1.

Pendahuluan

Sungguh pun Malaysia mempunyai prospek yang baik dalam perikanan laut dalam, namun kegiatan ini kurang mendapat sambutan dalam kalangan nelayan pinggir pantai. Perikanan laut dalam dijalankan secara usaha sama antara pengusaha tempatan dengan syarikat asing. Antara faktor yang menghalang kemajuan perusahaan perikanan laut dalam ialah masalah kekurangan modal, kemahiran pemaliman laut dalam dan pengendalian kapal besar yang dilengkapi alat tangkapan moden. Selain itu, risiko tangkapan di laut dalam juga tinggi di samping pulangan yang tidak terjamin. Menyedari hakikat ini, kerajaan telah mengambil langkah drastik dengan mengalakkan kegiatan perikanan secara akuakultur dalam kalangan masyarakat. Akuakultur bukanlah penyelesaian kepada masalah industri perikanan. Namun begitu, ia merupakan salah satu cara untuk menampung bekalan makanan dari laut. Akuakultur bermaksud menternak spesis hidupan (haiwan dan tumbuhan air tawar, air payau atau air masin di dalam persekitaran yang terkawal. Selain itu, akuakultur juga merangkumi segala akti!iti pengeluaran, pemprosesan dan pemasaran produk hidupan air. Matlamat utamanya adalah untuk meningkatkan kualiti dan kuantiti ternakan, dan untuk menggunakan sepenuhnya sumber tanah dan perairan yang sedia ada.

2.0

Cadangan Projek

"ertas kerja projek ini disediakan adalah bertujuan untuk memohon peruntukkan sebanyak #M $%&,&'(.(( (#inggit Malaysia Seratus )nam Puluh *iga #ibu *iga #atus )mpat Puluh . Selain itu, kertas kerja ini di buat bertujuan bagi memberi panduan serta gambaran secara terperinci mengenai projek penternakan ikan *ilapia yang akan dilaksanakan kelak. Projek yang bakal dijalankan di "g Pasir Putih, "eningau ini, bertujuan untuk memberi penekanan kepada pembangunan manusia, projek ekonomi dan pembangunan insfrastruktur ke arah menampung keperluan bahan makanan amnya, dan pembangunan industri akuakultur khasnya di negara ini. "ampung Pasir Putih dipilih kerana kedudukannya yang strategik dan kemudahan sumber air, tanah, dan lokasinya yang lengkap dengan kemudahan infrastruktur yang diperlukan dalam usaha menjayakan
1

projek ini. +asil daripada kajian, tinjauan dan penimbangan rasional juga, pihak pengurusan projek telah sepakat untuk memilih ikan tilapia sebagai ternakan utama dalam projek akuakultur ini. Segala butir,butir lengkap mengenai cadangan projek ini telah diperincikan seperti butir,butir yang akan dibentangkan kelak.

3.0

Spesifikasi & Kos

3.1 Sistem (Kolam & Tangki P!"#$%&&% K'(&" $. -uat perancangan sebelum membina kolam seperti rangka bentuk kolam, susunan kolam, kedudukan bangunan, parit dll. .. &. '. 1. -ersihkan kawasan di mana kolam akan dibina. "orek kolam / menggunakan jentera berat atau cangkul bagi kolam yang kecil. "edalaman kolam yang sesuai 0 lebih kurang ' / 1 kaki. "omponen utama kolam yang perlu ada2 dibina 3

a. -atas atau ban / pastikan tidak mudah runtuh (tebing mesti bersudut '1 darjah . b. Saluran untuk sumber air masuk ke dalam kolam dan juga untuk membuang air.

4ambar $ 3 Parit untuk saluran sumber air masuk

4ambar . 3 Saluran air keluar melalui 5monk6

Air masuk

Air masuk

Parit untuk saluran air masuk

Parit untuk saluran air keluar

Parit untuk saluran air masuk

Parit untuk saluran air keluar

Satu rangkai kolam selari

#ajah 7ua rangkai kolam selari

4ambarajah &3 , -eberapa 8enis Susunan "olam,"olam 9kan

Tambak/ Batas/ Ban

Saluran Air Masuk

Saluran air masuk

Saluran air keluar

5 kaki

Monk Dasar kolam

Keceruanan tebing = 45o

3 kaki

Saluran Air Keluar

4ambarajah '3 :ontoh "eratan lintang sebuah kolam ternakan ikan tilapia
3

P!)S!*$&&% K'(&" S!#!(+" P!(!P&S&% #!%$, $K&%

$. "eringkan air asal kolam untuk menggelakkan kematian ikan daripada jangkitan penyakit. .. -uang lumpur pada dasar kolam kerana ia akan menurunkan kualiti air. Selain itu, buang semua tumbuhan air yang tidak memberi manfaat kepada ikan. &. *aburkan kapur pada dasar, tebing dan batas kolam. -iarkan sekurang,kurangnya . minggu di bawah sinaran matahari. "ebaikan pengapuran adalah3 a. Meningkatkan p+ air b. Mengeraskan dasar kolam c. Menghapuskan parasit (penyakit , musuh ikan dan tumbuhan yang tidak dikehendaki. d. Mempercepatkan proses pereputan bahan organan serta meninggikan kesuburan kolam. e. Mencepatkan proses mendakan bahan organan yang berlebihan di dalam air. -erikut adalah jenis,jenis dan kadar penggunaan kapur yang disyorkan 3 #a-ah p, . . / ..0 ..0 / ..0 Kg2ha "apur -atu Putih , ;imestone, :aMg (:< "apur Abu Panas, :a<. (?uicklime2 -urnt ;ime "apur Abu Sejuk, :a (<+ (+ydrated2 Slake ;ime
.

0.0 / 0.0

0.0 / 1

1 / 1.0

&=(1

&(''

..=&

$>(.

$($.

===

.>$@

..=&

$@@%

$&>1

@%$

%&'

$>(&

$1..

$$'.

$($1

1(@

1(@

7alam penternakan ikan tilapia ini, tangki yang digunakan adalah tangki kan!as kerana cirinya yang tahan lasak serta mampu diubahsuai mengikut kehendak penternak. *ambahan pula kos bagi penyediaan tangki ini adalah jauh lebih murah daripada tangki,tangki yang lain. Selain tangki ini juga amat mudah untuk dipasang. 8adual &.$ dibawah menunjukkan kos yang diperlukan bagi menyediakan sistem tangki "an!as. #$( 1 2 3!%$S *angki "an!as "olam *adahan 8CM;A+ S&$4 $%6 B @6 B ..%6 =6 B %6 B &6 #$( (+%$T .( . ,&)5& ()" .$1= '((( .67110

8adual &.$3 Spesifikasi dan "os bagi Sistem "olam2*angki

3.2 Peralatan Sokongan Peralatan sokongan ini penting dalam proses melancarkan sistem operasi sesebuah projek penternakan ikan. Pihak pengurusan projek telah mengadakan tinjauan dan kajian tentang segala peralatan yang diperlukan dalam projek ini. Peralatan sokongan ini memerlukan kos dana yang agak banyak jika dibandingkan dengan aspek lain seperti makanan dan benih, namun begitu peralatan ini hanya akan memerlukan modal yang banyak pada pusingan pertama. -ahagian peralatan dan sokongan ini tidak memakan kos yang tinggi setelah projek dijalankan. Peralatan,peralatan yang dilampirkan merupakan peralatan yang laAimnya digunakan oleh kebanyakkan projek penternakan ikan. Sebagai perbandingan, beberapa sebut harga dari tiga syarikat pembekal telah di perolehi dan dibandingkan. +asil perbandingan membantu pihak pengurusan memilih pembekal yang
5

menawarkan harga yang berpatutan sesuai dengan kualiti bahan yang dibekalkan. 8adual &.. dibawah merupakan senarai peralatan dan anggaran harga yang ditetapkan mengikutan pasaran semasa.

#$( 1 2 3 . 0 1 6 8 9 10 11 12 13 1. 10 11

,&)5& ()" :entrifugal Pump,.+P . .,1(( Pam Angin (-lower ,&+P $ .,=1( Penyediaan *angki D "olam .. '@,$%( "archer +EP jet $Set $,=1( 8aring2*angguk2+apa & .,1(( Paip dan Saliran &,1(( Peralatan Sistem "ualiti Air $ Set .,%=( *angki <ksigen $ &1( Pemasangan -umbung2 Netting '.1( Peralatan Pembungkusan -enih $( paket =(( *imbang,.((kg $ ''( Pemasangan pagar @((( Peralatan proses pembenihan = .,%1( -akul Pengumpulan +asil $( .,.(( Pendawaian elektrik dan lampu 1%(( Peralatan Pejabat = &,%(( 3+"(&, 897930 8adual &..3 Peralatan dan Mesin Sokongan Fang 7iperlukan 3!%$S #$( (+%$T

C&T&T&%

4ambar &..3 "olam penternakan ikan tilapia

3.3 #enih -enih merupakan antara faktor penting yang harus diambil kira dalam proses pengeluaran ternakan ikan keli. Menyedari hakikat ini, pihak pengurusan projek telah mengambil langkah mendapatkan khidmat nasihat dari pihak berwajib seperti 8abatan Perikanan dan ;embaga "emajuan 9kan Malaysia (;"9M . +anya anak benih yang bersesuaian dan mempunyai kualiti akan di pilih untuk dijadikan anak benih.

8adual &.&3 Spesifikasi dan "os -enih

#$(

3!%$S Anak -enih 9kan *ilapia 9nduk 9kan *ilapia 3+"(&,

#$( (+%$T

,&)5& S!!K') ()" (.(@ =.1(

,&)5& ()" &,1((.(( '.1.(( )" 37920

C&T&T&%

$ .

1(,((( ekor 1( ekor

3.. "akanan

9kan *ilapia adalah daripada jenis G<mni!orousH ataupun Maserba (iaitu boleh memakan makananan berasaskan haiwan dan juga tumbuhan .*erdapat & punca utama iaitu 3 a. Makanan semulajadi / bentos, nekton, plankton, lumut, tumbuhan air dan sebagainya. b. Makanan tambahan / dedak, hampas kacang tanah, kelapa, soya, makanan berfomulasi (pellet , bahan,bahan buangan sayuran dan sebagainya.

:ara pemberian makanan ialah dengan cara menabur makanan ikan ke dalam atau di tepi kolam atau pun dengan menggunakan cara cuba,cuba yang mana makanan diberi perlahan,lahan sehingga ia berhenti makan. :ara ini agak lambat, namun demikian pemberian makanan boleh dikawal dengan senang. Makanan haruslah diberikan ditempat yang sama setiap masa. 9kan perlu diberi makan . kali sehari iaitu pada sebelah pagi dan petang. "adar pemberian makanan adalah seperti berikut 3

8adual &.'3 Spesifikasi dan "os Makanan *ernakan 9kan *ilapia #$( 1 2 3 3!%$S Makanan Permulaan (Starter Makanan *umbesaran (4rower Makanan (Iinisher 8CM;A+ #$( (+%$T .,1(( "ilogram %,((( kilogram .,1(( "ilogram ,&)5& ()" 1,$.1 $$,@(( 1,1(( 227320 C&T&T&%

i.

"akanan Semulajadi

Makanan semulajadi terdiri daripada kehidupan air yang mula wujud selepas pembajaan. 9a terdiri daripada bakteria, Aooplankton, dan alga. ;ebihan baja seperti najis ayam dan lembu boleh menjadi makanan anak,anak ikan keli. Makanan jenis ini tidak memberi sebarang kos kepada pengusaha kerana ia merupakan makanan semulajadi yang wujud di dalam kolam2 tangki. . ii. "akanan Kilang

Makanan kilang pula terdiri daripada pelet,pelet yang diberi mengikut peringkat pertumbuhan ikan,ikan tersebut. Peringkat Pertama "edua "etiga %ama Pelet Starter 4rower Iinisher Sai: Pelet Paling kecil Sederhana Paling besar Pertum;uhan anak ikan Semasa kecil Semasa ia besar sedikit Semasa ia agak besar

8adual &.'.$3 Pelet,pelet yang diberi mengikut peringkat pertumbuhan ikan Makanan ternakan seperti pelet sangat mudah didapati di pasaran. Pada peringkat awal ternakan, makanan pellet jenis starter adalah terbaik kerana 9a amat mudah dan bersih. 9a juga mengandungi segala Aat dan protin tinggi yang diperlukan bagi proses pembesaran anak,anak ikan tersebut. Selepas ini, penggunaan bahan makanan buatan sendiri boleh digunakan bagi mengurangkan kos dari segi makanan ikan ternakan.
10

..0 &nggaran "argin Keuntungan ..1 Pengiraan Kos Pengeluaran ;agi satu pusingan tuaian 8adual '.$ dibawah menerangkan secara terperinci mengenai kos yang diperlukan dalam satu pusingan tuaian (setahun . 9a menerangkan mengenai kos yang diperlukan bagi menanggung perbelanjaan sistem kolam2 *angki, peralatan sokongan, benih dan makanan.

SP!S$<$K&S$ Sistem Kolam Peralatan Sokongan #enih "akanan 3+"(&,

K'S ()" '@,$%( =>,>&( &,>.1 ..,&.1 11373.0

8adual '.$3 Pengiraan "os Pengeluaran -agi Satu Pusingan

11

= Tuaian #+(&% 1 2 3 . 0 1 6 8 9 10 11 12 3+"(&, matang ( ( ( ( ' ' $& $& $& $% $% $% $((

SP!S$<$K&S$ %ilai ,asil %ilai ,asil Pengeluaran ()" ( ( ( ( %,((( %,((( $@,((( $@,((( $@,((( .&,((( .&,((( .&,((( 1387000 (Tan "etrik ( ( ( ( . . % % % = = = .8

,arga Pasaran

Purata +arga #m 1.(( sekilo

..2 ,arga pasaran7 anggaran = tuaian matang dan pengiraan hasil jualan satu pusingan.

8adual '..3 +arga Pasaran, Peratus *uaian Matang 7an Pengiraan +asil 8ualan -agi Satu Pusingan

8adual '.. yang diatas menunjukkan secara terperinci mengenai harga pasaran, Peratusan tuaian serta pengiraan hasil jualan bagi satu pusingan pengeluaran (setahun . Seperti yang
12

ditunjukkan dalam jadual, dengan harga pasaran purata sebanyak #M&.1( sekilogram, jumlah nilai hasil pengeluaran keseluruhan yang bakal diperolehi pada pada pusingan tersebut ialah sebanyak #M$&=, (((.(( iaitu dengan nilai hasil keseluruhan sebanyak '= *an metrik.

..3 3adual ;agi menunjukkan keja>aan projek mula menghasilkan keuntungan serta jadual terperin?i >ang menunjukkan kos pengeluaran dan hasil jualan untuk pusingan 17 pusingan 27 pusingan 3 dan seterusn>a hingga projek menunjukkan keuntungan.

K'S Sistem Kolam Peralatan Sokongan #enih "akanan 3umlah Kos 3umlah %ilai 3ualan Keuntungan

P+S$%5&% 1 '@,$%( =>,>&( &,>.1 ..,&.1 11373.0 1387000 @267110 Projek

P+S$%5&% 2 @ @ &,>.1 ..,&.1 217200 3937000 3167860

P+S$%5&% 3 @ @ &,>.1 ..,&.1 217200 03.7000 008860

3adual ..3A &nggaran Kos Pengeluaran7 ,asil 3ualan dan Keuntungan

Seperti yang ditunjukkan dalam jadual '.&, jumlah kos yang diperlukan dalam menjalankan projek penternakan ikan ini pada pusingan pertama ialah #M $%1,$%1.((. namun begitu, kos tersebut telah semakin berkurangan pada pusingan kedua dan ketiga. 9ni kerana, semasa pusingan kedua dan ketiga, kos yang diperlukan bagi menyediakan sistem tangki2 kolam dan peralatan sokongan telah berkurangan. Pada ketika ini, hanya kos menyelenggara dan membaik pulih akan diperlukan dalam dua aspek ini. 7alam masa yang sama, jumlah nilai 8ualan pada pusingan kedua dan ketiga pula semakin
13

meningkat dari #M &>&,((( kepada #M1&', (((. "eadaan ini secara tidak lansung telah menyebabkan keuntungan syarikat telah meningkat dari #M&%@, =@1 kepada #M 1(=,=@1. "adar peningkan nilai hasil jualan dan keuntungan projek dapat di lihat dengan lebih jelas pada graf '.& yang ditunjukkan dibawahJ

5raf ..3A "enunjukkan 5am;aran anggaran keuntungan >ang ;akal diperoleh melalui projek Penternakan $kan Keli.

0.0

Pemasaran

Pemasaran yang kurang berkesan akan menimbulkan maslah dalam pengagihan hasil projek penternakan. 7alam usaha memasarkan hasil, terdapat pelbagai aspek pemasaran harus diambil kira. Antaranya ialah lokasi pemasaran yang strategik, pasaran produk yang bersesuaian, pasaran luar negara dan juga pasaran tempatan. Selain promosi secara besar,besaran dijalankan dalam media cetak dan internet, antara strategi yang bakal dijalankan adalah dengan menjalinkan hubungan yang baik dengan semua pedagang serta pembekal untuk jangka masa panjang.
14

-eberapa sesi penerangan serta lawatan juga akan dijalankan bagi kawasan yang sesuai bagi meningkatkan dan mengembangkan pasaran. )kspo dan pameran yang dilaksanakan oleh pihak jabatan,jabatan kerajaan juga dilihat sebagai medium untum mempromosikan hasil pengeluaran. Selain itu, pihak pengurusan juga merangka untuk memperluaskan lagi skop perniagaan dengan menceburkan diri dalam beberapa bidang berkaitan seperti pembiakan anak benih ikan air tawar dan menjadi pembekal bahan makanan ikan ternakan. 0.1 (okasi Pemasaran

*apak Projek ternakan ini ialah di "g Pasir Putih yang terletak di kawasan dalam 7aerah "eningau. "awasan ini merupakan kawasan yang strategik kerana bentuk muka buminya yang rata, sumber air yang mencukup dari parit dan sungai berhampiran, serta suhu dan persekitarannya yang sesuai. "awasan 9ni terletak $1 kilometer dari -andar "eningau dan merupakan kawasan laluan utama kenderaan yang hendak ke kawasan tersebut. 9ni kerana, ;okasi projek penternakan 9kan *ilapia yang dijalankan di "g Pasir Putih dapat dilihat dengan lebih jelas pada peta yang dibawah3
TAPAK PROJEK PENTERNAKAN KAN T !AP A

K" PA# R P$T % #K PA# R P$T % R$&A% KE'A KE KEN N"A$

%O#P TA! 'AR TA&*$NAN &as(i) 15

4ambar #ajah 1.$3 ;okasi Projek *ernakan 9kan *ilapia

"g. Pasir Putih, "eningau terletak . "M dari

Pekan "eningau yang juga,

merupakan tempat persinggahan utama jalan ke bahagian pedalaman Sabah. Selain itu, kawasan ini juga dilengkapi dengan laluan jalan raya yang lebar dan luas bagi sistem pengangkutan. "awasan ini juga terdiri dari pekan yang mempunyai insfrastruktur yang agak lengkap seperti sekolah, deretan bangunan rumah kedai, kawasan pertanian dan petempatan penduduk. 7isebabkan lokasi yang strategik dan segala kemudahan infrastruktur yang pesat membangun, adalah diyakini bahawa projek yang dimajukan di lokasi akan berjaya dan mampu bersaing dalam menempuhi segala rintangan perniagaan.

0.2 Pasaran Produk Pemasaran yang berkesan merupakan kunci utama dalam usaha mempromosikan hasil pengeluaran sesuatu projek. Sehubungan dengan itu, perancangan awal telah dilaksanakan bagi memastikan hasil keluaran projek dapat di dijual dan diagihkan secara sistematik. Prospek masa hadapan menunjukkan bahawa, Malaysia memerlukan kira / kira %(( ribu tan metrik ikan setahun daripada industri akuakultur untuk menampung keperluan dan kehendak pasaran. Permintaan hasil perikanan dijangka akan terus meningkat dari '(kg2orang setahun kepada 1(kg2orang setahun pada .($( berkadaran terus kepada peningkatan populasi penduduk Negara. 7engan wujudnya perdagangan
16

antarabangsa dalam bidang akuakultur dan spesis akuatik, permintaan pasaran luar negara semakin meningkat. Menyedari hakikat ini, pihak pengurusan projek positif bahawa permintaan keatas hasil pengeluaran ini akan mendapat sambutan yang mengalakkan sama ada dari pasaran tempatan mahupun pasaran luar negara.

0.3 Pasaran Tempatan Sasaran pasaran bagi projek perikanan ini adalah '(K bagi pasaran tempatan dimana ianya lebih berfokus kepada pengusaha,pengusaha makanan, gerai menjual makanan, restoren, pemborong dan juga suri rumah yang terdapat di 7aerah keningau dan kawasan, kawasan yang berhampiran dengannya. Perancangan telah dilakukan untuk mengeluarkan hasil secara berterusan D berperingkat,peringkat bagi memastikan kesinambungan bekalan ikan sepanjang masa. +asil tinjauan yang dilakukan menunjukkan bahawa harga pasaran tempatan ialah harga jualan borong ikan adalah antara #M'.((,#M'.1( sekilogram dan manakala harga runcit adalah #M1.((, #M%.(( sekilogram. Purata pendapatan adalah #M 1.(( sekilogram. 0.. Pasaran (uar %egara Pasaran luar Negara menghasilkan %(K dari nilai jualan. "ajian awal pihak pentadbiran projek, serta laporan yang di berikan oleh ;"9M menunjukkan terdapat beberapa buah negara telah dikenal pasti berpeluang untuk dijadikan pusat eksport hasil pengeluaran. Antara negara berpotensi menjadi kawasan pasaran adalah Singapura, Amerika Syarikat dan negara,negara *imur *engah seperti 9ran dan "uwait.

+asil kajian yang dijalankan juga menunjukkan bahawa, kebanyakkan hasil pengeluaran ikan air tawar yang dieksport ke luar negara adalah dalam bentuk yang telah diproses seperti susimi dan makanan yang telah di sejuk beku. -agi pasaran luar negara, harga ikan sekilo bagi setiap kilogram adalah CS7 ..1(,'.((. 7iharapkan dengan galakkan kerajaan dalam membangunkan sumber ekonomi berasaskan perikanan dapat membantu memajukan lagi projek ini di masa hadapan kelak.
17

1.0

'rganisasi

<rganisasi projek yang tersusun merupakan antara aspek utama yang harus dilakukan sebelum sesebuah projek dijalankan. 9a adalah bertujuan bagi memudahkan kerja,kerja pengagihan tugas antara semua pekerja yang terlibat dalam sesuatu projek. Selain itu, ia adalah bertujuan abagi mengelakkan berlakunya pertindihan tugas antara bahagian
18

tertentu dengan bahagian pengurusan yang lain. 8usteru itu, sebuah organisasi projek yang tersusun telah diatur bagi melancarkan operasi projek penternakan.

19

yang

tersusun

telah

diatur

bagi

melancarkan

operasi

projek

penternakan.

20

#ajah 1.(3 :arta <rganisasi pentadbiran Projek 9kan *ilapia

6.0

Kesimpulan

Pada dasarnya, projek ini dilaksanakan dalam usaha untuk menyahut seruan kerajaan menggalakkan golongan bumi putera untuk menceburkan diri dalam bidang perniagaan. Selaras dengan dasar kerajaan yang rancak mempromosikan kempen GSatu Daerah Satu Produk EkonomiH, pihak pentadbiran dan pengurusan projek telah berusaha untuk memastikan projek ini dapat dijalankan dengan lancar. -erdasarkan perincian tentang projek yang telah ditunjukkan dalam kertas kerja, dapat di lihat bahawa persediaan dari pelbagai aspek telah dikaji dan teliti dalam usaha untuk memastikan kelancaran projek tersebut. Akaukultur dan teknologi merupakan suatu perkara yang sinonim dan sukar di pisahkan. Menyedari hakiakat ini, jentera pengurusan dan pentadbiran projek sentiasa menagambil langkah mendekatkan diri dengan pihak,pihak berwajib seperti ;"9M dan jabatan perikanan dalam usaha mendapatkan maklumat tentang penggunaan mesin dan teknologi baru yang boleh di aplikasi dalam projek tersebut. "erjasama dengan 9nstitut Penyelidikan *eknologi -orneo (9-*P yang terletak di bawah kelolaan Cni!ersiti Malaysia Sabah juga dilakukan bagi mendapatkan maklumat berkaitan akuakultur dan ikan yang bersesuaian untuk diternak di masa hadapan kelak. Melaksanakan projek seumpama ini bukanlah suatu tugas yang mudah. Menyedari hakikat itu persediaan awal seperti melakukan tinjauan, kajian dan pemantauan telah dilaksanakan bagi memastikan tenaga pengurusan projek sentiasa bersedia menghadapi cabaran yang bakal diharungi sama ada di peringkat awal, peringkat pengoperasian projek, hinggalah ke peringkat pemasaran. Segala aspek telah diambilkira bagi memastikan pihak pengurusan projek sentiasa bersedia menghadapi sebarang kemungkinan yang timbul. Namun begitu, seperti yang diketahui umum, pembangunan sesuatu projek yang -erjaya adalah berkadar terus dengan dana yang tinggi. <leh yang demikian, adalah
21

amat diharapkan agar bantuan, khidmat nasihat dan sokongan berterusan yang diberi oleh pihak yang berwajib akan membantu pihak pengurusan merealisasikan projek ini dengan jayanya.

8.0

)ujukan

8abatan Perikanan Malaysia. .($(. Kod Amalan Akuakultur (Ternakan Ikan Air Tawar) . www.dof.go!.my. 7imuat turun pada .( <ktober .($(.

Industri

Akuakultur

di

Malaysia.

.($(.

http322akuakulturplaAa.blogspot.com2.((%2$(2industri,akuakultur,di, malaysia.html. 7imuat turun pada $> September .($(.

*angki

"an!as3

Kepentingan

dan

kelebihannya.

.($(.

http322www.baAariaonline.com2indeL.phpM mainNpage0productNinfoDcPath0.&DproductsNid0$&'=. 7imuat turun pada . <ktober .($(.

8abatan Perikanan Malaysia. .($(. Akuakultur. www.dof,go!.my.7imuat turun pada & oktober .($(.

Akuakultur.

.($(.

http322www.felda.net.my2felda!.2bm2usahawan2tani2akuakultur.

7imuat turun pada .( <ktober .($(.

22