UNIVERZITET APEIRON

SEMINARSKI RAD
VIA MATEMATIKA
Aleksandar Gakovi pro! dr Esad "ak#povi

$an%a &#ka' %#n ()*(! +od!
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
Sadraj:
Sadr/a%0!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!(
*! Po%a- i vrs.e sis.e-a linearni1 %edna2ina!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!3
(! Asi-p.o.e!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!4
3! Ispi.ivan%e #nk5i%a sa kons.r#k5i%o- +raika!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!6
7! Ma.e-a.i2ka lo+ika!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!*(
&i.era.#ra0!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!*6
2
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
1. Pojam i vrste sistema linearnih jednaina
8or-#l# 89:i;<G9:';! i<*'('='n na>iva-o %ednakos.' pri 2e-# s# :i
o>nake >a nepo>na.e 9pro-%enl%ive; veli2ine! Prov%er# .a5nos.i %ednakos.i vr,i-o
.ako ,.o #-%es.o :i >a-%eni-o kons.an.e' a >a.i- #poredi-o ?ro%ne vri%ednos.i i>ra>a
89:i; i G9:i; is.ini.a or-#la >a ?ilo ko%i sk#p vri%ednos.i pro-%enl%ivi1 :i 9a .o se
-o/e kons.a.ova.i i ?e> neposredno+ #vr,.avan%a kons.an.i na -es.o pro-%enl%ivi1;'
onda se >a 89:i;<G9:i; ka/e da %e iden.i2ka ili ?e>#slovna %ednakos.' krae re2eno
iden.i2nos. 9iden.i.e.;!
Ovakve %ednakos.i se' ?e> >a-%ene kons.an.i #-%es.o pro-%enl%ivi1'-o+# sves.i na
o?lik
( ) ( ) ( )
( ( ( ( ( (
) ) ! ) ) ) ! npr x y x y x y x y x xy y + + +
Ako %e %ednakos. 89:i;<G9:i; is.ini.a sa-o >a odre@ene s.r#k.#re vri%ednos.i
nepo>na.i1 9pa -akar i1 ?ilo i ?eskona2no -no+o;' dakle ne >a ?ilo ko%i odnos
vri%ednos.i nepo>na.i1'onda >a 89:i;<G9:i; odnosno >a P9:i;<89:i;AG9:i;<)
ka/e-o da %e #slovna %ednakos. ili %edna2-a!
"edna2ina se -o/e sves.i na o?lik )<) .ek nakon #vr,.avan%a vri%ednos.i nepo>na.i1 >a
ko%e %e is.ini.a 9>adovol%ena;!
Vri%ednos. pro-%enl%ivi1 >a ko%e %e .a2na %ednakos. P9:i;<) na>iva-o r%e,en%e
%edna2ine! Ako %e svako r%e,en%e %edna2ine P9:i;<) #%edno i r%e,en%e %edna2ine
B9:i;<)' onda %e >a ove %edna2ine ka/e da s# ekvivalen.ne!
"edna2ina # ko%o% se nepo>na.e po%avl%#%# sa-o # o?lik# s.epena sa eksponen.o- *'
ra>dvo%ene >na5i-a C i D na>iva se linearna %edna2ina! Op,a o?lik linearne %edna2ine
sa n nepo>na.i1 %e0
a*'a(=ann s# o>nake >a koei5i%en.e nepo>na.i1 :* ' :( ' =' :n
? %e o>naka >a slo?odni 2lan!
Op,.i o?lik %edna2ine sa %edno- nepo>na.o- %e0 a: C ? < )
R%e,en%e ove linearne %edna2ine %e0 Eo < A?Fa
S o?>iro- na vri%ednos.i a i ? -o+#i s# sli%edei sl#2a%eviG
*! Ako %e a H )' %edna2ina i-a %edno realno r%e,en%e i .o0 :)<) ako %e ?<)' a :) H ) ako %e
? H )!
(! Ako %e a<) i ?<)' onda %e :)<)F)' a .o >na2i da %e r%e,en%e %edna2ine ?ilo ko%i realan
?ro%!
3! Ako %e a<) i ? H )' onda %e :)<A?F)' pa >?o+ ne-o+#nos.i d%el%en%a ?ro%a ko%i ni%e
-ila sa n#lo- >akl%#2#%e-o da %edna2ina ne-a r%e,en%e!
Op,.i o?lik linearne %edna2ine sa dvi%e nepo>na.e %e0 a: C ?I C 5 < )
R%e,en%a ove %edna2ine -o/e-o do?i.i .ako ,.o %edn# od nepo>na.i1 i>ra>i-o # #nk5i%i
dr#+e' npr! Ovako0 I < 9AaF?;: A 5F?!
: %e # ovo- sl#2a%# .>v! slo?odna pro-%enl%iva ko%o% po vol%i -o/e-o odredi.i
vn%ednos.'a vri%ednos. I >avisi od oda?rane vri%ednos.i >a :! dakle'%edna2ina i-a
?e>?ro% r%e,en%a pa se ka/e da %e neodre@ena! R%e,en%a ovakve %edna2ine se -o+#
prika>an #op,.eno para-e.arski preko nove nepo>na.e 9para-e.ra;! Za pos-a.ran#
%edna2in# e ?i.i0
3
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
( ) F F x t y a b t c b
.o >na2i da se r%e,en%a %edna2ine -o+# prika>a.i kao #re@eni par0
9:'I; < 9.!9AaF?; J .A5F?;!
Odredi-o li' po vol%i' vri%ednos. >a . odredi1 s-o i r%e,en%e %edna2ine' a i-a
?e>?ro% -o+#nos.i >a .o!
Za linearn# %edna2in# sa .ri nepo>na.e0 a: C ?I C 5> C d < )
r%e,en%a e-o do?in # vid# #re@ene .ro%ke0 9:'I'>; < 9.*'.('9AaF5; J .* A 9?F5; J .( A dF5; pa
>akl%#2#%e-o da %e %edna2ina dvos.r#ko neodre@ena' .%! da po vol%i odre@#%e-o vri%ednos.i >a
dve pro-%enl%ive 9nepo>na.e;!
Dal%e >akl%#2#%e-o da %e %edna linearna %edna2ina sa n nepo>na.i1 9nAl;As.r#ko
neodre@ena!
Osi- kada se %edna2ine pos-a.ra%# kao #nk5i%e' pri r%e,avan%# %edna2ina sa vi,e
nepo>na.i1 s#sree-o se sa sk#po- 9sis.e-o-; %edna2ina ko%e sadr/e is.e nepo>na.e!
Nadal%e %e' po pravil#' ?ro% %edna2ina # sis.e-# %ednak ?ro%# nepo>na.i1' ali -o/e ?i.i
-an%i i1 vei!
Op,.i o?lik sis.e-a od - linearni1 %edna2ina sa po n nepo>na.i1 :* ' :( '!!!' :n -o/e
se prika>a.i ovako0
** * *( ( * *
(* * (( ( ( (
* * ( (
n n
n n
m m mn n m
a x a x a x b
a x a x a x b
a x a x a x b
+ + +
+ + +
+ + +
K
K
K
K
Pri 2e-# s#0
K ai% o>nake >a koei5i%en.e nepo>na.i1 :% 9i<*'('='-0 %<*'('!!!'n;G
K ?i o>nake >a .ako>vane slo?odne 2lanove 9kons.an.e;!
Ako %e ?ar %edan od ?i ra>li2i. od n#le >a sis.e- S se ka/e da %e ne1o-o+en' a ako s#
svi ?i<) onda se >a sis.e- S ka/e da %e 1o-o+en!
Sis.e-# S se -o/e pridr#/i.i od+ovara%#i -a.ri2ni o?lik0
** *( * * *
(* (( ( ( (
* (
n
n
m m mn n n
a a a x b
a a a x b
a a a x b
1 1 1
1 1 1
1 1 1
+
1 1 1
1 1 1
] ] ]
L
L
K
L
odnosno skraenoG Ax = b pri 2e-# %e A o>naka >a -a.ri5# sis.e-a 9-a.ri5a koei5i%en.a
sis.e-a;' : o>naka >a vek.or nepo>na.i1' a ? vek.or slo?odni1 2lanova!
ND.orka 9:*)':() '= :no; se na>iva r%e,en%e sis.e-a ako se'>a-%eno- 2lanova ove
nD.orke #-%es.o :% 9%<*'(' '!!!n; da .i- redo- # da.e %edna2ine' svaka %edna2ina
.ransor-i,e # iden.i2nos.' .%! # o?lik # ko-e %e ?ro%na vri%ednos. li%eve %ednaka
?ro%no% vri%ednos.i desne s.rane %edna2ine! R%e,en%e sis.e-a %e' pre-a .o-e' pres%ek
sk#pova r%e,en%a svi1 n%e+ovi1 %edna2ina!
Neki sis.e- S -o/e ?i.i sa+lasan' .%! da i-a re,en%a ili nesa+lasan 9pro.ivrean'
kon.radik.oran;' .%! da ne-a re,en%e! Ako %e sis.e- sa+lasan -o/e da i-e %edno
9%edins.veno; r%e,en%e pa se ka/e da %e sis.e- odre@en' a -o/e da i-a vi,e r%e,en%a pa
4
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
se ka/e da %e sis.e- neodre@en! Ako i-a vi,e r%e,en%a onda i1 i-a ?eskona2no
-no+oPos.o%i vi,e na2ina da se odredi da li i koliko r%e,en%a i-a pos-a.rani sis.e-!
Za po#>dano #.vr@ivan%e sa+lasnos.i odnosno nesa+lasnos.i sis.e-a linearni1
%edna2ina -o/e-o se posl#/i.i po>na.i- KronekerAKapeli%evi- s.avo- ko%i' #
slo?odno% in.e+ra5i%i 9?e> doka>a; +lasi ovako0
pro,ireno- -a.ri5o- sis.e-a' onda %e sis.e- sa+lasan ako i sa-o ako %e
r9A'?;<r9A;' a nesa+lasan ako %e r9A!?;Lr9A;! Ina2e' kada %e r9A'?;Lr9A; onda %e r9A'?;A
r9A;<*!
Posl%edi5e ovo+a s.ava s#0
*! Ako %e r9A'?;<r9A;<n' onda %e sistem odreen. Ovo se -o/e desi.i # sl#2a%evi-a
-<n i -Ln!
(! Ako %e r9A'?;<r9A;Mn' onda %e sis.e- neodre@en' ?e> o?>ira da li %e -Mn' -<n ili
-Ln! Ako %e nAr<k ka/e se da %e sis.e- kDs.r#ko neodre@en'.%! vri%ednos. n
nepo>na.i1 se i>nala>i .ako ,.o se k nepo>na.i1 .re.ira%# kao .>v! slo?odne nepo>na.e
ko%i-a vri%ednos. da%e-o po vol%i 9proi>vol%no;' a >a r .>v! ?a>ni1 nepo>na.i1
vri%ednos.i odre@#%e-o preko vri%ednos.i slo?odni1 nepo>na.i1!
3! 4; Ako %e r9A'?;Lr9A;' onda %e sis.e- kontradiktoran, ?e> o?>ira da li %e -Mn' -<n
i1 -Ln' ali #> #slov da %e -L*!
7! 7; No-o+en sis.e- .%! sis.e- # ko-e %e ?<)' ne -o/e ?i.i kon.radik.oran' %er %e
r9A'?;<r9A;!
No-o+eni sis.e- i-a ?ar %edno r%e,en%a' a .o r%e,en%e %e nA.orka 9)')'=');! Ri%e2 %e o .>v!
.rivi%alno- r%e,en%# 2i%e pos.o%an%e #o2ava-o %ednos.avno ?e> r%e,avan%a sis.e-a! Ako %e
r9A;<n' onda sis.e- osi- .rivi%alno+' ne-a dr#+i1 r%e,en%a' pa %e sis.e- odre@en! Ako %e
r9A;Mn' onda sis.e- osi- .rivi%alno+ i-a i ?e>?ro% dr#+i1 r%e,en%a' pa %e sis.e- neodre@en!
2. Asimptote
Po.p#no ispi.ivan%e #nk5i%a I<9:; >a1.eva sis.e-a.i2no odre@ivan%e svi1
karak.eris.i2ni1 oso?ina da.e #nk5i%a I<9:;! Priliko- kons.r#k5i%e +raika veli2ina
slike %e o+rani2ena! I-a-o -o+#nos. da ski5ira-o # kona2ni- di-en>i%a-a' ali %e
neop1odno da ispi.#%e-o pona,an%e #nk5i%e kad :OPQ i1 # .a2ka-a prekida' U .o-
5il%# #pore@#%# se #nk5i%a I<9:; sa po+odno i>a?rano- #nk5i%o- R9:; 2i%e
pona,an%e %e do?ro po>na.o' #nk5i%a R9:; ili R A*9I; se na>ivi asmiptota funkcije
I<9:; ako %e isp#n%en #slov
5
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
U ve>i inver>no+ preslikavan%a vidi .a2k# *!7 Geo-e.ri%ski' +orn%e rela5i%e >na2e da se
+rai5i da.i1 #nk5i%a # ?5skona2nos.i neo+rani2eno pri?li/ava%# %edan dr#+o-e!
Asi-p.o.e -o+# da ?#d# pravolini%ske i krivolini%ske! U nas.avk# +ovorie se o
pravolini%ski- asi-p.o.a-a' ko%e -o+# ?i.i0 kose' 1ori>on.alne i ver.ikalne! Vidi slik#
3AS!
Po.re?an i dovol%an #slov >na.i e+>is.en5i%# kose asi-p.o.e sadr/i sli%edea .eore-a0
8#nk5i%a I<9:; i-a kos# asi-p.o.# ako i sa-o ako pos.o%e kona2ne
+rani2ne vri%ednos.i
"edna2ina kose asi-p.o.e %e R9:; < a: C ?!
Poka>ae-o na%pre da %e #slov 9*4; po.re?an' .%! ako pos.o%i prava 9R9:;<a:C? ko%a %e
asi-p.o.a #nk5i%e I<9:; .ada pre-a deini5i%i asi-pro.e #slov 9*3;
%e isp#n%en!
Nakon di%el%en%a sa :

Odakle se do?i%# da %e
I> rela5i%e 9*3; sli%edi da %e
Poka>ae-o da %e #slov 9*4; dovol%an!
Dois.a'ako %e
.ada %e
Rela5i%a 9*3; %e isp#n%ena' .%! R9:;<a:C? %e po deini5i%i 9*3; asi-p.o.a #nk5i%e I<.9:;!
U spe5i%alno- sl#2a%# >a a<) do?i%a se asi-p.o.a R9:;<? ko%a se na>iva
horizontalnom asimptotom.
Nori>on.alna asi-p.o.a %e deinisana r5la5iio- 9*3;! U sl#2a%# da %e RA*9I;<kons.!
Rela5i%a 9*7; deini,e ver.ikaln# asi-p.o.#!
Prava :<a %e ver.ikalna asi-p.o.a #nk5i%e I<9:; ako %e
Kako %e :<RA*9I;! rela5i%a 9*T;' %e ekvivalen.na s sli%edei-
6
[ ]
9 ;
li- li- 9 ;
x x
f x
a i f x ax b
x


[ ] li- 9 ; 9 ; )
x
f x ax b

+
9 ;
li- )
x
f x ax b
x

9 ;
li- )
x
f x ax b
x

( ) li-
x
b f x ax

1
]
[ ]
9 ;
li- li- 9 ;
x x
f x
a i f x ax b
x


( ) li- 9 ; )
x
f x ax b

+ 1
]
*
li- 9 ; !
y
f y a

li-
li- 9 ;
y
x a
x a
f x

Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
Po.re?no %e napo-en#.i da priliko- odre@ivan%a asi-p.o.a odre@#%e-o +rani2ne
vri%ednos.i i >a CQi >a AQ!
Primjer
1. Odrediti asimptote funkcije
Po.ra/i-o kose asi-p.o.e #nk5i%e
Kad : O A Q do?i%e-o is.o! S o?>iro- da %e a < ) kosa asi-p.o.a #nk5i%e
ne pos.o%i! Me@#.i- ispi.ivan%e %e po.re?no nas.avi.i %er -o/da pos.o%i 1ori>on.alna asi-p.o.a
Kad : O A Q do?i%a-o is.o! Pre-a .o-e I<* %e %edina 1ori>on.ala asi-p.o.a +raika
#nk5i%e
Za odre@ivan%e ver.ikalni1 asi-p.o.a od-a1 vidi-o da ako i-eni.el% ra5ionalne
#nk5i%e i>%edna2i-o sa n#lo- realna r%e,en%a .e %edna2ine preds.avl%ae one kona2ne
vri%ednos.i pro-enl%ive : >a ko%e #nk5i%a 9:; pos.a%e ?eskona2no velika!.%!
Pre-a .o-e' prava :<* preds.avl%a ver.ikaln# asi-p.o.# #nk5i%e kad IO P Q
2. Odredite asimptote funkcije
Kad : O A Qdo?i%a-o is.o!
Kriva i-a kos# asi-p.o.# I<:C(!
Ver.ikalna asi-p.o.a ove krive %e : < (' %er %e
3. Ispitivanje funkcija sa konstrukcijom rafika
Ele-en.arni na2in ispi.ivan%a #nk5i%a 9Vidi .a2k# 3!4!; -o/e da pr#/a sa-o
d%eli-i2ne inor-a5i%e o neko% #nk5i%i! Za or-iran%e ko-ple.ne preds.ave o %edno%
(
9 ; !
(
x
f x
x

(
9 ;
(
li- li- li- *!
(
x x x
x
f x x
x
a
x x x

7
*
9 ; !
*
x
f x
x
+

* *
*
9 ; *
*
li- li- li- li- )!
9 *; *
x x x x
x
f x x
x x
a
x x x x x

+
+
+

*
9 ;
*
x
f x
x
+

( ) ( )
*
*
*
li- li- li- li- *!
*
*
*
x x x x
x
x
b f x ax f x
x
x

+
+
1 1
] ]

*
9 ;
*
x
f x
x
+

* ) * )
* *
li- * li-
* *
x x
x x
x x

+ +
+

[ ]
(
(
li- 9 ; li- li- (!
( (
x x x
x x
b f x ax x
x x
t t t
1

1

]
( (
( ) ( )
li- li- !
( (
x x
x x
i
x x

+

Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
konkre.no% i#nk5i%i po.re?no %e #kl%#2i.i i dieren5i%alni ra2#n kao ,.o %e .o poka>ano
# pre.1odni- i>la+an%i-a Na kra%# ispi.ivan%a pos.o%i -o+#nos. >a pri?li/no
konsir#isan%5 +raika #nk5i%e! S o?>iro- na ono ,.o %e do sada i>lo/eneo' ispi.ivan%e
#nk5i%a .re?a da o?#1va.i sli%edee0
*! Odre@ivan%e o?las.i deinisanos.i #nk5i%e
Nai .a2ke prekida
(! Ispi.ivan%e parnos.i ili neparnos.i
3! Ispi.ivan%e pona,an%e #nk5i%e # okolini .a2ke prekida i na kra%evi-a in.ervala
deinisanos.i
7! Odre@ivan%e asi-p.o.a
4! Odre@ivan%e pros%e2ni1 .a2aka +raika #nk5i%a sa koord-a-i- osa-a
T! Odre@ivan%e >naka #nk5i%e
6! Odre@ivan%e eks.re-ni1 .a2aka
S! Odre@ivan%e in.ervala -ono.onos.i
U! Odre@ivan%e prevo%ni1 .a2aka
*)! Odre@ivan%e in.ervala konkavnos.i i konveksnos#
Na osnov# ovi1 poda.aka sli%edi kons.r#k5i%a +raika!
*; Ispi.a.i #nk5i%# i kons.r#isa.i n%en +raik!
*V 8#nk5i%a %e deinisana >a svako : >a ko%e %e :HO! Pre-a .o-e' o?las. deinisanos.i 2ine sve
realne vri%ednos.i se- :<)' .%! : 9AQ'); 9)'Q;! Za :<) #nk5i%a i-a prekida!
(V
8#nk5i%a %e parna!
3V
Ovi- +rani2ni- vri%ednos.i-a %e #.vr@eno pona,an%e #nk5i%e # .a2ki prekida i na
kra%evi-a in.ervala deinisanos.i!
7V Na osnov# pre.1odne .a2ke se >na da %e0
.% #nk5i%a ne-a 1ori>on.alni1 asi-p.o.a
.%! :<) %e ver.ikalna asi-p.o.a #nk5i%e!
"edino %o, .re?a proveri.i da li pos.o%i kosa asi-p.o.a! Po,.o %e
#nk5i%a ne-a kos# asi-p.o.#!
4V Pres%e2na .a2ka +raika #nk5i%e sa : oso- se do?i%a >a I<)' ali %edna2ina
8
( )
(
(
*
f x x
x
+
( ) ( )
( )
( )
(
(
( (
* *
f x x x f x
x
x
+ +

( (
( (
) )
( (
( (
* *
li- li-
* *
li- li-
x x
x x
x x
x x
x x
x x
+
+
_ _
+ + + +

, ,
_ _
+ + + +

, ,
( )
li-
x
f x
t
+
( )
)
li-
x
f x
t
+
( )
7
3
*
li- li-
x x
f x
x
x x
t t
+
t
7
(
( (
* *
)
x
x
x x
+
+
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
ne-a realni kor%en' %er i> :7C*<) sli%edi da %e :7<A*' a .o %e ne-o+#e # sk#p# realni1
?ro%eva' io >na2i da +raik #nk5i%e ne si%e2e : os#!
Pres%e2na .a2ka +raika #nk5i%e sa I oso- se do?i%a >a :<)' ali # .o% .a2ki #nk5i%a
i-a prekida i >?o+ .o+a +raik #nk5i%e ne si%e2e ni I os#!
TV 8#nk5i%a %e s.alno po>i.ivna!
6V Po.re?an #slov >a e+>is.en5i%# eks.re-ni1 vri%ednos.i da %e
Realni kor%eni ove %edna2ine :<* i :<A* odre@#%# s.a5ionarne .a2ke #nk5i%e
Po,.o %e W9*;<SL) i W 9A*;<SL)' dovol%an #slov >a e+>is.en5i%# -ini-#-a %e isp#n%en! Pre-a
.o-e' .a2ke -ini-#-a s# 9A*'(; i 9*'(;!
SV In.erval -ono.onos.i se odre@#%e na osnov# ve i>ra2#na.o+ prvo+ i>voda' ko%i e-o
ras.avili na pro,le ak.ore0
Ta?ela >a odre@ivan%e >naka prvo+ i>voda' .%! ras.en%e i opadan%e #nk5i%e0
UV Prevo%ne .a2ke se odre@#%# na osnov# dr#+o+ odnosno .ree+ i>voda #nk5i%e! "edna2ina
ne-a realni1 r%e,en%a' odavde sli%edi da #nk5i%a ne-a prevo%ni1 .a2aka!
*)V Po,.o %e dr#+i i>vod po>i.ivan >a svako : i> o?las.i deinisanos.i! #nk5i%a %e sv#da
konkavna!
Na osnov# do?i%eni1 re>#l.a.a kons.r#isan %e +raik #nk5i%e 9vidi slik# 7AS;
9
( )
(
(
*
f x x
x
+
( )
7
3 3
( *
( ( )
x
f x x
x x

( )
7
T
( f x
x
+
( )
( ) ( ) ( )
(
3
( * * * x x x
f x
x
+ +

( )
( )
7
7 7
( 3
T
( )
x
f x
x x
+
+
( )
(
(
*
f x x
x
+
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
S&IKAG 7AS
2 !spitati funkciju i konstruisati njen "rafik.
*V! 8#nk5i%a %e deinisana >a svako : >a ko%e %e :( A*H)! Pre-a lo-e! o?las. deinisanos.i
#nk5i%e %e
: 9AQ'A*; 9A*'*; 9*' Q; !
Za : < P * #nk5i%a i-a prekida!
(V ' pa %e #nk5i%a neparna!
Ovi- +rani2ni- vri%ednos.i-a %e #.vr@eno pona,an%e #nk5i%e # .a2ka-a prekida' i na
kra%evi-a deinisanos.i!
7V Na osnov# pre.1odne .a2ke se >na da %e ' #nk5i%a ne-a 1ori>on.alni1
asi-p.o.a!
' ver.ikalna asi-p.o.a #nk5i%e!

' %e ver.ikalna asi-p.o.a #nk5i%e!
Po,.o %e ' prava I<: %e
kosa asi-p.o.a #nk5i%e!
4V Pres%e2na .a2ka +raika #nk5i%e sa : oso- se do?i%a >a I<)' .%! r%e,avan%e- %edna2ine
"edna2ina i-a realno r%e,en%e i .o >a :<)' ,.o >na2i da %e koordina.ni po2e.ak O 9)');
%edna2ina pros%e2na .a2ka sa koordina.ni- osa-a!
TV Prvo se ras.avl%a #nk5i%a na pros.e ak.ore ' a >a.i- se odre@#%e >nak
#nk5i%e po-o# sli%edee .a?ele0
6V Po.re?an #slov >a e+>is.en5i%# eks.erni1 vri%ednos.i da %e
Kor%eni ove %edna2ine s#
Po,.o %e , dovol%an #slov >a e+>is.en5i%# -aksi-#-a # .a2ki %e
isp#n%en ! W9);<)' dovol%an #slov >a e+>is.en5i%# eks.re-a # .a2ki : < ) ni%e isp#n%en!
10
(
(
*
x
y
x

( )
( )
( )
( )
3
3
( (
*
*
x
x
f x f x
x
x

( ) li-
x
f x
t
t
( ) ( )
* ) * )
li- li- G *
x x
f x i f x x
+
+
( ) ( )
* ) * )
li- li- G *
x x
f x i f x x
+
+
( )
( )
( (
( (
li- li- * li- li- )
* *
x x x x
f x
x x
i f x x
x x x
t t t t
1
]

3
(
)
*
x
x

( )
( ) ( )
3
'
* *
x
f x
x x

+
( )
( )
( ) ( )
( )
(
( (
( (
( (
3 3
3
)
* *
x x x
x x
f x
x x
+

( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
( )
( )
(
3 ( ( 7 ( (
3
7 3 3
( ( (
7 T * ( * ( 3 ( 3
( T
* * *
x x x x x x x x x
x x
f x
x x x

( )
3 ) f
3 x
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
' ' dovol%an #slov >a e+>is.en5i%# -ini-#-a # .a2ki %e isp#n%en!
Pre-a .o-e! #nk5i%a i-a eks.re-ne vri%ednos.i # .a2ka-a -aksi-#- i
SV In.ervali -ono.onos.i se odre@#%# na osnov# prvo+ i>voda! Ta?ela >a odre@ivan%e >naka
prvo+ i>voda' .%! ras.en%e i opadan%e #nk5i%e
UV Po.re?an #slov >a pos.o%an%e prevo%ne .a2ke da %e
Realno r%e,en%e +orn%e %edna2ine %e :<)! Po,.o %e
dovol%an #slov >a e+>is.en5i%# prevo%ne .a2ke %e isp#n%en! Ta2ka 9)'); %e prevo%na .a2ka
#nk5i%e!
*)V In.ervali konkavnos.i odnosno konveksnos.i se odre@#%# na osnov# dr#+o+ i>voda' ko%i
se # .o- 5il%# ras.avl%a na pros.e 2inio5e' .%!
Ta?ela >a odre@ivan%e >naka dr#+o+ i>voda' .%! konkavnos.i i konveksnos.i #nk5i%e0
Na osnov# do?i%eni1 re>#l.a.a kons.r#isan %e 9Vidi slik# 7AU;
11
( )
3 ) f 3 x
3 3
3'
(
_

,
3 3
3'
(
_

,
( )
( )
( )
( )
(
3
3 3
( (
( 3
( T
)
* *
x x
x x
f x
x x
+
+


( )
( )
( )
7 (
7
(
T *
T ) T )!
*
x x
f x i f
x
+ +

( )
( ) ( )
(
3 3
( 3
!
* *
x x
f x
x x
+

+
( )
3
(
*
x
f x
x

Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika

S&IKAG 7AU
!. "atematika loika
Osnovno sreds.vo spora>#-%evan%a -ed# l%#di-a %e %e>ik' Ra>lik#%e-o vi,e vrs.a
%e>ika spora>#-%evan%a' kao ,.o s# npr' slikarski' -#>i2ki' o?i2ni 9+ovorni; i kn%i/evni
%e>ik' Ma.e-a.i2ki %e>ik %e na%vi,i o?lik na#2no+ %e>ika'
Za ra>lik# od npr' slikarsko+ %e>ika' -a.e-a.i5i %e po.re?an %e>ik po-o#
ko+a se i>ra/ava-o i spora>#-%eva-o ?e> dvos-islenos.i i nedor%e2enos.i' Zada.ak
-a.e-a.i2ke lo+ike %e pro#2avan%e' is.ra/ivan%e i s.alna do+radn%a .akvo+
-a.e-a.i2ko+ %e>ika' .%' %e>ika si-?ola kao sreds.va >a ra>vi%an%e -i,l%en%a'
ras#@ivan%a' >akl%#2ivan%a i ko-#ni5iran%a # -a.e-a.i5i!
Na%sli2ni%i -a.erna.i2ko- %e>ik# s# +ovorni i kn%i/evni 9pisani; %e>ik' Osnov# ovi1
%e>ika 2ini +las' slovo' ri%e2 i re2eni5a' Ne,.o sli2no va/i i >a -a.e-a.i2ki %e>ik # ko-e
osnov# 2ine -a.e-a.i2ki i>ra>i 9ri%e2i; ili .er-ini' Na%pros.i%i -a.e-a.i2ki i>ra>i s#
kons.an.e i pro-%enl%ive!
Kons.an.e s# po.p#no odre@eni -a.e-a.i2ki o?%ek.i' .%' veli2ine ko%i-a se vri%ednos.
ne -i%en%a' npr' ASG )G (G (F3G 4G G ; e !!!
Pro-%enl%ive s# si-?oli 9>na5i i slova; ko%i -o+# preds.avl%a.i ?ilo ko%i ele-ena. i>
neko+ da.o+ sk#pa' Da.i sk#p se na>iva o?las. deinisanos.i 9do-en; pro-%enl%ive'
Kons.an.e ko%i-a se >a-%en%#%# pro-%enl%ive na>iva%# se vri%ednos.i pro-%enl%ivi1!
Pri-%er *!; :'I'>'a'?'5'!!!'X'A s# o>nake >a pro-%enl%ive
(!; n %e o>naka >a prirodan ?ro%' Vri%ednos.i pro-%enl%ive n s# kons.an.e 1, 2, #

Slo/eni -a.e-a.i2ki i>ra>i se do?i%a%# kad se kons.an.e I pro-%enl%ive pove/# si-?oli-a
9 o>naka-a; >a ra2#nske opera5i%e' kao ,.o s# npr' C' A' J' 0 ' Pri or-iran%# slo@eni1 i>ra>a
do>vol%ena %e I #po.re?a >a+rada' s .i- da i>ra> i-a s-isla!
Pri-%er *'; i>ra>i s#0 SC6' 3:A7' 4:F9:C*;' 9:C(;I I sl'
('; nis# i>ra>i0 (C' :9IC; I sl'
Dakle' i>ra>i s# ri%e2i ili sklopovi ri%e2i ko%i ne 2ine re2eni5#' I>ra>i se sas.o%e od %edne
pro-%enl%ive ili od %edno+ >naka kons.an.e' ili od vi,e pro-%enl%ivi1 ili >nakova kons.an.i
pove>ani1 >na5i-a opera5i%a' #> #po.re?# >a+rada kao po-oni1 si-?ola'
12
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
Vii%ednos. -a.e-a.i2ko+ i>ra>i %e kons.an.a ko%a se do?i%e nakon ,.o se # i>ra># svi si-?oli
pro-%enl%ivi1 >a-%ene od+ovara%#i- vri%ednos.i-a 9kons.an.a-a; i i>vr,e na>na2ene
opera5i%e!
$atemati%ke formule s# re2eni5e ko%e s#0 ili 9*; is.ini.e' ili 9(; neis.ini.e' ili 93; .akve da se
>a n%i1 ne -o/e' nedvos-isleno i %edno>na2no' #.vrdi.i vri%ednos. is.ini.os.i! Za prve va/e ovi
prin5ipi0
prin5ipi ukljuenja treeg, ,.o >na2i da ne pos.o%i iska> ko%i ne ?i ?io ni is.ini. ni
neis.ini.'
prin5ip kontradikcije, ,.o >na2i da ne-a iska>a ko%i %e i is.ini. i neis.ini.!
Pri-%er
Iska>i s# or-#le0 (C3<4' 7L*C(' 7M*C(' (C3<6' :C:<(:' :C:<3: >a :Y)' :C(<4 >a
:<3' :C(<4 >a :<S' :CI<IC: i si'
Nis# iska>i or-#le0 :C(<4' :CI<>' :C:<3: i si' %er nis# deinisane vri%ednos.i
pro-%enl%ivi1 n%i-a' pa se ne -o/e nedvos-isleno i %edno>na2no #.vrdi.i da li s#
.a2ne ili ne.a2ne'
Iska>i s# i ove re2eni5e0 "#/na i Zapadna Morava se spa%a%# i +rade Morav#G S#?o.i5a
%e +rad sa na%vi,e s.anovnika # "#+oslavi%i' pre-a popis# od *US*' +odine'
Nis# i>ka>i re2eni5e0 $ro% ( %e >elenG Ekonono-i%a %e sla.kaG Mis #niver>#- %e
na%l%ep,a /ena na sve.#' i si' Prve dve re2eni5e ne-a%# s-isla' dok se >a .re# ne -o/e
po#>dano 9nedvos-isleno; #.vrdi.i vri%ednos. is.ini.os.i' %er %e l%epo.a s.var #k#sa' .%'
>a neko+a %e Mis #niver>#-a na%l%ep,a a >a neko+a ni%e'
Ma.e-a.i2ke or-#le ko%e sadr/e pro-%enl%ive ko%i-a vri%ednos. ni%e deinisana i >a
ko%e se >?o+ .o+a ne -o/e %edno>na2no #.vrdi.i vri%ednos. is.ini.os.i' s# neodre@eni
iska>i i na>iva%# se iska>ne or-e' iska>ne #nk5i%e' ili predikati, Predika.i pos.a%#
iska>i kada se # n%i-a na -%es.o pro-%enl%ivi1 #vrs.e kons.an.e' .%' vri%ednos.i
pro-%enl%ivi1' Za predika.e sa %edno-' dve' .ri' i.d' pro-%enl%ivi1 se ka/e da s#
d#/ine0 %edan' dva' .ri' i.d!
Predika.i s# ove or-#le0 :C(<4' :L4' :CI<>' :C:<3: i sl!
Svaki iska> se -o/e o?il%e/i.i slovo-' Ova slova se na>iva%# iska>na slova' npi' p' Z'
r' s' a' ?''''
Ako %e neki iska> p .a2an 9is.ini.;' onda se vri%ednos. n%e+ove is.ini.os.i o>na2ava
ovako0 & p=' ili & p=1 92i.a%0 .a# od p %ednako .e ili %edanG T kao prvo slovo en+leske
re5i .r#e<is.ina;'
Ako %e p ne.a2an 9neis.ini.' la/an; iska>' onda se n%e+ova is.ini.os. vredn#%e sa ili )' .%'
pi,e se ili & p= ili & p=( 92i.a%0 .a# od p %ednako ne .e ili n#la;'
U -a.e-a.i5i se .a2an iska> na>iva sta)'
Iska> %e pros. ako sadr/i sa-o %edn# inor-a5i%#'
Dva ili vi,e pros.i1 iska>a pove>ani1 >na5i-a lo+i2ki1 opera5i%a .vore slo/eni iska>'
Osnovni -ed# n%i-a s# oni ko%i pove>#%# dva pros.a iska>a' i>#>ev ne+a5i%e [' ko%a
se odnosi na %edan iska>' U nas.avk# da%e-o deini5i%e ovi1 osnovni1 slo/eni1 iska>a'
13
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
Kon%#k5i%a da.i1 iska>a p i Z %e iska> # o>na5i p Z 92i.a%0 p i Z;' is.ini. onda i sa-o
onda ako s# o?a da.a iska>a is.ini.a'
Ta?li5a vrednos.i is.ini.os.i >a kon%#k5i%# >a sve -o+#e vari%an.e vri%ednos.i
is.ini.os.i iska>a piZ0

ili krae
Dis%#nk5i%a da.i1 iska>a p i Z %e iska> # o>na5i pvZ 92i.a%0 p ili Z;' is.ini. onda i sa-o
onda ako %e ?ar %edan od da.i1 iska>a is.ini.' odnosno neis.ini. onda i sa-o onda ako s#
o?a da.a iska>a neis.ini.a' Ovako deinisana dis%#nk5i%a %avl%a se pod na>ivo-
inkl#>ivna 9#kl%#2iva; dis%#nk5i%a' %er %e is.ini.a i onda kada s# o?a da.a iska>a is.ini.a!
Eksl#>ivna 9iskl%#2iva; dis%#nk5i%a da.i1 iska>a p i Z %e iska> # o>na5i pvZ 92i.a%0 ili p
ili Z;' is.ini. onda i sa-o onda ako %e sa-o %edan od da.i1 iska>a is.ini.!
Ta?li5a vri%ednos.i is.ini.os.i >a dis%#nk5i%#0
Pod i>ra>o- Wdis%#nk5i%aW na%2e,e se podra>#-%eva inkl#>ivna' pa %e # sl#2a%#
#po.re?e eksl#>ivne dis%#nk5i%e neop1odno .o i na+lasi.i'
!mplikacija da.i1 iska>a p i Z %e iska> # o>na5i p Z' neis.ini. onda i sa-o onda ako %e p
is.ini. a Z neis.ini. iska>' p Z se -o/e 2i.a.i ovako0
p i-pli5ira Z'
i> p sli%edi Z'
p %e dovol%an #slov >a Z'
Z %e po.re?an #slov >a Z'
p %e #>rok >a Z' a Z %e posl%edi5a p'
p %e predpos.avka' a Z %e .vrdn%a'
Ta?la is.ini.os.i >a i-plika5i%#0
Ekvivalen5i%a da.i1 iska>a %e iska> # o>na5i p Z is.ini. onda i sa-o onda ako da.i iska>i
i-a%# %ednake vrednosri is.ini.os.i' p Z se -o/e 2i.a.i ovako0
p %e ekvivalen.no sa Z'
i> p sli%edi Z i i> Z sli%edi p'
ako %e p onda Z i o?ra.no'
p %e dovol%an i po.re?an #slova >a Z i o?ra.no' i.d'
14
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
Ta?li5a vri%ednos.i is.ini.os.i >a ekvivalen5i%#0
Ekvivalen5i%a iska>a p i Z se -o/e deinisa.i i kao kon%#nk5i%a i-plika5i%a p <LZ i Z<L p' .%'
va/i0
Ne+a5i%a da.o+ iska>a p %e iska> [ p 92i.a%0 ne p;' ko%i %e neis.ini. kada %e p is.ini. i
o?ra.no' Ta?li5a vri%ednos.i is.ini.os.i >a ne+a5i%#0
*apomena
*! [9[ p;<p' .%' ne+a5i%a ne+a5i%e da.o+ iska>a da%e iska> sa %ednako- vri%edno,#
is.ini.os.i kao ,.o %e i-a da.i iska>'
(! [ 9 p Z ; < p Z i [ 9 p Z ; < p Z' .%' ne+a5i%a ekvivalen5i%e %e ekskl#>ivna
dis%#nk5i%a i o?ra.no!
Dakle' ve>ivan%e- pros.i1 iska>a' o>na2eni1 iska>ni- slovi-a p' Z''''' po-o#
>nakova lo+i2ki1 opera5i%a do?ili s-o slo/ene iska>e' Ve>#%#i ove slo/ene iska>e
po-o# >nakova lo+i2ki1 opera5i%a do?i%a-o %o, slo/eni%e' Svi ovi iska>i se na>iva%#
iskazne formule ili lo+i2ke or-#le!
Uo?i2a%eno %e da se iska>ne or-#le deini,# ovako0
Iska>na slova s# iska>ne or-#le'
Ako s# A i $ iska>ne or-#le' onda s# i 9A \ $;' 9AV$;' 9A <L$;' 9A $;' [A
.ako@e iska>ne or-#le'
Iska>ne or-#le -o+# se o?ra>ova.i sa-o kona2ni- ?ro%e- pri-%ena *; i (;'
#> -o+#nos. kori,en%a konven5i%e o ?risan%# >a+rada!
Vri%ednos. is.ini.os.i iska>ne or-#le >avisi od vri%ednos.i is.ini.os.i iska>ni1
pro-%enl%ivi1 # n%o%!
Iska>na or-#la ko%a %e is.ini.a >a svak# -o+## vari%an.# vri%ednos.i is.ini.os.i
pros.i1 iska>a # n%o%' na>iva se tautolo"ija, Ako %e iska>na or-#la .a#.olo+i%a pi,e se0
A<T ili A T ili A]T!
Dvi%e or-#le A i $ s# iden.i2ki %ednake ako i sa-o ako %e or-#la A $ .a#.olo+i%a!
15
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
Ako se kvan.i.a.ivno /eli i>ra>i.i >a ko%e vri%ednos.i pro-%enl%ivi1 %e is.ini.a iska>na
#nk5i%a ili predika.' onda se -o+# koris.i.i .>v' kvan.iika.ori ili kvan.ori
9kolikovni5i;!
Ako iska> po2in%e kvan.iika5i%o- W>a svakoW' onda se ri%e2i W>a svakoW o>na2ava%# sa
9o?ra.no od prvo+ slova n%e-a2ke ri%e2i Alle<svi;' i na>iva%# #niver>alni-
kvan.iika.or 9kvan.or;!
8or-#la 9 : A; P9:; >na2i0 >a svako : i> sk#pa A predika. P9:; %e .a2an!
Ako iska> po2in%e kvan.iika5i%o- W>a nekoW ili Wpos.o%i ?ar %edanW' onda se ove ri%e2i
o>na2ava%# sa 9o?ra.no od prvo+ slova n%e-a2ke ri%e2i Es +i?.<pos.o%i;' i na>iva%#
e"zistencijalni k)antifikator 9kvan.or;!
8or-#la 9 : A; P9E; >na2i0 predika. P9:; %e .a2an >a ?ar %edno : i> sk#pa A!
U ve>i s kvan.ori-a' pored os.ali1' >na2a%ne s# ove or-#le kao >akoni predika.sko+
9kvan.iika.orsko+; ra2#na0

Kvan.ori' >a%edno sa ri%e2i i' ili' ako'''onda' ni%e' preds.avl%a%# po.p#n spisak
osnovni1 ri%e2i po-o# ko%i1 se # -a.e-a.i5i pola>ei od i>v%esni1 re2eni5a' +rade
nove slo/ene re2eni5e!
Na kra%# ovo+ po+lavl%a da%e-o o?%a,n%en%e neki1 >na2a%ni%i1 po%-ova # ve>i s
ras#@ivan%i-a i doka>ivan%i-a # -a.e-a.i5i!
+efinicija %e re2eni5a' ili sk#p re2eni5a' ko%o- se odre@#%# sadr/ina neko+ po%-a!
Pojam %e -isaoni sadr/a% .er-ina ili si-?ola' Ra>lik#%e-o osnovne i i>vedene
po%-ove' Osnovni po%-ovi s# oni ko%e pri1va.a-o %asni- sa-e po se?i ?e> po.re?e
da se o?%a,n%ava%# neki- dr#+i- po%-ovi-a 9npr' ?ro%' sk#p' .a2ka;' I>vedeni
po%-ovi s# oni ko%e o?%a,n%ava-o po-o# osnovni1 i dr#+i1 i>vedeni1 po%-ova!
Pretposta)ke 91ipo.e>e; s# re2eni5e 9or-#le; od ko%ili se pola>i' kao .ani1 # neko-
ras#@ivan%#!
Posljedice s# re2eni5e 9or-#le; ko%e s#' i> pre.pos.avki' do?i%ene lo+i2ki-
ras#@ivan%e- i >akl%#2ivan%e-!
Aksiome s# pola>ne re2eni5e 9or-#le; ko%e se po do+ovor# #>i-a%# kao .a2ne i 2i%a
se is.ini.os. ne doka>#%e!
'eoreme s# i>vedene 9doka>ane; re2eni5e 9or-#le; >asnovane na aksio-i-a ili
pre.1odno doka>ani- .vr@en%i-a!
+okaz %e p#. lo+i2ko+ ras#@ivan%a i >akl%#2ivan%a od pre.pos.avki do posl%edi5a .%' ni>
koraka od ko%ili %e svaki korak ili aksio-a ili ve doka>ana .eore-a!
16
Aleksandar Gakovi Vi,a -a.e-a.ika
#iteratura:
Vi,a -a.e-a.ika' pro! dr Esad "ak#povi' ())S +od!' i>dava20 Panevropski Univer>i.e.
Apeiron' *! i>dan%e
17