PROJEKT

PUNOI: ERI PANI

ESTER PUMA ERSI MALOKU EVA DOKA TEMA: HISTORIA E MATEMATIKES Matematicienet Zhvillimi i Matjeve Matematika ne Egjiptin e lashte Kuriozitete

MATEMATICIENET
PITAGORA Pitagora lindi afrsisht n vitin 592 p.e.s. dhe vdiq 486 p.e.s., ishte matematikan dhe filozof grek. Pitagora sht shum i njohur me teoremm e tij n matematik, e cila njihet si "Teorema e Pitagors" e cila shprehet me barazimin sht mjaft e thjesht por pr nga rndsia sht e jashtzakonshme dhe msohet q n shkolln fillore. - Doktrina e tij sht nje formul q do t udhheq njeriun n kuptimin e ligjeve t natyrs dhe t prmisoj dhe t zhvilloj aftsit e tij. Fillimi i ksaj formule sht Matematika. Por jo me kuptimin e sotm mbi kt shkenc. Por me nj konsiderim q mund t na udhheq n shkakun e par t gjrave. Numrat jan Perndi do t thot Platoni m von, q pr shum mndimtar sht Pitagorieni i fundit i madh, pavarsisht se kurr nuk e njohu Pitagorn. Nga numrat fillon faza e shfaqjes s bots. Pitagora shpreh krijimin e bots si m posht: BASHKIMI SHT LIGJI I ZOTIT ZHVILLIMI SHT LIGJI I JETS NUMRI SHT LIGJI I BOTS Matematika sht pika ku takohen dhe harmonizohen feja, shkenca dhe arti. Pr kt doktrina e tij mund t jet gjithsore dhe t prmbaj harmonikisht, konceptin fetar, krkimet shkencore dhe eksperimentin. Dhe t gjitha kto jan t mbushura me nj total rregullash etik ku dhe ato kan t bjn me celsa matematik dhe numra.Simbolet matematike kan nj rndsi t madhe n doktrinn Pitagoriene pasi nprmes tyre arrinin t konsolidonin n botn e shfaqur gjithcka q kishin arritur t prvetsonin. Domethn mund t shkruanin , duke prdorur simbolet matematike, nj gjendje psikologjike ose nj shprehje bukurie. Si pr shembull numrin ( = 1.62), q sht shprehja e rregullit t bukuris s Natyrs.Pitagora sht themeluesi i shkencs muzikore, zbulues i simboleve q korrespondojn me notat dhe simbolet muzikore. Pjesa matematike e ksaj shkence quhej Harmonik. Pitagora sht i pari q flet pr sfericitetin e toks dhe se toka sht pjes e nj totali sferash me qendr t njjt ku distancat midis tyre rregulohen me hapsira muzikore. sht harmonia e sferave. sht i pari q prdori fjaln Filozofi. ANDRU UALLJS (ANDREW WILES) Matematikani i vetem ne kete liste qe jeton. Ai njihet me shume per vertetimin e Teoremes se fundit te Fermatit i cili thot se nuk mund t gjenden tre numra t plot pozitiv a, b, c q knaqin ekuacionin an + bn = cn pr vlera t plota t n m t mdha se dy. Teorema u formula pr her t par nga Pierre de Fermat n vitin 1637 dhe n nj kopje t librit Arithmetica pretendonte se e

kishte edhe vrtetimin e teorems por nuk kishte vnd ku ta shkruante. Asnj vrtetim nuk u arrit deri n vitin 1995, pavarsisht prpjekjeve t vazhdueshme t matematikanve pr 358 vite rradhazi ku me ne fund u zgjidh nga Andru Ualljs. Edhe pse kontributet e ketij matematikani nuk jane si ato te te tjereve ne kete liste, ai shpiku pjese te medha te matematikes se re si prove e teoremes. Pervec kesaj, perkushtimi i tij eshte admiruar shume, kur ai u mbyll per 7 vite ne perpjekje per te zgjidhur teoremen. Kur doli qe pergjigja ishte gabim, ai u mbyll dhe per 1 vit tjeter ne vetmi para se ti pranohej zgjidhja. RENE DEKART (RENE DESCARTES) Ren Descartes, (31 mars, 1596 n La Haye en Touraine, France - 11 shkurt, 1650 n Stokholm, Suedi), ishte filozof francez, matematikan, dhe shkrimtar i cili pas rinis s tij shkoi t jetoj n Holand. Konsiderohet themelues i filozofis moderne sidomos i filozofis perndimore. Shkrimet e tij edhe sot studiohen me vmendje sidomos libri i tij Meditaticione filozofike vazhdon q t jet tekst standard n shum universitete. Descartesi dha kontribute t mueshme n matematik Sistemi koordinativ i Descartesit i cili lejon q figurat gjeometrike t shprehen me ndihmn e ekuacioneve algjebrike prandaj ai quhet edhe baba i gjeometris analitike. Descartesi sht figur kye n t ashtuquajturin Revolucion shkencor. XHORXH KANTOR (GEORG CANTOR) Georg Cantor (shqipto Georg Kantor) (19 shkurt 1845 6 janar 1918) ishte matematikan gjerman, i lindur n Rusi. sht i njohur si themelues i teoris s bashksive e cila sht teori bazike e matematiks. Kantori i e tregoi rndsin e pasqyrimit "nj nj dhe mbi" me nj fjal pasqyrimit biektiv i cili mund t vendoset ndrmjet bashksive t pafundme dhe tregoi se bashksia e numrave real ka m shum elemente se bashksia e numrave natyral. Nga ana tjetr ai tregoi se bashksia e numrave racional dhe bashksia e numrave natyral kan numr t njjt elementesh. N fakt teorema e Cantorit implikon ekzistencn e pafund shum pafundsive. Ai e prkufizoi konceptin e numrit kardinal dhe numrit ordinal dhe aritmetikn e tyre. Vepra e Cantorit zgjoi nj interesim t jashtzakonshm pr filozoft t cilt ishin t tronditur nga rrjedhimet e saj. Teoria e numrave transfinit e Cantorit sht n kundrshtim me intuitn dhe kontroversen dhe u kritikua ashpr nga matematikant Leopold Kronecker dhe Henri Poincare. Sipas teologve krishter ajo e mohon ekzistencn e zotit duke proklamuar kategorizimin e t

pakufishmes. Poincar thot se idet e Cantorit jan si nj smundje e rnd t cilat i infektojn t gjitha degt e matematiks dhe e prshkruan at si nj sharlatan n shkenc. DAVID HILBER David Hilbert (23 janar, 1862 14 shkurt, 1943) ishte nj matematikan gjerman i njohur pr influencn e tij n matematik dhe univerzalisti i fundit. Ai zbuloi dhe zhvilloi nj varg t madh idesh fundamentela n t gjitha degt e matematiks prej t cilave do t prmendim teorin e invariantave dhe aksiomatizimin e gjeometris. Ai formuloi koceptin hapsirs e Hilbertit njri nga konceptet baz t analizs funksionale. Hilberti e pranoi me admirim dhe e mbrojti fuqishm teorin e bashksive dhe numrat transifinit t cilat n matematik i futi Georg Cantori. Si shembull pr liderizmin e tij n matematik mund t prmendim listn e problemeve t tij t cilat i dha n kongresin ndrkombtar t matematikanve n vitin 1900 probleme me t cilat u morn matematikant eminent n shek XX. Hilberti dhe ndjeksit e tij dhan pjes t konsiderueshme t aparatit matematikor t cilat jan t nevojshme pr mekanikn kuantike dhe teorin e relativitetit t prgjithshm. Ai konsiderohet edhe si njri nga themeluesit e logjiks matematikore dhe teoris s vrtetimit, dhe pr ndryshimin n mes matematiks dhe metamatematiks (matematika e matematiks). CARL FRIEDRICH GAUSS Johann Carl Friedrich Gauss (30 prill 1777 23 shkurt 1855) ishte nj matematikan gjerman dhe shkenctar q ndihmoi dukshm n shum fusha, duke prfshir teorin e numrave, analizn, gjeometrin diferenciale, gjeodezin, elektrostatikn, astronomin dhe optikn. Nganjher i njohur si "princi i matematiks", Gausi pati nj ndikim t shquar n shum fusha t matematiks dhe shkencs dhe sht rradhitur pran Ojlerit, Njutonit dhe Arkimedit si nj nga matematikant m t mdhenj t historis. Carl Friedrich Gauss u lind m 30 prill 1777 n Braunschweig (Brunswick), n Dukatin e Braunschweig-Wolfenbttel, tani pjes e Saksonis s Poshtme, Gjermani, n nj familje t varfr. N t vrtet, nna e tij ishte analfabete dhe kurr nuk e regjistroi datn e lindjes s tij. Ajo mbante mend vetm se ai kishte lindur n dit t mrkur, tet dit para Fests s Ngjalljes, e cila n vetvete ndodh 40 dit pas Pashkve. Gausi m von do ta zgjidhte kt mister pr ditlindjen e tij n kontekstin e gjetjes s dats s Pashkve, duke nxjerr metoda pr t llogaritur datn n vitet e

kaluara dhe t ardhme. Ai u pagzua dhe konfirmua n nj kish pran shkolls q ai ndoqi si fmij. Ne moshn shtat vjeare, Karl Fridrih Gauss filloi shkolln fillore dhe mundsit e tij u vun re pothuajse menjher. Mesuesi i tij, Buttner dhe ndihmsi i tij, Martin Bartels, u habitn kur Gausi mblodhi shumn 1-100 n ast nga diktimi me arsyetimin se shuma ishte 50 ifte numrash, ku do ift numrash e kishte shumn 101 (1+100=101, 2+99=101 e kshtu me rradh). Aftsit intelektuale t Gausit trheqn vmendjen e Duks s Braunschweig, i cili e drgoi at n Kolegjin Carolinum (tani Technische Universitt Braunschweig), t cilin ai e ndoqi n vitet 1792-1795, dhe n Universitetin e Gttingenit 1795-1798. Kur ishte n universitet, Gausi n mnyr t pavarur rizbuloi disa teorema t rndsishme. Zbulimi i madh i tij ndodhi n vitin 1796 kur ai tregoi se do poligon i rregullt me nj numr primar brinjsh (dhe, rrjedhimisht, edhe ato poligone me numr brinjsh q sht produkt i nj numri primar me nj nj numr n katror) mund t ndrtohen me nj kompas dhe nj vizore. Ky ishte nj zbulim i madh n nj fush t rndsishme t matematiks; problemet e ndrtimit kan angazhuar matematicient q nga koht e grekve t lasht, dhe ky zbulim e oi prfundimisht Gausin q t zgjedh matematikn n vend t filologjis si karrier. Gausi ishte aq i knaqur me kt rezultat sa q ai krkoi q nj heptadecagon i rregullt t gdhendet n gurin e varrit t tij. Gurgdhendsi nuk pranoi, duke deklaruar se ndrtimi i tij ishte i vshtir dhe n thelb do t duket si nj rreth. Nw 1795 Gausi u largua nga Brunswick pwr tw studiuar nw Gottingen University. Mesuesi i Gausit ishte Kaestner. Miku i tij i vetm midis nxnsve ishte Farkas Boljait. Ata u takuan n 1799 dhe ndenjn me njri-tjetrin pr shum vite. Gausi u kthye n Brunswick, kur ai mori nj diplom n 1799. Pasi Duka kishte rn dakort t vazhdonte ti jepte burs Gausit, ai krkoi q Gausi t paraqiste nj dezertacion pr doktoratur n Universitetin Helmstid. Me bursn e tij pr ta mbshtetur at Gausi nuk kishte nevoj pr t gjetur nj pun. Ai botoi librin Disquisitiones Arithmeticae (Hulumtime Matematike) n vern e vitit 1801. Kan qen 7 seksione, por pjesa e fundit i sht kushtuar vetm teoris s numrave. Thenie nga Friedrich Gauss:

HISTORIA E ZHVILLIMIT TE MATJEVE

Matja sht caktimi i numrave pr objekte ose ngjarje. Kjo sht nj gur themeli i m t shkencave natyrore , teknologji , ekonomi dhe hulumtim sasior n shkencat e tjera sociale. Njohuria jon aktuale e peshave dhe masave thershme vjen nga shum burime. Arkeologt kangjetur disa standarte tepr t hershme dhe ato ruhenn muzeume. Krahasimi i dimensioneve tndrtesave me prshkrimet e shkrimtarvebashkkohor sht nj tjetr burim i informatave.Nj shembull interesant i ksaj sht krahasimi idimensioneve t Partenonit grek me prshkrimin edhn nga Plutarku nga e cila nj ide mjaft t saktt madhsis s kmbs s Attic sht marr. Ndisa raste, ne kemi vetm teori bindse dhenganjher ne duhet t zgjidhim interpretimin ti jepetprovave. Duke studiuar dshmin e dhn nga t gjithaburimet n dispozicion, dhe duke nderthururfaktet relevante, ne kemi marr disa ide torigjins dhe zhvillimit t njsive. Ata kanndryshuar shum ose m pak gradualisht mekalimin e kohs n nj mnyr komplekse prshkak t nj larmie t madhe t modifikuar Negjejm njsit e modifikuar dhe t grupouara n:sistemet e matjes t sistemit babilonas, sistemitegjiptian, sistemit Phileterian e moshs sPtolemeut, sistemi olimpik i Greqis, sistemitromak, dhe sistemit britanik. Metri (gr.: = mats) sht njsi matsee gjatsis n SI( sistemi ndrkombtar i njsive)Kjo njsi prkufizohet si: gjatsi e rrugs q ekalon rrezja e drits brenda (1/299 792 458)sekondave n vakuum, simboli i metrit sht shkronja me e vogl e shtypit. Shumfishat dhe nnfishat e metrit Kilometri: 1 km = 1000 m = 103 m Hektometri: 100 m = 102 m. Dekameteri: 10 m Metri: 1 m = 1000 mm = 100 m Decimetri: 1 dm = 100 mm = 10-1 m Centimetri: 1 cm = 10 mm = 10-2 m. Milimetri: 1 mm = 1000 m = 10-3 m. Mikrometri 1 m = 1000 nm = 10-6 m. Nanometri: 1 nm = 1000 pm = 10-9 m Pikometri: 1 pm = 1000 fm = 10-12 m Femtometri : 1 fm = 1000 am = 10-15 m. Atometri: 1 am = ... = 10-18 m. Matja e Kohs Njsia baz e matjes s kohs sht sekonda. Deri n vitin 1960, prkufizimi i sekonds ishte :sekonda sht 1 86400 pjes e nj dite mesatarediellore. Si shihet, qoft prkufizimi, qoft matja esekond s kalonte pr nga astronomia. Astronomtduhet t matin kohn q i duhet Diellit, brenda njditnate, t vij n pozicionin ku ishte nj dit mpar n qiell. N fakt, kjo koh fluktuon rreth nj vlere mesatarekryesisht pr arsye t dy dukurive: orbita e Tokssht nj elips. Kshtu,

rrotullimi i dukshm i Diellitn qiell varion n varsi t afrsis Tok-Diell (ligji idyt i Kepler-it). N t dyja rastet, ky fluktuacion n koh prekpjesn rreth 4 minuta q i shtohet dits yjore prt dhn vlern e dits diellore. Ai ka nj ciklvjetor. Ndrkoh, preesioni i ekuinokseve krijonnj variacion sistematik n periudha njvjeare,sepse ka nj cikl rreth 26 mij vjear. Sidoqoft, ka edhe faktor t tjer q prekinperiodn e rrotullimit t Toks rreth boshtit tvet si rrymat e brendshme n Tok, rregjimi ierrave, etj. Pr sa i prket prcaktimit t ors n jetn eprditshme, duhen marr n konsiderat disa faktor.S pari, mesdita e vrtet e nj vrojtuesi n globndodh athere kur qendra e Diellit kalon nprzenit, q do t ishte dhe koha zero pr kt pozicion.Pr prcaktimin e ktij momenti duhen marr nkonsiderat t gjitha parregullsit e thna msipr, nprmjet nj ekuacioni q quhet ekuacioni ikohs. Ky ekuacion prcakton kohn mesatare prnj pozicion t caktuar. Koha civilesht Koha mesatare plus 12 or, n mnyr q ditacivile t filloj n mesnat. Unifikimi i orve n Toksht rregulluar nprmjet brezave orar, do brezprfshin nj zon 15 grad n gjatsi gjeografike. Si koh universale (UT) prkufizohet Koha civile eGreenwich, meridianit zero toksor. Koha ligjore eShqipris sht UT plus nj or n dimr ose plusdy or n ver. Kalendari q prdoretn Shqipri sht KalendariGregorian. Kilogrami N shum aspekte kilogrami sht nj njsi evecant. Kshtu madhsia e kiologramit nSistemin SI krahasohet me prototipin e kilogramitt vjetr. Po ashtu kilogrami sht e vetmjamadhsi e cila si njsi baz fillon meparashtresen kilo para prapashteses gram. Amper quhet njsia pr matjen e intensitetit trryms elektrike. Intensitet i rryms quhet sasia eelektricitetit, e cila kalon npr nj prcjellsi gjatnj sekonde. Andre Mari Amper fizikan francez(1775-1836), zbuloi veprimin magnetik t rrymselektrike, pr nder t tij njsia pr matjen e rrymsquhet Amper. Litra sht njsia themelore n sisteminndrkombtar t njsive q prdoret pr matjene vllimit t substancave t lngta. Vllimin prejnj litri e ka sasia e lngut e cila mund t futet nnj en n form t kubit me dimensione t tehutprej 1 dm. Temperatura. Kur prekim me dor ndonj trup, prjetojmndjesi t ciln e shprehim si ngroht apo ftoht.Themi se trupi i ngroht e ka temperaturn m tlart se trupi i ftoht. Ndjesia pr ngrohtsin dheftohtsin sht relative. A do t kemi ndjesi prngrohtsi apo ftohtsi, varet se n gjendje ishtedora q e preku objektin, a ishte e vendosur mpar n akull apo n avuj t ujit. Msaktsisht, dy njerz japin prfundime tndryshme pr shkalln e ngrohjes s nj trupi.Ndjesia e prfituar varet edhe nga lloji i trupi. Kurprkim trupin metalik dhe at t drurit, q kan tnjjtn shkall ngrohjeje, trupi metalik na duketm i ftoht se trupi i drurit.

MATEMATIKA NE EGJIPTIN E LASHTE

Krijimi dhe zhvillimi i matematikes ka kaluar nepermjet nje proesi te gjate, gje qe tekstet mesimore nuk mund ta tregojne.Keshtu, psh. Kur flasim mbi raportin e perimetrit te rrethit me diametrin e tij eshte e barabarte me (pi) dhe themi se vlera e ketij simboli eshte i perafert me 3.14. Megjithate per gjetjen e kesaj vlere jane dashur me shume se 30 shekuj. Per zbulimin e vleres jane marre njerez te shquar dhe gjeniale, si ishte piktori Leonardo da Vini, i cili ne kohen e lire merrej me kete pune. Megjithate, kenaqesine e zbulimit te kesaj vlere e provoi nje matematikan ne vitin 1882. Sot matematika eshte nje nga shkencat kryesore, qe nuk gjen zbatim vetem ne libra dhe formula, por nje perdorim te gjere ka kryesisht ne jeten e perditshme. Ajo eshte nje shkence qe evoluon ngadale do sekonde nga zbulimet qe behen nga matematikanet e sotem. Ndonese matematika e sotme perfshihet ne periudhen e matematikes moderne, pra eshte mjaft e evoluar, ajo kurrsesi nuk rri ne vend. Matematikanet kurrsesi nuk mjaftohen me zbulimet e vjetra nga matematikanet e meparshem. Praktika nxjerr do dite detyra te reja per shkencetaret ne te gjithe boten. Persa i perket historise se matematikes, ajo ndahet ne 4 peiudha te medha historike: ajo e lindjes se matematikes, e matematikes elementare, periudha e matematikes se larte klasike dhe periudha e matematikes moderne. Zhvillimi i hershem i matematikes ne Egjipt Pese mije vjet me pare, ne luginen pjellore te lumit Nil, u formua shteti i Egjipti. Egjiptianet e lashte ishin ndertues te mrekullueshem. Ju sigurisht keni degjuar per piramidat egjiptiane, qe ishin varret e mbreterve te Egjiptit, faraoneve. Piramidat jane ndertuar prej gureve te medhenj, te gdhendur, ne forme kubi, qe peshonin me dhjetra tone. Piramida me e madhe eshte ajo e Keopsit 137 m e larte. Ajo eshte ndertuar ne nje siperfaqe prej 40000 m ( 4 ha). Per ti ardhur perqark asaj njeriu duhet te beje 1 km rruge. Ndertimi i kesaj piramide zgjati 30 vjet. 100000 njerez punonin dhe nderroheshin do 3 muaj. Ne Egjipt ka edhe piramida te tjera te ketij lloji. Thjesht hedhja ne leter e planimetrise se nje piramide te tille, seshte gje e lehte, e jo me ndertimi i tij. Per krijimin e nje pune te tille duhen njohuri te medha, qe mesa duket egjiptianet i zoteronin. Perve ketyre ndertimeve te mrekullueshme, egjiptianet kane lene nga kohet e lashta edhe doreshkrime matematike, te realizuara ne papiruse. I tille eshte papirusi i Ahmesit, 5.5 m i gjate dhe 32 cm i gjere, i gjetur ne nje nga piramidat egjiptiane. Ai permban 84 problema, ne te cilat behet fjale per sasi buke, drithi, pijesh te ndryshme, per ushqimin e gjese se gjalle etj. Problemat e tyre lidheshin me jeten e perditshme qe ata benin. Per ta ishte mjaft e veshtire perdorimi i matematikes ne jeten e tyre ekonomike, pasi nuk dinin asnje rregull aritmetike, asnje tabele shumezimi etj., megjithate arrinin te perdornin jo vetem numrat e plote, por edhe ato thyesore. Zakonisht perdornin thyesa, ku emeruesi ishte i barabarte me njesine, si , etj. Ne nje nga papiruset matematikore, jepej nje problem i tille: Tu ndahen 7 buke ne menyre te barabarte 8 njerezve. Ne, ne ditet tona, do te thonim se do person i i takon

7/8 e bukes. A e dini si e zgjidhnin egjiptianet e lashte kete problem? Ata nuk e njihnin thyesen 7/8. Pergjigjen e detryres ata e paraqitnin keshtu: +1/4 + 1/8 qe ne fakt jep 7/8. Praktikisht, ata ndanin 4 buke pergjysme, 2 buke ne katershe dhe pastaj nje ne teteshe dhe pastaj secili prej tete njerezve merrte nje gjysme, nje katershe dhe nje teteshe buke. Perve problemeve aritmetike, ne ato papiruse kishte edhe problema qe i perkisnin algjebres. Ja nje i tille: Ne do prej 7 shtepive ka 7 mace, cdo mace ha 7 minj, cdo mi ha 7 kallinj elbi, cdo kalli elbi po te mbillej do te jepte 7 masa drithi. Sa drithe do te kursehej? Ne fakt, kerkohet shuma 7+ 7+7+7*7*7*7+7*7*7*7*7. Fjala gjeometri do te thote matje tokash dhe e ka prejardhjen nga egjiptianet e lashte. Ata perdornin si njesi matese te gjatesise parakrahun. Ate e ndanin ne 7 pellembe dhe pellemben ne 4 gishterinj. Ata kishin gjetur rregulla per matjen e siperfaqes se tokes. Nese toka kishte formen e nje drejtekendeshi, ata e gjenin siperfaqen duke shumezuar gjatesine me gjeresine. Nese toka nuk kishte formen e nje drejtekendeshi, por te nje shumekendeshi, atehere e ndanin ate ne trekendesha me ane te diagonaleve qe i hiqnin nga i njejti kulm. Keshtu per llogaritjen e kesaj siperfaqeje nevojitej siperfaqja e trekendeshave. Ja pse egjiptianet i kushtonin aq shume rendesi siperfaqes se trekendeshit. Ne fillim ata gjenin siperfaqen e trekendeshit kenddrejte. Ata arsyetonin keshtu: nese ne nje trekendesh hiqet diagonalja, perftohen dy trekendesha kenddrejte te barabarte, siperfaqja e donjerit prej tyre eshte dy here me e vogel se siperfaqja e drejtekendeshit. Siperfaqen e drejtekendeshit ata e dinin. Prandaj siperfaqja e trekendeshit kenddrejte eshte e barabarte me gjysmen e prodhimit te kateteve. Per te llogaritur siperfaqen e nje trekendeshi cfaredo e ndanin ate ne dy trekendesha kenddrejte, duke hequr lartesine. Pasi llogaritnin siperfaqen e trekendeshave kenddrejte, gjenin shumen ose diferencen e siperfaqeve te tyre. Egjiptianet arriten ne perfundimin qe dime se sip. E trekendeshit eshte e barabarte me gjysmen e preodhimit te bazes me lartesine. Egjiptianet zbuluan trekendeshin kenddrejte me brinje 3, 4 dhe 5 njesi, ku 3 dhe 4njesi jane katetet dhe 5 njesi eshte hipotenuza. Rezultati me i madh i matematikes egjptiane, persa i perket matjeve, eshte llogaritja e vellimit te trungut te piramides me baze katrore. Me cfare arsyetimesh kane arritur ta fitojne kete rezultat nuk dihet.

KURIOZITETE
Gjermani gjashtmbdhjetvjear i pari ka zgjidhur problemin matematikor, t cilin e ka paraqitur Sir Isaac Newton para 300 vjetsh, shkruan Synday Timesi londinez. Shourya Ray, adoleshenti i lindur n Indi, ka gjetur zgjidhjen e dy problemeve nga lvizja e grimcave, t cilat fizikant deri tani kan arritur ti zgjidhin vetm me ndihmn e kompjuterve shum t fuqishm. Zgjidhja e tij nnkupton q shkenctart tani vet do t mund t llogarisin modelin e topit t hedhur dhe t parashikojn se si do t refuzohet nga muret dhe ku do t bjer. Djaloshi ka thn q e ka zgjidhur problemin me t cilin matematikant kan luftuar m shum se tre shekuj derisa punonte n nj projekt shkollor. Ray ka marr shprblimin shkencor pr prpjekjet e veta, ndrsa mediet gjermane e kan quajtur gjeni. Kur na sht shpjeguar q ato probleme nuk kan zgjidhje, un kam menduar: Pse t mos e provoj, ka thn ai. Familja e Ray sht shprngulur n Gjermani kur ai ishte 12 vje, pasi q babai i tij, me profesion inxhinier, kishte fituar pun atje. Ray ka thn q babai ia ka ngulitur urin pr matematikn dhe q e ka msuar ti zgjidh problemet matematikore kur ka pasur vetm gjasht vje. Ky adoleshent i talentuar nuk ka ditur asnj fjal t gjuhs gjermane kur ka ardhur n Gjermani, por shum shpejt i sht rekomanduar t kaprcej dy klas, pasi q ka msuar pa probleme dhe kto dit sht duke i kryer provime prfundimtare n shkoll t mesme, dy vite para moshatarve t vet.

Veshtroni me vemendje te gjitha veprimet e meposhtme. Te gjitha kane nje simetri qe te ben te mendosh.

Ja i pari: 3 shumezuar me 37: 3 x 37 = 111 6 x 37 = 222 9 x 37 = 333 12 x 37 = 444 15 x 37 = 555 18 x 37 = 666 21 x 37 = 777 24 x 37 = 888 27 x 37 = 999

Sa interesant: 1x1=1 11 x 11 = 121 111 x 111 = 12321 1111 x 1111 = 1234321 11111 x 11111 = 123454321 111111 x 111111 = 12345654321 1111111 x 1111111 = 1234567654321 11111111 x 11111111 = 123456787654321 111111111 x 111111111=12345678987654321

Nje trapez tjeter: 1 12 123 1234 12345 123456 1234567 12345678 123456789 x x x x x x x x x 9 9 9 9 9 9 9 9 9 +2= +3= +4= +5= +6= +7= +8= +9= +10= 11 111 1111 11111 111111 1111111 11111111 111111111 1111111111

Ja dhe nje tjeter: 0x9+8=8 9 x 9 + 7 = 88 98 x 9 + 6 = 888 987 x 9 + 5 = 8888 9876 x 9 + 4 = 88888 98765 x 9 + 3 = 888888 987654 x 9 + 2 = 8888888 9876543 x 9 + 1 = 88888888 98765432 x 9 + 0 = 888888888 987654321 x 9 1 = 8888888888 9876543210 x 9 2 = 88888888888 I fundit:

1 12 123 1234 12345 123456 1234567 12345678 123456789

x x x x x x x x x

8 8 8 8 8 8 8 8 8

+ + + + + + + + +

1 2 3 4 5 6 7 8 9

= = = = = = = = =

9 98 987 9876 98765 987654 9876543 98765432 987654321