B1001/3.

GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

PENGUKURAN
(Panjang lengkok dan sektor)

9.0 PENGENALAN Dalam kehidupan seharian kita, banyak benda yang terdiri daripada bentuk-bentuk geometri seperti bulatan, segitiga dan sebagainya. Contoh bulatan lain ialah seperti bola, roda basikal, jam dan sebagainya. Dalam setiap bentuk ini terdapat sudut-sudut asas untuk segitiga dan bulatan.

q
o B

A O B = q (simbol)

q , boleh diukur dengan menggunakan ; 1. Darjah 2. Radian

Dapatkah anda membantu Azmi mencari panjang lengkok bagi sektor jam yang berlorek pada jam dinding di rumahnya?..
A

Marilah kita sama-sama cuba membantu Azmi.

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

9.1 RADIAN Ukuran radian suatu sudut ditakrifkan oleh panjang yang bertentangan dengan sudut itu.
r unit r unit

1 radian = sudut di pusat bulatan yang bertentangan dengan lengkok yang sama panjang dengan jejari suatu bulatan.

r unit

9.1.1

Hubungan antara radian dengan darjah:

A

r
1 rad

o
B

1 pusingan = 360 = 2p radian

1 pusingan = 180 = p radian 2

a) Penukaran dari radian ke darjah. 1 radian =

b) Penukaran dari darjah ke radian. 1 =

180 p

p radian 180

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

Contoh 9.1 Tukarkan setiap sudut yang berikut kepada radian. a) 45 b) 150 c) 65 d) 54 20'

Penyelesaian :

p a) 45 = 45 x rad 180
= 0.7855 rad b) 150 = 150 x

Rumus bagi pertukaran darjah ke radian ialah 1 =

p rad 180

p rad 180
Nilai diambil sebagai 3.142

= 2.618 rad

c) 65 = 65 x

p rad 180

= 1.135 rad

d) 54 20' = 54

20 p x rad 60 180

= 54.3 x

p rad 180
3.142 rad 180

54

20 20 ' = 54 + 60 60 ' o o = 54 + 0.3

= 54.3

= 54.3 x

= 0.9478 rad

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

Contoh 9.2 Tukarkan setiap sudut yang berikut kepada darjah. a)

2p rad 3

b)

10p rad 3

c)

p rad 7

d) 0.8962 rad

Penyelesaian:
Rumus bagi penukaran radian ke darjah ialah

a)

2p 2p 180 rad = x 3 3 p

1 rad =

180 p

360 3

= 120

180 10p 10p b) rad = x 3 3 p

= 1800 3 = 600 c)

180 p p rad = x 7 7 p
= 180 7 = 25.71

c) 0.8962 rad = 0.8962 x = 51.34

180 p

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

Contoh 9.3 Tukarkan setiap sudut yang berikut dari darjah ke radian dalam sebutan p a) 135 = 135 x =

p 180 o

3p rad 4

b) 270 = 270 x =

p 180 o

3 p rad 2

Awas ! Anda harus berhati-hati semasa melakukan operasi penukaran dari darjah ke radian atau radian ke darjah kerana sekiranya rumus yang digunakan adalah salah maka jawapan yang didapati adalah salah sama sekali.

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

9.2 PANJANG LENGKOK SUATU BULATAN

q
r

Panjang lengkok bulatan , s = rq Di mana, s = panjang lengkok r = jejari q = sudut dalam radian

Contoh 9.4
Cari panjang lengkok bagi rajah di bawah sekiranya jejari yang diberi adalah 7 cm dan sudut q adalah 1.2 rad.
7 cm s
1.2 rad

Penyelesaian: Panjang lengkok, s = rq s = (7) (1.2) s = 8.4 cm

Oleh sebab itu, panjang lengkok bagi rajah tersebut adalah 8.4 cm.

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

Contoh 9.5
Rajah di atas menunjukkan seutas dawai berbentuk sektor bulatan OPQ, berpusat O. Jejari dawai ialah 0.6m. Manakala sudut q dalam radian ialah 0.4 rad. Cari panjang lengkok PQ?. Penyelesaian : Panjang lengkok PQ , s = rq = (0.6) (0.4) s = 0.24 m Oleh itu, panjang lengkok bagi PQ adalah 0.24 m .
O Q 0.6 cm s 0.4rad P

Contoh 9.6
Rajah di bawah menunjukkan seutas tali yang mempunyai jejari sepanjang 8 cm dan panjang lengkoknya adalah 4 cm. Cari sudut rajah tersebut. Penyelesaian: Sudut q , s = rq s q = r q = 4 8 q = 0.5 rad Sudut q yang diperolehi adalah 0.5 rad. 8 cm 4 cm

q
O

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

Contoh 9.7
Cari panjang lengkok s bagi rajah berikut.
s
115 36

6 cm

Penyelesaian: 11536 = 115.6 3.142 180

o

1 = 60 minit 115 36 = 115 +

o

= 2.02 rad Dengan itu, panjang lengkok, s = rq s = 6 x 2.02 = 12.12 cm

36 60

= 115.6

Contoh 9.8
Diberi suatu lengkok sektor, s ialah 3 cm dan sudut q yang diberi ialah 1 rad. Carikan panjang jejari bagi lengkok tersebut?.

r 1 rad

Penyelesaian:

s = rq 3 cm = r (1 rad) 3 = r 1 r = 3 cm.

Dengan itu, jejari bagi lengkok sektor tersebut ialah sepanjang 3 cm.

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

9.3

LUAS SEKTOR SUATU BULATAN Luas sektor minor

q

Luas sektor major

Luas Sektor , A = r2q

Dengan, r = jejari bulatan q = sudut dalam radian

Contoh 9.9
Cari luas sektor bagi sudut 210 o pada rajah di bawah:
6 cm O

Tips Penting! Lengkok minor ialah lengkok yang kurang daripada separuh lilitan bulatan itu. Lengkok major ialah lengkok yang lebih daripada separuh lilitan bulatan itu.

Penyelesaian : Luas sektor , A =

1 2 rq 2

2100

Sudut diberi 210o = p x 210o 180o = 3.666 rad 1 Luas sektor = (6) 2 (3.666) 2 = 65.99 cm 2

Sudut q mestilah dalam unit radian. Oleh itu sudut dalam darjah 210o perlu ditukarkan kepada radian menjadi 3.666 rad.

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

10

Contoh 9.10
Rizal menggunting suatu sektor daripada sekeping kertas berbentuk bulatan berjejari 10 cm untuk dijadikan corong kecil. Jika luas sektor minor ialah 78.6 cm2, cari sudut sektor q tersebut. Penyelesaian: Luas sektor minor = 78.6 cm2 Jejari sektor = 10 cm 1 A = r2q 2 1 (10)2 q 78.6 cm2 = 2 78.6 cm2= 50 q 78.6 =q 50 q = 1.572 rad

Rumus luas sektor ,A=

1 2 r q 2

Dengan itu, nilai q = 1.572 rad dapat diperolehi. 9.4 LUAS SUATU SEGMEN Ia merupakan kombinasi antara rumus panjang lengkok dan juga luas sektor Rumus panjang lengkok , s = rq 1 Luas sektor , A = r 2q 2 1 Luas segitiga = r 2 sin q O 2 1 Luas segmen = r 2 (q - sin q ) atau 2 Luas segmen = Luas sektor AOB Luas segitiga AOB
B

q
r

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

11

Contoh 9.11 C

35 o
B

Rajah menunjukkan sebuah segitiga ABC, dengan AB = 30cm, BAC = 35o dan ABC = 90 o . BD ialah panjang lengkok bagi sebuah bulatan yang berpusat di A. Carikan a) perimeter bagi sektor ABD b) luas rantau yang berlorek Penyelesaian : a) Perimeter bagi sektor ABD Panjang lengkok BD, s = rq 35 perlu ditukarkan kepada radian terlebih dahulu dengan p rumus ( ) 180 o

p 35) 180 o BD = 18.33 cm

= 30 ( Dengan itu, perimeter bagi sektor ABD = AB + AD + BD = 30 + 30 + 18.33 = 78.33 cm b) Luas rantau yang berlorek BC Tan 35 o = 30 BC = 30 (tan 35 o ) = 30 (0.700) = 21.0 cm

Luas rantau berlorek = Luas DABC - Luas sektor ABD 1 1 p = (30)(21) - (30) 2 ( 35) 2 2 180 o = 315 274.93 = 40.07 cm 2

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

12

Contoh 9.12
Liza mempunyai sepotong kek yang berbentuk suku bulatan. Kek tersebut mempunyai sektor yang berjejari 10 cm dibatasi oleh 2 jejari OA dan OB dan lengkuk AB. Jika sudut kek tersebut yang dilabelkan dengan AOB ialah 60 o . Cari : a) panjang lengkuk AB b) luas sektor OAB c) luas segitiga AOB d) luas berlorek Penyelesaian: a) Panjang lengkuk AB s = rJ s = 10 (60 o
Sudut 60 o perlu ditukarkan terlebih

B 10 cm 60
O
o

p ) 180 o = 10(1.05 rad)

dahulu ke radian dengan rumus

p 180 o

s = 10.47 cm
b) Luas sektor OAB =
1 2 rq 2 1 = 10 2 1.05 2

= 52.36 cm 2 c) Luas DAOB =

1 2 r sin q 2 1 = (10) 2 sin 60 o 2 1 = 100 0.9 2
Luas bagi segitiga ialah A=

1 2 r sin q 2

= 45 cm 2 d) Luas berlorek = luas sektor AOB luas DAOB = 52.36 cm 2 - 45 cm 2 = 7.36 cm 2

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

13

AKTIVITI 9
9.1 Tukarkan setiap sudut yang berikut kepada darjah. 2 a) 3 p radian b) p radian c) 3.15 p radian 3 Tukarkan setiap yang berikut kepada darjah. Berikan jawapan betul kepada satu tempat perpuluhan. (Ambil nilai p = 3.142). 4 c) radian a) 0.75 radian b) 0.8 p radian 5 Tukarkan setiap sudut yang berikut kepada radian dalam sebutan p . a) 105 o 52 9.4
'

9.2

9.3

b) 6.3 o

c) 158.5 o

Tukarkan setiap sudut yang berikut kepada radian. Berikan jawapan kamu betul kepada 3 angka bererti. (Ambil nilai p = 3.142). a) 52 o b) 30 o 15 ' c) 25 o

9.5 B Rajah di sebelah menunjukkan seutas dawai berbentuk sektor bulatan OBC yang berpusat pada O. Panjang dawai itu , jejari ialah 0.25 m. Di beri panjang lengkok bagi BC ialah 0.1 m. Carikan : a) Sudut q dalam radian. b) Luas sektor bagi OBC. O

q
C

9.6

Sebuah bandul berayun melalui sudut 1.2 radian dari Kedudukan C ke kedudukan D. Jika panjang lengkok CD yang dibentukkan oleh bandul itu ialah 17 cm. Carikan panjang jejari tali tersebut. D

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

14

9.7 Rajah di bawah menunjukkan keratan rentas bagi sebuah bola. Cari jejari bagi keratan rentas bagi sebuah bola tersebut. Berikan jawapan anda betul kepada 2 tempat perpuluhan. 28 cm

O A
1.8 rad

9.8

Kirakan luas segmen berlorek bagi rajah di bawah:

f 3 0 cm
A r 70 o O B

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

15

MAKLUM BALAS
9.1 a.)
b) c)

180 = 540 p 2 2 180 p radian = p = 120 3 3 p

3 p radian = 3p

3.15 p radian = 3.15p

180 = 567 p 180 = 43 p

9.2

a)
b) c)

0.75 radian = 0.75

180 =144 0.8 p radian = 0.8p p 4 4 180 720 radian = = = 46 5 5 p 15.71

9.3

a)
b) c)

105 52 ' = 105.9

6.3 = 6.3

p = 0.035 p rad 180 p 158.5 = 158.5 = 0.881p rad 180

p = 0.588 p rad . 180

9.4

a)
b) c)

p = 0.907 rad 180 15 p = 0.528 rad 30 15 ' = 30 + 60 180 p 25 = 25 = 0.436 rad 180

52 = 52

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

16

9.5

a)

b)

0.1 m = 0.25 m q q = 0.4 rad q 1 Luas sektor OBC, A = r 2q 2 1 = (0.25) 2 (0.4) 2 = 0.0125 cm 2

Sudut q dalam radian , s = rq

9.6 9.7

Panjang jejari tali tersebut ialah 14.2 cm Sudut dalam radian = 4.48 rad

Jejari bola = 6.25 cm

9.8 i. Sudut AOB = 70
p =1.222 rad 180

ii.

Luas sektor AOB =

1 2 rq 2 1 = (15) 2 (1.222) 2

iii.

= 137.475 cm 2 1 Luas segitiga AOB = r 2 sin q 2 1 = (15) 2 (sin 70 ) 2 = 105.716 cm 2

iv.

Luas segmen berlorek = Luas sektor AOB Luas segitiga AOB = 137.475 cm 2 -105.716 cm 2 = 31.8 cm 2

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

17

PENILAIAN KENDIRI

Tahniah ! Anda telah menghampiri kejayaan. Sebelum anda berpuas hati dengan pencapaian anda, sila cuba semua soalan dalam bahagian ini dan semak jawapannya pada maklum balas yang telah disediakan. Sekiranya terdapat sebarang kemusykilan, sila dapatkan khidmat nasihat pensyarah anda. Selamat mencuba dan semoga berjaya !!!. 9.1 Tukarkan setiap yang berikut kepada darjah. a) 2 p radian b)
2 1 p radian 9

c)

3.3 radian

9.2 Tukarkan setiap sudut yang berikut kepada radian dalam sebutan p . a) 540 o b) 400 o c) 41 o 15 '

9.3 Tukarkan setiap sudut yang berikut kepada radian tanpa melibatkan p . Berikan jawapan anda betul kepada 3 angka bererti. o 1 o o a) 36 b) 133.5 c) 95 3 9.4 Sebuah taman bunga yang berbentuk bulatan dengan jejari 49 m dikelilingi oleh pagar. Hitungkan panjang dawai yang digunakan untuk memagar taman bunga tersebut.

9.5 Rajah di sebelah menunjukkan sebuah bulatan berpusat O. Jika jejari bulatan itu ialah 9 m dan lengkok PQ ialah 4 p m. Kirakan sudut bagi y?. Q Sebuah taman berbentuk bulatan dengan diameter 56m dibahagikan kepada 2 sektor bulatan yang di tanam dengan pokok-pokok bunga kekwa dan ros. Hitungkan luas kawasan yang di tanam dengan bunga ros jika kawasan itu mencangkum sudut 72 pada pusat taman itu. (Ambil nilai p = 3.142)

O y P 9.6 28m

Bunga Kekwa

72 Bunga Ros

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

18

9.7 C A B
100

Dapatkan luas segmen ABC yang berjejari 10 cm untuk rajah di sebelah.

9.8 h cm 0.75 rad A D

Rajah di sebelah menunjukkan 2 sektor bulatan berpusat O. Di beri bahawa perimeter ABCD ialah 23 cm. Di mana panjang AD ialah 4 cm dan panjang OA diwakili dengan h cm. Carikan: a) nilai h b) luas rantau yang berlorek

B C

B1001/3. GEOMETRY & MEASUREMENT/ARC LENGTH, SECTOR & SEGMENT

19

MAKLUM BALAS

9.1

a) b) c) a) b) c) a) b) c)

360 220 1893 3p radian 2.2p radian 0.23p radian 0.628 radian 2.33 radian 1.66 radian

9.2

9.3

9.4

Panjang dawai yang digunakan untuk memagar taman bunga itu ialah 406 meter. Sudut y adalah 80 Luas kawasan yang ditanam dengan dengan bunga ros adalah 492.7 m2. Luas segmen ABC adalah 38 cm2 Luas rantau yang berlorek ialah 30 cm2.

9.5 9.6 9.7 9.8