TUGAS MANAJEMEN PAJAK

UPAYA HUKUM ATAS PENERBITAN SURAT KETETAPAN PAJAK

Oleh : Sally Tanjung (32409010) Evan Sugiharto (32409038) Cindy Jotopurnomo (324090 3) !anti "ulyani (3240902) #$%i #$%tarini (3240912&) Universitas Kristen Petra Suraba a !"#!

#$ PEN%AHU&UAN Sum'$r p$n$rimaan n$gara '$ra%al dari '$r'agai %$(tor) 'ai( %$(tor int$rnal maupun %$(tor $(%t$rnal* Salah %atu %um'$r p$n$rimaan n$gara yang '$ra%al dari %$(tor int$rnal adalah paja() %$dang(an %alah %atu %um'$r p$n$rimaan $(%t$rnal adalah pinjaman luar n$g$ri* +alam upaya untu( m$ngurangi ($t$rgantungan %um'$r p$n$rimaan $(%t$rnal) p$m$rintah t$ru% '$ru%aha untu( m$ma(%imal(an %um'$r p$n$rimaan yang '$ra%al dari %$(tor int$rnal* Saat ini) paja( m$njadi %um'$r p$n$rimaan int$rnal yang t$r'$%ar dalam ,-./* 0al ini t$r'u(ti d$ngan (ontri'u%i p$n$rimaan paja( t$rhadap total p$n$rimaan n$gara yang %$ma(in m$ning(at tiap tahunnya* Tabel #$# Peran Pa'a( terha)a* APBN tahun !""+ s,) !"#" /o Tahun 1 2 3 4 & 2010 2009 2008 2005 200 Jumlah (dalam trilyun) -ro%$nta%$ (4) ,-./ -aja( 949* 542*554 58 98&*53 52&*84 54 581*3& &91*98 5 523*0 &09*4 50 523*0 42 *32 5

Sum'$r1 www.depkeu.go.id .$gitu '$%arnya p$ran paja( dalam ,-./) ma(a u%aha untu( m$ning(at(an p$n$rimaan paja( t$ru% dila(u(an ol$h p$m$rintah yang dalam hal ini m$rupa(an tuga% +ir$(torat J$nd$ral -aja(* S$'ali(nya) p$n$rimaan paja( yang '$ra%al dari ra(yat ini a(an m$njadi '$'an 'agi ma%yara(at %$ndiri (hu%u%nya para 2aji' paja() di(ar$na(an a%um%i paja( %$'agai 'iaya a(an m$ngurangi la'a '$r%ih ( profit margin) yang dip$rol$h (Suandy) 2001)* "a(a dari itu) 2alaupun %udah t$r%$dia an3aman hu(uman admini%tra%i maupun hu(uman pidana) pada ($nyataannya 'anya( 2aji' paja( yang m$la(u(an pra(t$( p$nghindaran paja() p$ngg$lapan paja( 'ah(an tida( m$m$nuhi ($2aji'an p$rpaja(annya*

Tim'ulnya '$'an paja( t$r%$'ut) a(an m$m'uat 2aji' paja( '$rupaya untu( m$minimal(an '$'an paja( d$ngan '$r'agai 3ara) mulai dari 3ara yang ma%ih ada dalam 'ing(ai p$raturan p$rpaja(an %ampai d$ngan yang m$langgar p$raturan p$rpaja(an* 6paya m$minimali%a%i '$'an paja( yang tida( %$%uai d$ngan ($t$ntuan p$rpaja(an ini di%$'ut d$ngan p$ngg$lapan paja( (tax evasion)) %$dang(an upaya m$minimali%a%i '$'an paja( yang %$%uai d$ngan ($t$ntuan p$rpaja(an di($nal d$ngan %$'utan p$nghindaran paja( (tax avoidance)* "$nurut /urmantu (2003)) tax avoidance adalah upaya m$ringan(an '$'an paja( d$ngan m$ngguna(an p$luang atau 3$lah yang ada dalam undang7undang p$rpaja(an) %$hingga t$rdapat ($mung(inan p$m'ayaran paja( yang l$'ih r$ndah* -ada umumnya) p$r$n3anaan paja( m$ruju( ($pada pro%$% m$r$(aya%a u%aha dan tran%a(%i 2aji' paja( %upaya hutang paja(nya '$rada dalam jumlah yang minimal t$tapi ma%ih dalam 'ing(ai p$raturan p$rpaja(an (0ardi(a) 2005)* 8l$h (ar$na itu) p$r$n3anaan paja( pada da%arnya tida( '$rt$ntangan d$ngan undang7 undang p$rpaja(an yang '$rla(u ("angonting)1999)* 6%aha7u%aha yang dila(u(an 2aji' paja( 'adan maupun orang pri'adi untu( m$ngatur jumlah paja( yang a(an di'ayar(an %$rta m$minimali%a%i(an ($2aji'an paja(nya 'u(anlah hal yang m$njadi raha%ia umum lagi* 0al yang p$rlu dip$rhati(an ($ti(a m$la(u(an p$r$n3anaan paja( adalah para 2aji' paja( haru% '$nar7'$nar m$mahami p$raturan p$rpaja(an yang '$rla(u dan %$lalu m$ngi(uti p$r($m'angan %$rta p$ru'ahannya* 0al ini dila(u(an untu( m$nghindari t$rjadinya p$ri%ti2a yang ol$h 9i%(u% atau aparat paja( dapat dianggap %$'agai p$ngg$lapan paja(

!$ ISI !$# Peren-anaan Pa'a( .Tax Planning/ !$#$# %e0inisi Peren-anaan -$r$n3anaan m$rupa(an %alah %atu 9ung%i utama dari manaj$m$n* S$3ara umum) p$r$n3anaan m$rupa(an pro%$% p$n$ntuan tujuan organi%a%i dan ($mudian m$nyaji(an d$ngan j$la% %trat$gi7%trat$gi) ta(ti(7ta(ti( dan op$ra%i yang dip$rlu(an untu( m$n3apai tujuan t$r%$'ut* :ung%i79ung%i %p$%i9i( manaj$m$n yang diguna(an dalam m$ng$lola p$ru%ahaan m$nurut .ath$man (2008) adalah1 1* Planning) adalah pro%$% m$n$tap(an %a%aran dan tinda(an yang p$rlu untu( m$n3apai %a%aran t$r%$'ut) yang '$rarti 'ah2a manaj$r haru% t$rl$'ih dahulu m$mi(ir(an d$ngan matang %a%aran dan tinda(an yang a(an dila(u(an p$ru%ahaan d$ngan dida%ar(an pada m$tod$) r$n3ana atau logi(a dan 'u(an '$rda%ar(an p$ra%aan* 2* Organizing) adalah pro%$% m$mp$($rja(an dua orang atau l$'ih untu( '$($rja %ama dalam 3ara t$r%tru(tur guna m$n3apai '$'$rapa %a%aran) d$ngan (ata lain organi;ing m$rupa(an pro%$% m$ngatur dan m$ngalo(a%i(an p$($rjaan) 2$2$nang dan %um'$r daya di antara organi%a%i* 3* Leading) adalah pro%$% m$ngarah(an dan m$mp$ngaruhi a(tivita% yang '$r(aitan d$ngan p$($rjaan dari anggota ($lompo( atau %$luruh organi%a%i yang t$rdiri dari m$ngarah(an) m$mp$ngaruhi dan m$motiva%i (arya2an untu( m$la(%ana(an tuga% yang p$nting* 4* Controlling) adalah pro%$% untu( m$ma%ti(an 'ah2a a(tivita% %$'$narnya %$%uai d$ngan a(tivita% yang dir$n3ana(an* !$#$!$ %e0inisi Peren-anaan Pa'a( "$nurut #um'antoruan dalam Suandy (2011) manaj$m$n paja( did$9ini%i(an %$'agai %arana untu( m$m$nuhi ($2aji'an p$rpaja(an d$ngan '$nar t$tapi jumlah

paja( yang di'ayar dapat dit$(an %$r$ndah mung(in untu( m$mp$rol$h la'a dan li(uidita% yang diharap(an* Tujuan dari manaj$m$n paja( dapat di3apai m$lalui 9ung%i79ung%i manaj$m$n paja( yang t$rdiri dari p$r$n3anaan paja( ( tax planning)) p$la(%anaan ($2aji'an p$rpaja(an (tax implementation) dan p$ng$ndalian paja( (tax control)* -$r$n3anaan -aja( adalah tahap a2al dalam m$la(u(an manaj$m$n paja(* S$3ara umum p$n$(anan p$r$n3anaan paja( adalah untu( m$minimum(an ($2aji'an paja(* 0al ini dapat dilihat dari d$9ini%i p$r$n3anaan paja( di 'a2ah ini (Crum'l$y + #arry) :ri$dman Ja3( -) ,nd$r%$n Su%an .) 2004)1 Tax Planning is the systematic analysis of deferring me options aimed at the minimization of tax liability in current and future tax periods. Tax Planning is arrangements of a person s business and ! or private affairs in order to minimize tax liability #ain halnya d$ngan <ain (2008) yang m$ngid$nti9i(a%i dan m$nd$9ini%i(an p$r$n3anaan paja( %$'agai tinda(an p$n%tru(turan yang t$r(ait d$ngan (on%$(u$n%i pot$n%i paja(nya) yang t$(anannya ($pada p$ng$ndalian %$tiap tran%a(%i yang ada (on%$(u$n%i paja(nya* /amun p$r$n3anaan paja( juga dapat '$r(onota%i po%iti9 %$'agai p$r$n3anaan p$m$nuhan ($2aji'an p$rpaja(an %$3ara l$ng(ap) '$nar dan t$pat 2a(tu %$hingga dapat m$nghindari p$m'oro%an %um'$r daya %$3ara optimal (0ardi(a) 2005)* -$r$n3anaan paja( (Tax Planning) m$rupa(an upaya l$gal yang dapat dila(u(an 2aji' paja() hal ini di(ar$na(an (ar$na upaya t$r%$'ut ma%ih ada dalam 'ing(ai p$raturan p$rpaja(an* 0al ini didu(ung ol$h 0arnanto (2001) yang m$nd$9ini%i(an p$r$n3anaan paja( %$'agai %uatu pro%$% u%aha7u%aha 2aji' paja( atau %$($lompo( 2aji' paja( untu( m$minimali%a%i(an '$'an atau ($2aji'an paja(nya) 'ai( yang '$rupa p$ngha%ilan maupun paja(7paja( yang lain m$lalui p$man9aatan 3$lah73$lah dalam p$rundang7undangan p$rpaja(an* Jam$% dan /o'$% (1983) m$nyata(an 'ah2a tax planning m$rupa(an p$nghalu%an ($u9imi%m$) dari tax avoidance* Tida( hanya itu) m$r$(a juga m$m'uat gari% p$mi%ah antara tax avoidance dan tax evasion* =$(aya%a tax affairs yang ma%ih t$tap dalam 'ing(ai ($t$ntuan p$rpaja(an (la29ul) di%$'ut tax avoidance %$dang(an tax evasion '$rada di luar 'ing(ai ($t$ntuan p$rpaja(an* 0al lain yang p$rlu dip$rhati(an dalam p$r$n3anaan paja( adalah dip$rlu(an p$mahaman t$rhadap p$raturan p$rpaja(an yang '$rla(u dan %$lalu m$ngi(uti

p$ru'ahan dan p$r($m'angannya* >$tida(pahaman a(an p$raturan p$rpaja(an a(an m$nim'ul(an ($tida(patuhan t$rhadap 6ndang7undang yang apa'ila di($na(an %an(%i admini%tra%i maupun %an(%i pidana m$rupa(an p$m'oro%an %um'$r daya*

!$! Tu'uan )an Man0aat Peren-anaan Pa'a( .Tax Planning/ -$r$n3anaan -$rpaja(an umumnya %$lalu dimulai d$ngan m$ya(in(an apa(ah %uatu tran%a(%i atau 9$nom$n t$r($na paja(* >alau 9$nom$na t$r%$'ut t$r($na paja() apa(ah dapat diupaya(an untu( di($3uali(an atau di(urangi jumlah paja(nya) dan %$lanjutnya apa(ah p$m'ayaran paja( dima(%ud dapat ditunda p$m'ayarannya* -$n$rapan tax planning dalam ($giatan u%aha 2aji' paja( m$mili(i tujuan untu( m$n3apai %a%aran p$ru%ahaan dalam p$m$nuhan ($2aji'an p$rpaja(an) d$ngan 3ara m$ngguna(an tax planning %$3ara l$ng(ap) '$nar dan t$pat 2a(tu yang %$%uai d$ngan 6ndang7undang -$rpaja(an) %$hingga tida( t$r($na %an(%i admini%trati9 (d$nda) 'unga) ($nai(an paja() dan %an(%i pidana* 0al ini juga '$rtujuan untu( $9i%i$n%i dan $9$(ti9ita% p$man9aatan %um'$r daya) guna m$ning(at(an (in$rja p$ru%ahaan dalam m$mp$rol$h la'a yang optimal* Tujuan dari ta? planning %$p$rti diutara(an ol$h Jam$% @* -ratt) Jan$ 8* .urn% dan @illiam /* >ul%rud dalam 'u(u Andividual Ta?ation 1989 Edition (1989) adalah1 the obvious goal of most tax planning is the minimization of the amount that a person or other entity must transfer to the government. "$nurut "angonting (1999)) tujuan ta? planning %$3ara l$'ih (hu%u% dituju(an untu( m$m$nuhi hal7hal %$'agai '$ri(ut 1 "$nghilang(anBm$nghapu% paja( %ama %$(ali "$nghilang(anBm$nghapu% paja( dalam tahun '$rjalan "$nunda p$nga(uan p$ngha%ilan "$ngu'ah p$ngha%ilan rutin '$r'$ntu( 3apital gain "$mp$rlua% 'i%ni% atau m$la(u(an $(%pan%i u%aha d$ngan m$m'$ntu( 'adan u%aha 'aru "$nghindari p$ng$naan paja( ganda "$nghindari '$ntu( p$ngha%ilan yang '$r%i9at rutin atau t$ratur atau m$m'$ntu() m$mp$r'anya( atau m$mp$r3$pat p$ngurangan paja(* S$dang(an) man9aat ta? planning itu %$ndiri adalah1

-$ngh$matan (a% ($luar) (ar$na paja( yang m$rupa(an un%ur 'iaya dapat (urangi* "$ngatur aliran (a%) (ar$na d$ngan p$r$n3anaan paja( yang matang dapat

di$%tima%i ($'utuhan (a% untu( paja( dan m$n$ntu(an %aat p$m'ayaran %$hingga p$ru%ahaan dapat m$nyu%un anggaran (a% %$3ara l$'ih a(urat* !$1 Pe2eri(saan Pa'a( !$1$# %e0inisi Pe2eri(saan Pa'a( +alam %i%t$m p$rpaja(an %$lalu dipi%ah(an antara assessment dan payment system* Si%t$m p$m'ayaran (payment system) yang '$rla(u dapat dila(u(an %$ndiri ol$h 2aji' paja( (self payment) maupun m$lalui p$motongan piha( ($tiga (witholding system)* S$dang(an) assestment yang '$rla(u %aat ini adalah self assessment dimana 2aji' paja( 'ol$h m$nghitung) m$mp$rhitung(an dan m$m'ayar %$ndiri '$%arnya paja( yang haru% di%$tor(an* Si%t$m ini m$m'$ri(an ($p$r3ayaan %$'$%ar7'$%arnya ($pada ma%yara(at guna m$ning(at(an ($%adaran dan p$ran %$rta ma%yara(at untu( m$nghitung) m$mp$rhitung(an) m$ny$tor) dan m$lapor(an ($2aji'an p$rpaja(annya %$ndiri tanpa m$nunggu adanya %urat ($t$tapan dari 9i%(u% (ar$na 2aji' paja( dianggap paling tahu m$ng$nai p$ngha%ilannya %$ndiri* +alam %i%t$m self assessment) 9i%(u% m$nganggap '$nar apa yang t$lah dihitung) di%$tor) dan dilapor(an ol$h @aji' -aja(* 6ntu( m$mp$rol$h ($ya(inan yang m$madai 'ah2a apa yang dihitung) di%$tor) dan dilapor(an @aji' -aja( %udah '$nar) ma(a dip$rlu(an %arana untu( m$la(u(an p$nga2a%an* S$%uai d$ngan ($t$ntuan pa%al 1 ayat (2&) 6ndang76ndang /omor 28 Tahun 2005 t$ntang >$t$ntuan 6mum dan Tata Cara -$rpaja(an atau 'ia%a di%$'ut >6-) p$m$ri(%aan adalah %$rang(aian ($giatan m$nghimpun dan m$ngolah data) ($t$rangan) danBatau 'u(ti yang dila(%ana(an %$3ara o'j$(ti9 dan pro9$%ional '$rda%ar(an %uatu %tandar p$m$ri(%aan untu( m$nguji ($patuhan p$m$nuhan ($2aji'an p$rpaja(an danBatau untu( tujuan lain dalam rang(a m$la(%ana(an ($t$ntuan p$rundang7undangan p$rpaja(an* -$m$ri(%aan #apangan adalah -$m$ri(%aan yang dila(u(an di t$mpat ($dudu(an) t$mpat ($giatan u%aha atau p$($rjaan '$'a%) t$mpat tinggal @aji' -aja() atau t$mpat lain yang dit$ntu(an ol$h +ir$(tur J$nd$ral -aja(* -$m$ri(%aan >antor adalah -$m$ri(%aan yang dila(u(an di (antor +ir$(torat J$nd$ral -aja(* =uang ling(up p$m$ri(%aan paja( dapat m$liputi %uatu j$ni% paja() '$'$rapa j$ni% paja() atau %$luruh j$ni% paja( 'ai( untu( tahun7tahun yang lalu maupun untu( tahun

'$rjalan* -$m$ri(%aan dapat dila(u(an t$rhadap @aji' -aja() t$rma%u( in%tan%i p$m$rintah dan 'adan lain %$'agai p$mungut paja( atau p$motong paja(* !$1$! Tu'uan Pe2eri(saan Pa'a($ S$3ara umum) o'j$( p$m$ri(%aan paja( adalah Surat -$m'$ritahuan (S-T "a%a atau Tahunan) yang di%ampai(an ol$h @aji' -aja(* Surat -$m'$ritahuan m$rupa(an %inop%i% dari o'j$( paja( %$lama p$riod$ t$rt$ntu (Tahunan atau "a%a) dip$rlu(an %uatu p$nj$la%an yang diha%il(an dari %uatu m$(ani%m$ p$m'u(uan* 8l$h (ar$na itu) p$ny$mpurnaan di 'idang p$m$ri(%aan tida( dapat dipi%ah(an d$ngan p$ny$mpurnaan di 'idang p$m'u(uan* -ada da%arnya tujuan utama dari p$m$ri(%aan paja( adalah dima(%ud(an untu( m$nguji ting(at ($patuhan p$m$nuhan ($2aji'an p$rpaja(an yang dila(%ana(an ata% da%ar %i%t$m self assessment* Tujuan dari p$m$ri(%aan paja( %$%uai d$ngan ($t$ntuan pa%al 29 ayat (1) 6ndang76ndang >6-) yaitu untu( m$nguji ($patuhan p$m$nuhan ($2aji'an p$rpaja(an @aji' -aja( dan untu( tujuan lain dalam rang(a m$la(%ana(an ($t$ntuan p$raturan p$rundang7undangan p$rpaja(an* -$la(%anaan p$m$ri(%aan dalam rang(a m$nguji ($patuhan dila(u(an d$ngan m$n$lu%uri ($'$naran Surat -$m'$ritahuan) p$m'u(uan atau p$n3atatan) dan p$m$nuhan ($2aji'an paja( lainnya di'anding(an d$ngan ($adaan atau ($giatan u%aha %$'$narnya dari @aji' -aja(* S$m$ntara) untu( tujuan lain dapat dila(u(an di antaranya1 a* -$m'$rian /-@- %$3ara Ja'atan '* -$nghapu%an /-@3* -$ngu(uhan atau p$n3a'utan p$ngu(uhan -$ngu%aha >$na -aja( d* @aji' -aja( m$ngaju(an ($'$ratan $* -$ngumpulan 'ahan guna p$nyu%unan /orma -$nghitungan -$ngha%ilan /$tto 9* -$n3o3o(an data danBatau alat ($t$rangan g* -$n$ntuan @aji' -aja( '$rlo(a%i di da$rah t$rp$n3il h* -$n$ntuan %atu atau l$'ih t$mpat t$rutang --/ i* -$m$ri(%aan dalam rang(a p$nagihan paja( j* -$n$ntuan %aat mulai '$rprodu(%i %$hu'ungan d$ngan 9a%ilita% p$rpaja(an (* -$m$nuhan p$rmintaan in9orma%i dari n$gara mitra -3.* !$1$1 Tata 3ara Pe2eri(saan -$m$ri(%aan dila(%ana(an ol$h p$m$ri(%a paja( yang m$rupa(an -$ga2ai /$g$ri Sipil di ling(ungan +ir$(torat J$nd$ral -aja( atau t$naga ahli yang ditunju(

ol$h +ir$(tur J$nd$ral -aja( yang di'$ri tuga%) 2$2$nang) dan tanggung ja2a' untu( m$la(%ana(an p$m$ri(%aan* 8l$h (ar$na itu) dalam m$la(%ana(an tuga%nya) p$tuga% p$m$ri(%a 2aji' m$nunju((an tanda p$ng$nal p$m$ri(%a yang dil$ng(api d$ngan Surat -$rintah -$m$ri(%aan ($pada @aji' -aja( yang a(an dip$ri(%a dan -$m$ri(%a -aja( haru% m$nj$la%(an ($pada @aji' -aja( t$ntang tujuan dila(u(annya p$m$ri(%aan* S$lain itu) p$tuga% p$m$ri(%a haru% t$lah m$ndapat p$ndidi(an t$(ni% yang 3u(up dan m$mili(i ($t$rampilan %$'agai -$m$ri(%a -aja(* +alam m$njalan(an tuga%nya) p$tuga% p$m$ri(%a haru% '$($rja d$ngan jujur) '$rtanggung ja2a') p$nuh p$ng$rtian) %opan) dan o'j$(ti9 %$rta 2aji' m$nghindar(an diri dari p$r'uatan t$r3$la* Tuga%) 2$2$nang) tanggung ja2a' dan tata 3ara p$m$ri(%aan ini diatur dalam -$raturan "$nt$ri >$uangan /omor 82B-">*03B2011* Syarat7%yarat 9ormal t$r%$'ut haru% dip$nuhi ol$h p$m$ri(%a paja() %$hingga apa'ila p$m$ri(%a paja( tida( m$m$nuhi %yarat 9ormal yang t$lah dit$tap(an %$p$rti p$m$ri(%aan dila(u(an %$t$lah jang(a 2a(tu yang t$lah dit$tap(an) ($mudian tida( m$nunju((an tanda p$ng$nal ma(a ata% ha%il p$m$ri(%aan '$rupa produ( hu(um Surat >$t$tapan -aja( t$r%$'ut dapat dila(u(an upaya hu(um* !$4 Hasil Pe2eri(saan )an U*a a Hu(u2 +alam m$la(u(an p$m$ri(%aan paja() 9i%(u% m$ngha%il(an '$'$rapa produ( hu(um antara lain Surat >$t$tapan -aja( >urang .ayar (S>->.)) Surat >$t$tapan -aja( >urang .ayar Tam'ahan (S>->.T)) Surat >$t$tapan -aja( #$'ih .ayar (S>-#.)) Surat >$t$tapan -aja( /ihil(S>-/)) dan Surat Tagihan -aja( (ST-)* ,ta% produ( hu(um yang diha%il(an dari p$m$ri(%aan maupun yang 'u(an dari p$m$ri(%aan) tida( %$muanya di%$tujui ol$h @aji' -aja(* >$tida(%$tujuan ini m$nim'ul(an %uatu p$r%$li%ihan yang 'ia%a di%$'ut %$ng($ta paja(* .$rda%ar(an -a%al 1 ayat (&) 6ndang76ndang -$ngadilan -aja() %$ng($ta paja( adalah %$ng($ta yang tim'ul dalam 'idang p$rpaja(an antara @aji' -aja( atau p$nanggung paja( d$ngan p$ja'at yang '$r2$nang %$'agai a(i'at di($luar(annya ($putu%an yang dapat diaju(an 'anding atau gugatan ($pada p$ngadilan paja( '$rda%ar(an p$raturan p$rundang7undangan p$rpaja(an) t$rutama gugatan ($pada p$ngadilan paja( '$rda%ar(an p$raturan p$rundang7undangan p$rpaja(an) t$rma%u( gugatan ata% p$la(%anaan p$nagihan '$rda%ar(an 6ndang7undang -$nagihan d$ngan Surat -a(%a* S$ng($ta paja( t$rjadi (ar$na p$r'$daan 3ara pandang antara @aji' -aja( dan 9i%(u% t$ntang jumlah paja( t$rutang* S$ng($ta paja( t$rjadi ($ti(a @aji' -aja(

m$ra%a tida( %$tuju ata% produ( hu(um yang dit$r'it(an ol$h otorita% paja(* Salah %atu podu( hu(um yang dit$r'it(an ol$h 2aji' paja( m$lalui p$m$ri(%aan adalah S>- (Surat >$t$tapan -aja()* T$rdapat '$'$rapa upaya hu(um yang dapat dit$mpuh ata% p$n$r'itan Surat >$t$tapan -aja( m$liputi1 a* -$m'$tulan '* >$'$ratan 3* -$ngurangan atau -$m'atalan ata% >$t$tapan -aja( d* -$ngurangan atau -$nghapu%an San(%i ,dmini%tra%i* !$4$# Pe2betulan ,ta% t$r'itnya %uatu S>- ($pada 2aji' paja( dapat dila(u(an upaya hu(um untu( tinda(an p$m'$tulan %$'agaimana yang t$rtuli% dalam -a%al 1 ayat (1) 66 >6-* /amun) tida( %$mua S>- dapat dila(u(an upaya hu(um p$m'$tulan ini) hal ini di%$'a'(an dalam -$nj$la%an -a%al 1 ayat 1 m$nyata(an 'ah2a =uang #ing(up p$m'$tulan hanya t$r'ata% pada ($%alahan atau ($($liruan %$'agai a(i'at dari1 a* ($%alahan tuli%) antara lain ($%alahan yang dapat '$rupa nama) alamat) /omor -o(o( @aji' -aja() nomor %urat ($t$tapan paja() j$ni% paja() "a%a -aja( atau Tahun -aja() dan tanggal jatuh t$mpo* '* 3* ($%alahan hitung) antara lain ($%alahan yang '$ra%al dari p$njumlahan danB atau p$ngurangan danB atau p$r(alian danB atau p$m'agian %uatu 'ilangan ($($liruan dalam p$n$rapan ($t$ntuan t$rt$ntu dalam p$raturan p$rundang7 undangan p$rpaja(an) yaitu ($($liruan dalam p$n$rapan tari9) ($($liruan p$n$rapan p$r%$nta%$ /orma -$nghitungan -$ngha%ilan /$to) ($($liruan p$n$rapan %an(%i admini%tra%i) ($($liruan -$ngha%ilan Tida( >$na -aja() ($($liruan p$nghitungan -aja( -$ngha%ilan dalam tahun '$rjalan) dan ($($liruan dalam p$ng(r$ditan paja(* Si9at ($%alahan yang dapat dila(u(an tinda(an p$m'$tulan di(ar$na(an ($%alahan yang %i9atnya manu%ia2i (human $rror%) %$p$rti yang t$rt$ra pada 'agian di ata%* >ar$na %i9at ($%alahan yang dima(%ud adalah manu%ia2i) 'u(an di(ar$na(an p$r'$daan p$ndapat) ma(a t$ntu %aja ata% ($%alahan t$r%$'ut tida( ada %$ng($ta antara @aji' -aja( d$ngan +J-* >ar$na ji(a ada %$ng($ta) t$ntu tida( dapat m$ngguna(an jalur p$m'$tulan -a%al 1 ini* Ji(a p$m'$tulan atau p$nghitungan ($m'ali %an(%i dalam %urat ($t$tapan paja( yang m$nga(i'at(an jumlah %an(%i m$njadi l$'ih ($3il atau 'ah(an dihapu%(an) ma(a p$m'$tulan ($t$tapan m$nurut

(ua%a -a%al 1

66 >6- tida( dapat dila(u(an a(an t$tapi p$ngurangan atau

p$nghapu%an %an(%i dapat dipro%$% m$lalui upaya hu(um -a%al 3 ayat (1) huru9 a* +alam u%aha p$m'$tulan tida( ada 'ata%an 2a(tu (apan p$m'$tulan dila(u(an* -$m'$tulan dapat dila(u(an (apan %aja %$lama dit$mu(an ($%alahan* +$ngan d$mi(ian p$m'$tulan S>- dapat dila(u(an '$r(ali7(ali %$hingga m$njadi '$nar7'$nar tida( dit$mui lagi ($%alahan atau ($($liruan* Ji(a p$m'$tulan '$ra%al dari p$rmohonan @aji' -aja() ma(a pro%$% p$m'$tulan haru% dila(u(an dan diputu%(an dalam jang(a 2a(tu paling lam'at $nam 'ulan %$ja( p$rmohonan p$m'$tulan dit$rima ol$h +J-* S$dang(an dalam p$ngajuan p$rmohonan p$m'$tulan ji(a dalam jang(a 2a(tu $nam 'ulan '$lum diputu%(an ol$h +J- a(an di(a'ul(an atau ditola() ma(a p$rmohonan p$m'$tulan dianggap t$lah di(a'ul(an* -$rmohonan p$m'$tulan t$r%$'ut haru% m$m$nuhi ($t$ntuan %$'agai '$ri(ut1 a* Satu p$rmohonan diaju(an untu( 1 Satu Surat ($t$tapan paja( '* +iaju(an %$3ara t$rtuli% dalam 'aha%a Andon$%ia di%$rtai d$ngan ala%an yang m$ndu(ung p$rmohonannya 3* +itandatangani ol$h @aji' -aja() dan dalam hal p$rmohonan ditandatangani ol$h 'u(an @aji' -aja() p$rmohonan t$r%$'ut haru% dilampiri d$ngan Surat >ua%a >hu%u%* +alam upaya hu(um p$m'$tulan dapat dijumpai ha%il %$'agai '$ri(ut1 1* S> -$m'$tulan S>-) dalam hal ha%il p$m'$tulan m$nga(i'at(an m$nam'ah atau m$ngurang(an atau m$nghapu% S>- %$mula* 2* Surat Ja2a'an) dalam hal p$rmohonan p$m'$tulan S>- yang %$t$lah dipro%$% t$rnyata tida( m$ngandung adanya ($%alahan atau ($($liruan) (ar$na S>- %udah '$nar %$hingga tida( p$rlu di'$tul(an* +$ngan d$mi(ian tida( ada S> -$m'$tulan yang '$rupa m$nola( p$rmohonan @aji' -aja() (ar$na %i9atnya m$m'$tul(an ($%alahan manu%ia2i (human $rror%)* !$4$! Keberatan +alam p$la(%anaan ($t$ntuan p$raturan p$rundang7undangan p$rpaja(an ($mung(inan t$rjadi 'ah2a @aji' -aja( (@-) m$ra%a (urangBtida( pua% ata% %uatu ($t$tapan paja( yang di($na(an ol$h +ir$(torat J$nd$ral -aja(* >$'$ratan paja( adalah %uatu Cha(D @aji' -aja( yang diatur ol$h 6ndang76ndang p$rpaja(an yang '$rla(u di hampir %$luruh /$gara yang d$mo(rati%) yang dapat diaju(an ($ti(a tida( pua% atau (urang pua% t$rhadap %uatu ($t$tapan paja( yang di($na(an ($padanya*

+alam -a%al 2& ayat (2) 66 >6- dinyata(an m$ng$nai hal7hal yang dapat diaju(an ($'$ratan m$liputi1 a* '* 3* d* $* Surat >$t$tapan -aja( >urang .ayar (S>->.) Surat >$t$tapan -aja( >urang .ayar Tam'ahan (S>->.T) Surat >$t$tapan -aja( #$'ih .ayar (S>-#.) Surat >$t$tapan -aja( /ihil (S>-/) -$motongan atau -$mungutan ol$h piha( ($tiga*

+alam p$ngajuan ($'$ratan ini) t$rdapat %yarat7%yarat yang haru% dip$nuhi agar %urat ($'$ratan t$r%$'ut %$tida(nya dip$rtim'ang(an ol$h +ir$(torat J$nd$ral -aja( m$liputi1 a* '* +iaju(an %$3ara t$rtuli% dalam 'aha%a Andon$%ia @aji' m$ny$'ut(an jumlah paja( yang t$rutang atau jumlah paja( yang dipotong atau dipungut atau jumlah rugi m$nurut p$nghitungan @- dan di%$rtai ala%an7ala%an yang m$njadi da%ar p$nghitungan* 3* Satu ($'$ratan haru% diaju(an untu( %atu %urat ($t$tapan paja( j$ni% paja() %atu p$motongan paja() atau %atu p$mungutan paja(* d* @- t$lah m$luna%i paja( yang haru% di'ayar paling %$di(it %$jumlah yang t$lah di%$tujui @- dalam p$m'aha%an a(hir ha%il p$m$ri(%aan* $* +iaju(an dalam jang(a 2a(tu 3 (tiga) 'ulan %$ja( tanggal di(irim %urat ($t$tapan paja( atau %$ja( tanggal p$motongan atau p$mungutan paja( ol$h piha( ($tiga ($3uali @- dapat m$nunju(an 'ah2a jang(a 2a(tu t$r%$'ut tida( dapat dip$nuhi (ar$na ($adaan di luar ($(ua%aan @- (9or3$ maj$ur)* 9* Surat ($'$ratan ditandatangani ol$h @-) dan dalam hal %urat ($'$ratan ditandatangani ol$h 'u(an @-) %urat ($'$ratan t$r%$'ut haru% dilampiri d$ngan %urat (ua%a (hu%u%* -$ny$l$%aian >$'$ratan +ir$(tur J$nd$ral -aja( m$mili(i jang(a 2a(tu paling lama 12 'ulan %$ja( tanggal %urat ($'$ratan dit$rima* +J- haru% m$m'$ri(an

($putu%an ata% ($'$ratan yang diaju(an* ,pa'ila dalam jang(a 2a(tu 12 (dua '$la% ) t$lah l$2at dan +ir$(torat J$nd$ral -aja( tida( m$m'$ri %uatu ($putu%an) ma(a ($'$ratan yang diaju(an t$r%$'ut dianggap dit$rima dan 2aji' dit$r'it(an Surat >$putu%an >$'$ratan %$%uai d$ngan ($'$ratan@-* >$putu%an ($'$ratan dapat '$rupa m$n$rima %$luruhnya atau %$'agian) m$nola( atau m$nam'ah '$%arnya jumlah paja( t$rhutang* /amun) yang p$rlu dip$rhati(an adalah apa'ila ($'$ratan t$r%$'ut ditola( atau di(a'ul(an %$'agian) @aji' -aja( di($nai %an(%i admini%tra%i '$rupa d$nda %$'$%ar &04 dari jumlah paja( '$rda%ar(an ($putu%an ($'$ratan di(urangi d$ngan paja( yang t$lah di'ayar %$'$lum m$ngaju(an ($'$ratan* ,pa'ila 2aji' paja( tida( pua% d$ngan ($putu%an admini%tra%i paja( pada pro%$% ($'$ratan) ma(a 2aji' paja( '$rha( m$ngaju(an p$rmohonan 'anding ($ p$ngadilan paja(* +alam hal 2aji' paja( m$ngaju(an p$rmohonan 'anding) %an(%i admini%tra%i '$rupa d$nda %$'$%ar &04 * -rodu( hu(um dari 'anding ini di%$'ut d$ngan -utu%an* -utu%an -$ngadilan -aja( m$rupa(an putu%an a(hir yang m$mpunyai ($(uatan hu(um t$tap* /amun d$mi(ian) piha( yang '$r%$ng($ta ma%ih dimung(in(an untu( m$ngaju(an p$ninjauan ($m'ali ($ "ah(amah ,gung* +alam p$ngajuan 'anding) %yarat7%yarat yang haru% dip$nuhi m$liputi1 1* 0aru% diaju(an dalam jang(a 2a(tu 3 (tiga) 'ulan %$ja( tanggal dit$rima >$putu%an yang di'anding) ($3uali diatur lain dalam p$raturan p$rundang7 undangan p$rpaja(an* 2* T$rhadap 1 (%atu) >$putu%an diaju(an 1 (%atu) Surat .anding* 3* .anding diaju(an d$ngan di%$rtai ala%an7ala%an yang j$la%) dan di3antum(an tanggal t$rima %urat ($putu%an yang di%'anding* 4* -ada Surat .anding dilampir(an Salinan >$putu%an yang di'anding* &* .anding hanya dapat diaju(an apa'ila '$%arnya jumlah paja( yang t$rutang dima(%ud t$lah di'ayar %$'$%ar &04 (lima puluh p$r%$n)* !$4$1 Pen5uran5an atau Pe2batalan atas Keteta*an Pa'a( Salah %atu upaya hu(um yang dapat dila(u(an dalam rang(a p$n$r'itan S>adalah m$ngaju(an p$ngurangan atau p$m'atalan ata% ($t$tapan paja( %$p$rti yang t$rtuang dalam -a%al 3 ayat 1 huru9 (') 6ndang7undang >$t$ntuan 6mum dan Tata

Cara -$rpaja(an (>6-)* 0al ini %$p$rti yang t$rtuli% dalam -$raturan "$nt$ri >$uangan =$pu'li( Andon$%ia /omor 21B-">*03B2008 t$ntang Tata Cara -$ngurangan atau -$nghapu%an San(%i ,dmini%tra%i) -$ngurang atau -$m'atalan Surat >$t$tapan -aja( atau Surat Tagihan -aja( yang Tida( .$nar) dan -$m'atalan 0a%il -$m$ri(%aan yang m$nyata(an 'ah2a Surat ($t$tapan paja( yang dapat di(urang(an atau di'atal(an ol$h +ir$(tur J$nd$ral -aja( 'ai( %$3ara ja'atan atau '$rda%ar(an p$rmohonan @aji' -aja( m$liputi1 a* p$ngurangan atau p$m'atalan %urat ($t$tapan paja( yang tida( '$nar '* p$ngurangan atau p$m'atalan Surat Tagihan -aja( yang tida( '$nar 3* p$m'atalan %urat ($t$tapan paja( dari ha%il p$m$ri(%aan yang dila(%ana(an tanpa1 1) p$nyampaian %urat p$m'$ritahuan ha%il p$m$ri(%aan 2) p$m'aha%an a(hir ha%il p$m$ri(%aan -$rmohonan untu( m$mp$rol$h p$ngurangan atau p$m'atalan dapat diaju(an ol$h @aji' -aja( dalam hal1 @aji' -aja( tida( m$ngaju(an ($'$ratan @aji' -aja( m$ngaju(an ($'$ratan) t$tapi ($mudian m$n3a'ut p$ngajuan ($'$ratan t$r%$'ut @aji' -aja( m$ngaju(an ($'$ratan) t$tapi tida( dip$rtim'ang(an @aji' -aja( tida( %$tuju t$rhadap po(o( paja( * 8B-J*B1993 t$ntang

+alam Surat Edaran +ir$(tur J$nd$ral -aja( /omor SE 7

-$tunju( -$la(%anaan >$t$ntuan -a%al 1 ) 2 dan 3 >6- dij$la%(an m$ng$nai ruang ling(up dari -a%al 3 ayat (1) huru9 ' ini yaitu m$ngatur 2$2$nang +ir$(tur J$nd$ral -aja( untu( m$ngurang(an atau m$m'atal(an ($t$tapan paja( yang tida( '$nar dalam rang(a p$la(%anaan prin%ip adapta%i dan ($adilan dalam p$mungutan paja( dalam hal 1 mat$ri atau da%ar p$ng$naan paja( atau p$n$rapan yuridi% pada %uatu ($t$tapan paja( tida( '$nar atau ($t$tapan paja( ganda ha( @aji' -aja( untu( m$ngaju(an ($'$ratan ha'i% tida( ada lagi upaya hu(um yang dapat dit$mpuh ol$h @aji' -aja(* -$rmohonan @aji' -aja( ata% p$ngurangan atau p$m'atalan ata% %urat ($t$tapan paja( hanya dapat diaju(an ol$h @aji' -aja( paling 'anya( dua (ali* Tida( ada jang(a 2a(tu untu( p$ngajuan p$rmohonan t$r%$'ut untu( p$rtama

(alinya) namun dalam hal @aji' -aja( m$ngaju(an p$rmohonan ($dua) p$rmohonan t$r%$'ut haru% diaju(an dalam jang(a 2a(tu paling lama tiga 'ulan %$ja( tanggal ($putu%an +ir$(tur J$nd$ral -aja( ata% p$rmohonan yang p$rtama di(irim* -$rmohonan untu( m$mp$rol$h p$ngurangan atau p$m'atalan haru% m$m$nuhi %yarat7%yarat di 'a2ah ini) m$liputi1 Satu p$rmohonan untu( %atu %urat ($t$tapan paja( +iaju(an %$3ara t$rtuli% dalam 'aha%a Andon$%ia m$n3antum(an jumlah paja( yang %$haru%nya t$rutang m$nurut p$rhitungan @aji' -aja( di%$rtai d$ngan ala%an yang m$ndu(ung p$rmohonannya di%ampai(an ($ >antor -$layanan -aja( t$mpat @aji' -aja( t$rda9tar dalam hal %urat p$rmohonan ditandatangani ol$h 'u(an @aji' -aja() %urat p$rmohonan haru% dilampiri d$ngan %urat (ua%a (hu%u%* +ir$(tur J$nd$ral -aja( haru% m$m'$ri ($putu%an ata% p$rmohonan @aji' -aja( t$r%$'ut dalam jang(a 2a(tu paling lama ($nam) 'ulan %$ja( tanggal dit$rimanya p$rmohonan @aji' -aja(* ,pa'ila dalam jang(a 2a(tu t$lah l$2at dan +ir$(tur J$nd$ral -aja( tida( m$m'$ri %uatu ($putu%an) p$rmohonan yang diaju(an ol$h @aji' -aja( dianggap di(a'ul(an dan +ir$(tur J$nd$ral -aja( haru% m$n$r'it(an ($putu%an %$%uai d$ngan p$rmohonan yang diaju(an* !$4$4 Pen5uran5an atau Pen5ha*usan San(si A)2inistrasi$ S$lain p$ngurangan atau p$m'atalan ata% %urat ($t$tapan paja() upaya hu(um yang dapat dila(u(an ata% p$n$r'itan S>- adalah p$ngurangan atau p$nghapu%an %an(%i admini%tra%i %$p$rti yang t$rtuli% dalam pa%al 3 ayat 1 huru9 (a) 66 >6-* San(%i admini%tra%i yang dapat di(urang(an atau dihapu%(an m$liputi %an(%i admini%tra%i '$rupa 'unga) d$nda) danBatau ($nai(an yang di($na(an (ar$na ($(hila9an @aji' -aja( atau 'u(an (ar$na ($%alahan @aji' -aja(* San(%i admini%tra%i yang dapat di(urang(an atau dihapu%(an m$liputi %an(%i admini%tra%i yang t$r3antum dalam1 Surat Tagihan -aja( Surat >$t$tapan -aja( >urang .ayar Surat >$t$tapan -aja( >urang .ayar Tam'ahan* -$ngurangan atau p$nghapu%an %an(%i admini%tra%i yang t$r3antum dalam Surat >$t$tapan -aja( >urang .ayar atau Surat >$t$tapan -aja( >urang .ayar Tam'ahan hanya dapat dila(u(an dalam hal %urat ($t$tapan paja( t$r%$'ut1

1* Tida( m$ngaju(an ($'$ratan ata% %urat ($t$tapan paja( (%$%uai ($t$ntuan -a%al 2 ,yat (3) huru9 a dalam -">* /o*21B-">*03B2008) Contohnya1 @aji' -aja( m$ngaju(an ($'$ratan paja( ata% %uatu ($t$tapan paja( %$t$lah dipro%$% ol$h (antor paja( t$rnyata ha%ilnya %$mua p$rmohonan ditola( dan >antor -aja( m$n$r'it(an S> p$nola(an) ($mudian ata% ($t$tapan yang %ama ol$h @- diaju(an ($m'ali m$ma(ai -a%al 3 ,yat (1) a untu( m$ndapat p$ngurangan %an(%i) hal ini tida( dip$r'ol$h(an* 2* @aji' -aja( t$lah m$luna%i po(o( paja( yang t$rutang (%$%uai ($t$ntuan -a%al 3 ,yat (1) huru9 d dalam -">* /o*21B-">*03B2008) 3* +iaju(an ($'$ratan tapi tida( dip$rtim'ang(an %$'agaimana dima(%ud dalam -a%al 2& ,yat (4) 66 /o*28 Tahun 2005 (%$%uai ($t$ntuan -a%al 2 ,yat (3) huru9 3) -">* /o*21B-">*03B2008) Contoh 1 @- m$ngaju(an p$rmohanan ($'$ratan untu( %uatu ($t$tapan paja() namun (ar$na tida( m$m$nuhi %alah %atu %yarat 9ormal) mi%alnya di(ar$na(an p$rmohonan ($'$ratan yang diaju(an t$lah m$l$'ihi jang(a 2a(tu 3 'ulan %$ja( tanggal ($t$tapan paja( di(irim) p$rmohonan t$r%$'ut ol$h (antor paja( dianggap tida( dapat dip$rtim'ang(an (ditola( %$3ara 9ormal tanpa dipro%$%) %$hingga tida( ada S> yang dit$r'it(an)) ma(a ata% ($t$tapan paja( t$r%$'ut ma%ih dapat diaju(an p$rmohonan p$ngurangan %an(%i %$'agaimana dima(%ud(an -a%al 3 ayat (1) ini* 4* Suatu ($t$tapan paja( diaju(an ($'$ratan tapi %udah di3a'ut ($m'ali ol$h @aji' -aja( 'ol$h diaju(an ($m'ali m$ngguna(an -a%al 3 ayat (1) huru9 a (%$%uai d$ngan -a%al 2 ,yat (3) huru9 ' dalam -">* /o*21B-">*03B2008)* ,ta% p$rmohonan untu( m$mp$rol$h p$ngurangan atau p$nghapu%an %an(%i admini%tra%i '$rupa 'unga) d$nda) dan ($nai(an haru% m$m$nuhi p$r%yaratan %$'agai '$ri(ut 1 Satu p$rmohonan untu( %atu Surat >$t$tapan -aja( >urang .ayar atau Surat >$t$tapan -aja( >urang .ayar Tam'ahan p$rmohonan haru% diaju(an %$3ara t$rtuli% dalam 'aha%a Andon$%ia d$ngan m$m'$ri(an ala%an yang m$ndu(ung p$rmohonannya p$rmohonan haru% di%ampai(an ($ >antor -$layanan -aja( t$mpat @aji' -aja( t$rda9tar @aji' -aja( t$lah m$luna%i paja( yang t$rutang

%urat p$rmohonan ditandatangani ol$h @aji' -aja() dan dalam hal %urat p$rmohonan ditandatangani ol$h 'u(an @aji' -aja() %urat p$rmohonan t$r%$'ut haru% dilampiri d$ngan %urat (ua%a (hu%u%*

-$rmohonan yang tida( m$m$nuhi p$r%yaratan tida( dapat dip$rtim'ang(an* S$mua (ondi%i diata% m$rupa(an p$r%yaratan a2alBadmini%trati9 atau %$ring

di%$'ut %$'agai p$r%yaratan 9ormal yang haru% dip$nuhi ol$h @aji' -aja( agar p$rmohonan p$ngurangan dan p$nghapu%an %an(%i admin%tra%i '$rda%ar(an -a%al 3 ayat (1) huru9 a dapat dipro%$% ol$h (antor paja(* ,pa'ila p$r%yaratan 9ormal t$lah t$rp$nuhi ma(a p$rmohonan a(an dipro%$%) %$lanjutnya agar p$rmohonan t$r%$'ut dapat di(a'ul(an ma(a mat$riB%u'tan%i dari p$rmohonan t$r%$'ut haru% m$m$nuhi ($t$ntuan mat$rial yang di%yarat(an ol$h -a%al 3 ,yat (1) a '$ri(ut p$nj$la%annya yaitu1 DE (ar$na ($(hila9an @aji' -aja( atau 'u(an (ar$na ($%alahannyaD $ -$ng$rtian (ar$na ($(hila9an @aji' -aja( atau 'u(an (ar$na ($%alahannya '$rda%ar(an p$nj$la%an 3 ,yat (1) a yang dima(%ud (ar$na ($(hila9an @aji' -aja() yaitu @- '$r'uat (hila9 tida( m$m$nuhi ($2aji'an p$rpaja(an (ar$na tida( m$mahami p$raturan p$rpaja(an* S$hingga %$3ara logi(a p$ri%ti2a (hila9 t$r%$'ut tida( a(an t$rjadi '$rulang7ulang* ,pa'ila ($jadian (hila9 ini t$rjadi '$rulang7ulang %$dang(an dari (antor paja( t$lah m$m'$ri(an t$guran 'ai( %$3ara p$r%ua%i9 m$lalui p$tuga%nya) maupun m$lalui tinda(an p$m'inaan d$ngan di($luar(annya %uatu ($t$tapan paja() p$tuga% -$n$laah >$'$ratan a(an %ulit m$n$rima ($jadian t$r%$'ut m$ngandung un%ur (hila9) %$hingga (on%$(u$n%inya p$rmohonan p$ngurangan %an(%i a(an ditola(* S$dang(an yang dima(%ud(an d$ngan D**'u(an (ar$na ($%alahannya**D yaitu apa'ila ($t$tapan paja( yang t$r'it(an t$rnyata ($liru di%$'a'(an ($tida(t$litian p$tuga% paja( dalam m$mv$ri9i(a%i ($2aji'an p$rpaja(an dari @- yang '$r%ang(utan) %$hingga m$m'$'ani @- yang tida( '$r%alah* Sama halnya d$ngan p$ngurangan atau p$m'atalan ata% S>-) hanya dapat diaju(an %$'anya( dua (ali* Tida( ada 'ata% p$nyampaian untu( p$rmohonan ini untu( p$rmohonan p$rtama (ali) namun untu( p$rmohonan ($dua 2aji' paja( 2aji' m$ngaju(an p$rmohonan paling lam'at tiga 'ulan %$ja( dit$rimanya ($putu%an ata% p$rmoh(jonan t$r%$'ut* +ir$(tur J$nd$ral -aja( haru% m$m'$ri ($putu%an ata% p$rmohonan @aji' -aja( paling lam'at $nam 'ulan %$ja( tanggal dit$rimanya p$rmohonan @aji' -aja(* >$putu%an yang dit$r'it(an ol$h +ir$(tur J$nd$ral -aja( dapat '$rupa m$nga'ul(an %$'agian atau %$luruhnya) atau m$nola( p$rmohonan

@aji' -aja(* ,pa'ila dalam jang(a 2a(tu t$r%$'ut) +ir$(tur J$nd$ral -aja( tida( m$m'$ri %uatu ($putu%an) p$rmohonan yang diaju(an ol$h @aji' -aja( dianggap di(a'ul(an dan +ir$(tur J$nd$ral -aja( haru% m$n$r'it(an ($putu%an %$%uai d$ngan p$rmohonan yang diaju(an* !$6 Peren-anaan Pa'a( -$r$n3anaan -aja( ata% upaya hu(um untu( p$n$r'itan S>- ini t$rl$'ih dahulu haru% m$mp$rhati(an p$ny$'a' ata% tim'ulnya S>- t$r%$'ut* 0al ini di(ar$na(an tiap @aji' -aja( m$mili(i (ondi%i dan p$ny$'a' yang '$r'$da7'$da* 0al p$rtama yang haru% dila(u(an 2aji' paja( ata% upaya hu(um ini adalah apa(ah S>- yang m$r$(a m$mili(i m$m$nuhi (rit$ria7(rit$ria untu( diaju(an p$m'$tulan) ($'$ratan) atau upaya hu(um dalam -a%al 3 66 >6-* 0al ini di(ar$na(an %$tiap upaya hu(um m$mili(i (rit$ria %$rta p$r%yaratannya t$r%$ndiri* "i%alnya) tida( %$mua S>- dapat diaju(an p$m'$tulan* S$p$rti yang t$lah dij$la%(an di ata% 'ah2a ruang ling(up dari p$m'$tulan adalah ($%alahan hitung) ($%alahan tuli% dan ($%alahan p$n$rapan p$raturan p$rundang7undangan* +alam hal) 2aji' paja( t$rl$pa% dari ruang ling(up p$m'$tulan) upaya hu(um yang dapat dit$mpuh dapat m$lalui ($'$ratan atau upaya hu(um lainnya yang t$rdapat dalam -a%al 3 66 >6-* /amun juga p$rlu dip$rhati(an 'ah2a dalam -$nj$la%an -a%al 2& ayat (1) yaitu apa'ila 2aji' paja( '$rp$ndapat 'ah2a jumlah rugi) jumlah paja() dan p$motongan atau p$mungutan paja( tida( %$'agaimana m$%tinya) @aji' -aja( dapat m$ngaju(an ($'$ratan hanya ($pada +ir$(torat J$nd$ral -aja(* >$'$ratan yang diaju(an adalah m$ng$nai materi atau isi dari ketetapan pa"ak) yaitu jumlah rugi '$rda%ar(an ($t$ntuan p$rundangan7undangan paja() jumlah '$%ar paja() atau p$motonganB p$mungutan paja(* +alam hal ini) dapat dilihat d$ngan j$la% 'ah2a untu( m$la(u(an upaya hu(um ata% p$n$r'itan %uatu S>- dapat dilihat t$rl$'ih dahulu dari apa(ah ($tida(%$tujuan atau '$ntu( ($%alahan dari S>- t$r%$'ut* S$lanjutnya) ($ti(a di($tahui ($tida(%$tujuan atau '$ntu( ($%alahan dari S>-) 'arulah (ita dapat m$mp$rtim'ang(an '$ntu( upaya hu(um yang a(an diam'il* -$rtim'angan7p$rtim'angan yang p$rlu dii(ut%$rta(an dalam p$ngajuan %uatu upaya hu(um adalah apa(ah data) do(um$n dapat diguna(an %$'agai 'u(ti7 'u(ti yang (uat dan %angat m$ndu(ung %$rta jang(a 2a(tu p$ngumpulan 'u(ti t$r%$'ut* "i%alnya) %$orang 2aji' paja( m$ra%a tida( %$tuju d$ngan mat$ri dari %uatu %urat ($t$tapan* @aji' -aja( t$r%$'ut dapat m$la(u(an p$ngajuan ($'$ratan dan

2aji' dila(%ana(an dalam 3 'ulan) %$hingga dalam tiga 'ulan t$r%$'ut) 'agi @aji' -aja( %angat %ulit untu( m$ngumpul(an 'u(ti7'u(ti yang ada) %$hingga ($'$ratan dira%a tida( dapat dila(u(an* T$r(ait d$ngan %an(%i ($nai(an yang a(an di'$ri(an apa'ila ($'$ratan dit$rima %$'agian atau ditola(* @aji' -aja( dapat m$n3o'a upaya hu(um dalam -a%al 3 * S$lain itu ($adaan @aji' -aja( juga p$rlu dip$rtim'ang(an dalam p$ngam'ilan %uatu upaya hu(um* T$r(adang dalam p$nyampaian ($'$ratan 2aji' paja( mi%alnya m$ngalami (ondi%i ($%ulitan 9inan%ial) %$hingga tida( mampu untu( m$m'ayar jumlah paja( yang di%$tujui dalam -,0-) dalam hal ini 2aji' paja( dapat m$n3o'a upaya hu(um lainnya yaitu upaya hu(um yang t$rdapat dalam -a%al 3 yaitu p$m'atalanB p$ngurangan S>-* S$p$rti yang di(ata(an ol$h Tampu'olon (2012) hal7hal yang p$rlu dip$rtim'ang(an adalah p$m'atalan ($t$tapan paja( %angat m$m'antu 2aji' paja( yang tida( dapat m$ngaju(an ($'$ratan (ar$na ala%an t$rt$ntu mi%alnya jang(a 2a(tu yang %udah l$2at atau di'utuh(an 2a(tu yang l$'ih untu( m$ngumpul(an 'u(ti7'u(ti atau p$r%iapan data lainnya* !ang p$rlu dip$rhati(an adalah upaya hu(um dalam -a%al 3 ayat 1 huru9 a ini dila(u(an dalam rang(a apa'ila @- %$tuju d$ngan po(o( d$ngan S>- namun tida( %$tuju d$ngan %an(%i admini%tra%i yang di'$ri(an %$hingga dila(u(an upaya p$ngurangan atau p$nghapu%an* San(%i ,dmini%tra%i yang diaju(an ini adalah %an(%i 'unga) d$nda dan ($nai(an yang tim'ul (ar$na ($(hila9an atau 'u(an ($%alahan dari @aji' -aja(* S$lanjutnya dalam pa%al 3 ayat 1 huru9 ' di(ata(an 'ah2a t$rdapat upaya hu(um '$rupa p$ngurangan atau p$m'atalan S>-) dalam hal diaju(an pa%al 3 ini hanya ($%alahan atau %$ng($ta dalam ruang ling(up m$(ani%m$ dan pro%$dur (%yarat7%yarat 9ormal)* T$rdapat p$r'$daan antara upaya7upaya hu(um t$r%$'ut) yang p$rtama adalah jang(a 2a(tu p$ngajuan p$rmohonan* 6ntu( jang(a 2a(tu p$ngajuan p$rmohonan ($'$ratan di'ata%i tiga 'ulan %$ja( tanggal p$ngiriman S>- (%$%uai ($t$ntuan -a%al 2& ,yat (3))) %$hingga apa'ila m$l$2ati ma%a t$r%$'ut p$rmohonan ($'$ratan paja( tida( dapat dip$rtim'ang(an dan a(an ditola( %$3ara 9ormal tanpa dit$r'it(an S> ($'$ratan* S$dang(an jang(a 2a(tu p$rmohonan -a%al 3 ayat (1) huru9 ' tida( m$mili(i 'ata%an) %$hingga apa'ila p$rmohonan ($'$ratan ditola( (ar$na tida( m$m$nuhi p$r%yaratan 9ormal) @- dapat m$ngaju(an p$rmohonan p$ngurangan atau p$m'atalan* Jang(a 2a(tu untu( p$m'$tulan S>- %$%uai d$ngan

($t$ntuan -a%al 1 66 >6- tida( m$mili(i 'ata%an juga) %$hingga p$m'$tulan dapat dila(u(an (apanpun* -$r'$daan ($dua adalah apa'ila @- ma%ih '$lum %$tuju %$p$nuhnya) ata% Surat >$putu%an >$'$ratan '$rda%ar(an -a%al 25 ,yat (1) dan ayat (3) 66 /o* 28 Tahun 2005 t$ntang >6-) dalam jang(a 2a(tu tiga 'ulan %$ja( Surat >$putu%an >$'$ratan dit$rima dapat diaju(an 'anding ($ -$ngadilan -aja(* S$dang(an) ata% Surat >$putu%an -$ngurangan atau -$m'atalan S>- yang Tida( .$nar %$%uai d$ngan -a%al ayat (2) -">* /o* 21B-">*03B2008 tida( dapat diaju(an 'anding ($ -$ngadilan -aja( m$lain(an hanya dapat diaju(an p$rmohonan p$ngurangan atau p$m'atalan ($ (antor paja( %$(ali lagi (hanya dapat diaju(an dua (ali) dalam jang(a 2a(tu paling lam'at tiga 'ulan %$ja( tanggal S> ata% p$rmohonan p$rtama di(irim* -$m'$tulan S>- dapat dila(u(an '$r(ali7(ali %$hingga m$njadi '$nar7'$nar tida( dit$mui lagi ($%alahan atau ($($liruan* -$r%yaratan 9ormal '$rupa haru% m$luna%i po(o( paja( t$rutang %$p$rti yang di%yarat(an dalam p$ngajuan p$rmohonan -a%al 3 ,yat (1) huru9 a atau haru% m$luna%i paja( t$rutang %$di(it %$p$rti yang t$lah @- %$tujui dalam p$m'aha%an a(hir p$m$ri(%aan %$p$rti yang di%yarat(an dalam p$rmohonan ($'$ratan -a%al 2&) tida( '$rla(u(an dalam p$ngajuan p$rmohonan pa%al 3 ,yat (1) huru9 '* S$lain itu) dalam pro%$% ($'$ratan) apa'ila di%$tujui di($na(an d$nda %$'$%ar &04 '$rda%ar(an -a%al 2& ayat (9) 66 >6-) %$dang(an untu( S> -$ngurangan atau -$m'atalan S>tida( di($na(an* 37nt7h Kasus : .$ri(ut adalah 3ontoh (a%u% nyata1 -ada tahun 2010) dir$(tur p$ru%ahaan F didatangi p$tuga% paja( m$nagih hutang paja( yang mana p$ru%ahaan t$r%$'ut t$lah ditutup pada tahun 2002* +ir$(tur ini m$ra%a %$haru%nya hutang paja( p$ru%ahaan ini t$lah %$l$%ai (ar$na t$lah 'ang(rut dan ditutup %$rta a%$tnya t$lah dil$lang ol$h n$gara* Jumlah nominal a%$t yang dil$lang %$haru%nya dapat m$nutup hutang paja( p$ru%ahaan) t$tapi 9a(tanya hutang paja( '$lum luna%* S$p$rti pada umumnya) '$ruru%an d$ngan ma%alah hutang paja( %$lalu dihindar(an orang) ma(a dir$(tur t$r%$'ut pindah rumah dan '$ru%aha agar tida( dapat dit$mui 'agian p$nagihan paja(* /amun '$'$rapa tahun ($mudian p$tuga% paja( m$n$mui rumah dir$(tur ? dan m$nyampai(an %urat pa(%a dan '$ntu( p$nagihan a(ti9 lainnya*

8a(ta Peristi9a +ir$(tur t$r%$'ut '$rniat a(an m$la(u(an p$rla2anan hu(um ($pada +ir$(torat J$nd$ral -aja() namun %udah tida( m$mahami lagi p$r%oalan apa yang haru% di'antah (ar$na %$ja( t$rjadi li(uida%i +ir$(tur ? %udah tida( 'ol$h lagi ma%u( (antor dan m$la(u(an uru%an p$ru%ahaan %$hingga p$rma%alahan paja( yang t$rjadi %$t$lah p$m'$r$%an hutang atau ($2aji'an dari ha%il l$lang tida( di($tahui lagi datanya* Tin)a(an an5 a(an )ila(u(an ,nda %$'agai dir$(tur atau %$'agai orang yang diminta ol$h dir$(tur untu( m$la(u(an p$rla2anan t$rhadap ($t$tapan paja( (hutang) paja(* ,pa(ah upaya hu(um yang dapat dila(u(anG Analisa Kasus +iantaranya uraian '$rda%ar(an (a%u% diata%1

-$m'$tulan ata% S>- tida( dapat dila(u(an (ar$na tida( dalam ruang ling(up p$m'$tulan* >$'$ratan tida( dapat lagi diaju(an (ar$na t$lah l$2at 2a(tu) ma(a yang 'i%a dila(u(an adalah -$m'atalan >$t$tapan -aja( %$'agaimana yang diatur pa%al 3 >$t$ntuan 6ndang76ndang -$rpaja(an*

+ir$(tur F %$'agai piha( yang ditagih tida( m$mahami mat$ri %$ng($ta %$hingga yang mung(in diaju(an dalam p$m'atalan ($putu%an adalah ma%alah 9ormil* "$la(u(an p$m'atalan dari %$gi mat$ri (or$(%i 9i%(al %udah tida( mung(in lagi (ar$na data7data p$ru%ahaan %udah tida( dit$mu(an) dan data -0- dan t$muan dari (antor paja( juga tida( dapat dit$mu(an*

1$ PENUTUP 1$# Kesi2*ulan )an Saran +alam m$la(u(an %uatu upaya hu(um ata% p$n$r'itan %uatu S>-) tida( hanya m$lalui pro%$% ($'$ratan %$p$rti yang di($tahui maha%i%2a dan ma%yara(at pada umumnya* +apat dila(u(an upaya7upaya hu(um lainnya %$'agai %uatu p$r$n3anaan paja( guna m$minimali%a%i paja( yang (ita 'ayar(an ($pada n$gara %$hingga tida( ada p$m'oro%an %um'$r daya dalam %uatu p$ru%ahaan* /amun p$rlu dip$rhati(an dalam m$milih %uatu upaya hu(um p$rlu dila(u(an %uatu p$r$n3anaan yang 'ai( t$r(ait d$ngan p$mahaman ruang ling(up dan (rit$ria7 (rit$ria dari ma%ing7ma%ing upaya hu(um* Tida( hanya itu) jang(a 2a(tu '$%$rta %an(%i7%an(%i admini%tra%i yang tim'ul dalam %uatu upaya hu(um juga p$rlu dip$rhati(an* S$'ai(nya dalam m$ngaju(an %uatu upaya hu(um) ($ti(a '$rada di luar ruang ling(up p$m'$tulan) apa'ila 2aji' paja( t$r%$'ut m$ra%a p$m$ri(%aan tida( m$m$nuhi p$r%yaratan 9ormal dan dapat m$m'u(ti(an d$ngan m$m'$ri(an 'u(ti yang %angat (uat) ma(a 2aji' paja( dapat m$ngaju(an upaya hu(um dalam pa%al

3 * /amun) apa'ila 2aji' paja( t$r%$'ut tida( dapat m$m'u(ti(annya) ma(a %$'ai(nya 2aji' paja( t$r%$'ut m$ngaju(an ($'$ratan t$rhadap mat$ri atau i%i dari ($t$tapan paja( t$r%$'ut t$rl$'ih dahulu* 0al ini di(ar$na(an ada jang(a 2a(tu untu( p$ngajuan ($'$ratan %$lama tiga 'ulan %$dang(an jang(a 2a(tu untu( upaya hu(um pa%al 3 tida( m$mili(i 'ata%an) dan dapat dila(u(an (apanpun*