajmi ka dal Iau vran Vuthajve msuesin e pare Del bylbyli n'mal vqjton Alfabetin kush na mson? Dhe pse voir s'u lan m'u pa N'Zemrat tona jan ba kala Sod Shqipnia n'80 vjetor Me dekorata i shpall dshmor Isufin msues, ungun luftar Dekorata t'mimit t'par

sht me vend nj konstatim i shkrimtarit Mehmet Elezi ku thot: "Gjama shqiptare e pas Lufts s Dyt Botrore i ngjan nj vrime t zez. Ajo thithi jo vetm ata q u ndodhen brenda n t, i kaprdiu me trup e me shpirt, por edhe breza t tjera, n nj rreze mjaft t largt, breza t shkuar, e pjesrisht, breza q ende s'kan ardhur. M shum se cdo skaj tjetr t kontinentit toka shqiptare u b trualli i Brezave t Humbur..." Kaprdiu edhe t riun 24 vjear, Jetn Idrizin -Dedushaj, ushtarin e Ushtris Qlirimtare t Kosovs (UK), q nga fillimi i lufts, n vitin 1998. Jetoni "ra heroikisht n vine e par t frontit n Lumbardh t Decanit, me 6 qershor 1999", n luft me bishat barbare cet-niko-serbe. Ra per t mos vdekur kurr. Jetoni jetn dhe do t jeto] deri sa t ket Shqiptare n Kosov... Nga vllazria Dedushaj sot, prvec autorit t ktij librit dallohen edhe krijuesit: Prof. Dr. Isuf Isufi dhe Avdyl Sherifi...

Vuthajt Midis malesh legjendare Shtrihen Vuthajt aq krenare Gjerdan me margaritare Burra trima e djem azgane Me akshire e xhamadane Kerkund shoket nuk i kane Armen dore se kane da Ne lufte me turk e ne lufte me shkja. Lugu i Vuthaj vend i rralle Ka qite trima e mentare Ka qite burra plot me mend Qe ndrionin ne kuvend Si ai Ahmet Zeneli, Smajl Ujka e Mal Ahmeti Si un Mula e Smail Meta Syl Hajdari e Hazir Shpendi Ka qite trima si Kuk Lula Sadri e Asllan Myrseli Dem Gjek Vuku e Sali Jaha Mel Selmani e Rexhep Fazlia Qe u kendohet trimenia Nje kushtrim qe ashte leshue Europa ka kerkue

Vuthaj Plave e Guci T'i jepen Malit t'Zi! Ne vend fjalen me ue Mehmet Pasha ashte caktue. Ka fole plaku Ahmet Zeneli Mendje ndritur, mendje thelli: Ali Beg mos fol me shkja Sepse shkjau bese nuk ka! Vuthaj, Plave e Guci Te tan nen arme t'jane gati Te marre vesh ai Mali Zi Europa me Rusi S'bahet pazar me Shqipni! T'i kthejme armet atij qenit Kemi Lidhjen e Prizrenit Vuthaj Plave e Guci Dukagjin e Malesi Jane ue ne kambe, jane ba gati Jakup Ferri u ka pri Ne Gjakove trimat kane ra Lufte e madhe qe ashte ba Mehmet Pashen e kan vra. Knjaz Nikolla me ushtri Mesyn Plave e Guci Shume lufta i ka ba Me shqiptarin dot se ha Se luftojne me trimni Vuthaj Plave e Guci. Aty del nje mejdanxhi Ai Nenadi derr zi I del balle Sadri Murseli E ta kap shkjaun per beli E ka shtri per toke ate derr la ka pre kryet si berr I thot knazit ec e merr! Veshoviqi me ushtri Ne Valbone ia mesy Mushak Haxhise po i lyp miqesi Ve tri pushke i ka kerkue Me u ba mire me u pajtue! Tre gur zalli nuk ti jap Doren tande une se kap. Hyn ne kulle e ne prite rri Permbi shkje po bane kerdi! Kulla e tij u ba kala

Njeqind shkje nen kambe rrzoj Por si lisa neper toke. Veshoviqi pisk e pa Morri rrugen shkoi e la. Pulec Hima bjen mbi shkje Vret e pret e ban hatan Ai per shkjaun nji gjuhe ka Me gjak ballin me ia la T'mos shkelin Plave e Guci E kan vendin ne Mal te Zi. Komunizmi kur ka hi E forcon ate kufi t'zi Vriten Vuthajt sherri ti Cung Tahiri e Isuf Zymeri Zymer Haxhia e Cuf Sokoli Trim si zana qe se kish trolli! Kalojne mote kalojne vite Bijt e Vuthaj lule drite Kane marre shkolla e dituri Rexhep Qosja ne balle u rri. Bijt e Vuthaj kudo jane Zogj shqiponjash jane te tane Ne Vuthaj folene e kane N'ato male, n'ato pyje Ku kendojne zogjt' kange trimenie N'ato lugje plot blerim Ku shqiponja krhet shtrin. Bule Ahmeti Brooklyn, New York Ajo qe e ka inspiruar poeten B, Ahmeti t'i shkruaj keto vargje eshte vet perkushtimi i vuthjaneve ne zgjedhjen e ceshtjes Shqiptare dhe bashkimin e trqjeve etnike: - Ahmet Zeneli - Gjonbalaj, ishte ai qe e nxiti dhe e keshilloi Ail Beg Gucine te pergatitej per mbrqjtejn e Plaves me Guci ne vitin 1878. - Ne do tubim nga Gucia e deri ne Stamboll asokohe e percillte Ali Pashe Gucine, Smajl Ujka (Bruncaj) i Vuthajve. - Ne tubim te Verrat e Llukes me 1910 ishte edhe Bajraktari i Vuthajve - But Smajli me nipa: Zeqir Smajlin e Ali Hirnen e Ahmetajve. - Ne Vlore, ne diten e shpalljes se pavaresise se Shqiperise me 28 nentor 1912, bashk me Isa Boletinin ishte edhe Bub Binaku (Ulaj) i Vuthajve. - Njeri nder themeluesit (me 1918) dhe antaret me aktiv te Komitetit te Kosoves, me seli ne Shkoder ishte edhe Hysen Ef. Vuthi-Gjonbalaj. - Njeri nder themeluesit dhe perpiluesit e dokumenteve te Lidhjes II te

Prizrenit me 1943 ishte edhe intelektuali i shquar vuthjane - Rexhe Meta-Ulaj. - Dy nga pjesemarresit me aktiv te Konferences dhe nen-shkrues te rezolutes te Bujanit (1943-44) ishin nga Vuthajt: Sadik Bekteshi-Ahmetaj dhe Mehmet Dermani-Gjonbalaj. - Njeri nder pjesemarresit dhe nenshkrues i dokumen-tave te Konferences nderkombetare per Kosovo ne Rambuje te Frances eshte edhe intelektuali i shquar vuthjan-Akad. Rexhep Qosja. Kjo Konference e shkeputi Kosoven nga Jallta dhe e futi nen mbrojtjen e NATO-s... Do te thot se per me teper se njeshekull vuthjanet, sig kuptohet edhe nga ky liber, ishin aty si thot populli: "Ku i lypte vendi dhe kuvendi"... PASTHNJE

Rexhep Mani, Dedushaj, i lin-dur n Vuthaj me 1948, shquhet si njri ndr studiuesit e pare t historis s atyre trevave. Ky sht libri i tret i tij. N t gjitha shkrimet e tij hasim n nj prpjekje serioze, duke dhn nj kontribut solid n historiografin shqiptare postkomuniste. Ngjarjet dhe dukurit shoqrore i vlerson objektivisht duke u mbshtetur n t dhna t bollshme dhe t verifikuara mire. Nj merite e autorit sht se ndoshta pr her t pare, e pasqyron n mnyr t barabart veprimtarin e t gjitha forcave shoqrore e politike q vepronin n Plav-Guci n pariudha t ndryshme kohore e sidomos gjat Lufts II Botrore. Pa marr parasysh diversitetin e mendimeve dhe t rrugve q ndoqn ato pr t realizuar zgjedhjen e cshtjes kombtare shqiptare dhe bashkimin e trevave t tyre etnike. Krahas forcave partizane (forcave kryesore gjat LAC) n librat e Dedushajt e

sidomos n kt t fundit trajto-hen n mnyr studioze dhe t plot edhe ato organizata politike e forca patriotike, t cilat vepruan pavarsisht nga t part si f. v. Lidhja e Dyt e Prizrenit, duke luftu-ar kundr bandave cetnike apo forcave t tjera politike antishqiptare t maskuara me emrin e LAC apo thjesht me maskn komuniste. Merite tjetr e autorit sht se prkundr largimit t dhunshm nga Kosova, nuk u shkput nga vendlindja dhe nga rrjedhat e historiografis kombtare. Por, prkundrazi, nga mrgimi i largt, nga SHBA, ku po qndron qe plot 10 vite (larg familjes dhe t vetve), ia dhuroi vendlindjes dhe lexuesve t historiografis ton kombtare 3 libra t vlefshm dhe t nevqjshm, me ka e plotsoi fondin e literatures dhe boshllekun q egzistonte deri m tani nga kjo lami pr Shqiptart e krahins s Plav-Gucis e m gjr. Libri "100 vjet luft" sht nj gjini specifike n fushn e historiografike sepse vendse nj raport t edituar midis mass dhe individit, duke hedhur drit kryesisht mbi kt t fundit. Ai na njeh me patriotet e mdhenj t krahins s Plav-Gucis q dhan jetn pr t mbrojtur trojet nga pushtuesit turq, serbomalazez, austrohun-garez dhe fashist. Duke qen si invadort m t egr e m t rrezikshm kundr popullit shqiptar, ashtu sic jan edhe sot, serbomalazezt, shumica e ktyre heronjve ran n luft kundr ktyre pushtuesve. Pavarsisht nga karakteri, temperamenti dhe veorit tjera individale t ktyre heronjve, pavarsisht nga koha dhe rrethanat e veprimit t tyre, tipi i ktyre per-sonaliteteve q jepen me kujdes nga autori pasqyron kushtet e vecanta historike q po kalonte populli yn n procesin e formimit t tij si komb. Sic dihet, kushtet e ktij procesi pr popullin shqiptar kan qen sa heroike, aq edhe tragjike. Prandaj jeta dhe veprimi i tyre jepet n prputhje me kt dram q na shkaktuan armiqt tan mizor q kishin pr qllim pushtimin e trojeve tona dhe shfarosjen e popullin t lasht shqiptar. Kta lufttar s jan heronj t vetmuar as individ t shkputur nga masa. Ata s'luftojn kurr pr t pushtuar e grabitur troje t huaja, dhe pr t shfarosur gra, fmi-j e pleq, sic bjn serbo-malazezt. Prkundrazi, pavarsisht nga indfvidualiteti i tyre, ata deri n astin e fundit, me idealin kombtar n zemr, jetojn, luftojn e vdesin pr mbrojtjen e atdheut duke qen n ball t masave si prijs e pjes e pandare e tyre. Pikrisht ktu e ka burim-in nj respekt e dashuri e pakufishme q ushqen populli yn pr kta heronj q i gjejm n kt libr. Kt dashuri populli yn e shpreh pr ta prmes kngve, bisedave dhe librave. N kt mnyr populli yn brez pas brezi i kujton e i mban gjall heronj t e vet. N kt sens duhet pare e gjykuar libri n fjal i histo-rianit Rexhep Dedushaj. Por, prvec ksaj, ky libr ka edhe vler t madhe njohse, sidomos pr brezin e ri q sht e ardhmja e atdheut... Ismail Ahmeti New York - shkurt, 1999 S fundi, e shoh t'arsyeshme t'i shnoj ktu edhe t gjitha librat dhe autort e tyre, q kan shkruar n gjuhn shqipe, qoft pjesrisht apo gjrsisht pr

kt krahin dhe pr kta njerz t martirizuar pr t ct bm fjal m lart, e t cilat libra m'sht dashur t'i konsultoi medoemos gjat prpilimit t ktij teksti: 1. At Gjergj Fishta: "Lahuta e Malcis"... 2. Ajet Haxhiu: "Hasan Prishtina" - Tiran 1964 3. II II "Shota dhe Azem Galica" - Tiran 1968 4. Grup autorsh: "Me pushk dhe pene pr liri e pavarsi" Tiran, 1978 5. Xheladin Gosturani: "Jakup Ferri..." - Tiran, 1982 6. Hasan I. Gjonbalaj: "Kelmendi" - Pej, 1989 7. Rexhep Dedushaj: "Krahina e Plav-Gucis npr shekuj" - NY 1993 8. Nail Draga: "Shqiptart n Mal t Zi" - Ulqin, 1994 9. Elmaz B. Plava: "Plava e Gucia n Lvizjen Kombtare Shqiptare" - Tiran 1995 10. Kahreman Ulqii: "Oraganizimi i vjetr shoqror tek Shqiptart: -Shkodr 1995 11. Ismail Ahmeti: "Vuthajt" - Tiran, 1996 12. Hasan I. Gjonbalaj: "Ali Pash Gucia" - Prishtin, 1996 13. Sulejman B. Ahmeti: "Vuthajt dhe Vuthjant" - Tiran 1996 14. Rexhep Dedushaj: "Shprngulja e Shqiptarve t Plav-Gucis" -NY 1997 15. Dr. Muhamet Shatri: "Kosova n Luftn e Dyt Botrore" -Prishtin, 1997 16. Zekeria Cana: "Gjenocidi i Malit t Zi mbi popullin Shqiptar 1912-1913" Prishtin, 1997 17. Dr. Palok Gj. Berisha: "Zhvillimi i shkollave dhe arsimi i Shqiptarve n Mal t Zi prej vitit 1878 deri n vitin 1988" - Ulqin, 1997 18. Faton B. Mehmetaj: "Npr shtigje t Historis" - Prishtin, 1997 19. Adem D. Qelaj: "Nga Vuthaj n Amerik" - NY 1998 20. Idriz Lamaj": "Dokumente angleze mbi Konfliktin Shqiptaro-Malazez rreth Plavs dhe Gucis 1879-1880" - NY 1999 21. Rexhep Dedushaj: "100 vjet luft" - NY 1999 SPONSORT E LIBRIT: - Dem Balidemaj - Palok Vulaj - Shaban elaj - Pjetr Dedaj - Fadil Berisha - Tom Rr. Gjelaj - Azem Hasangjekaj - Lek dhe Pashko Gojaj - Lui dhe Hajdar Bajraktari - Ded Dedvukaj

- Agim R. Kelmendi - Zef Balaj - Omer Hakramaj - Marjan Cubi - Ibrahim Kolari - Labinot dhe Bashkim Balidemaj - Selim U. Gjonbalaj - Qazim Dedushaj - Ilir Dula sht merite e ktyre burrave botimi i ktij libri. Pa ndihmn financiare t tyre ndoshta libri nuk do t botohej... Ndihma tjera pr plotsimin e shpenzimeve, pr ofrimin e fotografive apo materialeve t tjera, pr fotokopjimin e tyre etj. dhan edhe: Kadri apriqi, Agim I. Balidemaj, Sokol Gjevukaj, dhe kompania IAB, Management Inc. 205 W. 54 Street, #9G, New York dhe puntorja e tyre Cynthia Rivera. Q t gjithve u jam mirnjohs dhe i falnderoj shum.

Spjegime

Xh. Gosturani: "Jakup Ferri"-Tiran, 1982. Elmaz B. Plava: "Plava e Gucia n Lvizjen Kombtare Shqipare'-Tiran 1995 f.204-219 Shlh gaz. "Kosoua'-Tlrane, nr.3 maj, 1993 f.7 dhe nr. 9, korrik 1993 f.8. 1. F. Mehmetaj: "Npr shtigje t hstoris"-Prishtine, 1997 etj. "Rilindja" e 18 nentorit 1997 f.16 E Plava: Lib. I cit. F. 216. Po aty: f. 217-219 1. Elmaz B.Plava: "Plava e Gucia n Levizjen Kombtare Shqiptare" -Tiran, 1995 f.20. 2. R. Dedushaj "Krahina e Plav-Gucis npr shekuj" NY 1993, f.84 dhe f.86 3. Po aty: f.86-89 dhe "Historia e Popullit Shqiptar" Tiran, 1994 f.83 4. R. Dedushaj: Lib. I cit. F.96-100 5. Po aty: f. 110-127 dhe E. Plava: Lib. I Cit. F.214. 6. E. Plava: Po aty, f.209. 7. Po aty, f.217 8. Po aty R. Dedushaj: Lib. i cit. f.. 134-287 dhe lib. "Shprngulja e Shqiptarve t PlavGucis", NY 1997 f. 33. Dr. M. Shatri "Kosova ne LDB" - Prishtin 1997 f. 322323 Botuar n revisten: "Zri i s vrtets" N.J. qershor 1995 f.16

1. R. Dedushaj: "Krahina e Plav-Gucis npr shekuj", NY 1993 f. 77 dhe 99-123. Grup autorsh: "Me pushk dhe pen per liri e pavarsi", Tiran, 1978 f. 110-116 dhe 119-121. Xh. Gosturani "Jakup Fern...', Tiran, 1982 f. 199-204. Mustafa Memija: Liber me kt tem, f. 58. Elmaz B. Plava: "Plava e Gucia n Lvizjen Kombetare Shqiptare". Tiran, 1995 f. 80. 86. Alb. Historik i aut. F. Mehmetaj: "Npr shtigje t Historis", Prishtin, 1997... 1. Hasan I. Gjonbalaj: "Kelmendi" - Peje, 1989 f, 29 2. R Dedushaj: Lib, i cit. F.114, Hasan I. Gjonbalaj: "AliPash Gucia"-Pej 1996 dhe E. Plava: Lib. i cit. F. 207-210 3. R. Dedushaj: Po aty, f. 134-135, 137, 82-83, 223 dhe 267. 1. R. Dedushaj: Lib. I cit. F. 77 dhe 85, E. Plava: Lib. "Plava e Gucia ne Levizjen Kombetare Shqiptare" - Tirane 1995 2. R. Dedushaj: Po aty, f. 154-157 3. Zekeria Cana: "Gjenocidi i Malit te Zi mbi popullaten shqiptar 1912-1913", Prishtine 1997 f. 267 4. Dr. Paloke Gj. Berisha: "Zhvillimi i shkollave dhe arsimi i Shqiptareve ne Mai te Zi prej vitit 1878-1888" - Ulqin 1997 R. Dedushaj: Lib. I cit. F. 219 dhe 223 Po aty: f. 276, 285-287 1. R. Dedushaj: "Krahina e Plav-Gucis npr shekuj" NY 1993, f. 77 dhe 114116 2. Po aty: f. 264-265 3. Llbri: "LAdhja Kosovare-Kongresi i par botnuer", Chicago 24-25 nanduer, 1973 f. 57-61 dhe F. Mehmetaj: "Npr shtigje t Historis" - Prishtin 1997 f.141 1. Elmaz B. Plava: "Plava e Gucia n Lvizjen Kombtare Shqiptare" -Tirana, 1995 f. 59 2. R Dedushaj: Lib. I cit. F. 24, 120 dhe 149-171 3. Si n nr.1 f. 154 4. Si n nr. 2 f. 199-209 Gaz, "Bota e re" ne disa vazhdime - Prishtine 1990 f. 11 Nga biseda me Rexhep G. Balidemaj ne NY me 20 prill 1996 R. Dedushaj Lib. I cit. F. 264 1. Botuar ne gaz. "DielW NY tetor-dhjetor 1997, f. 11 2. Botuar ne gaz. "Illyria" te NY date 20-22 maj 1993 dhe ne Kosova te Tiranes nr. 18, nentor 1995 f. 5 botuar ne gaz. "Illyria" NY 24-26 janar 1994 f. 17